Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

DE PIGNORIBVS ET HYPOTHECIS. qualiter ea contrahantur,amp;de partis eorum. Tit. I.

f A PINI AN V S lib.ll.ref^onforuin. lOniientio generalis in pignore dando bonorum, 1 nel poftea qii£Efitorum,reccp.ta eft. in fpeciem au« tem aliens rei collata conuencione/i nonfuerit ei, qui pignus dabat, débita: poftea debitori dominio qusfito,difficilius creditor!,qui non ignorauit alie num, utilis artio dabitur : fed facilior erit creditori póffidenti retentio.. . Seruo pignori dato, peculi* urn eius credit or,citraconuentionem fpecialirer fuper eo conceptam, fruftra diftrahit.nec jntereft,quando feruus domino, peculium adqui» fierit. Cum prxdium pignori daretufcnominatim, ut frurtu$ quoqj pignori eirent,conuenit.eos confumptos bona fide emptor utili Serui ana reftituere non cogetur. pignons etehim cauffam nee ufneapione perimi placuinquoniam qusftio pignons ab intentione doming fepa ratur.quod in frurtibus diffimile eft,qui nunquam débitons fuerunt.

Parto placuit,utad diem ufuris non folutis, frurtus hypothecarum ufutjs compenfaret,fini legitims ufurs.quamuis exordio minores in ftipulanimuencrint, noneffe tarnen irritaqi conuentionem placuit: cum ad diemminore focnore non foluto, legitims maiores ufurs fti= pulanfi rerte promitti potuerunt. Cum prsdiü uxor uiro doiiaffet, idep prsdiumuir pignori dediffetipoft djuorriu muller poffeftionem fui prsdr)recupcrauit,amp;idem prsdiiim obdcbimm uiri pignori dc-ditineaduntaxatpecuniarerte pignus àmulierecontrartum apparu* it,qua offerte uiro debuit,meliore prsdio fartoifcilicet fi maiorcs fum ptus,quàm fruâus,fuiffent, quos uir ex prsdio percepit. etenirn in ea quâtitate ,ppriûmulier negociii geffiffe,non aUenû fufcepiffe uidetur.

II. IDEM UbAU-reffionlbrum. . Fldeiaffo^qui pignora ucl hypothecas fufeepit, atqjita pecunias foluit:fi mandat! agat,uelcum eo agatur: exemplo créditons eria culpam sftimar! oportet.esterum iudicio,quod de’pignore dato [, j ponitiUjConueniri non poteft.

SI fuperatus fît dcbitor,qui rem fuâ uindicabat,qiiod fuam non pro baret.æque fcruanda critcreditori adio Seruiana.probanti rem eo tempore,qiio pigniis cótrahebatur,in bonis illius fuifle. fed amp;nbsp;fi uidiis eft debitor uindicans hæreditatem; index adionis Scriiianx,neg!cda de hacredirate did.a fentctia,pignoris cauflam infpicere debebit. atquin ahnd in legaris amp;nbsp;libertatibus didum eft. cum fecuudum eum,quilegitimam hxreditatem uindicabat/ententia dida eft. fed creditor non be ne legataris comparaturcum legata quidem aliter ualerc nó poffint» ^ fi teftamentum ratum effe cóftet.enimnero fieri poteft, ut amp;: pignus rede fit acceprum,nec tarnen ab eo lis bene inftitura. nbsp;nbsp;Per iniuriam

uidus apud iudicium.rem,qnam petierat,poftea pignori obligauitnó plus habere creditor poteft,qudm lubebat,qui pignus dédit, ergo fub-mouebiturreiiudicatæ exceptione; tametfi maxime nu!lam propri-am,qui uicit,adionem exereere poffit. non enim quod ille non habus it,fed qd in ea re,qux pignori data eft,debitor habuit, côfiderandû eft.

COntrahitur hypotheca per padum côuentum,cumquis pacifca« tur,utres eins ^pter aliquamobligationéfinthypothecæ nomi« ne obligatx.nec ad rem pci tincr,quibus fiat ucrbis;ficuti eft in bis obli gationibus,qux confenfu contrahuntur. amp;nbsp;ideo amp;nbsp;fine feriptura fi eon *aliis. in uenit,uthypotheex fitAprobari poterinres obligara erit.’dequa coii qua con= nenitfiunt enim de his feripturx^ut quod adu eft, poftea facilius pro« ueniunt. bari pofTit.ôe fine his aut ualct,quod adu eft,li habcat probationem: fi« cuti amp;nuprix funtjicet teftariones in feriptis habita* non fint.

REs hypothecxdari poffe, fciendum eft,pro quacun^ obligatio« ne;fuie mutua pecuniadatur,fine dos, fine emptio ucl uenditio* contrahirur,ucl etiam locatio amp;nbsp;condndio, nel mandatum: amp;nbsp;fiue pu» ta eft obligatio,uel in diem,uel fub conditione:amp; fiue in prxfenti con* tradus eft,fiue etiam prxcedat. fed amp;nbsp;futurx obhgarionis nomine dari polTunt: Ä: non folum foluendx omnis pecunix cauffa, uerum ctia de parte eius:?lt; uel pro ciuili obligatione,uel honoraria,ucl tantum nani» rali.fcd in conditionali obligatione non alias obligamur,nifi conditio extiterit. Inter pignus autem amp;nbsp;hypothecam tantum nominis fo» nus diffcrt.dare autem quis hypothecam poteft, fiue pro fua obligati« one,fiuepro aliéna.

OBligatione generali rerum, qiias quis habuit,habiturusue eft; c.a non contincbimtui,qux uerifimile eft quenquam fpecialiter ob

ligatumm non fmffe.utpnta fupeUexjtem ueftis relinqnenda eft debi tori.amp; ex manciptjs,quae in eo ufu habebat, ut certum fit,ciim pignori datumm non fiuffc.proinde de minifterqs cius per quim ei ncceflarqs, uel quae ad affedionem eins pertinent, Vvu. PAVLVS liELXXIin.rfdediHum.

DEniqg concubina,61ios naturales,alumnos,conftitit generali ob» ligatione non contineri.-amp; li qua alia furit huiufmodi minifteria.

SEd amp;nbsp;quo ad cas res, quas eo tempore, quo pacifcebatur, in bonis habiutjdem obferuari debet. Quod emptione uenditionemcp recipit,etiam pignorationem poteft recipere.

SI debitor res fuas duobus fimul pignori obligauit,ua ut urriq; in fo lidum obligate cffennfinguli in folidum aduerfus extraneos Ser« mana utentur:inter ipfos autem fi quæftio moueatur,poffidcntis me« lior eftconditio.dabiturenim poflidenti hxc exceptio, St NON CoN-VENIT, VT EADEM RES MlHl QVOQVE PIGNORI ESSET, fl aût id adum fuetit,ut pro partibus res obligarenturaitilem adionem com petered inter ipfos, amp;nbsp;aduerfus extraneos, per quam dimidiâ partem pofleflionis adpraehendant finguli, in confeffo eft.

hypotheexue dari,quxfitum eft. amp;nbsp;fcribit Papinianus libro undecimo refponforum: fiuc dominus pprietatis couenit, fine ille,qui folû ufum frudum haben: tuendum creditorem. amp;nbsp;fi uelitcum creditore proprie tariusagere,NON esse ei ivs VTi FRVi invito SE.-rali exceptio« nceumprxtor tuebitur,si non inter creditorem et evm, AD QVEM VSVSFRVCTVS PERTINET, C0NVENER1T, VT VSVS FRVCTVS PIGNORI SIT. nam cum amp;nbsp;emptoré ufusfrudus tuetur prx toncur non amp;creditorem tuebitucc’eadem rationed:debitori obqcic» tur exceptio. Iura prxdioru urbanorurn*pignori dari non poffunt: aliâs*dce igitur nec conueniri potcft,ut hypotheca: fint. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft.

S Ed an iiiæ,itineris,aâus,aquædiiâus pignoris connentio locum ha bcat,nidendum effej Pomponins ait: nt fi talis padio fiat, QVA'M Div PECVNIA SOLVTA NON siTrhis feruitutibus creditor iitatur, fcilicet fi uicinum fundum habet,amp; fi intra diem certum pecunia folu« ta non fit, uendere eas uicino liceat. qnæ fententia propter utilitärem contrahentium admittendaeft.

X111. M A R T IA N V S lib. fingulari adfirmulH hypotheatriam. G Regs pignori obligato, quæ poftea nafcuntur,tenentur. fed amp;nbsp;fi prioribus capinbus decedentibus,totUs gfex fueritrenouatusipi gnori tenebitur. Statuliber quoqjdari hypothecæ poterit,licet con ditione exiflente euanefcat pignus. Cum pignori rem pignoratam accipi poffe placuerir: quatenus utralt;$ pecunia debet, pignus fecundo creditori tenetur; amp;nbsp;tarn exceptio, quam adio utiîis ei danda eft. quod fi dominus foluerit pecuniam. pignus quoq; perimitur. fed poreft du« bitari,nunquid cceditorinumorumfolutoru nomineutilisadio dan» da fit,an non.quid enim,fi res foluta fueritf amp;nbsp;uccum eft, quod Pom» ponius libro feptimo ad edidum fcribit.fiquidem pecuniam debet is, cuius nomen pignori datum eft; exadâm à creditore,fe compenfatur rû.fi nero corpus is debuerit,amp;foluerit;pigrtoris loco futurum apudfe cundum creditorem. Et in fuperficiartjs legirime confiftere creditor poteft aduerfus quemlibet poflefforem; fiuc tantum padum conuen= tri de hypotheca interuenerit, fine end poiTeftio tradita, deinde amiffa fuerit. Etiam fi creditor iudicatum debitorc fecerit,hypothec,a ma« net obligata; quia fuas conditiones habet hypothecaria adio, id eft, fi foluta eft pccunia,aut fatisfadum.-quibus ceflantibus,tenct. na fi cum in perfona egero cü defenfore,licet is mihi fatisdederit, amp;nbsp;danatus fit, aeque hypotheca man et obligata: mülto magis ergo ftin perfona adu fit,fine cum reo,fiue cum fideiuftbre, fine cum utrifij pro parte :licet danati fHnt,hypotheca manet obligata. nee erh per hoe uidét fatisfa* dum creditori ,quod habet iudicati adionem. nbsp;nbsp;Si fub condifiöne de biti nomine obligata fit hypothecaidiCendfi eft, ante eöditionem non rede agi,cum nihil interim debeatur. fed fi fub cohditione debiti cOn« ditio euenerit.rurfus agerepotent, fed fi præfens fitdebitum,hypothc ca uero fub conditiöne,amp; agatur ante conditionem hypothecaria: ue-rum quidem eft,pecuniam folutam non effe.-fed aufern hypothecam iniquum eft.ideoc^ arbitrio ludicis cautiones interpohédæ funt,fi con ditio extiterit,nec pecunia foluatur : reftitui hypothecam, fi in rerum natura fit. Propter ufuras quoqjJi obligata fit hypotheca, ufuræ fol uidebent.idemamp;inpœna dicemus.

re perfequi pignora per mittendum fitÇ’ amp;nbsp;puto dandam pignoris perlecutionemzquia intereft mea-Sc ita Celfus fcribit. Ex quibus ca-fibus naturalis obligatio confiftir.pignns perfeuerare confiât.

puta ut frudus pendentes, partus ancilIaE/acrns pecorü,amp;eaquæ nafcuntur,finthypothccæ obligataidcpferuandum eft,fiue dominus conuenerit,aut de ufufradu,aut de bis,quæ nafcutur: fine is,qui ufum fruftiimbabet,ficutlulianus fcribit. Quoddicitur,creditorempro3 bare dcbere,cum conueniebat,rem in bonis debitoris fuifferad ea con » nentionempertinet,quæ fpecialiter fada eft:non adillam,quæ quoti» die folet cautionibus inferi:utfpecialiter rebus hypothec« nomine da tiSjcaeteraetiambona teneantur debitoris, quæ nunc habet,Ôc pofica adquifierit,perindeatc5 fpecialiter h« res fuiflent obligat«. Quires fuas iam obligauctnnt, amp;nbsp;alq fecundo obligant creditori: ut effugiant periculum,quod folent pati, qui f«pius eandem rem obligant: pr«di« cere folent,alrj nulli rem obligatam e(re,qudm forte Lucio Titio: Ut in id.quod excedit priorem obligationé, res fit obligata : aut in folidum, cum primo debito liberata res fuerit.de quo uidendum eft,utrum hoe itafehabeat,fiói:conueniat;anó(:fifimpliciterconuenetit deeo,quod • cxcedit,utfithypothec«;ói:folidares ineffe cóuentioni uidcatur,cum à primo creditore fuerit liberata,an adhuc pars, fed illud magis eft, quodprius diximus.

SI fundus hypothec« datusfit,deinde alluuione maior fadus: totus obligabitur. Si nefciente domino res eius hypothec« data fit,de inde poftea dominus ratumhabuerit:dicendum eft, hoc ipfum, quod tatum habet,uolufffe eum retro reciurerc ad illud tempus, quo conue nit. uoluntas aütferéeorum dcmumferuabitur,qui amp;nbsp;pignora dare poffunt. Si reshypothec« data,poftea mutatafuerit: «que hypo» thecariaaftiocompetit.-ucluti de domo data hypothec«,amp;:*horreo fa *alias.' do.Idem fi de loco conuenitgt;amp; domus fada fit.Ité de loco dato,uineis horto. in eo pofitis. In uindicatione pignoris qu«ritur,an rem, de qua adii cft,poffideat is,cum quo adu eft. na fi non poffidet,nec dolo fecit,quo minus poffideat:abfolui debet, fi nero poffideat,amp; aut pecunia foluat, aut rem reftituat: «que abfoluendus eft.fi uero neutrfi horu faciat:con demnatio fequet.fedfiuelit ré reftituete,nec poffit: forte qa res abeft, amp;nbsp;longe eft,uelut in ,puincr)s: folet cautionibus res explicari.na fi caue» lit fe reftituturum.-abfoluitur. fi uero doloquidé defqt poffidere,fum« a iq ma

ma autem ope nifus,non poffit rem ipfam reftituerc; tanri condemn* bitur.quart aftor in litem iuraueritjicut in cæteris in rem adionibus. turn ft tanti condemnatus eflet.quantum deberctur.-qiud prodelTet in rem adio.cum in perfonam agendo, idem confequereturc' nbsp;Interdu etiam de frudibus arbitrari débet iudex: ut ex quo lis incohata fuit, ex eo tempore eria de frudibus condemnet. quid enim fi minoris fit prx *alws. ^ dium,*quàm quod dcbeturc’ nam de antecedétibus frudibus nihil po-debetur. ^^^^ pronunciare.nift res exilent. Creditor hypotheeamftbiper fens tentiam adi udicata quemadmodum habiturus fit,quærirur. nam do « minium eins uindicare non poteft.fed hypothecaria agere poteft.-utfi exccprtoobliciaturipoffeirore.iudicatireplicet, Sl SECVNDVM ME IVDICATVM NON EST. Si pluris coudemnatusftt debitor nonro-ftituendo pigmis.quam computarto forrts amp;nbsp;ufurarumfaciebat: an fi tantum foluat.quantü debebarexoneretur hypothecaC’quod ego qui« dem.quantum adfubtilitatemlcgis.amp;authoriratefentenrtaenonpro«

* nbsp;nbsp;bo. femel enim cauffatranftreuideturadcondcmnationé,ó(:mihipc-alias de- cunia deberi. fed humanius eft,eum nó amplius,quam*quod reuera de bebat.dando, hypotheeam liberate. Aliena res utiliter poteft obliga ri fub conditione,fi debitoris fada fuerit. Si duo pariter de hypothec ca pacifcatur: in quantum quifg; obligatam hypjothecam habcat.utru pro quantitate dcbiti,an pro partibus dimidrjs.quxntur. amp;nbsp;magis eft, ut pro quantitate debiri pignus habeât obligatum.fed utcrcg,ft cü pof-feffore agat.quemadmodume’ utrum de parte quifq;,an de toto, quafi ntrilt;5infolidumres obligatafueritfquod eritdicendum, fieodemdie pignus utriq; datum eft fepararim. fed ft ftrnnl illi amp;nbsp;illi: fi hoe adu eft, uter^ rede in folidum aget. ft minusraget unufquif$ pro parte. Po* teft ita fieri pignons darto hypothecariic,ut fi intra certum tempus nó fit foluta pecunia.-iure emptionis polTideat rem iufto precio tune sefti* mandam.hoc enim cafu uidetur quodammodo códirtonalis effe uen* ditio.amp; ita diuus Seuerus amp;nbsp;Antoninus refcripferunt.

SI ab eo,qui Publiciana uti potuit fquia dominium nonhabuit) pi* gnori accepi ; fic tuctiir mc per Seruianam praetor, qucadmoduni debitorem per Publicianam.

QVipignoripluresresaccepit,nó cogitur unam liberate,nifiac« ƒ epto uniuerfo, quantum debetur.

CVni conuenit,nt is,qui ad refedionem aedifiefj credidi^de penfio nibus iure pignoris ipfe creditnm lecipiat.-ctiam aftiones utiles aduerfus inquilinos accipiet cautionis cxemplo, quam debitor credu tori pignon dédit.

CI inter colonumamp;procuratorcmmcum cóueneritde pignore, ucl Oratum habente me conuentionem,uel mandante ; quafi inter me fit colonû meiim eónemfle uidetur. Si debitor ferinim,qué à nô domi» no bon.! fide emerat, amp;nbsp;pignoraiierat,teneat ; Semianæ locus eft. amp;nbsp;fi aduerfus eum agat creditor: doli replicatione exceptionem elidet. ira Iulianus ait, amp;nbsp;habet rationem. Quidquid commodi,fiue incômo» di fortuitâ pignon acceffit: id ad debicorem pertinet. Si res pignora ta non reftituatur: 1 is aduerfus podefforé ent æftimanda, fed uricg ali« ter aduerfus debitorcm,aliter aduerfus quénis podeiToré. nam aduet-fus debitotem non pluris,quàm debet: quia non pluris intereft. aduer« fus cæteros podefTores etiâ pluris: quia quod ampli us debito confecu« tus creditor fuerit,debitori redituere debet pignoraticia adione.

SI Titio.qui rem meam ignorante me,credirorifuo pignori obliga« ucrat,hæres extitero: ex poft fafto pignus ditefto quidé non conua» lefcit,fed utilis pignoraticia dabitur creditor!.

CReditorprædia fibi obligauex cauffa pignorisjocare reflc potu« it. Pignoris obligatio etiâ inter abfentes refte ex côtraâu obli» gatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIIII. IDEMlib.V.rcgaldtttwi.

Z^ Vm uiciofe uel inutiliter contradus pignoris intercédât: retentio V^ni locus non eft,nec fi bona creditoris ad fifeum pertineant.

Fldeiuflbr impetrauit â poteftate,ut ante^ folueret, pignora ipfe poflideat,quafi fatisfadurus creditoribus.nec fatisfecit. modo hæ tes debitorisparatus eft foluerc creditoribus. quæro,an pignora fiele» iuiTor reftituere cogendus fit:' Modeftinus refpondit. cogendum effe.

Pater Seq emancipato filio facile perfuafit,ut quia mutuam quanti-tatem acciperetà Septicio creditore,chirographum perferiberet fua manu filius ( quod ipfe impeditus eßet fenbere ) fub cômemoratione domus ad filiû pertinentis pignori dandæ. quœrebatur, an Seins inter cætera bona,a£ hanc domum iurc optimo poffidere poflit, cum partis fe hxreditatc abftinuerit : nec metuere debeat ex hoc folo, quod man« dantc

dante pâtre manu fua perfctipfit inftrumentu chitographi: cum nc^ eonfenfum fuum accommôdauéritpatri,âutfignofuo, autalia feri» pturaC'Modeftinus refpondit.cumfua manu pignori domumfuam fa turam Seins fcripferit .• eonfenfum ei obligationi dediffe, manifeftum eft. Lucius Titius prædia amp;nbsp;mancipia, qua: in prædgs erant, obliga« uit hæredes eins prædtjsinter fe diuifis,illis mâciprjs défuhdis, aliaLib-ftituerunt. creditor poftea prædia cum màiicipqs diftraxit.quæritur, an ipfa mancipia,quæ funt rnodo in prædqs conftituta, bac in hypo« thecis emptor uindicare refte poflitC'Modeftin^ refpôdit. fi neq; pigno rata funt ipfa mancipupiccg ex pignoratis ancillis natarminimeet edi* toribusobligatàeffé.

SEruûm,quem quis pignori dederat, ex leuiffîma offehfa uinxit, mox fóluit:amp; quia débite non fatisflebat,creditor rhinoris feruum ueudidit. an aliqua aftio creditori in debltorcm cqnftituenda fit, quia crediti ipfiiis aftio non fuffïcit ad id,quod deeft,perfequendumfquid fi cumfntèifeciffet,aut elufcaifet {‘ubi quidem intetfeciflet, ad exhiben* durn fenétur.-ubi autem clüfcaffet,quafi damni iniuriæ dabimus aftio nem ad id, quanti interéft .•quo d debilitândo aut uinciendo perfecu-tiôhem pignoris exinanierit. fingamuS nullam nomine crediti aftio« nem effeCquia forte caiifla ceciderat) hon exiftimo indignam rem ammaduerfione amp;nbsp;auxilió prætorîs. V L P i A N vs N o T A T. fi ut ere ditori nocérèt,üirtxit.'tenebitur. fi mereritem: non tenebitur.

SI Icgati conditionalis nomine, relifti filiofannlias, pater ab berede rem propriam eius pignori acCeperit;^: mortuo patre, nel emanci* pato filio,conditio legati extiterit.incipit filio legatum deberi .• amp;nbsp;necç pater poteft pighus uindicare,nelt;5 filius, qui nunc habere cœpit aftio« nem. fed nee ex prœcedcnti tempore poteft quidquam iuris habere in pignore.ficut in fidejuifore dicitur.

PAulus refpondit, generalem quidem conuentionemfufficerc ad obligatiónem pignorum. fedea, quæ ex bonis defunfti non fuc« runt, fed poftea ab hæredeeius ex aliacauffaadquifira funt: uindicare non poiTe à creditore teltatoris. Si mancipia in cauffam pignoris ce cidërunt:éa quolt;5,quæ ex his nata funt,eodé iure habenda funt. quod tarnen diximus etiam nata teneri,fïue fpccialiter de his conuenerit, fi* ue non;ita procedit,fi dominium corum ad eum pcruenit,qui obliga* üit,uel hæredem eius. exterum apud alium dominum non erunt obli* gata. Domus pignori data exufia eft.camcy aream emit Lucius Ti* eius.

tins, amp;nbsp;cxfcuxit. quæfitum eft de iure pignoris f Paulus refpondit. pignoris perfecutionc perfeuerare. amp;nbsp;ideo ius foli fuperfieiem fecutam wideii. * ( id eft,cum iure pignoris ) fed bons fidei poffeffores non ali- *H«c all ter cogendoscreditoribus aedificium reftituere: quam fumptus in ex- isdefunt fttuâioné erogatos,quatenus preciofior res fafta efleMeciperent. Si feiente amp;nbsp;confentiente domino feruus,ut omnia bona domini pignori obligata effent,conuenit:ipfum quo($,qui cauit,obîigatû effe pignoris iure. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXX. idem lib.Vl.rc^on/orttw.

PEriculumpignorum nominis uenditi ademptorem perrinere;fi tarnen pr obetur,eas res obligatas fuiffe.

LEx ueâigali fundo difta crat, ut fi poll cermm temporis uedigal folutum no eflet,is fundus ad dominum rediret. poftea is fundus i poffelTore pignori datus eft.quæfitû eft, an rede pignori datus effet C' refpondi.fi pecunia interceffiffet,pignus effe. Item quæfitû cftji eu in exfoiutione uedigalis tam debitor,quàm creditor ceffaffent.amp; pro« pterea prejaunciatum effet/undum feeundû legem domini effe; cuius potior cauffa effets’ refpondi.fi ( ut proponeretur ) uedigali non folu-to,iure fuo dominus ufus effet;etiam pignoris ius euanuifleS-'; -. gt;nbsp;J, XXXII. IDEM lib.V.rej^onforwm. . nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

DEbitor padus eft,ut quaecuneg in prædia pignori data jnduda,iri uedajmportata,ibi nata/ortane effent, pignori effent. eofum^jquot; P^® prædiorum pars fine eolonis fuit:ea'c^ adori fuo colenda debitor tradi ta'ue, dit,adfign3tis ei etiâferuis cnlturæneceffarqs.quœritur, an amp;nbsp;Stichus uillicus,amp; cxteri ferui ad cultura miffi, amp;nbsp;Stichi uicarn obligati effent ? refpondi.eos duntaxat, qui hoc animo â domino inaudi effent, ut ibi perpetuo effcnt,non temporis cauffa accómodarentur, obligatos.

IS qui promifit tibi autTitio: folutum quidemTitio repetere non poteft,fed pignus ei datum amp;nbsp;ante folutionem recipit.

TAberna debitor creditori pignori dederat. quæfitu eft.utrü eo fado nihil egetit:an tabernæ appellatione merccs,quæ 5 ca erat,ob ligaffe uidcatfet fi eas mer ces per tépora diftraxerit, amp;: alias eóparaue-tit,cas'q; in earn tabernam intuleritA decefferitran omnia,quæ ibi de» prathenduntur,creditor hypothecaria adione petere poffit: cü amp;nbsp;mer-cium fpeciesmutatæfintjamp;resaliæillatæî’ refpondi. ea,quæ mortis debitoris tépore in taberna inuenta funt,pignori obligata effe uident. △ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXV. l D E M Iikl. lt;iu£jbonam.

c ’m}, â^.à 57ro9HKàü wa^’ l/x5 Xix.lt;ôilp. ohï'a.ç yx^ «K^iamp;iQ*ÔTi ft raSi^vx Kod ht d^Xot/xn ôu/ïvi' nxriy^ovToj » Htroz.'Hûàwç îu^H/xov» «vS^WTTW iTTisS^Q^ç. quæ ritur, an pignus contraduni fit : an iiero epiftola nullius momenti fit, cum fine die amp;nbsp;confule fitfrefpondi. cum conueniffe de pignoribus ni deatunnon idcirco Obligationen! pignoruni ceflare.quod dies amp;nbsp;con-fules additi,uel tabulas fignatæ non fint. Creditor pignori accepit à debitore, quidquid in bonis haberet, habitutusne effet, quæfitnni eft. an corpora pecuniæ,quam idem debitor ab alio mutuauit, cum in bonis eins fad.! fint,obligat.! creditori pignori effe cceperintC’rcfpodi, coo« piffc. XXXV. L A B E O lib. I. -snlSavw/J 4 Paulo epiamatwu.

SI infula,qnam tibi ex pado conuento licuit nendere, combufta eft: deinde à debitore tuo reftituta.idem in noua iufulaiuris habes.

Enatufc0fulto,quodfub Marco impcratorefadum eft, pignus infulæ creditori datum, qui pecuniam ob reftitu tionemædificij exftruendimutuamdédit: adeû quoeg pertinebit, qui redemptori domino mandante numos adminiftrauit.

POmponius libro decimotertio uariarum ledionum fcribit. non folum pro pcnfionibus,fed et fi detcriorem habitationem fecerit culpa fua inquilinus: quo nomine ex loeato cum co erit adio: inueda amp;nbsp;illata pignori erunt obligata.

SI horreum fuerit condudum, uel diuerforium, nd area : tacitam conuentionem de inuedis amp;nbsp;illatis,ctiam in his locum habere, patat Neratius. quod uerius eft.

EO iure utimur,ut quæ in prædia urban.! induda,illata funnpigno ri effe credantur,quafi id tacite conueneiit.inrufticis prædqs contra obferuatur. Stabula.quie no funt in continentibus œdificrjs^qua turn ea prxdiorum numero habend.! funt,dubitari poteft. Sc quidé ur-banorfi fine dubfo non funt.-cum â cæteris ædifictjs feparata fint, quod ad cauffam tarnentaciti pignoris pettinec,non multum ab urbanis prædijs differunt.

7^* POmponius libro decîmotertio uarinrum leâionum’fcribit.fi gras tuitam habitationem conduftor mihi prxftircritdnueda à me do mino infulæ pignori non effe. I tem illud ( inqnit ) uidendum cft,an ùo luntate domini induci pignus ita poffir, ut in partem debiti fit obliga« turn. Si quis fideiubeat,cum res illius à debitore, pro quo fideiuffit, pignori data fit:belliffime intelligif,hoc ipfo quod fideiubet, quodani modo mandarejres fuas obligatas effe.fane fi poftea fint eins res hypo thecæ datœ.non erunt obligatæ.

Llcetinprxdqsurbanis tacite foletconuentum accipi,utpenndc teneantur inuefta amp;nbsp;illata,ac fi fpecialiter conueniffet; tarnen cet» te libertati huiufmodi pignus non officit. idemfcp amp;nbsp;Pomponius pro« bat,aitenim,manumiirioninô officere ob habitationem obligatum. vu. POMPONIVS hb. XWÏ.adediclumexuanjsleéhonibtii.

IN prædqs tufticis frudus, qui ibi nafeuntur» tacite inteUiguntut pi» gnori ede domino fundi locati.etiâ fi nominatim id nó conuenerit. Videndum eft, ne non omnia illata, uel indufta; fed ea fola, qux ut ibi fint,illata fuerunt.pignori fint, quod magis eft.

*flliàs de eftnega-tio.

Vpillus finctutoris authoritate hypothecamdarenon poteft. Si filiusfamiiias pro alio rem peculiarem oWi gaueritjiel feruus: dicendum eft^eam-non tenetiJicetli beram peculrj fui adminiftrationem habeant: ficut nee donare eis conceditur.non enim nfep qua^ liberam has jent adminiftrationem. fadi tarnen eft quæftio, fi quxratiir, quoufqp eis permilTum uideatur peenlium adminiftrare. Earn rem, quam quis emere non poteft, quia commercium eins non eft ; iure pignotis accipere non poteft, ut diuus Pius Claudio Saturnino refcripfit. quid ergo fi prædiû quis litigiofum pignori acceperit,an exceptione fit fub* mouendusC'ôcOdaueniisputat.etiâin his pignoribus locûhabere ex ceptionem.quod ira ait Scæuola libro tertio uariarum quæftionû pro-cedere,ut amp;nbsp;in rebus mobilibus exceptio locum habeat.

ARifto Neratio Prifco fcrÿ)fit.etiam fi ita contradum fit,ut antecedens dimittereturmon aliter in ins pignoris fuccedit, nifi con-uenerit, ut fibi eadem res obligata effet. neqj enim in ius pignotis fuc« cedere debet,quiipfenihil conuenitde pignore.quo cafu emptoris cauffa melior efficitur.deniqg fi antiquior creditor de pignore uenden-documdebitorepaduminterpofuit:poftcriorautem creditor de di« ftrahendo omifit,non per obliuionem,fed cum hoc ageretur,nc poffer uendere:uidcamus, an dici poffit,huc ufeg tranfire ad eum ius prioris, utdiftrahere pignuseiliceat.quodadmittédumcxiftimo. fæpeenim, quod quis ex fua perfona non habet,hoc per extraneû habere poteft.

TItius cum mutuam pecuniam accipere uellet à Maeino,cauit ei,amp; quafda res hypothecæ nomine dare deftinauit.deinde poftquam cx his rebus quafdam uendidiffet, accepit pecuniam. quaefimm eft, an amp;nbsp;prius res uendita: creditor! tencrentur c’refpondit. cum in poteftatc fuerit debitoris,poft cautionem interpofitam pecuniam non accipere; eo temporepignotis Obligationen! contradam uideri,quo pecunia numerata eft.amp; ideo infpiciendum,quas tes in bonis debitor numeracy pecuniar tempore habuerit.

Q.VI POTIORES IN PIGNORE VEL HYPO theca habeantiir:Scdehis,quiinpriorum creditorum Io* cumfuccedunt. Tit. IIII.

^IVi doté pro mulierepromifit,pignus fine hypothecam Æ de reftituenda fibi dote accepit. fubfecuta deinde pro par 1 te numeratione.maritus eandérem pignori alq dedit. j mox tefidux quantitatis numeratio impleta eft.quxre-___j batur de pjgnoree’eum ex cauffa promiflionis ad uniuer fæ quantitatis exfolutione, qui dotem promifit,cópellitur; non utilt;^ folutionum obferuanda funt temporaled dies contraâæ oligationis. nee dici poteft,in poteftate eius enemc pecuniam refiduam redderen ut minus dotata mulier efle uideatur.alia cauifa eft eius,qui pignus ac* cepit ad earn fummam, quamintra diem certum numeraffet: ac forte prius,qudm numcraret,alij res pignori data eft.

QVi generaliter bonadebitoris pignori accepit: co potior eft, cui poftca praedium ex his bonis pignori datur: quamuis ex exteris pecuniam fuam redigerc poffit.quod fi caconuentio prioris fuit,ut ita demum extera bona pignori haberentur ,fi pecunia de his,qux*fpecia afs*gcne liter accepit, feruari non potuiffet: déficiente fetunda conuentione, raliter. fecudus creditor in pignore poftca dato,non tarn potior, qj folus inue nietur. ill. idem lit.XI.re^onforuw.

CReditor acceptis pignoribus ,qux in fecunda conuentione fecun dus creditor pignora acccpcrat,ca nouatione fafta poftea priori* bus addidit.fuperioris temporis ordinem manere primo creditori pla cuit.tanep in fuum locum fuccedenti. Güex cauffa mandati prxdiu Titio,cuiiis negociu fuerat geftum, deberetur: prius quam ei poffeffia traderetut, id pignori dedit. pofttraditam poffeflionem idem prxdi* urn alij denuo pignori dedit. prioris cauffam potiorem efle apparuit: fi non creditor fecundus precium ci,qui negocium gefferat, foluiffet. uerum inea quantitate, quam foluiffet, eiusc^ ufiuis potiorem fore conftititinifi forte prior ei pecuniam offerat.quod fi debitor pecu* niam aliunde foluiffet;priorem prxferendum. Poft diuifionem regï onibus faftam inter fratres cóiienit,ut fi frater agri portionem pro indi uifo pignoti datam,3 creditore fuo nonliberaamp;t:ex diuifione quxfi-b iq tx

tæ partis partem dimidiam alter diftraheret. pignus intcHigi contradfi exiftimaui/ed priorem fecundo non elTc potiorem: qtioniam fecun« duin pignus ad earn partem direftum uidebatur,quam ultra parte fua frater non confentientc focio non potuit obligare. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: „ lt;

DEbiror ,antequdm â priore creditore pignus liberaret, idem illud ob pecuniam creditam alq pignori dederat .• Sc antequim utricj creditor! folueret debitum,rem aliam priori creditori uendiderat,cre= dimmtß penfauerat cum precio rei uenditæ.dicendum eft, perinde ha beri debere, ac fi priori creditori pecunia folura effet. ncc cm intereft, cxfoluerit,an péfauerit. Sc ideo poftcrioris créditons cauffa eft potior.

INterdum pofterior potior eft priore.utputa fi in rem iftam confer« nanda impenfum eft,quod fequens crediditmeluti fi nauis fuit obli gataA Ad armanda ea,uel reficienda ego credidero.

HVius enim pecunia falua fecit totius pignoris cauffam.quod poter it quis admitterc,amp; fi in cibaria nautarum fucrit creditum,fi« ne quibus nauis falua peruenire non poterat.Item fi quis in merces ob ligatas crediderit.uel ut faluæ fiant.uel ut naulum exfoluatur; potenti ör entJicet pofterior fit.nam Scipfum naulum potentius eft tantundc dicetur,S: fi mcrces horreorum.uel areae,uel ueâuræ iumentorum de-betur. nam amp;nbsp;hic potciitior erit.

S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V11. ID E M tö. III. dißfUlAtioniVM.

IDemqj eft,fi ex numis pupilli fuerit res comparata. quare fi duorS pupillorum numis res fuerit eóparatarambo in pignus concurrent pro his portionibus,quæ in rei preciû fuerint expense, quod fi res non in totum ex numis cuiufdam comparata eft.-erit côcurfus utriufqj ere* ditoris,id eft,Sc antiquiorisA eius,cuius numis comparata eft. Si ti« bi,qua: habiturus fum,obligauerim;amp;;Titio fpecialiter fundu, fi in do« minium meum peruenerit.mox domimu eius adquifiero.putat Mar* ccllus,concurrere utrunej creditorem in pignorc. no enim multum fa cit,quod de fuonumos debitor dederit: quippe cum res ex numis pi *â?S,nô. gnoratisempta,*nuncfitpignorataob hocfolum,quod pecunia pi* gnorata erat.

SI pignus fpecialiter respublica accepitdiccndum eft, praeferri earn fifeo debere,fi poftea fifco debitor obligatus eftequia Sc priuati prX femntur.

' TIT. nil. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;75$

QVibaUncum ex ealendis proximis códuxcrat.paftuscrat,utho mo Eros pignori loeatori effet,donee mercedes folucrctur. ide ante talendas Iulias enndem Erote altj obpecuniamcreditampigno ri dedit.confultns.an aduerfus cieditorem petentem Erotem. locate-rem praetor tueri deberetc’ rcfpondi,debere.Iicet cnim co tempore hos O'® P’gnori datus effet,quo nondum quidquam pro condudione de-beretur;qiioniam tarnen iam tunc in ea cauffa Eros effe ecepiffet, ut in into locatore ins pignoris in co folui non poffet: potioré eins cauffam habendam. Amplius etiam fub conditione creditorem tuendû pu-tabam aduerfus eum,cui poftca quidqua deberi coepiffet;fi modo non ea códitio effet, quæ inuito debitore ïpleri nó poffet. Sed etfi hacres ob legata.quac fub conditione data erant,de pignore rei fus conueniffet: amp;nbsp;poftea eadem ipfa pignora ob pecuniam creditam pignori dediffer, ac poft conditio legatorum extitiffet:hic quo^ tuendum eum, cui pri us pignus datum effet,exiftimaui. Titia praedium alienum Titio pi gnori dedit.poft Mxuio.deinde domina ei9 pignoris fafta,marito fuo indotemaeftimatum dedit. fi Titio foluta fit pecuniamon ideo magis Mænq pignus conualefcerc placebat. tune cnim ptiore dimiffo,fequé ris pignus cófirmatur,cum res in bonis debitoris inueniatur. in propo fito autem maritus emptoris loco eft. at^ ideo, quia neej tunc,cü Mae ulo obligaretur.ne^cum Titio foluerctur,in bonis mulicris fuit:nullu tempus iuuenici,quo pignus Mxuio conualefcerc poffit. hæc tarnen ita,fi bona fide in dotem xftimatum prxdium maritus accepit: id eft, fiiguorauitMæuio obligatum effe.

SI amp;nbsp;iure iudicatum,amp; pignus in cauffa iudicati ex antboritate eins, qui iuberc potuit,captum eft; priuilcgijs temporis fortior eft haeres e ius,in cuius perfonam pignus conftitutum eft.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XI. C AIV S lib.pngulari ad jèrmula hypothecaru.

POrior eft in pignore,qui prius credidit pecuniam, amp;nbsp;accepit hypo thecam:quamuis cum alio ante côuencrat,ut fi ab eo pecunia ac-cepiffet, res effet obligata,5e ab hoc poftea acceperat. poterat cm, licet ante conuenit,nó accipere ab co pecuniam. uidcamus,anideni dicen« dum fit,fi fub códitione ftipulationc faâa,hypotheca data fit; qua pen dente „alius credidit purc,amp; accepit candem hypothccam; tunc delude prioris ftipulationis exiftat conditio ; ut potior fit, qui poftea credidit. fed uereor,num hie aliud fit dicendum. cum enim fanel conditio exrt tit .• perinde habetur ,ac fi illo tepore/^uo ftipulatio interpofita eft,fine' conditione fafta effet, quod amp;nbsp;melius eft. nbsp;nbsp;Si colonus conuenit,ut in-

duda in fundu,illaM, ibi nata pignon effent .• amp;nbsp;ante$ inducat, alq rem hypo

DIGESTORVM LIB. KX,

hypotheca: nomine obligaucrit, tune deinde earn in fundum induxe* rit : potior crit, qui fpccialiter pure accepit: quia non ex conuentione priori obligatur,fed co quodiridirdaTes eft,qtiod pófterius faftum eit i Si de ftitura re conucnerit,ut hypothecas fit f ficüti eft de par tu:)hoc qu?eritur,an ancilla conuentionis tempore in bonis débitons fuit.amp; in frudibus,fi conuenit,ut pignori fint.æqiie quæritur,an fundus, uel ius utendi fruendi conuentionis tempore debitoris fuit. Si paratus eft porteriorcreditor priori creditori f01uere,quod eidebetur.uidendum ert,an competac ci hypothecatia aftio,nolentc priore creditore pecuni am accipere. Ôc dicimus, priori creditori inutilem effe adioncni ; cum per eum fiat, né ei pecunia foluatur.

CReditor,qui prior hypothecam accepit, fine porti dear eam,amp;ali us uindicct hyporhecaria adione:exceptio*priori utiliscft,St jÿ, NON MlHl ANTE PIGNORI HYPOTHECAE'VE NOMINE SIT RES OBLIGATA. flue alio poiTidentc,prior creditor uindicet hypothecaria adione,amp;illeexcipiat,SI NON CONVEN1T,VT SIBI RES SIT OBLI-GATA.hic in modum fupra relatum replicabit.fed fi cam alio poffeffo . re creditor fecundus agat.-redc a get A adiudicari potent ei hypotheca; nttamen prior cum eo agendo ei rem auferat. nbsp;nbsp;Si quonia non rerti«

tuebat rem pignoratam pofleflbr,condemnatusex praefatis caurtis litis xftimationem exfoluerit.an perinde fecundo creditori teneatur, ac fi foluta fit pecunia priori creditori,quæritur f amp;nbsp;rede putohoc admit-tendum effe. Si primus,qui fine hypotheca credidit,poft fecundum, qui utrunœfecit,hypothecam accepinfine dubio pofterior inhypothe ca eft. Vnde fi in diem de hypotheca conuenit ; dubium non eft, quin potior fit, licet ante diem cum alio creditorc pure de eadem re conue* nerit. Si idem bis,id eft,ante fecundum amp;nbsp;poft eu crcdiderirun prio* re pecunia potior eft fecundo, in pofteriore tertius eft. nbsp;nbsp;Si tecum de

hypotheca pacifcatur debitor, deinde mm alio tua uoluntate: fecundus potior erit.pecunia autem foluta fecundo,anrurfus teneatur tibi, rede quæritur. erit ai'it fadi quæftio agitanda, quid inter eos adum fit: utrum ut difcedatur ab hypotheca in totû,cum prior conceffit alq obli gari hypothecam; an ut ordo feruetur, amp;nbsp;prior creditor fecundo loco conftituatur. Papinianus libro undecimo refponforum fcribit.fi prior creditor,poftc3nouatione fada, cadem pignora cum alijs acee* pit;in fuum locum eum fuccedere. fed fi fecundus non offerat pecuni* am.-poffepriorem ucndere,ut primam tantum pecunia expenfam fe-rat,non etiam,quam poftea credidit.à qiiod fuperfluum ex anterior« crédita accepit,hoc fecundo reftituat. Sciendum eft, fecundo ere* ditori

ditori rem teneri etiam inuito dcbitore,tam in fuum debitum,^ in pn mi creditoris:amp;inufurasfuas,0cquas primo creditoriioluit. fed ta« men ufurarum, quas creditori priori foluit, ufiiras non confequetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, non enim negocium alterius geffit, fed magis fuum.amp;iw Papinianus libro tertio refponforum fcriplitA uerum elf. Si fimplicitet conue ni Het fecundus creditor de liypothcca; ab omni poiTeffore earn aufer-repoterit,praxerpriorem creditoremAquiabeoemit. A'Titiomw tuatus,paduseftcumillo,utei prxdiumfuum pignori hypothecæûe effet,deindemutuatus eft pecuniam à Mxuio, amp;nbsp;cü co partus, ut fi Ti* tio dcficritpra:diumteneri,eiteneatur. tertius deinde aliquis datmu* mam pecuniam,ut Titio folneret: amp;nbsp;pacifcitur, ut idem prædium fibi pignori hypothecxne fit A locum eins fubcat. num hic*Mæuius ter« * ^ft, mc tio prior fit, qui partus eft,ut Titio foluta pecunia,impleatur conditio: dius. amp;nbsp;tertius de fua negligentia queri debeatf fed tarnen amp;nbsp;hic tertius credi tor fecundo præferendus eft. Si tertius creditor pignora fua diftra-hi permittat ad hoc,ut priori pecunia fóluta,in aliud pignus priori fuc cedat:fucccffurü eum Papinianus libro undccimo refponforu fcripfir. amp;nbsp;omnino fecundus creditor nihil aliud iuris habet,nifi ut foluat prio» ti Aloco eins fuccedat. Si priori hypotheca obligata fit, nihil uero de uenditione conuenerit,pofterior etia de hypotheca uendenda con* uenctit:ueriuscft,priorem potiqrem effe.nam inpignoreplacct,fipri or conuenerit de pignore : licet pofteriori res tradatur, adhuc potio» temeffepriorem.

ÏNfulam tibi ucndidi,amp;dixi prioris anni penfionem mihi, fequenti« urn tibi acceffuram,pignorum'cp ab inquilino datorum ius utrunij confecuturum. N ERVA, PRÖGVLVS.nifiad utraneg penfionem pignora fufficerent, ius omnium pignorum primum ad me pertinere: quia nihil aperte dirtum effet, an communiter ex omnibus pignori« bus fumma pro rata feruetur. fi quid fupereffet.ad te. P AV L v S. farti quæftioeft. fed uerifimile eft idartum »ütprimamquo^ penfionem pignorum cauffa fequetur.

SI non dominus duobus eandem rem diuerfis temporibus pignora uerit.prior potior eft.quamuis fi a diuerfis non dominis pignus ac cipimus,poffeffor meliorfit.

ETiam fuperficies in alieno folo pofita pignori dari poteft : ita ta» mcn,ut potior cauffa domini fit foli,fi non foluatur ei folatium.

CLaitdius Felix cundem fundum tribus obligaucrat.’Eutychianie primum^deinde Turbonijterrio loco alq creditor!.cum Eutychi ana de iiire fiio doceret, fuperara apiid iudicem à tertio creditore, non proiiotaucr.it. Turbo apud ahü,uidus, appellauerat. quacrebatur, utru *afs ere« tcrtins creditor ctiani Turbonem fuperaredeberer,qui priniani*con-dittieem '*^*tgt;o«c expuleranan ea rem o ta,Turbo rertiû excludererc'planè cû terti ns creditor,qm primûde fua pecunia dimifir,in locû eius fubftituat in ca quantitate,quam fuperiori exfoluit.-fuerunt igitur,qui dicerent,hic qucxÿtertiunicrcditorem potioré effe debere. mihi nequaquam hoc iuftum effeuidebatur. poneprimacreditrieeminiudicio conueniffe tertium cteditorem,amp;: exceptione, alione quo modo à tertio fuperatâ. nunquid aduerfus T urbonem,qui fecundo loco credidcrat,tertius cre ditor,qui primam uicit,exceptione rei ludicatæ uti poteritfaut contra: fl poil primû indicium jn quo prima credirrix fuperata eft à tertio créa ditore, fecûdus creditor tertium obtinuerit; poterit uti exceptione rei ludicatæ aduerfus crcditncemt'nullo modo,ut opinor.igitur nec terti« us creditor fucceffit in eius locum,quem exclufitmec inter alios res iudicata alq prodeffe aut nocere folet.fed fine præiudicio prioris feuten-tiœ rotum lus alij creditor! integrum relinquitur.

QVi d debitore prædium obligatum côparauit.catenus tuendum, quatenus adprioremereditorem ex precio pecunia peruenit.

L Veins Titius pecuniam mutuarn dédit fub ufuris,acceptispigno* ribüs:eidem'cj5 debitor! Mæuius fubrjfdem pignoribus pecuniam ^aVùs.fbr dedit.quæro,an Titius non tannim*fortis,amp;eanimufuratum nom!« fit,fed etid ne,quae acceflerunt ante,quim Mæuius crederet.fcd etiam carum,qux «furanun, poftea accefferunt, potior eifeec'refpondit. Lucium Titiumin omne, qur aoefje quod ei deberctur,potiorem effe.

runt, nom nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XlX. iDEM lib-V.reff on forum.

nt potior. A Æ Vlier in dotem dédit maritoprædium pignori obligatum.amp;tc xV l^ilamento mar!nim,amp; liberos ex eo natos,item ex a!io,hæredcs inftitint.creditor,cum poflet barredes conncnire idoneos, ad funduni iienit.quxro, an fi ei inftus poffeiTor ofFerat, compellcndus fit ins no* minis cederefrefponditjpofle uideri non iniuftum poftularc.

QVarfebatnr. fi port primum contraâum tuum,ante quam aliatn tn pecuniam crederes,eidcm debitori Seins credidiffet quinqua ginta.d; hypothecam huius rei,quæ ribi pignori data eflet/ebitor ob« ligaflet: dehiuc tu eidé debitor! eiedexes forte quadraginta, quod plus elk

eft in precio rei, quam primo credidifti.- utrum Seid ob quinqiwginta,. an tibi in quadraginta cederet pignoris hypothecaC'fingc Scium para» turn effejofferre tibi fummam primo ordine credita^dixi,confequcns effe,ut Seius potior fit in eo,quod amplius effet in pignore:amp; oblata ab co fumma primo ordine crédita, ufinammfcpeins, poftponaf primus creditor in fumma,quam poftea eidem debitori credidit.

Tltiiis Seix ob fummam,qua ex tutela ci condemnatus erat, ob!i* gauit pignori oîa bona fua,qux habebat, quar'qj habiturus effet, pofte.! mutuatus à fifco pecuniam,pignori ei res fins omnes obligauit; amp;nbsp;intulit Seise partem debiti,^; reliquam fummam nouatione fafta ci« dem promifit. in qua oblig.itione fimiliter, ut fupra,de pignorc conue nit.quæfitum eft,an Seia præferenda fit fifco amp;nbsp;in illis rebus,quas Titi« us tempore prioris obligationis habuit;item in bis rebus,quas poftpri orem obligationem adquifinit,donee uniuerfumdebitum fuum con fequaturc'refpondi,nihil proponi,cur non fit præferenda. nbsp;nbsp;Négocia»

tori marmorum creditor fub pignorc lapidum,quorum precia uendi tores ex pecunia creditoris acceperaiit,numerauit. idem debitor con« duâorhorreotum Cæfarisfuit. ob quorum penfioncs aliquot annis non folutas »procurator exadioni præpofitus, ad lapidû uenditioncm officium fuum extendit.quæfitum eft,an iure pignoris eos creditor rca tinere poffitf refpondi,fccundum ea,quae proponerentur.poffe,

lReditor,quipr3cdia pignoriaccepit,amp;poftalium credi» pigpofuw* conuentionem adbona debito» ^^^lriscontulit,ipfequolt;jfimile paflum bonorum ob ali« ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'m» aut eundem contraftu interpofuit. ante fecund um _____l! creditorem dimiffum, nullo iure caetera bona titulo pi« gnoris uendidit. fed ob eam rem in perfonam aftio contra eum credi« tori,qui pignora fua rcquirit,nô eópetit.fednee utilis danda eft,nec fur ti return mobilium gratia refte conuenictur:quia propriam cauflam ordinis errore duftus perfecutus nidetur.-præfertim cum alter creditor furto poffeffionem,quae non fuit apud eum, non amiferit. adexhiben dum quoqi fruftra litem excipiet:quia neqj poffidet, neq? dolo fecit, ut defineret poffidere. fequitur,ut fecundus creditor poffefibres interpci» Uredebeat.

FIdciuffor conuentus, officio iudicis adfecutiis cft,ut emptionis ti-nilo ptaedium creditori pignori datum fufcipcret.nihilominiis al« tcri creditori, qui poftea fub eodem pignorc contraxit, offerendæ pe« cunix, quam fideluffor dépendit, cum ufuris medij temporis facultas crit.nam huiufmodi uenditio,transferendi pignoris cauffa,neceffitate juris fieri folet.

CVm prior creditor pignusiure conuentionis uendidit;fecundo creditori non fupereffe ius offerendæ pecuniæ cóuenit. fi tarnen lt;iebitor,noninteruenientecreditore, pignus uendiderit, eiusep preci= urn priori creditori foluerit.-cmptori poterit offerri,amp; quod ad aliü cre ditoré de nurnis eins peruenit,amp; ufuræ medij tépons.nihil eni intereft, debitor pignus datum uendiderit, an denuo pignoriobliger.

GVm foluendae pecuniæ dies pado confertur; conueniffe uidetur, ne prius uendendi pignoris poteftas exerceatur.

CVm fecundus creditor, oblatapriori pecunia,inlocum eins fuc-cefferit. uenditionem ob peenniam folutam Sc crediram rede fa» cit. Si fecundus creditor uel fideiuffor, foluta pecunia,pignora fufce perlumrede eis offertur,quamuis emptionis titiilo ea tenuerunt.

CVm pofterior creditor à priore pignus emit,non tam adquiren« di dominij,quant feruandi pignons fui cauffa intelligitur pecuni arn dediffe. Sc ideo offerri ei amp;nbsp;à debitorc poteft.

SI creditor pignus uel hypothecam uendiderit hoe pado, ut liceat fi bireddere pecuniam, Sc pignus recuperate: an fiparatus fit*debi« eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tor reddere pecuniam,eófequi id poffitfSc lulianus libro undecimo di-

geftorum fcribit rede quidem diftradum effe pignus;extern agi poffe cum creditore,ut fi quas adiones habet,eas cedar debitori . quod ante lulianus feribit in pignorc,idem Sc circahypothecam eff. lilud infpi ciendû eft,an liceat debitori,fi hypotheca uenierit,pecunia foluta eam recuperare.amp;fiquidemita uenijt,ut fi intra certü remplis a debitore pe cunia foluta fuerit,emptio refeindatur: intra illud tempus pecunia fo« luta recipiet hypothecam. fi uero tempus præterierir,aut fi non eö pa» do res uenierinnoh poteritrefcindi uenditio. nifi minor annis uigiii ti quin^ debitor fit, aut pupillus, aut reipublicæ cauffa abfens,ue]in aliqua ear urn cauffarum, ex quitus edido fuccurritur. Quæritur.-fi padum

TIT. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;741

paftum fit àcreditore, neliceat debitori hypothecam uendere, uel pi= gnus, quid iuris fit :amp; an paftio nulla fit talis,quafi contra iusfit pofi-ta.ideo'q; uenire poff itf amp;nbsp;certuni eft, nullam effe uenditionem, ut pa» ôiom ftetut.

CReditoris arbitrio permittitur: ex pignoribus fibi obligatis, qtiia bus uelitjdiftraftis.-ad fuuni commodum peruenirc.

/quot;quot;X Væfitum eft. fi creditor ab emptore pignoris preciu feruarc non V^^potuiflcnan debitor liberatus elfetfputaut.fi nulla culpa impu* tari creditor! poffit,maneredebitc»rem obligatum: quia ex neceffitäa le fafta uenditio non libérât debitoré,nifi pecunia percepta. Pom» ‘ ponius aût leâionû libro fecundo fcripfit ita. quod in pignoribus dan dis adtjci folet,ut quo minus pign? uemfiet, reliquu debitor redderet: fuperu acuumcft:quia ipfo iurc ita fe res babet,etiam non adiefto co.

ET fi is,qui lege pignoris emit,ob euiftionem rei redire aduendito rem non poteft: tarnen non effe audiendum creditorem,qui fun-dura ucndidit,fi uclit eiufdcm rei ex alia cauffa quseftionem niouerc.

ARbiter diuidunda: hxreditatis cum corpora hæreditari.1 diui« filfetmomina quocg communium debitorum fcparatim fingrt-lis in folidum adfignauit.quxfitum eft, an debi toribus cclfailtibus pro folidopignus uendere quiflt;5poffitfrefpondit,poffe, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

REfcriptumeft ab Imperatore,libellcs agente Papiniano,credito rem à debitore pignus emere pofTerquia in dominio manet debt toris. nbsp;nbsp;Si aliéna res pignori data fuerit,amp; creditor earn uendiderir: ut

deamus,an precium.quod percepit creditor, liberet debitorem perfo» nali aftione pecuniæ creditæ.quod uere refpódetur,fi ea lege uendidit, ne cuidionis nomine obligarctunquia ex contraftu,quali quali obliga tioneidebitoreintcrpofita,certc quodoccafione eins rcdaftuni eft, id precium aequius proficeret debitori, quam creditoris lucre cederet-fed quantum quidem ad creditorem,debitor liberatur. quantum uero uel ad dominum rei, fi necdum pignus cuiftum eft, uel ad emptorem poft euiftionem:ipfc debitor utili aftione tenetur, ne ex aliéna iaftu-rafibi lucrum adquirat. Nam amp;nbsp;fi maiores fruftus ( forte petens à fi= deiuffore.) creditor abftulit : uniuerfos in quantitatem débita accepta ferre debebit. Sed amp;nbsp;cü per iniuria iudicis domino ré, quee debitoris non fuiffet,abftuliffet creditor ,quafi obligatam fibi:ik quaereretur, an ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c iq foluto

foluto debitojeftitui earn oporterct dcbitoriC’Scœuola nofter rcUïtu* endam putaiiit.qiiod fi non ita uaididit, ut certü fit omnimodo apud cum precium remanfurum.ucrum obligatus eft ad id reftituendum; arbitrer interim quidem nihil à debitore peri poflc,fed in fufpenfo ha beriliberationcm.uerumfi aâioneex empto conuentus, prxftitiflet precium creditor emptori.-debitum perfequi cü à debitore poffe, quia apparuit noncffeliberatum.

CReditor,qui iure fuo pignus diftrahit,ius fuum cedere debetrô; fi pignus poffidet, tradere uti^ poffeflionem.

Ebitoris abfentis amicus négocia geffit, amp;nbsp;pignora citra emptionem pecunia fua liberauit.ius priftinum domino reftitutum uidetur. igitur qui negocium geffit, utile Scr* uianam dari fibi non rede defiderabit. fi tarnen poffide* at,exceptione doli defenditur. !Cum ucnditor,nume-rata libi parte precq,prædiûquod uenierat, pignori accepiffet: ac poft ca refiduum precium emptori,literis ad cum miffis,donaffet:eo'q; de* fundp,donationem quibufdam modis inutile cffe conftaret: fruftra fi fcum,qui in locum uenditoris fuccefferat.petere prædium iure pigno« ris apparuit,cuius folutum effe paftum prima uoluntatedonatoris’có* ftabat: quoniam inutilem pecunite donatione lex facit,cui non eft lo* cus in pignore liberaudo. Defenfor abfentis cautionem iudicatum folui præftitit.indominûiudicio poftea translate,fideiuffores obrem iudicata,ques defenfor dcdit,nó tenebunt. fed nee pignora,quædede* runt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II. CAl VS Ub-'X-adcdiUtimproumcialc.

SI creditor Scruiana aflione pignus à poffeffore petierit, amp;nbsp;poffeffot litis xftimationem obtulerit,amp;: ab eo debitor rem uindicet: non ali ter hocfacere conceditur, nifi prius debitum ei offerat.

SIres diftraaafueritfic,N]Si INTRA CERTVM diem meliO' REM CONDiTiONEM IN VENISSET , .fuerit'cptradita;amp;forte cm* ptor,antequàm melior conditio offerretur,hanc rem pignori dederit*' Marcellus libre quinto digeftorum ait,finiri pignus, fi melior condi* tio fucritallata:quan^ ubi ficres diftrada eft, NiSl EMPTORI DiS-PLicviSSET, pignus finiri non putet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

S^l debitor,anus res pignori obligate erant/eruû.qué cmerat, redhi» buerit ; an definai Seruianae locus cffe ( amp;nbsp;magis eft,ne definat : nifî ex uoluntatc creditoris hoc faftum eft. Si in uenditione pignons cô fenferit creditor,uel ut debitor hanc ré per muter,uel donet,uel in doté det: dicendum erit pignus liberari.nifi falua cauffa pignoris fui confen ferit. nam multi folent falua cauffa pignoris fui confentire. Sed fi ipfe wédiderit creditor:fic tamé uenditione fecerit,ne difccderet à pignore, ni fl ci fatisfiat: dicendum crit,exceptioné ei non nocere. fed amp;nbsp;fi nô cô cefferit pignus uenundari, fedratam habuerit uenditionem ; idem erit probandum,eû uelle. nbsp;nbsp;Quæritur. fi forte uenditio rei fpecialiter obli

gatx non ualeat: an nocere hæc tes creditori debcat,quod confcnfit.-ut puta fi qua ratio iuris uenditione impediatc’dicendu eft pignus ualerc.

SOluitur hypotheca.amp;fi ab ca difcedatur,aut pacifcatur creditor,ne pecuniam petat. nifi quis dicat,paftum interpofitum effe,ut à per* fona non petatur.amp;: quid fi hoe aftum fit,cum forte alius hypothecani poffideatc' fed cum paftum conuentum exceptionem perpetuam pari at: eadem in hoc cafu pofTunt dici,ut amp;nbsp;ab hypotheca difcedatur. nbsp;nbsp;Si

pacifcatur creditor,ne intra annum pecuniam petat: intelligitur de by potheca quolt;5 idem paftus effe. • Si conuenerit,ut pro hypotheca fi* deiuffor daretur ,amp; datus fit; fatisfaftum effe uidebitur ,ut hypotheca li beretur. aliud cft,fi ius obligationis uendiderit creditor,?»: pecunia acce petit, tunc enim manent omnes obligationes integræ.-quia precq loco id accipitur,non folutionis nomine. Satisfaâum creditori intelligi« tut, ctfi iufiutandu delatu datu eft ,hypothccæ non effe rem obligatâ.

TTcm liberatur pignus ,fiuc folutum fit debitum,fiue co nomine fa« tisfaöum. fedetfi tempore finitii pignus eft,idem dicere debemusî uel fi qua ratióe obligatio eins finita eft. Qui paratus eft foluere, me rito pignus uidetur libcraffc. qui nero non foluere,fed fatisfacere para tus eft; in dinerfa caufa eft. ergo fatisfeciffe prodcrit; quia fibiimputa« re debet crcditor,quifatisfaftionéadmiferit uice folutionis. at qui nó admifit fatisfadioné, fed folutionem defiderat: culpandus non eft. In, fatisdatione autem non utimur Atilicmi fententia: qui putabat,fi fatis detur alicuicertæpecuniæ,rccederccum apignoribus deberc.

SI confenfit uenditioni creditor,liberatur hypotheca » fed in his pu« pilli confenfus non debet aliter ratus haberi, quam fi præfente tu* tore confenferit,aut etiam ipfe tutor; fcilicet, fi commodum aliquod.

74-4- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LT B. XX.

ucl faris ei fieri ex eo iudex cxiftimauent. Vidcbimus.fi procuraquot; tor omnium bonorum confenfcrit,uel feruus ador,cui amp;nbsp;folui poteft. amp;nbsp;inid præpofitus eft.-an teneat confenfus eorum. amp;nbsp;dicendum eft,non poflcnifi fpcciahtcr hoc eis mandatum fit.fed fi cum debitoris procu ratorc conucnerit,neres fit obligata.dicendum eft, id debitori per doll exceptione prodefle. cum autem cum feruo eins eónenit; per ipfam pafti conuenti exceptionem prodefle debet. Si conuenietde parte pro indinifo alienanda: fi certa res eft,quæ uenit: poteft dici de reliqua parte ab initio agi oportere,neeobftareexceptioné. Illud tenendu eft.fi qiiis communis rei partem pro indiuifo dederit hypothecae: dini fione fafta cum focio,non utig? earn partem creditori obligatam effe, quaeei obtingit,quipignori dedinfed utriufggparté pro indiuifo pro parte dimidia manere obligatam.

VUT. MARTIAN VS U.ßnffiUri ad ßmudä hypotheariam. Sleut re corporali extinfta,ita amp;ufufrudu extindo, pignus hypo« thecane pent. nbsp;nbsp;Creditor ne res pignori hypothecaeiie fit, pacifei

poteft. amp;nbsp;ideo fi haeredi padus fucrit ei quogj proderit padum, cui is re ftituithacreditatem ex fenatufconfulto Trebclliano. Si procurator debitoris in rem fuam fit;non puto dubitari deberc, quin padum no* ceat creditori. Item'q? amp;nbsp;fi à parte creditoris procurator in rem fuâ ex-titerit,pacifcendo inutilem fibi facict hypothccariam adionem.in tail turn, ut putem rede did, amp;nbsp;dominis litis hoc cafu nocere hanc exee« ptionem. Si conucnerit, ne pats dimidia pro indiuifo pignon fit: quaecun^ eins fundi pars à quolibet pofleflore petatur,dimidia non re de pctitur. nbsp;nbsp;Si plures dederint pro indiuifo, amp;nbsp;cum uno creditor pa*

cifcatur,nc hypothecae fit,deinde ab eo petat;etiam fi hic, cum quo pa ftus eft,folidum fundumpoffideatpro indiuifo: quia de parte conue« niflct,non repellit eum â toto. An pacifci polTint filiusfamilias amp;nbsp;fel nus,ne res pignon fit:quum peculiarirer pignori hypotheeam accepe» runt,ft habent liberam pecu lij adminiftrationem :uideamus. an quern admodû donate non poffunt, it.a nec pacifci,ne pignori fit,pofluit{' fed dicendum eft,ut concedere poflint: fcilicetfipreciumpro padione accipiant,quafiuendant. Si uoluntate creditoris fundus alienatus eft.-inuerecunde adplicari fibi eum creditor defiderat.-fi tarnen effeduS fit fecutus uenditionis. nam fi non uenierit:non eft fatis ad repellendfi creditorem,quoduolueritucnire. _ Superuacuû eft querere, agruin fpccialiter hypothecae datum,permifl‘u creditoris uenifle, fi ipfe debi« tor rem polfideat.-nifi quod poteft fieri,ut debitor permiflu creditoris uendiderit,dcinde poftea bona fide redemerit ab eodem,uel ab alio,ad quern per fuccelfionem ea res pertinere coepiflet.-aut fi ipfe debitor ein

TIT. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;74lt;

ptórihsercs cxditcrït.uernntamécum pecunia feinta non fit.doli ma» li fufpicio merit, translata ad præfens tempus,ut point creditor replica tionem doli niali obijcere. nbsp;nbsp;Illud uidéamus. fi Titius debitor uolun*

tate creditoris fui uendidcrit Mxuio,uel ei, à quo Manius enter at : amp;nbsp;poftea Mæuius Titio hærcs exftiteritA creditor ab co petat quid iuris fit. fed iniquum cft,auferri ei rem à creditore, qui non fucceffionis iu» te,fcd alio modo rem naftus eft. poteft tarnen dici; cum Titrj dolus in re uerfetur, nc creditor â poffeffore pecuniam recipiat ; iniquiffimum effe ludificari eü. nbsp;nbsp;Quod fi is fundus alic ui à Mxuio obligatus poffl*

dcatur,cui noridum fatisfaftum fucrit: tune rurfus xquum erit excipi. Si NON yoLVNTATE CREDITORIS VENiiT.licet enimdolusma-1 lus débitons interueniat,qui non foluit:tamen fecundus creditor, qui pignori accepit, potior eft. Turins tarnen eft, fi debitor à creditorc pc» tat,ut ei permittat pignus uendere:quo magis fatisfaciat, antea cautio nem accipcre ab eo, qui rem empturus erit, ut preciü rei uenditae ufeg -adfummamdebiticreditori foluat. Venditionis autem appellat!o nem, generaliter acciperedebem^.-utamp; fi legarepermifit,ualeat quod cóceflït.quod ita intelligcmus,ut et fi legatum repudiatum fuerit, con ualefcat pignus. nbsp;nbsp;Si debitor uendiderit rem,nee tradiderinan non re

pcllatur creditor,quafi adhne res in bonis fit debitoris; an uero, cû te» neat ex empto, pignus extinguat îquot; quod amp;nbsp;magis eft. fed quid fi preci um uenditor confecutus non fit, nee paratus fit emptor dat e:' tantun» dem poteft dici. Sedfi permiferit creditor uendcre, debitor uero do nauecit:an exceptione ilium fubmoueat^an fafti fit magis quæftio i 3« nunquid ideo uenire uoluerit, ut precio accepto,ipfi quoeg res expedi» at^quo cafu non nocebit confenfus. quod fi in dotem dederit : uendi» diffe in hoc cafu rede uidetur,propter onera matrimonq. In contra» tium,fi concelfcrir donate, amp;nbsp;uendidcrit debitor: repellctur creditor, nifi quis dicat ideo conceflifle donari,quod amicus crat creditori is,cui donabatur. Quod fi concefferit decern uenderc, ille quineg uendiderit: dicendum eft, non effe repeUendum creditorem. in contrarium, non erit quœrendum,quin rede uendat.-fi pluris uendiderit,quam conceffit creditor. nbsp;nbsp;Non uidetur aut conceffiffe creditor,amp;: fi fciente co debi

tor rem uendiderit.cû ideo paffus eft ucnire,quodfciebat ubiq; pignus durare.fed fifubferipferit,forteintabulis emptionis: conceffiffe uide« cue, nifi manifefte apparcateum dcceptumefle. quodobferuari opor tet, Sc fi fine fcriptis confenferit. nbsp;nbsp;Si debitor! conceffum fit. Sc hæ»

tes eius uendiderit: poteft fadi quaeftio effe, quid intellexerit creditor, fed rede ueniffe dicendum eft.hx enim fubtilitates à iudicibus non ad* mittuntui. nbsp;Si debitor forte conceffa uendinonc rem deficrit poffi»

dere.Ä: nouas pofTeiTor uendideritan durée pignus,quält perfonâî per rniferit creditor:’quod amp;: magis eft. nam ft nouo poffeflbri, non debi« tori^à quo hypo the cam accepit,conceffit creditor uenderedicendum eft.nocerc ei excepnonemfed ft intra annum ant biennium eonceffe* fit creditor uéderc; poft hoc remplis ucndendo,nonaufertpignus ere* ditori. Si creditor hypothecaria ufus,a pofteffore litis æftimationé confecutus fucrit, Öc à debitore petatur de bit um: puto doli mali exce-ptioncra obftaturam.

VOluntate creditoris pignus debitor uendidit;amp; poftea placuit in ter eft amp;nbsp;cmptorem,ut à uenditione difeederetur. ius pignorum faluum erit creditori.nam ficuti debitori, ita amp;nbsp;crcdirori priftinum ius reftituitur. neqj enim omnimodo creditor pignus remifrt ; fed i t.i de« mum,ft emptor rem retineat, nec reddat uenditori. Sc ideo ft indicia quolt;ç accepto uenditot abfolutus,uel quia non tradehat,in id quod in tereftcondemnatus ftt: faluum fore pignus creditor!, dicendum eft. h;rc enim accidere potuiffent,ewam ft non uoluntate creditoris uendi« differ. Creditor quoc^ ft pignus diftraxerit,amp; ex uedirione receffuni fuerit,uel homo redhibitiis.-dominiu ad debitorem reuertitur. idemb^ eft in omnibus alrjs,quibus conceffum eft rem alienam uendere. non enim quia dominium transferunt,ideo ab emptorc iusiecipiunt ; fed lin priftinam cauffam res redit,refoluta uenditione.

T Veins TitînS,cntn ePTet nxoris fuæ Cais Sei« debitor fub pigno» jL/te,finehypothccaprïEdiorum,eadcm prxdia enm uxore fua Se-pticix communis filix nomine Sempronio marito cius futuro in do« tem dedit.poftea defundo Lucio Titio, Septicia filia abftinuit hæredi-tatc paterna. quacro,an mater cius hypotheeam perfcqui poffit C* Pauc lus tefpondit. pignoris quidem obligationé prædiorùCaiam Sciam, quæ uiro pro filia communi in dotem cadem danti confenfit,cu com« munis filiæ nomine darentur, rcnùfifræuideri: obligationé autem per fonalem perfeueraffe. fed aduerfus earn, quae partis hîereditatc abfti« nuiffet, adionem non effe dandam.

PAulus rcfpondit.*Sempronium antiquiorem creditorem confen *lt;lt;Iih bic tientem,cum debitor eandem remTitio creditor! obligarct, ins mcipit aj-(ui pignoris remififfe uideri:non etiam tertiü in locum cius fucceffiffe. put. amp;ideo mediicreditorismeliorcmcauflam effedam. idem obferuan« dum A fi rcfpublica tertio loco crediderit. Qui pignons iure ré per-fequuntuVjà uindicatione rei eos remoueri folere.fi qualifcunlt;ÿ poffef-for offerte debitum uelit. neqj debere quæri de iure poffelforis, eu ius petitoris remoueatur foluto pignore.

SI déférente creditoreiutauit debitor fedare non oportcrc,pignus liberatur .quia perinde habetur, at^ fi iudicio abfolutus effet, nam etfi à indice ( quamuis per iniuriam ) abfolutus fit debitor : tarnen pi« gnus liberatur.

donee merces tibi foluta, aut fatisfadum effet, deinde mercedis nomine fideiuffbrem â colono accepifti. fatisfadum tibi uideri exifti* mo;ôc ideo illata pignori effe deftjffe.

PRimi eteditoris, qui pignori ptœdia acccperat:amp;: pofferioris.cui quidam ex qfdem fundisdati crant:ad eandem petfonam hæredi tas deuencratdebitorofFerebat,quantumâpofteriore creditore mult; tuatus fucrat. refpondit.cogendum accipere,faluo iure pignoris prio« cis contradus. ,

Abeo fcribit,ediâum xdilium curulium de uendi« donibus rerumc(re,tam carum,quac foli funt,c^ luæ mobiles,aut fe mouenres funt. Aiiint »di« les. Oyi MANCIPIA VENDVNT.CERTIORES FA CIVNTO EMPTORES, QVID MORBI VICII'VE CVIQVE SIT.QVtS FVGITIWS ERRO'VE SIT, NOXA'VE SOLVTVS NON SIT: EA'QVE O» MNIA, CVM EA MANCIPIA VENEVNT, PALAM AC RECTE PRO* KVNCIANTO. QVOD SIMANCIPIVM ADVERSVSEAVENlERITlSI VEADVERSVS, QVA'M DICTVM PROMISSVM’VE F VIT, CVM VB NIRET, FVERIT: QVOD EIVS PRAESTARI OPORTERE DICETVR: EMPTORI,OxMNIBVS'QyE,AD QVOS EA RES PERTINET, IVDICI-VM DABIMVS,VT ID MANCIPIVM REDHIBEATVR. nbsp;nbsp;SI QVID AV TEM POST VENDITIONEM TRADITIONEN'qVE DETER 1 VS OPS RA EMPTORIS, FAMILIAE, PROCVRATORIS'VE EIVS FACTVM ERIT : SIVE QVID EX EO POST VENDITIONEM NATVM , AD-QVISITVM FVERIT : ET SI QVID EI IN VENDITIONE ACCESSE-RIT, SIVE QVIS EX EA RE FRVCTVS AD EMPTOREM PERVENE RITIVT EA OMNIA VENDITORI RESTITVAT. TVM SI QVAS AC* CESSIONESIPSE PRAESTITER1T,VT RECIPIAT. ITEM SI QVOD MANCIPIVM CAPITALEM FRAVDEM ADMISERIT, MORTIS'VE CONSCIENDAE CAVSSA QVID FECERIT, SIVE IN AREN AM DE-PVGNANDI CAVSSA AD BESTIAS INTROMISSVM FVERIT ; EA OMNIA IN VENDITIONE PRONVNCIANTO. EX HIS ENIM CAVS-SIS IVDICIVM DABIM VS. nbsp;nbsp;HOC AMPLI VS, SI QVIS ADVERSVS

EA SCIENS DOLO MALO VENDIDISSE DICETVR, IVDICIVM DA BIMVS. Cauffa huius edifli proponendi eft, utoccurrat fallacijs uen dcntium:amp;emptoribus fuccurratur,quicunlt;^decepri à uenditoribuS fuerint.dummodo fciamus uenditoré,etiam fi ignorauit ea, quæ ædi» les præftariiubcnt, tarnen tenerideberc. nee eft hoc iniquum. potuit enim ea notata habere uenditoxaie^ enim intcreït emptoüSjCui fallal tut:

TIT. 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;749

tuiâgnotantià uenditoris,an calliditatc. lUud fciendum cft.edidum hoc non pertinere ad uenditiones fifcales. ft tame rcfpublica aliqua fa-ciat uenàtionemædiâum hoc locû habebit. In pupiUaribns quo^ nenditionibus erit edifto locus. Si intelligatur uiciu morbustie man cipq ( ut plemnlt;$ fignis quibufdam demonftrari folent uicia ) poteft di ci ediäum ceffare.hoc enim tantum intuendum eft,nc emptor decipi= atur. Sed feiendum eft^morbum apud Sabinum fic defimtum efle, habitumcuiuf^corporiscontranaturam,quiufum eiusad idfaciat detcriorem,cuius cauffa natura nobis eins corporis fanitatemdedit.id aut alias in toto corpore, alias in parte acciderc. nanqj totius corporis morbum effe ( puta )ct)9i'lt;r))j,febrem:partis,ueluti coeciratem, licet ho* mo ita ^(jnatus fit.uicium'c^ à morbo multum differre. utputa fi quis balbus fit. na hue uiciofum efle magis, ^ morbofum.Ego puto ædi-les tollend« dubitationis gratia bis Kara tS aurS id dixiffe, ne qua dubitatio fupereffet.Proinde liquid tale fuerit (fine uicq.fiuemorbi) quod ufum miniftetium'e^ hominis impediatnd dabit redhibitionilo CÜ,dummodomemincrimus:nonurilt;5 quodlibet quant leniflimum efficcre.ut morbofunt uiciofumüe quid habeatur. proinde leuis febri« cula,aut uetus quartana ( quæ tarnen iam fperni poteft ) ucl uulnufcu» lum modicum,nullum habent in fc dcliftum,quauis pronuciatum nó fit. contemni enim potucrunt. Exempli itacj gratia refcra,qui mor« bofi uicioficy funt. Apud Viuianum quaeritur. fi feruus inter fanati cos nó fempet caput iaftaret, amp;nbsp;aliqua profatus effet ; an Inhilominus fanus uidereturc’amp; ait Viuianus nihilominus hunc fanum. neeg enim nos minus animiuieqs.quam corporis,aliquos fanos effe intelligere deberc.alioquin ( inquit ) fututnm,ut in infinitum hac tatione multos fanos effe negaremus.utputa lcucm,fuperftitiofum,iracundum,con« tumacem,amp; fi qua fimilia finit animi uicia.magis enim de corporis fa nitate,quàmdeanimiuicqs promitti.interdumtarnen(inquit) uici« urn corporale uflt;5 adanimum perucnite,amp;eum niciare: ueluti con» tingeret 4gt;^VKT/K.tti:quiaidcx febribus accideret. quid ergo cftc'fi qui* demtalcfitaniniiuicium,utiduenditorcm excipi oportcret.'neqgid ucnditor,cum fciret,pronunciaffet:ex empto eum teneri. nbsp;nbsp;Item Vi

uianus ait,quamuis aliquando circa fana bacchatus,rcfponfa reddide-rit.tamen finnne hoc non faciat, nullum, uicium effe.neej eo nomine, quod aliquando id fecit,aftionem effe.-ficuti nee fi aliquando febrc ha* buit.cæterum fi nihilominusmanerctineouicio,utcircafanabaccha tetur, amp;quafi demens refponfa daret:amp;fi*pcr luxuriam id faftum *QMM4le effet: uicium id quidem effe/ed uiciü animi,non corporis, ideo'q; red* geniu puu hiberi nonpofleiquoniam aediles de corporalibus uieqs loquuntur. bAt.pluriß d lij atta* riom.,

attimencxempto aftionem admittit. idem dicitamp;inhis, qui prztCl modum timidi,cupidi,auaric^ funt,aut iracundi.

