Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

BljßÄOV lOVSJVWOf aval Tt^HiJltTÜ du» JÎ, thùçix. TçtÇaviMov {jA^tl^c^ «M^ Tnt-fj^Xinf^^ oliiTif xçeuxîï mivido^^sv etafftjix. ramp;J^euf^ y vmfj3^pMga\^v «ydKfuffm. quot;jidrrtf. Sip/^fS« Aviga-^t / Alt;rht «, ^vxn'i^ n AiC^w» ivgdTmgmn^T/TVAfi^v at(MivZgt;amp;^ nit^ir»^.

Editi NorembergaeperGregoHum Æt\^A • Haîoandrum,munificcnnaaclibe '^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1'' ralitatc amplifs, ordinis ibidem* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ '

Quidc exiftimo^magnifiei ac fapiétiffimi iiiri,fi fit« us ubilt;5 redis ihidrjs bonos habetef : à qui ins ciui« le ^fitcntnr,plus augendo bono publico,^ priuato cenfui Puderen t.ncq; obftaret hominâ inuidia, qui tune demumfe béates,rotoej;terrarum orbe cele* bres fore ctcdunt,fi peruetufta exemplaria folbct« te penes fe adferuentA ufibus publicis fubtrahant:

iampridem aliquos futurosfuiffe,qin perueftigationeae collatione antiquorum codicum, fumma ope adnifi, ins ciuile interpolatum, be netp caftigatu nobis reliquifîent.Quis enim negetdam inde ab eo tem pore,quo primum Romani imperia maieftas,partim incurfione exte= rarum gentiö, partim oppreflione tyrannorü labefaftata. Stad inane nomen redafta eftreum omnes honas artes, præcîaraq; ftudia ingens uulnus accepiffe.-tum ius ipfum ciuile ita miferandum in modum ma gna ex parte concidifle,ut recuperandi reftirnendii^ eius in integrum omnis pene fpes fublata effe uideaturfNune uero cum amp;nbsp;bon« literae, quæ paulatim fuperioribus annis caput erexerant, fine quibus iuris ci« Uiliscognitiojtanquâfirmiflîmopræfidio deftituta confiftere requit, de integro peffum eant:amp; iüris ftudiofis,conatus; bis autc, qui dus generis libros detinent, publicandi uoluntas defitmcceflario res eó deci* dir, ut quonid iufti amp;: ordinary exemplaris copia habere non datur, ne perpetuô puerorum more digitis micemus in tenebrisjucaria interim opera utamur.His ego rationibus adduâus,nihil quidquä praeter utili» tatem publicam fpedans: quo magis amp;nbsp;ciuilium quaeftionum modus edhibeaturjamp;ftudiofipraeftantiffimos humanist^ adionibus utiliffi» mos libros nó offenfo pede peragrare queanr.notas Pandeftarum Flo ïentinarum,quæolim Pifanæ fueriit(antiquiffîmu exemplar, Sc quod ob fyncéritatem ac feripturæ fidem ante quadringentos annos in fum ma neneratione femper habitum eft^quarum infpiciendarum defcri-bendarumep poteftatem magnus ille Politianus beneficio Laurentq Medicis excellentiffimi uiri habuit, in cómune profero. Hx ipfe quot quatiscp mihi 13boribus,fudoribus,curis,uigiltjs, lucubrationibus con ftitcrmtaie dicammecapitis'periculum adijffe,dum cómunibusftni ij dijs

dijs Opern ferre fednlo âdmtorrfacilius cogitâtione côfequi, quâm ors tione explicare poffim. Ac quo maiore cum authoritate (indigent eâ tutelariquodamnumine)prodeant : uobis maneiiofFero,non folum ut deditiifimi mei erga uos animi, amp;nbsp;fummi aduerfus rem publica uc-fttam amotis fpecimen edam.fed etiam ut ftudiofi boni'q; omnes im-inortales uobis gratias debeant, qui me huiufce rei ergo A honorificc accipere^amp;fingularimunificétiaprofequi.ueftrist^ fumptibus hoe cc in opere abfoluendo benigne fuftentare non dubitaueritis. Accedee ergo ad cu mulum uirtutu ueftrarum hoc etiam, quod cum ita ab ini» Cio rem publicam ueftra incredibili prudentia adminiftraueritis, ut nó modo cæteris Germanix ciuitatibus, municipijs, eolonijs, metrocO» mqs admirationi,fedetiaunicoexéplofueritis: nucciuitas iieftra,finó alumna, tarnen reparatrix legu metito ab oibus appelletur. Quod au* tem de notis â me feriptum eft jd ne quis de uerbis meis erret, tic acci* pi uolomon per omnia me illarum fidem fecutum effe(quando pliiri* ma in ijs contineantur,qux non folum non defendi/ed ne tolerari qui dem poirmt,autdebeant) fed eaténus duntaxat, quaténus peruulgata noftra leflionis bonitate manifefte prxcelluerunt,uel alioqui probabi-lior ratio fuafit.maximc fi antiquorum codicum eófenfus, quos ne^ Sgt;aucos,nelt;^ peiTimos cum ijs contuli,accederet.Nam qui exemplar il* ud Florentinorum «5x.’^TU7!ro/j luftiniani fuifle contendunt.-hi mihi plu rimum falli uidentur,c0tcarium'oß plus,quàm fexcentis Iocis,meridia no fole clatius commonflrari poterit.Iilud tarnen non iuerim inficias, fi ufpiam hoc tempore exftet exemplar,quod amp;nbsp;uctuftate amp;nbsp;integrita* ceexteris antiilet,unde Pandeâarumiuris ciuilisopus citra contro* uerfiam prorfus in integrum reftitui queat: hoe ex multis fi non folu, prxcipuum tarnen fore. Quo faótumeft,utfiquando in diuetfas fen* tentias uarietate ledionum raptus,iudicio meo confidere aufus nó fue tim(hominem enim me eSe memini,qui ut ignorare multa, ita amp;nbsp;er* rare poffim) maluerim integrum indicium adxquum leflorem tranf* mittere,qu£m de mea fententia quidpia temere ftatuere.quam ré affe* tifco(ut plurimum)nota'lt;^ adpofita teftams fum.-teftabore^ deinceps, cum ab initio totum opus recognouero.Ex contrario non ita abiura* tus amp;nbsp;iniquus notis hifce fui, ut fi qux reäaratione prolata, ibic^ fieri* pta effenr/acile ab ijs rccefferim. ut maxime exftiterint,qui plurima in Pandeftis corrigcndo,iuftis etiam uolumimbus editis, aliter locû ali* quem feribendö reponendumej; putauctint.Libet cius rei in gratia ftu dioforuexempli cauffaunum de multis proferre,quofacilius decxte US coniefturapoffitfieriJn eins conftitutionis^qusin uulgatiscodici*, bus

bus fob pixfationis inflai enfin Pandeâis Florentinis fecundum locû obtinetjum uîÀ^^acpH.tuni contcxtu,crebra mentio anteceflocum fit. eampkria diftionem,utrationccarentem amp;nbsp;fubditiciamexpunge-re,amp; uel adfelToies^nel antefeiToces reftituere non dubitarunt-quafi de w^oéiT^oz^ Athenicnfium, ucl præfidnm ■craçiæço/ç hoc loco habeatur oratio,ac nó potius fcholafticu hoe uerbu fuerit de uöce grxca (licet ni mis^ cutiofe)expreffum.riquidemapud græcos uerbu •sy^ow^e.-Oaz per translationem inter estera fignificaffe, præeundo aliquem ueluti porredamanu in penetralia facultatisac profeffionis alicuius dedu» cere: id uel partieula 'n5oK7ou/;SjjM(’Alexandro Aphrodifienfiesteris'e^ familiaris oftendit.ut anteceflores ca state nihil aliud,quàm iuris pro« feffores habiti fint,quiinfcholis publicis authoritate principis certis locisiusciuiledocerent:quibusea conftitutione Imperator quodam modo forma ac docendi rationcm,quanqua à pofteris peffimo exern« plo ncgleftam,utiliflima tarnen amp;nbsp;cómochffima.prsfcribat. qua ratio ncacquiiurioperamnauabant,gcncraliuocabulo nótantü difcipuli, fed amp;fcholaftici appeUatione dicebatur:id,quod ex grscorü epigram» matis non uno in loco öbferuauimus. Verumenimuero quod ad fcri* bendi rationem, quam Grsci o^9oT^«$'ia;j appellant,pertinet:cam -ne^temotiorem abufnatg? obferuatione noftra adhibui,nelt;^ item omnino circumforaneam illam at9 uulgarem amplexus fum.quem» admodum enim feriptionis infolentiam deuitans, non prsgnas prs» gnatis,non urgucogt;non pigneris, non infinita alia, qus in Florentino codice propemodum perpétua funt, fcripfi;ita de induftria exülium, adferuo,exftitit,cotidie,alia'cp eius generis,qus Icgendo quis facile ani maduertet.nó refugi.Neog id imprudenter,fed dodiffimis acerrimoep inlitcris iudicio uiris authotibus feci:ex quibus honoris cauffa nominate libetlo-Baptifta EgnatiumVenetu.amp;D. lulium Pflugk, utru^ Incomparabili eruditione fpedata'qj morum integritate prsditu .• quo rum alter me non folum hominem Germanumconfilio,fedetiam uctuftis codicibus adiuuit: alter uero,prster^ quod primus mihi author exftiterit iuris ciuilis capeffendiA mirabiliter hoc ftudq gen9 pro pter tot falebras, mendas, commentatiorum barbariem, obfcutas Sc nonnunquam inutiles qusftiones, rixasc^ fcholafticas initio auer fan tem cohottationibus ac fpe melioru rennuerit : poftea ne quid in me benignitatisac libcralitatisomitteret,fuoctiam fumptu in Italiam ducereacreducere nondubitauit:utoptimoiutc ftudiofi,quidquid . mea opera ac laborc ad ipfos uel commoditatis uel utilitatis peruentu , turn fit Jiuic tanquam authoti primario acceptum fette debeant. De

librorumnom«ncktnM,quatn infetiptionibus capitum adieci,nihil cft,quod pollicear.-cum non ex notis cammed alqs codicibus deferiptâ habuetim ; nee alio confilio omiffam putem.quàm quod marginis an guftia non caperct.quod idem in uno amp;nbsp;itcmaltero loeotraflatus de Tutelis accidit,ubi uerba Modeftini græca deeffe notatuc quidem/cd nonadferibuntur.qua in re tarnen ne quis uel fidemud diligentiam mea requireret : quidquid eius erat, ita fignis diftinxi, ut fine negocio cognofei poffit.quæ latine,quæ rut fus græce feripta initio fuerint : dû quæ græca efle debent, cógeminatam crueem præ fe ferunt f, latina trifolium ^. Potuiflem fané imitatus eorum exemplum,qui cócin nandis adnotationibus gloriam fibi peperere,quos non multo’ melio= tes bis puto,qui tantam nobis librorum molem obiecerunt, amp;nbsp;mamfe fte in luftiniani ediftum commiferunt:amp; ipfc bonum numerum libro ruconficere, fi tam gloria: meæjquàm ftudioforum rationem habere uoluifrem,qui hifce legendis magno temporis difpendio d cognitione iuris auocant. SedmagismihiZamolxidisapudPlatonem cófilium adlubuit,quiputabat, turn demum certx corporis parti rede medici nam accommodari pofle,fi totum prins corpus bene conftitutu fuif» fcc. Cófimiliter ego exiftimaui, felicius cófuli huic ftudio, fi fontes ipfi rerum,qui calamirate temporumjioftratp focordia interciderunt.rc« parentur perpurgenturq^.Cæterum cum digeftorum opus Imperator in feptem partes diftribuit,quibus feparati return traftatus amp;nbsp;difputa* riones contincrentur;reßeme ate^ ordinefadurum arbitratus fum, fi in partiendo opere plus apud me paterer Imperatoris authoritatem, quam imperitam uulgi,adeo'q; fine rarione receptam confuctudinem ualere.prxfertim ucro cum ^ 7«? vtajoïç (quod genus confhrutiones noftri authore Bulgato in collationes diuifas Authenticas uoedt ) ipfc Imperator clamet,conftitutione. iï4.tcc KaKwç ïwvos/zgwa oJJV /lax^S cr(WK9i('a: êtGa/SóS êouXÓ^tt^a, Qua ppter totu opus ita partiti fumus, utfiueinduo,fiue tria uolnmina redigi id ftudiofi uelint,fumma corn moditate fiat;amp; una cadem'cp opera Bulgari amp;nbsp;Azonis feculo nata: uo luminum appellationes,pr«ter barbariem nihil olentes,é medio difce dat. Laurentq deniqj Vallae criminationibus, caereror umq^ calumnqs, quibus tam iurcconfultos uetcres,quàm ipfum luftinianum conuitqs ïmpctuntralio tempore,cü plus oeij nadus ero, amp;nbsp;firmiere ualetudinc fuero,refpondere conabor.lllud in præfentia non negauerim,nulla in iuria nolhorum hominum imperitia aceufati, qui caput aliquod ex Digeftorum opere in teftimonium adducentesjegis uerboamp;gemino ff.utuntur.cumexmonumentisantiquiflïmorum codicum couftet, latinos

latinos ^To!i«^TÎT'Xo’ii^ fimplidter haie r^^ nd huk /^ notx.qu» operis nomen fi^ificabant(unde amp;nbsp;fupina librariorum negligentia it repfit,nt hodie.ff ftribantur)tirulum nudumq^ capitis prineipiû hune in modiim adiceiffe. Dig, nd rô^. uel ^. de aft. empt. lulianus. grae« cos uero frequetius operis nomen omif»(re.titulum,capiit,ac uerfum, quern ^i/xinop iUiquafinouamfafti fpeciemfiue cafum ,noftri ine« pre paragraphu appellatunt, per numéros tantuindicaflehoc modo. €1'6’. J', Ttr, £gt;. ^. S'. M^. 1«. id quod fragmenta quædâ de pignoribus, de fucceffione ab intcftato,de peculiogrxee fcripta,quaE penes me ha» bent,antiquiflîma teftari poflunt.Quod reliquû eft.exopto, ut aequus mihi rerii aeftimatorconringat.qui magis ftudiü,uoluncatë,at9indu -ftriaexpédat, ^ fi quid huniantadmifenm,calumnia neftat,amp; in pef* fimä parte oia rapiat. Capiant demeexemplü .qui rei lircr.irix bene cupiuntmaftkp meliorescodiccs.non certando mallt;diftis,a quibus na tura fum alienifTtmus: fed benigne in publicum confuleado,honcftiflï mum rebuseg humanis perquim ncceffarium ftudrj genus adiuuenr. qua re non folum à mc/ed eriam bonis omnibus immottalem gratia inibut. Hos igiturlibros,amplifTunipartes, (i eafronteamp;animihila xitate acceperitis,quauobis à me offeriicuraion folum laboris an^ ope rarmagnume fruftumpercepiffe putaboifederiam efficietis.utaÜa quado(uolente deo^temporis progreiTu bond Codicis luftinianei pat« té, yta^iquot; denieg ipfas in publicu proféra, quo magis fafto noftro,amp; in« risciuilis Hudium quotidieauftiusreddatunangab omnibus dei amp;nbsp;fet uatoris noftn benignitas prædicetur, qui nô dedignatus fuerit per me infimum homuncionern fuos refpicere. tul laus honor fie gloria in lx c ula fxcuiorum A MEN,

Curauïmus prstereafne quid diffimilem)maioribuslitcramm for-mis dcfcribi.tum legum,fenatufconfultorum,cdiftorum fie quæ mate rialiter porti âCrammaticis dicuntur,uerba;tum ftipulationum, excc ptionum,inftitutionü,fubftitutionum, legatorum'cgformulas ; quod intelligeré ea re non folum magnam opcri lueem acceffurd, fed enam ftudiofosbona laboris parte leuatuiri. codempaftoqs confuluimus, qui graeca nefciüt,in fine operis Grxcorum refcriptorü, refponforum, quxftionum, uocabulorum interpretatione adiefta,

Eo authorc,nollrum gubcrnante imperium, quod nobis â cælefti maieftate traditum eft:amp; bella felici ter peragimus.amp;pacem decoramus, amp;nbsp;ftatum rei publicxfuftentamus.'amp;ita animos noftros addei omnipotentis adiurorium erigimus, ut necj armis confidamus, ne^noftris militibus, ne^beUotum ducïbus,uel noftro ingenio : fed omnem fpem ad

folam prouidennam referamus fummæ trinitatis, unde amp;nbsp;mundi to« tins elementa procefferunt A return difpofitio in orbem terraru pro# *OT-2u* dufta eft. Cum ita^j nihil tam*ftudiofum in omnibus rebus inuenitur, J'r^'u. quam legum authoritas,quæ amp;nbsp;dimnas amp;nbsp;humanas res bene difponir, amp;nbsp;omnem iniquitatem expellit.reperimus autem omnem legum tra-mitem,qui ab urbe condita Si Romuleis defcendit temporibus,ita elïc

confufum,ut in infinitum extendaturA nullius hum anæ naturae capa citate concludatur.prius nobis ftudium fuit â facratiflimis retro prin» cipibus initium fumereAeorumconftitutioncs emendate, ac uiaedi» lucidx tradererquaténus in uno codice èongregatae, amp;nbsp;omni fupcrua-cua Amilitudine amp;nbsp;iniquifTima difcordia abfolutæ, uniuerfis homini* bus promptum fuæ ferenitatis præbeant præfidium. Hoccg opere con fummato ,amp; in uno uolumine.noftro nomine praefulgéte.coadunato: cumexpaucisamp;tenuioribusreleuati,adfummamamp; plenifTimam iu« ris emendationem peruenite ptoperatemus, amp;nbsp;omnem Romana fan* äionem St colligere A emendate A tot authotum difpetfa uolumina uni codici indita oftendereCquod nemo alius neqj fpetate, net^ optarc aufuseft)resquidem difficillima.imomagis impoffibilis uidcbatur, bed manibus ad caelum ereftis, amp;nbsp;aeterno auxilio mu oca to, earn quolt;^ cutam nofttis animis tepofuimus:fteti deo,qui amp;nbsp;res penitus defpera« tas donareA eófummate uirtutis magnitudine poteftAad tuae lyncc litatis optimû tefpeximus minifterium,tibic^ primo amp;nbsp;hoc opus com mifimus(ingenijtui documentis excodicis noftri ordinatione acce« ptis jStiiiifimus,quos probates,tarn ex facundiffimis anteceffori« bus, quam ex iuris difettiftimis togatis fori ampliftimae fedis, adfoci-andum laborem eligere.His ita^ colledis, amp;nbsp;in palatium nofttum in« troduftis,nobiscp tuo teftimonio placitis, totam rem faciendam per* mifimus;ita tamen,ut tui uigilatiiTimi animi gubematione res omnis cclebtarct.

authoricatem conferibendarum interpretandarum'e^ legum facratifli mi principes prsbuerunrjibros ad iusRomanum pertinentes amp;nbsp;lege« te, amp;nbsp;elimarerut ex his omnibus materia colligatur, nulla (fccundum quod poffibilc eft)necp fimilitudine,neç difcordia derelida, fed quod ex his unum pro omnibus fufficiat. Quia autem amp;nbsp;alq libros ad ius pec tinentes fcripferut,quorum feripturæâ nullis authoribus receptæ,nec ufitatæ funt: neeg nos eorum nolumina noftram inquietare fanftioné dignamue. Cuephæc materia fumminuminisliberalicatecolleda fuerit:opottet ca pukherrimo opere exftrucre, amp;nbsp;quafi proptiö amp;nbsp;fan» âiiTimum templum iukicix cofecrareA in iibros quinquaginta amp;nbsp;cetlt; tos titulos totum ius digerere, tam fecundum codicis noftri conftitu-tionem.qudm edidi perpetui imitationemCprout hoc uobis commolt; diuseffepatuerit) ut nihil extra memoratam confummationem pof-fit eirederelidum,fedhis quinquaginta libris totum ius antiquum pee mille Se quadringentos ferè annos confufum, Se à nobis purgatü,quafi quodam muro uallatum,nihil extra fe habeatromnibus authoribus iu ris aequa dignitate pollentibus,amp; nemini quadam prærogatiua feruan« darquia non omnes in omnia,fed certi per certa,uel meliores,uel dete* riores inueniuntur.Sed neeg ex multitudine author urn,quod mclius amp;nbsp;æquius eft,iudicatotc: cum poflit unius forfitan Se deterioris fententia amp;multos8emaioresaliquainpartefuperare.Etideoea,quac in notis Aeniilq Papiniani ex Vlpiano ,amp; Paulo,necnon amp;nbsp;Martiano adferipta funt,quæ antea nullam uim propter honorem fplendididimi Papinia* ni obtinebant,non ftatim refpuere ; fed fi quid ex his ad replctionem fummi ingenq Papiniani laborum uel interpretationum neceffarium effe perfpexenns ,Se hoc ponere legis uim obtinens non moremini. Et omnes, qui rclati fueririt in hoc codicc prudentiffimi uiri, habeant authoritatem.tanquam fi eorum ftudiaex principalibus conftitutio-nibus profeda, amp;nbsp;à noftro diuino fuerint ore profufa. Omnia etiam meritonoftrafacimus.-quia ex nobis omnis cis impartietur authori« tas.nam qui non fubtiliter fadum emendatdaudabilior eft co, qui primus inuenit Sed in hoc ftudium uobis eneuolumus,ut fi quid in uete« tibus libris non bene pof itum inueniatis, uel aliquod fuperfluum, uel minus perfedum.fupctuacualongitudinefemota,amp;quodimperfeólu eft.repleatis.Scomncopus modcratum Sequàm pukherrimumoften-datis.hoc etiam nihilominus obferuando,ut fi quid ex ueteribus legU bus uel conftitutionibus,quas antiqui in fuis libris pofucrint,non rede (criptum inueniatis.Se hoc reformetis,^moderato ordini tradatis : ut hoe uideatur effe ucxum,Se optimum,quaü ab initio feriptum, quod à ß uobis

nobis ekflum,amp;ibîpofitumfuerit:5£ nemo ex comparatione neteris uoluminis,quafi uiciofam fcripfuram, arguerc audcat. Cum cm le» ge antiqua, qua regia nuncupabatur.omneiusomnis'e^ poteftas po» puli Romani in imperatoriam translata fit poteftatem ; nos uero fan» ftionem omnem non dinifimus in alias à alias conditoru partes, fed totam noftram efle uoluimus;quid polfit antiquitas noftris abrogate legibusf Et in tantum uolumus eadem omnia,cum repofita funt, ob» tinere: ut fi aliter fuerint apud ueteres conferipta,in cótrarlum autem in côpofitione noftra inueniant: no feripturæ Jed noftrae eleftioni hoc adfenbatur. Nulla itaej in omnibus praedifti codicis membris avT/-WAi« (fic enim st uetuftate graeco uocabulo nuncupatur ) aliquem fibi locum uindicet.-fed fit una concordia,una cófequentia,aduetfarionul» lo conftituto.Sed amp;nbsp;fimilitudinem(fecundum quod didum eft)ab hu* iufmodi confummatioue uolumusexfulare:Stea,quaefacratiffimis colhtutionibus.quas in codicem noftru redegimus,cauta funcUtemm poni ex uetere iure non concedimus:cum Diualium conftitutionu fan dio fufficiat ad eoru authoritatem : nifi forte uel propter diuifionem, uel propter repletionem.uel pleniorem indaginem hoc contigerit ; amp;nbsp;hoc tarnen perraro,ne ex continuatione huiufmodi lapfus oriatut ali* quid in tali praro fpinofum. Sedamp;fi quae leges in ueteribus libris pofitaejam per defuctudinem abietunt,nullo modo uobis eafdem po= nerepermittimus.cum haec tantummodoobtinere uelimus ,quæ uel iudiciorum frequcntilfimus ordo exercuit, uel longa confuetudo hu« îusalmæurbis comprobauit.-fecundum Salutj Iulianifcripturam,quae indicatjdebere omnes ciiritatcs confuetudinem Romæ feqni, quae ca* put eft orbis terrarum.non ipfam alias ciuitates.Romam autem intel» ligendum eft non folum uetercm/ed etiam regiam noftram,quae deo propiciomelioribuscoditaeftaugurijs. Ideoiubemus duobus iftis codicibus omnia gubernari.uno conftitutionum, altero iuris enuclea-ti,amp; in futurum codicem componendimel fi quid aliud à nobis fuerit promnlgatum inftitutionum uicem obtinensjitrudis animus ftudio fi fimplicirer enutritus/acilius ad altioris prudentiae redigatur feienti am, Noftram autem confummatione, quae à nobis adnuente deo componetur,Digeftorum uel Pandedarum nome habere fancimus; nullis iuris peritis in pofterum audentibus commétarios illi adplicare, amp;nbsp;uerbofitate fua fupradidi codicis compendium confundere: quem» admodum amp;nbsp;antiquioribus temporibus fadum eft, cum per cótrarias interpretantium fententias totum pene ius conturbatum eft. fed fuffi« ciat per indices rantummodo Sc titulorum fubtilitaté, quae ^^CT/TA« nuncupatur,quaedam admonitoria eiusfacerc,nulle ex inrerpretatio» neeoru

ne écrans uicio oriundo. nbsp;nbsp;Ne autem per fetipturam aliquam fiat i« pofterum dubitationubemus non per fignorum captionesSecompen-diofa ænigmata,quæ multas per feamp; per fuumuicium avi/vo/xiaç indu xerunt,eiufdem codicis textum confctibi;etiam fi mimerus librorum fignificabitur,aut aliud quidquam.neçg etenim hæc per fpecialia figna numerorum manifeftari.fedper literarum confequentiam explanari concedimus. nbsp;nbsp;Hæc igitur omnia deo placido facere tua prudentia unicum aliisfacundiffimisuirisftudcat,detain fubtili,quàm celerria mo fini tradere:ut codex confummatus, amp;nbsp;in quinquaginta libres dfe geftus,nobis offeratur in maximam amp;nbsp;æternam rei memoriam.defep omnipotentis prouidentiæ argumentum,noftrfc(3 imperii, de ueftri mi niftetijgloriam. D. xmi. CAL. lAN. CP. IIII. LAMPA» DIO amp;nbsp;HORESTA VIRIS. CC. CONSS.

FLAVIVS.IVSTINIANVS, ALEMANICVS, GOT» thicus,Francicus,Germanicus, Anticus, Africanus, Alanicus, Vandalicus,pius, felix, inclytus, uiftor ac triumphator fem-per Auguftus.Theophilo,Dorotheo,Theodoro,Ifidoro,Ana tolio,Thallelæo,d(: Cratino uiris illuftribus anteccffotibus,âc Salaminio uiro difertiffimo.S.

Mnem reipublicæ noftræ fanâionem iam effe pur gatam de compofitam, tam in quatuor libris infti« tutionum feu elementorum, quàm in libris quin= quaginta Digeftorum feuPandeftarum.neenon duodecim imperialium conftitutionum: quis am® plius,quàm nos cognofeitt’ Quando omnia quidé, quæ oportuerat amp;nbsp;ab initio mädare, depoft omniu confummationem fada libenter admittentes definite :iam per noftras orationes tam in græca lingua,quim Romanorum(quas amp;nbsp;æternas fi« eri optamus)explicita funt. Sed cum uos de omnes poftca profeG fores legitimæ feientiæ conftitutos etiam hoc oportuerat fcire,quid de in quibus temporibus tradi ftudiofis neceffarium crcdamus,ut ex hoe optimi atlt;5 eruditiffimi efficiantur.-ideo'eppræfentem diuinam oratio* nem ad uos prxcipuc facienda exiftimauimus.-quaténus tam pruden* tiaueftra,quàmcæterianteceflbres,quieandem artem inomne æuû

nislegitimspoffintambulnre, , Italt;5 cum dubio proculncceffe fit infittutioncs in omnibus ftudijs primum fibi uindicare locum, utpote prima ucftigia cuiufqg fcientiæ mediocriter tradentes ; ex libris autem guinquaginta noftrorum Digefioru fex amp;nbsp;triginta tantummodo fuffi cere,tam ad uefiram expofitionem,quim ad iuuentutis eruditionem iudicemus.’ordinem eorum amp;nbsp;tramites, per quos ambulandü eft, ma« nifeftare tempeftiuum nobis uidetur.*amp; uos in memoriam quidem eo-rum,quxanteatradebatis,rcdigere;oftenderc autem nouellx noftrx compofitionis tam utilitatem, quam tempora,ut nihil hui? attis relin quaturincognitum. £tanteaquidem(quemadmodum uefirafcit prudentia)ex tanra legum m ultitudine,quac in librorum quidem duo millia, uerfuu autem tricies centena extendebaturmihil aliud, nifi fex tantum librosA ipfos confufos, amp;nbsp;iura in fe utilia perraro habentes, à iioce magiftridifcipuli accipiebant,cæteris iam dcfuetisamp;omninoin« uqs. In his fex libris Caq noftri infiitutióes amp;nbsp;libri finguiares quatuor, primus de uetere illa rei uxoriæ adione, fecundus de tucelis,amp; tertius, necnon quartus de teftamentis amp;lcgatis connumerabantur:quos ne^ totos per confequentias accipiebant,amp;:multas parteseorum quafi fu« peruacuas praeteribant. Et primo quidé anno hoc opus tradebatur le= gentibus,non fecundu edidi perpetui ordinationem,fed paflim amp;nbsp;qua fiperfaturamcolledum,utilirnutilibus mifto, maxima tarnen parte inutilibus deputata. Secundo autem anno praepoftera ordinatione habita, prima pars legum eis tradebat, quibufda certis ab ea titulis ex ccptis:cum erat enorme poft inftitutiohes aliud legere, qudm quod in legibus amp;nbsp;primum pofitumeft,amp;nücupationem meruit rwp Ts^aTap, Poft eorum uero ledionem.neq; illam continuam, fed particularem, amp;nbsp;magna ex parte inutilem conftitutam.-tituli eis alq tradebantur,tam ex illa parte legum,qux de iudicqs nuncupatur, ipfis non continuam, fed rara utilium recitationem prtebentibus, quafi cxtero toto uolumi ne inutili cóftituto;quim ex illa,qua: de rebus appellatur,odo libris felt; motis,^ in rjs multis partibus legentibus inuïjs,ut nö idoneis,nec aptif fimis ad eruditionem conftitutis. Tertio uero anno, quod in utro^ uolumine,ideft de rebus uel de iudicifs,in fecundo anno non erat tra« ditumraccipiebant fecundum uiciftitudinem utriufq! uoluminis, amp;nbsp;ad fublimiiTimum Papinianü,eiuscprefponfaitercis aperiebatur. Et ex praedida refponforu confummatione,quaE dccimo amp;nbsp;nono libro con* cludebatur,odo tantummodo libros accipiebant:ncc eorum totö cor pus eis tradebatur,fed pauca ex multis,amp; breuiffîma ex ampiiftimis,uc adhuc fitientcs ab eis recederent. nbsp;nbsp;His igitut folis à profefforibus tra

fed per imperfeftum A iamquodammodo male confucwm mconfe quentiæ curfum. Is erat in quactum annum antiquæ prudentiæ finis: ut fi quis ca,qux rccitabant, enumerate uellet, computatione habita inuenitet ex tam immeiafa legum mulntudine uix uerfuum fexagin-ta milia eos uacuae notionis pcrlegilTc.'omnibus alqs denijs amp;nbsp;incogni-tis conflit uns A tune tantummodoex aliqua minima parte recitan« dis,quoties ueliudiciorum ufus hoc cxegit,uel ipfimagiftri legum ali quid ex rjs perlegcte feftinabatis,ut effet uobis aliquid amplius difeipu lorum peritia. nbsp;nbsp;Et hæc quidem fuerunt antiquæ eruditionis monu«

menta/ecundû quod amp;nbsp;ueftro teftimonio confirmatur. Nos ucro tan-tam penutiam legum inuenientes A hoc miferrimum iudicantes.*legî timos thefautos uolcntibus aperimus, quibus per ueftram prudentia crogatiSjditiffimi legum oratores efficiantur difcipuli. nbsp;nbsp;nbsp;Et primo

quidem ANNO noftras hauriant infl:itutiones,ex omni penè ueterum inftitutionû corpore elimatas ,amp; ab omnibus turbidis fontibus in unû liquidum ftagnum corriuatas,tam per Tribonianum uitum magnifia cum magiftrû Ôc * cxquæftorc facri palatrj amp;nbsp;* excôfule, quàm duos ex *o à^p ? 5-nobis,ideftThcophilum amp;nbsp;Dorotheum facundiffimos anteceffores. Traw^Jo In rdiquam ueroanni partem fecundum optimam confequentiâ pri= ç(Mé(fi firmi mam legum parte cis tradifancimus,quæ græcouocabulo'Toc-crçwTa eif^mhß-nuncupatur,qua nihil eft anterius.-quia quod primum eft,aliud ante fe milwi pro habere non poteft.Ec hæc eis exordium amp;nbsp;finem ernditionis primi an- ({uaflorio nieffedccernimusicuiusauditoresnonuolumusueterc tam friuolo, etcon[ullt;i* quàm ridiculo cognomine Dupondios appellari, fed luftinianeos no» « uiro.lt;jua uosnuncupari.amp;hocinomnepoftfuturûæuum obtinere cenfemus: modouete-ut hi,qui rudes adhuclegitimæfcientiæ capeffendæadfpirant,amp;fcita r« latim prions anni accipere maluerint,noftrû nomen mereant : quia ilico tra ,pconf«Ie,et dendu eft eis primö uolumen,^d nobis emanauit authorib9.anreaem Slt;dlujl.pro dignö antiqua confufione legum cognomen habebant.cum autem 1e milite, er ges tam clareamp; dilucide animis eorü tradendæ fint :neceffeerit eos Cic.,p^««-A cognomine mutato fulgctc. nbsp;nbsp;nbsp;S E C V n d o autem A n n o, per flore, uno

quem ex ediäo eis nomen antca pofitum A à nobis probatum eft: uel uerio p oét deiudicijslibrosfeptem,uelde rebus oöo eos accipere fancimus,fc= afloer nu cundum quod temporis uicilTitudo indulfcrit, quam intadam obfer= meros dixe uari præcipimus.Sedeos librosde iudicijs uel rebus totos per fuam có- runt. fequentiam accipiant,nullo penitus ex his derelido:quia omnia noua pulchritudinc funt decorata,nul!o inutili, nullo defueto in ijs penitus inueniendo. Alterutri autem eorundem uolumini,id eft de iudicijs uel de rebus,adiungi in fecundi anni audientiam uolumus quatuor libros fingularcs, quos ex omni compofitione quatuordecirn librorum cx-

cerpfimus. ex colledionc quide tripctrita uoluminis, quod de dotibus compofuimiis,uno libro excerptorex duobus autem de tutelis amp;nbsp;cura tionibus,iteni uno: fed amp;nbsp;ex gemino uolumine de teftanientis,uno:amp; ex feptem libris de legatis Sc fideicommiffisA quae circa ea funt,fimili modo uno tantum libro.hos igitur quatuor libres, qui primordijs fin gularum memoratarum compofitionum præpofiti funt,tantummo« do d uobis eis tradi fancimus,caeteris decem oportuno tempori confer uandis.-quia ne^poffibile eft.neej fecundi anni tem pus fufficit ad ifto rum quatuordccim librorum magiftri uoce eis tradendoru recitatio» nem. nbsp;nbsp;T E rT11 denies A N N i dodtina talem ordinem fortiatur:

ut fiue libros de iudicqsjiue de rebus fecudum uices legere eis fors tulerit: concurrat tripertita legum fingularium difpofitio. amp;nbsp;in primis li* ber fingularis ad hypothecariam formulam,quem oportuno loco, in quo de hypothecis loquimur.pofmmus : ut cum acmula fit pignorati* cijsaftionibus,qu3einlibris derebus pofitaefunrmóabhorreat earum uicinitatcm,cum circa eafdem res ambabus pene idem ftudium fit. Et poft eum librum fingularem alius fimiliter eis aperiatur, quem de ufu ris : item alius, quem ad edidum aedilium, amp;nbsp;de redhibitoria adione, amp;: de euidionibus,necnon duplac ftipulatione compofuimus. cum em quæ deemptionibus amp;uenditionibus legibuscautafunt,inlibrisde rebus perfulgerent;hæ autem omnes,quas diximus,definitioncs in ultima parte prætorij edidi effent pofitæ;neceffariô eas in anteriorem lo cum tranftulimns,neâ uenditionibus,quarHm quafi miniftræ funt Öc uicinæ,ulterius deuagentur Ethos tres libros pro acutiffimi Papinia« ni ledione tradendos pofuimus,cuius uolumina in tertio anno ftudio fi recitabantmon ex omni eorum corpore, fed fparfim pauca ex muleis Sein hac parte accipientes. Vobis autem pulcherrime Papinianus nonfolumcxrefponfis,quaeindecemamp;nouem libris compofita fuc rant,fed etiam ex libris feptem Sc triginta quæftionum, amp;nbsp;gemino uolumine definitionum,necnon de adulterijs,amp;pcnè omni eius expofi • none in Digeftorum noftrorum ordinatione perfulgente,proprijs par tibus praeclaram fuirecitationempræbebit. Acnetertij anni audito* res,quos Papinianiftas uocabant,nomen amp;nbsp;feftiuitatem eius amittere uideantur:ipfe iterum in tertium annum per bellilfimam machinatio nemintroduduseft.librumenimhypothecariæ ex primordijs plena eiufdé maximi Papiniani fecimus:ut amp;nbsp;ledioné amp;nbsp;nomen ex eo habe« ant,Papinianiftælt;^ uocentur : Ôceius reminifcentes lætificentur, amp;; fe* ftum diem,quem cum primum leges eius accipiebant, celebrate fole-bant,peragant:amp;maneat uiri fublimiffimi præfedorq Papiniani pet hoc in sternum memoria, hae'qj termino terrij anni dodrina condu-datur.

datât. Sed quia folitutti eft QV A R. T 0 A N H 0 ftudiofos graeco amp;nbsp;' confuetoquodammodouocabulo Xvtoç appel 1 arirhabeant qui dem, fi maluerint,hoc cognomen.pro refponfis autem prudentiffimi Pau« li,quae antea ex libris triginta tribus uix in deeë amp;nbsp;oâo rccitabant, pet iam expofitam confufioné eos legentes.decem libros fingulares, qui ex quatuordecim,^s ante enumerauimus, fuperfunt, ftudeaut leâita-re;multo maioreis amp;nbsp;amplioreis prudenriæexeis thefauros confecu« turi.quamex Paulianis habeba nt refponfis.Et ita omnis ordo libroru fingularium â nobis compofitus,amp; in decent amp;feptcm libros partitus, eorum animis imponet .•quem in duabus Digeftorum partibus pofu* imus,idcft quarta amp;nbsp;quinta,fecundum feptem partium diftributionê.

, eturrut ex triginta fex librorum recitatione fiant iuuenes perfefti,amp; ad omne opus legitimum inftruâi,noftro'q; tempore non indigni:duab9 alqs partibus,id eftfexta amp;nbsp;feptima Digeftoru noftrorum,quæ in qua» tuordeeim libris compofjtæfunt,itadifpofitis,ut poffint poftea eas amp;nbsp;legere,amp; in iudieqs oftendere. Quibus fi bene fe imbuerint, amp;nbsp;in - quintianm (quo -7v§oAu'Tai nuncupantur)metas,conftitutionum co» dicem tam legere,quàm fubtiliter intelligere ftudeaut ; nihil eis legiti» m« feientiæ deerit, amp;nbsp;omne ab initio uf(^ ad finem fuis animis com« pledentur. Et (quod pene in alia nulla arte euenit) cû amp;nbsp;fi uiliflimæ, omnes infinité tarnen fint;hæc fola fcientia finem habcat mirabilem, priefenti tempore â nobis ortum. Difeipuli igitur,omnibus eis legi timis arcanis referatis,nihil habeant abfconditumifed omnibus perle Ôis,quæà nobis perTribonianiuiri excelfi minifteriurn,cîeterorum'c^ compofita funt:amp; oratores maximi,amp;iufticiæ fatellites inueniantur, amp;nbsp;iudiciorum optimi tam athleræ.tp gubernatores omni loco æuotp feliccs. nbsp;nbsp;Hæc autem tria uolumina à nobis compofita tradi eis tam

in régies urbibus,qudm in Bery rienfium pulcherrima ciuitate,quàm amp;nbsp;legû nutricem benc quis appellet, tantummodo uolumus (quod iam amp;nbsp;à retro principibus conftitutum eft)amp;;non in alps locis,quse â maio* ribus taie priuilegiumnon merucruntiquia audinimus iam in Alexan dria fplendidiflima ciuitate,amp;in CæfanenfiumÂ in alijs,quofdatn im peiitos homines deuagari,6cdoflrinamdifcipulis adulterinam trade* re.quos fub hac interminatione ab hoc conamine repellimus:ut fi au» fi fuerint in pofterum hoc perpetrate, amp;nbsp;extra urbes regias, Ôc Bery ti* enfium metropolim hoc facere.-dcnarumlibrarum auri poena pleflan tur,^reqciantuc ab ea ciuitate,in quanonlcges docent,fed in leges có mittunt, nbsp;nbsp;111 ud autem, quod iam turn ab initio hoc opus mandan

tes in noftra oratione,amp; poft completum in aha noftri numinis confti * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tutionc

tutione fcripfimusA nunc utiliter ponimus;ut nemo audcat coru,qui libros confcnbunCjfigna in his ponere,amp; per compendium ipfi legum . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;interpretationi amp;nbsp;compofitioni maximum difcrimen adferre: fcituris

- omnibus librarqs.qui hoc in pofterum commiferint, qiiod poft * cri« minalem poenam etiam æftimationem libri in duplum domino cius qd rndet (ßnefcienti dcderint)inferrc compcllentiir : cum ipfe, qui talem libru j nbsp;nbsp;comparaucrit,pro nihilo eum habebir^nemme indicé ex tali libro fieri

Illud uero facis neceftarió conftitutum cum fumma interminatio« ne edicimus,ut nemo audeat,ne^ in hac fplendidiftima ciuitate, ne^ in ßerytienfium pulchcrrimo oppido ex his,qui légitima pcragütftu« * diajndignos amp;peflïmos(imö feruiles,amp; quorum effeftus iniuria cft) f L P*^®quot; ludos exercereA alia crimina uel in ipfos * pofleflbres,ucl in focios fu feuores. Q^ g^ maxime in eos,qui rudes ad recitationem legü ueniunt,perpetra re. Quis enim ludos appellet eos,ex quibus crimina onunturfhxc ete-nim fieri nullopatimnr modo.-fed optimo ordmiin noftris tempori-bus amp;nbsp;hanc partem tradimus A toti poftero tranfmittimus fxculo.cu oporteat prius animis, amp;nbsp;poftea linguis fieri eruditos. £t hæc omia in hac quidem florériffima ciuitate uirexcelfus præfeflus huius almae urbis tam obferuare,quâm uindicare,prout deiidi ram iuuenu, quam fcriptorum quaiitas exegerit,curae habe bit. In ßerytienfium uero cim rate tam uir clariffimus prxfes Phoeniciae maritime, quam beatiflî* mus eiufdem ciuitatis EpifcopusA legum profeffores. nbsp;nbsp;Incipite igi

tur legu eis doftrinam dci gubematione tradere, amp;nbsp;uiâ aperire,quam nos inuenimus;quaténus fiant optimiiufticix amp;nbsp;teipublicx miniftn, amp;uos maximum decusfequatiur:quiaueftristempohbustalis legum inuenta eft permutatio,qualem apud Homerum pattern omnis uirtu-tis Glaucus amp;nbsp;Diomedes faciunt, permutantes

Quac omnia obtinere fancimus in omne xuum.ab omnibus tam p. fefforibus.quâm legu auditotibus A librartjs, amp;nbsp;ipfis iudicibus obfer« uanda. o. CP. XVII. CAL.IAN. D. IVSTINIANO. PP.llï.

Anta circa nos diuinæ humanitatis eft prouiden« tia,utfemper æternis liberalitatibus nos fuftenta« aïs ♦Petre dignet. Poft bella ein * Parthicaæterna pace fo- ftca. pita,poft'cp Vandalicamgentem creptam.amp;Cata thaginem, imômagis omnem Lybiam Romano imperio iterum fociatam:amp;: leges antiquas iam fe» nio praegrauatas.per noftram uigilantiam præbuit innouam pulchritudincm, amp;nbsp;moderatum peruenire compendium: quod nemo ante noftrum imperium nnquam fperauit, nelt;5 humano ingenio poffibile effe penitus exiftimauit. erat enim mirabile Romanâ fanftionem ab urbe condita ufqj ad noftri imperq tempora, quæ penê in mille amp;nbsp;quadringentos annos concurrunt,inteftinis prælqs uacillan tem,bocfcj3amp; in Imperiales conftitutionesextendentem ,inunam te« ducereconcordiam. ut'nihil ne^ contrarium, neeg idem,neg? fimile in ea inueniaturA ne geminae leges pro rebus fingulis pofitæ ufquam ap pareant.nanq; hoc cæleftis quidem prouidentiae peculiare fuit: huma« næ uero imbeciUitati nullo modo poffibile. nbsp;nbsp;Nos itaq; more folito ad immortalitatis praefidium refpeximusA fummo numine inuoca= to deum authorem amp;nbsp;totius operis præfulem fieri optauimus.ôc omne ftudiumTribonianouiro excelfo,magiftro officiorum,exquaeftore facri noftri palatq amp;nbsp;exconfulc credidimus,eicp omne minifterium hu iufmodiordinationisimpofuimus.utipfeund cumaltjs illuftribus Óê prudentiffimis uiris noftrum defiderium adimpleret.noftra quoq; ma ieftas femper inueftigando Se perfcrutando ea, quae ab his eóponeban« tur,quidquiddubiumamp; incertum inueniebatur,cum caelefti numine reéleemendabatAin competentemformam redigebat. Omnia igitur confeda funt,domino amp;nbsp;deo noftro lefu Chrifto poffibilitatem, tam nobis,^ noftris in hoc fatellitibus præftante.Et principales quidc cóftitutiones duodecim librisdigeftas,iamanteincodicé noftro nomine praefulgcnté cótulimus.poftea uero maximu op9 aggredientes, ipfa uctuftatis ftudiofiflïma opera iam pene confufa amp;nbsp;diffoluta, cide uiro excelfo permifimus ta eolligere, qudm certo moderamini trade-tc. nbsp;nbsp;Sed cum omnia percontabamut, à præfato uiro excelfo fugge«

ftum eft, duo pene millia librorum effe confcripta, amp;nbsp;plusquàm tricies centena uerfuum à ueteribus effufa, qua: neceffe effet omnia amp;nbsp;legere, 7 amp;pec

amp; perfcrutari, amp;nbsp;ex his quod öptinmm fuiffet, eligere. nbsp;nbsp;Quod cœlc«

fti fulgore amp;nbsp;fummæ trinitatis fauore confedum eft fecundum noftra mandata,qiixab initio ad memoratum uicuniexcelfum fecitnus.amp;in quinquaginta libros omne.quod utilifTimü erat, colledu ell ; amp;nbsp;omnes ambiguitates decifac,nuUo feditiofo rendo. nomencp libris impofui« mus Digefloru feu Pandedaturquia omnes difputationes ac dccifióes in fe habet légitimas,^ quod undi^ fuit colledujioe in finus funs re« cepetiintjn centum quinquaginta pene millia uetfuum torn opus cö« fumantes, à in feptem partes eos digeflimus.non perperam, negj fine ratione.fed innumerotumnaturam amp;nbsp;artem refpicientes, Scconfenta neameisdiuifionempartiumconficientes. Igitur PRIMA qui dem pars tonus contextus,quae graeco uocabulo Tec-ny^aTa nunenpa-cur,inquatuorlibrosfepofitaeft. nbsp;nbsp;nbsp;SECVNDVS autemarticules

feptem libroshabet,qui deiudicrjs appellatur. In TERTlAue* to congregationc omnia,qux de rebus nominantur, contulimus,odo libriseideputatis. QVARTVS autemlocus,quiamp;totiuscompo fitionis quafi quidam inuenitur umbilicus, odo libros fufcepit;in quo turn primo omni3,quae ad hypothecam pertinent,repofita funt,ut nS ipignoraticiaadione in libris de reb? pofita,multum diftarent.Alioli bro eidem inferto uolumini,qui aedilitiumedidum,amp; redhibitoriam adionem, amp;: duplæ ftipulationem.quae euidionibus adpofita eft,contï net.-quiahaecomniatitulisemptionumói: uenditionum confentanca funt.amp;praedidæadionesquâfi pedifcquac illarum ab initio procefle= runt.in uetuftioris quidem edidi ordinatione in loca deiiia amp;nbsp;multum diftantia deuagantes,per noftram autem prouidentiam his congrega-tæ.-cunl oportuerat ea,quæ de eodem pene loquuntur, in confinio po» nere.Aliusdenicg liber poft duosprimü nobis excogitatuseft de ufu« tisA traiedierjs pecunijs A de inftrumétis, amp;nbsp;teftibus,fcu probationi» bus,necnonpraefumptionibus.ói;memorati tresfingulares libri iuxta compofitioné de rebus pofiti funt.Poft hos qux de fponfalibus,amp; nu» ptrjs,de dotibus A legibus earum dida funt, repofuimus, tribus libro» rum uolnminibus ea concludentes. Detutelisautem amp;nbsp;curationibus geminos libros conferipfimus.Etmemoratamordinationem odoli-brorum mediam tonus opens repofuimus,omnia undi^ tam ntiliffi ma,c^pukherrimaiura continentem. nbsp;nbsp;QV i N T V S autem uobis

cxoriturDigeftorumarticulus,inquemdc teftamentis,amp; codicillis, tam priuatorum, quam militum, omne, quidquid antiquitus didum eft, inueniat quis depofitum, qui de teftamentis appellatur. De legatis autem amp;nbsp;fideicomiffis quinç librorü numerus aggregatus eft. Cum'qp nihil tam peculiaie fuciat,qidm legatis quidem legis Falcidiænat» ratio

ratio,fidcicommiflis autem.qudm fenatusconfulti Trebcîltani.-fingit* lis libris utritjeoru adplitatis.tora pars quinta in nouem libres coadu« nata eft. Solum autem fenatusconfuitum Trebdlianü ponendum effc cxiftimauimus. captiofas ctcnimamp;ipfis ueteribus odiolas Pegafiara fenatusconfulti ambages, amp;nbsp;utriuf^ fenatuscófulti inter fe tarn fuper* nacuas, quim fcrupulofas dmerfitatcs refpuentes : totum ius fuper his pofitum Trebelliano fenatusconfulto adiudicauimus. Scd amp;nbsp;in his nihil de caducis à nobis memoratu efbne cauira,quæ in rebus non pro» fperegcftisamp;trilhbus temponb^ Romanis increbruit caiamitatibus. bello coaiefeens ciuili,in noftris remaneat temporibus, quae fauoc cæ» leftist pacis uigorfirmauit,amp; fuper omnes genres in bellicis uidori^ pofuitme luduofum monumentu laeta faecuia inumbrare concedatur.

SEXTA deinde Digeftorum pars exoritur,inqua omnes bonorum poffeffioes pofitx funt, qux tarn ad ingenuos, quam ad libertines re« fpiciunt:amp; ius omne,quod de gradibus amp;nbsp;adfiniraribusdefcendit.lcgi« timæcp hæreditatis, à omnis ab inteftato fucce(rio,amp; Tertyllianum, fie Orphitianum fenatusconfuitum, ex quibus matres amp;nbsp;filq inuicem fibi hxredes exidunt, in geminos libres côtulimus, bonorum poffeffionis multitudincm in cépendiofum Sc manifeftiffimû ordinem concluden tes.Poft haec ea,quae de operis noui nunciationibus, damni'ep inflt;di,â{ de ædificijs dirutis, amp;nbsp;eorum infidijs, St de aqua pluuia arcenda ueteri= bus authoribus placita funt : neenonquæ de publicanis, amp;nbsp;donationi« bus,tam inter uiuos,quâm mortis caufla cóficiendis,cauta legibus irr* uenimus,in libtum fingularem deduximus.De manumiffionibus au» tem amp;nbsp;de liberali cauffa, alius liber refpondet : quéadmodum amp;nbsp;de ad» quifitione tam domintj.quam poffeiÏioniSjÓc titulis, qui earn inducut, mulrx óf naris lediones uni funt inferts uolumini: alio libro députa« te his,qui mdicati,uel in iurc confeffi funt,Sc de bonorum detentioni« nibus amp;nbsp;uendirionibus, amp;nbsp;ut ne quid in fraude creditorû fiat. Poft hsc omnia intetdifta conglomcrata funt:amp;: deinceps exccptiones,de tem« porum prolixitatibus,óc de obligationibus amp;nbsp;adionibus liber item fin* eularis extendit :ut perfeda fexta pars toti9 Digeftoru uoluminis ode libris defintantt. S E P t i m v s autem amp;nbsp;nouiffimus articulus Dige« ftotum fex libris formatus eft: inque de ftipulationibus,amp; de fideiuflb ribus óf mandatoribus,necnó nouationibusA folutionibus,amp; accepri latienibus, amp;nbsp;de prstorqs ftipulationibus, omneep ius inuenitur gemt no uolumine infcriptfi efte, quod in libris antiquis nee numerari poflï» bile fuit. Et poft hsc duo terribilcs libri funt de delidis priuatis, 6f ex* traotdinarqs, neenon publicis criminibus, qui omnem continent fc« uetitatempoenarumcpatrocitatem. Quibus permifta funtamp;ea,qus 7 q deauda

de äud^tcibns hominibus câuta funtAqui fe cæbteconanturAcontu maces exidunt : amp;nbsp;de pœnis, quæ condemnatis infliguntur uel conce« duntur,necnon de eocum fubftantqs.Liber autem fingulaiis de appel-lationibiis nobis excogitatus eft contra fententias, tam cniiles.quàm criminales caufTas fin ten tes. Caetera autem omnia, quæ de municipa« libus, uel decurionibus,amp; muneribus,ucl publicis operibus,uel nundi-nis,amp; pollicitationihus,ac diuerfis cognitionibus,amp; çenfibus,aut figni ficationibus uerborû ueteribus inuentafunt,quae'c|;regularitcrdefi* nita, in fe recipit quinquagefimus, totius confummationis perfedio.

Quæ omnia per nirum excelfum, necnon prudentiiTimû magiftrû* cxquæftore amp;nbsp;exconfule Tribonianû, qui fimiliter eloquentiæA legi« timæ feientiæ arribus decoratus, amp;nbsp;in ipfis rerû experimentis emicuit, nihil'cß mains, nec carius noitris unquam iulTionibus duxit: neenô per alios uiros magnificos amp;nbsp;ftudiofiiTimos perfeda funt. id ed, Conftanlt; tirai uiru illuftrem,comité facrarü largitionü,amp; magiftrü ferinij libello rü,facrarü'c^ cognitionu, qui femper nobis ex bona opinione amp;nbsp;gloria fefe cómendauit.necnon Theophilu uiru illuftrem magiftrü inrisq^ pe rituminhacfplendiftimaciuitate laudabilicer optima legiimguber-nationem extendentem. amp;nbsp;Dorotheum uirum illuftrem amp;nbsp;facundilfi mum quæftorem, quem inßerytienfiü fplendidiflïma ciuitate leges difcipulis tradentem propter dus optimam opinionem amp;glotiam ad nos deduximus, participem'c^ huius operis fecimus. fed amp;nbsp;Anatolium uirum illuftrem magiftrü, qui amp;nbsp;ipfe apud Berytienfes iuris interpres conftitutus ad hoe opus eledus eft, uir ab antiqua ftirpe légitima pro« cedens.cum amp;nbsp;pater dus Leontius poft Patricium indytæ recordatio nis quæftoriû amp;nbsp;anteedToréA auus dus Eudoxias poft Leontiu uirum gloriofiffimü præfedoriû confularé atej Patridu filios eins, optima fui memoria in legibus reliquerint.necnon amp;nbsp;Cratinum uirum illuftrem, amp;comitem facrarum largitionum,amp; optimum antecefforem huius almx urbis conftitutum. qui omnes ad predidum opus eledi funt anä cumStcphano,McEna,Profdocio,Eutolmio,Timotheo,Leonide,Le« ontio,Platone,Iacobo,Conftantino,Ioanne,iuris prudentiffimis, qui pattoni quidemfunt cauftarumapudmaximam fedem præfeduræ, quae orientalibus prætorrjs præfidct. Omnes autem fuæ uirtutis tefti -moniumundi^accipientes,amp;d nobis ad tanti operis confummatio« nem eledi funt.amp;cum omnesinunum cóueueruntgubemationc Tri-boniani uiri cxcelfi,ut tantum opus nobis authoribus pofTent confice re,deo propicio in quinquaginta libris opus eófummatu eft. Tanta autem à nobis antiquitatis habita eft reuerentia,ut nomina prudentiu tacitumitati tradcre nullo modo patiamui.fed unufquiß^ eorum, qui author

author legis fuit.noflris Digeftis infcriptus eft.hoc tantummodo à no bis effedOjUt fi quid in legibus eorum fuperuacuutM,ucl imperfedum, aut minus idoneum uifum effet : uel adicöionem, uel deminutionem neceffaria accipiat, amp;nbsp;rediffimis regulis tradatur. fcd amp;nbsp;ex multis fimi« libus uel contrarijs quod redius habere apparebat, hoc pro alijs omnibus pofitum eft, una omnibus authoritate indulta.-ut quidquid ibi fen’ ptum eft,hoc noftrü appareat, amp;: ex noftra uoluntate compofitum.-ne-mine audente comparare ea,quæ antiquitas habcbat,cum ijs, quæ noftra authoritas inttoduxit : quia multo maxima funt, quæ propter utilitärem return transformata funt: adeo,ut amp;nbsp;fi principalis conftitutio fuerat in ueteribus libris relata,nc($ ei pepercerimus, fed amp;nbsp;hanc cot-rigendam effe putauerimus, amp;nbsp;in melius reftauradam. nominibus ete-nim ueteribus relidis, quidquid legum ueritati decorum amp;neceffariu fuitjhoc noftris emendationibus feruauimus;amp; propter hanc caufTam amp;nbsp;fi quid inter eos dubitabatur, hoe iam in tutiffimam pcruenit quie-tem,nullo titubante relido. Scdcumprofpeximus.quodadportan-dam tantæ fapientiæ molem non fint ideonei homines rudes, amp;nbsp;qui in primis legum ueftibulis ftantes intrare ad arcana corum properant: amp;aliammediocrem cruditionépræparandam cffccenfuimus,utfub ea colorati, amp;nbsp;quafi primitus omniu imbuti, poffint ad penetralia eorum intrareA formam legum pulcherrimam non conniuentibus ocu lis accipere. Et ideo Triboniano uiro excelfo, qui ad totius opcris gu-bernationé eledus eft, necnon Théophile ôc D orotheo uiris illuftribus amp;nbsp;facundiftimis antecefforibus arceffitis : mandauimus, quaténus li-bris,quos ueteres compofuerunt, qui prima legum argumenta conti-nebat,amp; inftitutiones uocabantur,undilt;5feparatim colledis.-quidquid exhis utile, óc aptiffimum, 6cundi^ elimAtum,amp;: rebus, quæ in præ-fenti æuouertunmr,confentaneum inueniatur;hocamp; capere ftude-deant,óc quatuor libris imponere ,amp; totius eruditionis prima funda-menta at^ elementa ponere, quibus iuuencs fuffulti, poffint grauiora amp;nbsp;pcrfediora fcita legum fuftentatc. Admonuimus autem eos,ut mc-mores etiam noftraram fint conftitutionum ,quas pro emendatio-nc iuris promulgauimus .• amp;nbsp;in confedione inftitutionum etiam ean« dem emendationem ponere non morenturrut fit manifeftum,amp; quid ante uacillabat,amp;quidpofteain ftabilitatem redadum eft. Quod o» pus ab his perfedü,ut nobis oblatö Sc relcdum eft.-óc prono fufeepimus animo, amp;nbsp;noftris fenfibus non indignû effe iudicauimus, amp;nbsp;prædidos libtos eóftitutionu uicem habere iuffimus:quod in oratióc noftra,qua in eifdem libris præpofuimus,apcrtius déclarât. Omni igif Romani iuris difpofitione côpofita,amp; in tribus uoluminibus,id eft inftitutionü, 7 iq amp;Digc

amp; Digeftorü feu Pandedaru.ncenó conftimrionu, pcrfei5a,amp; tribus an nis côfummata.quæ nt primûcœpit, nc^ in toto decennio cópleri fpc-tabatunomnipotéti deo amp;nbsp;hanc opcram ad hominu fuftentationé ptjs obtnlimus animis.uberesq; gratias maxima: deitati reddidimus: quæ nobis prxRitit,amp; bella féliciter peragere, amp;nbsp;honeila pace potiri, amp;nbsp;non tantum noftrojed enarn omni æuo.tam inftanti.quâm pofteriorilc« ges optimas ponerc. nbsp;nbsp;Omnibus ita^ hominibus eandem fanftioné

manifeftam facerc.ncceflarium effe perfpeximus: ut fit cis cognitum, quanta eófufione amp;nbsp;iniquirate abfoluti.in quantam modcrarionem Si neritatem legitimam peruenerintdegcsc^ in pofterum habeant.tam di reftas.quam compcndiofas,omnibuscpin promptu pofitas, amp;nbsp;ad pof» fidendi libros ear um facilita tem idoneas: ut non molc diuitiarum ex-penfapoffint homines fupemacnx legum multitudinis adipifci uolu» mina.fed uiliffimapecunia facilis corum compacatio parest tam di« tioribus,quimtcnuioribus,minimo precio magna prudenria repa« randa. Si quid autem in tanta legum compofitione.quae ab immen fo librorum numero colleda eft, fimile forfitan tarum inueniatur: nemouituperandum exiftimet, fed primum quidem imbccilitati hu-manx,quxnaruraliterineft,hocadfcribat;quia omnium habere me-moriam, amp;nbsp;penitus in nullo pcccare.diuiniratis magis,quam mortali-tatis eftiquod amp;nbsp;à maioribus didum eft. deinde fciat, quod fimilitudo inquibufdamamp; hisbreuiflimeadfumptanon inutiliseft. amp;citrapro* pofitum noftrum hoe fubfecutum.aut enim ira lex neceffaria erat,ut dincrfis titulis propter rcrum cognationem adplicari cam oportuerit: autcumftieratalqsdiuerfispcrmifta.impoffibilccrat cam per partes detrahi,nc totum confunderctur.amp; in his partibus,in quibus perfedif» fime iuffiones ueterum expefitæ fucrant, quod patticuiatim in ca fuc» rat fparfum, hoe dinidere ac feparare penir? erat inciuileme ta fenfus, antes legcntiu ex hoc perturbarenf. Similfcg modo fi quid in princi-fialibns cóftitutonibus cautu eft: hoe in digeftorü uolumine poni nul« o modo côceflîmus, quafî côftitutionû recitatione fufficiente ; nifi amp;nbsp;hoc raro ex tjfdem caii(ïis,ex quibus ßmiljtudo adfumpta eft. Con trariu auté ali^d in hoe codicc pofim niillu Abi locö nindicabit,ncc in« ucniet,fi quisfubtili animo diucrfiratis rationes excutiat: fed eft aÜ^d nouû innentfbuel occulte pofitum, quod diflbnantiæ qncrelam diffol uit, amp;nbsp;alia natura inducit difcordia: fines effugienté. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fi quid

forfitan prxtermiffum eft, quod in tantis millibus quafi in profunda pofitumlatitabat,amp;cumidoncum ftieratponi.obfcuritatc inuolutâ neceflarioderelidfieft.-quishocrcprachcndctc redoanimopoffitc’ pri« mo quidem propter ingenij mortaJis exiguitatem. deinde propter ipft usrd

US rei uidum, quod mulris inutilibus permiftumj nullam fiuad crueti, dum pricbuit copiam.denuo quod multo utilius eft pauca idonce effin. gcre,quam multis inutilibus homines praegrauari. nbsp;nbsp;Mirabile autem

aliquid ex his libris emerfit,quod multitudo antiqua prxfente breuita te paucior inuenitur.homines etcnim,qui ante lires agebant,licet mul tae leges fuciant pofitæ: tarnen ex pauds lites peiferebantur, ucl propter inopiam librorum, quos comparare eis impoffibile erat, ucl propter ipfam infeientiam : amp;nbsp;uoluntate iudicum magis, quant légitima author itate lites dirimebatur. In præfenti autem confummatione no» ftrorum Digeftorum ex tantis leges coUcâæ funt uoluminibus, quotum etiam nomina antiquiores homines,non didmus nefciebant, fed nee unquam audiebant.qux omnia eolleâa funt fubdätia ampliffima congrcgata:utegcnaquidem antiqua multitudo inueniatur, opulcn-dflima autem breuitas noftra efficiatur. Antiq ux autem fapientia: librorum copiam maxime Tribonianus uit exceUentiffimus prxbuit, in quibus multi fuerant amp;nbsp;ipfis cruditiffimis hominum incogniti: qui-bus omnibj perleftis.quidquid ex his pukhertimum erat,hoc femotu in optimam compofitionemnoftram peruenit.Sed huius operis con-ditoresnonfolum cauolumina pcrlcgcrunt, ex quibus leges pofitx funt:fed etia alia multa,qux ifti nihil uel utile uel nouü in eis inuenien tes,quod excerptum noftris Digeftis adplicarét,optimo animo refpue runt. Sed quia diuinx res quidem perfeöiflïm« funt,humani uero juris conditio femper in infinitum decurritA nihil eft in eo, quod da« te point perpetuô ( multas etenimformas edere natura nouas deprope raCnon dcfpcrainus,qu«dampoftea emergi négocia, quæ adhuc legû laqueis non funt innodata. Si quid igitur tale contigerit: Auguftum im ploretur remedium.-quia ideo imperialem fortunam rebus humanis deus prxpofuit,ut poffit omnia,quæ nöliger contingunt A emendate, amp;nbsp;componeren modisac regulis competentibus nadere. amp;nbsp;hoe non primumâ nobis diftumed, fed ab antiqua defeendit profapia : cum amp;nbsp;ipfe lulianus legum amp;nbsp;edifti perpetui fubtiliflimus conditor, fuis libris hoc retulerit;ut fi quid imperteftum inueniatur, ab imperiali fan-Öione hoe repleatur.amp;hocnon ipfe folus,fedamp;diuus Hadrianus in co pofitione edidi amp;nbsp;fsnatufconfulto,quod earn fecutum eft,hoc apertif« firne definiuit:ut û quid in edidopofitumnon inueniatur, hoc adeius régulas, eiusep conieduras ,amp; imitationes polfitnoua inftruece au= thoritas. Hæc igitur omnia feientes patres conferipti ,amp; omnes orbis terrarum homines, gratias quidem ampliflimas agite fum» mæ diuinitati, quæ noftris temporibus iam faluberrimum opus fer uauit. quo enim antiquitas digna diuino non eft uifaiudicio. hoc noftris

noftris temporibus indukumeft. Has ita^legesamp;adoratc,amp;obfer-uate, omnibus antiquiorihus quiefcentibus ; nemo'q^ueftcum audeaC ud comparare eas ptioribus, uel fi quid diffonans in utrocg eft, quaere-re ; quia omne, quod hic pofîtum eft, hoc unicum amp;nbsp;folum obferuari cenfemus. Nee in iudicio,ncc in alio certamine,ubi leges neceffariae funt.ex alqs Iibris,nifi ab eifdemjnftitutionibus^oftrisc^ Digeftis, óe conftitutionibus à nobis compofitis,uel promulgatis,aliquid uel reci-tare, uel oftendere conetur : nifi temerator uelit falfitatis crimini fub-iedus, una cum indicé, qui ei audientiam accórnodauerit, poenis gra-uilTimis laborare. Ne autem incognitum lit uobis, ex quibus uete-rumlibris hæc confummatio ordinatafitduflimus amp;hoc inprimor« dijs Digeftorum noftrorum infcribi: ut manifeftiffimum fit, ex quibj Iegislatöribns,quibuslt;:^ libris eorum,amp; quot milibus hoc iufticiae Romans tcmplum sdificatum eft. Lcgislatores autem uel commen-tatores eos clegimus,qui digni tanto opere fuerant,amp; quos anteriores pijflïmi principes admittere non funt dedignati: omnibus uno dignitaris apice impertito,necfibi quo^ aliquam prsrogatiuam uindi« cante.cum enim conftitutionum uices amp;nbsp;has leges obtinere cefuimus, quafi ex nobis promulgatas.-quid amplius,aut minus in quibufdam e£ feintclligatur,cum unadignitas,unapoteftas omnibus eft indultaC*

Hoc autem,quod ab initio nobis uifum eft,cum hoe opus fieri deO annuente mandabamus : tempeftiuö nobis effe uidetur amp;nbsp;in prsfenti fancire: ut nemo nee corü,qui in prsfenti iuris peritia habent, nee qui pofteafuerint, audeantcómentarios tjfdé legibus adneâere: nifi tan* tumfiuelinteasingrscam uocem transformare fub eodemordine, eadem'c^ confcquentia,fub qua uoces Romans pofirs funt,hoc quod grsci i{n wedatr dicunt. amp;fiquï forfitan per titulorum fubtilitateni adnotare maluerint,amp;ca,qus ^aT}TXanuncupatur,componere. ali* as autem legum interpretationes,imÓ magis peruerfiones, cos iadare nonconcedimus.-neuerbofitaseorumaliquid legibus noftris adferat cxcofufione dedecus :quod amp;nbsp;in antiquis edidi perpetui commen« tatoribus fadumeft,qui opus moderateconfedum hue atggillue in diuerfas fententias producentes,in infinitum detraxerunt.nt pené omnem Romanam fandionem effe confufam cerneres. Quod linon paffi fumusiquemadmodum pofteritatis admittetur nana difcordlaïquot;

Si quid aut tale facere aufi fuerint.ipfi quidem falfitatis rei conftitu antur,uolumina autem eorum omnino corrumpantur. Si quid uc-ro(utfupra didum eft)ambiguum fuerituifum:hoc ad imperiale culmen per indices refcratur,amp; ex authoritatc Augnfta manifeftetur» eni foli leges condere, amp;nbsp;interpretari coneeffum eft. nbsp;nbsp;Eandé aut poe

nam falfitatis conftimimus amp;nbsp;aduetfus eos, qui in poftemm leges no ftras per fignorum obfcuritates aufi fucrint confcribcre. omnia enim amp;nbsp;nomina prudentiumA titulos A libcrorü numeros,per confequen-tiam literarum uolumus,non per figna manifeftari.-ita, ut qui talem li brum fibi parauerit, in quo figna pofita funt in qualicûlt;ç loco libri uel uoluminis,fciat inutilis fe effe codicis dominum.neejenim licentiam aperimus ex tali codice in iudiciü aliquid recitandi,qui in quacült;j fua parte fignorum habet maliciam.Ipfe autem librarius,qui eas infenbe-re aufus fuerit: non folum criminal! poena ( fecundû quod diftum eft ) pleâctur, fed etiam libri æftimationeminduplum domino redder, ft amp;nbsp;ipfe dominus ignorans talem librum uél comparaucrit, uel confici curauerit. quod amp;nbsp;ante à nobis difpofitum eft conftitutione, quam ad legum profeffores demifimus. Leges autem noftras,quas in his co-dicibus uel inftitunonu feuelementorum,uel Digeftorum feu Pande« äatü pofuimus : fuum obtinere robur ex noftro tertio feliciffimo fan« cimus confulatu præfentis duodecimae indidionis, tertio ealendas la* nuatias,in omni xuo ualituras,unà cum noftris conftitutionibus pol* lentes, amp;nbsp;fuum uigoré iudicqs oftendentes in omnibus caufis,fiue quae poftea emerferint,hue in iuditqs adhuc pendent,ncc cas iudicialis uel amicalis forma compefcuit. qua: etenim iam uel ludiciaii fentétia fini ta funt,uel amicali fopitapafto;hæc refufeitare nullo uolumus modo.

Bene autem properaiumus m tertio noftro confulatu amp;nbsp;has leges ederc:quia maximi dei amp;nbsp;domini noftii lefu Chrifti auxilium felicifli-mum æuum noftræ reipublicæ donauit : cum in hue amp;nbsp;bella Parthica abolira funt, amp;: quieti perpétua tradita, amp;nbsp;tertia pars mundi nobis ad* creuit. poftEuropam enim amp;Afiam, rota Libya noftro imperio ad« iunda eft,amp; tanto operi legum caput impofitum,amp; omnia coeleftia do na noftro tertio confulatui indulta. Omnes itatj indices noftri pro fua iurisdidione eafdem leges fufeipiant: amp;nbsp;tarn in fuis iudicqs, quam in hac regia urbe habeant,amp; proponant,amp; prxeipue uir excelhis huius almae urbis præfedus. curae autem erit tribus excelfis praefedis praeto-' rqs,tam orientalibus,quàm IIliricis,nccnô amp;nbsp;Libyeis per fuasauthori« tares omnibus,qui fuæ iuris didioni fuppofiti funt,eas manifeftarc.

*Fideicommiflbrum lib.fedecim Publicorum. lib.quatuordecim ’ Ad L.Rhodiam lib. unum. IVLIVS M A VRITIANVS.i

De manutniffîonibus.lib.trcs Fideicom miflbrum. hb. duos De uerboruni obligationibusjib.tres

De officio proconfulis, lib.quatuor Publicorumjib. très De interdiftis, lib.fex

, Omnium tribunaliumjib.decem De officio proconfulisjib.decem RegularumJib. feptem Fideicommifrorum,lib.fex Opinionum, lib.fex

De officio ptæfeâiuigüuin ' De officio curatoris rei publie* De officio prætoris tutelaris De officio quaeftoris. De officio confularium 'SS'aVætKTW^

Ad ediffum, lib.oâoginu QuaeftionuruJib. uiginti fcx Refponforum, lib. uiginti très ' Breuis cdiôi,lib.uigintj très *Ad Plautium ,lib. deeem amp;nbsp;oâo Ad Sabinum,lib.fedccim Ad leges Jib.deeem RegularumJib.feptem

Sententiarum fiuc faftotumjib.fex Sententiarum reccptarumjib.quinçu Ad Vitellium Sabinum.lib.quatuor Ad NeratinmJib.quatuor ; FideicommifforLimJib.tres *Dccretorutn,lib.tres

De adultcrüsjib.trcs ManualiumJib.trcs Ipftnutionum, lib. duos. De officio proconfulis,lib.du0S Ad legem luliam^ib. duos Ad legem Aeliam SeiitiamJib.trcs De iurc fifci,lib.duos

Regularum iterum Regularum tertio De pcenis paganorum Depœnisnùhtum De pcenis omnium legum Deufuris

Dciurecodicülotum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; ’

De excufarionibus tutelnrnm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

De portionibus,qua.’ hberis damnatorum conceduntuc De iuris amp;nbsp;fadi ignorantia De adulrerrjs

HERENNIVS MODESTINVS Refponforum lib.undeuigintj ■zjixv^iKTu/j. bb.duodecim Regularum lib.decem Differentiarum lib.nouem Excufationum lib.fex De panis lib. quatuor.

H* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De origine iuris A olm magiër atuu.amp;fuccefTioe prudentie.

i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dcpoftulando. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 1 n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De his, qui notantur infamia.

I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Finiumregundorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;,

PARS TERTIA DE REBVS CREDJTIS. . r ' . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t ij Libcr

ir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De iureiurando, Aue uolûtacio,fiue neceffariOj Aue indiciali.

L . nbsp;nbsp;nbsp;De contrahenda emptione,amp; de paâis inter emptorem amp;nbsp;UCH

vii. nbsp;nbsp;nbsp;De feruis exportandisA fi ita mancipium uenieiît,ut manu« mittatuijuel contra.

I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De pignoribus,amp; hy pothecis,qualitcr ça contrahantur, amp;nbsp;de padis eorum.

U. Ex quibus cauffis pignus uel hypotheca tacite contrahitur. in. Quæres pignoti uelhypothecæ datæ obligari non poffunt.

II11. nbsp;nbsp;nbsp;Qui potiores in pignore hypothecaûe habeâtur: amp;nbsp;de his,qui in priornm creditorum locum fuccedunt.

I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De ædilitio 3Edifto,amp;*redhibitoria adione,8lt; quâto minôris. *afs. red*

n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De.euiaione,8lt;duplaeftipulatione. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hibitiôe.

I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De ufurisA Frudib^A cauffis, amp;nbsp;oîbus acceffiôibus, amp;nbsp;mora.

De fideiuffotibus, amp;nbsp;nominatoribus, amp;nbsp;hæiedibus tutotum ôc'euratorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

De rebus eorum,qui fub tutela uel cuia funt.fme decicto non alienandis,uel pignori obligandis.

De liberis amp;nbsp;poftumis hæredibus inftituendis,uel exhsredaiv diSjUel præteritis.

De fenatusconfulto Silaniano amp;nbsp;Claudiano, quorum tefta* menta nee aperiantur.

SiquisaHquemteftariprohibucrit,uelcoëgerit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

' ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiber

Uii. VtinpodelTionelegatorum uel fideicommidbtum fetuan* doium cauffa efle liceat.

ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De intcrdidis,feu extraordinarijs aâionibus,quae pro his com

XL nbsp;nbsp;nbsp;De fluminibiis,ne quid in flumine tipaûe eius fiat, quo peius

Xii. nbsp;nbsp;nbsp;Ne quid in flumîc publico,inne ripa dus fiat, quo aliter aqua fluat,atlt;5 priorc æftate fluxit.

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;? q Liber

ANI SACRATISSIMI PRINGIPIS IVRIS enudcati ex omni ueterc iurc digeftorum feu pan* deftaium liber primus.

VRI OPERAM DATVRVMPRI us noffe oportet,unde nomé iuris defeédat Eft autem à iufticia appcllatum.namC ut ele* igâter Celfus définit ) lus eft ars boni amp;nbsp;æqui, [ cuius merito quis nos facerdotes appellet. lu fticiam nâqj colimus, amp;nbsp;boni amp;nbsp;«qui notitiâ profitemur: æquum ab iniquo feparantesji* citum ab illicito difeementes: bonos non fo» ilum metu pœnarum, ueruetiam præmiotu quolt;ÿ exhortatione efficere cupientesaierâ (rafi fallor)philofophiam, non finmlatâ adfedantes. nbsp;nbsp;Huius ftudq dus funt pofitiones^publi* cumamp;priuaturn.Publicumiuseft,quodadftatum rei Romana: fpc* Ôat. Priuatum, quod ad fingulorum utilitatem. Sunt enim quædam publice utüia.quædâ priuatim.Publicum ins in facrisjn facerdonbus, ' in magiftratibus confiftit.Priuatum ius tripertitum eft, collcftü enim eft ex naturalibus prxceptis,aut gentiü,aut cimlibus. Ius naturale eft,quod natura omnia animalia docuit.Nâ ius iftud nó humani gene ris proprium,fed omniû animalium,qu3C terra,mar fep nafcutur, auiu quoq; cómune eft.Hinc defcendit maris atq; fœmmæ cóiunöio, quam nos matrimonium appeUamus: hinc liberoru procre atio,hinc educa* tio. Videmus etenim c cetera quoq; animalia,feras etiam iftius iuris pe» ritia cenferi. nbsp;nbsp;nbsp;Ius gentiü eft,quo genres humante ututur.quod à na« turali recedere,inde licet facile inteUigere : quia illud omnibus anima libus.hoc folis hominibus inter fe commune eft.

Eluti erga deum religio ,ut parentibus,amp; patnee paream^» HI. FLORENTINVS libA.ïnflitutionum.

VT uimatc^iniuria propulfcmus. Namiurehoceuenit,utquod quifep ob tutelam corporis fui fecerit: iure feciffe exiftimetur. amp;cum inter nos cognationem quandam natura conftituerit: confer

qucnscftjioiminemhominiinfidiarinefasclTe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

^i. / nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’1111.! V'LPlAîiVS libAAnfli^tîonum.

MAnwmiffîônes quo^ iüris gentium funt. Eft aute m.mun^ffîo, de manu datio.nam quamdiu quis in feruitute eft,manui amp;nbsp;po tcftati fuppofitus eft,A manunnffus liberarur poteftate. Qiiæresà iu xe gentium origine fumpfit:utpotccum iure naturali omnes hberi na fccrcnnirjîec elfer nota maiKimiffio,cum ferùitus cftet incognita. Sed pofteaquàm iure gentiû feruitus inuafit, fecutum eft beneficium ma« immiifionisiamp;cum uno naturalinomine homines appellarentur,iure gentium tria hominum genera elfe coeperantt libcriA ijs contrarium ferui,Sc tmium genus libertini,qui defierant effe ferui.

EX hoc iure gentium introduda bella, diferetæ genres, régna con* dita,dominia diftinâa, agris termini pofiri,a:dificia collocara,cô‘ inercium,emptiones,uendiriones,locationes,conduftiones,obligatiö lies inftitutæ; exceptis quibufdam,quæ à iure ciuiJi inttoduâae funt.

IVs ciuile eft,quod nelt;ÿ in totum à naturali ucl gentium recedit,neçg per omniaei feruit. Iraq; cum aliquid addimus,uel detrahimus iuri communi, ius proprium, id eftciuile efficimus. Hoc igituriusnoftru cóftat,aut ex fcripto, aut fine fcriptoait apud Græcos,Tu/j vó/jM^ bi^ V^TSatpo'jói æ6Ç7fgt;«4oz. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Vil. PAt’IN. IthAl-Dcßnitionam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

IVs autem ciuile eft,quod exlegibus,plebifcitis, fcnatufconfultis,dc cretis principum,authoritatc prudentium uenit. Ius prætoriu,quod prætores introduxerunt adiuuandi, uel fupplendi,uelcorrigendi iuris ciuilis gratia,propter utilitatem publicam.-quod amp;nbsp;Honorarium dici«

O Mlles popiiÜ, qui legibus amp;nbsp;monbusregunt: p.irtim fuo pprio, partim communi omnium hominum iure utuntur.Nam quod quifcg populus ipfefibiiusconftituit,idipfius ciuitatis proprium elt.' uocaturcp ius ciuile,quafi ius proprium ipfius ciuitatis. Quod uero na turabs ratio inter oriics homines cóiiiruitjd apud omnes perxqueeu* ftoditiu'.uocaturcp ius gentium, quafi quo iiue oés genres utantur.

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X. VL PIAN VS libA.'Keg^iîarum.

IVfticia eft,conftans amp;nbsp;perpétua uolutas,ûts fuumciucj tribuendi. h* ris pracepta huit hæc: honefte uiiiere,alrerum non lædere, fini euii? tribuerc

tribuerf. lutisprudentiaeft diuinaruftiat^huiMananun rernm no titia,iufti atlt;5 iniufti fcientia.

IVspluribusmodisdicitnr. Vno modocumid,quod femper bon« aexquum eft,ius dicitur: uteftius naturale. Altcro modo^quod' omibus,aut pluribus in quaq? ciuitate utile eftrut eft ius ciuile.nec mi« nus ius refte dicitur in ciuitatenoftraiushonorariü. Prætor quo^ ius teddere dicitur,etiani cum inique decemit: relatione fcilicet fada non ad id,quod prætor ita fecitjed ad illud,quod prætorc facere conuenit. Alia fignificatione ius dicitur locus, in quo ius redditur: appel! atioiie collata ab co, quod fit,in co ubi fit. Quem locû determinate hoc mö« , do poffumus.-ut ubicunqj pïætor faluamaieftateimperq fin, faluotj; more maiorum, ius dicere conftituit;is locus refte ius appellctur.

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAIvs lib.'l.adJ^.duodecmtalularv/m. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

HACTVRI legum uetuftarum interpretationem, ne« ceffariopriusabinitqs utbis repetendu exiftimauimusi non quia uelimuerbofos cómentarios facere, fed quod 1 in omnibus rebus animaduerto id perfeftu effe,quod ex ' omnibus fuis partibus conftat.Et certe cuiufij rei potiffl ma pars principium eft. Deinde fi in foro cauffas dicentibus nefas ( ut ita dixeri m ) uidetur effe,nulla præfatione fafta, judici rem exponerc i quanto magis interpretationem promittentibus inconueniens erit, omiffis inirns,atlt;5 origine non rcpetita,atcg illotis Cut ita dixerim)ma« nibus, protinus materiam interpretationis traftareCnanq^C nih faUor) iftæ præfationes amp;nbsp;libentius nos ad leftionem propofitæ materiæ pro« ducunfamp;cumibiuenerimus,cuidentiorem præftantintelleftum. ; , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IL. POM.'POUl'VSlib.fmguïarienchiridij,

NEceffarium itag; nobis uidetur in primis,ipfius iuris origine ateg proceffum demonftrare.Etquidé initio ciuitatis noftræ popu« lus fine certa lege,fine iure certo primü agere inftituit, omnia'çg ma« nu regis gubemabantur. Pofteaaufta adaliquem modum ciuitate, jpfe Romulus traditur,populû in triginta partes diuififfe: quas partes curias appellant,proptereaquod tunereipublicæ curam per fernen« 1 : .ta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' a q tiasea«

tins earnm partiu expediebat, Et ita leges quafdam amp;nbsp;ipfe cimatas ad populum tiilit,tulerant amp;nbsp;fequentes reges.quæ omnes conferiptæ ex-* ftant inlibro Sexti Papyrij: qui fuit illis temporibus,quibus Demara^ ti Gorinthij fiÜns.ex principalibus uins.Ist^ liber( ut diximus )appella nu ius ciuile Papyrianw nó quia Papyrius de fuo quidquam ibi adie» titled quod leges fine ordine latas in unu compofuit. Exaftis deinde iegibus, lege Tribunitia omnes leges hx exoleuerunt.iterum(^ ccepit populus Romanus incerto magis iuie, amp;confuetudine aliqua uri, quam periata legc.-idq^ propé uiginti annis paffus eft. Poftea nc diuti= us hoe fieret; placuit publica authoritate decern conftitui uiros,pc£ quos peterentur leges â Græcis ciuiraribusA ciuitas fundaret legibus. quas in tabulas eboreas perfcriptas,pro Rbftris compofuerunt,ut pof fent apertius percipi.Datum'qj eft eis ius eo anno in ciuitate fummû; uti amp;nbsp;leges corrigerent/i opus effet,amp; interpretarentunne^ prouoca* tio ab eisjicut à reliquis magiftratibus,fieret. Qui ipfi cü animaduer* terunt aliquid deeffe iftis primis legibus;ideoq^fequenti anno alias du as ad eafdem tabulas adiecerût,amp; ita ex accidente appellata: funt leges duodecim tabularum;quarum ferendatu authorem fuiffe decern ui« ris Hermodorum quendam Ephefium exfulantem in Italia, quida re tulerunt. His legibus latis cœpit (ut naturaliter euenire folet ) ut inter« pretatio defideraret prudentium authoritatemjicceffariamc^difputa tionem fori. Hæc difputatio amp;nbsp;hoc ius,quod fine feripto uenit,compo Ctu â prudentibus.propria parte aliquanon appellatur,ut cæteræ par* tes iuris fuis nominibus defignantur: fed communi nomine appellat tur ius ciuile. Deinde ex his legibus eodéferè tempore aâiones eópofi tat funt, quibus inter fe homines difceptarent; quas aftiones ne popu* I«s,utucllet,inftitueret;certas follennestp effe uoluerunt; amp;nbsp;appella« batur hare pars iuris legis aftiones. Su ita eodem pene tempore tria hxc iura nata funt;leges duodecim tabularum.ex his fluere cœpit ius ciui« Ic,extjfdem legis aftiones comporta: funt. Omniö tarnen ha* iumamp; interpretandifcientiaamp;: aftiones, apud collegium Pontificum crant; ex quibus conftituebatur, quis quo'cp anno præeffet priuatus: amp;nbsp;populus propè centu annis hac confuetudine ufus eft. nbsp;nbsp;Poftea cum

Appius Claudius propofuiffet,Scadformam redegiffethas aftiones, Cneus Flauius fcriba eius,libertini filins,fiibieptum Iibn'i populo tra* didit.amp;: adeo gratum hut id munus populo, ut tribunus plebis fieret.amp; fenatorA ædilis curulis.hinc liber,qui aftiones continet,appeUatur ius ciuile FlauianwficntiUud, ius ciuile Papyrianum.namnec Cneus Fla uius de fuo quid^ adiecit libro. Augefcente ciuitate,amp; qui prajerant, quidam geneta agendi eópofuerunt.nee poft mulcum temporis fpa' cium

TIT. H. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$

tiom Sextus Aelius alias aftiones compofuit: amp;librum populo dédit, qui appeUatur ins Âelianum. Deinde cum effet in ciuitate lex duodes dm tabularuamp;iuscivule,effent Biegis aftiones: euenit, utplebs in di= fcordiam cum patribus peruenitet,amp;fecederet: fibicpiuraconftitues ret,qux plebifcita uocantur .mox cum reuocata effet plebs: quia mul« tse difeordiæ nafeebantur de bis plebifcitis.-pto legibus placuit amp;nbsp;ea ob feruari,lege Ortenfia.Sc ita faftum eft:ut inter plebifcita amp;nbsp;leges fpeci« es conftituendi intereffet, poteftas effet eadem. Deinde quia difficile plebs conuenire cœpitjpopulus'q? multo difFicilius in tanta turba ho minum-meceffitas ipfacuram reipublicae ad fenatum deduxit. Itacce» pit fenatus fe interponere:ócquidquid conftituiffet,obfcruabatur:idfc|^ lus appellabatur fenatufconfultum. nbsp;Eodem tempore amp;nbsp;magiftra«

tus iura reddebant: Ôc ut feirent dues, quod ius de qua re quifcg diftur^ effet,fe'et^ præmunirent .-edifta proponebant,quæ ius honor ar iu confti tuetunt. Honorarium dicitur ,quod ad honoré praetoris uenerat. No uiffime ficut ad pauciores iuris conftituendi uiatranfiffe,ipfis rebus di ftantibus,uidebatur:per partes euenit,ut effet neceffe reipublicae pet unum confultnam fenatus non perinde omnes prouincias probe regere poterat. Igitur conftituto principe:datum eft ei ius, ut quodcoiv ftituiffet,tatum effet. Ita in ciuitate noftra aut iuie,id eft lege confti tuitur: aut eft propriû ius ciuile, quod fine fcr ipto in folapiudcntm in« terpretatione cófiftit: aut funt legis aaiones,quœ formam agendi con tinent: aut plebifcitum,quod fine authoritate patrum eft conftitutu: aut eft magiftr atuû ediftum,unde ius honorarium nafcitur : aut fena« tufconfultum,quod folum fenatu eóftituente inducitur fine lege: aut eft principalis conftitutio,id eft,ut quod ipfe princeps conftituit,pr o le geferuetur. Poftoïiginéiurisamp;proceffumcognitu,confequens eft ,ut de magiftratuurn nominibus amp;nbsp;origine cognofcamus : quia (ut cxpofuimus)pereos,quiiuri dicundopræfunt,effeftus rei accipitur. parum eftenim ius in ciuitate effe,nififint,quiiura reddere poffint. Poft deinde de authorum fucceffione dicemus:quod conftare nó pot fit ius,nifi fit aliquis iurifperitus,per qué poffit quotidie in melius pro duci. Quod ad magiftratus attinet: initio ciuitatis huius conftat reges omnem poteftatem habuiffe,Iifdem temporibus amp;nbsp;tribunum eeleru fuiffe conftat.is aut equitibus praeerat,amp;: ueluti fecundu loeft à regibus obtinebat:quo in numero fuit lunius Br utas,qui author fuit regis eici endi. Exaftis deinde regibus,confules cóftituti funt duo:penes quos fummft ius uti effet,lege rogatum eft.difti ab eo, quod plurimft reipu blicx conhilerent. qui tarnen ne per omnia regiam poteftaté fibi um« dicareutlege lata faftum eft,ut ab eis pr ouocano effet,néue poffent in a iq caput

caput cinis Romani animaduertcre iniuiTupopuli;fohimrelióum eit illis,ut coërcere poffent, amp;nbsp;in uincula publica duci luberét. Poft dein decu cenfus ia maioretempotcagenduseffet,amp;confulesnonfufficc rent huic officio, cenfores cóftituti fuut. Populo deinde auâo,cuni ctebr a orerentur bella,amp; quacdam acriora à finitimis inferrenturnntec dum re exigente, placuic maioris poteftatis magiftratu conftitui. italt;ÿ didatores prodiri fuut, à quibus nee prouocandi ius fuit, amp;nbsp;quibus eti* am capitis animaduerfio data eft. Hune magiftratum.quoniam fum* mam poteftatem habebat: non eratfas ultra fextum menfem retine® re.amp; his diftatoribus magiftri equitum iiingebantur,fic quo modo re« gibus tribuni celer um:quod officium ferétale crat,quale hodie præfe ftorum prætorio.magiftratus enim habebantur. lifdem tempori* bus cum plebs à patribus feccffiffet,anno feréfeptimodecimo poft re^ ges exaflos.-tribunos fibün monte facro creauit,qui effent plebei ma* giftratus.didi tribuni,quodolim in tres partes populus diuuus erat, St ex fingulis finguli creabantur:uel quia tribuum fuffragio creabantur. Itemcp ut effent,qui ædibus præeffent,in quibus omnia feita plebs dc^ ferebat.-duos ex plebe conftiruerunr,quietiam xdilcsappellati funt.:

Deinde cum ærariû populi audius efle coepiffet: qui illi prseffeutr conftiruti funt quæftores; didi ab eo, quod inquirendæ amp;nbsp;confenian* dæ pecuniæ cauffa ereati erant. Et quia (ut diximus )de capite cniis Romani iniuffu populi non erat lege permiffumconfuJibus ius dice* ré.-propterea quæftores conftituebantur à populo, qui capitalibus re* bus præeffent; hiep appellabantur quæftores paricidq, quorum etiant meminit lex duodecim tabularu. Et cum placuiffet legeS quoeg fer ridatû eft ad populum,ut omnes magiftratus fe abdicarêt: amp;nbsp;decem ui ri cóftituti funt anno uno. hi cum magiftratu prorogarent fibi, amp;nbsp;rem iniuriofe tradarentate^ uellent demeeps fuffïcere magiftratus, ut ipft amp;nbsp;fadio fua perpetuo rempublicam occupatam retinerentmimia at^ afpera dominationeeô rempublicam perduxerunt, ut exercitus à re* publica fecederetinitium fuiffe feceffionis dicitur Verginius quidam; qui cum ani maduertiffet Appium Ciaudium contra ius, quod ipfe eX ueterc iure in duodecim rabularum tranftulerat,uindiciasfiliæ fuæ^ fe abdixiffe;amp;: fecundum eum,qui ab eo fuppofitus, in feruitute petie rat, dixiffe.-captum'q; amore uirginis omne fas ac nefas mifeuiffeandt gnatus.qnod uetuftiffima iuris obferuantia inperfona filiæ fuæ defe* eiffetC utpote cum Brutus,qui primus Romæ coiiful fuit,uindicias fe^ cundum libercatem dixiffet in perfona uindicis ViteUiorum ferui, qui proditibnisconiurationem indicio fuodetexerat)ôc caftitatem fili^ fuæ/utæ quoqj eius præferédam putajenarrepto eultro de tabepuU*

hionisfiliaintcrfcci^mhoc fcilicet,ut morte uirginis conmmeliaftu-pri atceretrac protinus recens à cs»de,madentec^ adhuc filiæ cruore, ad cómilitones eófugit.qiü uniuerfi de Algido, ubi tue belli gerandi cauf« fa legiones ctant.relidis ducibus priftinis/igna in Auentinum tranftu kruutjOmnisq; plebs urbana mox eodem fe contulitita popiili eófen fu partim decem uins in carcerenecatis, partim in exfilium aäisrrur« fus respublica fuûftamm r ecepit. Deinde cum poft aliquot annos, quam duodecim tabulae latæ font: amp;nbsp;plebscontenderet cü patribus, amp;nbsp;Hellet ex foo quotj corpore confules creareA patres reeufarent: fadu tft,ut tribiuti militucrearenturopartim ex plebe,partim ex patribus có fulari poteftate.-hiep conftituti font uario numero, interdû enï uiginti füecunt4ntetdü plures,nonnunqua pauciores. Deinde cum placuif fet creari etia ex plebe confules.cœperunt ex utroeg corp ore conftitui. Tune ut aliquo pluris patres haberennir,placuit duos ex numero pa* trum conftitui.ita fafti funt aediles curules. Cunq^ confules auocarent bellis finitimis,nelt;5effet,qui in ciuitate ius reddere poftet: fadu eft, ut praetor quolt;5 crearetur,qui urbanus appellatuseft,quod in tube ius di cebat.Poft aliquot deinde annos nó fonkiente co praetore,quod mul taturba etiam peregrinorum inciuitatem ueniret: creatus eft amp;nbsp;alius ' ■ gt;nbsp;gt;nbsp;’ praetor^qui peregrinus appeUatus eft ab eo,quod pleifiq; inter peregri« nos ius reddebat. Deinde cum effetneceffariusmagiftratus, qui haft« praeeiTetreentum uiri litibus judicandis cóftituti font. Conftituti funt eodem tempore amp;nbsp;quatuor uiri,qui curam uiarü agerent: amp;nbsp;triumuiri nbsp;nbsp;»

monetales aeris,argenti,auri flatorcs.'amp; triumuiri capitales,qui carceris euftodiarir haberent,ut cum animaduerti oporterct, intcruentu corn fieret. Et quia magiftratibus uefpertinis téporibus in publîcû effe, Sneonneniens erat; quinlt;j uirieóftituti funt cis Tyberim,amp; ultis Tybe tim, qui poffent pro magiftratibus fungi. Capta deinde Sardinia, mox Sicilia,item Hifpania,deinde Narbonenfi prouincia: totidé-pr«.-tores,quot prou incur in ditiones tiener ant,creati font: partimqui ur« banis reb9,p.n tim qui ,puincialibus præciTent. Deinde Cornelius Syl laquæftioncs public as conftituit.-ueluti de falfo, de paricidio, de fica« rijs,de miurpsÂ pr«tores quatuor adiecit. Deinde Gains Iulius cafar duos protores amp;nbsp;duos aEdiles,quifrumento pr «effent, à Cerere Cerea* Icsconftituit. Itaduodecimprætores,fex ædilesfuntcteati.Diuusdes inde Auguftus fedecim protores conftituit. Poft deinde diuus Claudi« us duos prætotes adiecit,qui de fidei commiffo ius dicerent, ex quibus «num diuus Titus detraxit;amp;adiecit diuusNerua, qui inter fifcum Ôc priuatos ius dicerct.Ita decem amp;nbsp;ofto prætores in ciuitate ius dicuneSe hsc omnia,quotiesinrepublicafuntinagiftiatus,obferuantur.QuO4 quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tics au*

ties autem proficifciinrur;unusrelinquitur,qHi lus dicat, îs uocatuf præfeftiis urbi.qinpræfeâiis olim conftitucbàtur,pofteafcré latina* turn feriarû cauffa introduâus eft,amp; quot annis obferuatiir.Sané pr«* feftus aimonæ amp;nbsp;nigilum, quan^ non funt magiflxatus,fed extra ordi nem utilitatis cauffa conftituti; tarnen hi, quos cis Tybetim diximus, poftea ædiles fenatus côfulto creabantur.Ergo ex his omnibus decent ttibuni plebis,confules duo,decern amp;nbsp;odo prætores, fex ædiles in ciui* tate iura reddebât. nbsp;nbsp;nbsp;Inris ciuilis feientiâ plurimi amp;nbsp;maximi uiri prO

feffi funt. fed qui maximæ dignationis apud populum Romanum fuc runt,eorum in præfentia mentio habenda eft ; ut appareat,âquibus àt qualibus hæc iura orta amp;nbsp;tradita fuit. Et quidem ex omnibus, qui fei* entiam nandi funt, ante Tyberium Coruncanum publiée profeffuW neminé, traditur: cæteri autem adhuc uel in latcnti ius ciuile retinerc cogitabant,folum'cßconfultatoribus potius,^difcere uolentibus ft præltabant. Fuit autem in primis peritus Sextus Papyrius, qui leges regiasin unum contulit. ab hoc Appius Claudius unus ex de* cem uiris, cuius maximum confilium in duodecim tabulis fenbendis fuit, poft hunc Appius Claudius eiufdem generis maximam fciétiant dlii«* Cen habuic. hic * cæcus appellatus eft,amp; Appia uiam ftrauit, amp;nbsp;aqua daU' temniamu, diam induxit,amp; de P yrrho in urbe nó rccipiendo fentétiam tulit.hunc dHÀs^Centi etia adiones fcripfiffe traditü eft, primum'cg de ufurpationibus,qui H* tMnia: fed ber nó exftat.Idé Appius Claudius ufo, qui uidetur ad hoc proceffilft, p^rüredf. R. litcrainuenit: utpro Valelqs Valerqs effet, amp;nbsp;pro Fufijs Furqs. Fuit poft eos maximæ feientiæ Sempronius, qué populus Romanus votpof appeUauit; nee quifquam ante hunc hoc nomine cognominatus eft» Sed amp;nbsp;Caius Scipio Nafica,qui optimus A fenatu appellatus eft: cui eth am publica domus in facra uia data eft,quo facilius confuli poffet. Dc inde Quintus Fabius, qui ad Carthaginienfes miffus Icgatus. cü effent duæ tefferæ pofitæ,una pacis,altera beUi.-arbitrio fibi dato, utram uel* lct,refcrret Romam.-utramq? fuftulitA ait Carthaginienfes petere de* bere,utram mallent accipere. Poft hos fuitTyberius Coruncanus,qu* ( ut dixi ) primus profiteri coepit:ciuus tarnen fcriptum nullum exilât, licet refponfa compluria amp;nbsp;memorabilia ciusfuerint. Deinde Sextus Aelius ,amp; frater eins Publius Aelius, 6c Publius Atiliusmaximamfcieh* tiam in profitendo habuerunt.amp;: duo Aelq etiam confules fueriuit:Atgt; lius autem primus à populo fapiens appellatus eft.Sextum Aelium eti* am Ennius laudauit: amp;nbsp;exftat illius liber, qui inferibitur tripertita ,qi** ucluti cunabulaiuris continet. Tripertita autem dicitur, quoniam leg® duodecim tabularum pra^ofita, wgitur interpretatio, deinde fubtexi tur legis adio. Eiufdem effe tres all] libri referuntur: quos tarnen q«*' dam

TIT. It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

dam negawteius effe.hos fedatus eft adaliquid Marcus Cato ptinceps Porcis familis,cuius amp;nbsp;libri exftaiit.fcd plurimi filij eius,ex quitus tæ teri oriuntur. Poft hos fuecunt Publius MutiusA Brutus, amp;nbsp;Manilius, quiftuidauerunt iusciuile. ex his Publius Mutius decern libellos reli« quit,Brutus feptcm,Manilius tres, exftantamp;uolumina infcripta. Ma« 111111 monumenca.iUi duo confulares fueriuat, Brutus prætorius,Publi« us Mutius etiampótifex maximus. Abhis profedi finît Publius Rutili us Rufus,qui Roms conful, amp;nbsp;Afis proconful fuit: Paulus Vctgiuius, amp;nbsp;Quintus Tubero iUe StoicUs Panxtij auditor, qui amp;nbsp;ipfc conful; eti« am Sextus Pompcius Gnei Pompei patruus. nbsp;Fuit amp;nbsp;codem tempo

re Cslius Antipater, qui hiftorias confcripfit: fed plus eloquentiæ,^ fcientiæ iuris opcram dédit, etiam Lucius Graffus frater Publq Murij, qui^Munianus diftus eft. *(hüc Cicero ait iurifcófultorü difertiffimu ) ‘gt;li‘‘i *Mm-Poft hos Quintus Mutius Publq filius pontifex maximus ius ciuh tiamu.

1e primus conftituit,generatim in libros decé amp;nbsp;odo redigendo. Mu *(No« 014 hi auditores fuerût complures.fed præcipue authoritatis Gallus Aqui« «cpl«tri4 lius,BalbusLucilius,SextusPapyriüs,Gaius luuentius.ex quibusGal» babent.) lum maxims authoritatis apud populum fuiffe Seruius dicit. omnes enimhiaSeruioSulpitionominantur:alioquin per fe eorum fcripta non talia exftant, ut ea omnes adperant.dcniqi nee uerfantur omnino fcripta eorü inter manus hominum:fedSeruius libros fuos comple» uit,excuius fcriptura ipforum quoqj memoria habetur. nbsp;Seruius au

tem cum incauffis orandis primum locum, autceite poft Marcum Tullium obtineret;traditur ad confulendum Quintum Mutium de re amicifuiperueniffe. ciuiq?eumdeiure refpondentem parum intellc« xiffet,^ iterum Quintum interrogaffet, amp;nbsp;à Quinto refponfum effet, nee tarnen peKepiffet:itaobiurgatum à Quinto Mutio. Nanc^eumdi xiffe;turpe ede patritio Óc nobili uiro cauffas exoranti ,ius in quo uerfa» retura^iorare. ea uelutcontumeliaSeruius traftus, operam dedit iuri ciuiii.'ixplurimum eos,de quibus locuti fumus,audiuit:inftruftus,i Balbo Lucilio,inftrudus aut maxime à G allo Aquilio,quifuit Cercin» næ. Iraqi libri eins cópliues exftant Ceremns cófedi.hic cü in legationc periffet,ftatuam ei populus Romanus pro Roftrispofuit,amp; Hoftiac exftat proroftris Augufti. huiusuoluminacompliuiaexftant.reliquit autempropècentum dcodaginta libros. abhocpliuimi profecerunt, ferè tarnen hi libros conferipfermit: Alfenus Varus,Caius Aulus Ofili» us,Titius Gæfius, Aufidius Tuca.AufidiusNamufa, Flauius Prifcus, Caius Ateius Pacuuius.Labeo Antiftius LabeonisAntiftiipater,Gin» na,Publicius Gelhus .Ex his eni decern, odo libros cófcripferut: quoru onuics.qtü fuenuit, libri digefti Ruit ab Aufidio Namufa in centü qua» b draginta

dragiiita libres. Ex his auditorihiisplwimu anthoritatis habnit Alft» nus VarusA Aiiliis Ofilius:exquibus Varus confui fuit^Ofiliusin eque ftri ordine perfeuerauit: is fuit Cæfari familtariffimus: amp;nbsp;libres de mit ciuili plurimos Aqui omnem partem operis fundateur, reliquit. nam amp;nbsp;de legibus Vicenfimæ A de niris didione pri mus côferipfit. idem edi âum pr.Tetoris primum diligenter compofuit. Nam ante cum SeruniS .. A * nbsp;nbsp;dues libres ad Brutum quant breuiffimos ad edidum fubferiptes, reli

* quit. Fuit codent tempore ^Trebatius,qui idem Cornelii*Maxmti ail *^ '^’^ ditor.fuit Aulus Caftellius A Quinr9Mutius Volufrj auditor;qui dein de in illius honorent Publium Mutium nepotent eius teftanienro reli« quithxredent-fuitautemquaEftoriusjtec ultrauoluitprocedere.cuni Auguftus illi end confulatum off errer, ex his Trebatius peritior Cafeel lio.Cafcellius Trebatio eloquattier fiiiffe dicirur, Ofilii s utroeç dofti* or.Cafcellq fenpranó exftant, nifi units liber Bene didorum; Trebarij complurcs, fed minus frequentantur. Poft hos quoq; Tubero fuit,qiii Ofilio operamdedit.fuitautempatritiusArranfijtà cauffis agendis ad lus ctuilermaxime poftquânt Quintunt Ligarium accufauit, nec ob tinuit apud Caïunt Cadarent. Is eft Quintus Ligarius,qui cum Afri' ex oram teneretjnfinttunt Tuberonent adplicarcnoiipcriiiifit.net aquam hautire.quo nomine eum aceufauitAGicero defendit.exftatfcp eius oratio pulcherrinta,quæ infcribitur,pro Quinto Ligano A Tube* to dodiflimus quident habitus eft iuris publici amp;nbsp;priuari, amp;nbsp;complureï ntriufijoperis libres reliquit; fermone ramen antique iifus adfedauit feribereAideo parunt libri eius grati habentur. Poft himc niaximx aU thoritatis fuerunt Ateius Capiro,qui Ofilium feeutus eft amp;nbsp;AntiftinS Labeo,quionines hos audiuitdnftitutus eft auteni à Trebatio. ExhiJ Ateius conful fuit.Labeo noluit.*cum offerretur ei ab Augiifto confula* tus,quo fiiffedus fierct,amp;honorent fufeiperet.fed plurimü ftudqs ope* tant dedit.A rotunt annunt ita diniferat,ur Roma: fex menfes, cum ftu‘ diofis effet,0£ fex menfibus fecedererA confenbendis Iibris opérant da tet. itaqi reliquit quadraginta uolumina, ex qui bus plurinta inter nia* nus uerfantur. Hi duo pnmu ueluti diuerfas fedas fecéruntnam Arei' us Capito in his,qux ei tradita fuerant,perfeuerabat;Labeo ingenij qn^ litate amp;nbsp;fiducia dodrinx fretus,quod prie exter is fapienrix opérant de* derat,plurima innouare inftituit. amp;nbsp;ita Ateio Capitoni Mafiuius Sabi« nus fuccefrir,Labeoni Nerua,qui adhuc eas diffenfiones auxeriuit.Ntt ua fantiliariffimus Gxfaris fuitiMafurius Sabinus in equeftri ordine ft It.amp; publice primus refpondit.pofteaquani hoc beneficium cepir à Tf bene Gxfarc. Et f ut obiter fciamus ) ante tempora Augufti publice ft^ fpondenJi ms non à principibusdabatur.fed qui fiduciant ftudioru»’ fuoïuiu

fuorum habet ant^önfulentibus refpondebant : nc^iefponfa utiej fi* gnata dabant, fed plcmncj iudicibus ipfis fetibebant, aut teftabantur, qui illos eonfuluerant. Primus diuus Auguftus.ut maior iuris authori tas habcretut : conftituit,ut ex authoritate cius refponderent. Sc ex illo tempore pcti hoc pro beneficio cœpit.amp; ideo optimus princeps Hadria nus,tum abeouiri prætoriipeterent,utfibiliceret refponderc,refcri» pfit cis.-hoc nonpetijed præftari folere.Et ideodeleftari fe.fi qui fiduci am fui haberet,populo ad refpondendum fe pr^pararcr. Ergo Sabino conedTum eft à Tyberio Csfare, ut populo refponderet, cum in eque* ftrem ordinem iam grandis natu, ft ferè annorum quinquaginta recc« plus effet, huic nec ampla: facilitates fucrunt.fed plurimum à fuis au* dironbus fuftentatus eft. Huic fucceffit Gains Caffins Longinus, natus exfiliaTuberonis,quxfuitneptis ScruqSulpitip amp;ideoproauum fuu Seruiu Sulpitiu appellauit. is Sc conful fuit cum Quartino, temporibus Tyberip Sc plurimü in ciuitate authoritatis habuit,donec Csfar eum ci uitateexpelleret.cxpulfusab eoin Sardiniam,reuocatusà Vefpafia* jio,diem fuum obrjt.Neruæ fucceffit Proculus.fuiteo tempore Sc Ner* ua films. Fuit Sc alius Longinus ex equeftriquidemordine, qui pofte» ad prænuam nfq^ peruenit: fedProculi authoritas maior fuit. ( nam Sc ipfe plurimum potuit ) appellaticp funt partim Caffiani,partim Procn liani.-quae origo à Capitone amp;nbsp;Labeone cœper at. Caflio Cxlius Sabinus fucceffit,qui plurimum temporibus V efpafiani potuit: Proculo Pega* fus ,qiu temporibus Vefpafiani preefeftus urbi fuit: Cælio Sabino Pri* feus Iabolenus,Pegafo Celfus pater .patri Celfo Celfiis films, ft Prifcus Ncratius,quiutrilt;5 confulcs fuctunt. Celfo quidem Sc item labolcno Vrifco Abumius Yalens,amp;Tufcianus: itcmSaluiusIulianus.

«Kft ïw/ót^ (T/aTroÄ^Äiiwä/xaX/s-aoT/yaç ^vó^o?lv^nAL««^H9Ü| d'^^op SiSp, J'ü'y/j.a Jlc4)^ovi7xwpav9^w®wp,it3’avo^8u^«.a Jlï'Pïv tKWriwpiy wou^ o'iQpa./jLaelH/xaTwpj'rooXto; c!^o'Xü3KK-KKO/\'H,KaS'Hp7rot.(r: 'Tt^oo'xK'l^iwToïs quot;^Tf wóxlt;l.Scdamp;philofophus fummus Stoiese fapientix Chryfippus fic in*

cipit libnitTiiquttTi fecir «si^ vô/xw^.ô vo/x^^ivTap Ssî ß«lt;r7X€«§ ttiwn lÿ ava^QTTt/cip 'Tj^a^^aTwp, J'{ J^auTP/Jiit^osaTtotiva/ '?^ KaÀœ/JKûà«/^çwp,ngiy| «^X°'’^'^’*y•’‘'V*i^°''®jgt;y J^fowTOKavevoT’ tiva; ƒikaiup nod «tfïkw/j.aiûùiß/J(pii r« wnAit/H^fi ?^Mwp'J^os(UiTiKop/ia(/^S0piZ^oiKr(op:a7Ta.yoi^Tl^^ JïjSp ai toi '^0P‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III. POM P 0 N1V S lib. XXV. ad Sabmum.

IVra conftitm^oportet ( ut dicit Theophraftus ) in his, qua: in -^«AÓ* 70U 1x31' quot;ÿ isy Aesop accidunt.

NAm ad ea potius debet aptari ius,quæ amp;nbsp;frequêter amp;nbsp;facile,quàm ____quæ per rato eueniunt. VI. P A VLVS Ub.'X.VU . adPlautium.

t ó Toc^ aw«^ H ^ïq (ut ait Theophraftus^Tsya^a èafw^Kr'ip oï vo/xoStroCt. TT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VII. MODESTINVS lib.I.Rcga!«r«w.

l\y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. 1' DE M life .xni. ad ediéhim,

NEq? leges, neq? fenatufeonfulta ita fcribi poffunfutomnes cafus, qui quandoque inciderint,comprehcndantiu;fed fufïicit ea,quX plenuicp accidiuat,contineri.

ETideodehis,quæ primo conftituuntur; aut interpretatione,aut conftitutione optimi principis certius ftatuendum eft.

NOii poffunt omnes articuli fingulanm aut legibus,aut fenamfeo fill ris comprehendi.-fed cum in aliquacauffa fentéria eoi uin ina nifefta eft:is qui iurifdidioni præeft,ad fimilia procedere, arq; ita ius di ceredebet. Xm. yi^Pi AH vS lib.i.adcdiébimtediliuntcurulium. NAm ( ut ait Pedius ) quoties lege aliquid unum ucl alterü eft in* troduâû : bona occafio eft amp;: tirrer a,quæ tendunt ad eandé ürili tatem,uel interpretatione,uel certé iurifdidione fuppleri.

Vod uero contra rationem iuris receptum eft,non eft producefl dum ad confequentias.

IN his,qux contrarationem iuris conftituta funt,non poffumus fe* qui regulam iuris.

ÏVsfingulare eft,quod contra tenorem rationis, propter aliquant utjlitatem,authoritate conftituentium inttoduftum eft.

Ó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVU. CELSVS liLXXVl. Dig^/fort«».

IN ambiguauoce legis eapotius accipienda eft fignificatio, quxui» cio caret:prsfeitini cum etiam uoluntas legis ex hoe eolligi poffit.

On omnmgt;quæ à maioribus conftituta funt, ratio reddi poteft. XXI. NERATlVS iib.Vl.metnbriiMdrMWi.

ET ideo rationes eorû,quæ conftituunturjnquiri non oporterzalh oquin mulra ex his^quie eerta funtjubuertuntur.

/ '^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXII. VLPIANVS libxxxv.ddcdiifï«»«.

V^Vmlexinprxteritumquidindulgetjinfuturum netat. Mxxm. PAVLVS hb.llU.dcl Plduftiwn.

Inime funt rnutanda.quæ Temper interpretationem certamha buerunt. XXUH. Celsvs Iib.ix.Digc/ferMw. ÏNciuiIc eft ,nifi totalege perfpefta.una aliqua particuU eius propo fita, iudicare nel refpondere.

NVlla iuris ratio, aut æquitatis benignitas patitur: ut qua: falubri# ter pro utilitate hominurn introducuntur ,ea nos duriore inter* pretatione contra ipforuni cómodum producantus ad feueritatem. NXXVI. PAVLVS lib,mi.c[u£jlionu,m, On eft nonuntjUt priores leges ad pofteriores trahantur.

XXVU. TERTVLLl AN VS Lb. l.qufjho/vim. ÏDeo,quiaantiqniores leges ad pofteriores trahi, ufitatum eft.- fem* per quail hoc legibus inefte credi oportet, ut ad eas quoçg perfonas amp;nbsp;ad eas res pertineant, qnæ quandoeg fimiles erunt.

XXVIU. PAVLVS Ub.v.ddL-lwIidmoPdpidm. QEd amp;nbsp;pofteriores leges ad priores pertinent.-nifi fint contr ariæ,id'cp Omultis argumentis probetur.

COntra Icgem facit,qui id facit,quod lex prohibetzin fraudem ne to legis,qui faluis uerbislegis,fententiam eins circûmuenit. b iq Vlpianns

Uff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. I.

ERaus cnim legi fitaibi id fit^quod fieri noluit, fieri ante non neup ir.à: quod diftatpKTop «Tf* efiavoZasjhoc diftat fraus ab co,quod corra , m fit. XXXI. IDEM Ifb.XlIl Lad L. luUam C Papiam.

I^Rinceps legibus folutus eft. Augufta aut licet legibus foluta non X eft:principes tarnen eadé illi priuilegia tribuunt,quœ fie ipfi habet.

XXX I f. IV LI A N V S lit.LXXXIIlI.Cigefturum. DE quibus cauflis fenpris legibus no utimurrid cuftodiri oportet quod moribus amp;nbsp;confuetudine inttoduâu eft. et fi qua in re hoc detecerit,tunc quod proximum fie confequens ci eft. fi ne id guide ap pareat;cuncius, quo urbsRoma untur,feruan oportet. Inucterata confuetudo pro lege non immerito cuftoditur.-fie hoc eft ius,quod di* citur moribus conftitutum. Nam cum ipfxleges nulla alia ex cauffa nos teneant,quam quod iudicio populi recepta: fint: merito fie eaquae fine ullo fcripto populusprobauit,tenebunt omnes.Naquid intereft, fuffragio populus uoluntatem fuam declaret, an rebus ipfis fie faftis ? Quart reftiflime end illud receptum eft, ut leges non folum fuffra» gio legis!atoris,fed eriam tacito confenfu omniu per defiietudiné ab* ^^^* * '’ VLP l A N VS hk I. deofficio proanfulit.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luturna eófuetudo pro iiue amp;nbsp;lege in his ,quoenoncx fcripto de»

xxxiin. ID£!gt;\ Ub.m. de ofl^ pro consults. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

CVm de confuetudine ciuitatis uel prouincix confidere quis uide tur.primumquidem illud explorandum arbitror»an etiamcon tradidoaliquando iudicio confuetudo firmata fit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

XXXV. HERMOGENIAN VS lib.ïAurif uL^rofkuiJ, SEdamp;ea quælonga confuetudine comprobatafunt,ac perannos plurimos obfcruata.ueluttacita ciuium conuentio:non minus, ’ quam ea,quæ feripta funt iura,feruantur.

I Mo magna: authoritatis hoc ius habetur: quod in tantum proba* turn ert,utnonfueritneceffefcriptocomprchcndcre. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

XXXvu. l’DEKlibA.qufflionum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

SI de interpretatione legis quxraturin primis infpiciédum eft,quo * iurc ciuitas rétro in eiufmodicafibus ufa fuit.Optima cnimeft le* gum interpres confuetudo.

XXXVlIf. CALLISTRATVS Iik r.^K^f/Sona«. T^ TAm imperator nofter Scuerus refetipfinin ambiguiraribus,quf^ _t gt;nbsp;ex legibus proficifcuiitur.-confuetudinem, autrerum perpetuo fimilicer iudicatar uni authontatem uini legiun obtincre debere.

TIT. HIT. ET V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15

lt;^Vo(înon ratione introduâum eft.federrore primum, deinde L 2c6fuet«dine obtentum un alt}s finnlibus non obtinet.

VOD principiplacuit,legishabet uigore;utpote mm Î^legercgia.quædeimperio eiuslataeft.populusei Seul eum omne fuum imperium Sa poteftatem conférât* Quodeuneç igitur imperator per epiftolam amp;nbsp;fub« feriptiouem ftatuit,uel cognofeens detreuit, uel de piano mterlocutus eft.ucl edifto præcepit.-legé effe côftat. hæc funt, quas couftitutiones uulgo appeUamus. Plane ex his quædam funt perfona Ics.quæncc adexemplum trahuntur. namquod princeps alicui ob mérita indulfit.uel fi quant pcenam irrogauit, uel fi cui fine exemple» fubuénitiperfonam non egreditur.

T N rebusnouis conftituendis cuidens effe utilitas débet,ut recedatur ab co iure, quodiam diu æquuni uifum eft.

in. lABOLENVS 11b. XH.lws'oXS/j. BEneficiûimperatoris,quodàdiuinafcilicet eins indulgcntia pro-ficiftitur,debemus quant pleniffime interpretari.

A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nil. MODESTINVS Itb.ll.cxcKpU’ontt«.

CVm igitur hominum cauffa omnc ius conftitutiim fit;primo de perfonarHmftatu,acpoftdecæfens ordinem pcrpctui ediftife* cuti,amp;his proximosarlt;jcóiundos adplicantcs titulos;utres paritur,di cemus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lil, CAlvS lib.Lin/htutionum.

SVmma itatjdiuifiode inre perfonarum hxccft,quodomnes ho» mines aut liberi lunt,aiit ferui.

Liberias eft naturalis facultas eins,quod cui^ facere liber nifrfi quid ui aut iure prohibetur, Seruitus eft couftitutio iurifgeuti* gt;im, qua quis domimo alieno contra naturam fubicitur. nbsp;Serui cX

co appellat! funt,quodimperatorescaptiuos uendere,amp;per hoe ferui re,nec occidere folent. Mancipia uero difta funt,quod ab hóftibus mi nucapiimtur.

ET feruorum quidem una eft conditioJibcrorum autemhornv num multæ. quidam enim ingenui funt,quidam libertini.Serui autem in dominium noftrum rediguntur,aut iure ciuili,aut getium. lureciuih, fi quis fe maior uiginti annis, ad precium participandum. iienire paffus eft. nbsp;nbsp;nbsp;Iure gentium ferui noftri funt^qui ab hóftibus ci

piuntur,aut qui ex ancillis noftris nafcuntur. nbsp;nbsp;nbsp;Ingenui funt, qui eX

matre libéra nati funt. fufficit autem liberam fuiffe, quo tempore na* fciturjicetancillacóccpcrit. ècótrario,amp; fi libéra cótepent,deinde an cill a pariat: placuit eum,qui nafcitur »liberum nafci.nec intereft, iuftis nuptrjs concepit»an uulgo.quia non debet calamiras matris nocere ei» qui m uentre eft. nbsp;nbsp;Ex hoc quæfitum eft, fi ancilla prægnans manu*

miffa fit,deinde ancilla pofteafada*(autexpuîfaciuitate)* peperitj' berum, an fer num pariatt’ amp;nbsp;tarnen rediusprobatum eft,liberum na* fci.ôc fufficere ei,qui in uentre cft,liberam matrem uel medio tempo* re habuiffe.

IN multis noftri iuris articulis de tenor eft coditiofocmmaru f^nia fculorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vlpianu^

QVxrimr.hcrmaphroditiini cuicomparamus.amp; magis puto dus fexus exiftimandum.qui in co ptamalet.

quot;O Hpondit cum,qni uiuente pane A ignorante de códitione filiac, jX^conceptuseftdicet poft mortem auinatus fit: iuftum filiu ei, ex quo conceptus eft, non uideri.

Xi i. IDEM litgt;.XlX.rt^nfor«M«. SEptimomenfcnafciperfeâumpartû,iamreceptûeft propter an« thoritatem doftiffimi uiri Hippocratis. amp;nbsp;ideo credendu cft,cüqui ex iuftis nuptias feptimo menfe natus eft,iuftum filium effe.

On funt liberi,qui contra for mam humani generis cóuerfo mo .L N Kptocreantur.’uclHtifi mulier monftrofumaliquid,aut prodi-giofnmenixa fit. Partus autem, qui membrorü humanotum officia ampliauit,alicuius uidcf effcâ9 .•amp; ideo inter liberos cénumer abit.

ARefcufa,fi tres pepcriffet,libera effe teftamento iuffa.primo pat tu unum,fecundo tres pcpetit.quaefitum eft : an,óc quis eorum li ber cffet^Hxc conditio libertati adpofita,ia implenda mulieri eft, Sed non dubitari debet.quin ultimus liber nafcatur .Nee enim natura per«. mifit/imul uno impetu duos Ïfantes de uno utero matris excedere.ut ordine nafcentium luccrto non appareat,utrü in feruitute, libertatcue nafcatur. Incipienteigit partuexiftens conditio efficit,ut ex libéra C« datur, qui poftea na fcitur: ucluti fi quælibet alia conditiojibertati mu licris adpofita,parturiente ea cxiftat. amp;nbsp;manumiffa fubbac conditio-ne/i decern milia hæredi Titio dederit.-eo momento, quo parit, fi pct aliiim implcuerit conditionc:ia libera peperiffe credenda eft.

ÏDem crit.fieadéArefeufa primoduo pariat,poftea geminos edat. dicendum eft cnim,nonpoffeutruncpdiciingenuum,fedcum qui. pofterior nafcitur.quxftioergofaftipotius eft .non iuris.

T N orbe Romano qui funt,ex conftimcione imperatoris Antonini ci lues Romani effefti funt.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVllI. IDEM lib.XXVIl.ddSabinwm.

guans ultimo fnpplicio damnata fitjiberu parère.^ folitum effe fen# ri cd,dû partum æderet. Sed amp;nbsp;fi ei, qu« ex iuftis nuptijs côcepi^aqu# Ä: igni interdiäum cil.-ciuem Romanu parit A in poteftate patris.

GVmlcgitimænuptiæfaflæfuntjpatrem liberi fequuntui: uulgO quæûtus,matrem fequitur.

QVi furcre caepinÄ: ftatiim,amp; dignitatein qua fuit,amp; magiftratu, amp;poteftatem uidetur retinerc. ficut amp;nbsp;rei fuæ dominiu retinet.

HOmo liber,qui fe uendidinmanumUTus non ad fuum ftatum re uertitur,qiio fe abdicauit.fed efficitur libertine conditionis.

HErennius Modeftinus refpondit.-fi eo tempore enixa eft ancüla, quo fccundu legem donationis manumiffaeffe debuit; cum eX confticutione libéra fuerit,ingenuum ex ea natum.

VV!go cócepti dicunt,qiii patré demonftrare nó poffunt; uel qui poffunt quidé/ed eü habent,qué habere Uó licet: qui Ôc fpuri] ap peUantur -^jc curo^oiiJ.

LEx naturae eft,ut qui nafcitur fine légitime matrimonio,matrem fequaturaiifi lex fpecialis aliud inducat.

Vi in utero funt,in toto penéiure ciuiliintelligunt in reru natu« .^rupfTe Mamgii:légitima»harrpdiMrpsijsrcftituuntur;ctfimillier prægnans ab hoftibus capta fuerit,id quod narit eft,poftliminiû habet. Item patris uel matris conditioné fequit. Præterea fi ancilla praegnauS fubrepta fucriequduis apud bonae fidei emptoré pepererit.» id quod na tu eritjanep furtiuü,ufu nó capitur. His eófequens eft.» ut libertus quo lt;ÿ,quâdiu patroni filius nafci poffineo iure fit, quo funt, qui patrones habent. XXVII. VLPIAN VS likv.opiwonfwn.

EVm qui fe libertinum effe fatetur.nec adoptando patronus inge« nuum facere potuit.

E iure perfonarum alia diuifio fequimr.' quod qnædâ fui nbsp;nbsp;* iuris funt,quædâ*alieno iuri fubicâæ funt. Videamus ita are quae lt;5 de his^qua: alieno iuri fubieftæ fuut, nam fi cognoueri lt;^â quae. î mus,quæ iftæ perfonæ funt:fimul inteUigemus» quæ fui pand.Fl. iuris finit. Difpiciamus itaeg de his,qu« in aliéna potefta« te iunt. Igitur in poteftate funt ferui dominorum : quæ quidé poteftas eft iurifgentium.nam apud oés peraeque genres animaduertere poffu« mus^donums 111 feruos uitæ necisq^ poreftatéfuiffe; amp;nbsp;quodcunijpec feruuni adquiiitur, id domino adquiri.Sed hoc tempore nullis ho» minibus,qui fub imperio Romano funt:Iicet fupra modû A fine cauf» fa legibus cognitadn feruos fuos fœuire.Nam ex coftitutione diui An-toniniiqui fine cauffa feruû fuum occider it,non minus puniri iubetur, quàmquialieiiumfcruumoccidctit. Scdamp;maior afperitas domino* r um ciufdem principis conftitutione cocrcctur.

SI dominus in feruos fæuiat,ucl ad impudicitiâ rurpcmc^uiolario nem côpellat.quæ fuit partes præfidis,ex referipto diui Pif ad Acli um Martianû proconfolem Bcticæ manifcftatur:ciiius refetipti uerba hæc funt. Dominoru quidé poteftaté in feruos fuos illibatâ effe opor« tet,nec cui^ hominû ius fuû detrahi. fed dominotu intereft; ne auxilid contra fæukiâ.uel famé,uel intolerabilé iniuriji denegetur qs, qui iufte deprecantur.Ideocpcogiicfce de quer élis corû,qui ex familia lulq Sa* bini ad ftatuâ côfugerunt:ct fi ucl durius habitos.c^ æquû eft, uel infa» miüiiuria adfedos cognoueris:uenire iube,ita ut in poteftatem dûi nô reuertantur .quod fi meae conftitutioni fraudé fecerit.-fciet me admifi fum feuerius exfeedturû. Diuus etiâ Hadrianus Vnibriciam quanda marronam in quinquenniû relegauit,quod ex leiüffimis cauffis ancil-las fuas arrociffime rradaffet.

ITem in poteftate noftra funt liberi noftri,quos ex iuftis nuptqs proe creauimus.quod ius pïopriû ciuium Romanorum eft.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IIII. VLP lANV S hbAAnßitutionuin.

Am ciuium Romanorü quidam fLUitparrcsfamiliaru,qnidafi« 1 lijfamiliarû: quædâmatresfamiliarum,quædâfiliæfaniiliarum. Fatresfamiliaiû funt,qui fuæpoteftatis funt;fiue puberes, fiucimpu« beres.fimili modo amp;nbsp;matresfamiliarû. fiiq ueroamp;filiacfaniiliarum,q«i finit in aliéna poteftate.Nam qui ex me amp;nbsp;uxorc mea nafeûtur, in pote ftate mea funtitem qui ex filio mco amp;e uxore eins,id eft nepos meus 5» neptis-aeque in mea funt poteftate A .pnepos ft; pronepus ,A demcepa cxccri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c ij Idem

NEpotes cx fiho,mornio auo, recidere folent in filq porefTafenv fimi/i modo amp;pronepotesjamp; deinceps,uel infilij poreftatem,^ uiuitA in fanulia manfitaiel in eius parentis/jui ante eos in poteftarf eft. amp;nbsp;hoc non tantum in naturalibiisjicrû qiioqj in adoptiuis iuiis e^'

F Ilium eum defmimus/pii ex uiro amp;nbsp;uxore eius nafcitur. Scd fi fio gamus abfuiffe maritum ( uerbi gratia ) per decennium,teuer* fum anniculum inueniffe in domo fua.platct nobis luliani fententis» hunenon effemaritifilium. non tarnen ferendum lulianusait eum» qui cum uxore fua adfidue moratus, nolit filium agnofcere,quafi nó fuum.Sed mihi uideturC quod amp;nbsp;Scacuola probat )fi conllet maritum aliquandiu cum uxorenon concubuilTe.infirmitate interuenientej wel alia cauffaaielut fi ea ualetudinc paterfamilias fuirait generate nó poflet.hûc,qui in domo natus eft,licet uicinis fcientibus,filiû non effe. VII. IDEM lib. XXV,ad Sabinuw.

SI qua pcena pater fuerit adfedus, ut uel ciuitatem amittat,uel fet* uus pœiiæ efficiatur.fine dubio nepos filq loco fuccedit.

FIliusfamilias in publicis cauffis loco patrisfamilias habetutmclud find magiftiatum gctat,uel tutor detur, Vlpiamu

Sr index nutriri nel ali oporterc prommeiauerit: dicedum eft de ue* ritatequxrendum.filiusfit, annon. nelt;5 enim aJimentoru cauffa ueritati facit pmudicium.

DE ADOPTIONIBVS.ET EMANCIPATION lubusA alqs modis.quibus patria poteftas foluitur. Tit. Vl I.

Iliosfamiliatum, non folum natura.ucrum amp;nbsp;adoprio* nes faciunt.quod adoptionis nomen eft quidem genera le,induas autcmfpeciesdniiditunquarum altera ado« ptiofimiliterdicitur,altcraadrogatio. Adoptantur filip familiarum.-adrogantur, qui fui juris funt.

GEncralis enim adoptio duobus modis fit; autprincipis authorita te,aut magifttatusimperio. Principis authoritate adoptamus cos,qui fui luns funtrquïc fpccies adoptionis dicitur adrogatio.quia St is qui adoptât,rogaturjd eft intcrtogatur,an uelit cum, que adoptatn rus fit.iuftum fibi filium €ffc.amp; is qui adoptatur. rogatur,an id fieri pa tiatur. nbsp;nbsp;Imperio magiftratus adoptamus cos, qui in poteftate pa« tentis funt: fiuc primum gradum liberorum obtineant, qualis eft fili. ns4ilia:fiue infenorem,qualis eft ncpos,neptis,proncpos,proneptis.

Illud utriufq; adoptionis commune eft:quod amp;nbsp;hi,qui generate non poffunt, quaks funt fpadones. adoptare poffunt: caftran autem non poffunt. Hoc ucro proprium eft eins adoptionis.quae per prinev pem fit:quod is qui liberos in poteftate liabet, fi fe adrogandum dede rit.’non folum ipfe poteftati adrogatoris fubicitur/ed etiamliberi eius in eiufdem fiunt poteftate ,tanquam nepotes.

SI conful ucl profes filiusfamilias fit: pofte eura apud femetipfuaa nel emancipari,uel in adoptionem dati conftat.

IIII. MODEST!NVS lib.ll.Rcgaldru«. MAgiftratum, apud qué legis aftio eft : amp;nbsp;emancipate filios fuoS, amp;nbsp;in adoptionem date apud fe pofte, Nerattj fententia eft.

V. CELS VS lib.XXVinDige/ïütiwn. ÏN adoptionibus eorum, qui fuæ poteftatis funr,ipforum duntaxac uoluntas exploratm-Sin autem à patre datur in adoptionem: m qs c 11} Utriufq

ntrir fqj arbittium exEpedandum eftjiel cófcnticndojiel nOn contre dicendo. VI. ?AVLVS üb.'iL'^yiV.aieiidtim.

CVm nepos adoptatur,quafi ex filionatusrconfenfusfilq exig* tur^dk^etiam Inlianus fcribit.

CVmadoptiofit.-noneftneceffaxia in cd rem authoritas eoriilA inter quosinra adgnationis confequunrur.

VIII. MO DES TIN VS UbALre^larum. QVod,utnec curatoris authoritas intercedcret, in adrogation^ ante tenuerat. fub dino Claudio refle mutatum eft.

L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. VLPI AN VS lib.l.ad Sabinom.

SI quis nepoté quafi ex filio natü,quemin poteftate habet, confend ente fiho,adoptauerit;non adgnafcitur auo,ut fuus hxres.qppeoi poit mortem aiü quafi in patris fui poteftarem recidit. ; -’

SI quis cumfilium habeietdnneporislocüadoptaflet,perinde at^ fiex filio natuseffet.amp;filius author faftus non effet: mortuo auQ» pon effe nepotem in poteftate filq.

XIIII. POMPON! VS U1gt;.V. ad Sabinum. SEdamp;: nepos ex filio, apud adoptiuum patrem conceptus amp;nbsp;natut» per emancipationem omnia iura perdet.

XV. VLPI AN VS lib.'X.'X.Vi. ad Sabinum. . SI paterfamilias adoptatus fit.-omnia, qua: eius fuerüt,amp;: adquiri po* fiuit,tacito iure ad eu trdfeüt,qui adoptauit.hoc amplius liberi à^t qui uipoteftate eius finit,eu fequütur.fed amp;nbsp;hi,qui poftliminio redeut» nel qui in utero fuerunt,cû adrogaretur.fimili modo in poteftaté adiO gatoris rediguntur. Qui duos filios amp;nbsp;ex altero eorum nepotein 1’* bet.fi uult neporem,quafi ex altero natü,adoprare:poteft hoc efficeft» fi eum emâcipaucrit'amp; fie adoptauerit, quafi ex altero natû.facit cni*” hoc quafi quilibet,non quafi auus:amp; qua ratione quafi ex quolibctu^' lu poteft adoptait,ira poteft amp;nbsp;quafi ex altero filio. In adrogation' bus no*

bus cognitio ucrrinrinnm forre minor fexaginta annis fit is,qni adro gat^quimagis liberorucreationi ftudere debeat;nifi forte morbus,aut ualctudo in cauffa fit,aut alia iufta canlfa adrogandi : ueluti fi coniun* ftam fibi perfonamuelit adoptare.Item non débet quis plures adroga re.mficx iufta cauffa,Sednec libcrtu alicnum,nelt;5 maiorem minor.

Doptio cm in ijs pfonis locuhabet,in quibus etia natura poteft. XVII. VLPIANVS lib.XXVI.fidSubiMMW.

quot;TEc ei pmittitur adrogare,qui tutclâ uel curd ahcuius adminiftra 1 nbsp;nbsp;nbsp;uitji minor uiginti quineg annis fit,qui adrogaturaie force cum weo adroget.ncrationes reddat.Ire ingrendû eft, ne forteturpis cauffa adrogandi fubfit. lis dnntaxat pupiUorum adrogatio permitten» da eft,qui uel naturali cognatione,uel fandiffima adfeftionedufti ado ptarent.-cseteroru prohibendame fit in poteftate tutorum,amp; finite tutc lam ,amp;; fubftitutionc à parente faöam exftinguere. Et primû quidem cxcutiendûerit,quæfacultatcspupillifint: ^quceeius ,qui adoptare eu uclitut æftimetuc ex comparatione cancan falubris adoptio poffit pupillo intelligi.deinde cuius uitæ fit is,qui uelit pupillû redigere in fa miliâ fuam.tertio,cuius demû actatis fit; ut æftimetut,aii melius fit,de liberis pereandis eu cogitate, c^ ex aliéna familia quenquam redigere inpoteftaté fuam. Præterea uidendû eft, an non debeat permitti ei, quiuel unumhabebit,uelplûtes liberos, adoptarealiû:néant illorfi, quosexiuftis nuptijs procreauit, deminuatur fpes,qnâunufgflt;j libe- ' lorûobfequio parat fibi.aut qui adoptatus fit,minus percipiat, quàm dignumeriteumeonfequi. InterdumSeditiorem permittitur ado. ptare pauperiori, fi uitæ eius fobrietas clarafit,ucl adfeftio honefta, nec incognita. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Satifdatio autem in bis cafibus dari folct.

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVIII. MARCELLVS lib.XXVLDigc/ÎDrMin.

N On aliter enimuoluntati tins,qui adrogarc pupillum uolct, ( fi cauffam eius ob aliaprobabit ) fubferibendum crit,quàm fi cane nt feruo publico, fereftiturum,quæ ex bonis eius confecutus fuerit; illis, ad quos res peruentura effet, fi adrogatus permanfiffet in ftatu fuo.

HIsuerbis fatifdationis,quæ ab adrogatorepræftari debet, AD QVOS EA RES PERTINET:amp; libettacibusprofpeflum . .læ fecundis tabulis datte funt; fie multo magis fubftituto feruo, item legatarrjs,nemodubitat.qux fatifdatiofi obmiffafuerit ,utilis aâio in adrogatorem datur.

; , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HXC

i4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTOR-VM LIB. I.

Aec autem fatifdatio locum habet, fi impubes dcceffit; fed amp;nbsp;de pupiUo loquitui,tamen hoc etiam in pupilia obferuandu eft*

SI adrogator dcccffcrit, impubère relifto filio adoptiuo: amp;nbsp;mox ifH pubes deccdat;anhxredes adrogatoristeneanturÆt dicédum efc hxredes quoç reftitucre bona adrogati,amp; prxterca quartam partem-Scd an impuben adrogator fubftiruere poffiqquxritur f Et puto non admitti fubftitutionemjiifi forte ad quartam folam,quam ex bo niscius confequitur.amp;haflcnus,utei ufa adpubertatem fubftitiiat« Cxterum fi fidei cius committit,ut quandoeç reftituamô oportet ad» mi®ti fidei commiffum.-quia hoe nóiudicio eius ad cum pemenit, fed ptiticipali prouidentia. nbsp;nbsp;nbsp;Hæc autem omnia dicenda funt.-fiuc in lo*

QVi in adoptionem datur.-his quibus adnafcinir.cognatus fit.’qui bus nero non adnafcitur,ncccognatusfit.adoptiocnim nôütf fanguinis,fed ius adgnationis adfert.amp;ideo fi filium adoptauero,ux0t mea illi matris loco non cft. ne^ enim adnafcitur ei: proper quod net cognatus eius fit. Item nee mater mea auiæ loco illi eft; quoniam his» qui extra familiam meam funt,nonadnafcitur.fed filiæ meat is,quem aliSs* amp;nbsp;adoptaui,frater fit.* quoniam familia mea cft filia.nuprijs etiam lt;^ quandin rumprohibitis.

Poft mortemfilia:fuæ,qua: ut materfamilias,quafi iureemancip ta uixerat, amp;nbsp;teftamento fcriptis hæredibus deceffitraduerfus ft* dum fuum, quafi non iure earn,nee præfentibus teftibus emanciparit-' pater moucre conttouerfiam prohibetur. Ne^ adoptare, nee adro gare quis abfens, nee per alium eiufmodi follennitatem petagetc po teft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVI. IVLIANVS li.XX V. Diff^rum.

Ex adopriuo natus,adoptiui locum obtinct mre ciiiili. XXVIU. CAIVS lib.I.InjUtutionum.

Iberum arbirrium eftei,quifilium amp;cxco iicpotcm in poteftate habebitrfilium quidem poteftatc dimirterejicpotem liera in po teftate retinece.-ucl ex diuedb/iUuni qui dem in poteftatc rctinerc4 je’ po teil’

TIT. Vît nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'t$

porem ucto manumittere:ucl omnes fuiiutiscffïcerC/Cadcmamp;de pronepote difta effe inteUigimus.

SI pater natiiralis loqui quidem non poffitralio tarnen modo,^ fer® mone,manifeftiim facere poirit,uellcfcfilium fuum in adoptio-nem dare.perinde confirmatwr adoptio, ac fi inre fafta effet.

NOn poteft films, qui in poteftate partis eft, ullo modo cópellcre eum,ne fit in poteftate.-fiue naturalisjiue adoptiuus.

I^'TOnntinquim autem impubes,qui adoptatus eft; audiendus erit, X gt;nbsp;fi pubes faftus emancipaiidefideret: idq^caufta cognit a per nidi cem ft amend am erit. Imperator Titus Antoninus refcripfit.-priui« gnumfuum tutori adoptarepermittendum.

ET fl pubes faftus,non expedite fibi,inpoteftatem eins redigi,prôt bauerit.-squum eft, emancipari eum à patte adoptiuo, atçg ira priftinumius recuperate.

QVxfitum eft.fi tibi filins in adoptioné hac lege fit datus, ut ( pôft tricnnium puta ) cundem mihi in adoptionem des: an aftio ulla fitc'amp; Labco nullam putat effe aaionem.nec enim moribus noftris con uenire, filium temporale habere.

P Et adoptionem dignitas nonminuitut,fed augetur.unde fena# tor amp;: fi â plebeio adoptatus eft,manet tamé fenator. fimiliter ma® net amp;nbsp;fenatoris filius.

EMancipari filium à patte quoenn^ loco poffe confiât, ut exeat de patria potefiate. Etiam apud proconfidéineaprouincia,quani fortitus non eft.-ôc manumittiA adoptionem dari poffe placet.

AD optare quis nepotis loco potefi, etiâ fi filiû non habet. Eum quem quis adoptauit,emancipatum,uel in adoptionem datum, iterum non poteft adoptare.

AXXXVIII. MARCELLVS liLXXVI.Dfge/fotltW. Doptio non mre fada,à principe confirmari poteft.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXIX. VLPIANVS lü.UI.dcojf.proconfulif.

-TVTAmitadiuus Marcus Eutichianorefcripfit. Quoddefideras^ifl J^^ impetrare debeas,3eftimabunt uidices.-adhibins etia his, qui cofl tradicerentjideft qui læderenturconfirmatione adoptionis.

f A Drogatopatrefamiliasliberi,quiineiusporeftateerant/iepotelt; jC^apud adrogatorem efFiciuntur;fimul'q? cu patre in eius recidunt poteftatem. quodnonfimilirer conrmgicin adopnone.nam nepoteS ex co ,in aui naturalis retinentur poteftatc. Non tantum eu quis ado ptat,fed amp;nbsp;cum adrogat. maior eife debet eo,qucm fibi per adrogatio* nem,uel per adoprionem filium facit: amp;nbsp;uti^ plena pubertate,id eft,de cem amp;nbsp;ofto annis prxcederc debet. Spado adrogando fuum bare* dem fibi adfeifeere poteft,nec ei corporale uicium impedimento eft.

SI pater filiu,ex quo nepos illi eft in poteftate,emancipauctit, amp;nbsp;pd* ftea cu adoptaueritmiortuo eo,nepos in patris poteftatem non re lier tit nr. fed nee is in patris poteftatem reuertitur, quern auus retinue rat,filio dato in adoptionem,quem denuo redadoptauit.

XLIII. POMPONIVS likXXLnd QUmt. MutiufX’ t A Doptioncs non folum filiorurn, fed amp;nbsp;quafi nepotu fiunt.ut ali' quisneposnofter effe uideatur,perindequafiex filio uel incette natus fit. XLIIII. PROCVLVS Ub.Vm.iisisoXSii).

SI is qui nepotem ex filio habet, loco nepotis aliquem adoptauiend puto,mortuo ano, iura confanguinitatis inter nepotes futura eftC' Sed fi fic adoptauit,ut etiam iure legis nepos fuus effctiquafi ex Lucio ( puta ) filio fuo,amp; ex matrefamilias eius natus effet.-contra puto.

Nera cius,qui in adoprionem datus eft, ad patre adoptiui'i n'aid* ferutur. XLVI. VL PI A N vs lib. nil.adL. iuliamcr Papiain-IN feruitute mea queefitus mihi filius,in poteftaté meam redigi prid cipisbeneficiopoteft.libertinum tarnen eu manere non dubitatul*

CATVS lib. II. ïnflitutionmn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

VMM A rerum diuifioinduos articnlosdcducituf.u^ alke font diuiniiuris, abac human!. Diuiniiuris funtres facrx amp;nbsp;religiofæ.Sandæ quoij res,ueluti muti amp;nbsp;port* quodammodo diuim iuris fuut. Ç^od autem diuini ie ris

ris eft Jd nulliusînboirîs cft.icluero,quodhutnanîiittîs cft,plerun^ ali cuius in bonis eft. poteft enim amp;nbsp;nullius in bonis effe. nam res hxredita rix^ntequam aliquis hxres exiftar, nullius in bonis fruit. Hx ante res, qux humani iuris funt,aut publicx fût, aut priuatx.qux publics funt, • nullius in bonis effe credunt: qux aut priuatxfimtjingulorücxiftüt. Quxdam prxterca res corporales funt,quxda incorporales. corpo« tales hxfunt, qux tangipoffunt;uelutifundus,homo,ueftis,auruni,at gentum,amp; deni^ alix res innumerabiles. Incorporales funt,qux tangi non poffunt.-qualia fruit ea,qux iniure cófiftunt; ficuthxreditas, ufus frndus,obligationes,quoquo niodo contradx funt. nee ad rem perri-nct,quod inlixrcditateres corporales continentur:amp;:frudus,qui ex fundo percipiuntrir, corporales funt:amp;: id,quod ex aliqua obligationc nobis debetur,plerruilt;5 corporale eftareluti fundus,homo,pecruiia.N3 ipfiim ius fucceffionis,ge ipfum ius utendi fruendi,amp; ipfrini ius obliga* tioius incorporaleeft.Eodem numero funtiuraprxdiotum urbano# rum amp;nbsp;rufticoruni,qux etiam feruitutes uocanmr.

QVxda naturali iure cómuiiia fruit omniü,quxdam uniucrfitati^ quxdam nullius.pléraqi fingulorum, qux narijs ex cauffis cuilt;^ adqrnruntur. Et quidem naturali iure omnium cómunia funtilla: aer, aquaprofluens,mare,amp;; per hoc litor a maris.

Té lapilli,gémx,amp; estera,qux in litorc inuenim?, iure naturali ftalt; timnoftrafiüt. 1111. MARTIANVS Iit.III.lnJJifuftoMHwi.

NEmo igitur ad litus maris accedere plnbctiu pifcadi cauffa.-dü ta mé uilbs,monumétis amp;: xdificijs abftineat.-quia nó funt iuris géti um,ficnt amp;nbsp;marc.idep diuus Pms pifcatoribus Formianis de Capenatis tefcripfit. Sed amp;nbsp;flumina pene omnia amp;nbsp;poitus publier fruit.

Itaeç narres ad cas adpellere,amp;fruics ex arboribus ibi naris religa« rc,retiaficcare,ôcex maridedneere onus aliquod.amp;inijs reponere: eni libet liberum eft,{icnti per ipfum flumen nanigare. fed proprietas iUo» ~ nbsp;nbsp;nbsp;turn eft,quorum prxdijs hxrent.qna de canffa arbores qnoq5 in rjfdem

natx ,eorruidem funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;In mari pifcantibus liberum eft, cafam in

1Ntantü,utfoli dominiconftituantur,qui ibi xdificant: fedqnandirt xdificiü maner, alioqn xdificio dilapfo,quafi iure poftliminij teuer« tit locus in priftinä catiffam.-amp; fi ali9 ùi codé loco xdificauerit,ei9 fret.

iS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DI GE s TO R VM LIB. L

Vniucifitatis funr,non fingulorum, quæ iu ciuitatibus fimt theatra» ftadia,amp; fi qua alia fimt communia ciuitatum. Item'c^ nee fer uus com* munis ciuitatis, fingulorum pro parte inteUigitm, fed imiuerfitatis. ^ ïdeotamcontraciuem,qu£Ïmproeopoffe feruum ciuitatis torqueO» diui fratres refcripferimt;amp;libertus ciuitatis non habet neceffeueni* am ediöi petere/i nocetinius aliquem ex ciuibiis. Sacrx res,amp;rcli‘ giofx^óe fanâæ nullius in bonis fimt. Sacræ autem res fimt, quæ pu* blice confecratæ fimt,non priuatim.Siquis ergo priuatum fibi facruiü conftitucrit,facrum non eft, fed profanum. femel autem æde facra fa* fta,etiam diruto ædificio,locus facet manet. Religiofum autemlo ‘ cum unufquiflt;$ fua uoluntate facit,diun mortuum infert in locum fu* um. In commime autem fepulclirum etiam inuitis cæteris licet in* ferre; fed in alienimi locum,concedente tantum domino,licet inferre-' amp;nbsp;licet poftea ratum non habuer it,quâm illatus eft mortuus,locus reh* giofus fit. CenOtaphium quoej magis placet locum effe religiofum» ficut teftis eft in ea re Vergilius.

S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VII. V L PIA N V S lÆ.XXV.rfd cdiâmi.

SAnâum eft,quodabiniuria hominurndefenfum at^munitS eft-fanâum autem diftum eftàfagminibus. fimtenimfagmina qu«* dam herbæ,quas legati populi Romani ferre folebant, ne quis eos uio* laret.-ficut legati Græcorû ca,quæ uocant KHçuK^a/erût. In municipflS quoq; muros effe fanâos,Sabinum reâe refpôdifle,Caffîus refert.pro hiberiegoporteremequidinhis immitteretur.

SAcraloca fimt,qu£e publice dedicata fimt,fiueinciuîtate,fiuein agro.Sciendum eft, locum publicum tunc facrum fieri pofte; cum princeps eum dedicauit,uel dedieadi dedit poteftaté. Illud notandi eft;aliud elfe facrum locü,aliud facrariu. Sacer locus eft,locus confect tus.facrariû eft locus, in quo facrae res ponuntur; quod etia in ædificio priuato effe poteft; amp;nbsp;folent,qui liberate eu locû religione uolimt,facr^ inde eiiocare. Proprie dicimus fanfta, qua: nee facra,nec pfana funt, fed fandione quadam cófitmata; ut funt leges,quia fandione quadam fubnixæ fimt.quod enim fandione quada fubnixu eft, id fandu eft,amp;fi deo non fit cófecratu.amp; interdû in fandionibus adqcirut; ut qui ibiali» gd cómifit,capite puniatut. Muros auté mimicipalcs,nec reficcre K eet fine principis uel præfidis authoritate, nee aliquid eis coiliungeK, uelfupponere. Res facra non recipitæftimationem.

ARifto ait;ficut id,quod in mari xdificatum effet, fieret ptiuatû; ita quod à mari occupatum fit,fieri publicum.

XL IDEM lib. 11.ex ttórijï Id^ombns. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

SI quis uiolauerit muros,capite punitur :ficuti fi quis tranfeendet fca lis admotis,uel alia qualibet ratione. Na ciues Romanos alia, ^ p * portas, egredinon licet: cum idhoftile amp;nbsp;abominandu fit. nâ Romuli, frater Remus occifus tradit ob id, quodmuru tranfeendere uoluerit.

^^ ONSVLARI foeminx uti^ coiifulaiem uirum prxfc rendum cfle,ncmo ambigit. led uit pixfeftorius aii fee* minx confulari prxfcratur ,uidendum. 6c putem prxfer* 1 ri.quia maior dignitas in fexu uirili.Cófulares autem fee _____j minas dicimus confularium nxores. adqcit Satuminus,., amp;nbsp;mattes .• quod nee «f^ relatum eft, nee mc^ receptum.

CAffius Longinus non putat ei permittendum,qui propter turpi« tudinem fenatu motus,nec reftitutus eftuudicare, uel teftimonü um dicere:quialex lulia repetundamm hoc fieri uetat.

SEnatorem remotum fenatu capite non minui, fed Romx morarir i diuus Seucrus Óe Antoninus refcripferunt.

SEnatoris filiumaccipere debemus non tantum eum, qui natura« lis eft,uerum adoptiuum quoq?. neej intererit, à quo uel qualiter adoptatus fuerit. nee intereftja in fenatoria dignitate conftitutus eum fufceperit,an ante fenatoriam dignitatem.

SEnatoris filius eft amp;nbsp;is,qué in adoptionéaccipit:quam diu tamé in fa miliaeiusmanct.emancipatuscmnomenfiliiemâcipationeamit« tit. A' fenatôte nero in adoptionem filius datus ei, qui inférions di« gnitatis eft:quafi fenatoris filius uidetur. quia non amittitur fenatoria dignitas adoptione inferioris dignitatis;nó magis,cg ut confularis effe definat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VI. VLPIANVS lib. l. dd L. iMlfdW er Papicon,

EMancipatu apatre fenatore,quafi fenatoris filiühaberi placet. Ite Labeo fcribitetiam eum,qui poft morté patris fenatoris natus fi^ d 11] quaft

quafi fenatoris filium efle. Sed eu.qni poftea,qiiam pater cius de fenl* tu motus cft/ ocipitur amp;nbsp;nafcitur.-Procu1us amp;nbsp;Pegafus opinantur,nó effe quafi fenatoris filiu.quoru fentenria uera eft. nee cnim proprie ft* liatoris filiiis dicitur is,cuius pater fenatu motus eft,anteq; ipfc nafee* retur.Sed fi quis conceptus guide fit,antequim pater eius fenatu mo* iieatur.-natus ante poft partis dignitaté amiffam. magis eft,ut quafi ft* natoris filius intelligatur. tempus em conceptionis fpcftandüplerif^ placuit. Si quis amp;nbsp;patré amp;nbsp;auum habuerit fenatorem.-äc quafi filius,amp; quafi nepos fenatoris inteUigitur.fed fi pater amiferit digjiitatem anW hui9 cocepnonc;quxri poterit,an ^uis quafi fenatoris filiusnó intelH gatur.-quafi nepos tamé intelligi debeatfä: magis eft, ut debeat; ut aui potius ei dignitas profit,quàm obfit cafus patris.

FOemùiænuptîc chriffimis pcifoniSjClariiTimarûfœminarû appd larione continentur.Glariftimarü fceminaru nomine fenatorü fi* lia’jufi quæuirosclariffimos fortitæ funt,nonhabentur. Fœminisete nim dignitaté clariflimd mariri rribuimt.-parentes uero, donee plebciS nuptf)s fuerint copulatæ. tamdiu igitur clariffima foemina erit, quaW diufenatori nuptaeft,uel clariflimo.-aut feparataab eo, alg inferiooS dignitaris non nupfit.

Flliam fenatoris nuptias liberti fccutam,patris cafus non facituxO rem.namquaïfitadignitas,liberis proprer cafum partis remotü fenatu,aufetenda non eft.

LIberosfenatorHmacciperedebemus,nótantü fenatorum fiKoS-' ueruetia oés,qui geniti ex ipfis,uel ex liberis corü dicantiu';f)ue n^ rurales,fine adopriui fint liberi fenatorü, ex quibus nati dicuntur. Seo fi ex filia fenatoris natus fit.fpedare debemus partis cius conditions.

SEnatores lieer in urbe domicilium habere uideantut.- tarnen amp;nbsp;iW» linde oriundi funt,habere domicilium intelligûtut. quiadignitaJ» öomicilq adiedionemporiusdediffe,quampermutaffeuidetiu:.

NVptT prins confulari uiro,impetrarefolentâprincipc(quamuiS pcrr.aroAirnupræ iterum minoris dignitaris uiro, mhilomto“^ afs *Ma- in confulari maneant dignitaté.- ut fcio Antoninum Auguftum luH^ rinx. *M.ammeæconfobrinæfii£Eindulfifle. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

*Flt;iytè fo *Senatoresautéaccipiendûeftcos,quiâpatriciisamp;: confulibusufjäo fiLinrum oés uiros iUufties defeendût.-quia hi foli in fenatu fententia dicere pof' f«»H«cramp;4.funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deoni

^^(Fficium confuliseft,confiliûpræbere manumittere uo« lentihus.Cófulcsamp;fcorfiinijamp;fingnh manumittere pof funt;fed nó poteft^qui apud altcrum nomina edidit, a* pud alterü manumittere. fepaiatæ enim funt manumif= ___________fiones.Sanè fi qua ex cauffa collega nó poteft manumit tcre.-infirmitate fcilicct,ucl alia cauffa impeditus:collegam poffe nla* numiffionem expedire,Senatus cenfuit. Confulcs feruosfuos manu« mittere apud fe poffe,nulla dubitatio eft. Scd ft euenerit, ut minor ui * ginti annis conful fit:apud fe manumittere nó poteftxum ipfe ftt, qui ex fenatufconfulto confiltj cauffam examinât, apud collegamucto cauffa probata^poteft.

DE OFFICIO PRAEFECTI PRAE toiio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. XI

AVRELIVS ARCADIVSHb.fïtiQihindeo^dopm^Hipretoria» S®^^=^^^lReuiter commemorate neceffe eft, unde conftituendi

^aipræfefti prætorio offieiüongoemanauerit. Ad uicê ma ^|igiftri equitum præfeftos prætorio antiquitus effe inftitu ^^ltos;iquibufdafcriptoribus traditum eft. namcu apud S^'iueteres Didatoribus ad tempus fumma poteftascrede return magiftros equitii ftbi eligerët,qiu adfociati principali curæ mi litiæ gratia,fecundam poft eos poteftaté gererent.regimentis rcipubli cx ad Imperatores ppetuo translatis,ad fimilitudjné magiftrorücqui. tó prxfedi prætorio à principib? eledi funt,data eis pleniore licétia ad difciplinx publicx emendationé. Hiscunabulis prætorio præfedo-rum authoritas initiata.-intantu meruit au gen, ut appellari à præfedis prætorio non poffit. nam cû ante quæfttû fuiffet,au liceret à præfedis prætorio appellari,amp; an iure liceret, exftarétep exempla coru, qui pro uocauerant:poftea publice fententia principali leda,appcllâdi facultas interdida eft. credidit enim princeps cos,qui ob fingularé induftriam j explora ta eorû fide amp;nbsp;grauitate,ad huius offiep magnitudinem adbibc xentur.non aliter iudicaturos cffe,pro fapientia ac luec dignitatis fuæ, quam ipfe foret iudicaturus.Subnixi funt amp;nbsp;alio priuilegiome a fenten tijseorum minores ætate ab alijs magiftiatibus,iuft ab ipfis præfedis prætorio,reftituipoffint. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^_

'1'uit:nec tantum ea,quæ intra urbem admittutur; ucrui» 3' ea quolt;5,qiiæ extra urbem intra Italiam ; ut epiftola dm* j^Seuen ad*Fabium Cilonem praefedum urbi miffa dech __ ratur. nbsp;nbsp;Seruos,qui ad ftatuas confugcrut: uel fua peen« nia emptos,ut manumittantur: de dominis querentes audiet. Sed 8^ patronos egentes de fuis libertis querentes audiet: amp;nbsp;maxime fi ægroS fe effe dicanr,defiderentc^ à libertis exhiberi. Relegandi deportadiqï in infulam, qnam imperator adfignauerit, licentiam habet. initié èiufdemepiftolæitafcriptumeft: CVM VRBEM NOSTRAM Ff DEI TVAE COMMISERiMVS. Quidquidigiturintraurbemad« mittitur,ad præfeâum urbi uidetur pertinere. Sed amp;nbsp;fi quid intra cent« fimum miliarium admiffum fit:ad praefeftum urbi pertinet. fedfi »1' tra ipfum lapidem egrelTum eft,præfefli urbi notio nó eft. Si quis ftl uum fuum adulterium commififfe dicat in uxorem fuam. apud prï‘ féâumurbientaudiédus. nbsp;nbsp;Sedamp;exinterdidis, QVOD vi AVÏ

C L A M, aut interdido, V N DE V i audire poteft. Solét ad praefeduitt urbi remitti etiam tutores,fiue curatores: qui male in tutela fine cura ucrfati,grauiore animaduerfione indigent,quàm ut fufficiat eis lufpc doruminfamia: quos probari potent uelnumis dans tutelam occu« paffemel præmio accepto operam dedilTe.ut non idoneus tutor alicui aaretnr:uelconfulco circa edendum patrimonium quantitatem mi' nuiffe.-uel euidenti fraude pupilli bona alienaffe. Qiiod autem di« dum ed.ut feruos de dominis querentes præfedus audiat;fic accipie« mus,non accufantes dominos ( hoc enim nequaquâm feruo permit« tendum,nifi exreceptis cauffis) fed fi uerecunde expoftulent; fi famin’ afs * quae am,fi duritia^i famem/qua eos cóprimant*:fi obfcœnitaté, in qtum os com» eos compulerintuel compel!ant,apudprxfedum urbi exponat. Hoc primat. quolt;5 officium praefedo urbi à diuo Seuero datu eft: ut mancipia tiieâ« tur,ne,pftituantur.Prxterea curare dcbebit præfedus iu'bi,ut num«« lari j probe fe gerant circa omne negocium;amp; temperent his, quae finit prohibita. Cum patronus contemni fe à liberto dixerit, uel contu* meliofumfibilibertumqueratur,uelconuicium feab eo paffum,li* beroscp uel uxorem, uel quid huic fimile obijciat.-præfedus urbi adilt; ‘ tus pro modo querela: corrigereeum,aut comminari,aut fuftibus ca* ftigare,aut ulterius procedere in panam cius folet. Nam plerun^pu« niendi

nlendi font amp;nbsp;libctti. certe fi fe delatum à libctto, uel fi cofpiraffe cum contra fe cum inimicisdoceatretiammetalli pœnaineum ftatuidc« bet. nbsp;nbsp;Cura carnis omnis,ut iufto precio præbeatur,ad curam prxte^ Öurxpertinet.ideoóc forum fuariu fubipfiuscuraeft. fed amp;nbsp;exterorä fine pecorum,fiue armcntorum,quodadhuiufmodi præbitioné fpc dat, ad ipfius curam pertinent. Quies quoej popularium, amp;nbsp;difeii plina fpeftaculorum,ad prxfedi urbi curam pertinere uidetur. Et fand debet difpofitos milites ftationarios habere,ad mendam popularium quictem, amp;nbsp;ad referendum fibi, quid ubi agatur. Et urbe interdiccrc præfedus urbi ,amp; qualibet alia folitacum regionum poteftA négocia» tione,amp; profeffionc,amp; aduocationibus,amp; foro, amp;nbsp;ad tempus, amp;nbsp;in perpetuum. intcrdicerepoteritamp; fpeftaculisrctfi quemrclegatab Italia, fubmouere eu etiam àprouincia fua.Diuus Seuerus refcripfit cos eti-am,qui illicitum collegium coiffe dicantur apud praefeâum utbi ac-cufandos II. PAVLVS lit./ingwUridco^cioprlt;c/èfliwrH.

ADiri etiam ab ttgentaiiis,uel aduerfus cos, ex epiftola diui Ha-drianiA in pccuniarijs cauflis poteft.

Iir. VLPI ANVS lib.U.ad ediaum. PRsfeftus urbi, cum terminos exicrit, poteftatem non habet : extra tarnen poteft iubere indicate.

VLPIANVS lib.ßngulari de officio (fugßorif, ^ RIG O quxftoris creandi antiquiffima eft, amp;nbsp;pend ante lijonmcs magiftratus.Iunius certe Gracchanus libro fepti * mo de poteftatibus,etiam ipfumRomulu amp;nbsp;Numam' S^SH ^0‘^P'^ft^nibinos qu3cftorcshabuiffe:quos ipfi non fua uocc,fed populi fuffragio crearent: refert. Sed ficuti du-bium eft,an Romulo amp;nbsp;Numa regnâtibus, quseftor fuerit .• ita à Tullo Hoftilio rege quxftores fuiffe certum eft.fe fane crebrior apud uetcres

opinio eft, Tullum Hoftiliûprimum inrempublicaminduxiffequx ft or es ;amp; à genere quaerendi quæftores initio didos, amp;nbsp;lunius, amp;nbsp;Treba tius,amp; Feneftella fcribunt. Ex quæftoribus quidam folebant pro» * uincias fortiri ex fenatufcófulto,quod faftû eft Decimo Drufo Se*Por quot;^ Pee-cinaconfulibus.Sanènon o nines quæftores prouincias fortiebantur: uerùm excepti étant Candidati principis.hi enim folis libris principali t^ P-Ce« bus infenatulegendis uacabant.Hodie obtinuit indifferenter quxfto ciiuia. tes crcari,tam patneios quàni plebeios.ingreffus eft enim amp;nbsp;quafi pri-mordium gerendot urn honor um, fentenuxc|jinfen.itu dicendx. ex c his(ücut

his( ficut diximus) quidam fmit.qui Caudidati prüicipis dicuntax,4^ epiÄoIas eius in fenatu Icgunt.

P V D filiumfamilias pixtoicm, poteft pater eius manuflut* tere. nbsp;nbsp;nbsp;II. PAVL’VSlib.im.adSabinurn.

SEd etiam ipfum apud fe emancipari, uel in adoptiönem dari plâ* cet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III. VL PIAN VS lib.icx.viu. ad Sabinum.

Ar bar ins Philippus,cumferuus fugitiuus effct,Romæ praeturaifl jJpetijr.-amp; pretor defignatus eft, fed nihil ei feruitutem oWtitiffe.ait Póinponius.quafi praetor non faetinacqiu uera etiam praeturaeû fuß' ft um. Et tarnen uideamus:fi feruus,quâm dm latuit,dignitate prætoria fundus fit : quid dicemus. an quae dixit,quac decreuit jiulUus fore mo* menric'an fore, propter utilitatemeorum^qui apud cum egerunt uelllt; ge, uel quo alio iuret’Sc uerum puto,nihil eoru reprobari. hoc enimhu* manius eft.cum populus Romanus etiâ feruo potuiffetdccernere ha^ poteftatcm. fed amp;nbsp;fi fcilfet feruum eirejiberum effecilTet.quod ius mul tomagis in Imperatore obfemandum eft.

P V D uctuftiores incendqs arcédis triumuiri prafcrant’ qui ab eo,quod excubias agebant^nodumi didi funt. ii* terueniebant nônunquâm Aediles fie Tribuniplebis.er.'it auté familiapublica circa portas amp;nbsp;muros difpofira; qu^f inde,fiopus effet, cuocabatur. fueruntamp;priuatae fami' liae.quaeincendia uel mercede,uel gratia exftinguerent.deinde dluuï Auguftus maluit per fe huic rei confuli.

PIL VLPIANVS lib.pngulari de off'.priefHt ui^lum, Euribus uno die incendqs exortis.

III. P A V L V S Ub.fin^lari de off. præf^ uigluin. NAmfalutcmreipublicaï tuerijiuUi magis crediditcóuenirc,nec alium fufficere eirei,quâm Cæfarenr . Iraq; feptem cohortes op* portunis locis conftituit,utbinasregiones urbis luiaquæijcohorstue« letur.-praepofius eis tubmiis, amp;nbsp;fuper o nines fpcdabiâ uno, qui prxf«'

TIT; XV. BT XVI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?f

fins wgilutn appeUatur. Cognofeit prxfeftus indium de incédiarijs, cftraftoribus.fiuibusj'aptonbusamp;rcccptonbus; nififiqua tarn atrox tamep famofa fit perfona,ut praefefto inbi remittatur. amp;nbsp;quia plenuvj incendia fiunt culpa inhabitantium.-aut ftifhbus caftigat eos, qui negli gentius ignes habuerunt;aut feuera interlocutione comminatus/ufti-umcaftigatioiiem remittit. Effraftiu-æ fiunt plcrunq; ininfnlis, inhor-leiSo ubi homines preciofiffimam pattern fornmarum fuarum repo« nullt: cum uel cella effnngitur.uelarmarium,uel arca.amp; cuftodcs plc« runep puniuntur,ut diuus Antoninus *Erutio Claro refcripfit. ait cnim, al's* Eyri pofte eumhorreis effraftis quæftioné habere de feruis cuftodibus.-licet tio. in illisipfius Impcratoris portio eifer. Sciendueft autem, præfeâum uigilum per totam nodem uigilare deberc:amp; coerrarc calceatum,cum hamis amp;nbsp;dolabris, ut cura adhibeant: omnes inquilines admonere, ne per negligentiam aliqua incendq cafus oriatur. prxterca ut aqua unuf« cjflt;5 in cænaculo habeat,iubetur admonere. Sed aduerfus*capfarios ahJs*cai qno^, qui mercede feruanda in balineis ueftimenta fufeipiunt, index pfarios, eft cóftitutus:uc fi quid in feruadis ueftimentis fraudulcter admiferint, cum 01* ipfecognofcat. IIU. V LPIAN VS Ub.ßn^larideo^.prêtai ui^hm. ^pjj ^ ç^ IMperatores SeuerusSi Antoninus lunio Rufino praefefto uigilum etiarnin ita refenpferunt. InfulariosA eos, qui negligenter ignes apud fe ha= fl.pand» hucrunt,pores fuftibus amp;nbsp;flagellis caedi iubeic:eos autc,qui dolo feciffe incendiuconuincentur,ad*FabiuCilonem præfeâum urbi amicuno ^fj *pji,u ftrum remitterej Sefugitiuos coquirere^eosep dominis reddere debes. yj^

^'(|^ R O C O N S V L ubiej quidem proconfukria infignia habet, P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftatim ateg urbe egreflus eft: poteftatem autem non exercer, in ea prouincia, quae ei décréta eft.

OMlles proconfules ftatim,quam urbe egreffi fuerint,habcnt iu« rifdiftionemmon tarnen contentiofamTeduoluntariamait ccce tnanumitti apud eos poifunt tarn liber i,quàm ferui, amp;nbsp;adoptiones fic« ri. Apudlegatumuero proconfulis nemo manumittere poteft, quia non habet iurisdiftionem talem.

Ec adoptare poteft. omnino enim non eft apud eumlegis aftio. 1111. iDEMlilgt;.I.(ieoff.t)ro03nrM!w.

OBfemarcautcmprocófnlem oportetgt;neinhofpkrjs præbendis onerct prouincianrut Imperator nofter al patre Aufidio Seue« nano refcripfit. Nemoproconfuhl ftatores fuos habere pot«ft.’fe3 nice eornm milites minifterio in prouindjs fungutur. nbsp;nbsp;Proficifei an

tern proconfule melius quide eft fine uxore. fed amp;nbsp;cum uxore poteft ' dummodo fciat fenatu Cotta amp;nbsp;Meffala confulibus ctfuiffe.-futurfijUt fl quid uxores eocum^quiad officia proficifcûtur, deliquerint.-ab ipfis ratio fie iiindidaexigatur. Antequàm uero fines pronineix fibi dc‘ cretx proconful ingreffus fit: edidum debet de aduentu fuo mittere, ^ cotinenscommendationemaliquamfui.-fiquaei familiaritasfitcum alias fC- prouincialibus,uel coniundio.amp;maxime*excufans,ne publice uel ph cufando uatim ei occurrant.effe enim conueniens,ut unufquif^ in fua eum pa tria excipiat.Redc autem amp;nbsp;ordine faciet, fi edidum deceffori fuo mi* ferit.fignificet'cp, qua die fines fit ingreffurus. plcrunqg enim incerta Ä inopinata turbant prouinciales, fie adus impediunt. Ingreffus etia hoc obferuare debetmt per earn parte prouinciam ingrediatur^perquain* gredimoris eft.fedamp;quasGræcil7r/(rH/Â.ictç appellant,fiue KarawAs^ obferuarejn quam primumciuitatem uel ueniat, uel adplicet.magni enim faciut prouinciales feruan fibi confuetudinem iftam,fie huiufino di prxrogatiuas. Qsædam prouindx etiam hoc habent, nt per mate in eas proconful ueniat.-ut Afia fcilicet. uf^ adeo, ut imperator Anto* ninus Auguftus ad defideria Afianorum refcripferitprocofuli neceffi-tateimpofitam per mare Afiam adplicare, wd tw/j AiHTyoTroAw/j Êjititiiii primam attingere. nbsp;nbsp;Poft hæc ingreffus prouinciam,mandare iuiifi

didionem legato fuo debet.-neqj hoc ante facere,quàm fuerit prouin* ciam ingreffus.eft enim perquam abfurdum,antequàm ipfe iurifdidi' onem nancifcatur: ( nee enim prins ei competit, quam in prouinciam uenerit ) al ij earn mandate, quam non habet, fed fi antea fecerit, fie in* greffus prouinciam in eadem uoluntate fuerit : credendum eft, uideti legatum habere iurifdidionem.- non exinde, ex quo mandata eft, fed ex quo prouinciam proconful ingreffus eft.

Atiquando mandate iurifdidionem proconful poteft,fit fi nondu in prouinciam per uenerit. quid enim, fi neceffariam moramin itinere patiatur: maturiffime autem legatus in prouinciam peruentu* tusfitC’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VI. VLPIANVS iikl.rfco^cioptocözjf.

SOlet etiam euftodiarum cognitionem mandate legatis: fcilicet ut praeauditas cuftodias ad feremitrant, ut innocentent ipfelibcret. fed hoc genus mandati extraordinarium eft.nec enim poteft quis gla* diipoteftatemfibidatam, uclcuius alterius cocrcitionisadalw tranf-fene

Sicut autem mandare iurifdiftioncm,uel non mandate,eft in arbi* trio proconfulisdta adimere mandatam iurifdiâionem licet quidem proconfuli mon autem debet inconfulto principe hoc facere. Legatos non opcrtet priiicipem confulere Jed proconfulem fuum : amp;nbsp;is ad confultationeS legatorum debebit * relpodcrc. Non uero in totum ^'^^ * xenqs abftinere debebit proconful,fed modum adqcere: ut necg moro dedete. fe in totum abftineat,neqj auare modum xeniorum excedat. qua rem diuus Seuerus fie imperator Antonius clegantiffima epiftola funt mo-derati.cuius epiftola uerbahac funt. Quantum ad xenia pertinet,au* di quid fentimus.uetus prouerbium eft.•ouït -cravTajOUTt -sravToTtjOUTt vra ^«•ravTo^.Nam ualde inhumanum eft^nemine accipere.-fed paffim, uiliffimum eft; Sc pet omnia, auariffimum . Et quod mandate eonti-neturme donum uel munus ipfe pconful,ucl qui in aliquo officio erit, accipiatematiie quid, nifiuiftus quotidian! cauffa: ad xenia iam non peitinet,fcd ad ea qux edulium excedunt ufum. Sed nee xenia produt tenda funt ad munerum qualitatem.

SI in aliquam cclebrem ciun.itc uel prouinciae caput peruenerit;pa-ti debet commendari fibi ciuitatem,landestp fuas non grauate au-dire,cum honori fuo prouinciales id uindicent: amp;ferias fecundum mo tes Ócconfuctudinem,quacretro obtinuit,dare. Aedes etiam facras Se Opera publica cireüire infpiciendi gratia,au farta tefta fint, amp;nbsp;qute fint, uel an aliqua refedione indigeant: amp;i fi qua eoepta funt,ut confummen tut,pront uires eins reipublicæ permittunt, curare debet. Curatoresq? opetu diligentes amp;nbsp;folenniter præponere.-minifteria quoeç militaria,fi opus fucrit,ad curatores adiuuados date. nbsp;nbsp;Cum pleniffimam autem

ET ideo maius imperium in ea prouincia habet omnibus,poft prin cipem. IX. IDEM likll.Jco^cio proronfulw.

Sane fi fifcalis pecuniana cauffa fit,qux ad procuratorem princi pis refpicitmelius fecerit, fi abftineat. Vbi decretum neceffariu eft, per libellum id proconful expedite non poteft. omnia enim,quîcciuilt;5 cauffæ cognitionem defiderant: per libel! um non poffunt expediri. Circa aduocatos patientem effe proconfulem oportet, fed cû Ingenio, ne contemptibilis uidcatur.mec ideo diffimulare,fi quos cauffa-tum cócinnatotes uel redemptores depræhendat: eos quoqj folos pati e iij poftulare.

poftularc,qinbus per ediftum eius poftulare permittit. De plano .tó tem procóful poteft expedite hæc. ut obfequiü parentibusApatronis» liberisq; patronotum exhiberi iubeat.-cóminari etia amp;nbsp;terrere fiJiü à pa tre oblatuni,qui non(ut oportetxóuerfari dicatur. poterit de plano 0* militer amp;nbsp;libcrtü non obfequentcm emendare^aut uerbis, aut fuftiuca ftigatione. Obferuarc ircmcp cü oportet,ut fit ordo aliquis poftulati onum,fcilicet ut omniu defideria audiantur.-ne forte dum honori po ' ftulantiö locus datur,uel improbitati ceditur,mediocres defideria fus non profer an tqui aux omnino no adhibucrunt,aur minus frequentes, nelt;5 in aliqua dignitate pofitos aduocatos fibi profpexerunt. Adnoca* tos quolt;5 petentibus debebitindulgererplurimucpfccminis uel pupil* lis.ucl alias debilibus,uel his qui fox mentis non funt: fi quis eis petat: uel fi nemo fit,qui petat:ultro eis dare debebit. Scd amp;nbsp;fi quis per po* tentiam aduerfarij nó inuenire fc aduocatu dicat: xque oportebit ei ad nocatum dare.Cetera opprimi aliquéper aduerfarq fiü potentiam nó oportet. hoc etia ad inuidiam eius, qui prouincia: praeeft/peftat.fi quis ram impotenter fe gerat,ut oés metuant aduerfus eum aduocationem fufeipere. Quae end omniupræfidû cómunia funr:debent Jc ab his ob feruari. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X. idem lib.'X..deoffic.proconfulis.

MEminiffe oportebit, uf^ in aduentu fuccefforisoïadeberepro confulem agere:cü fit unus proconfulatus. amp;nbsp;utilitas prouinciSK exigat,effe aiiqué,per quem négocia fua prouinciales explicent. ergo in aduentum fuccefforis debebit ius dicere. Legatu fuu nc ante fe de prouincia dimittat.óc lege lulia repetundar um,amp; refcripto diui Hadria ni ad Galpuniium Rufinu procónfulem Achaiæ admonetur.

Xr. VENVLEIVS SATVRNINVS llb.li.deojf.proco^ SI quid erit,quod maiorem animaduerfioné exigat: remittere lega* tus ad proconfulem debet, ne^enim animaduertendi, cocreendi, uel atrociter uerberandi ius habet.

Egati proconful is nihil proprium habét.-nifi d proconfule eis nun __^lata fitiimfdiflio.

XIIII. VLPIANVS I(lgt;,XX.rfxfL.I«IwerPrfpWM». RoconAiles nó amplius,quâm fex fafcibus utuntur.

'i'iT. xvn. ET xvin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?9

V L PIAN V S likn.rfjfliito-Rxfédus Aegypti non prins deponitpræfeftiuâ amp;: imperium, quod ad fimilitudinem proconfulis lege fubAugufto ei datum ^^ eft.-quàm Alexandriam ingreffus fit fucteffor dus-,licct in pro ¹nbsp;Rinciam uenerit: Sn ita mandatis dus continetur.

Ræfidis nomen generale eft.-eo quod Sn procófulcs,5lt; le« ^ gatiCsfans,êcomnesprouinciasregentes eiltet fenato« ^tres fint)præfides appeUentur .proconfulis appellatio fpe y cialis cft.

PRæfes apud fe adoptare poteft, quemadmodum amp;nbsp;emancipare fia lium, amp;nbsp;manumittere feruum poteft.

PRæfes in fux ptouinci«homines imperium habet: amp;hoc dum in prouincia eft. nam fi excefferit, priuatus eft. Habet interdum im« pcriu amp;nbsp;aduerfus extraneos homines : fi quid in aliu manu comiferint. nam amp;nbsp;in mädatis principum eft.ut curet is, qui prouincise prxeft, ma« lis hominibus purgare prouinciam: nec diftinguitur, unde fint.

nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VL^IANVS lib.XXXVlI.rtdedidum.

T^Ræfes prouineiæ maius imperium in ea prouincia habet omni« *H(ec iuo J bus, poft principem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«pi«ï«3-

V. IDEMlib.I.deomnibtittrUuMlibiu, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wtUw «o»

*'r)^æf'^5Pæ™‘^^iææ^*^^S'5^'t:orem,quâm fpecialcm iudicem bdbeniur* ipfefe dare poteft.

ILlicitxsexaftioncs,amp;:uiolentia faftas uel cxtortas metu uenditio* nes amp;cautiones,uel fine precq numeratione ; prohibeat profes pro uincix. Itemnequis iniquum lucrum, aut damnum fentiat: præ« fes prouinciæ prouideat. Veritas return, erroribus geftor urn non ui ciatur, Sc ideo profes prouinciæ id fequatur, quod conuenit eu ex fide corü qua prebantur, fequi. nbsp;nbsp;Ne potentiores uiri,humiliores iniurqs

443 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. L

adficiant: neue defenfores eoriim calumniofis criminibus infedentm innocentesrad religionem praefidis ptouindse pertinet. Illkita mini fteria/nb prætextu adiuuantium militates iiiros,ad concutiendos homines procedentia: prohiberez depræhenfa coërcere,præfes prouin« ciæ curet. amp;nbsp;fub fpecie tributorum illicitas exadiones fieri prohibeat.

Nee licita negociatione aliquos ^hiberi ,nec prohibita exerceri, nee innocentibus poenas irrogari;ad foUicitudinem fuam præfes proiiin« cis rcuocet. Et ne tennis uirs homines Jub praetextn aducntiis offi-ciocum nel militumjumineunico, nel breuifiipelleftili ad aliorfi ufuS translatis,iniurrjs uexentnr,præfes proninciaeprouidebit. Ne quid fub nomine militum,qnod ad utilitäres coriim in commune non perri« net:à quibufdam,propria fibi commoda inique uindicantibus, corn* mittatunpræfes prouincisprouidebit. Sicuti medico imputari enen» tus morralitatis non debet: iraquod pcrimpcritiam commifit, impu‘ tari ei debet.prstextu cmm humans fragilitatis delidum decipientis, in periculo hominis,innoxi urn ciTe non debet. Qui uninerfas prouin* alias* da fias regunt, ins gladq habent: amp;nbsp;in metallum *dandi eis poteftas pet* nandi. miffa eft. Præfes prouinciæ fi multam,quam irrogauit,cx præfenti* bus facultatibus eorum,quibus cam dixit,redigi non polTe deprehen* derit.necefTitatem folutionis moderctur4‘eprshenfaexadorum illid taauaricia. Remiffa propter inopiammulta,d prouincias regentibuS exigi non debet.

PRsfes prouinciæ infpeftis ædifictjs,dominos eorum cauffa cognl ta teficere eacompellat;ó(:aduerfusdetredantcm competent! rf medio deformitati auxilium ferat.

SAepe audiui Csfarem noftr um'dicentem,hac refcriptione, E V M Q^yi PROVINCIAE PRAEÊST,ADIRE POTES: nouini' poni neceffitatem proconfuli,uel legato eins,nel præfîdi prouinciæ,!!* feipiendæ cognitiOnis: fed eum exiftimare debere, ipfe cognofcere,an iudicemdare debeat.

GEneraliter quoties princepsadpræfides prouinciarum remittit négocia per refcriptiones, ucluti EVM QV* PROVINCIAL PRAEEST, ADIRE PoTERIS:uelcumhacadieflione,IS EXI* STIMABIT, QVID SIT PARTI VM S V A R V M ; nó imponimt neceffitas proconfuli uel legato fufeipiendæ cognitionis, quanuus nö fitadieftum,IS EXISTIMABIT, QVlD SIT PARTIVM SVA’ R V M;fed is cxiftiare debet,utrü ipfe cognofcat,an indicé dare debeat.

TIT. XVIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

DE omnibus cauffis,de qbus uel prxfeftus urbi,uel praefeftus pts tonojtemq;confulesAprætores,cæteriq^Romæcognofcunt.-

* Coireftorum amp;nbsp;præfidum prouinciarum notio eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;als*Cor»

XL MARTiANVSlib.ni.in/KtuttoniH». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reptoru.

OMniaenim prouincialia defideriajqu« Romae uarios indices ha bent, ad officium præfidum pertinent.

SEd licet is,qui prouinciæ præeft,ômnium Romæ magiftratuum ui ce Se officio fungi debeat: non tam fpeftandum eft, quid Rom« fa» dum eft,quâm quid fieri debeat.

COngruetbono St graui præfidi curare,ut pacata anj quieta ^uin cia fit ,quam régit.quod non difficile obtinebit:fi follicite agat,ut malis hominibus prouincia careat,eoscpconqHirat.nam Sc facrilegos, latrones,plagiarios,fures conquitere debet : Sc prout quifq; deliquerit, in eum animaduertcre : receptoresep eorû coercere, fine quibus latro diutius latere non poteft. Furiofifinonpoflintper neceffarios conti neri: eo remedio per præfidem obuiandum eft,fcilicet nt care ere conti neantur.Sc ita diuus Pius refcripfit.Sane excutiendum diui fratres pu» tauerunt in perfona eins,qui paricidium admiferat.-utrum fimulato fu tore facinus admififfet,an uero cum re uera compos mentis nô effet: ut fi fimulaffet,vleaeretur:fi fureret,in carcere contineretur.

nTuus Marcus Se Commodus ScapulæTertyliorefcripferunt in hæcuerba.Sitibi liquidô côpertum eft, Aelium Prifeumin eo furore effe,ut continua mentis alienatione Omni intellcâu careat: nec , fubeft ulla fufpitio,matrem ab eo fimulatione dementiæ occifarn: po tes de modo pcenæ eins diflimulare, cum fans furore ipfo puniatur.Sc tame diligentius cuftodiendus erit,aut (fi putabis)etiam uinculo coer cendus:quoniam non tarn ad pœnam,quàm ad tutelam eins, Sc fecuri tatem proximorum pertinebit. Si uero ( ut plerun«^ adfolet ) intec lullis quibufdam fenfii fanior eft:num forte eo momento fcelus adrni ferit,nec morbo eius danda fit uenia,diligenter explorabis.amp; fi quid ta le compereris:confules nos,ut æftimemus,an per immanitatem faci» noris.ficumpoffet uidenfentire, commiferit:fupplicio adficiédus fit. Cum autem ex literis tuis cognouerimus, tali eû loco atep ordine effe, ut â fuis uel etiam in propria uilla euftodiatur .refte fafturus nobis uidc tis.fi cos, à quibus illo tempore obferuatus eft, uocaueris : Sc cauffam tant« négligent!« exeufferis: amp;nbsp;unumquenç corum, prout tibi leuari

in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. r.

uçl oncrari culpa eins uidebitur,cóftitueris. nam euftodes furiofis no^ ad hoc folum adhibentur,ne quid perniciofius ipfi in fe moliantur/«quot; ncaltjsquocjexitiofint.quodfi committatur ; non immerito culp* eorum adfcribendum eft,qui neglegétiores in officio fuo fuerint.

X V. M A R TIA N V S lib. U.de iudicijs publiek. ILlud obferuandum eff .• ne qui prouinciam régit, fines eins excedat, nifi uoti foluendi cauffardum ramen abnodare ei non liceat.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVI. MACEKlib.l.deojfiprlt;efidk.

SEnatufconfulto cauetur; ut de his,qux prouincias regentes comi* tesue aut liberci eorum,antequim in prouincia uenirent,contraxc' runt;parciffimeiusdicatur; etutadiones amiffæobeâ cauiram,quod inftitutae nó fint; poftea,^ quis eoru ea prouincia excefferit reftituaO' tur. Si quid tamé inuito accidit,ueluti fi iniuria,aut furtu paffus eft: ha ftenus ius dicendü eft,ut lis cóteftetur,resq; ablata exhibeat amp;nbsp;depone* nu',aut fifti exhibenne fatifdatö promittatur.

SI forte praefes prouinciæ manumiferic,uel tutorem dedcrit,prius9 cognouent fuccefforem aduenifle.erunt amp;nbsp;hæc rata.

PLebifcito continctur,ut ne quis pratfidum munus donumuecap^ ret.nifi efculentu potulétumüe,quod intra dies ,pximos pdigatitf?

Oßferuandu eft ius reddenri,ut in adeudo gdem facilem fe prxb^ at,fed content non patiatur.unde mandatis adicitur,iie prxfidts prouinciaruin ulterioremfamiliaritatem puinciales admittant. näß’ ex conuerfatione æquali contéptio dignitaris nafcitur.Sed amp;nbsp;in cogfl? fcendo,ne^ excandefcere aduerfus eos,quos malos purat: ne^ pretij bus calamitoforu inlacr ymari oportet.id enim non eft conftanris amp;nbsp;re fti iudicis,cuius animi motu uultus detegit.6c fummatim itaius redde re debet,ut authorit.item dignitan ingenio fuo augeat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

*afs Cor _L/EgatiisCæiaris,ueIpræfes,uel*corrcCTOr puinciæabdicado le uquot; teptor. amittitimperiû. XXI. P AVLV s Ub.ßngularide officia adfcIforuM-

modi homO^ut non foliim iadiira aduerfus fubftantiam,fed ad tonus . domus euerfioneni pertineat.feueriffime animaduertere debet.

, DE OFFICIO PROCVKATÔKIS CAEsX-i; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lis,uel rationalis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lit. XYIIL _

V AE afta gefta font à ,pcuratore Caefariszfic ab CO coproban« l^^l^“^^»*^^•®^Cœfarc gefta effent. Si rem Cæfar is procurator eius,quafirem propriamtradat:nonputocum dominium transferre.tunc enim rransfert.cum negocium gerens Cæfaiis.confen fo ipfiustradit.denilt;5fiuéditionis,tranfaftionis,uel donationis cauffa quid agat: nihil agit.non enim alienare eirem Cxfaris, fed diligenter gerere cómiffum eft. Eft hoc prscipuum in pcuratore Caefaris, quod eins iuffu feruus Caefaris adiré hacreditatempoteft.ôc fi Cæfar hæres in ftituatur.-mifccndofe opulentæ h3creditati,procuratorhîeredéC3efa» rem facit.

QVodfi eabona, ex qbuslmpator hæres inftitutus cft, folucndo non fontæe perfpefta,confulitur Impcratori.haetedis enim infti uni ui adeundis huiufmodi hæreditatibus uoluntas cxplor anda eft.

CVratores Caefaris ius deportandi nó habét.quia poenae eóftituéd« ins nó habent. Si tarnen qfi tomultuofom, uel iniur iofum aduer fus eolonos Cæfaris,phibuerût inpraediaCaefariana accedere;abftine* re debebit, id'q; diuus Pius lulio refer ipfit. fed deinde neeg redire cui^ poffunt permittcretid'cp Impatoresnoftti Scuerus amp;nbsp;Antoninus adii* bellum Hermiae refcripferut.

Doptarequis apud iuiidicum poteft.-qma data eft cilegis aöio U. IDEM lib.xxxix.lt;(ds«l.i«wn

1V ruiico,qui Alexandria: agit,datio tutoris conftitutione diui Marei conceffaeft.

Vxcun^ fpccialiter lege,uel fcnatufconfulto.ucl confié tutione principum tnbuuntur :mandata iurifdidione no y H transferuntnr.qux uero inre magiftratus cópetunt: man dari poffunt.amp; ideo uidétur errare magiftratus, qui cum ____________publici ludicq habeant exercitionem,lege uel fenatuf= confuito dclatam.-ueluti lege Iulia de adultertjs,amp; ft quœ font alix fimi f q les:

lcs.iHrifdi0ionem fuam mandant. Huius rei fortiflimnm argument quod lege Iulia de ui nominatim cauetur.-ut is, cui obtigit exerdtiOj poffit earn,fl proficifcatur,mandai e.non aliter itaej mandate potent, quam fi abeffe cœperit.-cum alias iuiifdiftio etiam d praefente mande* tur. Et fl à familia dominus occifuseffe dicetuncognitionem prstof, quamex Senatufconfulto habet,mandare no potcrit. Qui m.inda tam iurifdiâionem fufeepit, proprium nihil haben fed eins, qui man dauit,iurifdidione utitur. Verius eft enim, more maiorum iurifdidiO’ nem quidem transferri.-fed merum imperium, quod lege datur, non pofte tranfire. Quare nemo dicit,animaduerfionem legatum procon« fulis habere,mädata iurifdiäione. PAVLVS nota T: imô imperin, quodiurifdiâioni cohærct, mandata iurifdiäione tranfire, ueriuse ft-

MAndata iurifdidione â praEfide,nonpoteftconfiliumexerccïe is,cui mandatur. amp;nbsp;fitutores uelcuratores uelint prædiauen* dere.-cauffa cognita,id præror uel præfes permittee. quod fi mandaue* rit iurifdiâionem,nequaquam poterit,mandataiurifdiâione,eâquat ftionem transferre.

ET fi prætûr fit is,qui alienam iurifdiäione exfequitur.-non tarnen pro fuo imperio agit,fed pro eo,cuius mandatu lus dicit,quorieî partibus eius fungitur.

COgnitio de fufpeâistutoribus mandari poreft: imô etiam man« data generali iurifdiäione propter utilitatem pupillorû earn con afs’Blan tingere,cóftitutum eft in hæc uerba. IMPERATORES SEVERVS dux. ET ANTONINVS*BRADVAE PROCONSVLI AFRlCAEi

Cum propriam iurifdiâionem legatis tuis dederis: confequens eft, ut etiâ de fufpedis tutorib^ poffint cognofeere: ut ab fjs pofleflio bonorä deturniel fi cui damni infeäi non caue3tur,ut is poffidere iubeatur; ant uentris nomine mulier,uel is cui legatum eft,legatorum feruadorum cauftainpoffeftionem mittatur.

TV Æ Andatam fibi iurifdiâionem mandate alteri neminem poffe, 1 manifeftum eft.Mandata iurifdiäione priuato.-etiâ imperium, quodnoneft merum,uideturmandari.quiaiurifdiâio finemodica coercitione nulla eft.

^^ Mne officium adfefforum,quo iuris ftudioff partibus fuis fun Squot;'^^’quot;^^'^ ^^’^^ cauflis conftat:m cognitiombus,poftulatio* nibusJibeUiS'ediftiS'decretis.epiftoiis.

H. MARTIANVS lib-lJciwdicip publicw. LIberti adfidere poffuntünfames autcm,licet non prohibeanturle

-ge adfidére: attamen arbitror ( ut aliquo decreto principali refer» tur contiitutum ) non poffe officio adfefforis fungi.

SI eadem prouincia poftea diuifa ,fub duobus præfidibus conftituta eft:(uelutGermania,Mifia ) ex altera ortus^in altera adfidebit,nec uidebitur in fua ptoumcia adfediffe.

IIII. PAPINIANVS Iib.XXXl.ycßjonforum. Dlemfunftolegato Cælarisrfalatiû comitibus refidui temporis, quod legatis prxftitutum eft ,dcbetut: modo fi non poftea comi tes cumaliiseodemtempore fucrunt. Diucrfum in eo feruatur,qui fuccefforem ante tempus accepit.

/^ Onfiliarijs eo tempore,quo adfident,négocia traftare in fuû quu V dem auditorium,nullo modo conceffum eft;in alicnum aut non ■ Jihibentut. VI. PAPIN IANVS lib.l.rrßjonfort™.

ÏN cófilium curatoris reipublic3E,uir eiufdem ciuitatis adfidere non prohibctur.-quia publico falario nonfruitur.

VS DICENTIS OFFICIVM LATISSI» ^Imum eft. nam amp;nbsp;bonorum poffeflionem dare poteft,óc ^jin poffeffionem mittere, pupillis nonbabentibus tuto» ^'ires conftituere,iudiccslitigantibus dare.

11. 1ABOLENVS lib.VI.ex CdJ?io. CVi iurifdidio data eft.ci quoq? conceffa effe uidentur ,£ine quibus ituifdiftio explicarinon potuit.

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lII. VLPIANVS libreflnffdarideo^ioqufc/forw.

here gladq potcftatem,ad animadaertendum in facinerofos homiCff» quód etiarn poteftas appellatnr. Miftum eft imperium, cui enâ iurif^ ftio ineft. quod in danda bonorum poffeffione conlïftit,ut iurifdidiO iudicis dandi licentia,

IVbere cauere praeroria ftipulatione,amp;: in pofleffionem mittere; im* perij magis eft,quam iurifdidionis.

ET quia nee principahrer eiiimfdiftiodataeft,nec ipfa lex defetf» fed confirmât mandatam iurifdidionemddeofcp fi is,qni manda* uit iurifdiftionem,dccefferit antequam res ab co,cui mandata eftiui** didiOjgeri cceperit.-folui mandatu Labeo ait,ficutin reliquis cauffis., VII. VLPIANVS liMlUdcdafÄim.

SI quis id,quod iurifdiftiónis perpétuas cauffa,non quod ( prout reS incidit) in albo,uel in charta, nel in alia materia propofinim tbt» dolomalocorrupcrindaturineum quinquaginta aureorum iudid«» quod populate eft. Semi quog^ô; filqfiimiliarum uerbis ediéh cotintæ tut. fed amp;nbsp;utrunqi fexum praetor complexus eft, Quod fi dum propon* . tur,ucl ante propofitionem quis corruperit; edifti quidem uetba ceff^ bunt,Pomponius autem ait,fententiam edifti amp;nbsp;ad hæc porrigend.a^’ elfe. Infernos autem,fi non defendanmr adominisrôceosqui inopgt;^ laborant,corpus torquendum eft. Doli mali autem ideo in uerbis edi âi fitmentio;quodfi per imperitiam,uel rufticitaté, uel ab ipfo pi^ re iuffus,uel cafu aliquis fccerir,nó teneatur. Hoc uero edifto tenets”’’ amp;qui toUit,quamuis non corruperit.itemamp;qui fuis manibus facit, ^ qui alqs mandat, fed fi alius fine dolo malo fecerit,alius dolo malo in’ dauerit.-qui mandauit,tenebitur.fi urerq; dolo malo fecerit.-amboten® buntur.nam amp;nbsp;fi plures fecerint,uel corruperint, uel m.andauerint, om nés tenebuntur.

AV 111. C AI v s ht. Ldi cdi!lum{gt;rouinciale. Dcô quidem,ut non fufficiat unum eorû poenam lucre.

SI familia alicnius album corruperit.non fimiliter hic edicitiir,utgt;^ ft.irto,ne in reliquos aftio detur ,fi tantum dominus(cum defended rer)unius nomine praeftitir, quantum liber præftaret. fortaffe quiahi^ amp;nbsp;contempta maieftas prætoris uindicaturAplura faftaintclligtinti#* quemadmodum amp;nbsp;cum plures ferui iniuiiam feceriuit,uel damnû de*

dcnmt.plurafafta font, no (ut in furto)unum. Odauenus hie quoc^ do mino fuccurrendum ait. fed hoc poteft dici, fi dolo malo curauetit» nt ab alio album corrumperetur .-quando tunc unum confiliu fit, nee pin« iafafta.idemPomponiuamp; libre decimo notât. .

SI idem cum eodem pluribus aftionibusagat:quarum fmgularum quantitas intra iurifdiftionem iudicantis fit, coaceruatio uero om« niumexcedat modum iuiifdiâionis eins: apud eum agi poffe Sabino, Çaffio, Proculo placuit. quæ fententia referipto imperatoris Antoni* ni confirmata eft. nbsp;nbsp;nbsp;Sed et fi mutuæ fint adiones, Ôc alter minorem

quantitatem, alter maiorem petat: apudeundem iudicem agendum eft ei, quiquantitatem minorem petit. ne in poteftate calumniofaad» uetfarq mei fit, an apud eiuidem litigare * poffit. nbsp;nbsp;nbsp;Si una adio com dV/pof»»

munis fit plurium perfenarum :uelutifamiliæ ercifcimdx, communi diuidundo, finium regundorum : utrum fingulx partes fpedandx fint circaiurifdidionemeius.quicognofeitc'quod Ofilio ôc Proculopla» cet', quiaquifquede parte fualitigat. anpotius tota res : quia rotates in indicium uenit.ôcuel uni adiudicari poteft ^ quod Caffioôc Pegafo placet. ôc fane eorum fententia probabiliot eft,

MAgiftraribus municipalibus fupplicium à feruo fumere nonlï» cet : modica autem caftigatio in eis non eft deneganda.

EVm,qui iudicare inbet, magiftratum effe oportet. Magiftratus autem, uel qui in poteftate aliqua finit : ut puta proconful.uel prx tor,uel alij.qui prouincias regunt;iudicare iubere eo die, quopriuati fu» tun finit,non poffunt.

ESt rcceptum,eoq^ inre utimur: ut fi quis maior, ud xqualis fubiep at fe iurifdidioni alterius.-poffit ei A aduerfus eû ius dici.

SI pet errorem alius pro alio prætor fuerit aditus: nihil viàîebit,quod adum eft.Nec enim ferendus eft,qui dicat confenfiffe eos in prxfi= dcm:çum(ut Iulianus fcribit)non confentiant,qui errant, quid enim tâ contrarium confenfui,quàm error .qui imperitiam detegitf XVI. IDEM l'ib.llUdeomwbuitribmlibiM.

SOletprator iurifdiftioncmmandare;amp;automnem mandat,«uf fpeciem unam. amp;nbsp;is cui mandata iurifdidio cft: fungitur uicc cius» qui mandauit,non fua.

PRaetor,ficutuniuerfam iurifdiftionem mandate alr|potcft,ita ^ in perfonascertas,uelde luiafpeciepotcft; maxime cum iuftain cauflam fufceptæ ante magiftratû aduocationis akerius partis habut' nt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVUI. AFRlCANVSlib.VLtjuâ-fiionum.

SIcôuenerit,utalius praetor ,quàm cuius iurifdiâio effetjus dicerk' amp;nbsp;priufqiiàm adiretur,mutara uoluntas fuerit: proculdubio nen’^ compellitur huiufmodi conuentioni ftarc.

CVm quaedam puella apud competentem iudicem litem Tufeept; rat.-deindetp côdemnata,ad uiri matrimonium, alij iunfdidioi’î fubiedi, peruenerat: quaerebatur, an prions iudicis fententia exfequ* poffetc'dixi poke,quia ante fuerat difta fentétia. fed amp;fipoft fufceptæ cognitionê,ante fententia hoc eueniret: idé putaré de fententia, quS* priore indice rede ferrerur. Quod generaliter amp;nbsp;in omnibus huiiifmlt;’* di cafibus obferuandum eft. Quoties de quatitate ad iunfdidioncH’ pertinente quîctitur ; femper quantum petatur, quacrendum eft, no** quantum debeatur.

Extra territorium ius dicenti impune non paretur. Idem amp;nbsp;fi kpf^ iurifdidionemfuamuelitius dicere.

OC edidum fummam habetaequitaté,amp;:fine cunif^ indignationeiiifta.quisenimadfpemabitur idemiusfi* bidici,quodipfealijsdixit,ueldicieffecitC' QVI mA GISTRATVM POTESTATEMVE HABEBIT,^*

QVID IN ALIQVEM NOVI IVRIS STATV' ERIT;IPSE QVANDOQVE ADVERSARIO POSTVLAM-TE.EODEM IVRE VTI DEBET. SIQVIS APVD EVM QVI MAGISTR ATVM POTESTATEMVE HABEBIT, ALl

CIVID NOVl IVRIS OBTINVERIT: OJANDOCiyE PO-STEA. ADVERSARIO EIVS POSTVLANTE, EODEM IVRE AD VERS VS EVM DECERNETVR : SCILICET vT quod

TIT. n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49’

C^yOD ’PS® ’” ALTER!,VS PERSONA AEQVVH ESSE CREDIDIT, ID IN IPSIVS QyOQVE PERSONA VALERE PATiATVR. Hxcautcmuerba,QyoD STATVERIT: cum effeftu accipimus,non ucrbotenus. amp;nbsp;ideo fi cum uellet ftatuere, prohibitus fit,nee effedum decietumhabueritxefl'at edidum. na uer« bum s T A T VI T,rem perfedam fignificat,amp; confammata iniuriam, non coeptam. amp;nbsp;ideo fi inter eos quis dixerit ius, inter quos iurifdidio# nem nonhabuitiquoniampro nullo hxchabetur,nee eft ullà feuten« tiaxelïare edidum putamus.quid enim obfuit couatus,cü iniuiianul* lumhabuerit effedume’

HOc edido dolus debet ius dicentis puniri. nam fi adfefforis im« prudentia ius aliter didum fit’, quam oportuit: non debet hoc magiftratui officcre,fed ipfi adfeifori.

ipfo non poftulantemon coëreetur .Sed amp;nbsp;fiue impettauit,amp; ufus eft in re aliquo.-fine impetrauit,ut uteretur,(licet ufus non fit ) hoe edido pu nietur. Si procurator meus * poftulauit : quxritur quis eodem iure 3« * im« utaturc’ amp;nbsp;patat Pomponius,me folum uti, fi hoc ei fpecialiter manda petrauit. ui, ucl ratü habui.Si uero tutor uel curator furiofi uel adolefcentis po® ftulauicipfe hoc edido coëreetur. Idem aduerfus procuratorem obfer uandûeft,fiinremfuâ fuerit datus. Hæcpeenaaduerfus omné,qui in edidum incidit,ftataitur.non folum eo poftalantc, qui abeo læfus eft.fed omm,qui quandoej experitur. Si is pro quo fpopondifti,impe« trauit,ne aliquis debitor ipfius aduerfus earn exceptione utatur: dein« detain negocio,inquofpopondifti,uelis exceptione utimecte,nec jpftim oportet hoe impetrareA fi intcrdum*patiatax iniatiam,fifol« alias* pa uendo debitor non fit. Sed fi tu incidifti in edidum: reus quidem utc= tiaris * tar exceptione, ta uero non utéris,nec pœna tua ad ream promitten« di ptinebit.ôc ideo mandat! adioné no habebis. Si filius meus in ma gift rata in hoc edidû incidit:an in ijs adionib9, quas ex pfonaeius inté to,huic edido Ioc9 fit(amp;: nô puto,nc mea côditio deterior fiat. Quocl aûtaitprætor,VT IS EODEM IVRE VTATVR:anetiâadhære» dé hæc pœna trâfmittat (’S*: feribit Iulianus,non folû ipfi denegar i adio nem,fed etiam hîcredi eias. nbsp;nbsp;lHud quoeg non fine ratione feribit.-non

folfi in his adionibus pati earn poena edidi,quas tue habuit,cum incidit inedidiiiuerûSefiquæpofteaeiad^rentur. Ex bac cauffafoluturc peti non poffejulianus putatdupeffe em naturale cauffam,quæ repeti g tionem

ILlud eleganter pmorexcipit.-P R AE T ER qva'm Si QVIÎ ^0 RVM CONTRA EVM FECERIT, QVI IPSE EORVM QVID FECISSET.amp;rede.nefcilicetiiel magiftratus,dumfindet hoc edidum defendere : nel litigator, dum unit bencficio hiuus edi® Uti,ipfe in poenam ipfius edidi committat.

M NI ß V S magiftratibus ( non tarnen duumuiris ) ft* cudumiuspoteftatis fuae,conceffumcft iurifdidioneii^ fuam defendere poenali iudicio. Is uidetur ius dicenti non obtemperaffe.qiu quod extremum eft in iurifdiäiö ne,non fecit.ueluti fi quis rem mobile uindicari à fe paf' fus non eft Jed dud earn uel ferri paffus eft.cæterû fi ôtfequentia reçu* fauit,tûc non obremperaffe uidetur. Si ^curator tuus,uel tutor,un curator ius dicenti non obrempauerit.ipfe punitur, non dominus ud pupillus. Non folum autem reu.qui non obtcmperauerit,hoc ’edb do teneri Labeo aitrueruetiam petitorem. Hoc indicium non ad id quod intereft/ed quanti e.i res eft,concluditiu.-amp; cum meram pcaiaiU contineat, ne^ poft annum, netj in hæredem datur.

IN ius Uocare non oportet, ne^ confulem jic^ praefcdum,nclt;5pr# totem,neej proconfulem, nc^ exteros magiftratus, qui impennd habcnt,amp;quiconcerealiquem poffunt,amp;iubere in catcerem ducit nclt;5 pontificem, dum facr.i facitaiec eos,qui propter loci teligionern inde fe moucre no poffunt.nec eum,qui equo publico in cauffa piibli* ca tranfuchitur. Præterea in ius uocari non debet, qui uxorem ducit ant qua: nubitnec indicé oportet,dû de re cognofeit.nee du quis spud prætoré cauffam agit.-ne«^ funus familiare docentem, iuftane mortnO facientem. 111. C A L LIS T R A T V S lib. I. eegnihonum.

VEI qui cadauerprofcquuntur,qnodetiam uidetur refcripto^i uorwa ftatiumcomprobanuu effe.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vlpiawö

QVi'q?litigandi cauffa neceffe habet in iute,uel cetto loco fifli:ncc ^furiofos,uel infantes. Praetor ait : P A R E N T E H, P A T R O* N V M.PATRONAM, LIBEROS, PARENTES PATRONl PA« TRONAEVE IN IVS SINE PERMISSV MEO, NE QVIS VO CET. Parentehic utriufeç fexusaccipe.fedan ininfinitû.quæriturf amp;nbsp;quidam uftj ad tritauu parentem appellari aiut,fupiores maiorcs di ci.-hoc ueteresexiftimaffc Pomponius refert.fèd Caius Caffius nfe^in infinituomnes parentes dicit.-quod Sc honeftius eft,6e nxnto obtinuit. Parentes etia cos accipiLabeo exiftirnat,qui in feruitute fufeeperunt. tree tantum ( ut*Scriiiusdicebat ) adfolos liberos iuftos pcrtuietdcd amp;nbsp;a.ts*Scuc (1 uulgo quxfitus fit filius,matrcm in lus non uocabit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rus.in F.

/quot;^ Via cetta eft,8c fi uulgo conceperit:pater uero is tantum, quem nuptixdemonftrant.

ADoptiuum pattern, quàmdiu in poteftate eft, in ius uocare non poteft;iurc magis poteftatis,quàm prxeepto prxtoris:nifi fit fili. us ,qui caftrenfe habeat peculium.tunc enim cauffa cognita pcrmitti« tut. Sed naturalem parentem,nec quidem dum eft in adoptiua fami« lia.in ius uocari licet. P A T R O N V M,inquit,P A T R 0 N A M. Patro ni accipiendi funt,qui ex feruitute manumiferunt: uclqui coliuflones detexerunt ; uel fi prxiudicio pronuncietur effe libertus, cum alioqui non fuerit;aut fiiurauieumlibertu meumeffe .quemadmodum per contrarium pro patrono non habchor,fi contra me iudicatum eft.-aut fi me deferente,iuraucrit fe hbertunon effe. Sed fi ad iufiurandu adegi, ne uxore ducat,ne nubat: impune in ius uocabor. amp;nbsp;Celfus quidem ait, in tali liber to ius patronatus ad filiu meu me uiuo non tranfire :fed luli anus contrafcribit,0lt; plenqg luliani fententiamprobant.fecundû quod cueniet,ut patronus qdem in ius nocetur .filins quafi innoccns non no cetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. PA VLVS lib. lULddedi^..

ÎSquoeç.qui ex cauffa fideicommiffi manumittit,non debet in ius uocari;quamuis,ut manumittat,in iusuocetur.

51 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM • LIB. IL

SEilfilndegeemijiir m.'mumircam,amp;exconfhrutioncdinî Matei acnit ad libectatemxû firn patronus, in ins iiocaii non potero.Sed fi fuis nu mis emi^ôefidemfregi: pro patrononon habebor. Profil* tuta contra legem uenditionis,uenditorem habebit parronum : fi hac lege uenieratjit fi proftituta effet,fieret libera. At fi uenditor, qui mâ-nus inieftionem excepit,ipfeproftituit;quoniamamp; hæc peruenit ad libertatem.-fub iUoqHidenLqui ucndidit, liberratem confeqnitui: fed honoremhaberteïsequum non effe, Marcellus libro fexto Digefto* rum exiftimat. Patronum autem accipimus, enam fi capite mimi* tus fitaiel fi libertus capite minutus fit.dum adrogaretur per obrepno né. cum em hoe ipfo.quod adrogatur,caelat conditionem.- nó id afluin uidet,ur fieret ingeiiuusfed A' fi ms anulorum accepit: puto eü teueren tia patrono exhibere debere,quauis oia ingenuitatis mmnahabeat.äli-aïs*natu udeft,fi*natalibus fitreftitutus.nam princeps ingenuufacit. Qui ma ralib9.in numittitur â corpore aliquo,uel collegio,uel ciuitate:lingulos inius uo Flor. nbsp;nbsp;cabitnam non eft illorum libertus.fed reipublicæ honorem habere de

bet.amp;fi aduerfus rempublicam,uel uniuerfitatem uelit experiri,ueni* am edidi petere debet,quamuis aftorem eorum conftitutum in ius fit uocaturus. LIBEROS, PARTANTES, PATRON!, PATRO-N AE ’ V E,utriufiÿ fexus accipere debemus. Si per pœnam deportatio nis ad peregrinitatem redaftus fit patronus ,putat Pomponius eü ami* fiffehonorem;fedfi reftitutus fuerit, fore ei etiâ huius edidi commo* «h^P.ifro dû faluu. *Parentes etiâ patrom adoptiui excipiuntur.-fedtam dm,^ w rtwprf- diu adoptio durât. Si filius meus in adoptionem datus fit, uocari à U retry, et ia berto meo in ius non porerit; fed nee nepos in adoptiua familia fufee* ^«0^ Ac- ptns Sedfi filius meus emacipatus adoptauerit filium.-hic nepos üiius tur.le^t. noc^iri poterit.nam mihi alienus eft. Liberos autem fecundum Caffi urn ( ut in parentibus ) amp;nbsp;ultr a trinepotem accipimus. nbsp;nbsp;Si liberta ex

patrono fuerit enixa: mutuófe ipfaamp;filiuseiusin ius non uocabunt. Sin autem liberi patroni capitis aceufauerunt hbertum paternum, ud in feruituté petierunt.-nullus honor eis debetur. Prxtor ait. i N i vS SINE PERMISSV MEO NE QVis VOCÉT. petmiffurus enim cft,fi famofa adio non fit,uel pudorem nó fuggiUat,qua patronuscon uenitur ,uel parentes. amp;nbsp;totum hoc cauffa cognita debet faccre.nam in terdum etiam ex cauffa famofa ( ut Pediusputat) permirterc debet, pa tronum in ius uocari à liberto; fi eum grauiflima iniuria affetir, flagd» lis forte ceel dit. Semper autem hune honorem patrono habendum; amp;fiquafi tutor, uel curator, uel defenfor, uel ador interueniat patro* nus. fed fl patroni tutor,uel ciiratorirerueniàt.-iihpune poffe cos in mS uocari,Pomponius fcnbir, de uerius eft,

QVamiüs non adiidat pixtor/auCfacognita, fe poenale indicium datnrum:tamenLabeo ait,moderandam iurifdióHonem,amp; pee* inteadiibcrtum,0(:aftioneremittat: uel fi patronus uocatus nonuem« at, aut hon inuitus uocatus fit: licet edidi uerba non pariantur.

SI libertus in ius uocauerit contra pretor is ediftum filiu patroni fui, luem ipfe patronus in poteftate habet: probandum eft,abfente pa» tre.fubuenicndutn eflefilio,quiin poteftate eftiamp;ei pocnalem infa=« ftum adionemäd e{t,quinquaginta aurcorû aduerfus libertum compe tere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xi il. MO DEST IN VS lib.X.-roavæiKTW/J,

C'Y Encraliter cas pfonas,quibus reuerentia prteftanda eft »fine iuffu Jprætorisinius uocarenonpoffumus.

Libertus âpatrono reus conftitutus, qui fe defendcreparatus,pro tnbunali præfidem prouinciæ frequenter interpellât : patranum aceufatorem in ius uocarc non uidetur.

XV. P A VL V s lib.!. cju.e/hortuw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, .

LIbertus aduerfus patronum dédit libellum,non diffimulato, fe libertum eins effe. an fi ad defiderium eius referibatur, etiâ remiffa edidi pœnaeffe uideatur^Refpondi.non puto ad hune cafum ediftum prætoris pertinere. necçenini quilibeUum principe uclpræfidi dat,ui ius uoeare patronum uidetur.

QVæfitum eft. an tutor pupilli nomme patronam fuam fine per« miffu prætoris in ius uoeare poffitfRefpondi eum,de quo quaeri tut,pupilli nomine etiampatronamfuaminius uoearepotuiffe,fine permiffu prætoris.

EVm,pro quoquisapudofficiumcauit,exhiberecogitur.Item ,qui apud afta exhibiturum fe effe quern promifit: amp;nbsp;fi officio non caueat,ad exhibendum tamencogitur.

PLeriep putauerunt, nullum dedomofuainius uocari lie ere, quit domus tutiffimum cuiej refugium atcgreceptaculiimfit.-cumcg qui inde in ius uocaret,uim inferre uideri.

SAtisep poenæ fubire cum,fi non defendatur amp;nbsp;latitct. Certum enim ft ,quod mittitur aduerfarius in poffeffionem bonorum cius. Sed fl aditu ad fe prxftet,aut ex publico cófpiciatur;rcfte in ius uocari eu In hanus ait, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g üj Sed

SEdctïam5uinea,amp;balnco,amp;:theatto nemo dubitat fniosnocatf licere, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXI. PAVLVS libA.adediâum.

^Edamp;:fiis,quidomieft,inrcrdum uocariin iuspotcft.tamendedlt;J mo fiia nemo cxtrahi debet.

afs * (Aeci- IXT*®® impubères piiellas.qnæ alieno inn fnbicâæ fimtjn ins uo« impubères X ^ ‘^®æ permiffum eft. Qui m ins uocatus eft.diiobus cafibiis di neq' pueb mittcndus eft.-fi quis eius perfonam dcfendat.-amp;; fi, dum in ins uenitui*

M^rifub nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIII. MARTlANVS hbAnAnpitutionum.

iedi efjent Z^Ommunis libertus (licet pluniim fit)debet à prætore peterc.-utel V^hceat uel quendam ex patronis fuis uocare,nc in poenani incidat tx edido prætoris.

IN cnm,qin aduerfus ca fecit^uinquagintaaureonim indicium da* tur.quod ne^ hrereduneqj in hæredem,nec ultr.a annum datur. . XXV. MODESTINVS libA.depcenis.

(^I fine uenia edidi imperrata,libertus parronum in ins uocaucrinct ^querela patroni uelquinquaginta aureorum pcenam dat; uel aprS Udo uibi qu.ifi inofficiofus caftigaturJï inopia dignofcitur laborare.,

IN IVS VOCATI VT EANT, VEL fatisdent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. V.

Dido cauetur, ut fideiuffor indicio fiftcndi cauffa datuS» pro rei qualitate locuples detur ; exceptis neceffarijs pet* fonis. ibi enim qualemcuiuj accipi iubet. ucluti pro pa* rente,uel pro patrono.

iTem pro patrona,liberisûe fuis,ucl uxore,nurune. tune enim qualif cimq; fideiuflof accipi iubetur.et in eum, qui non accepit, cum fei* tet earn neceflitudinem perfonarum; quinquaginta aureorum iudici* nnr competit.

11 r. PAVIVS Ub.nu.ddediâum. y J Voniam pro locupletc accipit fidciuffor in neceffarijs perfonifc IIll. VLPlAliVSlib.V.adediéhm.

QVi duos homines in iudieiü fifti promifit fi alterû exhibeat, aîrc‘ . rum nó.ex promiffionc nó uidet eos ftitiffe, cü alter coru nó fit cxliLirus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si

EX quacûlt;5 cauffa ad prætorem uel alios.qui iurifdiâioni prît hint, iniusuocatus.uenite debet:ut hocipfumftiatnr,aniurifdiftioei9 lit. nbsp;nbsp;Si quis in ius uocatns non ierit.-ex cauiTa à copetente indicé mul

ta pro iurifdiftione iudicis damnabitur. rufticitati enim hominis par* cendum erit.Item fi nihil interfit aftoris^o tempore in ius aduerfariû ucniffc,rcmittit praetor poenam.putaquia dies feriatus fuit.

CVm quis in indicium fifti piomifit,neqj adiecit poenam/i ftatum non effet;inccrti cum co agendum effejn id quod inte reft ,ucriffi mum eft.amp; ita quocj Ceifus fcribit.

NE QVIS EVM, QVI IN IVS VOCABI tur,uieximat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. VII.

retcos,qui iniusuocatos uieripiüt. Denii^Pomponius fcribit/erniquocgnomine noxalc indicium reddédum: nifi fciente domino id fecetittunc enim fine noxæ dedi« ___. done indicium fnfcipiet.Ofilinspntat,locumhuic edifto non die: ft perfona,quæ in ius uocari non potuitjexempta eft.'ueluti pa Tcr’S,patronus,cxterae«qp perfonae.qnæ fententia mihi uidetur uerior.amp; fane ft deliquir,qui uocat: no deliqnit, qui patronu ui exemit.

NAm cum ntercj contra ediftum faciat: fie libexttis,qui patronum uocat A is qui patronu m ui eximit: deteriore tarnen loco liber • tus eft.qui in fimili dclifto petitoris partes fuftinct. Eadem aequitas eft in eo, qui alio, quàm quo debuerat, in ius nocabatur. Sed amp;nbsp;fortius di# cendum eft,non uideri enm ui eximi,cui fit ius ibi non conueniri. Qin. VLPIANVS hb.'V.adediâum.

Vod fl quis feruu exemit iniusuocatu,Pediusputat ceffareedl ßü-'qin no fueiit pfoua,qn3E î ips uocari potuit.qnid ergofad exbibédu

«it agendum. Si quis ad pedaneum iudicem uocanim eximat,pocna huiusedifticeffabit. Quod praetor præcepit, VI EXIM AT: an amp;do lo maloC'fufficit ui, quamuis dolus malus ceffet.

SEd eximendi uerbum generale eft, ut Pomponius ait.eripcre cnim eft,de manibus auferre per raptum.-eximere quoquo modo aufer^ re. iitputa fi quis non rapuerit quern, fed moram fecerit, quo minus in jus ueniret,ut aflionis dies exiret,uel res tempore amitteretur: uidebi* tin exemiffe, quamuis corpus non exemerit. Sed amp;nbsp;fi eo loci detinue* rit,nec abduxerit,qs uerbis tenctur. Item fi quis eum,qui per caluni* am uocabatur, exemerit.-conftat eum hoc edifto teneri. Praetor ait ; NE'VE DOLO MALO FACIAT, QVO MAGIS EXIMATVR. namamp;finedolomalopoteftidfieri.-ueluticum iuftacauffaeft exern* ptionis. V. VLPIANVS lib.V.dd ediHum.

SI per aliumquisexemerit,hacclaufula tcnetur,fiue pra?fens fuit, flue abfens. In eum autem,qui ui exemit, in faftum indicium da tur.-quo non id continetur, quod in ueritate eft: fed quanti eares eft ab adore aeftimata,de qua cótrouerfia eft.hoc cnim additum eft, ut ^pa teat: etiam fi calumniator quis fittamen hanc poenam eum perfequi-Docerc autem debet quis,per hanc exemptionem fadum, quo mi‘ uns in ius produceretur.Cxterurn fi nihilominus produdus eft, ceffat pœna : quoniam uerba cum effedu funt accipienda. Hoc indicium in fadû eft:ôc fi pl lires deliquerint, in fingulo s dabitnr.amp;nihilominus manet,qui exemptus cft,obligatus.Haeredibus autem ita dabitur,fi eo rum interfitmec antem in haeredem,nec poft annum dabitur.

IS qui debitorem ui exemit,fi foluerit,reum nó libérât, quia poenam fnamfolnit.

Q.VI SATISDARE COGANTVR, VEL IVRA-tôpromittant,uelfiiæpromiflionicômittantur. Tit. VIII.

Atisdatio eodé modo appeUata eft,quo fatisfadio. nam nt fatisfacere dicimut ci,cuius defideriumimplemus.' ita fatifdarë dicimut aduerfario noftro, enm ^ eo,quod anobis petit,ita canemus,utenm hocnomine fecuro faciamns, datis fideiuIToribus.

in facultatibuSjfed ctiam ex conueniendi facilitate. Si quis ijs perfo« nis,qux agere non potuerunt.fideiufforem iudicio fiftendi cauna de« deritzfruftra crit datio. Pistor ait: S l QV is PARENTEM.FA-TR.ONVM.,PATRONAM,LIBEROS,AVT PARENTES PATRO-NI,PAT,RONAE,LIBEROS'VE SVOS,EVM'VE,QVEM IN PO TESTATE HABEBIT,VEL VXOREM,VEL NVRVM IN IV

DICIVM V0CABIT:QyALISCVNC\yE FIDEIVSSOR IVDI CIO SISTENDI CAVSS A ACCIPIATVR. Quod aitpIStor, LIBEROS'vE svo S;accipimus amp;nbsp;ex foemineo fexu defcendentes li beros.Parenti quidem dabimus hoc beneficium, non folum fi foi iuris, fed etiâ ft in poteftate ftt altcrius .hoc enim Póponius fcribit. Et fi« lius fideiuffor propane fieri poteft,etiam fiin alterius poteftate fit. N v R v M : amp;nbsp;pronurü,amp;c deinceps accipere debemus. C^od ait prx*

tor: QVALISCVNQVE FIDEIVSSOR ACCI PIATVR: hOC quantum ad facultates,id eft etiam nó locuples. In fideiufforem ,qni aliquem iudicio fifti promiferit: tanti, quanti ea res crit, aftionem dat pistor.quod utrum ueritatem contineat, an nero quantitatem uidea* mus.amp; melius eft,ut in ucram quätitatem fideiuffor teneatur ; nifi pro certa quantitate acceffit.

Slue in duplum eft aftio,fiue tripli. fine quadrupli: tanti eundem fi« t. * r i * deiufforé*omni modo teneri dicemus,quâti res effe intelligcmus. nbsp;nbsp;nbsp;j~

IIII. PAVLVS lib.IUl. lt;(dcdi(fï«m, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mOdO.

SI deccffcrit,qui fideiufforem dedit iudicio fiftendi cauffa:non debe bit pistor iubere exhiberi cum.Quod fi ignoras iufferit exhiberi, nel poft decretum ei? antediem exhibitionis decefferit: denegada eric adio.Si autem poft diem exhibitionis decefferit, aut amifent ciuita« tem.-utiliter agi poteft.

SI uero pro condemnato fideiufferit,ó: condemnatus decefferit, aut ciuitatem Romanam amifentrefte nihilo minus cum fideiufforc eius agetur. nbsp;nbsp;Qui pro rei qualitate eiudentiflime locupletcm,uel ( fi

dubitetur) adprobatum fideiufforem iudicio fiftendi cauffa non accès pit;aduerfiis cuminiuriarum aftio effe poteft.quia fanè non quslibet iniuria eft,duci in ius cum,qui fatis idoneu fideiufforem det.Sed amp;nbsp;ipfe fideiuffor,qui non fit acceptus,tan^ de iniuria fibi fada queri poterit.

V J Voties uiciofe cautum uel fatifdatum eft, non uidçtur cautum» VII. VLPI ANVS hb.Xin.ddcdKfÏMm.

quot; quot;ÇS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. IL

’ diuus Piusf ut Pomponius libris epiftolarum referte Marcellus libio tertio digeftorum, St Papinianus libro tertio quæftionum ) Cornelia Proculo referipfitjnerito petitorem reeufare talem fideiufforern fe“ fl allas cauerinonpoffit.-prædicendumei.nonufurtim eum priuilc‘ giOjfi conueniatur. Si neceffaria farifdatio fiicrirA nô facile poffitre us earn ibi præftare,ubi conuenitur:poteft audinji in alia eins prouiH' ciæciuitate fatifdarionempraeftareparatus fit.Si autem fatifdatioiio« limtaria cft,non in alium locum remittitur.nee enim meretur,qui if^ ‘ fibi neceffitatem fatifdationis impofuit. Si fatifdatum pro re mobili non firAperfona fuipefta fit,ex qua datio defideratur apud ofFiciuin deponi debebit(fihociudici federit)donee uel fatis detur,uellisfb nem accipiat,

DE die ponenda in ftipuïationem,folet inter litigatores eonuenb re. fi nonconueniat; Pedius putat, in poreftate ftipulatoris elft» moderato fpacio de hoe à indice ftamaido. Qui mulierem atl' hibet ad fatifdandum, non uidetur cauere. Sed nee miles, nee minot uigintiquin^ annis probandi funt.-nifihæ perfonx in rem fiiam fide iubeant,utpro fuo procuratore. Quidam etiam amnr, fi à marito fun dus dotalis petaturjn rem fuam fideiuffuram mulierem. nbsp;nbsp;Si fernus

inueniatur, qui antequam indicium acciperetur, fideinflit indicatmU foliü;fuccurrendumeft afton,ntex intcgrocaneanir. Minori quó^ uigintiquinlt;5 annis fuccurrendum eft; fottaffe Sé mulieri, propter im* peritiam. Si fidciuffor iudicatum folui, ftipulatori hares exftitifi aut ftipulator fideiuffori.ex integro cauendum erit. nbsp;nbsp;Tutor amp;nbsp;cura*

tor,utrcmfaluam fore pupillo caueant, mittendi funtin municipia um: quianeceffaria eft farifdatio. Item de reftituenda domino pro-prietate,iscui nfusfruâùs datuseft.Item legatarius.utcaueatcuidâ bareditate legata reddi,amp; quod amplius quam per legem Falcidb am cepit. Hares quoeg, ut legator urn fatifdet, audiendus eft,ut in mU' nicipium remittatur. Plane fi miffo iam legatario in poffeffio“ nem,cum per haredéftetiffet, quo minus caueret: hares poftulct, u£ poffeffïone decedat,paratumc(? fe dicat in municipia cauere:impetra« renondebebit.Diucrfiim,fifine culpaautdoloharcdis miffusfitio poffeffionem. Inbetur iurari decalumnia, ne quis uexandi magi$ aduerfarf) cauffa forfitan, cum poffitRoma farifdare, in municipium eiiocet. Sedquibufdam hoeiiifiurandumdecalumnia remimtur.-ue^. luri parentibus,amp;: patronis. Sic autem iurare debet, qui in municipium temittitucHomæfe fatifdaie non pofte,amp; ibi pofte, quo poftulat re*

thittizidq? fehon calumniæ cauffa facere. Nam fic non eft compellen-dus iurare.alibi fe.quam co loeo/atifdare no poffe. quia fi Rom« non poffetjplunbus autem loeis poffet.-cogeretur peicrare.Hoc autem im« petrabitut,cum iuftacauffaeffe uidebitur. quid enim,fb cum crat in municipio.noluit cauereChoc cafu non debet impetrare;cum per emn ftetetit.quo minus ibi,ubi defiderat,fatifdaret.

ARbitro ad fideiuffores probandos conftitutogt;fi)n alterutram partem iniquum arbitrium uideatur,perinde ab eo,atque à iudi* cibus,appellare licet.

SI arbitroprobatifunt fideiuffores, pro locupletibus habendi funtî cum potuerit querela apud competentem iudicemdeferri. Qui ex cauffa improbat ab arbitro probatos,aliâs improbatos pbat. Mul« to'opmagis,fifuauoluntate accipit fideiuffores, contentus qseffe des bet. Quod fi medio tempore calamitas fideiufforibus infignis,uel ma« gna inopia acciderit,cauffa cognita,ex integro fatifdandum erit.

ÏNter omnes conuemt.hacredem fubconditione poffidentem hxre-ditatemJubftituto cauere debere de hæreditate: amp;nbsp;fi defecerit condi ' tio ,hæreditatem adeuntem fubftitutum amp;nbsp;petere hxreditatem póffe, amp;nbsp;fi obtinuerit,committi ftipulationem.Et pieriinq; ipfe praetor ,amp; an« te conditionem exiftentem, amp;nbsp;ante diem petitionis uenientem,ex cauffa iubere folet ftipulationem interponi.

T^Iliusfamilias défendit abfentem patrem.quaero,an iudicatum fok r ui fatifdare debeat Cquot; P A v L v S refpondit,eum qui abfentem per« fonam défendit: etiam fi filius,uel pater fit.fatifdare petitori ex forma edidi debere.

SCiendum eftpoffeffOres immobiliumrerum fatifdare non com« pelli. Poffefforautéis accipienduseft,quiinagrouel ciuitate.rem ibli poffidet,aut ex affe,aut pro parte. Sed amp;nbsp;qui ueftigaiem, uel cm«* phyteuticum agrum poffidet, poffeffor intcUigitur,. Item qui folam ƒ 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h q proprie« *

proprietatem habct,poffeffor intelHgendus eft.Eum uerö,quï tantulH ufum fruâum habeLpoffefforem non effe Vlpianns fcriplit. Creditor, qm pignus accepiqpoffeiror non eft.tam amp;: fi poffeffionem habeaqaut fibi traditam ,aut precario debitor! conceffam.Si fiuidus in dotem da* tus fittam uxor,quim maritus ,ppter poffelïioné eins fundijpoiTefTo* res inrelTiguntnr. Diuerfa eft caiiffa eius,qui fundi petitionem perfona km habet.Tutoresrfiue pupilli eorum/iueipfi poffideafpoffefforuin loco habentur.Sed amp;nbsp;fi unus ex tutonbus poffeffor fucrit, idem dicen* dumerit. Si fundum,quem poffidebam.ä me petieris: deinde cuiH fecundum te effet iudicatum,appcllauerim.-an poffeffor ciufdem fun* difimc'Strefte dicetur,mc poffefforem cffc,quianihilominus poifi* deo.nec emad rem pcrtinet,qiiod euincjea poffeffio poffit., Poffeffor aut quis, nec ne fit : tempus cautionis fpeftandum eft.nam ficut ei,qui poft cautioné uendidit ,nihil obeft.ita nec prodeft ei, qui poft cautio» nem poffidere coepit.

QVi iurato promifit indicio fifti: non uidetur peieraffe, fi ex eón» ceffa cauffa hoc dekriiërit.

\ I quis eum,de quo noxalis aflio eft,iudicio fifti promit rit.-prætor ait, IN BADEM CAVSSA EVM EXHI* BETO, IN QVA TVNC EST, DONEC IVDICIVM ACCIPIATVR. IN EADEM CAVSSA quid fit, ^ uideamus. amp;putocum uerius in eadem cauffa fiftcrc, qui ad experiundum non facit ius adoris deterius. Si definat feruus effe promifforis,uel aftio amiffa fit: non uideri in 'eadem cauffa ftatu. tabco ait. ueluti nec fi qui pari loco erat in litigando,coeperit effe duri ore:uel loco,uel perfonamutatx Iraq: fi ei,qui in foro promifforis con ueniri non poteft, uenditus,aut potentiori datus fit: magis effe putar, «t non uideatur in eadem cauffa fifti.Scd amp;nbsp;fi noxæ deditus fit,Ofiliu* non putat in eadem cauffa fifti.cum noxæ deditione.cæteris noxalein adionem perimi putet

SEd alio iure utimur.nam ex præcedentibus cauffis nó liberatur no xæ deditus.perinde enim noxa caput festut,ac fi ueniffet. nbsp;nbsp;Si ab -

nus non negat, infua poteftatc elfexompclledum putat V indius, uel iudicio cum fifti promittere, viel indicium accipere: aut ft nolit defen« dcre,cautunim,cum primum potent,fe exhibiturum.Si uero falfo nc get infuapoteftatc effc.-fufeeptutum indicium fine noxæ deditione. Idep lulianns fctibitA ft dolo fecerit,quo minus in eins effet poteftatc. Sedfiferuuspræfens eft,amp; dominus abeft, nee quifqnàm feruum de« fendit;ducendns erit iuffu prxtoris. fed canffacognita,domino poftea dabitur defenfio(ut PomponinsSe Vindiusferibunt) ne ei abfentia fna noceat.Ergo aftori aftio reftituenda eft,perempta eo, quod duftus feiuns in bonis ciuseffeccEperit.

SI cum ufuamp;uôuaiio noxali iudicio agetur, isq; femum non defem deriedenegatur ci per prætorcm ufusfeuâus perfecutio.

HH. C AIVs hb.VI.adcdiHumfrouinciale, SIcum uno exdominis noxali agetur: an pro parte focq fatifdarc debente’ Sabinns ait,non debere. quia quodammodo totum fuum hominé defendcredebcat,cuiinfolidumdcfendédi neceffitaseftincc andiatur,fi pro parte params fit defeuderc.

SEdfiftatu liberum fifti promiffumfitineadé cauffa fifti nidetnr, quamuis liber fiftatur.-qnod implicitus eicafnslibertatis fuerit.

DE EO, PER OVEM FACTVM ERIT, QVO minus quis in iudicio fiftat. nbsp;nbsp;nbsp;T it. X.

Equiffimum putanit pretor, dolnm eins coërccre,qui impedit aliquem iudicio fifti. Feciffe antem dolo ma lo non tantum iS putatur,qui fuis manibus uel per fuos

tetinnit.-uemm qui alios quo^roganit, ut eum detine« _ÎS!ient,uél abducerent,ne iudicio fifteret: fiuefcientesXiuc ignorantes ,quideffet,quod cominifeerctur. Dolnm autem malû fie accipimus: ut fi quis uenienti ad indicium aliquid pronunciauerit trill nj fte, pro«

fte.propter quod is neccefTe habuerit ad indicium non nenîf e. tcnMtuI ex hoc ediflo. quamuis quidam putent, fibi eum imputare, qui credu* lus fucrit. Si reus dolo aftoris nó ftitcrit,nó habebit aduerfus eu cX hoc cdiöo aftionem:cum contentus effe poflit exceptionc,fi ex ftipui^ tu conueniatur de poena,quod ad indicium non uenerit: aliter arlt;jß â^’ alio fit impeditus. nam aâionem propofitam aduerfus eum exercebit*

Si plures dolo fecerint,omnes tenentur.fcd fi unus prxftitcrit poenaal caeteri liberabuntnr,cum nihil interfit. Semi nomine ex hac caünâ no* xali indicio agetidnm,omnes confentiiuit.Et haeredi dann, fed non «J tra annum;aduerfus antem haeredem,haâenus puto dandam,ut ex do lo defimâi hæres non lucretin.

SI aftoris fernus domino feiente, etfeum poffitlnon prohibente ,dö lo fcccrit,quo minus in indicio fiftam;Ofïlius dandâ mihi exceptio nem aduerfus dominû ait, ne ex dolo ferui dominus luctetur. Si uefO fine noluntate domina fernus hoc fccerit; Sabinus aitnoxaleiiidicmnî dandum,necfaftum ferui domino obeffe deberenifihaftenus, utipfo careat,quando ipfe nihil deliquit.

EX hoc cdifto aduerfus eu,qui dolo fccit, quo minus quis in indicia nocatus fiftatrin faftu aftio eópetit, quanti aftoris interfnitcû fifti;

In quo indicio dedncit,fi quid amiferit aftor ob eâ remmeluti fi reus tç pore dominin rei interim fïbi adquirat, aut aftionc liberatus fit. Plan^ fi is,qui dolo fecit,qnominns in indicio fiftanir,foluendo non fuerit;^‘ qunm erit, aduerfus ipfnm reû reftitutoriam aftioncm competere .• nç propter dolû alienu reus lucru faciat, amp;nbsp;aftor damno adficiatur. amp;nbsp;fi ft* y a pi-dator dolo Titq,Â;promiffor dolo Mænq impeditus fuetit ,^ minus ars fiftat iudicio*fiftatur.uterlt;5 aduerfus en,cuius dolo impedit? fuit, aftionc ûî uterq; ; fäftu experiet.Sed fi ftipulator dolo promifforis,ôcjimiffordolo ftipU aduerfus latoris impeditus fuit,qno minus ad indiciû ucnirent.-neutri eorû pr«* tor fuccurrere debebit,ab utraej parte dolû dolo conpenfando. Si â fid^ iuffore quinquaginta ftipnlatus fuero, fi in indicium reus non nenerif» petitur? â reo centurSt dolo Sempronr) faftu fuerit,ne in indiciû reus uc niat-centum à Sempronio confequar. tanti enim mea interfuiffe uids tur .quia fi neniffet in indiciû, aftio mihi centü aduerfus eü, nel hæredé eins competebat: licet fideiuffor minorem mihi fumma promiferit

Icena milia paffuumin fingulos dies dinumcrari pretor iubet ; praeter c«m diem, quo cautum promittitur, amp;nbsp;in quem fiftere in indicium oportet. nam fanè talis itineris i dinumeratio neutri litigarorum onerofa eft.

NOn exigimus reum iudicio fifti;fi de negocio,propter quod iudi-cio fifti promiferit,fuerittranfadum.Sedhocita;,fi modo prins id negociü tranfadum fuit,quàm fifti oporteret.cœterû fi pofteatranf* nbsp;nbsp;*

adum eft.exceptio doliopponi debet. Quis enim depcEna*promiffa^f5 P*:^ laboretpoftnegöciiuntranfadumc’ cumtranfadi négoce exceptioné *^^*’ putauerit quis nocere,quafi etiam de poena tranfadum fit: nifi contra» riü fpecialiter partibus placuerit. nbsp;nbsp;Si quis municipalis muneris cauf»

fa.fme dolo malo fuo impeditusjniudicio fecundum fuampromiffio nem non ftitit^quiffimum eft,ei exceptionem tribui. Simili modo^Sc fi ad teftimonium defideratus, ad indicium occurrere non potiut: erit ei fnbneniendnm. Si quis in iudicio fe fifti promifit:amp; ualetudinejiel tempeftate,uel ui fluminis prohibitus Je fiftere non potuit.-exceptione adiuuatur,nec immerito. cu enim in tali pronuffione praefcntia opus fit.-quemadmodum potnit fe fiftere,qui adnerfa ualetudine impeditus cratC’Et ideo etiam lex duodecim tabularum:fi iudex,uel altemter ex li tigatoribus morbo fontico impediatur .-iubet dié indieq effe dift'iffum.

Si non propter naletudinem millier nó fteterit iudicio Jed quod grani« da erat ,exceptionem ei dandam Labeo ait. Si tarnen poft partum decu buerit:probandum crit,qnafi ualetudine impedita. Idem eft Sefiqnis furere eoeperit. *nam qui furore impeditus eft, ualetudine impeditur. * “tf *»Mnlt;^ C^oddiximnsJuccurri etiam ei, qui tempeftate aut ui fluminis prohi fwtote im-bitus,non uenit: tempeftatem intelligere debemus, fine marina, fine pctliiHt. tervefttisfir. tempeftatenVc^intelligerc debemus talem,quæ impedi» mento fit itineri,uelnauigationi. Vis fluminis etiam finetempefta» teaccipiendaeft. Vimfluminisintelligimns.amp;fimagnitudo eins im» pcdimentofit,fiue pons folutus fit, nel nanigiumnon ftet. Si quis ta« men cum poffer non incidere in tempeftatem, uel in nimflnminis,fi ante profeâns effet, uel tempore opportuno nauigaffet.-ipfe fearta« uerit.-nunquid exceptio ci minime profite’ quod quidem cauffa cogni« ta erit ftatuendum. Nam ne^ fic artandus eft, ut poffit ei cici;cur nó mnlto ante profeâns es,quàm dies promiffionis ueniictC'Ncqj ite turn ei permittcndum:fi quid fit,qnod ei imputetur :cauffari tempefta tem,uel nim flumiuis. Quid enim fi eft Romæ effet,ipfo téporepremif fionis fiftendbuullaneceffitate urgente, uoluptatis cauffa in municipi um

um profedus fit î* nonne indignus eft, cni exceptio patrodnetur ƒ Aut quidfi tempeftas quidem in mari fuit, terra autem ifte potuit ucnire» uel flumen circuireç’æque dicendum eft,non femper ei exceptioné pro« deffe.nifi anguftiæ nô patiebant, terra iter metiri,uel flume circûire. Si tarnen uel flumen fie abundalfeLut impleflet omnem locum, in quo fi fti oportuinuel aliqua fortuita calamitas enndemlo cum euertiffetruel præfenriam uenientipericulofam feciffet.-exbonoamp;æquo etiarnhic exceptio ei accomodanda eft. Simili modo exceptio datur ei ,qui 01 ad indicium nenire uolebat, à magiftratu retentus eft, amp;nbsp;retentus fin^ dolo malo ipfius.nam fi ipfc hoc adfedauit, uel cauflam præftitit .• non proderit ei exceptio;acipfius quidemdolus ei oberit: cæterorum non oberit.qui dolo malo feceriuit.ut retineretur.Sed fi priuatus eum deti« nuent:nuUo modo proderit hæc exceptio.

Ed aâio ei datur aduerfus eû,qui eum detinuit,in id quod dus intet« eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IIII. VLPIANVS lit.LXxnn.dHcdiÆtm.

S Ed amp;nbsp;fi quis rei capitalis ante condemuatusJudicio fiftere fe nô po« tuinmerito amp;nbsp;huicignofeitur. Rei capitalis codemnatum atcipd^ debemus,qui morte.exiliôue coëreitus eft. Dixerit aliquis.-quoergo hæc exceptio damnaro:'refp6dcbitur,fidciuffori eiiis effe neceflariani' aut fi forte in exilium abijt,defenfori dus exceptio ifta proderit. Ilin‘S feiendû eft:eu,qiii idcirco non ftitit,qa capitis reus faâus eft. in ea caufquot; fa cffejit exceptione uti non pofTit. damnato em datur. nbsp;nbsp;Plané fi uilt;i

culis, uel mftodia militari impeditus,ideonon ftirit.-incacrit caul6» ut exceptione utatur. Præterea fi qs funere domeftico impeditus, non uenit,debetei exceptio dari. Item fi quis in fetuitutehoftiufuit,ac p^ï hoc in indicium non ftitit: debet exceptione adiunari. Quæfini c^’ an poffit conueniri: ne alla exceptio in promiffione deferta, iudicio fi‘ ftendi caulïa fada,obtjciaturt'amp; ait Atilicinus.fed ego puto contienne né iftam ita ualerc; fi fpecialiter cauffie exceptioné expreffæ fint, qn^ busipromiffore fponte reniurciatüeft.Item quæritur.-fiquiscuiudi* ciofiftendicauflafatifdare nondeberet,fatifdatö promiferit;an fide« iufforibns eius exceptio deture'pnto inrerdTe.-utrum per errorem fan»' dato promiffum eft, an ex conuentione. fi per errorem .• dandam f infforibus exceptionem.fi ex conuentione: minime dandam. Nam^ I luliannsfcribit: fi iudicio fiftendi cauirapluris,quâm ftatutumeft, P^ ignorantiam promiffum fueritrexceptionem dari debere.Si autem elt; conuentione tantæ fummæ promiffio fada fitexceptionem padi ton uenti replicatione infirmandam.

en duo rd ftîpulâdi fint, amp;nbsp;uni debitor iudicio fe fifti cum poena pro« ^miferit.alterautemimpcdicrit: ira demum exceptio aduerfus al-terum danda eft,fifoctjfint:ne profit ci dolus propter focietatem.

Item fl duo rei promittendi fint. Sc unus ad indicium non uenerit, contempta fuapromiffione iudicio fiftendi cauffafafta- ador autem ab altero rem petat cab altcro poenam defertionis petendo,exceptione fubmouebitur. Acque fia pane fada fueritpromiffio, iudicio fiftendi cauffa,cx filq contradu:dcinde de re ador egerit cum filio.•exceptione fubmouebitur, fi cumpatreex eius promiffione agat. contra ide erit. fifilius promiferit.amp;ador egerit cum patre de peculio.

SI quiscûfideiufforé dcdit,ideo non fteterit,quod rcipublicxcauffa abfuerit.-iniquum eft,fideiufforcm ob alium fiftendi neceflitate ob ligatum effe,cum ipfi liberum effet nonfiftere.

SI quis feruum in iudicio fifti promiferit, ucl alium.qui in aliéna po teftate eft: tifdem exceptionibus utitur,quibus fi pro libcro,uel pa« trefamilias fideiuffiffet: prstcrC^ fi reipublicx cauffa diceretur abeffe. nam feruus reipublicæ cauffa abeffe nó poteft.Praeter hanc autem ex« te ptionem, extern (quia commîmes funt) tam in libero homine, $ inferno locum habent.

ET fi poft tres aut quincppluresûcdies.quâm iudicio fifti fereus promifir.fecum agendi poteftatem fecerit: nee adoris ins Cx mo-ra dctcrius fadum fitxonfequens eft dici,defendi eum debere per excc ptionem. IX. VLPIANVS lib. XX. ai eiidum.

^f I feruus fe iudicio fifti promittatmon committitur ftipnlatio.nc» j^in eum,neeg in fideiuffores eius. Si plurium feruorum nomine,iu^ dicio fiftendi cauffa, unaftipulatione promittatunpoenam quidem in ' tegram committi ,licetunusftatus nonfit,Labco ait.-quiaucrumfit omnesftatosnoneffe. uerumfi pro rata unius offeraturpœna:excc« ptione doli ufurum eum ,qui ex hac ftipulationc conuenitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

SI eum iudicio fifti promifero,qui iam tempore liberatus effe dica« tur.-quamuis forte iam adione non teneaturradio in me danda eft, ut ucl cxbibeam eum,uel dcfendam,ut neritas inquiratux. Homo fi ftipromiffus,antcdiédolopromifforis periit.certoiurc utimur ,non ante poena peti poffe ,qu àm dies promiffionis ueniat. tota enim ftipü« htio in diem collata effe uidetnr. nbsp;nbsp;Qu' iniuriarum adurus, ftipnla-

DIGESTOIIVM LIB. IL miffa ftipuîatione mortuuseft.noncompetcrc hxredi eins ex ftipula* tuaftionemplacuit;qiüa tales ftipulationes propter rem ipfam dan* tiir.iniuriarum aiitem aftio hatredi noncomperit.quamnis enim hsc ftipiilatiOjiudicio fiftcndi eauffa fafta, ad hxredem tranfeat ; tarnen in hac eauffa danda non eft.namamp;defundus,fi iielletomiffainiuriaruni aftione,exftipulatii agerenon permitteretur. Idem dicenduefffiiSj enm quo iniuriarum agereuolebam,ftipulatione tali commiffa de« cefferit.namnon competit mihi,aduerfus hæredéexftipulatu aâio: amp;nbsp;hoc lulianus fcribit.fccundum quod amp;nbsp;fi fideiuffores dati erunt, mi* nime dabitur in eos adio,mortuo reo. Idem Pomponios, fi non poft longum tempus dccefferit.quia fi ad judicium ueniffet; litem cum co conteftari ador potuiffet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. '

SI quis quempiam iudicio fifti promiferit; in eadem eauffa cum de bet fiftere. iN EADEM autem CAVSSA SiSTERE,hoceft. fifterc, ut adori perfecutio loco détérioré non fit: quamuis exadio reipolfitcffe difficilior. Licet enim difficilior exadiofit; tarnen di* cendumeft, uideri in eadem eum cauffaftitiffe. Namamp;finouum XS alienum contraxiffet,uelpecuniamperdidiffet; uideretto tarnen in eadem eauffa ftitiffe. ergo amp;: qui alijiiidicatusfiftitur, in eadem eauffa fifti uidetur.

Vi autem nouo priuilcgio utitur, non uidetur incadem eauffa ft V ^fti. Illud tenendum eft,aeftimationem cius,quod interfit agen tis,adillud tempus referendam,quo fifti debuitmon ad id, quo agitui» guamuis defieriteius inrereffe.

4., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIIL IVLIANVS liLLV.Digc/foraw.

Votics feruus iudicio fiftédi caofla,iK ipfe litigatums.uel ab alio \^_^ipulatur,uel ipfe promittit.-nec commitritiir ftipulatio^ncc fide iufiores tenentur;quia feruus conueniri,ud conuenire non poteft.

SI prociuator ita ftipulatiis, ut fiftat duntaxat eum, quem ftipula* returnon eriam poenam, fi ftatus non effet, ftipulctur; propemo* dom nullius'momenti cftea ftipulatio. quia procuratoris ( quod ad ipfius utilitärem pertinct ) nihil intereft fifti. Sed cum alienum nego* dumin ftipulanao egerit:poteft defendinon procuratoris,fed ciiiS cuius negocium geffit,utilicatemin earefpedandam effe: ut quan* turn domini litisinterfuit fifti,tantum exea ftipuîatione,non ftato reo,procuratoridebeanir. Eadem amp;: fortius adhuc dicipoffunt.fipro« curator ita ftipulatus effet, qj A NT 1 £ A R E S E RIT: ut hanc céce ptionein

TIT. XIL «7 ptione uerboru non ad ipfius,fed ad domini utilitat? relata interprete-mur. xv. VLPIANVS lib. ill. de ommbHitriburulibia. ‘ ' SI tutor iudicio fifti promifer it,amp; ftipulatiCMii non obtemperauerit:

Hintere a pupillus adoleuerit,aut mortem obierit,aut etiam ab* ftentus fit hxreditate.’denegabitur ex ftipulatu adio. nam amp;nbsp;ipfius rei, quæ pete batur, fi tutor iudicatus fuerit. aut eor urn quid acciderit.-non effe dandam in eum adionem iudicati probatum eft.

- DE FERIIS,ET DILATIONIBVS. ET DI* uerfis temponbus.*amp; quibuscauffis ferixnon im« pediantur. Tit. XII.

■E Q.VIS meffium uindemiavumtp tempore aduer* .farium cogatad indicium nenire, oratione dim Marci exprimitur : quia occupati circa rem rufticam,in forum. ' compellendi non funt. Sed fi praetor aut per ignoranti* ___J am,aut focordid euocare cos perfeuerauerit, luq; fpon« te uenerinnfiquidem fententiam dixerit,prxfentibus illis, amp;nbsp;fponte li* tigantibns.-fententia ualebit,tam et fi non rede fecerit, qui eos euoca« iierit. Sin uero cum abeffe peifeueraucrint,fententiam protulerit, cti* am abfentibus illis.-confcquens erit di cere, fententiam nullius effe mo menti. ncq?enimprxtoris fadum iuri derogare oportet. Citra igitur appeUationem fententia infirmabitur. Sed excipiuntur certae cauffae, ex quibus cogi potcrimusetiam per idtemporis,cum meffis uinde-miæqç funt,ad protore nenire.-fcilicct fires tempore perinea fit, hoc eft, fi dilatio adioné fit peremptura. Sane ^ties res urget,cogendi qui« demfumus adpraetorem uenireiuerum ad hoc tantum cogiaequum eft, nt lis conteftetur:amp; itauerbis ipfius orationis exprimitur. deni* que alferutro recufante poftlitemconteftatam litigate,dilationem oratio conceflit.

EAdem oratione diuns Marcus in fenaturecitata cffecit,dc alqs eti am fpeciebus prætorem adiri diebus * fcriatis : utputa ut tutores ^firiatidf, aut curatoresdcntur,ut officia admoneantur, ceffantis excufationes ojpior.Q. allegentur,alimenta conftituantur, aerates probentur, uentris nomine ^[,jj, in poffefficnem mittatur, uel rei.feruandx cauffa,ucl legatorum fi« deiûe commifforu, uel d«mni infedidtem de teftamentis exhiben-disiamp; ut curator dctut boftorumäus,aiianhjBrcsexftiturHsfit,inccr« turn dbaut de alcudis iiberis,parcntibus, patronis:aut de adeunda fu* -in fpefta«

fpefla hsreditate: aut ut adfpeftu atrox yiiuria aeftimetur: uel ficui fi* dei commiflarialibertaspraeftandaeft.

SOlet etiam meffis uindemiammcj^ téporc ius dici rebus,qux tem* pore uel morte peritiuæ funt.morte; ueluti furti,damni iniuriS» iniurianim atrocium.-qiiod de incendioj:iüna,naufragio,rateuiaue ex puguata rapuiffe dicentur; amp;nbsp;fi quæ fimiles funt. Item fi res tempore peritiiræflint, aut aftiouis dies exiturus.Liberalia qnoqi indicia omn* tempore finiuntur.Item in eum,qui quid nundinarum nomine adiicr fus communem utilitatem accepit, omni tempore ius dicitur.

PRæfides prouinciarum ex confuetudine cuiufj loei folent meiC^ uindemiarurntg cauffa tempus ftatuere.

PRidie calendas lanuariasmagiftratus neeg ius diceie, fed nccfió poteftatem facere confuerunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

QVid fi feriatis diebus fuerit iudicatumï’ lege cautum cft,ne ijs die bus indicium fit,nifi ex uolnntate partium;amp; fi aliter adnerfus ca indicium erit,ne quis indicatum facere,néne foluere debeat; neu qiüS, ad qnem de ea re in ius aditum erit,iudicatnm facere cogat. '

ORationequidem dini Marei,amplius qudm femetnoneffe dam dam inftrumentorum dilationem,exprefrum eft.fed utilitatis li . tigantiumgratia,cauflacognita itemmdilatiotam excadcm,qiiiiTlt; afs *im« cx alia pronincia,fecundum moderamenlocorum *impertirifolet;amp; petrari. maxime,fi aliqnid inopinatum emergat. Illud uidendum: fi defunflus aliqnam dilationé acceperit propter inftrumenta^an fucceffori quoq? eins dari debeat;an nero, quia lam data eft, amplius dari non poffitf ^^ magis eft,uthic cauffa cognita dari debeat.

T\ Æ Ore Romano dies à media node incipit,amp;fequentisnoflis me* 1VXdia parte finimr.ita quidquid in rjs niginti quatuor horis,id eftr onabus dimidiatis noftibas,amp; luce media aönm eft; perinde eft, quaff qualibet hora lucisadum effet.

afs* Mu» T^IunsTraianus*MinitioNaralirefcripfit,ferias iforenfibus tav nitio Na J__y turn négoces dare uacationem;ea autem,qnac ad difciplinamili* tiuali, tarem pertinerent, etiam feriatisdiebusperagenda;intcr'cgeacuftodi

TN pecuniarijs cauffis omnibus dilatio finguUs cauffis plus feme! tri» bullion poteft:incapitalibus autemreo trèsdilationes,accufatoii dux dan poffunt :fed utrunij cauffa cognita.

VA qnif($ aftione agercuolet, earn prias cdcic débet, nâ aequiffimû uidetur,eum qui aftutus eft, aâionem edere: ^HJ lit ^»nde feiat reus,utrû ccdere,an contendere ultra dcbe at:8lt;û contendendumputet,ueniatinftruftusad agenlt; dum.cognita aftione, quaconueniatur. Edere eft copi« am defenbendi facere,uel in libello complefti de date, uel diftare.Eum quo9 edere Labeo ait, qui producat aduerfariumfuum ad album, Ôi demonftret,quid diftatutus fit, uel id dicendo,quo uti ueiit. E D1TI-ONES SINE DIE ET CONSVLE ElERI DEBENT. NE QVID EXCOGITETVR. AVT PROLATO DIE FIAT.Diem autem amp;confulem excepitprætor,quo inftrumentum cOnferiptum cft,noninquemfolutio conccptacft.Namdies folutionis,ficutifum« ma, pars eft ftipulationis. Rationes tarnen cum die Sc confide edi de« bent;quoniâ accepta amp;nbsp;data non alias poffunt apparere, nifi dies Sc con ful fuerit editus. Edenda autem finit omnia,quae quis apud iudicem editurus eft :nó tarnen ut inftrumenta,quibus quis ufurus non eft,com peUatur edere. Edere non uidetur,qui totam ftipulationem non edit. Eis qui ob aetatem,uel rufticitatem,uel ob fexum lapfi,non ediderunt, uel ex alia iufta cauffa:fubuenietur.

IIII. VLPIANVS lib.Iin.rfdediftt«». PR«tOtait:ARGENTARIAE MENSAE EXER-CITORES RATIONEM,QVAE AD SE PERTINET, EDANT ADlE ’CTO DIE ET CONSVLE. Huiusediftiratioxquiffimaeft.nacu fingulorii rationes argentarij conficiant: æquû fuit, id quod meicauf fa confecit,meiini quodam tjiodo inftrumentum mihi edi. Sed Sc fl i iq bus

liusfamilias contînetur his nerbis, ut nel jpfe cogatur cdcrê.aii amp;patcf, quxiiturfLabco fcripfit,patrem non cogendum, nifi feiente co argefl taria exerceretur. Sed rede Sabinus refpondit,tunc id admittenduni» cum patri qnxftnm referret. Sed amp;nbsp;fi fcruus argentarid faciatfpoteft C' nim) fi quidem uoluntate domini fecerit .• compdli dominu edere, ac perinde in euni dandum effe iudicium,ac fi ipfe feciffet-fed fi infeio do niino.-fatis effe dominum iurare, cas fc rationes non habere. Siferuiiï *ln nönul peculiaréfaciat argentariam: dominus de peculio, uelde inremuerfo Kt adifciü- tcnctiu.fed fi dommus habet rationes,nec cdat.anfolidü tenetur.* Is tur hitc etgt;am,qiii defijt argentariam facere,ad editionem compeUitiu. Sed ib* uerba. eHÄ lt;1*“^ compellitur ederc,ubi argentai ia exercuit; amp;nbsp;hoe eft conftitutuni' fi nefduit Q5od fi inftrumentum argentarix in alia prouincia habeat, in alia ad* tu argeta- muiiftrauerifibi puto cogendum edere,ubi argentariam exercuit. hiC rufiare. enimprimum deliquir,quod alio inftrumentum tranftulit. Quodfi m alio loco argentariam exerceat, alibi autem ad editioné compellatitfi minime hoc facerc cogitiir :nifidefcriptumuclis,ubidecare agituf» ibi dari,tuis uidclicet fumptibus.

fl?S*prrt- Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. PAVLVS lÆ. AlUdedidum.

SI quis ex afgentari|s(ut pleriqj eorum)in uilla habeat infiniment^ uel in horreo;aut ad locüre perducet,aut defcriptas rationes dabit. Cogentur amp;nbsp;fucceffores argenrarij edere rationes, quod fi pl ures fint hsercdes,amp;unus habeat; folus ad editioné compcllctur. Sed fi omne^ habent, amp;nbsp;iinus cdidit,an oés ad editioné cópellendi funtfquid enim ß humilis amp;nbsp;dcploranis unus edidit.ut dubitaremerito quis de fide edi do nis poffitfut igitur eóparari ratióes poffint, etia caetcri edere debaif,au5 certeuniuscditionifubfcribcre. idemcritamp;fiplures fuerint argérarij» dquibus editio defideratur.Nam amp;nbsp;fi plures tutores tuteld fimul adnd' niftfaucrint ; aut omnes edere deben^aur unius editioni fubfcribere.

Exigitur autem ab aduerfario argentarij iufiurandum, non calu* mniæ cauffa poftniare cdi fibi: ne forte uel fuperuacuas rationes, uw quas habet,edi fibi poftulct,uexandi argentarq cauffa. Rationem iw* té effe Labeo ait.ultro citro dandi,accipiendi,crcdédi,obligandi/oluc* di fuicauffa negociationé;nec ulla rationé nuda duntaxat folutione df biti incipere;nec fi pignus acceperit, aut mandatum, compeUendun' edere .hoe enim extra rationé effe. Sed amp;nbsp;quod folui conftituit,argent* rins edere debet, nam amp;nbsp;hoe ex argcnrari.i uenit. nbsp;nbsp;nbsp;Ex hocediflo in

id ,quöd interfiiit,adio competic. luide apparet ita demumteneri bo^ edido/i ad cum pettincat-Pettinere auté uidetur ad meratio ,fi modo can*

TIT. Xin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7»

tint ttaftauetó.me mandante, fed fl procurator mcus,abfentc me mi dauerit:an mihi edenda fit,quafi ad me pertineat ^ amp;nbsp;magis eft,nt eda« tur,Procurator! q«oqgmco edendâ rationé,quam mecum habet,non dubîtorquafi ad eu pertineat,Ôc cauturum de rato ,fi mandatum ei non fit. Si initium tabularum habe t diem amp;nbsp;confulem,in quibus Titq ra liofcriptaeft.-poftmodummeafinedie amp;: confule ; etiâ mihi edendus eft dies amp;nbsp;confiil. communis enim omnis rationis eft prxpofitio diei ôc confulis. nbsp;nbsp;nbsp;Edi ante eft uel diftare, uel tradere libellum, uel codicem

proferre. Praetor ait, ARGENTARIO ei've, QVI ITERVM P0STVLAVERÏT, CAVSSA COGNITA EDI IVBEBO. PtO« hibet argentario edi ilia ratione,quod etia ipfe inftuftus effc poteft in« ftrumento fux profeffionis;amp; quod abfurdu eft, cum ipfe in ca fit cauf fa,ut edere debeatnpfum pctere, ut edatur. An uero nec hacredi argen tarq edi ratio debeat ,uidcndu. Sc quids fi inftrumentu argentariae ad eu peruenetit,non debet ei edi.fi minus,edenda eft ex cauffa. Na St ipfi at gentario ex cauffa edenda eft: fi naufragio, uel ruina, uel incendio, uel alia fimili cauffa rationes perdidiffe fe probet: aut inlóginquo habere, ueluti trans mare. nbsp;nbsp;Nec iteru poftulanti,edi praetor iubet, niff cauffa

COgnita. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VII. PAVLVS ilb. 111.«drdlflum.

A TEluti fl peregte habere, quod primumeditum eft,uel minus pie y ne editumdoceat:uel eas rationes cafu maiore,nó uero négligé« tia perdiderit. Nam ft quo cafu amifit, cui iguofei debeat .• ex integro ediiubebit. Hæcuox iT ER v M,diusres fignificat. altera eft,qua de monftratur tempus fecundum ,quod grsci dtuTt^op dicunt:altera,quae adfequamaquoq?tempora pertinet,quægræcedicitur TtaX/p.-quod ita accipitur.quoties opus erit.nam poteft fieri,ut bis editam fibi ratio. nemquisperdident:utuerbumiTERVMpro SAEPiVS accipiatux.

jX TBi exigitur argentarius rationes edere:tunc punitur,cü dolo ma. i y lo non cxhibet:fedculpam non præftabit, niff dolo proximam, Dolo autem malo non cdidit,Sc qui malitiofe cdidit,Sc qui in totû non edidit. Is autem, qui in hoc edidnm incidit:id præftat, quod interfuit mea rationes edi, cu decerneretur i praetorc: non quod hodic inter eft. ft: ideo licet intcreffe defqt, uel minoris uel pluris intereffe coepit : lotu bate aftio non habebit.nelt;5 ad augmentuma««? ad deminutionem.

QVxdam funt perfonac, quas rationesnobis edereoportet, nec ta men à praetorc per hoc ediftu cópcllunt .ueluti cuprocmatcr res tationesuc noftras admlniftrauit: nocogit aprxtore per metuaftionis ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in fadu rationes edexe^feUicet quia id eófequi poffumus pci madati adi

one. fed amp;nbsp;eu dolo malo foci? négocia geffit, praetor p hac claufiila nö interuenit. eft cm p focio adio. fed nee tutoré cogit praetor pupiUo ede re ratines,fed iudicio tiitelae folet cogi edere. Nihil intcreft.fi fiicceifo res aut pater aut dominus argentarij eiufdem fuerut profeffionis: qiua . cü in locü amp;nbsp;in ms fuccedant argentarif, partibus eins fungi debebunt.

Is autem,cui argentarius rationes fuas legauit, non uidetur contineri» ( quia iuris fucceffor ijs uerbis fignificatur)non m^is,qui m fi ei uiuus eas donaffer.Sed nee haeres tenebitutreum nee pouideat,nec dolo ma* lo fecerit.Sed fiei antequam eas legataris tradcrct, denimciatum fiiC‘ nt.ne ante tradat: tenebitur,quafi dolo fecerit.quod fi nihil dolo fecc« rit.-cauffa cognita legatarius cogendus eft edere. Niimularios qnoq| non effe iniquum cogi rationes edere, Pomponius feribit: quia amp;nbsp;hi,f»* cut argentarij,rationes conficiunt.amp; quia accipiimt peciuua,amp; erogant per partes.quarum probatio feriptura codicibuscj; eorü maxime conti nerunideo frequentiffimc ad fidem eorü decurritur. Cæteru omni bus poftulantibus,amp; iurantibus nó calumniae cauffa fe petcrcirationes, qux ad fe pertineant, ednubet-. Adnosautempertinetnon tantum» cum ipfi contrxximus,uel fucceffimus ei,qui contraxit.fed etiam fus, qui in noftra poteftate eft, contraxit.

ARgentarius rationes edere iubetur.nce intereft.cum ipfo argent« rio cótrouerfia fit,an cum alio.Ideo autem argentarios tantum» neç alias ullosabfimiles rationes edere cogit: quia officium eOruarç minifterium publicam habet cauffam.-ächaec principalis eorum opetJ eft, ut adus fui rationem diligenter confidant. Edi autem ratio ita iil^*inci intclligitur,fi à capite edatur.nam rario,nifi acapite*infpiciatur, intelU piatur. 8' ”®*^ poteft: fcilicet ut non totum cuiqç codicem rationum, totasep membranaS infpiciendi,defcr ibcndiq^ poteftas fiat: fed ut ea fola pari rationum ,qu£e ad inftruendum aliquem pcrtincat,infpiciatur amp;defcri batur. Cum autem in id adio compctat,quanti agenris interfit, cdi* tas fibi rationes effe:euenit,ut fine quis condemnatus fit.fiue quod pc* «F,non obtinucrit, eö quod non habuit rationes, ex quibuscauffam fuam tueri poffet:idipfum,quod ita perdiderit, hac adione confequa« tur.Sedanhocprocedat,uideamus.nam fiapudhunciudicem,quiin* ter cum amp;nbsp;argentarium iudicat: poteft probate feillo iudicio, quo ui* dus cft.uincere potuiffe: poterat ft: rnne probare. amp;nbsp;fi non probauit,aut probantem iudex non curauit:dc feipfo,aut de iudicc queri debet. Sed non ita eft.fieri enim poteft,ut nunc rationes, uel ipfo edente, nel alio mödö nadus;aut alqs inftrumentis uel tcftibus,quibus illo tempore ali qua ex

Je de cautione fubrepta autcorrupta, competit condidio 5i damni in» • iuris aftio. quiaquod ante non potuimus intercepta cautione proba» reA ob id amifimus: hoc nunc alqsinftrumentis aut teftibus.quibus tunc uti non potuimus.probare poffumus.

Ï.' Oemins remotx uidentur ab officio argentan], cum ea opera ui« __rilisfit. xni. VLPIANVS Iit.nn ddccliifium.

HAcc adio ncc^ poft annum,nelt;5 inhxrcdem,nifi ex fuo fado.da* bitur;hxredi autem dabituv.

VIVS ediôixquitas natiuaiis cft. quidcnimtantcön« gruûfidei humant,quàm eafcruare.quæ intereos pla^ cuetunt ( Paâum autem à paftione dicitur, unde etiam

Ipacisuomenappellatumeft.Eftautem paéboduorum ^[,‘^j*jf. __Ipluriumne in idem placitum* Se confenfus. Conuenti ^a ^pH^i^. onis uerbum generale cft.-adomniapcitinens .de quibus ncgocq com ' “T**** trahendi rr anfigendi'cç cauffa confentiunt, qui inter fe agunt. Nam fix cuti conuenuc dicuntur.quiexdiuerfis locis inunumcolliguntur Ôe ueniunt.itaquicx diuerfis animi motibus in unumconfentiunt.ideft, in uturn fententiam decurrunt. Adeo autem conuentionis nomen gc nerale eft.ut eleganter dicat Pedius : nullum effe contradum. nullam obligationem.quxnonhabcat in fe conuentioncm:finerc, fine ucr-bis fiat.nam Ôc ftipulatio, quæ uerbis fit, mfihabeat confenfum ,nulla eft.Sed conuentionum pleræcp in aliud nomen tranfeunt: ueluti inent ptionemjn locationem.in pignus, in ftipulationem.

LAbco ait.conuenirc poffe,uel re ,uel per epiftolam, ucl per nunci* um, inter abfentes quoq; .Sed etiam tacito confenfu conuenire in telligemr.indc fi debitori meo reddiderim cautionem, uidetur inter nosconueniffe.ne peterem;* profuturamq; ei conuentionis excepti *ali5s,fu onem placuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tuiam'cp

P Oft pignus ucro debitori redditum.fi pecunia folutanón fuerit:de bitû poffe pcti,dubium non cftinifi fpeciahter- contranû adû effe probetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k Paulus

7^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM'LIB. IL

I Tem quia conuentioncs Marx liaient; placet inuebanis habitation» bus locajidis inueda illata pignon effe locaton,etiam fi nihil nomi' natim conuenerit.Secundunihoc amp;nbsp;niutus pacifdpoteft.Huius rei ar-gumétum eft amp;nbsp;ftipiilatio dotis cauffa fada, nam ante nuptias male pc* titjir:quafifi hoeexpreffum fit,ut nuprijs nonfecutis,ipfo iure enane* fcatftipulatio. Idem luliano placet ex fado etiam confulto.-cum con* reniffetjUt donee ufuræ foluerérur, fors non peteretur; amp;nbsp;ftipiilatio pn te concepra fuiffet.-conditioné ineffe ftipulationi,at^ fi hoe expreflinn fiüflet.

COnnentionum autem tres funt fpecies. aut enim ex publica cauf fa funt, aut priuatarpriuata aut legitima,aut iurifgentium.Publ» ’ars. per« caconuentio cft,quæfit*perprincipcm, antquOties inter fe duces bel pacem, li quidam pacifcimtur.

quoties. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vi. PAVLVsIit.ïn.fld edidum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

LEgitima conuentio eft/quæ aliqua lege confirmatur.amp;ideo irrtet dum ex pado adio nafcitur,ucl toUittut; quoties lege, uel fenatuf' ' confulto adiuuatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

IVrifgcnti'um conuentiones quidam adiones paf iunt,quacdam el* ccptioncs;qiiatpariuntadiones in fuo nomine non ftant,fed tran* feiuit in proprium nomen contradus;ut emptio,uenditio,locatio,ton dudio,focietas, commodatum, depofitü, amp;nbsp;cæteri fimiles contradus* Sed amp;nbsp;fi in aliü contradü res nó tranfeat,fubfit tamé cauffareleganref Arifto Celfo refpódir elle obligationé; ut puta dcdi tibi ré, ut niihi alia des;dedi,ut aligd facias;ty lt;rttüàÂ\a7^a dva/,amp; hinc nafei ciuilc adioné. Et ideo piitorede lulianü à Martiano repræhenfu in hoc. dedi tibi Sri* chû,ut Pamphilû manumittas. manumififti. euidus eft Stichus. Iuli3 nus^m fadum adionemà prætoredandâ: ille ait. ciuilé incerti adioné, . id eft præferiptisuerbisfufficere.efleem contradû (quod Arifto dicit) truua:^ciy/j.a, unde hæc nafeatur adio. Si ut maleficii'ifiat.proniiftun» fit.nuUa eft obligatio ex hacconuentione. nbsp;nbsp;SedainulJafubcft cauf* ,

fa prêter conuenrionem.-hic conftat, nô poffe côftitui Obligationen»' Igitut nudapaftio obligationem non parit,fed parit exceptionen»-

Quini mo interdum format ipf.im adionem, ut in bona: ftdei iiidi* ; cqs.folemus enim dicere,pada conuenta ineffe bonac fidei iudieqS^Sed hoc fie accipiendû eft ; ut fiquidem ex continenti pada fubfecuta funt» etiam ex parte adoris infint.fi ex interualloaió inerunt, nee ualebunt, f agatm .• ne ex pado adio tiafcatui;. utpuu poft diuortium eonuetrit»

TIT. XIITI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘71

TC tempore Rato dilationis dos reddatur,fed ftatim. hocnon ualcblt, ” ne ex pafto aftio nafcatnr , idem Marcellus fcribit. Etiam fi in tutelle aftione conueniatgt; ut maiores ,quam ftatutae funt,ufuræ praeftenturdb , cum non habebit,ne ex pafto aftio nafcatur.Ea enim pada infunt,quae legcm contcaftui dant,id eft qua: in ingreffu cótraftus fafta funt.Ité re« fponfum fcio à Papiniano, fi poft emptionem ex interuallo aliquid ex tra naturam contradus conueniat:obhanc cauftam agi ex empto non pofte propter eandemregulam,ne ex pado aftio nafcatur.quodamp;in omnibus bons fidei iudicqs erit dicendum. Sed ex parte rei locum ha= ^c^* ^-j^^^j bebit paftum:quia folent amp;nbsp;ea pafta,quæ poftea interponuntur, patere ^g^^^ _ ' j^ excepnones. Adeo autem in bonæ fidei iudicqs * paftiones poftea pj4.Fi.fx faftx, qua: ex eodem fuut contraftu, infunt : ut conftet in emptione, ceptioner : cæteris'cpbonæfidenucliciis.renondûfecuta,pofteabiriabemptione. .ƒ ipB^x* Si igitur in totum poteft : cur non amp;nbsp;pars eins paftione mutari poteft ï* ft asurpe-Ethxc ira Pomponius libro fexto ad ediftum fcribit. Quodcum eft: ^^t ponrt ex parteagentispaóiolocumbabet,utamp;adaftionem proficiat nondu re tecuta,cadcm rationc.Nam fi poteft tota res tolli:cur nó amp;nbsp;reforma» „• pit. de tuut quodammodo quafi renouatus contraftus uidcatiwï’ quod nó in « rXj^j.Hg Cubtiliter dici poteft. Vnde illud xque non reprobo,quod Pomponius jj^ librisleftionüprobat.-pofteinpané recedipaftoabemptionejquafire * petitapartis emptione.Sed amp;c cum duo hanedes emptori exftiterint: fi

.^ uenditor cu altero paftus eft,ut ab emptione recederetur: ait Julianus' ualetepaftioné,amp;diffblui pro parte emptione: quoniam 8eex alio con nbsp;nbsp;nbsp;' *

traftu pacifcendo alter ex hxredibus adquirere fibi exceptioné potuif» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

fet.Vtrôcçira^ placet,amp;: quod luliannsÀ quod Pomponius ait. Pr« tor ait. PACTA CO NVENTA, QVAE NEQVE DOLO MA» KO, NEQVE ADVERSVS LEGES , P LEBISC IT A , SE N A-TVSCONSVLTA, EDICTA, DECRETA PMNC1PVM:NE QVE 03^0 FRAVS CVIQVE EORVM FIAT, FACTA E-RVMT: SERVABO. Paftorümautemquïedaminremfunt,qu« dam in perfonâ.in rem funt, ejuoties generaliter pacifcor,ne petam. in perfûnâ,quotiesiteâperfona,ideft,neàL.Titiopet3. Vtrû autemin rem,aninperfonampaftumfaftumfit: nó *nimis exucrbis,quàm ex *Grlt;f(e lamente cóuenienti urn «ftimandumeft. Plerunlt;$ enim (utPedius ait) 'quiter, où perfona pafto inferitur,non ut perfonale paftum fiat.-fed ut demonftre ^^x« lt;f «, tut,cum quo paftü faftum eft. nbsp;nbsp;D 0 L o M A L 0 ait prxtor paftum p^o nö tun

fe nó fetuatutw. Dolus malus fit calliditate amp;nbsp;fallacia: amp;nbsp;(ut ait Pedius) dolo malo paftum fit, quoties circumfcnbêdi alterius caufta aliud agi* nu, ateg agi fimulatur. Sed fi fraudandi caufta paftum faftu ede dica-tur, nüul prxtot adneft. Sed eleganter Labeo ait, hoe aut imquum

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k q effe

ytf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVÂÎî LIB. IL

cffe,aut fuperuaatum. iniqunm:fi quod femel remifitcreditor debito* ri fuo bona fide, iterum hocconcmr deftrucre. fupemacuum, fi ip^® deceptus hoc feccrit.incft enim dolo amp;nbsp;fraus. Sine igitur ab initio dolo malo paâuni faâuni eft,fine poft paAum dolo malo aliquidfadu eft nocebit exceptio propter hæc nerba edidi, N E Q^v E E i A T. Q«lt;’^ fere nouiffima parte paAonun ira folet inferi, ROGAViTTiTivS, 5 P O p o N D l T M ÀE v 1V S: hæc uerba non tantum padionis loco a® tipiunturJed etiam ftipulationis.ideoep ex ftipulatu nafeimr adio nlt;’ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fl fpecialiter conrrarium adprobetur,quod non animo ftipulantiû ho^

^S* pro fadum eft,fed tantum pacifeentium. nbsp;nbsp;Sipacifcar,ne*iudicatiuel in*

iudicato cenfarum ædium agatur: hoc padum iialet. Si pacifcar,neopens noiû uel incé* nunciationem exfequar;quidam putant,nonualere padionem, quafi Cs œdib. inca re prêtons imperiü uerfetur.Labeo autem diftingiut:ut fi ex re ft miliari opis nouinüciatio fit fadadiceatpacifci.-fi de republic3,nó lice* at.qux diftindio liera eft. Et in cæteris igitur oibus ad edidû praetoris pertinennbusiquie non ad publicamlæfionemjed adremfamiliareni ’ refpiciunt.'pacifci licet, namamp;defiirto pacifei lex permittit. Sed amp;nbsp;fi quis pacifcatur,ne depofiti agat ; fecundum Pomponium ualet padu. Item fi quis padus fit, ut ex cauffa depofiti Omne periculum praeftA: allas *ius Pomponius ait padionem ualere, nec quafi corra *iuris forma fadani.

non eife feruandam. Et generaJitcr,quoties padum d iure communi t^ motum cft,feruari hoc non oportet.nec legatum, nec iufiurandum lt;fc *No«oM hocadadum,*ne quis agat,* femandû, Marcellus librofecundo digc txéplarù ftotiun feribit,amp;fiftipulario fitinterpofitadehis,proquibus pacify babent. 'îo'i licet.feruanda non eft,fed omni modo refeindenda. Si anteiidi' tam hæreditatem pacifeatur quis cü creditonbus, ut minus foluatiif, padum ualiturum eft. Sed fi feruus fit,qui pacifeatur priufquàm liber» tatem amp;nbsp;hæreditatem adipifeatur ( quia fub conditionc feriptus fucrat hæres)non profuturum padum Vindius feribit. Marcellus autein H; bro decimoodauo digeftorum, amp;nbsp;fuum hæredem amp;nbsp;feruum neceffari um pure fcriptos,pacifcentes priufquàm feimmifceant, putat rede pa cifeirquod amp;nbsp;ucrû eft. Idem amp;nbsp;in extraneo hærede. qui fi mandatu ere» ditorum adieritrenam m andati putat cum habere adionem. Sed Si fi cjs (ut fupra retulimus )in feruitute padus cft,negat Marcellus.quoni' am non folet ei proficerc,fiquidin feruitute egit,poft liber rate, quotl in padi exceptione admittendu eft.Sed an doli ei profit exceptio,quar* ritur.Marcellus in fimilibus fpeciebus,licet antea dubitauit,tamen ad» mittit.utputa filiusfamilias hæresinftitutus, padus eft cum creditor!» bus;0c emancipatus adqt hæreditatcm.amp; dicic doli cum exceptione nd poffc. Idem probat,amp;fi filius duopatreeum creditoribuspaternis P^ duS

Avis ût.mm Sehuic doli exceptionem profuturam.Imô Sein ferno doli exceptio no eft refpuenda. Hodie tamé ita demum paâio huiufmo di creditoribus obcft:fi conuenerint in unum,amp; commun! confenfu de clarauerint,quota parte debiti content! fint. Si uero diffentiant ; tiuic prætoris partes neceffarite funt, qui dette to fuofequeturma!or!s par tis uoluntatcm.

MAiorem effe partem pro modo debiti, non pro numero perfex narû plaçait. Quod fi squales fint in cutriulo dcbiti;tunc pluti» um creditorum numerus præferendus eft.Innumero autemparicredi torum, authoritatem eius fequetur prstor,qui dignitate inter eos præ ceUit.Sm autem omnia undiq in unam squalitatem concurrant: hu« manior eft fententia à pnetore eligenda.hoc enim ex diui Marci refer» ptocoUigipoteft.

SIplurcsfint,qu!candcm habcntaftionem,unius loco habentur. iitputa fl plûtes fmt rei ftipulandi,uel plûtes argentarij,quorum nd mina fimul fada fiuitamius loco numerabuntur, quia unum debitum eft.Et cum tutores pupilli créditons plûtes conucn!unt;unius loco nu« mer antur, quia unius pupilli nomine conueniunt. Neenonamp;unustu« tor pluriumpupiHorum nomine, unum debitum prætendentium,fi conueneric.placuit unius loco effe. Nam difficile eft,ut unus homo du orumuicem fuftincat.Namnecis. qui plûtes aftioneshabet aduerfus cum,qui unam habet:plnrium perfonarum loco accipitut. Cumu« lumùebitiamp; ad plûtes fummasreferemus: fl uni forte multæ fummæ centum aureorum debeantur, alij uero unafumma aureorum quin« quaginta.Naminhunecafum fpedabimus fummas plûtes : quia ills exceduntinunam fummamcoadunats. Summs autem adplica« tedebemusetiam ufuras.

? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X. VLPlANVSiib.nn.ddediiïiMtt.

quot;O Eferiptum diui Marci fic loquitur,quafi omnes creditores debe-J^^ant conuenire. Quid ergo fi quidam abfentes fintfiium exéplum ptæfentium abfentes fequi debeant^Sed amp;nbsp;an priuilegarijs abfentibus hscpadio noceat, eleganter tradatur:fi modoualet padioamp; contra abfentes Et repeto ante forma à ditto Marco datam,diuu Pium referi« pfiffe:fifcû ^lt;5 in qs cafibus,in quibus hypothecas nonhabcat, Ôc este» ros priuilegiarios exemplum creditorû fequi oporterc. Hxc enim oîa in bis creditoribus,qui hypothecas non habent,côferuanda funt. nbsp;nbsp;Si

pafto fubieda fit pœnæ ftipulatio.' quæntur,utrunt pad! exceptio,lo« cûhabeat,an ex ftipulatu adiofSabinus putat ( quodeft üerius ) utraeç k iq ma

nia uti poffe, prout elcgcn^qui ftipulatus eft. Si tamèn ex cauffa pâ^ exceptione utatur.æquum efle acceptô eiim ftipdationé ferre. F» mnq! folemus diccre,doli exceptionem fubfidium effe padi exception nis.quofdam deniq^qui paâi exceptione uti non poffint, doii except one ufuros:amp; Iulianus fcribit,amp; aiq picriqj confentiunt. utputa fi pr^‘ curator meus pacifcatur,exceptio doli mihi proderiput TrebatiO ui“^ tur.qui putauficut padum procuratoris mihi nocet, ita etiam ^deiTo QXI. PAVLVSlib.m.adediâum.

N Am amp;nbsp;nocere côftat.-fiuc ei mandaui,ut pacifeeretur: fine ôiK’* um rcnim mearum procurator fuit,ut Puteolanus libro prin’^ adfeflbrum feribit: cû placuerit eum etiam rem in indicium deducer®’ xiii. PAVLVS iit.ni.dddiÆiw.

OEd fl tantum ad adioncm .peurator fadus fitconuentio fada don” no non nocet, quia nec folui ei poteft. Sed fi in rem fuam datus fit procurator.-loco domini habetur A idco feruandum erit padum con* nentum.

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XV. PA VL VS lib. W.adediaum.

SI cum emptore hæreditatis padum fit fadumA uenditor hacredit* tis petat:doli exceptio nocet. Nam ex quo referiptû eft à diiio Pif, unies adiones emptori hæreditatis dandas: merito aduerfus nendi' totem hæreditatis exceptione doli mali debitor hæreditarius un po* teft. Sed fi inter dominum rei uenditæ amp;nbsp;emptorem conueniffet: ut h® mo, qui empnis erat,redderetur ei, qui pro domino rem uendidit: pC“ tenti ei precium, doli exceptio nocebit.

SI tibi decern mutua dem A pacifcar, ut mihi uiginri debcantur: fl® nafeitur obligatio ultra decçm.Re enimnon poteft obligatio cofl' trahi, nili quatenus datum eft. nbsp;Quædam adiones per padum ip^®

inre tolluntur.-ut iniuriarum,item furti. De pignore iure honor»' rio nafeitur ex pado adio:tollitur autem per exceptionem, quoties p» cifcaraie petam. Si quis pacifcatur,ne à fe petatur.-hæredi exceptie non proderit. Si padus fim,nc à meaióue à Titio petatur: non próde* tic Titio,ctiam fi mihi haeres cxftirerit. quia ex poft fado id conhnv^' ü non poteft. Echoe lulianus feribit in pane, qui padus erat, ne à ft.

’ TIT. XIIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T9 nftieifilUfm pctcrctnrxnmfilia paths hxrcsexftitiffet. Paftum con uentum cum uenditore faâum Ji intern conftituatur: fecundum pin« num fententiam amp;emptoriprodeft ,amp;hociure utinos Pomponius fcribit. fecundum autem Sabini fententiam, etiam ft in perfonam con teptum^ft, in emptore ualet. Idem exiftimat, amp;nbsp;ft per donationcm fucceffio fafta fit. Cum poffeffor aliens hsreditatis paftus eft ,• hx« redi ( ft euicerit ) nelt;$ nocere, neq? prodeffe, plericg putant. Si films feruusue pacifeanmr ,ne à pane dominóue petatur ;

Slue de co pacifeanmr, quod cum ipfis : fine de eo,quod cum patlC dominóue contraftum eft;

ADquirent exceptionem. Idé eftSe in his, qui bona fide fetuiuiit. Item ft filiusfamilias paftus fuetit, ne à fe petatur: proderit ci, St patri quolt;5,ft de pcculio, VX X. C AIV S lib. l. ad edidum prouindate.

ET haeredi patris uiuo filio.poft mortem uero ftlq.nec p.itri.nechs tedi cius, quia pfonale paftu eft. Quod ft feruus,ne a fe petatur, pa ftus fuctit.-nihil ualebit paftum. de doli exceptione uideamus. Et qui« dem fi in rem pacifcatur,prodetit domino,Sc hsredi eins pafti conuen h exceptio. Quod ft in perfonam paftum conceptum eft: tunc domino doli fupereft exceptio. Nosautciis,quiiiinoftrapoteftate funt, • pacifeendo prodeffe non poffuraus.-fed nobis id profutueufn,fi nomine corum conueniamiK, Proculus ait.quoditareftedicitut, fiinpaci. feendo idafturnftt. cstcrum ftpacifcar,neâTitiopetas:deindeaaio nem aduerfum me nomine eins inftitnas:non eft danda pafti conuen* ti exceptio.nam quod ipfi inutile eft,nec defenfori competit. lulianus qup^ fenbit, ft pater paftus fit, ne à fe, neûe à filio fuo p«atur : magis ' cffc,ut pafti exceptio filiofamilias danda non fit, fed doli profit. Fi* liafamilias pacifei poteft,ne de dote agat, cum fui nuis effe cœperit. Item filiusfamilias, de eo, quod fub conditione fibi legatum eft, refte pacifeituT. Inhis,quieiufdem pecunis exaftionem hahent infoli« dum, uel qui eiufdem pecuniæ debitores funt:quatchus alq quoeç pro fit uel noceatpafti exceptio, quæritur. Et in ré pafta omnibus profunt, quorum obligationem diffolutam effe cius,qui pacifeebamr, interfu=gt; it.itâ^ debitor is conuentio fideiufforibus proficiet.

NIfi hoc aflum eft,ut duntaxat â reo non petanir : tune enim filt;JC‘ iuffor exceptionenon utetiir.

T^Idei ufforis autem conuaitio non proderit reo; quia nihil interet r clus â debitor« pecuniam non pen.und ncc confideiuflonbus pro cierir.nelt;$enim qiioquo modo cuiufejintereft, Cu alio conuenrioft da prodeft/ed nic demumreum per cu, cm exceptio dat, principalitet ei,qui padus cft,pficiat;ficutinreo,pinittendi,amp;ns,qui pro co obliged

ET fi fideiufToi intern fuam fpoponderit. hocehim cafu fideiuffoC pro reo accipiendus eft; amp;nbsp;padinn cum eo fadum.cureo fadiyo die uidctiir. XXV. l D E M lib. 111. ad ediäum.

I Dein in duobus reis proinirtend) Aduobus argentarijs foerjs. Prr fonale paduin ad aliumnon pertinere,qucmadmodum nec adh«* redein,Labeo ait. Sect quamuis fidciuffohs padum reo non profit.-plc' tuneg tarnen doli exceptionem reo profuturam.Iulianus fcripfit: XXVI. VLPl AN VS IiEllIl. adrdiHim.

Videlicet fl hoc adiun eft,ne à reo quclt;j petatnr.idem amp;nbsp;in confi* dciuftbribus eft.

Slunuscxargcntariisfocijscuin debitore padus fit;an etiam alteri noceat exceptiofNerariiiSjAtilicinus, Proadus aiuntjiec fi in rent padus fit,alteri nocere. tantum enim conftitunim,utfolidii alter pet* re poffit.IdemLabeo.Namnecnouarealium poffe,quamuis eired* foluatur. fic enim amp;his, qui in noftra poteftate funt, rede folui quo^ crediderint.licetnouare non poftint; quod eft uerum. Idem^in duo» bus rcis ftipulandi dicendum eft. nbsp;nbsp;Si cum reo ad certum tempus pi*

di ofada fit;ultr.a neq? rco,neq; fideiuffori proderit. Qciod fi fine peifo» na reus pepigerir, ne à fideiuftbre petatur; nihil id prodcffe fideiuftori quidam putant,quan^ id rei interfit.-quodea donum ei debeat corn* petere exceptio,qua:arco. Egodidicipredefle fideiuffori exceptio* nem.non fic enim illi per libcram perfonam adquiri.quain ipfi, qiu pi dus fit,confnli uidetur. quo iure utimur. nbsp;nbsp;Padus, ne petcret; pofte*

conuenir.ut peteret. priu.s padum per pofterius elidetur ; non quidem ipfoiure/icut roHiturftipulatio per ftipularionem, fihocaflumeft: quia in ftipulationibus ius continetur,in paflis fadum uerfatur. Scidco replicatione elidetur exceptio Eadem rarione contingit,neamp; fidciufto ribus prius padum pro fit. Sect fi padum cóuentum tale fuit.quod aflio iiemquocp tollerer ( ueluti iniuriarum ) non poterit poftea pacifeendo cfticerc,utagipoflit. quia optima aflio fublata eft, amp;nbsp;pofterius paß’* ad 3010*

a^aftîonefnrcparandamîncfficaxcft.non cnimex pafte iniutiarum aftionafdtur.fedexcontumclia.Idemdicimusamp;inbona: fidci con« traftibusji paftum conuentum totam obligationem fuftnlerit, ueluti empti.non enim ex nouo pafte prior obligatio refufeitatur.• fed profi« eit paftum ad nouumcontraftum. Quod finon^ut tollerer totû con« traftum,paftum conuentum intercefTit/ed ut minueret; poftetius palt; ftum poteft renouare primü contraftum. Quod amp;nbsp;in fpecic dotis aftio« nis proccdcrepoteft.putapaftämmulierem,ut pro:fente die dos red« dexetur.'deindcpacifci.ut tempore ei legibus dato dos reddatur. incipi et dos redire ad ius fuum.Nec dicendum eft,deteriorem conditioncni dotis fieri per paftnm.quoties enim ad ius,quod lex naturae eins tribu« it,de dote aftio redit.-non fit cauffa dotis detcrior, fed format fuæ reddf tut. hxc amp;nbsp;Scaeuolac noftro placuerunt.. Illud nulla paftione effici po teftaredolus'maluspracftentr.-quamuis fiquis pacifcatur,nedcpofiri , #gat,*ui ipfa id paftusiiideatur,nededoloagat;quodpaftü prodcrit. r* ’^^ Pafta,qux turpem cauffam continent.non funt obferuanda;uclu« ti fi pacifcar,nc furti agam, uel Iniuriarum, fi feceris. expedit enim ti« meri furti uel iniuriarum poénam. Sed poft admiffa bate parifei poffu-mus.ltcmneexpiarinterdifto VNDE Vi;quatcnuspublicacauffant contingic,pacifci non poffumus.Et in fumma : fi paftum conuentum 4 re priuata remotum fit,non eft feruandum. Ante omnia animaduet tendum eft: ne conuentio in alia re fafta, aut cum alia perfona, in alia re aliaue perfonanoceat. nbsp;nbsp;Si cum mihi decern debercs,pcpigcio,nc ate uigintipctam:indcccmtibi prodeffepafti conuenti uel doliexce« ptionem placet.Item fi cum uiginti deberes,pepigerim, ne decern pc« tam:efficerecxccptioncmmibiopponendam,ut tantum rcliqua de« cem exigere debeam. Sedfi ftipulatus decern aut ftiebum, decern pa* ftusfim,6(petamfticbüautdecé:exceptioncpafti conuenti intotunt obftaturi.Nam ut folutione,petitione,amp; acceptilationeunius rei tota obligatio folucrcturata quoqjpafto conuento de unarc non petenda interpofito.totam obligationem fubmoueri.Scdfi id aftum inter nos fit,ne decern mibi,fed ftiebus Dræftetur.poffe efficaciter de fticbo agi. nulla exceptione opponeda.iae eft, amp;nbsp;fi de fticbo non petendo couine ïit.Sed Q generaliter mi hi bominé debeas,amp;pacifcar,ne ftiebum peta: ftiebumquidem petenti pafti exceptio opponetur : alium autem bo« miné fi petam,refte agam. Item fi paftus,neb3ercditatem peterem, fingulasres utbxres pctam:CX eo.quod paftum crit,pafti conuenti ex ceptio aptanda erit. ^emadmodum fi conuenerit, ne fundum pete« icmÄ ufumftuftum petam:aut nc nauim xdificiumue pctcré,amp;: diffo lut is ijs, fingulas res petam. mfi fpccialitet aliud aftum eft. nbsp;nbsp;Si acce«

ptikiti® fnutilis fiut.tadta paftione id adû uidctiir,ne peterctur. Sc^ uns hxredi poft adituro nominarim pacifci nou poteft,qiiod uondutn dominus is fit;fed fi in rem padtum couentnm faâû fit, hxredi adquiri poteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X x V n l. CAIVS libA.ad ediHum prounKiale.

COntra iuris ciuilis régulas pafta conuenta rata non habentur ; tie« luti fl pupillus fine tutoris authoritate padus fit, ne à debitore fuo peteret,aut ne intra certum tempus ( ueluri quinquenniu ) petcret. nam nec folui ei fine tutoris authoritate poteft. Ex diuerfo autem fi pu pilluspacifcattu:,nequoddebet,afe petatur;rarum habetur padutn conuentum.quia meliorem conditionemfuam facere efetiam fine W tons authoritate,conceflinn eft. nbsp;nbsp;nbsp;Si curator furiofi aut prodigi pa*

dus fipnc à fiiriofo aut prodigo peteretur .longe utile cft.cisratoris pa» dionemrecipi/ed non contra.Si filius autfenuis padus fit,ne ipfe pc» terecinutile eft padum. Si uero in rem padi fnnt, id eft ne ea pecunia i peteretur.irapadioeorumrata habenda eriraduerfus pattern domi» niimuc, fl liberam pécule adminiftrationê habeant;amp;: fi ea res, dequa padi finit,pctulians fit. Qpod amp;nbsp;ipfum non eft expeditum.Nam ciiffl uerum eft.quod St-Juliano placer.etiam fi maxime quis adminiftratio nem peculr) habeat conceffam,donandi ms eum non habere.-fequitur, lit fi dohandi cauiTa de non petenda pecunia padusfit, non debeat ra* turn haberi padum eonuentum. Quod fi pro eo^ut ita pacifceretur:a!i ’'alias.co quid,in quo non minns,uel etiam amplius effet,*eonfecutus fuericra* içcuuuÿ tahabendaeftpadio.

Sin autem dominicain pecuniam crediderit: quod credendi tempo re padus eft,ualerc Cdfus ait.

IN petfona tarnen filijfamilias uidendum eft; ne aliquando, amp;fi pa* dus fit,ne ageret, ualcat padio: quia aliquando filiusfamilias haltet cdioncm,ueluri iniuriarum. Sed cum per iniuriam filio fadi, habeas amp;nbsp;pater adionem ; quin padi o filq nocitura non fit path agere uolentigt; dubitare non oportet. Qui pecuniam à feruo ftipulatus eft, qu-iru fibi Titius debebat^ fi â Titio petat ; an exceptione padi conuenti ruh' moueri amp;nbsp;poffit amp;nbsp;debeat.-quia padus uidetur, ne a Titio petat : qu^fi* ♦ tumeftc'Iuli.'uiusitafiibmouendumputat.fiftipulatoriindominun* alias, ie jftjus ferm de peculio adio danda eft;* id eft fi iiiftam cauffam «^ oejij. tercedendi fecuus habuit ,quia forte tantandem pecuniam Titio deb« it. Quod fi quafi fideiuffor interuenit ex cauffa, qua in peculium a®® non darenw; non effe inhibendum creditorem, quonuhus a Titiopc' Ut.Acque adlo modo prolübeti cum debeie^ fi eum fauum fibcruj*

TIT. XUII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«5

effe crcdidiffet. Si fub conditione ftipulatns fucrim i te, quod mihi Titius pure debebat: an deft ciente conditioneJR à Titio pctam,excepti» one pafti conucnti amp;nbsp;poffim amp;nbsp;debeam fubmoucric'Sc magis cft,ex cep tionem noneffe opponendam.

XXXI. VLPIANVS libA.eidedid.adiUimcuruliim» PAcifci contra ediftum ædilium airulium omnimodo licenfiue in ipfonegotio uenditionis gerendo conueniffet.fiue poftca.

^ qnoq; competereexceptionem.-propterreiperfonamplacuifi ne mandati ludicio conueniatur.Igitur fi mandati aftio nulla fit(fortc fidonandi animo fideiuffcrit)dicendum eft, nóprodeffe exceptionem fideiuffori. xxxin. CELS vs Ift.i.Dfp/bn»».

A Vus neptis nomine, quam ex filio habebat, dotem promifit: amp;nbsp;TV paftus eft,ne à fe,neue à filio fuo dos peteretur. ft à cobaerede filij dos petetur.-ipfe quidem excephone conuentionis tuendus non crit.-fi* bus uero exceptione conuentionis rede utetur. quippc baeredi confuli conceffum eft. nee quidquam obftat: uiu tantum ex hæredibus proui« dere,ft hsres fadus fit.-cxteris autem non confuli.

IVsautem adgnationis non poffepaftorepudiari .Tion magis,quam ut dicat quis,nolle fuum effe ; luliam fententia eft.

TResfratres Titius,Mæuius SiSeiacomuncm bacreditatem inter fe diuiferantnnftrumentis jnterpofiris, quibus diuififfe materna baeveditatem dixerunt, nibil'cpftbi commune rcmanfiffc cauerfit. Sed pofteaduo de fratribus,ideft Mæuius amp;: Seia,qui abfentes erant tempo re mortis matris fuæ.-cognouerunt pecuniam auream à fratre fuo effe ♦fubtradam,cuius nulla mentio in inftrumento diuifionis contineba= *aî's. fub tur.Quxro,anpoft paftu diuifionis, de fubtraöapccunia,fratribus ad= repti. « uerfusfratremeópetataftiofMODESTINVS refpondit,ftagcntib9infra., ob portionem eius ,quod fubteptum à Titio dicitur : generalis padi conuntti exceptio ijs,qui fraudem à Titio cómiffam ignorantes tranf« cgcrunt,obiciatur:de dolo utilité r replicari poffe.

SIcumfundummeum poffidcres,conucniffet mibi recum,'ut eius poffeffionemTiciotradcres:uindicantem eum fundumdte.non aliter me conuentionis exceptione excludi debere;quam ft aut iam an te tradidiffesraut fi tu a cauffa id inter nos conueniffetA per te non fta*

XXXVII. PAPIRIVS IVSTVSlib.U.mnfhtutleM-IMperatores Antoninus amp;nbsp;Verus refcripferunt-debitori rcipublicsf à curatore remitti peciurias non poffe.amp; cum Philippéfibus rennf' fa: effentjeuocandas.

IXXX V11 r. P APINIA N Vs lA.n. qu^ltonum. Vs publicum priuatorum paftis mutari non poteft.

VEteribus placct.-paftioncm obfcur.im,uel ambiguam uenditori, Ôcquilocauitjiocere: in quorum fuit potcftatcjegem apertiut çonfcribcre. XL. IDE. Mlib.y.rej^onforum.

TAlepaâum.PROFiTEOR TE NON TENERi,nonînpcW fonam dirigitur .-fed cum générale fitjocum inter hæredes quolt;5 Ürigantes habebit. nbsp;Qui prouocauit,paâus eft.intra diem certum p«

cunia,qua tranfegcrat,non foluta.iudicatis fe fatisfadurum, index ap' pellationis,nullo alio de principal! cauffa difeuffo, luftam conuentio* ilcm,ueluti confeffi,fequctur. nbsp;nbsp;Poft diuifioncm bonorum amp;nbsp;îcris ali

cnijfinguli creditores à fingulis hæredibus, non interpofitis delegatio* Iiibus,infolidum ( utconuenerat ) ufuras acceptauerunt.aâiones,quaî aduerfus omnes pro partibus habet,impediendæ non crunt.fi non ßn^ guli pro fide rei geftæ.totum debitum fingulis offerant. Pater, qui doté ^mifit; padus eft, ut poft mortéfuâin matrimonio fine liberia defundafilia,portio dotisapud hæredemfuum fratremmaneret. es conuentio liberis à focero poftea fufceptis,amp; hxrcdibus teftamento tlt; Iidis,per exceptione doli proderit: cum inter contrahentes, id adu fit ut hæredibus confulatur.amp; illo tempore,quo pater alios non habuit,iil fratrem fuum indicium fupremum contuliffeuideatur.

Si intra ilium diem debiti partem mihi folueris,acceptum tibi refi' dnumferamAte liberabo. licet adionem non habeat,padj tarn« cxceptioncm competere debitor! confiât.

INterdebitoremamp;: creditoremconuenerat: ut creditor onus tribnri pracdq pignorati non agnofcerct,fed eins foluendi neceffitas *debito ai ids au j.g j^ fpedarer. Talem conuentionem, quantum ad fifci rationera,noti debito» ç^g feruandam refpondi. padis etenim priuatorum formam iuris fi’ *®®’ • nbsp;nbsp;nbsp;fcalis conuelli non placuit.

IN emptionibus fcimus,quid præfiare ucnditor debcat, quidtp excó trario emptor. quod fi in contrahendo aliquid exceptü fiicrit, id fel uaridebebit.

CVm in co effet pupillus,ut ab hxreditatc patris abftinerct ; tutor cumpleriflt;5 creditonbusdecidit, ut certain portionemaccipe» rent. Quxro,an amp;nbsp;tutor idemq; creditor patris,eanaem portionem re* tinere dcbeatfRefpondi. eum tutorem,qui exteros ad portionem uo-caret,ea4em parte contentum effe debere.

PAftum inter hxredem 8lt; Icgatarium faóum.ne ab eo fatis accipl-atur( cum in Semeftribus relata eft conftitutio diui Marei,feniari in hoc quoeç defunâi uoluntatem ) ualidum effe conftat: nee à Icgata» rio remiffa hxredi fatifdatio per paclioucm,ex poenitentia reuocari dc, betxum liceat fui iuris perfecutionem, aut fpem futurae perceptionis deteriorem conftituerc,

X L V11. S C AE V O L A lit.I. nifffioruM. EMptor prxdq uiginti cauerat fe folututum, amp;nbsp;ftipulanti fpopon« derat.pofteauenditor cauerat fibi conueniffe,ut côtentus effet tre decimA ut ca intra prxfinita tempora acciperet.debitor ad corum fo* lutionemconuentus,paftus eft; fi eafolutaintra prxfinitum tempus non cffent,ut ex primacautione ab eo petitio effet. Quxfitum eft, an turn pofteriori pafto fatisfaftum non fit: omne debitum ex prima eau tione peti poffit c* Refpondi fecundum ea, qux proponeretur,poffc.

L.TitiusC. Seium*numularium,cumquorationemimplicitam afs*men habebat: propter accepta amp;nbsp;data debitorem fibi cohftitait,amp; ab eo epU fulaiiü. ftolamaccepitinhxcuerba. EX RATIONE MENSAE, QVAM MEx CVM HABVISTl VSQJ^E IN HVNC DIEM EX CONTRACTIBVS PLV RIMIS, REMANSERVNT APVD ME AD MENSAM MEAM TRE-CENT A ET OCTOGINTA SEX,ET VSVRAE,QyAE COMPETIERVNT. SVMMAM AVREORVM.QVAM APVD ME TAClTAM HABES, RE-ÏVNDAM TIBl.SI QVOD INSTRVMENTVM A TE EMlSSVM, CV-IVSCVNQVE SVMMAE EX QVACVNQVE CAVSSA APVD ME RE-MANSIT: VANVM ET PRO CANCELLATO HABEBITVR. Quxfitum , eft,cumL. Titius ante hoc chirographum C. Seio * numulano man« ars*men daucrat,ut patrono eius trecenta redderet: an propter ilia uerba epifto fidario. ix,quibus omnes cautiones ex quocun^ contraftu uanx amp;nbsp;pro cancel« larisuthaberentur.cautncft: neef ipfc,ueqifilms eius eo nomine cóue«, niri poffit f Refpondi. fi tantum ratio accepti atej expcnfi effet corn-putatx esteras obligationcs mallere m fua cauffa.

Ntraditionibusreru quodcuneg padum fit, iduaJere manifeftiflÏ* mumeft. XLIX. VLPl AN VSlib.XXXVI.4iiSdW«B»n.' Slquis crcdideritpec«niam,amp;padusfit,utquatenus faccre point debiror,catenusagat; an padum ualeate’amp;magis eft,hoc padum iiaiere.neccnimimprobum,amp;fiquis hadenus defidcret conuejari» quatenus facultates patiuntiu.

NOn impoflibilc puto in contradibus depofiti^commodati, lot* tiA exteris fimilibus hoe padü: N E F A C i A s F V R E M, V E1* tVGlTiVVMSERVVH MEVM: hoc cft,ne follicites, ut fut fiat» nel fugitiuusfiat; ne itanegligas feruum, utfur effidatur. Sicut cnii® ferui corrupti adio locum habet.-ita poteft etiam hxc padio locum ha berc,qux ad non corrumpendos fer uos pertinet.

EPiftoIa,quaquiscohacredemfibialiquem cauit.-petitionem nol* lam aduerfus poftefforé return hxreditariarum dabit. Si intet debitorem Si: eum,qui fundum pignoratum à creditore, quafi debitoquot; ris negocium gerens,cmit;p]acuerit,uthabita compenfatione frudO* um/olutofcf;eo,quodrcliquum deberetur, fundus debiron reftitHCte* turetiam hxres pado,quod defundus fecit,fidé prxftare debet. P** dum ,nr fi quas fummas propter tributiones prædrj pignori nexi fada* creditor foluiffet,i debitore rcciperctA ut tributa eiufdem prxdij de‘ bitor pcndcrcr;iuftum eft,amp; ideo feruandum. nbsp;nbsp;De inofficiofo path^

teftamento adurus;ut ei cerra quanritas,quoad uiueret hxrcs,praeftare tur:padus eft.produci ad perpetuam prxftationem id padum poftfly banir.rcfcriptumeft.'ne^iiue ullo,nclt;5xquitate taledefidenumad^ mitti.

SVmptus quidem prorogate litiganti, honeftum eft: pacifci afit gt;nbsp;of nonquantitas co nomine expenfa cum ufuris licitis reftiniatui,*t^

Sesuok apud Iidianum lib.XXXU,notât, fi paâus fim, ne Wichum, qui mihi debebatwr, petamaion intcUigi morä fieri ; mortuoi^ fticHo non teneiireum.qui ante paftumnioram non fecerat. - .

SI debitor fit fr uâuar lus : amp;nbsp;pacifeatur feruus, in qno ufumfruâum habet,neabcopetatiir .•pacifeendo meliorem condirionem eins facit. nbsp;nbsp;Ita amp;nbsp;fijcrcditor effet fniâuarius, Sepadus effet,ne peterenfet

nus autem fruduarius pacifceretnr,ut peteret: beneficio padi, quodfet nus iiuerpofuiffct,utiliter ad petitionern admitteretur.

SI conuenerit, ne dominus à eolono quid petat, amp;nbsp;iufta cauffa con« uentionis fueritaùhilôminus eolonus à domino petere poteft.

QVi in futurum ufutas à debitore acceperit.-tacite padus uidetur, ne intra id tempus fortem petat. Si ex altera parte in rem,ex altera in perfonam padum conceptum fuerit.ueluti ne ego petam,uel ne â te petatur:amp;haEres meus ab omnibus nobis petitionern habebit, Ô£ ab haerede tuo omnes petcre potcrimus.

Aß emptione,ucnditione,locationc,condudione,c5Eteris'q} fimi« libus obligationibus: quin integris omnibus,confenfu corum, qui inter fe obligati funta^ecedi poffît; dubium nó eft. Ar'ftoni hoc am= pliusuidebatur.fi ea,quæ meexemptopræftaretibioporteret,præfti tiffem:amp;: cum tu mihi precium debcres,conueniflet mihi tecum,ut rut fum prxftitis à te in rem uéditam omnibus,quæ ego tibi præftitiffem, precium mihi non daresautp mihi præftitiffes:preciumte debere defi nerc. quiahonaefidei,ad quam omnia hxcrediguntur,interprctatio hanc quo^conuentionem admitterct.NcC quid§ intereffemtrum integris omnibus,inquibus obligati effcmus,conueniret, ut ab eo nego= cio difccdcretur. an in integrum reftitutis ijs,quæ ego tibi præftitiffem, confentiremus, ne quid tu mihi eo nomine præftares.Illud plane con-uentionc,quæ pertinet adrefoluendum id,quod adum eft,perfici non poteft:uttu,quodiam ego tibi præftiti, contrapræftarc mihicogaris. quia co modo non tarn hoc agitur, ut à priftino negocio difeedamus; quam ut noux quædam obligationes inter nos conftituantur.

PEr quos adquiti nobis ftipulationibus poteft.-per eofdé padis con-uentis mchorem conditionem noftram fieri poffe placet.

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lix. PAP YRI VS 1VSTVS hkvm.con^fclionttMi.

JL^peratox Antoninus AiüdioCaffiotefcnpüt. Si creditorcs parati ' - . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fint.

fint, pattcfti ex bonis ( licet ab extraneo ) eónfequi ; tatiönCfti haben* dampriusucceffariarum petfonarum,fi idonexfint.

NEmo pacifcendo efficcre poteft,nc fibi locum fuum dedicarcH' ccatrautnc fibi in fuo fepclire mortuum liccat.-aut nc lucino i» ïiitoprxdium alienet.

SI leus.poftquâm padiis eft i fc non peti pecuniam, ideoep eoepit 1^ pafliun fideiuffori quoqj prodeffe.paftus fit.uti fe peti liccatan uti liras prioris padi fiiblata fit fidciuflbri,quxfitum eftfSed iierius eft,ft* mei adquifitam fideiuffori cxccptionempaftiulterius inuito extol* qiieri non poffe.

VI tranfigit,quafidcredubia,amp;Iitc Incerta,nclt;$ fini» tranfigit.qui ueropacifcitur,donationiscauÉferem ceP tam,amp;iudubitatam libcralitatc remittit.

TRanfaftumaccipcrcquispoteft,nonfolumfi Aquiliana ftipnl* tio fuerit fubiedajed amp;nbsp;fi padum conuentum fuerit fadum.

IMpcratores Antoninus amp;nbsp;Verus itarefcripferunt.Priuatis padio nibiis non dubium eft, non Ixdi ius exterorum. quare rranfadio ne,qux inter hxredem amp;nbsp;rnatrem dcfundi fada eft: neqj teftamentuin refciffum uideri poreftareep manumiffis.uel legataris adioncs fus ade pts finit. Quarc quidquid ex teftamento petunt.fcriptum hxredé coa iicnire debent.qui in tranfadione hxreditatis, aut cauit fibi pro onen* bus hacreditarijsraut fi non caui t,non debet neghgentiam fuam ad alie nam iniuriam referte. nbsp;nbsp;Cu tranfadio propter fideicommiffum fada

effet,poftca codicilli reperti funt.quxro;an quanto minus ex tranfa® one confecuta mater defundi fuerit,quam pro parte fua eft: id ex fidei* cómiffi cauffa eónfequi debeatc' refpondi debere. Debitor,cuius pi' gnus creditor diftraxerat.-cûMæuio, qiüfelegirimum créditons h^' redem effeiadabat,minimotranfegit. poftca teftamento prolato, Se* pticiumhæredem cflè apparuit. quæfitum eft; fi agat pignorariciade« bitor cum Septitio.an is uti poffit exceptione tranfadionis fads cun’ Mæuio.qui listes eo tempore non fucrinpoflitk^ Septitius pecunia®» , qux Mæuio uthæredi à debitore niuneratafuit, condidionctepétde.

quafifubpmextu hxreditatis accepta C* Rcfpondifeaindumca,qux proponcrentur 4ion poffe.-quia necg cum eo ipfe tranfegit, ne^ negoci urn Septicq Maeuius gereus accepit.

AQuiliana ftipulatio omnino omnes præcedétcs obligationes no uatA perinnt.-ipfa'q^pcrimitur per acceptilationem, amp;nbsp;hoc iurc utimur. ideoqj amp;nbsp;legata fab conditione relifta,in ftipulationé Aquiha«

CYm Aquiliana ftipulatio interponitur, qua: ex cófenfu redditur: lires,de quibus non cft *cog^tatum,in fuo ftatu retinentur. libéra j^||^5*^(j, litatein enim captiofam interpretatio ptudenhum fregit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enitum.

ET poft rem indicatam tranfadio ualet: fi uel appellatio interceffe« rit,uelappellaripotuerit. Sifidciufforconuentus Secodemna tas tuiffet, amp;nbsp;mox reus tranfegiffet cam eo,cui er at fideiuffor condem natus;an tranfadio ualcat, quaeriturc’ puto ualere.quafi omni cauffa, amp;nbsp;• adaerfas rcam,amp; aduerfus fideiafforem diffoluta. Si tarnen ipfe fide« iuffor condemnatus tranfegit: Sc fi tranfadio non perimit rem ludica« tam.tamen eo,qaod datum eft,releuari rem indicatam oportet. Vfeg adeo aatem qaod datum eft, etiam fi non proficit ad tranfadionem, extenaat tarnen rem indicatam: at inde fit Sc edidam 8crefcriptum,cit ca alimentorü tranfadionem citrapraetoris authoritatemfadam^ut qaod datum cft, proficiat ad alimenta; ita ut fi quid amplius ex cauffa alimentorü deberi poteft,id præftetur.-quod aiit datum eft,imputetui.

CVm hi,quibus alimenta relida erant,facile tranfigerent,conten« ti modico præfente;diuus Marcus oratione in fenatu recitata effe cit,ne aliter alimentorum tranfadio rata effet, quam authore prætorc fada. Solet igitur prxtor interuenire,amp; inter confentientes arbitrari.-an tranfadio,uel quæ admitti debeat.Eiufdem prxtoris notio ob traita* dionem ent:fiue habitatio,fiue ueftiarium,fiue de prædijs ali mentum legabitur. Hæc oratio pertinet ad alimenta,quæ teftamento uel co dicillis fuerint rclida.Idc erit dicendum, Sc fi mortis cauffa donata fint: uel ab eo,cui mortis cauff adonata fint,relida. Sed amp;nbsp;ft conditionis im* plcndx gratia relida funt:adhuc idem dicemus.Planè de alimétis,qux non mortis cauffa data funt,licebit amp;nbsp;fine prætore authore tranfigere.

fta.-oratio locum habet. Sedamp; finonfuerint perpcniorclifta, ffdi^'lquot;^ ad annos certos.-idemeft. Si intégraquanritas aJicuifucritlcgaW»^ ex ufuris eius fe alat,amp; mortis tempore pecunias reftituatmon ceiTabif oratiodiect non in annos fingulos uideatur id reliftum. Sed amp;nbsp;fi fit t«l‘ 'ta quanritas reliftaTitio,uelres, ita ut inde alimenta Seiopraeftent^’^' magiseft,uttranfigere poffît. necenim tranfadione Titqminuuntu^ alimenta Sefj. idemep cjtamp; fi per fidei commiffum alimenta ad hoc 1^ gatario fuerint relida. Earn tranfadionem oratio improbat,qu3C ilt;* circo fit,utquis repræfentatam pecuniam eófumat. Quid ergo fi lt;ï»*Ï titra prætoris authoritatem tranfegerit,ut quod per fingulos annos t' relidum erat, confequecetut per fingulos menfes: aut quod per fingi* los menfes ei relidu erat,mox confequeretur per fingulos dies f QjP'’ deinde fi ira quod eófummato anno accipcrer,ut initio anni confeqn^ returc’óc puto earn tranfadioné ualere.quia meliorem condirionem f“ am tali tranfadioné alimérarius facit.noluit enim oratio alimenta f^ tranfadionem inrercipi.Nihil autem intercft.utrfi libertini fint,quibu* alimenta relidafiuir.an ingenui:fatis locup!etcs,an minus. Vult iggt;‘ tur oratio apud pratoré de iftis queri.in primis de cauffa tranfadioiiiS» deinde de modo,tertio de perfonis tranfigentin. In cauffa ent inquit®* dû,qiiæ cauffa fit tranfigendi. fme cauffa em neminé tranfigenté audid praetor. Cauffx huiufmodi ferè folent allegari. fi alibi domiciliü haereS, alibi alimérarius habcat : aut fideftinct domiciliü träsferre alreruter e^ rü:a ut fi cauffa aliq urgeat prxfentis pecunix.aut fi à pluiibus ei alim^ tarelidafint,amp;minuratim fingulos cóuenire difficile ei finaut fi aW qua cauffa fit(ut plures folent inciderc.)quæ prætori fuadeat rranfadi' onem admittere. Modus quo^ pecuniae,qui in tranfadionem uenif» seftimandus eft.utpura quanritas tranfadionis.nam etiam ex modofi* destranfadionis aeftimabirur. Modus auté pro aetate eius, qui tr.infi‘ git,arbitr.anduseft,amp;ualetiidine. nam aliter cum pucro,aliter cumin* «ene,aliter enm fene tranfigi palam eft. conftat emm alimenta cum ni ta finiri. Sed amp;nbsp;perfonarum contemplatio habenda eft : hoc eft ciiiuJ «itaefint hi,quibus alimenta relidafuntrutnun frugiuitæ,âc qui alinS fiifficere fibi poffint. an fequioris, qui de alimenris pendeant.In perfo na autem eius,à quo alimenta relida funt, hxc eruntfpedanda: in qui* bus facultatibus fit, cuius propofiti,cuiuscf; opinionis. tune mi app.irc bit,nunquid circumuenire ueliteum,cu quo tranfigit. Qui rranfigitde alimentis,nó uidebitur netg de habitarióe,ncq; de ueftiario tranfegifc cu diuus Marcus etiam fpecialiter deiftis tranfigi uolucnt.Scd àf quiS de alimenris tranfegerit.nóhabebitneceffe,etia dehabitatione,uelcs* tens innigs «anfigexe. potent igitt«: «el de omnibus finuU^ud de qui* bufdain

bufda facerc tranfaftionem.De calceario qiioç.arbîtrio’prîctorîs trâfi gendum eft. Si uni pluiibusûe fundus ad alimenta fticrit reliftiis,iie« lint'cp cûdiftrahere.neccffc eft prœtorem de eins diftraftionc amp;nbsp;tranfa* Ôione arbitrari. Sed amp;nbsp;fi pluribus fiuidus ad alimenta fuerit rcliftus,amp; q inter fctranfigant.fineprætoris authoritate faöatranfaftio rataeffe non debet.Idem eft,amp; fi ager in alimenta fuerit obligatus.nam nec pi# gnus ad hoc datû,inconfulto prætore poterit liberari. Arbitratu præto« ns uel de uniuerfis alimenris,uel de parte eorû tranfigi oporterc,pluf^ manifeftu eft. Si prætor aditus citra cauffæ cognitioné,tranfigi per« nriferit.rranfaâionulliuseritmomcnti.prœtoricnim eares quaerenda commiffa eft/iô negligenda,nec donanda.Scd amp;nbsp;fi non de omnibus in quifierit, quæ oratio mandachoc eft de cauffa, de modo, de perfonis tranfigenriû.dicendumeft, quamuis de quibufdâ quxfierit,tranfadiO3 nem effe irrita. Sed nec mandate ex hac cauffa iurifdiâioné,ucl prac« fes prouinciæ,ucl prætor poterit. nbsp;nbsp;Tranfadiones alimentorû etiam apud procuratoré caefaris fieri poffunt, fi à fifco petantur alimenta, fe-cundu quæ apud præfedos ærarij tranfigi poteft. nbsp;nbsp;Si ai lis quidé effet

de alim entis, tranfadum autë de lire fuiffct:tranfadio ualere inconfui to prætore no poteft, ne circumueniatur oratio, fingi eni lires poterût, ut tranfadio etia citra prætoris fiat aurhoritaté. Si eidem alimenta,amp; praeterea Icgatû præfenre die datum fit.ôc tranfadû fuerit citra prætoris mithoritaté;idquod datu eftampntabimr prius in legatû,quod præferi te die datu eft.fuperfluu inalimentariâ cauffam eft. Si quis de alimert tis tranfegit fine prætoris authoritatc:id quod datû eft, in prærerita ali« méta cedet.ncc itereft.tantu in quantitate fit débita,quantû datû eft.-an minus,an etiâ plus, nam amp;nbsp;fi minus fit; adhuc tarnen id,quod in folutû datû eft,in prærerita altmenfa imputabit. Sanè fi is, qui de alimentis trâfegit,locupletior fadus fitea folutione.-inquod fad? eftlocuplctior, æquiffimv erit eius in eu dari repetitioné. nec enî debet ex alimo dâno * effe locuplctior. Si in fingulos annos certa quantitas alicui fuerit*reli *“ f^^i^ da:ueluti homini honeftioris loci falariû annuû,ucl ufusfrudus : tranfa *lt;f^“^ ^°” ƒ dio etiâ fine prætore fieri poterit.Cærerû fi ufusfrudus uel modieus ali^lt;”‘“2‘’‘^’ mentorû uicefitrelidus.dico tranfadióem citraprætore fada, nullius l°^‘^™ lt;•«* effe momenti. Si cui nô numus ad alimenta, fed frumentû anç oleü amp;nbsp;cætera,quæ ad indu funt ncceffaria,fuerint rclida.-nô poterit de his trâ« figere.fiue annua,fiue menftma ei relinquanmr.Si tarnen ita fine præ« tore tranfegerit,ut in uicé eorû numum quotannisuelquot menfibus ^cipcrct;amp; n«^ dié^ne^ modû permuuuit,fed tantu genusmel ex con ttario fi padus fiierit.ut in generibus alimenta acciperct, quæ in munis ' ô relidafiùffçiit.uci fi uinu pro oleo,ucl oleûf uino,uelgd aliud cornu ni q tauic.

tauit. uelnt fi locu pniiiratiit,ut quæ crant ei Rom« alimenta rdiftV^ municipio nel inproninda acdpet.uel contra; nel perfonam, ut quo** iplunbus eraracceptnrus,abuno acciperenue! alinmproalio débite* rem acciperethæc omnia habent difceptarionem prætorisA proutili* täte alimenrart) accipienda funr.Si ad habitationem certa fitquantita$ annua relifta: amp;ita fit tranfaftum fine pr«tore, uthabitatio praeftetui-ualet tranfaAio/iuia fruftus habitationis præftatur; licet nun« nel in* cendiofubieflatranfadioeft. Per contrariû quöcg fi pro habitatione» 411« erat reliâa,placuit certâ quantitaté præftari: tranfadio rata dtco* titra prætorem. IX. IDEM UbA.opmioniw.

aVi cum tutoribus fuis de fola portione adminiftrat« tutcl« fu* egeratAtnäfegerat.-aduerfuseofdemtutores experfona fratris un, cui barres exftiterat,agens:præfcriptione fad« tranfadionis nou fubmonetur.Tranfadio enim ( qu«ctin^ fit ) de bis tantum,de quibu® inter conuenientes placnitdnrerpofita creditur. Qui per fallaciaiu cobæredisjgnorans uniucrla.quæ in uero crant, inihumentüm mnft dionisfine Aquilianaftipularione inrerpofuit.'non tampadfeitur,^ decipitur. nbsp;nbsp;nbsp;Ei qui nondum certus ad le querelam contra partis teftJ

mentum pertincre,dc alrjs cauffis cum aduerfarqs pado tranfegit; tan* turn in bis interpofitu padumnocebit, de quibus inter eos adum effe probatur. fiquidem in bis tantum tranfadio obeft (quamuis maiorui* gintiquinf^annis cam interpofuit) de quibus adum probamr. nóaiiW quorum adiones compcrere poftea compertum eft.iniquum eft enid pcrimi pado id,de quo cogitatum non docetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

X. IDEM lib.l.rcjj)onforum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

DE re filiorum,qiios in poteftate non babuit,trafigcntcm patreiU minime eis obeffeplacuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Pon rem iudicatam,étiamfi pronocationon eft inrerpoftarta* menfinegetur indicatum efle, nel ignoraripoteft,an iudicatuin fit; quia adhuc lis fubeffe polTitjtranfadio fieri poteft,

NOn eft ferendus,qin generaliter de his,qu« teftamento ei rehda funt,tranfegerit; fi poftea caufletur de eo folo fe cogitaffe,qiiod prima parte reftamenn,ac non etiamquodpofteriore legatumfit.Si tarnen poftea codidlliproferuntiur, non improbe mibi didurus uide« tiir.-deeo dumtaxat fecogitaffe,quodillarum tabularum, quas tuiiC houerit, fcriptura continerenu:.

NX111. AE M Y LI VS M A C E R ÏA.Lai L.uicrßmamhlt;ereditituii1. VJli procuraroru principisjnconfulto principe, tranfigere heet. Scsuoli

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X IH1. S C AE V O L A lÆ J. ref^onforut/i. COntrouerfu inter legitimum amp;nbsp;fcriptiim hæredem orta eft: ea'cp rrjuiaftione fada,certa lege finira eft.quæro^creditores que con-uenire poffintc'Refpondi. fi ijdem creditores effent, qui tranfaftionem feciffentrid obferuandi'i effe de ære alieno, quod inter eos conueniffet. Si alq creditores effent.-propter incertum fucceffionis, pro parte hære-ditatis,quant uterqjintranfaâione expreffit,utilibus aûioiiibus com uemendos effe.

XV. PAVLVS lit.T.fententianm. P Ado conuento Aquiliana quident ftipulatio fubqei folet;fed con* fultius ell,huic pœnalent quoej ftipulationem fubiungere; quia re feiffo fortepafto,pœnaes ftipuiatu péri poteft. lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVI. HE RM OGEN IA N VS lit. 1. i«rwt7r/T0^wp. QVif idem licite tranfaââonisrupitaion exceptione tantum fub« mouebitur,fed etiampœnam, quant (Si CONTRAPLACl TVM FECERiT, KATO MANENTE P ACT O ) ftipulanti rede promiferat.prarftare cogetur.

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVU. PAPI Nl ANVS Iifc.n.^M«^'onitw.

VEnditor hæreditatiSiemptori mandaris adionibus, cum debito* re bæreditariû,qui ignorabat uendiram effe bæreditatemjtranfe gît. Si emptor hæreditaris hoc debitum ab co exigere uelit : exceptio tranfafti négoce debitori, propter ignorantiam fuam, accomodanda eft.Idem refpondendum eft amp;in eo,qui fideicommiffani tecepithaere ditatemdi hartes cum ignorante debitore tr anfegerit.

VN C titulum propofuitprxtor habend« rationis ’ catiffa,fu«cp dignitatis tuend«,amp;decoriscauffa: 'ne fine deleâu paffim apudfe poftuletur. Ea pro« 0 iptertresfecitordines.namqnofdamin totumpro 5 hihuit poftulare, quibufdam profe pemufit^qui bufdam St pro certis dumtaxat perfonis amp;nbsp;pro fe ______Ipermifit POSTVLAREautemeft defidenurn »mint, uel amici fui in hire apud cum,qoi iuiifdidioni pr«eft,expone* nt it) rc.uel

rc;uc’ aïterius defidcrio contradircrc. Initium antehifecif piXtot ab his, qui in totum prohibentur poftulare. In quo edido^aut puenó^» aut cafum excufauit. Pueritiam.-dum minorem annis dccé amp;nbsp;feptem. qui eos non in totum compleuit,prohibet poftularcrquia modcrataH* hanc ætatem ratus eft ad procedendum in publicum. Qua «täte,aut paulo maiore fertur Nerua filiusApubliée de iure refponfitaflc. Pru* pter cafum; furdum, qui prorfus non audit, prohiber apud fc poftub' re, nee an erat pernuttédum ei poflu!are,qui dccretum prætoris exau« dire non poterat,quod etiam ipficrat penculofnm futurum.nam noU exaudito deereto prætoris, quafi nonobtemperaffet, poena ut contU' maxplcderetur.Aitprætor.si NON habebvnt ADVOCATvm.eGO DABO.non folum his pfonis hanc humanitatem prætor folet exhibe« rc:uerum etiam fi quis alius £it,qui certis ex cauffis, uel ambitione ad’' uerfarq, uel metu patronum non inuenit. Secundo loco ediduiU proponitur in eos, qui prohibentur, ne pro alrjspofhilent.-in quo cdi‘ doexcepit praetor fexum amp;nbsp;cafum,item perfonas turpitudinenoti blies. Sexum quidem,dum fœminas prohiber pro alijs poftulare. amp;nbsp;ra’, rio quidem prohibendi eft,nc contra pudicitiam fexui congruente alif nis cauffis fe immifceant.-ne uirilibus ofticqs fungantur mulieres.0ri‘ go ucro introduda eft à * Calpumia improbiflima foemina: quæ inut’ recunde poftulans,amp;magiftratum inquicrans, cauffam dedit edido. Cafum,dum caecum utrifç luminibus orbatum,praetor repellitandcH cet,quod infignia magiftratus uidere Je reuereri non poffit. Refcrr eti‘ flmLabeo,Publiumcæni AfprenariNonrj patreauerfa fell a à Bruto deftiruru,cum uelletpoftulare.Quamuis autem caecus pro alio poftu* larenon poiïitrtamenamp;fenatorium ordinem retinepSe iudicandi oif* do fimgitur. Nunquid ergo Ai magiftratus gerere poffitC’ Sed de hoe de liberabimus.exftatquidem exemplum eius,quigclTic. Appius dein? Claudius coccus confilqs publias intererat,amp;: in fenatu feueriflimâ du xit fententiam de Pprrhi capriuis.Sed melius cft,ut retinerc quidem di camus iamacceptummagiftratupoffc:adfpirare autem ad nouum, pcnirus prohibenudcp niultis cóprobatur exemphs. Remouet au* tcinàpôftulidoproalr)SiSceum,quicorporefuomulicbna paffus cil. Si quis tarnen ui pracdonum uel hoftium ftupratus eftmon débet nota ri,ut à: Pomponius ait. Et qui capital! crimine damnatus eft, nô debet pro alio poftulare.ItemSenatufcôfulto etiam apud pedancos indices poftulare prûhibcrur,cakimniæ cauffapublico iudicio damnatus. Et qui operas fiias,ut cumbeftrjsdepugnaretjocauit. BESTIA S autem accipere debemus ex feritate magis, ^ ex animalis genere. nam quid file o fit, fed manfuetus,uel alia deutata manfucta f Ergo qui locauiti

folusnbtatat:fiuèdcpngnauerit,fiiienön. Quid fi depognauit, cum nonlocaffct operas fuàsûion tcuebitur. non enim qui cum beftijs de» pugnauit,tenetur:fedqui operas fuas in hoc loeauir. Denies eos^qui ui£ tutis oftendendae cauffa hoc faciunt fine mercedejion renen anuit ue= teresaiifi in arena paffi fimt fefe honorari. eos enim puto notam non * euadcre. Sed fi quis operas fuas locauerit^ut feras uenetur.uel ut dcpiu ' gnetferam^quae regioninoter,extra arenam.-noneft notatus. His igi« tur pcrfonis,qux non uimitis cauffa cu beftijs pugnauerunt: pro fe præ tor pmittir allegare,pro alio prohiber. Sed cfticquiffimum, fi tutelam uelcuramhuiufrnodi perfonæ adminiftrenr.-poftulare eis pro his,quo« rum curam gerunt,eonccdi. Qui aduerfus ea feciffe monftreturA pro alrjs interdifta poftuiatione repellitur:amp; pro aeftimanonc iudicis extra ordincm pecuniaria poena multatur. Vt initio huius tituli diximus, très ordines praetor fecit non poftulantium quotum tertius eft,qiiibuS non in totum denegat poftulandi facultatem,fed ne pro omnibus po-ft-ilent.-quafi minus deliquerint,c^ hi qui fuperioribus capitibus notan tur.Aitprætor. qyi LEGE,PLEBisciTO,Senatvsconsvlto,edi. CTO, DECRETO PRINCIPVM ( NISI PRO CERTIS PERSONIS ) PO-STVLARE PROHIBENTVR; HI PRO AL1O, QVAM'PRO QVO LICE BIT, IN IVRE APVD ME NE POSTVLENT. Hoc edido continent tur etiam alp omnes,qui ediâo prxtoris ut infames notantur: qui oes, nifi pro feSecerns perfonis.nô poftnlant. Deinde adqcit prætor : QVi EX OMNIBVS HIS, QVI SVPRA SCRIPT! SVNT, IN INTEGRVM RE-STITVTVS NON GRIT- QVi EX HIS, QVI SVPRA SCRIPT! SVNT, fic accipitur: fi fucrlr inter eos, qui tertio edifto continentur, amp;nbsp;nifi pro terris perfonis,poftuiare prohibentiir.Cæterû fi ex fuperioribus: diffi« eile in integrum reftiturio impetrabitur. De qua ante reftitutione prie tor loquxtur.-utrum de ea,quæ à principe datur,an quæ à fenaturPOm» ponius quænt. erputatde ea reftitutione fenfum,quamuelprinceps, wel fenatus indulfit. An aût amp;nbsp;prætor reftituere poffit,quæritur. amp;; mihi uideturtaliaprætorum décréta non effe fetuanda:nifi ficubi ex offri ’cio iurifdidionis fuæ fubueniant: ut in ætate obferuatur, fi quis mi* nor deceptus fit: cæteris'q? fpecicbus,quas fub titulo DE IN INTEGRVM RESTlTVTIONE,exfe quemur. Pro qua fententiaeft: quod fi quis famofo indicia condemnatus,per inintegrum reftitutionem fne tit abfolutus: Póponius putat hunc infamia eximi. Deinde adpcit præ. lor. PRO ALIO NE POSTVLENT: PRAETER QVAM* PRO PAREN TL.PATRONOjPATRONA'VE.LIBERIS PARENTlBVS'CiyE PATRO ï^i PATR0NAEQyE.de quibus pfonisfub titulo DE in ivs VOCAN-®o piciiins dixinius. Item adijcit: LiBERis VE'SVis,rRATRE,soRÖ-le/uorc

RE, VXORE,SOCERO,SOCRV, GENERO,NVRV,V1TRICO, NOVISR' CA, PRIVIGNO,PRIV1GNA, PVPILLO, PVPILLA, FVRIOSO. FVRlO' SA, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II. CAI VS lit. lil. ddediUumprouincule.

CVI EORVM A' PARENTE, AVT MAIGRIS PARTIS TVTORVM SENTENT!A: AVT AB EO, CVIVS DE EA RE IVRISDICTIO FV IT: EA TVTELA, CVRATIO'VE DATA ERIT. Adfinitates non cas accipere debemus, quæ quondam fuetunt/ed prjefentes. Item Poi” ponius, APPELLATIONE NVRVS ET GENERI, SOCERI ET SOCRV5' amp;nbsp;ulteriores,quibns PRO præpofitio folet accederc,contincri air.In c® ratoribusiterndebuiffe cumadpecre; CAETERORVm'qve, qvibV^ DARi SOLENT: id eft muto, furdo, prodigoA adolefcenri.

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IIII. PAVLVS tó. V.dddiÄ/««.

U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. v L PIA N VS Ub. IX. ad ediilutn.

JL^T qui negocijs fuis,aliquoppetuo morbo,fupercffenon poffu0^ VI. IDEM Iib.Vl.ddfÄw.

PVto autem omnes,qui non fpontc,fed neceffario funguntutofR' cio;poffe fincoffenfaediflipoftulare.eriam fihifint,quinon m^ pro fe poftularc poffunt. Si quis aduocationé præftare fuerit prohibé tus.-fiquidem apud fe ( ut folent facere tempore magiftratus fui ) put® eum poftea apud fuccefforem eins adeffe pofte.

QVos prohiber prætor apud fc poftularc: omni modo prohibât» ctiam fi aduerfarius eos patiatur poftularc.

I Mperator Titus Antoninus refcripfit: eum, cui aduocationibus if quinquennium interdidum effer poft quinquennium pro omnibif poftularc non prohiber!. Diuus quoeç Hadrianus refcripfit,de exilio r« uerfum poftularc pofte: nee adhibetur diftindio,quo crimine filétuH” nel exilium fit irrogatu: ne fcilicet poena tempore determinata,contre alias* fn fententiæ *fidem ulterius porrigatur.

wem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX, IDEM likI.rc^onforw»i.

EX ca cauffa prohibitus pro alio poftularc, quæ infamiam non lö^ gat, idcoq,’ ius poftulandi pro omnibus non aufert: in ca tantuut prouincia pro alijs non rede poftulat, in qua præfes fuit, qui fenrctiaiU flixit, In alia uero non prohibetur,licet eiufdem nominisfit.

TIT. n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

ucl pupiUotum ,quôrum tutelas gcrunt, cauffam cria aduerfus fifcum agcrenonprohibcnnK.Decnrionesquolt;5côtra patriamfuâ cauffam agere prohibcntur,præter fuperiores perfonas.

A Principe noftro referiptum eft:non prohiberi tutorem adefle pu pillo in négocie,in quo aduocatus côtra pattern eius fuiffet. Sed amp;nbsp;illud ab eo perniiffuni eft: agere tutorem pupilli cauffam aduerfus fi fcum,in qua aduerfus pattern pupilli ante aduocatus fifei fuiffet.

■Rxtotisuerbadicunt. INFAMIA NOTATVRjQVI AB jEXERClTV IGNOMINIAE CAVSSA, AB IMPERATORE, EO'VE, CVl DE EA RE STATVENDI POTESTAS FVE-RIT: DIMISSVS ERIT. QVI ARTIS LVDICRAE PRO-l]NVNClANDl'VE CAVSSA IN SCENAM PRODIERIT.

QVI LENOCINIVM FECERIT. QVI IVDICIO PVBLICO, CALVMNI-AE PRAEVARICATIONIS'VE CAVSSA QVID FEClSSE, IVDICATVS ERIT. QVI FVRTI, VI BONORVM RAPTORVM, INIVRIARVM. DE DOLO MALO ET FRAVDE, SVO NOMINE DAMNATVS, PACTVS’ VE ERIT.QVl PRO SOCIO, TVTEEAE, MANDAT!, DEPOSIT!, SVO NOMINE. NON CONTRARIO IVDICIO D AMNAT VS ERlT. QVl E-AM, QVAE IN POTESTATE EIVS ESSET, GENERO MORTVO (CVM EVM MORTVVM ESSE SCIRET)INTRA ID TEMPVS,Qyo LVGERE VIRVM MORISEST: ANTEQVAM VIRVM ELVGERET, IN MATRI-MONIVM COLLOCAVERIT: EAMVE SCIENS QVIS VXOREM DVXE RIT, NON IVSSV ElVS, IN CVIVS POTESTATE EST. ET QVI EVM, QVEM IN POTESTATE HABET: EAM, DE QVA SVPRA COMPRAE HENSVM EST, VXOREM DVCERE PASSVS FVERIT. QVIVE SVO NOMINE, NON IVSSV EIVS, IN CVIVS POTESTATE EST: EIVSVB NOMINE, OyEM QVAM'VE IN POTESTATE HABET: BINA SPONSA LIA,BINAS'VE NVPTIAS EODEMTEMPORE CONSTITVTAS HABV ERIT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n. V LP I AN VS 11b. VI, «d cdiUum.

QVod ait praetor, QVi ab exercitv dimissvs erit: dimit fum accipcredebemus militem caligatum :uelfiquis alius ufig au ceuturionem,uel praefeftum cohortis,uelalœ,uel legionis dimiffus eft.Hoc amplius Pomponius ait:etiam cum,qui exercitui præeft(licet coufularibus infignibus utitur ) ignominiæ cauffa ab Imperatóre miß fum Juciiou laboraxe.Ergo amp;nbsp;ff dux, cum exercitui proeft, dimiffus n erit:

ent ; notât ur. Etfiprinccps dimiferit,amp; adiccerit ignotnim'S cauff« fç mittere; ( ut plerunqg facit ) non dubitabitur, amp;nbsp;hoc edido pratoró eum infamia effe notatum.Non tarnen,fi citra indignationem prince pis fucceffor ci datus eft. Exercitum autem non unam cohortem, n^^ imam alam dicimus.fcd numéros multos militû. Nam exercitui pr«* effe dicimus eum.qui legionem,uel legiones cum fuis auxilqs ab imp^ ratore commiflas admimftrat. Sed etiam cum, qui ab aliquo 'num«*’ tnilitu miffus eft:quafi ab ex erdtu miffum,fic accipiemus. i G N 0* MINIAE CAVSSA. hocideoadiedumeft,quoniam muftagenets funt milïionum.Eft honefta,quæ emeritis ftipendijs,uel ante ab impÇ ratore indulgetur.eft cauffaria,quae propter ualetudinélaboribus nw’ tiæ fohl it. eft ignominiofaJgnominiofa autem miffio toties eft: quo ties is qui mittit,addidit nominatim ignominia cauffa fe mittere.feiU per cnim debet addere, cur miles mitratur. Sed amp;nbsp;fi ita exauthoraud rit,utinfignia militariadetraheret.-inter infames efficitjicct non addi' dit, ignominiac caufla fe ita exauthoraffe. Eft amp;nbsp;quartum genus mirfio nis,fiquiseuitandoriimmunenicauflamilitiam fubiffet. hæc autem miftio exiftimationem non laedi t,ut eft fæpiflîme refcriptum. Mi* les,qui lege Iulia de adultery's fuerit damnatus;ita infamis eft, ut eti-UU ipfafententia cumfacramentoignominiae cauffafoluat. ignominie miffis ncq; in urbe, neq; alibi,ubi Impator eft,morari licet. Ait prï* tor,QyI IN SCENAM PRODIERIT.Scenaeft( utLabeodefinite qux ludorum faciendorum cauffa quolibet loco,ubi quis confiftat,niö ueatufq; fpcdaculum fui præbitur us, pofita fit in publico, priuatóuC) uel in uico: quo tarnen loco paflim hommes fpedaculi cauffa admiP tat.Eosenim,quiquæftus cauffa in certamina defcendimt,amp;omneï propter premium in feenam prodeuntes.-famofos effe,Pcgafus à Nd lia films refpondenmt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

aVi autem operas fuas locauit, ut prodiretartis hidicræ caufla. neepprodyt.non notatur. quia non eft eares adeoturpis,uteti‘ arncoiifiliumpuniridebcat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

AThlctas autem Sabinus amp;nbsp;Caffius refponderunt,omnino artem, ludicrâ no facere. nixtutis cnim gratia hoceos facere. amp;gener.ili* ter ita omnes lt;;xpinamnr,amp; utile uiderut: ut necj rhumelici, neg? xyfth ' ci,nec agitator esjiec qui aquâ equisfpargunt, cætera'qj eorum mini* ftcria,qui certaminibus facris deferuiunt,ignomimofi habeaiitur .De« fignatores autem,quos Graeci .êç«€£uràçappellâr,artem ludicram non facere,Gelfus probat.-quia mûiiftenum^ion artem ludicrâ exerceant.

T l T. n.‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99

Et fanèlocus idc â principe hodie nô pro modico bcneficio dat. Ait prætor, QVi LENOCiNiVM FECERlT. Lenocinium facit .qui quæftu« ’■* aria mancipia habet.Sed amp;nbsp;qui hune qtweftum in liberis exercer, in ea* dent cauffa eft.Sine autem principaliter hoc negocium gerat, fine alte tins negociationis acceffione utatur;utpùta fi caupo fuerit uel ftabula* ri«s,amp; mancipia talia habuent niiniftrantia,ôc occafiôe minifterij qux ■ftû facientia.fiue balneator fuerit,amp; ( ueluti in quibufdâ prouina^s fit) inbalineis adeuftodienda ueftimentaconduda habeat mancipiaJioc genus obferuantia in officinadenocinfj pematenebitur. Pomponius eum,qui in feruitute peculiaria mancipia proftituta habuit, notari amp;nbsp;poft libertärem ait. Calumniator ita demûnotatur, fi fuerit calum» niîE cauffa damuatus. ne^ enim fufficit calumniatum.item præuariex tor.praaiaricator autem eft,quafi uaricator;qui dinerfam partem adiu uat,ptodita cauffa fua.-quod nomen Labeo à uaria certatione traftum ait.nam qui præuancatur, ex utrac^ parte confiftit:quin imo ex aduer« fa. Item fi quis furti,ui bonorum raptorum,iniuriarum,de dolo ma» lo,fuo nomine damnatus ,paâusûe erit.'fimili modo* infamis eft. QV. P A V LV S lib.V.ad edidum.

EVRTI accipe : fine manifefti fit, fine nee manifefti. Sed fi furri, uel alqs famofis adionibus quis condemnatus prouocauent.pen« :e iudicio,nondum inter famofos habetur. Si aut oîa tempora pro uocatióis lapfa funt:retro infamis eft. Quauis fi iniufta appellatio eins uifafit.hodienotaciputo,nonretro. Siquis alieno nomine condem natus fuerit,non laborat infamia.amp;ideo nee procurator,uel defenfor, ucl-curator,ucltutor,uel hacres;furti,ucl ex alia fimili fpeciccondem« natus, infamia notabuntur .• nee ergo fi ab initio per procuratoren! cauffa agitata eft. P A C T V S'v E (inquit) E R i t. paftu fic accipim?, ficumprecioquantociui^padus eft: alioqnin8c qui precibus impelt; tranit,ne fecum ageretur ,erit notatus ,nec etit uenis ulla ratio : quod eftinhumanum. Qui luffu prêtons precio dato, paftuseft,nonnota= tur.Sedamp; fiiureiurando delatoiurauerit quis non deliquiffe,nonerit notatus. nam quodammodo innocentiam fuâ iureiurando adproba-«it. MAND ATi.Verbisediâinotatur,nonfolumquimandatun! fufcepitifedamp;is,quifide,qua aduerfarius fecutus eft,no prxftat.u^us ta fideiuffi pro te amp;nbsp;folui.mandati fi tc condcnaucro,famofumfacio,.Il Mphne addendu eft,quod interdûamp;:hxres fuo nomine damnatut A tdeo infamis fit: fi indepofito, uel in mandato male uerfatus fit. Non tame intutela uel pro fqcio hxres fuo nomine danari potcft;quiahxlt; quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ri q resnçqi

ïoo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DÎGESTORVM LIB. III.

res neep in tntela jic^ in focietatem fiiccedit, fed tanmm in a’s alicrm defimdi. Contrario iudicio damnatns non ent infannsjrec imme-tito.nam in contrary's non de perfidia agitur,fed decalculo,qui fere in iudicio folet dirimi.

INaâionibus.qnæex contradu proficifcuntiir.- licetfamofae fant,^ damnatinotantur;attamen paâusnon notatur, mcrito. quoniani ex his cairifis non tam tiirpis eft paâio,qudm fuperioribus.

CAENER 0(inquit)M o R T V 0. merito adiecit praetor,C V M E VM JMORTWM ESSE SCiRET:ncignorantiapuniatur. Seddi tempus Indus continuum eft: meritoamp;ignor anti ceditex die mortis manti. amp;nbsp;ideo fipoftlegitimum tempus cognouit ; Labeo ait,ipfo die amp;nbsp;fumere ipûm liigubria,amp;deponere.

SOIet a principe impetrari,ut intra legitimum tempus mulieri nw here licear. Quae nimm eluget, intra id tempus fponfam fnifte no nocet. Xl. VLPIANVS lib. VI. ai edidum.

Llberommaufem Separentum Indus impedimento nuptrjs non eft. Et fl tabs fit maritus, que more maioru lugeri non oportet; no poterit tarnen nuptu intra legitimu tempus coilocari. praetor cnim ad idtempus fe rerulit,quo uir elugeretnr.qni folet elugeri propter tut bationem fanguinis. Vnde Pomponius earn, qnx intra legitimiini tempus partum edidit.-purat nel ftatim pofte fe nuprum collocare: ^d ueriim puto. Non folent autem lugerif ut Neratius ait ) hoftes, nd perduellionis damnatimec fufpendiofhneqß qui manus fibi intnlerint, ali£s*ds ^°*^ tædio uitae,fed mala confeientia. Si qua*ergo poft hninfmodi exi * ' turn maritife nuptum collocancrit: infamia notetur . Notatur etiatn qui earn duxit,fed feiens, ignorantia enim excufatu®, non iuris,fed fa* di. Excnfatnr,qui iuflii eius,in cuius poteftate erat, duxerit.amp; ipfCjfttd paffiis eftducere,notatur.utrült;5 rede, nam amp;nbsp;qui obtemperauit,ueiiix dignus eft:amp;qui paffus eft ducere,notatur ignominia.

QVi iuffu patris duxit.-quamuis liberatus patria poteftate cami®' tinuit.-non notatur.

QVid crgo,fi non ducere paflus,pofteaquam duxit, ratum habue ritfutpuu initio ignorauit talemdre,poftcafcitï' nónotabitur.

TIT. H. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;101

ne bina fponfalia conftitnerit,non notatur. nifi eins nomine conftinr-at,que quamue in poteftate habet. Gerte qui filiû nel filiam eóftituere patinir ,quodâmodo ipfe uidetur conftituilTe. Quod ait praetor, E O DEMTEMPORE: non initia fponfaliorum eodem tempofe fafto» turn accipiendû,fed fi in idem repus concurrant. nbsp;nbsp;Item fi alteri fpon=

notetut: etiam fi cum ea quis faciat nuptias, uel fponfalia eonftituat, quam uxoré ducere non poteft.uel fas non eft:erit notatus. nbsp;nbsp;Ex corn

promiffo arbiter infamiam non facit: quia non per omnia fentétia eft. Quantum ad infamiam pertiner,multum intcreft.-in cauffa, quae age* batut, cauffa cognita aliquid prommciatum fit: an quaedam extrinfe« eus fint elocuta.nam ex lus infamianon irrogatut. Poena grauiot ul* tra legem impofita.cxiftimationem confernat: utamp;conftitutum eft, amp;nbsp;refponfum. utputa fi e urn ,qui parte bonorum mul tar i debuit, prac* fes rclegauerit: dicédum erit,duriore fententia cum eo tranfaftum de cxiftimationeeius;idcircocpnoneffe infamern. Sedfiin cauffa furti nee manifefti inquadruplum iudex códemnauerit:onerat quidem re« urn poena aufta ( nam ex furto nee manifefto in duplum conueniri de* buit ) uerum hac re exiftimationem ei nó conferuat.-quamuis fi in poe na non pecuniaria eum oneraffet,tr anfadum cum eo uidetetur. Cr i menftellionatus infamiam irrogat damnato, quamuis publicum iudi ciumnoneft.

SEruus,cuius nominenoxalc indicium dominus acceperat, deinde eundem liberum amp;nbsp;hæredem inftituerat;ex codemiudicio damna tus ,non eft famofus :quia non fuo nomine condemnatur,quippe cum initio lis in eum conteftatanon fit.

T^TOtatur,qiiae per calumniamuentris nomine in pofleflioné mii* X f=^ eft,duni fe adfeuerat praegnantem;

DEbuit enim cocrccri,qux prætorem decepit. Sed ca notatur,qiia: cum fuæ poteftitis effetgt;hoc fecit.

A,qusfalfa exiftimahone decepta cft.non po^eft aideri, per cl# «LUomnum fuiffe in poffeltioncm.

NOn aîîa .lutem noratur,qu^m ea.de qua pronuciatum eft,caltiffl nix caufTa earn fuiffe in pofTeffione miflam. Idbß er it amp;nbsp;in pafr® firuandum : qui caluihnix cauffa palTus eft filiam, quam in poteftat« babebarjn poffeffionem uenrris nomine mitti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

OB hxc uerbafenrenx praefidis ^uinciæ.CALUDO COMMENTÉ VIDERIS ACCVSATIONIS INSTIGATOR FVISSE: pudor pOtiuS oneratjC^ uidetur irrogari ignominia.non cm qui eïhorrarur.mâdati) ris opa fungitur. nbsp;nbsp;XXI. PAVLVS lib. ll.rej^onfbnim.

LVcius Titius crime intendit C.Seio,quafi ininriam paffus: attj in earn rem reftarionem apud præfedum prxrorio recitauit. prxfe* flus fide non habita teft»tioni,nuJIa iniuriam L.Titiü paffum effe à C Seiopronunciauit. Quaero;anteftes, quorum teftimonium reprobi’ turn eft,quaû ex falfo teftimonio inter infames habeanturfPaulusre' fpödit. Nihil proponi,cur hi.de quibus quaeritur, infamium loco hab« Ti debeantcum non oporteat ex lentenria ( hue iufta, fme iniufta ) pr® alio habita, alium prargrauari,

alias* po TCtus *fi.iftium infamiarn non importât; fed caiiibi,proprer quam i^ ftenoru. Jppari meruit;fi ea fuit, quæ infamiarn damnato irrogaret. In cæteris quoej genenbus poenarum eadem forma ftatuta eft.

PArentes amp;i liberi utriufqt fexus,nec nó amp;nbsp;catteri adgnati uel có^* tijeamdum pietatis rationed animi fui pariétiam ( prout quifï iioluerit)lugendi fimt.-quiautem eos non eluxit,non notant infamiï'

TMpcraror Scuerus refcripfit,nó obfuiiTe mulieris famx quatftficjttf J^nferuiturefa^u. xxv. papinianVS lrkiï.qf«lt;f#.

quot;T^Xlixreditatumquoc^filium ludum habere paths memorise ph' • afs dcs X-z™’’^-’^^*”*^^^”’.®®’^®ï“®gt;seft;cuiushaereditasadfïlium*tióptf eft nega= tihCL^i qms in bcllo cçciderit.amp; fi corpus eins nó cópareat, lugebioit.

Rocurator eft, qui aliéna négocia mandatu domini adminî* ^g^ftrar. Procurator autemuel omnium rerum.uelunius reieffe ^pocefttconftinitus uel coram, uel per nuncium, uel per epifto« lam.quamuis quidam ( ut Pomponiuslibro uieeßmo quarto fenbir)

-1 TIT. IL non purent unius rei mandatum fufcipientem, procuratorem effe: fi» quot;nbsp;cuti necisquidem,quirem perferedam, uel epiftolam,uelnuncium pcrfercndum fufeepit, proprie procurator appeUetur.Sed uerius eft, cum quo(5prociuatoremeffe,quiadunamremdatusfit Vfus au* tem procuratoris perquam neceffarius eft: ut qui rebus fuis ipfi fuper* cffe,uel noliurt,uel non pofTunt; faltem per alios poffint, uel agere,uel tonueniri, Dariautem procurator etiamabfenspoteft.gt;

DVmmodo fi certus fit,qui datus inteUigitur : amp;nbsp;is tatumhabuc* rit. Furiofus nó eft habendus abfentis loco:quia ineö animus jjf5*jggf| deeft,ut ratum habere * non poffit.

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III. VLPIANVS lib.ix.4dtdiUum.

'3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. V LP lANV Slik VII. 4dedilt;3»n». Ræfens habetur,amp; qui in ortis eft,

Tullius familiasSe ad agendum date procuratorem poteft.fiquâfit ^ ei adio, qua ipfe experiri poteft:non folum fi caftrenfe peculium habeat. Sed amp;nbsp;uim, aut (puta) iniuriam paffus, procuratorem dabitad iniuriarum aâioné.fi forte neq; pater præfens fit,liée partis procurator lieht experiri: 8c er it iure ab ipfo filiofamilias procurator datus. Hoc amplius lulianus feribit: Sefi filiofamilias patri, per filiüeius,ineadeni poteftate manenté,fiat miuriaineq; auus præfens fit:poffe pattern procuratorem date ad ulcifcendam iniuriam,quam nepos abfentis paffus . eft. Ad defendendum quoqj poterit filiusfamilias procuratorem da te. Sed di filiafamilias poterit date procuratorem ad iniuriarü adio* nem.Nam ad dotis exaftionem cum patte dari procuratorem, fuper* uacuum cffe Valerius Seuerus fenbit: cum fufficiat patré dare ex fiiiæ uoluntate.Sed puto fi forte pater abfens fit,uel fufpeftæuitæCquoçafu folet fills competere de dote aftio)poffe earn procuratoré dare. Ipfe quoque filius procurator dari poterit amp;nbsp;ad agendum amp;ad defenden* dum. Inuitus procurator non folet dati. inuitum accipere debemus, non eum tantum,qui contradicit:üerum CU quoeg/jui confenfiffe nort probatur. Yeterani procuratoxes fieri poffunt. Milites auté,nec fi uc

lit aductfarius.procuratores dari poffunt nifi hoc tempore litis conte* ftatæ quocuncç cafu prætermiiTum eft.cxccpto co,qui in ré fuam pro* curator dams eft.uelqui communem cauiTam omnis fui numcri pet* fequitur ucl fufcipir.qiiia talis procuratio conceffa cft. nbsp;nbsp;PROCVRA*

TOREM AD LITEM SVSCIPIENDAM DATVM,PRO QVO CONSENTI ENTE, DOMIN VS IVDICATVM SOLVI EXPOS VIT: pretor ait, IVDiCI VM ACCIPERE COGAM. Vcriim ex cauffa non debebit compelli.utp« tafi inimicitiæ capitales interuenerint inter ipfum procuratoren! dominum;fcribit Iulianns,debcrcin procuratorem denegari aftiO' nem. ItemfidignitasacceffcritprocuratoriAielrcipublicæ cauffaab* futurus fit.

Vt fi ualctudinem,uel ncceffariam pcregrinationem allegct. X. VLPIANVS IjKVIII. adediilum.

VEI hæreditasfuperueniens eum occuper.uelaliaiuftacauffa.HoÇ ampliusAfihabcat ptæfentem dominummS deberecópeUi pio curatorem. Xi. P AVLVs Ub.Vitt.adcdiilum.

OEdetiam exhiscauffisdicitur aliquandocogédum procuratoretW j^iudicium aceipere.ueluti fi dominus prüfens non fit, amp;nbsp;aftor adfH' met tra^u temporis futurum, ut res pereat.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIIL VLPIANVS lib.yiU.ddediâum.

SEdhxc ne^paffim admittenda funt,ne5 diftrifte deneganda;felt;^^ prætore cauffa cognita temperanda.

SI poft datum pcuratorem capitales inimicicia: interccffei int : no” cogédum accipcre iudicium, nee ftipulationem ob rem non'defeü fam committi: quoniam noua cauffa fit.

Sldefundus fit dominus antelité conteftatâ,lVDiCATVM SOLVIih pulatione pro fuo procuratore data .-procurator compeUendus e* ad indicium aedpiendum. ita tarnen, fi hoc dominus feiente procure* torc,amp; non contradicente fecit. Quod fi aliter aâum eft; infeium qui* dem procuratorem teneri,fatis inciuile eft.Committitur auté ob rein nondefenfamftipulationisclaufula.Qui ad communi diuidundo in* dicium datus eft agendum: idem amp;nbsp;ad defendendum uidebitur datuS duplici cautela interponenda.

P Oft litem antem conteftatam reus,quj proenratorem dedit, mu- t.,:^, * tare quidem eu,uel in fe litem transferre *a uiuo procuratore, uel ^® * ^ '’quot; in ciuitate manente poteft.-cauffa tarnen prius cognita. Non folum an æ’ tern ipfi,qui dedit prociiratorem,hoc petmittitur; fed etiä hæredi eins, amp;cæterisfucccfforibus.Incauffæautem cognitione non folum hæc uerfantur,quæfupradiximus,in procuratore noncompeUendo fufei» p^ indicium: uerum amp;nbsp;ætas,

ÏTem fl fufpeftus fit pro curator ,aut in uinculis,authoftium prædo» numue poteftate:

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX. PAVLVSltb.vin.ddfdi,fttM«.

„ \ T^^ iudicio publico priuatóuc,uel ualctudine,uel maiore fua re di y ftringatur,

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X X f. C AIV S Iib. m. dJ cdtilum proumdale^

El cxilio;uel fi latitct,uel fi inimicus poftea fiat, AXXII. PAVI^VS liKvniddcdiAim. •

V t adfmitate aliqua aduerfario iungatur, uel hæres ei cxiftat: XXUI. VLPIANVSlib.lX.ddfdicSuin.

Vt longa pegrinatio,amp; aliæ fimiles cauffæ impedimento ei fint: XXiiiI. PAVLVS Uh.\X.adediilum.

QVaeomnia non folum ex parte rei, fed etiaminperfona aftoris pbferuabuntur.Sed amp;nbsp;fi aduerfarius uel ipfe procurator dicat do minû mentiri: apud prxtoremhoc finiri oportetnec fereridus eft pro« curator,qui fibi adferit procurationem.nam hoc ipfo fufpeftus eft, qd operam fuam ingerit inuito : nifi forte purgare magis conindum, ^ procurationem exfequi maluerit. amp;nbsp;haftenus er it audiendus, Ti dicat fe procuratione quidem carcre uelle: fed ita, fi id illæfa exiftimatione fui fiat.Cæterû ferendus eft pudorem fuum purgans. Plane fi dicat in rem fuam fe pcuratorem datü,amp;: hoe probaucritnon debet carere propria hte.Item fi tetentione aliqua ,pcurator uti uelit.non facile ab co lis erit tvançferéda. XXVI. PAVLVS lit.VIII.ddcdiUwn^

XX V11. V Jgt; PIAN vs lib.IX. dd ediéhm.' s .N cauEGs cognitione etiam hoc uerfabinu: ut ita demum transferri • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o âpro

$ prócuMtore judicium permittatur ,fi quis omuia iiidjcia ab co tfinf* ferre paratas fitOetecum fi uelitquxdam transferre^quædâ rclinque*-reaufte procurator hanc incouftantiam reeufabit. Sed hæc ira, fi man* datu domini procurator egerit.c«rerum fi mandatum non eft: tü nrt iniudicioqiüdquâdeduxir.nectueacomprobaftijquæ inuito te ada fiuitrtibinonpraeiudicant.ideocptranslatioearum litium noncft tiW neceffaria ,nc alieno fado onereris. Hacc autem cognitio procurator^ inutandi prêtons eft. Si ex parte adoris translatio litis fiardicimuS cômitti IVD-ICATVM SOLVi ftipnlationéareofadam:id'cpamp;Ne tarins amp;nbsp;lulianns probât,amp;: hoc iure utimur.fcilicct, fi dominus fatis ac cepcrit. Sed fi procurator fatis acceperit,amp; transfcranir mdicium in do minumruerius eft, commirti ex ftipulatu adioncm,amp; â procuratore in dominum transferri. Sed amp;nbsp;fi à domino uel à procuratore in procura* torem iudiciu trans feratur.-non dubitat Marcellus^quin committatul ftipulatio. amp;hsecliera funt.Etlicet procuratori commiffafitftipula* tio:tamen domino erit danda iinlis ex ftipulatu adio, direda peniniï tollenda. XXVIII. ïriE^iUbA.dijjiutationum.

Si procurator meus ivdicatvm SOLVI fatis accepinmihiex ftipn latu adio utjlis eft, ficuti iudieati adio mihi indulget .Sed amp;fi agat procurator meus ex ea ftipularione,me inuito.-nihilominus tarnenm* hi ex ftipulatu adio uibuenir.quæres facit, ut procurator meusclt; ftipulatu agcndo,exccptione debcat repcDi .fient cû agit iudieati, non in rem fuam datusgt;ne9 ad eandem rem procurator fadiis.Per contra» tium autem fi procurator meus ivdicatvm SOLVI fatifdederit : in me ex ftipulatu adio non datur. Sed amp;fi defenfor meus fatifdederit,in me ex ftipulatu adio non danir,quia nee iudieati mecum agi poteft.

S lador malirdominumpotius conuenirc,quameum,quiinrcn* fuam procurator eft.dicendum eft ei licerc.

ACtoris procurator, non in rem fuamdams; propter hnpenfiL quas in litem fecit.-poteft defiderare, ut fibi ex iudicatione fati* fiaufidominus litis foluendo non fit.

SI quis cum procuratorionominc condemnatus effet,haercs exftite tit domino litisiiudicati adionem non rede recufabit.hoc,fi ex af» fe. Si ante ex parte hacres exftireritA rotum foluerit: fiquidé er mand^ turn eft.hocquoqj ut foluarimandati adione aduerfus cohxredes habe bit. fl non fit mandatihncgociorum geftoru adio dabinu. quod cft,amp;flt; hxxesptoturator no cxfticeiitAfolueut. YniusUns plmiupcrfona-twin»

TIT. lit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;107

mm.plnrcs dari procuratores non eft prohibitu. Inlianusait; cu.qiii dedit diuerfis tempotibus ,pcuratorcs duos.poftcriorc dando,priorem ^pLunbus procuratoribus infolidum fimul datis,öcciipantis mcliot X conditio erit;ut pofterior non fit in eo, quod prior petit,procurator. . XXXIII. VLPIANVSltl».IX.d(JHilt;Srtm.

SErun ^lt;5 amp;nbsp;filiumfamilias ,pcur atorem poffe habere aiunt.amp; quan turn ad filiumfamilias,uerii eft.-in feruo fubfiftimus amp;nbsp;négocia qui dem peculiaria ferui pofte gerere aliquem, amp;nbsp;hoc cafu procuratorem dus effe,admifimus;(quodamp;: Labconi uidetur)aâionem autem inten« dere ueramus. nbsp;Eum uero.qui de ftatu fuo litigat,procuratorem ha« bere pofte, uondubitamns:non folum in adminiftratione return, fed etiâ in aSionibus,.quae ei uel aduerfus eum competunt;fiue ex poffefti^ one fetuitutis.fiue libertatis de fuo ftatu litiget. Ex côtrario quoeç eum procut atorem daripoffe,manifcftum eft. Publiceurile eft,ahlenrcs iquibufeunejdefendi.Na amp;incapitalibus iudieqs dcfenfiodatur.Vbi= canej iracj abfens quis damnari poteftabi quemuis uerba pro eo facien tem A innocentiam excufantem.audiri æquum eft,amp; ordinarium ad« mittere .-qtiöd ex refcripto imperatoris nortri apparet. Ait prstor.

CVIVS NOMINE oyis ACTIONEM SIBI DARI POSTV-LAVERIT, iS EVM VIRIBONI ARBITRATV DEFEN-DAT: ET EI QVO NOMINE AGBT,ID RATVM HABERE EVM, AD QVEM EA RES PER TIN ET, VIRl BONI ARBITRATV SATISDET. Acquit uifum eft practori ca,qui alicuius nomine ut ,pcuratorexperitur:cundé etiâ dcfenfionéfufciperc.Siquis in rem fuam procurator interueniat:adhuc erit dicendu ,dcbcre eum defendere: nifi forte ex neceffitate fuerit faftus.

SI quis in ré fuam pcuratorio nomine agat,ueluti emptor haeredita tis.-andcbeatinuicéuenditoremdefendereC’amp;placetfibonafideA non in fraude eoru,qui inuicé agere uellent,geftü fit negocmaió opor-tereeuinuicédefendere. XXXV. VLPi AN vs likix.ödrdit^uw. SEdamp;eæ perfonæ procurator urn debebuntdefendcrc,quibus fine mandata agere licer;utputalibeti, licet fint in poteftate. Item pa-rentes.fratres, amp;nbsp;adfines, amp;: liberti. Ét patronus libertum pet procu-ratorem.ut ingratum,accufare poteft:amp;: libertus per procuratorem re fpondere. nbsp;Non folum autem fi adio poftuletur à procuratore, fed

«da fipræiudicium,uel intcrdiftnuiel fi ftipulatione lcgatorû,uel dam-ni infcfti lieht caucri:debcbit abfentédefendere in eópetenti tribunali, « cadé prouûicia.Cîeterûcogi cfictiain jgt;uinciamde Romaabire.uel o q econ-

econtrariOjiicl â proiiiticia in aliam prouinciam, amp;nbsp;defendere: duruW cft. Defendere autem eft id facere, quod dominus in litem faceret, amp;nbsp;cauere idonce.nec debebit durior conditio procuratoris fieri, quàm eft domini.’præterquâm in fatifdando. Praeter ûtifdationem proc« rator ita defendere uidetur,fi iudiciü accipiet. unde quaefitum eft apiid Iulianum,an compcllaturran nero fufficiat, ob rem non defenfam fti‘ pulationem cómitti; amp;nbsp;lulianus fcribit libro tertio digéftorum,com’ pellendum accipcre iiidiciumaufi ix agendum cauffa cognita reeufAs uerit,uel ex iufta cauffa remotus fuerit. Defendere uidetur procura tor A fi in poffeffionem uenire patiatur;cum quis damni infedi fatif» dari,uellegatorum defideret,

xxxvr. PAVLVS lA.'vm.adediüum. VElinoperisnoinnunciationc. Sedamp;fifcruum ex cauffa noxali patiatur duci,defendere uidetur nta tarnen,ut inhis omnibus rif tam rem dominum habiturumcaucat.

OMnium autadionum nomine debet defenderextiam eatfi^q«?. in hæredem non danrur. Vnde eft quæfitum: fi aduerfarius plu* res mtendat aftiones,amp; in fingulas finguli exiftant defenfionem fufti‘ pere parati.an abfens defendi uideaturf amp;nbsp;uideri eum rede defendi lu* lianus air;quo iurenos uti Pomponius fcribit.

XXXVIII. IDEMhb.UU.âdediâum. NOn tarnen eóuflt;5 procedendum erin ut fi decern petantur, amp;nbsp;exi ftantduodefenfores parati in qmna defendere;audiautur.

XXXIX. IDEM hb.Vllï.adcdictum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. gt;■

aTs*ftipu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ fo^rrxxi auté in adionibus, amp;nbsp;interdidis, Sc * poftulationibiU

Ïatióib$gt;. debetdominumdefendererueruminintertogationibus qi’oq;: utin iureinterrogatus,ex omnibus cauflis refpódeat,exquibusdomi nus. an ergo hæres fit abfens,refpondere debebit;amp; fi refp^5erit,uelM= cuerit,tenebitur. Qui nomine alieno agit quaeûq; adione,- id ratûînW turumeum,ad quem ea res pertinebit,cauere debet. Sed mterdum licet fuo nomine procurator experiatur.tarnen de rato debebit cancre, ut Pomponius libro uicefimoquarto fcribit. utputaiufiurandüm pro* curatori r etulit,i urauitbp ahfenn dari oportere. agit hoc i u dici o fuo nO mine propter fuum iuûuràndum ( nee enihæc adio competeredon« no potuit ) fed debebit de rato cauere. Sed amp;nbsp;fi procuratori couffins turn eft,ô: ex ea cauffa agat:dubitandum non eft,quin locus fit de rato cautioni;id'c^ Pomponius fcribit. Quaeritur apud Iulianum:utrum do minum folumratam rem habere debet fatifdare,an etiam exteros ere ditoresfamp;'aitdiimtaxat de domino caucndum,nec iUis uerbis, ad ‘1quern

, -TIT. in. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»09

QV^M EA RES PERTiNET,creditorescomincri.namnecipfido mmo hæc incumbebat cautlo. nbsp;Si de dote agat pater, cauere debec

ratam rem filiambabituram. Sed amp;nbsp;defendere earn dcbet,ut amp;nbsp;Marcel lus fcribit. Si pater flip nomine iniuriarum agat.-cum dux fint aftio nes,una patris,altera filp.-ceffat de rato cautio. Si ftatus controuerfiam cui faciat procurator.fiue ex feruitute in libertaté aduerfus cum quis li tiger,fine ipfe ex libertäre in feruitutem petatidebet cauere ratam rem domina habituru.-ôcita edifto fcriptum eftjUtexutropg latere quafi aftor habeatur. Eft amp;nbsp;cafus, quo quis eiufdem aflionis nomine, Ôc de rato caucat, amp;nbsp;iudicatum folui. utputa poftulata eft cognitio de in integrum reftitutione,cum minor circunfcriptus in uenditione dieere tur. alterius procurator cxiftit.debet cauere bic procurator,ratam rem dominum habiturum : nc forte dominus reuerfus, uelit quid petere. Item iudicatum folui:ut fi quid forte propter hanc reftitutioné in inte* grum.præftari adolefccnti debeat, hocprxftctur.amp;bxcita Pompom* us libro uiccûmoquinto adediftu fcribit. Item ait,Sc fr fufpedus tu* tor poftuletur.-defenforem eius oportére etiam de rato cauere, ne re* netfus illc uelit retraftare,quod aftum eft. Sed non facile per procura-torem quis fufpeâus*excufabitur : quoniam famx cauffa eft. nifi con* aÏs*actu ftetei àtutoremandatûnominatim.-autfietiam ab lente tutore, quafi fabitur. non defender etur,pr æ tor crat cogniturus.

POmponius fcribit, non omnes aftionesper procuratorem pofte quem inftituere. deniqj ut liber i,qui in poteftate abfentis dicun*.

tur, ducantur: interdidii non pofte defidcrare ait: nifi ( ut lulianus ait gt;nbsp;cauffa cognitand eft,ft nominatim ei mandatum fit, amp;nbsp;pater ualetudi* ne,uelaliaiuftacauffaimpediatur. Siftipuletur procuratordamni infefti,ucl legatorum:debcbit de rato cauere. ’ nbsp;nbsp;Sed Sc is, qui quafi de nbsp;nbsp;‘

fenfcr,in rem adione conuenitur: prêter folitam fatifdationem i V* D l C A T V M S 0 L V I,ctiamde rato debet cauere.Quid enim fi in boe iudicio rem mcam effe pronuncietureSe reuerfus ille,cuins défenfor ex ftitit,uelit fundum uindicare.-nónne ratum nó uidebitur babere,quod iudicatumeft^ DeniqUinerus procurator exftitiffet, uel ipfe prüfens cauflam fui egiffet, amp;nbsp;uidus effct;fi àmc uindicarer, exceptione rei in* dicatx fubmoueretur.-Scita lulianus libro quinquagefimo digeftorum fcribit.namcnmiudicatur rein mcam effe, fimulmdicatur illius non «ffe. Ratibabitionis autem fatifdatio ante litis conteftationé â pro* twatore exigitur. ester um femel lite conteftata, non compeUetur ad tautioné. . inhiS' autem perfonis.in quibus mandatum non exigu ntusjdiccndj^ gf^.ß forte euidens fit,contra uoluntatem eos experiri o iq eorum

comm.próqnibus interueniunedebereeos repelli. ErgSnon exig^ muskit habeant noluntatem nel mandatum ; fed nc contraria uolum tas probetur,quamuis de rato offerant adionem.

BOeminis pro parétibus agere inrerdu permittetur.cauffa cognitt.' fi forte parmtes morbus,aut xtas impediat; nee quen$, qui agat» habeant.

LIcet in popularibus aflionibus procurator dan non poffît; tamert dicendum eft,mcrito eum,qui de uia publies agit,amp;: priuato dam' no ex probibitione adficitur.quafi pnuarx adionis dari poffe procura torem.multo magisdabitad fepulchri uiolati adionem is,adqucm ea res pertinet. nbsp;nbsp;Ad adionem iniuriar urn ex lege Camelia procura*

tor dari potcibnani amp;nbsp;fi pro publica utilitäre exercetur, priuata éft ta* men. nbsp;nbsp;Ea obligatio.quæ inter dominum amp;nbsp;procuratorem confiftets

folec,mandati adionem parit.aliquando tarnen non contrahitur obli' gatiomandati : finit eueiiit,cum inremfuam procuratorem praefta* mus,coq? nomine iudicatum foluipromittimus .nam fi ex ca pro* miffione aliquid praeftiterimus; non mandati,fcd ex uendito, fihxre* ditatem uendidimus. uelex priftina cauffa mandat! agere debemuS, iit fit, di FideinlTor reum procuratorem dedit. Is, cui haereditas et Trebclliano Scnatufconfultoreftituta eft.hxredem iure dabitprocu' ratorem. Scd amp;nbsp;dominum pignoris creditor rede dabit procurato rem ad s E R v i A N A Aï. Porró fi tun ex reis credendi confticutuiB ficuscp alium in conftitutam pccuniam det: non negabimus poffe da* re. Sedamp;: ex duobus reis promittendi alter altcrumad defendendmU procuratorem dabit. nbsp;nbsp;Si plures teredes fint, amp;: F A Ml LIAE E K'

C15 C V N D AE,aut C o AÏ Al V NID1V i D V N D O agatur.-pluribus eun dem procuratorem noneft permittendumdarerquoniam cxplicaO tes non poteft citra adiudicationes amp;nbsp;condemnationes. Plane permit' tendum eft darc,fi luii cohæredi plures haeredes exiftant. Reo bru tante poft litem conteftatam,itademum fideiuffores eum detendetc uidehunmr ; fi uclunus exhiscum profolido defendat;ucl omneS» ud quidam ex hisunum procuratorem dederint, in quem iudiciunt transferatur.

Æ ^^'^ ^ fortius per eum modum,qui proeedere poteft,procut* xV 1 totem dare non prohibaitur.Forfitan amp;nbsp;ipfi dantui iion qui' oemad agenduffedadadminiftrandum. Cum quJEritur,analicid procuratorem eum habere Uceat-infpiciendum erit,annonptohibe*

tut piocuratorcm darcrqnia hoc cdidiim prohibitorium eft. In po« pnlanbus adionibus,ubi quis quafi unus ex populo agirdefenfionem, ut procurator,præflarc cogcndus non eft. nbsp;nbsp;Is, qui cur atorem alicui præfenri petition aliter audietur/iifi adulto confentientc. quod fi ab« fenti; ratam rem eum habiturum, neceffe habebit fatifdare. nbsp;Poena non defendentis pcuraroris hæc cft,ut denegetur ei adio. Si procu» tator agat,amp;prüfens fit abfentis feruus: Atilicinus ait,feruo cauendu, non ^curatori. Et qui non cogitur defendere abfentem: tarnen fi in* dicatum folui fatifdedit, defendendi abfentis gratiaxogendus indicium accipere,ne decipiatur is,qui fatis accepit. eos tamé, qui nó cogun« tur rem defendere, poft fatifdationem cogi, Labeo cauffa cognita té* nbsp;nbsp;* perandum ait:*óc fi captio aftons fit propter temporis traftum,iudici* nbsp;nbsp;nbsp;P*^ urn eum acciperc cogendü.Quod fi aut adfinitas dirempta fit,aut ini* cautiO. nneitiae intercefferint,aut bona abfentis poffideri eoeperint:

El fi longinquo fit abfHturus,uel alia iufta cauffa interueneric XLV. PAVLVSlib.lX.udfaiflam.

NOn cogendum. Sabinus ait,nullas prxtoris effe partes ad corn pellendum defendere,fed ex ftipulatu ob rem non defenfam age re poffe.At fi iuftamcauffam habeat,ciu iudiciü accipe nolit: nee fide* iuffores teneri.quia uit bonus arbitraturus nó fuit,ut qui iufta excufati onem adferret, defendere cogeremr. Sed amp;nbsp;fi fatis nó dedit,fed ei repro mittenticreditumeft.idemftatuendiieft. Quiitadc publico agut, ut amp;nbsp;prinatum cómodum defendant.-cauffa cognita petmitamtur pro curatorem dare:amp; poftea alius agens,exceptione repellitur. Si procu ratoriopusnoufinunciatumfit,is'cpinterdiftoutatur,NE EI VIS Ft* A T AE DIF1C AN T i: defenforis partes eum fuftinere,nec cópelli ca* itcrejatam rem dominu habiturü,Iulianus ait. Et fi fatifdederit : non ' animaduerto ( inquit lulianus ) quo cafu ftipulatio committatur.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLVI. C AI VS Iib.HI.dclcdifluw pro«i«cülf.

QVi proprio nomine iudiciü accepit, fiuelit procuratorem date, in quem aftor transférât iudicium:auditi debet/olcnnitcrq; pro co ivDiCATVMSOLVi fatifdatione caucre . Ei qui défendit cum, cuius nomine ipfe non agit;liberum eft*uel in unam rem defen* alias*uel dere. nbsp;nbsp;Qui alium defendit,fatifdare cogitur.nemo enim alienx litis luia re,

idoneus defenfor fine fatifdatione inteUigitur. Item quxritur, fi iudi tin acceperit defenfor,^ aftor in integrum reftitutus fit: an cogédüs fit leftitutoriu iudiciü accipereC'amp;magis placet cogédum. Procurator ut 5^u’”®^’‘“®S00js8Maidis,itaamp;in htibus bonafide rationé reddere «bttduqi quod ex Ute confecutus etitifiueprincipahter ipfins rei

quot; nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ttonw»

nomineJRuecxtrinfecus obeamrcm.debetmandatiiudicio reftiwe« te.uflt;^adeô,utfipec errorem,autperinitiriam iudicis non debirum confecutusfnerit.-id quo^reddere debeat. Item contra, quod ob rett’ iudicatam procurator foluit.contrario mandati iudicio recuperare de bet. Pocnam autem,quam ex fuo delifto praeftitit, recuperare non de* bet. Litis impendia bona fide fada, uel ab adoris procuratore, nd rei:debere ei reftitui ,aequitas fuadet. Si duobus mandata admini* ftratione, eorum alter debitor fit mandatorisran alter efi eo rede adu‘ rus fitc’amp; uriq; rede.nó enim ob id minus procurator intelligitur: quod is quo^,cum quo agitur,procurator fit.

X L v 11. i v L i A N v S ia.ini. ad Vrfdum Teroant. QVi duos proenratores omnium rerum fnarumreliquinnifino minatim prxceperit,ut alter ab altero pecuniam pctat: non uidlt; tur mandatum utrilibet eorum dediffe.

ITa^ fi hoc fpccialitcr mandatum eft .-tune excipienteeo, cum quo agitur,SIN0N MIHIMANDATVM SIT,VT A' CREDIT^ RIBVS PETE REM.-adoreitadeberc replicate placet, AT 51 MiHl WANDATVM EST, VT A* TE PETEREMC'

Gnor.antis domini conditio deterior per procuratore fieri hó debet' L C AIVS lit.XXUI.ddediüumproumdale

Minor uigintiquinqg annis,fi defenfor exiftat,in quibus cauffis iu integrum reftitui potcft;defenfor idoneusnoneft. quiaamp;ip*'' amp;nbsp;fidemfforibus eins per in integrum reftitutionem fuccurritur. QuO' niam autem defendere eft eandem nicem,quam reus,fubire:defenfot mariti amplius,quim maritus facere poflit,non eft condeinnandiis*^ qui fufeepit defenfionem ,amp; fi locupletiffimus fit, LII. PAVLVS lib.Vl.ad ediilmt.

T^L quot;TEq? fœmina,ncç miles,ne^ qui reipublicæ cauffa abfuturus eft autmorbo perpetuo tcnetut,aut-magtftratuminituruscft,^ inuitus indicium pati non poteftridoncus defenfor intelligitur. nbsp;nbsp;nbsp;«

Tit. in. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«î

PRocuratore mcemluam daro.-prxferendus non eft dominus pro curatori in litem mouédam* uel pecuniam fufcipiendâ. qui enim fuo nomine utiles aftiones habet.-rite eas intendit.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LVI. IDEM lib.LXVI. ddrdlAiin.

QVi procuratoremdat.ut confeftim agat.-is intelligendus eff per« mittere prociuatori, amp;nbsp;poftea litcm peragere. Si quis remifit exceptionem jpcuratoriam,non poterit ex poenitentia earn opponere. LVIII. PAVLVS lil». LXXX. ad edifiwtn.

PRocur ator ,cui generaliter libera adminiftratio return commiffa eft.-poteft exigere,* aliud pro alio permutare. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*aï’s addï

Lix. ID E M likx. ad Plautium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turnoua

^Ed amp;nbsp;id quolt;5 ei mandari uidetur,ut foluat creditoribus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re.

1\/V ^‘^^8®*'®^®^’”®”c®*'^*’®rictiam tranfadionem dcciden* 1_V l.d* caulfa mterpofitam .amp; ideo ft poftea is,qui mandauit,tranfa-dionem ratam non habuitaion pofte eum repelli ab exercendis adio« nibus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXI. IDEM lik I. ad Piautium.

PLautius ait.procuratorenid.amnatumnon debere conucniri:niü fuut in rem faam datus effet, autobtuliffetfe,cum fciret cautum non effe.-omnibus placuit. Idem erit obferuädum, amp;nbsp;fi defenforis loco cum fatifdatione fe liti obnüerit.

A D legatum petendum procurator datus,fi interdido utatur ad« j^^uerius haeredemDETABVLiSEXHIBENDiS: procura-toria exceptio.quafi non amp;nbsp;hoe ei mandatum effet, non obftat.

PRocuratortotorumbonorum,cuircs adminiftrandx commifla funt:rcs domini ne^ mobiles,ne^ immobiles,uel feruos fine fpe« ciali domini mandatu alienare potelhnifi frudus,aut alias res, qux fa« cile cortumpi poffunt.

ÎS,cuius nomine defenfor cxftitit.fi ante litem conteftatam in prx« fentia fuerit, amp;nbsp;poftulet fuo nomine litem fufeipcre; cauffa cognita audiédus eft. LXV. IDEM Ub.ßngulari-iss-t^i ^u^K/xar/Kw/j.

S^procuratorem abfentem dominus fatifdatione releuarc uelit,litc -asfuis adaduerfariumdirigeredebebit.-quibus fignificet,quem‘ p aduerfi»

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»ISEITORVM LIB. III.

aduerfiis cum procuratore, amp;nbsp;in qua cauffa fecerit.ratum'q? fc habiW* rum,quod cum co aäum fit.hoc enim cafujitetis cius adprobatis,üC« lut præftnns procuratorem interuenire mceUi^endum eft.Iracj amp;nbsp;fi f® ftea,mutata uoluntate,procuiatorem effe noluerit: tarnen ludiciuin) ÇU0 procurator expertus eftjatum effe debet.

L X VI. l D E M lib. X. tstowTsktS^. ez P A PINIA ^Jtb.IX. ref^of. SI ]S,qm Stichum aut Damam^utcum corum ipfe uellct, ftipulaniï eft.ratum habeat,quod alter urn procuratorio nomine Tirius pc* tit:facit,ut resiniudieiumdedufta uideatur,amp; ftipulationem con* fumât.

PRoairator,quipro cuiftioncprïEdiorum,qHaeuendidit,fidcm fus adftrinxit. amp;nbsp;fi négocia gerere deficrit,obligationis tarnen onete P toris auxilio non leuabitur.nam procurator, qui pro domino uinciJö obligationis fufcepit,onus cius fruftra reeufat.

QVod procurator ex re domini, mandat o non refragante, ftipul^ tur.inuito procuratore dominus petere poteft,

P Aldus refpondir;etiam eum,qui ad litem fufeipiendam procura* totem dedit.cauffæfuæadeffe non prohiberi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

P Ater fdio fuo pupillo,tutorem dedit Sempronium creditorem ft urn. is adminiftrata tutela,reliquit fratrem fuum hxredem; qui ^ ipfe deceffitjÄ: per fidei cómiffuni nomen debitoris Ticiorcliqiür; ci^F mandata: funt adiones ab hxredibus. quacrorcu tam tutelæ adio, ^ {* cuniae credit» ex hæreditateSempronq defcendant: an nó aliter mada ta ei adio detur,c^ fi defendat hæredes,â gbus ei aöióes madatat funt^ refpondi,debere defendere.

Bfens reus cauflas abfenti» per procuratorem reddete poteft-LXXH. idem libJ.MiimtduMM.

PEr procuratore nó femper adquirim us adiones,fed retinemus.-uç luti fi reit conueniat intra legirimu tempus: nel fi prohibeat pp«? nouu fieri,ut interdiftu nobis utile fit, QVOD VIA VT CLAM.nai« amp;nbsp;hk priftinum ins nobis conferuat.

SI reus paratus fit ante litem cóteftaram pecunia foluerCjproattatP* re agente,quid fieri oportet^ nam iniquö eft cogi eu iudieiü accipc IC* propter quodfufpedus uideri poteft, qui præfenre domino póöb tulerit

tulerit peconiam. Quid enim fi tune facultatem pecu»ia non habuidT nunquid cogi debet ludicium accipereC' quid fi amp;nbsp;famofa fit adiof Sed hoe confiât: ut ante litem conteftatam profes iubeat in xde facra peca niam deponi.hoe enim fit amp;nbsp;in pupillar ibus pecunijs. Quod fi lis conté ftata eltihoc omne officio iudicis dirimendum eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

QVi abfentememptorem.cundemep poffefforem fundi defender bat,Sc indicium nomme eins accipiebat.'poftulabat à uenditore fundi,ut ab eo defenderetur. uenditor defiderabat caueri fibi, ratam ré emptoremhabiturum.putocumuenditori de rato fatisdare deberc. quia fi fundum agéti reftituerit: nihil prohibet dominürepetcrc,óc co* giuenditoremrurfusdefendere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Tltius dim i^fentem defenderet,f;ttifdedit.amp; prius,^ indicium ac dperetjdefqtreus foluendo effe.-quam ob cauffan) defenfor reed fauit indicium in fe reddi oportecamp;quxro, an id ei concedi oporteat? IVLI AN VS refpondi:detenfor,cumfarifdedit,dominiloco haben-, dus eft. net multum ei præftiturus eft praetor, fi eum non coegerit in« dicium accipere;cum ad hdeiuffores eins aftot ire poffit. Sc q quidqui^ praeftiterintji defenforc confecuturi fint.

Mills qui defenditur ,boni uiri arbitratu defendendus eft. LXXV III. AFRICANVSlikVI.d«lt;e/Jio«M«.

ET idea non poteft uideri boni uiri arbitratu litem defendere is, ^ aftoremfruftrando efficiat.nc adexitum controuerfia deduca» tar. Ad duas res petendas procurator datus.fi nnam rem peut.cxee ptioncn on excluditur,0c rem in indicium dedneit.

Q.V0D CYIVSCVNQ.VE VNIVERSITATIS NO mine, nd contra earn agetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. 1111.

CAI VS lib.III. dJ fdiYÏHMi proHWcidlf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Elt;5 focictatem ,neq5 collegium ,ncq; huinfmodi cota pus pafTim omnibus habere conceditur. nam amp;nbsp;legi« bus.amp;fenatufconfultis , amp;nbsp;principalibus conftiturioni-busea res cohectur. Paucis admodum in caulTis com cefla fuut huinfmodi corporaiut ccceueftigaliiun publi p ij torum

Jiff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ DIGESTORVxM LIB. III.

corum focqs permiffum eft corpus habere; nd auri fodinarum, nd an genri fodiiiarum,amp;falinaruni.Iremconegi.a Roniscerta funt,quo« rum corpus Scnatufconfultis arcjconftiturionibus principalibus con firmatum eft.-udun piftorumA quorundam ahoruni, amp;: nauiculario iuni,qui Sc in prouineqs font. Quibus autem permiffum eft corpus habere,collegrj ffocietatis/iue cuiuftunq? aircrius nomine.coruni pro« prium eft,ad exemplum reipublics habere res comuncs, arcam conv munem, Ôtadorem, fine fyndicum: perqucm,tanquam inrempubli» cam^quod communiter agi fieri opoiTeat,agatur fiat. Quod fi ne* mo cos defendat .• quod eorum commune crir.poffidcri.amp;fi monio, no excitentur ad defenfionem fui,uenire fe iuffurum procenful ait. B quidem non efle aftotem uel fyndicum,tunc quo«^ inteUigimus: cum is abfit,aut ualcrudine impedianir,aut inhabilis fit ad agendum. E^ fi extraneus defenderc uelit uniuerfirarem, permittit proconful, fient in priuatorum quoeg defenfionibus obferuatur: quiaeo melior coiwi‘ tiouniuerfitatisfir.

SI miinicipes,uel aliqua uniucrfitas ad agendum det aflorem hie diccndum,quafi âpluribus datum, fie haberi. hie enim publica,uel uniuerfirare interuenit,non pro fingulis.

NVlli pmittitur nomine ciuitatis uel curiae expcriri,nifici.clii IW permittitraut lege ceffante,ordo dediticum dus partes adeffent» autamplius,quam dus.

PLane ut dus partes decurionum adfuerint: is quo^, quern deert* nunc,adnumerari poteft.

IlJud notandum Pomponius ait,quod amp;nbsp;paths fuffragium fillo pit’ deritjamp;filij patri.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VI. PAVLVS IiklX.dJcdiduMf,

ITem cor0,qui in eiufdem patris poteftate funt. quafi decurio cnim hoc dedit,non quafi domeftica perfona. Quod amp;nbsp;in honor urn ped* tione erit feruandum.-nifi lex municipq.uel perpetu.a confuetudo pro' hibcat. nbsp;nbsp;Si decurioncs decreueruiir aftionem per eum mouennam,

quern Duumuiri elegerunt.-is uidetur ab ordirie eleftus, amp;nbsp;expenri P?‘ teft.parui cm rcfert,ipfe ordocligat,an is cui ordo ncgOciu dedif. Sed» ita decreuerint, utquscun^jincidiflet controuerfia, eiuspetends ne' gocium Titi us habcret.ipfoiure id decretum nullius momenti effeni* detur; quia non poffit luderi, de ea re,qus adliuc in controuetfia hƒ

fit.dccretodatampcrfecutioncm. Sedhodiehacc omniaper fyndicos foleutjecundum locorum confuetudinem,explicari. Quod fi aftor datus.poftea decreto decurionum,prohibitus fit: anexceptio ei noce« arc’d!: puto fic hoe accipiendum : ut ei permiffa uideantur, qua: amp;nbsp;per« miffa durant. Aftor uniuerfitatis fi agat, compeUitur etiam defen-, derer non autem compeUitur de rato cancre. Sed interdum Ji de decre to dubitetur,puto inrerponédam amp;nbsp;de rato cautionem. Aftor ita^ ifte procuratotis partibus fungitur.de iudicati aftio ei exedido non datur, nifi in rem fuam datus fitrdeconftitui ei poteft. Ex tjfdem cauffis mu» landi adoris poteftas erit, ex quibus etiam procuratotis. Ador eti« amfiliusfamilias dari poteft.

Sicut municipum nomine adionem pretor deditrita amp;nbsp;aduerfus cos edicendum ,iuftiflimc putauit. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;legato ,qui in negocio publico fumptum fecit, puto dandam adionem in municipes. nbsp;nbsp;Si quid uniuerfitati debetiu:,fingulis non debetur nce quöd debet uniucc fitas j finguli debent. nbsp;nbsp;In decurionibus, uel alqs uniuerfitatibus ni* hil refert ; utrum omnes ijdem maneant, an pars maneat, uel omnes immutati fint. Sedfiuniaeefitas adunum recidit: magis admittin.it pofte eumconuenire dccoiiueniri: ciumus omnium inunumrecide« tit A*exrtet: nomen uniuerfitans.

Cluitates fi per eos ,qui tes earum adminiftrant,non defenduntur: nee quidquameftcorporale reipub!ica:,quod poffideatur ; per adiones debitorum ciuitatis,agentibus fatisfien oportet.

SItibi aim municipibns hxreditas communis erit t familiæ erd« feundæ indicium inter nos redditur. Idemc^ Äcendum eft m fini« um regundommA aqnæ pinuiœ arcendæ indicio.

COnftitui poteft aftor amp;nbsp;ad operis noui nnneiationem ,8c ad ftipula tionesinterponédas.-uelnti legatomm.damni infefti, indicatum* folüirqnamnisferuopotius cinitatis caucri debeat. fedSefiadori eau* tumfnetitrutilis adio adminiftratori return ciuitatis dabitur.

^^|Oc edidum neceflarium eft.qüoniam magna utilitas abfcnti uerfaturme indefcnfi reram poffeftioné,aut uenditionem p iq patian

p.itiantnr, ud pignons diftraäionem, nd poena: committendae adio* oem,ud ininria rem fuam amittant.

If. C AIV S lib. Ill. ad edition prouinciale. SI quis abfentis négocia gdTerir.licct ignoranris.tamen quidquid uH liter in rem eins impendent,uel eria fi fe in rem abfentis alicui ob* ligauerit.habetco nomine aflionem.Iracg eo cafii nitro citroep nafei' niradio,qna:appdlatur NEGOCIORVM GESTORVM. Et fine fi' cut acquum eft ipfum aftus fui rationem reddere:amp;eo nomine con* demnari.quidquid uel non.ut oportuit.geffit, uel ex his negoerjs reti* ne tat a ex diuerfo iuftum eft,fiutiliter geflàt.præftariei, quidquid cO nomine uel abeftei.uelabfuturum eft.

Altprstor. SI QVis négocia alterivs.- sive QV)i NEGOCIA, CtyAE CVIVS.CVM IS MO R I R ET V R, F VB R1NT,GESSER1T.'I VDICIVM EO NOMINE DABO.HæCUCl baSi Qyis,accipiendaficfunt,siVE QVAE.namSemulieresnegO ciorum geftorum agere poffe amp;nbsp;conueniri,non dubiratur. NEGOCIA fie accipe.fiue uniim, fiueplura.ALTE R i VS,inquit.amp;;bocadutrn? fexum refertur. nbsp;nbsp;Pupillus fanè,fi négocia gef it, poft refcriptuni di*

ui Pij conueniri porcftinid,quod faduseft locuplctiorj; agendo au* tem compenfitioncm eins,quod gelTit.patitur. Et fifuriofi négocia gefferimreópetit mihi aduerfus eum negocioriigeftoru aftio. CuratO' ri autfuriofi ucl furiofa: aduerfus eum eamue d.inda adionem, LabeU air. Hcecuerba, SiVE qvis NEGOCIA,QVAE cvivs,CVM ISMORIRETVR, FVERINT, GESSERl T.-fignificatillud tépuS. quo quis poft mortem alicuius négocia geflit.de quo fuit nccdTariui» edicerciquoniam neq? reftatons iam defundi,ne^ hteredis.qui nóduiU adijt,ncgocium gefliffe uidetur. Sed fi quid acceflit poft morremrutpu' ta partus,amp; foetus, amp;nbsp;frudus,uel fi quid ferui adquifiecunt:amp;fi his ud* bis non continetur,pio adiedo tarnen debet accipi. Hæc adio aiitcm» ciim êx negocio gefto oriatur.-à: h£eredi,amp; in hxredem competit. S exfecutor â protore dams,in negocio gerendo dolum mihi feceritda« bitur mihi aduerfus cum adio. Interdum in negociorum geftorum adionc Labeofcribit, dolum folummodo uerfari. nam fi adfediouc coadus,nebona mea diftrahanturaregocqs te meis obtulcris; aquifli* mumefle dolumduntaxat tcpraftaic.quafententja habet aequita* tern. nbsp;nbsp;Hac adionc tenetur, non folum is, qui fpontc amp;nbsp;nulla nccclTp

rate cogcnrc,immifcui£ fe negoerjs alienis,^: ca geffit.ucrum is ctiatU, qui aliqua neceffitatc urgéte,uel neceffitatis fiifpirione,geflit. Apud MarceUmn Ubro fecunt^ digeftormn^uxnrur ; fi cum propofuiffem negocii

TIT. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H9

négocia Titrj gercrCjtn mihi mandaucris, ut geramran utralt;^ aÖiönc tin poffimc'amp;: egoputo iitramque locum habcrc.-quemadmodum ipfe JMarcelliis fcribit/i fidciufforem accepero négocia gdhuus. nam amp;nbsp;hicdicitaduerfusutiumçeffe aftionem.

SEd uidcamus, an fidciiiffor bic habere aliquam aftionem pofTit. amp;nbsp;ucrum eft negocioium geftotum earn agerepoffcjnfi donandi animo fidciuflït.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. IDEM ht.X.lt;lt;dcdift«W.

ITemCjCumputauiate mihi mandatum, tua négocia geffi:amp; bic nafcitur negociorum geftorum aftio, ceffante mandati aftione.

Idem eftetiam,fiprote fidcitiffero,dum puto mihi â te mandatum effe. Sed amp;: fi putaui Titq négocia effe, cü effent Sempronij.eafcp geffi: folus Sempronius mihi aftionenegociorum geftorum tenetur,ut lu« lianus libro tertio diceftorum fcribit. Si pupilÜ tui négocia geffero * pon mandatu tuo, fed ne tutelæ iadicio tencaris: negociorum gefto* turntehabeboobligatum. Sedamp;pupillum;modo fi locupletiot fa« flus fit. nbsp;nbsp;Item fi procuratoti tuo mutuam pecuniam dedero tui con

' tcmplatione, ut creditorem tuum, nel pignus tuum bberetc aduerfus te negociorum geftorum habeo aftionem: aduerfus eum,cum quo conttaxi, nullam. Quid tarnen, fi â procuratore tuo ftipulatus fucrot’ ' poreftdici,fupereffc mihi aduerfus te negociorum geftorum aftio-nem;quia ex abundanti hanc ftipulationem interpofui. Si quis pc» ' cuniam, uel aliam quandam rem ad me perferendam accepcric : quia ■ meum negocium geffit, negociorum geftorum mihi aftio aduerfus ' cumcompetit. nbsp;nbsp;Sed fi quis négocia mea gefferit, non mei contem»

■ platione,fcd fui lucri cauffa.-Labeo fcribit,fuiun cum potius, quàm me umnegocium geffiße.qui enim deprxdandi cauffa accedit.-fuo lucro. non meo commodo ftudct.Scdnihilo minus, imö magis Seis tenebi» tur negociorum geftorum aftione. Ipfe tarnen, fi circa tes meas ali.

' quid impenderit : non in id, quod ei abeft, ( quia improbe ad négocia mea acceffit ) fed in quo ego locupletior faftus fum, habet contra me aftionem. Sed fi quis it.a fimpliciter uerfatus eft,ut fuum negocium in fuis bonis ,quafi meiim, gefferit ; nulla ex utroq? latere nafcitut aftio.-quianecfidcs bonahoepatitur. Quodfifie fuum negotium Si Ureum, quafi meum gefferit: in meumtenebitur. namamp;n cuiman» dauero,utmeum negocium gerat, quod mihi tecum erat commune: àivédumeffe Labeo ait,fi amp;tuum geffit feiens,negociorugeftoni cunt ^°*^«i. Si quis quafi feruus mens negocium meü gefterit,cü effet uel libe£ttis,uçiingçimu5.d^j5ljyj^^egQCioxumseftoiiun aftio. Sed fiego

fiego fill) tui négocia gefferim,ucl ferui:uidcamus,an tecum negocio* mm geftomm habeam aftionem. amp;nbsp;mihi uidetur iierum,quod Lak*’ diftinguicA Pomponius libro uicefimo fexto probat.-ut fiqiiidem coö téplationc tui négocia gcfTi peculiaria, tu mihi tcnearis.quod fi amic*^ ha filq tui,uel femi,uel eorum contemplatione raduerfus patremu®* idominum de peculio dmitaxat dandam adionem. Idemtp cit, amp;nbsp;fi û® juris effe eos putaui.Nam amp;nbsp;fi feruû non neceffanum emero filio mo» amp;nbsp;tu ratum habuerismihil agitur ratihabitione. Eodem loco Pompo* nius fcribit,hoc adiedorquod putat, amp;nbsp;fi nihil fit in peculio ( quoniat® plus patri dominóue debetur ) amp;nbsp;in pattern dandam aftionem,in quail turn locupletior ex mea adminiftratione fadus fit. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fi hon’*'

nis liberi, qui tibi bona fide feruiebat, négocia geffero ; fiqiiidem p®* tans tuum effe feruum geffi: Pomponius fcribit,carum return quot;cannot * dû dJtli- *1“® ^‘^ lequi debent,tecum mihi fore ncgociorum geftorû adionefl® fc^pemJid ®®^“™ ucro return, qux ipfum fequuntur ; non tecum, fed cum iff®’ ruMW. nbsp;nbsp;nbsp;^^^ ^ ^^ liberum fciui:carum quidem rerum, quae cum confequuntui»

habebo aduerfus eu adioné.-catum uero rcrum ,quae te fequuntur, ad^ uerfus te. Si Titij feruum putans,qui crat Semproni),dedero pecuni am,nc occideretiu.ut Pomponius ait,habebo ncgociorum gcftoriii® aduerfus Sempronium adionem. nbsp;nbsp;Item quaeritut apud Pedium 1*

brofeptiino.-fiTiriumquafidebitorem tuum extra indicium admo nuero,amp; is foluerit mihi,culn debitor tuus nó effet .tuep poftea cogiio; ueris,amp; ratum habueris:an negociorum geftorum adione me conueui re poffis f Et ait dubitari poffe.quia nullum negocium tuu geftum ft* cumdebitor tuüsnonfuerit.S'edratihabitio Cinquit3fecit tuumneg® dum.Etficutei,âquoexadum eft,aduerfus eum datur repetitio,q“^ ratum habueritata amp;nbsp;ipfi debebit poft ranhabitionc aduerfus me com petcre adio.Et fic ratihabitio conftitiiit negociu tuum, quod ab imt’'^ tuum non erat,fcd tui contemplationc geftum.Item ait: fi Tiri) debit® rem,cui te han:edemputabam,cum effet Seins, conuenerofimilitet ^^ exegeroanox tn ratum habncris:effe mihi aduerfus te,amp; tibi mutu^m negociorumgeftorum adionem. Atqnialienum negocium geftum éft.fed ratihabitio hoe conciliatquæ res effïcit,uttuum negocium'g® ftum uidcatur,amp; a te hxreditas peti poflit. Quid ergo ( inquit Pedius ) ficum tehxredemputarem,infulamfulferoha:rcditariä; tnep ratum habueris:an fit mihi aduerfus teadiof Sednon fore ait: cum hoc fado meo alter fit Iocupletatus,âc alter ins re ipfa geftum negocium fit : nec poffit,qnod alp adqnifirum eft ipfogeftu, hoe tuum negocium uide* ri. Videamus in pfona eins,qui négocia adminiftrat, fi quædâgeffit’ quidam nomeoutemplatioue ramen dus alius ad hoc non acceffit, amp;nbsp;uir dill'

uil diligcns ( quod ab co exigimus ) etiam ca gefturus fuit;an dici debe at.negociorum geftorumadióne cum tcncriamp; propter ca,qu3enon’ geffit.quod puto ucrius.Gerte fi quid à fe exigere debuit, proculdubio hoc ci imputabitur. Quan^ enim hoc ei imputari nó poifit,cur alios debitores non conuenerit ( quoniam conueniendi cos iudicio facultas tem non habuerit,qui nullam aftionem intendere potuit ) tarnen à fe* menpfo cm non exegerit,ci imputabitur. amp;nbsp;fi forte non f uer at ufmari urn debitum^ncipiet effe ufurarium:ut diuus Pius Flauio Longino re fcripfitnifi forte 0nquit)ufuras ei remiferit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

QVia tantundem in bonxfidei iudicqs officium iudicis nalet,quan turn in ftipulatione nominatim eius rei fafta interrogatio.

SI autem is fuit,qui négocia adminiftrauit,àquo mädatum non exi« gebatdripoffeci imputari, cur oblatfl.de rato cautione eumnon conucncrit:ft modo facile ci fuit fatifdare. certe in fuaperfona non du bitatum eft.ôc ideo fi ex cauffa fuit obligatus,quïc certo tempore finie batur,ôc tempore liberatuscft:nihilo minus negociorum geftorum aftione erit obligatus.Idcm erit dicendum amp;nbsp;in ea cauffa.ex qua haeres non tcncrctur,ut Marcellus fcribit. Item fi funduni tuum uel ciuita« tis per*obreptionem petiero,negociutuum uel ciuitatis gerens.-ôe am alias*cr« pilot es,quam oportuit,fruftus fuero confecutus.-debebo hoc ipfum ti- rationé. bi uel reipubUex prxftare,licet petere no potuerim. Si quocunq? mo do ratio compenfationis habita non eft à iudice: poteft contrario iudi cio agi. Quod fi poft examinationemreprobatx fuerintcompenfatio ncsaienus eft,quafi re iudicata,amplius agi cottar io iudicio non poffer ga exceptio rei iudicatx opponédaeft. 'lulianuslibro tertio traftat, fi ex duobus focqs alter me phibuerit adminiftrare,alter non:an aducr fus eum,qui non prohibuit,habeam negociorum geftorum aftionem. mouetur co:quod fi data fucrit aduerfus eum aftio, neceffe erit amp;nbsp;cum perftringdqui uetuit.Sed amp;nbsp;illud effe iniquum,eum,qui non ptohibu« it,alieno fafto liberarixum amp;nbsp;fi mutuam pecuniam alteri ex focijs pro hibente focio dediffemaiticg eum obligarem.amp;: puto fecundum Iulia« num debere dici,fupercffc contra eum,qui nó prohibuit, negociorum geftorum aftionem;ita tarnen, ut is, qui prohibuit, ex nulla parte neqj per focium,nec5per feipfum damni aliquid fentiat.

vin. SCAEVOLA likl.qU^/Honuw. POmponiuS fcribit. S r NEGOCIVM A'TE, QVAMVIS MA«' ^E GESTVM, PROBAVERO.’NEGOCIORVM TAMEN •ïESTORvw TE MIHI NON TENERi. Vidcndumcrgo,ncin q dubio

dubiohoc,anratû habeam^aftio negociommgeftoru pendeat.naH quomodo,citfnfemelCGq)ent,nudauohintaterolleturJ' SED SVPß RI VS ITA SE PVT A RE, Sl DOL VS MALVS A' TE ABSlT' jmöpiitOjamp;ficomprobem, adhucjiegodoni geftorum aflione dft-SED EO DICTO TE MIHI NON TENERl, QVOD REPRO BARE NON POSSIM SEMEL PROBATVM: ET OYEI* ADMODVM, QVOD VTILITER GESTVM ESTAPVDlV DICEM, NECESSE ESTPRO RATO HABERI;ITA OMNE, QVOD AB IPSO PROBATVM EST. Oterumfi,ubiprobaui, non cft negociornm geftoram aftio:qiiid fiet,fi a debitore meo exege' ïit,amp; probauerim,quemadmodum recipiamc' Item fi uendideritdpl^ deniqjfi quid impendent, quemadmodum recipietdiam nnq; manda mm non cft. erit igitur amp;nbsp;poft ratihabirionem negocioru geftomH’ adlO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. VLPIANVS lib.X.tidediéium.

SEd an nitro mihi tribuatur aftio fumptuü, quos fecif amp;nbsp;puro com peteremifi fpecialiter id aâum eft, ut neuter aduerfus alterû habe* at aâi0nem.Is autem,qui negociornm geftorum agitnon folum fi ef* fedumhabuitnegocinm,quod geffit,adione ifta iitetur.-fed fufficit,^ «tiliter ccepit,criam fi effedu m non habuit negocium. amp;nbsp;ideo fi inhi* lamfulfit,uel feruum ægrum curauit.etiam fi infula exiifta eft, nel ki* »iusobrit;agetNEGOCIORVM GESTorvm,idqj amp;Labcopro bat. Sea(ut Celfus refer QProculus apud eum notât, non femper debe* re dari.quid enim fi earn infula fulfit,quam dominus quafi impar Am’ pmi dereliquerit,uel quam fibi neceffariam non putaticf onerauit (jm quit)dominum fecundum Labeonis fententiam , cum unicui^ liceat amp;nbsp;damni infedi nomine rem derelinquere. Sed iftam fententiam Cel* fus eleganter deridet. is enim negocioru geftorum(inquit)hab€t .idio Kem,quiutiliter négocia gelTjt.non autéutiliter négocia geiit.-qui non iicceffariarem,ucl quæ oneraturaeft patrcmfamilias,aggreditur .iitf‘ ta hoc eft, amp;quod Julianus fcribit ; cum,qui infulam fulfit,uel feruum Kgrum curauif habere negociornm geftorum adionem/j ntiliterboc faceret,licet cuentus non fit fecutus. Ego quæroxjiiid fi putauit fe utilgt; terfacere, fed pacrifamilias non expediebatt' dico hunc non habiturn negociornm geftorum adionem.ut enim euentum non fpedemus,dc bet utiliter effe ccepcum.

SI négocia abfentis amp;nbsp;ignorantis géras .• amp;nbsp;culpam, amp;nbsp;dolu prxftar« de bes. Sed Proculus, interdû ait cafum præftari debere etianieluti» nouü ncgociü,quodnon fit folitus abfens facere,tii nomine eins géras; ucluti iieiules iioiutios coëmwdo,iiel aliquam negociationem jneun

do.nalft fi quôd damnu ex ea re fecutum fuerit,te fcqnemr.Iiicru nero abfentem. q» fi in quibufdam lucrum faâum fiierit,in quibufdam dam num .-abfens compcnfare lucrum cum damno debet.

SVcceffbri eius,cui9 fuena négocia,fi apud hoftcs deceffit.haEc adio dada erit.Sed amp;nbsp;fi filijfamilias militis defundi teftaméro fado geffi: fimiliter erit danda adio. Sicut autem in négoces uiuorum geftis JudiU cit negociu utiliter cœptû.-ira amp;nbsp;in bonis mortuorû, licet diucrfus exi« tusfitfecutus. xn. PA VLVS übA'Xi.adcdiilum.

DEbitor mcus,qui mihi quinquaginta debebat,deccffit.eius hxre ditatiscurationemfufcepiiamp;impendi deccm. demü redadaex uenditione reihæreditariæ centû,in area repofui.hæc fine culpa * mea ars*in ca perierût. Quæfitû eft, an ab hærede, qui quâdo9 exftitiffetaiel crédita quinquagintapetere poffim,amp; decern,quæ impédiÇ' Iulianus fcribit in eo iierti quœftionc:ut ammaduertamus^an iuftam cauffam habuerim feponendorum centum .nam fi debuerfm amp;nbsp;mihi amp;nbsp;cæteris hæredita* rijs creditoribus foluere; periculû non fol um fexaginta, fed etiam reli* quorum quadtaginta me præftaturûrdeeem tamé, quæ impendcrim, tetenturû. Si uero iufta cauffa fuerit.propter quâ integra centû euftodi rentur.ueluti fi periculum erat.ne prædia in publicum cômitterentur: ne poena traieditiæ pecuniæ augerctur ,aut ex compromiffo cômitte-tenir.non folum decem,quacinhæreditaria négocia impenderim: fed etiâ quinquaginta, quæ mihi débita funt, ab hærede me côfequi poffe.

SI filiusfamilias négocia gefliflè prop®natur;æquiffimum crit in pa trem quoq; adionem dan; fiuepcculiumhabeat,fiue in rem partis fui uerterit. amp;fi ancilla .fimili modo.

POmponius libro uicefimo fexto,in negoeijs geftis initio cuiuflt;^ te paris conditioné fpedandam ait. Quid enim(inquit) fi pupilli no gocia cœperim gerere,ôc inter moras pubes fadus EcT uel ferui.aut filq familias,amp; interea liber,aut paterfamilias effedus fitfSchoc uctius effe didici.nifi fi ab initio quafi unum negocium gefturus acceffero,deindc alio animo ad aliud.-ac eo tempore,quo iam pubes.uel liber,uel pater» familias effedus eft.hic enim,quafi pluranegocia gefta fint: pro quali« täte perfonarum amp;nbsp;adio for matur,amp; condemnatiomoderatur.

Q td amp;nbsp;cum aliquis négocia mea gerit: non multa négocia funt, fed O«nus cótradus.nifi fi ab initio ad unü negociu acceffit, ut finito co difcederct. hoe etntafu,fi noua uolûtate aliud quo^ aggredi eoepent: »liuscoutraduserit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q 4 Ylpia

EVmafliim.qué quis in femitute egi^manumiiTus no cogimr relt;^ derc. Planed quid cónexiun fuerit.ut fcparari ratio eins, quod in leruitute geftum eft,ab co quod in libertate geflit,nó poffit: confiât n^ nire in iudicium,uel inandati,uel negociorum geftoru, amp;nbsp;quod in feï’ ni tute geftum eft. Dcniq? fi tempore feruitutis aream emerit,amp; in eam infulam aedificauerit.ea'qj corrueritdeinde manumiffus fundum lot^ iterit.fola locatio fundi in indicium negociorum geftorum deducitt^j jquia ex fuperioris tempons adminiftratione nihil amplius in iudidu deduci poteft.quim id/ine quo ratio libertatis tempore adminiftrato rum negociorum expediri non poteft.

PRocuIus amp;nbsp;Pegafus bonam fidcm eum ,qui in feruitute gercre et® pit,prxftaredebere aiuntldeo'c^quantujh alius eius négocia gt^’ iuret, feruari potiiiflet.tanturrkeum,qui afemetipfonon exegerit,u^' gociorum geftorum aftione prxftaturum.fi aliquid in peculio habuit» cuius retentione id feruari poteft.

ET qui natura debitor fuirfetiam fi in pcculio nihil habuit)fibi pO ,ftea foluere debetjn eodem a du petfenerans: hcut i«,qui tempo’ tali aftione tenebatur ,eriam poft tempus exaftum negociorum gefto* rum aft one id præft.ire cogitur. Scæuola nofter ait: putare fe, qno^ Sabinusfcribit,A'CAPITE RATIONEM REDDEN DAM, de here fie mtellighnc apparent, quid reliquum fuerit tunc,cum primun’ 'liber efle coeperir.-nonutdolumaut eulpam in feruitute admiffam in obligationé reuocet.itacj ft inueniatur,ucl malo more pecunia in fef nitute erogata,liberabitur. nbsp;nbsp;Si hbero homini,qui mihi bona fide (^^

uiebat,mandem,ut aliquid agat.-non fore cum eo mandati aftonem» Labeo ait.quia no libera uoluntate exfequatuc rem fibi madatam/e^ quafi ex neceffitate feruili erit igitur negociorum geftorum afto:qnii’ amp;nbsp;gerendi negoctj mei habuit affeftum: amp;nbsp;is fuit,que obligate pofl’d’^' Si cum me abfentenegociameagereres,impr.udens rem nieâ.çm’' fti,amp; ignorans ufucepifti: milu negociorum geftorum,ut rclhtua j,ob ligatus nOncs.Sed fi antequam ufucapias,cognofcas rem meam ed^ quot;fubqcere debes aliquem,qui à te petat meo nomine: ut amp;nbsp;mihi rem ƒ tibi ftipulationem euiftionis committat.Nec uideris dolum malum cere in hac fubieftione.ideo cnim hoc facere debes,ne aftione negocio turn geftorum tenearis. Non tantum fortem, uetumetia ufuras £^ pecunia aliéna perccptas,negociorum geftorum iudicio præftabimu^' uel etiam,quas percipere potuimus. Contra quo^ iifuras,qius pr«®* ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nnius

timus, nel quas ex nóftra pecunia percipere potuïmus,quam in aliéna négocia impendimus; feruabimus iudicio negociorum geftorum.

Dum apud hoftes eflèt Titius,negocia eius adminiftraui.poftea re* uerfiis eft. negociorum geftorum mihi competit adio: etfico tempo-re,quo gcrcbantur,dominum nonhabuerunt.

Slautem apudhoftes conftitutus,deccffit;amp;fucceffori,amp; aduerfus fuccefforem eius,negocioru geftorum diredaamp;contraria eópetit.

NAm amp;nbsp;Seruius refpondit ( ut eft relatum apud Alfenum libro tri cefimo feptimo digeftorum Xum â Lufitanis tres capti eftent^ôi unus ea conditione miffus, ut pecuniam pro tribus adferret: amp;nbsp;nifi re* diffet,ut duo pro eo quoeg pecuniam darentiis'qjrcuerti noluiffet,amp; ob hanc cauffam illi pro tertio quoeg pecunia foluiffent: æquum cffe,præ* torem in eum reddere indicium. nbsp;nbsp;nbsp;négocia haereditaria gerit : quo*

dammodofibihæreditatem,fe'c^ei obligat.ideofcpnihilrefeit, an eti* am pupillus hæres cxiftatiquia id æs alienum cum carteris hæreditarqs oneribus ad eu tranfit. Si uiuo Titio négocia eius adminiftrare eoepi, intermitrere mortuo co non debeomoua tamé inchoare neceffe mihi nó eftjicet uetera explicare,ac eóferuare neceffarm fitmt accidit,cü al* ter ex foerjs mortuus eft. na quscunep prioris negocq explicadi cauffa gcnuirur; nihil refert,qno tépore confumuntur, fed quo tempore in« choantur. Mandatu tuo négocia mea L.Titius geffit.quod fi non re öegeffit.-tumihi adione negociorum geftorum teneris,non in hoe tantum,ut adiones tuas præftes:fed etiam,quodimprudcnter eum clegeris, quidquid detrimenti negligentia eius fecit,ut mihi præftes.

Slue hxreditarianegociajiue quæ alicuius effent,gerens aliquis,nc« ceffario rem emerit ; licet ea interierit, poterit quod impendit, in* dicio negociorum geftorum confcqui.ueluti fi frumétum aut uinum familiar patauerit,ïd'cpcafn quodam interierit.-forteincendio, ruina. Sed ita fcilicet hoc dici peteft, fi ipfa ruina nel incendiu fine uicio eius acciderit.nam cum propter ipfam ruinam, aut incendium damnadus fit.-abfurdum eft,eum iftaru rerurn nomine,qux ita confumptæ funt, quidquam confequi.

SI quis négocia aliéna gerens, indebitum exegerit : reftituerc cogi-tur.de eo autem,quod indebitum foluit.-magis cft,ut fibi imputare S'^^beat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIII. IDEM lil».XXIin.rfdcdiÆw».

propriet« quidem per ,pcuratorcm nön adquiritur; poteff tarnen cf^ ditor, ctiam iniiito me,ranim habende, pecuniam fuam facere. qui^ procurator in accipiendo creditoris duntaxat ncgociiim geifit; amp;nbsp;1J^^ créditons ratihabitione liberor.

SI quis aliéna négocia gercns,plus quain oportct,impenderit: reell« peraturum ciim id,quod prxftari debuic.

CVm aliquado ciuitati per fideicomiffum reftitui iuffa effet ha»?« ditas.magiftratus adores horü bonorü Titium amp;nbsp;Seiö amp;nbsp;Caiuin tiuic idoneos creauerunt.poftmodum hi adores inter fediuiferuntad' miniftrationem bonoriim.idœ egerunt fine authoritate Si fine confer fu magiftratuum. poft aliquod tempus teftamentum quoej, per quol reftitui ciuitati hxreditas fideicommiffaeft,irritumprobatum eftpi^ tribunali.ar^ita ab inteftato Sépronius legitimus hæres defundi ex^i tit,fed ex his adoribus unus non foluendo deceffit.amp;nemoeiush«' res cxftinr. Quaero, fi Sempronius conueniet adores horum bonoA periculum inopis defundi, ad quos pertinct fHERENNlvs MO* D E S T l N V S refpódit; ^d ab imo ex adoribus ob ea,quæ folus gefl^f» negociorü geftorum adione feruari non poteft.- ad damnum eins,«!! légitima hxreditasquatfita eft, pertinerc.

EX duobus frarribusamo quidem fox acratis.alio uero minore an* nis:cum haberent communia ruftica prædia,maior frater in faW cömuni,habente habitationes patemas, ampla xdificia ædificauerac cuep eundem faltü cü fratre diuideret,fumptus fibi quafi re melioreab eo fada defiderabat,fratre minore iam légitima gratis conftituto. He ténius Modeftinus refpódit,ob fumptusnullarcurgéte,fed uoluptatis cauffa fados:eum,de quo quxritur,adionc non habere. Idé Titium» fi pietatis refpedu,fororis aluit filia.adionéhoc nomine côtra eä non habere,refpódit. XXVII. lABOLENVS lA.vill.exCaßio.

SI quis mandatu Titq négocia Sei gefferit, Titio mandati tenetwr.' lis'cp xftimari debet,quati Sei amp;nbsp;Titij inrercft.Titq aüt intereft,quâ‘ turn is Scio præftare debet,cui uel mandati,uel negociorü geftorum 110 mine obligatus eft. Titio aüt adio eópetit cum eo,cui mandauit aliens négocia gerenda, amp;antequam ipfequid^ domino praeftetquia wei abeffe uidetur,in quo obligatus eft.

XXVIH. CALLlSTRATVS IillII.elW« monitotij-CV m pater teftamento poftumo tutoré dederit,is'lt;^ tutelam inte rim admuuftrauent,nec poftumus jutus fuetif cum eo non^*

T;IT. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117

Tlt;lx,fednegociornTn geftorû ent agendum.quod fi naUis fucrit poilu musAutelx erit aftio.amp;: in ea utnim^ tempus uenict.amp; quo, ante quam lufeeretur mfans,geflîc:amp; quo poftea,quàm natus fit.

XXIX. IVLIA N vs libAn.di^ßorum, EX fado ferebatur ,quendam ad filigincm emendam curatorem de creto ordinis cwiftitutweidcm'c^ aliu fubcuratoré cóftitutum,fili giné mifcédo corrupiffe: ateg ita preciü filiginis,qux in publicü empta cratjCuratoriinflidumeffe.quærebatitct^jquaaâione curator cö fub» curatore experiri poffer .•amp; confequi, uteifaluum effet, quod cauffa eins daninûaccepiffctc'amp; Valerius Seuerus refpondit aduerfus contu« torem negociorum geftorû adione m tutori dandam.ïtem refpondit utmagiftratuiaduerfus magiftratum eadem adio detur : ita tarnen, fi non fit confcius fraudis. Secundum qua:,amp; in fubcuratore idem dicen* dum cft. XXX. PAPlNlANVSÏilgt;.lI.»-f/|’onforu»tt.

LIberto uel amico madauit,ut pecunia accipet mutua; cuius literas creditor fecutus contraxit, 6cfideiufforintcruenit. etia fij pecunia nó fit in rem uerfa.-tamé dabitur ineum negocioru geftorum adio ere ditori uel fideiuffori,fcilicet ad exemplum inftitoriæ adionis. Inter négocia Sempronij, quæ ger ebat, ignor ans Tirq negocium geffit. ob earn quoq? fpeciem Sempronio tenebitur: fed ci cautionem indemni« tatis.officio ludicis præberi neceffeeft aduerfus Titiü,cuidatur adio. Idem iuris cft in tutorc. Litern in iudicium deduftam,^ à reo defer-tam/ruftratoris amicus ultro egit,cauffas abfentix eins allegans iudi« ci.culpamcontraxiffe non iiidebitur,quod ab fententia contra abfen« tem dida ipfenon prouocauit. VLPIANVS NOTAT, fit hoc ue« turn cft,cum fruftiator condemnatus eft-Ceterum fi amicus, cum ab« fentem dcfenderet,condemnatus negociorum geftorum aget: poterit ei imputaii, fi cum poffet,noii appellarit. nbsp;PAPINIANVS. Qui

aliéna négocia gcrit,ufuras prreftare cogitur;eius fcilieet pccuniaï,quoe putatis neceffarijs fumptibus fupereft. Libettos certam pecuni« am accipere teftator ad fumptum monumenti uoluit. fi quid amplius fueriterogatum;iudicio negociorum geftorum necabhærede rede petetur,nec de iure fidei commiffucum uoluntas finem erogafioni fe= écrit Tutoris hxres impubes filius ob calqua? tutor eins In rebus pu pillæ paternæ geffit,non tenetur .fed tutor proprio nomine iudicio né goeiorum geftorû conuenitur. Quan^ mater filij négocia fecun dû parus uoluntaté pietatis fiducia gerat: tarnen ius adoris,periculo fuo li ïium cauffa conftituendi,nonhabebit Quia nee ipfa filij nomine rede ?g’t gt;aur res bonorü eius aliénât,uel debitorcimpuberis accipiendo pe ' cmiu hbeiat Vno defendéte canffam cómunis aqux/entétia prxdio datus

datnr.fedqiu fumptus neceffarios ac probabiles in communi litefccif» negociorum geftotum adionem habet.

Fldeiufforimperitia lapfus.alteriusquo^cotradus.qui pctfonaffl eins non contingebat,pignora uel hypothecas fufeepit: amp;nbsp;utranq pecunia creditorifoluit,exiftimans indemnitatifuacconfufis praedijs confiili poffe. Ob eas res indicio mandati fr uftra côuenietur,amp; ipfe de* bitorem fruftra conuenietrhegociorum autem geftorumaftio utri5 neceffariaerit.in qua lite etdpam æftimah fans eft, non etiam cafum' quia praedo fidciuffor non uidetur. Creditor ob id fadum, ad reftituen« num iudicio, quod de pignore dato redditur ( cum uideatur ius fiiufli uendidiffe ) non tenebitur. Ignorante nirgine mater a fponfo fiÜ^^ tesdonatas fufeepit.quiamandati ueldepofiti ceffatadio.negocio' turn geftorum agetur.

HAeres uiri defundi uxorem, quae res uiri tempore' nuptianim in fiupoteftatehabuit,expilatae hacreditatis poftularenon debet' ntius ita^ feceiit,fi ad exhibendumA negociorum geftorum (ß négocia quo^ uiri geifit ) cum ea fiierit expertus.

NESENNIVS APOLLINARIS IVLIO PAVLO S. AuM nepotis fui négocia geflit.defundis utris^,auiac haeredes cóueni ebanturanepotis haeredibus negocioru geftorum adione. repuwbat hæredes auiae alimenta praeftita nepoti.Refpondebatur,auiam iure pit tatis de fuo præftitiffe.nec enim aut defideraffe, ut decemerentur ali* menta,aut décréta effe. practerea conftitutum effe di cebatur : ut fi ma' ter aluiffetjió poffet alimcnta,quae pietate cogentc de fuo præftitiffer, tepetere.E contrario dicebatur.-hoc rede dici,cum de fuo aluifle matei probaretur.at in propofito auiam,quac négocia adminiftraffet : ucrifi' mile cffe,de re ipfius nepotis eu aluiife.Tradatu eft, nunquid de utroÇ patrimonio erogata uiderentur. Quacro,quid ribi iuftius uideatur f Kt fpondi. hæc difceptatio in fadum eóftitit. Nam amp;nbsp;illud, quod in niatré conftitutum eft,nónputo ita perpétua obferuandum. Quid enim.ß etiam proteftata eft,fe filium ideo alere, ut aut ipfum, aut tutores dus conueniret f Poneperegre pattern eius obifre:amp; matrem, dum in pa* triam reuerteretur, tam film eius,quam filiam exhibuiffe .in qua fpeeït amp;nbsp;in ipfum pupilium negociorum geftorum dandam adionem, diiius Pius Antoninus cóftituit. Igitur in re fadi facilius putabo,auia uel hit redes eius audiendos, fi reputari uelint alimenta.- maxime fi etiam m rationes impenfam earn retuliffe amam apparebit. Illud ncqua$ ad» mittenduin

ns adione,uerumÓcnegociorLim geftorumferuaripoteft. Hoc ita, fi maritnSjdü geffit, facere potuit. alias enim imputaxi non poteft, quodafenon exegcrit. Sedôcpoftea,quàm patrimonium amiferit, plena eritnegociorumgeftorumadiorquamuisfi dotis aftione maritus cóueniatur,abfoluendus fit.Sed hic quida modus feruandus eft, ut itaquerelaclocusflt.QVANTVM FACERE POTVIT, POSTEAQVA'H 15 AMiSERiT.-fiillotéporeeifoluerepotuit.nóenïeueftigioinofficio * deligt,fi nó protinus res fuas diftraxit ad pecuniam*redigenda. pratte* «f^ redbi-rite denicjaliquidtéporisdebebit,quoceffaffeuideat.Quodfiinterca, be«di.pr£ priùfquàm officium impleat, res amiffa eft: perinde negociorum ge* ji^re dc-ftorum non ténetür,ac ff nun^ facere potuiffet. Sedamp;fi facere poffit niq? maritus, aftio negociorum geftorum inducitur: quia forte periculum eftjie poffe facere defmat. Illum etiam non credimus teneri, ad red dendum pignus,qui gerit négocia debitoris:cum pecunia ei debeatur, jiec fucrit,quod fibi poffit exfoluere.Sed nee redhibitoriæ fpecié ueni-re in negociorum geftorum aftionem,amp;: per hoc fex menfibus aftis pe rire: fine mancipium in rebus non inueninuel co inuento, aut deterior homo fadus eft:aut quod acceffionum nomine additum er at, nel pet cum adquifitum non ex re emptoris, nee inuenit, nee recepit: nee crat inipfiiis emptoris negocqs,qua: gerebat,unde fibiin præfenti redde* ret.Cxterumfiex aliacauffaperpétua: obligationis, cum fit locuples, debeat.-hon eftimputandum,quodnonfoluit:utiqgfi ne^ ufurarum ratio querelam mouet. Diuerfumc^ eft in tutore debitore: quia ibi interfuit ex priore obligatione folui, ut deberetur ex tutelar adione.

SI liber homo bona fide mihi feruiens, mutuam pecuniam fumpfe* rit,e3m'cß in rem mcâ uerterit:qua adione id, quod in rem meam uertit,reddere dcbcam,uidcndum eft.non enim quafi amici, fed quafi domini negocium geffit. fed negociorum geftorü adio danda eft: quæ definit competere',fi creditoribus eins foluta fit.

LItis conteftatæ tempore quæri folet: an pupillus, cuius fine tuto* ris authoritate négocia gefta funt,locupletior fit ex ea re fadus,cu Kpatituradionem. nbsp;Si peciuhæquis negocium gerat : ufuras quoeg

præftare cogitur,amp;: periculum corum nominum, quæ ipfe contraxit: fortuitis cafibus debitores ita fuas fortunas amiferint, ut tempore uns ex ea adione conteftatx foluendo non effent. nbsp;nbsp;Pater fi emanci*

pari filq res à fe donaras admuüftrauerit.- filio adione ncgociomm glt;' ftorum tcjicbitur.

XXX VIL T RI P H O NIN V S Ub. fLdifjjutttioniM. QVifincufuris pecmiiam debebat,créditonsfui négocia geffif« çiii£efitumeft,annegocjorunigeftorû adione,fiimmx lüiusuf^ ras praeftare dcbeatC'dixi.-fi a femetipfo exigcre eu oportiür,dcbiniri»P ufuras. Quod fi dies foluédæ pecuniae, tempore quo négocia gerebat, nondû ueneratnifuras nó debiturû.Sed die praeterito,fi non intulitW' tionibus creditoris,cuius négocia gcreret.pecuniam â fe debitam.m«' ritoufurasbonxfidei iudicio praedatiuum.Scdquasufuras debebitr iiidcamusaitrum eas,quibus alqs idem creditor foaieraffetc' an amp;nbsp;ro^ ximasufurasC'quoniamamp;ubi quiseius pecuniam,cuius tutdam nt* gociaue admimftrauit.aut magiftratus municipij publicam.in uù'5 fuos conuertit: maxi mas ufuras prxftat,ut eft: conftimtum à diuis pW* cipibus. Sed iftius diuerfa cauffa eft:: quia non fibi fumpfit ex admins ftrationenumos,fedab amicoaccepit,ante negociorû geftorum ^3' minifttationem.Nam in illis.dequibus conftitutum eft (cumgranit' tam,certeintegramamp; abftinenteminlucro præftarefidem debeant) litentia,qua uidentur abuti,maximis ufuris nice cuiufdam poena: fubi citur. hie bona ratione accepit ab alio mutuö;amp; ufuris,qnia non folui^' no quia ex negoerjs.quae gerebat, ad fe pecunia tranftulit ; condemnaf dus eft. Multum autem refert, incipiat nunc debitum,an ante noniO* debitoris fuerinquod fatis fit,cx non ufurario facere ufurarium.

X X X V111. C AIV S lib. III. de uerborum obh^nonib^^-SOIucndo quiflt;j pro alioJicet inuito Sc ignorate, libérât eum: qi«^ autem alicui debetur,alius fine uoluntate eius non poteft iure cït* gere. Natural is enimfimnlamp;ciuilis ratio fuadenalienâ conditionele mei iorera ,etiam ignorantis amp;nbsp;inuiti,nos faccre poffe;deteriorem non pofte. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xxxix. PA VLVS ltb.lS..etd Sibintan,

SI commîmes aides tecum babeamA pro tua parte damni infedi i» cino caueroidiccdum eft,quod præftitero, negociorum geftorum adione potius,g commimi diuidundo iudicio me pofte petere.quia po lui partem meamitadefendere,utfocr) parte defendere non cogérer-

SI ferui meirogatu négocia mca fufeeperis: fi duntaxat admonitm â feruo meo id feceris,erit inter nos negociorû geftor û adio. Si ne* ro quafi mandatu ferunetiâ de peeuhoA de intern uetfo adionc agerc tepofle^refpôfunieft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Labco

C Vm pfcuniam eins nomine folueris, qui nbi nihil mandancraf.* negociorum geftomm aftio tibi competir,cum ea folutiöne de« bitor icreditoreliberatus fit.nifi fi quid deb irons inrerfuit.cd pecunia non folui. XLiiI. VLPIAHVShb.vi.dißiua.tionwm.

1S,qui amicitia dudus paterna,pupillis tuforé petierit, nel fufpeftos tutores poftulauerit.nullam aduerfus cos habet adionem, fecundu quod diui Seueri conftitutione declaratur.

QVæ utilitcr in négocia alicuius erogantur.in quibus eft ctiâ fum« ptus,honcfte ad honores per gradus obtingétes faftus adioc ne gociorum geftorum peti poffunt. Qui pure reftamento libertatcm acceperunt;adus,quern uiuentibus dominis adminiftrauerunt, ratio« nem reddere noncompelluntur. Titius pecuniam creditoribus hx« teditarqs foluit.exilhmans fororem fuam defundo hxredem teftamc to exftitiffe.quamuis animo gerendi fororis négocia idfecitdn uerira« te tarnen filiorum defundi, qui fui hæredes patri fublato reftamento erant,geffit. fed quia æquum eft,in damno eu non uerfari : adione ne« gociorum geftorum id eum peterc placuit.

MAndafti filio meo, nt tibifimdu emeret. quod cum cognönif« fem,ipfe eum tibi emi. puto refen e, qua mente emerim. nam ft proptcrea,qgt;tibi neceffarium efle feirem, amp;te eius uoluntatis effe. ut emptum habere vielles: agemus inter nos negociorum geftorum: ficut agercmus,fiaut nullum omnino mandatum intercefliffet, aut Titiomandaffes, fed cgo( quia per me comodius poflem negocium conficere)emiffcm.Si uero ,pptercaemerim,ne filius mandati iudicio taieretunmagis eft,ut ex perfona eius, amp;nbsp;ego tecu mandati agere pof« fim,amp; tu mecû habeas adionem de peculio. Quia amp;nbsp;ft Titius id manda turn fufccpiffct,amp; lie eo nomineteneretur,ego emiffem.ageré cû Ti« tio negociorögeftorurSc illc tecum,amp;: tu cum illo mandati. Idem eft, ft ft ftlio meo mandaueris.nt pro te ftdeiubcret.ft ego pro te fide iufle-rim. nbsp;nbsp;Si pponatur, te Titio mandaffe,ut pro te fideiuberet .• meq, q»

is aliqua de cauffa impediretur,quo minus fideiuberet, liherandæ fidei tins cauffa fideiuffiffe.’negociorum geftorum mihi competit adio.

A Ctio negocioru geftoru iUi datur,cuius intereft hoc iudicio expe ^A^riti-Nec refert,diredaquis,anutili adione agat, uel cóueniatur. ' ^»nè in extra ordinäres iudictjs,ubi côceptio formularû nô obferuat, bæc ftibtilitas fupuacua eft: maxime cum utra^ adio eiufdé poteftatii «♦eundemejjhabeateffedu. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t ij Papima

IGnorante quotj forore,fi frater ncgocium eius gercns, dotem â ui» ro ftipulatus fit;iudicio negociorum geftorum, ut uirum Iiberet,iu re conueuietur.

SI rem,quam feruus uenditus fubripuiffet a me uenditore, emptot ucndideritjcai^innaturareturneffedefierif de precio uegociow geftotum aftio mihi danda eftait dari deberet, fi negocium, quod tuu effe exiftimares,cum effet meum,geffiffes.Sicut ex contranojn meti bi dareturffi cum hxreditatem,qua: ad me pertinebat, tuam purares, tes tuas pprias legatarqs foluiffes.-quandoquidé eafolutione liberartt

N eum, qui ut calùmniæ cauffa negociü faceret, ucl non faceret,peciuiiam accepiffc dicetur .-intra annum,in qtm’ druplum eius pecuniœ.quam accepiffedicetur.-poft.innn fimpli in faftum aftio competit. Hoc autem indicium ,__________non folum in pecuniäres cauffis/edetiam ad publica en

mina pernnere, Póponius feribit. Maxime cum amp;nbsp;lege Repetiuidatn teneatur,qui ob negocium faciendum,uel non faciendum per calum* mam^pecuniam accepit. nbsp;nbsp;Qui accepit pecunid.-fiue ante indicium,

fine poft indicium acceptu.-tenetur.Sed amp;nbsp;conftitutio imperatoris no* ftréquæ fcriptaeft adGaffium Sabinum.-prohibuit ludici uel adiierfa« no in pubUciSjUel priuatis,uelfifcalibus cauffis pecunia darc;amp; exhac cauffa litem perire iuffit.Et traftari porcft,fi aduerfarius no perc.alum* niam/edtranfigendi animo pecuniamacceperit.-an conftitutio ceffet' amp;nbsp;puto ceffare.-ficuti hoc quoeg indicium, ne^ enim tranfaftionibus fr citis eft interdiftum,fed fordidis concuffionibus. Pecuniam autennuquot; cepiffe dicemus,etiam fi aliquid pro pecunia accepit.

‘133 ceret: amp;nbsp;ft fecit, tenctut. nbsp;nbsp;Hoc edido tenetut etiarn is, qui * depedus ^jj^j *

cft. Depedus autemdicitur,nirpiterpadus.llluderitnotandurn,quod „tyi„dyc qui dedit pecuniam,ut negocium quis pateretur.• non habebit ipfe rc.» j,o,cfl^. petitionem(turpitec enim fecit )fed ei dabitur repetitio,propter quem datum eft ,ut calumnia ei fiat. Quare fi quis amp;nbsp;à te pecuniam acceperit, utmihi negocium facc£ct:amp;àme,nemihifaccret:mihi duobus iudi« eqs tenebitur.

UIL CA TVS ïiLin.ödfdidüWproKiHcirtïc.. HAccadiohxredi quidemnoncompetit.-quia fufïicere ei debet,, quod earn pccuniam,quam defundus dedit,repctere poteft.

ÏN hæredem autem competit in id,quod ad eum peruenit.Nam coii ft itutum* eft,turp:a lucra ab hæredibus quo«^ extorqueri ,licet crimi na exftinguantur.utputa ob falfum teftimonium,uel iudici ob gratio» Cam fententiam datum,amp;hæredi extorquebitur;ôc fi quid aliud federe quæfitum cft. Sed etiarn prêter hanc adionem condidio competit, ft fola turpitudo accipientis uerfetur. nam fi amp;nbsp;dantis: melior cauffa erit poffidentis. Quxritur ,ft fuerit códidum, utrum tollatur bxc adio, an ueiointciplum danda firman exemplofuris,Scin quadruplum adio» nem damns, amp;nbsp;códidionemc’Sed puto fufficere alterutram adionem. Vbi autem condidio competit,ibi poft annum non eft needfe dare in fadum adionem.

ÄNnus auteminperfona quidem eins,quidedit pecuniam,ne fecum ageretur.-ex eo tempore cedit,ex quo dedit: fi modo po= teftas ei fucrit experiundi.In illius uero perfona,cum quo ut agatur^t. us pecuniam dedit:dubitari poteft,utruexdiedatæpecuniænumcra» ri debeat,an potins ex quo cognouit datant efferquiaqui nefcit,is nide ? tur experiundi poteftatem non habere. amp;nbsp;ucrius eft,ex eo annum nu» » merari,cx quo cognouit.

SI quis ab alio acceperit pecuniam,ne mihi negocium facerct.-fiqui* dent mandatu nteo ei datum eft,uel à procuratore meo omnium rerum,uel ab eo,qui negocium meum gerere uolebat,amp; ratum habui: ego dediffe intelligor.Si aût non mandatu meo alius ei( licet ntifericor diæ cauffa ) dedentate fieret,necg ratuhabui: tnneamp;ipfum repetere,Ô£ tue in quadruplum agere poffe. nbsp;nbsp;Si ut filiofamilias negocium fie-

ïet,acceptnnt eft: etiant patri adio dandaeft.Item fi filinsfamilias pe-cuniant accepit, ut faceret negocium, uel non faceret: in ipfum iudi« cuun dabitm. Et fi alius non nteo mandatu ei dedcrit,ne..ßat:?unc • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r iq amp;nbsp;ipfum

SI aheo,qiii innocés fuinfub fpecie criminis alicuius,quod in co pi® baCuni non eftrpecuniam accepram is, cuius de ea re notio cft, elt;^^ dus fueririd quod illicite cxtortum eft( fecundû edidi formam.queN de his cft.qui pecuniam,utnegocium facerent, autnon facerent, acci' piffe diceutur ) rcftiuii iubeat.'amp;ei,quiid commifit,pro modo deli* di poeuam irrogct.

DEfcrno,qui accufatur,fi poftu]ctur,quæftio habetur, quo abfoM co,indupluni preeqareufator domino damnatur.'Sedà ein* precij xeftimationemquærinirde ealumniaeius. feparatum eft cnit” calumniae crimen â damno,qiiod in feruo propter quaeftionem don”* no .datum eft.

^ TILIT A S huius timli non eget comm endationtipiC enimfeoftendit.Namfub hoctitulo plurifarum pr®' tor hominibus uel lapfis,uel circunferiptis fubucnit-fiuC 1 metu/iuc calliditateTiue aerate, fine abfentia incideruul j in captionem.

SII. P A V L V S hi. I .fententiarum. luc per ftatus mutationem,aiH: iuftum errorem.

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III. MQDESTIN vs/ikVlILwawTiKTW//.

OMiics in integrum reftitutiones cauffa cognita a praetore permit tuntur.fcilicet utiuftitiam carum caufTarum examiner,an u«^ fint,quarum nomine fingulis fubucnitur.

nil. CALLISTRATVS Ui.l.eiiltimoninrij. , SCio iliud a quibufdam obferuatumaie propter minimam fanèrent uel fummam ( fi maiori rei ucl filmmat praeiudicetur ) audiatur is, qui in integrum rcftituipoftulat.

'^^Emouideturrecxclufus.qucm piactör in integrum reftituturu 1, gt;nbsp;fe pollicetur.

NOn fplum minoris,ucrum coru quolt;g,qui reipublicac cauffa ab« fueruntatem omnium,qui ipfipomcmnt reftituiin integrum: fucceffores in integrum reftitui ^ffunt, ut fsepiCGmc conftitutum cft. Siue igitui hares ût ,fiue is cui hareditas rcftitutacft ,fiuc ftlpfamili as militis fucceffpr.‘in integrum reftituipoteft. Proindcamp;fi minor in feruitutem redigatur.uel anciUa fiat: dommis corum dabitur (non tarnen ultra tempus ftatutum)in integrum reftitutio. nbsp;nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fi forte

bic minor erat captus in hateditatc,quam adierat: lulianus libro fepti modecimo digeftotum fcribit, abftinendi facultatem dominum pof» fe haberc:non folum atatis bcneficio, uerumetiam fi atas non patro« cinetut.quia non adipifcenda hareditatis gratia Icgum bcneficio ufi funt,fed uindifta gratia.

Diuus Antoninus Marcio Auito pratori de fuccurrendo ei,qui ab fens rem amiferat,in hanc fententiam refenpfit. E T SI N i H1L FACILE MVTANDVM EST EX S O LENN IB V S : TAMEN VBl AEQVITAS EVIDENS POSCIT. SVBVENIENDVM EST. ITAQVE SI ClTATVSNON RESPONDIT.ET OB HOC MORE SOLITO PRONVNCIATVM EST, CONFE-STIM AVTEM PRO TRIBVN ALl TE SEDENTEM ADIIT: EXISTlMARl POTEST.NON SVA CVLPA, SED PARVMI EXAVDITA VOCE PRAECONlS DE F VIS S E:1 DEO QVE RE STiTvi POTEST. Necinttahasfolummodofpecies confiftet huiusgenerisauxilium etenimamp;deceptisfineculpa fua (maxime fi frans ab aduerfatio interuaicrit)fuccurri oportebit:quamuis etiarn de dolo malo adiocompetere foleat.ócboni pratoriseft.potius reftime« re litcm,ut ratio amp;nbsp;aquitas poftulabit, quàm adionem famofam con« ftitucre:adquamnuicdemumdefcendendumeft,cum remedio lo« cuseffenonpoteft.

TNter minores uigintiqnlt;$ annisA cos qui reipublica cauffa abfunt, JLbocintereft:q» minores annis,etiam fi per tutores curatorefue fuos dcfcnfi funt:nihilominus in integrü contra républicam reftituutur ,co« B'^'U feiliect cauffa. Ei uero,qui reipublica cauffa abfit,carcrisq} qui, m cadé cauffa habentur ;fi per procuratores fuos defenfi funt,hadcnus “^iiitegrmnjgjt^ytjonefybugni^folctjUtappeUaïeiispennittatur.

Itprxtor;QyOD METVS CAVSSA GESTVM E‘ RiT,RATVM NON HABEBO.Olimitadiccbanir, QVOD VI METVS'VE cA VssA.uisemfiebatnien« tio,proptcr neceffiratemimpofitam contrariam uoluii tati ; metus autem, propter inftantis ud futuri pcriculi cauffa mentis trepidationem. Sed poftea detrafta eft uis mentio ; qiüi quodcun^ ui atroci fit, id mem quoqj fieri uideretur.

COntinet igiturhaec claufulaamp;uim amp;mecum:ó(fiquisui colli' pulfus aliquid fecit,per hoc ediftum reftituitur. Sed u im accipi mus atrocemAeam,quæ aduerfus bonos mores fiatmon eam^qn^f” ^‘S*qa, rnagiftratus intulit/cilicet iure licitoamp;iure honoris, *quem fuftinet-Etenim fi per iniüriam quid fecitpopuh Romani rnagiftratus uel pio* nincix præfes, Pomponius fcribit hoe edidum locum habere: fi fon£ ( inquit ) mortis aut uerberum terrore pecuniam ahcui extorfit. EIIII. PAVLVS lib.xt.adediâum.

Go puto etiam feruitutis timorem,amp; fimilium admittcnduni. V. VLPiAT^VSlib.Xl.adediéium.

MEtum accipiendum Labeo dicit, non quemlibct timorcm, fw maiorismali. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

NEc timorem infamix hoc edido cótineri,Pedius dicit libro oÖ4 uo.necg alicuius uexationis timorem per hoe edidum reftitui-Proinde fi quis meticulofus rem nullam fruftra metuerit,per hoce^i' dum. non reftituitur ;quoniani nec^ ui,nelt;5 mem fadum eft. Proindefi quis in furto,uel in adulterio deprxhenfus,uel in alio flagicio: uel dedit aliquid,uel fe obligauit: Pomponius libto uicefimo odauó rede fch' bit,pofte eum ad edidum hoc pertinere. timuit enim uel mortem, nd uincula.quan^nonomnem adulterumuelfuré licet öccidere,nifi ie telo defendat:fed potuerât uel nó iure occidi, amp;nbsp;ideo iiiftus fuit metiis-Sedóf ühcfgt;daturabeo,9 deprxhédit.alienauerit.fuccurrieiperhoc

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7

ÏSti quidem amp;nbsp;in legem Inliam incidunt,qui quid pro comperto ff il pro acceperunt: pretor tamen/itrcftituantjntctueniredebet.nam amp;nbsp;geftumeft malo more: öe praetor non refpicit, an adulter fit, qui de* duffed hacfolum,quod hic accepit, metu mortis illato. nbsp;nbsp;nbsp;Si is acci*

piatpécuniam,qui inftrumenta ftatus mei interuerfurus eft, nifidem: non dubitamr,quin maximo metu compellar: utieç fi iam in- feruitu« tem petorA illis inftrumentis perditisjiber pronunciari non poffum.

Quod fi dederit,ne ftuprum patianir,uir feu mulier; hoc ediftüm lo cum habet.-cû uiris bonis iftemetusmaior,quàm mortis effe debeat.

Hæc,quæ diximus ad ediftüm pertinereaiihil intereft, in fe quis ne ritus fit,anhbcris fuis:cumpro affeétu magis inliberis parentes terres antur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. VLPI an VS Itb.xi.ddedifltt»«.

MEtumautem praefentem acciperc debemus,non fufpitionem inferendieius;amp;ita Pomponiushbro uicefimoedauo feribit.

Ait emm metum accipiendum, fi iUauts eft timor ab aliquo. Deni^ traftatffi fundum meum dcreliquero,audito quod quis cum armis ue« nirenanhuie edifto locus fit.ôcrefertLabeonem cxiftimare,edifto lo^ cum noneffe.fedamp;VNDE vi intcrdiftumccffare:quoniamnonui dear ni deieftus.qui deqei non exfpeftaubfed profugi. Aliter atq; fi po= ffea, quam armati ingreffi funt, tune difeeffi. huieenim edifto locum fore. Idem ait, amp;nbsp;fi forte adhibita manu,inmeo foloper uim aedifi« ces: amp;intcrdiftum c^oD VI AVT C L AM,amp;:hocediftümlocum habcre:fcilicct,quoniam metupatior id te faeere. Sedamp;fi per uim tibi poffeffionem tradidero: dicit Pomponius,huie ediftolocum effe.

Animaduertédumeft auté,quod prætor hoc edifto generaliter amp;Stt rem loquitur,ncc adi^eit à quo geftû fit.ôc ideo fine fingularis fit perfo-na,quæ metum intulit, uel pop«lus,uel curia, uel collegifi, uel corpus: huie edifto locus erit Sed hect uim à quocunc^ prætor faftàm complet Ôatur.eleganter tarnen Pomponiusaitifi quo magis te de uihoftium, nel latronum,uel populi merer uel liberarem,aliquid accepero à te,uel te obligauero:non debere me hoe edifto teneri, nifi ipfe hanc tibi uim fubmifi cæterum fi alienus fum à ui.-teneri me non debere. ego enim operæ potius meæ mercedem accepiffe uideor. Idem Póponius feri« bit,quofdam bene purare.etiam ferui manumiffionem,uel ædificq de= pofitioné, quam quis coaftus fecit,ad reftitutionemhuius ediftiporrî geudâ. Sedquodprætorait,ratymnon habebo:quatenus ^ccipieudueft,uideamus.Et quidé autimpfefta res eft,licet mems inter uenerit,utputa ftipulationé numcratio non eft fecuta:aut pfefta,fi poft s ftipulatio

ftipularioncm amp;nbsp;muneratio fada eft,aut per metnm acceptó debitor)' berams eftjiel quid fimile eóngiLquod negodum perficeret. Et Poß' ponius fcribitdn negoerjsquidem perfeftis,amp;:exccptionem interdiiO’» amp;nbsp;adionem compcterc;in imperfedis autem folam exceprionemSt“ ex fado fcioCcuni Campani mem cuidam ilJato exrorfiffeut cautio* nem ponicitariouis)refcriptiini effe ab Imperatore noftro.poffe cun’ ipraetorein integrum reftitutionempoftularc.-ficpractoremnie adfi* dente inrerlocutum efle,ut fiue adione ueUet aduerfus Campanos penri.cnepropofiram; fine exceptione, aduerfus petentesnon deeW exceptionem. Ex qua conftitutione coUigiturrut fine perfeda,fiue in’' petfeda fit res. amp;: adio amp;nbsp;exceptio detur. nbsp;nbsp;Volenti aut datur A inrd”

adio,amp; in perfond.-refeifla acceptilatione, uçl alia liberatione. Itlt;^ lulianus libro tertio digeftorum putat eum,cui res metus caulTa tradP raeft,nonfolum reddere.nerumetiam dedolorepromittere debert'

Licet eriatn in rem adionem dandaip cxiftimemus.quia res in bo nis eins efl.qui nim paffus eftaierum non fine rarione dicetur, fi in q”^ druplnm quis egerit/miri in rem adionem,nel contra. Ex hoc edi* do reftirutio facienda eft in inrcgrû officio indicis: id eft, ut fi per ni*” res tradia fit,retradatur; Ôcdedolo( fictitdidum eft) repromittatuL ne forte deterior res fit fada. Et fi acceptilatione liberatio interuenet’f» reftituenda eritin priftinum ftatü obligatiotuf^ adeo,ut lulianus tri’ bat libro quarto, fi pecunia,quæ débita fuit, acceptô per uim fada fin nifî uel foluatur,uel reftitura obligarione indicium accipiatur, inq»* druploeumcondcmnandum .Sedamp;fiperuim ftipulanti promifetO, ftipulatio acceptó facicd.a erit.Sed amp;nbsp;fi ufusfrudus,uel feruitutes an«f‘ fæ fint, reftitnendæ erunt. Cum autem hæc adio in rem fit feriptâ, nec perfcHiam uim facientis coerceat, fed aduerfus omnes reftinii «t“ lit,quod metus cauifii fadumeftmon immerito lulianus à Marcello notatus eft fcribcns,fi fideiuffor uim intulit, ut acceptó liberate tuf •’ 0 reum non effe reftituendam adionemjed fideiufforem ( nifi aduerfus reumquolt;$ adionem reftituat)debere in quadruplum condemnah Sed eft uerius,quod Marcellus notatretiam aduerfus reum competcre hanc adionem,cum in rem fit fcripta.

X. nbsp;nbsp;C AIVS lib.llïl.aiediilum promneiaJe. ILIud nerum cft:fi ex fadodebitoris metnm adhibentis, fideiiiffores acceptilatione liberati fint; etiam aduerfus fideiuffotes agi pofte,ut fereponantinobligationcm. Simcmàtecoadus,acccptam tibifti pulâtioné fecerim;arbitratu iudicis, apud quem ex hoe edido agitut, non folum illud continetur ,ut in tua perfona redintegretur obligatio: fed ut fideiuffores quQ%uel eofdem, uel alios non minus idoneos ad-

TIT. It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^9

hibcas.-præterea ut amp;nbsp;pignora, qua: dederas, in cadem cauffa reftituas. Xl. MARCELLVS lib.IllI.lMlMntdi^c/ÏDrMKOttf.

SI gs alius fine malicia fideiu(foris,ut fideiiiffori acceptó fiercr, uim fecit;non tenebitur fideiuffor,ut rei quoq? obligationem reftituat.

CEd amp;nbsp;partus ancillarum,óe foetus pecorum.óc frudus rcftitui,amp;: om« O'iem cauflam oportetnee folum cos,qui percepti funt.uerü fi plus ego pcrciperc potui ,amp; per metum impeditus fum.hæc quoeg praefta« bit. Quæri poterit:an etia ei,qui uim feccrat.paffo uim reftitui prac toruelitperhocediftü,eaqu3ealienauitC' Et Pomponius feribit libro uicefimo oftauo,non oportere ei praetorem opent ferre.nam cum lice at(inquit)uim ui repcllere:quod fecit,paffus eft. Quare fi metu te coë« gerit fibi promittete:mox ego turn eum coëgero, metu te acceptó li« berare: nihil effe,quod ei reftituatur. lulianns ait amp;nbsp;eû,qui uim adhi« buit debitori fuo,ut ei folucrct.hoc edifto nó teneri, propter natur am QVOD METVSCAVSSA aâionis.quædamnumexigitquamuis negari non poffit, in legem luliam eum dcui incidilTc, Ôcius crediti amififfe.

Xin. CALLISTRATVS lib. V. iccogmtionthut. EXftatenim decretum diui Mard inhæc uerba. Optimum eft,ut fi quasputas te habere petitiones, adionibus experiaris. Et cum Marcianus inde dicerct, uim nullam fed.Cxfar dixit.Tnuim putasef fe folum,fl homines uulnerenturf uis eft Sc tunc.quoties quis id, quod deben fibi putat,non per iudicem repofeit. Quifquis igitur probatus mihi frier it ,rem ullam debitoris,non ab ipfo fibi fpon te datant, fine ul lo indicé tentere pofftderc,uel accepiffe, iibieg ins in earn rem dixific; jus creditinonhabebit.

XIIII VLPIANVS lib.XI.dJediJfum, I Tern fi cum exceptione aduerfus te perpetua tutus effem, coëgero te acceptum mihi facerc:ceffarehoc edidum quia nihil tibi abeft. Si quis non reftituac:in quadruplum ludiciü in eum pollicetur. Qua druplabitur autem omnc,quodcunlt;$ reftitui oportuit. Satis eitim cle« méter cum reo prœtor egit:ut darct ei reftituedi facultatem, fi uult poe nam cuitate. Poft annum ucro in fimplum adionem pollicetur .fed nó fcniper,fed cauffa cognita. In cauffæ autem cognitione uerfatur: ut fi adio non fit,tune ha.’c detur.Sc faite cum per metum fada iniur ia anno quidem utili exoleucritiidonea cauffa effe debet, ut poft annum adio h®c dari debeat. Alia auté adio effe fic poteft;fi is, cui uis admiffa eft, Jcccffçtit;hæ5.cs eius habet heereditatis petitionem. quoniam pro pof-‘Cffürc.qvummiutnlit,poffidet.proptcr quodhatredmon erit c\y o o s ij metus

METVS CAVSSA adio:quamuisftannuslargiremr,eriamlitres inquadtuplum experiii poffit. Idco autem fticceflbribus datiir,quoiii am âcrei habet perfecutionem. nbsp;nbsp;Iii lue aftioncnonquîc.ritur,iitrûÂ

qui conueuitur^an aims metiim fecerit.fuffîcit enim hoc docere, metû fibi iUanimjiel uim.-amp; ex hac te eum,qiü tonuenitur A fi crimine ça» ter,lucrum tarnen fenfiflè. Namcummetus habebit infeignoranria: merito qiiis non adftnngitur,utdcfignet,quis ei metum uel lüm adhi bucrit.ócideo ad hoe tantum ador adlhingitur.-utdoceatmetuincauf fa fuilTe,ut alicuiacceptam pecimiam faceret, uel rem ita traderetjid quidaliud faceret. Nee cuiquam iniquiim uideatur, ex alieno fadoali-timinquadruplumcondemnari.-quianon ftatim quadrupli eftaflift fed fi res nó reftituatur. nbsp;nbsp;Hæc ai'it adio cum arbitraria fit; habet tens

öh* ufe^i À licentiatn ab arbitrio dato* ufqj ad fententiam,reftitutionem(feciuidü [entétia al qiiod fupra diximus)rei facere. qiiod ft non feceritdure meritofc^qua» arbitra da= drupli condemnationem patietur. Aliquando tamen,amp; ft metus ad M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hibitus proponatar,arbitri«m abfolutionem adfert. Quid enim/i wc

turn quidem Titius adhibuit,me non confeio.-resautem admeperue« nit,amp;: hæc in rebushumanis non dl fine dolo malo meo:non iudicis officio abfol uart' Ita amp;nbsp;ft feruus in fuga eft:æque iudicis officio (fi caitlt; ro me,ft in meam poteffatem peruenerit, reftituturum)abfolui debt* bo. Vilde quidam putant, bonæ fidei emptoré .ibco, quiuiminruld comparanrem,non teneriaiec eum,qui dono acrepit,nel cuireslegaw Ali * iHMt^^- Sedrediffime * luliano uidetur, etiam hos teneriaie metus .qiiem ano,aïs Vi P^us fum,mihi captiofus fit. Pedius quoqj libro odauo fcribit,aibi uiano, nbsp;nbsp;triumiudicisinrellituendaretaleefre.uteum quidem, qui uimadini*

firdubeat reftituere,etiam fi ad alium res pcruenit;eum autem.ad que peruenit,etiam fi aJius metum fecit. Nam in alterius prænmim uert* al ienu metum non óportet. Labeo ait.ftquis pet metum reus fit cœ ftitutus,amp; fideiufforem nolentemdederit: amp;ipfeamp;:fideiuffor libéra* tur.Si folus fideiuffor metu acceflit.non etiam reus;folus fideiiiffor li' berabitur. Quadruplaturautemid, qvanti EA RESERiTi cum frudibus amp;nbsp;omni cauffa. Si quis per uim fifti promittendo, po* ftea fideiufroré,adhibeat;is quoqj liberatin'. Sed amp;nbsp;fi quis per uim ft'* pulatus,cum acceptu non faceret,fucrit in quadriiplü códemnanis .'ex ftipulatu eu agentem,aduerfus exceptionem replicatione adiiiuaiiJU’ lianus putat.cuminquädruploamp;fimplumfitreus confecutus. Labeo aut etiam poft quadrupli adioné,nihilominus exceptione fubmouen du eü.g uim intulit,dicebat quod ai duru uideatur,ita téperandü eft:ut tä tripli condénatióe pledat,g acceptilationé omnimodo facere cópel lat; Quatenus aut diximus,quadruplo fimplmn ineffe/ic hoc difpo nenduin

nendûeft;utincondemnationequadriipliresquidé omnimodo con= tineat«r,amp; eins reftitutio fiat.-pœna aut uflt;ÿ ad triplû*præftetur. Quod alias *fte ft homo fine dolo maloamp;culpacius,quiuimintulit,amp;condemiiatus tut. eft,perijt:in hoc cafu à rei codemnatione ideo relaxabitur( fi intra tern pora iudicati .aftionis moriatur ) quia tripli pœna ppter facinus fatisfar cere cogitur. Pro eo aiitem,qui in fuga effe dicitur: cautio extorquens da eft,quatenus amp;nbsp;pfequatur,amp; omnimodo cum reftituat.amp; nihilomi nus intem,uel ad exhibédum,uel fi qua alia ci competit adio, ad cum recipiendum integra ei, qui turn paffus eft, feruabitur. ita tamen,ut fi dominus eum quoennq; modo receperi tris qui ex ftipulatione conuc* nitur,exceptione tutus fiat.hæc ft poft condemnationem. Si autem an te fententiam homo fine dolo malo amp;nbsp;culpa mortuus fuerit: tenebi« tur, idep his uerbis edifti, NEQVE EA RES ARBITRIO IVr Dicis RESTiTVATVR. Ergo amp;nbsp;ft in fuga fitferuus fine dolo ma lo amp;nbsp;culpa eius,cum quo agetur:cauendum eft per iudicem,ut eum fer uum perfecutus,reddat.Sed amp;nbsp;ft nonculpa eius,cum quo agetur, obie« rit: ft tarnen peritma res non fuit,fi metum non adhibuiffet: tenebitur reus/ficamp;ininterdiftoVNDE vi,uelQyoD Vi AVT C L A M ob alias * ft. feruatur. Itac^ interdum hominis precium recipit,quati eum uendiew. cut Ôc. rus fuerat,fi uim paffus non effet. Qui uim intulit, cü poffeffionem à me fit cónfecutus,furnoneft:quamuis quiuirapuir,fur improbiox effe uideatur ;ut luliano placet. Eum qui metum fecit,Sc de dolo te» nericertumeft:(amp;itaPomponius )8lt;: coufumi alteram adionemper •altera,exceptione in factum oppofita. lulianus ait,quod intereft qua druplari folum. amp;nbsp;ideo eum,qut ex cauffa fideicommiffi quadraginta dcbeat,fi trecenta promiferit per uimA foluerit.-ducentorum fexagin ta quadruplum confecuturum.inhis enim cum eftedu uim paffus eft.

Secundû hxc ft plures metum adlTibuerint,amp; unus fucrit conuentus: fi quidem fpoiite rem ante fententiam reftituerit,omnes liberati fuiit. C^iod erft non fccerit,fed ex fentétiaquadruplüreftitucrit: ucrius eft, etiamftcperimiaduerfuscacterosqvod metvs Cavssa actionem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XV. P AVLVS lib.XI. adediélum.

XVI. VLPIANVS lib.Xl.dJfÄnr. QVoddiximus,fi plures metum admiferunt:idem dicendum erit, amp;fi ad alium res pcruenit,amp;altermetum adhibuit. Sedamp; fi fer W memm adhibuerunt, noxalis quidem adioipfofum nomine erit: potent autem quis amp;nbsp;dominum, ad quem res peruenerit, conuenire: quod conuenms,fiue rem,fiue(fecudum quod iam didum eft) quadrii s lij plum

plum præftîtcrit.proderit amp;nbsp;feruis. Si iiero noxali conncntns,maîueri‘ noïx dedere.nihilominus potent amp;nbsp;ipfeconueniri, fi ad eum tes per* nenit. Hxc aâio hacredi cætensep fucceflbribus datur, quoniam 0 habet perfecutionem. In hacredem autem amp;nbsp;exteros in id,qiiod ad ecî penienit, datur nonimmerito.licetenim poena adhæredem nontia*’ fit.-attamen qiiod turpiter nd feelere quaefitum eft (ut eft rcfcriptuin) *d compendium hæredis non debet pertinere.

VIdeamus ergo.fi hæres,adquem aliquid peruenit,confumpfer*t quod peruenit.an definat tenchran ucro fufficiat femel peruenif feCSe fi confumpto eo deceflerit.utrum aduerfus hæredem eius omiii‘ modo competat fixe aftio,quoniam hæreditariam fufeepit obligatio nem.-an n«» fit danda,quoniam ad fecudum hæredem nihil peruenif Et melius eft,omnimodo competercin hacredem hæredis aâionci»-fufficit eiû femel perueniffe ad proximumhæredc;amp; ^d perpétua adio efle cocpit. Alioquin dicendum erinnec ipfum,qui côfumpfit, quod a® eum per uenit,teneri.

SI ipfa res.quæ ad alium peruenit, intcrqt.-no effe locupletiorcm di« eemus.fi uero inpecuniam.aliâmue rem conuerla fit .-nihil uto* quaerendumeft.quis exitusfit.-fedomnimodo locuples uidcturjieti poftea deperdat.Nam amp;nbsp;Imperator Titus Antoninus Claudio Fronti* no, de precis renim hærediranarnm referipfit.-ob id ipfum peti h««' ditatem abeo poflc,qnialicerrcs,quæinhærcditate fuerant,apudeigt; non fine tarnen preciumearum locupletem eum uel fæpius mutate fpecic faciendo.penndc obligct,ac fi corpora ipfa in cadem fpccie nd' finint.

QVantum autem ad hæredem peruenit, litis conteftatæ temport fpeßabirur.fimodocertumfitaliquidperueniffe. Idem amp;nbsp;fit** ipuub ,(jui uim intnlit,corpus patrimony fie peruenerit aliquid, ut cet* mm fit ad hæredem peruenturum.idem, fi debitor liberatus eft.

SI mulier contra patronumfiiumingratafafla.-fciensfc ingrataffl. cum de fiio ftatu perielitabatur, aliquid patrono dederit uel prorni fetitjie in ieruitutem redigaturreeffat edidum, quia hune fibi meturt ipfo

ti fiindus cftjed quanti poflefTio.-eius quadruplum,ucl fimplum cum fruftibns eonfequetur.sftimatur enim quod reftitui oportet, id eft, ^d abeft Abeft autemnudapolTeftio cum fuis fruftibus,quodamp; Pompo» nius fcribit. Si dos metu promiffa fit,non puto naki obligationem: quia eft ueriffimum, nee talem promiffionem dotis uUam effe. nbsp;nbsp;Si

metu coadus firn ab emptione uel locationedifccdereiuidendum eft, an nihil fit aftum,amp; antiqua obligatio remaneat:anhoc fimile fit acee ptilationi,quianullabons fidei obligatione poffumusniti,cumfinita fit,duinamittitur.öi:magiseft,utfimilis fpecies acceptilationis fit, Si ideo pretoria nafcatur. Si metu coaftus adq hsreditatem, puto me hstedem cffici: quia quamuis,fi liberum effet, noluiffcm; tarnen coa» flus uolui.Sed per practorem teftituendus fum,ut abftinendi mihi po-teftas tribuatur. Si coaftus hæreditatemrcpudiem.dupliciuia praetor mihi fuccurrit: aut utiles aftionesquafi haeredi dando,aut aftionem QVOD MET VS C AVSS Apraeftando;utquâuiamegOelcgero,hîEC nulû percat.

XXII. P AVLVS lib. 1.(cnttnlieirMn. QVi in carcerem quern detrufit, ut aliquid ei extorqueret : quid-quid ob hanccauffamfaftum eft,nullius momenti eft.

NOn eft ucrifimile,compulfum in urbe inique indebitum foluiffc cum, quiclaram dignitatem fe habere prstendat : cum pome, nt is ius publicum inuocare,^ adiré aliquem poteftatc praeditum,qui unq? uim cum pati prohibuiffet. fed huiufmodi praefumptioni debet apertiffimasprobationes uiolétiæ opponerc. Si luftometuperterri tus, cognitione iudicis; ad quern utuinftus iret,potcns aduerfarius minabatunid quod habere licebat,compulfus uendidit tes fus acquita ti per prsfidem prouinefae reftituirur. Si foenerator inciuiliter cufto diendo athletâ,ôc à certaminibus phibendo,cauere cópulerit ultra qua titaté pecuniae debits:his probatis,cópetens index ré fus squitati rcfti tui decernet. Siquis qd aduerfario non debebat,delegate eo per uim appantione praefidis intcruenicntc,finc notione iudicis coaftus eft da. reaudex inciuiliter extorta reftitui ab eo,qui rei dänumpraeftitit, iube« ^ïQuod fi debitor fatisfecit,fimplici iuflione,amp; nó cognitione habita: fiwäms non extra ordiné exâftionem fieri,fed ciuiliter oportuit;quac ta *^« folutioni debitaiu ab eo quantitatii pfecerut, reuocari inciuile eft.

HOC edidopraetoraduerfusuariosamp;dolofos,qnidijsob . fueruntcaUiditatequadam,fubuenit; neuelillis m^id* fua fit lucrofa^ueliftis fimplicitas danofa. Verba autein ediaitaliaflint.QVAE DOLO MALO FACTA ES-________ISE DICENTVR; SI DE HIS*REBVS ALlA A-CTIO NON ERIT,ET IVSTÄ CAVSSA ESSE VIDEBITVR. IVDICIVM DABO. DokimmalumSeruiusquidemitadéfinit: machinarionem quandam alterius decipiendi cauffa^cum aliud fimu' lanir,amp; aliud agittir. Labeo autem'aitpoffe fine fimulatione id agi,iit quis circuucniatiir.-poffe amp;nbsp;fine dolo malo aliud agi,amp; aliud fimulan.fi curifaciant,quiper eiufmodi diffîmiilationemferuantamp; tHcntiir,ud ftia uel aliéna. Itacpipfe ficdefinit.dolum malum cffe,omnemcallidiM tem,fallaciam,machinationcm,adcircüueniendum,fallendum,deci-piendum alterum adhibitam.Labeonisdefinitio liera eft. Nonfuit autem contentus praetor D o L v m dicere/ed adiecit M A L V M.qiioni am ueteres etiam bonum dolum dicebantA pro folertia hoc nomen accipiebant ; maxime fi aduerfus hoftem latronemue quis machina« tenir. Ait praetor, si DE his rebvs ALIA ACTIO NoM E R i T. meriro praetor ita demu banc aftionem pollicetur, fi alia aflio non fit.quoniam tarn famofa aflio non temere dcbiiit à prxtoredecet ni:fi fit ciuilis,iiel honoraria,qua qiiis poflit experiri. Vfj adeo, ut Pe« diushbronono fcripferinetiafi interdiflum fit, quo quis experiri:wl exccptio,qua fe tueri poffincefTare hoc ediflum. Idem amp;nbsp;Pomponius libro uiccfimo oflauo.S(:itaadqcit. etfi ftipulatione tutus fit quis,eunj aftioné de dolo habere non poffeait puta fi de dolo ftipulatus fit. Idé Pomponius air A fi aflionem in nos dari non oporteat: ueluti fi ftipiquot; latio tarn turpis de dolo malo fafla fit,ut nemo datums fit ex ea adio nem: no debere laborari, ut habeä de dolo malo aflionem.-cum nemo fit aduerfum me datums aftionem. nbsp;nbsp;Idem Pomponius refert Labe*

onem exiftimare:etiam fi quis in integrum reftitui poffit, non debere ei hanc aftioné cópetere. Sed amp;nbsp;fi alia aftio tépore finita fit,banc com« petere nó debere: fibi imputaturo eo,qui agere fuperfederit.nifi in hoc quoq; dolus malus admiffus fit,ut tépus id exiret. nbsp;nbsp;Si quis cum aôiœ

nem ciuilem haberet,uel honorariam in ftipulatudediiftam, eamac« ceptilatione uel alio modo fuftulerinde dolo experiri nó potcrit, quo« mam habuit aliam aftionem; nifiamp; in amittenda aftioné dolum malum paffus eft. nbsp;nbsp;Non folum autem fi aduerfus eum fit alia aftio,acl‘

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iii. VLPi AN vs Ift.xi.ddftfiÄeM«.

T^^Onlùbet hoc ediftum locum fuerumetiam fiaduerfus alium iX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nil. P AVL VS hkXI. ddcdidiMn. quot;

I Deoq; fl quis pupillus à Titio,ttit0rc authôrecollùdente,circumfcri JLptus fitaaon debere cum dedolo malO aftionem aduerfus Titium habere,cum habeat tutelar aaionem,per quam confequatiir, quod fua interfit. Plane ft tutor foluendo non fit: die endum erit de dolo aftio« nemcidari. ; ' quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

NAm is nullam adionem uidetur habcre,cui propter inopiam ad uerfarq inahis aftio eft.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

VJh VLPlANVSlit.XI.ddcdiatww. “C’T''élcganterPôpotiiushæcuerba,si ALIA ACTio NON SIT, jJyfit excepitrquafi res alio mpdo ei,ad que ea res pertinet.falua effe non poffihNee-uidetur huicfentcntiæ aduerfari,quodlulianus libro quartofcribit: ft minor annis uiginti quince confilio ferui circuhferix ptus,eum uendiderit cum peculio,emptor'q; cum manumiferit : dam dam in manumiffum de dolo aftionem. Siue enim accipimus, carere dolo emptorem,ut ex empto teneri non pöflït:fiue nullam effe uendix tiönetn;fi in hoc ipfo,üt uenderer,circumfcriptus éft ( quod Ôe propo« hirur ) hon inducituf in integrum reftitutio.nâ aduerftis manumiffum nulla in integrum reftitUtio locum habet. Secundum qûæ,etiâ ft poena li aftione indemnitati eius cohfuli poflit:dicehdum erit ceffare de dolo aftionem. Pomponiusetiam. ft popularis aftio fit, ceffare de dolo aftio hem aft. Non folurh autem ft alia aftio non fit, fed fit fi dubitetur, an al ia fit ;putat Labeo de dolo dandam aftiohem :amp; adfert talem fpe* tiem. Qui feruum niihi debebat ( hel ex uenditlóne,uel ex ftipulatu-) uenenum ei dèdit,amp; fic eum tradidit.Ucl fundum, amp;: dum tradidit, irn* pofuitei feruitutëm,nel aedificia diruit,uel arbores excidit,uel uineam exftirpauit.aitLabco:fiue cauSt de dolo,fine non : dandam in eum de dolo aftionem. quoniam fi cauihdubium fit, an. competat ci ex ftipm latuaftio^Sedcftuerius:fiquidemdedolo cautu eft, ceffare aftionem dcdolo.quonia eft ex ftipulatu aftio.finó eft cautunt.-in ex emptoqui? dem aftione ceffat de dolo afl;io,quoniam eft ex empto:in ex ftipulatu Ueto .de dolo aftio rteceffaria eft. gt;nbsp;Si feruum ufuanum propnetanus oecidentdegis Aquili« aftioni,amp; adexhibendu idacceditffi poffideris ptoprietarius occîditùdeoœ ceffat de dolo aftio. Itemfi feruum lega« ‘ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t turn

14-5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. HIT.

tumh«res ante aditam hereditärem occident; quoniam prins, quif^ fadus fit Icgatarrj.interemptus eft.-ceffatlegis Aquilie adio.de dolo^^* tem adio,quociuilt;5 eum tempore occiderit,ceffat;quia ex reftamcniö adio competit. Si quadriipes ma dolo altcrius damnum mihi dede^ nt:queritur,an de dolo habeam aduerfus citm adionemf'amp; pheuitfl’* hi,quod Labeo fcripfit.fi dominiisquadrupedis non fit foluendo, däH deberededolo adionem;quamuisfinoxe deditio fitfecuta,nonp* tem dandam,nec in id,quod excedit. Idem Labeo querit : fi compedi' mm feruum meum, utfugcrct,folueris; an de dolo adio dandant '^ ait Quintus apud eum notans. fi non mifcricordia dudus fecifti, fui® tcneris.fi mifcricordia,in fadum adio dari debet. Seruus pro liber* tare padionis reum domino dedineaconditione, ut poft libertären’ transferatur in eum obligatio, manumiffus non patitur in fe obliging’ nem transferri. Pomponius fcribit, locum habere de dolo adionen’’ fed fi per patronum ftabit,quo minus obligatio transfcranindiccdiinj ait,patronum exceptionea reo fubmoucndiim.Ego moueor. quefwad modû emm de dolo dabitur.cum fit alia adiofnifi fortequis dicat.qigt;^ niam exceptionc patronus fubmoueri poteft, fi agatcum reo ; debefe dici ( qiiafi nulla adio fit,quae exceptione rcpellitur ) de dolo deceniö’ dam. Atquin patronus mc fubmouemr.-fi nolit expromiffione ipfum manumiftum accipcre.expromiffori plane aduerfus manumiftuindi ti debebit de dolo adio ; autfi non fit foluendo expromiffor, domin’^ dabitur. Si dolo malo procurator paffus fit uincere aduerfanu we* iim,ita ut abfoluercmr.an de dolo adio mihi aduerfus eum, qui uicü» eópetat.-poteft quaeri. amp;nbsp;puto nó cópctere.-fi params fit reus träsferrelU' diciûinfefubexceptionehac,SI COLLVSVM SlT.alioquindcdolo adio erit danda;fcilicetfi cum procuratorc agi non poiTit, quia non e*^ foluendo. Item Póponius refert; Cecidianum prxrorem non dediffe de dolo adionem aduerfus eum, qui adfirmarat idoneu effe cum. e”’ mutua pecuni.a dabatunquod uerum eft.nam nifi ex magna SreuidW ticalliditate,non debet de dolo adio dari.

QVod fi cum feires cum facultatibus labi,lucri tui gratia adfirWä’ fti mihi idoncum effe ; merito aduerfus tc ( cum mei decipien^ gratia alium falfo lattdafti ) de dolo judicium dandum eft.

SI quis adfirmaucrit minimam effe bxrediratemA ira earn ab han’t de cmit.-no«eft de dolo adio,cum ex uendito fufficiat. Si aut mihj perfiiaferit,ut repudiem haercditarcm,quafi minus foluendo ca fic«» Ht extern feruunvouali melioi eo in familia non fi udico de dolo daw da0

ditn,fi callidc hoc fccerit. lté fi tabuls teRamcnri’, ne de inofficiofo dicerctur, din fuppreffae fint, mox mornio filio prolate .• barredes fill] aduerfus eos,qui fuppreffcruntA lege Cornelia amp;nbsp;de dolo poffe expe-riri. Labco libre feptimo poftcriorum feribit : fi oleum mum quafi fuum defendat TitiusA tu hoc^lefi depofucns apud Scium, ut is hoc ucnderet,amp; precium feruaret,donec inter nos dqudicaretur,cuius olcu en'etjueej Titius uelit iudicium accipererquoniam nc^ mandati i negj fequeftrariaSciu conuenirc pores, nondumimpletacóditionc depo« finonis.’dc dolo aduerfus Titium agendum. Sed Pomponius libro ni-cefimofeptimo,poflecumfequeftropracfcriptisucrbis aftione agi.ucl fi is foluendo non fit,cum Titio dc dolo; quæ diftinftio uera effe uide« tut. Et fi feruum pignoramm noxae mihi dederisiper iudieem abfo lutus,de dolo tencris,fi apparuerit eum effe pignori datum. Hare dc dolo aftio noxalis crit.ideo Labeo quotj libro tricefimo practoris pere grini fcribit,de dolo adionem fetui nomme interdum dc peculio , in« terdum noxalem dari.Nam fi ea resfit,in qua dolus commiffus eft,ex qua de pcculio daretur aâio:tunc de pcculio dandam. Si uero ea fit,ex qua noxalis;hoc quoçp noxale futurum. nbsp;nbsp;Merito cauffæ cognitionc praetor infetuic.ne^ enim paffim hxc aftio indulgéda eft. nam eccc in primis fi modica fumma fit,

NOn debet dari. Sed amp;nbsp;quibufdam perfonis non dabitur: ntputa li beris ucl libertis aduerfus parentes patronófuc, cum fit famofa. ben nec humili aduerfus cum,qui dignitate exccllit, debet dari:utpuu plebeio aduerfus confularcm recepta: authoritatis : ucl luxuriofo at^ prodigo,aut alias uili aduerfus hominem’uitae emendatioris; amp;nbsp;ita Labeo . Quid ergo in horum perfona f dicendum eft,iN FACTVM uerbis temperandam de dolo aftionem,ut bonx fidei mentio fiat. NX 11. PAVLVSlikXI.ddfaiftttm.

HAetedibus tamé harum perfonarü,item aduerfus haeredes dc do lo aftio erit danda. Item in cauffæ cognitióe uerfari Labeo ait, *ic in pupiUum de dolo detut aftio.nifi fortc nomine hæreditano com ^«niatur.Ego arbitror,amp; htmeex fuo dolo conucniendü,fi proximus P^ttah eft:maximc fi locuplctior ex hoe faftus fit. CA nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIIII. PAVLVS lib.XI.ddtdi£lttm.

óiim fi impetrauerit a procuratore pctitoris,ut ab co abfol« - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t q ucretur

DIGESTORVH LIB. IIIL u^etürc’uel fi de tutóre mentitus, pecuniam acceperitfucl alia fmiB adnnfcrit.qiix non magnam mathinationem exiguntC’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

SEd amp;nbsp;ex dolo tutorisCfi faftus eft locupleriorjpuro in eum dandam adioneni,{iait exceptio datnr. ./Scd an in nninicipes.de dolodec tür aAio,diibitatur.Ec putO:e;x fiio quidem dolo nou pofTed^ ( quid ciiim juunicipes dolofacere poffuntc') fedfi quid ad eos puenit ex do-ló eorum,qui res eorum adminiftrant.puto dandam. De dolo auteip dcciuiónumjn ipfos decuriones dabinir de dolo ai^io. Item fi quid dolo procuratons ad dominum peruenerit.-daturin dominum de do« Iqaàioûn quantum ad eum peruenit nam prociirator ex fuo dolo pro cùldubio tenebit. In hac aflione defignari oportet, cuius dolo fadu fit;qtiamuis in metu noh fit necelte.

ÏTem exigit praetor, ut compræhédatur, quid dolo malofaflumfit' fcirè enim debet alt;lor,in qua re circufcriptu/it,ncc.in tanto erimiJ*^ nagari. • XVII. ’VLPiAüVSlib.Xl.adediólum.

Siplures dólo feceririt,amp; unus ré reftihierit:omnes liberanfur. quod fi unus,quanti ea res eft, præftiterit.puto adhuc cæteros liberari.

Hacc aflio in haeredem amp;nbsp;in cæteros fucceffores datur, dumtaxat de eo,quodadcos peruenit.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XYIII. PAVLVS iÄ.XI.rfdfdfifiuMt. .

ÄRbitrio iudicis in hac quo^ adione reftitutio compraehenditur:, amp;nbsp;nifi reftitutio fiat,fequitur códemnatio quanti ea res eft. Ideo autèhic Sc in metus cauffa adione certa quantitas non adijciturutpoP? fitpcr contumaciam fuam tanti reus códemnari,quanti ador in liteP iur.auerit.licet officio iudicis debeat in uttalt;$ adione taxarionejufnir? dum refrenari. nbsp;nbsp;Non tarnen femper in hoc iudicio arbitri,urn iudidïi

dandum eft.quot;Quid enim fi manifeftum fit,rem reftitui non polfcuelu' ti fi feruus dolo malo tradirus,defundus fitc' idcoq; protinus conde® nari debet in id,quod interfit adoris. Si dominus proprieratis infill cuius ufusfrudus legatuserat,incenderit:non eft de dolo adio,quoiih öb * conto ^^’^ ^* ^^ oriüntur adiones. De eo,qui feiens * cómendaftet ßl^ ’ dafTetetco pondcra,iitucnditoremptori,'mcrces adpenderenTrebathis de dolo nwdawt ‘^*''b^*: adionem. Atquin fi maiora pondera commendauit.-id quod am plius mercis datum eft,repeti conditione poteft. fi minora : ut reliq«^ merx detur,ex empto agi poteft. Nifi fi ea conditione merx uenitut lis ponderibus traderetur.-cü ille dccipiendi caulfa.adfirmalamp;hfef'^^^^’ pondera habere. Si cuius dolo effedum eft,ut lis temporibus legio-miS traufadispereat;Trebatiusait,aduerfuseum de de dolo , ®

wdicium.-non ut arbitrioiudicis reftituaturjed ut tantum aftor confe quatur, quanti eins interfuit, id non effe fadum: ne aliter obferuanti» bus lex orcumferibatur. Si feruum,quem tu mihi promiferas, alius occiderit.de dolo malo pleriijin eum dandam aftionemrefte putant; quia tui me liberatus fisaJeocplegis Aquilix adio tibi denegetur.

SI fideiuffor promiffum animal ante moram occiderit.-de dolo adi* onem reddi aduerfu^eum oportere,Neratius Prifcus amp;nbsp;lulianus re fronderiint.-quoniam debitoie liberato, per eófequentiam ipfc quo® lt;«mittitur. xx. pavlvs hb.xi.ddcduffuwt. ■ ' ; SEruus tuns cum tibi dcberet,nec foluendo elTet.hortatu tuo pecu« niam mutuam à me .accepitÄ tibi foluit. Labeo ait, de dolo malo adionem in te dandam .quia nec de peculio utilis fit,cum in peculio ni hilfitmecin rem domini uerfum uideatur,cum obdebitum dominus acceperit. nbsp;nbsp;Si perfuaferis mihi,nullam focictatemtibi fuiffe cum co,

cuius hxres fum:amp;: ob id iudieio abfoluire palfus fimidandam mihi de. doloafttonemjnlianusfcribit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ■

QVodfideferentemeiuraueris,amp;:abfolutus fis,poftea periurium ^ fuerit adprobatum :Labeoait dedolo adioné in emn dandam, Pomponius autem per iufiurandum tranfadum uideri.quam fentena tiam amp;nbsp;Marcellus libro feptimo digeftorum probat, ftari'enim relis • gioni debet.

Am fnffieit perlurij poena. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; ,

SI legatarius,cui fupra modum legis Falcidix legatum fit,hæredi ad hue ignoranti fubftanriam hxreditatis,ultro iurando uel quad am ' aha fallacia perfuaferit,tanquam fatis abudeep ad folidalegata foluen- ’ da fufficiat hxreditas:at® eo modo folida legata fuerit confecutus;das tur de dolo malo adio.

SI dolo accidcrit eius,qui uerba faciebat pro co,qui de libertate con» ' tendebat,quo minus præfente aduerfario fecundûlibertatem pro-nuntiaretur.putoftatimdedolo dandam adionem in eu: quia feme!, pro libertate didam fententiam retradari non oportet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. p

Z^Vm ate pecuniam peterem,eo'q; nomine iudieium acceptum VJeffet;falfomihiperfuafifti,tanquam earn pecuniam feruo meo, autprocuratori foluiffes;eo'cumodo cofecutus es,ut confentiente me t iq abfolue

abfoluercn's.qusrcntibus nobis,an in te doli indicium dari debcatpl^ cuitdcdoloadionemnondari.quiaalio modomihi fuccurri pot^* nam ex integro agere poirum. amp;nbsp;fi obijciamr exceptio rei iudicatXÄ^ Ml* in ré. plfratione*iurc utipotero, Ji i«rf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXV l. C Ai y S lib.im.adedtüumprouUtcule.

JN hæredecatenas daturum fe earn adionem proconful polliceW^ quatenus adcum perucnit.ideft,quatcnus ex care locupletioï ^ cum hauredicas pcmenit.

ITaq; fi acceptó lata fit tibi pecunia: omnimodo cü barrede tuo agC’ rur. At fi tes tibi tradita fit: fiquidem mortuo te ca res exftitit, agm''^ cum hatrede tuo. fi minus; non agitur. Sed uti^ in barredem perpemo dabinir:quia nódebetlucrari ex alieno damno.Cui conueniens eftut amp;nbsp;in ipfum,qui dolum commifit: in id, quod locuplctior eft, papew® danda fit m fadum adio.

SAbinus putat,calculi potius rarione,^ maleficq haeredem conoenl ri;deni^famofum non fieri,idcocp in perpetuum teneri oportem

CVm quis perfuafcrit familix mcx,ut de pofleffione deccdat-po*' feffio qiiidcm non amitritur/ed de dolo malo adio in eum con* petit, fi quid damni mihi acceflerit.

EIÜus Icgamm fibi fenmm per praeceptionem rogatus manunutW re poft certum tempus, qium rationes ipfi amp;nbsp;cohxredibus fratri» rcddidiffetiantc diemA ante redditas rationes, ad libertateni um« didamanumittendo pcrdiixerat.qnaefitiimeft,an ex fideicomnimo fratribus tencretur.utrationes pro portionibus corum redderentC'Rc* fpondi. cum liberum fccit,cx cauffa quidem fideicommiffï non teiicii: iierum fi ideo propcraffet manumittere, nc rationes fratribus redde» ïcntur,poffc de dolo adionem in cum exerccri.

REi,quam uenalem poffeffor habebat.lircm proprictatis aducrii rins mouere ccEpit:amp; poftea,quam opportumtatem emptoris, curuenundari potnit,petcmit.'deftitit. plaçait poffefforihoc nomine

SI cum mihi pcrmififlcs faxum ex fundo tuo eijeere, uel cretam.uel arenam fodere .•amp;: fumptum in banc rem fecerim, nec panaris me tollere.nulla alia,quàm de dolo.adio locum habebir. ; -

SI quis tabulas teftamenti apud fe depofiras, poft mortem teftato« ris deleuerit uel alio modo corruperit : hxres fcriptus habebit ad» uerfus eum aftionem de dolo. Sed amp;nbsp;his, quibus legata data funt, erit dedoloadio.

XXXVIl. VLPIANVS liKXLin.ddSatiWftm. QVoducnditor,ut commendet.dicitfic habendum,quafinec^ di âum3ielt;ÿ promiffum fit. Si uero decipiendi emptoris cauffa di-num eft^que fic habendum eft,ut non nafcatur aduerfus difttim pro* ngt;iffumuc adio; fed de dolo aftio detur.

QVidam debitor epiftolam,quafiiTitio,mitti creditor! fuo effe» cit,ut ipfe liberarct.hac epiftola creditor deceptus,Aquiliana ftf Pulatione amp;nbsp;acceptilatione eü liberauit. poftea epiftola falfa,uel inanis gt;^cperta. creditor quidemmaior annis uigintiquinlt;^ de dolo habebit ®dioncni:minor autem in integrum refticuctur.

SI te Titio obtulcris dcea re,quam non poffîdebas, in hoc ut alius ufucapiat.ôt iudicamm folui fatifdederisrquamuis abfolutus fis,dc dolo malo tarnen teneberis;amp; ita Sabino placet.

ISqui dccepit aliqucm.ut haereditatem nö idoneam adirct, de dolo tenebinir:nifi fottaffe creditor erat, amp;nbsp;folus crat tune enim fufficit contra cum dolimali exceptio.

OC ediâiim prætor .naturalem æquiraté fccnniSjpropo fuitquotutelam minorum fufccpit.nam cum inter om ncs conftet.fragile effe amp;nbsp;infirmum huiufmodi actatum côfilium, amp;nbsp;multis captionibus fuppofitû, multoruml^ infidqsexpoûtum:auxiliumcis ptactoihocediôo poUi

cituscftjamp;aducrfuscaptionesopitulationem. Praetor cdidt. QVOD CVM MINORE, QVA'M VIGINTI QyiNQVE ANNORVM NATV GESTVM ESSE DICETVR: VTïQVE QVAE EA RE S ERIT, AN IM AD VERT A M.Apparct minonbns annis uigto’ tiqiün^ eum opem polliceri.nam poft hoe tempus compleri iiirikifl uigorem conftat.Et ideo hodie in hanc uftjaetatem adokfeentes cura torumauxilio regiuitur:nec ante reifuæ adminiftratio eis commitri debet,qiiamuis bene rem fuam gerentibus.

IL IDEM IlLXVill.dtiL. IttllrfW er PrfpMM-NEc per liberos fuos rem fuam maturius à curatoribus recipient. Quod cm legibus cauetiir,ut finguli anni per fingulos liberos k mittantur.-ad honores diuus Seuerus pertinere aitinon ad rem fuain K cipiendam. lll. IDEM llb.Xi.adediäum.

DEniq; diuus Seuerus amp;nbsp;Imperator nofter,huiufmodi confulnU* uel praefidum decreta,quafi ambitiofa effe interpretati funt. Ip^ autem perraro minoribus reriun fuarum adminiftrationem extra oP dinem indulferunt;amp; eo iure utimur. Si quis cum minore contrat« rit,amp; contraâus incident in id tempHS,quo maior effïcitür;urrnnï i»i* tium fpeftamus,an finemfSc placet ( ut eft conftitutum ) fi quis mail® faöus comprobauerit,quod minor gefferanreftitutionem celfare. Vu de illud non inekganter Cel fusepiftolarum libro undecimo,amp; digeft^ ats Fla» rum fecundotradat,ex fado a’Fuliuo Refpeflo prætore confulw’' lüo. Mipor annis uigintiquinque,annos forte uigintiquatuor agens,»’* dicium tutelæhæredi tutoris diftauerat. mox fadum^ut nonfinitö i»‘ dicio,iam co maiore effefto uigintiqain^^annis,tutoris livres abfok' tus proponcretur.in integrum reftitutio defiderabatur. Celfiis igW^ Refpedo fuafit,non facile hune quondam minorem in integrum reft* tui.-fed fl ei probaretur,callidirate aduerfanj id adum,ut maiorecof’ do hberarctur. nec^ enim extremo ( inquit) iudicq die uidetur fok*** aPs * hoc deceptus hie minoefed totum* obftruftum; utmaiore eo faflolibera ftrudu. rctur. Idem ramen confitetur.fi leuior fit fufpirio aduerfarq, quafi a* lofe uerfati.nondebere hune in integrum reftitui. nbsp;nbsp;Scio eham ilk“

aliquandoincidiffe. Minor uigintiquin®annis mifeuerat fe patern* haereditari,maiorc(j faâus exegerataliga à debitonbus patenus* root defiderabat in integrum reftitui,quo magis abftineret paterna ha^redi' tatecontradicebatur ei,quafi fadus maior comprobairet,quod minO' nfibi placuiffet. Pütauimus tarnen reftituendum in integrum, ik*'*’ infpedo.Idéputo,amp;fi aliéna adtjthaereditatem. m i N o R É OVA’** VIGINTIQVINQVE ANNORVM NATV.uidendu-eft^andj^ natalis fui ad hoe ducimus; au horamiin qua natus eft: ut fi eaptüs k’ cuin

TIT. nil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^1

turn nondum compleuciit,rcftituatur. amp;nbsp;ita etit dicendum: nt à mo* memo in momentum tempus fpefletur. Proindeetfi biffexto natui eft ( fine priorejiue poftcriore die ) Celfus fenbit, nihilreferre. nam id bidnum pro uno die habetur,amp;pofterior dies Calendaruni intercala-tur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sedutrumfolis patribusfamiliarum.an etiam filqsfamilia*'

rum fucenrri debeat,uidendum Mouct dnbitationem,quod fi quis di* xerit, etiam filqsfamiliarum in re peculiari fubueniendum: efficiet, ut per eos etiam maioribus fubueniatur,id eft,patribus corum: quod ne-quaquamfuit prætorispropofitû.prætorcnim minoribus auxilinm promifit,non maioribus.Ego autem ucrilfimam arbitror fententiam cxiftimantium, filiumfannlias minorem annis in integrum reftitui poffe ex his folum cauiTis/jquxipfiusinterfuntrputa fifit obligatus. Proindcfi iiiffu partis obligatus fitmateruti^ potent infolidum con* ueniri. filiusautemcumamp;:ipfepoflit,uelin poteftate manens,uclcti« am emancipatus, uel exhæredatus, in id quod facerc poteft : ( amp;nbsp;qui* dem amp;: in poteftate mancns,inuito patre )ex condemnatione conueni ri: auxilinm impetrarc debebit, ft ipfe conueniatur.Sed anhoc auxili* urn patri quoej profitait folet intetdum fidciuffori eins prodeffc,uidea tnus.amp;non puto.Si igitur filius cotiueniatur,poftulat auxilinm : fi pa* trem conueniat creditor, auxiliû ceffat, excepta mutui datione. in hac enimfi inffupatns mutuam peenniam acceperit,nonadjnuatur. Pro* inde ctfi hue uiffu patris contraxit,amp; captus eft: fiquidem pater de pc* culio conucniatiir,f»lius non eritreftituendns.fi filius conneniatur.po* terit reftitui. Nec eo mouemur,quafi interfit filq pcculium habere, ma gis etenim patris,qnam filij intereft. licet aliquo cafn peculium ad fill* urn fpeftet:ntputa fi patris eius bona à fifeo propter debitum pecunia* tiuoccupatafunt.nam peculiueins ex conftitutione dini Claudq fepa ratur. nbsp;nbsp;Ergo etiam filiamfamilias in dote captam:dum patri confeii

tit,nonftatimdotcmftipulanti,quam dedit: ueladhibenti aliquc,qui dotem ftipularetur.puto reftitnendam. qnoniam dos ipfius fill« proprium patrimonium eft. Si quis minor uigintiquin«^ annis adro* gandum fe dcderit,amp; in ipfa adrogatione fe cirenuentum dicat ( finge enim à prxdone enm hominem loeupietem adrogatum ) dico debere cum audiri,in integru fe reftituentem. Si quid minori filiofamilias 1c gatum fuerit poft mortem patris, nd fideicommiffum reliänm,^ ca* pms cft( forte ,dnm côfenfit patri pacifcenti .ne legatum petcretur )po teft dici in integrum reftituédum,quoniam ipfius intereft ,ppter fpem legati.quodeipoft mortempatris competit. SedSt fi ei legatum fit aliquid.quod perfonse eius eohæfetC puta ius militiæ ) dicendû eft pof* fe enm reftitui in integrum, interfuit eiiim eius non capi: cum banc u patri

patri non adquircrct,fed ipfe haberet. Et fi hxres fit inftitutus/i i P* rrc indiebus ccntü emancipatus fit: mox'q^ patré debueritcertiorari» nee fecerit;qiu tarnen eniancipaffetjfi cognouiffet.-dicédiim erit poffi eum in integrum reftjtui, parato patre eum emancipare. Pompö* tuus adijcit.-ex his cauffis^ex quibus in re peculiari filijfamiliarum reib' tuuntur.' poffe amp;nbsp;patiem,quafi hxredcmaiomine filq,poft obituni ei“$ impetrare cognitionem. Sin autem filiusfamilias fit,qui caftrenfe pee*! lium habeat.-proculdubio ex his,quae ad caftrenfe peculium fpeóai^» mintcgrurertiruendus erit,quafi in proprio patrimonio captiis. Stf nus autem minor uigintiqiiin^ annis nullo modo reftimi poterit.qu® niamdominiperfonafpedatur: qui fibi debebit impiitare,curminob rem commifit.Quare amp;nbsp;fi per impuberem cótraxent,idem erit dieei* dum. ut Se Marcellus libro feciuido digeftoium fcribit. Et fi forte libf' rapeculn adminiftratio minoriferuo fitconceffa; maior dominus er hac cauffa non reftituetur.

IIII. AFRICANVS Hh.Vll.clu^llionum. ETenim quodcuiKj feruus ita gent,uoluntatc domini gercreintd' ligédus eft.Se magis hoe apparebir.fi aut de inftitoria adione qiigt;^ tatunaut fiproponatur maiorem uig ntiquineg annis negocium aü* quod gerendum minori mandate A illum in ea re deceptum effe.

SI ramen feruus fuit is,cui fideicommiftaria libertas debebatur pi*‘ fens, amp;nbsp;fuitcaptus ; quoniamre moraeifit^poteritdici, practord” ©ifucciuTere oportere.

Mlnoribus uigintignij annis fubuenitut per in integrum rcfliW' rionemjion folum eum de bonis eorum aliquid minuitur; ld* Btiam eum interfit ipforum, litibus Se fumptibus non uexari,

AItpfattor,dESTVM esse dicetvr. gestvm fic accipl tur.qualiter qunliter.fniecontradu fit, fiuequid aliud côtigerit-promde amp;nbsp;fi emit aliquid,fi uendiditJi focietatem coqt, fl muniam pc cuniam accepitA captus eft.-ei fuccurretur. Sed Se fi ei pecunia d debito re patemo,ucl proprio folura fir,Se hanc perdidindicendum cft ei fub* Heniri,quafi geftum fit cum eo. nbsp;nbsp;Et ideo fi minor conueniat debito

rem.adhibere debet curatorem, ut ei foluatur pecunia, cæterum non ei compel!iturfolucre. Sedhodiefoletpecunia in redem deponifot Pomponius librouieefimo odauo fcribit) ne nel debitor ultra ufuris oncretur,ucl creditor minor perdat pecuniam. aut curatorihus folui,» fuit. Pcunittitui etiam ex conftitutione principuni debitori ƒ ompeUc reado*

15^ re adolefccntcs ad petendos fibi curatores. Quid tarnen, fi ptastor décernât foluendam pccuniam minori fine curatoribus, amp;nbsp;foluerit ^ an poffit effe fecurus, dubitari poteft. Puto autem, fi aUegans minorem cffe.conipulfus fit ad folutionemmihil ei imputandum.-nifi forte,qua« fi aduerfus iniuriani,appellandum qiiis ei putet. Scd credo prætorcm hunc minorem in integrum reftitui uolentem, auditurum non effe.

Non folum autem in his eifiiccurrimr, fed etiam in interuentioni-bus;utputafifideii!fforionominefeuel*remfuamobligauit. Pompo alias* in nius uidetur adquiefeere diftinguetibusran arbiter ad fideiufforcs pro« rem. bandos conftitutus cum probauerit,anuero ipfe aduerfariusmihi autem femper fuccurrendurn uidetur,fi minor fit, amp;nbsp;fe ciccuuentum do« ceat.Sed Seiniudicqs fubuenitut:fiuedum agit, fiue dum conuenitur, captus fir.Sedamp; fi hæreditatem minor adit minus luerofam; fuccurri« turei,utfcpoffitabftinere.namamp;:hiccaptuseft. Idem Sein bonorum poffeffione ,uel alia fucceffione. Non folum aut filius,qui fe mifcuit patemæ hæreditati.-fed Ôc fi aliquis fit ex neceffarqs minor annis: fimili modo reftitutionem impetrabit.ueluri fi feruus fitcum libertate inftP tutus.dicendum enim erit,fi fe mifcuit,poffe ei fubueniri ætatis bene« ficio,uthabeat bonorum fuorü feparationem. Plané qui poft aditam hæreditatem reftituitur : debet præftare, fi quid ex hæreditate in rem eiusperuenit,necpcrijtperimbecillitatem ætatis. Hodie certoiurc utimur,ut amp;nbsp;in lucro minoribus fuccurratur amp;: Pomponius libro uicc« fimo oftauo fcribit,fi fine dolo cuiufep legatu repudiaueritruel in opti« onis legato captus fit, dum elegit deteriorem : uel fi duas res promife« rit illam aut illam, amp;nbsp;preciofiorem dederit.-debere fubueniri. Quæ* fitum eftexeo,quodin lucro quoep minoribus fubueniendum dici« tur.fi res eius uenient,amp; exiftat,qui plus liceatur: an in integrum pro« pter lucrum reftitucndus fitc' amp;nbsp;quotidie prætores eos reftituunt,ut rur« fumadmittaturlicitatio. Idemfaciunt amp;nbsp;in his rebus, quae feruari eis debent.quod circunfpeöe erit faciendum. Cæterum nemo accedat ad eniprionem return pupillarium,necfi bona fide diftrahantur. Et di« ftrifte probandum eftein rebus,quae fortuitis cafibus fubiedæ funt,non effe minori aduerfus emptorem fuccurrendum.nifi aut fordes, aut eui dens gratia tutorum fiue curatorum doceatur. nbsp;Reftitutus autem,

ut fe hxreditati mifceat:uel ut earn adcat,quam repudiauit. riufus refti tui poterit, ut fe abftineat: amp;nbsp;hoc refcriptum amp;nbsp;refponfum eft. Sed quod Papinianus libro fecundo refponforum ait. minori fubftim« turn feruum neceffarium,répudiante quidem hæreditatem minore , neceffarium fore ; amp;nbsp;fi fuerit reftitutus minor, liberum nihilomi-nu5 mancre; fi autem prius minor adicrit hæreditatem, mox ab-v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u q ftentus

ftentiis fit /ubftimtuiii pupille feruum cum liber täte non poffe hine* dem exiliere, neque liberum effe .• non per omnia uerum eft. Nam ß non eft foluendo hxreditas,abftinente fe hærede; amp;nbsp;diuus Piusrefem pfit,amp;: Imperator nofter( ft: quidem in extraneo pupille ) locum forß neceffario fubftituto. Et quod ait, LiBERVxM manere: tale eft, quafi non etiam haeres maneat, cum pupillus impetrat reftiturioiiem po!lca,quam abftentus eft.cum enim pupillus lierres non fiat.fed utiles adiones habcat. fine dubio hæres manebit,qui femel exftitit. Item fi non prouocauit intra diem.fubuenitur ei,ut prouocet. finge enim hoc defiderare. Item in eremodicqs eis fubuenitur. confiât autem om* nis xtatis hominibus reftaurationem eremodicq præftari, fi fe doceat exiufia caufa abfuiHc.

SI ex caufTa iudicati pignota minons capta fint, amp;diftrada:moxre ftitutusfit aduerfus fententiam pttefidis uel procutatoris Carfans; iiidcndum,aneaquæfuntdifirada,reuocaridebeant. nam illud cerril cfi,peciuiiam excauffaiudicati folutana,eirefiituendam, fed flinter» efi ipfius,corpora potius habcre,puto interdum permittendum,id eft, fi grande damnu fit minoris. nbsp;nbsp;In dotis quo^ modo mnlieri fubuem

etur.fi ultra uires patrimonq,iiel totum patrimonium circumferipta in dotem dederit. nbsp;nbsp;Nunc uidendum, utrum minoribus in contra»

dibits captis duntaxat fitbueniatur ,an etiam dclinquentibus. utputa» dolo aliquid minor fecit in re depofita,uel commodafa,uel alias in co-tradman ei fitbueniatur, fi nihil ad eum peruenit. Et placet indelidis minoribus non fubueniri. nechicitaegfubuenietur. Nam Scfiftirtuni fecit,uel damnum iniitria dédit-non fiibuenietur ei. Sed fi cum ex dam po dato confireri poffît,ne dupli teneatur,maïuit negare.in hoc folum lefiituendus eft,ut pro confeffo habcatur. Ergo amp;nbsp;fi potuit pro furto da pum decideremagis,quamadionem dupli,uel quadrupli pati;ei fubiic nietur. fi miüler,cum culpadiuortiffet.uelit fibi fubueniri; uel fi mari» tus.putorcftitutionemnonhabcnda.efienimnonmodicum delidu. nam fi adiilteriiim minor commifit,ei non fubuenitur. Pomponius ait.-fi maior annis uiginti,minor autem uiginnquin^ fe in feruitutem uenire patiatutnon folere refiituiA hoc merito. quoniam res non ca» pit refiitittionem,cum ftatum mutat. Si in commiffum incidiffe ue digalis dicantur.-erit in integrum reftitutio.quod erit fic accipiendum fi non dolus ipforum intemeniat-alioquin ceffabit reftitutio. nbsp;nbsp;Ad»

TIT. Hifi ' i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^7

«erfus libertatem minori qnoep â protore fubneniri impoffibile eft; NX. P AVLVS likXI.adediäum.

VErum de dolo utilis aftio erit inid,quod minoris interfuit,non manumitti. proinde quidquid hic haberct, fi non manumififfet, id ei nunc præftabitur. Sed amp;nbsp;nomine earum return, quas domini= cas feruus manumiffus fupprimebat: competunt aduerfus eum aftio» nes ad exhibenduA furtif condiftio:uidelicet,quoniam amp;nbsp;manumiffus eas contreftabât.Cæterum ex delifto in feruitute fafto,domino ad* ucrfus eum poft libertatem aftio nó competitamp;hoc refcripto diui Sc-ueri continctur. Quid fi minor uigintiquin^ annis,maior uiginti,hac lege uédideht,ut manumittaturc’ ideo propofui maiorem uiginti,quQ« niam fic amp;nbsp;Scaeuola fcribit libro decimoquarto quæftionum. amp;nbsp;magis cft,ut fententia cóftitutionis diui Marei ad Aufidium Viftorinu, hunc minorem non compleftatur.quare uidendum,an maiori uiginti annis fubueniatur.Et fiquidcm ante defideret.quâm libertas competat, au» diatur.fi uero poftca:nó poffit. itemquaeri poteft.-fi is, qui emit hac lege,minor fit.-an reftitui poffitc’ amp;nbsp;fiquidem libertas nondum compe= tiit;dicendumeft,poffeei fubucniri.fi uero poftea,quamdies uenit.-uo luntas maioris uenditoris libertatem imponit. Ex fafto quafitum cft. adolefccntes quidam acceperant enratorent Saluianum quendam nomine.hiccum curam adminiftraffetAbeneficio principis urbieam procurationé effet adeptus;apud prætorem fe â cura adolefcentiû ex eu faucrat.abfentibus eis.adolefccntes adierant prætorem, defiderates in integrum aduerfus eum reftitui ,eó quod effet contra cóftitutiohes ex» cufatus;cum fufeeptam tutelam non alij foleant deponere, quam qui trans mare reipublicæ cauffa abfint,uel hi qui circa principe funfocen pariait in confilianj Menandri Arrqperfona effet indultum. *Arrius df,*Dctn’ Scuerus, quiadubitabat, ad imperatorwSeuerum retulit. ad quam eó ,^ ^f^ ßg. fultationcm fucceffori eius Ventidio Quietorefcripfit,nullas partes ef n^ttm. fe prætorisfne^ enim contraftum proponi cum minore annis uiginti* quin^ ) fed principem interuenice,d( reducere hue ad adminiftratione, qui perperam effet per prætorem exeufatus. Sciendum eft autem, non paffim minoribus fubueniri ,fed cauffa cogmta.fi capti effe propo nantur. Ita non reftituetur.qui fobrie rem fuam adminiftrans,occafiox nc dani non inconfliltc accidentis,fed fatoaiclit reftitui.Nee enim ené* tus damni reftitunonem indulgct/ed inconfulta facilitas. amp;nbsp;ita Pom» ponius libro uicefimooftauo fcripfit. Vnde Marcellus apud lulianum üotat.fi minor feruumfibineceffarium comparauent,mox deceffe» u iq litaioa

limon debere eum reftitm.ne^ enim captus eft, cmendo âW rem n^* ceflariamjicet mortalem. Si locupleti hæres exftiteriL amp;nbsp;fiibito b^' rediras lapfa fit( puta prædia fuerût,quæ chafmate periermt, infills c^ uftæ funt/eriii ftigeriint aut decefferunt )Iiilianus quidem libro uieefi* mofexto fic loquitiir,quafi poflit minor in integrum reftitui. Marcel lus autem apud lulianum notat,ceffarc in integrum reftitutioné. ne? cnimaetatislubrico captum effe,adeundo locuplercmhæreditatem;^ quod fato contigit, cuiuis parrifamilias(quamuis diligentiflïmo)pO‘‘ fe contingere.Sedhsc res adferre poteft reftitutionem minori.fi adijt haereditatem,in qua res erant mulrx mortales, uel prædia urba na rui' nofa,ïEs autem alienum graue.quod non profpexit poffe euenire. ul demoriantur mancipia, prædia ruant . uel quod non cito diftraxerit hæc,quæ multis cafibus obnoxia funt. Item quæritur.-fi minor ail' uerfus minorem reftitui defiderat,an fit audiedusc’ amp;nbsp;Pomponius fiur pliciter fcribit,non reftituendum- Puto autem infpiciendum a pistU' re,quis captus fit.proinde fi ambo capti funt (uerbi gratia, minor nû' non pecuniam dédit,amp; ille perdidit)melior eft caufla fecundum Pom' ponium cius ,qui accepit,amp; dilapidauit,uel perdidit. Plané fi niinoï anniscumfiliofamilias maiore contraxerit .• amp;nbsp;Iulianus libro quarto digeftorumA Marcellus libro fecundo digeftorum fcribit, poffe in W* legrumreftitui.utmagis ætatis ratio.quàm fenatusconfulti habeatur»

SI apudminorem millier pro alio intercefferit.nô eft ei affio in inu* lierem danda.fed perinde arq; caeteri,per exceptionem fubmoucrl debet: fcilicet, quia cômuni iureinpriorédebitoré eiaftio teftituituf« hæc fi foluendo fit prior debitor .-alioquin mufier nó utetuc fenatufeon fultiauxilio. XIIl. VLPlANVSlib.XLadcdiüum.

IN cauflie cognirione uerfabitur.utrum foli ei fuccurrendum fin a» etiam his,qui pro eó obligati funt,utputa fideiufforibus.itacf fi cW” fcirem minorem,amp; ei fidem «on haberem,tu fide lufferis pro eo. iió cH acqiium fideiuflbri in necem meam fubueniri.fedpotius ipfi denegafl' daerit mandati aftio.In fumma perpendendu erit praetori, cui potiuS fi.ibueniat:utrum creditori,an fideiuffon.nam minor captus neutri te ncbitur.facilius in mandatoredicendüerit,non debere ei fubuenirilu^ cm uelut adfirmator fuitamp; fuafor,ut cü minore contraheret. Vnde tra dari poteft,utru minor in integru reftitutioné aduerfus crcditoré,an amp;nbsp;adiicrfus fidenifforé iniploraredcbc.it. amp;putotutius aduerfus utru?-

Cauffa autem cognita,amp;praefentibus aduerfarijs,uel fipercótunia da defint,in integru reftitutiones perpendendæ funt. Interdû aiitcD* reftitutio amp;nbsp;in rem darm minori,id eft,aduerfus rei eins poffefloremJ*

TIT. litt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9^9

cet aim cô non fitcontràftum.utputa rem A minore cmîfti,amp; alq uen-didilh porcft defiderare mterdum aduerfus poffeflbréreftittn,ne rem fuâperdat,iielrefuacareat:amp;hoc iiel cognitioneprætoria.uel refeiffa alienatione,daro in rem iudicio. Pomponins quoq^ Îibro nicefimoofta uo feribit Labeoné exiftimaffc.fi minor annis uigintiqnin^ fundum nendtderit,amp; nadidciir,amp; emptor mrfns eum alienauerit: fi quidé em,quot; » ptor feqnens Icit remitageftam; reftitntionem aduerfus eum facic'n« damffi ignoranitA prior emptor foluendo eftaion eße faciendam. Si nero non eft foluendo. æqinus effe,minori fuccurrij etiâ aduerfus igno ïantem.quamuis bona fidc emptor eft.

P Land quam dm is,qui à minore rem accepit,aut hæres eius,idonc us fit.nihil noui conftituendû eft in eum,qui rem bona fide enne idemq; amp;nbsp;Pomponius fcripfit.

SEd ubireftitutiodatur,pofterior emptor reuerti ad audorem fuu poter it. Per plures quoque perfonas fi emptio ambulauerit,idcm iuris erit. XVI. v L PIA N V S lib. Xi. ad cdiclum.

INcauffæcogninoneetiam hoc uerfabitut; num forte aliqua adio poffit competere,citra in integrum reftitntionem. Nam fi commu ni auxiho amp;nbsp;mero inre munitus fit, non debet ci tribui extraordinarii: auxiliumaitputa eum pnplllo contradum eft fine tntoris authorirate, nee locupletior fadus eft. Ita relatum eft apud Labeonem: fi minor cir cumferiptus focietatem coierit,nel etiam donationis cauffa.- nulla effe focietatem, ne inter maiores quidem.-amp;ideo ceffare partes prætoris. Idem ficOfilins refpondit. fatis enim ipfo iure munitus eft. Poponius quoqi refert libro uieefimoodauo: enm quidam hxres rogatus effet, frattis filix cópkires res dare eaconditione, ut fi fine libcris deceffiffet, ' reftitneret eas hxredi;amp; hxc defundo hærede,hæredi eins caniffet fe re ftituturannAriftonem putaffein integrum reftituendam. Sed amp;nbsp;illud Pomponius adiecit,quod potuit incerti códici hæc cantio etiam à ma=lt; iore. non enim ipfo inre/ed per condidiohem munira eft. Et generaliter probaAdum eft.ubi contradus non ualet,pro certo prætorem fe nó debere interponere. Idem Pomponius ait; in precio emptionis amp;nbsp;nenditionis naruraliter liccre contrahennbus fe cifcunenirc. Nunc uidcndum,qni in integrum reftituere poffint.amp;tam præfedus urbi, c^ alq magiftratüs pro inrifdidione fua reftituere in integrö pofifintitam in altjs omnibus canffis.quim contra fententiam fuain..

rc,quamuîs appellari ab ijs non poffit. Hxc idcirco tam uaric.qnis ïp' pellatio qiudem iniquitatis fentcntiæquerclam; in integrum uero ^ ftitutio erroris proprij uenix petitioncm,ucl aduerfarij circumuend®* nis allegationem continet.

Minor autemmagiftratus, contra fententiam maionim nont^* ftituet. Si autem princeps fententiam dixit: perraro folet ptt mittercrcftitutionem,amp;induciin auditorium fuum eum,qui per in* ’nm firmitatem ætatiscaptumfedicat:dumca,quæprocaufl’a hmtJioH ,ƒ P ' diftaallegat,üclabaduocatis*pracuaricarumqueratur.Denilt;5Glabri‘ ^^^' onem Atilium diuus Scuerus amp;nbsp;imperator Antoninus non audiuetamp; y P incolorate reftitui defideranrem aduerfus fratrem,poft fpeciem in a* ats* Fcr= jjfQjjo goj-ü finitam.Rurfus*Pefcennio Seuero contra res bis indict' cenuio. j^j jp integrum reftitui defideraurtdiuus Seuerus amp;nbsp;imperator AntO' ninus permiferunt,in auditorio fuo examinari. Idem Imperator Lid* nio Frontonirefcripfit;infolitumcfle,poft fententiam nice fuaexaP' pellatione didam.alium in integrum reftitutionc tribucre, nifi foil'll principe. Sed amp;nbsp;fi ab Impcratore index datus cognofcar : reftitutio ab alio.mfi â principe,qui iudicem deftinauit,non fiet. nbsp;nbsp;Non folum aH

tem minoribus, uerum fuccelToribusquoqj minorum darwin inte* grum reftitutio A Lfnitipfi maiores,

INrerdum tarnen fucceffori plus, quam annum dabimus, ut edido eft expreffum.-fi forteætas ipfius fubueniat. nam poft annum uit® Cmumqnintum habebit Icgitimumtempus, hocenimipfo decepwï uidenir.quod cum poftet reftitui intra tempus ftatutum ex perfona dt fundi Jioc non fecit. Plane fidcfimöus ad in integrum reftiturioneW modicum tempus ex anno utili habuit: huius haeredi minori poft an* num uicefimumquintum completum,non rotum ftatutum tempus dabimus ad in integrum reftitunonem.fed iddumtaxattempus,qnO“ habuit is,cui hxres exftitit.

PApinianus libro fecundo refponforum ait .• cxuli renetfo non de* bere prorogari tempus in integrum reftitutionis ftatutum,qui* abfuit:cum potuerit adiré prætorem per procuratorem. nee dixit, nd pracfidem,ubi erat. Sed quod idem dicit,id indignum efte propter irro gatam paenammon rede.quid enim commune habet ddidum cü ue* ni.a attatis:' Si quis tarnen maior uigintiquinq} annis, intra tempos reftitutioni ftatutum,litem eonteftatiis,poftea deftiteritmihil ei proft* ciet ad in integru reftitutionc conteftatio.ut eft faipiflime refcriptum.

j AEftitiffc autem is uidctur, non qui diftulit, fed qui lid renuncia-•Lyuitin tonun.

IN intcgru ucro reftitutionc poftulata aducr fus aditionem â minöre ifaftam: fi quidlegatis expenfum eft,uel precia eoru,qui ad libcrtatë aditione eius puenerunt:à minore refundenda nô funr. quéadmodum per contrarium.cum minor reftituitur ad adeundam hæredi taré, qua: ante gefta erant per curatorem bonorum, dccrcto prxtorisad diftra« henda bona fecundum iuris formam conftitutum: rata effe habenda, Calpumio Flacco Scuerus amp;nbsp;Antoninus refcripferunt.

CVm mandatu patris filiusfamilias res patris adminiftratjionha* bet beneficium reftitutionis.nam amp;nbsp;fi alius ei mandaifet.nó fuc« currcrctur:cum eo modo potius maiori confuleretur,cuius damno tes fit ceffura. Sed fi in euentu damnum minor paflurus fit.quia quod pr« ftitit.feruari ab co,cuius négocia geflit,non potcft( quia is non erit fol ucndo)finc dubio praetor inter ueniet. Si autem ipfe dominus minor fit.procittator uero maioris aetatisenon poteft facile dominus audiri.ni fi mandatu eius geftum er it,nee â procuratore feruarircs poffit. Ergo et fi proewatorio nomine minor circuferiptus fit: imputari debet hoc domino,qui tali commifit fua negociaridep amp;nbsp;Marcello placet.

Vod fi minor fua fpontenegoeijs maioris interucnerit.reftituen dus crit,ne maiori damnum accidat. Quod fi hoc facerc reenfa« ueriutunc fi couentns fuerit N E G 0 C10 R V M G E S T O R V M, aduer fus hanc afiione non reftituitur : fed copellendus eft,fic cedcre auxilio in integrum reftitutionis,ut ptocuratorem eum in rem fuam faciat.ut poffit per hunc modum, damnum fibi propter minorent contingens tefatcirc. Non femper autem ea,quac cum minoribus geruntur, rc-feindenda funt,fed ad bonum amp;nbsp;aequum redigendame magno incom modo huius statis homines adficiatur,amp; nemine cum his contrahen« te,quodammodo commcrcio eis interdicaturlt; Iraq; infi aut manifefta circûferiptio fit,aut tarn ncgligcnter in ca cauffa fint uerfati, prætor in terponcre fe non debet. nbsp;nbsp;Scæuola nofter aiebat: fi quis iuuenili leui«

täte duftus.omiferit nd repudiauent hseteditatem, uel bonorum pof« feffionem.fi quidem omnia Integra fintomnimodo audiendum effc. fi uero iam diftrafta hær editatc, amp;nbsp;negocqs finitis, ad paratam pecuni am labotibus fubftitutiucniat: repeUendum. multo'cp parcius exhac

iSt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTOR.VH LIB. Illi.

lias minor«« circumfcripferit.pater dominufue,qiiod ad cum perne* nit. reftinierC iubendus eft. quod fi non peruenitrcxpcculio eoruifl praeftare.fi ex ncntrofansfict^amp;dob? ferui intcruencrit.-autnerberibul caftigandus,aut noxae dedendus erit. fed fi filiusfamilias hoc feccrir.ob dolum fuum condemnabitur. Reftitutio aucem ira facienda eft,ut iinufqaif($integrum ius fuum rccipiat.Ita^ ft in uendendo fundo cit« cumferiptus reftituetur: iubebit praetor emptorem fundum cum ftu* Öibus reddere,amp; ptecium recipere.nift fi tunc dederit,cum eft perditu» rum non ignoraretrficuti facit in ea pecunia,qux ei confumpturo ere« derctur. Sedparciusin uenditione: quiaacs alienum ei foluitur.quou facere neceffe eft.-crederc autem,non eft neceffc. Nam amp;nbsp;fi origo con« traftus ita conftitit,ut infirmanda fit.fi tarnen neceffe fuit preciumfol ni, non omnimodo emptor damno adficiendus eft. Ex hoc edifto nulla propria aftio uel cautio proficifcicur. Totum cnim dependet et praetoris cognitione.

ILlud nullam habet dubitationem, quin fi minor non debimm fol« uerit exea cauffa.ex quaiure ciuili repetitionon eftdanda, fo^ ntilis adio ad repetendum.-cum amp;nbsp;maioribus uigintiquin^ annis info* fx cauffis dan foleat repetitio. nbsp;nbsp;nbsp;Si talis interueniat iuiienis,cui pr®quot; fianda fit reftitutio.ipfo poftulantc praeftari debet, aut ^curator! d«^ cm idipfum nominatim mandatum fit.qui uerogeneralc mandatum de uniuerfts negoeijs gerendis allcger,non debet audiri.