II11. vLPIAN VS likX.ddediélum^diliumcurutui. 08 quæ uicia negat redhibitionem effe ; ex cmpto tarnen dat aflw onem. fedfi uicium corporis iifqj ad animumpenetret:forte fi propter febrem loquatut aliena,uel per uicos more infanorum deride da. in quo fie animi uicium ex corporis uicio accidit.eu redhiberi pof* fe. Item aleatorem amp;nbsp;uinatios non cótineri edict© ,quofdam refpon diffePompouiusait: quéadmodumnecgulofos,ncc impoftores, aut mendaces^aut litigiofos. Idem Pomponius ait. ^uis non ualde fa* pientem feruü uenditor præftare debeatitamen fi ita fatuum,ucl mori onem uaididerit,utin co ufus nullus fit: uidcri uiciofum. Sc uidemut hoc iure uti:ut uieq morbiq^ appellationon uideatur pertinerc,nifiad corpora. Animi autem uicium ita demum præftabit uenditor.fi pro« mifit. fi minus: non. Sc ideo nominatim de errone Sc fugitiuo excipit. hoe enim animi uicium eil,non corporis, unde quidam lumenta paid d.i Sc calcitrofa morbofis non effe adnumeranda dixerut. animi enim» non corporis hoc uicium effe. nbsp;In fumma fi quidem animi tantü ui«

cium efta'edhiberi non poffe: nifi didum fit hoc abeffe, amp;nbsp;nó abeft. et cmpto tarnen datadionem/i feiens id uicium animi reticuit.fi autem corporis folum,aut Sc corporis Sc animi miftum uicium eft: redhibitio locum habebit. 111 ud erit adnotandum: quod de morbo generaliter fcriptum eff,non de fontico morbo. nee mirum hoc uidcri.Pomponi» us ait. nihil enim ibi agitur de eare,cui hic ipfe morbus obftet. nbsp;nbsp;Idé

atc»non omnem morbum dare locum redhibitioni: utputa leuis lippi tudo,aut leuis dentis auriculæuc dolor, aut mediocre ulcus. né denial febriculam quantulamlibet ad cauflam huius edidi pertinere.

ET quantü intcreft inter hxc uicia,quac Graeci K«K0H9i(ap dicut amp;nbsp;w^ 93lt;r,intcr'c{} virop Sc a^'^siiap: tantum inter talia uiciaA eu morbu, ex quo quis minus aptus ufui fit.differt.

rede ntatnr. {c mihi wdenit Trebatq fentenria ucra. Spadoné mor« bofum non effe.necj uiciofnm,uerius mihi uidetur: fed fanum cfTejCi « cuti illum.qui unnni tcfticulum habet,qui etiam generate non poffic.

SI autem quis ira fpado eft, ut tam ncceffaria pars corporis cipeni« tus abfit ; morbofus eft.

MVtum morbofum effe, Sabinos ait. morbofum enim effe, qui fine noce effe appareat. fed qui grauiter loquitur,morbofus nô crt,ut nelt;5 qui âo'oefeiç. plané qui àtrH/xtùç loquit ,hic utieg morbofus eft.

ÎTem Ofilius ait. fi homini digitus abfeifus fit,membrine quid lace« ratum: quamuis confolidauer it.-fi tarnen ob earn rem co minus uti poffit.nonuideri fanum. Catonemquo(^ fcriberclego ; cuidigitus de manu aut de pede præcifus fît, eu morbofum effe. quod uern eft fe» cundû fupra feriptam diftinâionem. Scdfi quis plures digitos ha« beat.fine inmanibus.fnie in pedibus: fi nihii impeditur numéro eoru, non eft in cauff a redhibitionis .propter quod non illud fpeöandum eft, quis numerus fit digitorum ; fed an fine impediméto uel plunbus.uel paueionbus uti poffit. Item de hydropico qusefitum eft,an fanus ef fett' amp;nbsp;puto redhiberi poffe. fed quid de myope lt;nbsp;morbofum effe con-ftat. idem ubi homo ne^ matutino tepore uidet, neeguefpertino .• ^d genus Græci würaXo^aç uocant.*Nufcitionem quidam putât,ubi ho *afs.cla» mo lumine adhibito nihil uidet. Quaefitum eft,an balbus,amp; blaefus, fcauonfi amp;nbsp;aty pus, isep qui tardius loquitut, amp;nbsp;uarus, amp;nbsp;uarius fanus fit f amp;nbsp;opi» nor eos fanos effe.

CVidens abeft,noneft morbofus. magna enim pars hominuali» quo dente caret.-præfertim cû fine détibus nafcimur,nec ideo minus lanifumus, donee dentes habeamus. alioquin nullus fenex fanus effet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XII. VL Pl AN VS ItbA.adediéluwiediliumatntltiiM.

QVi clauü habet,morbofus eft, uti polypofus. fed eu,qui alterum oculum, aut alteram maxillam maioremhabetifireöcutatur, fanum uideri Pedius fenbir. ait enim inxqualitatem maxillarum,ocu lorum.brachiorum ( fi nihil ex minifterio præftando fubtrahat) extra tedhibitionem effe. fed latus uel crus breuius poteft adferre impedime tó. ergo luc ent redlubendum. nbsp;Si quis natura gutuiofusfit,autocu« .

DÏGESTORVM LIB. XXL

los prsmînentes habcatjanus uidetur. Item feiendû eft, feamam non effe morbofum uel uiciöfum,praeter qnim fi imbecillitatc dextræ uali diiis finiftra utatur. fed himc non fcaeuam, fed mancum effe dicimus.

Is ,cni os olear,an fanus fit,qu£clitum eft.Trebatius ait,non effe mot bofum os alicui olerc,iieluti hircofum,ftrabonem. hoc enim ex iHu* nie oris accidere folere.fi tamé ex corporis uicio id acciditmelnti quod iecur,uel pulmo,aut aliud quid fimiliter dolct.-morbofus eft. Ixm. CAIVS Hb.l.ttdediiiuMtediliumcuruUu/m.

XIIII. VLPlANVSlib.l.iidediâtvmiediliumruliiim, QVaeritur de ea mulierc, qua: fempcr mortuos parit, an morbofa fitC'óc ait Sabinus,fi unluae uicio hoc contingat,morbofam effe. bi mulier praegnans uenierit: inter omnes conuenit, fana effe eam. maximum enim ac pratcipuummunusfoeminarumeft:,concipcre ac •aPs.par» tuen* cóceptum, Puerperam quoqg fanam cffc;fi modo nihil extriii turn. nbsp;nbsp;fecus accidiflct,quod corpus cius in aliquam ualctudinem immitterct.

De fterili Cxlius diftinguere Trebatium dixinut fi natura ftcrilis fit, fana fit.fi uicio corporis.xontra. Item de eo,qui urinam facit,quxri* tur.amp; Pedius ait,non ob earn rem fanum nó effe,quod in Icdo, fomno uinoep preflus, aut etiam pigritia furgendi, urinam faciat. fin autem uicio ucficae colleftum humorem continere non poteft: non quia uri* nam in lefto facit,fed quia uiciofam ueficam habet, redhiberi poffe. Si ucrius eft,4d Pedius. Idem ait.fi uua alicuius præcifa fit: tollere ma gis,quam præftarc rcdhibitionem:quod morbus ei minuatur. ego pu* to.fi morbus defininnoh efferedhibitioni locum, fi aut uicium perfe* ueret.-redhibitionem locum habere. Si quis digitis coniunftis nafca tur,non uidetur fanus efle: fed ita demum, fi incommodatur ad ufun» manus. nbsp;Mulierem ita arftam,ut mulier fieri non poffit, fanam non

uideri conftat. Si quis «vT/adaç habet,an redhiberi poflit quafi uici* ofus,quxritur.amp;:fi «vT/adVç funt,quas exiftimo.id eft inuetcratos,amp;: qui jam difcuti non poffunt,faucium tumorcs:qui àvliaæai» habet,uiciofLiS eft. Si uenditor nominatim exceperitdealiquo morbo, amp;nbsp;dpcærc‘ to fanum effe dixerit,aut promiferit: ftandum eft eo, quod conuenit. remirtentibus cnim aftiones fuas non eft regreffus dandus: nifi feient uenditor morbum,confultö reticuit.tunc enim danda effe de dolo ma lo replicationem. Si nominatim morbus exceptus non fit, tails ralt; men morbus fit,qui omibus potuerit apparerefutputa fi coccus homo ucnicbat,autqui cicatricem euidentem amp;nbsp;periculofam habebat,uel in capite.uel in alia parte corporis)perinde eius nomine non tencti ,Cïcli' us aic,ac fi nominatim morbus exceptus fuiffet. ad eos enim morbos uicia'qi

wiciatppertinere tdiftum ædilium probandumeft.quæ quis ignora» uitjuciignorare potuir.

Væ bis in menfepurgatur, fana non eft. Item quae non purga« Vgt;^tnr,nifiperaetatcm accidit.

QVod ita fanatum eft,ut in priftinum ftatum reftitueretur .•perin» ,de habendum eft,quafi nunquam morbofum fuiffet.

XV11. V L P l A N V S lÆ.l.dd cdiflum ^diUu airulitim. QVis fit fugitiuus définit Ofilius.fugitiuus eft, qui extra domini ^domum fugae caufla.qud fe à domino cælaret, manfit. Cxlius autem fugitiuum effe ait eum, qui ea mente difcedat,ne ad dominum tedeatjtametfi mutato cófilio ad eum reuertatur.nemo cnim tali pec# cato ( inquit ) poenitentia fua nocens effe definit. Gaffius quolt;^ fcribit, fugitiuum effe,qui certo ppofito dominum relinquat. Item apud Vi« uianumrelatum eft»fugitiuum fere ab affeftu animi intelligendu effe, non utiej Â fuga. nam eum,qni hoftem, aut latr onem, incédium, rui-namfte fugeret:quamuis fugiffe ucrum eft,non tarnen fugitiuum effe. Item ne eumquidem,quiàpræceptore,cuiindifciplinätradituserat, fugiffet, fugitiuum cffe:fi forte ideo fugit,quia immoderate eo uteba-tur.idemtp probat,fi ab eo fugerit,cui erat commodatus: fi ppter earn cauffam fugerit. Idem probat Viuianus ,amp; fi faeuius cum eo ageba* tur.hoc ita,fi eos fugiffet,amp; ad dominum ueniffet. exterum fi non ad dominum ueniffet.fine ulla dubitatione fugitiuum uideri ait. Idem ait interrogatus Proculus de eo,qui domi latuiffet in hoc fcilicet, ut fugae naâns occafionem,fe fubtraheret.ait enim,tametfi fugere non pollet uideri,qui domi manfiffet: tarnen eum fugitiuum fuiffe. fin autem in hoc tantum latuiffet,quoad iracundia domino efféruefceret; fugitiuu non effe.ficuti ne eum quidé,qui cum dominum animaduerteret ucr-betibus fe afficere uelle, præripuit fe ad amicü, quem ad precandu dc-duceret. fed ne eum quidem fugitiuü effe, qui in hoc progreffuseffet, Ut fe præcipitaret.cæterum etiam eum quis fugitiuum diceret,qui do» . mi in altum locû ad fe praecipitandum afcendiffet:magis'c^ hunc mot tem fibi confcire uoluifle. illud enim, quod plerun^ ab imprudenti» bus ( inquit ) dicifolct: eum effe fugitiuum,qui nofte aliquafine uolun täte domini mäfiffet ,nó eft ueru:fed ab affeftu animi cuiufepxftiman« dum.Idem Viuianusait. fiamagiftro puerreceffit,amp;:rurfus ad ma« trem peruenit;cum quaeretcturjium fugitiuus effctffi cxlandi cauffa, ne ad dominum reuerteret,fugiffet:fugitiuum effe. fm uero fic,ut per matrem faciliotem deprecationemhaberetdelifti alicuius: non effe fu e gitiuum

deiecit: fi moriendi duntaxat confdio fufccpro à domind difceflifTer, non effe fugitiuum: fed fj fiigæ prins confilium h.'ibuir,dcindemutar* noluntate in Tyberim fe deiecinmanere fugirinum. eadem probat amp;nbsp;de eo, qui de ponte fe præcipirauit. hæc omnia liera funt, quæ Cælius feribit. Idem ait.fi feriius tuns fugiens uicarium fuum fecû abduxif: fi uicarius inuitus aut imprudens fecutus eft,nclt;j occafionem ad terc* deundi naftus.prætcrmifit; non uideri fugitiuum fuilfe.fed fi aut olim cû fugeretJntellexit quid ageretur.aut poile.i cognouit,quid afli effet: amp;nbsp;redire ad te,cum poiret,noluit.-contra effe.idem putatdicendum de co,qucm plagiarius abduxit. Item Cælius ait. fi feriius, cum in fuir do cffer,exifret de uilla ea mente.ut profugeret Ôc qiiis eu prius, quàm ex fundo tuo coiffer, compræhendiffet.-fugitiuum uideri. animû cnim fugitiuum facerc. Idem ait.nec eum^qui ad fugam gradum unû aire rumne promouit,uel eriam currere coepit: fi dominum fequentem no poteft cuadcrc,non effe fugitiuum. nbsp;nbsp;Idem rede ait. libertatis cuiuf»

dam fpeciem effe fugiffe:hoc eft a poteftate dominica intérim libera-turn effe. Pignori datus feriius debitorem quidem dominum habet: fed fi poffea,quam ins fuum exercuit creditor,ei fe fubtraxiepoteft fu= gitiuus uidcri. Apud Labeonem amp;nbsp;Cælium quæritur. fi quis in afylum confugerit,ant eo fe conferat,quo folent uenire, qui fefe uenales poftil lant: an fugitiuus fit f ego putojion effe eum fugitiuum; qui a id facit, quod publice facere liccre arbitraturne cum quidem, qui ad ftatiiä Cæ faris confugit,fugitiuum arbitror.nó enim fugiendi animo hoc facit, fi tarnen ante fugit,amp; poft eo fe contulit:nonideo magis fugitiuus effe defijt. Item Cælius fenbit, placere quotg fugitiuum effe, qui eó fe conférât,unde eum dominus recuperate non poffit.multoq^ magis illuni fugitiuum cffe,qui cd fe conferat,undc abduci non poflit. Erronem définit Labco,pufillum fugitiuum.^: ex diuerfo,fugitiuum magnum erronem. fed propric erronem fic definimus; qui nunquam fugit, fed frequenter fine cauffauagatur.öc temporibusinres nugatorias com fumptis,fcrius ad dominum redit. Apud Cælium feriptum eft. li-berri apud patronum habitantis fic, ut fub una claue tota eius habita-tio cflet,feruus c.a mente,ne rediret ad eum,extra habitationem fugit, amp;nbsp;intra ædcs patroni tota node delimit, uidcri effe fugitiuum,Cælius ait. plané fi talem euftodiam ea habitatio nó habuit,amp; in ca cella libcr-tus habitauit,cui commune Sepromifcuu plurium cellarum iter effet: contra placere debere, Cælius ait,amp;Labeo probat. Idem Cælius ait, feruum in prouincia miffiim à domino,cum eum mortuum effe,amp;: te ftamento fe liberum teliftum audiflet, amp;nbsp;in eodem officio manfiffet, tan*

tantum'q; pro libero fc gcrerc coepiflet.- huncnon cHc fugidunm. nee cnim mentiendo fe liberum ( inquit) fugitinus effeeoepinquia fine fit gx confilioidfecit. lt;^od aiunt xdiles, NOXA’vE SOLVTVS NON S i T, fie intelligcndum eft: ut non hoc debeat pronunciari,nnl« * lâeunoxâcômififfe.fcdillud NOXA SOLVTVM ESSE,hoceft noxali iudicio fubieflum non effc. ergo finoxam commifit,ncc permanct: noxafolutus uidemr. Noxas acciperc debemus priuatas: hoc eft ea, quxcunej comtnittuntur ex deliftis, non publicis criminibus, ex qui* bus agitur iudierjs noxalibus. nbsp;nbsp;Denicgfpecialitcr cauetur infra deca-pitalibus fraudibus.cx pnuatis autem noxqs oritur damnum pecunia tium,fi quis forte noxae dedcre noluerit,fed litis seftimationem fuffcr-re. Si quis tails fit feruus,qui omnino manumitti non poffit ex con-ftitutionibus: uel fi fub pcena ninculorum diftradus fit à domino, uel ab aliqua poteftate damnants, uel fit exporrandus : æquiffimum eric, etiam hoc prxdici. Si quis adfirmauerit aliquid adeffe feruo, nec ad-fit, uel abefle, amp;nbsp;adfit: utputa fi dixerit furem non efle, amp;fur fit: aut fi dixerit artificem effe,amp;: non fit. hi cnim,quia quod adfeuerauerunt,nó prxftantraduerfus didum promiflumue facere uidenmr.

SIquiduenditorde mancipio adfirmauerit, id'ep no itaeffe emptor queratur.aut redhibitorio.aut æftimatorio, id eft,quanto minons iudicio agere poteft.uerbi gratia.fi conftantem,aut laboriofum,aut cu tacem,aut mgilacemeffc,autex frugalitate fua peculium adquirétem adfirmauerit: amp;: is ex diuerfo Icuis, proteruus, defidiofus, fomniculo* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

fus,piger, tardus,*comcflbr inueniatur. hæc omnia uidentur eö perti= nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ^

nerene id,quod adfirmauit uenditor, amare ab eo cxigatur,fedcum quot;nbsp;quodam temperamento.ut fi forte conftantem effe adfirmauerinnon exafta grauitas amp;nbsp;conftantia,quafi à philofopho,defideretur.fi laborio fum 2e uigilacem cffe adfirmauitmon cótinuus labor per dies nodesq^ ab co exigatur : fed hæc oîa ex bono amp;nbsp;æquo modice defiderent. idem amp;nbsp;in cæteris,quæ uenditor adfirmauit,inteUigemus. nbsp;nbsp;Venditor,qui

optimum cocum cffe dixerit,optimum in eo artificio præftarc débet, qui uero fimpliciter cocum effe dixerit: fatisfacere uidetur, etiâ fi mediocrem cocum prüftet, idem Sein cæteris gencribus artificiorum. Aeque fi quis fimpliciter dixcrit, peculiatü effe fcr uum:fuft'icit,fi is uel minimum habeat peculium.

SCiendum tarnen eft,quædam amp;nbsp;fi dixit,præftarc eum non debere; fcilicetea,qu£C adnudam laudem ferui pertinent: ucluti fi dixerit.

755 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB, XXL eftjCommendandi ferui cauffa quid dixit:an uero prxftatumm fe pro mifit^quod dixit. plane fi dixerit aleatorem non effe, furem non effe, ad ftatuam nunquam confugiffe.oportet eum id pixftare, Difturn • à promiffo fic difcernitur. difturn accipimus,quod nerborénus pronun ars*fun* ciatumeft,nudo'cpfermone*finitur.promiiruni afit poteft refeiri,ö( gitm. nbsp;nbsp;ad nudam promimonemXïue pollicirationem,uel ad fponfionem. fe-cundum quod incipiet is, qui de huiufmodi cauffa ftipulanti fpopon-dit;amp;cx ftipulatu poffe cóueniri,amp;redhibitorrjs aftionibus.nec nouu. nam qui ex empto poteft conueniri,idem etiam redhibitorijs aftioni* bus conueniri poteft. ea autem fola difta fiué ,pniiffa admittenda funt, quæcun^ fic dicuntur, ut praeftentur, non ut iaftentur. nbsp;nbsp;111 ud feien* dum eft.fi quis nrnficcm promiferit,ueldixerit.-nonuticppcrfeftum ed praeftare debet,fed ad aliquem modum peritumait neq; eum fummx feientiæ accipias,nelt;5 rurfus indoftum in artificio. fufficiet ergo talem cffe,quales uulgo artifices dicuntur. Deinde aiunt ædiles, EMPTO-RLOMNIBVS'QVEjAD QVOS EA RES PERTINET, IVDICIVM DA-BiM VS. polliccntur emptori aftionem amp;nbsp;fuccefforibus eins, qui in uni« uerfum ins fuccedunt. Emptorem eum accipere debemus, qm prc-ats auis ®*ocmit.fedfi *permutatumerit.-dicendüeft,utrunlt;^cmptoris Ö^uen permuta lt;^foris loco liaberi.'amp;utrunij poffe ex hoc edifto experiri. Tempus uerit nbsp;nbsp;autem redhibitionis fex menfes utiles habet. fi autem mancipium nó redhibeatur,fed quato minoris agatur.-annus utilis eft. fed tempus red hibitionis ex die uenditionis curnt.at fi difturn promiffumue quid eft: ex eo,ex quo difturn promiffumne eft.

SI uero ante uenditionis tempus difturn intercefferit,deinde poft ali quotdies interpofita fuerit ftipulatio;Cælius Sabinus fcribit,ex priore cauffa, quæ ftatim(inquit)ut uenit id mancipium, ceepit. co nomine poffe agere.

REdhibere eft facerc,ut rurfus habcat uenditor, quod habuerat: amp;nbsp;quia id reddédo fiebat.idcirco redhibitio eft appellata,quafi*rcd habitio. ‘^**^‘°' ^“*^ redditur ab emptore mancipium uenditori.de dolo ma* ‘ lo promitti oportcre ei, Pomponius ait. amp;nbsp;ideo cautiones neceffariaS cffe:ne forte aut pignori datus fit femus ab emptore, aut iuffu eins damnum alicui datum,furtumûe faftum fit. nbsp;nbsp;Idem Pomponius ait,in

terdum etiam dupliciter cautiones interponidebere; alias in praeteri« turn,alias in futurum.utputa fi eius ferui nomine,qui redhibetur,em* ptorpeuratorue eius accepit iudiciû;uel quod cu eo ageretur,uel quod ipfe eius nomine agecet.cauenduni autem effe ait,fi quid fine dolo ma to

Jo emptor condemnatus dederit.his rebus refte præftari: uel ft quid ex co,quod egerit,ad eurn peruenerit;doloue eius malo, uel culpa fadum fit,quo minus perueniret.qfdé de rebus reddi. Idem ait,futuri tempo* tis nomine cautionem ei,qui feiens uendidit, fieri folerc. Siinfuga homo eft fine culpa emptorisA nihilominus condemnatur uenditor: turn eum cauere oportct,ut emptor per(equatur,amp; in fua poteftate re* dadum uenditori reddat.

ET neq; per fe, neej per haeredem fuum futurum« quo minus eum hominem uenditor habeat.

XXIII. VLPIANVS Iib.I.adediilumlt;ediUu curuliwM. CVm autem redhibitio fit: fi deterius mancipium ( fiue animo, fi* uc corporc ) ab emptore fadum eft: præftabit emptor uenditori. utpuca fi ftupratum fit,aut feuitia emptoris fugitiuum eife cœperit.ô« ideo ( ut inquit Pomponius ) ex quacun^ cauffa deterius fadum fit,id arbitrio iudicis aeftimetutjôc uenditori præftetur.quod fi fine indicé ho mo redhibitusfit.-rcliqua autem, quae diximus,nolic emptor redderc: fufficiat uenditori exuendito adio. lubentaediles rcftitui,amp; quod uenditioni acceflit, amp;nbsp;fi quid ipfe praeftitit:ut utrinlt;$refoluta emptio* ne,nihilo plus confcquatur,quam haberct,fi uenditio fada non effet.

Excipitur amp;nbsp;illc,qin capitalcm fraudem admifit.capitalem fraudem admittere, eft talc aliquid delinquere, propter quod capite pmiicndus , fit.ueteres enim fraudem pro pcena poncrefolebant. capitalcm fr^u* dem admififfe accipimus, dolo malo, amp;nbsp;per nequitiam. cacterum fi quid crrore,fi quid cafufeccrit: ceffabitedidum.undc Pomponius ait: nelt;$ impuberem, ne«^ furiofum,capitalem fraudem uideri admififfe.

Excipitur Ôcillc, qui mortis confeiendae cauffa quidfeccrit. mains enim feruus creditus eft,qui aliquid faciat, quo magis fc rebus huma* ms extrahat:ntputa fi laqueum torfit, fi medicamentum pro ueneno bibitjprarcipitemûe fe ex alto mifit,alindäe quid fccit,quo fado fpera* uit morté peruenturam: tan® nihil non in aliu anfurus,qui hæc aduer* fus fc aufus effet. Si feruus fit,qui uendidit,uel filiusfamilias.-in domi num uel pattern de pecnlio xdihcia adio eópetit.quamuis cm pœnales adioncs uideantur.-tamcn quoniâ ex contradu ueniunt,dicendu eft co rn ^lt;5nomine, qui in aliéna poteftate funt,cópetere.pindc amp;nbsp;fi filiafa« milias, uel ancilla diftraxit.xque dicendu eft adiones aedilicias locû ha here. Hx adiones,quæ ex hoc edido oriunt,etiam aduerfiis hæredes oes eópetunt. amp;nbsp;fi bona fide nobis feruient liberi forte holes, uel ferni alieni,qui ucndiderunt:poteft dici,etia hos hoc edido cotineri. Iulia nusaiqiudiciuredhibitorizadionis utrun^0(cmptoremamp; uendito-c u)

DIGESTORVM LIB. XXL

tem^quodâmodo in inregrû reftitucre Hebere, quarc fine emptori fef* jj nus Rirtuni fecerit/tue alp cuilibet,ob quod furtu emptor aliquid pr«' ai ftiernt. non aliter cogetur hominem uenditori rcftitucre,quim fi cuiTi 8 indemnem praeftiterit. Quid ergo Cinquit Julianus )finoluerit uendi -ff tor hominem reciperec’non effeeogédum ait quidquam praeftarc,nec g amplius.quàm in precio condemn and um.- ft hoc dettimcntfi fua eul* -^ pa paiTurum emptorcm,qui cum poffethominemnoxx dcdcre,malu ! ent litis aeftimationcm fufferre. Sc uidetur luliani fententia humaniot 1 effe. Cumredhibeturmancipiucfiquidademptorem pcruenitjuel 1 culpa eins non perucnitjeftitui oportet, nec fol urn fi ipfe fruftns pereC 1 pit,metcedesue à ferno,uel àconduftore ferui; fed etiam fi â uenditorc f fuerit idcirco confecutus,quod tardius ei hominem prxftitit.fed Scfi J .k quoins alio poffeffore fruâus accepitemptor,reftituere cos dcbebit. F fed Sc fi quid truduum nomine confecurus eft,id praeftabit. Item fi lega R turn uel hxreditas feruo obuenerit. neq; refert, potucrit hate confequi uendicoc^ui non potucrit, fi feruu non uedidiffet. ponamus enim tale fi efie,qui capere aliquid ex teftamento non potuerit. nihil nocebit h«c g res. Pedius quidem etiam illud non putat efle fpeflandum, cuius con« fi templatione teftator feruum hæredem fctipfcrit,uel ci Icgauerit ; quia QijUrfw ft^ fi ♦ uenditio remanfiffct,nihil hæc res emptori proderat.Sc per côtra* hie legedu num ( inquit) fi contemphtione uenditoris inftitutus proponcretur: faut .«f» tarnen dicercmus reftituere emptoténondebereucditori,fi noil et eu ificorifwi-redhibcre. XXIllI. CAlVSUb.ï.ddeHaiim^diïiumeHrulium. ^^^^^’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ generaliter dicendum eft :qnidqnid extra rem emptorispereu

XXV. VLPI AN VSiib.l.adediaum^ediluiairuiiu/n, A Ediles etiam hoc praeftare emptoré uolunt, fi in aliquo deteriof fadus fit feruus t fed ita demu,fi poft uéditionem traditionem'cp faftus fit. caetcrum nó pertinet ad hoc indicium,quod ante fadum eft. Siiic ergo ipfe detetiorem eum fccit,fiuc familia eins,fine procurator.’ tenebitadio. Familiæappellationeomncs,quiinferuitiofunt,con ’ ƒ tinentiir; etiam libcri homines, qui bonafide ei feruiunt,ucl alieni fer* ' ui. accipe cos quoi^.qui in poteftate eius funt. Procuratoris qnoqj fit mentio in hac adionc. fed Ncratius procuratoré hic accipiendu ait, 9 non qnemlibet/cd ciii uniuerfa négocia,aut idipfum,propter quod de K tenus fadum fit, madatum eft. Pedius ait. xquiim fuiffe, id dunta* 1 xat imputari emptori ex fado procuratoris Sc familiac, quod nó fuiftet 1 pafturus feruus ,nifi ei ueniflet. quod autem paffurus erar,etiam fi non 1 ueniffet; in eo concedi emptori ferui fui noxx deditionemeSe ex eo(in« 1 Guit)quod procurator commifit/olum adionum præftandaru necef- *

fttatem ei iniungi. quid crgo,fi culpa,non etiam dölo emptoris deteri or faftus ftte* xque condemnabitur. hoc autem, quod dcterioi feruus faftus fit:non folum ad corpus, fed etiam adanimi uicia referendum cftaitputa ft imitatione conferuorum apud emptorem talis faftus eft: aleator forte,nel uinatius,uel erroneus. Sednotandum eft,quodnó permittitur emptori ex huiufmodi cauflis noxæ dedere feruu fuu. nee enim faftum feruorum fuotum,item'cß procurator is præftat. nbsp;nbsp;Item feiendum eft.hæc omnia,qnæ exprimuntur edifto œdilium, præftare eum debcrc,ft ante indicium acceptumfaftafmt. idcircocnim necefle fuiffe ea enumerari,ut fi quid eorum ante litem conteftatä contigiffet, prœftarctur. cæterum poft iudicium acceptum,tota eaad hominére* ftituendum in iudicio uerfatur: Sc tam fruâus,quâm id quod detcrior faftus eft,c£cterafcp ueniunt. iudici cm ftatim,atcg index faftus cft,omni urn return officiü incumbit,qua:cnnq; in iudicio uerfantur. ea autem, qnæ ante indicium contingunt, non nalde ad eum pertinent : nifi fne« rint ei nominatim iniunfta. Præterea in edifto dicit fic. ET CJVAN TA PECVNIA PRO EO HOMINE SOLVTA, ACCESSlONlS'VE NOMINE DATA ER1T,NON REDDETVR:CVIVS'VE PECVNIAE QVIS EO NOMINE OBLIGAT VS ERiT, NON LIBERABITVR. Ordine fece runt a:diles,nt ante néditori emptor omnia,quæ fupra fcripta funt,p»e ftet. fic deinde precium confequatur.

VIdeamus tarnen,ne iniquum fit emptoremcompelli dimittere corpus,Sc ad aftionem iudicati mitti, fi interdum nihil proeftatur propter inopiam nenditoris.potins'ej; res ita ordinanda fit, ut emptor caneat,fi intra certü tempus pecunia fibi foluta fit,fe mancipm reftitu-

DEbct autem recipere pecunianijquamdedit pro eo homine.uel ft quid acceffionis nomine, dati autem non id folum accipimus, quod numcratur uenditori ( utputa precift, Sc ufuras eins) fed Sc ft quid emptionis cauffa crogatum eft. hoc autem ita demum deducitur/i ex uoluntate uenditotis datur.exterum fi quid fua fponte datum effe pro ponatur: nó imputabitur. neej enim debet, quod quis fuo arbitrio de« dit,a uéditore exigerc. quid ergo,ft forte ueftigalis nomine datum eft» quodemptorem forte fequereturCdicemus hocquoqg reftituendum, indemnis enim emptor difcedere debet.

ILlud fciendum eft. fi emptor uenditori hæc non præftat, quædefi* dcrantnr in hac aâione;non poffeei uenditorem condemnari, fi aü tem emptori uenditoriftanon præftet.condemnatur ei. Item em« ptori præftandum eft, ut cuius ^cuniæ nomine obligatus erit, libère» tur;fiueipfi uenditori obligatus fit,fiue etiam alq. Condenatio autem fit,quanti ea res crit.ergo excedat precium,an non,uideamus.amp; quidé continet códemnatio ptccinm.acccfrionesc^.an amp;nbsp;ufuras precq confe-quatur,quafi quod fua interfit,debeat accipcre; maxime cü fruftus ipfe teftituatc'amp; placet confecuturu.fi quid tarnen damni fenfit, uel fi quid pro feruo impendit; confequetur arbitrio iudicis. fic tarnen, non ut ei horum nomine uenditor condemnetur: ( ut ait Julianus ) fed ne alias compellatur hominé uenditori reftituere, ^ fi cöindemnem prüftet.

ITcmfiferui redhibendi nomine emptor iudiciumaccepit,uel ipfe dus nomine diâauit.-cauendum ex utra^ parte erit, ut fi quid fine dolo malo condemnatus fit.-uel fi quid ex co,quod agitur,ad cum per» uenerir,dolone malo eius faftum fit, quo minus perueniretudreddat.

Quasimpenfasneceffariöin curandumferuumpoftlitem conté» ftatam emptor fecerit,officio iudicis imputari.-præcedentes autem im penfas nominatim compraehendendas, Pedius: fed cibaria feruo data non efTeimputanda, Ariftoait. nam necabipfo cxigi,quod in mi» nifteriodus fuerit.

X X XI. V L PIA N V S lib. I. ad edidum lt;edihu mruUtvi». QVod fi nolit uenditor hominem recipcremon in maiorem funi« mam ( inquit ) quam in precium ei condemnandum.ob hæc er» go,quac propter feruum damna fenfit, folam dabimus ei corporis re-tentionem. ester urn poterit euitare prsftationé uenditor,fi nolit ho* minem recipcrc.quo fado precq præftationé.eorumep, qus preciü fc» quuntur,folam non euitabit. Si uenditor pronunciauerit,uel promi ferit furem non cfleitcnetur ex fua promiffione,fi furtum feruus facit, efle enim hoc in cafu furem,non tantum eum,qui extraneo,fed amp;nbsp;qui domino fuó res fubtraxit,intelligendum eft. Si ancilla redhibeatut: amp;nbsp;quod ex ea poft uenditionem natu erit,rcddet.fiue unus partus fit/i ne plurcsfed amp;nbsp;fi forte ufusamp;uâus proprietati adcrcuit,indubitate hoc quolt;5 reftituetur ei. Si peculium qusfqt apud emptoré, quid de hoc dicemusC'ö; fiquidem ex re emptoris acceffit.- dicendu eft, apud ipfum telinquendum. fi aliunde creuitiuenditori reftituendum. nbsp;nbsp;Si plures

hsredes fint emptoris: an omnes ad redhibendum confentire debeât, uideamus .amp; ait Pompomus,omnes confentice debere ad tedhibendó.

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7^1

daretpunum procuratoïcm:nc forte uenditor inluriam panamr.dum ab alio parte recipit hominis,altj iri partem preeij condemnatur.quam to minoris is homo fit. Idem ait.homine moctuo,uel etia redhibi« to,fingulos pro fuis portionibus refte agcreïprecium autem, amp;nbsp;accefli oneis pro parte recipiét. fed amp;nbsp;fruduSjacceffiones A h quo detetior ho mo faftus eft,pro parte ab ipfis pricftabitur. nifi forte tale fit, quod diui fioncm non recipiat: utputa ancillst partus, in hoc enim idem obfer« uandum eft,quod in ipfa matre uendita,quâ pro parte redhibcri pofte negauimus. nbsp;nbsp;Marcellus quoej fcribit. ft feruus comunis feruii emc-

rit,amp;: fit in cauffa redhibitionis :unum ex dominis pro parte fua redhi« here feruumnonpoife;nonmagis( inquit) quam cumemptori plûtes hacredes extitcruntince omnes ad redhibendu confentmt. Idem Marcellus ait.non pofte altcru ex dominis confequi adionem ex cm« pto,ut fibi pro parte uenditor tradat, amp;nbsp;fi pro portione preciû dabit. Sc hoc inemptoribusferuarioportere ait. nam uenditor pignoris loco, quod ucndidit,rctinet,quoad emptor fatisfaciat. Pomponius ait. fi unus ex hxredibus emptoris,ucl familia eius,ucl procurator ,culpa uel dolofeccritrem detetiotem:aequum efle,in folidum eum teneriarbi* trio iudicis.hoc autem expeditius efle,fi omnes hxredcs unum procu-tatorem ad agendum dedetunt.tunc etcnim,fi quo deterior feruus eul pa unius hxredu fadus eft,amp; hoc folutum eft:cæteri familiæ ercifeun« dæ indicium aduerfus eum habebunt:quia propter ipfum damnü fen= tiunt.impediätnfcß redhibere. Si uenditori plures cxftitcrint hærc« des: fingulis pro portione hereditaria poterit feruus redhiberi. amp;nbsp;fi fet« wus plurium uenicrit: idem erit' dicendum. nam fi unus à pluribus, ucl plura mancipia ab luio emahtutaterius eft dicerc, fi quafi plures rei fut tint uenditores,fingulis in folidum redhibendum.fi tarnen partes ein« pre fint à fingulis:rede dicetur,altcri quidem pofte rcdhibcri,cum altc ro aüt agi quanto minoris.Item fi plures finguli partes ab uno emant: tunc pro parte quifej corii experietur.fed amp;nbsp;fi in folidum emant:quifcg in folidu redhibebit. Si mancipiu,quod redhiberi oporteret,mortult; urn erit.hoc quæretur,nûquid culpa emptoris,ucl familie eius,uel pro curatoris homo demortuus fit.nam fi culpa eius dcceffit: pro uiuo ha« bendus eft, amp;: preft’antur omnia, que preftarentur, fi uiucret. Cul« pam autem omnem accipicmus,nonuti^latam. propter quoddicen dumeft:qu5cun^ occafiohem mortis emptor preftitit.debcre cum tenerietiam fi non adhibuit medicum,«t fanari poffit, uel malum ad« hihuit,fed culpa fua. fed hoc dicemus. fi ante indicium acceptum de« ceCTit ceterumfi poll indicium acceptum dccefl'iflc proponatur : tunc in arbittium iudicis uetnet, qualité moxtuus fit. ut enim amp;nbsp;Pedio ui-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f detut:

detur: quaecimç poft litem conteftarâ cótingunt,ea arbitrium liididJ defiderant. Quod in procuratore dicimus.idem i n tutore amp;nbsp;curato-te dicendum erit, cxtcrisfcp,qui ex officio pro alqs intemenianc. amp;nbsp;it# Pedius ait. Ôc adqeit.quibus adminifteatio return permiffa eft, eos cul* pa abeffe,praîftare noninique dominum cogi. nbsp;nbsp;Idem Pedius ait/a#

tniliaîappellarioneamp;filiosfamiliarumdemonftrari. fada enim dome fticorum redhibitoria agentem præftare uoluit. Siquis cgeritquan* to minoris propter ferui fugam.deinde agat propter morbum; quanti fiericondemnatiodcbeatc'dequidemfaepiusagi poffe quanto mino* ris,dubium nô eft fed aitlulianusjd agendum effe, ne lucrum emptor nbsp;nbsp;•

faciatAbisenifdemreiœrtimarionemconfequatur. In faâû adio competit ad preciiim recuperandum, fi mancipium redhibitum fue* lit. in qua non hoc quærirur,an mancipium in cauffa redhibitionis fue rit.fed hoc tantum,an fit redhibitum. ncc immerito. iniquum eft ein, poftea^quàm uenditor'agnouit,recipicndomancipiû,effeidin cauffa . tedhibitionis.quæri, utrii debucrit redhiberi, an non debuerit. nec de * tempore quæritur,an intra tempora redhibirus effe uideatur. Jllud ' planéhæc aftio exigif,utfit rcdhibitus.cæterum nifi fuentredhibitus, déficit ifta aâio,etiam fi nudo confenfu placuerit,ur redhibeatur.con-nentio ergo de rcdhibendo non facit locum huic adioni/ed ipfa redhi bitio. Reftitui autem debet per hanc adionem etiam, quod ei feruo ' in uendtrione acceffit. Quia affidua eft duplæ ftipulatio: idcirco pla cuit êtiam ex empro agi poffe, fi duplæ uenditör mancipqnon cauc* at. e.i cnim,quæ funt moris amp;nbsp;confuetudinis,in bonæ fidei indicijs de* bent uenirc. Qui mancipia uendunt,nationem aiiuf^ in uenditio* *ali£s.dc ncenunciate debent, plerun^ enim natio ferui aut prouocat, aut*de* tinet. nbsp;nbsp;terret emptorem. idcirco intcreft noftra feite nationem.præfumptur»

etenim eft,quofdam feruos bonos effe,quia nationis funt non infam# tæ.-quofdâ malos uideri, quia ea natione funt,quæ magis infamis eft. quod fi de natione ita pronunciatum non eritaudicium cmptori,omi* busc^, ad quos ca res pertinebit, dabitur, per quod emptor redhibet mancipium. Siquid ita ucnierit,utnifiplacuerit, intra præfmituni tempus redhibeatur.-ea conuentio rata habetur. fi aut de tempore ni* bil conuenerifin fadum adio intra fexaginta dies utiles accommoda» turemptori adredhibcndum.’ultra non.fi ucro conuenerit,utin per* petuu redhibitio fiat; puto 2e liane conuenrionem ualerc. Item fi term pus fexaginta dierum præfinitum redhibitioni practerierit: cauffacq* enita indicium dabitur. In cauffæ autem cognitionehoe nerfabituK fi aut mora fuit per uenditorem, aut non fuit præfens, cui redderctur;

TIT. Ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7«?

non fît.qnod magis difplicuerat. In bis autcm aftionibus cadé crunt obféruanda,quxde partu, frudibus, acceffionibusc^, Scqux de mor« tiióredhibcndodiftafunt. Quod cmptioniaccedit, parte effe uen» ditionis,prudentibus uifum eft.

ÏTalt;5 fient fiipenus uenditor demorbouicioüe, Secæteris.quæ ibi comprachenfa funt.prædicere iuberur: Sc praterea in bis cauffis non effe mandpium ,ut promittat,praecipitur:ita Sc enm accedat alp rei ho mo.eadem Sc pratdicere Sc promittere compcllitur. quod non folum hoe cafu intelligendum eft,quo nominanm adtjeitur, accefTurum fun do hominem Stichum.fed etiam fi generaliter omnia mancipia, quaß in fundo fint, accédant uenditioni.

X X X111. V L PIA N V S Iit.I.lt;t(i edidum £dihu aerulium. PRoinde Pomponios ait,iuftam caulTam effe,nr qnod in oenditio ne acceffurum effe diöum eft;tam integrü præftetnr,^ illud præ* ftari debuit,qnod principaliter uenit. na iure duili,ur integra fint, qnæ acceffura effe difta fuerunt,ex empto aöio eft:ucluti fi dolia acceffura fundo diftum fuerit.fed hoe ira,ficertum corpus acceffurum fuerit dû Öum.nam fi feruus mm peculio uenicrit;ea mancipia, quæ in peenlio fuerint,fana effe prxftare uenditor non debet: quia non di.xit,ccrtum corpus acceffurum ,fed peculium tale. Sc quemadmodum certa quan-titatem peculq præftare non debet,ita nee hoc. Eadem ratione fieri Pomponius ait, utetiam fi hæreditas, aut peculium ferui ueniegt; rit:locus edifto œdilium non fit circa ea corpora, quæ funt in hæredita te,aut inpeculio.Idemprobat,Sc fi fundus cum inftrumento uenienr, amp;nbsp;in inftrumento mancipia finr.puto hanc fententiam uerä: nifi fi ali« nd fpecialiter aftum effe proponatur. Si uendita res redhibeatur, feruus quo^,qui ei rei acceffit,licet nullu in co uidum fit,rcdhibetur.

CVm eiufdem generis plures res fimul ucncunt ( ueluti comcedi, uel chorus) referte ait,in uniuerfos, an in fingulos precium con« Rituaturut fcilicetinterdum*(una,interdum) plures uenditioncs con *31155 de traftæ intelhgantur.quodquæriuelcôpcrtinereait.'utfiquis eorum funt, forte morbofus,uel uiciofus fit.omnes fimul redhibeantur. interdum amp;nbsp;fi in fingula capita precium conftitutum fit, tarnen una emptio eft, ut propter uniusuicium omnes redhiberidebeant.fciliceccum mani« feftumerit,non nifi omnes quem empturum, uel uenditurum fuiffe: ut p’erun^ circa comoedos,uel quadrigas,uel mulas pares accidere fo ktait neutri,nifi omnes,habere expediat.

DIGESTOKVM LIB. XXL

PLerun^ propter morbofa mancipia etiam non morbofa redhi* bentnr.fi feparari nó polTint fine magno incommodo,uel ob pie« -tatis rationem offenfa. quid enim fi filio retento, parentes redhibere : maluent,ncl contrac'quod Óc in fratribus,amp; in perfonas contubetnio ß -bi coniiuidas obferuare oportet.

SI plura mancipia iino precio uenierint,amp; de uno eorö ædilicia adi* one utamur.ita demum pro bonitatc eins æftimatio fier, fi confu« fe uniuerfis manciprjs conftitutum preciü fuerit. Quod fi fingulorum -mancipiorum conftituto precio, uniuerfa tanti uenierunt, quantü ex ' confummarione fingulorum fiebantuc cuiufcunqjmancipij preciiun , • ( feupluris,feu minorisideft)confequidebcbit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

XXXVII. VLPIANVS lib.Luiedidumædilitmcurulium. nbsp;nbsp;nbsp;» PRæcipiuntædiîcS,NE VETERATOR PRO NOVICIO VENEAT.amp; ■ hoc edidumfallacijs uenditorum occurrit. nbiqicnim curantædi J les, ne emptores à uenditoribus circûueniantur. ut ecce pleri^ folent ; : mancipia,qux nouicia non funt,quafi nouicia diftrahere; ad hoc fcili- ' cet,ut pluris uendant. prxfumptum eft enim ea mancipia, qux rudia funt, fimpliciora effe, amp;nbsp;ad minifteria aptiora, amp;nbsp;dociliora. trira uero \ mdcipia amp;nbsp;ucteraiu difficile effe reformate, quia igitur uenaliciarij fei« unt,facile decurri ad nouiciorum emptionem: idcirco interpolant ue« terarores.amp;pronouieijs uendunt.quodnefiat,hoc cdido ædiles de« * nunciant.amp; ideo fi quid ignorante emptore ita uenierit;redhibebitur.

X X X V111. ID E M lit. n.dd cdiUum ædilium mruliu/»i. AEdilesaiunt.QVI IVMENTA VENDVNT,PALAM RECTE DI- , CVNTO,QV1D IN VNOQVOQVE EORVM MORBI VlCll'VE SIT.' J VTI'QVE OPTIME ORNATA VENDENDI CAVSSA FVERINT, ITA i EMPTORIEVS TRADVNTOR. SI QVID ITA FACTVM NON ERIT.' ’ DE ORNAMENTIS RESTITVENDIS, IVMENTIS'VE ORNAMENTO- 5 RVM NOAïINE REDHIBENDIS, IN DIEBVS SEXAGINTA : WORBI AVTEJM,VICU'VE CAVSSA INEMPTIS FACIENDISJNSEXMENSI-*lt;ilMb^«oBVS; VEL’QVANTO MINORIS, CVM VENIBRINT, FVERINT, iN ANNO IVDICIVM DABIMVS. SI IVMENTA SIMVL PARIA VE-NIERINT.ET ALTERVM IN EA CAVSSA FVERIT, VT REDHIBERI DEBEAT.' IVDICIVM DABIMVS, QVO VTRVNQVE REDHIBEATVR.

Loquiintur ædiles in hoc edido de iumentis redhibendis.cauffa au« tern hiiius edidi eadem eft^qux amp;nbsp;mancipiorum redhibendorum.amp; fete eadem funt in his,qux in mancipijs.quod ad morbum uiciumneat-tinct.quidqnid igitur illic dixiinus,huc erittransferendum.amp; fi morm um fuecit iumentum .* pad modo cedhiben potent, quemadmodum

TIT» I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;76$

mancipinm. lumentotum autem appellationc an omnc pecus con tineatur.uideamus. amp;nbsp;difficile eft,utcontineanir. nam aliud fignificat iumentum.aliud fignificat pecoris appcHatione.idcirco elogium finie cdiaofiibieaum eft.cuius nerbafixe fuiitQVAE DE IVMENTORVM SANITATE DIXIMVS , DE CAETERO QyOQVE PECORE OMNI VENDITORES FACIVNTO. unde dubitari defijt.anhocediao boues quolt;ÿ continerétur. etemm iumentorum appellatione non contineri cos.uerius eft.fed pecoris appellatione côtinebuntur. Sedenim funt quædam.qiix in hominibus quidem morbum faciunt.in iumentis nô adeo.utputa fi mulus caftratus cft.neqj morbi,nclt;5 nicq quid habere ui detur:quia ne^ de fortitudine quid eins detrahitur, negj de utilitate, cu ad generandum nunquam fit habilis. Cselius quo^ fcribit,non omnia animalia caftrata ob idipfum uiciofa effe.-nifi propter ipfam caftratio» nem faaa fint imbecilliora.amp; ideo mulum non efle niciofum. Idem tefert Ofilinm exiftimaffe, cquum caftratum fanum efle, ficuti fpado quoeg fanus effet, fed fi emptor ignorauit,uenditor feit: ex empto effe aaionem. amp;nbsp;uerum cft.quod Ofilius. nbsp;nbsp;Quaefitum eft. fi mula talis

fit.ut tranfiungi non poffit: an fana fit ^ amp;nbsp;air Pomponius,fanam effe. plerafijdenitj camefiarias taleis effe, ut non poifint tranfiungi. Idem ait. fi nata fit eo ingenio aut corpore,ut alterum iugü non patiatur: fa» nam non effe. Non tantum autem ob morbum uidumne redhibi» Lio locum habebit in iumcntis:ucrum etiam fi contra didum promif-fumne fit,erit locus rédhibition!, exemplo mancipiorum. Venden» di autem cauffa ornatum iumentum uideri, Caelius aitmon fi fub tem pus uenditionis, hoc eft biduo ante uenditionem : fed fi in ipfa uendilt; tione ornatum fit,aut ideo ( inquit ) ut ucnalc cum cflet,fic ornatû in-fpicerctur. femperep cü de ornamentis agit in adione amp;nbsp;in edido.adq« cicndumeft,VENDENDI CAVSSA ORNATA DVCTA ESSE, potent enim ornatum iumentum itineris caufla duci,deindeuenire. Si plu ta iumenta uenierint: non omnia erunt redhibenda propter unius or» namentü. na fi niciofum fit unum iugi'nnon tarnen propter hœc cæte» ia iuga redhibebuntur. Si forte iugum mulamm fit, quarum altera uiciofa fit:non ex precio tantu uiciofx,fed ex utriuflt;5 crit componen» dö,quanto minorisfit. Cumemuno precio utrac^ uenierint, non eft feparaiidum precium: fed quanto minoris,cum uenirct, utrun^ fuit, non alterum, quod erat niciofum. Cum autem iumenta paria ue* neunt: edido expreffum eft, ut cum alterum in ea cauffa fit, ut redhi« fieri debcat,utrunqj redhibcaturinqua re tâ emptori, c^ueditori con« fulitur.dum iumenta nonfeparantur. fimili modo St fi triga ucnierit: ledhibenda crittota. fed amp;fi quadriga iredliibeatur. fedfi duo paria f iij mula-

mularu fint A una mula uiciofa fit,u cl par : folu par rcdhibcbititr, alte« rü non. fi tarnen nondu fint paria cóftituta,fed fimplicitcr quatuor mu la: uno ptccio uenierintamius erit mulat redhibitie,nó omnium. nam 6c fi polia nenierit: dicemus unum cquü.qui uiciofus eft,non omnem poliam redhiberi oportcrc.hoc amp;nbsp;in hoibus dicemus,pluribus uno pre do diftradis: nifi fi feparari non póffint,utputa uel tragoedi.uel mimi»

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X LI. P A V L V S lib. IL ad edidum tediUwm euruliam.

ET generaliter,aliudüe quodnocens animal ( fiue foluta fint,fiue alligam :fiuecótineri uinculis,quo minus damnüinferant,nó pof fint) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLII. VLPIAN VS lib.U.adedidumtedilitvincuruliS.

QVA' VOLGO ITER F1ET,ITA HABVISSE VELIT,VT CVIQVAM ^NOCERE, DAMNVM'VE DARE POSSIT.SI ADVERSVS EÀ PACTVM ERIT, ET HOMO LIBER EX EA RE PERIERIT;SOLIDIS DVCENTIS. Sl NOCITVMHOMINI LIBERO ESSE DICETVR: QVAN TI BONVM ET AEQVVM IVDICI VIDEBITVR, CONDEMNETVR • CAETERARVM RERVM, QVANTVM DAMNVM DATVM FACTVM* VESIT,DVPL1.

^quot;^-^'’»Q'fi cornu perit,uiciofum eïTe plericj dicunt. Item mulat» afspefx J Jquæ*ceffim eût ; ea quoq; inmenta, qua: fine cauffa tutbantur» ^ •undaut. femetipfa eripiunr,uiciofa effe dicuntur. Qaiadamicum domini deprecaturus confugic,non eft fugitiuus. imö etiam fi ca mente fit, ut non impetrato auxilio,domum non reuertatur, nondu fugitiuus eü: quia non folum confilq,fcd amp;nbsp;fadi fuga? nomen eft. Qui perfuafu al terius à domino receffit/ugiriuus eft.licet id nó fuerit fadurus citra có« filium eius,qni perfuafit. Si feruus meus bona fide tibi feruiens füge rit,uel feiens femeumefle,uelignorans; fugitiuus eft,nifi animo ad me reuettendiid fecit. nbsp;Mortis confeiendæ cauffa quid facit,qui pro

pternequitia,maloscp mores,flagirinue aliquodadmiflumgt; morten* fibi confeire uoluinnifi doloré corporis non fuftinendo id fecerit Si quis feruum eincnrÄ rapto eo ui bonorum raptorum adione quadra plum confecutus fit.deinde feruu redhibeat;redderedebebit.quod ac* cepit. fed fi per eum feruum iniuri^paffus.iniuriae nomine egerinnoi’ teddet uenditori. aliter forfitan,atœ filons abaliquo cxfus,autqua’(li dy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;one

one de co habita^emptôt egerit. nbsp;Aliquando redhiberi mancipium ' debebitjicet æftimatoriaùd eft quanto minoris,3gamiis. nam ft adeo nullius fit precq ,ut ne expédiât quidem tale mancipium habere domi no (ueluti fi furiofum,aut lunaticum fit ) licet seftimatoria aâum fue« rit;officio tarnen iudicis continebitur„ut reddito maneipio,preciura tecipiatur. Si quis ,cum confilium iniffet fraudandorü creditorum, xedhibuetiuion redhibiturus aliSs,nifi uellet eos fraudare : tenetur etc ditonbus propter madcipium uenditor. Pignus certe manebit obliga tum,ctiamfiredhibitus fueritferuus:quemadmodum amp;fi cumalie-na(ret,aut ufumfruftum eius; nee refte redhibebit, nifi redemptum,ói pignore liberatum redhibeat. Si fubconditione homo emptus fit, redhibitoria aftione ante conditionem exiftentem inutilitet agit :quia nondumperfeftaemptio.arbitrio iudicis perfefta fieri non poteft. amp;nbsp;ideo etfi ex empto,uei uendito,uel redhibitoria ante aftum fuerit .• expiera conditione iterum agi poterit. Inter dum etiam fi pura fit ueh ditio,propter iuris conditionem in fufpenfo eftiueluti fi feruusjn quo altetiusufusfruftus,aiterius proptietaseft,aliquid emerit. nam dum incertum eft.ex cuius re precium foluat; pendet,cui fit adquifitum. Sfi idc o neutri eorum redhibitoria competit.

X L1111. IDEM hb.n.adedidiM ^diUumatntUwM. IVftiffime aediles nolucrunt hominem ci rei,quae minoris effet,acee* dere; ne qua fraus,aut edido.aut iuri ciuili fieret ( ut ait Pedius) pró pter dignitatem hominum. alioquin eandem rationem fuiffe amp;nbsp;in cx» ter is rebus, xidiculuinnaniÿ effet fundumtunicae accedere. cacterum hominis uenditioni quiduis licet adqeere. nam Seplerüq; plus in peen-lio eft,quàm in fcriio; amp;nbsp;nónun^ uicarius,qui accedit,pluris eft.qndm is fetuus,qui uenit. Proponitur adio ex hoc edido in eum,cuius ma xima pars inucnditioncfuit.-quiapleriicgiienaliciariiitafocietatécoe« unt,ut quidquid agunt,in commune uideantur agere. aequii enimaedi libus uifum eft,uel in unum ex his,cuius maior pars,aut nulla parte mi nor effet,ædilici.as adioncs competcre:nc cogeretut emptor cum mul* tis litigarc .• ^uis adio ex empto cii fingulis fit pro portione,qua focq fuerunt. nam id genus hominum ad lucnim,ucl potius turpitet facien dum pronius eft. In redhibitoria*(uel «ftimatoïia)potcft dubitari, *a]iis de an qui alienum feruum uediditA ob emdionem, Sc propter morbum font, fortejidfugam fimultenetipoffit. nam poteft dki,nihil intereffeem ptotis,fanum effe,fagitiuum non effe cum,qui euiftus eft. fed interfuit emptotis,fanum poffediffe propter operas. nclt;ÿ ex poft fado decre» feit obigatio. ftatim enim,ut feruus uaditus cft,committitur ftipula-

REdhibitoria adio duplicc habet condemnationem. modo eniw in duplum,modoinfimplum condemnatur uenditor.nam fi neeg preciumjne^ acceffionem foluat.nelt;5 cum, qiü eo nortiine obli* gatus eritJibcret: dupli precq amp;nbsp;acceffionis condemnari iubenir. fi uc* ro reddat precium amp;nbsp;accefïiones,uel eum,qui eo nomine obligatus eft» liberet.fimpli.

XLVI. POMPON IVS lib.’XXnLadSdiintmt. CVm mihi redhibes.furtis noxis'q? folutum effe.promittere nó de* bes. præter quam quod iuffu tuo fccerar.aut eius,cui tu eu aliéna« lieras. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLVII. PA VLVS lib.Xl.ddSdb'mutn.

SI hominem emptum manumififti;amp;: redhibitoriam,amp; quanto mi noris denegandam tibi,Labco ait; fient amp;; duplæ aftio periret. ergO amp;quod aduerfus diftum promiffumûe fit^adio peribit. poft mortem autem hominis «dilitiæ adioncs manent.

XLVIII. POMPONIVS lit.xxm.rfiSabinum. ’ SI tarnen fmcculpa adoris,familixuc eius,uel procuratoris moe« tuus fit. Audiendus eft is,qui de uido uel motbo ferui quærens« retinereeum uelit. Non nocebit emptori,fi fex menfium exceptio ne redhibitoria exclufus, uelit intra annum æftimatoria agere. Ei, qui feruum uindum iiendidit,ædilium edidum remitti zquu eft. mul to enim amplius eft id facere,qu5m pronuciare in uinculis fuiffe. In «cdilitqs adionibus exceptionem opponi aequum eft; fi emptor feient de fuga^aut uinculis,aut caeteris rebus fimilibus, ut uenditor abfolua* tur. Acdilitiæ adiones amp;nbsp;hæredi amp;: in hæredem competunt; ut tantu fada hærcdii,quæ poftca acceffetunt,amp;quod expedite potuerût, quae* rantur. nbsp;Non folum de mancipqs, fed de omni animali hæ compe*

tunt.'ita ut etiam fi ufumfrudum in homine emerim, competere de» beant. nbsp;nbsp;Cum redhibitoria adione de fanirate agitur.-permittendurfi

eft de uno uido agereA prxdicerc,iit fi quid aliud poftea apparuifter, *4^, Sim- de eo iterum .ageretur. *Simpularium uenditionum cauffa nc fit pUrMMMM redhibitio,inufueft.

alüs,Sim- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLIX. VLPIANVS IikVIILdi^Ktt/io/JW.

t^httw. T^ Tiarn in fundo uendito redhibitionem procedere, nequaquam 1 ^incertü eft; ueluti fi peftilcns fundus diftradus fit. nam tcdhibem dus ent. amp;nbsp;benigniuscftdicere,uedigalisexadionem futuritemporiJ poft redhibitionem aduerfus emptorem ceffare.

CVm mandpium morbofum uel uidofum feruus emeriti red« hibitoria.uel ex empto dominus experiatur.omnimodo feienti-am ferui,non domini fpeftandam efle ait.ut nihil intcrfit,peailiari,an domini nomine emerit :amp;ccrtumincertumue mandante eo emerit: quia Milind ex bona fide fit, fetuum, cum quo negocium fueratge« ftum,dcceptum non effe: amp;: rurfus deliöum eiufdem, quod in contra« hendo admiferit,domino nocere debeat, fed fi feruus mandatudomi« ni hominem emcrit,quëm dominus uiciofiun effe feiret: non tenctuc uenditor. nbsp;nbsp;nbsp;Circa procuratoris perfonam, cum quidem ipfe fcicrit morbofum uel uiciofum effe.non dubitandum,quin quamuis ipfe do nbsp;nbsp;nbsp;, ' mino mandati uel negociorum geftorum adione fit obftridus, nihilo ’ magis eonomineagerepoflitatefi ipfeignorans efle uiciofum, man» datu domini,qui id fciret,emerit, amp;nbsp;redhibitoria agat; e.x perfona do* ; mini utilem exceptionem ei non putat opponendam.

ferui prædicere, nee ex hac caulTa redhibitio eft. fed fi dixcrit hunc furem noneffexx illa parte tenebitur,quod dixit, promifituc.

QVi tertiana febre aut quartana,aut podagra uexantur, quiue co« jnitialcmmorbumhabent.neijs quidem diebus,quibus mor« bis uacant,tefte fani dicentur.

LI ll I. P A PINIA N V S lib, mi.rel^onforum. ACtioni redhibitorix non eft locus,fi mancipium bonis conditio nibus emptum fugerit,quod ante nó fugerat.

CVm fex menfes utiles,quibus expenundi poteftas fuit, redhibito rise adioni prseftantur : licet non uidebitur poteftatem experiun-di habuifle,qui uicium fugitiui latens ignorauit:non tarnen idcirco dif« folutam ignorationem emptoris excufarioportebit.

LAtinus Largus.qusero, anfidciuffori*redhiberi mancipiu poffit ƒ *aliâs ad refpondit. fün uniuerfam cauflam fideiuffor fit acceptus: putat dit. em*

Marcellus poffeamp;fideiufforiredhibcri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptoris.

SI feruus mancipium emit, amp;dominus redhibitoria agat: non aliter ei uenditor datums eft,quäm fi omnia prxftiterit, quse hac adione continentut: amp;nbsp;quidem folida,non peculioténus. nam amp;nbsp;fi ex empto dominus agat:nifi precium totumfoluerit,nihil eófequitur. quod û feruus uel filius uenideritetedhibitoria in peculium compétit. in pc g culio

779 nbsp;nbsp;nbsp;* DIGESTORVM LIB. XXL culiô autem amp;: caufla redhibitionis cötinebitiu.nec nos moiicat, qnolt;ï ante,quim reddatm feruus^non cft in peculio.non cnim poteft effe in peculio feruus, qui adhuc emptoris eft. fed caußa ipfius redhibitionis in peculio computatur.igitut fi feruus emptus,quinqg milibus fit: hic quidé in peculio effe dicenius.fed ita,fi nihil domino debeat,aut adem ptum peculium non fit.quod fi plus domino debeat: eueniet,ut honii nem prxftet, amp;nbsp;nihil coniequatur.

QVærOjan fi feruus apud emptorem fugit,amp; in cauffa rédhibition nis effe pronunciatus fuit : non prins nenditori reftitui debeat, quärn rerum ablatarum à ferno æftimationem præftiteritf P A V L vS RESPOND! T. uenditorem cogendumnon tantum preciu ferui refti tuere, fedetiam rerum ablararüxJhmarionem; nififi prohis paratuS fit feruum noxæ nomine rclinquere. Ite m quæro.fi nolit neftimatio *aliis de né amp;nbsp;precia rerü reftituere: an feruus reftituendus*Cautretincdus)fitA funt. nbsp;nbsp;nbsp;dada adio de peculio,ael de precio redhibiti ferui ex duplae ftipulatióe»

PAVLVS RESPOND!T. deprecioferuirepetendoeópetereadio-né etiam ex duplx ftipulatione: de rebus per furtu ablatis iam refpon* fum effe. Seruum emi dupla,qui rebus ablatis fugit. mox inuentuS proefentibus honeftisuiris interrogatus, ande in domo uenditoris fu* giffet: refpondit,fugiffe. quxro,an ftandum fit refponfo ferui f P A V« L V S R E S P O N D i T. fi alia indicia prioris fuga? non deficiiuit ; tune etiam ferui refponfo credendum eft.

CVmineacauffaeftuenditum mancipium,ut redhiberi debeat: iniquum eft,uenditorem preciu redhibendæ rei confequi. nbsp;nbsp;Si

quis duos homines uno precio emeriti alter in ea cauffa fit, ut redhi' beatur;deindepetatur precium totum: exceptio erit obqdenda. fi ta-men pars preerj petatur, magis dicetur, non nocere exceptionem .• niß forte ea fit cauffa, in qua propter al tenus uicium utrunej mancipi* urn redhibendum fit.

F Ada redhibirione omnia in integrum reftituuntur:perindeacß neqg emptiojieq; uenditio interceffiffet.

QVoties de feruitutc agitur.-uidus tantum debet praiftarc.quantO minoris emiffet emptor, fifciffethanc feruituté impofitam.

AD res donatas edidum aedilium curulium non pertinere dicen« dum eft. Quid ein fe reftituturuna donator reproinittat,quando nullum •

nullum predum mtcrucnitc’quid ergoji res ab eo,cui donata eft, meli or fada fitC nunquid quanti cius, qui meliorcm fecit, intcreft, donator conueniatur tquot; quod minime dicendum eft: ne eo cafu hberalitatis fuse donator poenam patiatur. itaqj fi qua res donctur .neceffc non erit,in ea re promitterc,qux in rebus uenalibus ædiles repromitti iubét. fane de dolo donator obligate fe amp;nbsp;debet amp;nbsp;folet: nc quod benigne contulerit, fraudis confilio rcuocet.

SCiendum eft,ad uenditiones folas hoc edidum percincre: non tan« turn mancipiorum,uerum caeterarumquoc^rerum.Cur autdelo= cationibus niledicatur,mirumuidebatur:hæc tarnen ratio redditur: uel quia nunquam iftorum de hac re fuerat iurifdidio : uel quia non fi militer locationes,ut uenditiones hunt.

LAbco fcribit. ft uno prccio plures feruos emifti, amp;nbsp;de uno agerc uc lis.xftimationem feruorum perinde fieri debere,atqg fieret in æfti matione bonitatis agri,cum ob euidam parte fundi ageretur. Idem ait.fi uno prccio plures feruos uendidiftijanostp efle promififtiA pars duntaxat eorum minus fana fit.de omnibus aduerfusdidum promif« fum rede agi. Ibidem ait.crrareamp;: fugereiumentu poffe; nec tarnen erronem aut fugitiuum efre,agi poffe.

A Nimi potius,quam corporis uiemm eft,fi ludos affidue fpedarc uclit,aut tabulas pidasftudiofe intueatur.fiue etia mendax fit, aut fimilibus uicqs teneatur. Quoties morbus fonticus nominatur, cum fignificari Caffius ait, qui noceat.nocere autem intclligi, qui per^ petuus fit,non qui tempore finiatur. fed Sc morbum fonti cum eum ui deri, qui incidcrit in hominem, poftquam is natus fit. fontes erenim nocentes dicuntur. Seruustam ueterator,quamnouiciusdici po= teft. fed ucteratorem nó fpacio feruiendi,fed genere amp;nbsp;cauffa æftiman dum,Cælius ait. nam qnicim^ex uenalicio nouiciorum emptus, ali» cuiminifterio præpofitus fit: ftatim eum ucteratorum numero effe, nouicium autem non tyrocinio animi,fcd códitione feruitutis intelli« gi. nec ad rem pertinere. latine fciat,nec'ne,loqui. nec ob id ueterato» tem cum effe,fi liberal ibus ftudijs cruditus fit.

lue tota res euincariir/iue pars.-habet regreffum emptöl ad uenditorem.fedcum pars euincitiir^fiquidem pro io* diuifo.regreffum habet pro quantitate euiâæ partis. ^“ fi certus locus fit euidus, non pro indmifo portio fundi-’ pro bonitate loci erit regreffus.quid enim,fi quod fiiit io agro preciofifl'imum,hoc euiftum eft,aut quod fuit in agro uiliffimâ» æftiniabitur loci qualitasA fic erit regreffus.

SI dupla non repromittetur, amp;nbsp;eo nomine agetur: dupli condc* mnandus ent reus.

CVm in nenditione ferui peculium femper exceptum efle intelK* gitur: is homo ex peculio fumma quandam fecum abftulcrat.fi jjpter hanc cauffam furti cû emptore aftum fit.non reuertetur emptot ad uéditorem ex ftipulatione duplæ.-quia furtis noxis'cp folutum effe» præftari debet uendgionis tempore.hic autem adio poftea effe coepitgt; IIII. VLPIANVS IiLXXXII.ddedidiaw.

ILludquæritur.an is, qui mancipium uendidit, debeat fideiufforeiO ob euidionem date, quem uulgo audorem fecundum uocantr^ eft relatum,non debere.nifihoc nominatim eft adum. nbsp;Sümpube* ris nomine tutor uendideiit.-euidione fecuta, ait Papinianus libroter» ti refponforum, dari in eum,cuius tutela gefta fit, utilem adione. Sed addit. in id demum,quod rationibns eius accepto latum fit. Sed an in totum,fi tutor foluendo non fit, uideamus. quod magis puto. Nelt;5 enim male contraliitur cum tutoribus.

SErui uenditor peculium acceffurum dffeit.fi uicarius euidus fit,ni' hil uenditoré praeftaturuXabeo ait.-quia fiue non fueratin peculio. non acceflit.fiue fuerat,iniuriam à iudice emptor paffus eft .aliter,at^ fi nominatim feruumaccedere dixiffet. tune enim praeftare deberc in peculio eumeffe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

SI fundus ucnierit,ex confuetudinc eius regionis,in qua ncgociuin geftum cft,pro cuidione caueri oportet.

QVi àpupillo fubftitutum ei feruum emerit; agere cum fubftitu* to ex empto,amp; ex ftipulatu de euidione poteft; cum neutranrei* rum adionum aduerfus pupillum habere potuerit.

hominem uenditoris fuiflc. quare fiue partus ancilîæ, fine hæreditas, quam feruus iuffu emptoris adierat,euidafuerit.'agi ex empto poteft. amp;nbsp;ficut obligatus eft uenditor, ut prüftet habere lieer e hominé, quem uendidit; ita ea qiioqjqux per eum adquiri potuerunt, præftare debet emptori.uthabeat.

SI uendideris mihi feruum Titrj,deinde Titius hæredem me relique rinSabinus ait,amiflam adionem pro euiftione: quoniam feruus non poteft euinci. fed ad ex empto aftionem decurrendum eft.

SI quis per fundum, quem cum alio communem haberet.quafi fo« lus eins dominus effetjus eundi agendi mihi uendiderit,amp; ceflerit: tenebitut mihi euiftionis nomine,exteris non cedentibus.

LVcius Titius in Germania trans Rhenum prædia emit, amp;nbsp;partem preetj intulit. cum in refiduam quantitatem hæres emptoris con* ueniretur: quæftioné retulit dicens,has poffeffiones ex praecepto prin* cipali partim diftraftas,partim ueteranis in præmia adfignatas.quæro, an huius rei periculum ad uenditorem pertinere pointe' Paulus refpon dit, futuros cafus euidionis poft contraftam cuidioncm ad uendito* rem non pertinere.amp;ideofecundum ca,quæ proponerentur,precium praedior urn peti poffc. Ex his uerbis ftipulationis duplae uel fimplæ, EVM HOMINEM, QVO DE, AGITVR, NOXA ESSE SOLVTVM; uendi tore conueniri non poffe ppter eas noxas,quae publice coerceri folcnt.

QVidam ex parte dimidia hæres inftitutus,uniuerfa pradia uendi ^litA cohæredes precium acceperunt.euiftis his,quæro,an coha: redes ex empto adione ceneantuti' Refpondit. fi cohæredes præfentes adfuerunt,ncc diffenferunt;uideri unüquenej partem fuam uédidiffe.

BOnitatis æftimationem facienda, cum pars cuincitur. Proculus rede putabat,quæ fuiffet uenditionis tempore, non cum euince* returres: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xim. vLPiANVSlib.xxxii.ddedjdm.

QEd amp;nbsp;fi quid poftca alluuionc accefferit;tépus,quo accedit, infpici* Qendum. Si ufusfrudus cuincamr.-pro bonitate frudinim æfti* matio facienda eft .fed amp;nbsp;fi feruus euincatur:quanto minoris ob id præ dium eft,lis æftimanda eft.

DTGESTOR-VM LIB. XXL

EVida te ucndita,ex ernpto critagendû de eo,quod acceffitrquead modû amp;nbsp;qnæ empro fundo nominarim aceefiTetut/i cuida fint,in limplumpræftâtur. Dnplæftipulario commit«diciturtune, eûtes reftituta eft pctitori.ucl damnatus eft in litis ædimarionem, ucl poffel for ab emptore conuentus abfolutus eft. nbsp;Si feruus,ciiius nomine du

plâ ftipulati fumus, euidus fucrit à nobis: an ob id, quod fugitiuus,uel non fanus fuit, agerenihilominus poffimus.quærit. Proculus uidédâ ait,ne hic c^cp inter fit,utrû tûc euidus fit, eu meus fafl9 nô effetran tutu cû meus fad^effet.in eo em cafu,^ meus faft9 effet,ftatirn mea intetef *aliâs. ^ fe,*quâto ob id deterior fitramp;quâ adioné femel ex ftipulatu habere co: ob id. nbsp;nbsp;perim ,eâ nee euidióe,ncc morte,nec manumiffióe, nee fuga ferui, nee

iilla fimiÜ cauffa amitti. at fi in bonis mets fadus non fitanhil ob hoc, c^d fugitiuus fit,pauperioré effetutputa cü in bonis meis nó fit. Quod fi fanum effe.erronem non effe.ftipuiatus effem.’tantum mea interef fe,quantü ad pratfentem ufum perrincret, tametfi id in obfeuro effet; utpote ignorantibus nobis, quandiu eu habinuus effem ; amp;nbsp;an fututu effet,ut eum quifquam aut d me,aut ab eo, cui uédidiffem,cuine fimiü ter promififfem, cuinccret. fumma autem opinionis fuæhanc effe, uî tantum ex ea ftipulatione confequar, quanti mea interfit; aut poft ih* pulationem interfuerit, eum feruum fugitiuum non effe.

*aliâs de Huit.

VIndicantem uenditoré,quodipfeuendidit;exccptionedoli fub moueri poffe,nemini dubium eft;quamuis alio iure dominium quæfierit. improbe eni m rem à fe diftradam euincete conatur. eligetc autem emptor potcft,utrum rem uelit rerinere.intenrione per excepö oné elifa. an potius re ablata,ex cauffa ftipulationis duplum confequi* XVIII. PA VL VS hb.'V.adSabinum.

SEd amp;nbsp;fi exceptio omiffa fir,aut oppofita ea,nihilominus cuidus fic exduplæquoq? ftipulatione*(uel ex empto)poteft conueniri.

SEd amp;finullaftipulatio fuit interpofita.deexempto adione idem dicemus. nbsp;nbsp;Si homo ]iber,qui bona fïde feruierat, uenient mibi*

Titio ; Titiiisq; eum hæredem fcripferit quafi liberum, amp;nbsp;ipfe mihi fm faciat controuerfiam ; ipfum de fe «bligatum habebo.

FVndum meü obligaui.deinde alienaui tibi,ut co nomine nón obO gareris. fi eü d te portea erna A fatis pro cuidione mihi des; excifi endu eft à cautione,quod ,p me obligatus fit ; quia etia nó excepto eo» agédo eo nomine contra te,doli mali exceptione poffim fubmoueri-XXL VLPl AN VS llP.XXlX.lt;?£lS.!h«U?«.

SI fernus «endims decefler jt,ante^ euincatwr.ftïpulatio nó c6mittit : quia nemo cü euinek^fed fatum humanæ fortis. de dolo tarnen potent agi,fi dolus intetcefferit. Inde lulianuslibro quadragefimOtertio eleganter definit ; duplæ ftipulationem tune committi, quotics res ita amittitur,ut earn emptori habere nó liceat propter ipfam enidionem. amp;nbsp;ideo ait. fi emptor hominis, mota fibi controuer fia,uenditorem de derit procuratorem, iscp uiftus litis xftimationem fuftulerinftipulati» onem duplæ noncommitti:quia nee madati aftionem procurator hic idem'q; uenditor habeat,ut ab emptore litis seftimationé confequatur. cum igimr neq? corpus,nelt;5 pecunia emptori abfit.non oportet cómit ti ftipulationem. qu«auis fi ipfe accepto iudicio uiftus eflet, amp;litis xfti« mationem fuftuliflct:placeat committi ftipulationem,ut ipfe lulianus co dem libro fcr ipfit.neq; enim habere licet cum,cuius precium(fi quis nondediffet )ab aduerfario auferretur. proprie enim hunc ex fecunda emptione,id eft ex litis æftimarione habere licet,nó ex priftina. nbsp;nbsp;Idê

lulianus codé libro fcribit.fi lite conteftata fugerit homo culpa poffef« foris: damnandum quidem pofrefforem,fed non ftatim ad uéditorem turn regrelTurü, amp;nbsp;ex duplæ ftipnlatione afturü : quia interim non pro pter euiâionem,fed propter fugam ei hominem habere non licet. Pla nè( inquit) cum adprxhendent poffeftionem fugitiui:tunc committi ftipulationem. namamp;ft fine culpapoflefforis fugiffet,deindecautioni bus interpofitis abfolutus effet : non aliâscômittetut ftipulatio,quira fi adprzhenfum hominem reftituiffet. ubi igitut litis œftimationé ob-tulit: fufficit adprxhendere. ubi cauit.non prius ,nifi reftituerit.

SI pro re pupilli,quam emit,litis xftimationem tutor non ex peen» nia pupiUi ,fed ex fuo praefhterit.ftipulatio de cuiâione pupilfo ad-uerfus uéditorem committitur. Si pro euiäione fundi, quem emit mulicr,fatis accepiffet,amp; cundem funaum in doté dediffet .• deinde alin quis cum à mar ito per indicium abftuliffet:poteft mulier ftatim agere aduerfus fideiufforé euiftionis nomine, quafi minorem doté habere coepiffet,uel nullam:fi tanmmmaritus obtuliffet,quanti fundus effet, xxm. VLPIANVS ilb.XXlX.adSiiH«tiWt.

SEd amp;nbsp;fi poft mortem mulieris cuincatur,regreffus erit ad duplæ fti« pulationem:quia ex promiflionemaritus aduerfus hxredes muli« eris agere poreftÂ ipfi ex ftipulatn agere poffunt.

NOn tarnen ei confequés effe,ut fi ipfi domino nuptura in dotem eum dederit,committi ftipulationem dicamus.-^uis «que indo Uta futura fit mulier.quandoquidem etfi uerü fit, habere ei non, licere feruum

DIGESTORVM LIB. XXL

feruum.'illud tarnen uerumuonfitjudicioenm euiäumeflc. ex env pro tarnen contra uenditorem mulier habet aftionem.

SI feruum,coins nomine duplam ftipolatns fis, manumiferis; nihil ex ftipulatione confequi potcris: quia non cuincitur, quo minus habere tibi Iiceat,quem ipfe ante uoluntate tua perdideris.

SEd hoc nomine,quod libertu qiiis nô habeat; ex uendito aäionem habct/i feierit uenditor alienu fe uenderc.Sed amp;nbsp;fi ex cauffa fideico müTi emptor coadns fuerit eum manumittere,ex empto adionem ha bebit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVII. POMPONIVS lib.Xi.adSab'mtim.

HOciureutimur,utficxceptioncs experfona emptoris obiediC, obftant.'uenditor ei non teneatur.Si ueroad perfonam uenditö* ris refpiciant.-contra-certenecex empto,nee ex ftipulatione dupl«, iiecfimplæ adiocompetitemptori:fi exceptio ex fadoipfius oppo* fitaobftiterit.

SEd fi ex utriufej perfona, amp;nbsp;audoris, amp;nbsp;emptoris exceptioncs obij« ciantur.intererit,propter quam exceptionem iudex contra iudica* uerit.amp;: fic aut committetur,autnon committetur ftipulatio.

XXix. POMPONIVS Ub.-XV-adSabrntm. SI rem,quam mihi alienam uendideras, â domino redemerim; fah fum effe,quod Nerua refpondifletjpoiTe te â me precium confequi ex uendito agentem, quafi habere mihi rem liceret.Celfus films aie« bat;quia nee bonac fidei conueniret A ego ex alia caufla rem haberern-Si duplæ ftipulator ex poffeffore petitor fadus amp;nbsp;nidus fit:qna rem, fi poffideret, retinerepotuerit, petere autem utiliter non potuerit; ud ipfo inre promiflbr duplæ tutus erit, nel certe doli mali exceptione ft tueri poterit.fedita,ficnlpa,uelfponte duplæ ftipulatoris pofteifio amiffafnerit. Quolibettemporeuenditoridcnunciaripoteft,utlt;ilt; ea re agenda adfit:quia non præfinitur certum tempus in ea ftipiilanœ nc;dum tarnen ne propè ipfam condemnationem id fiat.