QVod fi de fpeciali mandato dubitetur, cum reftitutio poftulawm mterpofira ftipulatione ,RATAM REM D O MIN V M H A « B i T V R V M, rei potent mederi. Quod fi is, qui circumferipfiffe dico tur,abfit;defenforeinsfatis IVDICATVM SOLVi daredebebit. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X X v n. C AIV S hb. 111 i. ad ediihm prouinciale.

PAtri pro filio omnimodo praeftanda reftitutio eft, licet filtas rtftl* tui nolinquia partis periculum agitur, qui de peculio tenctur ■ E^ quo apparet/racteros cognatos uel adfmes alter ius effe condirionismec aliter audiri oporterc,quim fi ex uoluntatc adolefcentis poftulait;^ut eius uitx fit ifte adolcfcens,ut merito etiam bonis ci interdici debeat.

Si pecuniam, quam mutuam minor accepit, diffipauit : denegare debet proconful creditori aduerfus eum adioncm. Quod fi egenti »m nor earn aedidit.-ultenus procedendum non eft,^ ut iubeatur inuenis aflionibus fuis, quas habet aduerfus cum, cui ipfe crcdidiffet,cederc creditori fuo. Pra:diumquo^,fiex ea pecunia pluris, quam oportet, cmexinita téperauda tes exit,ut iubeatur uenditor reddito precio reo'

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ TIT. un» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is?

pere præ^iu .• îta ut fine akerius damna etiam creditor à innéne fuum tôfeqiutuc. Ex quo fcilicct fimul intelligimus, quid obferuari oportc at/i fus pecunia pluris,quâm oportet.cment. ut tarnen hoc amp;nbsp;fuperiop te cafu uenditor,qui precium reddidit: etiam ufuras,quas ex ca pecu« nia percepit,aut percipere potuit,reddat:amp; frudus, quibus loeuplctior eft faftus iuuenis, recipiat. Item ex diuerfo, fi minore precio, $ opot» tuit,uendiderit adolefcens:e*mptor quidem iuberi debebit,prîcdia cum fruftibus relhtuereiuucnis autem catenus ex precio reddere, quatenus ex ea pecunia locupletior eft. Si minor annis uigintiquinlt;j fine caiif» fa debitori acceptum tulerit : non folum in ipfum, fed amp;nbsp;in fidciuffolt; cem,amp;inpignora aftio reftitui debet. Et fi ex duobus reisaltcri acee* ptum tulerit,inutrunque reftituendaeftadio.Ex hoe intelligimus, fidamnofam fibi nouationem fecerit ( forte fi ab idoncodebitore ad inopem nouandi caufia tranftulerit obligationem)oporterc eum in pnorem debitorem reftitui. nbsp;nbsp;Aduerfus eos quoej reftitutio praeftan«

da eft,quorum de dolo agere non permittituenifi fi quidam perfonje fpeciali lege except^ fint,ut pater amp;patronus.

CVm minor,quàm quin^ amp;nbsp;uiginti annorum,aduerfus eum, cum quo riitela: egit,reftituitur;non ideo tutori contrarium tutelae iu dicium reftituendiimeft.

ETiamfipatre,eodem'ci?tutoreauthore, pupillus captus probari poffit.-curatorem poftea Ci datum,nomineipfius in integrum re«

Ititutionem poftulare, non prohiberi. Ex cauffa curationis conde« mnata pupilla,aduerfus unü caput fententiæ reftitui uolebat:quia ui« debatur in tacteris litis fpeciebus releuata fuiffe. aflor maior ictate, qui adquieuit tune temporis fententiæ,dicebat:totam debere litem reftau Tati Herennius Modeftinusrefpondit. fi fpecics,in qua pupilla in inte« grum reftitui defiderat, exteris fpeciebus non cohæret: nihil proponi, cur à tota fententia recedi aflor poftulans,audiendus fit. Si hœredita-te partis,ætatis bencficio in integrum rcftitutusabftinuit,nemine de creditoribus paternis praefente, uel ad agendum a præfidc euocato: an ea reftitutio refle fafla uideatur, quaeriturf Herennius Modeftinus re« fpondit.cum non euocatis creditoribus, in integrum reftitutionis dc= cretum interpofitum proponatur: minime id creditoribus praeiudi« caffe.

SI filins emancipatus non accepta contra tabulas poflefliorie, poft mcohata reftitutionis qiKcftionenïxIcgatum e.x teftamento patris ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x q maiot

DIGE^TORVM LIB. UIL maiot uîgintiquinç annis petiffet.liti renundaffe uideturicwn amp;nbsp;fi^ norum poffcfTionis tempus largiretur,elcöo iudicio defuudi, répudié tumbenefidum prêtons exiftimaretur.

SI millier poftquâhærcsexftitit,proprer ætatem abftinendi eanffi* in integrum reftituta fiicrit.-feruos hacteditarios ex fideicommi«^ abearedemanumiflbs.retinerelibertate'm refpondi. Necerunreo« gendi uiginti aureos pro libertäre retinenda dependere, qua iure opt** moconfecutiuidentur.Namamp;fi quidam ex creditoribus pecunia!” fuam ante reftitiitionem abcarecuperaffent.-cæterorum querela co” tra cos ,qui accepcrunt,ut pecunia commiiniccturjion adnnttetui’

XXXII. PAWV SlibA-quaflioniim. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' TV T Inot uigintiquinlt;53nnis,aditopræfide,ex adfpedu corporis f* IV nbsp;nbsp;nbsp;probauit perfeftam ætatem. curatorcs cum inteUexiffent le minorem,perfeueraucrunt in adminiftrationc. medio tempore po* probatam aetatcm,antc implctum urgcfimumquintum annum, folly tæ flint adolefcenti pecuniae debirx^easep male confumpfit. quaero/” iusfitpericuluC'Etquidfi curatorcs qiioqjeo modoincodeerrorepet’ feucr^ent.airationem etia reftituiffentc’ an pericnlû temporiS, qoy poll probatam aetatem interceflit,ad cos pertineatt’ Refpódi. hi, qui bita exfoluerunt,liberati itire ipfo,non debent iterum conueniri-Pi^' nc curatorcs,qui fcicntes cum minorem cire,perfeueraucrunt in code officiomon debuerunt cum pati accipere pccimias débitas, amp;nbsp;debebut hoc nomine conueniri.Qiiod fi amp;nbsp;ipfi dccrcto pracfidis credidcrunt,» adminiftrarcceflaiierunt,ucletiamrationcm reddiderut; firn lies fu”^ extern debitonbusadeoq? nonconueniuntiir.

XXXIII. ABVRNIVS VALENS lA.V. fideicommilfor«/»’ SI minor uigintiquin^ annis feruum fuiim,qui pluris eft, qua in tc‘ ftamento ci legatum;fit,manumitterc rogatus fuerit,amp; legatu acte pcrit.noncogcndumlibcrtatcmpracftarc,filegatum reddere paratus f]t,Iulianus refpondit. Vt quemadmodum maioribus liberum fit,no” accipcre, fi nolunt manumitterc; fie huic reddenti legatum,neccffitalt; manumittendi rcmittatur.

XXXII II. rAVWSlib.Lfcnitntiarum. ., SI minor uigintiquincj annis filiofamiliasminonpcc uni am créai’ dit^nelior eft caiiflaconfumentis.-nifi locupletior in hoc inuenia’ tur litis conteftat« tcporc,qui accepit. nbsp;nbsp;Minores ,fi in iiidiccm com* promifcruntilicet tutore authore ftipulati funt integri reftitutionei” aducxfustalemobligationemiuredefidcrant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Ol in emptioncm penes fc collocatam,minor adieftïone ab alid fult; ijperetiiramplorans in integnun reftiturionem audietuc, fi eins in« tereffe emptam ab co rem fuiffe,adprobetur;ueliiti,quod maiorum ei lis fuifletata tamengt;ut id quod ex licitationc acceflit, ipfc offerat nen-ditori.

Minor uigintiquin^ annis omifTam allegationem, per in integrii reftitutionis auxilinmrepetere poteft.

AVxiliu in intégra reftitutionis in exemptiombus poenaru parata non eft. Ideo'q; iniuriarum indicium femel omimim ,repeti nou poteft:ócinfcxagintadiebus prxteritis,inquibns iure mariti fine calü» nia uit aceufare mulierem adulterij poteft^denegamr ei in integrii refti nxtio.quia ius omiffum fi nunc repetere uult, quid aliud, quam delifti licniamjd eftealumnix deprecaturc’ amp;nbsp;cum neqj in deliûis, nee ealum« niatoribus prætorcm fuccurrere oportere, certi iuris fiteeffabitin inte Kum reftitutio. In deliâis autem minor annis uigintiquinc^ non mere tut in integrum reftitutionem( uti^ in atrocioribus ) nifi quatenus in# terdummiferatioaetatisadmediocrem poenam iudicem produxerit. SedCut ad legis luliæ de adulterqs coercendis praecepta ucniamus)utiq5 nulla deprccario adultery pœnæ eft di fe minor annis adnlterium fatea mteommififfe.fed neefi quid eqrum commiferit, quae pro aduircrio eadem lex punit:ueluti fi adulterij damnatam feiens uxorem duxerir, aut in adulterio deprxhefam uxore non dimiferit, qnaeftumäe de adul terio uxoris fccctit,preciumuc pro comperto ftupro acceperit, aut do* mum praebuerit adidftuprum adulteriumuein earn c0mittcndum.Sf nonfitactatisexcufatio aduerfusprxceptalegumei,quidumlegesin« uocat,contra cas committir.

AEmylius* Larianus ab Ouiniofundum putcolanum lege corn« ah^Larn mifforiacmcrat.data parte pecunix.itautfi intra duos menfes tutiu.

ab emptione reliqui precij partem dimidiam non foluiffet, inemptus effet.item fi intra alios duos menfes reliquö precium non numeraffer, ßniihccr effet inemptus.intra priores duos menfes tariano defundo, Rutiliana pupillaris actatis fucccffcrat,cuius tutores in folutionc ceffa« öerunt.uenditor dcnunciationibus tutoribus facpedatis, poft annum «andern poffcffionem Claudio Telemacho ucndidcrat.pupilla in inte grum reftitui defidcrabatuifta tarn apud prætorcm, qua apudpræfc# ôumurbiprouocaucrat. Putabam bene iudicatnm: quod pater eins, *wn ipfa contraxciat.Impctatoi autem motos eft, quoddics commit ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x üj tends

tendi în tempns pupillae incidiflenea'cp effeciflet.nc pareremr kg’ ditionis.D»ceb.am,magis poffe cam carationc reftitui : quod uendito renunciando poft diem.quo placuerat effe commiffumA preciuroJ* tedo, Kccffiffe i lege fua uideretur. nee me mouere.quod dies pofte* tranfiffetnonmagis.quimfi creditor pignus diftraxiftet poft mor^^ debitor is,die folutionis finita. Quia ramé lex corhmifforia difpUce^ ci.'pronuciauit in integrum rcftimcndam. Mouit amp;nbsp;illud Imperatoren” quod priores tutorcs,qui non reftitui defideraffent,fufpedi prortuoo* ti crant. ld quod dicitiu.non folere filijsfamiliaru poft emandpad” nem adhuc minoribus fuccurri in his,quac omififfcnt manentes top?* teftate.tune rede dicitur ,cum patri adquirere poffunt.

INtra utile tempus reftitutionis apud praefidem petierunt in intégré reftitutioncmTOinolt;tcs.dc actate fua probaucrût.dida pro aerate fe”' tentia. aducrfarqait impedirent cognitionem praefidis, appeUaueru”’’ ad Impcratorem. ptsefes in euentum appellationis caetera cognition’^ diftulit.Quaefttumeft.-fi finira appellationis apud Impcratorem roS* Bitionc,amp; miufta appeUatione pronunciata, egreffi a-tarem depraheH dantur.-an caetera négocia impiété poffint,cum per cos nó ftetent, q”® minus res finem accipiatï' Refpondi.fecundum ca,qua proponerétur» pcrinde cognofci,atlt;g fi nunc intra aeratem eflenr. Vendentibus r“* tatoribus nuuoris fund urn, emptor exftitit Lucius Titius.amp;fex ferean ms poffedic,ac longe latentem melioréfecit. Quxro,ciifintidonei curatorcs.an minor aducrlusTitium emptoremin integtum reftirn» poffird Refpondi. ex omnibus,quae proponerennir,uix eum effe reft** tuendum.nifi rïialuerit omnes impenfas, quas bona fidc emptor fecip k adprobauenr.ei praeftare; maxime cum fit ei paratum auxilium.c”quot; jatoribus eius idoncis conftitutis.

XL. VLPIAN VS lib.Vr.opMHorttt«. Minor annis uigintiquinlt;j,cui fidei commiffum folui pronucto tumerat,caucratidfcacccpiffc :amp;cautionem cidem debitor quafi creditae pecunix,fecerat.in integrum reftitui poteft.-quia partant excauflaiudicatipcrfecutionem,nouo contradu adinitium alteriut petitionis redegerat. Prædia patris fui minor annis uigintign«^ ob de bitarationis tutelae aliorum. quam pater adminiftrauerat, infolunint inconfulte dedit.ad fuam aequitatem per in integrum reftitutionem te uocanda res eft.-ufuris pcainiae,quam conftitcrit ex tutela deberi, repu tatis.-amp;cum quantitate fruduum perceptorum compenfatis. SXLI. IVLIAN VS lib.XXV.digefinruM. *

toi.enm'cpprccium emptorireddere. amp;hicnolitutihacin jntegmni, rcftitutione.poenitentia aftaxxceptionem iitilem aduerfus petentem prcciû,quafi ex caufla iudicati adolefcens habere potent: quia unicuiep licet conténere hæc.quæ pro fe introduâafunt. nee queti poter it uen= ditor,ft reftirutus fucrit in eandem cauffam,in quafe ipfe cóftituerat:öc qua mutare non potuiffet^fi minor auxiliu praetoris non imploralTet,

PRæfes prouinciae minotem in integrum reftituere poteft,etia com trafuamjiel decefforis fuifenrenti am. quo denim appellatio ma« ioribus interpofita præftat,hoc beneficio actatis confequütur minores.

DE aerate eins, qui femaioremannisuigintiquinç dicit,cauffa co» gnita probandum eft.-quia per earn probationem in integrum re ftitutionieiufdemadolefcentisinalrjscauffispræiudicatut.

NOn omnia,qua: minorcs uigintiquincj annis gerunt, irrita funt: fed ca tantum, quae cauffacognita eiufmodi depræhenfa funt: w ab alqs circumuenti, uel fua facilitate decepti,aut quod habuerunt, amiferint:autquodadquirerc cmolumentum potucrunt,omifcrint; autoneri,quodnonfufciperelicuit,feobligauerint. .i XLV. CALLISTRATVS Hb.hediltimonitor^.

ETiam ci,quiprius,quàmnafceretur,ufucaptum amifit-reftituen« dam aftionem.Labeo feribit. Imperator Titus Antoninus re-fctipftt:eum,qui fraude tutoiis aduerfarium fuum diceret abfolutum, amp;:agere cueoex integro uellet.licctiam habere priuscu tutoie agere.

EVm,qui ex fua uoluntate minoré annis in iudicio défendit A con demnatus eft.ex cauffa iudicati poffe conueniri :nec cnis,quem de feucht, actatem adreftitutionem impetrandam ei prodefte.cü cauftam iudicati reeufare non poffit. Ex quo apparetaiec eü,cuius nomine com dénatus eft,auxiliüreftitutionis ppter earn fententia implorarc poffe.

TVtor urgentibuscreditoribus, rempupillaré bonafide uendidit, denunciantetamen matreemptoribus.quaero,cu urgentibus ere ditoribusdiftradafit.necdcfordibustutorismerito gdpia dici poffit: anpupillus in integrum reftitui poteftï’ Refpondi. cognita cauffa æfti« «landu.nec idcirco,fi luftü fit reftitui,denegandü id auxiliu,cp tutor de lido caret. Curator adolefcentiû prædia cómunia fibi amp;nbsp;his.quorum curam adminifttauerat»uendidit. Quæro.fidecrcto praetoris adole# fceiites in integrü reftituti fucrint,an catenus uenditio ïcfcindcnda fit, quatenus

quatenus adolcfcèntium pro parte fundus communisfuîtlt;'Rcfpon3i eatenus refcitxù.-nifi fi emptOr à toto contraöu uelit difcedi,quod paf temempnuus non effet. Itemquaero:utrum emptor à Seioamp;Sem* pronio adolcfcénbus precium cumufuris recipere deberct, an uero ab hxredecuratorisfRcfpódijhxrcdemquidcm curatoristeneri: uerui” amp;nbsp;in Scium amp;nbsp;Sempronium pro partc,qua eoriun fundus fuit, adiond dandasaiticj fi ad eos accepta pecunia pro eadem parte perueniffet*

Minor fe in id,quod fidciuffit ucl mandauit,in integrum reftirt* endo.reüm principalem non liberat. nbsp;nbsp;Minor ancillam uen‘

earn emptor manumifcrit,ob hoc in integrum reftitui non po* tetitrfed aduerfus emptorem, quanti fuaintereft.adiönemhabebit-Miilier minor uiginriqinnq} annis,fi padione dons deteriorcondi* do ciusfiat.amp;tale paduminicrit, quod nunquam maioris stans con» ftituta pacifceretur,atlt;jideorcuocarc uelit: audienda cft.

Sirespupillaris ucladolcfcentis diftrada fucrit,quam lex diftraW non prohibefuenditio quidem ualct, uemntamen fi grande dam num pupiUi ucl adolcfcentis uerfatur ( etiam fi collufio nó intcreciSt) diftradio per in integrum reftirutionem reuocatur.

ah * Mi» T*Vnius Diophantus Pomponio fuo falutem. Minor uigintiq«’”? Ij^i5, nbsp;nbsp;nbsp;J^annis nouandi animo interceffit pro eo,qui remporali adione tent' batur,tunc cum adhuc fupererant decern dies;Sc poftea in integ^umic ftinimseft.utrHmreftitutio,quae creditor! aduerfus prioré debitorem datur,decem dierfi fit, an plauorfEgo didici. ex tempore in integrum teftitutionisranmndem temporis præftandum, quantum fupererat. tu quid de eoputas,uelim referibas. Refpôdit.finc dubio,quod de tem porali adione,in qua interceffit minor ,fenfifti;puto uerius efleddeoqi amp;pignus,quod dederat prior debitor,manet obligatum.

PErrinet hoc edidum ad eas capitis dcminutiones,lt;iu« faluâ ciuiM te côtingiint.cæterum Eue amiffione ciuitatis,fiiie libertatis con» tingat capitis diminutio.'ceffabit ediftujieq^poffunt lu penitus conue' iiixi.dabitux plané adio in eos, ad quos boua corû peruenerunc. Ait

prattot. oyi qvae've postea, qva'mqvid cvm his ACTVH CONTRACTVM'VE SIT,CAPITE MINVTI MINV TAE'VE ESSEDICENTVR.-IN EOS EAS’VE PERINDEjQVA SI ID FACTVM NON SIT,IVDICIVM DABO. Hiquicapi« te minuuntnt: ex ijs cauffis, qux capitis demiimtionem praecefferunt, manent obligati naturaliter.cæterum fi poftea: imputare quis fibi dc-bcbit,cur contraxerit,quantum ad uetba huius edifti pertinet. Sed in« terdum fi contrahatur cum his poft capitis deminutionem, danda eft aftio.Etquidenifiadrogatusfit,nullus labor eft.nam perinde obliga« tur,ut filiusfamilias. Nemo deliftis cxuitur,quamuis capita minu« his fit. Ei,qui debitoré fuum adrogauit,non reftituitur in eft aftio, poftquam fui iuris fiat. Hoc iudicium perpetuum eft, amp;nbsp;in hxredes, amp;hæredibus datur.

Liberos,qui adrogatum parentem fequiuitur,placet minui capite: cum in aliéna poteftate funt,ö(familiam mutauerunt. nbsp;nbsp;Emam

cipato filio A exteris pfonis capitis deminutio manifefte accidit: cum einancipari nemo poflit,nifi in imaginariam feruilem cauffam dedu-Öiis. Aliter anç cumferuus manumittitur; quia fer uile caput nullum ins habet,ideocj3 nee minui poteft.

AMiffione ciuitatis fit capitis de minutio,ut in aquæ amp;: ignis inter« didione. Qui deficiunt, capite minuuntur.deficere autem di cuntur,qui abhis,quorum fubimperio funt, defiftunt ,amp; in hoftium fe numerum conferunt. fed amp;nbsp;ij.quos fenatus hoftes iudicauit, lege la« ta.-uti^uf^adeOjUtcinitatemamittant. Nunc tefpiciendum,qux capitis deminutione iura pereant.A primo de ea capitis deminutione, qux falua cinitate accidit,per quam publica iura nó interuerti confiât, nam manere magiftratum,uel fenatorem,uel iudiccmcertum efi.

NAm Sc caetera officia,quæ publica funt,in eo non finiuntur. Çapi tis enim deminutio priuati hominis Sc familiæ eins iura, non ci uitatis amittit.

TVtelas etiam non amittit capitis deminutiorexceptis bis,’‘quæ in dlidj *^«^ iiue alieno perfonis pofitis non deferuntur. Igitur tefiamento da «lieno iure ti ,uel ex 1ege,nel ex fenatufconfulto,erunt nihilominus tutores : lieer ferÇonis légitima: tutelæ exduodecim tabulis interuertantur eadem ratione, froximis y qua dcjriHWr.

170 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. IIII.

qua Ôchæréditâtes exitidclegitimæjqiiæadgnaris dcfernntur.quiä“^ mint effe,familia mutata. Ex nouis aût legibus amp;nbsp;hæreditates amp;nbsp;tu ƒ* plerûq; fie deferuntur,ut perfonænaturaliter defignentur .• ut ecee runt k^reditarem fenatufconfulta matti amp;nbsp;filio. nbsp;nbsp;Iniuriarum Ä «®

libertate adempta,capitis deminutio fubfecuta fir,nulli reftitutioiù uerfusferuum locus eft.quia neeprætoria iurifdiâtone ita feruns 0®^ gatur,utcum eoadiofit. fedutilis aftio'aduerfus domimî dandad” ut lülianus fcribit;amp; nifi infolidum defendatur, permittédum miH d* in bona,qux habuit,mitti. Item cum ciuitas amiffa eft; nulla reftiu* tionis æqaitas eft aduerfus eum, qui amiffis bonis A cuütate telidajUö dusexulat.

EAs obligationes, quae naturalem præftationem habere inteHigu^’' tur, palam eft capitis deminutione nonperire;quia cimliS’i^u'’ K^turalia iura corrumpere non poteft. Iraq? dejdote aftio ( quia in 1’^ urn amp;nbsp;æquum concepta eft) nihilominus durât, etiam poft capios » minutionem,

LEgatum in annos fingulosuel menfes reliftum, uel fi habitatio It geturmortequidemlegatarijlegatuminterciditjCapitisdeniin^ none tarnen interueniente perfeuerataudelicet quia tale legatiim id^ do potius^quamin iure confiftit.

CApitis deminutionis tria genera funt:maxima, media, minims' tria enim fünf/juæhabemus .•libertatem,cniitatem, familiär Igitur cum hare omnia amittimus,hoc eft libertatem, amp;nbsp;ciuitarem.^ familiamimaximâeffecapitis deminurionem. Cumuero amittimus eiuitatem,amp; libertatem retinemus:mcdiam effe capitis deminutiont; Cum aurem amp;nbsp;libertas amp;nbsp;ciuitas retinetur,familia tantum mutatunin* nimam effe capitis deminutionem conftat.

vLPiANVs iit.xn.dJfcficW nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

f^sVI VS edidicauffamnemononuiftinimameffc confiteb^ âsO tur.læfum enim lus per id tempus, quo quis reipublic« ope» dabat

TIT. VI. dabat,uel a Juerfo cafu Iaborabat,corr igimr ; nee non amp;: adnerfns cos, qm uel abfentes reipublicae cauffa fuerant,ud apud hoftes dctenri,fuc« curriturme uel obfit,uel profit,quod euenif. Verba autem edifti ta liafunt. Sl CVI VS QVID DE BONIS,CVM IS METV, AVT SINE DO LOREIPVBLICAECAVSSA ABESSET.• SIVE IN VINC VLIS.SERVITVTE, HOSTIVMVE POTESTATE ESSET: POSTEAVE CVIVS ACTIONIS EORVM CVI DIES EXISSE DICETVR. ITEM Sl QVIS QVID VS V F ECISSE SVVM,AVT QVOD NON VTENDO AMISS VM SIT.CON SECVTVS ESSE, ACTIONE'VE QV A SOLVTVS OB ID, QVOD DIES EI VS EXIBRAT,CVM ABSENS NON DEFEN DERETVR,IN'VE VINCVLIS ESS ET. SECVM'VE AGEN DI POTESTATEM NON FACERET: AVTCVM, EVM INVI-TVMIN IVS VOCARE NON LICERET, NEC^VE DEFEN-DERETVR:SIVE CVI PER MAGISTRATVS FACTVM SI-NE DOLO MALO I PSI VS ACTIO EXEMPTA ESSE DICETVR. EARVM RERVM ACTIONEM INTRA ANNVM, QVOPRIMVMDEEARE EXPERIVNDI POTESTASERIT: ITEM SIQVA ALIA MIHIIVSTACAVSSA ES SB VIDEBI TVR, IN INTEGRVM RESTITV AM. QVOD EIVSPER LEGE S, PLEBISCITA, SENA TV SCONSVLTA,EDICTA, DE-CRET A PRINCI PVM LICEBIT.

HOc ediftum, quod ad cos perrinet, qui eo continentur, minus in ufu frequenratur. Huiufmodi enim perfonis extra ordinem ius dicitur ex fenatufconfultis amp;nbsp;principalibus conftitutionibus. Hoc au» tern capite adiuuantur in primis hi,qui metus cauffa abfuiffent.-fcilicet ft non fupcruacuo timore deterr iti abfuiffent.

MEtus autemcauffa abeffeuidetur,quiiufto timoremortis,uel cruciatu corporis conterritus,abeft,amp;hoc ex affedu eins intelli gitur.Sednonfufficit quolibet terrorc adduftumtimuiffe,fed huius reidifquifitio iudicis eft.

I Tern hi.quircipublicx cauffa fine dolo male abfuiffcnt.Dolum ma 1Û eö pcrtincre accepi;ut qui reuerri poffer, neq; renerteretur: in eo, quod per id tempus aduerfus cum fadum effet, non adiuuctur. Veiu= ti fl al tenus grandis commodi captandi gratia id egcrit,ut reipublicae truffa abeffet,reuocetur ab ifto priuilegio.

S Ed Sequi data'opera amp;nbsp;fine lucro hocadfedauit,uel qiumatnrirf profcdiis eft.uel litis gratia ccepit reipublicæ cauffa abeife. Sed hs^ adiediodolimaliad reipubUcaecaufla abfentes refertur, non adding quimetus cauffaïquoniânullusmetuscft.fidolus intercedit.Sed qi” Komae reipublicae operam dant, reipublicx caufla non abfunt.

SVecurritur etiam ci.qui in uinculis fuiffet. quod no folum addin’ pertinet,qui publica cuftodia cocrcetur.fcd ad eum quoqj, qui âb‘ tronibus,aut praedonibus,uel potentioribus ui opprcffus,uinculis cod ceatur.uinculorumautéappellatio latius accipitur. nam etiam indu* fos ( ueluri latumrjs )uindorü numero haberi placet: quia nihil intaß’» parietibus,an compedibus teneatm. Cuftodiam autem fold publicum accipiLabeoputat.

EI quo^ fuccurritur,qui in feruitute fuerit.fiue bona fide feruiat h® mo liber,fine detentus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

IS autem,qui de ftatu fuo litigar ex quo lis incohataeft,hoc edido non continetur.ram diu igitur in feruitute effe uidebitut ,quanidin non cft eiufmodi lis ccepta.

REde Labeo ait cum non cótineri, qui liber amp;nbsp;hxres inftitutus eH) antequam fithaeres.-quia nee bona habet, amp;nbsp;praetor de liberis lo* quitur hominibus.puto tarnen filiumfamilias in caftrenfi peculioprf tinere ad hoc edidum.

capuis.Namtransfugis nnUû credendû eft beneficium tribui,quibus negatu eft poftliminiü.Poterant tarnen qui in hoftiû poteftate effent: amp;nbsp;iUa parte edidi cótineri,quac loquitur de his,qui in feruitute fuerint.

Aß hoftibus captis,poftliminio rcuerfis fuccurritur,aut ibi mörtu is.-quia nee procuratoren! habere poffunt,cuni alqs fupraferiptis per procuratoren! poffit fubueniri: præter eos,qui in feruitute detinen tur.Ego autem etiam nomine eins, qui hoftium potitus eft;fi curator ( ut pier umç ) fuer it bonis conftitutus ,auxilium competere exiftimo.

Nou minus autem ab hoftibus capto ,quÄm ibi nato, qui poftlimi* Kium habet,fuccurfum uidetur. Si damni infedi nuflum fit in xdes militis.fiquidem præfente eo iuffit prætor poffideri, non reftituitur. fi nero abfente eordicendum/ubueniri ei debere. Sed quod fimplici« ter prætor edixit, P O S T E A'v E,ita accipiendüeft:ut fi incohatafitbo næfideipoffefforisdetentio ante abfentiam, finira autem eo reuerfo: reftitutionis auxilium locum habeat,non quandocun^: fed ita deniu, fi intra modicum tempus,quàm rediit,hoc côtingat.-id eft/dum hofpi-tium quis conducit,farcinulas componit,quærit aduocatu.nam eum, quidiffert rcftitionem,noneffe audicndum,Neracius fcribit.

Totumepillud arbitrio practoiis temperabitur.ideft,utita de» mum reftituat, fi non negligentia, fed temporis anguftia non potue» runt litem conteftari.

IVlianus libro quarto fcribit,non folû aduerfus poffeffbré hæredita tis fuccurrendu effe militi,uerum aduerfus eos quo^,qui à poffeffo= re cmetunt;utuindicati respoffii!t,fi miles hæreditatem agnoucrit. quod fi non agnouerit;ex poft fado ufucapionem proceffiffe manifes ftatur. Eum quo^,cui fic legatum fit, i n a n n o s s i n g v l o s, QVIBVS iN ITALIA ERiT:reftituendum,utcapiat,atq5fiinIta» lia fuiffet, Labeo fcribit, amp;Iulianus libro quarto, amp;nbsp;Pomponius libro tticefimo primo probant, nó enim dies adionis exijt,ut prætoris auxi» hum neceffarium fit,fed conditio in cauffa eft.

SCicndumeft,quödinnscafibus reftitutionis auxilium maioribus damns, in quibus rei dumtaxat perfequendæ gratia queruntur: non cum amp;nbsp;lueri faciendi cauffa, ex alterius poena uel damno, auxili« nm fibi impertiri defiderant.

DEni^ Tl emptor prius,qnâ per ufum fibi adquircretiâb hoftibuS capms fit:placet inrerruptam poffeffioneni poftliminjo non r^ ftitiü.-quia hare fuie poffeffione nonconftitit. poffeflio autem pluriin^ fadi habetjCaiiffa ucro fadi non continetur pofthminio.

N Ec utilem adionem ei tribui oportet.cum fit iniquiffimum, au-ferre dominiü.quod ufus nó abftuJit.nec enim intelligitur ami^ ; 'um,quodablatum alteri non eft.

ITEMlt;aitpraCtor)SI QVIS QVID VSV SWM FEC1SSE,AVT dVOD NON VTENDO AMISSVM SIT, CONSECVTVS ESSE: ACTIONE'VE QVA SOLVTVS OB ID, QVOD DlEÏ EIVS EXIERIT, CVM ABSENS NON DE EEND E RET VR Qtw cjaufula prætor inferuic,ur quemadmodum fuccurrit fopradifts perfonis, ne capiantur.itaóc aduenfus ipfas fuccurrat,nc capiät. Et ent notandum,quod plus praetor expreffit,cumadaerfuseos rclbtuir.qH“' mm ipfis.fubuenitnamhicnoncertas perfonas enumerauit,adiierluS quas fubucniat,ut fupra;fed adiecit daufula,qua oés, qui abfentes no» defenduntur,comp1exi funt. Haec autem reftitutio locum habet-'ß“® per fejinc per fubiedas fibi perfonas ufu adquifierint, qui abfentesn^ defendebantur:amp; id,fi nemo eorum defenfor. Nam fi fuir procuratof-' turn habueris,quem conuenias,non debet inquietari.Caeterum finon exiftebatdefenfor, æqniffimnm ent fnbneniri.co potins, qnodqiu nó defendunrur(fi quidem latitent)prætor pollicetur ex edido in bonaeo rum mittereut fi res exegerit,etiam diftrahantur.-fi nero nonJatitent» beet non defendantur,in bona tantum mitti. Defendj nut non is cm tu uidet,cuius fe defenfor ingcrit .• fed amp;nbsp;qui requifitus ab adore,nó eft defenfioni defurutus. Plena'm dcfcnfio accipietur,fi amp;nbsp;iudicium nó dequot; tredetur,amp; iadicatum folui Utifdetur.

XXII PAVLVS/1ÏI.X(. adediâum. EJRgo fciendum eft,non aliter hoc edidum locum habere.qudtn fi amici eius interrogatifuerinr,an defendant.-autfi nemo fit,qui»’ terrogari potcft.Ita enini abfens defendi non uidetur.fi ador ultro in« ars*com tcrpcllat,nccquifqudm defenfioni feofferaneaq^teftatione * copied* pleri. oportet. Sicut igitur damno eos adfici non uult,ita lucrum facere 11011 patitiir. Quod edidum etiam ad futiofos A infantes A ciuitates pern« neceLabeoait.

Alt prætor, in've vincvl 1 s esset. hæcparticulamfƒ ritoadieda eltfierieium poterat,utquis inuinculis præfens ef (cc““

Deinde adqcitprætor, SECVM'VE AGENDi POTEST ATEM N 0 N F A C E R E Trut fi,dû hoc faciat,per ufum fit adquifitio impleta, Uel qd ex fupra fcriptis cótigerir:reftitutio cócedatur,merite, nee enim fiifficit femper in poffeffioné bonorü eius mitti:quia interdum fpecicS effe potefi,ut in bonis latitâtis mitti non pöffit,aut nó latitet. Fingcern dum aduocationé pofiulat,diem exiffe.-uel dum aliamoraiudieq con tn^it. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIIII. P AVLVS Iib.xn.ddedtdi«»

^Edamp;adcos pertinet,quiconuentifruftrantur;ó(:qualibettergiuer* Ofatione amp;nbsp;folertia effïciunt,ne cum ipfis agi poffit.

QVodquidemfimili modo adeum quot^pernnere dicimus,qui non frurtrandi gratia id faceret,fed q» multitudine rerum diftri»

SEd amp;nbsp;fi per prætoré fietit, rcftitutio indulgebitur. nbsp;nbsp;Aduerfus re-'

legatuni reftitntionem faciendam ex generali claufula Pomponio« us air,fed nóamp;ipfi concedendam;quia potuit procuratorem relmque te.ex cauffa tamcn,puto etiarn ipfi fuccurrendum. Ait praetor, A v T CVM EVM INVITVM IN IVS VOCARE NON LICERETz hxc claufula ad eos pertinet,quos iure magiftratus fine fraude in ius uocare non licet:ut eonfulé,prætorem,c£eteros'cp,qUi imperium pote« ftatemue quam habent. Sed nó ad eos pertinet hoc edidü.quos pretor phibet fine permiffu fuo in ius nocarequonia aditus potuit pmitterer' patronosputa^parentes.Deindeadf|cit,NEqve defenders T v R,quod ad omnes fupra fcriptos pertinet.-præter ^ ad cum,qui ab fens quid ufucepit;quoniam plenede eo fupra cautüeft. Ait praetor,S ï ^E cvi PER MAGISTRAT VS FACTVM SINE DOLO MA* lÖ IPSIVS ACTIO EXEMPTA ESSE DI CET VIC hoco^, ut ft

per dilâtioncs îudicis efFedum fit,ut aâio eximatur,fîat reftitntiO' Sed amp;fi magiftratus copia non fuit, Labeo ait teftitutionem facien* dam.PER MAGISTRATVS autem FACTVM,iraaccipiendum eft,fi ius non dixit, alioquin ficauffa cognita denegauit aâionem» reftitutio ceffat.amp; ita Seruio uidetur. Item M A G IS T R A T v S F A' C T V M uidetur,fi per gratiam,aut fordes magiftratus ius non dixerit. quo cafu amp;nbsp;hæc pars locum habebit,nec non amp;nbsp;fuperior, S E C V M 'V Ë AGENDI POTESTATEM NON FACERET. Nam id egitliri' gator, ne fccum agatur,dum iudieem corrupit.ACTIO EXEM» PT A ficerit accipienda,fidefijt agerepofte. amp;nbsp;adijcitur SIN E EO* LO MALO IPSIVsmidelicet,utfidoluseins interueniat,neceifuc‘ curratur.Ipfisenim delinquentibus priefornon fubuenic. Proindefi dum uult apud fequentem praetorem agere,tempus fruftratuseft; non ei fubuenietur. Sedamp;fidum decreto prêtons non obtcmpciai» imifdiftionem ei denegauit: non efte cum reftituturum,Labeo fed' bit.Idcmcp fi ex alia iufta caufta non fuerit ab eo auditus. Si feri^ extra ordinem fint indidæC ob resputaprofpere geftas,uel in hono« rém principis ) amp;nbsp;propterea magiftratus ius non dixerit ; Gains CalTniJ nominatimfe dicebat reftituturum, quia per praetorem uideretor fa* ftum. Solennium enim feriarum rationem baberi nó debere,quia pro« fpicere eas potueritA debueritaftor,neineasincideret:quod uerius eftA ita Gelfus libro feci'ido digeftoruferibit. Sed cum ferix tepus exi’ mût : reftitutio dûtaxat ipforû dierum facienda eft,no tonus répons,Óf ita Julianus libro quarto digeftorum fcribit. Ait enim refciffionem ufo capionis ita faciendam:ut hi dies reftituantur,quibus aftor agere uolU' ït,amp; interuétn feriarum impeditus eft. Quoties per abfentiam qnö non toto tempore aliquem cxclufit( utput.a rem tuam poftedi imo mi nus die,ftatuto in ufneapionibus tépore )deinde reipublicæ cauffa ab« effeeoepi.reftitutiouniusdiei aduerfum me facienda eft. iTEM(in quitpraetor) si QVA alia mihi ivsTA CAVSSA videbi« T V R, i N l N T E G R v M R E s T l T V a M. Hxc claufula edifto infet' ta,neceffaria eft. multi enim cafus interuenire poterunt, qui déférant reftitutionis auxilium,nec fingulatim tarnen enumerari potuerunt. linde quoties xquitasreftitutionemfiiggerit,adhanc daufulam erit defcendendum.utputa legatione quis pro ciuitate fundus eft. xquiffi* mum eft eum reftitui,lieer reipublicæ cauffa nó abfit:amp; fæpiflîme com ftitutum eft,adiuuari eum debere,fine habuit procuratorem, fine uó. Idem puto,amp; fi teftimonq cauffa fit euocatus quis ex qualibet prouin« cia,uel inurbem,uel ad principem.nam amp;:huic fubueniri fæpiffinierc« fcriptiuneft,Sedóchis,quicognitionis gratia, uel appellationis perc-gtinari

grinati funt JimUitet fubuenitur. Et generaliter qnotiefcun^ quis ex '' necdficate^ion ex uoluntate abfiiit.dici oportet,ei fubueniendum.

ET fine quid amiferitjfiue lucratus non fit, reftitutio facienda eft: etiam fi non ex bonis quid amiffum fit.

NEcnó 8i fi quis de cauffa probabili abfuerit,deliberare debet prx« tor,anei fubueniri debeatCputaftudioruni cauira)forte procura tore fuo defundo,ne decipiatur per iuftiflimam abfentiæ cauffam.

Item fi quis nec in cüftodia,nec in uinculis fit, fed fub fideiufforiun fatifdatione:S( dum propter hoc,quod recedere non poteft, captus fit: amp;reftituetur,amp;aduerfuseudabitreftitutio. QVoD ElVS(inquit prxtor)PER LEGES, PLEBISCITA. SEN A T V SCONS V LT A, EDICTA, DECRETA PRINCIPVM LICEBIT. quæclaufulanô illud pollicemr.’reftituturum fcilicet,fi leges permittant.-fed fi leges nó prohibeant. Si quis fepius ceipublicæcauffa abfuit'ex nouiffimo reditu tempusreftitutionis effeei computandum,Labeoputat.Sed fi omnes quidem abfentiae annücolligant,fingulæ minus anno;utrü an num ei damns ad reftitutioné.an nero tantum temporis,quantum no uiffima eins abfentia occupauit,uidendum. Óc puto annum dandum.

Si cum in prouincia domicilium haberes,effes autem in urberan mi hi annus cedat,quafi expcriundi poteftatem habeamt’ amp;: ait Labeo,nó cedere.Ego autem puto hoc ira netum,fiïus renocandi domum aduer farius habuit.fi minus.-nideri effe cxperiundi poteftatem, quia amp;nbsp;Ro« mx conteftari litem potuit. Exemplo refcifforix aöionis etiam ex# ceptio ei,quireipublicx cauffa abfuit,cópetit;forte fi res ab eo,poffef« fionemûenaâo uindicemr. In aftionerefcifforia, qux aduerfus mi litem compctit:xquiffimu effe Pomponius ait, eins quoqj temporis, quo abfens defenfus non eft,fruftus eum prxftare. Ergo amp;nbsp;militi debc* bunt reftituiA utric^ aftio crit.

Idelicet ut ne cui officium publiai uel damno, nel eópendio fit-XXX. PAVLVSlib.XII.ddfaiflMn.

CVm miles,qui ufucapiebat,decefferit.amp;: hxres impleuerit ufuca-pionem.xquum eft refcindi ,quod pofteaufucaptum cft;utea« dem in hxredibus,qui in ufucapionem fuccedunt, feruanda fint. quia poffcffio defundiquafi iniunäadefcenditadhxredem, amp;nbsp;plerö^non dum hxreditate adita completur. Si is qui reipublicx cauffa abfuit, ufuceperit,amp; poftufucapionéalienauerit rem.-reftitutio faciédacritA (licet fine dolo malo abfucritA ufuceperit) lucro eins occurri oportet 2 Item

' Item ex rcliquis omnibus caulTis reftitutio facienda critmeluti fi ilt;l ncrfus eum proiinnciatiun fit.

SI is,cuius rem ufuceperit reipublicæ cauffa abfens, pofleffione Ai* rei ab illo ufucaptæ nadus fit.-amp; fi poft ea amiferitaion temporale» fed perpetuam habet adionem.

ABeffe reipublicæ cauffa inrelligit amp;;is,qiuabiitbe profedusel^' lieer nondum prouindam excellent, fed amp;nbsp;is,qui exceffit,doiiet in urbem renert.itnrAhoc etiâ ad proconfules legatosq^ cotum,amp;a^ cos,qui prouineqs præfunt,procuratoréfue prindpum, qui in prouro* cqs tencntur.pertinct; amp;nbsp;ad tribunos milittim,amp; præfedos,amp; comités legatorû,qui ad ætarium^ut in commentanû principis relati fuut.

I Nter eos,qui ex generali claufula adiuuantur A fifd patronus con* numeratur. Eos,qui notis fenbunt ada prxfidü, reipublicx caut fa non abeffc,certum eft. Militum mediciCquoniam officium,qn”“ gcrunt,amp; publicæ prodcft,amp; fraudem eis adferrenon debet)reftituti0‘ nis auxilium implorare poffiuit.

XXX1111. I ABÖLEN VS Itb.XV. exCaßio. Mlles commeatu accepte,fi domi fuæ eft,reipublicæ cauffa abef' fc non uidetur. Qui operas in publi cum,quod uedigaliû C3uf fa locatum eft,dat.reipublicæ cauffi non abeft.

XXXV. P AVLVS UbAULad LAuliamet Papiant. QVi mittuncur,ut milites ducerent,autreducerent,aut legendi cH ram gerercntircipublic« cauffa abfunt. hi quoep, qui miffi A»’^ adgratulandum principi. Item prociuator Cæfaris,non folum cuire* rum prouindae cuiufep procuratio mandata eran fed amp;nbsp;is, cui rerun’-quamuis non omnium. Itagj pluresibi procuratores diuerfarumreru reipublicæ cauffa abeffe intelligütur. Præfedus quoegAegypri reipn* blies cauffa abeft, quiue alia ob cauffam reipublicæ gratia extia urbe abierit.Sed amp;nbsp;in urbanids militibus idé diuus Plus conftituit. Qü^*, fitii eft,amp;dceo,qui ad compefcendos malos homines miffüs eft,anre’ publics cauffa abeffetA placuit reipublicæ cauffa eum abeffe.Item f* ganum,qui in expeditionem confulari iuffu tranfierat, ibicy in aciers ciderat.hæredi enim eins fuccurrendum eft. nbsp;nbsp;Qui reipublicæ caiilamp;

Romamprofeduseft,abeffereipublicscauffa uidetur. Sedamp;fi e^tt*^ patriamfuam reipublicæ cauffa profedus fit.-etiam fi per urbem ei net tompetit,reipublicæ cauffa abeft.;Similiter qui in prouincia eft,iit p Riuniautdomofuaprofeduseft;auteummeadem prouincia degit,' . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leipul’

rcipnblicæadminiftrandæcauITa; fimulaflt;^ agere rempubÜcam cœ« pipad fimilitudinc abfentis haberur. Et dû eat incaftra,ac redcat mi ksjçipublicîccauffa abeft.quodamp;eûdum fit in caftfa militaturo, amp;nbsp;te •deiuidum.*Viuianus fcribit Proculum rcfpondifi'c:militem,qin cnm ^fg *jyjj commeatu abfit,dum domum uaditaiit redits reipnblkæ cauffa abeO anus, fe.duni domi fit J non abeffe.

REipnblicæ cauffa abeffe eos folos intelligimus.qui non fui com* modi cauffa,fed coafti abfunt.

XXXVU. PA VLVSlit.llII.4jL.lHÎuerPlt;ip'gt;gt;K-HI qui in prouincia fiia ultra tempus àcôftitutionibus conceffum adfiUentrex publica cauffa abeffe non intclliguntur.

SI cui in prouincia fua princeps adfidere fpcciali bcncficio pcrmife= ’ rit;puto eum reipublicæ cauffa abeffe. quod fi non ex permiffionc hoc fecerit.-confequenter dicemus.cum crimen admifit,non habere eu priuilegia eorum,qui reipublicæ cauffa abfunt. Tarn diu reipublicæ tauffa abeffe quis uidebitur»quamdiu officio alicui præeft. quodfi fini tum fueritofFiciumJam définit abeffe reipublicæ cauffa. Sed ad reuer* tendumilli tempora computabimus,ftatitn atgj defrjt reipublicæ eauf fa abefle.-quibus reuerti in lubem potuicamp;erit moderatum, tempora eidare,quælexrencrtentibuspræftitit. Quare fiquid* cxcefferit fuæaPs * CX* rei cauffa,non dubitabimusdd tempus ei nonproficere;habita'cpdinu tra fluxe merationeten^poris,quo reuerti dcbuit,ftarim cum dicemus defiffent. reipublicæ cauffa abeffe. Plane fi infirmitatc impeditus, cótinuare iter non potuit;habebitur ratio humaniratis, ficuti haberi folet amp;nbsp;hyemis, amp;nbsp;nauigationis,amp;: cætcrorum,quæ cafu contingunt.

IS qui reipublicæ cauffa abfnturus erat, fi procuratorem reliquerit, per quem defendi potuit.in integrum nolens reftitui, non audietur.

SI qua miliri aceufatio competateo tempore,quo reipublicæ opera dedit,non perimetur. Quodeo tempore,quo in infula quis fuit ex poenaei irrogata,cuius teftitutione à pri cipe jmpctrauir:ab alio ufne part ex bonis, quae non ademptacrant,probatum fuerinfuæ caulTæ reftituendumeft.

^ quis Titio kgaueritXi mortis fuæ tempore in Italia effet,aut in an Onos fingulos,quod in Italia cffet.amp; ci fuccurfum fucrit, quia ob id S^odrei publics cauffa abfuit,excluais fucrit a legato : fidekommif« z q fum

fumab coreliâiim præftarc cogitiir. marcellvs NOTAT, quis eiiim dubitauit,ulua legatorum ScfideicommilTorum cauffajiW' liri reftitui hærcdit.atem.-quam ob id perdidit, quod reipublicæ caiw abfuitC' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLII. A LF EN VSlib.V.digflkrimt.

NOn nere dicitur reipublicæcauflaabefle.quifiiipriuati negolt;^ cauffa in legatione eft.

SI quis ftipulatus fît in annos fmgulos, quod in Italia effet ne! ip^ ucl promiffor:amp; alteruter reipublicæ cauffa abeffe coeperit: offici* uni praetoris eft,introducere utilem aâionem.EademdiceniusAfi '^^ concepta ftipulatio fuerit, fi quinquennio proximo Romæ fuerit: ud ira, fi non fuerit,centum dare fpondes

ISqui reipublicæ cauffa abeff; in aliqu.a relæfusnon rcftiniituf,»® qua etiam, fireipublicæ cauffa non abfniffet, damnû erarpaffurus-

Milites omnes,quidifcedereàfignis fine periculo non poffuiK. reipublicæ cauffa abeffe inteUiguntur.

QVi reipublicæ cauffa abfuit,etiam aduerfus eum,quipariterrd‘ vublicæ cauffa abfuit,reftituédus cibfi aligd dam iufte queritut

M NI ß V S modis proconful id agit, ne cuius deterior •^^rajeauffa fiatexalieno fado. Etcum intclligcrct,iudido* Erum exitiim interdum duriorem conftitui, oppofitono bis alio aduerfario;in earn quoq;rcm profpexit. ut fi quis ______^^^alienando rem,alium nobis aduerfarium fuo locofubfti tuerit,id'cp data opera in fraude noftram feccrit; tanti nobis in.fadu» adioneteneatur,quanti noftra interfit,alium aduerfarium nos nonha buiffe. itaijamp;fialteriusprouinciæ hominem, aut potentiorem nobis oppofuerit aduerfarium; tenebitur.

III. -CAIVS lib.UU.adedidumprpuinciale. QVia etiam fijeum eo,qui alterius prouindæ eft, experiarin illius prouincia experin debeo: amp;nbsp;potentioribus pares effe non poffiu mus-

TIT. VI I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iti

mus. Sed amp;: fi hominem,quern petebamus,manumiferit:durior'no ftra conditio fit,quia protores fauent libertatibus. Item fi locum,in quo opus feceris, cuius nomine interdifto QV OD VIAVT CLAM uel aftione AQVAE PLVVlAE ARCENDAE tenebaris,aliéna* ueris ;duriornoftraconditiofaftaintelligitur.quia fi tecum ageretur, tuis impcnfis id opus tollere deberes nunc uero cum incipiat mihi ad* uerfus ahum aftio e(re,quàm qui feccrit: compeUor meis impenfis id tollere.quiaquiabaliofaéiumpoffidet hadenusiftis adionibus tene* tur,utpatiaturidopustolli. Opusquo^^nonumfitibi nuciauerim, tu^eumlocumalienauetis,amp;emptor opusfecent.-dicitur hoc te nidi* cio teneti,quafi neqj tecum ex operis noui mmciatione agere poffim, quia nihil feceris; neq; cü eo, cui id alienaueris,quia ei nunciatum non fit. Ex quibus apparet,quod proconful in integrum réftitutur um fe pollicctur:ut hac adione tantu officio iudicis confequatur ador^quan-tum eius interfit,alium aduerfarium non habuifferforte fi quas impen fas fecerit,aut fi quam aliam incommoditatem pafTus erif,alio aducr* fatio fubftituto. Quid ergo,fi is,aduerfus quem talis adio competit,paä ratus fit utile indicium pari .perinde ac fi poffideretc’rede dicitur,denc* gandam effe aduerfus eum ex hoc edido adionem.

ÏTem fi res fuerint ufucaptæ ab eo, cui alienatæ funt, nee peti ab cO poffint.locum habet hoc edidum. nbsp;nbsp;Item'c^fierîpoteft,utfine do*

lo quidé malo defierit pofl3dere,ucrum ïudierj murandi catifla id fiat. Simt amp;: alia complura falia. Poteft etiam aliquis dolo malö definere' poffidere,nec tarnen iudictj mutandi cauffa id feciffe, Hec hoe edido te' neri.neqi emm aliénât, qui dumtaxat omittitpoffelTioné. Non tarnen eius fadum impröbat prætor:qui tanti habuit re carere, ne ,pptci' earn fæpius litigaret. hæc enim uerecundia amp;nbsp;cogitatiotius, qui lites exfe* cratur, non eft uituperanda;fed eius dumtaxat,quicum rem habere uult,litem ad alium fransfert,ut moleftum aduerfarium pro fe fubqci* at. Pedius libro nono non folum ad dominij traiislafionem hoe edi dum pertinere ait. Herum ad poffeffîonem quotg- alioquin amp;:is,ciinï quo in rem agebatur ( inquit ) fi poflèffione ceffitnOn tertebitur. Si quis autem ob ualetudinem,aut £tatem,auc occupanoncs necéffarias litem in alium tranftulerit:in ea cauffa nort eft, ut hoc edido teneamr; cum in hoc edido doh mali fiat mentio. Octerum interdidum erit per procuratores litigare, dominio in eös plcmn^ex iufta cauffatransla* to. nbsp;Ad iura etiam prædioiiim hoc edidum pertinet .- modo fi dolo'

de fi res non fuît petitoris, aut fi is qui alienatus eft, fine culpa deceffitï 2 11} ceffat

reflat iudidum,nifi quid aftoris præterca intcrfuir. Hæcaflio non eft poenaUs/ed rei perfcaitionem arbitrio iudicis côtinet-quarc amp;hi^‘ red« dabitiir.-iiihxredem autem.

EXhocediflotenenir,etiamqiii rem exhiber.* fi arbitrani indieiJ priftkiam canftam iudicrj non reftituit. Ai r prætor, Q^ A e ' v ß ALIENATIO IVDICII MVTANDI CAVSSA FACTA P^^ K 1 Tid eft/uturHndicrj caufta.-non eins, quod iam fit. nbsp;nbsp;Abalienare

inrelligirurAquialienam rcm uendiderit.Sedhæredem inftituenHo, uel kgando fi quis alienet;huic edifto locus non erit. Si quis aliéna» ueiit,dcinde receperir.non tenebitur hoc edifto. nbsp;nbsp;Qui uenditori fo®

Q Via redhibitohomine omnia retro aguntur.ôe ideo non uide* tur iudicrj mutadi caufla alienare,qui rcdhibet.nifi forte propter hocipfumredhibetjionredhibiturus alias.

NAmamp;fi obligatusfolucro,quodamepetereuelles.*huic edido locus non erit. Si tutor pupiilt uel adgnatus furiofi alicnauerit.' iMilisaftiocomperir,quiaconfiliumhuius fraudisinire non poffunt* XI. nbsp;nbsp;1D E Al lifc. V. opinions.

CVm miles poftulabat.fuo nomine litigate de poflefTionibj, qn^r fibi donatas effe dicebat.refponfum eft,fi iudicrj mutandi cauffs donatio fafta fucrit,priorem dominum experiri oportere; ut rem nu* gis ,quam litem in militem tranftulifle credatur.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X11. M A R TIA N V S lib.XIUl. infUtutiontim.

SI quis iudicq commiuu diuidundo euitandi caufla rem alienaiK* rit.ex lege Licinia inter di ci tur ci, ne communi diuidundo iudicio experiatur. Verbi gratia, utpotenrior emptor per licitationem uiHuS cam accipiar,^ per hoc iterum ipfe recipiat. Sed amp;nbsp;ipfe quidem,qui p.iC tem alienauit,communi diuidundo iudicio fl agere uelit, non audie» tur. Is uero,qui emit,fi experiri udicex ill a parte edifti uctatur,qna cy ueturtle qua alienatio iudicrj mutandi caulTg flau.

TIT. Vin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»83

DE RECEPTIS, qVI ARBITRIVM RECEPE= runt,utfententiamdicant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. VIII.

Ompromiffum ad fimilituduiem iiidiciorum redigitur, amp;nbsp;ad Amendas lires pertiner.

Eli. VLPIANVS IikniLAicÆÆ»«, X cópromiffo placet exceptione iion nafci/ed pœnæ petitioncm.

LAbeo ait.-fi compromiffo fado feiltentia difla eft.qua quis ^ mino teuigintiquin^ annis tutelar abfoiueretim tarit id i pïætore non habcdiimgt;nelt;5 poenæ eo nomine commiffae petitioné dari. Tarnet« fi neminem praetor cogit arbitrium recipere;( quoniam hæc tes libera amp;nbsp;folura cHÂ extra neccflitatcm iutifdiâionis pofita ) attamen ubi fe* niel quis in fe receperit arbirrium,ad curam amp;nbsp;ad follicitudinem fuam hanc rem pertinere praetor putat: non tantum qiiod ftudeat lires fini« ti.ucrum quoniam non debeant decipi, qui eum quafi uiriim bonum difceptatorem inter feelegerunt. finge enim poft causam iam femel arq; iterum traftata,poft nudata utriufj intimai fecreta negoci] apet ta.-arbitrum nel id gratiae dantem, uel fordibus corruprum, nel ex alia cauffanolle fententiam dicere.-quifquam ne poteftnegate aequiffimu fore, praerorem inrerponere fe, ut officium, quod in fe recepit, impie« arc* Ait praetor, QVi arbitrivm,poena compromissa, R E G E P E R i T.Trademus de perfonis arbitrantiHm.amp; quidem arbi« trum euiuflt;5 dignitatis coget officio perfungi.qnod fufcepit,etiam fifitconfularis.-nififortein aliquo magiftratii pofitus.ucl poteftatc; gt;nbsp;( conful forte uel praetor ) quoniam in hoc imperium non habet, nil. PAVLVS likXm.ddfÄw.

quot;XT Am magiftratus fuperiores,aut pari imperio qui funt,nullo mo dopoffuntcogi.necintereft.-ante,aninlpfo magiftratu arbitré fufceperint.fcd inferiores poffiuit.

QVin etiam amp;nbsp;de re partis dicitur filiumfamilias arbitru effe. nam amp;iudicem eum effe poffe,plerifcp placet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• : ‘

P Edins libro nonoamp; Pomponius libro tricefimotertio fcribunt: parui referre,ingcnuusq5,an libertinus fit;integræ famaequis fit atbiter^an ignominiofus. In fciuu Labeo copromitti non poffe fcri« bit

bitlibro «ndecimo^Ä: eft uerum. Vnde Mianus aicSi ïnTitiamamp;Éï* num eompromifTum fit.nec Titium cogendum fententia dicere,qi»^ cuni alio rcccperit: quamuis feruiC inquit )arbitrium nullum fit Qü'“ tamen,fi dixerit fententiam Titiusc’ poena nó committetur ; quia noft ut recepit, dixit fentenriam.

SEd fi ita cópromiffum fit,ut ucl alterutrius fentétia ualeat;Titiu lt;^‘’ gendum. IX. VLPïANVSlib.'XïU.adediâùm.

SEd fi in feruum compromirtatur, amp;nbsp;liber fententiam dixcrifpuW’ fi liber fadus receperit,confentientibus partibus: ualere. Sed ne? in pupillum,nelt;5 in furiofum,autfurdum,aut mutum compromit; tiir,ut Pomponius fcribit. nbsp;nbsp;nbsp;Si quis iudex fit:arbitriû recipere eiuf»

rei ,de qua iudex eftjnûe fe compromitti iubcre,prohibetur lege lulw: amp;fi fententiam dixeritnoneft danda pœnæperfecutio. Suntamp;all). qui fententiam dicere non coguntur .-utputa fi fordes, aut turpitudo at * birri manifefta fit.lulianus air.fi eum infamaruntlitigatores;nó omw modoprxrorcmdebcreeuni excufare.fedcaulTa cognita. Idem Öf“ fpreta aurhoritate eins ad indicium,

Litigatores icrunt,mox ad eundem arbitrum redieruntipraetofcn* non debere eum cogere inter eos difceptare, qui ei contumelia’” hanc fecerint, ut eum fperncrent, amp;nbsp;ad alium irent. Arbitrum nlt;® effe cogendum fententiam dicere,nifi compromiffum interuencrit'« .quodaitprætorPOENA COMp ROMissA,acciperenosdebere.i'‘’ fi utriu9 pœua numaria, fed amp;nbsp;fi alia res nice pœnæ, fi quis arbitri f^”' tentiæ non fteterit, promiffa fit: Pomponius fcribit. Quid ergo^fr^^ spud arbitri'i depofitæ fint eo pado, ut ei daret,qui uiciffetaiel ut e3W darct,fi non pareretur fentendsefan cogendusfit fentenria dicere ^* puto cogendum.tantundem eft,amp; fi quantitas certa ad hoc apud eu^ deponatur.proindeamp;fi alter rem,alter pecuniam ftipulanti promii’^' rit.plenum compromiffum fit,amp; cogetur fententiam dicere. In^* dtim ( ut Pomponius fcribit ) rede nudo pado fiet compromifl««’-“^ puta fi ambodebitores fueiunt:amp;padifunt,ne petat,quodfibi dd^ tur,quifententiæ arbitri non paruit. Ité lulianusfcribit,non cogen“J' arbitrü fententiam dicere,fi alter pmifcnr,alter nó. Idem dicit,Ä: fi fu'’ códitionefuerit poena compromiffaaieluti fi nauis ex Afia ucnerit, tot milia. non em prius arbitrü cogendü fentenriä dicere,g conditio ex®® ritme fitinefficax déficiente conditione.óc ita Pomponius librotritef' ftiotertio ad edidu fcribit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paulus

QV 0 cafu ad prætoré pertinebit in eo forfitan folo,ut fi poffit dies compromiffi proferri,proferatur.

POmponius ait, amp;nbsp;fi alteri acceptölata poena fitcompromiffi;non debere earn compelli fententiam dicere. Idem Pomponius fcribit.Side meis folis controuerfijs fit cópromiffum, amp;nbsp;de te poenam fimftipulatns. uidendum.ncnon fit compromiffnm.fedcui rei moue atiir.nonuideo. nam fiideo, quia deunius controuerfijs folum corns promiffnm fit,nulla ratio eft.licet enim amp;nbsp;de una re c0promittere.fi ue ro,quiaex altera dumtaxat parte ftipulatio interuenerit,eft ratio: tam quàm fi petitor fit,qui ftipulatus eft ,poffit dici plenum effe com* promiffum: quia is, qui conuenitur, tutus eft pafti exccptione: is nero qui conuenit,fi arbitrio non pareatur,habet ftipulationem. Sed id ue* rum effe non puto. neqj enim fufficit exceptionem habere, ut arbiter fententiam dicere cogatur. Recepiffe autem arbitrium uidenu ( ut Pedius libro nono dicit )qui iudicis partes fvifcepit,fïnemb^ fe fiia fen» icntia controuerfijs impofiturum pollicetiu. Quod fi ( inquit ) hafte« nus interuenit,ut experiretiu,an confilio fuo uel autboritatc difcuti li« tempaterentur.nonuidetur arbitrium recepiffe. Arbiter ex com« promifib his diebus non cogitur fententiam dicere, quibus index non cogeretur,nifi dies compromiflî exiturafit,ncc proferri polfit-Proin« de fi forte urgeatur à prætoré ad fententiam; æqniffîmum erit, fi inret fibi de caulfa nondum liqucre,fpacium ei ad pronunciandum dari.

X1111. P O M P O NI V s liUXI. ad Q^MMtiuw. SÊdfi compromiffum fine die confeftnm eft.-neceffe eft arbitro, omnimodo diem ftatuere,partibus Confentientibus,amp; ita demum cauffarn difeeprare quod fi hoc prætermiffum fit; omni tempore co« gendus eft fententiam dicere.

XV. VLPIANVS Ift.Xin.dd ediéhim. LIcet autem prætor diftnfte dicat, fententiam fe arbitrum dicere coafturum: attamen interdum rationem eius habere debet, amp;nbsp;ex« eufationem recipere,cauffa cognita:utputa fi fuerit infamatus à litiga-toiibus:aut fi inimicitiæ capitales inter eum amp;nbsp;litigatores,aut alterum ex litigatoribus interceflerint:aut fi ætas,fi ualetudo, quæ poftea con« hngit.id eimunus remittat:aut occupatio negociorum propriorum, uel profeftio urges ,aut munus aliquód reipublicæ cauffa. Sc id Labeo.

I XVI. PAVL VSltEXIH.ddediftüW. AVtfi qua alia incommoditas ei poft arbitrium fufeeptum inci« dat, Sed in cauffa ualecudinis fimilibusûe,cauffa cognita differ« aa te co

re cdgimr., Arbiter iudieij fui nomine,quod publicum», nd prinatu hi bct,excufatus effe debet à compromÜTo.-utKj fi dies compromiffi Pgt;^^ gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ferri non poteft. Quod ft poteft.-quare non cogat eum,cum poffitpi^*

ferreC'quod fine ulladiftridione ipfius interdum futurum eft-Sitamö* urerqj uclit eum fententiam dicere;ahCquamuis cautum non fit de di^ . nbsp;nbsp;nbsp;proferenda)non alias imperret(quia indicium habet, ne cogatur} Ç^’

, nbsp;nbsp;nbsp;fi confentiat denuo in fe compromittif hæc fi dies exitura eft

ITemfi unus ex lirigatoribus bonis fuis cédât.lulianus lib. quarto® geftorû fcribit,nó effe cogendum arbitrum fententiam dicere: cw® ne^ agere/ie^ cóueniri poffit. nbsp;nbsp;Si multo poft reuertantur ad arbitnj

litigatores.-nó effe cogendum fententia dicere,Labeo fcribit. fteni plures funt, qui arbitriurecepetuntnemo unus cogédus erit fenteno^ %lt;ectnno dicere;*fedautoés,aHtnullus.Inde Póponiuslibrotriccfimorertioïd tuiUit wn cdi(ftûquærit.fîitafitcôpromiffum,utquod Titiodifcepratori plac^ Ic^mtur. id Scius pronunciet; quis fit eorum cogendust' Et puto tale arbirrinnj non ualcreun quo libéra facultas arbitri fentenrix futura non eft' ^^“ fi ita fit compromiirum,arbirratu Titij aut Seq fieri. Pomponius fob bit,amp; nos putamus compromiffum ualere.fed is erit cogendus fcnto’' tiam dicere,in qijem lirigatores confenferint. Si in duos fueritcon? promiffum; fic ut fi difl'enrirent/ertium adfumant; puto talc compw miffum non ualere.Nam amp;nbsp;in adfumédo polfunt diffentire. Sedfi W fit, ut tertius adfumeretur.Sempronius.’ualet compromiffum, qu* niâ inadfumendo diffentire non poffunt. Principaliter tarnen, fi i® duos arbitros fit compromiffum;non debet prxfor cos cogere fenten' tiam dicere.-quiares ferèfine exitu futura eft, propter naturalem ho* minum ad diffentiendum facilitatem, In impari enim numero ideir« co compromiffum admittitumó quoniam cófentire omnes facile eft fed quia(S(;fi diffentiant)inuenirui' pars mai or, cuius arbitrio ftabitm. Sed tarnen ufitatum eft etiam in diios cópromitti ; amp;nbsp;debet pretor cogere arbitros,fi non cönfentiant,tertiam perfonam certam eligere ,cii jus authoritati pareatur. nbsp;nbsp;Celfus quo^ libro tertio digeftorum fetb

bit.-fi in tres fucrit compromiffum,fufficcre duorum eófenfum, fi prs fens fucrit amp;nbsp;tertius.-alioquin abfente eo,licet duo confentiant,arbirriö nonualere:qHiainpluresfuitcompromiffum,amp;potuitpræfentiacius trahereeosin aliam fententiam.

Sic amp;nbsp;tribus iudicibus datis,qnod duo ex cófcnfii,abfente tertio, to* dicauetut: nihil ualet.quia ita demum quodmaior pars oinmiun judicauit,ratiim eftxum Öi omnes iudicaffe palam eft.

QValem .intern fententiam dicat arbirenad prætorcm non perti-neie,Labeo aifdummodo dicat,quod ipfi nidetur. Et ideo fi fie hut ui arbitrum compromiflum, ut certain fententiam dicat: nullum cffearbitrium,ncc cogendum fententiam dicere, Iulianus libro quar« to digeftorum feribit. Dicere autem fententiam exiftimamus cum, qui ca mente quid pronunciat,ut fecundum id difcedere cos à tota con trouerfia uclit Sed fi de pluribus rebus fit arbitrium receptum:nifi oés controuerfias finierit^non uidetur diâa fententia,amp; adhuc erit à praeto re cogendus. Vndc uidendum erit, an mutare fententiam poffit. amp;nbsp;alias quidemeft agitatum, fi arbiter iuffit dari,mox uetuit: utrum eo quod iiiffit, an eo quod uetuit, ftaridebeat. EtSabinus quidc puraiiit poffe,Caflîus uero fentétiam magiftri fui bene exeufat.Et ait de ea fen tenna Sabinum non fenfiffe,quæ arbitrium finiat,fcd de praeparatione cauffæ.-iitputa fi iufferit litigatores calendis adeiTe,mox idibus iubeat. nam mutare eum diem poffe. Cacterum fi condemnauit, uel abfoluit: quando arbiter cffedefierit, mutare fententiam non poffe.

V .^ia arbiter,amp; fi errauerit in fententia dicéda,corrigere cam non poreft. XXI. VLPIANVS lit.xni.ddediduwi.

QVid tamcn,fi de pluribus córrouerfqs fumptus eft,nihil fibi com munibus .amp; de una fententiam dixit,dc alqs nondum f nunquid defijt effe arbiter:’Videamus igitur,an in prima cótrouerfia poffit mu-tare fentenriam,de qua iam dixerat. Et multum intereft, de omnibus fimul ut dicat fententiam,cópromiffum fit,an non.nam fi ut de omni bus:poterit mutare.nonducnim dixit fententiam. Quod fi utfepara« tim.-quiaplurafunt compromiffa,S:ideo ( quantum ad illamcontro« nc^-fiampertinet) arbiter effe defrjt. Si arbiter ita pronunciaffet,ni* ' hil uideri Titium debere Seio : tametfi Seium non uctuiffet petere, ta« men fiquid petiffet,uideri contra fententiam arbitri feciffe:amp; id Ofili« ns amp;: Trebatius refponderunt. Solutioni diem poffe arbitrü ftatuerc puto;amp; ita etiam Trebatius uidetur fentire. Pomponius ait, inutili ter arbitrum incertam fententiam dicere:utputa quantii ci debcsjred« de:diuifioni ueftrac ftari placet.-pro ea parte ,quam crediroribus tuis fol uifti,accipe. Item fi arbiter poenam ex compromiffo peti uetuerit: iulibro triccfimotcrtio apud Pomponium fcriptum habeo,nonualc« teamp;habet rationcm.-quia non de pcena compromiffum eft. Papi« nianus libro tertio quæftionum ait,ft cum dies compromiffi finiretur, prolato die litigatores denuo in eum compromiferint,nec fecundi 'ompicpmiffiaibitriumrecepent.- non effe cogendum recipere, ff ipfe aa ij m

in mora nó fucrit,quo minus partibus fuis fungeretur. Quodfi per eu faâum ût:æquiflïmum eiTe,cogi eum a prætore fequcs rccipere. Qü^ quæfbo ita procedit.-fi nihil in priorecompromiflb de die proferen* do cauebarur, Cxterum fi caucbatur,amp; ipfe protulit.-manfit arbiter-Plenum compromiffumappcllatur,quod de rebus controuerfijsne omnibus compofitum eft. nam ad omnes controuerfias pertiner. fed rtlur * liât fi forte de una re fit difceptatio;* licet plenum compromiffum faduirr «ö)»promlt;f fit, tarnen Martianus ex cxteris cauffis aftiones fupereffe ait.id eninj furn auHü uenire in compromiffum,de quo aftum fit,ut ueniret. Sed eft tutius,» fit, quis de certa re compromiffum fafturus fit, de ca re fola exprimerc.

Non debent aiit in cópromiffo obtempare Iirigatores,fi arbiter aliquid inhoneftu iufferit. Si intra diem cópromiffi aditus arbiter,poft dieW cópromiffi adeffe iufferit.-poena non cómitntur. Si quis ex litigaton bus ideo non adfueric,qHod ualetudine, ueVreipublicæ cauffa abfenth impeditus fit,autmagiftratu,aut alia iuftacauffa.-pœnâ eómitti Procu lus amp;nbsp;Atilicinus aiunt. Sed fi paratus fit in eundé cópromittere : aftione denegari, aut exceptione tutum fore. Sed hoc ita demü uerum ent, arbiter recipere in fe arbitrium fuerit paratus. nam inuitum non effe cogendum,Iulianus libro quarto digeftorum rede fcribit. ipfe antem nihilominus poena abfoluitur. Si arbiter iufferitC puta )in prouind« adeffe litigatoreSjCumRomae effet in eum compromiffum; an ei JW’ pune non pareatur,quæritur.Et eft uerius,quod lulianiis ait libro qnat to;eum locum compromiffo ineffe, de quo adum fit,cum compro’ mitteretur. Impune igitur ei non parebitiir, fi alio loco adeffe iufferit. Quid ergo,fi non appareat,de quo loco adum fitC'melius dicetur eum locum contineri,uDi compromiffum eft. Quid tamcn,fi eo loei,qui fit circa urbem .adeffe iufferitC' Pegafus admitrit ualere iuffum. Quodpu‘ to uerum effe,fi eins fit authoritatis arbiter.nel in feceffibus foleat age re,amp; lirigatores facile eo loei uenire poffint. Sed amp;nbsp;fi in aliqué locum inhoiieftum adeffe iufferit,puto in popina,uel lupanarium; fine dubio ( ut lulianus ait ) impune ei non parebitur.quam fententiam amp;nbsp;CclfuS libro fecundo digeftorum probat. Vnde eleganter tradat;fi is fit loens, in quem alter ex litigatoribus honefte uenire non poffit, alter poffit; amp;nbsp;is non uenerit,qui fine fua turpitudine eó uenire poffit,amp; is ucncrit,qm inhonefte uenerar.-an committatur poena compromiffi, quafi nó prs» bita opera. amp;nbsp;rede putat,non committi.abfurdum enim effe,iuffum in alterius perfona ratum effe, in alterius non. nbsp;nbsp;Intra quantum aiitem

temporis,nifi detur,quod arbiter iuffit,cómittatur ftipulario, uidendu eft. Et fi quidé adiedus dies non fit;Celfus fcribit libro fecundo digefto ïü.meffe quoddam modicü tempus; quod ubi praeterieriLpoena ftatip

peri poflitut tarnen ( inquit ) fi dederit ante acceptum iudidum, agi ex ftipulatu non poflit.

CElfus ait,Cl arbiter intra ealendas Ceptembrisdari iufferit jiec datum erit:licetpofteaofferatur,attainen feme! commiffam 'pce= nam compromiffi non euanefeererquoniam femper uefum eft, intra ealendas datum non effe. Siautemoblatum acceperit: pœnam petere non pofte,aut doli cxceptione remouendum.Contra,ubi duntaxat das ri niffit. Idem ait,fi iufferit me ribi dare,amp; ualetudine fis impeditus, quo minus accipias,aut alia iufta cauffa : Proculu exiftimare, paenarh non committi,nec ft poft calendas,te parato accipere,non dem.Sed ip fe refte putat,duo efle arbitri prxcepta. unum pecuniam dari, aliud in« tra ealendas dari. licet i gitur in pœnam non committas,quod intra cas lendas non dederis,quoniam perte non fteterit .• tarnen cómitris inèâ partem,quod non das. Idem ait,nihil aliud efle, arbitri fententite fta te.-quàm id agereCquantum in ipfo fit)ut arbitri fententis pareatur.Ide Celfus ait,ft arbiter me tibi certa die pecuniam dare iuiTerit, tu actipe* te noluiftupoife defendi ipfo iure,pœnam non committi.

SEd fi poftea params ille fit accipere,non impune me non daturltra. non enim ante feceram.

LAbco ait.fi arbiter,cum in comptomiffo cautum effet, ut in cade die de omnibus fententiam diccret,amp; ut poffet diem proferre : de quibufdä rebus dida aliogn fententia,de quibufda non dida.diem ,ptu lit:ualere prolationem diei,fententiæ'c|; ejus poffe impune non pareti. amp;nbsp;Pomponiusprobat Labeonis fententia, quod amp;nbsp;mihi uidetur : quia officio in fenteiitia fundus non eft.Hatc autem claufula D i E M C OM« PROMISSI PROFERRE,nullâaliamdat arbitro faculratcm,qua diem prorogandi. amp;nbsp;ideo conditionem primi compromifli, neq; miriu ere,ncq; mutate poteft.amp; ideo caetera ^lt;5 difentere debet,amp; pro Omni« bus imam fententiam ferre. Sed fi per fideiuffores fuerit cautum in primo compromiflb,0cfequensfimiliter proferendurn Labeo ait: fed Poponius dubitat, utrum qfdem, an amp;nbsp;alqs tarn idoneis. quid era (inquit)fi qdem fideiubere noluerint.fedputo,fi fideiubere nolucrint, ^K alios non abfimiles adhibendos.

1 gt;nbsp;E in poteftate fit fideiuffbrum,poftea fe non obligantium,ut pœ , , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aa iq naco

190 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* DIGE^TORVM LIB. Illi, nacommlttatitf. Idemc^ amp;fi deceflerint.

Diem profcire uel^nefensgt;uel per nucium, ud per epiftolam pü' reft. Si hxredis mentiogt;uel caeterorum fafta in compromiflo non fuerit,môrte foluetur compromiflum. necutimur tabeonis feil' tetia.qui cxiftimauit.-fi arbiter aliquem pecuniam dare iuflerit, et is de ceflerit,antcqua daret:poenam committi,licct haeres eins paratiis fit of ferre. nbsp;nbsp;Stah autem debet fententiæ arbitri, quam de re dixerit, fut aequajine iniqua fit.-amp; fibi imputet, qui compromifit. Na(ut dim PH refenpto adqcitur)uel minus pro babil cm fententiam æquo animofei re debet. Si plûtes arbitri fiierint,amp; diuerfas fententias dixerint, lice* bit fententiæ eorum non ftari. fed fi maior pars confentiat, ci ftabitui: alioquinpœnacôniittitur.Indequaeritur apud luliannm, fi ex tribui arbitrisunusquindccim.alius decem,tertius quinq; côdemnent,nu^ fenrenriae fteturPöc Iulianus feribit.quineç debere praeftari : quia in liât fummam omnes confenferunt.Si quis litigatorum defuerit .'quia pel cum faflum eft,quo minus arbitretur,pœna cómitrerur. Proindefen* tentia quidem difta non coram litigatoribus, non ualebit.-nifi in com* promiflb hoc fpecialiter exprefliim fit, ut ucl uno, nel iitrocç ablate fententia promatur.pœnam autem is,qui defuit, conrittit; quia perea faftum eft,quo minus arbitretur. nbsp;nbsp;Coram autem dicere fententiam iüdetur,qui earn fapientibus dicit: caeterum coram furiofo,nel dcniei* te nô uidetur dici. Item corâ pupillo non uideri fententiam diftammio tutor præfens fuerit.'amp; ita de alps omnibus Julianus libro quarto âge* ftorum feribir. Et fi quis præfens arbitrum fententiam dkere buitjpœnaeômittitur. Sed fipcenanonfuiflet adieftacompromif* fo,fed fimplicirer fententiæ ftari quis promifilTet.'incerti aduerfuS eum foret aftio.

N On autem inrereft.'certa,an incerta fumma promifTa fit; iitputJ quanti ea res erit.

ADnerfus fententiam arbitri fit, fi petatur ab co,d quo arbiter pe* ti uetuit. Quid ergo,fi à fidciuflbre eius petaturc' an poena com* mirtaturc'amp;purocommitti,6ciraSabinusfcnbit.n3m7K /ttua/xu âreo petit.Sed fi turn fideiuflbre compramifi,amp; àreopctammifi interfitfi* dciufforis, pcena non committetur.

SI quis rem,de qua compromiffum fit, in indicium dçducat ; quid^ dicmiLprætoremnon inter ucnire,ad cogendum arbitrum fentes

TIT. VUE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;191

tiam diccre.-quia iam pœnanon poteft cfle,at(5 fi folumni cft compro' miffum. Sed fi hoe obnnuerir: funirum cft,ut in poreftate eins, quem pecuitet compromififfc/it eópromiffum eludcre. Ergo aduerfus cum poeiiacotnmittendaeft.-iiteapud iudieem fuo ordine peragenda.

ITademum aurem commirtitur ftipulatio,cum aduerfus earn quid fit.fi fine dolo malo ftipulantis faâum eft. fub hac enirn conditione comnnrntur ftipulatio, nc quis doli præmium ferat. Sed amp;nbsp;fi quidem compromiflbadqciatur.Si qviddolo iN EA RE EACTVM S1T : ex ftipulatu conueniri, qui dolo fecit, poteft. Et ideo fiue arbitra quis corrupit uel pecunia nel ambitione.uel aduocatum dinerfe par* tis,ncl aliquemex his,quibuscauflam fuam commiferat: fiue aduer* fatium callide circüuenit,amp; omnino fi in hac lite dolo uerfatus eft: I0« cum habebit ex ftipulatu adio. Et ideo fi uclit de dolo adionem aduer fariusexercere.-nondebebit,cumhabeat ex ftipulatu adionem. quod fi huiufmodi claufula in compromifTo adferipta non eft: tune de dolo adio,uel exceptio locum habebit. Hocautem cópromiflum plenum eft^quodetiam doli habet mentionem.

TVTOn diftinguemus incópromiflis;minor,anmaior fitpeena,^ res,dc qua agitur. Non cogetur arbiter fententiam diccre,ni* fi poena compromiffa fit. nbsp;Si mulier alieno nomine comptomittat,

ut pretor fe non interponaf fiue initio nullum fit compromiflum: fine fit,fed pendeat,an ex eo poena exigi poiTit: fine poftea deficiat pœ* na,cópromiflb foluto dje,morte,acceptilatione, iudicio, pado. Sa* cerdotio obueniente,uidebimus,ancogatur arbiter fententiam dice-re. Td cnim non tantum honori perfonarum,fed amp;nbsp;maieftati dei indul getur .cuius facris uacare facerdotes oportet. Cæterum fi poftea fufee* pit;ifte quo^ omnimodo fententiam ferre debet. Item non eft co* gendus,fi de negocio tranfadu eft,uel homo mortuus eft, de quo erat compromiffumaufi fi pofteriore cafu aliquid lirigannû interfit. nbsp;nbsp;lu*

lianus indiftinde fenbiffiper ertovemde famofo delido adarbitrum itum eft,uel de ea re,de qua publicum indicium conftitumm fit C ueht ri de adulterrjs,ficarijs ,amp; fimilibus ) uetare debet prætor fententiam di cete.nec dare didæ exfecutionem. nbsp;nbsp;De libcrali taufla compromiffo

fado, rede non compeUetur arbiter fententiam dicere: quia fauorli* fiertatis eft,ut maiores indices habere debeat. Eadem djcend.a funt, fi* • tie de ingenuitate, fiue de libcrrinitate quæftio fit;amp; fi ex fideicômiftï c^ffaUbeitasdebciidicatui. Idemdicenduiueftinpopulan adione,

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si

Si fcrims compromiferit, nohcogendum dicere fentendâm arbi» trum.nec fi dixerit.pqènæ exfecutionem de peculio dandâ,putat Oda-nenus.Sed an fi liber cum eo compromiferit, exfecutio aduerfus libe* rum detur,uideamus. fed magis eft, utnon detùr. Item fi quis ROquot; m£ecompromiferit,moxRomamin legationem ucnerit. noneft co« gendus arbiter fententiam dicerernon magis,quàm cogcretnr,fi lite*® ante conteftatus eflet,nimc earn exerccre.nccintcreft,tuncquoq;iidc-gatione fuerit,an non. Sed fi in legatione compromittat, puto cogc«' dum arbitrum fententiam dicere.-quia amp;nbsp;fi indicium fponte accepiflct» cogeretur peragere. Sunt tarnen,qui de ifto nô rede dubitant. qui ob? nullo modo dubitabunt,fi de ea re in legatione compromifit,qiianîi» legatione conttaxit: quia amp;nbsp;indicium eo nomine accipcrccogereM

Illud in prima fpecie poteft difpici .-an fi antea côpromifit ïegaoA cogendus fit arbiter fententia dicere, fi ipfe legatns poftnlet. quad pn* ma ratione poterit uideri iniqnû, ut in ipfins poteftate fir^ 'fed hoc talc erit,qnale fi adionem uelit diâare,^d facere ei licet. Sed côpronnffiio’ eóparanimns ordinariæ aâioni:utnon aliâs audiatur dcfiderans,utai* birer fententiam dicat ,^ fi fc defendat. Si is faciatcontronerfon’ haereditatis,qnî enm defundO compromiferat: futurum eft ptâault;^‘ um hæreditatijfi arbiter fententiam dicat. ergo interea inhibendus eu arbiter. Dies compromifti proferri poteft,non ex conuentione, fed cum influ arbitri earn proferri necefte eft,ne peena committatur. Si arbiter fefe cælarc tentanerit,prætor enm inueftigare debet;amp;fgt;“'‘' non apparnerit,mHlta aduerfus enm indicéda eft.Cum in plnres cony promiuum eft,ca códitione,ntqn.a qnilibet nel mins fententiam fet, ei ftaretur: abfentibns exteris, mhilominus qui præfens eft, cogc« tiu’. At fi ea cöditione,ut omnes dicant,nel quod de maioris partis fed tentia placucrit;nó debet lingulos feparatim cogere.qni.a fingulon»® fententia ad pcenam non facit. Cum quidam arbiter ex alqs eau® inimiens manifefte apparniiTet;teftationibus etiam connentus,nefcdj tentiam diceret.-nihilominus,nnllo cogente,dicere perfeucraffCt.'libd lo cuinidam id querentis imperator Antoninus fubfcripfit,poflecuni uti doli mali exceptione.Et idem cum à indice confulerctur, apadq“® poena petebatnr,refcripfit;etiam fi appellari non poftet, doli mali exee prionem in pœnæ petitionem obftatnrä. per liane ergo exception«® quædam appellandi fpecies eft, cum liceat retradare de fententia arbi« tri. nbsp;De officio arbitri tradantibns,fciendum eft,omnem tradatu®

ex compromiftbfumendu.necenim aliud illi licebir,quamquoa ibb ut efficere poftit,cautnm eft. non ergoquidlibet ftatuere arbiter pot«' tit,nec in qua re libet.nifi de qua re cogromiflum eft, amp;nbsp;9*®*®”“^*^

promiffum eft. Quæfitû eft de fentehtia dicendà.amp; diftum cft,nó in quolibet.licet â quibufdam uariatu fit.amp;: puto * de re non commirti: ah *ucrc fi dicatgt;ad iudicem de hoe enndü,ucl fc,ucl ahum:uel etiam in alm có» promittendum.Nam amp;nbsp;Inlianus impune ait ei non paren ,fi inbeat ad aliüarbitrü iri,ne finis non fit. fed nee fi hoc modo dixerit ; ut arbitrio Publq Mæuq fundus tradatur,aut fatifdatio detur;parendum eflê fen« tenus. Item Pedins probat : ne propagentur arbitria, ant in alios, interdum inimicos agentium,transferantiu:fententia fua finem cótro uerfisenm imponereoportere.non autem finiri cótronerfiam, enm aut differatur arbitrium,ant in alium transferatnr :partem'c^ fententis eire,quemadmodnm fatis ei detnr,quibns'cp fideinfforibns : idq; dele« gari nó poffejiifi ad hoc compromiffnm fit .-ut arbiter ftatneret, enius arbitratu fatifdaretur. Item fi iubeat,fibi alinm coniungi : cum id in compromiffononfit,nondicitfententiam. Namfententia effe debet de re compromifla.de hoe antem compromifliim non eft. Si domi ni.qni inuicem ftipnlati funt,per enratores fnos agere apnd arbitru nc« lint:poteft inhere ipfos etiam adeffe. Sed amp;nbsp;fi hsredis in compromit fo mentio fit:poteft inhere etiamhsredé corn adeffe. Arbitri officio continetur Aquemadmodum detnr nacua poffcffio. An amp;: fatis ré ra tamdominnm habiturnmC’Sextns Pedins puut,quod nullam id ra« ' tionem habeat.nam amp;nbsp;fi ratum nó habeat dominus: cómittetur ftipu« labo. Arbiter nihil extra compromiffnm facere poteft. Et ideo necef farium eft.adqci de die eompromiffi proferenda: esterum impune iu« benti non parebitur.

ARbiter itafumptus cxcompromiffo, ut Adlernreferre poffit: hoc quidem facere poteft,proferre autem contradicentibus liti« gatcribus non poteft.

SI duo rei fint ant credendi ant debendi A unus compromiferitusef; netitus fit petere,aut ne ab eo petatur .• uidendum eft,an fi alius pe« tat, nel ab alio petatur,paenacómittatnr. Idem in duobus aigentarqs, quorum nomina firnnl erunt. amp;nbsp;fortaffe poterimus ita fideiufforibns côiungere,fifocr)fint:aliâsnecâtcpetitur,*licetego peta.-necmeono al’s * nee mine petitur.licet ate petatur. Semel cómiffa poena.folui compro= ego pe « miffum redins puto dici:nec amplins poffe committi.nifi id'adum fit, to. Wiufinguhs cauffas tones committatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

XXXV. CAIVS lib.V.ttdediäum prouindalc. SI pupillus fine tutoris authoritate compromiferit,nó eft arbiter co gendus pronunciare : quia amp;nbsp;fi contra eu pronunciatur,poena non bb tenetur

tcnctiir.prxrcr cjjfifidciufforcmdcdir, àquopŒiu peri poffet ; ideas' lulianusfcntit.

SI feriatis diebus cogenre praetore arbiter dicat'fentenriam,amp; pcM' till ex compromilTopoena. exceptionem locum non habere con* ftataiifi aligna lege eadem feriatajn qua fententia dlâa eft, fucrirexe« pta. XXXVIl. CELSOS UbAl.di^fkrum.

QVamuis arbiter alterum ab altero petere uetuit: fi ramen h«^ netitjpoenam committetnon enim differendaruni litiumcauf» fa/ed tollendarum ad arbirros itur.

XXXVIII. MODESTINVS Ub^ï. di^emiarunf.^ Cl Vm poena ex compromiffo petitur js qui compromifit,damna» gt;nbsp;dus eftaiec intereft, an adueefarij eius interfuerit, arbirri feuten» tiæftari,necne. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

NOii cx omnibus cauffis.ex quibus arbitri fententiæ paritum nö® eft,poenaex eópromiffo commirrirnr.-fedex his duntaxat,qnS ad folutionem pecmiix,aut operam præbendam pertinent. Siquidem amp;nbsp;contumaciam lirigatoris arbiter punire poterit, pecuniarn cum ad' uerfariodare iubendo. Quo in numero haberi non oportet,fi tcIbW nomina ex fententia arbitri exhibita non fint.Cum arbiter diem conv promiffi proferri iuffit.cum hoc ei permilTum fitanora alterius ad pt^ nam committendam prodeft.

A Rbiter calendis lannanjs adeffe iuftir, amp;nbsp;ante eum diem decelfif' J7^alter ex litigatoribus non adfuit. proculdubio poena minime có^ nufla eft. Nam amp;nbsp;Caffium audiffc fc dicentem Arifto ait: in co at* bitro,qui ipfe non ueniftet.non effe commiffam. Quem ad modu Sd «ins ait.fi per ftipulatorem ftet,quo minus accipiat,non cómitti pod^^ XLI. CALLISTRATVS lib.l.cdiBitwniarij.

CVm lege lulia cautum fit,ne minor uiginti annis iudicare cogü» tur: nemini licere minorem uiginti annis compromiffarium lu^ dicem eligerejdeocp poenam ex fententia eius nullo modo commits Maiori tamé uiginti annis,fi minor njgmtiquinqtfit;ex hac cauffa fuc €urrendum,fi temere auditorium rcccperit,mu)ti dixerunt.

A Rbiter intra certum diem feruos reftitui iufTit; quibus non reih' tutis,poenæ cauffa fifco fecundum formam coinpromiffi coude innauit. ob earn fententia fifco nihil adquiritur.fednihilo.miniis Ihp“' latwnis poena cónuccitui;quodaxbitriü ftatiito non fit obtemperaw-

titioiic à Lucio Titio deducts nó funt,nec arbiter de his quidqu.mi pro nunciauit.quæfitiim eft,an fpecies omiffæ peri polTunt. Refpondit pc* tipoffejiecpœnamcx compromiflbcommitti.quodfi maligne hoc feceritpetere quidem poteft^fed pœnæ fubiugabimr.

INter*StatilIianiim amp;nbsp;Seium controuerfia definibus orta eft:amp; arbi aIiâs*Câ ter eleäns ell/ir arbitratu eins res terminetur. ipfe fentenriam dixit ftclUaniï prsfennbus partibus,amp; termines pofuit. Quaefitumeft,anfiexpar« te Statilliani arbitrio paritum non effet, peena ex compromiffo com« miffaeffetC'Refpondi.fi in eo,quod ntroeg præfente arbitratus eft,arbi3 tro paritum non effet.-poenam commiflam.

N compromiffîs arbitriü perfonæ infertum,perfonamnontranf« greditur. XLVI. P AVLVS lib.XII.ddSabmuin.

DE his rebus, amp;controuerfr)s ,amp; rationibus iudicare arbiter po» teff.-qus ab initio fucrût inter eos, qui cópromiferunt, non quae poftea fuperuenerunt.

SI compromiffum ita faftum fit, nt prxfente utro«^, aut hsredihus eorum arbiter fententiam dicat.-ôc alter ex litigatoribus decefferit, hærede pupillo relifto; non aliter uidctur fententia difla effe,nifi tuto» ris authoritas interpofitafuerit. Item fi alter ex compromittentibus fureretoeperit, AXLVIII. MODEST IN vs UbAllLregularUM,

SEdamp;:interpcl]atur,quo minus fententiam dicat: quia nihil coram furiofo fieri inteUigitur. Quod fi furiofus curatorem habeat,uel ha bueritadhuclitigio pendente .-poteft quidem præfente curatore fententia dici. Arbiter adeffe hrigatores uel per nuncium, uel epiftola inhere poteft.Si ab altera dûtaxat parte hæredis mentio compræhenfa fuerit,compromiffum foluetur morte cuiufuis ex litigatoribus; fient folueretur altcro mortuo,fi neutrius hæredisperfona compræhendea

A Rbiter ex compromiffo fumptus, di ante cum diem, qui com« ptomiffo conftitutus erat, fententiam dicerenon poffet;diem compromiffi proferri iufferat. alter ex litigatoribus dido audiens non bb ij fuerat

fucr.it. confulebatur, pofsétne ab eo poena ex compromiiïb pctiJ'rJ* fpondi,non pofle. ideo quod non eflet arbitroin compromiffo pet miffumjit id iuberet.

I quisab arbitro iuffuseftex compromiffo foluere pecimiam.^' moramfecit: poenam ex compromiffo debet. fedpoftea foluedo, pœnaliberatur.

ITprætOr.NA VTAE,CAVP0NES,STABVLARn, QVOD CVIVSCtyE SALVVM*FORE RECEPE RINT.NISI RESTITVANT,IN EOS IVDIClVM D A B O. Maxima utilitas eft huius ediâi.quia neceffeeft plerunqj eorum fidem fcqui,amp;res euftodiæ eonini corn mitrere. Necquifquam putet^grauiterhocaducrfuseos conftitutuni-nam eft in ipforum arbirrio, ne quæquâ recipiat. Et nifi hoc effet ftani« turn: materia daretur,cum furibus aduerfus eos,quibus recipiutcocuft di .•cum ne nunc quidem abftineant huiufmodi fraudibus. nbsp;nbsp;Qui fint

igituc,qui teneantuc^uidendum eft. amp;nbsp;ait praetor, N AVTAE.; Nautani acciperedebemus eum,quinauem exercet. quamuis nautae appeUan* tut omnes,quinauisnauigandæ cauffainnaui funt;fedde excrcitoie folummodopraetorfentit. necenim debet(inquit Pomponiiis) pet iemigé,aut mefonautâ obligari.-fed per fe,ucl nauis magiftru: qiiaii$ fl ipfe alicui é nantis committi iuffît, fine dubio debeat obligari. Et funt quidam in nauibus,qui euftodiæ gratia nanibus praeponuntuput vau^juÀowîç. Si quis igitur exhis receperit, puto in exercitorem dandam aftioné.quia is,qui cos huinsmodi officio praeponit, committi eis per« inittir.quan^ ipfe uel nauicu]arius,uel magifter id faciat, quod Grad -yii^ifxamp;i\op appellant.fed amp;nbsp;fi hoc non exftet,tamen de recepto nauicu latins tenebitur. De exercitoribus ratium,item 1 yntrarijs nihil cane« tnr.-fed idem conftitiii oportere,Labeo fcribit,amp;hoc inre utitur. Can pones antem amp;nbsp;ftabularios,aeque eos accipimns,qui cauponam nel fta ^ twe* buliimexercentjuftitoresue eoruni.Cæterumfiquisopera*media«

ftini funginu, non continetur: utputa atriarq, amp;nbsp;focarq, amp;nbsp;his fimiles.

Ait praetor,QvoD cvivsQVE salvvm*fore RECEPE alias*foE RïNT:hoceft,quamcun^ré,fiuemercéreceperint.Inde apudlulianü te cepe» relamm eft,adeas quo^res hoc edidum perrinere,quæ mercibus acce rint. derentaicluti ueftimenta,quibus in nanibus uterentui, amp;nbsp;caetera, quae ad quotidianum ufum habemus. Item Pomponius libro tricefimo quinto fcribir:parui referre,res noftras,an aliénas intulerimus: fi tarne noftra interfitjaluas effe.Etenim nobis magis,quam quorum font, de bent folui. amp;nbsp;ideo fi pignori merces accepero.mihi magis, quam debi» tori nautatenebiturji amecas fufeeperit. Recipitautem faluumfore, utrum fi in nauem res miffae ei adfignatx funt;an ?t fi nó funt adfigna* tx,hoc tarnen ipfo,quod in nauem miffae funt,receptje uidétutï’Et pu» to omnium cum recipere cuftodiam,quae in nauim illatæ funt;2c fadu non folum nautarum praeftare debere ,fed amp;nbsp;uedorum.

ETitadefado uedorumetia Pomponius libro tricéfimoquînto fcribit. nbsp;nbsp;Idem ait,ctiam fi nondum fint res in näue m receptae,

fed inlittore perierint,quas femel recepit: periculü ad eü pertinere. Ait ein prsetor,NiSi RESTiTVANT, iN EOS ivdicivm dabo.

Ex hoe edido in faduadio ,pficifcitur.fedan fitneceffaria,uidendiK quia agi ciuili adione ex hac cauffa poterit. Siquidem enim merces in» tcruencrit,ex locato amp;nbsp;condudo.óc fitota nauis locatafit.-qui códuxit, ex condudo etiam de rebus,quæ défont,agere poteft. Si uero res perfe' rendas-nanta conduxit,ex locato cóuenietut. Sed fi gratis res fufeeptæ funt,ait Pomponius,depofiti agi potuiffe.Miratur igitur,cur honora» ria adio fit induda,cû fint ciuiles. Nifi fórte ( inquit )ideo,ut innotefce let, prsetoré curam agere reprimendæ improbitatis hoc genus homi» num:qttia in locato Sc condudo culpa,in depofito dolus dütaxat prae* ft atur: at hoc edido omnimodo qui recepit tenetur,etiam fi fine culpa eins res pcricrunt,uel damnü datum eft:nifi fi quid dano fatali contige tit.lnde Labeo fcribit,fi quid naufragio, aut per uim piratarum perqt, aut damnum datum eftaion effe iniquum exceptionem ei dan. Idem erit dicédum, amp;nbsp;fi in ftabulo aut in caupona uis maior cótigerit. Ecu dem modo tenentur 2c eaupones amp;nbsp;ftabularipfi quod exereentes nego= dum foum recipiunt. Caeterum fi extra negocium receperint : non tenebuntur. Si fihusfamilias aut feruus receperit, amp;nbsp;uoluntas pa» ' tbs dominióe interuenerit: infolidum erit conueniendus. Item fi feruus exercitotis fobripuit, uel damnum dedit: noxalis adio ceffabit, bb itj quia

quia ob rcccptiitn dominus fuo nomine conuenimr. Si nero fine iio'ü täte cxcrceant.de peculio dabitur. Hæc autem aftio rei perfecution^ eonrinetjitPöponiusair.amp;ideoinhatredemamp;perpetuodatur. No uiffime uidédum,an einfdem rei nomineAde retcpro honoraria .idi? one,6: furti agendii fit.Et Pomponius dubitatJed magis cft, ut nel ofß cio iudicis,uel doli exceptione alterutra contentus efle debeat.

SEd amp;nbsp;ipfi nautae furti adio competit,Guius fit periculo: nifi ipfc fnb ripui t,amp; poftea ab eo fuhr ipiatur .-aut alio fubripientejpfe nauta fo! uendo non fit. Si nauta nautæ,ftabularius ftabulanj, caupo caiipo» aliSs *hb ’“s res recepei ir.-æquc renebif. * Viuianus dixit,cria ad eas res hoc edi* lianus Öu™ pertinere.qux poft impofitas merces in nauem collocatasq; infc rennu'A fi earum uedura non debeturCut ueftimentorü,penoris quoti diani) quia hœc ipfa cxterani m rerum location! accedunt.

NAutaA caupo,amp; ftabularius mercedem accipiunt,nó pro ciifto* dia.-fednauta uttraijciatueftores, caupo utuiatores manere in caupona patiatur,ftabularius ut permittat iumenta apud eum ftabula ri.'Se ramen cuftodiæ nomine tenentur.Nam amp;nbsp;fullo amp;nbsp;farcinator non pro cuftodia/ed pro arte mercedem accipiunt.amp;tarnen cuftodi« nw mine ex locato tenciitur. nbsp;nbsp;Quæcunlt;5 de furto diximus.eadem amp;nbsp;de

damno debent intelligi. nó emm dubitari oportet,quin is,qui faliium fore recipit.- non folum à furto,fed eriam à damno recipete uidcatur-VI. P A V L V S lib. XI11.«J edidum.

LIcet gratis nauigaueris,uel in cauponam gratis diuerteris: non M men adiones ribi in fadum denegabuntur, fi damnu iniuria paf* fus es.Si femo meo in naiii uel in caupona utaris, amp;nbsp;damnu mihi der. uel furtum faciat.quanqua furti adio, amp;nbsp;damni iniuriae mecum fit no* xalis.-hæc taméadio,quæinfadum eft,etiam feruimei nomineadutf fus te competit.Idem dicetur,amp;fi cómunis feruus fit:tu tarnen,qnod mihi præftiteris eins nomine,uel communi diuidundo, uel pro focio adioneraut fi pattern eins,uel totum conduxifti, ctiam ex condiifto M bebis me obligarum. Sed fi damnum in eo datum fit ab alio, qui in e» dem naui uel caupona eft;cum id fadü praetor æftimarc foleat, nó pu* tat Pomponius eiufdem nomine hanc adionem iitilem futuram. In fadum adione caupo renetur pro his,qui habitandi caufTa in caupona funt.hoc autemnó pertinet ad eum,qui hofpitio repentino recipitur. ueluti uiator. Poffumus autem furti uel damni iniuria: adione uti,cti# cum nantis,ut certi hominis fadum arguamus.fed una cötenti effe de bcnms.Etfimmcxercitore egerimus »præftarçei debemus adiones ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»oftras

TIT. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199

noftraS.-qiianftüS ex conduflp aftio aduerfus cos competat cxercitori. Scd fi .ibfoliitus fit cxercitor hac adionc,deinde agatur cum nantarexs ceprio.dabitur,nc fæpius dceiufdé hominis admiffoquaeratur. Et com tra,6 de admilïb unius hominis aftum fit, deinde in faftfi adiónc aga» mr.exceptio dabitur.

DEbct cxercitor omnium nautarum fuonim ( fiue libcri fint,(tue ferui)fadumprxftare:necimmeriro faftum eorumprxftat,cü; ipfeeosfuo pèriculo adhibuerit. fednonaliaspracftat, quimfiin ipfa nauedamnum datum fit.Caeterum fi extra nauem, licet à nautistnon præftabit.Itemfiprædixcrit,utunufquiflt;$ ueâorum res fixas fetuct, neep damnum fe praeftaturumiSe confenferunt uedores prædidioni: non conuenietur. Hæc aflio in faftum in duplum eft. Sed fiquidem nautæ inter fe damnum dederint,hoc ad exercitorem nó pertinet. Scd fi quis fit nauta amp;nbsp;mercator, debebit illi dan.Et quid fi quis fit ex ijs, tjs nulgo (U.4irovaïrralt;;, Græci wom-w/tó)«? dicütc’amp; huic tcnetur,0£ huius fa» óum præftat,cum fit amp;nbsp;nauta. Si fer uns nautæ damnum dederit: li« cet fer uns nautæ non fit .æquiffimum crit,iti exercitorem aftionem utileindarc. Hac autem aftione fuo nomine cxercitor tcnctiu: cul-pæfcilicetfuæ imputaturus,qui tales adhibuerit.-ôcideo,amp;fi deceffe« tint, non reuelabitur.Seruorû aûtfuorum nomine noxali dûtaxatte netur.namcü alienos adhibet,explorare eu oportet, cuius fidei, cuius innocétiæ fint.in fuis uenia dignus eft,fi quales quales ad mftrucndani nauem adhibuerit. Si plutcs nauem exerceant,unufquiflt;ÿprà parte, qua nauem exercer,conuenitur. nbsp;Hæc indicia, quamuis honoraria

fint,tarnen perpétua funuin hæredem autem non dabuntur. Proinde cum feruus naué exercuit, amp;nbsp;mortuus eft;de peculio non dabitur aftio in dominumatee intra annum. Sed cum uoluntate domini nel patris feruus nel filius exercer nauem, uel cauponam,uel ftabulum: puto cti amhanc aftionem infolidum eos pati debere.-quafi omnia,quæab illis contingunt,infolidum rcceperint.

ISE fubijciant aliqiii inrifdiftioni, amp;nbsp;confenriant: inter confentientes cuiufuis iudicis, qui tribunal! prxcftrUel aliamiurifdiiSionem habet, eft iurifdiftio.

Cquot;^ Onfeiififfe autem uidentiir ,qui fciunt fe non effe fubieflos inrif“ ^ diftioni eius,amp; in eum confentiunt.Cacterum fi putent eius iutif‘ diftionem effc. non erit eins iiirifdidio. error enimlitigatomm ( nt in« lianus qnoq? libro primo digeftorum fenbit ) non habet confenfunt* nt fi putauerint alium effe prætorem prae alio, «que error non dederit iurifdiäionem.-ae fi,cum reftitiffet quitus ex Iitigatoribns,uiribus ptS* feâiiræ compulfus eft,nuna iurifdiftio eft. Conuenire ante, utruW inter pnuaros fufficiatran ucro etiam ipfius pistons cofenfus neceffa* rinse'lex Iulia iudiciorum ait, oyo wiNVS inter privatoS C 0 N V E N l A T.fnfficit ergo prinatorum confenfus.Proinde fi prina* ti confentiant,prstor autem ignoret confentire, amp;nbsp;putet fnam imifdi ftionem:anlegi fatisfaftnm fit,uidedum eft.amp;puto poffedefendi, eins’ inrifdidioné effe. Si amp;nbsp;index ad repus datus,amp; omnes lirigatores con fentiant ( nifi principali iuffione fpecialiter prorogatio fuerit inhibita) polTunt tempora, intra quæ iuffus eft litem dirimere,prorogari. 1^ gatis in eo,qnod ante legationem contraxeruntutem his, qui teftimo ni] cauffa euocati funt.uelarceffitiiudicandicanffa, uel inprouiiilt;gt; am deftinati.renocandi domum fuam ins datur.Ei qno9,qui prouoca uinnonimponitur neceff]tas,inter tempora prouocationis exercent dæ,Romac uel alio loco,ubi pronocatio exercetur,alqs pulfantibns re* fpondere.Nam Celfnshnic etiâ domum reuocationem dandam ait: quoniam ob aliam cauffam uenerit.amp; hsc fententia nera amp;nbsp;rationabi« lis eft. Nam amp;nbsp;dinus Pius Plotio Celfiano refcripfit,eum,qui tutelæ cauffa Româ erat ad fe euocatus;alterius nitelae,cuius cauffa non erat alias* Pa wocatns,nondebere compelliiudiciumfufcipere. Idem Claudio*Fla uiano. uiano referipfit: minoréuigintiqn^annis, qui defiderarat in intégra reftitui aduerfus Afinianû,qui alterius negocrj cauffa uenerat, non efte Romæ audiendum. Omnes autem ifti domum reuocant, fi non ibi

contraxerint,ubiconiicnîuntur;cætcrumfi ibi contraxerinhreuocän« di ins non habent.Excçpris legatis,qui liccc ibi contraxerint Cdummo do ante legationem contraxerint ) non compellimmr fe Romac defen dere,^ diu legationis caufla ibi demorantur:quod amp;nbsp;Iulianus feripfit, amp;nbsp;diuus Pins referipfit. Plané fi perfeâa legatione fiibfîftant,conue« niendos eos diuus Pius referipfit. Item fi extra prouinciam fuam coii« traxerintjicet non in Italiarquæftionis cft,an Romæ côueniri poflint^ amp;nbsp;Marcellus ait,in eo folo.priuilcgio eos uti domum reuocandi, quod in ciuitate fua,ucl certe intra prouinciam contraxerint: quod eft ueru. Sed fi agant,compclluntur fe aduerfus omnes defenderc. Non tarnen, • nbsp;nbsp;t

‘ fl iniuriam fuam perfequantur, ucl furtum, uel damnum, quod nnne paffifunt.alioquinCutIulianuseleganter ait) aut impune contume-Irjs amp;nbsp;dânis adficientur.aut etit in poteftate auuf^.pulfando eos,fubij« cere ipfos iurifdiftioni,dum fe uindicant. Sed fi dubitetur, utrum in ea quis cauflafit,ut domum reuocarcpoflit,necne : ipfe prætor débet cauffa cognita ftatuerc. Quod fi conftiterit in exeum caufla effe, ut do rnum tehocet.debebit cauere in iudicio fiftidlatuéte pra:torc,in quem diern promittatSed utrum nuda cautione,an fatifdatô,Marcellus du« bitat. mihi uidetur fola j)miflione,quod amp;nbsp;Mêla feribit. alioquin com« peUenu indicium accipere, quàm inuenire cos polfit, qui fatis pro eo dent. In omnibus autem cauffis, in quibus protclatur admonitio, hoc Procedere fine tcmporali damno creditorû ôportet. His datur mul« tæ dicendæ ins.quibus publicum iudicium eft,amp; non alijs: nifi hoc fpc-cialiter eis permiflum cit.

N On uidetur fruflrandx aâionis caufla latitarc, qui prüfens fufei« pere iudicium non compellitur.

Lis nulla nobis efle potefl: cum eo,quem in poteftate habemus,ni« fi ex caftrcnfi pcculio.

SI quis ex aliéna iurifdiftione ad prxtoremuocctur, debet uenite, utamp;PóponiusócVindiusfcripferiuit.prxtoris enimeft exiftima« te,anfua fit iurifdidió: uocati autem eft non contemnerc authorita« tem prxtoris. nam amp;nbsp;legati cxteri'q;,qui reuocandi domum ius habet: in ea fuut caufla,ut in ius uocati ueniant, priuilegia fua allcgaturi. CVI. IDEMlib.vni.ddeifl»«.

Ljlquispoftea,qudminiusuofatuscft,niilesuclaltcriusfori cfTccoo ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cc peric

pcrit;in ca caiiffa ins rcuocandi for urn non habebit, qnafi pramcrttitK Vin. CAIVS hb.m. adediihmprotündäle. ‘ quis in legatione conftin:ent,qnod ante legationem debuinnou j^cogitur ibi judicium pati,ubi conftimit.

| nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. VLPI AN VS hkix. adedióktn.

DEftitifle is uidetur, non qui diftdit, fed qui liti rcnunciauit in to* rum.defifterc enim eft de negocio * abftinere,quod calumnian* fteic. nbsp;nbsp;di animo inftituerat. Plane fi quis cognita rei ueritate fuum négocié deferuit,nolens in lite improba perfeuer are.quam calumniæ caufla n6 inftifueranisdeftitiffenonuidetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

SI à me fuerit adroganis,qui mecum erar litem conteftatus,iiel cuiM quo cgo.folui indicium,Martellus libro tertio digeftorum feribit, quoniam nec ab initio inter nos potuit confiftere.

CVm praetor unum ex phinbus iuditarcuer.at,taeteris id commit' tere uidetur. nbsp;nbsp;ludicem aût dare poffunt,quibus legejid confti

turione.uel fenatufconfulto cóceditur.Lege,ficut proconful. isquo^. cui mandata eft iurifdiâiodudkem dare poteft; ut funt legati procon* fulum. item hi, quibus id cóceffum eft propter uim imperij ; ficuti prît fedus urbi,cærcncpRomæ magiftratus. Non autem omnes indices dari poffunt ab his,qui iudicis dandi ius habent. Qiiidam enim lege im ars*ut in pediuntur,* nc indices fint*quidam moribus: quidam natura. Natura: dices, nbsp;nbsp;ut furdus,mutus,amp;: perpétue» funofus, amp;nbsp;impubes.-quia iudicro carent.

Lcge,qui fenatu motus eft. Moribus.foeminae amp;nbsp;feruimon quia non ha beantiudicium,fedquiareceptum eft, utennlibusofFicfjs nonfungan mr. Qui poffunt effe iudiccs.nihil intereft, in poteftate, anfuiiuris fint. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X111. CAIVS lib.adediclum publicum.

IN tribus indicés,familiae etcifcundae,comniuni dniidundo, amp;nbsp;fini* um regundorum quaeritur, quis ador intelligatur, quia par cauffa omnium uideturf fedmagisplacuiteum uideri adorera, quiadiudi« cium pronocaffet.

Ed cum ambo ad judicium pronocant, forte res difcerni folet. XV. IDEM hb.XXl.adcdiâutn.

SI flliusfamilias index litem fuam facia tun tantam quantitatemte« netur,quae tunc in peeuliö fuit,cum fententiam dicebat. nbsp;nbsp;Index ,

TIT. I. fentenriam dixerit. Dolo malo autem uidetur hoc facerc; fi cuidens ar giurur eins gratiajiel inimicitia,uel etiam fordes.-ut ueram aeftimatio ncm litis præftare cogatur.

T Vlianus etiam in haeredem iiidicis,qui litem fuam fecit,putat aflio« X’^cm competere;qux fententia uera non eft,amp; à mnltis notata eft.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X V11. ID E M lib.^XL ad ediilum.

T Vlianus ait,fialter ex htigatoribus iudicem folum hæredem, uel ex JLparte fecerit.-alius index neceflario fumendus eft, quia iniquum eft, tiquera fuac rei iudicem fieri.

SI longius fpacium intercelTurum erit,quo minus index datns opc« ram polTit dare.*mutaii eum inbetpixtor. hoe fi forte aliqua occupatio iudicem non patiatur operam iudicio dareancidente infirmita» rc,iielneceflaria^feâione,nelreifnæfamiliarispcriculo. Si filinsfa» , ^ milias ex aliqua*eanfta, ex qua patri aftio competit, nelit experiri.-ita deruum permittitur agereji non fit, qiü patris nomine agat. Nam amp;nbsp;noxa. Iulianoplacet,fifilinsfamiliaslegationcuel ftndiornm gratia abicrit, amp;uelfiu:tum,ueldamnnm,uelininriampairusfit; pofte enmntili iudicio agere,ncdum pater cxfpeftatur,impunita fintmaleficia.-quia pater uentutus non eft,nel dnm ueniatJe fubtrahit is,qni noxam com mifit. Vndeego femper probaui,utfircsmoncat, nee ex maleficio ueniat, fed ex contraAu debcatnr.-filins poffit agereutili iudicio, forte depofitnm repetens,nel mandati agens,uel pecnniam,quam credidit, petés: fi forte pater in puincia fit, ipfe autem forte Romæ nel ftudioru caiifla.ncl alia infta ex caufta degat. ne fi ei non dederimus aftionem: futurum fit, ut impune fraudem patiatur, amp;nbsp;egeftate Romæ laborer, uiaticulo fuo non reccpto,quod ad fumptum pater ei deftinauit. Et fin ge fenatoré efle filiumfamilias, qui pattern habet in ptouincia, nonne augetur utilitas per dignitatem:’

HAcres abfens ibi defendendus cft,ubi defiinftus debuitA cóueni endus,fiibiinueniatiu,nullo'cp fno pprio piiuilcgio exenfatur. Si quis tutelam,nel curam,uel négocia, uel argentariam, uel quid aliud,unde obligatio oritur,certo loco adminiftrauit: amp;nbsp;fi ibi do« luicilium nonhabnit.ibifedebebit defendere. ^ fi fe non defender it, neque ibi domicilium habeat, bona poifideri patietur. Proinde fie fl merces nendidit certo loco* uel difpofuit,uel comparauit; uidetur aliis*de« ( nifi alio loco,fefe ut defenderet,conuenit) ibidem fe defendere. pofuit. Ijunquid dicemus cum,qui à mercatore quid comparauit.fcilicet ad» cc q uena

ucna;uel ci ucndidif,quc feit inde confeftim profednrü : nön oportetC ibi bona poffiderc,fed domiciliu eins fequic' At fi quis ab eocóparaiut, qm tabemâuelofFicinâ certolococonduflashabuit;inca canflaelTe» ut illic conueniatutC' quod magis habet rationem.*Nam ubi fic ueniG ut confeftim difcedat.amp;quafi à uiatore,uel co,qui wa^i7TAt;,emit : dn» riftimum eft,quotquot lods quis nauigat,uel iter facies dclatus eft, tot locis fe defendcre. Atfi quo conftitit,non dico iuredomicilij/ed taber* nulam,pergulam,horreum,armariumfeu officinam conduces,ibiep diftraxit,uel egit:defendere fe co loco debebit. Apud Labeoné quX ritur. quid ß homo prouincialis feruö inftitorem uedendarum merciü gratia Komae habeatf amp;nbsp;ait.quod cum co feruo contraftum eft,ira ha* bendu effe, atc$fi cum domino contraflumfit.quarc ibi fe debebit de fenderc. Illud fciendum eft;cum,qui ita fuit obligatus, ut in Italia folueretur.’fi inprouinciahabuitdomicilium,utrubiç pofte conueni* n,amp;hicamp;ibi.StitaIuliano,amp;multis alqs uidetur.

§Ide bitori mco uclim aftionem edere ; probandum erit, fi fatcamt' fe debere,paratum'cp fe dicat folucre.audiendum cum, dandum'^ m cum competenti cautela adfoluendam pecuniam.neqg enim da* num magnum eft in moramodici temporis. Modicum autem tépus hic intclligendum eft,quod poft condemnationem reis indultiim eft xxii. PAVLVSl(Kni.ddPld«ft«in.

QVi non cogitur in aliquo loco indicium pati.fi ipfeagat,ibi cogi tur excipere aöiones,amp; ad eundem iudicem mitti.

NOn poteftuideri in indicium uenifte,id quod poft indicium äC* ceptum accidie ideoi$ alia interpellarione opus eft. XXIin. IDEM likXVm.ddP/rtKflum

NOn alias in eos,quos princeps cuOcauit, Rornac competit aftio, quam fi hoc tempore contraxerint. Legati ex deliftis in lega* tione commifiis coguntur indicium Roms pari, fine ipfi admiferint, fine ferui eornm. Sed fi poftuletur in rem adio aduerfus legatum: nun quid danda fit,quoniam ex prsfenti poftefTione hsc adio eftt' Caffius refpondit,fic feruandum; ut fi fubdücatur ei minifteriu, non fit conce* dcndaadio:fiueroexmultisfernisdeunoagatur,non fit inhibenda. lulianus fine diftindione denegandam adionem ait,mecico.ideo enim nou

SI legationis tempore quis ferinim,uel aliam rem emcrit,aut ex alia eauffa poffidere coeperitmon iniquecogitur eius nomine indicium accipcre, aliter enim poteftasdabitutlegatis fubhac fpecie,res aliénas domiim auferendi.

xxvr._ PAVLvslifc.xvin.rfdPk«ftt»». DE eo autem,qui adrjt hæreditatcm.CaiTins fcribit: quamuis Ro« mæ adierit haereditatem, non competere in cum aftionem, ne impediatur legatioröc hoc eft ucrum.Sednec legataris datur aâio:li« ccr,nififatifdctur,mittantur inpolTeflfionem return haereditariarum. quod amp;nbsp;in haereditarijs creditoribus dicendum eft.

QVid enim prohiber, Icgatum publico munerc fungi, amp;nbsp;aöorcm cuftodiae caufla in poffeffionem return hatreditariarum effeSf XXVin. PAVLVSlib.XVilLrftlPldttftttM.

SEd amp;nbsp;fl reftituatur ci haereditas ex Trcbelliano,aÖio m eu non dabi« tur.fiuc fponte,fiuccoaftus hxreseani adierit. commodhis enim cft,rcddi quidem ei haereditatem ;perinde aut habendu,ac fi ipfc adiffet bæreditatem. Contra fi legatus temporc legationis adierit, amp;nbsp;reftituc« tit-daturinfidcicommiflarium adio, nee Trebclliani exceptio obftat ex perfona legati; quia perfonalc beneficium eft. Ex quibus autcra caulfis non cogitur legatus indicium acciperc.nec iurare cogendns eft, fe date non oponere.-quia hoc iufiurandum in locum litis conteftatae fuccedit. Aedium nomine legatus damni infefti promittere débet, aut uicinu admittere in poffeflionem. Scd amp;nbsp;fi dies adionis exitura etitreauffa cognita,aduerfiis enm iudiciu prxtor date debet.-ut lis con« tcftctiu,amp;: ita in prouinciam transferatur. Si paterfamilias mortuus effee, reliflo uno filio, Ôe uxore pregnante: non refte filins à debitori« bus partem dimidiam crediti petere poteft,quamuis poftea unus na« ' tus fit.-quia poterantplnresnafci,cumper rernmnaturam'cettumfuc ntunumnafei. Sedamp;Sabinusamp;CaiTins dicunt pattern quartampc-h debuifle,qnia incertum effet, an très nafcetctnrrnec rernm naturam intuendam,in qua omnia certa effent,dim futura uti^ fierent: fed no» ftram infeientiam adfpici debere.

Vi appellat prior,agit. , XXX. 'K.AKCE'L'LVSlib.ï.dtgtfloriim. ßi coeptum eft femel iudidiim,ibi amp;nbsp;finem accipere debet, XXXr. CELSVSlib,xx:vil.digiftgt;ru»t.

SI peritor plurcs hxredes rdiquerit,unus'qj eomm nidido egent.'nó erit ne rum, to tam rem,quæ in priori iudicio fuit, dednöä effe. neC emm quifquam alienam aftioncm in indicium,inuito cohxrede, per» ducere poteft.

SI iudex,cui certa tépora prxftituta erant,dcccflerit, amp;nbsp;alius in loco eius datus fuerit.tantundé ex integro temporis in pfona eius pr» ftimta intelligemus,quamuis magiftratus nominatim hoe in feqnen* Cis datione nó exprefferitata tamcn,ut legitimü tempus nó excédant.

xxxiir. MODESTINVSlib.m.reguldrum. NOn uidetuc in indicé confenfilTe;qui edi fibi genus aftionis apud eum iudicem defiderat.

SI is,qnî Romæ indicium acccperat,deceflît.hæres eius,quamuis do micilinm trans mare habeat,Romæ tarnen defendi debet;quia fuc cedit in eius Iocnm,a quo hares rcliftns eft.

NOn quemadmodum fideiuflbris obligatio in pendenti poteft et fe,uel in futurnm concipi; ira indicium in pendenti poteft efle, uel de hisrcbus,qua pofteain obligationem aduenturae funt. Nam ne minem puto dubitatur um,quin fideiuffor ante obligatiônem rei acci« pi poffit.indicium nero ante,quam aliquid debcatur,non poffit.

XXX VI. CALLISTRATVS .lib. I. eognittonuif». INterdum ex iuftis cauflis,amp; certis perfonis fnftinenda funt cognid ones:ueluti fi inftrumenta litis apnd cos effe dicantur, qui reipubli* ta canffa abernnt. Ideo dim fratres in hac uerba refcripferunt. huma« num eft propter fortuitos cafus,dilationem accipi;uelnti cum pater ft* tigator filium,uel filiam,uel uxor uirum, uel filius parentem amifitôl in (imilibus canflis cognitionem ad aliquem modum fuftineti. Sc* natorfinegocqsalienisfe obtuleritin prouincia,non debet indicium reenfare negociornm geftornm: fed aftioncm cum excipere oportcre, lulianus rcipondit.cum fua fponte fibi hanc obligationem corraxent.

SIdeuiamp;poffeffionequaratiir.prius cognofeendu de ui.quàmde proprietate rei,dinns Hadrianus tS ko/vv mj^aitoutr/w/j refcripfit.

XXXVlIl. LlCINIVS RVFIN V Silt. IIP. rfg^hrS. QVodlcgatur, fiqnidem per pcrfonalem aftionem exigetur. ibl dari debet,'ubi eftaiifi dolo male hxredis fubduftum fuerit tue enim ibi dari dcbct,ubi petitur. Prætetea quod pondéré,aut numéro, aut menfura conönctur :ib j dari debet* ub, pctituxaufiadieftmn fucrit, (cntum

«ennim modios ex illo hörrco^aut «ini amphoras ex illo dólio. Si au» , tem per ill rem aftionem legatum petetiir.-etîam ibi peti debet, ubi res eftEt fi mobilis fit resradexhibendum agi cum hxrede poterit,ut ex* hibeatrem.fic enim alegatario uindicati poterit.

CVm furiofus index additur: non ideo minus iudicium crit, qnod hodie nó potcftiudicare.fcilicet ut fuse mentis efFedus,quod fens tentiæ dixerit,ratum lir.neq; enim in addendo prxfentia ucl feientia iu dicisneceflariaeft. QuilegationiscauffaRomamucnit,exquaIibet caufTa fideiubere poteft:*cum priuilegio fiio,cum fit in Italia contra» ‘’“ ^**^1 ftijnijUtinonpoteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;priuik^a

IN omnibus bonx fidei iudieqs, cum nondum dies præftandæ pecu« niæ uenit.fi aliquis agatadinterponendamcautioné.exiuftacauffa condcmnatiofit.

EVm.quiinfulamCapuæcerto tempore ftipulatus eftreofinito, quocun^ loco agcre poffe,inid quod mtereft, confiât.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLUII. IDEM Ubdl-rcf^onforum.

NOn idcirco iudicis ofFiciü impeditnr,quodquidam ex tutoribus poft lité aduerfus omnes incoharâ, reipublicæ cauffa abeffe cagt; perunt.-cum pratfentium amp;nbsp;eorum, qui non defenduntur, adminiftra* nbsp;nbsp;i

fio difcemi,amp; æftimari poffit. nbsp;nbsp;Cum poftea feruus appacuit,cuius no

mine per procuratorem fuerat adum,abfolui debitorem oportet,qu3e tes quando^ propriam domino litem inferenti non obftabit.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLV. ID E Mlib.IIU.rc^on/oruwj.

ARgentarium,ubi contraflum eft,conuenfri oportet-nee in hoc di lationem,nifi ex iuftacaufla, dari:ut fcilicet ex ^uincia codices adferantur.Idé in aftione tutelæ placuit Nomine pucllæ tutoribus ’’i puincia condemnatis,curatores iudicatum Roms facere cogütur: dbi niutuam pecimiam mater accepit, cui filia hacres exftitit.

*quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tede

rede ab initio iudex additus eft. fed quia iudicandi neceiCtate morbid fonticus remitnt.ergo mutari debet.

OBferuandum eft,ne is index detur,quem altera nominatim p^^ petitid emm iniqui exempli efle,diuus Hadrianus refcripfit- Ni* fi hoc fpccialiter à principe,ad uerecundiam petiti iudicis refpicientc» permittatur.

XLVIII. PAVLOS lib. ILrcl^onforuM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

PArs literarum diui Hadriani. Touç açxpvTasjïv « a^j^oiKrip tv/aur^,/^* ïicrïcvaz æiiibu lii^icipt/j.H'n. J^ïü^Mvrup, /xhti c{)amp;7ÓvT«/J,p.HTtTZi^iùpî'’^' r^OTTOf « KOU^OTO^tS hip. im!d'’ «V y^HKH H C^X”» *^ «UTO/; -n^Oi T0V5 (fiVÎ®*' ‘’■‘*gt;’(9^ 4’^^70^' “«SÖs auTOu; {./lt;ra7wy//u.ou.s vvÂt raj d'iitas.

VEndltor ab emptore denunciatus ,ut cum euidionis nomine ^^’ fcnderct;dicit fc priuilcgiu habere fui iudicis. Quxrit, an po^^^ litem ab co indicé,apud quern res inter petitorem amp;nbsp;emptorem ceept^ eft,ad funmiudicem rcuocarefPaulus refpondit,uenditorcm empto* ris indicé fcqui folcre. Indices d prxfidc dati,folent etiam in tcmpi^® fucceffomm cis dnrare,amp;cogi pronunciarc.casi^fcntcntiasferuaxij’’ eundem fenfum etiam Scæuola refpondic.

SI fideicommiffum ab aliquo pctatur, isep dicat alibi rife maioreA* partem hxreditatis,noii erit ad prxftahonem compellendns.^ iW multis conftitutionibus cauetur, ut ibi pctatur fideicommiffum, übt maior pars hxreditatis eft.nifi probetnr,eo loco uolniffe teftatorem » deicommiffum prxftari,ubi petitur. nbsp;nbsp;Traftatum eft de xre alicno.n

ineaprouincia,ubi fideicommiffiim petitur, plus effet æris alicni.'*^” qnafi maior pars alibi effet,prxfcriptio locum haberet.Sedhicpl3Cuit» nihil facere æris alieni nomen.cum non loci fit xs alienum,fed uniuef' farumfacnltatnm.Aes enimalienum patrimonium totum.minnö* lt;onftitit,non certi loci facultates. Quid tarnen,fi forte certis oneribn® deftinatum fit id parr im onium Purpura alimentis præftandis, quxKo-mæ præftari paterfamilias iufferat,uel ttibutis,uei quibufdam altjs in* ex eufabilibus oncribus ; an poffit prxfcriptio locum habercPamp; purem iuftius dici,locum habere. Sed amp;nbsp;refcriptu eft, ut illic fideicommiffum petatur,ubi domicilium hxres habet. nbsp;nbsp;Quoties autem eoepitquis fi*

QVamuis hxreditas adeumfucrit deuoluta,qui domicilium in prouincia habet.fed amp;nbsp;diui Scuerns amp;nbsp;Antoninus refcripferunt;

• TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£09 fi confenferit fidcicommiflarius alio loco dari .neceffe habere feevm« diim confenfum darc,ubi confenferir.

n l. v L P l A N V S lib. VU-ßdeicommifforum.' 0 Ed amp;nbsp;fi fufeepiradion cm fideicommiffi Aalijs defcnfionibusufus Ohanc omifit.-poftea,qnamuis ante fententiam, reuerti ad hanc de* fcnfionem non poteft. Si libcrtis fuis tefleras fnimentarias cini uo* luerit.quamuis maior pars haereditatis in prouincia fit, ramen Roma: debere fideicómiffum folm, dicendumeft.-cumappareatid teftatore fcnfiffe ex genere comparationis. Sed amp;nbsp;fi proponas, quibufdam da nffimis uiris argenti uelauri pondorelidaA fitfuffkiensad huiufmo di ftdeicommiffa Romaepatrimoniudicct maiorpars tonuspatrimo« wj in prouincia fit,dici oportet Roma: effe praeftandum: née cnim ueri firmle eft teftatore, qui honorem habitum uoluithis, quibus reliquit, tant modica fideicommiffa in prouincia præftari uoluiffe. Si ea res, qnæ pet fideicommilTnm relifta eft,eo loco fit: dicendum eft, non debere præferibi ei,qui petit, quafi maior pars hæreditatis alibi fît.Sed fi »on fideicommiffum co loco petamr,fed de fidei commiffo fatis;ui;dé dum eft,an hæc præferiprio locû habeat. amp;nbsp;non puto habere, qùinimo ^ fl nihil fit co loco. attamen iubendum fatifdare. quid enim uerctur: ciitnfifatisnondcderit,rnittafuradiierfariüs inpoflcifionem fideicó» »tiffi feruandi cauflat'

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIII. HERHOGENIANVÄ lib.Jt.iurifufßiTCjüMfi.

INcertis caufTisadncrfus dominós feruis confiftere permifTnm eft: W eft,fi qui fuppreffas tabulas reftamenti dicant, in quibus hbertaté fibirdiftam adfeucrant.ItemarâiorisannonæpopuliRomani,amp;cen his.acfalfæmonetæ criminis reos dominos detegere feruis permif* fum eft.Præterea fi fideicommiffanam libertatem ab his petat. Sed Se » qui fills numisredémptos fe,amp;nori manumifios contra placiti fi-dem adfenerent. Eiber etia iuffus, fi rationes reddiderit,arbitriim contra dominum de ratiOnibus excutiédis rede peter.Sed amp;fi quis fidem aliduus élegcrit, ut numis eins redimatur. atlt;5his folutis manumit* tauir,ncc ille oblatam pecuniam fufeipere uelle dicat : contradus fidc detegendi feruó poteftas tributaeft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L rn ï. P AV L V S libA.fciitetttiiïum.

minoren!cauffam niaiori edgiiitioni præiudiciu fieri nó opor* X tet maiorenimquaeftiörhinorcmcaufliim ad fe trahit.

T^ Didum.quod abahteceffore datum eft,in numero trium édido* J_^rum connumcrari.debet.Planè licet ab anteceflore numerus fini* tus l'it.folct tarnen fucceffor unumedidum darc.

Licet nemm procuratorcmin iudicio rem dcducerc,ucriffimum eft.tamen fie ft quis,cum procurator no effetjitem conteftatus fit, deinde ratum dominus habuerit:nidetur retro res in iudkiu refte dedu

TAm ex cótraftibus.quam ex deliâis in filiûfamilias cópetit aftio.' fed mortuo filiopoft litis cóteftationem,tcansfertür iudiciiim in paffem,diintaxat de pecuho,amp; quód in rem eins uerfum cft. Certe ft quafi procurator alicuius/iliiisfamilias iudiciü acceperit: mottiio co, in ciun,qucm defenditjudieq translario datur.

IVdicium foluitur,uetantc eo,qui indicate iufferat: nel etiam co,qui maats imperium in cadcmiuriididione habet; ueletiam ft ipfe iu* dex eiufdem impertj eiTe CGeperit,cuius erat,qui indicate inlTit.

SI loots in iubendo iudicare non cft comprachenfus.-uidctiu eo loco indicate mffiiTe, quo folet iudicare fine incommode litigantiuni.

MOrtuo iudicc,qiiod eum iudicare oportnerat.idem eu, qui lub’ ditus cft, fequi oportet.

SOlemus quidem dicere,id uenire in indicium, de quoaânm cft in* ter lirigantcs; fed Celfns ait, periculofc ex perfona rei hoc metiri' qui femper,nc condcmnetur,hoc dicit,non coueniffe. Quid{ergolt; me* lius eft diccre,id uenire in indicium,de quo uel aftum non cft,ut ueiu* ret.fed id non uenire,de quo nominati m aftum eft, ne ueniiet. nbsp;nbsp;U*

INter litigantes non aliter lis expediri poreft,quâm fi alter petitor, ai ter polïciTor fiteffe emm debet,qui onera petitorts fuftiueat, amp;qiù commodo poflefforis fungatur.

REftc dcfendi hoc eft.-iudicium accipere uel per fe,uel per aliu/ei^ cum fatifdanonemec ille nidetur dcfendi, qui quod iudicatû eft, nô foluiC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXIIII. IDEM lib.l.dtf^utttionam.

NOn a indice doli æftimatioex eo ,quod intcreft,fit;fed ex co, quod in litem iuratia.deni^ amp;nbsp;praedom depofiti amp;nbsp;commodati ob cam cauffam competerc aftionem,non dubitatur. nbsp;nbsp;Si quis alio

indkio afturus,iudicatum foluifatis acceperit,deinde alio iudicio agafnontommittctiix ftipulatio, quia de alia re cautmn nidetur.

. T^ Xigcrc dotera raulier debet illic,ubi maritus domkiJium habnit, ■ JL^ion nbi inftruraentura dotale confcriptiira eft. nee enim id ge« nus contradus eft, utamp; cum locum fpeftai i oporteat.in quo inftrume torn dotis fadum eft.qium eum,in cuius doraiciliu amp;nbsp;ipfa raulier per tonditionera mattimonij erat reditura.

SI quisintentione ambigua,uelorationeufusfit:idquodutilius ei eft, accipiaidum eft.

de liber erit,ex quo redemptus eft.quia conftitutio non liberum pronmlciari præcipit,fed reftitui ei libertatem iubet. Proindc compel kudus ent manumittere cum,qui fe fuis numis redemit.Sed fi iahtet: exempla fenatufconfultorum ad fideicommiffam libertatem pertu *ientiiira * induci oportet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alias* in#

LXVIII. I’D'E.KlibA’X.di/^utationum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dici,

tat poft abfentiam aduerfarq edidum phmum,mox alterum, 1_) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXIX. lDEM.Ub.nn.deomnibustributtalibiK.

i ndc hoc nomé fumpfit,quod perimerct difceptationem, hoe eft ultra non paterctur aduerfarium tergiuerfari.

TN pcremptorio autem comminatur is,qui edit.etiam abfente diner Xl^ parte,cogni turum fe amp;nbsp;pronunciaturum.

jVTOnnunqua autem hoc edidum poft tot numero edida.quae prac i, ^ ccfferunt,datur: nonnuquâm poft unum,uel alterum: nonnun« qidniftatim,quod appellatur unumpro omnibus. Hocauté aeftima» te oportet eum,*qui ius dixit,pro condirione cauffae, ucl perfonac, ucl afs * qu| tcmporis.ó{itaordinemcdidorumamp; compendium moderari. indicit.

T poft edidum peremptoriu impetratö,cum dies eins fiiperucnc= JLLtihtunc abfens ci tari débet. *amp; fine refponderit,fiuc nó refpondc* *lt;1’*^ * ctß rit,agetur cauffa,^: pronüciabitur:nó urii$ fecundö praefenté, fed inter ^ff^cf^on dû uel abfens(fi bona cauftam habuit)uincet. Quod fi is,cj edidü per ‘lerih a^~ emptor iüimpe tramt,abfit die cognitióis.'IS nero,aduerfus qué impe* lt;«’‘»Ctc.

f^v, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. V.

tratu eft,adfit:nim circuducendu erit ediftü peremptoriu^e^ de cauffa cognofcetur, nelt;j fecundum præfentem pronuiiciabitiir. Circiiix dildo edifto mdeamus,an amplius reus coimeniri poffitran uero falua quidemlis fit, uerum inftantia tantiiediftiperierit. amp;magis eft, ut)igt; ftanti a tantum perierit, ex integro autem litigari poffit. Scicndntn ex peremptorio abfentem condemnatum, fi appdlet, non elle aud* endum.-fi modo per contumaciam defuerit.fi minus; audietur.

DE qua re cognouerit iudex4)ronüciare qqj cogédus erit. Index, qui uflt;5 ad eer tâ fummâ i udicare iuffus eft;etiam de maiori re iu dicare poteft,fi inter litigatores conueniat. Cum abfentem defende» re uellem, indicium mortno eo iam accept A condemn a tus folui.qu2 fitum eft,an hæresliberaretur fitem quæaâio aduerfuseum compete retfRefpondi. iudidum,quodiam mortno debitors per defenforetn eins accipitur,nullum eiTe; amp;nbsp;ideo hacredem nonUberari. Defenforein autem,fiex canffaiudicati folnerit,rcpetere quidem non poffe.nsgo* ciorum tarnen geftommeiaftionem competereaduerfus hæredem, quia exceptione doli mali tueri fe poffit,fi ab adore conneniatur.

SI praetor inflerit enm,d quodebitum petebatnr,adeffé.-at ordinc edi ftonimperado pronunciaaerir,abfentem debere.nti(5 index, qui de iudicatocognofcit,non debet de praetoris fcntenriacognofcere. ali- ' oquinluforiaeruthuinfmodi edida amp;nbsp;décréta practorum.M A R C E L» LVS NOT A T.fi perdolumfeiens falfóaliquidallegarit,amp;*hoc feen» *aUis.hoe tuminfenteutiapraetorem.,liqnidôfueriradprobatum: exiftimo de«: modo feai' bere indicem querelam rei admittere. PAVLVS NOTAT.fi ant mor ««proeft)- boimpeditus,antreipttblicae cauiraauocatns,adeffenonpotuit reus: risfententi putoud adionem indicati eocafu ineum denegandam, nel exfeqni lt;M. aUds, praetorem ita indicatum nondebere.

amferntum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXVI. ALPEÏ^iVShK'Vl.diffftorum.

mfententi- T^^Roponebaturexhisindicibus/jui ineandemrem datieffent,non ^w. zy-c. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nullos cauffa audita exenfaros effe, iriep corum locum al ios effe

fumptos:amp;quærebarur, fingulornm indienm mutatio eandem rem, an aliud indicium fecifictfRefpondénon modo fi unus aut alter,fed Si fi omnes indices mntatieffent.-tamen Strem eandem, Se indiciuidem, quod antea fuiflèt,permanere. Ne^in hocfolum enenire, ntpartibus commutatis, eademres effe exiftimaretur.- fed 3t in multis cæteris re» bus.Nam Selegionem eandem haberi^ex qua multi deceffiffent,quo» rum in locum alij fubiedi cffent;amp; popnlum eundem hoç temporepa tari,qiu ab laine centum annis fuiffet, cum ex illis nemo nunc uiocret.

Itcmq; fi nains adeö fepe refeâa efTer, utnulla tabula eadem perma^ nzret.qnae non noua finffecnihilominus eandem naiiem effe exifti* niari. Quod fi quis putaret,parnbiis commutatis aliam rem fierirfore, Mtexeiusrarione nofipfmonqdem effemus,quiab hmeaimo fiiiffc« m.iis.Propterea quod( ut philofophi diceret) ex quibus particulis mi« nimis côfilteremus,eæ quotidie ex noftro corpore decederent, alixq; ««tinfecus in earum locum accederent. Quapropter cuius rei fpecies wdem confifteret,rem quolt;5 eandem effe exiftimari.

N priuatis négoces pater filium,uelfilius pattern iudicem habere Qpoteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXVUE PAVLVS Itb.VLadPlautiivm.

EVm,quem temere aduerfarium in indicium uocaffe conftkeritt uiaticajirisq^fumptnsadnerfariofnorcddereoportebit. Indi* cibus de iure dubitantibus,pracfidcs refpondere folent.fed de fafto con liilcntibus,non debent prxfides confilium impertire.'ucru iubere cos, prout religio fuggeflcrit,fententiamproferre.hxcenimres nonnunc^ infamatjamp;matcriamgratixuelambitionis tribuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ ■ /

LXXX. PO^PONI VS lifc.II.rfiSdtiniM«. Slin indicis nomine ucIpKenomineerratueft.'SeruiiisrefponditJi ex conuentionelitigaroru is index adituseflet.eum effe iudicem, de quo litigatores fenfiflent.

t LXXXI. VLPI AN VS Ub.y.opmionum. QVineijiurifdiftionipraeeft.necfiprincipepotcftate aliqua præ« ditus,nelt;5 ab eo,qni ins dandorum iudkum habet, darns eft.nee ex eópromiffo fumptus,uel ex aliqua lege confirmams eft: index effe ilópotuit. LXXXII. IDE. HllibA.de officio firoconfulif.

IVTOnnun^ folent magiftrams populi Romani niatoré nomina« ; tim nice arbitti dare,quod raro,amp;nó nifi re urgentefaciendû eft.

Ciendumeft, frequentes effeinofficiofi querelas, omni« bus enim tam patentibus, qnam liberisdeinofficiofo li= eet difputare. Gognati enim* pximi, qui funt ultra fra« al’s* pro« rrem.-melius facerent,fife fumptibus inanibus non nexa prq. rcnt,cum obtinendi fpemnon habeant.

/ ' d 1^TOneftcmcófenticndumparentibus,quiiniuriamadacrfuslibe ^ l” t Jl ^ ^°^ ^“®5 teftamarto inducüt. ^d plcrunlt;j faciunt, maligne circa ■ f” ’ l'angmnem fuum inferentcs iudicium,nouercalibus delinimentis.in» ftigationibusuecorrupti.

‘ V. MARCELLVS Ub.m.dipJknM. NAm amp;nbsp;his,qui non ex mafculis dcfcendunt, facilitas eft agendi. cum amp;nbsp;de matris teftamento agantjamp;obtinercalTidue folcant.' Huius aut uerbi DE 1N o F F l Ci o S o uis ilia ( ut dixi ) eft; docere immerentem feAideo indigne praerentum,ucl etiam exhatredatione fubmotum: res'c^ illo colore defenditur apud iudicem, ut uideatur ills non quafi fanæ mentis fuifrc,cum teftamcntum inique ordinärer.

y* T^Oftumus inofficiofum teftamcntum poteftdicerc eomm.qm* «lus *ß in JL bus fuus hæres uel legitimus potuiffet fieri,* fi in utero mortis eo« «ttro fite - Kun tempore non fuiffet. Sed amp;nbsp;cognatorum;quia ft; horum ab inteft^ ht mortit to potuit bonorû poffelfionem accipere. Quid ergo eis imputatur,cui forum tem inteftati non decefferantcfed hoc nemo apud iudicem poteftimpcrra-poy,, nbsp;nbsp;nbsp;re. non em interdicitur teftamenti faftione. Hoc plane eis imputari p^

teft, cUrcum hæredemnon fcripferint. potuit enimferiptus hatresW polfeffionem mitti ex claufula DE VENTRE IN POSSESSIO' NEM MiTTENDO.itemnatusSECVNDVMTABVLAShabe* ret. Simili modo ft; cû,qui poft teftamcntum matris faflum exfeflo uentrecxtraduseft,poffcqueridico. Siquis exhis perfonis,quaead fucceftionem ab inteftato non admittuntur, de inofficiofo egerit ( ne* mo enim eum repellit ) Sc cafu obtinuecir: non ei proficit uidoria, ftquot; his,qui habebant ab inteftato fucceffionem. nam inteftatum parrein* familiasfecit. Si qs inftituta aceufatione inofficiofi decefferit, an ad hæredem fufiquerelam transfcratï’Papinianusrefpondit,quod ft ff'’ bufdam rcfcriptisfignificatur.’fipoft agnitam bonorû poffeffionem decefle-

decefferit^dTe fuccefTioncmaccußtionis. Scd amp;fi noh fir petita bono» rum poffeflio,iam tarnen eoepta cótrouerfiajiel prxparata.-uel fi, cuni uenit ad mouendam inofficiofi qu€relam,deccflerit;puto ad hacredem tranfite. v 11. P A V L V 5 lA^ngtdaride centüuiralibuf iudicijs. QVetnadmodü prarparaffe litenl quis uidcatur,utpoffit tranfmit tcreadionem.uideamus.amp;ponamus inpoteftatecum fiiiire,ut neeg bonorum poffeffio ei neceffaria, amp;nbsp;aditio hæreditatis fuperuacua fit.is fi comminatus tantum aceufationem fucrit, nel ufq; ad demmeia tionem,uel libelli darionem procefferit; ad hxredem fuum aceufatio» nein tranfmitter.idep diuus Pius de libelli datione amp;nbsp;denunciatione re fcripfit. Quid ergo,fi in poteftate non fueritt'an ad hxredem fuum afti onem ttanfmittatf St rede uidetur litem praeparaffe, fi ea fecerit, quorum fuptamentionem habuimus.

PApinianus libro quinto quaeftionum rede fcribitanofficiofi quere lam pattern filij fui nomine inftitucre non poffe, inuito co. ipfius enim iniuria eft.Sequenti loco fcribit:fi filiusfamilias poft agnitam bo norum poffeffionem litis ordinanda: gratia deceflerit.finitameffe inofficiofi querelam.quat non patri, fed nomine filij dabatur. nbsp;nbsp;Si quis

poft rem inofficiofi ordinatam, litem dereliquerit.-poftea non audie-nir. Si Imperator fit hartes inftitums.-poffe inofficiofum dici tefta» tncntum/xpiffimc refcriptum cft. Papinianus libro fecüdo refpon* forü ait.contra ueterani patrisfamilias teftamentü effe inofficiofi que*. relam Stf fi ea folabonahabuit,quar in caftris quæfierat. Si quis in mi litia fecerit ceftamêcumA intra annum poft miliriam decefferit.- dubi to,an ( quia ad hoc uf^ tempus iure militari teftamentum eins ualet ) querela inofficiofi ceffet. amp;nbsp;poteft dici. nbsp;nbsp;Sed nclt;$ impuberis filq ma

ter inofficiofum teftamentum dicit.quia pater hoc ei fecit,amp;ita Pa* pini-'.nns refpondit. Nee patris fratet.-quia filij teftamentum eft. ergo nee frater impuberis,fi patris non dixit.Sed fi in patris obtentum ; nee hoc ualcbitjiiifi pro parte partis tefeiffum cft. tunc enim pupillarc ua« let. Si quis mortis cauffafiliodonaueritquartam partem eins,quod ad eu effet per uennjrö,fi inteftatus paterfamilias dcceffiffet.-putamp;fecu» te eu teftari. Si quis impuberi filio fubftituit,fecundas tabulas ei faci endomon ob hoc admittimus ipfum impuberem ad inofficiofi quere» lam. Quoniam autem quartadebiræ portionis fufficit ad exclu» dendam querelam.mdcndum erit,an exharredatus partent faciat, qui nonqueritur.-utputafumus duo filij exhærcdati.amp;iiriqjfaciet, ut Pa» pinianus refpondit :ôcfidicâ inofficiofum, non totam harrediratem debeo, f;d dimidia petere, Psoinde 5« fi fint ex diiobus filijs nepotes:

(d/Zs* ex *^^ ””° ^5 puta,plures ue,ex uno anus: unicum fefcunda, nnuW cX utM efwref ’^^’^ femiundaquerela exdudit. Quarta aut accipietur,fcilicetde' ( tret pu- ^quot;^0 ^^^ alienoA funeris impenfa. Scd an amp;nbsp;libertäres qiiartam mini* ta) ex uno ant,uidendum.hanc^ fi cum quis ex affe hartes inftitutus eft, ideo non unuf • uni- po*®^ dicere inofficiofum, quia habet Falcidiam ( Falcidia autem U* cuffefmn- Senates non minuit) poteft dici,dedudis libertatibusquartam inenn* da untu *^^'-Cum igitur placet, quartam minui per libertäres: euenifet, ut qn* ex iUis [e- f*^*^**^^ tantum habet in patnmonio fuo,dando eis libertäres,inoffïciO' mücia que ^* lt;1««®^®”* excludat. Nifi forte hic filius,fi non fuit in poteftate parrisgt; relam ex- ^pa”^® hæres inftitutus, merito omirtet hxreditaté ; amp;nbsp;ad fubftitutnni dudit ite ttanfmittens,qucrelam inofficiofi inftituct;uel ab inteftato cirra edidi alias qrela po^*^*Ti habebit hacreditatem. Siconditioni patere teftator harre* exduditur demiuffït:in,perfonafihjuelalterius,quieandem querelam molière pctcft,cum feiens id accepit,uidendum eft,ne ab inofficiofi querela et dudarur.ägnouit enim iudicium.idem eft amp;nbsp;fi legararius ei, uel ftarnli ber dédit. Et poteft dici excludi eum,maxime fi hæredem ei iufferatda re. Cxcerum fi legatarium: nûquid femel natam inofficiofi querelam non périmât legatarrj oblatioc' Cur ergo m hxrede abfolute diximuS’ Quoniam ante aditam hæreditatem nee nafcitur querela. Ego euen* ' turn puto fequendum inhac remt fi forte ante,quam iudidum motief afîi *0^4 t«r:,oblatio ei fiateius,quod reliâû eft.quafi ex uolûtate tcftatoris,*ob (Pfo. lationefatiseifadûuideatur. Vndcfiquisfuitinftitutus,fortecxft* miffe: cum ci fexrans ex fubftantia teftatoris deberetur, quod rogatuS ' effet poft cemim tempus reftituèrehaereditatem: merito dicendûeft» nullum indicium moucre,cum debitam portionem amp;nbsp;eiusfruftüsha« bere poffit.fruftus enim folere in Falcidiam imputari, non eft incogn* turn. Ergo amp;nbsp;fi ab initio ex femiffe hartes inftitutus,rogetur poft de* . , cenniü reftitHerehæreditatc.nihilhabct,quodquératur.quoniamf!'d aTs *ciusc^ jg poteft débita portionem, *uel ex fruftibus eins medio tempore co* frudut. nbsp;nbsp;ggfe. Si qm5 irrité dicat cffe reftamentum, uel ruptum,uel inoifici*

ofumreonditio ei defcrri debet, utrumpriusmoucre iielit. Sifilh’® exhæredatusinpoffeirionefithærcditatis,fcriptus quidem hæres pc* «Ff*!« wö- tethxreditatem,filius uero*in modum contradiftionis querelam ind** dum ag:^ cet.-quemadmodum agcret,fi nó poffidcrct,fed petcrct. Mcminitf* ret,acß no autem oportebit,eum qui reftamentum inofficiofum improbe dixit'’ poßidcrct, fi non obrinuit,id quod in teftamento accepit,perderc: amp;nbsp;id fifco uin® et peteret. cari, quafi indigno ablatum.Sed ei demum auferrur,quod teftamm* to datum eft,qui ufej ad fenrentiam in iudicium lite improba perfeue* rauit. Caeterum fi ante fententiam deftitit uel deccffit: non ei aufertur, quod datum eft.prouide etiamfi abfente co fecundum præfentem pro muicictur

nnncictut.potefl: dici conferuandum ei,quöd accepir. Eo autemfo-lo carere quis debet, cuius emolumentuin ad eum peitineret. Cæteru fi id rogatus fuit reftitueremon debet iniuria fieri. Vnde non male Pa« pinianushbrofecundo refponforum refert.-fi hatres fueritinftitiitus* amp;nbsp;rogatus r eftituere hxreditatem, deinde in querela inofficiofi nó obs tinuicidquod iiue Faleidix potuithabere/oluperdere. Si quis im« pubes adrogatus fit exhisperfonis,qu£eamp;:citraadoptionem amp;nbsp;email cipationem queri de inofficiofo poffuntdiunc puto remouendu d que téla,cum habeat quartam ex cóftitutione diui Pij. Quid fi egit,nec ob« tinuit;an quartam perdatç'5: puto,autnon admittendum ad inofficio« fiim,aut fi admittatur(amp; fi non obtinuerit) quartam eiquafi æs abenu concedendam. Si ex cauffa de inofficiofo cognouerit iudex,amp; pronu ciaueritcontra teftamentü,nec fuerit prouocatum.-ipfo iure refciffum eftA fuus haeres erit,fecüdum quem iudicatum cftA fi bonorum pof« feffor hoc fe contendit.óc libertates ipfo iure non ualent;neclegata de bentiir,fed foluta repetuntur aut ab eo,qui foluit,aut ab eo,qui obtinu ir.amp;; hæc utili adione repetuntur. Feré autem fi ante controuerfia mo« tamfolutafunt:quiobtinuit,repeter;amp;ita diuus Hadrianus,amp;diuus Piusrefetipferunt. Plané fi poft quinquennium inofficiofum dici tœptumeft,ex magna amp;iuftacauffa; libertates non effe reuocandas, qnæcompetieruntuelpræftitæfiuit,feduigintiaureos â fingulis prae* ftandos uiftori.

SI autem intra quinquennium egerit, libertates non competut.Sed Paulus ait,præftaturum uiâorem fideicommiffarias libertates,fo-him uiginti aureis amp;nbsp;in hoc cafu à fingulis præftandis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

Ol pars iudicantium de inofficiofo contra teftamentum,pars feeun« j^dum id fententiam dederit(quod interdû fieri folet)humanius erit, fequi cius partis fententiam, quæ fecundû teftametum ^nunciauitau« fi aperte iudicem inique fecundum fcriptum hæredempronunciaffe apparebit. Illud notiflimum eft: eum,qui legatum perccpit, non re« ftc de inofficiofo teftamento diâurum;nifi id totû alq adminiftrauit.

ETiamfiqucrela inofficiofi teftamenti non obtinuit: nóideo ta« men donatio nes, quas uiuusei perfeciffeproponitur,infirmari ticcg in dotem ante datorum partem uindicari poffe,refpondi.

Nihil intereft,fibirelidum legatum filius exhæredatus agnoue« rit.anfüioferuóuereliftiunconfecutus fit. utrub^ enim præ«, ee fcriptioiie

Xl8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. V.

fcriptione fiibmonebitnr. Quinetiamfi idem inftitutu feruum prins» quàm adiré hæreditatem iiiberet,manumiferit,iit ille fuo arbitrio ade« at hæreditatem,idfcp fraudulento confilio fccerit.-fiibmouebitur ab aft one. Si à ftatu libero exhæredatiis peciuriam petere cccperit.-uidcU poteft agnouiffe parentis iudicium. Si cum filius ademptum fibi le* gatum inftituerit petere,fubmorus répétât inofFiciofi querelam;prS* fcriptione remouendus non eft.qiiamuis,enim agendo refta men turn adprobaiiit:tamen eftaliqiiid.quod teftatoris uicio reputetur^utmeri« to repeUendus non fit. filins teftatoris, qui cum Titio einfdem pe« enniae reus fucrat.-liberatione Titio leg ara, per acceptilationeniTinjb* beratiis,abadioneinoffïciofinon fubmouebitur.

Tltiafiliamhæredem inftituit.filiolegatumdediteodem reftarne toA ita cauit.omnia ea,qu£E fiipra dari fieri iuffi,ea dari fieri uo loab omnihærede,bonorûmuepofleirore,qui mihi erit,etiam inreft' teftati. Item quæ dari fieri iuflero,ea uri dentur fiant,fidei eius commit to. Quæfitum eft,fi foror centumuirali indicio obtinuetit: an fideicó» miffa ex capire fuprafcri pto debeanturt' fi hoc quæratur: an iure coiu quos quis fibi ab inteftato haercdes^bonortimue pofleffores futuros ere dat,fidei committi poifitC'Refpondi,pofle. p A v L V S notât ac probat, neefidei commilfa ab inteftato data deberi,quafi à demente.

PAter filium emancipauit,amp; nepotem ex eo retinuit. émancipants, fiifcepto poftea filio,ambobus exhsredatis, patre prærenro, nita deccffit.inquæftione de mofticiofo teftamento,praecedente cauffa ßß orum,patiis intentio adhuc pendet.Quod fi contra filios iudiceturpA ter ad querelam uocatur A fuam intentionem implere poteft.

N Am amp;nbsp;fi parentibus no debcatur filiorum hæreditas propter no turn parentumA naturalem ergafilios charitatem.rurbatota« men otdlne mortalitaris,non minus parentibus,quàm liberis pie relin quidebet. Hœredi eius,qui poft litem de inofficiofo præparat3m,uo imitate mutata decelfir.-non datur de inofficiofo querela, nonemmfrf ficit litem inftituere, fi non in ea perfeuercs. Filius, qui inofficioß 4iâione aduerfus duos hæredes expcrtus,diuerfas fententias iudicû tu« ht A unum uicit,ab altero fuperatus eft.A debitores conuenire, amp;nbsp;ipfc âcreditoribus pro parte conueniri pore ft, fed amp;nbsp;corpora uindicareA hæreditatemdiuidere. uerumcnimeft,familia: ercikundæ iudicium eompetere.quia credimus cum legirimum hæredem pro parte effe ft« amp;im A ideo pars hxteditatis in teftamento leinanfit.nec abfurdum ui detul

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;119 detur, pro parte înteftatum uideri.

Ilio^qui de inofficiofo marris teftamenro contra’fratrem inftitu« turn pro parce egit,amp; obcinuit:filia,quæ non egit,aut quæ non ob« tinuiedn hæreditatem legitimam fratri non concurrit. Contra ta^ buks filrj polTeffionem lure manumiffionis pater accepit. poftea filia defundi,quam ipfe exhæredauit,q«3eftionem inofficiofi teftamenti re Öepertiilit.poffeffio.quam pater accepit, ad irritum récidit.nam prio» re iadicio de iiire partis,non de inre teftamenti quæfitû cft.amp; ideo uni= uerfam hæreditatem filiæ cum frudibus reftitui neceffe eft.

QVi repudiantis animo non uenit ad aceufationem inofficiofi te ftamenti.partem non facit his ,quieandem querelam moucre uolunt. Vnde fi de inofficiofo teftamento patris, alter ex liberis exhx» redatis ageret;quia refciffo teftamento,alter quoqi ad fuccefConem ab inteftato uocatucA ideo iiniuerfam hæreditatem non rede uindicaf« fet.hic fi obtinuetic,utetiu rei iudicatæ authoritate : quafi centumuiri hiuic folum filium in rebus humanis effe nunc, cum facerent intefta« tum,crediderint. nbsp;nbsp;Cum côtra teftamentum ut inofficiofum iudica«

tntiquia teftamenti faftioné habuiffe defiuiftus non creditur.ideo hoa probandum eft, fi hærede nó refpondente, fecundum præfentem iudi« catumfit, hocenimcafunon creditur iusex fententia iudicisfieri.Sc ideo libertates competunt,^ legata petuntur.

X V111. IDEM lib.fin^lari de mojjiciofb teß^me Mo. DE qua re etiam conftitutio exftat diuorum frattû,quæ huiufmo« di diftindionem admittit.

MAtcrdecedensextraneumexdodrantc hæredem inftituit fill's amunam ex quadrante, alteram præterqt.hæcde inofficiofo egit,amp;obtinuit. Quæro fetiptæ filiæ quomodo fuccurrendum fit. Refpondi. filia præterita id uindicare debet,quod inteftata matre ha« bitura effet. Et quamquam dici poteftieam,quæ omfffa eft ( etiam fi totam hæreditatem perat, amp;nbsp;obtineat ) folam ab inteftato habitiuani uniuetfam fucceffionem , quemadmodum fi altera omififlet Icgi® timam hæreditatem. Sed noneft admittendum, utaduerfus foro« rem audiatur agendo de inofficiofo.- Præterea dicendum eft , non effe omittenti fimilem earn, quæ ex teftamento adijt. amp;nbsp;ideo ab ex traneo femifiem uindicandum ; amp;nbsp;defendendum, totum femiffem effe auferendum,quafi totus femis ad hanc pertineat. fecundum quod non in totum teftamentum^ infixmatur, fed pro parte inteftata effici« ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ee q tur:licet

tiir.licct, quafi furiofaejiltimutn indicium eins damnctur. Cxtcmm fi quis putauerit,filia obtinente,totum teftamentum infitmandicédiun cft,etiaminftitutam abinteftatopoiTe adiré hærediratem. necenim, qua: ex teftamento adrjt,qnod putabat ualere.-repudiare legirimâ h«rc ditatem uidetur,quam nefcit fibideferri.-cum amp;hi,qui fciant ius fuum, cligentcs id quod putant fibi competcre,non amittant. Quod euenit in patrono,qui indicium dcfnndi/alfa opinione motus, amplexus eft • is enimnonuidetur bonorum poffeflionem contratabulas repudiaffe-Exquibusapparet,noniedetotamhxreditatem præteritam uindica^ re.-cum refcilTo teftamento,etiam inftitutæ faluum ius fit adeunds h^e

tits*lixt. Z'^Videinofficiofo uult dicere/fiâ: negetur filius ; carbonianam \^_^boiiorum poffeflionem non debet accipere.toties enim ea indiil gêda dl, quoties fi uere filins effet,hæres effet aut bonorum poffeflor: ut interim amp;nbsp;poffideatÄ alatnr,amp; in adionibus præiudicium non patia tur. Quiuerode inofficiofodicit: nee adionesmouere debet, nee alb am nllam,qnàm hæreditatis petitioné,exercere.ne alias nnquàm inc» lioris fit conditionis,quàm fi confiteatur aduerfarins.

EVm,qni inofficiofi teitamenti querelam inftitnit.À fraude feripti hæredis,qnafî tertiam partem hæreditatis tacite rogatus effet ei re ttituere,reliquit earn adionem: non nideri deferuiffe querelam, amp;nbsp;ideo non prohiber! eum repetere incohatam. Item cum quæfitû effet,an hæres andiendus effet, ante inofficiofi querela adam,defiderans refti* tui fibi ea, qnæ foluitfrefpondit: ei,qui feiens indebitû fideicôiniffum foluiffec,nnllâ repetitionem exea cauffa cópetere. Idem refpondit» cuida hæreditate per inofficiofi querela ab co,qui,hæres inftitut? effet: perinde omnia obferuari oporrere, ac fi hæreditas adita non fuiffet. amp;nbsp;ideo amp;nbsp;petirionem integram debiti hæredi inftitnto aduerfus cum,qgt;’* fuperauit,competere,amp; compenfationem debiti.

Filins non impeditur,quo minus inofficiofum teftamentum ma» tris accnfet. fi pater eins legatum ex teftameto matris accepit, uc^ adierithæreditatem,quan^in eins eft poteftate.nec prohiber! patrem alias* dis *dix! inre filq acenfare. nd indignatio filq eft. Item quærebatur,fi no dici. obtinniffet in accufando.-an quod patri datum eft,pnblicaretnrC' quoni am all) commodum uidor iæ parat,amp; in hac canffa nihil ex officio pa» tr!s,fcd torum de mentis filq agitur;inclinandumeft,nonperderepa» trem fibi datum,fi fecundum teftamentum pronunciatum fit. Mû* to magisfi mihi legatum teftator dederit^ cuius de inofficiofo tefta-

mento filins agens deceflît,me hærede relido.cgo'c^ hæreditariâ cauf« fam peregi,amp; uiftiis fum: id quod mihi ex eo teftamento relidum eft, non perdamutiqg fi iam defundus agerecoeperat. Itemq^ fi adroga Uieiim,quiinftitiieratlitem deinofficiofo teftamento eius, qui mihi Icgatum dédit: litemo^ peregero nomine filtj,nec obtinueto ; perdetc nie leganim non oportet, quoniamindignum eft, ut auferatur mihi à fifco id,quod detelidum eft:cum non proprio nomme, fed iure cuiuf# dam fuceeffionis egi.

XXIII. PAVLVS lib.Jingulari de inofficiofo teßimento, SI ponas filium emancipatum præteritum, amp;ex eonepotem in po« reflate retentum hæredem inftitutum effe.-filius poteft contra fili-urn fuum,teftatoris nepotem petere bonorum poffeirionem,queri au« tem deinofficiofo teftamento nonpotcrit. Qiiodfi exhaeredatus fit filins emancipatus,poterit queri: amp;nbsp;ita iungetur filio fuo, amp;nbsp;fimul cum co hæreditatem obtinebit. nbsp;nbsp;Si haereditatem ab hæredibus inftitutis

exhaeredari emcrunt,uelres fmgulas.fcientes eos hæredes.-aut códuxc* tunt prædia, aliudne quid fimile fecerimt: uel foluerunt haeredi, quod teftatori debebant: indicium defundi agnofcere uidentur, amp;nbsp;â querela excluduntur. Si cum duo fint filq exhaeredati,ambo de inofficiofo teftamento egerunt ,amp; imus poftea conftituit non agcre:pars eius alte« tiadcrcfcit.Idemcp erit,amp;fi tempore exclufusfit.

Clrcainofficiofi querelameucnireplerunqjadfolet, utinuna .itfg cadem cauffa diuerfæ fententix proferantur. quid enim, fi fratre agente,hæredes fcripti diuerfi iuris fueruntC’quod fi fuerit: pro parte te ftatus,amp; pro parte inteftatus deceflifle uidebitur.

SI non mortis cauffa fuerit donatum,fed inter uiuos.-hac tame con templatione,ut in quartam habeatur: poteft dici inofficiofi quere« lam celTare, fi quartam in donatione habeat. at fi minus habeat : quod deeft, uiri boni arbitratu repletur: aut certe confetti oportet id, quod donatum eft. Si quis ,eum non poffit de inofficiofo queri, ad quere« lam admiffus, pro parte refeindere teftamentum tentet: amp;nbsp;unumfibi hæredem eligat,cótra quem inofficiofi querelam inftituat : dicendum eft,qiiia teftamentum pro parte ualet,amp;: præcedentes eum perfonæ ex cinfæ funt: cum effedu eum querelam inftituiffe.

Slfubhac conditione fuerit hæres inftitutus,fiStichum manumia fifTet.Se manumiferit;amp; poftea, quam manumifit,inofficiofum uel lt;nbsp;iniuftum teftamentum pronuncictur: xquum eft,huic qnoeç fuccurri, ee iq ut

ut ferui predam à manumiflo acdpiat,nc fruftra feruam petdat X X V11. IDEA! lib. -VLopinionum,

SI inftimta de mofficiofo teftameto accufatione, de lite paâo tr.infa dum ell,ncc fidesab hacrede trafadioni praeftatar.-inofficiofi cauf* fam integram efle plaaiit. Ei,qui fe filium eins effe adfirmar, qui ia teftamento id negaiüt, tarnen earn exhxredauit; de inofficiofo tefta« mento cauffa fupereft. De inofficiofo teftamento militis dicere, nec miles poteft. De inofficiofo teftamento nepos contra pattuum f«* «m,uel aliü fcriptum hxredem pro portione egerar, amp;nbsp;obtinuerat .• fed fcriptus hæres appellauerat.plaçait interim ,pprcr inopiam pupilli ali» menta pro modo facultatum,qux inofficiofi reftamenti accufatione pro parte ei uindicabantur.decerni.-ea'cp aduerfarium ei fubminiftrare neceffe habere uflt;5 ad finé litis. De teftaméto matris,quæ exiftimäs pciqfle filium,alium hxredem inftituit;deinoffïciofo queri poreft.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXvin, PAVLVS lib.fingularideentumuiralibiMiudicijs. ■ CVm mater militem filium falfó audifletdeceffiffe, amp;nbsp;teftamento hæredes alios inftituiflet; diuus Hadrianus decreuithacreditatem ad filiü pertincre,ita ut libertates amp;nbsp;legata præftentur.hic illud adnota« tii eft,quod de libertatibus amp;nbsp;legatis adijcitur. nam cum inofficiofmH teftamentum arguitur,nihil ex eo teftamento ualet.

SI fufpeda collufio fit legatarijs inter fcriptos barredes Sc eum,quidc inofficiofo teftamento agit: adeffe enam Icgatarios, amp;nbsp;uoluntaten’ defundi tuen, conftitutum eft:cisq?permiflum eftetiam appellare,fi contra teftamentum pronunciatum fuerit. De inofficiofo reftamen to matris fpurq quocj filij dicere poffimt. nbsp;nbsp;Qiiamuis inftimta inoffi-

ciofi teftaméri accufatione res tranfadione decifa fit.tamen reftamen* tü in fuo iure maner. Et ideo datx in eo libertates arq; legata, ufqj quo Falcidia permittit,fuam habent poteftatem. Quoniam foeminanul lum adoptare filium fine iuffu principis poteftmee de inofficiofo teft^* mento eius,quam quis fibi matrem adoptiuam falfó exiftimabat, age re poteft nbsp;nbsp;In ea prouincia de inofficiofo teftamento agi oportet, W

ADuerfus teftamentum filq in adoptionem dati, pater naturalis rede de inofficiofo teftamento agere poteft. nbsp;nbsp;Tutonbus pupil

11 nomine fine periculo eins, quod eis teftamento datum eft, agere dß inofficiofo uelfalfo teftamento,diui Seuerus amp;nbsp;Antoninus pmifcrut» SX X X1. P A V L V S 1(1». ßn^lari de antuuirdUbta Micijs-

I is, qui admittitijr ad accufationé,nolit aut non poffit accufare. aii î,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fequeßS

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îM

fequens admîttatur.indendumcft. amp;nbsp;plaçait pofle, ut fiat fucccffioitf locus. Quantum ad inofficiofi liberorum uel parentum querelam pernnet,nihil intereft,qui fit hares fcriptus: ex libens,an extraneis, an mimidpibus. Sihxres cxftiteriniei,qui eotcftamento inftitutus Eft.quoddeinofficiofo teftamento arguereuolo; non miln nocebit, .

maxime fi earn portioné nó poffideam/uel iiire fuo poffideam*. Di» *”‘*5 ** ^ uerfum dicemus, hlcganentmihi earn rem, quam quis ex eo tefta^”“^^ ®”* metoacceperar.namfieamagnofcamjepellarab accufatione. Quid l^S^^Mr^ «go,fialiasuoluntatem teftatoris probauerimt'putain teftamento «1 pferim, poft mortem patris me confentire f repeUendus fum ab accufatione.

Slexhæredatus petenti legatum ex teftamento. aduocationem pra: buit,pcurationemûe fufcepit.remouetur ab accufatione.agnouif«

fe enim uidetur ,qui quale qualc indicium defunfti adprobauit. Si 1e gatario hærcs exftiterit exhacredatus ,petieritcp legatum ; uidebimus, an fit fubmouendus ab hac accufatione. certum eft enim indicium de« fundi, à rurfus nihil ei ex teftamento relidum,uerurn eft. tutius tarnen ftcent^'i fe abftinuerit à petitione legati.

Aereditas ad nos pertinet aut netere nue,aut nono. Vctcre.-cx lege duodecim tabularü,uel ex teftaméto, quod mre fadü eft.

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;111. C AIV s lib.Vi. adcdiUum promnciale.

T TEluti ficam perfonam,quæ innoftra poteftate fit, inftitutam V iufletimus adire haereditatem. Sed amp;nbsp;fi Tirio, qui Seio hærcs ex« ftitit.noshæredes fafti fumus;fieuti Tirij hæreditatem noftram in* tendere poffumus ,ita amp;nbsp;Seip Vel abinteftato.-fortequodfiuhæredes defiuifto fumus,uel adgnati,uel q, manumifimns defiinftum,quodüe parens nofter manumifit. nbsp;nbsp;Nono iiire finnt hæredes omnes, qui fe«

VI hæreditatem petam ab co,qui nnam rem poflidebat,de qua fola O'^ontronerfia eratetiam id, quod poftea poffidére eoepit, reftitnet.

DTitus Pius refcripfit ; prohibendum poffefforem hstedifatis, lt;ï^ qua controuerfia erat,antequdm lis incoharctur,aliquid ex ea dt ftrahere.-nifi maluerit pro omni quantitate hacreditatis, iiel rerum eins seftimatione fatifdarc. Cauffa autem cognita, amp;nbsp;fi non talis data fit ft* «Pr *tudu tifdatio, fedfola cautio; etiarn poft litem cœptam, deminutionem (^ i« totS rfc- conceirurum,pr«tot edixit: *ne in totum deminutio impedita, in ali* »anw/ioiwq^^^t’^m alias utilitatesimpediat;utputa fiad funus fitaliquid nC' fediafit. ceffarium. nam funeris gratia deminutionem permittit. Item fi fnta* * ,.„ rumcft,utnifipecuniaintradiemfoIuatur;pignusdiftrahatur.Sedamp; ^ ^‘^^ y\^ propter familiæ cibaria,neceffariaerit deminutio.Seres tempore peri* '°: quot;^^^^ titras permitteredebet pretor diftrahere. Diuus Hadrianus*Treba uUo.iton^^^ SgjyijujQ refcripfit, ut Aelius *Afiaticus fatifdaret de hacreditare» « i,Seuno qyæ^^ eopetitiw,amp;fifalfumdicat.hocideo,quiafuftineturhïcredita» ^aUÂsîiit- tis petitionis indicium, donee cauffa falfi agatur. eorum iudiciorun’» drutiem, quæ de hæreditatis petitionc funtrea authoritas eft,ut nihil in prsiudi» ciiim eius fieri debeat.

SI teftamétum falfum effe dicatur^Se ex eo legatum pctaturuel pr* ftandum eft oblata cautione,uel quærendum,an debeatur.Etfi te* ftametum falfum effe dicatur.-ei tarnen,qui falfum aceufat, fifufeepta cognitio eft,non eftdandum.

SI quis libertatem ex teftamento fibi competiffe dicat: non debebit index de libertate fententiam dicere,ne praeindicinm de teftanteti' tocognitioni fiat.amp;ita Senatus céfuit.fedamp;diniis Traianus refcripfit differendum libertatis indicium,donee de inofficiofo indicium antin' ducatur, autfinem accipiat.Ita demum autem fuftinentur liberaliaiU' dicia, fi iam de inofficiofo indicium conteftatum eft. carerum fi non conteftatnr,nó exfpeftant.amp; ita diuus Pins refcripfit. nbsp;nbsp;Cum quidam

Licinianus de ftatn fuo quæftionem patiebatur, amp;nbsp;ne quid durius prO' nunciaretur de conditione fua,nolebat ad liberale indicium ire,diceiis fnfeeptnmm fe de inofficiofo teftamento indicium, amp;nbsp;petiturum bsic ditatem: ( quia amp;nbsp;libertaté, amp;nbsp;hæreditatem ex teftamento fibi defende bat)Diuus Pius ait,fi quidem poffeffor effethæreditatis,Licinianûf3ci lins audiendû,qnoniam effet hæreditatisnomine indicium fufeeptu* rus: effeq; inarbitrioeius,quifedominüdicat,agerede inofficiofote* ftaméto iudicio.Non nero fub obtentu iudieq de inofficiofo teftamefl to, ab ipfo Liciniano non fufeepti, per quinquennium debere moram fieri feruituti. Plané fummatimexiftimandum iudiciconccffit, fi bona fide implöietnr indicium de inofficiofo teftamento.^ fi id ipfe de* prshen»

præhcnderit,pf æftimendum ci modicum tempus,intra quod fi non fu wit contcftatum,iubcat iudicem libertatis partibus fuis fungi. Quo ties auté quis patitur controuerfiam libertatis amp;nbsp;hacreditatis, amp;nbsp;fe non ex teftaméto liberum dicit, fed alias â uiuo teftatore manumiffum:nó debereimpediri liberalem cauffamjicet indicium de inofficiofo tefta mento moucri fpcretur,diuus Pius refcripfit. Adiecit plane in referi« pto.dummodo prædicatur iudici libcralis cauflae, ne ullum adminicu« lumlibertati ex teftamento admittat.

LEgitimam bæreditatem uindicare non prohibetur is, qui cû igno rabat uires teftamenti, indicium defundi fecutus eft.

REgnlariter definiendum eft, eum demum teneri petitione haeré« ditatis,qui nel ins pro hærede aut pro pofleffore poffidet.ucl tem hæreditariam, X. CAl VS lib.'V\. adcdiUumproM/ndale.

j Icet minimam. Ita^ qui ex affc,uel ex parte hæres eft,intcndit JL/Iuidem hacreditatem fuam effe totam,ucl pro parte: fed hoc fol« ei officio indicis reftituimr,quod aduerfarius poffidet. aut totum^ü ex affe hacres eft; aut pro parte,ex qua hæres eft.

PRo hærede poffidet,qui patatfe hæredem effe.Sedan is,qui fcitfe hæredemnonefle,pro hærede poffideat,qnæritur. amp;nbsp;Arrianus li« bro fecundo de interdidis putat teneri ; qno iure nos uti Proculus fcri-bit. Sed cm amp;nbsp;honor u po ffeffor pro hærede nidetur poffidere. PRO POSSESSOREneropoffidetprædo:

QVi intcrrogatus,cur poffidcat,refponfurus fit,qnia poffideo.HCC contendit fe hæredem, nel per mendacinm.

XTEc ullam cauffam poffcflionis poteft dicerc. amp;nbsp;ideo fur amp;nbsp;raptor petitionehæreditatistenent. Omnibus etia titulishic PRO POSSESS ORE hæretA quafi iniund^ cft.Denicj amp;nbsp;P R o E m pto re titulo hæret. na amp;nbsp;fi à furiofo emero fciés, ^ poffeffore poffideo. Ité in titulo PRODONATO quærit,an quis pro poffeffore poffideat :utpa la uxor nel maritus.amp; placet nobis luliani fententia,p pofleffore pof« fidcre CÛ. amp;nbsp;ideo petitione hæreditatis tenebitur. ItéPRODOTE ritn= ins recipit PROPOSSESSOR Epofleflïoné.utputa fi a minore duo« decim annis nupta mihi,quafi doté feiens accepi. Et fi legatu mihi fo» lutum eft ex falfa cauffa fcienti,urilt;5 pro poffeffore poflidebo. Isaüt ff qui

quiteftituit h.rrcdir.itcmjeneiihærcdirans petitionc non pofc/t.‘ niR dolo fecerit.id cft fi fcit, amp;nbsp;reftituit. Nâ amp;nbsp;dolus prærenrns nenit in hxrediratis pcnnone.quafi dolo defierit poffidere. Neranus libre fexto membranarû feripfit, udab hærede eins pen pofle hacreditaré, etian i fi ignorer pro hærede nel pro pofleffore defiuiäum poffedifle.

Idéeffe libro feprimo ait,etiâ fi putauithaeres cas res ex haebarredi» täte effe, quae fibi delata cft. nbsp;nbsp;Quid fi quis hæreditaté emeriwn uti*

lis in eum petitio haereditatis débet dari,ne fingulis iudierjsuexeturfue ditorem teneri certurn eft.Sed finge non exftare uenditorcm.uel mO» dico iicndidiflcjamp; bonae fidei pofleffore fuifferan porrigi manus ad eni ptorem debeantt’Etputat Caius Caffius dandam aftioncmunlem.lde er it dicendumA fi paruo iuffus uendere ha:res,Tirio hacrediratem uen didit.Nam putatdicendum Papinianusaduerfos fideicommiffariufli *Qusdä dariadioncm. ab hærede enimpeti non expedire perexiguu precium habet re habéte. Sed amp;fi*retenta certa quantitare,rcftituere rogatus eft *(ideni cepta. amp;nbsp;eritdicédum.Planéfi accepta certa quantitate reftitiierc rogatus eft)* fane in non patat Papinianus ab hærede petenda hæreditaté.quoniam pro h^ ijs defût, rede,quod conditionis implendæ gratia acccpit,non poffidetC Sed Sa* quæ fe» binus in ftatuliberocontr.a, amp;nbsp;uerius ; quia pecunia hæreditaria eft-micircu- Idem amp;nbsp;in eo.qui folos fruftus ex hæreditate retinet,diceudum ent,te» lis indu* netutemmamp; ishærcditanspcnrionc. Sed fi quis fries altena emerif fa ccruis hstcditarent,qaaftpropoffeffore poffidcn amp;fic peti abeo hsreditaté quidam purant. Quam fentcjitiamnon puto ueram. nemo enim pne do eft,qui predum numerauetinfed utemptor nniuerfitatis utili tme tar. Item fi quis à fifco hxreditatem quafi uacantem entent; tequifl» mum erit,utilem aduerfus eum dari. nbsp;Apud Marcellum libro quar»

to digeftorumrelatum eft;fi mulier haereditatem in dotem dedit,nwrl turn pro dote quidem poffidere haereditatem,léd peritionehxredita» tis utili teneri.-fed ipfam malierem direda teneri Marcellus fcribit, ih® xinte fi iam faftum diaortium cft, Hxredent autem etiam carunt re rum nomine,quas defimftuspro emptore poffedit, hæreditatis petin« ©ne teneri conftat,quafi pro hærede poffideat; quamuis carunt renirn nomine,quas pro pofleffore defundus poffedit,uriqs rencat. SiquiJ abfentis nomine poffideat hxreditatem : cum fit incertant,ait ille ratft habeat.-puto abfentis nomine petendam hxreditatem, ipfius ucro ne* quaquatquianon uidenir pro hærede, uel pro pofleffore poffidere,qd' contem platione alterius poflidet. Nifi forrequis dixerir,cum ram non I»abcr,iam procuratoremquafi priedoncmeffc.runc enim fuo nomine teneri poffe. Non fol urn autem hæreditas ab co peri potcft,qui cor» pus hæreditatium poffukt, fed amp;nbsp;fi luhUA uidendu j fi non poffideat.

obtulfrittameu fe pctitiont,an teneatuc. Et Celfus libro feenndo dige ftorum fcribit,ex dolo enm teneri.dolo cnim facere eum,qui fe petitio ni offerat.quam fententiam Marcellus generaliter apud lulianum pro bat.-omnem,qiu fe offcrat petitionijquafi poffidentem teneri. Item fl quis dolo fecerit,quo minus polTideat.haereditatis pctitione tenebit. Scd fl alius nadus poffeffioHem.quam ego dolo male amiferam, para tusfitiudiciû pati.Marcellus libro quarto digeftorûrraâat,*nû forte jfs*nC. cuanefeat aduerfus eum.qin defijtjitis æftimatio.amp; magis euanefcere ait,nifi petenris intereft. Certe(inquit)fi rem paratus fit reftituere,indu bitatü erit euanefcere. fed fi is, qui dolo dcfqt,ante conueniatur.efi, qui poffidCtjió liberabit. Ittniq; i debitore ha:reditario,quafi diuris pof fefforc.Namamp;aiurispoIfcffonbuspoflehaereditatempeti condat.

ET utru ex delido,an ex contradu debitor fit, nihil refert. Debitor auté harreditariusintelligitur is qiiolt;j,qui feruo hxreditariopro-niifit.udqui anteaditam hxreditatem dedit damnum,

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XV. CAI VS Ub.’Vl.adedidwmprouinciale.

QVod fi in diem debitor fit, uel fub conditionc,a quo petita eft hæ rediras: nôdeberceum damnari,rei plané iudicatac tempus fpc Ctandumeffe,fccundumOâaueni fententiam, an dies uenent ; apud Pomponium feriptum eft.quod amp;nbsp;in ftipulatione conditionali erit die cendum.Si autemnonuenerifeauere omcioiudicis debebit de refti« tuendo hocdebiro,cû dies uenerit,uel côdirio exftiterit. Sed amp;nbsp;is,qui precia rerû hacreditariarû poflidet,irem qui a' debitore hxrcditario exc git,petitione hæreditatis tenetur.Vnde Julianus libro fexto digeftoru air.À ab eo,qui petit hærcditarem,amp; litis aeftimationem côfecutus eft: hæreditatem poffe peti.Non folu autem d debitore defunâi,fed etiam S debitore haereditario peti hæreditas poteft.Deni^ab eo,qui négocia hæreditariageflît,amp; Celfoamp; Iuliano uidetur petihæreditatem poffe; fedfincgociûhxredisgcffit,nequaquâ.abhiercdis enim debitore peti haereditas nô poteft. lulianus fcribit.fi is,qui pro hxrede poflidebat, ni fuerit deieâus.^cti ab eo hæreditatcm poffe, quafi d iuris poffeffore: quia habet interdiâu VNDE vi,quouiâus cedere debet. Sed Ô^eum qui deiecit.petitione bâcreditatis teneri.quia hæreditarias res pro poffef fore polïïdet. nbsp;nbsp;Idem lulianus ait.fiue quis poffidens,fiue non,rem uc

diderit:petitionc hærediratis eu teneriffiue iam precium receperir.fiue peterc poffit) ut amp;nbsp;hic aâionibus cedat. nbsp;nbsp;Idé fcribit,patront'i hæredi

quia Calnifiana aAione ei tenetuc. pattoni enim iÆe debitor eft, nos bæreditaiius.Ergû nec ab eo,cui mortis caufla donatum eft,peri hxre diras poteft. Item Iiilianus feribit: fi quis ex caufla fidcicommiffi xe* ftituerit hæreditatem, uel fingulas res præftitent; peti ab eo hxredita» tem poiTe^quia habet condidionem eorijm,quæ funt ex ea caufla foin ta.etein uelut iuris poflieflor eft. Sed amp;nbsp;fi preciarerû,quas diftraxit,eX caufla fideicommiffifoluit.’pcti hæreditatem abeopofle,quia répète' te poteft. Sed his cafibus adiones fuas dûtaxat eum ptæftaturum: cuUi amp;nbsp;tes exftant A poteft petitor per inrem adionem eas uindicare.

Vod fi poiTeflor hæredirans ob id,quod ex teftamento hrredefl» V jfe putaretjegatorum nomine de fuo foluerit,amp; quis ab inteftató cd hxreditaté euincatlicet damnu uidetur effe polTeflbrij^d fibi non p' fpexeritftipHlatione,EVlCTA HAEREDITATE LEGATAREN D r:attamen,qHia fieri poteft,ut eo tempore folueritlcgata,quo adhut controuerfia nulla mota fit,St ob id nullam intemofuerit cautionern.' placet in eo cafu.euidahæreditate.dandamciefle repetitionem. Sed quja cum ceflante cautione repetitio datur, pcriculum eft, ne proptet inopiam'eius.cuifolutuieftlegatum, nihil repeti poffit: ideoei fecun* dum fenatufconfulti fentétiam fubueniendü eft, ut ipfe ex retentione return bæreditariarum fibi fatisfaciat.cedat autem adionibus petits ri, qui fuo periculo eas exerceat.

XVIII. VLPlAHVSUb.'XV.adediâum. ..,t ITem uidendum,fi pofleffor htcreditatis, uenditioneper argentati* urn fada,pecuniam apud eum perdiderit.-an petitione hxteditatist^ neatur,qui nihil habet,nec confequi poteft. Sed Labco putateum tet^ ri,quia fuo periculo male argcntatio credidit. Sed Odauenus ait,nihïj eum pratter adiones præftaturum.ob has igitur adiones petitione hereditär is teneri.Mihi autem ineo,qui mala fide pofledit,Labeonis fel* tentia placet: in altero uero, qui bona fide poffefTot eft, Oftaueni fd^ tentia fequenda efle uidetur. nbsp;nbsp;Si quis, cum pereretur ab eo hxxedh

tas4ielt;5rei,nelt;5iuris uelut poflcflbrerat,uenipoftea aliquid adeptu^ eft.an petitione haereditatis uideatur teneric' amp;nbsp;Celfus libro quarto di’ geftoru rede feribithunecondemnandum, licet initio nihil pofledit-Nunc uideamus,quæ ueniât in haereditatis petitione. Et placuit um nerfas res haereditarias in hoc iudicio uenire:fiuc iura,fiue corpom fint. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIX. PAVLAS Ub.'XK.adediéïum.

ET non tantum haereditaria corpora,fed etiam qua:non funt h^re ditaria,quorum tamé periculü adhaeredé pertineat.utres pigo®' iidataedcfundo,uelcommodatae,depofit«ue. Etquidem rei pignon , . . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dats

TIT. in. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«9

data rtiam fpecialis pctitio cft.utut haereditaris pctitionc contineattut: ficut illac.quarum nomine Publkiana competit. Sed licet earam nomi nc, qua: commodatæ, uel depofitat funt,nulla fit facile aâio ; quia ta# men pcriculum caru ad nos pertinetjæquum eft cas reftitui. Quod fl PRO EMPTORE ufucapioabhaerede impletafit,nonuenietin haereditatis petitione ; quia haeres, idemi^ petitor earn uindicate po* ieft,nec ulla exceptio datur poffeffori. Veniunt amp;nbsp;hae resin haereditatis petitione ,in quibus poffeffor retentionem habuit,non etiam pen tionem.-ueluti fi iurancrat defunflus,petitoris rem non effcAdeceHit: debent hae quoeg reftitui. Imö amp;nbsp;fi pofleffor fna culpa eas amifit,tenebi« tiu hoc nomine. Idemep crit amp;nbsp;in praedone: licet hie pro culpa non tene atur:quia nee hie debet eas res retinere. Seruitutes in reftitutione hac reditatis non uenire ego didicircum nihil eo nomine poffit reftitui, fi« cut eftincorporibusA fruamp;bus:fedfi nonpatiatm ireôcagctc,pto« , pria aûionc conuenietur.

ÏTem ucniuntinhaereditatemea,quai haereditatis cauffa compara« . ta funt ; utputa mancipia, pecora, amp;nbsp;fi qua alia necelTariö haeredita» ti finit comparata.ôe fiquidem pecunia haereditaria fint comparata, fi« nç dubio ueniait.-fiuero non pecunia haereditaria, uidendum erit. amp;nbsp;-puto etiam hxc uenire,fi magna utilitas hæreditatis uerfetur, precium fcilicetreftituturo haerede. Sednonomnia,quae ex haereditariapecunia comparata funt,in haereditatis petitione neniunt. Denicg fcribir lu ' liajius libro fexto digeftorum : fi poffeffor ex pecunia haereditaria ho» minem emerit,amp; ab co petatur haereditas.-ita uenire in haereditatis pe-titione,fi haereditatis interfuit eum cmi.fed fi fui cauffa emit,precium uenire. nbsp;nbsp;Simili modp óefi fundum haereditariü diftraxerir,fi quidem

fine cauffarSe ipfum fundum,amp;: fruftus in haereditatis petitione uenire. Quod fi «ris e.xfoluédi gratia haereditartj id fecerit: non amplius ueni-re,quàm precium. Item non folum ca,quac mortis tempore fucrint, fed ft qua poftea augmenta haereditati acceflerint, uenire in hæredita-tis petitione ( nam haereditas amp;nbsp;augmentum recipit amp;nbsp;deminutio« ncm) Scdca,quae poft aditam hacreditatem accedunt, fiquidem ex ipfahxreditateiputó haereditati accedere.fi extrinfecus,non equia per» fonae poffefforis accedunt. Frudus autem omnes hacreditatem au- ■ gcnt.fiue ante aditam ha:reditatcm,fiue poft acceflerint. Sed amp;nbsp;partus ancillatum fine dubio augent hacreditatem. Cum prœdiximus, oés hxreditarias adioncs in haereditatis petitione uenire: quaeritur, utrum cuin fua natura ueniant,an contra f utputa quædam adio inficiatione ctefcit.Htïumcumfuoiiicreméto,an uero in fimplum ueniet; ut legis

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ Aquilix,

Aquilixc’Et Inliânus libro fexto digeftorum fenbit, fimplum fo!tinilt; rum. Idé refte ait;fi uoxali iudicio condemnatus fit pofleflor defiin* ftojió poffe cum dedentem noxx officio ludicis liberari: quia tam dm aJs*non. 9“® habet noxædedendx facultatem, qidm diu iudicati* cóueniatur: poftfiifccptum indicium nonpoteft norsdedendofe liberate, fufee* pit aut per petitionem hxreditatis. Prxter hxc aut multa reperimus traftata A de peritione bxteditatis,amp; de diftraflis rebus hxreditarijs, amp;nbsp;dedolo pixrenroAde frudibus.-qnibuscum forma fcnatufconfiilto fit data,optimum cft,ipfius Senatufconfulti interprerarionem facere, nerbis eins relatis. PRiDiE IDVS MARTI AS Q^IVLIVS BALBVS, 4l/^*0friET PVBLIVS IWENTIVS CELSVS, TlTVS AVFIDIVS ET* ARRIVÉ «f, alUf SEVERIANVS CONSVLES,VERBA FECERVNT DE HIS.QVAE ÏIMPE OcniM,dURATOR CAESAR TRAIANI PARTHICI FILIVS,DIVI NERVAE NE M TyifriPOS^ HA BRIAN VS AVGVSTVS, HAXlMVS'QVE PRINCEPS PRO-fff, POSVIT QVINTO NONIS HARTIIS, QVAE PROXIMAE FVERVNT.' LIBELLO COMPLEXVS , QVID FIERI PLACE RET: DE'QVE EA RE ITA CENSVERVNT. CVM ANTE, QVA'M PARTES CA-DVCAE EX BONIS RVSTICI FISCO PETERENTVR, HI QVI SE HAE-REDES ESSE EXISTIMASSENT,HAEREDITATEM DISTRAXERVNT.’ PLACERE, REDACTAE BX PRECIO RERVM VENDITARVM PE-CVNIAE VSVRAS NON ESSE EXIGENDAS. IDEM'QVE ET IN SIMlU BVS CAVSSIS SERVANDVM ESSE. ITEM PLACERE; A'QVIBVS HAB REDITAS PETITA PVISSET, SI ADVERSVS EOS IVDICATVM ESSET, PRECIA'qVE AD EOS RERVM EX HAEREDITATE VENDITARVM PERVENISSENT: ET SIEAE ANTE PETITAM HAEREDITA-TEM DEPERISSENT.DEMINVTAE'VE FVISSENT.’RESTITVERE DEBERE. ITEM EOS,QVI BONA INVASISSENT, CVM SCIRENT AD SË NON PERTINERE;ETIAM SI ANTE LITEM CONTESTATAM FECË-RINT , QVO MINVS POSSIDERENT: PERINDE CONDEMNANDOSi QVASI POSSIDERENT. EOS AVTEM, QVI IVSTAS CAVSSAS HA-BVISSENT, QVARE BONA AD SE PERTINERE EXISTIMASSENT, VSQVE EO' DVNTAXAT , QVO LOCVPLETIORES EX EA RE FACT! ESSENT. PETITAM AVTEM FISCO HAEREDITATEM EX ËO TEMPORE EXISTIMANDVM ESSE.QVO QVISQVE SCIRET PRIMVM RAM. A’ SE PETI;ID EST, CVM PRIMVM AVT DENVNCIATVM EI ESSET , AVT LITERIS VEL EDICTlS EVOCATVS ESSET. CENSVE» RVNT. Zpranda eftigitur fingulis uerbis fenat^confulti congru« ens interpretatio. Aitfenatus,CVM ANTE, QVA m PARTES CADV« CAE FISCO PETERENTVR.hoccuencrat. fedctfiexafl’cfiat.fenatuS cpiifultum locum habebit. idem etfi lucantia bona fifco uindiesneuL wilt

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ml

I’d fl ex alla quacim^ cauffa bona ad enm pctuencrint. Senatufeonful turn hoc locum habebit.etfi ciiiitati petetnr. In prinaromm quoeg * pctitionibus fenatufconfnltum locum habere,nemo eft,qui ambigat: licet in publica cauffa fadum fit. Non folu aut in haeteditate hoc Qtiniur fenatufc0fulto,fcdamp;inpcculiocaftrenfi,uel alia uniuerfitate.

PETIT AM AVTEMFISCO HAERÈD IT ATEM,amp;C. C^yO QViSetyE PRIM VM SCIRET E AM a' SE PETI.nam ubi fcit: incipiteffematefidei poffeffor.iD EST,CVMPRIMVMAVTDE« NVNCiATVMESSETamp;c. Quid ergo fifcitquidcm.nemo aût ei deiiunciauitfan incipiat ufuras debere pecuniae redaftref amp;nbsp;puto. coepit cm mate fidei poffeffor effe. Ponamus denunciatum effe,nö tarnen fei lejqiua non ipfi,fed procuratori cius denunciatum eft. fenatus ipfi de« nuciari exiguë ideo non nocebitaiifi forte is, cui denunciatu eft,cum certiorauit.fed non.fi certiorate potuit,nec fecit. A'quo demuiciatu fit, fen at us non exigit. Quicunij ergo fuit.quidcnuciauifnoccbit.haec aduerfus bonx fidei poffefforcs.Na ita fenatus loeutus eft ; E 0 S QV i SE HAEREDES EXISTIM ASSENT. Cæterum fiquis feienS ad fe haereditatem no pertincre,diftraxit.fine dubio non precia return, fed ipfx res ueniut in pctitionem haereditatis,amp; frudus cariun.Scd imperator Seuctus in cpiftola ad Celercm,idem uidetur feciffe amp;nbsp;in ma« te fidei pofTefforibus. Atqui fenatus de his loeutus eft,qui fehaetedes exiftimaffent.Nifi forte ad eas res referemus.quas diftrahi expedierat, quo: onerabant magis hxreditatem,quam frudui effent: ut fît in arbi« trio petitoris,qualem computationem faciat aduerfus mate fidei pof« fefforem; utrum ipfius reiamp; fruduum,aii predj amp;: ufurarum poft mo» tam cótrouerfiam. Licet autem fenatus de his locutus eft,qui fe hæ* tedes exiftimaffent : tarnen amp;fi bonorum poffeffores iiiftosfe exifti« ment, uel fibi reftitutam hxredirarcm ;in cadem crunt conditione.

Papinianus aût libro terrio quxftionum,fi poffeffor htereditatis pc .cuniam inuentam in haereditate non attingat,negateum omninoin ufurasconueniendum. REDACTAE (inquit) PECVNIAE EX PRE= Cio RERVM VEND ITA RVM. RED ACT A Mficaccipiemusmo folumiamexadam,uerüamp;fiexigi potuit,nec exadaeft. Quid fi poft petitam hæreditatem res diftraxeritfhic ipfae res ueniunt, fnidustp ea« rum. At fi forte tales fuerint,quæ uel fteriles erant,uel tempore paritu» læ,^ exdiftradae fint •fortaflispoffitpctitoreligcre,utfibi preciaSc ufuræ præftentur. Ait fenätus. P L A C E R E j A' QJV i B V S P E TI* TA HAEREDITAS FVISSBT,SIAI)VERSVS EOS IVDICA TVM ESSET, PRECIA'QVEAÖ E0S RERVM EX HAERE-DITATE VEN DIT ARVM P ERVÉNISS ENT; ET SIEAE ANTE P E

T IT AM H AERE DIT A TEM DE PER IS SE NT DE MINVTAB* VE ESSENT.-RESTITVERE DEBERE. ßon±fldeipoffcflbr,fi uédident res hærcditariis.'fiue exegit preciû/iue nonrquia habet aftio né,debebit precium præftare. Sed ubi habet adioné/ufFicit eum aftio» nem præftare. Sed fi uendiditA euifta re reftituit,quod accepit: non lü debitur ad eum perueniffe.quanquâm poflit dici.nee ab initio precium peruenifferquia non fuit res hacreditaria.quaï diftrafta eft. Sed etfi fenatus return ex hacreditate diftraftarum,non haereditariarum fecit mentioncm:reftituitarnen non debet, quia nihil apudeum remanct. Nam lulianus libro fexto digeftorum fcribit;quod indebinim exegit, reftituere eum non debere.hcc imputaturum,quod rion debitum Ipl» uit. Sedamp;firesfitredhibita:hicuti(ÿhæreditariaeft,amp;predumnon neniet, quod refufumeft.etfiobuenditionem obftriftus fit emptori polTeffor hacreditatis.-dicendum erit,profpici ei cautione. Reftituc* re autem precia'debebit pofTefforA fi deperditæ funt res uel deminu» tae.Sed utrum ita demû reftituet,fi bonx fidei poffeffor eft .an etfi mate fideif Et fiquide m res apud emptorem exftent, nee deperditæ, nee deminutæ funt. fine dubióipfas res debet præftare maJæ fidei poffef* for.aut fi recipere eas ab emptore nullo modo poffit, tantum, quan* turn in litem eft iuratum. At ubi deperditæ fiint,aut deminutæ,uerum precium debet præftari.-quia fi rem petitor cofecutus cffet,diftraxi£fct, amp;nbsp;uerum precium rei non perderet.

DEperditum inrelligitur,quod in return natura effe defijt. demi* nutum uero,quod ufucaptum eft,amp; ôb id de hæreditate extjt. x x 11. P A V L V s lib.xx.rfd cdiftuMi.

SI amp;nbsp;rem amp;nbsp;preciû habeat bonæ fidei poffeflbr, puta quia eandemt« demerit.an audiendus fit,fi uelit rem dare,non preciumc'In praedo* ne dicimus,eleâionem effe debereaftoris.An aûtmagis poffeflbraudié dus fit, fi uelit remtradere,licet détérioré faftam.*nô petitor,fi precium defidcret,quod inuerecundum fit taie defidetium.*an uero,quod ex hX reditaria re locupletior fit,amp; id quod amplius habet,ex precio reftittic* re debcataüdendum.Nam amp;nbsp;in oratione diui Hadrianirita eft. D i S PI CITE PATRES CONSCRIPT!, NVNQJ7ID AEQVVM SIT, POSSESSOREH NON FACERE LVCRVM: ET PRECIVM. QVOD EX ALIENARE PERCEPERIT,REDDERE; QVIA POTEST EXISTIMARI IN LOCVM HAEREDITARIAB REI VENDITAE PRECIVM EIVS SVCCESSISSE, ET QVO DAMMODO IPSVM HAEREDITARIVM FACTVM.Opot* tct igit poffefforé,amp; rem reftituere petitori,ôc quod ex uenditionc cius rciluctatuseft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vlpianus

VTrum autem omne preciu reftitiiere debehit honx fidei pofTef« for,an uero ita demum,fi faflus fit locuplenor.-uidendum. finge ' precium acceptum uel perdidiffe,uel confumpfiffc,uddonafle.Et net bumquidem p E R V E N1S s E ambignum eft.folum'ne hoc conrincx at,quod prima rati one fuit: an uero amp;nbsp;id, quod durât. amp;nbsp;puto fequen» temdaufulam fenatufconfultifequendam.etfi hxc fitambigua,utita demum computet, fi faftus fit locupletior. Proinde fi non folu premium,fed etiam poena precio tardius foluto pcruenit:poterit dici, quia locupletior in totum faftus eft,debere uenire: licet de precio folummo ’ dofenatusfitlocutus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. gt;

At ubi ui deieftus fuit,non debebitreftituere poenam ex co com* miffam : quado ed aftor habere non poteft. Sicut ncc poenam re hituere debet,qud aduerfarius ei promifit,fi ad indicium non uenerit.

SEd amp;:fi lege cornmifforia uendidit, idem erit dieendum: lucrum» quod fenfit lege commiiroria,præftaturum. Item fi ré diftraxit, amp;nbsp;ex precio aliam rem comparauitnieniet precium in petitionem hæ» teditatis,non res,quam inpatrimonium fuum conuertit. Sed amp;nbsp;fires nunoris ualet,^ comparata eft.-haftenus locupletior faftus uidebitur, quatenusres ualet .• quemadmodum fi confumpfiffet, in totum loeu« pletior faftus non uideretur. nbsp;nbsp;Quod ait fcnatus,E o S, QV i B o N A

INVASISSENT, CiyAE SCIRENT AD SE NON PERT1 NE-RE:ETIAM SI ANTE LITEM CONTESTAT AM FECERINT, Oyo MINVS POSSIDERENT: PE RIND E CONDEMN AN-D 0 S,Q^ ASiPossiDERENT.-ita intcUigendu efi:,ut amp;nbsp;dolus præ* teritus in petitionem hæreditâtis deducatur,fed amp;nbsp;culpa s ideo ab eo, qui ab alio non exegit,uel àfemetipfo;fi tempore liberatus eft,petihx rediras poterit. hoc utiqî.fi exigere potuit. Quod autem ait fenatus, £ 0 S,C^ I B 0 N A i N v A S1 s S E N T.loqtur de pracdonib9: id eft,de his,qui eu fcirent ad fe nonpertinere hæreditaté,inuaferût bona,fcili« cet cü nuîlâ cauffam haberent poffidendi. Sed amp;nbsp;fruftus,nó ^s peepenit (inqua )fed qs percipere debueiüt,eos præftaturos. De co aût logtur fenatus,g ab initio mete prædonis res hæreditarias adpræhédit. Quod fi ab initio quidem iuftam cauffam habuitadipifeendæ poffeflionis: poftea uero confcius, ad fe nihil hæreditatem pertinere,prædonis mo. reuerfari coepit:quamuis nihil fenatus deeoloquiuidetur,puto ra» menamp;ad eummenté fenatufconfulti pertinere. parui etenim referti ab-initio quisdolofe inhæreditate fit uerfatus,an poftea hoc facere coe

petit. Scire autem ad fc nó pertincrc ,ntrum is tantfimodo uidetur, qui fadiim feit: an amp;: is,qui in iure erranit C' putauerit forte rede fadiitn tcftamcntum.cum inutile erat.-uel cum alius prïcccderetadgnanis,fibi potius deferri. Et non puro hunc effe praedonem,qui dolo caret.quaiuS iniurcerranit. ETIAM SI ANTELITEM CONTESTATAM (inquit) F E C E R. i N T.hoc ideo adiedufn cft.quoniam poft litem con teftatam omnes incipiuut malse fidei pofleffores effe : quinimö poft có cronctfiam motam. quanqua enim litis conreftaræ mentio fiat in fena tnfeonfuko: «men Öc poft motam contronerfiam omnes pofleffores pares fiût,amp; qiiafi prædones tenentur.'amp; hoc iure hodle utimur. Coepit enim fetrerem ad fe nó pertinentem poflideri is,qni interpeUatur. Qui nero prædoeft,amp;ante litem conteftatam doJi mali nomine tenetur. bic eft etenim dolus praeteritus. P E RIN D E ( inquit ) CONDE« MNANDOS.QVASi PO SS iDERENT.merito.Namamp;is,quido« lo fccit,quo minus pofliderct^ut pofleflor cendemnatur. accipies: fine dolo defierit poffidere,fiue dolo poffeffioncmnoluerit admittere. Si« lie autem ab alio res poffideatur,fiue in totum non exftct.-locum habe hit hæc claufula. Vnde fi fit alius poffeffor, ab utroi^ hxreditas peti po* terir;amp; fi per multos ambulauerit poffeffio,omnes tenebuntut. Vtra is foins,qui poflidet,frudus præftabit.an etiam qui dolo fccit, quo nu* nus pofiiderctC' amp;nbsp;dicendum erit poft fenatufconfultum ambos teneri.

Hacc uerba fenatufconfiilti, etiam aduerfus eum, qui non poflidet, infinrandum inducunttam enim aduerfus eum,qui dolo fecir,quomi nns poflideat.-quàm aduerfus poflïdcntem,in litem iuratut. Confu« luitfenatus bonœ fidei poffefforibus,ne in totum damno adficiantur: fed in id dimtaxat tcneantur,in quo locupletiores fadi fint. Quecunqf igitur fecernnt fnmprum ex hxreditate (fine quid dilapidancrunt,fiue perdiderunt)dumre fna fe abuti putant, nó præftabunt.nec fi douane rint,locnpicriorcs fadi uidebuntur;quamuis ad remunerandum f'bi aliquem natnraliter obligauerunt.Planéfi cnrhi'u^ix. accepenintdiccn dum eft,eatenus locupletiores fadosqnarenus acceperunt.amp; uclut ge« nns quoddam hoc effe’ permutationis. Si quis re fna lautius ufus fit cótemplatione delatæ fibi haereditatis.-Marcellns libro quarto digefto rum putatjuhil eum ex hæreditatc dedudurum,fi earn non a tri git. Si* mili modo,Sc fi mutnam peenniam accepit, quafi diues effe eoeperit. Si ramen pignori res hacreditarias dedit:uidendum,anuelficatrin« gamr hæreditas.quod eft difficile,cum ipfe fit obligatus. Adeo ante qui locnpletior fadus nó eft,non tenetur:nt fi quis putans fe ex affe hS redcm,partemdimidiam hacreditatis fine dolomalo confumpferit: Marcellus libro quarto digeftorü ttadat,nuni tencamr, quafi id qnod

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x?^

ttôgiuit^éx eô fncrit,quod ad eum non pertinebat, fed ad cohatredes; an neut is,qni eum hacres non erat,totum quidquid apud fe fuerit,con fumpfiflet.-fine dubio non tencatur.quafi locupletior non fadus. Sed in propofita quaefbone tribus deeifionibus relatis, una primo ; deinde alia.poffe dici totum,quod fuperfit,rcftituere eum debere, quafi fuan» partem confumpferit: tertia, utri^ quod cófumptiun fit,decedcre:ait, ütilt;5 non nihil rcltiruendum.Sed de illo dubitat,utrum totum,an partem reftitnendam dicat. Puto tarnen refiduum, integrum non elle re« ftituendumZed partem eins dimidiam. nbsp;Quod autem quis ex hære=

ditate erogauit.utrû totum decedat,an uero pro rata patrimony eius^ ntputa penum hacreditanum ebibit. utrum totum hacreditati expcii« fnm feratux^ aliquid amp;nbsp;patrimonio eiiis;ut in id fadus loaipletior ui» deatur,quod folebat ipfe erogare ante delata hxreditatemc' amp;nbsp;quidem fi quid lautius contemplatione haereditatis impcndit,in hoc non uide« aturfaduslocupletiot.-inftatutis uero eins fumptibus uideatur fadus loaipletior. uriJjenimAfi non tam laute erogaffet, aliquid tarnen ad uidiimquotidianumerogalTet. Plané diuus Marcus incauffa Pytho» dori^qui togatus crat,quodfibi fuperfuiflet ex haercditatc,rcddcrc, de-trcuit.-ea,qu£e alienata crant non minuendi fideicommiffi graria^cum nee precium m corpus patrimonij Pythodori redijffct-cx proprio Py« thodori patrimonio amp;nbsp;hacreditate decedere, non tantum ex hxredi» tatc.Et nuncigitut ftatuti fumptusutrum ex haereditate quoegdécédant exemplo refcripti diui Marei ,an ex folo parrimonio, uidédum cric.Et uecius eft,ut ex folo patrimonio décédant ea,quæ ( Sc fi non has tes fiiiffct ) crogaffet. nbsp;nbsp;Item fi res diftraxit bons fidci poiTeflor, nee

preeio fadus eft locupletior.-an fingulas res, fi nondum nfucaptæ fint, uindicare petitor ab emptore poiTit Cquot; amp;nbsp;fi uindicet: an exceptione non tepellatur,quod pranudicium hæreditati nó fiat inter adorem Sc eum, qui uenum dedit : quia non uidetur uenire in petitionem hx reditatis preciü earü,quang uidi emptores reuerfuri funt ad eum,qui diftraxit^ Et putOjpoffe res uindicare:*nifiemptores regreffum ad bonæ fi«aliÏS*Ii» dei poffeUorem habeant. Quid tarnen fi is,qui uendidit, paratus fit ita eet. defendere hxteditatem,ut perinde,arq5 fi poffideret,conueniatur:’inci pit exceptio locö habere ex perfona emptoru. nbsp;nbsp;Certe fi minore pre

cio. res uenierint,amp;preciu(^dciinlt;5 illud)ador cóféciitus fit;multo ma gis poterit dici,exceptioneel! fubmoueri.Sed amp;nbsp;fi idj^d d debitoribus exegit poffcfror,petitori hxreditatis folnir;libcrari dcbitores.Iulianut fib.quarto digeftoru fcribit:fiue erid bonx fidci pofleflbr,fiue ptaedo fit it,qui debit« ab his exegerat. ipfo lure eos libcrari. nbsp;nbsp;Petitio haefedita-

conmijquæ â debitonbus funt exaftaritem pfeciomm. Hoc fens« tufconfiUtu ad petitionem hæreditatis fadum,eriam ingt;F A m i L i AB E R C i s c v N D AE locum habere placet.ne res abfiirda fit,üt qux péri poffuntjdnndi non polTinr. Augent hæreditatem gregum amp;nbsp;peco-lum partus.

aîs^duo ad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vodfi eues natac funt,deinde ex his aliæ;eæ *quOlt;5quafiaugtué reftitui debent.

ANcilIarû criam partus^ panuum partus^quan^ fruflus effe nS exiftimantur(qùia non temere andUæ eius rei cauffa céparan* turque pariant ) angent tamen hæredirarem. Quippe cum ea omnia fi* unt hæreditaria.dubiiim non eft^quin ea poflefTor ( fi ea aut polTideat, aut poft petita hæreditaré doîo malo fecerit,quo minus poffideret ) de beat reftituere. nbsp;nbsp;Sed Sc penfiones, quæ ex locationibus prædiorum

urbanorûperceptæfuntjuenienflicetàlupanariô perceptæ fint, nam in multorum honeftorum uirorum praedtjs lupanaria exercentur.

POftfenatufconfultum enim omne lucrum auferendum effe,tam bonæ fidei poffeffori,quàm prædoni,dicendum cft.

T\ Æ Ercedes plané à eolonis acceptæ loco funt ftüâuû.opcræquo5 J^Viferuor um in eadem erut caulTa^qua funt penfiones.item ueflu* tæ nauium amp;nbsp;iumentorum.

ats* per» TVlianüsfcribit:*adorcm-eligcredebere,utrum fortem tantum, all adoré; JLamp;ufuras uelit cum periculo nominû agnofcere. At qui fecundum hoc non fer uabimus,quod Senatus uoluit. bonæ fidei pofteHbrem te» neri,quatenus locuplerior fit, quid enim,fi pecuniam eligat ador, qu® feruari non poteftc' Dicedum itacj cft,in honx fidei poffefforc hxc tam rf tummodoeum pr3Eftaredebere:ideft,uelfortem,amp;ufuraSeius,fieaS . • percepit; uel nomina cum eorum ceffione in id facienda, quod ex ijs adhuc deberetur,periculo fcilicet petitoris.

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXL VLPIANVS lib.XV.ddediaum.

ÇI quid poffeffor foluit creditoribus, reputabit: quanquam ipfo i«* ijre non liberauerit pctitorem hxreditatis. nam quod qnifqj fno no« mine foluit,non debitoris;debitorem non libérât. Et ideo lulianus li» brofexto digeftorum ferjbit: itaidimputaturumpoireflbremjfic^a* ueritfe petitorem defenfutum. Sed an amp;bonæ fidei pofleftordebe* at ad defendendum caueie,uidendum erit.quia in eo, quod foluit non

TIT. rit r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îî7

ûidetui locuplctior fadus ; mfî forte habeatcondîdiônem, amp;hôcnamp;« Wine uideatuc lociipletior,quia poteritrepetere.finge etenirn euni,du fe hæredem putat,foluiffe Rio nomine. Et uidetur mihi Inlianus de fo« lo prædone,ut caueat,fenfiire.non etiam de bonæ fidei polTelTore.Con didionem tarnen præftare debebit. Sed amp;nbsp;petitor, fi à creditoribus cou ueniatur,exccptione nti debebit. Sedfi ipfi aliquid prædoni debeba tut,hoc dedneere non debebit.-maxime fi id fuit debitum,quod natura debebatur. Quid tamen/i expediebatpetitori id debitum effe diflolu» turn propter pœnam,uel aliam cauffamc’ poteft dici ipfum fibi uel fol» uiffe,uel debuiffe foluere.Iuftus autem poffeffor proculdubio debebit deducere,quod fibi debetur. Si eut autem fumptum.quem fecit.de« ducinita fi facere debuit,nec fecit, eulpae eins reddet rationem, nifi bo« næ fidei polïeffor eft.trie enim quia quafi fuam rem neglexit,nulli que tels fubiedus eft ante petitam hæreditarem; poftea ueroA ipfe prædo eft. lUud plane prædoni imputari non poteft; eut paffus fit debitores hberarijà pauperiores eft'iciÂ non eos conuencrit ; quando aftionem non habuit. Quod aut poffeffori folutum eft,an reftituere debeàt, '^ideamus. Sa fine bonæ fidei poffeffor fuit, fine non, debere reftimere 'placet.^ fiquidem reftinierit(ut Caffius fcribit,Slt; Inlianus libro fexto) hberari ipfo iure debitores.

XXXIt PAVLVSlit.XX.rfdfdtïïlHM-PErferuumadquifitæres hæredi reftiruendæ funt. quod procedit in hæredifate*libertiAcum de inofficiofoagitur,cum interim in * In alqs bonis effet hæredis; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deeft.,

XXXHt VLPIANVS IiKXV.dcifdiÆjm NIfi ex re hæredis fcriptiftipulatus fit. Inlianus fcribit;fihomR nem poffeffor diftraxerit,fi quidem non heceffarium hæreditas h.petitione hæreditatis precium præftaturû.imputaretiu' enim, fi non diftraxiffet. Quod fi neceffarium h«reditati,fiquidé lüuit, ipfum præ« ftandum.fi decefferit,fortaffis ncc precium. Sed non paffurnm indicé, qui cognofcit,poffefforem precium lucrari,fcribit;amp; uerius eft.

Fllijfamilias militis puto peti poffe hæreditatém, ex teftamento no bis obuenientem. Si femus uel filinsfamilias res hæiediranas te neat;â pâtre dommoue peti hæreditas poterit,fi facultatem reftituenda turn return habeat.Gerte fi precium rerum hæreditariarum uéditarfi inpeculio ferui habeat.-Iulianus exiftimat, poff e a domino,quafi â iuris Ï(reffore,hæreditatempeti.

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SS in poffe

pofle i domino^quafi à iuris pofleffore, tereditatem peti; quïahabeas adionem, qua earn pecuniam confcqiiarm'.quxquidemadioenani ignoranti adquircrctur.

SI à parre ucl à domino,qui preda poffidet, haereditas peratuf /art fl' lio uel feruo momio^uel feruo maiiumiffo, uel emancipate filio» intra annum agi debcatt' amp;nbsp;an debimm fibi dominus uelpater deduce re poffitf Julianus uerins effe aitA id Proculus quo^ refpondit,perpe« tuo adionem danda.nec deduci oportere id,quod ipfi deberctur ; qui^ non de peculio agatur/ed haereditas peratur.hæc rede/i preeia habeal feruus uel filiusfamilias.Quod li propterea hæreditas petatur ä dom’quot; no,quod feruus debitor fuir.-perinde haberi debebit, at($ fi de peculio ageremr. Idem dicendum Martianus ait, etiam fi pecuniam ex precio percepram feruus uel films cófumpferit;fed fi alias ex peculio eins ici ni poreft. nbsp;nbsp;Scd amp;nbsp;afiliofamilias peri hæreditatem pofle, non eft dubi

um.-quia reftituendi facultatem habetJkut ad exhibendum. Multon^ gis dicimus pofle peti hæreditatem à filiofaniilias,qui cum paterfami' lias effet,amp; poflidcret hæreditatem,adrogandum fe præbuit. Si pofquot; feffor hæreditarium feruum occident,id quo(^ in hærediratis petitione afs *pera ueniet.Sed Pomponiusait *adorem debere eligcrc,utrtim uclitfibic’^ dorem. condemnari,ut caueac,fe non adiirum lege Aqutlia .• an malit intègre fibi effe adionem legis Aquiliæ,omifla eins rei æftimatione d indice. Quæ eledio locum habet, fi ante aditam hæreditatem occifus fit ici* iius.nam fi poftea ipfias adio propria effeda eft, nec ucniet in hæredj* taris petitione. Si prædo dolo defierit poffidere, res autem eo modo interierir,qiio effet intcntura,ói;fi eadem cauffa poffeflioms manfiffet' quantum ad ueeba fenatufconfulti, melior eft cauffa prædonis,qiw bo Bæ fidei poffefforistquia fi prædo dolo defierit poffidere, ita condéna» tur, atlt;5 fi poffideretgt;nec adiedum effet, fi res interierit. Sed non eft du bium,quin non debeat meliorisefleconditionis,quam bonæ fidei pof feffor.Itacpamp; fi pluris uenieritres,cledio debebiteffe adoris, utpretii confequatur.-alioquüi lucrarctur aliqiud prædo. nbsp;nbsp;Quo tempore lo

cupletior effe debeat bon« fidei poffeffor, dubitatur. fed magiseft, K* îudicatæ tempus fpedandum effe. Frudus intelliguntur dedudis im penfis, quæ quærendorum, cogendornm, conferuandomm corum gratia ßunt. Qgod non folum in bonæ fidei poffcfforibus naturalisra* tioexpoftulat,ueru etiam in prædonibus, ficut Sabino quolt;jpiaciut.

QVod fi fnmptûqnidéfecer if nihil aöt percepit fruduum-xquillï uitte waóoaé horu quo^ in bonæ fidei poffefforibus haberi.

PL mé in ceteris ncceffarqs amp;nbsp;unlibus impenfis poffunt feparari ,ut bonx fidci qiiidc poflefforcs has quoq; imputent; prædo aut de fe quert debeat,qui feiensin rem alienam impendit.Sed benignius cft,in huius ^cjperlbnahaberirationcm impenfarû.non cm debet petitor eX aliéna iadura lucrö facerc. amp;nbsp;idipfum officio indicis continebit, nee ex ceptio doli mali defiderat. Plané fic poteft in co differétia efle: ut ba na: fidei quidé poffeffor omnino impéfas dcducat,licet res nó exiler,in qua fecit,fient tutor uel curator côfequuntur.-prædo aût non aliter,^ fi tesmelior fit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXX l X. C AI v s hb. VI. ai ediâum prouwciale.

VT des aût ncceflariæç^ funt.ueluti quæ fiunt reficiendorû sedifici orum gratia,aut*in nouale.-aut cum feruorû gratia litis æftima- aliît * nt-tiofoluitur,cumidutiliusfit,c|iipfosdcdi. Deniqj alias côplures etufi ueUat ali-dé generis effe impenfas.manifeftû eft. Vidcamus tarnen ,nc ad pidu* as atu hoc tarû quolt;5.amp; marmorum,amp; cacterarum Noluptanaruin rerum impen comma de* fas æque proficiat nobis doli exceptio. iiriq;,fi modo bona: fidei poffef rd. fores fumus. Nam prxdoni probe dicetur,iion debuiffe in aliéna rem fuperuacuas impenfas facerc . ut tarnen poteftas ei fiat tollendorum totum,quiEfincdetrimentoipfius rcitolli poflint.

ÏLlud quod in orationc diui Hadtiani cft,ut poft acceptum indicium id adori præftetair,quod habiturns effet.fi co tempore,quo pcrijt,rc ftituta effet hæreditas.interdum durum eft. Quidenim, fi poft litem conteftata mancipia^ut inmenta,aut pecora depcrierintc' damnari de bebit fecundu uerba orationis,qa potuit petitor reftituM hæreditate ca diftraxiffeï' Er hoc iuftnm effe in fpcdalibus petitionibus Proculo pla? lt;et,Caffius cótra fenfit.ln prædonis pfona Proculns rede exiftimat,in bons fidei poffefforibus Caffius.Nec enim debet poffeffor ant mortals litatem praeftare, aut propter metum huius periculi temerc indefen» firm ius fuum relinquere. Prædo fhidus fiios non facit, fed augent bsrcditarem;idcofcp comm qnoej frudns præftabit. In bonæ fidei au* tem poffefforehi tantum ueniunt in reftitutione, quafi augmenta hæ* teditatis.per quos locupletior fadus eft. nbsp;nbsp;Adiones, fi qnas poffeffor nadus cft,euidahxrcditatereftitucredebet.ueluti inrerdidum VN D E Vl,antQVODPRECARIO. Contraquocp,fipoffefforcaucritDA*

tinebunt amp;nbsp;noxales adioncs;ut fi paratus fit poffeffor noxæ dedcre fer* wtim, qui damnü dederit in re hæreditaria, uel furtum fecerit,abfolua-tlg:lxut fit in interdido QV o D Vl AVT Clam.

SI quotempor e conueniebatur pofleffor hærediraris, pauciores reS poffidebat, deinde alianim quo^ renun poflelfionem adfumpfin cam qucxj uiftus reftituere debebit: fiue ante indicium acceptum, fme poftea adquifierit poffelTionem. Et fi fideiuffores, quos dederat ad li' tem^non fufficiant ; iubere eum debebit proconful« ut idonee caueat. Ex dinerfoquoej/i pauciores poftea poflidebit,qudm initio poffide* bat ( fi modo id fine dolo eins acciderit ) abfolui debet, quo ad eas res, quas defijt poffidere. Fruflus computandos etiam earum reruni» quas defundus pignori accepitjulianus ait.

SI debitor hæreditarius non ideonolitfoluere,quod fe dicat hsre« dem;fedideo,qHodneget,autdubitet,an hæreditas pertineat ad cum,qui petit hæreditatem.-non tenetut hæredi tans petitione.

POftquàm legatum a te accept hereditärem peto. Atilicinus qui* bufdam placuiffe aitaion aliter mihiaduerfus te dandam petitio* nem,quàm fi legatum redderem. Videamus tamen,ne non aliter péri* tor hæreditaris legatum reftitucredebeat, quâm caueatur:fi contra eum de hereditäre iudicatumfuerir,reddi ei legatum; atminiquum fit,eo cafu poiFefforem haereditatis legatum,quod foluerit, retinere;ô^ maxime fi non per calumniam/ed per errorem hæreditatem pericrit aduerfarius.id'cpLelius probat. Imperator auté Antoninus refcripfit-ei,qui legatum ex teftamaito abftuliflet,cauffa cognita haereditatis ps titionem negandam effe.-fcilicetjfi manifefta calumnia fit.

XLIIII. I ABÖLEN VS Itbd, diPldUtiam, CVmis,quilegatumex tcftamentopercepit, hæreditatem périt’ fi legatum quocunij modo redditum non fitnudicis officio eon tinetur ,ut uiftori,dedudo eo,quod accepit,reftituatur hæreditas.

QVi fe liti obtulit,cum rem non poirïderet,condemn3tur;nifi euh dentiffimis probationibus poffit oftendere, aftorem ab initioli* tis fciliè eum non poffïdere.quippe ifto modo non eft deceptus. amp;nbsp;q^* fe haereditatis petitioni obtiüir, ex doli claufula tenctur: æftimaric^ oportebir,quanti eins interfuimon decipi.

PRædonis loco inteHigendus eft amp;nbsp;is,qui tacitam fidem interpofu*s it,ut non capienti reftituerethæreditatem.

Veins Ti tins, cum in falfiteftamenti propinqui aceufatione non obcuiuerinqnæro,an de non iure faûOinec figiutoteftamento ‘3“^^

la illi cotnpetere poffïte* Refpondit.non ideo rcpelJi ab întcntionc non iure fadi teftamenti,qiiod in falfi aceufatione non obtinucrit. ' .

IN æftimationibus hæreditarijs ,itauenitpreciumuenditîE hæredî« tatisait id quoeg accedat.qiiod plus fuit in hæreditate/i ex négocias bonis cauffa uenqt. Sin autem ex fideicommiffi cauffa: nihil amplius* quâm qiiod bonafide accepit.

XLIX. PAPINIANVS ïib.VX.clu^lHonwin. SIbonæfideipofleffor uelitcum debitoribus hæreditanjs,aut bis, qui reshæreditarias occupauerunr,confillere;audietur utiqj,fi péris culujnerit,neinternioras adiones intercidant. Petitorautemhæres ditatis cirramcrù exception is in rem agere poterit. Quid enimfi pot fefforhæreditaris negligatcquot; quid fi nihil iuris habere fe feiatî’

HAcreditasetiam fineullo corpore iuris intelledum habet. nbsp;nbsp;Si defundo monumentum, conditionis implendæ gratia,bonæ fi» des poffeffor fecerit.-poteft diciCquia noluntas defundi in hoc feruanda «Heutig fi probabiîem modum faciendi monumenti fumptus,uel qua nimteftatoriufrerit,nonexcedat)eum, cui auferturhæredirasampem fas,autdoli exceptionererenturum,autadione negociorum geftorn petiturum,uelutihæreditario negocio gefto. Quamuis enim ftrido in tenulla teneantur adione hæredes ad moriumentum faciendu ; tarnen priiKipali,uel pontificali authoritate compelliuitur ad obfeqiiium fiv prenne uolimtatis.

HAercs furiofi fubftituto, uel fequentis gradus cognato, frudus medq temporis,quibus per curatoré furiofus locupletior fadus iiidetur,præftabit:exceptisuidelicetimpenfis,quæ circaeandem fubs. ftantiamtam neceffariô,quam utiliterfadæfunt. Sedamp; fiquid circa furiofum neceffario fuerit expenfum A hoc excipiatur: nifi alla fuffici ens fubftantia erat furiofo,ex qua fuftentari potuit. nbsp;nbsp;nbsp;Fruduum poft hæreditatem petitam perceptorum ufuræ non præftantur. Diuerfa ras tio eft eomm, qui ante adionem haereditatis illatam percepti »hæres ditatem auxerunt.

Lil. HERMOGENIANVSltkniI.WwlTTÏTo^w/i! SI poffeflbr ex bæreditateinhoneftos habuerit quæftus, etiam hos reftitiierécogetur. nchoneftaintcrprétatio non honefti quæftus hierum poffeflöri faciat.

N nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L I iI. P A V L V S li6.*X. id Sabinum.

aUcnatio poffeffori eft.-fed amp;nbsp;fi impenfe neceffariæ in rem hxreditarJ’ am faâæ funt à poffeffore, uel fi mota res perinuæ detenoréfue fiitui^ crant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIlII. IV LIANVS Itb.Vl. diffßorum.

EI,qui partem hxreditariam uel totam i fifco mercatns fuerit, non eft iniqmim dan adionem,per quam uniueefa bona perfequatur: quemadmodum amp;nbsp;cni ex Trebelliano fenarukonfultoha’rcditas reib tnta eft,petitio hærediratis damr.- Haercs debitoris id,quod defimduS pignori dederar,quin hereditärem petendo confequi poflit,dubiû non eft. Cum praedia urbana amp;nbsp;ruftica neglegentia pofTeiTor urn pciora funt fadaiuelutiquia uineae,pomaria,horti extra côfuetudinem patriP familias defundi eulti funt; litis eftimanonem carum return, quanto peiotes fruit faâæ,poirefrores pari debent.

L V. IDEM lib. LY.digeflorum, EVida hereditarc,hone fidei poireiror,quod lege Aquilia exegerit» non fimplum,fed dnplum reftituet.lucrum enim ex ea,quod pro ptcr hxreditatem accepirjacerenon debet.

CVm herediras petita fineos frudus, quos pofleflor peepit, omni modo reftituendos air,amp; fi petitor cos percepturus non fuerat.

CVmidemeandernhereditäreaduerfus duos défendit,amp;fecun« dum alterum ex his iudicatuni eft.quaei i folec,ntrum perinded hatrediratem reftitui opotteat,ar^ oporteret, fi aduerfus alium defen* fa non eflet.-ut fcilicct fimulac fecundum alium fuerit iudicatuni ,ab* foluatur is,cum quo adum eft: quia nc^ peflideat, ne^ dolo maloft* cent,quo minus poflideret,quodiudicio nidus reftituerctfanquia poffit amp;nbsp;fecundum alium iudicari,non aliter reftituere debeat ,qu^in fi cautum ei fuerit,quod aduerfus alium cadem hareditatem defendat^ Sed melius eft,officio nidicis cautioneuel farifdatione uifto meden: cumamp;resfaluafitei,quiin exfecutione tardior uenit aduerfusprio* lem uidorem.

Flhusd patte emancipatus,fecundum conditionem teftamenti nil tris adijthereditärem.quam pater, antequdm filmm émancipa* tet,poffedir,frHdus!q^ ex ea percepit fed erogationem in honorem fiiij. cum effet fenator,fecit.qHæfitum eft: cum paratusfit pater reftituere hæreditatem, habita ratione eoriim,qux in eum erogauit.- an filius hi* hilominus perfeuerans pctere hæreditatem,doli mail exceptionefub* moueri poffitd Kefpondtamp;fi non excipetetunfans per officium iw diets coiduli,

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V L PIA N V S lit.XV. di edidum.

quot;^ aftionem,quam prxtor propofiiitei.qui ad fe fo« Î''æ’'cditatenipernnere contcndit .• confcquens fuit ^ ci proponcre.qui partem hæreditatis petit. Qui hx« reditatem,uel partem hatreditatis perit;ius nóex eo mc-titur,quod poffeiTor occupauit» fed ex fuo iure.amp; ideo fi lie ex affe hxres fit: totam hxreditatem uindicabit dieet tu unam rem poffideas.fiue ex partc,partem,licet mtotam hxreditatem poffideas. Quinimö fi duo poflideant hxreditatem,amp; duo fint, qui ad fc partes pertineredicant : nonfinguli à fingulis petere contenti effe detent ( puta primus à primo,fecundus à feeundo ) fed ambo à primo, amp;nbsp;am« boafecundo.nelt;5 enim alter primi,alter fecundi partem poffidet, fed ambo uttiuf(^ nbsp;nbsp;Proinde amp;nbsp;fi pro hxrede poffeffor amp;nbsp;petitor poffidc «nt hxreditatcm:eum unufquif($ eorum partem dimidiam hxredita-tis fibi adferat, inuieem petere debebunt, ut partes return confequan« tut: aut fi controuerfiam fibi non faciunt hxreditatis,familix eicifcun dæ experiri eos oportebit. nbsp;nbsp;Si ego ex parte me dicam hæredem,co

heres autem meus poffideat hereditärem cum extraneo.cum nó plus coheres haberet parte fua,utrum à folo exrraneo,an iiero amp;nbsp;à coherc-dedebeâ petere hereditärem,queritur. EtPegafus fertur exiftimaffe, â folo extraneo me petere debere,eumc[r reftituturum quidquid pofli-det.óf fottalfis hoc officio iudicis debet fieri. Ceterum ratio facit, ut 2 duobus petam hereditatcm,hoc eft etiam à coherede meo : amp;nbsp;ille qcg dirigat aftionem aduerfus exterum poflefforem.Sed Pegafi fententia ütilior eft. Item fi cü me ex parte dimidia dicerem heredé.trientem hereditatispoffidcrem,deinde refiduüfextantem uelim perfequi.qua liter agâ,uideamus.Et Labco fcribit,uri^ parte dimidiâ me petere de« bete à fingulis.fic fieri,ut â fingulis fextanté cófcquar,amp; habeâ beffern: quod uerum puto. fed amp;nbsp;ipfe tenebot ad reftitutionem fextantis ex tri« entc,quem poffidcbam.amp; ideo iudicis officio inuieem eópenfatio crit admittenda eius,quod poffideo.fi forte cohæredes fint, à quibus hxre-ditatem pcto. Intetaom prxtor incertæ partis hæreditatis pctirio« nem indu]get,idoncis cauffis interucniétibus.utputa,eft defundi fatris filius. funt amp;nbsp;uxorcs defundórü fratrum prägnantes. qua partem fra-tris films hxreditatis uindicet,inccrtu cft.-quia quotedantut frattiS de« fiuiftorum filij,incertum eft. Acquiffimum eft igitur,incertæ partis uin dicationem ci concedi. Non audentet tarnen dicecur, ubicum^ merito bh q quis

qnis înccmis eft, qiiam partem uinditet.-dehere incert« partis uindica tionemconcedi.

SI ex pinribus ,ad quos eadem hæreditas pertine^quidam adicrint) quidam adhuc deliberent.-placiiit eos, qui adierint,fi petant hsrC' dicacem jion maiorem partem petere dcbere,quam habitun effent cas teris adeuntibusmec proderit eis,fi caeteri non adierint. Non adeunti* bus autem cïcteris.poterunt tune partes eorum petere,ff modo ad eo$ pertinent. 111. p A v L v S Itb.xvn. dd Plautium.

ANtiqui libero uentri ira ^fpexerunt,ut in tépus nafcendi omnia ei iura integra tefecuatennficut apparetiniure haereditatiujo gt;quibus qui poft eum gradü adgnationis fimt, quo eft id, quod in lirequot; 10 eft .non admittuntiw,dum incertum eft,annafci poffit., Vbi autem eodemgradu finit caeteri, quo amp;'uenter.* tunc quæ portioin fufpenfo effe debeat,quaefierunt. amp;nbsp;quia nó poterant feire, ^t nafei poflent.-ided milita de huiufmodi re ta uaria,amp; incrcdibilia tradiderut,ut fabulis ad« numerentur.Nam traditum eft,quatuor pariter puellasi matrefamil* as natas effe. Alioquin tradidere non leues authores,quinquies quateri« nos enixa Peloponefiam,0i: multas Aegypti uno utero feptenos. Sed amp;nbsp;tergeminos fenatores cuiftos uidimus Oratios.Sed amp;nbsp;Lelius fenbif» feuidiffe inpalatio liberam niulierem,qHaeab Alexandria perdud^ effetjUt Hadriano oftenderetur cum qmnqj liberis: ex quibus quatuor codem tempore enixa (inquit; dicebatur, quintum poft quadragefi« mum diem.quid ergof Pruderiflimi iiuis authores medietatem quad dam fecuti funt,utquod fieri non raro admodum poflet,intuetentur-' id eft,quia fieri porer.it,iit tergemini nafcerentur,quaitam partem fu« perftiti filio adfignauerunt.To 7«^ ä-a^ « ƒ/ç Cut ait Theopbraftus ) ^aeoww crip o) vo^c9{Ta/.Ideocp amp;nbsp;fi uiium paritura fit,non ex parte dind dialed ex quarta interim hxrcs erit.

ET fi pauciorcs fuerintnati,refiduum ei pro rata adcrefeere; fiplm res quam tres,decrefcere de ea parte,ex qua hæres faftus eft-.

ILIud feiendum eft: fi millier prægnans non fit, cxiftimetur autem prægnans cffc;intcrim filium hætedem effe ex affe,qnanquam igno xet fe ex aife hæredem effe. Idem eft in extraneo.- fi ex certa portioiie hæres inftitiitus fit,ex reliqua poftumns. nbsp;nbsp;nbsp;Quod fi forte ita inftiru*

tJOfadaeft,QyOTCVNQyE MIHI NATI ERVNT,ET LVd vs TITIVS PRO VIRILIB VS.PORTIONIBVS HAEREDES MIHI S VNTO.habebith«fitationem,nunquidadirenonpoffit,atç qui

qui inteftamentoportionem fuam nefcit. Sedutili«seft,poffe cum adire,qiii nefcit portioné;fi c3Etcra,quæ oportet eum feke, nó ignorer.

SOrori,quam eolwedem fratr ibus quatuor in bonis matris effe pla cint.quinta portio pro portionibHS,quæ ad eos pertinuit,cedet:.ita ut finguli in quartam,quam ante hac habere credebantur, nó amplius ci quinta contrant. nbsp;nbsp;Sumptus,qui propter onera totius hæreditatis

N On poffumus confequi per hæreditatis petitionem id,quod fa* miliæ eccifeundæ iudicio confequimur,ut à cémunione difceda muséum ad officium iudicis itihil amplius pcrtineat,quàm ut partem Itærcditatis pro indiuifo reftitui mihi iubeat.

PErmittendum erit poffeffori hæreditatis,partem quidemhæredj* taris defendere,par tem uero cedere. Nec enim prohiber, aliquém totamhæreditatem poffidereApartem feiredimidiam ad fe peitinë» te,decgalterapartecontrouerfiamnonfaçere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-’

CVm multi hxredes inftituti effent, ex his unus in Afia erat. dus peurator uenditionéfecerat,amp; pecunia pro parte eins abftùlerat. poftea apparuerat eû,qui in Afia erat,ante deceffiffe: inftituto ex parte dimidiahærede procuratore fuo,amp; ex parte alio. Quxfitu eft,quemad ruodum pecunia ex hxreditate petenda effetlt;Refp0fum eft: ab eo, qui procurator eins fuiffet,totam hæreditatem (quia ex hæreditate ca pe* ennia fuiffet,qnæ ad procuratorem ex uenditione perueniffet ) petere cos oportere, amp;nbsp;nihilominus parte dimidiam hæreditatis a cohærede cius.Ita for^fiac omnis ea pecunia penes eü, qui pcuratór fuiffet,refi* derer:ut omné per iudicem ab codé recuperarêt.fiue is parté dimidiam cohæredi fuoreddidiffet.-ipfumex dimidiaparte,exdimidia cóhxre* dem eins condemnarent.

/^ Vm hæredis ex parte inftituti filius,qui patré fuum ignorabat ui* V^uorcftatoredeceffiffe,partem hæreditatis nominepatris abfen* tis adminiftraueritA pecunias diftxaöis rebus acceperit: hæreditas ab co peti nó poteft.quia neq? pro hxrede,neq; pro poffeffore precia poffi detjed ut filius patris negocium curauit. Negociorft autemgeftoium ^dio cæteris cohæredibus,adquos portio defunfti pertinCt,dabitor. Ib lud enimuti^ non eftmetuendum ; ne etiam .patris , à qtio forte ex* hæredatus eft,teneatur hx£cdibus,qua£i négocia hæreditaria gefferit: hh iq cum

«Ts*ci cui cum illud.quod adminiflr.iuit.nonfucrit 'parernæhærcdiMfi's. Nam woi 'dm ^ ^' ucgocionim geftorum afliofit*ci,ciiiiis fuo nomine debitum cxa nomine de- ^“”' eft-boe tamen,quod alieno nomine perceptu eft,reftirui xquinn Uturn per- c^ Sed in propofito neq? patris négocia fuerant, qui effe dcfierat : nelt;B ceptu fH patemx fucceffionis.quae fuerant alterius bxreditatis. Quod fi fiH* reftitw ^- us ifte patri fuo hïEresexftiterir,amp; moueat’controuerfiam,quodpatct fl»««t eü cins,poftc^ haeres exftitit,mortem obierinille tradatus incutrit/m ipfr ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ caufl'amfibipolTeffionis mutate uidearur.Quoniam tarnen qui neg®

cia hæreditaria geffitA debitor cfTc cœpit.-poftea faciens conrrouerfi* am hacreditatis,ut iuris pofleflorconuenitur, Idemetiamin hoefilio tefpondendum erit.

Rdinarium fuit, poft ciuiles adiones hærcdibus propo* ^ßfitas, rationcm habere prstorem etiam eorum,qu‘’* ipfe uelut hæredes facithoc eft eorum,quibus bottonU” ‘Bpoflcffio data eft.

II. CAIVS lib-Vi-ddedidumproumciale. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. P Et quam hæreditatis petitionc tantundéconfequitnr bonoru po^ fciror,quantû fupioribus ciuilibus adionib^ hæres côfequi pote«'

tuta eft hæreditas.Nam quifquis fufeeperitreftitutâh^* reditatem ex fenatufconfulto,cx quo adiones tranft“^* fidcicommifforiahaereditatis petitionc uti potent.

NEc intereft,mihi quis rogatus fucritreftituere,an cui hæres rt«® ti. Si bonoru pofleffor fim eius,cui fideicômifforia hærediW tel ida eft,uel alius fucceflbr .'per hanc adioncm experiri potero^ endû cft,hanc adionem aduerfus eû,qui reftiniit hxredirarem,nó co petere. Es aut adiones mihi dont,quae hattedi â( in hxtedé eóptu’^^

O S T aftiones.qnæ de uniuerßtäte propofitx funt, fubtjcitur aftio fingulatinm return pchnonis.Quæ fpecialis in rem adio locum habet in omnibus rebus mobilibus.tam animalibus, qidm ijs quæ anima carent.amp; in tjs, quæ folo continentur. Per hac autem adionem liberac perfonæ, quæ funt iuris no _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftriait puta liberi,qui funt in poteftate.nonpetutur.

igitur .lut prxiudicrjs,aut interdidis,aut cognitione prætoria : Scita Pó ponius libro triccfimofeptimo. Nifi forte (inquit) adieda cauffaquis uindicet. Vndefiquisit.i petitfilium fuum in poteftatc,cx iureRo ^lanoaiidetLir mihi Pomponius confentire,rede eum cgiffe.ait enim adieda caufla.ex lege quiritum uindicare poiT:. nbsp;nbsp;Per hanc aut adio»

ticmnon folum finguîæ res uindicabuntur: fed poflectiam gregé uin dicari,Pomponius libro uicefimoquinto ledionum fcribit.idem de at lUcntoA de equitio,tætcristp,quæ gregatim haben tur.dicendum cft. Sed enim gregcm fufficiet ipfum noftrum clTe,licet fingula capita no. ftranonfint.gr ex enim,non fingula corpora uindicabuntur.

pro rata póderïs,quod in maffa habemus,uindicabimus:ói: fi inccrnini fit,quantum qiufq? ponderfs in maffa habeat.

QVoquidem cafuctiamcommunidiuidundo agi potent, fed amp;nbsp;furti,amp; adexhibendum tenebitur, qui dolo malo confimdendu id argentum curauit.Ita ut in ad exhibendum adione pretij ratiohabe ri debeanin uindicatione uel communi diuidundo adione hoc ampli* us ferat,cuius argentum preciofius erat.

* „ nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. VLPIANVS lib.lZ.Vi.adediaum.

alias de~ TDemPomponiusfcribit.fi frumentumduorum,nonuoluntatc eo funt hlt;ec J|_rum,confufum fit, competit fmgulis in rem adio in id, quantum p^ uerba^uft^ j.gj j^j jjjQ acemo fuum cuiufç effe. Quodfi uolutate cotum cómiH^ ad.fifru- fiint:tunccommunicarauidebuntur,ócerit córnuni diuidundo adio-nattum. nbsp;nbsp;nbsp;Idem fcribit,fi ex melk meo amp;nbsp;ex uino tuo fadfi fit mulfum, quof‘

dam exiftimaffe,id quotj communicari: fed puto uerius C ut amp;ipfe ß* gnificat ) eins porius eifc,qui fecinquoniam fpeciem priftinam non re tinet. nbsp;nbsp;nbsp;Sed fi plumb urn cum argento miftum fit; quia poteft dedn«

cijiec communicabitur,ncc communi diuidundo agetur, agetüraii‘ tem inré.Sedfideduci(inquit)nonpoflït,putafi£esamp;aurum miftnin fuerit;pro parte effe uindicandum. Necquaquameritdiccdum,qno^ in mulfo didumeft: quia utratj materia, Ôcficonfufa, manet tarnend Idem feribit.-fi equam meam equus tuns prægnantem feceritmon eß® tuum,fed meum,quod natum eft. nbsp;nbsp;De arborc,quæ in alienû agrun’

translata,coäluit, amp;nbsp;radices immifit;Varus amp;: Nerua utilem in ré adio* nem dabant.nam fi nondum coaluit,mea effe non definit. nbsp;nbsp;Cum i’

rem agitur,fi de corp'bre conueniat,error autem fit in uocabulo: reß^ adumeffeuidetur. Si plûtes fint cinfdem nominis ferui(puta plw^ Erotes ) nec appareat, de quo adum fit;Pomponius dicit, nullam fi«ß condemnatiOnem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SI in rem aliquis agat, debet defignare rcm:amp; utrum totam, an paï* tem,0£quotampetat.Appellatio enim rei non genus,fed fpeciem fignificat. Odauenus ita definit.-quod infedæ quidc materia: pondus, fignatæ uero nnmerum,faâæ autem fpeciem dici oportet. Sed amp;nbsp;meß fura dicenda erit,aim tes menfura conrinebitur. Et fi ueftimenta no* ftra effe,uel dari oportere nobis dicamus.utrum numerum eoromm* cere debebimHS,anamp;:coloréc’amp;:magiseft,ututrunlt;5. nam illud inh«* manum eft;eogi nos dicere,trita fint,an noua. Qitamuis fc in uafis oc* currat difficultasmtium lancem dûtaxatdici oporteat, an etiam qua* dratam, ucl rotundam;uel pma, an cælata fit. «jua: ipfa in petitionibus

, quolt;5 adqccre diffkilécR.nec ita coartanda res cft; licet in petendo ho« mine nomen eins dici debeat,amp;utfum puer, an adolefcens fit. utit^.fi plures fmt.fed fi nomen eins ignorem, demonftratione cius utendum etit:ucluti qui ex ilia hxreditate eft.qui ex ilianuuseft. Item fundupe ticurus,nomen ci us A quo loci fit,dicerc debebit.

SI is.qui obtulit fe fundi uindicationi, damnatus dl : nihilominus S pofleffore rede petitiu.ficut Pedius ait.

POmpönius libro tricefimofeptimo probat.fi ex æquîs partibus fundum mihi tecum communem, tu amp;nbsp;Lucius Titius poffideatis: Lon ab utrifegquadrantem petere me debcre.fed à Tir io, qui no fit do» minus.totum femiflem. Aliter atlt;j fi certis regionibus poffideatis eum fundum. nam tue fine dubio amp;nbsp;à te,amp; à Titio partes fundi petere me de« bere.Quoticsenimccrtalocapoffidebuntur,neceflariö inhis aliqua partem meam cffe.amp; ideo tc quoeg â Titio quadtantem peterc debere. Quxdiftindionccjinremobili.necginhaereditatis petitionc locuha« bet. niuiquam enim pro diuifo poflideti poteft.

OPficium autem iudicis in hac adionc in hoc eritmt iudex infpici« at,an reus poffideat.Nec ad rem pcrtinebit,cx qm cauffa poffide at.ubi enim probaui rem meam eiTeaiccelTe habebit poffeffor reftitue re,qui non obiccit aliquam exceptionem. Quidam tamé Cut Pegafus) tam folam poffelfionem putauerunthanc adionem compledi.quae ld cumhabetitiinterdidoVTl POSSIDETIS uêl VTRVBI. Deni^ ab eo,apud quem depofita fit ucl commodata,uel qui conduxcrit:aut qui legatorum feruandorum cauira,uel dotis,uel uentr is,ucl rei ferua» dcc nomme in poffeifione fit,nel cui D A M NI 1N F E C TI non cauca tiir(quia hi omnes non poiTidenOuindicari non poffe. Puto autem ab omnibus, qm tenent,amp; habent reftituendi facultatem, peti*poffc. nbsp;nbsp;nbsp;aUis * xd-

X. PAVLVS Iib.XXI.4dcdidJ0«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diW nfm

SI res mobilis petita fit,ubircftituidebeat,fiprïefens non fitt'amp;non tio, malum cft(fi bonx fidei pofleffor fit is,cum quo agitur)aut ibi refti tui,ubi res eft,aut ubi agitur: fed fumptibus petitoris, qui extra cibaria in iter uel nauigatkmem faciendi funt.

quot;P^Ifi malit petitor fiiis impenfis amp;nbsp;pericnlo ibi,ubi * uindicatut, ré aPs*iudi« X \| reftitui.tuiïc enim de reftitutione cum fatifdationc caucbitiw. catur. O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X11. PAVLVS iiLXXI.ddedidum.

idemHatui débet.Si nero ab'eo loco, ubi lis eónteftaïa èft,cafn fubtrs Aamalidtcanihitefirallic rcftitueredebetjinde fubtraxit, fumptibuS fuis. i XIII, VLPIANVS4ilgt;.XVI.lt;t(if(iilt;3i«w.

NOii folum autem reftitui iiibebit,ue£nm et fi dererior res fit fa* Üa,eiuscationeni index habebit. finge enim debilitatiim ho« ininem,uei nulneratum reftitui. uticg ratio per indieem habebiriir.qua to deterior fit:qiranquamÄ: legis Aquiliæ adione conneniri poffeflbl poffit. Vndequa’ntur,an non alias index æftimare damnum debear, ill«*’«- quänifiremittaturadiolegis Aquili3ec'EtLabeo*putatcanerc petito pKtat lew t^ni oportcre lege Aquilia fc non aftiirnm. qnæ fententia uera eft. AiUÙlUtè-''-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIIII. PAVLAS hb.'XXl.ddediHum.

aiturum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vod fi malitador potins legis Aquilix adione uti, abfoluendui

V J^eft pofTefTor. Itaqne eledio adori danda eft, non nt tnplum, ft^ duplum confequatur.

I Tern fi uerberatu tradidit,Labeo ait.petitori etia IN i V RIA R V M competere. Si qnis rem ex necelTitate diftraxit.-fortaflis huk öffn cio indicis fnccurretnr,nt precinm duntaxat debeat reftituere. Nam St fifrudnsperccpto$diftraxit,ne corrumperenturraeque non amplius. quam precinm prarftabit. Item fi forte ager fuit, qui petitus cft,amp; mi Iitibus adfignatus eft,modico honoris gratia poffeffori dato.-an hoc re ftituere debeatt’ Sr puto pxaeftatucu. Si feruus peritus,uel aliud animal idemortuum fit fine dolo malo amp;nbsp;culpa poffeÔbrisipreciû non effe pr« ftandu plerife^placuit. Sedeftucrius.fi fortediftradums eratpetitor, fi accepifTetrmoram paffo debcre proeft art nam fi eireftituiffet ,diftra# xiffer,^ precinm Incratus effet.

VTiq; antcm,etiam mortuo homine, neceffaria eft fententia pro pterfriidus,amp;partus,8cftipnlationem de cuidione.non enim * lt;nbsp;poft litemconteftaramunlt;50£ fatum poffeffor praeftare debet. Oil* pa non intclligitur,fi nanem petitanr tempore congruo naiiigationis trans mare mifit Jicet ea pericrit: nifi minus idoneis homimbus eaia commiferit.

IVlianus hbro feptimo digeftoru fcribit; fi hominé, qui Moenij cral emero à Titio.-deinde enm eum Maenius à me peteret, eundem iien didcro, ctimq; empror occhierir a’qnum effe, me preciu Mxuio refti* tucre. Idem Julianus codemlibro fcribir.fi moramfeceritinhomi* ne reddendo poffeffor, amp;nbsp;homo mortuus fit: etiam fruduum ratio-nein «f« ad rei iwdicatx tempus fpedandam effe, Idejn lulianus ait: noufolu

lionroIiittifruftuSjfed eriam omnem cauffam praeftatidam .•amp; ideoÔÉ pamun nenire in reftitutioneni,amp;: partuum frndus. Vfqj adeo autem ^cauflsueniunt^ut luliaims librofeptimofcribat .fi per cum feruu pofleflor adquificrit aftioncmlegis Aquilix.'refbtnere togendum. , Quod fi dolo malo ipfe poffeffor defierit poffidere. Sc Sius homi« nem per iniuriam occiderinautpreciuhominis,autaftiones fuas prae»' ftarccogetur.-utrumeorum uoluerit aftor.Scdamp;friiftus,quos ab alio poffefforc percepit,reftiruereeumoportet. Lucrum enim cxeoho« mine,qui in lite effe coeperit, facere non debet.Sed fruftus dus tempo ris.quo pofleffus effet ab eo,qui euicit,reftituere non debet. Sed quod dicit de adione legis Aquiliæ; procedit, fi poll litem conteftatam ufu cepit poffeffor: quia plenum ins incipit habere.

SIpoll acceptum indicium poffeffor ufu hominem ceperit: débet eum tradere,eoc[3 nomine dedolo cauere.periculum eft enira, ne ueleumpignorauerit.uelmanumiferit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

IPfiqucK^reocauendumeffeLabeo dicit, IIS REBVS RECTB PR.AESTARi.fi forte fundi nomineDAMNiiNFECTicaucriu

v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX. C AI VS lib. Vll.adediflumprouinciale.

PRattereareftituerc debet poffeffor.Scquae poft acceptum indiciq per .eum,non ex re fua adquifiuit;in quo hæredirates quolt;5,8clega ta,quacper eum feruum obucnerunt,cótinentur.nec enim fufficit cor* pus ipfum reftitui Jed opus eft.ut amp;nbsp;cauffa rei reftituat, id eft, ut omne habeat petitor, quod habiturus foret, fi eo tempore, quo indicium ac cipiebatur,reftitntus illi homo fuiffet. Italt;p amp;: partus ancillæ reftitui debetequamuis poft ea editus fit,qnâm matrem dus,poft acceptû feili cet indiciû,poffeffor ufneeperit. quo cafu etiamde partu,Tient de ma« tre amp;nbsp;traditio,Sc cautio de dolo neceffaria eft.

SI à bons fidei poffeffore fugcrit fcr uns .-require mus, antalis fit« crit, ut Sc euftodiri; debuerit. nam fi intégra: opinionis nideba« tut,ut non debuerit euftodiri, abfoluendus eft poffeffor int tarnen, fi interim cum ufneeperit, adionibus fuis cedat petitori : Sc frudus dus temporis,quo poffedir, piæftet Quod fi nondum eum ufneepit: abfoluendum eum fine cautionibus,ntnihil caneat petitori de perfe« ^uendacarc. nihilominus enim petitorem cam rem perfcqui poffe: quamuis interim, dum in fuga fit, ufucapiatt’ nee iniqunm id effe. Pomponius libro tricefimonono ad edidum fetibit. Si nero euftodi* endus fnerit,etiam ipfius nomine damnaii dehereent tamc,gt; fi nfu cum • ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii ij ‘nou

non cocpit,aftot ei aftionibus fuis cedat. luli anus autem in his cafibus» ubi propter fugam fcrui poffeffor abfoluicur: amp;fi non cogatur cauere de perfequenda rc, tarnen cauere debere poffefforem, firem naftus tuc rit, uteamreftituat : id'cg Pomponius librodecimoquarto leflionuin probat,quod uerius eft.

Vod fi dolo poflefforis fugcrit.-damnandu eum,quafi poffidcret-XXIIL PAVLVS Ub.^XX^adediäum.

IN rem afliocompetitei,qui aut iure gentium,autiureciuili domi* nium adquifijt. Loca facra,item religiofa,quafi noftra,in rem adi one peti non poffunt. nbsp;nbsp;nbsp;Si quis rei fuœ aliénant rem ita adiecerit, ut

pars èius fierernieluti fi quis ftatuæ fuæ brachium,aut pedem alienum adiecerit,aut feypho anfam uel fundum, nel candelabro figiUum, aut menfæ pedem.-dominum eins rotins rei eum effici, ueretß ftatnam fu* amdifturum amp;nbsp;fcyphum,pleri^ rede diennt. Sed amp;nbsp;id, quod in charta nieafcribitur,aut in tabula pingitur, ftatim menm fit;licetde pidura quida contra fenferint,propter precium pidurae. fed uecefTe eft ei rei cc dcre id,quod fineilla efle non poteft.In omnibus igitnr iftis cauffis, d quibus mea res per praeualcntia alienam rem trahit, meamq; cfFicit; fi earn rem uindicem, per cxceptionem dolt cogar precium eins, quo“ accefl5t,dare. Item quxeun^ altjs innda fine adicda,acceffîonis loco ce dunt. ca quàmdin coherent,dominus uindicare non poteft: fed ad ex* hibendum agere poteft,ut feparentur,amp; nme uindicentnr.fcilicet exce pto eo,quod Caflius de ferruminatione fcribit. Dicitem,fi ftatu«fu2f ferruminatione iniundum brachium ftt,unitate id maioris partiscon fumi.-äf quod femel alienü fit,etiam fi inde abruptum fit,redire ad pri‘ orem dominu non pofle. Non idem eft in co ^d adplumbatu fit: quu ferruminatio pereandem materiam facit confufionem ,pumbatura nero non idem cfficit. Ideoep in omnibus his cafibus, in quibus ne^ ad cxhibendum,ne^ in rem locum habetrin fadum adio neceffaria cd' At in tjs,quæ ex diftantibus corporibus cffent,conftat fingnlas p.ar' tes retincre fnam propriam fpeciem.ut finguli homincs/ingute ones, ideo'q; pofte megregem uindicare, quamuisaries mus fit immiftus.' fed amp;nbsp;re arietem ui ndicare pofte. Quod non idem in cohœrenribiis cot poribuseueniet. Nam fi ftatuæ me« brachium alicnæ ftatuæ addide-rismon pofte dici brachium mum efte,qnia rota ftama uno fpiritu con tinctur. Tignum alienum «dibus iundum nee nindicari poteftpro pter legcm duodccim tabularum,nec eo nomine .'idexhibendum agb nifi aduerfus eum, qui feiens alienum fuis «dibiis iunxit: fed eft adio antiqua DETIGNOIVNCT 0,qux in diiplum ex lege duodccim ta« bularä

bnlamm defcendit. Item ß quis « alienîs esmentis in foto fuö «di ficauent.-domum quidem iiindicare poterit,caemcnta suitem refoluta prior dominus uindicab«;etiam fipoft tempus ufucapioms diffolu« turn fit a:dificiuni,quam à bon« fidei emptorepofleffura eft. Nec cm fingula caementa ufucapiuntur.amp;fi domus per temporis fpacium no ftra fiat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X X11 n. C A l V S lA. Vl Kudediäum proumdalc.

ISqui deftinauit fem petere,animaducrtcre debet, an aliquointer-difto poflitnandfci poffeflionem : quia longe cómodius eft ipfum poffidere,amp;: aduerfarium ad onera petitofis compeUere,quàm alio poffidentepetere.

Is qui fe obtulit rei defciifioni fine cauffa,cum non poflidcrct,ncc dO lo feciffet,quo minus poffiderctifi ador ignoret,nó eftabfoluendus, lit Marcellus ait.quæ fenrentia uera eft,fed poft litem conteftatam. cae terum ante indicium acceptum non decipit adorem,qni fe negat poffi dere ,cum uere non poffideatmec uidetut fe liti obtuliffc, qui difceflit, NXXVI. PAVLVS Uh.tt. adPlautium.

Am fi ador fcit.runc is non ab alio,fed £ fe decipitur:amp; ideb reus abfoluitur. XXVIE IDÉM IiKXXI.dJediÆjw.

Sin autem cum i Titio petere ucllem, aliquis dixcrit fe poffidere, Ölt; ideo lid fefe obtulerit,óc hoe ipfum in re agenda tcftatione proba« nero; omnimodo condemnandus eft. Poffidere aut aliquis debet, iiti9 amp;nbsp;litis conteftatæ tcmpore,amp;^ quo res indicatur. Quod fi litis com teftat« tépore poffedit,cum autem res indicatur,fine dolo malo ami» fitpoffcffionem.abfoluendus eft poffcffor.Itcm fi litis conteftatæ terni pore non poffedit, quo autem tempore indicatur, poffidet ; probanda eft Ptoculi fententia,ut omnino condemnetur. Ergo amp;nbsp;fruduum nomine, ex quo coßpit poffidere, damnàbitur. nbsp;Si homo petitus, dolo

poffefforis detcrior fadus fit,deinde fine culpa eins ex alia cauffa mor» tuus fit.-æftimatio non fict eins,quoddeteriorem eumfecit; quia nihil Intcreft petitoris. fed hoc quantum ad in rem adionem. legis aut Aqui« liæ adio durât. Sed amp;nbsp;is, qui ante litem conteftatam dolo definit re m poffidere,tenetur intern adionc.’id'q?ex fenatufconfulto colligipo« teft,qno cantum eftf nt diximns ) nt dolus præteritus in hæreditatis pe titione neniatcum enim in hæreditatis petitionem,qnæ amp;nbsp;ipfa in rem eft,dolus præteritus fertut : non eft abfurdnm,per confequentias amp;nbsp;in fpeciali in rem adione dolnm præteritnm deduci. nbsp;nbsp;Si per filium aut

per fernu pater uel dominus poffideat, amp;nbsp;is fine culpapatris dominiue tei uindicandæ tempore abfinuel tempus dandum, uel canendum eft de poffeflione reftituenda. In re petita fi poffeffor ante litem conte» ii iq ftatam

debet,fi perfeueret ador petere rem fua,non redditis fumptibus. Idem eft etiam,fi noxali iudicio feruum défendit,amp; damnatus præftitit petit ni am: aut in area,qu« fuit pctitöns,per errorem Infulam «dificauitaii ..,^ , fi tarnen paratus fit petitor pati, tollere eumaedifieiü. Quod amp;nbsp;in arti üxori donata per iudicem,qui *de dore cognofcit.faciendum dircrut. *®* 'Sedfipuerummeum,cumpoffidcres,erudiffes:nonidem obfer« nandum Proculus exiftimat.quia neqjcarere feruo meo debeam, nee poteft remedium idem adhiberi,quod in area diximus.

XXVIH. CAlVSlib-VlLadcdidumprouiitciale. J FOrte quod pidorem ,aut librarium effe docueris: dicitur nó aliter iudicis officio «ftimationem haberi poffer

XXIX. POMPON! VS lib.XXr.rfdQLMuft«««. tlias*ex TVTififiuenalcm eum habeas, amp;nbsp;plus *prectjconfecuturus fis pt0‘ precio y pter artificium.

etUS. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXX. CAI VS hb.Vïl.adcdidumprouinciale. *

AVt fi ante denuciatum fit adori,ut impenfam foluerct.à eo diffi mulante,pofir.a fit doli mali exceptio.

poflimt. Improbe tarnen defiderabit peritorfrudns æftimari,qui ex ^ cificio eins percipi potuerunt,quod artificium fumptibus poftefToriS“ dicit. XXXIL MODESTINVS Ub.VlU.di^entidrum.