SIemptori,quiftipulatusfit FVRTIS NOXls'QVE SOLVTVM ESSß» hæres exftiterit is,cui feruus furtu fecerat;incipit ex ftipulatu is afti* onem habcre,quemadmodum fi ipfe alq præftitiffet.

xxxi. vLPi AN vs lib.XLU.adSabinum. aliâs*uer QI ita quis ftipulanti fpondeat, fanum effc,fnrcm non efle^uefpi!''’ fipeUem Onem non efle,amp; cxterannutilis ftipulatio quibufdam uidetur.quft fi quid eft in hac caufla, impoflibile eft, quod promitütur fi non eu»

ftuftracft.fedegoputoucriushancftipulationem,SANVM ESSE,ïV-REM NON ESSE,VESPILLONEM NON ESSEC'UtllemcfTc . hoc cniUl continet,quodintereft horumqiüdeffe,uelhorum quid non cfle. fed

fi cnihorumfueritadieóum.P R AE S T A RI: mnlto magis ualere ftU pulationem. alioquin ftipulatio, quæ ab ædiÜbus proponitur, inutilis erit.^uoduti^nemofanus probabit.

les effe ftipulationes:an Sc in duploc ftipulatione hoc idem fit,ui cieanius.putacumquisftipulamr, FVGiTiWM NON ESSE,FVREM NON ESSE,ERR0NEM NON ESSE, Sc cetera quoq^quxexcdlftoxdi luim curnlium promittuntur:utrum una ftipulatio fit, an plures.Sc ra* tio facit,ut plures fint.ergo amp;nbsp;illud procedit,quod luliaAti# libro uicch mo digeftorum fcribit. egit (inquit ) quanto minoris profiter fugam ferui.deinde agit propter morbuni. id agendum eft ( inquit ) ne lucrû facial emptor,Sc bis eiufdemuictiæftimationem confequatur. finga* mus emptum dccem:minoris autem empturum fuiffe duobus, fi tan» turn fugitiuum effe fciffet emptor , hæc confecutum propter fugam, mox comperiffe,quod non effet fanus. fimiliter duobus minoris em» pturum fuiffe,fi de morbo non ignoraffet.rurfus eófequi debebit duo. nam etfi de utroq^fimul egiffet,quatuor effet confecuturus : quia cum forte, qui neq? fanus, Ôc fugitiuus effet, fex tantu effet empturus. fecun dû hoc fæpius ex ftipulatu agi poterit. ne^ enim ex una ftipulatione, ' fedexplmibus agitur.

XXXIII. IDEMlib.L.ddSdtHHMM. SI feruum emero,ôc eundem uendidero,deinde emptori ob hoc fue ro condénatus;quia tradere non potui euiâû,cômittitur duplx ftipulatio. XXXIIII. POMPONIVS llb.XlX.ddSübiïWW. SImancipiumitaemeris,neproftituatur,8ccum proftitutü fuiffet, ’ ut liberum effet;fi contra legemuenditionisfaciente te adliberta« tem peruenent.-tu uideris quafi manumififfe. Sc ideo nullum aduerfus uenditorem habebis regreffum. Si communi diuidundo mecum aftum,Sc aduerfano feruus adiudicatus fit,quia probauit eum commu nemefferhabebo ex duplxftipulatione aftioné.quianon intereft^quo genere iudicq euincatur ,ut milu habere non liceat. nbsp;nbsp;Duplæ ftipula« '

tio euiflionem*nonunam continet,fiquis dominiumrei petierit,amp; *^f5 fuß, tuicerit.fedamp;fiSeruiauaaâioneexperiatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

EViftus autem icreditore tune uidetur,cumferèfpes habendi ab- ' feiffa eft. itaqj fi Seruiana aftione euiôusfit,committitur guidera • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b ftiptl

771 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DTGESTORVM LIB. XXL ftipulatiorfcd quonianifoluta à debitore pecunia,poteft feninm LabC' rc.fi foluto pignoreuenditor conueniatur,potcrit uti doli exceptione*

NAucautdomoempta,finguIacæmenta ud tabulae emptaenofl intelliguntur.-ideo'qj nee ciüdionis nomine obligatur uenditoïj quafieuida parte.

XXXVII. VLPIANVS lil.-XXXlU.adediüum. EMptori dnpiam promitti à uenditoreoportet,nifialiud cóuenic non ramen ut fatifdetur ( nifi fi fpecialiter id adum proponatur ) trepromittatur. Quodaütdiximus,duplam promitti oporte* re,fic erit accipiendum;ut non ex omni re id accipiamus, fed de bis re« bus, quæ preciofiores funt .• fi forte margarita, aut ornamenta precio* f i,u€l uclbs (erjca,ucl quid aliud non contemptibile uenierit. Per edi» dum aucçmlt;cutnlium etiam de feruo cauere uenditor iubetur. nbsp;nbsp;Si

fimplam pro dupla per errorem emptor ftipulatus fit; re euida, confe' cuturum eum ex empto, Neratius ait, quanto minus ftipulatus fit; fi modo omnia fecit emptor, quæ in ftipulatione continentur. quod fi non fecerit. ex empto id tarnen cófecuturum,ut ci promittatur, quod minus in fiiperiotem ftipulationem dedudum eft.

IN credirore, qui pignus uendidit, tradari poteft, an re euida ucl ad hoe teneatur ex empto, ut quam habet aduerfus debitorem adio* nem,eam prüftet. ( habet aurem contratiam pignoraticiam adioné. gt;nbsp;amp;nbsp;magis eft,ut prüftet, cui enim non æquum uidebitur,uel hoc falten» confequi emptorem,quod fine difpendio creditoris futurum eft.

XXXIX. IVLI AN VS lib.-SUULdifffloram» Minor uiginti quin^annis fundum uendidit Titio,amp; eum TititiS Seio. minor fe in ea uenditione cireuferiptum dicit;amp;impetrat cogniti0nem,non tantum aduerfus Titiü, fed etiam aduerfus Seium. Seins poftulabat apud praetoré,utilem fibi de euidione ftipulationem in Titium dari. ego cum dandam putaré, refpondi, iuftam rem Seins poftulat. nam fi ei fundus pretoria cognitione ablatus fucrit; æquum erit,per eundem prætorem amp;nbsp;euidioné reftitui. Si feruus tuus eme* rit hominem A eundem uendiderit Tirio,eiusq^ nomine duplam pro-mifcrit,ft tu à uenditore fcrui ftipulatus fueris.fi Titius feruum petie* rir,S: ideo uidus fit,quod feruus tuus in tradendo fine uolûtate tua pro •prictatem hominis transferre non potuit ; ftipcrerir Publiciana adio, amp;: propter hoc duplæ ftipulatioei non committetur. quare uenditor quotj tuus, agente te ex ftipulatu, potent dolimali exceptione fub-mouere. Scd fi feruus hominem emerit, amp;nbsp;duplam ftipuletur ; deinde -

TIT. It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;779

rum uenJiäerit, amp;nbsp;ab emptorc cuiâus fuerit: domino quidem aduer-fus uenditorem in folidum cempent aäjOjCmptori ucro aduerfus do» 'minumdütaxat de peculio.Demmeiare uero de cuidione emptor fer» uo,non domino debet. ita enim de euido homine utiliter de peculio agere porerit. fin autem feruus deceflerit: tune domino denunciandu cft. Si à me beffem fundi emeris,a Titio trientem, deinde partem di midiam fundi à te quis peticrit: fiquidé ex beffe,quem à me acceperas, femis petitus fucrit:Titius non tenebitur. fi uero triens,qué Titius tibi ' tradideratÄ fextans ex befle.quem à me acceperas, petitus fuerit:Titi us quidem pro trièntc,ego pro fextante euidionem tibi præftabimus. Pater fciensfilium fuü,quem in poteftate habebat, ignoranti em» ptori uendiditquæfitum cft,an euidionis nomine teneaturfrefpondi, qui jberu hominem fciens uelignoranstanquamferuu uendit;cuigt; ftionis nomme tenetur. quare etiam pater, fi filium fuu tanquam fer» «urn ucndidcrit,euiaionis nomine obligatin’. nbsp;nbsp;Qui ftatuliberû tra»

dit.nifi dixeriteum ftatuliberum cffe,euidionis nomine perpetuo obli gatur. Qui feruum uenditum tradit,amp; dicit ufumfrudum Seq in eo effe .cum ad Sempronium pertineat;Sempronio ufumfrudum peten= te,pcrindc tenetur,ac fi in tradendo dixiffet,ufiisfrudus nomine aduet fus Seium non teneri. At fi re uera Seq ufusfrudus fuit, legatus autem ita,utcumad Seiumpertineredefiflet,Sempronq effet: Sempronio ufumfrudum petente, tenebitur:Seio agente, rede defugiet.

SI is,qui fatis i me de euidione accepit,fundum à me haerede legatie rit.-confeftim fideiuffores liberabuntur: quia etiam fi euidus fuerit ab eo,cui legatus fucrat,nulla aduerfus fideiuffores adio eft.

Slei.cuiuendidi,amp;duplampromifi(cum ipfeeadem ftipulatione mihi cauiffet ) hatres exftiterim: cuido homine, nulla ex parte fti« pulatio committitur.nclt;5 enim mihi euinci uidetur, cum uendiderim cum-ne^ ei, cui me promifforem prtcftiti, quoniam parum commo« de die at ipfe mihi duplam præftare debere. Item fi domino ferui hæ res exftiteritemptor: quoniam euinci ei non poteft,nee ipfe fibi uidetur euinceie.non cómirntur dupls ftipulatio.his igitur cafibus ex em» pto agendum erit. Si is,qui fundum emerit,amp; fatis de euidione acee périr, eundem fundu uendiderit, amp;nbsp;emptori fuo hæres cxftitcritmel ex contrario,emptor uenditori hæres exftiterit:an euido fundo,cum fide iulïoribus agere poffit,quæriturc’exiftimo autem utroq; cafu fideiuffo tes tcneri:quoma amp;: cum debitor creditori fuo hæres exftitit,adio quæ dam inter hæredem amp;: haereditatem proponitur : amp;nbsp;intelligitur maiot h ij hæredi

SI prægnans ancilla tradita amp;nbsp;uendita fit: cuido partit, uenditor de euidione conueniri non poteft : quia partus non eft uenditus.

VAccx emptor,fiuitulus,qui poft emptionem natus eft, euinca» tunagcre ex duplx ftipulatione nó poteft.-quia nee ipfa,nee ufus frudus euincicur.nam quod dicimus,uitulum frudum effe uaccæ.non jus, fed corpus demonftramus. fic et prsediorum frumenta amp;nbsp;uinuni frudum rede dicimus ; cum conftet,eadem hæc non rede ufumfru« Öuni appel lari.

SCapham non uideri nauis efle refponditjiecqiiidquam coniun* ftimr habere. nam fcapham ipfamper fe paruam nauiculam'effe: omnia aurem,qux coniunda naui effent, ( ueluti gubernacula,maluS, antennae,ueium ) quafi membra nauis effe.

QVi fundum tradideratiugerum centum, fines multo amplidres emptori demonftrauerar.fi quid ex qs finibus euinceretur,pro bonirace eius emptori praeftandum ait;quamuisid,quod relinquerc* tur, centum iugera haberct.

FVndu,ctiius ufusfiuâus Atrq erat,mihi uédidifti,nec dixifti ufuW fruftu Arrq effe. hue ego Mæuio,dctrafto ufufeudu, tradidi. Attio capitc minuto, non ad me,fed ad ,pprictaté ufumfrudu redire ait. nelt;5 empotuiffe cóftituiufumfruóueotempore,quoalienus effet, fed me poffe te uendiroremdeeuiäione conuenire: quia æqunm fit,eandeni cauffam meam effe,quæ futura effet, fi tune ufusfniâus alienus nô fu« iffet. Si per alienum fundum mihi uiam conftitueris.-euiâionis no* ' mine te obl^ari ait. etenim quo cafu fi per proprium eöftintentis fun* dum conceffa effet uia,rede conftirucretur; eo cafu fi per alienum coH cederetur,euiflionis obliganonem contrahi. Cum tibi Stichu uen* derem,dixi cum ftatuliberum effe,fub hacconditione manumiffum» Si NAVIS EX ASIA VENERfT;isautem,SI TITIVS COIQSVL FACTVS fueriL

rVER.iT,manumiiruscrat. quxrebatur,fi prins nauis« Afiauencrit, ac poft Titins conful fiat, atog ita in hbertatem emftus fit: an eniftionis nomine teneatur^refpondit, non teneri enm. etenim dolo malo em« ptoré facere.cum prins extiterit ca conditio,quà euiftionis nomine ex folnerit. Item fi poft annum liberum fore dixi, qui poft bienniû lia bertatem acceperat A poft biennium inlibertatem euincatur:uel dea cem dare iuffum,dixerim quin9,amp; is decern datis ad liberutem pcruc nerit.magis effe, ut bis quo^ cafibus non teneatur.

SI duos feruos quinis à te emam,amp; eoru alter eu incatur : nihil dubt) fore,quin rede eo nomine ex empto adurus fim:quamuis alter des cé dignus fit. nee referrejeparatim fingulos,an fimul utrug; emerim. XLVHl. NE RA TI VS lib.IL tnemlranAriMn.

CVmfundusvTi OPTiMVS MAXIMVS'QVE emptuseftjamp;alicuï feruitutis euiftæ nomine aliquid emptor à uenditore confecutus eft,deinde totus fundus enincitur: ob cam eniftionem id præftare dea bet,quod ex duplo reliquü eft.Nam fi aliud obferuauerimus:feruituti bus aliquib9, mox amp;nbsp;proprictate cviiaa,duplo amplius emptor,quim emit,confequetur.

X LIX. C AIV S lÆ.Vit. dJ eii^um proumciale. SI ab emptore ufusfrudus petatur: perinde is uenditori denunciare debct,at(5 is,à quo pars petitur.

SI pignora ueneant per apparitores prætoris extra ordiné fentetiam exfequcntcs:nemo un^ dixit danda in cos adionem re cuida. fed fi dolo rem uiliore precioproiccerint; tune de dolo adiodatur aduer* fus eos domino rei.

SI per imprudentiam iudicis aut errorem emptor rei uidus eftme» gamus audoris damnum efle debere.aut quid refert, fordibus iudi cis.anftulticia resperieritî’iniuriacnim.quæ emptori fit,audotetn non debet contingere. nbsp;Si Titius Stichum poft mortem fuam libe*

rum eöe iuffum,uendiderit: mortuo deinde eo Stichus ad libertatem pcrucncrtt:anftipulatio deeuidioneinterpofita teneatt’amp;ait Iulia« nus,committiftipulationcm.quamuisenimTitio hoccafu denun-ciari pro cuidione non potuiffenhxredi tarnen eins denunciati pont« tuiffe. Si quis locum uendiderit, amp;nbsp;idem uenditot ab hxrede fuo uoluntatc emptoris ineo fepultus fueritradio dc cuidione intérei« dit. hoc enim cafu emptor proprietatem amittit. nbsp;Non mirum au«

DIGESTORVM LIB. XXL

fundus nonfimiliter fneritobftriäns: cum Scales qnibufdamcafibuS pJenior aduerfus haeredem uel hæredi compctat obligatio,qiiam coin pctieratdefundo. utcum leruus poft mortem emptoris hærcsinftini tus eftdufTucß hæredis emptoris adrjt hæreditatê. nam aftione ex ein' pro præftare debet hærcditatem.-qiumuis defundo in hoc tantum fuit utilis ex empto adio,ut fer uus traderetur. Si plures mihi in folidum pro euidionc teneantur,deinde poft eniftionem cum uno fuero expel tus;fi agam cum cætcris,exceptione meeffe repellendumXabeo ait.

, PCiendumeft,nihil intcreflcjcxqua cauffaduplæftipulatio fueritin Öterpofita.'utrum ex caufTa emptionis,an ex alia,ut cómitti poffit.

OI fundo tradito pars euincatur,fi fingula iugera uenierint certo pre* kJcio:tuncnonprobonitate,fed quanti fingula uenierint,qHX euid^ fuerunt, præftandum: etia fi ea,quae meliora fuerunt, euida fint. Si cum poffit emptor audori denunciare,non dennneiaffetddeoq; uidus fuiffet,quoniam parum inftrudus effet ; hoc ipfo uidetur dolo feciffe» amp;nbsp;ex ftipulatu agerc non poteft.

L11H. C AI VS lib.'XXï'X..adediäum prowtteiaïe. QVi alienam rem uendidirpoft longi temporis pratferiptionê uel ufucapionem,definit emptori de emdione teneri. Si haeres ft^ tuliberum,qui fub conditione pecuniae dandae liber effe iuffus eftjien* diderit ; amp;nbsp;maiorem pecuniam in conditione effe dixerit,qiiarn dare ei iuffïis eft ; ex empto tenetuc fi modo talis eft tonditio,ut ad emproré trafiret, id eft,fi hæredi dare iuffus eft feruus. nam fi alq dare iuffus cit quamuis ueram pecuniæ quantitatem dixcrititamen fi non admonue rit alij date iuffum,euidionis nomine tenebitur.

OI idco contra emptorem iudicatum eft,quod defuerit.-non commit »Dritur ftipulatio. magis enim propter abfentia eiiidus uidetur,quaJn quod malam cauflam habuerit. C^d ergo fi illequidé, contra quem iudicatum eft, ad iudicium non adfuinalius autem adfuit, amp;nbsp;cauffain egitf quid dicemusfutputa acceptum quidem cum pupillo tutoreaU' ' thotefuitiudieiö.• fed abfentepupillo tutor cauflam egitA iudicatutn cftcontra tutorem. quare non dicemus committi ftipulationemC' ere* nim adam effe cauflam palam eft ; amp;nbsp;fatis eft ab éo,cuiius agendi fui^ cauflam effe adam. Præfenti autem uenditori denunciandum eft- n uc autem abfit, fine præfens fît, amp;nbsp;per cum fiat, quo minus denuncic* tut : committetur ftipulatio.

SI diftum fuctit innendendo^ut fimpla promittatnr,uel trïplum,aut quadtuplum:ex empto perpétua aftione agi potent. non tamé (ut iiulgus opinatur)etiam fatisdare deber,qui duplam promittiefed fuffi citnudarepromiffio,nifi aliud cóuencrit. nbsp;Sicomptomifero,8tcon

tra me data fucrit fentenriamulla mihi de euiöione adio danda eft ad-uerfus uenditorem. nulla enim neceffitate cogente id feci. In ftipu« latione dapl«,cum homo uenditur,partis adiedio neceffaria eft ; quia non poteft uideri homo euidus,cum pars eins euida eft. Si cum poffer ufucapere emptor, non ceperit.culpa fuahoc feciffe uidetur. unde fi euidus eft feruus,non tenctur uenditor. Si pratfente promiffore, qui de euidione promifit, Sc non ignorante,procuratori denunciatum fit ; nihilominus promiffor tenetur. Simili modo tenet Sc qui cuiauit, ne fibi denûciari poftet, fed Sc fi nihil ueditore faciente,emptor cogno-fccre,ubi eflet,non potuitaïihilominus committitur ftipulatio. Pu« pillo etiam fine tutor is author itate pofte denunciari (fi tutor non appa , reat)ex duplce ftipulatione,benignius receptum effe,Trcbatius ait.

HAbere liccre rem uidetur emptori,^ fi is,qui emptorem in euidi one rei uicerit, ante ablatam uel abdudâ rem fine fucceftbre dc« t;ita ut nelt;5 ad fifcü bona peruenire poffint,nc^ priuatim i credi toribus diftrahi. tune enim nulla competit emptori ex ftipulatu adio: quia rem ei habere licet. Quod cû ira eft; uideamus jium Sc fi ab eo, qui nicetit,donatalcgatanc res fuerit emptori,îEquc dicendum fit,ex ftipu litu adioncm non nafei : fcilicet fi anr€,quàm abduceret ucl auferret, donauerit aut legauerit. Alioquin femel cômiffa ftipulatio refolui non poteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LVllI. lABOLENVS lib.I.lwïs'oÀwp.

TT Acres fentum non nominatim legatû tradidit, amp;nbsp;de dolo repro« X imifit. poftea fetuus euidus eft. agerc cumhærede legatarius ex teftamento poterit,quamuis livres alienum efle feruum ignorauerit.

SI rcs,quam âTitio emi.legata fit à me.-non poteft legatarius,côucn« tus à domino rei,uenditori meodenunciarc:nifi ceffæei fuerint adiones ,uel quodam cafu hypothecas habeat.

SI in uenditionedidum non fit,quantum uenditorem pro cuiflio« ne præftare oporteat.nihil uenditor præftabit, præter finiplâ,eiudi onisnomine;3cexnatiiraex empto adionis,hoc quodintereft.

CI quod à te emi,?cTitio uendidi, uoluntatc mea tradideris;dc euidi ô one te mihi teneri^icuti fi acceptam rem tradidiffem^placet.

DIGESTORVM LIB. XXL

SIrcm,quaeapudteciret,uendidiiremtibi;quiapro nadita habe* | tur,enidionis nomine me obligari placet. Si ei,qui uédidit, pin* 1 xeshxredcsextitenint.una de euidione obligatio eft.ommbus'cp d^ ■ nunciariAomnesdcfenderedebcnt.fideinduftrianon uenerintinin ¥ diciimijmus tarnen ex his litcm fuftineat; propter denunciationis w* f goremA prædiûam abfentiam, omnibus uincit, aut uincitur; refte'lt;^ nim exteris agam^ quod euiftionis nomine uidi funt. nbsp;nbsp;Si fimduni» in quo ufusfrudus Titio rclidus erat, quoad uiuerct, detrado ufuftU' öuignorantimihiuendideris,DONECTiTlvs CAPITE DEMINVTVS rVERiTjamp;agetTitiiisiusfibieffeutcndi fruendircompetit mihi ad* iierfus te ex ftipulatióe de euidione aftio. Quippe fi ueru fuilTet, quod mil» dixeras in uenditioiie.-rede negarem Titio,ius effe utendi fruedi.

LXiif. MODESTINVSlib.V.rcj^onfortm. / HErennius Modeftinus refpondit. non obeffe ex empto agenO»' quod denundatio pro euidioneinterpöfitanon effet: fi padoel temiffa effet denunciandi neceffitas. Caia Scia fundu à Lucio Titin emerat,amp; quæftione mota fifci nomine audorem laudaucrat;amp;: cuidi* one fecuta fundus ablatus ,amp; fifco adiudicatus eft uenditore prxfentC' quxritur,cum emptrix non prouocauerit, an uenditorem poflït con* uenirelt;HERENNivs modestinvs RESPONDiT. flue quod alienuS fuerit,cüucniret,fiuequod tune obligatuseuidus eft; nilül propone curemptriciaduerfas uenditorem adio non competat. herenNI

VS modestinvs RESP0NDiT.fi emptor appellauitAbonacauflani uicio fuo ex prxfcriptione perdidit; ad audorem reuerti non poteft.

Ex milleiugeribus traditis,ducenca flumen abftulcrat.fi poftea pro, indiuifo ducenta euincant ; duplæ ftipulatio pro parte quinta, nd quarta praeftabitur.nam quod pcrqt,damnum emptori,non uenditori atrulit.Si torus fundus,quem flumen deminucrat,cuidus fit.-iurc non aTs* cm» deminuetur *euidionis oblig.'itio: non magis, qudm fi incuria fundiis, ' prori. nbsp;nbsp;ïirit reruns traditus deterior fadus fit. nam amp;nbsp;ex contrario nó augetut “■

quantity euidionis, fi res mclior fucrit effeda. Quod fi modo terrae in ■ tegro,qùifuerattraditus,duçaita iugcra per alluuioncm accefferinL ac poftea pro indiuifo pars quinta totius cuida fit: perinde pars quinta \ præftabitur,ac fi fola ducent.a de illis nulle ingeribus, qua: tradita funL ^; fuiffent euida;quia aUuuionis periculum non praeftat uenditor. Qusß '1 ’ turncft.fimilleiugeribus traduis,periffentducenta: mox alluuioper ■ aliam parte fundi ducenta attuliffet,amp;: poftea pro indiuifo quinta pars ’ . cuida effet.-pro qua parte audortenereturf dixi,confequenseffe fupÇquot; r

TIT.' II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;78$

rionbus ,ut nea pars quinta mille iugcrum,nccg quarta debeatur cuifti onis nomine;kd perinde teneatur auAoc, ac ft de oftingentis illis refis durs Ibla cencû fexaginta fuiffent euifta. na reliqua quadraginta, quæ de uniuerfo fundo decefferunt, pro rata noute regionis effe intelligi. Cætcrum cum prodiuifoparsaliqua fundi euincitur .’tametfi certus numerus iugerum traditus fit .tarnen nó pro modo.fed bonitate regio nisprxftatureuiftio. Qui unum iugerum commune pro indiuifo folum habuit, amp;nbsp;tradidit: lecundü omnium fententias,non totum do« minium tradidit, fed parté dimidiam iugcri: quemadmodum ft certu lociun, aut fundum fimiliter tradidiffet.

REm hxreditariam pignori obligatam hxredes uendiderunt, 8e aiidionis nomine pro partibus haEreditarqs fpoponderunt: amp;nbsp;eu alter pignus pro parte fua hberaffer.rem creditor euicit. quærebatur, an utereg hxredum conueniri poffitt’ id'q; placebat propter indiuifam pignoris cauffam-riecremedio locus effeuidebatur.ut per doli exce« ptionem aftiones ei, qui pecunia creditori dediflet, præftarentur: quia nonduoreifadiproponerentur. fedfamiliæ ereifeundæ iudiciumeo nomine utile eft.nam quid intereft,unus€x hæredibus in totum libéra nitpignus,aniueroprofuaduntaxatportione:cum cobætedis ncgli« gentia damnofa non debet effe alteri.

SI cum uenditor admonuiffet cmptorem,ut Publiciana, uel potins ca aftione, quæ de fundo ueftigali propofita effet, experiretur,cni ptor id facere fuperfedit: orrinimodo nocebit ei dolus fuus,nec cômit tet ftipulatio.Non idem in Seruiana quoq; aâione probari poteft.bæc cnim,etfi in rem aftio eft,nudam tarnen poffeffionem auocat, amp;nbsp;fo* luta pecunia uenditori diffolintur .unde fit,ut emptori fuo nomine nó competat. Si is,qui reipublicæ cauffa abfuit,fundüpetat: utilis pof« feffori pro euiftione competit aftio.Item ft priuatus à milite petat : ea-dem æquitas eft emptori reftituendæ pro euiftione aftionis. nbsp;nbsp;nbsp;Si fe-

cundus emptor uenditoremcundem'epemptorem adlitem hominis dederit procuratorem,amp; nó reftituto eo,damnatio fuerit fecuta: quod cunqiex cauffa iudicati præftiterit procurator,ut in rem fuam datus, ex ftipulatu confequi non poterit. fed quia damnum euiftionis ad per« fonampertinuit emptoris, qui mandati iudiciö nihil percepturus eft: noninutiliter adpercipiendam litis æftimationem agetur ex uendito.

Diuifione inter cohævedes fafta, fi procurator abfentis interfuit, 8e dominus ratam habuit;euiftis prxdijs,in dominum aftio dabitur,qux darctur m eum,qni negoeiü abfentis geffitiut quanti fua intereft, aftot * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i confo

confequatur.fcilicet ut mêlions aut dercrioris agri fadi caufla fine pi* ci],quo fuerat tempore diuifionis æftimatus,dcminiiat ucl excédât.

EMptori poft cuidionem ferui,quem dominus abduxit, ucnditol eundem feruû poft tempus offerendo, quo minus prüftet, quo3 emptoris intereft,non rede defenditiu.

CVm ea coditione pignus diftrahitur,ne quid euidione fecuta er« ditor præftet.-quamuis precium emptor non foluerit, fed uendi« ton cauerit: cuiftione fecuta, nullam emptor exceptionem habebitgt; quo minus precium foluat. Creditor,qui pro pecunia nomen debi* toris per delcganonem fequi maluiteuidis pignonbus,quac prior cro ditor accepit,nullam adionem cum eo, qui liberatus eft, habebit.

QVi libertatis cauffam excepit in uenditione ; fiuc iam tune, enm jtraderetur,liber homo fuerit:fiue códirione,qux in teftamento propolita fuit, impleta ad libertarem perueneritmon tenebitur euidi' onis nomine. Quiautemin tradendo ftatuliberumdicit.-intelligintf hanc fpeciem duntaxat libertatis excipere,quae ex teftamento impleW conditioneexpræterito poffitobtingere.amp;ideofipracfens teftameigt; to liber tas data fiierit, amp;nbsp;uenditot ftatuliberum pronunciauerit: euidi' onis nomine tenetut.rurfusqui ftatuliberum tradit,fi certam conditi onem pronunciauerit, fub qua dicit ei libertarem daram ; détériorent conditionem fuam feciffe exiftimabitur.quia non omné cauffam Ha' tulibertatis,fed earn duntaxat,quam pronunciauit,cxcepiffe.uide» tut.ueluti fi hominem dixcrit decern dare iuffumjisq? poft annum ad liberratem peruenerit,quiahocmodo libertasdata fuerat, STICHV^ POST ANNVM LIBER ESTO: cuidionis obligatione tenebitur. Quid ergo fi iuffum decern dare,pronûciat uiginti dare debere.non 'ne mell' titur in conditioned’tier um eft,hunc quo«^ in códitione mentiri.amp; idea quidam exiftimauctunt,hoc quoep cafu cuidionis ftipulationem con* trahi.fed authoritas Seruij præualuit,exiftimantis hoc cafu ex empta adionem efle: uidelicet quia putabat eum, qui pronunciaffet fetaufl* uiginti date iuffum, conditioné excepifle, quae effet in dando. nbsp;nbsp;Sef*

uus rationibusredditis liber effe iiiffus eft.hunc haeres rradidit,amp;dixit, centum dare iufliim.fi nulla reliquafunt, quae feruusdare debe.it, per hoc aditahacreditatc liber fadus eft; obligatio cuidionis contra* hitur,eo quod liber homo tanquamftatulibet traditur. Si centum in reliqms habet,poteft irreres uideri non effe mentitus : quoniam tarilt;gt; nes reddere iuffus,intelligitur fummam pccimiæ,quæ ex teliquis colli

TITÏ IT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'737

glntt Juffus darcxui confcquens cft.ut fi minus,^ centum in rcliquis habuentCuduti fola quinquaginta)amp;cumcam pecunia dederit,ad li bertatem periicncrit.de rcliquis quinquaginta aöio ex cnipto compe tat. quot;Sed amp;nbsp;fi quis in uenditione ftatulibcrum perfuforie dixcrit,con« ditionem autem libcrtatis cælaucrit: empti iudicio tenebitur, fi id ne» feierit emptor.hic enim exprimitur eum,qui dixit ftatulibcrum,amp; nul lam conditionem pronunciaucriceuiftionis quidem nomine non telt; neri ,fi conditione implcta feruusad libertatemperuenetit:fed empti iudicio teneri, fi modo conditionem, quam fciebat propofita effe, cslauit. fic et qui fundum tradidetit, amp;nbsp;cum fciat certam feruitutem deberi,perfulorie dixerit, ITINERA, ACTVS, QViBVS SVNT, VT ITA S l N T: rede recipit, amp;nbsp;cuiftionis quidem nomine fe liberat ; fed quia decepit eFnptorem,empti iudicio tenetur. nbsp;In fundo uendito cü mo

dus pronunciatus dceft: fumitur portio ex precio,quod totum colli* gendum eft e.v omnibus iugenbus diâis.

EViftare,cxcmptoaftiononadprccium duntaxat recipiendum, fed ad id,quod intereft,competit. ergo amp;nbsp;fi minoris effe cœpit, da mnum emptoris crit.

P Ater filiæ nomine fundum in dotem dédit. euiftoeo,anex em« pro aftio,ucl duplx ftipulatio committatur,qua(i pater damnum patiatur,nonimmerito dubitatur.non cnim ficut mulieris dos eft, ita patris effe dici poteft:nec conferre fratribus cogitur dotem à fe profe* âam,manéte matrimonio.fed uideamus,ne probabilius dicatur,com mitti hoc quoej cafu ftipulationem intereft enim patris filiâ dotatam babereA fpem quandoegrecipiéda: dotis;utiq; ft in poteftate fit. quod fl emancipata eftaiix poterit defcndi,ft3tim committi ftipulationem: cum uno tantum cafu dos ad cum rcgredi poffit. nunquid ergo tunc demum agercpoffit,cum mortua inmatrimonio filiapotuit dotem rcpetere,fi euiftus fundus non effete*an amp;nbsp;hoc cafu intereft patris dota* tarn filiam habere,ut ftatim conuenire promifforem poffitfquod ma* gisp.atemaaffeftio inducit.

CVm plurcs fundi fpccialiter amp;nbsp;nominatim, uno inftrumento em ptionis interpofito, uenierint: non uticg alter alterius fundi pars effc uidetur.fed multi fundi unaemptionecótinentur. amp;:quemadmo* dum ft quiscomplura mancipia,unoinftrumento emptionis interpo fito,ucndidcrit;euiftionis adio m ftngula capita mancipiorum fpeda-lut.Stficüti ft aliaiumquo^ return complutium unaemptio fada fit: i q inftrui!

iriftnimentam qiüdem emptionis intcrpofinim unucft.cuïftionuiH autem tot aftiones^quot Sc fpecies return emptione copræhenfæ funt-ita Sc inpropofito-non uti^ ^hibebitur emptor, euiâo ex his uno furt dq,uenditorem conuenire ; quod una cautione emptionis complureJ fundos mercatus comprathenderit.

SEia fundos Maeuianum,Sc SeianumA eceteros doti dedit. cos fun' dos uir Titius ujua Seia fine controucrfia poffedit. poft mortem deinde Seix Sempronia haeresSetae quaeftionem pro praedij propriet! tefacereinftituit. quaero,cumSemproniaipfa fit haeresSeiae, aniurc conrrouerfiam faeere poffitc' Paulus refpondit - iure quidem proprio» non haeredirario Semproniam,quæ Seiæ(dequaquaeriturj haercsexft* tiffetjControuerfiam fundorum faeere pofle .• fed euiâis prædqs,eandé Semproniam hæredem Seiæ conueniri pofle,uel exceptione doli ma' lifubmoucri.

LXXIIII. HERMOGENIANVS liLIL iuriiy^TO/jMp' SI plus uel minus, quam precq nomine datum eft, euiâione feeuW dari conuencrit; placitum euftodiendum eft. Et fi iuffu iudiciS rei iudicata: pignus captum per officium diftrahatur,poft euincat^ ex empto contra eum,qui precio liberatus eft,non quanti intereft, fe^l de precio duntaxat, eius'q? ufutis, habita ratione fruâuum,dabitur:fd licet fi hos ei,qui euicit,reftituere non habebat necefle. nbsp;nbsp;Mota quS'

ftione, interim non ad precium reftituendum, fed ad rem defended dam,uenditor conueniri poteft. nbsp;nbsp;Qui nomen,quale fuit, uendidic

duntaxat ut fit,non utexigi etiam aliquid poflit, fed Sc dolum praeftâ* te cogitur.

QVod ad feruitutes praedior urn attinct:fi tacit ae fecutæ funt, amp;nbsp;uiH , dicentur ab alio.-Quintus Mutius amp;nbsp;Sabinus exiftimant, uepdi toremob euidionemtenerinonpoffe. Necemm enidionisnomin® quenquam teneri in eo iure, qd tacite foleat accedere: nifi VTi opH' wvs MAXIMVS’QVE ESSET, traditusfueritfundus. tune enim iibe« rum ab Omni feruitute præftandum. fi ueroemptor petat ui im, n^ adum:uenditorem teneri non pofle, nifi nominarim dixerit, acceflu* rum iter uel adum.tuneenim tenerieum,quiita dixerit,Senera eft Quinti Mutqfententia.-utqui optimvm maximvm'qve fundum tradidit,liberum præftet.non etiam deberi alias feruitute, nifi hoc fpe* cialitcr ab eo exprelfum fit.

7«9

* alias de funt.

Arcellus feribit. fialienumfandum uendideris,amp;tuum poftea fadum petas: hac te exceptione refte rcpellendû. fed amp;nbsp;fi dominas fundi hæresuenditoriexiftat: idé erit dicendum. Si quis rem meam mandata meouendi-dit: uindicanti mihirem uenditam,nocebithæc exce» ptio: mû probetur me mandate, ne traderetur, ante qudm pieciû föl« uatuc. Celfus ait. fi quis rem meam uendiderit minoris, ^ ci man« daui,non uidetur alienata: amp;nbsp;fi petam earn,non obftabit mihi hæc cx-ceptio.quod uerum Cft. Si feruus merces peculiaritcr emerit, dein« de dominas eum prius, qaàm proprietatem return nancifeefetur, te« ftamento liberum effe iufferit,eicp pcculium prælegaaerit,amp; uenditot à feruo merces petere coeperit: exceptio in fadum locum babebit.'quia is tunc feruus fuilTct.ciim contraxiffet. nbsp;nbsp;Si quis rem emerit,non au« temfueritei tradita,fed pofleflionemfine*uiciofuerit nadus: habet *^iisda exceptionem contra aenditorem: nifi forte uenditor iaftam caaflam dicio. habeat,at rem aindicct.nam amp;fi tradiderit poffeflîonem,fucritautem ti iufta cauffa uindicandi: replicatione adaerfas exceptionem utetur.

SI à Titio fundam emeris, qui Sempronq erat .iseptrad it us tibi fae« rinprccio autem foluto,Titiùs Sempronio hsres exftiterit, amp;: eari« dem fundam Maeaio uendidcrit,Sc tradiderit:lalianus ait,œquius effe, priorem te taeri: quia amp;nbsp;fiipfe Titias fandum à te pcteret, exceptione fabmoaeretur :amp; fi ipfe Titias eum poffideret,Publiciana peteres.

EXceptio rei aenditæ amp;nbsp;traditæ non tantum ei, cai res tradita eft, fed amp;nbsp;faccefforibus eius,8lt; emptori fecando ( amp;fi res ei non faerie tradita ) proderit.intereft enim emptoris primi,fecando rem iron euin ci. pari ratione uenditoris etiam faccefforibas nocebit: fiue in üniuer« fam ius,fiue in earn duntaxat rem fuccefferint.

Vm iudicio bonæ fidei difceptatur,arbitrio indiciS ufiiraru modus ex moreregionis, ubi contradum eft,conftituitut:ita tarnen,ut Jegem non ofFendat-Socius fi ideo condemnandus erit, quod pecunia am communem inuaferit,uel in fuos ufus conuct* terit; omnimodo, etiam mora non interucnicntCi r _- ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iprgftabuntur uluræ.Nec tarnen index indictj bon* ftdei rede lubebit interponi cantiones.-ut fi tardius fentétiæ condemn# lus parnerit/uturi temporis pendâtur nfurg.cum in poteftate fit ado* risiudicatumexigcre. PAVLVS notat. quidenipertinetadofß cinm indicis poft condcmnarioné futuri temporis tradatusc’ P A PI* K1A N V S, circa tutelæreftitutionem pro faiiore pupillornm larior in terpretatiofadaeft. nemoenim ambigithodie .• fine index accipiatur, in diem fententix; fine fine indice tuteJa rcftituarur, in enm diem,quo reftituit.ufnras prxftari. planefitntelx iudicio nokntem experiri,tu‘ tor nitro eónenerit, amp;nbsp;peenniam obtulcrit,ejmcp obfignata depofue* nt; ex co tempore non præftabit ufutas.

VVlgo receptum eft, nt quamuis in perfonam aflu fit, poft litem tame conteftata caufta præftetur.cuius opinionis ratio reddituK quoniam quale quidtj eft,cupctitur, tale dari débet: ac proptcrea pol^ ça captos frudus,partnm'c^ editum reftitni oportet.

111. IDEM ïib.X X. (^utfiiomm. IN fideicommiffi pcrfecutione,cnm poft indicis fententia morale feciffet hærçs,iuflit imperator Marcus Antoninus( intermiffo kgin mo temporc,quod códemnatis prgftaturjut nf«^ ad fententiam eóntn da fidei commiffarins accipiat. Quod deefetu ira accipi oportet,fi an« te indicis fententiam mora non interuenit. tam amp;nbsp;fi non facile eueiiW poffit.nt mora non precedente,perneniarnr ad iudicem. fed puta fald dix legis rationem interuenifle. exterum fi antequim ad indicé peruC niretur,inmorahxi;csfuit:exindefruftiium præftandorum necciTita'

TIT, I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;791

tc adftriftus eft.-quia qua tandem xationc,aim ex Tententia nidus eftje gitimi temporis fpacio frudibus liberabitur hic:cû ea temporis interca pedoiudicato dilationem dare^non lucrum adferre debeat Jquot; In his quidem iudicqs^quæ no funt arbitraria.nec bonæ fidei:poft litem con« teftatam adori canfla praeftanda eft in eum diem,quo fentétia dicitur. Certe poll rem iudicatam tempus à frudibus dependédis immune eft.

Nonnunquam euenit,utquaquam frudus hæreditatis, aut pecuniae ufura nominatim relida non fit, nihilominus debeatunutputa fi quis rogetur poll mortem fuam,quidquid ex bonis fupererit,Titio reftitu* ere. ut enim ca,quæ bona fide deminuta funtan fideicommiffi cauffa non coptaehenduntur, fi pro modo caeteroru quoq; bonorum deminu . antur :itaquodex frudibus fupererit,iureuoluntatisreftitui oporte« bit. Cum Pollidius à propinqua fua haeres inftitutus,rogatus fuiffet, filix mulieris,quidquid ex bonis eins ad fe perueniflet, cum certa xta-tem puella copleffetaeftituere: idi^ fibi ideo placuiffe teftamétó com« prxhcndiflet,ne filix tutoribus,fed potius neceffitudini res committe« rentur : eundemt^ Pollidium fundu retincre iulfiffetrprxfedus prxto« rio fuafi,fiudus,qui bonafide à Pollidio ex bonis defundx percepti ef fentjeftirui debere;fiue quod fundu ei tätum prxlegauerat, fine quod lubrico tutelx fideicommifti remedium mater prxtulerat. nbsp;nbsp;Si auro

nel argento fado per fideicommiffum relido,mora interuenerit :an ufutatum xftimario facienda fit,tradari folet. Planè fi materia iftam ideo reliquit,ut ea diftrada pecunia fideicómiffa folueretur,aut alimé ta præftarentur; nó oportere fruftratlonem impunitam effe refpondi. Quod fi forte ideo reliqnit,ut his uafis uteretur ; non fine rubor e defi« derabuntur ufuræ. ideoep non exigentur.

SIftipulatusfis.REM DARI, VACVAM'QVE POSSESSIONEM TRADi t”frudus pofteacaptos adione incerti ex ftipulatu proptet . inferiora uerba confecutur urn te,ratio fuadet. an idem de pattu aneil« Ix refponderi poflît,confiderandum eft. Nam quod ad uerba fuperio* ra pertinet: fiue fadum rei promittendi/iue effedum per traditionem dorninij transferendi contiuent;partus non continetur. uerum fi em« ptor auenditorc nouandi animo ita ftipulatus eft.-fadum tradendi fti-pulatus iutclligitur.quia non eft uerifimile,plus uenditorem promifif fc,quamiudicioemptiprxftarc compcUeretur. Sedtamé proptet illa uerba, VACVAM'QVE POSSESSIONEM TRADI: poteft dici,partus quotjrationecómitti ftipulationem. etenim ancillatradita,partum •(pofteacditumjinbonisfuisreusftipuladihaberepomiffet. Sipoft*aliïs de couttadamemptionem,anteiiiterpofitam ftipulationem partus edi» funt, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rus.

tns.autaliquidpcr fcruumucnditori adqutfitum eft: quod ex ftip«l^ tuconfequi non potent Judieio empti cofequetur. id enim,quod no*’ transferts in cauffamnouationisjurepriftino petipoteft. .

GEneraliter obferuariconuenitbonae fidei indicium non rcciplt;^^ præftationes.qnæ contra bonos mores defiderantur.

CVm de in rem uerfocumhaerede patrisuel domini agerctur,^* nfurarum qnæftio moueretut:Imperator ideo foluendas uf«**^ iudicauit.qnod eas ipfe dominus,uel pater logo tempore præftitiHc*' Imperator quoq? nofterSencrusfiliæ Flaurj Athenagoræ, cuius bon* fnerant publicata, ideo niimetaridecics'centena dons nomine iulÖf’ *aliàs.de quod*ea patrem praeftitiffe dotis ufuras allcgaffet. ea parte nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vil. idemlib.ii.rf^onJoriMH.

pattern. T^Ebitor ufurarius creditori peenniam obtulit A cum cam accipf* | yre noluiffct.obfignauitacdepofuic. exeodierationon habebi* tur nfurarum.quod fi poftca conuentus,ut folucrct,moram feccrit.'n** mi ftetilcs ex eo tempore non erunt.

EQuis per fideicommiffum reliftis, poft moram fœtus quoq; p^^ ftabitur,ut fruâus: fed fœtus fecundus,ut canifaj ficut partus m** lieris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iX. ID E m lib.Xl.rcjfortfortMn.

PEcuniae foenebris,intra diem certum debito non foluto; dupli ft* pulatum ihaltero tanto fupra modum legitimarum ufurarmn refpondi nó teuere. Qiiarepro modo cuiufeun^ temporiSjfuperfluO detrado,ftipulatio uires habebit. Vfurarum ftipulatio,quamuis dt* bitor non conueniatur,committitur;nec inutilis légitimas ufuras Hip*’ latiouidcturfubeaconditioneconcepta.Si MINORES AD DIEM gt;5^ LVTAE NON FVERiNT^nonenim pcEna/edfœnusuberiusratio**^ fortis promittitur.Sitamenpoft mortem creditoris nemo fuit,cui p^ cunia folueretur: eins temporis inculpatam effe mora couftitit.Idcoi* maiores ufuræ pro prioribus petantur.-exceptio doli non inutiliter of ponetur. x. PAVLVS lib.U.qute/iionum.

PArtum poft litem conteftatam editum reftituere pofTeffor deb^ quem non deberet reftituere,fi cum mater peterctSjiam natus W iffennifi fpecialiter Öe pro hoc egiffet.

CAius Seius,qui rcmpuhlicâ gerebat, foenerauit pecuniampub**' cam fub ufuris folitis. fuit aût cófuetudo,ut intra certa tempor* non iUatis ufuris, grauioresinfligetcutui. quidam debitores r*^^^^

tunt in foluendis ufuris, quidam plus intulerunt: amp;nbsp;fie effedum eft, nt omne,quod ufurarurn nomine competebat,etiam pro his, qui ceffaue tant in ufuris,fupplcatur. Quaefitum eft,an illud,quod amplius ex con fuetudine pœnæ nomine à quibufdam exaftu effet, ipfi Seioproficerc deberet,an reipublicæ luero cedereC' refpondi. fi. Caius Seins à débita« ribus uluras ftipnlatus fit: eas fobs reipublicæ'præftari oportere,quae fedidum forma ab bis exigi foleât, etiâ fi omnia nomina idonea fint, quodfiferuuspublicusobligationem ufurarumrcipublicae adquifijt: sequnm cffe(quamuis ipfoiureufuræ reipublicæ debeantm ) tarnen pro defedis nominibus compenfationesmaiorumufurarum fieri: fi non fit parata rcfpublica uniuerforum debitorum fortunam fufeipete. cadem fere in tutoribus Marcellus refert.

SEia mutuam pecuniam accepit à Septitio.de ufuris ita conuenit. nf fifuaquaeqidieufuraEfuprafcriptæ exfoluerctur, uel pofttertium menfem;tunc in maiores ufuras Seia tenerctur: amp;nbsp;deinceps per fingu» las penfiones ( fi conditione data ufuræ non foluercntur ) ca conditio obferuaretur, donee omnis fumma débita hoc nomine cxfolncretur. quæro,anhæcucrba,ET DEINCÉPS per singvlas PENSIONES (SI CONDITIONE DATA VSVRAE NON SOLVANTVR)EA CONDITIO OBSERVARETVR: CO petti lie ant,utquamuis commiffa fitforte prima ftipulatio: non tarnen in amplioremquantitatem ufurarum com ueniri poffit,quam eius penfionis nomine, quae egreffa fit diem præfti tutumc’Paulusrefpondit.pluresconditionescontinerceam ftipulatio nem,quæ de grauioribus ufuris præftandis fubieda effet, ut per finga-las penfiones conditio fpedaretur non illatarum fuis temporibus leui« orum ufurarum.amp; ideo poffe euitari poenam fequentium penfionum.

QVi femiffes ufuras promiferat, per multos annos minores prx« ftitit.hæres creditoris femiffes petit.cum per debitorem non fte terit,quo minus minores foluat:quaero,anpadi uel doli exceptio ob# ftetfrefpondi. fi in exfoluendis ex more ufuris per tanta temporamo« ra per debitorem nonfuit:poffe fecundum ea,quæ proponerentur,ob ftare exceptionem. Quaefitum eft, an iudicio negociorum geftoru uel mandati pro pecunia ociofa ufuras praeftare debeat, cum dominus nullam pecuniam foencrauite’refpondi. fi cam pecuniam depofita ha-buiffet.idc^ ex confuetudine mandantis feciffet: nö debere quidquam ufurarum nomine praeftare.

DIGESTORVM LIB. XXIL

rcltimcndos. Hæres rogatus erat.poft mortem fuam fine reditu M rediratem reftituerc.quæfitum eft^an partus andUaru etiam uiiio bï* rede nati/eftituendi effent propter uerba teftamenti, quibus de rcditit folo deducendo teftator fenfifietfPA V L V S refpondi .ante dié fideicö miffi cedenrem partmanciUarum editos fideicommiflb non conrine* ri. Neratiuquocjlibro primo referte eum, qui fimiliterrogatus effcG ut mulietem reftitueret.partum cius reftituere togendum non effeiD* fi tune cditus cffet.cum in fideicommiffo reftituendo moram feciffet-nc^intcreffe e.viffimo/peoaliter ancilla,an haereditasinfideicomiffO fit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xv. IDE Mlib.XVl.rcfj'onforumrefliondit.

NElt;5corum fruduum,quipoftlitemconreftatam officio indicie reftituendi funt.ufuras præftari opottere; neeg corum,qui priult; percepti,quafi à malx fidei poffeffbre condicuntur.

X VI. ID E M lib. Ldecrenrum, LIberalitatis in rempublica faflae ufurae non exiguntur. Gum uft ræ precrj fundi ab eo,qui 5 fifco cmerat,petcrentur, amp;: emptor ne* garet traditam fibi poffeffïonem:Imperator decreuit, iniquü effe ufu‘ tas abcocxigi,quifrudusnon percepiffet.

X V11. IDEM lib. hb.fîn^ilari de ufurif. CVm quidam cauiflet ,fe quotannis quincunces ufuras pracftatnri'

amp; fi quo anno nó foluiffet^nmc totius pecuniæ ex die,qua mutU' atus effet,femiffes foluturü;amp; redditis per aliquot annos ufuris, mo* ftipulatio comnnfla effet.'diuus Marcus Fortunato ira refcripfit. prS‘ fidem prouinciac adi: qui ftipulationem, de cuius iniquitate que» ftuses,ad modumiuftæexaâionisrediger. bæc conftitutio ad infini» turn modum excedit. Quid ergocTic temperanda tes eft,ut in futurum duntaxat ex die ceffanonis crefcant ufuræ. Diuus Pius ita refcripfit* parum luftc ufuras præteritas peris’,qiias omififfetejongi temporis in tetuallum indicat: qui eas à debitore tuo, ut gratiofior apud eu uideJi eet effes,petendas non putafti. In tacito fideicommiffo omne emO lumentum hxredi aufercndum,amp; fifco præftandum, diuus Pius referi pfit.ergo amp;nbsp;ufurarum emolumentum aiiferetur hæredi. Si pupille» tutorem non habenri/ideicommiffum folui non potuit.nó uideri nm ram per hatredéfaflam, diuus Pius refcripfit. ergoneccidebetur,qui quod rcipublicæ cauffa abfuerit, uel ex alia cauffa iufta impeditus, et qua reftitutio indulgetiir,petere non potuit.Quidenim poteft imputa ri ei ,qui foluere, etiam fi uellet, non potuitt' Nee fimile uideri poteft» quod placuit; minoribus etiam m his fuccurri, quæ non adquificrunt. ufuræ enim non propter lucrum petentium, fed propter moram non foluenrium infiiguutur. Ex locate qui eonueuitur; niû conuenerit»

ut tar^ins pecuniae illatæ ufuras deberet: non nifi ex mora nfuras proc« • Rare debet. Fifcus ex fuis contraftibus ufuras non dar Jed ipfe accu pit;ut folet à foricariis.qui tardius pecuniam inferunt: item ex uediga« libus.Cum autem in locum priuati fucccffit, etiam dare folet. Si debi* tores, qui minores femiffibus ufuras præftabant,fifci eife ccepenmt: poftquam ad fifeû tranfierantjemifles cogendi finir praeftare. Eos, qui ex adminiftratione return cimtaru conueniuntur, ufuris obnoxi« os efle,fatis notum eft. Idem obferuatur in operum curatoribus,fi pc« cuniaapud eosremanfit.Sed inca,quam redemptoribus commife-tunnetiam fi ncgligcnter dederint, ufura eis remittitur.bare autem ita flint,fl nulla fraus ar gm tut. al ioquin etiam ufura: adplicabuntur. Si dies non fit ab his,qui ftatiias uel imagines ponendas legaucrunt, prx* finitus;àpræfide tempus ftatuendum eft.-amp;nifi pofuerinthxtedes,ufu* ras reipublicæ uflt;$ ad tertiam centefimse pendent.

EVidis agtis,fi initio cóuénit,ut uenditot precium reftitueretiufw« rx quolt;5poft euidioné prxftabuntur,quamuis emptor poft do minq lirem incohatä frudus aduerfario reftituerit. Nam incommodü medti téporis emptoris damnum eft. nbsp;nbsp;Poft traditam poffeffionem

defundo uenditore, cui fucceffor incertus fuit: medijquoij temporis ufurx prccij,quod in cauffa depofiti non fuit,prxftabuntur.

XIX. CAI VS Ub.Vl.adleg^f duodecimtahulArum, VIdeamus,an in omnibus rebus petitisjn frudus quoqi condénan dus fit poffeffor. quid enim, fi argentum ,aut ueftimentum,ali* amne fimilem temfquid prxterea,fi ufumfrudum,aut nudam propri etatem,cum alienus ufusfrudus fit, petientCneqp enim nudx propric» tatisCquod ad proprictatis nomen attinet) frudus ullusintelligi po-tcft:nelt;5 nfusfrudus turfum f”udus eleganter computabitur. Quid igi tut,fi nuda proprictas petita ntC’ex quo perdidit fruduarius ufumfru* ftum,xftimabitur inpetitione frudus. Itemfiufusfruduspetitusfit; Proculus ait,in frudus perceptos condemnari. Prxterea Gallus Ae« lius putat,fi ueftimcnta,aut fcyphus petita fint:infrudu hoc numeran du cffe,quod locata ea re mercedis nomine capi potucrit. Iter quoeg amp;nbsp;aftusfi petitus fit:uix eft,utfrudus ulli poflint xftimari: nififi quis cómodii infrudibus numerarct,quodhabitur9 effet petitor, fi ftatini eo tépore.quo pctiffet,ire agerc non ,phiberetur .quod admittendu eft.

VSuras illicitas forti miftasjpfas tantum non dçberi conftat.exte rumfortemnon uiewre.

DIGESTORVAI LIB. XXII.

SCicndum cftmon ömnc.qiiod differendi cauffa optima rarionefîf» moræ adniimerandum. Quid enim,fî amicos adhibendos debi* tor reqiüratjUel expediendo debico, nel fideiuflbribus rogandis,uel ^ ceptio aligna allegetuif mora certe fafta non uidetur.

SEd Sa ff reipubTicæ cauffa abeffe fnbito coaâùs fit, ut defenfionef^ fui mandare nonpoffit,moram facere non uidebiturifiueetiamin «inculis hoftiumne poteftate effe coeperit. nbsp;nbsp;Alioquando' ficin re ni^

Slquis folutioni quidemmoram fecit,indicium autem acciperep^ ratus fuitmonfeciffe uidetur moram,uti9 fiiuftead indicium pi® nocauit. nbsp;nbsp;Cnm reus moram facits fideiuffortenctiu. nbsp;nbsp;Mora ui*

denir creditori fieri: fine ipfi,fiue ci,cni mandanerat, fine ei,qni nego cia eius gerebat,mora fafta fit.nec hoe cafu per liberam perfonam a^ quiri uidetur,fed officium impleri.Sicnri enm quis furtum mihi fad' entern depræhendit,negocium meum agens.manifefti furti aftioncin mihi parat. nbsp;nbsp;Item cum procurator interpellaneritpromifforem ho*

QVifcit fundum cum alio fibi commnnemeffe.fruftus,qnosc^ eo percipit,inuito uel ignorante focio.non maiore ex parte fno^ facit,cp ex qua dominus prædq eft. nee refert, ipfe,an focius, an urer^ eosfeuerit.’qniaomnis truftusnoniure feminis, fed iurefoli percipi' tur.amp;quemadmodum fi totum fundum alienum quis feiens poffw«' at, nulla ex parte fruftus fnos facit, quoqno modo fati fuerint: ita qm communem fundum poffidet,non faciet fruftus fuos pro ca parte,qn^ fundus ad focium eins pertinebit. In alieno fundo,quem Titius bo' na fide mercatus fuerar, frumenm feuit. an Titius bonte fidei emploi perceptos fruftus fuos faciatfrefpódi.quo ad fruftus,qui ex fundo pet* cipiunturuntelligi debet propius eos ijs accedere, quæ ferui opens fu’^ adquirunt: quoniamin percipiendis fruftibus magis corporis ius,^^ quo percipiuntur,quant feminis,ex quo oriuntur,infpicirur. amp;nbsp;ideo n^ ntouiiquamdubitauit,quinfiin meo fundo frumchtum tuum fc»^ ris.fegetes, amp;nbsp;quod ex mcffibus colleftnm fnerit, meunt fieret. Potto bonne fidei poffeffor in percipiendis fruftibus id iuris habet,quod don” nis prædiorum tributum eft.Praetercacum ad fruftuarium pertincao/ fruftus à quolibet fati:quanto magis hoe in bonae fidei poffeffore rcO'

piendum eft,qui plus iuris in percipiendis fruöibus habetfeum fruftua rq quidem non fiant, ante quam ab co percipiantur: ad bons fidei au* tem poftefforem pertmeantjiquoquomodoàfolofcparati fnerint. Sicamp;cius,qui ueftigalcm funduhabet,fruftus fiunt, fimul ateg à folo feparati funt. Bonx fidei emptor*( fcuir,óc ) ante quam fruâus per« * afs des ciperet,cognouit fundurn alienum effe.an perceptione fruftus fuos fa funt. ciat,quxritiirf refpôdi.bonœ fidei emptor,quo ad percipiedos fruftus, intelligi debet, quandin euiftus fundus non fuerit. nam 2c feruus alie= nus,quem bona fide emero, tamdiu mihi ex re mea, uel ex operis fuis adquitit.quandiu à me euiftus non fuerit.

^mora.nam tune hæredi proximo iure hst éditai lO ea competit. ideoep ad exteros quo«^ deinceps tranfmittitur.

TN pecudum fruftu etiam foetus eft,ficut lac,pili,óelana.Italt;5 agrti,amp; hoedi,amp;uituli*ftatimplcno iure funt bonx fidei poffefforis amp;nbsp;fnu * alias ad ftuanÿ Partus uero ancillx in fruftu non cft.Itaq5 ad dominum propri« ditur. 8« etatispertinet.abfurduenimuidebatur hominem in fruftu effc,cumfuculi. omnes fruftus return natura hominum gratia comparauit.

XXIX. MARTI AN VS Iib.XUlI.i«/h(T4(iont4«t. , PLacuit(fiuc fupra ftatutum modum quisufuras ftipulams fuelt; rit,fiue ufurarum ufneas ) quod quidem illicite adieftum eft, pro non adiefto haberi ,amp; licitas pcti poffe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

Tia ex nudo pafto debentur ciuitatibus ufurx creditarü ab cis pe-cuniaru. XXXI. VLPI AN VS lib.l.rcßjonforiwn.

QVodinftipulationeficadieftuéft,ET VSVRAS,Si QVAE COM» PETlERiNT.nuUius effe momenti,fi modus certus non adrjeiat.

MOra fieri intcUigitur non ex re,fed ex per fonarid eft,fi interpel« latus opportuno loco,non foluerit. quod apud iudieem exami nabitur. Nam ( ut Óe Pomponius libroduodecimo cpiftolarû fcripfit ) difficilis eft huius rei definitio. Diuus quolt;5 Pius Tullio Balbo refcrie pfit : ah mora fafta inteUigatut, ne^ conftitutione ulla,ne9 iuris au-thorum quxftione decidi poflexum fit magis fafti,quÄm iuris.Etnon fufficit ad probationê morx, fi feruo debitoris abfentis denunciatum fit à creditore procuratoieue eins: eu etiam fi ipfi(in® domino denun-k iq' ciatum

DIGESTORVM LIB. XXIT.

ciitum cd.caftcrnm aim pofte a is fui poteftatem faccrer.omiffa eftf^ petendl debiti iuftantia.non protinus per debirorem mora fafta inte!' ligatur. In bons fidei contradibus ex mora ufura: debentur. Qÿ“ ergo fi amp;nbsp;filiusfamilias amp;nbsp;pater ex perfona eins teneatur f fine iiitfu e'‘'$ contraftum eft/iue in rem nerfum eft patris,uel in peculiü ) cuias pet' fona circa moramfpeftabiturt’ amp;fi quidem pater duntaxat eónenitut ex mora fna:non tenetur. in filium tarnen dabitur aflio in hoe, utquo minus à patre aftor eófeeucus eft, filins prüftet. Quod fi filins moram fecerit ; tune aftor iicl enm ipfo in folidnm,ud cum patre dnntaxatde peenlio aftionem habebit. Sed fiduoreipromittendi lint; altering mora alteri nó nocct. Item fi fideinffor foins mora fecerit; nó tent* tuf,ficuti fi Stichu pmilTum occiderit; fed utilis aftio in hue dabit.

XXXIir. VLPIANVS hb.fing. de officio (uratorit reiptibUctt-SI bene collocatae funt pecuniæ publics in forte, inqnietari debitor res non debentA maxime fi parient ufuras. fi non patient ; proffit cere reipublics fecuritati debet prsfes prouincis;dûmodo non acerbe rcexaftorem,nec contumeliofnm prxbeat,fed moderatnm. Seen efti' caciabenignum,05:cnminftantia humanum.nam inter infolentiaifl ininriofam, amp;nbsp;diligentiam non ambitiofam multum intereft. Prstet e.1 profpicere debet, ne pecuniae public« credantur fine pignoribuJ |doneis uel hypothecis.

VSur« nice fruduu obtinentA merito no debent it fruftibns ftp«' ran A ita in legatis A fideitomiiTisA in tutelar aftioneA in c*** fis iudicqs bon« fidei feruat. hoc ide in exteris obuétionib^dicemU^ T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXV. PAVLVS Ilt.vil.lt;ddlft»«.

ET in contraria negociorum geftoru aftione ufurx ucniunt.fi mn* tuatusfim pccuniam.utcreditorem tuum abfoluam,quiautin poffeifionem mittendus erat bonorum tuotum.aut pignora uenditu« ms.quod fi domihabens,propter eandem cauffam folui.puto ucrurti» filiberaui tc magno, incomodo, debere dici ufuras uenire. eas autein» qus in regione frequentantur, ut eft in bonx fidei iudicqs côftitutui» fed fi mutuatus dedi.hx ufurx uenient,quas ipfe pendo.'Utiqg fi plus o* ^rxftauerim commodi,quäm ufurx iftx colligunt.

TIT. Ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;799

Itnâus neniant. fit quidem ft fundus ob rem datus fit,ueluti dotis cauf» fairenunciata adfinitatCjfruftus quoc^reftituendi funt: utleg fi qui per» cepti funt co tempore,quo fperabatur adfinitas. fed amp;pofteriores,fi in re mora fiat ab illo, qui reddere debet,omnimodo refhtuedi funt. Sed amp;nbsp;fi per moliefem Het, quo minus nuptiae contrahantut : magis eft,ut debcatfruftus *rccipere.Ratioautcm baeccft.quodfi fponfus noncon *aFs.pci* ueniebatur ad reftituendos frudus Jicuerat ei negligete fundu. Item ciperc. fi indebitum foluiA repeto: frudus quoeg repetere debebo. Idé'qj eft/i mortis cauffa fundus fit donatus, amp;nbsp;reualuerit, qui donauerat, ateg ita códidio nafcatur. nbsp;In Fauiana quoeg adionc amp;nbsp;Pauliana : per quam,

quæ in fraudem creditorum alienata funt, reuocantur: frudus refti* tuuntur. nam pretor id agit, ut perinde fint omnia, attg fi nihil abc» natum effet, quod non eft iniquum. Nam amp;nbsp;uerbum RESTITVAS, quod in hac re praetor dicit .• plenam habet fignificationem, ut frudus quotj reftituantur.óe ideo cum reftitui praetor uult(ueluti in interdido V N D E v i )etia frudus funt reftituendi. Item fi ui metusue cauffa rem tradammon aliter mihi reftituiffe uidetur,quàm fi frudus rcftituat;nec morameamihialiquidaufert. nbsp;Si adionemhabeamadid eófequen

dum,quod meu non fuitfueluti ex ftipulatu:) frud9 nó confequor.etii fi mora fada fit. quod fi acceptum eft iudicium: tune Sabinusamp;Cafft« us ex aequitate frudus quoeg reftituendos putant. fed amp;nbsp;ut cauffa poft acceptum iudicium reftituatur,puto rede dici. Ex cauffa etiam cm» ptionis frudus reftituendi funt. fed end in focietate frudus cómunican di funt. Si poffeflionem naturalem reuocem, proprietas mea ma» net. uidcamusde frudibus. amp;quidemin depofito amp;nbsp;commodato ftu-dusquolt;5pr3eftadifunt,ficutdiximus. nbsp;In interdido quo^ QV o D

Ante matrimonium quoeg frudus percepti dotis fiunt,amp; cum eo re» ftituuntur. eadem ratio eft in frudibus praediorum lubanoru. Item fi diuidere tecum fiindum uclim,tu nolis,óc colam.-an frudus dinidi de beant poft dedudionem impenfarum ^ amp;nbsp;puto diuidendos. In exteris quolt;5 boux fidei iudicqs frudus omnimodo præftantur. Si dos pr« legata fuerit: ante nuptias percepti frudus in cauffa Icgati ueniunt.

XXXIX. MODESTINVS lib.VIIl.«iijftrcnharuwj. EQuis per fideicommiffum legatis,poft moram hxredis foetus quoijdebentur. Equitioautem legato, etiam fr mora non inter« cedät,incr emento gregis fœtus accedunt.

ÏX L. IDEM lA.iili. rcgKÏlt;(rt«n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

N eum dié,^ creditor pignora diftraxit j:cde ufut« fict eSputatio., XLI. IDEM liàtlfirr^onforum.

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tutoi

TV rot coridemnatus per appellationcm traxerat cxfecutionen* gt;nbsp;fententiae. Hcrennius Modeftinus refpondit. eum,qni de appelle' tione£ognouit,potuifle ( fi fruftratoriam morandi cauffa appelîatiœ nem interpofitam animaduertiflet) etiani deufurismedrj temporis cum condemnare. Lucius Titius cum centum dcufuras aliquant ' temporis deberet: minoré pecuniam,quàm dcbebat,obfignauit.qu^' ro,an Lucius Titius pecuniac,quam obfignauit, ufuras praeftare no He^ beate'Modeftinus refpondit. fi non hac lege mutua pecunia data eßet’ ' ' ut liceret amp;nbsp;particulatim cxfoluere.non retardari totius eius debiti «ft tarum prælktioné, fi (cum creditor paratus effet totü fufeipere ) debi cor,qui in cxfolutione totius ceffabat, folam partem depofuit. nbsp;nbsp;^

Aulo Agerio Gaius Sei us mutuam quandam quantitate accepit. hoc chirographo illefcripfit feaccepiffe. amp;acccpiabillomutuosamp;nui«C ratos decern, quos ei reddam ealendis lulqs proximis,cum fuis iiful*^ placitis internos.qii£Ero,anexeoinftrumcnto ufuræpetipoffint,^^ quaef Modeftinus refpondit. finon appareat,de quibusufuris cofl* uentiofada fit,peticasnonpoffc.

HErennius Modeftinus refpondit.fruftus,qui poft adquifitutnc^ cauffa fideicommiffi dominiu ex terra percipiutur,ad fideicoi«' miffarium pertinere.-licet maior pars anni ante diem fidcicommhficC dentem practeriffedicatur.

XLUl. IDEM IiKXVin.rfJJon/oruw. -HErennius Modeftinus refpondit. eius temporis,quod ceffit, poS quam fifeus debitum percepit:cum,qui mandatis à fifeo adion* bus experitur, ufuras : quae in ftipulatu dedudae non funt, petcre poßC' PX L1111. IDE M.Iib.X.TTavæatTu/j.

Oenam pro ufuris ftipulari nemo fupra licitu modum ufuratufl* poteft. XLV. POMPONlVSlilgt;.XII.4dCLM«Zi{0».

FRudus percipiendo uxoruel uirexrefibidonata,fuosfacit iHoJ tantû,quos fuis operis adquifierit( ueluti ferendo ).Nam fi pon’'' decerpfcrit,uel ex fylua cecidcrit: non fit eius, ficuti nee cuiuslibet b«* næ fidei poffefforis.-quia non ex fado eius is frudus nafcitur. XLVI. VLPIANVSlikXIIII.ddediduw.

QVod in frudus redigendosimpenfumeft,nónambigitur ipl^ frudus deminucre debere.

PAratum judicium accipcre,fi ab aduerfario ceffatum eft, moral” facerenonuideri.

MAritus uxoti fuse ufumfrudum tertix partis,amp; cum liberos ha« buiffer,proprietärem legauit.eamuxorem hæredes falfi tefta« menti amp;nbsp;allot um criminum accufauerunt. qua re impedita eft legato-; rum petitio.Intereaftlius mulierishatüs.cpfcj; conditiolegati exftit-it. quæfitumeft.cumteftameritumfalfum noh effeapparuerit,an6tiani , ftuausmulieripræftaridebeantç'réfpondit.prîeftandos. '' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

FXLIX. 1 ABO LEN VS iib.IlII.expo/krioribwUbconi«* Ruftusreieftjuelpignoti'darelicere.

M O D E S T IN V S Iib..Xl.-aravlt;rtKTwp. ƒ ■ r Raieöitia pecunia éft,quæ ttans mare uehitur. cæterum ft eodemloco cönfuniatut : non erft traieditia. Sed ui» ^gl^ldcndu jan merces ex ea pecunia compar àtæ ,in ea cauffa^ ihabentur.amp; interéft,utrum etiam ipfæ pericUlo credito« |J ris nauigent.tunc enim traieftitia pecunia fit. -II. POMP'ONlVSIib'.nil.cxPldUtio.

Nihil intereft, traieditia pecunia fine periculo creditoris accepta fit, an poft diem conftitutum,ôc conditione impleta.periculnm effe creditoris defierit.uttubieg igitur mains légitima ulûtà feenus non nbsp;nbsp;nbsp;'

debebitur.fedinpriore quidemfpeciefemper, in altera nero difeuffo periculo.nec pignota uel hypotheca: tit ulo maioris ufiirae tenebiintut nbsp;nbsp;;

pro operis ferui, traieditiæ pecuniae gratia fecuti. Quod in fingulos dies in ftipulatum dedudum eft, ad finem non ultra duplum centcfi- ' mæ debetur. In ftipulatione foepotis poft diem periculi feparatim intctpofita,quod légitimât ufiiræ deerit,pcr alteramftipuhtionem ufurarum fupplebitur. ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

PEticuIipttdum eft,amp; fi conditione quauis poenali non cxiftentc. receptunis fis, quod dedcris, amp;nbsp;infuper aliquid praeter pecuniam: fi modo in aleæ fpeciem nori cadat,uelutiea,ex quibus conditiones na feunturiut fi manumittas/i illud non facias, fi non conualueroA cae« l tera

tera.Sed nec dubitabis,fj pifeatori croganiro in apparatû.plurimu p^ cuniæ dcderim,utfj caepiflet,rcddcret.amp;: athletæ,undefe exhiba«» cxcrcerct'cp.ut fi uiciffetjedderet. In his enim omnibus Ôcpaâum fin* dipulatione ad augendam obligationem prodeft.

EOenerator pecuniam iifuris maritimis mutuam dando,qiiafdain mere es innam pignon accepit. ex qmbusfinon potuiffet tomin turn exfolui.-aliarum etiammercium aiijsnauibus impofitamni, proprrjsep foencratoribus obligatanim/i quid fupcrfuiffet,pignon ae cepit.quæfitum eft naue propria paempta, ex qua totum folui pot«* ît,aniddamnûad creditorem perrincat, intra praeftitutosdies amÜÛ naucran ad caeterarum nauium fuperfluum admitti poffîtP refpondit-aliâs quidem pignoris deminutio ad damnum debitoris,non etiama^ creditorem pertinet-fed cum traicôitia pecunia ita datm, ut non aliss petitio eins creditori competat,quâm falua nauis intra ftatuta tempo' ta pernenent; ipfius crediti obligatio, non exiRentecondirione,dcff' eiffe uidetur.ideocp pignorum perfecutio perempta eft eriam eoruift quæ non funt amifla. n nauis intra præftitutos dies periffct.amp; condiri* onem ftipulationis deficere uideri. ideo fine caufla de pignorum pcrf*‘ cutione,quæ in alqs nauibus fucrut^quaeri. quando ergo ad illorum P* gnorum perfecutionem creditor admitti potente' tune feilicct,cö coA’ ditto obligationis exftitctit,aut alip cafu pignus amiflitm fuait.ud gt;** lius diftraâummel fi nauis poftea perient,qudm dies præfiiutus p«^ culoexaâusfuerit.

ÏN quibufdam contraftibus etiam ufurae debentur.quemadmodin” per ftipulationé.Nam fi dedero decern traieâitia.ut falua naue foP tem cum exteris ufmis lecipiam: dicendum eft, pofte me fortem cui^ lifuris recipere.

SEnmis ait.pecuniæ traieftitiae poenam peti non poffe.fi per créait rem ftaiflet,quo minus earn intra tempus præftitutum acctpi«-

SI traieftitiae pectmiae poenaf uti folet)promifla eft.quamuis co dt*» qui prim9 foluédx pecuniae fuerit.nemo inxcnt, qui pecunia c3^ deberaxamen pinde cómitti poena poteft,ac fi fuiffet hxres débitons'

• ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ’ papî»*'

' quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PAPINlANVS fA.lin.lt;J«rjftom/m.

^ag^g^^Voties quxreretuc »genus ucl gentéquishab«ct,nec ne cum probare oporrerc.

T71 incumbit probatio.qui dicit,non qui negat. îpR5^Ç^jJ_y KL PAPINIANVShb.lX.rf^o«fortt»i.

CVm taciturn fidcicommiflum ab co datur, qui tam in primo, ^ in fecundo teftamentopro cadcm parte, ucl poftea pro maiorc hires fcribitur.-probatio mutatmoluntatisei debet incumbcrc, qui conuenituncum fecren fufcepti ratio pleruntj dominis rerum pcrlua» dct,cos ita hiredcs fcribere,quorum fidem elegerunt.

IIII. P AVLVS likVI-rf^on/brut». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ EMptorem probate debere,eum fcruum,dc quo queritur.ante quiro cmeret,fugifle.

AS ca parte,qui dicit aduerfarium funm aliquo inrc probibitum effe.fpeciahter lege ucl conftitutioneidprobari oportet. Ideoqj tefpondit,fiquislieget cmancipationemrite faftam.ipfumprxftatq debereprobationem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

PAtronus‘manifeftedoccre debet, libertum in fraudem fuam ali quid dcdiffe,ut parte eius,^d in fraude d.i tue Act,poffer auocarc.

CVmprobatio prioris fugre deficit, ferui qmftioni credendö eff. in fe enim interrogari,non pro domino aut in dominu uidetur.

SI filius in poteftate patris fe effc neget, prxtor cognofcit, ut priot doccat filius : amp;nbsp;quia pro pietate, quam patri debet, hoc ftatuen« dum eft: Sc quia fe liberum eue quodammodo contendit.idco enim S; qui proclamâtadlibertatcm,prior edocere iubetur.

01 paftum faftum fit,in quo hreredis mcntio non fiat : qmritur, an ^id aâû fit,ut ipfius dûtaxat debitoris perfona artaretutC’Sed quam« uis uerö cft,quodqui excipit,probate debeat,quod excipitur.attamcn de ipfo duntaxat,ac non de hacredc cius quoqj conueniirc:petitor,non qui excipit, probate debet: quia pletun^ tam h«redibus noftris,^ nobifmetjpfiscaucmus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Enfus,amp; monuméra publica potiora teftibus effe,fcnatus cc fuit. XL CELSVS ÜkXl.dietamp;rMfl!.

N On eft necefle pupille probare/ideiufTorcs pró tu tore dates» c“ accipiebantur,idoneos né fuifle. 17am probatioexigenda eft ill’ his,quôrû officq fuit prouiderejn pupille caueretur. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■7^ ; ,

ars*quin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* Vinquâginta teftameto tibi legata funtidem feriptu eft poflcî

genta. V J^in codicillis.refert duplicatelegacum uoluerit,an repetere.'amp;an oblitus fe in teftamente legaffe, id fecerit.ab utre erge probatio eitiS fei exigenda cilc'prima freute æquius uidecur,utpetiter probet,quod inrendit.fed interdum probationes quædam amp;nbsp;àreeexiguntumamfi creditum petatur,ille refpendeat.folutam effe pecuniamûpfe hoc pW bare cogéndus eft.amp;hic igirur,cû petitor duasferipturas oitçndit, lias* res pofteriorem inanem ehejpfe hartes id adprobareiudici debet.

CVm de ætate hominis quæreret.Cæfar nefter in hæc uerba referh pfit.amp; durum amp;nbsp;iniquû eft, cum de ftatu ætatis alicuius quærintf, amp;nbsp;diuerfa: profeffiones proferuntur: ei potiflimum ftare, quæ noceat fedcauflacognitaueriratem exicuti opertetramp;exeo potiflimum an* nos computari,ex quo præcipue fidem in ea re conftare,credibilius uilt; detur. . Xim. VLPlAiiVSlib.U.deefjiciomnfulk.

Circa eudi, qui fe ex libertinitate ingenuum dicit, referendum efi, quis aftoris partibus fungatur. Et fiquidem in pofteflione hberti* nitatis fuit.finedubio ipfum oportebitingenuitatis cauffam agere,do cere'e^ fe ingenuum effe.Sin ueroin pofteflione ingenuitatis fit,amp; libel tinus efte dicatur fcilicet eins,qui ei controuerfiam mouct; hoc pioba re debet,qui cum dicit libertû fuum. quidenim intcreft, feruum quiS fuum, au libertum contendatt^ Siquis autem fiducia ingenuitatis fn^ ultro in fe fufeipiat probationes, ad hop ut fententiam ferat pro iijge* nuitatefacientem,hoc eft,utfe ingenuum efte pronucietur: au obrem perari ei debeat,traftari poteft. amp;nbsp;non ab re effe opinor,moré geri pro« bànti fe ingenuum,amp; fententiam fecundum fe dandamteum nullica* ptio iuris intercédât. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, . .

XV. MODEST! NVS liKXlI.rQ'Jjan/'orUW. ■-QVidam quafi ex Seia fufeeptus Caip SeiQ,cum Caius fratresh-i* berct,hæreditaréCaij inuafit.amp;fratribus eiHfdem,quafi ex man dato defundi,fideicommifla folujt, ótcaurioneinaccepit. qui poftea cognitp,quódfilius fratris eorum nonfiiiftet;quTrebant,an cumeo dehærèditate fratris ,ppter emiflam ab eis manum, poflint quafi cum filioagereC’ Modeftinus refpondit.cautioneéxfoluti fideicommiflï ftatum eins,qui probari poftet à frarribus defunâi filius non eflê,minilt; me confirmatum effe .• fed hoc ipfum tarnen à frarribus pbari debére.

XVIj .TERENTIYS CLEMENS lifc.IIIt.ddL.TwIidwerPdpw. ETiammatrisprofeffiode state filiorumrecipitur .fedamp;ani re« cipicnda eft. \.

i XVIt. CELS vs Iifc-VlJigr/bium. CVm de lege Fakidia qusEtitur disredisprobatio eftdocum habe« re legem Fakidia. Quod cum ,pbare non poteft. merito condena bitur. . xviii. VLPiANVS Ub.-vi.iifj^onwn.- ' i QVoties opersquafialiberto petuntur: probationes ab co, qui ft patronumdicitsxiguntur.Scideo lulianusfcripfit; licet patro« nus in prsiudiciopoffeffor effe uideaturruemm parribus aftoris no 11« bertum fungi debereded eum,qui fe patronum effe contendat. Qui dolo dicit faftum aliquid( licet in exceptione:) docerc debèCgt;lt;folani admiffum effe. Interrogationis fads probarione aflori ilriponi de« bere,id eft ei,qui in iure interrogatum dixit refpondiffe ,fe folum bære dem effe : fedôc fi tacuiffe dicatur interrQgatus,æque tantundem erit dicendum : impofita probarione nonei, quiexcepit,fe non teflon# differed adori.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIX. IDEM lit.VIT,dijJmhiHofitiW. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

ÏN exceptionibus dicendum eftjeum parribus adoris fungi opofte redpfumbß exceptionem uelut mtentionem impkre.utputa fi padi conuenti exceptione utat«r:doccre debet padum coüuentum fadum effe. Cum quis pmifit iudicio fe fifti, amp;nbsp;reipublicæ cauffa abfuiffe dica tur,amp; ob idnon ftetiffe:uel dolo malo aduerfarqfadum,quo minus fi« fteretur : uel ualetudinem fibiimpedimento fuiffe, ueltempeftatem: probate id eum oportet. nbsp;Sed amp;nbsp;fi procuratoria quis exceptione üta -tur.eo quod non licuiffet aduerfario dare,uel fieri procuratorém; probate id oportet obrjeienté exceptionem. idem crit dicendum, amp;nbsp;fi ea pecuniapetatur.quspenfatadicitur. ' Hoeamplins.fiiudicatsrci, ue 1 iurifiurandi condirio delata dicatur de eo, quod tune peritur: fiuc in alea geftum effe contendaturreum implere probationes oportet;, XX. IVLlANVSlikLXlU.digejffertün. * nbsp;; '

SI quis liberum hominem ui rapuerit,inüe uinculis habuerit: is in* digniffime commodum poffefforis confequetur:quia probari nó . potcïit,homincmeo tempore,quo primü lis ordinäre tut,mlibert a te fuiffe. XXL MARTlANVSlih.VÏ.Wl/lttaitottt«».’ * VErius effe exiftimodpfum qui agit,id eft legatariu probdrè óppr-tere,fciffe defundum alienam fe rem uel obÜgatam lé^ïè : non hxredé probate oportere,ignoraffe alienam rem uel obligatam: quia femper neceffitas probandi incumbit illi, qm agit.

X X111. MARTIANVS hb.pnguldri adfwmuli hypothrariM^ A Nte omnia probandum cft,quod inter agentem amp;nbsp;debitoré coö j(7\_ucnit,ut pignori hypothecæûc fit. fed amp;nbsp;n hoc probet ador : iUw quo^ probate debet.rem pertincre ad debitorem co tempore, quo (^ yenit de pignorc:aur ad cum, cuius uoluntatc hypotheca data eft.

SI chirographum cancellatum fuerit: licet præfumptione debitor li beratus effe uidetur ; in earn tarnen quantitatem.quam manifeftj^ jgt;batjonibus creditor fibi adhuc deberi oftendit.refte debitor cóucnirgt;

CVm de indebito quxritur,quis probare debet,nó fuiflc debituifl* resitatempcrandaeft. utfiquidem is,quiaccepiffe dicitutréue* pecuniam indebitam,hoc negaaerit:amp; ipfc,qui dedit, legitimis probv tionibus folutioné adprobayerinfine ulla diftinftione ipfum, qui neg* uit fefe pecunia açcepilTe ( fi uultaudiri ) cöpeUendum efle ad probari* ' ones præftandas,quod pecuniam debiram acceperit.pcr enim abfurd“ eft,eum,qui ab initio neganit pecuniam fufcepiffe;poftqudm fuerit r” ni^us acccpiire,probationem nondebiti ab aduerfario exigete. Sim’^ ro ab initio quidé confitcatur fufeepiffe pecunias, dicat autem nó tolt;^^ bitas ei fuiffe folutas : praefumptioné uidelicet pro eo effe, qui acccpifi nemo dubitat. Qui enim foluit,nunquam ita refupinus eft,ut facile figt; as pecunias iadetA indebitas effundat.-Se maxime fi ipfe.qui indebit^i dcdiffe dicit,homo diligens eftamp;: ftudiofus paterfamilias,cuius perfo* nam ipcredibile eft in co aliquq facile erraffe. amp;nbsp;ideo cum, qui dicit in' débitas foIuifteicompeUi ad probationes,quod per dolum accipientiS» nel aliquam iuftam ignorantiæcauffam indebitum ab co folutumfit’ amp;nbsp;nifi oftendcrit, nullam cum repetitioné habere. nbsp;Sin autem is,q“^

iqdebitü queritur, uel pupillus, uel minor fit, uel mulier, ucl forte uil quidem perfedæ ætatis, fed miles,ucl agricultor, et forcnfium reruns expcrs,uel alias fimplicitategaudens,amp;defidiae deditus.-tunccum,lt;l''' accepit pccunias,oftcdere bene eas accepiffe,óc débitas ei fuiffe folutis! Si fi nop oftendcrit,eas redhibere. fed hoe ita, fi totam fummam inlt;l«' bitam fuiffe folutam is,qui dcdit,contcndat. nbsp;nbsp;Si auté pro parte qu«*

ritur,quod pars pecuniæ folutæ débita non eft: uel quod ab initio qui* demdebitum fuerit,fed uel diffoluro debito poftca ignatus iterum f® uit,uel exccptione tutus errorc eas pecunias depédit: ipfum hoe om»i modo oftendcre,quod uel plus debito pcrfoluit,uel iam folutam pc^® niarn per errorem repetita folutioné dépendit,uel tutus exceptionef* feiens fuam proiccit pecuniamffecundum generalem régula,qu« «lt;*

TIT. in. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«07

qui opponendas effe exceprioncs affirmant ,ucl foluiffc indebiti cóten dunt.hxc oftédcrc exigit. In omnibus autcm*decifionibus(quas jgt;= afs*iunï-pofuimus)licentiaconcedendaeft ei,cuionus probationis incumbit, onibus. adueifaiiofuodecei ueritate iusiurandum inkrrejpriusipfo pro ca» lumnia iurantenn index iuraméti fidcm fecutusjta fententiam fiiam poffit formarc^ure kilicetrefercndx religionis ei9 feruado. Sedhxc, ubi de folutione indebiti quxftio eft. Sin autem cautio indebite ex« pofita effe dicaturA indiftinde loquatur;tunc eum,in quein cautio ex pofita eft,compclli debitu oftendere,quod in cautionem deduxit : nifi ipfc fpccialiter, qui cautioné expofuit^cauffas explanauit, pro quibus tandem confaipfit. Tune enim ftare eü oportete fux confeffioni : nifi ruidentiflimis probationibus in feriptis habitis, oftendere paratus fit, fefe hxc indebite promififfe.

PRocula eü magnx quantitatis fideicómiffum à fratre fibi debitu, poft mortem eius in tatione cum hxtedibus penfare uellet:cx diuerfo autem allegaretur,nunquam id à fratre ,quandiu uixiffet,defiu dcratum,cumuari)sexcauffis fxpeinrationem fratris pecunias ratio Ptoculx foluiflet:diuus Commodus,cum fuper co negocio cognofce* tct,nonadmifit compenfationem,quafi tacite fideicommiffumfraa trifuiflet lemiffum.

QVitcftamentumfaciebat,ei,qui uf^adcertum modumcapcre ^poterat,legauitlicitam quantitatem. deinde ita locutus eft. Ti» tio centum do lego,qux mihi pertulit:qux ideo ei non caui,^d omnes fortunas amp;nbsp;fubftantiamji quam à matre fufcepetat,in finu meo habui fineullacautione.itemeidem Titio teddióc foluiuolodc fubftantia inca centum qmnquaginta,qnx ego ex reditibus prxdiorü eius,quon» ipfcftuftumpcrcepi,8ediftraxi:item de calcndario.fi qua à matre recc» peratTitius,intemmcamconuerti.quxro,anTitiusea exigcre po» teft f refpondi. fi Titius fupra fenpta ex tatione fua ad teftatorem per« ueniffe probate potueritexigi.uiderienim eo,quodille plus capcre non poteratjn fraudem legis hoc in teftamento adicciffe.

SI arbiter animaduertete debeat,an opcris fafti memoria exftet.hoe ei quærendum eft,an aliquis memincritjd opus faftumefle.P A v» r V S. imo cu ab arbitro quxrif ,memoria fafti opcris cxftcr,nec 'nc.-nó hoc quzrit, num aliquis meminerit, quo die aut quo confule faftû fit; fed num hoc aliquo modo probari poffit,* qua piidé id opus faftû fit: *aliis. 8titahoc,quodGiaECidic«cfolei’ .poteftenim hoc memoria diu, teneti

ttneri,non intra annum( puta ) faftum.-cum interim nemo fît eotntU’ qui meminent, quibus confulibus id uiderit : fed cum omnium eft opinio ,nec audifle^nec uidiffe^cü id opus fieret,ne^ ex his audifc qui uidifTent^utaudiflent: amp;hoc infinite fimiliter -fufum uerfum ät‘

IMperatores Antoninus amp;nbsp;Verus AA. Claudio Apollinari refcripft' runt in here uerba. Probationes,qu£e de filqs dantur,non in fola affit matione teftium confiftunt : fed amp;nbsp;epiftolas,quæ uxoribus miiamp;alle‘ gantur(fi de fide earum confiftat)non nullamuiceminftrumentoruo’ obtineredecretumeft. Muliergrauida repudiata, filium enixa ab fente maritojpurium in adis profeffa eft.quæfitum eft,an is in potefta te patris fit;amp; matre mortua inteftata,iuffu eins hæreditaté matris adi^^ re polTitjiec obfit ,pfefrio à matre irata fadat'refpondit.ueritati locuf^ perfore. XXX. l'D^N.lib.ï.rcjjionforum'Peftorcjj^andit.

Slancillafnit: ad libertatem perdudaninon-uidemneq; per fid' cómiffi relidi fibi probationer nee quod alimenta funt.ut nutridi praeftita. , . XX XI. idem libAl.rcßgt;ondit Materna Sabino.

COmmemorationéinehirographo pecuniarû, quae ex alia cau®’ deberi dicuntur,fadam;uim obligationis non habere.

ïlNftrumentorumnomine ea omnia accipienda funfiq“' J bus cauffa inftrui poteft. Ôcideotam teftimonia, qu^ perfonx inftmmentorum loco habentur.

__^ViGun^afifcoeonuenitur,non ex indice ôteexen plo alieuius fçnpçur^jfed ex authentico conueniendus eft ; ut ita con‘ tradus fides pQflitoftendi.cxterurn calumniofam fcriptiuam uimd iudicioobtinerenon cpuuenit.

, s . HLipEM lib.ULrcjj^onforumrel^ondit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

REpetitaquidemdie cautioneni interponinon debuiffe; fed fel# cnmen,quantum ad eos^qui in hoe confenferunt,contradii non uideri.xuni inter pr «faites amp;nbsp;conuenientes res aditata fit,magis'cg de» bitor,quâmçreditor deliquerit.

TIT. y. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S09

bislicuti eft in bis obligationibus,qu3e confenfu contrahuntur. amp;: ideo finefetiptura fi conuenit, nt hypotheca: fit,0cprobari poter it: res obli« gata erit, in qua conuenerutfiunt enim de his feripturæ, ut quod aftu eft, per eas facilius probari poffit. 8e fine his autem ualet, quod aâum eft,fi habeat probationem: ficuti amp;nbsp;nuptix funt, licet teftatio fine feri» pris habita eft.

Slrcsgeftafineliter'arumquocj confignatione ueritate faftumfuu prxbeat:non ideo minus ualebit, quod inftrumentu nullum de ea interceffit. vi. VLPIANVS lib.L.ddedirtuw.

SI de tabulis teftamenti deponendis agaturA dubitetur, cut eas de« poni oportet:fempcr feniorem iùniori, amp;nbsp;amplioris honoris infe-norijSe marem faeminæ,amp;: ingenuum libertino prxferemus.

Eftimoniorum ufus frequens ac neceffarius eft, amp;nbsp;ab his :^Mlpræcipueexigendus,quorum fides nonuacillat.Adhibc riep teftes poffunt nó folum in criminalibus cauflis, fed etiam in pecuniarijs litibus, ficubi res poftulat:amp; hi,quis bus non interdicitur teftimonium,nec ulla lege â dicen-do teltimomo exeufantur. Quanquam quibufda legibus ampliffi* mus numerus teftium definitus eft;tamen ex conftitutionibus princi» pum hare licentia ad fufficientem numerum teftium coartatunut iudi ces moderentur,óceum folum teftium numerum, quem neceffarium effe putaucrint, euocari patiantur me effrenata poteftate ad Uexandos homines, fuperflua multitudo teftium protrahatur.

TN teftimonqs aüt fides, dignitas,mores, grauitas examinada eft,8e ideo teftes,qui aduer lus fidem teftationis fuæ uacillant,audiendi nó funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III. C ALLIS TRAT V Slib. Uil. de cogmtionibuf.

TEftium fides diligenter examinada eft, ideo'cp in perfona eorum exploranda erunt. in primis conditio cuiufeg : uttü quis decurio, anplebeiusfit. amp;anhoneftæamp;inculpatæ tiitœ,an ueroquis notatus amp;nbsp;repræhenfibilis:an locuples, uélegens fit,ut lucricauffa quid facile admittat.uel an ei mimicus fit,aduérfus quem teftimonium fert; nel amicus ei,pro quo teftimonium dat. Nam fi careat fufpitione teftimo niumuel propter perfonam,à qua fertur,quodhonefta firmel propter cauffam,quod ne^ lucri, necg gratis,ne^inimicitiæ cauffa fiat: admit - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m ten*

DIGESTORVM LJB. XXIL

*ali5s.Vi uio.

tendiim eft.Idcoq; diuus Hadrianiis*Innio Varo legato prouiitó Ö liciæ reftripfit.eum.qiü iudicac,magisfcire pofie,quanta fides liabcO' des habenda fit reftibiis.quin amp;nbsp;cuius dignitaris, amp;nbsp;cuius exidimatio* nis fint; Óc qui fimplicitet uifi funt dicere,utrum unu eundem'cpamp;:ptf^ meditatu fermonem attulerint: an ad ea,çuæ interrogaueras, ex teOJ porc uenfinnlia refpódehnt. Eiufdé quoej principis exftat refenp'^ ad Valcrianü Venuri deexcutiendaßdeteftium m hjEcuerba.QuJeäfquot; gnmcnta,ad queni modiinï,probanda:cui^ rei fufficiant; nullo efttO modo fatis defmiri poteft. Sicut non fempcr,ita fæpe fine publicis m® numentis cuiufqj rei uenras depræhenditur; alias numerus teftiu, aliï$ dignitas amp;authontas, alias iieluri confentiens fama confirmât rci,^^® qua quærituc,fidem hoc ergo folum tibi fcribere poffum fummatii”; non utilt;$ ad unam probationis fpeciem cognitionem ftatim alÜg^^' debere/ed ex fententia animi tui te exilhmare oportere,quid aut cK‘ das,aut paru probatum tibi opincris. Idem diuus Hadrianus luni^ Rufino proconfuli Macedonia: refcripfit, teftibus fe,non teftim^^ nijs crediturum. Verba epiftola: ad hanc pattern pertinentia hæc fiwf' Quodcrimina obqciebat apud me Alexander Apro,amp;nó probabat» nee teftes producebat,fed teftimonijs uti uolebat, quibus apud me 10’ cus non cfl; (nam ipfe eos interrogate folco ) ipfum remifi ad prouin* ciæ prxfidem.ut is de fide reftium quæreret.Sc fi non implefler,quodiO *aliàs.Sa tendebat,relcgaretur. * Caninio quoq? Maximo in hæc uerba idé pi^ bino. nbsp;nbsp;cepsrefcripfit. Alia eft authontaspræfentium teftium,alia teftimoflio turn,qua: recitari folent. tecum ergo délibéra, ut fi detinere eos uel'^ des eis impendia. Lege lulia de ui cauetur,nc hac lege in reunitd^ nionium dicere liceat ei, qui fe ab eo parentene cius liberauerit : qu''*^ impubes erit:qufcp indicio publico damnatus erit, qui eorum inintf* gru reftitums non erit: quiiie in ninculis,cuftodiaae publica erit: quiquot;^ ad beftias,ut depugnet.fe locauerinquæûe palam quaeftum faciat,tee^ ritûe.quiûeob teftimoniumdicendum,uelnondicendum,pecuniaO’ accepiffe iudicatus,uel conuiftus crit.nam quidam propter reucrenti* am perfonarum, quidam propter lubricum coufilq fui, alq ueropro* ptcr notam amp;nbsp;infamiam uitae fuæ, admittcndi non funt ad teftimoo*) fidem. nbsp;nbsp;Teftes non temere eitocandi funt per longum iter: amp;

minus milites auocandi funt à fignis, uel niunenbusgt; perhibendi teW monq cauffa .idq^ diuus Hadrianus refcripfit. Sed amp;nbsp;diui fratres refd*' pferut. Quod ad teftes euocandos pertinet.-diligcntiae iudicantis eft ^ plorare,quae confuctudo in ca pronincia, in qua iudicat,fuerit. nam Ü probabitiir/a’pemaliamcnutatem teftmwnij gratia plerof^ euoci‘

tos:non eft dubitandum, qtiin euocandi fint, quos neceflarios in ipfa cognitione deprxlienderit,qui iudicat.

LEge Iulia*iudiciorum publicorum cauetut,ncinuito denuncie- ^nX/^^^j, tiir,ut tcftimoniiim litis dicat aduerfus forerum,gencrum, uitri- f^r.^ p^. cum,priingnum,fobriiiuni,fobrina,fobrinoncnatum,eosiic,qui prio* p,-^, re gradu fint, item ne liberto ipfiiis libecotumne eins, parent urn, niri, uxorisiie.Et utnec patroni,patronæûe aduerfus libertosmec^ iiberti ad uerfus patronum cogantur teftimoniumdicere.

INuiti teftimonium dicere non coguntur fenes,ualetudinarti,ucl mi lires, uel illi, qui cum magiftratu reipublica: cauffa abfunt, uel qui* bus uenire non licet.

QVaefitum fdo,an in publicis iudicqsealvmniae damnati,teftimo mum iudicio publico perbibere poflinte’fed neerlege Rhemmia ptohibentutramp;lex Iulia de uiArepetundarum^amp;peculatus.eoshomi lies teftimonm dicere non uetuerunt.uetuntamcn quod legibus omif-fum eft, non omittetur religione iudicantium : ad quorum officium pertinet, eius quorg teftimonij fidem, quod integrx frontis homo dixerit,perpcndctc.

DIGESTQRVM LIB. XXIL

SCio quidem traftatu effe, an ad teftamentum faciendum adhibeU poffitadultcrr) damnat9. Et fane iufteteffimonq officio inrerdidu d cxiftimo. Ergo neqj iure ciuili teftamentum ualere, ad quodhuiufi modi teftis procelfit.-ncq; iure prætorio,quod ius cimle fubfequitur: el ^ ’ nelt;5h£ereditasadiri,ne($ bonorum pofleffio d.ari poflit.

REpetundarum damnatus,nec ad teftamentum,ncc adteftimon* urn adhiberi poteft. Hermaphroditus an ad teftamentum ad “quot;“■'“ hiberipoflit,qualiras*incalefcentisfexusoftendit.

ualefeen , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xvi. IDE lA lib.V.fententiärivm.

^^5’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vi falfa uel uaria teftimonia dixerunt, uel utriq? parti prodidc* ‘ runt.-aiudicibuscompetenterpuniantur.

PAter amp;: filius,qui in poteftate eins eft, item duo frarres, qui in eiuf‘ dem patrispoteftatefunt: teftes utrilt;5 ineodem teftamento, ud „ codem negocio fieri poffunt; quoniam nihil nocet ex una domo flu* res teftes alieno negocio adhiberi.

EXeo,quod prohibet lex Iulia de adultcrqs teftimoniu diccre con* demnatammulieremrcolligituretiam mulieresin iudiciotefti* nionq dicendi ius habere.

INuiti teftimoniu non dicunt publicani.item is,qui non detredand* teftimoniicauflaabent.itemis,qui quid exercitui præbendû coil*

XX I. A R. C A DIV S (fui er Charißm Ub.ßn^lari de tefHbui’ O B carmen famofum damnatus inteftabilis fit. nbsp;Illud quolt;j ill'

cunäabile cft,nt fi res exjgat,non tantum priiiati/ed etiam m^« giltranis ( fi in præfenti fint ) teftimoniû dicant. Item fenatus cenft’’^» prætorem quolt;5 dare debcre teftimonium in iiidicio adulterq cauA^ Si ea rei conditio fit,ut arenarium teftem, uel fimilem perfona ad* mittere cogamur;fine tormentis teftimonio eins credendum none Si teftes omnes eiufdem honeftatis Sc exiftimationis fintA nc^ , cq qualitas ac iiidicis motus cum his concurrat: fequenda funt omn’ no reftimonia.Si uero ex his quida aliud dixerint ( licet impari nurne' to) credendum quidem eft/ed quod naturæ negocq conuenit,Sc quod inimicitix aut gratiae fufpitione caret ; confir mabitqg index motu an*

mi fui ex argumetis amp;! teftimonqs.quæ rei aptiora,Sc nero proximiora ’ effe eóperent. Non cm ad multitudiné refpici oportet, fed ad fyncen teftimoniorüfidem.öcteftimonia,quibus potius lux ueritatis adfiftit.

CVrent magiftratus cuiuf^ loei teftari uolentibusA feipfos A alios telles nel fignatores prxbere:quo facilius negociaexplicentnr, amp;probatioreifaluafit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i i

■fS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• XXin. IDEM lib.l.deiudicffipublicit. iRoduci teftis non poteft,qui ante in eum reum teftimoniu dixit.

'xxilll. PAVLVS lib.V.fctttcttridrtwn, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• , | Elles eos.^saceufatotde domo pduxit,interrogarinóplacuit. XXV. ARC A Dl VS lik pngKUn de ff/libut. MAndatis cauetur,utpraefides attendant,ne patroni incaufla, cui patrocinium præftitciant, teftimonium dicant. quod Si in exfecutoribus negociorum obferuandum eft.

^^^^ '’“*5 '^^^ faftieft.nam fi quis nefciat decef» eum,cuius bonorum polfeffio deferturmon cedit ei quideni defunftum effe cognatü, nc« proximitatis nomine bonorum poffeffionem fibi defer ri: aut fefciatferiptu hseredem.nefeiatautem, quod fetiptis hæredibus bonorum poffeffionem pretor promittatxe dit ci tempus, quia in iure errat.Idem amp;nbsp;ft frater confanguineus defun öi credit matrem potiorem effe. Si quis nefciat fe cognatum effe: interdû in iure, interdum in fado errat, nam ft amp;nbsp;liberum fe effe, amp;nbsp;ex quibus natus ftt,fciat,iura autem cognationis habere nefciat:in iure er rat. at ft forte expofitus,quorum parentum fit,ignoret:fortaffe Sc ferui at alicui,putans fe fetuum effeün fado magis,quàm in iure errat. lté -fi quis fciat,altjquidem bonorum poffeffionem delatam effe, nefciat autem ei tempus prteterqffe bonorum poffeffionis.in fafto errat.Idem ell,Sc fi putet cum bonorum poffeffionem accepiffe. fed fi feiat eu non peniffe,tcmpuscp ei præterqffe, ignorct autem fibi ex fuccefforio capi pite bonorum poffeffionem competere: cedet ei tempus, quiain iure errat. Idem dicemus, fi ex affehsres inftitütus,non putet fe bono» tum poffeffionem peterepoffe ante apertas tabulas. quod fi nefciat effe tabulas;in fafto errat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

IN omni parte error in iure non eodem loco,quo fafti ignoranHa.H beri debe bit.-cum ius finitum efle amp;nbsp;poifit amp;nbsp;dcbeat/ani inicrprcta» no plerun^ etiam pcudentilTimos fallat.

fnediti, T Vris ignorantia in ufucapioiienegatur prodefle,fadi uero ignor-in* prodeffe conftat.

V. TERENTI VS CLEMENS lifc.n.ddL.lMlwcr Pdpwi«. INiquiflimum uidetur,cuiquam fdentiam altcrius,quamfuam,n0‘ cerc : uel ignorantiam alterius prodeffe.

TIT. VT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;81$

Sediuris igiioranriam non prodefle,Labeoita accipiendum exifti« mat.-fi intifcoufulti copiam habeat, uel fua prudentia inftrudus fit : ut cui facile fit feire, ei detrimento fit iuris ignorantia. quod raro accipi-cndiim eft. Qui ignorauit uenditorem rei dominum effe: plus in re eft,qudm in cxiftimatione mentis. Sc ideo tametfi exiftimet fe no à do mino cmere.tamen fi à domino ei tradat^dommus effidtur. Si quis ius ignoransjege Falcidia ufus non fit;nocerc ei,dicit epiftola diui Pq. Sedamp; imperatores Seuerus amp;nbsp;Antoninus inhaec uerba refcripferunt» Quod ex cauffa fideicommiffi indebitum datu eft, fi non per errorem folutumeft;,repetinonpoteft. Quamobrem Cargilianihaeredes,qin cum ex teftamento eius pecuniam ad opus aquaeduftus rcipublicac Cy renenfium relidd foluerintnon folum caiitioncs non exegerunt, quae . interponi folent.ut quod amplius cepiffent municipes, qudm pct iegé Falcidiam licuiifetjeddercnt ; uerumetiä ftipulati lunt; nc ea fumma in alios ufus conuertereturA feientes prudeutesep paifi funt earn pecii niarn in opus aquxdudus impendi*: fruftra poftulant reddi fibi â repu» blica Cyrenenfuim,qiiafi plus debito dederint.cum fit utrun^ iniquu, amp;nbsp;pecuniam,quae ad opus aquaedudus data eft,repeti;amp;: rempublicam ex corpore patrimony fui impendere in id opus,quod totum alienae li-beralitatis gloriam repræfentet. Quod fi ideo repctitionem fe eius pc-ami« habere dicunt, quod imperitia lapfi, Icgis Fakidi« beneficio ufi non fint .• feiant ignorantia fadi,nó iuris prodeffe.nec ftulris folere fuc* curri, fed errantibus. Et licet municipum mentio in hac epiftola fi« ar. tamcnSe in qualibet perfona ide obfetuabitur. fednee quod in ope« re aqu«dudus relida effe pecunia proponitur,in hue folum cafum cef-farc repctitionem,dicendum eft.nam initium conftitutionis generale eft. demóftrat enim, fi non per errorem folutum fit fideicommiflum, quod indebitum fuit, non poffe repeti. Item amp;nbsp;ilia pars «que generalis cft.-ut qui iuris ignorantia legis Fakidi« beneficio ufi nô funt, nec pof« fintrepetere. utfccundûhocpoffîtdici; etiam fipecunia,quæper fidei commiffum relifta eft,qu«'c^folutaeft,nó ad aliquid faciendum relifta fit ; amp;nbsp;licet confumpta non fit, fed exftet apud cum, cui foluta eft; ceffare tepetitionem.

IMpuberesfine tutoie agentes, nihil poffe de fado uel de iure feite intelligiuitui.

F LOR EN TIN VS Iit.III. inftitutiomm. Ponfaha funt, menrio amp;nbsp;repromiflio futurafUiW nuptiarum.

II. VLPIANVS Ub.ßngularideßionlalibat-SPonfalia difta funt à fpondcndo. nam mon® fuit ueteribus ftipulari, amp;nbsp;fpondetc fibi iii0‘ res futuras.

IlKXXXV.rfd Satin««.

SVfficit nudus confenfus ad conftituenda fponfalia. DenicpcoH' ftat ÔC abfenti abfentem defponfari poffe,amp; hoc quotidie fieri. nbsp;nbsp;’

HAcc ita.fi fcientibus his, qui abfunt/ponfalia fiant : aut fi poften ratumhabuerint.

SI puellae tutores ad infringenda fponfalia nuncium mifetint: non putarimfuffcfturumaddiffbluendam nuptiaröfpemhunc nu»* ciummon magis, quàm fpófalia pofte eos foloscouftituere. nififort« omniaiftaex uoluntate puellae fadafint.

iN fponfalibus nihil intereft,utrum teftatio interponatur,an aliqugt;^ fine fcriptura fpondeat. In fponfalibus etiam confenfus eonu» exigenduseft,quoruminnupttjsdefideratur, Intelligi tarnen femptï filiac pattern confentire,nifi cuidenter düfentiatjlulianus fetibit.

QVaefitumeft apudlulianu, an fponfalia fint ante duódccimui» annum,fi fuerint nuptiæ coUataefEt femper Labconis fentenri’ am probaui exiftimantis, fiquidem praeceiferint fponfalia; durareea. quamuis in domo loco nuptæ elfe cœpent. Si ucio non præcefterint: hoc

hoc ipfo,quod in domu deduda eft.nonuidcri fponfalia fafta. quam fententiam Papinianus quolt;5 probat.

TN poteftate manente filia,pater fponfo nuncium remittere poteft, , Xamp;: fponfalia diffoluere.Enimuero fi emancipata eft: no poteft, netj imnciu remittere,nelt;5qute dotis cauffa data funt,Condicere.ipfa em fi« lianubendoefficitdotem effc, condiâioncmfc^exftinguit,quæ cauffa non fecuta nafci poterat. Nifi forte quis proponat, ita dotem pattern pro emancipata filia dediffe:ut fi nuptijs no confentiret,repetcret,quac dedetat.tunc enim habebit reperitionem.

SPónfalia, ficut nupti3C,confenfu contrahentium fiunt.-Sc ideo ficut nuptqsjitafponfalibus filiamfamilias confentirc oportet.

SEdca,quspatris uoluntatinon répugnât, confentire inteUigitur. iTunc autem folum diffenticndi â patre licentia filiæ conceditur .• fi indignum moribus,ucl turpem fponfum pater ei eligat.

X' Uiofamilias diffentiente,fponfalia eius nomine fieri non poffunt. X1111. M o D E s T IN V s lib. IIII. di^rentiurtm.

IN fponfalibuscontrahendissctas contrahentium definita non eft. ut in matrimonijs. Quapropter à primordio xtatis fponfalia effici poffunt; fi modo id fieri ab utraej perfona intelligatur,id eft,fi non fmt minores,quim feptem annorum.

X V. IDEM lib./ïngabn de enuclrdtis aßim. i TVtor faftam pupillam fuam, nee ipfe uxoré ducere, nee filio fuo, in matrimonio adiungere poteft. Scias tarnen, quod de nuptijs' liaôamus,ôlt; ad fponfalia pertinere.

O Ratio impetatorum Antonini amp;nbsp;Commodi, quac quafdâ nuptû asinpetfonafenatoruminhibuit.de fpôfalibus nihil locuta cft: tede tarnen dicitur ,ctiam fponfalia in his caubus ipfo iure nullius effc momcnti:ut fuppleatur,quod orationi deeft.

SAepe iuftx ac ncceffariae cauff« non folum annum,uel biennium, fed etiam per tricnnium,Ôlt; quadricnnium,amp;: ulterius trahunt fpoii falia:ucluti ualetudo fponfi fponCttie,uel mortes parentum.aut capi« talia crimina,aut longiores pcregtinationcs, qùæ ex neceffitate fiunt. ÏXVm. VLPIANVS likVr.'rtdedidmn.

N fponfalibus conftituendis patuicefeitgt;pecfe^corä,anpernun« i: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n cium

“ ' cium,«cl pcrepiftolam.ah per aliû hoc fadum ßt.amp; feré plcrunlt;j cû9* dirioncsuucrpofitispcrfonis expediantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Vpriæ funtconiundio maris amp;nbsp;faeminatjConrortiulU ornais aitæ, djaini amp;nbsp;humani iuris communicatio.

NVptiæ confifterc non poffunt, nifi confentiant oésad eft qui cocua^quoramc^ in poteftate funt* 111. IDEM libA.itdSai'mum,

SI nepotem ex filio,amp; neprem ex altcro filio in poteftatchabeam.fl® prias inter cos me foloauthorc contrahi poffe,Pomponiu$ feri* buA liernm eft.

MInorem annis duodecim nupram tanc legitiniam uxorein fo re^cum apiid niram impleffet duodecim annos.

MVIiercm abfenti per literas cias, ad per nanciam pofte nabelt placuit,fi indomam cias dedacerctur: cam uero,qaæ abeflef» ex literis ad nuncio deduci à marito non poffe. dedaftione enim opuî effe in mariti.non in uxoris domam.qaafi in domiciliû matrimowj-VI. VLP 1 AliVs Ub.-XXXV.adSabiwjm.

DEniç Cinna feribit: eum*qui abfentem accepiffer uxorcm.dein derediens à cœnaiuxtaTyberim periffet.-ab uxore lagendû/t* Ï' afamefle. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vil. nbsp;P A VL V SlibA.adLAuliam.

Dcoq5 poteft fieri, ut in hoc cafu aliqua uirgo, amp;nbsp;dotem, amp;nbsp;de dote habeatadionem.

LIbertinas liberrinam matrem aut fororem uxorem dacerc nôU poteft.qaia hoc ius moribas,non legibus introdudam eft.

SI nepos axorem nelit dacere auofiirentc.-omnimodo partis auth® liras erit neceftaria.Sed fi parer fHriat,auas fapiat.fiifficit aui uoliHt tas. nbsp;nbsp;Is,caiiis parer abhoftibas captas eft (fi non intra triennium rf

ÇI ira parer abfir,ut ignoretur,ubi firAanfir; quid fadendum fif^it Orito dubicaeux. Et fi triennium dHoxeer, poftquàm apetriflune p^'

ter fucïit ignotus, ubi degat,amp; an fuperftes fit ; non probibentur libcri utriuflt;5 fexus matrimonium nel nuptias légitimas contrahere.

SI filius eius,qui apud hoftcs cft,uel abeft, ante triennium captiuita ris ucl abfenriæ partis uxorem duxcrit,ucl ft filia nupferit.-puto rc-öc matrimonium uel nuptias contrahi.\dummodo earn filius ducat uxorem, ucl filia tali nubat,uteius conditionem certumfit pattern non lepudiatiuum.

CIquamihiuxorfuit,deindedmerepudiatanupfit Seio,quem ego opoftea adrogaui:non funt nuptise inceftje. nbsp;nbsp;nbsp;Inter me amp;nbsp;fponfani

partis meinuptiïenon poffunt contrahi: quanqnam nouerca mea pro prienondicatur.Sed amp;nbsp;per contrarium fponfa mea patri meo nuberc non poterit;quamuis nurus nonpropric dicatur. Si uxor mea poft diuotrium alq nupferitAfiliam fufceperit: putatlulianus hanc quidc priuignam non efle,uenim nuptqs eius abftinendum, Adoptiuac fo torisfiliampoffum uxoté ducetexognataenim meanoneft filia eius: quia auunculus nemo fit per adoptionem: amp;nbsp;hæ demum cognationes conttahuntut in adoptionibus,qu3C legitims funt, id eft, quæ agnato-tum ius habent.pari ratione amp;nbsp;fotoré partis mei adoptiui poffum du« cere, fi non fuit eodem parte nata.

SI pattonatam ignobilis fit,ut ei honeftæ fint, uel liberti fui nuptï«j officio iudicis fupet hoc cognofcentis ,bs pfohiberi non debent.

A Doptiuus filius ficmancipetur:eam, quæ partis adoptiui uxor J^^fuit,duccrc non poteft:quianouercæ locum habet. Item fi quis Illium adoptaucrit:uxorcm ciufdcm,quæ nurus loco eft,ne quidé poft emancipationem filq uxorem ducere poteft:quoniam aliquando nu« rus eius fuit. Scruiles quoeg cognationes hoc iure obferuandæ funt, Ïgitut fuam matrem manumiflus nonducetuxorem.tantundemiu« lis eft amp;nbsp;inforore amp;nbsp;fototis filia. Idem é contrario dicendum eft,ut pa« ter filiam non poffit ducerc:óc fi ex feruitute manumiffi fint,Sc dubite* tur patrem cum effe. Vnde nee uulgo quæfitam filiam pater naturalis poteft uxorem duccre:quoniam in contrahendis matrimonqs natura le ius fie pudot infpiciendus eft.cótra pudorem autem eft, filiam fuam uxorem ducere.ldem tarnen quod in feruilibuscognationibus confti tutum eft,8e in fcruilibus adfinitatibus fetuandum eft: ueluti.ut cam, quæ in contubetnio partis fuetit,quafi nouercam,non poffim ducere: le contra, cam, quæ in contubetnio filq fucrit, patrem quafi nurû non .■,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u q duce#

DIGESTORVM'-LIB. XXIII.

diiccrc.œqnc nec matrem eius,quam quis in feruitute «lorem habuit» quafi focrum. cum enim cognatio feruilis intelligitur.quarc nonamp;ad finitas intelligaturï’ Sed in re dubia reftius amp;nbsp;modeftius eft,hiiiufmodi nuptijs abftinerc. Nunc uideamus,quomodo nouerca amp;: priuigna, amp;.focrusgt;amp; nurus inteUiganturmt fciamus,quas nó liccat ducere. Qu^ dam nouercam per fe patris uxorem, amp;nbsp;nur urn filij uxorem, amp;nbsp;priuP gna uxoris ex alio marito filiâ inteUigunt. fed ( quo ad banc cauflâm) uerius eft,nec am uxorem, nec proaui duci pofte. amp;nbsp;duas ergo ud plö* tes nouercas ducere non poreritnee mirum. nam amp;nbsp;is, qui adopriuuS cft,nec naturalis patris,nec adoptiui uxorem ducere poteft. amp;nbsp;fi plurd uxores pater adoptiuus habuit, nullamearum ducere poftum. W foetus appellatione non tantum uxoris mex mater,fed amp;nbsp;auia amp;nbsp;pï®* auia intelligitur.-utnullam earum ducere poftim.Nurus quoq; appelé tione non tantum uxor filq, fed amp;nbsp;nepotis,óc pronepotis continetupH' cetquidamhaspronurus appellent. Priuignaquo^nonfolumeami* hi intelligitur,quæ uxoris meæ filia eft,fed amp;nbsp;neptis,amp; ^neptismt nul* lam earum ducere poftïm.Itcm eins matrê,quam fponfam habui, n^ pofte me uxorë ducere,Auguftus interpretatus eft. fuifle em eä focrà

VXorem quonda priuigni coniiuigi matrimonio uitrici nó opof* tet;nec in matrimoniö nouerca ei conuenire.qui priuignae irâd tus fuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVI. PAVLVS IiLxxx V. dd ediaum,

ORationediui Marei cauet,utfi fenatoris filia libertinonupfifl^*i nec nuptiæeflent.quam amp;fcnatufconfultum fecurameft. Nö pore uxorem ducente, Scfilius confentire debet, neptis uero fi nubat-uoluntas amp;nbsp;authoritas aui fufficit furor matrimonium contrair non finit; quia confenfu opus eft. fed rede contradum non impedit-

XVII. CAIVS Ub.Xl.adediäumproumcialc. PEr adoptionemquæfita fratemitas confer impedit nuptias, nec manet adoptio. Ideo'cp cam. quam pater meus adoptani^q emancipauit,poteró uxorem ducere.Acque amp;fi me emancipate, iM* in poreftate retinuerit:poterimusiungi matrimonio. Iraqj uolenti gc* nerum adoptare: fuadeturjit filiam emancipet. Similiter fuadeturr’» qui nurüuelit adoptare,ut emancipet filiutn. nbsp;Amitamquo^Äb^

terterä,item magnam quoej amitam,amp;materteram magnam probi* bemur uxóré ducererquamuis magna amita amp;nbsp;materrera quarto gr^* dufint.Vti^autcmamitam amp;amitam magna prohibemui uxorcH* ducere:amp; fi per adoprionem nobis coniundæ finit.

Vptiæ inter eafdem perfonas (Hifi uokntibus parentibusjten® uatæ,infix non habentur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Maio*

TIT; n; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in

QVi liberos, quös habcnt in poteftate, iniuria prohibent nxorem ^diicere.uel nubere:uel qui dotem dare non uoluntæx conftitu« tionediuorö Seiieri amp;nbsp;Antonini per pconfiiles prœfidescp prouincia-turn cogiuitur in mattimoninm collocare,ôcdotare.prohibere autem uidetur,ôe qui conditionem non quærir.

SCiendumeft,ad ofFicinnicuratorisnon pertinere, nabat pupilla, an nön:quia officium eius in adminiftratione negociorum dort« ftat.St D.Seuerus amp;nbsp;Antoninus refcripferut inhxc nerba. ad officiü en tatoris adminiftratio rerfi pupilix pertinetmubere aüt fuo arbitrio po teft. XXL TERENTIVS CLEMENSliLin.fldL.lwliïCrPrtpM.

I patte cogente ducit uxoré,quam non duccret, fi fui arbitrt] effet: ontraxit tarnen matrimonium, quod inter inuitos non contrahi« lur.maluiffeçnim hocuidetur.

XXlIIf. MODEST 1N VS hKl.«®I««wn. IN liberæ mulieris confuetudine non concubinatus,fed nuptiæ intel ligendæfuntli non corpore quaftumfecent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

I^IIiusemancipatusetiamfineconfenûipatris uxorem ducerc po-teffSe fufeeptus filius hxres ci crit.

SI quis in fenatorio ordinc agens libertinam habuerit uxoré;quam-nis intérim uxor non fit: attamenin eaconditione eft^ut fi amife« rit dignitatem, uxor effe incipiat.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIX. VLPI AN VS llkllI.ddL.Iulwmcr Pdpww. * , „ QVodamp;;AteiusCapito*C0fulatufuofertdecrcuiffc.hoctnitaob« feruandu eft: nifi patrons ideo eâ manumifit,ur uxoré eâ ducat.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* XXX. CAIVSlilgt;.in.rfdL.lKlMntO'F4pi«»|.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n iq VIpia»

XXXI. VLPIANVS lib.ltt.diL.ïuîâcyTdpidill. SI fenatori indnlgentia principis fucrit permiffum, libcitinâ luftâm uxorem habere .‘poteftiufta uxoteffe.

X X X11. H A R C E L L VfS IlKLad LAuUS. fj P(tpU»t‘ SCiendum cft,Iibertinum,qui fe ingenuo dédit adrogandum: quäl’* uis in eins familia ingenui iura fit confecutus:ut libertinum tame” i fenatorijs nuptijs repeUendum efle.

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXX m. IDEM Ub.lll.adL.luliM'Pdpiam.

PLeri^ opinantur, cum cadem mulier ad eundem uirum teuer»' tnt, id matrimonium idem effe. quibus adfentior ; fi non mult^, tempore inteipofito,reconciliatifi.ierint: nec inter moras autillaalfl nupfer it, aut is aliam duxerit.-maxime fi nec dotem uir reddiderit.

xxxnIL PAPINIANVS Itb.IlII.rcf^oti[oruW-C'ÏEnctali mandatuquærendi mariti,filiacfamilias nô fieri nupoaî' yrationis eft. ita^ perfonam eius parti dcmonftrari,qui matrix®' nio confenfit, ut nupriæ contrahantur, neceffe eft. Ream adulteii)» quam uir iure mariti poftulauit,non prohibetur poft abplitioncm lt;1^ nuo uxorem ducere. Sed amp;: fi non iure mariti ream poftulauit: iure co* traâum matrimonium uidebitur. nbsp;Inter priuignos contrahi nupn^

poffunt.ôc fi fratrem communem ex nouo parentum matrimonio f» ceptum liabeant. nbsp;nbsp;Filiam fenatoris, nuptias libcrtini fccutam,p3tris

cafusnonfacituxorcm. Nam quæfita dignitas liber is propter dim^ p^isauferendanon eft.

Iliusfamilias miles matrimoniu fine partis uoluntatc nó eötraW^ XXXVI. PAV LVSlib.V.t}ult;eflionum.

TVtor ucl curator pupillam ucl adultam duccre non poteft : niß’ pâtre dcfponfa,dcftinataûc te ftamento, nomina tim condition® nuptqs,fecuta fucrit.

Ibertü curatoris puellæ pr ohiberi oportet uxorem eandé ducere-XXXVIII, IDEM libALfentemiarum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

SI quis officium in aliquaprouincia adminiftrat.'indeoriudam.uf' ibi domicilium habentem,uxorem ducerc nó potcft,quamuis fp^ fare non prohibeatur.ita fcilicet,ut fi poft officium depofitum mulW nuptias contrahere noluerit,liceat ei hoc facere,arris tantumodo teo' ditis,quas acceperat. Veterem fpófam in prouincia, quam quis miniftrat,uxorem duccre poteft, amp;nbsp;dos data non fit caduca. QjP ’^ prouincia aliquid adminiftratan ea prouincia filias fuas in mauimon* um collocate,âfdotemconftituerenonprohibetvix. .

ÇOioris proneprem non pofTuni diicere uxorem: quoniam parentis Oei loco fnm. Si qnis ex his,quas moribus prohibemur uxoies du ïeie,diixerit: inceftum dicitur committere.

PRobmmintelligitur amp;nbsp;in bis mulieribus clTc.quæturpitcr muc« rcnt,uiilgo'(^ quxftum facerent.ctiam fi non palam. Et fi qua fein concubinatu alterius,qnim patroni tradidifleirmatrisfamilias honeftatem non habuiffe earn dico.

Xm. MODESTINVS Ub.ßn^lirideritunupturu. CEmper in coniundionibus, non folum quid liceat, confiderandum Ö eft: fed Sc quod honeftum eft. Si fenatoris fiba.neptis.proncptis, libertino uel qui artem ludicram exercuerit, cuiusue pater,matcrue id fecetit, nupfent : nuptix non erunt.

XLI11. VLPIA N VS hb.ni.ddL. 'luïuntCfPdpidtn, PALAM QVAESTVM rACERE,dicimusnontantücam,quxinlu» panario fc proftituit: tier urn etiam fi qua(ut fokt) in taberna,cau« ’ pona,uel alias pudori fuo non partit. PALAM autem fic accipimus, pairim,hoc eft fine dekflu.non fi qua adulteris uel ftupratoribus fe cö» lTgt;ittit,fed quœ uieem proftitutx fuftinet. Item quæ cum unoamp; alters fe, pecunia accepta, commifcuit: nó uidetur palam corpore quæftuni faccre Reftiffime tarnen Oftailenus ait. etia eâ.quæ fine quæftu palam fe proftituèrit,debuiffe his eónumerari. Non folum autem ca, quæ facituemm ea qnoqj.quæ fecit,amp; facere dcfijt,kgc notatur. nea enim aboktut turpitiido,quae poftea intermiffa eft. Non eft ignofcendu ei.quxobtentu paupertatis turpiflimam uitamegit. Lenocinium facerenon minuseft,qudmcorpore quxftumexercere. Lenasautem casdicimus.quæmulieresquæftuarias proftituunt. Lena accipiemus fe earn,quæ alterius nomine hoc uitæ genus exercet. Si qua caupo« nam cxerccns,in ea quaeftuaria corpora habet (ut multæ adfolent, fub ptstextu infttumenti cauponarq proftitutas mulicrcs habere ) dicen« lt;lum,hanc quoqj lenae appcllatione contincri. nbsp;nbsp;Senatus cenfuit, non

eonucnienselfculli fenatori, ducere uxorem autretincre damnatam publico iudicio,quo cuilibet ex populocxperiri licet.nifi fi cui lege ali* qua aceufandi publico iudicio non eft poteftas. Si qua calumniæ no mine in iudicio damnata fit ex caufia publici indieq: fed amp;quæ præua* ticationis caufia damnata fit; public o iudicio condemnata efie non ui« ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;detut

detur. Quæ in adulterio depræhenfa eft, quafî publico ludicio dâ' mnata eft.Proinde fi adulterq damnata effe proponatur.non tannini quia depræhenfa eft, eritnotata; fed amp;quia publico iudicio damnata eft. At fi non fit depræhenfa,damnata aût; idcirco notatur,quia publi* co iudicio damnata eft. Si depræhenfa quidc fit, damnata autem non fit:notata erit.Ego puto,amp;: fi abfoluta fit poft deprachenfionem,adhuc tarnen notam illi obeffe debere; quia ucrû eft,eam in adulterio dept» henfarn ; quiafaâumlex, non fententia notât. Non adqcitur hic» uti in lege Iulia de adultères,d quo,uel ubi depræhenfa fit. Proinde fiuc maritus,fiue quis alius depræhédifle proponatur; uidetut notata. Sed amp;:fi nonin domomariti,uel partis fui depræhenfa fit, critnouta fc* cundum uerba legis.

LEgc Iuliaitacauetur. QVI SENATOR EST.QVl'VE FIUVS,NS POS'VE EX FILIO, PRONEPOS'VE EX El VS FILIO NATVS CVIVS EORVM EST, ERIT.’NE QVIS EORVM SPONSAM, VXOREM' VE SCIENS DOLO MALO HABETO LIBERTIN AM, AVT EAM,QyAB IPSA, CVIVS'VE PATER MATER'VE ARTEN LVDiÂaM FAClT» FECERIT. NEVE SENATORIS FILIA, NEPTIS VE EX FILIO , PRO' NEPTIS'VE EX NEPOTE,EX FILIO NATO, NATA; LIBERTINO,El' VE, QVI IPSE, CVIVS'VE PATER, MATER'VE ARTEM LVDICRAM FACIT,FECERIT: SPONSA NVPTA'VE SCIENS DOLO MALO ESTO«’ NE'VE QVIS EORVM DOLO MALO SCIENS SPONSAM VXOREM' VE EAM HABETO. Hoccapiteprohibeturfenatorlibertinamdti' cerc,camûe,cuius pater materne artem ludicram fccerit.-item liberri' nus fenatoris filiam ducere. Non autem obeft, auum amp;nbsp;auiam âP tem ludicram fcciffe: ncc diftinguitur,an pater in poteftate habeat fili‘ am,néc ne. Tarnen inftum pattern inteUigeudum Oâauenus airmî' rrem,etiam fi uulgo conceperit.Item nihil refert,naturalis fit parer,an adoptiuus.fed an amp;nbsp;is noceat,qui ante,quâm adoptaret,artem Indiërs fecerit: atqj fi naturalis pater, ante quàm filia nafceretur,fecerit f Et fi huius notæ homo adoptaucrit,deinde emâcipauerit:an nô poffit dud» ac fi talis pater naturalis decefliffetfSed de hoc cafu contraria legis feß tentiam effe Pomponius refle putat, ut eis non connumeretur. Si poftea ingenuæ uxoris pater materâe, artem ludicram facere coepctii’ iniquiffîmum eft, dimittereearn debere, cum nuptias honeftæ contre Ôæ fint,amp; forte iam liberi procreati fint. nbsp;nbsp;Plane fi ipfa arté ludictan*

faeçre eceperifutiej dimittéda erit. Eas quo^.quas ingenui cæteri pio hibentur ducere uxotes, fenatotes non ducent.

IN co iurc.quodidtar, invito patrono LIBERTAM, qvae ei NVPTA EST, ALII NVBERE NON POSSE : patconum accipimus

( lit refcripto Imperatoris noftri amp;nbsp;diui Seucri patris eins continetur)amp; eum.qui ea Icgc cmit,ut manumittat.-quia mannmiffa libcrta empto tis habetur. Qui autcm iurault fc patronum,hoc idem no habebir.nec is quidem debet habere,qui nOn fuis numis comparauit. Plané fi fi liusfamilias miles efle proponaxur.' no dubitamus,fi caftrenfis pcculq ancillam manumiferit,competcre ei hoc ins. eft enim patronus fecun dum conftrtutiones,nec patri cius hoc ins competit. Hoc caput ad nuptam tantum libertam pertinet, ad fponfam non per tinet. amp;: ideo ft inuito patrono nunciu fponfa liberta remiferit.-cum alio connubiû ha bet. Deinde ait lex. INVITO PATRONo. INVITVM acciperedebe. mus eum,qui non confenfit ad diuortium. Idcirco neqj â furiofo diner tendo,fo!uit fe huins legis neceflitatemec fi ab ignorante dinerterit.re« öius enim hic inuitus dicitur, quâm qui diffentit. Si ab hoftibus pa« tronus captus effe proponatiu:uereor,ne poffit ifta connubium habere nubcndo,qucmadmodnm haberet,fi mortuus effet. Et quidem In« liani fententia probaturdicentis,nonhabituram connubium. putat enim Iulianus,durare eius libertæ matrimonium etiam in captiuitate, propter patroni reuerentiam.Certe fi in aliam feruitutem patronus fit oeduftus.proculdubiodiffolutnm matrimonium eft.

TLlud dubitationis eft, an etiam qni communem libertam nxoreni jLduxerit,ad hoe ins admittatur. labolenus negauit;quia non propric uideatur eius liberta,qiiac etiam alterius fit. Al ijs contra nifum eft;qnia libertam cius effe negari nó poffitjicet alterius quoqj fit liberta. quant fententiam plenq; rede probanerunt.

XLVII. PAVLVS Iife.lI.ddLAuliamCTPaptant. SEnatoris filia,qnæ corpore quæftum,uelartemludicram fccerît, aut iudicio publico damnatafuerit;impunc libertino nubit.nec enim honos ei fcruatur,quæ fe in tantum fcelns dednxerit.

XLVIII. TERENTIVS CLEMENS lib.VlU.adLAulMCrPapu, Ellio patrom in libertam paternam, candem'cp nxorem idem iuris, quod ipfi patrono daret,ex fententia legis accómodatur. Idem'cp iidumerit,öcft alterius patroni filius uino alrcro libertam eorum uxorem duxerit. Si ignominiofam libertam fnam patronus uxo« tem duxerit.placet, quia contra Icgem maritus eft, non habere eft hoc legis beneficium. nbsp;nbsp;Si uni ex filijs adfignatam,alter uxorem duxerit;

nó idem ius,quod patrono tribuendû.nihil cm iuris habebit.- quia fena tus oinne ius liber torii adfignatoru ad eu tranftulit,cui id pater tribu it. o Marcel

DISESTORVM LIB. XXIIf.

OBferuandumeft, quod inferior is gradus homines durant nxO res cas,quas hi,qui aidons dignitatis fimt, duccre legibus ,ppter dignitatem prohibenrur. At cotra.anteccdenris gradus homines nort poffuntcas ducere,quas iis,qui iferioris dignitatis funnducere no licet, L. IDEMlib.llhad L.UJww e^ ViL^iam.

PRoximeconftitutum dicitur.ut cum quis libertam fuam duxerit uxorem,quam ex fideicommifl'i caufla manumifeiitdiceatliber* tacinuito eo nuptias contraherc.Puto;quia non erat ferendus is,quiex neceffirate manumifit,non fuo arbitrio.magis enim debitamlibcrta* tern pra:ftitit,quam ullum beneficium in mulierem contulit.

MAtrimonij caufla ancilla manumifla, à nullo alio uxor dnei po teft,^ à quo manumifla eft.-nifi patronus matrimonio eius re* nunciauent.Si autem fdiusfamilias matrimony caufla iuflu partis an* cillam manumiferinlulianus putat.perinde illam haberi,at^ ft à patre eius manumifla effet. amp;nbsp;ideo potefteam uxorem duccre.

INceftae nuptiae nelt;5 dotem habent; amp;nbsp;ideo quod perceptum eft ( H* cet fruduum nomine ) auferetur.

NVptiae confiftere non poffunt inter cas perfonas, quæ in numc* ro patentum liberorumue funt. fiuc proximi, fiue ulterioris gra dus fint,uflt;5 ad infinitum.

ET nihil inrereft,ex iitftis nuprrjs cognatiodefcendat.anueronoii* nam amp;nbsp;uulgo quatfitam fororem quis uetatur uxorem duccre.

QVin etiam nefas exiftimatur, cam quolt;j uxorc duccre, quae pet adoptionem filia neptisne effe coeperir.in tantu^ut amp;: fi per email cipanonem adoptio diflbluta fit,idem iuris mancat. Patris adopté ui mei matrem, aut materteram, autneptem ex filio.iixorem duccre nonpoifumJcilicetfi in familia eius fim.alioquin,fi emandpatusfiie' ro ab eo;finc dubio nihil impedit nuptias.fcilicet, quia poft émancipa tioncm extraneus intelligor.

ETiam fl concubinam quis habuit fororisfiliam, licet libertinam» inceftum committitur.

DIuus Marcus amp;nbsp;Lucius impcratores Flauisc Tcrtyllac per Menfa rem libertum ita refcripferunt. Mouemur amp;nbsp;temporis dunurni iate,quo ignara iuris in matrimonio auûculi tui fuifti, amp;nbsp;quod ab ama tiu collocata es, amp;nbsp;numero libcrorü ueftrorumadcirco cü hxc omni# inunum concurrant,confirmamusftatumliberorum ueftroruin eo niatrimonio quæfitorum, quod ante annos quadraginta contraftum eft, perinde atqj fi legitime concepti fuiffent.

ADiuo Piorefcriptum eft. filibertinafenatorem deceperit, quafi ingenua,amp;einuptaeft;ad exemplum prætorq edifli dandamiti earn aftionem.-quia ex dote nullum lucrum habet,qiiæ nulla eft.

LX. P A V L V S Ub. fingularideadfignAtione libertmoru. SEnatufconfulto, quo cautum eft, ne tutor pupülam, uel filio fuo, uel fibi nuptum collocct:etiam nepos fignificatur.

SIquistutorquidem non fit,pcticulum tarnen tutelæad eum petti neatranfententiaorationis contineaturî’ueluri fipupilla abhofti* bus capta fuerit, aut falfis allegationibus ^ tutela fe excufauerit, aut ex factis conftitutionibus periculum ad eum pertineat. Et dicendum eft, hosquo^adfenatufconfultum pertinere. namamp;huiufmodi pericu« luminnumerumtriumtutelarücomputaricomprobatumeft. Sed fi propter alterius perfonam periculum ad eum peruenit: uideamus, ne extra fentcntiam fenatufconfulti fit. ueluti fi magiftratus in tutclx periculum incidcrit,uel fideiuflerit quis pro tutorc,uel curatore, quia nccinnumerumtriumtutelarum hxc imputantur: confequens eftamp; hoc probare. nbsp;nbsp;nbsp;Quid ergo fi honoris cauffa tutor datus fit .• quatinus

nee huiufmodi tutela in numerum eóputatur, nunquid idem fitffed ratio in contrarium ducit;quoddidum eft,honorarium tutorem peri culumfolerepati,fi male paffus fit adminiftraritutelam. Quinaut ine,qui cum datus eft tutor,ceffat in adminiftratione,pertineat ad ora tionc,non eft dubitandu: quia perinde tenetur ex facris conftitutioni« b»s,at^ fi geffiffet. Quid ergo,fi cum fe uellet excufare aliquo tiru-Iü,necinpromptu probationes habercr,excufationisnegocium fue« ritdilatum,amp; inter motas pupilla adoleuerit: an ad fenatufconfultuni pertineatc’ Quæftio in co eft,an poft pubertärem officio finito excufa« tionem dus recipi oporteatc' nam fi recipiatur, amp;nbsp;excufauerit.-impune poteft ducere. fi uero non debeat recipi poft officium finitum: non re-äc ducit.Et ait Papimanus libro quinto iefponforum,officio finito ex o ij eufa-

DIGE5T0R.VM LTB, XXIIL

cufationcm rccipi non oporterc. Scideo exafti temporis periculum âd eunipertinere.Scdmihihocnequaquamplacet.iniquü cftenimpro*

' pter dilationcm,qiiac forte non dolo/ed ex neceffitate contigit.nó cX* cnfari.ucl nuptias impediri excufatione percepta. nbsp;nbsp;Quamuis uerbiS

orationis cautum cd, nc uxoré tutor pupillam fuam ducat tarnen in» , telligendü eft,nedefponderi quidcm poffe.Nam cum qua nnptiæ con trahi non poffiinr,hæc plcrunq; ne quidé defponderi poteft. nam quS duci poteftnure defpondetur. Quid ergo.fi adoptiuus filius tutoris duxerit pupillam illicite,pofteac|;emancipatus fueritC’credendueft d® adoptiuis emancipatis fenatii non fcnfiffe: quia poft emancipations in torûadoptiuæfamiliæobliuifciuitur.NaturalesliberiJicetin adoptio né dati fueiint/enatufcôfulto continentur. nbsp;nbsp;nbsp;Quid ergo,fi tutor da«

tus jgt;uocauit,amp; poftea hæreseius uidus eftb præteriti temporis pericu’ hl præftarc debet,an uero fi fili9 hærcs fuit,amp; uidus eft.ad orationé pel tineatfamp; confequens cft hoc probare;quonid rarionem debet redderc-LXII. PAPINIANVS lflgt;.xxxn.^«lt;f/ho«ttj«.

DiOtc propter illicitum matrimonium caduca fada,cxceptis im* 'penfis neceffartjs.quæ dotem ipfo iure minuere folentiquodiu* dicio de dote redditurus eflet maritus, foluere debet.

QVanquam in arbitrio matris pater effc uoluit, cui nuptum filiâ cómunis collocaretur: fruftra tarnen ab ea tutor datus eligetiir.

Netj enim intelligitur pater de perfona tutoris cogitafle.cu ideo maxi me matrem prætulitjnefiliænuptias tutori committeret. JVlulid liberto uiri ac patroni fui mala ratione coninngitur. nbsp;nbsp;Tutor,qui rari

onescuratorireddidit,pupillam fuam ante conftitutum tempus ata» tis eius uxorem ducere,ncc matrem ex alio matrimonio fadé, poteft-LX H11. 1D EM 111. U.definitionum.

PRxfedus cohortis,uel equitum, aut tribunus/i contra interdidu eius prouinciæduxit uxorem,in qua officium gerebatimatrimo nium non erir.quæ fpecies pupillx comparanda eft : cum ratio poten* tatus nuptias prohibuerit. Sed an huic quoqj, fi uirgo nupferit,nonfilt; auferendum,quod teftamento relidum cft,deliberari poreft.excmplo tarnen pupillæ nuptæ tutori ,quod relidum eft,poteft mulier eófequi: pecuniam tarnen in dotem datam mulicris hæredi reftitui necefleeft-LXV. CALLISTRATVS llamp;.lL qu^lHonum.

ÏIbcrtum,eundem'q5tutorem pupillae, eö quod in matrimonium _^collocafa ipfa tutori fuo uel filio eius effet.fenatus rclegandu een fuit. Senatufconfulti,quo prohibentur tutores amp;nbsp;filij corum pupil* las fuas dutere; puto haeredem 911095 tutoris extraneum fententia ad» 1 prae»

prahendixum idea prohibuerit huinfmodi nuptias, ne pueU« in re fa miliari cireuferibant ab his,qui rationes eis geftae tnrelæ reddere corn pclluntur. Tutor autem pupilli non prohibetur filiam fuam collo» care pupillo fuo in mattimonio.

EOs,qui in patria faa militarent,non uideri contra mandata ex ca» dem prouincia uxorem ducere: idep etiam quibufdam mandatis contineri. Idem refpondi mihi placerez fi cótra mandata contradu ' fit matrimoniumin prouincix tarnen poft depofitum officium, fi in eadem uoluntatc pcrfeuerarct,iuftas nuptias effici: amp;nbsp;ideo poftea libe» tos natos ex iufto matrimonio,legitimos effe.

NOneftmatrimonium,fi tutor uel curator pupillam fuam intra uicefimum amp;nbsp;feptimum annum non defponfatam à pâtre, neeg - teftamento deftinatam ducat iuorem,uel earn filio fuoiungat.quó fa fto uteng infamatur,amp; pro dignitate pupillæ extra ordinem cocreetur. nee intereft,filius fui iuris,an in patris poteftate fit tutoris curatorisue.

Libettum earn pupillam,caius patronus res adminiftïat,uxoré du» ccre.fatisinciuileeft.

’N TOn folum uiuo tutorc,fed amp;nbsp;poft mortem eins filius tutoriS du-1 gt;nbsp;cere uxorem prohibetur eam,cuius tutelx rationi obftriöus pa« let fait.Nee puto intcreffc,exftiterit ei hares filius,an abftinuerit pater na hsreditate : an nee hoeves fuerit, forte exhïeredatus,aut praetcritus, uel emancipatus. Nam fieri poteft,ut per fraudemin eum collata bo« na patris propter tuteló,reuocari oporteat. nbsp;nbsp;De uno dubitari poteft.

fi auus tutelam geffit neptis ex filio emancipato natæ:an nepoti ex al« terofiliocam collocate poffit,fiue emancipato.fiue manenti inpote« ftate:quia paris affeftionis cauffa fufpitionem fraudis amouetC'Sed amp;nbsp;fi fenatufconfultum ftriftoiure contra omnes tutor es nititur : attamen fummee affeftionis auitae intuitu, htiiufmodi nuptite cócedenda: funt.

Sed amp;nbsp;fi filiusfamilias tutor puellae uel curator fuit: puto magis ,pa» tricius non oportcreeam nubcre.Nfiquidncc fratri,quieft in eiuf« dem poteftatet’Sed uidcamus, fi Titij filius duxerit uxorem cam, quÄ tua pupilia fuit, deinde Titium uel filium eius adoptaueris, an peri« mantur nuptiae, ut in genero adoptato diftumeft:an adoptio im« pediatur i quod magis dicendum eft. Et fi curator, dum gerit curam, adoptaucrit maritü eius puellae,cuius curator eftadem iuris eft. Na fi« nita iam tutcla,8c nupta puella alq ; uereor, ne longum fit adoptionem maiitieius impedixe,quafi propter hoc interponamr, ut ratio tutelae o iq redden

reddend« cohibeatiinquam caufTam ptohibitionis nuptiammcStt* hendarum orataddim Marei continet. Et fi quid cm curator uentd bonis'q? datus fit:prohibitionemeiufdemfenatufconfultum inducit nam amp;nbsp;hic debet rationem redderc. nee fpacium adminiftrationis n^^ uere nos debet.- quianec in tutore,nec curatore difcrimen maioris aut minoris temporis,quo in huiusmodi munere quis fuerit,habitum eH-Si pupil!« tutelam Titius adminiftrauerit,uel curator négocia geff^ rit,ea'cp nondum recepta ratione decefferit,filia h«rede relida: quaftf' ti,an earn falio fuo Titius poffer collocate in matrimoniumc’ dixi pof‘ fc.-quia ratio hxreditaria effet,amp; ftc fimplex debitum. alioquin omniS debitor eam,cui obligatus effet ex aliqua ratione, prohiberetur fibi f^ lio'cp fuo coniungere. Sed amp;: is,qui pupilla abftinet bonis patris fuó rationem ciusrei pr«ftarc debet.amp;ficfieripoteft,utamp;fi inconfulto$ hoc fccerit.-hoc nomine condemnari debeat. Sed Sx fi optimo conlW® itfus fit,auxilio pr«tori« iurisdiftionis.quianon foluendo paterciu$ dccefferat ; nihilominus tarnen ( quia in iudicio hoc probari oportet) impediunturnupti«.Nam amp;nbsp;qui bene tutelam amp;nbsp;ex fide adminiftf*' uit ; nihilominus prohibetur.

L XIX. P AVLVS Hh.fing.ad SeiMtulconfultu *luliannWgt; IVrcgcntium inceftu committit,qui ex gradu afeendentiö uel defefi'’ denn um uxorem duxerit. Qui uero ex latere eam duxerit, quaeuej tatur: uel adfinem,quam impeditur ; fi quidem palam fecentjeuius' ® uero clam hoc cómiferit,grauius punit. Cuius dinerfitatis alla ratio eft circa matrimonium,quod ex latere non bene côtrahitur; quod palaf” delinqucntes,ut errantes majore pœna exeufantur.dam committe** tcs,ut contumaces pleduntur.

Otis cauffa perpema eft,cum uoto eius,qui dat,ita contt* hitiir,ut femper apud maritum fit.

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sy

SI proprictari nndz in dotcin datae nfusftuAus accefferît: incr emeu tu uidet doris,non alia dos.quéadniodum fi quid alluuione accefs

T)Rofcfticia doseft,quæ à pâtre ueJ parente profedaeft.de bonis JL eins iiel fado eins. Sitte îgicur parensdedit dotem,fiue procurator cius.fiueiuflïtaliumdare.fiuecumquis dediffet negociueius gerens, pareus ratiim habuit:profedicia dos eft. nbsp;nbsp;Quid ft qtiis patri donatu«

lus.dotcm deditf Marcellus libro fexto digeftorurn fcripfit, hâc quo^ à pâtre profedam effe. amp;nbsp;eft uerum. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fi curator furiofi, uel pro

digi,uel cuiusuis alterius dotem dederit : fimiliter dicemus, doté pro-fediciam effe. Sedamp;fiproponas prætorem, uel præfidem decrcuiffc, ^antum ex bonis partis ab hoftibus capti,aut à latronibus oppreffi fi-liae in dotem detunhabetuc ca quoqg profedicia. nbsp;nbsp;Si pater repudiaue

^thx redira tent dor is conftituendæ cauffa.-fortequod marituseratfub uituttis.aur quia potuit ab inteftato hæreditatem ttindicare .• doté pro« lediciant non effejttlianus ait. Sed amp;nbsp;ft Icgatum in hoc repudiaue« Ht pater,ut apud generum hreredem remaneat dotis eóftituenda: cauf* fa: Iitlianus probat,non effe profedum id de bonis patris: quia nihil e« rogaintdefuo pater, fed nee adquifqt. Si pater non quafi pater, fed alio dotem promittente fidciuITetitA qttafi fideitiffor foltient ; Nerati us ait,non pffe profediciam doté: quamuis pater ferttare à reo id,qttod folttit,non poffit. Sed ft pater dotem promifir, Sc fideiufforé ttel reum pro fe dedit: ego pttto,profediciam effe dotem. fufficit enim, qitod pa ter fit obligatus, fitte reo, fiue fideiuffori. nbsp;nbsp;Si filinsfamilias mutuatus

peciiniam,creditorem dclcgauit,tit daret pro filia dotent .• uel etia ipfe acrepit, amp;nbsp;dedit .• uideri doté ab atio profedam, Neratitis ait hadentts, otiatenus autts effet dotaturus neptem fiiam. id enim in rem aui uide» 1

Si quis certam quantitatem patri donauit, ita ut hac pro filia daret; non elle profediciam, lulianus libro decimofeptimo dige» ftorum fcribit. obftridtis eft enim,ut det.aut fi non dederit, códidione tenctttr. Hoc amp;nbsp;in matre iuris effe ait, ft forte fub ea códitiojic uxor ma titodet,ntprofilia generoindotem daret;neeuideri uxoremmarito donaffe. Rediffimcergo ait,utnófitinterdida donatio iure ciuili. nó enim hoc dedit,ut ipfe habeat,fed ut genero pro filia expendat. denies ii non dederit,condidionc tenetur. effe igitur dotem iftam aduentici« amjulianus ait,amp; ita utimur. Si filiusfamilias dotem promiferit, amp;nbsp;. lui iuris fadus dederit; profediciam effe dotem conftat. non enim pro hareditate patris æs alienum foluit.-fedfuum æs alienum fufeeptum» dtim filiusfamilias effet, paterfamilias fadus exonerauit. Si pater pro filia emancipata dotem dedeiir.piofediciam nibilominus dotem effe«

eiTe^nemini dubiu eftrquia non ius poteftatis, fed parentis nomen do* tem ,pfeôiciam facie. Sed ita demum^fî ut parens dederit. cxterum H cum dcberct filise^uoluntate eius dedit: aducnticia dos cft. Papinianus libro dccimo quxftionum ait.turn pater curator fuæ filiæ iuris fui effedx dotent pro ea conftituiffet; magis cum quafi patrem id, quâm quafi curatorem fecifle uideri. Adoptiuum quo^ patrem, fi ip^ dotem dederit,habere eius repetitionem, lulianus ait. Si quis pro aliéna filia dotem promifcrit,amp;: promiffori pater hæres exftiterit;Iulil nus diftinguit. intere(re,3nte nuptias pater hartes exftiteritA doté dederit, an poltea. fi ante: itideri dotem ab eo profedam. potuiHe enim nuncium remittendo refoluere dotem. quod fi poft nuptias:non effe profediciam.

DOtisfrudusad maritu pertineredebcre,aequitasfuggerit.ciitn enim ipfaonetamatrimonijfubcat:æquum eft eumetiam ft* dus percipcre. Si frudus conftante matrimonio pcrcepti fint: défis non crunt. fi nero ante nuptias percepti fuerint: in dotent conuerteU' tur,nifi forte inter maritum futurum amp;nbsp;deftinatam uxoré aliud cóue» nit.tunc enim quafi donatione fada frudus non redduntur. Si ufu$ frudus in dotem datus fit;uidcamus,utrü frudus reddendi fintjtécne. Et Gelfus libro decimo digeftoru ait,interefle,quid adi fit:amp; nifi appi' reat aliud adu, putare fe ius ipfum in dote effe, non etiam frudus, qui percipiuntur. nbsp;nbsp;Si res in dotem dentur : puto in bonis mariti fieri, a*

ceffionemiç temporis marito ex perfona mulicris concedendam.Fi* unt autem res mariti,fi conftante matrimonio in dotem dentur. Qÿ” ergo fi ante matrimoniumcTiquidcm fic dedit mulier, ut ftatim eins anr.efficiuntur eius. Enimuero fi hac conditione dederit, ut tune effin antur,cum nupferit.finc dubio dicemus tune eius fieri,cum fecut« fuc rint nuptiæ. Promde fi forte nuptiæ non fequantur,nuncio remiffo-fi quidemfic dedit mulier, ut ftatim uiri res fiant: condicere eas debebit» remifTo nücio.Enimuero fi fic dederit,ut fecutis nuptqs incipianten^ nuncio remiffo, ftatim eas lundicabit. Sed ante nuncium remiffnnii uini

uindicabit;exceptio poterit nocere uindicanti am doli, aut in fadum. doti enim deftinata non dcbebunt uindicari.

SEd nif j enidéter hoc faftum fnerir credendum eft hoc agi,ut ftatim ires fponfi fiant: amp;nbsp;nifi nuptis fecutae fuet int,reddantur.

Çî ego Seix res dedcro,ut ipfa fuo nomine in dotem det: efficientut 13 tins,licet non in dotem fintdatx. fed côdiâione tenebitur. Quod fl pro ea re?tgo dem, fiquidem ante nuptias:intereft, qua conditione dedi: uttum,ut ftatim fiant accipientis, an fecutis nuptrjs. ct fi ftatim : nuncioremiffocodicam. finuerononftatim:potero uindicarc,quia mex res funt.Quare fifequinuptix non poffunt propter matrimony interdiftionem;ex pofteriore cafu res mex remanebunt. nbsp;nbsp;Si res ali«

cui tradidero,ut nuprijs fecutis dotis efficiatur ,amp; ante nuptias deceffee to:an fecutis nuptijs dotis effe incipiantC'Et uercor ,ne no poifint in do* minio eius effici,cui data: funt: amp;nbsp;quia poft mortem incipiat’domini« umdifccdere ab eo, qui dedit:ôc quia pendet donatio in diem nuptia« rum,8lt; cum conditio nuptiarum fequiturdam hxredis dominium eft, à quo difccderenon poffe return dominium inuitoeofatendum eft. Sed benignius eftJauorc dotium ,neceffitatem imponi hæredi confen tire ei,quod defunftus fecit: aut fi diftulerit, ucl abfit, etiâ nolente uel abfente condominium ad maritum ipfo iure transferri,ne mulier indo tata fit. Dotis aut cauffa data acciperc dcbemus ea,qux in doté dan-tur. Csctctum fi res dent in ea,qux Grxci -Bya^atps,^« dicût, quxcp Galli peculium appellant: uideamus ,an ftatim efficiantut mariti.Et putem, fi fic demur,ut fiant ,effici mariti: amp;nbsp;cum diftraftum fuerit matrimoni urn,non uindicari opor tere,fed condici ,nec dotis aftione pen, ut di« nus Marcus imperator nofter cum patre refcripfit. Plane fi reru libel« lusmaritodetur.utRomx uulgo fieri uidemus : (nâ mulier res, quas folct in ufu habere in domo mariti, nccç in dotem dat : in libcUum fokt confcrre,eum'cplibellum mariioofferte, ut is fubfcribat, quafi res acceperiniSt uelut chirogvaphum eius uxor retinet,res,quae libcUo con tinentur ,in domum eius fc intuliffe ) hx igitur res, an mariti fiant, ui-deamus.Et non puto non quod ei non tradantur. quid enim intereft, inferantur uolente co in domum eius ,an ci tt adantutC fed quia no pu« tern hoc agi inter uiwm St uxore, ut dominium ad cum transferatut: fed magis ,ut cettum fit indomum eius illata,ne f i quandoeç feparatio fiat,negetur.Etquiapkiunqj cuftodiamcarummaritus repromittit. nifi mulicri commiftw fint ;uidebimus,harum terum nomine ( fi non reddantur ) utrum terum amotarum,andepofiti, an mandati mullet p agete

Agere poffitc' Et ffeuftodia manto committitur.* depofiri nel martdad agi poterit.fi minusragetur rerum amotarü,fi animo amouendi niait ms retincataut ad exhibendum/i nonamouerecas adnifus fit.

PLernnqg intereft uiri,res non effe ïvftimatas;idcirco,ne periedurt rerum ad eumpertineat: maxime fianimalia indotem accepe» nt,uel ueftcm,qna midier utitur.ciieniet enim,fi teftimata fit,amp; ca mu» her attriuerit, ut nihilominus maritus æftimationem earum præftet. Quoties igitur non æftimatæ res in dotem-dännu: amp;nbsp;mehores amp;nbsp;dne-riores mulieri fiunt. nbsp;nbsp;Si prædrjs inæftimatis aliqiüd acceflerinhoc ad

compendiu mulieris pertinct. fi aliquid deceflerit ; mnlicris damnud «ft. Si ferui fobolcm edideriint.-mariti lucrum non eft. fed fœtus do» talium pecorum ad maritum pertinent: quia fruftibus computantui» fic tamen,uc fuppleri proprictatem prins oporteat: amp;nbsp;fubmiftis in lO' cü mortuorum capitum adnatis, refiduum maritus in fruftum habe* at;quia frudus dotis adcum pertinent. nbsp;nbsp;Si ante matrimonium aelh*

matse res dotales funt; hæc æftimatio quafi fub conditione eft. nanç hanc habet conditionem, si matrimonivm fverit secvtvm. fecutisigiturnuptijs,aeftimatio rerum perficitur,amp;: fituera oenditio. Inde quæri potcft,fi ante nuptias mancipia æftimata depericrinf,aii mulieris damnum fitl'amp;hoc confequens eft dicere.nam cum fitcondi tionalis uéditio: pendente aut conditione, mors cótingens exftinguat ucnditionem:confequens eftdicere,mulieri res perqfle.quianonduin eratimpleta uenditio. æftimatio era uenditio eft. Sires in dotem da tæ fuerint,quamuis æftimatæaierum conuenerit,ut aut æftimatio/iut respræftentur;fiquidcinfuenradieflum,VTRVM MVLIER VO' L E T: ipfa eliget,utrum malit petere res,an aeftimationé. Verum fi «^ fuerit adiedum, v T R V M M A R i T V S v o L E T : aut omnino ni* hilde eleftione adqciatut.’eledionem habebit maritus, utru malit tö offerte, an precium earum, Nam amp;nbsp;cum illa aut illa res promittitui. tei elcftio eft,utram præftet.Sed fi res non exftet: æftimationem on«« modo maritus præftabit.