QVod fl artificem feccrit : port uicefimumquintum annum dus» qui artificium confecutiiseftjmpenfæfadæ poteruntpenfari«

T^Ruflus non modo percepti/ed amp;:qui percipi potuerunt,«Uiman* JP di funt.amp; ideo fi dolo aut culpa pofleflorisres petita petierinuerio tem putat Pomponius Trebarij opinionem, putantis coufep fruftunin rationem habendam,quouflt;5 haberetur,fi non perijffet.id eft ad reüu dicandæ tempus,quod amp;nbsp;luliano placet. Hac ratione fi nud« propria* tatis dominus petientA inter moras ufusfrudus amiffus finex eorem porc,quo ad ,pprietaté ufusfrudus reuerfus eft,ratio fruduü habebit« Ixxxiin. iVLiAii-vslib.vn.diffflorum.

EX diuerfo, fi petitor lite conteftatajufumfrudum legauerit; ex co tempore.exquodifceffirâ proprietäre, fruduum rationem non ndam, quidam rede putant, Ybialienum fundum pctij,amp;‘U‘

’ TIT. r. quot;nbsp;^' '. ■ ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^1

dex fententia dechranit meiim efle.debctetiamdefrudibus poffeflbt tondemnari.eodem enim errore amp;nbsp;defruébbus condemnatitr non de bet enim kicro pofleffori cedere frudus, ciim uidns fit : alioquiiilt; üt ^artianus ait )nec rem arbitrabitiu index mihi reftitui.amp; quare habe* at,qiiod non effet habiturus poffeffbr/i ftatim poffeffîonem reftitu-iffetC Petitor poffeffori de euidione cauere non cogitm eins rei nomine, cuius æftimationemaçcepit.fibi enim poffeffor imputare debet,qui rem non reff ituit. Eorü quo^,quæ fine interim diuidi non poffiuitjpartempetere poffe conffat.

QVi petitorio iudicio utitur ; ne fruffra experiatur: requirere dc-bet.an is,cum quo inftituit adionemjpoffeffbr fit, nel dolo defic lit poffidere. Qui in rem conuenitur,etiam culpæ nomine condens tur.Culpæ autem reus eft poffeffor, fequiperinlidiofa loca feruum mifit,fi is perqt ; Sc qui feruum à fe petitum in arena effe conceffit,fi is mortuus eft. fed amp;nbsp;qui ferini fugitiuum à fe petitum non euftodit, fi is fugit: amp;nbsp;qui naiiem a fe petitam, aduerfo tcmporenauigatum mifit, ff eanaufragio peremptaeft.

IVlianus libro feptimo digeftorum fcribit.Siin area ædificaffem. cuius bonæ fidci quidem emptor fui, eo autem tempore œdificaui, quo lam feiebam alienam.iiideamus,annihil mihi exceptio profit,ni-fi forte quis dicat prodeffe de damno follicito. Puto autem huic exce-ptionemnon prodeffe. ncc cnimdebuitin alienum certus ædificium ponete. Sed hoc ei concedendum eft, ut fine difpendio domini arcæ, tollat ædificium, quod pofuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

INfundo alieno, quem imprudens emeras, fi ædificafti aut confe* uifti.deinde euincimr;bouus index uarie ex perfonis cauffisep con-ftituet.Finget dominumeadem fafturûfuifle.redder impenfam, ut fiindû recipiat.-eo ufcg dûtaxat, quo preciofior faâus eft: *amp; fi plus pre- *h£c in «S tqfundo acceffir, folum quod impenfum eft*. Finge pauperem, cui fi nuUk non teddere id cogatur,laribus fepulchriscp auitis carendû fit. fufficiet tibi batenfw. pmitti tollere ex his rebus, quae poffis: dum ira,ne deterior fit fundus, ^ fi initio non foret ædificatû.Cenfuimus uero,ut fi paratus fit dominus tantû date, quantû habiturus effet pofleffor, his rebus ablatis: fiat ei poteftas. neep malicijs indulgendû eft : fi teftonü puta, qd induxeris, pifturascpcorradercuelis,nihil laturus,nifi ut officias. Finge eâ eflepeï fond domini,quæ receptum fundû mox uenditura fit.nifi reddat,qii3ii tu prima partercddi opoitcredixinius. codcduâo,condcnandus eft.

REdemptores, qui fuisexmentis xdificaneftaum cxmenta fa»* unt corumjn quorum folo xdificant. nbsp;nbsp;Julianus rede fcribit »

bro feptimodigcftoriim.-mulierem, qux intercedens, fundum pignon ri dedit;quamuis à creditore diftraftum.poffe in rem aftionc petetc.

Slquis haclcgeemcrit,utfialius mclioremconditionem attuleri^ recedatur ab emptionerpoft allatam conditionem, iam non poteft in rem adione uti. Sed fi cui in diem addidus fit fundus; ante quàm ad' diftio fit fada, uti in rem adionc poteft: poftea non potcrit. nbsp;nbsp;Si lt;«?*

uus mihi uel filiusfamilias fundum uendidit,amp; tradidit, habes liberal^ peculijadminiftrationem.’utiinrem adionc potero. Sedamp; fidornii’' «oluntatc rem tradat,idem ent dicendii.-que madmodum amp;nbsp;cum pro* curator uoluntate domini uendiditA tradidit, in rem adio mihi pr^f* ftabitur. XLH. pavlvs hKxxf.ddcdid»««.

SI in rem adum fiit,quamuis hxres poffeflbris,fi non poflïdcat,abfol uatur .-tarnen fi quid ex perfona defundi commiffum fit, omiuniO do in damnationem ueniec.

QVxreligïofisadhxrent,religiofafunt amp;idcirco nec lapides höï* dificatijpoft^ remoti funt,uindicari poflunt.pcr i N f A C T VM autem adionem petitori extra ordinem fiibuenitur ;ut is,qui hoc fe^^ ^ rit,reftituereeoscompcnatur.Sedfialienifincuohuitatcdominiin2f' Mtu de- dificati fueriiitA nondum*finito monuméto in hoc* difiedi crunt, ut ^bbi reponerentur.-poterunt à domino uindicari. Quod fi in hoc difi« ‘^^^ dierunt.utreponcrentur:fimilitetdominurepeterecos poffeconfiât. tram utra t-t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x l i n r. c A i v s lit.xxvui. «d ediüum prouwule.

SI homo fit,qui poft conuentionem reftituitur .• fi quidem à bons fi' dcipoIFeflbre,putocaucndumeffe dcdolo folo debeic.Cxfcws autem amp;nbsp;de culpa fua: inter ^quos erit amp;bonx fidei polTeffor poftli* tem conteftatam.

EIus rei,qux per in rem adionem petita, xftimata eft, quanti in li« tem ador iurauerindominiu ftarim ad poffefforé pcrtinet.tranfe« giffe enim cum co amp;nbsp;decidilTe uidebitur co precio, quod ipfe eóftituit.

i TIT. I. ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tlT

HOc fi res prüfens fitfîueroabfcns.’turic » aimpofleffioncmcius poiTeiTor naâus fit ex uoluntate adorisA ideo non cft aliennm, non aliter æftimari àiudice.-quâmfi cauent aftor, quod per fc non fiât, poffeffionemciusreinon traditumiri.

O Vmptus in pcædiuni,quod aliennm effe apparaît .à bonæfidci pdf pfeffere faâi:nclt;5 ab eo.qui prædiù donauir,ne($ à domino pen pof« wntuerum exceptionedoli oppofira,per officium iudicis xquitatisra none'feniantur/i fruftuum à lire conteftata pereeptorum fnmma er« cedant, et enim admifla compenfatione.fuperfluum fiunptum(melios te praedio fafto)dominus reftituere cogitur.

SOlum partem effe xdinm cxiftimo,nec alioquin fnbi acerc,uti ma« re nauibus. Meum effe^quod ex re mea fapereft, cuius uindi« candi ius habeo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

SI in rem aftum fit,amp; in hxredem poffefforis indicium datum r cuU pa quolt;5 amp;nbsp;dolus malus haeredis in hoe ïüdicium uenit.

Ç^ Vm autem fundi poffeffor ante litem conteftatä dolo malo fun« V^ dum poffidere defiit.hæredes eins in rem quidem aftionem fufd« pere cogendi non fnnt,fed in fadü adio aduetfus eos reddi debebit; per quam reftituere cogentur,in quantum locupletes ex ea re fadrfucruti

LUI. POMPONIVS 11b.XXXI. ddSubiwtn. * SI poftea «quimfundi poffeffor eum excoluiffet fteuiffétue/undus eumcatanconfita tollere nori poteft;

INter officium aduocationis,amp; rei fuaedefenfionem mulmrh inter« eff nee propterea quis(fi poftea cognouerit rem ad fe pertinere) quod alp cam uindicanti, tune ignorans faam effe, adfiftebat,domi« niumfuumamifit. ’ nbsp;nbsp;nbsp;- gt;

LVI, IDRM hb.LXXiniJige^rtM» Vindicatio non ut gregis.iu Si peculrj recepra eft: fed res fingiilaï is,cui legatiim pcculium eft,petet.

IS,i quo fundus petituserat,abalioeiufdem fundi nomine conuett* tiis eft.quxrcbatnr,fi alterutri eorum iuflu iudicis fundum reftittuf' fetApofteafecundum alterum pctitoremiudicaretur;qucmadmo* diun non duplex damnü traheretc' .Refpondi. uter prior index md«^ rer.eiim oportere ita fundum petitori reftitui iubere, ut poffeifori c* werpt uel fatifdarctjï alter fundum euiciffet,enm prteftare.

LVIII. PAVLVS IikUII.uïÂTo^t.wpAi)rzu4ige/Zw«W. . A Quo féruns petcbatur,cum eiufdem ferui nomine cum co furo /■\_ageretut.-qua;rebatur,fiutrclt;5 iudiciocondemnatus effet,quid le facere oporteret,fi prins feruus ab co euiftus cffctC’Refpódit «óopot tereiudicemcogere,ureumtraderer,nifi fatiscidatu effet;quodpiO eo homine indicium accepiffcrA fi quid ob earn rem datum effet,idie ße prxftan. Sed fi prins de furto indicium fadum effet, amp;nbsp;hominé no* xædcdidiffet,deiiidedeipfo homine fecundum petitorem iiidiciuiO fadum cffet.-non debere ob earn rem iiidicem, quod hominem nó tra deret,litem æftimare.quoniam nihil cius culpa »netj dolo conrigiamp;t’ quorninushominem traderet.

LIX. IVLIA NVS lib.Vl.exHiinvtilt;r. HAbitator in aliéna ædificia feneftras amp;nbsp;hoftia impofuit. cadets poft annum dominus ædificiorum dempfit. Quæro. is, qui im* pofuerat,poffit'ne ca uindicatet'Refpondi,poffe.nam quae alienis ardiff cqseónexaeffent,caquamdin iunda manerent,corundemædificiO' rum effe .• fimul atque inde dempta effent, continuo in priftinan* cauflam reuerti.

Vod nifans,ucl furiofus poffeffor pcrdidit,uel corrupit: impuni' turn eft. LXl. IVLl AN vslib. vi. aiMunutium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Minutins interrogatns,fi quisnanem fuam aliéna materiarcfedl fet .•numnihilominus eiufdemnauismanerett' refpondit,^»“ Bcre: fed ff in «dificanda cadem fcciffct, non poffe. i V L1A N V ^ N0* TAT. liant propnetas rotins nains carinaecauffam fcquitur.

SInauisàmalacfidei poffeffbre petatnr,amp;frndus seftimandi fuflO ut in tabema amp;nbsp;area,qux locan folent. Quod nort eft ei contrar«, quod depecuniadepofita,quânon atringit,hxrcs yfuras pfxftate nort cogitur. naniamp;fuii.wineucduxa eßeutufura) non natura periietut« ' (ediua

fed jure pcrcipknr.-tatncn ideo ueftura defiderari poteR,qnoniam peri eul urn nanis pofleffor petitori praeftare non debe^cum pecunia pericu lo dantis fœnerenir. Generaliter autem, cum de fruftibus æftiman-diaqnaeritur.-confiât animaduerri non debere, an malæ fidei pofleffor fruiturus fitted an petitor fnji potuerit,fi ei poffidere Ücuiffet.quâ fena lentiamlulianus quolt;5prujat.

Çl culpa,non fraude qiiis poffeffiionem amiferit.- quoniam'pati debet Öadhmationé,aiidiendus erit à indice/i defideret,ut aduerfarius adio nés fuas cedaccum tam en praetor auxilium quando^ laturus fit, quo liber alio poflîdéte,ut nulla captione adficiatiir. Ipfo quoq;,qiü litis xfli mationem perccpit,poflîdente,adiuuari debet.-nec facile audiédus etit ine,fiuelitpolleapecuniam,quamexfententiaiudicis periculo india cati recepit,rcftituere.

CVm in rem agitur; corum quolt;5, quæ ufui, non fruflui funt, rc« ftitui frudus certum eft.

EMptor prædium,quod non â domino emit; exceptione doli pofï» ta,non aliter reftituete domino cogetut,quâm fi pecuniam credi Ion cius folutam,qui pignon datum praedium habuittuTurarum^ me drj temporis fuperfluum recuperauent; fcilicet fi minus in fruftibus 4 lireconteftata perceptis fuerit.nam eos ufinis nobis duntaxat compe fari,fumptuû in prædiû fadotum excplo.æquû eft. Ancilla qux non w doté data eft,fed in peculium filiac conccfla. peculio non lcgato,man eipium Itacreditarium effe conuenit.Si tarnen pater dotis ac peculq cô tcmplationc filiâ exhaEredauit,amp; ea ratione reddita, nihil ei teftaméto teliquic,aiit eo minus legauit.filiam defenfio tuebitur uoluntatis.

LXVI. PAVLVS lib. K. c^uaßionum. NOn ideo minus rede quid noftrum efleuindicamus, quod abire i nobis dominiu fperatur/i códitio legati uel libertatis exftiterit.

A Tutorepupillidomum mercatus,adeiusrefeftionem fabrum induxit..is pecuniam inuenit.quscritur, ad quem pertineatf Re« «pojidi,fi non thefauri fucrunt, fed pecunia forte pcrdit.i, uel per erro teniabeo,adquempertinebat,non ablata .-nihilominus eiuseani efs fe, cujus fucrat

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXVIII. VLPIANVS Ub.u.adediüum.

Vi reftituere iuflus, iudici nó paret,contédcnsnó pofte reftitue-V.Jtc;fiq^udê habet ié,manu militari officio iudicisab eo pofteftio • nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ kk ri trans

tran^ferfur A fruöuü dutaiat.omnis'q; cauffæ nomine condénario fir.' Si nero non poteft reftitiierc,amp; dolö fecit, quo minus poffit: is quantu adiierfarius in litem fine ulla taxatione infinitum iurauerit, damnan* dus ed. Si uero nee poteft reftituere, riec dolo fecit,quo minus poffit: non pluris,quam res eft,id eft quanti aduerfarq interfuit, condemnan« dus eft. Hæc fententia generalis: fine intcÆiâa,fiue aftiones, amp;nbsp;fmcin ré,fiüe in perfona fint,ex quibus arbitram iudicis qüid reftituitur:loeó habet.quot; LXIX. P AVLVS lib. XVMl.ddSabmum.

IS qui dolo fecit, quo minus poflïderet:hoc qnoqj nomine punitur, quod adorcauere ei non debet: aftiones,quas dus rei nomine ha» beat, fe ei prteftatutum.

NEc quafi Publicianam quidem aftionc ei dandam placuit: nc in poteftate ciuuf^ fit,per rapinam ab inuito domino rem iniufto precio comparare.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXr. PAVLVS lib.XVUI.ddSaHw«.

QVod fi poffeftbr quidem dolo fecit, aftor üero iurarc nó uult,fe3 quanti res fit aduerfarni condemnari malit:mos ei gerendus eft-LXXII. VLP(ANVSlilgt;.XlX.d(lcai(9«m.

SI à Titio fundum emeris Sempronij, amp;nbsp;tibi tradims fit precio folu‘ to: deinde Titius Sempronio listes cxftiterit,amp;eundem ali) uendi der it,amp; tr adiderit:æquius eft,ut til potior fis. Nâ amp;nbsp;fi ipfe uenditor cam tem d te peteret,exceptione eum fubmouéresSed amp;nbsp;fi ipfe poffideret» amp;tupcteres:aduerfusexceptionem domingjreplicatione utercris. '

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXni. IDEMli6.XVI.4dfdift««l.

IN fpcciali aftione nó cogitur poffeftbr dicerc,proqiia parte ciusfit hoe enim petitoris munus eft, non poffefforis. quod amp;nbsp;inPublicia* naobferuatur. Superficiario,

ID eft, qui inalieno folofupcrficicm ita habet, ut certam penfió* nem prüftet,

P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXV. VLPIANVSli!gt;.XVI.lt;lt;(ldi(ffe«».

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* LXXVI. CAI VS lib.Viï.adediaumproumcialé.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vx de tota re uindicanda difta funt,cadé amp;: de parte intelligent y ^unt:officiobR iudicis continetur,pro modo partis ca quö^ rdh tui iuberc, quae fimul cum ipfa parte reftitui debent. Incertæ partis uindicatio danir,fi iufta caufta interueniat. lufta autem cauffa effe po« teft,fi forte legi Falcidis locus fit in teftamento, propter incertam de» ‘ traftionem ex Ieg3tis,quœ uix apud iudicem examinatur. luftam enitn

• TIT. II. r' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ut habet ignorant!am legatarius.cuihomolcgatus cft:fi hxfitet,q«otam partem uindicarc debeat.italt;5tali dabituraamp;o.eademamp;de caeteris tebus inteHigemus.

QVxdam mulier fundumnon maritodonauitper epiftolam/St cundem fundu ab eo conduxit. dixi poffe defend! in rem ei com petere,qaafi per ipfam adqmfierit poffeffionem, ueluti per colonam. Ptoponebatnr.qiiod etiam in eo agro,qui donabamr, fniffet,cum epi« Rola mitteretnr.quæ res fufficiebat ad traditam poffeffione, licet con« duftio non inter ueniffet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

LXXVIIL LABEO Iifc.Iin.7rft9avwpiPauloui3\T0/xK9tvTOp SI eins fundi, quern alienum poflidebas/rnftum noncoegifti: nihil eins fundifruftus nomine tedare oportet.PA VLVS NOTAT, iniôquæritur/ihuius fruftus idcircofaftus eft,quod is cum fuonomi« ne perceperit. Perceptionem fruftus accipcre debemus, non tantum fi perfefte fint collefti,fed etiam coepti ita,ut terra contincre fe fruftus de ûerint.'ucluri fi oliuae,uel uuæ colleftac funt,nondum autem'uinum uel oleum ab aliquo faftu eft.ftatim enim ipfe accepiffe fruftu exiftiman« dus eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXIX. IDEMlib.VI .-jB-ilôavSp à Paulo uxA TOjUnStvTwp, Ol hominem â me petieris, amp;nbsp;is poft litem conteftatam mortuus fitr Ofruftus, quoad uixerit, aeftimari oportet. P A v L v s N o t A T. ira iJuerum effe puto,fi non prius is homo in earn ualctudinem incident, propter quam operx eius inutiles faftx funtnam ne fi uixiffet quidem inea ualetudine,fruftus eius tempons nomine xftimari conueniret.

IN rem aftionem pati non eópeUimur: quia licet alicui dicere, fe non poffidere. ita tarnen utfipoffitaduerfarius conuineere,remab ad# Uerfario poiTidcri ; transférât ad fe poflcffionem per iudicem, licet fu» ameffenonprobauerit.

ItptXtor.Sl QVI^S 1D,QVOD TRADITVREX IT-STA CAVSSA NON A'DOMINO,ET NONDVM V S V C A P T V M P E T E T,I V D l CIV M D A B O. Meti-toprætor ait,N OND VM v s v C a P t v w, nam fi nfn-captum eft,habet ciiulem aftionem, nec defidcrathono

nem, cum fané muitte fuit iuris partes, quibus dominium quîsiWJ* afcatur.utputalcgatum f ir. PAVLVS Hb.-XKLadediäum.

VEl donationcs cauffa mords faftaefnä ôchicamiffapofleffîonC competic Publiciaiia,quia ad exemplum legarotum capiuntut' III. VLPïANVSliKXVI.rfdfd/dom.

ETaliæpkræqjC'Ait praetor, Qvi EX IVSTA CAVSSA Pamp; T E T.qui igitur iuftam cauffam traditionishabet.utitur Publie^ ana.Etnonfolûbonaefideiemptoricôpetitpubliciana, fedamp; alijs:uf puta ei,ciii dotis nomine tradita res eft,necdum ufucapta.eft em iiiftit fima cauffa.fiue œftimara res in dote data fit,fiue non. lté fi tes ex cai» faiudicati tradita fit, Vini. PAVLVS lib.XXLadediHtim.

El ex cauffa noxae deditionis:fiue nera ,fiue falfa fit cauffa. VI. PAVLVS W.XXI.adediâum.

ITcm fi feruum ex cauffa noxali( qui a non defendebatur ) iuffu prÆ* toris duxcro,amp; amifero poffeffionem:compctit mihi Publiciana.

SEd ii fi res adiudicata fit,Publiciana aftio competit. Si lis aefti* mata fucrit, fimilis eft uenditioni;amp; ait Iulianus libro feptimodige ftorum,fiobtuIeritrcusaeftimationcmlitis,Publicianamcompcteic« Marcellus librodecimofeptimo digeftorûferibit, cûquiàfuriofo, ignoras eum fiuere,emit,poffcufucapcrc.ergoôc Publiciana habebiL Sed amp;nbsp;fi qiiis ex liicratiuis cauffis rem acceperit, habet Publiciana: quae etiam aduerfus donatorem competit. eft enim iuftus poffeffoi ^^ pétitor, qui ex liberalitate accepit. nbsp;nbsp;Si i minore quis emerit, igno

tans cum minorem effe,habct Publicianam.Scdamp;fi permutatiofad# fit,cadcm aftio competit. nbsp;nbsp;Publiciana aftio ad inftar pprieratisaio’’

adinftar poffeffionis refpicit. Si petenti mihi rem iufiurandumdej tulcris,egoq; iurauero rem meam effe: competit mihi Publiciana, fed aduerfus te dûtaxat. ci enim foli noccre debebit infinrandum, qui de* tuIit.Sed amp;nbsp;fi poffeffori delatum erit iufnu:andum,amp; iurauerit rem pe* titor is non cffe;aduerfus cum folum petenrem exceptione utetur, non «t 5e aftionem habcat. nbsp;nbsp;In publiciana aâione omnia cadem erunt,

rijs tuecefforibus competit. Si ego non cmero, fed fcruus mcus l»* quot;bebo Publicianam. Idem eft amp;nbsp;fi procurator meus, uel tutor, uelcuW' for,uel quis alius negocium meum gerens,emerit,. Praetor ait, 0^1

BONA F ID E E M i T.Non igitiir omnis emprio proderit, fed ea.quæ bonam fidemhabet. Proinde hicfufFicit, me bonae fidd emptorem fuUTerquamuis non a domino emerimA iUe callido confilio ucndidé-ritnetj enim doliis uenditoris mihi nocebit. In hac aâione nó obet rit mihiJt fneceffor fnmA dolo fedreum is,in cuius locü fucceffi, bo» nafideemiffet.Nec^pderitAfidolocareorcnm emptor, ciii fucceffl, dolo fedffet. Sed enim ft feruus meus emerit:dolus eins fpeftädus ent, non meus, uel contra. Publidana tempus emptionis continet. Ôt ideoneej quod ante emptionem,nclt;5 quod poftea dolo malo faâum eft,in hanc aftionem dednei Pomponio uidetur. Bonam autem fi dem föhns emptor is continet. Vrigitur Publiciana compctatjiaec de# bent concurrere; ut amp;nbsp;bona fide qiiis emerit, amp;nbsp;ei res empta co nomine fittradita. Caetera ante traditionem,quamuis bonae fidei quis emptot fit.cxperiii Publiciana non poterit. lulianus libro feptimo digefto riimfcribir,traditionem reiempneoportcre bonafide fieri;ideoep fi feiens alienam poffeflïonem appraehendit,Publiciana eum experiri non pofte, quiaufucapere non poterit. Nee quifquam putet hoe nos exiftimare.fufficere initiotradirionis ignoraflerem alienam,ut quis poffït Publiciana experiri.fed oportere amp;nbsp;tue bonae fidei emptoré effe

VIII. CAIVS lib. Vli.adedtélMnprouinciale, DE precio uero foluto nihil exprimitur.unde poteft conieduf a ca pi,quafi nee fentétia praetoris ea fir,ut requiratur, an folutum fic precium. IX. VLPIANVS Ub.'XVl.adedidum.

C'Iue autem emptori res tradita eft, ftue eniptoris hæredi, Publicia« 0na competit aftio. Si quis rem apud fe depofttam, uel ftbi com modatam, uelpignori daram emeriti pro tradita crit accipienda, fl poft emptionem apudeumremanfit. Scdamp;fi praeceffît traditio cm» ptionem,idem erit dicendum. Item fi hnereditatem emero,amp; traditam mihi rem hæredi tamm pc tere ue!im:Neracins fcribit effe Publicia» nam. Si duobus quis feparatim ncndident bona fide ementibus: ui» dcamnsiquismagis Publiciana uti poffitiutrum is, cui priori res tradi« tacft,an etiamqui tantum emit. Ét lulianus libro feptimo digeftorum fcribit:ut,flquidem ab eodem non domino emerint,potior fit,cui priori res tr.adita eft. quod fi à diuerfis nódominisimelior caufta fit pofTi» dentiSjqiiimpetentis.qüïefententia ueraeft. Hæc aftio inhis,quae nfucapi non poftunt ( puta furtiuis uel ferno fugitiiio ) locum non ha« bent. Si feruus hæredirarius ante aditam hærediraté rem aliquam emerit,amp; traditam fibi pofleffionem amiferinrefte, haeres Publiciana ntitur.quafi ipfe poflediffet. Municipes quo5,quoxum fcruo res tra diu eft,in cademexunt conditional

SI ego emi,amp; mea uolimtate alq tes fit traditanmperator Seucruste fcnpfit.Publiciana dandâ. Si de ufufrudu tradito agatur.Publi* ciana datur.Itemq^de feruitutibus urbanorum prædiorû, per rradiri« ném çôftitutiSjUcl per patientiam; forte fi per domum qui s fui paffuf cft aquæduâum tranfduci. item rufticorum. nam amp;nbsp;hic traditionen* amp;nbsp;patientiam tuendam conftat. nbsp;nbsp;Partus andllæfurtiuæ,qiiiap«dbo nbsp;nbsp;j

næ fidei emptorem conceptus cft,per hanc aâioncm petendus cft,eti» nbsp;nbsp;I

am fi ab eo,qiü emit.poffeffus non cft. Sed hxres furis hanc adioncin nonhabet,quia uiciorum defundi fucceffor cft. Interdum tarnen,licet furtiua mater diftraâa nô fit,fed donata ignoranti mihi, amp;nbsp;ea apud me conceperit,amp; pepererit.-competitmihiin partuPubliciana(ut luliâ* nus ait ) fl modo eo rempote, quo cxpcriar, furtiuam matrem igno* rem. Idem Iulianus generaliter dicit; ex qua cauffa matrem ufiicâ“ pere pofTem, fi furtiua non effet .• ex ea cauffa partum me iifucapcrc, fi furtiuam effe matrem ignorem. Ex omnibus igitur cauffis Publicia« nâ habeo. Idem cft,amp; fi ex partu partus eft,amp; fi non natus, fed poft mot tem matris cxfedo uentre eins extradus eft, ut Pomponius libro qua* dragefimo fcripfit. Idé ait: œdibus emptis, fi fuerinc dirutæ, ea quï aedfficio accciïerunt,huiufmodi adione petenda. Quod tarnen per ak luuipnem fundo accedit.fimile fit ei, cui accedit. amp;nbsp;ideo fi ipfe funduS Publiciana peti non poteft,nechoc petemr. fi auté poteft;amp; pars,qu!S per aUuuionem acceffit.amp;ira Pomponius fcribit.Idcm adi]cit,8t-fifia’ mæ e mptx partes reci fxpetantur, fimile m adione proficere. nbsp;nbsp;idem

fcribit,fi aream emero,amp; infula in ea ædificauero/ede me Publiciana ufurum. Item ( inquit ) fi infulam emi, amp;nbsp;ad aream ea peruenit, sq“® poterouti. XII. PAVLVS likXXl.rtdfdidw.

GVm fponfusfponfaeferuum donaffct,eum'cp in dotem accepii^ct ante ufucapionemirefcriptum cftidiuoPio,fado diuortio,t®‘ ftituendum effe feruum. nam ualuiffe donationem inter fponfum fponfam.dabitur ergo amp;nbsp;poffidén exceptio,amp; amiffa poffeffioncPubli ciana: fiue extraneus, fiue donator poffideat. nbsp;nbsp;nbsp;Is,cui ex TrebelJianö

hmreditas reftituta eft.etiam fi non fuerit nadus poffeffionem, uti po teft Publiciana. nbsp;nbsp;In uedigalibus, amp;nbsp;in alqs prædqs, quæ ufucapi non

poffunt,Publiciana competit:fifortenuhi bonafide traditafiint.amp; idem eft, fi fuperficiariam infulam non à domino bona fidc emero.

Si res talis fit,ut earn lex aut conftitutio alienari prohibeat,eocafu PubUciananon competit.quia Iris cafibus praetor neminem tuetur,nc

corftra leges fadat. ' Publidana aftiönc,etiani de infarite feruo non» dumanniculo^uripoffumus. ? Et fi pro parte quis rem repetere unit, ’ pqbliciana aftione uti poteft. Sed etiam is, qui momeiito poffeditire« » Óehacadioneexperitnr. »

xm. CAtvSlib.VU. aiediihmprouiitcute. ' /^\ Væcûq; funt iuftae cauffae adqiiirendarum rcrum,fi ex hls eauffis V_^nafti res amiferimns.-dabitur nobis earum terum profcquenda mm gratia hæc adio. nbsp;nbsp;Interdum quibufdam nee ex iuftis pofleiTio» nibus competit publiciänü indicium, namq; pignoraticiæA precaria: poflefliones iuftae fuht.ïed ex bis non folet competere tale iudicium, il la fcilicet rationerquia negj creditor,neep is qui precariö rogauit,eo ani» mo naricifcitur poffeffionem,ut credat fe dominum effe. nbsp;nbsp;Qui à pu pillo emit,probate débet tutore authore,Sc lege no prohibente,fe emif fc.Sed fi deceptus falfo tutore emerit,bona fide emiffe uidetur.

PApinianus libro fexto quaeftionü fcribir.Siquis prohibuit, uelde* nuhdauit ex cauffa uenditionis rem tradi»qux ipfius uoluntate à procuratore fuit diftrafta,amp; is nihilominus tradiderit:emptoremtuebi iurprætor,fiucpoffideat,fiuepetatrem.Sed quodiudicio empti pro« curator emptori prxftiterir,contrario iudicio mandati eófequitur. Po teft em fieri,ut emptori tes auferatur ab eo,qui uenire mandauit ; quia per ignorantiam non eft ufus exceptione,quant debuit opponere;uelu ti fi audor meus non ex uoluntate tua uendidit.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XV. POMPONIVS lib. 1111.adSabimm.i:

S Si feruns meus cumin fuga fit,rcm non à domino emat : pubifeia* J na mihi competere debet,licet pofleffionem rei ttadttæ. per eimi- ' indus non fini.-

Aulusnotat.exceptioiuftidominnpnblicianæobifciendaeïE^. ƒ XVII. N ER ATI VS lifr.lïl. membrdnArum.

PVbliciana adio non ideo comparata cft,uttes domino auferatur;' eius'q? rei argumentum eft, primo æquitas, deinde exceptio, ft ca res poffeffbris non fit-fed ut is,qui bona fide emit, poffeffionem'c^ ex ea cauffa nadus eft, potius rem habeat.

SI AGERi VECTIGALIS VEIL EMPHY-quot;' ' teuticarius petatut - Titi II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

P A V L VS ht.XXI.dti ediäum, . -- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*- 41 Agri

G RI ciuiratum alrj ueftigales uocantur, aüj non. Vedi' Ö^^^Sjgales uocantur.quiin perpetuum locantur; id eft hat Je qn.amdiuproliis ucdigal pendatur.ram diunclt;j)P ifis,qui conduxeruiiLnccj his qui in locum corum fuceef fcrunt,auferri cos liccat. Nonucdigalesfunr.quiita co* Jeudi dainiir.ut priuari agros noftros colendos Hare folemus. Qü’ in pcrpennim fimdum fruendum conduxernnt à miuiicipibus, quan* nis nó efFiciantur domini .ramen placuit competcre eis in rem aftioi* aduerfus quemuis poffcfforcm;fed amp;nbsp;aduerfus ipfos municipcs.

IDcm eft, amp;fi ad tempus habucrint conduâum^iectempuscofgt; duâionis finitum fit.

EStenim ufusfrudus ius in corpore .•quofubb* toA ipfum toUi -necefle eft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

O Milium praediorum iure legati poteft eóftitui ufusfruftuS, utha-’-res iubeatur dare aheui ufumfrudum. nbsp;nbsp;Dare ante intefligi W^»

fl niduxecic in fundum legatarium.eiimuepatiatur uti friii. Et fine te» ftamento ,fi quis iielitufumfruftumconftituere.paftionibus amp;ftipnl^“ tionibus id efficere poteft. Conftituitur autem ufusfruftus.non ran* turn in fundo amp;: ædibus^uemm amp;nbsp;in fernis Ôc iumentis exteris'qp rebus» Ne tarnen in uniuerfum inutiles cfient proprietäres, femper abfecdeo te ufuftuâu:plACuit certis modis exftingui ufunifruâû.amp;ad propriet.!» temreuerri. Quibus autem modis ufusfruâus conftituitur amp;nbsp;finitur»

VSusfnidiis in multis cafibus pars doming eft: amp;nbsp;exftat, quod ud præfenSjUel ex die dari poreft.

VSusfrufliis et ab initio pro parteindiuifauel diuifa conftitui,8c legitimo tempore fimiliter anntti.eademfcpratione per legem Falcidiam minui poreft. Reoquolt;$promittendi defunflo,in partes hxreditarias ufusfeuftus obligatio diuiditur: amp;nbsp;fi ex communi prædio debcatur,uno ex foeijs defendente/iet reftiturio pro parte defeudetis.

VSusfrudus pluribus modis conftituitur: ut ecce, fi legatus fuerit. Sed amp;nbsp;proprietas dedufto ufufruâu legari poteft, ut apud barre« dem maneat ufusfrudus. Conftituitur ad hæc ufusfrudusA in iudicio familiæercifcundXjS: communi diuidundo Ji index alij proprietärem adiudicauerit, alrj ufumfrudum. Adquiritur autem nobis ufusfrudus non folum per nofmetipfos ,fed etiam per eas quoq; perfonas,quas iu« ri noftro fubiedas habemus.Nihil autem uetat,fetuo meo haerede in* ftituto,legariproprietatcm,dedudo ufufruâu.

VSufrudu legato, omnis frudus rei ad fruduariu pertinet. Et am foli,aut rei mobilis ufusfrudus legatur. foli (utputa xdium ) nfufrudulegato,quicunqjrei reditus eft, ad ufufruduarium pertinet; quæq; obuentiones funt ex aedifidis.ex areis,^ cæteris, quæcunç ædi nmfunt. Vnde etiam mitti cum in poffeffionem uicinarum xdium, cauffa damni infedi placuit;amp;: iure doming poffeffuru cas ædes, fi per« feueretur non cauerimec quidquâm amitterc,finito ufufrudu.Hac ra« bone Labeo fcribit: nee ædificium licere domino,te inuito,altius tolle rc.ficuri nec arex ufufruâu lcgato,poteft in area ædificium poni.quam fententiamputoeffeueram. Quoniam igitur omnis frudus rei ad eu pcrtinet:reficerequoq; eum æde\ per arbitrumcogi, Celfus libro deci moodauo digcftorumfcribit.hadenus tarnen, ut farta teda babeat: fi qiu tarnen uetuftarecorruiircnt,neutiquâm cogi reficere.Sed fi barres ïefecerit,paffurumfruduariumuti. Vnde Celfus de modo farta teda habendi quænr.fi quæ uetuftate corrucrunt, reficcre non cogatur.mo dica igitur refedio ad eum petcinet,quonia amp;nbsp;alia oncra agnofcit, ufu« ftuâu lcgato;utputa ftipcndium,ucl tributum, nel fol3rium,ucl alimé t.a ab eo relida.et ira Martellus libro decimotertio fcribit. Caffins quo que fcribit libro odauo iuris cinilis.fruduarium per arbitrum cogi re« ficerc,quemadmodum fubfcrcre cogitur arbores. amp;nbsp;Arifto notât bare Ultra effe.Neratius aut libro tertio mébranarû ait;non pofte fruduariu 11 ij probiberi

yhiberi,^ minus rcfidatrquianec arare^hiberi poffit,aut colerc.amp;nó foluncceflarias refediones fafturû,fedetiâ uoluptatis cauffa tedoria, amp;nbsp;pauimenta,amp; fimilia.ne^ aüc ampliare,nec inutile detrahere poffe-' QVIII. IDEM lib.'X.L.ddediéïuM.

SI fundi ufiisfrudus fit legatus ; gdquid in fundo nafcitur, quidquid indepercipipoteft,ipfiusfruduarqeft.fictamé,ut boniuiri arbitra -tu fruatur.Nam amp;nbsp;Cdfus libro decimo odauo digeftoru fcribitxogi eu poffe rede colcre. Et fi apes in eo fundo fint, eörum quoq; ufusfru* dus ad eum pertinet. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fi lapidicinas habeat, amp;nbsp;I apides cidere

uelitniel cretifodinas habeat,uel arenasromnibus bis ufuriim Sabin us ait,qu3fi bonum parremfamilias.quam fententiam puto ucram .Sed amp;nbsp;fi metalla poft ufumfrudum legatum fint inuenta : cum totius agri ■relinqnatur ufusfnidus, nonpartium,continétur legato. Hiüc uici* nus tradatus eft,qui folet in eo,quod acceflït,tradari.amp;placuit alluuio nisquo^ ufumfrudum adfruduarium pertinere.Scdfiinfulaiuxta fundum in flumine nata fitreius ufiimftudum ad fruduarium nó per» tinere,Pegafus fcribit Jicet proprietati accedat. effe enim uelntr pro* quot;I^iiim fundum, cuius ufusfnidus adtenonpertineat.quæ fententia non eft fine ratione. Nam ubi latitat incrementum, amp;nbsp;ufusfrudus aiP • getut .iibi autem apparet feparatum/tuduario non accedit. nbsp;nbsp;AiKU*

piorum quo^A uaiationum reditum Caffius ait libro odauo iuris ci» uilis,ad fmduarium pertinere.ergo amp;nbsp;pifcationum. Seminary eti' am frudus puto ad fruduarium pertinereritaut amp;uendere ei, Sefemi» ’nare liceat. debet tarnen conferendi agri cauffa fe minarium paranifli. ' femper renouare,quafi inftrumentum agri: ut finira ufufrudu doimi* 1 no reftituatur. Inftrumenti autfrudum habere debet, uruenden* di tarnen facultatem non habeat. Nam amp;nbsp;fi fundi ufusfriidusfuerit Ie* gatus;amp; fit ager,unde in fundum,cuius ufusfrudus legatus eftjolebat ■ paterfamilias uel palo nti,uel falice,uel arundine: puto fruduarium ha denus uti poffe,ne ex eo uendat nifi forte falidi eins, uel fyluæ palaris. uel arundineti ufusfrudus fit legatus. tune enim amp;nbsp;nedere poteft.Nam amp;Trebatius fcribit:fpluamcaeduam Äarundinetum poffe fruduari* urn c.Tderc,ficur paterfamilias caedebat:amp; uendere Jicet paterfamilias non folebat uendere,fed ipfe uri.ad modum enim referendum cftjUOU adqualitatem utendi.

EX fylua caedua pedaméta amp;nbsp;ramos ex arboreufufrudnarium ftm ptinüiex non caeduajn uineanifiunpturü,dum ne fundu dererio -lemfaciat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paulus

EXI. P AVL VS Iit.n,LÜ?.TCMwpAl/rwtJigc/fowt«. T fi grandes arbores effent,non poffe cædere eas.

ARboribuseuulfiSjUelniuentorum deiedis.ufejadufum fnw amp;uillæpoffeufiifrnâiiarium ferre, Labeo ait;nec materia eum pro ligno ufurum,fi habet,unde utatur ligno. quam fententiam puto ueram, Alioquin amp;nbsp;fi totus ager hunc cafum paffus fit,omnes arbores auferet ufufruftuarius. Materiam tarnen ipfum fuccidere, quantum aduiHærefeâionem fatis fit,putat pofle: queniadmodum cakem( in-quit ) coquere,uel arenam fodere,aliudûe quid ædificio neceffarium f« mere poteft. nbsp;Nanis ufufruâu legato nauigatum mittendâ puto,li=

cet naufragé periculum immineat.nauis etenim adhoc paratur,utna= ujgetur. nbsp;nbsp;V fufr ufluarius uel ipfe frui ca re,uel locare,uel uendere,uel

ahi fruendâ concedere poteft.nam amp;qni Iocat,utitur,amp; qui uendit.fed amp;nbsp;fi alq precario concédât, uel donet: puto euniuti, atcgideo retinere nfumfruâum:amp; hoc Caflius amp;nbsp;Pegafus refponderunt, fie Pomponius libro quinto ex Sabino probat.Non folum autem fi ego locauero,reti neo ufumfruâu : fed fie fi alius negociû meum gerens locauerit ufum fruftum.Iulianuslibro tricefimo quinto feripfit,retinere me ufumfruo âiim. Quid tarnen,fi non locauero,fed abfente Seignorante me, nego cium meum gerens,utatur quis amp;fruaturc'nihilominus retineo ufum friiftum.quod fie Pomponius libro quinto probat per hoc, quod nego riorum geftorum aftionem adquifiui. nbsp;De illo Pomponius dubitat:

fifugitiuus nondum ab aliquo pofleffHS,in quo mihi ufusfrudus eft, fti puletur aliquid ex re mea,ncl per traditioné accipiat an per hoc ipfum quafi utar,retineam ufumfrudum. magisep admittit retinere. nam fae pefiepraefentibus feruis, licet non utamur,tarnen ufumfruöum retine mus,utputa agrotante feruo,uel infante, cuius opera nullafunt, uel defefta feneftutis homine. Nam amp;nbsp;fi agrum aremus : licet tarn ftcrilis ' fit,ut nullus fruftus nafcatur,rctinemus ufumfriiäum. lulianus tarnen libro tricefimo quinto digeftorum fcribit:etiam ft non ftipuletur quid feruusfugitiuus,retineriufumfruftummamquaratione ( inquit )reti= netiir a proprictariopoffeflio,etiamfi in fuga feruus fit.-pariratione eti aniufusfrudusretinetur. Idem tradat, quid fi quis poffeffione eius luftus fitc'anquemadmodu à proprietariopoflideri définit, ita etiam ''ufusfrudns amittaturC’Et primo quidem ait, poffe did amitti ufumfeu flum.-fed licet amittatur,tarnen dicendum,quod intra conftitutii tern pus ex re fruduarij' ftipulatus eft, fruftuario adquiri. Per quod colhgi poffe dicit: ne quidem fi poffideatur ab alio, amitti ufumfrti0u,fi mo= do mihi aliquid ftipuletur. paruicK referte, ab hatrede poffideatur, uel 11 iq abeo

ab co, mi li«rcd«t.is umditajiel mi proprieras legara fifan à prxdon^ fiifficcre em adretinendum ufumfcuäum, uoléris retincre affeftun^» amp;nbsp;feruum nomine fruduarij aliquid facere. quae fententia habet lario' nem. nbsp;nbsp;lulianus libro tricefimo quinto tradat. Si fur dccerpferit, «^

dcfecucrit frudus maturos pendentes, cui condidionc teneatur.dony no fundi ,an ft'uduarioc'amp; putat, quoniam frudus non fiunt fruduar^» nifiabeopcrcipiantur.-fiabalio terra feparentur,magis proprietario condidionem competere,fruduario aurem furti adionem.-quonian’ inrerfuiteius frudus noneffe ablatos. Marcellus autem mouctureö. quod fi poftea frudus idos nadus fucrit fruduarius,fortaffis fiant eins-nam fi fiunt;qua rationehoe euenit,nifi ea,nt interim fiant proprieta* rij.mox adpraehenfi fruduarq efficianture' exemplo rei fub conditions legatie,qux interim haeredis eft.-exiftente autem conditionc ad legaW rium tranfit. uerum eftenim condidionem competere proprictatio. Cumautem in pendenti eft dominium ( ut ipfe lulianus ait ) infotn» qui fubmittitur.'Si in eo,quod feruus fruduarius per traditionem acte pit,nondum quidem precio foluto,fed tarnen ab eo fatisfado ; diccæ dum cft,condidionem pendcre magis,g in pendenti effe dominii«»* xm. IDEM likxvni.ddSdWww». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

SI mins rei ufusfrudus legatus fueritrpoteft dominus in ca re fatif® rionem defiderare,ut officio iudicis hoc fiat. Nam ficuti debet fin* duarius utifruijtaamp;proprietatis dominus fecurus effe de propriété* tc.Hoc autem ad omnem ufumfrudum pertinere, lulianus libro nis* fimo quinto digeftorum probat. nee prius dandam adionem ufiifn’* ftuario,qu^m fatisdederit,fe boni um arbitratu ufurum fruiturü.Sed amp;nbsp;fi plures fint,i quibus ufusfrudus relidus eft.fingulis fatifdari opot» tere. Cum igimr de ufufirudu agitur,non folum quod fadum cA,^'’' bitratur.fcd etiam in futurum,quemadmodum uti frui debeat. Dc præteritis autem damnis fruduarius etiam lege Aquilia tenetur,amp;gt;n' terdido Q,y o d v i A v t c l A m, ut lulianus ait. nam fruduarium quoqj tcneri his adionibus,ncc non furti, certum eft .• fient qucmlibd di«* t^uo alium,qui in aliéna re talc quid commiferit. Deniq; confultus,*quod fco«o. nbsp;nbsp;nbsp;bonum fit adionem praetorem polliceri.cum eópetat ex lege Aquilin

refpódit,qui.a funt cafus,in quibus ceffat Aquilia: adio.-öe idco iudicem dan,uteius arbitratu utaturfruatur. Quiaquiagrumnon profcindit, qui uites non fubferit,item aquarum dudus corrüpi patitur: lege Aqui lia non tençtur. Eadem amp;nbsp;in ufuario dicenda func. Sed fi inter diios fruduarios fit controueefia: lulianus libro tricefimo quinto digefto» rum fcribit,atquiffimum effe,quafi communi diuidundo iudicio indi« cium dari. uel ftipulationc inter fe cos ebnere, qualiter ff uantut . Cut

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171

«nimfinquit Iulwnus)alt;larmaamp;rixam procedere pananir prartor, qnos potcll iurifdidionefua componerenquam fententiam Celfus ^lt;5 libro oftauo dccimo digcftorü ^batA fgo puto liera. nbsp;nbsp;Fruduarius

caulTam proprier ans detcriorem facere non debet, melioré facere poc left, ka li fundi iifusfrudus legatiis eft.- non debet, neeg arbores frugife« ras excidere,nceg iiillani diriiere,necquidquam facere in pemicié pro-ptietatis. Et fi forte uoluptariû fuit prædiû,uiridiaria,iiel geftationes, wel deambuJationes arboribus infruduofis opacas atlt;$ amamas habés: nondebebitderjcere,ut forte hortos holitorios facial, nel aliud quid, quod adreditum fpedat. nbsp;nbsp;Inde eft quæfitum,anlapidicinas^ucl creti

Ibdinas,uel arenifodinas ipfe inftituere poffitnEt puto,etiani ipfum in ftitiiere polfe,fi non agri partem necefTariam huk rei occuper. Proin« defmenaslapidicinarum.-amp;metallorum qiioq; potent inquirere. Ergo amp;nbsp;auri ,amp; argcnti,amp;fulfuris,amp; xris,öc ferti,amp; caeterorum fodinas:uel quas paterfamilias inftituit,excrcere poterit : uel ipfe inftituere, fi nihil agriculturx noce bit. Et fi forte in hoc,quod inftituit, plus reditus fit, qiüm in uineis,uel arbuftis,uel oliuetis, quæ fuetunt: forfitan etia bax deijcere poterit. fiquidem permittitur ei meliorate proprietärem.Si ta men quæ inftituit ufuft uduarius,aut eælum corrumpant agréant eri-am magnum apparatum fint defideratura C opificum forte uel legulo turn )quem non poffit fuftincrc proprietariusmon uidebitut boni uiti arbitratufrui. Sedne ædificiumquidem pofituniinfundo,nifiquod ad frudum percipiendum neceffarium fit. Sed fi ædium ufusfrudus legatus fit,Nerua filius amp;nbsp;lumina immittere eum poffe ait. fed amp;nbsp;colo« rcs,ôcpiduras,amp;marmora poterit,Ôcfigilla,amp;: fi quid ad domus orna* mm pertinet.Sedneqjdixtas transformare,uclconiungerckasuc fepa rare ei pmittituc: ucl aditus, pofticasûc nettere, uel réfugia aperire,uel atrium mutare, uel uiridiaria adalium modum conuerterc. excolere cnim quod innenit potcft,qualitate ædiûnon mutata. Inde Nerua, eû.cui ædium ufusfrudus legatus fit,altius tollere non pofte ait,quam» nis lumina non obftruentunquiatedu magis turbatur.quod Labeo eti am h; proprietatis domino fcribit. idc Nerua nec obftruere eum pofte. Item fi domus ufusfrudus legatus fit.meritoria illic facere fruduari us nô debet,nec per cœnacula dinidere domû. acquin locate poteft,fed oportebitquafi domum locare.nee balineum ibi faciendum eft. Quod aût dicitur meritoria non fadurum, accipe quæ diuerforia,uel fulloni caunlgo appellanmr. Ergo amp;nbsp;fi balineum fit in domo,ufibns dominia cis folitû uacare,in ultima parte domus,uel inter diætas amænas .• non rcfte,nec ex boni uiriaebittatu fadutû,fi id locate coepit, ut pubike la-netmô magis,quàm fi domû ad ftationem iumentotû locauerit.- aut fi ftabu»

SEd amp;nbsp;fi quid inædificauerit .poftea ne^cum tollere hoc, neç rrf’ gere poflc.-planè refixa poffe cum uindicare. nbsp;nbsp;Mancipiorü quo^

ufufruftu legato,non debet abuti,fed fecundum conditionem eoruni uti . Nam fiïibrarinm rus mittat, amp;nbsp;qualum, amp;nbsp;calcem portare cogaf-uelhiftrioné balneatorcm faciat: uelde fymphoniacoati'ienfemU’^^ afs* Her: de palæftra latrinis * extergendis prxponat;abuti uidchitur ^jprietatc coradis. SuARciéter aüt alere amp;nbsp;ueftire debet,fecundum órdinem amp;nbsp;dignitatem mancipiorum. Et generaliter Labeo ait: in omnibus rebus mobilibus» modumeum tenere debere, ne fuaferitäte uel facuitiaea comimpat-alioquin etiam lege Aquilia eum conueniri. Et fi ueftimentoru ufuS fruäus legatus fit;non quemadmodum fi quantitaris ufusfruäus Ic^ tur.dicendum eft,ita uti eiun debere,ne abiitatur.-nec ramen locatutüj quia uir bonus ita nó uteretur. Proinde amp;nbsp;fi fcenicæ ueftis ufusfrudoi legetur(uelut aulaeiucl altcrins apparatus)alibi,quaminfcena,nofl utetur. Sed an amp;nbsp;locate pofGt,uidendum eft. amp;nbsp;puto locàturum. slicet teftator commodate,non locate fucrit folitus.tamcn ipfum frudnari« nm locaturum,tamfcenicam,qua'm funebtem ueftem. nbsp;nbsp;Proprieta*

tis dominus non debebit impedire fruftuarium utentem,ne deteri« orem eins conditionem faciat. De quibufdam plané dubitatur,fieum uti prohibeat,an iure id faciat .•-urputa dolqs, fiforte fundi ufusfruäus fit legatus. amp;nbsp;pu tant quidam, amp;nbsp;fi defoffa fint, uti prohibendum.idem amp;nbsp;in ferqsA cupis, amp;nbsp;cadis, amp;nbsp;amphons putant. idem amp;nbsp;in fpeail^d* bus,fi domus ufusfruftus leget. Sed ego puto (nifi fit contraria uolun* tas ) etiam mftrumentum fundi,uel domus contineri. nbsp;nbsp;nbsp;Sed nee feP

uitutem imponerefundo poteft proprictarius,nec amittere feruitu' tem. Adquirere plané feruitutem eum poffe,etiam inuito fruftua« rio,Iulianus fcripfit. Qüibus confequenter fruduarius quidern adqiü* tere fundo feruituremnonpoteft,rennereaurcm poteft. Etfi forte fuc rint nonutentefruftuarioamiffacjhocquoqp nomine tenebitur. Pro» prietatis dominus,ne quidern confentiente ftuduario, fetuitutem in* ponere poteft.'

TIfi quadeteriorconditio fruftuarq non fiat;ucluti fi talent feruf 1 nbsp;nbsp;nbsp;tutem uicino concefferit.ius fibi non effe altius tollere. '

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVII. VLPIANVS Itb.'X.vm.adSabinum.

TIT. I* fio;amp; hoc uerum,fanorc religionis.fed interdum amp;nbsp;folus propriec tabs dominus locum rdigiofum facerc poteft.finge enim eum teftato tem inferre, cum no effet tarn opportune,ubi fepdiretur. nbsp;nbsp;Ex co,ne deteriorem côditionem fruftuari) faciat proprietarius,folet quaeti, an fetuum dominus coercere poffit:' Et Arifto apud Caflium probat,plea luffimam cum coercitionem habere, fi modo fine dolo malo faciat: quamuis ufufruduarius ne contralijs quidem minifterijs.aut inufitatis * artificium eius corrumpere poffit,necferuum cicatricibus déforma* Ite. Proprietarius autem amp;nbsp;feruum noxx dedcre poterit,fi hoc fine dolo malo faciat.-quoniam noxx deditio iure non perimit ufumfruftum, nonmagis.quimufucapio proprie taris,quæ port conftitutum ufum-frudum contingit. Dcbebit plané denegari ufusfrudusperfecutio: fi ®gt;,qui noxae acccpit,litis aeftimatio no offeratur à frufluario. Si quis fiïuumocciderit.utilemaóhonem exemplo Aquilix fruduario dan-dam^iuiquim dubitaui.

ACri ufuftuAu legato,in locum demortuarum arborum alia: fub ftituenda: funt,amp; priores ad fruduarium pertinent

PRoculus putat infulam poffe legari,ut ei feruitus imponatur.qux altcriinfulac haereditariac debeatur, hoc modo: si ille HAE-’REDI.MEO PROMISER.it, PER SE NON FORE, QVO AL TIVS EA AEDIFICIA TOLLANTVR: TVM EORVM AEDI ÏICIORVM VSVMFRVCTVM DO LEGO.udfic, AEDIVM ILLARVM.QVO AD ALTIVS,QyA'M NVNC SVNT,AEDl« PICATAENON ERVNT.'ILLI VS VMFR VCTVM DO LEGO.

Si arbores uento deiedas dominus non tollat,per quod ineómodiot fit ufusfrudus,uel iter.fuis adionibus ufiifruduario cû eo experiûdum.

SIquisitalegauit,FRVCTVS ANNVOS FVNDI CORNELL ANI CAio MAE VIO DO LEGO: périnde accipi. debet hic fermo ,ac fi ufusfrudus fundi legatus effet.

XXr. ÏDEMlib.XVII. adediÜum. SI feruiufusfrudus legatus fit,quidquid opera fua adqnirit,ucl ex re fruduarrj,ad eum pettinetfiue ftipuletur,fiiie poffeffio ei tradita fn erit, Si uero haeres inftitutus fit,uel legan'i acceperif Labco diftinguit, cuius gratia uel haeres inftituitur,uel legatum accipit.

XXII. IDEM lil».XVIlf.AdSabinum. SEd amp;nbsp;fi gddonetur fcruo,in quo ufusfrudus altcrius eft.quaeritur, quid fieri oporteatf Et in omnibus iftis,fi quid contemplarione fru mm ' duari)

17^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORT'M LIB. VIT.

ftuarq eirclidum nel donatu eft,ipfi adquiret. fm ucro proprietartj. fine ipfnis 1er ui, adquiritur domino, nee dilhnguimus, unde cognitueum» amp;nbsp;cuius merito habuit,qui donauit,uel reliquit.Sedfie fi códitionis im* plendæ caulTa quid feruus fruduarius confcquatur,amp; conftiterit conte plationc fruduarij earn conditionem adfcriptam:dicendum eft^pfi 33 quin.nam amp;nbsp;in mortis caulTa donatione idem dicendum eft.

S Ed amp;nbsp;ficuti ftipulädo fruduario adquiritara etiam pacifcendo wm adquirere exceptionem fruduario,lulianus libro tricefimoquinto digcftorum fcribit. Itemep fi acceptum rogauerit, liberationem ei pa* tere. nbsp;Quoniam auté diximus,quod ex operis adquiritur, ad friidua

riarn pertinererfciendu eft,etiam cogendum cum operari. etenim mo dicam quoqj caftigationem fruduario compctere,Sabinus refpondit» amp;Cairius libro odauo iuris ciuilis fcripfinutne^ torqueat,ne^ flagd* liscxdar. XXHH. PAVLVS lib.X.adSabinum.

S\ quis donaturus ufufruduariodpoponderit feruo,in quo ufumfni* dum habet,ftipulanti; ipfi ufufruduario obligatur. quia ut ei fö* uus tails ftipulari poirit,ufiratum cft.

SEd amp;nbsp;fi quis ftipuletut fibi,aut Sticho feruo fruduarq donandi can» fa,duni uult fruduario præftitum;dicendû eft,fi ei foluatur, frudu* rio adquiri. Interdum tarnen in pendenti eft,cui adquirat ifte frndn* arius feruus.utputaferuum emir,amp;pertraditicnem accepit,necduin precium numcrauir,fcd tantummodo pro cofatisfecit. interim enioj Iit,quscritiir .Et lulianus libro tricefimoquinto digeftorü feripfiran P5 denti efle dominiüeius.amp;numetationé precij declaratura,cuius fu.N» fi ex re fruduaitj;retrofruduartjfuiire.Idem'c^,amp; fi forte ftipulatuS fît feruus, numeraturus pecuniam. nam numeratio dedarabit, ciu fi*' adquifita ftipulario.ergo oftendimus in pendenti elTc dominium» do* nee precium numeretur. Quid ergo fi amilTo ufiifrudu, tune preciuP’ numereturc' lulianus'q; libro tricefimoquinto digeftorü fctipfit,adhuc intcrelTe.nnde fit preciü mimeratü. Marcellus nero amp;nbsp;Martianus,anii* fo ufufrudH,iam putantdominiü adquifitü proprietatis domino. Sm lulianifententiahumaniorcft. Quodfiex reurrmfeji precium ftient folntum:ad utrun^domininm pertinere, lulianus fcribit; fcilicct pro rata foluti precij. Quid tarnen,fi forte fimul foluerit ex re utriufçf n^' puta decem nomine precijdebebat,amp;dena foluit ex re finguJorum;c^ mugis feruus adquiretf Si numeratione foluit; interent,cuius prio res numos föhnt. naraqnospoftcafoluerit;auruindicabit.aurfi lintnumi cófumpa,ad condiâtoné pertinent. fi uero fimul in

' TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;±7^

foluitmihil fedt acdpicntis. amp;nbsp;idea nondum adquifiiufle cniquam dominium uidetur:quia cum precio plus foluit feruus, non facit numos accipictis. nbsp;nbsp;nbsp;Si operas fuas ifte feruus locauit,amp; in annos fingulos cer

tumaliquidftipuletur.-corum quidemannoruftipulatio,qiiibus ufus friiftus manfir, adquiretur fruftuario:fequaitiumuero ftipulatio ad proprietariutranfit, uel femeladquifitafruduariorquamuis nöfoleat ftipulatio feme! cui quxfita ad alium tranfire,nifi ad hjeredem, uel ad# rogatorem.Proinde fi forte ufusfruftus in annos fingulos fuiclcgatus, amp;nbsp;ifte feruus operas fuas locauitA ftipulatus eft,ut fupra fcriptum eft; prout capitis deminutioncamiffus nfusfniâus,mox reftituiturA am-bulabitftipulatio,profeftacgad hæredem redibit ad frufluarium.-quat* ftionis eft,an id,quod adquiri fruduario non poteft,proprietario quae« rature’ Et lulianus quidem libro tricefimo quinto digeftorum fcri-bit:quod fruftuario adquiri nonpöteft,propriecario quaeri. Dcniij fcribit. eum,qui ex re fruftuarij ftipuletur nominatim proprietario,uel iuffu eius,ipfi adquirere.Contra autem nihil agi,fi non ex re fruduarq, nee ex opens fuis fruftuario ftipuletur. nbsp;nbsp;Seruus fruftuarius fi ufum

fruftum dari in fe ftipuletur,aut fine nomine,aut nominatim.-proprie-tario adquirit, exemplo ferui communis: qui ftipulando rem alteri ex dominis, cuius res eft, nihil agit ( quoniam rem fuam ftipulando quis nihil agit)alteri ftipulando adquirit folidum. Idem lulianus codem libro fcripfit: fi feruo fruftuarius operas eins loeauerat, nihil agi. namôt fi ex re mea ( inquit ) â meftipulatus fit, nihil agit: non magis, quim feruus alienus bona fide mihi feruiens,idem agendo domino quidqua adquirit. Simili modo ait:nequidem,firem meam âme fruftuario conducar, me non obligauit. Et regulariter definit: quod quis ab alio ftipulando mihi adquirit,id à ine ftipulando nihil agit:nifi forte ( inquit ) nominatim domino fuo ä me ftipuletur uel conducat. Si duos fruftuarios ponas,tie ex alterius re feruus fit ftipulatus.-quaeritur, utrum totu, an pro parte,qua habet ufumfruftum, ei quatratut ^ Nam amp;nbsp;in duobus bonæ fidei poflefforibus hoc idem eft apud Scæuola agi-tatum libro fecundo quæftionum.Et ait,uulgo creditum,rationemi^ hoc facere.Ti ex re alterius ftipuletur, partem ei dûtaxatquæri, pattern domino.quodfi nominatim fit ftipulatus; needubitari debere,quin adiefto nomine folidum ei quæratur. Idemep ait,amp; fi iuffu eius ftipulc tur.-quoniam iuffum pro nomine accipimus.Idem amp;nbsp;in fruftuarijs erit dicendum.ut quo cafu non totum adquiritur fruftuario, proprietatis domino fit quxfitum. quoniam ex re fruftuarij quaeri ei poffe oftendi« nius. Quod autem diximus,ex re fruftuarq uel operis poffe adqui« ti:utrum tune locum habeat,quoties iure legati ufusfruftus fit confti-mm ij tutus

mtusran amp;nbsp;fi per traditionem,uel ftip«Iationem,uel alium quem WÓ* dumruidendum eft. Et uera eft Pegafi fententia,quam amp;nbsp;Julianus libio decimo fexto fecutus eft.omnia fruftnano adquiri.

SI Operas fuas locaucritferuus fruduariusA imperfedo tempore lo cationis ufusfrudus interierit;quod fupereft^ad proprietarium pet tinebit. Sedamp;fi ab initio certam fummam propter operas ftipulatitf fueritcapite minuto eo,idem dicendum eft.

SI pendétes frudus iam maturos reliquerit teftator; fruduarius cos feretji die legati cedente,adhnc pendentes depræhéderit.nâ exftan tes frudus ad ufufruduarium pertinent. Si dominus folitus fuerit ta bernis ad merces fuas uti,uel ad negociationcmaitiq^ permittetur fru” duario locate cas uel ad alias merces; amp;nbsp;iftud folum obferuandum, ne uel abutatur ufufrudu,uel contumeliofe iniuriofeüe utatur. nbsp;nbsp;Si fet'

ui ufusfrudus legatuseft,cuiusteftator quafi minifterio uacuo ureba* tur;fi eum difciplinis uel arte inftituerit ufufruduatins, arte dus uel pe litia utetur. nbsp;nbsp;Si quid cloacarq nomine debeatur,uel ft quid ob forma

aquaedudus,qui peragrum tranftt,pendatur:ad onus fruduarij perti‘ nebit.fed amp;fi quid ad collationem uiæ:putohoc quoeç fruduatra fobi* turum. Ergoamp;quodob tranfitu exercitus conferturexfrudibus»fe^ amp;nbsp;fi quid municipio debetur(nam folent poffeflbres certam paste ft“* alias fu- dim municipio uiliore precioaddicere,folentamp;fifco*fiuidionespr$‘ Cones. ftare^hxc onera adfniduarium pertinebunt. nbsp;nbsp;Si qua feruitus impO“

Cta eft fundomeceflehabebit fruduarius fuftinere. unde amp;fi ftipulati» one feruitus debeatur,idem puto dicendum. Sedamp;fi fcruus fub peen® emptus fitanterdidiscertisquibufdam; an fi ufusfrudus eius fueritlc gatus.obfeiuarehxc fruduarius debeatC'amp; puto debere eum obferaa* re: alioquin non boni uiri arbitrant utitur fruimr.

NOmifmatum aureorum uel argenteorum ueterum,quibnspro gemmis uti folent,ufusfrudus legari poteft.

OMnnim bonoru ufumfrudum poffe legahinifi excedat dodran* tis æftimationcm, Celfus libro tricefimofecundo,ötlulianus li* bro fexagefimo primo fcribunt. amp;nbsp;eft nerius.

SI is, qui binas ædes habeat,alterarum ufumfrudum legauerit.-poffe hacredem, Marcellus fcnbikalteras aldus roUendo obfcurare Inmi nibus; quoniam habitari poteft etiamobfeuratisædibus. Quod uf^ adeo

adeo tempcrandtim eft,ut non in totnm «des obfeurentur; fed modi» cum liimen,quod habitantibus fufficitJiabeant.

EX re frudiurij etiam illnd intclligitur, quod ci frufluarius donaue rit,conce£feritiie,uel ex adminiftratione rerum cius eópendq fer» uns fecerit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X X X11. POMPONIVS bKxxxiii.«d Sahinum.

SI quis unas ædes.quas folas habet, uel fundnm tradit: excipere po» teftid,quod perfonaE,non prædq eftmeluti ufum amp;nbsp;ufumfruftum.

Sed amp;nbsp;fi excipiat,ut pafcere fibi,ucl inhabitare Iiceat,ualet exceptio; eu exmultis faltibus paftionefrudus percipiarur.Erhabitationis exce» ptione,fiue temporalis,fiue ufeg ad mortem dus, qui excipit, ufus ui« oeturexceptus.

Xxxnr. PAPiNiANVS Ii6.xvnr,quißionum. SITitio fmdus, Mæuio proprietas legata fit, amp;nbsp;muo teftatore décodât Tirius.nihiI apud fcri ptum hæredem relinquetur, 6: id Nerati-us quo^ refpondit. Vfumfrudum in quibufdaffl cafibusnon* pro a^* pat-prietaris effedu obtinerc cóuenit. unde fi frudus uel fundi portio pcra« ^s. fed óf tur, Öcabfolutione fecura,poftea pars altera, c^ adcteuit,uindicet .in li= infra. temquidem*proprietatis,reiiudicatæexceptionem obftare: infrudus ucro,nó obftare,fcribit Inlianus ;quoniam portio fundi (uelut alluuio)' portioni, perfonaMifiisfrudus adcrefceret.

XXXIiri. IVLIANVS IiKXXXV.Jige^nw» QVotiesduobusufusfrudus legatur,itaut alternisannis utantur fruantiu:fiqindemitalegatusfuerit,TiTiO ET MAEviö.-po telt dici prius Titio,deinde Mæuio legatum datu. Si uer 0 duo dufdem nominis hier int, amp;nbsp;ita fcriptum fuerit, Ti T11S v s v M F R v C t V M ALTERNIS ANNIS DO LEGo.nificonfenfetint,utereoruprior iitatur,inuicem fe impedient. Quod fi Titius eo anno, quo frueretur, proprietatem accepiflet.-interim legatum non habebit, fed ad Matui» urn alternis annis ufusfrudus pertinebitamp;fi Titius proprietatem alie« naffet,habebit eum uftimfrudumrquia à fi fub códitione ufusfrudus mihi iegatus fnerit,óc interim proprietatem ab hxrede accepero,pen» dente afitconditione eandé alienauero,ad legatum admittar. nbsp;nbsp;Si co

jonotuö ufumfrudum fundi legaueris: ufumfrudu uindicabit,óccum nærede tuo aget ex condudo;Si:confequetur,ut ne^ mercedes præftet, amp;nbsp;impenfas, quas in culturam fecerat, reeipiat. nbsp;nbsp;Vniuerforum bo-

norum,an fingularium return ufusfrudus legetur,hadenus intereffe puto:quodfiædesincenfæfuerint,ufiisfrudus ædium fpecialiter !ega= tus peti non poteft ; bonorum autem ufufrudu legato, arex ufusfru» dus petipoterit.quoniam qui bonorum fuorum ufumfrudum Icgat;

non folum coru, quae in fpecie funt, fed amp;: fubftantiae omnis ufumfra« äum legate uidetur. in fubftantia autem bonorum etiam area eft.

SI ufusfruäus legatus cft,amp;haeres fcriptus ob hoc tardius adierit, ut tardius ad legatum perueniretur .-hoc quoq? præftabirur, ut Sabino plaçait., Vfusfruâus ferui mihi legatus eft; istp,cum ego uti frui de* fijflemjiber effe iuffus eft. deinde ego ab haerede aeftimationem Icg-iti tuli.nihilo magis eum liberum fore, Sabinus refpondit. Namq^ uiden me uti frui hoininc,pro quo aliquam rem habeam. Condirionem aut liberratis eins eandem manere ita ut mortis meae, aut capitis deminu* bonis interuentu liber futurus fit.

QVi ufumfrudum areaelegauerat.infulamibiaedificauit.caiü* uo eo décidit uel deufta eft.ufumfrudum deberi exiftimauit.Có tra autem non idem iuris eire,fi infulx ufufruäu legato, area deinde in fula fada fit.Idenïcpefle,amp; fi fcyphoriim ufusfruäus legatus fit,deinde maffa fada,amp; iterum fcyphi.licet enim priftina qualitas feyphorû refti mta fit.-non tarnen illos effe,quorum ufusfruftus legatus fit. Stipu* latus fum de Titio fundum Cornelianinn,detrado ufufruâu.Titius de ceffit.quæfitû eft, quid mihi hæredem eins præftare oporteatC'Refpon dit referre,qua mente ufusfruäus exceptus fit. Nam fiquidem hoc aft* eft,ut in cuiuslibet perfona ufusfruäus conftitueretur.folam propriti® tem hæredem daturum.finautem idauäum fit; ut promiffori dunta* xat ufusfruäus reciperetur.-plenam proprietatem hæredem eins datu* turn. Hoc ita fe habere, manifeftius in cauffa legatorum apparcre. etc* nim fi hæres^ quo detrado ufiifrudu proprietas legata fiLpriusquâm ex teftamentoageretur,decefferit;minus dubitandum,quinhaeres piß nam proprietaté fit debiturus.Idcmq^amp;fi fub conditione *fimilite^l^ gatum fuerit,amp; pendente conditione listes deceffit. Vfusfruftns feP ui Titio legatus eft.amp;; cum per hæredem ftaret,quo minus præftarctuf» feruus mortuus eft. aliud dici non poffe ait, quam in id obligatutn enß hæredem,qu.anti legatarq interfit,moram fadam nô effe.ut fcilicet elt; co tempore in diem,in quo feruus fit mortuus,ufusfrudus æftinictuf» Cui illud quo^ cófcquens fit; ut fi Titius ipfe moriatur,fimilitcr exeo tempore,quo mora fada fit,in diem mortis æftimatio ufusfruäus h^ß* redi eins præftetur.

QVæfitum eft.fi cum in annos decern proximos ufumfrudum de tedariftipulatuseffem,perte ftetit,quominus dares,Öc quin« quauuumtranfijt.quid iuris fitfltcm fi Stichi decern annornm pß°^* nui

monim operas detedari ftipnlatus fim,amp; fimilifcr qiunquennium praterqtc'Rcfpondir, eins temporis ufiimfruflum, amp;nbsp;operas refte pen: quod per te fadum effet, quo minus darentur.

N On utiturufufruâuarius.fi nee ipfeutatur.nee nomine eius ali u$:puca qui emit,uel qui conduxit.uel ciii donatus eft.uel qui ne gocium eius geffit. Plane illud intcreft.quod fi uendidero ufumfmótó, ctiamfi emptor non utatur.uideor ufumfrudum retinerc.

xxxix. CAIVS116. Vlf. rfd cdiâum prouinciale. QVia qui precio fruinir, non minus habere inteUigitur, quam qui principali re utitur ffuitui.

STatuacamp;imaginis ufumfruflum pofferelinqui, magiseff :quiaamp; ipfac habent utilitatem, fi quo loco oportuno ponantur. Licet qu«dam praedia talia fint, ut magis inea impendamus.quâmde ülis adquiramus: tarnen ufusfruftus corum relinqui poteft.

XLU, FLÖRENTINVS lib.Xl.mjKtutionwm. glalq ufus,ali| frudusciufdemrei legetur.-idpercipiet fruftuarius, quod ufuario fupererit,nec minus ipfe ftuendi cauffa amp;nbsp;ufum habe Rem,anæftimationis ufusffudus tibi legetur,intcreft. Nam fi quidem return legetur.dedudo co,quod tibi pratter ea legarum eft,reli quis bonis ufumfrudum feres. Sin autem aeftimationis legatus eft .• id quo^ acftimabitur,quod pratter ea tibi legatum eft. Nam fæpius idem lcgando,non ampliat teftator legatum .re autem legata,etiam æftima tionem eius legando,ampliare legatum poffumus.

ETiarn partis bonorum ufusfruduslegaripoteft.Si tarnen non fit fpecialiter fada partis mentio,dimidia pars bonorum côtinetut.

VSufruduariusnouumteftorium parietibus, qui rudes fuiffent, imponercnonpoteft.-quiatametfimciiorem.excolendoædifici wn.domini cauffam fadutus effet, nó tarnen id iure fuo faccre poteft: aliudqj eft tueri,quod accepit, aliud noutim facere.

X LV. CAIVS Kh.XIin.rfd ediilam prouincidle. Cicutimpédia cibariorüinferuö,cuius ufusffudus adaliquem perti-önct ; ita amp;nbsp;ualetudinis impédia ad eu refpicefe natura manifeftû eft. SXLVI. PAVLVS ïib.yLVULddPlautium.

deduflo ufufruflu proprietas legate fit: petita contra tabulas bonorutll pöffeflïone.plcna proprietas pietatis refpedu matri pneftanda eft. S* teftator iufferit,ut hæres reficeret infulam, cuius ufumfruftum leg* uit;poteft fruduarins ex teftamento agere^ut hæres reficiat.

QVod fi hæres hoc non feciffetA ob id fruduarins fnii non poW® iffet.hæres etiam frudnanj co nomine habebit adionem,quanfl iructuarq interfuiffeLnon ceffafle hæredem:licetufusfrudus morte eiusintcrijifet.

' X LV l n. P A V LV S lib.'VU.ciu£jlioniim ad Plauüum. SI abfentc fruduario hærcs,qualî negocium eins gerensjæficiatn^ gociorum geftorum adionem aduerfus fruduariühabct,tamctfift bi in futurum hæres profpexerit. Sed fi params fit recedere ab iifufru* du fruduariusmon eft cogendus reficere,fcd adione negociorum ge« ftorum liberatur. Syluam caduam, etiam fi intempeftiuc cæfa ft) in frudu effe conftat.ficut oliua immature leda, item fœnum i mmatu re cæfumgt; in frudu eft.

XLIX. POMPONIVS lil.V.adPlautiuitt. SI mihi amp;nbsp;tibi à Sempronio amp;nbsp;Mutio hæredibus ufusfrudus legatiH fit.ego in partem Sempronijquadrantem, in parte Mutij altetuö* quadrantem habebo;tu item in utriufep partem eorum qnadraiitfS habebis. L. PA VLVS lib.m.adVittUium.

TItius Mæuio fundum Tufculanum re!iquit:eiusc[^ fidei comiw** fit,uteiufdem fundi partis dimidiæ ufumfrUdumTitiæ pr$ft* ret. Mæuius uillam uctuftate corruptam,ncceffariam cogendis amp;nbsp;ton feruandis frudibus, ædificauit. quælîmm eft, an fumptus pattern pt? portione ufusfrudus Titia agnofeere debeatf Refpódit Scæuola.fipti® us,quàm ufusfrudus præftaretnr.neceftariô ædificaffet : non aliter c* gendum reftitucre,quàm cius fumptus ratio haberetur.

LI. HODESTINVSliHxJtjjn-fntjrfruw. ., .. TItio cum moriemr,ufusfrudus inutiliter legari intelligitur.’.ln*® tempus uidelicet collams,quô à perfona difeedere incipit.

LIE IDEM liï.Vm. regularum. VSufndn relido, fi tributa eius rei præftenmr : ca ufufruduariuW præftare debere.dubiû noneft.nififpecialiter nomine fideicom miffi teftatori placuiffe probetur,hoc quoqî ab hætede dati.

LIII. lABOLENVS liklI.lmsoXw/,, SI cuiinfulæ ufusfrudus eft legatus:quâmdiuquælibet portio emS infulæ rcmanet,totius foli ufumfrudum retinet.

TIT. Ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iSl

Ç Vb conditione ufusfruflus fundi â te h«rcde,Titïo legams eft. tu fun Odum mihi uendidifti amp;nbsp;tradidiftijdetradolifofrudu, Quxro fi non exftiterit conditio^ut exftitent amp;nbsp;intericrit ufusfruduSjad quem perti neatC* Refpondi. intelligo te de ufufniäa quærere, qui legatus eft. iraqj fi conditio eius legati exftiterit.-dubium non eft,quin ad legatariu ufuf fitiftus perrineat.Se fi aliqiiocafu abéo amiffus fuerit,ad propnetatem fundi reuertatur. quod fi conditio non exftiterit,ufusfrudus ad haredé pertinebitnta ut in eius perfona omnia eadem feruentur, quæ ad amit tendum ufumfruftum pcrtincnt,amp;fcruari folent. Caeterumin eiufmo diiienditionefpedandumiderit.quod inter ementem uendentem'q; conueneritmt fi apparucrit legati cauffa eum ufumfrudum exceptuni effe, etiam fi coditio no cxftiteric,r eftitui d uenditore emptori debeat.

Ci infantis ufusfrudustantummodo legatus fit: etiam fi nullus inte« Ûhmfitjfitarnen infantis ætatem exceflerit.effe incipit.

A N ufusfrudus nomine adio municipibus dari dcbear,quxfïtum XX^ft^ periculum enim effe uidebatur, ne perpetuus fieret.-quia nc* Ï morte,neqj facile capitis deminutioneperiturus eft: qua ratione pro ptietas inutilis eftet futura,femper abfcedéte ufufruftu. Sed tarnen plas tuit dandam effeaftionem.Vnde fequensdubitatio eft; quonf^tuen* dieffentineo ufufruftu municipest’ amp;:placuit centum annis tuendes efte municipes.quia is finis uitx longaeui hominis eft.

DOminus fruftuariopraedium,quodei per ufumfruftum fetuic« bat,lcgauit; id^praedium aliquandiu poffeiTum legatarius re« ftituerefilio,quicauflam inofficiofi teftamentirefte pertulerat,coas dus eft. manfiffe fruftus ius integrum ex poft fafto apparuit. nbsp;nbsp;Per fis

deicommiffumfruftu prædiorumobalimenta libercis relifto,partium emolumentum ex perfona uita decedentium ad dominum pro* prietaris recurrir.

T^Efunfta fruftuaria menfe decembri, iam omnibus fruftibus, J__zqni in his agris nafcerentur, menfe oftobri per colonos fublas tis: quæfitum eft, utrum penfio hæredi fruftuarix folui deberet, qua« uis fruftuaria ante calendas martias ,quibus penfiones inferri debebat, decclTerit.-andiuididebeant inter hæredem fruftuariæ amp;nbsp;rempublicâ, cuiproprietas legataeftc' Refpondi, rempublicamquidem cum eolos no nullam aftionem habeietfruftuarix nero hæredem fua die, fecuns dmu ca,qux proponerentur,integram penfioné percepturum. nbsp;Sem

afs’teda pronio do lego ex * reditu ftufluum holensamp;porjinae,quff habeoW âu. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agro fairaiio,paifein fextam. Quïcritiir,an his iicrbis ufusfruftus kg^

rus uidcaturf kcfpöndi,non ufumfruftum, fed ex co, quod redadum effetjpartem legaram. Item quxfimm cft,fi ufusfruâusnó effet .•art quotanuis partem fextam redadam Icgaucritc' Refpondi.quotamiiJ “* deri telidum,niri contrarium fpecialiter ab hxrede probernr.

ARbores ui fempcftatis,non culpa fruduarii cuerfas, ab eo fiibib’ tui non placet. Quidquid mfundo uafcimr/juidquid indepd cipirur,ad fruduarium pertiner ; penfiones quoq? iam ante locatorum agrorum,fi ipfæ quoeg fpecialiter compræhenfæ fint. Sed amp;nbsp;ad exen’’ plum uenditioinsCmfi fuerit fpecialiter exceptum) poteft ufuóuö«^ us condudorem rcpellere. Cæfæ arundinis ucl pali compendiim^j” in eo fundo uedigaJ effe confueuit,ad fruduarium [pertinet.

CViufamç fundi fruduarius prohibitus,aut dciedus,dc reftitutio ne omnium return fimul occupatarum aget. fed eth medio ten’ porc alio cafu interciderit ufusfrudüs; æque de peeptis antea friidibuS utilis adio tnbuitur. Si fundus,cuius ufusfrudus petitur,non à don” no poffideamr.'adio rcdditiir. Er ideo fi de fundi propricrate inter duo^ quxftio fit.fruduarius nihilominus in pofleffione effe debet; fatisi^^’ dpoffeffbre dandum cft,quod non fit prolubiturus frui cum, cm tuns friidus re]iduseft,quim diu de iure fiio probetur.Scdfi ipfi ufufrudna rio quxftio moucatur: interim ufusfrudus ei diffcrrur, fed caueride’ bet de reftituendo eo,quod ex his frudibus percepturus fit : uel fi fn^s non detur,ipfe frui permirtirur.

LX l. NERATIVS IiKlir. ref^onforum. ats’opus X TSufruduarius nouum*riuumparietibus non poteff imponer^ in. V Aedificium incohatum fruduarius confummare non po* teft,etiam fi eo loco aliter uti non poffit. Sed ne eins quidem ufumfm* dum cflTeaiifi incoiiftituendo,uellegandoufumfrudühoc fpecialiter adiedum fit,ut utrunqj ei liceat.

LXII. TRIP HO miiVSlib.VLdi^uationwin. VSufrudarium uenari in faJtibus,uel montibus poffeffionis,pro* be dicitunnee aprum aut cetuum,quem cepent, proprium do» mini capit;fed frudus,aut iure ciiiili,aut gentium fiios facit. Si wn^ rijs inclufx fcr.t in ca pofleffione cuftodiebantur, quandö ufusfrudus eoepit.non exercere cas fruduarius poteft, non occidere.alias fi qnn$ initio inclufêrit operis fuis, uelfimetipfæ inciderint,dilapfxnefue» tint.hx fruduarij iiius funt. Commodiflime tamen^ne per fmgula^

Walia facultatisfrufliiarijiproptei' difcretioncm diffidfcm Jus incer» Wmfo’fufficit eundem numerum perTuigulaquar^ genera ferarum, riniro ufufrudu, domino propricratis adfignarc, qui fuit eoepti ufus# fruits tempore.

QVod uoftrum non eft,transfcrimus ad alium ; ucluti is, qui fun* dum habet,quanquâm ufumfruftum non habcat, tarnen ufum truftum cederepoteft.

CVm fruâuarius paratus eft ufumfruäum derelinqucre, non dl cogendus domü reficere : in quibus cafibus 0( ufufruäuario hoc onus incumbit. Sed amp;nbsp;poft acceptum contra eum indicium, paratO fru ftuario derelinquere ufumfrudurdicendum eft.abfolui eu debere à iu« dice. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L X V. P o M P o NIV S hb.V. ex PlaUtlo.

CEdcumfruftuariusdcbeat,quodfuo fuorum'epfaftodeterius fadii Üfitjeficerc.-non eft abfolucndus,licec ufumfrudum derelinqucre pa ïatiis fit. Debet enim omnc,quod diligens paterfami lias in fua domo fack,Stipfcfacerc. nbsp;nbsp;Non magishxres reficere debet, quoductuftate

iam deterius fadum reliquit teftator,quam fi proprictatem alicui te* ■ ftator legafTtr.

CVm ufufruduario non folum Icgis Aquilix aftio competere po» tcft,fed amp;nbsp;ferui corruptie amp;nbsp;iniuriarum, fi feruum torquendo de« doré fecit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L X V11. IV LIA N V S lib. I. ex ^^inutio.

VEtus fuit quæftio,an partus ad fruduarium pertineret. Sed BrutI fententia obtinuit,fruduarium in eo locum non habere. neque ciiim in frudu hominis homo effe poteft. hac ratione, nee ufumfrudu in eo fruduarius habebit.Quid tarnen, fi fuerit etiam partus ufusfru« dus relidusc' an habcatin eo ufumfruftumC' amp;nbsp;cum poflït partus lcg.i« ïi,potcrit amp;nbsp;ufusfr udus cius. Foetus tarnen pecorum Sabinus amp;nbsp;Caftï-lis opinati funt ad fruduarium pertinere. Plane fi gregis, uel armenti ■ fit ufusfrudiis lcgatus;debcbit ex naris gregem fupplere, id eft in locu capitum defundorum,

VEI inutilium alia fubmitteie.*ut poft fubftimta fiant propria fru« duarqjiclucto ca res cedat domino. Et fient fubftituta ftatim domini fiunt^ta priora quoc^ ex natur.i frudus definût eins effe Nam nn ij alioqmn

alioqiun,qiiod nafcitur,ftuduarij eft.amp; cum fubftitiiit,defunt cius effe. LXX. VLPI AN VSjtb.XVIU.rtaSabiitam.

QVid ergo ,fi nonfadatjiec fuppleatc’tencri eu propnetario Gains Gaffinsfcribit libro oftano iuris ciuilis. Interim ramé.qiumdiu fubmirtantiirAfuppleantur capita, quædemortua funt:cuius fit fos* tus, quæriturc’ Et Julianus libro tricefimo quinto digeftorum fcribit, pendere eorum dominium.ut ft fubmirrantur,fint proprietarrj.-fi nou fubmitrantur,frufluarij. quæfententiaueraeft. fecundum quæ fide* cefferit foetus,ent periculo fruftuarrj,non proprietary: amp;nbsp;neceffe habe* bit alios foetus fubmittere. Vnde CaiusCaffius libro oftauo fcribit, carnem foetus demortui ad fruduarium pertinere. Sed quod dicitur, debere eum fnbmitterc.-toties uerum eft, quones gregis, uel armenti nel equitÿdd eft,uniuerfitatis ufusfrudus legatus eft. exterum fi fingu lorum capitum:nihil fupplebit. Item fi forte eo tépore,quo foetus editi funt,nihil fuit,quod fubmitti deberet: nunc poft editionem utrum ex his,qux edentur, fubmittere debebitan ex his, quæ édita funt, uidei? dum eft. puto autem uerius,ea quæ pleno grege édita funt,ad fruduati umpertinere.fedpofteriorem gregis cafum nocere debere friiduario-Submittere autem f.tdi eft. amp;nbsp;lulianus proprie dicit, difpertire, amp;diiii‘ dcre.amp;diuifionem quandamfacere:quod dominium fubmifforuw crit proprietary.

SI inarea,aiiusufusfrudusalicnuseffet,quis xdificaffet intra tem* pus, quo ufusfrudus peryt : fuperficie fublata, reftitui iifumfm* dum,ueteres refponderunt.

SI dominus midx proprietatis ufumfruftumlegaucrit.-ucrumcf^' quod Mxtianus fcribitlibro tertio quïeftionumde fideicómiffi’» iialcre Icgatum : amp;nbsp;fi forte in uita teftatoris, uel ante aditam hxredita* tem proprietati frudus accefferit,ad legatatium pertinere. Plus admit tic Mxtianus: etiamfi poft aditam hæreditatem acccffiflet ufusfm* dus ,utiliter diem cedere,amp; ad legatarium pertinere.

Slarcæ ufusfrudus legatus mihi fit: poffe me cafam ibfxdificarc» euftodix carum return cauffa,qux in area funt. i

SI Sticho feruo tuo amp;nbsp;Pamphilo meolegatus fuerit ufusfruöus.’tal« eftlegatum,qualefi mihiamp;tibi legatus effet;amp;ideodubiuni no®

Voties ufusfmâuslegatus eft,ita inter fruftuarios eft ins adcrcfcendi/i coniundim fit ufusftuäusreliftus.Cæte-fep^’^^i’f’' unicuicg partis rei ufusftuäus fitrelilt; dus. fine dubio ins aderefeédi eeffat. Denicg apud luli ^^^^^^anii libro tricefuno quinto digeftorûquæiitur.-ficom» muni feruo ufusftuäus fit reliâusÀutn^ domino adqiiifitus:analte« to répudiante,uel amittente ufumfrudum,alter totum habeatt'Et pu« tat ad alterum pertinere.Et licet dominis ufusftuäus non acquis parti* bus,fed pro dominicis adquiratur:tamen perfona eins, non domino« turn infpeda,ad alterum ex dominis pettinere,nó pprietati accedere.

Idé auA fï cómuni feruo amp;nbsp;feparanm Titio ufusftuäus legatus fit: amUfum ab altero ex foctjs ufumftuâû non ad Titiü, fed ad fuum fo« dû ptinere debere, quafi folu cóiundum. quae fententia uera eft. nam quamdiu uelunus utitur,poteftdiciufumfrudum in fuo ftatii effe. Idem eft amp;fi duobus coniundim.amp;alceri feparatim ufusfrudus effet telidus. nbsp;nbsp;Interdû tarnen Sc finófintconiundi,taméufusfrudus lega tus alteri adcrefcit: utputafimihi fundi feparatim toti^A tibi fimilitet fueritufusfrudusrelidus.Nam utCelfuslibro odauo decimo digefto rum,à Julianus libro triccfimo quinto fcribunt.concurfu partes habe mus.quod amp;nbsp;in proprietate contingeret. nam altero répudiante, alter fundum haberet. Sed in ufufrudu hoc plus eft;quia Sc eóftitutus, Sc po« fteaamilfus, nihilominus ius adcrefcédi admittit.omnesenim autho tes apud Plautium de hoc confenferc.Sc ( ut Celfus Sc lulianus elegan« 1er aiunt ) ufusfrudus quotidie conftituitur, Sc legatur non ut proprie« tas co folo tempore, quo uindicatur. Cum itacg primus non inueniet alterum cum,qui fibi concurrat.folus utetut in totum:nec refert con« iundim, an feparatim relinquatur. nbsp;nbsp;nbsp;Idem lulianus libro tricefimo quinto digeftorum fcribit; fi duobus hæredibus inftitutis,dedudo ufu fruftu,proprietas iegetunius adcrefcendi hacredes non habere.nam ui« deri ufumftuftum conftitutum,non per concutfum diuifum.

iDeocj; amiffa pars ufusfrudus ad legatarium,eundem'lt;^ proprieta« tium redibit.

itC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. VII. di/Gnifententia? congruit ratio Cdfi dicentis; toties ins adcrefcciK® cHe^quotics à duobus, qui infolidum habuerHiit,concurfii diuifus cR-Vilde Celfus libroodauo dccimo fcribit: fi duodomini fundi dediid» iifufrudu,proprietatem rradidermt.uter corn amiferit, ufumfriiduin adproprietatem redire: licet non ad totum, fcdciiiufq; ufumftufluD’ ei parti accedere,quant ipfe tradidit. ad earn enim partent redire débet, aqua amp;nbsp;initio diuifus eft. Non folum aut fi duobus ufusfrudus lege« tut, eft iusadcrefeendi: uerunt amp;nbsp;fi alten ufusfrudus,alteri funduslc* gatus fit. nant antirtente ufuntfrudu altero,cui erat legatus: ntagis ia» readcrefeendi adaltcrunt pertinet, quant redit ad proprietärem, nee itouuni.nam amp;fi duobus ufusfrudus legcmrAapud alrcriim fit con-folidatusdus adcrefeendinon peritneq; ei,apud quent cofolidatiiseft, it eqjab eo;amp;ipfequibus ntodis aniitteret ante confolidatrone, rjfdein amp;nbsp;nunc antittit.fic ita Neratio amp;nbsp;Ariftoni uidetur, amp;nbsp;Pontponius pbat.

SI tibi proprietas fundi legata fuerit, ntihiautent,amp; Mxuio,amp; obi eiufdem fundi iifusfr udus.-habebimus ego amp;nbsp;Mreuius trictes in nf* - friidu,amp; triens unus proprietati niifccbitur.Siuc autent ego, fiue Mx* nius capite minuti fuerimus.tnens inter te amp;altcrutnint noftrura dial detur .-ita ut fentilTent in ufufrudu habeat is,qui ex itobis capite mina» tus non fucrat ad te autent proprietas cunt parte dimidia ufusfruduS pertincat. V. C AI v S Ub. Vll. ad cdiäum froumciale.

ET fl tradideris alicui proprictatem, dedufto ufufriiftu ; nihilomi» nusputat lull anus adcreft ere jiecuideri nonu ribiacquiri ufum-fruftunt. Vf. VLPIANVSlA.XVin.fldStfbmttm.

IDentamp;fiapudununt ex tribus fruâuarqs confolidatus fit ufusfra« ftus.Sedficin proprietas deduftoufufruâulegatafit,ôentihi pars iifusfruftusjuidcndum erir,an inter ntc amp;nbsp;hæredent ius adcrefeedi uer» fetur.amp; uerunt eft ( ut quiuis antiferit ) ad proprietateni reuerti. nbsp;nbsp;Si rtihi ufusfruftus fundi pure,amp; tibi fub conditione legatus fit: poteftdi ci,torius fundi ufuntfruftunt ad me interim pertincre.Se fi capite minii tus fuero, totunt amitterc. fed fi exftiterit conditio: totum ufumfru* ftuni ad re pertincre, ft forte capite minutus fint. Caeteru cunt in nico ftatu manco.contmiuiicandunt ufumfruftum.

SIquis Atfioamp; hæredibus fuis ufumfruftum legauerit : dintidiam Arrius, dintidiam hæredes eins habebunt. Quod fi ita feriptum fit,

ATTIO ET MAEVIO CVM HAEREDIBVS MEIS.tteS partes fiennutunam b.tbeanthærcdes,3ltcrani Attius,tcrtiam Mæiiius. Nec enint intereft ita legctur,l L LI ET IL LI C V M MAE V10,anita,I UI ET ILLI ET MAEVIO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VIpia»

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S7

SI mulferi cu liberis fuis ufusamp;uâus legetur.'amiffis liberis, ea ufum fruftii habet, fed Su matte morttia Jiberi eins nihilominus ufumfru öum habentJure adcrefcédi.Nam ita lulianus libro wiccfimoquinto digeftorii ait. idem inteUigendu in eo,qui folos liberos hæredes fcripfe tatdiceenon utlegatarios eosnominauerit,fednt oftenderet magis uelle fe matrem itafrutut liberos fccû habcatfruentes. nbsp;nbsp;Scdamp; Pom

pönius quarr it, quid fi miftim füerint liberi amp;nbsp;extraneï han:cdest’amp; ait filioslegatarioseffe intelligendos.Econtrariofi nolueritcos liberos fimulcum matte frui.-debere dici matrem Icgatariâ effe intelligédam, amp;nbsp;per omnia fimilem effe in hoc cafu iuris euentum.

SI proprietas fundi duobus,ufusfruâus uni legatus fit: non frientes inufufruftuhabentjed femiffem duo,fruâuarius femiffem. Item contrail duofruftuarijA unus fundi legatarius fit.

INtetdum pars ufiisfruâus etiam non habcnti parte fuam,fed amit-tenti adcrefcit.nam fi ufusfrudus duobus fucrit legatus,amp; alter lite conteftata amiferit ufumfrudum.mox amp;nbsp;collcgatarius,qui litem con teftatus nonerat,ufumfrudumamifit:p.artcm dimidiam duntaxat, suant amifit,qui litem cohteftatus eft,aduerfus eum, qui fe liri obtu-bt4 poffeffore confequitur.pars enim collegatarij ipfi adcrefcit,nô do inino^pricratis.ufusfruâuscmperfonæ adcrefcit,amp;fi fuerit amiffus.

f^Vmfingulisab haeredibus fingulis ciufdem rei fruftus Icgatur: V^ûnâuarqfeparatiuidenturnon minus, quàmfi æquis portioni» bus duobus ciufdem rei fruftus legatus fuiffet. unde fit,ut inter cos ins adcrefeendi non fit.

Vanquam ufusfniftus ex fruendo cofiftit, id eft/afto all 3 quoeius.quifruitur 0cutitur;tamen feme! cedit dies, ali à 11 terat^ficui inmenfes,ueldies,uclannosfinculosquid i legetur.tunc enim per dies fingulos, uclmenles, uel an« ^nos.dies legati cedit. Vndcq«îeripoteft,fî ufusfniftus cui

cui per fingutes dies leget, nel in fmgulos annos, an dies fimul cedat f Et puto non fimul ccdere Jed per tempora adieda,ut plura legata fint: amp;italibro tertio digeftomm Marcellus probat in eo, cui al ternis die* bus ufusfrudus legatus eft. Et ideo fi ufusfrudus legatus fit, qui quotn die percipi non poteft,non erit inutile legatum: fed dies hi legatum ha bebunt,quibus uti frui potcrit. Dies autem ufusfrudus,item ufusj non priuscedic, quam haereditasadeatur. tunc enim conftituitur ufus frudus,cumquisiam uti fruipoteft. Haerationeamp;fi feruo hæredita» rio ufusfrudus legentr,Iulianus fetibit: quamuis extera legata hæredi« tati adquirantur, in uftifrudutarnen perfonâdoniinicxfpcdari.quX uti frui poffit. Item fi ex die ufusfrudus legetur:dies eius nondu ce* dit,nifi cum dies uenit. poffe enim ufumfrudu'm ex die legari,amp; in di* em,conftat. Non folum autem ufusfrudus ante aditam hieredita-té dies non cedit,fed nec adio de ufufrudu.Idemcp amp;nbsp;fi ex die fucrit k* gatus ufusfrudus. Deniq? Scæuola ait,’amp; agentem ante diem ufusfiu* tins,nihil facere.quamuis alias,qui ante die agit,male agit.

V L PIA N V S lib. XVIII. ad Sabinum, Onfoluufumfrudum amitti capitis deminutionc con* ftat,fed etiam adioné de ufufrndu:8( parui refcrt,utruin nirefit conftitutus ufusfrudus, an uero tuitione practo* ris. Proinde traditus quoqj ufusfrudus, item in fundo ue digali,uclfuperficienon iureconftitutus,capitis demi* titur. fed ita demum amittitm: capitis deminutionc ufuS ftudus,fiiam conftitutuseft.exterurnfi ante aditam hxreditatem. aut ante diem cedentem quiscapite minutusfinconftatnon amitti-Si tibi fundus legatus ex die eft,amp;ufumfnidumihi rogatus es refti* tucre.-uidendum eft,fi capite minutus fuero intra diem legato tuo in* fertum:ne forte faluus fit mihi ufusfrudus,quafi ante diem cedentem capitis deminutio interuenerit.quod benigne dici poteft. Vfegadeoau tern capitis deminutio eum demum ufumfrudum perimir,quiiam conftitutus eft.ut fi in fmgulos annos,uel menfes,uel dies legatus ficis demum amittatur,qui iam prxceffit.Ä: ita fi forte in ahnos iingulosk gatus cft,iilius duntaxat anni ufusfrudus amittitur. amp;nbsp;fi in menfes,eiuS menfis.Se fi in dies,eius diei.

TIT. nil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;189

nuis annis proprietas nuda efticum fi legatarium unnin fubdituns, cui altemis annis legatus fit ufusfrudus, plena fit apud hæredé proprie« tas eo tempore,quo ius fruendi legatario non eft. Quod fi ex diiobus ïllis alter decedat;per uices temporum plena proprietas erit.ne^ enim adcrefcere alteri quidqiwm poteft.-quoniam per propria quifeg tempo ra,non concurrente altero,fruftus integros habuit. Si nó mors, fed ca pitis deminutio intercefferit.-quia plura legata funt, illius anni tantum (fi modo ius fruendi habuit)fruélus amiffus erit. Quod amp;nbsp;in uno lega« tario,qui fr uäum in annos fingulos accepit, defendendum eft.ut com-niemoratio temporum repetitionis * poteftatem habeat. Cum fin» afs*IociÏ. gillis frudus altemis annis legatur.fi eófentiantin eundem annum,im pediuntur.quia non id aftum uidetur,ut conemrant. multum enim re fert,duobus fimul altemis annis legetmCquod fanè ultra primum an« numprocederenonpoterit.nó magis.quamfnuii legatum itafuiffet) an fingulis altemis annis. nam fi concurrere uolent.aut impedient inm ccm propter uoluntatem, aut(fi ea non refragabitur ) fingulorum an« norum fruftus uacabit.

SIcut in annos fingulos ufusfrudus legari poteftjta amp;nbsp;capitis demi« nutioneamiffuslegaripoterit,utadijciatur,QVOTIES CAPI« TE MINVTVS ERIT, EI DO LEGO.-uelfic,QyOTIES AMIS S V S E RI T.amp; tune fi capitis deminutione amittatur, repetitus uidebi lur. Vnde tradatum eft,fi cui quamdiu uiuat,ufusfrudus legatus fitan «ideatur repetitus ,quoties amiffus eft. quod amp;nbsp;Mattianus tentatf amp;nbsp;pu to repetitum uideri. Quare fi ufq; ad diem fit legatus,puta ufj ad decê nium,idemeritdicendum. nbsp;Hæc autem repetitio,qux fit poft amifa

furn capitis deminutione ufumfrudum : quaeritur, an ius adcrefcendi fecum habeatï' iitputa Titio amp;nbsp;Mxuio ufusfrudus legatus eft:amp;fi Titi« US capite minutus effet,ufumfrudum eidem legauit.quæfitû eft,fi Titi us ex repetitione ufumfrudum haberet,an inter eos ius adcrefcédi fal« UumeffetC’Et Papinianuslibro decimofeptimo quxftionum fcribit, fakiumeffeperinde,acfialius effet Titio in ufufrudu fubftitutus, eos cintametfi non uerbis,re tarnen cóiundos uideri. Idem Papinianus quæritifiTitio Ôc Mæuio ufusfrudus legatus effet,inrepetitione aut ufusfrudus non torä, fed partem Titio legaffcr, an uiderentur epniun« di^Etait,fiquidemTitius amiferit,totum Mæuio adcrefcere. quod fi Mæuius amififfet: neq? tomm adcrefcere, fed partem ad cum, pattern ad proprietaté redire, quæ fententia habet rationem. Neqj poteft dicis eo momento,quo quis amittit ufumfrudü amp;nbsp;refumit,eriam ipfi quid« quam ex ufufrudu adcrefcere. Placet enim nobis;ci,qui amittit ufum 00 frudum

190 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVÀÎ LÏB. VII. fruflum^ex co quod amittit, nihil adcrefcere. Morte qnolt;5 aftn'td iifumfriiftu, non recipit dubitationem.-cum ins frnendi morte exftin* guatiir/icuti fi quid aliud perfonx cohxret.

SI kgamm ufumfruftum kgatarius alq reftituere rogatus cd;id age re prætor débet,ut ex fideicommiffarq perfona magis,quam ex Ic gararij pereat ufusfrudus.

REpeti poteft ufusfriiftiis amifTus qualkuncj ratione, dummodo non morreaiifi forte hxredibus eius cü legauerit. Si quis iifum fruAum folü ferui alienauerit,per quem ufusfrudus ei adquifitus eft: dubiu non eft,quin ufusfrudus per eum adquifitus retincatur. nbsp;nbsp;Rei mutatione interire ufumfrudü placet, ueluti ufusfrudus mihi xdiö Ic* gatus eft.xdes corruerunt,ucl exuftx fuut. fine dubio exftinguit ufiis fiudus. An amp;nbsp;arexc* certiffîmû eft,cxuftis xdibus,nec arex,nec exmen* toru ufutnfrudü deberi. amp;nbsp;ita lulianus. Si arex ufusfrudus fit lega* tuSjSt in ea ædifîciû fit pofitû.ré mutari,amp; ita ufumfrudü exftingui een fiat. Plane fi proprietarius hoe fecinex teftamcto,uelde dolotenebit.

Nlfi fublato xdificio ufumfrudum arex cefferit; tempore fcilicd» quo ufusfrudus perqt, tranfado;

VIII. VLPI ANVSltfc.XVni.dJSdfcinuw. FVndi ufufrudu legato,fi uilla dirutafit, ufusfrudus non exftingi’i tur(quia uiUa fundi acceflio ed}non magis,quim fi arbores decide iX. PAVLVS lib. m.adSabmum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(«nt

Vidtamé fi fundus uiliæ acceflio fuitaudeamus, ne etiamfun^^i F ufusfrudus exfiinguaturfâc idé dicendu cfl,ur non exfiinguanii' on tantum fi xdes ad aream redadæ fint,ufusfrudus exftinguituc uerumetiam fi demolitis xdibus.teftator alias nouas rcftitueritPlai^ fi per partes reficiar.hcet omnis noua fada fit,ahnd erit nobis dicendu. Agri uel loci ufufrudu legato, fi fuerit inundatus, ut ftagnuni iatu fixant palus.'proculdubio exftinguetur.Sed amp;fi ftagni ufusfruduslege tur Aexaruit,fic ut ager fit fadus: mutata re, ufusfrudus exftinguirur. Non tarnen,fi arui ufusfrudus legetur, amp;nbsp;ibi uites fint pofitx,uel con* tra,puto exftingui.Certe fylux ufufrudu legato,fi fylua exfa illic fatio' nes fuerint fadx; fine dubio ufusfrudus exftingui tux. Si maßkufus*' . , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;frudus

fruftus lcgetur,5c ex ca uafa fint faâa,uelcontra;Ca(rnis apud Vrfeium fcribit,incerire ufiimfrudum.quam fententiam puto ueram. Proinde amp;nbsp;omamentum diflblutu,aut transfiguratum,exftinguit ufiimfniflu* Innauis quo^ ufiifriiftu Sabinus kribit, fiquidem per partes refe* ôafit,ufumfruâum non intente. Sm aiatem diffoluta fit ; licet qfdent tabulis,nulla prêter ea adieâa,tell;aiitata finufumfrudum exftinftum. quam fententiam puto uenorem. Nam amp;fi domus ex tjfdem emmena fis tignis'ep fuencreftituta,ufusfrudus exftinguitut. nbsp;nbsp;Quadrigs ufu= fruftii legato,fi unus ex equis decclTerit.an exftinguef ufusfrudus qua: titiirc’ amp;nbsp;ego puto multü intereflre,equorum, an quadrigs ufusfniâus fit légat us. nam fi equoru,fupeierit in refiduis.fi quadngae,non rema» *tebit,quoniam quadriga effe defqt.

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xlf. VLPIANVSlikXVin.ddSaamp;miMM.

Slcui balinei ufusfruftus legatusfit.amp;teftator habitationéex hoc fccentaielfi t aber ns, amp;: dis ta fecerit : dicendum eft,ufumfruâû ex ftinftum.Proinde amp;fi hiftrionis reliquerit ufumfrudum, amp;nbsp;eum ad ali udminifterium tranftulerit; exftindum effe ufumfruétu^dicédû erit.

SI ufufruduarius meffern fecicA deceffit: ftipulam,quæ demeffa ia« ect.hæredis eius effe Labeo ait;fpicam,qus terra teneatur ,domini lundi effe. Frudumq^ percipi fpica,aut fœno cæfo, aut uua adépta, aut exeuffa olea.quâuis nondu tritum frumentû,aut oleu faftumjiel uinde ßiiacoada fit.Sedut uerum eft,quod deolea exculTifcribit .• ita aliter obferuandû de ea o!ea,qus per fe décidit. Iulianus ait,ftuâuarq frudus finie fieri,cum eos pceperit.-bons fidei aut pofleffbris,mox ^ àfolo fe« Etifunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIIII. POMPONIVS lib.V.adSabinum.

Xcepta capitis deminutionc,ucl morteseliqus cauffæ uel pro par te interitum ufusfrudus recipiunt.

1 Nrerdu proprictarius ad libertärem pcrducct.fi forteufusfrudus fuc Xtittamdiu lcgatus,quâdiu manumittatur.nam iiKipiente proprieta ho manumittere, exftinguetur ufusfrudus.

ÇI fub conditione mihi legatus fit ufusfrudus, medioq; tepore fit pe Öneshsrcdcm.-pöteftlmes ufumfrudûali) legate, quæ tes facit,ut fi côditio exftitit mei legati,ufusfrud? ab hstede relidus finiat. Quod fi ego ufumfrudû amifero.nô reuertet ad Iegatariû,cui abhsrede pu« te legatus fueratiquia ex diueifis ceftamentis ius côiundionis non cou ^figit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o o ij Iulianus

SI tibi ufusfruâiis fundi pure^jpprietas aut fub côditione Titio Jegata fiierit,amp; pédente côditione donuniu ^prietatis adquifieris, deinde conditio exftiterit.-pleno iure fnndü Titius habebit.nelt;j intereft,qiiod detrafto ufufmäu proprietas legata fit.dum enim proprietatem adqui risjus omne legati ufusfiuâus amififti.

SIferuohxreditario anteaditam hæreditatem legatus ufnsfrudns fuifTet.-magis placet,adita hæreditate eum ufumfruftu ad te tranfi« re,nec interite quafi mutatodominio.quia nee dies ante celTerit, ^W hxres exftitens.

£9 ufusfruftus,nelt;5iteraftasHe doming mutationc amittitut. XX. PAVLVS IlkXV.adPlautium.

IS,qui ufumfrudum habet,fi tantum utatur,qura exiftimet fe ufiim tantü habere,an ufumfrudum retincatc' Et fi quidem feiens fe ufuW frudum habere, tantum uriuelitmihilominns amp;frui uidetur. finer o «lias * ex ignorer: putoeum amittere frudum. non enim*co, quod habet, uti« ro^utru- tur:fed*eo,quodpnrauitfehabere.

tilt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXL M O D E S TIN VShb .1111. diffircntiarum.

SInfusfrudus cinitati Iegetur,amp;aratrnm ineaducatur,ut paffaeft Carthago rciuitaseffe définit, idcocp quafi morte definit habere ufumfrudum.

SI mnlicri ufusdomus legatus fit,amp;illa trans mareprofcda,confti* tuto tempore ad amitrendum iifum abfuerit,maritus nero domO' ^ * ^ ufus fucrit: retinetur nihilominus ufus, quemadmodum fi familia fc* alias eo amindomoreHquiffet/dumperegrinaretur.Ethocmagis dicédimt quoi cfi,fi uxoremin domoreliquerit maritus,cumipfi marito ufus do mus legatus fit.

SI agcr,cuius ufusfmdus nofter fit,flumine uel mari inundatusfuo rit.-amittitur ufusfmdus,eum ipfa etiam proprictas eo cafii amit» tacur:acne pifcando quidem retinerepoterimus ufumfrudum.Sed quemadmodum fi eodem impetu difcefferit aqua, quo uenit, reftitui-tur proprietasiitaScufumfrudum reftituendum, dicendum cd. XXIIII. IABOLENVS Ub.nKexpol^ionbtuLabeonK.

CVm ufumfrudum horti haberem,flumcn hortum occupanit. de inde ab eo reccffit. ius quoq; ufusfrudus rcftitutum effe, Labconi uidetur: quoniam id folum perpétua eiufdem iuris manfiffet. Sed ita iduea

id nerumpnto, ft flumen inundatione hortum occupauit. nam fl al= ueo matato,inde manare cœperit,amitti nfumfruäum exiftimoxum is locus aluei publicus effe cœperit,necin priftinum ftatum reftitui point. Idem luris in innere enamaâu'ej? euftodiendum cfre,ait La* beo.de quibus rebus ego idem,quod in niufruöu,faitio. Labeo ait nee fi fumma terra fublata ex fundo meo, amp;nbsp;alia regefta effet, idcirco meum folum effe definit.non magis,quam ftereorato agro.

Lacet ud certæ partis, uel pro indiuifo ufumfruéûim non utendo amitti. XXvi. PAVLVS Iib.r.ddNo-dfium.

SI ager ab hoftibus occupatus, feruusue captus, liberatus fucrit: iuce poftliminq reftituitur ufusfruftus.

X X V l r. I D E M lib.l. Manuidium!. Slferuusjnquoufusfrudusalienuseft.noxaededaturâdomino pro prietatis ufufruduario.-liber abitur, eófnfa ferai tute pprictatis c om pMationc. Xx V111. IDEM lib.xv.dd Plautium.

SI frudus altcrnis annis legetur, conftat nonpoffe non utendo eum amitti,quiaplurafunt legata.

XXIX. VLPIANVS Üb.'XVrn.itdSaimtvm. POmponius queerirffi fundum à me pprietarius códuxerit,eum'c^ fluïdum uendiderit SeiOjUfufrudu non dedufto.-an ufumfrudum per emptorem retineamC'Et ait.-licet proprierarius mihi penfione fol» o«it,tarnen ufumfrudum amitti:quia non meo nomine,fed fuo frui« fus eftemptor.Tenerï plané mihi ex locato proprietarium, quati mea interfuit, id fadum non effe. quanquam fi à me condudum ufumfru* ^nn quis alicuilocauerït,retinetur ufusfeudus: fed fj proprietarius eü locaffet fuo nomine, dicendumamitti. non enim meo nomine frai* mr coloims. Sed fi emptum à me ufumfrudum proprietarius uendilt; ^iffet.-an amitterem ufumfrudum,quaerendu eftf^t puto amitti, quo® Hiam amp;nbsp;hic non ut d me emptofraitur fundi emptor. Idem Pom* ponivs quscritffi legatum mihi ufumfrudum rogatus firn tibi reftitue* iCjanpro te frui uidear,nec amittatur ufusfruduse'Et ait,dubitare fe de bacquxftione.Sed eft netius,quöd Marcellus notat.nihil hanc rem fi* ^eicommiffario nocere.fuo enim nomine utilem adionem eum habi Hirum. XXX. CAIVSiib. VU.adediilumprouinciak.

CAro amp;nbsp;corium mortui pecoris in ftudu noneft.quia exftinguitui mortuo eo ufusfradus.

XXXr, POMPONIVS IiLin.adGJl^utiom. CVm gregis ufusfradus legatus eft,amp; edufj numerus peruenitgFC gis,ut grex non intelligatur.-peritufusfrudus.

V L PIA N V S lib. XVIII. ttd Sabinum. • Enatus cenfuit,ut omnium rerum, quas in cuiufqi patri monio efle conftaret,ufusfrudus kgari poflit. quo fena-cufconfulco indudum uidetur,utamp; earum reru, qua: ufu tolluntur,uel minuuntur,pofnt ufusfrudus legari.

SEd de pecunia rede caueri oportet hjs, à qui bus eins pecunia ufiiS frudus legatus erit. Quo fcnatufconfulto non id effedum eft,ut pc cuniæufusfrudus proprius effet; ( nee enim naturalis ratio authorin’ te fenatufconfulti mutari potuit^fedremediointrodudojcoepit qua* ü ufusfrudus haberi.

POftqulm omnium rerum ufusfrudus legari poterit; an amp;nbsp;nomh numt'Neiuanegauit.fed eft ucrius, quod Caflius amp;nbsp;Proculus eri* ftimât.poffe legari.Idem tarnen Nerua ipfi quo^ debitor! poffe ufiun frudum legari fcribit,amp; remittendas ei ufuras.

V. V L P1A N V S lib.Xvin. lt;id Sabinum, HOc fenatufconfultum non folum ad eum pertinet, qui pecunia ufumfrudum^iel exterarum rerum,quas habuit,legauit.ucriiin tnam ff fuerint alien«. nbsp;nbsp;nbsp;Si pecuniæ fît ufusfrudus legatus, nel alia* turn rerum,quæ in abufu cófiftunt,nec cautio interueniat ; uidenduW cft,finito ufufrudu,an pecunia,qux data fit, uel cæteræ res, quxin ab* fumptione funt,condici pofflnt. Et fiquidem adhuc conftante ufiiftu* du,cautionem quisuelit condicere;poteftdici,omiflam cautioner poffe condici incerti condidione.fed finito ufufrudu, ipfam quantita* tern Sabinus putat poffecondici.quam fencentiam amp;nbsp;Celfus librode* cimo odano digeftorum fcribit,0; mihi non inarguta uidetur. 0^^ in ufufrudu pecuniæ diximus, uel cærerarûrerum, quæ funt in abufu.' eademamp;inufudicendafunt. Nam idemconrinere ufum pecunia’amp; utimfrudum lulianus fcribit,amp; Pomponius libro odauo de ftipulati» onibus. Vi. IVLIANVS lib.y:xxv.diffflcrum.

SI tibi deccmlegatafuerint,mihieoriidem decern ufusfrudus; fient quidé tua tota decé,fed mihi quin^ numerari debebunt.ita ut tibi caueam,tépore mortis Hîeæ,aut capitis deminutionis xçftituturuni.

Nam à fl fundus tibi Icgatus fuiffet, Sc mibi efufdem fundi ufusfru-ftus.haberes tu quideni rotins fundi proprietäre, fed parrim cum ufu« frudiijparrim fine ufufruftu:amp;: non hæredi, fed tibi cauerem boni uiri arbitratu Sed amp;nbsp;fi duobus corundem decern ufusfiuâus legatusfuerit: quitta accipient,amp;: inuicem*hæredi fatifdabunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4l’r*Cir hlt;e

vu. C AI Vs lib.VU.adcdiHumproumciale. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;redi.

SI uini,olci, fruméti ufusfruftus legatus erifproprietas ad legatariu debet transferriA ab co cautio ddiderdda eft: nt quandoqg cum is mortuus,autcapite minutus fit, ciufdem qualitaris res reftituatur: aiit a:ftimatis rebus,certa: pecuniae nomine cauendum,quod de commodf us eft.Idem fcilicetde cæteris quo^ rebus, quae abufu cotinentur,intel ligimus. VIK. PAPINIANVS lib.xvi.lt;iuceßionum, TRibushaeredibusinftitutisufumfruâûquindccim milium Titio legauit, de duos ex haeredibus in Hit pro Icgatario fatifdare. place« bat utile effe cautionis quoqi legatum, nec refragari fenatufconfulto: quia cautio non impediretur;amp; effe alterum legatum ueluti certi,alre lt;nbsp;turn incerti. ufusfrudus itaq; nomine partem pecuniae petenda ab co, qui fans accepit à coha’redenncerriq; cum eodem agendum,fi fatis no dediffet.Eum uero,qui fatis præftitit,ac propter morâ cohaeredis non fatis accepitaicq; fruflus nomine interim teneri propter fenatufeonful turn,nec aftione incertiiquia cohaeredi fatifdedtt. Illuderiam nobis pla cebat,legatariu cogendum promittere. Finito autem ufufruftu, ft co« hacredes ex cauffa fideiufforia conuenirentur.- cos m andati non aftua ros. non enim fufeepifle mandatum ,fed uoluntati parnifle: deniep cau bonis legato liberatos.de illo nec diu tradandum ftiit.-fecundnm lega turn, id eft cautionis, non haeredum uideri: fed eins, cui pecuniae ufu» fruftus relidus eft, cuiep teftator pfpicere uolmpdc cuius intereffe ere® didit fideiuffores non fuo periculo quaerere,

Si ufus tantu pecuniæ legatus fit( quia in hac fpc,ufus appclla none àfrudu cotineri.magis accipiendu eft)ftipulatio ifta eririnterpo nenda.Etquida aiunt,nó ante hanc interponi ftipulatione,^ data fuc« ritpecimia.ego aut puto.-fiue antea,fiue poftea ea pecunia data fit. rcne re ftipulatione. x l. IDEM lib.xvil bad Sabmum.

CVm pecunia erat relifta Titio^ta ut poft morté legatarq ad M^ uium rediret.quanquam non adfetiptum fit,ut ufiim eins TitiuS lt;iwi’pro haberct:*proprie tarnen ei legatöeffeiifiimfrudum.quia reftituenda prieattm etat pecunia poft morté eins, diui Seuerus amp;nbsp;Antoninus refcripfermr. etiegt/aw e/f«;«* SI VSVSFRVCTVS PETATVR, VEL AD weUoneß nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alium pertinere negetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. VI.

I fundo fruduario feruitus debeatur^MarccU^ libro oöa uoapudinlianum fententiam.Labeönisamp;Neriia: pro« bat: exiftimantium feruitutem quidem eum uindicate nó polS^uecum ufumfeudum uindicatunuwac per hoc uicinum,fi non patiatur eum ire amp;nbsp;agere, teneri ei quafi non patiatur uti frui Vfusfrudus legatus adminieuJis eget/ine qui* bus uti frui quis non poteft. Et ideo fi ufusfrudus legetur,neceffe eft ta men,ut fequatur eu aditus. Vfqj adeo, ut fi quis ufumfrudu loei leget, ita ne hares cogatur uiam praftare: inutiliter hoe adiedum effe inde' atur.Item ft ufufeudu legato,itex ademptum fit: inutilis eft ademptiö, quiafemper fequiturufumfrudum.Sedfi ufusfrudus fit legatus, ad quem aditus non eft,nifi per hareditariu fundum; ex teftamento uti^ agendo fruduarius confequitur,utcumaditufibi praftetur ufusftu* dus. Vtrum autem aditus tantum amp;iter,anueroamp; uia debeatut fiuduariojegato ei ufufrudu,Pomponius libro quinto dubitat. Et te* de putat,ptout ufusfrudus perceptio defiderat, hoc ei praftandu. Sed an amp;nbsp;alias utilitäres amp;nbsp;feruitutes ei hares praftare debeat ( puta lutni* num Seaquamm ) an uero nonfEtputo eas folas praftare compellen* dum,fine quibus omnino uti non poteft.fed fi cum aliquo incommO* do utatur,non efle praftandas.

SI ab harede ex teftamento fundi ufusfrudus petitus fif,qni arbores deieciffet,aut adificium demolitus effet,aut aliquo modo deterio rem ufumfrudum feciffet/aut feruitutes imponendo,aut uicinoruin pradia liberando;ad iudicis religionem pertinet,ut infpiciatur, qnalis ante indicium acceptum fundus fuerit:ut ufufruduario hoc, quod in« tereft,ab eo feruetur.

TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197

ufu habere tanto tempore, quanto fi legitime dus faftus effet,amifTti« tus cum fucrit.-adiouem ad reftituendum cum habere non debet. eft enim abfurdü,plus iuris habere cos,qui pofleffionem duntaxar ufus fruftus jion etiam dominium fuut adepti.

FVndus detrado ufufrudu legatus eft Titio, amp;nbsp;dufdem fundi ufus frudus Sempronio fub códirione. Dixi interim cum proprietate ufomftudum effe, lieer placeat, cü derrado ufufrudu fundus legatur, apudhæredem ufumfrudum effe.-quiacum paterfamilias derrado ufu fruda fundum legate alq ufumfrudum fub conditione non hoe agit, ut ap ud hxredem ufusfrudus remanear.

VTi frui ius fibi dTe^folus poteft intendere,qui habet ufumfrudur dominus autem fundi non poteft.quia qui habet propriètatem, utendifruendi ius feparatum nóhabet.nee.enim poteftei fuus fundus feruire. de fuo enim, non de alieno iurc quai9 agerc oportet. Quan« qiüm enim adio* negatoria domino eompetit aduerfus fruduarium: alits * ne magis tarnen de fuo iiire agere uidetut,qudm alienorcü inuito fe negat gatiua. ius effe utendi fruedi fruduario,uel ius fibi effe prolubcdi. Quod fi for« te,qui agit,dominus proprietatis non fiequamnis fruduarius ius ute« di * fruendi nö habet;uincet ramen iurc,quo poffeffores potiores funt, alias*dei» lieer nullum ius habeat. nbsp;nbsp;Vtrum autem aduerfus dominum dunta« jß..

slatin rem adio ufufruduario competat, an etiam aduerfus quemuis poffefforemfQ. Munus amp;nbsp;lulianus libro feptimo digeftorum fcribüt, hanc adionem aduerfus quemuis poffefforem ei competerc. nam amp;nbsp;fi fundo fruduario feruitus debeatur.fruduarius non feruituté.fed ufum frudumuindicare debet aduerfus alterius uicini fundi dominum. Si partis fundi ufusfrudus conftituatur: poteft de eo in rem agi, fiuc uin« dieet quis ufumfrudu,fiue altj neget. In his autem adionibus, qua: de ufufrudu aguntur,etiam frudusuenircj plufquim manifeftum eft.

Si poftlitem de ufufrudu conteftatam fuerit finitus ufusfrudus, an ulteriusfrndusdebcridefinantC' Et putodefinere. nam amp;nbsp;fimortuus fuerit fruduarius .'hæredi eins adionem pratteritomm duntaxatfru-öuudaiidam,Póponius libro quadragefimofcribic. Fruduario.qui tticit,omnis cauffa reftituenda eft.amp; ideo fi ferai fuerit ufusfrudus lega tris.-quidquid ex re fraduari|,uel ex operis luis confecutus eft,poffeffoc teftituet. Sedamp;fi tempore forte ufusfrudus amiffus eft, alio quidem poffidcnte,alio auté liti fe offerentemon fufficiteum ufumfrudum ite rumrcnouare,uerum cauere qudq; eum de euidione ufufruduario oportet.quid enim fi fcruum aut fundum is,qui poffidebat,pignori de pp diu

dit risc^ abco,qiii accepitjure un prohibeturf dehébitiwep baberé caa turn. Sicut friidiiario confefforia in ré agenti frudus praeftandi font: ita amp;nbsp;proprietatis domino,finegatoria aftione utatnr Sed in omnibus ita demumXi non fit pofleffor,qiii agat.nam amp;nbsp;poffeffbri compenmt quod fl poffident »nihil fruAuum nomineconfequétur.Quid ergooffi cium indicis erirfnempe utfccums fruâiiarius confequatur fmaidiH» centiam»proprietatis dominus ne inquictetur.

QVi de ufufriiftu indicium accepit/idefierit poiTidcre fine dolo. abfoluetur: quod fi liti fe obnùir, amp;quafi poffeffor adionem d« ni utrudu accepit» damnabitur.

PAVLVS IikXXI. td edOlum. \ P E R A in adu côfiftit.ncc ante in return natura eft, q«* û is dies uenit, quo præftanda eft: quemadmodum cum ftipulamur,quod ex Arefeufa natum crir.

nil. IDEM Ilk Vi. ad ediäuurbieuMtulo de liberalicatijfii-'r^Rudus hominis in operis confiftirA retro in frudu hominis op» y ræfunr.Et utincaeterisrcbusfrudus^dediidis neceifarijs impel* fisjntelligitur; ita amp;nbsp;in operis feruorum.

CVm de operis feruiattificis agi tur, pro mode reftituendac flint-fed mediaftini»fecundum minifterium, amp;ita Mela fcribit. Si minor annisquinqj,ueldebilisferuus fit,uel quis alius,cuius nulla ope* ta effe apud dominum potuit;nulla aeftimatio fiet. Item itoluptatis uel affedionis æftimationôhabebitur.iieliiti fi dilexent eu dominus, ant in dclkijs habuerit. Cæterü dediidisneceflarijsimpéfisfietxftimatiO'

HVnc nid^dumde ufu amp;:habitatione.Conftittiïtnr enïm amp;n«-dus ufus,id eft fine fnidurqui amp;nbsp;ipfe eifdem modis conftitui fo let,quibus amp;nbsp;ufiisfruâus.

CVi ufns reliftus cft,uti poteft,frni nero non poteft .• amp;de fingulis uidendum. nbsp;Domus ufus aut eft reliftus marito,aut muJieri. ß

*igt;arito.-poteft illic habitare nee folus,uerum cum familiaquotj fua.an cum libertis/uit quxftionisc' amp;nbsp;Celfus fcripfit,etia cum libertis.pof« fe hofpitem quo^ recipere.nam ita libro feptimo digeftorum fcripfir, 9^5 fententiam amp;nbsp;Tubero probat. Sed art amp;nbsp;inquilinum recipere poffit, apud Labeonc memini traftarum libris pofteriorum. amp;ait Labeo eü, ^^pfe habitat,inquilinü poffe recipere. Ité amp;nbsp;hofpitc,amp; libercos fuös, lU. PAVLVS lili.lll.adViteUium.

CAeterum fine co ne hos quidem habitare poffe. Pr oculus autem de inquilino notât,nó uelle inquilinum dici, qui cum eo habitat, ^fecundu hxc amp;nbsp;fi penfionem habitationis percipiat,dum ipfe quoc^ i*ihabitat,nó erit ei inuidendü.quidenim fi tam (paciofæ domus ufus fit reliftus homini mediocri,ut portiuncula contentus fitc* Sed amp;nbsp;cum his,quos loco feruorii in opens habet,habitabit: licet liberi fint,uel fer-ui alieni. Mulieri autem fi ufus rel iftus fit.-poffe earn amp;nbsp;cû mar ito ha» *’jtare,Quintus Mutius primus admifit.ne ei matrimonio carendü fo» tet,cü uti uult domo.Nam per cótranu.quin uxor cu marito poifit ha bitare,nec dubitatum fuit. Quid ergo fi uidnae legatus fit.-an nuptijs có itaftis.pofl: ufum conftitutü millier habitare cum marito poffitC’ Ét ue turn cft(ut amp;nbsp;Póponius libro quinto ,amp; Papinianus libro decimonono quxftionüpröbar)poffeeam cum uiroamp; poftea nubentem habitare. Hoc amplius Pomponius air, amp;nbsp;cum focero habitaturam-ÏV. PAVLVShb.ni.adSabmum.

Md amp;nbsp;foccr cum nuru habitabit. hoc utiep cum uiro iunfta fit. VI. VLPIANVS Ub.XVlU. ad Sabinum.

NOn folum autem cum marito, fed etiam cum liberis,libertis'c^ habitare, amp;nbsp;cum parentibus poterinut Ariffo notât apudSabi« num. Et hue ufq! erit procedendum,ut eofdem,quos mafculi recipe* tent,amp;muliercs poffint.

NOn aliter auté millier hofpitem recipere poteft,qua fi is fit, qui honefte cum ea,qiiœ ufum habet,habitaturus fit.

Ç Ed nelt;5 locabunt feorfiim.neq; concèdent habitarionem fine fe,ncc Öuendent ufum. Sed fi iifiis aedium mulieri legatus fit ea conditio ne, S i a' v [ R o divertisse T: remittendam ei conditionem,ó( enm uiro habitatnrafn,Pomponius libroquinto probat.

CAeterarum quoeg reram ufu legato, dicendum eft, iixorem ciUH uiro in promifcuo ufu eas res habere poffe.

Slhabitatio Iegenir,anperindefir,atlt;ç fi ufus.quæritur. Et cffedii quidem idem pene effe legara ufus amp;nbsp;habitationis, etia PapinianuS confenfit libro dccimo oflauo quarflionum. Deniqj donare non pote« tit.fed eas perfonas rccipiet, quas amp;nbsp;ufuarius. ad hæredeni tarnen nee ipfa tranfitmec non utendo amittit,nec capitis deminutione. Sed fi X^Ko-ïç fitrelifta,anufus fit,uidendum. ^ Papinianus libro feptimore-fpóforum ait,ufum effe,non etiam fruftum reliftum. Sed amp;nbsp;fi rclidtis fit illi domus ufusfrudus habitandi cauffa:utrum habitationé folaw, an uero amp;nbsp;ufumfruftum habcat,uidendum.Et Prifcus Neratius puMG folam habitationem legatam,quod eft nerum. Plané fi dixiffet tefta^ tor,VSVMHABiTANDi CAVSSA:nondubitaremus,qui»naJe-ren Vtrum autem unius anni fit habitatio^an uf^ ad uitam: apud nete* res quxfitumeft. EtRutilius,donccuiuat,habitationcnT compel«^ ait.quam fententiamamp; Celfus probat libro dccimo oflauo digefto' rum. Si ufus fundi fit reliflus: minus iitiq;effc,quam fruâuni,ion» ge'qj diftare,nemo dubitat. fed quid in ea cauffa fit, uidendum. Et U* beo ait,habitareeumin fundo poffe, dominumqj proliibiturum iHo uenire.-fcd eolonumnon prohibituni,nec familiam, quxagri colendi cauffa illic fit. externfi urbanam familia illö mittat,qua ratione ipfe ,phibetur, amp;nbsp;familiâ prohibendâ, eiufdem rationis eft jldc Labeo ait cella uinaria amp;nbsp;olcari.a eu folum ufurum.dominum uero inuito eo non ufurum. X I. C Al VS lib.Ui.rerüquotididnArUyfiueaurcorum^ IN eoq; fundo haflenus ei morari licet, ut neq; domino fundi mok» ftus fit; neq; his, per qiios opera ruftica fiunt, i mpedimenroaiec iil‘ li alij ius, ^d habet,aut ucndere,aut locate,aut gratis concedere poteft-

PLenu autem ufum habere dcbet,fiScuillx, amp;prxtorij reliflus eft-Venire planepoffe proprietarium ad fruflus percipiendos,niagis dicendu eft ;amp; per ipfa teporafnifluum colligendoru etiam habitare illic poffe,admittemum eft. nbsp;nbsp;Prater habitationem autem, quani

habet, cui ufus datus eft ; deambulandi quoep, S; geftandi ius habebit. Sabiims amp;nbsp;Caffius etii lignis ad ufum quotidianuAborto, amp;nbsp;pomis»

TIT. VIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;301

R: holeribus,amp; floribus, amp;; aqua ufurummonuf^ ad compendium, fed ad ufum,iion ad abufum. idem Nerua: amp;nbsp;adijcit, ftramentis eriam ufu nim; fed neep folrjs,neqpoleo,nelt;5 frumento,necp frugibus ufurum. Scd Sabinus amp;nbsp;Caffius, Labeo amp;nbsp;Proculus hoc amplius: ex his, quæ in fimdo nafcuntur,qnod ad uidum fibi fuisq? fufFiciar,fumpturum.eti= anicxhis,quæNernanegauit. luuentiusautem etiam cum conuiuis amp;nbsp;hofpitibus poffe uti.quæ fentétia mihi uera effe uidetur. Aliquo mo do enimiargiuscum ufuario agendum eft pro dignirate eins, cui reh= dus eft ufus. Scd utetur his ( utputo ) duntaxat in uilla. Pomis autem, ft: holeribus,amp;floribus,amp;Iignis uidendum,utrum eodemloco utatur duntaxat,an etiam in oppidum ei deferri poflint. fed melius eft accipe re,Ôc in oppidum deferenda.neej emm graue onus eft eorum, fi habun dent in fundo. Sed amp;nbsp;fi pecoris et relidus ufus eft C puta gregis ouilis ) ad ftercorandum ufurum duntaxat,Labeo ait: fed nd^ lana,nclt;5 lade, neçagnis ufurum.hxc enim magis in fruduefle. Hoc amplius etiam modico lade ufurum pato.neçenim tam ftride interpretanda funt uoluntates defundorum. Sed amp;nbsp;ft bourn armenti ufus relinquatur: omnem ufumhabebit,amp; ad arandum,amp;ad estera, ad quæ boues apti , * funt. Equitqquoqplegatoufujuidendumhieamp;domarepoffitjamp;ad *quot;'®* uchendumfubiugouti. Et fi forte aurigafuerit, cui ufus equorumre« caoma». liduseft:nonputocumin Circcnfibusijs ufurum,quiaquafi locate ’■^* cos uidetur . Sedfiteftator feiens eiim huiiis effe inftituti amp;uits,rcli= quitaiidcbltur de hoe etiam ufu fenfiffe.Si ufus minifterq alicui fucrit reliftHS,ad fuum minifteriurn utetur A liber or um, coniugiscpmcc ui= debitur alfjconcefliffe, fi fimul cum ipfis utatur. quanquam fi filiofas milias ufus ferui fitrclidus,uel feruo ; patri dominoue adquifitus, in ipfius dütaxat ufum exigat, non etiä eorü,qui finit in poteftate. Ope= ras autem ferui ufuarq non locabit,ncq; alq utendas concéder,amp; ita La beo. quemadmodum enim cöcedere alq operas poterit,cum ipfe tan tum uti debeatc'ldem tarnen Labco putat,fi fundum conduxerit quis, nfuarium feruum ibi poffe operari.quid enim intereft, in qua rem ope ra eins utaturt’ Quare fi lanam conduxerit ufuarius expediendam, po teritetiam per ufuarias ancillasopus perficete. Itcmqi fi ueftimenta texenda redemerit,iiel infulam,ucl nauem fabricandæ potent ad hæc opens uti ufuarius.nee offendetur ilia Sabmi fententiarancills ufu da« to,ad lanificium earn non admitti,ncc ex operis mercedem capi,fcd fi bi lana facere iiire cogere.fibi em face re uidebitur, qui non operas eins Iocabit,fed opus,quod condiLxit,expcdiet; Idem amp;nbsp;Odauenus probat. SX 111. C AIV S lib. VII. ad rdiilum firoumdak.

Ed amp;nbsp;ipfi feruo auciUsue pro opens mercede imponi poffe,Labco “placer. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pp iq Vlpia»

P Et fennim ufuarium fi ftipuler,uel per traditioncm accipiam, an adquiram,quæcitur:fi ex re mea,uel ex opcris eius lt;nbsp;Et fiquidé et ppcriseius,noniialebit:quoniam nec locate eius operas poffumus« Sed fi ex re mea.-dicimus feruum ufuarium ftipulantem.uel per traditi onem accipientem,mihi adquirerc,cü hac opera eius utar. Vfusfru* âus,an frudus legetur,nihil intereft. nam fruftui amp;nbsp;ufus ineft,ufui fru* flus deeft.amp; frudus quidem fuie ufu effe non poreft,ufus fine fruftu pö telt. Deniqj fi ribi frudus dedudo ufu legatus eft .• inutile effe legaturn. Pomponius libro quinto ad Sabinum fcribit. Et fi forte ufufrudu Icga to »frudus adimatur.-totum uideri ademptum fcribit. fedfi de frudu fi* neufufenfirjifum uideri conftitutum.'quiaamp; initio conftitui poteft. Sed fi ufufrudu legato,ufus adimatur.-Arifto fcribit,nullam effe adem ptionem. quæ fententia benigniör eft. nbsp;nbsp;Vfu legato, fi eidem frudus

legetur, Pomponius ait, cófundi eum cum ufu. Idem ait,amp;fi tibi ufus» mihi frudus legenu.-concurrere nos in ufum, me folum frudum habi' nirum.Potcritautemapud aliumeffeufus,apud alm frudus fine ufu» apud alium proprieras.-uduti fi is,qui habet fundum, ufum Titio Icga* tierft:mox hartes eius tibi frudü legauerit, uel alio modo conftituerit* XV. PAVLAS libAU,adSabinum.

FVndi ufu legato, licebit ufuario amp;nbsp;ex penu, quod in annum dull* taxât fufFiciar,caperc: licet mediocris prsdrj eo modo frudus con fumantin.quia amp;nbsp;domo amp;nbsp;feruo ita uteretur,ut nihil alq fiuduum nomine fupereffet, nbsp;nbsp;Sicut is,cui ufus fundi legatus eft,quo minus domi

nus agn eolendi cauffa ibi uerfetur, prohibere non poteft ( alioquin â^ fruidominu prohiberet)ita nec hartes quidquam faccre debet,quo minus is,cui ufus legatus eft,utatur,ut bonus paterfamilias uti debet. XVl. POMPON! VS hb.V.adSabinum.

SIitalegatusclTetufusfundi,VT INSTRVCTVS EST.-earumt«* rum, quarin inftrumento effent, perinde ufus ad Icgatarium pet* tineret, ac fi nominatim earum reru ufus legatus fuiffet. nbsp;DominuS

;pprietatis, etia inuito ufufruduariouel ufuario, fundum uel ardes pet éiltuarium uel infulariü cuftodirc potcritintereft enim eius fines pts* dij tueri-Eaq; omnia dicenda funt,quolibct modo conftitutus ufusfru dus uel ufus fuerit. Serno,cuius ufum duntaxar.non etiam fruftu hl bcmus,poreft à nobis quid donari.uel etiam ex pecunia noftra negoei* atio permitti,ut quidquid eo modo adquifierit,]n peculio nolho fit.

X V ! I. A F R1C A N V S lib. V.qu^efhonum. Flliofamilias uel feruo ardium ufu legato, utile legaturn effe exilti* mo.amp; eodem modo perfecutionem eins competituram,quo corn

TIT. vin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;}oî

peteret, fi fruftus quoeß Icgatus effet. itaq? non minus abfente, ^ ptæ« fente filio feruoûe, pater dominusàe in lus ædibus habitabit.

SI domus ufus Icgatus fit fine frnâu: communis refedio eft in fartis ceftistam lixredis^quamufuarrj. Videamus tarnen, ne fifruâum hæres accipiat,ipfe reficere debeat. fi uero talis res fit, cuius ufus Icgu^ lus cft,ut hæres fruâum percipere non poffit.legatari us reficere cogen dus fit. quæ diftindio rarionem habet.

VSus parslcgari non poteft.namfruiquidem pro parte poffu* mus, uti pro parte nonpoffumus.

SEtuus,cuius mihi ufus Icgatus eft,adgrit mihi,fi inftitor fit, amp;nbsp;opc» ris eins utar in taberna. nam mercibus uendendis emendiscg adqui fit mihi. Sed amp;nbsp;fi iuffu meo per traditionem accipiat.

| Aluus Hadrianus cum quibufdam ufus fyluæ Icgatus effet,ftatuit lyftuftumquolt;5cislcgatum uideri.quianifiliceret legatarijs cæ« «ereTyluam amp;nbsp;uenderc,quemadmodum fruftuarqs licetmihil habitu-fi effent ex eo legato. Licet tam anguftus eft legatarius, cui domus ufus legatuseft,utnon poffit occupare totius domus ufum:tarnen eis,quæuacabunt,proprietarius non utctur,quialicebit ufuario amp;nbsp;alrjs temporibus tota domo uti;cum interdum domini quo^ ædium ( pro ut temporis conditio exigit)quibufdam utantur,quibufdam non utan tiir. Vfu legato, fi plus fit ufus legatarius,quam oportenofficio iu» dicis, qui iudicat, quemadmodum utatur : contmetur, nc aliter, quàm debet, utatur.

NEratius aitiufuariæ rei fpcciem is,cuius proprietas cft,nullo modo córnutare poteft.deteriorem enim cauffam ufuarrj face« te non poteft. p A VL V s. facit autem deteriorem,amp; in mehorem fta-tumcommutando.

*^’’^^“”f**sfruâ«slcgatusfit.’«quiflîmnfti prxtorini BM^a^^ f“*” eft,de utroq; legatariû caucre.-amp; ufiirtim fc boni ni* riarbitratu,ôi: cum ufusfniôus ad eum perrinere defb ne^reftitiitiirum quod inde exftabit. nbsp;nbsp;Hæc ftipnlatio,

iJ fine mobilis fit tes,fine foli.interponi débet. Illud feien« dumelt.adfideicommifla etiam aptari earn deberc. Plané amp;nbsp;fi mot« tis cauffa donatione ufusfniftus conftituamr; exemplo legarorum,dc bebit bare cautio præftari. fed etfi ex alia quaciinq; cauffa conftitutitf fuerit ufusfruâus.idem dicendumeft. Cancre autem débet, boni mri arbitratu perceptum iri ufunifruâum.hoc eft,nondeteriorcm fc cauflam ufusfruâus faâurum: cæteca^ fadurum, quxin refua face« ret. nbsp;nbsp;Kefte autem fanent hæres amp;nbsp;legatarius, qualis tes fit, cum inci*

* nbsp;nbsp;pit fmi legatarius,fl in teftatum rcdegerintait indc poflît apparere,* an

aliâs * an 3^ quatenus rem peiorem legatarius fecerit. nbsp;Vtilius auté uifunieft,

aliqua te ftipulatione de hoc caueri: ut fi quis nô boni uiri arbitratu uraruncom' OM. nbsp;nbsp;nbsp;mittatur ftipnlatio ftatim.-nec exfpeftandû fit, dû ut amitratur ufusfru

ftus.Habetaût ftipnlatio iftadnas cauffa srunam.fi aliter quis utatur,^ uir bonus arbitrabitur;aliam de ufufiudu reftituendo. quarum prio^ ftatim committitur,quÂm aliter fuerit ufns,amp;faEpiflîmc commit»* tur.fequens committitur finito ufufrndu. nbsp;nbsp;Scdquod diximus,ilt;i4“

inde cxftabit,reftitui;non ipfam rem ftipulatur proprictarius ( inutili-ter cnim rem fuam ftipiilari uiderctur ) fed ftipulatur reftitui,quod in* de exftabit. Interdum etiam inerit proprietatis æftimatio, fi forte fin* duarius,cum poffit ufucapionem interpcllare,neglexerit. omné cMim reicuramfufeipit. NI I. P A V L V S îiamp;.LXXV. tfd ediauM.

O Mlles autem cafiis continenmr hac ftipulatione,quibus ufusfm dus amittitur. Dcfinere pertinere ufumfrudum accipiemuJ, amp;nbsp;fi neccocperitpertinere,q»iamuis legatus fit ; amp;cömmittetur nihilo minus ftipnlatio,quafi definat pertinere,quod nec cœperit. nbsp;nbsp;Si lifts

aîs*rcer fendus repetitus erit legato,qnotiefeunqj amiffus fuerit (*nifi utilitrt fuerit cautum ) committctur ifta ftipnlatio: fed exceptione opuserit. Sed amp;nbsp;fi quis ufumfrudum tibi leganerit, amp;nbsp;fub conditione S i LI-BEROS HABVERis proprietaté.-amiffbufufrndu,ftipnlatiocom* mittetur.fed exceptio locum habebit. nbsp;nbsp;Si hæres alienauerit ante pro

prietatemA poftea amitcatur ufusfiudusran ex ftipnlatu agere poffit. uideamus.Et fortius diciporerit,ipfo inre non committi ftipnlatio« nenï;quianelt;jha.’redi,fnccefforibusüc eiusreftitui poteftme^iSi^

potcft.ideftadquempenienit proprictas,pertinct ad ftipulationem. Sed is,ad quem perueriit ^prietas.rempore quæfiti dominij profpicere fibi alia cautionedebçt.^d amp;nbsp;fi non feceritjiihilominus in rem adione uti potcft. 1111. V E N V L E1V S lib.VnLßipulationum Slfriiduarius proprietärem adfecutus fucrit:definit quide ufus fru» ftus ad eum penincre,propter confufionem.fed fi ex ftipnlatu cum co agatur;aut ipfo iure inutiliter agi dicendum eft, fi boni uiri arbitriu hue ufç porrigitur: aut in fadum excipere debebit.

HAc ftipulatione dolum malum abelTe.abfuturum'c^ effe,côtine« tur .Et cum in rem fit doli mali mentio concepta; omnium dolu comprehendere uidetur,fuccefforu, fit adoptiui patris. Sed amp;nbsp;fi ufus fine fruftu legatiis erit,adempta frudos cauffa,fatifdare iubet pretor, hoc merito;ut de folo ufu,non etiam de ftudu caueatur. Ergo amp;nbsp;fi ftu« dus fine ufu obtigerit,ftipulatlo locum habebit. Sed amp;nbsp;fi habitatio, uel opers hominis,uel cuius altcrius animalis relida:fuerint,ftipulatio lo cum habebit.-licet hxc ufumfrudum per omnia non imitentiu:.

I Dem eft amp;nbsp;in reditu pracdrj: ficuti fi uindemia legata fit, uel meffis: quamuis ex ufuftudu ea percipiantur ,morte'cp legatarq ad hx« redem redeant.

VII. y LPlAXVSlib.LXXiX.iidediólum. SI ufusfrudus nomine tradita re fanfdatum nonfuerit.Próculus air, pofte hæredem rem uindicare.amp; fi obqciatur exceptio de re ufusfru dus nomine tradita ,replicadum effe.quæ fentétia habet rationem.fed Scipfa ftipulatio condici poterlt. Cum ufusfrudus pecunix lega« rus eft,exprimi debent hi duo cafus in ftipulatione ; C V M M O R l E# Rrs,AVT CAPITE MINV.TVS ERiSyDARi. idcircohiduofo licafiis;quoniampecunixufus aliter amitti non potcft,^his cafibus.

SI tibi ufusfrudus, Semihi proprietas legata fit,mihi cauendumeft. Sed fi mihi fub conditione legata fit:qnidamCuc Martiahus)^: hacre dl iJtmihi cauendum effe putant.quæfenrentia uera eft. Iteni fi mihi Ie gatafit.fe cum ad me pertinere defierit,alii.amp;: hieutrilqj cauendum (ut fiipra)placüit.Quódfi duobüs coniundim ufusfrudus legatusfir.-'i'nui cemfibi caueredebebût,amp;hærediincafumiUum, si AD SOCIVM Ï^ON P’EÏITINEAT V S V S F R V C T VS,H AEREDI REDDI.

Çl ufusfrudus mihi legatus fit, eum'q? reftituere firn Titio rogatus: óuidendtuneft,quis debeat cauere ; utrum Titius, an ego, qui legata* qq lius

tins film. An illud dicinuis^mecnm hacredcm adiirum, ut causât : amp;nbsp;cum fideicommiffario me ageredeberef Eteftexpeditius hoedicere: fi mihi fpes aligna durât ufusfruäus, amp;nbsp;cum tu amiferis, poteft ad nie recidcrejd eft,ad legatariumdta rem expediri, ut tu mihi,cgo domi' , noproprietatis caucam. Quod ftfideicommiflarij caufla fruftusmi* hi reliftus cftjiec eft uUa fpes ad me reuertendi ufusfruftus: refta «ia 6' deicommiffarium cauere oportet domino proprietatis. lUud fei' endum eft: fiue iure ipfo qius ufumfruflum habcat, fiuc etiam per tui tionem ptæroris ;nihilominus cogendum effe, fruftuanum cauere. aut aftiones fiifciperc. nbsp;nbsp;nbsp;Plane fi ex die proprictas alicui legata fit,

ufusfruftus pure;diccndum clTe Pomponius ait,remittcndam hanc cautionem fruftuario : quia eguum fit, ad cum proprictatem, «d ad haeredem cius peruenturam. Si ueftis ufusfruftus Icgatus fin , fcripfit Pomponius, quanquam hacres ftipulatus fit, finito ufiifruöu, ueftem reddirattamen non obligati promiflbrem,fi cam fine dolp ma lo actcitam reddiderit. nbsp;nbsp;Si plures domini fint proprietatis, luiufquif»

SI ferui,quinobiscommunis crat,ufumfruftum tibilcgauero.ne' ceffaria erit hxc cautio hacredi meo. quamuis enim de proprictatc poifit communi dimdundoiiudicio experiri; tarnen caufla iifusfru* ftusi,qui tuns proprius eft, ad officium communi diuidundo iudi« cisnon pertinebit.

VSu qnolt;5 domus relifto,boni uiri arbitratu cautionem inter po* ni oportet. Nec mutatur,ft pater hærcdesfilios fimul habitare cum uxore kgataria uoluit. XH. VLPIANVSlikXVin.ddSdWniiMi.

SI uaforumufusfruftusreliftus fit:non eritcautio fcnatufconfulti neccffaria,fedillafola, BONi viRi arbitratv SE vsv» RVM FRViTVRVM.Siigiturtraditafuntfruendicaufla:nemodn bitat,non fieri cius,q«i accipir non enim ideo traduntur, ut domini* urn recedat ab cö,qui traditfed ut utatur fruatur Icgatarins. ergo cum non fiant fruftuarij uafa: uindicari à ptoprictario poffunt,cantipnc no data, uidédum eft de condiftione,an poflit locum habeie.amp; proditum cftpicmincmrenifiiam,nififiiticondkeiepofle.

TIT. I. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î07

Eriiitutcs aut perfonarum finit, ut ufus.ut ufusfru« flus:autreruni,utferuitutes rufticorum prædicK rum amp;nbsp;urbanorum.

0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IIK. PAPINtANVSlikVn.^K-e/hozjiMW.

VEtuitutes ipfo quidem iure nccjex tempore, neqj ad tempus, nc(^ O*wbconditionc,nccp adccrtamconditionem(uerbi gratia, QV A'M ß 1V vo L A M) conftinii pofTunt. Sed tarnen fi hxc adijcianmr;pee padi,uclperdoli exceptionem occurretur contra placita feruitutem Uindicanti.'idc«amp;Sabinum refpondiffcGaflïustetuli^amp;fibi placere.

* Modum adijci feruitutibus poffe conftat.ueluri quo genere uehicii Ö agatür,uel utequo dütaxat,aut certum pondus uehatur, uel ut grex ille traducatur,aut carbo portemr. Interualla quoqj dierum amp;nbsp;hora turn non ad temporis cauiTam.fed ad modu pertinent iure conftitutx feruitutis. v. G Al VS lib. 'VU.adedidum proumciale.

VIa,iter,aftus, aquxduftus cifdem ferè modis conftituuntur, qui-bus amp;nbsp;ufumfrudum conftitui diximus. Vfus feruitutum ten» pöribus fecerni poteft.-fortcutquispofthoranitertiam uftjin horam decimam co iure utatur,ucl ut altemis diebus utatur.

D certam partem fundi feruitus tam remitti, g conftitui poteft. V11. IDEM Itb.yiV.ad Vlautium.

VTpomumdccerpereliccat,ut fpaciari,utccenarein alieno poffï mus.feruims imponi non poteft. nbsp;nbsp;Si prxdium tuum mihi fer«

uiat.-fiue ego partis prædrj tui dominus effe cœpero,fiue tu mei .-per par tesquidé feruitus rctinetur,licet ab initio per partes adqri non poterat, IVIII. VLPIANVS lib.XIUI.ad L.lulU CT PaJ^um, Ys doacx*immittcndx feruitus eft.

SI cui fimpliciter uia per fundu cuiufpiam cedatur, ucl rdinquatut: in infinite, uidelicet per quamlibet eins partem, ire agere licebit: modo ciuiUter.Nam quidam in fermone tacite excipiunmr nó enini per uillam ipfam,nec per médias uineas ire agere finendus eft : cum id seque commode per alteram partem facere poffit, amp;nbsp;minore ferniétis fundi detrimento. Verum conftirit;ut qui primiim uiam direxiffet,ei demum ire agere deberet,nec amplius mutandæ eins poteftatem ha* beret. fic amp;nbsp;Sabino âqg uidebatur,qui argumento riui utebanir,quein primo, qui liberet, ducere licuiffet: poftea.^dndus eflet, transferia non liceret.quod amp;nbsp;in uia feruandum ciTe^uerum eft; ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ;}

On dubito,quin fundo municipü per feruü rede feruitus adqni* tatur. xiii. POMPONivsIikxnn.ddQ^Mtfftiw».

OI tam angufti loei demonftratione fada.uia concefla fuerit, ut nelt;5 : öuehiculum,ne^ iumentum ea inire poffit.-iter magis.quam uia,ant aftus adquifitus uidebitur.Sed fi iumentum per earn duci potent, non etiam uehiculum:adus uidebitur adquifitus.

SEruitutes prædiorum rnfticomm ctfi corporibus accédant, incor» porales tarnen funt,amp;idcirco nfiinon capiimniraiel ideo,quia ta* les funtfetuitutes,utnonhabeanc certam eónnuamq; poffcfTionem. nemoenim tam perpetuo,tj'q}cöntinenter irepoteft,utnullo mo* mento poffeffïo eius interpcllari uideatur. Idem Sc in feruitutibuspr«* diorum urbanorumobferuatur. Seruitus itineris ad fepu!chrö,pri* uati iuris manet Seideo remitti domino fundi feruientis,amp; adquiri eti am poft religionem fepniebri hxc feruitus poreft. nbsp;nbsp;Publico loco in*

terueniente, uel uia publica,hauftus feruitus imponi poteft, aquae du-dus nó poteft. à principe tarnen peti folet,ut per uiam publica aqii.inl ducere fine incommodo publico liceat. nbsp;nbsp;Sacriamp;religiofi loei inter* *

uentus, etiam itineris feruitutem impedit; cum feruitus per ealoca i nullidebeii poteft.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pom*

VotieSncchominum^iec prxdiorurn fern imtes flint (quia ni* hil uicinorum intereft ) non liaient: ueluti ne per fondum tuum cassant ne ibi confiftas.amp; idea fi mihi concédas,ins tibinon effe fundo tuo uti frui,nihil agitur .-aliter atlt;j fi mihi concédas,iiis tibi non effe in fundo tuo aquam quærerc,minuendæ aquae meæ gratia. ■ ' Seruitu« ïum non ea natura eft,ut aliquid faciat quis .-ueluti uiridiaria tollat,aut atnaeniorem profpeftum pracftet,aut in hoe ut in fuo pingat:fed ut pa« hatur,aut non faciat aliquid. ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;,

I qui pignon fundum accepit,nó eft inïqitümutilem petitionem JL/feniituns dari,ficuti ipfius fundi utilispetitio datut. Idemcgfetua

11 conuenitamp; in eo,adquem uedigalis fundus perrinet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

X VII. POMPONIVS lib^ßtigtlariregulttrum. y Tlæ,itineris,aftus,aquae duftus pars,in obligationem deduci non• V poteft.quia ufus eorum indiuifus eft. Etideo fi ftipulator deceffe tit,pluribus haeredibus reliftis,finguli infolidum luam petunt:amp; fi pro« niiftor decefleritjpluribus haeredibus reliéhs,afinguhs haeredibus foli-» ‘Japetitioeft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

EI fundo.quem quis nendir/etuitutem imponi ( etfi non fit utilis ) poffe exiftimo ;uelutifi aquam alicui ducerenon expediret, nU hilo minus conftituieaferuituspoffit.quaedam enim habere poffu* »nus,qiiamuiseanobisnrilianonfi]nr. - -

Labeo,PER TE NON FIERVOyo MIN VS EO IVREVTI P 0 S s i M: qa nulla eiufmodi iuris uacua traditio eflet.Ego puto,ufum eins iuris pro traditione pofleffionis accipiendum effe.ideoq^ amp;nbsp;inter« difta ueluti poffeffbria conftituta funt. ■

SI intercédât foliim publicum, uel uia publicaaieij irineris aftusfie, . neeg altius tollendi feruitutes impedit: fed immittendi, protegen- , di,proqcicndi. Item fluminumôe ftilliddiomm feruitutem impedit: , quia caelum,quod fupra id folumintercedit,liberum effe debet. nbsp;nbsp;Si ■.

ufusfruftustuus fit,aedium proprietas mea,quaeonera uicini fuftincre dcbeannmecum infolidum agi poteft,tecum uero nullo modo.

Rbanorum prædioium iura talia funt.*altius roHendi/âf officiaidi lutninibus uicini,aut non extollendi. itemftil licidium aucrtendi in tcöum, ucl aream uicini,aut non

aucrtcndi.itemimmittcndi rignainparierem uicint fli denied pcoqciendi.protcgendi^.cxcera'q; iftis funilia.

IN VIT V M autem in feruitutibus accipcrc dcbemus,non folum qui contradicit.fed amp;nbsp;qui non confentit. Ideo Pomponius libro quadra gcfimo,infante amp;nbsp;furiofum inuitos rede dici ait.non enim ad fadu/w ad lus fecuitutis hæc uerba referuntur.

HAcc autem iura Iimiliter,ut rufticorum quo^ pnediorum/ö^ tempore non ulcndo perennt; nifiquodhxc diffimilitudo c«» quod non omnino pereunt non utendo,fcd ita fi uicinus fimul liberta* tem ufneapiat. Vclun fi «des tus ædibus meis feruiantaic altius tollat turkte luminibus mcarum ædium officiatur.St ego per ftatutum teW’ pus fenedras meas préfixas habuero, ucl obftruxero : ita demum iuS mcum amitto.fi tu per hoc tempus ædes tuas altius fublatas habuei^ alioquin fi nihil noui fcccrisjetinco feruitutem. Item fi tigni immiu* «des tuae feruitutem debeant,Sc ego exemero tignum: ita demu amie* to ius mcum,fi tu foramen,unde exemptum eft tignum.obniraueriî, fit per conftitutum tempus ita habuens. alioquin fijnihil noui fecctis» integrum ius mcum permanet.

V r. P O M P O NIV s Iib.xxvud Q^HHiwM QVod aut «dificio mco me poffe confequi,ut liberraté iifucapcrî» dicituridem me non côfecuturû,fi arboré in eodem loco fitam habuiffem, Mutins ait.Screâe.'quia nô ita in fuo ftani St loco mancK^ aibor,qucmadmodum pariçs propter motus naturales ^^’^’’*Q^

PArictem^quinaturali rarione communis cft: altenitti uicinorum demolicndi cüA reficiendi ins nó eUrquia non folus domihus cft.

go. hæres altéras ædesaltiustôllit,âc huninibus mis ofFicit. nun-quid cum ilio agere putesÆc an inrereffe putes: fuas «des al tins tollat, an hæreditariasc'fed amp;nbsp;deiUo quatre, an per aliénas aedes acceffum hæ» tes ad eamrem,quae legatur, praeftare debet ; ficut folct quæri, di ufus frudus loci legatus cft, ad quem locû accedi,nifi per alienum, non pcx teft^MARCELLYS RES PONDE qui binas «des habebat, fl altéras Ugauit.non dubium eft,quin hæres poflit altius toUendo obfeurarc lu mina Icgatarum «dium. Idem dicendum, fi alteri «des,alteri aliarum ædiu ufumfruftum legauctit.Non autem fimile cft itincris argumentum : quia fine acceflii nullum cft fruflus legatum ; habitari autem poteft etiam «dibus obfcuratis.C«terum ufiiftuâu loci legato, etiam acceiTus dandus eft: quia amp;nbsp;hauftu aqua: reliâo, iter quoeç ad hauriem dumprxftaretur.fcdita officcrcluminibus,amp;obfcnrarelegatas «des conceditur.-ut non penitus lumen recludaHir,fed tantum relmquatur, quantum fufficit habitantibus in ufus diurni moderationem.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X. y j^ pi AüVS Ub.ï.deofficioconfulu.

QVilumimbus uicinorum offïcete,aliudüe quid facere cótra com modum eorum uolet.fciat fe formam ac ftatum antiquorü «di nciotum euftodire debere. nbsp;Si inter te Sc uiemnm mum non conue*

ni^ad quam altitudinem cxtolli «dificia,qu« facere inftituifti, oporte atiarbitrum acciperc poteris.

A Edificia.qu« feruipttem patiHntur,nc quid altius tollamr: uiri» /^diariafupra cam .altitudinem habere potfunt. Arfideprofpeftu m, catp obftatura funt,non pofliuit.

neariafecitfccunduparictem cómunem.nonliCet aüt tubulos naoere admotos ad patictem cómunemJicüti nee parieté quidem fuu fupparictem commimcm.de tubulis eo amplius hoc iuris eftiquia pet tos*flamma torretur paries. de qua ré uolo,cû Iberio loqnatis,ne ré illi aliâs’in* óta faciat.PRoevLVS RESPONDIT. nee Ibexiu de ea re dubitare puto, flamm»

quod tem nonpermiffam fadat/tubulos fecundum parietem corn* munem exftruendo. Parietem communem incruftare licet feeun dum Capitonis fentetiam, ficut licet prcciofifTimas piduras habere in pariere communi.Cxterum fi demolitus fit uicinus A ex ftipulatu aft onedamni infefti agatut: non pluris, quam uulgaria teftoria, debent seftimari.quod obferuari amp;nbsp;in incruftatione oportet.

IMperatorcs Antoninus amp;nbsp;Verns augufti refcripferuntrinca area, quxferuitutcmnullidebcret.poiTe dominum uelalium uoluntatt eius xdificate^intermiiTo legitimo fpacio â uicina infula.

INterferuitutes, NE LvmiNiBVSOFFiCiATV R.amp; NE PR 0 SPECTVS OFFENDATVR: aliud amp;nbsp;aliud obfetuatüt. quod in ars’ooq« profpedu plus quis habet^ne quidfeilicet *officiatur ad gratiorem pro* ciatur có fpedum amp;nbsp;liberum. in luminibus autem,ne lumina cuiufquam obfcu» tra grat. riora fiant.quodcunqg igitur faciat ad lummis impedimentum, prol» beri potcft,fi feriütus debeatur. opus quolt;$ nouum ei nunciari poteft» fimodoficfaciatutlumininoceat. ‘

, XV. P A VLVS lib.V.^ao/j.iüp Alfrni difffhrtiM- i LVmen id eft,ut cælum uidcatur.amp;intereft inter lumen amp;nbsp;proffer âum.nam profpedus etiam ex infenotibus locis cft,lumen ex in* fetiore loco effe non poteft.

SI arborem ponat,utlumini officiat.acque dicendum crif,contra im pofirä fer uitutem eum facere.nam amp;nbsp;arbor efficit, quo minus cx* lum uideti poffit.Si tarnen id,quodponitur,lumen quidem nihil ini* pediat,folem autem auferat:fiquidem eö loci,quo gratu erar,cumnort effe.poteft dicj,nihil contra feruitutem fieri, fin ucro heliocamino «d folano.dicenHnm erit,quia umbram facit in locu,cui fol fuit necelü' rins, contra feruitutem impofitam fieri. Per cótrariumfideponatx^ ficium, nelarboris ramos.'quo fado,Iocus opacus quódam, eoepiteW folis plenus.non facit contra feruitutem. hanc enim debuit, nc lutnb nibus officiât , nunc non luminibus officit, fed plus æquo luminis fa* cit. Interdum dici poteft, eum quo^, qui tollit ædificium uel depri» mitjiuminibus officete.-fi forte KaravoKAairï'/j lumenineasædesde? uoluatur. Hæc lex traditionis, STiLLiCiDiA VTi NVNC S v N T, V T f T A SI N T, hoc fignificat ; impofitam uicinis neceftra« tem ftillicidiorum excipiendorum,non illud,ut etiam emptor ihllici« dia fufeipiat ædificiorum uicinorum. Hæc igitur pollicetur uenditor: fibi quidem ftillicidiorum feruitutem deberi, fe autem nulli debere.

QusdeftiUicidio fcripta funt^etiamm exteris feruitutibus accipienda ünt.fi in contrarium nihil noniinatim aftnm eft.

- XVïl. TOMPONIVS lib.X.adSabimm. SIfiftulæ,perquasaquam duras,xdibusmeisadplicató,damnum mihi dentin' fadum aâio mihi compent/ed amp;damni infedi fti?

pulariatepotero., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

FIftuhm jundam paricri communi.qux aut excaftello, autex cae» löaquamcaperet,nöh iiire haben Proculus ait.-fednon poflepro hibcri uicinum,quominus balineum habeat fecundum pariétem com muné, quamms humorem capiat paries : non magis, quim fi iielif in triclinió fuo.uelin cübieülo aqnam effundete. Sed Neratiiis ait.-fi talis fit ufus tépidarrjjUt affidutimhumöré habeat, amp;nbsp;ideo' noceat uicino; poffe eüm piohiberi; Ïuxta communem parietem, cameram eX fi« gliiio opere faftam.fi itaireuneatur, utetiam fublato pariete maneat: finiödonöriimpediat refeftionem communis parietis, lure haben li» Kt' 'Scalaspoflcmeadparietemcommunemhaberc.Sabinusre* de fciibifquia remouen ex poffimt

QErnitutcs,qux in fiiperficiéconfiftunt, poffeffione retincritut. Na Ofi fórté ex xdibusmeisinxdés niastignum immiffum habuero: boe ut immiffum habeam,per cauffani tigni poffideo habendi confuc tiidinem.Idem éuèhièt^amp;fi mdeniariumm tuum imnliffuriïhabuéro, aut ftillicidiliman tuum pfoiecerö: quia in tuo aliquid'utor,amp; fie qua -fifadö quodam-poffideo. ‘’Si domo mea al nor areatua effet, tui^ mihi pér aream tuam in domum meam ire agere concefliffes, nee ex plano aditus ad domum meam per aream tuam effenuel gradu's, ud cliuos propius ianiiam meam iiirè faceiepoffum ; dum ne quid ultra, quirnquOdneceffafiumeffetjitirieriscauffa demoliar. Si fublacum fit ædificium ,ex quo ftillicidiiim cädit,amp; eadem fpede ac qualitate re« ponaturaitilitas exigit,nt idem intelligatur. nam ali0quin(fi quis ftri« dius ïtïterpretétur)aliud eft,quad fequenti loco ponitur. amp;nbsp;ideo fubla« to ædificio ufusfruftüs infeirjt.quamuis area pars fit xdifieq. Si fer« uitus ftillitidij impofita fit-non licet domino feruientis area: ibixdifi« carc,tibi cafitare cœpit ftillicidiiim. Si anrea ex tegula cafitauefit ftil licidium:poftea ex tahulato,ucl ex alia materia cafitare non poteft.

Stillicidium.qiioquo modo adquifitum fit,altiiis tolli poteft. le ui« ottnimfit èó pafto feruitus: cum-quod exakocadit, lenius amp;nbsp;interdu nccdirefteperiieniatadlociiferuientem. inferius demittinon poteft: quia fit grauior feruitus,ld eft,pro ftillicidioflumen. Ea de cauffa retro r r quolt;5

quolt;5 duci poteft ftillicidiû; quia in noftro mâgis incipiet caderc, pro* duci non pored.-ne alio loco cadat ftillicidium, qium in quo impofifa eft fcruitus.Lenius facerc porerimus,acrius non. Er omnino fcicndiim eft meliorem uicini conditionem fieri poffc,deteriorcm non poffe-nu fl aliquid nominatim in fer uitute imponeda immutatii fuerit. nbsp;nbsp;Qui

in area.in qua ftillicidium cadit.aedificat; uf9 ad eum locum perduce« ' te ædificium poteft,iuide ftillicidium cadit. Sed fi in ædificio cadit ftilli ‘ eidium.fupra ædificare ei conceditur, dum ramen ftillicidium refle re

SI domus ma ædificqs meis utran^ feruitutem deberct, amp;nbsp;ne al rins tollercrur,amp;utftillicidium ædificiorum meorum reciperet.0£ ribi conceftcro jus effe inuiro mc alrius rollere ædificia tua:quod ad ftiUid duim meum arriner/ic ftatui debebir.-ur fi alrius fublatis ædifKijs tuis. ' ftillicidia meacadere in ea non poffinr, eararionc alrius ribi atdifKare nó licear.fi non impedianrur ftillicidia mea,licear ribi ca alrius rollere, XXI. IVLI ANVSlikIl.cxMlt;««ft0.

QVi xdificium habct,poteft feruiturem uicino imponcre .• ut nóB folumdehisei luminibus, quae in præfentia tint, fed etiamde tus^quae poftea fuerint,caueat.

SI fémitus impofita fuerir, L v M i N A, qv A e n v n G s v N T, VT ITA SINT;defuturisluminibusnihilcauerinidetur. Quod fiitafitcautum,NE LVMINIBVS OFFIClATVR.-quiaambigua eft fcripnirajitrum ne bis luminibuïofficiatur, qua? mme func,an eriä his.qu« pofteaquolt;5fuerint.-humranius eft,uerbo generali omne lu* men fignificati/uie quod in praefenti,fiuequod poft tempus conuen* tionis contigerit. nbsp;nbsp;Futuro quo^ aedificio.quod nondum cftuid mgt;

CVius ædificium iure fuperius eft,ci ius eft in infinito fupra finira ædificium imponerc.-dummodoinferiora ædificia nó gnuiore feruitute oncret,quim par rdebenr.

HOcquod didum eftde immiffis,Ioeum habet ex ædificio alio in aliud.aliter enim fupra alienum æefificium fuperius habere ne» mo poteft. nbsp;nbsp;Si ex tribus ædibus in loco finparf pofitis, ædes mediae

fuperioribus ædibus lèrüiantl, inferiores anrem nnlli feruiant .' amp;pa* •• ries communis, quillt inter ædes inferiores amp;nbsp;medias, alrius a do» ’ ■ mino mfenorum ædium fiïblatiisfit ; iuic ciim alrius habituroin»

_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXV. PAVLVSlft.XV.dJSjfciwuw. '

Xn^'^ iniüto altéra poteft jicqj prahibere.quominus * alter faciat. nul afs *altc« lienim res fuaferuit.italt;5 propter immenfascontentiones plcrûij res ri fiât 3d diujfionem pcruenit;led amp;nbsp;per communi diuidundoadionem con fçquitur focius, quominus opus fiar.-aut ut id opus, quod fecit,tollat; fi modo toti focietati prodeft,id opus toUi.

' ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X X VI. P OM PO NIV S IikXXXIII. adSabinum.

SEd fi inter me amp;nbsp;te communes funtTitianacaedes,amp; ex his aliquid non iure in alias xdes meas proprias immiflum fit ; nempe tcciim ?iiihiagerelicebit,autrcperdere. Idem fiet/i ex proprijs tuisædibus fil communes meas amp;nbsp;tuas ædesquid fimiliter effet proicâum. mihi ^nim foli teciim eft affio. nbsp;nbsp;Si in area communi ædificare uelis, foci«

us prohibendi ius habet,quamuis tu ædificandi ius habeas à uicino cô^ feffum.-quod inUito focio in re communi non habeas ius ædificandii »

T?0ramen in pariere conclauis uel triclinij,quod effet proluendi pa« uimenticauffa:idnelt;5flumeneffc,ne9 tempore adquiri placuit.

hocitauerumeft, fiineumlocummhil cxcælo aquæ ueniat. neque ^mperpetuam cauffamhabet.quod manu fit. atquodex cæloca« dit: amp;nbsp;fi non affidue fit, ex naturali tarnen cauffa fit, amp;nbsp;ideo perpemo fieri exiffimatur. Omnes autem feruitutes prædiorum perpétuas Coiffas habere debent ;amp; ideo neque ex lacu, neeg ex ftagno conce« di aquaeduöus poteft. Stillicidqquoqueimmitendi’natiualis amp;nbsp;per« pema cauffa effe debet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Cl quid igitur ex eo foramine, ex quo feruitusnon confiftit,da« Örnrinm uicinus fenfiffendicendum eft,damni infefti ftipulationcm bcum habere.

SI quissdes.qnx fuis xdibus feruirent, cum emiffet, traditas fï« bi accepit: confufa fublataq^ feruitus eft. amp;nbsp;fi rurfus uendere uulr, nomiiiathn imponenda feruitus eft: alioquinlibereueneunt. Si par« tem prædij nadus fim,quodmihi,autcuiego feruiebanimon confuus diferuitutem placet; quia pro parte feruitus retinctur. Iraqjfi praedia inca prædijs tuis feruianrA tuorum partem nu hi A ego mcorum par» , tem tibi tradidero.manebit feruitus. Item ufusfrudus in alterutris prx , dtisadquifitus,non *interrumpit feruitutem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;afs *cor«

Sxxx. IDEM (ikXLV. cd edi^um. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tumpit,

3llt;f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVAÏ LIB. VUE

mtem^ prxftarct, depofuit ædifidum .• concedenda erit legatario aftio utilis,quaprohibeanir hæreSjfipoftea extollere fupra priorem modum aedificiiini conabitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, —r nbsp;nbsp;. r i

XXXL. IVLIAN VS lib. VIlJfge^rtM». . J SI «des mes feruiant ædibus Luc:^ Titijj amp;nbsp;ædibus Publtj Mæutj^lc altius ædificare mihiliceat;amp;iTitioprecarió petierirn,ut aldus tol lerem, atq; ita per ftatiitum tempus ædificatum habuero ; libertatcpt aduerfus Publium Mæuium ufucapiam. non enim una feruitus Titio amp;nbsp;Mæuio debebatur/ed duæ. argumétum rei præbet, quod fi alter eX his feruitutem mihi remififlenab eo folo liberarer,alreri -nihilomifluS feriiitutem deberem. Libertas feruitutis ufucapitur, fi ædes poffiae antur.quare fi is,qui altius ædificatum habebadanteftatutum tempos ædes poffidcre defiftantexpeUata ufucapio eft. Is aut qui poftea eaÖ^ ædes poffidere coeperit.-integro ftatuto temp ore libertatemufucapiet' Natura enim feruitutum ea eft,ut poffideri nonpoflint: fedinteHiga* tur pofTelTlonem earum habere, qui ædes poffidet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

EVm debere columnam reftituere*quæonusuicinarum ædiuin^î rat, cuius effent ædes,quæ feruirentnon eum, qui ucllet impouC-re. nam cum in lege ædium ita fcriptum effet, P A R i ES o N E R i L^ R v N D 0, V TI N V N G E S T, 1T A S i Ttfatis apte fignificari, in per* petuum parietem effe debere.non enim his uerbis i N P E R PETV’’ v M hoc dicitur,.ut idé paries æternuseffet (^d ne fieri quidem poffet) fed uti eiufdem modi paries in perpetuum effet, qui omis fuftinott*^’ Quemadmodum fiquisalicuicauiffet, ut feruitutem præberct,qu? fuum onus fuftiheret; fi ea res,quæ feruiret,amp; tuû onus ferrct,permet' alia in locum dus dari debeat.

ETqui duasareas habet,alteram tradendo,feruam alteneffit^* re poteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, r

Slbinarum ædium dominus dixiffeteas,quas uenderet,feruas fo* ___re,fed in traditione non feciffet mentionem feruitutis:uel ex uendi-to agerepoteft,uel incerticondicere,ut feruitus imponatur.

XXxy. PAPINIANVS Ub.Vll.quaßioniim. ' Binas quis ædes habebat, una contignatione teftas. utraf^ diner« fis legauit. dixiCquia magis placet,poffe duorü tigriu effe,ita nt eer tæ partes cuiufj fint) ex regionecontignationis cuiufj donuni'^^ foretnec ullam iniiicem habintros adionern,ius non effê irnmind” habere, nee intercft,pureumfcB, anfiibconditionealteri ædes legate

IXXXVI. PAVLVSliKir.^«lt;f)fc'o««w. Dem'cg'efre, amp;nbsp;fi duobus «des cefferint.

xxxvii. IVLIANVS Itb.va.diffjbrum. Vlædes meæîttuis acdibus tantum diftent,ut profpici non poffint, Oaiit mcdius mons carum confpeäum auferat.-feruitus imponi non Poteft, XXXV III. VAVLVSlib.l.mnnalt;dium.

NEmo enim proprijs acdificijs feraitutem imponerc poteft: nifi amp;nbsp;is qui cedit,amp; is cui ccditur,in confpedu habemit ea xdificia, ita ut officere alter urn alteripoffit.

Os,qui ius immittendi luminis non habuerunt,apetto paricte co XSniunijiulloiurefeneftras imniififfe refpondi.

OLympico habitationemamp;horreu,quod inea domoerat,quo ad uiueretjeganirjuxtacandcm domu hortus amp;nbsp;cœnaculum, Rüod Olympico legatum non eft,fuere.ad hortumautem Stcoenacu-l^ui femper per dpmum,cuius habitatio relida erat,aditus fuit. Quae* Ctum eft,an Olympiens aditum praeftare debcretc' Rcfpondi,feruitu« *cni quidemnon effe,fed hæredé tranfirc per domum ad ca, quxeqm memorata funt.poiTe.-du non noccat legatario... ; Lucius Titius aper« 10 pariere domus fuae,quatCHus ftillicidi) rigor, amp;nbsp;tignorum protedits competebat.ianuam in publico aperuit. Quxro.-cumneq^luminibus Publtj Maeuq uicini,ne91 tineri officere^ne^ftillicidium in uicini domo caderet.an aliquä adione Publius Maeuius uicinus ad prohibendu babcrete'Refpondi/ecundum ea,qux ^ponetentur,nullam habere.

DE SERVITVTIBVS PRAEDIORVM rufticoium., , Tit. 111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Eruitutes praediorumrufticorum funthae.itcr, adus,uia, l^|-aquaedudus . Iter eft ius eundiambulandi hominis,hoir !S etiam iumentum agendt Adus eft ius agendiuel iumen 1 tum,uel uehiculum ita quiiter habet,adum non habet: _______j| qui adum habet, éviter habet, etiam fine iumento.Viä eft ius eundi ,amp; agendiA ambulandi.nam amp;nbsp;iter amp;nbsp;adum in fe uia con tinet.Aquaedudus eft ius aquae ducendx per fundum alienum. nbsp;nbsp;In

praedijsrufticis côputancUetiâfunt.aquæhauftus,pecoris ad aqua ad-pulfas,ius pafcendi, caleis coquendæ,arenæ fodiendae. quot;nbsp;Traditio pU nèamp;patientiaferuitutum inducit officium praetotis.

RVfticontm etiam prædiorum fetuitutes fiint, licerc ainns roHe* rc,ô: ofFiccrc præcorio uicini.ucl cloacam habere licerc per uici« ni donium,uel praetorium.ucl proteâum habere licerc. Aquædu* ♦aliirKtr« ^'S ucl *hauftus aquæ per cundem locum ut ducatur etiam pluribus tiq; dccü. conccdi poteft.-poteft etia,utdiuerfis diebiis ucl horis ducatur.Si aqn« duâus ucl *hauftus aquæ fufficiens eftrpoteft etiam pluribus per eiin» dem locum concedijUt amp;nbsp;eifdem diebus ucl horis ducatur.

ÏTem fic poiTunt feruitutes imponi: ut boucs, per quos fundus coli« tutJn uicino agro pafcantur. quam feruitutem poni poffe, Nerati* us libro fecundo membranarum fcribit. Idem Neratius etiam,ut fnu öus in uicini uilla cogantur,coadibp habeantur, amp;nbsp;pedamenra ad nine am ex uicini prædjo fumantur,conftitui poffe fcribit. Eodem libro ait.-uicino,cuius lapidicinx fundo tuo immineant, poffe te cedere; ins effe ei, terra, rudus, faxa in fundu mû iacere,pofitaq; habere; amp;ut lapi des prouoluantur,ibic|; pofiti habeantur ,inde'cp exportait. nbsp;nbsp;Qui ha

bet hauftumjter quo^ habere uidetur ad hauriendum.Et ( ut ait Nera tius libro tertio membranarum) hue ei ius hauriêdi,amp; adeundi ceiTiiru fit,utrunlt;5habebit.-fiue tantum hauriendijneffe amp;nbsp;aditu; fine tantum adeundi ad fonté,incffeamp;hauftum. Hæedehauftu ex fonte priuatO; Adflumenautem publicum, idem Neratius eodem libro fcribit,itd debere cediJiauftiun non oportctc;amp; fi quis tantum hauftum cefferit» nihil eumagerc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

PEcoris pafcendi feruitus,item ad aquam adpcllcndi ( fi pratdijfw dus maxime in pee ore confiftat) prædrj magis, Ä perfonæ uide* tur. Si tarnen teftator perfonam dcmonftrauit,cui feruitutem pfï* ftari uoluit;emptori,uel hæredi cius non eadem præftabitur fetuitus.

ERgo fecundum eum Sc uindicari potcrit. Neratius ex PlautiO ait.nce hauftum, nee adpulfum pecoris, neccretæ eximendscat ciscpcoquendæius poffe in alieno effe, nififundum uicipum habeas: óf hoc ProcuIûA AtiÜcinumexiftimaffcait.Sedamp;ipfedicit.ut maxi* me caleis coquendæ, Sc cretæeximendæ femicus coiiftitui poffitiuOO ultra poffe,quam quarenus ad eum ipfum fundnm opus fit.

VElutififigliius haberem,inquibus eau a fa fierent.quibusftua dus eins fundi exportarentur lt;nbsp;ficut in quibufdam fit,ut ampho ris uinum euchatur) aut dolia ficrent,uel tcgulæ ad uilla ædificandam.

TIT. TIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î19

fbui uafa uaiirmr,figlins cxcrrcrentur .• nfusfrufins crit. Item Jongcreceditab ufufruftuius c.ikis coquend»,amp;kpïdis eximendi, Óf ®renx fodiendx.-utlapides eximanturA calx coquatut xdificandi eins Sratia^quod iiifundoeft.item fyluæcædiiæ,utpedamcnta in uincas «011 define . quid ergo, fi praedioruni meliorem cauflam hæc faciantC' «on eft diibitandum^quin feruitus fit, Sc hoc Maerianus probat in tan «mi, ut amp;nbsp;talent fetuicutem conftitui poffe putet, ut tngurium mihi habere liceatin tuo : fcilicet fi habeam pafcui feruitutem, aut pecoris idpellcndiait fi hyems ingrucrit,habeam,quo me recipiam.

QVi fel!a,aut in leftita uehitnijrenon agefedicitur. lumentum uero ducere nó poteft,qui irer tantum habet. Qui adorn habet: ^ ploitrum ducere,amp; iumentuni agere poteftrfed trahendi lapide, aut fignü.neutri eorum ius cft.quida nee haftam reda ei deferre licere.-quia ric^ eüdi,nelt;5 agendi gratia id faceretÄ polTent frudus eo modo lædi. Qui uiam habent,eiuidi agendfq^ jus habcnt.pleri^ amp;nbsp;trahendi quoqj, ^ reftam haftam deferendi.fi niodo frudus non Ixdantur. In rufti« «sautprxdrjs impedit feruitutemmediuprædium,qùodnon feruit. i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VIII. C Al VS lib.Vïl.adediélumproumciale. ,

Vïx latitudo ex lege duodceim tabularu in porredum odo pedes habeatan amfradum.id eft,ubi flexum eft, fedecim.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X. ID E M hb.XXXlX. dd edichim.

LAbeo aitA talem feruitutem conftitui pofte, ut aquam quaercre, amp;: inuentam ducere liceat.nam fi licet nondum aedificato feruito «ni cpnftituere.-quare non «que liceat,nondum inuenta aqua,itidem conftituerc fcruitutemfamp; fi,ut quxiere liceat,cedere poftiimus: etiam ut inuenta ducatut,cedi poteft.

PEl fundum,qui pluriu eft,ius mihi efle eundi agendi poteft fepara tim cedi. Ergo fubtili ratjofje non aliter meû fiet ius,q fi omnes ce dant.amp;nouiffima demu ceftione fuperioresomnes confirmabuntur. Benignius tarnen diceturA antequâm nouiflïnius ceflerit,eos qui an» tea cefterunt, uetare uti cefib iure non poffe.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ceito

CEito genen agroru adquiri feruitus poteft, ueluti uincis. quodfcp ea ad folum magis,quam ad fuperficiem pertineat: ideo fublatis uineis/eruitusmanebit. fed füll contrabendaferuitute aliud aâu eric doli mali exceptio erimeceffaria. Sitotusagcritincri autaduifer« uit: dominus in co agro nihil facereporeft, quo feruitus impediatur: quoniâitadifFufaeft,utoés glebæ ueniant-Atfiitcradusue fine alla determinatione legatus’modo determinabitur: qua primum iter de* tetminatum eft, ca feruitus confiftitjcæteræ partes agri libéra flint. Igitur arbiter dandus , qui utroep cafu uiam determinare debet.

Latitudo adusitmerisep ea eft,qua demonftrata eft.quod fi nihil di dum eft,hoc ab arbitre ftatuendum eft.In nia aliud iuris eft. nam fi di* da latitudo non eftilegitimadebetur. Silocus,nonadieda latitudi« iie,nominatus eft ; per cum, qudlibebitdri poterit. Sin autem prater* miffus eft,aque latitudine non adieda.per totu fundu una poterit eli* gi uia,duntaxat eins latitudinis, qua lege comprahenfa eft. pro quo ipfojfi dubitabitur,arbitri officium inuocandum eft.

■ nbsp;nbsp;nbsp;’ X1111.' - P o M p ONI VS lit.xxxin.ddsaltnum. nbsp;nbsp;■

PEr quern locum uiam alqconceffcro, per cundem amp;alq aquadu* dumcedcrenon potero fedetfi aquadudumalij conceffero,alij iter per eundem locum uendere,uel alias cedcre non potero.- • •

QViiitus Mutius fcribit.cum iter aqua uelquotidiana,uclaftiua» del qua longiora interualla habcatipct alienum fundumtrit: K* cerefiftulamfuamuel fidilem,Hel cuiuslibet generis inriuo ponere, qua aquam latins exprimeret: dequoduellet, inriuofaccre,duninc domino pradqaquagiumfaceretdeter ins. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;.■ gt;nbsp;-

Dlnu^Piusaucupibus itarefcripfit.ovKe5ri/jiuAo7o/;,«K0^TWp;lt;1^42tfi-Tupv/jMi^ipaXt.cfJ^ioiqy^^laiqi^vep. .' , !'• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ .,-■',gt;.:!.■:’:.■■

IMperatores Antoninus amp;nbsp;Verns augufti refcripfernnt.-aquani de flu mine publico pro modo poffeffionum adirrigandos agros diuidi opottere.nifi proprio quis infe plus fibidatumiri debere oftenderit. Item referipferimt: aquam ita demum petmitti duci, fi fine iniuriaab terms idfiat. XVIII. VLPIANVS ht.Xiiu.Wstfbifli«»; '!

Deniq? quaritnr,an fi per unumfundum iero,peralifim nonper tantu tempus,qnanto feruitus amittitur.-an retineam feruimtemt’Et magis eft,ut ant tota amittat,aut tota retineatur. Ideo'op fiuulio nfuS'' fum,tot.i aniittitur.fi uel iuio,tota fematur.

Ot iMius cx focijs ftjpuJettiriter ad cómuné' fundu; iniitilis cft ft^ula i qnia liec dari ei poteft. fed fi omnes ftipulentur, fiuc cóniunis fenms.finguli cx focijs fibi dari oportere pctere poffunt, quia ira dari eis poteft à teaie fi ftipulator uiæ plures Iwedes reliquerit, inutilis fti« }gt;ulatiofiat. XX. PO MPONIVS IlkXXXIIUdSatiww».

SIinihicodemtemporeconcefferis,fitire agere pertinim locum, ÔC uti frui eo ins effe.-déindeego tibi conceflerojus mihi uti friü nó effe;nó aliter eo loco uteris fruéris, qiiam ut ire agere mihi reöe liceat. Item fi educere per tuum fundum aquam iure potero A in eo tibijedi-ficare inuito me ius non fiierit;fi tibi conccffero,ius effe ædificarc.-nihi lominus hanc feruitutem mihi prxftare debebis jic aliter édifices,qua ittduftiis aquae meus maneat.-totiusc|; rei conditio talis effe debet,qua lis effet,fi una dumaxac initio conceflio fada effet. nbsp;nbsp;Seruitus natura

liter, nó manufado opere, lædere poteft fundum fcruientennquemad niodum fi imWis aqua crefcat in riuo,aut ex agris in eum confluât,aut ûquæ fons fecundum riuum,uel in eo ipfo poftea inuentus fuerit. nbsp;nbsp;Si

fundo Seiano eófmis fuerit fons,ex quo per fundum Seianum aquam •ure ducebam.-meo fado fundo Seiano,manet fetuitus. Hauriendi ius non hominis,fed prædq eft.

SI mihi conceffens iter aquae per fundum tuum, nó deftinata parte; per qdam ducerem.totus fundus tuus feruiet.

CEd qux cius fundi loca tunc,aim e.i fiet conceffio, ædificijs, arbori iJbuSjUineisuacua fuerintrea fok eo nomme feruient.

XXIII. PAVLVSlikXV.ddSdfci«»»«. Vla conftitiü ucl latior odo pedibus ,uel anguftior pdteftmt tamé cam latitudinem habeat,qua uehiculü ire potcrit : alioquin iter erit,non uia. nbsp;Si lacus perpetuus in fundo tuö eft.-nauigandi quoque

dus feruiens,uel is,cui feruitus debetur, publ icetur; utroq? cafu durant lermtutes.-quia cum fua quiflt;$ conditionè fundus publicatur. Quaea ’ 'euneg feruitus fundo debetut, omnibus eius partibus debetur. amp;nbsp;ideo, quamuis particülatim ueniret,omncs partes feruitus fcquitur:amp; ita,ut fingiüi rede agant,ius fibi effe cundi. Si tarnen fundus,cui feruitus de» bctur,certisregionibus inter plures dominos diuifus eft; quamuis o» nimbus partibus feruitus dcbeatur;tamen opus eft,ut hi,qui nó proxi» mas pattes feruienti fundo habebunt: tranfitu per reliquas partes fun» dl diiiifi iure habeanqaut fi proximi patiannu:,tt anfeant.

EX meo aquaediidiijLabeo fcribir, cuiliber me pofte lucino córno dare.-Proculus, ut ne in meam pattern fundi aliam, qudm ad qui tus adquifita fit,uti ca pofTim.Proculi fenrenria acrior eft.

ÇI pattern fundi mei tibi certam uendidero; aquxduftus Jus, etiam fi Oalterius partis caufta pleruncg ducatur,tc quoqi fequefur.nclt;5 ibi aut bonitatis agri,aiit ufus eius aqiix ratio habenda eft:ita ut cam fola pat tem fundi,quæpreciofiflîma fit,aut maxime ufumcius aqiix defide» ret,ius eius ducendx fequatur; fed pro modo agri detenti aut alicnati, fiat eius aquae diuifio.

SIoia,itcr,aftus,aquæduâuslegeturfimpliciterperfundum.-facultaJ eft hacredi,per quam partem fundi uelit, conftituerc fermtutcm. fi inodo nulla captiolegatario in fe ruimte fit.

SI edtnuni fundo meo St tuo fermât fundus Sempronianus A fund? inc0muncredemerimus.-fcruitusexftinguitur,quia parutriuf^do mini iusinutro^fundoefleincipit. Atfiproprio fundo meo,amp;prJ pno tuo idem feruiat.'manebitferuitus,quia proprio fundo per com* munemfcriurusdeben poteft.

ITincre ad prædiû commune duorum legato. nifi uter9.de loco iti* nerisconfentiat,feruitus neej adquiritur,neqi,deperit.

te. m timduAi inferiorem rede liccat. fi emptor ex alio fundo aqua acci peretA earn in inferioremducerc ueller.quxfitiim eft, an poffit idfuo iurefacere.necne^ Refpondimihi! amplius .qiumquod ipfins fundi ficcandi eanfta derinaret, iiicimim in inferiorem recipere debere.

QVi duo pf^dia habebat jn unins uendirionc aquam, qiix in fun* do nafeebaf, amp;nbsp;circa eä aqua late dccé pedes exceperat. quxfitu eft .utru dominiu loci ad eu pertineat.an iit per eu locû accederepoffitf Refpondir,fiitaexcepiftet, CIRCA EAM AQVAM LATE DE* C E M P E D E S,iter duiwaxat uideri uenditoris effe.

TRia praedia continua tritim dominorum obieda étant, imiits prxdij domuuis ex iuo fundo ia imum fundum fecuitutem aqu«

sons qusficrat; 5; per med iumfundu, domino concedentejn fuum agwducebar.poftea idem fummu fundum eniit:amp;imum fiuidumjn que aquam induxerat.uendidit.qusefinim eft.num imus fundus id ins 3qux amifiiTer.-^equia urraqj prxdia eiufdedomini fafta eflcnt,ipfa fi« bi fcruirc non potuiflcnt^Ncgani amififfc feruitutcm.-quia prardium, per quod aqua ducebatur,alterius fniffer. Et quemadmodum feruitus fummo fundo,ut in imum fundu aqua ucniretjmponi aliter non po» twlTct.g ut per mediu 4lt;î fundu duccretur.-fic eadem feruitus ciufdeni fundi amitti aliter non poffer, nifi codé tempore etiam per mediu fun dum aqua duci dcfijffct,aut omniu tria fi mul prædia unius domini fa* Ôaeffent. XXXII. AFRICAN VShb.Vl.qtMßionum.

FVndus mihi tecum cómiuiis eft. partem tuam mihi tradidiftiA ad cundé uiam per uicinu tu urn ^prium.refte co modo feruitutecon ftuutam air.-ncqj quod dici folet,per partes net adquiri,nec imponi fcr uitutes-poffejfto cafu locum habere, hie cnim non pro parte feruitu« tem adquiri;utputa cû in id tépus adquiratur.quo ^prius meus fundus futurus fît. XXXIII. IDEM liklX.lt;J«rf-^o„tt«t.

in diuifione cóueniffer,ut mihi Titianus,tibi Scianus cederetun-uicem partes eorû tradidimus,amp; in tradendo didû cft,ut alteri per alte« turn aqua ducere liceret. rede effc feruituté impofitam ait: maxime fï pado ftipulatiofubdita fît. Perpluriumprxdia AQ_yAM D vCI quoquo modo impofita feruitute ; nifi padü uel ftipulatio de hoe etii fiibfccuta cft.nclt;5eorum cuiuis,neq; alq uicino poterithauftum ex ri-110 tederc.pado enim uel ftipulatione inreruenienribus,amp; hoc concedi folet.-quamuis nullum prxdium ipfum fibi fenure, neej feruitutis fru* dusconftitui poteft.

VNuscx focqsfundi cómunis,permittédo IVSESSEIREAGB R E,nihil agit.Etidco fi duo prædia.quæ mutuo feruiebât, intet eofdé fucrint cómunicata(quonia feruitutes per partes retineri placet) abaltero feruitus alrcri remitti nópoteft.Quauis em unufgfe^ fociord fokis fit,cui feruitus debet .'tarne qniâ non pfonæ, fed pr.Tdio debetur : ne(5 adquiri libcrtas ,nctj feruitus remitti pro parte poterit. nbsp;nbsp;nbsp;Si fons

exarucrit,cx quo dudû aqua: habeo.isq^ poft ftatutum tempus ad fuas uenasredicritan aquxdudus amiffus erit,qua:rimr.

ET Atilicinus ait, Cxfarcm Statilio Tauro refcripfiffe in hve net» ba. Hi qui ex fundo *Satriano aqua ducere foliti funt,adierüt me; alus *Su^ propofuemntqj aquani, qua per aliquot annos ufifunt, ex fonte, qui tmo^nUis ssq nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cft in Submo.

314 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. VIII.

eft in fundo Satriano,ducere non potuiffe, quodfons cxaniiffctamp;po« ftca ex eo fonte aquam fliiere ccepiffe:petieriifqj me, ut quod ius non negligentia aut culpa fua amiferant, fed quia ducere non ppteranr.his reftitucretur. Quorum mihi poftulatio cum non iniqua uifa fit, fuo currendum his putauilta^ quod iushabueruntprimum,cum e.a aqiiâ ad eosperuenire non potuit,id eis reftitui placet.

XXXVI. PAPINI AN vs lit. H-rf/J^oMform CVm fundo,quem ex duobus rennuit uaiditor.aquæ ducédx fer* uitus impofita fit.-empto prædio quæfita feniitus,diftraâumde» ■ nuo prædium fequitur. nec ad rem pertinet, quod ftipulatio, qua pof' nam promitti placuit,ad perfojiaemptoris( fi forte ei frui nó licuiffet) relataeft. XXXVl l.^ PAVLVS lib. HLrc^ou/oruw.

A Ouk7o$ T/T/osraiœSiïœTaiâJ'tXcjÂTrÀësa'XûUÇ«!/!. ïJ'aToçTbÇtiJ*' ^Quidam / \_ro'i*iiq'r^K^mp'TÎijjKctJaa-gt;^alt;rèÿlt;ra.pli3 la-^p.œu-sroTa ttaT^Ó’P-'^i hoc loco If c)'ilt;l'w^t.7(«xl ^açiÇoAi.a/m J'inTv'Xoiiii^ 'rfw oiaiap o^ 'rlwlp icr^/xw,« ott« ƒ «^ gendu puta ê»A^. Quaeritur, an ex hac fcriptura ufus aqux etia ad hæredes Cal) bat.ëx xfrf Seij pertineatc’ Paulusrefpondit,ufum aquxperfonalem ad haredem vHi -n; M Serji quafi ufuarq tranfmitti non oportcre.

SaS-z^ûj x«' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXVIII. IDEM lib.f.minualium.

ra (fitSoci ' ‘pLumine interueniente uia conftitui poteft,fi aut uado tranfin po* •y-tKrax. teft,autponremhabet.diuerfum,fipótonibusrrarjciatur.haecit3,

fi ,pptcr unius ptædia flumé currat. Alioquin fi tua praedia mihi uicini fint,deinde flumen, deinde Titq prædium, demü uia publica, in quam mihi iter adquiri uolo: difpiciamns, ne nihil uetet, a te mihi dari mam lift]? ad flumen,deinde à Titio ufq? ad uiam publicam. fed amp;nbsp;uideamus» num amp;nbsp;fi tu corum praediorum dominus fis,quæ trans flumen inns ui am publicam fint,idem iuris fit.-quia uia confummari folet,uel ufeg w ciuicacetn.uel ufejad uiam publicam,uel ufe^ ad flumen, in quo pon* tonibus traijciatur,uel ufq? ad proprium aliud ciufdem domini prxdi* urn. Quod fi eft,non uidetur interrumpi feruitus, quamuis inter elub dem domini prxdia flumen publicum intercédât.

COMMVNIA PRAEDIORVM TAM VR« banorurn quam rufticorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. 1111.

Edificia urbana quidem prædia appellamus.cïEtcmm et fi in uillaacdificia fint.xque feruitutes urbanorum prie* diorum conftitui pofTunt. Ideo autem hæ feruitutes pias dionun appeUantur : quonia fineprædqs conftitui non poftunt

. nbsp;nbsp;nbsp;■ *î riT/irn. , v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5iî

pofliint. nemo cnîm poteft femitutem adquircrc, ucl urbani,ucl ruftic ciprædijaiifi qui habet prædium. ( . ïn'-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Eaquatollenda pet rotam ex flumine uel haurienda, uel fi quis femitutem caftello impofuetit;quidam dubitauerunt,ne hæ fer uitutes non effent. Sed referipto imperatoris Antonini ad Tullianum adijciturdicet fenutus iure non ualuit, fi tarnen hac lege comparauit, • feu alio quocunqg legitimo modo fibi hoc ius adquifiuit,-tuendum effe eum,quihocius poffedit.

Votum prædiomm dominus fi alterum ea lege tibi dederit* ut id prædium «quod datut,ferui.at ehquodipfe rennet, uel contra:

jureimpofitafcruinisintelligitiir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Aucri,ut ad certam altinidincm monumentum aedificetur, non poteft.quia id,quod humani iuris effe defrjt,feruitntcm non reci pit-Sicut ne illaquidemfcruitusconfiftere poteft, ut certus numerus bominum inunoloco humetur.

Ropriumfolumuendendo,anferuituretalcmininngcre pofTim,. utmihiamp; uicino feruiatt' Similiter fi commune folum uendo, utmihi amp;focioferuiat,anconfequi polfimC' Refpondi feruimtem ex« cipere,nifi fibi,nemo poteft.adieftio itaqj uicini pro fuperuacuo haben daeft;itauttota feruitus adeum,quiexccperit,pcrtincat. Solum au-tem commune uendendo,ut mihi amp;focio feruiat, efficere nöpoflum» Çuaper unum focium communifolo feruitus adquiri non poteft. n : i

SI quis duas «des habeat,amp; altéras tradat;poteft legem traditioni di ; cerc,ut uel iftx, quaenon nadtmtur, feruae fint bis, quæ traduntur:

Uel contra, uttraditae retentis ædibus feruiant: parufq; refert,uicinac -fint ambæ œdes, an non. Idem erit amp;nbsp;in prædijs rufticis. nam amp;nbsp;fi quis Huos fundos habet, alium alij poteft feruum faccre tradendo. Duas au« tem jedes fimultradendo,non poteft efficere altéras alten feruas:quia . ne(5 adqiiirere alicnis ædibus feruimtem, neq? imponere poteft. nbsp;nbsp;Si lt;

quis partem ædium tradat, uel partem fundi, non poteft feruimtem imponctc:quia per partes feruitus imponi non poteft, fednec adquiri, , Plane fi diuifitfundumregionibus,amp;fie partem tradidit; poteft pro diuifo alterutri feruimtem imponere:quia non eft pars fundi, fed fun« ^“^.QSPd amp;nbsp;ill:ædibus poteft dici : fi dominus pariete medio œdifica« to, iinam domum in duas diuifent; ut pleri^ faciunt. nam amp;nbsp;hie pro K- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SS iij duabus

duabus domibus accipi debet. Item fi duo homines binas «des com mîmes habcamus.iîmul tradendo idem cfFiccre pofTumus, ac fi ego fo lus proprias binas ædes habeté. fed amp;nbsp;fi feparatim tradiderimus, idem fier, fie tarnen, ut nouiiTima traditio efficiat etiam præcedentem W* ditionem efficacem. Si tarnen altera unlus propria fint xdes,aJrerlt; communes.ncutrisferuitutcmueladquirere,uel imponere nó poft, Pomponius libro odauo ci Sabino feribit. Si in uenditione quiS dixcrit, feruas fore ades, quas uendidit ; neceffe non habet libéras tra-dere.qiiare uel fuis adibus eas feruas facere poteft.uel lücino concede« te feruitutem,fcilicct ante tradirionem. Plane fi Titio feruas fore dixit: fiquidem Titio feruitutem concefferit,abfolutum eft: fi uero altj con« ccflcrit,ex empto tenebitur. A' quo non abhorret,quod Marcellus li* bto fexto digeftorum fenbit. fi quis in tradendo dixerit fundum Titio fcruire,cum ei non feruiret,effet autem obligatus uenditor Titio ad feruifutem praftandam.-anagcre poffitex ucndiro,ut,emptor ferui* tutem imponi patiatur pradio,quod mercatuscft'magiscpputat pet* mittcndum agcre.Idcmtg air,amp; ut poffit uenditor Titio feruiruté ueu» dere,aque agere permittendumhoe ita demum, fi excipienda feruitu tis gratia id in traditione expreffum eft.cateriim fi quis ( inquit) ueti* tiis,ne fernitus Titio debeatur, ideo hoe excepit ; non crit ex uendito adio,fi nullam feruitutem promifit.

IN tradendis unis adibus,ab eo,qui binas habet,fpccies feruitutisex primenda eft.nefi generaliter fcruiredidumerit.aut nihil ualeat, ( quia incertum eft,quae fernitus excepta fit) aut omnis fetuimsimpo* ni debeat. nbsp;nbsp;nbsp;Interpofitis quoej alienis ædibus,imponi poteft.ut alm

us tollere liceat,uel non tollcre.ucl etiam fi iter debeatur, ut ita con«* lefcat, fi medij s ædibus fernitus poftea impofita fiierit.ficuti per pl«!*^ urn prædia fernitus imponi etiam dinerfis temponbus potcft.(^**^9 dici poteft,fi tria prædia continua habeam, amp;nbsp;extremum tibi tradan« ucltuo,uel meis prædqs feruitutéadquiri poffe.Siuero extremOjquod tetineamCquia amp;nbsp;medium meum fit)fcrnitutem confiftcre. Sed fi rut® fus aut id,ciüadquifita fit fernitus,aut medium alienaucto.interpella* ti eum,donee medio prædio fernitus imponatur.

Slcnmduashabcrem infulas, duobns eodem memento tradidero: uidendum eft,anfernitus altcrutris impofita ualeat.quia alieniS quidem ædibus nee imponi,nee adquiri fernitus po te ft: fed ante tradi* tionem peraâam fuis magis adqu jrit, gel impogit is,qui tradit' ideo^F ualebg fernitus,

Or ei, cuius prædiû mihi feruiebar,hacres crftitiA earn ribi haeredita-Orem ucndidi.reftitui in priftinum ftatum feruitus debet.-quia id agi Turgut quafi tu hares uidearis exftitiffe.

QVidquid uenditor feruitutis nomine fibi recipere unit, nomina» tim recipi oportet, nam ilia gcner.ilis recepno.Q^v i B v s EST

SER VIT VS,VT ITA SiT,adcxtrancospertinet,necipfi uendito» * ïi*proficit ad mra eius conferuanda. nullam enim habnit. quia nemo quot;^ P^®* Wfefibifeiuitutem debet, quinimóamp;fi débita fuiffet feruitus, deinde fpicit. dominium rei feruientis perueniffetad mc.-conlequenter diceretur, Mftmgui feiuitutem.

REfedionis gratia acccdcndiadealoca,qua non feruiant, facuï* tastributa efthis,quibusferuitusdebetur (qui tarnen accedere cis fit necefle ) nifi in ccffione feruitutis,nominatim præfinitû fit, qui «cederetur. amp;nbsp;ideo nee fecundum riuumaiee fupra eum ( fi forte fub terra aqua ducatur ) locum religiofum dominus foli facere poteft, ne feruitus intcrcat.fie id uerum cft. Sed fit deprcffurum,uel adleuaturuni huiim.per quemaquamiineduci poteftatem habes,nififi,idneface» tes.cautum fit. nbsp;nbsp;Si per mum fundum ius mihi eft,aqiiam r iuo duce

re;tacite hæc lura fequuntur, utrefiecre mihi tinam 1 iceat, ut adiré t^ proxime pofTim ad reficiendü eum ego fabnep ma : item ut fpacium telmquat mihi dominus fundi, qui dextra amp;nbsp;fmiftra ad nuum cam,alt; quo rerram,Iimum,lapidcm,arenam,calcem iacere poffim.

CVm fundus fundo feruit, uendito^lt;pfundoferuitutes fequutur. xdificia quoq; fundis,fic fundi acdificijs eadé conditione ferunuit.

X111. VLPl AN VS lii.'Vi.opmiontm, VEnditor fundi Hieroniani fundo Botriano,qucmretincbat,lC'» gern dederat,ne contra eu pifeatio thynnari.a exercerctur.quam Uis mari (quod natura omnibus patet) feruitus imponi priuata lege non poteft:quia tarnen bona fides contraäus, legem feruari uenditio» nis expofeit : perfonæ poffidentium, aut in ius eorum fuccedentium* fer ftipulationis uel uenditionis legem obligantur. Si conftat in tuo agro lapidicinas effe:inuitote,necpriuato,nccpublicönominc quifquam lapides cxderc poteft,ein id ius faciendi nö eft. nifi talis con wetudoin illislapidicinis confiftatiutfiquis uoluentexhis exdere, non aliter hoc faciat,nifi prius folitum pro hoc folatium domino præ-ftet.Jta tarnen lapides casdere debet, poftquim fatisfeeit domino: ut ne^

3iS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVW LIB.* VIII. no^ ufus ncccffarij lapidis inter cludatürjiei^ corfimoditasrd iure do* winoadimatur; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ITem nihil prohibée iterfie cónftitui, ut qiüs interdiu duntaxat cat-quod circa prxdia in^banaetiam necefTariuni eil.

QVi per certum locö iter aut aöum alicui celTit.-eû plutibus poffe _per eundem locu, uel iter,uel aflum cedere, ueru eft. quemad* modum fi quis uicino fuas «des feruas fecit »nihilominus alqs ( quot ' uolcr^eafdemxdesferuasfacére poteft; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

POteft etiam in teftamento hxredem fuum quis damnare, ne alti* us xdes fuas tollac.ne lûminibns xdium nicinarum officiataiel ut patiatur eum tignum in paricté immittete.ftillicidiauc aduerfus cum habcre;uel ut patiatur uicinum per fundum fuum, uel hxtedis irc age ' xe,aquamne ex eo duccre.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVII. VLPÏANVS Iti.VU.qu^pionum.

SI precario uicinusin mo maceria duxerit,interdido cty 0 D P R ^ C A R t O'agi nó potérifnec maceria pofita,donatio feruitutis pet* fefta intelligitur: nee utiliter intendetur, ius fibi effe inuito te sdifica» mm habere,cum acdificium foli conditionem fecutum,inutilcm fad* * at intentioncm.Cxterum fi in fuo maceriamprecario,qui feruituten tibi debuit,duxerit:neq!Iibertas ufucapict,amp; interdiâo QVo D PR® ■ C.A R1 o'utilitcr cum eo agetur. Quod fi donationis cauffa permifcris: hoc interdiâo agere non porcrisA feruirus donatione toUitur.

REceptum eft, ut plures domini, amp;nbsp;non pariter cedentes, feniitu* tes imponanr,ucl adquirant: ut tarnen ex nouiffimo a du etiam fuperiores confirmentur,perindecp fit,atq^ fi codem tempore omnes - ccfliirentEtideo fi is,qui primus ccffïr,uel defunftus fit,ucl aliomodo •partem fuam alienauerit.poft deinde focius ceiTerit; nihil agetur. cum ’ enimpoftremuscedit,non retro adquiri feruitusuidetur.-fedperinde habetur.ac fi cum poftremus cedit, omnes ceffiffent. igitur rurfus hic aftus pendebit,donee nouns focius cedat.Idem iuris eft,etfi uni ex do-minis cedatur,deinde in perfona focq aliquid horum acciderit-Ergo amp;nbsp;ex diuerfo.fi ei,qui non ceflit,aliquid corum contigerif .ex integro oes cedere debebunt.tantum enim tempus eis remiffum eft,quo date face re uel diuerfis temporibus poffinrA ideo non poteft uni,uel unus ce® re. Idem'q^ dicendum eft,fi alter cedat, alter leget fer uitutem. Nam » omnes focq legeut feruitutem A pariter corum adeatur liXteditas: po

teft dici utile efle legamm. fiyiuerfis temporibus: inutilitef dies legari cedit.nelt;j em,ficut uiuentiu,ita amp;nbsp;defiuidotum adus fufpendi receptu eft.

SI SERVITVS VINDICETYR, VEL . adaliumpertinerenegetur Tit. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

. yLPIANVSlikXini.ddcdiduMl. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

! Ctiones de feruitutibus(fiue rufticis, fineurbanis) cotS funt,quorumprædiafunt. Sepulchra autem noftri do mintjnon funt.atquinuiam ad fepulchrum poffumus uindicare. II. lDEHltb.XVII.d(ifdidM»n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

DEléruitutibus in rem aâionescompetimt nobis ad exemplum earum,qux ad ufumfrudum pettinent,tam confelToria, quam negatorla.-confefforia ei,qui feruitutes fibi competere contendinnega toria domino,qui negat. Hæc autem in rem aftio confeflbria no alq, quam domino fundi competit. feruitutem enim nemo uindicare po« teft.qudm qui dominium in fiindo uicino habet,cui feruitute dicit de* beri, Rede Neratius fcribit/i medtj loci ufusfrudus legetur,iter quo quefequi;per ea fcilicet loca fundi,per quæ qui ufumfrudum concef» fit,conftitueret,quatenus eft ad fruendum neceflarium. Nan«^ feien« dum eft iter,quod fruendi gratia ftuduano præftatiir, non effe feruitu tem.nelt;5 emm poteft foli fruduario feruitus deberi: fed ft fundo debea tur,amp;ipfefruduariuseautetur. Pomponius dicit,fruduanum in= terdido DE IT IN ERE uti pofle/i hoc anno ufus eft. Alibi enim de iure, id eft ,in cofeffotia adione: alibi de fado,ut in hoc intetdido qua: titur.quod amp;nbsp;lulianus libre quadragefimoodauo digeftorum fcribit. , pro fententia luliani facit,quod Labeo feribit.-etiam ft teftator ufus ftt itinere,qHi legauit ufumfrudu: debcre utile interdidu fruduario dari» quemadmodu amp;nbsp;hæredi uel emptori competunt hæc interdida.

1111. IDEM li^XVIL dd cdiilum. LOci corpus non eft dominrj ipfius,ciii feruitus debenir,fed ius eus di habet. Qui iter fine adu,uel adum fine itinere habet,adione de feruitute utetur. Inconfefforiam adionem, quæ de feruitute mo uctur,frudus etiam ueniunt.Sed uideamus,qui poflunt efle frudus fcr uitutis . amp;nbsp;eft ucrius, id demum fruduum nomine computandum, ft quid interfit agentis, feruitutem non prohiber!. Sedamp; in negatoria aftionc(ut Labeo ait)frudus computantur,quauti intereft pctitoris,nó tt uti

ÎÎ» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVÄl LIB. VUT.

uti fundi fui itinere aduerfarium.amp; liane fentétiani ft^PomponitK pw bat. Si fundus,an iter debetur,pjurium fitumcui^in folidum com petit aftio ScitaSc Pöponiuslibroquadragcfinioprinio fcnbir.fcdin xftimatione id,quod inrcreft,ucnier;fcilicet quod cuts intcreft, qui el« perietur. Iraq? de iure quidem ipfo finguli eiperrentui, amp;nbsp;uidoria ena alqs prodcrit.ïcftimatio autem ad id, quod eins intereft, reuocabituß Îiuamuis per ununi feruirus adquiri uó poffit. Scd amp;fi duorum fimdiis it.qui feniiat:adnerfus unumqueneç potcritira agi. ^Cnt PomponiuJ libro codem fcribit)quifquis dcfendit/olidum debet reftituererquia Hi uifioncm bate res non recipit. Si quis mihi itineris, ucl aftus,HcI uil controucrfiam non faciat,fed reficere,fteniere non patiatur: Pompo» nius feribit codem libro,confefforia adione mihi utendum.Nam Stö arborem impendaitem habcat uicinus,quac iriam,uel iter inuium,urf Inhabile faciat;MarcelJus quotj apud luUanum notât, petendum itergt; uel uiam uiudicanda. Sed de refedione uiat amp;nbsp;interdido uti poffumns» quod de itinere adiitp reficiédo eópetit.nó eópeti» ramen,fi filicc quis ftemere uehtaiifi nomiiutim id cóuenit. Scd amp;nbsp;de hauftu (quia fei' Mitas cft)cóperunt nobis in ré adiones. Competit etiam de feruifut« adi o domino £Cdifkn,neganti feruitutemfe memo debere- cuius ides non in totumliberae finit,fed ei,cum quo agitui.feruitutcm nó debét. Verbi gratia.habeo atdcs,quibus funt uicinæ amp;nbsp;Scianac fit Sempronia« næ.Sempronianis feruitutem debeo. aduerfus dominum Seianaritnï Holo experiri,altius me tollere prohibenteni.in rcmadioiie experiar. licet emfcruiant xdes meæ.-ei tarnen,cûquo agitur,non feruiunthoc igitur intendo.habere me ins altius töllendt, inuito eo, cuniquoago. quantu em ad eum perchiet,libéras cedes habeo. Si cui omnino akius tollere nó liceat.-aduerfiiS eum réde agetur,ius ei non effe tollere. Hsc feruitus fieei/jui iilferiores ædeS'habet,deberi potent.

ET Ideo fi inter meas amp;nbsp;Ttnj œdcs,tuæ intercedat.-poiTumTirij xdi bus 1er iiituté imponere,ne liceat ei altius tollere,licet tuis non im rfwt *utili' ponaturtquiadonee turionextollis,eft*utilis feruitus.

•‘Kpruilw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VI. V'LPlAti'VSlib.yiVlï.adtdiÜunt.

tH^ TJ Tfi forte, qui médius eft ( quia feruitutem non debebat J altim JjzC.xtulcrit aedificia fua, ut iamegonon uidear Inminibiis tins obftatufus,li ædificauero ; fruftra intendes ins mihi non eftejra sedificatum: habere,inuito te. Scd fi intra ftatutum tempus rnrftis stdificium fiium depofuerit uicinus: renafectur tibi uindicatio.

Sciendum- tarnen,in his feruimnbus cundem cffe poffeffor«« iuris amp;pc ci tor é.-ôefifoïte nonhabcam ædificatû altius in nieo,aduetlt; faxius

farius meus poffeffor eft. Nam cum nihil fit înnouatum: file pofTidet, Ôîædificantem me^hibere poteft amp;nbsp;ciuili adione^ôc interdido QV o D Vi AVT CLAM. idem amp;nbsp;fi lapilli iadu impedierit. Sed amp;nbsp;fi patiënte co acdificauero.ego poffeffor ero effedus. nbsp;nbsp;nbsp;Etiam de fetuitute,qu«!

oneris ferendi cauffa impofita erit,adio nobis competitrut amp;nbsp;onera fc» tatAædificia reficiat adeum modum,qui feruitute impofita compta: henfus eft. Et Gallus putar.non poffeita feniitutem imponi, utquis fa» cere aliquid cogeretur,fed ne me facere prohiberet. Nam in omnibus fetuitutibus refedionem ad eum pcrtinerc,qui fibi feniitutem adferat: non ad eum,cuius res feniiat.Sed pramaluit Seruij fententia in propo» fita fpecie.-ut poffit quis defendere,fibi ius effe cogère aduerfarium re« ficere parietem ad onera fua fuftinéda.Labeo autem hanc feruitutem non hominem deberc, fed rem. deni^licere domino rem delinquerc ftribit. Hæc etiam adio in rem magis eft,qudm in perfonam ; amp;nbsp;nó alq competit, quirn domino xdium aduerfus dominu. ficuti cætcranim ftruitutum intentio. Si «des plurium dominorum fint,an in foli« dum agatur,Papinianus libro tertio quæftionum tradat .• Ïc ait fingu« ^sdominos infolidum agerc,ficut in cæteris feruitutibus,except© nfiifrudu. Sed non idem refpódendum effe inquit, fi communes «des cffent,quæ onera uicini fuftinerent. Modus auté refedionis in hac adione ad eum modum pertinet,qui in feruitute impofita cótinctur: forte ut reficiat lapide quadrato,uel lapide ftrudili, uel quouis alio ope re,qnod in feruitute didum eft. Veniiuit amp;nbsp;frudus in hac adione;id tft commodum4uod habcrct,C onera eins ædium uicinus fuftineret.

Parietem autem meliorcm quidcm,quim in feruitute impofituns 'ft.facere licet: detcriorem fi faciat,aut per hanc adionem, aut per opc fis nom nunciationem prohibetur.

TTArumadionumeuentushiccft.-ntuidori officioiudicis auttel X^prxftetnr,autcautio.Rcs ipfa hæc eft,utiubeatiudex aduerfatiw 'médare uicium parietis,amp; idoneum præftare. Cautio autem, ut eum jubcat de rcficiendo pariere cauere.neq; fc,nelt;5 fucceffores eins prohi« bituros altius tollere,fiiblanim'q;habere.amp; fi cauerit,abfoluatur.fi ue fo ne^ rem præftct,nocgcautioncm; tanri condemnetur, quanti adot Slitern iutauer it.

SIcuti autem refedio parietis ad uicinum pertinet : ita fultura ædifi« riorum uicini,cui feruitus dcbcrnr,quàmdm paries reficitur.ad in« feriorem uicinum non debet pertincrc. Nam fi non uult fuperior fulci i^depoiut amp;rcftituat,curo panes fucrit reftitutus. Et hic quo^, ficut tt q in

îît nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. VIIL

in cætcris fetuitntibus, contraria aftio dabitur: hoc efljus tibi non eff^ me cogéré. nbsp;nbsp;Competit mihi aftio aduerfus eum, qui ceffït mihi f^*

uitutem.-ut in parietem eins tigna immittere mihi liceat/upefcpeati' gna(iierbi gratia )porticumambulatoriam facere, fuperc^ eumP^' rietem columuas ftruâiles imponere,quæ tedum porticus ambulato* riæ fuftineant. nbsp;nbsp;Diftant autem hæ adiones inter fe .• quod fuperiol

quidemlocumhabeat,etiamad compellcndumuicinumreficere P** rietem.-haec uero locum habet ad hoc folum, ut tigna fufcipiat. quod non eft contra genera feruitutum. Sed fi quæratur,quis poffeftoris» quis petitoris partes fuftineatc’ fciendum eft, poffefforis partes fuftin^* . re; ( fiquidem tigna immiffa fint) eum, qui feruitutem hbi deberi ait.’ fi uero non fiint immiira,eum qui negat. Et fiquidem is obtinucrit,qugt; feruitutem fibi defenditrnon debet ei feruitus cedi,fine refte pronuno atum eftCquia habet)fiue perperam.quia per fententiam no debet fei' iiitusconftitni,fedqua: eft,declarari. Plane finon utendo poll HtenJ coteftata amifit dolo malo domini ædium;ei reftitui oportet,quemad «lih * Ce modum placet in dominio ædium. nbsp;nbsp;Arifto *Cerellio Vitali refpoU'

realio. nbsp;nbsp;ditmon putare fc,ex raberna*cafearia fumum in fupcriora aedißdaW*

ars*rafo *^0 immitti pofte,nifi ei rei feruitus talis admittatur. Ideo ( ait ) quia ^ tia.utru‘ exfuperiorcininfetioranonaquam,nonq«idaliud immitti licet.iu fiio enim alicui haftenus facere licet,quatenus nihil in alienum imtti^ tat. Fumi aut,ficut aquae,immiftione efte.poire igitur fuperiorem cum inferiore agere, ius illi non effe, id ita facere. Alfenu deniqj fcribcre ait, pofte ita agi; iusilli non elfe infuolapidem cædere,utin meuinfun* aum fragmenta cadant. Dicitigimr Arifto eum/quitabernam *cafea tiam à Mintumenfibus côduxit, ad fuperiora prohiber! pofte futnum immittere.fed Mintumenfesei ex conduéto teneri.agi'c^ fie poftedicit cum eo,qui eum fumum immittatjus ei non efte fumum immittere. Ergo et per contrariumagi poterit,ei ius efte. quodamp; ipfum uîdctui Arifto prob.are. Sed amp;nbsp;interdidum VTi possidetis potent locum habere,fi quis prohibeatur,qualiter uelit,fuo uti. Apud Pomponi» urn dubitatur libro duodecimo ledionum,an quis poflit ita agere, lice *h£c m no rc fumum non grauem ( puta ex foco ) in fuo facere.- *aut non licere.* nullis non amp;ait,magis non pofte agnficut agi non poteft,ius effe in fuoignemfa Icgnntur. cere,aut federe,aut lauare. Idem in diuerfum probat.nam Sc balirieif in quit) uaporibus cum Quintillacuniculum pergentem in hortos lult] Vrfi inftruxiffet.placuirpotuiffe talem feruitutem imponi.

SI CO Ioco,per quem mihi iter debetur,tu ædificaueris: poflum intcn dere,ius mihi effe ire agere. quad fi probaiiero.-inhibebo opus tuum.

TIT. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«Î

Item lulianus fcribitJi uicinus in fuo aedificando effccerit,ut ne ftillici dium men reciperetur;‘poffe me agere de ime mcojd eft, ius mihi effe immittendi ftillicidium,fient in uia diximus. Et fi quidem nondu aedi« ficauitjiue uRimfrnftu/me uiamhabet: ius fibi effe ire agere uel frui, intendere poteft. quod fi iam ædificauit dominus;is,qui iter amp;nbsp;aduni habet,adhuc poteft intendere, ius fibi effe; fruduarius autern non pp« ieft,qmaamifitufiimfrudum. amp;ideodedoloaftioneni dandam hoc cafu lulianus ait. Contra fi in itinere,quod per fundum tibi debeo, iedi fices: rede intendam,ius tibi non effe, ædificare uel aedificatuni habe« tc.-quemadmodum fi in area mea quid édifices. Qui latiore uia uel anguftiore ufus eft,retinet feruitutem.-ficuti qui aqua,ex qua ius habet utendi,alia mifta ufiis eft,retinet ius fuum.

SI quis diututno ufu amp;nbsp;longa quafi poffeffione ius aquae ducendae ha dus fit;non ei neceffe eft docere de iure,quo aqua conftituta eft ( ue lutiexlegato,uelaliomodo)fedutilem habet adionem,ut oftendat per armos ( forte tot) ufum fe non ui, non clam,non precarió. nbsp;nbsp;Agi

autem hac adione poteritnon tantum cum eo,in cuius agro aquapri* iur,uel per cuius fundum ducirurmcrum etiam cum omnibus,ne qui« eun^ aquam ducerem,impediunt; exemplo fcilicet caeterarum ferui* tntum.Ec generaliter;quicun^ne aquam duceremimpediet,hac adi« one cum eo experiri potero.

N nnusex foerjs in communiloco,inuitis cæteris, iure ædifica« re poffit.-id eft,an fi prohibeatur a focijs,poffit cum ijs ita experi ti,ius fibi e.ffe ædificare:amp; an focij cum eo ita agere poffint, ius fibi pro hibcndi effe, uel illi ædificandi non effe ; amp;nbsp;fi ædificatum iam fit, num nbsp;nbsp;nbsp;,

poffint cum eo itaexperiri,ius*illi nó effe itaædificatum habere: quæ« ars*tibi titiufEt magis dici poteft: prohibendi potius, quam faciendi ius focio nó eft. effe.quia ille,qui facere conatur ( ut dixi ) quodammodo fibi alienum quolt;5 ius præcipit:fi quafi folus dominus fit,ad fuum arb itrium üti co tnuniiute uclit.

,iusillinoneffe,tignainparietemmeum immiffa habére . an .Ç^amp;defunuis non immittendis cauendum eft Cquot; Refpondi. iudicis officio contineri puto,ut de futmo quo^ opere caueri debeat.

Iftulas,quibus aquam duco,in uia publica habeo: amp;nbsp;hæ rüptæ inu« danc parietemtuum.putotepofferedemecum agere,ius mihi non effe,flumina ex meo in tuum parietem fluere.

' - . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tt üf Pom«

SI dim meus proprius paries effet, paflus firn immittere tigna, qnS antea habucras;fi noua uelis immittere, prohibcri â me potes ; imÔ etiam agerctecumpotcro,uteaquænouaimmiferis,tollàs. Si pari« alias* al* es communis,opere *à te fafto,in ædes meas fe inclinaiicrit; potero te» tius. nbsp;nbsp;nbsp;dim agerc,ius tibi non cffe,parietem illum ita habere.

Altius ædes fuas extollédo, fi qiiis ut luminibus domus minoris annis uiginti quin^,uel impuberis,cuius curator uel tutor erat, officiatur,efficit.’quamiiis hocquocj nomine adioneipfe hæredest^ teneantur (quia quod alium facicntem prohibete ex officio neceffe habuit, id ipfe committere non debuit) tarnen Scaduerfus poffiden* tem eafdem xdes,danda eft impuberi uel minori aftio,ut quod noniu te faâurn eft,tollatur.

01 ji te emero,ut mihi liccat ex œdibus meis in ædes tuas ftillicidiuffl Oimmittere:amp; poftea, te fciente,ex cauffa emptionis immiffum ha» beam.quaero, an ex hac cauffa adhonequadamucl exceptione tuen» dus fimf Refpondi.utroij auxilio me ufurum,

SI quando inter ædes binas paries effet,qui ita uentrem faccret,utin uicinidomo femipedemautamplius procumberet.-agi oportet, ius non effe,illum parictem ita proieâum in fuû effc,inuito fc. CiW * nbsp;nbsp;nbsp;. indomo C.itjSeijlocusquidamædibusAnnqitafcruiret,utineoloco

rtlwj. in pofitumhaberc iusei non effet: amp;Seius ineofyluam feuiffet,*neqj «jiu Lbr^, pQp iabra,crateras,cucumellas pofitas haberet: Annio confiliu omnes cr teuer Ai j misperiti dedenuit,ut eu eo agcrct,ius ci non effe,in co loco ca pofita ««ntlIiM. haberc,inuito fe. Sccundû cuius parietem uicinus fterquilinium fe» ccrat,ex quo paries madefcebat;côfulebatur, quemadmodum poffel uicinum cogéré,ut fterquilinium toiler et. Refpondi ,fi in loco publitO id fcciffet,pet interdiftum cogi poffe.fed fi in priuato.de feruitute âge* te oportere.-fedfi damniinfediftipulatus effet, poffe per cam ftipuU» tioncm,fi quid ex ca re fibi damni datum effet,feruare.

IS,cuius familia uicinum prohibebat aquam duccre, fui poteftateW non faciebat.iit fecum agi poffer, quærit ador, quid fibi faciendum effetC'Refpondi,oportere prætorem cauffa cognita iubere bona aduet farq poffideri: amp;nbsp;nó ante inde difcedere.quam is adori ius aquæ duçen-dæ reftituiffet,amp;fiquid,qui aquam duccre prohibirus cffet,ficcitatibuS detcimenti cepiffet.ueluti fi prata aibotesue exaruiffent.

VI de commun! feruimte qms bene quidem deberi intendit, fed ali* O^no modo liré perdidit culpa fiiamon eft aequo hæc cacteris damne 'fle.Sedfiper collufionem celTitlitem aduerfario; cacteris danda erfe sftioncm de dolo Celfiis fcribit Jd'cp ait Sabino placiüflc.

^T^Eftatrix fundo,quem legauerat.cafas iunâas habnit.quaefitu eft, , X fi h® fundo legato nó cederent: cumc^ legatarius nindicaflet, an ilte fundus aliquâ feruitutem cafis deberet;aut fi ex fidcicómifTi cauffa fibi dari legatarius defiderarct,hxredes feruitutem aliquam cafis exei« pwe deberente'Refpondi.debere. nbsp;nbsp;Plures ex municipibus, qui diners

w prædia polfidebant/altum cómunem,ut ius compafcendi haberét, ^^trcati funt.idq^ etia a fuccefforib? eorü eft obfcruatu. fed nönuUi ex bis,qui hoc ius habebant,prædia illa fua ppriauenundederunt. Quæ« Io.an in uenditionc etiam ius illud fecutum fit prædia: cum eius uolun ^«isuendi tores fuerint,uthoc alienarent ïquot; Refpodi, idobferuandum, Riiod adü inter contrahentes effet.-fed fi uoluntas contrahentiu manifc ^3 non fit,Sc hoe ius ad emptores tranfire. Ite quaero, an eu pars illoru propriorû fundorum legato ad aliqucm tranfmilTa fit, aliquid fecum ^ompafciu iuris traxeritf’Rcfpondi,*cum id quo^ ius fundi,quilega» ^^^ *«lt;I hiscffct,uidcretur;idquolt;5ceirurum legatario. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(tuoi dut

SI qua aqua nondum apparet,eius iter eóftitui non poteft. pa vl VS. legitut ef-iniö puto idcirco id falfum efre,quia cedi poteft: ut aquam quærc* fet, uidere te,fed amp;nbsp;inuentam ducere liceat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur^ceffurU

BC A1V S lih. vn. dd ediflim prouMak, Eruitutes prædiorum cófunduntur,fi idem utriuf^ prxdr) do» minus cffe cœperir.

Vi iter ^ aftum habet,fi ftatuto tempore tantu icrit.non perijit« V^adum,fed manere Sabinus,Gaflïus,S£ Oâauenus aiunt. nam ira ÿoij per fc eum poffe/jui adum haberet.

! x^’^^pr^dioru motte fveapitis deminutione non petite uu!go ttadi-1 turneft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nii. PA VLVS hb.XXvn.dd cd/dïw».

SEruîms amp;nbsp;per foci um, amp;nbsp;f£uâuarium,amp; bonæ fidci poffefforem nobis retinetur.

N Am fans eft fundi nomine itum effe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si ego uia,q us no

bis per uicini fundu debebatuf, ufus fuero, tn auté conftituto té« pore ceffaueris ; an ins tuum amiferisf ffe econtrario,fiuicinus,ciii uia per noftrum fundum debebatur,p€t meam partem ieritegerit,tii« am partem ingrelTus non fuent; an partem tuam libcraueritf refpödi fidiuifuseft fundus inter focios regionibus (quod ad feruitutem atti* net,quae ei fundo debebatur)pcrinde eft,at^ fi ab initio duobus fundis débita fit:amp; fibi quifq; dominorum ufurpat feruitutem, fibinon Uten* do deperdit,nec amplius in ea re cauffae eorum mifeentur. Nee fit iniu «Wr*«nô ria ei,cuius fundus feruit,*quifiteo meliorquoniam alter domino« 1003 melio- rum utendo,fibi,non tori fundo proficit.Sed fi is fundus, qui fernierif, re eil. aTs. ita diuifus eft:plufculum dubitatiOnis earcs habet.nam fi certus ac fini in hoc quo tus uiæ locus eft; tunc fi perlongitudinem eius fundus diuifus eft,ea« 5; meUor. dem omnia feruandaerunt,quæ fi initio conftituendæcius feruitutis , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fimiliter hi duo fundi fuifTent. Si uero per latitudinem uiæ fundus dim

fus eft ( nee multum refert,æqua!iter id fadum fit, an inæqualiter ) tue manet Idem ins feruituris,quod fundo indiuifo fuerat: nec aut ufu deti nerî,aut non utendodcpcrire,nifitota uia, potent. Nec fi forte incide-, rit,ut femita,quae per altetum duntaxat fundum erat, uteretur; ideir« co alter fundus liberabitur.quoniamunu,atlt;5 co modo indiniduum ius uiæeft.PoiTunt tarnen alterutrum fundum liberate, fi modo hoc fpecialiter cóuenit.Certe fi is,cui feruitus debebatur, altern ex eadiui« fione fundum redemerir;non ideo minus ea re fundi altetius feniitus permanebit. nec uideo, quid abfurdi confecuturum fit earn fenfehti* ' am, fundo altero manente fcruo.-fi modo amp;nbsp;ab initio potuit anguftiot conftitui uia,quam lege finira eft.'Sc adhuc id loci fupereft in eo fundo, cui remiffa feruitus non eft,ut fufficiat mæ. Quod fi minus loci fiiper* eft,quàm.uiæfufficiât;uterlt;5 fundus liberabitur ; alter propter redein« prionem,alter quia per cum locum,qui fupereft,uiaconftitui nonpo« tiUis*nihil teft. nbsp;nbsp;Cæterum fi ita conftitutum eft i us mæ, Ut per quamlibet par«

frohibet, tem fundi ire agere liceat, liceatq; uel fubinde mutare; * aut fi ita dim* dt£j;.dli«, fits eft fundus, ut per quamlibet eius partem aeque iri arq; agi poffit; 4t p. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tunc perindc obfcrnabimus,atq? fi ab initio duobus fundis dux feruini

a!s*alio.- tes iniunflae fuiffent.-ut altera retinéri,altera non utendo poflit deperi« ' re. Nec mefallit * alieno fafto ius alterius immutatum iri ; quoniam ante fatius fuerat per alteram partem fundi ire agere, ut idem ius ei in alteram

TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B7

alteram partem fundi retincretur. Côtra. illud commodum acceffiffe ^Lcui uia debebatur;quod per duas pariter uias ire agere poflit, *pedes alias*bis Ozonos in porreftnm^fenosq^ denos in amfraftum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bp.

SI fie conftituta fit aqua,ut uel æftate tantum ducatur, uel uno men fe.quæritur quemadmodum non utendo amittatur .• quia non eft continuum tempus, quo cum uti non poteft,nô fit ufusf Itaq; amp;nbsp;fi als lernis annis uel menfibus quis habeat aquam;duplicato eóftituto tern pore amittitur. idem amp;nbsp;deitinere cuftoditm. Siuero alternis diebus, ant die toto,aut node tantum:ftatuto legibus tempore amittitur,quia - Una femitus eft.Nam amp;fi alternis horis,uel una hora quotidie feruitu« lem habeat.-Seruius fcribit,perdere eum non utendo feruitutem; quia id quod habet, quotidianum fit.

SI ftillicidij immittendi ins habeam in aream tuam,amp; permifero ius tibi in ea area acdificandi.ftillicidn immittendi ius amitto.Et fimu liter fi per tmun fundum uia mihi debeatur,amp; permifero tibi in eo 10= co,per quem mihiuia debetur,aliquid facere;amitto ius uix. nbsp;nbsp;Is qui

SI in partem aquagq aqua influxit; etiam fi non ad ultima loca per« uenit,omnibus tarnen partibus ufurpatur.

SI communem fundum ego amp;nbsp;pupillus haberemusdicet literlt;5non uteretur,tarnen propter pupilium amp;nbsp;ego uiam retineo. Si is, qui uofturnam aquam habet,interdiu per conftitutum ad amiflionem té« pus ufus fuerit.-amifit noâurnam feruitutem,qua ufus nô cft. Idem eft in eo,qui certis horis aquaeduftum habens, alqs ufus fuit, nee ulla pat« te earum horarum.

XL MARCELLVS lib. UU.iiffßorUM, SI,cui uia uel aäus debebatur,ut uehiculi certo genere uteretur, alio genere fuericufus:uideamus,ne amiferit feruitutem, amp;alia fit eins conditio,qui amplius oneris,quàm licuit,uexerit; magistp hic plus, ^ aliud egiffe uideatunficuti fi latiore itinere ufus fit,aut fi plura lumen« ta egerir,quàm liçuit,aut aquæ admifeuerit aliam. Ideo'ep in omnibus iftis quæftionibus feruitus quidem non amittitumoh autem concédia lut plus,quim paflum eft,in feriiitute habere. nbsp;nbsp;Hæres cum legatus

effet fundus fub conditione,impofuit ei feruitutes. an exftinguantur,fî legati conditio exiftat, uideamus:an adquifitæ fequantur legatarium.

QVi fundiun alienum bona fide emit.fi innere, quod ei fundo debetur,ufuseft;renner idiusitineris. idemtß et fi precariô, , aut ill deiedo domino,poflidet.fiindiis em quabrer qualiter fe habés, Äii« nee j-m^^ j^ Cmj habini poffeflus eft,ius nó deperit neij refert lufte, ♦nee nlt; w irepof- poffideatjqui talem eum poflidet. Quare fornusA fi aqua per riiiufiu * 'Ï“*** nbsp;nbsp;fpoiite perfluxitjus aquæ ducendæ retinetur. qiiod amp;: Sabino refte pla

SI quisexfundo,cuiuianiuicinusdebcret,uendidiffetlocum pro^ ximum feruienti fundo,non impofita feruitute : ècintra legitimu tempus,quo feruitutes pereunt/urfus eum locum adqmfiflet.habitu« rus eft feruitutem,quam uiciuus debuiffet.

SI locus,per quem nia,aut iter,aut adus debebamr ,impetu fluminis occupatus effer.’Se inrra tempus, qiiod ad amitrendam feruituten» fufïicit,alluuione faflareftitutuseft.-feruitus quolt;j in priftiuum fta» turn reftituitur. Quod fi id tempus prærcncrit,ut feruitus amittaturae nouare earn cogendus eft. nbsp;Cum ma publica fluminis impetu uelriü

SI cumléruitus mihi per plûtes fundos deberetur, medium fimdu adquifiui,manere feruitutem puto: quiatoties confunditur ferui* tus, quories uti ea is,ad quem pernnet,nonpoteft. medio autem fm* do adquifito poteft confiftere, ut per primu m amp;: ultimum iter debeat-X V k PROC VLVSlib.l.lTrfeciTiw/j.

AQuam ,qusr oriebanir in fundo iiicini ,plures per eundein ri* uum iure ducere ferfiti funt,ita ut fuoquifijdie a capite ducerek primo per eundcmriuum,eunkp communem.deinde ut quifj inferi* or ecat,fu0quifq;proprioriuo.unusftatutorepore.quo feruitus amit titur,non duxitexiftimo eum ius ducendæ aquae amififfe, neepef c«‘ teros,qui duxenint.eius ius uTurpatum efle.propriumemcuiufijeora ius fuir,nec per aliü ufurpari potuit. Quod fi plmiüfundo irer aquX debitum eflet.-per unum eorum omnibus ijs, inter quos is fundus com munis fuiffet,ufui pari potuiflet. nbsp;nbsp;Item fi quis eorum,quibus aqiiæ'

duAus feruitus debebatur,0t per eundé riiiu aquam ducebant,ius aquaJ ducendæ non ducedo earn amiferit: nihil iuris co nomine cæteris,qni tiuo urcbantur,adcreuirbd'cp commodum eiuseft,per cuius fundiim id irer aquae non utendo pro parte mjms am ilium eft, liber rate eiuiu hums partis feriututis fiuitiu:.

X V r I. P o M P o NIV S Iiï-.X I; ex Uirijs k^onibi;. LAbco ait:fi is,qui hauftumhabet, per tempus,quoferuitus amit« titur,iion ierit ad fontc,nec aquani haufcrit.itcr quo^ eü annfifle.

Slquis alia aquaufus fuerit,qiiam de qua iu feruitute imponenda aftum eft.feruitns amittitur. nbsp;nbsp;Tempus,quo non eft ufus procédés

fundi dominus,cui feruitus debebatur.imputatur ei,qui eius loco fuc-ceffit. Si cum ius haberes immittendi,uicinus ftatuto tempore aedi« ficatum non hahuerit,idcocp nee tu immirtere ponierismon ideo ma» gis feruitutem amittes: quia non poteft uidcri ufucepifte uicinus tuns libertatem aedium fuarum,qui ius tuum non incerpeUauic.

SI pattern fundi uendendo lege cauerim, ut per earn partem in relu quuni fundum meum aquam ducerem.Sc ftatutum tempus inter» ceffent,antequàm riuum facerem.nihil iuris amitrofquia nullum itec aquæ fuit) fed manet mihi ius integruimquod fi feciflem iter,ncc ufus effem,amittam. nbsp;nbsp;Si per fundummeum mamtibi legauero,amp; adira

mea hxreditate per conftitutum tem|gt;us ad amittendam feruitutem, ignoraueris earn tibi legatam efle; amittes illam non utendo. quod fi inrra tempus,* qidm nefcires tibi legatam feruituté, fundu tuum uen» afs* ante dideris; ad emptorem uia pertinebir,fi rcliquo temporeea ufus fucrit; ^(cires. fcilicet quia tua efle cceperat,ut iam nee ius repudiadi legatü tibi pofl’it contingere,cum ad te fundus non pertineat.

VSu retinetur feruitus,cum ipfe,cui debetur, utinu, quine in pof» feflïone eius eft;aut mercenarius,aut hofpes,aut amicus,uel medicus,qui ad uifitandum dominum uenit,uel eolonus, uel frußua* ritis.

/cet fvo nomine, 'S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIL SCAEVOLA HbA.re^larum.

LXXIIU. SCAPVOLA Ub.l.rcgularum. Icet mals fidei poflieffor fit,retinebitur feruitus.

XXV. PAVLVS lib.V.fcntentiarum, SEruitute ufus non uidenu, nifi is,qui fuo iure uti fe credidit. ideotp fi quis pro uia publica,uel pro alterius feruitute ufus fitmee interdi« öum,nec aftio utilis competit.

V L PIA N V s ;iamp;.XVIIEa(/ ediaum, I QVADRVPES PAVPERIEM FECISSE DÏ CETVR' aftio ex diiodecim tabulis defeendit. Quae lex uoliiit,aut dan quod nocuit,idcft,ilt;l animal,quod noxiam commifitraut æftimano= nem noxiæ offerte, noxia enim eft ipfum deli* flum. qua: aftio ad omnes quadrupèdes pertinet. Aitautem,PAVPERIEM FECISSE.Paupc* ries elt damnûfine iniuriafacientisdatu. nec enim poteft dici animal iniuriam feciffe, quod fenfu caret. Itaij (utSeruius feribit) tunch«c aftio locum habet, cum commotaferirate noctiitquadrupes. putafi equus calcitrofus cake pereufferit, aut hos cornu petere folitus petiC’ rit,aut mulæ propter nimiam ferocitatem. Quod fi propter loci ini quitarem,aut propter eulpam mulionis, aut fi plus iufto onerata qua* drupes in aliquem onus euerterit: hæc aftio ceffabit, damniq; iniurii agetur. Sed amp;fi cams,cum ducereturab aliquo,afperitafe fua eua-ferit,amp; alicui damnum dederit;fi contineri firmius ab alio poruit, iiel per eum locum induci non debuit: hæc aftio ceffabit, amp;nbsp;tenebitur, qui canem tenebat. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fl inftigatu alterius fera damnum dédit»

ceffabit hæc aftio. Et generaliter locum habet hæc aftio,quoties contra naturam fera mota paupetié dedit. nbsp;nbsp;Ideoep fi equus dolore concita»

tus,calce petierit; ceffare iftam aftionem. fed eum ,qui equum pcrculTc ritaut uuinerauerit,infaftum magis,^ lege Aquilia teneri: uti^ ideo, quia non ipfe fuo corpore damnum dederit. At fi cum equum permul fit quis,uel palpatus eft, cake eu percufferiferit aftioni locus. Et fi alià quadrupes aliam concitauit,ut damnum daret: eius,quæcôcitanit'no mine agendum erit. Siueautem corpore fuopauperiem quadra* pes dedit,fiue per aliam rem,quam tetigit quadnipes;hæc aftio locum habebit: utputa fi ploftro bos obtriuit aliquem,uel alia re deiefta. . In beftrjsautem propter naturalem feritatem,hæc aftio locum non ha* bet. amp;nbsp;ideo fi urfus fugrt, amp;nbsp;fic nocuit, non poteft quondam dominus conuenirirquia definit dominus effe, ubi fera euafit.amp;ideo etfi eum ut fum occidero, meum corpus eft. Cum arietes uel boues commi* , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiffent.

fiflent, amp;nbsp;alter alteram occidiflet: Quintus Mutins diftinxit, utfiqui^ = dem is periffet, qui aggreffus erat.-ceffaret adio. fi is,qui non prouoca« uerat.'competeretadio.quamobremeum ibi autnoxiam fartire^aut noxamdedere oporterc. Et cum etiaminquadrupedibus noxa ca* put fequitur.aduerfus dominum haec adio datur,non cuius fuerit qua« drupes, cum noceret,fed cuius nunc eft. Plane ft ante lité conteftatam decefferit animal, extinda erit adio. noxae autem dedere, eft animal tradere uiuum demum. Si commune plurium fit animal: aduerfus fingulos erit infolidum noxalis adio,ftcut eft in homine. Interdum autem dominus in hoc non conuenitur ,ut noxac dedat, fed etiam info lidum;utputa ft iniure interrogatus,an fuaquadrupes effet, refpondc ret noneffefuam.nam fi conftiterit eins effe:infolidum condemnabis tur. Si poft litem conteftata ab alio fit animal occifum: quia domi® no legis Aquiliæ adio competit,ratio iniudicio habcbitur,quodnoxæ dedendæ facultatem dominus amiferit.ergo ex iudicio propofito litis æftimationem offeretmift paratus fuerit adionem mandate aduerfus cum,qui occidit. Hanc adionem nemo dubitauerit hæredi dari,cie terisc^fuccefforibus.ittm aduerfus hxredes exterose^ fucceffores nó iure fucceffionis,fed eo iure,quo domini fint, competit.

HAcc adio non folum domino,fed etiam ei,cuius intereft,compe tit:ueluti ei,cui res commodata eft. item fulloni,qui eo, quod re netur.damnum uidetur pati.Si quis aliquem enitans ( magiftratu for« te ) in taberna proxima fe immififfetjibicp à cane feroce læfus effet: nó poffe agi canis nominc,quidam putantat fi folutus fuiffet: contra.

EX hac lege iam non dubitatur, etiam liberarum perfonarum no« mine agi poffe:forte ft patremfamilias,aut filiumfamilias uulnc« rauerit quadrupes.-fcilicct ut non deformitatis ratio habeatur C cum h« berü corpus æftimationemnonrecipiat)fed impenfaramin curatio« në fadarum, amp;nbsp;operarum amiffarü, quas'qj amiffurus quis effet, inuti« lisfadus. 1111. PAVLVSlikXXlI.ddfdiduw.

HAec adio utilis competit, amp;nbsp;ft non quadrupes, fed aliud animal pauperiemfecit

ACafo cum in tabernâ equum deduceret,mulamequus olfecit. mulacalcé rciecit,amp; crus Agafoni fregit.confulebatur,poffet'ne cum domino muite agi,quod ea pauperiem feciffete'refpondi,poffe.

Î^i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DrGESTORVM’LlB. IX.

■ Ex Aquilia omnibus legibus,quac ante fe de damno inia ; ria locutæ funt,derogauit:fiue duodecim tabularum, fi* uealiæ quæ fucrunt: quas nunc referre noneft neceffe* Cer telex Aquilia plebifcitum eft.-cum earn Aquilius tri* bunus plebis â plebe rogauerit.

SI feruus feruaûe iniuriaoccifus occifaûe fuerit.-Iex Aquilia locum habet, i N i V RIA meritô adijcirur. non cnim fufficit occifum, fe^ oportet iniuria id effe fadum.

SEd Sc fi quemeun^ alium ferro fe petentem quis occiderit: non uh debitur iniuria occidifle.amp; fi metu quis mortis furé occiderit: non dubitabitur,quin lege Aquilia non teneatur.Sin autem cum poftet ad pr£ehendere,maluit occidere.magis eft,utiniuria feciffe uideatur.ergo amp;nbsp;Cornelia tenebitur. nbsp;Iniuriam autem hie accipere nos oportet, no

quemadmodumcirca iniuriarum adionem,contumeliam quandam: fed quod non iure fadum eft,hoc eft, fi contra ms ,amp; culpa quis occide rit. Etideointerdumcoucurcit adio legis Aquilia amp;nbsp;iniuriarum: fed du«

TIT. IT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?4^

dux erunt æflimationcs,alii damni, alia contumclia:. Igitur iniuriam hicaccipicmus»damnum culpa datum etiam ab eo,quinocerenoluit.

Et idea quaenmus,fi furioius damnu dedcrit,an legis Aquilix adio fitC' Et*Pcgafus negauit. quae enim in co culpa fit, qui fux mentis non eft;'ÔC hoc ueriffimum eft. ceffabit igitur Aquilia adio :quemadmo» dû fl quadrupcs damnii dederit,aut tegula * ceciderit. Sedamp;fi infans *ajj^ gj damnum dederit.ndem erit dicendum. Quod fi impubes id fecerit: La« ciderft beo ait,quia furti tenetur.teneri ^ Aquilia eu. amp;nbsp;hoc puto uer urn, fi fit iam iniurix capax. Si magifter in difciplina uulnerauerit fcruum, uel occiderit.-an Aquilia teneatiu:,quafi damnu iniuria dederitt’ amp;nbsp;Iulia mis fcribit: Aquilia teneri cum, qui elufcauitdifcipulum in difciplina, multo magis igitur in occifo idem erit dicendum. Proponitur autem apudcumfpecies talis. futor( inquit ) puero difeenti ingenuo filiofa« milias,parum bene facienti,quod demonftratu erat.-forma calcei cerui ce ita percuffit, ut oculus puero perfunderet. Dicit igitur lulianus, in« »Miatum quidem adionem non competere: quia non faciendx iniu-tiæ cauffa percufferitjed monendi amp;nbsp;docendi cauifa. an ex locato,dii« bitat-quia leuis duntaxat caftigatio conceffa eft docenti. fed lege Aqui lia polte agi,non dubito. P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VI. PAVLVSlifc.XXK.rfJfaiiSm.

/^ Va adione patrem cófecuturum ait,quo minus ex opera filq fui V^propteruiciatiimoculûfithabiturus,amp;:impendia,quæ pro eins cutacione fecerit. Occifum autem accipere debemus .• fiue gladio, fine enam fufte, uel aliotelo,uelmanibus(fi fotteftrangulauiteum, uelcalce petijt) uel capite,uelqualiter qualiter. Sedamp; fi quis plus iu ftooneratus,deieceiironus,ócteruumocciderir.-AquiliaIocum habet, fuitenim in ipfius arbitno,ita fe non onerare. Nam ctfi lapfus aliquis feruum alienum onere prefferit: Pegafus ait,lege Aquilia eum teneri: itademum,fi uel plus iuftofe onerauent, uel negligentius per lubri« cumtranßent. nbsp;nbsp;Proinde fi quis alterius impulfu damnum dederit:

Proculus fcribit,nelt;5 eum,qui impulit teneri ( quia non occidit ) neqj cam,quiimpulfus eft,quia damnum non iniuria dédit, fecundûquod infadumadioeritdandaineum,quiimpulit. Si in conludatione, nel in pancratio, uel pugilcs,dum inter fe exercentur, alius alium occi* derit.-fiquidem in publicocertamine,ceiratAquilia.quiaglorix cauffa amp;uiitutis,non iniurix gratia uidetur damnum datum. Hoc autem in feruo non procedit,quoniam ingenui folent concertare;in filiofamili* asuulneiato ptocedit. Plane û cedenté uulnetauent; exit Aquilixlo« eus.

cus,utfiinccrt.imineferuum occideritmifi domino cómirtente hoe faâum fit. tune enim Aquilia ceffat Sed amp;nbsp;fi quis ferunm aegiotuin leuiter percnirerit,amp; is obierir.-reâe Labeo dicit, lege Aquilia cum tene ri: quia aliud alq mortiferu efle folcat. Celfus autem : muJtu intérêt occiderit, an mortis caufl’ampræftitetit; ut qui mortis cauffam pr®* ftitit,nó AquiliaJed in faâum aâione teneatur. Vnde adferitemn, lt;^ uenenum pro medicamento dedit,cauffam mortis præftitiire,quéad« modum amp;nbsp;qui furenti gladium porrexerit. nam neqg hunc lege AqWquot; lia teneri/ed in faâum.Sed fi quis de ponte aliquem prxcipitauit,Cel* fits ait (fine ipfo iâu perierit,aut côtinuo fubmerfus eft, aut lalfatus m fluminis uiâus perierit)Iege Aquilia teneri,quéadmodum fi qius pu^“ rum faxo illifiltet. Proculus ait.fi medicus feruum impcritc fecuit, uel ex locato,uel ex lege Aquilia aâionem competere.

}rTem fi obftetrix medicamentum dedcrit,amp; inde mulier perierit,!^ ^beo diftinguit, utfiquidcm fuis manibus fuppofuit, uideatur oed* iffe: fi uero dedit,ut illi mulier offerret, infadum adionem dandan’' quæ fententia uera eft.magis enim cauffam mortis præftitit.quànK^* cidit. Siquis peruim,uelperfuafum alicui medicamentum ”ƒ’’' dit,uel ore,uel cl yftere.-uel fi eu unxit maloueneno liege Aglia,quéad‘ modum obftetrix fupponens, tenetur. Si quis hominem famei’®’? ueritiin fadum adione tener i,Neratius ait. Si feruum meum cqo* tatem, concitato equo, effeceris in flumen præcipirari,at^ ideo homo perieritiin fadum effe dandam adionem,Ofilius fenbit : quemadmo dum fi feruus meus ab alio in infidias dedudus, ab alio occifus effet*

Sed amp;nbsp;fi à iaculantibus per lufum feruus fuerit occifus, Aquibs W' cus eft. Sed fi cüalij in campo iacularentur,feruus per eum locü trance rit,Aquilia ceifat.quia non debuit per campü iaculatoriu iter intépel« ue facere. qui tamé data opa in eu iaculatus eft,uti^ Aquilia tcnebiWgt;

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Uf

I Tern Mela fcribitrfi cu pila quidam luderet, uehemaitius quis pila pereufladn tonforis manus eandé deiecerit : èc fic feruüquê tonfor tadebat,gula fit prxcifa,abiefto cultello.in quocunç eorum culpa fit, cum lege Aquilia teneri.Proculus aitjn tonfore effe culpam. Etfanè fi ibitondebat,ubi ex confuetudine ludebatur,uel ubi tranfitus frequés erat;eft quod ei imputetur.Quamuis nee illud male dicatur .fi in loco periculofo fellâ habenti tonfori fe quis commiferit, ipfum de fe queri debere. Si alius tenuit,alius interemit:is qui tenuit,quafi mortis cauf famprxbuit,infaftum aftione tenetur. - Sedfi plures feniu pereufTe» iint:utrum omnes,quafi occiderint,teneanrur,uideamus,Et fi quidem apparet,cuius idu perierit;ille,quafi occiderit,tenetur. quod fi non ap* paret:omes,quafi occidcrint,rciieri lulianus ait. Et fi cum uno agatur, cæteri non liberantur nam ex lege Aquilia quod alius prxftitit, alium non liberaticu«! fitpoena. nbsp;nbsp;Celfusfcribit,fi alius mortifero uulnere

percuflerit,alius pofteaexanimauerit;priorem quidem nóteneri,qua» fi oedderitifed quafi uulnerauentCquia ex alio uulnere perijt)fed pofte riorem tenen,quafi occiderit.quod amp;nbsp;Marcello uidetur,amp; eft probabi« lius. Si plures trabem deiecerint,amp;: hominem oppreflèfint; «que ue tenbus placet,omnes lege Aquilia tenert nbsp;Item ciim eo, qui canem

irritauerat,amp; effecerat,ut aliquem morderet;quamuiseum nó tenuit, Proculus refpondit, Aquilix adioné effe. Sed lulianus eu demu Aqui listeneri,qui tenuit Sc effecit,ut aliquem morderet.-cæterum fi non te ftmtinfaâum agendum. Legis autem Aquiliæ adip hero çompetit, * hoc eft domino. Si in eo homine,qué tibi redhibiturus effem,dâ= * niée au' num iniuria datum eflet.-Iulianus ait,legis Aquiliæ adionem mihi cô= ^y défunt. peterejneq^ cum-cœpero redhibere, tibi *quidquid fuero côfecutus,* * Hier 'm reftituturû. Sed amp;fi reruns bonafide alicui feruiat.-an ei eópetat Aqui omibus fi-lis adioc'amp; magis in fadum erit danda. Eum,cui ueftimenta cônio» ré défunt. data funt,non poffe,fi fciffa fuerint,lege Aquilia agere,lulianus ait:fed domino earn eópetere.An fruduarius,uel ufuarius legis Aquiliæ adio nem haberet, lulianus tradabat. Sc ego puto melius, utile indicium ex haccauffa dandum.

OEd amp;fi proprietatis dominus uulneraucrit femum uel occiderit, in Oquo ufusfrudns meus eftrdanda eft mihi ad exemple legis Aquiliæ adio in cum pro proportione ufusfrudus.ut etiam e.a pars anni in æfti nutionem ueniat,qua nondum ufusfrudns meus fuit.

Liber homo fuo nomine utilem Aquiliæ habet aftioné.direflatti enim non habet/juoniam dominus membrorum fuonim noui dctur.Fiigitiui autcm nomine dominus habet. Julianus fcnbit Ji ho mo liber bonahdc mihi feruiatripfum lege Aquilia mihi teneri. nbsp;Si feruushxreditarius occidatur.quænturquis Aquilnagat,cumdomi« nus nullus fit huius feruit’ Et ait CelfusJegem domino damna fallu ef fc uoluiffe.dominus ergo hxreditas habebitur.quare adita haereditate hxres poterit expenri. Si fecuus legatus poft aditam haereditatem fit occifns;cópetere legis Aquiliæ adionem legatario,fi modo poft mor* tem ferui agnouit legatum. quod fi repudiauit; confequens effe ait Juli anusdicere Jiæredi competere.

HVic feripturæ confequens eil dicere,ut fi ante aditam hatredtote occidatur legatus fcrHus,apud hæredem remaneat Aquilia: adio per hacreditatem adquifita. Quod fi iiulneratus fit ante aditam hxredi» tatem.-inhaereditate quidem aého remanfu, fed cedere earn legatatiO' haeredem oportet. Si feiuiis uulneratus mortifère, poftca ruina.u^f nauftagjo.uel alio idu manuiu»perijnné qfide occifo agi poffe,fedq fi de uulnerato. fed fi manumiiTusaiel aliénât us ex nulnere penjede oc cifoagipolTeAMianusait.Haecitatamuariejquia uerum eft eum» te occifHm,timc eum uulnerabas^quod mortno eo demum apparuir.' at in fuperiore non eft paffa ruina apparere,an fit occifus. Sed fi uulnc tatummortifère liberum amp;nbsp;haeredem eile iufferitgt;deindc decefferitih« redem eius agere Aquilia non poffe.

Via in eum cafum resperuemt,dquo incipere non poteft. XVII. VLP'IAN VS lib.XVin.drfdidiwtt.

SI dominusferuumfuuniocciderit.-bonaj fidei pofleßori, ucl ei qüf pignori accepitjn faâum aftione tenebitur. *Si coniunöim duo* «ocot^ jj^jjjegetur Stkhas^alter eorumoccifumrepudiauerit.puto conwü Va ^Ï ^^o^'^poffe Aquiliaagere.quiaretro adcreuiffedominiueiuidetuï« dca.Pl.zw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xv.in. PAVLVSldf.-X.adSabmum.

bitbetur. Ç^Ed ftfi is, qui pigpori feruum accepit, occiderit eum, ucl uul» j^nerauerit; lege Aquilia amp;nbsp;pignotaticia conueniri poteft /cd alteru* tra Contentos effe debebitador.

TIT. n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;54;

CEd etficommunem feruum occidcrit quis, Aquilia teneri enm Cel Öfus ait. Idem eft amp;nbsp;fi nulnerauerit.

AltlcX, QVANTI IN EO A N NO PLVRIMI F VIT. Qu« claufula æftimationem habet damni,quod datum eft. Annus au tern retrorfum computatur,ex quo quis occifus eft. Quod fi morrife« tcfuerituulneratuSjamp;pofteapoft longum interuallum mortuus fit: inde annum numcrabimus fecundum lulianum,ex quo uulneratus dblicetCelfus contrafcribat. Sed utrum corpus eius folum aeftima fftus,quanti fueric,cum occiderctiuran potius quanti interfuit noftra, non efle occifumC'amp; hoc iure utimur,ut eius ^d intereft fiat æftimatio. XXU. PA VLVS ilb.XXH.rfd Ji(flu?n.

PRoindcfiferuumoccidifti,quemfubpcEna tradendum promifi: utilitas uenit in hoc indicium. Item cauffæ corpori cohærentes æftimantnr.ueluti fi quis ex comoedis, aut fymphoniacis, autgemel« lis,»utquadriga,aut pari mularu unum uel unam occident. mû folum enimperempti corporis æftimatio facienda eft: fedSc eius ratio haberi debet,quo caetera corpora depreciata finit.

XXUI. VLPIANVS Iit.XVIII.ad ediilum. VNde Ncratius fcribit,fi feruus hxres inftitutus occifus fit.ctiam hxreditatis æftimationem uenire. nbsp;nbsp;lulianus air. fi feruus liber

Mixtes effeiufTu s,occifus fucrit.necg fubftitutum,ne^legitimum afti otickgis Aquilix hxreditatis æftimationem confecuturum, qua: fer« nocompetcre non potuit.quæ fententia ueraeft. precij igitur folümo do fieri æftimationem:quia hoc intcrefTe folummodo fubftituti uidea nir.Ego autem puto nee precq fieri æftimarionem.-quia fi hæres eßet, amp;nbsp;liber effet. Idem lulianus fcribit; fi inftitutus fuero fub conditione Si HANVMISERO STICHVM,ôcStichusfitoccifuspoftmortem kftatoris.in æftimationem hæreditatis precium etiam me confecutu* rmn.propter occifionem enim defecit conditio. Quod fi uiuo teftato« te occifus fir,hæreditatis æftimationem ceffare.-quia retrorfum,quan« fi plurimi fuit,infpicitur. Idem lulianus fcribit: æftimationem hominis occifi ad id tempus referri,quo plurimi in eo anno fuit.Et ideo ft preciofo piâori pollex fuerit preci fus,amp;: intra annum, quo precidere« fiir,fuerit occifusrpoffe Aquilia agi,eocp precio æftimandum, quanti fuit prins,quam artem cum pollice amififfet. Sed amp;nbsp;fi feruus, qui magnas fraudes in meis rationibus cómiferat, fuerit occifus: de quo quæ-ftionem habere dcftinaucram,ut fraudium particeps erneretur: rediffï xx ij me

DIGESTORVM LIB. IX. me Labeo fcrihit ,Mnti acftimandum,quanri mea interetat/raudes fer ui per eum cómiffas detegimon quanti noxa ipfius ferui ualeat. Sed etfi bonæ frugi feruus intra annum mutatis moribus occifus fir.-preciu id æftimabitur, quanto ualeret prius,^ mores mutaret. In fiims m a.omnia commoda,quæ intra annum,qno interfeftns cll,preciofio rem feruumfacerent .•hæc accederead æftimationem eius,ditendum eft. Si infans fit occifus nondum anniculus.uerius eft/ufficere banc aftionem, ut æftimatio referatur ad id tempus, quod intra annu uixit.

Hane adionem Sc hæredi exterisq; fuccefforibus dari conftat: fed in hxredem uel exteros hxc aftio no aabitiir,cum fit pœnalis.nifi for* te ex damno locnpletior hxres fadus fit. Si dolo feruus occifus fit, amp;lege Cornelia agcre dominum pofleconftat,0cfi lege Aquilia ege« rit,prxiudicium no debere fieri Cornelix. Hxc adio aduerfus con» fitentem competit in fimplum,aduerfus negantem in duplum. Si quis hominem uiuumfalfö confireaturóccidiiïe.amp;poftca paratus fit oftenderehomineuiuum efledulianus fcribit ceflare Aquilia,quann9$ confeffus fitfe occidific.hocenim folum remittereadori confeifori» am adionéjic necefle habeat docere eum occidiffe. exterum occifum effe hominem à qiiocuncß oportet.

HOc apertius eft circa uu/neratum hominem, nam fi confeifus fit uulneraffe, nee fit uulneratus: xftimationem cuius uulneris fa* ciemus,uel ad quod tempus recurremust’

PRoinde fi occifus quidemnon fit,mortuns autem fit: magiseft,ut nó teneatur de mortuo Jicet faffus fit. nbsp;nbsp;Si procurator,auttiitor,

aut mratof ,aut quiuis alius confiteatur abfenrem uulneraffe: confeffo ria in eos utilis adio danda eft. Notandum:quod in hac adione.qnx aduerfus confitentem datur, iudex non rei iudicandx, fed xftiman^ datur nam nullx partes iudicantis in confitentes funt.

PVta enïm,quod qui conuemtur/ateatur fe occidiffe:amp; paratus fit xftimationem folucre A aduerfarius magni litem xftimer.

SI feruus feruum alienu fubripuerit, amp;nbsp;occiderit: lulianus amp;nbsp;Cel fus fcribunt, amp;nbsp;furti,amp; damni iniurix adionem cópetere. Si feruus communis, id eft, meus amp;nbsp;tuus,ferunm meum occiderit: legi AquiliX locus eft aduerfus te,fi ma uolunrate fecit.amp;: ita Proculum exiftimaffe Vrfeius refert. Quod fi non uolunrate tua fecit: ceffare noxalem adio* nem,ne fit in poteftate fe£iü,ut tibi foli feruiat. quod puto necum effe.

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;549

Item fl fenius communis mens amp;nbsp;tuus fit occifus â feruo Tirij.- Cel? fus fcribit,alterut£um ex dommis agentem.aut litis æftimationé con« fecutiiriim pro parte,aut noxae dedi ei in folidu oportere.-quia hæc res diuifionem non recipiat. Semi autem occidentis nomine dominus tenetur.is ueiQ,cui bona fide feruit, nontenctur.Sed an is, qui feruum in fuga habet,teneat nomine eius aftione AquiliæjquæriturfEt ait lu« lianus,teneri:amp; ueriflîmum eft,cum amp;nbsp;Marcellus confentiat. nbsp;nbsp;Huius

legis fecundum quidem caput m defuetudinem abijt.Tertio autem ca piteaiteadélex.’CAETERARVM RERVM PRAETER HOMI« NEMETPECVDEM OCCISOS,SI QVIS ALTER! DAMNVM ÏASSIT.QVIDVE VSS ERIT,FREGERIT, RV PERIT INIV« RIA.-QVANTI EA RES FVIT IN DIEBVS TRIGINTA PROXIMIS, TANTVM AES DOMINO DARE DAMNAS E ST 0. Si quis igitur nó occiderit hoiem uel pecudé/ed ufferit, frege titjtiiperit.-finedubioex hisucrbislegisagenduerit. Proindefi face feruo meo obiecerisA eu adulTeris: teneberis mihi. Item fi arbuftuni *neum,uel uillam meam incenderis.-Aquiliae adione m habebo. Si quis infulam meam uoluerit exurcre A ignis etiam ad uicini infulam peruenerit:Aquilia tenebitur etiam uicino. non minus etiam inquili« nis tenebitur,ob res eorum exultas. nbsp;nbsp;Si fornacarius feruus eoloni ad

fornacem obdormiiretÄ uilla fuiflet exufta; Neratius fcribit,ex loca« to conuentû præftare deberc,fincgligens in eligendis minifterijs fuit. Cæterum fi alius ignem fubiecerit fornaci, alius negligenter euftodje« titan tenebitur,qui fubiecitc' na qui cuftodijt,nihil fecit; qui refte igné fubiecit,non peccauit.quid ergofputo utilem adionem cópetere tam in eum,qui ad fornacem obdormiuit, quam in eum, qui negligenter enftodrjr.nee quifquam dixerit eum, qui obdormiuit, rem humanam ^naturalempalTum.cudeberet uel ignem exftinguere, uel itamuni-reale euagaretur. Si furnum fecundum parietem communem ha« beis,an damni iniuria tenearisrEt ait Proculus,agi non polfe.quia nec ciim eo,qui focum haberet.amp;: ideo acquius puto,in fadum adioné dan damTcilicet fi paries exuftus fit. Sin autem nondum mihi damnü de« deris/ed ita ignem habeas,ut metuam, ne mihi damnum des ; damni infedi puto fufficere cautionem. nbsp;nbsp;Proculus aiccum eoloniferui uil«

lam exulfiffent, colonu uel ex locato,ucl ex lege Aquilia tenen:ita ut eolonuspolTitferuos noxae dedere: Sc fi uno iudicio res effet iudicata, altero amplius non agendum, fed haec ita,fi culpa eolonus careat.caete rum fi noxios feruos habuiffet:damni eum iniuria tenen,cui tales ha» buerit. Idem feruandum Sc circa inquilinorum infulæ perfonas fcribit. quæ fententia habet rationem. nbsp;nbsp;à cü apes meæ ad tuas aduolaffent,

tu cas exuffetis: legis Aquiliæ adionem competere, Celfus ait. In* quit lex R VPERIT. quad iiertxun feré omnes ucteresfic intellc« xerunt, CORRVPERIT. EtideoCelfusquaerit;filoliûucl aucnani m fegetem alicnam inieceris,quo earn inquinarcs.non folum QV o D VI AVT CLAM dominum poffc agcre.uelc fi locatus fundus fit )co lonum.fed etiam in fadum agendum.amp;fi colonus earn exercuit, caiiC teeumdebere, AMPLIVS NONAGI: fcilicet ne dominus amplwS inquietet.nam alia quædam fpecies damni eft,ipfum quid corrumpe* teamp; mutare,utlex Aquilialocumhabeat:alia,nullaipfius mutatione adplicare aliud,cuius molefta feparatio fit. nbsp;nbsp;Cum co plané, qui iiinâ

a^*con* fpurcauit,uel * effudit, uel acetü fecit,uel alio modo uiciaiiit.-agi polTc fiidit. nbsp;nbsp;Aquilia, Celfus ait.*quiaamp;cffufum,ucl acetum fadum,cornipri appel*

latione conrineatur .nec negat fradum amp;nbsp;uftum contineri corrupri ap pellatione.fed non cHe nouum.ut lex fpecialiter quibufdam cnunicra tis,gencrale fubrjciat uerbum,quo fpccialia compledatur.quae fentetv tia liera eft. nbsp;nbsp;Rupiffe autem cum uiiq; accipiemus,qui uulneraucrin

uel uirgis,uel loris,uel pugnis ceciderit.-uel telo,uel quo alio fcideritali cui corpus,uel tumorem fecerit.fed ita demum,fi damnum iniunads turn eft. cæterum fi nuUo feruum precio uiliorem deterioremue fece* rit: Aquilia cen’.arjniuriarumq^ erit agendum duntaxat. Aquilia cnin* cas ruptiones,qux damna dant,perfequitur. Ergo etfi precio quidein non fit deterior fernus fadus,uerum fumptus in falutem eins amp;nbsp;fanita té fadi funt.in hæc mihi uidebitur damnû datum, atlt;j ideo lege Aqui* lia agi poffc. Si quis ueftimenta fciderit,uel inquinauerinAquilia» quafi ruperit,tenetur. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fi quis milium,uel frumentum meuni

nam,uel aliud mifcuerit,utdifficilisfeparatiofit:quafi de corrupto agi poterit. nbsp;nbsp;Si quis de manu mihi numos exeuffit: Sabinus exifti*

mat, damni iniuriæeffeadionem, fi ira pericrint, neadaliqucm pet* iienirent:puta fi in flumen,uel in mare,uel in eloaeâ ceciderunt. Quod fi adaliqucm peruenerint ope amp;confilio:furtiquidcm agendumeft» qiiod Si. antiquis placuit.Idem tarnen amp;nbsp;in fadum dari poffc adionem ait. nbsp;nbsp;Si millier pugno.ucl eqiia idu à te pereuffa, eieccrit: Brutus air,

Aquilia teneri, quafi ruperit. nbsp;nbsp;Et fi muliim plus iufto oncrauerit, amp;

aliâs * uc aliquid membri rupcrjt.-Aquiliæ locum fore. nbsp;nbsp;Si nauem*uenalicia«

nalium. rummerciumperforaffet quis: Aquiliæ adionem efle, quafi ruperit, Viuianus fcribit. Si oliiiam immaturam dccerpferit, uel fegeté des fecueritimmatiir3m,ueliiiias crudas: Aquilia tenebitur. Quod filant maturas:ceffat Aquilia.nuUaeniminiuriaeft; cutntibi etiam impen-fas douanen t, quæ in colledione huiufinodi fruduum impenduntuL

at fi collega hæc înterceperit.-furti ténetur. Odauenus in unis .adqeit.ni fi f inquit) in terram nuas proiecerit, ut effunderenrur. Idem in fylua cædua feribitmt fi immaturam.Aquilia; quod fi maturam intercepe» tit,fiirti teneri eum,amp; arboru furtim caefaru. Si falidum maturü,ita hc ftiipcs Jœderes, tuleris: ceffare Aquiliam. Et fi puerum qiiis cas ftraiicrit,amp;:preciofioré fecerit:Viuianus fcribir,ceflare Aquiliatn.fed in iuriatum erit agendum,aut ex edido ædiliû.aut in quadruplum. Si ealicem diatretum faciendum dedifti, liquidé imperitia fregit: damni iniuria tenebitur. fi nó imperitia fregit^fed rimas habebat uiciofas:po lefteffeexcufatus.Etideo pletunqg artifices cóuenire folent, cu huiuf= modi materie dantur. non periculo fuo fe facere.quæres ex locato tol fitadionem,amp; AquiliS. Si cum maritus uxori margaritas extrieac tas dediflet in ufum, ea inuito uel infcio uiro pforaifet, ut pertufis in li nea uteretur: teneri ea lege Aglia, fiue diuerterit, fiue nupta eft adhuc. Si quis ædificq mei fores refrcgerit,aut ipfum ædificiu dirueritdege Aquilia tenetur. Si quis aquxdudü mcu oiruerit; licet cimenta mea fiintjqux dir uta funttamé quia terra mea nó fit,qua aqua duco.-meli9 eft dicerc,aflioné utile dandâ. Si ex ploftro lapis ceciderit,amp;c quid ru pcntaiel fregerit.Aquilia ploftrariû teneri placet, fi male compofuerit lapides,fit ideo lapfi fint. Si quis feruum condudum habens ad mu« lum tegendum commendauerit ei mulumA ille ad pollicem eum alli 8aiieritloro,amp;muluscruperic fic, ut amp;nbsp;pollicem auelleretferuo,amp;fe ptxcipitarer.-Mela fcribit,fi pro perito imperitus locatus fir,ex condu« do agendum cum domino ob mulu ruptum uel debilitatum. fed fi iftu aiit terrore muliis turbatus fit; tune dominu eins, id eft,muli aut ferui ril to,qui tutbauitdiabiturum legis Aquilix adionem. Mihi aût uide= tur amp;nbsp;eo cafu, quo ex locato aftio eft, competerc adionem Aquilix.

Itemfiuietorilocaucrislacumuinoplenum curadum,Veilleeum ptttuderit,ut uinum fit effufum.-Labeo fcribit, in fadum agendum.

QVi fonças urforum ceruorumeu capiendorum cauffa faciunt; fi in itineribus fecerint,coc|i aligd deciderit,fadumcp fit detenus: «geAquilia obligati finit, atfiirtalijslocis,ubifolent fieri,fecerunt; tfihil tcncnnir.Hxc tarnen adio ex cauffa danda eftad eft,fi neq? denun tutu eft,nc^ fcierit,aut ,puidere potuerit. Et multa huiufmodi deprx« ficnduntur,quibus fubmouetur petitor,fi euitarc peiiculiim potuerit.

QVemadmodû fi laqueos eô loci pofuiffeSiquo ius ponendi né ha beres,amp; pecus uicini in eos incidiffet. nbsp;nbsp;Si,ptcdümeû,^dfupra

ûoniû tuâ amp;nbsp;nuUo iure habebä, recidiffes.-poffe me tecû damni iniuria

agerCjPtoculus fcribir.debuiffe enim mecumjiis mihi non effe prote* ftum habete,agcre.nec æquû effe, damnum me pati, refeiffis à te meis tignis. Aliudeftdicendum exrefcripto imperatoris Scuerirqui ei^pet cuius domu traiedus erat aquxdudus citra feruitutemjrefcripflt : fuo iure pofle cum intercidere,amp; merito.intereft enim,quod hie in fuo pró texit, ille in alieno fecit. nbsp;nbsp;Si nauis tua impafta in mea feaphâ damn« mihi dedirquaefitum cfl,quæ aftio mihi competat tquot; Et ait Proculus, fi in poteftate nautaru fiicrit,ne id acciderer,amp; culpa eotum faftum finie ge Aquilia cum nantis agendum quia parui referret, nané immitten» do,aut uerriculum ad nauem ducendo, an tua manu damnum dede« fis : quia omnibus modis his per te damno afficior. fed fi fune rupto, aur aim à nullo rcgcretur,nanis incurriflet.-cum domino agendu non effe. Item Labeo fcribit.fi cum ui uentommnauis impulfi effet in funes anchorarum alterius,naut3e funes præcidiffcnr; fi nullo alio mo« do,nifi prxcifis funibus,explicare fe potuiffentmuUam aftionem d.in« dam. Idemcp Labeo amp;nbsp;Proculus amp;nbsp;circa retia pifcatorum,in qux nauis inciderat,exiftimauerunt. Plane fi culpa nautarum id faftum fit, lege Aquilia agendum.Sed ubi damni iniuria agitur:ob retia,non pifeium. qUiideocapti nonfunt.fieri æftimationem.-cum incertum fuerit,anc3 perentur. Idemc^ amp;nbsp;in uenatoribusA aucupibus probandum. Si na uis alteram contra fe uenientem obruiffet.-aut in gubernatorem,autin dudorem adionem competere damni iniuriæ, Alfenus ait. Sed fi tan* ta uis naui fada fir,quæ teperari non potueritniullam in dominudan* dam adionem.fi autem culpa nautaru id adum fitputo Aquiliaefuffi* cere. Si funem quis,quo religata erat nauiSipraK:iderit;denaue,quæ pe rijf,in fadum agendum. E.x hoc legis capire de omnibus animali= bus laefis,amp; qua: pecudes non funt, agendum eft: utputa de cane, fed à alias*api dcapro,amp;Icone,catteris'a?ferisamp;*aHibusidemcritdiccndum. M» bus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nicipales magiftranis ƒ1 damnum iniuria dederint,poffi.int Aquilia te« neri.Namamp;cupecudesaliquis pignori cepiffet.amp;fameeâs necaffet, dum no patitur eis cibaria adferri .• in fadu aftio danda eft. Item fi dum putat fe ex lege capere pignus, non ex lege ceperit, amp;nbsp;res tritas cornu ptasq: reddat.dicitur legc Aqiuliam loenhabere, quod dicendum eft, etfi ex lege pignus ceperit.Si quid tame magiftratus aduerfus refiften tern uiolentius feceri r. non tenebitur Aquilia . nam etfi eu pignori fer« uum cepiffet,ille fe fufpenderit,nulla dat aftio. nbsp;nbsp;Hæc ucrba,Qy A N TI IN TRI GIN TA D I E B VS P ROX tM IS F VIT,amp; fl 11011 ha* bent uerbum P L v R i m i,fic tarnen accipienda confiât.

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?$3

won tencbîtur. Pignori datas fernus fi ocdfiis Ardebitori adio com petit.fed an amp;nbsp;creditori danda fit uniis; quia poffit intereffe eins, quod debitor foluendo non fit,ant quod litem tempore amiferit: quaeriturï’ Sed iniquum fuerit, amp;nbsp;domino amp;nbsp;creditori com teneri;nifi fi quis puta Merit,nullam in ea re debitorem iniuriam paffuru,cum profit ei ad de« biti quantitatem.S; quod amplius confecuturus fit ab eo, uel ab initio bnd,quodampliusfit,quamindebito,debitori dandam effe aftione. Et ideo in his cafibus,in quibus creditori danda eft adio propter mopi aindebitoriSjUclquodlitemamiferit.’creditor quidem ufepad modu debit! habebit Aquiliae adionem,ut profit hoc debitori: ipfi autem de« bitori in id,quod debitii excedit,competet Aquilin; aftio. Si quis alic Miim uinum uel frumentum confumpferit, non uidetur damnum in« fuia dare.ideoep utilis danda eft aftio. In hac aftionc.quæ ex hoc espitiilo oritur,amp; dolus amp;nbsp;culpa punitur. Idcoct,' fi quis in ftipulam flam uel fpinam comburendæ eins cauffa ignem immifcrit, amp;nbsp;nlreri« MSenagatus amp;nbsp;progreffus ignis, alienam fegetemucl nineam læfcrir: ieqiiiiamns,numimperitia eins,ant negligentia id accidcrir.Siqnidc Ae nentofo id fecit,cnlpx reus eft.nam amp;nbsp;qui occafionem prxftat,ipfe damnum feciffe uidetur. in eodem crimine eft, Aqni non obferuauit, Me ignis longius procederet. At fi omnia,qnæ oportuit ,obfernauit,uel fibita nis nenti longius produxit ignem.-caret culpa. Si nnlneratus fue ht fernus non mortifere,negligcntia autem perierit.de uulnerato adi« wit,non de occifo.

SI putatorenmex arbore ramum detjeeret, nel machinarinshomi nem præterenntem occiditntatenetnr.fiisin publicum décidât. Mec illeproclamauerit,ut cafus eins euitari poifit.fed Mutins dixit,etia fi in priuato idem accidifteqpoffe de culpa agi. culpam autem effe, cö qd'diligenter prouideri potuerat,non eiTetprouifum.-auttunedenunci gt;nbsp;uturn elfet, enm pcriculum euitari non poffer. Secundum quam rati« oncmnonmiilmm referct, per publicum, an per prinatum iter fiet: dim plernnlt;5 per prinata uulgo loca iter fiat. Quod fi nullum iter erit: dolum duntaxar præftare débet,ne immittatin eum,qué uiderit träfe Mntem. Nam culpa ab eo cxigendanoneft.-cumdininarenonpotnc tit,an per enm locum aliquis tranfitnrus fit.

ÏLlud quæfitum eft.-an quod proconful m furto obfernat, quod à fa-milia fadum fit.id eft,ut nó in fingnlos detur poenæ perfecutio, fed fiifficiat id præftari,quod præftandum foret,fi id furtum nnns liber fe= dffet.dcbcatôcin adione damni iniiaixobferuanfSed magisuifum y y eft*

cft3lt;ïemeffeobferiiandumA mcrito cnnieuim circa furti adioneW hxc rario firent ex uno delido rota familiadominus carear, eaq;ratio fimilitcr in lue adione damni iniuriæ intenieniat:fequitiir,at idem de beat exiftimari, prafertim cum interdû fit leuior hic cauifadelidi: ne* Inti fl culpaA non dolo damnum detur. Si idem eundem feruû nub nerauerit.poftea deinde etia occidenr.-tenebitur amp;nbsp;de uulnerato, amp;de occifo.duo cnim funt delida. Aliter atq; fi quis uno impetu pluribuS uulneribus aliquem oeciderit. tunc enim una crit actio de occifo.

SI fennim meum occidifti,non aftedionem æftimandam elTe puto: uejutifi filiumtinim naturalem quis oeciderit, quern ru magno emprum uelles.fedquanti omnibus ualer.Sextusquoqt Pedins air pre cia return non ex afFedionc,nec utilitate fingulorum, fed communi* ter fungi.Itacp eum,qui filium naturalem poffidet, nec locupletiorem efle,quodeum plurimo,fi alius poiridcref,redempturus effet: necillugt; qui filium alienum poffidet, tantum haberc,quanti eum patri uendcre alias*da po^^t^nlegeenim Aquili.a*confequimuramp; amififle dicemur,quod mnu có= ®utconfequi potuimi :s,auterogare cogimur. nbsp;Indamuis,quæ lege

TItio amp;nbsp;Seio Stichum Icgaui Jeliberanre Seio,cum Titius uindicaf fetlegatum.Sticliusoccifuself. deinde Seins repudiauit kgari perinde Titius agere poterit,ac fi foli Icgatns effet.

NAm ffeutrepudiante legarario legatum.haercdis eft adio^penn* de ac fi legarum non effetita huius qneej adio eft,ac fi foli lega* tuseflér. Sidominusferuum,quemTifinsmortlfere uulnerancrat, liberumamp;bxredem effe inflerit, eiq? poftea Mæuiusexftiterit hsetes’ nonhabebit Mæuius cum Titio legis Aqiûliæ adionem,fcilicet feciui* dum Sabini opinionenrqui putabat ad teredem adionem non rr.inf* tnitri,quæ defundo comperere non poruiflet.nam fanè abfurdü acci= deret,uthæres preciu quafi oceifi eófequeretur eins, cui hæresexftrut-Quod fi ex parte eu dominus liærcdcm cum libertäre effè iufferit; co* fiteres eius,mortuo co, a get lege Aquilia.

fffet cnm dominö, quod pauperiem feciffef, ab alio occifa cd, amp;: cum co lege Aquilia agimr; arlhmatio iionad corpus quadrupedis/ed ad cauffam eius,in quo de pauperie adio eft/eferri debets tanti damnan dus eft is,qui occtditjudicio legis Aquiliæ,quanti aftoris inteteft noxx potius dedinone fungi.quam litis seftimacione.

SI CO tempore,quo tibi feruus meus, quem bona fide emifti, feruie« bat,ipfe à feruo tuo uulneratus eft.placuit omnino me tecum rede lege Aquilia experiri.

XX XIX. P 0 M P O NI V S lib.XI11 Lad QJAutium. QVintus Mutius feribit. equa,cum in alieno pafeeretur, in cogen do (quod prægnans erat ) eiecit.quxiebatur,dominus eins pof* •ec ne cum eo,qui egiffet,legc Aquilia agere:quia equam eijciendo rus peiatc'fi percullilTct,aut confuko uehemenri ns egider.-uifum eft agerc poffe.P0 M P o N l V S. Quamuis alienum pecusinagro fuo quis de« ptxhenditific tarnen illud expellere debet, quomodo ft fuum deprx« bcndiffetiquoniamfl quid ex eare damni cœperir, habet propnas adiones. Iraqi qui pecus alienum in agro fuo depræhcndit,non iure id hicludir.-nec agere illud aliter debet,quäm ( ut fupradiximus ) quafi fu um.-fed iicl abigere debet fine damno,uel admonere dominum, ut fu« umrecipiat. XL. PAVLVs lib-ULadediilMn.

IN lege Aquilia fi delctum chirographum mihi elfe dica, in quo fub conditione mihi pecunia débita fuerat. 0!: interim teftibus quo^ id pfobare poffim,qui eftenon poffint eo tempore, quo conditio exilât; amp;nbsp;fummatim re expofira, ad fufpitionem iudicem adducam ; de« bebo quidem uincere,fed condemnationis exaftio tune eóperet, cum debiti conditio exftitit.quod fi defecerit: condemnatio nullas uires ha ' bebit. ' XLI. VLPIANVS hb.'X.Ll.adSabinimt.

SI quis teftamentum dcleucrit,an damni ininriae adio comperat, ui deamus.Et Marcellus libro quinto digekorü dubitans negat corn* petere. quemadmodii enim ( inquit) æftimatio mibiturC'Ego apud eu tiotaui,inteftatore quidem hoc effe ueru.quia quod eins inteteft,aefti« mari non poteft.uerûtamen in hærede nd legatarrjs diuetfum: quibus teftaméta pene chirographa funt.lbidcm aurem Marcellus feribit,chi tographo deleto, competere legis Aquiliæ adionem. Scd erft quis tabulas teftamenti apud fe depofiras deleuerit, uel pluribus pratfenti» buslegeritrutilius eft in fadum amp;nbsp;iniuriarum agi, fi iniurix facienda: cauffa feereta iudiciorum publicaucrit. Interdum cuenire Pompo= r ius eleganter ait, ut quis tabulas delendo furti non teneatur, fed tan« mm damni iniurixanputa fi non animo furti faciendi, fed tantum y y ij damni

damni dandi deleuit. nam furti nontenebitur. cumfafloenimetijm animum furis furtum exigit.

QVi tabulas teftamenti depofitas, aut alicuius rei inftrumentooi ita deleuit,ut legi non pofTindepofiti aftione^St ad exhibendum tenetur. quod fi corruptam rem reftituerit^aut exhibuerit: legis quoç Aquiliæ aâio ex eadem cauffa competit. corrupiffe enim refte dicetiU tabulas^ qwi eas interleuerit.

OB id,quod ante,quim hærédita tem adirés, damnum admiffuni in res hæreditarias eft: legis Aquiliæ adionem babes, quod poll mortem eins, cui hsres fis, acciderit. dominum enim lex Aquilia ap« pellat,non uriq? eum,qni fuerit tunc, cum damnum daretur. nam ifto modo ne ab eo quidem,cui haeresquis crit,tranfire ad eum adio ea po terit: neq; ob id,quod tunc commiiTum fuerit, cum in hoftium pote» ftate effes,agere poftliminio reuerfus poter is. Et hoc aliter conftitui fine magna capnone poftumorum liberorum,qui parentibus hsredeS er unt,non poteri r. Eadem dicemus amp;nbsp;de arboribus eodem tempore to timeæfis. Puto eadem dici pofle amp;nbsp;de adione QJ/OD Vl AVT C L AM;fl modoquisautprohibitusfecerit,autapparueriteum intel» ligere debuiffe, ab eis fe, ad quos ea hæreditas pertineret, fi refeiffent, prohibitum iri.

Q Cientiam hie pro patientia accipimus. utqui prohibcre potuit,tenc u^atur, fi non fecerit. Lege Aquilia agi poteft, amp;nbsp;fanato uulneratO feruo. Si meum fetuum, cum hberu putares,occideris.Iegc Aquilia teneberis. Si cum ftramenra ardentia tranifilirent, duo concurred rinr,amboc|?cedderint,A' alter flamma confumptus fit; nihil eonomi lie agi potcrit/i non inteUigitur, uter ab utro euerfus fit. Qui cam aliter tueri fe no poffent,damnum culpa dederunt.-innoxq funt. aim enim ui defendere ,omnes leges omniabß iura permittunt. Sed fi de» fendendi mei cauffa lapidem in aduerfarium mifero, amp;nbsp;non cam, fed prætereuntem percuffero:lege Aquilia tenebor.Illum enimfolum, qui mm infert, fenre conceditur: amp;nbsp;hoe fi tuendi duntaxat, non etiam ulcifcendi cauffa fadum fit. Qui idoneum parietem fuftulit;darani inimia domino eius tenetur.

VI münerato feruo,legc Aquilia adû fit.-poftea eo mortuo ex couiil O’^eie»agi lege Aquilia nihiîominus poteft.

OEd fi priorc iudicio æftimatione fada, poftea mortuo feruo de oc* Ocifo agere dominus inftitueritexceptione doli mali oppofita com pelletur,utex utroijiudicio nihil amplius confequatur,quam confer quideberet,fi initio de occifo homilie egiflet.

SIferuus anteaditam hxreditatem damnum in rem hæreditariam dederit,amp; liber faftus in eadem re damnum det.utralt;5 aftione tenc-bitULquia alterius amp;nbsp;alterius fafti eæ res funt.

Çlquis fumo fado apes aliénas fugauerit, uel etiam necauerit: magis Ücauflam mortis præftitiffe uidctur,qudm occidiffe-ôc ideo in fadum adionc tenebitur. Quod dicitur, damnfi iniuria datum Aquiliam perfcqiii, fic erit accipiédumrut uideatur damnü iniuria datum,quod Eii damno iniuriam attulerit,nifi magna ui cogentefuerit fadum; ut Celfus fcribit circa eum,qui incedij arcendi gratia uicinas xdes intereï ^it.nam hic fcribit ceflare legis Aquilix adionemJufto enim mem du ^^Lqni ne ad fe ignis peruenirer,uicinas «des intercidat.óe fiue pernene ht ignis, fine ante exftindus fitrexiftimar legis Aquiliæ adioné ceflare.

QVi domum alienam inuito domino dcmolitur,óc eo loei balne» as exftruxitipræter namrale ius, quo fuperficies ad dominu foli pertinet, etiam datidamni nomine adioni fubqcietur.

SI itauulneratus feruus, uteoidu certum eflet moriturum : medio deinde tempore hæresinftitutus,amp;pofteaab alio idiis,deceflir; quæro,ancum utroq?de occifo lege Aquilia agi poflïtC’Refpondi. occi diffe quidem uulgodicitur,qui mortis cauflam quolibet modo præ* buinfed lege Aquilia is demum teneri uifus cft.qui adhibita uiA quafi tnanu cauflam mortis praebuiflet.-trada uidelicet interpretatione uo» cis à cædendoA a cæde.Rurfus lege Aquilia teneri exiftimati fiuit,non folumqui itauulncraflcnt,ut confeftim uitapriuarentrfedhi etiam, quorum uulnere cermm eflet aliquem uita excelTurum. Igitur fi quis ictuomortiferum uulnusinflixerir,eundcmfc^alius exinteruallo ita pcrcuflcrit,ut maturius intcrficctetur,quâm ex priore uulnere mori« turns fiieratftatuendum.'eft,utruncp eorum lege Aquilia teneri. Idcß confequens eftauthoritati uetexum;qni cum à plunbns feruus itauul» » nbsp;nbsp;nbsp;lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yy iq Uem

15« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DÏGESTORVM LIB. IX.

neratus effet, ut non appareret,cuius idu periffer; omncs lege Aquilia tench iudicauerunt. Aeftimatio auté perempti non éadem in uthnf9 perfona fiet. nam qui prior unlnerauic: tantum præftabit, quanti in anno proximo homo plurimifiicnt,repentis ex die uulneristrccentis fexagintaquinqg diebus. pofterior uero in id tenebitur,qnati homo pin hmi uenire poterit in anno pximo,quo Hita exceflit .• in quo pree 1 inn quolt;$ haereditatis erit. Eiufdem ergo ferui occifi nomine alius niaio« rem,alius minorem æftimationem præftabit. nec minim: cum utcrlt;5 eorum ex diuerfacaiiflaAdiiierfistemporibus occidiffe hominem in* teUigatut. Quod fi quis abfurde à nobis hæc conftitui putauerit: cogi* tec longe abfurdius cóftirui, neutru lege Aquilia tench, aut altcn'i pori us: dineq} impunita maleficia efle oporteat.nec facile conftitui poflit, urer potius lege tcneamr.Multa autem iwrc ciuili contra rationc difpu tandi pro unliratc cönnmi recepta effe, innumerabilibus rebus proba* cipoteft. Vnum interim propofuiffecontentus ero. Cumplures tra* bcm alienam furandi cauffa fuftulerint,quam finguli ferre no poffent: furti adione omnes tench exiftimanmr: quamuis fubtili ratione did poflit,neminem eorum tenen,quia neminem ucrû fit earn fuftulifle.

SI plagis feruiis mortuus eflet.ne^ id medici infeimtia, aut domini ”^§’lt;^8^ ”f*^ accidiffct-Tcfte de iniuria co occifo agimr. Taberna rias in femita nodu fupra lapidem lueemam pofucratA quidam pr«* tericns earn fuftulerat.tabemarius eumconfecutus,lucemam repose bat A fugientem rennebar.ille flagello,quod in manu habebat, in quo doioinerar,uerberare tabernahum coepcrat, ut fe dimitterct.crco maiore rixa fada.tabcrnarius ei,qui lueernam fuftulerat, oculueffode rat.confulebar,num damnum iniuria uideretur dedilTe, quoniamp«* or flagello percuffus eflet f Refpondi.nifidata operaeffodilTet oculâ» non uideridamnum iniuria fecifle. culpa enim penes cum,qui phot flagello p.ercuniflet,refidcrc.fed fi ab eo non prior uapulaffet,fedcuni ci lueernam eriperc ucnet,rixacus eflet .tabernarij culpa faftum uideri.

Indiuo capitolino duo ploftra onufta mulæ ducebant. prions plo ftri muliones conuerfum ploftrum fubleuabant.quo facilius mulædu cerent. interim fuperius ploftrum ceflim ire cœpit : amp;nbsp;cum muliones, qui inter duo ploftra fueranr.è medio excdTiiTent .• poften us ploftrum à priore percuiTum .retro redier.arA puerum cuiufdam obtriuerat. do minus pueri confulebat,cum quoagerc oporteret.Refpondi,in cauffa ills efle pofitum. Nam fi muliones,qui fuperius ploftru fuftinuiffent, fua fponte fe fubduxiffent: amp;nbsp;idea fahum eflet,uc mulæ ploftrum reti nere non poftent,atqj ipfo onere leqaherentut: cu domino mulariun r • 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuUani

nullam effe aftionem, fed cum hominibus, qui coniierfum ploftriini luftinuiffentjege Aquilia agi poffc-Nam nihilominus eum damnum ware,qui quod fuftineref,dimirteret fua uoluntate, ut aliquem feriret: iieluti fi quis cum afellum agitaffet,non rennuiffet.arque fiquis ex ma nu telum,aut aliud quodimmifiiTet, damnum iniuriadarct. Scd fi quia mulac aliquid reformidalTent,muliojics timore pmorijie opprik nierentur,ploftrum reliquifTenrxitm hominibus aftionem nulla effe, cum domino mularü effe.Quod fi nec^ muîœ, ne^homines in cauffa effent,fed mulac retinere oniis nequiflent.aut cum cotinetentur, lapfae concidiffent, amp;ideo ploftrum ceifirn rediffet, amp;quod conuerfum fu« iffetjOnus fuftincre ncquifTentaie^ cum domino mulanim, neq; cum hominibus effe aâionemJilud quidem certe ( quoquo modo res fefe haberet ) cum domino poftenorum mulanim agi non poffe: quoni» am non fua fponte,fed pereuffæ retro rediffent. Quida boues uen« diditea lege,utdaretexpcriundos.pofteadedit experiundos. empto« ïisfermis in experiundo peceuffus ab altero boue cornu eft. quærebas ïur.numuendiror emptori damnum præftare deberetfRefpondijfi emptor boues em pros haberet,non præftari debere. fed fi non haberet cmptos,tamen culpa hominis faftum effet,ut à boue ferireturmon de-here.fi uicio bonis ;debere. Cum pila complures luderent, quidam exhisferuulum,cumpilamperGipereconaretur,impulit. feruus cecia ditÀ crus fregit.quacrebatur,an dominus feruuli lege Aquilia cum co, cuius impulfu ceciderat,agere poffetC'Refpondijion poffexum magis cafa,quàm culpa uiderctur factum«

BOues alienos in anguftum locum coegifti, eoep effedum eft, ut *et}cerent. datur inte ad exemplü legis Aquiliæ in fadum aftio, aliâs*de-L111L PAPINIANVS lifc.xxxvn.qM^f/fconm. qeerötuE

LEgis Aglixadio amp;nbsp;debitor i eôpetit,cum reus ftipulâdi ante morâ promiffum animal uulnerauit. idem eft ,amp; fi animal occiderit.

Quod fi poft morâ 4)mifforis is, qui ftipulatus fucrat.occidit.'debitol' quidem liberatur, lege aut Aquilia hoc cafu non rede exper itur. nain creditoripfe fibi potius,quàm alij iniuriam feciffe uidetur.

LVi P AV WS Ub^'XXU.quiefiionum. STichum aut Pamphilum promifiTitio.cum Stichus effet decern, Pamphilus uiginti.-ftipulator Stjehû ante moram occ/dit, quæfi= turn eftdeadione legis Aquilia: fRefpondl, cum uillorem Occidiffe proponatur,in hüc tradatumnihil differt ab exrraneo creditor. Quan tl igitur fiet æftimatioC’ utrum dccem, quanti fuit occifus .• an quanti cft^quenineccffchabeodare, id eft,quanti meaintereftfamp;quid dice« mus

mus, fi Pamphilus decefferit fine morac'num predû Srichi minnenir, quoniam liberatus eft promiffor C' amp;nbsp;fufficict fuiffe pluris,cum occides retur,uelinßa annum. Hacquidemratiorie.etiamfi poft morte Para phili intra annum occidatur,pluris fuiffe uidebitur.

EQuumtibi commodaui.ineocumtucquitares,amp;uni complus res equitarentrunus ex his irruit in equum, teepdeiccit, amp;eocafu crura equi fraflji funt. Labeo negat tecum ullam aftionem effe. fed fi equitis culpa fadum effet; cum equitefanégt;non cum equi domino agi poffe.uerum puto.

^Raptor aitde his,qui dciccerint,ueleffuderint. VNDB IN ÉVM LOCVM, QVO' VOLGO 1TER FIET, VEL iN QVO CONSISTETVR, DEIECTVM VEL EFFVSVM QVID ERIT; QVANTVM EX EA RE DAMNVM DA-TVM,FACTVM'VE ERIT:IN EVM, QVl IBI HABITA-VIT, IN DVPLVM IVDICIVM DABO. SI EO ICTV HOMO LIEER PERISSE DICETVR, QVINQVAGINTA AVREORVM IVDlClVM DA-EO. SI VIVET, NOCITVM'QVE EI ESSE DICETVR: QVANTVM 05 EAM REM AEQVVM IVDICI VIDEEITVR, EVM CVM QVO AGE-TVR, CONDEMNARI ; TANTI IVDICIVM DABO. SI SERVVS INSCI ENTE DOMINO FECISSE DICETVR: IN IVDICIO ADIICIAM,VT NO XAM DEDERE LiCEAT. Summacüutilitateid prætorem edirifle, aUit * non *nemo eft,qui neget. publice em util e eft/ine metu Sc periculo p irine eflquodne ra com mean. Parui aütintereffedebet.urrüpublicus )ocusfit,an ucro geftir. nbsp;nbsp;nbsp;priuatus:dummodo per eum uulgo iter fiat:quiaiter facientibus pro*

fpicitur,non publicis urjs ftudetur. femper enim ea loca,per quae uulgo iter fieri folet,eandem fecuricatem habere debenr. Caererii fi aliquan* do uulgusinitia uia noncómeabat,óctunedeiedumfituel effufum, cum adhuc fecretaloca effent Amodocœpit com mean mon debet hoc edido teneri. Quodcûfiifpenderetur,décidit, deiedumuide« ti:fed amp;nbsp;quod fufpenfum décidit, prodeiedo haberi magis eft.Pro-inde amp;fi quid pendens effufum fit ;quamuis nemo hoccffudcrit,cdi*

^’fh tarnen locû habere,dicendum eft. fîaccinfafliimaflioincûda lut.qui iiihabitauit,cû quid deqeeremr uel efFiinderemr,nô in dominu ædiû.eulpa enim penes eu eft.Nec adqcinir eulpae menrio uel inticiati« oiiis,ut in duplum detur aâio.-quamuis damni iniuriæ utrun^ exigaf.

Sed cû liber homo perqt,damni æftimatio non fit in duplû : quiain hoie libero nulla corporis æftimatio fieri poreft.-fed gnquaginta aurco lûcondemnariofit. ' Hæcaûtuerba,Si vi VET, NOCiTVM'QVE EIÊSSE DICETV R.-non pertinent ad damna, qua: in rem hominis bberi fada funt ( fi forte ueftimenta eius,uel quid aliud fciffum,corr«-ptumûe eft ) fed ad ea, quæ in corpus dus admittuntur. Si filiusfas tnilias cœnaculum condudum habuit,amp;indcdeiedum uel eifufum qdd fit:de peculio in pattern non datur, quia non ex contradu uenit. inipfiim itaq;filium hxc adio côpetit.. nbsp;nbsp;Cum feruus habirator eft, utrum noxalis adio danda fit,quia non eft ex negocio gefto ; an de pes cnlio,quianô ex delido ferui uenitt’neq? enim rededicitur ferui noxa, cum feruus nihil nocuerit. fed ego puto feruum impunitum effe non oportere,fed extra ardinem officio iudicis corrigendum. Habitarc autem dicimus,uel in fuo,uel in cônduâo,uelgratuitó. Hofpes plane nontenebitur, qui ibinon habitat, fed paulifper hofpiratur.fed is tene tur, qui hofpitium dedit.Tantum aurem intereft inter habitarorem amp;nbsp;hofpitem, quantum intereft inter domicilium habentem amp;nbsp;peregri* nantem. Si plures in coenaculo eodem habitent, unde quid deiedu cft;in quemuis hxc adio dabitur,

xL'T quidéinfolidum.fed ficüunofuerit adum,cxteri liberabutur, 1111. PAVL VSÏi{gt;.XlX.ddelt;lid(«n.

PErceptione,non litis conteftatione.prxftaturi partem damni/oa cietatis iudicio uel utiliadione ei, qui foluit.

V. VLPIANVS lib.XXm.ddedidiMM. SI nero plures diuifo inter fe coenaculo habitent; adio in eum folum datur ,qui inhabitat cam partem,unde effufum eft. Si quis gratui tas habitariones dederit libertis,S: cliétibus,uel fuis,uel uxoris ; ipfiim corum nomine tcneri,Trebatius ait.quod ucrum eft. Idem erit dicen« dû,^ fi quis amicis fuis modica hofpitiola diftribuerit. Nam amp;nbsp;fi quis cœnaculariam exercens,ipfe maximam partem coenaculi habeat ; fo= lus tenebitur. Sed amp;nbsp;fi quis hofpitalia habeat,xque folus tenebitur.Sed fiquis cœnaculariam exercens,modicumfibihofpitium retinuerit, tefiduum pluiibus locauentiomnes tenebuntur, qui inhoc teenatulo 22 habi?

habitant,nndeddeftumefFiifumüeeft, Interdum timen,qnofn^ taptione aftoris fiat,oportcbit prxrorem requitate motum potiusda» re aftioncm in eum, ex nuns ciibiculo, nel exhedra deieftum eft ; lieft plures in codé cœnaculo habitenrquod fi ex mediano ccenaciili quid deieâutnlicnerius eft,omnes teneri. Si horrearins aliquiddeiccerit *H*eKrt'- udeffudent,*aiircondudorapothecac*,uelqininhoc dunraxat congt;= Sd m mnul duâmn locum habebat,ut ibi opus faciat,ucl doceatan fadum adioni I« défunt, locus eft,etiamfiquis Oper annum deiecerituelcfFudcritjUel difeenri» aPs*hac um. Cum autem*Jegis Aquiliæ adione propter hoc quis eödemna» ttdione. tus cftimerito ei, qui ob hoc quod hofpes, uel quis alius de cœnaculo deiecit,condemnatus eft.in fadumdandaefle Labeo ait aduerfusdeie« dorem. quod uer um eft. Plané fi locauerit deiedori: edâ ex locate ha* bebitadionem. Hæc auté adio,qHæ competit de effufis amp;dcicdis» perpétua eft,amp; hæredi competit.in haeredem ucro non datur. Qiix au» tem de eo competit,quod liber periffe dicctur: intra annum dunraxat *H« i« eóperit. *nelt;5 in hæredem ,fed nee hæredi, fimilibusfc^ perfonis datut*» pltn/qj dr nd amp;nbsp;pcenalis eft amp;nbsp;populads. Dummodo fciamus:ex pluribus defide» p***. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rantibus hanc adionem,ei potiffimum dari debere, cuius intereft, uel

qui adfinitate cognationeue defundum conringit. Sed fi libero nod» til fit,ipfi perpétua erit hacc adio.-fi alius tielit experiri, annua erit. nee cnimhaercdibusiurehacrcditario competit. Quippequod in corpore libero d.imni datur,iurc haereditario tranfire ad fucceffores non debet, quafi nó fit damnum pccuniarin.nam ex bono Ôcœquo oritur. Præ» tOrait.NE oyis tN SVBGRVNDA PROTECTO'VE SVPRA EVM L0 GVM, Q^yo' VOLGO ITER FiET. IN'VE QVO CONSlSTETVRlID PO SITVM HABEAT, CVlVS CASVS NOCERE CVI POSSIT. QVI AD-VERSVS EA PECERIT;1N EVM SOLIDORVM DECEM IN FACTVH IVDICtVM DABO. SI SERWS INSGIENTE DOMINO FEClSSE Dl' CETVRgt;AVT NOXAE DEDI IVBEBO. Hocedidnmfuperiorisporrio eft. confequens erenim fuit, prartorem etiam inhunccafum profpicc» re.-iit fi quid in his partibus ædium periculofe pofitum effet, ne noce* ret. Airprætor.NE oyis iN svbgrvnda. PKOTECTO'VE.hæcuer baNE oyis adomnespeninét,uelinquilinos,ueldominos ædium; fine inhabitent, fine non,liabedttarnen aliquidin qs locis expofitum.

SVPRA EVM LOGVM, QVO' VOLGO ITER FIET, IN'VE OVO GONSISTETVR, ID POSITVM HABEAT.amp;C. Accipete debemus POSI» T VM HABE AT;fiiK in habitationibns,uel camaculis,fiue etiam in hor» reis,udciHHsalterius ædificq. Pofitum habere etiam isrefte uidetur, quiipfequidem non pofiiit,uerumab alio pofitum patitut. Quare fi fer mis pofiierit,domiiÂis autem pofitum pariaciu ; non noxalüudicio domi»

Honunus/edfuo nominetcnebitur. Prxrorait.cvivs CASVS NO CERE CVI POSSiT. ex his uerbis manifeftatur, nonomne, quod pofu turn eft.-fed quidquid fic pofitum eft, utnoccre pofTir; hoc folum pro» fpicere prjctorem,ne poflitnocere.ncc fpeftamus.utnoccat; fed omni no,fl noccre poflit,edido locus fit. Coerccnir autcm,qui pofitum ha* buit.fiue nocuit id,quod pofitum erat,fine non nocuit. Slid quod pofitumerat,deciderit,amp;nocuerit.-ineum competit aftio,qin pofii-it,non in eum,qui habitauit: quafi hæc adio non fufficiat. quia pofi-tumhabuiflenon uti«^ uidenir,qui pofuit: nifi ueldominus fuit ædi» nni,ucl inhabitator.Nam cum pidor in pergulaclppeum uel tabulant txpofitam habuiffet,ea'cp excidiffet, amp;nbsp;tranfeuti damni quid dediifet: Seruius refpondit,ad cxemp/um huius adionis dari oportere adioné. baue enim non competere, palam effe.-quia negj in fubgrunda, neqj in protedo tabula fuerat pofita.Idem feruandum rcfpondit,amp; fi ampho« Wexrefticulo fiifpcnfa decidilfet.amp;damnumdediifet;quia amp;nbsp;legiri» ma ^honoraria adio deficit.Ifta autem adio popularis eft, amp;nbsp;hæredi» bus,fimilibus'cpcompetit.in haeredem autem non competir,quia poe» naliseft. VI. PAVL VS likXlX.tfdedid«»».

HOcedidumnon tantum adciuitatesamp;uicos,fedamp;ad uias,per quas uulgo iter fit,pertinet. nbsp;nbsp;Labeo ait,locum habere hoc edi-

diim,lï interdiu deiedum fit, non node. fed quibufdam locis amp;: node itet fit. Habitator fuam fuoriim'qp culpam præftare debet. Si de naue deiedum fgt;t,dabitur adio utilis in eum^ui naui prxpofitus fit.

CVm libcri hominis corpus ex C0,quod deiedum effufumue quid erit,læfum fuerit.iudex computat mercedes medicis præftitas,cæ teraeç impendia.quæ in curationefada funr. Prætcrc.i operarum,quigt; bus caruit A cariturus eft ob id.qiiod inutilis fadus eft. Cicatricum autem amp;nbsp;deformitatis nullafit xftimatio.-quia liberum corpus nullam tecipitæftimarionem.

_ Jfe Oxales adioncs appellantur,quænon exconrradu,fed cxnoxa at^maleficiolêtuorumaduerfus nosinftitit« Ï untur. quarurn adionu uis amp;nbsp;poteftas hæc eft.ut fi danati fuerimus,liccat nobis deditioneipfiiis corporis,quod Jdcliquit,cuitarc litis æftimationem.

SI ferims fcientc domino occtdicinfolidumdominum obligatipfc cnim dominusoccidiffe uidetur. Siaûtinfciente;noxalis eft.nee enim debet exmaleficio feruiinplustencri,qiiamutnox£e eum de« dat. Is qui non prohibiiit; line dominus manet/me deftjteffe domi nus;hac aftione tenetur. fnfficit enimgt;fi eo tempore dominus fuir,quo non prohibebat.in tantum, ut purer Celfus,fi fuerit alienatus fcnius in totiim nel in partem,nel manumiffusaioxam caput nó fequi. nam fer uum nihil deliquiffe, qui domino iubenti obtemperauit. Et fané fi jülïit,poteft hoc dici.fi autem non prohibuit,quemadmodum ferui fa öum excufabimusC’Celfus tarnen differentiam facit inter legem Aqui Iiam,amp; legem duodecim tabularum.Nam in lege antiqua fi feruusfei ente domino furtum fecit, uel aliam noxam commifit: ferui nomine aftio eft noxalis,nec dominus fuo nomine tenetur. At in lege Aquilia ( inquit) dominus fuo nomine tenetur,non ferui. Vtriufqg legis reddit rationem.duodecim tabularum; quafi uoluerit feruos dominis inhac renon obremperare.Aquiliæ.quafi ignouerit feruo,qui domino paru« it, periturus fi non feciflet. Sed fi placeat,quod lulianus libro odoge* fimo fexto fcribit.-fi feruus furtum fecit,noxamue nocuit,etiam ad po fteriores leges pertinere .• potcrit dici etia ferui nomine cu domino agi poffenoxali iiidiciomt qiiod datur Aquilia aduerfus dominum 4’0 ftt uum excufet,fed dominum oncret. Nos autem fententia luliani pro« bauimus;quia habet rationem ,amp; à Marcello apud lulianum ^batur.

IN omnibusnoxalibus adionibus, ubicunq?exigitur,fcientia domb ni fic accipienda eft:ficumprohiberepoffer,nonprohibuit.aliud cft enim authorem effe feruo delinqnenti, aliud pati delinqucre.

INdeliflisleruorum fcientia domini quemadmodu accipienda cft' utrum cum cófilio,an amp;nbsp;fi uiderit tantum,quamuis prohibere non potueritc' quid enim fi ad libertatem proclamans,domino fcientefaci* at:' quid fi contemnat dominum: uel cum trans flumen fit feruus, ui* dente quidem, fed inuito domino noxam noceatfRedius itaq;diti’ tur,fcientiam eius accipienda, qui prohibere poteft: amp;hoc in toto edi« do intelligendum eft circa fcientia: uerbum. Si extraneus feruus fci* ente me fecerit,eumcp redemero.-noxalis adio in me dabitur: quia nó uidetur domino fcienre feciffe,cum eo tempore dominus nó fuerim.

Cum dominus ob feientiam teneatur.-an ferui quoij nomine dan* da fitadio,uidendum eft.nifi forre prretor unam pœnâ d domino exi* gi uoluerit. ergo dolus ferui impunitus erir.quod eft iniquü.imó urroej modo dominus tenebiturcunaautempoena exada,quamadorele* gerit,

gent,altera tollinir. Si detrafta iioxæ deditioiic,quafi cum confeio do# innio aôum fit,qui non erat confcius. abfolutione fada, Ôf finito iudi# cio,amplius agens cum noxæ deditione, exceptione rei iudicatæ fuba mouebitur; quia res infuperius indicium deduda amp;nbsp;finita eft. Donee autem prius indicium agitarurJicentia eft agenti,fi eum de feientia do ntiiiiarguenda peemteatunne adnoxalem cauffamtranfire. Contra quoej ficum eo,quifeir, cum noxs deditione adum finamplius in do« minum, detrada noxæ deditione,danda adio non eft. In ipfo autem in dicio,fi uoluerit amp;nbsp;fcientiamdomini arguerez non eft prohibendus.

SI pluriu feruus deliqiicrit, omnibus ignoranribusƒnoxale iudiciu inqnéuisdabitur.Sedfioîbus fcictibus.-quiuis corn tenebitur,de« traftanoxædeditione,quemadmodumfi plures deliquUTentinec alte 10 conuento,altcr liberabitur. Sed fi alter fcit,alter ignorat:qui fcit,de« trada nox« deditione,conuenitur ; qui nefeit, conuenitur cum noxx deditione.Differentia autem harum adionum non folu ilia eft, quod qui feit,in folidum teneturmerum ilia quolt;5,quod fine alienaueric fer imm,qui fcir,fiuc fflanumiferit,fiue decefferit feruus.-dominus dus telt; hetut. fed fi ipfe dominus deceflerit.-haeres eius non tenetur, SVI. IDEMlikXVni.4de(ijd««l.-

NOxalis non alias datur,nifi apud me fit feruus. Sc ft apud me fit feruus.-lieet eo tempore non fuir,quo delinquebat,teneor. fed de hires mens tenetur,fi noxius uinat. Pomponius ait, fi emptor fer* d noxali conuentus fit •uenditorcm, quo feiente fadum eft, conueni® riiamnon pofle, virr. idem Iif.xxxvii.dddiduw.

SI feruus communis furtum fecerit;quiuis exdominis in folidum noxali indicio tencrnr,eocp iure utimur. Sed non alias poterit,qui conuentus eft^enaderc Ims aeftimationem; nifiinfolidum noxi dedi® derit feruum.nec ferendus eft,fi partem dedere fuerit paratus. Plane fi per hoc,quod focq dedere parati non fuerint,in folidu fuerit condéna= tusreommuni diuidundo,uel familiæ ercifcundæ indicio adnerfns eos experictur. Ante noxale fane indicium acceptu, potent fuam partem cedendo fecuritatem confequi,necneceflehabebit fnfcipcre iudiciu. Quan^ quis poffit dicere euenire,ut dum pars ei cedatuf ,amittat adi® ' onem.dominus enim pro parte fadus,non poffitcum focio noxali ex periri.Fortaffis nec communi diuidundo agere poffit eius maleficrj no mine,quod ante comnnionemadmiffuill eft. §dfi no poteft .• euidenti

ininria adfidcwr Sed melius eft diccrc^cóperere ei cémuni diuidunJo iudiciu. IX. PAVLVS IikXXXVin.Mddida«.

S“I communis familia, uclcómunis feruus furtum feccrit, altcro ex domiuis fciente. is qui feit, omnium nomine tenebitur.amp;eonuen^ rus altemquotj liberabit,nec à focioquidquadcbebit confequi-fui ein fafti nomme poenam meruit. Quod fi is,qui ignorauit,duplumprsfti tir:a fodo fimplum confequetur.

S Ed amp;nbsp;conomine agere cum fociopoterit,quod feruum commu* nemdeteriorem fecit.-quemadmodû cum quolibet alio, qui rem commune dereriorcmfeciflet. Oetenimfinihil praeter ca poftnoiS deditioncm commune habebit.-pro focio,uel (fi focij non fuennt)io ft dum agipoterit.

SIbonafidepofleftbreumferuum,quern bonafide poflidebat,di« miferit,ne agi cum co ex noxali caufla pofTit.-ohligari cum adióe» quæ datur aduerfus cos, qui feruum in poteftate habeant, aut dolo fe ccrint,quo minus haberent; quia per hoe adhuc poflidere uideantf.

X111. C A l V S lib. Xlll.ddediäum prouinciale. NOn folum aduerfus bona fide pefleftbres, fed Sc aduerfus cos» qui mala fide poflîdent.noxalis adio dabitur.nam abfurdum ui derenu cos quidem ,qui bona fide poiTiderentjexopere adioncimpi^ doncs ucro fecuros effe.

XIIU. VLPIANVS lib. ^LVULddediaum, SI quis à multis conueniatur ex noxa eiufdem ferui, uel ab unö, cX pluribus tarnen delidis.-nónecefle ha bct(quia omnibus dedcreu® poteft)litis aeftimationem offene his,quibusdcdcrcnon poteft. Qu*“ • crgo,fi à pluribus conueniaturf amp;: fi quidem unus occupauit, an md^ or fit eius conditio,ut ipfi foli dedaturfan ucro uel omnibus dcdi de* beanuel cauen.defenfum iri aduerfus eacrerosfEt uerius eft.occiipnu* tis meliorem effe conditionem.Ei itacj dedetur ,nonqui priorcgit» fed qui prior ad fententiam peruenit-ct ideo ci,qui poftea uieeriLadio iudicati denegabitur. Sed flefi ftatuliber fit, amp;nbsp;ante deditionem fxftij terit conditio,uel per fideicommiffum libcrtas fucrit ante prteftiWA’cI lt;xiftentecoiiditionele^ati-doniiniumfucnïttanslatuniarbiïxip^®

^sabfolui cum oportet, fed amp;nbsp;officium indicis crit, nt caucatur ci, aü ^tdidit,dc euidione ob fuum faftum contingente.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X V. C AIV S lib. VII.4d ediékin prouindale.

T) Rætor dccemerc debet ttanslationem iudicq in ftatu libenim fic^ A ri Si uero rei iiidicatæ temporeadhuc in fufpenfo fitftatuta liber las.Sabinus amp;nbsp;Gaffius libcrari hœredem putant, tradendo feruw quia loto fuo iure cederet.quod amp;nbsp;uerum eft.

SI hæres dole malo fecerit, ne ftatulibcrum in poteftate haberet, amp;nbsp;propter hoc indicium fine noxx deditione acceperit:implet.a con* Prione ftatutæ libertaris condemnari debet,ficuti mortuo feruo códe »»naretlir. X V11. P A V b V S Iit.XXH.ad ediäuM.

SI ex duobus dominis ,uno fticnte,amp; altero ignorante,feruus dclin quet.-fiante cum altero,qui nefciebat,adii fit,amp;:noxæ dediderit fee uutn.’iniquum cft,uiliflimi hominis deditione,alterum quoep libcrari. Agetur igitur amp;nbsp;cu altero.-amp;fi quid amplius eft in damni perfecutione, côfeqiietur computato precio hominis noxacdediti. Ipfi tarnen inter lepenfare debent id comuni diuidundoiudicio:ut fülle,quo feientc fecit,præftirerit.non totius partem ferat, fed partem eius, quanti fer-uru cft fic amp;nbsp;fl alter præftiterit aliquid,cius partem fieri. Illud iniquum eft. enm qui iuflit feruum facere,confequi aliquid â focio, cum ex fuo delido damnum patiatur. nbsp;nbsp;Si plures eiufdé ferui nomine noxali me

turn agere uelint,uel units pluribus iudicqs eiufdé ferui nomine agar, ill quo ufusfrudus tuus,proprietas mea fit;officio iudicis cótinebimr, turn eum noxx dedidero,ut etiam ufumfruftu aâoris faciam. fed per prætorem id eófequar ego dominus proprietatis; ut aut cogat praetor te pro æftimatione ufusfrudus conferre ad litis aeftimationc,aut ufum fruftum ceder'e,fi hoc expédiât. Etfi ego dominus proprietatis eum fer Uum nolui defenderc.defenfio tibi permittenda eft. amp;nbsp;ft condemnatus hominem tradas,aduerfus me tetueberis.

Is qui lïfiimfrudum in feruo habet, perinde cum domino habet afti onem fiirti,at^ fi quilibet aliiis effetj fed eu eo no eft, quduis feruiat ci.amp;ideo dominus damnatus fruduario noxae dedens liberabitur.

SI ill re communi mea amp;nbsp;tua,damnum nobis dederit Titi] feruus: ft cum eo agemus,eritnoxali Aquiliae aftioni locus-nc damnatus in folidum finguhs noxae dedere cogatur.Sed poteft dici,qiiali damnum unius fit,amp; unaobligatio.-aututnfjpecuniam fufferendam,autofficio iudicis fimul vitrify noxae dedendu. bed amp;nbsp;fi alterutri uoftrii in foli duni

dûnoxædeditus fucrit,amp;ohid ab utroqj dominus fît abfolutus: rede dicetur eum,cui noxæ deditus fitjalteri teneri communi diuidundo lu dicio.-ut communicet feruum noxx flbi deditum, cum ob rem com* inunem ad focium peruenerit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si ferui, in quo ufusfrudus alie»

nus eft, dominus proprietatis operas conduxerit; uerbaedidieffici* unt,ut cum noxæ deditione c6demnetur. Si feruus tuus naué exei cuerit.eiusî^ uicarius amp;nbsp;idem nauta in eadem naue damnum dederit; per inde in te adio danda eft,ac fi is exercitor libéré bic uicarius feruus eins effet,ut de peeulio ferui tui adnoxam dedereuicarium damneris: uttamen fi fertii tui iuffu,uel fcienre eo amp;nbsp;patiente, damnum uicarius dederit: noxalis adio ferui tui nomine effc debeat. idemqj fit, ctiam fi nautamücere iuflerit.

QVi ex pluribus noxis diucrfts téporibus experitur ; ex una non ferui dominium nadus,nullam amplius adionem habet aduer« fus eum,qui dominus fuerancum adio noxalis caput fequatur. At fi maluit dominus priore iudicio litis aeftimationem fufferre;uel eidem» nel alrj ex alio maleficio agenti,nihilominus tenetur.

QVoties dominus ex noxali caufla conuenitunfi noluerit fufeipe re iudiciü,ineacauflares eft,ut debeat noxæ dedere eum,coins nommé indicium non fufeipi traut fi id non faciatjudicium omiiimo* dofnfeipiet.fed non alias condemnabitur, quant fi in poteftate habet, doloue malo fecit,quo minus haberet, Eos, quorum nomine noxa 11 indicio agitur,etiam abfentes defendi poffe placuir.fed hoc ita demu, fi propri') fenu fint.nani fi alicnirpræfentes effe oportet.at fi dubitetur, utriim propri) fint,an alieni (quod ita puto accipiendum, nt fi conftet nd bona fide ei feruire ) etiam abfentes poffunt defendi. nbsp;nbsp;Praetor air.

SI IS, IN CVIVS POTESTATE ESSE DlCETVR, NEGAVERIT SB iN POTESTATE SERVVM HABERE; VTRVM ACTOR VOLET, VEL DEIERARE IVBEBO IN POTESTATE SVA NON ESSE, NEQVE SE DOLO MALO FECISSB, QVOMiNVS ESSET;VEL IVDIGIVH DABO SI NE NOXAE DEDITIONE. IN POTESTATE fic acapedebenius,ut facilita rent amp;nbsp;poteftate exhibendi eins habeat. caeterufi infiigafit,uel peregremon uidebitur effe in poteftate. nbsp;nbsp;Qiiod fi reus iuraienolitrfi*

milis eft ei,qui ne^ defendit abfentem,nelt;$exhibet.qnia codemnatut quafi contumaces. Si tutor nd curator exftet,ipfeiurare debet, in poteftate domini non effe. Si autem procurator fit, dominus ipfe in« ret, neceffe eft. nbsp;nbsp;SHufiurandum exegit aftor, reusep mranit, dein«

fandi debeat aduerfus aflorem dari. Et Sabinus purat nó effe dandam : miafi dealia re iuratumfit,hoceft rune non fuiffe inpoteftare: nio= do iierocum in poteftate depræhcndanir.de fado eins agi poiTc-Nera« t«fsquo(ÿdiccbat,poftexadum iufiurandum poffeadorem detrada noxx deditione experirirfi modo hoc contcndat,pofteaquâm iura« turn fit,cœpiffe in poteftate habere.

SI fetuus depofitus uel cömodatus fit.cum domino agi poteft noxa Ü adione.ei enim feruire intelligitur,óc ( quod ad hoe edidum atri= net ) in poteftate eins eft.maxime fi copiant habeat recuperandi homi nis. nbsp;nbsp;Is qui pignori accepit,uel qui precariö rogauit,nô tenerur noxa liaftionc.licet enim iufte poflident, non tamé opmione domini pofTi dent.fed hos quotp in poteftate domini intelligi,fi facultatem repetem di cos dominus habeat. nbsp;nbsp;Quid eft autem habere facultatem repeten diffi habeat pccuniam,ex qua liberari poflit.nam non debet cogi u en» dere res fuas ,ut foluat pecuniam A répétât feruum. Dominus, qui feruum infua poteftate effe confitetur : aut exhibere eum debet, aut abfentem defendere. quod nifi faciat; punitur,atlt;5 fi abfenté nónoxa dedident. Si negauit dominus in fua poteftate feruum effe:permit-tkprxtor adori arbitrium,utrumiureiurado id deciderc, an indicium diftare fine noxx deditione uelit.-per quod uincer,fi probauerit eum in Poteftate effe,uel dolo cius fadum, qüo minus effet, fi autem non pro« Dauerit,in poteftate aduerfari] effe feruum;rem amittit.

C Ed etfi poftea aduerfarius eins in poteftate habere cœperit feruunv Ûtenetm ex noua poffeffione,denegata ei exceptione.

| AEillo uidendum: utrum aduerfus eum tantum, qui dolo fecir, quo minus in poteftate haberet, adio locum habeat noxalis, fi ex dolo eins acciderit, ut ceffetnoxalisadio,;(fofre fi femofuo fugam mandamt) a'n amp;nbsp;poffit nihilominus cum alio agi: quod accidit, cü alie« *wtus,manumiffusóeeft.quodeftuerius. inquocafueledio eft ado-hs.cimi quouelitagere. Julianus autéait de eo,qui manumifit: fi pa-tatus fitdefendere ie manumiffus, exceptionem dandam ei, qui ma« numifit. hoc amp;nbsp;Labco.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXV. C Al vs lib. VU. ad edidum prouinciale.

Etedio neroalterum liberabitidenim prætor introduxitjic elude retor ador,nön ut etiam lucrum facerec. ideofcp exceptione à fe« A quenti

rinpquo minus in poteftate habcrcnt cligctc debeat ador, quern ucHi conuenire. Item fi ex plunbus dominis quidam dolo mala partes * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuas delierint polTidere.-eledio erit adoris,utru diredo agere uclitciim

ats prX’ eo,qui poffidct;an*præterea cum eo,qui defijt poffidere. Siferuuffl tonx nbsp;nbsp;alienum alius in iurefuum effe refponderit;altero fo!uente,alter libera

tur. nbsp;nbsp;Si is,quern defieris dolo poffidere, decefferit prius, ^ hac adio»

ne conuenircris.diberaris, quia hæc adio in locu diredæ adionis fucce» dit.Diuerfum dicemus,fi morafeceris in iudicio accipiendo. Ne^ hæredi,ne^ in hrredem de eo,quod defundus mentirus eft,adio dan= da eftmec in ipfum quolibet tempore. nam liberum effie debet defen« denti abfentem feruum,huius edidi poena euitare.fcilicet ut fine nox« deditione conueniatur. Et ideo fi negaueris feruü in tua poteftate elfe: pofteafateri poteris, nifi fi iamlis aduerfus teconteftata eft. nam tune audiri non debebis,ut Labeo ait.Odauenus ex cauffa eriam lire conte* ftata tibi fuccurrendûmeiq; fi æras tua ea fit,ut ignofci tibi debeat. Si abfente domino diidus fit feruus ( uel etiâ præfente gt;nbsp;amp;nbsp;in ea cauffa fit. ut in integrum reftitm poffit:defenfio petmittitur eins nomine, qui dit dus eft.poftulantibus emm exhiberi cum ad defendendnm,indulgcre debet prartor. Idem concedendum eft fruduano, uel cui pignons no mine obl igatus eft, fi prüfens dominus detendere noluerit: ne altcfioS dolus aut defidia alp noccat.Idem prxftandum eft in femocommuni, quem alter ex dominis noluitdefendcre. Sedamp;adorihis cafibusfuc* currendum eft: quia placet dominiadquifitione exftingui adionem^ iulfu enim pi stons dudus in bonis fit eius,qui duxit.

SInoxale iudieiü agitur de fertio,qui pignoris iure tenctur. aut cuius ufusfrudusa!teriu£eft.-admonendi fumus,fi creditor uel tifufruflua rius præfens defenficnem fufcipcrenoluerinproconfulcmintcnienw rum,amp; pignons perfecutionem, uel ufusfrudus adionem negatutu-Quocafu dici poreft,ipfo iure pigniis liberari.nulh'icnim pignuseft» cuius perfecurio negatur. Vfusfrudus autem,etiam fi perfecutio dene* gctur,ipfo iure durât eö ufeg,donee nó urendo conftituto tépore père at. Ex his,qux diximus de feruo, qui alicui pignons iure obligatie cft,deçp ftatuliberOjSc cuius ufusfrudus alienus eft;apparet eum,qui ali enum feruum in iure fuum effe refponderit .• quamuis noxali iudicio teneatur, non tarnen pofte noxæ deditione ipfo iure liberariiquianul hun ad adores dominium transferre poftunt, qui ipfi domini nófunt. Certe tarnen,fi ex ea cauffa tradirt, poftea dominus uindicet, neC bus • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ffftimationcm offerat.'poteritperextepnoucm doft mail repei^

ET gcneraliter.-fi alieni ferui nomine, qin tibi lufta leriiimre fernu ret,noxali tecum cgcrim,tuq; mihi eum noxx dedideris.-fiue me pollidentedominus eum uindicet,excepficne doli mail ( nifi litis xdi manonem offerat ) cum fubmouen puto.fnie ipfe poffideat, Publioa iianimihidari,amp;aduerfusexcipientem S i DO WIN vs Eivs NON SIM, utilcm mihi replicationem doli mali profucuram. Er fecun« dumhacc ufuquoq?me capturum,quamuis feiens alienu poffideam. Alioquin ft aliter conftituan.ir. futurum,ut fumma irnquitate bonæfi» dei poiTeffor adficiarur.fi cum ipfo iure noxalis aflio aduerfus eû coni' petit, necefiitas ci imponatur,ut litis aeftimarionem ofterat. Eadenfejj dicenda funt,etfi cum abeonon defendercrur,iuffu prêtons cd duxe* rim;quoniam ifto quoqj cafu iulham cauffam poflidendi habeo.

Iciudicium.'uerumctiamhabenti in poteftate liberum eft cui- ' täte indicium,fi indefenfam earn perfonam relinquat.fed huic necefle td ins foum ad aftorem transferre,perinde ac fi damnatus efler.

TN noxalibus adiouibuseorum, qui bona fide abfunt, ins non cor-xtumpitut:fed reuerfis defendendi ex bono amp;nbsp;aequo poreftas datur.-fi tie dominifinr,fiue alioqui in ea re ins habeant.-qualis eft creditor amp;: fru Önärins. XXXI. PAVLVS lib.VU.adPlautium.

aVod ait prætor,cum familia furtum facit,ad cum rhodil fe afti-onem daturum, ut tantum aflor confequatur,quantum fi hbei! t,confequeretur.quxritur,utrum ad pecuniae prarftationem re« lpiciat,an etiam ad noxae deditionem .-ut ( puta ) fi ex precis noxæ de-ditorum duplum colligatur,fequentes adiones inhibeantur f Sabinus amp;Caflius putant,preciumquocp noxae deditorum imputari debere. qnod amp;nbsp;Pomponius probat,amp; eft ueni.Nam amp;nbsp;fi feruus indefenfus du ftus fit,aeftimatio eins impurandatft. Cerrenon tantum duplicatie« riis.fedamp;condiflionisrationemhabendam.lulianuspurat.Sedamp;fur« fi faciendi tempus fpedadumefle, an eiufdem familix fintferui. nam fihigt;qui pluriumdonunoiumétant, unius efle poftea coeperint ; lo» mmediflo non fore.

IS qui in aliéna poteftate eft, fi noxâ commififfe dicatur, amp;nbsp;non de« fendatur.-ducitur erfi praefens eft dominus, tradere eum, amp;nbsp;de Holo ßulo premittere debet.

NOxali iudicio inuitus nemo cogitur alium defendere.fe dearer e ‘debere eogt;qnem nó défendit, uerius eft. Quod fi liber eft,^uis beteo, in poteftate lit,indiftinfteipfifuidefenfio danda ert. quénon nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXim. IVH ANVS hb. HH.^d Vrfcium.

defédit, /^\ Voties enim nemo fUiumfamilias ex caufla delifti defendit, in fi feruiis V^^eumnidiciumdatur.

eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXV VLPI ANVSlikXL.riJSdtMHW.

ET fi condénams fnerit filins.iudicatum facere debet.tenet enim condemnatio.quinimó etiâ illuddkendü eft : pattern quoij poft condemnationem filij,duntaxacde peculio poffe conueniri.

SI qilis ferinim pignorariim, deinde à debitore fubrepriim, emerit â debitore.eius nomine fnrti tcnebitnr,dominioferiii adquifito. nee obenr,quod Seruiana potent is homoauocari. Idcmq^amp;fia minore quis uigintiquinep annis emerit,nel in fraudem creditorum feiens. hi enim,quamuis auferri eis dominium poftit, interim tarnen conueni' endifunt. XXXVII. TRI PHONIN VS Itb.V.difffUtitiottum.

SI alienusferuusfurtummihifecerit,quipoftca inmeü dominium perueninexftinguitur furti aftio.qux mihi comperierat, nondiim in iudicium deduda.Nee fi poftea alienauero eum,qucm antclité corn teftatam emeram, furti adio reftaurabitur. quod fi poft litem conte» ftatameum redemero.-condemnandus erit uenditor,

QVemadmodum fi alp uendidiffet. parui enim refert, eni uendide rir.aduerlario,an alrj.fuaq? culpalitis aeftimationemfubiturum» ' qm uendendo noxæ deditionem fibi ademit. luhanns autem libro ui» lt;nbsp;cefimo fecundo digeftorum fcribit;fi feruö pro derelido habeam,qui *ars. nee tibi furti'ifeceratJiberari me.qa ftatim me? effedéfinit,* ne eins nomi c. n. q. f. ne,qui fine domino fit,furti adio fit. Si feruus meus rem tua fubtraxe* d. f. furti rit amp;nbsp;uendiderit.tuc^ numos, quos ex preeio habcbat,ci excufferis; logt; adioné eus erit furti adioni ultro citro'c^. na amp;nbsp;tu aduerfus me furti ages iioxali elfe. nbsp;nbsp;nbsp;ferui nomine,amp; ego aduerfus te numorum nomine. Sed amp;nbsp;fi ferno etc

ditoris mei folnerim numos, ut is eos domino fuo der.xque locus erit furti adioni, fi is numos acceptes interceperit.

SI plurium feruus furtum fecerirA omnes dolo fecerint,quo minus . eum in poteftate haberent;fubfequi debet proctor imis ciuilis adio* * nes, amp;nbsp;indicium Honorarium, quod ex hac caufla poUicetur in eum, quem ador elegerit. Ne^enim amplius prueftamdor debet, quant nt detrada noxa: deditioue agcre poffit cum eo, cum quo noxali iudi» cio

TIT. Ilir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;375

cio e.wcriri potuiffet, fi feriius cxhihcrctiir. Qui alicnnm feruum Hiü ene fatemr^quamuis noxali aftione obJigetur, nihilominus cauffa cognita fatifdare debet.quiauté pro fuo feruo conuenitur, farifdatio* ne onerandus non eft. non enim offert fe defenfioni alieni ferui. Si quis dicat dominum dolo feciffe,quo minus in poteftate eins feruus, effetdlle aUtem contendat,eam feruum ab alio defendi cumtatifdati«. one:doli mali exception! locus ent. Sederfi poft indicium acceptum CLuu domino,feruus apparuitA quia non defaidebàtur,dnâus eft.-ex« ccptionedoli mali pofita, dominus abfoluecut. Sed mortuo feruo an« te^quim accipiatur iudicium, omnino hac aftione non tenebitur do« ttiinus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

! ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XL. IDEM lit.XXII.digc^r««. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;'

SI feruus legatus ante aditam haereditatem rem haïredis futuri fub* traxerit.-poteft is cum legatario, qui legatum agnoucrit, furti agc« ïc. fed fi idem feruus hxreditariam rem ftibtraxerit,furti aftio ceffa-bit:quiah'.iiufmodi terum furtum non fit. ad exhibendum autem aftio competit.

£Vm feruus communis altcri dominórum damnum iniuriade« dit.-idcirco legis Aquiliæ aftio non cft,quiafi extraneo damnit de ,cum altero in folidü lege Aquilia agi poffct.ficuti amp;nbsp;cum feruus communis furtum fecit, cum altero domino furti agi non poteft,fed commimi diuidundo.

SI ad libertatcm proclamauerit is, cuius nomine noxale iudicium fufeepturn eft ; fuftineri debet id iudicium, quoad de ftatu eins iu« dicetur. amp;fiquidem feruus fucrit pronunciatus, noxale iudiciü cxer* cebitur. fi liber; inutile uidebitur. Si quis pro feruo mortuo, igno« , rans eum dccefliffejioxalc iudicium acceperit;abfolui debet, quia de« fijtuerum effe, propter eum dare oportcre. Hæ aftioncs perpetuae funqlocumt^ habent tam diu,quam diu ferui dedendi facultatem ha« , bemus. Nee tantum nobis ,uetum etiam fuccefforibus noftris compe* tiint. Item aduerfus fucceffores;fed non quaft iure fucceffionis, fed iu« re dominq. Proinde amp;nbsp;fi feruus ad alium perueniffe propohatur; iure dominij noxali iudicio nouus dominus conuenietur.

SEnii,quorünoxacaputfeqnit, ibi defendendi funr, ubi deliquiffc arguentur.ita^ feruos dominus codé loco exhiberi debet,ubi uim intuliffe dicimtur:amp;carerc omnium dominio potent, fi cos non de-fendat.

C AIV S Iit.VII.dJediUum prouinciate. j^!^ IN IV M regun^orum adio in perfonam cft.Iicc* peruindicationem reieft.

HAcc adio perrinetadprædiaruftica, quaiiis «dificia interueniant .ncq! enim multum iir terctt,arborcs quis in cofirao, an ædificium ponat __ludici finium regundonim pcmurnnir, ut iibi non pdiir dinmere fines,aduidicarioncconrroiicrfiam dinmat. Etfi forte amottend« nercris obfcnhtatis gratia,pcr aliain rcgioncm fitnes index dingere iielir.porcft hoc facerc per adiudicationé amp;nbsp;condcninatione.

11 I. CAI VS Ub.’VU.adedióbtmprouinciaie. us cft, ut ex altemtriiis prædio alf) adiiidicandu fitq ^ui adiiidicariir,cerra pecunia condemnandus eft.

^ Ed amp;nbsp;loei unius contronerfia in partes fcindi adiudicationibus po* teft,pront cuinfijdominium in co loco index compcrerit. In in dicio finium regundoriietiam cius ratio fit, quod intereft. quid enim fi quis aliquam utilitärem ex eo loco pcrccpit,quam uicini efie appall bafan inique códemnatio eonoiefietc' Scd amp;fi menforab alteruttO folo condudus fit:condemnatio ent facienda eins, qwi non conduct, in partem mercedis. Poft 1 item auremconteftatam end frudnsue* nient in hoc mdicio.nam amp;nbsp;culpa amp;nbsp;dolus cxinde praeftantur, fed ante indicium percepti non omnimodo in hoc indicium uenient nam aut bona fide percepit,amp; luerari enm oportet,fi cos confumpfit: aut mate fide.äf condici oportet. nbsp;nbsp;Scd amp;nbsp;fi quis iudici non pareat in fucciden* da arbore,uel acdificio in fine pcfito deponendo, parteue eius:conde« mnabitur. Si dicantur termini deiefti.ucl exarati;iudex,qui de crimi nc cognofcir,ctiam de finibuscognofeere poteft. nbsp;nbsp;Si alter fundusdU' orum.alter trium linpotcft index uni parti adiudicarelocum, de quo quaeritur,licet plures dominos habeat.quonia magis fundo,quàmper fonis adiudican partes intelliguntur.Hicautem cufit adiudicatioplu* ribus.-unufquifeç porrionem in fundo habet.qiiam A: pro indiuifo ha* bebat. Qui córnunem ftuidum inter fe habent, non codemnantun

quot;TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îy^

ïK^enim inter ipfosaccipi indicium nidctnr. Si communem fun* diun ego Ôc tu habemus,amp; uicinum fuiidû ego folus;an finium regun«’ dorum iiidiciû acciperc poffumusc' Et fcribic Pomponius, non poffe: quia ego Ôcfocius meus inhacadione aduerfarq effe non polTumus, fed uniusloco habemur. Idem Pomponius ne utile quidem iudiciû dandum dicit.-cum poffit.qui proprium habet,ud cómunem uel pro pruim fundum alieiiare,amp; fic experiri. Non folum autem inter du» osfiuidos,uerumeriam inter tres^pluresue fundos accipi indicium fini» nmregundorfipoteft.-utputafinguli pluriumfundoiû confines fuut, tri um forte uel quatuor. Finium regundorum aftioA m agris uedi» galibus,ôcintereos,quiufumfruâûhabent, uel fruduarium amp;nbsp;domi» . * nuproprietatis uicini fundi A inter cos, qui iure pignoris poffidenc, cô nbsp;nbsp;nbsp;?’“*

peterc poteft. nbsp;nbsp;Hoc indicium locum habet in confinip prædiorû rm y^ f ^j

fticorum,in urbanorum difplicuit, Ncq; erh*confines hic fuut,fed ma “int ,fed gis uicini dicnntur;amp;ea cómnnibus parietibus plerunq} difterminan» tut. Et ideo amp;fi in agris xdificia iunda funt, huic adioni loens non ^tiadicu wit. Et in urbehortorulatitudoeificerepoteftjUtetiam finium regun *• ’ ®®‘ dorii agi poffit. Si uero * flumen uel uia publica interuenit*confiniü nó ùlsdccft intclligitur;amp; ideo finium regundorum agi non poteft.

QVia magis in confinio meo uia publica, uel flumen fit, *$ ager ui /ini. VI. IDEM.lib.'X.Xlll.adediilum.

Ed fi rinus prinatus intcrucnit,finium regundorü agi poteft. VII. WODESTIN VSllkX.TraVtTiKTwp.

l^E modo etiam agrorum arbitri dantur: amp;is, qui maiorem locö J__Zin territorio habere dicitur,cæteris,qui locum minorem poßi» dent,integrum locum adfignare cópeUirurhdtp ita refcriptum eft. ' h Vm. V i^Pl A a vs lib.Vl.de officio proconfuUs.

di quibufdam loca,in quibus ins non habent,occalionem præftet; præfes prouinciæ alieno eos abftincre,amp;: domino fuum reftitui,termi* nosep per menforem declarari inbet. Ad officium de finibus cogno fcentis pertinet,amp; menfores mittere,amp;: per eos dirimere ipfam finium quxftioné,ut xquu cft,à:Cfi ita res exigat)ocnlis etia fuis fubiedis locis.

IVdicium finium regundorum manet,quamuis focq cómuni diuia dundo egerint, uel fundum alienauerint.

IVdicium communi diuidiindojfamiliae ereifeundæ, finium regun» dorumtaleeftjutineofinguixperfonaï duplex ius habeat.-amp;agen tis

TNfinalibus quæftionibus uetera monumenta,amp;caifus autl^ritas 1 ante litem incohatam ordinati fequenda eft: fi modo non uarietate ïucceffïonum,amp; arbirrio poffefforum fincs,additis uel detradis agris, poftea permutatos probetur.

EOs termines ( quantum ad doming quaeftionem pertinet ) obfei uari oportere fundorum,quos demonftrauit is, qui utiiuf^ pis®* aminus fuit,cum alterum eorum uendcret. nó enim termini, qui fingulos fundos feparabant,obfcrnari debent.-fed demonftratio adfin» um,quac nouos fines inter fundos conftituit.

SCiendum eft in hac adione finium regundorum illud obferuandu, quodad exemplum quodammodo eiuslegis fcriprum eft,qii3nï Athenis Solon dicitur tuliffc.na illic ita eft. Haw Tiç è!.ip.a.o-'icqi ^«5 2t^* 7ƒ/cp ^w^/tp o^ufM, rap o ^op mk «T/aSouv^. tap r^yjop, ■aróefa ótTroAuwef-ixp JV o/KK/x«, cTuo wotT«ç. 4«/) JV Tczcfo/j K ^üT^op ôçvtIh , 0 trop -rà ^Û©-' ?» ratr^Top ènroXilTT^. t«/Jc^lt;p5£a^,0^7i)a;). IXa/a/j dV ï o-uKàùjéwtix ®'*' aliâsVuo (faç«TTOt2«ÄvcT^/a (fimvep. TjedVaÄ^a AW'^a,*7rtv7e'w0(l'«(j.

g Acc aftio proficifcitur ex lege duodecim tabulatuW.M9 3 cohacredibus uolentibusâ communione difcederc,ne‘ | ccflafiüm uidebatur.aliquam adionem conftgt;tui,qn‘'gt;gt;’* g ter cos resbærcditariædiftribiicrcntur. Quæquidéaflio _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nihilomüius eiquocjipfoiurccomperit.quifuani pap

tem non polTidet. Sed fi is.qui poffider, neget eiim fibi cohaeredé ent'' potefteumexcludereperhancexceptionem,Sl IN EA RE, DE 0^^ AGITVR, PRAEIVDlClVM HAEREDITATI NON FIAT. Quod » poflideat earn partem.-licet negetur effe cohæres,non nocet talis exec“ ptio. Quo fir,ut eo cafu ipfe iudex,apud quem hoc indicium agitui,^ gnofcat,an coheres fit. nifi enim cohærcs fit .• neq; adiudicari ei quid« quam oportet,neij aduerfarius ei condemnandus eft.

11. VLPl ANVSlikXlX.ddcdid«»n. PEr familiac ereifeundæ adionem diuiditur hærediras.fiuc ex tenr. mento,fiueabinteftato,fiueex lege duodecim tabularunbuue ex aligna lege defetatur Imeditas. nel ex fcnatufconfulto, uel etiam

conftitiitionc. amp;nbsp;generaliter eoriim diintaxat dinidi haereditas po» teil, quorum amp;nbsp;pen poteft. Si quarta ex coiiftitutioiie diui Pij ad-rogatum adaliquem deferatur :quia hiene^ haeres.ne^ bonorum pofleflbrfit:utileeritfamiliæercifcundæ indicium neceffariu. Item fifilijfamilias militis peculium fit.fortius defendi poteft,haereditateni effeflam per conftitutioncs,amp; ideo huic indicia locus erit. In fami» miliæercifcnndæiudicio unufquifej hxrediimgt;amp;rei amp;aftoris partes fuftinet. Dubitandum antem non eft,qninfamiliæ ereifeundæ indi ónm amp;nbsp;inter panciores hxredes ex pluribus accipi poffit. In hoc in dicium amp;nbsp;fi nomina non ueniunt, tarnen fi ilipulationes interpofitx fuerintdediuifionereni.VT STETVR Ei,ET ALTER ALTERi MAM DET ACTIONES, PROCVRATOREM'QVE EVM IN SVAM REM FACIAT; ftabitur diuifioni.

III. CAI 'VSlib.'Vlï.ddédillumprouinciaie. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ PLanêad officinmindicis nonnunquampertinet, ut débita amp;:cre» dita fingulis pro folido.alqs alia attribuât : quia fæpe amp;nbsp;folutio, amp;nbsp;exaftiopartiumnôminima incômodahabet.Nec tamenfcilicet hæc attriburio illnd efîicitant iqnis totum foins dcbcat,ucl tOtum alicui foli debeatur.-fed ut fine agendum fit,pârtim fuo,partim procuratorio no niineagatnr.fine contra cumeo agatur,partim ruo,partimprocnratoi rio côneniatur.Nam licet libéra poteftas maneat creditoribus cum fin gillis expenundutamen Schis libéra poteftas eft foo loco fubftitnendi eos,inqnosonera aftionis officio indicis translata funt.

CAeteræ itaej tes,præter nomina,ueniiTnt in hoc indicium. Sih an tem nomen uni ex hæredibus legatn fit.iudicio familiæ ereifem, dÆ hoc hæres confequitur. nbsp;Mala medicamenta amp;: uenena ueniunt

quidem m hoe indicium.-fed index omnino interponere fe in qs nó de« bet. boni enim Scinnocentis uiriofficio eum fungi oportct.Tântûdem dcbcbitfaccreinlibris improbatæleâionis, magicis forte, nel fimili» bus hæc enim omniaptotimts corrumpenda funt. nbsp;nbsp;SediSe fi quid ex

pcculatu,nel facrilegio qnæfitum erit,uel ui, ant dam, ant larrocinio, ^^'^ aggreffuraihoc non diuidet. Sed amp;nbsp;tabulas teftameti debebit aut apnd eum,qui ex maiore parte hxres eft, inhere manere : aut in ædem deponi. Nam ScLabeo fcribit,uenditahæreditate tabulas teftamenti dcfcriptas deponi oporterehæredem enim exemplum deberedarettl bulas nero anthenticas ipfuni tenere, aut in ædem deponere.

Slquæfunt cautiones hæreditariæ,eas iudex curare debet,utapnd eum mancant,qui maiore ex parte hsres fit:cæteris defcriptum amp;nbsp;ß ' reco*

tccogninim faciat,cainionc inrerpofita^utcum res exegerir, ipfe er* hibcantur. Si omnes ijfdeni ex partibus hacredes fint, nee inter cos con iieniar,apud quern potius eiTe debeant.fortiri eos oportet.-aut ex con» fenfu,uel fufFragioeligendus eft amicus,apud quern deponantur: uel in œdem fatram deponi debent.

VI. VLPIANVS hkXlX.ddf^/VflM«. NAm ad Hcitationeni rem deducece,utqui licitatione uiccrit,Ire habeat inftrumenta hæreditaria.nô placet,neq? mihi, ne^ Pom porno. VII. VEN VL^IV SUb.yn.lhpulationum.

SI haeres unus,cum fubconditioncautapudhoftes addidum cobx* redcmhaberet,dixentfehaeredemcffe,amp; adioneexpertus nicerip deinde condiriahæredis exftiterit,uel poftliminio redient: anuidonae commodum debear cum eocomunicariC' an indubirate iudieati aftio ci in folidum compefatC’amp; pitto eleftionem cohaeredi dandam, autcó» municandie3,autexpcriundi poteftaté faciendi huic^qui poft uidori» am cohæredts effedus fit bæres.aut reuetfus fit in cniitatem. Idem'cp obferuandum.fi poftc.i natus fit poftumus. non enim his perfonis ft« lentium imputari potcft,cum ad hæreditatem poft uidoriam tohaw dis peruenerint.

VUE V L PI A N V S fiamp;.xix.rfJdinuw. POmponinsfenbir ,fi uniex haredibus prxlcgarx fuerint ratio*' nesnionprius ei tF3dendas,quam cohæredes defcripferint. N.nn amp;nbsp;fl feruns ador ( inquit ) fucrir legatus .non alias tradendns eft,quam rationes reddiderit.Nos uidebirous,nunquid etiam cautio fit inrerpo« ncndaiutqnoties delideratæ fuerint rationes, uel ador praelegatus.co« pia eoru fiat.pleruncg enim aurhenticae rationes font neceffaria:adori ad inftruenda ea,quæ poftea emergunt ad nocinam eins fpedantia: amp;nbsp;neccHarin eft cautionem ab eo fiiper hoc cohaeredibus prarftari. nbsp;nbsp;M^

Pomponios ait amp;nbsp;columbas.qiiæ emitti foknt de cokimbario, nenire in familiæ ertifciindæ iudicium.cum noftræ fint tam diu.quàni diutó fuetudinéhabeant ad nos reuertendi.quare fi quis eas adpr^hendiflet, forti nobis competit adio. Idem amp;nbsp;in apibus diciturquia in patrimo« Bio noftro computantur,Sed amp;fiquid de pecoribus noftris abeftia ere ptum fit.uenite in familiæ ereifeundæ iudicium putat.fi fera eibifcrir. nam magis eft.iitnon definat noftrum effe ( inquit ) quod à Inpo eripi tut,uel ab alia beftia-rtam diu.^ diu ab eo fiicnt confumptum.

IX. PAVLVS ftb.XXlH.ddedidHW VEniuntin hoe iudicium res,quas baeredes ufocepetnnt.cum de» fundo traditæ cff€Ut.hæ qnoqj tes, quae hæredibus traditæ ûmt, cum defundus emiftet.

TTem prædia,quæ noftri patrimony funtfed amp;nbsp;iieftigaliajicl fuper« Xficiaria.nec minus ^cp hæ res.quas aliénas defunftus bona fide poffe ^«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xl. PAVLVSlib.XXUI.dtlcdifluwi.

I^Amim quolt;5 editum amp;: poft aditam haereditatem, J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xll. VLPI ANVSlib.XIX.rtdcJKf^i».

T7Tpoftlitem conteftatam SabinusferibitJnfamilia; ercifciindae jJz’udicium ucnire,amp;adindicari pofte.Idem erit amp;nbsp;fi ferms hxredira ins ab extraneo aliqmd datü fit. Res, qua: fub condirione legata eft, interim hxredum eft.amp; ideo uenit in familie ereifeundæ indicium, Ö( adindicari poteft.cum fua fcilicet cauflaaitexiftentc condirione exu *lïatur ab eo,cui adiudicata eft.aut déficiente condirione ad cos renet» tatur, quibus relifta eft. Idem etiain in ftatn libero dicitur ; qui interim eft hæredum,donec exiftente condirione ad libertärem perueniat.

ALienationes emm poft indicium acceptum interdiftæ funt.dun* taxât uoluntarix.non qux uetiiftiorcm cauflam ,amp; originem iu ï»s habent necelTariam.

SEd amp;nbsp;fi ufiicapio fuerit ccepta ab eo, qui hreres non erat, ante litem conteftatam,amp; poftea implctafuerit;rem de indicio fubducit.

Vfusfruftus an in hoc indicium deducatur,quæritur:utputa fi dedn do ufufruftu fundus fuit ab hæredibus legatus,

VE1 fl feruo hæreditario ufusfeuâus legatus fit. ncc enim â perfo« nis difcedere fine interitu fui poteft.

ETputo officio iudicis^contincri, ut fl noient hæredesl commit« nione uftisfrudus difcedere, morem gerat,cantionibus interpo« litis, nbsp;nbsp;Inlianus ait.-fi alq fundum,alf) ufumfruftum fundi index adin dicaucrit.-non communicari nfnmfrudum. Vfusfruftus amp;nbsp;ex certo t€mpore,amp;ufc5 ad certum tempus,à: altcrnis annis adindicari poteft, Id quod amnis fundo poft litem conteftatam al luit: nique uenit in hoc indicium. nbsp;Sed amp;nbsp;fi dolo amp;nbsp;eulpa quid in ufumfruftum ab uno ex hæ

tedibus faftum fit.hoc quoqj in indicium uenire Pomponius air. Nam omnia,quæ quis in hareditate dolo aut culpa fecit, in indicium fami « hæ ereifeundæ ueniunt; fie tarnen,fi quafi hærcs fecerit. Et ideo fi niuo teftatore unus ex hæredibns pcenniam fuftulerit, in familiæ ereifenn« dæ indicium ea non nenit.-quia tune nondum hærcs crat. ubi aût quafi hætes fecit.ô( fi afiant pmerca quis aftionem habet,tamcn tener i e nm ß q fami«

?So nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D t G E S T O R V M LI B. X.

familie creifeundæ indicie Iiilianus fcribit. nbsp;nbsp;nbsp;Idem^ ait, fi anus «

hæredibns rationes hæreditanas dclencrit.teneri quidem Jege Aquilia, quafi corriipcritaion minus aut amp;nbsp;familiæ ereifeundæ indicio. Item alias *hæ fi fer nus hæreditarius propriam rem*hæredis unius fnbripnerit .• Ofili redû fub us ait^effc familiæ ereifeundæ aftionem, amp;nbsp;comuni diuidundo; furtii^ tip. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adioné ceflare.Quareagenté familiæ ereifeundæindicio côfeciiturû,

utauteifernus adindicetur,autlitis æftimatioinfimplum offeratur, XVII. C AIV S lib.vn. adediélmn prouindale.

DAmno commiffo ab uno hærede,conneniens effe dicetur, fim* pli habendam æftimationem in familiæ ereifeundæ iudicio.

HIs confequenter( ut Iijlianns ait ) fi ex plimbus hæredibus uni fet uns fit generaliter per optioné legatus A bæredes Stichum tabu las hæreditarias interleuilTe dicât nel corrupiiTe, amp;nbsp;propter hoc reniui« ciauerint, ne optaretur fcruusi deinde optarus uindicetur.-poteruntƒ1 is uindicetur.doli mail exceprione utiA de ferno quæftionem habere. Sed an in familiæ erciieundæ indicium de morte teftatoris, uel de morte uxorisjiberorum'cp fuorum habebûtquæftioné bæredes,qus* riturfEt rediiTime Póponius ait,hæc ad dinifionem rcrûbærcditariâru nó ptinere. Idem'qp aitA fi quis teftamento cauerit,ut feruus expoi tandusuencat : officio indicis familiæ ereifeundæ cótineri,ut uoluntas defundi non intcreidat. Sed amp;nbsp;enm monumentum iuffit teftatór fie ri, familiæ ereifeundæ agetur, ut fiat. Idem tarnen tentât, ( quia hxre» dû intereft, quos ins monumenti fequitnr)præfcnptis uerbis poffeeos cxperiri,ut monumentum fiat. Sumptuum, quos unus ex hsredi« bus bona fide fecieufuras quoq; confequi poteft à cohærede ex die mo ræ,fecundum refcriptum imperator urn Seneri Sc Antonini. nbsp;nbsp;Celfus

en am illud eleganter adrjcit.cohæredc,amp;fi non folnit, habere families ereifeundæiudiciû,ut cogatur cohæres foluere;cum alias non fit Ube» ■ raturns re creditor ,nifi in folidu ei fatisfiat. Si filiusfamilias cû patri alias*hæ hæres pro parte exftitiffet,amp; à creditoribus *peculiaribus eóneniretpr: reditari» paratus fit foluerc id omnc,quod debetur: per doli exceptionem con» is. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fequetur à creditoribus,mand.ari fibi adiones.fed etia familiæ erciitun

dæ ludiciû cû cohæredib9 habebit. Sed Sc cû unus ex hæredib? legatu foluit ei, qui miffus fuerat in poffeHioné legatorü feruâdorû cauffa; pu tat Papinianus,Sc nerû eft,familiæ ereifeundæ indicium ei competete aduerfus cohæredes: quia non alias decederetlegatarius poffcHipn^ quam nice pignoris eratconfecutus,quàm fi totum legatûfuiffetéxfo lutum. nbsp;Sed Sc fi quis Titio debitum folucrit, ne pignus uenirct,Nc»

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îSf

_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIX. CAlVs liTf.vn.tidediihmprouîncule.

TTem ex diuerfo fimüiter ,pfpicere index debct.utquod unus ex h«-X^edibus ex hereditaria re percepit, ftipulatusûe eft, non ad eins foli« US Incnim pertineat. Que ita fcilicetcöfequctur iudex.fi aut reputatio ues inter eos fecenr,aur cur.iuerit eäutiones interponi,quib9 inter eo s communicentnr commoda amp;nbsp;incommoda.

SI filia nupta,quæ dotem conferre debuit, pererrorem cohercduiTi ita canit, ut quod à marito recuperaffet,pro partibus hæreditanjs foliicret.-nihilominus arbitrum familie erciftunde fic arbitraturum, Papinianus fcribir,ntctiam fi conftantematrimonio ipfa diem fuum obierit,conferatur dos. Nam imperitia C inquit ) coheredura iurifdiäi unis formam immutare non potuir. Si filiüsfamilias iuifu patris ob ligatus fit'debcbit hoc debitum precipere.fcd amp;nbsp;fi in rem partis uertit, ioem placet.amp; ft de peculiorpeculiu precipiet.amp; ita Imperator nofter refcripfit. nbsp;nbsp;Hocamplius filiüsfamilias hercsinftitufus,dotem luo^

ris fnæ prxcipit,nec immerito;qiila ipfebnera matrimonq fuftinet.im tegram igitur doté præcipiet, amp;nbsp;eäuebit defenfum in* cohæredes, qui alias*cogt;' w ftipulatu polTunt conueniri. Idem ft alius dotem dédit, amp;nbsp;ftipulatus her edi tft.Nec folum uxoris fuæ dotem,fed etiam filrj fui uxoris: quafi hnius bus. Wï matrimony onus ad ipfum fpedet; qa amp;: filtj onera Sn nurus ipfe a^ofcereneceffe habet. Precipereautem non fohi patri datant doté filiû oportere.ucrû etiam ipfius filio Marcellus fcribit. Sed filio datant tant din,qùâm diu peculium patitur, uel in rem patris uerfum eft. Si pater inter filios fine feriptura bona diuifit,Ôe ortus æris alieni pro mo=lt; . do poffeflïonum diftribuit.-non uideri fimplicem donationem, fed po tins fuptemi iudicrj diuifionem Papinianus ait. Plané ( inquit) fi credi lores eos pro portionibus hereditarijs conueniant» amp;nbsp;unus placita de* treftet.-poterit cum eo prefcriptis uerbis agi,quafi certa lege permuta* tionem fecerint.-fcilicet fi omnes res diuife fint. Familie ereifenn* de indicium amplius,quàm femel agi non poteft, nifi cauffa cognita. Quod fi quedam res indiuife relide fiiit.communi diuidundo de eis agi poteft. Papinianus air,fi uni ex heredibus onus eris alieni iniurt

% gatnr,citra fpeciem legati.-officio indicis familie ercifcude cognofcen tis fiifcipere eum id oportererfed non ultra dodranté portionis fue,uc quadrantcmillibatum habeat. Indemnes igitur coheredes fuos pre* ftare cauebit. Idem fcril?it,’ft filiusin munetibus publias,in quibus pater eiconfénfit,reliquatuséft,amp; pro parte heres fcriptus eft .hoc quoqidebere precipe,quia amp;hoc patris es alienu fuerit.Sed ft qua mu nera poft mortem patris fufeeperit; ab his heredes patris foluti funr.

Neratius «item rctulit eiim,qui plurcs filios habcrct,unu ex filijs «?«* w)9ta'i«x^ fiifcepmrü profefliim cffc.-óc prins ^ honore fm^eretnr, nioi nuicffc,omnibus filqsha:rcdibus inftiruns.qiixfitum cfœ.anisfiliHS, quodinedremimpendiflet, FAMILIAE ERCiSCVNDAE con-feqiianirc'refpondifle nulla adione idconfequi pofle.qiiod merito dif plicuit.debet itaqi hoc in faniiliac ercifciindac indicium iicnire. Item Papinianns fcribit.fi maritns alteram ex hxredibus omis dotis foluen dæ.quæinftipulationemuenit.fufcipere iuflir;amp; millier aduerfusu» trûlt;5 dingat dotis peririonemicohæredem efle defendendu ab eo, qui fufeipere onus iuffns eft.Sed legata.qnae ab ntrocj pro dote data.cleda dote,retincantur.incópendio cohaeredis.qnidebiro leuatnr.efle non oportere-nidelicet.nt cohaercs,qui onns xris alieni fnfeepir, officio iu» dicis legatnm confequatur.amp; uerum eft hoc.nifi aliud teftator edixit.

Idem fcribit,^d uni ex cohaeredibns ftatulibcr códitionis implédx noïe dedit de pecalio.in hoc indiciu non nenire.nec cóieari debete.

ITem Labeo fenbir, fiiinus h^redam thefaarnm relidum à tclhto re cffodit; familie creifeundæ indicio eum teneri, amp;nbsp;fi enm extra« neo confcio partiras fit. Item famillæ ereifeandre index poteft plun bus eandé ré adindicare, fi aut pluribus fucrit unius rei pceptio relifta, ubi enâ neceffitatem facere Pôponius fcribit, ut pluribus adindicetur: uel fi certâ partem unicuicß cohæredû adfignet,fed poffit cria licitati^ ne admiffa uni ré adindicare. Sed amp;: rcgionibus diuifnm fundu poW adindicare fecundû diuifionem,ncmodubitauerit.Sed etiameumad« iudicaueric,poterie imponere aliquam feruitatem, utalqaliumfet* nam faciat ex his,quos adiudicat.Sed fi pare alium fundum adindica* ueric,alium adindicando, amplius feruitutem imponere non poterit.

FamiliæercifciHidæiudiciû ex duobus conftat.-id eft,rebus at^pr* ftationibus/quæ funt pfonales adiones. Papinianus de re,qux apiw boites eft, Marcellû repræhendit, quod nonpatet præftarioncs eins rei uenire in faniiliæ ereifeundæ iudiciû,quæ apud hoftes eft. quod cm impedimentameft rei præftationem uenire,cum amp;nbsp;ipfa neniat, XXIU. PA VLVSlib.XXHl.ddediâutM.

PRopter fpem poftliminn/cilicet enm cautioner quia poffunt no reaerti. nifi fi tantum æfti matas fit dubius cuentus.

XXIIU, v L p IA N v S hkxix.rfd ediâiM. SEd amp;nbsp;eins rei.qnæ in rebus humanis effe dcfijr, ueniunt pradbtlo» ncs.'Ôc ego Papinianoconfentio. Familiae erçifeundae indicium

TÎT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;585

hinter bonorum poflefToresA inter eö,cui reftitura eft bæreditas êx Trebelliano fenatusconfulro, ix exreros honorafios fucceffores locu habet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xxv. P A v Lvs likxxin.rtacJhSiMM.

HAeredeseiiis,quiapiidhoftesdeceffit,hoc indicio experiri pof flint. Si miles alium eaftrenfium, aliu cæterornm bonorü bæ. redem feceritaion eft loens familiar àcifeundæ indicio. dhiifum eft è= nim per conftitutiones inter eos patrimonia Qyem.admodi'i ceftat fa« miliæ ereifeundæ iudicium,cum nihil in corpotibiis,fed omnia in no« minibus funt. Quantum nero ad accipiendu familiæ ereifeundæ iu-diciumjiihil intereft,poffideat quis hxreditatcm,nec nc. nbsp;nbsp;De pliiri»

bus hxredmtibus,qna: inter eofdem ex diucrfs cauffis córnunes funt, lunim familiar ereifeundæ indicium fnmi poteft. Si inter me amp;nbsp;te Ti liana hæreditas communis firjnter me antem amp;nbsp;tc amp;nbsp;Titinm Seiana: pofte iinnm iudicifi accipi inter ties Pomponins fcribit. Item fi pin Its hacreditates inter nos commîmes fnnt.-poffnmus de nna familiar er eifeundœ indicio experiri. Si teftator rem cómnnem cum extraneo habebat.fiue rei fuar parte alicui leganit.fiuc hartes ante iudicifi fami« liæ ercifcimdar acceptum partem fuam alienaninad ofticiu indicis pers tinct,ut earn partem, qnæ teftatoris fuit, alicui inbeat tradi. nbsp;nbsp;Quod

ipro emptore,nel ,p donato Cputa) coheres poffidet.-in familiar crcifcfi-dar indicium nenirenegat Pomponins. Idem fcribit,cum cgoamp; tnhae tedesTitio exftiriflem9,fi tn parte fnndi,qué totfi hæreditarin dicebar» iSempronio pcticrisÄ uirtus fneris.mox candempartem à Scmprolt; nio emero,amp; traditus mihi fneritiagente te familiar ereifefidar indicio, nonfolnm non ueniet hoc,quod pro hærede poffidetur: fed nee id, qd' pro emptore.cum enim per indicem prioremappariiit,totamrem nö effeharrediratis.-quemadmodnm in familiar ereifenndæ indicium ue« niete' An ea ftipnlatio,qua fingnli barredes in folidum habent adio« nem,ueniat in hoc iudicinm,dubiratur; (uelnti fi is,qni uiam,irer,aäu ftipidarus erac,deceffcrir)qnia tails ftipnlatio per legem diiodccim ta« bularnm non diuiditnr,qnia nec poreft.Sed uerius eft,non uenire earn in iudiciimi,fed omnibus in folidum comperete ad 1 one mA fi nó prît ftetnr uia,pro parte harreditafia condemnarioné fieri oportere. Con ira fi promiffor nire decefterit,plutibns hæredibus inftitutis;nec dinidi obligationcm,nec dnbium,quin dnret.-qnoniâ niâ promittere amp;nbsp;is po teft,qni fnildum nó habet, igitnr qnisi fingüli in folidum tencntur,offi cio indicis cantiones interponi debere,nt fi quis connéntus ex his litis sHimationem pracftitefit,id pro parte a exteris confequatur. Idem dicendum eft, ^ fi teftator 111.1m legauerit. In iUa quoq; ftipnlati« 011e pro fpidendum eft cohxredibus, fi teftator promifcnt,N e qv ë pet

PER SE, NEQVE PER HAEREDEM SVVM FIERI, QVO M i N V s i R E AGERE P 0 s s 1T: quoiiiam uno prohibent, in foli dum committitur ftipulario.ne iinius fadum caeteris damnofum fit..

Idem iuris eft in pecunia,fi à teftatore fub pœnapromiffa fit. nam li cet hæc obligatio diuidatur per legem duodecim tabularurtamenCqui* nihilum prodeft ad pœnam cuitandä pattern fuam foluere) fine non-dum foluta eft pecimia, nee dies uenit : profpiciendum eft per cautio-nem,ut de indemnirate caucat, perquem fadum fuerit, ne omnis pc* cunia folucretur.-aut ut caueat, fe ei,qui in folidum foluit,partem pr« ftaturum • fine iam foluit unus uniuerfam pecuniam, quam defundus promifit,ne pana cômitteretur.'familiæ ereifeundæ iudido à cohere* dibus partes recipere poterit. Idem obfematur in pignoribus luendis. nam nifi uniuerfum,quod debetur,offcratur;iure pignus creditor ucn dere poteft. nbsp;nbsp;Si unus ex cohæredibus noxali iudicio ferunm bæredi*

tarium defenderit,amp;: litis aeftimationeobtulcrit,cumhoc expediret: id pro parte hoc iudicio confequetur. Idem eft, amp;fi unus legatorum no* mine cauerit,nc inpofleffionem mittcretur.Et omnino quæ pro parte expediri non poffimt, fi unus cogente neceftitate fecerit; familiæ et* eifeundæ iudicio locus eft. Non tantum dolum, fed etiam dû* pam in re hæreditaria præftare debet coheres : quoiiiam cum cohere* de non contrahimus,fed incidimusineum’. Non tarnen diligentiam pneftare debet, qualem diligens paterfamilias :quoniam Inc proptet fuam partem caulTam habuitgercndi.amp;idconegociorum geftorum ciadionon competit. talemigitur diligentiampræftaredebet,qua* lem'infuis rebus. Eadem funt,fi duobus res legata fit.nam Schoscon* iunxit ad focietatem non confenfus, fed res. Si incertohomine legato,amp; poftea defundo legatario aliquis ex hæredibus legatarij non confentiendoimpedierit legatum.-isqui impedit,hoc iudicio esté* tf^quanti interfit eorum,damnabitur. Idem eft,fiè contrario unus ex liæredibus ,àquibus generaliter homo legatus eft, quem ipfi elege* tint: nolueritconfentire, utpræftetur, quem folui omnibus expedie* bat;amp; ideo conuenti d Icgatario iudicio,pluris damnati fuerint. Item culpx nomine tenetur,qui cum ante alios ipfe adiflct hæreditatem,fet uitutes prædqs hæreditarqs débitas paiTus eft non utendo aniitti. Si filius,cum pattern defenderet, condemnatus foluerit, uel uiuo co, uel poft morrem.-poreriræquius dici,habere petitionem âcohæredeinfa* milite ereifeundæ iudicio. Iudex familiæ ereifeundæ nihil débet in« diuifum relinquere.Ité curare debet, ut de euidione caueatur his.qui« bus adiudicat. Si pecunia, quæ domi rclida non eft, per præceptio* nein relida fitturrum uniuerfa à cohæredibus præftauda fit,an pro pat tehx

tehæreditaria,quemadmoclum fi pecunia in hæreditate relifta effet diibit.atur. Et nugis dicendum eff-ut id prærtandum fit quo d præfta« ictur.fi pecunia eifet inuenta.

X X V l. C AIV s lib. vn. ai ediHum prouuteiaîe. OFficio autem iudicis côuenitiubere hxreditanâ rem nenire uni pluresûe,amp; pecunia ex precio redaftâ ci numerari,cui legata fit.

IN hoc iudicio condemnationes amp;nbsp;abfoluriones in omniu perfonas fadendæ funcEt ideo fi in alicuius perfona omifla fit damnatio: in . cæterorû quolt;j pfona,qd' fecit.iudex nô ualebit.-quia nô poteft uno iu dicio res iudicata in partem ualerejn partem nonualere.

X X V11 (. C AI V S lib. vn. ai ediUtm firoumdalc. REm pignori creditori datam fi per prafeeptionem legauerit tefta tor.-bfficio iudicis continetur,utex comuni pecunialuatur: eacg firat is ƒ ui eo modo fuerat legata.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIX. PAVLVS lib.'xy:ni. adediilum.

SI pignori res data defunfto fitdicendum eft,in familiæ ercifeundx iudicium uenirc.fcd is,cui adiudicabitur ,in familiæ ereifeundæ iu« diciopro parte cohæredieritdamnandus; neccauere debet cohæredi indemnem cum fore aduerfus eû, qui pignori dedit.quia pro eo erit, aefi hypothecaria uel Seruiana afliône petita litis æftimatio oblata fit: ütÔcis,quiobtulerit,aduerfus dominum uindicantem exceptione tu» endus fit. Contra quo^ fi is hærcs,cui pignus adiudicatum eftjielit to-luni reddi;liccc debitor nolit.audiendus cft.Non idem dici poteft, fi al teram partent creditor emerit.adiudicatio cnim neteffari.i eft, emptio uolûtatiarnifi fi obijciatur creditori ,quod animofe licitus fit. fed huius tei ratio habebitur.-quia quod creditor cgit,pro eo habendum eft, ac fi , debitor per procuratorem egiffet. ut amp;nbsp;eins,quod propter ncceffitateni Uel ultra impendit,fit aftio creditori.

XXX. MODESTINVS lit.VI.rc^o«for«m. FVndusmihi communis eft,amp; pupillæ cohæredi. ineofundo reli« quiæconditæ funt,quibus religio ab utrifi^ partibus debebatur. »äparentes quoeg eiufdé puellæ ibi fepulti funt. fed tutores diftraherc fluïdum uolunt.ego non confentio:fcd portioné meam pcffidere ma« Io,cum uniuerfitatem entere nonpoffini,amp;uelimptonieo arbitrio exfequi ius religionis.quæro.anreftearbitrû cóniuni diuidundo iudicio ad hunc fundum partiendum pctam:an etiam is arbiter, qui fami« hæ ereifeundæ datur ,i}fdé partibus fungi poffit,ut hanc pofteffionem, exceptis cæteris corporibus hæreditarr)s,pro iureeuiegnobis partia= turfHeremus Modeftinus refpondic,nihil ^iponi/ur familiæ ercifeun

585 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVAî LIB. X.

dx iudició adims arbiter officium fuum eriam incius fimdi,dequo agi tur.dunfioncinterponcrenonpofTit; fedrdigiofa locain iudiciü non deducteorumq^ ins fingulis hæredibus in foïidum competerc.

SI feruus pignori obligatus luatur ab uno ex hxredibus:quatnnis po lica decedar,ofFicium tarnen arbitri durât fufficit enim communia oius cauffa^qux præccfTit^quæcp hodie duraret,fi res non inteeddifTet* XXXH. IDEMht.n.rf^on/brtt«,

QVx pater in filios non diuifiqpoft datas adionesnice diuifionis ad fingulos pro hxreditaria portione pcrrincnc;fi modo estera, qux non diuifit,in unum generaliter non contulir, nel res datas non ft quûtur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X X X111, I D E M hb. VIL rrjjionfbrum,

SI paterfamilias fingulis hæredibus fundos Iegando,dinifionis arbi trio fungi uoluit.non aliter pattern fuamcohxres præftarecoge* tur,quàm fi nice mutua partem à nexu pignoris liberam confequarur.

SEruos inter cohsredes tempore diuifionis xftimatos, non emen» di,feddiuidendianimopreeijs adfcriptos uideri plaeuit. quare (ü( penfa codmone mortuos,fafn Imedi,^ fdei commifiario depenfft-

POmponius Philadelphus dotis cauffa prædia fi]iæ,quam habebat in poteftate^tradiditiöc reditus eoriim genero folui mandanit. aft ca prxcipua filia retinere poffir,cum omnes filios liæredes inftin* ïffet^quicrebatur. iufta cauffamrerinenda: poffeffionis habere filiann quoniam pater prædia,de quibus qusratur, dotis effe uoluit, Sc marri* moniumpoft mortem quolt;$ patrisftetit.-refpondi.filiam etenim^quff naturaliter agros tenuit: fpecie dotis, cuius capax fuit,defcndi.

CVm putarem te cohxredem meu effeddep nerum non effet •’ eg' return famrliæ ercifcundæ iudició,amp; à indice inuicem adi adican^ ones amp;nbsp;condemnationes faâæ fnnt.qnxro,rei neritate cognita, ntrinn condiftio inuicem competat,an nindicario: Ôc an aliud in eo,qui hæics cft,aliudinco,quihæres noneft,dicédum fitC'Refpondi. qui exaffehs' reserat,fi cum putaret fe Ticium cohreredem habere, fufeepcrifeS eo familiæ ereifeundæindicium,fit condemnationibus faftis folucrirpe» cuniam.qnoniam ex cauffa indican folnir, repetere non poteft. Sed rn nidéris eo mouerfqnod non eft indicium famihaî ereifenndæ, nifi in? tercohaeredes acceptum.Sed qnamnis non fitindicinm.-tamen ad ira* pediendam repetitionem fufficit, quödquis fe pu tat condemnatum. Quod fi neufcii eomm lweres fwit/ed quafi hæiedes effent,aeceperunt faniilis

famihae ercifcund« iiidicium.-de repetitionc idem in ntrifej dicendam «ft.quod diximus fuprain altcrutro. Planefi fineiadice diuiferint resj condiöionem earum rernm, quæ ei ceiTerunt, quem cohæredem pn= iauit:ci,qui fuit hæres.competeredici poreft.Non enim tranfadum in ter cos inrelJigitiir,ciim ille cohxredem effe patauerit.

QVi familiæ ereifeandæ iadteio agitation confitetar adaerfariam fibi effe cohxredem.

LVcias amp;nbsp;Titia fratres amp;nbsp;emancipari à patre, amp;nbsp;adalti caratores ac-ceperunt.hi cómiuies pccanias ex redinbasredaftasXingulis fat» niiiulhaaerant. poftea pammoniam diaiferunt. poft diuifionem Ti« da foror Lacio fratri fao cœpit qaæftionem mouere, quafi amplius *ca;pgt;flet,qiiani ipfa acceperat.cam Lucius frater eins nó amplius faa portionedmó minus quâm dimidia confecatus fit.qaaero,an Titiæ có pent adaerfas fratrem aftioC' Paalas refpondit.feenndum ea, quæ pro ponimtar, fi Lucias non amplias ex rediraprædioram communium accepit.quâm pro hæreditaria portione ei eópereret .• nullä forori ei as adaerfas cum competcreadioné. Idem refpondit,cam ex decretis ali» mentis à prætore amplias fratrem accepifle diceretar, qaam fororem: nó tarnen ultra parrem dimidiam.

EX parte libres inftitutas caaflam de totis bonis, quam omnes hæ« redes patiebantar,fafcepitamp;obtinait. cohæres partem faam ab co petebat, nee partem famptaam fadorum inlitem præftare aole« bat.qaæfitum eft,an doh exceptio nocerete'Refpondi; fi idcirco ampli us erogatum effet, quod ipfius quocj caaffa defenia effet: habédam ra= tionem famptaam. Scd amp;nbsp;fi omiferit doli exceptionem: agere poffe de recipienda portione fumptuu. nbsp;nbsp;Inteftato moriens codicillis prac-

dia faa omnia,amp; patrimonium inter liberos diaifit: ita at longe ampli usfilio,c^filiærelinqueret.quæfinimeft,an foror fratri doté conferre deberetfflcfpondi. fecandu ea,quæ proponerentar Ch nihil indiuifuin rehqaiffet)redias dicicx uoluntatedefandi col!ationem dotis tcff alt; te. Sticho libertatemdedit,qai crat annorum quiiidedm, C VM ERiT ANNORVM TRIGiNTA.eidéexdiemortisfuæ,qaoadai ueret,£ibarioramnominedenarios denosaieftiarq ,denarios uicenos quinos præftari fe aelle fignificauit.qaæfitam eft,an utile effet çibario rum ^ ueftianoru lcgatum,cum Stichus ante hbertaris tépus dcceffe* ritfóc an fi nó eft utile, hærcs,qui præftirerat,àcohærede repetere pof« ût,apud quem morabaturf Kefpondi.non quidem débita fuiffe .• fed 0 G ij id.

id ,qnod datum eft in alimenta.confumprum fit:repeti nó poffe. R lius reipublicæ débita,quae poft mortem patris côtraxir, fratri fuo pro parte hæreditaria reputare non poteft, fi nó in omnibus foci) finr.-licet * haereditatem patemam communemhabent,amp; pater pro aitero filio ^f^n, Î''^* “’ patria*magiftratiimnadusdeceflic. nbsp;nbsp;Duos filios fcripfitbarredes,

gilnatu 5i;certos homines unicui^eorum praclegauit.inquibusuni Stepha* tiuiCtiis. jjmu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peculio. is uiuo teftatore manumiffus, deceffit. deinde pa«

ter.quæfitum eft,an id quod in peculio habuit Stephanus priiis,^ ma numitteretur,ad nrrofep filios pertineat.-an uero ad eu folum, cui cum peculio praelegatus fueratc'Refpondi.fecimdu ea, quae proponcrentur, ad utrofq? ptinere. nbsp;nbsp;Pater inter filios diuifit bona, amp;nbsp;ea diuifionem

teftameto cófirmauit:amp; cauit,utaes alienum, quod unufquif^ eorum habet,fiue habebit,folus fuftineret. poftea unus ex filqs cû pecuniam mutuaret,interuenit pater; eiu$^ confenfu prædia, quae filio adfigna* uerar,pignori data funt.poft moitcm patris eadem prædia idem filing poffedit,ufuras foluit.quaero,an familiæ ercifciuidæ iudicio, fi prædia pignori data diftrahat creditor,aliquid ei à cohærede praeftandum fit • Rcfpondifecundum ea, quae proponerentur,nihil effe praeftandum.

XL. CAIVS lib. 11. fideicommifforum^ SI ex afle haeres inftitutus,rogatus fit mihi partem aliquam reftitue re Cueluti dimidia) utile familiae ereifeundæ indicium refte inter nosagetur. XLI. PAVLYS lib.i.dccrctorum.

QVædammulierâ indice appellauerat,quod diccretcum indini^ denda hæreditate inter fe à cohaeredé non tantu res, fed etiam.li bertos'diuififfe,amp;: alimcta,quae dari teftator certis libertis iuftiffet. nub lo em iure id eu fecifTe.Ex diuerfo rcfpodebatur.confenfifle eos ei diui-fioni,6c multis annis aliméta feenndu diuifione praeftitiffe. Placuitftao dû effe alimentoru præftationi:fed illnd adiecit. nnUa efle libertorum diuifionem. XLii. POMPONIVS lib. vi.jd Sabinom.

CI ita legatû fuerit uni ex haeredibus,Qy o D M 1H l D E B E T,P R AE öd P i T o.-officio iudicis familiae ercifeundae continetur, ne abeoco hæredesexigant. Nam amp;fi quod alius deberet, percipere unus iufliis fueritrofficio iudicis adiones ei praeftari debebunt,pro portione cobs redis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLIIL VLPIANVShb.XXX.adSabinum.

ÄRbitriu familiaeereifeundæ uel unus petere poteft.nam prouo care ad iudicem uel unum hæredé pofle,palam eft.igitur amp;nbsp;præ» fentibus cæteris,amp; inuitis, poter it uel unus arbitrum pofeere.

INter cohaeredes eriam communi dinidundo iudicio agi pored,ut eæ res duntaxar, quae eorum communes funt, amp;nbsp;cauflac ex his rebus

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5S9

pendentcs,iniudicuimneniant;de cæteris uero intégré fitfamilix er-«feundæiudicium. Si familiæ ereifenndæ nel communi diuidûdo aftum fit; admdicationes praetor tiietur, exceptiones aut aftiones dan do. Si cohæredes abfente uno cohaerede rem uendiderunt, amp;nbsp;in ea te dolo malo fecerunt,quo plus ad eos peruenirefuel familiae ercifcun dæ iudicio præftabunt ei,qui abfiut, uel hacreditatis petitione. Fru? óiis,quos ante aditam haerediraté exfimdobtereditario haerescepir ; non aliter faniiliæ ereifeundæ iudicio praeftareeumiulianus ait.^ß cûfeirethæreditarium fundum effe, cepit. Qui familiae ereifeûdæ, amp;nbsp;cómuni diuidundo, amp;nbsp;fimum regundorum agiuit, Se adores font, amp;nbsp;rei:ideaiurarc debentnon calumniæcaufïalitemintendercjnon ca» lumniæ cauffa inficias ire. Quod ex fado fuo imus ex cohaeredibus ex ftipulatione hæreditaria præftar, à cohærede non repeter; uelurili A'SE, HAEREDE'QVE SVO DOLVM MALVM ABFVTVRVM defun= ftusfpopondifuelNEQVE PER SEjNEQVE PER HAEREDEM SV-Vm fORE, oyo MIN VS QVIS BAT A GAT. Imó fi reliqui propter fa 'ftumuniusteneri eoeperint.quia conditio ftipulationis haereditariac exftiterit:habebunt familiae ereifeundæ iudicium cum co,propter que commiffaeftftipulatio. Siquis ftipulatus fuerit, TITIVM HAERE-DEm'qve Eivs RATVM HABITVRVM , amp;nbsp;Titius pluribus hacredi# bus relidis deceflerit;eum folum tenen,qui nonhabuit ratum; amp;nbsp;cum foliirn ex Iiaeredibus ftipulatoris adnnim,a quo fuerat petitum. Vfu frudu uxori legato,donee ei dosfoluatur.-per arbitrü familiæ ercifcun« da: tam id,quod cohaeredis nomine ex dote folutum fit,recuperari ;c^ utcohaeres foluat,effici poffe CaffiuS ait, amp;nbsp;ucrum eft. Si duo cohx» redes damnatifint ftatuamponcrc.amp;altero ceffante alter earn fece« tit.non effe iniquum lulianus ait,familiae ereifeundæ iudicium dan,ut pars impendiorum boni uiri arbitratu prxftetur.

Ql quid cótendis ex haereditate mihi tecu cómune effe, quod ego ex l^aliacauflameu ,pprium effe dico, id in familiæ ereifeundæ iudieiö non uenit. Dolus,qué feruus hæredis admifit,in iudieiö familiæ erci feundæ nó uenit; nifi domini culpa in hoe erat, qui nó idoneu feniörei cóiadplicuerat. XLVI. PAVLVS tib.vn.adSabinum.

SI maritus fub códirione à patre inftitutus fit,interim de uxoris dote adio pendet. Plane fi poft morté foceri diuortiu fadum fit; quam» nis pendente códitione inftitutionis,dicendö eft præceptioni locö effe: qui a mortuo patre quædâ filiosfequutur, etia ante qj fiant hæredes;ut matrimoniu,ut libcri,ut tutelæ. igitur amp;: doté præcipe debet,qui onus matrimoni] poft morté patris fuftinuitA ita Scæuolæ quolt;5 noftro ui fum eft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C iq Pom

XLVII. POMPONIVS ïikXXr.rft/SuêwriW, IN iudicio familix ercifcundie,üel communi diuidundo, fi dum res in arbitrio eftje iure prædij córrouerfiafit.-platct omnes cos, inter quos arbiter fiimptus fuit, amp;:agere,amp; opus nouum nunciare pro liia quen^ parte pofTeamp;cum adiudicationes ab arbitro fiunt.li uni adiiidi cetur totus fundus,caueri oportere, utquae ex his adióibus recepta fiie rint,reddanf;autquïe in cas impenfæ faftæ ftierut,prxftcntur.amp; fi cum res in iudicio effet,eo nomine aflum no fucrit.-eû confequi intégra .ifli onem,cui torus fundus,aut pro quacunlt;^ parte adiudicatus erit. Ire quae res mouen poffunr,amp; in ea indicia ueniur,fi interca fubreptae fint: furti eos agere,quorum periculo hæ res fuerunt,polfe.

X L V111. P A V L V S lib. VII.ad Sabwum. SI familix ercifcunda:,uel comuni diuidundo,ucl finium regundo» ruinaâutnfit,amp;unusexlitigatoribus decefferit pluribus hxredi* bus rehebs; non poteft in partes indicium fcindi,fed automnes hare« des accipere id debent, ant dare unum procuratorem,in quernomiuw nomine indicium agatur.

alias*in = Z^ Vi hartes erat ex parte *inftitntus a reftatore,iuffus i praetore dif ftitut?,te V_^rrahcre feruum,cui erat reftamento data hbertas.ideo diftraxit, ftatoré dupiamc(5 prom'ifit, amp;nbsp;ex ea çautione conuentus præftirit. Quaefitum inffus i cft,an familix creifeundæ iudicio coufequarur,quod ex dupls ftipula* protore tione abeftc’Primo iudeamus,an hiedebnerit de dupla caucre. amp;mihi fepelire, nideturnondebuiffe hi enim demum adduplaecantionem compel* feruffSec bintnr,qui fua fpontcdilfrahunt.ca’tcru fi officio diftrahenreis fiingim tnr,non debet adAringimon magis,quam fi quis ad exfequendam fen-tentiam à prætore datus, diftrahat.nam amp;: hie in ea conditione eft,ne cogatur implere id, quod coguntur hi, qui fno arbitrio diftrahutnani inter cfticui fufeipienteis,amp;uoluntarc diftrahenteis multum inrereft. Quaproprer requidem integra ftipulationem duplæ interponere non debnit. fed decernere prætor debet, efleemptori aduerfus hxredem exiftenrem aftionem ex empto, fi resdiftrafla fuiffet euifta. Siautem hares errauit,amp;:cauit, amp;: feruus pcruenit ad libertärem; ftipulatio com mittetur. qusc fi fucrit commiffa ; aeqnfi crit utilem aftionem ei aduer« * alias fus cohxredem dan, direfto iudicio famiJiæ ercifciuîdæ*ceffanrc,nc deelt, indamno moremr.nam ut familiæereifenndæ iudicio agere quispof-fit,non canrum Itæredem effe oporrct;nerum ex ea eanfla agere,qirnm geffit, quamep admifit poft ea, quam lucres effeftus fit.exterum eftfat familiar ercifeundx aftio. amp;ideofi ante, quam quisfeirerfe hreredem effe,in liacreditate aliquid geffexit; f^ilw creifeundæ iudicio non crit

locus,quia non animo hæredis gefliffe uidetur. Quarc qiii ante adiram nireditaremquid gelTitjUelnti li teftatorem fepehinr.-familiæ erdfeun dæ indicium non habet, fed fi port aditam hæreditatem id fecit .xonfee queuter dicemus, familiæ ereifeundæ iudicio confequi eum poffe fum ptuni,quem fecit in funus.

FVndus,qui dotis nomine focero traditusfuit, cum focer filium ex aliqua parte hæredem inftituit.per arbitrium familiæ eccifcundx præcipi ita debet, ut ea cauffa filij fit, quœ futura eflet, fi dos per præce« Phonem legata fuiflet. Quare frudus poft litem conteftatam percepri, ad cum redigendi funt, habita ratione impenfarum. qui uero ante lité conteftatam percepti fuerint.-æqualiter ad omnes barredes pertinebut. fed et impenfarum ratio haberi debet:quia nullus cafus interuenire po teft, qui hoc genus dedudionis impediat. nbsp;nbsp;nbsp;Si ego à tehacreditatem

petere uellem,tu mecum familie ereifenndae agere.ex cauffa utritjno ftrum mos gerendus eft. Namfiegototambacreditatem pofl'ideo,amp; te ex parte dimidia hæredem confiteor, fed à communione difcedcre 'Uoloiimpetrare debeo familiæ ercifeundæ indicium, quia aliter diuidi internos hæreditas nó poteft. Item fi tu iufta cauflam habeas, propter quam per hæreditatis petitioné potins, quam per familiæ ercifeundæ judicium negocium diftrahere uelis.tibi quoeg permittendum erithæ= teditatem petere. Nam qnædam neniunt in hæreditatis petitionem, quæ in familiæ ercifeundæ indicium non deducuntur. neluti fi ego de« bitor hæreditarins fîm.indicio familiæ ercifeundæ nó confequeris id, quod defundo debui.per hæreditatis petitionem confequéris.

MAeuins, qui nos hæredes fecit, rem commune habnit cum At* tio.fi cum Attio communidinidundo egilTemus,amp; nobis ea tes adiudicata eflet.uentnram earn in familiæ ercifeundæ iudicio Pro* cuius ait. nbsp;nbsp;Sernus liber amp;nbsp;hæres efie lufius, id qd' ex rationibus, qnas

patrifamilias geffiffet,penes fe retinerenindicio familiæ ercifeundæ co næredibus fuis præftabir. Arbiter familiæ ercifeundæ inter me amp;te fumptus, qnædam mihi, qnædâ tibi adindicare uolebat. pro lais rébus akerum akeri condemnandnm effe intelligebat. qnæfîtnm eft,an pof* fitpenfatione ultra citroq^ fada,condenmatione eum folum,cuius fumma

fumma excederet,eius duntaxat fummæ, quat ita excederet, damna» rec’ Se placuit poffe id atbitrum facere. Cum familiæ crcifcundæ,uel communi diuidundo agitummiuerfæ tes æftmian debent, non fingu* latum return partes.

PEenniamiquam filinsemacipatus ita credidit, ut patri folnerenir: ita demum in hæreditaté partis numerari, fi parti aduerfus filiiiin eiufdemquantitatis nomine aftiocompetebat.

EX haereditate Luerj Titij, qnæ mihi amp;nbsp;tibi cômunis erat,fundi par* tem meam alienani.deinde familiæereifeûdæ indicium internes aeceptum eft. neq; ea pats,qnæ mea fHit,in indicio nenict,cum aliéna» ta dehæreditate exicrir.' neq;tua. quia etiam fi remanet inpriftinoia re,hæreditariac}3 eft.-ramen alienarionc meæ paie s exit de communie ne. Vtrnm antem unns hæres pattern fuam non alienauerit,an plures, nihil intereft.fi modo aliqua portio alienata ab aliquo ex hæredibus,

SI familiæ ereifeundæ, uel communi diuidundo indicium agatur. amp;nbsp;dinifio tara difficilis fit,nt penc impoffibilis effe nideat :poteft index - in unius perfonam totam condemnationem conferrc,amp; adindicare omnesres. LVr. P AVLy slib.xx.ddediaum.

N On folnm in finiu regundornm,fed in familiæ ereifeundæ quoî indicio præteriti temporis frudus neniunt.

ARbitro qiloqj accepto, fratres communem hæreditatem confen fu diuidentes,pietatis officio funguntur:quâ reuocari non opot» ter Jicet arbiter fententiam iurgio perempto non dixerit; fi non inter» cédât ætatis auxilium.

Ommiini diuidundo indicium ideo neceffarium fuit-’ quod pro focio aflio magis ad perfonales inuieem pr«‘ ftationes pertinet,quam adcommunium return diuifio nem. Denieg ceffat communi diuidundoindicium, û rts communis non fit.

quos communis fit.nam utrotj cafu locus eft communi diuidundo iu dicio.Cnm föderale res communis eft inter cos,qui pariter candé rem emerunt; fine focierate communis eft inter eos,quibuseadem res te= ftamento legata eft. In tribus dùpliçibus iudicqs, familix ercifeun-dæ .communi diuidundo,finium regundorum quxritur,quis aftor in* teHigatiinquia par cauffa omnium uideturï' fed magis placuitcum m* deri adorem.qui ad iudiciiim proiiocaffet..

INcommunidiuidundo iudicio nihil peruenit ultra diuifioncm re« riimipfaru.qux communes funt; quam fi quid uel in his damni da turn faftumop eft, uel quid eo nomine aut abeft alicui focioru, aut ad cum peruenit ex re communi. nbsp;nbsp;Si quid ipfi inter fe fine dolo malo

pepigerunt.-idinprimis amp;familix ercifcundx,amp; commimi diuidun« do index feruare debet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

PEr hoc iudicium corporalium return fit di uifio, quaru return do« minium habcmus,non etiam hxreditatis. nbsp;De puteo quxritur,

an communi dinidundo iudicio agi poflitC'amp;: ait Mela.ita demu pofte, fi folum eius cômune fit. Hoc iudiciu bonx fidei eft. quare amp;nbsp;fi una res indiuifa rcliâa fit,ualebit uriq; exterarum diuifio.amp;: potent iterum comuni diuidundo agi de ea,qux indiuifa manfit. Sicut autem ipfi« usreidiuifiouenitin cómiini diuidundo iudicio,ita etiam prxftatio« Ues ucniunt:amp; ideo fi quis impenfas fecerit, confequetur. fed amp;nbsp;fl non cum ipfo focio agat,fed cu hxrede foeq.Labeo rede exiftimat impen« fasamp;fruftusadefunfto perceptosuenire. Plané fendus ante percepti. quam res communis effet, uel fumptus anteafadi: in communi dinic dundo iudiciumnon ueniimt.Eapropter fenbit lulianus,fimiffi in poffeftionem damni infedi fumus,0c antequâm poftidere iuheremur, ego infulam fulfero, fumptum iftum communi diuidundo iudicio confequi me non poife.

SEd fires non defcnderctur,amp;ideoiufti fumus à prxtore cas xdes poffidere,amp;ex hoc dominium eorum nancifeeremur. Refpondit ProculuSjCómuni diuidundo iudicio partem eius impenfxme fetua« turuefte. vi. VLPiANVSiikxix.rtticdiWm.

Sf quis putans fibi cum Titio fundum communem efte,frudus per« cepcrit,uel fumptum fecerit, cum effet cum alio communis; agi poterit communi diuidundo iudicio.quare etfi fundum Titius aliena-uerit licet hie cômuni diuidundo iudicio locus non fit,quia a comma« nione difeeftum eft.utili tarnen locum futurum,quod datur de prxfta D tioni»

tionibns, qnoties communio effe defijt Siiic autem locando fun* dum commnnem,fiuecolendo,de fundocommuniquid focius confe cutus fit.communi diuidundo iiidicio tencbitiit.Et fiquidem commu ni nomine id fecit: ne^j lucrum,nei$ d.imnû fenrire cum oportet.Si uc ro non cómuni nomine/ed ut lucretur folus: magis effe oponet, utöi: damnum ad ipfum refpiciat.Hoc autem ideo præftat cómuni diuidun do iudicio.-quia uidetur partem fuâ nó potuiffe expedite locate Cae teru non alias cómuni diuidundo iudicio locus ent (nt amp;PapinianuS fcripfit)nifi id demû geffit abquis,fine quo parte fuâ rede adminiftrarc nó potuit.-aliogn fi potuirJiabet negociorii geftoni adioné, eaq^ renet

Si quid poll acceptû cói diuidundo iudiciü fuerit impenfum.Ncrua rede exidimat etiam hoc uenire. fed amp;nbsp;partum uenirc Sabinus amp;nbsp;Atili cinus refpondertint.fed amp;nbsp;acceffioné amp;nbsp;deceffioncm hoc indiciumac* cipere, qdem exiftimauerüt. Si quis in cómunem locum mortuö intulcrit.an religiofum fecerit, uidendum. Et fané iiisquidé inferendi in fepulchrum,unicuilt;5in folidum cópetir.-lonim autem purum alter non poteftfacere religiofum. Trebatiusaut amp;:Labeo,quani^ putant non effe locum religiofum fadum,ramen putant in fadum agendunr»

Si damni infedi in folidu pro ædibus caueris ; Labeo ait cómuni di* «idundo iudicium tibi non effezeum neceffe tibinon fuerit in folidum taucre Jed fuffecerit pro parte tua. qnæ fententia liera eft. Si fundus cómiinis nobis fitted pignori darns à me.uenitquidem in cómuni di« uidundo iudicio,fed ins pignons creditori manebit, eriam fi adiudica« tus fuerit. nam erfi pars focio traditafuiffet,integrum mancret. Arbi* trum autem communi diuidudo hoc minoris partem æftimare debe« re,quod ex padouendere ea rem creditor poTcft.Iulianus aic. Idem fcribit,fi is, cum quo feruum cómunemhabebam, partem fuam mihi pignori dedcrit,^ cómuni diuidundo agere ecepcrit. pignoraticia c.x« ceptione eu fubmoueri debe re. fed fi exceprione ufus non fuero; offid urn iudicis cnt,ut cum debitori torn hominc adiudicauent,partis jefti matione eumeondénet. manere enim integrum lus pignoris, quodfi mihi iudex adiudicauerititanti duntaxat mc códemnet, quantopfuriS pignusfit,c^ pecunia credita.’amp;debitore à mciubearliberari. Offi« cio iudicis etiä tabs adiudieatio fieri poteftzut alten fundä,alreri ufum frudum adiudicet.Ctetera eadem funt,qu« infamiliae ercifeunda? iudi cio tradauimus. Vrfeius ait,cum in cómuni œdificio uitinus minci äuit, ne quid operis fieret;fi unus ex foeijs ex hac cauffa damnatus fu« iffetpoffe earn poenam à focio pro parte feruare. lulianus autem rede notaGitademum hoe uer urn,fi interfuit ædium hoc fieri.

COmmimi dinidundo iudidum locum habet amp;nbsp;in uefligali .agro, fed ucftigalis ager an regionibus diuidi polfit, uidendum. magis autem debet index abftinere ab huiufmodi diiufione. alioqiiin præfta« . bo ucftigalis confundemr. Neratius fcribit arbitrum ,fi regionibus , fundunon uedigalê diuifum duobus adiudicauent.-polTe qiiafi in duobus fiuidis feruitutem imponerc; nbsp;nbsp;Qui in rem Publidanä habent,

etiam comuni dinidundo indicium poffunt exercere. de quibns etiam canffis nindicario ceffat ( fi tarnen infta cauffa eft poffidendi)ntile com muni dinidundo eópetit.utputa ft ex canfta indebiti folnti res poffide-atiir. Inter prædones autemhoc indicium loennon habet, nec ft preca bopoflideant,loeuhabebit, necft clam, quia iniufta eft poffeffio ifta: ptecaria uero infta qnidem.fed qnæ non pergat ad indicq nigoré. lu lianns fcribit,ft alter pofleflbr ,pnocet, alter dicat eum ui polftdere; no deberc hoc indicium dari,nec poft annum qnidem. qnia placuit etiam poft annum in eum,qui ui deiccic,mterdidumreddi. Et ft piecario ( intuit ) dicat en poffidere,adhnc ceftabit hoc indicinm.qnia amp;nbsp;D E P R E« C A R1 o' inteediftum datnr. Scd amp;nbsp;ft clam dicatur poffidere, qni pro-oocat;dicendumeffeait,ceirare hoc indicium. namamp;de elandeftina poffeffione competere interdiänm inquit. Si duo ftint, qni rem pignori acceperunt.-æquiflîmnm eft utile communi dinidudo indicium dari. Sed A: ft de ufufrndu fit inter duos contronerfta,dari debet.Ite fi dno à prætore miffi fint in pofleffioné legatorû. eft enim infta caufia poffidendi enftodix gratia. Ergo etfi dno uentres.idem erit dicendum, Ruod habet rationé. Plane fi iam D A M N i 1N F E C TI miffns.iitffus fit poiRdere.-non erit huic unliiudicio locns.cum umdicationem habe te poifit. Gnm de nfnfrnftn cÔmnni dinidundo indicio agitur : index oft'icium ftium ita dirigeant nel regionibus eisutifrui permittat, öd locet nfumfriiâum uni,nel tertiæ perfonae.nt hi penfiones fine uU Ucontronerfia percipiant; uel ( fi res mobiles fint ) etiam fte porcrir, Ut inter fe connenianr.caneantep per tempora fe itfuros fruituros: hoc dl,ut apud fingulos mntna nice certo tempore ftt iifnsfrudus. Neeg colonis,necgijs, quidepofttum fnfeepernnt,hoc indicium comperit,' quamnis narnraliter poiTideant. Inter eos, qiH pignori accepernne,. tabs diivfio fieri debet.ut non uero precio aeftimetiir pars,fed in tatum duntaxat,qiwtnm proea parte debetnr.amp; fi adftgnef quidé pigniis uni ex creditoribus.licentia tarnen non denegetur debitori debirum offer lt;nbsp;tc,amp; pignus fnu lucre. Idenitp dicitur,amp; fi poifeffor pignoris, litis æfti«. mationem pignoraticia in rem agenn oftcrat. Si debitor commn« tus prædtj parte pignori dedcrit,amp; uel à domino alterins partis ,pnoca« tusçrcditor ejus,autab.alio creditore alterins débitons, licédo ftipera D q ucs

59« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. X.

uerit:amp; debitor cius,cui res fuit adiudicata^uelit parte fuam praedn re» cuperare foluto eo,quod ipfe debuitxlcganter dicititr non effe audien dum,nifiamp;eam partem params fit recuperate, quam creditor per ad« iiidicationem emit. Nam etfi partem rei uendidcris,amp; prius,quàm tra« deresemptori,communi dinidundo in di cio pronocatus fueris, alte« ra'cp pars tibi adiudicata fit.-côfequenter dicitur ex emptoaginó poffe, nifi totam rem paratus fiieritfufciperc.quiahæc pars beneficio altcri-us uenditori acceffit.quinimö amp;nbsp;ex uendito poffe conueniri emptoré, utrecipiattotum.folum illudfpedandumerit,num forte fraus aliqua uenditoris interuenit. Sedfi diftrada parte cefferit nidus licitatione uenditor;æque ut precium reftituat, exempta tenebitur. Hæc eadé amp;nbsp;in mandato, eseceristj^ huius generis iudierjs feruabutur.

Et fi non omnes,qui rem communem habent,fcd certi ex bis diui dere defiderant: hoc indicium inter cos accipi poteft. nbsp;nbsp;Si incer»

turn fit,an lex Falcidia locum habcat:inter legatarium amp;nbsp;hærede com» muni dinidundo agi poteft,ant incertæ partis uindicatio datur. Simili ter fit,amp; fi peculium legatnm fir:quia in quantum res peculiares dimi» nuit id,quod domino debetur,incermm eft. nbsp;nbsp;Venit in communi di»

uidundo indicium etiam,fi quis rem communem deteriorem fecerit: forte fernum nubierando,ant animum eins corrumpendo, aut arbo» tes ex fundo excidendo. Si communis ferni gratia noxæ nomine plus præftihr focius.æftimabitur fernus,amp; eius partem confequetnr.

Item fi unus in folidum de peculio conuenrus, amp;nbsp;damnatus fit: eft cnmfocio communi dinidundo adio,utpartem peculq confequatur« IX. AF R ICA N VS Itb.VU.qu^flionum.

SEdamp;poftquamfocius ferni communis nomine de peculio in foli dum damnatus effe; fi apud fociû res peculiares intercidât, nihilo minus utile effe indicium communi diuidundo,ad recuperandam par tem pecuniae, alioquin iniquum fore, fi tota ea res ad dânum eius, qui ars*ncn» indicium acceperit,pertineat;cum*utriuflt;5domini periculum in te» m^j. nbsp;nbsp;bus peculianbus effe debeat.Nam amp;nbsp;enm, qui mandatu domini defen

fionéfetui fufceperit:omne,quod bona fidepræftitit,feru3turiim; quamuis pcculiûpofteainterciderit.Haec ira,fi neutrius eulpa interue-nerit.Etenim dominum,cum quo de peculio agi tur, fi paratus fit à rebus peenliaribusperitori ccdcre:ex cauffa audiendum putauit, fcilicet fl non dolo malo amp;nbsp;fruftatione id faciat.

ITem quamuis legis Aquiliæ adio in haeredem non competit: tamé hoc iudiciohaeres focq praeftat,fi quid defundus in re communi ad« niifit

TIT. HI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;597

mifit.quo nomine Icgis Aquilix aftio nafdtui. Si «fus tantu noftcr fit,qui ne^ uenire.neqg locari debeat; quemadmodudiuifio poffitfie* nincómunidinidundoiudicio.uideamus. Sed praetor interucniet,ÔC rem emendabit.-ut fi index alteri ufum adiudicaueritjion uideatur al« ter,qui mercedem accepit,non ur^quafi plus faciat ( quia uidetur frui) quia hoc propter neceflltatem fit. Jn communi diuidundo iudicio iu fto precio æftimare re debebic iudex:amp;de cuidione quoqg cauendu eft.

IN fummaadmonendifumus;quod fipoft interitum rci comunis is,cui aliquid ex comunione praeftari oportct,eo nomine agere uc « Utrcommuni diuidundo indicium utile datur. nelutifi adorimpenfas cliquas in rem comunem fecerit J’me focius eins foins aliquid ex ea re lucratus cftCnelnti operas ferni,merccdesue}hoc iudicio eorii omnium ratio habetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xri. VLPIAN vs lifc.LXXt ad edidum.

SI ædes communes fint,aut paries communis.•amp; eû reficere, nel de« nioliri,nel in cum mitterequid opus fit.xommuni diuidundo indi eioeritagendum,autinterdido VTi POSSIDETIS experimur.

IN indicium communi diuidundo omnes res ueniunt.-nifi fi quid fu etit ex communi confenfu exceptnm nominatim,ne ueniat.

IN hoc indicium ucnit,quod córnuni nomine aftum eft, ant agi de-huit ab co.qui feit fe focium habere. Impendia auté,quae du proprift uieLim fundumcxiftimo/eci; qnaefcilicet, fi nindicaretur fundi pars, per exceptionem doli retinere poiTem.an etiam fi communi dinidun« do iudicio meenm agatnr,aequitate ipfius iudieq retinere poflim,con« fiderandumeft.Quod quidem magis putorquia bonae fidei indicium eft communi dinidnndo.fcd hoe ita,fi meenm agetur. Caeterum fi par tem meam alienauero;non erir,unde retinere poffim. Sed is, qui à me emitian retinere poffît,nidendû eft .nam fi nindicaretur ab co pars.im« pendiorum nomine,quae egofeciflem, ira ut ego, poteratretérionem facere.Erucrinseft,ntamp;inhacfpecieexpenfaeretineâtur. Qua; cû ira fmt.reâiffime dicitnr,etiam impendiomm nomine utile indicium da ri debere mihi in focium,ôc manente rei communione. Dinerfum eft cnim,cumqnafiinremmeâimpendo,qnae fit aliéna aut communis, hoc enim cafu,ubiquafi in rem mea impendo, tantum retentioné ha« heo.quia neminem mihi obligate uolui. At enm puto remTirtjeffc, quæ fit Mæuq.'autefle mihi communem cnalio,quimeft;idago, ut ahum mihi obligem. amp;nbsp;fient negociorum geftorum aftio datur adner fus enm, enins négocia curani, cum putarem alterins ea effe .• ita amp;nbsp;in

Î9« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM' LIB. X.

propofito. Igimr ctfi abalicnaucro prædium f quia iii ca canfla fuit. *• aébo mihi dari deberct ) danda mihi ent C ut lulianus quoç fcribit ) ne godonun geftorum aftio. Si conueniat, ne omnino diuifio fiat.’ niiiufmodi paAum nullas uircshaberc,manifclliffimum eft.Si autem. * alias *’® ’”tt* ‘vertil tépus, * quod cria ipfius rei qualitati prodcft.ualct. Si quoad, ’’'“ter Todos conueniffet, ne intra certuni tempus focietas diuidere« tur:quinuenderc liceatei, qui tali conueritione tencretur, non eftdu-bium.quare emptor quoep com muni diuidurido agendo, eadem exce prione fubmouebitur, qua auâor cius fubmoueretur. Si padfean# focius, ne partem fuam petat.-efFeftutollitur fodetas.

SI focius ferui communis nomine cóuentus amp;nbsp;condénatus fir ; agd communi diuidundoeriamantc.^praeftet.nam etfinoxali iiuii* tjo cum uno adum fit,ftarim agetcum focio,ut ei pars tradatiir.cautgt; ombus interpofitis,ut fi non dediderit, reddat.

CVm focqdiuidunrfocietatem.de co.quodfubconditione debe» tur,cautiones interuenire folent.

QVi cohatredes habet,fi fundum pignori darii à teftatore fuo,coni paraucrit a creditore.'iion debet à cohæredibus córnuni diuidiip* do iudicio conueniri.

VT fundus hxreditarius fundo non hatreditario feriiiat, arbiter difponerç non poreft.quia ultra id,quod in indicium dedudum cft,excedere poreftas iudicis non poteft.

ARbor,qu^ in confinio nam eft.item lapis,qui per ntruep fiindum extenditurrquâm diu cohærentfundo,èregione cuiuf^finium' uniufq; funt, nee in communi diuidundo indicium ueniunt. fedcum aut lapis exemptus .aiit arbor eruta,uel fuccifa cft.-cómunis pro indiiii fo fit, amp;nbsp;uenit in córnuni diuidudo iudiciü.nam quod erat finitis parti bus,rurfus confunditur. Quare ficut duabus maflis duorum domino-rum conflaris,tota maifa communis cft,eriam fi aliquid ex prima fpe» defeparamm maneanita arbor amp;nbsp;lapis feparatus i fundo, confundit ius dominn. De ueftibulo communi binarum medium, arbiter com muni diuinundo inuito urrolibet dari non debet.quia qui de ueftibulo licericogirur,ncceflehabetinterdumtotarumxdiumprecium fiicc» re,fi alias aditum non habeat. Si per eundem locum ui.a nobis de» bcatur A in ea impenfa fafta fit.-durius ait Pomponjus,communi dmi * nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dundo

Himdouclprofocioagi pofle.qureetiim commanioinris fepararim. intelligi poteftrfednegociorugeftoru agedum. Index comnnidniia ^undo, ice familiac crcifcundæ de fcruo.qin in fuga eft,inhere pctcftli fwi eos jnrer quos index eft.-Sc tunc eum adiudicare ci,penes quern lici tatioremanfitmecerit periculum,neex fenatufconfulto poena Jegis Failli comminatuc. Aquaru iter non uenire in indicium communi diuidundo Laheo ait.nam ant ipfius fundi eft, amp;nbsp;ideo in indicium nort uenitraut feparatum afundo,dinifnin tarnen ant menfura, ant tempo tibus.Sedpofluntinrainterdnm feparatad fundoeife,nec menfur*. nee temponbus diuifamcluti cum is,cuins fuerunt, pliures haeredes reli quiLquod cum accidit.-confentaneum eft,amp; ca in arbitrio familiac erci feundæ uenire. Nec nidcre fe ( inquit Poponins ) quare minus in com# muni diuidundo indicio, quam familiac ereifeudæ indicium ueniant. Igitur in omnibus huiufmodi fpeciebns in communi diuidundo indi« wo ucnit,ut praefata iura ant menfura,ant temponbus dinidantut.

is,cum quo fundum comimcm babes,ad deliftu non refpondit.amp; ob id motu iudicis uilla dirnta eft, aut arbufta fnccifa funt : praefta« tibi detri mentum iudicio cômuni diuidundo. quidquid cm culpa Fodjadmiffum eft,co iudicio continetnr.

TVdicem inpracdqs diuidundis, quod omnibus utiliffimum cft,iiel Xquod malunt litigatorcs,cxfeqni conuenit.

SI meo amp;nbsp;uicini nomine pariere acdificem,'nel tepetiturus ab CO pro parte impenfam,uel donationis gratiaicommunis fiet paries.

VI conuenerit inter te amp;nbsp;focium tuum,ut altcmis annis fruftum pefa 0cipcretis,amp;nó patiatur tc fociustui anni fruflum percipere: uidenlt; ^um.utru ex condudo fit aftio, an uero communi diuidundo. Eadem quæftio eft,etfi focius,qui cóuenerat,utalrernis annis frueretur.' peciis immifit, amp;nbsp;effecit, ut futun anni fruâns,quos focium pefeipere epor» mit,corrumperentur.Etputo magis communi diuidundo indicium» ^excondudo lociibabere.quæ enim locatio eft,cûmerces non inter* wiferitfaut certe adionem incetti ciuilem reddendam.

C'Î Ommunis feruus fi ex re alterins dominorum adquifreriEnibilo yminuscómuneiderit.-fedis,excuinsrcadquifitü fuerit,cómuni diuidûdo iudicio eâ fumma præcipere poteft.-quiabonac fidei cóuenir, W tulufqnifqj præcipuû babeat,qd ex re eins fernus adquifierit Curn a^ere

agcre teram communi dinidundo ucllem,partem tuam Titiotradidi« fti,mucandi iudicq caiifla.-teneris mihi præroria adione, quod feciffes, ne tecum communi diuidundo ageretur.

SI Stichus cömmiuiis mens amp;nbsp;tuus feruus habiierit PamphUum ui« carium aureorum dccemA mecum aftum de pcculio fuerit, con» denmatusq,’ deccm prïEftitcro.quamiiis poftca Pamphilus dcceffcrir, nihilominus adione communi diuidundo ucl pro focio quin^ prxfta re debcbit;quia tchoc ære alienoliberaui. Longe magis confequar, fi Stichus poft mortem Pamphili alium uicarium adquificrit.

XXVI. A L F E N V S V A R V S lib.II. difflhrom. ■ Communis feruus,cum apud alteru effet,crus frcgit in opcrequ« rebatur,alter dominus,quid cü eo, penes que fuiffct,ageret ( Rc« fpondi.fi quid culpa illius magis,qudm cafu res communis damni cos piffet.pcrarbitrium communi diuidundo poffe recuperari.

X X V11. P A V L V S lib. HI.üXAto/xw/j Aljtni digijkrwn-DE communi feruo unus ex foeijs quæftionem habere,nificoni* munis negocq cauffa,itire non poteft.

SAbinus in re communi ait neminem dominorum iure facere quid quam inuito altero poffe. unde manifeftum eft prohibendi ius effe-in re enimpari potiorem cauffam effe prohibentis conftat. Sed ctfi in communi prohiberi focius â focio, nc quid faciat, poteft: ut tarnen faâum opus tollat, cogi nonpoteft.fi cum prohibere poterat,hocprx termifit.amp;ideo per córnuni diuidundo aftionem damnum farciri po* lerit.Sin aut facienti confenfit;nec pro damno habet aftioneni.quodfi quid abfentc focio ad læfionem eins fecit:tunc etiam tollerecogitur.

SI quis cum exiftimaret fundum communem fibi cum Msuio effe, quem cumTitio communem habebat,impédiffet;refte dicitiircti am córnuni diuidundo indicium ci fufficere.hoc em eft.fi feiä rem có« munem effe,ignorem autem cuius foerj.neq: enim négocia focij gew» fed propriam rem tucor: amp;magis ex re,in quamimpéditur,quàniex perfona focq aftio nafcitur. Denies ea aftione amp;nbsp;pupillu teneri dicimus, ut impendia reftituat officio iudicis. nbsp;nbsp;Diuerfa cauffa eft cius,qui pu«

tat fe in rem propriam impendere,cum fit communis. huic enim nee communi diuidudo indicium competit, nec utile dandum eft. illccm. alias*uel qui feit rem effe cómuné,*uel aliena negocia co aio gerit,utaliquéfibi alienane obliget,licet in perfona labit. Póponius fcripfit,polei iudicem poffe â goeia. quolibet focioru. Sed etià fi unus ex focijs niutus erit, rede cu eo eónm ni diuidundo agi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sexuo«

COmmunidiaidundoiudiciû refte agi :fiue neuter poffidcat,fiue alter fociorum tantum, non poflideat.

BInamancipia,quæex hæreditate paterna iuftù prætoris pupillis minifterij caufta feruata efifent;diuifa non uideri,fed omnium communia permanfifle.

Aec aôio per quâm neceffaria eft, amp;nbsp;uis eius in ufo quotidiano eft;amp; maxime propter uindicationes introduda eft.

XL^hibere eft facerc in publico poteftaté, ut ei qui agit, expenudi fit copia. ni. VLPiANVSliExxnn.lt;lt;(lc(lilt;fï««t.

IN hac aftionc after noffe débets *dicere omnia argumenta rei,de * alias qua agitur. nbsp;nbsp;Qui ad exhibendum agit, non utiç dominum fe di= difeere.

eit,nee debet oftendere.-cum multæ fint cauffæ ad exhibendum agen= di. Praeterca in hac aftione norandum cft,quod reus contumax per mlitem iufiurandum petitori damnari poffit, ei iudice quantitatem taxante. Eft auté perfonalis hæc aftio.amp; ei competit,qui in rem aftu lus eft qualicunqg in rem aftionc;etiam pignoraticia Seraiana,fiue hy pothecaria,quæ creditoribus competit. Sed amp;nbsp;ufumfruftum petituro competere adexhibédum Pomponius ait.Sedamp;fiquis interdifturus, tem exhiberi defideret,audietur. Item fi optare uelim feruum, ucl qiiamlibet aliam rem,cuius optio mihi relifta eft ; adexhibendum me_ agere pofte conftat, ut exhibitu poflim uindicare. nbsp;nbsp;Si quis noxali in'

dicio experiri uelit,ad exhibendum eiaftio necelTariaeft. Quid enim, fidomin? quidéparatus fitdefendere,aftor uero* defignarenópoflit, *j^j hifi ex praefentibiis.-quia aut feruum non rccognofcit,aut nomen non deftuw tenete’nonne æqunm eft ei familiam exhiberi, ut noxium fuum agno= jé, fcattquot; Quod ex caufta debet fieri,ad defignandu eö,cuius nomine noxa li quis agit, recenfitioneferuoröfafta. nbsp;nbsp;Si quis extra hxredem tabu«

las teftamenti,uel codicillós,uel quid aliud ad teftamentum pertinens exhiberi uelit;dicendum eft,per hanc aftionem agendum non effe, eu fufficiant interdifta inhanc tem competctia.óc ita Pomponius. Sei« endum eft aut non folum eis,quos diximus, competere ad exhiben« dum aftionemuieru ei quo^,cuius intereft exhiberi.iudex igitur fum« nutim debebit cognofcc£e,an eius interfit,non aut, amp;nbsp;an eius res fit.óe

Cc iubetc ud exhibcrijielnoivquia nihil illius intcrcft. Plus dicit Ia lianus.-ctiam fi uindicAtionem nó habeam, interim potfe me agefe ad exhibédum, fi mea inter fit exhiberimtputa fi mihi feruus legams fit, quem Titius optaffet. agarn enim ad exhibendum,ut Titiiis oprt. fic uindicem.-quamuis exhibitum ego optare non poffim. Si me* cumfiienc adum ad exhibendum: ego obhoc,qiiod conuentus fum ad exhibendum ,aftionc ad exhibendum agere non poifum ; quamuis «ideatur intere(remeapbhoc,quodteneor adreftituendum. fedhoc nonfufïïcit.alioquin amp;qui dolo fecit,quo minus poflïderet,potcritad exhibendu agere,quan^ necç uindicaturus,nclt;5 interdidur? fit: amp;nbsp;fur, à: raptor poteritquod nequaquam ucrum eft. Eleganter igitur définit NeratiusJudieem ad exhibendum haftenus cognofcere: an iiiftam à probabilern cauffam habeat,proprer quam exhiber! fibi defidetet.

Pomponius fcribit, eiufdem hominis nomine rede pluies ad exhî* bédum agere poffe ; forte fi homo primi fit, fecundi in eo ufusfrudus rUjtcrrius poffeflionem fuam contendat, quattus pignoratum fibi eu adfirmet. ©mnibus igitur ad exhibendû adio competit;quia omniü intereft cum hominé exhiberi. Ibidem fubiungit,iudiccm per arbi* trium fibi ex hac adione cómiffum,etiam exceptiones æftimare,quas pofTedor obijcit:amp; fi qua tam cuidens fit,ut facile repcllat agentem, de berepoflefTore abfolui.fi nero obfcurior, uel quac habeat altioréqua« ftionem.’differendam in diredum indicium, re exhiberi iufla. De qui* bufdam tarnen exceptionibus omnimodo ipfum debere difceptare, qui in ad exhibendû adione iudicat.ueluri padi cóuenti,do]i mali,iuhs iurandi,rei iudicata: eft. Interdû æquitas exhibitionis efFicit,ut qua-uis ad exhibendum agi non poffit,in fadum tarnen adio detur,utluli* anustradat. Seruus (inquit) uxoris meat rationes meas conferipfir. hæ rationes poffidentur à te. defidero eas exhiberi. Ait luüanus: fi qui* dem in mea charta feriptæ funt,locum eße huic adioni.quia amp;nbsp;uindica re cas poffum. nam cum charta mea fit,amp; quod in ea fcriptum eft,me* nm eft. fed fi charta mea non fit:quia uindicare non'poffi.im,ncc ad eX' bibendum experiri. in fadum igitur mihi adionemcompetere. Sei« endum eft,3duerfus poflefibrem lue adione agendummon folüeiim, qui ciuiliter, fed 5t cum, qui naniralitet incumbat' poffeffioni. Dc» nilt;5 credrtoiem,qui pignori rem accepit, ad exhibendû teneri placet.

NAm amp;: cum eo,apud quem depofita,uel cui commodata,udlo» cataresfit,agi poteft.

TIT. nil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4ol

pofuitrcucoiidufloïc ad exhibenduagi pofTe.Irem fi mortub codufto re hæres exiftar: cû hærede agendû. fed fi nemo hæres fit ; cû horreario agendfi nam fi à nuUofiiiquit) poffidcntiir. iierû eft,aiit horreariû poflî dere, aut certe ille eft, qui pofTit exhibere. Idé ait.-^modo aût pofiider, qui uehendas conduxitfanquia pignon tenet C'qnæ fpecies oftendit etiarn eos,qui facultatem exhibendi habent, ad exhibendum teneri.

Iulianus etiarn feribit ad exhibendum teneri, qui rertim uel legato turn feruandorum caufta in pofleffione fit. fed amp;nbsp;cum,qui ufusfruftus nomme remaneanquamuis nee hic urtq? poflîdeat. Inde Iulianus quæ-rit,quatenus hos oportcat exhibere. amp;nbsp;ait priorem quidem fie, ut ador poffeiTionem habeat.is aurem,cum quo agetiir, rei feruandac cauffa fit in pofleflione.eum uero,qui ufumfrudum habet, fie ut ador ré poflî« deat:is,cu quo agetur,utatur fruatur. Idem Iulianus feribit: empto« tem,qui ruta cœfa non reftituit,ad exhibendum teneri, in quantum iii litem iurauero.fed ibi adi}cir:fi emptor poffideat,uel dolofecerit,quo minus polfideat. nbsp;nbsp;Idem Celfus fcribit:ftercus,quod in aream meam

congeffifti, per ad exhibendum adionempoITe retonfequi, utrollas: fie tarnen,ut totum tollas. caeterum alias non pofle. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fi ratis de

lata fit ui fluminis in agrum alterius:pofle eum conueniri ad exhiben# dum,Neratius feribit. Vnde quérir Neratius,utrum de futuro dûtaxat danino^n etiarn de prætento domino agri cauendum fit. Et ait etiarn de prseterito caueri oportere. Sed amp;nbsp;fi de ruina aliquidin tuam aream, bel in tuas ædcs deciderit.-teneberis ad exhibendum, licet non poflîde» as. nbsp;nbsp;Item fi quis facultatem reftituendi non habet:licet poflîdeat,ta»

men ad exhibendum non tenebitur.utputa fi in fuga fenuis fit;ad hoc plané folum tenebitur,utcaueat feexhibiturum,fi m poteftatem eins peruenerit.fed fi non fit in fuga,permiferis autem ei,ubi uelit morari: *idem erit dicendum*. aut fi peregre à te miflus fit, uel in prsedqs tuis * Hæc ali agat.ad hoc folum tenebcris,utcaiieas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;âsdefunt

G Emma inclufa auro alieno,uel figiUum candelabrô, uindicari n6 poteft: fed ut excludarur,ad exhibendum agi poteft. Aliter anç in tigno iunâo a;dibus,de quo nec ad exhibendû agi poteft:quia lex duo» decim tabularum folui ne tat, amp;nbsp;adione D E TIG N O IV N C T O ex cadcmlcge induplum agitur.

TIgni ^pellatione omnem materiam in legeduodecim tabularû accipimus ,ut quibufdam rede uidetut. nbsp;Sed amp;nbsp;fi rotam meam

mouchiculo aptaucris : renebens ad exhibendum (amp; ira Pomponius ftribitjquamuis time cimliter non poflîdeas.Idem Ôcfi aimatio,uel na-E q ui

ui tabnlam nieam,uel anfam fcypho iniunxetis,nel emblemata phia» læ;uel purpiiram ueftimento intexuerisraut brachium ftatuae coaduna uens. Item municipes adcxhibendumconueniripoffiint;quiafas cuiraseftreftituendi.namSepoffidere d^ufucapereeospoffe conftat. idem in collegijs cæterisc^ corporibus dicendum erit. Si quis non poflï dear liris conteftata: tempore,poftca ante fententiam poflidere cape» iit;oportere dici putamusgt;debere condemnari,nifi reftituat. Si quis cum indieq accepti tempore poffjderet,poftea fine dolo malo poffide» re dcfierir.abfolui eu oportet^quamuis fit ( inquit Pomponius ) quod ei imputetur,cur non ftatim reftituit,fed pafTus eft fecum litem conté* ftari. Idem fcribit.’ fi quis litis conteftata tempore polTederit, dein« de defierit poftidere, mox eoeperit (fine ex eadem caufla, fiue ex alia ) condemnari eum oportere,nifi reftituat. nbsp;nbsp;Ibidem non male Pom«

ponius fcribit.eius,qui ad exhibendum egit,utr09 tempore interfuiffe . ©portere rem eireftitui;hoc eft,amp;quolis cóteftaretur,amp;quofierctcon demnatio. Ócita etiam Labeoni placet.

SI ad exhibendum aflum eft cum eo,qui ne^ poffidebat, ncç dolo malo fecerat,quo minus poffideret.-deinde eo defunâo hares eins poflidet rem.exhibere earn cogendus erit. Nam etfi fundum uel homi nem petiero^ôc hares ex eadem caufta poftidere eoeperit .• reftitucre co* gitur. IX. VLPI AN VS hfr.xxim.^d ediäuM.

IVlianus fcribit. fi quis hominem, quem poftidebat, occident;fine ad alium tranftuletit poffeftionem,fiue it.a rem corruperit,ne habe* n poffitrad exhibendu tenebitur,quia dolo malo fecit,quo minus poni dcret.Proinde amp;nbsp;fi uinum,uel oleum,uel quid aliud effuderit, uel con* fregerit: ad exhibendum tenebitur. Glans ex arbore tu.a in fundum meum decidit.eam ego immifto pecore depafco. qua adione poffum teneric'Pomponius fcribit,competere adionem ad exhibendum.fi do lopecus immifi,ut glandé comederet.Nam etfi glans exftaret, nee pa tereris me tollere,ad exhibendu tenercris; quéadmodum fi materiam mea delatam in agrum fuum quis auferrenon pateretur.Etplacetno* bis Pomponij fentenria,fiue glans exftet,fiue confumpta fit.Sed fi ex* ftet,etia interdido DEGLANDELEGENDA*ut mihi tertio quo^ *hac ali die legenda glandis facultas effet *uti porcro/idani infedi cauero. Si asdefiuit quis rem fecitad aliü penienire.uidef dolo feciffe,quo minus poftide* at.fimodohocdolofefecerit. Sedamp; fi quis remdeteriorem exhibue* rit,aque ad exhibendum eum teneci,Sabinus ait. fed hoc utiq; uerum eft,fi dolo in aliiid corpus res fit translata; ueluti fi ex fcypho maftafâ* da fit. quanta enim maffain exhibeat ; ad exhibédiun tenebitur.nam muta*

TIT. HIT. t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp; oy

Si tibi decern nomifmata fint fub conditione legata^Â: mihi decent Wusfrudus puièdeinde hxres pendente conditione,non exafla cautio pc,decern fruAuario foluerit;ad cxhibendum enm aftione, qui decent •olueritjteneri.-quafi dolo fecerir, quo minus poffideret. dolus autem *0 eo eft: quod cautionem exigere fuperfedir â fr uftuario, effeftum'cp, ptlegatum tuum euanefceret,cum iam numos uindicare non poffis. *^ demum autem locum habebit ad exhibendum aâio, fi condi* 00 exftiterit legati. Potuifti tarnen tibi profpicere ftipulatione legato« *^11111. fi profpexifti;non ent tibi neceffaria ad exhibendum adio. Si ta* •^cn ignarus legati tui â fruduatio fatis nó exegit.-dicit Marcellus ceffa ’^c ad exhibendum/cilicet quia nullus hic dolus eft.fuccurrendum ta* •^cn legatario in fadum aduerfus fruduarium adione air. Quanta hanc adionem attinct.-exhibere eft in eadem cauffa prœftafe,in qua wit,cumiudicium acciperetur.ut quis copiamrei habens,poffit adio* hem exfequi,qua deftinauitjn nullo cauffa,qua intéditJxfat quamuis hou de reftituendo,fed*de exhibendo agatur. nbsp;nbsp;Proinde fi poft litem aïs*adcx

conteftatamufucaptuniexhibeat.’non uidetur exhibuiffc,cum peti* hibendu tor intenrionem fuam pcrdiderit.amp; ideo abfolui eum non oportet.ni* « paratus fit repetita die intenrionem fufeipere, ita ut frudus fecudum ‘cgcm xftimcntur. Quia tarnen cauffa petitori in hac adionerefti* tuitunSabinus putauit,partum quoqj reftituendum.fiue prægnâs fuc* ht millier,fine pofteaconceperit.quâ fententiam amp;nbsp;Pomponius ,pbat.

Præterea urilirates,fi quae amiffæ funt ob hoc,quod non exhibere* mr,uel tardius exhiberetur;aeftimandac à indice huit. Et ideo Neratius aitairilitatem adoris uenire in xftimationem, non quanti res fit. quae Wilitasf inquit) interdum minoris erit,qium res.

SI optione intra certum tempus data, indicium in id tempus ex* tradnmeft,quofruftra exhibeatur .•utilitas petitoris conferuetuf. quod fi per hæredem non ftetit,quo minus exliiberet tempore indidj accipiendi.-abfolnendus efthaeres.

SEdamp;fi haereditasamiffafitobhoc,quod feruusnon exhibebatur? xquiffimum eft æftimari officio iudicis damnum haereditatis. Quo autem loco cxliiberi rem oporteat,uel cuius fumptibus,uideamus. Er Labeo ait,ibi exhibendam, ubi fuerit, cu lis conteftaretur.periciilo an* té amp;nbsp;impendtjs adoris perferendam, perducedamne co loci, ubi aduni fit. Plane pafeere fernum, ueftire,curare,poffefforem opottere ait. Ego antemarbitror interductiamhaecadorem agnofeere oportere:

fi forte ipfe fenius ex operis, uel artifîcio fno folcbat fe exhiberc, ntmc uero cogitur uacare, Proinde amp;nbsp;fi apud officium fucrit depofitus exhi«, bendus.-cibaria debebit agnofcere,qui exhiberi defiderauit, fi non foie bat poflelfor ferimm pafcere.nam fi folcbat: fi cuti pafcit, ita amp;nbsp;cibaria poteftnon recufare. Interdum tarnen eô loci cxhibere débet fuis fumptibus.fi forte proponatur data opera eum in locû abditû res con» tulifïe.ut adori incommodior effet exhibitio.nam in hune cafum fuis fumptibus,amp; periculo debebit exhiberc in eum locum, ubi agetur: ne ci calliditas fua profit. Si de pluribus rebus quis conueniatAliris conteifatæ temporc omnes poflederit; licet pofteaquafdamdefierit ( quâtiis fine dolo) poflîderc.damnandû,nifi exhibeat eas,quas poteft.

DE co cxhihcndo,quem quis in libertatemuindicareuelit.-huic adioni locus effe poteft. nbsp;nbsp;Etfiliusfamiliâs ea adione tenetur,

fi faculratem rei exhibendæ habear. Sæpius ad exhibendum agenti, fi ex eadem caufla agat.obftaniram cxceptionem Iulianus aitnouam autem cauffam interuenire.fiis, qui uindicandi gratia egiflet, poft ac« ceptum indicium cam ab aliquQ accepit. amp;nbsp;ideo exceptlonem ei non officer^; Item fi enqui turn adurus,ad exhibendu egiffeqircrum furtû fadn fit. Denies fi quis optädi gratia ad exhibendû egiflçtA poft litem çonreftatam alrenus teftimonio optiodata finadexhibendumagere poteft. Si quis ex uiiis meis muftum fecerit,uel ex oliuis pleumjaut ex lanis ueftimenta,cum feiret hxc aliéna effe: utriufj nomine ad ex» hibendum adione renebitur; quia quod ex renoftrafinnoftrumefle, nerius eft. Si poll indicium acceptum homo mortuus fit:quamuis fine dolo malo amp;nbsp;culpa poflelfor is .ramen interdum tanti damnandus eft, quanti adoris interfUit per cum non effednm,quo minus tuc.cum indicium accipcret, homo exhibcretur. tanto id magis.fi appafebit co cafu morrnu eire,qui non incidilfet.fi tunc exhibitus fuiflet. nbsp;nbsp;Si lufta

ex cauffa ftatim exhiberi res non poffit .• iuffu iudicis cancre debebit, fb filo die exhibiturnm. Haeres non quafi hares, fed fuo nomine hac adione uti poteft. Item hares poffefToris fuo nomine tenetur. Igitui non procedit quarcre,an haredi amp;nbsp;in haredem danda fit.Plane ex do« lo dcfundi danda eft in haredem hac adio, fi lomplctior hareditas eq nojpine fada fit.-ucluti quod precium rei confecutus fit.

XIII. CklVS lib.'Vi.adediHumprienriiVrbani.Tit.delHeraliaulfi, SI liber homo detineri ab aliquodicatur .-inrcrdidi'i aduerfus cum, qui detinere dicitur,de exhibedo co poteft quis habere, nam ad ex« hibendum adio in cam rem inutilis nidetur.-quia hac adio eicreditur competere,cmuspcculiariterintereft.

Shnmnmos.'ibuxorcfibidonates,feiensfiiosfados non effe^pro re empta dederié ; dolo malofecit, quo minus poffideat; amp;ideo ad

THefaufus meus in wo fundoeft,ncc eum paterisme effodere. cum eum loco non moueris, fufti quldem, amp;nbsp;ad exhibendum eo

Domine agere me rede non poffe, Labeo aif quia nelt;5 poffideas cum, i^tÇdolofeceris,quo minus poflidcres.-utpote cum fieri polïit,utnefci « thefaurum in tuo fundo efle. Non efle autem iniquö, iuranti mihl, nou calumniae cauffa id poftulare: nel interdidum,uel iiidiciü ita dari: nt fi per me non Heter it, quo minus damni infedi ribi operis nomine caiieatur:neuim facias mihi, quo minus eum thefaurum effodiam, loUam.exportem. Q^od fi etiam futtiuus ifte thefautus eft,etiam für« ^.’gi poteft.

XV L P A V L V S to.x.4 i^ntM, CVmferuüsaliquid tenet, dominus ad exhibendum fuo nomine tenetur.fiautemferuus citra fcientiam domini dol©fecit,quo niinus habeat ; uel furti adione, uel de dolo malo noxalis ferui nomi« ne danda cd.ad exhibendum autem utilis nulla conHituenda eft.

SI qüis hominem debilitatum cxhibeat,uel elufcatum: ad exhibcrt-dum adione qiüdcm abfolui debet ( exhibuit enim.öcnihil impe« ditdircdam adionem talis exhibitio ) potent tarnen agere ador ex 1«# ge Aquilia de hoc damno.

OOIutionc chifographo inani fado, amp;nbsp;pignoribus libcratii.’ nihiló Ominus creditor,ut inftrumenta ad eum córraduni pertincntia,tam ab alio,quam debitor e exhibcantur,agerç pote ft.

X l Xi P A V L V S libiHH.iUÏtTO/^i/J Alfim ii^floruMt-AD exhibendum pofTunt agere omnes,quorum intereft. Scd qui dam confuluit, an poiTit efficcre hoc dido, ut rationes aduerfa» ïtlübiexhiberentuf.quas exhiberi magni ciusinccreffetc’Refpondir, nó opottere ius ciuile calumniari,nclt;5 uerba dus captarc.'fed qua men» te quid diceretur, animaduertere.Nanl illi tatione etia ftudiofum aÜ^ Cuius dodrinx pofte dieere,fua interefte,*illos aut illos libros fibi exhi- *alias.il. betiiquia fi effent exhibiti,cü eos Icgiffet,dodioT amp;nbsp;mclior futur? effet, los aut

XX. VLPIANVS lib. li.Ye^ïanm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliOS.

Væftionis habende cauffa ad exhibendum agi wr ex delidis fe». uonunadiundicandosconfcios.

DE INTERROGATIONIBVS IN IVRE FA. ciendis,amp; de interrogatorijs adionibus fublatis; Tit. 1

O TIE S hæres interrogandus eft,qua ex parte h* res fit; quories aduerfus eum aétio inftituitur, « dubitat aftor, qua ex parte is, cum quo agerc uelit» hæres fit. Ed autem interrogatio tûc neceffaria, eu in perfonam eft aftio, amp;nbsp;ita fi certû peteturrnedufl» ignorer aftor,qua ex parte aduerfarius defunftoh^c tes exftiterit, int«dum plus petédo aliquid dainni fentiat. Jnterrogatorns autem aftionibus hodie non utimur; qm^ nemo cogitur ante indicium de fuo iurc aliquid refpondere.ideo'ep mi nus frcquencantur,6c in defuetudinc abierunt,amp; tantummodo ad pw* bationes litigatoribus fufficiunt ea, quæ ab aduerfa parte exprefla fue» runt apud indicés ; uel in hæreditatibus, uel alqs rébus, quæ in cauffis nertuntur. il. VL PIAN VS liExxii. adedidum.

EDiftumdeinterrogatióibus ideo praetor propofiiit; quia feiebat difficile eflceis,qui haeredem bonorumnepoffcHbremconutm' rent,probate aliquem effe hæredem,bonorumne poffefforem.

V X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ini. VLPIANVS lib.xxn.rfdeliftw». , ,

VOluit praetor adftringere eum, qui conuenitur ex fua in iudiao tefponfione.ut uel confitendo,uel mentiendo fefe onerct.'fimul ut de portionc,pro qua quifij hæres exftiterit, ex intertogationecertp oretur. Quod ait praetor, QVI IN IVRE INTERROGATVS RESPONDiT,fic accipiendum eft apud magiftratus populi Roma« ni,uel praefides prouinciaru,uel alios iudiccs.ius enim eum folunrioru efle,ubi iuris dicundi, uel iudicandi gratia confiftat : uel fi domi, uel in innere hoc agar.

QVi intcrrogatur,an hæres,uel quota ex parte fit,uel an in patella tchabeat eum, cuius nomine noxali iudicioagitur;3d deliberandum tempus impetrare debet.quia fi perperam confefTus fuerit,in. commodo adficietux.

T quia hoc defunftorum inrercft.ut fucceffores habeant intereft uiuentiumjie praccipitentur,^ diu iufte délibérant. Interdü »Herrogatus quis,an hæres fit,nö cogitur refpondere: utpiita fi contro ^crfiam hæreditatis ab alio patiatur. amp;nbsp;ita diiius Hadrianus confti« ^it.ne aut negando hacredem,præiudicet fibi ; aut dicendo fe haeredé, ^igetur etiam ablata fibi hereditäre.

SI quis in inre interroganis, an quadrLipes,que pauperiem fecit,dus fitjtefponderit.-tenetur.

SI quis interrogatus de feniogt;qui damnum dedit^refponderit fuum efle fermlrenebitur lege Aquilia quafi dominus, etfi cum co aftum Igt;t,quirefpondit.-dominus ea aftioneliberatur.

SI fine interrogationequis refponderit fcheredcm,pro interroga« to habetur. nbsp;Interrogatum non folum à pretore accipere debe*

*^us,fed amp;nbsp;ab aduerfario.Sed fi feruus interrogetur, nulla eritinterro« ^3tio .’non magis,quàm fi feruus interroger. Alius pro alio non debet refpondere cogi,an heres fit. de fe enim debet quis in iudicio in terrogan, hoc eft, cum ipfe conueniatur. Celfus libro quinto dige* ftorumfcribit.fi defenfor in iudicio interrogatus^ an is, quern defen« dit, hæres, uel quota ex parte fit, falfo refponderit: ipfe quidem de= fenfor aduerfario tenebitur ripfi autem, quern defendit, nullum facit preiudicium. ueramitaqgeife Cclfi fententiam, dubium non eft. An ergo non uideatur defendere,fi non refponderit,uidendum.quod utieg confequens erit dicere.-quia no plene defendit. Qui interrogatus line tedem fe refponderit,nec adiecerit,ex qua parte.-ex affe refpondifTe di ecdus eft.nifi forte ita interrogetur,an ex dimidia parte hæres fit.amp; rc-fpederit,hæres fum.hic enim magis puco ad interrogatum refpódifle.

Illudquæritur: an quis cogatur refpondere, utrurn ex teftamento hæres fit:amp;utru fuo nomine ei quæfita fit hæreditas;an uero per eos, quos fuo iuri fubiedos habet,uel per eum,cui hæres exftititc’ Summatim igit prætor cognofcere debebit,cu quæretur,an quis refpódere de bcat,quo iure hæres fitut fi ualde inrereffe compererit,plenius refpon dereiubeat.quæ obtinere debent non folum in hæredibus, fed etiam in honorant fuccefforibus. nbsp;nbsp;Dcniq; lulianus fcr ibit,eum quo^, cui

hæreditas reftituta eft,deberc in iure interrogatum refpondere,an hæ« rediras ei fit reftituta. amp;nbsp;fi de peculio agatur, non oportere refponderi i pâtre uel domino,an in poteftate habeat filiu ucl feruum.-quia hoe fo F lum

4iO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTOR-VH LIB. XL

NOn alicnum efteum,aquo damni infcdi ftipulari uclimus,infei rogare iii iure;an ædes nel locus eins fit,ex quo damnum nmca-turA pro qua parrc.ut fi neger fuum prædium effe ,ne damni infedi ca near, aut ccdere,aut fi refiftendum puraucrit, quafi dolo uerfatus, tra» dere compelbtur.

DE artarc quoep inrerrogams, interdum rcfponderc debebit. Si quis cumhaeres non efler, inrerrogatus refpondcrit ex parte fe haerederfic c0ucnietiu;,arlt;5 fi ex ea parte hærcs effet, fides enim ei con» trafehabebimr. Quiexquadrantehacres,uelomnino,cnm hxres nó efferjefpondcrit fe hacredem ex affe.in affem inftituta adione con* ueniemr. SicumcffetquisexfemiffehïEres,dixcritfeex quadrate: mendacq-hanc poenam feret.quod in folidum conuenietur.non enim debuit mentifi,dum fe minons portionis harredem adfeuerabat. to terdum tarnen iufta ratione poteft opinari fe hæredem cz minore paf te. quid enim fi nefcit fibi partem adcreuiffe,uel ex incerta parte fuit in ftimtusc’ cur ei refponfum noceat c* Qui tacuit apud prxtoré, in ea cauffa eff, ut inftituta adione in folidumconuematur ; quia quafi nc» gauitfe hæredem.nam qui omninononrefpödet.connjmax eft. con mmaeix autem poenam banc ferre debet, ut ni folidum conueniatur, quéadmodum fi negaffet.quia pixtorcm conténete uidetur. Qiiod ' autem ait prætor,OMN INO NON RESPONDiSSE,poftehorcs omnes fic acceperunr. ut omnino non refpondiffe uidcaturAqui ad in terrogatumnon refpondit,id eft -a-^ôç t7ralt;r. Si inrerrogatus quis,an ex affe hæres effet jefponderir fe ex parte hacredem. fi ex dimidia effet, nihil ei nocere refpófum. çHæ fententia Humana eft. Nihil intereft» neget quis,an taceat inrerrogatus,an obfeure refpendeat, ut incertum dimittat interrogatoré. Ex cauffa fuccurri ei,qui inrerrogatus refpó dit,non dubitamus.nam amp;nbsp;fi quis inrerrogatus,an patri hæres effet, re fponderitimox prol a to teftamentoinuentus fit,cxhatredatHS;æqiiiflp mum eft ei fuccurri. amp;nbsp;it.i Celfus fcribit.hic quidé amp;nbsp;al ia ratione; quod ea,quxpoftcaemcrgiït,anxilioindigent. quid enim fi occulræ tabulé amp;nbsp;remote poftea prolatæ funtfeur noceat ei,qui refpödit, quod in pr« fentiarum uidebatur f Idem dico, erfi quis hæredem fe rcfponderit,Si mox falfum,uel inofftciofuni,ricl irritum teftamentum fucrit ptonun ciamm. non enim intprobe refpondit,fed fcriptura dudus. nbsp;nbsp;Qui in»

terrogatus rcfponderit; fic tenet,quafi ex comradu ei9 obligatus, pro quo pulfabatux:dura ab adueifario interrogetur. Sed fi à prattere fue*

ifitlnterrogatas.nihil facit prætoris authoritas, fed ipfius refponfum, fine mendacium. Qui iullo errore duftus negauerit fc hærcdem,uc nia dignus eft.Sed amp;nbsp;fi quis fine dolo malo,culpa tarnen refpondit; di-tendum erit,abrolui cum debere, nifi culpa dolo proxima fit. Cel» fus ita^ fcribit,licere refpondenti poenitere/i nulla captio ex cius prae fentia fit aftori.quod uerifTimum mihi nideturmaximc fi quis poftea pknius inftruâus quid faciat,inftriimétis ucl cpiftolis amicqru de iurc fnoedodus. XH. PA VLVS Irf^.XVll.ddcdifïaw.

SI filius qui abftinuit fe paterna hæreditatejn iure interrogatus, re« fponderit fe hæredem .•tenebitur. nam ita refpondendo pro barrede gtffifle uidetur.Sin autem filius,qui fe abftinuit,interrogarus tacuerit: fuccunendum eft ei.-quia hunc,qui abftinuit,pistor non habet hsre« dis loco. Exceptionibus,qus inftitutis in ludicio contra reos adio* nibus opponuntur.etiam is uti poteft,qui ex fua refponfione conueni •utiuduti pafti conuenri/ci iudicats, amp;nbsp;exreris.

COufelTtonibus falfis refpondentes ita obligantur,fi cius nomine, de quo quis interrogatus eft, cum aliquo aflio ftt;quia qus cum alio aftio effet,fi dominus effet,in nofmetipfos eófeffione noftra con« feremus. nbsp;nbsp;Etfi eum,qui in poteftate partis effet,refpondiffemfilium

nieum.-ita me obligari,fi stas eins pateretur,ut filius meus effe poffit: 9uia falfs confeffionés naturalibus conuenire debent. propter gus fi« «» ut patrisfamilias nomine refpondendo*non obliger. Eum, qui ars*dceff patremfamilias fuu effe refpondit fenium ,non teneri noxali adione. acnecfi bonafide liber homo mihi feruiat,mecum noxali iudicioagi potcft;amp; fi adü fuerit.manebit Integra adio cum ipfo,qui admifit.

SIis,cuius nomine noxs indicium acceprü eft, manente iudicio fiber iudicatus eft.-reus abfolui debet,nee quidquam interrogatio in iure fada proderit.-quia eins perfonæ,cuius nominequis cum alio adi-ouem habet,obligationem transferre non poteft in eum,qui in iurc fir Umeffe confitetur.uelut alienum feruum fuum effe confitendo.liberi »fit hominis nomine(quia cum alio adio no eft)ne per interrogationé 9uidem aut confeffionem transferri poterit.quo c.afu eueniet, ur non tefte hominis libçri nomine adum fit cum co, qui confeffiis eft. in totum autem confeffiones ita rars funt.fi id, quod in confeffione uc= ßitj^ius amp;nbsp;*natura recipere poteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alias *nft«

SI ante aditam hsreditatem feruumlisreditarium meum effe re« fponde4,teneor,qixiadominilocohabeturhsrediras. Morruofet Ï q no,

nogt;qnem in iure intcrrogatus,fuum effe eöfeffus fit.non tenctur is, qui refpondit: quemadmodfi amp;nbsp;fi ^pnus eins fuiflet, port morte cius non teneremr. XVI. VLPIANVSlib.’XXX.Vll.ndSdbmum.

SI feruus ab hoftibus captus fit, de quo in inre interrogatiis,refpôdc lit in fua poteftate effe; quamnis inre poftlimininm poffit interim nos efficeredubitarerattamen no puto locum effe noxali adioni,quia non eft in poteftate. nbsp;nbsp;Quanc^ aût placet etiam cum teneri,qui alienu

fcruum fuum confeffus effet.tamen rediffime placuit eum demu renc ri,qui eum feruu potuit habere, extern fi dominiu quærerc no potuit: nóteneri. xvii. idem likxxxviii.rfdcdidt»«.

SI feruus non fit unias,fedplurium.âc omnes mentiti funt, cum in fua poteftate non effe,uel qiiida ex illisraut dolo feccr unt, quo mi« , nus fit in poteftate.nnufquifi^ corn tenebitur in folidu, queadmodum tenerentur, amp;nbsp;fi haberent in poteftate.Is uero,qui nihil dolofccit,quo minus in poteftate habcret,uel non negauitnon tenebitur.

XVII I. IVLI AN vs hb.liu.advrfciwm lerocetn. QVi ex parte dimidia hæreserat, cum abfentem cohaeredem fun defendercuellet,utfatifdationis onus euitare poffet:refpondit le lol urn hxredem effe,amp;: condemnatus eft. quaff ebat ador, cum ipfe foluendo non effet.an refeiffo fuperiore iudiciojn eum,qui reuera hs res erat,adio dari deberetC’ Proculus refpondit, refeiffo iudicio, poffe agi.idc^ uerum eft.

XIX. PAPINIANVS IikVin.qxz/So»!««. SI filius,cum pro patre fuo ageret,tacuit interrogamsiomnia perin« de obferuanda erunt,ac fi non effet intcrrogatus.

XX. P AV W S Ub.U.qiulhonum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

QVi feruum alienum refpondit fuum effe,fi noxali iudicio eSuen _tuS fit,dominum libérât, aliter at^ fi is,qui confeffus fit fe occi« diffc feruum,quem alius occrditruel fi quis refponderit fe hxredem na his cafibus nó libcratur,qui fecit,uel qui hxres cft.Ncc hæc inter fe con traria fiint.nam fuperiore cafu ex perfona ferui duotenentur ( ficutio fcruocommunidicimus)ubialtcro conuento, alter qnoep liberatur. at is,qui confitetur fe occidiffe uel uulneraffe,fuo nomme tenetur; nee debet impunitum effe delidum eius,qui fecitjnopter enm,qui refpon dit;nifi quafi defenfor dus,qui admifit,uel hxredis litem fubrjthoege nerc. tune eniminfadum exceptione danda fubmouenduseft ador; quia 111e negociorum geftorum uel mandati adione recepturus eft, quod præftirit. Idem eft in eo,qui mandatu hxredis hæredem fe effe re fpondit,uel cum cum alias defendcre ueilcr. nbsp;nbsp;In iure intcrrogatus.

pâtte (imâiim poffideatc’Refpondi.Iabolenus feribir^pofTefforem fiine ^gt;cogi debere refpondcre,quota ex parte fundum ponideat;ut fi mirio 5® « parte poflidere fe dicat, in aliam partem, quæ non defenderctur, ta pofleflionem ador mirtatur. Idem amp;nbsp;fi damni infedi caueamus. ‘’am amp;nbsp;hic refpondere debet,quota ex parte eius fit prædiû : ut ad earn partent fhpuJarionem accommodemus. Pcena autem non repromit* mentis hæc eft,ut in poffeffîonem eamus:amp; ideo eo ptinet fcire,an poffi .«eant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXI. VLPIANVS JikxXH.dfi ediüum.

Vßicunlt;5 iudicem æquitas mouerit.'æque oportere fieri interroga tionem,dubium noneft.

PRocuratorc Cæfaris ob debitum fifcale interrogante.unus ex fis Ins, qui nec bonorum poffeffionem acceperat, nec haeres erat: re» fpondit fe hæredem.an quafi interrogatoria creditoribus exteris tenc atiirc'refpondi.ab lus, qui in iure non interrogaffent, eum ex refpon« fo fuo conueniri non poffe.

5 I inter plures familiæ ereifeundæ aganit,^inter eofdem communi diuidi.uido,aut finium regundomm.-eundem Ïlindicéfumi.præterea,quofacilius coirecohæredes,uel focq poffint,in eundem locum omniû præfentiam fieri

Oportet. il. PAPIN( ANVSlji».il.(j«f/ito««m. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

CVm cxpluribus tutoribusunus,quod cæteri non funt idonei, conueniiuitur.-poftulante eo,omnes ad eiindem iudicem mittua tur, fle hoc referiptis principum continctur.

V L PIA N V S Iik XXIII. «JediHum, jltpt.'etor.QVI SSRWM SERVAM'VE ALIENVM ALI-ENAM RECEPISSE , PERSVASISSE'VE QVJD EI DP ^^i'^CETVR DOLO MALO, QVO EVM EAM DETERIO-REM FACERET.'IN EVM.QVANTI EA RES ERIT,IN ____^DVPLVM IVDICIVM DABO. nbsp;Qui bonafidefemum cmit,hoc edido non tenebitiurquia nec ipfe potent fenii'corrupti age-K:quia nihii eius ûitereft femum non corrumpi. amp;nbsp;fané fi quis hoc ads

mifcrit: tticni€t,ut duobus aftio ferui corrupticöpetat.quödcftabfuf« dum. Sed nee cum, cui bona ftde homo liber feruit, hanc afliotié pofle exercere opinamur. Quod auté pretor ait. RECEPISSE: iw accipi« mus.fi fufeeperitferuum aÜenumad ft. Et cft proprie rECiPERE abfcondendi caulTa refugiitm feruo præftarc,uel in fuo agro.uel in ili* enoloco.ædificioue. PERSVADERE autemeftplus.quamcorns pelli atlt;5 cogi fibi patere. Sed perfuadererw/j piiirufi ßlnam ScboniiOJ coiifilium quis dando poteft fuadcre,amp; malum.amp; ideo pretor adiecit, DOLO MALO, QVO EVM DETERIOREM FACERET. iiecg enim delinquit, nil’i qui tale aliquid feruo perfuadet, ei quo euni faciat deteriorem. qui igitur feruum foliicitat ad aliquid uel faciendfi» nel cogitandum imptobeihicuidcturhocediftonotari, Sedutrum ita demum tenetur, fi bon» frugi feruum pepulit ad delinquédum : an nero etfi malum horratus eft,uel malo feruo monftrauit,quemacimO dum facerctf Et eft uerius,amp; fi malo monftrauit,quem in modum de* linqueretur.-teneri cum. imoetfieratferuus omnimodofugirurus.uel furtum fafluruSjhic uero laudator huius propofiti exftitit.-tenetiir. Nó enim oportetlaudandoaugeremaliciam.Siue ergo bonum feruum fecerit malum,fiiic malum dereriorem.-corrupiffe uidetur. Is quoç deteriorem facit,qui feruo perfuadet, utiniuriam faceret, uel furtum, uel fugctet,iicl ut alienum feruum follicitaret,uel ut peculium intrica« rct,aut amatorexifteret,uelerrori,uel malis artibus effet deditus:uel ut in fpedaculis nimius, uel feditiofus : uel fi aftori fuafit,fiue uerbis, fi ne precio,ut rationes dominicas intercideret,uel adultcraret,uelctiam ut rationem fibi commiffam turbaret.

VEI fi luïuriofum uel contumacem fecit : quifte ut ftuprutn patt« retur perfuadet.

Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. VLPIAN VS lib.-XXill.adedidum.

j Aon uerbumetiam ad eum,quirecepit,referendumeft.utnóali» 1 y us tencat, nifi qui dolo malo recepit. Qeterü fi quis ut domino eufl®

niftodirct^feccpcrit, nd humanitäre, nd mifericordia dnäus, nd .alia probata atq^ mfta ratione : non tenebitnr. Si quis dolo male pcr= fuaferitquid feruo, quern liberum putabat ; mihi uidetur teneri cum nbsp;nbsp;nbsp;. oportere. * magis enim delinquit,qui liberum corruperirâc ideo fi fcr= ®“quot;' Ulisfuerit,tenebitur. Hæc aftio etiam aduerfus fatentem in duplum mumsƒ• tft quamius Aquilia inficiantem duutaxat coerceat. Si reruns fer* mm gd uaue fecifle dicemr ; indicium cum noxx deditione redditiir. Hæc gelingt, adio refertur ad tempus fcruiconupn,uelrecepti, non ad prxfens.amp;, ideo fj dccefferit, nel alienatus fit,uel manumifTus ; nihilo minus locu, habebit hæc aftio. nee enim exftmguiï manumiffióe femel nata aftio.

N Am amp;nbsp;mali ferui forfitan confeqnnntur libertatem: amp;nbsp;pofterioï cauffa interdum tribuitmanumiflionis iuftam rationem.

SEd amp;nbsp;hæres ems*cuius feruus corruptus eft,lubet hanc aftioné.nec folu ft manferitinhæreditate feruus, fed et ft exicrit,fortelegatus.

SI quis feruum communem meum amp;nbsp;fuum corruperit: apud Iulia« num libro nono digeftorum quxritut,an hac aftione teneri poffitc'

Et ait teneri cum * pro focio,fi focij fint: prærcrea poterir amp;: corn muni *alüs pra ditiidundo teneri, ut lulianus ait. Sed cur détérioré facit lulianiis com focio.pv^-ditionem focij,ft cum focio agat,qudm fi ewm extraneo agatt’nam qui terea pote-cume.xtraneoagit;ftnereceperit,ftuecorruperit,agereporefi:.quicnm rit er mm focioifinc alternatione.id dt fi corruperit. nifi forte non putanit Inlia» muni diui~ mishæccaderc infocium. nemoenim fuum recepcrit. Sedftcælandi dMido,(ygt; animo rccepit;poteftdefendi,eum teneri. Si in feruo egohabea ufum pro fono, frudum, tu proprietaté: ftquidem â me fit deterior faftus, porcris me=ft focij ftn(, rum experiri.fi nero tu id feccris.-ego agere utili aftione poiTum. ad teneri. omnes enim corruptdashæc aftio perrinet; amp;nbsp;inrereiTe fruftuarij uidc' tur,bonæ frugi feruum effe, in quo nfumfruftü habet. Etfi forte alius ciimreceperir,uel corruperit ; utilis aftio fruftnario eóperit. Datur autem hæc aftio,quanti ea res erit, in duplum. Sed qnæftionis cft,æibt niatio utrum eins duutaxat fieri debeat,quod feruus in corpore nel in animo damni fenferir,hoc eft quanto uilior feruus faftus fit; an nero ó£ ctterorumf Et Neratius ait, rann condemnandûcorruptoré, quanto feruus ob id,quod conuptus fit,minoris exiftat.

4-i(î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XL ftulit ; quia omne damnum duplatur. nc^ intererit,an ad cum periâ* tæ fuerintrcs,an ad aliu,fiue etiam confumpræ fine, etenim iuftius cft. cum teneri, qui princeps fuerit delifti.q^ eum quæri,ad que res perUtae

funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XL VLPIAN VSlib.-XXin.ddediilum.

NEratius ait, poftèa furta fada in æftimationem nô uenire. quam fententiâueramputo.namSeuerbaediftbQVANTi EA RES E RI T,omnc detrimentû recipiunt, Seruo perfuafi,ut chirographa debitorum corrumpatuidelicettencbor. fcdficonfuetudine peccan» di,poftea amp;nbsp;rationes,esreraq^ fimilia inftrumenta fubtraxerit, ucl m* terleueti^uel deleuerit: dicendum crit, corruptorem horum nomine non teneri. Quamuis autem feriun fubtradaruni nomine ferui cor rupti competit adiot tarnen amp;nbsp;furti agere poffumus.ope cm amp;nbsp;confilio follicitatoris uidentut rcs abefle. nec fuffîcitalterutra adionc egiffe’ quia altera alteram non minuit. Idem Sein Co, qui feruum recepit,^ alias * digt; cælauit, Ôc deteriorem feeit, lulianus fcribit. funt enim*diuifa inter fe uerfama maleficiafuris,amp; eins, qui deteriorem feruü feeit. Hocampliusamp; com lef. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;didionis nomine tenebitur. quamuis em condidionc hominem, pec-

nam autem furti adione confecutus fit; tarnen amp;nbsp;quod intereft» debes bit confequi adione ferui corruptf.

HAecadio perpétua eft,non temporana.Ahxredi, exteris'cp wlt;* ceiforibus competit.inhaeredem autem non dabitur, qui^ P^ nalis eft. nbsp;nbsp;Sed etfi quis feruum hæreditarium corruperit.hac adione

XIIII. PAVLVS likxix.rfdediilum. -.^ VT tantum ueniat in haereditatis petitionem,quantu in hanc .idn onem. De filio filiaüe*familias corruptis huic cdido loens no ptocorru- eft;quia ferui corr upti cóftituta hæc adio eft,qui in patrimonie no*“® pM«f. nbsp;nbsp;eflet; amp;nbsp;pauperioré fe fadum eife dominus probate poteft, dignitate

fama domus integr.a ei manentc.Sed utilis cópetit,ofFicio iudicis sm* manda.-quoniam intereft noftra, animum liberorum noftrorum no corrumpi. Si feruus communis meus amp;nbsp;tuus proprium meum » num corruperit Sabinus ait,non pofte agi cum focio;perindc ac pï ^ prius meus feruus corrupiffet conferuum. Item fi feruus ‘^®*?^S nis extraneumcorruperit.uidendumeft,utrum cum du obus ^g*~® at.an amp;nbsp;cum fingulis, exemplo cæterarum noxarum f amp;nbsp;magis cgt;tgt; unufquifq; in folidum tcneatur.-altero autem foluente,alterum libel ti. Si is, in quo ufumfrudum habeo, feruum meum f®^^(,'

TIT. Ilïl. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;417

erit mihi adio cum domino proprietaris. Pignori dati nomine de« bitor hanc aftionem habet. In hac aftione extra rem daplum eft. id enira quod damni darum eft,duplatur. His confequenter amp;nbsp;il hid ^batut. fi feruo meo perfuaferis, ut Titio furtum fadat : nó folü in id teneris, quo deterior feruus effedus eft.-fed amp;nbsp;in id^quod Titio præfti turns fini. Item non folum fi mihi damnum dederis confilio tuo, fedetiam fi cxtraneo: eo quoc^ nomine mihi teneris, quod ego lege Aquiliaohnoxius fim. aut fi er códudo teneoralicui, quodei feruum locaui,amp; proprer re deterior fadtis fit.-teneberis eo nomine.amp; fi qua tain fint. Aeftimatio ante habetur iiihac adione,quanto feruus inuti lior fadus fit.-quod officio iudicis expedictur.Interdum tarnen amp;nbsp;fi in« utilis fit,ut non expédiât talem feruum habere: utrurn amp;nbsp;predum cogi tur date follicitaror, amp;nbsp;feciuim dominus lucrifadt: an uero cogi debet dominus reftituere feruum,amp; precium ferui aedperet'Et uerius cft,ele dionem domino dan: fine feruum detinere cupit,amp;damnum,quanto deterior feruus fadus eft,in duplum accipere: uel feruo reftituto ( fi co piam huius rd habet ) precium confequi; quod fl non habeat.predum quolt;5 fimili modo accipere. Cedi autem follidtatori periculo ciuf dé à domino ferui adionibus debet. Quod tarnen de reftitutione ho« minis didtur:tunc locum habet, cum de uiuohomine agitur.quid autem fi de manumiffo co agaturfnon facile apud indicem audietur, dicendo ideofe manumififle,quoniam haberenoluerat domi.’utamp; precium habtat amp;nbsp;libertum.

Orrupitur animus ferui,ctfi pfuadetur ei,ut dominu contemnat. XVl. ALFEN vs Itb.H.digtßorum.

DOminus feruum difpenfatorem mamimifit. pofiea rationes ab eo accepit: amp;nbsp;cum de eis non côftaret,comperit apud quandam tnullerculam pecuniaméum confumpfiffe.quærebatur,pofletne age= te ferui cornipti,cum ea muliere,cu is feruus iàm liber effet ^ Refpon« di,poffe.Sed etiani furti de pcainijs,quas feruus ad earn detuliflet.

‘~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVII. MARTIAN VS lib. lUl.regularum. OErui corrupti nominc,amp; conftante matrimoniô,marito in mulie« ‘ Orem datur adio.fed fauore nuptiarum in fimplum.

h nbsp;nbsp;S qut fugitiuum cælaiüt,fur eff. nbsp;nbsp;Senatus cenfiüt, ne fugitiui

ribus pofTriTionnm,multam ftatuit. His autcm.qui intmuiginti dies fugiriuosjicl dominis rcddidiffenr.uel apud nugiftratus exhibuiffent: uenia in ante adum dedit. Sed amp;nbsp;deinceps eodcni fenatiifconfulto im» punitas datur ci.qui intra prx’ihmra tempora, c^ repperit fugitiuos in , agro fuo,domino uel magilhatibus tradidit. Hoc autfenamfconful to aditum etiam militi dedit uel pagano ad inueftigandum fiigitiuu,in pradia fenarorum uel paganorum.cui rei etiam lex Fauia proipexitA jenatuftonfultu Modeilo confide faftu.ut fugitiuos tnquirere uolcnti bus,literæ ad magiftratus dentur.multa etiam cenrii folidorum in ma giftratus ftatutaji literis acceptis,inquircntes non adiunent. Sed St in eum,qui quxri apud fc prohibui t,ead2m poena ftatura eft; etiam'ge» neraJi epiftola diuorum Marei Sc Commodi.-qua déclarât,amp; praefides, amp;nbsp;magi ftratus,amp; milites ftationanos dominum adiuuarc debcre in in* quirendis fugitiuis.amp; ut inuentos redderent, amp;nbsp;ut hi,apud quos delite* fcant,puniantur,fi crimine contingantur. nbsp;nbsp;Vnufquifcg corn,qui fu*

gitiuum adpræhcndit,in publicum deduccrc debct.amp;meriro moncn» tur magiftratus,cos diligenter cuftodire,nc cuadant, JPugitiuuni ac cipectfiquiserrofit. Fugicini autem appellatione ex fugioua natuni non conrincri, Labco libroprimo ad ediäum feribit. nbsp;In publicum

deduciintelliguntur,amp;quimagiftraribus municipalibus traditi funt, uel publicis minifterijs. nbsp;nbsp;nbsp;Diligens cuftodia etiam uincire permittir.

Tam diu aiitcuftodiuntur,qiiam diuad praefedum uigilum, uel ad præfidem prouinciae deducantiir.corumcp nomina, amp;nbsp;notæ, Genius ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;icquis effe dicat, ad magiftratus defcrantur, ut facilms agnofei amp;nbsp;per*

cipi fiigiriui poffint. Notæ autemuerbo etiam cicatrices conrincm tnr.Idem iuris eft,fi hav in fcriptis publice, uel in redes proponantur.

11. CALLISTR AT vs Ilk Vl.cogmftonm aljas*fup T7V'giiiur*fimplrcesdominis reddendi funt.-fed fi pro liberis fegeffe pliccs. Jr rniLgrauiuscoerceri folent,

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;111. VLPIA N VS US.VlUcofficioprclcoitfulii.

DTitusPius refcripfitxum.quifugiriuumunit requirerein pradijs alienis,poffe adire praefidemjitetas ei dartirum,amp; ( fi res ita exc* gent ; appanrorent quoqj.ut ci permittatur ingredi amp;nbsp;inquirere: amp;nbsp;pee nameundemprxfidein eumconftitiiere,qui inquirerenon pmifenl. Sed amp;nbsp;diuus Marcus oratione,quam in (enatu reertauit, facultatcm dedit ingredienditamCæfaris,qudmfenatoï'umamp; paganorum prat* dia,uolcnribus fugitiuos inquircre.-fcrutandiep cubilia,at^ ueftigia oc eulrantiu. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;till. PA'VLVSlib.l.fcnttntiaritm.

ï T Imenarchœ A: ftationarq fugitiuos depræhenfos.redein cuftodia J__yretinenc. Naan óf magiftratus municipalcsad officium præfidis pro»

TIT. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;419

IIII. TRIPHONINVS libA.dif^utttionum, SI in arenam fugiriuus feriius fc dedcritme ifto quidem periculo di» fcriminis uiræ,qiiod fibi irroganippoteftarem domini cuitare po* tent.nam diuiis Pius refcripfit, omnino eos dominis fuis reddenaos: fine ante pugnam ad beftias,fiue poft.quoniam interdum aut pecunia Miteruerfa,autcommiflbaliquo maioremaleficio, ad fugiendam in« quifitionem,uel luüiciam animaduerfionis.in arenam fe dare malléu teddi ergo eos oportet.

Rxtorait.SI QVIS EVM,APVD QVEM IN ALEA LV SVM ESSE DICETVR.VERBERAVERIT, DAMNVM'VE EI DEDERIT.-SIVE QVID EO TEMPORE DOMO EIVS SVBTRACTVM ERIT: IVDICIVM NON DABO. IN EVMi QVI ALEAE LVDENDAE CAVSSA VIM INTVLERIT, VTiQVE QVAE RES ERIT,ANUMADVERTAM. Sirapinamfecerint inter fe collufores,Hi bonorum raptorum nondenegabitur adio.fufee ptorem enim duntaxac prohibuit uindicari,nó amp;nbsp;collufores, quamuis fit hi indigni uideantur. Item notandwm,qnod praetor fufeeptorem nerberatum quidem,amp; damnum paffum,ubicun^ amp;nbsp;quandocun^ no nindicat.-uerum furtum faâum domi amp;nbsp;eo tempore, quo a!ea Judeba* nirdicet Infor non fuerit,qui quid eorum feccritjimpune fit. Domu autem pro habitatione amp;nbsp;domicilio nos accipere debere certum eft.

Quod autem praetor negat fc furti adionem daturum.- uideamus, ntnim ad poenalem adionem folam pertinear,an etfi ad exhibendum neht agere,uel uindicare,uel condicereföc eft relatum apud Pomponi* nni/olummodo poenalem adionem negatam.quod puto nerumprae torenim fimpliciterait,Si QViD SVBTRACTVM ERiT, IVDICIVM Ï^ON DABO. IN EVM,(inquit)Qyi ALEAE LVDENDAE CAVSSA ViM INTVLERIT; VTIQVE QVAE RES ERIt, ANIMADVERTAM. hæc claufula pertinet ad animaduerfionem eins,qui tompulit ludere; ut ant multi multemr,aut in latumias,uel in uincuia publicadetur.

Soient enim quidam amp;nbsp;ad lufurn cogere,uel ab initió,uel nidi,dum retinent. nbsp;nbsp;Senatufconfultumuctuitin pecuniam ludere: praeter ^fi quis certet *difco uel pilo iaciendo, currcndo,faliendo, Indandp, aliSs ’lu P^ignando;quod mrtuns caufta fiat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fta.

III. MÀRTIANVS lib.V.re^larwn, IN quibus rebus ex lege Titia Öc Cornelia etiam fponfionem faceie U eet. Sed ex alijs,ubi pro uirtute certamen non fiction licet.

QVod in conuinio uefcendi cauffa ponitur,in earn rem familia lii dere per mittitur. nbsp;nbsp;Si feruus uel filiusfanuliaswätis fuerit; pa* tn uei domino comperit repetitio. nbsp;nbsp;Item fi feruus accipit pecunum, dabitur in dominum de peculio aftio,non noxalis:quia ex negoejo ge* fto agitur. fed nó amplius cogendus eft praeftare,^ id,quod ex ea re in peculio fit. Aduer fus parères amp;nbsp;patrones repetitio eius,quod in alea lufum eftjUtilis ex hoe coido danda eft.

IDuerfus menforem agrorü pretor infaflumadipnenj/ {propofuiL^ quo falli nos non oportet, nam intereft no* lira,ne faUamur in modi renunciarione; fi forte uel de fi* HI nibus contentiofitjud emptor feire uelit, uel uenditor, ___________cuiusmodiager ueneat. Ideoauthacadionéppofuit.’ quia non credideruntueteres inter tales perfonaslocationem effe, fed magis opera benefieij loco praeberi. amp;nbsp;id.quod datur,ei ad remuneran* dum dari.Sc inde honorarium appellari.fi autem ex loeatofuerit aâû.’ , dicendum erit,nec renere intentionem. Hæc aftio dolnm maliim duntaxacexigir.uifum eftenim fatis abundeepcoerceri menforem: fi dolus malus foins conueniatur eins hominis, qui ciuiliter obligates non eft. proinde fi imperitc uerfatus eft,fibi imputare debet,qui eum adhibuit. Sed etfi ncgligenrer. aequc menfor fecurus erit. lata culpa ph* ne do1o comparabitur. Sed etfi mercedem acceperit,non omnem cub pam eurn præftare propter uerba edidi.nriq; enim feit prætor,amp; merce dem interuenire.Is autem tenetur hac rarione,qui renuncianit.fedre* nunciaffe amp;nbsp;eurn accipere debemus,qui per alium renuciauir.

II. -PAVl,VSlib.-X.-X.V.adedi{lu,m, VElperliteras. Sed fi ego tibi,cuefles menfor, mandanerim,ur menfuram agri agcrcs.A: tn Titio id de]egaueris,amp; ilk dolo quid . in ea re fecerit; tu teneberis. quia dolo malo uerfatus es, qui tali'ho* minicredidifti.

in folidum agi pored. fed altera cóiiento Ji fatisfaftiim crit: in alterum aftionemdenegarioporrebit. Competit autemhiec aftioei, cuius interfuit, falfum modum renikiatum no effe.hoc eft uel cmptori,uel nenditori,cuirenficiatiaobfuit. Pomponius tarnen feribit.-fi emptor plus dederit uendirori propter renunciationé f quia condicere poteft, tpplus dederit ) agi cum menforenon paffe.nihil enim emptoris inter ^UcAum poffit condicereahfi foluendo uenditor no fuit.tunc em men for tenebitur. Sed ft uenditor maiorem modum tradiderit,fr audatus i. nienfore.-confequenter dicit Pomponius,non effe adionem aduerfus ntenforem;quia eft ex uendito aftio aduerfus emptorem,nifi amp;nbsp;hie em ptor foluendo non fit. Item Pomponius fcribitffi propter indicium ^dhibitus menfor/raudaueritrne m renunciatione.-tenen eu ,fiob hoc de indicia minus tuli. plane fi ab indice adhibitus,contra me rennncia« nerit dolo malo dubitat,an tenerimihi debeat.quod magis admittit.

Hanc aflionem hæredifimilibusc}^ perfonis dandam Pomponi« lts * fetibit. fed iii hæredem fimilesbp perfonas denegandam* ait nbsp;nbsp;nbsp;* ^^^ ** Serui autem nomine magis nûxalem,quàm depeculio competete «ozwllw (k ®lt:quamuis ciuilis adio de peculio competat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, f'*'^‘'^

HAcc adió perpétua eft:quia initium rei non ad cireuferiptionem* fed a fufeepto negocio originem accepit

SImenfornon falfum modum renuncianerit, fed traxerit rennncia tiDnem;amp; ob hoc euenerît, ut uenditor liberetur, quia adfignatn-tumfe modii intra certum diem promifit ; hxc aftio locum nó habet, fed nee utilé dari debere, Pomponius ait. erit ergo ad adioné de dolo decunendu. Si cii falfus modus renunciatus effet, emptor cû uend^ tore ex empto egiffetragerc poterit amp;nbsp;cum menfore. fed fi nihil eins in« teteftjcondemnari menforem non oportet, quod fi nó de toto modo, n^d deerat,cum uenditote egerit, fed de minore: confeqnenter fetibit Pomponius,de refiduo enm menforeagi poffe. nbsp;Hoc indicium lat!

Usprætor pórrexit.namamp;fi cuinfuis .alterins rei menfuram falfam re-nuncianiffe dicetur,hxc aftio compcnt.proinde fine in ædificq menfu ta fefellit,nel frnmenti,ucl nini,

VEI enitts alterinsrertenebiturAfiméfór machinaïiusfefellerir* hxe aftio datur .nee nó illud ^lt;5 Poponius dicit,etia in enm ,qul G il) ntefoî

niéfor non fuït.FcfelIit tarnen in modoxompctere hanc nöionem.hoc exemple etia aduerfus architeâudari debet qui fefellit. na amp;nbsp;diuusSe« iierus aduerfus architeâu^ redemptoré adiones dandas decrcuit.cgo amp;nbsp;aduerfus tabulahü puto adiones dandas,qui in eóputatione fefelkt.’

LOcö, in quo feruus fepultus eft, religiofum effe Arifto ait. Qui mor tuurn in locum alienum intulic,uel inferre curauit.-tenebitiir infadum adione. In locum alterius acciperedebemus, fiue in agro,fi« iie in ædificio.fed hic fermo domino dat adionem, nó bon« fidei pof» feflbn. nam cum dicat,in locum alterius.apparet de domino euni fen* tire ,id eft eo,cuius locus eft.fedamp;fruduarius inferendo tenebinir do* mino proprietatis. An amp;nbsp;focius tencat ƒ1 ignorate fociointulent/ra dan poteft.efttarnen ueriiis,familiæercifcund«, uel communi dmi* dundo conueniri eu pofte. Pistor ait. SIVE HOMO MORTWS, OS-SA VE HOMINIS MORTVI IN LOCVM PVRVM ALTERIVS, AVT

IN SEPVLCHRVM, IN QVO IVS NON FVERIT, ILLATA ESSE D1-CENTVR: QVl HOC FEC1T,IN FACTVM ACTIONE TENEBITVR, ET POENAE PECVNIARIAE SVBIICIETVR. De ea auté illationc pistor fenfit.quæ fepulruræ caufta fit. Purus autem loens dieftur, quineqi facer ,neqj fandus^ie^ religiofus.fed ab omnibus hniufmodi nominb bus uacare uidetur. Sepulchrü cft,ubi corpuSjoIfaue hominis condi» tafunt.ut autem Celfus aimon totus,qui fepulnuædeftinatus eft,lo« eus religiofus fit,fed quatenus corpus humatum eft. Monumentuw eft,quod memori« feruands gratia exiftit. Si ufumfrudû quisha' bet.locum religiofum non faciet. Sed amp;nbsp;fi alius proprietaté,alius ufiim frudum habeat.non facit locum religiofum ncc proprietatius: nifî for te ipfum,qui ufumfrudum lcgauit,intulerit;cum in alium locû infer* ri tam oportune non pofTetÂ ita Iulianus feribit. alias auté inuito fr* duario locus religiofus non fiet. Sed fi côfentiat fruduariusimagis eft, ut locus religiofus fiat. Locum,qui feruit.nemo religiofum facitau fl côfentiat is, cui feruitus debeatur. Sed fi nô minus cômode per aliu locum feruitute uri poteft.-non uidetur feruitutis impcdiend« çauffa jd fieri.ôc ideo religiofus fit. amp;nbsp;fané habet hoc rationé. E,qui P’^^

dcdit agnim/i in cum fintm mortuum inmlcrir, religiofum eu facit. Sedà ft ipfe infetatur,idem eft.cæterû alq cencedere nó poteft.

EX confenfu tarnen omnium^utilius eft dicere, teligiofum pofle fi eri.id'c^ Pomponius fcribit.

SCriptushartes priiis,quam hacrediMté adeat,patremfamnias mor» mum infcrendOjlocii facit teligiofum: nee quis putet hoc ipfo pro hærede eiim gerere. finge enim adhuc cum deliberare de adeunda hac» teditate. Hoc ego eriam piito.fi non hæres eu intulerit, fed quitus ali lis, hærede iiel celfante, uel abfente, uel uerente, ne pro hæredegerere uideatur.tamen locum teligiofum facere puto. plcrun^enim defun dl anre fepeliuntur, qudm quis hæres eis exiftat.fed tune locus fit re-ligiofus,cum defunâi fuit, naturaliter enim uidetur ad mortuü perti* here locus,in quem infertur.-præfertim fi in eum locum inferatur, que Ipfe deftinauit. ufqiadco,ut eriam fi in legatum locum fit illatus ab hæ lede.illatione ramen teftatoris fiat religiofuS:fi modo in alium locum lam opportune infetri non potuit.

VEl quæ paterfamilias iure hæreditario adquifijt. Sed in utroq} hæredibus quidem,cæteriscp fucceiTotibus (qualefcûcÿfuerint ) *icetfepeiire,amp;mortuûiiiferre.‘eriâ fi e.x minima parte hæredes ex te» da ni euro, uel ab inteftato finr.licet nô côfentiant alq Liberis etiam cii iiifcuiKç fexus uel gradus Afiliisfaniilias,amp;cmanCipatis,idem ius con leifum eft;fiue exftitetint hæredes,fiue fefe abftineat. exhæredatis au» lemCnifi fpecialitet teftator,iufto odio cômotus, eos uetuetit) huma» hitatis gratia tantö fepeliri,nô end alios, pratter fuam pofteritatê infet» le Heer. Libern autem nee fepclirt,nec alios inferre poter unt,nifi hære* ‘Jesexftiterintparrono.'quauisquidainfcripferintmonumétunLSiBr * y j a Libertis'qve SVIS *feciiTe;S(;ita*Papini3nustefpondit,amp;fxpif ^ ^J^^ ’ finie item conftitutû eft. Si adhuc monumentum puru eft: poterie *..., * L Rnis hoc amp;nbsp;uendere,amp; donare.fi cenotaphiû fit,pofle hoc iienire dicengt; ** *^^’ ^ *^û eft. nee cnim hoc effe teligiofum diui fratres refcripferunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pomus,

T S,qui intulif mortuum in alienum loeumraut id tollctc,quod intu^ J.lit,aut loci precifi præftare cogitur per in fàâû adionc.-qux tâ hære» ‘^Hquam in hærede cópetit.Se perpétua eft. Adueifus eu^qui in alteri^ atcam

arcamlapideamjnquaadhuc mortuus non erit conditns,mortuutn innilitnirilemaftioneminfaftum proconfuldat.'quianon ppne uel in fepulchrurn,nel in locum altcrius intulifle did poteft.

OSfa,qux ab alio iUata funt,uel corpus,au liceat domino loei effo» dere.ucl eruere finedecreto pontificum/eu iuffu principis,qnx« ftioniseft.amp;aitLabeoexfpeftandum feupermiffum pótifica]em,feu iuffionem piinci^is;alioquin iniuriarum fore aftionem aduerfus eum, qui eiecit. Si lotus religiofus pro puro ueniffe dicetiu': pretor in fa» dum aftionem in eum dat ei,ad qué ea res pertincr.quæ aftio amp;in hxre dem competit, cum quafi ex empto aftionem contineat. Si in lo* cum publicis ufibus deftinatum intuleritquis mortuü : pretor in eum indicium dat. fi dolo fecerit^extra ordinemerit pleftendus;modica ta» men coërcitionc.fed fi fine dolo.-abfoluendus eft. Inhanc autéadi onem loei puri appdlatio amp;nbsp;ad «dificium producenda eft. Nee folum domino hac aftio competit, uerum ei quoej. qui eiufdem loei habet nfumfruftum,ucl aliquam feruitutem.quia ius prohibendi etiam Inha bent. Ei,qui prohibitus eft inferre in eum locum, quo ei ius inferen» di effet,in faftum aftio competit amp;nbsp;inrerdum etiam fi non ipfe prohibi tus fit,fed ^»curator eius:quia intelleftu aliquo ,pbibitus amp;nbsp;ipfe uidetnt.

Liberum eft ei,qui prohibetur mortuum inferre, aut ftatim inter* difto uti,quo prohibetur ei uis ficri.aut aliö inferre,amp;pofteainfa^ ftum agere. per quam confeqnetuc aftor,quanti eins interfuit,prohibi turn non cfle.ni quam computationem cadit loei empti precium^aut (ficonduxerit) condufti merces.item fui lociprecium,qucmqths(m ficoaftus)religiofumfafturus non effet, unde mitor, quare conftatc ludeatur.-neqj hæredi, neqj in hæredem dandam hanc aftionem • nam cum ( ut apparet) pecuniatiac quantitatis ratio in earn deduciturreerte perpetuöea inter ipfos competit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

STuenditor fundi exceperit locum fepulchri ad hoe,ut ipfe pofteriq; eius illö inferrétur.-fi uia uti prohibeatur, ut mortuum fuum infer ret.-agere poteft. uidetur enim etiam hoe exceptum inter ementem amp;nbsp;uendentem,utei per fundum fcpulturae cauffa ire liceret.

QVod fi locus monumenti hac lege uenierit,ne in eum inferan* tur,quos jus eft inferrupaftum quidem ad hoc non fufficit, fed Itipujarione id caueri oportet.

Ql quis fepulchruin habcat, mam autcm ad fc^khrum nó habeat, jJamp; à uicino irc prohibeaturamperator Antoninus cum patte refeti« pfiyter ad fepulchrum peti precariö A concedi folcre; ut quoties non dcbctur,impetrctur ab eo,qui fundum adiimftum habeat. non tarnen hoe refcriptum,quod impetrandi dat facultatem,etiam aólionem ciui km inducit:fed extra ordinem interpelletur. profes etiam compellerc debet,iufto precio iter ei prxftari.ita tamen,ut index etiam de opportu nitate loei profpiciat,ne uicinus magnum patiatur derrimérum. Se natufconfulto cauctur,neufus fepukhrorum permutationibus pok luatur.id eft,ne fepulchru aliéna: conuerfationis ufum accipiat. Præ tarait. QVOD FVNERIS CAVSSA SVMPTVS FACTVM ERIT,EIVS RECVPERANDI NOMINE IN EVM,AD QVEM EA RES PERTINET, iVDiCi VM D ABO. hoc edidum iufta ex cauffa propofitum eft ; ut qui funerauit,perfequatur id,quod impendit. fic enimfiet, ne infepulta ia-teant corpora, neue quis de alicno funeretm. Funus autem eum fa= «re oportet, quem decedens clegerit. fed fülle non feccrit; nullam tflehuiusreipoenam conftat, nifi aliquod pro hoc ei emolumentum telidiim eft.tunc enim,fi non paruerit uoluntati defundi,ab hoc repel Ikur.fin auté de hac re defundus non cauit, nee ulli delegate id munus tft:fcriptos hxredes ea res cótingit. fi nemo fcriptus eft: legitimos, uel tognatos qiiofqj fuo ordine,quo fuccedunt. Sumptus funeris arbi» ttantnr pro facultatibus uel dignitate defundi. Practor uel magiftra öB miinidpalis ad funus fumptum decernete dcbet.fiquidem eft pecu Wi in hæreditate,ex pecunia, fi non eft: diftraheredebet ea,quæ tempo tepcritura funt,quorum retentio onerat hæreditatem. fi minus eft: fi Wd auri argentic^ fuerit,diftrahi aut pignorari iubebit,ut pecunia ex» .Miatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X111. C AI vS lA.XiX.dd ediäum proumciale.

ATfiquis impediat eum, qui emit, quo minus eires tradantut: prattorem interuenire oportet, tueriq;huiufmodi fadu, fiquid impediat,quo minus eires uendicae tradantur. Si colonus uel mqui linns fit is,qui mortuus eft,nec fit, unde funeretur: ex inuedis amp;nbsp;illatis ^nm funerandü,Püponius fcribit.A fi quid fuperfluum remafcrit, hOc pro débita péfione teneri. Sed amp;nbsp;fi res legatæ fint à teftatore,de cuius fu •tere agiturmec fit,unde funcretur:ad eas quoq; manum mittete opor» *et.fatius eft enim de fuo teftatotem funerati,quim alios legara confe-9ni. Sed fi adita fuerit poftea hæreditas,rcs emptori auferenda nö eft: ^uia bonaefidei poffeffor eft, amp;nbsp;dominium habet, qui authore indice ^ompaxauitdegataxium tarnen legato carerenon oportet,G poteft in» . H , demnis

dertinis abhærede præftari. quod fi non poteft .• melius eft legatarinm non lucrari,^ emptorem damno adfici. nbsp;nbsp;Si cui funeris fui ciuamre

ftator mandatier it,amp;ille accepta pecunia funus non diuerit; de dolo aftionem in eum dandam Mela fcribit. credo tarnen ^ extra ordinem cum à protore compellendum funus ducere. Funeris canfla funx ptus fadns uidetur is demii,qui ideo fit,ut funus ducatur,amp; fine quo fu nus duci no pofficutputa ft quid impenfum eft in elatione mortui.Sed amp;nbsp;ft quid in locum fuerit erogatum,in quern mortuus infeaeturiuoe-tis caufta uideri impenfum, Labeo fcribit: quianeceflario locus para-tut,in quo corpus conditur. nbsp;Impenfa peregre mortui,qua fafla eft,

ut corpus perferretur:funcris eft, licet nondum homo funeretur. Idem amp;nbsp;ft quid ad corpus cuftodiendum, uel etiam commédandum faftum fttaicl fi quid in marmot uel ueftem collocandam. non aut oportet or« namenta cum corporibus condi, nee quid aliud buiufmodi, quod ho« mines fimpliciores faciunt. nbsp;nbsp;Hæc adio,qu3e funeraria dicitur, ex bo®

nóót aequo oritur.cótinet autem funeris caufla tantum impenfa, non ctiamcæteros fumptus.Aequuautem accipiturex dignitateeins,qui funeratus eft;ex cauffa,ex tempore,ex bona fide: ut nelt;5 plus impute« tiu fumptus nomine,quam faAum eft.neq; tantum, quantum faflum eft,fi immodice fadum eft.debet enim haberi ratio facultatum eius,irt quern fadum eft;Stipfiusrei,quae ultra modum finecauffa confumi« tur. quid ergo fi ex uolutate teftatoris impenfum eft,’'fciendum eft nee noluntatem fequendam, fi res egrediatur iuftam fumptus rationem. pro modo enim facultatum debet fumptus fieri. nbsp;nbsp;Scd interdum is,

qui fumptu in funus feert, fumptu norecipit: ueluti fi pietatis gratia fc cic,non hoc animo,quafi recepturus fumptum,quemfecit.hoc0t Im* perator nofter refcripfitdgitura:ftimandum erit ab arbitro amp;nbsp;perpen* oendum,quoanimo fumptus fadus fitaitrum negocium quis uelde* fundi,nerhaeredis gerar,uel ipfius humanitatis; an uero mifericoï£liaamp; nel pietati rribuens ,u€l affedioni. poteft tarnen diftingui amp;nbsp;mifericor-dire motus; ut fi in hoc fuit mifericors uel pius,qiufwiecauit,ut cum fc peliret,ne infepultus iacerct;non etiam ut de fiiofumptu faceret.qtiöd fi iudici liqueat:non debet eum,qtii conuenitur, abfolue re. quis enim fine pietatis intentionc alienum cadauer funeratf oportebit igitur te* ftariquenqj^,quoanimofunerat;nepofteapatiaturquaeftioné. Plc* ric^ filq cum parentes fuos funetac,uel alq ,qui amp;nbsp;hacredes fieri poffunt: heet ex hoe ipfo neejpro hebrede geftio,nelt;5 aditio praefomitur; tarnen neue! mi feu life fence effanj, uel cæteri prohacrede geffifle uideantur: folent teftari pietatis gratia fe facere fepulturam, quod fi fiipcruacud fuerit fadum: ad üludfe miuiireiudcntur,neimmifcuiffe fe credan« ' tur;

TIT, VIL 417 ^ir.non ad iUud,ut fumptum confequantur.quippc proteftantuf pie-^is gratia id fe facere. plenius igitur cos teftari oportet, ut amp;nbsp;fumptus poffiiK fecuare. Fortaflis poflet quis dicere, interdum partem fafli «MMptus pofle recuperari.-ut fi quis pro parte quafi negocium gerens, pro parte pietatis gratia id facit, quod eft uerius. parte igitur fumptus ^onfequerur,queni nou donandi animo fecit. Iudex,qui de ea æqui fate cognofcit, interdum fumptum omnino non debet admittere, •Modicum fadum.fi forte in contumeliam defundi hominis locuple« fis modieus fadus fitnam non debet huius rationem habere, eu con« Jönidiam defundo feciffe uideatuc,ita eum funerando. Si quis, du fehærede putat,patrcmfamilias funerauerit.-fiuieraria adione uti non Potcrifquianon hoe animo fecit,quafi alienum negocium gerens. amp;nbsp;itaTrebatius amp;nbsp;Proculus putant.puto tarnen amp;nbsp;ei ex cauffa danda adi-

funerariam. Labeo ait. quoties quis alism adioné habet de -roncris impenfa confequenda,funeraria eum agere non pofte. amp;nbsp;ideo « familix erci feundae agere poffit.’funeraria non aduruni.plané fi iam famiüæ ereifeundæ iudicium adum fit, pofte agi. Idem Labeo ait; fi prohibente hærede funeraueris teftatorem,ex cauflacompetete tibi fuiierariam.quid enim fi filiü teftatoris hxres eius piohibuitfhuic con ftadici poteft. ergo pietatis gratia funerafti. fcd pone teftatum me,ha= ®ituriim me funerariam adionem. de fuo enim expedit mortuos fu« *i«.ari.amp;quidfireftatorquidem funus mihi mandauit,hæres prohi= ^f t,cgo tarnen nihilominus funcrauif nonne aequum eft mihi funera« ïiam uel negociorum geftorum competere t* Sc generaliter puto indi« fern npn meram negociorum geftorum adionem imitan,fedfolu« öus æquitatem fequi,cum hoc ei amp;nbsp;adionis natura indulget. Dittus autem Marcus refcripfit eum hæredem. qui prohiber funerari ab co, 9nem teftator elegit,non rede facere.-poenam tarnen in eum ftatutam •1011 effe. Qui mandatualterius funerauit, non habet funerariam adionem.fjue is,qui mandauit fcilicct funerandum,foluit ei,cui man-t^amr.'fiue debet, quod fi pupillus mandauitfine tutore authore: utile funerariam dandam aduerfus hæredem ei, qui impendit. lucrari enim hæredem iniquum eft. Si autem pupillus funus ad fe pertinens fine tu« tons authoritate mandauit: dandam in eum adionem arbitror,fi amp;nbsp;hstes exftitit ei, qui funcramrjoluédoq; hxreditas eft. Contra fi quis mandata harredis funerauerit: non pofte eum funeraria agere, Labeo fcribit;quiahabet mandati adionem. fi tarnenquafi negociumhaerc« dis gerens funerauit.licet ratum non habet,tarnen funeraria eum age« Kpofle,Labeo feribit. Datur authatcadio aduerfus cos,adquos fu nus ptinet.utputa aduerfus hæiedé,bonorumûe poffeflbré, exteros'qt fucceftbres. H q , Ponio

F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XV. P o M P O N IV S Ïib. V.ad SabinuW^

Viieris impenfas Öc patronus,qin bonorü poHclTionc petit contra, tabulas,præftat. XVi. VLPiANVShKxxv.Âdfdiâaw.

IN eum,ad que dotis nomine aliquid puenit,dat praetor fnneraham aftioné.aequiflimum cm iiifiim eft ueterib9,mulicres quafi de patri monqs fuis,ita de dotibus fiinerari.amp;: cü,qui morte mulieris doté lutra t iir,in funus conferre deberetflue pater mulieris fit,fiue maritus.

XVII. PAPINIANVS UbALref^onforum. SEd fi nondum pater dotem recuperaueritaur folus conucnietur,rc putaturus patri,quod co nomine praeftiterit.

Deoeç etiam dos fentire hoe æs alienum debet. XX. IDEMlifc.XXV.4lt;ffdilt;S«W.

NEratius quaerit,fi is,qui cum dotem dedcrat pro mulierc,ftipn’^ tus eft duas partes dotis reddi,tcrtiam apud maritum remanere; paflus fit,nequid maritus in funus cóferret;an funeraria maritus tenca turc'amp; ait,fiquidé ipfe ftipulator mulieré funerauit: locum effe pafto, amp;inutilé ei funerariam fore. fi nero alius funerauit; poffe eü maritum conuenire,quia pafto hoc publicum ins infringi nô poffit. quid tarnen fi quis doté hac lege dederit pro mulicrc,ut ad ipfum redirct,fi in matri monio mortua effet,aut quoquo modo foluto matrimonio: nunquid hic in funus non conferatt' Sed cum dos morte mulieris ad eu peruenc rit.-poteft dici conferre eü. Si maritus lucratur doté, conuenitur fu* neraria. pater aut non. nbsp;Sed amp;nbsp;in hunc cafum puto,fi dosequiapmo dica fuit )in funus non fufïïcit;amp; in fuperftuum in pattern debere adio* nem dari. nbsp;nbsp;Cum materfamilias dccedit, nee eft folucndo harrediras:

* alias, funerari earn ex dote tantum oportet,amp; ita *Celfus fcribit. Marcel» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXI. pa VLVS hb.'xxvn.adediâum. lus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TN pattern,cuius in poteftate fuerit is,cuius funus faftum crit; com* petit fiuicraria aftio pro dignitate amp;nbsp;facultatibus.

CElfus fcribit.quoties mulierdecedit.cx dote, qure penes nirum re manct,amp; exteris muliebribus bonis pro portione funcranda eft. _ XXI n. PAVLVSlib.XXvn.dddiftm.

VEluti fi in dotem centum fint, in haereditateduccnta.duas par* tes haEtes,Hnam uir conferet.

IXXIIII. V L PIA N V S ».XXV.rfd ediaiM. Vliauus fcribit, non deduftis legatis.

ET fic pro rata Sc maritum amp;nbsp;hxredem conferre in funus oportet. Maritas funeraria non conuenietur,fi mulieri in matrimonio do té foliierit.ut Marcellus fcribit. quæ fententia uera eft: in liis tamé cafi« bus,in quibus hoe eifacere legibus permiffum eft. nbsp;nbsp;Prxterea mari«

hlputo funeraria iniddemü teneri.quödfacerepotcft.Idemlucrari ludctur, quod præftaret mulicri/i conueniretur.

QVod fi nulla dos eflet.tunc oém impenfam patré prarftare debe« re,Atilicinus ait.authaeredes eius mulicris,puta emicipatae. q, fi neeg hieredes habeat, neç pater foluédo fit;maritü,in quantü facete po *cft,pro hoc cóueniti:ne iniuria eius uideref,quondam uxoré eius infe , piilta rclinqui. XXIX. C AIV S ht.XlX. ad ediilum proumdale. Çl muller poft diuortiu alij nupta dccefferit.non putat Fuleinius prio Orem maritü,licet doté lucri faciat ,funeris impenfam prsftare. Is, 9^1 filiafamilias funcrauit. ante g dos patri reddatur,cum marito rede agit.-reddita dote, pattern obligatum habet. uti^autem,ficû marito ïftum fuerit,is co minus patri mulieris reftituturus eft.

COntr.i quolt;5quod pater in funus filix impendit,aut alio fecu agé te funeraria iaprœftitit.-ipfe per adionéde dotedmarito recipit., ^edfiemancipata in matrimonio decedat: coUaturos hatred es bono« ïumiic pofteftores amp;nbsp;pattern pro portione dotis,quâ récupérant :fc nia hun pro portione dotis,quam lucratus eft.

Ol filiusfamilias miles fit,8lt; habeat caftréfe peculifi:pnto fuccefTores Oeiiis ante tencri,fic deinde ad patré ueniri. Qui feruü alienum uel ’Ucillâ fepcliuit.habct aduerfus dominu funeraria adionem. Hæc aóio nó eft annua,fed ppetua.amp; hxredi cæterisq^ fucceftorib^A in fuc« 'efforesdat. xxxri. PAVLVS W}XS.viLad edidum.

QI pofTeflbr hacreditatis funus feccrit, deinde uidus in reftitutione n3 ^dcduxerit,^d impendit:utilé effe ei funerariam. Si codé momen *0 téporis uir amp;nbsp;uxor decefferit.-Labco ait, in hæredé uiri pro portione hotis danda hanc adioné.-quoniâ idipfum dotis nomine ad eü peruenit. SXXXIir. VLPIAVNS lifc.LXVIII.dddicïüm.

SI locus fub conditioneJegatus fit.-interim hxres inferendo mort»’ um,non facit religiofum locum.

Mlnime maiorcs lugendu putauerunt eu, qui ad patriâ delendam amp;nbsp;parentes amp;nbsp;liberos inrerficiendosuenit. quod fi filius patré, tiliS.s*ocd- aut pater fïliü*occidifret fine fcelere.-etia præmio adficiendu oés conib diffet : fine tucrunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXVI. POMPONIVS Ift.XXVI.lt;d QJMattB«» fxlere (^ ƒ nbsp;nbsp;Vmloca capta funt abhoftibus, oihia definutreligiofa uel facra

V^ efle.-amp; ficut homines liberi in feruituté perueniunt. qgt; fi ab hac ca lamitatefuerintliberata,quafipQftliminio reuerfa,priftino ftatui re-ftituunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXX VII. NACEKlib.l.AdlegéuicefimÜhteredititunt, TpVnerisfumptus accipitur, quidquid corporis cauffa erogatueft: r uclutiunguentorû,amp;:preciûloci,inquo defundus humatuseftA' fi qua ueftiaria funt,uel farcophagi,amp; ueâura,amp;gdquid corporis caul* fa,antequâm fepeliatur,confumptum eft;funeris impenfam effe cnlh mo. Munimentum auté fepulchri id effe diuus Hadrianus referipß^ quod cauffa muniendi eius loei fadum fit,in quo corpus impofirt f'^; naq; fi amplum quid ædificari reftator iufferit (ucluti in efreuitu poro

NE corpora autoffa mortuorum detinerentur, aut uexareiitur: neue prohiberentur, quo minus uia publica transfçrçiUULâUi quo minus fepçlirentur.-praefidis prouinci« officium eft

Dlui fratres edido admonuerunt,nc iuftac fepulrurs tradituin, id eft terra conditum corpus inquietetur. uidetur autem terra con ditum A0 in arcula conditum hoc animo fit, ut no alibi transferatur-fed arcula ipfam(fi res exig.it) in locu comodiorc licere transferre,non eftdenegandib XL. PAVLVS lib, \U.(lUteflionwn.

SI quis co animp corpus intulerit, quod cogitaret indc alio polled transferre. magis'c^ temporis gratia deponere,quam quod ibi fepe liret mortuu,amp; quafi a’cerna fedé daret,deftinauerit.-manebit loe? pro» fanus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLi. CALLISTRATVS lib.itt.infitutionim.

SI plures fint domini eius loci,ubi mortuus infertur; omnes confen tiredebent,cum extraneï inferatur.nam ex ipfis dominis quemlb bet refte ibi fepeliri conftat,etiam line exterorum confenfu; maxima cum alias non fit locus, in quo fepelirctur.

MOnnmentnm generaliter res eft menions eanffa in pofterum proditann qua fi corpus uel reliquis inferantur, fietfepulchni.

*1 uero nihil corn.-erit monumentu memoriæ eanffa fadu, quod Grsci KivoTo^zop appellant.

SVnt perfonar^qua: quiquä religiofum locum facere no poflunt, in» terdifto tarnen de mortuo inferendo ntilitcr agunt: ut puta domi^ hus proprietatis fi in fundum,cuius fruftus alienus eftimortuû inférât, aut inferre uelit.nam fi intulcrit.-nó facit iufh'i fepnlchrum. fed fi prohi ^Jeaturaitiliter intcrdifto.quo de iure dominij quarritur,aget. eaderntg funtinfocio, qui infundücómunéinuitofoclo mortini inferre uulf. ”5011 prêter publica utilitaté,ne infepulta cadauera iacerent.ftriää rati ®neniinfnper habemus,quænnnqud in ambiguis rcligionü quaeftio« *^*bus omitti folet. nam fumma effe rationc,quæ pro religiofis facit, j

XLIUL PAVLVS iSgt;Aa,lt;liuJlionUM, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

(^ Vm in diucrfis locis fcpultu eft, utcr$ quidé locus religiofus non y fit.quia unius fcpultura fepulchra plura cfficere non poteft. mihi ; ?Mtê uidctur,illü effc religiofum locö, ubi quod principale eft códitur; Weft caput,unde qualis cuiusij imago fit, cognofcitur. cum auté im« P®tatur,ut reliquiae transferantur: definit locus religiofus effc.

TMpenfa funeris femper ex haereditate deduciturquae etia omnc cre Xditum folet prxcedere,cum bona foluendo non funt.

SI plura priediaquishabucritAomniûufumfruâû feparatim legl« ueritrpoterit in nimm inferri,amp;: elcftio ent hæredis.ôi gratificatio« *'* locus, fed fruftuario utilis adio in hæredé danda ad id recipiendum, ^iiod propter ea cledioné imminutus eft ufusfruóus. Sihxres muli ^is inférât mortua in hæreditariû fundû.'â marito,qui debet in funus ^onferre,proxftimationeloci eófequatur. Ei,cuiueftimentalegaii ^iff in funus erogata fintmtilem adionem in haeredem dandam pla' 'Wt,6( priuilegiiun funérarium.

BRactor ait QVö', qva've illi mortwm infeRRè, invito TE, EI IVS ISST: QVO MINVS ILLI EO' EA'VE MOR-TVVM INFERRE, ET IBI SEPELIRE tlGEAT: VIM FIERI VË

T O. Qui inferendi mottuüius habct,non prohibetut înferre.proht beri aut inferrc uidetur. fiue in loefi inferre ^hibeatur, fine in innere at ccatur. Hoc nero interdifto DE M 0 R T V O INFERENDO do» minus pprietaris uti poteft.quod erid de loco puro eóperit. Item fi mihi in fundu uia dcbcanir,in quem fundum inferre uoloA uia^bibe ar .hoc interdifto poffe meexpeririplacuit.amp;quia inferre ,phibeor, Si quia uia uti ^hibeor. Idc^ erit probandum, ctfi alia feruitus debcatur.

Hoc interdifto ^hibitorium effe palam cft. Praetor ait. QVO' i L' LI IVS EST,INVITO TE,MORTVVM INFERRE: QVO MINVS lUl IN EO LOCO SEPVLCHRVM SINE DOLO MALO AEDIFICARE H CEAT:VIM FIERI VETO. Intcrdidumhoc4)ptcreapropofitumcft; quia religionis intcreil,monnmcta exftrui.ôe exornari. Facere fcpid chrum fiue monumentu in eo loco,in quo ci ins eft,nemo prohibetur.

Aedificarc uidetur ^hibcrc,amp; qui phibct co matcriam conuehi,qu^ aedificationincccffariafit.^indcamp;fi operineceiTarios ^hibuerit qui* «enire:interdiftu locum habet, etfi machina quis alligare phibeanfi M men co loei ,phibeat,qui feruituté debeat. Cacter urn fi in meo folo uelis machina imponere. nô tenebor interdifto,fed iure te non patiar. Ac« dificarc autnó folû ,qui nouö opus molitur,intelligcndus eftiuerum is quo^.qiü uult rcficcre. Is,qui id agit,ut labat fepukhrü,hoc interdi ftotenetur. II. MARCELL VSlib.XXVlll.dige/forw«. quot;^TEgat Icx Regia mulierc,quæ praegnäs mortua fit,humari antc,g X gt;nbsp;partus ei cxcidat.is qui cötra fecerit.fpem animantis cö grauida pemiffeuidet. nbsp;nbsp;m. POMPONIVS lib.IX.adSabinum.

SI ,ppius «des tuas quis ædificet fepulchru,amp; opus nöuü nuciarc po tcns.fcdfaftoopcnulldhabebisaftionem,nifi QVOD VI AVT C L A M.Si ^pms ædificiû alienn intra legitimu modü mortuus ilhtus fit:poftca cü ^biberc nó potcrif aedificij dominus,quo minus alw mor mû eö inferat,ucl monumentu ædificet.fi ab initio domino feiere hoe fecent. Iiii. yVPiANvsHbAl.relj^onforum.

LOnga pofTeiTio ius fepulchri non tribuit ei,cui iure non compctit.' V. IDEM likl. opinionu/m.

SI in eo monumcnto,quod imperfeftum effe dicitur,reliquiae homi nis conditaefunt.nihil impedit,quo minus idperficiatur.Scdfireli giofus locus iam faftus fit;pontificcs explorari debent,quatenus falu* teligionc dcfiderio reficiendi opetis medendum fît.

R E eft,prius quâm ad uerborum iurerpretationcm ' perueniamus, pauca defignificatione ipfius tituli referre. Quoniam igitur multa ad contradus , narios pertinentia iurafubhoc titulo præror infe= ruit.-ideorerû creditarum titulû præmilit. Omnes enim cQntraftus,quos alienam fidem fecuti inftitui mus,compleditur. Nam ( ut libro primo quæftio« ’'Urn Celfus ait ) credendi generalis appellatio eft. ideo fiib hoc titulo Pfætor amp;nbsp;de commodato,amp;de pignore edixit. nam cuicunqg rei adfen Öaiur, alienam fidem fecuti, mox recepturi quid ex hoe cótradu; ere» dicimur. nbsp;nbsp;Rei qnoqj uerbum, ut generale, pretor elegit.

A Æ Vtuum damus recepturió n eandem fpeciem, quam dedimus, X V X( alioquin commodatum erit,aut depofitum ) fed idem genus, ^am fi aliud genus,ucluti fi pro tritico uinu recipiamus: non erit mu« mum. Mutui datio confiftit in his rebus,quae pondéré ,num er o,mê funconftant: quoniam earum return dationepoiTumus in creditum * 'flt;/ quia in genere fuo fundioné recipiimt per folutionem, icp fpecic. ais.quat hlam in cæteris rebus ideo in credits ire non poffumus.quia aliud pro , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;™ alio inuito creditori folui non poteft, Appellata eft. autem mutui da *^ Howi ho ab eo,quod de meo tuum fit. amp;nbsp;ideo fi de meo mum non fiat : non J®;.®“^’^ Uafcitur obligatio. Creditum ergo à mumo difFcrt,quo genus à fpe= ‘^? ^“’^ -tie. Nam creditu cófiftit etia extra eas res,quæ pondere,numero,men ^^^^^^ fura continentur: ficuti amp;nbsp;fi eandem rem recepturi fumiis,creditu eft. ztoiiSicet hem mutuum non poteft efTe,nifi proficifcatur pecuniarcreditum au= (^c ^gp^r tem fit interdum,etiam fi nihil proficifcatur; ucluti fi poft nuptias dos promittatur. In mutui datione oportet dominûeffedanté.nec obeft, ^ r ^^ quodfiliusfamiliasamp;feruusdantespeculiares numosobligant.idem ^^^^^ । ’ .^ lale eft.quale fi uoluntate meamdes pecuniam.nam mihi adio adqui c _’ '., • ritur,licetnumi meinonfuerint. Verbis quo^credimus,quoda aöu ^' ‘” ** adobligationem comparandam mterpofito,ueluti ftipulatione.

CVm quid mutuum dederimns: amp;nbsp;fi non canimus,ut æque bonnm nobis reddatur.non licet debitori deteriotem rem,quæ ex eodein genere fit,reddere.-ueliiti uinum nouu pro uctere.Nam in contrahen* do quod agitur,pro canto habendum eft .Id autem agi inteUigitur,ut ciufdem genensA eadem bonitate foluatur ,qua datum eft.

1111. V L PIA N VS hb.XXXUII.tfii SäbnmW. SI quis nee eau (Tam nee ,ppofitum foenerandi babueritjSetu empra rus prædia dcfideraueris mutuam pecuniam,necuolueris crediti nomine,antcquim emiffes, fufeipere: atej ita creditor (qui neceffita* té forte proficifcendi habebat ) depofuerit apud te hanc eandem peen* ni3m,ut fi emiffeSjCrediti nomine obligatus effes.-hoe depofitum pen culo eius eft,qui fufcepit.Nam amp;nbsp;qui rem uendendam accepenr^it pre cio uteretur .pcriculo fuo rem habebit. nbsp;nbsp;Res pignori data,peciuiia lo aliSs *in- luta,condici poteft; etiam fruftus ex*iufta cauffa percepti, epndieendi iufta. nbsp;nbsp;nbsp;funt.Nam amp;: fi colonus poft luftrum cópletum fruftus perceperit, con* dici eos eónftat.-ita demum, fi non ex uoluntate domini percepti funt. Nam fi ex uoluntate domini;procul dubio ceflat condidio. Ea qu^f iiifluminisimportatafuntjcondicipoffunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,• nbsp;nbsp;nbsp;' V. POMPON!VSHb.K^lLadSAlinum. '^ ’■ QVod te mihi dare oportuerat,fi id poftca perieritoquâm per re ft dum erit, quo minus id mihi dares: tuiim fore id detrimentum conlt.it.Sed cum quæritur, an per te fadum fit ; aninraduerti debebit, nó folum fi in poteftate tua fucrit id,nccne,aut dolo malo feceris, quo minus eilet, nel fiierit, nécne: fed etiam fi aliqua iufta cauffa fit, rprer quam intelligcre deberes,te dare oporrere.

VI. PAVLVSlikXXVni.rfJfJidii«. CErtum eft,cuins fpecies nel quantitas,quæ in obligations werft* tur,aut nomine fuo,aut ea demóftr3tione,qu.T nominis uice to gitur, qualisquantane fit,oftenditur.Nam amp;nbsp;Pedins libro primo de ni pulatiombns nihil referte ainproprio nomine res 3ppcllcntur,andigi* to oftendantur,an uocabulis quibufdam demóifrentur,quatenus mu* alias *re. ma uice*fung.intnr,qure tantundem piæftent.

fundant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vii. VLPiANVsItamp;.xxvi.ddrcïtdttw.

OMnia,qusinferi ftipulationibus poffunt, eadem poffuntetiaW numerationi pecunite. ideo amp;nbsp;conditiones.

. / quot;T^Roinde mumi datto interdum pendet, ut ex poft fado confirme* J| tur.'ueluti fi dem tibi mutuos numos,ut fi conditio aliquae.xftitc* rit, tui fiant,fisqg mihi obligatus. Item fi legaum pecuniarn h«“« ere

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4;^

Siderit,deinde kgatarius earn noluerit adfe perrinere.-quia hæredis ex die aditæ hæreditatis uidétur numi fniffe.ut crédita pecunia peri poffit. NamSeluliannsaitjtraditiones abhaeredefaftasad id tempus redigi, quo haereditas adita fuerit,cum repudiatum fit legatum,aut adpofitu.

C*Erticondidiocompetitex omnicaufla,amp;ex omni obligation aPs*ccrtC ne,ex qua certum petitur.-fiue ex terto contradu petatur, fine ex incerto. Licet enim nobis ex omni contradu certum condicere, dum Piodo præfens fit obligatio. Cæterum fi in diem fit, uel fub conditio« tie obligano.-ante die, uel conditionem non potcro agere. Competit bæc adio etiam ex legati cauifaAex lege Aquilia, fed amp;nbsp;ex caufla für.' tiua per banc adionem condicitur. Sed etli ex feuatufconfulto agetur, competit bare adio.ueluti fi is,cui fidei commiffaria bsreditas reditu« ^cft,agere uoIet.Siue aut fuo nomine gs obligatus fit,fine alieno.-per banc aftionem refte conuenietur. Quoniam igitur ex omnibus con ttaâibus*hîcc cerri*condiftio competit; fine re fuerit côtradus fadus, *aijjs de fine uerbis,fiue côiundim.*referendæ funt nobis quædam fpecies, quae fy^t^* dignum babent tradatum, an bæc adio ad petitionem earum fuffi« ’ ' cut. Numcraui tibi decern,amp; bæc alij ftipulatus fum. nulla eft ftipu latio.an côdicere decern per banc adionem poffim,quafi duobus con ttadibus intetuenietibus:uno,qui re fadus eft,id eft,numeratione;alio qui uerbis,idfc|; inutilitcr;quoniâ alij ftipulari non potuic’amp; puto poffe.

Idemerit, fi àpupillo fuero fine turoris authoritate ftipulatus, cui tutore autbore credidi.Nam amp;nbsp;tunc mauebit mibi condidio ex nume ratione. Idem quæri poteft,etfi quod tibi numeraui,fub impoflibi* Hconditione ftipuier.cum enimnulla fit ftipulatio.-manebit codidio. Sed etfi ei numetaueio,cui poftea bonis interdidum eft,mox ab eo fti# pillet; puto pupillo eum comparandum,quoniâ amp;ipfe ftipulandofibi ndquint. Si numos meos tuo nomine dedero uelut tuos, abfente tc amp;;ignorante:Anfto fcnbitadquin tibicondidionem.Iulianus quoeg de hoc inrerrogatus libro decimo fcribit,uera efi'e Ariftonis fententia: Pec dubitari,quin fi meam pecuniam tuo nomine uoluntare tua dedc ro,tibi adquiratur obligatio.cum quotidie credituri pecuniam mutu« am,ab alio pöfcamus,utnoftro nomine creditor numerec future de« bitori noftro. Depofui apud te decem.poftea permifi tibi uti. Net-uaamp; Proculus, etiam antequim moueantur, condicere,quafimutua tibi bæc poffe aiunt. amp;nbsp;eft ucrum, ut amp;nbsp;Marcello uidetur. animo enim cœpiffe poffidere. ergo tranfit ad eum pericnlum,qui mutuam roga« Wt^poteritej condici.

QVod fi ab initio,cum deponcrc,uti tibi( fi uoles )pcrmifero.'cre« ditam non effe, ante ^ mota ûttqiioniam in debitum iri no eft certum. XI. i D E M Iib.xxili.dd ediilivm.

ROgafti me,ut tibi peciiniam credcrem.cgo cu non haberem,Ian cent tibi dedi, uel maffam aiiri,uteâ uenderes,amp;numis utereris. fl tiendideris;puto mutua pecuniam fadam.quod fi lancé,uel maflam fine tua culpa perdideris, ante quam uenderes: utrum mihi, an tibi pe ricrit,quæftioniseft. Mihiuidenu Neruædiftindio uerilTimaæxifti« mantis nniltiim interelTe, ucnalcm habuihanc lantern, uel maiTam, nécne; ut fi ucnalé habui, mihi perierit, qucmadmodu fi alq dediffem uendendam.quod fi non fui hoc ,ppofito, ut uenderem,fed naec-caufla fuit uendendi,ut tu utereris.-tibi cd penfTe,amp; maxime fi fine ufuris cre= didi. Sitibi decern dedero,utnouem debeas:Proculusait,redenon amplius te ipfo iure debere,^ nouem. Sed fi decé dedero, ut undedm debcas.Putat Proculus amplius,quàm decern condici non poflè. Si fugitiuus feruus numos tibi credideritran condicere numos tibi domi* nus poffit, quteritur. amp;: quidemfi feruus meus,cuiconceira eft peculij adminiftratio,crediderittibi:erit mutua. Fugitiuus autem,uel alius fet tuis cótrauoluntatédomini credendo,nó facit accipientis.quid ergof umdicati numi poffunt ƒ1 exiftant.-aut fi dolo malo definant poffideri, ad exhibendum agi.q» fi fine dolo malo confumpri funt;condiccrc tibi potero. XII. POMPON I VS liamp;.VI.rxPWo.

SI ifuriofo,cum eum compotem mentis efle pu tare s,pecunia qu a fi mutua acceperis, eatp in rem tua uerfa fucrit; condiftionc furiofo adquiri,lulianus air.Nd ex quibus cauffis ignorantibus nobis aftiones adquirunt.ex qfdé eriam furiofo adquiri. Ité fi is, qui feruo crediderat, furere cœperit.-deinde feruus in ré domini uerteriticondici nomine fti* riofi poffe. Et fi aliéna pecunia credendi cauffa quis dederif.-deinde fure re ccEperit,amp; confumpta fit ca pecunia.-condidionem furiofo adquiri.

NAm amp;nbsp;fi fut numos tibi credendi animo dedit,accipientis non fa cit.fed confumptis eis,códiftio nafcitur. Vnde Papinianus libre odauo quaeftionû ait.Si alienos numos mntuos tibi dedimon ante mi» hi teneris, cp fi eos confumpferis. q? fi per partes eos confumpferis, an per partes tibi condicam,quœritur. amp;nbsp;ait me condidutum: fi admoni» tus alienos numos fuifTe,ideo per partes condicam, quia nondum to* tos confumpros compererim. Si feruus communis decern credide rit.-puto,fiue adminiftratio feruo communi conceffaeft, fiuenon,0i confumantur numi: in quinum competereadionem.Nam Sefi coma mîmes tibinumoscrediderocentum.-poflème quinquaginra condi» cere

’^we.Papinianus libro odauo quxftionum fcribit, etiam fi fingula cor Pon commimia fuerint.

SI filiusfamilias contra fenatufconfultum mutiiatiis,pcainiam fol-nerit;patri numos uindicanti nulla exceptio obrjcietur. Sed fi fue-•^ntconfumpti nunii âcreditorerMarceUus ait, ceiTare condidionern. ’îuoniam tories condidio datur,quoties exea caufïa numerari finit, ^^ qua adio effe potuiflet.fi dominium ad accipientem tranftuliffet.in Piopofito autem non effe. Dcniq; per erroré foluti contra fenatufcon« Wtum crediti,magis eft ceffare repetirionem.

Singularia quidam prxcepta funt circa pecuniam creditam.nam fi tibidebitorem meum iuffero dare pecuniâ.obligaris mihi, quam» ^h numos meos non acceperis.quod igitur in duabus perfonis recipi» riir,hoc amp;nbsp;in eadem perfona recipiendum eft:ut cum ex cauffa manda» ^* pecuniam mihi debeas, amp;nbsp;conuencrit,ut crediti nomine earn rerine« âs:uideatur mihi data pecunia,amp; â me ad te profeda.

Slfocius ^priam pecunia mutuam dedit.omnimodo crédita facit,li eet exteri diffenferint. Quod fi cómunem numerauerinnó alias ere ditarn efficit,nifi exteri qcj cófenriant;quia fux parris tantu alienatio-riéhabuit. XVII. VLPIAN V Shb.l.dif^tMtionum.

CVm filiusfamilias uiatjcvifuum mutuu dederit,cu ftudioru cauffa Romx ageret.refpófumeft à Scxuola.extraordïaiio iudicio effe

Ol ego pecuniam tibi quafi donaturus dedero,tu quafi mutuam ac» kjcipias.-lulianus fcribit,donarionc nó effe.fed an mutua fit,uidendu tft.amp;puto,nec mutua effe; magisq^ numos acdpientis non fieri, cum alia opinione acceperit. Quare fi eos confumpferit.licet condidione te •icatut,tamê doli exceptione uti poterit; quia fecundu uoluntaté dan* ris numi funt confumpri.Et fi egoquafi deponens tibi dedero,tu quafi ttutuum acripias : nee depofitum, nee mutuum eft. Idem eft, amp;nbsp;fi tu quafi mujaiam pecuniam dederis, ego quafi commodatam oftentan* w grati.1 accepi fed in utro^ c3fu,confumptis numis,condidioni fine doli exceptione locus erft.

X1X. IV LIA N V S lib.'X..di^flDruni. NOn oïs numcratio eu,qni accipit,obligat:fed ^ties idipfum'agit, utconfeftim obligetur.Nam amp;: is,qui pecunia mortis cauffa do= nat:numcrat quidé pecunia,fed non aliter obligat accipienté, ^ fi exi« ftat cafus, in quem obligatio coUata fuit: ueluri fi donator conualuit, Iiq aut

ant is,qui accipiebat,prior dcceiTir. Et cum pecunia datur.ut aliquid fi* eret.-quarndiu in pendenn eft,an id futurum fiLceffabit obJigatio. Cu uero certum cfTe ctrperit,futur urn id no effe: ob]igabitur,qui accepif. ueluti ft Titio decern dedero,ut Stichum intra calendas manumittat: ante ealendas nullam aftionemhabebo,poftcalendas ita demu agere potero,ft manumiffus non fuerit. Si pupillus fine tutoris aurhori» te crediderit,aut foluendi caufla dederit.-côfumpta pecunia condiftio« nem habet,uc! liberatur.-non aliaratione,quàm quod fado eius inteUi gitur ad eum,qui accepit.perueiiiflè.qua propter fi «andern pecuniani is,qni increditum uel infolutum acceperat,alri porrö increditum uel in folutum dederit.-confumpta ea,^ ipfe obligatur pupillo,uel enm ä ft ft berar.^teum,cui credident,obligatumhabebit,uelfeab eo liberaNf. nam omnino qui ahenam pecuniam credendi caulTa dat,cóftinipraca habet obligatum eum,qui accepit.item qui infolutum dedit,Iiberatu£ ab eo,qui accepit.