Slresæftimatapoftcontradum matrimonium donationis cauffa adprobctur,nuna eft æftimatio; quia nee res diftrahi donationis cauffa poteft,cum effedum inter uirum amp;nbsp;uxorem non habeat. resig’ mr in dote remanebit. Sed fi ante matrimonium: magis eft, ut in ma* trimonij tempus coUata ea donatio uideaf,at^ ideo non ualeat. ^^J

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ill

mulierfe^kat drmttiuentam.minoris æftimafleCputa)fcnimn rfi quidem in hoc circumucnra eft, quod fcr aumdedic^ion tanrt in hoc, quod minons æftimauifî hocaftura eft,utferuus fibi reftituat. Enim ucrofiin ædim-inonis modo circumucnra eft;erirarbirriuni mariti, utrum iuftani æftimationem, an potius feruum prüftet. amp;nbsp;hæc fi fer# nus Hiuir. quod fi dcceflerit; Marcellus ait, aeftimationé præftandam, non iuftam, fed eam,quæ fada eft : quia boni confulcre millier deber, quodaftimatus fucrit.Cætcrûfi fimpliciter dediflet;proculdubio péri culo eins moriretur,non marin. Idemq; amp;nbsp;in minore circunuenra Mar cellus probat. Plané fi emptorem habuit mulier iufti prectj.-runc diceii diim.iuftam seftimationem præftandam. idfcp duntaxatminori annis præftandum, Marcellus fcribit. Scæuolaaût in marito notât : fi dolus eius adfuit,iuftam æftimanonem præftandâA puto uerius,qiiod Scae uola ait. Si eu marito debitoris mulier pafta fit,ut id quod debet,in do tem habear.’dotis aftionefcilicet cam agerc poffe exiftimo .licet enim ipfo iure priorc debi to liberatus non fit.fcd tarnen exceptione habere poteft. Xin. MODESTINVS lib.ßn^hridedßvrentiädotii. 01 mulier poft diuortiû,ante ^ ex ftipulatu de dote agar,ad eundem 0 *“10 fucrit reuerfa : c^iftantius dicetur, per doli exccptionem in# efficacem fieri ex ftipulatu adionem, iifqpquö matrimonium durât.

X1111. VLPIANVS hb.XXXini.adtiiüu.n. SI rem æftimatam mulier in dotem dedetitjeinde ea moram faci# ente in traditione,in rerum natura effe defient; adionem earn ha* here non puto.

XV. POMPONIVS lifc.Xinr.rtdSatijn. QVod fl per cam non ftetiflet.pcrinde precium auferet,ac fi tradj* ,di(rct;quia quod euenit,cmptoris periculo eft.

XVl. VLPIANVS IA.XXXV.adSabintm. f^^Voties res æftimataindotem datur.cuidaea.uirumex emptO y_/contra uxorem agcrc;amp; quidquid co nomine fuerit confecutus, dons aftione foluto matrimonio ci præftare oportet, quare amp;nbsp;fi duplu forteaduiriimperuencrit.idquotjad muliercm redigetur.Quæfen« tenna habet æquitatem.quia nó fimplex uenditio fit, fed dotis caufTa: nee debet maritus lucrari ex damno mulieris. fuffïcit enim maritum indemnem præftari, non etiam lucrum fentire.

IN rebus dotalibus uirurn præftare oportet, tam dolum.qidm cul# I pamiquiafuicauffa dotem accepit. fed etiam diligentiam præfta# hit quam in fuis rebus exhiber. Si re æftimata data, nuptiæ fecutte non flint: uidendum eft, quid repeti debeat: utrum res,an æftimatio?

Sed id agi uidetiir, ut ita demö adlimatiorata fit, fi nuptiæ feqnanniP quia nec alia cauffa cótrahendi fiierit.res igitur rcpeti debct.nó preci* XVin. POMPONIVSlib.XniUrfSdbiwttm.

SI mancipia in dotenl «ftimata acccpifti, amp;nbsp;padum conuentum ^*‘ ftumeft,uttantidem æftimata diuortio fado reddercs;manti® partum corü apud re,Labeo ait.quia amp;: mancipia tuo periculo fucriuit’ XIX. VLPI ANVSlib.XXXV.ddSdbi«!««.

ETiam fi alq iuflu mariti dos detur nihilominus markus de do* te obligatur, XX. PAVLVSlib. vu.ad Sabinum.

IVlianus fcribit,ua]ere talcm ftipulationé, CVM MORIERIS, DOTI^ NOMINE TOT DARI t”quiaamp;pacifci fokt,ne ea'uiuaexhibeato^ quod non effe fimik,accepi. aliud eft enim differre exadionen, aliu® abinitio m id tempus ftipulari, quo matrimonium futurum noiif^' i dlt;^ amp;nbsp;AriftoniA Neratio,amp; Pomponio placet.

STipulationem,quae proprer cauffam dotis fit, conftathabereinft conditionem hanc, si nvptiae fverint secvtae.A kade' mum ex ca agi poffe,quamuis non fit expreffa conditio, fi nuptis cou ftant.quare fi nuncius remittat.'defeciffe códitio ftipulationis uidetut' EXXir. PAVLVS lib.VU.adSabmMn.

XXIIL VLPIANVS lib.XXXV.adSabinum., \ QViaautemin ftipulationé non eft ncceffaria dotis adiedio/ri» amindatione tantundem ducimus.

SI filiafamilias nuptura ex peculio, cuius adminiftrationé habebat, doté uiro dederit.-deinde cü in cadem caufla pcculiu ciufdé eflet, di uortium feccrit.-dos ei rede foluit,quafi à quolibet peculiar! debitorc-

XXV. PAVJ.VSUb.VU.adSabinum. , SI ei nuptura mulier,qui Stichum debebat, ita cum eopada eft.’ PRO STICHO, QVEM MIHI DEBES,DECEM TIBI DOTI ERVNT: fecuudum id, quod placuit rem pro re folui poffe, amp;nbsp;libcratio contint git, amp;nbsp;decem in dotem erunt ; quia amp;nbsp;permutatio dotium conuenti* one fieri poteft,

XX VL MODESTINVS lib.i. re^larim. ÏTa eóftante matrimonio permutari poffe doté dicimus,fi hoc muK eri utile fk. ut pecunia in rcm,aut ex re peciuiia. idc^ probatum eft

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;357

'130Æ nuptias pater non potcft detctiorem cauffam filiae facerc: quia X necreddieidosinuitafiliapoteit.

/^ Vm pater dotem pro filia promittit,amp; doté legat.fi quidem ma» rito legat: uidendum eft, an legatum ualeat. amp;nbsp;non puto ualere.

Nam cum creditor! debitor legat id,quod debet; nullum legatum eft. Quod fifilixlegauitualetlcgatum. dos enim ex promiffione marito debeturJegatûfiliæ.Et fiquidem hoc animoteftatorem effe filia often derit, ut duplicaret ci legatum:habebit utrun^Ä dotem, quam mari» tuspcrfecutus fuerit,amp; legatum ex cauffa legati.Quod fi alterutrii uo-luerit haberc:fi mulier Icgatu petat.-oppofita doli exceptione,non aids cogetur ci hires legatu folucre,quam fi cauerit indemnem hoc nomi* ne hiredcm futurmaduerfus maritum ex çmiffione agenté.Sed fi ma ritus agatatihil de indénitate cancre eu oportebit. Verum mulier poft turn agens,exceptione tepeUetur .-quia femel dos priftita eft.

DOtem,qux in prins matrimonium data eft,non aliter cóuèrti in pofterius matrimonium dicendum eft,qudm cum hoe agitur: dum hoc agi femper interpretemur,nuï probetnr,aliud conueniffe. Q nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXI. PAPIN! AN VS likUII. rej^onforunt.

Vod fi non dinortimfediurgiu fuit: dos emfdé matrimonii ma» neon. ' xxxil: POMPONIVS li.kxilll.delSubmum. SI ex lapidicinisdotalis fundi lapides nel arbores, qm fruftus non effent:fiue fuperficiem jedifteti dotalis uoluntatc mulieris uendide titammi ex ea uenditione recept!,funt dotis.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXIII.'VLPIANVS lib.VI.ddSdbiwn.

SI extraneus fit,qui dotem promifirds'q; defeftus fit facnltatibns.-im putabitur marito,cur cum non conuenerit : maxime fi ex neceffi» tate,nonexuoluntate dotem promiferat.Si tamé donanit: utcun^ patcendum marito, qui non pneipitauerit eumad folutionem, qui donauerat;qué'cp in id,quod facere poffer,fi eóneniffet, condénauerit. hoc enim diuus Pius r efcripfit: cos, qui ex liberalitatc conueniuntut. in id quod facerc poffunt,condcmnandos.Sed qu!d,fi nel pater, uel ipfa promifcritc’Inlianus quidem libro decimo fexto digeftotü fcribit, Sc fi pater pm!fer!t,pet!culü refpicere ad maritum.quod ferendum nó eft.debebit igimr mulieris effe periculü. nequaqua enim index ppieqs auribus audiet mnlicré dicentemreur pattern,qui de fuo doté ,pm!fit, nomufentad (olut!onéc'mnltom!nus,cur ipfamnó conuenent^Refte itaqi Sabinus d!fpofuit,ut diceret: quod pater, uel ipfa mulier ,pmifit.

, . nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p iq uiri

«iri pcricnlo non eße. quoddebitor.-uiri eße pcricnlo. quod aKiiï,flt;gt;J** eet donatnius.cius periculo eflc,cui adquiratur. adquiri autem nmlif* h accipieinus,ad quant rei cominodum refpicit.

MAter cumfiliaeaurum dediffetutendum, pater pucllae idauPi indotemuiro adpendit.dein mortuacftmater, ftinfeiainui' ta i'ic uxore uir id aurum in dotem dedit:manet id aurum hxrcdis ma* tiis,uindicart^ poteft, amp;nbsp;co minorera uiro dotera datant effc placuit fed quia res euida eft.-ntarito competit aduerfus focerum aflio.

DEbitor mulieris iuffu eins pecuniant uiro exprömifit. deinde uil acceptant earn iuffu mulieris fccit.res ntulieri per it. hocqnomo do aedpimuse' utrum dotis nomine, an fi alia ex cauffa C* Et uidetur de co debitorc diftu.qui dotis nomine promifit. Illud adhuc fubeft: utm ante nuptias,an poft nuptias id faftum fit. (ntultum enim intcreffe uidetur) nam fi fecutis nupeqs id faftum cft,dote iam conftituta.'ni.trituS accepto ferendo perdit dorem. fi autent antc,quam nuptix fequeren» tur.nihil uidetur doti conftitutum effc.

xxxvii. PAVLVSÎÆ.vn.MdSrftwttm. ' NOn enim alias pent mulieri aftio, quant finuptiae fecutsefue* tint, nam fi fccutx non funt.manct debitor mulieri obligatus.

XXXVIII. VLPI AN VS !lK XLVni.ddSÄ«. SAne uidendumeft, an maritomulier.qusciuffit accepto fieri,oblu getur. amp;nbsp;putem obligati mandati aftionc.-Se hoc ipfum in doté con uerti,quod mulier mandati iudicio obligata eft. amp;quoddicitur,réntn lien perire.'confequens eft. Nam fi coeperit uellcdc dote agere.-ipfafe* cumdebebit compenfare iuffumfuum.

XXXIX. IDEMliKXXXin.MjfrfiftttM. SI ferua feruo quafidotem dcderit.'deiitdc confiante coiunffioncad libertatcm ambo pcruencrint,pcculio cis no adempto,amp; in cadent coniunftione permanferint .• ita res modcretur,utfi quae ex rebus cot poralibus, uelut in dotem tempore feruitutis datis,exfiiterinr. uidc-anrur ca tacite in dotem conuerfa.ut corunt æftimatio mulieri debea-tur. Si fpadom nupferit mulicr.difiinguendum arbitror,caftranis fn tritjtec nc. ut in caftrato dicas dotem non effe.iit co,qui cafiratus non eft(quia eft matrintoniunt)amp;: dotemAdotis exaftionem efle.

DIlins Scuerns refcripfit Pontio Lucriano in hæc nerba. Si millier, quxdorem dederat,poft dinortium rurfus in matrimonium res dit,non reuocaris inftrumentis: non dubitabit is,apnd que res agetur, fecnndum uoluntatem mulieris, qua: iitiq; non indotata redireinma* inmoninm uoluit,partibus fuis fungi,quafi rcnouata dote.

PRomirtendo dotem omnes obligantur. cniukun^ fexus, condiri oniscp fint. Sed fi nuptiæ fecutæ non fuerint : ex ftipulatu agi non poteft. magis enim res,quam uerba intuenda funt. Acceptilatione quo^dos conftituitur,cum debitor! marito accepto fertur dotis con* ftitiicndx cauiTa. Si ä debitore mulieris fub condirione dos promit-tatiir,amp;poftca, fed antcqiiam maritus pctere poffet, debitor foluendo effe defietinmagis pcriculum ad mulierem pertinere placet. ncc enim uidcrimaritum nomen fecutumeo tempore, quo exiginô potuerit. Quod fl iam tunc debitor, cum fubconditione promitteret,foluendo non fuerit.- periculum uiri effe, quod feiens tale nomen fecutus uidea» tut,quale in obligatione fuerit. nbsp;nbsp;Si debitor mulieris dotem promife-

titA mulierem hxredem reliquerit : Labeo perinde habendum ait, ac fl millier ipfa dotem promififfei« cuius fententia m lulianus quoq? pro bat. ncc enim æquû effe ait, nt ei damnetur eins pecuniae nomine,qua ipfa debeat;amp; fans effe acceptilatione earn liberari.

REs in dotem datæ,quæ pondcre,numero,menfura confiant,manti periculq funt; quia in hocdantur,utcas maritus ad arbitriu fiium diftrahat: amp;nbsp;quandoqg foluto matrimonio eiufdé generis amp;nbsp;qua-litatis alias reftituat,uel ipfe,uelhaeres eins.

j Pct foleat dos per acceprilationem conftitui.fi tarnen ante matri-'1101115 acceptilatio fuerit inrerpofira,nec nuptiæ fecutæ finr.-Scæ» uolaaft,matrimonijcauira acceprilationem intcrpofiram non fecutis niipnjs nullam effe: arqjideo fuo loco manere obligationem. quae fen® tentia uera eft. Quoriesautem extraneus accepto fert debitor! doris conftituendæ cauffa.fi quidem nuptiæ infecutænon fuerint ; liberatio lion fcquetur.nifi forte fie accepto tulit,ut uelit millier! in totum dona* turn, tunc enim credendum eft,brcui manu acceptum à mulicre,amp; ma rito datum, cæterummulieri per liberam perfonam codiftio adquiri non poteft. Plane fecutis nuptijs, mulierfoluto matrimonio dotis ex-aftionem habebit.nifi forte fic accepto tiilit extrancus,ut ipfefquoquo niodo fol uturn fuerit matrimonium ) condiAionem habeat.tuc enim millier aftionem iron habebit. Secundum quae cóftituta dote per acce* ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptila«

«4o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGÇSTORVM LIB. XXHI. prilarioncmA fecutis nuptijs, is effedus crit doris exadiom's: nt fiq^ dem pura fit obligatio, qua: accepto lata eft: non ipfa iam rcftitueiK» fitted foluenda dos fecundum fua tempora. Sin uero obligatio inai« fiierit,nec ante folutu matrimonium dies obligationis praererierit: rc' ftauranda erit in diem priftinum obligatio. amp;nbsp;fi debirum cum fatiÖ* none fuerit-fatisdatio renouandaeft.Similifcp modo amp;nbsp;fi conditional lis fuerit obligatio,quæ in dotem conuerfa eft, amp;nbsp;pendente obligatio* ne diuortium fuerit fecutummerius eft,obligationem fub eadem ton ditione reftitui debere. Sed fi conditio exftiterit, conftante matrimo* nio.ex dic diuortq tempora exadionis numerentur.

XUIII. IVLIANVS ht.xvi.digtjïori»«. ' SI pater filiæ nomine dotem promiferit A cam ante nuptias cnian= ciparit.non refoluitur promiffio.nam amp;nbsp;cö ante nuptias pater m® xiretur: nihilominus hæredes eius ex promiffione obligati manerent*

Quacdebitoremfiliumfamilias habet, fi patri eius ita dotem pro* miferit, QVOD MIHI DEBES, uel, QVOD Mim FILIVS TVVS DÏ* BET,DOTI TIBI ERIT» nóobligat.'fed efFicitur,urid,quodadióedcpt culio feruari ä patre poterat,in dote fit. h A r c E L L v s. Siue igitur ca filio poft hæc,fiue cum patre agere inftitueritrexceptione padi cóuen‘ ti fubmoiiebitur.adione auté de dote fi expcriatur:confequerur,quod in peculio fuiffe apparuit eo tempore, quo dos promittebatur. uriç » poft nuptias,ptomiffa eft dos. fi uero ante nuptias.-cius temporis pet® lium æftimari debet, quo nuptix fierent.

a Vod fi nuptura debitori fuo filiofamilias,aâioncm duntaxat ii peculio promifit.id quod ex ca caufla fibi debcretur,nupriariiin empöre infpicitur.Si uero alp nuptura, iuffit filiumfamilias debitore de peculio dotem promittere.tcmpusinfpicitur,quodos pmiffat^« Ut tantum in peculio effe exiftimetur.

XLVI. IVLIAN VS lit.XVr.digrikrum. QVemadmodum inuito domino fetuus ftipulatus adquirit.itafi dotem domini nomine fibi promitti patiatur, obligatio donii* no auquiritur. fed ne^ pcriculü domin? prxftare debebit ( fi forte debi tor miilieris dotem promiferit)nelt;5 culpa. Traditione quoç rei do» talis in perfon.t ferui uel filqfamilias fada, dos conftituitur: ita ut nelt;ï periculiun,nec culpam dominus aut pater præftet. Igitur hanc dotem periculo mulieris effedico,quandiudominus uelpater ratam pro» miflionem uel traditionem non habucrit. Ideo'q; etiam manente ma» tnmonio res,quas tradiderit,códidione repetituram puto. itemfcp in* certi condidione confecuturam,ut ptonuflionc hberetur. Si debito nfuo

tifuo millier nupwra. itadotem promifetit, QVOD .MIHI DEBES, AVT FVI^DVS SEMPRONIANVS DOTI TIBI ERIT: lltrum millier HO let,id indotcm erit.Er fiquidcm debitum malit dotis nomine apud ui turn remanerc;poteft ejcceptione fe tucri aduerfus petentem fundum. Quod fi fundum dcderitipecuniam à marito condicet. Pater,ctiam fl falfd exiftimans fc filiac fuæ debitorem elTe.-dote promifcritiobiigas bitur. XLVII. IDEM Iil-Xyi. digr^rj«M.

SI fcriio in dotem ante nuptias dato donatum aliquid, uel legatum ante nuptias fiierit; ampliatur dos, ficut ex fruftibus fundi, qui an« te nuptias traditus eft.

TAliftipulationCjDEGEM IN'ANNO proximo DOTIS NOMU NE DARE SPONDES^ Quæfitumcft,annusexquo tempore fit nuraerandusiutni cxdie ftipulationis faâæ. an ex eo die, quo dos effe potuiffet, id eft nupriaru lt;nbsp;Çt refponfum eft, ex die nuptiaru annu eife numcrandum ; ne fi aliter obfememus, ( fi intra annum nuptix faÖ« non fint ) uideri poflitdos ex ea obligatione igt;on deberi. Socerge-netofuoficlegauerat. LVGIO TITIO FIL1AE; HEAE NOMINE CEN TVM HAERES MEVS DARE DAMNAS ESTO, hanç pçcuniamgenca rumpetere debcre,5e exadam acceptam legatis referte: fed diuortio fa do,de doteaftionem mulicri teddendam. Proculus refpódit: amp;: nihilo minusdotiseffefadam. iVLi AN vs NOT AT, imdi^ftliae(fino* luerit ) deneganda eft huiufmodi adio.

X,LIX, PDEMlilgt;.lIIl.cxMMi«fe). nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

VIr ab co,qui uxori eins dotem faccre uolebat, certam pecuniam' eo nomine ftipulatus eftdeinde acceptam ei fecit. Quacrebatur, effer*ne ea pecunia in dotemfRefpondit. fi accepta non fcciffet,amp;pro« miffor foluendo effe defiffet: quacrctemus, anculpa mariti ea pecunia txafta non effet, cum uero acceptam fecit:omnimodo periculumad cumpernnebit. perinde cnim eft,ac fi acceperit pecuniam, ^eandem promiffotidonauerit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Vat fundum in dotem habebat,diuortio fado, cuminmatrimo Vjiimm reditet,pada eft cum uiro, uti decern in dotem acciperet, 6dunSiim fibi teftitucrct;ac datis decern,prius. quàm fundus ci reftitu eretur,in mattimoniodeceffit. lUudexbona fide eft,amp;negocio con# trado conucnit,ut fundus,quafi fine cauffa penes maritumeffe coepe iit,CQndicatut Et hoc euidenriffimc circa afUone pignot aticia appare bitEtenim fi cu fundu Cornclianum pignoris cauffa tibi tr adidiffem, pofteaex conuentione fundumTitianumin hoctradiderim.ut Cot* ‘ q - nelit-

nelianum mihi refliniercs.-minimc C puto ) dubitandum crit,qiiin Ib*' timrede pignoratida ad recipiendum Cornclianum agerepoffim.

SIrcs,quas filix emancipats pater donauit.eï uoluntatc eins poften pro ca m dorem datæ funt;dfiliadotem,nonapatrciiideri dararn-

NOnfolum fi æftimanis fundus/ed etiam fi nonsAimatasindo temdatus cit.-îx allaSjCumnccelTe non haberetmulier dupluni promittcre, pronnl'it ; quia ipfe fundus eft in dote,qnodcunçg pro» pter earn confecutus fuerit à mullere maritus, quandocg reftituet mu» lleri de dote agenti.

CVm uir uxori donare uellec: debitor mulieris, qui foluendo noB erat,dotem ei promifit. Ad id duntaxat,quo ad foluendo faitui' ri periculo cares eft.amp;fi quid debitóri ad foluendum facultatis accede rit .’periculu ad cam fnmmam,qux accefteripcrefcet. permanebifep, etiam fi rurfus pauperior fadus erit:quia nélt;5 tum,cum dos promitte» retur^donario fada eft,nifi dus pecuniæ.quæ d debitorc feruari nópo» teratme^ cum fol uendo efle cœpipdonatioms cauffa pcrmanet,cü eo loco res fit,quo eifet.fi tu quolt;$,cum ,pmitteretur dos, locuples fu^ct-R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIHL FAVLySlib.l.AdPlautlun.

Es,quxex dotali pecunia comparatæfunt, dotales effe uidétuf« L V. ID E M lib.VI, 4d PMm/hjwi.

SI is. qui Srichfi mulieri debet, in dotem delegatus fit: amp;nbsp;ante, quïni folueret debitor, Stichus decelTcrit .• cum neeg per debitorem Ac» liffet.quo minus fülucret.neqj maritus agendo moram feciffet: perien Jo mulieris Stichus moritur.Quanquam etiam fi moram maritusfe* écrit in exigendo: fi tarnen apud maritu moriturus Stichus fuerit; adi» one dotis maritus non tenetur. nbsp;nbsp;Ibi dos eÖe debet, ubi onera matrh

quuntur,ficutliberi,ficutuxor. Quod dicitur, NECESSARIAN IM' PENSAS IPSO IVRE DOTEM MINVERE :mon CO pertinct.Utfl' forte fundus in dote fit,dcfinataliqua ex parte dotalis efle. fed nifi impenft reddamr.-aut pars fundi,aut totus retineatur. Scd fi tantum in fundud dotaient impenfum fit per partes, quanti fundus eft: defmere cum do-talem effe,ScaeuoIa nofter dicebacnifi mulier fponte marito intrap* num unpeniks obtulciit, Si pecunia amp;nbsp;fundus in dote fintA needw

riaeimpenfae in fundofadæ.-Neruaait.dotempccuniariâ minui. Quid ergo,fi mulier impenfas marito folucrinutrum crefcet dos,an ex inte« gro data uidebitutc' cuiiis rei manifeftior iniquitas in fundo eft/ecun-dum fententiam noftri Scæuolæ.Nam fi définit dotalis efferpoterit ali enari. rurfus quemadmodu poterit fieri dotalis, data pecuniae' an iam pecunia in dotem effe uidebiturc' fed magis eft, ut ager in caulfam dons reuertatur, amp;nbsp;interim alienatio fundi inhibcatur.

VS T WS MIHI DEBET, ID DOTl TIBl ERIT ; interene putO; iitriimfilqobligatio.an patrisperfecutio,amp;inrcmucrfumpromi(lioe ne contineatur.Nam fi id.quod filium dare oportet, fignificatum eft:’ tota pecunia, in qua films obligatus eft, promiffione dotis continebi-tnr.Sin autem id, quod patré de peculio, uel de in rem uerfo prxftare opottebit : æftimari debebit, quantum fit eo tempore, quo promitti* tiir.ut ca fumma dotis efte uidcatur,in qua pattern eo tempore filq no mine códemnari oportuerat. Quod fi nó euidenter appareat, de cuius obhgatione mulierfenferit ; preefumpnonem ad filq debitum fpeda« re,uerifimilceft.-nifi euidentiffime contrarium adprobetur.

SI fponfalibusnondumfadis,Titio dotem Seis nomine promifc-ris,cum ea nubere ei nolle t tamch fi poftca nupferit, dotem debe-bis;nifi alix nuptiæ mediae interceflerint. Si mulier ancillam Pam« philam à Titio ftipulara, deinde ei nuptura, quod is fibi debebat, dort habere’permiferit: etiam fi non erit uiri Pamphila, an ipfa tarnen in afs *pro-dotem Scmulicris penculo eritf an amp;quodeapepererit,rcddi muli« miferit» eri debebit ; quia fi in fua cauffa prior ftipulatio manfiflet, non redde-rete'nifi fortercfert,habuitrem,quamdebebatuir, quo tempore dos conftituebatur: ( nam ita poterit uideri res ipfa ad eum peruenifte ) an nó habuit.na fi nó habuinmagis cft,utliberatio obligationis potius, ^ res ipfa ad eum peruenifle uideatur .• ideot^partus eins non debcatur.

SI mulier ita dotem promiferit,DECEM TiBi AVT TiTio DOTI ERVNT: hoc cafii dici poteft,uel Titio dari poiTcifcd de dote uirum teneri,quemadmodum fi Titio iuflifletdari. nee mirum: cum etiam promiffura uiro dotem ,po(rit dclcgante eo alreri promittere. Et fi dici folct/ilq,quam marico,dptis nomine mulicré non pofte obligari ; bis tarnen cafibus uiro dos quaeritur. Non etn exiftimabimus illam ita pro mififte,ut uel de Titij nuptijs cogitarct. nbsp;nbsp;Ex affe haeres inftitutus, ro-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^«

»ÏGESTOR-VM LIB. XXIIL

be^doti promififmarito. Vereor,ne non fit obligams. nam muhen i# hoc tenctur,ut hacreditatem rcftitucndo transférât aftiones A quas hi bet, amp;nbsp;quibus eft obftriäus: quas transferre ad aliû, quamcui debetfi* deicêminiffumjionpotcft. DixcritaliquiSjineferticum eoagi po(Ïegt; utfidcicomifli prüftet aeftimationc.hiüc ego confentire non pofliiW' nam obligari mulieris debitorem ita xquum eft, fi accipere idipfuW» auod ei deberur,uir poteft, Sed nc indotata millier effe uideatnr: diteß urn eft,ipfi midien ex Trebelliano reftituendam effe partem h.'vredij tatis, quaeei relifta eft, ut -ea fuo matito pro dote cam foluar ; quia ad eâ amp;nbsp;fidcicommiffiim,amp; onera eins pcrtincnr,delcgatione propter ni' miamfiibtilitatemôccafus neceffitatem minime obtinente. EiH$ nominc,quæ]ibera uidebatur, deeem in dotem dedifti. eo cafu habe* bis condiäionem,qiiohabere potniffes,fi mulieris libérât nomine de* «liftes, nec nuptiæ fecuræ effent. Si manumiffa nupfent .• ita demutu dos erit,fi ea mentededifti.utquando^feeutisnuptqs dos effet, igin^f fimurien donatiiriis dedifti: dominus condicet, quemadmodufieuW fibi donaturus effes,mulieri ipfi donate iuffiffer.

QVîEro,quantæ pecuniae doté pmittenti adultaemulieri, cnrat0l confenfum accomodatedebeatfRcfpondi.modus ex facultatif Lus,ce dignitate mulieris,maritiq; ftatuédus eft,quouf(^ ratio patitttf-' . LXI. TERENTIVS CLEMENSl!kin.rtdL.I«li4C7Plt;(pW-Slue generalis curator,fine dons dandæcauffa conftiturns fit,amp; ani‘ plius dotis .pmiffum eft,quàm facilitates mulieris ualent.-ipfo uS^ ' promiftio non ualet.-quia lege rata non habetur authoritas dolo luaM fada. Quærendum eft tamcn,utrum tora obligatio »an quod ampli“’ promiffum eft,quàm promitti opomiit,infirmetnrc’amp;«tiliiis.cftaic«‘ re,id quod fuperftuum eft,tantummodo infirmari. nbsp;nbsp;Ifte autem tü'

rator res dotis nomine tradere debennó ut uendat cnilibet»amp; preciun’ eius in dotem det. Dubitari tame poteft, an hoc ueru fit.quid enim.l* aliter honeftenubcre non poffit,qu5m utpeeuniam indotem detjidi^ ei magis expediatfatquin poffunt res in dotem datæ plerunqi alienari» amp;nbsp;pecunia indotem conuerti. Sedfutexpediatur quæftio)fiquiden^ res indotem mafitus accipere malueritmihil amplius qutcrendumeft' Sin autem non aliter contrahere matrimonium uir patiatur, mû {*^ nqs in dotem datis;tunc officium curatotis eft,apud eundem impetra* re iudicem,qui eum conftitnittut interim ei,caufta cognita etiam uiro ahfente,permittatrerum uenditionécelcbrata,dotem conftituerc. TLXII. MO DESTIN VS tib.V.rcjjgt;on[orum.

marris fuat^fomMiuncm ûbi cum fratribus,pertnutanit,amp;açççpit pro ea parte fiindum,qnafi, emptionc inter fe fafta.hunc fundum cum alijs rebus doti dédit. Quæro. fi in integrum reftituatur/amp; partem fuarn at eipiat quartamA fundum reddat,quid debeatmaritusfaccréfancon« tentus effe debcat alqs rebus in doté darist’Itcm qiuerp.fi hæc deceffe-rit.àhæredcseius in integrum reftitutionem experfona eins petits tint amp;nbsp;ipfi petant quartam partem,amp; illi fundum: an marituscogatur reftituerefundum,contentus in retentionelucridotis exteris rebusC* Wodeftinus refpondit.nihil proponi,cur man to dos auferenda fit: fed in meram seftimationem praedq mulier.ucl eius hæredes condemnan-di flint,referendam in hoc tempus,quo in dotem datus eft.

STipulatio de dote reddendaab extraneo interpofita, fado diupr* tioftatimGommittitur:necredintegratomatrimonio,aflio ftipu* latou quxfita intcreidit.denuo igitur eófenriente ftipulatore dos con« ftituenda eft,ne fequente matrimonio mulier indotata fit : fi modo ea dos non ab ipfa profeda fit,qaam.alius permiffu eius ftipulatus eft. tue enim confenfus eius non eft neceflarius.

LXIIIf. I ABÖLEN VS libAfU. cxCt^io, Oft diiiortiu muiieri fi de dotemaritus nihil cauit: amp;nbsp;cum alq nu» X pfiffet, poftea ad prioréuirumredqt: tacite dos ei redintegratur.

■ V * 'cg-ito aut hæreditate aliquid feruo dotali obucnit,dd teftator no kJiuit ad maritü ptinere:id foluto matrimonio reddendu eft muiieri.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXVI. IDEM lil).V.d(iSdfci««W.

L 1 iifusfrudus fundi,ciiius proprietatem mulier non habebat, dotis IJiwminc mihi à domino proprietatis detur : difficultas erit poft di« ^rtium circa reddendum iusmuiieri: quoniamdicimus,ufumfru* «u a fruftuariocedi non poffe,nifi domino proprictatis:amp;fi extranco pi^opd^wtcmnonhabeat,nihil ad cum tranfite, cd ad dominum proprietatis reuerfurum ufumfrudum. Quidam er- . go remedq loco rede putanerut introduçendû,ut nel locet hunc ufum trudum muiieri maritus,uel uendat numq uno:ut ipfum quidé ius re-maneat penes maritu,perccptio nero fruduum ad mulicré pertineat.

TjRoculus neptifiue S. Ancilla.quxnupfit.dotiscp nomine peen« X m^lil mrotradiditCfineftiatancillameire,fiucignorer)non po« *®”^^^P^cunui uiri faccre:eacp nihilominus manfit eius, cuius fucrat ante, eo nomine uiro traderetur, hifi forte ufucapta eft: nee poftca, apudcundé mru libéra fada cftgt;eip pecuniae,cauffam mutare potuit.

DIGESTORVM LIB. XXIIL

iMlt;5 ne fado qui dem diuortio, aut dotis iiire,aut per condidiontturt' petere rede po te ft. fed is,cuius pecunia eft,rede uindicat cam. Quodß uir earn pecimiam pro fuo poflidendo ufuceperit,fcilicctquia cxiftim^ uit mulieré libecam effe.propius eft,ut exiftimem eü lucrifcciflc. utilt;5gt; fiante. qium hiatrimonium elTeinciperct.ufuccpit. Etineadéadhuc opinione fum,fi quid ex ca pecunia parauit,antcquim ca dos fieret.il* ut nec poflideat eam,ncc dolo fecerit,quo minus earn poiTidcrct.

DOtis promiffio non ideo minus ualet, quod ignorante initio W tre nuptix fuerint,fi poftea confenferit.-cum omnis dotis pron’» fio futuri matrimonij tacitam conditionem accipiat. Nam amp;nbsp;fi nnnoi annis duodecim,ut maior,duda fit:tunc primum petetur, cum maiot annis apud eundem effe capcrit. Quod enim uulgatum eft,dotis p®' mifTionem in primis duntaxatnuptijs dcftinari.ncqjdurare obligadü ncm.fi poft .alretins matrimonium ei nubat,cui dotépromifcratdifli^ locum habet, cum interceflerunt aliæ nuptiæ.

CVm poftdiuortium uirofciente muiter in pofleffione prxdi^ rum.qnæindotem promifit, longo tempore fucrit:con«cni»* ’ tacite uidenir,nc dos,quae promiffa fuerat,petatur.-amp; fi petere ca eoept* . rit,pafti exceptione à mulicre repellatur. Mulicr fi pecimiam fibi “* bitam â Scio cum ufuris futuri temporis in dote promittenda demo'’' . ftrauit:cas qnoqj doris portionem efle,quarum dies poft nuptias cdfgt;’’ . rationis eft. nbsp;nbsp;Vfuras dotis in ftipulatü cum dote poft diuornü dedu'

das,cx die fecundi matrimonij nó effe pneftandas placuit.-quia nee foi* tis exadio locüm habere eoepit. medij auté temporis debebunt. ^^ ■ domü abfencis Uxore dedufta,nullis in earn intcrea ex bonis uiri fm^* ptibus faftis.ad exhibitionem iixoris promiffas ufiiras reuerfus uiti*^ probe petit. Gener à foccro dotem arbitratu foceri certo die d-iri» non demonftrara quantitate, ftipulatus fucrat. arbitrio quofjdetra* . âo,ftipulationem ualcreplaeuit.Nec aiderifimile,quodfiindo0Ö^ 1 monftrato nullum effe lcgatum,uel ftipulationcm fundi conftaret .•c” inter modum conftituendæ dotis, amp;nbsp;corpus ignotum magna diffcrCH tia fit. dotis etenim quantitas pro modo facultanim paths, amp;nbsp;dignity te mariticonftimi poteft. Nuptijs ex uoluntacepatris puellx cumfi 110 tuforis iurecontraélis.dos pro modofaailtatum,amp;dignitatenatalt um,refle per tntorem eóftiruj poteft. nbsp;Patrona dotem pro hberta iii‘

■ repromiffamjquodexftititingrata.nonrerinebit. CuresindotcOT aeftimatas foluto matrimonio reddi placuit; fiimma deciaratur.nó ne . dino contrahitur. ideo'en rebus enidisyfi niulier bona fidecas déduit* nulla

'•l;-.' TTT-i HL gt;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/5

nulla eft adio uitó. alioquin de dolo tenctuf. nbsp;nbsp;In dotem rebus æfti»

mans traduis, quamuis eas millier in ufu habeat, uiri dominium fadû Midetur. Partus dotalhim ancillarum dotis efle portionem conue» nitadcofc^ruftra pacifci uirü,ut inter uxoré amp;nbsp;fc partus cómunis fit. ÏLXX. PA VLVSljh.VI.qK-f^n»»».

C^ Vm dotem mulieris nomine extraneus promiferit, mulietis peti yculum cffc.fi matitus nomen fecutus ufuras exegetit,periculuni tius futurum refpondctut.

TV T Vlier bona fua omnia in dotem dedit. quxro,an maritus quafi ' 4 V ihxres oneribus refpondere cogatutï’ Paulus refpondit. cü qui-ide,qm tota ex repromiffione dotis bona mulieris retinuit, â creditori* bus ciusconueniti nonpoffe.fednon pluseftein promiffione bono-iam,quim quod fupcreffet,dcdudo æte alicno. Paulus refpôdit. in rebus dotalibusetiam pattern maritidolumamp;culpam praeftarc debc-re. Paulus refpondit. fi mulier de fuo doté dedit, amp;nbsp;adhibuit matre, quae ftipulaietur.-potuiffc earn poftea infttumentum dotale mutate.

LXXm. IDEM lÿf.n.Çenttittiarum, Vtus,furdus,cacGus dotis nomine obligantur;quiaamp; nuptias conttahere poffunt. Manente matrimonio,non perditura uxoriobhas cauftas dos reddi poteft.-ut fe fuost^ alat,ut fundum ido-neum cmat,ut in exilium uel in infula relegato parenti prüftet alimo» niam,aututcgentcmuirum,fratrcm,fororemûefuftineat. * . nbsp;lt;nbsp;LXXUII. HER MOGEN!AN VS iib.V. WiK^xoH.^^.

SI fponfa dotem dederit,nec nupfcrit:uel minor duodecim annis,ut uxor habeatur.exemplo dotis,condidioni ( fauoris ratlone) priiu» lcgium,quod inter pcrfonalcs aftiones uertitur,tribui placet.

QVamnis in bonis matiti dos fit;mulieris tarnen eft. amp;nbsp;merito pla ^emt.utfi in dotem fundum inzftimatum dedit, cuius nomine duplx ftipulatione cautum habuit, isep fit marito euidus ; ftatim earn ex ftipulatione agere poffe pro eo,quod eius intcreft, nó effe euiâum, quod in dotem fuit: quodep ipfa euiftione pan creditut ob id, quod eu in dotem habere defqt.huic enim conftante mattimonio( quamuis apudmaritumdominiiunfitjemolnmenti poteftatemeffe creditut: cuius etiam cauffa matrimonq oncra maritus’/uftinet SLXXVI. IDEM lib.lX.dig)«tttiorttH«.

DIGESTORVM XI«. XXIII.

nam amp;nbsp;fi in tcpus,quo ipfc motiretur,pmififfcbobligatetuf. fed fi con naluerit.xur ei non rcmittatur obligatio per condidionem,at^ fi Hip'* laflti quiuis alius promififfetjant dorem alicuius nominefnam ut coi^ potis.uel pecuniae translaræ,itâ obh'gationis cOnftitutac mortis cauW condiamp;o eft. Non idem dicendum feft in perfona mulieris ; fi mortit cauffadotem^mifitrqhianifimattimonij oncribusferuiat,dosnüllgt; eft. Lxxvir. idemIikxji^Htttio«»»«.

SI millier debitori fuo, qui fub ufiiris debebatumpturaindoté pro« mififlct,quod is fibi deberet.poll contraftas nuptias fecuti tempo« ns ufuras nó elfe dotales: quia tota ilia obligatio tolletur, perinde ac» folutum debitum mulieti in dotém ab ea datum effet.

Lxxvin.' iD EKAib.y:Li:dij^Mtionum. . CVm infundo mariti Habens mulier ufumfruäum, dotis caulW marito eum dedit.quamuis abea ufusfruftus difcefrerit,maritiiS tarnen ufumftuftum non habet: fed fiio fundo qnafi dominus utituf» tonfecutus per dotem plenam fundi proprietärem, non feparatamab ttfufmââ.mec eft, quod non utendo eu maritus amitrat. Diuortioaut fado conftituetin eodem fundO ufumfrudu mtilicri. Quod fi in mam moniodcccfferituxor, nihiremolumcnti ob doté habere uidenir ma ritus.quia etfi uxorem cam rionduxiffet,tarnen fruduaria: motte fim ms ufusfeudus ad propnetatem tediret.ïdeotp nee in funus cofett mU lleris. Plane fi pater filix nominc,qui ih fundo generi ufumfruduni ba bebat, dotis cóftituendae gratia eu dederit,amp; ï matrimonio ea motma fucrit.habebit ex fua perfona nfiisfnidus peritioné. Quod fi mulicr in fuo fundo marito ufumfrudum dotis cauffa conftituerit:tunc ex riti perfona proprie erit ufüsftudus,qdiaamp;non utedo ipfi petit. Qü^ fi acciderit;uideamus,an efiam nunc dotata fit muller. Et liquidem^ miniiim apud mulicrem eft fundi,ad quem reuerfus eft üfusfruduS-' ® hil iam iri dote habet,quod aftione dotis confequatur ab eo, cui quoi non utendo amifit ufumfrudum,imputari non poteft,cx quo ipfalm cram habet.' ideoej; indorata erit. Quod fi uxor ahenaueritproptiefa' tcm,quac fine ulló mulieris emölumcnto plenior fada eft; adhuc dota ta eft: quia dcîtis aftione reneri debet maritus, qui quândo licuitufn fradtï uti, amifcriteum nó urendo. nam fi habere perfeueraffetufum fruftum uC^ ad diuörtium:commodo mulieris cederct ciusreftirub«^ iquia amp;nbsp;fi non prOtinus ad ipfamtranfiret, tarnen ucl precio,uel bent” t:iö,fihe'mcömraodp mulieris ad propriétatem teuer terctur. Si auten* ufumfruftum rharitus non amiferit: morte mulieris nonfinituraim^ frudus apud maritum. Diuortio autem fado,primum uideamusÄ^ hac amp;nbsp;infiiperiore fpecie,an pro rata temporis anm eins diuidanirj^

fins, quod probandu eft.Ipfius autem reftimtio ita Getutlubenti mu* licri fundum,ufusfru0Uis ccdatur, amp;nbsp;ita cum proprictate confolidetur. Sed amp;nbsp;fi non fit fundi dominamihilominus compctit dotis aftio,ut di* mittat à fe maritus ufumfrudum.nam uel ex empto aftione adhuc.ut ufumfiuftum praeftet,mulicr teneturraut precium cius confequi fpc« tat: autcuiuis magis gratiam præftare, quam relinqucre apiid inimi« cum ins âfe translatum,liccre ei,ciuile eft. Vxor uiro ufumftuâum dons nomine dédit, manente matrimonio, eidem fundum uendidit. Quaefi tu cftjdiuortio fado,quid dotis iudicio recuperate debcatt'Dixi referte .quanti fundus ueniflet.nam fi nudæ proprietatis reftimatio fa-fta fuiffet: mulieré dotis iudicio precium üfusfruAus recuperate debe« re. Quid ergo ƒ1 uit ante litem conteftatam mortuus fuifletc’ barredes ciusnihil præftituros. nam etfiquihbet alius einptor proprietatis ex« ftitiffet.-hartes uiri mulieti nihil præftaret.fcilicet ufufruftu rcuerfo ad proprietärem.Cartetü fi fundus torus ueniffet,quanti deberet uenw re.nódetraftoufufrudu:intelligi mulieremdotem matrimonio ma« nenterecepiffe. nbsp;nbsp;nbsp;Si fundus communis datus erit in dotem, Sefo« cius cgerit turn marito communi diuidundo.adiudicatusq.; fundus fo nofuerit ; indotem erit quantitas,qua focius marito damnatus fue» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* tit.arfiadmiffa licitatione extraneoaddidus hicfundusfuerit.-pre« cq portio^uæ diftrada eft.fed ita, ut non uice corporis habeatur, nee diuortiofecutopræfentidie,quodinnumeratocft,reftituatur.fedfta« ^ * tuto tempore folui debeat.Quod fi marito fundus adiudicatus*fueriC: ^“^^ ob pars uti^ data in dotem,dotalis manebit. diuortio aût fado, fequetur uenerit. reftitutionem,propter quam ad maritum peruenit, criam altera por« tio: fcilicet ut recipiat tantum precq nomine à muliere, quatum dedit ex condemnatione focio.nec audiri debebit alteruter earn aequitatem recufans:aut mulier in fufeipienda parte altera quotj, aut uir in reftitu enda. Sed an conftante matrimonio non fola pars dotalis fit,qua: data fuit in dotem,fed etiam altera portio, uideamus. lulianus tantum de parte dorali loquinu. ego * dixi in auditorio, illam fola dotalcm effe. alias* di» Si marito dotis nomine ftipulanti promiferit per erroré is, qui ex« dici. ceptione tutus erat,ncc foluatxogetur ei foluere, amp;nbsp;habebit condidio-nem aduerfus mulierem,aut patré,utcr corum delcgauit: ob id, quod indebitum marito promifit, aut foluit.

A Vus neptis nomine ex filio natæ genero dotem dedit, Se mori« y^tur.negat Seruius dotem ad pattern reuerti: amp;nbsp;ego cum Scruio mitiorquia non poteft uideri ab coprofeda, qui nihil exhis fui habiu tt. Pater filix nomine centum doti promifit ita, CVM commo-c düïï*

DIGESTOUVM LIB. XXllL

DIS SIM V H ERIT, Atcnis fcripfit Seruiû rcfpoiidifle; cum piinwlW fine turpitudine amp;nbsp;infamia dan poffîr,deberi.

L X X X. IA B O L E N V S Itl. Vl.fx pûlkrhïihm Laheonît-01 debitor miiheris dotem fponfo ptomifetiepofle mulierem anW I^mpriasii debirore eam pecuniam pcterejieqj co nomine, pofte* iiiro debiroretn obligatum futurum, ait Labco.quod falfumeft ; qn'^ ea promiftio inpendenti eft,doncc obligatio in ca cauffa eft.

LXXXL P A PINIANVS iiKVIlLq^r/Konw». PAtcr filiK nomine numos alienos,quos mutuos acceperar, ant in cauffam crediti rcceperat,in dotem dedit, confiimptis bis, dos profcdicia efticitur.

LXXXII. PROCVLVS Itb-V-imso^Zp. CVm uror iiirum fuum pecuniam,quam übi debererUn dotemfi lis communi dare iuderit, amp;nbsp;id feciffedicatur: puto animaduef' tendum e(re,utrum eam dotem fuo,an uroris nomine dedit.fi fiio.nb bilominus uxon eü debere pccunid.fi uxoris nomine dederitnpfm** ab luore liberatum eïïe.

LXXXIII. lABOLENVS ïib.Vi.expoptriorHnttLabcoitii' *TotZhoc * 01 debitor mulierisdotem fponfo promiferit: non pode mulierem «fgt;«t j ple Oante nuptias âdebitore pecuniam petereiquiacapromiffio in pe» rij'^dcc/l. denti effet,donee obligatio in ea cauffa eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

LXXXim. LAB EO lib. Vl.Wjfev'y 4 PaKL c-pifomdW«-SI dc dote promiffa agatuenon oportet, in quantum facere poteft» condemnari eum,qui promifit. P A v l v s. imó quod ad extranc urn attinct,fempcr hoe uerum eft.Cxrenim fi manente adfinitate,do tem promiffam gener à focero petat: utilt;j in quantum facere poteft» focer condemn abitur. Si dirempto matrimonio petatur: ex cauffa amp;nbsp;perfona id tribuendum puto.quid enim fi focer fpecie futurae dotisin» duxeric gcneriim.Se cum fciret fe præftare dotem non poffe, idegeiif» ut gencroinftdiarcturf

LXXXV. SCAEVOLA likVUI-dige/krum. FVndiim filiæ nomine pater in dotem dederat. huius hæredi fifi* ex affe ( creditoribus patris urgentibus ) utilius uidebatur, potiitf fundu,qui dotalis crat,diftrahere,quod minus fruduofus effet; amp;nbsp;aliOS hæreditarios uberiore reditu rerinere.maritus cófenfit,fi nulla inea« captio futura fit. Quaero, an pars dotis,quaE in hoc fundo eft, malien manente marri monioreäe foluaturfRefpondi.fi pretium credito* ribus foluaturjrede folutunx

IA B 0 L EN V S fiL 1111.«Caßio.' Acifti poll nuptiasA fi nihil ante conucnerirjicet. Pa da quidcm,qua: de reddenda dote fiiintjntcr omnes fie* . ri oportet.qui repeterc dotem, amp;nbsp;à quibus repeti pcteft: ne ei,qui non inrerfuit apud arbitrium cognoftentis,plt; non profit.

SI conucnerit.utqnoqiio mododiflblutum fit matrimonium Jibe-ris interuenientibus,dos apud uirum temaneret.Papinianus luuia noprxtori refpondit,morte mariti finito matrimonio,nelt;j côiienilTe tiideridotem remanere.amp;fi conueniffetmonefle feruandum padiim contra dotem ,cum mariti mortalitas interuenir.

PAdaconiicnta.quæ in tempus diuortij collata funt,non fafto di« uortio locum non habent.

SI coniicnerit.ut frudus in dotem conuertantur.an ualeat conuen-fioC Et Marcellus aitlibro feptimo digeftorum, conuentionem non iialere. propè enim indotatam mulierem hoc pafto fieri. Sed ta» médiftinguit ,• fi quidem fundum in dotem dederit muller,ira ut ma-ntusfruftusredderet: nóefferatum paftum • idemtpamp;fi ufumfiudu in dotem hoc pafto dediffet. Quod fi conueniffet de fruflibus redden-dis,hoc eft,ut in dotem fendus effent,quosquos perccpiffet. amp;nbsp;fundus, nel ufusfrudus in hoe rradmis eft,non ut fundus uel feuâus fieret dota lis.fediitfruftusperciperet dotis futuros: cogendum de dote aftionc friiâus reddere.Erunt iginir in dotem frudus,amp; fructur ifte ufiiris.quæ cxfrudibus coUeftisamp;in forteredaftis.percipi poffunt. Ego utrubi^ arbitrorintereffe.qua contemplatione dos fit data.-ut fi ob hoc ei ma« iorem doté mulier dedit.quia frudus uolcbat effe dotis, contento ma« ritoea pecunia,qua: ex ufiirisredituum eolligerctur: poffit dicicon« «entionem ualere.Ncc enim uidebitur ftcrilis effe dos. finge quadrin« genta annua effe reditus apud eum,qui nó acciperet in dotem (ut hoc coniicniffet)plustrecentis;amp;:boniconfuleref, fitam uberem dotem confecutus effet.Et quid dicemus,fi tak padum cenuentum intcruc; nit; ut maritus frudus in dotem conuerteret, amp;nbsp;miilier fe fuosep alerçt tuereturiieA uniuerfa oncra fua expediretc'quare nó dicam conuenti ené ualeref v. P A V L VS lib.Vll.ad Sali««?«.

JPLlud conuenire nó poteft, ne de moribus agatur, uel plus uel minus Lexigatur. ne publica cocreitio priuata padione tollat. Ac ne illa qui« cm pada feruanda funqne ob ces donatas,ucl amotas agatut;quia al* - ■ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c ij teca

8fa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XXIII. tero pado ad furandum mulieres inuitantiir,altero ins diiile impugn® tur.fed amp;nbsp;fi coniienit,nc ob impenfas neceflarias agetetur/alc paflwn* non eft feruandum.quia tales impenfæ dotcm ipfo hire minmint.

POmponius ait. maritiimnonpoffc pacifci,utdoliim foIummO' do in dotcm prïEftet,uideIicet propter ntilitaté nnbenriu.'qiiam* iiis pacifci poïTir.nc fit periculo eins nomen debitoris,qiu ei dotem pr® mifit.nam ut fit dos periculo mulieris, pacifci eiim pofle ,pbat ; ^ pd contranum,ut ca dos^quae periculo mulieris eft,fit periculo mariti.

CVm dosfihæ nomine datur, optimum eft, paftumconuentuii* cum utro^generüfacere.-qiianquaminitiodotisdandae IcgeiP» quam uelit ( eriam citra perfonam mulieris ) is, qui dat, dicere poilii* Si nero poft dara pacifci uelit; utriuf^ perfona in pacifcedo neceflaria eft: quoniam iam rüc adqmfita mulieri dos eft.quo cafu, fi folus patel padus fit fine filia : fine folus agat, fiue adiimfta filiæ perfona ; ei foM afs-nec. noccbit.amp;proderitpadiim cÖuentum.*fedfi fola filia egerinneijptt^ derit,ne^nocebitci. Siuerofiliafola pariafucrir,quopario patrisw ditiomelior fiat ;prodcritamp; patri : quoniam perfiliam patri adquiri poteft.per patrem filix non poteft. Si uero fic paria fitfilia, utnoceac ipfi quando($ filix agenti nocebit parium,patri ueroniiUo modo no* cebit.nifi adieflaquoqj filix perfona experiatur. Dicendum enim,P®' cifcendo ffiam conditionem patris détérioré facere non poffe;eo cafu» quo mortua ea in marrimonio,dos ad patrem reuerfura eft.

QVoties pane futente, nel ab hoftibus capto filiusfamilias ducit uxorem/iliaue familias niibitrnecelTariÖ eriam pariio cum ipfi$ cluntaxatdotis nomine fieri potuit.

SI ita conucniat,ut fi uiuo focero mortuafit filia,ipfi foccro: fi mot tuo eo,filio:fi filio quoqjdefunrio.totum fuo hxredi reddatur: be» nign.a interprétât ione poteft defendi, utilem ftipulationcm effe.

*alias. A Vus parilis eft,cum doté pro*ncpote fiifcepÜTet: ne à fe,ncne à fi hcpte. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dos pereretur.ab alio uero,quam filio hxrcdc,ut dos petero« tur. except ione cönuentionis filiustuendus crit: quippe cü hxredi no* ftro cauere conceffum eft.ncc quidquam obftat, quo minus cettx pet^ fonx ( fi hxres eri r fibi ) caueri poifit,quod non idem amp;nbsp;in exteris hx-redibus caueanu:.amp;: ita CelfuS fcribit.

CVm pater dotcmponicitusfucrit,amp;padfcatnr,NE A’ SE vivo PETATVR, NE'VE CONSTANTE MATRIMONlOnta paânm interpictandu diaus Scuerus coflitnit/juafi denuo adicâû effet ƒ E vi» vo. hoc cm ita accipiendu contcmplationc pieiatis parernxA contra hentium iioluntatis,ut amp;nbsp;poftetior qiio^ pars conuentionis ad uitani partis relata uidcatur;ne diuetfa fentétia fruftns dotis ab oneribus ma trimonrj feparet. quod'e^ indigjiiffimum effet: inducat,ut non habu« iffe dotem exiftimetur.quo refcripto,hoc effedum eftrut fiquidem ui« no patrcdeccfferit filia,autfine culpa fua dinerterit, omnino dos pcti non poffit.conftantc autem matrimonio mortuo patre,peti poffit.

SI pater dotem dederit, amp;nbsp;padus fit,ut mortua in matrimonio filia, dos apud niram maneret: puto padum feruandum, etiam fi liberi non interueniant. Ex padis conuenns,quæ ante nuptias uel poft nu prias intcrponi folcnt,aliaad uoluntatem pertinent :ut mulierdotc promiffa fc alat,amp; donee nupta fit, dos ab ea no petatur: aut ut certam fummam uiro praeftet, amp;nbsp;ab co alatur, amp;: his fimilia. Alia ad ius petti« nent:uclutiquandodospetatur,qucmadmodumrcddatur:inquibus * *nó unqjuoluntas contrahentiuferuatur. Caeterum fi conuenerit,ne aß.non omnino dos petatur: indotata erit mulier. Si mulicr pada fit,ne am femper. plius,quàm pars dimidia dotis â fe petatur, amp;nbsp;poenam ftipulata fit:Mc la ait,alterutro cam contchtam effe opor tere: uel exceptione padi ac« ceptamfacere pœnæ obligationem,uel fi ex ftipulatu agat, denegan« damexceptionem. Si fundoxftimato in dotem dato pada fit muli« cr,ut quanto pluris uenicrit,id in dote fit: Mela ait,id feruandiunreum ex contrario conucnire poffit,ut fi minoris ucnierit, ipfa debeat. nbsp;nbsp;Si

pafta fit mulier,ut fine pluris,fine minoris fundus xftimatus ucnierit, precium quanti res ucnierit,in dotem fit: ftari ci pado oportere. fed fi culpa mariti minoris uenierit:amp; idipfum mulierem confequi.

XIIII. P A VLVS Iib.XXXV.addiflMm. ÎAE die teddendæ dotis hoc iuris eft:ut liccat pacifci,qua die redda ^tiir.dum ne mulieris deterior conditio fiat.

XVI. PA VLVS lib.XXXV.dfdifltMM. ' ' VT autem longiore die reddatur dos, conucnire non poteft;non magis,quim ne omnino reddatur.

ATiKdnus Proculo fuo falutcm. Curri inter uiruni amp;nbsp;uxorem P^ ftum couencum ante nuptias fadum eflet, utquibus diebus 3oS data elfer Jifletn diuortio fado redderetur.poll quinquennium .quâm niipnx fadæ (unt.uxor uiro dotem dedit.diuortio fado.-quserojurrunj qiunquennij die uir uxon dotem redder, an ftatuto legibus tempore* PROCVLVS RESPONDIT. quodaddicm dotis rcddendxattinet,pi‘ do exiftimo mcliorem coditiorrem mulicris fieri poffe, détérioré nOrt poffe. ira^ ft cautum eft, ut p«ore tempore, quam legibus conftituol cft,reddatur.ftari ab co dcbeie. ft ut longiore.nec ualcre id padum con uentum. Cui fcnrentia: conuenicns eft dicere, ft pado conuento cautn cft,ut qudto fcrius poll nupnasdata tuent,ranroferius poft diuortium reddatiu: ; ft propiore tempore, quam in reddenda dote conftitutii eft» data fic;ualeie padum conuentum. ft longiore : non ualerc.

Licet manente matrimonio non point inter uirum amp;nbsp;uxorem ton ueniri.ut longiore die dos reddanir.poft diuortiunatamcn,fi iuft* caiiifa conuentionis fuent,id padum debet cuftodiri.

A Lind eft,ft pater pro filia dotem promifit,ut annua, bima,tritTHgt; quadrima, quinto anno à fe redderetur ; amp;nbsp;conuenit, ut riffeln diebus folutomatrimoniodos redderetur. hocenim padum itauald» ft patri filia hartes exftiterit,amp; intcrucniente ea padii comtentu fuerit.

08 res quoep donatas,ucl amotas,ucl impcnfas faftas,tijc fa da pi' dio ualebit. *id eft poll diuortium.* Si extraneus de fuo darn» funt. nbsp;nbsp;.'rus fit dorem.quidquid unit,pacifei (etiam ignorante muliere)ftcut^

ftipulan poteft. legem enim fuaerei dicit.poftquam uero dederit.paci-fei confentiente muliere debet. Si cOnucnerit, ne simuliere, neue* pâtre dos peranir: hartes non habebit exceptionem. fed fi connenerifi ne manente matrimonio,uiuo patrepetatur.mortuopatre ftatim exi' gitur.êc ft nó petierit maritus. tenebiturhuius culpaenomine,fi dos ex» igi potuent.njfi forte ante diremptum fit mattimonium,quàm facub tatem petend i haberet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SI millier dotis taufTa promifenreerram fummam,2eproea peen* nia mancipia in doté dederit.ea conditione,utpericulo eins effent.

amp; fi quid ex his natum effet,ad ea pertincret:ftari pado conuento opd tebir. nam tóftar poffe inter uxoré amp;nbsp;uirû côuenirc.ut dos,quae in pee’' manumerata eft,permuret .amp; träsferatur in corpora,cû mulieri ,pdcft XXli. IDEM iiKll.tfdVr/èiumFa'oam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

SVidamfundumdotis caufa abuxorefnaacceperatrintcr'q^cos conucnerat.ut mercedes eius fundi uir uxori annui nomine da inde cum fundum uir matri mulicris ceita penfione colendü lo caucrat.ea'cpjcum mercedes eius fundi deberet.decefferat: amp;nbsp;filia fuam folamreliquerat haeredemA diaortium faftum erat. uir deinde pete« bat imuliere mercedes,quas mater debucrat. Pkcuitexceptionê mu» lieri dari non debere.ac fi inter fc amp;nbsp;uirum non conueniffet, ut hæ mer cedes bbi alimentorum nomine darentur.cû futurum fit, ut quodam modo donationes inter uirum fit uxorem confirmentur.nam quod annui nomine datur, fpecies donationis elf.

XXIII. AFRICAN VS lib.ViU.qti^llionum. ' PAter,cum filiæ fuse nomine dotem daret,paftus eft, ut mortua fi« ii4,uno plunbusue libcris fuperftitibus, dedufta parte tertia,reli» qua dos fibi,aut poll mortem fuam, illi aut illis filijs, quos in poteftate habebat,redderetur. delude hoc ita fieri ftipulatus eft. poft morte eius muller in matrimonio deceflerawcliftis filqs. quîefitûcft,an ex ftipula Hone duas partes illi petere poffint t” refpódit poffe. etenim uim eius fti puhtionis hanc cffe,ut fi in matrimonio mortua cflet,dos patri reddc-tetur : perindeeg habendum, ac fi tails Itipnlano interpofita fuiffet, SI NAVIS EX ASIA VENERIT, MIHI, AVT POST MORTEM MEAM Lvcio TiTio DARE SPONDESC' uamamp;fipoft mortem ftipulatoris Hauls ueniflet .• hæredi deberi.

SI inter uirum amp;nbsp;uxorem paftum eft, ut certa pars dotis, nel tota ob unum,ucl plures liberos inter uenientes rctineatur;ctiam eorum li« berotunomine,qui antenati fnnt,quàmdos daret.aut ampliaret,cô* uentio rata eft. nam fufficiteos ex co matrimonio nafci,in quo dos da taeft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXV. VXPIANV S.hb.l.rej^onl'orum.

QVod de reddenda dote Ji data fuiffet, mortua in matrimonio fi« Jia,conuenit ; idem de non petenda quoq; uideri conucniffe; ac patrem pafti conuenti exceptionem ad haeredem fuum tranfmififfc.

XXVI. PAPINI AN VS^IiklUi. ref^nfonm. TNtcr focerum amp;nbsp;gencrum conuenit,ut fi filla fiiperfti tern filium an-Xnicnlum habuiffet, dos ad uirum pertincret: quod fi uiuente matre filius obi jffet,uir dotis portionem,uxore in matrimonio defunfta,reti nerct. mulier naufragio cum anniculo filiO perrjt. quia uerifimile uide batur,ante matrem infantem perqffe.uirum partem dotis retinere pla tuit. Vir doté, quam ex paftofiilae nomine retinere potuit, fi lapfus errore no retinuit.filiâ,quae fola patri, matri pro parte haeres exftiterat; flpud aibitrum diuifionis uonimprobe dotis perpeum â pâtre folutæ

pracccptionem deftderare conftitit. nbsp;nbsp;Cum inter pattern amp;nbsp;genem W conuenit.ut in matrimonio fine liberis defunfta fiha,dos patri rçftitt'* atiir.id adum inter contrahentes intelligi debet,u't liberis fuperftitibuS filia defunfta,dos retincatur;nec feparabitur portio dons additamenO caufladara/i poften nihil aliud conueniat. * Conuenit, utmulicr ai^ ^aPs. iret, fumptibus, qquo * iret,quoquo ueheret.uteietur; arq; ideo tnuliei pa* neheret: Óum ad literas uiri fecuta,prouinciam,in qua çenturio morabatur,pC' atlt;5. tit.nonferuatafidecóuentionisjicetdireftaaftionulla competit.uri* lis tarnen in faftum danda eft. Filia,cum pro fe dotem promitrerct, pepigit,ut fi in matrimonio fine liberis deceififlenmatri fuæ dos folue retur. pafto filiænulla quaerit naatri aftio.fi ramen hæres puellæ matri pecuniam dons folucrinuiro cótra placita petenti dotem,obftabitex* cepno. Pater,fi filia nupta morté obqffetjdotem dari ftipulams eft-conftante matrimonio capirali crimine damnatus eft.diuortio fecuto. nel morte uiri foluto matrimonio,ftipulationis conditio deficit, quod fi muller in matrimonio decefferit: ex ftipulatu fifco dons aftio qu«* n tur.poft uetum autem diuortium renouatis nuptqs, non committi* tur fifco ftipulatio, licet defunfta fit in matrimonio filia.’ quoniam âd primas nuptias perrinet.

SI liberis fublatis,rcuerfa poft iurgium per diflimulationem muli' er,ueluti uenali concordia,ne dotata fit,conueniat: conuentio ft* cundum ordinem rei gefta: moribus improbanda eft.

QV«ris.fi pafta fit mulier,uel ante nuptias,uel poft nupn'as,utelt; fruftibus fundi,quem dedit in dotem,creditor mulieris dimitt* tur;an ualeat paftumï'Dico.fi ante nuptias id conuenerit.ualcre pad«» eo'c^ modo minorem dotem conftituram.poft nupnas uero,cum ónc ra matrimonq fruftus releuaturi funt: iam de fuo maritus pacifcitur» ut dimittat crcditorem,amp; dit mera donatio.

XXIX. SC AE VoL A IÆ.II. rcf^onforum. CVm maritus,qui teftimata praedia in dotem acceperat, manente matrimonio paftus eft cireuferibenda: mulieris gratia, ut prédis inaeftimata effent, nc pericnlo fuo ca détériora facerct : qutefitum eft» an fecundum priores dotales tabulas praedia aeftimata remanerent, Ö^ periculum corum ad maritum pertincrete'Refpondit.non idcirco paftum,de quo quæritur ,impediri,quod in matrimonio faftum effet» fï deteriore loco dos non effet, nihilominus eo pafto admiffo, fi dete* tiora praedia faceret,ea aftione teneri. nbsp;nbsp;Titius mulieris nomine dote

quot; TIT. Ïllf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8^7 tepctita dote^Titius dcceïTit. mulier ex uoluntatc cius hsredis redintc graait matrimonium. Quæfitum eft,anexftipulatu dotem répété« re poffitc'rcfpondk. hære del'll Ti tij,fi cófenfiflet,ut ca quantitas,quani cx ftipulatu confequi poterat, reconciliato matrimonio dons fieren polTe padi exceptione fubmoueri. Mulier de dote, quani dedit,pa= 03 eft,ut fi in matrimonio deceififfet, fratri eins redderetur: iscp in eu caftim ftipulatus eft. mulier quafdam res dotales decedens marito le« £auit,Stalijs, quofdamexdotalibusferuis manumifit.quxfitum eft, an maritus return nomine,quas legauit mulier .■amp;; fetuorum,quos ma numifitTratritenercturf Refpondit.nihilproponi, cm non tencatur: cumetiàhætedes defundæ tam legatarqs,^ libertatibus obnoxq fint.

BEbius Marcellus BcbioMâryllodotisfîliæfuæ nomine centena promiferat;ôc conuenerat inter eos,nc ea dos conftante matrimo mo fine liberis peteretitr.uel fi poft mortem paths in matrimonio fine liberis filia deceflïflet.ut dimidia dos apud Mar yllum remaneret,dimi dia fratri mulicris reftitueretur; cacp etiam in ftipulationem’ dcdiida trant, niortuo Marcello,filio amp;nbsp;filia fupcrftitibus, dote uniuerfa filix prælegata, Maryllus nata filia diuerterat :amp; mulier decefferat, fratre fuo amp;nbsp;filia ex acquis partibus hæredibus relidis. Apud Petronium Magnum prætorem Maryllus ab barrede filio Marcclli ex dotis promiflï« one uninerfam dotem petebat ex cóicdura;quia fi inter eos placuiffet, nullo filioru cxftante mortua muliere,partc dotis rem anere apud ma titum;magis ergo conueniffetuti^j, dotem torameffceius,fi filium fi liamuc habuiffet, Et ex diuerfo refpondebatur. pafti quidem uulgaris exceptione hæredi proficere. *fed in fpecie,quac ptopomtui,hó quafi aFs’Iicct. ^liberis barres ex perfona defundæ fe exceptione pafti tuebitur. fed ipfe illc,qui etiam uiua mulicre, fi ab eo dos peteretunpotuiflet exce *a!s hic ptione Maryllum,quia diuortium faftumcrar,fiibmouere:cahdemadditur, quoq; defenfionem amp;nbsp;poft mortem’ fororis fuæ rehnebit.Ita^ placuit quia. turn ab ea petitione abfolui : huila ex hac fententia fafta derogatione petitioni fideicommiffi.quam iure hæreditario per filiam hæres uxo« ris Maryllus in par te dimidia habebat.

SI inter uirum amp;nbsp;uxorem conuenerit.üt extremi anni matrihio« nij fruftus nondum percepti mulicris lucro fiant; huiufmodi paftu

VXor uiro fundum æftimatum centum in dotem dederat.deindc cumuiropadum conuentumfecerat,utdiuortiofafto,eodem* preciouxori uit fundum *xeftitueret. pofteauoleuteiixoie,uireûfun= ƒP^^

diimuCTidideratdiiccntisAHiuortiumcratfadiim.Labeoputabat,wJ ro potdlatem fieri debere, utram uelit ducenta, uel fiindum redder««* irielt;5 ei paftum conuentum remitri oporterc. Idcirco puto hoc Labco« nem refpondifle.quoniam uoluntate mulieris fundus uenijr. alioquifl omnino fundus erat reftituendus. Si pater filiæ nomine pecuniair cenam in dotem promifit,amp; padus eft,ne inuitus earn folucret: nihil ab co exigendum puto.-quia id,quod pafto conuentogt;ne inuitus exigé rctiur^conuenir: in dotis cauflam eiTe non uidetur.

Nterdumlex Iulia de fundo dotali ceffat.fiobid,qn0u maritus damni infedi non cauebat.mifliis fit uicinus in pofleflioncmdotalis prædij, deinde iuffusfit poffidcrc. 5^' hic enim dominus uicinus fit.quia hœc alienatio non eft uoluntaria.Sed amp;nbsp;per uniuerfitatem tranfit prœdium (fr nindum quod poflîbile cft)ad alterum : uelud ab hærede mariti. cuiü fuo tarnen iurc,ut alienari non poifit.

SI maritus fuerir in feruitutem tedadus: an dominus alienarc hune fundum non poflitc'quod puto efle uerius. Quare amp;nbsp;fi ad fifeu per' iiencrit,nihilominus ueditio fundi impeditur.-quamuis fifeus fempö idoneus fucceffor fit, amp;nbsp;foluendo.

FVndus dotali feruo legatus, ad legem luliam pertinet, quafi dotiP lis.Toties autem non poteft alienari fundus,quoties mulieri adio dedotecompetit,automnimodo competituraeft.

LEx Iulia,qHæde dotali prædio profpexit,ne id marito liccat ohif gare,aut alienate,plenius interpretanda eft: ut amp;nbsp;de fponfoideni iuris fit,quodde marito.

IVlianus libro dccimofextodigefton'i fcribit,necgferuitutcs fundo débitas pofte maritum amittere,nelt;5 alias ei imponere.

SEd neclibertasferuitutis urbano prædio dotali debitæ competin ne per hoc deterior conditio prædq fiat.

Bitlis conftinditiir. Scd fi eiindem fundum Tirio reddiderit fine reftan« raticne feruimtis.’hocmarito impurabiturA hoccafu maritus litis xftimationem præftabit.qiiod ft maritus foluendo non crit.-utiles adi oncsaduerfusTitium mulicriadrcftaurandam feruitutédantur. Sed cum uxor fundum,cui prædia uiri feruitutem dcbebant,in dotem dan fundus ad maritum pcruenit amiffa feruitutc,0£ idea non poreft uide« riper maritum ius fundi detenus faftum. Quid ergot' officio de dote iudicantis contincbitur,ut redintegrata feruitute iubeat fundum mu« Iicri,uel hæredi eins reddi.

Vlrinfundodotaliuxorisrogatuoliuetum fucciderat,adhoc ut noucllumieponeret.poftca uir mortuus erat,amp; uxori doremrc

Icgauerat.ligna,quaï ex oliucto excifaefTentjOporterc reddi mulieri re fpódit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. AFRICANVS I*.VllLqu^/banm».

SI marito debitor! fundi, id quod debebat, doti millier promiferit: dotalem fundum effici.quod fi ei promittat,qui fundu aut dccem debuit: in arbitrio eflc mariti, quid in dotem fit. quod fi Stichum, aut fundum debuerit maritus, amp;nbsp;quod debet,dori ei ^mifer it.Sticho mor tuo, fundum in dotem effe.His confequens effe, ut fi Gornelianü aut Sempronianum fundum debenti, id quod debet, doti promifTum fit; utrum eorum dotalem efle malit, hunc dotis effe. Plané utrum uelit alicnatum,alterum alienate non poffe fi tarnen alienatum rurfus redi matiadhuc in eius poteftate effe,an eum,qué retinuiffet,alicnarc uelit.

X. PAVLVShb.V.quxfliotmn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

Rit ergo potcftaslegis ambulatoria :quiadotalis fuit obligatio. JL/Nunquid ergoillo nondümredcmpro,altcrum quoij alienarc poffit,quia poteft alterum redimereian hoe non debet recipi,ut nullus wi dotem fitfCerte ex poft fado uidebitur rede alienatusjllo poftea re °^Pto« XL. AFRICANVS Ub.Vin.lt;iU£llionum.

QVod fi fundus in doté æftimatus datus fit, ut eledio effet mulic« risinegauit alienari fundu poffe.quod fi ut arbitrio mariti fit.'cóa

*Tia dirempro matrimonio dotale prœdiûeffe iiitclligitur. So *al’s. etiS X^ceri uoluntas in diftrahendo prædio dotali nulla eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ß diiem.

J—z num.ad omne enim ædificium lex Julia pertinebit. Prædij ap pellatione etiam pars continetur. proinde fiue totum prædium in do* tem fit datum,fiue pars pr®drj;alienari nó potcrit. amp;nbsp;hoc iure utimur.

DIGESTORVM LIB.-XXIir.

eftjit tue demum alienatio prohibeatur. Haeredi qiuxj mulieris ideitt auxilium pra:ftabitiir,qiiod miilcri præftaretur. Si iixore hxrede in ftitnta,fundus dotalis fiierit legatus: fiqiiidem dedudis legaris, muliet quantitatem dotis in haereditatc habitura eftaialet legatum. fi minus: an nó ualcat,qua:ritur. Sequoia certe ,fi nó totusofed aliqua pars ex eo uindicari pofTitCfi modo aliqua pars ad dotem fiipplenda defit)id dun taxât ex eo apud mulicrem remanere ait,quod quantitati dotis deeft.

SI nuptura Titio,uolunratc eius fundu dotis nomine Mxuio tradit: dos dus couditioms erit,ciiius ciTet, fi ipfi Titio fundu tradidiffet. Si mulieris nómiuequis fundum in dotem dedcrit; dotalis fundus erit. propter uxoremenim uidetur is fundus ad maritum peruenifle-Si fundum al ie num mulieri debeat maritus,cumfcp mulier ei dotis nomine promifetinin pendenti eritA tune fiet dotalis,cü ad eum per* uenerit. Si fundum legatum fibi dotis cauffa mulier repudiauit, ad etiam fubftituto uiro omifit haereditatc,nel legatü:erit dotalis fundus.

DOtaleprædium,cuiusuir poireffionemretinuit,poft literasad uxoré miflas,quibus dotis non fore prædium dedarauit.in ma» '‘ trimonio defunda muliere, uirum retinere placuinquia mulier adio* nem ex pado nonbabuit.

FVndû dotale maritus uédidit âc tradidit. fi in matrimonio mulid deceircrit,amp; dos lucro mariti cefTit: fundus emptori auell i non po teft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LVII. I ABÖLEN VS lib.'Vl.cxpoßtrioräfUiLabeoms.

VIr in fundo dotali lapidicinas marmoreas apcruerat.diuortioÔ do,quaeriuir,marmor,quod cæfum,neq5 exportatum cft,cuiit$ fit s'amp; impenfas in lapidicinas fadas mulier , an uirpræftare debeat Labeo marmot uiri effe ait. cæterum uiro negat quidquam prafftan* dum effe à muliere.quia nec neceffaria ea impenfa effet,amp; fundus dete riot effet fadus.Ego non tantuneceffanas, fed etiam utiles impenfas

TIT.. I. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ssr

dandasa mulierc exiftimo: nee puto fundum deteriotem effe, fi tales * fmt lapidicinacjn qiubus lapis crefccre poflit. Si per mulierem mora gt;nbsp;ficret,quo minus aeftimationem partis fundi uiro lolucret, amp;nbsp;fundum ' ‘ tecipcret,cumhocpaftuni effet: fruftus interim perceptosad uirum pertinerc,ait Labeo. Scd puto potius pro portione fruftus uirum habi tmumjcliquos mulieri reftituturum.quo iure utimur.

Oribus apudnos receptum eft, ne inter uirum 8lt; uxorem donatio ualeret.boc autem receptum eft, ne mutuo amorc fe inuicem fpoliarent, donationi ibus non obtempérantes, amp;profufa erga fe facili* tateutentes.

oextusCxciliusamp;illamcauffam adqciebat.quia faepe futurum effet; Ut *diftraberentur matrimonia,fi nó daret is,qui poffer: at^ ea ratióe afs-difcu eucnturum,utuenaliamatrimonia effent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;», nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tetentur

Acc ratio Sc oratione imperatoris noftri Antonini eleda eft. na . X Jl'^^ ^t- Maiores noftri inter uirum Sc uxorem donationes probi» bucrunt,amorcm honeftum folis animis æftimantes,famæ etiam con iunftorum confulentcs;ne concordia precio conciliari uideretur, neue meliorinpaupertatcmdecideret,detetiorditior fieret. Vidcamus, inter quos fint pr ohibitæ donationes. Et quidem fi matrimonium le gibus Sc moribus conftat : donatio nonualcbit.fedfi aliquod impe« dimentum interueniat,nefitomnino matrimoniü:ualebit donatio, ergo fi fenatoris filia libertino contra fenatufconfultum nupfcrit: nel fuincialis muliet ci,qui ibi moretur,contra mandata:ualcbit donatio, quianuprix nó funt.Sedfas nó eft,cas donationes ratas effe:ne meliot fit conditio eoru,qui dcliqucrüt.Diuus tamé Seuetus in hbertaPontq Paulinifenatorisconuaftatuit:quianonctataffcüioncuxorishabitai

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$ iq fed

fibi donarc.-utputa frater mariti^qui eft in poteftate foccri. Verbum po tcftarisnon folum ad liberos trahi mus, nerumetiam adferuos.nan* magis cft,ut hi quoqj,qui aliquo iure fubieâi funt marito, donate non poflint. Secundum hæc fi mater filio,qui in partis poteftate eft, douce nullius momenti eritdonatio,quia patri quaentur. fed fi in caftra eun« filio dédit,uidccurualere.-quia filioquaentur,amp;eft caftrenfis peculij' Quare amp;nbsp;fi filius, uel priuignus, uelquiuisalius poteftati mariti fubie* âus,de caftrenfi fuo peculio donauerit.-nô erit irrita donatio.Prohibe* tur igitur uxori amp;nbsp;nurui donate etiâ is,qui eft in foccri poteftate.fi mo* do maritus fit in patris poteftate. Ab uxoris nurusoe parte prohibi* turn eft donari uiro,uel genero. Scdamp;:his,qui funt in corü poteftatc,ß fuerit donatum,uel m quorü funt poteftatc, nö ualebit donatio: fi mo* do uir amp;: focer in eiufdé funt poteftate, ucl uir in foceri. Cæterum füo alia familia eft maritus: ncqi focero, nclt;j ci,qui eft in dus poteftatc, u6 eijn cuius eft,donatione interdidum eft. nbsp;nbsp;Socrui dnunt uel cótra,

donari non eft prohibitu.quia hic ius poteftatis non ueftitur. Si fd ljus meu$,cuius ufusfrudus alientis eft,donc tuxori mexex co peculio» quod ad mc non pertinebat.'uel liber homo bona fide mihi fer uiens.aO ualeat donatio,quaeriturf Et in libera quidem perfona utciintj admit* ti poteft donatio, cæteræ enim perfonx alienationé pccultj.ut doneut» non habent. nbsp;nbsp;Non tantum autem per fe maritus amp;nbsp;uir,cxtera^p P^“^

interdidam inter uirum amp;nbsp;uxorem donationcm,utipfo iurc nihil ua* Icat, quod adum eft. proinde fi corpus fit, quod donatur, ncc traditio quidquam ualct. Et fi ftipulanri promiffum fit,uel acceprö latum.nihß ualet. ipfo enim iure,qux inter uirum amp;nbsp;uxorem donationis caufla gt runtur,nullius momenti funt. Si quis igitur numos uxoridcderitinofl fieri dus apparet.quia nihil corporis dus fieri,palam eft. Sed fi debi* tore fuu ei folucre iuflerit.hic quærif,an numi fiant eius,dcbitor'q; lib* retur t* Et Cel fus libro decimoquinto digeftorfi feribit.uidendû efle»’’® did poffit, amp;nbsp;debitorc liberatu, amp;nbsp;numos fados mariti, deinde uxoris-nam ft donatio iurecmili no impediretur.-eum rd gefta ordinemfuW tum,ut pecunia ad te à debitorc tuo,deindc à tc ad mulietem perueni* ret. nam eeleritare coniungendaru inter fe aftionum unam adionem occulrari. cæterum debitoré creditori d3re,creditorem uxon. ncc nO* uum,aut mirum eflc,quod per alium accipias,te acciperc. nam amp;nbsp;fi is» qui fe procuratoren! tui creditoris effe fimulauit,a debitore tuo iuben* te te pccuniam acceperit: amp;nbsp;furti adionem te habere eóftat, amp;nbsp;ipfam P® cuniam tuani ciTe. Huic fenteuthe confequens eft quod lulianus hbro

decimofeptimo digeflotumferibit. ait enim.fi donaturum mihi,iuffe to uxori meat darc.-nullius effe momenti. perinde enim habendu, atç fi ego accepta rem meam fafta,uxori meat dediffem. quat fententia ue« weft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1111. l-VLI Aii vs Ub.'X.VlI. diffflorum.