SI tibi pecuniam donairem,utmihi eandem crederes: an crédita fie rett' dixiinhuiufmodi propofitionibusnó proprijs uerbis nos uti. nam talem contradum,nelt;$donationem effe,nelt;j pecuniam crédita, donationem non efle.-quia nóea mente pecuniadaretur, ut omnimo* do penes accipientem maneret. creditam nó effeiquia exfoluendi cauf fa daretur magis,qudm alterius obligandi. Igitur fi is, qui pecunia hac conditione accepit,yt mihi in creditum darer,acceptam dedent; nó fo re crédita, magis enim meum accepifle intelligi debeo. Sed hæc intelli* genda funt proprer fubtiljtaté uerborum.benignius tamé eft, utriinlt;5 U^lere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXL IDEM hKXLVlU. diffflorum.

QVidam exiftimauerimtme^ eu, qui decé peteret,cogcndu quid lt;5 accipere.ôtreliqua perfequi;nelt;5cum,qui fundufuu diccret, partem duntaxat iudicio perfcqui.fed in titrai caufla humamusmihi fadurus uidetur prætor,^ adorem compuler it ad accipiendu id, quod offertur.cum ad officium eius pertineat,lites deminuerc.

VInum,quod mutuum datum erat,pet iiidicem petitum eff.qux fitum eft,fuius temporis arffimatio fieret; utrum cum datum cf fet,ancumlis conreftata fuiflcr, ancum res iudicareturt' Sabinusre» fpondit: fi didum eflet,quo tempore redderetur, quanti tune fuiflet. fi non.quanti tunc,cum petitum effet- Interrogarus, cuius loei precis fequi oporteatC'Refpondi,fi cóueniffet,ut certo loco redderetur: quan ti eoloco effet.fi didü nó effer.-quanfj.iibi effet petitum.

439 SI cum fennim,qui ribi kgatus fit,quafi mihi legatum poflederim, ^ uendiderim.mortuo eo,poffc te mihi precium tondicere, lulia= **us ait^quafi ex re tua locupletior fadus firn.

Qlquis certum ftipularus fucritxx ftipulatn aflionem nonhabet.'fed illa condidicia aftione id perfequi debet,per quam certum petitur.

Clpccuniam militis procurator eins mutuam dedit.fideiufforem'cp Ç accepit.exemplo co,quo fi tutor pupilli, aut curator iuiienis, pecii *^m alterutrius eorum crcditam,ftipulatus fuerit.-adionem dari mili ^jCuius pecunia fuerit,placuit.

Cluitas mutui datione obligari poteft,fi ad utilitatem eins pecuniæ Uerlk funt.alioquin ipfi foli,qui cótraxerut,nó ciuitas, tenebunt.

C*Rcditor,qui non idoneum pignus accepienon amirtit exaftio» *‘iïs.SicYe nem eins débitai quantiraris,in qua pignus no fufFicit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di.n.i.p.ac

XX IX. PAVLVS lib.im.adPlautiam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;apittartü

Çlinftitorcmferuum dominus babuerit.-pofTe dici,Iu]iatius ait,etiâçA ^ti^^t Öcondici ci pofTequafi iuffa eiüs contrahatur,a quo præpofitus fit. debitorem

X x x. nbsp;IDEM lib. V.ad Plautium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;äd folutio-

QVi pecuniam creditam accepturuj, fpopondit creditori futuro: «^ f‘^ de^ jn poteftate habet,ne accipiendo fe ei obftringat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^if^ lt;ludti^

XXXI. IDEM lib.XVlï.ad Plautium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tMis,^^^

CVmfundus uel homo per cödiftionem petitus eft; puto hoe nos p- n-ß iure uti,ut poft ludicium acceptum catiffa omnis reftituenda fit.' M eft omnc,quod habiturus eflet after,fi litis conteftandæ rempote fo ktnsfuiflet. Sefuum tuum imprudens à furebonafide emi.is ex pe» 'iilio,quod adteperrincbar,hominé patauerat,qui mihi traditus eft. Sabinus,Caflius. pofte te mihi hominem condicere.amp; fi quid mihi ab= filet ex ncgocio,quod is geftiflet,inuiccm me tecum aftuiu. amp;nbsp;hoc ue» ’^»meft.Sed lulianus ait. uidendum,ne dominus integram aftioné ex fnipto habeat,ucnditor auté condicere poflit bonae fidei emptori. qd* ^d peeuhates numos attinet,fi exftant,uindicare eos dominus poteft: «cd aftioné de pcculio tenctur uenditoti, ut precium foluat. fi con« fiurptifunt.-adio de pcculio euanefcit. fed adrjeere debuit julianus, Won aliter domino ferui uenditorem ex emptotencri,quàm fi ei pteci urn

urn folidum A quxeunç ( fi cum liberó contra xiffet ) deberentui; do minus ferai praeftaretidé dici debet,fi bonæfidei poiTefrorifoluiiTet.fi tamé adiones,qaas aduerfus earn habet, præftare domino paratas fil.

SI me amp;nbsp;Ti nam mataam pecaniam rogaaeris,amp; ego meum debito rem tibi promittere iafTerimmi ftipalams fis,cam patates earn Ti« nj debitorem efTe.an mihi obligaris,fabfifto. Siqaidem nullam nego« cium mecum contraxifti.-fed propias eft,at obligari te exiftimemmon quia pecaniam tibi credidi ( hoc enim,nifi inter confentientes,fieri nó poteft ) fed qaia pecunia mea ad te peruenit, earn à te mihi reddi, bo* num Soequum eft.

XXXIir. MO DESTIN VS hlX-wavcföiTW/i. . PRincipalibus conftitutionibus caueturme hi, qui prouinciamre« gant,quiâc circa eos funt,negocientur,mataam pecuniam denn foenasue exerecant.

XXX1111. PAV J.VSUb.U.f'enttntidrtm. PRæfidis prouinciæ officiales,qui perpetui funt,mutuam pecuni« am dare, amp;nbsp;fœnebrem exercere poffunt. Præfes prouinci« ma taam pecuniam foenebrem fumetenon prohibetur. PXXXV. MODESTINVS lib. ULrej^onforum.

Ericulum nominum ad eü,cuius culpa detetius fadum ^bari po teft,ptincf. XXXVI. lABOLENVS lib.I.lirfeoXS^. PEcuniam,quam mihi fine conditionc debebas,iuffu mcopromi« fifti Attio fab conditione.cum pendente conditione in codem ftü tu fit obligatio tua aduetfum mc,tanquam fi fub contraria condirione earn mihi fpopondiffes.-fi pendente conditione petam,an nihil atoiis fimc’Refpondi.non dubito,qain ea pecunia,quam ipfe fine conditione ftipulatus fum ( etiam fi conditio in perfona Atrrj,qui ex mea uolunta te eandem pecuniam fub conditione ftipulatus eft,non exftiterit ) ere« dira effe pmaneat. perinde eft enim, ac fi nulla ftipulatio interueniftet. pendente aatem cauffa conditionis, idem petere non poffum : quoni« am cam incerta fit,an ex ea ftipalatione deberi poffit, ante tern pus pe tereaideor. XXXV11. P API m AU vs lib.Ldefinitionum. CVm ad praefens tempus conditio confertur,ftipulatio nó fufpen« ditur. amp;nbsp;fi códitio uera fit.ftipalatio tenet,quamuis tenere contra hentes conditionem ignorent.uelati fi rex Parthorum uiuit,centuda« re fpondesÆadem funt,^ cum in præteritum conditio confertur.

XXXVIII. SCAEVOLA lib.L quteßionum. REfpiciendum enim eft,an quantum in natura hominum fitpof« fit fciri earn debitumiri.

Tag; tunc poteftate conditionis obtinet,cum in futurum confertur. XL. P A VL VS tó.I.quejUonum.

LEdaeftinauditorio Aemilq Papiniani prsfedi praetorio iurifeon fulticautiohuiufmodi. LVCIVS TITIVS SCRIPSI MB ACCEPIS-

SE A' PVBLIO MAEVIO QVINDECIM MVTVA NVMERATA MIHI DE DOMO . ET H AEC QVINDECIM PROBA RECTE DARI CA-LENDIS FVTVRIS,STIPVLATVS EST PVBLIVS MAEVIVS,SP0P0N-DI EGO LVCIVS TITIVS.SI EA DIE SVPRADICTA SVMMA PVBHO MAEVIO,El VE,AD QVEM EA RES PERTINEBIT, DATA, SOLVTA, SATIS’VE EO NOMINE FACTVM NON ERIT: TVNC EO AMPLI-VS,Qyo POST SOLVAM, POENAE NOMINE IN DIES TRIGINTA, IN'qve DENARIOS CENTENOS, DENARIOS SINGVLOS DARI STI PVLATVS EST PVBLIVS MAEVIVS,SPOPONDI EGO LVCIVS TITI VS.CONVENIT'QVE INTER N0S,VTI PVBLIO MAEVIO EX SVMMA SVPRA DICTA MENSTRVOS REFVNDERE DEBEAM DENARI os TRECENOS EX OMNI SVMMA EI,HAÉRED1'VE ElVS.quæfltum « ft de obligatione ufutanmnquoniam numerus menfium,qui folutilt; Oui competebat,tranfierat.Dicebam.quia pafta incontinenti fada fti« pulationi inefle creduntunpetinde effe, ac fi per fingulos menfes certain pecuniam ftipulanis,quo tardius foluta effet, ufiiras adieciflet.igi fur finito primo menfe,primæ péfionis ufiiras currere. amp;nbsp;fimiliter poil fecundum amp;nbsp;terrium tradum ufiiras nô folutæ penfionis crefeere: nec agt;itc fortis non folutæ ufuras peti poffe, ^ ipfa fors peti potuerat. Pa* ftû aût, quod fubiedum effet, quidam dicebat ad fortis folutionem tan tum pertinereaiôetiâ ad ufurarum, quæ priore parte fimpliciter in ftia pulationem ueniffent: padum'ep id tantum ad exceptionem prodefle. amp;nbsp;ideo non foluta pecunia ftatutis penfionibus,ex die ftipulationis ufu tas deberi,at^ fi id nominatim expreffum effet. Sed cum fortis petitio dilata fit;confequens eft,ut etiam ufuræ ex eo tempore,quo moram fe dt,accédant : amp;nbsp;fi ( utille putabat ) ad exceptionem tantum prodeffet padum ( quamuis fententia diuerfa obtinueric ) tarnen ufurarum obli gatio ipfo iure non committeretur. Non enim in mora eft is,a quo pe= cunia propter exceptionem peti non poteft. Sed fi quantitatem, quæ tuedio tempore colligatur,ftipulemur, cum conditio exftiterit : ficut rft in frudibus,idem amp;nbsp;in ufuris poteft cxprlmi; ut ad diem non foluta pecunia,quod competit ufurarum nomine, præftetur ex die interpor fits ftipulationis.

Romx tcftamcnnim rccitamm eft.-quo idem Stichus ÜberAex parte hares erat fcïiptus.qiü ftatus fui jgoams,pccünias dcfunfli aut exegit, autcredidinut üiterdum amp;nbsp;ftipulàrecuf ,amp; pignora aceiperet. confulc* bacui,qitid de his luris cffetfPlacebat debitores quidé,qui ci foluiflent, liberatescfle;fi modoipfiqiiocpdominum deceffifle ignoraffent.ea* rum autem fummarum nomine^qua ad Stichum perueniflent, famp lia ereifeunda quidem aftionem non competere coharedibus/cd ne» gociorum geftorum dari debere. Quas nero pecunias ipfe credidiflètr ' cas non ex maiore parte,^ ex qua ipfe hares eflet^ahenaras effe. Nâ amp;nbsp;fi tibi in hoc dederim numos,ut cos Sticho credas: deinde mortuo me ignorans dederis: accipientis non facies. ne^enim fient illud recepta cft,ut debitores folueutes ei libcrcnmr.’ira hoc quoep reccptum,ut cre» dendo numos alienet. Quare fi nulla (bpulatio interucnifret.-ne«} cre* ditam pecuniam pro parce coharedis petipofle,nelt;$ pignora teneri. Quod fi ftipulatus qq; effet: referre,qucadmodu ftipulatus effet. Nam fi nominatim /orte Tirio domino fiio mortuo iâ^dari ftipulatus elfer.' ;pcul dubio inuciliter elfe ftipulatû. quod fi fibi dari ftipulatus effet : di» eendû.hareditati eum adquifijlfe. fient enim nobis metipfis ex re no« ftra per eos,qui liberi uel aiieni ferni bona fide feruiunt,adquiritur : ira hareditati quorj ex re hareditaria adquiri.poft adiram uero i cohare dibiis hareditatem non aque idem dicirntr^ fi feierint eum fibi coha« redem datum.quoniam tunenon polfentuideri poffefforesbona fi* dei elfe,qui nec poflidendi animum haberent. Quod fi proponatur co haredes eins id ignoraffe ( quod forte ipfi qnoqrex necelfarijs fuerint) poreft adhuc idé refponderi, quaquidé cafu amp;nbsp;illnd euentnru.ut fi fua conditions coharedes ifte femus habeat:imncem bona fide feruire ui» deantur. XLll. C^LSVS lib.'Vl.di^lhrum.

I ego decern ftipulatus à Titio,deinceps ftipulerïlSeio,qnanto minus à Titio confeqni poffim;fi decern peticro à Tirio,non liberatuc Seins. aÜoquinneqmd^ mihicaucatur. Atfiiiidicatfi feccritTitius: nihil ultra Seins tenebitur.Sed amp;ficnnïSeioegero. qnantnmGunlt;$cffgt; quo minus à Titio exigere potero eo tempore, quo iudfeium inter me amp;nbsp;Schim acceptum eft: ranro minus poftea à Titio petere poffiim-Laben ait,cum decern dari curari ftipulatus fis.ideo nopoffete pra cife decern dari oportcre intendere,quia etram reum locupletem dan« do promiflor liberari poflit.quo fcilicet fignificat.-non efle cogendum = cum acoperc indicium, fl reum locupletem offerat.

^b^cdUh DE IVREIVRANDO *SIVE VOLVNTARIO, oiddermit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fineiieceffariOjfmeiudiciali. Tic, IK 7

Aximum remedium expediendarum litium in nfum ne nit iurifinrandi religio.qua uel ex padione ipforum litN gatorum, uel ex authoritarc indicis deciduntur con* trouerfiæ.

IVfiurandum fpeciem continet tranûâionisanaioreniqj habet an« thoritatcm,quim tes iudicata, in. vLpIA N vsIA.XXII.44edi^um.

A It praetor. SI is, cvw oyo agetvr.conditione dela-TA, iVRAVERlT.EumCVM Qvo AGETVR accipere debemus ipfum rcnm nec fruftraadtjcitur,CONDiTiONE DELATA. Nam fi re* Us iurauerit,ncmine ei lufiurandum deférente: prêter id iufiurandum 11011 tuebitur. fibi enim iiiraiiit. Alioquin facibime quif«^ ad iufiuran* diimdeciirrens,nemincribideferente iuliurandnm, oueribus aâionû fe liberabit. Quacungj autem adione quis conueniatnr ,fi iurauerit, proficict ei iiifinrandum.-fiue in perfonam, fine in rem,fine in fadum, fgt;ue pœnali adionc,uel quanis alia agatiu/nie de interdido. fed Si fi de condirione perfonæ fueritiuratnm, praetor iufiurandum tuebitur. ut puta.detuli tibi iufîurandum;amp; iurafti.te in poteftate mea non effe.tu* fiidum crit iufiurandum. Vnde Marcellus fchbit,etiamde eoiurari poire,an prægnas fit mulier.ud no fit; amp;nbsp;imiiurâdo ftandû. deniq; air, fidepoffeiTioneerat *quaeftio,feruari oportere: fi forte quafi prægnas *^^S de« Hein pofTeffionem uolebat,amp;cum ei contr.adiceretur, ucl iplaturauit ®®’ feprægnantcm.uel côtraeam iuratum eft. Nam fi ipfa. ibit in poiTefTi* oiiem fine metu. fi contra eam.non ibit, quamuis uere prægnans fue* fit.proderitq;( inquit Marcellus ) mulicri iuranti iufiurandum,ne con l’eniatur quaficalnnmiæ caufla nenteis nomine fueritin poflellione, Hélie uim patiatur in pofTeffionc. fed an iufiurandum eouiq; profit, ut Poll editum partum non quæratur, ex eo editus fit, an nô fit,cuius effe dicirur, Marcellus tra dar. amp;nbsp;ait.ueritatem eiTe quærendam: quia iufiu* hndtim alteri neep prodell,neqj nocet, matris igitur iufiurandum par* fui non proficiet,nec necebir;^ fi mater derulerit,amp; iuretur ex eo præ« Inans non effe. lurari autem oportct,nt delatum eft iufiurandum. ^tcrum fi ego detuli,ut per deum iurares.tu per caput tuum iurafti,

On erit ratum habendum iufiurandum.quod fi exegi,ut per fa* lutem tuam iuraresA jurafti.ftabitur.Omne enim omnino lief K q turn

444 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßlGESTORVn LIB. XIL turn iiifiurandLim,per quod uoluit quis fibi iurari,idoncum eft.-amp;: fi ex co fuerit lurati^præüor id tucbitur. nbsp;nbsp;Diiius Pins iuriiurando, quod aliïs*fu= *propria fuperftitione iiiratum eft,ftandum refcripfit. Dato iurdu pftitiofe rando,nonaliudquaerirur,^aniuratâfitjemiflaqiiæftione AN DE B E A T V R: qua fl fatis probatii fit iureiurando.Sed fi quis illicit^ iufiiv dû detulerit, fdlicet improbatœpublicæreligionis.-uideamus, an pro co habeatut,at9fi iuratum non effet. quod magis cxiftimo dicendu. Si ncq; iuratum ell.neqi rcmiffum iufiurandum.-pro co debet habcrl, at^ fires in iufiurandum admiffa non effet, proinde fipoftea iiirarc paratus fit, nihil ei hoc iufiurandum proficiet;quiaexeogt;quoddela* turn eft, iuratum non eft.

REmittitiufiurandum, qui deferente fe,cum paratus effet adiierfa rius iurare, gratiam ei facit,contentas uoluntate fufcepti iurifiu randi. Quod fi non fiifceperit iufiurandum.-licctpofteaparatoiii« rare,ador nolit deferremon uidetur remiffum. Nam quod fufceptiun cft,remirti debet.

Alt pretor. El VS RE1,DE QVA IVSIVRANDVM DELATVMFV-ERIT: NEQVE IN IPSVM, NEQVE IN EVM, AD QVEM EA RES PERTINET,ACTIONEM DABO. EIVS REI ficeritaccipiendlim.* fine de rotate,fine de parte fit iuratum. Nam de co, quod iuratum eft. pollicetur fe adionem non daturum: neq; in cum, qui iurauit, ne^ in eum,qui in locum eiiis,cui iufiurandum delatum eft, fuccedit.

NAm poftca,quam iuratum cft,denegatur adio.aut fi controller« fill crit,ideft,fi ambigitiu:an iufiurandum datum fit-exceptioni locus eft.Iureiurando dato uel remiffo,rcus quidem adquiritexcepti« onem fibi alrjscpiador uero adionem adquirit,in.qua hoc fol uni quæ‘ rirur,an iurauerit dari fibi oportcre.-uel cum iurarc paratuseffet, iiifiu* tantum ei remiffiim fit. Si damnetur quis poft iufiurandum ex fa« mofo iudicio:famofum efle,magis eft. nbsp;nbsp;Si is, qui temporaria aflio-

ne mihi obligatus erat,detulerit iufiurandum,ut iurem eum dare opor tere,ego'cp luraueroTcmpore non libcratur.quia poft litem cu eo con-teftaram perpetuatur aduerfusenm obligatio. Si minor uiginti quin^ annis detulerit, amp;nbsp;hoc ipfo captum fe dicat,’aduerfus exceptio« nem iurifiurandi debebit id replicari, ut Pomponius ait. Ego autem putohancreplicationemnó fempereffedandam;fedplerun9 ipfum

pistorcm debere cognofcerc.ancaptiis fit: amp;nbsp;fie in integrum reftitue« itncc ein ut quif^ minor eft,ftatim amp;circüfcriptum fe docuit.Proptc= lea exceptio ifta fine cognitio ftatutum tempus poft annum uicefix niumquintum non debet egredi. Sed amp;nbsp;fi quis iufiurandum in frau tient creditorum detulerit debitori.-aduerfus exceprionem iuiifiuran« dijteplicatio fraudis creditoribus dari debet. Præterea fi fraudator detulerit iufiurandum creditori,ntiiuaret decent fibi dari oporrere.mox bonis eins uenditis, expiri uoletrautdenegari debet adio,aut exceptio opponitur fraudatorum creditorum. Iufiurandum defenforis ucl procuratoris ei ab aduerfario delatum prodcne,cxccptioiicmc[; do» tuino patere. Julianus fcribit. Idem ergo dicendunt erit, amp;fi datus ad petendum procurator,reo deferente,iuraaerit dari mihi oportere. Uam aftionem mihi parit. qux fententia habet rationem. Si peti* tor iiirauit.poffeffbre deferente,rent fuam cffe,afl ori dabitur aftio.fed boe duntaxat aduerfus eum.qui iufiurandum detulir.eos'q^qui in eius locunt fuccefferunt. Cæterumfi aduerfus aliumuelit prxrogatiua iu-tifiuiandiutünihil ei proderit.

Via non debet alt] nocerc,quod inter alsos aöum eft. XI. VLPIAN VSUb.’X.Xn.adediaum.

SEd amp;nbsp;fi poiFeiTori fuerit iufiurandum delatum,i uraueritep rem petï toris non effc:quàm diu quidem poflidet,aduerfus eum,qui detu= bt iufiurandum,fi petat,exceptione lunfiurandi utetur.Si uero amife tit poncffioncm;aftionem non habebit, nec quidem etiant fi is poffi* tleat,quiei iufiurandum dctulit. noiicnim rent fuam effeiurauit, fed tins non effe. Proinde fi cum poffiderct,defereitte petitore, rem fuam tffe iurauit.confequenter dicemps, amiffa quoq; poffeffione, fi is, qui •Ictiilit iufiurandum, nadus fit poffeffionem ; aftionem in faftunt ei Mandant, fruftus etiant petceptos ex re, quant meant elfe iuraui, refti* tui mihi placuit.fed amp;nbsp;partum editunt, fœtus'ep pecotum reftituendos tonftat poft iufiurandum delatum. nbsp;nbsp;Item fi iurauero ufumfruftum

alicuiusrei uel meum elTe, ucl mihi dari oportere;eatenus mihicorn-petit aftio,quatenus fi uere ufumfruftum habercm,duraret. quibus ue» tocafibus amitteretur,noncompetit mihi aflio. Sed amp;fi return, in quibus ufusfruftus ,ppter abufum conftitui fion potcft,iurauerit ufum fruftum fehabere,uel fibi deberi:cffeftum iurifiurandi fequendum arbitror. Ideoep mne qq? uideri eu refte iuralfe puto:amp; ex eo iureiuran* do poffe petere ufumftuftü,cautione oblata. nbsp;nbsp;Si cü dehæreditate in

ter itie amp;nbsp;te controuerfia effet,! uraucro hæreditaté mea effe: id eófequi debebo,quod haberem,fi feciuidum me de hæreditate pronunciatum K in effet

effet.amp;non folum cas res reftituere debebis, quas tune poffidebas; fed amp;nbsp;fi quas poftca cœpifles polTidere.-perindeq; haberi,qd' iuratu eft, atlt;5 fi probatü effet. Idcirco urilis aftio mihi cóperit. Quod fi ego ex eadé hxreditate pofliderem, tuep ceepifles petere à me.-cum aduerfus te iu* raflem,exceprione me uti debere iurifiurandi. Plane fi alius à me pete» te hxreditatem coeperit : dubium non ent (utamp;: lulianus fcribit) nihil mihi iufiurandum prodefle.

IDem eff A' fi ego quolibet alio poffidente res hæredirarias percre ue hm.-quia amp;nbsp;fi petrjffem àtehæreditaté,probaffem'cf? mea effe: nihilo minus ab altero petendo, idipfum probate neceffehaberem.

SI duo patroni effent, amp;libcrtus altero deferente iuraflet,fe über« turn eius non effe.-utrum alreri debiræ fibi portionis, an nero dimi diæ debits ei amp;nbsp;fuæ partis honor« pofleiTio competeret;Iulianns qus« rite' amp;nbsp;ait,fi is.cui iuratum eff, patronus fuiffet.-alteri fuæ partis bonoru pofTeffioné competere. nec ei prodeffe, quod aduerfus alterum liber» tus iuraffet. multum tamé fidei Ôc authoriratis apud iudicem patronu habiturum,quo magis folum patronum fe probaret,quod libertus iu* raffet alterum patronum non effe. nbsp;nbsp;Idem ait eum, qui iurauit fundu

fuumefle,poftlongi temporis præferiptionem etiam utilemadioné haberc debere. nbsp;nbsp;Item lulianus fcribit eum, qui iurauit, fe furtum nó

fecifle, uideri de toto imaffe; atej ideo neq? furti, ne^ códidicia teneri: quia condifticia ( inquit ) folus fur tenetur. Nunquid ergo qui iurauit furtum fe non fecifle.hoc folo nomine,condidione fi conueniatHr,ex-ceptione uteture’ Cæterû fi conrendat,qui condicit,quafi cum hærede fe turis agereaió debet repellic' amp;nbsp;quafi /lavo/i^H; condidio ei dari debet aduerfus hæredem furis .• nec pari eum index debet, fi cœperit tentare furem probate. nbsp;Si quis iurauent me ei uendidiffe rem centumatx*

empto agere poterit,ut ei cærera præftentur.id eft,ut res tradanir,amp; de euidione caucarut ; an tarnen ad precium confequendnm ex uendito conueniri poffit,uidendum.amp;: fi quidem de hoe ipfo iutatu eft,amp; quod precium folutum eft.nulla pro precio aftio fupereft.Si uerohoc nófu-erit iuratum.tunc eófequens eft, de precio eum teneri.Idem dicemus, amp;nbsp;fi quis focietatem feciffe iurauerit.Nam 6e is pro fociopoterit conua niri. Marcellus etiam fcribir,fi quis iurauent ob decern pignori de* diffe fundum ; non alias eum pignoraticia agere pofle,quam fidecern foluerit.fed amp;nbsp;illud adijcit.fortaffis eum end m decem ex iurciurando fuo poffe conueniri.quod magis probat, cui Quintus Saturninus con* fenfinargumentotg hic utitur «ius/jui iurauit earn, quæ uxor fua fue«

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;447

^ntjcm fibi in dotem dediffe.nam amp;nbsp;bic uxori ait utile de dote adioné dandam .quæ non effe extra acquitaté pofita non negauerim. Si quis Hirauerit in re pecuniariaper genium prineipis, dare fe nó oportereA peierauitaiel dan fibi o portere,uel intra certum tempus iurauerit fe fo Juturum ,nec foluit.-Imperator nofter cum patre refcripfit, fuftibus cu Wftigatüdiniitti,amp;ji^ci fiiperindici,-7v5c-5JiTKi7-/oJ c/xvut.

QVoties propter rem iuratiir.nec parenti, nee patrono remittitur iusiurandum. propter rem aurem msiuradum exigiturCueluti ae pecunia crédita ) cü iurat ador fibi dari oportcre, uel reus fe dare nó oportere.idem eft,cü de pecunia conftituta iusiurandu cxigitur.

AD perfonas egrcgias,eos'cß,quiualetudineimpediunturjdom« mitti oportet ad iusiurandum.

SI patronus libertam fuam duxerit uxorem: non compdlituf iura« re de rerum amotarum iudicio.fed amp;nbsp;fi ipfe deferat iusiurandum li bertæ fuæ,dc calunmia non debet ipfe iurare.

T Vsjurandum,quod ex cönuentione extra indicium deferturjeferri Xnon poteft. Pupillus tutore authore iusiurandum deferre debet. Quod fi fine tutoris authoritate detulerir.exceptio quidé obilabit, fed leplicabitur. quia rerum adminiftrandarum ius ei non competit. Si tutor ,qui tutelam gerit,aut curator furiofi prodigiüe iusiurandum de tulerifratum id haberi debet. Nam de alienare rcs,amp; folui eis poteft, amp;nbsp;agendo rem 111 indicium deduenne. Procurator quoeg quod demlit, tatiimhabendumcft.fcilicetfiant uninerforum bonoröadminiftta» öoné fuftincat, aut fi idipfum nominatim madatum fit, aut fi in rem ftum proemator fit.

A Lias antem procuratorem defcrentem iusiurandum bon effe au dicndum,Iulianuslibrodecimodigeftorüfcribit. ne poftea re=’ Us/^ui femel iurauit,d domino conueniacur.nec mnltum ei proficeré, fifuerit ei de rato cantum fine enim dominus petat,cogetur reusdoce reliquidó fe in raffe, pofira feil icttexceprione .•line ex ftipulatione de Iwo agat,neceffe babebit ipfe de periurio fuo doccre.

SI itaij mandatum fuit procurator!,ut petat, ille autem insiurandS dctidit.aliud fecit,quàm quod mandatum eft.

S Erims quod detulitjicl iurauic,feruatnr4i peculij adminiftrarione habuit. , XXL C AIV S lib.y. ad ediÜiMn prouindak.

T TVic cm foliii qcj rede poteftA nouadae obligationis ius habiiif. XXII. PA VLVS Ub.XVüLadediaim.

Z^Vidam piitantamp;depeciiJioaflioncmin dominum dandam.fi V J^adori feruus detulerit iiifiurandö.eadé amp;in filiofamilias dicenda funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIII. VLplANV5 Ub.xxvi.adediaum.

SI feruus inraucrit dominum dare non oportcre: exceptio domino indulgendaeft,fibi'qjaduerfarius imputabit^qui feruo detulitiufiu* randum. xxniL pavlvs Itb.xviu.adedidum.

MVltomagis proderit patri religio filq, cum quo eria indicium confiftere potent, ipfi autem referentes, condirionem eorum, quibus fubiedi funt,non faciunt detcriorem.

SEd amp;nbsp;fi feruus mens delato uel relaro iureiiuido, iurarit rem domi« ni eflc,uel dari oportcre.-puto dandam mihi adionem, uel padi e^' ceptionem propter religionem amp;nbsp;conuentionem.

QVi inraffe dicitur »nihil refert, cuius fexus æratisuc fit. omni enim modo euftodiri débet iufiurandum aduerfus eum,qui con tenais eo»dum deferret/uit. quamuis pupillus non uideatur peierare, quia feiens fallere non uideatur. Si pater filiü dare non oportere iura iierit.'Caflîus refpódit,amp; patri amp;nbsp;filio dandam exceptionem iurifiurm di. Si pater iuraueritin peculio nihil effe: filius conueniri poterit. fed» pater ira cöuenietur,ut poft adquifiti peen lij ratio habeatur. nbsp;nbsp;luhnn

randi conditio ex numero effe uidcri poteftnouandi dclegandiüc-'Qma poficifcitur ex conuentione,quamuis habeat amp;nbsp;inftar ludicij.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XxV11. CAIVS Ub^, adediaivmprouinciak,

XXVIII. PAVLOS lib. XVIU. adediauM. IN diiobus reis ftipulandi ab altcro delatum iufiurandum criam al* terinocebit. Quodfireus iurauit,ctiam fideiulTori ptoßcitlt^ ifideiufforeexadiim iufiurandum,prodeffeetiamrco Gaflius àlulia nus aiunt. Nam quod in locum folutionis fuccedit, hoe quoç codem loco habendum eft.-fi modo ideo interpofitum eft iufiurandum, ut de ipfo contradu, amp;nbsp;de re, non amp;nbsp;de perfona iurantis ageretur. nbsp;nbsp;Si o,

qui debitorem mciim in iudicium exhibere promiferit» iulïuratwum detulerim.'is'cp iurauerit,fc omnino exhibitionem eins nó promifinc: prodefle id debitor! meo non debet.fi uero iurauerit fe nihil milh prS’ ftate oportere;diftinguendum eft,amp; replicatione emédandum,utrum

^lt;Jco iurauerit, quia poft ptomilïionem exhibuerit: an uero, quia fol» ^Wit.quodcodemmodo amp;infideiuflbredebiti diftinguendnm eft.

Ex duobus reis promittendi eiufdcm pecuniæ, fi alter rurauit, alte* ■. Ü quolt;5 prodeffc debebit. Exceptio iurifiurandi non tantum fi ea ’Óione quis utatur,cuius nomine exegitiufiurandum, opponi debet, etiam fi aha :fi modo eadem quxftio in iudiciu deducatur .• forte fi ®baftionem mandatiaicgocioruni geftorum, focietatis, cœteras'q; fi« ^iles iufiurandum exaâuni fit,deinde ex ijfdem cauftis certum condf 5®tur.quia per alteram adionem altera quo^ confumitur. nbsp;nbsp;Si quis lUtaueritfe non rapuifie.*non debet adiuuarihoc iureiurandoA in aâi ®nc furti A condiftione: quia aliud eft furm fcciflc, qd ueldam fieri po hiit. Colonus,cü quo propter fuccifas forte arbores agcbatiir ex lo ^ïtc^fi iurauerit fenon fuccidiffe .- fiueelcgcduodecim tabularum de *iboribus fuccifis,fiuc ex lege Aquilia damni iniurix, fine interdiâo ^0 D v I A V T C L A M poftca' contKnietunpet exceptioné iunfiu ïâdi defendi potcïit. Quae iurauit diuortifeauffa ré fe nonamouifle: non debet defendi perexceptioné,fi cum ea inté agatur.amp; fi cótendat • r fuaefle.alio iureiurado opus cft.cótra fi iurauerit lid efferdebet in afti* one rcrû amorarû defendiA omnino hoc obfcruandû eft( licet per alia - -2dionem eadem quæftio moucatur )nt exceptio iurifiurandi loeu ha» beat. ï jgitur fiquisiiirauit fcnoncffecondemnatu.etia fl ex ftipula« luiVDlCATVM soLVl obrcmiudicancüueniat.defendctni per ■ 'ïeejwioné. Contra fi eu ex ftipulatu IV DICAT VM soLVi conue« nirct, inrauit fe dare no oportcre.ageti iudkati nó atilt;ÿobftabit exce« pho. potcftenimfierijUtnófitcÓmiflaftipulatio.'licetrcs iudicatafit: hifi ideo iuraritquod nee damnatü fedTe dicerer. Item Pomponi« nsaiteum.quifurnifibialicuias.reifadum iurauerit,nóftatim etiam ’ • *:ondidionis cauffam nancifci. Item cum ex hac parte iufiurandum’ ^aftionemSi exceptiOnem inducat: fi forte reus extra indicium, ado» leinferente, iurauerit fe dare non oportere, Aador reo referentedari libi oportere, uel córrapofterior caufla iurifiurandi potior habebitur. hec tantum pranudicium permrio alterius fict: quia nonquæretur,an wre eumoporteat.fed an adoriurauerit.

QVod fi iuraui te deferente, non iuraffe te dari tibi oportere .-.ad ' ■ uetfus utilcm adionem,qiia hoc quxrctur,an inraueris tibi dari oportere, opponenda eft exceptio iurifiurandi, perimeHtis quæftio * adione compræhenfam... » nbsp;nbsp;nbsp;•,

debcri.fiinpli.nô dupli perfccurionem fibi adqiurere.Pedius ai'f.abnn-de enim fiifficere.exonerare petitorem probandi neceffîtatc.-cû omiffa hac parte edifti,dupli aftio integra nuneat. amp;nbsp;poteft dici hoe iudicio nó principalecauflam exerceri,fed infiurandum adoris conferuari. Si iurauero te Stichum mihi date oportere, qui non fit inrerum natura; ncc fvftimationem mihi præftare reus debet, nifi ex cauffa furtiua, nel propter moram. tune enim etiam poft mortem ferui aftimatio prs-ftatur. nbsp;nbsp;nbsp;Si millier iiirauerit decem dotis fibi debcri : tota ea fiunma

praeftanda eft. fed fi iuraiiit fe decem dediffe in dotem: hoe folum non crit qiixrédum,an data finnfed quad data fint,quod ex eo teddi opor» ret, praeftandum erit. In popuJaribus adionibus iufnirandum exa« dum,itademiimaduerfiis alios proderit, fi bona fide exadum fueric* nam amp;nbsp;fi quis egerit: ita demum confumit publicam adionem, fi non per collufioncm adum fit. Si libertus deferente patrono hirauit fe libemim non effe.-ratum habendum eftiufiurandum,ut nec operatu petitio,nec bonorum pofTefTio contra tabulas dari debeat. Si iura* uero iifumfrudum mihi dari oportere.-non aliter dari débet, quam fi caueam boni uiri arbitratu me ufurum ,amp; fmito ufufrudu reftituturû.

A Dmonendi fumus,intcrdum etiam poft iufnirandum exadtim, /^permitti conftitutionibus principiim ex integro cauffamagere; iiquis nouainftrumenta fe iniienifte dicat,quibus mine folum uuirus fit. led hæ conftitutiones nine uidentux locum habere,cum à indicé ali qius abfolutns fuerit.folent enim fiepe indices in dubrjs cauflis, exado .iureiurando,fecundumeumindicate,quiiurauit. Quodfi alus inter ipfos iurciurando traniadum fitnegocinmuion conceditur eandenJ aliîs*re. lt;:*“®*W'*^cttaftare.

fiautare' T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xXXIl, MODESTINVS hi.in.dijjrrentianoi^

QVi per falutcm fuam iuratjicet per deum iurare aideatur( refpf du enini diuini numims ira iurat ) attamen fi non ita fpecialiref iufiurandum ei dclanim eft;iuraffc non uidetur. amp;nbsp;ideo ex integro fo» knniteriurandum eft.

X X X1111. IDEM fib.XXVI. ad edi^iuM. IVfiurandnmamp;adpecHnias,amp;:adomncsres loaim habet, etiam de operisiufiurandumdeferri poteft jnee deinimia queri aduerfarius poteft,ciim poiTir iufiurandum referre. Quid tame fi ideo dicat reus ic liberatum,quoniam Stichum ,quem promifefat,putat deceififfefnon crit tutus per relatione.^ ideo ex hac cauffa putat Marcellus ( amp;nbsp;rede)

TIT. IL ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp; fr

autremittendum eiiiifniMndnm.autfpaciumdandum, ut cerriore« tur,amp; fic iurer. Defenfor municipum,ucl cumfuis corporisjufniran dum deferrc poteft,fi Tuper hoe mandatum habeat. Pupillo nó de» fertur iufiurandum. Procurator non compellitut iurare,ncc defen» for;óc ita lulianus fcribit libro decimo digeftorum, defenforem iurarc non compelli.-fufficcretp ad pknam defenfionem, fi paratus fit ludicU nm accipere. Qui iufiurandum defert,prior de calumnia iurarc de lgt;et,fi hoc exigatur;deinde fic ei iurabirur hoe iufiurandum de calönia æque patrono Ä: patentibus remittitur. Si de qualiratc iuramenti fuc fit inter partes dubitatu.xonceptio eins in arbitrio iudicantis eft. Ait ptætor.EVM, A'oyo ivsivrandvm petetvr. solve-^EAvt IVRARE COGAM. altcrum itaqjcligat reus.aut foluat, aut iiiret. fi non iurat.-folucre cogendus erit à prætore. Datur autem ^alia facilitas reo,ut fi malir,referat iufiurandum.Ócfi is,qui pctet.con ditione iurifiurandi non utetur .-indicium ei prætor non dabir. Aequiflï nicenim hoc faciccumnondebeatdifpliccre conditio iurifiurandiei, 9^ deruht.fed nee iufiurandum de calumnia referenti dabituoquia nó ^ fercndus ador, fi conditioni,qu3m ipfe detulit,de calumnia uclitiu lari. Non femper autem confonans eft,per omina referri iufiuran« dum.qualc deferturforfitan ex diucrfitate return uel perfonarum qui 1’ufdam emcrgentibus.qux uarietatem inducUnr.ideoq^ fi quid tale in fiderifofficio iudicis cóceptio huius iurifiurandi terminetur. Gum tes in iufiurâdum demiffa eft : iudex iurantem abfoluet, amp;: referentem aiidict.amp; fi aftor iuret.-condemnetreum. nolentem autem iurarc reu, fi foluat,abfoluct.non foluentem condemnet.ucl ex relatione non iigt; tante aóorc,abfoluct reum.

XXXV. PAVLVS bt. xvnr.xiifdidt»«, TVtor pupilli,omnibus probationibus alijs deficientibHS,iufiuran dum deferens,audiendus eft:quando^ein pupillo denegabitur 8010. nbsp;nbsp;Prodigus fi deferat iufiurandum,audicndus non eft. Idemc^

^ft exteris fimilibus ei dicendum eft.Nam fine pro pado conuento, fi* tte pro folutione, fine pro iudiciohoc iufiurandum cedit: non ab alijs •^datum probati debet,^ qui ad hxc habiles funt. Qui non compel lunair Roms indicium accipere,nee iurarc compcllendi funtut legati Ipuinciales. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXVI. VLPIANVS lib.XXVI.«dediaum.

Ql adot deferat iufiurandum de fola conftituta pecunia,amp; reus iura« Oueriaexceptione utctur,fi de conftituta conueniatur. fed fi de for-te.id eft,de priore obligationc cóueniatur.-exceptio ccirabit,nifi de hac 9uolt;5 iurauctit,aduerfario deferentc.

;, 4^i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGEiTOItVM LIB. XII.

SI non fucrit rcmiffum iufiurandu ab co.quï detunt, nee de ealunia niretur.-confequens eft,utdebeatdenegari aöio. Sibi enim impu» alias’^.Je. Kt,qui proceffit ad*delationem lurifinrandi, nee prins de calunia iura« âioné. uinutfitifteremittenti firtiilis. ’ -

XXX-VIU; ‘ PA VLVS Uff.^xxvn.aiediüum, MAnifedse tnrpitudmis eftamp;confelfioiiisgt; nolle nee iurare,ncc iufiurandum referre.

SI quis cum debitöre fiio pepigerit,ne ab eo pecunia peteretur/i lu« raflet fe capitoliumnó afcendiffe, nel alind quodlibet feciffe^ucl nó feciffedsc^ iuranerit; amp;nbsp;exceptio iurihurandi dari debebit, Sc foliimm - nbsp;nbsp;repeti pórerit.eft enim iufta cóuentio,fi quatlibet cauffain conditione

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;, XL. IDEMhkxnU/ge/foru«.

IVfiüradum âdebitore exaftumefficit, ut pigniis libère tnr.eft enitn hoe acceptilationi fimile. perpetuam certe exceptionem parit, idcir-co poenam qnoep petentem ereditorem exceptione fubmoueri opor» ter A folutum repeti poteft; utpote cum interpofito co, ab omni con* troucrfia difcedatur.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLI. POMPON!VS lib-ßtipdarire^lartim,

LAbeoetiam abfentiamp; ignoranti inrifiorandi gratiam fieri poffe refpondit. fed amp;nbsp;per epiftolam inrifiurandi gratia fieri poteft.

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLII. IDEM B,XVni.fc?ï7isoASp.

CReditore. quidemutua pecunia contra pupillum contendebat, iufiurandum deferente.pupilliis iuraiut fe darenon oportere.ean dem peciunamdfideiuflbre eins petit, an excludendusfit exceptione ?« iurifiurandifqiiidtibiplaceatjeferibemihi. Eandéremapertiusex« plicat lulianus.Nam fi controuerfiaintcrereditorem amp;nbsp;pupilfnmfue« xi^an omninopecuniam mutuam accepiflet;amp;cóuenerit,utab omni conditione difcederetur/i pupillus iuraffet ; isep iorauerit fe date non ©portere: naturalis obligatio hac exceptione tolletur, amp;nbsp;foluta pecu* niarepeti poterit.Sin nero creditor qindem femutuam dédire tóten» dat, pupillus aut hoc folo defendatur, tp tutor eius non interuenit, amp;nbsp;hoe talc iufiürandnm interpofitum eft : hoe cafu fidcinfibrem praetor non tnebitur.Si aut Iiqnidö adprobari non poteft, quid aftum fit ; amp;nbsp;in obfcuro erit ( ut plerun^ ) dcfaftö,an de iute inter ereditorem Scpupil kim control!erfia fiierit'.tantnmép deferenre crcditore, pnpillnm in* iaire:intelligeredebcmus,adnm intereos,utfiinraffet darinonopor« tere,ab omni conditione difcederetur. Arq? ita amp;nbsp;foluta peenniam re* pctipoITeA fideiuflbribus exceptionem dari debere exiftimabimus.

■ Si fidciuflociiicauetit fe dare oportere: exceptione iurifiaradi reus PïOmittendi tutus eft. At quin fi,qnafi omnino idem non fideiufTiHet, ^taueritaiön débet hoc iufitirandum reo ,pmittendi prodefle. Sed wû adore defercte,defenfor abfentis uel prarfentis iurauit enm, quem ®etendit,dare nonoportere;exceptio iurifiurandi ei,cuius nomine in* fatum fucfit,dari debebit.Eadem ratio eft,amp; fi fideiufforis defenfor in# faucrit.reo enim datiir exceptio. Item fi rens iiiraiierit,fideiuflbr tutus fit-quia Stres iudicata fecundum alterutrum corum iitrigj proficiet.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II. PAVLVSliKXIII.ddS4lgt;i«t»». ;

V Inc noftrum quid petamus, fine ad exhibendam agatur. Inter* Odum quod interfit agentisfolum acftimatunucluti cum culpa puni fur non reftituentis, uel non exhibenris, Cum uero dolus punitur, amcontumacia non reftituentis,uel non exhibentis.'quanti in lite iura Heritador. in. vlpianvsHfr.xxx.ddfdtftawi.

NVmisdcpofitis,iudicem non oportet in litem iufiurandum de* fetrc,Ht iuret quis quod fua interfuir,cum certa fit numoru æfti« ’T’atio.nifi forte de eo quis iuret, quod fua interfuiflet numos fibi fua die redditosefle. Quid enim fl fob poena pccuniamdebuit,autfub pi« gwore, quod ( quia depofita ei pecunia denegata eft ) diftradum fitC i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1111. IDEM lit.XXXVI.dd edidum.

VIdeamns intutclari cauiraquisiurarc.amp;aduerfus quern poflit., amp;quidem ipfe pupiilus,fi impubes eft,non poteft.hoc enim fr« , nbsp;nbsp;nbsp;piffime refenptum eft. Sednec tutorem cogendum, nec matrem pu«

pilli admitrendaÄ fi p.irara effet iurarc,diui fratres referipferunt.Gra« ßcenim uidebatur,amp;ignorantes Sc inuitos tutores,fub alieni compcn= dii'cmolumento.etiamperiiniumancepsfubire. nbsp;nbsp;. Curator es quoeg

1 nbsp;nbsp;nbsp;pupilli uel adokfeentis non efle cogencfos in litem iurare,refcriptis lm

j lt;nbsp;peratorisnoftri Sc diuipatrisciuscótinetur.Sitarnen affedionem tan« fa pupillo fuo nel adokfcentitjif ores ucI curatores preeftare noient: a« rhoritasinrisnonrefiagabif, quin iudicio,quod inter ipfosacceptum j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tft»finis einfmodi poffit adhiberi.Non enim ad fnam utilitatem iurif-

, nbsp;nbsp;nbsp;wrandi referenda æftimatio e ff,fed ad domini,cuius nomine tutelæ ra

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L U} tio

Hopoftuhnit. Adolefcaisucro,fi«dit,iurarepoteft. Deferrcaut iufiurandum iudicem oportet. Cxterûfi alias dctuletit infiurandum, nd co non dclato,iuratum fitmnlki erit religio,nec iillum iiisiutandu. amp;nbsp;ita c0ftitntionib9 expreffum eft Impcratoris noftri amp;nbsp;diui partis ci?. lurarc autem in infinitum licet.Sed an iudex moduiuriiutandofta« mere poffit.ut intra certam quantitatem iuretur: nc arrepta occafióe, in immenfum iuretur,qua:roC'Etquidem in arbitrio effe iudicis,dcfcr« teiusiuranduni,necne uelit,conftat. Anigituris,quipoffit iusiuran* dum non deferre,idem poifit amp;nbsp;taxationem iutiiurando diccre.quxri« mr ^ Arbitrio fane iudicis bons fidci amp;nbsp;hoc congruit. Item uidendu, an poffit index,qin derulit iusiurandum, non fequi id: fed uel prorfus abfoluere,uel etiam minoris condemnare.quim iuratumeft. Et ma« gis eft,ut ex magna cauffaA poftea repertis probationib9,poffït. Ex tnlpa antem non effe iusiuraftdum deferendum eóftat.ïed xftimatio» nem à iudice faciendam.

IN adionibnsinrem,amp;inadexhibendum,amp;in bonaefidei indicies» in lirem inratur.fed index poteft præfinire cerrâ fummâ,ad quant ufj iuretur .licüit enim ci â principio nec deferre. Item amp;nbsp;fi inratum fu crit-licet iudici uel abfokiere.ucl minoris condénarc. Sed in his omni« bus ob dolum fol nm in litem inratnr,non etiam ob culpamhacc enim iudex æftimat. Plane interdum amp;nbsp;in aâionc ftrifti iudicr) in litem mraii dum eftatelnti fipromifforStichimoram fecerit, amp;nbsp;Stichus deceffe* tit.-quia iudc.x æftimare fine dclationc iurisiurandi nó poteftrem,qn* nonexftat. VI. PAVLVS Ii^.XXViii.«(rlt;ii4aM. '

A Lias fi ex ftipulatu.uel ex teftamento agatur, non folet in litem iurari. vii. VLPIANVS Ift.vni.rfadidw«.

A 7^)g^ praefumitur,alium in litem nó debere iurare, quim domi-y num litis. Denicg *Papinianus ait,alium nó pofte iurare» qnàm eum,qui litem fuo nomine conreftatus eft.

TVtor rem adulti,qua poffidet,reftituere ei non uult. Qusro,utrS quanti res eft,an quanti in litem iuramm fuerit,condcmnari de* beate' Refpondijió asquum effe preciojd eft quanti tes eft, litem æfti* mari.-cum ficcontumaciapunienda fit,amp; arbitrio potius domini rei precium ftamendum fir,potcftatc petitori in litem iurandi eonceffa.

CVm futti agirur.iurare ita oportet.tanti rem fnifte, efi furrii faftü fit»nó adqci, E 0 P L V R l S ' v £ ; ga quæ res pluris eft.uti^ tin eft.

IN iiiftrumentis,qu« quis no exhiber adorfc permittinir in litem iu« rare, quanti fua intereft ea proferri, ut tanti condemnaxetur reus: idemtp etiam diuus Commodus refcripfit.

DE periurio eius,qui ex neceflitate luiis in litem iurauit, qncti fa» cilenonfolere.

I ob rem non inlioneftam data fit pecunia: puta nt filins emanci paretur,uel feruus manumitterecur, uel â lite dif cederetiu.'caufla fecutajepetitio ceflat. Si patendi con ditioni cauffa tibi dece dedero, amp;nbsp;mox repudiauerp hat» reditatem,uel legatum: poffum condicere.

SEd amp;nbsp;fl falfum teftamentum fine fcelere eins, qui decern dedic, uel inoificiofum pronuncietur:ueluti caufla no fecuta,dece repetetur. in. VLPIAN VS Ub.'XXVI.ddediaum.

DEditibipecuniammeä,ncad indicé iretur,qua quafi deci'di. an poflim condicere,fl mihi non caueatur,ad indicem non irifSc eft Uetuni.multum intercffcaitrum ob hoc folum dedi,ne catur: an ut St niihirepromitratur non iri. fi ob hoc,ut repromittatur; condici pote» rit,fi non repromittatur. fi union eatuncondidio ceffat, quamdiülîô itur.Ideni eft,5i: fi tibi dedero,nt Stichum manumittas. Nam fecundn diftindionem lupra didam,autadniittenda crir rcpecirio,aut inhiben«' da. Plane fi tibi dedcro,ut Stichum manumittas.fi non facis, aut fi me paniteat,condicere poffum. Quidfi ita dedi,ut intra ceftum tempus manumittasffi nondum tempus prarterijt, inlubenda erit reperino,ni fi me pcenireat. quod fi praeterijt.condici poterit. fed fi Stichus dcceffe tit.an repeti,quod datu eff .poffitf Proculus ait, fi poft id temporis de» teffent, quo manumittipotuitirepctitionêeflc. ft minUsreeffare. quin imö amp;nbsp;fi nihil tibi dcdi,ut manumirteresjplamcrat tamé, ut darem: ul iro tibi competere adionem,qux ex hoc contraâu nafcifur,id eft con® diftioné, defundo quolt;^ co. Si liber homo, qui bona fide fer uicbat, mihi peenniam dedcrit,ut èiim mannmitta,amp; fecerorpoftea liber pro» batus,an milii condiccre poffit.quacriturf St lulianus libro decimo di* geftorum fenbit,competere manumiUo repetitionem. Neratius ena ùfj.’Pâ-librisniembxanaiurefatJ’arideni *pàntominiumîl Domina Nero» thono* nis mium.

nis filiaJecem.quæ ei pro libertatc dederat,repctiffe per iudicem: nee fuiffe quxfitum,an Domicia feiens hbcriinbacccpiiTet. Siquisqua* fiftatnliber mihidecem dederincum dateiufTus non effet .-condicerc enm decern, Celfnsfcribit. Sedamp;fifeiims,quitcftamcnto lixredi iiiffus erat decern darc.Sc liber cffe,codicillis pure hbertatem acceperit: amp;nbsp;id ignorans,dcdcrit haredi decc: an repetere poffit c” Öc refert patten) fuu Celfum exiftimaffe,repetere enm non porfc. fed ipfe Cclfus natu« rali tequitate motus,pntat repeti poffe. quae fententia uerior eft. quan^ conftet ( ut ÓJ ipfe ait 3 cû,qtii dédit éa fpe,quód fe ab eo, qui accepir,te munerati eiiftimaret,uel aniicioré eum fibi effe futurunwepeterenó poffe,opinione falfa deceptum. nbsp;nbsp;Subrilins quoqj illud ttaâat,an illc,

qui fe ftatuliberu putauirnec feectit numos accipientis, quonia hatte« di dédit,quafi ipfiusbaeredis numos datums^ non quafifüos.quiutilt;gt; ' ipfius fuerunt, adquifiti fcilicet poft libértatem ei ex teftamento corn« ^tentem.ae puto,fi hoc animo dedit.non fieri ipfius. Nam amp;nbsp;eum tibi numos meos,qnafi tuos do,non facio tnos. Quid ergo fi bic nöri hare di,fed alij dedit,cui putabat fe iuffum dare;fiquidem peculiares dedit, nee fecit accipientis. Si autem alius pro eo dedit, aut ipfe dedit iam li* berfaftus: facit accipientis. nbsp;nbsp;Quanqüam permiffurrieft ftatulibero,

etiam de pcculio dare implendx conditionis cauffa: fi tarnen uult h» res numos faluos facerc,poteft eum uetare dare.ficenim fict,utftatuli ber perueniatad libertatem, quafi impfeta condirione,cui parère pro* hibitus eft:amp; numi non peribunt. fedis,quem teftator accipere uoluit, aduerfus hœredemin faâàm aftione agere pored ,ur teftatori pateatut.

SI quis accepts tulerit debiron fuo,cum conu€niret,ut expromiffo* rem daret,nec ille der.poteft dici códici poffe ei,qui accepto fit libe*

Cl pecunia ideo acceperis,ut Capuam eas: deinde parato tibi ad pro* Oficifcendum,conditio teniporis uel ualetudinis impedimento fuc« rit,quo minus proficifcereris; an condici poffit, uidendum. amp;eum p« te non fteterit;poteft dicijeperitionem ceffare. Sed cum liceat pcenite* re ei,qui dedit. ptoeul dubio repetettir ïd,quod datum eft.-nifi forte tua interfit,non accepiffe te ob hanc cauffam pecuniam. Nam fi itares fc habeat.ut Heet nondum profedus fis, itatarnen rem cömpofueris,ut neceffe habeas proficifci. ucl fnmpttis,qui neceffatij fint ad profedio* nem,iam fecifti, üt manifeftum fit plus forte, ^acccperis, te erogaffe: condidio ceffabir, ‘ Sed fiminiis erogatum fiticondidio locum habe bit;itatamen,ut indemnitas tibi præftetur eins, quodexpendifti. Si gt;nbsp;feruumquistradidcritâlicui ita:, ut ab eo intra certuni tempus maiiu=*

TIT. HIT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^7

Witteretut: fi poenitncrit cum.qiii tradidit, fit fnper hoc aim cerriorax tent, amp;nbsp;fuerit manumiffus poll poeiiitcntiam : attamen adio proptet Pcenitentiâ competitei, qui dedit. plane fi non manumifit.-conftitutio lUccedit, facitq; cum liberum, fi nondu poeniteat eû, qui in hoc dedit. ‘ Ite fi quis dedcrit Titio dece, ut feruu eniat,amp; manumittat, deinde poeniteat; fiquide nondu emptus eft: pœnitentia dabit condidionem, fihoc ei manifcftufecctit.nefi poftea emat,damno adficiarur.Si uero iam emptus fit.-pœnientia non facit iniuriam ci, qui redemit : fed pro decern ,qnæ accepit,ipfum feruum,quem emit,reftituet aut fi antc-dc fefTifle proponatur; nihil prxftabit, fi modo per cum faftumnon eft. Quod fi fugit, nec culpa eius contigit, qui redemit ; nihil pra?fta= tit. Plane repromittere eum oportet, fi in poteftatem fuam peruenex fitjeftituturum. Sed fi acceperit pecuniam, ut feruu manumittat,is'qj fugerit prius,quâm manumittatur; uidendum,an condici polïït, quod acccpit.Et fi quidem diftradurus erat hunc feruum, ^ propter hoc no diftraxitgt;quod acccperat,ut manumittatur; no oportet ei condici. Pla ne cauebit, ut fi in poteftaté fuam peruencrit feruus, reftituat id, quod accepit:* amp;nbsp;co minus,quo uilior feruus fadus eft propter fuga. Plane fi afs *aut. adhuc cum manumitti uclit is, qui dedit, ille uero manumittere nolit ptopter fugamoffenfus: totum,quod accepit,reftituere,eum oportet. Sed fi eligat is,qui decern dedit, ipium feruum confequi.-neceffe eft,aut jpfum ei dari,aut quod dedit,reftitui. Quod fi diftradur? no erat eu: Oportet id,quod accepit, reftitui: nifi forte diligentit» eum habiturus eflet,fi non äGcepiffct,ut manumitteret.tunc enim non eft æquû,eum ^ feruo amp;toto precio carerc. Sed fi ubi accepit, ut manumitteret, de= inde feruus decefferit.-fiquidé moram fecit manumiflioni;confcquens eft,Utdicamus eum refundere,quod accepit. Quod fi moram non fe« titled cum profedus effet ad prxfidenlt;,uel apud quern manumittere poffet, feruus in itinere deceffic; uerigi eft,fiue diftradurus erat, fine eo Wqamp; ipfe ufuras.-oportere dici, nihil eum refunderc debere. Eni ni he 10 fi nihil eorum fadtiruserat. ipfiadhuc feruum obi)ffe. decederet cm mA: fi non acccpiffet,utmanumitteret;nifi forte profedio mann« ’ miffionis gratia mortis cauffam præbuit: ut fi uel à latronibus interfex fills fit, uel aruina in ftabulo oppreffus, uel uehiculo obtritus, uel alio quo modoiquo nopcriffet,nifi manumiffionis cauffa proficifeeretur.

I extraneus pro mullere dotem dcdiffctÄpaftus effet, utquoquo modo finitumeftet matrimonium,dosei redderetur.-nec fuerint

uuptiæ fecuuE:quiadehis cafibus folummodo fuitconuentu, qui ma-ttimoiymn fequuntur,nuptiae autem fecuta nonfuntiquïerëndüm M' ent.

. eri^utrum mulicri condiftio,an ei,qui dotem dedit,competatc'amp; uen* fimileeftjin huncquotjcafum eiim,qui dat,fibi profpicerenam qnalï cauffa non fecuca,habere poteft condiöionem, qui ob matrimoniuin dedir,niatrimonio non copidato; nifi force euidentiffiniis probationi bus millier oftendentjioc eum ideo feciire,ur iph mulicri magis, ^fi* bi profpiceret.Sed Cf fi parer pro filia dct,amp;itaconucnit:(nifi euidentct 4 aliud aftum fit ) condidionem patri competcre,Marcellus ait.

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VII. IVLIAHV Shb.XVl.digfftorum.

QVi fe debere pecuniam mulicri putabat,iuflii eius dotis nomine promifit fponfoA foluit. nuptiæ deinde non intcrcefierunt.quS fitum eft,utrum ipfe poflit repetcre, qui pecuniam dediffet, an mulier» NeruaSc Atilicinus refponderunt;quoniam putaffet quidem debere pecuniam,fed exceptionedolimalituerifc potuiffet.ipfum repetiw* rum. Sed fi cum fciret fe nihil mulieri deberc,promififfet; mulieris effe flftionem,quoniam pecunia ad earn per tineret. Sin aut uere debitor fu iffet A ante nuptias foluiffet, amp;nbsp;nuptiæ fecutac nó fuiffent: ipfum poiTe condicere, cauffa debiti intégra mulieri ad hoe folü manente, ut adni hil aliud debitor cópellatur,nifi utcedat ei códidicia adione. Fundus dotis nomine traditus,fi nuptiæ fecutæ non fuerint,condidionerepc* ti poteft.frudus quotj poterunt.idem iuris eft de ancilla amp;nbsp;partu aus.

QVod Seruius in libro de dotibus fcripfit.fi inter eas perlónas.qua rum altera nondum itiftam ætatéhabeat,nuptiæ fadæ fint,quod dotis nomine interim datum fit, repen poffe: fic inecHigendumeft, ut fi diuortium intercefferit prins,quam utraegperfona iuffam æt.até ha» beat.fit eius pecuniæ repetitio. donee autem in codem lia buil matri» monq permane.innon magis id repen poffit, quam quod Iponfa fpoii fo dons nomine dederit, donee mancat inter cos adfuntas. quod mim , ex ca cauffa nôdum coito marrimonio daturtcum fic detur, tanquant in dotem peruenturû.- quamdiu petuenire poteft,repetitio eius nó dl.

SI donarurus mulieri,iuffu eius fponfo numcrain,ncc nuptiæ feeu« tæ funt.àd mulier condicet.Sed fi ego contraxi cum fponfo, amp;pc* cuniam in hoc dedi, ut fi nuptiæ fecutæ effent, mulieri dos adquirerc* tur.' fi nó effent fecutæ,mihi rcddcretur.-quafi ob rem datum, amp;nbsp;re non fecuta,ego à fponfo condicam. nbsp;nbsp;Si quis indebitam pecuniam per er»

1 loré iuiui mulieris fponfo eius promififfet,amp;nuptiæ fecutæ fuiffent: exceprione doli mali uti non poteft. maritus enim fuu ncgociunige» rit A nihil dolo facit, nee decipiédus eft. quod fit,fi coganir indotatam uxorem habere.ita^ adiiexfus muliexem competit ei condidio ; ut aut

^epetat ab ea, quod marito dedit: aut ut liberctur, ft nöndum foluerit. ^d ft foluto matrimonio maritus petcret: in eo dûtaxat exceptionem ®hftarc debere,quod mulier receptura effet.

SI mulier ei,cui nuptura erat, cum doté dare ucllct, pecuniam, quæ Abi dcbcbatur,acceptam fecit, neej nuptiac fecuræ funt; rede abco-pecunia condicetur.quia nihilintcreft, utrum ex numcratione pecu* *üa ad eum fine caufla,an per acceprilationcm peruenent.

SI hæres arbitratu Hberti certa fumma monumentum iuffus facerc, dederit liberto pecuniam, amp;nbsp;is accepta pecunia monumentum *ionfaciat;condidione tenetur.

CViquis mortis caufla donationem fecerat, cum conualuitdon# tor,condicit.frudus qnoqi A partus donatarumrerû,amp;quod*ad aliîs*ac-*ïeuit rei donatæ, repetere poteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceffît.

SI filius contulerit fratri, quafi agniturus bononim pofleflionem, amp;nbsp;nó agnouerit: repetere eum poffe, Marcellus libro quinto digeftora fcnbit. XIIII. PAVLVShb.in.adSabmum.

SI procuratori falfo indebitum folutum fit.- ita demum â procurato-re rcpcri non potcft.fi dominus ratû habuerit .• fed ipfe dominus tc= nttur.fed amp;nbsp;Inlianus fcribit, qiiod fi dominus ratum nohabuiffet Ceti« Äm fi débita pecunia foluta fuiflet) ab ipfo procuratore repetetur .-non Manien quafi indebitum datum,fed quafi ob rem darum,net res fecuta fitj’atihabitionc non intercedente. uel quod furtum faccret pecuniae falfus prociu-ator.-cû eo non tantum furti agi,fed etiâ condici ci poiïe,

CVm fcriius tuns in fufpitionem furti Attio ueniffer, dedifti cum in quxftioncm fub ea cauifa^ut ft id repcrtum in co non eflet.tibi tcdderetur.is eum tradiditpræfedo uigilum, quafi in facinore deprac* henfuin.praefedusuigilum eumfummoftipplicio adfecit. agescum Artio,dare eum tibi oportcre.-quia amp;nbsp;ante mortem dare cum tibi opot tiicrat.Labeoait,pofleamp;:adexhibendumagi;quoniam dolo feciflet, Huo minus exhiberet. fed Proculus dari oportcre ita ait,ft feciffescius hominem.quo cafu ad exhibendum agere non pofTes.fed ft tuns man-fiflet: etiam furti te adurum cum eo.qui re aliéna ita fit ufus, cu feitet feinuito domino uti,aiit domim«n(ft fciret)prohibitiu:um effe.

genus pro'porriöne cmptiônis amp;nbsp;uéditionis cft.an amp;nbsp;hiennUa aha obJt gatio cd, qiiam ob rem dati, re non fecuta ïquot; in quo procliuior fiim. à ideo fi mortuus eft Stichus, repeterc pofTum ; q? ideo tibi dedi, ut rni= hi Stichum dares.fingc alienum effe Stichum,fed te tarnen eum tradi diffe.repeferéa te pecuniam potero.-quia hominem accipientisnonfe ceris.amp;rinfiis fituuseft Stichus, amp;nbsp;pro euiâione eins promittere non ‘ tiis.non liberaris,quo minus à te pecuniam repetcre poffim.

^1MNE, quod datur,aut ob rem datur, aut ob cauflam. amp;nbsp;. obrem,aut turpem,aiit honeftam. turpem autem,aut ut j danris fit turpitudo,non accipientis.-autaccipientis dun 3 taxât,non etiam dantis: aut utriufi^. nbsp;nbsp;Ob rem igitui

___æj honeftum datum ita repeti pored; fi res, propter quant datum ed/ecuta non eft. quod fi turpis cauffa accipientis fuerit.-ctiam fires fecuta fiierit,rcpcri poteft.

VTputa dedi tibi,ne facnlegium facias,ncu furtum.neiie hominé occidas.in qua fpecie Julianus fcnbir,fi tibi dedero,ne hominem occidas ,condici poffe. Idem fi tibi dedero,ut mihi rem apud te depofi« tam reddas,uel ut inftrumentum. Sed fi dedi, ut fecudum me in bona cauffa index pronunciaretreft quidem relatum,côdiâioni locum effe; fedhiequo^ crimen contrahit. ludicemenim eorrumpereuidetur,amp; non ita pridem Imperator nofter conftituit,litem eum perdere.

VBi autem ^ dantis amp;nbsp;accipientis turpitudo uerfatur; non poffe re pen dicimus.ueluti fi pecunia detur,utmaleiudicetur. IHI. VLPIANVS lib.XX.'Vl.adcdiaum.

IDemfi obftuprum datum fit, uelfiquis in adultcrio depraehenfuS redemit fc.ceffat enim repentio.itacp Sabinus amp;nbsp;Pegafus refponde* runt. Item fi dederit fur,ne proderetur.quoniam’utriufij turpitudo uerfatur,ceffat repetitio. Quoties autem folius accipientis turpitudo uerfatur.-Celfus ait, repeti poffe. ueluti fi tibi dedero, ne mihi iniuriam facias. Sed amp;nbsp;quod meretnei datur, repeti non poteft, ut Labeo amp;nbsp;Marcellus fcribunt; fed noua ratione, non eó,quod utriufç turpitudo uerfatur, fed folius dantis. illam enim turpiter facere, quod fit mcrc-ttix;fed non turpiter accipere,cum fit merctrix. nbsp;nbsp;Si tibi indicium de

^0Att fugitinum menm indices,uel furem return mearum.' non po» ; left repeti,quod datum eft.nee enim turpiter accepifti. Quod fi d fugi* ïgt;uo méo acceperis,ne eum indicates: condicere tibi hoc poffum quafi fwi.fedfi ipfefur indiciumdme accepit,uelfiu:is,uelfugitiuifocius; puto condidionem locum habere.

SI àferuo meopecuniam quisaccepiflet, ne furtum ab co fadum indicaret:fiue indicaffet,fiue non,rcpetitionem fore eius pecu*

PErpetuo Sabinus probauit uetcrum opinionem,cxiftimantium id, quod ex iniufta caufta apud aliquem fit, poiTe candid, in qua fententiactiamCclfuscft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

vu. POKPOmvSUb.'Xï.diSabintm. ‘ Ex ca ftipulationc, qua: per mm extorta eft, fi exada effet pecunia, repetitionem effe eonftat.

Cl ob turpem caulTam promiferis Titio. quamuis fi pctat,exccpriö* One do li mali, ucl in fadum fubmouere eum poflis : tarnen fi foluc* Wsjion pofte repetere.quoniam fublata proxima caufta ftipulationis, n^æ propter exceptionem inanis eftet,priftin.i caufta, id eft, turpitudo fupereftet. Porro aüt fi amp;nbsp;dantis Sc accipientis turpis caufta fit.-poffeffo» lem potioré effc,amp; ideo repetitioné ccftare,tametfi ex ftipulationefo* *Utufit. iX. IDE Mliamp;.V.rtdPLM:i«W.

SI ueftimenta tibi utenda commodauero,deindc precium, ut recipe rem, dediflem;códidione me rede adurum,refponfum eft. quam« *115 enim propter rem datum fit,amp;; caufta fecuta fit: tarnen turpiter da« Iiun cfte.Si ob rem locata tibi,uel uendita à te,uel madatam,ut redde« ïcSjpecmiiam acccperis:habebo tecum ex locato,uel uendito,uel man «Mi adionem.quod fi ut id,quod ex teftamento,uel ex ftipulatu debe« ^as,redderes mihi, pecuniani tibi dederim : condidio duntaxat pecu« •^x datas co nomine erit. idemep amp;nbsp;Pomponius fcribit.

Vnc uidendum de indebito foluto. amp;nbsp;quidem fi quis in« debitumignorans foluit:perhanc adhonem condicere potetit. Sed fi fciés fe nó debere/olucrit; ceftat repetitio. j II. IDEM lib.VI.xdSotinom.

SI quis ßc folncfit.ut fi apparuiffet effe indd)inim,uel FaldAa ctticr fenr, reddatur.tepenrio locum habebit. negocium enimcontraamp;J eft /liter cos. Si quid ex teftamenro folutum fit,quod poftca falfum/i« inofficiofum, uel irritum,uel ruptu apparuerit ; repctetur.fedamp;: fi poll mulcum tempus emerferitxs alienum, uel codicilli diu caelati prolati funt,qui ademprionem continent Jegatorum folutonim, uel démina tionem per hoc,quia alqs quoeg legatarelida funt. Nam diuus Hadna® mis circa inofFiciofum amp;nbsp;falfum teftamentu refcripfit, adionenidaii* dam ei, fecundum quern de hæreditate iudicatum effet.

I Dem cft,amp; fi folutis legaris noiia amp;nbsp;inopinata cauffa hæreditaté ab« ftulit; uelutinatopoftumo,quernhæres in uterofuiffeignorabat.' uel eriam abhoftibusreuerfo filio, quern pater obqffe falfd praffum* pfer.it. N.im utiles aftiones poftumo uel filio, qui haereditarem cuice« rir,dari oporrercincos,qui legarum perceperunt,Imperator Titus Antoninus refcripfit: fcilicet quod bonæfidci poffeffor, in quantum locupletior faduseft, tençatur. nccpcricylum hqiufmodi nominum ad eum,qui fipç culpa fpluit,pertinebit.

Dem diuus Hadtianus refcripfit, ctfi aliud tcftaqientu proferatuf« V. VLPlAUVSlib.V.iiStbituim.

NEc nouum eft, ut quod alius foluit, alius répétât. Nam amp;nbsp;cm? minor uiginriquin^annis inconfultc adita hæredi rate, folutis legatis, in integrum reftituitur : non ipfi repetitionem compcrerc,fcd * .alias ei,ad quern bona pertinent ab * Arriano Titiano refcriptum eft. Arrio. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VI. PA VLVS lib.lX.adSabinum.

SI procurator runs indebitum folucrit,amp;: idmratum non habeas; poffe repeti, Labeo libris pofteriorum fcripfit.quod fi debitum fa-iffet.-non poffe repeti ,Cclfus. ideo,quia cum quis procuratorem rerum fuarum conftituit:id quo^j mandate uideatur, ut foluat creditori.ne^ * In ^«^«f poftea exfpedandu fit,ut ratum habeat. nbsp;nbsp;Idem Labeo ait.fi procura

dAm fxem tori indebitii folutum fit,amp; dominus ratum non habeat,poffe repeti. (ilarib. dd- nbsp;nbsp;Cclfus ait cum, qui procuratori debitum foluit, continuo liberari,

dutur h^c. nc^ ratihabitionem epufiderari.quodfi indebitum accepcrit.ideoeïi •^^ipfo rp gi ratihabitionem,quoniam nihil de hoc nomine exigendomandaffe «wdtotc. uideatur. amp;nbsp;ideo fi ratum non habeatur : repetendum i procurarore. fed fi ipfe nbsp;nbsp;lulianus air, neqj tutorem ,ncqj procuratorem folucntcs repetere

faiu habe- poffe;nelt;j intcreffe fiiam pecuni3m,an pupilli,ue] domini foluant. «rr.-ateore nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VII. POMPONIVS lib. iU.ad Sabinum,

QVod nomine niariti,qui fohiendonon cft,ahus mnlieri foluit; repetere non poteft, ideo quia debitum eft mulieri.

Am amp;nbsp;maritus fi,cu faccre nihil poffitdotem foluerit: in ca cauf L gt;nbsp;fa eft, ut repetere non polTit.

XN diem debitor adeo debitor eft,ut ante die fol utu repetere no pof» fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XI. V'LPlA^VSlib.VU.adSa.binum.

SI is,cum quo de peculio aftum ei^per imprudentiam plus, qu^m in peculio eflet,folucrit;repetere non poteft.

Clfundi meiufumfruâutibidedero,falfôexiftimans me eu tibi de« ^bere.gr antc,quam repetam,decefferim.condidio eius ad harredem 5wolt;j meum tranfibit.

_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIII. tPii.Mlib.'X..adSabitMfH.

jVTAttiraii ter etia feruus obligator. amp;nbsp;ideo ft quis nomine Cius fol* X. 1 uat,uei ipfe manumiffus,uel Cut Pomponius fcribit) ex peculio

' ^OjCiiius liberam adminiftrationem habebat:repeti non potent . amp;nbsp;ob id amp;nbsp;fideiulTor pro feruo acceptus ,amp; pignus pro co datum tc* tebitur,amp;fiferuus,quipeculij admiiaiftrationem habet, rem pignori ”1 id ,quod debebat,dederit:utilis pignoraticia reddenda eft. Item •luod pupillus fine tutoris authoritate mutuum accepit,amp; locupleriot -Mus eftifi pubes fadus foluat, non repetin

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIIII. POMPONlVSlifc.XXI.d4Srfl,OT(W«.

N TAm hoe natura «quum eft, neminem cum altenus detrimento fieri locupletiorem.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XV. PAVIVS lib.is..ad^biitumi

Tbldebitifoluticondiftio natutalis eft. Sa ideo etia m,quod reifolutte J.acceffit,uenit in condiâioné.utputa partus, qui ex ancilla nati fiuit.* tel quod aUiiuione acceflit. imo Sc fruftus, quos is,cui folurnm eft,bo« ta fide per ceperit,in condiftionem uenict. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;ft numi alieni dart

funt.-condiftio comperit, tit uel pofleffio eorum reddatur,-quem.idino dum amp;fi falfd exiftimans poffeflionem me tibi debere alicuius rei,tibi iradidiffemjcondicerem .Sed amp;nbsp;fi poffeffionem tuam feciirem,et its ti bi per longi temporis præferiptionem auocari non poiTit.etiam fiere* tecum per indebiti condiftionem agcrem.Sed amp;fi ufusfr uftus in re foluta alienus fitdedufto ufufruftu,à te condicam.

4(54' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTOKVM LIB. XIT. ditione repetiturreondirione antem exiftcnte,repeti non po teil. Quo d etiam fub incerto die debetur.die exiftentc,non repetitur.

NAmamp;fi CVM MORiAR darepromiferoAantca foluliepe tere me non poffe.Cclfus ait. qnæ fententia uera eft.

QVod fieaconditionedetur,quaeomnimodo extatura fit: folu» rmn repeti non poreft; licet fub aliaconditione, qua: an implea* tur incertum cftji ante foluanjrjrepeti poffit.

QI poen æ eauffa cius.cuidebetiir,debitor liberatus fitmaturalis oblt lOgatio maner. amp;nbsp;ideo folutu repeti non poteft. Quamuis debirf fi bi quisrccipiartamcn fi is,qui dat,non debitum dat; repetirio cópctit. uduti fi is,qui hxredem fe, nel bonorum poflelTorem talfó exiftimäSi creditori hxreditario foluerit.hic enim ne^ uerus hxres liberatus erit, amp;nbsp;is quod dedit.repetere poterit. Si falfö exiftimans debere, tibi nu mos folueio,qui pro parte alieni, pro parte mei fuerunt: eins fummx partem dimidiam, non corporum condicam. Si putem me Sri» chum aut Pamphilum debere, cum Stichum debeam, amp;nbsp;Pamphilum foluam.-rcpetam quafi indebitum folutum .nee enim pro eo,quod de» beo,uideor id foluifle. Si duo rei, qui decé debcbant,uiginti paritet

üiturhac. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX. IVLI AN VS Hb.-X-Diff/hrum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

^«ù f« de Ç1 tens amp;nbsp;fidciuHbr paritet foluerintin bac cauflanon differunt idu-cé deberét, öobus reis promittendi.quare omnia, qux de his dida funt, amp;nbsp;ad hos er uiginti trâsferrelicebit. XXL PAVLVS Ub.lll.ciu^flionum. \ foluiffent: T^Lané fi duos reos non dufdem pecuniae,fed alterius óbligationis qute Ampli JL conftitueris ( utputa Stichi aut Pamphili ) amp;nbsp;pariter duos datos, w Ambo fol Ä«t togam nel denarios mille: non idem dici poterit in repetitioheï ut Kerut, arn- partes répétant: quia nee foluere ab initio fie potcrant. Igitiir hoc càfu to û«i«tf re elcdioeft creditoris,cui uelitfoluere:ut alterius repétitioimpediat. pettrepof- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIL POMPON!VS (ib.X.rfdSrtbmi».

fwit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OEd amp;nbsp;fj me putem tibi aut Titio promififfe.cum aut neutrum fa«

^^umfit,autTitq perfona inftipulatione compraehenfa non fit, amp;nbsp;• Titio folueïo.repetere à Titio poteró. Cum iter exciperedebcré,fun dum liberum per erroremtradidi. incerti condicam, uticetmihicon*

ELeganter Pomponius qnrrrit:fi quis fufpicetur runfadionem fa« dam ab eo,cui hæres cft.uel ab eo.cuiiis procurator eft.óc quafi ex ttanfadione dedcrit,qux fafta non eft.-aii loens fit tepetitioniç’à ait repen

TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4lt;flt;

peti pofTe. ex falamp;enim cauffa datum effe. Idem puto dicendum,amp; fi Hanfadio fecuta non fuenc«pcopteï quam datum eft. féd etiam fi refat htafittranfadiojdem ent dicendum. Si poft tem iudicatam quis tranregerit,amp; foluerit.repetere potent idcirco,quia placuit tranfaftio» Hem nullius momenti eße. hoc enim imperator Antoninus cum diuo parte fuo refcripfit. retineri tarnen at^j compenfari in cauftam iudica* *i,quod ob talem tranfadionem folutum eft,pofeft.quid crgo,fi appel la turn fit.-uel hoe ipfum incertum fit,an iiidicatum fit,ucl an fententia Hilcatfmagis eft,ut tranfadio uires habeat.tunc enim refcriptis locum rßecredendum eft, cum de fententia indubitata,quæ nullo remedio attcntari poteft,tranfigitur. Item fi ob rranfadionem alimentorum leftaméto rdiftorum datum fit.-apparet pofte repeti, quod datum eft: quia tranfadio fenatufconfulto infirmatur. Si quis poft tranfadio^ •’em nihilominus condemnatus fnent; dolo quidem id fit, fed tarnen fententia lulet. potuit aut is ( liquidem ante litem conteftatam tranfe« gerit) uolenti litem conteftari, opponcrc doli exceptionem. fed amp;fi poft litem conteftatam tranfadum cft.niliilominus poterit doli exces ptione uti poft fecuti. dolo enim facit, quicontra tranfadioné exper« eus,amplius petit. amp;nbsp;ideo códemnatus,repeterc poteft,quod ex caulTa ttanfadionis dedit. fanèquid fi ob cauftamdedite'neqg repeti fole£,^d obeauffam dam eft, caulïa fecuta. fed hic nóuiderurcauffa fecuta, cu Itafadioni nó ftetur.Cum ergo reperttio eius orimr.tranfadionis exce ptio locum non habet.ne^ enim utruneg debetlocum habere, amp;nbsp;repe« fitio,amp; exceptio. Si qua lex ab initio dupli,uel quadrupliftatuitadis oncm:diccndum eft,folutum ex falfa cius caufta,repcri poffe.

SI is,qui perpema exceptione tuen fe poterat, cu fciret fibi exceptionem profuturam,promifcrit aliquid,utliberaretur.- condicerc non

Poteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXV. IDEM lifc.XLVII.rfdedidtWM.

/^ Vm duo pro reo fideiuftiftcnt in dcccm,deinde reus tria foluiftef, V_gt;amp;poftea fideiuffores quinarplacuit cum,quipoftcriorfoluiffet, tepctere tria poffe.hoc meritorquia tribus à reo folutis,feptem fola de bita fupererant;quibus perfolutis,tria indebito foluta funt.

SInonfortemquis,fed ufuras indebitas foluit; repctere non pote« ritji forti débitas foluit.Sed fi fnpra Icgitimum modum foluit: die ^ms Seuerus refcripfit ( quo iure utimur ) repeti quidem non pofte,fed forti imputandum: amp;;fi poftea fortem foluit, fortem quafi indebitam repeti pofte. Proinde et fi fors ante foluta fucrit: ufurae fupra legitimu hiodü folutac,quafi fors indebita répetuntur.quod fi fimul foluerit.po N terit

tentdici,amp; tune repetitionem locü habere. Supra duplam antem ufu» rxA ufuraru uiurx,nec in ftipnlani deduci jiec exigi poflunt. fed à' fo Jntacrepetiuitiir.quemadmodiim futuraruni ufuraru m ufunr. Si quis falfö fe fortem debere crcdens,ufuras foluerit; poreft condicere.nec ui detur feiens indebitum foluiffe. Jndebitum aut folütum accipimus, nop folum fi omnino nódebeatur, fedamp; fi per aliquam exceprionem perpetuam pcii non potcrat.quare hoe quo^ reperi poterit: nifi feiens fe tutum exceptione,foluit. Si centum debens, quafi ducenta debe rem/undum ducentorum folui.-conipetere repetitionem, Marcellus *alus. amp;nbsp;hbro uicefimo digeftorum fcribit,*amp;: in centü manere Ibpulationé.lü cetu ma. eet enim placuit,rem pro pecunia folutam patere libcrationé.tamcnfi nere ifti exfalfadebiriquantitatemaioris precrjresfolutaeft.-nonfitconfufio pulatio » partis rei cum pecunia, nemo enim inuitus compclliturad communi» nein. nbsp;nbsp;onem. Sed amp;nbsp;condidio integræ rei maner,amp; obligatio incorrupta.ag€r

ait,fi pecuniamdebens,olcum dederitpluris precq.quafi plus debenst nel cum oleum deberer, oleum dederit, quafimaiorem moduni de» bens.-fuperfluum olei elt;rerepetendum,nontotum: amp;nbsp;ob hoc perem* ptam effe obligationem. Idem Marcellus dicit,fi cü fundi pars mi» hi deberetur,quafi totus deberetur,xftimacione faAa,fblut1o pecunia: folidi pretij fundi fafta fit.repeti poffe non totum precium, fed partis indebitæ. nbsp;nbsp;Adeo aut perpétua exceptio parit condiâionem, ut Iulia,

nus libro decimo ftripfcnt.fi emptor fundi damnaucrit hæredem fuu, ut uenditoré i ncxu uendici liberaret: mox uenditor ignoransjem tra» diderit.-polTe eumfundum códicere. idenïq; etfi debitorem hxredem fuu damnauerit libcraro,amp; ignorans foluerit. Qui filiofaniilias fol-uit,cum effet eins peeuharis debitonfiquidem ignoranit ademptumei pecuhumjiberatur .fi feit, amp;nbsp;foluiticondidionem non habet, quia fci» ens indebitum foluit. Si filiusfamilias contra Macedonianum nau* tuatus foluerit.^ patri fuo hares effedus uelit uindicare numos; excc» ptione fubmouebitur à uindicatione numorum. Si quis quafiex compromiffo condcmnatus,falfó fokiermrcpctcre poreft. Haredi,nel honor urn poffeffori(fiquidcm defendat hareditatemjindebitum folu turn condici porerit.fi nero is non defendat ; etiam debitum folurnm repen poreft. Libeitus cum fe putaret operas patrono debere, fol« uit. condicere eum non poffe, quamuisputans fe obligatum, foluit. Julianus hbro decimo digeftorum ftribit. natura enim operas patro» no liber tus debet. Scd et fi non opera patrono funt foluta ; fed cn cffi. cium ab eodefideraretur,cum patrono decidit pecuniär, amp;nbsp;folint.repe« teienonpotcft. Sedfi operas patrono exhibuit, non officiales, fed fa«

TïT. vr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^7

briles ( uclüti pi^orïas, ud alias ) dum putat fe debere .• uidendum en:, atïpoiTitcondicere.amp;Celfuslibrodeciniodigeftonimputat.eamcffe . cauflam operariim.ut non fint eædé.nccç ciufdem hominis, nc9*eæ* ^“^^ ^** dem exhibeantur. Namplerun^ robiir hominis,«tas, tempus,oppor» dem« tunitasq; naturalis cauffam operarum mutant.à: ideo nee iiolcs quis, teddere poteft. fed hx quidé operærecipiimt æftimationé. Er inrcrdü li cet aliud præftem9(inquit)aliud condicimus.urputa fundû indebirii de di,amp; frudus condico;uel hominé indebitü, amp;nbsp;hunc fine fraude modico diftraxifti. nempc hoc folum refundere debes, qiiod ex precio habest gt;Jclfimeis fumptibus preciofiorem hominem feci, non æftimari hæc debent.fic amp;nbsp;in propofito ait poffe condici. quanti operas effet condn-öiirus.Sed fi delegatus fit ali) à patrono in officiales opas.-apud Marcel lil libro uieefimo digeftorii quæriturfà: dicit Marcellus,non teneri eö. »ifi forte inarrificio fint, hxem, iubenre patrono, amp;alt)edcndæ funt. ■fed fi foluerit officiales delegatus. non poteft condicere neep ei ,cui fob uit,creditor!,cui alrerius contemplatione folutumelt,quic[j fuum re» .cepit.ne^parrono,quia natura ei debétur. nbsp;nbsp;Si decem aut Stichuni

ftipularus,foluam quimp: quaeritur,anpoffim condiceref qiiæftio ex bocdcfcendit,anliberer mquinep.nam fi liberor, ccffatc0didio.fi non liberor. condidio erit. Placuit ai'it( ut Celfus libro fcxto,amp;: Marcellus li .bro uieefimo digeftorum fcripfit) non perirni partem dimidiam obli gationis. Ideocp eum,quiquinlt;p fokiit,in pendenti habcndnm,an libe retur.petiep ab eo poffe reliqua quinlt;p,aut Srichumd: fi præftiterit re» fiduaquinlt;p:uideri eumamp;priora débita foluiffe. (inaucStichum præ» ftitiffct.qinn^ eum poffe condicere, quafi indebita. fic pofterior folu« kocomprobat.prioraquinqpiitrum débita, an indebita foluerentur. Scd amp;:fi poftfolura quin(5,^Stichus foltiatur,amp; malim ego habere quin^A Stich« redderctan fim audiendus,quxritCelfus f de putat na» lam m quimpcondidionem; quamuis utrolt;p fimul foluto, mihi reti» Ucndi,quod uellcm,arbitrium daretur. Idem ait, amp;nbsp;fi duo hieredes fint ftipulatorisaion fic poffe ,alteri quin^ folutis,alteri partem Stichi folui. Idem,amp; fi duo fint promifforis hacredes.fecundum qux liberatio 00 córingit.-nifi aut utnep quina,aut utrilt;p partes Stichi fucrint folutac.

QVj loco certo debere exiftimans,indebitum foluit; quolibet lo» corepetet.nonenim exiftimationem foluentis eadem fpecies ^entionis fequitur.

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVIII. ID E M lit. VI. ddcJiduMt.

XVdex fi male abfolucrit,amp; abfolutus fua fpóre folucrit.-repetere nó P'^teft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X X l X. V L PIA N V S IiK I l.diiyiiMomm.

INter dufti per fona locum facit repetitioni.utputa fi pupillus fine tu« toris authoritate,ucl furiofus,ucl is,cui bonis interdidum eft, folue* rit. Nam in ijs perfonis generaliter repetitioni locum elTe,non ambigu tur. Et fiquidem exilant numi, uindicabuntuirpro confumptis nero condidio locum habebit.

XXX. lD£Mlïb.ïX.difpuationum. QVi inuicé creditorjdemcp debitor eftjn cafibusjn quibiis com-penfatio locum non habetji foluitmon habet condidioncm,uc luti indebiti folutijcd fui crediti repetitionem.

XXXL IDEM hb.Lopmionum. IS,qui plus,quam hxreditaria portio efficit,pcr erroremcreditori «• ucritiindebiti promiffi habet condidionem.

XXXII. IVLI AN VS tib.X.di^/brum, CVm is,qui Pamphilum aut Stichum debet, fimul utnin^fi^“®* rit: fi poftca,quâm utrun^ folHit,aut uterç.aut alter ex his defic* rit in rerü natura efle.-nihil repeter. id enim remanebit in toluto^quo« fupereft. Fideiuffor cum pacifcimr, ne ab eo pecunia petatur, amp;nbsp;per imprudentiam foluerit; condicere ihpulatori poter it. idep eâ,çn* reus quidem manet obligatusjpfe aut fua exceptione nitus eft.nihil au tem mtereft, fideiuflbr, an hæres eins foluerit. quod fi huie fideiuffo* ti reus hæres exftiterit,amp; foluerit: nee repeter, fed liberabitur. Sün ea opinione fit mulier,ut credat fe pro dote obligatam.quidquid dotis nomine dederit, non repetit, fublata enim falfa opinione, relinquitur pietatis caufla, ex qua folutum repeti non poterit. nbsp;nbsp;Qui hominem

in genere promifit,fimilis eft ei,qni hominem aut decern debet ade« oep fi cum exiftimaretfeStichumpromififle.eumdederit:condicef, aliumautem quemlibetdandoliberari poterit.

XXXIIL IDEM lib. Xl. dige^raw. SI in area tua ædifîcaffem, amp;nbsp;tu ædes poflideres: códidio locum non habebinquia nullum negocium inter nos cótraheretur. nam is,qui non debitam pecuniam foluit,hoc ipfo aliquid negocij geffit. cum aut ædificiu in area fua ab alio pofitu, dominus occupât ; nullû negocium contrahit. Sed fi is,qui in aliéna area ædificaffet,ipfe poffeffionem tra» dldiffet.’condidionem non habebit: quia nihil accipientis faceret,fed fuam rem dominus habere inciperet.amp; ideo conftat,fi quis cum exifth maret fe hæredem effe,infulam hacreditariam fulfiffet: nullo alio mo» do,^ per retentionem, impenfas feruare pofte.

X X XI n I, IDEM Itt.XL.digeflorum. IS,cui hsreditas rota per fidei commiftum relifta eft,amp; prstcrea funs dus,fi decé dediffet hacrcdi.fi hæres fufpedam hacreditatem dixerit, amp;cani

TIT. vr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;459

amp; cam ex Trebel! ia no reftiruerit: cauffam Bandar pecuniae nen habet, fie ideo quod co noie, quafi implendæ condinonis gratia.dederit; codi ftionerepeter. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xxxv. idem hb.iX.di^ftorum.

QVi ob rem non defenfam foluerit( quamuis poftca defendcre pa ratus eft ) non repetet,quod foluit. , XXXVI. PAVLVS Ub.V.Hn^ro/uMiiAljini digeflortim.

SEruus cuiufdam infeiente domino mag/dem commodauit. is, cui commodauerat, pignon earn pofuit, amp;nbsp;fugic.qui accepit,non ali« ter feredditurum aiebat,quàmfipecuniamaccepi(ret. Accepita fer-üülo, amp;nbsp;reddidit magidem. quxfitum eft,an pecunia ab eo repeti poflitc'rcfpondir.fi is, quipignori accepiflet, magidem alienam fciffet spud fe pignori deponi.-furrieü fc obligaffe. IdeoqTi pecunia d feruulo necepiftet.redimendi furti cauffa: pofte repeti. Sed fi nefciflet alienam tem apud fe deponiaron effe furé. Irë fi pecunia eius nomine,d quo pi» gnus acceperat,a feruo cxfoluta eftet.non pofte ab eo repeti,

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X X X V11. IV LIA N V S lib. III.cd Vrfeitmi Ver o am.

SEruum meum infciensdtcemi,pecuniam'cptibifolui.eam mei te repetiturum, Sc eo nomine condiftionem mihiefte, omnimoda puto.-fiue fcifles meum efte, fine ignoraftes.

ERaterd fratre,cumineiufdem poteftateclfet,pecuniamumatus, poft morté patris ei foluit. quxfiru eft,an repetere poflitC’rcfpon« iti^ quidem pro ea parte,qna ipfe haeres patri exftitiftet, repetitu» turn.pro ea uero,qua frater hsres exftitiftet;itarepetiturum, fi non mi nus ex peculio fuo adfratrem perueniffet. naturalem enim obligatio« tiem.qua: fuiftet,hoc ipfo fublatd uideri, quod pcculijpartem frater fit confecutus.'adeo,utfi prælegatum filio cidemep debirori fuiffet, dedu Öiohuius debiti d fratre ex co fieret. Idep maxime confequens efte ei fententiæ.quam lulianus probaret.fi extraneo quid debuiftet, Sc ab eo poft mortem patris exaflum effen tantum iudicio eum familiärer« cifcundae recuperaturum d cohæredibus fuiffe,quantumabijs credi« tor adione de peculio confequi potuiffet. igitur fi re integra fami« liæ ereifeundx agatunita peculium diuidiæquum efte, ut ad quantitate eius indemnis d cohæredibus præftetur.porro eû,qué aduerfus ex« traiieu defendi oportcret.longc magis in co,âd fratri debuiffet,indent præftandum.. Quæfitû eft,fi pater filio crediderit, iscp emancipatus foluat.-an repetere poffitc’refpondit. fi nihil ex peculio apud pattern re tnanferit,non repetituru-nam manere naturalem obligati0nem,argu inento effe,qp extraneo agente intra annu de peculio, deduceret pater, ^uod fibi films debuiffet. Contra fi pater, quod filio debuiftet, eidem N iq eman#

emancipato foluerit; non repeter.Nam hie quo^ manerc natnralc ob* ligationem.codem argumcro probatur .• quod ft extraneus intra annfi de peculio agat, etiam quod pater ei debuiflet, computetur. eadem'cp erunt,amp; ft extraneus hæres exhæredaro fiHofolueritid.quodemater debuiflet. LEGAT! fans acccpi.amp; cum fideiuflbr mihi foluiflet.ap paruit mdebitum fuifTe legatum.pofle aim repeterc exiftimauit.

XX X1X. M A R TIAN VS Ilfc. VllUnjiitutionum. SI quis cum i fideicommiffario fibi cauere poterat,nó caucrit.quafi indebitum cuni pkisdebito folutum repetere pofle,diui Seuerus amp;nbsp;Antoninus refcripferunt.

Vi exceptionem perpetuam habet/olutum per errorem répétés re poteft. fed hoc no eft perpetuû.nam ft quidem cius cauffa ex« cepno datur, cu quo agitur; folutum repetere poteft, ut accidit in Sc* natufconfulto de interceflionibus. ubi uero in cidium eius,cui dehetur, exceptio datur.’perperam folutum non repetitur.ueluti ft filiusfamili-as contra Macedonianum mutuam pecuniam acceperit,amp;: parerfa« milias fadus foluerinnou repent. Si pars domus,quæ in diem per fi* deicommifliim relid.a eft, arferit ante diem fidcicómmiflb cedentem, amp;: candem*h«res fua impenfarefccerit;deducendamefleimpcnfam ex fidcicommiffo conftat. et ft fine dedudione domu tradiderit ; poke incem condici, quafi plus dcbito dederit. Si padus fucrit patronus cum liber to, ne operæ ab co petantur : quidquid poftea folutum fuent a liberto,repeti poteft.

XL!. NERATIVS Ift. VI. memir^mram. QVod pupillus fine nitons authoritare ftipuldti pcomUén^Affol uerit.-eius repetirio eft, quia nec natura débet.

I qu is iurarit.fc dare non oportere.ab omni * conrenrione difeede« amat^ ira folutam pecuniam repeti poflc,diccndum eft. LXIIII. IDEM/ft.V.ddP/attrtu«.

REpetitio nulla eft ab eo, qui fuum recepit.-tametfi ab alio,qu»mâ uero debitore, folutum eft.

SI is,qui hæreditatem uendiditA emprori tradidir,id qiiod fibi mot tuus debuerat,non retinuit;repeterc poterie, quia plus debitO folii* turn per condidionem rede recipitur.

QVibaîredisnoîe legata non*debitaexnnmisipfiushæredisfoljjj^ *j^g. uerit .-ipfe quidem repetere non poteft. fed fi ignorante haerede ^^^ *11111105 eins tradiderit: dominus eos rede uindicabit. cadem cauffa rc-turn corporalium eft.

XL V11r. IDEM lib.Vü.digejkrum. QVi promifit,fi aliquid à fe fadum fit, uel cum aliquid fadum fit, dare fe decem.fi prius,qudm id fadum fucrit, quod promifit,dei ^titnon uidebitur fcciffc,quod promifit,arlt;5 ideo repetere poteft.

Ils foils pecunia condicitur,quibus quoquo modo foluta eft, non quibus proficit.

EX quibus cauffis rerennonê quidem habenms, petitioners äutem non habemus.-ea ,fi folucrinius,repcterc non pofliinius.

DAmns ant ob caudam» aut ob rent.ob causam amp;nbsp;earn preterita.’ ueluti corn idea do,quod aliqnid à te côfecutus fim,uel quia ali-Huid d te fadiim eftait eriam fi fa lût caufTa hrjcpcntio eins pecuniæ no fit ob rem neto datur, utaliquid fequatur.quo non fequente/epetitio topetit. LUI. PROCVLVS lib.Vl.WsdXw/».

T^Ominus teftamento feruo fuo libertatem dédit, fi deeem mibi JL-zdet. feruo ignoranreidteftamentumnonualcre.datafuntmihi oecem.quæriair, quis repetere poteftf Proculus refpondit. Si ipfe fer-”«5 pcculi ares numos dédit, cum ei àdomino id permiffum non effet: gt;*uncnt numi doniini,eosq^non condidione.fed in rem uindicattone peterc débet. Sin autem allus rogatu ferui fuos numos dédit: fadi finit ‘iU5, cosc^ dominus feiiu, cuius iiominc dati fuut, pci condiftionera , . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;petetc

petera poted. fed tam benignius, qidm utilius eft; uia refta i'pfum, qiu mimos dederit/uum recipere.

EX his omnibus cauffis,quxiurcnonualuctunt,uelnon habudut efFeftum.-fecuta per errorem folutione,condidioni locus erit.

SI urbanaprardia locauerit prædo .-quod mercedis nomine accepc-rif,ab eo,qui foluic,non repetet;fed domino erit obligatus.Idem'c^ luris erit in uefluris nauium, quas ipfe locauerit, aut exercucrit. Item in mercedibus feruorurniquorum operae per ipfum fuerint locate. na fi feruus non locatus abipfo.mercedem ut domino pracdoni rctulit; non fiet accipientis pecunia, fed amp;nbsp;fi ueduras nanium, quas dominus Iocauerat,item penfiones infularum acceperit: ob indebitum ei tenebi tur,qui non eft foluendo liberatus. quod ergo dici folct, pracdoni fm« flus poffe condici.tunc locum habet,cum domini fruftus fucrunt.

SVfficit ad cauffam indebiti,inccrtum effe, temporaria fit,an perpe tuaexceptionis defenfio.Namfi quis ne conueniatur, donee Titi* ns conful fiat,pacifcatur.'quia poteft Titio decedentc,perpetua fieri ex c,eptio,quae ad tempus eft ; Titio confulatum ineunte, fumma ratione dicetur,quod interim foluitur,repeti. ut enim paftum,quod in tempus certumcollatumeft,nonmagis inducitcondidionem,quam fi d^W* tor ex ea die foluilTet.ita prorfus defcnfio iuris,quac cauffam incerta ha bet,conditionis inftarobtinet.

CVm indebitum impuberis nomine tutor numerauiriimpuhcris condidio eft. Creditor,ut procuratori fuo dtbitü redderetur, mandauit.maiore pecunia foluta,procuiatot indebiti cauffa conuenit ctur.quod fi nominatim,ut maior pecunia folueretur, delegauitindc« biti cum eo,qui delegauit, erit adio.quæ non uidetur adempta, fi feu* ftracumprocuratorelisfiieritinftituta. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

SErno manumiffb fideicommiffum ita reliquir,fi ad libertatem ex teftamento peruenerit.is poft acceptam fine indicé pecuniam,in* genuus pronunciatus eft. indebiti fideicom mifli repetitio erit.

SI fideiuffbr iure liberatus, foluerir errore pecuniam : repetenti non ober it. Si nero reus promittendi pererrorem amp;nbsp;ipfepoftea pecuni am foluerit,non repetet; cum prior folurio,qux fuit irrita.nec naturale Vinculum diffoluit,iiec ciuile,û reus promittendi tenebatur.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LX. P AV LV S Ub.lU.ciatelHoimmi .■

TVlianus uemm debitorem poft litem conteftatam, manente adhüc Xwdicio,negabac foliienté repetcre pofle.qina nee abfolutus,nec co» demnatus repetcre poffet.licet enim abfoliitus fit, naturaramen debt-torem manere ; fimilemqj effeeidicit,quiirapromifit,fiuenauis ex Afia uenerit/iiie nó uencrinquiaex una caufla alterius folntionis ori« go proficifcitur. Vbi antem quis, quod pure debet, fub condirione nonandi animo promifit ; pleriq? putant, pendente nouatióe folutum tepeti pofte ; quia ex qua obligationefoluat, adhucincertü fit. idemq; effe, ac fi diuerfas perfonas ponas eandem pecuniam pure, amp;nbsp;fub con* ditione nouandi animo promififfe. Sed bic diftïmile eft. in ftipulatióc Olim pura amp;nbsp;conditionali eundem debiturum certum cft.

TVtores pupilli quibufdam creditoribus patris ex patrimonio pa« terno foluerunt.fed poftea non fufficientibus bonis,pupillum ab ftinuerunt.quæritur, an quod amplius creditoribus per tutores pupilli folutum eft.-uel totum, quod acceperunt,reftituere debeant f Refpon* di.fi nihil dolo tutoris fadum effet, tutori quidem uel pupillo non de« quot;nbsp;bericcreditonbus autemails inid,quod ampliusfui debitifolutu eft, teneri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXII. MAETI ANVS lib.mi.fideicomifforfvat.

Eldcicommiffum in ftipulatione dediidum,tam et ft non debitu fit iffet.-quia tarnen à fciente fidei explendæ caufta ^jmiftum effet,de ar. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXIIL CAIVS lib.fingularidecafibiu.

NEratius cafum refert, ubi fi quis id, quod foluerit, repetere non poffit,quafi debitu dcderit,nec tame libcretur: ueluti fi is, qui eu Certum hominem deberet,ftatuliberudederit. nam ideo eum nó libe» tari,quia non in plenum ftipulatoris hominem fecerit.nec tarnen repe tere eum pofte,quod debitumdederit.

LXIIIL TRIPHONINVS likVIII.di^WttäoBWW. Cl quod dominus feruo debuit,manumiffo foluit:quamuis exiftima Örtt ei fe aliqua adione teneti,tarnen repetere non poterit.-quia natu« talcdebitum agnouit. Vrenim liber ras naturali iure continetut,amp;do« minatio ex gentium iure inttoduda eft: ita debiti uel non debiti ratio in condiftione naturaliter intelligenda cft.

IN fumma( ut generaliter de repetitione trademus) feïendum eft dari,aut ob tranfadionem,aut ob cauffrm,aut,ppter conditionem, aut ob rem,aut indebitum. in quibus omnibus quæritur de repchtiO’ ne.Et quidem quod tranfadióis nomine datur.licet res nulla media fu« cut, non repetitur. nam û lis fueiàt ; hoc ipfum,quod a litc difeeditur, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O cauffa

cauffa uidetxir effe.Sin autcm midenscaiumnia detegitur.’amp;tranfadio imperfeda cft, amp;nbsp;repetitio dahimr. nbsp;Id quo«^, quod ob cauffam da«

tur, puta quod négocia mea adiura ab eo piitaiii, Heet non fit faduni: quia donare uoliii(qnamuis falfómihi perfuaferim) repen non po« teft. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;agere per condidionem propter conditionem kganjiel

hxreditaris(fiuenonfitmihi legaturn, fineademptum fit legatiim) po(rum,utreperam,quoddedi;quoniam non contrahendi animodç-derim.qiiia cauffa,propter quam dedi,non eft fecuta. nbsp;nbsp;Idem amp;fi hx«

reditatem adiré nolui,uel non potui.non idem poreft dici,fi fertius me us fub conditione listes inftitutus fit,amp; ego dedero,deinde mantimif* fnsadierit namhoccafii fecutaeftres. nbsp;nbsp;Quod obremdamr.exbo«

no amp;xquo habet repetitioncmineluti fi dem ribi,utaliquid facias,nee feccris. Ei,qHi mdebitum repctit,0c frndus,amp; partus reftitui debent, deduda impenfa. nbsp;In frumento indebito foluro, amp;nbsp;boniras eft repe*

tend a.-ft fi confumpfit frumentum,precium repent, fic amp;nbsp;habitationc data,pecnniamcondicam.-non quidem quanti locate potiii,fedquand tu condiidur us fuiffes. Si feruum indebitum tibi dedi,eumqt mana mififti.-fi feiens hoc fecifti.teneberis ad precium eins.finefeiens.non te * nbsp;nbsp;neberis,nifi,ppter operas eiusliberri,amp;uthsrcdit.arcm eins reftitnas.

alias ho Indebirueft non tantum,quod *omninonondcbctiir. fedamp;qno'^ Munt nbsp;nbsp;alqdcbetur ,fi alq foluatunaut fi id,quod alius debebat,alius quafi ipk

HAec Gondidio ex bonoamp;arquo introduda,quod alrcrius apudi4 terum finecauffa deprcehenditur,reuocare confueuit, ’

STichus teftamento eius,qnem dominum fuum arbitrabatnr, liber rate accepta, fi decern annis ex die mortis annuos decent hst^dfr bus præftitiitet.per odo annos prxfinitam quantitatem,ut inffuseWt, dedit. poftmodnm,qu^m fe ingenuum comperir,nec reliquorunt an« norumdedit,amp;pronunciatuseft ingenuus. quæfitumeft, an peennt« am.quam haeredibus dedit,ut indebiram^datam repetere, amp;qua adio« ne poffitfRefpodi. fi earn pecuniam dedit,quac neq; ex operis fiiis,nei5 ex re eins,cui bona fide feriiicbat,quxfita fit.-poffe repeti. nbsp;nbsp;Tutor cte

ditori pupilli fui plus,quàmdcbebatur,exfolnit;Sttutelæiudreio pup« I© non impurauit.qnaero,an repetitionem aduerfus creditotem habe« retfRefpödi, habere. Titius,cû multos creditores haberet,in qnibns amp;nbsp;Seiu.bona fua priuatim uéditione fada Mxuiocoiiccftïr,ut iatis ere* ditoribus faceret. Sed Maeuiusfolnitpecunia Seio tanep débitant,q«^ iam â Titio fuerat foluta.quæfitum eft,cum poftea reperiantur apothx apud Titiunidebitorent p.'irtim foluts pecuniae .-cuimagis repetitio

TIT. Vil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47lt;

pemniæ îndebît® folutx coperirTitio debitori.an M^nio, qui in rem luam procurator faâus elle' Refpondi fecundûm ea, quæ .pponerctur; ci.qui poftea foluiffet. Item quæfitum cil,an partum,qiiod in paria bonibiis adfcribi folct in hune modum, EX HOC contractv NVLLAMINSECONTROVERSIAM AMPLI VS ESSEjm pediat repctltionemî'refpondi,nihil propoui,cur impediret. Lucius Titius Gaio Seio minori annis uiginriqmn^ pecunia certani credidit, Sc ab eo aliquantulum ufuramm nomine accepit Cap Seq minoris lia: tes aduerfus Publium Mæuium à præfide prouinciæ in integrum refti tutus eft,nc debitû hæreditarium foluerer .• amp;nec quidquam de iifuris eiufdem fortis,quas Seins minor annis uigintiquinlt;5exfoliierat,rcpes tendis traftatum apud præfidem,aut ab eo pronunciatum eft, quæro, ’n iifuras, quas Caius Seins minor annis uigintiquin^ quoad nineret, cteditoti exfolnerat,haEres eins repetere poflïte'refpondi fecundum ea, Çuæ proponerentur, condici id,qnod ufuramm nomme defundus fol= tiiffet, non poffe. Item qnæro, fi exiftimes reperi non polie, an ex alio •lebito hxres eas rennere poffitfrefpondijne hoc quidem.

ST amp;hæcfpecies condidionis.li qnisfinecauifa promi ferit,uel foluerit quid indebitum.qui antem promifit fine canffa.condicere quantitatem non poteft, qnam non dédit,fed ipfam obligationé.Scd amp;nbsp;fi ob cauflam promi fit.canfla tarnen fecuta non eft.-dicendnm eft,condidio-nem locum habere. Sine antem ab initio fine cauffa promilTnm eft, fine fuit cauffa pronuttendi/juae finita eft,nel feenta no eft .• dicendum eft.condidioni locum fore.Gonftat id demu pofte condici alicni .quod Uel non ex iufta caufta ad eû peruenit,uel redit ad no inftam cauflam.

II. ID EM lib.VIlI. ddfdidiW. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

SI fullo neftimenta lauanda condnxerit,deinde amiffis cis, domino precium ex locatoconuentus praeftiterir,poftea'q| dominus inne^ fern ueftimenta;qna adione debeat cenfequi precium, quod dédite' amp;nbsp;’it Gaffius.euni non folnm ex condudo agcrç.uerum amp;nbsp;condiccre do« ftino pofte.cgo piito e.x condudo omnimodo cum habere adionem. ’n antem amp;nbsp;condicere peftit.qnxfiturn cft,quia non indebitum dedit^ fifi forte,quafi finecaufta ci datum fit.pntamus condici pofte.Etenim feftimentis inuentis, quafi fine cauffa datum uidetur.

QVi fine caufia obligantur, incerti condiflïone confequi poffiinr, ut liberentur.nec refert, omnera quis Obligationen! fine cauffa rulcipiat,anmaioré,qua'm fufeipere eum oporteat.nifiquod alias con difliorteidagitur,utomniobligatione libereturialias, ut eïoneretuft nduti qui decern .pmifit.nam fiquidé nullam cauflam pmittendi ha= buit.incerti códióhone confequit,ut tota ftipulatio acceptó fiatatfi cö quinij ,pmittere deberet,decé pmifit:incerti códiflione eófequitut, ut in gnijliberetur. nbsp;nbsp;nbsp;1111. A F RIC A N v S hh. 'vn\.(iu£jhomm.

NIhilrefertjUtrum ne ab initio fine cauffa quid datûfif,an caufla» propter quam quid datum eft/ecuta non fit.

AVunculo nupturapecuniam in dotem dedit^neej nupfit. an ean dem repetere poffit,quæfiru eftfdixi,cu ob turpé cauflam dantis amp;nbsp;accipientis pecunia numerct.ceffare códidioné: amp;nbsp;in delifto pari po« tioré efle cauffam pofleflbris.qua rationé fortaffis aliqué feciitü refpon dere,nonhabituramulierem condiftioné. Sed rede defendi, non tam turpé cauflam in ,ppofito,quam nullam fuiflercum pecunia, quæ dare« tur,in doté cóuerti nequirct.nó enim ftupri,fed matrimonij gratia da« tam efle. Nouerca priuigno, nurus foccropecuniam dotis nomi« ne dedit,nelt;5 nupfit.ceflare condidio prima facie uidctur,quoniam iu re gentium inceftü conimittitur.atquin magis in eafpecie nuUacaufli dotis dandx fuitxondidio igitur comperit.

II. P O M P O NI V S lib. XVl. «J Sabinum. COndidione ex caufla furtiua Sc furiofiamp;m* fantes obligantur,cum hxredes neceflarij ex« ftitenint-quamuis aim eis agi non poflit.

I condicaturferuusex cauffa furtiua,iduenirc in códidione certfi cft,quod interfit agétis.-ueluti fi haares fit inftituras, amp;nbsp;periculu fubeatdominus hxreditaris pdendae,quod lulianus fcribit. Item fi mortiiu Iiolem condicaccoufecuturum airprcciu hxrediraris.

SI feruus nd filiusfamilias furtu commiferit.-condiccndu eft domino id,^d ad eum peruenit.In refiduum ant noxae feniu dominus de ^poteft, V. PAVLAS lib.XVlll. ad SMnum.

XfurriuacauiTafiliofamilias condici poteft. Nunquam enimea XL-condidione alius,quam qui fecit,teiietur,aut hæres eins.

PRoindeSe fiope amp;confilio alicuiusfurtumfadûfit: condidione non tencbitur,amp; fi furti teneatur.

SI pro furto damnu dccifiim fit,condidioncm non impediri,ccrtiflï mum eft. Decifione em furti qnidc adio,non aut condidio tollitur. furti adio poenam petit legitimam.códidio rem ipfam.ca res facit, ot ncq; furti adio per códidione, nelt;5 condidio per furti adioné cófum *igt;atur.is itatj.cui furtü fadum eft,habet adioné furti,amp; condidioné,amp; i'indicationé. habet amp;: ad exhibendum adioné. Condidio rei furti-^’®.quia rei habet perfecutioné,haeredé qnoq? furis obligat.-nec tanmm fiuiuat feruus furtiiWcd etia fi dcccfferit. fed amp;nbsp;fi apud furis hxredem ^iem fuü obrjt feruus fartiaus,uel non apud ipfum, poft morté tarnen furisidicendum eft,condidionem adueifus hæredem durarc. Qua: in ^’æredem diximus,eadem eruntSein cæteris fucceflbribus.

I N re flirtina códidi 0 ipforum corpornmeom petit, fedutrum tam diu.^ diu exftent:an uero amp;nbsp;fi defierint effe in rebus humanislt; amp;nbsp;fi ’luide m obtulit fur.-fine dubio nulla erit condidio. fi non obtulit; durât condidio æftimationis eins.corpus enim ipfum præftari non poteft.

Si ex caufla furriua res condicatur,cuius téporis æftimatio fiat,quaï-ïitutC'placet tarnen id tempus fpedandum, quo res unc^ plurimi fuitr niaximc cum deter iorem rem fadam fur dando non liberatur. Sem« per enim moram faccre fur uidetur. Nouiffime fciendum, etiam frudus in hanc adionem uenire.

IN condidione ex caufla furtiua non pro parte, quæ peruenit, fed in folidum renemurtdum foli hæredes fumus.pro parte autem hæres, pro ea parte, pro qua hæres eft,tenetur.

Slue manifeftus fur,fine nee manifeftus fit,potcrit condici.Ita demiS aut manifeftus fur condidione tenebitur, fi depræhenfa non fuerit lt;domino poflèffioeius.cæterumnemofurum condidione tenetur, poftqium dominus adprshenderit. amp;ideo lulianus ( ut procedit in 0 it) fure

fure manifefto tradare ) de condiftione ita proponit: furem depr»hcn, fum aut occidifie,aut fregifle,aut effudiflc id, quod interceperat. Ei quolt;^qui ui bonorum raprorum tenetur, condici pofte, lulianus li« bro uigefimo fecundo digeftorum fignificat. Tamdiu autem corn diftioni locus erit, donee domini fafto dominium eins rei ab co recc* dat.de ideofi earn rem alicnauerit.condicerenon potent. Vnde Celfus libro duodecimo digeftorum fcribinfi rem furtiuam dominus pure le» gauerit furi .• hxtedem eius condicere nó pofte. Sed amp;nbsp;fi nó ipfi furi,fed alij.item dicendum eft,ceflare condiftionem.qiua dominium fafto te» ftatoris,id eft domini, difceftit.

SEd nec legatarius condicere poteft.ei enim competit condiftiogt;cui res fubrepta eft, uel hæredi eius. fed uindicare rem Icgata ab eo po»

ET ideo eleganter Marcellus definit libro feptimo. aitenim. fîtes mihi lïibr€pta,tiiaremaneat: condicesSedamp;fi dominium nota« jfto tuoamifcns.æque condices.In communi igitur re eleganter ait in» tereffe,utriim tu proiiocafti communi diuidundo iudicio, au prouoc* tus est' ut fi tu proiiocafti communi diuidundo iudicio,amifcris condi« Phonem, fi prouocatus es, retineas. Neratius libris Membranaru Ari' ftonem exiltimaffercfert.eum.cui pignoriresdatacft,incerti condidi oneadurum,fiea fubreptafit.

EX argento fubrepto pocula fafla condici pofte, FuleiniuS air.et?® in condiftione poculorum etiam cælaniræ æftimatio ßt»qu® '’P* penla furis fada eft; quemadmodü fi infans fubreptus adoleuerit,æfti* matio fit adolefcentis.-quamuis cura amp;fumptibus eins furis creuerit.

SI feriiusfurtiuus fubconditionc legatusfuerit ; pendente ca, h®^®® condiftionem habebit. amp;nbsp;fi lite conteftata conditio extitcrit-'^tifo« luno fequi debebit perinde, ac fi idem feruus fub conditione liber eße iufTus fuiiTct A lite cóteftara conditio exftitiflet.nam nee petitoris iam intcreft hominé rccipere.^ hæc, fi res fmedolo malp furjs eins elft 4^ flic Quod fi pendente conditione md eetur; iudex æftynafedebebit, quanti emptorem inuenerit. Cancre autemcx hac aftione pentot^^ cum quo agitur, non debebit. ßoue fubrepto amp;:occifo, condidio » bouis, amp;nbsp;cortp amp;nbsp;carnis domino competit .• feßieet fi amp;nbsp;cotium, contreftata fucrint. cornua quolt;$ condicéiinu.Sed fi dominus condi-Öione bouis precium confetutusfuerit,amp; poftea aliquid eorum.de qui bus fupra didum eftjCQiidiceL-omifiniQdQ exceptippefubmpucbituf.

C intra ß corium condixcrit,amp; precium eins confecums, bonem con* dicct.-offerentefurepreciumbou»,detraólopreciocorij,doHmaIïex=i , feptione fubniouebitur. Idem iuris eft nuis fubreptis.nam öernuftnm uinacia condici iurepofltint.

PAmi refert ad toUendam condidionem,offeratur fermis futtiuin^ an in aliud nomen,alium'cß ftatum*obligationis transfetatut}/ali^s ^ecmcmouet,præfcns homo fuerit,nécnc;cum mora,quaeueniebat obliga» fxfurto,ueluriquadamdelegationefiniatut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tio.

QVoniam furtum fît,aim quis indebitos numos kiens accepcrit: uidendum eft, fi procurator fnos numos foluat, an ipfi furtum -fiat.amp;Pomponiuslibrofeptimo cpiftolarHm,ipfumcondicerc ®'t€Xcauffafurtiua.fedamp;mecondicere,firatumhabeam,quodinde* / l’itum datum fit. fed al tera condidione alteram tolll. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

T Vlianos ex perfona filix.qux res amouit,dandam in patrenl condi* idioneminpeculium,refpondit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

I obligatio nona lege introdufta ßt, hec cautitm fit.eadem Ic« gf.qno geilere aftionis experiamux.qtlege agendum eft.

V L PIA N VS lit.Vlir.dJediäum.

Vicertam pecuniam numcraram pcrit,illcaftioneiiti« tur, fl certum petatur. qui autem alias res: per triticiari« am condidionem pefet.amp; generaliter dicendum eft: oés resper hanc condidionem peri, quæfunt,prêter pecu* __niam numeratam;fiue pondere/iue menfura confient, fine mobiles fint,fuie foli. quare fundûquoq? per hâcaftioné peri mus, amp;nbsp;fi uedigalis fit:fiuc etiam ius ftipulatus quis fit.uekiti ufumfrudum, nel feruitutem urrorumeç prxdiorum. nbsp;Rem autem fiiam per hanc

adionem nemo peter,nifi ex cauffis,quibus poteft;ueluti ex cauffa fut tiua,uelmobilireui abrepta. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c

II .' IDEMlib.ïX.adSAb'ttiUA».

SEd amp;nbsp;ei ,qui ni aliqucm de fundo deiecit,poffe fundum condici,Sa« binus fcribit.amp;ita etiam Celfns,fcdita,fi dominus fit,qui deiedus condicat.Cacterum finon fit.-poffeffionem eum condiccre, Celfus ait.

III . IDEM IikXl. ddHidam.

IN hac adionc fi quacratur; res,qux petita eft,cuius temporis aftima tionem recipiatAierius eft,quod Seruius ait,condemnationis tem» pus fpedandum.fi ucro defierit effe in rebus humanis.mortis tempus» fed fTJ-OTAaTRfccundumCcIfum crit Ipeftandum.nonenim debet no« uiffimum uita tempus aeftimari:ne ad exiguum precium aftimatiore digaturdn feruo forte mortifère uulnerato.in utroç autem,fi poft mo ram deterior res fada fit, Marcellus fetibit libro uicefimo, habendan» seftimationem,quanti deterior res fafta fit. amp;nbsp;idco fi quis poft moram feruum elufeatumdcderir, nee liberari eum. quare ad tempus morse inhis eritreducenda aeftimatio.

IIII. CAI VS Ub.VUl.adediÜumproumciiile.

SI merx aliqua, quæ certo die dari debebat, petita fit: ( ueluti iiinum, oleum,frumentum )tanti litem acftimandam,Caflius ait, quanti fu iffet eo die,quo dari dcbuit.fi de die nihil contienit;quanti tunc,caiudi cium acciperetur. Idemep iuris in loco effe: ut primü aeftimatio fumas tur eins loci,quo debuit dari. fi de loco nihil conuenit : is locus fpeda«

Lioloco.quäminquem hbi dah qiuPjftipuIatus effet, neciiidebamr agendi facilitate cornpetcre: fed quia ini« quumerat,fi ptomiffbr. ad cum locum, in quem datu« rumfepromififletjiunquam accederetCquod ueldata Opera faccrcquelquiaalqs locis neceflario diftringere« *wt )non poffe ftipulatorem ad fuum peruenirc.idco uifiim eft.utilcm ’ßionem in earn rem compararc.

ARbirraria adio utriufi^ utilitärem continet, tarn adoris, quam rei.qiiod fi rei intcreft.minoris fit pecuniae condemnatio,quam witeutatum eft. atfi adoris : maioris. Hxc autem adio ex illa fti« Pulatione uenit, ubi ftipiilatus fum à tc, Epheft dccem dari. nbsp;nbsp;Si quis Ephefi dcccm,aut Capuæ hominem dari ftipulatus,experiatur:non de ^ct detrado altero loco cxpiri,nc auferar loei uciliracé reo. Sequoia libredecimoquintoquaeftionum ait,non utiejea.quæ tacite infunt I^pulatitmibusjfemperin rei effe poreftate: fed quid debeat effe in eins arbimo,an debeat non cne.5e ideo nee locû elTc. Qui Stieluim ®ut Pamphilum promittit.-cligerc pofle,quod foluat, quam diu ambo niuunt. caeterum ubi alter dcceffit : exftingui eins elcdionem, nc fit in 8tbitrioeius ,an debeandum non uulr uiuum prxftare,qiiem folum de ^*1. Quare amp;nbsp;in propofito eum,qui promifit Éphefi aiit Capux, fi fue« htincius arbitrio,ubi abeopetatur,conucnirinonpotuiffe. femper enim alium locum eledurum.fic euenirc,ut fit in ipfius arbitrio,an de bcat.qiiarc putat.poffe ab eo peti altero loco amp;nbsp;fine loei adiedionc.da« (husigituradori elcdionem petitioms. Et generaliter definit Scæuo« la petiroré elcdionem habere,ubi petat.Tcü, ubi foluat.fcd ante petiti* onem. Proinde mixta( inquit) rerum alternatio locorum alrcrnatio« tii,exneceffitate facit adoris elcdionem amp;nbsp;in re proprer locum, ali« oquin tollis ei adionem, dum uis refer uare reo optionem. nbsp;nbsp;Si quis ita ftipuletur,Ephefiamp;: ÇapuæC'hocagit.utEphefi partem, SeCapuæ partem petat. Si quis infulam fieri ftipuletur, amp;nbsp;locum non adqei* ar;non ualct ftipulario. Qui ita ftipuIatur,Ephefi decern daric' fi an« te diem, quam Ephefum peruenire poffit, agat ; perperam ante diem agit, quia amp;nbsp;luiianus putat.die tacite huic ftipularioni ineffe. quare ue« turn puto,quod lulianusait:cum,quiRomæftipulatur,hodieCar« thagini dari c'non utilitcrftipii’ari. nbsp;nbsp;Idem lulianus tradat. an is, qui

Ephefi fibi aut Titio dari ftipulatus eft ,fi alibi Titio foluatur, nihilomi »ins poffit iniendcrc.fibi dari oporterc.amp; fenbirJiberationcm non con tigifle: atlt;5 ideo peti poffe, quod intcreft. Marcellus aut amp;nbsp;alias tradat, P fieapud

amp;apud lulianfi notâtpofiedici A fi mihi alibi foluatur, liberationém conrigiffc,qiiamiüs inuitus accipere non cogar .plané fi non contingat libcracio; dicédum air, fupereffe petitionern intégra: fummxiquemad modum fi quis infulam alibi feciffet,quam ubi promiferat, in nihilum liberarerur.fed mihi uidetur fummae folutio diftare à fabrica infulæ; amp;nbsp;ideo qiiod mtereft folum petendum. Nunc de officio indicis hiiiiis aftionis loquendum eftnittum quantitati cotraftus debeat femire, an nel excedere,uel minucre quantitaté debeat.-ut fi inrerfuiffetrei,Ephc» fi potius foluere, quam eoloco,quo cóueniebatuï,ratio eins habeatiir. lulianus Labeonis opinïonéfecutus,etiam aßorishäbuit rationem; cuius interdum potuirintereffe, Ephefi recipere. itaqj utilitas quoça^o ris ueniet.quid enim fi traiefficiam pecuniam dederat, Ephefi receptu rus,ubi fub poena debebat pecuniam,uel fub pignoribus: amp;nbsp;diftrafla pi gnorafunt, uelpoenacómiffamoratuaC’uel aliquid fifcodebcbatiir, amp;nbsp;tes ftipulatorisuiliffimo diftrafla eft f In hanc arbitrariam quod interfuit ueniet.âc quidem ultra legitimum modum ufurarum.quid fi merces foiebat comparare,an amp;nbsp;lueri ratio habeatur,nófolius danmi^ puto amp;nbsp;iucri habendam rationem.

I Deo in arbirrium indicis refertur hxc aflio,qtria fcimus,quàm naria fint precia reru per fingulas ciuirates rcgionesqi.-ma.Yime uini,olei, frumenti.pecimiaruqnolt;$ licetuideatur unaamp;eadem potcftas ubi^ effe.ramen alqslocisfaciliusamp;kuibus ufuris inueniuntur,alqs difficih»

QVod fi Ephefi perct npfa fola fumma petetur ,nec ampHasquid: nifi fi qaid ftipulatus eft,uel fi tépofis utillfas intcruenit Inter dû iudex,qui ex hac adione cOgnofcet ( efi fit arbitraria) abfolucréïeit debet.-cautione ab co exafta,de pecunia ibi foluenda, ubi promiff^ eft. quid eninifi ibi nel oblata peciuiia aftori dicatut,uel depofita,uel ex fa ciltfoluenda;nónnedebebit interdum abfolueret'in fumma requital* ^aU^. ai- rem ante oeuJos habere debef index,qm huic aftioni * additus efc aÜiu.ats. Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. P AVLVS lib.yLX.adediilMn.

««/wc ach ^I fibres à reftatore iufliis fit certo loco quid dare,arbitraria aflio co

om-m. adi- petir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VI. POMPONIVS lib. ill. adSabinum.

N bonarfidei iudid|5gt;etiam fi in contrahendo coniicm't.nt certolö* co quid prxftetur. ex empfo^üd nendiro,uel depofiti adio compel tit^ton arbirraria.fitarnen certo loco tondiclunun fe quis ftipnlaras ftt.hac alt;Sionc utendu ent.

CEiitum Capuædari ftipulatiis,fideiufforem accepifti. es pecunia ab eo fmulitcr.ut ab ipfo promiffore,peti debebit.-id eft, ut fi ali« ^tqium Capuas petantur, arbirraria agi debeat; Usep tanti æÂ imetur, quanti eius uel adoris interfuit earn fumtnam Capuæ potius,qiurn ali ^i foliù. nec oportebit ( quod forte per reuni fteterit,quo minus to« ^^ centum Capua: foluerentur) Obligationen! fiddufforis augcri. nc^ fJiimhæccauffareâe comparabiturobligation! ufurarum.ibi enim duæ ftipulationcsfunt,hic tantu una pecunia creditæ.-circa cuius exfe« Cutionem æftimationis ratio arbitrio iudicis cóniittkur.eiuscp diffe« *^enriæ manifcftiflïnxim argumentum dre puto .• quod fi poft moram fadam pars pecunia: folutafit,amp; reliquum petatur.-officium iudicis ra? ^c effe debeat,ut a:ftimet,quanti adoris interfit, earn dûtaxat fummâ, quæ peteretur,Capuæ foliitam efle. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

IS qui certo loco date promittit,nullo alio loco,quârn in quo promi fit,folncre inuito ftipulatotc poteft.

Çl poft moram faâam,quo minus Capua: foliieretur ,cum arbitraria Ûucllet agcre,fideiufror acceptus fit ci us adionis nomineaiideamus, Uc ea pecunia,quæ ex fententia iudicis accedere poteft, non debeatur, Ucc fit in obligatione.adeo,ut nunc quoq; forte foluta, uelut fi Capuæ pctatur,arbitrium iudicis cdTet.nifiquis dicat, fi index centum amp;: ui-gmti condemnare debucrit.-centum folutis ex uniuerfitate, tam ex for ie,quàm ex pœna folutum uideri.-utfuperfitpetitio dus, quod excedit fortcm,ôt accedat pcena pro eadem quantitate.quod non puto admit-lendum.'tantomagis, quod creditor accipiendo pecuniam,etiani te» llîififfcpœnam nideatur.

Ocedido prastorfauet natural! 3fquitati,qui conftituta ex confenfu fada cuftodit,quoniam graue eftfidem fal-lere. Ait praetor, qyi pecvniam debitam C o N S T l T v i T. oy i fie accipiendum eft,qy AE 'v E. ________nam Ôc muliercs de conftituta tenentur, fi non interceffe tint. Pc pupillo 6i fi nihil fit expreiTum edido; attamen fine tutoris authoritate conftituendonon obligatur. Sed fi filiusfamilias confti tuetit,an tcncatur,qua:ritur. fed puto uerum, amp;nbsp;ipfum conftituentetn “ P ij tenefi

484 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DTGESTORVM LIB. XIIT. tencriA pattem depcciilio. Eum, qui inutiHter’ftipnIatus eft,cum ftipulari uolucrit.non conftitui fibi.-dicendum dt, deconftituta expe« riri non poffe.quoniam non animo conftiruenns.fed promittentis fa« âum fit. An poffit aliud conftitui, quam quod dcbetur, quæfitum cft:’fed cum iam placet, rem pro re foluipoflèmihil prohiber, amp;nbsp;aliud pro debito conftitui.denicj fi quis centum debens,frumétum eiufdem precq conftiniat:puto ualere conftitutum. Debitum autem ex qua cunlt;5 caufta poteft conftituiiid eft,ex qnoainç contraâu,fiue certi, fi« ueincerti.'amp;fiexcauffa emptionisquis preciumdebeat,uelcx caufta dotis,uel ex caufta tutelæ,uel ex quocuncg alio contraftu. Debitum autem uel natura fufficit. fed amp;nbsp;is,qui honoraria aftione,non iure duili obligatus eft,conftituendo tenetur. uidetur enim debit«m,0( quod in« re honorariodebetur. ideo amp;nbsp;pater amp;nbsp;dominusdepeculio obftridi, ft conftitucrint,tenebuntur ufcg ad eamquantitatcm,quætunc fuit in pc culio, cum conftituebatur. cactetum fi plus fuonominc conftituant: »011 tenentur in id,quod plus eft.

QVod fi fiïqnomineconftitueritfe decern foluturum;qnamuis in neculio quitus fuerint,deconftituta indecem tenebitur.

QVod fi maritus plus cóftituitcx dote, quam faccre poter.it; quia debitum conftituit,in folidum quidem tenetur, fed mulicri in quanni facere poteft condemnatur. Stqiiis aütconffituerit,quod iu *alias reciuili dcbcbat,inrcprxrorio nondebebat(*ideft perexceptioné) an deeft. conftituendo tencatur,qu3critur:'amp; eft uernm ( ut Pomponius icribit ) eum non teneri;quia débita iuribus non eft pecunia, quac couftituta eft. Si is,qui iureciuili amp;prætoriodcbcbat,in diem fit obligatus tan conilituendo teneaturc'ScLabeoait teneriquam féntentiam amp;nbsp;Pedius probat.amp; adqcit Labeo. ueï propter has potiftîmum pecunias,quaenó« dum pen poffuntjconftituta indiifta.quam fententid non inuitus pro* barim. habet enim utilitärem; ut ex die obligatus, conftimendo fe ca» dem die foluturum jreneatur.

Sink P A V L V S WB. V. ad cdiaum. Ed amp;nbsp;fi*citcriorcdieconftitnaf fe foluturum .fimiliter tenetur., V. VLPIANVS Ub.rV.adediaum.

EVm,qui Epheft promifit fe fbluturum; ft eófti mat alio loco ft fo* luturu,renericonftat. JulianuslegammRomæ conftimentc, quod in prouincia acceperat,putarconueniri debere. quod amp;nbsp;ueru eft. fed fl cum non Rom« effet,fed in prouincia,adhuc conftimit ft Romx foluturumtdenegaturineumaâio de conftimra. nbsp;Quodexigimu^

Wfitdebitum, quod conftituitur in rem exaftum eft,nó iitiqjutis,cut «mftituitur.creditor fit. nam amp;nbsp;quod ego debco.tu conftituendojenc beris:amp; quod tibi debctur.fi mihi cóftitnatur.debetur. Julianus qqj Jibro undccimo fcribit. Tirius epiftolaadmetalem emifit. Scripfi ie» Rundum mandatum Seq, fiquid tibidebitum adprobatum fucrit. me ïibi cauturum,amp; foluturum finecontrouerfia. tenetur Tirius de confti riita pecunia. Sed amp;nbsp;fi quis conft:ituerit,alium pro fc foluturum,non fe pro alio.non tenetur. amp;nbsp;ita Pomponius libro odauo fcnbit. Item ft mihi conftituastc folutunKteneberis.quod fi mihi conftitueris.Sem pronio te foluturumnon tcneberis. Julianus libro undccimo digee ftorum fcribit,procuratori conftitui poffé.quod Pomponius ira inter« pïetaturmt ipfi proctiratoticonftituas tc foluturum, non domino.

Jtcm tutori pupilli conftitui poteft, amp;nbsp;aSori municipum,amp; curatori furiofi.fedamp;ipfi conftituentcstenebuntur.Si adorimunicipir, uel tu« fori pupillt,uelcurarorifurrofi,ucl adolefcenris ita conftituatur; muni ’^ipibus folutud pupiUosud furiofo,uci adolcfcetburiliratis gratia pu= fo danda municipibns, ucI pupillo,ucl furiofo, uel adolefcenti urilem’ *dionê, Scruo quolt;^ conftitui pofte conftat.etfi fcruo conftituatur, domino folui,uel ipfi leruo.-qnaléqualeni domino feruü obligationc adquirere. vu PAVL^S ïtb.Il.ftnttntiarwin.

SEd amp;nbsp;fi filiofamifias conftituatur.-ualet conftiiutiim. Si mihi aut Titio ftipulcr:Titio conftitui fuo nomine non pofte, Julianus ait: 9üia non habet peritionem.tametfi folui ei poflit.

SI uero mihi aut Titio conftinieris tc folutunim; mihi cópetit aftio. quod fi poftea,quam foli mihi tc foluturum cóftituiftiJblueris Ti« tiomihilominusmihi tcneberis.

IDé eft,amp;: fi ex duobus reis ftipulandi poft alteri conffiturii,alten po-ftea folutu cft.-quia loco eius,air iam folutu cft, haberidebet is, cui

ÏT Adenus igit cóftitutu ualebit : lï, quod coftituitur, debirü fifetia AXfi nullus appareat, q interimdebcatutputafi anteadim hæredi« raté debitoris.ueJ capto eo ab hoftibus.eóftituat quis fe foluturü. na 06 ^óponiusfonbit,ualere eöftitutü.^niä débita ea pecunùcôftituta eft.

Si quis centum aureos debens,ducentos cóftituat;in centum tantu* modo tenetur, quia ea pecunia débita cft. ergo amp;: is qui forcé amp;nbsp;ufuras, quœ non debebantur,conilituit.tenebirur in fortem duntaxat.

O Ed amp;nbsp;fi decem debcantur .amp; decern, amp;nbsp;Stichu conftituat : poteft di« Oci,dcccm tantunimodo nomine teneri.

Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XUI. IDEM hb.-ÿC^.nd ediüwm.

j^Ed fi quis niginti debcns,decem conftituit fe foluturumrtenebitur. xrin VLPIAN VS Jit.lX.ddfdrd«)«.

QVi autem conftituit fe foluturum, tenetur: fine adicceritcertam cjuantitatem/iue non. Si quis conftituerit fe pignus daturum: cum utilitas pignotum irrepfcrit, debet etiam hoe conftitutu admitti.

Sed amp;nbsp;fi quis certam perfonam fidciuffuram pro fe conftinierit.-ni« hilominus tenetur,ut Pomponius fcribit. Quid tamé fi ea perfonanO* licfideiubcrec’ puto teneri cum, qui conftituit: nifi aliud aftu cft. Quid fi ante decefleritC' fi mora interueniente : ïcqiiu eft teneri eum.qiü ton* ftituit, uel in id quod intereft, nel ut aliam perfonam nó minus idone« am fideiubentem præftec. Si nulla mora interueniente: magis putp nó teneri. Conftituere auteqi Sc praefentes Sc abfentes pofTumus, ficut pacifci amp;nbsp;per nunciumA per nos metipfosA quibufeuna uerbis.

ET licet libéra perfona fit,per quam tibi conftituit.noneritimpedï mentum ,quod per liberam perfonam adquirimiis: quia minifto num tantummodo hoe cafu præftare uidetur..

SI duo quafi duo rei conflituerimus: uel cum altero agi poterit in fo lidu. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;certo loco à: tempore cóftitucre quis poteft: nee folp

eo loco petere, ubi ei conftinitum cft, fed exemplo arbitrariae aflionis nbi^ poteft. Aitprætor.Si APPAREAT EVM. QVi CON-STITVIT, NEQVE SOLVISSE, NEQVE FECISSE, NE-. QVE PER ACTOREM STETISSE, Q_VO MINVS FIERET, QVOD CONSTITVTVM EST. Ergo fi nonftetcritper aftorem.tenet aöio,etiam fi per rerum naturam ftetit. fed magis dicen dum eft,fubueniri reo debere.Hæc auté uerba prætoris,N E QV E F E-CIS S E,utrum ad tempus eóftituti pertineant, an uero ufe^ ad litis con teftationem trahamus,dubitari poteft. amp;nbsp;puto ad tempus conftituti.

SEd amp;nbsp;fi alia die offeraqnec ador accipere uoluit,nec ulla iufta cauiTa fuit non accipiendi:atquum eft,fuccurri reo,aut exceptione,autiu# fta interpretatione: ut fadum adons uf^ ad tempus iudicq ipfi noceaq ut 111a

TÎT. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;437

lit ilia nerba n E Q^v E F E C i s s e hoe figiiificent, iit ne^ in diem, in qiiem cpnftituitjecerit, neeg poftea.

j Té illauerbapmoris, NEQVE PER ACTóREw STETIS^E, X^^ndem recipiunt dubitatiönem.amp; Pomponius dubirat: h forte ad

, diem conftituti per aftorem non ftetit^an ante ftetefit,ucl poftea C amp;nbsp;pu , tOjamp;hæe addienr conftituti referenda, proinde fi ualetudine impedi« tus, aut ui.aut tépeftate petitot non uenir;ipfi noccre Pomponius fcri= tit. Quod adljcitur, E AM'QVE PECVNIAM, CVM CON-STiTVEBATVR, DEBITAM FV15SE;interpretationemple« Hioré exigit. Nam primü illud efficit,iit fi quid tune debitum fuit,cum conftitueretur,nunc non fit .nihilominus teneat conftitutum,quia re« ïrorfum Ic aâio refert. proinde amp;nbsp;temporali adione obligatum,conftb luendo Celfus Sc lulianus feribût teneri debere: licet poft conftitutum dies temporalis adionis exierit. quare etfi poft tempus obligationis fe folutnrum Conftitnerit, adhuc idem lulianus putat; quoniam co tem« pore conftituerit,quo erac obligatusjicct in id tempus,quo non tenebi ^nr. nbsp;nbsp;E' rc autem eft bic, fubiungere, utrum poenam contincat hace

ädio.an rd perfecutionemf Sc magis eft (ut etiam Marcellus putat ) ut *^ci perfecutioné » Vetus fuit dubitatio, an qui hac adione egit,fortis öbligationem confumat. Sc tutius eftdicere.folutione poriiis éx hac ®dione fada liberationem contingerc,nó litis conteftationc.- quoniam foliitioad utran^obligatiohcm proficit.

T D qnod fub conditione debetur(fiue pure,fine certo dié cohftituaó J eadem conditione fufpenditurmt exiftente conditióe,tcncatur.de« fièictc,utralt;g adio depereat.fed is, qui pure debet, fi fub códitione con ftituat .* inquit Pomponius, in hunc utilem adione effe. Si pater ucl dominus conftitucritfefoluturum, quod fuit in pcculiöïnö minuetuÉ Peculium, ex quo ex ca caufta obftridus efle coepcrit. amp;nbsp;licet interiefit peculium,non tarnen liberatur.

'N TEe en im quod crefdt aut decrefcit pCculifl,pettinet ad cóftituto» I \ riam adione. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X x i. idem hb.xx.^d ediaum.

T^Romiftbr Sfichi poft morani ab eo fadam, mortuo Sticho,fi cört X ftituerit fe precium eins foluturum : tenetur. nbsp;nbsp;Si fine die confti«

bias;poteft quidem dici té non teneri,licct nerba cdidi late pateant.alis öquinSc confeftini agi teenm poterit, fi ftatim,ut conftituifti, non fob Has.fed modicum tempus ftatuendum eft(non minus deeem dierum) ötexadiocelebictur. Cojiftitutö fafis non facit', qui foluturumfc conftinut

coiiftituit,fcilicetfi ofFerarfatifdationem. Siquis autcm conftituat fa fatisfaâuium, amp;fidciiiflbrem, uel pigiiora detawn tenctur; quia nihil intercft,qucmadmodumfatisfaciat.

XXIIil. WARCELLVS hl.ßngulari reßtonforum, TItius Seio epiftolam emifit in het uerba. Remanferunt apud mc quinquaginta ex credito tuo,ex contraflu pupillorum meonim, quos tibi reddere debebo idibus Maij probos. quod fi tibi ad diem f»* pra fcriptum nó dedero.-tunc date debebo ufuras tot. Quero.an Lucw us Tirius in locum pupillorum ad cautionem reus fucceireritfMarccl« lus refpondit. fi inter cefferit ftipulatio,fucccfliffe. Item quxro,an fi nó fucccflïiret,dc conftituta teneaturf Marcellus refpondit, in fortem » neri. eft enim humanior amp;nbsp;utilior ifta interpretatio.

QVidamad creditorem literas eiufmodifecit Decern, cuXLib cius Titius ex arcatua mutua acceperat ( falua ratione ufuraru) domine penes me habes.Refpondi fetundu ea,quæ .pponereutur.afli« one de conftituta pecunia eum teneci.

•lis exiftimantis: fi pofi:ea,quàm quis eóftimit pro alio,dominusei de«» ‘ *tunciet,nc foluat.in fadum exceptionemdandam. nec immerito id Pomponius. nam cum fetriel fit obligatos, qui conftituit:faâum de» bitoris non debet eum exeufare. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

VBi quis pro alio conftituit fçfoluturum:adhuc is,pro quo coiilH tuit,obljgatus manet.

Vi iniuriar um,uel forti ,uel oi honor om raptorom adione tene* V^torÄconftituendo tenetur.

Clquis duobuspeconiam conftitoerit tibi autTitio;amp;fi ftridoio» Örc*propri.i adione conftitutae pecuniae manet obligatus,fi Titio fol afs* pro« tterittamenperexceptionem adiuuatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;priatio -

T Veins Titius Seioru debitor deceffit hi perfiufetunt pupillo Mae» X^uio,qood haereditas ad eum pertineret: amp;nbsp;feccrót.ut epiftolam in tos exponeret,debitoré fe effe,quafi haeredem patrui fui confitentem. Qwiamp; addidit epiftolaefuac,quod in rationes fuaseadem pecunia per« tteniffec.quxfitum eft,cum ad Publium Mæuium ex hæreditate Lucq \ Tittjnihilperuenerit.- anexfcriptura propofitade conftituta pecunia tonueniri poflït:amp; an doli exceptione uti poffitfrefpondi. nec ciuilem to nomine adionem eópetere: fednecde cóftitutaeumtcneri,fecun* dum ea,quae proponerentur. idem quæfijt, ufuraró nomine,quod ex tauffa fupra feripta datum fît,an repeti poflitf refppndi fecondum ea, quæ proponerentur, poife. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

terpretationon eftdifFicilis.unumfoIumniodo notaris dum:quodquiedidiimcócepit,comiriodatifécit men» tionem,cüPaciinniiisntendifeceritirientioneni. Ïn» ter commodatum autem amp;nbsp;utendum datum. Lab co quidem aït.tan» turn intereffe.quätuniinter genus amp;nbsp;fpeciem.commodati enim reni riiobileiri,nonetiam foli.'Uteridam dari etiam foli.fed( utapparet )pro prie commodata res dicitur,amp; qnæ foli eft.idq; Caffius exiftimat. Vi» uianus etiam habitationem cómodari poffe ait. Impubères com»

modahaßionc nontenentur,qiioniam nee cdtififtit commodatnm in pupilli perfonam fine tutoris authontate; ufj adeo, ut cnain fi pu», bes faftus dolum aut cidpam adniiferit,hac adione non teneatur,quia ab initio non conftitit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

NEcinfuriofumcommodati adio danda eft.-fed ad cahibendum aduerfus cos dabitur,ut res exhibita uindicctur.

Ht VLPIANVSlifc.XXVilf.rtdeHidwM. quot;nbsp;CEdmihi uidetur,filocupletior pupillus fadus fit,dandam utilé com ömodati adionem fecundum diui Pij refcriptum. Si reddita qui« dem fit res commodata, fed deterior rcddita: non uidetur reddira, nifi quod intereft,præftetur. proprie enim dicitur res non reddita,qu« dete * rior reddirur. In hac adione/icut in exteris bonæ fidei indi ajs, find 1 liter in litem iurahirur,utrci iudicandjetempus,quanri res fit.obfenie« tur.-quamuisinftridiiurisjitis conteftaræ tempus fpedetur. Hx« res eius,qui commodatum accepit,pro ca parte,qua livres eft, comic« niturnifi forte habeat faculratcm totius rei reftitucndæ,nec faciat. tue enim condemnatur infolidum,quafi hoc boni iudicis arbitrio conue« niât. nbsp;nbsp;Sifiliofamilias fcriióue commodatum fit, duntaxaede pecu#

ho agendum erit.’cum ipfo autem filiofamilias etiam diredó quis po« terit. Sed amp;nbsp;fi ancillæuelfiliæfaniili.is commodauerit,du»ta.xatde peculio agendum. nbsp;nbsp;Sed non tantii ex caufTa dolt earutn perfonar«

pater uel dominus condemnaturded amp;ipfius quixp domini nel paths frausduntaxat uenit,ut Julianus libro undccimo circa pignoraheiam adionem diftinguit. nbsp;Non poteft commodari id,quod ufu confunii

H11. C A l V S Ïib.hde uerb orum obU^itiontbuf, \tiSf.Sx O *Aepe enim ad hoccommodantuipccuniæ, ut*ditis gratia uume P« cria, ^rationis loco intercédant.

ttrurfum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. VLPIANVS likXXvrn.rfJfdidKt».

iudicis C^Iiitccrto loco uel tempore reddatur commodatum,conucnit.ofS grat. amp;C. ^do iudicis ineft, ut rationem lociuel temporis habeat. Siqnis «Cf etiam. hacadioneegeritAoblatamlitis aeftimationem fufeeperit; rem offe-didisgrarentis facit. Nunc urdendumeft, qmd ueniatJn commodati adi« tia nucra oneaitrum do!tis,an amp;nbsp;culpa, au irero amp;nbsp;omne periculum c' amp;nbsp;quidem tionis in inconrradibus inrerdum idum dolum, inrerdum amp;nbsp;culpam præfta« terc.amp;c. mus.dolüindepofito.naquiaiiullauriliras eiusucrfatur,apnd qnem deponirur,merirodolus folnspræftatur.nififorte Amerces acceffit. tunc enim ( ut eft conftitutnm ) amp;nbsp;culpa exhibetur. aut fi hoe ab initio conucnir,utamp;culpam âc periculum prüftet is,penes quem deponitut

Sed ubi utriufcj utilitas uertit.-utin emptojn locaro.in dotc,in pigno* lejn focietate: amp;dolus amp;culpa praeftatur. Commodatum aût pic» nuiç folam utilitatem continet eins, cui commodatur. amp;nbsp;ideo ucrior «ft Quintifententia exiftimantisAcnlpam piaeftandam amp;nbsp;diligent!» ain.’amp;fi forte resadhmata data fit, omnepericuh'i præftandum ab co, qui æftimationem fe pratftaturû rccepit. Quod nero feneftute con* tigit,uel morbo,ueluilatronum ereptum eft, autfi quid fimile acci» dit:dicédumeft,nihil eorum efle imputandum ei, qui commodatum accepinnifi aliqua culpa intcrueniat. proinde amp;nbsp;fi incendio, uel ruina ‘ aliquid contigit,uel aliquod damnum fatale ;non tenebitur,nifi forte, cum poffit res eommodatas faluas facere,fuas prætulit. Cuftodiam plane commodatæ rei etiam diligentem debet præftare. Sed an etiara hominis commodati euftodia præftetur, apud ueteres dubitatum cft. •Tam interdum amp;nbsp;hominis euftodia praeftanda eft.-fi uinftus commoda fus eft, uel etiam eins ætatis, ut euftodia indigeret. certe fi hoc aflum lt;ft,utamp;cuftodiam is,qui rogauit.præftet.-dicendû erit præftare. Sed Interdum amp;nbsp;mortis damnum ad eum,qui commodatum rogauit,perlt; hnet. nam fi tibi equum commodauero,ut ad uillam adduceres, tu ad helium duxeris;commodatitenebcris.idem eritamp; inhomine. Plane fific commodaui,Hr ad bellum duceres.meum erit periculum. nam amp;nbsp;fi fcruum tibi toSorem commodauero,âi de machina ceciderit: pericii lum meum effe,Viuianus air. Sed ego ita hoc uerum puto, fi tibi com« *TTodaui,utin machina operaretur. cæterum fi ut de plano opus face« iet,tu eum impofuifti machinée; aut fi machins culpa fadumcft, mi« nus diligenter non abipfo ljgatæ,uel funium perticarume^ uetuftate; dicopericulum,quod culpa contigit rogantis commodatum, ipfum præftare debere. nam amp;:MeIafcripfit,fi femus lapidario cómodatus, fnb machina perierit.-teneri fabrum commodati, qui negligentius ma chinam eolligarit. Quinimo amp;nbsp;qui aliter re cómodata utitur: non fe» 1 lum commodati,uerum furti quo^ tenetur,nt Julianus libro undeci«

Uio digeftorü fcribit, Idemcp ait; fi tibi codicem cómodauero,amp; in eo chirographarinm debitorem tuum cauerefcccris,egocfi interleuero;fi quidem ad hoe tibi commodaucro,ut caucretur tibi in eorteneri me « bi cótrario iudicio.fi minus,ncqj me ccrtiorafti,chirographum ibi efle fcriptum.ctiam tenens mihi ( inquit ) commodati.imöfait)etiam fut ti,quoniâ aliter re cómodata ufus es.quemadmodü qui equoOnquip uel ueftimentoalirer,quim commodarumcft,utitur.furti tenetur.

Vflt;5 adeo aut in re commodata diligentia præftanda eft,ut etiam in ‘ e3,qux fequitur rem commodatam, præftari debeat, puw equam tibi ’ commodaui,qiwm pullus comitabatur. etiam puilt cuftodiam prae-• 'ï Q ij ftari

ftari deberc, ncteres rcfponderunt. Intcrdum plané doliim folum in re commodata,qui rogauit, praeftabit ; utputa fi ita connenir, nd fi , fua duntaxat caufla commodauitCfponfac forte fiiae,uel uxori,quoho neftius culta ad fe deduceretur ) uel fi quis ludos edens pretor fcénicis aJiîsÿpiiXommodauitjud præton quis*ultra commodaïut. Nimc uidendu, t£Q, nbsp;nbsp;nbsp;in quibus fpeciebus commodati aflio locum habeat. amp;nbsp;eft apud netc«

tes de huiufmodi fpeciebus dubitatum. Rem tibi dedi,ut creditori tuo pignori dates, dedifti, non repignoras,ut mihi reddas.Labco ait, com* . modati adionem locum habere. Quod ego puto uerum effe, nifi mer* ces in temen it, nine enim uel in faftum,ucl ex locato amp;nbsp;condufto agen . dum erit Plané fi ego pro te rem pignori dedeto tua uoluntafci man* dati erit aftio. Idem Labeo rede dicit;fi i me culpa abfit repignorandi, creditor autem nolit reddere pignus: competere tibi ad hoe duntaxat , nbsp;nbsp;commodati, ut tibi adionem aduerfus eum præftem. Abeffe autem

gt; nbsp;nbsp;nbsp;modarem,amp; feruus lancem perdideritpcriculum ad te refpicere. nan»

amp; lancem uideri commodatam. quare earn quoç præftandam .plane fi feruus cum ea fugerit.-eum, qui commodatum accepit, non teneri: nififugacpraeftititculpam. Side me petilTes,ur triclinium tibi fteme rem,amp; argentum ad miniftcrium præfaerem,^ fecero: deinde petites, ut idem fequenti die facerem,amp;: cum commode argentum domum re ferre non poflem,ibihoc reliquero,amp;perierir ; qua adione agi poflet» amp;:cuiusef[etpericulumC'Labeodepericulofcripfit:multnm interefle, euftodem pofui, an non.fi pofuit ad me periciilum fpedarc. fi minus; ad eum,penes quem relidum eft. ego putocommodati quidem agen* dum.uer u euftodia eum præftare debere,penes quem res relite nifi aliud nominatim conuenit. Sidaobus uehiculum commoda* turn fit,Hel locatum fimul ;Celfus filius fcribit libro fexto digeftorum, quæri poffe,utrumunnfquifqg corum in folidum,an pro parte renW* turc'amp;ait.duorumquidcminfolidum dominium nel pon cfTioné ene non poflemecquenquam partis corporis dominum elle,fed todus cot porisproindiuifo pro parte dominium habere, ufiim autem balina quidem,uel porticus,uel campi unius cuiufij in folidum efle ( neç em minusmeuti,quodamp; alius uteretur ) uerumin uehiculo commodato uel locato pro parte quidem effedu me ufum habere,quia non omnia loca uehiculi reneam.-fed efle uerius ait,amp; dolam,amp; ciilpam, amp;nbsp;diligen tiamgt;amp;cuftodiam intotumme praeftaredebcre.quareduo quodam modo rei habebuntur. Et fi alter conuentus præftiterit, liberabit alte* rum

ƒ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VII. VLPIANVSlilgt;.XXVni.4dfd(7ï«w.

A TNdc quxritur, fi alter furti egerit,an ipfe folus debeat cotbmo« 'V dan conueniriC'amp; ait Celfiis.fi alter conueniat,qui furti non egir, ®c paratus fit periculo fiio*cönueniri alterum,qui furti agendo 1 ucrum aFs*con* fenfit ex re commodata.-debere eum audiri)amp; abfolui. Sed amp;nbsp;fi Jegis venire. Aqmlixaduerfiis foei um eins habuit commodator aóioiiem:uidenlt; dam eriLnc cedere debeat; fi forte damnum dederit altcr,qupd hic,qui cóuenitur, commodati aftione fareire compellitur.nam etfi aduerfus turn habuit Aquihæ aftionerp commodatocacquiflimum eft, ut com niodati agcndo,remittat aftionem. nifi forte quis dixerit;a gendo eum fx lege Aqiiilialïoc minus confecuturum, qnàm ex caufla commoda« fi confecutus eft. quod uidetur habere rationem.

EVm.qui^rem cómodatam accepit,fi in earn rem ufus eft, in quam accepit: nihil pradtare, fi cam in nulla parte culpa fua deteriorem

Iccit.uerum eft.nam fi culpa fecit deteriorem.tencbituri Si rem in-fpeftoridedi.anfimilisfitei,cui commodatares eftjquaeriturfamp;fiqui-'acmmeacaufiadedbdiimuolopreciumcxquirere.dolum mihi prae» ftabittantum.fi fua; etiam euftodiam. amp;nbsp;ideo furti habebit aftionem. Scd amp;nbsp;fi,dum refertur.perqt; fiquidcm ego mandaucram, per quem re mitterer.periculum meum crit.Si ucro ipfc.cui uoluit, cómifit; æque mihi eulpam præftabit,fi fua cauffa accepit.

Vi nó tam idoneum hominé elegit.ut refte id perferri poffet , X11. V L PIA N V S lit.XXlX. ad Sabinum.

terct.cum rccepHTeLaufugir.fi dominus ei dari iufierat'domino pe lijt. Si commonendi caufla miferat,’utrefcrreturres commodata; ei* cuicommodataeft.

X11L P 0 M P 0 NIV S liEXI. 4^ Saamp;WüW. SI is,qui comodatu accepir,non apparéris rei nomine cómodati con déneturreauendu eft ei,ut reperta doming ei præftet. Si que quæ ' ftû fecerit is,qui expenundu quid accepit;ueluti fi iumeta fuerùit.eaqj Q. m îoea»

locata fint idipfum præ^abir ei, qui cxpcritindiam dedit. nc^ ein ante earn rem quaeftui cuiçeffe oportet, ^ peri culo eins fit. Si libero ho mini,qui mihi bona fide feruiebat, qiiafi feruo rem commodaucroaii deamus,an habeam commodati aflionem.nam amp;: Celfiis films aiebat: fl niffiffem,ut aliquid faceret.-uel mandati cum co,ue] præferiptis tier« bis expenn mepofle. idem amp;nbsp;in commodaro eritdicendu. nec obftat, quod no hac mente cum eo, qui liber bona fide nobis feruiret,contra* heremus, quafi eum obligatum habituri.pleruqg enim accidit,ut extra id,quod agitur,tacita obligatio nafcaturtuduti cum per errorem inde» Vitum Iblucndi caufla datur.

SI femus mens rem meam obi, feienti nolle me obi comodari,com modaucrit:amp; commodatiA ftirti nafeitur aftioA prxterca condi* äm ex caufla tumua.

COmmodare poiTumus criam alienamrem,quam poflîdcmiiSJ tametfi feientes alienam pofTideamus.

I Ta ut nel fur,uel prædo,fi commodauerit,habeat commodaoadid nem. XVii. PAVLVS ftKxxxix.Ärfdi«««».

0 Ncommodato paftio,nc dolus praefteturjata non eft. Contraria JLcommodari adio etiam fine principali moucri poteft.-ficutSecsete* lae.quæ dicuntur contrarice. Si ex fafto hceredis agariir commodati: infoliduni condemnatur, licet ex parte hccics eft. nbsp;Sicut autem no

luntaris amp;nbsp;offierj magis,quam neceffitatis eft commodare.ita modiim commodati finem'cp præferibere.cius eft.qui beneficium tribuit.ciim ' autem id fecirjd cft,poflquàm commodauit.-tunc finem preefcribere, A’retro ageie.atq; intempeftiue ufum commodatcereiauferre.nooffi* cium tantum impcditgt;fed amp;nbsp;fufeepta inter dandu accipicndumq; obli* gatio. geritur enimnegociuinuicem. amp;ideoinuicem propofitx font adiones;utadpareat,quod in principio beneficq ac nudæ uoluntatis fu erat,conuerti in mutuas preeftanoes.aflioncsep ciuilesait accidit in eo, quiabfentis négocia gerere incohauit, necg impune peritura deferit. fufcepilfet enim fortaffis alius, fi is non coepiftet. uoluntatis eft enfin lt;nbsp;fufeipere mandatum,ncccffitatis eftconfummare. Igitur fi pugillarcs mihi commodafti, ut debitor mihi cauerct; no refle fades,importune repcredo.nam fi negafles; uel emiffem uel teftes adhibuiffem.idem'qp, ’ amp;nbsp;fl ad fulciendam infulam tigna commodafti, deinde fubtraxifti, aut etiam feiens uiciofa commodafti. adiuiiari quippenos,non dçcipi beneficio oportet, ex quibus cauftis ctiam contrarmm mdiemm utile

49$ «it dicendum. Duibus rebus commodatis.redc deakera com« modati agi poffe^Viuianus fcripfit. quod ita uideri uerum, fi fepararæ fint. Pompomus fcripfit.nam ciini, qui carucham pura, nel *]efticam *alias^ rômodauit.noiircâe adurum de fingulis partibus. Rem commo« Icntka. datam perdidi ,amp;pro eo precium dedi. deinde res in poteftatem tuam uemt. Labeo ait contrario iudicio,aut rem mihi praeftare te debere.aut quod i me accepi fti.reddcre.

X V111. C A fvs Ub.iX. adedidum prouinciate. ÏNrebuscommodatis talis diligentia prækandaek.qualem quifcg diligentifTimus paterfamilias fuis rebus adhibet.-ira ut tarnen eos ca fus non præftcr,quibus refifti nô poffit ; ueluti morteis feruorum. qu® fine dolo amp;nbsp;culpa eins accidunt, latronum hoftiumüe incurfus,pirata« turn infidias,naufragium,incendiû,fugas feruorum,qui euftodirihon folent. quod autem de latronibus, amp;nbsp;piratis, amp;nbsp;naufragio diximus t ita fcilicet accipiemus, fi in hoc cómodata fit alicui res, ut earn rem pere« gre fecum ferat. alioquin fi cui ideo argentum commodauerim, quod is amicos ad ccenam inuitaturum fe diccrctA id peregre fecum porta« uerit: fine ulla dubitarione etiam piratarum, amp;nbsp;latronum, amp;nbsp;naufragt) cafiim prxftare debet, hæc ita, fi duntaxat accipientis gratia commo* data fit res.at fi utriufij; ueluti fi communern amiciim ad coenam inui taiiêriiTius,tu'cpeitis reicuram fufeepiffes.amp;egotibi argentum com« modauerim ; feriptum quidem apud quofdam inuenio, quafi dolum tantum praeftaredebeas.Sed uidendum eft,ne amp;nbsp;culpa pratkanda fir-u6 itacnlpæfiat æftimatio, ficutinrebus pigiiori datis, amp;; dotalibus æm« mari foiet. nbsp;nbsp;Sitte autem pignus, fitte commodata res, fiue depofiti

deter iot ab eo, qui acceperit, fafta fit: non folum iftae funt aäioneSj de quibus loquimur, uerum etiam legis Aquilix. fed fi qua earum aöunx fiicnt.alix’ rolhmtur. Poffunt iiüfæ cauffie interuenire,ex quibus cu to,qui commodaiTet.agi deberet : ueluti de impenfis in ualétudinem fetui faâis,quæue poft fugamrequireiidi.reduceiidicf.eius cauffa faftaC efleiit.nam cibariorum impenfænaturalietiam rationead eum perti* hent,qut utendum accepiffet, nbsp;nbsp;Scd id, quod de impenfis ualetudinis

ant fuga: diximustad maiores impenfas pertmere debet, modica enim impendia ticrius eft.utficuti cibariorü.ad eundem pertineant. Item qui feiens uafatuciofa commodaiiit: fiinfiifum ibi uinuni,uel oleum corruptum.effïifumite éft: códeninandus eo nomine cft. Etfi quod contrario iudicio eohfequi quifqt poteft, id etiam redo iudicio, quod «tm eo agi r .poteft faliiü habere iure penfationis .• fed quia fieri poteft, htamplius fit, quod inuicem aliqucm confeqiii oporteat,atit index hhfationis catione non habeat, aut ideo de leftituenda re cum eo non . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agatur,

aganir, quia ea rcs cafu intercidit, aut fine indicé reftituta eft ; dicemus ' neceflariameffecontrariamadionem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

ADcos,quiferuandunialiquidconducunt,auturendum accipi« unt:daninum iniuria ab alio datum nó pertinere, procul dubio eft.qua enim cura aut diligentia confequï poffumus, ne quis damnum nobis iniuria detî*

i A ^8^’^^tum commodatum ,frtam idoneo feruö meo tradidiffetn Zx-^d te perferendum,utnon debueritquis exiftimare futurum, ut aquibufdam malis hominibus deciperetur;tuum,non mcü detrimen« turn erit,fi id mali homines intercepiffent.

XXI. AIKlCAN-VSlibA-X..qMltionum.' REm mihi commodafti.eandem fubripuifti. deinde cum comma dati ageres.nec à te fcirem effe fubreptam.-iudcx me condemna« uit,amp; folui. poftea comperi â te effe fubreptam.quaefitum eft.qua milt; hi tecum aftio fitc’refpondi.furri quidem non effe,fcd commodati con trariumindicium utile mihi fore. Inexercitn contubernalibusuafa utenda communi periculo dedi, ac deinde metis feruusfubreptis his ad hoftes fugit, amp;nbsp;poftea fine uafis receptus eft. habituru me commo» dati aftionem cum contubernalibus conftat pro cuiufj parte, fed amp;nbsp;il» li mecurnfmti nomine ferüi agere poffunt, quando amp;noxa caput fc» quitur.Et fi tibirempericulo tuoutendam commodauero, eacgaftl» uo meo fnbripiatur.agere mecum furti poffes ferui nomine.

XXII. PAVLVSUb.'XX.U.dèlediaum. _ ' SI feruus,qncm tibi commodaucrim,furtum fecinutrum fufficiat contraria commodati aftio, quemadmodum competit, fi quid in curationem ferui impendifti.anftirti agendum fit, quœrimr i amp;nbsp;furu quidem noxalem habere cum,qui commodatum rogauit, proculdu» bioeft: contraria autemcomfnodati tunceumteneri,cum feiens ta» lern effe feruum,ignoranti commodanit.

SI cómodauero tibi equnm, quO utereris ufq; adcertum locum: fi nullatua culpa internenientc,inipfoitinere deteriorequusfadus fit ; nó teneris commodati. nam ego inculpa ero,qui intam longui» itet equnm commodarim,qui eum laborem fnftinere non potuit.

Ignus contrahinu: non folum traditione/edetiam nuda conuentione,amp; fi traditum non eft. fi igitur contraâum fit pignusnuda conuentione;uideaniüsgt;fi qms aurum

tur.non autem æs; quia in hoc non confenferunt. Si quis tamen cum æs pignon dater, adfirmauit hoc aurum e(re,amp; ira pignon dédit: ui« dendû erit,an æs pignori obligauit:amp; nunquid,quia in corpore confen fum eft,pignori effe uideatur. quod magis eft. tenebitur tamen amp;nbsp;pi* gnoraticia contraria aftione,qui dédit; praeter ftellionatû, quem fecit,

SI rem pignori datam uendidît amp;nbsp;tradidintucp ci numos credidifti, quos il’e foliiit ei creditori.cui pignus dederantibi'qp cum eo conué hit.ut ea rcs,quam iam uendiderar,pignori tibi effet; nihil te cgifTe cou ftat.qui rem alienam pignori acceperis. ea enim ratione emptorem pi gnus liberatum habere cœpiffe.neqj ad rem pertinuiffe,quod tua pecunia pignus fit liberatum.

111. IDEM Iib.XIX.rfdfai/fnW. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Slquafircccpturusà debitofetuo cominus pccuniam,rcddidiftiei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 pignus ; isep per feneftram demifit, excepturo eo, quem de indu* ftria ad id pofuerat; Labeo ait, furti re agere cum debirore pofte, amp;nbsp;ad txhibcndum.amp; fi agente pignoraticia contraria,excipiat debitor de pi , -gnore fibi reddito: rcplicabitiir de dolo amp;nbsp;fraude, per quam nee reddi«

llll. VLPIANVS llb.XLI.dHSütinaw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o '*

SI conuenerit de diftrahendo pignore ( fiuc ab initio,fi uc poftca)n6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

tantum uenditio ualet.uerum incipit emptor dominium rei habe te. fed amp;nbsp;fi non conuenerit de diftrahendo pignore: hoc tamen iure uti ihnr.ut liceat diftrahere;fi modo non conuenit,nc liceat.ubi uero com uenit.ne diftraherctiir;creditor.fi diftraxerit, furti obligatur: nifi ei tec fucrit denunciatum,ut folmtA ceftaucrir.

I Dip iuris eft: fine omnino fuerintpadi.neuencat: fiucinfumma, auteonditione,aut loco contra paftionemfaftum fit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

QVamuis conuenerit,ut fundum pignoraticium uendere tgt;bi*Iicc^j’Jr“ “^* ret.ramen nihilomagis cogédus es uendere, licet foluendo non p;^„ƒ rff/*.

nt is, qui pignus dediticuiatua cauftaid caueatur. Scd AnlicinuscxnoMmf uen ^aufta cogendum creditorem efte ad uendendudicit. quid enim fi mul «f^rr ecgeru

to minus fif,quod debeattir;amp; hodie pluris ucnirc poflit pignus, quam pofteac'fflcliuSautem eft dici, eum,qui dedit, pignus poiTe ucndc“rc:amp; accepta pecunia foluercid.quoddebcatur.ita ramé,ut creditor necefli tatem habeat.oftendererem pignorard .ft mobilis fit.-prius idoneacau tela à debitorc pro indemnitate ei praeftanda. inuitu enim creditorern cogi uédere fans inhumanu eft. Si creditor pluris fundum pignora# turn ucdideritA id foeneret.-ufuras eius pecuniae praeftare debet ci, qui dedit pignus. Sed amp;fi ipfe uftis fitea pecunia; uftiras præftare oporret. quod ft earn depofitam habuerit.uftiras non débet.

Slautem tardinsfuperfluum reftituat creditor, quod apud cum de* pofttum eft.ex mora uftiras debitori hoc nomine prædare cogen» dus eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V l U. P O M P O NIV s lifc.XXXV. 4lt;i Sabtnum.

SI neceflarias impenfas fecerim in feruum,anc in fundum/]uem pn gnons cauffa acceperam.-non tantum retentionemjed etiam cou» trariam pignoraticiam aâionem habebo.finge enim medicis, cû egro tatet feruus,dcdiire me pecuniamAeum dcceflîflc.Item inftilamful» elfte uel refcciftc,?c poftea deuftâ effe: nec haberc, quod poftem retine« «Î%* quae re. Si pignon plura mancipia data ftnt, Ôcquædam*certo precio ira dâ cerri uendidetit creditor, ut euidionem eorû præftaret, amp;nbsp;crédit uni fuû ha« precq ira beat.A reliqua mancipia poteft retinere,donee ei caueatur, quod eui* uendide Cionis nomine promiferiUndemneeum futurum. nbsp;nbsp;Si nnus exhx»

tit cred. tedibus débitons portionem fuam foluerit.ramen tota res pignorida* ta uenire potent,quemadmoduni fi ipfe debitor portionem foluiflet.

Si annua,bima,trima die ftipulatns,acceperim pignusrpadusq^ fini, *aliïs, ut nifi fua*qua^ die pecunia foluta effet, uendereeam mihi rem lice* quxq^. ret.placet ante,quam omnium penfionum dies ueniat, non pofte me pignus uenderc.quia eis uerbis omnes penfiones demonftrentur. nee ucrum eft,fua qnaqidie non folutam peenniam, ante quam omnesdu es uenianr.Sed omnibus penfionibuspraïteriris,etiam fi una porno fo hiranonftt,pignuspoteftuenire.fedftitafcriptumftt, S( QVA PE-* CVNIA SVA DIE SOLVTA NON ERiT.'ftatimcompctiteipa» ßi cóuentio. De uaidendo pignorc in rem padio concipienda eft,ut omnes contincantur. Scd amp;nbsp;fi creditoris dunra.xat perfona fuerit com« prachenfa: etiam hacres eius iure uendet, fi nihil in contrarium adum fit. Cum pignus ex paßionc uenire poreft: non folum ob fortem non folutam uenire potcrit, fed ob caetera quoeg, ucluti uftiras, Ôe qu# inidimpenfafunt.

' K uerfatus fit.dicédum eft,locum habere contrariu iudfeium. Non -tantum aurem ob pecuniam, fed amp;nbsp;ob aliam can flam pignus dari po« teft.ucluri fl quis pignus alicui dcdcrit,ut pro fe fide iiibeat. Propric pignusdicimus,quodad crcditoremtranfit.hyporliccam.ciim non tranfit,nec poffeflio ad creditorem. Omnis pecunia exfo!lira effe debet,aut co nomine fatisfaflu, ut nafcatur pignoraticia adio. fans fa« dum autem accipimus, quemadmodum uoluit creditor, licet non fit folunim. fiueenim alijs pignoribusfibi caueri uoluit,ut ab hoc recédât, fiuc fidciuflbribus, finer co dato, fiuc precioaliquo,uel nuda con-ucntionc,nafcit pignoraticia adio. Et generaliter dicendû erit, quoties tecedcre uoluit creditor i pignore: uideri ei fatisfadum, fi is,iir ipfe uoluit,fibi caiut.-licet in hoe dcceptus fit. Is quocj, qui rem alienam pi gnori dedit, foluta pecunia folet pignoraticia expiri. Qui ante folu tionem egit pignoraticia: lieer non rede agit : tarnen fi offerat in iudi-cio petuniam,debet rem pignoratam, amp;nbsp;qiiod fua intereft,confequi.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X. CAI VS lib.'VlU.adedidumprouwciale.

QVod fi non folucre,fed alia ratione fatisfaccrc paratus eft,forte fi expromifforem darc uult.nihil ei prodeft.

SOlutum non uidctur,fi lis conreftata cum debitorefitde ipfo debi-to.uel fi fideiuflor conuentus fit. nouata autem debiti obligatio pi-“ gniis perimit.nifi conuenit,ut pignus repetatnr. nbsp;nbsp;Si quafi daturusti-

* bi pccuniam, pignus accepcro, nee dedero: pignoraticia adione tene-bor, amp;nbsp;nulla folutionc fada. idemq: amp;nbsp;fi acceptö lata fit peciinia,uel có ditio defeccrit,ob quam pignus contradum eft.lid fi padum,cui ftan-diim cft,de pecunia non petenda fadum eft. nbsp;nbsp;Si in fortem duntaxat,

Ucl in ufuras obftridum eft pignus.eo foluto,propter qiiod obligatum eft, locum habetpignoraticia. Siiie autem ufune in ftipulatum dedu-âæ funt,fiue non.fi tarnen pignus amp;: in cas obligatum fucrinquim diu quid ex his dcbetur,pignoraricia ceffabit. alia cauffa eft carü, quas quis fopra licinim modum promifit.nam ha: pcninis illicitae Amt. nbsp;nbsp;Si ere

ditori pliires hæredes cxftiterint,amp;: uni ex his pars cius foluarur.-non de bet caetcri barredes créditons iniuria adfici.fed poffunt rottim fundum ücndere,oblato debitori eo,quod cohæredi corum folMit.quæ fenten-tia non eft fine ratione. Solutam pccuniam accipiendum, non fo-lum fi ipfi,cui obligatarescft;fedSefi alt]fit foluta uoluntatcdus,(*uel * ^unfein ei.cui hxies exftitit) ucl procurator! ei us, ucl feriio pccunqs exigendis nonullK de praepofjto. Viidc fi domum conduxeris,amp; eins partem mihi locauehs, p,;f ) egoep locator! tuo penfionem folucro: pignoraticia adiierfus te pore-toexpcrui.nani lulianiis fenbit/olui ei pofle.amp;fi partem tibi,pattern

eifolucro:tanwndcmditdicendu . planein earn duntaxat fnmmam inueda in ea Sc illata tcnebnntur, in qua ccenaculu conduxi. non enim credibile eft hoe conueniffe,ut ad uniuerfam penfionem infulæ friuo« la mea teneantur.nidetnr autem tacite amp;nbsp;cum domino ædiû hoc con* ueniffe.’utnon paftio cœnacularq proficiat domino, fed fua propria, j

Per liberam aut perfonam pignoris obligatio nobis nó adquirituri adco,ut nee per procuratorem plerunqj.nec tutoré adquiratur. amp;nbsp;idea ipfi adione pignoraticia cóiienientur.fed nee mutat, quod eóftitutum eft ab Impcratore noftro,pofte per liberam perfonam poffeffioné ad# quiri.nam hoe eo per tinebit,ut poflimus quidem pignorisnobis obli# gati poflêffionem per procuratorem,uel tutorem adpræhédercapfani aut obligationem libéra perfona nobis nó femper adquirct. Sed fi pto* curator meus,uel tutor rem pignori dedcrit.-ipfeagerc pignoraticia po terit. quod in ,pcuratore ita procedit,fi mandatum fuit,ut pignori da* ret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XII. CAI VS lib.Xl.adediitumproumeiale. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

VEI nniuerfomm bonoru adminiftratio ei permifta eft ab cö.qid fubpignoribusfolebatmutuaspecuniasaccipere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

SI cum uenderet creditor pignus, connenir intcripfum amp;: emptorf» ut fi folueret debitor pecunia precq emptori,licercteirecipe re rem fuamifcripfit Iulianus,amp; eft refcriptü.ob hanc couentconem pignorati cqs adionibus teneri creditorem,ut debitor» mander ex uendito aftio« nemaduerfus emptorem.fedamp;ipfe debitor, autuindicare rem po* rerit,autinfadumadioncadaerfusemptoremagere. Venit autem in hanc adionem Scdolus amp;nbsp;calpa,ut in commodato. uenit amp;nbsp;euftodia» «is maior non uenit.

XIIIL PAVLVS ftS.XXlX.rtlSaHOT«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' EAigitur,quacdiligcns paterfamilias in fuis rebus praeftare fokt, i creditorc exiguntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

CReditor cum pignus reddit,de dolo debet debitor! repromittere. et fi prædium pignoratum eft,ctiam de iure eins reptomittendu: ne forte feruitutes,ceflhnte uti creditore,amiffæ fint.

TVtor.lcgenon refraganre, fi dederit rem pupilli pignori; tuend« erir,fcilicetfiinrcmpupi!lipecuniamaccipiat. idem in curatore adolefcentis,uel furiofi, nbsp;nbsp;Contrariam creditori pignoraticiam adio»

nem competere,certum eft. proinde fi rem alienam,uel alq pignorata^ uel inpublicum obligatamdcdit:tencbitur,quamuis amp;nbsp;fteHionatus cri men committatSed utrum ita demum,ü fcit.an et fi ignoratf êcquan turn

ÎWîîad crimen^crtiftetcicufatigtiorantia. quantum ad confrarium Wdicnim,ignojiantia nonexcufat, ut Marcellus libfofexto digeftorö ^'^tibitJed fi feiens creditor accipiatuel alienum, uel obligati!, uel mor lgt;ofiim;contrariuei no copetit. Etiamuedigale prædiû pignori dari poteft. Sedamp;fupficiarni.quiahodie utiles adiones fiipficianjs datur. '' '. XVII. KAKTlAliVS lib.ßngulariadßrtnulibypotheariam. ’ SAnè diui Seuecus amp;nbsp;Antoninus refcripferunt, ut fine deminutione niercedis foU obligaretur. .

SI conucncrit, ut nomen débitons mei pignori tibi fit .• menda eft i prætore hæc conuentio; utamp;: te in exigenda pecunia,amp;: debitoré ad-^•erius me(fi cü eo experiar )tueatur. ergo fi id nomen pecuniarni fue-fit-xxadam pecunia tecum penfabit.fi nero corporis alicuius: id quod ®cceperis, erit tibi pignoris loco. Si nuda ^prieras pignori data fit; Musfcudas,qui poft ea adcrcuit,pignöri cedit. eadem cauffa eft allouio *^. Si fundus pignoratus ucnicrit,mancrc cauffam pignoris confti fitquil CU fua cauffa fundus trafeat,ficut in par tu ancillx.qui poft uen-^itioné natus fit. Si qui s eaucrit,ut fylua fibi pignori effet:nauem ex *4 matetia fada nó effe pignori,Caffius ait.-quia aliud fit materia,aliud •^uis.ßt ideo tiominatim in dando pignore adqciendu effe ait,Qy AË’ OVE EX SYLVA FACTA N AT A SINT. Senius rem peculia *tni fi pignori dederit; tuendum eft, fi liberam pccnli| adminifttatio* ^em habuit.nam amp;nbsp;alienate cas res potuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

f XIX a ART lAH vs lib.ßin^ldriaihypothccarußn-mulant, Adem Sc de filiofamiliasdida intelligimus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

XX. PAVLVS liKXXlX.rfderfidaw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

ALiena res pignori dari uoluntate domini poteft. Scd amp;nbsp;fi ignorait te èo data fit,amp;: ratu habuerit .• pignus ualebit. nbsp;nbsp;nbsp;Si pluribus res

tiinul pignori detur,aequalis omnium cauffa eft. nbsp;nbsp;Si per creditorê ftc

fit, quo minus ei foluaturrede agitur pignoraticia. nbsp;nbsp;Interdum amp;nbsp;fi

folura fit pecunia,tamen pignoraticia adio inhibenda eft; ueluti fi c re» ditor pignus fuum emerit à debitore.

DOmo pignori data A area eins tenebitur. eft cm pars eins. amp;nbsp;con tragus foli fequitur ædificium.

pignore fubrepto furti egerit creditor; totû,qdquid pccpit,debito Oimputari Papinianus contitet,amp;cftueru; etia fi ailpacrediroris fur ' *üfit fadum. multo magis hoc erit diccndii in co,quod ex condidione ‘ ^nfecutus eft. Sed §d ipfe debitor furtiadione praiftitit creditori,uel * - S quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R iq con*

condiflionc.’an dcbito fit imputandu,uidcamus.amp; quidé non opofter« *alias. rcftitui id ci,quodipfc ex fiirti aftione prxlTirit/perxqiie relatum cft, aperte. amp;traditum.amp;ita Papinianus libroodauo quxftioiium ait. Idcmctfi metus caufla fcruum pignoratum debitori tradiderit.quem bonafide pignorl acceperat. nam fi egcrit,quod metus cauffa fadum eft, amp;nbsp;qua« druplum fit confecutus : neg; reftituet ex eo.quod confecutus eft, nee debito imputabit. Si pracdo rem pignori dederit ; competiteiamp;dc fruftibus pignoratida aóio,quamuis ipfe froftus fiios non facit.à præ» done enim truâus amp;nbsp;uindicari exftantes poifunr, amp;confumpri codici. ^ .. » . proderit igit ei,quod creditor bona fide poffeffor fuit. nbsp;nbsp;Si poft diftra ^bas. pi ^uni pjgnus debitor,qui precariö rogauit,iiel conduxit, *pignorft pof feffionemnórcftituat.-conrrarioiudidotenetur. Si creditor,ca uen pofleflio derer pignus,duplam promifit.(nam ufuhoceuenerit) conuentus ob bcni. nbsp;nbsp;euiftionem amp;nbsp;condcmnams,an habeatregreflum pignoraticis cónas rite aftionisc' amp;nbsp;poteft dici,efferegreffum; fi modo fine dolo amp;nbsp;culpa fic uendidit, amp;: ut paterfamilias diligent id geifit.fi uero nullum emo« aliïs*có* lumentum talis*uenditio attulic,fed tanti ucndidic,quanti uenderefO ditio, nbsp;nbsp;tuit.ctiam fihæc non pron3ifit,rcgrcfliim non habere.

NEc enim amplius à debitorc, quim debiri fumma eft,confc* qui potent. Scdfiftipulatusnfurasfucrat,amp;poftquinquéniiun forte,quim precium ex re obligata confecutus eft,uiftus earn empto* ri reftituat;ctiam medq temporis ufuras à debitore petere poteft: qwa nihil ei folutnm effe pro euidione,ut auferri non poffit, palam fadum eft. fed fi fimplii pradhtit: doli exceptione rcpellendus erit ab iifuram petitionc.-quia habuit ufum pecunia: precij, qd' ab emptore acceperat.

ELeganrer apud me quaefitum eft,fi impetraffee creditor d Cafare, ut pignus poflideret,id'cp euiflum cflet:an habcat pignoraticiain contrariamt' amp;nbsp;uidetur finita effe pignoris obligatio,amp; ä cótradu recel fum.imöutilisex emptoaccommodandacft,quemadmodüfiprof» Iiito ei res data fucrit.-ut in quantitate debiti ei farisfi.it, iicl in quanta eius interfit.fed amp;: compenfationem habere poteft creditor,fi forte pi* gnoraticia,ucl ex aha cauffa cum eo agetur. Qui reprobos numol foluiccreditori,an habcat pignoraticiaadionc.quafi foluta pecunia» quacriturfà cóftat, neq; pignoraticia cum agerc,neq; liberari eum pof fe.quia reproba pecunia non libcrat foluentem, reprobis uidelkct nu* P - j®“ mis*rcddendis. nbsp;nbsp;Si uendiderit quidem creditor pignus pluris,qium

foluedis debitumerar,nondumautemprcciü ab emptore exegerifan pigno» 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rancio iudicio conueniri poffit ad fupcrfluuni rcddeudum;an uero ud

**fpcftarc debcat,quoad emptor fohur.uel ftifcipcre adiónes adiier« fus emptoremc’amp; arbitror non effe urgendum ad folurionem creditor teni;fed aut exfpeftare debitorem debere,aut fi nó exfpedet,mandan» *^5 ei aftiones adiierfus emptotem.periciilo tarnen uenditoris. quod fiaccepitiampeciiniam.necfuperfluumredditrin pignoraricio mdi» ‘ fio iienit.qiiemadmodü amp;nbsp;fi res pignori datas male traftauit creditor^ üel feruos debilitauit.-quanquam fi pro maleficijs fuis coërcuit, ud uin *jt,uel obtdit præfcâura:,uej præfjdi,dicendum eft pignoraticia credi lorem non teneri.quare fi proftituit ancillam,uel aliiid improbatu fa« tere cocgitnlico pignus ancillæ foliutur.

Cl feruospignoratos artificijs inftruxitcreditor;fiquidem iamimb«, * Ötosjuel uokuitate debitor is.-ent contraria aflio.fi uero nihil horum ^tercefrerit;fiquidcm artifices neceffarijs.-eritaflio contrariajion ta« bien fic,ut cogatur feriiis carere pro quantitate fumptuum debitor.fi» ^itenim negligere creditorem dolus amp;nbsp;culpa,quam præftat, non part *ur;ita nec talem efficcre rem pignoratam.ut grauis fit debitori ad re» öpicndum. puta faltum grandem pignori datum ab homine, qui uix lucre porelbncdum excolcre. tu acceptu pignori excoluifti fic, ut ma« 8uiprccqfaceres.alioquinoncftæquum,aiitquærcreme alios credi« *otcs^auccogi diftrahere,quod uclim receptum, aut penuria coaflum ^telinquere me tibi. igitur hæc À indicé erunt difpicienda: ut ne^ onC *^ofus creditor audiatur,nelt;ÿ delicatus debitor.

1'?- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVI. IDEM lib.V.dillutitionum.

N On eft miruni.fi ex quacun^ cauffa magiftratuS in pofleffione aliquem mifent.pignus conflit ni.-cum teftaméto quoc^ pignus ^oiiftitui pofte,Imperator nofter cü patre fæpiffi me refcripferit. Seien ' dum tamé, ubi iuffii magiftratus pignus conftituiturmon alias confti hiijiifi uentum fucrit in pofteftionem.

^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX vil. IDEM IikVI. opmlo/luMli

'T^Etenti mutuani pecuniam creditori,cum præ manu debitor non 4, habcter,fpecies auri dedit,utpignori apud alium creditorem po« beret.fi iam folutione liberaras.receprascp eas is.qui fufeeperat, tenets Cxhiberc iubendus eft. quod fi etiam nunc apud creditorem erediforis fuhtsnoluntate domini nexas uidentur. Sed ut liberatac tradancurs do* biino earn propria aflio aduerfus fuiim creditore compctit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

v l creditor,qui rem pignori accepcrat,amifla eius pofleftione. Sc Set ' ÛuianaaflionepetieritA litis aeftimationcm confecutusfitspoftea debitor «andern xempcten$gt;cxceptione fubmouetux.nifi offerat ei dc *

bitor, quod pfo co folutnm eft. Si feruus peculiar i nomine pignus accepcritraftiopignoraticia aduerfus dominum debicori comperir.

SI rem alienam bona fide emeris,amp; mihi pignori dedcris, ac precarid rogaueris,deinde me dominus hæredem inftimerit: definer pignus efleA fola precarij rogatio fupercrit. ideirco ufucapio ma interpellabi

QVi ratiario credidcrar,cum ad diem pecunia non foluerctnr, »« tern in flumine fu.! authoritate detinuit. poftea flumen crciiit, amp;nbsp;inde ratem abftulit.fi iniüto ratiario retinuiffet:eius periculo ratem fu iffe,refpondi. Sedfi debitor fuauoluntate conceCTiuet^it retinerctul.' eulpamduntaxateipraeftandam,nonuimmaiorem. quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SI feruus pignori datus creditori furtum faciat.diberum eft debifori, feruum pro noxx dedito relinquere. quod fi feiens furem, mibi p gnori dederit: amp;nbsp;fi paratus fuerit pro lioxx dedito apud me relinque* re, nihilominus habiturum me pignoraticia adionem, utindenmem Ineprxftet.eadcmferuanda effe. Julianus ait, etiam cum depofituï» uel commodatus feruus furtum facit.

CVm debitorc,qui alienam rem pignori dedit,potcft creditor cott traria pignoraticia agereA fi foluendo debitor fit.

SI pecuniam debitor foluerit.poteft pignoraticia aftione uti ad reca pcrandam brZ^^/iii.nafn cum pignus fit: hoe uerbo poterituti.

TItins cum credidiflet pecuniam Sempronio,amp; ob earn pignus âC cepiflet.futurumfcpeftet.ut diftraheretid creditor, quia pecunia hon foluerctur.-petijt à creditorc,ut fluïdum certo precio emptnm ha* beret.amp;: cum impetraffet,epiftolam, qua fe uendidilTe fundum credi* tori fignificaret,cmifit.qua?ro,an hanc uendittonem debitor reuocaie poffit,offerendo fortem âcufuras,quæ debenture'Marcellus refpon« dit.fecundum ea,qux propofita effent,reuocare nen pofte.

XXXV. FLORENTIN VS IikVlILHi/fiMo««»«. e^Vmamp;: fort is nomine amp;nbsp;ufurarum aliquid debetur abeo.quifiib ypignoribus pecuniam debet;quidquid ex uenditionc pignonmi tecipietur, primum ufuris, quas iam tune deberi eóftat: deinde,fi quid ftipereft .forti acceptöfcrcndumcft. necaudiendus eft debitor, fu urn parum idoneum fe effe fciat:eligaf, quo nomine exonerari pignus fu« tun mailt. nbsp;nbsp;Pignusjnanetite proprietate débitons,folam poffeflio«

• -gt; ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nem

Item transfert ad creditorcm.poteft tarnen amp;nbsp;precanójamp;pro conduis do debitor re fus un.

SI quis in pignore dando pro auro æs fubicciffet credi tori, qua liter teneatur,quxfitum eftî'in qua fpecic rcÖjiTime Sabinus fenbit ; liquidé auro dato.œs fubicciffet:furti tenen.quod fi in dando æs fubic« tifferturpiter feciiïe,non furem ciTe.Sed hic puto pignoraticium iudi dum I0CÛ habere, amp;nbsp;ita Pomponius fcribit. Sed amp;: extra ordinem ftcl= lionams nomine pleftctur,ut cft fæpiffime refcriptum. Sed etfi quis fernahenam mihi pignori dedit feiens prudensep, au tal ij obligatam Uiihiobligauit,nee mede hoccertiorauit;eodem crimine plefletur. Plané fi ea res ampla eft,amp; ad modicum æris fucrit pignorata .• dici des ^*bit,ceffarc non folum ftellionatus crimen,fed etiam pignoranciam, de dolo malo aftioné.quafi in nulio captus fit, qui pignori fecundo locoaccepit. XXXVII. PAVL'VSlib.V.aicHaum.

Ql pignus mihi traditum locaifem domino; per locationem retinco Öpoffeifionem .quia ante,^ conduceret debitor,non fuerit eius poü ' feflTid.cumamp;animnsmihi tetinendiüt,amp;conducentinon fit animus poffeiTioncm adipifcendi.

T) Vpillo capienti pignus,propter metum pignoraticiæ aftionis, ne X ceiTarueft tu tons author it.is. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

CAius Seius ob mutnam pecuniam fundum fuum Lucio Titio pignori dedit. pofteapaftu inter cos faflum cft, ut creditor pignus *uum in penfationem pecuniae fuæ certo tempore poflîderet. uenim •Uteexpletum tempus creditor,cum fuprema fua ordinarer,reftamen to cauit,ut alter ex filijs fuis haberet eum fundum ; amp;nbsp;addidit, QV E M b E L v C10 A T T10 E MI, cum non emiflet.hoe teftamentum into: cæteros fignauit amp;nbsp;Caius Seius, qui fuit debitor. quæro,an ex hoc, quodfignauit,præiudicium aliquod fibifeccrit; cum nullum inftru« toentum uenditionis proferatur, fed folum paflum, ut creditor certi tomporisfrudus caperetéHerénius Modeftinus refpondit. contraftui P'giioris non obeffe, quod debitor teftamentum creditoris, in quo fc •to*ffe pignus cxprcfl’it,fignafle proponitur.

T^Ebitora creditore pignus, quod dedit, feuftra emit: cum rei fuse jL.J'nulla emptio fit.nec fi minoris emerit,amp; pignus pctat,aut domi touni uiudicct;ei non totum debitum offerenti,creditor pofleifionem risnons tcüliucie cogitur. Débitons filius,qui manet in paths po.

teftate/r uftra pignus à crcditore pa tris pcculiaribus numis comp-mr« amp;nbsp;ideo fi patronus débitons contra tabulas eins pofleffioncm accepe» rit dominq partem obtinebitnam pecunia, quam films ex re putris iii precium dedit.pignus liberatur. nbsp;nbsp;Soluta pecunia,creditor poffdfio*

nem pignoris,qu« corporalis apud eiim fuit,rcftituere debet,nee quid quirn amplius prarftare cogitur. itaç fi medio tempore pignus credi* tor pignori dedermdomino foluente pccuniam,quam debuit/ecuiidî pignons ne^ perfeeuoo dabitur,ne^ retenrio rclinquetnr.

REm aliéna pignori dedifti.deinde dominus rei eins effc ccepifti. datur utilis aftio pignoraticia creditori non eft idem dicendum, fi ego Titio.qiu rem mcam obliganerat fine mea uoluntare, hires ex« • Ai ter o. hoc enim modo pignoris perfecutio concedenda non eft tredi« tori necjutic^fiifficietadcompetendam utilem pignorariciam aftio-- nem,eundccire dominum,qui en am pecunia debet. Sed fi conueniffet . de pignorc,ut ex fiio mendacio arguatur; improbe refiftit, quoniihus utilis aftio moucatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ i

XLII, WE M UbAU.rflllt;onfoTum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Reditor iudicro,quod de pignore dato ,pponitur,nt fiipcrfluupre cqcü ufuris refticuar.iure cogif.necaudicndusent/i uclitempto tem deleg.ire:cu in uenditione,qux rite eft fafta, fuum creditor hegd» cium gerat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

•XLIIl. SCAEVOLAtib.Vin.iti^/fprum. Pignori creditori locum purum ohligauit.ci'cp inftrtinicntüWri* prionis rradidit. Óccumcumlocum mardrficarc uellet, mota fibi controuerfia à iiicino de latitudine ( quod alias probate non potcr-it gt;nbsp;perijtàcredirore.ntinftrnmenrumauftionis aferraditum cxhibc^ti quo non exhibentc, minorem locum ædifîcaurt, ateg damnum paiTuS ^.quxfitum eft,an fi creditor pecuniam petat,uel pignus uindicendo li exceptione pofita, index huiusdamnirationem habere debeatfre* fpoiKh. ft operam non dediffet.ut inftmmcnti facilitate fubduda.det’u tor caperetur.polTe debitorcm/i pecuniam foJiiat,pignoraticia agercv opera autem in eo data-tunc amp;nbsp;ante pecunia folutam in id,quod inter« eft,cum treditore agi. Tirius pecunia mutuam aecepit à Ca^ Scio fub pignore culleotum. iftos culleos cü Seins in boil co habereLmiftus ex officio annonte cennirio.culleos ad annonam fuftuli t. poftea inftan tia Caq Seij créditons rccupcrari funt. qu;rro.intcrtritiir.a,qiiiex ope* ns fafta cft,utrum Titius debitor .an Seins creditor agnofeere debeatt' refpondkfeciuidum ea,quæ proponcrentur,ob id,quod eo nomine in tertamcnriaccidiffcviou teile u.

Tilitatem huiusediâi patere, nemo eft, qui igno. ret. nam aim inrerdumignari, cuius fint conditio* nis,uel qiiales,cum magiftris propter nauigandi ne ceffitatem contrahamus;xquum fuit eum.qui ma* giftrum naui impofuit, teneri.ut tenemr, qm infti« torem tabcmæ.uel negocio praepofiiit.-cum fit ma* _________i^l ior neccflitas contrahendi cum magiftro,qiiam in» ft’tore. quipperes patitur,utdeconditionequis inftitorisdifpiciat.Sc contrahat.in nauis magiftro non ita. nam interdum locus, tempus •ion patitur pleniiis deliberandi confiliu. Magiftrum nauis acciperc ^bemus,cui rorius nauis cura mandata cft. Si cum quolibet nauta ^üm fit contradum, non datur adioinexercitoremiquanc^exdeli* ^0 ciüufuis eorü,qin nauis nauigandi caufta in naue funt, detiir adio in cxercitorem. alia eftenim cótrahendi caufta,aha delinquendi. fiqui* dem qui magiftrum praeponit,contrahi cum eo permittit ; qui nauras ®dhibet,non contrahi cum eis permittit,fed culpa amp;nbsp;dolo carere eoscu tare debet. nbsp;nbsp;Magiftri autem imponuntur, ucl locandis naiiibus, nel

mercibus,aut ueftoribus conducendis, armamentisue emendis. fed Se ft mercibus emendis uel uendendis fuerit prxpofitus.etiam hoe nomi neobligatexercitorem. Cuius autem conditionis fit magiftcrifte, hihil intereft.-utrum liber, an feruus: amp;nbsp;utrû exercitoris,an alienus. fed nee cuius xtatis fit intereritfibi imputaturo,qui prxpofuit. nbsp;nbsp;Magi«

ftrum autem accipimus non folum, quem exercitor ptxpofuit : fed amp;nbsp;eum, quem magifter. amp;nbsp;hoe cófultus lulianus in ignorante exercitore tefpondir. extern fi fcit,amp; pafliis eü eft in naue magifteri® fungidpfe eu inipofuifle uidetur.qux fenrentia mihi uidetur pbabilis. omnia enimi fada magiftri debet præftare,qui eum præpofuit.alioquin contralieh# tes dccipientur. à facilius hoe in magiftro, quam inftitorc adnurten-dum ppter utilitatcm.quidtarnen,fi ficmagiftrum prxpofuit,nealiu ei licerct prxponereC’an adhuc luliani fenrentia admittamus.uideh* diim cft.finge enim amp;nominatimeum prohibiiifle,neTirio magiftro uraris.dicendum tarnen ept.eo ufqi producenda utilitärem nauigan* tiuni. Nauem accipere d^mus/mc manna, fiue in ahqno ftagno 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S ij nauiget

nauiget,fiuc fchcdiafit. Nonautem ex omni cauffa praetor darin exer citorem aftionem.fed eius tei nomine,cuius ibi prarpofitus fuit,id eftjn earn rem^cui prarpofitus fuit, utputa fi onus uchendum locatum fit^aut aiiquas resemerit utiles nauigantirudfi quid reficiendx nauis cauffa contraftum,uel impenfum eit; uel fi quid nautæ operarum no» mine petent. nbsp;nbsp;Quid fi mutuam pecuniam fumpferit: an eius rei no

mine uideatur geftumC'ScPcgafus exiftimat: fi ad ufum eius rei,in quampræpofituseft,fuericmuniatus.-dandam adionem. quam fem tentiam puto ueram. quid em fi ad armandam, fine inftruendam na« uem, uel nautas exhibendos mutuatus eUc' Vnde quacrit Ofilius, li ad teficiendam nauem mutuatus,numos in fuos ufus cóuertit.-an in exei citorem detur adioj'amp; ait.fi hac lege accepit,quafi in nauem impenfu-tus,mox mutauit uoluntatem:teneri excrcitorem,imputaturum fibi, curtalem praepofueritfquodfiab initio confilium eeperit fraudandi creditoris, amp;nbsp;hoc fpecialiter non expreflcrit,quod ad nauis causam ac cipiat.'contra efle. quam dillindioncm Pedius probat, Sedamp; fi in precis rerumemptarumfefellit magifter. exercitoris eritdamnum,non creditoris. Sed amp;nbsp;fi ab alio mutuatusjiberanit cum, qui in nauis refe* ftionemcrediderat: putoetiamhuk dandam aftionem.quafiin na« uem credidcrit. Igituc praepofitio certam legem dat contrahenti« bus.quarefi cum praepofuitnaui adhoc folumjitucfturas cxigat,non ut locet,quod forte ipfc Ioc3uerat:non tenebitur exercitor, fi magiftet locauit.uel fi ad locandum tantum, non adexigendum : idemerit digt; cendum.aut li ad hoe,ut ueftonbus locet,non ut mercibus nauem prat ftet,uel contra.-modum cgrc(Tus,non obligauit exerdtorem. Sed amp;nbsp;fi» ut certis mercedibus earn locet,prxpofitus eft ( puta legumini,canna« bi ) illc marmoribus,uel alq locauit materiae.- dicendum crit,exctcito« rem non tenen.quidam enim naues oncrariæ,qiiædamlt;ut ipfi dicut) olils* nt. t-®;6aƒtç funt. amp;nbsp;pleroflt;5 mandaire fdo, * nc ueftores redpiant, amp;nbsp;fc ut certaregione amp;certo mari negodétur.-ut cece funt naues,qux ßmu dufium à Cairopa,ucl à D yrrhachio uedores traijciunt, ad oncra inha« biles. Item quædani capaces fluminum ad mare non fuJffidentes. SI plures fint magiftri,non diuifis offidjs.quodeunç cum uno geftu erit, obligabit exercitorem. li diuifismt alter locando, alter exigendo : pro cuiuf(5 officio obligabitur exercitor. Sed fi fic præpofuit, ( ut plerunqi faciunt ) nc alter fine altcro quid gerat.-qui contraxit cum uno,fibi ini* putabit. Exercitorem aurem cum dicimus, ad quem obuentioncs amp;nbsp;reditus omnes perueniunt: fiue is dominus nauis fit. fine à domino nauem pet auerfionem conduxit,uel ad tempus, uel in perpetuum. Parui autcnireferr,qui exercer, maft ulusfit.an muller; p-iterfamilias.

109 an fitiusfunihas, ud feruus. pupillus aufem fi nauem exerccar, exige« mus tutoris auchoritatem. Eft autem nobis eledio.urrum exercito temman magiftrum conuenice uelimus. fed ex contrario exercenri na« uem aduerfus eos,qui cuni magiftro contraxerunt, adio non pollice« tui:quod non eodem auxilio indigebat. Scd aut ex locato cum magi« ftro.fi mercede operam ei exhibet.aut fi gratuitam,mandati agere po left, folent tarnen prxfefti propter minifterium annoux, item in pro» Uineqs præfides ptouinciarum,extra ordinem cos iuuare ex contraflu magiftrorum. Si is,qui nanécxcrcuic.in aliéna poteftate crit, eiuseg Boluntate nauem exercuerit: quod cum eins magiftro geftum erit, in cum^cuius in poteftate is erit,qui nané cxcrciiit,indicium darnr. Licet autem datur aflio in eum,cuius in poteftate eft,qui nauem exercetita» menitademumdatur,fi uoluntatecius exetceat.Ideo autem ex uolun Utein folidum tenetur, qui habet in poteftate exercitorem.*quiaad fummamreipublicaenauiumexercitiopertinec. Atinftitorumnon idem ufus eft.ea ppter in tributum duntaxat uocanturgt;qui contraxe-mnt cu eo, qui in merce pcculiari fciente domino negociatur. nbsp;nbsp;Sed

fi fciente duntaxat,non etiam uolente domino,cum magiftro contra« ftum fit: utrum quafiinuolentem dabimusaftionem in folidum, an Hero exemplo tributorix c* In re igitur dubia melius eft ueibis edifti fer Uire.amp;nelt;5 feientiam folam amp;nbsp;nudam partis dominine in nauibus one iue,neq| in peculiatibus mercibus uolutatem extendere ad*foiidi ob« alils ♦fo« lgt;gationem.amp; ita uideturetii Pomponius fignificare: fi fit in aliéna po lidam. teftate, fi quidem uoluntate gerat: in folidum eum obligari. fi minus: in peculium. In poteftate autem accipiemus utriufcj fexus filios ud filiaSjfcmos nel fetuas.fi tarnenfetuuspecularis uolente filiofamilias, in cuius peculio crat.uel feruo,uicarius eins nauem exercuit: pater do« minusne.qui uoluntatem non accommodauit, dûtaxat de peculio te nebif fed filius ipfe in folidu planefi uohuitatedomini ud patris exer 'Cuitin folidum tenebitur.ôc præterca filius,fiamp;ipfc uoluntate accom« modauerit, in folidum erit obligatus. Quanquam autem,fi cum magiftro ems geftum fit,duntaxat poliicecut praetor aflionem: ta* men ( ut lulianus quö^ fcripfit) etiam fi cum ipfo exercitorefit con« ftaftum,pater dominusue in folidum tenebitur. Hxc aflio ex perfona magiftriinexcrdtoremdabitur.amp;ideoficum altcrutroeorum aflum eftreum altero agi non poteft. fed fi quid folutû fit: fiquidé a magiftro: ipfo iure minuitur obligario. fed amp;nbsp;fi ab exercitore: fine fuo nomine* id eft,propter Honorar iam obligationem,fiuc magiftri nomine fol uc« lit.minuetur obligatio,quoniam amp;nbsp;alius pro me foluendo me libérât.

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S iq Caius

NII. C AIV S Ub.VlU.AdediólumprouinciaÏe, E in plures aduerfarios diftnngatur^qni cö uno contraxerifc 111. P A V L V S lib. XXIX. td edidium.

NEc qiiidquam facere,quotam quifcj portioned in nanc habrat; euinq^qui prxftircrit, focieutis iudicio à ehrens confecuturû.

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IIII. VL PIAN VS Hb.^XiX-adediflunk

SI tarnen pintes per fe nauem cxerccanr.pro porrionibus exercitio nis conueniuntur. nc9 enim inuicem fui magiftn uidebumr. fed li pintes exerceatjinuni autem de numero fno magiftrum freerintha* ins nomine in folidumpotcruntcóuenir*. Sedamp;fiferunspkiriüna« nein exerceat uolnntatc corum.-idem placHit,quod in pinribus exerd« toribus.plane fi uni ex omnium ualuntateexercuitrin folidum iUr re« alias * on ’’®*’’wr.amp; idea *puto in ifto amp;nbsp;in fuperiorc cafu in folidum omnes te» to end in ”^’‘*‘ ^’ ^*®““* f*t»qui nauem exercuit uoluntate domini A alicnan« fuD nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fucrit.-nihilominus is,qui cum alienauit,tenebitur.proindeamp;fi deceffe

* * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit feruus,tenebitiir. nam amp;nbsp;magiftro defunfto tenebitur. Hac aftio«

nes perpetuoA hæredibusA in hreredcs datur.proinde amp;nbsp;fi feruus.qui uolimtate domini exercuit.deceffît.-etiam poft annum haccaftio dabi tur,quamuis de peculio’ultra annum non detur.

SIeum,quiinmeapoteftatefit,magiftrû nauis habeas; mihi qno^ in te competit aöio,fl quid cum eo contraxcro. idem, fi communis fer uns nobis crit.cx locate tarnen mecum ages, quod operas fenri mei condnxcri$;qnia amp;nbsp;fi cum alio contraxiflct,ageres mecum, utafti -ones.quas co nomine habui,tibipræftarcm.-quemadmodû cum libc* al’s*fi qd ro,*(fiquidem eöduxeris ) experireris. quod fi gratnitacoperxfuerint: cotraxifi mandat! ages. Item fi fetuns mens nauem exercebit, amp;nbsp;cum magi* fes. ■ ftro eins t otraxerornihil obftabif,quo minus aduerfus magiftrumex-'periar aftione,qnæ mihi inre, uel eiuili, uel honorario competit. nam amp;cuiuisalijnonobftathocedidiim.quo minus cum magiftro agere alias *cx poffif- hoc enim edido non transfertur adio/ed adijeitur. Si unus *ex his. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;multis excrcitoribus cum magiftro nauis contraxerit: agere cum alijti

SI feruus non ex uoluntate domini nauem cxercucrit: fi feientecô, pafi rributoria.-fi ignorante, de peculio adio dabitur. nbsp;nbsp;Si com

munis feruus uoluntate dominorum exerceat nauem.in fingulos dan debebit in folidum adio.

Vcius Titius Stichum magiftrum nauipfxpofmt.is pecunwm li.. ... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imje

r -.TIT.- fh' ■ 5^ J^ntiutus, eauk fe in rcfcAioncmnatiis earn aceepi/Tc. quarAtufn efl,;

non alner Lucius Tirnis exercitona rencrctur.qua'in ii creditor pro, ^ret pauniamin refeftiónem nauis effe confunipramï’refpondit.crc'' ditoré utiliter aflurnm/ï cü pecunia crederetur, nauis in cataufla fuift fct.utreficidcbcret.etenimnóoporterccreditorcm ad hoe adftnngv üt ipie rcficiendac nauis cura fufeipiarA negociu domini gerat. quod terre futurum fir,fi neceffe habeat probare,pecuniam in refedioné ero garam effe. Iratj ik illud exigendü,ut feiat in hoc fe credere, aü rei ma • giller quis fit præpofitus quûd certe aliter fieri nó polfit, quam fi illud, quo^ fcicrirjUccelfanamrefcftioni pecuniam effe.quare ói fi in ea cauf fa fucrit nauis,ut refici debetcr.multo tarnen maior pecunia crédita fu erit.qium ad earn rem eflet neceffaria.nó debere in lolidum aduerfus' döminum nauis adionem dari. Interdum etiam illud aeftimddum: an in co loco pecunia crédita fit,in quo id,propter quod credebatur, com parari poruent.quid enim(inquit)fi ad uclum emendum in eiufmodi infula pecuniam quis ciedidentjn qua omnino uelum comparari nó potucritfamp;infumma.’aliquâ diligentia in ca rem creditorem debere, præftare.Eadem ferè dicenda aitA fide inftitotia adione quæratur.nâ tune quolt;5 creditorem feite debere: neceflariam effe mcrcis compara bonem.cui emends fer uus fit prxpofitus.fi»; fiifficercj fi in hoe credi-deritnon etiam illud exigendu^utipfe curam fiifcipiac^an in hac rem pecunia erogara fit.

Ege Rhodia cauctur,ut fi leuddx nauis gratia iaftus mer cium faftus fit, omnium contributionefarciatur, quod pro omnibus *fadumeft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;afsMa

ir. IDEM lifc.xxv.^dSü^KUMt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. mnuda

SI laborante nané iaftus fadusefttaihiflarum metciüdomini,fi rrtet* tu. ces uehendas locauerat,ex locato cum magiftro nauis agere debet, magifter deinde cum reliquis,quorum merces falux funtex códudo, Utdetrimentum pro portione cómunicetur, agere poteft. Seruius qui« dem rcfpondit,ex locato agere cum magiftro nauis debere, ut extero turn ucAocum merces retiheaf,donccportiortêdamni prxftent. imo ^fi*nóretineat merces magifterultro ex locato habiturus eft aftioné ^^ deeH cum uedor ibus. quid enim fi uedores fint, qui nullas far cinas habeatf fugiao. planécommodius cft,fi fint.rctincre eas.at fi non: amp;nbsp;totam nané eón« duxerit.excondufloagctdïcutuedoies,qiïiJocAi»J»ufi conduxerur.

/■':'' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«quiflï«

xquiffimum enim cft, commune detrimentum fieri eorum.quï pro* peet amiffas ces aliorum confecuti funt,uc merces fuas faluas haberét.

Si conferuaris meccibus deteriot faâa fit naiüs.aut aliquid exarma» neritmuna faciéda cft collatio: quia diffimilis eacum cerum cauffa eft, qux nauis gratia par antur A car urn,pro qui bus mercedem aliquis ao cepit.nam ctfi faber incudem aut malleum fregcrit.non intputaturd* qui locauit opus, fed fi uoluntace uedorum, ud propter aliquem metu id detrimentum farium fit: hoc ipfum farciri oportet. Gum in ea» dem naue uaria merciu genera complûtes mercatores eoegiflent, prx tercacp multi uedores ferm libericp incadem nauigarent;tcmpcftate gram orta,neceffarió iaftura fada crat. quaefira deinde funt hxc.an oés iaduram praeftare oporteat f ie quid fi tales mcrces impofuiffent, qui* busnauisnon onerarctur: ucluti gemmas,margaritas c’amp;qu« portio prxftanda effetf amp;nbsp;an etiam pro libcris capitibus d.iri oporteat f amp;nbsp;qult; adione ca res expediri pointe' Placuit omes,quorum quid interfuiffet iaduram fieri,conferre oporterc ; quia id tributum ob fematas res de* berent, ita^ dominum etiam nauis pro portione obligatum effe. ladu KX fummam pro return precio diftribui oportere. corpora liberorum «ftimarionem nullam fieri pofle.ex códudo dominos return amiff* rum cunaura,ideft,cum magiftro aduros. Indern agitatum cft,an en» amueftimentorumcuiuflt;^,amp;anulotum «ftimationem fieri opotte* atfamp; omnium uifum cft:nifi fi qua confumendi cauffa impofita foret, quo in numero effent cibarix eómagis,quodfiquando ca deficetent in nauigationem;quid quifij haberet,in commune conferret SiM Mis â piratis redempta fit;Scruius,Ofilius,Labeo omnes conferre debe re aiüt.quod uero pratdoncs abftulerint.-cum perdere, cuiusfnent.’ncc conferendum ei,qui fuas mcrces redemerir. Portio autem pro sftima done rerum,qux faluæ funt,amp; earum,qux amiffæ funt.praeftari folcf. nee ad rem pcrtinct,fi hæ,quîE amiffæ funt,pluris uenirepoterant:qno niam detrimenti,non lucri fit præftatio. fed in his rebus,quarum nomi ne conferendum eft,æftimatio .debet habcri.non quanti emptac funt, fed quanti uenire poffïint. Struorum quoeg, qui in mari pericrunt, nô magis xftimatio faciendaeft,quàm fi ægn in naue deceflerint, aut alioqui fcfe prateipitauerint. Si quis ex uedoribus foluendo non fie hoc detrimentum magiftri nauis non erit. nec enim fortunas cuiufij nauta excutere debet. Si rc$,qux iadae funt, apparuerint : exonéra« tur collatio.quod fi iam côtributio fada fit.tunchi,qui foluerunt.agd ex locato cum magifttomt is ex códudo experiatuc, amp;nbsp;quod exegerit. reddat. Res autem iada domini manctuicc fit adprachédenris; quia pro derelido non habetur.

•' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III. PAPINIANVSfi6.lX.re^(j«fortt»».

CVmarboraut aliud nauis inftrnmcntum.remoucndi comma« nis periculi caufla.deicftum eftreontributio debetur.

NAuisonuftæ leuandaccauffaCquia inrrare portum,uel flumcti nonpotuericcumoncre)fiquxdam merces infeapham traie* ttæ flint,ne aut extra flumen periclitetur, ant in ipfo hoftio uel portu, eaq^ fcapha fubmerfa eft.ratio haberi debet inter eos,qui in naue iner= lt;es faluas habent,cum qs.qiii in fcapha perdidcrunt.perinderanquam fiiafturafaftaeflenid'cpSabinuslibro fecundo refponforum probat contra fi fcaphacum parte mercium falua eft,nauis perijt.ratio haberi Aon debet eonim,qui in naue pcrdidcrunt quia iadus in rributu mna« ■tie falua uenit. Sed fi nauis,quae in tempeftate iadu mercium unibs mercatoris leuata eft,in alio loco fubmerfa eft,amp; aliquorum mercato* turn merces per urinarores extrada: lunt, data mcrcede .• rationem ha* ^cri debcreeiuSjCuius merces in nauigationcleuandac nauis canffa ra* dæ funt,abhis,qui poftca fuas per urinatorcs feruauerunt/Sabinus sque refpondir.eorum uero,qui ita fentauerût, inuicem rationem ha ben no debere abeo/jui in nauigatione iadum fecit.-fiqueedam-ex hjs mercibus per urinatorcs extradæ*funt. eoru enim merces no poffuAt alias* no Uidcri feruandaenauis cauffa ladxeffe, quæperijt. Cum autem ia* fiuit. dus de naue fadus eft,amp; alicuius res,qua: in naue remanfernnt,dcterio« tes fadx funt.uidendum,an conferre cogendus fit:quia non debet du« plicidano onerari,amp;collationis,amp;quodres détériorés fadæ funt. Sed defendendumeft,huncconferredebcrc,prcciorenim præfente.italt;5 ( uerbi gratia )fi uicenum merces duorum fuerint,amp;: alterius adfpergi* nbsp;nbsp;. : ; j

nedecem effe coeperint:ille,cuius res Integra: funt, pro uicenis confe= tet,hic pro decem.Poteft tarnen dici etiam illa fcntcntia,dilbngu’enti« •bus nobis,deteriores ex qua cauiTa fadæ funt: id ell,iitrum propter fa* duin nudaris rebus damnum fecutum eft,an uero alia ex cauffa;ueluti quod alicubi iacebant merces al i quo in angulo, amp;nbsp;unda pene tramt, tue enim conferre debebit. Sed an ex priore caufla,-collationis onus pari non debecquia iadus etiam hunc læfittad hæc ntinquidamp;fi adfpergi* ne ,ppter iadum détériorés fadæ funtt'fed diftindio fubtiliör adhibeu« da eft, quid fi plus fit in collatióe,quam in danmof (uerbi gratia)hæ fes • nicenæ fuerunt: amp;nbsp;collatio quidem facit decern, damnum autem duo: dedudo hoc,quod damnum paffuscft,reliquum eóferre debeatfquid ergo,fi plusindamnoerit,quamincollationef utpucadecé aureis res détériorés fadæ funt, duo autem collationisfuntf indubitate utrun^ onus parinondebet. fedhicludeamus.numamp; ipficonferri oporteat. “........« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T quid

quid enim intcrcft, iaftatas res mens amiferim, an nudatas détériore# habere cœperimî’lum ficut ei,qui perdidit, fubucnitur; ira St ci fubue» niri oporret,qui détériorés propter iadutam res habere coepit. hoc it#

A Miffs nauis damnum collationis confortio no farci tur per cos, qui merces fuas ex naufragio libcrarunt.nam huius modi sqm tatem tunc admitti placuit,cum iadus remedio csteris in cômum peri eulofaluanaue confultumeft. Arbore csfa,ut nauis ciun merci»

Vl. IVLIAN VS likLXXXVI.D/gryforttW. ' NAllis aduerfa tepeftate depreffajdu fulminis dcuftis armamc^ tis A arbore A antcnna,Hipponem delata eft.-ibic^tumultuarijs -armamentisadprsfens comparatis,Hoftiam nauigauitAonus inte grum perrulit.qusfitum eft,an hi,quoru onus fuit, nauts pro damno conferre debeantfrefpondijuon debere. hue cnim fumptu inftrucnclx nauis magis,quim conferuandarum mcrcuim gratia fadu efle. ' '

QVi leuads nauis gratia res aliquas ^tlcnnw no hanc mentéhabe re,ut cas pro derelido habeât.gppe,fï inuenerint cas, ablaturos: Ce il luipican fucrint,in quem locum eieds fint, requifiturosnit penn-*aliâs. in dcfir.ac fiquis onerc preirus*unam rem abiecerit, moxeum alqs re» nia. ucrfurus,uteandemaufcrrct.

AS(Ult;r7ç èuePou/xov©^ N/Ho/xKæswç 'Â^ol Aii7wv/vo/j Jâar/XiK. Ki/çitê^ triAvj Avlwvi-. v^aiyiop uroiiiQvTit; tp th iraX/cf, t^itt^âyvpiii iwff lüp d'H/j.oa'iüip '?^ rà? KWÀœTaç rtfraç oiKocwrap. AvTlt;gt;^vn@^ è^np. EI’* /j^ rÿ iioo'/x'iS K.u^i@^j0j^ V0A©-'TKç3'aÀa5yH5. rœ vo/xw /^Iv fo^'hp K^t-vcAca TÎÿVccJTix.^, îp aiQ /j.iTi\TMp H/xtri^p aorrw V0(«.@gt; îvavT/bTctt. t5* rodi VJTOKM bdaÔTdTt^Avytis^’in^ivip.

SI uehenda mâcipia conduxifti;pro eo maticipio,quod in naue met ruum eft,ucdura tibinon debetur. P A v L v s. imô qiisritur,quid adum eftnitrum prohis.qui impofiti; an prahis,qui depoïtari effent, merces dareturf quad fi hoc apparere non poterit.-fatis crit pro nauta, fiprobaueritimpofitumeffemancipium. Si ça conditionc naueni conduxijli,ut ea merces fus por tarchtiir-eâsqjtmerces naiit3,nuha ne ' ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceflitatc ,

cefTitatc co.idns,{n nanem deterioremfeum id feiret te fieri nolle) traf tnJit, amp;nbsp;merces rux cum ea naue perierûrjn qua nouiffime uedx funt: Habes ex condudo cum priore nauta adionem. P a V L v S. imo con« tra.fi modo ea nauigatione utra«^ nauis pertit; cum id fine dolo amp;nbsp;eul# pa nautarum fadum eflet. Idem iuris erir,fi prior nauta publice reten« lusjiauigare cii tuis mercibus prohibitus fuerit. Idem iuris crit,fi cum ea conditione à te conduxiffet.ut certa pecnam ribi prxftaret,nifi ante conftitumm diem merces mas eo loci expofuiffet.in quern uehendas eas merces locafTes.-nec per ei'i ftaret,quo minus remiiTa fibi poena fpe« äaret. idem iuris in eodem genere cognirionis obieruabimus, fiprolt; bamm fuerit,nautam morbo impedimm nauigare no potuiile. idem dicemus,fi nauis eins uicium fecerit,fine dOlo amp;nbsp;culpa eins. nbsp;nbsp;Si con-duxifti nauem amphorarum duorû milium ,amp;: ibi amphoras portairi: pro duobus milibus amphorarum precium debes. PA VLVS.imd fiauerfione nauis conduda eft;produobus milibusmerccsdebetur.fi • v pro numero impofitarum amphorarum merces conftituta eftreontta nbsp;nbsp;nbsp;m amp;nbsp;habet, nam pro tot amphoris precium debes,quot portafti.

Equiim prxtori uifumeft, ficutcommoda fentimns ex contradu inftitorum,ita eriam obligati nos ex contra«' dibus ipfemmA conueniri. Sed non idem facit circa eö, qui inftitoré præpofuit, ut experiri pofTir. fed fiquidem .^„«^j^^fcruum proprium inftitoréhabuit.-poteft effe fecurus, •3quïfiris ftbi adionibus. fi autem uel alienum feruum, uel eriam ho« tninem liberum.-adio deficiet.ipfuni tarnen inftitorem,uel dominum eins conuenire potent,uel mandari,uel negodorum geftorum. Mar« ccllus eriam ait, debere dari adionem ei, qui inftitorem præpofuit, in: tos,quicumeocontraxcrunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;la

O nomine,quo inftitor contraxit; fi modo aliter rem fui femare ‘lópoteft. in. VLPIAN VS hkxxix.dddidam. n INftitor appellatus eft ex co,quod negocio geredo infiftat. nee mul« turn facit,tabernx fitpræpofitus,an cuilibct alq negociationi.

CVminterdumetiam ad homines honeftos adferdt merces, amp;nbsp;ibi uendant.nec mutat cauffam adionis locus emendi ucndendiue: cum imoqf modo ucmni fit,iuftitörcm ernifle, aut uendidiffe.

Z'^Vicücjigitur négocia præpofims eft,inftitor refte appellabitur. ^^_jnani amp;Seruius'libco primo ad Briitnm ait:fi quid turn infulario* geftum fit,nel cum eo,quem quis ædificiopræpoûuttuel fruméto coë«* mendoun folidum cum tcneri,Labeoquoq^fcribit;fi quis pecunijs fi» nerandis,agriscokndis, mercatuns, redemprunsep faciendis praspo*quot; fuerit;infolidumeum teneri.fedamp;fi menfae habuerit quis feruum' prxpofitum ,nomine dus tenebnur.Sed etiarn eos mftitores dicendos plaeuit, quibus ueftiarq uel lintearij dant neftem dreuferendam àdi» ftrahendam,quosnulgodreuitores appellamus. fed etiarn muliones quis proprie inftitores appellet. Item fuilonum amp;nbsp;fardnatorum præ* pofitus,fedamp;ftabularrjquoq[,locoinftitorum habendifunt. Scd amp;:fi' tabernarius feruum fuum peregre mitteretad merces comparandas, amp;nbsp;fibi mitcendasdoco inftiroris habendum,Labeo fcribit. Idem ait: * quid! hic ftlibitinarius,qiremGraed*KTtçisàùuocant,feruum pollindorcm ha» rfpo«««t bucrit, is'ep mortuum fpoliaucrit : dandam in eum quafi inftitoriam Tantôt. aâionem,quamuisamp;furti,Stiniuriarumaftio competeret. Idem Labeo ait. fi quis piftor feruum fuum folitus fit in certum locum mit* tere ad panem nendendum:deinde is pecunia accepta præfente, ut per dies fingulos cui panem præftarer,conturbauerit:dubitari non oporte re, quin fi permifit ei ita dari fummas, teneri debeat. Scd amp;nbsp;cum folioperegre profidfeens rogafletquem, urdifdpulis fuis,quibus ta* bemam inftruâam tradiderar,imperaret:poft cuius profeóionem ue* fomenta difcipulus accepilTet.amp;fugiffet.-fnlloné non teneri, fi qiwß procurator fuerit reliäus. fin nero quafi inftitor.-teneri eum. plane fi adfirmaritmihi,redc mecredereoperarfjs fuismómftiroriajedex lo cato tenebitur. ! Non tarnen omne,quod cum inftirore gerirur,oblf gat enm,qui praepofuit: fed ita,fi eins rei gratia, cui propofirus fucrar# eontraftum eft. proinde fi praepofui ad mercium diftraöionem : tene* bor nomine dus ex emptoaflione. Item fi forte ad emendum præpo fuero: teneborduntaxat exuendiro. Sedneq; fiad emendum,amp;ilk liendiderit.neç fi ad nendendum, amp;nbsp;i Ue emeritJebebo teneri. idemt^ CaiTius fcribit. Sed amp;nbsp;fi peenniam quis crediderit mftitori ad emendas merces pratpofitojocus eftinftitoriæ. idemtp fi ad penfionem pro ta-berna exfolucndâ.quod ita nemm puro.nifi prohibitus fuitmuruari.'

Si ei,quem ad nendendum emendum ûe oleum praepofui,olcû mu tuum datum fit.*dicendu erit inftitoriam locu habere. Ité fi mfotor, cu oleum uendidiffet, anulö arrae nomine accepit, nc^ eu reddat: do* minu inftitoria teneri. naeiusreicaufla,in quapraepofitus eft, contra Öum eft.iufi forte mandata eifuit,prxfente peciuua uehdere. quar6amp;

fi forte pignus inftitor ob precium acceperitjnftirorix lotus erir.Item fideiuffori quoqj, qui pro inftirorc interuenerit, inftitotia copent, eius enim rei fequela eft. nbsp;nbsp;Si inftitor fir prspofitus, is tamen decefferic, qui præpofuit.amp;hæres ci exftiterit,qui eodem inftirorc utatur: fine du« bio teueri cum oportebit.nec non ft anteaditam hacrediratem cum co tontradum eft.æquum eft uel ignorâti dari inftitoriam aöionem. Sed amp;nbsp;fi procurator meuSjtutoriCuratonie inftitorem præpofuerit : dicen* dum erit,ueluti à me præpofito.dandam inftitoriam adionem.

Ed amp;nbsp;in ipfum jgt;cur atoré (fi omniü rcru ,pcurator eft ) dari debebit «iftitoria. Vll. VLPIANVS iib.xxix.adedidam.

OEdamp; ft quis mearn rem gerens prxpofucritjamp;ratumhabuero.idem Öerit dicendum. Parui autem refert, quis fit inftitor .• mafculus^ au foemina:liber,an feruus.-proprius,uel alienus. Item quifquis præpo fuit, na amp;nbsp;fi millier prxpofnit.cópetet inftitoria adio, exéplo cxercito« dxadionis.amp;fi muller fit præpofita,tencbiturctiam ipfa.Sed ^ lift lia familias fit,uel ancilla prxpofita;compctit inftitoria adio.pupillus eti» am inftitor obligat cum,qui cum pra:pofuitdnftiroriaadionc; quoni* am fibiimputare debet,qui cum præpofuerit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

Ampleri^amp;puerospuellas'qprabemis præponunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

VErum fi ipfc pupillus praspofuerit.-fiquidem tutoris authotitate obligabitur.fiminus.non,

Atenus tarnen dabitur in cum aâia,quatenus ex ea re locuplctior eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XL VLPIANVSliKXXIX.adfdtdJM».'

SEd amp;: fi pupillus hærcs exftiterir ci, qui propofucratr^quiffimum èric,pupillum renen, quamdiu prîEpofitus manct. remouendus enim fiütâtutoribus,finollent uti opera eius . Sed âc fi minor uiginti quin^ annis erit, qui praepofuittauxillo gratis ntetur, nec fine cauffaß cognitione. nbsp;nbsp;De quo palam proferiptum fuerit, ne cum co contra-

hatur.isprxpöfiti locononhabebitur . non enim permittendum erit cum eo, quafi cum inftirorc,côtrahere. fed fi quis nOlit contrahi, pro« bibeat.Cæterum qui pnepofuit, teriebitur ipfa praepofittonc. ' Pro« feribere palam fie aecipimus, claris literis, ut de piano rede legl pot fintrante tabernâfcilieeC,uel ante cum locum, in quonegociatio exer-cef mec in loco remoto,fed ni cuidenti.Literis.utru Græcis,an Latinist puto fecundum loci condirionem.nc quis eäuffaripoffitignorantiam lucraruni, Gerte fi quis dicat, ignoraffefe litcras,uelnon obfemaffe;

quod propofitum erat, cum multi legcrcnt,cu'cp pal^m cffct^pofitfi; non audietur. profcriptum autem perpetuo effe oportet. cæterum fi id temporis, quo propofitum non erat,uel obfeurata profcriptione, eontraftum fimnltitoria locum habebit. proinde fi dominus quidem mercis profcripfiffet.alius autéfuftulifler,autuetuftate,ucl pluuia,uel quo fimili conrigiflet,ne profcriptum effet,uel non p3rérer;dicendum eft eum,qui prxpofuit.teneri. Scd fi ipfe inftitor decipiendi mei cauffa detraxit.-dolus ipfius praeponenti nocerc debetmifi patticeps doli fuc* rit,qui conrraxit. Conditio autem prxpofitionis feruanda eft. quid enim fi certa lcge,ucl interuentu cuiufda perfonx,ucl fub pignore uo* luit cum co contrahi,ucl ad certam remfæquiffimùm erit id obferua« ri,inqno prxpofitnseft. Item fi cum plures habuit inftitores,uel ciun omnibus fimul contrahi uoluit, uel cum uno folo; fed amp;nbsp;fi denuciauic-tui,ne cum eo contraheret.-non débetinftitoria teneri. nam amp;nbsp;certain perfonam poffumus prohibere conrraherc,uel certu genus hominum ôelnegociarorû.àcertishominibuspcrmittere.fed fi alias cû alio con trahi uetuit,continua uariatione.-danda eft omnibus aduerfus cum a» ftio. neqg cnim dccipi debent contrabentes. Sed fi in totum proWbuit-cu eo contrahi,præpofiri loco non habet; cû magis hic euftodis fit 10' co,qiiim inftitoris.ergo nee uendere mercé hic potcrit,nec modicum gd ex taberna. i Si inftitoria rede adû eft,tributoria ipfo iure locû nd habet, necy enirn poteft habere locû tributoria in merce dominies* ^d fi non fiierit inftitor dominiez mercis.tributoria fupereft adio. Si i feruo tuo operas uicarq eins códuxcro,amp; cû merci meæ inftitorcfcce« ro,is'cp tibi merce uendiderit : emptio eft.nä cû dominus à feruoemit: eft emptio, licet dominus npn fit obligatus iure ciuili.uf^ adeo,ut eth am pro emptorc amp;nbsp;poffidere,amp;: ufucapere dominus poffit,

ET ideo utilis inftitoria adio aduerfus me tibi competet: mihi uc« ro aduerfus te,uel de peciilio difpenfatoris,fi ex eödudo agere ue hm: uel de pcculio uicarrj,lt;p ei mercem uendendam mandaucrimpre cium quo^,quoemifti,iiiremtuam uerfumuidçri potent, cd quod debitor ferm tui faduses. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

XIII. VLPIANVS lib.'XX.lX.adediâum. r' HAbebat qu is feriium merci oleanæ prtepofitû Arclati.-enndcmqt

amp; mutuis pccunqs accipiendis.acccperatmutuampecuniam.pu« tans creditor ad merces eum accepiffe,egit propofita adione. probate non potuit,mercis grariaeum accepiffe. licet cpnfumpta eft adio,ncc ampliusagerc potent,quafi pccunqs quo^ mutuis accipiendis effet ptaepofitus-tamen Iwljanus utile ei adionem competerc ait, Memi

nifTeantem oportebitJnftitoria dominum ifademnmfeneri.-finon nouaueritquis earn obligationcm.uel ab inftitorcjiel ab alio nouan» di animo ftipulando. Siduopluresfie tabernam exerceant.amp;fer« «lim, quem ex difparibus habebat partibus, inftitorem propofucrinf: utrii pro dominicis partibus tencant,an pro aequalibus; an pro portio ne mercis,an uero in folidum,Iulianus quacritC' amp;nbsp;uerius efle ait,excm plo exercitorum ,amp; de peculio aftionis in foiidu unumquemtß coniie» niri pofle;amp; quidquid is præftitent, qui conuentus eft/ocierans iudi« tioaid communi dinidundo confequiquam fententiam amp;fupra pro« baaimus xiiii. pavlvs hb.uii.ttdPlautitm.

IDem erit,flc fi alienus feruus cómuni merci praepofitus fit. nam ad-uerfus utrumeg aftio in folidü dari debet; amp;nbsp;quod quifj prœftiterit, eins partem focictatis,uel communi diuidundo iudicio confequetur. cette ubicunlt;5 adio focietatis uel communi diuidundo cciTat: quenep pro parte fua condemnari oportere conftat.-ueluti fi is,aiius feruo ere* ditum cft,duobus hæredibusinftitutis.ei feruo libertatem dedcrit. na hæreduinquifej pro fua parte conucnienduseft;quia ceffat inter eos Communi diuidundo iudicium.

NOuitfimc feiendü eft,has adiones perpetuo dari A in hxrcdemi amp;nbsp;hxredibuSi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Slaim uillico alicuius contradum fit.non dabitur in domihü adiof quia milieus propter frudus percipiendos,non propter quïeftü prat ponitur.fi tarnen uillicumdiftrahendis quo^ mercibus præpofituha-oueromô erit iniquü,exemplo inflitoriae^adionem in me cópeterc. lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVII. IDEM lib.Ml.ad edi^um.

SIquis manclprjs,uel iumentis, pecoribusue emendis, üendendisuc prxpofitus fmiion folum inftitoria eópetit adueffus cum,qui praß’ pofuitfedetiam redhibitoria,Uelex ftipulatuduplxfimplacnein foli’ dum adio danda cd. Si feruuni Titij inftitorem babuens.'uel tccum ex hoc edido,ud cum Titio ex inftrioribus cdidis agere potcro.Sed fi tu turn co contrahi uetuiftirenm Titio duntaxat agi potcrit. Si im* pubes patri habenti inftitores,hærcs exdirerit,deinde cum his contra Óum fueritidicendum eft,in pupiUum dari adionem,propter utilitaté promifcui ufus.'quemadmodum ubi poft mortem tutoris, cuius au* tborltate inftitor præpofitnà eft/iim eo contrahatur.Certe eins con# traftus nomine, qui ante adiramlixrcditatem interceffit; et fi furiö* fushærcsexftiterit,dâhd‘âadioneni,etiam Pomponius fcripfit. noil enim imputandum ei eft,qui feiens dominum deeeffifle, cum inftito-SC

reexerccntcmercenicontrahar. Proeulns-ait. ft dentmciaucto tiW, neferuoame praepofito credcrcsrexcepriotKm dandam, Si ille ILLI NON DENVNCIA VERIT, NE ILLI SERVO CREDEs RET. fed ft ex eocontradu peculium habeam,auc in rem mcam tier« film fitrncc uclim,quo lonipJetior fim/oluerc.-rcplicari de dolo opor tet.nam nideri me dolumfacere, qui ex aliéna iadura lucrum quxra. •J Exhaccanflaetiamcondicipoflejuerumeft. ** lO'i • ' i ihta ?, ■ gt;«îu’l ■ftXVIll. IDEM Itb.ßngularideudrijsledionibus.^

INftitor is eft,qui rabemxlocoûc ad emendum uendendumûc prz« ponitiir,quiûc fine loco ad eiindcmaftiimpracponitiir. '

.I XIX.I PAPINlANVS lib.lUï.rcJjtonforum. -• IN eum, qui miimis accipiendis pccunrjs procuratorem przpofngt; it, utilis ad cxemplnm inftitorixdabitur adio. quod acque facien* dumeiitAA procurator foliiendofit,qiii ftipulanti pecuniampro* mifit. Si dominus,qui feruum inftitorem apud menfam pccu» nqs accipiendis habuit,poft libertatcm quo^datamidem pcrlibcrw Iiegocium exerciüt; uarieratc ftatiis non mutabitur pcticuli caufla. i Tabernæ præpofitus à pâtre filins,mercium caulfa mutuam peew* nia accepit. pro eo pater fideiuffit. etiam inftitoria ab eo petetur/um acceptât pcciuuxfpccicm fideiubendo tabernæ negocio mifeùcrit.

Seriius pecunrjs tantum foenerandis præpofitus.per iuterceflioneni æs alieniimfiicipiens,ut inftitor, dominum in folidumîure prstorio non adftringit. quod autem ’pro eo, qui pecuniam focnerauit, alqpd delegationem promifit: à domino rede pctctur,cui pecuniae credits contraeum,quidclcganit,adioquæfitaeft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' .

XX. sCAEVOLA Ub.VJige/brum. ... Hl LVeius Titiiis menfæ numulariie, qui exercebat, habuit libertuni praepofitum. is Caio Scio cauit in hæc uerba. Odainus Termina« lis, rem agens Odaurj Felicis, Domicio Felici falutem. Habes penes menfam patrom mei denarios mille, quos denarios uobis numcraro debebopridiecalendas Maias.quxfitumeft,Lucio Titiodefundofme hatrede, bonis eins ueuditis,an ex hacepiftola iure eóneniri Termina* fis poffitdrefpondi.nce iure bis uerbis obligatum, nee aequitatem con« Aieniendièum fupereiTe.’cumidex inftitoris ofticio adfidcm menfs praeftandamfcripfiflet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

■ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1'ibjiA':» - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

iron if .J tdz'j ViPIANVSltt.XXiX.^ledtd«»:. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

- TIT. ilil. ‘ nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Afn

^ Vins quo^ediâi nô minima «tilitas eft.’utdominus^qui alioqüin in femi conrradibus priuikgium habetCquippe cum de pecülio diintaxflttene3tiir,cuiiis pecuJq aeftimj« rio dcdudo eo,qüod domino dcbttur/ir ) tarnen fi feie« ntfennim in pcculiari mcrcenegociariruelnrextraneus tteditor.ex hocedido in tributum nocetur. • Licet mercis appcllatio arignftior fi^quini utad feriios fiillonesjiel ürcinatores,ncl textores.

Hel iicnaliciarios pertineat.-tamen Pedius libro decimoquinto fcribir» *d omnes ncgociatiönes porrigendum edidum. Peciiliarem anten! thercem, non ficiiti peculium accipimus: quippe peculium dcdiida, quod domino debetur, accipitut: merx pcculiaris, etiam fi nihil fit in peculio,dominiimtribiitoriaobligat:irademM,fifctenreeoncgociabi tuf, Sciéntiam bic earn accipimus,qiix habet amp;nbsp;uoluntarem.fedfm: ego puto ) non «oluntatcm/ed patientiâ.non enim uèlle debet domp« hus/éd hó holle, fi igitur fcit,amp; nön proteftat,accontradicit;tenebitur aftione tributoria. Poteftatis uetbum ad omnem fexnm, item ad tgt;rnncs,qui funt àlieno iuri hibiedijporrigendu erit. Non folum ad feriios pnnebit tributoria adio, ueru ad cos quo^,quj nobis bona fidc feruiunt;hue liberbfme ferm alieni fiiht, uel in quibus ufumfrudu ha« bcniiis. 'Ik P A VLVS Iikxxx.44cdiUum.

VT tarnen merx,qua peculariter ncgocietur,ad nos pertineat. • lik VLPlAÜVSUb.XXlK.adediaum.

SEd amp;nbsp;fi femus communis fit, amp;nbsp;ambo fciant domini: ih utrumlibct ex illis dabitur adid.qiiod fi alter fciuit,altcr ignorauit.in eum,qui fciuir.dabit adiordeducétur tarnen in folidü,quod ci,qui ignorauit;de betm. At fi ipfum quis ignorante conuenerit;quoniam de pecülio con henitur.deducetur etui id,quod fcienti debetiir,amp; quidem in folidu. 113 6e fi ipfe de pcculiö conuentus effenin foliduni, quod ei deberetur, de» diiceretur ,ut lulianiis libro duodecimo digeftorum fcripfit. nbsp;nbsp;Si fcr«

Vus pupilli nd fnriofijfcientetutoreuel curatore, merce pcculiari nee gocictnr.’dolum quidem lutoris uel curatoris noccre pifpillo nel furio« fonon- debere puto,nec tarnen Incrofam effe debere. amp;nbsp;ideo hadenus curn ex dolö tutoris tributoriaterieri,fiquid adeum peruenit. idem Sc in furiofo putoiqaamuis Pomponius libro odauo epiftolarum,fi fol« uendo tutor fitsex dolö eins pupillu teneri feripferit.à fané hadenus te nebitür,ut adionem, quam contratutorem habet, præftet. nbsp;Sed Se

fi ipfius pupilli dolo fadum fit(fi eius ætatis fit,ut doli capax fit )effice« te, ut teneatur.-quaniuisfcicntia eins nó fufficit ad negociationé. quid ergo f fcientia quidé tutoris amp;nbsp;cutatoris debet facere locum huic adi« otwdolus autem,qnat€niö noceatjOftendi.

0 IpnpiHus,cuius tutor fcicrit, pubes faftus,ucl funofus fan« men* ns.aolu admitrant.-tenentur ex hoc edido.

PRocuratoris autem feientiam amp;nbsp;dolu nocerc debcre dominojicqi Pomponins dubitat,nec nos dubitamus. Si uicanus ferui md negocictiu:,fiquide me fdente.iributoria tenebor.fi me ignorante,or* dinario feiente; de pecnlio eius adionem dandam, Pomponins libio fexagefimo fcripfit.-nec deducendum ex uicarrj pccuHo, quod ordina* rio debeturxum id,quod mihi debetur,deducatiu:. Sed fi utenj feieri* gt;nus;amp; tributoriam,amp;de pecnlio adionem competcre ait: rnbutona» ui can] nomine:de pcculio uero, ordinarr). eligere tarnen debcre ageii* tern,qua potius aftionc experiatur ; fic tarnen, ut iitrunqj tribuatur, fit quod mihiAquod feruo debebitur: cu fi feruus ordinarius ignoraffeti integrum deduccretur,quod ei à uicario deberetur. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fi anciUa

negociabitur,admittcndam tributoriam dicimus. Item parui re* fert,cum ipfo feruo contrahatur, an cum inftirore eius. nbsp;M E R C15

NOMINE merito adijeitur.ne omnis ncgociatio cum co fafta nibuto ham inducat. Per hanc adionem tribui lubctur, quod ex ea merce, amp;nbsp;quod co nomine receptum eft. In tributum antem nocannihqui in poteftate feruos habetji crediroribus mcrcis.Sed eft quaeßtumaittü dom inus ita demum partietur ex merce, ft quid ei mercis nomine de* beatur.an uero amp;nbsp;fi ex alia cauiTiC'fie Labeo ait,ex quacun«^ cauffa ei de beatiir.p.inii'cp refcrre,anrc merce,an poftea debcre ei quid feruus co* petit, fufficereenim.quod priuilegium dedudionis perdidit. quid ta* men fi qui contraliebant,ipfam merce pignori accepenntC' puto debe* Ie dici, pr«fcrcndos domino iure pignoris. Siuc autem domino, fiuc his,qui in poteftate eius funt, debcatur: utitj crit tribuendum. Sed amp;nbsp;fl duo pluresne domini funmiti^ omnibus thbuctux pro rata foi de* biti. Non autem totum peailium ucnit in tributum, fed id dunraxat, quod ex ea merce eft: fine merces manent, fine precium eamm rece* ptum côuerfumûe eft in pcculmm.Sed fie fi adhuc debeatur mercis no# mine it quibufdam,quibus foiebat fcruusdiftraherc: hoc qnoqjtribuc* tur,pro ut fucrit receptum. nbsp;nbsp;Si propter mercem feruus ifte in taber*

na habet inftrumctum:anhoc quocj tribusturfât Labeo ait,etiam hoc tribui. amp;nbsp;eft xquiffimum plcrucj enim bic apparatus ex merce eft, imo femper. caftera tarnen, quxexna hxcinpeculium habuit,nontribtiilt; nKur ( utputa argentum habuit uel aurum ) nift ft lue ex merce com* parauit. lté fi m.mcipia in negociationehabuit ex merce patataretiara bate tubuentux. nbsp;nbsp;Si pluies habuit feruus crcditorcs, fed quofdam in

TIT. IIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fxi

metcibus certis.-an omnes in idem confundendi erunt,amp;: omnes in tri* bunim uocandifutpina diias negociationes exerccbat( puta fagariam Minteariam ) amp;nbsp;feparatos habuitctcditores.piito feparatim cos in tri butum nota ri. unufquif^ cnim eonim merci magis. quam ipfi credi* ditSed amp;nbsp;fl duas tabernas eiufdem negociationis exerciiit,amp; ego fui t« berna: ( uerbi gratia ) qua ad Bucinum habuit, rationator ; alius eins, quam trans Tyberinvequiflimum puto.feparatim tributionem faci« endamme ex altcrius re mcrceue,alij indemnes fiant, alq damnum fen , bant. Plane fi in eadem taberna merces ca:dem deferebantur; licet hæ,qua:exftent,cx unius creditoris pecunia fint comparatae: diccdum trit,omnes in ttibntum uenire,nifi fuerint creditori pignoratæ. Sçd amp;nbsp;fl dedi mercem meam uendendam,amp; exftat:uideamus,ne iniquum fitintributummcuocari.amp;fiquidem in creditum abq: tributio Io-tu habcbit.cnimuero fi no abij .• quia res uenditæ nô alias definent elTc bicæ ( quamuis uendidero ) nifi ære folutojiel fideiuffore dato,uel ali» Ss fatisfafto.dicendum erit.iiindicarc me pofle. Tributio antem fit pro rata eins,quod cuiqj debetur.amp;ideo fi unus creditor ueniat.dcfidc« tans tribui fibi integram portionem : eonfequitur. fed quoniam fieri potcft,ut alius qucxç,ucl alq exiftcre poflint mercis peculiaris credito-tes: cauere debet creditor ifte.pro rata fe refufurum,fi forte alij einer* fefint creditores.

NOn enim tec aftio.ficutde peculio,occupatis meliorv caufTatn facit.-fedatqualcm conditionem quandocunep agentium.

ILludquoqjcauercdebet; fiquidem aliud domini debitum emerfe* rit,refufiirnm feci prorata.finge cnimconditionaledebitumimmi nere.ucl in occultoeffehoc qnoq; admittendum eft.nam iniuriam do* tninus pan non debet,licet in tributum uocatur.quid tarnen, fi domic nus ttibucre nolit,nec hanc moleftiam fufeipere.fed pcculio, uel mer* obus cederc paratus fitf Pedius refcrt,audiendum eum. quæ fententia habet acquitatem.amp;plcruncp arbitrum in hanc rem prætor debebit da tc,cuius intcruentu tribuant merces peculiares. Si cuius dolo male fadum eft,quo minus ita tribueretunin eu tributoria darur,ut quan to minus tributum fit.quim debuit,prüftet, qua: aftio dolum malum coëreçt domini. Minus aute tribuere dominus uidetur, etiam fi nihil tributum eft. Si tarnen ignorans in merce feruum habere, minus tri-buitaipn uidetur minus dolo tribuifle fed re conipcrra, fi non tr ibuatt dolo non caret proinde fi ex ea merce fibi fokii feciouriqi dolo uiderut minus tribuifle. St dû mercem perire paffus eft,aut earn cnernLanr ui-V q lius

lilts data opéra diftraxit,uel ab emptoribus precium non cxcgit.-diccn« lt;lum erit,tenerieumtribiitoria,fi dolus interuenit. Sed etfi negaueric dominus cui^ deberimidendum erit, an tributorix loeus fit. ft” eft ne» lior Labeonis fententia, tributoriam locum habere, alioquin expedi» ret domino negate. Hæc aftio amp;nbsp;perpetuô, amp;in hætedemdatur, de toduntaxat,quodad eum peruenit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’. nbsp;nbsp;nbsp;'

viii. i VLi AN VS UT^.xv.di^Ikrum. , QVia non de dolo eft,fed rei perfccurionem côtinet. quareetiatn dominus mortuo feruojtem hæres cius, perperuoteneri debe«! bitippter fadii defimâi:quâuis non aliter,^ dolo interueniéte,côpetat.

QVod in hxredem dicimus,idem erit amp;nbsp;in ceteris fuccefforibus. Eligcre quis debet,qiia adione experiatur.-utrum de pcculio, an triDutoria:tû fcit fibi regrelTum adaham nô futurnm.planèfi quis lieht e.v alia cauffa tributoria agere, ex alia cauffa de peculio ; andien« dus erit. nbsp;nbsp;Si fcriio in teftamento manumiffo peculiû legatum fit: nô

debere hæredé tributoria teneri,quafi nei^aden puenerit,ne^dolofelt; ccrit,Labeo ait. fed Póponiiis libro fexagcfimo fcripfit;hœredé,nifi eu’ rauerit caneri fibi à feriio, uel dednxcrit de peculio, éjd tribiiendû état; teneri tributoria.quæ fententia non eft fine ratione. ipfe cm* author do li eft,qui egit,ne tnbueret.toties ein in hæredem damns de eo,quod ad eum peruenit.-quoties ex dolo defundi conuenitur, nó qiioties ex fuo. DX. P A V L VSiikxxx. ad ediUum.

E peculio adione eria cum emptore ferui agi potcft:tribqtona nonpoteft. Xl. CAiySlib.'Vlll.adediilumprouincialc.

■ A ' Liquando etiam agétibus expedit porius dc peculio agcrc,quant ,/^tributoria. nam in hac adione,dc qua loquimur,hoc folum in di uifione nenit,quod in mercibus eft,quibus negociarur.quodq; eo no« mine receptum eft.at in adione de peculio totius peculq quantitas fpe datur,in quo amp;nbsp;merces continentur.óc fieri poteft,ut dimidia forte pat te peculr),aut rertia,uel etia minore negocietur. fieri prsterea potefti Bt patri dominone nihil debeat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■■

‘ A Lius duntaxat dc peculio,aliiis tributoria ferui nomine eumdo* mino agit.quxfiturn eft,an dedueere dominus de peculio debe* at, ^tributoria agenti praeftaturus fit f refpodimdbutona adione tuc demum agi poteft,cum dominas indiftribuendo precium merci sedilt; do prætoris non fatisfecit.*ideft,cum maiorem partem debitifui de« duxitjC^creditoribustribuiLueluri ficum inmerce triginta fuiflent, in qium ipfe quidem quindecim crediderat, duo autem extraneï tri* * ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£“^^^

1 TIT, Hil’^i; ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, 11$

Rintaztotaquindecim deduxerit,amp;credicoribns rdiqua quindecim de derit.'cû deberet fola decern deducere,extraneis dena tribuere. cimi igi tut hoc fecit: nec intelligendns eft^femu a fe liberaffe, eo quod quinlt;5 adhuc nomine eins tributoria adione prsftaturus fit.quare fi agi de pe culio coeperit(cum forte extra mercem peculiumeft)quinlt;5,tan$ adhuc creditor ferui,deducere debebit.

OyOD CVM EO, QVIIN ALIENA POTE. date eft,geftumeffcdicctur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. V.

^, Mninoficonful agit,ut qui contraxit cu eo, qui in aliens |!poteftatc fuit.-etiâ fi deficiantfupcriores adiones, id eft, j.cxercitoria,inftitoria,tributoriaûe;nihilomin9 tame, in 3 quanta ex bono amp;nbsp;æquo res pant, fui'i confequatur. hue ____Jem iuflU eius,cuius in poteftateeft, negociu geftu fucrit; in folidumeo nomine iudicinin pollicemr. fine non iuffo, fed tarnen in re eius uerfum fucrit : eatenus introduxit adione,qnatenuF in rem tins uerfum fuent.fiuc neutru eoru fit.de peculio adionerh conftimit.

•,À Itprxtor.iN EVM,Qyi emancipatvs avt exhaeredA-y^TVSERIT,Qyi'VE ABSTINVERlT HAEREDITATE EIVS,CVIVS

IN,POTESTATE,CVM MORIRETVR, FVER1T;E1VS REI NOMINE, QVAE CVM EO CONTRACTA ERIT,CVM IN POTESTATE ESSET: «VE SVA VOLVNTATE,SIVE IVSSV EIVS,IN CVIVS POTEST ATE ERIT,doNTR'AXERIT;SIVE IN PECVLIVM IPSIVS, SIVE IN PA-TRIMONIVM .E1VS,CVIVS IN POTESTATE FVERIT, EA RES RE-©ACTA FVERITî ACTIONEM CAVSSA CGGNITA DABO IN ID, lt;)yöD FACERE POTEST. Sed amp;nbsp;fi citra emancipationem fui iuris fadus fit, nel in adoptionemdatus, deinde pater natural is decefferit; item fi quis ex rhinima parte fit inftitutus: æquiffimum eft, cauffa co? gnita etiam in hunc dari adionem in id,quod facere poteft.

SEd an hie detrain debeat,quod alqs debctur,tradari poteft. amp;nbsp;fiqui« dem fint creditores,qui cum effet aliéna? poteftatis/nm eo contra ,^er unt.rede dicetur,occupantis melioré effe conditionem, nifi fi qiiis priuiïegiarius ueniat.huius enim non fine rationeprius ratio habebi« tut. quod fi qui funt, qui poftea, quam fui iuris fadus eft, cum eo con-Xtaxerunuputohorum rationem habendam. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SEdamp;fi ex parte non modica fit hxres fchptns filiusrïn arbitrioeft creditoris.utruproportionc hacreditaria,an in folidum eum con» ueniat/Sed amp;nbsp;hic index xftimare debet,ne forte in id.qiiod faccre pp« teft,debeat cóueniri. Interdû autem amp;nbsp;fi exhxredatus films,nel eman« cipams fit.infolidumadioaduérfusenmdabmir.utputafi patremfa» milias fe mentitus eft.cum contraheretur cü eo.nam libro fecundo di« ‘ geftorum Marcellus fcripfitxriamfi faccre non poflit,conucnienduni propter mendacium. nbsp;nbsp;Qiunc^ autem ex contraflu in id,quod face«

Soliautem filio fuccurritur.non etiam hacredi eius.amp; PapinianuS Iibro nono quxftionum fcribit,in hæredem filq in folidu dandam afli= one. Sed an etia temporis ratio habcri debeat.ut fiquidééx córinen ti cum filio agat,dctur aflio in id,quod facere poteft.-fi uero poft mill* ' tos annos,non debeat indulgcri;'amp;mihiuidctura:anonem habendam efle. in hoc enim cauffx cognitio uertit. Is, qui de peculio egit, cuOT poffet QVOD 1VSS v.incacauflaeft,nepoflic Q^VOD ivssvpoft eaagerc:amp;itaProculus cxiftimat.amp;fierrorc deceptus,dcpeculioC« git.putat Celfus fuccurrendum ei.qux fenrentia habet rationem. •,

SI filiusfamilias uiiio patre conuentus ,amp; condemnatus fit.in eman« cipatum,uel exhacredatum poftea,iudicati adioin id,quodfacere poreft,danda eft. Si filio exhaeredato ex fcnatufconfulto TrebeHi)« no hacreditas partis reftituta fit,no debebir inquantu facere poteft,fed in folidu condemnari effeduenim quodamodo hartes eft. Sed fi cot« dus immifenerir fe,ut reftituat harredicatem ; perinde obferuandum» acfifeabUmuifTet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;■

Vf. VLPIANVS libA.iijlmMionm)l. 0'’ f EVm,qui fc patremfamilias ftmulauit,^ mandante aliquoftipul* tuseft.-mandari teneri,Marccllusftribit,quamuis rem prarftare non pofrit.amp; fane uerum eft,teneri eum deberc ; quia dolo fecit.hoc ft in omnibus bonx fidei iudicqs dicendum crit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n -

Vil. S C AE V O L A Ilk l. re/^on/oruwi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-»■ '

PAtct filio pcrmifitmutuam pecuniam accipere,amp; perepiftohm creditor! madauit.utei crcdcret.fihus ex minima parrepatrih» res exftitit.refpondi.cfle in poteftate creditoris.utrum fiJium,cuiciw# di(ret,in folidûtan hærcdes,pro qua parte quifij fucceflîiTer.mallet co« uenire. fed filius condcmnatur,in quantum faccre poteft.

TItianus Primus prarpofueratfetuummuruis pecunqs dandis,fle pignoribusaccipiendis- fedfermisctianincgocuroribus hordei folçs

folcbat pro emptorc fufciperc debitnmA fokicre.cfi fugiffet lt;cntus,amp; K,cui*obligatusfiicratdarcprccium hordei, conueniret dominunof» aJjJs*3lt;B eo fe nomine conucniri poffe, quia no in earn rem praepofitus fiiiffet.ciim autem amp;nbsp;alia quaeda gefliffe A horrea con duxiffcA mulris foluiflejdeferuus jjbaretur ; pracfeftus annonae com tra dominudeder.atfentennarrLdicebamu$,quafifideiu(rione efle ui« dcri,cum pro alio folucret debitum.nó fol ere autem ex ea cauiTa in do niinumdariadionem.*necuideri hoc dominum mandaiTe. Sedquia iiidebatur,in omnibus cum fuo nomine fubftituiffe;fencennani*con« Gimantt imperator.

f Erba fcnatufconfuln Macedonian! hxc flint. CVM INTER CAETERAS SCELERIS CAVSSAS MACEDO, QVAI I| ILLI NATVRA ADMINISTRABAT, ETIAM AES ALIE,-H NVM ADH1BV1SSET;ET SAEPE MATERI AM PBCCAN Dl MALIS MORIBVS PRAESTARET, QVVM PECVNI-AM(NE (iyiD AMPLIVJ DICATVR)INGHRTIS NOMINIBVS CRB-DERETJ PLACERE, NE CVl. QVI FIUOFAMILIAS MVTVAM PE-CVNIAM DEDISSET, ETIAM POST MORTEM PARENTIS EIVSjCZ IVS IN POTESTATE FVlSSET, ACTIO PETITIO'QVE DARBTVR: VT SCIRENT,QVI PESSIMO EXEMPLO FOENERARENT,NVLLIVJ POSSE FILIIFAMILIAS BONVM NOMEN , EXPECTATA PATRIS WORTE, FI ERI. nbsp;nbsp;Si pendeat,an fit in poteftate flliusfutputa quoni-

am pattern apud hoftes habet ) in pendenti eft, an in fenatufconfultfi (tredmiiTum. nam fi reciderit in poteftate ; fcnatusconfulto locus eft. fi minus.celTat. interim igitur denegadaeft aftio. Cette St fi adtogatus mutuam pecuniam accepetic, deinde fit teftinitus,ut emartciparctuf; fcnatufconfultum locum habcbit.fuitenimfiliusfamilias. In filiofa« tnilias nihil dignitas facit,quo minus fenamsconfulttim Macedonia« num locum habeat.namamp;ficonful fit, uel cuius Uis dignitatis, fena« tufconfulto locuseft.nili forte caftrenfe peculiumhabeat. tunc eium fenatusconfultum ceffabir,

VSlt;5 ad quâtitatem caftrenfis peculq;cum fllqfamiliaru in cart ten fl pecuho nice patiumfamiliarum fungantur.

SI qius patrenifamilias effe crcdidcrir,non üariâfimplidrâtc decc* ptusjiec iiirîs ignofanria.-fed quia publice paterfamilias pleriftj ui* debater,fie agebat,fic conträhebac, fie miineribùs fungebatuf: cdTat fenatufconfultum.unde luliaiius libro duodecimo digeftorumJneôj qui uedigalia conduda habebat,fcribit,^ eft fæpe conftitutum^edTare fenâtufcpnfultum.pr dinde amp;nbsp;in eo,qui feire non potuit, au filiusfaini lias fit:Iulianus libro duodecimo digeftorum.Ceffare fenatufconfiiltu aût.utpütain pupillo,uel rninore ujcintiquin^ annis.fed in minore caufla Côgnita,amp; à prætoré fuccurrédum.in pitpillo autem, etiam alla ratione debuit dicere.ceffare fenatufconfultum; quod mutua pecunii non fit,quam fine tutoris authorirate pupillus dat.-quetpadmodu ipfe Iulianus libro duodecimo digeftorû dicit,fi filiusfamilias crediderit: ceffare fenatufconfiiltum.quod mutua pecunia non fit,quamuis libe« ram peculq adminiihationem habuit.non cnim perdere ci peculiû pa qé conccdere^cûpeCtihj adminiftrationem permittit. amp;nbsp;ideo uindica rionemnumorum patri ftipereffe ait. Is autem folus fehaftifcorifiil turn offendit.quimutuam pecuniam filiofaimlias dedit,nonqiüaliis contraxit:putauendidit,locauit,uelalio modo contraxit. nam pan? niæ datio perniciofa parentibus corû uifa eft. ideo amp;nbsp;fi in credim abd filiofamiliaSj,ucl ex cauffa emprronis,uel alio cótraöu,in qüô pecunia non numeraui, amp;nbsp;ftipulatus fini ; licet coeperit elTe mutua pècimia : ta* . men quia pecuniæ numeratio non cocurrit, ceffat fenatùfconfulnim. quod ita demum èritdicendum,finonfraus fenatufconfulrd fi t co« gitataint qui cred ere nonpotuir,magisei ucndcrcr.utillerei prcciiini haberet in mutui uicem. Si à filiofamilias ftipulatus fum, amp;nbsp;patrifa nulias fado crediderim;fiue capite minutus fit, fine morte patris, uel alias fui iuris fine capitis deminutione fuerit cffed9:debet dici, ceffare Ïenatufconfultum.quia mutua pecunia iam patrifamilias data eft.

QVia quod uulgo dicitur,filiofamilias credi nô licere.non ad ucP ba/ed ad numerationem referendum eft.

VI. S CAEVOLA lib.U.t^xlhonwm. ’ t iZ^Ontra etiam rede dicetu'r,fi à patrefamilias ftipulatus,crcdam po V^ftea filiofamilias fado, fcnatufconfulti poteftatem exercédam: quia expiera eft numeratioric fubftantia obligationis.

rcfponforum,ceir3re fenatufconfiiltu air. Idemamp;Celfus libro quac i'. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to:

^^9 to.Sed lulianus adrjcit.fi color quxfitus fitjUtfiliusfamilias^qui mutuc arn accepturus erat,fideiuberec alio reo dato: fraudem feuatufconfuls tofadam noccrc,amp;dandam exceptionem tamfiliofamnias , ^ reo: quoniarn amp;nbsp;fidciuffori filrj fubueniatur. nbsp;nbsp;Idem ait.fi duos reos acee*

pero,filiumfamilias amp;nbsp;Titium,cumadfiliumfamilias effet peruentu« ta pecunia: ideo autem reum Titiü accepcrim,nc quafi fideiuffbr auxi Ho fenatufconfulti uteretur: utilem effe exceptionem aduerfus fraude dandam.Sed fi filiusfamilias patre fuo relcgato,uel lögo tempore ab* fente,dotem pro filia promiferitA rem patris pignon dederit ; fenatus tonfultu quidem ceflabit,patris tarnen res non tenebitur. plane fi pa« tri hæres exftiterit filius,amp; pigtius perfcquatur.exceptione doli fubmo uebitur. Mutuidationénonfolumnumeratæpecuniæ,,uerûomni um,quae mutuo dari pofruiit,an accipcrc debeamus,uidendü. fed uer« ba uidentur mihi ad numeratam pecuniam referri. ait enim fenatus, MVTVAH PEGVNIAM DEDiSSET.fedfifrausfitfenatucóffilto adhibita.puta fruméto,uel uino,uel olco mutuo dato, ut bis diftraffis fruftibus,utercturpecunia;fubueniendumeftfiliofamiïias. Sifilius familias in altcrius crat poteftate,cum mutua darctur,nunc item in al» tcriHs;mens fenatufconfulti nonceflatdabitur eiita^exceptio. Sed : ctfi patris eins non mors,fcd alia cauffa incident, quo minus fit in ciui tate:dicendumifenatufconfulto locum effe. nbsp;Nonfolumei,quimu«

tuam dcdiffet,fcd amp;nbsp;fucceffbribus eius dcneganda eft aftio. proinde et fialius pecuniam mutuamdcdit,aliusftipulatus eftrdabitur aduerfus eum exceptio,licet hic non dederit. Sed etfi alteruter eoruni igno-tauit in patris effe poteftate fe.-uerius dicendum eft,utri^ alterius feien tiam nocere.idem eft in duobus reis ftipulandi. nbsp;nbsp;Item ri duos filiosfä s

milias accepcro reos, fed alterumputaui patrcmfamilias: intererit ad quern peruenerit pecunia:ut fi cum feiui filiumfamilias, ad quem per« üenit pecunia:exceptionc fubmoucar. fi ad eum,quem ignorem : non fubmouear.Siue autem fub ufuris mutua fit data,fine fine ufuris;ad fç natufconfultum fpeftat. Quanquam autem non declarer fenatus, tui exceptionem dec:tamen fciendum eft,amp; hæredem füq ,fi pater fami Has deccfferit:amp; pattern eius,fi filiusfamilias decefferit, exceptione uti poffe. nbsp;nbsp;Interdum tarnen etfi fenatufconfulto locus fit,tarnen in aliu

datur aftio.utputa fi filiusfamilias inftitor mutuam pecuniam accepe fit.fcribit enim lulianus libro duodecimo, ipfum quidem inftitorem exceptione fenatufconfulti ufurum, fi conueniatur.fed inftiroriä aftio hé aduerfus eum,qui praepofuit,competere.quanquam(inquic)li ipfe pater eum præpofuiflet merci fuae,uel mercem peculiarem exerce le paffus effet, ceffaret fenatufconfultum: quoniarn patris uoluntate X cona

coutraâumuidcrctur.nani fi fciteum negodari.-etiamhoc pcrmififle iiidctur,fi non nominatim prohibuit mutuum accipefe. proinde fi ac« cepit pccuniam,amp; in rem panis uertit; ceffat fenatufconfultum, parri enim^non fibi accepit. Sed etfi ab initio non fic acccpit, uerum poftea in rem patris nertitreeiTarefenatufconfiikum, libro duodecimo dige« ftorum lulianus ait: inrelligendum'cp efle,ab initio fic accepiffe,utin rem patris uerteret. non ramen uertifle uidebitur, fi mutuam pecunia am acceptam patri in debitum proprium foluit. amp;ideo fi pater igno» rauitradlmc fenatufconfulto locus erit. Quod dicitur in co,qui ftu* dioriim caufla abfens mutuum acceperat, ceffare fenatufeonfuJtum: ira locum habet/iprobabilcm moduminmutuandonon exceflerir: nempe eâ quanti rarem,quam pater foiebat fubminiftrare. Si filitis familias acceperit mutuampecuniam,ut enmliberaret, qui ft pete« ret,excepnoncnon fubmoueretur: fenatufconfulti ceffabit exceptio, hoc amplius ceffabit fenatufcOnfultum, fi pater folucre ceepit, quod filiusfamilias mutuum fumpferat, quafi ratum habuerit. Si pater familias fadus pattern folucntdebin,ceffabit fenatufconfultiutirncc folutumreperere poteft.

SEd fl paterfamilias faftus,rem pignori dederirdicendum erit,fora* cufconfulti exceptionem ci denegandam ufq? ad pignoris quanti» tatem. Si ab alio donatam fibi peenniam filius crediron folueritran pater uindicare,Hcl repetere poffiffà: ait Iulianus, fiquidem bac con« ditioneeidonata fitpecunia,utcreditori foluat: uideri à don a tore pro fedam protinus ad creditorcmA fieri numos accipienris. fi uero fini* pliciter eidonauit;alienationem eorumfiliumnon habuiffc. amp;ideo fi foluenr,condidionem patri ex omni euentucompetere. nbsp;nbsp;Hoc fe-

natufconfultum ad Alias quoepfamiliarum perrinet.nec ad rem perti* net,fl adfirmerur,ornamenta ex ea pecunia eópataffe.nam fi ei quotj, qui filiofamilias credidit,decreto ampliffimi ordinis adiodenega» nu : nee intereft, confumpti fint numi, an exilent in peculio .• multo igitur magis feueritate fenatufconfulti eins contradus improbabi» tur,qui Alixfamilias mutuum dedit. Non folum filiofamilias amp;nbsp;pa« tri dus fuccurntur,uerum fidciuflbri quo^, amp;nbsp;mandatori dus ; quia amp;nbsp;ipfi mandati habent regreffum; nifi forte animo donandi inrerceffe« rint.tunc enim cum nullum regreffum habeant, fenatufconfultum lo cum non habebit.Sed fi non donandi animo, patris tarnen uoluntate üitcrcefferunt.totus contradus à patre uidebitur comprobatus. amp;nbsp;ta«

TIT. VI. . $J1 men htqm pro filiofamilias,finc uolimtare patris eJus inrcrccffeiunr, foJuendo non repetent, hoc cnimamp;diuus Hadrianus conftituit,amp;po« left dici non repetituros.atqiun ppetua excepnone tiiti funt.fed amp;nbsp;ipfc

tiuir.qui ob pcenam creditor urn aftione liberantur,non quoniam exo Iierarecoslex uoluit. Quanquamautfoluendo non repetunt:

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XI. V L P l A N VS hb.XXVin. adediäum.

TAnicnetfioppofita excepnone condenman funt: urentur fenaa tufconfulti cxceptione.Ä: ita luhanus fcribit in ipfo fihofanulias» txemplo mulicris interccdcntis.

SI tarnen feiente pâtre credinim fit filio. dicenduineft, ceffare fena« tufçonfultum. Sedetfiiuflcrit pater filio credi. deinde ignorante ereditore murauerit uoluutatem:Iocus fenatnfconfulto non erit.quo« niani initmmcontraßus fpeäandumeft.

SI quod alp mutuum dednnus,d filiofamilias nouandi cauffa ftipulc mur.-nonelTe impedimento fenatufconfulcujulianus fcnpfit.

F Ilium habeoA ex eo nepotem.nepori meo creditnm eft taffu pa: tris eius.quaffitum eft,an contra fenatufconfulrum fieret^dixi. « ft uerbis fenatufconfulti flip continerentur,tarnen Mn perfona nepo« tis idem feruari debere. iuflum autem huius patris non efficere, quo minuscontra fenatufconfulrum creditnm exiftimaretur ; cuipfeinca tauffa eflet,utpeenniam mutuam inuito patre fuo accipe non poffel

Nihil intérêt,qnis filiofamilias crediderinutrum priuatus,#n cini tas. nam in ciui tare quoeç fenatufconfulrum locum habere, diui

SI filiusfamiliasabfentepatre,cumquafi niandarueius pecuniam a cciperer, cauifôç ad pattern literas emifit,ut earn pecunia in pro« uincia folueret.-debct pater, ft adum improbat,continuo teftationem interponere contrarié uoluntatis.

SI fiUusfamilias in id acceperit mutuam pecuniam.uteanapro foro re fua in doté dar er. pater eins de in ré nerfo aftione taiebitur. ipfi ttiini,mor tua in maaimonio puelia,rcpetitio dotis darur.

CReditorem filqfamilias.mortuoco.fideiufforcm acciperc non poffejulianus fctibit.-quia nulla obligatio aut ciuilis, aut natura lis fupfit,ciii fideiuffor accedat.planéà patre,eius aâionis nomine,quae de peculio aduerfus eum competit /ideiufforem rede accipi. -

IVlianus fcribit,exceptioné fenatufcôfulti Macedomani nùlli obÆa= te nifi ei,qui fcnet.aut feue potuiffet.filiumfamilias eû effe, cui crelt; débat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX. iOlS. M. lib.im.fcnAtufçonfultorum.

SI is,cui dum in poteftate patris eflct,mutua pecunia data fuerat.-pa# terfamiliasfadus,perignoranti3fadi,nouatione fada câpecuni« am expromiferit;fi petatur ex ca ftipulatione,in fadû excipiendu erit.

Rdinarium pmor arbitratus eft,prius cos contra* dus exponcre eorum «qui'aliens poteftati fub* iedi font, quiin folidum ttibuunt adionem^fic deinde ad hoc puenire,ubi de peculio datur adio. Ed autem triplex hoc edidum. aut emm de pecu# lio.aut de in rem uerfo, autquod iuffu hinc oritut adio. Verba aûtediditaliafunt.QVODCV** EO, oyi IN ALTERIVS POTESTATE ESSET, NEGOd' VMGESTVM ERIT. Deeoloquit,nondcea.-fcdtaméamp;obcam, quæ eft fecminini fexus,dabitur ex hoc edido adio. Si cum impute re filiofamiliaSjUel feruo contradum fit.-it.a datur in dominum ud pa* trem de peculio adio, fi locupletius eorum peculiu fadum fit. Po* teftatis uerbum cómuniter accipiendum eft,ta in filio, quam in feruo: necmagis dominium feruormn fpedandum,qu am facultas haben» di cos. non enim folum feruorum propriorum nomine conueniemur, item communium:uerum eorum quo^, qui bona fide nobis feruiut, fine Iiberi,fiue ferai alieni.

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^»

re.in eum.cnius ufusfiuAas,ncl ufus fi^adio duntaxat de pecLilio,cæ. Icræq^ honoraria dantur.ex reliquis in dominum proprietatis.

Llcct tantum prxror,fi cum eo, qui in potcftate fit, negotium ge-ftum erit, polliccatur adioné .• tarnen fciendum eft, etfi in nullius •it potcftate,dan de peculio adionemrutputa fi cum feruo hæreditario tontradumfitantcaditamhaereditatem. VndcLabeo fcribit. ctfife= Cüdo ternoue gradu fubftitutus fit feruus,amp; deliberantibusptimis hæ= tedibus cum eo contradum fit, mox repudiantibus eis ipfe fiber hæ« tes'q’exftiteht.-pofre dici,de peculio eum conueniri, amp;nbsp;de in rem uer-fo» nbsp;nbsp;Parui autem refcrt,feruus quis mafculijan mulieris fuerit. nam

de peculio amp;nbsp;millier conuenietur.Pedius etiam impubères dominas de peculio obligari ait.non enim cum ipfis impuberibus contrahitur, tit tutoris authoritatem fpedemus. Idem adijcit, pupillnm non poffe feruo peculium cóftituere,nec tutoris authoritatc.In furiofi quoq^cu« i^atorem dicimus dandam de peculio adionem.nam amp;nbsp;huius feruus pe tedium habere poteft.non fi fuerit conceftum,uthabeat: fed fi non fuc tit prohibitum,ne habeat. nbsp;nbsp;Si filiusfamilias uel feruus pro Jiquo fi«

deiu)[rerint,uel alias interuenerint, uel mandaucrint : tradatum eft, an fit de peculio adio.ôi: eft uerius,in feruo caufTam fideiubendi,uel man« dandi fpedandam. quam fentenriamamp; Cel fus librofextojibatin fer-^0 fideiuffore. fi igitur quafi interceffor feruus intcruencrit, nop rem Peculiarem agens .• non obligabitur dominus de peculio. Julianus fibto duodecimo digeftorö fcribit.fi feruus madaucrit, ut creditori foluerctunreferre ait,qua cauffam mädandihabuerit. fi pro creditorc fiiofoluimandarit.’obligatûeffedominödepeculio. qifi intercefforis officio fundus fit.non obligari dominu de peculio. Cui congruit,âd •dêlulianus fcribit.fi a filio meo fideiuflbré accepo;quidgd afideiufto= te acceper o, id me non de in rem ucrfo,fcd de peculio adionc manda« li praeftaturu. idem accipias amp;nbsp;in ferui fideiuffore. idem'cp fi alius mihi pro filio meo debitore foluiffet. quodfi filius meus debitor nó fuiffet: ixceptione doli fideiufforem ufurum.et fi foluiffet,condiduru fcribit.

Si fer uus,cum fe pro libero gereret,compromifit:quïcritur,an de pe iulioadioexpacnacompromiffi,quafiexnegocio gefto danda fit,fi-tuti traieditix pecunia? daturt' Sed hoc amp;nbsp;Neruæ filio, amp;nbsp;mihi uidetur ocrius,cx compromiffo ferui non dandam de peculio adionem ;quia oec fi iudicio condemnetur feruus,datur in eum adio. Sed fi filius fideiuffor ,uel quafi interuentor acceptus fit; ande peculio pattern ®bliget,quæriturc'amp; eft uera Sabini amp;nbsp;Caffq fententia exiftimantium, femper obligari pattern de peculio,amp; diftare in hoc à feruo. quare amp;nbsp;ex

tompromiflb pater tencbitur.amp; ita Papinianus quoç libro nono qu« ■ ftionum fcribic. nec intereft ait,ex qiia cauffa compromiferit t utruet ca caufla,ex qua potuit cum patre de peculio agican uero ex ea, ex qua non potuit,cum ex ftipulatu pater conueniatur. nbsp;Idem fcribit,iudica

tiquoqj pattern de peculio aâioneteneri.quod Marcellus puratetiam i eins aöionis nomine,ex qua nó potuit pater de peculio adioné pan.na ficutftipulationccontrahatur cumfilio.itaiudicio conrrahi. proindc nonoriginemiudiciifpeftandam,fedipfam iudicati ueluti obligatio* nem.quaieamp;ftquafidefenforcondénatusfit.idem putat. Exfurti? i na cauffa à filioquidê familias condici poffe conftat.an uero in panent ! nel in dominu de peculio danda fit,quaerinirf'amp; eft uetias,in quantum locupletior dominus fadus eft,ex furto fado adionê de peculiodan« dam.idem Labcoprobat.quia iniquiffïmum eft,ex furto ferui domb num locuplctari impune,nam amp;circa rcru amotarum adionê filixfa* miliasnomine inid,quod ad pattern periiemr.compent adiode pecu* lio. Si filiusfamilias duumuir pupillo rem faluam fore caucrinó cu* rauit: Papinianus libro nono quæftionum de peculio adionem eópete re air.nec quidquammutarearbitror.an uoluntate partis decuriofa* dus fir.quoniam rempublicam faluam fore pater obftridus eft.

PEculqcftnó id,cuiusferuus feorfum à domino rationemhabmt.: fed quod dominus ipfe feparauit in fubftantiam feruo,fuum à kt uiratione difcemens.nam cum ferui peculium totum adimerc,ucl au gere,uel minucre dominus poffit animaduertendum cft,non quid fee uus,fed quid dominus conftituendifcruilis pcculq gratia fecerit. Sed hoc ira uerum puto,fi debito feruum liberate uoluit dominus: üt enâ fi nuda uoluntateremiferit dominus,quod debuit,definatfetuusdebi gt;nbsp;toreffe. fi uero nomina ira feccrit dominus, ut quafidebitotéfeferuQ ; faceret, cû debitor non effet : contra puro. re enim,non uerbis pecuüû augendû eft. Ex his apparet,nonquod fer u us ignorante domino h? huit,peculiû effe;fed quod uolenre. alioquinamp;quod fubriplnt fetuus domino,fiet peculq. quod non eft uerum. Sed fæpe fit, ut ignorante dq niino,incipiatminui ferui peculium:ueluri cumdamnû domino dat fetuus,autfurtum facit. Si opent ferenteferuomeo, furtum feceriî mihi. idde peculio deducendum eft,quod minus ob rçm fubreptâ ton fequi poffim. Si ærçalieno dominicoexhauriatut peculium ferui: tes tarnen in caijffa peculiari maner.nam etfi aut fento donafférdebiru dominus,aut nomine ferui alius domino intuliffet; peculium fupplc« retur,nec effet noua conceffionedomini opus. Nonfolumid in pc* culium uitat ior uni ponendum eft,cuius rei d dontino/edeaam id,tu ' fus

TIT. T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$5$

nomine pater nel dominus duntaxat de pecuÜo coniie» i_yniimturAfi quis dolo malo eorü captusfit. Sed Ó(fi precarid ^s filiofamilias nel feruo data fit.-dutaxat depeculio pater dominusue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ■ '

obligatur. SifiliusfamiliasiusiurandumdetulerjtA’lirstumfit.-dc peculio danda eft aftio,quafi contradum fit. fed in feruo diucrfum eft.

Peculium didum eft.quafi pufilla pecunia.fiue pufillum patrimoni üni. Peculium antem,Tubcro quidem fic definiuit (ut Cclfus librofe-Xtodigeftoruirefert)quodferuusdominipermiffufeparatü â rationi' ^ïüs dominicis habet,dedudo inde,fi quid domino debetut.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VI. CBLSVSlib.Vl.diffjhrwn.

DEfinirioné peculq.quam Tubero expofuit, Labeo ait,ad uicari* orü peculia non pertinere. quod falfum eft. nam co ipfo, ^d do»

Riinus feruo pcculiu cóftituir,etia uicarijs cóftituiffe cxifti mandus eft:. VlI. VL PI AN VS iib.XXIX.rfdfdJiS«».

QVamTuberonisfcntenri.i?tipfe Cclfus probat.^ adqcit,pupil» lum uel furiofum cóftituere quidem peculium feruo non pofte.’ «erum ante conftitutu,ideft uel ante furore uel à patre pupillijion adi« •ni ex his caufl’is.quae fenrenti.a liera eft,amp; congruit cum co,quod Mar tclius apud lulianum notans adijcirpoffefieri.utapud altcrumex do minis feruus peculium habeat,apud altcrum nó .■ ut puta fi alter ex do

' minis furiofus fit,uel pupillus. *Suntquidam(inquit)quiputantgt;pe *4U.Sf,i,t tulitini feruum habere non pofte,nifi concedente domino;ego autem t^idi (w-puto,noneireopus cócedi à domino, pcculiü feruum habere,fed non 50 p. pee, adimi,nt habeat. Alia cauflaeft pcculij libers adminiftrationis.nâ fpe- fenuti h.m tialiter concedenda eft. Scire auté non unq; fingulas res debet ex nc« pote/l. teffïtate, fed 7rax^A^t^tstjop. amp;: in hanc fententiam Pomponius indi» nat. nbsp;nbsp;Tam auté pupiUum filium,qu^m feruü pcculiü habere poften

Pedius librodccimoquinto fcribit: cumhoc(inquic)totum ex do-mini conftitutione pendeat. Ergo amp;fi furere coeperit feruus uel filius, tetinebunt peculium. In peculio auté res efte poflimt omnesA ma biles,amp; foli.uicarios quoepin pcculiü potcft habere,Sc uicarioru pcculi iim.hoc amplius amp;nbsp;nomina debiroru. Sed amp;: fi quid furti aftione feruo debet,uel alia aéHone.in pcculiü computabit. hærcditasquo^Atega rt,ut Labeo ait.fed amp;nbsp;id,quod dns debet,fibi in peculium habebit.ftfor te in domini rationes impendit,amp; dominus ci debitor mancre uoluit: aut fidcbitoré eins dominus côuenit.quarefi forte ex feriü emptionc cuiâionis nomine duplum dominus exegit.-in peculium ferui eritcon «erfuninifi forte dominus eo propofito fuit,ut noUet hoc effe in pecu

lium ferui. Sed amp;nbsp;fi quid ei confecuus debet ,etit peculij. fi modo die ha bet peculium^uel habebit.

NOn ftarim quod dominus uoluit ex re fua peculij efle^pecalinin fecit: fed fi tradidit, aut cum apud eum effet, pro tradito habuit. ars’tradi defiderat enimres naturalem * dationem. Contra autem.fimulat^

SEd fi damnum feruo dominus dederit in peculio;hoc non compu tabitur,non magis, ^ fi fubripuerit. Plane fi conferuus dede* rit damnum,nel fubripueritdn peailium uidetur haberi. amp;nbsp;ita Pompo nius libro uicefimofecundo fcribit.nam amp;nbsp;fi quid dominus ab co, qui rem peculiarcm fubripuit;ucl confecutus cft,uel cófequi potuit: in pc« culium effc computandum,Ncratius libro fccundo refponforum fen bit. Peculium autem dedudo, quod domino debetur, computan* dum cft.quia pracueniffe dominusA cum feruo fuo egiffe eteditur.

Huic definirioni Seruius adiecit, ET Si QVID H!S DEBËA-* TVR,Ctyi SVNTINEIVS POTESTATE;quOniamhocquoqi domino dcbcri,nemo ambigit. nbsp;Praeterea id etia deducetur,quod his

perfonis debetur, quæ funt in tutela, uel in cura dominie uel patris, uel quorum négocia adminiftranedummodo dolo careant:quoniam ctfi per dolum peculium uel ademerint,uel minuerint,tcncntur. na fi fem pet pracuenire dominus amp;nbsp;agere uidctiu.cur non dicatur etiam hoc no mine eum fecum egiffe,quo uel tutelac,uel negociorum gcftorum,ucl utili aftione tenebitur.nam ( ut eleganter Pedius ait ) ideo hoc minus in peailio eft,quod domino uel patri debetur;quoniam non eft uctifi» milc,dominum id concedere feruo in peculium habere, quod fibi dc« betur.fanècum ex exteris cauffis ipfum à femetipfo exegiffe dicimus, qui négocia uel tutclam gerit.-cut non etiam in fpccic pcculiari exege tit.quod exigi debuitc'defendendum igitur erit,quafi fibi cum folucre, cum quis aeere depeculio conabitur. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;creditor ferui, qui hs*

res exftirit domino eius,dcducit de pcculio, quod fibi debetur: fine li« bertatem feruus acceperit,fiue non.idemcp etfi pure Icgatus fit feruus. nam quafi pratuenerit, amp;nbsp;ipfe cö feruo egerit.-fic deducet,quod fibi debetur,fi conueniatunlicetnullo momento dominium in manumiflb, uel legato pure habuerit.amp; ita lulianus libro duodecimo fcribit. certe fi fub conditione feruus libertatem acceperit, minus dubitatur. amp;nbsp;Julianus eodem loco fcribit, hæredem deduccre. dominus enim faftus eft. addefenfionemfententixfiix lulianus etiam illudadfert:quodfi ei, qui poft mortem ferui,uel filtj intta annü potuit conueniri de peculio, bxtes

TIT. Ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$57

hæres exftitcrim.-proculdubio dcdiicâ^quod mihi debchir. Sine ans tem ex contraftuquid domino dcbeatnr/iue ex cationnm rcbquis.-dc ducet dominus.Sed etfi ex deliâo ci debeatur.-utputa ob furtum,quod fecit.-aeque deducetur.Sed eft quæftionis,utrum ipfa furri æftimanojd eft folû, quod domino abeft;an iiero tantum,quantû fi alienus fennis commififfet, id eft eu furri pœnisffed prior fententia uerior cft,utipfa huti xftimatio fola deducatur. Si ipfe fernus fefe uulnerauerit.-non debet hoc damnû deduccre: non magis,quâm fi fe occiderit, uel præci pitauerit.licct enim feruis naturaliter in fuum corpus fæuire. fed fi â fe Uulncratum feraum dominus curaucrit.fumptuû nomine debitorem eum domino puto effeftum.quanc^ fi ægrumeum curaflet.réfuam potius egiflet. nbsp;Item deducetur de peculio,fi quid dominus ferui no

mine obligatus eft^autpræftititobligatus. ita amp;nbsp;fi quid ei creditum eft iuffu domini.nam hoc deducendit lull anus libro duodecimo digefto-turn fcribit.Sed hoc ita dcmum uerum puto, fi no in rem domini uel partis,quod acceptum eftgt;pcruenit. alioquin fecumdebebit copenfate. Sed etfi pro feruo fideiufferit; deducendum lulianus libro duodeci mo digeftorum fcribit. Marcellus autem in utroq;, fi nondum quidc^ domino abfit:melius efle ait,prxftare creditor!, utcaueat tefufutu fe, fi quid præftiterit dominus hoc nomine conuentus.-quam ab initio de diici,ut medij temporis intcrufurium magis creditor confequat, Sed fi de pcculio conuentus dominus,amp; condemnatuseft: debet in fcquen tc aftioede peculio deduci.*(fed fi ali? depeculioegit,amp;:uicit,oportet *hæc'ipic-deduci/eoepit enim dominus uel pater iudicatiteneri.naamp;fi quid fer rife^ anti. ui nomine nó condcmnatuspræftitiffet.creditorietiâhoc deduceret. ai.defUt,

SI ucro adhuc in fufpenfo cft,prius indicium de peculio,amp; ex pofte-rioreiudiciores mdicatur.nullo modo debet prioris iudieq ratio haben in pofteriore condemnarione.quia inaftionede peculio occu* panris melior eft códitio.occupare autem uidctur,non qui prior litem conteftatus eft,fed qui prior ad fententiam iudicis peruenit.

SI noxali iudicio conuentus dominus liris æftimationem obtulcrit: de pcculio deducendum eft. quod fi noxx dediderinnihil eft dedu ccndum.Scdetfiquid dominus foluturum fe ferui nominerepromi* ferit: dednei oportcbit,quemadmodü fi quid domino feruus pro debi tore expromiferit. Idem eft, amp;fi pro libertatc quid domino expromi« fit,quafi debitor domino fit effeftus.-fed ita demum, fi manumiffo eo agatur .fed fi i debitore dominico feruus exegcriran domino debito» tem fe feceiit,quxritiuf amp;nbsp;lulianus libro duodecimo digeftorum non Y aliter

aliter dómitium dcduäiinim ait, qualm ß ratiim habiüöeuqüod exa*; Öuni eft. eadem amp;nbsp;in filiofamil jas dicenda-funt. amp;nbsp;piito ucram luliani. fcntentiam.riaturalia enim débita Tpedamus in peculrj dediidionc. eft autem natura æqnum,liberari filium nel feruü obligatione,có quod ui. detut indebitü exegiffe. nbsp;nbsp;Eft etiam quæftionis,an id quod dominus

femel deduxit,cum conueniretuc:catfus,fi cóueniatur,de peculio exi« mere debcat.-an uero ueluti folutum ei uideatur, iemel fada dedudio«, nec'öcNeratiusamp;Neruaputant. Itemiulianuslibro duodecimo di geftorum fcribit. fiquidem abftulit hoc de peculio,non debere deduci, ß uero eandem pofitionem peculq reliquirdebereeudeducere. De ni^ feribit. fi feruus uicarium quinqg ualenté in peculium habuifletA domino quin^deberet,pro quibus uicarium dominus deduxiflet:amp; poftea,uicario morruo,alium eiufdem precq feruus comparaffetmon defiliere domini elfe debitorem,quafi uicarius ille domino decefferit: nifi forte,cum eum feruo ademiffetA fibi foluiffet,tunc decefferit. Idé rede ait.fi cum uicarius ualeretdecem, dominusconuentusdepecu« lio,quinlt;$pro eo feruo præftitiflet, quoniam quinq^ipß debebantitfr mox hic uicarius deceffifret. aduerfus alium agencé de peculio,decem dominum dedudurum.-quia in eo, quodiam pro co foluir,debitorem fibi feruum fecerit.quaefententia uera eff.-mfi feruo ademit uicarium, ut fibi folueret. Quod autem deduci deberediximus id, quoddebetur ci,qui de peculio conueniturrita accipiendû eft,fi non hoc aliunde cou fequi poruit. deni^ Iulianus feribit, uéditorem,qui feruum cum pecu, ho uendidit,fî de peculio conueniatur,non debere deducere,quod fibi debetur. potuit eni m hoc ex ratione pécule detrahere, amp;nbsp;nunc condice. re,quafi indebitumequoniam non cft in peculio, quod domino debe» turpoteft eriam C inquit ) ex uendito agere. quod ita erit probandum, fl tantum fuit in peculio,cum uenderet,Ht fatisfacere debito dominus poffer, cæterumfi poftea quid acccffit,conditionibus debiti exiftenti» bus,quod dominus non diftraxeraf contra erit dicendum'. idem fcrilt; bit: fi quis feruum,cuius nomine de peculio habebat aâionem,compa raffet.-an poffit deducere,quod fibi dcbcatur,qHoniam aduerfus uedi» toremhabet aflionem depeculiofamp;refteaitpoffe.namamp;quiuisali« us poreft eligerc, utrum cum emptore, an cum uenditore agere uelit. hune igitur eligere polTe pro aâione deduftionem. nec uideo quid ha« beant creditores,quod querantur ; cum poffint ipfi uenditqrem cóue» Bire,fi quid forte putant effe in peculio. nbsp;nbsp;Non folum autem quod ef

debetur, qui conuenitur, deducendum eftruefum etiam fifociöeius quid debetur.amp;: ita lulianus libro duodecimo digeftorum fcribit. nam quarationein folidum alteruter conuenitur .-pari ratione deducere

Via hoc cafu etia cum co agi poteft, penes quern pccnJiu no eft. xril, VLPIANVS Iilgt;.XXIX.deifd,Zf«w.

SEd in emptcyeamp; uenditore uera non eft.item in fmâuario amp;nbsp;pro« prictario, di cœteris, qui non funt Ïoeq. fed amp;nbsp;in domino, amp;nbsp;bo* nsfideiemptore.nam amp;Iulianuslibro duodecimo digeftorum fcri* bic,ncutrum eorum dcducere id,quod alten debetur.

ITemeumteftamentopraefente diefcruus liber elTe iuftus eft rennt omnibus hæredibus de peculio agendum eft: nec quifquam eorum amplius dcducet,quamid,quodipfi debetur. Item cumferuus uino domino mortuus eft;dcindc dominus intra annum plures hxredes re liquit.-amp;: de peculio adio,amp; deduftionis ius feinditur, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XV. VLPIANVSliamp;.XXIX.rtdfdi^M«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SEd di fl duo fmt bona: fidei poffeffores: adhuc dicendum etit, neu« trum plus deduduruni,quam quod fibi debetur. idern'e^, etfi duo fint fruduarn.-quia nullam inter fe habent focietatem. idem didtur ini terdum amp;nbsp;infocijs.-fi forte feparata apud fe peculia habeant. ut alter al« terius peculq nomine non conueniatur. cæterum fi commune fit pecu lium:amp; infolidum conucnientur,amp; deducetur,quod ntriep debetur.

Q Vis ergo cafus eft,quo peculium ferui communis ad alterum ex dominis folüpertincatfin primis fi quis fetui pattern dimidiam uenuiderit, nee peculium eiconcefferit. deinde fi quis femocommiini pccuniam,uelresaliquasea mente dederit: ut,pprietatem earum re« tinetet.adminiftrationcm autem feruo concederet. MARCEL L v S N 0 T A T. eft etiam ille cafus,fi alter ademeritucl fi omni quidem mo do concefferit dominus, fed in nominibus eritconceffio

SI feruusmeus ordinarius uicarioshabcat.-id quoduicarij mihi dei bent,andcducamex peculio ferui ordinary famp; prima illa quaeftio dl,au hæc pcculia in peculio ferui ordinary computentur f amp;nbsp;Proeui lus amp;nbsp;Atiliciniis cxiftimant.'ficut ipfi iiicarq funt in peculio, ita etia pe« tulia eotum.óc id quidem,quod mihi dominus eorum,id eft,ordinari« üs fcruus debet,etiam de peculio eorum detrahetur .• id uero,quod ipfi «icarqdebent,duntaxatex ipforum peculio. Sed amp;nbsp;fi quid non mihii fed ordinario feruo debent : deducetur de peculio eorum, quafi con-feriio debitum.id nero,quod ipfis debet ordinarius feruus, non dedu* «tut de peculio üïdiftatijferui:quia peculium eotum in peculio ipfi-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Y q useft.

US cft.amp; ita Seniius refpondit.fed peculium eorum augebitur ( utopi« nor ) quemadrtiodum fi dominus fcruo fuo debeat.

CVi cófequens elicit fi Sticho peculium fuum legatum firjsq; ex teftamento agannön aliter cogatur id,quod uicariiis eius teftato ri debetjeliiiquere.nifi is uicarius peculium habcat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Hlnc quacritur; fi ordinary fer ui nomine adû fit de pcculio, an agi poffît amp;nbsp;uicariorumf amp;nbsp;puto no pofle.licet fi adum fit de peculio uicanj,agi potent à de peculio ordinary. nbsp;nbsp;Poteft effe apud me dupli

ós iuris peculium:utputa fi feruus dotalis ed, poteft habere peculium, quod ad me refpiciat.-poteft amp;nbsp;quod ad mulieré.nam qiiod ex re mari» ti quïcfrjquel ex operis fuis:id ad maritu pertinet. Se ideo fi refpcdu ma • riti litres fit inftitutus,uel ei legatum datum: id eum non debeterefti* tuere,Pomponiusfcribit. igiturfi mecum agatur ex eocontradu,qut ad me rc^icitaitrum omne deducam, quidquid mihi debetur(fiue ex mea caufla,fiue ex ca,quæ ad uxoré refpidt)an uero feparamus caufi fas,quafi in duobus peculqsjit Öe caufTa debiti, quod petitur,fpedctur: ut fiquidem ex co peculio agatur, quod ad muherem fpedat, id dedu* cam,quod ex eo contradu debcatunfi ex co contraftu,qui ad me refpi £it,meum deducamfquae quaeftio dilucidius eft in fruftuario tradata. utrum ex eo contradu demum poteft de peculio conueniri,quod ad fe pertmet,an ex omniffle Marcellus etiam fruduarium teneri fcribit, ex omni contradu.eum enim,qui contrahit,totum ferui peculium,uelut patrimonium, intuitum. certe illud admittendum omnimodo dicin ut priore conuento,ad quern res refpicit, in faperfluum is, cui quxfitu non eft,conueniatur.quat fententia probabilior eft,amp; d Papiniano pro« batur.quod amp;: in duobus bons fidci emptoribus crit dicendum. Sedin tnatito melius eft dicerejimplicirer de peculio eum teneri. Sin autem maritus huiufmodi ferui nomine aligd praeftiterit: an aduerfus mulie« rem agente,doris nomine deducere id poiritc'amp; ait. fi id,quod creditori prxftitumcft,ad nrriufq! generis peculium pertinebit: pro rata utriqj peculio dccedere debere. ex quo intelligi poteft, fi ad alterü peculium contradus pertinebit: modofoli uxori detrahi: modo non detrahi,fi adidpeculium pertinuitcontradus, quod apud maritu refedit. nbsp;nbsp;In« *

terdum amp;nbsp;ipfi fruduario aduerfus donfinum datur adio de peculio ; ut puta fi apud eum habeat peculium,apud ipfum uero aut nihil, aut mi» nus,quam fruduario debetur. idem etiam contra eueniet: quamuis in duobus dominisfufficiatpro focio,uel commun! dinidundo adio. nbsp;nbsp;’

Vmma cum rationc etiâ hoc peculio prætor imputabit,quod dolo l^malo domini fadum eft,quo minus in peculio efteç Sed doliim ma lum acciperc debemus,fi ei ademit peculium.fed etfi cum intricate pc culium in necem creditor urn paiTus eft,Mela fcribitdolo malo eius fa* , dum. nbsp;Sedetfi qius,cum fufpicatur alium fecum adurum,alió pecu

hum aucrtat;dolo non caret, fed fi alrj foluerit;nó dubito de hoc, quin non teneatue.-quoniam creditori foluit A licet creditori uigilarc ad fu urn confequendum. Si dolo tutoris,uel curatoris furiofi, uel proem tatoris fadum fitran pupillus,ucl furiofus,uel dominus de peculio con ucniatur,uidendum eft.amp; puto,fi foluendo tutor non fit,prxftarc pu= pillum ex dolo eius;maximc fi quid ad eum perucnitita amp;nbsp;Pomponi= us libro odauo epiftolaru fcribit. idem in curatore amp;nbsp;procuratorc crit dicendum. nbsp;Emptor autem ex dolo uenditoris no tenebitur,nec hx-

tes, uel alius fucceflbr .nifi in id, quod ad eu per uenit. Siue ante poll iudieiü acceptum,fiue antc,dolo fadu fit.'côtinetur officio iudicis. Si dominus uel pater recufet de peculio adionem.'non eft audicndus ,fed cogendus, quafi aliam quamuis perfonalem adionem fiifcipere.

XXU. POMPONIVSlib. VIU. adSatinum. SI damni infedi xdium peculiariu nomine promifit dominus; ratio ei? haberi debct.amp; ideo ab eo,qui de peculio agit, dno cauendu eft.

XXI11. IDEM Iit.IX.lt;«f Safemum. AEdium autem peculiarium nomine in folidu damni infedi prö« mitti debct,ficut uicartj nomine noxale indicium in folidu pan: * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ quia pro pignorc *eas,fi non defendantur, ador poflidct. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^M*

XXIIII. VLPIAN vsliîgt;.xxvn.4dslt;«lgt;i«ttw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nondef.d^

CVrator furiofi adminiftrationem peculij amp;nbsp;dare, amp;nbsp;denegare po» ^^ ‘^^^^-teft, tarn furiofi feruo,quamfilio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t^^elfof

ID ueftimentu peculij effe incipit, quod itadedit dominus,ut co ue ftiru feruum perpetud uti ueUeneo'c^nomine ci tradidit,ne qms ali» us co utcretur,idcp ab eo eius ufus gratia cuftodiretur. fed quod uefti« tuentu feruodnsitadeditutendu,ntnon femper,fedad certuufum, tertisep teporibus co uteretur ;ueluti cum feqneretur eu, fine ccenanti luiniftrarct.id ueftimentum non eft peculij.

SI femel ex ca cauffa, quod dolo fecerit, dominus prxftitit de pecu ho conuentus;cxteris ex eadem caufla nihil prxftabit. fed amp;nbsp;fi tan« tuudcmferuuseidebeat,quantu dolo minuit .-non erit condénandus.

his confequens wit, ut manumiffo quo^.uel alienato fctuö, «cauffa doliintra annum teneatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

XXviL CAl'VSlibA'X.aiediilumproumcule.^-ET ancillarymamp;filiarumfamiliarum nomine dcpcculio adioda« tur. maxime fi qua fatcinatrix, aut textrix erit, aut aliud artifid^ urn uulgare exerceat.datur propter eas aftio dcpofiti quolt;5:amp; commo dati aftionem dandam earum nominc,Iulianus ait.Sed amp;nbsp;rributoriam aftioné,fi peculiari merce fciente patre dominone négocient,dandam effe, longe magis non dubitatur. etfi in rem uerfum eft, quidue iuffu partis dominiue contradum. Confiât hæredem domini id qnolt;5 deducere debere,quod feruus,cuius nomine cum eo de peculio agere* tur,ante aditam hæreditatem ex bonis hxredkarqs amouiffchcon* •-fumpfiflct,corrupiflet. Si feruus alienatus finquamuis ineum,quï alienauit,intra annum prætor depeculio aftionem poUicetur: tamert •nihilominus amp;nbsp;m nouum dominum adio datur. amp;nbsp;nihil intereft, aliud apud eum adquifierit peculiu, an quod panter cum eu emitiuel ex do« natione accepit,cidem concefferit. nbsp;nbsp;Illud quoq; placuit, ( quodÄ lu

lianus probat} omnimodo permittendum creditoribus, ucl in partes cum fingulisagere,uel cum imoin folidum.Sedipfi,qui uendidit fer« uum,non putat lulianus de eo, quod ante uenditionem credidit, cum emptore de peculio agere permittendu.Sed etfi alieno credidero, effeg rcdemero,deinde alien auero.-æque non putat mihi in emptorem debe re dari. In uenditorem autem dunraxat intra annû,poft redemprio« né numerädumi deco quod adhuc alicno crcdiderim,daHdâ effe mihi aftionem exiftimat; dedufto fciliceteo, quod apud me peelde feruus habebat. nbsp;nbsp;Sicut autem de eo,quod ipfe crediderim feruo meo. uon

putat lulianus in emptorem, alienato eo, aftionem mihi dari debere: ita amp;nbsp;de eo,quod feruus meus feruo mco credjderit ( fi is,cui creditum fiierit,alienatus fit ) negat permitri mihi debere cum emptore experi« ri. Siquiscum feruo duorum pluriumuecontraxerit; permittenda eft ei,cum quo uelit dominorum,in folidii experiri. eft enim iniquum in plures aduerfarios diftringi eum,qui cum uno contraxit. ncc haus dunraxat peculij ratio haberi debet,quod apud eum;cum quo agitur, is feruus habet.fed etiam eius,quod apud alteruncc enim res damno« Tafuturaeftei,qui condemnatuseftreum poflitrurfusipfe iudiciofo cictatis,uel communi diuidundo,quod amplius fua portione foluit, i focio focqsue fuis eófequi.quod lulianus ira locum habere ait, ft apud alterum quo^ fuit peculium;quia eo cafu foluendo quifcg fociu etiam sere alieno liberarc uidetur. at fi nullum ftt apud alterü peculium, com tra effe-quia ncc liberate ullo modo «re alieno cuminteUigitur. .

.XXVIIL iVVl AÜV Slib.XîI.dt^lhrttm. , QVare ctfi focio ne^ hxresjicq? bonorum poffeffor exftitiffet.'ea= tenus damnari debet is^cum quoaftum fuerit, quatenuspeculiu 3pud e'um eritA qtiantum ex bonis confequi poteft.

SI quis feruum teftamento liberum efle inscrit, rdiftis haeredibus his.qui cum feruo contraxerunt: poHiint inter fe cohæredes uel de pcculio agere.-quia de eo quiftg pccuJio,quod apud eu eft, quolibet alio Agente renctur. Etiarn fi prohibuit cum feruo contrahi dominus, Wit in eum de peculio adio.

QVxfitum eft,an teneat adio de peculio, etiarn fi nihil fit in peen« lio,cum ageretur.ïi modo fitrei iudicatae temporee’Proculus amp;nbsp;i^egafus nihilominus teneri aiunt.intendi enim rede, etiarn finihil fit in pcculio.idem amp;nbsp;circa ad exhibendum amp;nbsp;in rem adioné pjacuit. quæ fententia amp;nbsp;ä nobis probanda eft. nbsp;nbsp;Si cum ex parte hærede domini

Uel patns agaturduntaxat de pecuKo condemnandum, quod apud eû bæredem fit, qui conuenitur.idem amp;nbsp;de in rem uerfo pro parte : nifi fi ’Juid inipfius hatredis rem uertiffet.necquafi unum ex fócijs effehunc hæredem conueniendum,fcd pro parte duntaxat. Sed amp;fiipfeferuus fit hxres ex parte inftitutus.-æque cû eo agenda erir. Si nero filins fit; 9iiamuis ex parte inftitutus: nihilominus in folidum adionem pane* lût. fed fi uelit pro parte nomen cohasredis redimere;audiendus eft. lt;|uid’enim,fi in rem patris uerfum fitt’eur non confequanir filius à co* hærede,quodinpatrisreeftc'idemetfipeculiumlocuples fit. Is qui ' femel de peculio egit; rurfus audo pcculio, de refiduo debiti agere po= ^ft. nbsp;nbsp;Si annuaexceptionerepulfus fit à uenditore creditor; fubuenii ■

hei aduerfus emptorem debet, fed fi alia exceptione;hadenus,ut dedu amp;icaquantitate,quam à uenditore confequipotuiflret,ab emptore refi diium confequatur. nbsp;nbsp;In dolo obijciendo temporis ratio habetur.for

UTis enim poft tempus de dolo adionis nó patietmdolum malu obq* ci prætor.quonia nee de dolo adio poft ftatutum tempus datur. in hae* tedem aut doli claufula in id,quod ad eö peruenit,fieri debet; ultra nó. S^ XXXI. PAVLVS Ijt.XXX.rtdfdidm.

SI ex duobus uel pluribus hæredibus eins, qui manumiffo feruo, nel libero effeiuffo, uel alienato, uel mortuo, intra annum conueniri poterat,unus fuerit conuentus.omnes haetedes liberabunnir: quamuis öoh inmaiore qiiaijtitate,qiiàm eins pecultj, quod penes fehabet, qui ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- con*

conuenitur, c6ndemnetur. idcK ita lulianus fcripfit. idém'q; eft, etfi in akerius rem fuerit uerfum.Sca etfi plures fint friiftuarrj.uel bonae fidci poffefforesrunus coniientus,cjetcros liberat.-quamuis non maioris pc* eulrj quantitate, quam penes fc eft, códemnari debcat. Sed licet hoc iure contingat: tarnen æquitas diftat,iudicium in eos dari,qui occafio* ne iuris liberantur.-ut magis cos perceptio,quàm intentio liberet. nam qui cum feruocontrahit;uniuerfum peculium eius,quod ubicun^eft, uelnti patrimonium,intuetur. In hoc autem iudicio licet reftauratut *alias. re *reccdens,tamé amp;nbsp;augmenti, amp;deceflionis rationem haben oportet, petens. idco fiue hodie nihil fit in peculio,fiu€ accefferit aliquid.praefens flatus peculrj fpedandus eft.quarc circa uenditorem quo^ amp;nbsp;emptorem hoe nobis uidetur ucrius:quod acceffit peculio,poffc nos ab emptorccon« fequimec rctrorfHm,uelut in uno iudicio,ad id tempus cóuentionem reduccre emptoris, quo uenditor conuentus fit. nbsp;nbsp;Venditor ferui fi

cü pcculio fcriium uendiderit, amp;nbsp;tradiderit peculium.- nc intra annum quidemdepeculioconuenietiu:.nelt;5enimhoc precium ferui peculilt; urn eft,ut Neratius fcripfit.

C Ed fi quis fetuum ita uendiderit, ut precium pro pcculio accipcret: vJpencs cum uidetur effe peculium, ad quem preciü peculij peruenit, NXXXUII. POMPONIVSiikXII.«uirijsleUionibut, On penes quem res peculiaris fit.

AT mm hacres iuffus eft peculium date,accepta eer ta fiimmâ.-nô uidetur penes hæredem efte peculium.

IN bon« fidei contraftibus quxftionis eft, de peculio, an in folidum pater uel dominus teneatur/nt eft in aftionc de dote agitatum, fi fi* liofamilias dos data fit.an pater duntaxat de pcculio conueniatuifcgo autem arbitror non folum de peculio: fed amp;nbsp;fi quid praeterea dolo ma* lo partis capta fraudataep eft mulicr,competerc aâionem. nam fi ha* beat res,nec reftituere fit paratus: æquû cit cum,quanti ca res eft » con* denari.nam quod in fcruo,cui res pignori data eft,expreffum eft-hoc amp;nbsp;in cæteris bonae fidei iudicijs accipiendum efte, Pomponius/cribit. nâqi etfi feruo res pignori data fit.non folum de peculio,amp;: in tern uct* aVadic» focômpetitaftio.-uerumhancquoij habet*aftionem,Et si QVID âioné. DOLO MALO DOMINI CAPTVS FRAVDATV$'QVE EST ACTOR, uidetur autem dolo facere dominus,qui cum habet reijitu* endi facultatem, non uult reftituere.

SI creditor filij mi haeredem tc inftituerit,amp; m hafreditatem eius uen diderisnlla parte ftipulationis,quauta pecunia ex hxreditatc adte peruencrit,renchéris de peculio. Si feruo tuo permiferis uicarium einere atireis ofto, ille dece emerit, amp;nbsp;tibi feripferirfe emifle odo, tiiqj ci permiferis eos ofto ex tua pectmia foluereA is decern foluit: hoc no mine diiósaureos tantum umdicabis. fed hi uenditori præftabuntur ‘duntaxat de peculio ferui. Seruum, quem communem cum Titio, aut cum SemprOnio habuimendidi Titio ante, quam eius nomine age tetur mecum de peculio. qusfinim eft, fi de peculio cum Titio, aut cu Sempronio ageretur;.in eius peculij, quod apud me effet, ratio haberi dcbeatC'dixi.fi cum Sempronio ageretur, nunquam rationem eius pe= culfj ,quod apud me effet,haberi de bete: quia is nulla aduerfus me afti-onem habere r,per quam id,quod præftiriffer, confequi poffer. Sed erfi cum Titio poft annum,quam uendidiffem, ageretur; fimilircr non effc xomputandum peculium,quod apud me effet : quia iam niécu agi de peculio non poffet.Sin autem intra annum ageremretune quoq; haben dam huius peculij rationem :poftquam placuit, aliehato hominejpeb rnittendum creditori,óccum uenditore, amp;nbsp;cum emptore agere. nbsp;nbsp;Si

ââum fit de peculio cum eo,qui ufumfruäum in feruo habeat, amp;nbsp;mi« nus confecutus fit creditor;non eft iniquum,ut ex uniuerfo eius pecu« lio (fine apud fruftuarium, fiue apud proprietarium erit) rem confc-quatur. nbsp;nbsp;nbsp;Nihil intcreft,operas fuas conduxerit feruus à fruftuario,

an pecuniam mutuam ab eO acceperit.dsri it.iqj debebit adio ei aduer fus dominum próprietatis,deduftoeo, quod feruus peculij nomine apud fruduarium habet.

XXXVIII. AFRICANVS lik IX.q«lt;e/lion«gt;«. DEpofui apud filiumfamilias decem,amp;:ftgo depofiti de peculio, quamuis nihil patri films debeat,amp; hæc decern teneat.-nihilo ma gis tarnen pattern damnandum exiftimaiüt,fi nullum præterea peculi umfit.hancenim pecuniam,cummca maneatjiôncffepeculij.de« niqj quolibet alio agente de peculio,minime dubitandum ait,compus tari non oportcre.iraqj ad exhibendum agere me, amp;nbsp;exhibiram uindi-care debere. nbsp;nbsp;Si nuptura filiofamilias dotis nomine certâ pecuniam

promiferitA diuortiô fado agat de dote cum pâtre: utru ne tota pro« miffione, an dedudo eo, quod patri filius debeat, liberari earn ©porte« atc’refpôdit.totapromiffione eamliberandam effe.cum cette etfi ex pmiffione cum eo ageretur,exccptione doli mali tueri fe poffer. nbsp;nbsp;Sri

chus habebatin peculio Pamphilu,qui eft decern, idem Pamphilus de bet domino quin^. fi ageret de peculioStichi nomine .• placebatæfti« mari debere precium PamphiÜ,amp; quidemtotum: non dedudo eo, Z quod

^^g nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XV. quod dno Pamphüiis deberct. neminem cnim poffc inteUigiJpfum in fiio peculio effe. hoc ergo cafii damnudominu paffun'i, ut patcretiir, fi cuilibet alq feruoru fuoriim peculiünonhabenti credidiflet. idep ita fe habere,euidentius appariturum ait/i Sricho peculium legatum effe 2gt;ponatur:qui ccrte,fi ex teftamento agawogendus non cft,eius,qiiod nicarius feruus fuus debet,aliter,quam ex peculio ipfius deduftionem pati.alioquin futurum, ut fi rantundem uicarius domino debeat ; ipfe nihil in peculiohabere intelligatur. qiiod certe abfurdum cft. Scr» uo,quem tibi uendideram,pecuniamcredidi.quïefitum cft, an ita mi* . hi in te aftio de peculio dari debeat, ut deducatur id, quod apud me ex lt;o remanferite’quod quidem minime uerum cft. nee intcrerit inrra an num,quàm uendiderim,anpoftea,experiar.namneccaeteris quidem, qui tune cum eo contraxerunt, in me aftio damr. in cótrarium quoep, agentibus mecum his,qui antea cum eo feruo contraxiffcntinon dedu cd id,quod poftea mihi debere cœpcrit. ex quo apparebit.onus cius pe-,culij, quod apud me remanfir,adpofterioris temporis contraftus per« tinere non debere.

PEculiumamp;exeoconfiftit.quod parfimoniafuaquis parauit,ud officio meruit à quolibet fibidonari.id'c^uelut proprium patri* monium,fer uum fuum habere quis uoluit.

PEculium nafcitur, crefcit, dccrefcit, amp;nbsp;moritur. amp;nbsp;ideo eleganter Papyrins Pronto diccbat,peculiumhomini fimile elfe. Quo* modo autem peculium nafcatur,quæfitü eft. amp;nbsp;ita ucteres diftingnût. fi id adquifiuit feruus,quod dominus neceffe nó habet praeftarciid effe peculium. fi uero tunicas.aut aliquid fimile, quod ei dominus neceffe habet prsftarcaion efie peculium.ita igitur nafcinir peculium. crefcit, cum auftum fuit.decrefcit,cumferuiuicarijmoriuntur,rcs intcreU dimt, moritur,cum ademptumeft.

TEc femns quidquam debere poteft,ncc feruo poteft deberi. Sed 1 ^ amp;nbsp;cum co nerbo abutimurffaftum magis demonftramus,quàm ad iusciuilercferimus obligationem. ita^ ^d feruo debetur, ab extra* neis dominus rede petet.quod feruus ipfe debet: co nomine in pcculU um A fi quid inde in rem domini uetfum cft,in dominum aftio datuc. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X L11. IDEM IiKXluaediflum.

IN adrogatorem de peculio aftionem dandam,quidam refte putant: quamuisSabinusamp;Caffiusexaiite gefto de peculio aftionem non effe dandam exiftiment.

SI poftea,qiiam tecum de pcculio cgi, ante rem iudicatam feruum iiendideris.-Labeo ait.etiam eius pécule nomme.qiiod apud empto Km quxfierit,damnari te debere: ncc fuccurrendum tibi. culpa emm tua accidifle, quod feruum uendidiffes.

' XLlIll. VLPl ANVS fjt.LXHf.rtJeJKffum. Slquiscumfiliofamilias contraxetit, duos habet debitores .•fUium in folidum,amp; pattern duntaxat de peculio.

IDeocp fl pater filio pcculium ademcrit : nihilominus creditorcs eu filioagctc poffunt.

Vi pcculrj adminiftrationem conccditaiidctur permitteregenc raliter,quod amp;nbsp;fpecialiter pcrmiflurus effet.

QVotics intaberna feriptum fuiffet, CVM lANVARiOSER.« yo MEOGERI NEGOCI VM VETO.hocfolumcÔfccutU turn elfe dominum conftat,ne inftitoria teneat, non etiam ne de pecu lio. nbsp;Sabinus refpondir.non alias dandam de peculio adionem in do minum.cum fcnius fideiulTiffct.-nifi in rem dorruni, autobrem pecu* liarem fidciiiffifTet. nbsp;nbsp;Si femel adum fit de peculio; quamuis minus inueniatur rei iudicandæ tempore in peculio.quim debet; tarnen can* tionibus locum elfe non placuit de futuroincremento pcculq. hoc ein in pro focio adionelocum habct,quia focius uniuerfum debet. nbsp;nbsp;Si creditor feruiabemptore effet partem confecutus ; competcrein rcli« liquum in uenditorem utile iudicium.Proculus ait.Slt;d re integration effe permittendum adori,diuidcre adionem; utfimul cum emptore, amp;nbsp;cum iiéditorc experiatur.fatis enim effe.hoc fold ei tribui,utrefciffb fupcriorc iudido, in alterum detur exadio .• cum eledo * reo minus effet confecutus.amp; hoc iure utimur. nbsp;nbsp;Non tantum autem quiuis ere **^s,eni ditor cum uenditore ex ante gefto agerc poteft,fed amp;nbsp;ipfc cmptor,id'q; P^^^ amp;nbsp;luliano uidetur;quamuis amp;nbsp;dcducerc ipfe poteft aduerfus aliu agen-tem;dum tarnen id,quod apud fc habet,compuret. nbsp;Si feruus dedua do peculio uenditus fit;proccdit,ut uenditor,amp; dedudioneiiti poffit. fed fi poft uendirionem cœperit aliquid uenditori feruus debcre ; non minuit peculia,quia non domino débet. Quae diximus in empto» K amp;nbsp;uenditore;eadem funt, amp;nbsp;fi alio quouis geiiere dominium muta* turn fit (ut legato,dotisdarionc) quia quafi patrimonium libcri hoc mini$,peculium ferui intelligitur,ubicunlt;5 eft.

Libera peculq adminiftratio non permanet, netj in fugiduo, necg in fubrepto: fed ne^ in co,de quo nefeiat quis,uiuat, an mortuiis fit. Ciii peculq adminiftrario data eft.-delegate debitorem fuu poteft.

NOn folum id peculium eft,quod dominus feruo cóceffït.ueruni id quolt;ÿ,quod ignorante quidem co adquifitum fit: ramen fi re fciffet,paffiirus erat efle in pecuho. nbsp;nbsp;Si ignorante me feruus meus ne

gocia mea adminiftrauerit: tantidem debitor, mihi intelligitur, quan, ti teneretur,fi liber négocia mea adminiftraffet. Vt debitor, uel fer* nus domino, uel dominus feruo inteUigatur: ex cauffa ciuili compu-tandum cft.ideocp fi dominus in rationes fiias fefçrat,fe debere feruo fuo:cum omnino neqj mutuum acceperit.neçulla cauffa prxcefferit debendi:nuda ratio non facit eum debitorem.

*1^ Ö tempore,quo in peculio nihil eft,pater latitat.m bonorum pof« r^feffionem cius rei feruandæ cauffa mitti non poffum, qui de pccti hocurn co afturus funi:quia non fraudationis cauffa latitat,quifi iudi ciu acciperet,abfolui deberet. nec ad rem pertinet,quod fieri poteft, ut damnatio fequatur.nam et fi in diem,uel fub códitione debcatur: hau dationis cauffa non uidetut latitare.tam etfi poteft iudicis iniuria con-dénari.Sed fideiufforem dam eo tépore,quo nihil in peculio eft, tened putat Julianus: quoniâ fidduffor fumræ obligationis accipi polht; fi tarnen fic accepms fit. Si creditor pattern,qui de peculio teneba« tur,hæredé inftituerit.quia mortis tépus in Falcidiæ ratione fpcâatut» îllius temporis peculiû confiderabitur. Etiam poft^ dominus de peculio conuentus eft,fideiuffor pro feruo accipi poteft.Se ideo qua ta* tione,fi poft aâioné diâatam feruus pecunia exfoluit,non magis repe tere poteft, ^ fi iudi dû didatum non fuiffet: eadem ratione fideiuflot quoiç utiliter aeceptus uidebitur:quia naturalis obligatio, qua etiâ feï‘ uns fufcipereuidetur.in litem translata non eft. nbsp;nbsp;nbsp;Seruus alienus,cö. bona fide mihi fcruiret.numos à Titio mumatus, mihi dedit,ut cû ma numitteré,amp; manumifi. creditor quærebat.qué de peculio côucniiet y dixi.quanc^ creditor elcâioné allas haberet,tamen in ppofito dominû effe conueniendûiSc eum ad exhibendum mecum aâurû pccuniæ no». mine,quae ipfi effet adquifitajiec in eam cauffam alienata, qua pro ca^ pite fcrui data proponerct.ne^ enim admittendu effe diftinâioné exi‘. ftïmanrium:fi non manumittam,domini pecunia cffe.manumiftionc iicro fecuta,uideri pecuniath ex re mea quatfitam mihi.quoniam ml gis propter rem meâm,qùâm ex re mea pecunia mihi daretur.

QVod debenir ferno ab extrancis^ageti de pccuJio no omni modo dominus ad quantitate debïticondénanduseftraimôcfumptHS nbsp;nbsp;nbsp;*.

’m petendo^ euentus exfecutionis poffit effe incertusÄ cogitäda fit inora temporis,quod datur iudicatis,aut uenditionis bononx/i id ma P^^dedi gis fadendn fit.ergo fi paratus fit aâioné mandate, abfolnetur, ^d em • dicit ,fi cü uno ex focijs agatur, uiiiucrfum peculiu c6putandum, quia fit cum focio adioan idem redibit,fi aftiones paratus fit præftare. amp;nbsp;in oibus,quos idcirco reneri dicimus,qui.a habet adioné.-delegatio pro iu ftapræftationeeft. LH. PAVLVS lib.iu.quxjhonum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

EX fado quxritur.qui tutelâ quafi liber adminiftrabat, femus pro« nunciatus eft. an fi conueniatur eius dominus a pupillo C cuius qui dem potioré cauffam,^ creditorucacteroruferui habendam,refcriptu eft ) ucl id deducatur ex pcculio,quod domino debcturc'óc fi putaucris poffe deduci; an interfit,utru cum adhuc in libertatem ageret, debitor domini fadus eft,an poftcac'amp; an de peculio impuberi eópetatfrefpon» di.nullum piiuilegium præponi patri uel domino poteft, cum ex per» fona filq ucl ferui de peculio conueniuntur. plané in cæteri; creditori« bus habenda eft ratio priuilegiorum. quid enim fi filius dotem accepit: tutclam adminiftrauitC’mcrito ergo amp;nbsp;in feruo, qui pro tutorc egit, id tefcriptum cft;Se quia occupantis melior folct effe conditio, $ cætero* lumdnhibebituradio. Plane fi ex re pupilli nomina fecit,uel pecuni am in arcam depofuit.datur ci uindicatio numorum,amp; aduerfus debi* tores utilis adio.fdlicetfi numos côfumpferuut.hic enim alienate cos non potuit.quod Se in quouis tutoredicendum eft. nee tame intereffe puto,quâdo domino debere coepcritmtru cum in libertatispoffeffionc tffet,an poftea.nam amp;nbsp;fi Titij feruo credidero,eius'q; dominus effe cce pcro.'deducam, quod prius credidi,fi cóueniri de peculiocoepero.quid ergo efte'quia de peculio adiio deficit,utilis adio in dominum quafi tu« tels erit.-ut quod ille pro patrimonio habuit, peculiu effe intelligatut.

Si dos filiofamilias fit data,ucl tutelâ adminiftrauerit; habéda erit ra tio priuilegioru in aftione de peculio,dilata interim exteroru crédite»« tij aäione.'uel interpofita cautione,fi priores agantjqui pnuilcgiu non :i babét.-reftituturi,quod acceperut,fi inferatur poftca cö patre aftio pri« inlegioru. Lin. idemlib.'X.u.qutflionum.

01 Sticho peculiu,cum manumittcrct,ademptu non cft.uidetnr con i Oceffum. debitores aut conuenire,nifi mandatis fibi aftiohibus, non ? poteft, LI Hl. SCAEyOJ.Alib.Lrcffonforum.

T7*Iliofani.}lias uniex haeredibus prædiaprælegauit,utinftrufta erat- *AlS2s »-JP cü feruis.hi ferui dni debitores fnerût.quæfini eft,an cæterishære« turn hoc ut oibus aduerfus eu adio de peculio cópetatfrefpondi, non competere. pat dec/t

tV. HEKATIVSlib.l.rçJ^onforum. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

IS,cum quo de peculio agebam, à te ui exemptas eft. quod ruc,cum ui eximcres,in eo peculio fuerit, fpedari.

LVI. PAVLVS/ikn.4(fN«-4ftttMI. QVod femus meus pro debitore meo mihi expromifit, ex peculio deducidebet.amp;àdebitorenihilominus dcbetur.Scd nideamus, ne credendum fit peculiarc fieri nomé eius,pro quo cxpromiflïim eft. PAVL vs.utiç.fidepeculio agente aliquo,deducere uelit.iUudno* men peculiare facit.

LVIr. TRIPHONINVS lit.VIIL dij^uMonum. SI filiusnel femus,cuius nomine duntaxat de peculio aâum eft,antc finitum iudicium decefferit: id pecuJium infpicietur, quod aliquis eorum ,cum moriebatur ,habuit. Sed eum,qui feruû teftamento libe« mm ciTe iubet,amp;: ei pcailium légat: eius temporis peculiû legarc intel* ligi .Iulianus fcribit,quo libertas cópetit.idcocp omnia incremchta pe-culq, quoquo modoante aditi hæreditatem adquifita, ad manumif* fum pertincre.at fi quis cxtraneo pccuJiu ferm Iegauerit,in conieftura noluntatis teftatoris qiixftioné eflc;amp; uerifimilius eflc,id lcgatö,quod mortis tempore in peculio fiicrit.ita.utquac ex rebus peeuharibus ante aditam haereditatcacceflennt.debcantur.-ucluti partus ancillarum* amp;nbsp;feems pecudum.qnx autem feruo donata fuerint, fiue ex opens fuis adquificritrad legatarium non pertinere

LVIII. SCAEVOLA lA.V.dig^fbrwn. VNi ex hatredibus przdia przlegauit,utinftrufta erant, cû feruis, amp;cztcris rebus, ft: quidquid ibi eflet.hi ferui domini debitorcs . fuerantjam ex airjs cauffis.quam exrationccalendar^, quaefitueft, an exteris hzredibiis aduerfus cum pecuniz ab his debitx adio de pecu* ho compctat f refpondi non compcterc.

I^Raetorait. POST mortem Eivs, oyi iN alteriVS POTESTATE FVERIT: POSTE AVE, OVAM' IS EMAM CIPATVS, MANVMISSVS, ALIENATVS'VE FVERIT;. DVNTAXAT DE PECVL1O,ETSI QViD DOLO MALO EIVS, IN CVIVS POTESTATE EST, FACTVM PVB

RIT, OyO MINVS PECVHI ESSET; iN ANNO, QVO PRIMVM OB BA RE EXPERIVNDI'POTESTAS ERIT, IVDICIVM DABO. Qui-

TIT. II. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$0

Hin ferons nd filins in poteftate eft, de peculio aÄio perpetna eft ; poft mortem auté eins, nel poft^ emanciparus, mannmiffus, alienanisne fncrir;téporaria efle incipit, id eft annalis. Annus antem unlis corn« putabitnr.amp; ideo fi conditionalis fit obligatio : lulianus fcripfit, ex eo computandum annü,non ex quo emancipatns cft,fed ex quo peti po» luit conditione exiftente. Merito autem temporaria in hoc cafu fe-cit pretor aftionem.nam cum morte nel alienationc cxftinguatur pc cu]iü:fufFiciebat ufij ad annum prodnci obligationé. Alienatio an« tem amp;nbsp;manumiiTio ad fernos perrinet,non ad filios ; mors autem tam ad feruos,quim ad filios refertur-emancipatio ucro ad folüfiJlum.Scd amp;nbsp;fi alio modo fine emacipationedeficrit efle in poteftate.annalis crit aftio. Scd amp;nbsp;fi morte patris,uel dcportationc,fui inris fuerit effedhis filius;de peculio intra annum hares partis, uel fifcus tenebuntut In alienationc accipitut utilt;5ucnditor,qui aâione de peculio intraan» num tenetur. Sed amp;nbsp;fi donauit feruum,uel petmutauit,uel in doté de» ditan cadem caufla eft. Item hares eins,qui feruu Iegauit,non cum peculio. nam fi cum peculio,nel leganit,ucl liberum eik ii’fllt;quafti» onis fuit.amp; mihi uerius uidetur,non danda, ncqi in manumilTum, neeg in eum, eni legatum fit peculiü,de peculio adioné. an ergo teneat ha tes ƒ amp;nbsp;ait Calins ten cri: quia peeuhû penes eu fit,qui tradendo id,à le» £atario fe liberauit. Pegafus autem caucri haredi deberc ait ab co,cui peculium legatum ficquia ad eum ueniunc creditores.crgo fi tradide» tit fine cantionc,erit conueniendus. Si pracepto feriio Ôe pcculio.ro gatus fit hares reftituere harcditatcm.fi de peculio conueniatur, Trc» belliani exceptione non utetur,utMarcelIus tradans admittit.isenim* cui reftituta eft harcdiras,nó tenetur Cut Scauola air.) cû peculiunon habeat,ncc dolo fecerit,quo minus haberet. Vfufrudu qnolt;$ extin» do, intra annû adionem danda in ufufrnduarium, Pomponius libto Undecimo fcripfit. Quafitum eft apud Labeonem.fi cüfilins nine« iet,tu credens eum mortuum,annali adione egeris: Sc quia annus pra terierat,exceptione fis repulfus : annufus experiri tibi, comperto errore.permitrendum fit f óf ait,pcrmirti deberc duntaxat de peculio, non etiâ de in rem uerfo.nâ priore iudicio de in rem nerfo rede adum effeiquia annua exceptio ad peculiii,non ad in ré nerfum pertinctet.

CVm poft mortem filqfamilias annua aduerfus pattern adioeft, quéadmodnm aduerfus eum effet perpétua, uiuo filio: ideo fi et caufla redhibitioniserat de peculio adio,fexmenfium crit poft mortem filij idem dicendu eritin omnibus temporalibns adionibus. nbsp;nbsp;Si

DEfinitione peculq interdum utendu eft,etiam fi rcruuS in rcnim natura eiredcfqtAaóhonem prætordepeculio intra annu dac nam amp;nbsp;tune acceffiones amp;nbsp;deceffiones quafi peculij recipicndas^qnanq defqt morte ferui,uel manumiflione efle pecalinm:ut poffitamp; accede* re peculiOjUcluti fruéhbiis,pecornm foctu.ancillarum'qj partubus.amp;de cederc,ueluti fi mor mum fit animal,uel alio quolibet modo petierit.

*quot; poteftate funt aliena,nihil in peculio habeat: in folidum tarnen tenentur,qui eos habentin poteftate, ^’ *quot; ’^^^^ corum,quod acceptum eft,conuerfum fit.qua* ft cum ipfts potius contradum effe uideatui.nec uidetut ^^^^^^'fruftradein rem uerfoadio*pcrmiffa, quafi ftifficeret de peculio. redilTime enim Labeo dicit/leri polfe, ut amp;nbsp;in rem uerfum fit etiamfi ceffet de peculio adio. quid enim ft dominus peculium ade mit fine dolo malot'quid fi morte ferui extindum eft peculium, amp;nbsp;an« pus utilis præterqtf de m rem uerfoiian^ adio perpétua eft: amp;nbsp;locû ha ber,fine ademit fine dolo malo,fiue adio de peculio anno finira eft.Ire frplures agancdc peculio: proficere hoc ei,cuius pecunia in rem »«f* cft,debet,utipfcubcriorem adionem habeat. certe fi prœuentu fit ab aliquo,amp; adum de peculioide in rem uerfo aâio,an ceffet, uidendum. ferefert Pompomuslulianû exiftimare,dc peculio adioncperimidc in rem uerfo adionem :quia in peculium cóuerfum effet, quod in rem domini uerfum erat:amp; pro feruo folutu effct,quemadmodü fi ipfi fff* uoâ domino fuiffetfolutum. Seditademum: ft præftiteritex adione de peculio dominus,quod feruus in rem eius uerterat. caeterum fi non ptreftiterit:manet adio de in rem uetfo.

QVodfi feruus domino quantitatem dcderit,ut manumirtatur, quam à memutuam acccpit:in peculiumquidem hanc quanti* tatem non çomputari: in rem autem uideri uerfum,fi quid plus fit in eo,qupd feruus dedit,quam eft in ferui precio. nbsp;nbsp;In rem auté uerfum

ueliiti fi rritiram accepitA id ipfum infamilia domini cibariorum no inincconfumpfit; autfi pecüniam à crcditore accepta dóniinicocrcdi tori folucrit. Sed et fi errauit in foluendoA piitauit creditorem cü, qui non crat.æque in rem uerfum cffe.Póponiiis libro undccimo 3it,quae tenus indebiti repetitionem dominus haberet.fiue cü feruus dóminr* ci negocij gerédi adminiftrddinecauffaquidgeffit.-üeluti fi mutuatus eft pecunia.ut frumeiitö compararct ad familiâ alenda,ucl ueftimeta, ad uefticndam.fiuc peculianrcr mutuatus, poftca in rem domini uer* tit. hoc enim iure utimur, ut etiam fi prius in peculiiun uertit pecunia arn, möx in rem dni : de in ré uerfo elle aftio poffit. Et rcgulantet dfcimus,totics de in rem uerfo aftionem ciTe : quibus cafibus procura® tor mandati.uel qui negodum ge (Tit, négocier urn gefrorum haberct aftionem ; quotiesep aliquidita confumpfit feruus,utaut rem mdio* tem dominus habcrct,autnó détérioré. Proinde fi feruus fumpfit pecuniam,utfe alefet, Ócueftirctfecundum confuetudinem domini, id eft,uflt;5 ad eum modü,quédominus ei praeftare confueuerat.ihrem domini uideri ucrniTe,Labco fcribit.ergo idem crit amp;nbsp;in filio. Sed fi ntnma pecunia accepta,domum dominiez exornauie reftonjs,amp;qui« bufdam aliis,quæ magisad uoluptatem pertinent, quam ad utilitatc: non uidctur uerfum,quia nee procurator hocimpurat.nifi forte man« datum domini,aut uóluntatem habucrit, nee debet ex co onetari do« niinus,quodipfcfafturus non effet, quid ergo t* pan debet dominus creditoremhoc aufcrre,fincdomus faxuidelicetiniuria necogendus fit dominus uendere domum,ut quanti preciofior fafta cft,id praeftet.

Ité Labeo ait. fi feruus mutuatus numos à me, alq cos crediderit:dc in ré uerfo dominfi tcneri,quod nomé ei adquifitu fit. qua fentcntiam ita Pomponius probat, finonpèculiafe nomen fecit, fed quafi domi* nie« rati onisex qua cauffa haftenus erit dominus óbligatus.ut fi non patat fibi cxpcdïrc,nomé debitoris habcrc.-ccdat creditori aftionibus, procuratoremcpeumfaciat. Nechóilludquoq; in rem domini uer fum,Labeo ait,quod mutuatus feruus, dOmino emit uolcnti ad luxu* tiæ materia ( unguenta forte ) ucl quod ad ddicias,ucl ad turpes fum« ptus fubminiftrauitneep enim fpeftamus,an bono domini acceffcrit, quod cófumpnim eft.-fed àn in negocium domini. Vndc refte dicinir: «fifruméntunïcomparauitferuusad alaidam domini familiam,óe in horreo dominico repofuir,óc hoc pcrijt,ucl corrupturn eft, nel arfit: Uideri in rem uerfum. Sed ctfi feruum domino neceffariü emiffet, h'cp dcceffiffet.-uel infula fuleiffet, ca'qj nuffet.diceré effe aftionem dé in rem uerfo. Sed fi acccpit, qua fi in té domini ücrterct, nee uertit, amp;nbsp;dccepit creditoiem.'110 uidctur ueifum^iec tenetur dominus.-nc ere«

dulitas créditons domino obefTe^ne! callidifäs ferui nocercr. quid talt; jnenji is fiat feruns,qui folitns crat accipiens uertcreC'adhuc non putQ nocere domino, fi alia mente feriuis accepit: autfi enm hac mente aç« ccpilTet,po(l ea alio uertit. enriofus igitiir debet eff^crediror, quo tier« tarnt. Scd ft nnituatns fit peciiniain ferinis ad neftem comparai!« ' dam,amp; numi pcricrint:qnis de in rem uerfo agcrcpoffit, utrum credi» tor,ati uendirort'puto autem, fiquidem precium nnmeratum fit: credi torem de in rem uerfo adnrum,amp; fi ucftis perierit. Si aut non fuit preci urn folutiim,ad hoc tame data pecunia, ut ueftis emcretur, A: pecunia perijt,ucftis ramen familiac dinifa eft. uti^ creditorem de in rem uerfo adionem habcre.nnm amp;nbsp;uenditor habeat adioncme' quia re sems per* nenerunt in rem dominirratio hoc facit,ut tenearur. unde incipict do= minus teneri ex una caufla duobus.proinde ctfi tarn pecunia, quam tie ftis pcrrjr.diccdum erit,utri(j dominum teneri.quoniam ambo in rem domini uerterc uoluerunt. .

SEddiccndumcft,occupantis meliorem conditionem ciTedeberc. nam uttin^condemnari dominum de in rem uerfo, iniquum eft.

SI res domino non neceffarias emerit fcruus,quafi domino neceffa* rias,ueluti feruos.-hadenus uidcriinrem eius uerfum,Pomponius libro quinto fcribic,qiutenus feruorum ueru precium facial : efi fi ne» ceffarias emiffet,in folidum quanto ueniflent, renerctur. idem ait, fiue ratum habeat ferui conrradum dominus, fine non: de in rem uct» fo effe adionem. nbsp;nbsp;Quod feruus domino emit, fiquidé uolûtate eius

emit,poteft quod iuffu agi.fi uero non ex uoluntatc.fiquide dominus ratum habuerit,uel alioquin rem ncccffarid,uel utilem domino eme« tit;de in rem uerfo adio erit.fi uero nihil coru eft.de peculio crit adio.

Placet non folum earn pecuniam in rem uecti,quxftatimi credi* tore ad dominum peru ene nt .fed A: qux pnus fuerit in peculio.hoc aa tern toties uerum eft,quotics feruus rem donum gérés, locuplctiorcm cum facit numis peculianbus.alioquin ft feruo peculium dominus adi mat,ucl uedat cum cum peculio, uel rem eius peculiarcm, amp;nbsp;precium cxigatmon uidetnr in rem uerfum.

vr. TRIPHONIVS lib.l.diflgt;utitioimm. . NAm ft hoc uerum effet.etiam antc,qnim uendcret rem peculia« rem,de intern uerfotenerctur.-quia hoc ipfo,quod feruusté in peculio haberet,locuplctior fierct.quod aperte falfum eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

r^Tidcoamp;fidonamtfemus domino rem pcculiarc, adio de in rem ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerfo

Tit in. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j(|

uerfo ceffabit amp;nbsp;funt ifta liera. Plaire fi mutuu fcruus accepit, Ç( d(gt;»‘ lundi animo foluit.diim non uult cum debitoremfaccre peculiarón: de in rem iicrfo aftio cft. Illud ucrum non eff. quod Mda fcribir.-fi feruo meo argentum dederis,ut pocula tibi faccret ex quolibet argen« to,amp;faftis mox poculis feruus deceflerit.-efle tibi adueffus me de in ré uerfo adionemiquoniam poifum pocula uindicarc. Illud plane ueç rum eft,quod Labeo fenbit; fi odores amp;nbsp;unguenta fcruus emerit, amp;nbsp;ad funus erogauent, quod ad dominum fuum per tinebat: uideri in rent domini uerfum. Idem ait,etfi hxreditatem a feruo tuo emero, qiix ad te pertinebatA creditoribus pecunia fOluero : deinde bæreditatcni mihiabftulcris;exemptoadiöne meidipfum confectitunim. uideri em in rem num uerfum.nam etfi bæreditatem à feruo emero.ut quod mihi ab ipfo feruo debebatur.compenfaré.licet nihil folui,tamen con fcqui me ex enwto,quod ad dominum peruenit. ego aut non puto de in rem uerfo cfie adionem emptori: nifi hoe animo gelTerir fcruus, ut inrem domini uerteret. Si filiusfamilias peciuiiam mutuatus, pro hlu fua doté dederitrin rem partis uidetur uerfum,quatenus anus pro nepte datums fuit. qua: fententia ita demum mihi liera uidetur, fi hoc animo dedit,ut patris negocium gerens.

Et nihil intereftc,Pomponius ait.filiæ fuæ nomine, an fororis,uel neptis ex alrcro filio natse dedcritidem ergo dicemüs,amp; fi feruus mutuatus fuerit,amp; domini fui filix nomine in dotem dederit.

I ucro pater dotem datums nó fuit; in rem patris uerfum effe non uidetur. X. V L P l A N V S hfc.XXIX. ad ediäum.

ÇI pro patre filius fideiuflerit,amp; creditor! foluerit: in rem patris indes ; Öturuerfum,quia patre hberauit.cui fimileeft.quodPapinianuS li-bronono quaeftionum fcribit.fifiliusquafidefenforpatrisindicium fufceperit,amp;fit condemnatus.’dc in rem uerfo teneri pattern, nanejfi« lius cum iiidicio fiifcepto liberauit. nbsp;nbsp;Idem tradat Papinianus, amp;nbsp;fi

quod pattern date oporteret,a filio firn ftipulatus; amp;nbsp;ita conuenerim fi lium.nam amp;nbsp;hic de in rem uerfo fore adionem: nifi fi donare patri fili* us uoluit,dum fe obligat, qua re poteft dici.ctfi de peculio adioné,qüa« ‘ fi defenfor patris,fufeeperit.-teneri pattern de in rem uerfo, ufep ad pes culrj quantitatem.cuius fententiæ id erit emolumeutum: ut fi finir.! fit adio de peculio,de in rem uerfo conueniatur.egoA ante condemuati« onem,poftiudiciu patrisnomine .acccptum,dc in rem uerfo pattem teneri puto. nbsp;nbsp;In rem uerfum auté uidetur, prour aliquid uerfum eft.

proinae fi pars uerfa eft,de parte eut adio. Sed utrü in fortem dutax-ac AA q tcne=

tenebimr dominiis^an amp;: in ufiirasc’ amp;nbsp;fiquideni promifit iifuras .• Mar« ceiluslibro quinto digeftomm fenbit.dominü præftaturum. Scdfi nó fint promiffæ; utiq; non debebuntur quia in ftipulatum deduftæ non fimt. plane ficontcmplatione dbmini pecuniam dedi.nongerentifcr« uo négocia domini/ed ipfc gerensmegocioru geftoriim aftione pote* lo etiam de ufuris experiri. nbsp;nbsp;nbsp;Verfum autem fic accipimns,ntdiiret

ucrfum;amp; ita demfi dc in rem iierfo competit adio, fi nó fit à domino fcriio nel filio folutu.Si ramen in necem creditorisjd eft,perditiiro fet MO,iiel filio foliitu fit.-definit quidem nerfum, acquiflimum autem dij de dolo malo aduerfiis patre uel dominu compctere adionem.nam à peculiaris debitor,fi fraudulenter feruo foluerit.quod ei debebat, non liberamr. nbsp;nbsp;Si domini debitor fit feruusA ab alio mutuatus,cifoluca

ritrhadenus non uertit,quatenns domino debet: quod excedit; uertit. proinde fi cum domino deberet triginta,mutuatus quadraginta,crcdl tori eins foluerit.ucl familiamexhibucrit.-dicendu erit,de in rem uerfo in decem competere aftionem. at fi tantimdé debeat.-nihil uidetur tier* fum.nam(nt Pomponius fcribit) aduerfuslucrü domini uidetur fub« uentum.amp; ideo fine debitor fuit domino,cum in rem ucrteret.nihil ui deriuerfum.fiuepoftca debitor effe domini cœpit : defmere uerfum. ideme^ amp;nbsp;fi foluerit ei. Plus dicir.etfi tantundem ei donauit dominus, quantum creditori foluit pro fe:fiquidem remuncrandi animo: nó ui* deri iierfum.fi uero alias donauit;durarc uerfum. Idé quacrit. fi dccé in rem domini uerterit,amp; poftei tantandem fummâ â domino munia tus fit,habeat praeterea amp;nbsp;peculiu decem: utriim defqt effe uerfum fan ueto,quoniam eft pcculiü,linde detrahaturdebitum,deinrem uerfo nôtoUimus aftionéf an potius ex utrolt;^pro rata detrahimusf ego au tem puto fublatam de in rem uerfo adionem^cum debitor domini fit , eóftitutus. Item quærit.fi in rem tua uertit,amp; debitor tuns fadus fît: inox creditor eiufdem fummæ, quam tibi debuit:anrenafcatur dc iri rem uerfo adio,an uero ex poft fado non conualcfcat f quod uerö eft-

Idem tradat.an ex euentu poffit in rem patris filius ucrtere.-ucluti fi duo rei pater amp;nbsp;filius fuerint, amp;nbsp;filius mutuatus fuo nomine foluat: uel fi filio iuffu patris crcdideris,6c filius creditum tibi foluerit.mihi uide* tur,fiquidem pecunia ad pattern peruenerat.-uideri in rem uerfum. quodfi hon fuit, amp;fuum negocium gerens filius foluit: non effe de in rem uerfo adionem.

QVodfiferuus in hoc mutuatus fuerit,utcrcdirorifuo foluerct: non erit in rem uerfum,quamuis adione dc pcculio liberatus fit dominus. XlI. CAIVS lib.i'X..adcdiäum^omncule.

SIfundum patri dominoue emit feriuisiiel filiusftmilias .-iierfnm quidéeffe uidetiir.ita tamen,ut fine minoris fit, quameft emptns: Unmm uideatiu in rem nerfum, quanti dignus fit. fine pluris fit: non plus uideamr inrein uerfum,quàm eftemptus.

SI in rem alterius ex dominis uerfum fit.'Utrum is folö, in cuius rem uerfum eft,an amp;nbsp;focius poffit conucniri,quxriturC’ amp;nbsp;Julianus feri« bic, earn folum conueniri,incuiusrem uerfum eft,ficuti cum folus iuftit.quamfententiamlibroduodecimo digcftorumluliani MAR* C E L L V S N 0 T A T.interdö amp;; propter hoc,quod in rem alterius foci) Uerfum eft,de in rem uetfo cum altero agi poteft.qui conuentus, à fo» cio petere poteft id,in quo damnatus fuit.quid enim dicemus,fi pcculJ urn feruo ab altero ademptum fuetitlt;

SI filiusfamilias conftituerit,quod pater debuinuidendum cft,an de in rem uerfo aftio dari debeat.atqui nó liberauit pattern. nam qui conftituit,fe quidem obligat,patrem uéro non libérât, plane fi poft fol bit conftitutum.liccc pro fe uideatut foliriire,hoc eft ob id,quod confti *uit;in rem tarnen patris uertiffe merito dicetur.

QVidam fundum colendum feruo fuo locaueratj amp;nbsp;boues ei dede rat.cum hi boues non clïcnt idoneiiiulTcrat cos uenirc,amp; his nu# niis,qüi recepti eflcnt,alios reparari.feruus boues uendidcrat.alios re* demerat.numos uenditori non folucrat.poftea contutbauerat.qtii bo bes uendidcrat, uttum numos à domino petat aflione de peculio, an ^bod in rem domini uerfum cft.-eum boucs,pro quibus pecunia pete-ïttur,penes dom inum eftent:' refpondit. non uideri peculif quidqiïam effemifi fi quid dedudo co, quod feruus domino debuiffet, reliquum fieret illud fibi uideri.-boucs quidé in rem domini uerfos effe, fed pro re foluiffe tantum,quanti priores boues ueniflent fi quid ampHoris fecuni« pofteriores boues effent; eius oportere dominfi condemnani

SEruus fi in rem domini peciïniam mutuatus,finc culpa cam perdis dimiihilominus poffe cum domino de in rem uerfo agi exiftimaui. bameefi- procurator meus in négocia mea impenfurus, pccuniam ma *batus,finc culpa earn perdiderit.rede cü hoe nomine mândati, uel ne ßoeiorum geftorû adurum. nbsp;Cum Stic ho uicario ferui tui Pamphp

contraxi-adio de peculio,amp;: de in rem uerfo dari debet.-ut quod uel in ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;AA iq tuani

tuani,nel ipOus tcm.uel in pcculium Pamphili ucrfiim fit.fCprxhcn* danir: fcilicct end fimortuo/id alienato Sticho agamr. quod fi Pam* philo niortuo agam.mjgis eft,ut quamuis Srichus uiuat; tamé de eo. quod in peculio Pamphili uerfiim eft,nonnifi intra aiinû,quim is de* ceflit.aftio dari debeat.etenim quodâmodo de peculio Pamphili tu ui debor experin;ficuri amp;nbsp;fi quid iiiiTu ei? credidifiem ,expcnrcr. nec nos moucre debet.quod Stichus.dc cuius peculio 3gitur,uiuat.-quando no aliter ea res in peculio cius eße poteft,quàm fi Pamphili peculium ma neateadem rario cfFiciet,ut id.quod in peculiû Pamphili uerfum eft, ira præftari debcredicamus;ut prius cius,quod tibiPamphilus debuit, dedudio fiat, quod uero in tuam rem uerfum fucrjt;præftctur,ctünô dedudo eo,quod Pamphilus tibi debebat.

QVamuis in eam rem pro feruo mco fideiuffens, qux ira côtrada ƒ ß,ur in rem meam uerreretur; ueluti fi cum feruus frumétum emillet,quo familia aleretur,uaiditori frumeti fidciufleris.propius eft

* nbsp;nbsp;nbsp;tamen.ut de peculio eo nomine, non de in rem uerfo agere poffis: ut gtf Mt «w *nnius duntaxat inquoquó contradu de in rem uerfo adio fit, qui id d^nuxatj ipfiim credidir,quod in rem domini uerfum eft.

fUquoco- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIX. PAVLVS hb.iu.qu^flionum.

tnHu cfi. ■ Uliusfamilias togam emit.mortuo deinde co,pater ignorans,amp;pu r tans fuam cffe.dedicauiteam in funus eius. Neratius libro feeun* ,do refponforum ait,in rem patris uerfum uidertinadione aurê de pe» culio,quod in rcrum natura nó eiret,unojnodo xftimari debcrc;fi do* aliïs*ali» lomalo cius, cum quo agerctur,fadü effet.*atquinfi filio pater toga oqui. nbsp;nbsp;emere debuitrin rem partis uerfa eft,nó nunc, cum funeratur, fed quo .tempore emit.funus enim filq nes alienum partis eft.amp; Neratius quolt;^ qui de in rem uerfo pattern teneri putauit: oftendit negotium hoc (id eft fcpulturâ,amp;: funus filippatris cffe æs alienum,non filij. Fadus eft ergo debitor pcculq,quamuis tes non exftet, ut etiam de peculio poffit conueniri.in quant adioncm uenit,amp; quod in rem uerfum eft. qux ta nié adiedio tue neceffaria eft.cû annus poft morte filq exceffir.

PAtct pro filia dotem promifit.amp; conuenit,ut ipfe filiam aleret.nô prxllantc p.itre,filiaà uiromutuam peçumam accepit, amp;nbsp;mot* '.tua eft in matrimonio.refpondi.fi ad ea id,quod creditum eft, eregaru effet,fine quibus aut fe tucri,aut feruos patemos exhibere non potuif-■ fct. dandam de in rem uerfo utile adioncm. Scruiis abfentis reipubli ex cauffa,pupini feruis pecuniam credidit.’fubferibente tutoie, ftipula . none m perfonam tutoris translata, qu^fitum eft,an aduerfus pupïHû corn*

fempetaraffioc’rcfpondi.fi cum intern pupilJi daretur, id iri tem eins' .ticrfum eft;0t quo m agis aftus feruorumconfirmarctur, tutor fpopon. i ditpofle nihilominus dici,de iri rem uerfo cum pupille aftione fore, ?

Flliamfamilias diwitqius luorcm.patredotem promittente; feco uenir inter omnes perfonasjiti earn pater,ant ipfa fe tueretur. ma tiens ei mutuos numbs dedit;cum iufte putarct,pattern eins miniftras trirum tantum fal3rium,quantûdarefiliacfuaEinftituerat. cosnumos ilia in ufos neceflarios fibi,amp;in feruos,quos fecum habebat, confurft», prit. aliquantû etiam,cû ei tes familiaris crédita eflet, ex pecunia mari tiin eafdem cauffasconuertit.deinde prius, quâm pater falarium ex» p}eret,moritur filia. pater impenfam reeufat.maritus res mulicris reti« riet.quaero,an de in rem uerfo aduerfus pattern aftio cóperatC' refpon« di.fi ad eaid,quod creditum cft,crogatum effet/inequibus autfetue« ti.aut femos paternos exhiberenon potuiffetdandam de in rem uer* fo utilem aöioném.

Eritoexiuirudominiuelpatris,in folidum adrictlus eu indicium datur. nam quodammodo cum eo contrahi* nu.qui iubec. lulTum autem accipiendum eft.’fiiie te» dato quis/iiic per epiftolam/iue uerbis, aut per riunciu, fine fpecialiter in nnum contraftum iufferir,fïue genera, iter.amp; ideofi fic conteftatus fit, QVOD VOLES CVM STiCHO SERVO MEO NEGOCiVM GERERE, PERICVLO MEO: uidetut ad omia iuffiffejiifi certa lex aliquid prohibeat, nbsp;nbsp;Scd ego quœro,an reooçar«

hiciuffum ante,quam crcdatur,p offne' amp;nbsp;puto pofre,quemadmodum fi manda{rer,amp; poftea ante contraftum contraria uoluntatc. mandaté teuocaflet,amp; me certioraffet. nbsp;Sed amp;nbsp;fi madaucrit pater dominusue,

üidetur iulTiflc. Sed amp;fifetui chirogtapho fubfcripferit dominus.te netur quodinflu. Quid crgo,fi fideiufferit pro fenioc’ait Marcellus, rion tenen quod inffu.qu.'ifi extraneus enim interuenit. nea hoc dicit ideo,quod nó teneatur ex cauffa fidciuflïonis.fed quia aliua.el^ fideiu= bere,aliud iubere. Deniq? idem fcribit;amp;fi inutilitcr fideiufferit, tamS eiim nó obligarl quafi iuffetit. qua: fententia ucrior cft.’ ' Si ramm ha-bueritqui5,quodferuuseinsgeffit,nelfilius:quod iuffu adio in cum datur. nbsp;nbsp;Si pupillus dominus iufferirutiij non tenebitur, nifi tutbre

cui boni fide feruqt.MarccIIiis put«,quod iiiflii dand.im in eos »Ao* nem. quam fententiam amp;nbsp;ego probo. Si curatore adolefcentis, ud furiofi,ucl ,pd]gi iiibcntc, cum feruo cotraflum fit: putat Labeo, qiiod iuffu dandam aftionemin cos,quorumfucrit feruus.idem etiam in üe to procuratore. fed fi procurator uerus non fit; in ipfum potius dan» dam adionem,idem Labeo air.

SI tutoris iuffu feruo pupilli creditum fit: puto/i ex utilitate pupilU oredirum finin pupillum effe dandam adionem, qiiod iuffit tutor.

Si iuffu domini ancillæ,uel iuffu partis filix creditum fit;dandaeft in eos quod iuffu adio. Si iuffu mco cum alieno feruo contradum fuerir,eum'cppoftca redcmero;quod iuffu adionc nó tenebonne adio, qu« ab initio inutilis fueratgt;euentu confinnetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

DOminum,qin iuffit femiffibus ufuris feruo fuo mutuam pecuni am credi.-hadenus tcncri,quatenus iuffit.ncc pignoris obligatio nem locu habere in his praedijs,quæ feruus nó ex uoluntate domini ob ligauit. 1111. ID EM lib.X. mJ eJidum.

SI iuffu dus,qui adminiftrationi rerum ciuitatis prxpofinis cft.ciiin feruo ciuitatis negociü contradü fit; Póponius fcribir, qd'iuffucu coagipoffe, V. PA VLVS Itb.lU.adPïdutüim. L

§1 dominus iicl pater pecuniam mutuam accepturus, ïuff«it ftmO filionc numerari.nulla quxftio eft,quin ipficondici poffit .imó m :cafu de iuffu adio non competit. Si unus ex feruidominis iuffit contrahi cum eo; is folus tenebinir. fed fi duo iufferint;cumquouis in folidum agi poteft.quia fimiles funt duobus mandantibus.

Elleiano fenatufconfulto pleniffime cóprathenfum eft, ^!nepro ullofoeminae intercédèrent, nam ficutmoribusci uilia officia adempta funt fœminis, amp;nbsp;pleràç ipfo iure nonualent;itamuJtoni3gis adimendumcis fuitidoffi* cium.

cium. in quo non Iola open, nudum'cp minifteriumeammuerfare-tur,* fed etiain periculumrci familiaris*.acquum autem uifum eft, ita * Hlt;redI(-muIicnfucciuTi: utmiicteremdcbirorcm, aurmeuni.qniprofccoïi’ is défunt. ftituiftctmulieremream,aftiodaretur.magisenim illc,qult;im creditor mulicrcmdeccpit.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II. VLPIANVSljIgt;.XXIX.dlt;iedi(fï«mi

ETprimoquidcmremponbusdiui Aiigufti,mox deinde Claudij, ediftis corum eratinterdiftum, nefceminxpro uiris fuis intercept ; poftca faâum eft fenatufconfultum, quo pleniffimc feeminis omnibus fubuentum eft.cuius fenatufconfulti uerba hxc funt. QVOD MARCVS SYLLANVS ET VELLEIVS *TVT0R CONSVLES VERBA ^aUit,^. FEGERVNT rE OBLIGATJONIBVS FOEMINARVM, QVAE PRO ^for/dliXr ALIIS REAE FIERENT: QVID BE EA RE FIERI OPORTERET, DE omnilW dt EA RE ITA CONSVLVERVNT. QVOD AD FIDEIVSSIONES ET MV efi, tVI DATIONES PRO ALIIS, PRO QVIBVS INTERCESSERVNT FOE iïINAE,PERTINET:CTAMETSI ANTEA VIDETVR ITA IVS DIGTVM ESSE. NE EO NOMINE AB HIS PETLTIO FIAT, NE'VE IN EAS A-CnO DETVR)CVM EAS VIRILIBVS OfFIClIS FVNGI,ET EIVS GENERIS OBLIGATIONIBVS OBSTRINGGNON SIT AEQVVM; ARBITRÄR! SENATVM,RECTE EOS ATQVE ORDINE FACTVROS,AD OyoS DE EA RE IN IVRE ADITVM ERIT: SI DEDERINT OPE-RAM,VT IN . EA RE SENATVS VO^VNTAS SER VETVR. nbsp;Verba

italt;5 fenatufconfulti excutiamus, prius prouidenria ampliflîmi ordi-nis laudata: qua opem tulit mulieribus, propter fexus imbecillitatem tnultis huiufeemodi cafibus fuppofitis.arcjobieftis.fed ita demum ei$ fubuenit, fi non callide fmt uerfatat, hoc enim diuus Pius amp;nbsp;Scuerus tefcripferunt.namdeceptis,nondecipientibusiufa opitulantur.amp;cft ^gtCgium Seueri refcriptum. Ta7ç à7rarûj(5/ç 'VtuXJUf/êî croy/xa viç irvy-KÄMT« G«?iHç ou£oh90. Infirmitas enim fœmiharum.non calliditas auxi Uumeommeruit. Omnis omnino obligatio fcnanifconfultoVel-leiano compræhenditur.-fiue ucrbis,fiue re,fiue quocunlt;5 alio contra-ftu intercefrerint.Sedetfimulier*defenfor alicuiusexftitetit:procul alias*de dubio intercedit.fufcipit enim in fe alienam obligationem: quippc eu fcnftlix.. «x hac te fubeat condemnationem.proinde neij maritum,ne(j filium, *telt;ÿ pattern permittitur mulieri defendere.

SEd fi eum dcfendat,qui damnants regreffum ad earn habeat: uelu ticum uenditoréhæreditans fibiuendftæjUclfideiufTorem fuiim defendatinter cedere non uidenn.

SEd fi ego aim mullere ab initio contrajeerim, cum ignorarem .ein hoc fadum-ueUeemon dubito fenamfconfulru ceflare, amp;nbsp;ira diiiu’s Pius amp;nbsp;Imperator noftcr refcripferunt. proinde h dum uult Titio do-»atum, cepit â me mutiid pecuniamA cam Titio donauit.renatufeoó fultum ceffabit. Sed etfi tibidonatnra, creditorituo numos numcra« nit.'nonintcrccdit.fcnatus enimobligatac mulieri fiiccurrcrc uoluit, /löndónanti hoc ideo.quia facilius fe millier obligat,^ allein donat, . • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. C AIV S lik IX. ad edidum prouinciale.

NEcintcrcft,pcciiniamfoliiendi cauffanumere^an quamlibctfu am rem in folutum det.nam ctfi uendiderit rem fuam.fiijc pre ' nbsp;nbsp;nbsp;ei urn acceptum pro alio foluit,fiuc emptorem ddegauit creditori alie

Slfideiufforcsptodcfenforeabfewtis fiÜj mandata matris dus in* tercefferint.-qii3eritut,an etiam his fenatiifconfulto fubueniatur ;* amp;nbsp;ait Papinianuslibro nono quaeftionum,exccptionc eos ufiiros. nee mul mm faccrc,qLiod prodefenfore fideiufferunt.cum contemplation» ne mandati matris intemenerint. plané ( inquit) fi is,qui accepit cos ß deiuffores,matrem cis mandaffe ignorauit; exceptionem fenatuico»* folti rcplicationedoli repellcndam.

QVanquam igitur fideiuffor doli replicatione oppofita defenfio^ nemexceptionis amirtitmullam tamércplicationem aduerfiis niuherem habebit.-quia non potent fafti ignorationem praetenderc. Sed non erit iniquum ,dari negociorum geftorum adionem in defeu'« forem; quu mandati cauffa per fcnatufconfultum conftituitur irrita, amp;nbsp;pecunia fideiuffor is liberatur.

QVamuis pignoris datio interceffionem faciat; tarnen lulianus li bro duodecimo digeftorum fcribit, redhibitionem pignoris ( fi creditrix millier ré.qiiam pignori acceperat, debitori libcrauerit)non effe interceffionem. Si millier interuencrit apud tutores filt) fui,ne prxdia eins diftrahercnt,amp; indemnitatem eis rcpromifcrit.'PapinianiiS Jibro nonoquxftionum, non putateam interceffiffe. nulla enim obli gationem alienam reccpiffe,neq5 uetcrem, neep nouam : fed ipfarn fe» ciffe hanc obligatioacm. Si millier apud Primum pro Secundo interuencrit,mox pro Primo apud creditorem eius .• duas intcrteffio» nes fadas effe,Iulianus libro duodecimo digeftorü fcribit : una pro Se» CHndoapudPrimum,aliam praPrimoapud creditorem eius. amp;ideo Primo ie)Vriuoblisatiöncm,amp;adu€ifus earn, Marcellus autem uo» ■ * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tat.

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17^

Uteffealiquam diffcrentiam.-utrum hoc agaturjitab initio mulierin altenus locum fubdatur,amp; onus debitoris4 quo obligationc transfer» te creditor uoluic,fufcipiat.an ueroquafi debitrix delegcrur;fdlicctut cum quafi debkrix eft de]egata,una fit interceflio. proinde fecundum Kane fuam diftjndionemjn Primi fideiuffione.ubi quafi debitrix dele gata eft:exceptioncm ei fenatufeonfuiti Marcellus non daret. fed con-, demnata,ucl ante condemnationem.condicere utiej ei, à quo delcgata eft,poterit;uel quod ei abeft,uel fi nondum abeft,liberationem. In» terdum intercedenti mulieriSc condidio competimitputa fi contra fe». natufconfultum obligata,debitorem fuum delcgauerit. nam hie ipfi competit condidio.-quemadmodi'iamp;fipecuniam foluifiet, condicc-ret.foluitenimamp;quirei'idelegat. Sedfiis,quid mulierc delegatus eft, debitor eius nonfueritrexceptione fenatnfcöfulti potent uti, quemad* niodum mulieris fideiuffor. Plane fi mulier interceiTura debitorem fuum delegauit, fenatufconfultum ceffat ; quia etfi pecuniam nume» taflet,celTaretfenatufconfulnim. mulier enim per fenatufconfultum teleuatur mon in his,quæ deminuit,reftituitur. Scd fi eu delcgauerit, qui debitor eius non fuit.-fraus fenatufeonfulto fafta uidebitur,amp; ideir co exceptio darur. nbsp;nbsp;Quoties pro debi tore intercelTerit mulier.-datut

in eu priftina adio,etfi ilk prius acccptilatione liberatus fit, quam mulier interceflerir. nbsp;nbsp;Si conuencrit cum debitore,ut expromiflbrem da

rctA accepto « latum findeindeis mulierem dcderit,quæ auxilio fena tufconfulti munita eft-poteft ei condici ,quafi non dedifler. quid enim intereft.non det,an talem detfno erit igitur adio utilis neceflarta,cum condidio eópetat. Marcellus quoq; fcribit.-fi mulieri poft interceffî» onem accepto tulerit creditor.nihilominus reftitutoriam adionem ei dari debcre. inanem enim Obligationen! ei dimiffam. Si mulier poft interceffionem fie foluerit,ne repetcre poffit: iufteprior debitor,adio« nem recufat.Sed cum releuatur reus, fi mulier fic foluit.ut repetere no poflit. amp;nbsp;cum ei mulieri,qua: repetere non potcrac, fi foluiflet, accepto tulerit crcditor.fimiliter releuatur reus. nbsp;nbsp;Quanquam in omnes,qui

liberati func,reftituitiu adio; non tarnen omnibus reftituitur. utputa duo rei ftipulandi fuerunt.apud alterum mulier intercelTit.ei foli refti» tuit obligatio, apud que interceifit. nbsp;nbsp;Si mulieris hærcs exftitit credi«

tor;uidendu,an reftitutoria uti non polfit.St ait Iulianus libro duodeci mojeftitutoria cum nihilominus ufurum.necimmerito: Cum nô ob« Kgatæ cum effedu fucceflerit. deniqj in Falcidia hocæs alienum nô im putabitur. Plané fi mihi ,pponas,mulierem ucteri debitori fucceffiffe; dicendum erit,reftitutoria eâ côneniri pofle.fed amp;nbsp;direda adione.nihil cnim eius incereft,qua adione CQueniatur.Si cum effem tibi contra du ßß ij rus

ms,millier intcriienerit,at cum ipfa potius contriham: uidetur inter* ceiTiiTc.quo cafu datur in te adio.qux inftituit magis,g reftitiiit obliga tioncm.'Ut perindeobligeris eodemgenere obligationis,quo millier obligata eft.uerbi gratia, fi per ftipulauonem mulier;amp;tuquafi ex fti* pulatu conueniaris. Illua uidendum eft.-fi mulier pro eo interueniti qui fi cum ipfo contradum effet,no obligaretur; an hac adione ille de» beat teneri.utputa fi pro pupiUo interceffit,qui fine tutoris authoritate non obligatur.amp;putonon obligati pupillum,nifilocupletior fadm eft ex hoc condadu.Item fi minor nigintiquin^ annis fit,pro quo mu lier interceffit.in intcgriimi reftitutionem poteritimplorare. uel cufi* lius contra fenatufeonfultum contradurus effet.

QEd fi pro alieno fenio intercédât,quemadmodû in pâtremfamilias, ats* prio ö *prior ei rtftituitur adio.ita in dominum quoeg reftituenda erit.

rereum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X. VLPIANVSlib.xxix.rtdcdidiM».

H Ac aftiones,quæ in cos,pro quibus mulicr interceiTit, dantur ; amp;nbsp;hæredibus, amp;nbsp;in haeredes,amp; perpetno cópetunt.habent em rei pct fecimoné.cæteris quoejhonoranjs fnccefforibus dabutur, amp;nbsp;aduerfus

SI millier, tanquam in ufus fiios, pecuniam acceperit, alq creditlira; non eft locus fenatufconfiilto.alioquin nemo cum focminis con* trahet.-quiaignorari poteft.quid aduræ fint.

Mö tunc locus eft fenatufconfulto,cu feit creditor earn intcrecdere. XUI. CAiV SUb.lX.adedi{iumprouittciale.

ALiquando.licet alicnam obligationem fufeipiat millier,non ad iuuatur hoc fenatufconfulto.quod turn accidit, cum prima fa* cic quidem alienam.re liera autem fuam obligationc fufeipit • ut ecce fl ancilla ob padionem libertatis expromifTorc dato.poft maniimiffi* onemid ipfum fufeipiat,quodexpromiflbr debebatiautfi haeredi* tatem emerit, amp;nbsp;æs alienum hxreditarium in fe tranferibat : am fi pro fidciuffore fiio intercédât. nbsp;nbsp;nbsp;De pignoribus prions débitons non eft

«editori noua aftione opusxu quafi Seruiana, quæ hypothecaria no* catur.in his utilis fit.qnia uerum eft de pignoribus cóiieniffe.nec folu* tameffepeenniam. nbsp;nbsp;nbsp;Sifubconditione,uel in diem millier pro alio ^Aliiide- interceiTerit.'Ctiam pendente conditione.uolenti crediror/cum prio* funt hlt;ec. re debitore experiri*.aftio danda eft reftitutoria. quod cnimbonnm àhÂs.con- eft.exfpedarc conditionem.uel dicm.cum ineacauffa fit prior iftede trapriori. bitor,utomninoipfedcbcatfufcipcrc aftionemï'

SI millier contra fenatulconfultum intcrcclîcrit.-aequum eft,non fo-lum in ueterem debitorem.fed amp;nbsp;in fideiiifforcs eins aâionem refti tui, nam cum mulieris perfona fubtrahatur creditori propter fenatus confultiim,integra cauffa priftina reftituenda eft.

SI mniieri folucro id,qiiodtibi debebam,amp;ab ca ratam rem tehabi« turum ftipuIatnsfueroÄ forte te ratum non habenteagereex fti» pulatu inftitiiero: exceptio fenatufconfulti,qHodde interceflionibus fœminarumfaftiim eft,non proderit mulieri.non enim uideri poteft, alienam Obligationen! recufare,cum manea debitoobligatus,amp; ipfa de lucro agatrac potius reddere cogatur,quod non debitum accepefat, qnam pro alio foluerc.

SI millier contra fcnatufconfultum Velleianu pro me intercefliffet Titio,egofcp mniieri id foliiiffemA ab ea Titius earn pecuniam pc^ teret: exceptio fcnatufconfultinoneft profutnra mnlieri. nei^enim potuit penei irari,*n team pecuniam perd.itjCnmiameamh meat. nbsp;nbsp;*ars.ne

Si ab camulicre,quae contra fcnatufconfultum intcrceiTinctjfn deindbre accepiiTem: Caius Caffins refpondit, ita demum fideiuffori exceptionem dandam,fi à mulicre rogatus fuiflèt.ego autem piito,re-óefidciufTori exceptionem dandam.etiam fimandati aâionem ad« üerfiis muliercm nó habeat.’quia totam obligationem fenatus impro bat,amp; i praetore reftituitur prior debitor creditori.

Vlruxori donationiscauffa remuiliore precioaddixcratAin id precium creditori fuo delegaucratrefpondi, uenditionem nulli Us momenti effe: amp;nbsp;fi creditor pecuniam â mulicre peteret, exceptio« Hem utile forerquamuis creditor exiftimaucrit, muliercm debitrieem tuariti fuiffe.nce id contranu uideri debereei, quodplaccat; fi quando in hoc niulier mutuata effct,ut marito cederet: non obftaturam exce« ptionem, fi creditor ignoraffetän quam cauffam millier mutuaretur; quandoquidem plurimum interfit,urrumcum mulicre quis ab initio ^ontrahat,an alienam obligationem in earn transférât, tunc enim dili gentioré effe debere. Si mulier dixiffet fibi rem dotis nomine obliga tam,amp; creditor curaffet ei pecunia dotis folui,quo idem pignus accipé fet Se cum mulieri etiam pecunia crédita deberetur, poffeflor creditor adiictfuscamScruianaagentem excipcret, Si NON VOLVNTA-Te Eivs PiGNVS DATVM ESS ET.replicationémulierifenatus «onfutti non ,pfuturä,nifi creditor feiffepetiam aliam pecuniam ei de-feod. Mulier amp;nbsp;Titius, cum in rem cómunem mutuarentur,eiufdem

pecimije reî fafli funt. nó omnitnodo mulierem pro parte focq uidéri interceffiffe dicebam. nam fi ob ea cauflam mutuati fuerint, ex quafi' creditor pecimiam non dediffet,maius damnum mulicr paffura fue» rat.-ueluti quod communis infula fuira non effet, uel quod fundus co« munis in publicum committeretur.potius effe,ut fcnatufconfulto lo« cus non fit. at fi in aliquam emptione mutua pecunia fit accepta; tunc pro parte interceffionem fadam uideri.amp; ideo creditorem parte dim^ taxat pecunix à muliere petere poffe.quod fi totum peticricexceptio* ne pro parte fubmouebitur.

Del'll eft,fi pro debitore meo Titius amp;nbsp;mulier duo rci intercefferint. XlX. AFRICANVS lib. Ui.iftefiionum.

TVtorpupillidecefleratJixrede inftirutoTitio. cum de adcunda hxreditate dubitaret,quoniam male gefta tutela exiftimaretur; perfuadente matre pupilU.ut fuo periculo adirer,adijt; ftipulatus'q; de ea cauffa eftjndenmem fe co nomine prxftari.fi ex ea cauffaTitius pit’ pillo aliquid prxftitiffet,is'cp matrem conuenirct ; negauit exceptioni lenatiifconfulri locum effet quandouix fit, utaliqua apud cunde pro eoipfointerceffiffe inteliigipoffit. nccdiffimilé huiepropofitioni ex fado agitatam,cum quidam uir prxtorius deceffiffet,duobus fife fu* perihtibus,quorum alter impubes,alter legitimus fratri tutor effet : amp;nbsp;cû paterna hæreditate fe abftinere uellet,mâdatu tuons defundi,qux mater pupillo effet, abftento pupillo folû fe hxreditati mifeuiflet.ubi fi militer ferefpondiffe air,fi ex cauffa agente pupillo damnum eo nomi ne paffus effet.-non impediri eum fcnatufconfulto,quo minus ä nnife re rem feruaret.In ppofita fpecic et illud tradamm effe:an is, qui man ■ datu mulieris adierit,fi damnum ob id patiatur,quod debitores hsre« ditarij foluendo nófuerint.-fcnatufcófultolocus fit,quafi mulier quo« dâmodo corum obligationes fufeeperit.magis autcmeffe,utncob hanc quidem cauflam fenatufeonfu Itu locum habcat ; quando non ca mente fucrit,ut pro his intercederet.-fed ut tutoris aduerfus pupillam. amp;nbsp;exteros forte creditores indemne prxftarct hxredé, Deinde.fi pro* ponas mulierem in 'emptionchxreditatis eo nomine damnu pati,^d debitores hxreditarq foluendo nó fint: nulla puto dubitatio erit, quin fcnatufconfulto locus non fit.eriam fi maxime creditoribus aliquan* turn præftiterit.quid ergo fi cum ptoptcrea de adcunda hæreditate du* biturer Titius,quod parum idonea nomina debitor urn uiderent ;muli er boe i pfum repromifit,ut quanto minus ä quoquo eorfi feruari pof* fit,ipfaprxftarctC’ propceft,ut fit inter celTio. , CumhaberesTitiude bitorem,amp; pro co millier intercedeie ucUeyiec tu mulieris nomé pro« ptet

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;577

pter fenamfconftilmm fcqucrcrisrpcojt à me mutier munum pecinii* ani.foluturatibi.ficftipiilanti mibi promifit, ignoranti, in quam rem mutiiaretur.-at^ ita numcrarc me tibi iufUt. deinde ego, quia ad manu uumos non habcbam.ftipulanti tibi promiß.qnxfituiTi eft, fi earn pc* cuniam à mulierc petam.-an exceptio fcnatufconfiilti ei profite’refpo* dit. uidcndum,ne non fine ratione dicatur;eius loco,qui pro muliere fi deiuftenr,haben me debere.ut quemadmodum illi C quamuis ignora» uit mulierem intercedcre)exceptiö aduetfus creditoré datur,nc in nut lierem mandati aftio conipetat.iM mihi quo^ aduetfus te utilis exce» prio dctur,inc[;,mulierem aftio denegeturquando hxc obligatio peri» culo muhens futura fît. Ôe hxc paulo expeditius diceda, fi prins,qn^m ego tibi pecuntam foluerem,compererim earn înterceffiffe. cærerû fi ante foluerim.uidcndum, utrum 'ne nihilominus mulieri quidé ex ce» ptio aduetfus me dari debeat,Ôc ego tibi condiccre pcenniam poifimt an uero perinde habédum fit,ac fi ab initio ego pecunia mulieri credi* diftcm,ac rurfus tu mihi increditum iffes. quod qUidem magis dicen* dum exiftimauitut fic fenatufconfulto locus nó fit/icuti amp;nbsp;cum debi • torem fuum mulier deleget,intercéffioni locus non eft. fed poftea nó rede comparari ait;quando delegationc debitoris fafta mulier non ob hgetiir, *fi(utinpropofito)alienamobligationcmin fe tranftulent; *aIias,Ae quodcertefenatus fieri nol uit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in prop.

ÖI pro uno reo intercefferit mulier .-aduerfum utru«^ reftituit creditö Öriaftio. XXI. CALLISTRATVS liklll.que/lion»»«.

SI pro aliquo mulier intercefferit, amp;nbsp;in rem eins, quod acceptû eft, ucrtaturæxceptio fcnatufconfiilti locö non habet.-quia non fit pau perior. Item fi quid liberaliter fccerit.ueluti ne iudicatus pater eins, proprer folutionem uexareturmon crit tuta fenatufconfulto Velleia-uo.oneribus enim earum fenatus fuccurrit.

SI mulieri dederim pecuniam,ut earn creditori meo foluat, nel ex« promittat.fi ea expromiferit,locum nó effe fenatuscönMto,Pöm ponius fcribit;quia mädati adione obHgata,in rem fuâ uidef obligati.

Ol mulier in iure interrogata,tefp6dcrit fe haeredem effe: fi feiens fe Ohaïtedem non effe,refpöndcrit.minimc intcrccffiffc nideri,quia dc 5epit.quodficxiftimauitfehxredem,amp; eo nomine dccepta refpom ditin earn adionem quidem dari piericg exiftimauecunt, led exceptio ipcftnatusconfuiti adiuuari.

DEbitrix millier i creditorc delegata,pto eo,cui ddegata eft, pro® mifit.non utetur cxceptióne.Séd fi peeutiiamprömifit,ncdele» gctur.-intercciTiiTc uidetur. nbsp;nbsp;Si fenatiifconfulti beneficium intcruc*

ncritaitrum ftatim^cum millier interedïerit, aftio in priorem débita« rem competit-an fi millier foliitu condicatfputo ftatim, amp;nbsp;non exfpe» ftandam folutionem. Si pro eo,qui temporaria aftione tenetur, mu lier intercefleriftemporaria aftio reftituetunfic ramé,ut ex precedente caiiffa continua tempora numerentur poft reftitutionemiqiiamuiï ftatim, atq; mrcrccftit mulicr, competicrit.

XXV. MODESTIN VS Iiîgt;./î»gMkn7rtç('6Vîx/x«T/Kwp. «quot; SI domina feruo fuo credi iufferit; aftione honoraria tenebif. qiiod fi pro eofidciiiffcrit.’cxceptionc fenatufcönfulti VelicianiJndicio coniienta,aduerfus creditorétuerife poterit.nifi profuonegocio hoc fecerit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVI. VLPIANVS hb.XXlX.ddediâum.

SI millier intercedendi animo feriium alienumïiium effe refpon* deriequafi interccirerit,aiixilio fenatufcönfulti utetur. plané fi pro bóna fide fibi feruiente refponderitmon uidetur interceffifle.

BOnafidcperfonam mulieris in contrahendo fecutus obea.qu« inter uirum amp;nbsp;uxorem »accepta pecHnia,gefta fimtexceptioncfe natufconfulti non fubmouetur. nbsp;nbsp;Cum ferui ad negociationern pre»

pohti,cum alio contralientes»perfonammulieris, ut idonee,fequiin« tiinexceptio fenatufcönfulti dominum fubmouet.nec uidetur deteri» or caulTa domini per feruum fieri, fed nihil efle domino quefitum; nö jnagis,quam fi htigiofum predium feruus,aiit liberum homine eme» fit. Vxor debimeem fuam iiiro delegauit,ut uit creditor! eins pccii-piarn folueret;amp; fi fidcm fuam pro ea,quam delegauit,apud uirum ob ligaucrit: locum exceptio fenatufcönfulti non habebit,quia mulici

SEia mancipia cmirA mutuam pecuniam accepit fub fidciufforc ma ritp,cam'cgfoluituenditon. poftea maritus dccedens non folucm do,in fraudem creditoris cauit teftamento, fc cam pecuniam uniuet* fam deberc.qua:ritur,an interceffiffe millier nidearurftefpondi, fecun dumea,qiiaeproponerentur,non interceffifle. fundumuxorisfu« maritus obligauit Sempronio ob códiiftionem. mox mulicr à Niinic=gt; tio fua fide mutuam pecuniam acceptam fub oblieatione eiiifdé fun» di,foluit ftatim Sempronio pro maritó fuo. qusentum eft, aii aduct» fus fenatufconfultum obligata fit:* refpondi. fi Numerius kiffet earn intercedece.'foce feiutufco^ulto Je quo qusritur, locum.

QVidam uoluit hæredibus Lucq Titij mutuampccuiiiamdarc,amp; cum eis contrahererfcd quoniam facilitates eoriim fiifpeöas ha Diut.inagis uoliiit iixori teftatoris darc pecuniamA ab ea pignus acci« pere. millier eandem peciiniam dedit hæredibus,amp;; ab eis pignus acce« pit.quæro,an intercefliffe uideatiic:amp; an pignora,quæ ipfa accepir, te« neantur creditoriCPauliis refpondi. fi creditor, cum contrahere ueUet cum hxredibus LucqTittj,euitatis ijs, magis mulierem ream elegit: amp;nbsp;in ipfius perfona fcnatufconfultum, quod de interceffionibus fadiim eft,locumeffe;amp;pignoradata nonteneri.easautemrcs,quas muIier ab his,pro quibus intercedebat,pignori accepiticreditori mulieris obli gatas non effe.fed non fine ratione practorem fafturum: fi non tantum perfona mulieris fubduâa, in principales debitor es dederit aflionem; fed etiâ in res,quæ mulieri obligatie funt. nbsp;nbsp;Paulus refpondi. ca, qux

in fraudem fenatufconfulti, quod de interceffionibus foeminarum fa» ftum cft,excogitata probari pofTunt: rata haberi non oportere.

SI dccipiendi animo,ucl cum fciret fe non teneri,millier pro aliquo intercefferit;exceptio ei fenatufcófulti non datur. aflionem enim, quæ in dolû mulieris compctit.ampliffimus ordo non cxcludit. Pro curator fi mandatu mulieris pro alio intercefferit.- exceptionc fenatus confulti Velleiani adiuuatur,nec alias aflio intercidit.

SI millier, quod ex intcrceffione foluit, nolit repeterc, fed mandati agere,amp;cauere uelit de indemnitate rco: audienda eft.

SI millier haereditatem alicuius adeat,ut xsalienum ciiis fufeipiat: iiix eft, ut fucciirri ei debeat, nifi fi fraude creditoriim conceptum id fit.ncc cm loco minons uigintiquin^ annoru circûferipti per omnia habenda eft millier. nbsp;nbsp;Si millier rem à fe pignor i datant per interceffi«

onem,rccipcre uelit; fruflus etiam liberos recipit. amp;nbsp;fires deterior fafla fuerit eo nomine;magis eft,utæftiniet.Sed fi creditor, qui pignus per interceffionem acccpit,hoc alij uendidit;uera eft eorum opinio,qui pc fitionem dandam ei putant, etiam aduerfus bons fidei emptorem; ne melioris conditionis emptor fit,quàm fuerit uenditor. Item fi mu* lier creditori niri fundum ucndidit, ea côditione, ut emptor acceptam pecuniam iiiro referret,amp; hune fundum uindicat: exceptio quidem op ponit ei de re empta amp;nbsp;tradita, fed replicabitur à muliere, ac fi ea uen* ditio contra fenatiifconfultû fafla fit. amp;nbsp;hoc procedit;fiue ipfe creditor emerit,ûueinterpofueritalium, quo millier ea rationc careatre fua.

Idem eftA fi non pro uiro/ed pro alio debitore rem fua tradidit. Sï mulier ne ipfa intcrcederer,alij mandarit, ut id faceretran in huius per* fona locus huic fenatufconfulto fit,qui rogatu mullens id faceret C’ torus enimfermofenatufconfulti,ad petitionemnó dandam aduerfus ipfam mulierem/peftat. amp;nbsp;puto rem ita effe diftinguendam: utfiqui* dem creditor,cui me obligautmandante mulierc,hoc m fraudem fena tufconfulti egiffet, ne ipfa interueniretcontra fcnatusconfultum, dater autem alium.excludendum eum exceptione fraudis fadae fenatufconfulto. fi uero is ignoralTet.ego aut feiffem: tune mandati me agen» tem cum muliere,excludendum effe^me autem creditori tenen. Si mulier pro eo, pro quo interceflït,iudicium parata fit accipere, ut non in ueterem debitorem adio detur.-quoniam fenatus exceptionem op-ponere poteft, cauere debet, exceptione fe'non ufotam, amp;nbsp;fic ad iuai-cem ire. Ihterccdere mulierem intelligendum eft amp;nbsp;pro co,qui obli gari non pofTinueluti fi pro feruo alieno intercedat.Sedrefciffa inter-ceffione,in dominum reftituenda eft adio.

VNufquiflt;5 creditorem Êium,eundem'c^ debitore petentem fub* mouct,fi paratus eft compenfarc.

VErum eft,quod amp;nbsp;Neratio placebatA Póponius aita'pfo iure co minus fideiufforem ex omni cótradu debere,quod ex compen-fatione reus retinere poteft. Sicut enim cum totum peto âreo,malc pc to: ita amp;nbsp;fideiuffor non tenetur ipfo iure in maiorem quantitatem,^ reus condemnari poteft.

SI quid à fidciuffore petatur; aequiffimum eft, eligere fideiufforem: utrumquod ipfi,an quod reodeberur,compenfaremalit. Sed amp;fi utriui^ compenfare uelit,audiendus eft.

index non habnit; falua maner petitio. nee enim rei iudicata exceptio obijei potelt-aliud dicam,fi reprobarit penfationem, quafi nó exiften« te debito. tune enim rei iiidicatac mihi nocebit exceptio, EVir. IDEM Iffc.XX.di edidiw».

Tiarn quod natura debetur,uenit in compenfationem. vin. CAIVS lib.V.adediélumprouittciiile.

IN compenfatione etiamid deducitur,quo nomine cum .adore Ïis conteftata eftme diligentior quifij detehoris conditionis habeatur, li compenfatio ei denegetur.

SI cum filiofamilias,aut cum fcriio contrada fit focictas,amp; agat do# minus uel pater.folidum per compenfationem feruamus ; quam« uis fi agcremus,duntaxat de peculio præftaretur. Sed fi cum filiofami-iias agatirt.-an quæ patri debentur, films compenfare poffit, quæritur? quod magis eft admirtendû,quia iinus contradus eft ; fed cû conditi« one,ut caueat pattern fuum ratum babiturunmd eft, non exadurun;, quod is compenfarir.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X. VLPIANVS lib.XXr.dÉffJidtMn.

ÇI ambo focq parem negligentiam foeietati adhibuimus: dicendum Oeft,dcfinerenosiniucemeffc obligatos,ipfo iure eópenfatione ne« gligentiæ fada. Simili modo probatur, fi alter ex re comm um aliquid perceperit,alter tantam negligentiam adhibuerit,quæ eadem quanti« täteexiftimatur.'Compenfationem fadam uideri, Scipfo iure inuieem liberari. Si quis igitur compenfare potens foluerit: condicere poterit, quafi indebito foluto. emoties ex maleficio oritur adio( utputa ex cauffa furriua.cærerorumq^ malcficiorum ) fi de ea re pecuniarie aga* tur.compenfatio locum habet.idem eft,Se fi condicatur ex causa furti ua.Sed àqui noxali indicio conuenitur, compenfationem opponere poteft. In ftipulationibus quoejquac inftar adionum habent, compenfatio locum habet:amp;: fecundum lulianum, tam in ipfa ftipulatio« ne,qiüm in ex ftipulatu adione poterit obijei compenfatio.

XI. IDEM lit.XXXIIl-atifflk^wwi. CVm alter alteri pecuniam fine ufuris,alter ufurariam debetreom ftitutum eft à diuo Seucro,concurrentis apiid utruneg quantita« tis ufuras non efle præftandas.

IDcm iuris eft non folum in priuatis,ucrum etiam in cauffa fifei con ftitutum.Sed etfi inuieem fitufuraria pecunia,diucrfe tamé ufuræ: compenfatio nihilominus locum habet eius,quod inuieem debetur, XIU. IDEM lib. LXXVII.rfdfdidaw.

QVod Labeo ait,non eft fine rationc; utfi cm petitioni fpccialiter deftinata eft compenfatioJn caeteris non obijciatur.

PEcunia certo loco â Titio dari ftipulatus ftim. is petit à me, quant eidebeo pecuniam. quæro, anhoc quoqj penfandum fit, quanti mea interfuit certo loco dariC’refpondi.fi Titius petitream quoqg pecu* niam, qua certo loco ,pmifit,in cópenfationemdeduci oportere.-fcd cumfuacauffa,id eft,ut ratio habeatur,quanti Titq interent eoloco, afs’dceft quoconuenerit,pecuniam *nondari.

neeatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xvi. PAP iNïAUVShbAU.'lt;iu£pionunt.

SI cum militi caftrcnfuim bonorü alius, caeterorum alius hstes ex ftirit.debitor alteri hæredum obligatus,uelit compenfare,quod ab ali o debeturnon audietwr. nbsp;nbsp;Cum intra diem ad iudicati exfecutio»

nem datum,iudicatus Titio, agit cum eodem Titio, quod amp;ipfe pri» dem illi iudicatus eflet.-eópenfatio admittetur.aliud eft enim diem ob ligationis non ueniffe,aliud humanitatis gratia tempus indulgeri folu tionis. XVII. IDPI^ Ub.l.rejponforum.

IDeocondemnatus,cpardioremannona aedilitatis tépore praebuiß frumentanæ pecuniae debitor non uidebit. amp;nbsp;ideo eópenfationem habebit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X V111. ID E M liK n. ref^onforum.

IN rem fuam procurator datus,poft litis conteftationem fi nice mu« tua conueniatur.xquitare eópenfationis utetur. Creditor com« peniare no cogitur,quod alrj,qnam debitori fuo,debet:quamuis credi« tor eius pro eo,qui conuenitur,ob debitu pprium, uelit compenfare.

DEbitorfi pecunia publica feruo publico citra uoluntatc corum foluit,quibns debitu reâefolui potuit.obligatio priftina mane« bit.fed dabitur ei cópenfatiopcculq fini, qua feruus publicus habebit.

OB ncgociu copiatum, expeditionis tépore mandatu, curatorem condemnatum,pecuniam iure compenfationis retinerenon pla cuinquoniam ea non compenfatur.

POftcaquim inter pmnes placuit, id, quod inuicem debetur, ipfo iiire copenfari: fi ^curator abfentis conueniatur,nó debebit dera* to cauererquia nihil compenfat,fed ab initio minus ab eo petitur.

I debeas dece,authominem,utrum aduerfarius uolet.-ita c ópenfa« ' - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no

ID ,qiiod pupillorum nomine debetur,fi tutor petat.non poffe com penfationé obqci eins pecuniæ,quâ ipfe tutor fuo nomine aduerfa«

IViTit Imperator audiri adprobantem, fibi â fifco deberi : *quod amp;nbsp;*alias,cu ipfeconueniatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfe.

Epofitum cft,quod cuftodiendum alicui datu eft.-diäum exco,quodponitur. pratpofirioenimD E auget pofitu: ut oftendat totum fideiciuseffe commiirum,quodad cuftodiamrei pertinet. Pistor ait. QVOD NEQVE TVMVLTVS,NEQVE INGENDH,NEQVE RVlNAE.NE

QVE NAVFRAGII CAVSSA DEPOSITVM S1T,IN SIMPLVM:EARVM AVTEM RERVAI, QVAE SVPRA COMPRAEHENSAE SVNT , IN IPSVAÏ IN DVPLVM; IN HAEREDEM EI VS, QVOD DOLO MALO EIVS FACTVM ESSE DICETVR, QVI MORTVVS SIT, IN SIMPLVM; QVOD IPSIVS, IN DVPLVM IVDICIVM DABO. Merito has cauffas deponendi feparauit pi stor, qus continent for tuitam cauiTam depo« fitionis,ex neceffitatcdefccndcntem,nonex uoluntate proficifcenté. ’

Eum tarnen deponere tumultus,uel inccndij,ucl csterarum cauffa turn gratia inteUigendum eft.-qui nulla aliam cauflam deponendi ha« bet,quim imminens ex cauffis fuprafcriptis pcriculu. Hsc autem fe= paratio cauflarum iuftam rationem habet.quippe cum quis fidem ele« git,necdcpofitiim redditur.-contentus ede debet fimplo. cü nero exs ftanteneceffitate deponat.-crefcitperfidiscrimen,amp; publica* utilitas *aUÂs.utt-toerrendo uindicandaeft.eftenim inciuilein cauifishuiufmodifidem Utute coër-frangerc. Qus depofitis rebus accedunt, non funt depofita: utputa cendimi eß fi homo ueftitus deponatur. ueftis enim non eft depofita. nee fi equus uvndicëid£ tumcapiftro.nam folus equus depofitus eft. Siconiieniat,utinde= reipubUaB pofito amp;culpa prsftcrur,;rata eft conuentio. contradus enim kgern cauffa, ex conuentione accipiunt.Illudnoneft probandum,dolumnon elle prxftandum,(i conuenerit. nam hsc conuentio contra bonam fi-dem,contra'cp bonos mores eft.fc ideo nee fcquenda eft. Si ueftimen ta feruanda balneatori data pericrint: liquidem nullam mercedem feruandorum ueftimentorum accepit; depofiti eumteneri,amp;dolum duntaxat prsftare debere puto. quod fi accepit : ex condudo. nbsp;nbsp;nbsp;Si

quis feruum euHodiendum coniecerit forte in ptftrinufn.’fiqiiidem rnerces interuenit euftodiae: puto effe aflionem aduerfus piftnnari« urn ex conduâo.fi uero mercedé accipiebam ego pro hoc feruo,queni in piftraiu recipiebat.ex locato me agere poffe. quöd fi opera eius 1er* ui cum euftodia penfabanir.*quafi genus locati amp;nbsp;condufti interuenit. fed qiüa pecunia non dabatur .-prafcriptis uerbis datur adio.fi uero ni* hil aliud,quam cibaria praftabaqnce de opens quidCg conuenit: depo» fiti adio eft.In conduâo amp;nbsp;locato, amp;nbsp;in negocio,ex quo diximus pra* fcriptis uerbis dandam aâilt;mem:amp; dolum amp;nbsp;culpam praftabit, qui let num recepit. at ft cibaria tantum dabaqdolum duntaxat fequemur.ta men(ut Pomponius ait) amp;nbsp;quod habuerunt prafcriptum,aut quod co uenindummodo feiamusA ft quid fuit prafcriptum: dolu tame cos praftaturos,qui rccepenuit.qui folus in depofttum uenit. Si te toga uero,ut rem meam perferas ad Titinm,ut is cam feruet.-qua a^ione ex periri tecum poflim,apud Pomponium quariturc’de putat tecum man datircum eo uero,qui earn recepit,depofiti. Si uero tuonominerece* perit Titius.iu quidetn mandati mihi tcneris,ille tibi depoftti.qua afti« onem mihi praftabis,mandati iudicio conuentus. Quod ft rem tibi dedi,ut ft Titius non recepilfetjtu cuftodires,nec earn recepitruidendd eft,utcum depoftti tantum,an amp;nbsp;mandati aftio ftt.amp; Pomponius dubi tat. puto tarnen mandati effe adionem;quia plenius fuit mandatu,ha* bens amp;: cuftodiac legem. nbsp;nbsp;Idem Pomponius quaeric.-ft tibi mandauc-

ro,ut rem ab alio meo nomine receptâ cuftodias,idfcp feceris ; manda-ti,an depoftti tenearisc' amp;nbsp;magis probat,mandati effe aâioné: quia hie eft primus cotradus.Idein quœrit.ft apud te uolente me deponere,iuft *a’i*s,ho feris apud libcttum*tuum deponeretan poffim tecum depoftti experi minem. ric' amp;nbsp;ait. ft tuo nomine,hoc eft quafi te cuftodiniro,dcpofuiffem.mihi tecum depoftti effe adioncm. Sin uero fuafcrismihi,ut magis apud eft deponam.-tecum nullam effe adionem,cum illo uero depoftti : nec mandati te teneri,quia rem meam ipfe geffi. fed ft mandafti mihi, nt periculo tuo apud eum deponam: cur non fit mandati adio,nó uideo. Plane ft fideiuffifti pro eo.Labeo omnimodo fideiufforem teneri ait: non tantu ft dolo fccit is, qui depofttum fufeepit: fed amp;nbsp;ft non fecit, eft tarnen res apud eilquid enim ft fureret is, apud quern depofitu eft, uel pupillus effet,uel neqj hæres,nc^ bonorum poffeffor,nc^ fucceffor ci exftaretc’ tenebitur ergo,uti praertet,quod depoftti adione praeftari fo= let. Au in pupillum,apud quem fine tutoris authoritate depofttum eft,depofiti adio det, quxriturC’ fed probari oportet,ft apud doli mali iam capacem depofuens.-agi poffe,ft dolum commifit. nam in quantum locupletior fadus eft,datur adio in eum, amp;nbsp;ft dolus nó interuenit.

Si tes depofita dererior reddinir.quafi non redderetnr agi depofiti poteft. cum enim deterior redditur.-poteft dici,dolo malo reddita non «ffe. Si feruus mens depofueritmihilominus depofiti habebo aftio* hem. Si apud feruum depofuero,amp; cum manumiflb a gam; Marc cE lus ait,nec teuere adionem.quamuis folemus diccre, doli etiam in fer uitute commiffi teneri quern debere.-quia amp;nbsp;delifta, amp;nbsp;noxæ caput fe« quuntur.crit igitur ad alias adiones competentes decurrendu, nbsp;nbsp;Haec adio bonorum poffeiTonbus.exterisq^ fuccelTonbusA ei, cui ex Trebelliano fenatusconfulto reftituta eft hær edit as, com petit. Non tan turn practeritus dolus in depofiti adionem uenit.-fedetiafuturus.id Eft,poft litem conteftatam. Inde fcribit Neratius.fi res depofita fine dolo malo amiffa effet,amp; poft indicium acceptu recuperaretur.nihilo= minus rede ad reftitutionem*reum cópellimec debere abfolui,nifi re- aPs*rcr5. ftituat. Idem Neratius ait.quamuis rue tecum depofiti adum fit,cu ïcftituendi facultatem non habeasChorreis forte elaufis) tarnen fi ante condemnationem reftituendi facultatem habeas : eödemnandum te, hifi reftituas.-quia res apud te eft.tunc enim qu3crendum,an dolo malo feceris,cum rem non habeas. Eft autem amp;nbsp;apudlulianö libro de« cimotertio digeftorü fcriptum:eam,qui rem depofuit,ftatim pofte de pofiti adione agete.hocenimipfo dolo facereeö,qui fufcepit,quod» repofcenti rem non reddat.Marcellus autem ait,nó femper uideri pof fe dolo facere eum,qui repofcenti non reddat.quid enim, fi in prouin« cia res fit,uel in horreis,quorum aperiendorum condemnationis tem pore non fit facultas.'uel conditio depofitionis nó exftiterit ï* Hanc autem adionem bonæ fidei effe,dubitari nó oportet. amp;nbsp;ideo fruftus in hanc adionem uenire A omnem cauffamA partum dicendum eft: ne nuda res ueniatSi rem depofitam uendidifti, eam'e^ poftea redemifti incauftam depofitiretia fi finedolo malo pofteaperierit,tenerite de» pofiti.quia femel dolo malo fecifti,cum uenderes. In depofiti quo» Ç adione in litem iuratur. nbsp;nbsp;Non folum fi feruus meus,fed amp;nbsp;fi is,qui mihi bona fide feruit,rem depofuerit.-æquiffimum erit,dari mihi adio nem,fi rem ad me pertinentem depofuit.fimili modo Mi ufumfrudu in feruo habeam.-fi id,quod depofuit,ex eo peculio fuerit,quod ad me pertinebat,uel res mea fucrit.eadc adione agere potero. Item fi fer-nus hæreditarius depofuerit.-hæredi poftea adeunti cöpetit adio. 51, feruus depofuit:fiue uiuat,fiue decefferit,utiliter dominus hac adione experietunipfe autem feruus manumiftus nó poterit agere.fed amp;nbsp;fi fue fit alienatus:adhuc ei competit adio,cuius fuit feruus,cum deponeret. initium enim contradus fpedandum eft. nbsp;nbsp;Si duorum feruus fit,quï

rem â femo depofitam Titio,quem dominum cius putaftï,cumn5 cf-fet.reftituiffes.-depöfiti aftione te non tencri,Cclfus ait: quia nullus do lo intercept, cum Titio auté,cui res reftituta eft, dominus ferui ad ex* hibendum aget.amp; fi exhibuerit,uindicabit. fi nero, cum feitet rem ali* enam cffe,confumpfir.’condénabitur,quia dolo fecit, quo minus poiTi derct. nbsp;nbsp;Eleganter apud lulianum quachtur. fi pecuniam feruus apiid

me depofuit,ita ut domino pro libcrtate eins dem,egocp dedero.an te near depofitiC’S: feribit libro decimotertio digeftorum.fiquidem fic de dero,quali ad hoc penes me depofitum,te'cp certioraueromon compe teretibidepofiti adionem,quiafeiens recepifti.eareo igiturdolo.Si nero quafi meam pro liberrate eiusnumerauero.tenebor.qiiæfenten« tia mihi uidetur uera. hie enim non tantum fine dolo malo non reddi* diffed nee reddidit, aliud cm eft reddere.aliud quafi de fuo dare. nbsp;nbsp;Si

peciuùa apud te ab initio hac lege dcpofita fit, ut fi uoluiffes, utereris: prius quàm utaris,depofiti teneberis. Sæpe euenit, ut rcs depofita, nel numi periculo fint eius,apud quem deponuntur: utputa fi hoc no* minatim conuenir. fed amp;nbsp;fi quis fe depofito obtulit: idem Julianas ferh bit,periculo fe depofiti alligafTe.-ita tamen,utnö folum dolum/ed eti* am culpam amp;nbsp;euftodiam præftet non tarnen fortuitos cafus. nbsp;Si pc*

cunia in facculo fignato depofita fit,amp; unus ex hæredibus cius,qui de* pofuit,ueniat repetens.-quemadmodû ei fatisfiat, uidendum eft. pro-menda eft pecunia uelcoram prxtorc,uel interuenientibus honeftis perfonis.amp; cxfoluenda pro parte hsereditaria. Sed etfi refignetur,noii contra legem depofiti fiet:cum uel authore prætorc, uel honeftis per-fonis interuenientibus hoe euenerit.-refiduo uel apud eu remancntc,fi hocuolueritCfigillis uidelicet prins ei impreffis, uel dprætorc,uel ab his,coram quibus fignacula remota funt ) uel fi hoe recufauerit,in sdé de ponendo. Sed fi res funt,quæ diuidi non poiTunf omnes debebit tra dere,fatifdatione idonea i petitore ei præftâda in hoc,quod fupra cius partem eft. Satifdatione autem non interueniente: rem in ædem depo ni,amp;omni aâionc depofitarium liberari. nbsp;Apud lulianum libro de

cimotertio digeftorum talis fpccies relata eft. ait enim.fi depofitor de* ceffcrit,amp; duo exiftant,qui inter fe cótendant,unufqnifcg folum fchs* redem dicens:ci tradendamrem, qui paratus eft aduerfus alteru. reum defendcre.quodfi neuter hoe onus fufcipiat. commodiflîmedici ait, non cogendum efle â prætore indicium fufeipere. oportere iginir rem dcponi in ædem aliquam,donee de hæreditate indicetur. Si quis ta* bulas teftamentiapnd fe depofitas, pluribus præfentibus legit aitLa-beo,depofiti aftione reftc de tabulis agi pofte, ego ar bi tror ,amp; iniuriarö agi pofte;fi hoc animo cecitatum eft teftamentum quibufdam præfen tibus,

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;587

bus,utindicia fccreta eiusgt;quiteftatus eft,dinnlgarctiir. Si prædo uel fur depofuerit:amp; hos Marcellus libr 0 fexro digeftor um putat depofiti refte afturos.nam intereft eotum^eo quod teneantur. nbsp;nbsp;Si quis argen

turn uel anrum'depofitum petanutrum fpeticrn,an amp;: pondus temple fti debeat tquot; amp;nbsp;magis eft, ut utruneg compleftatur: feyphum forte, Ian« cem,uel pateram ditendoÀ materia amp;nbsp;pondus addendo.Sed amp;nbsp;fi pur« puna infefta fit,uellana, pondus fimiliter adtjeiendu: faluo eo, ut fi de quantitate ponderis incertum eft,iuranti fuccurratur. Si cifta figna ta depofita finutrum cifta tantum petatur, an amp;nbsp;fpecies compræhen« dendæ fint:’ amp;nbsp;ait Trebatius, ciftam repetendam, non fingularû rerum depofiti agendum.q» fi amp;nbsp;res oftenfæ funt(fpccics forte,uel ueftes)amp; fie depofitae.-adrjciédas amp;nbsp;fpecies ôt uefteis.Labeo aût ait;eû,qui ciftâ depo« nit,fingiilas quoqj res uideri deponere. ergo amp;nbsp;de rébus agere eü oportc re. Quid ergo fi ignorauitis,qui depofitum fufeipiehat, res ibi effeC’nô multum facere,cum fufcepit depofitum. ego amp;nbsp;reiïi depofiti agi pofte exiftimo.-quamuis fignata cifta depofita fit. Filiumfamilias teneri depofiti conftacquia amp;nbsp;cæteris aâionibus tenetur. Sed amp;nbsp;tu pâtre eins agi poteft,duntaxat de peculio.idem Si in feruo nam cû domino agc-tur. plané ( ut Iulianus fcripfit,amp; nobis uidetur ) fi eorum nomine,qni flint in poteftate,agatur.uenit in indicium, amp;nbsp;fi quid per enm, in cuius inre funt,*captû fraudatumne eft.ut amp;nbsp;dolus eorum ueniat,nô tantum *aliâs.ca îpforum,cum quibuscontradum eft. nbsp;nbsp;Si apnd duos fit depofita res, pt? fran«

adnerfus imumqnenqg eorum agi poterit.necliberabitur alter, fi ciial- datusiie. tero agatur.nó enim eleftione,fedfolutione liberantur.proinde fi am bo dolo fecerint, amp;nbsp;alter quod intereft prxftitericalter non conucnie« tur,cxemplo duoru tntoru.quod fi nihil alter, uel minus facere poffit: adaliumpernenietnr.idem'cpamp;fi alter dolo nonfecerit,amp; idcirco fit abfolutus. nam ad alium peruenictur. nbsp;nbsp;Sed fi duo depofnerint, amp;

ambo agant.-fiquidem fic elepofuer unt,ut uel unus tollat totum:potc« rit ni folidû agi. fi nero pro parte,pro qna eorû intereft:tunc dicendum cft,in partem condemnationem faciendàm. Si fic depofuero apud te,ut poft mortem mam reddas.- amp;nbsp;tecum, amp;nbsp;cum hærede tno poffura depofiti agcre.poffum enim mutare uoluntatem,amp;anre morte mam depofitum rçictere. proinde et fi fic depofuero, ut poft morté meam reddatur.potero amp;nbsp;ego,amp;: hxres mens agere depofiti, mutata nolunta te. nbsp;nbsp;Quoniam aut dolns duntaxat in hanc actionem ncnit:qu«fitnm

eft,fihæres rem apudteftatoré depofitam, nel cómodatam diftraxit, ignorans depofitam uel commodatam,an teneatur f amp;nbsp;quia dolo non fecit,non tenebitur de re. an tamé uel de precio teneatur,quod ad cum pernenitCSc uerius eft,tenen eiim.hoc ein ipfo dolo facit,quod id,qnod ad fepuemt^nó reddit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DD Pau»

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IT. PAVLVS lib.'XXXl.aiedidum.

QVid ergo fi pieciinn nondum exegitrant minoris, qudm debnif, uendiditfaftionesfiiastantiimmodopraeftabit •

PLaiiè fi poffit rem redimere,amp; præftare/iec iidit;non caret culpa: qucmadmodum nee ft rcdcmpram.uel alia ratione fuam fadam, noliutpracftare:canffatus,quod femel ignarus uendiderit.

SEd erft non fit hæres,fed pntauit fe hxicdcmA uendidit;fimiU mo do lucrum ei extorquebinir.

ELapud quem depofitum elfe dicetur,cóntrarinm iudicium depo fin datur.in quo iudicio merito in litem nó iuratur. non enim de fide rupta agitur,fcd de indemnirate eius,qui depofitum fufeepit. In fcquefirunidepofin aftio competit. fi tarnen cum fcqueftro eónenitj ut certo loco rem depofitam exhiberet: nifi ibi exhibeaLtenerieü pa« lam eft. Quod fi de pluribus locis conuenit.in arbitrio eins eft,quo loco exhibeat. fed fi nihil conuenit:denunciandum eft ci,utapudpraeto« rem exhibeat. nbsp;nbsp;Si uelit fequefter officium de pon ere, quid ei facien*

dum fitc’amp; ait Pomponius,adiré cum praetotem oportere:amp; ex eius au thoritate denunciatione fada his,qui cum elegerant: ei rem reftituen« da, qui praefens fuerit.fed hoc non femper uerum puto. nam plerun^ non eft permittendus officium,quod femel fufcepit,contra legem de» pofitionis deponerc.-nifiiuftiffima cauffainteriieniente. amp;cü permit* titunraroei res reftituenda eft,qui ucninfed oportet earn arbitratu iu« dicis apud ædem aliquam deponi.

PRoprie in fequeftro eft depofitum,quod iplnribus in folidiihl eet ta conditione euftodiendum reddendumep traditur.

SI hominem apud fe depofitum,ut quaeftio de eo haberetur,ac pro* prerea uinftum,uel ad malam manfionem extenfum, fequefter fol Merit,mifericordia dudusidolo proximum effe, quod fadum eft, arbi* tror.-quiacü fciret,cuirei pararetur,iiirép€ftiue nufericordia exercuit: cfi poftet nó fufeipe talem cauATam, ^ deciperc. Datur adio depofi ti in h^redem ex dolo defundi in folidu. quanquam en im alias ex do* - lo defundi non folemus tenen,nifi pro ea parte, quæ ad nos peruenit: tarnen quia hic dolus ex contradu reiep perfecutione defcendit: ideoep in folidum umis haeres tenemr. plures nero pro ea par te,qua quiRç hx« res eft. nbsp;nbsp;Quoties foro cedunt uumulan j^folct primo loco ratio habe*

ti drpofitan'oru: hoc eft corû, qui depofitas pecunias habuerint, quas non fœnorc apud nuniularios,uel cum numulanjs^uel per ipfos: éxer# cebant:amp; ante priuilegia. igitur fi bona uenerintjdepofitariorum ratio habetur.-dummodo eoxum,qui ue1 poftea ufuras accepcrut, ratio non habeatur,quafi renunciauerint depofito. Item quxritur, utrum or« do fpedctur eorum,qui depofuerunttan ucro fimul omnium depofira riorum tatio habeaturlt;amp; conlU.: fimul admittendos.hoc enim referiß pto principali fignificatur.

SZod priuilegium exercetur, nó in ea tantum quantitategt;quæ in »onis argencarij ex pecunia depofita reperta eft/ed in omnibus toris facultatibus.id'oppropter neceflarifi ufum argentatiorum ex utilicate publica receptum eft: plane fumptus caufra,qui neceflario faftus eftjemp praecedit.na deduflo eo bonorii calculus fubduci folet.

INdepofiti aflione fi ex fado defunfti agamraduerfus unum ex plu-ribus hæredibus pro parte hærediraria agere debeo. fi nero ex fuo de lido .pro parte non ago. meritorquia æftimatio refertur ad dolu,quem in folidum ipfe hæres admifit:

Ec aduerfus cohæredes ci9,qui dolo carér,depofiti aftio copetit. Xf. VLPIAN VS hl.’KLl.adSabinum.

QVod feruus depofuit;is,apud quern depofitum eft, feruo rediffû me redder ex bona fide.nec enim conuenit bons fidei,abnegate id.quod quis accepit. fcd debebit reddere ei, à quo accepit: fic ramen, fi fine dolo omnia reddat;hoceft,utne culpas quidem fHfpiciofit. de« nilt;5 Sabinushoc expUcauit addendo: NEC VLLA CAVSSA INTER-VENIT.QVARE PVTARI POSSIT, DOMINVM REDDl NOLLE. llOC ita eft, fi potuit fufpicari,iufta fcilicet ratione motiis. caetcrum fufficit bonam fidem adeffe.fed amp;fi ante eins rei furtii feceratferuus.fi tarnen ignorauit is,apud quem depofuir,uel credidit dominu non inuitü fore huius folutionis: liberari poterit.bona enim fides exigitur. nó tantum autcm,firemanenti in feruitutefucritfolutu.-fedetiam fi manumiffo. Hel alienato ex iiiftis cauflïs liberatio cótingat; fcilicet fi quis ignorans manumiirum,uel ahenatum föhnt.idcmep amp;nbsp;m omnibus debitoribus feruandum, Pomponius fcribit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

SI in Afia depofitum fucrit,ut Romae reddanmuidetur id aflum, ut non impenfa eins id fiat,apud que depofitum fit,fed eins,qui depo fuit. nbsp;nbsp;Depoûtiun eo loco teftitui debet, in quo fine dolo malo eins

cft,apud quem depoficum eft.ubi nero dcpofitum dl,nihil intcrdl.e.i-dem dicenda finir communiteramp; in omnibus bona: fidei iiidicrjs. Sed dicendu ell,fi uelit aftor fuis impcnfis,fuofcp periculo perferri rem Ro* niam,ut audiendus fit: quoniam amp;nbsp;in ad exhibendum aftioneid ferua tur. Gum fequdlro rede agetur depofiti fequeftraria adione:quum amp;nbsp;in hæredem eins reddi oportcat. Quemadmodii quod ex ftipiila« tu,uel ex reftamento dari oportet,pc* indicium accepnim cum detri« mento rei perit.ficdepofitum qnoep eo die,quo depofiti afliimfit:peri culo eius,aptid quem depoficum fuerit,eft;fi iudicq accipiendi tempo* re potuit id reddere reus,ncc reddidit.

SI quis inficiatus fit non aduerfus dominum,fed quod eum,quircm depofitam petebat,uerum procuratoren! non putaret:aut eins, qui depofnifret,hæredem;nihil dolo nialo fecitpoftea autem fi cognone« rit,cum eo agi poterit:quoniam tune incipit dolo malo facere,fi redde re earn non nuit. Competit etiam condiflio depofitærei nomine: fed non ante,quàm quid dolo admiffum fit. nó enim quen^ hoe ipfo» quod depofitum accipiat,ueruni quod dolum malum admiferit,coiu didione obligari conftat.

SI plures hacredes exihterint ei,qui depofiierit;dicitur,fi maior pars adierit,reftituenddrcmpr£Efentibus. maioremant partem non ex numero uti^perfonarn, fed ex magnitudine portionii hxreditariaru intelligendü,caurcla idonea reddenda. Siue aut cum ipfo, apud qiicm depofi tares eft,adiim fuerit,fiuc cum hærede eius:amp;:fua natura res an» te rem iudicata interciderit( uelutifihomo mortuusfuerit) Sabinus amp;nbsp;Caßlus abfolui debere eum,cum quo aduni eft,dixerunt:quia æqnü fit naturalem interitum ad aftorem pertinere ; uti^ cum interitura fit eares,ctfi reftituta effet aftori.

QVi rem fuam deponi apud fe patitur,uel utenda rogat.'nec depo fiti,nec cómodati aftione tenetur.Sicuti qui rem fuam códuxif, aut preearid rogatnec precarió renetur,nec ex locato.

SI is,apud qué rem depofueris,apud alium earn deponat, amp;nbsp;ille dolo quid admiferit:ob dolü eins,apud qué poftea fitdepofitu.eaten? cum teneri,apud quem tu depofueris,ut adiones fuas tibi praeftet.

Llcctdcponerc tam pIlires,cp unuspoffunt.-attamen apud feque* fttum non nifi plures deponere poffunt. nam tune id fit,cum alt» qua

qua res Jn controuerfiam deducitur. ita^ hoc cafu in folidu unufquif^ Uidetur depofiiifle. quod aliter eft,cû commune rem plures deponût.

Reidepofitæ ,pprietas apud deponenté manct, fed Óc polTeflio: nifi apud fequeftru depofita eft, nam tue demü fequefter poffidet. id enim agitur ea depofitione,ut neutrius interim pofleffionis tempus ^cedat.

QVod tumultus,inccndtj,ruinæ, naufragrj cauffa depofitum eft;-in hæredem de dolo mortui adio eftA pro hæreditaria portion neA m finipltim,amp; intra annum quo^.in ipfum uero Óc in folidum, amp;nbsp;in duplum A in perpetuum datur.

Vlianus amp;nbsp;Marcellus putant/iliufamilias depofiti refte agere poffe. , XX. PAVLVS lib.XXXI.rtficdidtt«».

SI fine dolo malo rem depofitam amiferismec depofiti tencris, nee cauere dcbes,fi depræhenderiSjCam reddi. fi tamé ad te iterum per ueiicrit ; depofiti teneris.

SI apud filiüfamilias res depofita ûtA emancipatus rem teneat: pa« ter nee intra annum de peculio debet conuenirijed ipfe filius. plus Trebatius exiftimatretiam fi apud feruum depofitü fitA manumiffus tem teneatdn ipfum dandam aftionem, non in dominumdicet ex cae-teris cauffis in manumiffum adio non datur.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXII. MARCELLVSliamp;.LciigtyÏDrttm.

SI duo hxredes rem apud defundü depofita dolo interuerterint.-quo da uticjeafu in partes tenebütur.nam fi diuiferintdecem,quæ apud defundum depofita fuerantA quin.a abftulerint, amp;nbsp;uterq; foluendo fit: in partes obftridierunt.nec enim amplius adoris intereft.Quod filan tem conflauerint,aut conflariabaliopaifi fuerint,aliaûequæ fpecies dolo corum intecuerfa fuerit;in folidum conueniri poterunt, ac fi ipfi feruandam fufeepiffent. nam certe uerum eft,in folidum quenq? dolo fecifleiamp;nifi pro folido,res non poteft reftitni.nee tarnen abfurde feu« het, qui hæeputauerit: plane, nifi integræ reireititutione,eum, cum quo adum fueritjiberari non poffeicondemnandum tarnen,fi res non »eftituatur,pro qua parte battes exftitit.

ACtione depofiti conuentus feruo eonftituto: cibariorum nomi« ne,apud eundem iudicem utiliter experietur.

LVcius Titius Sepronio falutem. centö numos,qs hac die cómen« dafti mihi,adnumeiate feruo Sticho adore^effe apud me, ut notö D D iq habe«

haberes, barcpiftola manu mea fchpra.ribi noni facio. quos qnandö ♦afsubi. uoles amp; utuol€S,confeftitn tibi numeraboquænriir pptcr nfurariu in cremcntumC'rcfpondi.depofiti aftionem locum habere, quid eft enim aliud commendare^quàm deponeren'quod ira ueruni eft, fi idaâum cf fer,ut corpora numorum eadem redderentur.nam fi,utranrundé fol« ueretiir,conuénit : egredit ea res depofiti notiffimos terminos. in qua ,qutEftione,fi depofin aft 10 non teneat,cum conuenit fantundé,nó idé reddi: rationem ufurarum haben,non facile dicendum eft.amp;eft quids tonftitutumdnbonac fidei iudieqs (quod ad ufuras attinet) ut tantun' dem poffit officium arbitri,quantum ftipulatio. Sed amp;nbsp;contra bonam fidcm.amp;: depofiti natura eft: ufuras ab eo defiderari temporis ante mo ram,qui beneficium in fufeipienda pecunia dedit. fi tamé ab initio de ufuris præftandis conuenitdex contraftus feruabitur.

DIe fponfaliorum,aut poftea,res oblatas pucllae.quae fui iuris fiut, pater fufeepit.hæres eins,ut exhibeatjrede conuenietur eriaafti* one depofiti, nbsp;nbsp;^ii peenniam apud fe non obfignatam, ut tantunde

redderet depofitam.ad ufus proprios conuertitrpoft moram in ufuras quoiç iudicio depofiti condemnandus eft.

PVblia Maeuia,cum proficifceretur ad maritum fuum,arcam clan« famcumucfte^amp;inftrumentis commendauit CaiæSeiæ,amp;dixit ei.eum falua fanaue uenero,reftitues mihi, cæterum fi aliquid mibi ho manum conngcnt.-filio meo,quemcx altero marirofufeepi. Defun-Ôaea inteftata,defidero,ies commendatscui reftitui debeant: filio,an marito Cquot; Paulus refpondit,filio. Lucius Titius ita cauit. tAo^o^i ko* Ï^o iKT T^âyop TraçaHaTaOKHKÇ tâ 'Tr^^^iT^^AA'-tva 'ræ àç^u^ou (fàua^fa /xu j/a,'»y Tcavla -KOiHo-ep «ruAKfwvwTt ^ÿ^ œ/xoÀo7xlt;ra,wr 'j^oyiy^'^'x.i. \iÿA cruM.amp;î/ix!jjj y^^HyHO-l trot ToKop taasKÇ /xv^q iKasou /xwoo' ôêoXouç riosti' eaç, fxi'^i ■ntr iciroJ'éciuiq Travroç t§ â^yv^im. quæro,an ufuræ peti pof« funtf Paulus refponditcum contrajftum,dequoquæritur,depofitspe cuniæ modum cxcedere.ideo feenndû conuentioné, ufuras quoq; afti one depofiti peti poffet. Titius Sempronio faluté. Habere me ^ uo bis auri pondo plus minus dccemA difeos duos,faccum fignatum.cx quibus debetis mihi decS,quos apud Titium depofuiftis; item kouçot^o« tfiîwp decem.item ex ratione partis ueftri decé,amp;quod exciirrit.^ijc-ro,an ex huiufmodi fcripnira aliqua obligatio nata fir;fcilicet,quod ad folam pecuniæ cauffam attinctC'refpôdit.ex epiftola,dc qua quæritur, obligationem quidem nullam natam uideri.-fed probationem depofi« tatum rerum impleripofle. an autemis quolt;j, quideberi fibi cauit,eâ » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dem

’3cm cpiftola decern probarepoffite'hoc, quod fcripfif,iHdireni xftima furu. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX V11. IDEM Jit.Vll.re^onforum,

LVeius Titiuscumhaberet filiam in poteftate Seid, Pamphile fera no alieno in matrimonio collocauit .■ ein ctiani doté dedit,quam lub tirulo dcpofin in cantioncm contulit. amp;nbsp;poften denutiatione nulla â domino faâajpaterdeceflît.mox amp;nbsp;Paphilus fcruus.quæro,qua adi= oneSeiapecimiam perercpoffit,cuipfa patri hæres exftirécité Paulus lefpondit.quoniam dos conftimi non potuitxx cauffa depofiti adio« nede peculiopecuniamrepetendam.

QVintus Cœcilms Candidus ad Paccium Rogatianû cpiftola feri« pfit in uerbainfraferipta. Cæcilius Candidus Paccio Rogatiano lüo falutem. Vigûitiquin^ ninnos,quos apud me efle uoluiftbnotum tibi bac cpiftola facio,ad ratiunculam meam eos perueniffe ; quibus ut primum profpiciam,ne uacui tibi fint, curæhabebo. quæficum eft.aii ex ea cpiftola etiam ufuræ peti pofliint f refpódi. debere ex bonæfidci gt;udicio;fiue pcrccpit jiuc pecunia in rem fuam ufus eft.

SI facculum ne! argentum fignatum depofueroAis, penes que dc-pofitum fuit,meinuito contredauerit.S«: depofiti ,amp; furti adio mi«, hi ineucomperit. nbsp;Si permiiTu mcodepofita pecunia is,penes quent

depofita cft,utatar;ut in cæteris bonx fidei iudicqsAifuras eius nomine, præftare mihi cogitur.

SI fideiuffor pro te,apud quem depofitirm eft, litis aeftimatione da» mnatus fit.-rem tuam fieri.

BOna fidcSjquæ in contradibus exigitur,aequitatem fummâ defi-derat. fed earn utrum æftimamusad merû ins gentium, an uero cû piæcepris ciuiiibus,amp; prætonjs 7' ueluti reus capitalis iudicq depofit it apud te centum.is deprotatus eft. bona eius publicata funt. utrumnè ipfi hæc reddenda,aut in publicum deferenda funte'fi tantum naturale, «gentium ius intueamur.ei,qui depofuit,reftituenda funt. fi ciuilc ins amp;nbsp;Icgum ordinérmagis in publicum deferéda funt. nam male meritus publice,ut alqs exemplo ad deterrenda maleficia fit,etia egeftate labo rare debet. Incurrithic amp;nbsp;alia mfpcdio.bona fidéintcr eos tantum , quos inter contradö eft,nihilo extrinfecus adfumpto, aeftimare debea mustan refpedu etia aliarum perfonaru, ad quas id, quod gerit pern« netfexcpli loco.latro fpolia mihi abftulit, depofuid^ apud Seiü infei-um de malie ia deponencis. utru latroni, an mihi reftituere Seins debe» atÿ

arc'fi per fe danté accipienremc^ iiitueamur.hxc eft bona fides,ut com iniflani ré recipiat is, qui dedit. fi totius rei æquitaté, quæ ex oibus per fonis, qua! negocio ifto contingunt ,impletur.mihi reddeda fLint,quae * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;faflo fceleftiffimo adcpta funt. amp;nbsp;,pbo hanc effe iuftitiâ, quæ fuö cuicp ®quot;,^5 ƒ? itatribuit,ut non diftrahatur ab uilius pfonæ iuftiore*petitione.Quo3 pcnnoc. ß çgQ ^^^ petenda ea non uenia.-nihilominus ei reftituenda funt,qui de« pofuitrquâuismalequæfitadepofuic. quod amp;nbsp;Marcellus in prædone, amp;nbsp;fure fcribit. Si tarnen ignorans latro, cuius filio uel feruo rem ab« ftuliffet, apudpattedominumueeiusdepofuitignorante:necex iure gentium confiftet depofitu.-cuius hæc eft poteftas,ut alp, non domino iliaipfius res,quafi aliena,feruanda detur. nbsp;nbsp;Et fi rem meant fur,qui me ignorante fubripuit,apud me etia nunc dcliftum eins ignorante,de pofueric.-refte dicetur,nö contrahi depofiturquia non eft ex bona fide, rem fuam dominum prædoni reftituere compelli. fed amp;nbsp;fi eriamnum ab ignorante domino tradira fit, quafi ex cauffa depofiti.tamé indebi« tidati condiftio competit.

QVod Nerna diceret,latiorem culpam dolum efl6,Proculo difpli cebat.mihi ueriffimum uideturatam amp;nbsp;fi quis non ad eum mo* dum,quem hominum natura defiderat,diligens eft.-nifi tamé ad fuunt moduni curam in depofito præftat,fraude non caret.nee enim faluafi de minorent his,quàm fuis rebus,diligentiam præftabit.

SEruustuus pecuniamcumTitioin fequeftrodepofuitapud Mae« inum ea conditione,utea ttbi redderetur, fi tuam effe probafles: fi * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minus,ut Titio. pofte dixit,cum eo, apud quem depofita eftet, incerti

ƒ litt. w jgj. *ifem amp;nbsp;ad cxhibendum,amp; exhibitam uindicari; quia feruus in de j ’ ponendo tuum ius deterius facere non potuiftet. deeß . .. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X XX1111, ID E M Iib.ll.7re9avw/j,

POtes agere depofiti cumeo, qui tibi non aliter, quam munis â te acceptis,depofitumreddereuoluit.'quamuis fine mora amp;incor* ruptumteddiderif,

»Bligatiomandaticonfenfu contrahentium confie iftit.idco per nundu quolt;^,uel per epiftolam man« datum fufcipi potcft ltem fiue R o G o, fiuc v 0« L o, fine M A N D Ó, fine aliud quodcunq? uerbum fcripferit.mandati aftio eft. Item mandatum amp;nbsp;in diem differri, amp;: füb conditione contrahi poteft.

Mandatum,nifi gratuitu,nullum eft. nam ori« giné ex ofticio atc5 amicitia trahit.contrariu porrö eft officio merces. interueniente cm pecuniaa^es ad locationc amp;nbsp;conduflionem potius re» fpicit. ' H. CA-lvSlibAl.reriimduotidianaYu^fiueaureorimi.

MAndatum inter nos contrahituraiue mea tantu gratia tibi man dem,fiue aliéna tantum,fiue mea amp;nbsp;aliena,fiuc mea amp;nbsp;tua, fiuc *ua amp;nbsp;aliena.quod fi tua tantum gratia tibi mandem;fuperuacuum eft mandatum, Sc ob id nulla ex eo obligatio nafcitur. Mea tantu gra« tiainteruenit mandatum.ueluti fitibimandem,ut négocia mea ge* tas,uel utfundummihiemasjielutpromefideiubeas. Aliéna tam

■ turn ; neluti fi tibi mandem, ut Titq négocia géras, uel utfundum ei cmas,uel ut pro eo fideiubeas. Mea amp;nbsp;aliéna: ueluti fi tibi mandem, ut mea amp;nbsp;Titij négocia g*eras, uel ut mihi amp;nbsp;Titio fundum emas, uel ut ç me amp;nbsp;Titio fideiubeas. Tua amp;nbsp;mca.ucluti fi mandé tibi,ut fub ufu ris credas ei,qui in rem mea mutuatur. nbsp;nbsp;Tua amp;nbsp;aliena:ueluti fi man dem,ut Titio fub ufuris credas.quod fi,ut fine ufuris credas .aliéna ran turn gratia interuenit mandatum. Tua auté gratia mteruenit mandatu; ueluti fi mandem tibi,ut pecunias tuas potius in emptiones præ« diorum colloccs,quam façnercs: uel ex diuerfo,ut fœneres potius,^ in emptiones prædiorum colloces. cuius generis mandatu magis eft con-filium.quim mandatum.ócob id non eft obligatorium.-quia nemoex confilio obligatur,etiam fi non expediat ei,cui datunquia liberum eft cui^ apud fe explorare,an expediat fibi confilium.

111. P A V L V S Ub. XXXII. ad ediéltim. PRætercaincauffa mandati etiamiUud üeftitur: ut interdum nee melior cauffa mandatis fieri poffit,interdum melior, deterior ue« EE lonun«

to niinquam.amp; quidem fi mandani tibijit aliquam rchi rtiihi elfteres,’ nec de precio qiiidquam ftatiu,tu'cßcmifti: utrimj adio nafcitur. quad fl precium ftatui,tucp pluris emifti;quidam nt’gauerunt,maiidati tc ha hereadioncm^etiam fi params dies id,quod excedit,remitrere.nanqg miquum cftjion effe mihi di illo aftionem,fi nolit:illi ucro,fi nelitjne« cumeffc. nil. CAIVS libAl.rcruciuotidundrii^fettaureoru.

S£d Proculus reAe euniuf^ ad precium ftatutum adurum cxifti« matquae fentctitia fane benignior eft.

Diligenter igitur fines madaticuftodiendi funt. nam qniexceffif, aliud quid faccre uidetur:amp; fi fufeeptum no implcucrir,tenetur. ita^ fi mandauero tibi,ut domum Seianam centum emeres, tuq^ Ti-tianam emeris longe maioris precq, centum tarnen, autetiam mino» tis.non uideris implcfle mandatum. Item fi mandauero tibi, ut fnndu meum centum nenderes,tu'cp eum nonaginta uendideris, amp;nbsp;petâ fun« dum.-non obftabit mihi exceptio,nifi Sc reliquu mihi,quod deeft man# datomeo,praeftes,0cindemnemme peromnia confemes. Seruo quoeg fi dominus præcepent certa fiimma zé uendere. S: ille minoris iiendidcrinfimiliter Sc uindicare eâ dominus poteft.nec ulla exceptio» ne fiibmoueri, niß indemnitas ei praeftetur. Melior autem cauffa mandantis fieri poteft.puta fi cum tibi mandaflcm,ut Stichum decem emeres,tu eum minoris emeris, uel tantidem, ut aliud quidquam fd' no accederet. utroç enim caßhaut non ultra preciâ,aut intra predun» fccifti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VI. VLPlANVSlikXXXi.tfdfdiAm.

OI remunerandi gratia honor intetuenit.-erit mädati aAio. Si ctii fit i ö it mandatü,ut négocia adminiftraret: hac aAione erit cóucnicnd% nee rede negociorum geftorum cum eo agetur nec enim idea eft obli gatus,quod négociageffitruerum idcirco. quod mandatum fufeepit. demej teueretur,Sc fi non geffiffet. Sipaffus firn aliquem pro me ft« dciubere, uel alias interuenire; mandatiteneor. Senifipro inuito quis fntcrceflerit.autdonandi animo,aurnegociumgerens cent mandat! adio. Rei turpis mandatum nullum cft.amp;ideohac aAionenonage* tur. nbsp;nbsp;Si tibi mandauero,quod mea non intererat: ueluti ut pro Scio

intemenias,uel ut Titio credas: erit mihi tecum aAio mandati, ut Cel» fus libro odauo digeftorum fcribit; Sc ego tibi fum obligatus. nbsp;nbsp;Pla*

nè fi tibi mandauero,quod tua intererat: nulla erit mandati aftio, niß mea quolt;$ interfuerit. at fi non effes fadurus, nifi ego mandaffem: Sc fi mea nó interfuit,tarnen erit mandatiadio. nbsp;nbsp;Apud lulianu libro de

cimotertio digeftorum quaeritur. fi dominus iufferit procuratorem fit urn certam pecunia fiimerc,Sc foencrareperieuJo fuo,ita ut certas ufu«

TIT. r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;597

ras domino péderet.fi pl uris foencrare poniiffet.ipfe lucrarcrur.-in ere ditu pccuniamuidetur (inqnit)accepinc. plane fi omnm negocioru trat ei adminiArario mandara: mandati quo^eum tencri,qiiemad« tnodum folet mandati tencri.qiü creditoris fui négocia geffit. Ma» tins Paulus quidam fideiufferatpro Daphnidc,mercedem padusob fuam fideiuffionemÄ fub nominealterius ex eiientu liris caueratfibi certam quatitatem dari. bic à Claudio Saturnino piætore maiores fru ftus inferre iuffus erat. aduocationibus ei idem Saturninus interdixe« tat.uidebatur autem mihi iudicamm folui tideiufiiffcA quafi redern« ptor litjs çxftitiire;amp; iielle à Daphnide mandati iudicio confequi,quod erat condemnatus.fed reftiffime diui fratres referipferunr, nullam afti onem çum propter fuam calliditatem habere: quia mercede pafla ac» eeflerat ad talem redemptionem. Marcellus autem fic loquitur de eo, qui pecunia accepta fpopondit, ut fiquidem adum eft, ut fuo periculo fpondeat;nulla adione agat. fin uero non eft hoc adum;utilis ei potius adio competat.quæ fententia utilitati return confentanea eft.

SAlarium procur3toriconftitutum,fi extra ordinem peti eoeperit’ confiderandum erit,an laborem dominus remunerate uoluerit, atlt;5 ideo fidem adhiberi placitis oporteatran in cuentum litium maio« ris pecunia preemio contra bonos mores procurator redemeritï’ vin. VLPIANVSlit.XXXr.ddfdidum.

adionc mihi teneaturC’amp; Labeo putat mandati eum teneri;nec effe probabilem fententiam exiftimantium,ex hac cauffa agi pofte depofi ti.uniufcuiuf9 enim contradus amp;nbsp;initium fpedadum efle,amp; cauftam.

Sed amp;nbsp;fipcr eollufionem procuratoris abfolutus fit aduerfarius: mandati eum teneri.fed fi foluendo non fit.tunc de dolo adionem ad« Uerfus reum.qui per eollufionem abfolutus fir^dandam ait. Sed amp;nbsp;de li tc,quam fufcepit,exfequenda mandati eum teneri conftat. Si quis mandauerit alicui gerenda négocia eius,qui ipfe fibi mandauerat: ha» bebit mandati adtonem:quia Sc ipfe tenetur.tenetur autem,quia age* te poteft.quanquam enim uulgo dicitur.procuratotem ante lité con-feftatam facere procutatorem non pofte: tarnen mandati adio eft. ad agendum enim dun tax at hoc facere non poteft. Si tutores manda-Ucrintfuo contutori mancipium emendum pupillo,amp;ille nó emerit: an fit mandati adiofSt utrum tantum mandati,an uero Sc tutelxc'ö^ lu hanus diftinguit,referte enim,cuins generis feruum tutores uni tuto* mm mandauerint,utemcret.nam fi fupcruacuum feruum,uel etiam onctofum ; mandati adione tantum eum teneri, turclx non teneri. fi

ucro ncceflarium ferinim: tune Sc tntelæ cum ten eri, nee folum, fed amp;nbsp;cæteros.nam amp;: fi non mandaflent; tenerentur tutete,cum feruum pu pillo neceffariam non comparauerint. non Ruit igitiir excufari, quod contutori mandauefïnt.quiaemere debüernnt. Plane habebutnihilo minus mandati adionem: quia mandato non eft obtemperatum. Contra quoq; lulianus ait; tutorem, qui emit, mandati aflionem ha« bete aduerfus contutores fuos. Si liber homo, cum bona fide ferui-tet,Titio mâdauit,ut redimerctur; amp;nbsp;numos ex co peculio dedit, quod ipfum fequi,nó apud bona: fidci poffefforem relinqui debuit.-Titiusc^ precio foluto,liberum ilium manumifit,mox ingenuus pronunciatus eft:habereeummandati aflionem aduerfus eum lulianus air,cuifere dimendu mandauit. fed hoc tantum inefle mandati iudicio: ut fibi afti ones mander,quas habet aduerfus eu, à quo comparauit. plane fi earn peeuniam dcdcrit.quxcrat ex peculio ad bons fidei poffelforem perti nenteaiulkr ci ( inquit lulianus ) mandari afliones ^offunt.-quia nullas habet,cum ei fuos numos emptor dederit.quinimo f inquit} ex uendi to manebit obligatus. fed Schaec aflio inutilis eft : quia quantum firent confecutus, tantum empti iudicio neceffe habebit præftare. Mail'* dati aflio tiinccomperir,cumcœperitinrereffeeius,qui mandauit. es* terum fi nihil intcreft;ceffat mandati aflio. S: eatenus compctit,quate-nusintereft.utputamandauitibi,utfundum emeres. fiintcrcrat mea emi;teneberis. caetcrum ft eundm hunc fundum ego ipfe emi, uel alius mihi,nec5 intereft aliquid.'ceflat mandati aflio. Mandaui, ut négocia gereres.fi nihil deperierit ( quamuisnemo gefferit) aut fi alius idonce gcirent.'ccfTat mandati aflio.Sc in fimilibus hoc idem crit probandtim.

Si ignorantes fidciniTores debitorem foluifle,neletiam acceptilati* one,fiue paflo liberatum, ex fubftantia debitoris folucruntinon tene« buntur mandati,quod ad aflioné fideiufforis pertinet: fit hoc ex referi* pto diuorum fratrum intelligerc licet, cuius uetba hæc funt. IM P P. ANTON. ET VERVS AA.CatallioIuIiano.Sihi,quiprotcfideinf« ferant,in maiorem quantitatem damnati,quàm debiti ratio exigebat, feientes A: prudentes auxilium appellarionis omiferunt;poteris,nian-dari agentibus his,æquitatc iudicis tueri te. Igitur fi ignorauctunt, exeufata ignorantia eft.fi fciucrunt, incumbebat eis neceftitas proiio« candi. Cxterum dolo uerfatifunt,fi non prouocauerint.quid tamen,fi paupertas eis non permifitf exeufata eft corum inopia. fed amp;nbsp;fi teftatd conucnerunt debitorem,ut fi ipfe putaret,appellaret rputo rationem eis conftare. Dolo autem facere uidetur,qui id,quod poteft reftitue* re,non reftituit. nbsp;nbsp;Proindefi cibi mandaui,uthominé emeres, eumej}

emiftijteneberis m jhi,ut reftituas.Sed amp;nbsp;fi dolo emere neglexifti, forte fipecu*

fi pecunia accepta alq ccflifti, ut emeret: ant fï lata culpa/ortc fi gratia duflus, paffiis es alium ernere; teneberis. Sed amp;nbsp;fi femus^qué emifti /u» git: fiqiudem dolo tuo : teneberis. fi dolus non interiienit, nee cuipa: non teneberis, nifi ad hoc, ut caueas, fi in poteftatem tuam peruene« rit,te reftituturum. Sed amp;nbsp;fi reftituas; tradere debes. amp;nbsp;fi cautum eft de euidione rci.uel potcs dcfiderare,ut tibi caueatnr: puto fufficere, fi mihi hac adione cédas, Ä; procuratorem me in rem meam facias: nee amplius præftes,quàm confecuturus fis.

IDem'q; amp;: in fundo, fi funduni emit procurator. nihil enim ampK-us,quam benam fidem præftare eum oportet, qui procurat.fed amp;nbsp;fi de fanitateferui procuratori cautum cft,autcaucri poteft,aut de caete« ris uictjs.idem critdicendum.atfi culpa caueri noncurauincondemna bitur. nbsp;nbsp;Si ex fundo,quem mihi emit, procurator frudus confecutus

eft: hos quo«^ officio iudicis prxifare eum oportet. Si procurator meus pecuniam meam habeat: ex mora utiq! ufuras mihi pendet. fed amp;nbsp;fi peciuiiam meam foenori dcdir.ufurascp confecutus eft.eófequen» ter dicemus,deberc eum praeftarc,quantumcunlt;5 emolumenti fenfit: fiue ei mandaui,fiuc noiuquia bonæ fidei hoe congruit, ne de alieno lu er urn fcntiat.quod fi non exercuit pccuni.im,fcd ad ufus fuos cornier« titin ufuras conuenictur,quac legitimo modo in regionibus frequen* tantur. Deniq? Papinianus ait, etiam fi ufuras exegit procurator,amp; in ufus fuos conuertit: ufuras eum pracllare debere. nbsp;nbsp;SiquisTitio man

dauit,ut ab adoribus fins mutuam pecuniam acciperct: mandati eum non adurum,Papinianus libre tertio refponforurn fcribit.-quia de mn lua pecunia eum habet obligatumA ideo ufuras eu petere non poffe, quafi ex cauffa mandati,fi in ftipulationem dedudx non fiint. Idem Papinianus libre eodem refert: fideiuffori condemnato,qui ideo fidc« iuffit,quia dominus procuratori mandauerat, ut pecuniam mutuam acciperet: utile adionem danda quafi inftitoriâ.-quia amp;nbsp;hic quafi pnrpo fuiffe cûmutuæ pecunia: accipienda: uideatur. Si cui mandauero,ut à Titio ftipulctunpotero cu eo,cui mandaui,agerc mandati, ut eu acee pró Iiberet,fi hoc uclim.uel fi malim,in hoc agam,ut cü deleget mihi,' uel cuialij uoluero. Et Papinianuslibro eodem fcribit. fimater pro filia dotem dcderit,ca'q; mandantefilia uelilico ftipulatafit,uel eti« am poftea.’ mandati earn teneri, quamuis ipfa fit, qua: dotem dederit.

amp; quis ea.qux procurator fuus amp;nbsp;femi gerebant, ita demü rata effe mandaiut,fi interuentu Sempronij gefta effent.^ male pecunia credi«'

ta fit;Scmpronium,qui nihil dolo fecit,non teneri. amp;nbsp;eft ucf um: eum, qiü non animo procuratoris intenienit Jed affedioné amicalcni pro* mifit in monendis procuratoribus,amp;alt;Soribus,amp;:inrcgendis confilio: mandati non teneri.fed fi quid dolo fpcent; nó mandari, fed magis de dolo teneri. Si mandauero procurator! meo, ut Titio pecunia mea credat fine ufuris,iscu non fine ufuris crediderit: an etiam ufuras mihï reftituere debcat.uioeamus. Sn Labeo fcribit. reftituere cum oportcre, etiam fi hoe mandaucrim,utgratuitampecuniam darenquguis fi pen culo fuo credidiffetjceflaret ( inquit Labeo ; in ufuris adio mandati.

Idem Labeo ait,amp; uerum eft/eputationes quo^ hoc iudieiü admittc teióc ficuri frudus cogitur reftituere is,qui proemanita fumpnim, que jn frudus percipiendo fecit,deducere eum oportet, fed amp;nbsp;fi ad ueduras /nas, dum excurrit in prxdia, fumptus fecit : puto hos quo^ fumptus xeputare eum oportere tnifi fi falarium fuit, ^ hoe conuenic, ut fum«, pms de fuo faceret ad hæc itinera. Idem ait.fi quid procurator citra mandatum ad uoluptatem fecinpermittendu ei auferre^quod fine da« i mnodomini fiar.-nifi rationéfumptus iftius dominus admittit. fi* zleiuftbres amp;:mandatores,amp;fi fine iudicio foluerint: habent adionem mandari. Generaliter lulianus ait. fi fideiuffor ex fua perfona omi* lent cxceprionem ,qua reus uti non potuit : fiquidem minus honefta; habere cum mandati adionem. Quod fi eam^qua reus uti potuit; fi fcj ens id fecit,non habiturum mandati adionemfimodo habuitfaculta tem reiconueniendijdefiderandfq^jUt ipfe fufeiperet potjus iudiciiim, uel fuo,uel procuratorio nomine. nbsp;nbsp;Si fideiulTon donationis cauffa

aceepto fadum fit à creditore.puM fi fideiuflbrem remuncrarc uoluit creditor.-habere eum mandati adionem.Mulromagis fi mortis caiilfa aceepto tuliftet creditor,uel fi ei liberationem legauit.

film cfl.-ftinltomagis habet pater mandatr. Si filiofamifias manda*^ iiijUt pro mc foliieret.-parrcm ( fine ipfe foluerit/iue filins ex peculio) niandati aflnmnt.Neratins ait. quod habet rationem. nihil eflim mea intcreft,qiiis folnat. Si filiofamilias mandaucro^ut pro me folnatA «nancipatus folucritaicmm eft in faâum aâionem filio dandam, pa-trem aurem poft emancipationcm foluentena negociorurn geftorum adioncm habere. Contrario indicio experiuntuf,q«i mandatu fuicC perunt.utputaqui rerum nel rei unius procurationem fnfceperunt.In« de Papinianus qnxrit.fi patronus prxdium.quod emerat,pro quo pre rijbeffem exoluerayaiTeritlibertofuo tradi,ut illerefidnupreerj red* deret.-deinde reddito precio.uendenti fundu patrono libertus eöfenfe« tit;rrientis precium an poiTit libertus rcpeterec'amp; ait. fi mandate fufce* pit initio libertus,non donatum accepitteontrario iudido pofte eupre ciumrepetere,qnod dedndis merccdibus,quas medio tempore percer pit, fnpereft. quod fi donationem patronus in libertum contulifui* den amp;nbsp;poftea libertum patrono donafle. Si mihi mandaueris,ut re tibialiquam cmam,cgocpemero meo precio.habebo mandati aâio« item de precio recuperando. Sed amp;nbsp;fi tuo precio,impendtro tarnen ali quidbonafidead emptionemrei: eritcontrariamandatiaftio.amp;firé empta nolis recipere.Simili modo amp;nbsp;fi qd aliud madaueris, amp;nbsp;i id fun» ptumfecero.non tantum id,qnod impendi, uemm ufuras qnoqj con • fequar. ufuras autem non tantum ex mor a admittendas eftèdicemu^ Uemm indieem xftimarc deberc,fi exegit i debitore fuo quisA foluir, turn uberrimas ufuras confequeretur. sequiflimum enim erit rationé eins rei haberi. aut fi ipfe mutiiatus,granibus ufuris foluit. Sed amp;nbsp;fi reu Ufiiris non releuauitjpfi autem amp;nbsp;ufurx abfnnt: nel fi minoribus rele-Uauit,ipfe autem maioribus foenus accepit,utfidem fua liberarctaron diibito.dcberc eum martdati indicio amp;nbsp;ufuras confequi; amp;: (nt eft con» ftitutum) totum hoc ex «quo Öc bono index arbitratur. Dedi tibi pe ®oniam,ut creditor! meo exfolnas. non fecifti. præftabis mihi ufuras. quo caf u amp;nbsp;à me creditor pecuniam debitam cü ufuris recepturus eft.

amp;itaimperatorSeuer9Hadriano*DemonftratoTefcripfit. Siadolé ars*De fcens luxuriofnsmandet tibi^ut pro meretrice fideinbeas, idq;tn fciés moftra Pandatum fuftepcris; nó habebis mandati aâionem: quia fimile eft, to. quafi perdituropecunia feiens credideris.Sed amp;nbsp;fi ulterius direâo man daucrittibi,utmcretrici pecuniam credas.-non obligabitur mandati, quafi adnerfus bonam fidem mandatum fit. Gum quidam talé epi« ftolam fcripfifietamico fuo. Rog o tc,commendatum habeas Sextili-utn Crefcenté amicummeum .non obligabitur mandati : quia com« htendandi magis hominis, quim mgntGndi caufla feriptaeft. nbsp;nbsp;Si

quis mandaucrit filiofamilias credendam pecuniam^non contra fena» nifconfultum accipicriti, fed ex ca cauffa, ex qua de peculio, uel de in rem uerfo,uel quod iuffu pater tencretur.erit licitum mandatum. Hoc amplius dico: fi cum dübiMrcm,utrum contra fcnatufconfultum acci perct,an non,ncc effem datums cótra fcnatufconfultum accipienti; amp;nbsp;intercelTerit.qui diceret,Hon accipere contra fenatufconfultum,amp;P E-RiCVLO MEOCdicat)CREDEaiclBENE CREDiS.-arbitrorlocii effe mandatoAmandari cum tener i. Si poft creditam pecunia man dauero creditor! crèdendammullumeffe mandatum rcâiffîme Papinianus ait. plane fi ut expeftares, nee urgeres debitoré ad folutionem: mandauero tibi,ur des ei interuallum,periculocp mco peeumam fore dicam: uerum puto, omne nominis periculü deberc ad mandatorem pertinere. Idem ait.fi tutor mandet fufcipi,uel probari nomc,quod feccrat.teneri cum mandati.fcilicet quondam pupillo fuo,uel curato* ri dus. Si mandauero exigendam peeumam, deinde uoluntaté mu tauero;an fit mandati aftio,uel mihi,uel haeredi meo A ait Marcellus, ceffare mandati adionemrquia extindum eft mandatum,finita uolim tatc.quodfi mandaueris cxigendam,deinde prohibuifti,exaftam'q;rc cepifti;debitor liberabitur. Idem Marcellus feribit. fi ut poft morté fibi monumenta ficret,qnis mandauit.-hæres dus poter it mandati age rc,ut perficiatur. Illum uero,qui m andatum fufeepit, fi fua pecunia fes cit,puto agere mandari:fi non ita ei mandatum eft,ut fua pecuniaface tet monumentum.poterit enim agere etiam cum co, qui mandaiüt, ut fibi pecunia darct ad faciendum: maxime fi iam quædâ ad faciendu

Ï:auit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X111. C AIV S lib. X. ad ediäum prouinciak.

Dem eft, amp;nbsp;fi m andaui tibi,ut poft mortem meam hæredibus meis emeresfundum. '

XMIT. VLPIANVS Ub.'X.XXLadediilum. HAeredem fideiufforis,fi foluerit,habere mandati adioncm,dubt urn non eft. Sed fi liendiderit hærediratem A emptor folueritran habeat mandati aftiónê,quxrinir A Julianus libre decimotertio ferk bit,idcirco hacredem habere mandati aftionem: quia tenemr iudicio ex empto,ut præftet adiones fuas:idcirco'c^ competere ex empto adi» önem,quiaporeftprïeftare. Sifidciufforiduohïeredesexftiterint,amp; ’ quot;nbsp;alter corumàcohxredeemeritbæredirarcm : deinde omne,quod de» fundus fideiufferat,ftipularori foluerinhabebit aut ex ftipulatu, aut ex empto obligarûcohæredeni fuu.idcirco(ait)mandati adionéhabebit.

SImandaffcmtibi,utfundumemeres; poftea fcripfiffem,nc eines res; tu an te, quam feiasme «etuiffe, emiffes; mandati tibi obliga« tuseto.

SI quis mandauerit, ut in meo aliquid facerem, amp;: fecerorquaffitum eft,an fit mandati aftioc’ amp;nbsp;ait Celfus libro oftauo digeftorum, hoc ictpondiffe fe^cum Aurelius Quietus hofpiti fuo medico mandaffe di ceretur,ut in horns eius,quos KauennxhabebatJnquos omnibus an« Ills feccdere fo]ebat,fphænfterium,amp;:hypocauftaj6i:quædam alia ipfi-Us ualetudini apta, fua impenfa faceret.dedudo igitur.qudto fua aedifi cia preciofiora feciffet.quod amplius impendiflet, polTe eum manda» ti iudicio perfequi.

SI mandauero tibi,ut aTitio decern exigeies,amp; ante ca exada,man» dati tecum cgero;fi ante rem iudicatam exegeris,códcmnandü tc effccoftat. xviii. VLPianvslib.y:.L.«dS-ibmum.

QVi patitur ab alio maudari,ut fibi credaturmandare inteUigit. XIX. IDEM Ilb.XLni.ddSrtfcwKM«.

^Lruus mens fi de femetipfoemendo mandant, ntredimatunPom Öpomus eleganter traAat,an is,qui feruum redemir, ultro conuenire po iTit uenditorcm,ut feruum recipianquoniam mandati adio ultro ci ftoep eft. Sed effe iniquifOmum Pomponius air,ex fado ferui mei co« gi me feruum recipere,quem in perpetuü alienare uolueram; nee ma» gis in hunc cafum debere madati teneri,quam ut eum tibi uenderem.

EX mandato apud eum,qui mandatum fufeepit,nihil remanere oportet.ficuti nee damnum pari debet,fi exigere fœneratam pecii niam non potuit. nbsp;nbsp;Fideiuffori negociorum geftorü eft adio, fi pro abfentc fidciufferit. nam mandati adio non poteft competere, eum non antecefferit mandatum.

CVm mandant alieno pro te fideiuflenm,non poffum aduerfus te habere adionem mandati.-quemadmodiim nee qui alieunman« datüintuitus fpopondit.fed fi non uticjiuiius,fed utriufep mandatum intuitusjd fecerim.-habeo mandati adionem etiam aduerfus te;quem sdmodum amp;nbsp;fi duo mihi mandaifennut tibi crederé,utruncp haberem obligatü. XXII. PAVLVS lifc.XXXlLadediü'um

SI mandauero tibi,ut pro me indiem fideiiibeas.tuq; pure fidciuffe ris,ai:folueris:utiliusrefpondebitur,intcrim non effe tibi mandati adionem ,fed eum dies uenerit. nbsp;nbsp;Item tradatum eft, fi eum in diem

deberem, mandant meo in diem fideitifferis, amp;nbsp;ante diem folueris: an ftattm habeas mandati adiQnem;‘amp; quidam putant, præfentem qui»

dem effe mandati aâionem; fed tant© minotem, quand mca înterefF, fupecuenieutedie folutum fuifle. fed melius eft dici,interim nec huius fummæ mandari agi pofle.-quoniam nonnullum adhuc commodum meum fit,ut ne hoe ante diem foluam. nbsp;nbsp;Interdum euenit,ut meum

negocium geram, amp;nbsp;tarnen utilcm habeam mandati aftionem: ueluri cum debitor meus periculo fuo debitorem funm mihi delcgat, aut cu rogatu fidciufforis cum reo experior. nam quamuis debi turn meu per« fequar.-nihilominus amp;nbsp;illius negocium gero.igitur quod minus ferua-nero.confequar mandati adione. nbsp;nbsp;Si hi, quorum res ueneunt, quas

pignon dederunt,fuppofuerint emptores,amp; eis emendas res mandent: mandatum intelligitur,licet (quantum ad meram rationem ) manda tu non confiftat.nam cum rem tua emas,nulla emptio eft in tua perfo na rei mae. lulianus fcripfit,mandati obligationem confiftere etiam in rem eius,qui mandatum fufcipir,ex eo maxime probari.quod ft plu ribus hæredibus uendenribus uni mandauero,ut rem hareditand eme renetiam pro ea parte,ex qua hxres fit, obligatur mandati aftione, óf obligat. amp;nbsp;fane ft ille propter hoc extraneo rem non addixcrit, quod mandatum fufceperat;ex bona fide ene,præftari ei prcciü,quanti uen-dere potcrat.amp; conrra,fi emptor ad emptionem rei fibi neteffanx id* ^circo non accefferat,quod hxres recepiflet fe ei emptnrnm.’xquiflim« eiTc,mandati iudicio prxftari, quanti eins interfuit, emptam rem ha* • bere. Is,cuius bona publicata funt,madare alicui poteft, ut ca emat: amp;nbsp;fi emerit,utilis er it mandati aftio,finon præftetfidem. quod ideo re ceptum eft,quiapublicatis bonis,quidquid poftea adquiritur, nonfe* quitut fifcum. nbsp;nbsp;Qui ædem facram fpoliandam,hominem uulnctan

dum,ôccidendumûe mandatu fufcipitmihil mandati iudicio confequi poteft,propter turpitudinem mandati. nbsp;nbsp;Si tibi centum dcdeto,utea

Titio dares,tucp non dedcris,fed confumpferis.-amp; mandati,amp;furti tene ri te,Proculus ait.atfi ira dedenm,ut quæuclles,dates : mandati tan* tummodo. Simandauerim feruo tuo, ut quod tibi debeam, folue* retmeo nomine: Neratius fcribit, quamuis mutuatus feruus pecunia rationibus tuis quafi à me receptam intulerit.tamen fi numos à credit© re non ita acccperit,ut mco nomine daretmec libcrari me,nec te man* dati mecum aâurum.quod fi fic mutuatus fit pccunlam, ut mco no* mine daret: utrunqg contra effe. nec referre,alins,an idem ipfe feruus nomine tuo, ^d pro me foluebat, accepcrit. amp;nbsp;hoc ueriuseft : quonia ^ties fuos numos accipit creditor,nócótingit liberatio debitori. Fu* gitiuus meus, cum apud furem effeppeeuniam adquifijt, amp;nbsp;ex ea fet» nos parauit,coscp Titiusper traditionem auenditorc accepit. Mc* la ait,mandari aftione me coufecuturum,ut reftituat mihi Titius;quia feruus

reruns meus mandaffe Titio uidcatur, ut per traditionem acci'peret : fi niodorogatuferui hoc feccrit.quodfi fine uolimtate dus uenditor Ti . ho tradidcriftimc poffe me ex empto agere, ut mihi cos uenditor fra-dererruenditoremfc}; per condiâioné à Titio repetiturum, fi fetuos trae dideritTitio,quos non dcbucrit,cum debere fe exiftimaret. Si curator bonorum uenditionem qiudem fecerit,pccuniam autem creditorf bus non foluerit.-Trebatius.Ofilius, Labeo refponderunt his,qui prît« fentes fuerunt,competereaduerfus eu mandati adionem. his autem, qui abfentes fuerunt, negociorum geftorum aöionem efle. at quin fi præfentium mandatum cxfecutus,ld egerit:negociorum geftoni aftio abfennbus non cft.-nifi forte aduerfus eos,qui mandauer unt cura tori, tanquam fi négocia abfentium gefierint. Quod fi, cum foli creditores feeflcexiftimarent,id mandauerintanfaóum aftio abfentibus danda eftin cos,quimandaucrüt. Sicutaütliberüeft,mandatunonfufcis pcrenta fufeeptu confummati oporter,nifi renunciatum fît. renuciari aut ita poreft, ut integrum nis mandatori referuetur.ucl perfc,uel per aliumeandem remcómodeexplicandi.-aut redundetineum captio, qui fufeepit mandatu. Et quidem fi is,cui mandata eft, ut ahquid mer* caretur,mercatusnonfit.-nelt;5renunciaueritfe non empturum, idtg fua,non alterius culpa fecerit; mandati aâioncteneri eum conuenit. hoc amplius renebitur, (ficuti Melaquoqj fcripfit)amp; fi eo tépore pet ftaudem renunciauctit,cum iam rede emere non poflet. , SXXIII. HERMOGENIANVS lib. II. »»mulÄTOAiw^.

Anè fi ualetudinis aduerfae,uel capiralium inimidtiarum: xxiill. VA.VLVSlib.U.fcntentiarun.

Eu aliam iuftam cauflam excufationis allegct.audiendus eft. xxvr. PAVLVS lib-XX-XlUdediaum.

INter cauflas obmittendi mandati etiam mors mandatoris eft.nam mandatum foluitur morte, fi tarnen per ignorautiam impletûeft; competere adionemutilitatiscaufla dicitur. lulianus quo^ faipfit, mandatoris morte folui mandatum.-fed Obligationen! aliquando du« tare. nbsp;nbsp;Si quis debitori fuo mandaucrit, ut Titio folueret: amp;nbsp;debitor,

mortuo eo.cum id ignorarct/oluerit: liberari eum oportet. Abeffe intelligitur pecunia fideinlTorijetiam fi debitor ab co delegatus fit cre= ditori,licet is foluendo non fuerit: quia bonum nomen facit creditor, qui admittit debitorem delegatum. Si is,qui fideiiiflbri donate uult, creditorcm eius habcat debitorem fuum,eum'cp libcrauerir continuo »get fideiuffor mandate quatenus nihil interfit, utrum numçs folue« FF ij / ritcres

rit creditori.an cum liberaucrit. Præterea fciendnm eft, non plus ft dciufTorem confequi debcre m.indan iudicio,qudm foluerit. Man data tuo fideiuffi in decent, amp;nbsp;procuraron creditoris folui. fi uerus procurator fuit ; ftatim niandari agant. quod ft procurator non eft: répétant ab eo. Non omnia, qux impenftuus non fuic, niandatori intputabitrueluti quod fpoliatus ft t à latronibus,aut naufragio res ami ferit,uel languore fuo fuorurn'e^ adprxhenfus quædâ erogauerit.nam hæc ntagis caftbus,^ mandate imputari oportet. Si eu fcruus, que mandatu meo enteras,furtum tibi feciffet.- Neratius ait, mandati afti-onc te confecuturü,ut feruus tibi noxæ dedamr: ft tanté ftneculpa ma id acciderit.quod fi ego fciOent talent effe feruü, nee tibi prædixiflent, ut pofTes praecauerc:tunc quanti tua intereft,tannim præftari tibi opor tet. Faber mandatu amici fui emit feruum decent, amp;nbsp;fabricam do» cuit.deinde uendidireiun uiginti,quos mandati iudicio coaftus eft fol uere-ntox quaft homo nó effet fanus,emptori damnatus eft. Mela ait, non præftaturum id ei ntandatorent. nifi poftea,qudnt emiffet, fine do lo malo eins hoc uicium habere cœperit feruus. fed fi iuffu mandata» ris cum docuerit.contra fore, tunc enim amp;nbsp;mercedcm,amp;cibariaconfc cuturum.-nifi ur gratis doceret,rogatus fit.

SI quis allein fcripferit,utdebitorem ftium IibcrctJccpcam peenni« am,quam is debuit,folucutum:mandati aftione tenetur. Si fer» Hunt ea lege tibi tradidero,uteum port mortem meant manumitre* res: conftitit obligatio. poteft autem amp;nbsp;in mea quolt;^ perfona agendi cauffa interuenire:ueluti fi poenitentia afta, feruum recuperare uelim.

Qui fufeepit mandatu,fi poteft id cxplere,deferere promiffum offi» dû non debet:alioquin quanti mandatoris interfit, damnabitur. fi ne» ro intelligit explere fe id oificiunt nó poffe:idipfum,cum pnmum po» terit, debet niandatori renunciare:utis,fiuclit,alterius opera utatur. quod fi,cum poffitrenunciare,ceffauerit: quanti mandatoris interfit, tenebit. fi aliqua ex cauffa non poterit renunciare.-fecutus crit. Mot tequotgeius,cui mandatum eft,fi isintegro adhuc madato decefferit, foluitur mandatum: amp;nbsp;ob id haeres eins,licet exfecutusfuerit manda* turn,non habet mandati adionem. Impendia exfequendi mandati gratia fada,fi bona fide fada funt, reftitui omni modo debent: nec ad rem pcrtinet,quod is,qui ntandaffet,potuiffet, fi ipfe negociu gereret, minus impendere. Simandatu meo Tino credidensA mecum man dati egcris:non aliter condemnari debeo,qudmfiadioncstuas,quas aduerfus Titium habes, mihi præftiteris. Sed fi cum Titio egeris: ego quidé non Iiberabor:fed in id dimtaxat tibi obligatus ero,quod â Titio feyiarenopoteris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vlpia*

TIT. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6-07

PApinianus libre decimotertio quæftionum aitmandatoré debito ris foluenté, ipfo iurc reum né liberarc. proptermandatum enim ftium foliiere,amp; Rio nomine. ideoejj mandatori aftiones putat aduer= fus reum cedi debere.

SI fideinflbr conuentns,cum ignoraret,non fuiffe debitoti numeral ram peenniam/oluerit ex caufla fideiuffionis.-anmandati iudicio perfequi poffitJd quod foluerit,qua:riturc’amp; fiquidem feiens prætermi ferit excepnonem, uel dolbuel non numeratæ pecuniae ; uidetur dolo iicrfari. diflblutaenim negligentia propt dolum cft. ubiuero ignoras uitnihil eft,quod ei impuretur.pari ratione amp;nbsp;fi aliqua exceptie debi« tori competebat ( padi forte connenti,uel cuius alterius rei ) amp;nbsp;ignarus hanc excepnonem non exercebat: dici oportet, mandati ei aftionem cópctere.potuitenim,atlt;5debuitrcus fgt;mittendi certiorare fidciuflb* tem fuum,ne forte ignarus foluat indebitum. nbsp;Non male tradabi»

tur.fi cum ignoraret fïdeiuHbrJniirilitcr fe obligatujoluerit: an mam dati aftionem habeat. amp;nbsp;fiquidem fadum ignorauit; recipi ignorantia' eins poteft. fi uero ius.-aliud dici debet. Si cum debitor foluifiepigna rus fideiuffor foluerir.-puto cum mandati babere adionem. ignofcen» dum enim eft, fi non diuinauit, debitorem foluiffe. debitor enim de« buit notö facere fideiiiiToriaam fe foluiffc.ne forte creditor obrepat,amp; ignorantiam eins circnueniat,amp; cxcutiat ei fummâân quam fideiuffit. Hoc idem tradari amp;nbsp;in fideiuffore poteft: fi cum foluiffet, non certio* tarnt reum: amp;nbsp;fie deinde reus foluit,quod foluere eum non oportebat amp;nbsp;credo,fi cum poifet certiorare,non fecit:oporterc mandati agentem fideiufforem repclli.dolo enim proximum eft,fi poft folutionem non «unciaucrit debitori. cedere aut reus indebiti adionem fideiiiffori debet,ne duplum confequatur creditor. nbsp;nbsp;Quidam tamen,etfi feiens

omittat fidciuiror,carct fraude.-utputa fi exceptionem procuratonam onufit,fiue fciens,fiue ignarus. de bona enim fide agitur, cui non corn gruit de apicib? iuris difputare:fed de hoe tantu,debitor fuerit, néc 'ne: nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;,

Inomnibusautem*decifionibus,quæ prarpofita: funenbicreditor, ®“^ •.®“‘ uel non numeratam pecuniam,uelnumerataiterum accepit .• repeti« ftindio* tio centra eum competir.-nifi ex condemnatione fuerit ei pecunia folu nibus. ta. tune enim propter authoritatem rei iudicats repetitio quidé ceffat, ipfe aürftellfonatus crimine propter fuam caluiratem pledcmr. nbsp;Fi=

deiuflbr/ifolus tempore Iiberatus,tamenfolucritcreditori:rede man' dati habebitadionem aduerfus reum.quanquam enim iam liberatus foküt.tanicn fidem iippleuit,amp; debitorem liberanit. fi igitur paratus

fit defcnderc reu aduerfus crcditorem.-xquifi'imum cÆ, mandat! indi* cio cum,quod foluit,rccupcrare. amp;nbsp;ira luliano uidetur.

SI hominem tibidcdero.ut eu manumitteres;amp; poftca procurator mens prohibuerit,ne manumitteresran madati agcre poffim/im eummanumiferisfrefpondi.fi procurator iuftamcauflam habuitin« terpcllandi manumilTionemferutqueminhocfoIiim acceperam,ut manumitterem.’ucluti fi poftea eópererit, ciun faJfas rationes confer ciife.infidias uitæ prioris domini ftruxiffc.tenebor, nifi denunciation! procuratoris paruero. fi uero nulla iufta caulTa procuratori fuit denun« ciandijie feruus manumittereturmo potetit mecum agi,q«amuis ad kbertatem cum perdu.xerim.

Slncgociamea mandauerogerendaei.quimihiaftioneintraannu mquadruplu tenebat, poftannu uero in fimplö.-etfi poft annum cii eo mandati agam,praeftarc mihi quadruplu debebit.nam qui altcrû iis négocia adminiftranda fiifcipit.âd præftare debet in Ina pcrfona,^d inaliorü. xxxn. idem hb.lU.ddvrfeiumVeroccm.

SI hîereditatem aliter aditurus non effem, quam caiitum mihi fuif» fet damnum præftariAhoc mandatum intcrcefliflct.forc manda* n adionem caiftimo. Si quis autem mandauerit alicuiaie Icgatum ä fe cepcllatlonge ei diffîmile clTe.nam legatum adqnifitum nun^ illi da« mno effe potiut.’hsercditas interdû damnofa eft. Se in fumma. quien^ . contraftus tales funt.ut coru nomine fideiiiffor obligari poffit. amp;nbsp;man» dati Obligationen! confifterc puto.neij multiim referre, prarfens quis interrogate fideiubeat,an abfens madet. pratterea uulgo licet animad« ucrtere.madatucreditorum harredifufpeftas hæreditatesadiri.'quod mandati iudicio teneri,proculdubio eft.

ROgatus,utfidciubcret,fiin minorem fummam fe obligarinres ftcrencri.fi in maiorem.uerius putat,quodiplerifcp refponfum ' eftreum, qui in maiorem fumma, quim rogatus erat,fideiufliiret; hac tenus mandati aftionem habcrc,quatenus rogatus effet rquia id fedf-fet, quod ei madatum effet, nam ufj ad eamfummdjn quam rogatus erat,fïdem cius fpeftaffe uidctur,qui rogauit.

QVi négocia Lueq Titq procurabat,is cum à debitoribus cius pecu ni am exegiffet.epiftolam ad cum mifit;qua fignificaret, certam fummam ex adminiftratione apud fe cff’e,camfcp creditam fihi.fedebi * turum cum ufuns fcmiffibus.quxfitMm eft,an ex ea cauffa pecunia ere dira

TIT. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eo^

' dira peri poffif.-Jeanufuf» peti poflintfrcfpondit-noncffc creditâ. alio ' quin dicendum.-ex omni contradu mid.! padione pecuniam creditam fieri pofle.neehuicfimileelTc.quod fi pecuniam apud tedepofitacon» ueneritjUt creditam habeas,crcdita fiat;qnia tune numi,qni mei crant, tui fiant, item quod fi â debîtote mcoiuffcrotc accipere pecuniam, crédita fiat. id enim benigne receptum eft. bis argumento effe eu, qui cum mutuam pecuniam dure uellet, argentum uendendum dediffet. nihilomagis pecuniam creditam refte petiturum: amp;nbsp;tarnen pecuniam ex argento redaâam,pericuJo eius fore,qui acccpiffet argentu. In pro« pofitoigiturdicendum,adionemâdati obligatü fore procuratorem: ut quamuis ipfius periculo numi fuerint,tamcn ufuras,de quibus con« Ucnerit,præftare debeat. Cum hæres ex parte effcs,mandaui tibi,ut praedium hæreditarium mihi emercs certo precio. emifti. pro cohære dum quidé partibus nô dubie mâdati adioné effe inter nos.-pro tua au« tem parte poffe dubitari aiumûmne ex cmpto,an mâdati agi oportc. atc'ne^ enim fine ratione qué^ exiftimaturum,pro bac parte fub con ditione contradam emptionem.quod quidem quæri maxime pertine te ait,ut fi forte prins ,quâm empti o ficret,decefferim; amp;nbsp;tu, cum feires me deceffiffe,proptcr mandatum meum alq nendere noluetis: an bæ« tes meus eo nomine tibi fit obligatusc’amp; retro,fi alq ucndideris;an bæ« tedimeo tenearisdiam fiqnidéfub condition« emptio fada uideatut: poffe agi, quemadmodum fi quaeuis alia conditio poft morte exftitif« fet.Siucro*nonperindemandati agendum fit,ac fi alienum fundum aïs*dccft emi mandaffem .• per mortem infecutam (cü id fcicris) rcfoluto mam negatio». dato,nullam tibi adionem cö Iiaeredc meo fore.Sed etfi mandati agen dum effetreadem præftanda,qnæ præftarentur,fi ex empto agerctur.

SI fundu,qui ex parte tuns eft, mand a ni tibi,ntemercs mibi; uernm eft, mandatum poffe ita confiftcre.ut mihi exteris partibus redem ptis,etiam mam: partem pr-rftare debeas.fedfi quidem certo precio amendas eas mandauerim.-quantlaimj aliorum partes redemeris, fic amp;nbsp;tua pars artabiturait non habundet mandati quantitatem, in quantum tibi emendum totum mâdaui. Sin autem nullo certo precio con ftituto,cmere tibi mandauecim,m^ ex diuerfis piccijs partes cætero« tumemetis:â( tuâ parte niri boni arbitratu xftimato precio dari mihi oportet. XXXVI. lABOLENVS liLVII.exCaßio, ITa,ut omîtes fummas,maiores Sc minores,coaceruet ; amp;nbsp;ita porti0« nemci,qui mandam fufcepit.prœftet.quodamp;plerii^probant. Si-înili modo amp;nbsp;ut ilia fpecie,ubi certo precio tibi entere mandaui.fi alia« runt partium nomine comode negoçium gefteris^êc uilius emeris.pro tua

tiu parte tantum tibi praeftatunquanri tua intereibdutnmodo intra id precium,quod mandato continetur.quid cnim fieret,fi exiguo prccio hi,qiiibu$'cu tibi cômunis fundus eratrem abtjcere,ucl neceffitate rci familiaris.uel alia cauffa cogerenturC' num etiam tu ad idem difpendi« urn deducererisc'fed’nec lucrûtibi ex hac cauffa adquircre debes, cum mandatum gratuitum effe debeat. nclt;5 enim tibi concedendu effpro* pterhoc uenditionem impedire.-quod animofiorem eiusrei emptoré effe,qudm tibi mandatum effcognoueris. Quod fi fundu, qui per partes uenit,emendum mandaffem: fed ita, ut non aliter mandato tc* near ,quam fi totum fundum cmetetrfi totum emere non potuerit, in partibus emcndis fibi negocium gerit .• fiuc habuerit in eo fundo par« tem/iue non amp;eueniet, ut is,cui tale mandatum datum eft, periculo fuo interim partes emat;amp; nifi totii emerit,ingratus eas retineat. Pro« pius ante eft, ut cum huiufmodi incommodis mandatu fufeipi poffit; prxftanep officiu etiam in partibus cmcndis,perinde at«^ in toto,debc at ab eo,qui tale mandatum fua fponte fufeepit. quod fi mandaffem ri bi,ut fundum mihi emeres.-non additoeo, ut non aliter mandato tene ar,quam fi totum emeres.amp; tu partem, uel quafdam partes eius erne« ris.tum habebimus fine dubio inuicem mandati aftionem,quamuisrc liquas partes emere non potuiffes.

HOminem certum pro te dari fideiufli ,amp; folui. cum mandati agi-tur. xftimatio eius ad id potins tempus,quo folutus eft,non quo agitur, referri débet. amp;nbsp;ideo etiam fi mortiius fuerit, nihilominns uri* lis ea adio eft.aliter in ftipulatione feruatur. nam nine id tempus fpe« darur,quoagitur.- nifi forte ant per promifforem fteterit,quo minus fua die folueretaut per creditorem,quo minus accipcret.etenim neu« trieorum fruftratio fuaprodeffe debet.

LVcnisTitius Publio Mxuio filio naturali domum communem permifit, non donationiscauffa, creditori oblig.ire. poftea Mx^ mo defundo,relida pupilla,tutores eius iudicem aduerfus Titium ac= ceperut;amp; ité Titius de mutuis præftationibus.quœro, an domus pars, quam Titius obligandam filio fuoaccommodauit^arbitratu iudicis liberari debcatC'refpondi.anA quando debeat liberari ex perfona debi toris.-iremtp ex co,quod inter contrahentes adum effet: ac tempore, qiio res, de qua qusritur, obligata fuiffet: iudicem æftimaturum. eft enim earum fpecicrum iudicialis quæftio,per qua res expediattir. Non abfunihs illa,quæfrequentiffime agitari folet. anfideiuffor amp;prius,c^ fol uat,agerepoflit,’utilberet me nee enim femper exfpedandum eft, utfoU

Wfoluat,aut indicio acccpto condemnemr ) fi din mlblutione reus ceffauit.auccertebonafuadiffipauitC’praefertim fi domi pecuniam fi-, deuiffbr non habebit,qna numcrata creditori,mandati aftionc cobucs

ET Ariftoni amp;nbsp;Cdfopatri placuit; poffe rem hac condirione d^po« ni.madatumfc^fufcipi:litrespericuloeiusfit,quidepofitum uel mandatum fufcepit. quod amp;nbsp;mihi ucrum effe uidetur.

SI pro re prœfc!ite,amp; uetante fideiuffcrimmec mandati adio, nccnc gociorum geftorum eft. Sed quidam utilem dari putant, quibus hon confcntio.fecundum quod amp;nbsp;Pomponio uidetur.

POteftamp;ab unaduntaxat parte mandati iudicium dari. ham fi is, qui mandatum fufcepit, egreffus fucritmandatum .’ipfiquidem ,. mandati indicium non competit.at ei,qui mandauit,aduerfus eu com petit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLII. VLPIANVSlib.Xr.rfcicfiiiSttm. ' ■

SI mandauero tibi, ut excuteres uires hæreditatis, Ôc tu quaß mina-ris fir,earn à me emeris;amp; mandati mihi tenebcris. tahtundem etfi tibi mandaui,ut uires excuteres cius, cui eram crediturusA denuncia« ’Uehseumidoncumeffc.

QVi mandata fufcepit,utpécunias in diem coUocaretasep Hoc fc« cerit: mandati conueniendus eft,ut cum dilatione téporis aftioni busveSat. ”'* XLIIII. IDEM lib.LXH-rfd edidum. , .• DOllis eft, fi quis nolit pcrfequi, quod periequi poteft: aut fi quis non exegerit, quod exigerepoteft,autfoluere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLV. PAVLVS lib.V.adPlattdum.

SI mandatu meo fundumemeris jitrum cum dedenspttcium,ages mecu mandati:an amp;ante,quâm des.-nehecelTe habeas,res tuas uen derec’amp; refle diciturdn hoc effe mandati adionem,ut fufeipiam obliga tionem,quae aduerfus te uendiroricompetit. nam Scego tecum agere poffum,ut præftes mihi aduerfus uenditotem empti aftionem. Sed fi mandatu meo iudicium fufeepiftirmanente indicio, fine infta caufla non debes mecum agere,ut transferatur iitdicium in mt. nondum ent perfedfti mandatum. Item fi dum négocia mcagens,alicui deCredi« toribus meis ,pmiferis.’Sc ante quam foluas, dicCndu eft, te agere poffe, lit obligationemfufcipiam.-autfi creditor nolit Obligationem mutas re,caucre tibi debeo, defenfum iri te. Si indicio te fifti promifero, nec exhibnero.Sc ante,quam præftem, mandati agere poffum, ut me li beres.nel fi pro te reus promittendi fadus fim. Sed fi mandauero ti-CG bi,ut

bi,utcrcditorimcofoluas,tui^expromiferis,amp; ex ca cauffa datrina# tus fis;hiimanius eftA jn hoe cafii mandari aéhonem tibi compcrcre.

Quotics ante folutam pecutuatn mandati agi poffe diximus: faci* endi caufla.non dandi tenebitur rcusA eft acqiuim/icut mandante ali quo,adionem nafti cogimur cam prxftare mdicio mandati ; ita ex ea= dé cauffa obligatos nos habere madatiadionem,ut hberemur. 5i fi deiuflbr mulnplicauerit fummam.in quam fideiufli^fumptibus ex iu fta ratione fadis.totam earn prarftabit is, prp quo fidciuflït. Quod mihi debebas.ä debitorc wo ftipulat? fum periculo tuo. poffe me age re tecu mandati in id,quod minus ab illo feruare poterp, Netua amp;nbsp;Ad* •aTSjtuü. licinus aiunt.quamuis id mandatum ad*mcam rem pertincatA meri« tp.tuncehimlibcraturis.qui debitptcmdelcgat.-finpmen dus credt tor fecunis,non cum periculo débitons ab co ftipulatur.idcm iuris eft, fi mandatu fideiufforis cumieo egiffem; quiafequenre mandatu li« beraretur ex priore cauffa.

ÇI quis pro co fpopondcrit,qui ita proinifit.fi Stichum non dederis, öcentum miliadabisfóc Stichum redemerit uilius,amp;folucrit,ne centum milium ftipulatio committatur.conftat.pofle eum mandati agc* re.Igitur commodiffime illa forma in mandatis fetuanda cftiutquoti* es certum mandatum fit,rcççdi à forma non debcat. at quoties incer« tum,ucl plurium cauftarum.tunc lieer alqs praeftatiombus exfoluta fic cauffa mandati.quim quae ipfo mandato ineranfi tarnen hoe man^^* tori cxpcdierit,mandati fit adio.

XLVII. POMPON!VS hkni.lt;xPl«/ftgt;. IVlianus ait.fi fideiuffoti uxor doti promiferit, quod ei çx cauffa fi« deiufforia dcbcbat.nuptr)s fecutis, confeftim mandati aduerfus de» bitorcm agere eum poffe; quia intcUigatur abeffe ei pecunia, co quod onera matrimonij fuftincret. nbsp;nbsp;Si is, qui pro te hominem dare fide*

juffit,alienum hominem ftipulatori dederit; nee ipfe libcratur,nec te li bcrat;amp; ideo mandati adionem tecum nó habet.fed fi ftipulator eum hominem ufucepcrit:diccndum effe.Iulianus alt, liberationem cótin* gcrc.cpergocafu mandati adio poft ufucapionédemum teemnerit, X L VIU. C E L S V S likVII. dipflorut».

QVintus MutiusScscuolaait. fiquis fub ufuris crédita pecuniain fideiuflïffet,amp;: cum reus in iudiejo conuennis,rccufare uellct fub ufuris creditam effe pccuniam.fideiuffor foluendo ufuras poteftatem reeufandi cas reo fuftuliffet;cam pccuniam à reo non petinuum. Scd fi reus fidciuffori dcnüciaffet.ut rcciifaret fub ufuris debitam effe. nee is prester fuam eziftimationem rctufaic uokuffer.-quod ita fülucrit4 reo

tco petinirnm hoe bene cenfuit Scænola. pamm enim fidelif er facit fi demfTor in fiiperiore cafii, quod poteftatem cximcrcreo uidcnir, fuo iure uti.caetcrum in poderiore cafii non oportet effe noxise fideiuffo« ti/i ipfe pepercit pudori fuo. Gum mandauero tibi,ut credendo pc ciiniamncgociummihigeras.mihi'cpidnomen praeftes,amp; ntpeiicu» lum amp;emolumentnm meum fit.puto mandatum pofleconfiftere.ca: terum, fi uttibi negocium gcras,tuicparbitrijfitnomen;ideft,utcui lüs credasAturecipias ufuras.periculum'cpdnntaxatad me pertineat; iam extra mandati formam cft,quemadmodum fi mandarcm,ut tibi quemuis fundum emas.

SEmu m Titrj emi ab alio bona fïde,amp;: poffideo. mandatu mco eum Titius ucndidir.cum ignoraret fuum effe. ucl contra,ego uendidi illius mandatu,cum forte is^cui hæres exftirit,eum emiflet.de iure cui-Ôionis*(amp;de mandato)quaefitHeftc’amp; piiroTirium.qnamiiisquafi *alus,de procurator uendidiflct,obftridum emptori effemeqp fi rem tradidiQet,funt. uindicationem ei concedenda.amp; idcirco*( mandati eum nó rencri.fed ♦alias,dc Contra ) mandati agere pofle,fi quid eins interfuiflet.-quia forte ucndi= fimu turns non fuerit.Contra mandator, fi rem ab co uindicare uelit,exce-ptioncdoli fubmouetHr;amp;:adaerfus uenditorem teftatorisfui habet ta empto iure hæreditario aftionem.

SI is,qui négocia fidciuiforis gerebat, ita foluit ftipnlatori, üt remît fideinfforcmcp liberaret.idcpmiliter fecit: negociorum geftorom aftionefideiuflbrem habet obligatum.necrefcre, ratu habuit,nec'hc* fidduflor etirun antc.quàm foluit proenratori pecumam; fimul atq^ ra turn habuit.habet tarnen mandati aftionem. Siuc eum frumentum debcretur,fidciHiïor Afri aided in fine quid ex ncceffîtate foluendi plus intpcndit,quäm precium effet foluræ rei : flue Stichum foluit, is'ep de tenir,ant debilitate flagitioûe ad nullum predu fm redadus eft.-id man dati iudicio confequetur.

SI fideiulfor.quamuis per errorem,antc diem pecuniam folucrif re petere tame ab co non potclt.ac ne mandati qmdem aftionem an« te,quam dies foluendi ucniat,cum reo habebit.

FIdciuflbrcm,fi fine adieftione bonitatis tritici pro altcro trfticum fpopódit.-quodlibet triticu dando liberari pofle cxiftimo. ä reo afit non aliud rriticû repetere potent, quam quo peffimo tritico liberate fe Äftipulatorclieuit. Ua^ fi paratusftieritreuSjqnod dado ipfe eteditori GG q bberu

liberate potuit,fidciuffori dare.-Sc fidein^or id,quod dedit Jd eft melius triticum condi ce t: exceptj one eumdpiimalifubmoueri exiftimo.

Liu. PAPINIAN vs Ub.lX.qu^Jionum, QVi fide alteri? pro alio fideiulfit pfente, amp;nbsp;non recufantemtrof^ obligatos habet iure mandati, quod fi pro inuitoucl ignorante, alterius mandatum fecutuSjfideiiiiTit : cumfolum conucnire poteft, qui mandaui t,non etiam teu promittendi.nec me mouet,quod pecunia fidciufforis reus liberetur.id enim cotingit, ctfi meo mandatu pro aliofoluat. LiHL iDEtàlib.y:x.vii.(iu£flionum.

CVm feruus extero fe mandat emendum, nullum mandatum eft, fed fi in hoc madatum interceffit,ut feruus manumitteretur. nee manumiferit, amp;nbsp;precium confequatur dominus utuenditor: ex affe* dus ratione mandati agetur.fingcfilium naturalem uel fratrem efle. , placuit.enim prudentioribus affeftus rationem in bona: fidei indidp habendam.quod fi de fuis numis emptor preciumdederit ( ne^emm aliter iudicio uenditi liberari poteft ) quxri foler,an utiliter de peculio agere poffitfSc uerius amp;nbsp;utilius uidetur, practorem de huiufmodi com tradibus feruorunon cogitaffe :quibus feipfi ratione mala dominis auferunt.Si fiber homo bona fide feruiensj redimi fe mandauerit, idey numis emptorisfaftum fit: contraria mandati adione agipoffe com ftat.-ut tarnen adiones pKeftentur ,quas habet emptor aduerfus uendi* totem. finge non manumififfe fiberam perfonam emptorem.

L V. ID E M lib. 1. rej^onforum. Procurator,qui res no inclufas fubtraxit/ed traditas non reddidit: iudicio mandati,non furti tenetur.

Vimutuam peenniamdanmandauir, omifforcopromittendi, V pignoribus non diftradis eligi poterit.quod utilicear, fi Iiteris exprimatur.diftradis quo^ pignoribus ad eum creditor redire poterit. etenimquædubitationis toHendæ caulfa contradibus inferuntur.ius commune non lædunt. Fideiuffor, qui pecuniam in nue obtulitA propter aetatem cius,qui petebat,obfignauit,ac publice depofuit.-com feftim agere mandati poteft. Non ideo minus omius temporis bo* nam fide explorari oportet: quod dominus poft annos quin^ ex pro-uincia reuerfus ,mox rcipublicx cauffa profedurus,non accepns ratio* nibus,mandatum Inftauraucrit. cum igitur ad officium procuratoris pertinuerit,quidquid ex prima negociorum geftorum adminiftratio* ne debuit,ad fecundam rationem transferre; fecundi temporis cauffa priorem fitem fufeipiet. Salarium incerta pollicitationis,nelt;j extra ordinem rede petitur^neqg iudicio mandatijUtconftituatur. Suim

plus bona fide neceffario faflos ( amp;nbsp;fi negocio finetn adhibete protu» tator non potuit ) iudicio mandati reftitui neceffe eft.

MAndatum diftrahendorum fcruoru,dcfunftoeo,qui manda* tumfufeepitjintercidiffe conftitit.quoniatarnenhæiedes eius err ore iapfi,nó animo fiirandi,fed exfequendi quod defundus fuæ tu« ræ fecerat,feruös uendi derant; eos ab emptoribus iifucaptos uideri pla cuit,. amp;nbsp;ucnaliciarium ex prouincia reuerfum Publiciana adione inuti literadururn: cum exceptio iiifti domingcauffa cognita deturme^' oporteat cum, qui certi hominis fidem elegit, ob errorem, aut imperi tiam haeredum affici damno.

SI precedente mandatu, Titium defenderis: quamuis moituo co, (cumhocignorares)puto mandati adionem adiierfus hæredem Titq competere.-quia mandatum morte mandatoris,non ètiam man* dati adio foluitur.quod fi fine mandatu defenfione fufeepta, negoci» urn quodammodo dcfundi gerere inftitucras; quemadmodu fi illum liber affes, competeret tibi negocioru geftorum adio: ita poteft dici, amp;nbsp;hæredem eius eadé adione teneri. nbsp;nbsp;Lucius Titius creditori fuo man»

datorem dedit.deinde defundo debitore,maióre parte creditoru con» fentientc,a pretore decretum eft, ut portionem creditores ab heredi« bus fèrant: abfente eo creditore,apud quem mandator exftiterat. ' quæro.fi mandator conueniatur,an eandem habeat exceprioncm,qu5 hæres debitorisC'refpondi.fi prefens apiid prætorem ipfe quo^ confen fiffet; padus uideretur iufta ex cauffa: eademtpexceptio amp;nbsp;fideinflori danda effets mandatori. fed cum propoiias eum abfuifle.iniquö eft, auferre ei eledionem, ficut pignus, aut priuilcgium:qui potuit prefens idipfum proclamare,ncc defiderare decretü pretoris. nee enim fi quis dixerit,fubmouendum creditorem;heredi confulitur/ed mandatori. Hel fideiuffori, quibus mandati iudicio eandem partem preftaturus eft.plane fi ab berede partem accepiffet;anjnreliquum permittendu effet creditori ƒideiudbrcmcóucnire,dubitatumeft. fed uidebiturcon fentire decreto,conueniendo heredem.

Cl mandatu Titij Calpurnius pecunia,qua Titius credebat,ftipulatus Öeft,non donandi animotmandati iudicio eum ab berede Titij poflc cóueniri,utadioncs fuas preftet-idé eft, amp;: fiexada eft à Calpurnio pe» cunia. P A V L v S refpondit, fideiuffbrem ,qüi rem pignofis iure obligatâ,â credirore emit: mandati iudicio conuentum ab berede de» bitofis,oblato omni debito/eftitucre cum frudibus cogendumeq; ha« GG iq ben

bendum fimilcm extranto cmptori,cnm in omni contradu honam fidcm prüfbare debcat. nbsp;P A v L v S refpondic. die adiedo in man»

dato Jixia quam prarilatnrum fe Lucius Titius fcrip/ltmon effe impe« dimciito,quominus etiam poft eum diem conueniri mandati iudicio poflit. PA VLVS refpondic. unumquen^ mandatorum in foli» 'alias, có dum eligi pofte .-etiam fi non fit*conceptum in mandato. poftconde fèlfum. mnationem autem induorum perfonam collatam.ncceflariö ex cauf fa iudicati fingulos pro parte dimidi-a conueniri poire,amp; deberc. Cre ditor pignus Hendidit.quaero,an fi euida fit pofteflïo cmptoii.regrcftu creditor ad mandatoré habere pofl'itc’ Ä an interfit creditoris,iure uen» diderit,an cómuni iurc promiferit Cquot; P A V L V S refpondir. fi creditor ex precio pignorum debinim confecutus non fit ; mandatorcni Iibc3 *uerba ratumnonuideri.’Exhoc refponfo apparet.-amp;fieuidionis nomine ' compi* non teneatur,proficete cam rem ad liberationem. 111e illi falntem. latoru- niando tibi,ut Blxfio Seucro adfini mco odoginra credas ftib pignore illo.in quam pecuniamAqnidquid ufurarum nomine accelferit,inde mnern rationem tuam me cfte ex cauftli maudati in eum diem,quoad uixcrit Blacfius Seuerus,præft3turum.poftca faepeconuentus mandator,non refpondit.qtixro,an morte debitoris liberatus fitfPAVLVS refpondic.mandati obligationem perpemameftejicetinmandato adiedum Uideatur; INDEMNEM RATIONEM TVAM ESSE ME EX CAVSSA MANDATI IN EVM DIEM, QVOAD VIXERIT B LA ESI VS SEVERVS PRAESTATVRVM. PAVLVS refpódic. non uideri man dati conditioni paritum,cum mandato adiedu fit,Ht idonca cautio idebitore exigcrctiir.fi neg? fidcinftor, nctjpignora accepta fint.

LX. SCAEVOLA lib.l.rejjionjbrum, CReditot mandatotem conuenitis códemnatus pronocauit.qnXï rendum eft,an manente appellatione,debitor à credirore conue« niri poteftfrefpódi poffe. nbsp;Titius ad eum, qui uxoremduduriis erat,

hterasfedt tales. Titius Seiofalutem. Semproniamad.inimum me* urn pertinere cognoiüfti.idcocp eum ex noto mco nuptura tibi fitaic« lim certus fis/ccundum dignitatem tui contrahere re matrimonium. Äquamuis idonce promiftiiram ribi Titiam matrem puellac dotem fciam.-tamenamp;ipfe,quo magis conciliem animum tuu domui me«, fidem meam interponere non dubito.quare feias.-quodcun^ ab ea,cx eacauftaftipulatusfiieris,idmemea fideinfliffe,faluirte habiturnm. Ar^itaTitia,quacnclt;jTitio mandauerat,neeg ratum habuerat.quod feripferat,dotem Scio promifit.qiia;ro,fi hitres Titq ex caulfa manda« tl prarftitenranadionc mandati haeredem Titi« conuenirepotéftfre* fpondi.feaiödum ea,qiiae proponimtur, non poffe. Item qnæfitû eft, an

année negodorum ge/lorumfrcfpondi.ncqghoc nomine Hire agere poffe, palam enim faccre Titiummon tam Titiae nominc,quam q»od confultu fibi ueUet,mandaflre. Ité fi maritus aduerfus mandaroré age* tet: an aliqua excepnone fubmoucatutC'rcfpódi.nihil propóni,cnr fub tnouendus fit. nbsp;nbsp;Duobiis quis mandäuit negodorum adminiftratio-nem.quxfimm eft,an unufquif«^ mandati iiidicio in folidum tencaf S' refpondi. unumquclt;$ pro folido conueniri debere : dumodo ab utro^ nó ampliiis debito exigatur. Si inter maritum amp;nbsp;focerum id afliim eiTct.ucItadto intclledii,utonusexhibendxuxoris .ad maritum redi-tct,præftante parre dotis ufucas:nuUam adionem fuperfore ad recipiendum,quod negetur confumptu.quod fi pater pucllx exhibitionem inandafle doccatur ; aftionem mandati competerc. Lucius Titius fratris filio conrmifitreturn fuarum adminiftrationem ira. sd« rÎKv^ y^J-i-r^ftp- t7® /.cö/ Ipd (fvtrip w/xl^u, ^ órtj sra.'t^oa' 1^ '?h rav TraTJ’o^ amp;ƒtX ^P 'ïi§a^y;xaTtwtlt;9S,lt;f/x« rmrivi^it^ii^iwp aire/j, éi (Ptop ^ ly toioutou T/yór; ujjlT^Tffu s'ai 7^} Travróó/J t^wv ( we ^tAftç) -Tt^a^AiaTiUio)^ .• V^ti ttm X0/j9tXee, tzT4 vwo9ilt;9S,’û'n.â'yojaJlt;{p,Vn'tÔT;a3i'Â5aTi(|^,wç nv^itf ovrz V tp.'upilfJ.oS ■STOVT« KU^/a «VlW T« UTf O'OU ^lïO/JLtVa Ä^OU/XtVOU, KOd/XIlJV/J «VT/-y Xi-yovróe O'O/ ’»’jo'®' p^^^’S'tfJ-lo^p iz^lip. quzfitumeft,fiquidnon admini» ftrandi animo, fed fraudulenter alienaffet, «el uendidiffet/an ualeret^ refpondi.eum,de quo quzritur,plenequidem, fed quatenus res ex fi* de agenda effct,mandaffc. Item quzro,an cum Seins magiftratu funlt; Öus debitor extitiffet : amp;nbsp;Lucius Titius co nomine cóueniri poffer, uel res eius obligate effcnt,propter uerbaepiftolzfuprafcriptaefrefpondi, nclt;5 conueniri poffe, ncç res obligatas elTc.

QVod filiofamilias,utpcteret,mandaui, fi emanciparusciegeriu de peculio intra annum utilirer agam. P A V L vs. fedamp; cum fi» uo agendum eff.

CVm controuerfia effet de hzreditate defundz inter fcriptum hz redem,^ patruum MzuiumA amitas/Mzuius literis ad forores fuasfadis,declarauit cómunc futurum, quidquid adeumexeuentuli ris hæreditariæ perueniffet.-ne/^ftipulatio litcras fecuta eft. quzfitum eftcum tranfegerit idem Mzuius cum fetipro hærede.it.a ut prædia Sc alizquædam res ex ea tranfadione ad cum pemenirentan ex literis fu is poffit à fororibus conueniri i refpondi poffe. Mandauit in hæc ucr ba Lucius Titius.Caiofuofalutem.PetoScmando tibi,uc mea fidc dicas pro Publio MæuioapudSempronium. quæ'epà Publio folura tibi non fuerint,me reprzfentatutumgt;hac epiftoja manu meafcri*

ptanomm tibi facio. Quæro, fi non fideiufliflet/ed mandaffèfcred»-’ tori.-amp; aliter egifïer.quàm ei mandatum effet.-an adione mandati tent jctiitC'refpondireneri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Ocietas coiri poteft,uelin perpetuumjdeft^dum liiuut' uel ad tempus,nel ex tempore,uel fub condirione,^ In focietate omnium bonorum omnesres,quæ cocunti« um fiint,continuo communicantur.

Auero,quæin nominibus erunt,manent infuo ftatu:fed aftio« nes inuicem præftare debent. nbsp;Cum fpecialiter omnium bonos rum focietas coita eft.tunc amp;hæreditates, amp;nbsp;legata, amp;quod don^tam cft,aut quaqua ratione adquifitum,communioni adquiretur. De Ü* loqu3eritnr.fi ita coita focietas fit,ut fi qua iufta hæreditas altcrutri ob Heniat, eómunis fit: quæ fit iufta hæreditasf utrum quæ iure legitimo obuenitan etiam ea, quæ teftamentof fed probabilius eft, adlegitima hæreditatem tantum hoe pertincre. nbsp;nbsp;Societas fi dolo malo,aut frau« dandi cauffa coita fit.-ipfo iure nullius momenti eft: quia fides bona contraria eft frandi Sc dolo.

Ocietatemcoireamp;re,ói: ucrbis,amp;per nuncium poffenos,dubium non eft.* Diflbeiamur tenunciatione,morte,maxima capitis de minutione, amp;nbsp;egeftatc.

Ocictates contrahuntur fiue uniuerfórum bonorû,fîue negociatio nis alicuius,fiue uedigalis, fme etiam rei unius. Societas autem coiri poteft,amp;ualet etiam inter eos, qui non funtacquis facultatibus: cum plerunq; pauperior oper.i fupplcat, quantum ci per comparatio* nem pattimonq deeft. nbsp;nbsp;Donationis caufta focietas rede non contra

hitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VL POMPON! VS lib.iX.adSabinu/ni-

SI focietatem coieris ea conditionc,ut pattes focietatis conftirueres: adboniuiri arbitrium ea tesredigendaeft. amp;nbsp;conueniens eft uiri ais luia jjQjjj arbitrio, ut non utiq; ex acquis partibus*focq fimiis; ueluti fi alter ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plus operæ amp;nbsp;induftriac,alter plus pecuniae in focietatem coUatutus fit.

COire focietatem amp;nbsp;fimplicirer licct:^ fi non fiierit diftindum, wi derurcoira cffe immer lor urn, qux ex qiiæftu ucniimt; hoc eft, fï quod lucrû ex eniptione,uenditiönejocatione, coduftipne defcendit. Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VIII. PAVL-VSbb.VLddSab'mum. , '

i IX. VLPIAN VS lib.'XXX.tidSabintm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

NEc adiecitSabinus,hæreditatem,uel leg.atû,uel donationes mor . tis caulTa.fiiie non mortis cauffa.fortaffis hoc ideoiquianon â* necauflaobneniunt/edobmeritiimaliquodaccedunt. . -- v. X. PAVL.ySlib.VI.adSab'mtm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

SEd erfi adqciatnr,ut amp;nbsp;quæftusA lucri focq fineneru eft,non ad ali ud lucrû,^ quod ex quæftu nenit^hanc quoq; adiedioné pertinete.

Slconuenerit inter focios, ne intra certum tempus communis res diuidatur.non uidetur conueniflc,ne i focietate abeatur. nbsp;nbsp;Quid

fcribit/ruftra hocconuenire.nametfinon cóuenerit.-fitarnen intern* peftiuerenuncieturfocietati,eflëprofocioadionem. Sedctficon* uenerit,ne intra certum tempus focietate abeatur, amp;nbsp;ante tempus re* ’ nuncietur;poteft rationem habere renunciatio. nee tenebitur pro fo* cio,quiideorenunciauit,quia conditio quxdam,quafocietaseratcoi* ta.ei nó præftatur. aut quid fi ita*damnofus focius fit,ut nó expedi at. *“^» ’® eupatic' XV. POMPONivsiikxni.ddSabm«». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;innofus.

TDemti? erit diccndum,fi focius renunciauerit focietati, qui reipubli J[cæcaufladiu,amp;inuitusfitabfuturus.-quamuisnonnunquam obtjei ei point, * quia potuit Sc per aliü focietate adminiftrare, uel focio com 3« qu» mittere.fed hxc non alias,nifi ualde fit idoneus focius.aut facilis abfu- ^^r® al*“ turo fit etiâ per alium focietatis adminiftratio. Qyi igimr pacifcitur, potuir,amp; ne diuidatur,nifi aliquaiufta cauffa intercedatmee uendere potent,nee pet cuni alia ratione cfFicere,ut diuidatur.fed fanè poteft dici uenditionem qui* dcmucai impcdnrfed exceptionem adneifns emptionem locum ha*

SEd amp;nbsp;focius,qiii alienaiiit, commirrit contra paâionem .• amp;nbsp;renctnr focietatis^aut commiuii diindundo nidicio. Si abfenti rcnunciagt;= ra focietas fitquoad is fcierit,quod is adquifiuit.qui reniinciauit.in có mime redigi debet.-detrimentum autem folius cius cffe, qui rcnuncia= . uit. fed quod abfens adquifiuit,ad folum eum pertinere, detrimentum ab eo faftum commune effe. nbsp;In focietate autem cocunda nihil atn»

net de renunciatione cauere; quia ipfo iure focietatis intempeftiua re» nunciatioin æftimationem uenit.

*a!ias, in ÇI feruus focietatem coierit : non fulficiet, fi*hibeatur à domino fd® bibcaf. Ö ims abire à focietate.fed focio renunciandum cft.

QViadmittitiirfocius.-ei tantu focinscft,qui admifit.amp;rede. cum enim focietas confenfii contrahatur; focius mihi effe non pote» rir,quem ego focium effe noliii. quid ergo, fi focius meus eum admi» fitfei foli focius eft.

ET quidquid fueritde fodetatenoftraconfecutus. cuipfo.quicuni adfumpfit, communicabit; nos cum eo non communicabimiis, aft um cius præftabitur focietati: *id eft, focius ager,amp;focietad rum hoc præftabit,qHod fueritconfecutus*.

deeft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXII. C AIVS Ub.X.adcdiUumproumciaie-

EX contrario quo^ faftum fociorum debet ei prxftare,ficut fuumt quia ipfe aduerfus eos habet aflionem. Item certum eft, nihil ue« tare,prius intcreum,quemadmiferit,amp;eum,quiadmiffusfuerit,focie tatis iudicio agi:^ agi incipiat inter cæteros,amp; eum,qui admiferit. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIIL VL PI AN VS lib.-KXX.ddSabinum. ’

DE illö Pompomus dubitataitrum aftionem eum madare foojs fufficiar.iit fi facerc ille non poffit,nihil ultra focijs prxftet.an ue ro indemnes eos praeftaredebeatc'amp;puto omnimodo eum teneri eins nomine,quem ipfe folus admifir.-quia difficile eft negate, culpa ipfiiis admiffum. Idemquacrit,ancommodum,qiiod propter admiffum focium acceffit, compenfari cum darnno,quod culpa præbuit, debo atC’Ócaitcompenfandum.quodnócftuerum. Nam amp;nbsp;Marcellus libro fexto digeftorum fcribit: fi feruus unius exfocqsfocietati à domino pra:poficus,ncgligenter ueïfatusfït;dom)niun,qui præpofuerit focie-tati»

tari prxftamrum.ncc compenfandum commodum.qiiod per fenium focietati acceffit cum damno.amp;: itadiuum Marcum pronunciafle,ncc poffe dicifocio, ABSTINE COMMODO, QVOD PER SÉR-VVM ACCESSIT.SI DAMNVW PETIS.

PLané fi ambo focij fenium altcrius ptaepofuerint: non tenebimr dominus eo nomine,nifi duntaxat de peculio. commune enim pe riculum effe oportet,cum ambo cum pracpofucrint.

NOn ob cam rem minus ad periculum focij pcrtinct,quod negligentia eins periffet; quod in plcriftj alijs induftria eiusfocicras aufta fuiiret.amp;: hoe ex appellatione imperator Antoninus pnunciauit.

ET ideo fi focius qiixdam negligéter in focietate egiflet, in plerifqj autem focietatem auxidennon compenfatur compendium cum

Mne xs alicnum,quod manente focietate cótraftum eft, de com muni foluendum eft.licet poftea,quim focietas diftrafla eft/olu turn fitigitucetii fub conditione promifcratA diftrafta focietate coij ditio exftitit,ex communi foluendum cft.ideoq^ fi interim focietas di timatur.cautiones interponendse funt.

Slfocq fimus.amp;unuscx die pecuniam debcat, amp;nbsp;diuidatur focie-rasmon debet hoc deducerc focius^uemadmodum pratfens debe» tet.fed omnes dnudcre amp;nbsp;cauerc^cü dies ucnerit,defenfum iri focium.

SI non fucrint partes focietatis adiedae.æquas cas effe confiât.Si nero placucrit,utquis duas partes,nel tres habcar,alius imam: an na-kat f amp;nbsp;placet ualerc: fi modo aliqnid plus contulerit focictati, nel pc» cunix,uel opera:,nel cuinfeun^ alterius rei. Iracoiri focietatem poffc,ut millam partem damni alter fentiat, lucrum nerocómune fit, Caffius putat. quod ita demum ualebit C ut amp;nbsp;Sabinus fcribit) fi tanti fitopera,quanti damnum efl.plcrunqj enim tanta eft induftria focij,ut plus focietati conffrar,q; pecunia. Item fi folus nauiget,fi folusperegri nemr ,fi pericula folus fubear. Arifto refertCa^ium refpondine: focietatem talem coiri non poffe,ut alter lucrum tantum,alter damnq fentiret:amp;:hanc focietatem leoninam folirü appellarè.ócnos confenti» mus,talem focietatem nullam effe: utaltcr lucrum fentirct, alter nero

ctatis dljCX quaqüisdamnurtijiotletiam lucrum fpedet. tp,; ^ — XXX. PAVLVS Iü».VI.lt;(dSdbi««w». . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

MVrius libro decimoquarto fcribit.-nô puffe focieraté cpinjiitaK am dâni,aliâ liicri parte foci us ferat. S'eruius etiâ in notis Murif ait,non polTe ita focieratem conrraln. neep enim lucrum intelligi, npii ' omni damno deduâo.nietÿ damnum,nifi omm lucro deduâo.Sed po teft focietas coiri,ita ut eins lucri,quod reliquum in focietate fit, omni damno dediiâo,pars aliaferatur ; à ci us damni,quod fimiliter relin-quatur,pars alia capiatur.

VT fit pro focio adio, focieratem intercedere oportet. nec enim . fufficitrem eirecommunem,nifi focietas intercedat.communî ter autem res agi poteft etiam citra focieratem ; puta cum non affedi-One focietatis incidimus in eommunioncm: ut cuenit inre duobus le-gata. Item fi duobus fimul empta res fit ; aut fi hæreditas, uel donatio communiter nobis obueniat: aut fi à duobus feparatim emimus partes eorum, non focij futüri.

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXII. IDEM iiLn.rtdfdid««»,

NAm cü tradatu habito focieras coita eft,pro focio adioeft. cum fine tradatu:*in re ipfa amp;nbsp;negocio cómuniter geftum uidetut.’^ ïplaöcnc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXX111. IDEM lik 111.ddcdid«w.

gocium. quot;V quot;TT in códudionibus publicorum,item in emptionibus. nam qui Y nolunt inter fe conteiidere,folent per minera ré emere in commune, quod d focietate longe remotum eft. amp;nbsp;ideo focietate,fine tutö? cis authoritate coita,pupillus non tenerur.attamen cóiter gefto tenet.

QVibus cafibus fi quid forte unus in earn rem impendent,fiue fru dus mercedesue unus percepent, uel détérioré rem fecerit mon focietatis iudiciO locus eft,fed inter cohæredes quidé famiHæ creifeun da: iudicio agitur,inter exteros cömuni diuidüdo. Inter eos quo^,quitus hacreditario iure cómnnis res eft, poteft com muni diuidundo agi,

NEmo poteft focietaté hæredi fuo fic parère, ut ipfe hsres fpeins fit. In haeredem aut focij pponitur adio, ut bona fidem præftetgt; XXXVI. PAVLAS lib.Vl.adSabinum.

ET adi etiam culpam, quam is præftaret, in cuius locum fucceffît; licet focius non fît.

PLanè fi hi,qui focij hæredes exftitenit,animû inierint focietatis, i^ ea hæreditate nouo confenfuiquod poftea geflerunt,efficiet,ut in jp focio adionédeducat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pau

. i ;i .?TIT. JkT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«i?

uel lucro pendéti ex ea focietate.quod Sabinus in omnibus bon« fidei iiidicijs exiftimauit.-fiuc gcneralu funt,ueluti pro focio,negocio * » turn geftorum,tutclae;fiuc* fpecialia,ueluti mandati,commodati,de= ^quot;»^ pofiti. Si tecu mihi focietas fit,Se res exfocietate communes;quam ‘^^“^’^ impenfam in eas fecero^quosue frudus ex his rebus perceperisiuel pro focio,uel communi diuidundOjmecainfecuturum.-amp; altera aóÜoneal« tcrani toUbProculus ait. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.•

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-xxxix. POMPONivs liamp;.xnr.rfrfSdtiwt«#. lt;

SI fundus mihi tecum communis fit, amp;nbsp;ineum mortuum intufc* ris;agam tecum pro focio.

XL. IDEM lifc.XVï.rfdSdtl«««». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' . , H Acres focij quamuis focius nó cft.tamen ea, qua! per dcfunftn in* cohata funt,per hæiedé cxplicari debent; in quibus dolus eins ad niictipoteft. XLI. VLPIANVSlikXIX.ddedtdlui«-

Slquisàfodopœnâ ftipulatus fit-pro focio noiiagetfitantimdem in poena fit,quantum eins interfuir.

QVod fi ex ftipulatu earn confecutus fit.poftea pro focio agendO, hoe minus accipiet,poena ei in fortemimputata,

am pro focio amp;nbsp;nominum rationem habet,amp; adiudicarionem non admittit. fedfi poftea pro focio agatur.hoc minus ex ea aâione coufe-qiututqiwm ex prima aflione confecutus eft.

SI margaritatibi uendenda dedcro,ut fi ea decem uendidiffes,redde res mihi decem.fi pluris,quod cxcederet,tu haberes: mihi uidetur, h animo contrahendæ focietatis id aftum fit, pro focio eiTe aftionem. fiminus.præferiptisuerbis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.'5

REicomunis nomine cum focio furti agi potell.fi per falladam, doloue malo amouit,uel rem communem cælandi animo con« öteftauit. fed amp;; pro focio aâione obftriâus eft,ncc altera aâio alteram toUit. idemep amp;nbsp;in omnibus bons fidei iudieqs dicendum eft.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLVI. PAVLVSlib.VI.adSabinum.

IDcmeft amp;nbsp;in colono,amp;ineo, qui négocia gerit,ôcqui mandatum noflïumexfequitur,amp;in tutore. * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;... u

SEd fi ex cauffa futtiua condixcro: ceffabit pro fodo aftio,nifi ß pin. ris mea interfit. Si damnû in re communi focius dédit ; Aquilin teneri eum,amp; CelfusA Iulianus,amp; Pomponius fcribunt. S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XL vin. PAVLVSbkVI.ddStfbMWW.

Ed nihilominus amp;nbsp;pro focio tenetur, XLIX, VLPIANVS lïb.XK'Xï.dieiiihim.'

SI hoc fado focietatemlaefit.fi (uerbi gratia) negotiator cm fetuum uulnerauit,ucl ocddit.

fallaciam,amp;dolomaloamouit. cumenim fujcdolomalofc« cicfuni non tenetur. amp;nbsp;fané plerun^ credendum eft : qui partis dominus eft,cum iure potius fuo uri.quàm furti côfîlium inire. amp;nbsp;idco uide birnus, an Fauia teneatur. amp;nbsp;ratio quidem facit, ne teneatur. uerumfi plagium fecit,ucl fuppreffit; Fauia tenebitur.

CVm duobus uicinis fundus ucnalis effet: alter ex bis petijr ab alte ro,ut cum fundum emerct.-ita ut ea pars,quac fuo fundo iüda ef-fct,fibi tedercturmox ipfe cum fundum ignorante uicinoemit. qua:® ntur.an aliqua adionem cum co uicinus habeatf Julianus feripfit, im-pliciram cffc fadi quaeftionem. Nam fi hoc folum adum fit, ut fundu Lueq Titrj uicinus emerct,amp; mecum communicarct.-aduerfus mc,qui gt;nbsp;emiaiullam adionem uicino competerc.Si uero id adum fit, ut quafi commune negocium gereretur.-focietaris iudicio tcnebor,uttibidcdu da parrc,quam mand#neram,rcliquas partes praeftem. nbsp;nbsp;Venit ante in hoc indicium pro focio bona fides, urrum ergo tantum dolü,an cri® am eulpam praeftarc fociu oportet,quxritur^ amp;nbsp;Celfus libro fexto di« i geftorum fcripfit.focios inter fedolumamp;iajlpam præftarc oportere.

Si in coeunda focictate (inquit) artem operamue pollicims eft alter: ucluti cum pecus in commune pafeendum, aut agrum polli ci ton damns in commune quxrendis frudibus: nimirum ibi etiam culpa prat* ftanda eft. precium enim opera: amp;nbsp;artis eft uclamentü. Quod fi rei co» ; ) muni focius nocuit;magi$ admittit eulpam quex^uenire. nbsp;nbsp;Damna, -

qua: imprudentibus accidnnt,hoc eft damna fatalia.foctj non cogum tut praeftarc. idco'cp fi pecus aeftimatum darum fit,amp; id kitrocmiOjaut Micendio pericrit.-communc daninu cft, fi luhil dolo aut culpa accidc« ‘ ■’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tit.

»Tit. Quodfiafuribus fubreptum fit; proprium eins detrimentumeft: qnia euftodiâ praeftare debuit,qui xftimamm accepit. hæc liera flinty pro focio crit aftio.'fi modo focietatis contrahend« canffapafeedada tafiint.qiiâuis æftimata. Quidâ fagariam comunionem inicrunt. alter ex his ad merces comparandas piofeftus in latrones incidit. peen niam perdidit. ferui cius uulnerati funrjesep proprias pcrdidit.dlcit lu lianus.damnum effe côinune. ideofcp profocio adione damni pattern dimidiam agnofeere debere,tam peciuiiæ,quàm return caeteraru,quas fecum nô tnliffet focius,nifi ad merces commimi nomine comparandas proficifeeref.fed etfi quid in medicos impenfum eft.-pro parte foci um agnofeere debcre^ediflime lulianus probat, proinde etfi naufragt; gio quid perqricum non al ils merces.quim naui foletent aduchi .• da* mnum ambo fentient. nam ficuri lucrumjta damnum quo^ commu ne effe oportet,quod non culpa focq contingit. Duo crant argenta-rq focq. alter eorum aliquid fepararim quæfieratAlucri fenferat. qux tebatur,an comune effe lucrum oportcret t* amp;nbsp;imperator Seuetus Fla-uio Felici in hæc uerbarefcripfit, ctiamfi maxime argentarix focicraj inita eff.quod qiiifq; tarnen focius non ex argentariae caufla qujcfqt,id ad communienem non pertinere,explorati iuris eft. Papinianus lis bro tertio refponforum ait. fifratrcs parentumindiuifas hæreditates ideo retinuerunt,ut emolumentum ac damnum in his commune fen tirent;quod aliunde quxficrint,in commune nö redigetur. nbsp;Item ex

fado confulrum refpondiffè fe ait libro quarto refponforum.inter Fla iiiu Vidoreamp;Hellicum Afianu placucrat,utlocis emptis pecunia Vi* dorisjuonumenta ficrent opera amp;nbsp;peritia Afiam: quibus diftradis^pe* ciuiia Vidor cum certa quantitate reciperct ,fuperfluum Afianus acci* perct.qui operam in focietate contulit. erit pro focio adio. Idem Pa pinianus libro eodem ait. fi inter fratres uoluntarium confertium ini« rumfuerit là ftipendia, cxteraqi falaria in commune redigi iudicio focietatis: quauis filiusemancipatus hate non cogaturconferre fratri (inquiOin poteftate manentkquiaetfi in poteftate maueret, praecipua ea haberet. Idem refpoiKlit,focietatem non pofle ultra mótté por» rigi.amp; ideo nee libertatem de fupremis iudieqs conftringerc qius pote rit,uel cognatum ultcrioré proximioribus ptatferre. Idem refpódit. focius,qui ceffantisceflantiumue portioncs infulac rcftituerit;quauis aut fortem cum certis ufuris intra quatuor menfes,poftquam opus re* fedu erit,recipcre poteft,in exigedofa^ priiulegio utef,aut deinceps ,ps pria rem habebinpoteft tarnen amp;nbsp;^ focio agere ad hoe, ut eófequatur, •.qd fiia intererat. finge enim hoe malle eü/uu nö eófequi, c^ dominiu infulte. Oratio eni diui Marei idcirco quatuor raenûbÿ finit certas ufu £35

ras,qui.ipon: méfesqtuordominiû dédit. Siquisfocictateademens dû coicrit, deinde res altcrius dolouelcdpa empta nön fit. profödoi efle aâioné conft.it. Plane fi côditio fit adiefta; S r i N TRA i L L V M DIEMVENIERIT,amp; dies fine eulpa focq praeterieritcefiabit aflio pro focio. Item fi in eommunem riuiini reficiendum impenfa fada fit; profocioeffeaftionem ad cecuperandtim- fumpruni CafTius fenpfif. Item Mêla feripfit. fi nicini femipedes inter fe contnlerint, ut ibi crari-cium parictem inter fe ædificarent ad onera ütriiifqj fuftinenda;dein« de ædific.ito pariere,altet in eum immitti non patiatur: pró focio agen ’ dum . item'cpamp;fiaream in cômune emerintineluminibus fuis offi« • ceretur.ôi alteri tradita fit,nec prüftet altcri,quod connenit .• pro focio adionem efle. Si plures fine inter eofdé focietates coira’ : ad omnes focietatcsfufficcrehociinumiudiciiimcônftat. Siquisex focqsprO pter focietatem profedus fit (ueluti ad merces emendas) eos dûtaxat fumptus fodetati imputabit,qui in earn rem impenû funt.uiaticaigi* tur amp;nbsp;meritoriorumÂ ftabulorumA iumentorum: amp;nbsp;camilorum uc fturas,uel fui,ne! farcinarum fuarum gratia,uel mercium rede imp«“ tabit. Socium umueefa in focietatem conferre debcre,Neratius ait, fi omnium bonorum focius fitamp;ideo fine obiniuriam fibi fadam,ucl ex lege Aquilia,fiue ipfius,fine filq corpori nocitum fit.conferre debc re refpondit. Idem ait,focium omniü bonorum non cogi conferre, quxex prohibits cauffis adquifierit.per contrarium quoq;apuduete* res tradabaturran focius omnium honor urn, fi quid ob iniuriarü àdi«' onem damnatus prxftiterit,cx córnuni cófequaturjit praftetc' amp;nbsp;Atili cinus, Sabinos, Calfius refponderunt. fi iniuria iudicis damnatus fit: confecuturum.fi ob malcficiüm fuum.ipfum tantum damnum fenti» re debere. cui congruit,quod Seruium refpondiffe Ofilius refert. fi fó* cq bonoru omnium fuerint,deinde onus cum ad indidunon adeffet, damnatus fit: non debere eum de communi id confequi. fi uero præ» fens iniuriam iudicis palTus fit: de communifarciendum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

LIII. IDE M.UT^.'XXX. ad Sabinum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'’

QVod autem ex furtojielex alio malefido quxfitum cft.in focie tatem non oportere conferri,pa!am cft.-quia delidorö turpis ateg toeda communio eft. plane fi in medium collata fint: cóe eritlucrum.

QVodenimex malefieio contulit focius, non aliter reciperede« bet,quàmfi damnatus fit.

SI igitur ex hoc conuentus fuerit, qui malcficiüm admifit: id,quod contulit, aut folom, aut cum poena auferct.-fi mihi proponasjm feiente

fciente focio,eum in focietatis ranonem hoe contuliffc. Quod fi feiens te.ctiam pœnam focium agnofcere oportet, aequum cft enim,ut cuius patticipaucrit lucrum,partie jpet amp;nbsp;damnum.

NEcquidquamintereft, utrummanénte focietate præftîterit oh furtum,an diffoluta ea.Idemtp eft in omnibus turpibus adioni» busnieluti iniuriarum,ui bonorum raptor urn,fer ui corriipriAfimili« bus.ó; in omnibus poenis pecuniarijs, qua: ex publicis iudictjs accidut.

NEc praetermittendum effe, Pomponius ait:ita demum hoe effe ucrum/i honeftae amp;nbsp;licitae rei focietas coita fit.Caeterum fi male fieq focietas coita fit.conftat nullam effe focietatem. generaliter enini traditurjrerum inhoneftanun nullam focietatem effe.

SI id,quodquis in focietatem contulic, extindum fit;uidendum cft, an pro focio agere poffit.tradatum id ira cft apud Celfum libro fe? primo digeftorum, ad epiftolam Cornelq Felicis, cum très cquos ha» beres, amp;nbsp;ego unum: focietatem coimus, ut accepta equo mco quadri Earn uenderes A ex precio quartam mihi redderes.fi igitur ante uen« dltionem equus meus morruus ficnó putare fe Cclfus ait, focietatem nianerc,necex prccio equorum tuomm partem deberi. ncc enim ha= bendae quadrigæ,fcd uendendæ coitam effe focietatem. Cæter um fi id afti dicatur,ut quadriga fier et,eacp cömunicaretur, tucp in ea tres par» les habcres,cgo quartam.non dubie adhiic focij fumus. Item Cclfus iraftat.fi pccuniam contuliffemus ad mereem emendam A mea pecu riia periffet.cui pcricrit caA ait. fi-poft collarionem euenit, ut pecunia. pcrierit ( quod non fierct, nifi focietas coita effet ) urriqi perire: utputa fi pecunia,cum peregre porrarctut ad mereem emendam, perqt. fi ue* to ante collationcm,poftca,quàm earn deftinaffes,tunc pcricrit.nihil to nomine confequeris ( inquit ) quia non focierati perijt. Si filiusfa tnilias focietatem coierit, deinde emancipatus a patre fuerit: apud lu-hanum quaritur.an eadem focietas durer,an uero alia fit, fi forte poft emanciparionem in focietate duratum fitf lulianus libro decimoquat todigeftorum fcripfit,eandem focietatem durare.initium enim in his tontraftibus infpiciendum.duabus autem aftionibus agendum effe. Una aduerfuspattem,altera aduerfus filium.cum patre de eo,cuius dix es ante emanciparionem ceflit.nam eius temporis,quo poll émancipa rionem focietas durauit,nihil præftarc pattern opottere.cuin filio aux tem de utroqj tempore,id eft,dc rota focietate.Nam etfi quid( inquit) fociiis filij poft emancipationem filq dolo fecerit.eiusjion patri, fed fi

' alicnarus in cadem pcrmanfcrit .• poteft dici alienarionc ferui, â^prio-tem focierarem finitam,amp; ex integro alteram incohatam. at^ ideo amp;nbsp;mihiamp;emptoriaâionéprofociocompcrerc . item tamaduerfus me ex his cauffis,qux ante alicnationem inciderunr, dandam aóhonem, quant ex reliquis aduerfus cmptorem foJum.

ADeomortefocfjfoluiturfocictasjitnecab initio pacifci poHl-mus,ut hteres fuccedat fociétatiHïec in priuatis focictatibus: at in focietateuedigalium nihilominus manet focictas,ctiam poftmor» tem alicuius. fedita demum ,fi pars defundi ad perfonam hxredis eins ' adfcriptafit, uthæredi quo^conferri oporteat.quod ipfam ex cauffa acftimandumeft. Quidenim fusmortuus fit, proprer cuius opetam maxime focietas coita fitaut fine quo foci eras adminiftrari nô poffitf Quod in alea uel adulterio perdiderit focius,ex medio non eft latu rus. Si quid uero dolo noftro focius darnni cepiträ nobis repetet.

SOcium,qui in eo,quod ex focietate lucri facerct,rcddendo moram idhibuit,cum ea pecunia ipfe ufus fit.-ufuras quo«} praeftare debe« re,Labco ait. fed non quafi ufuras, fed quod foci) interfit,moram cum non adhibuiffe.fed fi aiit ufus ea pecunia non fit,aut moram nonfece* ' rit.-contraeffe.item poft mortem focrj nullam talem æftimationé ex fado haeredis faciendam.-quia morte focq dirimitur focietas. Socigt;lt; ns,cum refiftcret comunibus uenalibus ad fugam erumpentibus, uul* nerarus eft. impenfam .quant iit curando fe fecerit^non confecututunt pro focio adione.Labeo ait.-qui.a id non in focictarem ( quamuis pro* pter focietatent ) impenfum fit.-ficuti ncc fi propter focietatent eu hx* redem quis inftituere defijffet.aut legatum prxrerntififfer,aut patrinto nium fuum ncgligentius adminiftraflet.nam nec compendh]m,qhod propter focietatent ei contigiffet,uenirer in medium.ueluti fi propter focietatem haercs fuiffet inftitutus,autquid ei donatunt effet.