IDemcp eft,amp; fi mortis cauffa traditurum mihi,iuflerim uxori trade re.nee tcfert,conualuerir donator,an mortuus fit.neq; exiftimandu eft,fi dixerimus ualere donationem,non fieri me pauperiorcm;quia fi lie côualucrit donator,ci condiftione tenebor .• fiuemortuus fuent,ré, quam habiturus era,in bonis meis definam ,ppter donatione habere.

SI fponfus fponfæ donaturus,tradiderit Tirio,ut is fponfæ darct.-dc« indeTitius tradiderit poft nuptias fecutas ; fi quidem maritus eum iiitcrpofuitidonationem non ualerc,quae poft contradas nuptias perfi ciatur. fi uero mulier eum interpofuit.iam dudum perfedam donatio nem,hoc eft ante nuptias.’atlt;5ideo,quamuis contradis nuptqs Titius tradiderit,donationem ualere. Si maritus duos reos habeat Titium tnr:quiaacccpnlationóualet. Schxc lulianus libro dccimofeptimodi geftorum fenbit. Plané fi proponas Titio acceptö latü effe .• ipfe quidé libcrabitur,millier iicro manebit obligata. Generaliter tenendü eft, qiiod inter ipfos,aiit qui ad cos pertinent,aut qiiod per interpofitas per fonas donationis cauffa agitur; non ualere. quod fi aliarü extrinfecus perfonarum reru nnie caufla cómifta fit ; fi feparari non poffitmee do« nitionemimpediri. fi feparari poffit.exceraualere,id quoddonatum fi t,non ualere. Si debitor uiri pecuniam iuffu niaritiuxori promifc-ïit;nihil agitur.Si uxor uiri creditor! donationis caufla promiferitA fi deiufforem dederiene^ uirum libcrari,nelt;5 obligati mulicrem, uel fi« deiuffbrern eins,lulianus ait : perindetphaben, ac fi nihil promififfet.

Circa uenditionemquo^ lulianus fenbinminoris faftam uenditio nem,nullius momenti efle. Neratius etiam (cuius opinionem non im probat Pomponius ) ucditioncm donationis caufla inter uiru amp;nbsp;uxore fanam,nullins g^pg momenti ainfi modo,cum animum maritus uen-' dendi non habcret,idcirco uenditionc cómentus fic,ut donaret. Eni in uero fi cum animum uendendi haberct,ex prccio ei remifitruenditio« nem quidem ualete,remifl’ioncm haftenus non ualere,quatenus locii-pletior fafta eft itatj fi res quindecim, uenit quinq^,nunc autem fit de» cem.-quinep tantum præftanda fiint.-quia in hoc locupletior uidetur fa-03. Si donationis cauflauir uel uxor fenntute no utatnr.puto amit ti fenntutem,uetum poft diuortium condici poffe. Si uxor uel ma= fitus exceptionequadam donationis cauffa fubmoueri uolucrit tfaäa

5 indicé abfolntione, ualcbit quidem fententia: fed condicetur ei, eu* donatum eft: nbsp;Conceffa donatio eft fepnlturx cauffa.nam fepultur^^ cauffa locum märito ab uxorc,uel contra poffe donari,conftat.'amp; fiquj dem intulcrit,faciet locum religiofum. Hoc autem ex eo euenit,quou definiri folet.eam demum donationem impediri fokte, quæ amp;nbsp;do' nantem pauperioremA accipientem faccret locupktiorem.porto hie non uidetur fieri locuplerior in ca re, qua religioni dicauit.nec mouC' atquenquam,quod emeret,nifi i marito accepiflet. nam amp;nbsp;fi pauped' or ea fieret,nift maritus dediflet.nó tarnen idcirco fit locupletior,qU0“ nonexpendit. hocamp;illudruadec:amp; fi uxori maritus fepulturx cauffa donaueritata demum locum fieri intelligi mulicris,cum corpus hun’* tur. extern ante,^ fit rcligiofus.donantis maner.proinde amp;nbsp;fi diftraxe rit mulier.-manct locus donatoris. Secundunm hæc fi uxori fus inO' numentum purum maritus magni prectj donauerit, ualcbit donatio-’ fie tamen,ut cum fit religiofus,ualeat. Scd fi ipfa fuerit illo illata : litt* morte eius finitiim eft matrimonium.fauorabilitcr tarnen dicetur, 1® ram religiofum fieri. nbsp;nbsp;Proinde amp;nbsp;fi maritus ad oblationem dei uxo ri donauit;uel loram, in quo opus publicu, quod promifcrat, faccret» - nel xdem publicam dedicaret.-fiet locus facet. Scd amp;nbsp;fi quid ei donetut, utdeo detur,uel confccretur.nec dubium, quin debcat ualcre. Quar® amp;(i oleum pro ea in æde facra pofuerit, ualet donatio. nbsp;nbsp;Si marito* hartes inftitutus répudiât hæreditatem donationis caulfa: lulianus fed pfit libro decimo feptimo digeftorum,donationem ualere. netj enu” pauperiorem fieri,qni non adqnirat,fed qui de patrimonio fuo depo* fucrit.Repudiatio autem mariti mulieri prodeft,fi ucl fubftituta mul'* er fit,ucl etiam ab inteftato hartesfutura.Simili modo amp;nbsp;fi legatumt® pudiet,placet nobis ualere donationem.-ß mulicr fubftituta fit in leg* to,uel etiam fi proponas earn harredem inftitutam. nbsp;nbsp;Si quis rogatu* fit,prarcepta certa quantitate, uxori fuar harreditatem rcftiruere,amp; is H* ne deduftione rcftitueritCelfus libro decimo digeftorum fcripfit,n’*' - gis pleniorc officio prarftandae fidei funäum maritum, quäm donafl^ 1 uideri.amp;reftamrarionem hüic fententiæ Celfus adiecit. quodplenï • magis fidcm exfolnunt in hoe cafu, quam donant ; nee de fuo putan* proficifci,quod de alicno plenius rcftituunt,uoluntatcm defundi loc* tince immeritofarpe enimcredimus aliquid defundum uoluifle,6*t* men non rogaffe.qux fententia habet rationcm:amp; magis in eo.qui no . eratdeduda quarta reftituere rogatus, amp;nbsp;tarnen integram fidem PJ** ftat,omiffo fenatufconfulti commodo. hie enim uere fidem exfoluit, uoluntatem teftatoris fecutus. Hoe ita, ft non per errorem calculi fe*

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S^Î

docft Cumigitumihildc bonis crogatur.rcflcdidhirnalerc donati« onem. Vbiciincj igitur non deminuit de facultatibus fuis.qui donanit: nel end fi demin uat, locnplenor tarnen non fit, qui acccepit: donatio ualet. Matcelliis libro feptimo digeftorum quacrit. fi mulicr à marf toacccptam pecunia in fportnlas pro cognato fuo ordini erogaucrit: an donatio ualeatc'amp; ait ualerc, nee uideri locupleriorcni mulieré fa« ftam.quaniuis mutuâ pecuniam effet acceptura,amp; pro affine erogatn ta. in donarionibns autem iure ciuili impeditis, haâenus reuoca-tur donum ab eo,ab eane,cui donatum eft: ut fiquidem exiler res, uni dicetur.fi confumprafit, condicatur,quatenus locupletior quis colt; rumfaduseft.

QViaquod ex non conceffa donatione rctinetut:id aut fine canf* fa,aurex iniufta cauffa retineri intcUigitur : ex quibus cauffis-conmdio nafei folet.

QVod autem fpedatur tempus, an locupletiores fuit fadirntrura tempus litis contcilat£C,an reiiudicatæ C* Et uerum eft litis con» teitaeæ remplis fpedari oportere.idemq^ Imperator nolier cum parte referipfit. Si maritus pecuniam uxori in unguenta dederir.eabp cam creditori fuo foluerit,mox de fua pecunia emerit unguenra.-non uideri locupletiorem faftam,Marcellus libro feptimo digeftorum feri bit.Idcm ait.Sefi lancem ob eandem cauffam ei dederiqeaep lancem rc tinuerit.de fua aurem pecunia unguenta emerit: uindicarioné ceffare: qui.! non fit locupletior, qua tantundem in re mortua impenderit.

Si uir amp;nbsp;uxor quina muieem fibi donauerint, amp;nbsp;maritus feruaue-. tit,uxor confumpferit: refte placuit compenfationem fieri donatio« nû.ôchoediuusHadrianusconftituit. Idemc|;ait,fimaritus uxori pc cuniam donauerit, ipfatp ex ea pecunia prædia côparaucrit : æftimari oportere,in quantum locupletior fada fit mulier. proinde amp;nbsp;fi praîdia hodie uiliffima funt:confequenter dicemus, litis conreftaræ tempore jcftimationem eorum fpedandam. Plane fi magniprecq prædia font; fumma numerata erit reftituenda,non etiam ufuræ preefj. nbsp;nbsp;Eleganz

ter tradabit: fi millier prædia quindccim emerit, amp;nbsp;maritus nô totunt precium numerauent, fed duas pattes precq, hoc eft decern, uxor de fuo quiiuÿ,deinde hæc prædia ualeant nunc decenrmaritus quannnn confequef. amp;nbsp;magis eft,ut côfequidebcatduas partes decc:utquod pc tientcxprecio.utriqjperièrit,amp;marito,amp;uxori. Si maritusæftimati oncrefû, quas in dote accepit,dicatfedonationis cauffa auxiffe: reme diuni niùftxauit Iniperator noftex cum diuo parte fuo referipto, cuius t uecba

DIGESTORVM LIB. XXIIIT.

ucrba liste funtCum donationis caufTa precium auônm adfirmes.-quî fnperca re cognitiiruserit,fi pecunia niodum reeufabisjpfa pradia reftituidebere,fumptuudeduflisrationibiis,arbitrabitur. I^imrin ar» bitrio mariti erit, quid praftitum malit. Idem juris ell A fi e contrario 5 mulier de minore aftimatione queratur:ncc aliud in commodato aftj j mato obferuari folct, ut Pomponius hbro quarto uariarum leâionû • feribit. Si uxor â marito fuo prædia.quae ob dotem pignon accepe» ï rat,emerit,ea'cj3emptiodonarionis cauffafafta dicat.nullius effe mo* 1 menti^pignoris tarnen obligationem durare,Imperator nofter cu pa» tre fuo refcripfit.cuius refcripti uerba ideo retuli, ut appareat uenditio -nem inter uirum amp;nbsp;uxorem bona fide geftam,non retraftari. Si tibi ma ritus pignora,propter dotem amp;nbsp;pecuniam creditam datation donatio nis cauffa uendidit.-quod bona fide geftum eft,manebi t ratum. At fi ti-mlus donation! qua:fitHSoftendctur,atlt;5ideo uenditionenvirritam effe eóftabit; iure publico cauffam pignoni integram obtinebis. Si iixor rem emitA maritus precium pro ea numerauit. interdum dicen* dum eft,totum à muliere repetendnm,quafi locupletior ex ea in foli-dum fafta fitmtputa fi emit quidem mulier rem À debeat pecuniam. maritus autem â uenditore cam liberauit. quid enim intereft, crediro* ri foluat,an nenditori. nbsp;nbsp;Vxori quis donauit feruam,ita ut eum intta

annum manumitteret.an fi mulier non obtemperet uoluntati^conHb tutio diui Marei imponat ei libertatem,fi uir uel uiuit,uel etiam diem fuum obrjtÆt ait Papinianus.cum Sabini fententia fir recepta,qui pu‘ tat,tunc fieri feruum eius,cuidonaretur,cum libertascœperit impo* ni.-ideofcp,nec fi uclit mulier,poft exaftum tempus poftit manumittc-re-.-refte dici, non effe coftientioni locum,nec uoluntatem mariti pofft conftitutioni locum facere, cum propriu feruu ipfe poffitmanumittlt;gt; re. quae fententia mihi quoep probatur: quia uenditor fine donator nó fibi legem uolunt imponere,ncc poffunr.- fed ei, quiaccepit. dominio igitur penes feremanentc,nequaquam effedum habebit conftitutio.

Manumiffionis cauffa donatio fafta ualet; amp;nbsp;licet non hoc agatiif. nt ftatim ad libertärem,fed quado^ perducatur.proinde fi, ut port eer turn tempus manumittat,uxori fuse tradidit; tunc demum cius fiet/u tempore implcto manumittcre coeperit. quare ante mannmittendo nihil agit.Nam amp;nbsp;illudfciendum cft.fi uxori quis fu3edonauerit,utin* tra annum manumittat, deinde non manumiferit intra annu.poftea mannmittendo nihil agi.

VUL C A IV S lib. Xltaiediäum prouintule. SI ante,quam feruus manumittatur, morte,aut diuortio foîumm fnerit rnatomonium/efoluitur donatio.ineffe enimconditiodo» nano

SI cum uxori mantus donet,qui eins erat códitionis, ne unqnam ad libertaté perduci poffit.dicendum eft, omnino nihil agi hac donatione. Si pecunia accepta millier manumiferit,uel operas ei impo-fucrit : ait Julianus, operas quideni licito hire earn impofituram A te-ncreobligationemmecuideri mulieremexreuiri locupletiorem fieri, cameaslibertuspromittat. Quodfiprecium ob manumiffionem accepcrit mulier,amp; fic manumiferit.-fiquidem expeculio fuodedit: numos mariti manere.fi uero alius pro eo dedit.fieri numos mulieris. quæ fententia rede fe habet. nbsp;nbsp;Inter uirum amp;nbsp;uxorem mortis caufia

SEd interim res nó ftatim fiut eius,cui donatæ funt: fed tune demu. cum mors infecutaeft. medio igitur tempore dominmapud eura remanet,qui donauit. Sed quod dicitur,mortis cauffa donationem in ter nirum amp;nbsp;uxorem ualere. ita ucrum eft,ut non folum ca donatio ua leat fecund An Iulianum, quæ hoc animo fit,ut tune demum res fiant uxoris,ncl mariti,cum mors infequatur,fcd omnis mortis cauffa donatio. Quando ita^ non retro agitur donatio : emergunt ui ei a, ut Marcellus animaduertit in fpecie huiufeemodi. Maritus uxori mortis cauffa donatum uoluit.interpofuit millier filiumfamilias, qui à man« • toacciperet,ei'cj;tradcret; deinde cum moritur maritiis,paterfamilias iniicntus.an ualeat traditioc’amp; ait confeqiiens effe dici,traditionem ua lere.quia fui iuris effedus fit eo temporc, ad quod traditio redigitur, id eft,cam maritus moriebatur. Idem ait. placuiffe fcio Sabinianis,(ï fi liæfamilias uxori maritus tradiderit: donationem eius cum omni fuo emolumento fieri,fi uiiio adhiic marito fui iuris effeda fuerit. quod Se lulianus libro decimo feptimo digeftorum probat. Proinde amp;nbsp;fi uxor marito filiofamilias mortis cauffa tradat, amp;nbsp;is fui iiiris effedus fit : fine dubio*dicemus, ipfius fieri. Per contrarium quoq;, fi uxor donauerit *j,ff;(fogt;«| mortis cauffa patrifamilias marito,8cmortis eius tempore filiusfami „,,j /pß^ lias inueniatur.-patri erit nunc emolumentum qiiæfitum.Confequenx c^^^ ter Scæuolaapud Marcellum notât, fiinterpofiieritferiium millier,ut ei tradat mortis cauffa,isq; adhuc feruiis dederit miilieri,deinde mor* tis tempore liber inueniatur.-tantundem effe dicendum. Idem Marcellus ttadat.fi is,qiu interpofitus €ft,poftquàni dederit mulieti, deceffe*

DIGESTORVM LIB. XXIIII,

rit uiuo adhuc donatore.-donarionem cuancfcere;quia debebataliquo momento intcrpofitö eins fieri, amp;nbsp;fic ad mulierem tfanfire. Quod ita procedir,fi ea,ciii donabatiir,eiim intcrpofuir,nó is,qui donabat. Pof» rö fi à marito eft mrerpofitiis: rcs ipfiiis ftatim fada eft. amp;nbsp;fi ante mor» tem mariti tradiderit,amp;:dcceflerit: traditio eins egit aliqnid, ut tarnen hîte traditio pendear,donee mors confcqiiatur. Si uxor rem Titio dederi t,ut is marito mortis canlUirr adere r.-eaepdefunfta, inuiris hære= dibus eius,Titius marito dederit:intereft,utrum à muliere fit interpo-fitus Titius,an uero à marito,cui donabatur. fi â muliere interpofittiJ eft.obligabit fe condidione, fi marito tradiderit. fi autem à marito fit interpofitus.-mortua muliere confeftim fundus efficietur eius,qué ma ritus interpofint,amp; adionem ipfe maritus cum eo habebit. Si uxot rem,quam acceperat a marito fuo mortis cauira,uiuo eo alq tradide« tit.-nihil agitur ea traditione.-quia non ante ultimum uitæ tempus nw* lieris fuit. Plane in quibus cafibus placet retroagi donationem; eti* am confequens traditio à muliere fadainpendenti habebitur. Si maritus uxorïdonaucrit mortis caufla, eaq^ diuerterir; an diffbluatut donatioî'Iulianus fcripfit,infirmari donationem, nee earn inpendenti effe. Idem ait,fi diuortq caufla fada fit donatio, ualcre.

QVæ tarnen fub ipfodiuortq tempore, non qua: ex cogitation« _ quandoi^ futuri diuortq fiat.

SEd fi mors fit infecutamon uideri fadas rcs mulieris: quia donatio in aliumcafum fada eft. Proinde amp;nbsp;fi mortis caufla uxori dona* uir, amp;nbsp;deportationem paifus eft: an donatio ualeat, uideamus. Etalii$ placet in cafum deportationis donationem fadam ualere, quemad* modum in caufla diuort^.cum igitur deportatione matrimOnium nn nimediflbluitur, amp;nbsp;nihil uicq mulier incurrit: humanumeft : dona* tionem ,qux morris caufla ab initio fada eft,tali exilio fubfecuto com firman, tanquam fi mortuo marito rata habeatiir. ita tarnen, ut non adimatur licentia marito eamreuocare.-quia amp;nbsp;mors eins exfpedanda eftait tunc pleniflimam habeat firmitatem, quando ab hac luce fueri« fubtradus fine reuerfus,fiue adhuc in poena eófti tutus. Cu quis acc« perir,urin fiio edificet: condici ci id non poteft.-quia magisei donan indetur. quae fententia Neratq quoej fuit. ait enim. datum ad uillam exftruendam, ud agrum conferendum,quod alioquin fadurus non erat is, qui accepin mfpcciemdonationis cadere. ergo inter uirumof iixorem hæ erimt interdidae.

QVod fi nir uxori, coins «des inccndio confumpt« font, ad refe-dionemeamm pecuniamdonauerit;ualet donatio in tantum, in quantum «dificq exftrudio poftuht.

EX annuo uel menftruo,quod uxor i maritus pr«ftat, tunc quod fu pereft,reuocabitur.fi fatis immodicum fitjd eft fupra uires dotis.

Si maritus uxori donauerit pecuniam.ea'c^ ufuras ex donata pecu« niaperccperit: lucrabitur. h«citalulianusinmarito librodecimofc» primo digeftorum fcribit.

DE frudibus quoqj uideamus:fi ex frudibus pr«dioru, qu« dona# ta funt,locupletata fit:an in cauflam donationis cadant.Et Iulia-nus fignificat/rudus qnoq^ut ufuras,licitam habere donationem.Sed fi quid feruus donatus adquiiqcad eum,qui donauit, pertinebit.

SI uxor filio donauerit feruum, qui in patris mar iti fit poteftate, dé« inde is feruus ancillam accipiat: dominium mulieri qu«ritur. nec interefte Julianus ait,ex cuius pecunia ancilla empta fit: quia nec ex re fua quidquam adquiri poteft per eum,qui donatur,ci cui donaturhoc enim bonæ fidei poffeffbribus conceffum effc:uirum autem fcientem alienumpoffidere.Idem qu«rit.fi ex re mariti ea ancilla comparata fu crit;anaduerfusniuliercm agentemdedote preciumpoffitper exec* ptinnem retincri:'Et dicendum eft, poffe maritu exceptionem habere,fi dos ab eo petatur/ecundum MarccUi fententiam;amp;fi foluerit,fc= cundum Iulianum,poire condicere.

SI is feruus,qui uxori mortis cauffa donatus eft,prius quSm uir dece deret,ftipulatus eft: in pendenti puto elTe cauftam obligatiönis,do nec uir aut moriatur,aut fufpicione mortis,qua propter donauit,Iibee retur.quidquid aut eorum inciderit, quod donatione aut périmât, aut confirmctad quoeg cauffam ftipulationis aut cöfirmabit,aut refoluet.

OIGESTORVM LIB. XKIIII.

SI quis pro uxorc fua ucftigal in idnere,quod prxftati folet « foluiflt; fct.an quafi * locuplctiore ca fada,6xaóio fiat,an ucro nulla fit do-plfhor ep natior’amp;: magis puto, nó intcrd idü hoc.maximc, fi ipfius caufla proft frt co ßfh da cft.nam amp;nbsp;Papinianus libro quarto refponfotum fcripfit : ueduraï . uxoiis amp;nbsp;minifteriorum eius,uiruni itineris fui caufTa datas, repetete non poffc.itcr autem uidcri fuüFc uiri cauffa, amp;nbsp;cum uxor ad uiru per* ueniat.nec interene,an aliquid de ueduris in cótrahendo matrimonii conuencrit. non enim eum donarc,qiii neceffarijs oncribus fuccurrit. Ergoamp;fi confenfumariti profeflaeft mulier propter fuas neceffariaJ cauffas ,amp; aliquid maritus expenfarum nomina ei præftinr, hoc reno« candum non eft. Si uxor uiro doté promifit.Sc dotis ufuras: fine du bio dicendum eft,ufuras peti pofte.-quia non eft ifta donatio, cum pro oneribus matrimony petantur. Quid tarnen fi maritus uxori pctitiQ* nem earuremiferitt’ cadem lt;ritquaEftio,an donatio fit illicita. Et lulls nus hocdiceret.quodamp;ucrum eft. Plane fi cóuenerat, ut fc mulier pt* XceretJuos'ep homines:amp; idcirco paiTns eft ea dote fua frui,ut fe fuos'e^ aleret.-expeditumerit.puto enim no pofte ab; ca peti, quafi donatuff» quod compenfandum cft.

VXori fuæ quis mortis caufla feruum donauit,cumcp poftca ciiiH libertatchæredé fcripfit. anualeat inftitutio,quaaitur. Et puto» fi hoc animo eum fcripfit haercdem,quod donatjonis fe dixit pceniW' iftetnalere inftitutionemAneceflarium hacredem domino feruum fif ri.Cæterum fi poftea,quàinhærcdeminftituit,donauit.- donatio prS» ualebit.uel fi ante donauit,nó tarnen animo adimédi libertaté fcripfit' XXIII. IDEM lib.Vi.aiSdhiniim.

PApinianusrefleputabat.orationemdiui Seueri adrerumdonï' tionem pertinere. denies fi ftipulanti uxori fuæ fpopondiffet ; nOO putabat conueniri pofte hacredem mariti,hcet durante uoluntatc UU* ritus dccefterit.

SI inter extrancos faâa fit donatio, amp;nbsp;ante,qudm per tépus legitim’“ dominium fuerit adquifitum,coierint.uel contra,fi inter uiriim8lt; «xorem faâa fit donation ante implctum tempus fupradidum fo^**' turn fit matrimonium. nihilominus procedere tempons fuifragiu co” ftat. quia altero modo fine uicio tradita eft poffeflio, altero quod ft”* uicium,amotum cft.

XXV. TERENTIYS CLE.li6.V.rflt;lL.I«I.C?P4'* SEd amp;fi confiante matrimonio res aliéna uxori â maritodonata fu® riedicendum eft, cofeftim ad ufucapionem cius uxorem 3^^*?’*^

’ TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«71 quia amp;nbsp;fi mortis cauffa donarctur ci, non impedirctur iifucapio. nam iusconftitutu ad cas donationes pertinct,cx qinbusamp;locuplerior mu lier A paupcrior maritus in fuis rebus fit. ita^ licet mortis cauffa dona nointeriicniat.-qu.ifi inter extrancas perfonas fieri inteUigenda eft in ca re^quT quia aliéna eft^ufucapi poteft.

SI eum,qni mihi uendiditjiuflerim earn rem uxori meac donationis cauffa dare A is pofleflione iuifu meo tradidcrit.-liberatus erit.-quia licet ilia iure ciiiili poffidcre non intclligatur,certe tarnen uenditor ni» hil habet,quod tradat. Ex quibus cauifis inter uirum 3lt; uxorem con ceffxfuntdonationes;extjfdemWinter focerumamp; generum nurum ue conceffaSjNeratius ait. Ergo amp;nbsp;focer genero mortis uel diuortq cauf fa.Agener focer 0 mortis fuæ uel diuortq cauffa rede donabit.

CI id,quod donatum eft,perierit,nel confumptum fit;eius,qui dedit, 0eftdctrimcntum.merito;quiamanctciusres,qui dedit, fuamepre perdit. nbsp;Si quid in pueros ex ancillis dotalibus natos maritus impen

derit,autindoftrinam,autalimenta;n0feruatur marito.-quiaipfe mi uiftetijs corum utitur.Sed illud fcruatur,quod nutri ci datu eft ad edu« candum.quia pro capitc id dedit,quemadmodum fi à pratdonibus re« demiffet feruos dotales. nbsp;nbsp;Si quas ferui operas ulr uxori præftiterit,

uel contra;magis placuit,nullam habendam carum rationem. amp;nbsp;fané nonamarc.nectanqua inter infeftos ius profeibitac donationis tradan* dum eft.fed ut inter coniundos maximo affedu, amp;nbsp;folam inopiam ti-mentes. Si ex decern donatis fibi mulier feruû emat, amp;nbsp;is quin^ fite quinej pcrend.i effe,apud Plautium placuit.qucmadmodü fi mortuus eft,nihil pctetur.fi nero quindecim dignus fitmon plus, ^ decern peti poffunt:quonw hadenus donator pauperior fadus eft. Quod fi ex de« cem duos feruos emerit, decorum alter mortuus fit, alter decern did gnus fit.-folet quaeri.Et p]ericg(ut Pomponius)intercffe putant,utrum uno precio ucnierint,an diuerfis. Si uno: tora decern petenda, quemad modû fi una res empta detcrior fada cffet.-ucl grex, uel carruchaA ali qua pars inde perrjiTct.fi diuerfis ; hoc folum petendum, quanti em= ptus fit, qui fupereft. nbsp;nbsp;lulianu putaffe Pomponins tefert. fi quid pct

turn fcruum,quern cmeratex numisd marito donatis mulier,ad= quififfct(forte legatum,hæreditarem)aut cum partus xditus effet.*' *0 quo^ nomine pentionem faciend^unefle. nbsp;nbsp;Illud conftat.fi ane

te ^ à uiro annuum acciperet mulierjpfa de fuo,aut etia mutual iw pendit, uideri iam tantum ex annuo confumptum. Illud rede didu Celfus ait. fi dotis ufuras animas uxor ftipulata fit.-Iicet ei non debean* tur^quia tarnen quafi de annuo conuenerit.peti quidem dotis indicie non poflunt, com penfari autem poffunt.idem ergo dicemus inquali' bet padione annui nomine fada.

SI mulier ex pecunia donata emptum feruum uendidiffet, amp;nbsp;aliuW cmifTet; pofteriorépericulo mulieriseffe, Fulciniusfcripfit.qiiolt;i non eft uerum Jicet non ex re mariri emptus fit. nbsp;nbsp;Si uir uxori lanan»

donaiiitjamp;ex ea lana ueftimenra fibi confecinuxotis effe ueftimenta» Labeoait. XXX. C AIVS Ub.Xl\,«idedi£lumproumciale.

SEd fi uir lana fua ueftimentum mulieti confecerit.quamuis id uxo ri confedum fuerit, ft tixoris cura, tarnen uiri efle ; neq; impedirc. quod in ea re uxor tanquam lanipendia fuerit,amp; uiri negocium procu rarit. Si uxor lana fua operis ancillarum uiri ueftimenta fui nomin* confecit muliebria:amp;ueftimenta mulieris elfe, amp;nbsp;pro operis ancilhm uiro præftare nihil debere.fed uiri nomine ueftimenta confed.a uirili«» *alids uiri effe .• uç is lana: uxori precium præftet. Scd fi non uirilia* ( uefti' défunt, mentafuonomine)mulier confecit,fedeauirodonauit;non iialeflt; donatione, quâuis ilia ualeat,cum uiri nomine confecit. nee imquaiB operas ancillarum uiri æftimari conuenit. Si uir uxori aream don® iieritA uxor in ea infulam xdificaucrit.ea infiila fine dubio mariti lt;ft fed eius impenfam mulicré feruaturd placet. Nam fi maritus uindicet infulam,retentionem impenfæ mulierem faduram. Si duo manti* pia fuerint fingula quinis digna, fed utrunqi unis quinque donationiS caufta à uiro mulieri.üel contra uenierit:mêlins dicetur,communiae® effe pro portione preen.nee tantum fpedandum effe,quanti mancipii fint,fed quantum ex precio donationis caufta fit remiftum.fine dubio, enim licet à uiro nel uxore minoris emere, fi non fit animus donandi« Si uir uxori,uel contra, quid uendiderit uero precio, amp;nbsp;donationis caufta pacifcantur, ne quid uenditor ob earn rem præftet; uidendum eft,quid ea uenditione agatur.utrum rcs uenierit, amp;nbsp;totum negociuin ualeat.-an ucto.ut ea fola padio irrita fir.quemadniodiimirnt.i effet, poft contradam emptionem nouo confilio inito, id padi fuiffet fadn. Et uetius cft.padum duntaxat irritum effe. Idem dicemus, fi donatio* nis caufta padi fint, nee fugitiuü aut erronem praeftari, id cft, integr®® effe adiones zdilitias,Slt; ex empto. nbsp;nbsp;Quod uit uxori ut diem debet.

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«7?

fine tnetu donationis prüfens foluerepotcft.-qiiatnuis cofnfnodum temporis retenta pecunia fentire potuerit. Quod legaturus mihi, aut hxreditatis nomine telifturus es:potes rogatus â me uxori meac re linquere,amp; nó uidebitur ea effe donatio.-quia nihil ex bonis meis demi nqif .in quo maxime maiores donâti fuccurriffe Proculus ait,ncamo te altetius alter defpoliareturmeue quafi inter maliuolos, alter lo-cupletior fieret. nbsp;nbsp;Si uir uxori munus immodicum calcndis Matrijs,

aut natali die dediffet.-donatio eft. fed fi impenfas, quas faceret muller, quo honeftius fe tueretur.-contra eft. Non uidetur fada effe muller lo cupletior,fi aut in obfonio,aut in unguentis,aut in eibarijs familix do natam fibi pecuniam impenderit. Qua: uir cibaria uxoris fux fami liæ iumentisäe præftitit,qu£e in ufu communi étant,non condicentur. Quod fi familiam domefticam uxoris aut uenaliciam pauit ; contra putoobferuari debere.

CVm hic ftatus effet donationum inter uirum amp;nbsp;uxorem,quem an tea retulimus: imperator nofter Antoninus Auguftusante ex« ceffum diui Seueri patris fui,oratione in fenatu habita, author fuit felt; natui cenfendi,Fuluio Aemilianoamp;Numio Albino confulibus,ut all-quid relaxaret ex rigore iuris.Oratio autern de confirmandis donatio nibus Imperatoris noftri,non folum ad ea pertinet, quœ nomine uxo* tisàuiro comparatafunt,fedamp;omnes donationes inter uirûôe uxo* rem fadas ;ut amp;nbsp;ipfo iure res fiant eins, cul donatæ funt, amp;nbsp;obligatio fit ciuilis.fedde Falcidia, ubi poffit habere locum, tradandum eft.euj lo cum itaforeopinor, quafi fit.tcftamento confirmatum,quod donatu eft. . Ait oratio. FAS ESSE EVM,Qyi donAVIT, POEN ITERE: HAE REDEM VERO ERIPERE FORSITAN ADVERSVS VOLVNTATEM SVPREMAM EIVS,Qyi DONAVIT, DVRVM ET *AVARVM ESSE. * alias Pœnitentiam acciperedebemus fupremam.Proinde fi uxori dona* aniaiu, uit,deinde eum pœnituit,mox defijt poenitcre.-dicendum eft, donatio nem ualere: ut fupremum eius fpedemus iudicium, quemadmodum circa fidcicomnuffa folemus.uel in legatis,cum de doli exceptione op pofitatradamus: ut ambulatoria fit uoluntas eius ufqjad uitre fupre* mum exitum.fed ubi femel donatorem pocnituitrctiam haecedi reuo* cahdi poteftaté tribHimus,fi appareat defundum euidenter reuocaffe uoluntatcm.quod fi in obfcuro fit.procliuior effe debet index ad com probandam donationem. Si maritus ea,quæ donauit, pignori dede tit:utilt;5 eum poenituiffe dicemus,licet dominiu retinuit. Quid tarnen, fi hoc animo fuit,ut uellet adhuc donatumc’finge in poffeflionem pre cariant mulieremremanfiffcjparatamq^ effe faüsfacere creditori. di* u cciidum

ctndum eft,donationcm ualere. Nam fi ab initio rem obligatam hoi animo donaflet.-diceremus uim habere donationem, ut parata fatisö cere muljer,haberet doli exceptionem. quinimo amp;nbsp;fi fatisfeciffet; po* tuifle ea per doli exceptionem confequi,ut fibi mandarentur adionej' Si donatorferuus fuerit efFeftus priuatirdicendum eft,non impkW» fedperemptam donationem : quamuis feruitus morti comparetut. Proinde amp;nbsp;fi ipfa in feruitutem redigatur,cui donatu eft,exftii^aerit-Si maritiis uxori donaueritA mortem fibi ob fceleris cófcientiaro confciuerit, uel poft mortem memoria eins damnata fit: reuocabitul donatio;quamuis ea,quæ alijs donauerit,ualeanr:ii non mortis eau® donanit. Si miles uxori donauerit de caftrenfibus bonisA fuerit da* mnatus.quia permifTum eft ei de his teftariffi modo impetrauit,utte* ftetur,cum damnaretur)donatio ualebit.nam amp;nbsp;mortis cauffa donate poterit,cuiteftaripermiffumeft. Quod ait oratio CONSVMPSISSEgt; lic accipere debemus.ne is,qui donationem accepitjocupletior faduJ fit. cæterum fi fadus eft;Sc orationis beneficium locum habebit. SedÄ fi non fit faduslocupletior,dedcrit tarnen tantam quantitatem, eat^ exftct;dicendum eft,fi is dccefTerit.qui fadus eft locupletior: pofte re* pen id,quoddedit, neccompcnfariid,quod confumpfit; quamuis diuortio fecuto,hic compenfatio locum habeat. Si diuortium poft donationem interceffit, aut prior deceifit, qui donum accepit: ueteli iuri ftatur, hoe eft, fi maritus uxori donatum uult, ut ualeat donatio-quod fi nonuult: exftinguatur. Pleri^enimcum bona gratia difte* dunt,plerilt;5 cum ira animi fui amp;nbsp;offenfa. Quid ergo, fi diuortium ft* flumeft; deinde matrimonium rcftauratur;amp;indiuortio,uel miitati iioluntas eft, uel eadem durauit,reftaurato tarnen matrimonio, amp;nbsp;uo* luntate donatoris reconciliara : an donatio durer, fi confiante matii' ' ' monio donator decefferitdäe poteft defendi ualerc. Quid fi diuottiuß* non interceflerit/ed frigufculumc'profedo ualebit donatio,fi friguft'* lum quieuit. Si millier amp;: maritus diii feorfum habitauerint,fed ho* norem inuicem matrimonio habcant,quodfcimus interdû amp;nbsp;intet confulares perfonasfubfecuturn; puto donationes non ualere,quaß duraucrint nuptiae. non enim coitus matrimonium facit, fed marita* lis affcdio.fi tarnen donator prior decefterintuc donatio ualebit. ambo ab hofiibus capti funt,amp;: qui donauit,amp; cui donatum cfi. quid ai cemusf Et prins illud uolo traftare. Oratio, fi ante mors contigerit ei, cui donatum eft,nullius momenti donationem effe uoliiit. ergo fi aW bo deceflerint, naufragio fortc,uel ruina,ucl incendio, quid dicemus» fe fiquidem poffït apparcre,quis ante fpiritu pofuerit.expedita cfi q^ fco.fi ucio non appateaudfificilis eft quxftio. amp;nbsp;magis puto donatio*

nem ualuiflc,8tid nerbis orationis defendimus. aïtenim Oratio,Si PRIOR VITA DECESSERIT, QVI DONATVM ACCEPIT. HOU ludc« tut autem prior uita dcceffiffc,qiri donatum acccpir,cü fimul dcceffe* tintproinde reäifTimc dicetur, utraf^ donationcs ualcre, fi forte inui ^édonationibus fadis fimuI decefferint.-quia neuter alteri fuperiuxit. liect de commorientibus oratio non fenferiefed cum neuter alteri fu« petuixcrit,donationcs mutuæ ualebunt.nam amp;nbsp;circa mortis cauffa do nationcs mutuas id erat confequens dicere, ncutri dandam condidio« nem.locupletiores igitur barredes donationibus relinquentur. Secum dum hæc fj ambo ab hoftibus fimul capti fint,ambo'q3 ibi deceflerint: au fimul utrinej captiuitatis tépus fpedemus, ut donationcs dicamus üaletc,quafi fimul decefferintran neutras,quia uiuis eis finitum eft ma ttimoniü.*an fpedemus,ut amp;nbsp;prior decefferitjUt in eins perfona nó uale at donatioran titer redicrit,ut in eins ualeatC’Mea tamé fert opinio,ubi non rcuertunturan tempus fpedandum fit captiuitatis,quafi tune de« fecerint. quod fi alter redierit : cum folu uideri fuperuixifle, qui redqt. Qui quafdam rcs ex his.quas donauerat,lcgaflet,quafdam non;uidc« bitur esteras uoluiffc ad uxorem perrinerc.plernnqienim antea legat, poftca donat-uel alia cauffa fuit legandi. Oratio non folum uirum amp;nbsp;uxorem compleditur, fed etiam csteros, qui propter matrimoniû donate prohibentur.utputa donat focer nurui,uel contra: foccr gene» ro,uel cótra.cöfocer confocero,qui copulatos matrimonio in potefta tehabent.nam ex mente orationis hisquolt;5 omnibus permiffum eft in cundem cafum donare.Se ita amp;nbsp;Papinianus libro quarto refponfo« rû fentit. fie enim feribit. Socer nurui uel genero donauit. poftcafilius eins uel fifia conftante matrimonio uita deceffit. quanquarn uiciuin donationis per feueret; tarnen fi focer nullam quaeftionem donationibus intulit,poft mortem eins contra haeredem orationis fententia uilt; detur interuenire.nam quæ ratio donationem prohibuit,cadem bene ficiö ratum implorauit,Vt igitur ualeat donatio ifta, Papinianus exi« git,ut amp;: filius eins,qui donauit,ante deceffcrit;amp; poftea foccr, durante uoluntate. Si filiusfamilias, qui caftrenfc pcculium habet, uel quafi caftrenfc,uxori doner;amp;: in perfonam filrj mortem fpedabimus. Si nurus foccro donauerit.mortem nurus, amp;nbsp;perfeuerantem in fuprema diem uoluntatem fpedare nos oportet, quodfi focer ante decefferit: dicemus exftindam donationem^anquia maritus uiuus uxori fus fit pemixit, admittimus uim habere donationem f amp;nbsp;fiquidem maritus folus foccro hæres exftitit: quafi noua donatio in marirum collata, fetuari poteft.ut illa finira fit,alia cœperit. fi uero filius hæres patri nó eft.finita ent donatio,ratione noua. Si focer nurui nuncium mife.

ritjonario erit irrita:quamuis matrimonium,concordantïbus uiro amp;nbsp;nxorc/ccundumrefcriptumlmperatorisnoftncum patrc compro* batum cft.fed quod ad ipfos,intcr quos donatio faöa eft,perrinet;fini‘ turn eft matrimonium. Proinde amp;fi duo confoeeri inuiccm fibi don» nermt^dem erit dicendum. fi inuitis filrjs nuncium remiferint; intet ipfos irritam effe donationem. nbsp;nbsp;In hac autem donatione inter Toee«

tos fafla,mors confideranda eft eius,qui donauit,conftante matrimo nio,amp; iure poteftatis durante. Idcmcß Sein his,qui funt in eoriim pote ftatc. Si confocer confocero donaucrit,8e alter corum, uel uter^ co pulatos emancipauerit.-debet dici,donationem ad orationcm nó per* tinereA ideo infirmari donationem. nbsp;Si fponfus fponfæ donauerif,

in tempus marrimonij collata donationc.-quamuis inter uirum Se uxo tem donatio non uidetut faftaA uerba orationis minus fufficiant: ta* men donationem dicendum eft ad fententiam orationis pcrtincre: ut fi durauerit uoluntas ufqg ad mortem,ualeat donatio. nbsp;nbsp;Siue autem

tcs fuit,quae donata eft,fiiic obligatio remiffa.-poteft dici donationem effeftumhabituram.utputa uxoriaccepmmtulit donationis cauffa» quod debcbat;poteftdici pendere acccptilationcm non ipfamifedefte ftumeius.8cgeneraliter,uniuerfacdonationes,quasimpediridixinius, ex oratione ualebunt. nbsp;nbsp;Si inter uirum amp;nbsp;uxorem focictas donatio*

nis cauffa contrafta fit.-iure uulgato nullaeft.fed nee poftdecretu fcna tus,emolumentum ea liberalitas, ut aftio pro focio conftituatur,habe re poterit.quæ tarnen in commune tenuerunt.-præftituto fine reuocafl da non funt. Idcirco igitur adio pro focio non erit: quia nulla focietaS eft,qua: donationis cauffa interponitur,nee inter cæteros: Ôc,pptcr holt;: nee inter uirum Se uxorem. Idem erit dicendum,Sc fi emptio contrada fit donationis cauffa.nam nulla erit. Plane fi minoris res uenicrit doua tionis cauffa, uel poftca precium fit remiffum : admittemus donatio* nem ualere ad fenatufconfultum. nbsp;nbsp;Si quis fponfam habuit, deinde

candem uxorcm.cum non li eer et: an donationes,quafi in fponfalibuS faâæ,ualeanc:uideamus.Et luUanus tradathanc quaeftionem in mtoo te duodecimannis,fi in domumquafimaritiimmatiira fit dednda. ait enim.hanc fponfam effe,^ fi uxor non fit. Sed eft ucriiis, quod Labconi uidetur,Sc à nobis,Sc à Papiniano libro decimo quxftionum pro batum eftait fiquidem præcefferint fponfalia,dHrent;qnamuis ca lUO rem effe putauit,qui duxit.fi uero nó praecefferinr: neeg fponfalia effe, qua: non fneruraicq; nuptias,quod nupna: effe nó potiierunt. Ideo'cp fi fponfalia antcceflerunt.-ualet donatio.fi miniis;nuna eft ;qa non quafi ad extraneam .fed quafi ad uxorem fecit,Sc ideo nee oratio locum h«* bebit. Sed fi fenator libertinam defponderit,ucl tutor pupillam,««

quis aliiTSCxhis,qui matrimonium copulate prohibentut,amp; duxes iit.an donario^quafi in fponfalibus fada^ualeatC amp;nbsp;putem eham fpons falia improbanda:amp; quafiab indignis ea.quæ donata Amt,ablata fifcouindicari.

SI ftipulata fuerit mulier annuum dari.- id ex ftipuJatu peterc, cons . ftantematrimonio,non poteft.Sedfi manentematrimonio de-teffiffe maritum proponatur:puto , quia in annuo quoque donatio uertitur, poffe dici donationem confirmari ex fcnatufconfulto. Si, uxor marito annuum uerfauice pracftiterit. reftituetur ei hoc,amp;poo lerit uindicare id,quod exftat.credo poterie amp;nbsp;condicere, in quantum locupletior fadus eft; quia non utfolame eft annuum, quod maritus, uxoripendit.amp;quod uxor marito præftat.imo incogruens eft,amp; contra fexus naturam.Et ft forte maritus ab uxore ftipnlatus fit annuum, decefleritq^ mulier,conftantc matrimonio;diccndum erit, ex oratio» ue donationem conualefcerc.

Slue uxor marito res donaffet, ut cas in doté pro communi filia da- . reufiue poft donationem,^ in maritu contulit,uxor paffa eft eum pro filia in dotem dare.-benigne poteft dici, amp;: fi prima donatio nullius inomentieft,attamen ex fcquente confenfu ualere dotisdationem.

01 non fecundum legitimam obferuationem diuortium fadum fit: Odonationcs poft tale diuortium fads,nullius momenti funt, cum rionuideatuifolutum matrimonium.

VI donatx res exftant,ctia uindicari poterunt.fed quia cauffam polfi Odendi donatio prxftirir.nifi reddatur res,æftimatio facienda,eft iu= “Oprccio;caueriq.; poffidéri debebitde euidione fimpli, quanti ea res nt-idc^etia Pedio uidetur. Si fponfus alienum anulnm fponfa: mu-nevi mifit,amp; poft nuptias pro eo fuum dedit: quidam C ut Nerua ) pur tant fieri eum mulieris:quia tunc fadam donationem confirmare ui-detur,non incohare nouam.qnam fententiam ueram effe accepi. _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXVII. IVLIANVSlikXVn.ii/gt/forKMJ.

VI mulier dolo fecerit,ne res exftaret fibi à marito donata; uel ad cx-Ohibendum,uel damni iniuriae cum ea agi poterit;amp; maxime fi poft diuortium id commiferit.

XXXVIir. ALFEN vs Ii^.^r.cîigcƒ?ör«»l, L Iferuus cóisuiri Sefratris eius puerum donauit uxorifratris, ,p qua Oparte is feruus,qui donaffet,uiri effet;^ ea parte mu 09 no effefadii u iq muli

mnlicrïsjcfpódi. Hé iuris effe,fi ex tribus frattibus unus uxoréhabi' tctAremcómuncmuxori donaflet, nam ex tertia parte mulicris re fafta nó efle : ex duabus auté partibus reliquis(fi id feifTent fratres, aut pofteaj^ donata eiTe^ratu habiüflcnt)nihfl debere mulieré reddere.

VIrcum uxori pecuniam donare uellet, permifit ei, ut S debirorC fuo ftipularetur.illacum idfcciflet,priusquam pecuniam tulif« fet,diuortiumfccit. Qu^ero.utrumuiream fummam petere debeac an ex ea promifltone propter donatióis cauflam aftio nulla fitc' Refpó dij inanem fuilïcftipulationem. fed fipromifformulicri ignorans fok uiflet.'fiquidem pecunia exftat.uindicari earn debitor poteft. fed fi adi onesfuas maritopracftareparatuscft;doli.mali exceptione fe tucbk Rir.ideo'cpmaritus hanc pecuniam,debitoris nomine uindicando, có fequetur.fed fi pecunia non exflat A mulier locuplctior fafta cft .man tus earn petet.intelligitur enim ex re mariti locuplctior fafta ciTe mu* lier.quoniam debitor doli mali exceptione fe tucri poteft.

X LII. C AIV S 1Æ.XII. ui edi^um promneiaïe. NVpcrexindulgcntia principis Antonini recepta eft alia caiilamp; donationis,qua dicimus honoris cauffa: ut ecce fi uxor uirok' ti daui petédi gratia donct,uel ut equeftris ordinis fiat,uel 1 udoru gW* tia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLIU. PAVLVS lib.fiVgulari regularum,

extraneus rem uiri,ignorans eins effe, ignorant! uxori, ac ne uirO ^^qnidem fciente cam fuam effe^donauerit; mulier refte earn ufiica* piet. Idem^ iuris erit.fi is,qui in poteft.ite uiri erat,credens fe patten’ familias efl[c,uxori patris donauerit.Sed fi uir refcierit fuam rem effe, priusquam ufu capiatur,uindicare'lt;^ earn potcrit, nee uolct, amp;nbsp;hoe amp;nbsp;mulier noueritinterrumpetur poffeffio; quia tranfijt in cauflam ab co faftæ donationis,ipfius mulicris fcientia. propius autem eft,ut nullum adquifitioni doming eins adferatimpedimentum.nôenim omnimo* do uxores ex bonis uirocum,fed ex donationibus ab ipfis faftis adqui* tereprohibitaefunt.

TV Æ AtceUus libre feptimodi^ftorufcribit, cum etiam detrahcre JAf JLfin®®“J*®“sdanino,amp;dtta * nietumfaiatufcotiTuIti^quod *3110« ^nahentibus negociationis cauflaoccurrit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mente«

VTium negotium uxoris gcrens,an officio mariti duftus, in rem eius impendent uii:faâi,non iuris quæffio eft. fed coieffura eiw Wiex modoamp; gencreimpenfænon difficiliscft.

QVæiamniiptæ macitus donauit,uiri manétA poteft uindicart; nee quidquam refert.quod ampla legata ab uxorc ei leliâa funt XL IX. MARCELLVSlikVII.dige^ruw.

SVlpicius Marcello, millier, qua: ad cómunem filium uolcbat, qui in poteftate partis crat,poft mortem partis fundum peruenire : eu parti tradidit,ut poft mortem reftituatur filio. Quarto, an donatio tibi uidcatur,ut nihil agatur.an ualeat quidem, fed mulieri poteftas detnr, fi uolHerit,eum petercC’Refpondi.fi color uel titulus(ut fic dixerim)do nationi quæfitus eft,nihil ualebit traditio.-id eft,fi hoc egit uxor, ut ali-quid ex ea re interim commodi fentiret maritus. alioquin fi folo eins niinifterioufaefl,Mdegit,utueI reuocarefibiliccret .•uel ut res cum omni cmolumento per pattern, poftea ad filium tranfiret : cut non id petinde fit tatum ,ac fi cum extraneo tale negotium contiaxilTetJioc eftjüextraneo in hanecanffam tradidiffet.

Çl cum millier uigintiferuumemiffet,in earn emptionem uirquin« Ûqueucnditoridedit;diuortiofaâo,omnimodouir cam fummam «xiget.neqiie ad rem pertiner, an is feruus deterior fadus fit. nam amp;fi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

mortuus effet ,quinlt;5 exaftio ei competcret.Quaetitiir enim.an miili» er ex uiri patrimonio locuplctior fit co tempore, quo de dote agatur. fada ante intelligitur, qiix acre alieno fuo interuentu uiri liberata eft, quodpotiunetadhucdcberc,fiiiirpecuniam non exfoluiffct.neque enim intcreft,ex qua caufla muller peciiniam debuit.utrum creditam, aneam,quamcxemptione praeftare debebat. Quodfimulier non emerat feruum,fcd utemctet,i uiro pecuniam accepit: tunc uclmor-tuo,ueldeteriorefadoferuo,damnu aduitum pettinebit: quia quod »liter emptura non fuit, nifi pecunia à uiro accepiffet »hoc confum» ptumcipcrijt,qui donauit;fimodo in return natiuaeffe de fijt, ncc cnimui^tur millier locupletioreffe, quae nelt;5 dcreditoiefuo libera» U eft, ne^ id poflldct,quod ex peciuiia aiu emerat.

V /.reinquidperuenerit;amp;iierius,amp;honeftiuscft,quodnódemon ftrat, unde habeat : æftimari â mro, aut qui in poteftate cius elTet, ad eâ perucniffe.cuitandi autem turpis quæftüs gratia,circa uxorem hoc uidetur Qyüitus Mutius probaffe. ’

SI uir uxori donationis cauffa rem uilius locaueritjocatio nulla ert-' cum autem depofitu inter cas perfonas minoris donationis cauffa «ftimatur, depofitum eft.hoc ideo tam uarie: quia locatio quidem fi* ne certa mercede contrahi non poteft, depofitum autem amp;:citra sfti' mationom quo^ dari poteft. nbsp;nbsp;Vxor uiro fruâum fundi ab hærede

fuo dari .• amp;nbsp;fi datus non fuiffet, certam pecuniam mortis cauffa pro» mitti curauit.defunâo uito,uiua mulicre,ftipulatio foluitm, uttradi* tio,qua: mandante uxorc mortis cauffa fafta eft.nâ quo cafu inter exte tos condictio nafcitur,inter maritos nihil agitur.

TV T Ortisfuæ cauffa gcnerouelnuruifocerûfruftra donate conuc J^V inifquia motruo focero nuptiæ non foluuntur. nec intereft, pater tilium ucl filiam exhæredauer it. fed druornj fpecies ca ratione ai nerfa cft. nbsp;nbsp;Res in dotem ïeftimatas,confentiente uiro, mulicr in ufa

habuit.ufu détériorés res fi fiantidamni compenfatio non admittitur! cum eafdem res non poffit millier fibi quafi donatas defendere, ex il' lis uerbis,quibus donationes ei â uiro legatæ funt; cum eiiifniodi fp®* cie nelt;5 donaruie^ auferri uideatur.

Vlrufuraspromiffaedotis inftipulatu deduxerat,casc(;non pen* erat. cü per omne tempus mattimonij fumptibus fuis uxorem^ eins familiä uir exhiberct.-dote relegata,ôc donationibus fideicómi»® confirmatis,legato quidem dotis ufuras non contineri uidebatur: fw titulo donationis effe remiffas.

VXormarito fuo pecuniam donauir.maritus ex pecunia fibi do» nata,aut rem mobilem,aut foli comparauit. foluendo non cftA tes exftât. Quatro,fi mulier reuocet donationé,an utilitcr condiftionc experiature'uidetur ehim maritus,quamuis foluendo non fit,cx don* tlonc locuplctior effeftus,cum pecunia mulieris res comparatacx» ftet. Refpondi.locupletiöremeffeex donatione,negarinó poteft-no** enim quaerimus,quid dedudo «re alieno liberum habeat : fed quid c* te muhens poffidcat.folo enim hoc fepatatm: ab eo res.cui donata eft

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;831

quod fi res muHeris permanetrSe iiindicare diredo poteft.amp; crirdefcri-or caufla uiii,f iea pecunia, quatenus res ualct(non ut ultra id tarnen, quod donatum eft,condicatur)quam fi dotis iudicio conncniatur. Sed nihil prohibct.ctiani intern utilem mulieriin ipfas tes adionem dari.

01 quod mil'll mortis caufla donate quis ucllet.ego pure uxori dona Oreuclim.-nonualet,quoduxon lubcqdari;quiailloconualcfcen« t€,condiftione teneor.mortuo autem,nihilominus pauperior fum.no e»imlubco,quod habituruseflem.

EA,quæ À marito fuo pecuniam ex cauffa donationis accepcratji-teras ad eu mifit huiufmodi.Gum petenti mihi à re, domine chas ti(rime,annuerit indulgctia tua uiginti ad expediendas quafda res mess: quæ fumma mihi numerata eft fub ea côditione, fiper me,meoscjp mores nó fteterit.quo minus in diem mtæ noftra: matrimoniü pmanc atliquidem inuito te difceffero de domo tua,uel repudium tibi fine uI la querela mifero, diuorriumne fadum per me probabitur.tunc uigin ti.quxmihi hac die donationis cauffa dareuoluifti, daturam reftitutu ram me fine ulla dilatione fpódeo. Quaero, fi eadem Titia marito fuo tepudiu miferit,an pecuniam reftituere debeat f Paulus refpondit. pe» cuniam,quam uir uxori donauit,ex ftipulatione propofita,fi conditio eins exftitit,peti poffe: quoniam ex donatione in pecuniam creditam conuctfa eft. quod fi ftipulatio commiffa non probetur; tune tantum peti poffc,quanto locupletior ex ea donatione fada probetur.

Olprædiaamp;maneipiaSeia: data, effeda fint eins tempore concubi-Onams: ac poftea tempore matrimony, alijs acceptis,reddita fint: quid iuris eftfRefpondiLfecundum ca,quæ proponerentur,ncgocium potius geftum uideri, quam donationem intetueniffe. Item cuni qu«reretur de cibarqs mancipiorum; refpondit. tem pore quidem con cubinatus data cibaria repeti non poffunt; fed nee tempore matrimo« nq,fi ea mancipia uxons in communi ufu fucrunt. Filius rebus matris interuenire folitus, pecunia matris, confentiente ipfa,mancipia amp;nbsp;tcsmercatus,emptionuminftrumenta fuo nomine confecit. dcceifit in partis poteftate.qu3efitumeft,an mater cum marito fuo experiri, amp;nbsp;qua aftione uti poffitfRefpondit. fi mater obligatum filium in ca peen niauokiitcfle;intraannum,quam filiusdeceffit,de pcculio cumpa« tre.in cuius poteftatc fuiffeproponatur,adionemliabere. fi donauit: repeti pofle,quanto locupletiorex ea donatione pater fadus effet.

DIGESTORVM LIB. XXtïII.

SI quis mori ea conditione donauit^ ut quod donauif, in dotent aï’ cipiat;dcfunâo eo, donatio conualefcit.

LX. HERMOGENIANVS fô.ir.wrMlwTÔM^. ,. Vltrinis amp;priuigniisinuicemftbi donate prætextu matrimonii non prohibentur. Diuorttjeauffa donarioncs inter iiirum amp;nbsp;uxorem conceffaefuntfatpe enimeuenit, ut propter facerdotium» Bel fterilitatem,

VEl fcncftHtem,aut ualetudincm,aut militiam fatis commodeit rincri matrimoninm non poffit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

LXII. HERMOGENIANVSltLn.wr«ÛS\T0ZXU/»-ETidco boni gratia matrimoniumdiffoluitur. Diuortio fado» necinftauratomatrimonio,nôconfirmatur inter uiruni amp;uxc^ rem fada donatio.fed nee inter patronum Si libertam ( amp;nbsp;fi ab co inui* to diuertere non licet ) fafta donatio confirmaturicum inter cos diuot tium intercedit. pcrindc cnim id,q«oddonatum eft, habetur diuortio intcrcedcnte,ac fi donatum non fitiffet.

De co,quod uxoris in aedificium uiri ita coninnäum eft, nr detta« dum alicuius ufus efle poffit.-dicendu eft, agi poffe,quamuisniil la aftione ex lege duodecim tabulanim.'quia decern uiros non fitcredi bile dchisfenfiffe.quorumuoluntatc reseorum in alienum ædifid' um coniund« effent. P A v L v s N 0 T A T. fed in hoc foimn agi po* teft,ut uindicatio foluta re competat mulieri, non in duplum ex kg® duodecim tabularum. nec^ enim furtiuum eft, quod fciente domino inclufum eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

LXIIIL lAlROLE’N’VSÏibAl.expojkrioribusLateoltà-VIr mulieri diuortio fado quaedam idcirco dederat,ut ad fereuct teretur.mulier reuerfa erat.deinde diuortium feccrat.Trebatiuï inter Terentiamamp;Meccenatemrefpondit. fiuerumdiuortiü fuiffd» taram effc donationem.fi fimulatum,contra. Sed neru eft,quod Pro* •cnlusamp; Cæcilius putant: tune ueru effc diuortium,amp;ualcre donatio* nem dinortij cauffa,fi alix nuptix infeoitxfint.-aut tam longo tempo re uidua fuiffct,utdubium nó foret,alrerumeffe matrimonium. aH^ nee donationem ullius effc momentifuturam.

rXV. LABEO libAU.pojkriorwm Àïibolmoepitümitwïi. QVod uir ei,qux nondum uiripotens nupferat,donauerit.ratuin futurum exiftimo.

LXVI. SCAEVoLA UbAX-diffPonm. i^EiaScmproniOjCuccita die effet nuptma, antequim domum d^

SS) diKerctiir.tabuIxcgdotisfignarcntur.donauittotaufeos. Quaero, an ei donatio rata fitc'non attinuiffc tempus^an ante quim domuni dédu ceretur, donatio fafta eiTet .• aut tabularum confignatarum, quae plei tun^amp;poft contradum matrimonium fièrent .-inquircre exprimit. Ita^uifi ante matrimonium contradum, quodde confenfu intcHigir tiir,donatio fada effet; non ualere. nbsp;nbsp;Virgini in hortos dedudæante

dient tertium, qnâmibi nuptiæ fièrent: cuni infeparata dixtaabeo efîêt,dienuptiarum prius,quâmad eum rranfiret,amp;;*prius quant aqua Oignis acciperetur;obtu!itdecem aurcos dono. quæfitunt eft.poft nu prias côtradas diuortio fado,an fumma donata repeti poffidRcfpoiv dit.id,quQd ante nuptias donatum proponeretur,non poffe deduci. , LXVII. L 4 B E 0 lib. I n.7rlt;19avw/j 4 Paula epitomAtorum. gt;nbsp;SI uxor numis à uiro,aut ab eo,qui in eins poteftate elfer,fibi dona« tisseruum emecit:deiude cum eins fadus effet, eum ipfum dona» tionis cauffa uiro tradiderit;rata erit traditio,quâuis ea mente fada fu-erit,qua cæteræ donationes ;neç ulla adio eius nomine dar i poteft. ;

*aliis. poft^.

Irimitur matrimonium diuortio,morte,captiuitatc, ud alia contingente feruirute alterutrius eorum. , ' ■ ' *

Dluortium autem uel d diuerfitate mentiudiduefti uelquia in diuerfas partes eunt,qui diftrahuntma wimonium. In repudqs autem amp;nbsp;renunciationibus eóprobata funt «æcuerba/RES tvas TiBi h abe TO.-irem hxc, TV AS RES ♦afs.ftiat TIBI A G i T o. In fponfalibus quo^ difcutiendis placuit renunciatio tes tibi, nein interuenire oportere.in qua re hæc uerba probata funt,C o N D i abco. TIONE TVA NON VTOR.Siueautemipfipraefentirenuncietur, hue abfenti per eum,qui in poteftate eius fit,cuiusuc is eaóe in potefta tefinitihdintercft.

T^Iuortium non eft,nifi ucrunt,quod animo perpétuant conftitu« JL^endi diuifionem fit.Ita^ quidquid in ealore iracundisc uel fit,uel dicitur;nonratum eft prins, quàm perfeuerantia apparuit,iudicmaiti« mi fuiffe. ideoep per calorem miffo répudie, fi breui reuerfa eft uxor, neediuertiffe uidetur.

Imi. VLPIANV$ IiKXXV.rfdSdfcwKW, Yliaiius libro decimofeptimo digeftojum qu«rit,an furiofa rcpudl ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x q urn

DIGESTORVM LIB. XXHII.

um mittere, nel repudiaji pofTit i Et fcribit, furiofam repndiari peffe-’ quia ignorantis loco habeatur.repudiate autem non poffe, nclt;ÿ ipü^m propter dementiam,ne^ curatoré eius.patrem tarnen nuncium mit« tere poffe. quod non tradaret de repudio, nifi conftaret » poffe amp;nbsp;euW funofa retinen matrimonium.quœ fententia mihi uidetur uera.

SI filia emancipata idcirco dinertat, ut maritum lucro dotis affifi* at,pattern fraudet,quj profediciam dotem potuit petere,fi eóftan* te matrimonio deceffifler.ideo patri fuccurrendum eltne dotem peJ' datnon enim minus patri, quâm marito,fuccurrere prætorem opot' tet. danda igitur eft ei dotis exaflio, anj fi confiante matrimonio dc-ccfTifTetfilia.

VXorcseorum,quiinhoftium poteftatern pemenemnt, poflimt lilden nuptarum locum retinere eo folo,quod alq tem ere nube» te non poiTunt. Et generaliter defmiendum eft;donec certum eft, ma* titiim uiuere in captiuitate cóftitütum.-nullam habere licentiam uxo tes eorum ad aliud migrate mattimonium .• nifi mahnt ipfæ mulicrcî cauframrepudrjpræft.ire. Sin ante inincertoeft,anuiuusapud hoftes teneaiur,uel motte prxuenms fintunc fi quinquennium à tempore ca ptinitaris excefferitjicentiam habeatmulier ad alias migrate nupri' as.-ita tamen,ut bona gratia diflblutum uideatur priftinum mattiniO' nium,5t nnufquifç fuum ins habeat imminutüicodem mre amp;nbsp;in mäli' to degente in ciuitate,amp;:uxorecaptiuaobferuando. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''

pcenituiteum,quf libellum dmortij tradendu dedit,iscp per ignO ^rantia mutatae uoluntatis oblatus eftrdurare mattimonium diceP* ^m eft.nifi poenitentia cognita ,is qui accepit,ipfe uolnit marrimoni« urn difToluere.tiuic enim per eum,qui accepit, foluitur matrimonii

Dluns Hadrianuseum,qni aliéna uxorem ex innere domu fna^ duxilTetA inde marito eins tepudium mififfet, in trienniure’«*

gauit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. P A VL VS Iib.II.de adulkrijs.

T^TVllum dinortiumramm eft,nifi feptem ciuibus Romanis pnJ* ribus adhibitis.'praeter libertum eius,qui diuortium facict. Etl* bertum accipiemus etiam eum,qui à patre,auo,proauo, amp;nbsp;cæteris fu* fura uerfum manumiffus fit.

PAtronoinuito,libctta,qn3m in matrimonio habuit/abeodift«* dexenoupoteft;niü excau^t fideicommiflimanumifTa fit. tune cniogt;

QVodaitlex, DIVORTII FACIENDI POTESTAS LIBERTAE, QVAE PATRONO NVPTA EST,NE ESTOmOn infedum uide turctteciffe dinortiu^quodiure duili potuiffèt diflbliiere matrimoni nm. Quare matrimonium dicere non poffumiis,cum fit feparatum. Dcniij fcribit luHanns de dote hanc aftionem non habere. Alento igi» tur,qiundiu patronus eins earn uxoremfuam ede unit, cum nullo aJio connubiiun ei eft.nam cum intellexit legislator fado libertae qua» fi diremptum matrimonium.derra xit ei cum alio connubium. quare caicon^nnpfenc, pro non nupta habebitur. lulianus quidem amplins putat;ncc in concubinatueam alterius,qiüm patroni effe poffe. Ait ICX.QVAMDIV PATRONVS EAM VXOREM ESSE V0LET,ÉT VXOR ESSE VELLE DEBET*(ET PATRON VS DVRARE).Siigiturautpatro *h«cali nuseffe.autiielledefierit:finitaeftIcgis authoritas. Illud rediffimc âs dc-placuit:qualiquali uoluntateintelligi poflïtpatronus,animum habe» fmit. re defijfle quafi in uxorem.-finiri legis huius beneficium. Proinde cum patronus return amotarum cum cius Iibcrta,qu3eab inuitoeo dinette ratjUelitexperiri.dmperator noftcr cum diuo patre fuo refcripfit,intel ligi cum hoe ipfo nolle nupta fibi : quod earn adionem uel aliam inci peret.quae non foleret,nifi ex diuortio oriri. Quare fi aceufate cd adul* tcrij cœperit,uel eo crimine poftularc,quod uxori nemo obijcitmagis eft,ut diremptum fit matrimonium.Etenim meminiffe oportet,ideo adimi cum alio connubium, quia patronus fibinuptam cupit. Vbi« eunepigituruel tennis intellcdusuideri poteft,nolentisnuptam;di3 cendum eft, iam inciperelibertæ cum alio efle connubium. Proinde fl patronus fibi defponderit aliam,uel dcftinaucrit,uel matrimoniu alte tins acccpcrit:credcndum eft,nolle hanc nuptam.Et fi concubinam fi bi adhibiierit,idcm erit dicendum.

Otium cauffa femper amp;ubi9 pratcipua eft.nam amp;nbsp;pubU cc intercft,dotes mulicribus conferuari.cum dotatas effe

fœminas ad fobolem procreandam,rcplendamc^libcris t.iuitatem,maximefit neceffarinm.

alq cam ab initio ftipulantipromitfere,nifihoc ci nihil nöccat.naW fl incommodnm aliqnodmatitus fufpcduin habet .' non debere cum cogi alq.quam iixori promitterc,dicendum eft. hxc,fi fuiiuris mulict eft. nbsp;nbsp;Quod fi in patris poteftate e ft» amp;nbsp;dos ab co profefta fit: ipfius 5!

filiæ dos eft. Dcniqj pater non aliter,qium ex uoluntate filiæ,percre do tem.nec per fe.nec per procuratorem poteft. fic ergo amp;nbsp;promittendu Sabinus ait.ci ergo promittendum erjt,cui ijrercj iufferit. Caeterum ß pater folus iuffit.dotis aflio filiæ non erit adempta» quandocun^ fui gt;0 ris filia fiierit fada.Item fi uoluntate folius filiæ promittatur;remanc‘ bit dotis adio integra patri. Sed utru ut agat folus,an ut adiunda quo* que filiæ perfona ex periri pointe’ Et puto,net cam adionem amiffa®» quam adiunda filiæ perfona poteft habere, quod fi fui iuris fuerit fada filia.-noccbitci ifta ftipulatio. Voluntatem autem filiæ » cum patel agit de dotc,utrum fic accipimus,ut confentiat: an uero, ne contradi* cat filial fie eft ab imperatore Antonino refcriptum.-filiam, nifi cuidefl ter contradicatjuidericonfeptire patri.Etlulianushbro decimofepo* mo digeftorö fcripfit, quafi ex uoluntate filiæ uideri experiri pâtre®» fi furiofam filiam habeat.nam ubi non poteft per dementiam contra' di cere,confentire quis earn merito credetf Sed fi abfens filia fit.-dicefl dum erit,non ex uoluntate eins id fadum.-cauendum'ep â pâtre, rata® remfiliamhabiruram.Vbienimfapit,fcirc cam exigimus,utuidcgt; turnon contradicere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

ni. P A VL VS Ub.VU.^d StAmum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

TVT On folum autem in exigenda, fed etiam in foluenda dotc.qt'* cômiuuseftamp;patriamp;filiæ.utriufqpuolûtas exquiritur:nec alteî alterius conditionem deteriorem faccre poteft. Scd fi pecunia ad paU» perucnit,qudm filia acccpit.adio de dote utrinfep tolletur.

01 cum pater fineconfenfu filiæ dotem Î uiro exegiiTet ,amp; cande alij Ôuiro eiufdem filiæ nomine dediftet, mortuo pâtre filia cum priori uiro agat.-doli mali exceptione rcpellitur.

DEdiuifioncannicius,quodiuortium fadû eft: quæritur,ex die contradi matrimonij,anex die traditi fundi maritus fibi co®' putet tempusfamp; utiqg in frudibus i uiro retinendis, netj dies conftit^ tæ dotis,ncqi nuptiarum obferuabitur.fed quo primum dotale prawi um conftitutum eft, id eft, tradita pofleflionc.

vr. PAVLVsltb.vu.ddSdbmuM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

SI ante nuptias fundus traditus eft: ex die nuptiarum,ad ciurdem die fequentis anni,computandus'aimus eft.idem inc«teris annis obfet

TIT. HT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«37

natnr,donee dinortiü fiat.nam fi .inte nuptias traditus fit, ^ frudus in de perccpti;hi reftituendi funt quâdoç diiiortio fafto.quafi dons fadi.

FRudus efle conftat,qui dedufta impenfa fupererunt. quod Scaenos laA ad manri.óc ad muliens impenfas refert.nam fi millier pridie iiiiidcmiasdotidcdit.mox fublatis ä manto uindemijs dinertit:non putateiiindecinidiintaxatmenfium fruflus refiitni, fed amp;nbsp;impenfas, quæante.quàm portioncs fruäuum fiant,deducendïE funt. Igitur fi amp;nbsp;inaritus aliquid impendcrit in eundem annum,ntriiif($ impenfae con cunent;amp;ita(fi impenfarum i muliere fadarum ratio habcatur) cum plurimis annis in matrimonio fuit^neceiTe eft,primi anni tempori có« putari.quod fiiit ante datum prxdium. nbsp;nbsp;Papinianus libro undeci*

mo quæftionum,diuortio fado frudus diiiidi ait, nó ex die locatióis, fed habita rationepræcedentis temporis, quo millier in matrimonio fiiit.ncq; cnim fi uindemiœ tempore fundus in dotem datus fit, eum'e^ uit ex calcndis nouembribus primis fruendum locauerit. mcnfis ianii« «ijfuprema die fado diuortio,retincrc iiirum,ü: uindemiæ frudus, Se eins anni,quo diiiorrium fadum eft,quartam pattern mercedis, xquu eft.alioquin fi coadis uindemrjs,altera die diuortium intercédât ; fru# dus integros retinebit. iralt;5 fi in fine menfis iannarij diuortium fiat, Se quatuor menfibus matrimonium fteterit.uindemiæ frudus, S;quarta porno mercedis inflantis anniconfundi debebunt,ut ex ea pecunia ter tia portio uiro relinquatur. Ex contrario quo^ idem obferuandum eft-nam fi millier perceptauindemiaftatimfundum uiro in dote de* dericÄ uirex ealendis matrijs eundem locaucrit, amp;nbsp;calendis aprilibus primis diuortium fecutumfuerirtnon folum partem duodecimam mercedis,fed pro modo temporis omnium mcnfium,quo dotale præ diuni fuit,ex mcrccdc,quædebebat, portionem retinebit. nbsp;nbsp;Item ß

nielles eins anni,quo diuortium fadum eft,coloniim ex forma locari« onis feqiiantiir.-ante iiindemiam foluto matrimonio,nihilominus pc ciiniamelTium in computationem cum fpc futurae uindemiae ueniet. apparet igitur ex his,illos frudtis,quos muller perccpit,antequdm nu» beret,nondebereincontributioncmucnire. Obdonationes ,itcni obresamotas,ex his frudibus,qui poft diuortium percepti funt, com» peufariones fieri poffunt. Quod in anno dicitur,poteft dici amp;nbsp;in fex menfibus,ri bis in anno frudus capianturait eftinlocis irriguis. fed amp;nbsp;in pluribus annis idem dici potcft,ut in fyluacaedua. Itefi locatio agri talis fit,iitfuper annuam mercedem quinquennio quotp aliquid am« pHUsprSftarctiw.ineo cnim,quod amplius eft, tempus ad quinquen» mimi computamus. nbsp;Non folum autem de fundo, fed etiam de pe»

core idem diccmus,ut tana ouium/œtus'ep pecorum præflctnt. qiUi® enim/i marituspropè partum ones doti accepcrit,ircm proximastoo fursepoft partiim,amp;tonfas ones protinus diuortiofafto,nihil reddat^ Nam amp;nbsp;hic frudus toto tempore, quo curantur, nó quo percipiuntuf» tatjonem accipere debemus. In feruo quo^ anni ratio habetur;ut fi in annum forte operæeinslocatæfint,præterititemporis admarituni'' poftdiuoriiim autem,admulierem operæpcrrineant.de penfionibuS quolt;$ prardiorum uebanomm idem eft,quod in frudibus rufticorum« Si fundum uirö uxor in dotem dederit, isfcj? inde arbores décident: fi hæ frudus intclliguntur,pro portione anni debent reftitui. Puto aiw tem,fi arbores cæduæ fuerint, uel cremiales.-dicioportereinfruduin cedere. fi minus, quafi deteriorem fundum feceriti maritfi teneri. Sed fi uicempeftatis ceciderint;dici oportet, preciû earumteftituenduin mulieri, nec infrudum ccdere;nonmagis,qHàm fi thefaurus fueritin* iientus. Nó cnim in frudu computabitur,fed pars eins dimidia reftitn ctur,quafi in alieno inuenti. Si uir in fundo mulieris dotali lapidid nas marmoreas inuenerit,amp; fundum fruduofiorem fecerit: marmor. quod cæfum,neqj exportatum eft,mariti eft, amp;impcnfanon eft ei pr® ftanda.-quia nec in frudu eft marmor: nïfi taJis fit, ut lapis ibi renafca* tiu:,quales in Gallia fiint amp;nbsp;in Afia.Sed fi cretifodinæ, uel argentifodi' næ,uel auri,uel cuius alterius materiæ.fint,uel arenæ: utiej in fruduba bebuntur. Interdummarito de frudibus âmuJierecauetur,amp; nihil retmebit, fi frudibus ftantibus,fundw mulier recipiet.-interdum rctmC bit totum maritus, amp;: nihil reftituet: id eft,fi non plus erit, cp pro porti* one eum retinere oportet: interdu ueroreddet, fi plus pcrcepit, quit” eum retinere oportet, cadem conditio erit, et fi cum focero,uel cuna hacrede alterutrnis de dote agatur. Impend! aut fruduum percipi' endorum cauffa Pomponius ait, quod in arando ferendot^ agro im* penfum eft.-quodep intutelam ædificiorum,ægrurnûe feruumcuran* dum:fcilicet fi ex a:dificio,ucl feruo frudus aliqui percipiebantur. fed hoe impenfæ non repctûtur,cum maritus frudum totiusanni retinen quia ex frudibus prius impéfis fatisfaciendum eft.Plane finouam uil lam neceirarióexftruxit,uelueterem totamfincculpafua coHapfaU’ *alüs.pi rcftituit:eriteiusimpenfæpetitio.fimilimodoamp; fi * paftinum inih* fcinam. tuit.hæ cnim impenfae,aut in res neceffarias,aut in utiles cedunt, pari unfe^marito adionem.

SI fundus in dotem datus fit,in quo lapis cœditur:lapidicinaru cotn* modumad maritum pertinere conftat: quia palam fit, co animo dedifle mulierem fundum,ut is frudus ad maritum pertineat nifi co« trariaat

trariam uoluntatem in dote danda dedaraucrit mulier. Quod m fc* inétem erogatur,fi non refponderint méfies, ex uindemia deducetiu:: quia totiiis anni unus fruftus dl.

SI mora per mulicrcni fuit, quo minus dotem reciperet; dolu mas lum duntaxat in ea rc,non etiam eulpam maritus praeftarc debet: nefado mullens in perpetuum agrum eiuscolcre cogatur. frudus ta-men,qui pcrueniflent ad uirum, redduntur.

Slabhoftibuscapta filia,qux nuptaerat,ôfdotéapatre profedam habebat, ibi dcceflit; puro dieendum, pcrindc omnia obferuanda, acfinuptadcceffiffct.'utetiamfiin poteftate patrisnon fnerir, dosab eo profeda reuerti ad eum debeat. nbsp;nbsp;Si uir uxorem fuam occiderit:

dotisadionem hæredibus uxoris dandameffe. Proculus ait. amp;nbsp;rede, non enimxquu eft, uirum ob facinusfuum dotelucn facere. idem'qp amp;ex contrario ftatuendum eft.

SI alicnam rem feiens mulier in dotem dederit: reddenda ci eft qua-fi fuam dedilTcr,amp; fruftus quo^ pro portione ajini, quo diuortium

MAtirû in id, quod facerc poteft,condcmnari,explorati iuris eft: fed hoc haeredi extraneo non effe prxftandum.

V^Via tale beneficium perfonale eft,amp; cum perfonaexftinguitur. XIIII. VLPIANVS lib.XXXV.cdSubmum.

ALiacauffaeftdefcnforis.-quemplacet fufficienteruideri defen-difle.fi tantum uxori præftet,quantum confequeretur,fi ipfum mantumconueniffet. Eleganter quacrit Pomponiuslibrodedmo quinto ex Sabino.-fi pacifeatue marinis,ne in id,quod facere poffitjCon demnetnr.fed in folidnm;an hoc paftum feruandum fit Y amp;nbsp;negat fcrgt; Mari oportcre ; quod guide amp;nbsp;mihi uerum uidetur. nan^ côtra bonos mores id paftum effe, melius eft diccre: quippe cum contra receptam leuetcntiam.quaf maritis exhibenda eft, id effe appareat.

£\^ Hxredi mariti, licet in folidum condemnetur. compenfatia nes tarnen,qua: ad pecuniariam cauffam refpicinnt,proderunt, ut hoc minus fit obligatusmeluti ob res donatas, amp;nbsp;amotas,amp; impenfas. mo-rum ueto coercitioné non habet. Soccro quoqj, cum quo nurus de dote agit,idem honor habetur;ur in id danmetm^quod faccre poteft.

EX dinerfo,fi focer ex promifßone à marito cöueniatiir.-foletqnae* ri,an idem honor ei habendus fitc’ Neratius libris membranaiiun amp;nbsp;Proculns fcribunt,hoc iuftum efle. nbsp;nbsp;Item fi mulier ex promiffio

ne conueniatur ; macis placuit, defendendam cam per exceptioneni. (idé.ôc Proculus ait)flcuti era cû focia fuerit,fic dabit ei exceptio: qua* nis iure ciuili fit obligata. nbsp;nbsp;Si in iudicio dotis index ignorantia iuriS

Iapfus,condemnanerit maritum in folidum: Neratius amp;nbsp;Sabinus doli cxceptioiie uti oportere aiunt, eacg tutum fore.

ETiam filios muliefis,qui patrihaeredes exftitemnt, in id quod fa» cere poffunt, condénandos Labeo ait. Licet in dotalibus rebus non folum dolu/ed amp;nbsp;culpam maritus præftet: cum tamé quamtur in iudicio de dote,an facere polTit, dolus dutaxat compræhenditur; quia inreru ipfins adminiftrationenoneratculpaabeoexigenda. Quan$ cum duntaxat dolum ei noccre putemffi facere nou poffit)qnem pro» ipter nxorem adhibnit,ne ei folidum foluereLnon propter quemlibet fllium;Ofilius tarnen aiebat,fi dolomaritires dotales interrjfïènt,amp;ali oquin foluendo non eflet.qiumuis nihil dolo feciffet, quo minus fol« uendaeffet.perinde tameneum damnandum eius rei dotalis nomine, in qua dolum feciffet, atf]g fi dolo eius fadum effet, quo minus facere poffit.caeterumfi circa interitum rei dotalis dolus malus Sc culpa ma» riti abfitraftiones folum, quas eo nominequafi maritushaberet,pra» ftandas mulieri,nelutifnrtiAiel damni iniuriae.

SI mnlicrdinctterit,Scindiciodcdote conteftato, reuerfo flieht i» matrimoniumMedintegrato matrimonio exlpirat indicium, omnia manentäi ftatu priftino.

QVamnis mulier non in hoe accipiatconftante matrimonio do» ^tcm,ut æs alienum foluat,aut praedia idonea emattamen ut liberia ex alio uirO' egentibus,aut fratribus, ant patentibusconfulat, ud uteos ex hoftibus redimat: (quia infta Schonefta cauffa eft ) non nide tur male accipcre. Se ideo rede ei foliütur, idc^ Sein filiafamilias obfei»

SEd amp;fi ideomaritusex doteexpendit.-utâ ktrombus redimatt ncceflarias mnlieri perfonas, nel ut mulier uinculis aliquem de neceflams fuis uindicaxct.Tcputatux ei id,«tod expenfum eftefwepau doos

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S91

dotis fit, pro ea parte ; fine tota dos fit, adio dotis euanefck. amp;nbsp;muko magisidem dicendum eft,fi focer agatde dote,debere rationem habe ri eius.quod in ipfum impenfum eft.'fiue ipfe maritus hoc fecit/iue fis hs,»tfaceret,dedit. fedStfinonpatetexperiretur.fedpoft morteeius fiha folade dote ageretridem eritdicendum, cum enim doli exceptio infit de dote adioni,ut exteris bonx fidei iudicqs.’poteft dici(ut amp;nbsp;Cel# fo uidetuDineffe hunc fumptum adioni de dote.-maxime,fi ex uolun» r fate filiæfaâus fit.

01 cumdotemdaretpater,uelextraneus,prô muliercin unum ca» Ofiim pcpigit,uelin diuortium,uel in mortem: dicédum eft, in enm c«afum,in quern non pepigit,efle mulieri aftioncm. Si poft folutum Patrimonium filiafamilias citra partis uoluntatem exadam comma nem dotem cófumat.patri,amp; uiua ea, amp;nbsp;mortua,adio fupereft, ut dos ipfi foluatiR.quodita uerum eft/i perditurx foluatur.Cxterum fi non perditurx,Sc ex iuftis cauffis foluca fitnon fuperenc adio. fed mortuo patre,nec etiam hxredes agent,nee mulier. Si mulier,foluto matri Ponio,egentem reum dotis per nouationem decepta accipiatanhilo Pinus adio dotis ei manebit. nbsp;nbsp;Si pater filiaabfente de dote egent.Sc opiffa fit de rato fatifdatio, filix denegari debet adio: fine patri hx« ïcs exftiterit,fiue in legato tantum acceperit,quantum doti fatis effet, led amp;lulianus in pluribus locis fcribit,compenfandû ei in dotem,^d i Peltte datur.'Iucrocf? eius cedere, fi tantu ab eo cófecuta fit,quantum ei ‘‘Ohs nomine debebatur à marito,qui patri foluit. nbsp;nbsp;Si patri proprer eondemnationem Romx, ubi dos peratur ,cffe non lieer: filix fatis do *s fieri oportet: ita tarnen, ut caueatratam rem pattern habiturum.

Eo autem tempore confentire filiam patri oportet,quo lis contefta ^•fecundum hxc fi filia dicat fe patri confentire,amp; ante litis contefta nonem mutauerit uoluntatem,uel etiam emancipata fit:fruftra pater ^Set. Nee non illud quoq? probamus, quod Labeo ptobat:nonnun* quam patri denegandamadionem,fi tam turpisperfona patris fit, ut erendum fit,ne acceptam dotem confumat. ideoq^ officium iudicis ^^ ,quatenus amp;nbsp;filix, amp;nbsp;patri competenter cófulatur. filia,ne tali patri confentire cogatur.puto dari quidem pa tl^aftionem,fcd cauffa cognita.quid enim,fi filia uerecunde per abfen J? ^^? ^. 5®*'’^®^’cat{’cur non dicamus,patri nó cffe danda adionemC' ^iod fi is pater fit,cui omnimodo confentire filiam deceat,hoc eft ui æ ptobatx.filia leuis mulier,uel admodü iuuenis ,uel nimia circa ma# Kumnonmerenté:dicendumeft,patri potius adquiefccre prxtorem portere,datées ei adionem. nbsp;nbsp;Si nimitus uel uxor conftante matrix

monio furerc cœpcrit;quid faciédum fit,traflemus. Scd illud quidetn dubio procul obfcruatur.-eam perfonam,quaï furore detenra eft ( quii fenfum non habet) nuncium remirtere non poffean aütillarepudian da fitjConfiderandumcft.Ct fiquidem inter uallum furor habct,uel pel petuus quidem morbus eft, ferendus tarnen his,qui circa earn func tune nullo modo oportet dirimi matrimonium : fciente ca perfona» guæ cum compos mentis eft, ira furenti(quemadmodumdixinnis) nimcium miferit,culpa fuanuptias effe diremptas.quidenim tam humanum eft, quam fortuitis cafibus mulieris maritum, ucl uxorem uiri participem effeï’ Si autem tantus furor eft, ita ferox, ita pernici ofus,ut fanitati nulla fpes fuperfit,ita circa miniftros tenibilis .-Seforfi' tan altera perfona uelit, ucl propter fæuitiam furoris, ucl quia libcroï non habet, procreandæ fobolis cupidinetenta,dirimerc:licentiacrit compoti mentis per fonæ furent i nuncium mittere, ut nullius culpi uideatur effe matrimonium diffolutum,nelt;5in damnum altcruttt pars incidat. Si autem in faeuiffimo furore muliere conftituta, diri* mere maritus quidem matrimonium calliditate non uult.- fpemit au* tem infelicitatem uxoris,amp; non ad eam fleftirur.nullamq; competen' tem curam inferte manifeftiflimum eft, fed abutitur dote.tunc licentt am habeat uel curator furiofx,ucl cogn3ti,adire iudicem competen* tem:quatcnusneceflïtas imponatur marito,omnem talem mulitri fuftentationem fufferreA alimenta præftare,ôc medicina eifucentre* re,^ nihil practermittere,quorum maritum uxori adferre decet, feetm dum dotis quantitatem. fi ucro dotem ita cum difTiparc manifeftum eft,ut hominem non frugi .• oportet dotem tune fcqueftrarr, quatenn$ cxcamulietcompetens habcat folatium unacumfua familiatpaö'’ uidelicet dotalibus,qute inter eos ab initio nuptiarum inita fucrunt.^ fuo ftatu durantibus, amp;nbsp;alterius exfpeâantibus fanitatcm,aut mottig *14x0 ali euentum. nbsp;nbsp;* ( Item pater furiofaeutilitet intendere, fibi filiæûc fo*

ds defut. reddi dotem,poteft.quamuis enim furiola nunciu mittere non poteer pattern eius tarnen pofte certum eft. gt;nbsp;Si folnto matrimonio paK^ furiofus fit;curator eius uoluntatefilix dotem peterc potcricaut ficu' ratoris copia non fit,agcre filiam permittendum erit, caueriep opon* bit de rato. Item diccndûeft,amp;fi ab hoftibus eaptus fit pater, p«^ dandam adione de doterepetenda. Tranfgrediamur nuc ad attiew lum hunc,ut quaeramus,adnerfus quos com pc rat de dote aflio-Ets ® uerfiis ipfum maritum competcre,palam eft.fiuc ipfi dos data all] ex uoluntate mariti, uel fubiefto iuri eius,uel non fubiefto.fed ft liusfamilias maritus fit, fit dos focero data fit.- aduerfus focerum ag^ tur.plane fi filio data ût.-fiquidem iuflufoceihadliuc abfolutefoc*^ nevi*

TIT. HT. quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;89?

ncbitur.qnod fi filio data fit;non iuffu patris;Sabinus amp;nbsp;Caffius refpon dcrunt,nihilominus cum patte agi oportere. uideri enim ad cum pet» ucniffe dotcm,penes quem eft peculium. fiiffîcit aurem ad id cum da« mnari,quod eft in peculio,uel quod in rem paths uerfum eft. Sin auté focero dotem dederit: cum marito non potcritexperiri, nifi patri hx« tes cxftiterit. Si millier in conditione mariti crrauerit.putaucritq^ effe liberum, qui feruus effet .• concedi oportet quaff prinilegium in bonis uirimulieriaiidelicet ut fifintamp;alrj creditores,hxc præferatui circaaftionem de peculio ait tarnen fl domino aliquid debeat feruus, nonprxferatur muliermiflinhis tantum rebus, quæ «el in dotem da tz funt, ucl ex dote comparatae,quaff amp;nbsp;hæ dotales fint.

ET ff quid in cam dotem impenfum aft,nee à muliere reddanir.pcr dolimalicxceptioncm feruabitur.

Slconftantc mattimonio proptet inopiam mariti millier agere uo« • let:undc exaftionemdotis initium accipereponemiist’öi: conftat, exinde dotis exadionem competere, ex quo euidentiffime apparuit, mariti facilitates ad dotis exadionem non fufficere. Si exhatre« date marito mulier agat:magis eft, ut ex die aditx paths hæreditatis, incipiat ei dotis exadio. Quotics mulicri fatisdandum eft de foluti« one dotis poft certum tempus ,fi maritus fatifdare non poflit.'tunc de* . dildo commodo temporis,condcmnatio reftdui teprxfcntatiir.fed fi lt;aim maritus fatifdare poflet, nollef in folidum eiim condemnandu, •Mela ait, non habita rarione commodi temporis, iudicisigiturofti» ho connenit,ut aut fatifdatione interpofita abfoluat mari turn, aut ha bitaratione*repræfentationis cum condemnet.qiiod qiiidem hodie *aIiâs.cS magis ufurpatur.nee ferenda eft miilier,fi dicat,magis fe uelle dilatio* penfatio nempati,quâm inreprxfentationedediidionem. Sine autem mari= nis. ri,fiueuxorispcriculo dos fuit nihilominus Icgitimo temporedebet foluerc maritus. nbsp;nbsp;* ( Si ulr uoluntatc miilieris feruos dotales manu- * hæc afs

mifcrit;fi quidem donare ei mulier uoluit.nec de libertatis cauffa im» defunt. pofitis eipræftandis tenebitur. Quod fi negocium abeo geftum eft; ' uti^ tenebitur,ut offïcioiiidicis caucat, reftituturum fe mulieri,quid-quid ad cum ex bonis liberri, iiel ex obligatione perueniflet. ) nbsp;nbsp;nbsp;Si

maritus fæuus in feruos dotales fuit.iiidendiim, an de hoc poffit con« ueniri.amp;ff quidem tantum in feruos uxoris fæuus fuit; conftat eiini teneri hoc nomine.Si ucro amp;nbsp;in fiios,licet natura.-adhiic dicendum eft, ^moderatam eins fæuitiam hoc iudicio coercendam. Quauis cnim ^gentiam uxor earn demum ab co exigit, quam rebus fuis exbibet,

. ' quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y iij nec

©IGESTORVM iw. KXIHÏ»

née plus poffifattamenYxuitia.qu« in proprijs ail panda eftjn ahfH'^ , coercendaeft. Sinxoruiriremcommodauerit,ca'q?perierit.uiden dum eft,an compenfationem hoc nomine pan polT^tf amp;nbsp;puto, fiqwfi^ prohibuit cam maritus comodare.ftatim deduâioné fieri. fi uero nó prohibuiteam commodare:arbinioiiidicis modicumtempus din* *aliîs.ps dulgeri,caunonem * præbendi. Si bona mulieris pro parte fint puH* benti. cata.fupereftmulieri reliquat partis dons exadio. plus puto, Stfipoj^ titem conteftatam publieata fit pro parte dos:fufïïciet arbitrium iudi» cis ad partis condemnationem faciendarn. quod fitota dos publicati fitexfpirabit iudicium, •

SI filiofamilias dOs datarfit ininflu patris.-de peculio quidem agetur' fed fine propter impéfas â filiofamilias fadas, fine propter res do* natasafiliofamilias,uelamotas abuxorcres peculiarcs,hoc ipfo,qlt;^ habetadionem paterex perfona filij, maius peculium fit.-amp;:fictotum eft praeftadum mulieri,quôd in peculio eft.modo adhuc fit,quod lun* ri debeamr. Maritum in reddenda dote de dolo malo Sc culpa cant* re oportet, quod fi dolo malo feccrit, quo minus reftituere poffit: da* mnandu eu, quâti mulier in litem iurauerit.-quia inuitis nobis res no* ftras alius retinere non debeat. nbsp;nbsp;nbsp;Si poft diuortifi res dotales deterio*

res fate fint,Sc uir in reddenda dote moram feccrit:omnino detrim^* turn ipfe praeftabit. Si qui dotalium feruorum in fuga erunt.-cauei^ debebit maritus,fc cos uiri boni arbitratu perfecuturum, S: reftitutn* rum. nbsp;Si uir in quinquennium locauerit fundum ,Sc poft primu fn^‘

re annum diuortium interucnerit.-Sabinus ait,non alias fundum W“® cri reddi oportcre,quàm cauerit,fi quid pratter uniusanni locationtm maritusdamnatus fit,id fc pratftaturam effefed amp;nbsp;mulieri cauendflin» quidquid pratter primum annum ex loeatione uir confecutus fnequot; rit,feci reftituturum.

SEmcl mora fate,fi feruum dotalem poftea offerente maritowul»^ acciperc noluerit,S: ita is deccfferit:non debebit precium eius mai’* * tus uel hatres eius.-ne damnum fcntiat,quod poftea offcrente #0, ^ lier acciperc noluit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVir. POMPONIVS Hb.'XV.adSabimim^ ,

SI poft diuortium mortua muliere hares eius cum uiro patente^ eius agat.-eadem uidentur de reftituenda dote interuenire, qusipW muliere agente obferuarifolcnt. ' FXXVm. VLPIANVS.

teft:fcilicet fiiam cialiquid abfit,quod promulierc uel expendit, nel mandata eins præftitit. Cxterum fi nondum ei abeft.urputa fi fub conditionc obligatus eftmondum uideturfaccre pofle.

QVotics pater dotem dat,amp; ftipulatur.-ita demum in faam perfo« nam de dote aftionem transfert,fi ex continenti ftipuletur. Cæ« teram fi interpofito tempore ftipdari uelitmon nifi confentiente filia poterit.quamnisinpoteftatefit.-quiadeteriorem conditionem indœ te fdiæ facere non poteft^nifi confentiat. plané fi ante nuptias doté dc« derit.poterit ex intemaUofante nuptias tarnen) amp;nbsp;citra uoluntatem ß« liæ ftipulari. Si quis pro muliere dotem dederit,conueneritcp, ut quo* quo modo diteptomatrimonio,ipfifolueretur. poftea maritus uxo ti dotem dcderit.-reftiffime dicetur,exaflionem nihilominus ei,qui de dit,contramaritum competcre.

Tk TVpta non impeditur, quo minus cum priore mari to de dote ex* I \| periatur. Quoties culpa uiri accidi wie dos â focero,a«t â quo libet alio,qui mulicris nomine promiferat,exigeretur:fi aut in matri-moniofiliadecefferit,autmaterfamilias faâa,eum,qui dotem repro* miferat.hsredem inftituerinfatis conftat,niliil amplius uirum praefta» te debere,quàm ut eos obligati one liberet.

ÇI matito publico iudicio damnato,pars aliqua bonorum cius publi Oceturrfifeus creditoribus cius fatisfacereneceffe habet .inter quos uxor quoep eft. nbsp;Si pater .cum ducenta filiae fuac nomine doti promi*

Iiflet,partus fuerit,ne amplius.quim ccntiun.ifepetercntur.amp;foluto matrimonio egcrit;centum.de quibus conuenit.nc peterentur. nee in telliguntur dotis effe.quodfi mortuo patre cum hacrede cius maritus 3gere coeperitafta quoqj pecunia in doté crit. Si uoluntate filiae pro* curator à patre datusJitem de dote conteftatus fuerit, amp;nbsp;re fecundum ®“^’’“^‘^*a pater decefferiniudicati aftionem filiar potins.quam hæ-redibus patris,dari oportebit. Cu patri dos data eft, amp;nbsp;ei filius ex ali« qua parte hæres fub conditionc inftitutus fuerit, amp;nbsp;pendente conditio* ’ ne cohæredes eins dotem pro fua portione mulieri folucrint : hoe mi* nus ex dote filius prieftare debebit.quoniam nullam aftionem eius pc cuniae recuperandæ gratia adueefus coharredes habet. Si fundû do* a cm recepiflet mulier,non habita ratione ftuftuum pro pottione an* rem ”^'P^‘^ ‘’°^ fuiffetmihilominus de dote agere poteft:qaia mino ^^cepiffet.hoc cnim ad dotis augmentum pertinet.-quem* ^inodum fi partum antiliar um non recepiflet,aut legata uclhaeredi-utes

DIGESTORVM LIB. XXIIII.

tates^quæ poft diuortiû per feruos dotales adquifita: marito fuifTent-XXXII. IDEM Iit.n.cxMHl«fto.

SI prior maritus pofteriori doris nomine, tanquam debitor muB^' ris,dotcm promiferinnon plus.qiiam facerc poflit,doris futuiu c®* XXXIir. AFRICANVS lifc.nil.^tt^/ïorttrt».

bi Iblui.ea niilla data dote obierat,eodem marito fuo bærede relido *^ damnofam haereditatem eins adicrat. nihilominus ftipulatoribus «* nen,qiioniam adeundo hæreditatcm dcbitricis intelligeretur fe col»* penfalTe.nec ad rem pertinere,quod foluendo nó effet hæreditas,qii®^ do Ceteris etiam creditoribus teneatur.

TItia dinortium à Seio fecit.hanc Titius in fua poteftate effe lt;amp;ƒ» amp;nbsp;dotem fibi reddi poftulat.ipfa fe matrcmfamilias dicitA de do te agere uult.qnæfitum eft,quaE partes iudicis fintC' refpondi. patri, nip probet filiam non folum in fua poteftate effe, fed etiam confentire »* bi.deneganda adionem.ficuti denegaretur,etiam fi conftaret ca in teftateeffe. XXXV. PAPIN !AN VS.

Llberta.qux uoluntatepatroni difccffit, de dotecum co agereP^’ teft,quamei dedit.

SI maritus minus facerc poteft,amp; dos publicata fit; in id, quod fact' re potcft,amp;fifco maritus condemnandus cft.nc in petniciemn’^' riti mulierpunita fit.

DOtem uoluntate filix uideri pattern recepiffc,cum cauffas col» rradicendi ei filia non haberet; maxime,c urn ab eo poftca ampu ore fumma dotata fit.

XXXVIII. MARCELLVS lib.ßn^larireßfonfoii-L Veins Tirius.cum effet filiusfamilias,uoluntate partis uxoré M^ uiamduxit,amp; dotem pater accepit. MxuiaTitio repudium w» fit.poftea pater rcpudiati,abfentc filio, fponfalia cum eadem nomine filq fui fccit.Mæuia denuo repudium fponfahbus mifit,atlt;$ itaalij nu« pfit. quaero. fi Mxuia agcret cumLucio Titioquondam marito,amp;• patre hærede relifto de dorcA probetur culpa mulieris matrimoniui» diffolutum;anpoifit maritus propter culpam mulieris dotem tétinequot; tef Marcellus refpondit. etiam fi ut libres inftitutus à patre Titius con* uenitetut; tarnen fi fponfalibus non confcnüffet.culpa mulieris mul* undameffe.

Vif ó atç^ uxore mores inuicem acciifantibus,cauflam repudij de« difïe uttunlt;$ pronunciatnm eft. Id ita accipi debet.ut ca lege,qua ambo contempferunt,neuter uindicetur.pariaenini delifta mutua penfatione diflbluuntur.

POft dotem datam amp;: nuptias conttaâas ftipulatus eft pater.uolun tatefiliæ,DivoRTiO FACTO DOTEAï DARit'ficondirio ftipiilationis impleatur A poftea filia fine liberis decefferitmon erit im pediendus pater,quo minus ex ftipulatu agat. uiua autem filia, fi age-rc uult,exceptione fubmouendus erit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Slpaterignorans filiam diuertiffe,dotem ex cauffa promiffïonis n« mcraueritaió per indebiti condidioné/ed de dote actione pecunia petetur.. XLII. IDEM lib. Xn.rejj^onforum.

IN infulam patre deportato,qui pro filia dotem dedit, adio dotis ad filiam pertinet.poftdiuortiüquoq; patre damnato,quidotem con* fentientefilia nonpetierat,æque dotis adio mulieris eft. Trudus ex prsdijs, quæ in dotem data effe uidebantur, bonafideperceptos, amp;nbsp;in mulieris oneribus ante cauflani liberalem abfumptos; quamuis ferua fiiiffe poftea conftiterit,peti non pofte placuir. Sumptus uero necefta» rios Si utiles in prædia,quædotalia uidebantur,fados;çompenfatis fru dibus perceptis,ad finem fuperflui feruari conuenit. Yfuras autem immerats dotis ex ftipulatu pater,in matrimonio defunda filia,fi pe* tat;gener,qui refiduædotis promiftæ foenus ftipulatus eft: ita dernuad finem nice mutua debitae quantitatis compenfationé fopponere iuftc uidetur,fi,pprtjs fumptibus uxoremfuam exhibuit. alioquin fi pa= tris fumptibus exhibita fit:inanis ufurarum ftipulatio compenfationi non prodcrit. Ad uirum uxore poft diuortium reuerfa,iudicium ac ceptum ex ftipulatione,qua extraneus,qui dotem dedit,ftipulatus fuc rat,non diffoluitur,nec officio iudicis abfolutio continebitur.

SI maritus jn id,quod facere poteft,condemnatus fit^à nomina fint ad dotis quantitate,ne^ amplius habebinmandare adiones debet,

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, XLIIII. ¥ AVLyS lilgt;.c[U£lHonum,

mortuo patre,cum hærede eius filiam de dote adura, Nerua ^ Ga to refponderuntait eft relatum apud Sextum Pomponium ab Arifto» nclibro quinto, ubi idem Ariftoni confenfit.*Ego dicerem,amp; fi emam

DTGESTOIIVM LIB. XXUII.

liazfii« nomine centum doti .pmifitCaioSeio. ïntercpCaium Scnifli amp;nbsp;Lucium Titium pattern mulieris conuenit,ne dos à iiiro iiiuo Lutio Titio pcteretur.poftea culpa mariti diuortio faflo, foliitum cft matri* monnimâ: pater mulieris decedens alios haeredes inftituit, filia exliï' redata. Qusero,an ab hæredibus foceri maritus exigere poffit dorem, cum earn mulieri redditurus fitC’refpondi.cnm filia,a]ijs à patte hxretll bus inftitutis,adioné de dote fua recuperanda habere cœperit: netels habebir maritus,aut exaflam dorem,aut aftiones ei præftare. nee nils exceptionemhabebunt foceri haeredes aduerfus eurn: cü abfurdedics tur;dolo iiideri eurn facere,qui non ipfi,quem conuenit,fed alq reftitu turns petat. alioquin amp;nbsp;fi poft mortem patris dinertiflet: nondu exafla dore,excluderetur aftione dotis maritus. qiiod non eft admittendum» fed flé fi ex parte filia hxres patri fiio exftiterit. debcbit maritus cohrers des eius pro parte uirili exigerez mulieri rcddcre,aut aftiones er pr«‘ ftare. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLV IDEM UTt.qutflioniMn.

SAius Seins anus maternus Seiae nepti, qnæ crat in patris poteft* te.certam pecuniae quantitatem dotis nomine Lucio Titio marp dit,amp;ininftrumcntodotali huiufmodipaftumamp; ftipulationem complexus eft. Si inter Lucium Titium maritum amp;nbsp;Seiam diuortiiint fine culpa mulieris faftum effet; dos omnis Seiae uxori, nel Caio Seio anomaterno redderetur ,reftitueretur'cp.Quaero.cnm Seins anus nu tennis ftarim uita defunftus fitA Seia poftea fine culpa fua diuerterifr uiuo patte fuojn cuius potcftate eft; an, amp;nbsp;eni aftio ex hoc pafto amp;nbsp;Ih* pnlanone competatf utrum hxredi aui matemi, an nepticquot; Refpondi, inperfona quidemneptis uideri inutiliter ftipulationemcffe conce* ptam,quoniam auus maternus ei ftipulatus ,pponeretur. Quod cum ita eft;haeredi ftipulatotis ( quandocun^ diuerterit mulier ) aftio coin petereuidetur.feddicendûeftrSeixdotempoffe folni,quamuis adio eidireftö nó competat, ac fi fibi autilli dari auus ftipulatuseffet.Sedóf permittenda cffe nepti ex hac auita cóuentione,ne commodo dotis de fraudetur,utilem aftionem. fauore enim nuptiarum, amp;nbsp;maxime pro* pter affeftionem pcrfonarum,ad hoe decurreudum effe.

QVi dotem ftipulanti uxori promiferat, ddem teftamento qn^' dam Icganerat.ita tamcn,nc doté ab hæredibus peteret. ca, quÄ legata erant,uxor caperc non po tuera r. Refpondi, dotis aftionem mu« Jieri aduerfus haeredes non effcdaicgandam.

poftea .pbaukC’Scd ^ fi ex mente legis fumât çjs jit nec acenfare poffit, quiknocinium uxori prxbuit;audiendus eft.

XLVIII. CALLISTRATVS lib.VLjiipulationum. SI dotali inftrumento ita ftipulatio interpofita fit,ut liberorum no mine dos apud maritum refideat; nepotu quo^ nomine dos reti« nebitur. XHX. PAVLVS hb.n.re^onforum.

'N T Aeuia marito fuo inter alias res dotis,etiam inftnunentum fo-IVJLlidor um deeem tradidit:quo Otacilius eidem Mæuiæ cauerat, daturum fe.cum nuptum ire cœpiffet,deccm. ex eo inftrumento mari tus nihil exegit : quia nee potuit. Quæfitum eft, fi dos i marito peta« tui,an compellendus fit,etiam illam fummam,quae inftrumento con tincatur,refundereC'Refpondi.potuiffe quidem eum,cui aftiones man datxlunt.dcbitorem conuenire.fed ft ftne dolo malo,uel culpa exige# tepecuniam non potuerir.ncq; dotis nomine eum cóueniri pofte, neeg mandati iudicio. Fundus æftimatus in dotem datus à creditore antécédente ex cauffa pignoris ablatus eft. Quæfitû eft. an millier, ft aefti« inationem dotis répétât, exceptione fubmouenda ftt C*ait enim pros pterea fenon teneri,quodpater eins dotem pro fededit, cui hartes non exftiterit.Paulus refpondit. prædio euifto ftne dolo amp;culpa uiri; precium petenti mulieri doli mali exceptionem obefte. Confequi cm earnpreciumfundi euifti,euidens iniqmtascft,cumdolus partis ipfi nocere debeat.

AEftimatis rebus in doté datis, padum interceffit: ut ex quacunqj cauffados reddi deberet, ipfxres reftituerentur.habita rationc »ugmennamp;deminutionis uiri boni arbitratu: fiquae nero non exfba-tent.xftimario carum. Quæfitum eft. cum res quidam, quas maritus uendiderat,exftarent;an fecundum padum amp;nbsp;hæ ad mulierem perrinc tente’refpondit. res.quæ exftant,fi neg? uolentc,ne9 ratu habente mu« Iiere,ucniffent;perindc reddédas, arep ft nulla æftimatio interueniffet, ALf. HERMOGENIANVS HbAlMnsW'-ro-x!^)!.

Eftimatac res ufu etiam mulietis periculo mariti détériorés effi# ciuntur. lii. triphoninvs Hb.vii.di/puiaitonum. MAtirus dotem, quam non accepit, ft poft diuortium per erroa rem foluit, repeter; quaft non numeratam peemnam cauerit.

SI filiofamilias data eft dos:ipfe quidem dotis adione tenetur,pater autem eius de peculio.ncc intereft,in pcculio rem uel pecunia do-talem habeat^nec'pe.fed quatenusfacere poteftjuc quoqj condemnan 2 ij dus

DIGESTORVM LIB. XXIIII.

diis cd. lutelligitiir auteni peculioténus faccre poffe,quod habet rei in* dicatae tempore. Et quidem fi cum patre aganudeducetur ex peculio» quod patri uel fubiedis ei perfonis filius debet.at fi cü ipfo filio agatur: alterius debiti non fiet detraâio,iii computatione quantu facere poffit

LIIII. PAVLVS.

MAritus f.icere poffe creditur,nullo deduâo ære alieno : item fo cius^tem patronus;parensüe.atis,qui ex donatione conuenic* tiir.omhi aere alieno dedufto facere poffe intelligitur.

CVm muller de dotisrepetitione poftfolutummatrimoniu agit: cauere debet marito, qui aedium nomine damni infedi cauit:fi uelit earn recipere,ut periculum manto amoueatur.

SIqiüsficftipuleturàmarito,SI QVO CASV TITIA TIBI NVPTA ESSE DES1ERIT,DOTEM DABISfhac generali commemoratio-ne, amp;nbsp;ab hoftibus capta ea,committctur ftipulatio.-uel etiam fi depor* tara fueritjiel ancilla fafta.hac enim conceptione omnes hi cafus con« tinentur.Planèquantum uenictiriftipulatione:utrum quafi morruk fit,anquafidiuortiumfeceritC'fedhumaniusquisid competere dite^ tit,quod proprer mortem conuenit.

VSufnidu in dorem dato,fi dinortium inreruenerit, nee proprie* ras rei apud maritum uel mulierem fit: earn dotis eflè reftituti® nem, ut marirus caueatgt;quandin uixerit,paffurü fe uri frui miilietet» hæredemq; cius.id an ueröfit circa adieftionem hæredis, dubito. fe^ inteteff^quemadmodum fit ufusfrudus in dorem darns, ut fi cum ha* beret millier ufumfruflum,uiro,cuius erar proprietas fundi, ufumfm* ftum ceffit.nihil mulier hæredi fuo relinquat. debebatur enim ei lifuS fruftus,quiadhæredem nonfolettranfire, Qiiodfi fundi fui frudun’ mulier uiro ccffit: reftitui is â uiro debet.cum proprietateenim adha:* redem eins rr3nfiffer,fi uir in reddendo eonon feciffet moram.Si uerö alienata fit proprieras, aut aliquis fundi fui ufumfruâû mulieris iuilh uiro eins dederit in dorem; infpiciendnm eft primum, quemadmodu malien poffit reftitui.poteft autem uel cautionibus inrerpcfitis,ut(fi* cut poreft)uir iure fuo cedar mulieri/ruii^ éd pariaruc:uel fi fe accom-modauerir dominas proprietatis,uolenre eo, mulieri eóftituatur ufuS frudus namautfruflum fundiille mulieripoterircedere,aut aliquid uidelicet pro eo ( ,pur inter eos aftüfiierit ) dare, nam finge hoc ipfinn mulierem poffe proprietatis domino uendcie.quo cafu nen inique eri am maliens hærede agente, uir facere cogetur ; quippe fi moram non feciffet

fcciflet,precium fruduum millier hæredi fiio rcliqniffct.quod fi facul- 1 rate iifusfruftus uendendi proprietatis domino millier non habuent: patientia percipiedi fruftus, quam præftare ipfi debuit, Sc haeredi eius prüftet. LVIir. MODESTINVS lib/wgularidcdi^rcttadotis. , § Ennis dotalishaeres abaliquo inftitutus, mariti iufTu^uel adiré, iiel repudiate debet haereditatem. fed ne maritus aiit facile repudian-uel temere lufcipiendonncognitam fucceflione dotis mdicio uxori fus obligef confiilcndiim eft,mulierem coram teftibus interrogari, utrumiielitomittere,anadqiürerehærcditaté. Sefi repudiare fedixe# iit;facile mariti iufliirepndiabit. qiiOd fi hæreditatem agnofeere ma« luerit.reddendus eft à marito feruus uxori,ea conditione,iit cum iuffu tnisadierit,rurfummarito retradatur.itaScmaritifolicitudini conf« » letur,amp; iixoris defiderio parebitur.

£IIiæ meæ emancipatie Sc ægrac uir in hocrepudium mifit,ut mor« tiia ca dotem potius hæredibus eius,qnàm mihi redderet.Sabinus bat,iitile mihi eins dotis recuperandac indicium dandum effe.

filiafamilias nupta decefferit,Sc pater funus ei fecerit tametfi ei do O^eni poft aliquod tempus genet reddere deberet: tarnen continuo focer agendo confequetur, ut impcnfam funeris præfentem recipiat: estera dotis ftatuto tempore foluantur.

T^Otalem feruum uir inuita uxore manumifit.folus uir livres à li -L/ berto inftitutus,portionem hsreditatis,quam ut patronus con« fequi pottlit ac debuit, reftituere debet:alteram ueroportionem dotiS iiidicio,fi modo uxor manumittenti reftagatur.

QVodfiuir uoluntate mulieris femos dotales manumifitjCum donate ei muliec feruos uoluit;nec de libertatis cauffa impofitis ei praertandis tenebitur:

T définit feruus in dote effe.quia cui manumittendi caufTam do= X^nareliceret,ei quodamodo donatet,quod permitteret manumit

Of iicro negocium gerens nmlieris non inuitæ, maritusdotalem Ofenium iiolunrateeiiis manumiferit: debet uxori reftituere, quid« quid ad eu puenerir. fed amp;fi quid libertatis cauffa maritus ei impofuit, idiixori prœftabit.plane ft opera.’ fuerint maritoexhibiræ,non æftima bo C4rum.-non erit æquum,hoc nomineuxorimarkiiquidpiam præ« z iq ftare»

DIGESTORVM LIB. XXtill«

ftare.Sedamp;fipofl:manumiffioncmaliquidfu«itci libcrto impofitß» id uxori praeftandum eft.fedà: fi rciim nutitus acceperat,cxpiomiflb‘ temue.xque adiicrfus ipfum obligationem debet præftarc. Item quid quid ad cum ex bonis Itberti pcruenerit,xque præftarc cogctur.-fi mo do ad eum quafi ad patronum peruencrit. cæterum fi al 10 iurcmó co gcturpræftare.necenim beneficium, quod in eum libertus contulit, hoc uxori debetrfed id tantum,quod iure patronatu s adfequitut, uel adfequi potuicplanc fi ex maiore parce,quim debet,hæres fcriptus fue Fit:quod amplius cft,nô præftabit.amp; fi forte,cum ei nihil debcret liber* tus,hæredem aim fcripfit.-nihil uxori reftituet. Dabit autemCut ait lex Iulia ) quod ad eum peruenit.peruenilTe accipimus, fiuciam exe* git/iueexigere poteft.quiaadioeidelataeft.Adijciturinlege, ET 5' DOLO MALO FACTVM SIT, QVOMINVS AD EVM PERVENlAT-Sifiliûexhæredaucrit patronus,utadeum bona liberti pertincant: «idcndum€ft,an hæres hoc nomine tencatur. amp;nbsp;cum nihil,ne^ ad ip* Rim,ne($ ad hætedem eins perueniafquomodo fieri poteft,ut hoc no mine ceneaturf De uiro haeredeep eius lex tantum loquiturde foce tojucceflbribus'cp focerinihilinlegefcriptumeft.amp;hocLabeo quafi omiffum adnotat.In quibus igitur cafibus lex deficit,nqn erit necuti‘ lis adio danda, Quodait lex, QVANTA PECVNiA ERiT, TAN« TAM PECVNiAM DATO: oftendit æftimationéhæreditatis,uclb0‘ riorum liberti.nô ipfam haereditatem uoluilTe legem præftaii.-nifi W* ritus ipfas res tradere malucrit.Ä: hoc cnim benignius admitti debet. HtXV. SCAEVOLA.

LXVI. 1A BOLEN VS lit. V.expofkrionltH Labceiâfgt; IN his rebus,quas prxter numeratam pecunia doei uit habcat,dol“ malum,amp;: eulpam præftarc eum oporterc,Seruius ait. cacp fenteo *4Îr »twe tia amp;nbsp;Publq Mutti eft.nä is in Licinnia * Gracchi uxorc ftanüt: ^d quät «•wiejuo de res dotales in ea fedirionc, qua Gracchus occifus erat, pertjffent.Cqu^ ^fi’if^irato Gracchi culpa cafeditio fadaeflet)easLicinni«pracftarioporterct.

Seruis uxor is uir numos in ueftiariû dederat. quo peraâo, deinde intra annû diuortiûinterteffcrat.placuitLabeoni ôcTrebatio, ueftimenta poft diuortiû eflent,talia uiro reddi.Idem iuris futurnin fit iffe, fi ipfa ueftimenta uiremiffet.ôc feruis dediflet.quod fi ucftiment* non redderentur.-tune uirû pretium in dotem compenfaturum. ƒ ** liafamilias diuortio faâo,dotcm parti ceddi iufterat. deinde parte do* tis pcrlbluta,pater decefferat. rcliquâ partem,fi ncc dum delcg.ita,neC promiflanouandi animo patrifuiffet: mulieri folui debere, LabeO amp;nbsp;Trebatius putantad'e^ uciu cft. nbsp;Mancipia in dotem jeftimata «g

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’901

ccpifti. padum conuenttiiti deinde fadum eft,irt diuorrio fado,tantide acftimataredderesniec de partu dotalium ancillarum menriofada eft. nunebir(inquit Labeo)partus tnus:quia is pro periculo mancipiorum penes re effe debet. Millier, quae centum dotis apud uirum habe« bat,diiiortiofadoducentaduiroerrante ftipulata erat.Labeo putat, quanta dos fuiffet,tantam deberi.-fiue prudens millier plus effet ftipii« lata Jjiie imprudens .Labeonis fententiam probo. Vxor diuorrio fa do partem dorisreceperât.partem apud uirum reliquerat. deinde alq niipferat.itenim uidua fadaad priorem uirumrcdierat,cuicentum doti dederat.neij cius pecuniae,qux reliqua ex priore dote erat,menti onem fecerac. diuorrio fado,reliquum ex priore dote rjfdem diebus ui tumredditurum ait Labeo,quibus reddidiffet,fi fuperius diuorrium in ter cos fadum non effet;quoniam prions dotis cauffa in fequétem dotis obligationem effet translata.^ hoc ucriim puto. Si uir focero,in iiiffu iixoris,manentc matrimonio,dotem acceptam feciffct : etiam fi id propter egeftatem foceri fadum effet,uiri tarnen periculnm futuru, aitLabeo.amp;hocuerumeft. Si quispromulieredotemuiropromi« ^.deindehærede muliere relida deceffit;qua ex parte, millier ei hartes ^cr,pro ea parte dotis periculü,qiiod uiri fiiiffet,ad mulierem pettinc tenait Labeo.quia nee melius,nec xquius effer(quod exigere uir ab uxo tenonpotuiffetjobid ex detrimento uiri muliere locupletari.amp; hoe ^ruputo. , LXVII. POMPON!VS Iifc.XI.lt;«lCLM«ftiOM.

1N parte dotis reddendae erit id, qiiod mulieri ex peculio ferui refti« Xtui debebitA ideo amp;nbsp;dolü amp;nbsp;culpam in eo peculio,uel adquirendo, u« conferuando maritus praeftare debct.'amp; frudus ex eo percepti,quo» riiodo cuiuslibet rei dotalis,ad maritum pertinebunt.

Mpenfarum quidam funt neceffariae, quaedam utiles« quædam uoluptariæ. Neceffariae hæ dicuntur, quae habcntinfeneceffitatemimpendendi. carter um fi nulla fitneccffitas.alio iure habentur. Inneceffaiqsimpenfis hoc

904- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D I G E S T 0 R V M • LI B., X X V. hoefeiendum eft,'caamp;demum impenfas dotem minnere,quæin do té'faâæfunt.cæterû fiin dotem fadæ non fint: nonhabent in fe reputâ rioné. nbsp;nbsp;Inter neceflarias impenfas effe Labeo ait, moles in mare ud flumen proieftas. fedamp;fipiftrinum uelhorreum neceffario fadû fit, in necefTarijs impenfis habendum ait.proinde Fulcinius inquitfiædi« ' ficium ruens,quod habere mulieri utile erat,refeccrit.aut fi oliueta de» fefta reftaüraiierit. uel fi ex ftipulatione damniinfefti nomiuc,ne coin mittatur,pràeftiterit; !

VEl fi uites propagauerit,uel arbores curauerit, uel feminaria pro utilitate agri feceritmeceffanas impenfas feciffe uidebitur. Nos generaliter definimus. multum intereire,ad perpetuam utilitaté agti. uel ad eâ,quae ad præfentis temporis . an uero quæ no ad præfentis an-ni fruflum pertineat.fi in præfens;cum fruftibus hoccomputandiim« fi uero non fuit ad præfens tantum apta erogatio: neceffarqs impenfis computandum.Iitlianus putat.

Et in totum id uidetur neceffarrjs impenfis contincri.quod fi a Wî rito omiffum fit.iudex tanti eu damnabit.quanti mulieris intet« fuerit cas impenfas fieri, fed in hoc differt: quod faflarnm ratio habe« tut ,amp;: fi res male gefta eft; non faftarum. ita fi ob id res male gefta eft-Iraq; fi fulferit infulam ruentem ,cacp exufta fitdmpenfas confequitui-fi non fecerit.-deufta ea .nihil præftabit.

QVod dicitur, NECESSARIAS IMPENSAS DOTEM MINVEREgt; ficcritaccipiendum(utamp;:Pomponiusait)nonut ipferes cot« poraliter deminuantur ( utputa fundus,uel quodcun^ aliud corpus. ) (etenimabfurdumeft.deminutione corporis fieri propter pecunia.) caetecum hæc res faciat definere effe fundum dotalem.uel pattern eius-* al’s de- twanebit igitur maritus in return detentionem, donee ei fatisfiat. non eft. fed. enim ipfo iure cot porum,*fed dotis fit deminutio. Vbi ergo adinitn taTsßtw 01 *”*^5 deminutionem dotis ipfo iure fierifubi nonfunt corpora,fed p«‘ ttrrooitioe cunia.Nam in pecunia ratio admittit deminutionem fieri. ptôtade» at.ibieramp; ^efthnata corpora in dotem data fint;ipfo iure dos deminuetur per in’ penfas neceflarias.hoc de his impenfisdiäum eft,quæ indótem ipi^*’^ faftæfint. cteterumfiextrinfecus:non deminuent dotem. Sed-ßi®* penfis neceffarijs millier farisfecerit.-utr um dos crefcit.an uero dio®? ex integro uideri dotemfSc ego,ubi amp;nbsp;pecunia data eft,non dubito«

tem lüderi creuiffe. Si dos tota fojuta fit,non habita tatiohe impcii» farum.uidendum eft,aii condici poflir id, quod pro impenfis neceffa« rijs compenfari folet.Et Marcellus admittif,códidioni effe locum, fed ßcfi pleri^ negent,tarnen propter æquitaré MarceUi fententia admit« tendaeft. Vtiles autem impenfæfunt, quas mantus utiliter fecit, quæqjtemmulieris meliorem reddunr.

'T TElutifinouelletum infundo fadumfit,autü domui piftrinum V aut tabemam adiecerit. idem erit,fi feruos artes docuerit.

VOIuptarix autem impenfae funt,quas maritus ad uoluptatcm fc citAquac *fpeciesexornat. quarum utiles quidem ipio iure do *aliîs. tem non minuunt,uer untamen habent exadionem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpccie.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VUI. PAVL.VSlib.Vll.adSabmm.

VTilium nomine itafaciendam dediidionem quidam dicunt,fi uoluntate mulieris fada: fintiniquumenim effc,compelli muli erem rem uendcrc,ut impenfas in cam fadas foluat,fi aliunde foluere nó poteft.quod fummam habet æquitatis rationem.

ET pro uoluptarrjs impenfis, nifi parata fit mulicr pari maritum tollcntem,cxadionempatitur. Namfiuulthabere rem muller;

reddere ea,quæ impenfa funt,marito debet, aut fi non uult; pari debet tollemem.-fi modo recipiant feparationem.cæterum fi non recipiant: tclinquendx funt. ita enim permittendum eft marito auferre ornatu, quem pofuit;fi futur urn eft eius,quod abftulit.

QVod fi hæ res,in quibus impenfæ fadæ funt.^imercales fucrint: tales impenfæ non uoluptariae,fed utiles funt. ’ ' '

IN uoluptarrjs autem Arifto fenbit, nee fiuoluntarc mulieris fad« funt.exadioncm parère. Donationem inter uirum amp;nbsp;uxorem dr ca impenfas quoç inhibitam, ucre Sabinus fcribit.

OMnino amp;nbsp;in xdificandis «dibus,amp; in reponendis propagandise^ uineis.amp;inualetudincmancipiorum.modicas impenfas non de bet arbiter curate, alioquin negociorum geftorum porius,quàm de do tc indicium uidebitur.

NE^ flipendium.neqj tributum ob dotalem fundum pr«ftita,exi gere mr à mullere poteft.onus enim fruduûh«c impendia funt.

DIGESTORVAÎ LIB- XKV.

XIl U. VLPIAN VS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

IMpcnfe necefihn.T fuut, quibiis non faftis dos immiiminir: uchiri aggeres facere,flumina auertere, ardificia uctera fuicire, iter refico te, arbores in locum mortuarum reponerç. Vtiles funt, iieluti pecon prædrjs imponere,ftercorare. Volnptnofæ funt,balinea cxflrucre.

QVoddicitur,lMPENSAS,QyAE IN RES DOTALES NECESJA Rio'SVNT FACTAE,DOTEM DEMiNVERE.itainterpretancliï elt: ut fi quid extra tutelâ neceffariaminres dotales impenfunifitgt;i^ demü in ea cauffa fit.nam tuen res dotales uir fuo fumptu debet, alio quin tam cibaria dotalibus mancipijs data,qudm qiixuis modica «di' ficiorum dotalium refedio, amp;nbsp;agrocum quoq^ cultura, dotem minuj ent. omnia enim hæcinfpecie neceffariarum impenfarumfunt.fed ipfac res ita præftare intelUguntur, ut non tam impendas in cas, quaiii dedudo eo minus ex ins percepiiTe uidearis. quæ autem impendia fe-cundum cam diftindioncm ex dote deduci debeant: non tam facile in nniuerfum defmiri, qu^m per fingula ex genere amp;:magnitudincitB‘ pendiorum æftimari poflunt.

ET ante omnia,quæcult;5 impenfæquærendorum ftuâunm canlw fadae enuitfqnanquam eædem ctiam colendi cauffa fiant, idcoi^ non folum ad percipiendos frudus, fed etiam ad confemandâ ipû*^ rem fpeciemep eins necefTarix funt )cas uir ex fiio facit, nec uUain ha* bet co nomine ex dote dedudionem.

Erumamotarum iudiciufingularc introdudum eftad' uerfus eam,qus uxor fuit.-quia non placuir cum ca furn agi pofTe.quibufdam exiftimantibus,necquidem fti^ earn facere ( ut Ncrua amp;nbsp;Caffio ) quia focictas uitx quo* _dammodo domina earn facerct.-alijs (ut Sabino amp;nbsp;culoXurtum quidem cam fiiccrc,fient filia patri faciat,fcd furti nô eue adionemconftitutoiure.in qua fententia amp;nbsp;Inlianus rediflime eft. N nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IL CAIVS lib.'XU.adedillumproumciak.

E^ T ideo fi poft dinortium cafderes contredet,eti3 furri tcnebitnt ^ Item fi fexiius dus furtu fecent; fmti cum ca agere poffunn^^

TIT. n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;907

Sed amp;nbsp;eu uxore furri agi poffibilc eft: fi ci, cui hætedes futtius, furtum fccit,uelnobis,ante^ nuberct. tarnen ,ppter rcucrenriä perfonarum in utroejeafu furriuam tantum condiftionem competcre,non cria fut ti aôionem dicimus. Item ucrum eft,quod Ofilius ait;etiam easres, quas diijorrij tempore millier comederit,ucndiderir,donaucrit,quali« bet ratione confumpferitrtcrum amotarum iudicio contineri. Si ft-liafamiliasresamouerit: Mela 5c Fulcinius aiunt.amp;depcculio in pa« trem, quia difplicuit cam furri obligan: amp;nbsp;inipfam,ob res amotas,da« ri aftionem fed fi pater adiiuifta filia de dote agar : non aliter ci dan« darn adionem,quim fi filiam rerum amotarum iudicio in folidum,06 ciimfatifdarionc defendat.fed mortua filia, in pattern rerum amota« turn aftionemdari non oporrere. Proculus ait: nifi quatenus ex ca re pater locupletior fit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.

Dim. POMPONIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

Vlua quotj filia, quod ad pattern ex rebus amoris pcruenit, utili iudicio petendum eft.

COntra nurum quo«® focero hoc indicium dandum,AtiIicinus amp;nbsp;Fulcinius aiunt. Quoties filiofamilias dos data eft: focerum ob res diuorttj cauffa amotas,furti agere no poffc. Item cum rerum amotarumetiam in uirum datur ludiciu, fi filiusfamilias maritus fit: utrum de peculio,an in ipfum adio dari dcbeat: eade repetemus, quae de filiafamilias diximus. nbsp;nbsp;Si port diuortium maritus deccfferit.hae-

tes cius return amotaru iudicio uti poteft. Item barres mulieris ex hac cauffa tcnebitur,ficut condiftionis nomine ex cauffa furtina. Sed fi riiorte mariti folutum fit matrimonium:haercs mariti haereditatis pc-ritionc,uel ad cxhibendum aAionc,eas confequi poterit. Arifto amp;nbsp;con-didione poffe,reAc putat:ga ex iniufta cauffa apud ea eff:n t. Quod h mortuo uiroamouerit, non facit furtum .quia rei haereditariae non dum poffeffæ furtum non fitideo'c® aut uindicari poteriuit,aut in hac* teditatispctirioncmuenient. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

CVm millier habebit rerum amotaru aflionem adnerfus uirum:8e compenfarc poteft cum aflione, qua maritus agere unit, ob res amotas. vm. POMPONi vs itb.xv.«dSufmu»!.

01 cum dos folucrctur millieri,aut fatis dori fieret,diAum non effet, Oaduni iti return amotarum;nihilominus agi poteft ; nam à cum dos nulla eft,eadem aAio datur. Sabinus ait,fi mulier res.quasamo« A ij uit.

DIGESTORVM LIB. XXV.

IDeocp nee debere eum pro cuiftione promittcrc.-qiiod ex contuW * cia mullens ld ira accider ir.

MArccIIus libro fepnmo digedorü fcribit. fiue uir uxorem, fm^ uxoruirum domo expulit,amp; res amouinrcnimamotarunit«' neri. Qui rerum amotarum inftituit aftioneni,fi uelit magis mfiu' randum deferrexogirur aduerfarius iurare,nihil diuortrj eaulTa amo* turn efferdum prins de cainmnia iuret,qui iufiurandum defert. lura le autem tam nir, quam uxor cogetur. parer antem amouentis iurate non coginurcum iniquum fit,de alieno fado alium inrare. Is ergo c^ gitur iurarc,qui amouiffe dicitur. ^eidcirco nee hxres dus, qui qu$n« aniouifle dicetnrjnrare cogetur. nbsp;nbsp;Siquis delatum fibiiufnuandum

IDcm Labeo fcribir,mulicri non cfTe permittendumjeferre iufiuran dum. amp;nbsp;ita edido ordinatum uidetur.

DE rebus amotis permittendum eftmarito, nel uxori de quibof-dam rebus iufiurandum deferre, de quibufdam probare.

Nihil ïntereft,utrom fimul,an feparatim habitauerunt.cum ndio rerum amotarum competat etiam adiierfus earn, quœ ex ca do mo fubtraxit,in qua non fimul cum uiro habitabat. Vxor,amp; nurus, amp;nbsp;pronurus, uiroA focero, amp;nbsp;profocero furtu faccre poffunt, furti auC non tenentur:nifi forte emancipatus fit filins, tunc enimnurns patri cius amp;nbsp;furtum facitA furti tenetur.

SI conenbina res amonerit,hoc iure nrimur, ut furti tencatur. con* fequenter dicemns, ubienntj ceffet matrimonium.-urputa in ea, quae tutori fnonupfir,ucl contra mandata conucnit,uel ficubi alibi ceffat

ffffat matrimoniurn.-cefTare rcnim amotamm aöionem, quia com= P^titdinortq caufTa. Res amotas dicimusnon folum eas,quas mn* lier amoilitjCum diiiomj confilium iniffetrfed ctiam eas, quas millier nupta amouit,fi cum difeederet^eas caelauerit. Non folü eas res,quaï MftantJn rcrum amotamm indicium uenirejulianus aitmem etiami MS,qiiaeinrej.ufnn3t^jag(fg defiemnt.fimili modoamp;certicódici eas poffe ait. Quæ nirofno res pignori datas amoueritJioc iiidicio te» ^itur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x v 111. P A v L VS Iib.Vii.rfd Sdtmuw.

Q Ed amp;nbsp;domino códidio eópetet/ed alteriitri agere permittendu eft. O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIX. VLPIAN VS lib.XXXV.tfdSdbiMMW.

O Ed à fi dinortij tempore fures in domö mariti induxerit, amp;nbsp;per cos Ores anioueritjta ut ipfa non contreftauerit.rcrum amotamm ludi ciotencbitur.ucrüeftitalt;5,quod Labeo fcripfitaixorem return amo* tamni tcneri,etiam fi ad earn res non pemenerint.

XX. MAR CELL VS W. VU. difffloruw. Vlrcm,quam maritus bonafide cmerat,uxor amouerit,iiel opé fu Ori tulerit, idej; fcccrit dinortij cauffa: reru amotaru iudicio damna«

SI millier, cum de uiri uira defperaffet, fubreptis quibufdam rebus, diiicrtiffct;fi conualucrit uir,utilis rcrum amotamm aftio ei dandi eft. Si feruus mulieris iuffu domina: dinortij cauffa res amouerit: Pe dius putat,nec furtum cum facere ( quoniam nihil lucri fui cauffa con» treftet )nec uideri furtum facienti opem fcrrc,cum millier furtum non faciat:quamuis feruus in facinoribus domino dido andicns effe nó dc* heat, fed return amotar um adio crit. At fi in dotem femns datus fut turn uito fccent.fiquidc millier talem effe eu fcierit.rorum damnü ui-ro farcietur.ejuod fi ignorauerit;tunc nó ultra condemnationé noxÄ mukanda erit. Rcru amotaru adio damnü repraefentat.etiifi poftea dotis exadio cópetat.commodi qiioc^,fi quidéamotis rebus uir amife rit,ratio habenda dl. HSc adio, licet ex dclido nafcamr,tarnen rei perfecutionem continet.amp;ideo non anno finitur, fienti nee condidio fiirriuaprætcrca amp;nbsp;hacredibus competit. Nee niro ,nec mulieri pro deft in hoc iudicio,fi facere non poffint. pendet enim id ex furto.

01 propter res amotas egero cum mullere ,amp; lis adlimata fit.an adio Qei danda fit,fi amiferit poffcffioncmfmouet me,quia dolo adquifi iiitpoffeffioncm. rcfpondi.qui litis æftimationc fiiffert,cmptoris loco habendus eft.idcoqp fi mulier,cü qua rerü amotaru adum tft, æftima» tioné litis præftiterit.adiierfus uindicanté mari turn uel hæredé mariti exceptionem habet.ôf li amiferit poffeflïonc,in rem adio ci danda dl.

DIGESTOIIVM LIB. XXV.

Si mulîcr mortis cauffa fes amonecir,deindemortunsd fit mari' tusrlijcreditatispctitioncjueladioneadexhibendum cófcqui potent hxresid,quodamotumeft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

REdijitcgratomatrimonio,fiiterum diuortiumfaftumerit;olgt; res amotas prioris diuorttj caufTadré ob impenfas.doiutionesQI pnore matrimonio faftas,manere aftionem exiftimauic.

OB res amotas.ucl proprijs uiri, uel etiam dotales, tam uindici« cio,quam condidio,uiro aduerfus mulicrem competit.amp; in po‘ tertate eft,quau€litadiouc uti.

XXV. MARTIANVSMgt;.XLMi/liteft0B!M». ’ „ REruin quidem amotarum iudicium fic habet locum, fi dinortil confilio res amotac fuerintA fecutum diuortium fucrit. fed fi in matrimonio uxor man tores fubtraxerit ; licet ceflet return amota-mm adiojtamen ipfas res maritus condiccre poteft.nam iurcgentiiu» puto res condici poffe ab bis ,qui non ex iufta caufla poffident. R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X X V L C AIV S lili.xn. dd edidum prowncialf.

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVIL PAPINIANVS UbA.deddulttrift

RErum amotarum adio ob adultcrq ctimen,quo mulier poftul* ta eft, non differrur.

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xxvnr. PAvLVslA.xxxix.ddfAdam.

SI uxor rem uiri ei,cui earn uir cörnodaucrat, fubripuerit, isq^ con* uentus fit;habebit furti adionem, quamuis uir habere non poffit.

XXIX. TRIPHONIN VS hbyiü. dil^utHianv». RErum amotarum aeftimatio ad tempus,quo amot»funtrcs,te« ferri debet. nam ucritate furtum fit, ôefi Icuius coëreetur muli* cr.quarc nec à bons fidei poffdTore ita tes amotæ ufucapiuntiii.fedfi pluris fadâe non reftituuntur,quîEamotæfunt;crefcit «ftimatiOjUtin condidionereifiirtiuac. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

CVm foluto matrimonio reru amotaru iudiciu contra muHereitt reftituitur/edintegratorurfus matrimonio, foluitur iudicium«

E»at»fconfultumgt;quod faftum eft de liberis agnofeen* dis.duas fpecics compledituninam corum, qui agno* fcunr.ali.im eariim.quæ falfum partum fub^dunc.

Permittitur igitur mulieri parenriûe eiusjn cuius po ____teftateeft.uelei.cui mandatum ab cis eft.fi putet prægnâ tem/deniuiciare intra dies triginrapoft diuortium connumerandos, ipfi maritOAtel parenti,in cuius poteftateeft.autaddomum denuncia re,fl nullius eorum copiam habcat. Dornum accipere debemus,ho fpitium,fi in ciuitate maneat.quod fi non fit in ciuitate,fed in uilla.ucl in tnnnicipio;illic,nbi larem matrimonio collocauerut. Denuci.irc. autem hoc tantuin,efte mulierem ex co prxgnantem.nó ergo hoc dc-nundat.utniittat cuftodesmaritus.fuft’icitenim mulieri notufacere. quod fitpratgnans.Mariti eftiamautmittere cuftodes,auteidcmre niinciare,quod non fit ex co praegnans.hoc autem uel ipfi marito, uel alp nomine cius facerc permittitur. Pœna auté mariti ea eft;ut nifi aut cuftodes prxmifetic,aut contra denundaueric,non efle ex fe prægnan» temxogatur maritus partum agnofcere. amp;nbsp;fi nou agnoueri t.extra or* dinemcoëreetur.debebitigiturrefpondere,nóclTeexfe praegnantem, aut nomine eins refponderi. quod fi fadum fucrit.non alias neceffe ha bebit agnofcere, nifi uere filius fuerit. nbsp;nbsp;Illud notandum eft, quod de nunciatio à marito non incipit, fed â mullere. Sed fi maritus ultro ca ftodes offerat,amp; ca non admittat:uel fi non denunciauerit millier,aut , fi denunciauerit quidem,cuftodes autem arbitratu iudicis non admu fcrit.-libetum eft marito parentiue cius,partum iam non agnofcere. t

Si millier fe prxgnantem intra triginta dies nó dentuiciauerit:amp; po» ftca denuncianSjCaufla cognita,audiri debebit. quinimö amp;nbsp;fi in totum oniiferitdenunciationem: Julianus air,nihil hoc nocere ei, quod edit.

Dies aut triginta córinuos accipere debemus ex die diuortrj, nó utiles. Eleganter autem apud lulianumlibro decimonono digeftoru quæritur. fi intra triginta dies marito muller non denüciaucrit,amp;: intra trigintapartum ediderit.-an fenatiifconfulto locus fitt' amp;nbsp;ait Plautianu fenatusconfultum ceflare.-quia de co partu nó uideatur fentire, qui intra dies triginta nafeatur.-quippe dies triginta ad denunciandum prae-ftatfenatus.fedhancremnonfacere prxiudicium partui arbitror.

Quemadmodu amp;nbsp;per contrarium, fi maritus uxore dénudante cuftodes mifecitjiuUum prxiudicium fibi facit.licebit igitur ei partuedi turn ex fe negare.nec ei noecbit,quod uentrem cuftodierit.amp; ita Marcellus libro feptimo digeftoru fcripfit.ait enim. fiucquis neget fuam uxorem,fiue ex fe prägnante,fine pixiudicio refte mittit cuftodcs.ma xime

DIGESTORVM LIB. XXV.

9tt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XXV. 7 nbsp;nbsp;,

digeftorum fcripfit.quod feiutufconfolco compræhenfum eft, Sinnt lier uiro denunciauerit fe ex co concepiffe, amp;nbsp;is , cui dcnunciàtitm erit, cuftodes ad uentrem ciiftodienduminfpiciendnmüe non mift rit, ncqne contcftató dixerit, eam ex fe praegnanrem nonjcffe: ut ei id, quod ædicunific , agnofcere fit nccefle ; non eó perriitC' *a^. uifi t^cgt; *“f quafiludicio agnofcere fe filium diccret.fuumhærcdemhi« qm agno- beat,qnamuisex alio cóceptiis fit.*qiiandocuu9enim( inquit)coepc fare. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ritcauffaagi,grandeprœiudiciûadfertpro filiocófeffiopatris. Ident

*dPs.^iw« per contrarium quoqjait. fimulierdiuortiofadonon fcceritca,qitS ^HÏ (in^t) fenatufconfulto pr.Tcipinntur ,ut liceat patri non agnol ccrcaió eó pet f« cafgt;trit tincre,ut filius natiis fiium fe dicere non poffinfed ad id tantum, utlU pater alere eum cogatur,lt;i conftiterir eiim filium effe. nbsp;nbsp;Idem luli»*

mis fcnbit.fi uxore denunciante fe prægnantem, maritus non negant nnnon utiqg fuum ilhco partum efïïci,cogendum tarnen alcre.cæterû fi effet:fatis ininriofum ait. Si quis longo tempore abfuerit,amp;rcutf • fus uxorem prægnantem inuenerit, amp;nbsp;idcirco reieccrit: fi quid ex hiSi qua: fenatufconfulto continentur, omifent; fuum hæredem ei nafci.

Ex his apparct.-fiue uxor omiferit.quæearn ex fenatufconfulto ob« feruare oportuit.-nihil præmdicabit filio( fi filius eft)non tantum inin re fui, ucrum ne in alimentis quidem, fecundum diui Pij refcriptum-fine maritus neglexerit facerc,quae ex fenatufconfulto debcrctinatum cogetur omnimodo alere. exterum reeufare poterit filium. Planèfi damneiante muliere,negauerit ex fe effe prxgnantem.tametfi cuftolt; des non mifcrit,nó euitabit,quo minus quæratur,au ex eo millier pi^ gnans fir,nec'nef qux cauffa fi fuerit aftaapud iudiccm,amp; pronuoda* ueritfeum de hoc agetur)quod ex eo prægnans fuerit; in ea cauffa efti ut agnofci debeat ( fiue filius non fuerit,fiuc fuerit ) quafi fuus. III. IVHANVS Ub.XlX.di^lhrum.

N omnibus cauffis. quare Sc fratribus fuis confanguineus erit. nt. VL P l A N VS tö.XXXini. adcdiaum.

SI uero contra pronunciaucrit. non fore fuum,quamuis fuus fuerit placet enim eius rei iudicem ius facete. amp;nbsp;ita Marcellus libro fepd mo digeftorum probat, eotp iure utimur. Quia PJautianum ftn^ tufconfultum ad eos partus pertincr,qui poftdiuortium cdurtturral* ud fenatufeonful turn temporibus diui Hadriani faftum eft,ut etiaro C . nbsp;nbsp;nbsp;eóftantematrimonio partus fit edituSjdeagnofcendoeoagatuti quid

ctgójfiqifis poft mortem partis nafcatur, auofupcrftite,iricuiüspot« ftate recafuruscftr'amp; fi ex filio eius fufeeptus probetur; uidendö, quid dici debeat.amp; certe probandum eft.cum auo præiudicio de partu aguo

TIT. nr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;91}

feendo fimiliter agendum, quid ft hoc ipfum inquffftioncm ueniat, uttum in marrimonio, anpoftea editus fuc’ dicendumeft.amp;fuper hoc ex fcnatufcófulto agendum. amp;nbsp;quid fi,an uxor fucrit, difeepterurî' ôc Julianus Sexto Cæcilio Africano rcfpondit.locum efle prxiudicio.

llludtencndum.haecfenatufconfulta poft mortem parentis ceffa« K.fi is fuperfit,in cuius poteftate recafuri non fuut.quid ergo eft in pc* titione hæreditatis,quâm filius intcnditî’quaîritur, utrum ex co natus fit.cuius hæreditaté petit,an non.ôc adeo hoc ucrum cft,ut Iulianus li* bro decimo nono digeftorum fcribat.fi uiuo patre redditum fit præiu . dicmmAante quam fententia feratur, pater deceflerit; tranfeundum effe ad Carbonianum edióum. Item hæc fcnatufconfulta pertinent amp;nbsp;ad cos,qui fui hæredes adnafeuntur.Cxterum fi forte non fint in po teftaterecafuriaierius eft, fcnatufconfulta ceffarc.

NEcare uideruc non tantum is, qui partum præfocat: fed amp;nbsp;is, qui abiicit,amp; alimoniam denegat,amp; qui publicis loeis mifericordiae cauffa exponit,quam ipfe non habet.

dex de ea te cognofeet. fed utrum cos tantû liberos,qui finit in po* te!bre,cogatur quis exhiberc: an uero etiam emancipates, uel ex alia cauffa fui iuris conftitutos, uidendum eft. amp;nbsp;magis puto,etiam fi non funt liberi in poteftate,alendos â parentibus.amp; uicc mutua alerc paren tesdebere. Vtrum autem tantum pattern,auumóc paternum, pro-auumfte *paterni aui patre*, exterosq; uirilis fexus parentes : an ucro * ^^^ *® etiam matrem,exterosep parentes,per ilhim fexum contingentes défunt, cogamut alcre,uidendum. amp;magis eft, ut uttubi^ fe index interpo-nanquorundam ncceffitatibus facilius fuccurfiu:us,quorundam xgri tudini.amp;cumexxquitate hxc res defccndat,ch.'uiratccp fanguinis; fingulotum defideria perpendere iudicem oportet. Idem in liberis quoej exhibendis â parentibus dicendum cft. ergo amp;nbsp;matré cogemus, præfertim uulgo qu«fitos liberos alerc,nee non ipfos earn. Item di« uns Pius fignificat, quafi aims quoq; materrius alere compeUatur.

Idem refcripfit,ut fil iam fnam pater exhibeat, fi conftiterit apud iu« dicem iuftc earn procrcatam.Sed amp;nbsp;fi filius poffit fe exhibereraeftima* re indices debent,ne non debeant ei alimenta decerncre. Deinde idem itarefcripfit ad Titianum. competentes indices ali te à patre tuo mbe* bebunt pro modo facultatnm eius;fimodo(cnmopificem te effe di* cas ) in ea ualetudine es,ut operis fuificere non poffis. nbsp;nbsp;Si uel parens

neget filiuni, idcirco'qj alere fe non debere contendat; uel filius neget ß paren

parcntcffl.'fnnimirim indices oportet fupet ea re cognofcere, amp;nbsp;fi cofl ftiteritfilium nel patentem efle.tnne aU iiibebunt.caeterum fi non con ftitcrit.nec dccement alimenta. Meminiffe antem oportet, amp;nbsp;ß pro nnneiauerint ali oportere.-attamen earn rem præiiidicium non facer« Beritari .ncc enim hoc ptonunciatur,filinm effe/ed ali debete. amp;nbsp;ira di KUS Marcus refcripfit. Si quis ex his alere detredet:pro modo facilita turn alimenta conftitucntur.qucxl fl non praeftentunpignoribus eik pris amp;nbsp;diftraftis,cogetur fententix fatisfacere. Idem index xftimâ* te debct,niim habcat aliquid parens. uel an pater merito filios fuos no lit alere. Trebario denieg Marino referiptum eft; merito pattern emn nolle alere,qui eum dctnlerat. Non tantum alimenta,uerum etiâin cxtera quo^oncra liberomm patrem il indice cogi prxberc, referiptis continetur. Et fi impubes filins emancipatns fit. patrem inopem als rc cogetur-iniquiffimum enim quis merito dixerit,patrem egcre,cûfi lins fit in facultatibus. Si mater alimenra,qiiæ fccit in filiiim,à patte fepetat.-enm modoeam audicndam,diuus Marcus referipfit AntoniS Montanx in hxc uetba. Sed amp;nbsp;quantum tibi alimentorû nomine,qui« bus neceffario filiam tuam cxhibuifti,i pâtre eins prxftari oportcatiiu dices xftimabimt.nec impetrare debes ca,qHX exigence materno affe* du,in filiam tua erogaturaenes,criam fi à pâtre fno cduccretiir. A milite quoej filio,qni in facultatibus cft,exhibendos parentes effe.pie« taris ratio exigit. Parens, quamuis ali à filio rationc naturali de-beat.tamenxs alienum eins non effecogendum filium exfolueterc« feriptum eft. Item referiptum cft,hxredes filq ad ea præftanda.qu^ niims filins ex officio pietatis fux dabat,inuitos cogi non oporterc.ni' fl in fummam egeftatem pater dednâus fit. Soient indices cognoRe re amp;nbsp;inter patronos ôclibcrtos,fi de alendis his agatur. itacg fi negentk effelibertos: cognofcere eos oportebit. quod filibertos elle conffite* rit;tuncdemumdeccmere,utalant. nec tarnen alimaitomm decrerf tollet liberto facciltatem,qno minus prxindicio certare poffit, fi liber* tu fc neget. Alimenta antem pro modo faculratum crunt præbendâ, egenribus feilicet patronis. Cxtemm fi fit,unde fe cxhibeant,ceirabût partes indicis. Vtrnm antem tantum patroni alcndi fint, an ctiani patronomm Iiberi.traftari poteftA puto^cauffa cognita indicés amp;hb« ros quoeg patronorum alcndos decernere: non quidem tam facile, uC pattonosifed nonnnnqnam Sc ipfosnam amp;nbsp;obfequium non folumps tronis/iernmctiam liberis eorum debet prxftari.fed 6clibcrtus mater nus .alere cogitur. Si quis à hberti liberto ali fe defiderer, uel ab eo, quem ex cauffa fideicomiffi manumifit, queneg fuis numis redemitî non debet audit j;

ut ^ MaceeUus feribit; qui exxquat eu ci, qui nier««

TÏT. lit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;çi^

des exigendo, fus libertorum amifit. fed amp;nbsp;patron! filiutn, quî capitis aceufauit libertum paternum, negat exhibendum.SedÓc liberta cogi« tat patronum alere. De alimentis patrom arbiter fokt dari.arbitra-turus,quantum fit in facultatibus, ut proinde poffit alimenta modéra ri-quae tandiu praeftabuntur.quâdiu liberto fuperfit,patrono défit. Pa» trem quoqj de matrem patroni,cuni patronusamp;filijeius minime fu» perfint, alcte liberti ipfi ( fi idonei facultatibus Tint ) coguntur.

Atimenw liberto petente, non præftando pattonus amiffionc lu bertatis cauffa impofitorum,amp; hæreditatis liberti punietunnon autem ncceffe habebit præftare.etiam fi poteft. Imperatoris Corn-modi conftitutio talis profercur. cum probatum fît,côtumclijs patro* nosi libertis effe uiolatos, uel illata manuatrociuseffe pulfatos.aut etiam paupertate, uel corporis ualetudine laborantes rcliflos ; pri« mum eos inpoteftate patronorum redigi, amp;miniftcrium præberc dominis iubemus cogi.fin aut nec hoc modo admoneanturruel à præ fidecmptoriaddicentur,amp;precium patronis tribuetur.

S^ l’cget.qui maritus fuiffe dicitur,matrimoniu effe contraflum, eo quod cam,quæ fe nxorem fuiffe dicit, ancillam effe probare paralus fit: alimenta quidem liberis praîftarc interim compelkndum. fin autem conftiterit,cam feruam fuiffe: nihil ei, qui pafcedos curauit, ex hocpraciudicijgenerari refpondi.

'j^rOnquemadmodum mafculorum liberorum nóffrorum liberi \ ad onus noftrum pertinent.ita amp;nbsp;in feeminis eft. nam manifeftu eft.id quod filia parit,non auo,fed patri fuo effe oneri.nifi pater aui nó fit fuperftes, aut egens fit.

TNbonis fuperftitum libertorum, nullum omnino ius patrom libe-A hue patronorû habent:nifi fi td infirmes fc effe,tam'cp pauperes prae lidibus probaucrint,ut merito menftruis alimentis à libertis fuis adiu-uari dcbcant.-idcp ius ita plurimis prindpu cóftitutionibus mamfeftat.

Emporibus diuonim fratrum cum hoc incidiffet, ut m* ritus quidam prägnantem muljeremdiceier,uxorne^ garetxonfulti, Valerio Prifciano prxtoii urbano refeti« pferunt inhæc uerba.Nouam rem dcfiderare Rutilius Seiierusuidetur:ntuxori,quæab eo diliertitjamp;fenon elle praegnantem profitetur,ciiftodcsadponat. Óeidconemo mirabi' tur ,fi nos quoqj nouum confilium amp;nbsp;re medium fuggeramus. Igitur fi perftat in eadem poftulatione: cómodiffimü eft.cligi honeliiffim^ foeminae domü,inqua in Domicia ucniat;amp; ibi tres obftetrices proba-tæ amp;nbsp;artis amp;c fidei, qux à te adfumptte fuerint, cam infpici ant, 6c fiquh dem uel omncsjiel duœ renunciauerint praegnantem uideri; tune pet fuadendum mulicri erit.ut perindc euftodem admittat,at^ fi ipfa ho® defiderafTet.quod fi cnixa non fucrieftiat maritus ad inuidiam cxifti' marionemt^ fuam pertincre: ut non immerito poffit uideri, captaff« hoc ad mulieris iniuriam.fi autem ucl omnes,uclpluresnon eff« grauidam renunciauerint: nulla cauffa euftodiendi erit. Ex hoe re-fcripto cuidentiffime apparet, fenatufconfulta de liberis agnofeenffiî locum non habuiffejfi millier dilïimularetfe praegnantem, uel criant ncgarct.nec immerito. partus enim, ante quam edarur, mulieris por» tiocft,ueluifccrum. poft editum plane partum âmulierc,iam poteff maritus iure fuo filium per interdiftum dcfiderare, autexhiberi fibi» aut ducere permitti extra ordiné. nbsp;nbsp;Igitur princeps in cauffa neceft'

ria fubuenit.fecundtimquodrefcriptum euocari muller ad praetorciH potcrit, amp;nbsp;apud cum interrogari, an fe putct praegnantem, cogenda'qï erit rcfpondcrc.quid ergo.fi non rcfponderit,aut non ueniat ad pr-Tto rem C' nunquid fenatufconfulti poenam adhibemus, fcilicet ut lic«2^ marito non agnofcerec'fed finge non effe co contentum maritum.qui fe pattern potius optet, quam carcrcfilio uel it. cogenda igitur entre* medqs praerorisA in ius nenice(Se fi ucnit)refponderc ; pignoraq; ci**^ capienda amp;nbsp;diftrahenda/i cótemnet,ucl multis coëreenda. quid ergo, fi interrogata dixerit fe praegnantemf ordo fenatufconfulti expofiwS fequctiir.quod fi negauerit: rune fecundum hoc refcriptum praetorde bebit obftetrices adhiberc. Et notandum,quod non permittitur ma rito,uelmulieriobftetriccm adhibererfedomnesâ practoreadhibenj dæ fuut, item praetor domum honeftæ matronae eligcre debet, in qua millier ueniat,utpoffitinfpici.quidcrgo,fiinfpici fenonpatiatur,ucl ad domum non ueniatfxque praetoris authoritas interueniet. Si oés, uel plures rcnHnciaucrint,pracgnantem non efferan millier poffit imU' tiarum experixieat hac cauffafamp;masisputo,agerc earn iniuriarum

TIT. inr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^17

poffc.fic tarnen ƒ1 ininrise faciendæ caufTa id marinis defideranit. carte turn fi non iniiiriæfaciendæ animo, fed quia iuftccredidit,ueJ nimio woto liberorum fufeipiendoru dudus eft,uel ipfa cum iUexeratjit ere« detet.qiiodconftantcmatrimonio hoc omnino finge bat; arquifiTimu «itjgnofei marito. Mcminifle autem oportet,tempus non effe pras ratiitum refcripto.qnamuis in fcnatufconfiiltis de liberis agnofeendis triginta dies praeftituatur mulieri.qd igitur efte* femper ’ne dicem? ma ritoliccre uxoremad praetorem euocare: anucroamp; ipfi triginta dies præftitiumust'âc putem,practorem cauffa cognita debere maritum eti am pod triginta dies audirc. De infpicicndo uentre.cuftodiendofc^ partufieprætorait. si MVLIER MORTVO marito praegnan-TEM SE ESSE DICHT; HIS, AD QV0S EA RES PERTINEB1T,PROCV RATORIBVS'VE EORVM, BIS IN MENSE DENVNCIANDVM CV-RET.VT MITTANTCSI VELlNT)QyAE VENTREM INSPICIANT.MIT TANTVR MVLIERES LIBERAE DVNTAXAT QVINQyE,HAE'QyE 5IMVL OMNES INSPICIANTlt; ET NE QVA EARVM, DVM INSPI-CIT, INVITA MVLIERE VENTREM TANGAT. MVLIER IN DOMO HONESTISSIMAE FOEMINAE PARIAT, QVAM EGO CONST! TVAM.MVLIER ANTE DIES TRIGINTA,QVA’M PARITVRAM SE PVTAT, DENVNCIET HIS,AD QVOS EA RES PERTINET, PROCV-RATORIBVS'VE EORVM, VT HITTANT( SI VELINT ) QVI VENTREM CVSTODIANT. IN QVO CONCLAVI MVLIER PARITVRA ERITJBI NE PLVRÉS ADITVS SlNT,QyA'M VNVS.SI ER VN PEK VTRAQVE PARTE TABVLIS PRAEFIGANTVR. ANTE HOSTIVM EIVS CONCLAVIS LIBERI TRES, ET TRES LIBERAE CVM BINIS COMITIBVS CVSTODIANT. QyOTIESCVNQVE EA MVLIER IN ID CONCLAVE,ALIVD'VEQVOD,SIVE IN BALINEVM IBIT.CVSTODES (SI VOLENT)1D ANTE PROSPlClANT.ETEOS.QVI INTROIERINT, EXCVTIANT.CVSTODES, Oyi ANTE CONCLAVE POSITI ERVNT(SI VOLVERINT)OMNES,qyi CONCLAVE,AVT IN DOMVM INTROIERINT, EXCVTI ANT. MVLIER CVM PARTVRIRE INCIPIET, HIS, AD QVOS EA RES PERTINET, PROCVRATORIBVS'VE EORVM DE N VN CIET,VT MlTTANT,QyiBVS PRAESENTIBVS PARIAT.MITTANTVR MVLIERES LIBERAE DVNTAXAT QyiNQyE:ITA VT PRAETER 08 STETRICES DVAS,IN EO CONCLAVI NE PLVRES MVLIERES LIBERAE SINT,QyA'MDECEM;ANCILLAE,QyA'M SEX.SED HAE.QVAE INTVS FVTVRAE ERVNT IN EO CONCLAVI, EXCVTIANTVR O-MNES,NE QVA PRAEGNANS SIT.TRIA LVM1NA,NEC MINVS,1BI SINT: SCILICET QVIA TENEBRAE AD SVBIICIENDVM APTIO-RESSVNT.QVODNATVM ERIT,HIS,AD QVOS EA RES PERTINET,

PROCVRÄTORTBVS'VE EORVM (SIINSPICERE VOLENT JOJTENDA# TVR..APVD EVM EDVCATVR,APVD QVEM PAKENS IVSSERlTJl AVTEM NIHIL PAKENS IVSSERIT.AVT IS, APVD QVEH VOLVB RIT EDVCARI.CVKAM NON RECIPIET.-APVDQVEM EDVCETVR» CAVSSA COGNITA’ CONSTITVAM. IS, APVD QVEM EDVCABl' TVR, QVOD NATVM ERIT: QVO AD TRIVM MENSIVM SlT, BIS IN MENSE,EX EO TEMPORE, QVO AD SEX MENSIVM SlT» SEMEL IN MENSE: A' SEX MENSIBVS, QVO AD ANNICVLVS FIAT, ALTERNIS MENSIBVS: AB ANNICVLO, QVOAD PARI POS-SIT. SEMEL IN SEX MENSIBVS (YBI VOLET) OSTENDAT. Sl CVI VENTREM INSPICI, CVSTODIRI, ADESSE'VE PARTVI LICITVM NON ERIT.'FACTVM'VE QVID ERIT, QVO MINVS ITA EA FlANT, VTI SVPRA COMPRAEHENSVM EST:El,QyOD NATVM ERIT,P0S SESSIONEM CAVSSA COGNITA NON DABO. SIVE QVOD NATVM ERIT, VT SVPRA CAVTVM EST, INSPICI NON LICVERIT: QVAÎ VTIQVE ACTIONES ME DATVRVM POLLICEOR HIS,QyiBVS EX EDICTO MEO BONORVM POSSESSIO DATA SIT: EAS, SI MIHI 1^ STA CAVSSA ESSE VIDEBITVR, EI NON DABO. QgamuisfitlW fiifcftiffimumediâiimprætoris.attamen non eft negligenda eiusü» terprctauo.deniinciare igitur mnlierem oportet his, fcilicet quota in* tereft,partum nó edi: ucl totam habituris haercditatem, uel parte cius» fiuc ab }meftato,fiue ex teftamento. Sed amp;nbsp;fi feruus haeres inftita* tus fuerit,fi nemo natus fit: Arifto fcribit, huic quoij feruo (quiuis no omnia)qaxdam tarnen circa partum cuftodiendum arbitrio pr«roiis effe concedenda. quam fententiam putoucram. publice enim iæ tcreft,partus non fubqci, ut ordinum dignitas famiharumcj falua W* ideocp etiam feruus ifte, cum fit in fpe conftitutus fucceffionis (qu21iï qualis fir)debetaudiri A rem publicamA fuam gerens. Denuneb* ri autem oportet qs.quos proximafpes fucccflionis contingit .-utpuW primo gradu bxredi inftituto^ion etiam fubftituto. amp;nbsp;fi inteftatus ut parerfaimlias.his.qui primum locum ab inteftato tenent. fi ucro pintes fint fimul fuccclTuri.omnibus denunciandum cft. Quod autem prætor ait,CAVSSA COGNITA SE POSSESSlONEM NON DATVRVM. VEL ACTiONES DENEGATVRVM,eÖpertinet:ut fi perrufticitatéali quid fuerit omifliim ex his,quae prætor feruari uoluit, non obfter pat* |ui.quale eft enim.fi quid ex his,quækuiter obferuanda prætor edix^ non ücfaduni,parmi denegari bonorum poffeffionernffed mos régi* onisinfpicienduseftA fecundum cum fit obfcruari uentremA P^l* turn,amp; infantem oportet.