SEcundum lulianum tarnen.amp; quod medicis pro fe datum eft/cci* pete poteft.quod At ucrunt eft.

SI T itius,aim quo mihi focietas erat,deceff'erit.-ego'cp cum putarem Titi) haereditatem ad Seium pertinere, cómuniter cum co res uen* diderim.- amp;nbsp;partent pecuniæ ex uenditione redadx ego, partem Seins abftulcrit. tc, qui re uera Titio hxres es, partem à me redaâæ pecuniae focictatis iudicio non confecutucfijNeratio Sc Auftoni placebat: quia

tnesdußtaxat partis prccia perccpiffeni. nc^intere/Tc, utnimpcr fe partes mess ucndidilTem, an communiter cum co, qui reliquas partes ad fe pertinerc diceret. dioquineuenturum,ut etiam fi duo foci) rem ucndiderint,unufquiflt;$ ci us, quod ad fc pcrucnerit,partem altcri focic= tatis iudicio præftari debeat. Sed nee te ex parte,quam hæredkatis pea titjone forte à Seio confecutunis fis.quidquam mihi prxftarc debere: quia quod ad Scium peruencrit,tuar um partium fit: nec ad me haben tem meum,quidquam ex co redire debeat.

VErum eft,quod Sabino uidcrur.ctiafj non uniuerforum bono« rum foci) fint, fed unius ren attamen in id, quod facere polTunc, quoducdolomalofeccrunt,quo minus poffint.condcmnari oporte« re.Hoc enim fummam rationem habet.cum focietas ins quodammo do fratemitatis in fcfe habear. nbsp;nbsp;Videndum eft, an St fideiuffori focq

prarftari iddebeat.-an ueroperfonalebeneficn'i fit. quod magis uerum eft. Sed fi hie ftdeiuffbr,quafi defenfor foci) indicium fufeeperinpro^ derit Abi.nan^ lulianus libro feptimo digeftorum fcribit,dcfenforem foeij in id, quod focius facere poteft, condemnari oporrere. idcm'qj amp;nbsp;in patroni defenfore accipi debere ait. amp;nbsp;utilt;j idem crit in uniuerfis, qui in id,quod facere pofrunr,conueniunrur. Pan i autem uel domi« no focij,fi iuflii eoru focietas contrada fit,non effehanc exceptionem dandam: quia nec hæredi foci), exteris'ep fuccefforibus hoc præftabi» tunquia nec exterorum hæredibus fiKceflbribusûc,quos in id,quod fa cere poirunt,conuenimus,idcm præftatur. Id quodfacere poteft fo cius,quemadmodum aeftimandum fitf amp;:placuit, non debere deduci æs alienum,quod debetur à focio. Ira amp;nbsp;Marcellus libro feptimo digc= ftomm fcribit.nifi fortef inquit ) ex ipfa focietate debearur. Item uiden dum,ancaurio ucniat in hoc iudicuieins,quod facere focius no poffit; an fcilicct nuda pronnffiofquod magis dicendum arbitror. Si enm très foci) eflent, egerit cu uno ex focqs focius, amp;nbsp;partem fid integram fit confecutus;deinde alius focius cum eodem agar, amp;nbsp;partem tonfe« qui integram non porerit,quia facere folidum non poteft .• an hic,qul minus confecutus eft, cum eo agere poffit,qiu folidi’i accepir,ad cornu nicandas partes amp;nbsp;inter cos exaequandas,quafi iniqin'i fit ex eadem fo« cietate ahum plus, alium minus confequif fed magis eft, ut pro focio aftione confequi poffit, ut utriufij poitio exxquarur.qux fententia ha betæquitatem. Tempusaurem fpedamus,quantum fociusfacere poffit,rei iudicandæ. hocqnoq; facere pcffcquifij uidetur, quod dolo fecit,quo minus poffit.nec emm tequum eft, dolum fuum quenquam releuare.quodSr in cætcns,qui inid^quod facere poiTunt, conucniun# ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11 q tur.

tnr,accipicndu eft. Si tarnen rion dolo,fed culpa fua ut faccre poSet de fqt.-dicendum cft,condemnari eum non deberc. nbsp;In hxredem qncxj

focrj pro focio adio competit.quamuis hacres focius non fit.licct era fo eins nó fit ; attamen emoluméti Eicceffor eft. amp;nbsp;circa focietates uediga liu.caeterorfiq; idem obferuamus, ut licethacres focius non fit,nifi files rit adferiptus ; iicrüramen etiamomne emolumentum focietatis ad eum pertineat/imili modo amp;nbsp;damnu agnofcat.-fiue quod uiuo adhuc focio uedigalis contigit, fiuepoftea. Quod non fimiliter inuolunta« na focietate obferuatur. nbsp;nbsp;Si feruo communi legatum fine libertate

unus ex dominis reliquit.hoc ad folum focium pertinet.an tarnen pro focio iudicio communiciridebcat cumhaEredefoctj,qu3criturf’amp;: ait alias*Pó lulianus Sextum*Paedium referteSabinum refpondentemnoncom poniu. municari .• amp;nbsp;poffe hanc fententiam defendi, lulianus ait. non enim proptet communionem hoc adquifmim effe,fcd ob fuam par tem: nee oporterc id communicati,quod quifij nó propter focietatem, fed pro pter fuam parté adquifierit. Societas foluitur ex perfonis, ex rebus, ex uoluntate,ex adione.Ideo'q? fine homines,fine res,fine uoluntas, fi ne adio interierindiftrahi uidetur focietas.intereunt aöt homines qui« dé maxima,aut media capitis deminutione,aut morte, res uero cum aut nulls relinqnuntnr.aut conditionem m utauer ût.-nceg cius rei,qux iam nulla lit, quifquam focius eftrne^ eius, quæ confecrata, publica* raûefit. Voluntatediftrahiturfocietasrenunciatione.

ITa quoeç cum feparatim focq agere cœperint, amp;nbsp;unufquif^ eorum fibi negocietur.'fine dubio ius focietatis foluitur.

- A Ctioncdiftrahitur:cutnautftipulatione,auf iudicionftitata fit cauffa focietatis. Proculus enim ait.hoc ipfo,quod indicium ita mdatum eft,ut focietas diftrahaturrenunciatam focictatem:fiuc toto mm bonorum, fnie unius rei focietas coita fit. Item bonis à ereditori« bus uenditis unius focij.diftrahi focietatem,Labco ait. Si in rem cet tam emendam conducendamüe coita fit focietas;tune etiam poft ali* cuius mortem,quidquid lucri detrimentine fadum fit,communeeftc, Labeo ait. nbsp;nbsp;Diximus diffenfu folui focietatem. hoc itaeft,fi omnes düTentiant. quid ergo, fi unus rennncietC’Caflius fcribit. eum, qui re* nunciauerit focictati,a fe quidem liberate focios fnos: fe autem ab illis non liberare.quod utiq; obferuandum eft,fi dolo malo renunciatio fa« fta eft.ueluti fi cum omniü bonorum focietatem iniffemus. deinde cu obueniflet uni harreditas,,ppter hoc renüciauit. ideoeç fi qd damnum attulit haereditas : hoc ad eum, qui renunciauit, pertinebit ; Commo« dum

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tfî»

Sum autcm communicate cogemr adionepro forio. Quodfi quid poftrenunciationem adquifierit,non crit communicandum: quia nee dolus admiiT.is in eo cft. Item fi focietatem ineamus ad aliqua rem emendam: deinde cum folus uolueris cam emere, ideo renunciaueris focietatijUt folus cmeres:tcneberis,quanti mea intereft.Sed fi ideo re« iiunciaueris,quia emptio tibi difplicebat: non tencberis,quamuis ego emero.quia hic nulla fraus eft.cacg amp;nbsp;luliano placent. Labeo autem pofteriorurn llbris fcripfic. fi renunciauerit focietati anus ex focijs eo tcmpore,quo interfuit focij.non dirimi focietatem: committere eum in pro focio adionem. Nam fi emimus mancipiaihita focietate,dein* de renundes mihi co tempore, quo üendcre mandpia nó expedit.hoc cafu,quia deteriorem cauffam meam fads,teneri te pro focio iudido.' Proculus hoc ita ueru cfle;fi focietatis interfit,non dirimi focietatem. Semper enim nó id,quod priuatim intereft unius ex focijs, feruari fo-Ict.-fed quod focietati expedit.hoc ita accipienda funt,fi nihil de hoc in coëunda fódetatc eónuenit. Item qui focietatem in tempus coijt: ante tempus earn renunciando,fociû à fc,-non fe à focio liberat. Itaij fi quid compendij pöftea faftum eritreins pattern non fcret. At fi difpen« dium:aeque proftabit portionem, nifi renundatio ex neceflitate qua-dam fada fit. Quod fi tempus finitum eft:liberum eft rcccdere,quia fi» ne dolo id fiat. Reflunciare focietati etia per alios poffumus. amp;nbsp;ideo didum eft,per procuratoré quolt;^ pofte rènödari focietati. Sed utrum de co didum fit,cui omnium bonorum adminiftratio concefla eft: an de eo,cui hoc ipfum mâdatum eft nominatim,uidcamus: an ucro pet ütrunlt;5 ’^^^^ renuncietur.quod eft ucrius.nifi prohibucrit eum dominas fpecialiter renünciare. Item fcriptu eft, pofte procurator! quolt;5 mcofodummeû renundate.quodSeruius apud Alfenumita notât, tffe in poteftate domini,cum procurator! eius renunciatum eft,an ue-lit ratam habete renudationem. Igitur is,cui9 procurator! renunciatu eftJiberams effe uidebitur. an aût ! pfe quo^ ,qu! renunciauit pcurato» tijiberetur: in poteftate eiuser!t,qnemadmodumd!ximus in eo,qui focio renundar. Morte unius focietas diiroluit,amp; fi confenfu omni Um coita fit,plurcs nero fuperfint:nifi in coëunda focietate aliter con« uenennt.nechacresfocrjfuccedit.fcdquodcxrccómuni poftea queefi turn eft,item ut dolus amp;: culpa. in eo,quod ex ante gefto pendet,tam ab hærede, dp hæredi præftandum eft. Item fi alicuius rei focietas con trada f!t,8c finis negocio impofitus: finitur focietas. Quod fi inte-gris oibiis manentibus alter dccefferit,deindc tune fequatur rcs,de qua focietaté co!erunt:tnnc eadé diftindione utemur,qua in mandato:ut fi quidé ignotata fuerit mors altetius,ualeat focietas.fi nota.non ualeat.

Societas quemadmodam adhaercdes focqnon tranfir, itanecad adrogator cm .• ne ahoquin inuitus quis focius cfFiciatur, tui non udir. ipfe autem adrogams focius permanet. nam etfi filiusfamilias cmahci parus fuerit.permanebit focius. Publicatione quoqj diftrahi focic« rarem quod diximus.aidetur fpedare ad uniuerforum bonoru pirbli* tationem.fi focq bona omnia publiccntur. nam cum in eins locum ali us liiccedat,pro mortuo habetur. Si poft diftradam focietatem ali= quid in rem commune impenderitfocius.-aöionc pro focio id non có-fequitiir: quia non eft uerum pro focio communiterue id geftum efte: fed communidiuidundoiudieiohuiusquot^reiratio habebitur. nam amp;fidiftraäaeftfocietas;nihilominusdiuifiorcrumfupereft. Sicôs munis pecunia penes aliquem focionim fit,amp; alicui fociorum quid ab ût:cumeo folo agendum,penes quem ea pecunia fit.-quadediida, de reliquo,quod cmqj debeatur,omncs agere poffunr. Nonnnnquäne« ceftarium eft A manente focietate agi pro focio: ueliiti ch focietas uc» fligalium caufTa coira eft, propre rep uariosc órraftus nciitri expeditre« » çedere à focietate.nec refertur in medium,quod uedigalium ad altcrij peruenerit. Si unus ex focr)smaritusfir,amp;diftrahatur focietas manente matrimoniordotem pracciperc maritus debet.-quia apud cum cf fe deler.qm onerafuftinct. quod fiiâ diflbluto matrimonio focietas öiftrahatur.eadem die recipienda cft dos,qua amp;: folui debet.

L X V (. C A l V S lib.X. ad ediUwn prouinciale. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

QVodfi co tempore,quo di(Toluitur focietas, in ca cauffa dos fit, _ ut certum fit cam.ucl partem cius reddi non oportcre:diuidcre earn inter focios iudex debet.

SI unus ex focijs rem communem uendident confenfu fociorum: precium diuidi debet ita ut ci caueatur,indemnem cum futurum.-( Xiod fi iam damnum pafTus cft:hoc ci præftabitur. Sed fi precium có municarum fit fine cautione,amp;aliquid praeftiterit is,qui uendidit:an fi non omnes focq foluendo ftnt,quod à quibufdam feruari non poteft, à carreris debeat ferref fed Proculus putat hoc ad exterorum onus per tinere,quod ab aliquibus feruari nó poteft.-rationcq; id defendi poffe: quoniam cum focietas cótrahitur, tam lucrioquam damni comma« mo ineatur. Si unus ex focqs,qui non totorum bonorum focq crut, communem pecuniam feenerauerit.ufurasepperceperitrita demum uftiras partiri debet,fi focictatis nomine focnerauerit. Nam fi fuo no« mine, quoniam fottis periculum ad eum pcrtinuetit,ufuras ipfum reti nere oportet. nbsp;nbsp;Si quid unus ex focijs neceffariô de fuo impenderit in

commune negocium.-iudicio focictatis feruabit amp;nbsp;ufuras, fi forte mm . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tuatis

hiatus-fiib nfurisdcdit.Scdamp;fi fuampecuniam dédit: non fine caufTa dicctur.quodufiirasqiio^pcrciperedebeat.quas poffer habere, fi alq mntuiim dediffet. Sed nee alias fociiis in id,quod facere poteft,códe mnatur,quini fi confitetur fe focium fuiffe.

NEmo ex foerjs plus parte fna pored alienarc,iefitotorumbono- , ru m focrj fint. îllud quot;quaeritur, utrü is demum facere uidcaturgt; quo minus facere poffit,qui erogat bona fua in fraudem futurs aftio« ‘ ■ nis.-an amp;nbsp;qui occafione adquirendi non nriturefed uerius eft,deeo fen* tire proconfulem,qui erogat bona fua. idq; ex interdiftis colligere pof fumiis.inquibusiraeft, OyOD DOLO FECiSTI, VTDESINE

GVm focictas ad cmendu coirerurA conueniret, ut unus reliquis nundinaiiascpulaspr3eftaret,cos'cp*adnegocium dimitterenfi *aaïs. i ' cas eis nó foluerit;amp; pro focio,2lt; ex uendito eu eo agendum eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;negocio

DVo focictatem coierunt,ut grammatieam docerent: amp;nbsp;qiiod ex eo artificro qusftus fcciffent,cómune corum effet, de ca re,qus Uolucrunt ficri,in pado conuento focietatis perfcripfénint. deinde in* terfehisuerbisftipulatifunt.HAEC QVAE SVPRA SCRIPTA SVNT, ' EA ITA DARI FIERI, NEQVE AD VERSTS EA FIERI f SI EA ITA t)ATA F ACT A NON ERVNT, TVNC DECEM DARlj' qusefitum* an fi quid contra fadum effet/ocietatis adioncagi poffer C'refpondit. fiquidem pado conuento inter eosfocietate fado,ira ftipulari effent, HAEC ITA DARI FiÉRi SPONDESf futurumfuiffc,Utfinouationis cauffa id feciffent, pro focio agi non poffet, fed rota res in ftipulatio-nem translata uideretur.fed quoniam non ita effent ftipulati, EA ITA DARI FIERI SPONDESC* fed SI EA 1TA DATA FACTA NON EssENT, DECEM DARff nonuideri fibireminftipnlationempeme« niffe.fed duntaxat peenamnon enim ntnuf^tei promifforem obliga ti,ut ea daret faceret.amp; fi non fcciffet,paenam fufferret. amp;nbsp;ideo focicta-tis iudicio agi poffe. Duo colliberti focictatem coicrunt lucri, quæ' ftus ,compcdq poftea unus ex his ä patronohacresinftitutus eft. alrcri legatum datum eft.neutrum horü in mediureferre debere refpondit.

COcius focio etiam nomine culpae tenctur,id eft,defidiïe at^ negli« Ogentiac. culpa autem non ad exaftilfimam diligétiam dirigend^eft.

fufFicit cnim talem diligcntiam communibus rebus adhibere,qaalem fuis rebus adhibcrefolcf quia qui paruin diligentemûbifocium ad? quirit, de fe queri debet.

SI focietatem uniuerfarum fomuiarum coierintjd eft,earum qiiolt;ç rerum,quæ poftea cui^ adquirenturrhxreditareni cniuis eorum de latam in commune redigendam. nbsp;Item Maximino rcfpondit.fi fo

cietatem uniuerfarum fornmarum ita coierunt,ut quidquid erogetur, nel quaeratur,communis lucri at^ impend^ eflct;ca quoqj, qus in honorem alterius libcrorum ceogata funt,utrif9imputanda.

SI quis focietatem contraxcrit: quod emit, ipfius fit, non commua ne.fed focictatis iudicio cogitur rem communicare.

SI coita fit focietas ex his partibus.qnas Titius arbitratus fucnt,amp; Ti tins ante, quim arbitraretur, dccefferit; nihil agitur. nam idipfum adum eft,ne aliter focietas fit.qnim ut Titius arbitratus fit.

SOcictatem mecum coifti ca conditione, ut Nerua amicus commu nis partes focictatis conftitucret. Nerua conftituit, ut tu ex triente focius effes, ego ex beffe. quaeris. utrum ratum id nue focictatis fit, an nihilominus ex requis partib9 focrj fimusc’exiftimo aut melius te quac* finirum fuiffe; utrum ex his partibus focq effemus, quas is eóftituiffet: an ex his, quas uirum bonum conftituere oportuiffetC’Arbitriörum cnim genera funt duo. unum huiufmodi,utfiueæquum fit, fine ini-quum,parère debeamus.quod obferuatur,cum ex copromUfo ad arbi trum itum cft.alterum eiufmodi,ut ad boni uiri arbitratum redigide« beat.ctia finominatim perfona fitcomprachenfa,cuius arbitratufiat VLXXVU. PAVLVS lib.im.lt;iu£fliomm.

Buti CU lege locationis côpræhenfum cft,ut opus arbitrio locato ris fiat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXV IIL. PROCVLVS lib.V.fe7r/soXw/J.

IN propofita autem quæftione arbitrium boni uiri exiftimo fequ ca dum clTe.co magis,quod indicium pro focio bontefidei eft.

VNde fi Nerute arbitrium ita prauum eft, ut manifefta iniqultas eius appareatzcorrigi poteft per iudicium bons fidei.

a/idcnim,fi Nerua conftituiffetj Ut alter ex millefima parte, al» ter ex* du abus millcfimis focius effetC Illud poteft conueni» e boni uiri arbitrio,ut non uti^ ex requis partibus focij fimus: “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uelua

TIT. 11. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tfl$ ucluti fi alter plus opcrîE,induftriæ,gratiaf,pecunix in focietate coUa-tucus erat.

SOcius pro filia dotem promifit.-amp;prius, quam foliicret, hacredcea relifta deceffit.-quae poftea,qnini cu marito de exigenda dote cgit: accepto liberata eft.quæfitum eft,an fi pro focio agerct, dotis qiiantita tern perciperc debcretCfi forte conueniffet inter focios,ut de comma« ni dos conlbtncrctur.dixi.paftum non effe iniquu: nti^ fi non de alte« nus tantû filia cónuenit.nam fi cómune hoc padü fuit ; non intcreflc, quod alter foins filiâ habuit,altcr non habnir. caetera fi hiimeratâ dóte pater defunda in matrimonio filia rec iiper aflet.Ted di pecunia focieta« ti debuiffet.padum ex acquitatc fic nobls interpretantibus. qiiod fi fal« na focicrate,diuortio matrimonium folutum foret.-cum fua cauffa do ' tem recuperari,fcillcet ut ea uel alq marito dari poilït.nec fi prior ma« ritus facere non poiTet.denuo de focietate conftituendam dotem, nifi nominatim ita conueniffet. Verum in propofito largius intereffe ui«' debatur.an dos numerata effet,an iiero expromiffanam fi filia datam dotem poftca,quim patri haeres exftitit,iure fuo recepiffet.-non effe rc’ ferendam pecuniam focierati,quam mulier ha bitura fuit, Öc fi alius h« tes exflinflet. Quod fi accepto à marito liberata effet.-nequaquam im* putaripoffe focictati, non folutam pecuniam.

IVre focictatis perfocium xrealieno focius nonobligatur. nifiin communemarcampecunix uerfxfint.

ILlud quaerendum eft. arbor,qua: in confinio nata eft.item lapis, qui per utrun^ fundum extenditur; an cum fuccifa arbor eft, uel lapis exemptus,ficut fundus,pro ea quoq; parte fingulorum effe debeat,pro qua parte in fundo fiient.an qua rationc duabus maffis duorum domi norum conflatis,tot.a maffa communis eft. ita arbor hoc ipfo,quod fe« paratur à folo,propriam'cufubftantiam in unum corpus redadam äc« cipit,multo magis pro inaiuilb communis fiat, quam maffafSed natu taliter conuenit tationi, amp;nbsp;poftea tantam partem utrun^ habere, tam in lapide,quim in arbore,quantam amp;nbsp;in terra habebat.

QVotics iuffu a]iciiius,uel cum filio eius, uel cum extraneö focics tas coitur.diredö cum lUo agi poffe,cuius perfona in contrahen oa locictate fpedata eft.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;KK Digc-

DE CONTRAHENDA EMPTIONE,ET DE padis interemptorcmteilendiroreni compofitis.Sequx resuenirenonpoflinr. Tit. I.

Rigo emendi nendendiqià permutationibus cas pit. olim emm nó ita er at nu mus.-neç aliud merx, aliud preciu uocabatur; fed nnufquif^ fecundum neceffitatemtemporum acrcrum,utilibus inuti« Üa permutabant.-quando plcrnncj cuenit, utquod alteri fupereft,alteri défit. Sed quia nó femper,nec facile concurrebauir cum tu haberes,quod ego de« fiderarem:inuicem ego habercm,quod tu acciperc uelles.eleda mate» ria eft, cuius publica ac perpetua aeftimatio difficultatibus permutati* onum æqualicate quantitatis fubueniret. ea materia forma publica pereufla.ufum dominium'ep non tam ex fubftantiaprîebet,quâm ex quantitatemec ultra merx utrun^ eft/ed alterü precium uocatur. Sed an fine numis uendirio dici hodie quo«^ poflit.dubitatur. ueluti fi ego . toga ril dcdijit tunicam accipcrem. Sabinus Óc Calïïus cffe emptionem amp;nbsp;uenditionem putant:Neruaamp; Proculus permutationé,nonempti« onem hoc cffe.Sabinus Homero telle utitur, qui cxercitu Græcoruni aïre,ferro,hominibusfcf; uinum emere rcfert,illis uerfibus Graccis.

Êv9t/J aç èivitovro KafKK.o/xôœv7elt;; a^ottoï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

A^\0i d'ti fivoiqji^ai d'WTolf^'iamp;óiijip, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ '

Sed hl uerfus p mutationé fignificare indent,nó emptione, finit amp;nbsp;illi: Ev9’äun rXaizKM H.^vld'»'* (^^hat^ (Z^iXiTo Ziuç,

05 TT^oz^ rvditd'bdJ Azop.i(Aa Ttvç)(^Llt;x/xeSs j^vcri(i')(a.'\Kiiüip,iK.lt;xfofJ^Sai’imia.Soïuip.,

Magis aut pro hac fententia illud diceret, quod alias idem poëta dicit: niijj Tion Aat^rKg 'n^iaro KTiariMip kolcr'i^

Sed uerior eft Ncriiæ amp;nbsp;Proculi fententia. nam ut aliud eft uendere, aliud emere, alius emptor, alius uenditor ; fie aliud eft precium, aliud merx

tncrx.qiiod in permutatione difeemi no poteR; neqj liter emptor, nee , liter uenditor fit. nbsp;nbsp;Eft autem emptio iurisgentiiim.amp;ideo confenfu peiagitur.0lt; inter abfentes contr.ihi poteft, S per nundu, amp;: per literas.

INter patrcni amp;nbsp;filium contrahi emptio non poreft: fed de rebus ca-ftrenfibus poteft. nbsp;nbsp;Sine precio uenditionulla eft. non autem pre

SI res ita diftrafla fit.ut fi difplicuiffetjinempta eflet; conftat no effe fub conditione diftraflamjed refolui emptionem fub conditione. ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IIII. POM PON IVSlib.VlII. ai Sabmum,

Tlibcri hominis, amp;nbsp;loci facri,amp; religiofi,quihabeti non poteft: J^emptio iMrelligitiir,fi ab ignorante emitur. V. PAVLVS lib.V.adSabinuin.

SEd Celfus filius ait,hominem liberum feientem te emerenó pofte: nee cuiufquam rei,cuius fcias alienationé prohibitam effe.-iit facra, aut religiofa loca, aut quorum commercium non fit: ut publica, quae non in pecunia populi,fed in publico ufu habentur,ut eft campus Mar bus. Si fundus annua,bima, trima die ea lege ueniffet, ut fi in diem ftatutum pecunia folura non effet, fundus inemptus foret:amp; ut fi inte* rim emptor fundtim coluerit, fmöusbß ex eo perceperit, eos inempto fundo fado reftitueret: amp;nbsp;quanti minoris poftea alij ueniffet, utid emptor uenditori præftaret;ad diem pecunia non foluta,placet uenditori ex uendito eo nomine adionem effe.nec coturbari debemus eo,quod inempto fundo fado,dicatur adionem ex uendito futuram effe. lit emptis enim amp;nbsp;ucditis potius id, quod adum, quim quod didum fuir/ fequendum eft.amp; cum in lege id didum fic.-apparer hoc dûtaxat adunt effe,ne uenditor emptori,pecunia ad diem non folura, obligatus efler: non ut omnis obligatio empti amp;nbsp;uenditi utrineg folucretur. Condit tio,quæ initio contradus didaeft, poftea alia padione immutari po« teft.ficut etia abiri a tota emptione poteft, fi nondu impleta funt, quaff utrin^praiftaridebucrunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

HAecuenditioferui,Sl RATIONES DOMINI PVTARIT ARB l TR l O.côditionalis eft.conditionalcsaut ueditiones tunc perficiuntur,cumimpleta fueritconditio.Sedutrum hæceft uenditio nis conditio,fi ipfe dominus putaffet fuo arbirrio.aH uero,fi arbitrio ui ti bonifnam fi arbitrium domini accipiamus,nulla eft uéditio: quem»

admodum fi qnis ita ucndiderit, S1 v 0 L V E R l T ; uel ftipolanti lie refpondeat,S IVOLVERO, DECEM DABO. ne^ enimdebet in ars bitriuni rei conferri, an fit obftridiis. placuit itaç nereribus, magis in iiiri boni arbitrinm id collatuni inden, ^ in domini. fi igitur rationes potiiitaccipere,nec accepitaiel accepirjingitaut fe non accepifle; im^ pletaconditio emptionis eft,8e ex empto uenditor conueniri poteft.

Hniufmodieniptio,QVANTi TV evm EMiSTknel qvan-TVM PRECii IN ARC A H AB E o.-ualet.necenimincertfteft pre« dû in tarn euidenti uenditione. magis enim ignoratur,qiianti emptiis fit/^inreiiicrirate incertum eft. Siquisitaemcrit.ESTOMlHI FVNDVS EMPTVS CENTVM,ET QJANTO PLVRIS EVM

V E N DID E R o.-uaJet uendirio,^ ftatim impletur.haber enim certum preciumcentum.-augebitur aurem precii'i,fi pluris emptor funduuen« diderit. VIII. POM PONl VS Iik Vin.udSati««!«.

NEc cmprio,ncc uenditio fine re,quae ueneat,potcft inrelligi.'amp; n« men frudnsApartus futuri rede emuntunut cum editus eft par tus,iam tunc uenditio fada intelligatur fed fi id egerit uenditor, ne na-P » nbsp;nbsp;nbsp;fcatur,aut ne fiatrex empto agi poteft. Aliquando tarnen amp;nbsp;fine re uen*

alias,ca jjjjQ intelligiturmeluti cum quafi alea emitur.quod fit,cum*captus pi . ptum. ft jum,uel auium,uel mifiTilium emitur. emptio enim contrahitur, cti* am fl nihil inciderinquiafpei emptio eft. Et quod miffilium nomine co cafii capnun cft,fi euidum fuerit.-null.a eo nomine ex empto obliga . tio contrahitur.quia ill adum intclligitur.

IN uenditionibus Scemptionibus confenfum dcbere intcrccdere,pa lam eft. Caeteru fine in ipfa emptione diffentiant, fine in precio, fine in aliquoalio.-emptio imperfeda eft. Si igitur ego me fundu emcre pu« rarem Cornelianum,tu mihi te uendere Sempronianum putafti: quia , in co corpore diffcnfimus,emptio nulla eft.idem eft,fi ego me Stichû, , ; tu Pamphilum abfentem uendere putafti.nam cum in corpore diffen tiamus,apparet nullam effe emptionem. Plané fi in nomine diffen* . tiamus,uerumdecorpore conftct.nulla dubiratio eft, qiiinualeatemptio amp;nbsp;uenditio. nihil enim facit error nominis, cum de corpore con* flat. Inde quænrur.fi in ipfo corpore non erretur,fed in fubftantia et tor fir.-utputa fi acetû pro uino ueneat, aur æs pro auro, uel plumbum pro argenro,ucl quid aliud argentofi mile .'an emptio amp;nbsp;uenditio fu^ Marcellus fcripfitlibro feptimo digeftorum,emptionem effeamp; uendi tionem.'quia in corpus confenfum eft,crfi in materia fit erratum.ego in uino quidem confenriorquia eadem prope oua-la eft,fi modo uinum acuitCaetenun fi uinum non aciiit,fed ab initio acetû fuit,ut embam* ma,.

ma:aliud pro alio ucniffe uidetiir.in exteris autem nullam efle uendi-tionem puto,quoties in materia erratur.

A Liter atlt;5fiaiirumquidemfuerit,deteriusautcm,quàm emptor cxiftimaret.tunc enim emptio ualet.

j A Lioquinquidditemus, ficxcns emptor fuit,uelfi in materia crlt; jf^retur dminus perito difeemendarû materiarum f in corpus eos conlenfiffe dicemusc’amp; quemadmodû côfenfit,qui no uiditC Quod fi ego me uirginem emerc putarem,cum effet iam mulier. emptio ua* Icbit. in fexu enim non eft erratum, extern fi cum ego mulierc uende« tern ,tu puerum emere exiftimafti.quia in fexu error cft,nulla emptio, nulla uenditio eft.

IN huiufmodi autem quaeftionibus perfonx ementium amp;nbsp;uendentr-um fpedari debent : non eotum, quibus adquiritur ex eo contrqftu adio.nam fi feruus meus,uel filius,qui in mea poteftate eft,mc pracfen te fuo nomine emat.non eft quærendû,quid ego exiftimé:fed quid iUe, quicôtrahit. XIII. IDEM lib.'VUl.adSabint»»,

SEd fi feruo mco.uel ci,cui mandaucro,uendas feiens fiigiriuum, il-lo ignorantc,me feientemon teneri te ex empto,ucrum eft.

QVid tarnen dicemus,fi in materia amp;nbsp;qualitate ambo errarint f ut puta fi amp;nbsp;ego me uendere auru putarim, amp;nbsp;tu emere, cu xs effet ► Utputa cohxredcs uiriolam,qus aurea dicebatur,precio cxquifito uni hæredi uendidiffent, eaep inuenta effet magna ex parte æncaC’ uenditi, onem effeconftat ideo,quia auri aliquid habuit.nam fi Inauratum ali, quid fit.-licet ego aureû putem,ualet uéditio. fi aut xs pro auro ueneat: nôualet. XV. PAVLVS IikV.dHS^bMim.

SEd etfi confenfum fuerit in corpus,id tarnen in return natura ante nenditionem effe dcficrit; nulla emptio eft. Ignorantia empto« tl prodeft,qux non in fupinum hominem cadit. nbsp;Si rem meam mi*

hi ignoranti uendideris,amp; iuffii meo alq tradidcris: non putat Pompo uiiis dominium ineum tranfirc.quoniam nonmihi ^pofitum fuit: fed quafi tuum dominium in eum tranfire. amp;nbsp;ideo etiam fi donaturus inihi rem meamjuffu meo alq tradas:idem dicendum erit.

SVx rei emptio non ualet.-fiue fciens,fiue ignorans emir, fed fi igno rans emi;^ foluero,repeterepotero:quia nulla obligatio fuit, nee lainen emptioni obftat,fi in ea re ufiisfruftus duntaxat ementis fit.

SEdetficómunisearesemptori cum aliofit;dici debet, feiffopredo pro portione,pro parte emptione ualcrc.pro parte nó ualerc. nbsp;nbsp;Si

femus dominiiuffu indemoi^andis finibus agri uenditi, uel errore, nel dolo plus demóftraueritad tantü demonftratu accipi oporrcr,quod dominus fenferit. amp;nbsp;idem Alfenus fcripfit de uaciia poiTdlione per fer» uütradira. X l X. IDEM lib.xxi 1. ad Q^Mutum, QVod uendidiamp; tradidi,non aliter fit accipientis,quàm fi aiit pre* ciumnobis folutum fit,aiitfatis co nominefadum.uclctiamft* dein habuerimus emptori fine alla fatifdatione.

SAbimis rcfpondir.fi quant rem nobis fieri uelimusfnduti ftatnarn, uel uafa aliqua,feii etiam ueftem)ut nihil aliud,quim pecuniam da semnsremptionem uiden.nec poiTe ullam locationem cflejibi corpus ipfum non detur ab eo,cui id fieret, aliter arq; fi aream darem,ubi infu hm aedificares.-quoniam tune â me fubftantia proficifcitut.

LAbeo fenbit. obfciiriratcm pafti nocere potins debere uenditori, qui id dixeripcp emptori; quia potuit re Integra apertius diccre. -

HAnclegemuenditionis, si QVID SACRi vel RÉLiGfO* si EST,El VS NIHIL VEN iT : fupecuacuadicimusnoneffe, fed ad loca modicaperrinere. cacterum fi omnerdigiofuin,uclïactó, ■ nel publicum iicnicrit; nullam effe emptionem.

INmodicisautemexcmpto effeaóhonem ;quianonfpccialiterlo» eus facer,uel religiofus uenijtjfedemptioni maioris partis acceflit.

Slitadiftrahatur, ILLAAVTILLARES; utramelegcritucndi tor,hæc erit empta. Qui uendiditneceiTe non habet fundûenx ptoris heere.-ut cogitiir,qui ftindum ftipulanri fpopondit.

SI feiens emam ab eo,cui bonis interdiflum fit,uel cui tempus ad de liberandum de hæreditate ita datum fit,ut ei deminuendi poteftas non fit;dominus non ero. diflimiliter, at^ fi â dlt;bitorc feiens crédita* tem fraudari,emeto.

n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Idem

QVi â quolibet rem emit, quâm putat ipfiiis effe : bons fide emit, at qui fine authoritate tutoris à pnpillo emit, uel falfo tiitore au* thore,qué fcit tutorem non efle.-nô uidet bona fide emere, ut Sabinus fcripflt. XXVHI. VLPIAN VS flb.XLI.ncfSaf’WMWJ.

REm alienam diftraherequem poffe,nulladubitatioeft. nanrem» prio eft amp;nbsp;uenditio. fed tes emptori auferri poteft.

/quot;^ Votics fernus uenit,nó cum peculio diftrabitur. amp;ideo fine non V-^fit excep turn, fine ex cep turn fit: non cum peculio diftraftus iii« detur.undefi qua res fuerit peculiaris àferuo fubrepta.-condici poteft^ j uidclicctquafi fur tiua. hoc ita.fi res ade ni prorem per Lienerit.

QVi tabernas argentarias, uel cætera,quaein folo publicofunt, uendidienon folum,fcd iusuendidit: cum iftx tabernæ publier Hint,quarum ufus ad priuatos pertinet.

CVm in legeuenditionis ita fitfcriptum ;FLVMiNA,STiLH ciDiA VTi N VNCSVNT,VT ITA siNT: nec adijcieur» qua: flumina.uel ftillicidia : primum fpeftari oportet, quid aftum fit fi id non appareaf tunc id accipitur,^d uenditori nocct. ambigua enim oratio eft. X X XI 111. P A V L V S lib. VI. ad ediilum.

SI in emptione fundi didum fit,accedere Stichum feruum ; neqjin« relligatur, quis ex plunbusacceflerit,cum de alio emptor, de alio uenditor fenlerit.-nihilominus fundi uenditionem ualerc conftat. Sed Labco air,eum Stichum deberi,quern uenditor inteUexeritnec refert, quanti fit acceflio. fiue plus in ea fitquam in ipfa re,cui accedit: an mi-nus.pleraflt;5 enim res al iquando propter acceffiones emimus.-ficuti cu ■ domus propter marmora,amp;ft3tuas,amp; tabulas pidasemitur. Omni ' um rerum,quas quis habere,uel poffidere, uel perfequi poteft: uendi t ‘ ho rede fit.quas uero natura,uel gentiu ius,ucl mores ciuitatis corner do exemeruntrearum nulla uemfitio eft. Liberum hominé feientes emere non polTumus.fcd nec talis emptio, aut ftipulatio admittenda eft, C v M s E R V VS E R1T: quamuis dixerimus,futuras res emi pof fe.nec era fas eft eiufniodi cafus exfpedace. Item fi amp;nbsp;emptor d^ uen

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ditor

ditor fcitfurtiuum eflc,quod uenit;à neutra parte obligatio cdntrahl-tur.fi emptor foins fcitnon obligabitur uenditor. nec enim ex uendi» loquidquam cônfequitur,nifi ultro,quod conuenerit,præftct.quod fi uenditor fdt,emptorignorauit;Uffing obligatio contrahitur. amp;nbsp;ira Pomponius quo^ fenbit. Rei fuæ emptio tunc ualet, cum ab initio id agitur, ut poffeffione emat,qium forte ucditor habuitrut in iudicio pofleflionis potior effet. Alia cauffa deguftandi eft, alia metiendi. guftus enim ad hoc proficit, ut i mprobarc liceat. mefura uero non cd proficit.ut aut plus,aut minus ueneat: fed ut appareat, quantum ema« tur. Si emptio ita fafta fuerit, ESTO Ml HI EMPTVS STI-CHVSAVT PAMPHiLVS.-inpotcftateeftuenditoris, quern udit darc.ficut in ftipulationibus.Sed uno mortuo,qui fupcreft,d3ndus dt amp;nbsp;ideo prions petiadum ad uenditorcm.poftcrioris ad emptorem re« fpicit.Sed ctfi pariter dccefferint,prccium debebitur. unus enim utiqj periculo emptoris uixit. Idem diccridum éft.etiam fi emptoris fuit ar« bitrium,quern uellet haberc.fi modo hoc folû arbitrio eius cómiffum fit,ut quern uoluiffet,cmptor haberct;non etiam illud,an emptum ha beret. Tutor rem pupilli emerc non poteft. idemfcp porngendu eft ad fimilia.id eft,ad curatores,pcuratores,amp;: qui négocia aliéna gerunt.

ÖVod fæpearræ nomine proemptione datur.-non cö pertinct, quafi fine arra conuentio nihil pficiat.fed ut euidentins probari conueniffedeprecio. Illudconftat.-impcrfedumeffenegóci« um,cumemere uolenti fic uenditor dicit,QyA n Ti V E l i s,QyA N Tl AEQVVM PVTAVERIS,H AB EBIS EMPTVM. Veneni inali quidam putant emptiohem non contrahi .• quia nec focietas, aut mandatu flagitiofe rei ullas uires habeat.quæ fententia poteft fanè ue ra uideri de his.quje nullo modo adieflione altetius materiae, «fai no* bis effe poffunt. de his uero,quae mifta alqs materijs adeo nocendi na* turam deponunc,utexhis antidoti,amp;alia quidam falubria medica» menta conficiantur; aliud dici poteft. nbsp;nbsp;Si quis amico pcregre eunti

mandauerit, ut fugiriuum feruum quxrat, fe fi inuenerit, uendat .• nec ipfe contra fenatufconfultum commifit, quia non uendidit.ne^ ami« eus eius,quia praefentern ùendidit.emptor quoep.qui pnefenté emit,re öe negocium gcrere intelligitur. Si res uendita per ftirtum perierit: prins animaduertendu erit, quid inter cos de euftodia reiconucnit.fi nihil apparet conueniffe.talis euftodia dcfideranda eft â uenditore,qua km bonus paterfamilias fuis rebus adhibet.quam fi præftirirA tarnen rem perdidit;fecurus effe debct,tantum ut uindicationem rei amp;nbsp;condi« dionem exhibeatemptocLunde uidebimus in perfonam eius,qui alio nam

T IT.‘ t. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* tf ï

nam tem ucndiderit,cum is nulla uindicatione aut condiftionem ha« bete poffit-certe ob id ipfiim danandus éft.quia fi fua rem uerididiffet, potuiflet cas aftiones ad emptorem transferre. In his.qua: pondère, numero, menfura conftant C uelilti frumento,uino,oleo,argcnto )mo do ea feruantuti quæ in cæteris: ut fimul ateg de precio conuenerit, ui« deatur perfeda uenditio.modo ut etia fi depreeio cóueneritaió tarnen aliter uidcat perfeda uéditio,^ admcnfa,adpenfa,adnumerara fint, na fi omne uinü,uel oleum,uel frumentü,uel argen tûfquantumeû^ eflet) uno precio uenieritridem iuris eft.quod in exteris rébus.quod fi uenie tituinumitaAitinfingulasamphoras: itemoleumiUtinfingulas me» tretas:item frumcntitm, ut in fingulos modios: item argentum, ut in fingalas libras certum precium diceretur: quattitur, quando uideatuc emptio perfici f quod fimilitcr fcilicct quæntur amp;nbsp;de bis, quæ numero conftant.Si pro numero corporö precium fiierit dannum : Sabinus Ss Caffius tune perfici emptioné exiilimant,cum adnumerata,admcnfa, adpenfa fint.-quia uenditioquafi fub hac cöditione uidet fieri’ut in fin gui as metretas,aut in fingulos modios,quos qiiasne admefus eris : aut in fingulas libras, quas adpenderis.-autin fingühfcorpora,quæ adnii-meraueris. ergo etfigrexuenierit, fiquidem uniuerfaliter uno precio: perfeda uidetur,poftquam de precio conuenerir. fi uero fingula corpo ra certo precio.-eadem eriuit,qiiæ proxime tradauimus. Sed amp;nbsp;fi ex doliariopars uini uertierit ( ueluti metretæ centum ) ueriflimum eft, (quod amp;conftarc uidetur)ante quam admetiatur,omne periculum ad uenditorem pertinere.nee intéreft, utrum omnium centum metretax turn femel didum fit,an in fingulas metretas. Si quis in uendendo prædio confmem cælauerit, quern emptor fi audiflet,empturus non eflet.teneri uenditorem dicimus.

XXXVI. VLPIANVS lit.XLlII.rfJfdiÄö«. CVm in uendirione quis precium rei point, donationis cauffa non exadurusmon uidctur uenderc.

XXXVII. IDEM lib.V.dijjiuMonum. SI quis fundum iure hæreditario fibi delatum ita uendidiffet.E R t T TlBI EMPTVS, QVANTI A' TESTATORE EMPTVS ESTimoxinueniaturnonemptus.feddonatusteftatori.-uidctur quafi fine precio fada uenditio. Ideo'cp fimilis crit fub conditione fadæ uen« ditioni quæ nulla eft,fi conditio defecerit.

SIquis donationiscauffa minoris uendat : uenditio ualet.toties cm dicimus intotum uenditionem nonualere: quoties uniuerfa uem ditto donationis cauffa fada eft. quoties uero uiliore precio res donati« LL Ollis

onis cauffa diftrahitur.dubium non eft.uenditionem udere. hoc inter cacteros.intcruirnmucroamp;uxorem donationis cauffa uenditio faâa précio uiliorcjmilius momenti eft.

XXXIX. IVLIANVS lib.'X.ni.digtßorum. S debitor rem pignorata à credirore reJenienrqmfi lu« rei emptof ;dione ex uendito nó tencttir,amp; omnia integra fnnecreditori. Ve riftmile eft ciim,qui frudum oliuæ pendentis uédidir, ëc ftipulatus eft, . DECEM PONDO OLEI,Q.VOD NATVM ESTCpredûCOnfti» tuifle ex eo,quod natu effet iifq? ad dccé pondo olci. idcircofoHs qiiinlt;5 collcdis.-non amplins emptor percre poteft, quam quin^ pondo olei, quxcoHeda effent.amp;hoe à plerifcj refponfum eft.

' nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XL. P AV L VS lit.IlH. tTT/To.ai/j Alfini di^fhrum. gt;

QVi fundum uendebat,in lege ita dixerat; ut emptor in diebus ni* ginw proximis fundum metirctur ,amp; de modo renunciaret: amp;nbsp;fi ante earn diem non renunewffet, ut uenditoris fides foluta effet. em« ptor intra diem menfurat,quo minorem modum effe ctedidit, renun* ciauitA pecuniam pro eo accepit.poftea eum fundum ucdidit.amp; cum ipfe emptori fuo admeriretur,multo minorem agri modum,quàm pu taueratjnuenit. quxrebatur,an id,quod minons effet, confequi â fuo iienditore poffetC'Kefpondit.intcreffe,quemadmodum lexdiceretur. nam fi ita didum effet,VT EMPTOR iN DiEBVS TRIGINTA PROXI MIS FVNDVM MHT1ATVR,ET DOMINO RENVNCIET INTRA ID TEMPVS.QVANTO MODVS AGRI MINOR SlT:quodpoftfficefimu dié reni'iciaffet,nihil effe ci profuturû. fed fi ita padû effet.ut emptor in diebus proximis fundum mctiatur,amp;de modo agrirenunciet.-etfi in diebus triginta non renunciaffet,minorem modum agri effe.quamuis multis poftea annis,poffe eum, quo minoris modus agri fuiffet, repe* tere. Jn lege fundi aquarn acceffuram dixit.quærebatur,an etiâ iter aquae acceffiffetc’amp; refpondit,fibi uidcri id adum effe. amp;nbsp;ideo iter quoeg uenditorem tradere oportcre. Qui agrum uendebat, dixit fundi in gera decern amp;nbsp;odo effe; amp;nbsp;quod eius admefum effet, ad lingula iugera certum precium ftipulatus fucrat.uiginti inuenta funt. pro uiginti de* beri pccuniam,refpondit. Fundi uenditor frumenta manu fata re* cepcrat.in eo fundo ex ftipula feges erat enara. quaefitum eft, an pado continercturc'refpondit,maxime referte,quid adum effet.exterum fe* cundu uetba non effe adum, quod ex ftipula nafeeretur.-non magis, c^ fl quid ex eo, quod defacco faccarij, aurquod auibiis ex ore cceidiffet, natum effet. Cum fundum quis uendiderat, amp;nbsp;omnem frudum re* ceperat. amp;nbsp;arundiné cæduam ,amp; fyluam in frudu effe refpondit. Do* ' lia, qux in fimdo domini effent, acceffura dixit. etiam ea, qua: feruus, qui

'^liftindumcoliier.it,*cmiffet:pccüliariacmptori aeccfTuri refpon* \ff gff^r. iit. Rota qiiolt;5,pcr quam aqua traheretur, nihilomiiius sdifi» r^^ L^^ qcft.quiinfitulx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

CVm ab co, qui fundu alq obUgatum habebat, quida fic cmpnim rogaffet.-VT ESSET SIBI EA1PTVS,S1 EVM L1BER,AR.ET,DVM-MODO ANTE CALENDAS IVL1A5 LIBERARET.quæfinim cft.an utiliter agerc poflet ex empto in hoc,ut uenditor eu liberarett' refpon« dit,uideamus,quid inter ementem amp;nbsp;uendentem adum fit. nam û id adum eft, ut omnimodo intra ealendas Iulias uenditor funduni libe-tatet ; ex empto eritadio,'utliberet,necfub conditione empnofada intelligetur.uclutiamp; fl emptor hoc modointerrogaucrit, erit mihi FVNDVS EM PT VS, IT A VT EVA! INTRA CALENDAS IVLIAS LIBERES; uelita, VT EVAI INTRA CALENDAS IVLIAS A* TITIO RED! Al AS. fl uero fub condirione fada eft emprio : non potcrit agi, ut conditio impleatur. Maflam argentocoopertam mihi ignoranti profolido uendidifti imprudens . nulla eft emptio.amp; pecunia, quxeo nomine data eft, condicetur.

DOmini neepperfe,nelt;5 per procuratores fuos poftunt faltcm cri minofos feruos uendcrc,ut cu beftijs pugnent; amp;nbsp;ira diui fratres lefcripferut. XLiii. florentin vsIi{gt;.vni.Mi/lit«fton(Mn. EA,quaB commendandi cauffa in uenditionibus dicuntur,fi palam effe appareant.-uenditorem non obligant.ueluti fi dicat ferufi fpe aofum,domum bene ædificatâ. at ft dixerit hominem Iiteratum,uel arrifieem.-præftare debet.nam hoc ipfo pluris uendidit. Quædam eha poliicitationes uenditorc non obligat J*! ita in promptu res fit,ut earn emptor non ignorauerit : ueluti fiquis hominem luminibus cffoffis cmat.Se de fanitate ftipuletur.nam de caetera parte corporis potins fti« pnlatus uidetur,quàm de eo,in quo fe ipfedecipiebat. Doli main ni Äfeabeffeprxftare uenditor debet,qui non tantüineóeft,qui aliqnid fallend! cauffa obfeure loquitunfed etiam,qui infidiofc obfcuic diffi* mulat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XL1111. MARTIANVS lit.IIl.re^larum.

SI duos quis feruos emerit panter uno precio, quorum alter ante traditionem mortuus efttne^ in uiuo conftat emptio,

LAbco libris pofteriorum fcribit.fi interpoHa quis pro nouis ernes rit;Trebatio placere,ita emptori præftandû quod intereft, fi igno. tans interpolla emerit.quam fententiam amp;nbsp;Pomponios probat,in qua Ä lulianus eft,qui ait.fiquidem ignorabat uenditor; ipfiusrei nomine

tenen.41 feiebanetiam damni,quod ex eo coritingit; quemadmodiim amp;fiquis anrichalcum pro auro uendidit ignorans; tenetur,ut au=

NOn licet ex officio,quod adminiffrat quis,emere quid uel per fe, uel per aliam perfonam.alioquinnon tantum rem amittit ; fed amp;nbsp;inquadr uplum connenitur fecundum conftitntionem Seueri amp;nbsp;An tonini Impp. amp;nbsp;hoc ad procuratorem quotj Caefaris pertinet. fed hoc ita fe habet.-nifi fpecialiter quibufdam hoc conceffum fit.

SI aqnæduâus debeamr prœdio ; ins aqnædnâus tranfit in empto« rem,etiamfi nihil diftum fit;ficutamp; ipfæ fiftulæ, per quas aqua du citur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLVIII. PA'VLVShb.y.ndSabinum,

1 gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLIX. VLPrANVSli6.XXVIir.«uJSdlgt;«tt»».

Tquanquam ins aquas non fequatur,quod amiflum eft; attamen _L^fifliilx decanal es dum fequuntiir,qnafi pars ædium ad emptor ein perueniunt.amp; ita Pomponius libro decimo purat.

LAbeo fcribir. fi mihi bibliothecam ita uendideris, fi deenriones : Campani locum mihi uendidiffent, in quo earn ponerem : amp;nbsp;per -me ftet,quo minus id â Campanis imperremmon effe dubitandû,quin præfcriptis uerbis agi poffit.ego etiam ex uendito agi poffe puto,quâfî impleta conditione: cum per emptorem ftet,quo minus impleatur.

LItora,quæ fundo uendito côiunâa funt,in modum agri non corn putantunquia nullius funt,amp; inregentium omnibus uacant. fed ncc uiae publicæ,aut loca religiofa.uel facra. ita^ ut proficianr uendito ri.-caueri folet,uti uiæ,itcm ]itora,Si: loca publica in modum cedant.

SEnatus cenfuit, nequis domum uiHamuê dirucret,qùoplus fibiad quireretur,neuequisnegociandicauffa corumquidemeretnendi« deretûe;pœna in enm,qui aduerfus fenatufconfnltum feciffet,cóftitui ta,ut duplum eins,quanti emiiTet, in ærarium inferre cogeretur; in eu nero,quinendidiiTetjUtirrita fieret uenditio. planefi mihi pretium folueris,cum tu duplum ærario debeas.repetes Î me,quod à mea parte irrita fafta eff uenditio.nec folum huic fenatufcôfultolocus érit,fi quiS fuamuillam uel domum, fed amp;nbsp;fi alienam nendiderit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

eonomine fideiuflor datus fit. quod autem de fideiüffore diximus.ple nius acceptutn cft.ntquacunq; rati one ucnditori de prccio fatisfaftum eftCueluti ex promiflbre,aut pignore dato ) perinde fit,ac fi precm folu tûeffet. LIIII. VLPlANVS fit.I.fldediäumcediliucuruliu.

REs bona fide uendita, propter minimam canffam inempta fieri no debet. L V. 1D E M lib. U.ad edi^um cedihu curulium.

NVda amp;nbsp;imaginaria uenditio pro non fada eft.amp;ideo nee aliénas no eius rci’intclligitur.

ÇI quis fub hoc pado uendiderit ancillam,nc proftitneret.etfi contra Ofaftum effet.ut liceretei abducerc.etfi per plurcscmptores mancipi -urn dccurrit:ei,qui primo uendidit,abducendi poceftas eft.

DOmum cmi,cum cam amp;nbsp;egoA uenditor combuftam ignötarc« mus.Ncrua,Sabinus,Caffius,nihil neniffe, quauis area maneat: pecuniât)? foluta condici poffe.aiût.fed fi pars domus maneret.Nerati ns ait, in hac quæftionc muln'i intcreffc, quanta pars domus incendio côfumptæ permaneat.utfiquidéamplior domus pars exuftafit:non tantumcompelbtur emptor perficere emptionem: fed etia quod fors le folutum eft,ab co répétât.Sin ucro uel dimidia pars,uel minor,c^ di midia,exuftafucrit:tunecoartanduseftemptor uenditionem adim« plerë;æftimatione boni uiri arbitratu habina .• ut quod ex precio ^ptec incendium dccrefcere fuerit inuétum,ab huius præftatione liberetur. Sin autem uenditor quidem fciebat domum effe exuftam, emptor au tem ignorab.Tt:nullam uenditionem ftarc,fi tota domus ante uenditis onem exufta fit. Sin uero quantacum^ pars ædificij remaneat : amp;nbsp;ftare uenditionem, amp;nbsp;uenditorem emptori,quod intcreft, reftituere. fimili quoeg modo ex diuerfo tradari oportet, ubi emptor quidem fciebat, uenditor autem ignorabat.amp;hic enim oportet amp;nbsp;uenditionem ftare A omne precium ab emptore ucriditori,fi non depenfum eft,folui;uel fi folutum fit,non repeti.quod fi urerq? fciebat Sc uenditor Sc emptor, do mû effe totam exufta,uel ex parte.nihil adum fuiffe,dolo inter utran^ partém com penfandorSc iudicio,quod ex bona fide defcendit^dolo ex ntta^ parte ueniente,uenditionem ftare non concedente.

ARboribus quoi5 uentO deicdis, uel igne abfumptis, didum eft, emptionem fundi non uideri effe contradam.-fi contemplatio« neiUarnm arborum ( uelutioliutti ) fundus comparabaturrfiue feien-te,fiue ignorante uenditore. fiue aör emptor fciebat,uel ignorabat/iel uterlt;g.eorujn:liaec obtinent,quæ in Ïupioribus cafibus de œdibus dida fuut. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LL iq Celfus

'lt;41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»IGEJTORVW LIB. XVIII.

CVmuenderesfondum^nondixifti ITA VTOPTIMVS MA-XIMVS'QVE EST. iierumcft,qiiodQuititoMutiopheebat; non libcrum.fcd qualis effet.fundum præftari oporteix.idem amp;in ur* banis praedijs dicendum eft.

COmpræhenfum erat in lege uenditionis,dolia fexagintaemptoni acceffura.cum eflent centum in ueditoris forte poteftate,rdpons fum oft.daturum,quæ uellet.

!■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXI IDETA lib.VL digelhrum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

EXiftimo poffe me id. quod meum eft/ub condition« emere.-quia forte fperatm meum efledefinerc.

QVi officq cauffa in prouincia agit.ucl militat;prædia cop ara re in _cadcm prouincia non poteft,*(pratterc^ fi paterna eins à fifeo di tid.defunt. Itrahantur) nbsp;nbsp;Qui nefeiens loca faaa.uel religiofa.uelpublica pro fed neos T’^a^iôs comparauitjlicet emptio non tencatex empto tarnen aduer* \cairfim ^^^^ «enditoré expenetunut eófequatur, quod interfuit eins,ne decipe-Îabait Ktur. Res auerfioneempta,uelfi nondolouenditoris fadum fitj ad pcriculum emptoris pertinebit: etiam fi adiignata non fit.

CVm feruo dominus rem uendere cerrae perfona: lufTerit; fi alq ué diderit, quam cui iuflus eratruenditionon ualet. Idem iuris amp;nbsp;in libera perfona eft: cum perfici nendicio non potuit in eius perfona^ cui dominus uenirc earn noluit. Demonftratione fundi fafta, confines

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nominari fuperuacuum eft. *fi nominenturretiam ipfum uenditorem

no no« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L Xn 11. t DE M lib.lt. ^y^^sX^jj.

minent. '■ ’ Vndus file eft mihi amp;nbsp;Titio emptus. quarto, utrum in partem, an Jp in totum uenditio confiftat,an nihil adum fitf refpondit. perfona Tkq fuperuacuo accipiendaadeo'cp totius fundi emptioné ad me per* tinere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L X v. IDEM lit. Xi.WsoxJ^.

COnuenitmihitecum,utcertumniimerumtegularum mihi da« res ccrto precio.quod ut faceres.utrum emptio eft,an locatiofre fpondi. fl ex meo fundo régulas tibi fadas ut darem,conuenit: empri» onem puto cffe,non çondudionem. toties enini condudio alicuius rei eft, quoties materia, in qua aliquid præftatur,in eodem ftatu eiufdera manet. quoties nero amp;nbsp;mutatur,amp; sdienatutemptio magis, quant lo« carlo intelligi debet.

IN uendendo fundo qnadam.ctiam fi non condkantur, praeftanda funnuduti nc fundus cuincatur^aut ufasfeuäus eins. quxdâ ira de-mum/i condifta funnuduti uiamjter ^aftum, aqu«duóum praeftatu^, ti. Idem Ôc in feruitutibus urbanorû prædiorum. Si cû feruitus uendi tis praedijs dcberetiumec cômemorauerit uenditor/ed feiens efle reti» cuerit;amp; ob id per ignorantiam rei, emptor non utendo per ftatutum tempus, earn feruiruté amiferit.-qurdâ rede putant,uenditorem tene« ti ex empto obdolum. nbsp;Quintus Mutins fcripfit. ruta cæfa ædium

fundiûc non funt.nifi id feriptum eft.nam luta cæfa ca funt, quae neçg scdium,nc^ fundi funt.

ALienatio cû fit,cû fua caufTa dominium ad alium transferimus, quae effet futura,fi apud nos ea res manfiflêt. idep toto iure ciuili ita fe habet,practerquam fi aliquid nominatim fit conftitutum.

SI cum fundum uenderes,in lege dixiffes, qu»d mercedis nomine â códudore exegiffes,id emptori accefTurum efle.exiftimo te in exi gendo non folum bonam fidcm,fed etiam diligentiam pueftare debe *£j^f nbsp;nbsp;:

re;*id eft,nó folum,ut à te dolus malus abfir, fed etii utculpa*, f ere /j^ aliqui folent hæc uerbaadijccre, DOLVSmalvs A' vendito RE ABE RlT. qui tamcAfi adiedünoneft,abeffedebet.Necuidetur -y abeffe,fi per eumfaftumeft,autfiet,quo minus fundu emptor poflide ’ * at.erit ergo ex empto adio,non ut nenditot uacuam pofieffionan tra datcum mnltis modis accidcre potcft,ne tradere poffit: fed ut fi quid dolo malo fecit,aut facit,dolus malus eins «ftimetur.

RVtilia Palla emit lacum Sabatianenfem anguillarïum, amp;nbsp;circa cum lacu pedes decem.quatro,nunquid decent pedes,qui tune ac ccfferunt,fubaquafint,quialacuscreuit:an proximidceem pedes ab aqua Rutfliae Pallae iiiris finre' Proculus refpondi. ego exiftimo eate» tuis lacum,quem emit Rurilia Palla uenifle,quatenus tune fuit: amp;nbsp;circa cum decern pedes,qui tune fueiunt.nec ob eä rem, quod lacus poft ca cteuitJanus cum poffidcredebere,quâm emit.

T Iberi hominis emptionem contrahi poffe pierilt;$ exiftimaucriint: 1 /fi modo inter ignorantes id fiat, quod idem placet,etia'hï fi uendi» lor feiat,emptor autem ignorer, quod fi emptor feiens liberum cfle,c»

refcripfetunt.quibiis menfuhsaut precis negociatoresuina compa« rarciit^in contrahentiu poteftateeft.ne^ cnim quifquam cogitur uen dere, fi aut predum, aut menfura ci difpliceat.prxfertim fi nihil con* tra confnetudinem regionis fiat.

PAfta conucnta,quæ poftca fafta detrahunt aliqiud emptioni, con« tincri contraftu uidentur. quæ uero adtjeiunt .-credimus nonin« effe.quod locum habet in his,quae adminicula funt emptionis: ueluti nc cautio duplx prxftctur,aut ut cum fideiufforc cautio duplœ praefte« tut. fed quo cafu agente emptore non ualet padu: codem uircs habe« bit iure exceptionis agente uéditorc. An idem did poflit, aufto poftea, iiel deminuto precio, non immerito quaefitu eft .• quoniam emptionis fubftantiaconfiftitexprecio^ PAVLVS N o T A T.fi omnibus in« tegris manentibus de augendo uel deminuendo precio rurfum conue nit: receffum à priore contraftu, amp;nbsp;noua emptione interceffifle uideri. Alils in- nbsp;nbsp;*p A PINIA N V £ lege uenditionis itafafta, Si QVlD S AGRI, AVT

cipttljlc««RELIGlOSI,AVT PVBLICI EST, EI VS NIHIL VENlT: firesnoninufu wum «put. publico,fed in patrimoniofifei erituenditio cius ualebit,ncc uendito« ; ri prodcrit exceptio,quae non habuit locum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

A Ede facra terræ mom diruta, locus aedificq non eft profanus : Sc ideo ucnirc non poteft. nbsp;Intra maceriam fepulchrorum hor*

tis, uel caeteris eulturis loea pura fetuata, fi nihil uenditor nominatim exccperit,ad emptorem pertinent.

GLauibustraditis,itamcrcium inhorreisreconditamm poffeffio tradita uidemr,fi elaues apud horrea traditae funt.quo fafto, con feftim emptor dominium amp;poffeffionem adipifcitur,crfinonâpcru« erithorrea.quod fiuenditorismerccsnófuerint: confeftim incohabit ufneapio.. L X X V. H E R M O G E NIA N V S lib. II. turif Ü/y^TO/^j). QV1 fundum uendidit,uteum certa mercede conduftum ipfeha« beat.'uel fi uendat,ut non alq ,fed fibi diftrahanuel fimile aliquid pacifcatur.adcomplcndu.quod pepigerunt,ex uendito agcre potent.

DOIiainhorreis defoffa,fi non fint nominatim in uenditione ex« cepta,horreoru uenditioni ceffiffe uideri. nbsp;nbsp;Eum,qui in locum

emptoris fucccffit,tjfdcm defenfionibus uri poffe, quibus uenditor uti ' potuiffeffed amp;nbsp;longae pofleffionis praefcriptione, fi utriufqj poffeffio impleat tempora conftitutionibus ftatuta.

IN lege fundi umdundi lapidicinæ in co fundo,nbicsBK^.enénf,cxcc præ étant. poft multû te pon s in co fundo repcnxcnwithpidiänaE.

cas quoqj uenditoris efte Tubero rcfpondit.Labeo.referre.qiiid aôum fit. fi non apparcat.-non uideri eas lapidicinas efle exceptas. neminem enim nec uendere,nec excipere,qiiod non fit.-amp; lapidicinas nullas elTe, nifiquaeappareant.amp;cædantur.alitcr inrerprcrâtibustotiim fundura laptdicinarü fore;fi forte in toto co fub terra eftet lapis. amp;nbsp;hoc probo.’

Flftulasemptori acceffuras inlcgediftum crat. quaerebatur,anca* ftellum,ex quo fiftulis aqiiaducerctiir,accederetc'rcfpondit.appa« tere id aâû eire,ut id qnoej accederetjicet fcriptura non contineretur.

Fundum ab co eniifti,ciiius filqpoftea tutelam adminiftras, nec ac cepifti uacuam pofteflioneni.dixir, te tradere tibi poffeflionéhoemó« do poffe.-ut pupillus amp;nbsp;faniilia eins décédât de fundo. tunc denn'i tu in* grediaris in pofleffionem. Qui fundum ea lege emerat,iir foluta pc cunia traderctur ei pofleiTio.’duobus hatredibus reliftis,deceffit.fi um« omnem peciuiiam foluerit.- partem familiæ creifeundæ indietó ferua« bit.nec fi partem folu3t,ex empto cum uendirore aget: quonia ita con traftum xs alienü diuidi non potuit. Frumenta,quæ in herbis erat, cum ucndidiffesidixifti te,ft quid ui aut tempeftate fadum effet, præ* ftaturum’ eaftumenta nines corruperunt. ft immoderatacfuerunt,amp; contra confuetudinem tempeftatis.agi tecum ex emptopotent.

LXXIX. 1ABOLEN VS lib.V.expofitrioribiKi^bcoins. quot;^ FVndi partem dimidiam ea lege ucndidifti,ut emptor alteram pat té, quam retinebas, annis decern certa pecunia in annos fingulos condudam h.abear.Labeo amp;nbsp;Trebatiusnegant poffe ex uendito agi, ut id,qiiod conuenerit,fiat.ego contra puto.ft modo ideo uilius fundum ucndidifti,ut hæc tibi cOiidudio prxftaretur.nam hoc ipfum precium fundi uidctur,quod eo pado uenditus fueritreofcp inre utimur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

LXXX. LA BEO lib.'V .polkriorH d \abolenocpitomitvru. '’' CVm manu fata in uenditione fundi excipiuntur.non qua? in per* petuum fata funt,excipi uidêntut: fed quæ fingulis annis feri fo* lent,ita ut frudus eorum tollantur.nam aliter interpretâtibus, uites fie arbores omnes excepts uidebuntuc.'?» Huius rei emprionem poffe fic tidixi:fciiicet,QyAE EX MEIS AEDIBVS IN TVAS AEDES PROIE CTASVNT,VT EA MiHi ITA HABERE LICEAT: deep ea re ex empto agi. Splua esdua in quinquenniü uénicrat. qu«rebatur,cuglans dccidiffet,utrius effetCfcio Seruiu refpondiffè;primö fequendu effe,qcf apparerer adiieffe.quod ft in obfcuroeffet.ut quscfiqjglans ex his at* boribus^qus calx nó effent, cecidiffet; uenditoris effet.ea auté,quae in • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MM arbo

arboribus fuiffet co tempore,ciim hx cæderentur.’cmptorîs. Nemo poteft iiidcri cd rem uendidiffe, de cuius dominio id agitur, ne ad cm» prorem tranlear.fed hoe aut locatio eft,aut aliud genus contractus.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXXI. SC AEV OL A'lib.Vm.ffujepionum.

TItiuscum mutuos acciperct totaiireosfubufuris,dedit pignori fiue hyporhecæ prædiaA fideiuflbrem Lucium.- cui proinifit, in# tra'triennium proximum fe eiim liberariirü. quod fi id non fee ent die fupra fciipta A foluerit debitü fideiuflbr creditori; iuffîtprædia empta cire,quae creditori obligauerat.^o.cu nó fit liberatus Lucius fidciulfor 4 Titio.an fi foluerit crcditori,empta haberet fupra fcripta prædia f re-fpondi. finonutincauflamobligarionis/edutemptahabeanturjub conditioneemprio fafta eft.amp;contraftam eflc obligationem. Lucius Titius promifit defundo fuo centü milia modiorum frumenti annua præftarepro prædqs Cap Sep. poftea Lucius Titius uendiditfundü, addins uerbis his.-Oyo IVREjC^A'QVE CONDITIONE EA PRAEDIA .tVClI T1TH HGDIE SVNT, ITA VENEVNT, ITA'qVE HABEBVN-TVR. qimo,an emptor CaioSeioad præftarionem frumenti fit ob» noxiusfrefpodioemptorem Caio Scio fecundum ea,quæproponeren# tur,obligatum non effe.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N diem addiftioita fit. ilk fundus centum efto tibi eni« ptus.nifi fiquisintra caiendas binu.anas proximas nieji orem conditionem fee ent,quo res à donyno abear.

QVoties fundus in diem addicicuc,utcum pura emptio eft,fed fub conditione refokuturtan uero conditionalis eft magis emptio, quantionis eft. amp;nbsp;mihi uideturueriusjnterefle quid adum fit. nam fi qiiidem hoc adum eft,ut meliorc aUata conditione,difcedatur ab cm= ptione.eritpura emptio,qua? fub códitione refoluetur. fin autem hoe adum eft,ut perficiatur emptio,nifi melior códitio adferaturetit emptio cöditionalis. ubi igitur, fecundu quod diftinximus,pura uendirio eft. Iulianus fcribit,huc,cui res in die addida cft,amp; ufucapepoffeAfru dus amp;nbsp;acceiliones luerari, amp;nbsp;periculu ad cum pernnere, ft res interierin QI 11., P A V L V S Itb. V.ad Sabmum.

Voniam poft intentu rei iam nee adferri poffit melior conditio« y T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1111. VtVlANVS lib.XXVil\.adSabiMm.

TIT. H. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fî^

te cum poffe, nee fntâus ad cum pertinerc. Item hdianus libro dcci* moquinto qimit.ïi res in diem addidta iiiterciderit, uel andUa deceffe nr.-an partus, uel frudus eins nomine addiftio admitti poiTit Cquot; amp;nbsp;negat admirtendam addidhonem: quia alterius rei,quam eins, qux diftrada cft,non folet addidio admitti.Idem lulianus eodem libro fcribit. fi ex duobus feruis uiginti uendins,amp; in diem addidis,alter deceffent.-dein« de unius nomine,qui fupereft,emptor cxftirent,qui fupra uiginti pros mitteret.-an difcedatur apriore contradufamp;ait diffimilé effe hanc lpe= ciem partus fpecici.amp; ideo bic difcedi à priore emptioneA ad fecunda' pet nanti. Sed amp;nbsp;Marcellus libro quinto digeftorü fcribit. pure uen-dito,amp; indiem addido fundo, fi melior conditio allara fit.rem pigno* ti effe definere/i emptor eum fundum pignori dediffet.ex quo coJligi tur,i|d emptor medio tépore dominus eft. alioquin nec pign9 teuerer. Idem Iulian? libro quadragcfimooftauo digeftorû fcribit;eû,qui emit fundum in diem addidum .• interdido QV on v i a v T C L A M uti pofle. namhocinterdidumci competir,cuius intereft, opus non efle fadum. Fundo autem ( inquit ) in diem addido,amp; commodumA in« commodum omne ad emproré pernnet,ante quam uenditio transfe-tatur.amp; idco fi quid tunc ni aut clam fadum eft ( quamuis melior con« ditio allara fuent ) ipfe utile interdidum habebinfed earn adionem,fi» cut frudus C inquit ) quos petcepefit. uenditi iudicio prxftaturus eft.

Cum igitur tunc recedatur ab emptione, ubi pure contrahitur: uel tunc non implcatur,ubi fub conditione fit,cum melior conditio fit ai-lata: fi falfus emptor fubiedus fit,eleganter fcribit Sabinus,priori rem efle emptamrquia non uideatur melior conditio allata effejro exiften« te uero emptore fed amp;nbsp;fi cxiftat alius emptor, meliorem tarnen condi tionem non adferat.-reque dicendum erit,perindc haberi,ac fi non exi« fteret. Meliorautconditioadferriuidetur,fiprecio fitadditum.fed fi nihil precio addatur,folutio tame offcratur facilior precq.ucl ma« turior.-melior conditio adfern uidetur. propterea fi locus opportuni« or foluendo precio dicatur;xque melior conditio allata uidenir.amp; ira Pomponius libroquinto ad Sabinum fcribit.idem ait.amp; fi perfona ido neior accedat ad emptionem,ieque uideri meliorem códitionem alla-tam effe. p roi nde fi quis accedat ciufdem precij empror,fed qui Icuióri bus ernat conditionibus, uel qui fatifdarionem nullam exigat ; meliqt conditio allata uidebitur.ergo idé erit dicendu, etfi uiliore precio eme re fit paratus.ea tarnen remittar, qux uenditori grauia étant in priorc emptionc., V. POMPONIVS hb.V.^iiSabmum.

QVidquid enim ad utilitaté uenditoris pertinet, pro mcliorc con« ditione haben debet.

I Tem quod didum eft, fruSus interea captos empforem priprem fe qui.torics uerum eft,queries nullus emptor cxiftit,qiii mehoré con« djrionemadferatjUelfalfusexiftat.fiuerocxftirit emptor pofteriorr: ftudus refundere pnorc debere conftat nendirori ; amp;nbsp;ita Iulianus libro quadragefimo odauo digeftoru fcripfit. Si quis exftircrit,qiu melio rem conditioncadfcrat.-deinde prior emptor aduerfus cum licitarus ' fit, amp;nbsp;penes cum emproré manferit: dubirari poterir, utru frudus ipfe liabeat,qiiafi nulla meliorecondi none allataran uero uenditoris finr, liceteadem fit perfona,qux meliorem conditionem attulcnt. quod ratio facere uidet.intcrerit tarnen,quid adi fit. amp;nbsp;ira P6ponius fcribir.

Vin. IDEMliEXXXlII.fldQ^Mttftjwj*,-NEceffeauthabebituendiror, meliore códitioneallata,priorécm ? ptorem certioré facere,iit quod alius addidir,ipfe quo^ adijeexe poffir. IX. VLPIANVS liKXXVIII.dlSlt;«lgt;i«ttw.

SAbinus fcripfir,liccre uenditori meliorem conditionem oblatam abqcere,amp; fequi primam quafi meliorc.-amp; in uti mur. quid tarnen;

fl hoc eratnominatim adum,utliceretcmptori refilirc,meliore condi tione allaraf dicendum ent, diftblutam priorem emptionem, ctiam fi iienditorfcquentemnon admittat.

X. IVUANVS lit.Xni.dige/lorttw. SEd et fi proponatur a creditore pignus in diem addidu: non poteft ’ uideri bona fide negocium agi,nifi addidio recipiatuf. quid ergo fi inops eft empror,^: impediendæ tanrantumodo uendirionis caufla in* teruenite'poteft creditor fine periculo priori emptori addicexe.

QVod autem Sabinus fcribit; fundum in diem addici rurfus non pofle,qui femel fueritin diem addidiis.-rationceiufmodi defen« dit. quia prioris f inquit ) emptorls ftatim fit- fcilicct quafi non uidca« tur melior conditio allata,fi non fecure fecundo emptori fundus addi catutrfed alia licitario profpicitur. fed Julianus libro dccimotertio di« geftorum fcripfit, inrereffe multum, quid inter côtrahentes adum fit; nee impedirc quid^ uel hoc agi.ut f«pius collOcerur.-duuel prima, uel fecunda,uel tertia addidione res à uenditore difcedat. Item quod Sa binus ait: fi tribus uendentibus duo pofteriori addixerint, unus non admiferit addidione,huius partem priori cmptori,duorum pofteriori emptamuta denmni ueru eft, fi narijs preeijs partes fuas diftraxerunt.

QVod fl lino precio uendidcrint; dicendum cft, toram priori em« ptam manere:quemadmodum fi quis mihi totiim fundum ad • diem addixiffet, poftea iiero adiedo precio dimidiû alq addixcrit. CcU fus quocp libro oftaiio digeftorum refert Mutium, Bi'urnm,Labeoné, Sabinum ita exiftimaffe.-ipfe quo^ Gclfus idem probat. amp;nbsp;adqcit. mi-tari fe à nemine animaducrfiim, fi prior emptor ita contraxit, ut niü totum fundum, cmptumnollct haberemon habere eum,ne cam qui* dem partem emptam, quam unus ex fpeqs pofteriori emptori addi* cere noluit. Verum cft autem,ucl unum ex uenditoribus poffe melio* tern adferre conditionem. emere cnim cum totare etiam noftram

SI uenditor fimulauerit meliorem códitionem allatam, cum mino ris.uel ctiam tantidem alq uenderet.utrii$ emptori in folidum crit obligatüs.Sed fi emptor aliumnonidoncum fubiecit.ei'q;fundus ad* diftus eft: non uideo ( inquit) quemadmodum priori fit emptus, cum alia uenditio amp;nbsp;uera poftca fubfecuta fit. Sed uerum cft,uenditorem do ceptum ex uenditoadionem habere cum priorc emptore, quanti fua interfit,id non effe fadum. per qua adionem amp;nbsp;frudus, qiios prior emptor perceperat,amp;: qiiod deterior res culpa uel dolo malo eins fada fit, tecipict uenditor.amp; ita Labconi Jt Metnae placet . fed fi neuter fubiecit emptorcm,maiore autem precioaddidum eft prædium ei,qui foluen do non eflet.abitum eft à priorc emptione, quia ea melior intelligitur, quim uenditor comprobauit, cui licuit non addicere. nbsp;nbsp;Sed ct fi pu*

pillus poftea fine tutoris authoritate pluris emcrit,confenticnte uendi lore.abibitur à priore emptione. idem amp;nbsp;in feruo alieno.alitcr atej fi fer Uo fiio uel filio,quem in poteftatchabeat, uel domino rei per errorem id addixerinquia non eft emptio his cafibus. quod fi alieno feruo, que putauerit liberum effe, addixerincontra fe habebit. crit enim is egen« ti emptori fimilis,qui meliorem conditionem attulerit. nbsp;nbsp;Pratter cor

pus nihil fequitur.quod ucnicrit.non tarnen ideo, fi tantundem preci« urn alius det.-hoc ipfo,quod frudus cum non fequuntur, qui fecututi effent priorem emptorem,melior conditio uidetur allata: quia non id agitm inter emptorem amp;nbsp;uenditorem.'

SI prædio in diem addido,anre diem uenditor mortuus.fit.fiue poft diem hæres ci exiftarXue omnino non exiftat.priori emptori præ.

dium cmptum eft.- quia melior conditio alla ta, quae domino placraf, intelligi non poteil, cum is qui uendat, non exiftat. quod fi intta dient addidionis hartes exiftat: melior códitio ei adferri poteft. Si fondus m diem addiftus fuerit pluris,iit quædam ei accédant,quae non acceflc tint priori emptori: fi non minons fint hæ res, c^ quo pluris poftea furi dus uenierit.uenditio prior ualet,quafi melior conditio allata non fit. fi minoris: non. Idemq; exiftimandum eft,fi dies longior prccq fol uendi data fueritrut quæratur.quantu ex ufora eins temporis capipo-tucrit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVl. VLPIAN vs lib.-xxxii.aiedtaum.

ÏMperator Seuerus refcripfit. Sicut fruftus in dié addiftat domus,cu melior conditio fuerit allata, uéditori reftitui ncceffe eft ; ita rurfus, qua: prior emptor medio tempore neceifarió probauerit erogata,de re ditu retinen ; nel fi non fuificiat,folui æquum eft .amp; credo fenfiffeprin cipem de empn amp;nbsp;ucndiri adione.

CVm duo ferui duobus feparatim denis in diem addidi fint,à ex* ftiterit.qui pro utro^ triginta det.refert unius precio deccm ,an fingulorum quina adqciat. fecundum fuperiorem adieftionem is fer« , uus inemptus ent, cuius precio adieflio fada fuit ; fecundum poften« orem, utcrcj ad pofteriorem emptorem pertinebit. quod fi meet« turn fit,an ad utrinfj prccium addiderit: à priore emptione non uide« tut effe difcelïnm.

XVni. Ay K\C A l^VSlib.m.clu^lhoni(m. CVm in diem duobus focijs fundus fit addidus .• uno ex his preeru adqciente,etia pro ipfius parte it priorc uenditione difcedi redius exiftimatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xix, iabolenvs itb.n.fxCu^w.

FVndoin diem addido.fi poftea precium addiftum fit, amp;nbsp;nenditor alio fundo applicato,cum ipfum fundiun pofteriori emptori addi xcrit,amp;: id fine dolo malo fecerit.priori emptori obligatus non crit. na ^tiis non id tantum.quod in diem addidum erat,fedaliud quoeç cum co uenierit-tamen fi uenditor dolo caret,prioris emptoris cauffa abfo* , luta eft. id cnim folû intuendû eft an priori uenditori bona fide fada fit adiedio. XX, PAP1N1A N VS lib.in.reß^onforum.

PRior emptor poft mcliorem conditionem allatam, ob peamiam in cxordio uenditori de precio folutam,contra fecundum empto* tcm,citra dclegationé iure ftipulationis interpofitâ,agere non poteft.

Tit. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ Vlpia«

SI fundus commifforia lege uenierit: magis eft, ut fub condifi-oncrefoluieniptio,quÀm fub conditionecontrahi uideatur.

CVm uenditor fundi in lege ita cauerit ,Si AD DIEM PECV-NIA SOLVT# NON ER1T,FVNDVS INEMPTVS Smac dpi inemptum effe fundum/i uenditor eum inempni effe uohut: quia id uenditons cauffa caueretur. nam fi aliter acciperetur.-caufta uiUa^MT poteftate emptons futurum,ut non dandopccuniam inemptumface jet fundurn,qui eins periculofuiflet.

NAmlegem commiflbriam,quæ in uenditionibusadijeitur, fi uó let,uenditor exercebit,non enam inuitus.

nil. IDEM Ub.-sexxv.adcdiÜiim. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''

SI fundus lege cômilToriauenieritJîoceftjUtnifi intra certuindietn precium exfolutum fiejnemptus fiat ; uideamus, quemamodum uenditor agat tâ de fundo,^ de his,qu£C ex fundo percepta funt ; ireqj fl deterior fundus effedus fit fado cmptoris.amp;:qua^ finira eft emptio. fed iani dccifa quxlho eft, ex uendito adionem competere, utrefcri# pro imperatoris Antonini amp;nbsp;diui Veri dedaratur. Sed quod ait Ne ratius,habetrationem.utinterdum frudus lueretur, cum pretiii,quod numerauir, perdidit. igitur fententia Neratfj tunc habet locum ( quae eft humana)quado emptor aliquam pattern preeij dederit. nbsp;nbsp;Elegan«

ter Papinianus libro tertio refponforum fcribit. ftatim arq; commiffa lex eft,ftatuere uendirorem debere.utrum commifforiam uelit exer-» cere,an potius precium peterc. nec poffe,fi comifforiam elegit,poftea uariarc. In commifforia etia hoc folet conuenire; ut fi uenditor eu« dem fiindum uenderct,quanto minoris uendiderit,id à priore empto« teexigat.crititaejaduerfus eum ex uendito adio. nbsp;nbsp;Marcellus libro

iücefimodubitat,commifloriautrumtünclocunïhabcat,fi intefpel= ; latus non foluat; an uero fi nó obtnlcrit:amp; magis arbitror offerte eum debere.fi utile felegis commifforia: poteftate foluere. quodfinonha* ber,cuioft'crat.poffefecurumeffe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' f

LEge fundo uendito dida,utfi intra certum tempus precium folu-tumnon fit,res inempta effet: de frudibus,quos interim emptor percepiffer,hoc agi intelligendum cft:ut emptor interim cos fibi fudqp iiire percipiar. fedfi*fundusrcueniffct; Ariflocxiltimabar,uédiroride ♦afs. fun bis indicium in emptoremdandum effe .-quia nihil penes eu refidere dû reuo oporteret extern qua fidemfefeUiffct, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caffet.

BE lege commiHbria interrogarus,ita refpondit. fi per cniptorcm fadiim fit,quo minus Icgi parcrctur,amp; ca lege uti uendiroruelic: sinemptos fore,amp;id ijdarrxuel alio nomine datum effet, apud «enditorem remanfurum. Idem refpondit. fi ex lege inempti fine fundimeeid, quod acceffurum didum eft, emptori deberi. Poft di« emlege commifforia compræhenfum,uenditor partem reliquæ pecu niæ accepit.refpondit. fi poft ftatutum diem reliquat peainiæ uenditor legem diftam non exercuiffet,fed partem reiiquidebiti accepiffet: ui« deri receffuma commifforia.

POft diem commifforix legi prxftitutum.fi uenditor precium pc» tat.lcgi comifforiat rcnimciatauidetur,ncc uariarc,amp; ad banc redi repoteft. VÏIh SCAEVOLA lib.vu.digt/hrum.

Æ ^^’^^ fundos Caio Scio uendiditA acceptis arts nomine certis l_pccuntjs,ftatuta funt tempora folutionis reliqux pccuniae.qui» bus fl non paruiffet, emptor padus eft, ut airam perderet, amp;nbsp;inempt« uillæ effent.die ftatuto emptor teftatus eft, fe pecuniam omnem rcli« quam paratum fuiffe exfolucreA facculum cum pecunqs fignatorum fignis obfignaffc,defuiffe aut ucndirricem. pofte note autem die norni ne fifci teftato conuentus emptor cft,ncantc mulieri pccimiam exfol* ueret,quim fifco fatisfacerct. quxfitu eft, an fundi no fint in ca cauffa, lit à uenditrice uindicari debcant ex conuentione uenditionist'refpon-dit. fecundum ea,qux proponerentur, non commififfe in legem ucn« ditionis emptorem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

t .*».■ r . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;f' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• ■

DE HAEREDITATE VEL ACTIONE 1 uendita. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. IIII.

I hatreditas uenierit cius,qui uiuat,aut nullus fitmihil effe adi, quia in return natura non fit,quod uenierit.

VEnditor hxreditatis fatifdare de euidione non debet: cum id inter ementem amp;nbsp;uendentem agatut, ut neej amplius, necg minus iuris emptor habeat, quä m apud haeredem futurum effet, plane de fa* , do fuo uenditor fatifdare cogendus eft. In hæreditate uendita utru ea quantitas fpeâatur,quæ fuit mortis tempore;an ea,qux fuit,cö adi-; tenir hacreditas.-an ea,quæ fuit,cum hwreditas uenundarenir,uidcndu exit, di uerius eft^ hoc effe fexuandum,quod adum eft. plexun^ autem hoc

TIT. Illi. ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6f?

hoc agi ludctiir ,ut quod ex hæreditate pernenit in id tempus »quo uen dido fit ; id uideatur ueniffe. nbsp;nbsp;lliud poteftquæn. fi etia impuberi fit

fubftitutus is,qui uendidit hæreditatem teffatons; an id etia, quod ex impuberis hæreditate ad eum,qui uendidit hxreditatem, petuenit; ex empto adioni locum faciatC' amp;nbsp;magis eft,nc ueniat; quia alia hxreditas eft.licetenirn unum teftamentum fit: alia tamen, arq; alia haereditas eft.plane ft hoc aftum fit.-dicédum erit,etiani impuberis hæreditatem in uenditionem uenire.maxime ft iam ei delata impuberis hæreditate, uenierit hæreditas, nbsp;nbsp;Perueniffe ad uenditorem hærediratis quo mo

do uideatur, quæriturC’amp; ego puto,anrc quidem,quam corpora rerUm hæreditariarum naftus uenditor fuerit.-hadenus perueniffead cum ui-deri,quatcnus mandate poteft carum rciu perfecutionern, afliones'ep tribuere.enimuero ubi corpora nadus eft,uel débita excgit;plénius ad cum uideri perueniffc.Sed amp;nbsp;fi return uenditarum ante hæreditate uen ditam precia fiierir confecutus.palam eft,precia renim ad eum perueniffe. Illud tenendum eft: cum effedu uideri perueniffe, non prima rarione.idcirco quod legatorum nomine quis præftitit»non ujderur ad eum perueniffe. fed amp;nbsp;fi quid alicni æris eft,uel cuius alterius oneris hx reditariirperuenifle merito negabitur. fed amp;nbsp;return ante uenditionem donatarum precia præftari,æquitatis ratio exigir. Non tantum au-tem quod ad uenditorem hæreditatis,fed amp;nbsp;quod ad hæredem eins ex hæreditate peruenit,emptori reftituendum eft. amp;nbsp;nô foliim quod iam per uenit,fed amp;nbsp;quod quandeq; petuenerit, reftituendü eft.fed amp;nbsp;ft quid dolo malo eorum faâum eft,quo minus peruenerit ad eos: amp;nbsp;hoc cm ptori præftandum eft.feciffe autem dolo malo, quo minus perueniat, uidet : fine alienauit aliquid.uel ctia acceptö qué liberauit: fiuc egit do lo malo,nedehæreditate adquircrctur, uel ne poffeffionem adipifce-tetur,quam poffer adipifci.fed Óc fi non dolo malo, fed lata culpa*ami *aliàs.ad ferit aliquid:utilt;$ tenebitur. deperdita aut amp;nbsp;deminuta fine dolo malo nufent. uenditoris,non præftabuntur. Îlludquæfitum eft. an uenditor hære ditatis ob debitû à filio fuo,qui in poteftate eins effet, feruoûe,ei, cuius hæreditatem uendidiffet:præftaredebeatemptori c'amp;iüfum eft, quid-quid duntaxat de pecul io filfj feruiûe, aut in fuam rem uerfum inueni-atur,præftare eum deberc. nbsp;nbsp;Soletquæri:an etiam ft quid lueri occa-

fione hærediratis uenditor fcnferit,cmptori reftituere id debeat ƒ amp;nbsp;eft apud lulianum quæftio hæc traftata libro fexto digeftorü.amp; ait. quod non debitum exegerit,rctinere hæredem:amp; quod non debitum folue-rit, non reputare.nam hoc feruari,uthærcs emptori non præftet,quod non debitum exegerit:nelt;5 ab co confequatur,quod non debitum præ ftitetit.Si autcmcondemnatuspræftitcrit.-hocfolum hæredi fufficit,

effefe condemnatiim finedplomalofuo;etiamfi maxime creditor non fuerit is,ciii condemnatus eft hxres. quæ fententia mihi placet.

Nonfolum autem hæreditarias aâiones,fed etiâ eas obligationes, qiias ipfe hartes conftituit, dicendum erit prxliarc emptori cum debe* ré. itaeg amp;nbsp;fi fideiiifforé acceperit ab hæreditario debitore .• ipfam hanc aftionem,quam habet hæres,præftaredebebir. fed amp;nbsp;fmouauerit, uel in indicium deduxerit adionem.-prxftare debebit emptori hanc ipfani adionem,quam nadns eft. Sicuti lucrum omne ad emptorem hæ» reditatis refpicit ; ita damnum quoq; debet ad eunde refpiccre. De* nieg fi rem hæreditariam hæres uendidetit^ac per hoc fuerit codemna* tus.non habet contra emptorem aftionem;quia non ideo condemna* tur,quod hartes fitted quod uendiderit. fed fi pretium rei diftraâæ cm ptori hæreditatis dedit.uideamus,an locus fit ex uendito aâioni.amp;pu« to locum effe. Sine ipfe uenditor dederit aliquid pro hæreditate,fiiie procurator eius,fiue alius quis pro eo, dum negocium eins geritdociis erit ex uendito adioni,dummodo aliquid abfit uenditori hæreditatis. cæterum fi nihil abfit uenditori.'confequens ent dit ere, nó competere ei hanc adionem. Apud lulianum fetiptum eft.fi uenditor hæredi» tatis exceperit feruum fine periculoA eins nomine cum eo fuerit add de pcculioA in rem iierfo: id duntaxat cum confequi, quod præftite* rit eins peculrj nomine,quod emptorem fequi debet, aut quod in rem defundi uerfum eft.his enim cafibus ars alienü emproris foluir;cx carte ris cauflis fuo nomine condcmnanir.quid ergo fi feruum cum peculio exceperit uenditor hæreditatis, conuentusq? de peculio prarftiterit^ JVlarcellus librofexto digeftoriim,non petere eumferipfit.’fi modo hoc adum eft,ut quod fuperfuiffet ex peculio,hoe haberet. at fi contra adum eft.rede petere eü pofte ait.fi uero nihil expreflim inter eos con« Hcnit,fed tantummodo peculij mentio fada eft.-ceflare ex uendito adi» onem confiât. Si uenditor hæreditatis ædes fibi exceperit^quarum nomine damni infedt promiftiim fuerat.-intereft, quid adi fit. na fi ita excepiftct,ut danmi quoqj infedi ftipulationis onus fuftincretrniliil ab emptore confequeretur.Si uero id adum erit,ut emptor hoc æs aliéna exfoluat: ad ilium onus ftipulationis pertinebit.fi non apparebit,quid adi fit.-uerifimile erit, id adum,ut eius quidem damni nomine, quod ante uenditionem datum fuerit,onus ad emptorem,alterius temporis ad hæredem pertineat. Si Titius Mæuq hærediraté Seio uendiderit, amp;nbsp;à Seio hæres inftitntus, cam hæreditatem Atrio uendiderit.-an ex pri ore uenditionehæreditatis cum Attio agi poilu:'amp;ait Iiilianus, quod uenditor hæreditatispetered quolibetextraneo hærede potuifîet,id ab hæreditatis emptore confequutiuû. amp;nbsp;cette fi Seio alius hæres exti*

tiffet: quidquid iicnditor Mæuianæ hæreditaris neminepræftitiflerjd ex uendito aftione confcqui ab co potuifler nam amp;nbsp;fi duplam hominis si Seio ftipulatus fuiffemÀ hxres ei extitiflem ,eamt^ hxreditatem At tio uendidiffem .• euido homineje ab Attio feruaré. Si quid pubJi« ci ucdigalisnomine præftiterit uenditor hæredirarisrconfcquens erit dicere,agnofccre emptorem hoc debere.nantß hæreditaria onera hæc funtStfifortetributorum nomine aliquiddependct.idem erit dicen* dum. Quid fi funere faâo,hæres uendiderit hæredirarem.an impen fam funeris ab emptore cófequaturc’amp; ait Labeo, emptoré impenfam funeris debere preeftarerquia amp;nbsp;ca( inquit)impenfahæreditaria fit.cuij fentenriam amp;nbsp;labolenus putat ueram, amp;nbsp;ego arbirror. Gum quis de birori fuo hæres extiterit ; confufione creditor effe définit, fed fi uendi cerithsreditatem. aequiflimum uidetur emptoré hxreditatis uieem hæredis obtinere.amp;: idcirco teneri uendirori hærediratis.Cfiue cum mo fitur reftatoridebuit,quamuis poft mortem debere defijt,adita à uena ditorehæreditate: fiuequidin diem debebatiir .-fiuefub conditione, amp;nbsp;poftea conditio extitit.) ita tarnen,fi eins debiti aduerfus hxredem adio efte poterat; ne forte etiam ex his cauffis, ex quibus cum haerede adionon eft,cum emptore agatur. Et fi feruitutes amifithxres inftitu tus,adita hacreditatcrex uendito poterit experiri aduerfus emptorem, ut feruitutes ei reftituantur. Sed amp;nbsp;fiquidcm uenditor nondum præ ftiterit, fed quoquo nomine obligatos fit propter hæreditatem.nihil9 minus agere poteft cum emptore.

SI uenditor hæreditatis exaflam pecuniamfinedolomalo uel cul« pa perdidifler.non placer eum emptori teneri.

SI nomen fitdiftraflum.Cclfus libro nono digeftorumferibit, îoew pletem effe debitorem non debere præftari.debitorcm autçm effe præftari,nifi aliud conuenit.

ET quidem fine exceptione quo^mifi in contrarium aflum fit. fed fl certae fumms debitor diflus fit.' in earn fumma tenetur uendi« xor. fl intertæ, amp;nbsp;nihil debeat: quanti interfit emptoris, VI. iDE^•\ hb.V.qiuflionum.

EMptori nominis etiam pignons perfecutio præftari debet. eins quolt;5,quod poftea uenditor accepit.nâ beneficiû uenditoris ,pdcft eniptpri. - VII. IDEM lib.Xlll.adPlüUtium.

CVm hæreditatem aliquis uendit : effe debet hæreditas, ut fit em* prio.nec enim aleaemitur,utin uenatione, amp;fimilibus ; fed res, N N q quæ

quæ fi non cft,non contrahitut emptioA ideo precium condicctur. Vlil. JABOLENVS IiklI.exP/lt;t«fto.

QVod finulla hærçditas ad uenditorem pertinuit; quantum cm= ptori præftaredebeat.ita diftingui oportebit; ut fiquidem cft àH qua hæreditas,fed ad uenditorem non pertinet.ipfa æftimetur. finulla cft,de qua aftû uideatnr.-hic uero ( quia uenditio non ualet ) preciûdun taxât À fi quid ineam ré impenfum eft,emptor à uenditore cofequat.

T7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. PAVLVS Iib.XXXlIl.dddilt;SÏKni.

QVod fi inuenditione hæreditatis id aâum eft: fi quid iuris effet uenditori,uenire,nec poftea quidquam præftitum iri: qüamuis ad uenditore hærçditas non pertinuerit,nihil tarnen præftabitur: quia id aâum cffe manifeftum eft, ut quemadmodû emblumeutum nego^ ciationis,ita amp;nbsp;periculum ad emptorem pertineret.

N Am hoc modo admittitur effe uenditioné,fi quafi hærçditas ti» bi empta eft, aut quafi fpes hæreditatis ; ut ipfum incertum tei ueneat, fient in retibus.

XII. CAI VS lih.'^.adedidltmproumdeilc. H Oc autem fie intclligendum eft.nifi feiens ad fe non pertinere ita uendidit.nam tune ex dolo tenebitur,

XIIL PAVLVS lib.XniLddPfdKfti««, QVod fl fit hæreditas:amp; fi non ita conuenit,ut quidquid iuris habe retuenditor,emptor haberet.tamenhæredé feeffe præftare défi ebit. illo uero adieâo;liberat uenditor, fi ad eu hærçditas nóptineat.

QVifiltffamilias nomina uendidit,aâiones qnoq;,quas cum patre habet,præftare debet. Si hærçditas ueneat: uenditor res hatte« ditarias tradere debet.quanta autem hærçditas eft, nihil intereft.

SI quafi hæres uendidcris hæreditaté,cû tibi ex fenatüfconfulto Tre belliano reftituta effet hærçditas.-quanti interfit emptoris, tenebe-

NOminaeorum.quifubconditioncjielindicm debent: amp;nbsp;eme* re,amp; uendere folemus.ea enim res elbqiia? emiamp; neuire poteft.

Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVIII. ALfEUVSlib.y.digelkirtvm.

« QI ex pluribus haeredibus unus ante, quàm çætexi adirent hætedita= - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teip.

TIT. IIII. * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fftfj

tcm,pecuniam,qiix fub poena debebamr ä teftatorc, omnem foluerir, Îchærcditatemuendiderit.necàcohærcdibusfiiis propter egeftatem Corum quidquam feruare potcrit cum emptorc hæredirans, uel ex fti pulatu,uel ex uendito rede experietur. omnem enim pecuniam hære* ditario nomine daram, co manifeftius eft, quod in iudicio familiae er« eifeundæ deducitur;per quod nihil amplius unufquif^ à cohæredibus fuis confequi poteft,quàm quod tanquam hærcs impenderit.

MVltum intcreft,fub códitione aliqua obligatio Heneat: ancum ipfa obligatio fub conditione contrada fit,pure ueneat. priore cafu, déficiente conditione,nullam uenditioné:pofteriorc,ftatim uen dftionem confifterenam fi Titius tibi decé aureos fub conditione de^ beat, amp;nbsp;ego abs te nomen ciuscmam:confcftimex emptoamp; uendito agere potero,ut uel acceptum ei facias.

SI hacreditatem mihi uendideris Luctj Tiaj,ac poft debitori eiufdem haeres exiftas.-adionc ex empto tenebetis ; quod fimplicius ena in illa propofitione procedit, cum quis ipfe creditor! fuo hxics extiterit, Ac hæreditâtem uendiderit.

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXI. PAV LVSlib.Xm.clU£flionu,m.

VEnditor ex hxreditatc interpofita ftipulatione, rem hæreditas riam perfecutus,alii uendidit. quæritur,quidex ftipulatione prae ftaredebeatC na bisuti^noncómittitur ftipulatio, utamp;rem amp;nbsp;preeiä debeat.Et quidem fi poftea,quam hxres rem ucndidit,interceffit ftipu latio.ctedimus precium in ftipulatione uenifte. quod fi anteceffit fti# pulatio,deinde rem nadus eft: tune rem debebit. fi igitur hominé uen# diderit,amp; is deceflerit.-an precium eiufdem debcat C” non enim deberet Stichi promiflbr C fi cum uendidiffet ) mortuo eo, fi nulla mora præ» ceffiffet.fed ubi hæreditatem,ôe poftea rem ex ea uendidi: poteft uide# ti,*ut tam ipfius negocium agam,quam hacreditatis. fed hoc in re fin- * diM, ut gulari non poteft diei.nam fi eundé hominé tibi u€ndidero,amp; needum ipßm tradito eo,aln ^9 ucndidero,prcciuc^ accepero:mortuo co,uideamus, du potua ne nihil tibi debed ex empto,qui moram in tradendo nó feci. precium a^m. on hominis ucnditi nön ex re,fed ,ppter ncgociationé percipitur :amp; fic fit,quafi alt) non uendidiflem.tibi cm ré debeba,non adioné. At cü ba: rediras uenit.tacite hoc agi uidetur,ut fi quid tanc^ haeres feci, id prae# ftem emptori,quafi illius negocium agam.-quemadmodu fundi uédi-tor *frudus præftaret bonæ fidci rationerquamuis fi neglexiffet ut *dïidt,fiu-alienum, nihil ei imputari poffit : nifi fi culpa dus argucrerur. Quid fi iiuupriefia tem, quam uendidi,aliopoffldcnte perq^àlitis æftimarioncm acce= rethotuß-NN uj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pi;quot;ifraUoné.

pie’utmm precinm illi debeo.an remc'utiq; rem.non enim aflionem et /cd rem prxftare debeo.fe4 fi aut uidcieftiis.iid propter furti adioné duplum abftulero; nihil hoe ad emptoré pertinebit.nam fi fine cd pa delqt poffidere uenditor.adioncs fnas præftare debebit, non remA Ik aïs*dccft *^^‘^ «ftimationé quotj nam à: aream tradcre debet exufto ædificio. neeatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXI l. S C AE VOL A lib.ll.rej}gt;onforum.

HAereditatis uenditac precium pro parte accepi.reliquum empto renonfoluente,quæfitumeft,an corpora hæreditaria pignoris iioniineteneanturfrefpondit.nihil pçoponi,cur non teneantur.

VEnditoraftionis,quamadiierfus ipfum principale retim habet: omne iiis.quod ex ea cauffa ei competit.tam aduerfusipfiim re um ,quim aduerfus interceffores huius debiti,cedere debet; nifi aliud adum eft. Nominis uenditor quidquid uel compenfatione,uel exa* Öiorte fuerit confecutus.intregrum emptori reftitucre cópellitur.

HAereditatcmCornelquendidifti. deinde Titius,cui à tehsredç Cornelius legauerat, priusquàm legatum ab cm ptorc percipe* ret,te fecit hæredé. rede puto ex uendito te afturum, ut tibi præftetur; quando eó minus hæreditas uenierit,utid legatu praeftarctemptor; necquidquaminterfit,utriimTitio,qui te hæredem fecerit, pecunia débita fit, aniegatario.

SI cxceptofundohxredir:. do ueneat hacreditas, deinde eins fundi nomme uêditor aliquid adquificrit;dcbet id pratftare emptori bsa ' rcdiratis. P A V L v s. imö femper quarrimr in ca re, quid adum fuerit. fiautem id non apparebit. praeftareea rem debebit emptori uenditor. nam id ipfum ex ca hacreditate ad eum perueniffe uidebitur: nó fecus, ac fi eum fundu in hacreditate uendenda nó cxcepilfet.

Elfus filius putabat: ft uédidilTet mihi filiusfamilias rem peculiarem,amp; conucniat,ut abeatur ab ea uenditione.-in ter pattern,amp; filiHm,amp; me conueniredeberc: ne fi cüpa* jtre folopadusfim,filius non poffitliberari. Sed quacri« _________ !tur.utrü'ne nihil agaturexcapadione: an ueroegoqui« dem libe£er,filins maneat obligatus.'ficuti amp;nbsp;fi pupillus fine tutoris au« thod

thotitatepacifcamruprequidem ïiberatur,nonetiafn qui cum co pa-Öus eftfnam quod Arifto dixir^poffe itapacifci, utunus maneat obli= gatus.noii cft uer um:quia pro una parte contrahentium abiri pado ab emptionc non poteft. amp;nbsp;ideo fi ab una parte renouatus fit; contradusf dicitur non ualere emfmodi padionem.fed dicendum eft, patre paci-fcenteA liberato aduerfario,filium quo^ obiter liberari.

Slquamrem^teemi,eandemrurfuspluris minorisueemero.‘dif-ceflimus â priore emptione.poteft enim, dum res integra cft,con» uentione noftra infeda fieri emptio ; at^ ita cófiftit pofterior emptio, quafi nulla praccefferit. fed non poterimus eadem ratione uti poft pres ciumfolutum,emption€repetita:cum poft precium folutuminfeda emprionem facere nonpoflimus.

EMptio amp;c uenditio,ficLit confenfu contrahitur,ita contrario eófen furefoluiturjantequâmresfueritfecuta. ideoq^ quaefitum cft,fi emptor fideiuflbrem acceperit,ucl uenditor ftipulatus fuerit: an nuda iioluntatetefoluatutobligatioC'Iulianusfcripfit.cx empto quidé agi non poffe.quia bonæ fidei iudlcio exceptiones padi infunt. an auté fi« deiuflbri utilis fit exccptio,uidédum eft. amp;nbsp;puto Jiberato reo,amp; fidduf forem liberari.item uenditorem ex ftipulatii agétem exceptionefub« moueri oportet.idemep iuris eft,fi emptor quo^ réin ftipulationé de* duxerit. 1111. IDEM lib.vm.dige/torÜ lulianinotât.

SI emptio contrada fit,togxCputa)aiit lancis, amp;: padus fit uenditor, utalterutriusemptiomaneat;puto refolui obligationem huius rei nomine duntaxat.

CVmemptoruenditorijuel uenditoremptoriacceptö facittuo* luntasutriuflt;joftendituridagentis,uta négocie difccdatur;amp; perinde habetur ,ac ft conueniffet inter eos, ut neutet ab altero quid^ peteret.fedfuteuidentius appareat)acceptilatio inhac cauffa non fua natura/ed poteftate conuentionis ualet. Emptio nuda conuentio« ne diffoluitur,fi res fecuta non fucrit. mortuo autem homine perinde habenda eft uenditio,ac ft traditus fuiflet.ut puta cum uertditor libere tur,amp;emptorihomopcreat. quare nift iufta conuentio intcruencrit; adiones ex empto amp;nbsp;uendito manebunt.

Slconuenitjit res,quæ iienit,fi intra certu tempus difplicuiflèt,red« deretur-ex empto adio eft (iitSabinuspiitat) aut proxima empti adioni in fadum datux»

Slid,quod purecmii fubconditionc rurfus emam.-nihil agitur po ftenore emptione. Si pupilli perfona intetueniat, qui aute fine tutoris authoritate,deinde tutore authore enut.*quaniuis uéditor iam ci obligattis fucrit.tamen quia pupillus non tenebatur, renouata uen« ditio efFicit,ut inuicem obligati fint.quod fi ante tutoris authoritasin teruenit.dcinde fine tutore authore emit: nihil aflu eft pofteriore cm* ptionc. item poteft quaeri.amp; fi fine tutoris authoritate padus fucrit,ut difeedatur ab emptione: an pcrinde fit,atlt;5 fi ab initio fine tutoris au* thorirate emiffet: ut fcilicct ipfe no teneatur ,fed agente co retentiones competant Cquot; fed nec illud fine rationc dicetur, quu initio rede emprio fit contrada.uix bons fidei côucnire,co pado ftari,quod altcri captio« fum fit.amp; maxime,fi iufto crrore fitdeceptus.

TItius Seq ^curator,defundo Scio,ab co fcriptus hacresreum igno raret,fundum uendente feruo hxrcditario,quafi procurator fub« fcripfit, quæfitum eft,an cogniro eo,prius quam emptio perficcretiir,i uenditione difeedere poflîtî' rcfpondit.Titium,fi nô ipfe uendidit,non idcirco adionibus cinilibus teneri,quod feruo uendente fubferipferat: fed ferui nomine practoria adione tcncri.

■pVndusvquiLucqTitq crat, obucdigal rcipublicac uenit. fed cum yp Lucius Titius debitor ^fefTus effet, paratum fe effe uedigal ex fol« were folidu: cum minorisueniffetfundus,quim débita fumma effet: profes proamciæ refcidit ucndirionem,eumfcpreftituiiuffit Lucio Ti« tio.quaefitum eft,an poft fententiam praefidis, ante quam ci reftitucre tur,in bonis Lueq Titq fundus emptus effetc'refpondi.non prias,quâm emptori precium effet illatum:uel fi precium nondum effet ab empto rc folutum,in uedigal fatisfadum effet.

S Eins à Lucio Tirio emit fundum legcdida.utfiaddicm pecuni« am non foluiffet,resinempta fieret. Seiusparte precq præfentc die foi a ta: defundo uenditore, fiiqs eius papillaris gratis, amp;nbsp;ipfe tutor cum alqs datus : neq; contutoribus precium fecundum legem nume» raait,nec rationibus tiitelae retulit. quæfitum eft,an irrita emptio fada effete' refpondi,fecundum ea,quæ proponerentur, inemptam ni* dcri. Empror prædiorum, cum fufpicaretur Numeriam amp;nbsp;Sempro niam ci controuerfiam moturas, padus eft cum uenditore, ut ex pre-çio aliqua fumma apud fe remancret, donee emptori fideiiiffor dare# tut à uenditore. poftea uenditor earn legem inferuit : ut fi ex die pecu« ni»

nia ottinis foluta non effets nenditor ca prædia ueniffe nollet: inuens dita effent, interea de aduerfarqs alteram mulierem uenditor fiipera» iut,cuni altéra tranfegit.-ita ut fine ulla quæftione emptor prædia poffî dcret.qiiæritum eft: cum neq? fideiuffor datas, neep omnis pecuniafe« cundum legem fais diebus foluta fit.-an prædia inuendita iint;' refpon» di.fi conueuiffet,utuon prius pecunia folueretur,quâm fideiuffor uen diti cauffa daretunnec id fidum effet, cum per emptorem ftaret, quo minus fieret.non poffe pofteriorem legis partem exerceri.

11 uinumuendirum acuerir, uelquidaliuduicq fuffina-^^^ erit.emptoris erit damnum, quemadmodum fi uinum ^ effet effufum, uel uafis contufis, uel qua alia ex cauffa. [| Sed fi uenditor fe peticulo fabiecit;in id tempus pericus _______lum fuftincbit,quoad fe fubiecit.quod fi non delignauit tempusreatenus periculum fuftinere debet, quoad deguftetur uinum; uidelicet qiiafi tune pleniffime ueneat,cum fucrit deguftatum. Aut - igiturconuenir, quoad periculum uinifuftineat,amp;eateuus fuftinebit: aut non conucnit,amp; ufq; addeguftationem fuftinebit. fed etfi non fint degaftata,fignata tarnen ab emptore uafa, uel dolia; confequenter di-ceinus,adhuc periculum effe uenditotis;nifi aliud conueniflet. Sed amp;nbsp;euftodiam ad diem menfiuæ uenditor præftare debet.prius (^ enim admetiatur uinum,quafi nondum uenit. Poft menfuram faââ uendi • toris definit effe periculum. Sed amp;: ante méfuram periculo liberatur, fi nó ad menfuram üendidit.-forte amphoras,ucl etiam fingula dolia., Si dolium fignatum fit ab emptore;Trebatius ait,traditum id uide-ri.Labeo conrra.-quod amp;nbsp;uerum eft. magis enim ne * fubmitteretur,fi= aTs*fubuer gnari folerc,qaàm ut traditum uideatur. Licet autem uenditori, uel teretur. als effundere uinum,fi diem ad metiendum præftituit, nee intra diem ad^ fuimoucre menfum eft. effundere auté non ftatim poterit ; prius ^ teftato denim tur. ciet emptori,ut aut tollat uinum,aut fciat futurum, ut uinum effunde rctur.fi tamen,cum poffer effândcrc,nô eftudit; laudandus eft potius. ea propter mercedem quoq; doliorum poteft exigere; fed ita demum, fi interfait cius,inaniaeffe uafa,inquibus uinum fuit: uelutifi locaru-rus ea fuit,uel fi neceffe habuit alia conducere dolia. commodius eft au tem conduci uafa,nee reddi uinum,nifi quanti condaxerit,ab empto* re reddatur;autuendere uummbonafide,ideft,quantum fineipfius

SSS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XVirL ineommodo fieri poteft, opcram darc,utquàm minime detrimente» fit ea res emptori. Si doliare uinum emeris, nee de tradendo quid^ coniicnerit:id uidetur adum,ut ante eiwcuarentur,qudm ad uindemi am opera eorum furura fit neceïfaria.qijod fi non fint enacuata.-facicii diim,quod uereres piitanernnt,per corbem uenditorem menfuram fa cerc,amp; effundere. uereres enim propter hoe menfuram fuaferiint, fi quanta menfura effet, non appareat:uidelicet ut appareret, quantum emptori uini perierit.

HOc ita iicrü cft.fi is eft uenditor, cui fine noua uindemia non fint ifta uafa neceffaria.fi nero mercator eft,qui emere uina amp;nbsp;uende refolct.is dies fpedandus eft,quo ex cómodo uenditoristolli poffinr. Cuftodiam autante admeriendi diem qualem uenditorem præftarc oporreat. utrû plenamgt;ut Sa diligentia præftet; an uero dolû duntaxat, nideamus.amp; puto,eam di li gennam uenditorem exhibere debereait ta men fatale damnum,uel uis magna eum excufet.

Slquis uinauendiderit,amp; intradiem certum deguftanda dixerit: deinde per uenditorem fteterit, quo minus deguftarentur; utrum preteritum duntaxat periculum acorisöc mucoris uenditor præftarc debear .-an uero etiam diepreterito, utfi forte corrupta fint poft ca,quam dies degiiftandi prærerqt,periculumad uenditorem per« tineat:an ueromagis emptiofit foluta,quafi fub conditione ueni» erit,hoceft,fi ante diem illum fuiffent deguftatat’amp; interent,quid aftum fit. ego autem arbitror, fi hoe in occulto fit, debere dici, em-ptionemmanere:periculumautem ad uenditorem refpiccre,etiam ultradiem deguftando prefinitum;quiaper ipfum fadum eft. nbsp;nbsp;nbsp;Si-

aucrfione uinum uenit,cuftodia ramen præftandaeft. ex hoc appa ret, fi non ita uinum uenit, utdeguftaretur .• neepacorem, neg; muco«« rem uenditorem præftare debere,fed omne periculum ad emptorem pertinere.difficile aüteft,utquifquam fft cmar,utnelt;5deguftet. quare fi dies deguftationis adiedus nó eritiquadocunqj deguftareemptor po terir.amp;quoaddeguftauerit, periculöacorisamp;mucoris ad uenditorem pertinebit. dies aut deguftationi præftitutus,meliorem condirionem emptoris facit. Vino aut per auerfionem uendito,finis euftodiæ eft. aucheudi tempus, quod ita ent accipiendum, fi additum tempus eft.;

cætemm finonfitaddinim:uidcndum,ncinfiniratn enftodiam non dcbcat uendiror. amp;nbsp;cd uerius fecundu ca,qiix fupra oftendimusraut in terefle.quid de tempore aäum fit : aut denunciarc ci, ut tollat uiniim. certe ante,^ ad uindemiam fuerint dolia ncccffaria,dcbet auchi uinu.

SI per emptorem ftetcrit, quo minus ad diem uinu tollerer ; podca, nifiquod dolo malo uenditoris inrerceptum eft, non debet ab eo prxftari. fi ( uerbi gratia ) amphorae centum ex eo uino,quod in cd la *alils dlt; eflèt.uenicrint:*(fiadmenfumeft)donee admetiatur,omne pericu« funt. lum uenditoris cft,nifi id per emptorem fiat.

SI uina cmcrim,exceptis acidis amp;nbsp;mucidis, amp;nbsp;mihi expédiât acida amp;nbsp;niucidaquocjaccipere: Proculusait,quamuis idemptoris caufia cxceprum fit,tarnen acida amp;nbsp;muddanonuenUTe. nanc^ficut inuitus em ptor accipere non cogeretur .ira iniquum effe, nó permitti uendi* tor i,uel alq ea uendere.

ID quod poft emptionem fundo acccfTit per alluuioncm, uelpcrqt; ademptoriscommodum incómodumtp pertinet.namutfi torus ager poft emptionem fliunine occupatus fit,periculum eflet empro. ris.fic igitur amp;commodum eius effe debet. Quod uenditur,in mo« dum agri cedere debet.-nifi id adum eft, ne cederet.atquod non uenit; in modum tedcndum,fi id ipfum adum eft,ut ccderet.ueluti uia- publi cae,limites ,Iuci,qui fundum tangunt.cum uero neutrum didum eft.-ce dere non debent. amp;nbsp;ideo nominatim caueri folet.- ut luci, uiæ public«, quae in fuiido funt,totæ in modum cedant.

NEceflariö feiendum, quando perfeda fit emptio. tunc enim feie« mus,cuius periculum fit.nam perfeda emptione periculü ad em ptorem refpiciet. Et quidem fi id,quod uenicrit, appareat quid, quale, quantum fit, amp;:prccium,5c pure uenit: perfeda eft emptio. quod fi fub conditione res ucnierit, fiquidem defecerit conditiomulla eft emptio, ficutinecftipulatio. quod fi exriterit.-Proculus amp;Odauenus emptoris efle periculü aiunt. idem Pomponius libro norto probat.quod fi pen dente conditione emptor ueluenditor decefferit: conftat, fi extircrit conditio,barredes quocj obligatos effe, quafi iam contrada emptione in praeteritum.quod fi pendente conditione res tradira fir;emptor non poterit ed ufucapere pro cmptorc.^ quod precq folutfi eft,repeterur;0£ frudus medq teporis uenditoris funt.fi pendente conditione res fuerje extiuda. perimiteni emptio/icuti ft: ftipulatioes Slt; legara codiriqualia

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0 O ij peri«

perimunwr.fané fi exftat res. Heet deterior effeda: poteft dici,cffe da* mnuni emptoris. Si ita res uenierit, ESTO SER VVS ILLE EMPTVS^ SIVE NAVIS EX ASIA VENERIT, SIVE NON VENERIT: luIiaiKlS putat ftatim perfedam effe uenditionem, quoniam certum fit eâ con? tradam. Gum ufunifrudum niihi uendideris:intereft,utrü ius uten di fruendi,quod folum tuu fir, uendas: an nero in ipfuni corpus, quod tuum At,ufumfrudum mihi uendas.nam priore cafu etia fi ftatim mo neris,nihil mihi livres tuns debebitrhæredi ai'it meo debebitur, fi tu ui uis.pofteriore cafuhxredi meo nihil debebiuir^hacres tuus debebir. gt;

SI poft infpedum praedium, ante c^ emptio contraheretur, arbores _ _uento deiedæ funt.an hæ qq; emptori tradi debeant,quœriturf amp;nbsp;re fponfum cft.non deben, quia cas nó emerit.-cum ante,c^ fundum eme rit, defierint fimdi effe. fed fi ignorauit emptor deiedas eflc arbores, uenditor autem fciuit,nec admonuit;quanti emptoris interfucrit,tcni seftimandam effe, fi modo uenir.

SI in nenditione conditional! hoc ipfum conueniffet, ut res pericu» lo emptoris feruaretur.puto padum ualere. Vt libro fexto dige» fton'iIulianiScæuoJa notât, fundi nomine emptor agere non poreft: cum prins, quam menfura fieret, inundatione aquarum, aut chafnia« te,älione quo cafu pars fundi interierit.

I uendita infula combufta effet.-cum incendiû fine culpa fieri non poffit,quid inns fit!'refpódit.qiiia fine patrisfamilias culpa fieri poteft: ne^ fl feruorum negligentia fadum effet, continuo dominus in culpa erir.quamobreni fi diligenriam uenditorearn adhibuiffet in infula cu ftodienda, quam debent homines frugi amp;nbsp;diligentes præftare : fi quid accidiffet,nihiladeumpertinebit. ,

LEdosemptosædilis,cumin uia publica pofiti effent, concidit. fi traditi effent emptori,aut fi per eum ftetiffet,quo minus tradcren tur.emptoris periculum effe placet.

EVm'c^ cum vdili, fi id non iure fcciffct, habiturum adionem Ie* gis Aquihaeraut certe cu iienditore ex empto agendum,ut is adio nes fuas,quas cum vdili habuiffet, ei præftaret,

QVod fi neeg traditi cflènt,nclt;5 emptor in morafuiffet,qHo minus traderentiw.-uenditoris periculum crit. JMateria empta fi furto periffet

.♦•I. - TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tfyi

pcrifTet, polled tradita effet.-emptoris effe penculu refpondit. fi minus; uenditoris.uideri auttrabes traditas,quas emptor fignaffer.

SI iiina,quae in dole's erant,uenicrint.eacp ante,^ ab emptore tones rcntur,fua natura corrupta fuerint: fi quid de bonitate eorurn ads firmauit uenditor.tenebitur emptori. quod fi nihil adfirmauitempto ris crit periculum:quia fine non deguftauit,fiue deguftando male pro® bauitj dele queri debet. plané fi cum inrelligerct uenditor, bonitatem corumnon duraturamufijad cum diem, quo tolli de berent, nee ad-monuit emptore.tenebitur ei,quanti eius intereiret,admonitu fuiffe.

SErui emptor, fi eum condudum rogauit, donee precium folueret: nihil per eum feruum adquirerc potuit.'quoniam non uidetur tradi tus is,cuius poffelTio per loeationem retinetur auenditore;Sc pcriculu eius ferui ad emptorem pertinet,quod tame fine dolo uendiroris inter uenerit. XVii. POMPONivs Iikxxxi.ddq.mkIhw«.

ILlud feiendum eft, cum moram emptor adhiberc cœpit.-iam non eulpam tantu,fed amp;nbsp;dolum prxftandu i uenditore. quod fi per em* ptorem amp;nbsp;uenditorem mora fueritrlabeo quidem fcribit, emptori po tins nocere,quam uenditori moram adhibitam.fed uidendum,ne po« fteriór mora damnofa ei fit. quid cnim,fi interpellauero uenditorem, amp;nbsp;non dederit id, quod emeram.-deinde poftca ofFerente illo,ego no ac ceperimî’ fané hoc cafu mihi noceredebet, fed fi per emptorem mora fuilTet: deinde cum oia in integro effent, mora uenditor adhibuerit,cu poffet fe exfolucre.-acquum cft,pofteriorem moram uenditori nocere.

I''': nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVIII. PAPiaiANVS lib.m.re/ßofiforum.

HAbitatiónnm oneribus morte libertorum finitis,emptor domus ob earn cauffam uenditori non tenebitut;fi nihil aliud conuenit, quam ut habitattones,fecundum defunfti uoluntatem,fuper precium libertis præftarentur. Ante precium folutu doming quaeftione mo-ta,precium foluere emptor non cogitur.nififideiufforcs idoneia uendi tore eius euiâionis nomine offerantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

VEnditori fi emptor in precio foluendo mora fecerit ufuras dun« taxat præftabit,non omne omnino/^uod uenditor mora non fa öa confequi potuit; ueluti fi negotiator fuerit,0c precio foluto, ex met cibus plus,quam ex ufuris.quacrere potuerit.

DE SERVIS EXPORTANDIS,ET SI ITA MAN tur.autne ‘ cipiuuenierit,utmanumittatiu:;*uelc0tra. Tit. VII. jpRituntur, OO ii) Vlpia

11 fuerit diftradus ferims.ne aliqiió loci moretnr.-qui uen ’ didit, in ca conditioneeft.utpoffitlcgércmittcrcARo* ? mæipfum retinercrquodSc Papinianus librotcrriole fpondit. propter domini emm ( inquit ) fccuritaté eufto Jditur lex, ne periculum fubeat.

EXportandusabltaliafiuenierittinprouincia niorari potedmid fpecialitet prohibitum fuit.

ÇI quis hac Icge ucnit,ut intra certû tempus manumittatur; amp;fi non ofit nianumifliis,liber fit.fi tarnen is,qui uendidit, in cadem uolunta te perfeueret. hxredis enim uoluntatcm non effe exquirendam.

SI minor uiginti annis feruum tibi in hoc uendiderit.ut eum manu* mitteres, nullius momenti eft uenditio; quanquam ca mente tra» diderir,ut cum uiginti annos ipfe expleffet,manumitteres.Non enim muitum facit,quod diftulit libertatis præftationem. lex quippc confia ho eius,quafi parum firmo,reftitit.

V. PAPIN ! AN VSlilgt;.X.q«z/Ko««M. CVipafto uenditionispomoeriocuiuslibetciuitatis interdidueff: urbe etiâ interdidû effe uidetur. quod quidé cum alias principuni mandatis præciperctur,ctiam naturalem habet intelleâum;ne fcilicet, qui careret minoribusjrueretur maioribus.

VI. IDEM likXXVin.^Me/liofHHn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SI uenditor ab emptore cauerit,ne ferua manumitterctur,néue pro ftituerctur; fit aliquo fado contra,quàm fuerat exceptû, eiiincatut: an libéra indicetur A ex ftipulatu poena petatur î* doli exceptioné qui« dam obftaturam putant:Sabinus,non obftaturam. fed ratio facit,ut iure nó teneat ftipulatio,fi nc manumitterctur,cxceptum eft. nam in» credibileeft,de adii manumittentis, ac non potius de effedn benefictj cogitatü. cæterum fi nc proftitueretur, exceptum eftmulla ratio occur rit,cur poena peti ^ cxigi non debeat.cum amp;nbsp;ancillam contumclia adfe cerit A ucnditotis adfedionem forte fimul Öcuerecundiam Ixferif. etc nim alias remota quocj ftipulatione plaçait ex uendito efle adionçm. Si quidemptpr contra,quam lege uenditionis cautum eft.feciffet: na* bis aliquando placebat, non aliter ex uendito propter pœnani homini irrogatam agi pofte,quim fi pecuniae ratione uenditoris intereffetjue« ' luri quia pcenam promififlet: cæterum oono uiro non conucnireicre* dere,uenditoris intexcftc,quod animo fæuientisfatisfadumnôfuiflct.

S Eruns ca Icgc uenit,ne in Italia cfTet. quod fi aliter faftum efTetxon uenit cina ftipulatiocm.ut panam præftaret emptor, nix eft,ut eo nomine nindidx ratione uenditor agere poflit: adurus utilitcr, fi non feruata lege in poenam,quant alq promifit, inciderit.Huic confequens crit,ut hadenus agere poflit, quatenus alrj praeftare cogetur, quidquid enim excedit,poena eft,non rei perfecutio. quod fi ne poena: caufla ex# portaretur,c0uenit: eriam adfedionis latione rede agetur. nee uidens tur hæc inter fe contraria efle: cum beheficio adfici hominem, interfit hominis, cnimucropoenac nonirrogatæ indignatio* foladuritia con« tiner. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v 111. IDEM lib.xxviii. quiejUonum.

QVaefitum eft.fi quis feruum propriu uendidiffet, amp;nbsp;ut manumit* teretur intra certum tempus,praccepiflet.’ac poftea mutaflet uo limtatemA emptor nihilominus manuniififfet; an aliquam adionent eo nomine haberetc' dixi. ex uendito adionent, ntanumiATo femo, nd ntutatauenditorisuoluntate,euanuiffe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•gt;

iX. PAVLAS lib.v.lt;iu£ßionuM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

TiJtius feruûuédiditea]egc,utfi Romæmoratus effet, liceret ma» nus inqeere. emptor ali) eadent lege iicndidit,amp; fertius fugit â fc» cundo emptore,amp; Romae morat. quaero,an fit manus iniedio, amp;nbsp;cui i refpondi. in fugitiuo non eft dabitandum, nihil contra Icgem fadurn uidcri; quia nee domino auferre fe poteft,nec qui in fuga eft,ibi mora« tur. Quod fi uoluutate fecundi emptoris contra legé moratus fit .• po tior habendus eft is,qui author fuit legis. nee pofterior, qui magis ad# monendi emptoris.amp;liberandi fe gratia eandem legem repetierit.po» terit aliquo ntodo auferre legem fui ucnditoris,cuius conditio exri' tit. nam ôefi panam promififlet,tenerctur,’licet ipfe quoeg ftipulatus eflet.fed in pana promiffa dux adiones funt. manos autem iniedio in feruü competit. Quod fi prior ita uendidit,ut proftituta libéra effet; poftenor,ut manu liceret innccre;potior eft libertas,qu£m manus inic dio.planèfi prior lex manus habet iiucdionc, pofterior libertaté;fauo tabilius dicetur,liberä forerquoniâ iitracg conditio pro mancipio add» tor.fit ficut manus iniedio,ita libertas eximit ea ab iniuria.

X. SC AE VOLA Ub.Vll.difffiorum, Vm uenderet Pamphilam amp;nbsp;Srichii, uenditioni inferuitpadum conuentum.-ut ne ea mancipia Pamphila amp;nbsp;Stichus, quos mmo'

rato precio uendidit, alterius feruitutem, quant Seij paterentur; poft ntortent'e^eius inlibcitate.uocarcntur.quacfitucft,an h«c mancipia, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deqoi

de quibus inter emptorem amp;nbsp;uenditorem cônenit.poft morte empto-ris iure ipfo liberata fintf refpondi.fecundö conftitutione diui Hadria ui fuper hoc prolatâ, Pamphilâ amp;nbsp;Stichû,de quibus quæreretur, fi m a-numiffinonfintjiberosnóeffe. CLA VDIVS. diuusMarcus cxlcge dida libertatisin uendendo (quamuis nô manumiffos) fore liberosjn femeftribus conftituit.-licet in tempus mortis emptoris diftulit uendi torlibertatem.

1res uendita nontradatur. inid quod intereft, agi« tur.hoc eft,quäri rem habere emptoris intereft. hoc autem interdum precium egreditm.fi pluris interfit, ^ res ualet, nel empta elt. Venditor fi cum fciret deberi feruitutem,cariauit:non euadet ex cm pto aflionem:fi modo earn rem emptor ignorauit. omnia emm, quæ contra bonam fidem fiunt, ueniunt in empti aftio* nem.Sed fcire uenditorem, amp;nbsp;cælare,fic accipimus ; non folum fi non admonuir/ed amp;nbsp;fi negauitferuitutem iftam deberi,cü effet ab co quæ* fitum.Scdetfi^jponaseum ita dixiffe, N vll A qvidem servit VS

TENEOR .• puto eum ex empto teneri, fi feruitus debebatur, amp;nbsp;fciuit. fed etfi id egif,ne cognofeeret emptor,aliquam feruitutem deberi: opi nor eum ex empto teneri.amp;C generaliter dixerim ) fi improbato more uerfams eft in cælanda fetuitute,debere eum teneri ;nó fi fecuritati fuse profpedum uoluit. hæc ita uera funt, fi emptor ignorauit femitntem; quia nô uidetur effe c£Elatus,qin fcit:nec certiorari debuit,qui nô igno tauit. II PAVLVSlib.V.adSabinwm.

ÇI in emptione modus didus eft,amp;: non praeftatur.cx empto adio eft. O Vacua poffeffio emptori tradita non intelligitur,fi alius in ea le^ gatorum fideicommifforumne feruadorum cauffa in poffeffionc eft, aut creditores bona poffident.idem dicendû eft,fi uenter in poffeffionc fit. nam amp;nbsp;ad hoc pettinet uacui appellatio.

RAtio poffcffionis,qiiæâ nenditore fieri dchct,talis eft: utfi quis earn pofleffionem inre .luocauenrjradira poflefl'io non inrelliga , tut. nbsp;nbsp;Si emptor uacuam pofTelTionem rradi ftipiilatusfit,amp;ex ftipu«

i latu agat : frudus nonuenient ineamadionem :quiaamp; qui funduni tradi ftipulatur, uacuam qiioq; pofleffionem rradi oporterc, ftipul.an inteUigitut:nee tarnen fruduum p.ræftatioeaftipularione contineruc» neq; rurfus plus debet effe in ftipulatione.-led ex empro fiipereffe ad fru , duum prxftarionem. Si iter,adum,uiam,aqnaedudum per hififun* dum emero ; uacuæ poffçffionis traditio nulla eft. itaqj caucre defies, per re non fie ri,quo minus utar. nbsp;Si per uenditorem uini mora fuc-

rit^quo minus traderctxondemnari eum oportet,utro tempore plu= nsivnum fuerit;uclquo uenir,uel quo lis in condemnationem deduci tut. item quo loco pl uris fuit.uel quo uenit,uel ubi agitur. Quod fi pec emptorem mora ftnt.-æftimari oportet precnim,quod fit,cum agatur, amp;quoloco minoris fir. mora autuidcturefle,fi nulla difficultasuendi tore impediat,quo minus rraderet: amp;nbsp;prxfertim, fi omni tempore pa* tatus fuit rradere.item non oportet eius loci precia fpedari,in quo agi* tur.fed eius,ubi uina tradi oportet.nam quod à Brundufio uinuuenit: ctfi uendicio alibi fada fir,ßrundu(ii tradi oportet.

SI feruum mibi ignorann,feiens furem,uel noxium efle,uendideris; quamuis duplam promifcns, tcnerismihi ex empto, quanti mea intererit feifferquia ex ftipulatu co nomine agere tecum non pofium, ante quam mihiquid abfit. 1 Si modus agri minor inucniatur,pro numéro iugerum audor obligatus eft; quia ubi modus minor inueni-tur,non poteft æftimari bonitas loci ,qui non exftat. Sed non foliim fi modus totius agri minor eft,agi cum uendirore poteft; fed etia de par= tibus eius. ntputa fi didum eft,uinea: iugera tot effe, uel oliucti, amp;nbsp;mi« nus inueniatur.idco his cafibus pro bomtate loci fiet sftimatio.

SI hæres teftamento quid uendere damnams fit A ncndiderit;dc re* !iquis,quæ per confequentiam emptons ppria funt, uel ex empro, uel ex teftamento agi cû eo poteritfed fi faifo cxiftimâs fe effe damna* turn uendere,uendiderirrdiccndü eft,agi cum co ex empto non pofle; quoniamdolimali exceprioncador fubmoueri poteft. quemadmo* dum amp;nbsp;fi faifo exiftimans fe damnatum darc.prcmififfet;agcnrem do li mail exceptione fubmoucret. Poponius etiam incerti condicetc cumpoffeait,utliberetur. ’

TEnctur ex cmpto uendiror, etiam fi ignoraucrit minorem fundi moduefTe. Si uendidi tibiinfuJamcertapecunia, amp;nbsp;utaliamin ' fulam meam rcficeres; agam ex uendito, ut reficias. fi autem hoc fo Inm, ut reficias eam,conuenit;non inteUigitur emprio amp;nbsp;uenditio fa : da, ut Neratius fcribit. fed fi aream tibi uendidi certo precio, amp;nbsp;tradi« di,ita ut infula xdificata partem dimidiam mihi retradas.-uerum eft,ut adifices.agere me pofte ex uendito,amp; ut aedificatam mihi retradas. ^ diu enim aliquid ex re uendita apud te fupereft : ex uendito me habere aâionem conftat. Si locum kpulchri emeris, amp;nbsp;propius eum loeft,- ' ante quam mortuus ibi inferanir, aedificamm à uenditore fuerit;pote- ' risadeumreuerri. Siuasaliquüdmihiuendidcris,amp;:dixcrisccrfam menfuram capcre,uel certum pondus habere.ex empto tecum agam, fi minus præftes. fed fi nas mihi nédidcris, ita ut adfirmares integrum: fi id integrum non fit,etiam id, quod eo nomine perdiderim, praefta# bis mihi. fi uero non id adum fit, ut integrum præftes; dolum malum duntaxar præftare te debere,quidam putant. Labeo contra ; amp;nbsp;illud fo» lum obferuandft, ut C nifi in contrarium quid aftft fit ) omnimodo inte grum præftari debcat.öc eft uerft.quod amp;nbsp;in locatis dolijs præftandft,Sa binft refpondifte Minutins refert. Si tibi iter nendidero, itademum audorem me landare poteris; fi tuns fucrit fundus, cui adquircre fer« nitutem uolneris.iniquum eft enim teneri me, fi proprer hoc adquirc* re feruitutem non potueris,quia dominus uicini fundi non fucris. fed fi fundum tibi nendidero,amp; ei fundo iter acceflumm dixero: omnimo do tenebor itineris nominequia ntriufej rei.quafi unus uendiror, obli gatus fnm. nbsp;nbsp;Si filinsfamilias rem nendiderit mihiA tradidericficut

paterfamilias tenebitur.Si dolo malo aliquid fecit uendiror in te nendi ta,ex empto co nomine adio emptori compent. nam amp;nbsp;dolft malum co iudicio æftimari oportet; ut id,qiiod præftaturû fe effe poUicitus fit uendiror ,emptori præftari oporteat. Si eft uendiror feiens ©bligatö, aut alienum uendidiffet, adiedum fir,nénc eo nomine quid præfta« tet.æftimari oportet dolum malum eins,quern femper abefleoportet in iudicio cmpti;eo quod bonæ fidci fit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f -

EVndum mihi cum uenderes dedudo ufufruAu,dixifti ufumfnt-dom Tiri) efle/rum isapud te remanfurus eflet. fi coeperis eft ufum ' nm uindicare.-rcuerri adnerfus tenon poreto, donee Tirius tiiuar, neeineacauftaeftecoepecit.utetiafi einsufusfrudus eftet,amifTurus eum fnerit nam tunc,idcft,ficapitedeminntns,nd momins fueritTi.' ■ tins reuerri poreto ad te nenditorem. idemc^mris eft^fidicas eft ufum frudum Titq efte^cum fit Seq.

SI tibi liberum prxdiû tradidcro,cuni id feruiens rradere deberem: etiam conditio incerti competitmihi.urpatiaris cam feruitutem, qux debuit imponi.quod fi feriuim prædiû in traditione fcccro, qnod liberum tibi tradcre debui : ex empto habebis aftionem, remittend« cius feruitutis gratia,quam pari non debebas.

SI is,qui lapides ex fundo emerit,tollere cos iiolit:ex uédito agi mm co poteft.ut costollat.

NOneftnouum.utduæobligationesineiufdcm perfona de ca* demre concurrant. cum enim is,qui uendirorem obligatum ha beat, ci litres extirerit, qui eundem uendirorem habebat obligatum: conftatduas efle adioncs in eiiifdem perfona concurrentes, propnam amp;nbsp;hæreditariam.amp; debere hæredem infticutum ( fi uelit ) feparatim du arum adionum commodo uti.ante aditam hacreditatem propriu ue» ditorem conuenire,dcindc adita hacreditate,hacrcdirarium.quod fi pri us adierit hærcditatem:un3m quidem adioné mouere poteft: fed ita, ut per earn utriufep contradus fentiat commodiim.ex contrario quo^ fmenditor uenditori hartes extiterit: palam eft,duas cuidiones eum praeftare debere.

Ex empto adione is,qui emit,utitur. Et in primis fciendu eUdn hoe iudicio iddemum deduci,quod prxftan conuenit. cum enim bo« næfidei indicium fit.nihil magis bonxfidci congruit, quam id pixlta ti,quod inter contrahentes adü clt. ^d fi nihil conuenit.’tunc ea prxfta« bunt, qux naturalitcr infunt hums iudicq poteft-ate.amp; in primis ipfani ré prxftarc ucndltoré oportet. *( id eft,tradere ) quæ res, fiquidé domi= ♦aJj^j 4f nus fuit uenditor,facit emptorem dominum, fi nó fuit:tantum euidi= f^jj, onis nomine uendirorem obligat.-fi modo precium eft numcratum, aut co nominefatisfadum.emptor autem numos uédiroris facere co» gitur. Redhibitioncm queej contineri empti iudicio, Labeo amp;nbsp;Sabi« nus putant,amp;nos probamus. Animalium quoqj uenditor cancre debet, ca fana praeftari. amp;: qui inmenta uendidit, folet ira ,pmittere, efle *bibere,ut oportet. Si quis uirginem fe emere purarit.cü millier ne» ♦aJi^$, de lüftet, amp;nbsp;feiens inerroreeum uenditor paflus fit: redhibitioncm qui. here, dem ex hac cauffa non efletueruntamé ex empto competere adionem adrefoluendam emptioné, ut jnecio reftituro muIier reddatur. Is, qui uinu emit, a me nomine certain fummam dedit. peftea conuene» rat,ut emptio irrita fieret.Iulianus ex empto agi pofte ait,ut arra reftU

ÇyS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGEST'ORVM LIB. XIX.

tuatur.urilem'q; effe aftionem ex empto,ctiam ad diftrahendam ( in« qiijt,)£mptionem. Ego illud quxro.fi anuius datus fit arrænomine, amp;.recuta emptioncjpretiocp numcraroA rradita re,anulus non reddagt; W:qua aftione agendum fitfutru condicatur, quafi ob cauflam datus, alias’‘uer amp;nbsp;cauffa *finita fit ; an uero ex empto agedum fit f amp;nbsp;Iulianus dicit, ex fa. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;empto agi poffe certe etiam condici potcritiquia iam fine cauiTa apud

^fle,præftare emptori oportere,Neratius ait. Idé Netatius, etfi alienû feruum uendideris/urtis noxijsq; folutum præftare debere, ab omnibus receptum ait. Et ex empto aftionem efle.ut habere licere emptori caueariir.-fed amp;nbsp;ut tradatur ei poffeifio. nbsp;nbsp;Idem ait,non tradenté quan

fi interfit condemnari.-fatis aûtnon dantem,quanti plurimo auftorem periclitari oportet. Idem Neratius ait.,ppter hæc omnia fansefle,quod eft pliinmu prxftan:id eft,ut fequentibus aâionihus,dednfto eo,quod præftitum eft,lis æftimetur. Idem refteait. fi quid horum non prüfte« tur,CHm carrera fada fint: nullo dedufto códemnationem faciendam.

Idem libro fecundorefponforumait.emptorénoxali iudiciocon» demnatum,ex empto adione id tantum confequi,quanri minimo defungi potuit.idemepputatjà: fi ex ftipulatn aget.amp; fine defendatnoxa li iudido,fiue non:quia manifeftum fuit noxiiim feruum fuiffe;nihilo minus uel ex ftipulatu,uel ex empto agere pofte. Idem Neratius air. uenditocé in re tradenda debere præftare emptori, ut in lite de poffefti one potior fit. fed Julianus libro decimoquinto digeftorum fcribit,nec uideri traditum,fi fuperior in poftelTione futurus non fit.eritigitur ex empto adio,nifi hoe præftetur. Caftius ait eum,qui ex duplæftipn» Jatione liris æftimationem confecutus fit: aliarum rerum nomine, de quibus in uenditionibas caueri folet,nihil confequi poire.Iulianus,de= ^.^ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ficiente dupla, ex empto agenda putauit. nbsp;nbsp;Demej ad Minuriü libro

quinroait.fiquiseaconditioneferuumuendidcrit,utintratngintadi= es duplam promitteret,poftea ne quid præftaretur: amp;nbsp;emptor hoc fieri intra diem non defiderauerir.-ita demum non teneri uenditorc,fi igno rans alienum uendidit. tunc enim hoc fieri, ut per ipfum, amp;nbsp;per hærc-dem eins emptorem habere liceret. Qui autem alienum feiens uendi dir,dolo ( inquit )non caret.Si: ideo empri iudicio tenebitur. nbsp;nbsp;Senten

ria luliani ueriflimam effe arbitor in pignoribus quoq;. nam fi iure ere ditoris uendiderit,deinde hæc fuerint euiftamon tenetur,nec ad preci« urn reftituendu.ex empto adione creditor, hoc enim multis conftitu« fionibus expreffum eft.dolum plane uenditor præftabit. den iep etiam repromittet de dol o. fed etfi non repromiferit: feiens tarnen fibi nó ob ligatum, uel non effe eins, qui fibi obligauit, uendiderit ; tenebitur ex

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;emptö

TIT. T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«79

empto, quia dolnm cum præftarc debere oftendimus. Si quis rem toendiderit,amp;ei acceffurum quid dixerit.omnia quideni.qux diximus in re diftradaUn hoe quocj fcquenda funt.ut tarnen euidionis nomine non induplum tencatur,fed in hoe tantum obligetur,utemptorirem habere Iiceat;amp;: non folü per fe, fed per omnes. Qui auté habere Jice re^mittens uendidit: uideamus,quid debeat præftare. amp;nbsp;multö inter* effe arbitror: utru poUiceatur» per fejienienrest^i fe perfonas nó fieri, quo minus habere liceat;an uero per omnes.nam fi per femon uidetux id prxftare,ne alius euincat. Proinde fi euida res erir.- fine ilipulatio iii-terpofita eft, ex ftipulatu non tenebitiir.-fiue non eft interpofita,ex em pto non tenebitur. fed lulianus libro dccimoquinto digeftorum feri, bit.eriam fi aperte uenditor pronunciat, per fe hæredemq; fiium non fieri)quo minus habere liceatrpoffe defendi,ex empto eum in hoc quis dem non teneri,quod emptoris intereifcuenintamen, ut precium red* datjencri.Ibidem ait, item eiredicendi'i,amp;fi apertemuenditione com prxhendatur,nihil euidionis nomine præjhtum iri ; precium quidem deberi re enidaiUtilitatem nó deberi.neq; enim bonte fidei contraftum hanc pati conuentionem,ut emptor rem amitteret,amp; precium nendi* tor rerineret.nififorte f mquit) fi quis omnes iftasfuprafcriptas con^ uentioncs reciperettquemadmodum recipitur,ut uenditor numos ac^ cipiat,quamtris merx ad emprorem nó pertineatmekiti cum futuru ia* dum retis à pifcatore emimus,aut indaginé plagis pofitis à uenatore, nel pantheram ab aucupe.nam ctia fi nihil capitmihilominus emptor precium præftare neceffe habebir.fed in fupra fcriptis conuentionibus 'Contra crit dicendu.nifi forte feiens alienû uendidit.tue enim fccûndu fupra à nobis relata Iuliani fcntentiam,dicendit eft,ex empto eu teneriî gadolofacit. Xii. CE ts vs lihxxviUige/fonwi.

SI iadiim retis enteroÄ rete iadare pifeator noluitnnccrrum h thus rei æftimandum eft. fi quod extraxit pifcium,reddete mihi noluit; id æftimari debet,quod extraxit.

IVlianus libro decimoquinto inter eum, qui feiens quid aut ignoras uendidit,differentia facitin códemnatione ex empto.-ait emqui pe* eus morbofum, aut tignu uiciofum uendidit; fiquidé ignorans fccitrid tantum ex empto adione præftaturH,quanti minoriseffet emptums, fi id iw feiftet. fi uero feiens reticuitÄ emptoré decepit.-oîa detrimenta, qiiæe.x e.i emptione emptor traxerit, præftaturû ei. fine igit ædesuicio tigni corruerfit,œdium æftimationem.fiue pecora côtagione morbofi pecoris perierûr,quod interfuit idonee ueniffe,erit præftandu. Item qui furem uendidit, aut fugitiuum.fiquidem feiens; præftare debebit,

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PP iq quanti

lt;8« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BÏGESTORVM LIB. XIX.’

quandemptorhinterfuirnon decipi. fi nero ignorans: circa fugitiiiff quidem cenenirqndro minons empturus effet Jl cuni fugiriuum fdf* feccircafurem,non tenctur.difFerentixratioeff; quia fugitiuum qui* dem habere non licet,amp; quafi eiiiftionis nomine rcnctiir uenditor: fult; tern autem haberepoffumus. Quod autem diximus, QVANTI EM PTORIS INTERFVIT NON DECIPI, militacôtinet.utfialiosfccûfol. licitaint,ut fugerent.ucl res quafdam abftulic.quid ramen fi ignorauit quidem furem efle,adfeuerauit auté bons friigi,amp; fidum,ut card uen* derer C* uideamus,an ex empro teneat. amp;: puto teneri. at qui ignorauit. fednondcbuitfacilc.quaeignorabat.adfeuerare. inter hune igitiir,ôc cum,qui fcir,intereft;quoniam qui fcir,pracmonere debuit furem elle; hic non debuit facilis elfe ad temerariam indicationem. Si uenditor dolo fecit,ut pluris uéderet(puta de artificio mentitus,aut de peculio) empti cum iudicio teneri,ut præfter emptori,quanro pi uris feruü emif fet, fi ita peculiatus effet, nel eo artificio inffruóus. Per córrariüquo ^ idem lulianus fcribit.cum Terentius Vidor deceffiffer, rclido hxre-de frarre I uo.amp; res quafdam ex hæreditate,amp; inftrumcnta,amp; mancipia uillicus fubtraxiflec;quibus fiibtraftis,facilc quafi minimd ualcret hx-teditasjit fibi ea ucnderetur,perfu3fit. an uenditi iudicio reneri poflit? amp;nbsp;air competere adionem ex uendito in tantum, quanto pluris hxrc» diras iialerct,fi hx fubtradx non fuiffcnt. Idem lulianus doltim fo* lere à uendirore prxftari,etiam in huiufmodi fpecie oftendit fi eu uen» ditor fciret fundum pluribus municipijs legara debcrc,in tabula quidé fcripferit.uni mtuiicipio deberemerum poffea Icgcm confignauerit, fï qua tributorum,auc ucdigalisjndidionisüe quidé nomine, autad ui« collarioné prxftarc oportcrer.id emproré dare,facere,pratftarc opor» tere; refpondit,ex empro eu renen,quafi decepiffet emproré. qux fen« tenria liera eft. Sed cum in fado proponerctur, rutores hoe idem fc-ciffc,qih rem pupillaré uendebantquæfficnis fiiiffe air, an tutoru do« lü pupillus prxftarc deberetc’ amp;nbsp;fi quidem ipfi tutores uendiderunt: cx empto cos teneri,neqiiaquâ dubium eft. fed fi pupillus authoribus cis uendidit.in tantum renetiir,in quantum locupletior ex co fadus eft,tu toribus in refiduum perpetuo códcninandis.quia nee trasfertur in pii« pillum poft puberratéjicet quid dolo turoru fadum eft. nbsp;nbsp;OfFerri pre

dû ab emptore debet, cu ex empto agit. amp;nbsp;idea ff parte precq offerat: nondu eft ex empto adio ad rem adquirenda. uenditor enim quafi pi* gniis retinere potcft eâ rem,qua uédidit. undc quxritur. fi parte pretij foluta, res tradita poftea cuida fit ; utrum dus rei nomine confequa« tur integrum preciumex empto agens: an ucroquod numerauitc’amp; puto magis id,quod numeraui t,proprer doli exceptionem. Si frudi gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bus

V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SSl

bus iam manin's Ager diftraftusfinctiam frudnsemptori ecdereinin, ahud conuenit,expJoratu eft. Sin is ager Jocatus fuit; penfiones uti^ ci ccdenc.qui loeauerat. idem amp;nbsp;in praedns urbanis, nifi fi quid nomina» timeonueniffèproponatur. Sed etn quid prrvterea reiuenditaeno citö eft: adio emptori praeftanda eft.damni forte infedi.uel aquae plu» Uiæ arcendx^uel Aquiliac.uel interdifti QV ODVIAVTCLAM.

Item fi quid ex operis feruorum, uel ueduris iumentorum,ucl nani «m quaefitum eft: emptori præftabirur.fed etfi quid de peculio eorû ac ceffit. non tarnen fi quid ex re uenditoris. nbsp;nbsp;Si Titius fundum, in quo

nonaginta iugera erat,uendidit;amp; in lege emptionis didum eft,in fun» do centum effe iugera: amp;ante^ modus manifeftctur,decem iugera al luuióe adcrcuerint.-placet mihi Neratq fententia cxiftimantis,ut fiqui» dem feiens uendidit,ex empro adio competat aduerfus eum,^uis de* cc iugera adcreuerint: quia dolo fecir,nec dolus purgatur. ft ucro igno rans uendiditex empto adio non competat. Si fundum mihi aJic« num uendiderisA hic ex caufta lucratiua meus fadus fit; nihilominus ex empto mihi aduerfus te adio competit. In his autem, quæ cum re empra praeftari folent, non folum dolum, fed à: culpa præftandam arbirror.ndamp;Celfus lihro nonodigeftorû fcripfit;cum conuenerit, ut uenditor prxrentam mercedem exigat A emptori præftet : non fo luni dolum,fed etiâ eulpam eum præftare debere. Idem Celfus co» dem libroferibir. fundi,quem cum Titio cémunem habebas, partem tuamucndidilh:amp;anre(^traderes.coadus escommuni dmidundoiu dicium accipcre.fi focio fundus fit adiudicatus.quantum ob cam rem ’ ÄTitio cófecurus esjd tantum emptori prxftabis. quod fi tibi fundus torus adiudicatus eft; totum(inquit;eum emptori trades, fed ita,ut illc foluat.quod ob earn rem Titio condemnatus es. fed ob earn quidem partem.quam uendidifh,pro euidione caucre debes; ob altera autem. tantum de dolo malo repromittere. æquum eftenim.candé effccon« ditionem emptoris.qnx furura effet,fi cum ipfo adum effet commu-ni diuidundo. fed fi certis regionibus fundum inter te Ôc Titium index diuifit; fine dubio partem,quæ adiudicata eft. emptori traderedebes.

Si quid feruo diftrafto uenditor donauit ante traditioncm,hoc t^cg teftirui debet ; hæreditates t^qi per feruum adquifitæ A legata omnia, nec diftingucdum,cuius refpeftu ifta reliâa funt. item quod ex operis feruus prxftitituenditori .emptori reftituendum: nifndco dies traditi onis c.v paflo progatus eft,ur ad uenditoré operas pertinerct. Ex uen dito aftiouenditori competit ad caconfequenda, quae ci ab emptore praeftari oportet. ueniunt autem in hoc iudicio infrafcripta. in primis ptedum quanti res uemt.-item iifurx praeeij poft diem traditionis. nam

nam cum re emptor fruatur.acquiflimû eft, cum ufuras precijdepende ïc. Pofteflionem autem tradiram acCipcrcdebemus,eriarn u pre» caria fit poffeffio hoc enim folum fpedare debemus, an habeat fat ulta temfruduspercipiendi. 'Praeterca exuendito agendo tonfequutin ruseft fumptus,quifadi ftincinrédiftrada.-utputa fiquid in sdifitiadi ftrada erogatum eft. fcripfit enim Labeo amp;nbsp;Trebatius, effe ex uendito hoe nomine aftionem.idem eft,fi quid in «gri ferni curatione impen* fum eft ante traditioncm,aut in difciplinas,inquas uerifimile erat eti* am emptorem udle impendi.hoe amplius Labeo air.etfi quid in fiinus ferui defundi impéfum fit,ex uendito confequi oporterc.iï modo fine culpa uenditoris morte obicrit.item fi conuenent, cum res ueniret,ut locuples ab emptote reus detur.ex uendito agi poffe.ut id fiat. Si in« ter emptorem praediorum amp;nbsp;uenditorem conucniffet,fi ea prædia em« ptor hæresûeeiuspliuisuendidiflet, eins partem dimidiam uenditori pracftaret.amp;: haeres emptoris pluris ea prædia uendidiiTet : uenditorem ex uendito agendo pattern dus, quo pluris uendidiiTet, confecuturû.

Si procurator uendiderit,amp;: cauerit emptori: quærirur, aii domino, nel aduerfus dominum adio daci debeatC'Et Papinianus libro tertio re fponforii putat,cü domino ex empto agi pofte utili adione, ad exem* pkiminftitorixadionis; fi modo rem uendendam mandauit.ergoamp; per contrarium dicendum cft,utilcm ex empto adioné domino corn* petcre. Ibidem Papinianus refpódiffefc rcfert.fi conuenit,utad di-em preciononfoluto,uenditoriduplum precq prxftarctur.-infrau» dem conftitutionum uideri adiedum,qiiod nfuram legitimam exce« dit. diuerfamt^ cauflam commiftoriae effe ait: cum c.a fpecie ( inquit ) non foenus illicitum contrahatur, fed lex contradui non improbata di catur. Si quis eolludente pcuratore mco,ab eo emerit: an poffit age te ex empto f amp;nbsp;puto hadenus,ut aut ftetur emptioni, aut difcedatur. Sed Sc fi quis minorem uiginti qnineç annis circüuenerit.amp; huic bade« nus dabimus adionem ex empto, ut diximus in fuperiore cafu. Si quis â pupillo fme tutoris authoritate emerit.-ex uno latere cóftat con-tradiis nam qui emir,obliganis eftpupillo.-pupillü fibi nó obligat Si uenditot habitarionem cxceperit,ut inquilino liceat habitareaiel eolo no,ut perfrui liceat ad certü tépus; magis effe Scruius putabat ex uen* dito adioné. Denieç Tubero ait. fi ifte eolonus damnü dedcrif ex cm« ' pto emptorem agente cogere poffe uenditoré, ut ex locato cum colo« no experiaturut is quidquid fuerit cófecutus,emptori reddat. Aedi bus diftradis uel legaris, ea effe xdiiim folemus dicere, quæ quafi pats a1iâs*pu«æ^wni,uel propter aides habcntur.-utputa*putc3. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

tealia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xllil. POMPONI VS Itf’.XXXLödCUMMftuw. ‘

♦TTernquoputeumcoopetitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . ^^jj^s jj

X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XV. VL PI AN vs lOf.XX-Xiî.aiediâum. ? eft id.’

F*Vnes, labrajalicntes.fiftulx quoqj.quæ faliétibus imigunf (qua- *^j-^ ^^ uis longe excurrant extra ædificium) ædium fuhr, item canales, j^^æ* prices autem,qui font in pifeina, non funt*£Edium,nec fundi.

FVndi nihil eft, nifi quod terra fe tenet, œdium autem multa effe, quæ ædibus adfixa nó fint, ignorari non oportet: utputa feras,da iies,clauftra. multa etiam defoffa cßc,ueq! tarnen fundi,aut uillæ habe ti.utputauafauinaria,torcularia:quoniäha:c inftrumenti magis funt, Ttiani fi ædificio cohærent.fed amp;nbsp;uinum,amp; frudus perceptos uillæ non effe confiât. nbsp;nbsp;Fundo uendito uel legato, fterculinium amp;nbsp;ftramenra

emptoris amp;nbsp;legararq funt, ligna autem uenditoris,uel hæredis: quia no funt fundi, tametfi adeum parata funt. in fterculinio autem diftin« dio Trcbatij pbanda eft.ut fiquidem ftercorandi agri caufla compara« turn fit,emptorem fequatur;fi uendcdi,uenditorc:nifi fi aliudeft adu. nee intereft,in ftabulo iaccat.an aceruus fit. Qu.3t pidæ rabulæ pro tedorio induduncur, item crufts marmores,tedium funtreticuli cir« ca columnas, plutei circa parietes, item ciliciauçla,ædium non funt. Item quod infuls caufTa paratum eft,fi nondum perfedum eft; quam« uis pofitum in sdificio fit,non tarnen uidetur sdium elfe. nbsp;nbsp;Si ruta Si

esfa excipiantur muendirione:eaplacuit effe ruta,qus eruta fruit: ut arena, creta, amp;nbsp;fimilia. cæfi effe, ut arbores csfas, carbones, amp;nbsp;his fimilia. Gallus autem Aquilius ( cuius Mela refert opinionem) re* de ait,fruftra in lege uenditionis de rutis amp;nbsp;csfis contineri: quia fi non fpecialiter uenierint, ad exhibendum de lus agi poffit. neqj enim ma« gis de materia esfa,aut de csmcntis,aut de arena cauendum eft uendi tori,quam de es te ri s, quæ funt preciofiora. nbsp;nbsp;Labeo generaliter fci'i-

bit,ea,qus perpetui ufus cauffa in sdificqs funt, ædificq cffe:qus uerO ad prsfens,non effe sdificq. utputa fiftuls temporis quidem cauffa po fits,non funt sdium:uerûtamen fi perpetuofuerint pofits, sdiû funt.

CafteUa plumbea,putea,opercul.a putcorum, epiftomia fiftulis ad« plumbata, aut quæ term continentur ; quamuis non fint adfixa, ædiu effe conftat.irem cóftatfigilla,columnas quoqi.ôcpcrfonas, è quarum toftris aqu.a falire folet,uills effe. Ea,qusex ædificio detradafunt-, ut reponantur.’sdificq funr.ae quæ parata funt,ut imponantur.nô funt ædificq. P.ili.cu: nines caufla parati funt,ante q; collocentur, fundi nó funt. fed qui exempti. funt hac niete, ut iteru coUocent .• fundi fu nn - •• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;QQ. labole»

GRanaria.quæ ex rabiilis fieri folcntjta ædiû funt, fi Sc ftipites co« rum ill terra dcfoffi funt-quod fi fupra terra funt;rütis Sc carfis ce« dunt. nbsp;Tegulæ,quæ nondum adhuc xdifïcrjs impofitae lunt:quam-

, ' uistegendi gratia allatæfunt, in riitisamp;caefishabent. aliud iuris eft in his,quæ detraflæ funt,ut reponerentur.ædibus enim accedunt.

SI fterilis ancilla fit, cuius pattus uenit,nel maior annis quinquagin« taxû id emptor ignorauerit.ex empto tenetur uenditor. Si præ-dq uenditor nó dicat de rributoifciens tenetur ex empto. ^d fi ignoras 116 prædixerir,quod forte hæreditariû pratdiû erat.non tenetur. Qua lus fupra dixi mus,cû in corpore confcntiamus,de qlitate aût diffentia mus,emptione non effe.tamé uenditor teneri debet, quäti intereft em ptoriSjfedcceptumnoneffejetiamfi uenditor quotj nefcietruelutifi menfas q«afi citrias emat, quæ non funt. Cum per uenditorem fte= tent,quo minus rem tradat.'Omnis utilitas emptoris in aeftimationem ucnit,quæ modo circa ipfarn rem confiftir.neq; enim fi potuit ex uino ( puta ) negociari, amp;nbsp;lucrum facere, idæftimandum eftaion magis, c^ fi triticum emeritjóc ob earn rem, quod non fit traditum, familia eins fame laborauerit.nam precium tritici,non feruorum fame necatorunl confequitur. nec enim maior fit obligatio,quod tardius agitur quam« uis crefcatji uinum hodicpluris fit.merito.-quia fi datum effet,hoc ha« beret emptor.quonia uer o non dedit.-faltem hodie dandum eft, quod jam olim dari oportuit. Si tibi fundum uendidero,ut cuconduftum certa fumma habere.-ex uendiro co nomine mihi aftio eft, quafi in par tern precrj e.i res fit.fed etfi nbi fundum ita ucdidero,ut nulli alq euni, quam mihi,ucndcrcs;aâio eo nomine ex uendiro eft,fi alij nendideris.

Qui domum uendebat,excepit fibi h.ibirationem, donee uiueret, aut in fingulos annos decern, emptor primo anno maluit praeftarede« cem,fecundo anno habitationem.Trebatius ait, mutandæ uoluntaris poteftatem cum habere, finguliscp annis altcrutrum præftarc poffe; Sc quamdiu paratus fit altcrutrum præftare,tamdiu petitionem non effe.

SI in qua! irate fundi uenditor mentitus fit, non in modo eins : tene* tut rainé emptori.pone enim dixiffe eurn^quinquagintaiugera ni? neae

ncæ eße, amp;nbsp;quinquaginta prati: amp;nbsp;in uinca minns^in prato plus inueni» tj. effe tarnen omnia centum ingéra.

SI quis fcrunm,qué cum pcculio uendiderat, manumiferit: non fo« lum pecnlq nomine,quod fernus habuit tempore^quo manumitte batur.fed Ôc eoribqnæ poftea adquirit,tenet.amp; præterea cancre debet, qnidgd ex hæreditate Îibcrri ad eu peruenerit/eftitutu iri. MARCEL L v S N o T A T.iUa præftare néditor ex empto debet,qnæ haberet em« ptor, fl homo manumiffus non effet, non continebuntur ergo, qux fi manumiffns non fuetit,adquifitarus non effet.

SI fernüs,in quo nfusfrudns tuns crat,fnndnm emcrit;amp;antc,quâni pecunia numeraretur,capite minutus fneris;quamnis preemm foi-tiens,adionem ex empto non habebis',propter talcm capitis deminu* tionem:fed indebiti condiftionem aduerfus nenditorem babebis.ante capitis autem deminntionem nihil intereft, tu foluas, an fernus ex co pecnfio,qnod ad te perrinet. nam utrolt;ç cafn adionem ex empto habe bis. amp;rniim tun imprndensàfure bona fide emi. isex pecnlio,qnod ad te pertihebat,hominem paranit, qni mihi traditns eft. poffe te ho= minem enm mihi condicere,Sabinus dixit, fed fi quid mihi abeffet ex co negocio,quod is geffiffet: uerumeffe,inuicem me tecum adutum de peculio.Caffius neram opinionem Sabini retulit, in qua ego quo^ film. ScruO nendente hominem ,fideiuffor uenditionis omnia præ« ftare debet,inquæ obligaretur, fi pro libero fideinffiffet. nam amp;nbsp;in dominum adio fic datnr,nt emptor eadem confequatnr, qnœ libero uen dente confequi debniffet: fed ultra peculrj taxationem dominus non condénatur. XXv. ideM.ltb.im.diffftorwm.

QVi pendentem nindemia emit/i uuam legere prohibcatur à nen ditore.aduerfus enm petentem precinm,exceptione uti poterit: fl ea pecunia,de qua agitur,non pro ea re petitur,qnæ uenit,neqi tradi-taeft.cœterum poft traditionem: fine ledam uuam caleare, fine mu« ftum enehere prohibeattmad exhibendnm,nel iniuriarum agere pote tit,quemadmodnm fi quilibet alins eü rem fnam tollere prohibeat.

SIquis,cum fundum uenderet, dôliacentnm,quæ in fundo effc ad* firmabar,acceflura effe dixiffet: quamuis ibi nullum doliu fuiffeti tarnen dolia emptori debebit.

XXVIII. 1V LT A N V S lib. III. lt;id Vrfeium Teream. gt;nbsp;PR.Tdia mill! uendidifti:amp;conuenic,ut aliquid faceré. qiiod finon feciffem.-pcenam promifi.refpódit.uenditor, ante quàm pœiiam ex ftipulatu peuLex uendito agere poteft.fi confecutus fiierit, qitan« turn pœiiæ nornine ftipulatus eft.agentem ex ftipulatu, doli mali ex® ceptio fubmouebit. fi ex ftipulatu pœnam confecutus fuerit: ipfo iure ex uendito agere no porcnt.nifi in id, qd pluris eins interfucrit id fieri.

CVi tesfub conditionelegataerat,is earn imprudens ab barrede emit-iftionecxempto potent confequi emptor precium.-quia nonexcaulfalegati rem habet.

SEruus,quem4eme cumpeculioemifti,prius quam tibi tradcre« tut,furtummihi fecit. quamuis eares,quamfubripuit,interierit: nihilominus retentioiié co me nomine ex pecnliohabitumm ait, id cft,ipfo iure ob id faftum minutum cffe peculium.-co fcilicet,quod de* bi tor meus ex caufTa códidionis fadus fit.nam licet fi iam traditus fur-turn mihi feciffet;aut omnino condidionem eo nomine de peculio no haberem,aut eaten us haberem,quatenus ex re fiirtiua audum pcciili* nm fuiffet: tarnen in propofito,amp; retentionemmehabiturum.’et fi omnepeculiumpenes te fit, uel quafi plus debito foluerim, pofte me condicere. Secundum qua: dicendum eft. fi numos,quos feruus ifte mi hi fubripuerat,tu ignorans furtiuosefle, quafi peeuliarcs ademeris,0£ confumpferis.-condidionem eo nomine mihi aduerfus te compcterc, quafi res mea ad te fine caufla peruenerit. Si feiens alienam rem mi hi ignorant! uendideris.-etia prius,quam enincatur, utiliter me ex em* pro adurum putauit in id,quati mea interfit meam efle fadam. quamuis enim alioquin net urn fit,uenditorem hadenus teneri, ut rem ein« ptori habere liceat,non etiam ut eius faciat: quia tarnen dolu malum abeffe præftare debeat,teneri eum,qni feiens non fuam ignorant! uen diderit.idem maxime,fi manum!ffiu:o,uel pignoridaturo uendiderit.

SIearcs,quamexempto præftare debeba,u!m!hiadempta fuerit: quamuis earn euftodire debuerim: ramen propius eft, ut nihil am* plius,quâm adiones perfequendæeius præftari â me emptori oporte-at.quia euftodia aduerfus uim parum proficit. adiones autem eas non folumarbirrio, fed etiam periculotuo præftare debebo.-ur omne lu* crum,acdifpendiumtefequatur. Atfi per me fadumfit,quo minus earn fuo tempore à me haberes: non folum id, quod ipfe per cum ad* quifij,præftare debebo: fedamp; id,quod emptor iam tûc fibi tradito fer-UO

TO adqnifitnnis fniffet. Vterlt;5 noftram candefn rem emit 5 non do mino, cum emptio ncnditioq^finc dolo malo fierct.-tradita'q; eft. fine ab eodem emimus/iuc ab alio atqg alio.is ex nobis tuendus eft, qui pri or ius eins adpriehendit, hoc eft,cui primum tradita eft. fed fi alter ex nobis à domino emiflet: is omnimodo tuendus eft.

SI quis Â me oleum,quod emiffet,adhibitis iniquis ponderibus accès piffet, ut in modo me falleret: uel emptor circunfcriptus fit Ä uen-ditore ponderibus minoribus: Pomponius ait, poffe dici ucnditorem fibi dare oportere,quod plus cft,petcrc. quod habet rationem. ergo amp;nbsp;emptor ex empto habebit aâionem,qua contentus efle poffit.

ET fi uno precio plures res empta fint : de fingulis ex empto amp;nbsp;«en dito agi poteft.

I fundo uendito in qualitate iugeru captio eft, ex empto erit adió. XXXV. IDEMlib.LXX.ddfdifltw».

SI quis fundum emerit,quafi per eum fundum eundi agendi iirs non effet,amp; interdiâo de itincre aduq^nidus fit:ex empto habebit adi« önem.licet enim ftipulaiio de euidione non committitur, quia nó eft deiure feruitutisinremadione pronunciamm: tarnen dicendum eft ex empto adionem competere.

VEnditor domus,antc quàm earn tradat,damni infedi ftipulatio# nem interponere debet; quia ante quàm uacuam poffeffionem tradat,cuftodiam ficdiligentiam praftare debet ;amp; pars eft diligentia cuftodiac[j,hanc interponereftipulationem. amp;ideofiid neglexeric tenebituremptori.

Clcutaquum eft, bona fidei emptori alterius dolum non noccre; ita Önon eft «quum,cidem perfonæ uenditoris fui dolum prodeffe.

Slucnditor hominis dixit^peculiumeumhabere decem. nee quid» quam adempturum: etfi plus hahet,totum praftet:nifi hoe adum eft,ut duntaxat decem praftaret.fi minus eft;praftet effedecem,uel ta lern feruum, ut tantum peculq habeat. Si per emptorem fteterit, quo minus ei mancipiu tradcretur.pro cibarijs per arbitrum indemni tatem poffe feruari »Sextus Aelius amp;nbsp;Drufus dixérunt ; quorum Öe mis hi uidetur fententia iuftiffima effe. Firmius à Proculo quafijt. fi de plumbeo caftello fiftula fub terra miffa,aquam duccrent in aënum la

teribus drcumftruftunvan lisait iunâa fixaqj,xdinm effent; an,ut ra ta cæfaq^noeffent œdiûc’ il]e refcripfit/eferre quid adi effet, quid ergo ft nihil de ca re,neq; emptor, ncq? ucnditor cogitauerunt;ut plcrumqj in ciusmodi rebus cueiiire foletc'non 'ne propius eft,ut inferta amp;nbsp;indu-fa ædificio, fie partem eins exiftimemus effe îquot;

QVæro. fi quis fundum ira uendiderit, ut id uenundatum effe ui« .deatur,quod intra terminos ipfe poffedit: feiens tamé aliquam partem eertam fe non poffidere,nó certiorauerit emptorem;an ex cm pto iudieio téneatur, cum h^e generalis adiedio ad ea,quæ fpecialiter nouit,qui ucndidit,nee exeepit,pertinere non debeatï’ ne ahoquin em pror capiatuc,qui fortaffe,fi hoe cognoiiiffet,uel empturus non effet, nel nunoris empturus effet, fi eertioratus de loco certo fuiffet : eu hoc amp;nbsp;apud ueteres fit relatum in eius perfona,qui fic exceperat, SERVI-TVTES,St QVAE D E B E NT VR, D E B E B VNT VR Ç'etenim ill ris authores refponderunt: fi certus ucnditor quibusdam perfonis eer tis certas feruitutes deberi non admonuiffet emptoré, ex empto eum reneri debére: quando hæc generalis exceptio nó ad ea perrinere debe at,qua: uendiror nouit,quæ fpecialiter excipere amp;nbsp;potuit,amp; debiiit;fcd ad ea,quae ignorauit,amp; de qUibus emptorem certiorare nequiuit. He« tenniu s Modeftinus refpódit. fi quid circumueniendi emptoris cauffa ucnditor in fpccic, de qua quæritur,fecit;ex empto adionc conueniri poffe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XL. POMPÓNIVS Ift.XXXI.dÉiQ^M«««««.

QVintus Mutius fcribit. dominus fundi de prædio arbores ftantes ^lendidcrat. pro his rebus pecuniam acceperat. amp;nbsp;cum eas trade« te nolebat. emptor quxfijqquid fe faccre oporterere'^c uerebat, ne hoe arbores eius non uiderentur fadae. POMPONIVS. arborum,qua: in fundo continentur,non eft feparatum corpus à fundo.amp; ideo,utdomi nus,fuas fpecialiter arbores uindicare emptor nó poteft,fed ex empto habetadioné. XLI. PAPINlAN VS libAill.refponfbrinn.

ÏN uenditione fuper annua penfatione propter aquædiidû infra do« mum Romæ conftituram nihil commemoratum cft. deccptus ob earn rem ex empto habebit adionem. itaqj fi conueniatur ob precium ex ucndito: ratio improuifi oneris habebitur.

I duorum fundorum uéditor feparatim de modo cuiuf«^ pronun-ciaucrit, amp;; ita utrun^ uno precio tradidcrit,amp; alteri aliquid defm^uis in al ter o exfupcret(förtc fi dixerit,unum centum iugcra, alterum du» centa habere) non prodcrit ei,quod in altero ducenta decern inuenian turffi iu altero decern defmt. amp;nbsp;de his ita apud Labeonem relatum dh fed

TIT. T.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff 89

Fed an exceptio doli mali uendirori profutnra fitf amp;nbsp;poteft dnbitari. uti(j ü exiguus modns fy lux défit,amp; plus in iiincis habeat,^ repromif fum eft: an non faciat dolo,qui iiire perpetuo utiturfnec enim hoc, qd amphus m modo agri iniienitur,qiuna alioquin didum eft,ad cópen= dium iienditoris,fedemptoris pertinet: amp;nbsp;tune tenetur uenditor, cum minor modus inuenitur. Videamus tarnen, ne ullaquereka fit empto ris in eodeni fundo; fi plus inueniatur in uinea, quim in prato, cü uni-uerfus modus conftet. fimilis quæftio cfle poteft ei,qnæ in duobus fun dis agitata eft, amp;nbsp;fi quis duos ftatuliberos uno preciouendat;amp;dicat, unum decern dare iuffum,qui quindecim dare debuerat .• alterum decern ,qui quinq^ debebat. nam amp;nbsp;hie tenebitur ex empto adione : ^uis emptor à duobus uiginti accepturus fit. fed redius eft in omnibus fu« prafcriptis cafibus lucrum cum damno compenfari;amp; fi quid deeft em ptori,fiue pro modo,fiuc pro qualitate loci,hoc ei refarciri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

TItius cum deeederet, Seix Stichum,PamphiJum, Arefeufam per fideicommiffum reliquit : eiusep fidei commifit, uc omnes ad li« bertatempoft annum perduceret. eumlegataria fideicommiiTum ad fe pertinere noluiffet,nec tame hæredem à fua petitione liberaffet .- ha: fes eadem mancipia Sempronio uendiditnuUa commemoratione fi-deicommifTæ libertatis fada. emptor cum pluribus annis mancipia fu prafcripta fibi feruiffent: Arefeufam manumifit. cum exteri qq; ferui, coguita uoluntate defundi,fideicómiffam libertärem periffentA hæ= redem ad prattorem pcrdiuiffent; iuffu prætoris ab hærede funt manu miffi. Arefeufa quoeg nolle fe emptorem patronum habere refponde« bat. cum emptor preciumà uenditorecmptiiudicio Arefeufæ quocy nomine repeteret; ledum eft Domirij Vlpiani refponfum,quo contig nebatur.-Arefeufam pertinere ad refcriptum facrarum eóftitutionum, finollet emptorem patronuhabcre.emptorem tarnen nihil poffe poll manumiffionema uenditorc confequi. ego tu memini luiianumin ca fententia effe,ut exiftimaret,poft manumiffioné quoqi empti adio hem durare. quaeroquae fententia uerafit/illud etiam in eadecogniti one nomine emptoris defidcrabatur.-utfumptus.quos in unum ex his,quc erudierat,fecerat; ei reftitucrentur. Item quæro Arefcufa,quaî reçu fault emptorem patronum,cuius fit liberta eóftitutaf amp;nbsp;an poffit, nel legatariam,qua: earn nonliberauit,uel hæredem patronum habe-re/ciimcæteriduoab hærede manumiffi funt/refpondi. femper pro® baiji lulianifententiani, putanris manumiffione ex empto adionem eo modo nô amirti. de fumptibus uero, quos in erudiendohominem emptor fccit,uidendum eft.nam empti judicium ad earn quo^ fpeci= em

cm fufTiccrccxiftimo.non enim predum continet tantum/cd omne, quod intereft cmptoris,feruum no euinci. plane ft in tantum preci um cxceffifleproponaSjUtnofit cogitatum duenditore de tanta fumma. neluti fi ponasagitatorem poftea faftum, uel pantomimum euiäum ede eum,qui minimo uenqt predo.iniquu uidetur in mâgnam quan« titatem obligari uenditorem.

CVmforte idem mediocrium facultatum fit; non ultra duplum periculum fubirc eum oportet,

IDc|5 lulianum agitaffe Africanus refert. quod iuftum cft;ficutamp; mi* nuitur præftatioji feruus deterior apud emptorem effedus fit, cum euincitur. nbsp;nbsp;Illud expeditius uidebatur.fi mihi alienam aream uendi

deris,amp;ineamego xdificauero,atlt;$ita earn dominus euincat.nam quum poffim petentem,nifi impenfamædificiorum foluat,doli mali excepnone fiibmouere;magis eft,ut ea res ad periculum uenditoris nó pertineat.quod amp;nbsp;in feruo dicendum eft,fi in feruitute, non in liberta« teeuincatur.-utdominus mercedis impenfas præftaredebeat. quod fî emptor non poffideat aedifidum,uel feruum; ex empto habcbit aftio« nem.in omnibus tarnen his cafibus,fi feiens quis alienum uendiderit, omnino teneri debet. Supereft tertia ddiberatio, cuius debeat effeli berta Arefcufa,qux recufat emptoreme' amp;nbsp;nó fine ratione dicetur, eius debere effici libertam, à quo uendita eft; qui.a amp;nbsp;ipfe ex empto aftionc renetur. fed hoc ita,fi non Arefeufa elegcrit emptoris patronaril, time enimiilius remanet liberta, amp;:ille ex empto adionem non habet: quia nihil eius intereft,cum earn liberam habeat.

SI quis alienam rem uédidcrit, amp;nbsp;medio tempore hæres domino rd extiterit.cogetur implere uenditionem.

LVeins Titius accepta pecunia ad materias uendendas fub poena cerra,ita ut fi no intégras praeftiterit,intra ftatuta tépora in pesna conueniatur.-partim datis matenis deccflit. cum igitur teftator in pee« nam commiferit,nelt;5 ^*“^ hæres reliquam materiam cxhibucrit;an in poenam amp;nbsp;in ufuras conucniri poffit, præfertim cum emptor mutna« tus pecuniam,ufuras grauiflimas cxpendit/Paulus refpondit. Ex con tradu, de quo quaeratur, etiam haredem uenditoris in poenam côneni ri pofie.in adionequoij ex empto,officio iudicis,poftmoramintcrcc dentem^ufurar urn precij rationem haberi oportere.

' TIT. 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^5»

Tlrius hæresSempronijfundum Sepricio ucndidit ira, FVNDVS SEMPRONIANVS.ET QVIDQVID SEMPRONIANI IVRIS FV« IT,ERIT TiBi EMPTVS TOT NVMis ; uaciiamtj?pofleffîoné tradidit, ne^ fines eiusdemonftrauit. quæritur, an empti iiidicio cogendus fit ex inftrumentis hæreditarijs ,amp; gd iuris defiinâus habilité fines often derec'refpôdi.id ex feriptura præftandum, quod fenfiffe intclliguntur. quod fi non appareat.-debere uenditoremA inftrunicnta fundi A fines oftendere.hocetenim contraftuibonæfidei confonans effe.

QVipercoUufionemimaginarium colonumcircûueniendi ein« ptoris caufla fuppofuit,ex emptotenetur.nec defendirur,fi quo tacilius excogitata frans oc cul tenir, eolonum amp;nbsp;quinquennij penfio-nes in fuam fidem rccipiat. nbsp;nbsp;Precq fortc,licet poft morâ/oluta.iifu«

ræ peti non poffunt,cum hæ nô fint in obligatione, fed officio iudicis S'lentur,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L. LABEO lit.in.po/lmorMilubolcrtocpitomdrartt.

Ona fides non patiturjit cum emptor alicuius legis beneficio pe« cuniam rei uenditæ debere defiffet,ante quàm res ei tradatur; uen ditor tradere compellatur,amp;re fua carere.poffeffione autem tradita fu tur urn eft,ut rem uenditor earn amittan utpote cum petenti earn rem emptor exceptionem rei uenditæ amp;nbsp;traditæ obijciatait perinde habea* tur,ac fi petitor ei neg; uendidiffenne^ tradidiffet.

Slamp;percmptorem amp;uenditoremmorafuiffet,quo minus uinum prxberetur,amp; traderetur.perinde effe ait,quafi fi per emptorem fo» lumftetiffet. nonenimpoffeuiderimoramper uenditorem emptori fadam effc,ipfo emptore pofteriorem mora faciente. Quod fi fun* dum emifti ea lege,ut des pecunia calendis lulqs; amp;nbsp;fi ipfis calendis per uenditorem effet faäum, quo minus pecunia ei folueretur; deinde pet te ftaret, quo minus folueresaiti poffc aduerfus te lege fua uenditorem dixitrquia in uendendo hoe agcretur,ut quandocuntj per emptoré fa* dum fit,quo minus ei pecunia foluatur,legis poenam patiatur. hoe ita uerum puto,nifi fi quid uenditor in ea re dolo fecit.

CReditor fundum fibi obligatum, cuius chirographa tributorum â debitore retro folutorum apud fc depofita habebatjiendidit ea lege Mteuioait fi quid tributorum nomine debitum effet, emptor fol ueret.idem fundus ob cauffam eorum tributorû, quæ iam foluta erät, à condudore faltus, in quo idem fundus eft,uenit.- eum'qjidem Mæiü* us emit,amp; precium foluit.quæfitû eft,an empti iudició,uel aliqua aftio* lie emptor à uenditorc confequi poffit,utfolutionum fiipra feripta»

Him chirogr.ipha dentur f refpondir.poffe emptoré empti iudicio con fequi,uc inlhumcnta.de quibiis qii3ereretur,exhibeannir. Praedium acftimanim in dorcm i patre ûliæ fiix nomine datum,obligamm credi tori depracliendiriir.quæfitum eft,an filius,qui haereditatem patris reti net ( CÛ ab ea fe filia abftinnifret,dote contenta )adionc ex empto tenc« atur,iita creditore liieret,A: marirolibcrii praediu praeftarctC’refpodit.tc neri. Inter uenditorem amp;nbsp;emptorem militiæ ita conuenit, iit falari* um.qiiod debebatur ab ilia perfona,emptori cederet. quæfiw eft, em= ptor militiæ qiiam quanntarem,a quo exigerc,amp; quid ex eiiifmodi pa® .^0 uenditor emptori præftaredebeatc'refpondit.uenditorcm affiones extraordinarias eo nomine ,quas habcret, præftare debere. Ante do mum mari iniiinââ molibus iaflis pilam eóftituit; amp;nbsp;uti ab eo poffeffa idomns fuit,Caio Seio nendidit. quæro,an pila,quæ abauôore domui coni unäa erat,ad emptorem qiioq^ iure em ptionis perti neat i refpon* dit.eodem iure fore uenditam domum,quo fuiffet prius,^ uenirct.

SI mcrcedcminfulx acceffuram emptori diftumeft: quanti infula locata eft,tantum emptori præftetur. P A V L V s. imd fi tota infu« lam eo nomine locaueris, ut amplius condudor lotet, amp;nbsp;in uendenda infula mereedé emptori cefTura effe dixerisrid accedet, quod tibi totius infills condudor debebit. Si eum Hindu uendidifti,in quofcpnlchru habuifti,nec noiatim tibi fepulchru cxcepifti.-pani tibi eo nomine cau» * tühabes. P A V L V S.minime.fi modo in fepulchru irer publicö tranfit. Si habitatoribus habitatio lege uenditionis rccepta eft.-oibus in ea habi tantibus,prætcr dominü,rede rccepta habitatio eft. P A V L v S. imo fi cui in ea infula,quam uendideris, gratis habitationem dederis,^: fic re ceperis, HABITATORIBVS, AVT IN QVAM QVISQVE DIEM CON-D VCT VM HABET: parücaueris.nominarim enim de bis recipi oportu» it. ita^ eos habicatoccs emptor infulæ liabitatione impune,phibebit.

SI feruiis tuu$,quem uendideras,iulTu tuo aliquid fedt, amp;nbsp;ex co crus ftcgirata demum ea res tuo periculo non eft, fi id imperafti, quod folcbat ante uenditionem facereÄ fi id imperafti,quod etiam nó uen« dito feruo imperaturus eras. P A V L v s. minime, nam fi periculofam rem ante uenditionem facerefolitus cft.culpa tua id fadum effe uide* bitur puta ein eum fuiffe feruö, qui per naraJ'm/jiO)} ^t^evou defeendere, aut in cloacam demitti folitus effet, idem iuris erit,fi earn rem impera re folitus fucris,quamprudensamp;:diligens paterfamilias imperaturus ei feruo non fuerit. Quid fi hoe exceptum fueritf tarn«’ potes ei feruo nouam rem imper.ire, quant imperaturus non fuiffes, fi non ueniffe t; ucluti

TIT. It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;93

ucluti fl ei imperaftijitad cmptorem iret, qui peregre effet nam cerfe caratione tuo periculo clTc non debet. italt;5 rota ca tes ad dolu nialura duntaxatA culpani uenditoris dirigenda eit Si dolia oftaginta ac-cedere fundo,quac in fofla cffent,diduni erifSi: plura crunt,qium adeil nnmemm : dabit emptoricx omnibus, qiisnult,diinimodo intégra det. fi fola oftaginta finrrqualiacuncj fiint,emptorcm fequentur : nee pro non integns qiiidquam ei uenditor præftabit.

SIferuus,qaiemeretur,uelpromitteretur, in hoftiü poteftate effet.* Oftauenus magis putabat,ualere emptionemA ftipulationcrquia inter cmcixcm Seuendentem effet commcrcium.potiuscnim difficul tatem in prxftando eo ineffe,quam natura.-etiam fi officio iudicis fufti Iienda cH et eius praeftatio,donee praeftari poffit.

M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PAVLVS lih.XXXmLitdediaum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Ocatio Sn conduftio cum naturalis fit,amp; omnium gentium.nà ucrbis,fed confenfu contrahitur,Acut emptio amp;nbsp;uenditio. nbsp;nbsp;f

de preeio conucncnt.fic amp;nbsp;locatio amp;nbsp;conduftio contrahi inrelhgitiir,fl conuenerit de mercedc. Adeo autem familiaritatem aliquam habe re uidentur emptio amp;nbsp;uenditio,item locatio amp;nbsp;conduftiomt in quibuf* dam qimi foleat,urrum emptio fit uenditio fit, an locatio amp;nbsp;conduftio. utecceficumaurificc conuenerit.utexaurofiioanulosmihi fa-ceretccrtiponderis,certaccp formai .fit is acceperit f uerbi gratia )rre-centa.-urrum emptio amp;nbsp;uenditio fit,an locatio amp;nbsp;conduftio^ fed placet unum effe negocium,fit magis emptionem amp;nbsp;uendirionem effe. quod fi ego aurum dcdero,mcrcede pro opera conftituta: dubium non elU quin locatio amp;nbsp;conduftio fit.

C'^Vm fundus locetur,amp; æftimatum inftmmentum eolonus acci-^pianProculus ait id agi.ut inftrumentum emptum haberet colo* nus.ficutifierct,cum quid æftimatum in dorem daretitr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

LOcatio,precarque rogario ita fafta,quoad is,qui earn loeaffet, de* diffctue^uelletimorte eius,qui locauit,aut dedit.tollitur.

SI tibi habitationcm locaucro,mox penfionem remirtam; ex loca« to amp;nbsp;conduâo agendum erit.

VI. C AI V S lib.'X.adediâwm j^oMttcule. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• IS qui rem conduxit,non cogitur reftituerc id.quod rei nomine furti adione confeeutus eft.

Si tibi aliéna infulam locauero quinquaginta, tucp eandé fexaginta Titio Iocaueris,amp; Titius à domino ,phibitus fuerithabirare;agentc te ex códudo/exaginta confequi debere placet.ga ipfe Titio tenens in fexaginta. VlU. TRIPHONINVS lib. vm.di/fiuutionum. NOs uideamus^nenonfexaginta pratftanda,neequinquaginta fint,fed quanti intereft per frui condudorem. tantum deniç con fequetur médius,quantit præftare debebat ei,qui d fe conduxeranquo niam emolumentum condudionis,ad cömparationem uberiotis mer cedis com putarum, efficit maiorem condemnationé. amp;: tamé primus locator reputationé habebit pro quinquaginta, quæ ab illo pciperct,fi dominus infulæhabitare nouiffimi'i condudorenon uetuiffet.quoiu» reutimur. ix. VLPiANVSlÆ.xxxin.ddrdiflttwt.

SI quis domum bona fide emptam,uel fundum locauerit mihijs'cg fiteuidus fine dolo malo culpaue eins; Pomponius ait, nihilomi-nus eu teneri ex condudo ei,qui códuxitnit praïdetur ei frui,quo'd con duxit,Iicere.planefi dominus non patianir,amp; locator paratus fit aliam habitationem non minus commodam ptteftare; æquiifimum efle ait, abfolui locatorc. nbsp;nbsp;Huic fubiungi poteft,quod Marcellus libro fexto

digeftorum fcribit.fi fruduarius locauerit fundu in quinquenniü,amp; de^ cefferit.’hteredem eins non teneri,Ht frui præftaret.nô magis, quam ut infulaexuftatencretinlocarorcondudori.fed an ex locato teneatut condudor,utprorata temporis, quo fruitus eft,penfionem praftet, Marcellus quatrit;quemadmodum pratdaret, fi fruduarij ferui operas códuxiiret,uel habitationéc'amp;: magis admittit teneri eum. amp;nbsp;ed .aquidi mum. Idem quarit. fi fumptus fecit in fundum,quafi quinquennio fruiturus.-an recipiatC'à ait,non reccpturüiquia hoc euenire poflc,pro* fpicere debuit.quid ramen,fi nonquafi fruduarius ei locauir,fed quafi fundi dominusfuidelicet taiebitur.decepit enim condudorem. amp;nbsp;ira imperator Antoninus cû diuo Vero refcnpfit. In exudis quoqj adi« bus eins tcporis,quo aedificiû detit,mercedé pradandam reicripferut. lulianus libro decimoquinto digedorü fcripfit, fi quis fundu loca« nerit,utetiafiquiduimaiore accidiiret,hoc ei pradareriir.pado dan» dû ede. Si colonis pradiorum lege locationis, ut innocente ignem haberent,denunciatum fit: fiquidem fortui rus cafus incendq caudam intulea

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;69$

intuleritmon præftabit pcriculû locator.fi nero culpa locators,quam præftare neceflc eft^damnum fecerit: tenebitur. Imperator Antoni nus cum patre,cum grex effet abaftus,qué quis conduxerat, ita refcri= pfit. fi capras latrones citra tud fraudem abegiffe ,pbari poteft: iudicio locati cafum præftare nó cogeris.atqg adeo temporis,quod infecutum cft.mercedes ut indebitas recuperabis. Celfus eria imperitia culpæ ad numerada libro odauo digeftoru fcripfit. puta fi gs uitulos pafcédos, uel fatciendu quid,polliédumüe conducin culpa eü præftare debere. amp;nbsp;quod imperitia pcccauit/ulpa effc.quippe ut artifex( inquit )códuxit.

Si alienam domum mihilocaueris,ea'q? mihi donata, uel legata fit: non teneri me tibi ex locato ob penfionem.fed de tépore præterito ui« dcamus/i quid ante legati diem penfionis debeatur.öc puto foluendu. Ex. IV LIA N V S lit. II. dd Vrftium Verocem.

T ego ex condudo rede agarn uel in hoe,ut me libères, xr. vL PIA N V S Ii6,XXXIII.d(Iediäum,

X Tldcamus,an amp;nbsp;feruorum culpam,ócquofcun^ induxerit,præfta y re conduftor dcbeat.amp; quatenus præftet, utrum ut noxæ femos deaat,anuero fuo noie teneatur.fedamp; aduerfuseos,quos induxerit, uttumpræftabit tantum adionesianquafi ob propham eulpam tene* biturC’rnihi ita^ placet,ut culpam etiam eorum, quos induxit, præftet fuo nominee fi nihil conuenit.fi tarnen culpâ in inducendis adnufit, quod tales habuit,uel fuos,ucl hofpites. amp;nbsp;id Pomponius libro fexagc fimo tertio adprobat. Si hoc in loeahone conuenit, i g N e m NE H A B E T 0, amp;nbsp;habuintenebitur,etiam fi fortuitus cafus admifît ineen« dium;quia non debuit ignem habere, aliud enim eft ignem innocen« tem habere, permittit enim habere,fed innoxium ignem. nbsp;Item pro

fpicere debet condudor,ne aliquod reiius uel corpus detcrius faciat, uel fieri patiatur. nbsp;nbsp;Qui uinum de Campania tranfportandum con®

duxit, deinde mota a quodam controuerfia, fignatum fuo amp;alreri« us figillo ill apotheca depofuit ; ex locato tenetur, ut locator! poffeffi« onem uini fine controuerfia reddat.nifi eulp.a caret conduftor. Inter conduftorem amp;nbsp;locatorcm conuencrat,ne in uilla urbana foenum po« neretur. pofuit. deinde feruus igne illato fuccendit. ait Labeo, teneri conduftorem ex locato: quia ipfc caufiam præbuit inferendo foenum contra conduftionem.

Ed etfi quilibet extraneus igné iniecerit,damni ratio locati iudicio habebitur. Xin. VLPIANVSIib.XXXm.ddedidum.

I Tern quæritur:fi eifiarius, dû cæteros tranfire contendit, cifiû euer-tit,amp; feruü quaffauit,uel occidit.puto ex locato effe in eü aftionem.

téperarc enîm debuit. fed amp;nbsp;titilis AqiüÜæ dabitiir. nbsp;nbsp;Si naiiicnlariirs

onus Mintunus uehcndiiniconduxerit,amp;cum Mintumcnfc fiiuiicn ca naüis fnbire non poffer,in aliam naucm inertes rranftulciit.cacp na uis in hoftio fluminis pericnr .• tmetur primus nauicularius. LabeO, fi ciilpa carct,non teneri air. caeterum fi uel iniiito domino fecit,uel quo nondebuittemporc,autfi minus idonex naui;tiincexlocato agen* dum. nbsp;Si magifter nauis fine gubematore in fliimen nané miferir, amp;

tempeftate orra remperare non potuerit,amp; naucm perdiderit; uedores habebunr aduerfus eum ex locato adionem. nbsp;Si quis feruum docen

* dum conduAcrit,cumcp duxerir peregre, amp;nbsp;aut ab hoftibus captus fit, aut perierit: ex locato effe aflionem placuit.fi modo non fic conduxit, iitperegreduceret. Item lulianus libro odogefimofexto digefto* rum fcribit.fi futor pnero parum bene facicnti,forma calcci tam uehe menter ceruicem percufferif,utei oculus effunderetur ; ex locato effe adionem patri eius. c^uis enim magiftris kuis caftigatio cóceffa fit : ta men hune modurn non tenuiffe. fed amp;nbsp;Aquiliæ,ut lupra diximus. Iniu riarum autem adionem competere, lulianus negat ; quia non iniurix facienda* cauffa hocfecenr/cd præcipiendi. Si gemma includenda, aut infculpenda data fir,eacp frada fit: fiquidem uicio materia fadurri fit: non crit ex locato adio. fi imperitia facientis: erit.huic fenretia ad-dendu m cff,nifi pcriculum quoç in fe artifex recèperit. tune cnim,etrt mcio mareriæ id eucncrit.ent ex locatoadio. Si fullo ueftimenM po liend,a acceperit.cat}; mures roferint: ex locato tenetur,quia debuit . abhacrccauere.amp;fi pallium fullo permutauerit,amp; alq a)tenus dede* ritrex locatoadione tenebitur,eriam fi ignarus fecerit. Exercitu lie* mente migrauitcondudor. deinde hofpitio milites feneftras, amp;cxterâ fuftulerunt. fi domino non daiündauitA migrauit. ex locato tenebi-tur. Labeo etiam, fi rcfifterc potuitA non reftitit.teneri air.qux feilten fia liera eft. fed fi denunciare non potuit: non puto eu teneri. Si quis mcnfurasconduxerir.easfcpmagiftratusfrangi iuflerit; fiquidem ini* quæ fuerunt.Sabinus diftinguit,utrum fcit côdudor,an non. fi feit; ef* fe ex locato adionem fi minus .• non. qiiod fi æqux funt: irademû eu tenen,fl eulpa eins id fedt ædiJisA ita Labco amp;nbsp;Mein fcribunt. nbsp;Duo

rei iocanonis in folidum effe poffiint. Si in lege operis Iccandi corn* prxhenfum effct.ut fi ad diem effedum nó cffet,alq relocate id liccret; non alias prior condudor ex locato tenebirur,qiiam fi cadem legerelo carum efletmecanre relocari id porcft,quàm diesefficicdi prxteriffet./

(^11 implero tempore condudionis remanfit in condudione no fo lum reconduxiße uidebitur,fcd eriam pignora iiidentur durare obli» gato.fcdhocitauerunieft^uonaliusproeoinpriore codudione res

TIT/ II, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;197

Wiganffat.hirius enim nou us confenfus Mit neceffarins. cadem cauf fa crit A fi reipublicx prxdia locata fucrint Quod autem diximus, ta-« tiirni täte uttiuf^ partis colonum reconduxifTe ujden,ira accipiendu eftmtin ipfo anno,quo tacueriint,uidcannir eandem locationé reno «alTejionetiam infcqiientibusannisAfiIuftrum forte ab initio fue= tatcondudioni præftitutum. fed fi fecundo quo^ anno poft finitum luftruni nihil fueritcontrarium adumreandem uideri locationemSj in illo anno pcrmanfiffc.hoc enim ipfo,^d tacuerunbcöfenfiffe uiden turAhoc deinceps in unoquoeg anno obferuandum eft. In urbanis au» tern praedijs alio iure utimur;ut prout qaif^ habitauerit, ita obligetui: nifi in fcriptis certum tempus condudionis côprœhenfum eft.

Vi ad certum tempus códucit.finito quoqj tempore colonus eft. ,\___^intelligiturenimdorninus,cumpatitur colonum in fundo ef« fc,ex mtegro locate: amp;: huiufmodi contradus,nelt;5 uerba, necg feriptu» tas utieç defiderant.fed nudo confenfu conual efeunr. amp;nbsp;ideo fi interim dominus furere coeperitjicl decefferinfieri non pofte Marcellus ait, ut locatio rcdintegretur.6c hoe uerum eft.

EXcondudo adio condudori datur. competit autem ex hiscaufis ferè utputa fi re,quam conduxerat/rtu ei nó liceat.forte quia pof gt;nbsp;ei aut totius agri,aut partis non præftarur,aut uilla non reficitur, uel ftabiilû,uel ubi greges dus ftare oportcat-fed amp;nbsp;quod in lege côdu* dionis conuenit,fi hoc nó prxftatur.-ex condudo agcnir. 51 nis tem peftatis calamitofx contigeritan locator condudori aliquid prxftare debcat,uidcamus. Seruius omnem uim,cui refifti non poteft,dominu eolono præftare debere ait:utputa fluminis, graculorum, ftumoru, amp;nbsp;fi quidfimileaccidcrinautfiincurfushoftium fiat, fi qua tarnen uicia ex ipfa re oriantur,h«c damno coloniefte : uejuti fi utnum coacuerit, fi*raucïs,autherbis fegeres corrupræ fint.Sedamp;fi labes fadafitjOemcp “'quot; ™* frudum tuierirdamnum coloni non efte, ne fupra damniun feminis ®s. mercedes agri præftare cogatuc. fed amp;nbsp;fi uredo frudum oliuae corru-perit,aut folis feruorenon aftuctoquid accident;; damnum donuni fu turum efte. fi nero nihil extra confuetudinem accident: damnum co« loni efte. idenfeudicendum cffe,fi exercitus praeteriens per lafciuia ali* quid abftulerit.fcd fi ager rerræmotu ita corrucrit, utnufquafit:dano «omini efte.oporterc enim agrü praeftari códudori,ut fruipolTit. Cu qiiidam incendium fundi allegaret, amp;nbsp;remiffïonem defideraret,ita ei refcriptum eft.fi prxdium coluifti; propter cafum incendij repentint, non immerito fid^ucniendutibi eft, Papinianus libro quarto refpon forum

forum äit.fi uno anno remiffioné quis colono dederit ób fteriÜtatcm, deinde fequentibusanniscontingat ubertas: nihil obeffc domino re« miflioné.-fed integram penfioné etiam eins anni,quoremiferit,exigen dâ.hœ idé amp;nbsp;in ueâigalis agri damno refpódit. fed et fi uerbo donatio« nis dominus ob fterilitaté anni remiferit.-idem erit dicendu: quafi non fit donatio,fed tranfaâio.quid tarnen,fi nouiilimus erat annus ftcnlis, in quo ei remifitc’uerius dicetur,fi fupcriores iiberes fuerüt,amp; fcitloca« toraió debere eum ad cóputationcm uocari. Cum quida de fruftuu eiiguitate querereturmon efle rationé eius habenda,refcripto diui An tonini continetur. Item alio refcripto ita continctur. nouam rem defi-deras,ut propter uetuftatem uinearum remiffio tibi detur. Ité cum quidam naue amiffa ueduram, quam pro inuedo nauta acccpcrat, re« peteret.refcriptum eft ab Antonino Augufto,non immerito procura« torem Caefaris ueduram ab eo repetcre,cum muncre uehendi fundus non fit.quod in omnibus perfonis fimiliter feruandum eft. Vbicucg tarnen remiflïonis ratio habetur ex cauffis fiipra relatis; non id, quoa fuaintereft,condudorconfequitur,fcdmerccdis exonerationem pro rata.denicj fupra damnum feminis ad colonum non pertinere déclara tur .plane fi dominus forte frui non patiatur. uel cum ipfe locaflet, uel cum alius alienum,ucl quafi procurator,uel quafi fuum.quod intereft prxftabitur.amp;: ita ProciiJus in procuratorc relpondit. Interdum ad hoe ex locato agetür,ut quis locatione liberetur, quemadmodum lu-lianuslibrodecimoquintodigcftorumfcripfit. utputa fundum Titio Iocaui,iscp pupilló hatrede inftituto dcceffit. amp;nbsp;cum tutor conftituiflet abftinere pupillumhacreditarc, ego fundum pluris locaui. deinde pu« pillus reftitutus eft in bona paterna.ex condudo nihil amplius eü con-fecuturum,quämut locationeliberetur.mihienim iuftam cauflam fuifle locandi,

Vm eo tempore in pupillum adiones nullx darentur. XVII. VLPIANVSlifc.XXXlII.4(lfdid«M.

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVIir. IVLIANVS lib.KV. di^lhrum.

quo etia hoc inerit,quod ex cödiidione fundi lucrü facere potuit. XIX, VLPIANVS IiEXXXin.ddfdidtt«.

SEd addcs hoc luliani fententiæmt fi collufi ego cum tutorc,cx con dudo tenear in id,^d pupilli interfuit. Si quis dolia uiciofa igna« tus locaucrit,deinde uinum èffluxetit.tenetur in id, quod intereft.nee ignorantia eius erit excufata, amp;nbsp;ia Caflius fcripfit. aüter at«^ fi faltum pafcuum

pafcuumlócafti, in qiiohcrba mala nafcebamt.hic cnim fi pecora ud demorma fint,uel détériora fada;quod intereft, præftabirnr, fi fcifti. fi îgnorafti.-penfionemnon petes.amp; itaSeruio« Labeoni,Sablno plaçait.

Illud nobis uidendum.’fi quis fundum locauerit, quœ foleat inflxu« menti nomine eonduftori pratftare;quæ fi non prüftet,ex locato tene-atur.amp; eft inepiftola Neratq ad Ariftonem. dolia iitiq; eolono præftan da clTeA prælumAmpeta inftruâafunibus.fi minus .• dominum in« ftruere ca debere.fed amp;nbsp;prælumA trapetum uiciatum,dominum refi-cere debere. quod fi culpacoloni quid eorum corrupturn fit : ex loca« to cum tenen.fifcos autem, quibus ad premendam oleam utimur,co lonum fibi parare debere.quod fi regulis olea prematur; amp;nbsp;prælum, amp;nbsp;fucula, amp;nbsp;régulas, amp;nbsp;tympanum trochleas, quibus releuetut prxlum, dominum præftare oporrere. Item aenum, in quo oliuaealida aqua la uaretur, amp;nbsp;cetera uafa olcaria, dominum parare oporrere .• ficuti do« lia quo^ uinaria ad præfentem ufum eolono picare ôportet. hæc au« tem omnia fie funt,nifi quid aliud fpccialiter adum fit. Si dominut excepcrit in locationc,ut frumenti certum modum certo precio acci-peret;amp;: dominus nolit frumentum accipere, neqj pecuniam ex merce de deduccre;poteftqüidcm totamfummam ex locato pc tere, fed uti^ confequens eft exiftimare, officio iudids hoe conuenire;haberi ratio» nem,quanto conduftoris interent,in frumento porius,quâm in pecu«' nia foluerc pcnfionis exceptam portionem. fimili modo amp;nbsp;fi ex conclu öo agatm-jidem erit dicendum. Si inquilinus hoftium, uel quædam aliaædificio adiecerit.-quæaâiolocûhabetC’ amp;nbsp;eft uerius, quod Labeo fcripfit:competere adionem ex conduflo,utei tollereliceat. fie tarne, nt damni infedi caueat ; nedu aufert, in aliquo détérioré cauffam xdi* urn faciat.fcd amp;nbsp;ut priftina faciem œdiû reddat. Si inquilinus arcam Krata inædes intulennamp;ædium dominus aditum coanguftauerit.-ue« rius eft ex condudo cum teueri, amp;nbsp;ad exhibendum adione; fiuc feit, fi* ue ignorauit. officio autem iudicis continetur, ut cogat cum aditum amp;nbsp;facultatcm inquilino præftare ad arcam tollendam,fumptibus fcili» eet locatoris. Si quis,cum in annum habitationem conduxiffet.pen fionem totius anni dederit.deinde infula poft fex menfes corruerit,uel incendio confumpta fit ; penfionem refidui temporis tedUfime Mela fcripfit,cx condnào adione repetituru.nce quafi indebitum condidu-rum. non enim per errorem dedit plus, fed ut fibi in cauffa condudio« nis profpicerct. aliter at9 fi quis, cum decé conduxiffet,quindecim foi ucrit/hic enim fi per errorem plus foluit,dum putatfe quindecim con» duxiffe.adionemex condudo nonhabebit, fedfolam condidionem. nam inter euni,qui per erroré foluit^^ emn, qui penfionem integram

prxrogiuit.muïrnm intereft. Si qujs mulicré uehcndatn natie con» Hiixiflet,deinde in natie infans nattis fuiflet.probandum eft,pro infante nihil deberiicutn negj uedtira eins magna fit, ne9 his omnibus uta« tut,qua: ad nauigantitim ufiim parantur. Ex conauäo aâionem cri am ad hæredem tranfire,palam eft. Cum quidam exceptor operas litas locaffctjdcinde is,qui eas condiixcrat,decefiiffet;imperaror Anto ninus cum ditto Verorcfcripfitad libellum exceptons in hxc uerba. turn per tc non ftetifle proponas, quo minus locatas operas Antonio Aquilio folueres.-ft eodem anno mercedes ab alio non accepifti/idem cotraftus intpleri aequueft. l’apiniantisqq?libro tertio refponforum fcripfipdiemfundo legato Cacfaris/alantim comitibusrcfidiii tent« poris prxftandum ; modo fi non poftea comités cum alqs eodem tempore fuerint.

SIctttcnwtio,itaamp;locatiofub conditione fieri poteft; fed donatio-nis cauna contrahi non poteft. Interdum locator non obliga« tur, condudor obligarur.-ueliiticum emptor fundum condurit, dolt; nec precium exfoluat.

CVmuenderem fundum,conucnit,utdonee pecunia omnis per# folueretur.certa mercede emptor fundum condudum haberet.

an folttta pecunia,merces accepto fieri debcatï'rcfpódi. bona fides cxia git,ut quod conuenit,fiat, fed non amplius præftat is ucndirori,quim pro portion« eins temporis,quo pecunia numerata non eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

I Tern fi prccio non foluto inempta res fada fit : tunc ex loeato crit aflio. Quoties etiam faciendu aliquiddatur,Iocatiocft. Ctim infulam ædifi candi Ioco,ttt fita impenfa conduftor omnia faciatipro» prietatem quidemeorum ad me transfert, amp;nbsp;tarnen locatio eft. locat *h»c ats ®*’*™ artifex opérant fitam,* id eft,faciendi neceffitatem. Queniad défunt, niodiim in emendo amp;nbsp;uendendo naturaliter conceffum eft, quod pluris fit, minoris entere,,quod minons fit, pluris uendere,amp;inuicem fe circüfcribcrc: ita amp;nbsp;in locationibus quoq; amp;nbsp;códudionibus idé iuris eft.

XX111. H E R M o G E NIA N V S W.n. iurifij:S\T0fx.Sp. ET ideo practextu minoris penfionis locatione fada,fi nullus dolus aduerfarq probari poflït,refcindi locatio non poreft.

SI in lege locationis compræhenfum fît, ut arbitratu doniini opus adprobetiir.pcrindc habetur,ac fi uiri boni arbitrium compræhen funtfuiftet.idemq^ feruatur^fialteiiuscuiuslibctaxbitrium comprae-benfiun

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7®»

Iienftitn fît.nam fides bons exigit.utarbitnnm talc pracftetar.quale ui ro bono conuenit. idep arbitrium ad qiialiratcm operis, non ad proro* gandum tempus,quod Icgc finitum fit,pectinet;uifî idipûim lege com præhenfum fit.quibus côfequens eft.utirrita fit adprobatio dolo con-dudorisfafta.amp;cxlocatoagi poflit. Si çolonuslocauerit fiindüm, tes poserions conduftoris domino non obliganf .• fed fruAus in cauf* fa pignons manent, quemadmodum et fi pnmiis coloniis cos pert e« piflet. Si domus uel fundus in quinquennium penfionibus locams fit.potcft dominus, fi deferuerit habitarionem uel fundi eulturam co« lonns uel inquilinus,cû eis ftarim agere. fed amp;nbsp;de his,quæ præfente die prxftarc debucrunt.-ueluti ut opus aliquod efficerent, uel propagatlo» nes faccrcnt.agerc fimiliter poteft. Colonus,fî ci frui non liceat,to« tins quinquennq nomine ftatim rcAe aget.amp; fi rcliquis annis dominus fundi frui patiacur. nee enim iemper libcramr dominus, eö quod fe-cundo uel tertio anno pariatur fundo frui. nam amp;nbsp;qui expulfus à con* duAione, in aliam fe coloniam contulerit, nó fufieAurus duabusmetj ipfe penfionumnomine obligatus erirAquantum per fingulosannos eópendij faAurus erat,cófequetur. fera eft enim patientia fruendi, quae offertur eo tempore,quo frui colonus,alijs rebus illigatus, non poteft. quod fi paucis diebus phibuit,deindc pœnitentia egit, omniatp colo« no in integro funt: nihil ex obligatione paucorüdieri'i mora minuet, item ex conduAo utiliteragetis,cui fecundum conuentionem non prxftantur,qux conuenerant fiuephibeatur frui à domino, fiue ab ex tranco,qucm dominus prohibere poteft. Qiii in plures annos firn» dum locauerat,teftamento fuo damnauit hxredem,ut conduAores li« beraret.fi non patiatur hxres eum reliquo tempore frui: eft e.x condu« Ao aAio.quod fi patiatur,nec mercedes remittat.ex teftamento tenet.

I merces promiffa fit generaliter alieno arbitrio:locatio amp;nbsp;condu« Aiocontrahinonuidetur.finauté quantiTirius xftimauerit: fub hac conditione ftare locationcm,ut fiquidem ipfe, qui nominatas eft, mercedem definierit.’omnimodo fecundu eins æftimarioncm,amp; mer« cedêperfoluioporteat,amp;conduAionem adeffcAum peiuenire .fin aût file uel noluerit,ue] non potuerit mercedé definire.tunc pro nilulo effe conduAicné,quafi nulla mercede ftatuta. Qui fundufruendu, uel ha bitationéalicui locauit.fi aliquaex caufta fundu uel xdes uedat: curare debet,ut apud emptoré qiioqj eadem paAione amp;nbsp;colono frui, amp;nbsp;inquili no habirare liceat. alioquin is phibitus,aget cu eo ex códiiAo. Si uicl no ædificante obfeurentur lumina cœnaculi: tenen locatoré inquilino. terte quin liceat colono uel inquilino relinquere conduAionem, nulla

dubitario eft- de mercedibus quotj. fi cum co agacur, reputationis ra» tio habenda cft.eadem intclligemus, fi hoftia feneftrasne nimium cot ruptas locator non reftituat. Conduftor omnia fecundum legé com dudionis facere debet^amp; ante omniacolönus curare deber.ut opera ru ftica fuo quæ^ tempore faciatrne intempeftiua cultura détérioré fun« dum faciat. prætereauillarum curam agete débet, ureas incorruptas habeat. Culpæ autem ipfius amp;nbsp;ill ud adnumeratur,fi propter ininuci-tias eins uicinns arbores exciderit.ipfe quoqj,fi excideritgt;non folum ex locato renetnrjed eriam lege Aquilia,amp; ex lege duodecim tabularum arbotum furtim caefatumA interdido quod ui aut clam. fed utig? iu« dicis,qui ex locato iudicat,officio continetur:ut esteras adiönes loca« tor omittat. Vis maior, quam Grsci fes êgt;ïa.p appellant,non debet condudori damno effe.fi plus,quâm tolerabile eft,lsfi fuerint fruftus. alioquin modicum damnum squo animo ferre debet colonus,cui im modicum lucrum non aufertur. apparet autem de eo nos colono di* ccre,qui ad pecuniam numeratam conduxit. alioquin partiarius colo-nus,quafi iure focietatis,amp;: damnum,^ lucru cum domino fundi par« titur. Qui columnam tranfportandam conduxit.-fi ea,dum tollitut aut portatur,autreponimr,frada fit.ita id pcriculü prsftat,fiqua ipfi« us,eorumne,quorum opera utitur,culpa accident, culpa autem abeft, fiomnia fada funt,qus diligentiffimus quifcj obferuaturus fuiffer. Idem fané intclligemus, et fi dolia, ucl tignum tranfportandû aliquis conduxerit.idemtp etiam ad esteras res transferri poteft. Si fulto aut farcinator ueftimenta perdiderit, eotp nomine domino fatisfece-rir.necefle elt domino, umdicationem eorum, amp;nbsp;codidionem cedere. IXXVI. VLPIANVSlffc.II.dl^waftortUM»,

HAbitatores nonftatim, fi paulo minus commode aliquaparte cœnaculi uterentur,deduâionéex mereede facere oportere. ea ’ anas, emm conditione habitatorem effe, ut fi quid*aduerfarium incidiffet, tranfuer quamobrem dominum aliquiddemolirioporteretraliquam partem farium. incommodi paruulam fuftineret.non ira tamen,ut earn partem cœna culi dominus aperiat,inquam habitator magnam partemufusha* beret. Iterum interrogatus, fi quis timoris cauffa cmigraffet,an de* beret mcrcedem,nec 'nefrefpondit.fi cauffa fuiffet,cur periculum time tenquamuis periculum uere nô fuiffet,tarnen non debere mercedem. fed fi cauffa timoris iufta non fuiffet.-nihilominus debere.

turn eins eriä domos mcrcedcm, quae lüciiim fecîffct,putat. Idem iuris efle,fi poteftatcm conducendi habebat, ut precium conduflionis prxftarct dominus. Sed amp;nbsp;fi locator conduflori poteftatem conducen# da: domus nonfeciffet;amp;is,in qua habitarct,conduxiffet; tantum ei praeftandum putat, quantum fine dolo malo praeftitiflet. Caeterum fi gratuitam habitationem habuifferpro portionc temporis ex locatio* ne domus deducendum eiTe.

IN lege locationisfcriptum erat: redemptor SYLVAM NE CAEDITO, NE'VE CINGITO, NE'VE DEVRITO, NE'VE QVEM CINGERE,CAEDERE,VRERE SINIT0.quœrebatur, utrum redemptor, fi quem quid earum return facere uid-ffet, etiam prohibere deberet.an etiam ita fyluam euftodireJie quis id facere pof« fitc’refpondi. uerbum s i N e r e utrantj habere fignificationem. fed , locatorem potius id uideri noluiflenit redemptor non folum,fi quem cafu uidilTet fylua caedcre,prohiberet; fed uti curaret amp;nbsp;daret operam, ne quis etiam caedcret.

QViinfuIamtriginta conduxerat,fingulacoenacula ita*locauit, *afs,con ut quadraginra ex omnibus colligcrenmr.dominus infu]ac,quia duxiU aediticia uicium facere diceret, dcmolierat earn, quæfitum eft, quanti lis æftimari deberet/i is, qui totam conduxerat, ex condufto ageret^ refpondit.fi uiciatum ædifïcium neceffariô demolitus effeopro porti-one,quanti dominus prædiorum locaffet, quod eins temporis habita« tores habitare non potuiffent, rationem duci, amp;nbsp;tanti litem oeftimari. finautemnonfuiffet neGefledemoliri,fedquiamclius ædificarc nel» Iet,id feciflet.-quanti conduftoris inteteffet,habitatores iie migrarent, tanti condemnari oportere. Aedilis in municipio balnea conduxe« rat,ut co anno municipes gratis lauarent. poft tres menfes incendio fa-Öocombuftafunt. refpondit. pofte agi cumbalneatore ex condufto, ut pro portione téporis, quo lauationem non præftitiiret,pecuniîe con tributio fieret. Qui mulas ad certum pondus oneris locarat.-cö maio te oncreconduftor eas rupiflet,cófulebat de aftione.refpondit,uel lege Aquilia,uel ex locato refte eü agere. fed lege Aquilia tantu cum eo agi pofte,qni mm mulas egiftet.-ex locato,ctiam fi alius cas rupiftct,cû con oudore redeagi. Quiædem faciendamlócaucrat,inlege dixerat: QVOAD OPVS LAPIDIS ERIT, PRO LAPIDE ET MANVS PRECIO DOMINVS REDEMPTOR! IN PEDES S1NÇVLOS SEPTENA DABIT. quaefitum eft,urpm fadum opus,an etiam imperfedum metiri opot icretfrefpödit. amp;imperfedum. Colonusuiliamhac lege accepcrar,

ut i ncormpta redderet, pratter uim amp;nbsp;uetuftaté. eoloni fernus tullam incendienou fortuito cafu. non Oideri cam uim exceptam refpondit: nee id padum effc,at fi aliquis domeftieus eas inccndiflct,nc præftaret; fed extrariam uim utrofj exeipere uoluiffe.

INnaueSaupheq compluiesfrumentum confuderant.Saupheius uni ex his frumentum reddiderat de communi,ea'c^ naiiis pericrat. quæfitum eft, an cæteri pro fua parte frumenti eûnauta agere poffent oneris auerfi adionef refpondit. rerum locatarum duo genera effc ; ut aut idem redderetur,ficuti cü ueftimenta fulloni curanda locarcntur; aut eiufdem generis, ueluti cum argentum puftulatum fabro darctur, ut uafa fierent, aut aurum,ut anuli. ex fuperiore cafu rem domini ma nere.ex pofteriore increditu iri.idem iuris effe m dcpofito.nam fi quis pecuniam numerata ita depofuiffet,ut ne^ c1aufam,nelt;5 obfignatam traderec,fed adnumerarct: nihil aliud eum debere,apud quem depofi-ta effet juli ut tanrundem pecuniae folucret. Secundum quae uideritri ticum fadum Saupheijjamp;rede datum. Quod fi feparatum Mbulis.aut *cenronibus,aut in alia cupa claufum uniufeuiuf^ triticum fuiffet, ita ut intemofei poffet,quod cuiufq; effet: non potuiffe nos permutano« nem facere: fed tunc poffe cum,cuius fuiffer triticum, quod nauta fol« uiffet,uindicare. amp;nbsp;ideo fe improbare adiones oneris auerfi : quia fiuc eius generis effentmcrccs, nt fi nautæ traderentur,continuoeius fic-rcnt,amp; mercator in creditu net: non uideretur onus effe aucrfum,quip pe quod nautae fuiffet. fiuc cade res,quae tradita effet,reddi deberetrfut ti effc adionem loçatori. amp;nbsp;ideo fuperuacuum effe oneris auerfi indicia urn. Sed fi ita datum effet,ut in fimili re folui poffet ; condudorem eul pam duntaxat pracftaie debere. nam in re,qux utnuftj caufla contra« neretur.culpam deberi. neq» omnimodo culpam cffe,qnod uni reddi« diffet ex fruméto ; quoniam alicui primum reddere eu neceffe fuiflet, tametfi meliorem eius conditionem faccrct, ^ cactcrorum.

QVi fundum eolendum in plures annos locauetat,decciTit,amp;cunn _ fundu legauit. CalTius negaait poiTe cogi colonü,ut eu fundum coleret.-quia nihil hæredis intcreffet. quod fi colonusuelletcolercjâ: ab co,cui legatus effet fundus,prohiberetur: cum hærede adionemha bcrecolonum,amp;:hocdetrimenruad haeredem perrinere:ficutifïquis rcm,quam uendidiffet,nccdum tradidiffet,alii legaffechxreseius em ptori amp;nbsp;legatario effet obligatus.

9âione,ut mihi frui liceat quamuis per te non ftet,quo minus id prae« ftes, quem.idmodiim(inqiiit)etfi infulam aedificandam locaffes, 0cfo« lumcorruiffet.-nihiloniinus tcncberis. nam etfi uedideris mihi fundu, iscp prius,qiiam uacmis traderet ,publicatiis fucrit ; teneris ex empto. ^d hadenus crit ueru,iit precium reftituas : non ut etia præftes,fi quid pluris mea intcifir.cfi uacuam mihi tradi. fimiliter igirur amp;nbsp;circa con» dudionem fcruandum puto: utmerccdcm,quampr3eftitcrim,reftitu as: cius fcilicct tempons, quo fruitus non fucrim : nee ultra adionc ex condudo praeftarc cogcris. nam etfi colonus tuus fundo frui 1 te, aut ab co prohibeatur,quem tu prohiberc,ne id faciat,poiris.' tantu ci prae« ftabis,quanti eins interfucrit frui. in quo etiam lucrum eius continebi tur. fm uero ab co interpeUabinu.quem tu prohibere propter uim ma iorcm,aut potenriam cius non potcris; nihil amplius ei,qudm merce» demremittetc,autreddere debebis.

ET hxc diftindio conuenit illi,quæ â Semio introduda, 6^ ab omnl bus fer è probata eft.ut fi auerfione infulam locatam dominus re ficiendo,ne ca condudor frui poflït,efFecerit; animaduertatur neceita tió,nec'nc,id opus demolitus ut. quid enim intereft,utrum locator in« fulac propter uetuftatem cogat eam rcficere,an locator fundi cogatut ferre iniuriam cius,quem prohibere non poflitfintelligcndu eft autem nos hac diftindione uti de co,qui amp;nbsp;fuum prædium fr uendum locauc-rit,amp;: bona fide negocium conttaxerit: non de co,qui alienu praediüni per fraudem locauerit,nec rcfiftere domino poffit, quorninus is colo» num frui prohibcat. Fundum communem habuimus : amp;nbsp;inter nos cóuenit,utaltemis annis certo precio eum condudum haberemus. ni -cum annus tuus exiturus effet ,confultö frudum fequentis anni corru pifti. agam tecum duabus adionibus: una ex condudo,alfcra ex loca« to.locatieiumiudicio mea pars propria, condudi autem adione tua diuitaxat propria in indicium neniet. deinde ita notât, non’ne quod ad meam partem attinebit, communi diuidundo iudicio præftabitur i te mihi damnum^rede quidem. fed tarnen etiam Serurj fententiam neram effe puto: in co fcilicct,ut cum alterutra adione ré feruauerim, altera perimatur. quod ipfum fimplicius quæremus ita: fi proponatut inter duos,qui fingulos proprios fundos haberent,conucniffe: ut alter altcrius ita condudu haberet,ut frudus mercedis nomine péfarentur, OXXXVI. F LORENTIN VS IikVIIL m^itutionum.

tis perïculó cft. Quod uero ita conduftum fit, ut in pedés menfurasue præftetur.eatenus conduftoris periculo eft, quatenus admenfum non ht.•amp; in utracg cauffa nociturnmlocatori.fi pcreumftctent,quo mi« nus opus adprobctiir,uel admetiatur.fi tarnen ui maiore opus prius in aliSs*dc» terciderit.qnam adprobaretur.• locatoris periculo *nó eft, nififi aliud jft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aftum fit.non enim amplius locatori praeftari oportet, quam fua cura

SI prius,quam locatori probaretur,opus ui aliqua confumptum eft; detrimentum ad locatorem ita pcrtinct,fi tale opus fuit,ut proba« ndeberer.

Xi- r A^vs Hb.TC.adediUumproüittcüde, QVi mercedem accepit pro cuftodia alicuius rei : is eins pcriculu pro cuftodia præftat.

SEd de damno ab alio dato,agi cum co non pofte. Julianus ait. qua enim cuftodia cófcqui potuic,ne damnü iniuria ab alio dari poffit^ fed Marcellus interdû agi pofte ait; fiue cuftodiri potuit, ne damnum daretur: fine ipfecuftos damnum dédit, quæfententia Marcclli pro# bandaeft.

SI uulncrauctis feruum tibi locatum: eiufdcm uulncris nomine le« gis Aquiliæ.ôr ex locato aftio cft.fed alterutra contcntus aâor efle riebecridcp officio iudicis continetur, apudquem ex locatoagetur. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLIIII. VLPIAN VS lib.XVII.tfdcdiHum.

SI tibi domum locaueroA ferui mei tibi damnum dedcrint,uel fur# turn fccerint.-non teneor tibi ex condufto.fed noxali aftione. nbsp;nbsp;Si

tari poteft, utrnm ex condudo aflio fuffïciat, quafi Jonge fit à bona fidc,utquid panaris detrimenti per cam rem, quam conduxifti: anadhuc dicendumfit,extra cauffam condudionis effe furti crimen» amp;nbsp;in propnam perfecutionem cadere hoe deliflum. quod magis eft.

SI quis conduxerit numo uno.condudio nulla cft.-quia amp;nbsp;hoe donat nonis inftar inducit.

CVmapparebit emptorem condudoremüepluribus uendentem uel locantem,fingulorum in folidum intuitu m perfonam.ita de mum ad præftationem partis finguli funt compellendi, ft confta^ bitomneseffe foluendo. quanquam fortaffe iuftiusfir,(etiam ft fob uendo omnes erunt^eleftionem conueniendi,quem uelit,non aufe« rendam adoii.fi adiones fuas aduerfus cæferos præftareuon reeufet.

Slcui locauero facicndum,quod ego conduxeramreonftabit habe« remeexlocato adionem. Quiferuum condudum,uel aliam rem non immobilem non reftituit .• quanti in litem iuratum fuerit, damnabitur. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

X LIX. M 0 D E S T IN V S lib.VI.excufatiomm, O( v^Tfcmoi yivo^iwr » K'tsi^To^iÇj-Tïÿp Jkt /(ff.i i' thç XKæi/xovio-ç, p.icamp;u TO-l x^ K.a.llt;ra.^öi=‘)(^^wp yiVi^K.(ii\vo')Ta.i. Kap tïç «ttok^.quot; 4di«.tv©-^TSTo, 'TT^ö^’^^HTH /xzeO^cüirijz^ t2 Ka/cra5©gt; ^m^iu^j ; wç Traça-“ Tro/Htraç KoZa^traz. t5to ÏK^'X^iKrip o auro kçâtuç Stéîïçl^. Kolà ravra JJi H^ bi ’t'Vx^ç/Çoirttç i7rzT^07raç « K«çaT0Ç'aç,Rrp KtKwÂu/xtvoz /xzcamp;5lt;âS K9^I araça ra/xtza ^ùÇza. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SI ignorans quis militiquafi pagano locauerit: exigere ilium poffe, probandum eft. non enim contemnit difeiplinam, qui ignorauit militem.

EA lege funduni locaui.utfinonea lege colefetur, relocare enm mihi licercLamp;quo minoris locaffemjioc mihi præftaretur: amp;nbsp;eu nemo funduni colebat,plnris tarnen loeaui. quæro.an hocipfum præ ftare debeamc'refpondi. inhuiufmodi obligationibus id maxime fpe« date dehemus.qiiod inter utran*^ pattern conuenit. uidetur autem in hac fpecie id ftlentio coniienilTe,ne quid præftaretur, ft amphore pecu ma fundus effet locatus: id eft, ut hæc conuentio pro locatorc tantum modo interponeretur. Loeaui opus faciendum, ita ut pro opere re-demptori certam mercedem in dies fingulos darem.opus uiciofum fa TT ftum

dum eft. an ex locato agere poffimc’refponcli. fi ita opus Iocafti,utbo-nitas eins tibi a conduftore adprobetur; tametfi conuenit, utin fingu« las operas certa pecunia daretunpracftari tarnen tibia conduftore de* bet,ft id opus uiciofum fadum eft-uoenim quidquani intereft^utrum luio prccio opus,an in fingulas operas coJlocatur.-fi modo uniuerfitas confummationis adcondiiflorem pertinuit.poterit ira^ ex locato cu co agi, qui uiciofum opus fecerit.iiifi ideo in operas fingulas merces conftiruta erit, utarbitrio domini opus perficeretur. tunc enim nihil condudor praeftare domino de bonitate opens uidetur.

SI decern tibi fundum locaucro,tuaHtem cxiftimes quinç tecondu cere.nihil agitur.fed etfi ego minoris me locate fenfcro,tupluris tc conducece:uti^ non pluris erit condudio,quam ego putaui.

SVi fideiuflbr cxiftit apud mancipem pro colono publicoru prx« diorum,quæ manceps ei colono locauit: reipublicæ non teile» dfrudus in eadem cauffa pignoris manent.

Q Varro,an fideiuflbr condudionis etiam in ufuras non illatarum penfionum nomine teneatutmec profint ei conftitutiones,qui« bus cauetur eos,qui pro alqs pecuniam exfoluerint, fortis folummo« do damnum agnofcere oporterec'Paulus refp0dit.fi in omne cauflam condudionis etiam fideinflbrïe obligauit.eum quocj.exemplo colo« ni,tardius illatarum per moramcoloni penfionum praeftareufuras de bere. ufurac enim in bonæ fidei iudici}s,amp; fi no tarn ex obligatione pro ficifcantur,quam ex officio iudicis adplicentur; tarnen cum fideiuffor in omnem cauflam fe obligauitjæquum uideturjpfum quexj agnofee reonusufurarum,acfiitafideiufliflet,iN QVANTVM ILLVM CON-DEMNARI EX BONA FIDE OPORTEBIT,TANTVM FIDE TVA ES SE IVBESZ uelin. INDEMNEM ME PRAESTABisc’ interlocatorem fu ndi amp;nbsp;condudorem conuenit,ne intra tempora loeationis eins con« dudor de fundo inuitus repelleretur.etfi pulfus effet, poenam decc proc ftaret Titius locator Seiocondudori.uel Seius condudor Titio, fi in« tratempora loeationis difcedere uellet,xque decé Titio loeatori præ» ftaret. quod inuicem de fe ftipulati funt.quaero. cum Seius condudor biennt) continui-penfionem non foluerer, an fine metu pœnæ expelli poffit C* Paulus refpondit. quamuis nihil expreffum fit in ftipulationc pœnali de folutione penfionum: tarnen uerifimile effe,ita conueniffe de non expellendo colono intra tempora præfinitaji penfionibus pa« merit, amp;nbsp;ut oportet, coluerit. amp;ideo fi cceperit petere pœnamis,qui pen-

Paulus refpondit.feruus,qui æftimatus colonae adferiptus eft^ad pt riculuni colons pertinebit.amp; ideo xftimationem huius defunâi ab haß redecolonæpræftari oportebit.

LV. IDEM UbALfententinrum, DOminus horreorum effraftis amp;nbsp;expilatis horreis non tenetur^his fi euftodiam eorum receperit.ferui tarnen eius,cum quo contra ftuni dl,propter aedificiorum noticiam in quaeftionem pen poffunt. -In condudo fundo fi condudor fua opera aliquid neceflanó uel uri liter auxerir,ucl aedificauerit,uel inftitucnt,cum id non conueniflet.ad recipicndaea,qux impcndit,ex conduâo cum domino fundi experiri poteft. Qui contra legem conduâionis fundum ante tempus fine iu fta aeprobabili cauffadeferiierit.-adfoluendasrotius temporispenfio nes ex conduâo conueniri poteft. quatenus locarori in id, quod eins in tereft,indemnitas feruetur.

CVm domini norreorum infularumcp defiderant ( diu non appa-rcntibus,nec dus temporis penfionem exfoluentibus conduâo tibus)aperiri horrea,amp; ea,quæ ibi funt,defcribi à publicis perfonis,quo rü intereft.-audiendi funt. tempus autem in huiufmodi re biennq debet obferuari. LVir. IABOVENVS Ub.m.expofkrioribiisLübeonK. QVi domum habebat, aream iniunâam ei domui uicino proximo locauc rat. is uicinus cumædificaretin fuo: terrain in earn aream amplius, quam fundamenta cæmenticialocatoris étant, com geflit; amp;nbsp;ea terra affïduis pluutjs inundata,parietieius,qui locauerat, humore præftito,ædificia corruerunt. Labeo ex locato tantummodo adionem effe ait.-quia non ipfa congeftio, fed humor ex ea congeftioc ne poftea damno fiierit. damni autem iniuriæ adio obea ipfa fit, per qux nonextrinfecus alia cauffa oblata,damnoquisaffedus eft.hoc probo.

INfulam uno precio totam locafti, amp;nbsp;eam uendidifti, ita ut emptori mcrcedes inquilinorum accedcrent.quamuis eam condudor maio re precio locauerit: tarnen id emptori accedet,quod tibi condudor debet. In operis locationc erat didum,ante quem diem effici fieberet, deinde fi ita fadum non effet,quanti locatoris interfuiffet, tantam pe« cuniam condudorpromiferat.eatenuseam obhgationem contrahi puto,quatenus uir bonus de fpacio temporis æftimaffet.quia id a du ni apparet effe,ut co fpacio abfolueretur,fine quo fieri non poffet. Qui diinmunicipio balineiimpræftandûannuisuiginti numis conduxe« x . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TT ij rat;

rat: ftcadrefedlonem fornacis,fiftularani,fitnilium^rerum centum mimi ut ei piïeftarcntur,conuenerat. condudor centum numos pcrcc . bat. itaei deberi dico,fiin earum return refedionem earn pecuniam impendi fatifdaret.

MArtius domum faciendam à Flacco conduxerat. deinde opens parte cffcda,terrx motu concuiTum erat ædifïcium. Mafurius

CVm in plures annos domus locata eft: præftarc locator debet, ut non folü habitare códuftor ex calendis lultjs cuiufij anni, fed etia *aFs.loca ’locate amp;nbsp;habitare cum alijsf fi uelit )fuo tempore point. italt;$fi eado= re habita i’Wus ex calendis lulijs frada,uf(5 in calendas lunias petmanfiffetjita ut tor cum ïï®c habitare quifquam,nec oftendi alicui polTet: nihil locator! condu» alijs. nbsp;nbsp;nbsp;Óorempr«ftatuni.adco,atneccogi quidepoffît,ex calendis lunijsre-

feda domo habitare.-nifi paratus fuiffet locator,commodd ei domii ad habitandum date. nbsp;Hæredem eoloni, quamuis eolonus non eft,ni-

hilominus domino poffidcreexiftimo. Veftimentatua fi fulloper« didit,amp;habes,undepetas,necpetere uis.-ages nihilominus exlocatocu fullone:fed iudiccm putat a:ftim3turum,an polTis adaerfus furé magis agere,amp; ab eo tuas tes eófequi/ullonis u idelicet fumptibus.. fed fi hoc tibi impoflibile effe perfpexerit:tunc fullonétibi quidem condemna« ' bit,tuas autem adiones te ei pratftare compellct. Lege dida,domus facienda locata erat,ita ut probatioautimprobatio locatoris aut hæ* ‘ redis eius effet.redemptor ex uoluntate locacorisquædâ inopere per» mutauerat.refpondit. opus quidem ex lege dida nó uideri fadum : fed quoniam ex uoluntate locatoris quædam permutata effent, redem-‘ ptoremabfolui debere. Mandauitibi,utc.xcuteres,quanti uillam tedificare uelles.renunciafti mihi,ducentotu impenfam excutere. eer« to mercede opus tibi locaui.poftea comperi,non poffe minoris, quam trecentis earn uillam confiare. data autem tibi erant centum, ex qui-bus cum partem impendiffes, uetui te opus facere. dixi.fi opus facere perfcuerauens ex locato me tecum agete,ut partem mihi rcliquam re ftituas. Meffem infpicicntecolono, cum alienam effe non ignora* res Juftulifti condicere tibi frumentum dominum poffe, ait. óc ut id fa ciat,colonumex condudocum domino adurum. Locator horrei propofitum habuit,feaurum,argentum,margarita nou reCipere fiio periculo.deinde cum feitet has res inferti,paffuseft.perinde cum fut» rum tibi obligatum dtxi, ac fi propofitum fuerit remifTum. Ser«

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yn

nom rnentn mnlioncm conduxifti.negligent!.! eins mnlus tuns pcrijt. fi ipfe fe locaflet ; ex peenlio diintaxat, amp;nbsp;inxem nerfnm damnum,tibi dominum præftaturum. fin autem ego ipfe eumlocaflcm; non ufea me tibi praeftaturum, quam dolum malum amp;cuJpam ab?ffe/quodfi fme detininoneperfonæ mulionemàme conduxifti, amp;nbsp;ego éum tibi dedi,cuius negligentia iumentum periecit:iUam quoœ culpam men» bi praeftatmum aio.quod eiim elegiflem^ qui eiufmodi damno te affi» ceret. Vdiicnlumconduxifti,ut onus mum portaretjamp;fecum iter faceres.amp; cum pontem tranfiretjedemptor eius pontis portorium ab co exigebat. quærebatur, an etiam pro ipfa rhaeda portorium da» turns fneratCputo.fi portorium mulio nön ignorauitÂ fe eà tranfitu« rum.cum uehiculum Iocaret;mulioncm prxftare debere. Reru m» ftodiam,quam horreariiis conduftonbus praeftare deberet, locatorem totorum horreorum horreario praeftare non debere puto:nifi in locan do aliter conuenerit.

COIonus,aim lege locationis non eflet compraehenfum ,ut uincas poneret.-nihilominus uincas inftituit,ut propter earû frudus de» nis amplius aureis annuis is ager locari cœperit. quaefirum eft.fi domi nus iftum colonum fundo eieflum,pcnfionum debitaru nomine com uenianan fumpms utiliter fados in uineis inftituendis repetere poffit, oppofita dol i mali exccptionefrefpondiuicl expenfas confecuturum, nel nihil amplius prxftatunim. Nauem conduxi,utde pmuincia Cyrenenfi Aquilegia nauigarem,olci menetis tribus millbus impofi» tis, amp;nbsp;fruméti modqs odo milibus,certamercedc.fed cuenit,utoncra , ta nanis in ipfa prouincia nouem menfibus retineretur A onus impofi . turn commiffo tolleretur. quaefitum eft.an ueâutas,in quas conuenit, i conduflore fecundum locationem nauis exigere poffitfrefpondijfc-cundum ea.quæ proponerentur^pofle.

SI tiuum, quem faciendum conduxeras, amp;nbsp;feceras.ante qiiam cum probaresjabes corrupittuum periculum eft. p A V L v s. imo fi fo liuicio id accidit, locatoris crit periculum :fi opetis uicio idaccidit, tuum erit detrimentum.

Ctio de æftimato ^jpönitnr tollédæ dubitationis caufla. fuit enim ingens dubitatio, cum resxftimata uenden« dadatur.-utrumejcuenditofitaftio proprer xflimario» nem.-an ex locato,quafi rem uendcndam locaffe uidear:: an ex condudo, quafi operasconduxerim; anmandati. melius iraqj uifum eft,hanc aöioncm proponi: ut quoties de nomine coutraâus alicuius .'imbigeretur,conueniret tamé aliquam adionem dari.daretur æftimatoria præferiptis uerbis adio. effe enim negocium tmile geftum,amp; bona fide, quare omnia hic locum habent, quæ in bo* næ fidei iudieqs diximus. Aeftimatio autem periculum facit eius, qui fufeepit. autigituripfam rem debebit incorruptam reddere;aut cedi mationem,de qua conuenit.

H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II. P A V L V S lib.XXX ad edidum.

BJeutaliud eft uendere, aliud emere, alius emptor,alius uenditor.ira aliud precium,aliud merx.at in permutati» 'onedifcemi non poteft,uter emptor, uel uter uenditot : finmultumtß differunt eorum præftationcs. emptor €«• __! nim,nifi fecerit numos accipienris, tenetur ex uendito: uenditori fufficit ob euidionem fe obligate, ptiffeffionemq! tradcre, amp;nbsp;purgari de dolo malo.ita^ fi res euida non fit,nihil debet. In permu tatione uero,fi utrunep precium eft,utriuflt;^ rem fieri oportet; fi merx, a^Âs *inue neutrius. fed cum debeat Sa res 8c preeiü efle.non poteft *difcerni,quid niri,lt;idco- eorum fitprecium,amp;quid uencat; nee ratio patinir,ut una eadem'qj »•«)»o-x,et res amp;ueneat,amp;: precium fitemptionis.undefi eates, quam acceperim quid pred- ud dederim,poftca euincatur.-in fadum dandam adionem refponde« timfit. nbsp;nbsp;tut. item emptio ac uenditio nuda confentientium uoluntate cótrahi

turrpermutatio autem ex re tradita initium obligation! præbet. alio« quin fi res nondum tradita fit,nudo confenfu conftitui Obligationen! dicemus.quod in his duntaxatreceptum eft,quae nomen fuum habet: iitinemptione,uendirione,condudionc,mandato.ideo Paedius ait, alienam rem dantem,nullam contrahere permutationé. igitur ex altc ra parte tradirione fada,fi alter rem nolit tradere ; non in hoc agemiis nti^,quod inteteft noftra,illam rem acccpiffe,de qua conuenir: fed ut

res noftra contra nobis reddat^eödidioni locus cft,quafi re no fecuta. If. ID'RM lib.V.adPlautitvin.

ARifto ait. quoniam permutatiouicinaeft emptioni; fore fanu, fiirtis quo^ noxt)s'q; foliimm,0i: non efle fugiriuum feruu præ« ftandum,qiii ex ea cauffa daretur.

Onnunqua cucnitut ceffantibus iudicqs proditis amp;nbsp;nul * garibus adionibus,ciim proprium nomen inucnirc non poflumus;faciledefcendamusadeas,quaein fadum ap« pellantur.fednercs exemplis egcat,paucis agam.Domi no mercium in magiftrum nauis: fi fit incertum, utrum nauem conduxcrit,an merces nehendas loeauerit: cinilem adioné in fadum efle danda,Labeo fcripfit Item fi quis precq explorandi gra tia rem tradat;neqg depofitum,nclt;ÿ commodatum erit: fed non exhi* bita fide,ciuilis in fadum adio fubqcitur.

NAm cum deficiunt uulgaria atqj ufitata adionum non»ina,praîa fcriptls uerbis agendum eft.

AD quam necefle eft confugere,quotics contradus cxiftunt,quo rum appellationes null« iure ciuili proditæ funt.

IIII. VLPI AN vs IikXXX.ddcâd«»». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;... * »

NAttira enim rerum *indiidum eft, ut plura fint négocia, quâm ~*^® ‘■°’ uocabula. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ditum.

NAturalis meus filius feruit tibi,amp; tuus filius mihi. conuenit inter nos,iitamp; tu meiim manumitteres A ego item tuum.ego manu-riiifi.tunon manumififti. qua adionemibi tenearis,quæfitum eft. In h.ac quæftione totius ob rem dati tradatus infpici poteft, qui in bis cö» petit fpeciebus. Aut cm do tibi,ut dcs. aut do,ut facias.aut facio,ut des: autfaciOjUt facias.in quibus quaent, qu« obligatio nafcaturf nbsp;nbsp;Et fi

quidé pecunia dem,ut rem accipiam; emptio amp;: ucditio cft.fi auté rem do, utremaccipiam; quia non placet permutationé rerum emptionê efle,dubium non eft,nafd ciuilem obligationem.in qua aóbone id ue^ nitinon ut reddas,quod accepifti .• fed ut damnens mihi, quanti inter-

714- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XIX.

eft mca,illijd,de quo conuem^accipere.-ucl fi inciim recipcrcnelim.re petam quod daturtî eft,quafi ob rem datum,re non fccuta. Scd fi fcy# phos tibidedijUtStichum rnihi dates, periculo mco Stichus erit, ac tu duntaxat culpani præftarc debes. At cum do,ut facias.'fi tale fit fa-âum,quod locari folet:(puta ut tabulant pingas)pccunia data Jocatio etit,ficutin fupeiiote cafu cnipno.fi tesmonetit locatio, fed nafcetut nel ciuilis aflio in hoc,quod mea intereft,uel ad repetendum códidio. Quod fi tale eft fadum^quod locari non poflit C puta ut feruum manu mittas ) fine certiim tempus adieflum eft, intra quod manumittatur, idep cum potuiffet maniimittijuuo feruo tranfierit; fiue finitum nón fuerit A tantum temporis confumptum fit,ut potuenqdebuentq; ma numitti.condici ei poteft,uel praefcriptis uerbis agi. quod his.quæ dixî mus,conucuit. Sed fi dedi tibi feruum,ut feruum tuum manumit« tcres,amp; manumififti; âc is,quem dedi,euiftus eft; fi feiens dedi: de dolo in me dandam adionem, Julianus feribit. fi ignorans ; in faftum ciiii« Icm. Quod fi faciam, ut des: amp;nbsp;poftea,quàm fcci,ceflcs date: nulla erit ciuilis aftio.ôcideode dolo dabitur. Sed fi facio,ut facias;hæc fpc cies tradatus plures recipit. nâ fi padi fumus,nt tu à meo debitore Car-thagim exigas,ego à tuo Romæ: uel ut tu in meo,ego in tuo folo ædi-ficem:amp;ego ædificaui,tuceiras;inpriorefpecie mandatum quodam modo interueniffe uidetur/ine quo exigi pecunia alieno nomine non poteft.quamuis enim amp;nbsp;impendia fequantur, tarnen muniu officium prxftamus:amp; poteft mandatum ex pado etiam naturam fuam excède re.poffum enim tibi mandate,utamp; euftodiam rnihi praîftes,utnôplus impendas in exigendo,quâm dcceni.amp;fi eandem quantitatem impen dcrimusaiulladubitatio eft.fin auté alter fecerit, ut fie hic mandatum interueniffe uideatur:quafi refundemus inuicem impenfas. neqgenim de re tua tibi mando. fed tutius erit, amp;nbsp;in infulis fabricandis, amp;nbsp;in débit toribus exigendis, præfcriptis uerbis dari adionem: quai adio fimilis erit mandati adioni, quemadmodû in fuperioribus cafibus locationi amp;nbsp;emptioni.Si ergo hæc func.ubi de faciendo ab utroeg conueniti amp;nbsp;in propofita quæftione idem dici poteft.A neceffario confequitur,ut eius fiat condemnatio, quanti intereft mea feruum habere, quem manu« mifi. an deducendum erit, quod libertum habeo f fed hoc non po« teft æftimari.

INfulamhocmodo,utaliam infulam reficeres, uendidi. refpondit. nullam effe uenditionem,fed ciuili intentione incerti agendum.

ftim again præferîptis uerbis^ut foluas.quanti mca intcreft.aut fi nihil interert,condicani tibijUt decern reddas.

SI dominus feruû,cum furti argueretur,quæftionis habendæ cauffa xftimatum dediffc^neq; de eo compertum fuiffet, amp;nbsp;is non redde« recur .• eo nOmine ciuilirer agi pofle, licet aliquo cafu fetuum retentu« rus effet,qui traditum accepiflet.poteft enim retinere feruum.*ßue do« minus pro eo pecuniam elegiiïccjiiic in admiflb deprxhenfus fuiflet. tune enim datant xllimationem reddi à domino oportere. fed quxfi« turn eft/qua aflione pecunia/i ei dominus elegiflet^peti poflet f dixi. tamerfi,quod inter eos ageretur, uerbis quoç^ ftipulationis conclu-fum non fuiflet.fi tarnen lex contraftus non lateret, præferiptis uerbis iiicertiamp;hicagi poflemec uideri nudum padum interuenifle, quoties cerra lege dan probaterur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

OB earn cauflam quis accepto liberatus,ut nomen Tittj debitoris delegaret.fifidem contraftus nonimpleat;incerti aftionetenc buur. itaq;iudicis officio non uetus obligatio reftaurabitur, fed pro« miflapriEltabuntur^aut condemnatio fequetur.

PArtis tertix ufumfruftum uxori legauithxcedis bona ab eins cre= ditoribusdidrafta funt. amp;nbsp;pecuniam, quæ ex æftimatione partis tertiæ fiebat,millier accepir fruendi cauffa; amp;nbsp;per ignorantiam ftipula tio prætermiffa eft.quæro,an abhœrede mulieris pecunia, quæ fruen« di cauffa data eft,r epeti poffipfc qua aftioneû'cfpondiqn faftum aftio-nem dari debere.

QVia aftionum non plenus numerus eft,ideo plerun^ aftiones in taftum defiderantur. fed amp;nbsp;eas aftiopes,quæ legibus çditæ funt, ft lex iufta ac neceffaria fit, fupplet prætor in co, quod legi deeft. quod facit in lege Aquilia,reddendo aftiones in faftum accommodatas legi Aquiliæ. idcp utilitas eius legis exigit.

SI uir uxori fuæ fundosuendiderit,ô(in uenditione copræhenfum eft,conuenifle inter eos.-fi ca nupta ei effe defiffet, ut eos fundos, fi ipfe uellet,eodem precio mulier uiro tranferiberet: in faftum exiftimo indicium effe reddendum.idq^ amp;nbsp;in alijs perfonis obfcruandum eft.

Sltibi fem uendendam certo precio dediffem, ut quo pluris uendi* diffes,tibi haberes .placet nc^ maudati^ie^ pro focio aftionc effe.

716 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»IGESTORVM LIB. XIX. fed in faZlum,quafi alieno negocio geftorquia Sc mandata gramita cffc debent A focietas non nidctur contrafta in co, quod te no admifit foci urn diftradionis/ed fibi precium certum excepit. lulianus ait. fi tibi arex mea: dominium dedero ea lege, nt infuJa ædificata, mihi partem reddas;nelt;5 emptionem eiTe,quia precq loco partem rei mcæ reci« pio:neqj mandatum,quia non eft gratuitum: neej focietatem, quia ne mofocictatem contrahendo rei fuædominus efle definit. Sed fi pue« rum docendum,uel pecus pafcendum tibi dedero, uel puerum nutri* endumjtaut fi poftcertos annos ueniflet, precium inter nos com-municarctur ;abhorrere hoc ab area, eö quod hic dominus clTcnon definit,qui prius fuit, competit igitur pro focio adio. fed fi forte pue« rum dominq tui fecero.idem fe,quod in area,didurum.- quia dominium définit ad primum dominu pertinere.quid ergo eftfin fadum pu» tat adionem lulianus dandam.Igituramp;fîquisareædominium non tranftulerit,fed paffus fit te fie aedificare,ut comunicaretur uel ipfa,uel predunuerit focietas. idemœ et fi paras areæ dominium tranftulerit, partis non: amp;nbsp;eadem lege æaificarc paffus fir.

QVi feruandarum mercium cauffa aliénas merces in marc proies cit, nulla tenetur adionc: fi fine cauffa id fecit, in fadu:fi dolo, de doJo. Sed et fi feruum quis alienum fpoliauerit, isbp frigorc mor runs fit.-dc ueftimentis quidem furti agi poterit,de feruo uero in fadu, criminali fcilicet poena aduerfus eum feruata. Sed et fi calicem argenteum quis alienum inprofundumabiecerir,id{^ damni dandi cauffa,non lucri faciendirPomponius librodecimofcxtoad Sabinum fcribit,ne(5 furti,nelt;ÿ damni iniuriæ adionem effe.in faftum tame effe agendum. Si glans ex arbore tua in meum fundu cadet, cam'cp ego immiffo pecore depafcam: Arifto fcribit,nó fibi occurrerc legitimam adionem,quacxperiripoffit.nam nctjexlegc duodecim tabularum de paftu pccoris,quia non in tuo pafeitur.•nelt;5de pauperie,ne^damni inuuiae agi poffein fadum ita^ crit agendum.

SOlent,qni noucrut feruos fugiriuos alicubi cælari,indicate cos do-minis,ubi cælentur.quæ res non facit cos fures.folentamp; mercedem huius rei accipere,amp; fic indicare.-nee uidetur illicitum effe hoc,quod da tur.quare qui accepit.quia ob cauffam accepit,nec improhd cauffam: non timet condidionem.quod fi folutum quidem nihil eft, fed padio interceffit ob indicium: hoc eft,ut fi indicaffet,adprxhenfiis'cp effet fus gitiuuSjCerti aliquid daretur:uidcamus,an poffit agere. amp;nbsp;quidem cons uentio ifta non dl nuda^ut quis dicat ex pado,adionem non orirk fed

fed habet in fe negodultt aliqiiod. ergo ciuilis affio poteft oriri, id eft, præferiptis uerbismifi fi quis amp;nbsp;in hac fpccie de dolo aftionenj compel cere dica^ubi dolus aliqiiis argnatur.

Ï)Ermififti mihi cretam eximereex agro tuo,ita uteum locum.un de exemiffem.replerem.exemi.nec repleo. quæfitum eft.quâ ha« as adionemîTed certum eft.ciuileni adionem incerti competere.fin autem uendidifticretam.-ex uendito âges, quod fi poftexeniptionem cretae foflam repleuero,nec patiaris me creram tollere: tunc agarn ad exhibendum.-quia mea fafta eft,cum uolunrate tua exempta fit. Per mififti mihi,ut fererem in fundo tuo A frudus tollerem. fi non paria« re me frudus tollere.-nullam iurisciuilis adionem circ,Arifto ait.an au tem in fadum dari debeat.deliberari poffe. fed de dolo erit.

amp; Viuianus ait,pofle. fed eft tutius, præferiptis uerbis agere. Si margarita tibi æftimata dedero.ut aut eadem mihi adferas, aut preci« um eorum:deindeeapcrierintantcuenditioncm:cuius periculum fite* amp;nbsp;ait Labco(quod amp;nbsp;Pomponius fcribit)fiquidem cgo uenditorem ro gaui: meum effe periculimi.fi tu me.tuum.fi neuter neutrum/cd dun taxatconfenfimus :tcneritehadenus,ut dolumamp;culpammihi præ ftes. adio autem ex hac caufla uticf erit præferiptis uerbis.

SI rem tibi infpiciendamdedi,amp;dicas teperdidifle.-itademu mihi præferiptis uerbis adiocompetit.fi ignorem.ubi fit.nam fi mihi li« queat apud te effe: furti agcre poffum,uel condicere, ucl ad exhibendu agere. fecundum hoc ficui infpiciendum dedi, fiue ipfius cauffa, fiue ntnufq] : amp;dolum amp;nbsp;culpa mihi præftandameffedico propter utilita« tem.periculum non. fi uero mei duntaxat cauffa datum eft.-dolum fo« Ium:quia*prope depofitum hoc accedit. nbsp;nbsp;Si cum unum bouem ha » als*pro

berem A uicinus unum.placuerit inter nos ,ut per denos dies cgo ei,amp; prer. ille mihi bouem commodaremus,ut opus faceret : amp;nbsp;apud alterü bos pericrit: cómodati adio non competit, quia non fuitgratuitum com« tnodatum;uerum præferiptis tier bis agendum eft. Si cum mihi ue« ftimenta uenderes, rogauero.ut e.i apud me relinquas, ut peritioribus oftenderé: mox hæc perierint ui ignis,aut ali.a ui maiore: me minime periculum præftaturum.ex quoapparet utiq;euftodiam ad me pertine re. Si quis fponfionis cauffaanulu accepit,nec reddidit uidori) præ» fcriptis uerbis adio in eum competit. nee enim recipienda eft Sabini opinio,quicondici,amp; furti agi ex hac cauffa putat.quemadmodü enim

rei nomine,cuius neg; poffeffioncm.neqj dominium uidor habuir, aget furtic’planè fi inhonefta cauffa fponfibnisÏiüt; fui anuli duntaxat repctirio erit.

SI apud tepecuniamdepofuerim, ut dares Titio, fifugiriuu meum reduxifletuec dederis,quia nonreduxit:lï pecuniam mihi non red das,meliiis eft præfcriptis uerbis agere. nó enim ambo pecuniam ego amp;nbsp;fugitiuarius depofuimus,nt quafi apud fequeftrem fit depofitum. .« XX. IDEM Ub.mC'Kll.adediaum.

ROgafti me,ut numos tibi mutuos darem.ego cum nó haberem, dedi tibi rem uédendam,utprecio utereris.fi non uendidifti, aut uendidifti quidcnijpccum.'im autem non accepifti mutuam.utilius eft ita agere ( ut Labeo ait ) præfcriptisuerbis, quafi negocio quodam inter nos gefto proprij contradus. Si prædium pro te obligaucro, de* inde placuit inter nos,ut mihi fideiufforem præftares.nec facias; meli« ns ede dico,præfcriptis uerbis agi; nifi merces interueniat. Nam fi in« tetueninex locato effe adionem.

APud Labconem quæritur.fi tibi equos uenales experiundos de* dero, ut fl in triduo difplicuiifentjedderes; tu'cpdefultor inhis cucurrcris A uiccris,deinde emere nolueris; an fit aduerfus te ex uendi to adioCà puto uerius effe,præfcriptis uerbis agendum.nam inter nos hoc adum eft,ut experimentum gratuitum acciperes, non ut etia cer* tares. nbsp;nbsp;Item apud Melam quæritur. f .nulas tibi dedcro, ut experia*

ris,amp; fi placui(rcnt,emeres; fi difplicuiffent, ut in dies finguJos aliquid præftares;deinde mute a graffatoribus fuerint ablatæ intra dies experi menti ;quid effet præftandum:’ utrum preciû amp;nbsp;merces, an merces tan» tum C'amp; ait Mêla intereffe,utrum emptio iam erat contrada, an futura; ut fl fada, precium petatur ; fi futura,merces.fed non exprimit de adi-onibus.puto autem,fiquidem perfeda fuit emptio,competere ex uen« dito adionem. fi ucro nondum perfeda effet; talem, qualem aduerfus defultorem dari. nbsp;nbsp;Si cum emere argentum uelles, uafcularius ad te

detulerit,amp;: reliquerit; amp;nbsp;cum difplicuiffet tibi, feruo ruo referendû de* difti,amp; fine dolo malo amp;nbsp;culpa tua perierit;uafcularq effe detrimétum, quia ei us quoqj cauffa fit miffum.certe eulpam eorû,quibus euftodien dum perferendumue dederis, te præftare oportere, Labeo ait amp;nbsp;puto præfcriptis uerbis adionem in hoc competere.

Voties déficit adio uel exceptio,utilis adio uel exceptio dada cil» X X111. C AIV S lib.x.4d sdiHu proumcMle,

' - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sitibi

7’9 SI tibi polienda farciendane ueftimenta dederim,fiquideni gratis haiic operam te fiifpicientermandati eft obligatio, fi uero mercede data,autconjlituta;locationis conduflionisue negociu gerit.quod fi ne^ gratis hanc operam fufceperis, negj protinus aut data aut conftia , tuta fit merces/ed co animo negocium geftum fuit,ut poftea tantum mercedis nomine daretur ,quantu inter nos ftatutum fit ; placet quafi denouo negocioin fadumdandum indicium effe, id eft, præfcriptis nerbis.

XXIIII. ALFENVS lib.IU.digcftoïudPdulocpitomAtoru. DVo fecundu Tyherim cum ambularcnt, alter eorum, qui fecum ambulabat,rog4tus anulum oftendit, ut refpiceret. éxcidit illi anulus, amp;nbsp;in Tyberim deuolutus eft.rcfpondit,pofte agi cum eo in fa# dum adione.

XXV. AFRlCANVSlikVni.^Mf^ottöW. Tltius Sempronio triginta dedit.'padfe^ funt, ut ex reditu eins pc# cuniæ tributum,quod Titius pendere deberet, Sempronius præ« ftaret,computatis ufuris femiftibus; quanto'qj minus tributorum nomine præftitum foret,quâm earum ufurarum quantitas eftet,ut id Ti-tioreftitueret: quod amplius præftitûeffet,id ex forte decederet: aut ft amp;nbsp;fortem amp;nbsp;ufuras fumma tributoru cxceftiffet,id quod amplius effet, Titius Sempronio præftaret;neq;deca re ulla ftipulatio interpofita eft.Titius confulebat.id,^d amplius ex ufuris Sempronius redegiffer, quam tributoru nomine præftitiffet.qua adione ab eo eófequi poffet^ refpondi.pecuniæ quidem creditæ ufmas non in ftipulatione dedudas non debcriaierum in propofito uidendum,nenon ram foenerata pecu ni.a intelligi debeat,quam quafi mandatum inter cos contradum: nifi quid ultra femiffem confecuturus effet.fed ne ipfius quidem fortis pe« titionem pecunix creditæ fuifferquandofi Sempronius earn pecuni-am fine dolo malo uel amififfet, uel uacuam habuiffet: dicendum, nihil eum hoc nomine præftare debuiffe ,tutiuscp effe, præfcriptis uer» bis in fadum adionem dari: præfertim cum illud quoqj conueniffet,iic quod amplius præftitum effet,quam ex ufuris redigeretur, forti dece= deret.quod ipfum ius amp;nbsp;cauffam pecuniae creditæ ex cedar.

XX VJ. MARTI A N VS lib. Wï.regularivm. SI operas fabriles quis fer ui fui nice mutua dediffet, ut totidem reci-peret.'poffeeü præfcriptis uerbisagere,ficutifi pænulas dediffet, ut tunicas acciperet.nec effe hoc contrarium, quod fi per errorem opc ræ indebitæ datæ funt,ipfæ repeti non poffunt.nam aliud dando,ut ali ud reddatur,obligari iuregentium poffumus. Quod aut indebitum datur.aut ipfum repeti debet, aut tanUuidcm ex eodem genere: quo»

rum neutro modo operæ repeti polTunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ .

I tibi fcyphos dedi,ut eofdem mihi rcdderes.-cómodati aâio eft. fi, ut pondus argenti redderes, quantum in illis effet ; tantidem pon« derispetitioeftperaftionem præferiptis uerbis.amp;tam boni argenti, quâm illi fcyphi fuerunt. fed amp;nbsp;fi ut uel bos feyphos, uel eiufdem pon-deris argentum dares,conuenit : idem dicendum elt

nil. v.	De partis dótalibus. ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. / Dc fundo dotali. LIBER xxnn.
i. n. iii.	De donationibus inter uirum amp;nbsp;uxofcm. Dedinorrrjsóirepndijs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Soluto matrimonio, quemadmodum dos petatut. LIBER XXV.
i. ii. in.	De impenfis in rebus dotalibus fartis. Rerum amotarum. De agnofcendis, uel alendis libetis, ucl parentibus, uel patrom nis,uel libertis.
nn. V.	De infpiciendo uentrc,cuftodiendobppartu. Si uentris nomine muliere in poffeffionem mUTa, cadem póf* feflio dolo malo ad alium translata effe dicatur.
VI.	Simulier uentris nomine in poffeffiohé caJumniscauffaeffe dicetur.
VIL,	Deconcubinis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- LIBER XXVI.
i. n. nr. nir. V.	Detutelis. De teftamentaria tutela. De confirmando tutore uel curatore. De legitimis tutoribus. De tutoribus amp;nbsp;curatoribus datis ab his,qui ius dandi habent? amp; quiA in quibus cauffis fpecialiter dari poiTunt.
vr. VII.	Qui petant tutores,uel curatores, amp;; ubi petantur. De adminiftratione amp;nbsp;periculo tutorum amp;nbsp;curatorum, qui getferunGuel non: amp;nbsp;de agentibus, uel cóueniendis imo,uet pluribus.
vni. IX.	De authoritate amp;nbsp;confenfu tutorum uel curatorum. Quando ex farto tutoris ucl curatoris minores agerc uel com ueniri poiTunt.
X.	De fufpertis tutoribus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;■ LIBER XXVIL
i. n.	De exenfationibus tutorum,amp; temporibus earum. Vbi pupillus educari uel morari debearA dc alimentis ei prae* ftandis.
IIT.	De tutclx, amp;nbsp;rationibus diftrahendis, 0^ utili curationis caufla artione.
UIL V.	De contraria tutelæA'utili artionc. De co,qui pro tutorc,proiie curatore négocia geffit., Quod