BDiftum de niftódicdo partn,derogaton'nm eft cias,quod ad Gat boniam decreti «cmplucóparatumcft.fcdhoc aliquandoremic tere praetor dcber,fi non malida/ed imperitia mnlieris fadum fuit, nc «enter infpiceretur,aut partus euftoditerux.

QVi uentri fubftitutus cft,uelinftitutus;fi uentrem feruare uc# Ht, audienduseft.

IS,iquo,fi fineIiberisdcccflifTer,quidqiijdad etim ex bonis peme« niffet,forori fideicommiflb reliftum erat .• dcceffit poftumo hacredc inftitutoA fubftitutis alqs. quxfitum eft^ciim uxor defunfti prægnan« tem fc dicat.an forori procurator! vie cius fecundum formam edidi ué trem infpitcreA partum euftodire permittendum fitdefpondi in ciiif modi fpecic,de qua quaerereruLpolTe uideri ad eius,cui fideicómiflum datu effet, follicitudincprofpiciendum,id'c^cauffa cognita ftatuendi

SI VENTRIS NOMINE MVLIERE’ IN poffeffione miffa.eadem poffeffio dolo malo ad alm translata effedicatur. Tit. V.

Oc edifto reftiffime pretor profpexit, nc dum In fauorS partus poffeffionem polliccatur, alqs prxdx occafioné prrbear. Iddrco conftituit aftionem in mulierem, quÄ in alium hanc poffeffionem dolo malo tranftulit.nec fo __lum mulierem pretor coéreet, nenun eum qno^,in cm lus poteftatc ca fuirdcilicer.fi dolo ipforum alius in poffeffionem fu* , ent admiffus.aâionem'ep in tantum pollicetur in cos, quanti, interfile tit cius,qui experitur. Neeeffario praetor adiedt. VT QVi PER DO tVM VEN IT IN POSSESSIONEM, COGATVR DECEDERE. COgetaU tern ciitn dcccderc no prxtoria poteftate, uel manu miniftrorum : fed melius ôeduilius fader,fl eum per interdidum ad ius ordinarium re* miferit. Intereft autem cius,qui ex^ritur, admiffum alium in pof* feffionem non fuiffc;cum forte bona nde frudus perceptos confuni* pferit.aut fl prxdo uenerit in poffeffione, d quo frudus confequi non poffit, quia folucndo non eft. Hxc adio etiam poll annum dabitur: quia tei habet pcrfccutionem.ôc fi filia fit,qus dolo fecit: in pattern da bi^adio,fi quid ad cum peruenerit.

910 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OÏGESTORVM tIB. XX7. beätfed quæcîrcumfcnbciidi aliciuuscauffa, clam 8e per qnawUn** chinationem in poffeffioncm introducat. Si amp;: parus àfibæ argueturdn altcrum,qucm ador uditjeddenda cft adio.quiain id, ♦ats.po* *gcnris intereft.datur.ideo fi id.quodei abcft.abeo.qui in*pofleirion* ttftate. ^^’ feruari poffit ( praeter fumptus litis cauffa fados ) inutilis crit d hxcadio.

SI MVLIER VENTRIS NOMINE IN POS» feffioiiem calmnmæ cauffa effedicetur. Tit. VI.

I de poffeffi one uentris noie quaeratur.ôc déférente h^f* de mulier iuraiierit fc prägnantem effe ; feruanduni iufiurandum,nec tenebitur mulier, qiiafi calûniæcauu* fuerit inpoffeffionem miffa.necuis ei facienda eft poft iufiurandu.fi tarnen pepereritquxtetur ueritas,an ex £lt;5 praegnans fuerit, alterienim nee prodeft,nec nocet iufiurandum in* ter alios fadum.nec parmi igitur nocebit. Et hoc edidum ex eadeß* cauffa pficifcimr, qua fiipenus. debet enim praetor, quemadmoduin facilis eft circa bonorum poffeflionem mulicri dandam uenrris norm ne,ita ealumniam eius impunitam non rclinquere. Per calumniai” autem in poffeffione fuiffe uidetiir,qux feiens prudens'ep fc prlgiwm tern non effe,uolucrit in poffeflionem uenirc. Hane autem aSioß^ praetor intra annum utilem pollicctur,ultranon,uidelicctquafi pool* km. Simili autem modo amp;nbsp;hie, quanti agetis interfuit,praetor adion£ hanc pollicctut.In patentem eriam praetor adionem pollicetur.fi w* do per eum fadum fit,ut in poffeffionc per ealumhiä ucniret. Com * alias P^^**- *“’*”’ ^^'° “» ouius interfuit in poffeffionem*miffum non eff^ miffam quot;^“^^ “^^ cohæredi fpcranti partum,ucl ei,qui fubftitutus fuit,uelqui ' ab inteftato,fi partus non fuiflet,fuccedere potuit. nbsp;nbsp;nbsp;Intereffe aurew

uidetur primum de alimentis,quæ in uentrem funt crogata. nee enim alias haecrepetuntur,nifi per calummamin poffeflionem uenit. c-tte» rum fi res calumnia caret: nihil praeftabit mulier quàfi fine cauffa alta fit fub praetextu uentris. nbsp;nbsp;Nonnunquam augebitur,quod intcreft:

fi quis forte dubitans,an praegnans fit,cxclufus fit haercditatc. nam hs tedi eius,qui exclufus eft,dandam hanc adionem ,Iulianus ait. Si qui-dem eius quolt;5 interfuit,non fuiffe calumnix cauffa in poffeffioncm mulierem:quia hoc fi non fuiffet,adeundo haereditatem, inftitutus ht redi fuo locupknorem hæreditaté fuam rclinquerct.fed amp;nbsp;hoc impu» rauu mulieri,quod de minuta funt multa in haueditate.dum hic coin ten*

TIT. VU. 511 tcmplarione uentris non attingit hæreditatem. Idem Inlianus li» bro decimo nono digeftorû fie ait. fi fiibftitiitus, manente mulicrc in poffeffione ,decefferit:hacres eiiis eadem adione precium hacredita# tisàmuliereexiget. fed an décédant legata,caEtera'C5^ onera hxredita* tis,iiidendum.amp;: mihi nidetut potins dici poffc,legatarios enm mulic rc ufuros hac aftione.-qnia amp;nbsp;ipfornm interfuit adiri haeréditatem. 14 bertatibus planéfubueniendum erit aduerfus enm, qui propter haerc« diratem hac aftione agct.-fcilicet utfideicommiffarias cogatur is prae« ftare,qui precium etiam eorum utiqj confequitur.Sed Sedireflis credo prætorem fuccurrere oportere,ut intcruoini fnp tneatiu- eorum libet tares., Si dolus filiæfamilias interueneritÀ particeps doli pater fuc* tit.fiio nomine tenebitur.

Vaeinconcubinatueft,abinuito patronopoterit difee« derc.ôcalterifeautinmatrimonium,antin concubina« turn date. Ego quidemputo in concubina Vadimendu quot;^ eiconnubium,fipatronuminnitum déférât; quippc eu _____2^honeftius.fitpatrono,libcrtamconcubinam,quâmma-tremfamilias habere. Cum Atilicino fentio,amp; puto,folas cas in cons ' cubinatuhaberipoffe finie metu criminis, in quas ftnprnm noncoms mittitur. Qui etiam adultciq damnatam in concubinatu habuit, non piitolegeliiliadeadulterqsteneri.-quamuis fi uxoremeam diixiffet, teuererer. Si quae in patroni fuit côcubinatu,deîde'in filq effe coepit, ne! nepotis, ucl contra : non puto earn redefaccre: quia pro nefaria. efthiiinfmodi coniundio. amp;ideohuiüfmodifacinus prohibendû eft. Cuiufcunq^ætatis concubinamhaberipoiTe, palam eft;.nifi minor ■unis duodecim fit.

VI patronus libertam concubinam habens/urere cceperit;in conçu O^iiî^tu earn eiTe.humanius dicitur.

TN concubinatu potefteffè Ä: aliéna libcrtaA ingenua,fcd maxime X^^gt;nnæ obfeuro loco nata cft,uel quat corpore quæfti'i fecit. alioquin fl honeftæ uitæ,amp; ingenuam mulierem in concubinatu habcre malue rit; fine conteftationc hoc œanifeftum facientc,non concedimr. fed neccfreed ei,uel uxorem cam habere,uel hoc reeufante co,ftnprû cum lt;4 committere.nce adulteiium per concubinatum ab ipfo committi-

5- Çil nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTOllVM LIB. XXVf.

' mr.nam ram conenbimtus per leges nomcn afTinnpfit,extralegisp^ nam eft,iit Marcellus libro feptimo digeftor urn fcribit.

Vtcla eft ( Ut Semins définit) nis ac poteftasin d* pite libero conftitura ad tuendum eum,qtn perst* tem fua fponte fc defendere nequit, iure ciuilidata ac permifla. Tutores autem funt, qui earn uim ^t poteftatem habcnt,excp re ipfa nomé acceperunt-italt;5 appellantur tutores,quafi tuitores.atep defen* __fores:ficuTxdiruidicunrnr,quixdestucnmr. Mu tus tutor dan non poteft.-quoniam authoritatem prxbere non poteft* Surdum non pofte dari tntorem.pleriq?, amp;nbsp;Pomponius libro decimf fexto ad Sabinum probant.-qnia non tantum loqui, fed amp;nbsp;audire nitot debet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11. P O M P O NIV S Itb. XVI. ad Sabinum.

NOn eft exigendum ^ pupillo,ut fibi tutorem petat,aut ut ad tuto rem fuum proficifcatur.

QVi habent tutorem ,fi furere ccepcrint.in e.i caufta funt.ut in W' rela nihilominus durent, qux fententia Quinti quoq; Murijfuit. öc a luiiano probarur.eo'cp iure utimur, ut ceflet cura, fi tutclae xtasin» digeatqnare fi tutores habent.per furorem in raram non rediguntur. fiueronon habent, defuror eis acceftinnihilominus tutores accipere porcrunnquia lex duodecim tabularum ita accepta eft, ut ad pnpilIoJ iiel pupillas non pertincat.Qui.a autem in pupillorum perfona adgn.!« tos curatores nonadmittimus.udcirco putamus.amp;fi minor uiginti quinep annis furiofus fit.curatoré ei,non ut furiofo,fcd ut adolefcenti dan,qiiafi ætatisfitimpedimentü.Sï iu dcfiniemus»ei,qucmtetascugt; XX ud

tx nel tntelæ fubijcït,nó effe ncccffc.quafi dementtquaeri curatorem.’ amp;ïtaiinperacot Antoninus Auguilus rcfcripfit; cummagis xtati.c^ dementia: tantifper fit coufulendum. Si pupillus pupillaue enmiu« ftotiitorelitein agcre uult,amp; curator in earn rem petitur : utrum ipfis pofcentibus datur, an uero amp;nbsp;aduerfario^ amp;nbsp;feiendum eft ( fine agant, , fine conueniantur ) dari bis hunc curatorem poifedicet nó alias.qium fi ipfe petat,cui dari cum oportet.deniq; Caffius libro fexto fcripfit,ta« km curatorem neminem dari poffe.mfi præfenrem;ncq5 cuiquam,ni fi praefenti,amp; poftulanti. itaq; infanti non poteftdari. Idemep Caflius , ait.fi pupillus curatorem pofcere non uult,quo minus cum co agatur; cógi eum à prætorc debnifle. Quolibet loco amp;nbsp;tempore hunc curatorem dari pofTe.Pomponius libro decimo fexto ad Sabinufcripfit.

Si pupillus petattalem curatorem, nee addatinquamremran in omnes controuerfias datus fitJ’ Et ait Celfus Seruium conftituiffe, in omiies tes datum uideri.

QVod dicitur, fi indiftinde datus fit curator, in rota litem datum aidcri.fortafle eö fpedat,fi familiæercifcûdæ.aut communi di-iiidundo,aut finium regundorum aftio effet cum tutore.Et fi indiftin ftc datus effetmon folum co nomine curator effet.quo ageret pupillus pupillaue.fedinuicemquo^.quocumhisageretur. Poflunt autem nel plures in pl urium locum,uel units in plurium,uel units unius loco, nel in unam litem,uel in plures curator peti.

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. POMPON! VS. Iifc.XVI.rfdSrttmuw.

CVm femel petitits eft talis curator: quamdiii is curator manct, alius in candem litem curator peti non portft.Etfi Tiriiis f uerbi gratia ) adiierfus Seium curator petitus fitddem Titi its amp;nbsp;aduerfus ali urn curator effepotcrit:lit cxdiuerfis cauffisunus duoru curatorum locumobtineat. Quodquidem amp;aduerfus eundemaccidet,fiindi-uerfas litcs,amp;diuerfis remponbus idem petatur.

Sed an authoritas eis accómodari poffit, dubitatur. amp;nbsp;ft poteft taccti,amp;: miito poteft. Eft aut uerius ( utamp; Julianus libro mcefimo pri-niodigeftorit fcripfit ) etiatacétibus authoritarem poffe accómodari.

Subconditioneàpræfidibiis prouinciarum non poffe dari tiitorê pla£et:amp; fi datas fit,nullius effe momenti dationem.amp; ita Pomponius ait. haue autem adiedionem, quam prsefides prouinciarum faciunt, Tvtorem DO,SI SATISDEDERIT: non conditionem in fe babere, fed adnionitionc.non fcilicct aliter ei tutela cómitti, quant fî C ij rem

té pupillo failli; fore caucrit. Tutoris datio nc«^ imperij eft^ne^ H’ï'^ didionis: fed ei foli cópetit,ciii nominatim hoc dedft ucl lex, nel leiw* tufcófultumiud princeps. Surdo impuberi poterit tutor dari. B» cuius pater in hoftium poteftate ell,tutorem dari nö poffe, palam e^ Sed fi datus fit,an in pendcnti fît datio.quæii poteftede non puto dn , tionem ualere. Sic enim poft partis regreflum reciditin poteftatem.

ateg fi nunquam pater ab hoftibus captiis fuiffèt. Imd curator fubftai^ tiae dari dcbet,ne medio tempore pereat.

SI filiusfamilias tutor i prxtore datus fit, fïquidem pater tutelafll ?gnouit.in folidum debet teneri. fi non agnouit;duntaxat de pecæ lio. Agnouifte autem uidetur/me geifit.fiue gerenti filio confenflt, ^ «e omnino tutelam attigit. unde cum quidamfilio fcripfiftct,ut dili' gentertutelamgercret,cvM 5CiAs(inquiens)PER1CVLVM AD NOSPERTiN ERE ; dixi, hunc quoeg uideri agnouifte. plane fi fc' lum monuit filiumjion uidebitur agnita.

aPs neu» num.

PAtronus^cg tutor libcrtiïui fidé exhibere debet:amp; fi qua in fraude * debitorü ( qnauis pupiili liberti )gefta funt, reuocariius publics

IN eos extra ordinem animaducrtitur,qui probantur num« datis W tclam occupaflc,uel precio accepto operam dedifte,ut non idoncu3 tutor daretur^icl confulto in edendo patrimonio quantitatem iw®*’ ïfle,uel euidenti fraude pupillorum bona alienaffe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

eftnega» cio.

FVriofus fi tutor datus fuerit,poteft inrelligi ita daii,cum fu« iDCH tisefte eoeperit.

QVxfitum cft,an hi,qui in locum abfentis reipublica: cauffa nit^ rcs datifunt,mottuo illo,tutores perfcuerctran alij petendifinn Paulus refpondit.eos,qui in locu abfentis dati funt,non reuerfo eojn cadem caufta perfeucrare iif($ ad tempus pubertatis.

XIII. POMPONIVS. SOletetiam curator dari aliquandotutorem habenti, própter uerfam tutoris ualetudinem, ucl fenium aetatis;quimagis admi-•afs ad» niftrator rerum,quam curator efte inteUigitur.fed ctiam*ador tutcls, tutor quot;nbsp;^“® folet praetorpermittere tutoribusconftituerc,qui nó poflimtfiifn cere adminiftrationi tutel«.ita tarnen,ut fuo periculo eu conftituant.

SIadrogati fintadhuc impubcics,ud pupilli deportati fint:tutores habere definuntltem fi inferuinitem pupillus redigatur, uticg fini tur tQteIa.a]t)s quoç modis definunt eße tutores.fi forte quis ab hofti= bus fucrit captus,uel pupillus, uel tutor, fed amp;nbsp;fi ad tempus fuerit quis datus,tempore finitodéfinit effetutor.prætcreafi tanquam fufpe« fins quis fuerit remotus,définit effe tutor.fed Ä: fi ad certain códitionê datus fit.æque eueniet,ut definat effe tutor, exiftente conditione.

SI quis tutor non fît captus ab hoftibus,fed ad eos quafi legatusmif fus,aut etiam receptus ab eis, aut transfugcrit:quia femus non effî «tur,tutor manet;fed interim à præfîdibus alius tutor dabitur.

Vtela plcrûqj uirile officium eff. amp;nbsp;fciendum cft,nullam tutelatn X hæreditario iure ad alium tranfîre.amp; licet ad liberos uirilisfexus ' ferfeâæ ætatis defcendunt legitimæ ; cæteræ tarnen non defcendunt.

Ompluria fenatufconfulta fada funt,ut in locum furiofi, amp;nbsp;mil V.gt; tiÂTurdi tutoris alq tutorcs dentur.

pOeminx tutores dari non poffunt.-quia id munus eff mafculoru: X Mifî à principe filiorum tutelanifpecialiterpoftulent.

|Ege duodecim tabularum permiffum eft parentibus, H* beris fuis, fine mafculini, fine fœminini fexus ( fi modo in poteftate funt ) tutores teftamento dare item fcire de bemus,etiam poftumis filijs,uel nepotibus,uel cæteris li jSsKilB beris liccre parentibus teftamento tutores dare:qui mo* ®oinea cauffafint, ut fi eo uiuo nati fuerint, in poteftate eins futuri, ^eftamentum rupturi fint. Item ignorandum non eft:eum, qui nium in poteftate, amp;nbsp;nepotem ex eo xque in poteftate habebit; fi ne-poti tutorem dederit:ita rede dediffe uideri,fi nepos poft mortem eius j ’ Pp®^’/“’ poteftatem recafurus non fit. quod enenit/i uiuo teftatos Kiilius in poteftate eius effe defierit.

Ec militem liberis recafuris in poteftatem,tutorem dare pofte, adiuis fratribus refcriptum eft, C iq Idem

DIGESTORVM LIB. XXVI.

TEHamento daros tutores accipcre debemus ctiam eos, qui coö* cillistcftamentoconfirmatis fcripti funt.fcdeosdemüteftanicO to daros accipere nos oportet,qui iiire dati font.

PAtcrhaercdiinftitiitofilio.uclcxhacredato.tutorem darc potend mater autcm,non nifi mftituto.*quafi inrempotiusiquàm inp^' ionani tutorem darc uideatur. Sed amp;nbsp;inquiri in eü.qui in matris tefti' mento datus eft tiitor,oportcbit.‘cum à patre darns, quanis minus im* datus fir,tamen fine inquifitionc confirmemr ;nifi cauffa, proprer qu» datus uidebatur,in eo mutata fitaieluti fi ex amico inimicus, ucl eï » uite pauperior effedus fit.

Si qnis filiabus fuis tutores dederit.etiam poUnma? uidetut dediffe: quia filix appeOatione etiam poftuma continetur.

a Vid fi nepotes fintran appclïatione filiornm amp;nbsp;ipfis tutores dît* fintjUidendu eft. amp;nbsp;magis eft,ut ipfis quo^ dati uideantur: ft m® do liberos dixit.cæterum fi fihos.-non continebuntur. aliter eniroß»!» aliter nepotes appellantur. Plane fi pofteris dixcrit: tam filij poftuiW» qult;m caeteri liberi continebuntur.

TVtores non ab hærede,fed à teftatoreprotinus proficifcuntur.^ fimnl atqj aliquis barres extitiflet.nam amp;nbsp;ipfe hartes tutor dab p* teft.fed amp;nbsp;poft mortem harredis tutor rede dari poteft.

TVror datus,ucrari tutor eife poteft,uel reftamento, ucl codicilli$' Sed amp;nbsp;fi fub conditione fuerit tutor datus: déficiente condirionej tutor non erit.Tutorem autem amp;nbsp;a certo tempore darc,amp; ufeg adeerW tempus lieer,â; fub conditione,amp; ufq; ad conditionem. In tutorisa* cione,utrum leuiffima códitio,an nouiflima fpedanda eftf utpura itagt; TITIVS,CVM POTEMT.TVTOR ESTO. TITIVS.SI NAVIS EX ASIA VENERiT, TVTOR ESTO. Öflulianuslibrouicefimodigeftotumie* de feripfit,nouiffimam feripturam eife fpedandam.

SI nemo barreditaté adierit.nihil ualet ex his.quar teftameto fetipM funt. fi uero unus ex pluribus adierit.turelar ftatim ualet,nee cxfpa dandum erir,ut omnes harrediratem adeant.

TIT. It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;917 '

tutorem dan pofle, qiiafi nondiim fir, ncc fperctur. In mtclis te« ftatnéranis id fequi mur.quod nouiflimum eft.à fi la’piiis tutor datus fit,nouiflimam ftripturani intuemur. Qui filiu A ex eo nepotem ha bebat,fi nepori tutorem dedcrit.-habet difceptationem, an aliquo ca-hi non fit utilis datio:utpiita fi proponas,filium uiuo patre deceffiffe, amp;nepotem ex eo fuccefTiffe uiuo auo.amp;fortius dicendum eft tutelam quocpexlcgelunia Vellea confîrmaram.namôc Poponiuslibro deci mofexto ex Sabino fcripfipualere tutoris dationem. cum enim confir matum fit teftamentu.confequenter tutoris quotß datio ualebit in eo tcfiamcto fcripta.qiiod ualet fidem ubi nepos uel hares inftitutus fit, quot;^ h®^ ^^^ uel nominatim exhaeredatus.) Si furiofus teftamento tutor detur, défunt, fiqiiidem cum fureredefierit.-refle tutoremeffedatum,Proculus exi* ftimat.quod fi datus fit puremegat Proculus ualere datione.fed eft ue* riiis.qiiod amp;nbsp;Pomponius ait; refte uideri datum,amp; time fore tutorem, cum fapere coepcrit. Seruusalicnusitadari tutor poteft, SI liber ERiT, TVTOR ESTO, quinimo amp;fipuredatus fit, uidetur ineffe bate conditio, CVM LIBER ERiT. poteftautemquisamp;extraneoferiiode fenderccxhaccaufla fideicómiffariam libertaté. quidenim intereft, fiuim feriium,an alienu tutorem feripfenreum pupilJi fauoreA pubU ex utilitatis gratia aiTumpta liberras fit in perfona eins, qui tutor feri» puis eft^poteft igitur amp;nbsp;hiiic fi deicómiffaria liberras defendi, fi uolun» tas apertiffime non refragetur.

CIquis fub conditione,uel ex die tutorem dederit: medio tempore kjalius tutor dandus cft,quauis Icgitimum tutorem pupillus habeat. fciendum eft enim,quamdiu teftamentaria tutcla fperatur.legitimani ceffarc.amp; fi femel ad teftamentarium deuoluta fit tutela, deinde excu-utusfit tutor teftamétarius;adhucdicimus in I0CÛ excufati aliödan« du, nó ad legitimnm tutorem redire tutela. Idem dicimus, amp;: fi fuc« titremotus.nam idcirco abijcitur,utalius detur. quod fi tutor teftamé 10 druis deceflerit,ad Icgitimum tutcla rcdrjt;qui.a hic fenatufconfi.il« tuceffat. Plane fi duopluresiiefuerinttutores teftamétartj:in locum eins,qui cefrit,uelm ciuitate effedefqt,poterit dari alms.cæterû fi nullus fupetfir,uel in ciuitate fit; légitima tutcla fuccedit.

X IL I D E M Z^Ertarumrerum uel cauffarum teftamento tutor dari nó poteft, ncc deduftis rebus.

Çj^mentutor detur rei African«, ud rei Syriac«, utilis darioeft ^hocenimiure utimur.

SI quis ita dixerit, F i L11S M E i S T V T o R E M D O: in ca cóndi* none eft, ut tam filrjs,quam filiabus dedifTe uideatur. filioru eniW appcllationc amp;fili«cöntinentur. Siquisfilio tutorcmdcdent,amp;plu‘ tes filios habeatran omnibus filtjs dediffe uideaturC'Sc de hoe etia Pom ponius dubitat.magis eft aucé,ut omnibus dediffe uideatur. Siqui5 liberis tutores dederir.uel filqsA habeat quofdam apud hoftes: etiaffl ipfis dediffe uidcbitur,fi nó aliud aperte probetur teftatorem fenfiHt-Si quis cum ignoraret fe Titium filium habere, filijs tutores dederin utrü his folis dediffe uidebitiir,quos in poteftarefcit: an ciquo^.quî ignoranitfe habereC'à magis eft,uthuic dediffe non uideatur: liectnö men filiorum admittat amp;nbsp;ipfum.fed quia de ipfo non fenfit.-dicenduW • afs cre- cftjCeffare in perfonam eiusdationé.proinde amp;nbsp;fi*certiorfit faftusßlW dat filiu. deceffiffc,qui fupererat;idéeritdicendu.nee em uidetur ei dediffe, qu5 obiffe credebat. nbsp;nbsp;Si poftumis dedcrit tutores,hic|^ uiuó eo nafcant:

an datio ualeatï'amp; magis eft,ut utilis datio fiat, etia fi uiuo co nafcatuf-

TEftamento daros tutores non effe cogendos fatisdarc rem ftlo* fore,certo certius eft. Sed nihilominuscum quis offert fatifd^* tionem,ut folus adminiftret,audiendus eft,ut edifto cauetur. fed k^^^ pretor etiam exteris detulit hanc conditionem,fi amp;nbsp;ipfi uclint faafd* re.nam amp;nbsp;fiipfi parati fint iatifdare,non debent excludi alteriiis oH^ tionerfed impleta uidelicet ab omnibus fatifdationc,omnes gerent' » qui cótentus eftmagis fatis acciperc,qudm gercre,fecuriis crit. Nou omnimodo tarnen is,qui fatifdat,praefcrendus eft.quid enim,fi fnlp®' fla perfona fit,uel turpis,cüi tutela committi nee cum fatifdationede* beatfuel quid,fi iam multa flagitia in tutela admifitfnon 'ne magis K' peUiamp;rcqciii tutela, quim folus adrhiniftrare debeatf Nee fatis non dantes temere rcpclluntur:qüia plerun^ bene probari amp;nbsp;idonei arqibo nefti tutores, etiam fi fatis non dent,non debent reqci. quinimo nee iubendi funt fatifdarc. Duplex igitur cauffæ cognitio eft. una ex p^ fona eius,qui obtulit fatifdationé, quis amp;nbsp;qualis fit.alia uero cótutonfc quales fint.num forte cius exiftimationis uel dus honeftatis finWitn® debeant hanc contumeham fuifdationis fubire.

Slnenio tutorum prouocetadfatifdationem.'fedexiftat quidam, qui tutor noneft.defideretq^, utautfatisdent tutores, aut fi.,non deur,parate fibi fatifdarecommittant tutelam; nó eft audiendus.nelt;5 enimaut extcrotutelacommittendaeft,aut teftamentodati tutores. contrains fatifdationi fubijciendi funt. Hoc ediftum de fatifdatio« ne ad tutores teftamentanos pertinet. fed amp;nbsp;fi ex inquifitione dati fint tutores. Marcellus ait, ad eos pertinere hoc ediâum,amp; id eriam oratio -ne diuorum fratrum fignificari. ideotp amp;nbsp;illi claufulœ funtfubieâi: jjfjf y^ß tamp;ficuimaiorparstutorumdécernât. *is enim geret,quem maior *^^^5 jg* pars elegerit.-quamuis uerba edidi adteftamentarios pertincant.

Licet teftamento datus poftumo tutor ,nondum eft tutor ,ni(i po “ nbsp;** ftumus edatur;datur ramen aduerfus eumfubftituto pupilli nego-ciorum geftorum adio. fed amp;nbsp;fi partus editus fuerit, deinde hic tutor prius, quàm quidquam gereret, remotus à tutela fuerit; amp;nbsp;hic eadem aftionetenebitur.fi quid plané geffitpofteditum partû; deeoquoqg, quod antegeffit.tutelæiudicio tenebitiu.Ôc omnis adminiftratioiu banc aftionem ueniet.

SIquis tutorem dederitfilio fuo feruu, quem putabatliberû cire*; *aFs addf is ne^ tutor,neq; liber erit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur. cû ef

xxiii. AFRiCANvs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fetferu9

TVtoritaredenondatur,iLLi AVT iLU Finis meis.vtri EO RVm VOLET,TITIVS TVTOR ESTO. quidenimdicemus,fiTiti us conftituere nolit,utri ex filqs tutor effe uelit ^ ira autem refte tutor dabitur,TITIVS (st VOLET) ILLI FlLtO MEO TVTOR ESTO.

XXIIIL lABOLENVS. SI plures tutotesdati fint à praetore, curatorem pofci litis cauffa fus peuarcuum eft. quia alterotutore authorecumaltcroagi poteft.

^XXV. MODESTINVS. DVobus pupillis tutor datus, amp;nbsp;fi altcrius tutela feexeufare poteft,cum res feparatæ fuit:anamen altcrius tutor manct.

IVrc noftro tutela communiuin liberorum matri teftamejito Pams fruftra mandatiir.nec fi prouiiiciæ profes imperitia lapfiis panis uO lühtatem fequcndam decreuerit : fucceffor eins fententiarn, qua leg^$ nóftra: nó admittuiit.rcdc fequenir. Honoris caufla tutordatusnoö uidebitur,quem pater à cæteris tutoribus,quibns négocia geréda mäi] däuit/atiönes accipere uoluit. Propter litem inofFiciofi teftamcof •aft;.cui. ordinandamj exhæredato filio, *quem ei tiitoré pater dedit,eiii7detn â prætore côfirmari oportet. euentus etenim mdicatæ rei declarable* ütrû ex teftamento partis, an ex decreto praetoris authoritatcm aceP petit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVII. TRIPHONINVS.

^, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 Demfiet.fi intcftatiimdcccfljflepattern pupilli nomine defend«'

ftet,legitimus tutor futurus ab inteftato;quia tutorc habenti tutor daH non poteft. nam commodius ipfe,qui fcriptur.t continetur, à præto^ dabiturrut fine ullo litis praeiudiciOjiuftus tutor author pupille adeali rem fiat. Cum autem ipfepatruus,quem tutorem legitimum fibi^' cebat pupillus efle/ubiedum filiiim criminaretur, amp;: ad fe légitima*’’ hacrediratem pertinere contcnderet.-alium tutorem petendumih** lianus refpondit.

QVitutelam teftamento mandatam excufationis in re fufdpo^ nolirit.-ab his qnoq; legatis fubmouendus erit,quæ filqs eins tel*' fla funt:modo fi legata fihj non affeftione propria, fed in honorem pî tris meruerunt. Verbis fidei commifti manumiffus, non iure ratrf teftamento datur.poft libertatem iraqj redditam ex uolantate teft.iW' ris ad tutclam uocatur. Impuberi liberto patronus fruftra tutoréda* ' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bit;fcd uolnntatem eius,fi fides inquifitionis congruet,praetor fequet-

EX fententia fenatufconfulti Liboniani tutor non erir,qui fc in te» ftameiitopupillo tutorem feripfit. cum autem partis uoluntas.

hoc ipfum manufua declarantis,ambigua no effet.-eumf quamuisalij mtores effent ) curatorem dandum refpondimee admittendam excu* “hæcars fationem,qnam iurc publico habebat,*(quoniampromififfeuideba défunt tur.}necutfufpeftumremoucri.

DVo funt Titn,pater amp;nbsp;filius.datus eft tutor Titi£is.necflpparct,dlt; quo fenfit teftator. quaero,qHid iuris fit f Refpoiidi. is datus eft) quem dare fe teftator fenfit. fi id non apparct: non lus deficit, fed pro batio. igitur neuter eft tutor.

,TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9ïï

IOl pater exhæredatæfiliæ tutor es dcderit,amp;; teftamentuth eiusru« Optum dicatur,nato poftumo. commodifTtmum eft, eofdem tuto« tes pupillx dari ad petendam inteftati hæteditatem.

Vxro,an non eiufdem cinitatis eines teftamento quis tutores da \.^e poffite'Paulus refpondit,poffe. Idem Paulus refpondit.eiina fi^’olt;$,qui propter return noticiam tutor datus fit;pcrinde in omnibus . amp;nbsp;adminiftranonis Sc acceffionis iure conueniri poffe, at^ cæteros tutores,qui eodem teftamento dati funt. Lucius Titius hxredes infti# tuit filios fnos pupillaris ætatis, eisep tutores his uerbis dedit. FiLiis MEIS TVTORES SVNTO CAIVS MAEVIVS, ET LVÇIVS EROS.CUi Erotilibertatem non dedit. fuit autem Eros intra uiginti quineg ah» nos ætatis. Quæro, an poffit libertatem fibi uindicaret' Paulus relt; fpondit.quoniam placet eum, qui â domino tutor eft datus, libertär tem quoeg meruifte uideri;eum quolt;$,de quo quæritut, in eadé cauffa habendum:amp; liberum quidem ab adita hæreditate effe.tutela aut poft Icgitimam ætatem onerari.

XXXIII. lABOLENVS. 'T^Vtoribusitadatis,LVCIVM TITIVM TVTOREM DO.SI IS NON 1 VIVIT,TVNC CAIVM PLAVTIVM TVTOREM DO. Lucius Titi us luxerat,amp;: tutelam gefferat, deinde mortuus erat. Trebatius negabat adPIautium pertinere tutelam,Labco contra;Proculus quodLa» ‘ beo,ego Trebatrj fententiam ^bo.quia illa uerba ad mortis tempus te ferutur. xxxilll. SCAEVOLA. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

CVm codiciUis ideo alios fe tutores dare fignificaffet,quonia tefta mento datos quofdam defundos,aut excufationé habere poffe comperiffet:an nihilominus,qui cotum uiuerent,nec exenfati effent;, tutores permanerente’refpondi,nihil proponi,cur nonpermanerent.

S T ne de confirmandis tutonbusquærentes relinqua* ^mus.-paucade his foutemnr.C^ida refte dati funt tuto* s tes fecundu teftaméta.hoc eft.amp;â quibus oportet^Sç qui J bus oportet, bequomodp oportet, amp;ubi oportet, pater enim filiis,uel nepotibus. quos habet in poteftate, rede flat tutorem,fed in teftamento. fi autem talis per fona fuerit, quæ dare tton^offit, ucht mater, aut patronus, aut extraneus quis: autcui non

poteft dathuduti filio no exiftenti in poteftate.aut filiæ: ant fi dixetit, P R E C o R T E C V R A M H A B E R E R É R V M ; ant in codicillis qui dé nó confirmatis dederit tntorem,aut curatoré: tue amp;nbsp;quod deficit, r« plen à confulari poteftate.cóftitntiones concdlêruntA fecundu men* tem tutores confirmari. amp;fi quidem pater fuit,quidedit: nihil ampli* lt;«sinqnirit,qui proeft, fed fimpliciterenm confirmât fiaut alius quiS dederat;tnnc inqnirit perfonam/i apta fit. Amplius feite oportet,quo niam neep eüratot teftamento à patre refte datur,datum affuetum dl* confirmari ab eö, qui proeft ^.

MVlierliberisnon redeteftamentotiitoremdat. fedfi dedcriC decreto prtötoris,nel proconfulis ex inquifitione confirmari* tut,nee fatifdabit pnpillorem falnam fore. fed amp;nbsp;fi curator à matret«« ■ftamentodatiis fitfilqs eius,decretoconfirmatur ex inquifitione. ' ’• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lII. 1VLIAN VS lib.XX.digr/hrum.

QVi à patre tutor fcriptus eft,aut non iiifto teftamento,aurnon ut Jege praecipiebaturreonfirmanduseftad tutclam gerendipci* indeac fiex teftamento tutor effetjd eft,utfarifdatio ei remittatut.

SI patronus,uel quinis extraneus impuberi,qnemhæredem inftilt; ruir,tutorem dederit,amp; extra ea nihil in bonis pupillus habeat .'U0 ma'e dieetuudiemeius fequendü efferqppe qui amp;nbsp;perfona eius,quétu tore efte uoiuitjnonetit:^ impuberé ira dilexerit,ut eü hæredem inUi* tueret. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. PAPiNiANVS.

^T^ Vf or es à patruo teftamento daros inffit praetor magiftratus con* JL 1 firmare. hi cautionem quo^ acciperedebuerunt.-nec uolontaJ eius,quitutorem darenon potuit,negligentiam magiftratuum d* eufit. denitp praetor non ante decretum interponere poteft,quàm pct inquifitionem idoncis ptonunciatis. tuide fequitur,ut fi tutclae tempo* re foluendo non fucrunt ; in id, quod de bonis eorum feruari non po tent, contra magiftratus aftio decernatur. *

SI filio impuberi pater tutorem,aut puberi curatorem dedcrifcitri inquifitionem praetor eos confirmare debebit.

NAturali filio,cui nihil relidum eft,fruftra tutor à patre datur,nec fineinquifitione confirmatur. Si quacratur,anex inquifitio« ne refte datus fittutonquatuor hxc confideranda funt. an amp;:hicdede« rit,qui dare potuit.-Ô: ille acceperir,cui fuerat dâdus.-ôfis datus fit, ciiinS *dandi facilitas erat.ôc pro tubunalidecictum interpofitum fit. „ - - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iripho*

« 1 TIT. Ilir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;935

N confirm ando tutore hoc praetor inquirere debet, an durauerit pa ths uoluntas.quod in facili eft,fi in proximo mortis tempore ruto? les nóiure nel cnratores fcripferit pater.na fi anteannosnit medio fpa ‘^opotnerit facultatum tutoris non inreäpatredati fieri deminutio, nel monini ante cælata nel ignorata emerferit improbiras, aut inimis enm patre exarferint,

VTilitatem pupillornm pretor feqnetur, non fcriptura tezamen ti,ncl codicillornm.nam patris uolnntatem prætor ita accipere dfiber.fi non fint ignatus fcilicct eoru,quæ ipfa prætor de tutore com-petta habet, quid denilt;$,fi poftea de eo,quem pater teftamento codicil lisuenoninrededit,fcripferit tutoremeffe nolle fnempe non feqnc» tui primam uolnntatem prætor, à qua pater difeefiit.

A Via teftamento pepotibus curatorem dcdif,fideicomminb et reliâo.quæfitnmeft,anadminiftrare curator compelli debcat? refpondi.curatorem quidem non effe; fed cum aliquid teftamento ei datum effet,teneri cum ex fideicommiflb,fi non curam fnfeiperet.ni^ fi ld,quod ci dart eflet,nollet petcre, aut reddere paratus eflet. Item quæfitiim eft,an ifte curator fatifdare nepotibus debeatfrefpodi.quafi curatorem nondebere.fed cum fideicommiffum peti ab eo poffet,f»* deicommiffi nomine fatifdare debere.

VLPIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

^lEgitimæ tutelæ lege duodecim tabularym adgnatis de-latæ funtA confanguincis,itcm patronis; id eft his, qui ad legitimam hæreditatem admit ti poiTint. hæc fnm= ma prouidentiaruc qui fperarent hanc fucceffionem, a qdem tnerentur bona, nc dilapidarentur. Interdnm tarnen alibi hæreditas eft,alibi tutela.-utputa fi eófanguinea pnpillo fit. nam hæreditas qnidé ad adgnatam pertinet,tutela autem ad adgnatö; Idé in libertinis, fi fit patrona, amp;patroni filins.na tutela patroni filius, hæreditaté patrona obtinebit. tan tun deep critA fi fit patroni filiaA' ne .pos. Si apnd hoftes fit frater,inferioris gradus agnato tutela nó defer tur. nâamp; fi patronus apud hoftes fit: patroni filio tutela non defertur,

9Î,4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pIGESTORVM LIB. XXVL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

fed interim à prxtorc datur. Interdum etiam fine hafreditate tutell ' dcfertur,interdû haereditas fine tntela.-utputa in eo, qui latitauit, ciim feruu rogatus effet manumittere. nam generaliter diuus Pius referipfit Aurelio Baffodus patroni eum non habcre,his uerbis. Plané tergind* fatioeor«m,qui fubuertere fidcic6miffariâ libertaté uoluerât, eo mo* do puniaturme lus patroni adquirant in eo,quem liberum efle nolii«‘ rût.idem erit,fi filiæ adfignatus libertus fit .-tutela quidem apud fratrô remanebit/ut Marcellus notat)legitima aût hæréditas ad fororé pari’ nebit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ir. iDEM.

LEgitimam tutelam capitis deminutione pupilliCetiam ea, quæf« ua ciuitate contingit)amitti,nulla dubitatio eft.

TVtclalegitima.quæ patronis defertur legeduodecim tabular^» non quidé fpeciaiiter uel nominatim delata eft.-fed per cofequO’* fias hsereditatum,qus ex ipfa lege patronis datæ funt.ergo manumif' for ex lege duodecim tabularum tutor eft. fiue fponte,fiue etiam coW palfus ex caufla fideicômiffi manumifit.fed amp;nbsp;fi hac lege emic,ut w** ' numitteret,Scexconftitutionediui Marci ad Aufidium Vidorinum peruenicadlibertatem. dicendumeft,tutotcmèflc. Plané fi forte ci . ‘ Rubriano fenatusconfulto peruenerit ad libertarem;non habebit tuW rem eum^qui rogatus eft.fed Orcinus libertus effedus, ad familiair*^^ ftatoris pettinebitin quafpecie incipit tutela ad liberos patroni pn ’ mos pertinere^quae ad patronos non pertinuit.quod quidé in omnibus Orcinis libertis locu habet, teftamento manumiffis. Si duo plut^^ ne manumittantfomnes tutores funt.fed fi millier fit inter manumif' fores;dicendum eft,foios mafculos fore tutores.Sed amp;nbsp;fi aliquisexp^’ tronis deceflerit.-tutela penes cæteros patronos eft,quamuis iUcfiliu® reliquerit. Sed amp;nbsp;fi ab hoftibus fueric captus.- intérim foli compatroni tutores funt. Simili modo amp;nbsp;fi m feruitutem redadus fit.-apparetcstc» ros efle tutores. Sed fi omnes patroni decefferint.-tuhe tutelaadlibs ros eorum incipit pertincre. Proinde fi alter ex patronis filiö, alter ne-potem reliquerit utrum ad folum filium,an uero amp;nbsp;ad nepotem tutf la pertineat.-quia amp;nbsp;nepos in familia patris fui proximus eftfhoc app^' rebit ex Icgitimis hacreditatibus legitima autem hæreditas ad folum» lium pertinet.ergo amp;nbsp;tutela ad folum filium defcendit, poft filium wC ad nepotem. Qiiaeri poteft,fi patroni filius fitremotus uel excuft* tus,an nepoti tutela defcraturt’ amp;nbsp;Marcellus in ca fententia eft,ut fuc^ di non poffe fcribat.idcirco enim abierunt tutela,ut alq in locum cot“ • aliSs. dentur,nonutamp;fucceffïo* admittatur. Non tantü autem mort®’ amittat. upturnetiamcapitisdeminutione fucceflio debet in légitima tute »

quot; ■ ' TIT. UIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;53^. ,

admifri.quare û proxi mior capite deminuras eft^pi poft cnm eft/iic cedit m tutelx aaminiftratione. nbsp;nbsp;Si parens filium.ucl fiham, ucl ne»

potem, ucl neptem, uel deinccps imp uber es, quo s in poteftace habe« . bapemancipet : nicem legitimitutoris fuftinct.

QVodefnnfto/iliberi perfeftæætatisexiftant; fiduciary tutoreS fratris uel forons efficinntur.

LEgitimostutoresnemodat,fedlexduodecim tabularu feeit furores, fed eriam hos cogi fatisdare, certum eft ; in tantum^ut etia patronum A patroni filium/reteros'cß liberos eins, cogi rem falua fo» re fatifdare, plerif^ uideatur. fed hi c cauffa cognita prætorcm ftatue» tedeberc,melius eft.utrum debeat fatifdare patronus, liberi'q; eins, an non. ut fi perfona honefta fit.rcmitratur ei farisdatio,amp; maxime fi fub ftantia modica fit.fi antem patroni perfona uulgaris, uel minus hone» ftafit;ibi dicendum eft,fatifdationem locum habere; ut aut modus tu» , telæ,aut perfona,aut caufla admittat farifdationem. In Icgitimis ,amp; inhis,qiii à magiftratibus dantur,quæfitum eft, an uni decemi tutela poffit:' amp;nbsp;ait Labeo,amp; uni rede tutclam decemi. pofte enim aliquos,ucl abfenccs,uel furiofos effe. qua: fententia utilitatis gratia admittenda eft,ut uni decematur adminiftratio.an ergo amp;nbsp;prouocare fe inuicem fe cundum fiiperiorem claufulam poffintbÄ magis eft, ut fi omnes fatis nondederint,uel potuerint amp;noluerint;uel fi finita fitfarisdatiofnon nunquâ enim fatisdatio ab cis non petitur) aut fatis definat effe cautui aut magiftratus municipales ab hîs,quos dederût, aut non potuerinti aut noluerint fatis exigere.-poflitdici in hi s, 5t quo cafu cautum no eft, adniittendamprouoeationé. an ergo St in patronis idem fit dicendu* ina.xime ubi ceffat fatifdatioA puto in patronis non opor tere admitti prouocationem, nifi ex magna caufla; ne quis fpem fucceffionisdemi nuat nam fi patrono tutelanon fueritcomifta.-porent per compatro-num damno affici,qui folus rem pupilli male adminiftrat. ' Si quis legitimus tutor capite miiiutusfit;diccndum eft,definere cum efle ta toremA loeurn efle ludicio tutdae finita tutela.

INteftato parente mortuo adgnatis defertur tutela. Inteftatus aut tri detur non tantu is,qui teftamentu non fccit;fed amp;nbsp;is,qui teftamentc» libetis fuis turores non dédit.quantû enim ad tutelam pewinet, inte» flatus cft.Idem dicemus, fi tutor teftamento datus, adhuc tilio impu» bere manente decefferit. nam tutela eins ad adgnatum reueiritur.

DIGESTORVM. itIB. XXVI.

SVnt auté adgnati, qui per uirilis fexus perfonas cognatione îunfi furit,quafi â parte cognatimeluti frater eodé patte natus/rattis fill* uSjiieposûe ex eo,item patruus,amp; partui filius^neposnc ex eo. i

SI reliquero filium impuberemA fratremA nepotem ex alio fiIiO: confiât utroflt;5 effe tutores Ji perfedæ æraris fitit: quia eodé gratis!

funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. C AI VS lib.U.rcrumquotidianAnim.ir,

SI plures fint adgnati,proximus tutclam nancifdtur; amp;nbsp;fi in eodem gradii plures fint, omnes tutclam nancifeuntut. ,

A Dgnato propior foemina. quo minus fit impuberis adgnati tn* /^tor,non obijcitur.ideotp patruus fororem confanguineam bâ‘ bëntis frattis filq legitimus erit tutor.nec amita patruo magno,ucl ma tertera fratris filijs, ne Tint tutores,obftat. » Surdus amp;nbsp;mutus net le* gitimitutorcseffepoflunt.cumncc teftamaito, nec alio modo UQÜ’ terdaripoffint.

t tisabhis,quiiusdandihabent.ô(qui,amp;inquibuscauffi$ fpecialiterdari poffunt. Tit. V.

lue proconful,fiue praefes,fiuc etiam præftflus Aegv'P^ ifiucquiproconfulatû , uel moderamen prouineix tert poris cauflaobnnet, proton fuie fcilicet uel præfide ^^‘ lunâo.ucl quia ipfi ptoumeia regenda commiOa eft' ^

___torem date potent.Legatus quoep proconfulis, ex oram one diui Marci,tutorc date poteft. quod autem permitntur tutoteo* date prouinciæ præfidi.eis tantum permitntiu, qui funt eiufdem pW* uinciæ.uel ibidem domicilium habent.

CVm quidam tutores dati appellaflent.quidam aut non adeffö® diuus Pius refcripfit,dandû temporariû tutorem, qui tutcla fini* geretur. Hk iDEM.

IVs dandi tutores datum eft omnibus magiftratibus municipal** bus ,eolt;:^ iure u tim ut; fed ilium, qui ab codemmuiucipio, uel aÿ® eiufdemmuniclpq eft.

PR^tor ipfe fc tutorem dare non potcÆ.ficnt nee pedanens index, nee comprotniflarius ex fuafententia fieri poteft.

ILlud femper conftint; præfidem poffe tutorem dare, tam abfenté, quim ptxfentemA tam prxfenti,qium abfenti.

TVTOn tantum ad dotem dand.nm nupturx curatorem dari opor« £ \l tec uerum etiam ei, quæ iam nupta cft. fed amp;nbsp;ad dotem äugen« damdatur.amp; mutandxquoejdotisgratia curator dari poteft.

T^T Ec mandante prxfide *altj is tutor dari potcrit. Si pretor uel * ^j.^ L gt;nbsp;prxfes prouinciæ in furore nut dementia conftituttis, dederit .^i^ ^^^^ tutorem: non puto ualcre.quamuis enim prætor uelpræfesfit/nce ^^^^ -^^ furor ei magiftratum abroget: attamen datio nullius erit momenti. ^ja,’ja(„^ Dari tutor omni die potcrit. nbsp;nbsp;Furiofo, amp;nbsp;furiofæ, amp;nbsp;muto, amp;nbsp;fut» jpfeito-i,

do tutor uel curator à practore uel præfide dari potent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Mpuberiadhxreditatem adeundam,ut tutor detur,ex cauffa per« nufTumeft. x. IDEM.

TVtor fi petitus fucrit habenti, amp;nbsp;abfente co,quafi non habenti da nbsp;nbsp;nbsp;-,.,.

tus fit:dationulla eft.Nam amp;nbsp;fi qtioquo modo in pcritione tuto« ris erratum fucrit in fadi caufla,maxime poft conftitutionem diuorü fratrum,non ualet tutorum datio.

HIs,qui in ca cauffa funt,nt fupereffe rebus fuis non poffint, dare curatorem proconfulem opor tebit. nee dubitabit filium quo« patri curatorem darc. quamuis enim contra fit apud Gelfum, amp;nbsp;apuq aliosplerofq;rclatum, quafi indecorum fit patré â filio régi: attamen diuus Pius lufto Celeri, item diui fratres refcripferunt:filium, fi fobne uiuat, patri curatorem dandum magis,quam extraneum. Diuus Pi üs matris querelamdc filijsprodigisadmifit, ut curatorem accipiant Inhxcuerba.Non eftnouum,quofdam,amp;fi mentis fux uidebuntuc ex fermonibus compotes effe: tarnen fic traflare bona ad fe pertinen« tia.ut nifi fubueniatut his,deducantut in egeftaté. eligendus itacp erit, qui cos confilio regat. nam xquum eft, profpicere nos etiam eis, qui quad ad bona ipforum peitinet,fiuiofiim faciunt exitum,

SI impaberi hbemsamp;liærcdirns per fideiconnffum data fitAm®' tutus adiré nolit.fcn.itus cenfuitgt;euin (fi impuLen's nomine defide^ retur)adire edged um: ut tarnen pupille pupillæne tutor ab co, ein iuS dandi erit, detiw; qui tutclam retinc.it, quoad rtTtiruatiir hxredit3S,amp; tem faluam fore ab hærede caneatur.poftca autem diuus Hadrianus, ut idem in co feruetur,quod in eo,cuidirefta libertas data fneritjefen F^“‘ Quamuis autem âpatronoREM S ALV A M PV PiLLO P0 RE non facilecautio exigatur.tamen fenatus pro extranco haben uo luit eum,qui quod in ipfo fuit,ctiam liber täte priuauit impuberem. ^ lts *quia ius quidem liberti,quod habet, *qui ex caufla fideicómiflï manumit* tit,non eft ei ab!atum:tutela ueto fine uinculo cautionis non commit titur.quid ergo, fi non caueatC’non dubie tutela non critapiid patro aïi.Sedfi num. *Si puclla duodecimfi annum impleuerit, tutor definit efc quoniamtumminoribus annis defidcrantibuscuratoresdari folent.

Si curator patronus petatur,fides inquifitionis pro uinculo cautióiJ cedet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xilil. IDEM. .

Llbcrtusnonalqs patroni patronæûc liberis tutor effe cogitur,^ qui iura pattonatus fperare poiTunt.

ali^s*cu. TN omné rem *tutor dandus eft, in eins tutoris locö, qui reipublicï tator. 1 cauffa abfuit.

NEc 111e définit tutor effe. quod amp;nbsp;in omnibus, qui ad tempus ex« cufantur,iutis eft.

EI,qui de ftatu fuo litigat,tutorem dari poffe, Pomponiusfcribit, amp;nbsp;uctum eft;ut ita demum teneat dario,fi fiber eft.

IN dando tutorcexinquifitione,ôcîn cum inquiritui,qui fenatot eft.amp;ita Seuerus fcripfit.

VBi abfunthi,qui tutores date poffunt,decariones inbenturdart tutores.dummodomalotparsconueniat. ubinoneft dubium» quin unum ex fe dare poffint. Magiftratus miuiicipalis coUcgaiU fnum^quin date tutorem poffit,non dubium eft.

VEntri tutor à magiftratibus populi Romani dari non poteft/U’ rator poteft.nam decuratore conftituendo edido comptsbeu*

QCireoporretmagiftratus,quod curatrices minoribus mulieres Onon creabunt. Si mater fubhaccondirioncfcripferit filioshx« redes,SI SOLVTl PATRIS POTESTATE FVERINT.-folutiS

■ hisA proprer hoc hæredibus Jpfe pater curator creari non poterit,eti-am fi uoluerit: utnonaJia uia hoc,qiiod noluitteftarrix, fur.amp;hoc ita d diiio Scuero promulgatum cft. Sed amp;nbsp;ft quis à parenribus prohibi« tiis fuerir tutor cHe.neq; creari hunc oportet.amp;: fi crcatus fit,ncc reeufa iierit.prohiberi eum efle tutorem.manente *epitinna. Eos.qui in Ic ^intn-pret garione fiinr, non créent turores uel curatores magiftrarus: quiaperrfJi^tgr.e-id tempus,quo in Jegarione funt.pcrieulum adeosnon pertinet. cXmoc««» Si praefedorium hominem in legatione exiftentem Romanus pria cepsdederittutoré.dimittetur. Cum reliquis oportet magiftratu amp;nbsp;mores creandoruminueftigarc. neqj facilitates ei limjacqj dignitas ita fuSiciens eft ad fidem,ut bona cleöio amp;: benigni mores. Semper autem maxime hoe obferuent magiftrarus, ne créent eos, qui feipfos uolunt ingercrc,at creentur; quiq? pecuniam danthosenim amp;nbsp;pesnx 'Ohno.xioseffe,lege promulgatum eft.

^T?T qui non funt confiliarij,confiliariorum filijs tutores create JC/tur; ficut amp;nbsp;confiliarq his, qui non huit ex confiliarijs.

DIuus Marcus amp;nbsp;Yerus Cornelio ProcuIo.Si quando défunt in ci uitate.ex qua pu pilli oriundi funt, qui idonei uideantur effe tu-torcsiofficium erit magiftratuum, inquirere ex uicinis ciuitatibus ho neftiffimum quenq!, amp;nbsp;nomina præfidi prouinciæ mittete; non ipfos »rbitrium dandi fibi uindicare.

CVratorem impuberi datum quacunij excaufra,perfeucraré in diem pubertahs in eadem cura refpondi. ergo poft pubertatem

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVI. SCAE VOLA liknn.dige/foiM.

OEix egreffe annos duodccim,decreto prêtons ex inquifîtionç da« ^tus eft tutor, quaft minori.quatro.an excufare fe deberetf refpon« at fecundum ea,qux proponcrentur.nelt;$ excufationem neceffariara cHc,uec5 obligati,quod non geretet.

ÖTGESTORVM LIB. XXVI.

PVpiIIo,quitamRomæ.qiiâininprouincia facilitates habet' ^* runi,quæ funcRom«, pr£etor;prouinciaIiiim,pr£Efes riitorem^'* repoteft. Libertino tiitores libertinidandjfunt.fedötf ft ingo®*® dctiir,nec fe excufauerit.tiitor pcrfeiierabit.

XXVIU. PAVLVSliklIlI.iieo'fforttMt. .^ ROmanius Apiilus i indicé appellaucrat, dicens fe non dcb«i» dan in tiitda collegam ei, quem ipfe.ciini magiftratus effet^’^ minaflet fuo perictilo.nc in una tutela duplex periculum fuftineret;^ creuit Imperator, poffe qucm amp;nbsp;fideiuflbrem pro tu tore elle, à nib®’ minus tutorem dari.itacg dctentus eft in tutcla.

SI peregre agant.qui tutores,uel curatoresdati funt,ut intra dies® ginta notum his à magiftratibus fiat, diuiis Marcus refcripfit.

MODESTINVS.ItLun.TravcTtKTWp, follicitudo in petendis filio tutoribus, non eti' S nbsp;nbsp;curatoribus obfcruatur.nifi quo cafu impubcricur» @ tor petendus eft.

= 01 minores nonhabenteos,quiex legibus defenfores fint tfiq®* j^dcm tutoribus indigent propter aecatenupoflunt eis peterc tuto« res cóftitiü cognati,amp;qui adfinitateiunftifuntparenribus, tarn AH' fculisqudm foeminis. poiruntamp;amici parentum,amp;:educatoresipfo‘ rum pueroru hoc petere. cthi quidem ex eledione uel uolutatepew*^ tutorcs. Sunt ante quidam quibus neceffe eft petcrc tutores.-puta ma ter amp;nbsp;liberti es his em quidam damnu patiuntur .quidam uero amp;nbsp;pu®' untur,fi non peticrinteos, qui ex legibus defenfores fint. mater cni® cxpellitur légitima filij hxreditatejquafi indigna exiftens accipere hx reditatem legirimam eotum .quibus tutorem cóftimi neglexerit. net folum fi non petieritfed amp;nbsp;fi quern petierit,qui prauitatis gratia dimit ti poterat, deinde diQiifio eo uel etiam abiedo, rurfus alium non pe« ticrit, uel ftudiofe malos petierit. Liberti autem ex his caulTis accu« fati.apud pracfidem puniuntur,uc cmcndentur;fi appareat cos,uel pro’ pterneglegeutiam,nclmaliciamnonpctiffe. Quæ autem de mane prxdida funtjoftedutur in epiftola Scueri,cuius uerba fiibicda funtÿ.

DIVVS5EVERVS VLPIO RVFiNO.Omnem merationem adlubere fubueniendis pupillis, cum 2d curam publicam peitineatji« ■.- i' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quere

quere omnibus uolo.amp;ideo mater,quæ uel non petieritrutoresidone es filijs fuis, ne! priori bus accufatisreieflisue,nonconfeftim aUoriim nomina cdidcrit.tiis non habeat uindicandorum fibi bonoru intefta- ’ torii filioru. fed amp;nbsp;apud Paulu libro feptimo ita refponfum eft. Si quidem aliquis uel fœneratorjtel legatarius, ud alius neceffariam ha» -be.it aduerfus pupillum perfecurionem.-ipfequidemnonpetet tutos re pupillo,fed eos.qni petere poffunt/ogabit petereuel fi hi neglexe« tint:tiinc accedens ad præiidem,hoc ipfum dicet,ut uel eóftituto tuto re leginmo ea,uel aduerfus pupilium moueatur perfecutio. hæc qui* dem de tutoribus. Curatores autem minores fibi ipfis petent, fiqui dem adfuermt, per feipfos.fi autem abfuerit aliquis eorilpetet per pro ciiratorcm. An autem alius petcre curatoré poffitminori, quæfitum eftf6c Vlpianus egregie ita fcribit,nó decere alium ei petereJed ipfutn ftbi ipfi.amp; apud Paulü libro nono refponforum ita relatum eft ^. Cu* ratorem,ignorante,nec mandante pupillo, non rede ei à rutore peti* mm uideri: periculumi^ corum,qux curator non iurc datys gefliiTet, non fine ratione eu, qui petiffet,cogendû agnofcerc. t Sed amp;nbsp;alia parte ' eiiifdem libri ira refpondit ÿ.fi matrisiuditium princeps fcciitus,cura totes filixeins dederit,periculu adminiftrarionis eoriieam refpicere deberc. n i. IDEM fô.iii.rxœfatwjwi«.

Viqualitercunlt;5 dimiffi funt per excufationé dtutcla.-ncceffe ^y^ion habent petcre pupillis tutoré,ut ait Seucri amp;nbsp;Antonini cou JtitutuT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiil. PAVLVS.

V, TRI PHON IN VS hi.Vn.di/putAäonum. CRedendum eft,amp; earn matré conftiturionc c6tineri,quae tutores i patre non légitime teftamento ucl codicillis daros filijs impube ribus,non poftulauitdccrcto cófirmari. fin autem pluribus tutoribus idoneisdatisjunus corum uel dcceffit,uel temporalem excufationem accepit: mater, qux propterea in locü illius alium non petit, quia numerus rcliquorum adminiftratiom turelae fufticiebat: incidit quident in uerba conftitutionis,fed fentenn.i exenfatur. Sed fi fufpedo tutore pupilli aceufato, dccretum crit,ci adningi alios: mater cos quoqi petc» tedebct;amp; fi non petit,incidet in fentenriam conftitutionis. Haec aut mater ab omni quidem bonorum uindicatione inteftatorü filiorü re* pcllitur. Si uero maritus ei fideicommiffum à filio reliquerit, cui mu-liernonpetijt tutoré,Si SINE LIBERIS DECESSERlT,uel fub bacipfa conditione, Sl INTESTATVS HORTVVS ERlT.-fi* dekómiffi petiüo,qux ex alieno iudicio defcendit, non eft perempta.

• Quæ Ältem fufpcóhim tutorem non fecit.-nce nerbis ,nec fentenri* ' eóftirunonis in pocnamincidit.quodciufmodifafla'dr)iidicareA®^J mare,uirilis animi eft.amp;pored etiam dclida ignorare matcnfatiSi^tft cam pende talem,qai jnquifitionc per prxroreni habita, idoncus af* pamirA ideo nee judicium cius fiifficit ad eligédos nnores .• fed mqm fiho fit, eriamfi maxime in'propria bona iiberis fuis teftamenW tutores dederit. '

DE ADMINISTRATIONE ET PERICVLO tutorum amp;nbsp;curator Hm,qui geflerunt uel non; amp;nbsp;de agenti-bus,uelconueniendis unouelpluribus, Tit. YII.

Erere areg adminiftrare nitelam extra ordinem nitof f® gi folet. Ex quo feit fe tutoré datü, fi teder tutor, fuo periculoceflat idenimà diuo Marco conftiturum c^ ut qui feit fe tutorem datü, nee excufationem ( fi qnam _____________habet) allcgat inrra tempora pracftituta:fuo pcriciilo cd . let. Mirtuit tutoribusadplenam defenfionem.-fiue ipfi indiciomfi* ' fcipianc,liue pupillus ipfis authoribus. neecogédi funttutores cauerf» nt defenfores folent.licentia igitur eritaitrum malmt ipfi fufeiperei«' die ium ,an pupillü exhibere,ut ipfis authoribus indicium fufcipiattir-ita tarnen .ut pro his,qui fari non poflTinr.uel abfint,ipfi tutores iudid' iim fufeipianr.-pro his autcm,qui fupra feptimum annum aetarisfui«» ' amp;nbsp;præfto erunt, authoritatem pratdent. Incaufis autem adiiltoni iieenna erirageutibns,uel ipfum adultum praefentem in indicium «o' carc.utconfenfucuratorisconucniatur: uclcontra curatorem agtWi nt ipfe litem fufeipiatJn abfentibus autem adnltis omnimodo contra curatorem agendum. Non denegari autemgt;ne9 tntoribus,nelt;ÿ curt toribus dcbet,eriam debitores pupillorum nel adultorum ex perfou* fua refpedu officq in indiciumnocare: uel illis hoe facientibus,fuûae commodore confenfum.

O lue tutor condemnauit,fiuc ipfe condemnatus cft- pupillOjAf in P« i^pillum potius adio iiidicati datur: amp;: maxime, fi ideo fe liti obtu« lit, quod non poffet uel propter infantiam,nel propter abfenriatn aiv thor ede ei ad accipiendu indicium.amp;hoc etiam diuus Pius rcfcripfit: amp;exindcmultisrcfcnptis dcclaratnmed, in pupil kim dandam adio« aïs*abdi nem iudieati femper,rurore condemnatoanfi ’ abftincat.tunc ernnee neacur. in tutorem,nee in pupiUum dari, nee pignoia tutoris accipienda effe,

f^pe rcfchpfum eft. AmpJuis Marcellus libre nicefimo digeftorum, Ïtribitac fi farifdedit tutor,mox abftinuit piipillns.fideiufforibus quo, ^ueciusdebere fubuenin fed fi pupillus non abftinuit: quemadmodu ipfijta à fidciuflbnbus dus fubuenin.-maxime/i pro abfente pupillo, i “®1 pro infante fatisdedcrir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

lII. IDEM. vlpIurescuratorcsdanfunt.-Pomponius libro fexagefimo odauO Oad ediftu fcripfit/atum haberi debere.etiam quod per unnm geftü • dt.namócinfurioficuratoribus,nc militates furiofi impediantur, prae ■ tor uni eorum curationem decerner;ratumcp habebit, quod per eü fi* tte dolo malo geftum eft. Si pareus nel pater, qui in poteftate habet, deftinaiüt teftamento,quis tutorum tutelam gerat.illum debere gerc-teprætorputauit.meritoq5patrisftatur noluntati,qui uti^ filio re* de profpexittantuudem praetor facit amp;nbsp;de his,quos pareus deftinauic lcftamcnto,aut confit mauit ut fi pareus,quem uelit tutela adminiftra ^.declarauit: illc folus adminifttet.cacteri igitur tutores non admini» ftrabuntrfed erunt hi ,quos uulgo honorarios appellamus. nee quisc^ ^^^^ ^*^ ^°5 periculum nullum reduudare. conftat enim hos quoqj.ex f unis prins facultatibuscius.qui geflit, conueniri oportere. dati funt wimqnafi obferuatores adtis eins amp;nbsp;euftodesrimputabirurep eis qua do^.cur fi male cum conuerfari uidebant,f»fpedum nó feccrintfAifi due igitur,amp; ratiouê ab co exigere cos oportet,amp; foUicite curare,quall ter conuerfetm.0«: fi pecunia fir,quae deponi poflit, curare, ut deponat pradiorum comparationcm.blandiuutur enim fibi,qui putantho« notariés tutores omnino non teneri.tenentot enim fecudum ca, qu« ‘Upra oftcndiinus. nbsp;nbsp;Quamuisautem ei potiffimumfe tutelam com tninutum praetor dicat.cui tcftatordelegauit.attamcn noununquam abhocrecedetur.utputa fi pater minus perpenfo coufilio hoc fecit,foit te minor uiginti quincg annis mei eo tempore fecit, quo ifte tutor bo* næ uitte ud frugi uidebatur,deinde poftea idem coepit male conuerfa* n,ignorante teftatoremel fi contem plan onefaculratum eins res ei có* miïïaeft.quibus poftea exutus eft. nam amp;nbsp;fiunum pater tutorem de-detitjionnnnquam ei adiuuguntur curatores. nam Imperator noftet cumpatre refcripfit.cum doos quis libcrtos fuos tutores dediffet, unu terum Italiçarum,alium rernm Africanatum, curatores cis adiuugen a nbsp;nbsp;nbsp;^**^5 uoluntatem fecuti funt. Quod in tutoribu s refcriptu

tn,« in cutatoribus er it obferuandum,quos pater teftamento deftina* mr a prætore confirmddos. Apparet igitur praeton curae fuifle,nc tu teX-^'^ ^^”^^^ admiuiftret.quipped fi pater nó deftinaucrit,quis gere* dcbcat;attamen id agit,ut per unuin adminiftxetux. fané enim faci»

lius umis tutor amp;nbsp;afliones exercer, Sc excipit,nepcr multos rutch fp^*^ gamr. Si non crit i teftatore eltdus tutor,aut gerere nokt : nmc*^ gerct,cui maior pars tutorum tutelam dccreucrit. præror igimr iul^' bit eos conuocariraut fi non coibunt, autcoadi non décernent ; tauW cognita ipfe ftatuet,quis tutelam geret plane fi non confentiant tiito* resprxtori.feduclintomnes gerere: quiafidem non habeantelefto» nee patiunt ,ut fuccedanei fint alieni periculi:diccndu eft,prxtoré pep mittere eis omnibus gerere.Item fi diuidi inter fe tutelam uelint tuto tes,audiendi funt.-ut diftribuatur inter eos adminikratio ucl in partes» nel in regiones.amp;ita fi diuifa fuerit: unufquifcj exceptione fubmoue‘ bitur pro ca parte,uel regione,quam non admmiftrat.

1 poflit,ut inde ager eóparari poffit. fi enim tam exiguam effe tute» ßprobabitur.utex numo refedo, prxdium puero comparari noo poflit;depofino ceffat.quæ ergo tutelx quantitas depofitionem indo* cat,uideamus.amp; cum cauffa depofitionis cxprimatur,ut prædia pupil' lis comparentuemanifeftum eft, ut ad minimas fummas nonuidea* tur pertincre,quibus modus præfinin generaliter non poteft:cum fau lius caulTa cognita per fngulos poffit examinari.nee tarnen auferend« facilitas eft,ctiam minores fummas interdum deponi poftulare, fi fæ fpcdi tutores effe uideantur. Gefliflc autem iiidemr tutor, qui quid omnino pupillarc attigit,etiam fi modicum; ceffanfep partes eoruin» qui folent ceiTantes cogere adminiftrare. quod fi poftea, quam geflit» tune fe geftu abftinuit:etiam fufpedi poftulatio fuccedit. Quod fiquis tutelam mandaucrit gerendam, geftabp fuerit ab eo, cui mandatu eft: locus crit tutelx adioni-geffifle emuidetur, amp;nbsp;qui per aliû geffit. quod fi non acceffit is,cui mandatum eft; utili adione conuenitur. Debi» tor patris,qui tutelam adminifttauit filq, tutelx iudicio tenebitur eriquot; am ob id,quod patri debuit. nbsp;Si tutor pupilium fuum puberem fa*

dum non admonucrit,ut fibi curatores peteret: C facris enim conftitu tionibus hoc facere iubetut,qui tutelam admlniftrauit ) an tutelxiudi ciö tencaturfà magis puto,fuffïcere tutelx indicium, quafi eónexum fit hoc tutclæ officio, quamuis poft pubertatem admitratur. Poft com pk turn uieefimum quintum annum actatis, fi nondum rationes tedditae funt,nec ad cauffam pertinentia inftrumcnta;fidei ac ucrecuii dis curatorum conuenit, ut confilio fuo eoeptam litem pcrficiant. fi igitur Ceffent in his,quac conftituta funt/aciendis: magis puto, fufficc lencgociorum geftorüiudicium,etiam fi ia adfi fit;fi tarnen huiusrei ratio reddita non eft. nbsp;nbsp;iulianus libeo uieefuno primo digeftotum

TIT. VIF. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ç^J

Imiufmodi fpcciem proponit. Quidam dccedens filffs fuis dederat tu« toreSjamp;adicccrat,EOS ANEKAonsrors ESSE VOLO. Scaitlu lianus.tutores,iufi bona fidé in adminiftrationepraeftitcrint.damnari debere.-quamuis teftamento compræhenfum fit,ut avtxAo^/so' effent, fed nee co nomine ex cauffa fideicómiffi quidquam cófeqiü debebfit, liraitrulianus.amp;cfl iiera ifta fententia. nemo enim ius publicum re« mittete poteft huiufmodi cautionibus, aut mutate forma antiquitus conftitutam. damnum uero,quodcunqi ex tutela quis fenferit, amp;nbsp;lega* ti amp;nbsp;per fide jcommiffum ei rclinqui poteft. Papinianus libro quin« torefponforum ita fcribit. pater tutelam filiorum confilio matris ge« ti mandauit,amp;: eo nomme tutores liberauit. non idcirco minus officia iim tutorum integrum erit. fed uiris bonis conueniet, falubre confili« urn marris admiiterettametfi negj liberatio tutoris, neq; uoluntas pa» iris,aitt interceffio matris tutoris officium infringat. V1^ adeo autent lieer tutoribus patris praeceptum ncgligerc: ut fi pater cauerit, ne quid rei fuædiftraheretur, uel ne mancipia, ne ueftis, ne domus, ne alias’ respericulo fubieftac. liceatciscontemnere hanc patris nohmtatem:

Ex quo innotuit tutori, fe effe tutorem ; fcire debet, periculum tntelæ adeum pertinere. innotefcere autem qualiterqualiter fufficit, uonuti(jteftatö euni conucnUi.namamp;fï ei tra teftationé/eilicet undc «wç, cognoueritmulla dubitatio eft,quin debeat periculfi ad ipfuni Fefpicerc. v, IDEM.

Vtor,qui repertorium non fecit,quod uulgo inuentarium appel X latur.dolo feciffe uideturmifi forte aliqua neceffaria amp;nbsp;itiftilftriia tauffaallcgari poffit,cur id faftum non fit. Si quis igitur dolo inuenta« rinnt non tecerit.in ea conditione eft,ut teneatur in id,quod pupilli in lereft.qnodex iureiiuandoin litem æftimatur. Nihil itac^gerere ante inuentarium faftum eum oportetmifi id,quod dilationem nee modi« cam expeftare poffit. Si tutor ceffauerit in diftraftione earu return, quæ tempore depereuntfuum periculum facit.debuit enim confeftim officio fuo fungi. Quid fi contutores exfpeftauit differentes,uel etiam nolentes fe excufare,an ignofcatur eiC'amp;: non facile ignofcetur. Dcbuit enim partibus fuis fungi,nó quidem praccipiti feftinationc,fed nee mo ratoria cunftatione. Competet aduerfus tutores tutclæ aftio, fi ma« lecontraxerunt, fi prædia non idonea comparauerunt per fordes, aut gratiam. Quid crgo,fi nelt;$ fordide,nelt;$ gratiofe: fed non boitant con* ditiOnem elegerintt’ refte quis dixerit, folant latant negligentiam eos preftare hac in parte debere. Si poft depofitioncm pecuniae contpa» f rate

rareprædia tntorçs neglexcriint.-inGjpient in ufiiras côiicniri. qmn^ jcnim à præfore cogi eos oportet ad comparandum; tarnen fi ceffent, çtiam tifuris pledendi funt tarditatis gratia.-nifi per eos fadiun nô A quo minus compararent. Pecuni£c,quàm in ufus fiios uerteriint,tult; tores légitimas ufuras præftant. fed hoc ira demum, fi euidenrer docc suitur,pecuniam in ufus fuos uertiife. Caeterû non utilt;5,qui non fane« puerit,ue] non depofucrit,in fuos ufus uertir. etita diuiis Seuerusde« creuit. doccri igitur débetjn ufus fuos pecuniam uertiffe. nbsp;nbsp;Vertige

jn fuos ufus non aceipimus eUm,qui debitor partis pupilli fuit,deinde ipfe fibi non foluit. hic enim cas ufuras praeftabit, quas patri promife* tat. Si tutor pecuniam pupillaré fuo nomine fœnerauit; ita démuni çogetiir ufuras,quas pcrcepir,præftare;fi fufiipiat pupillus càteroruni nominum periculum. nbsp;nbsp;Si deponi oporteat pecunias ad prædioruni

comparationem.fiquidem faâum eft.ufura: non current. fin uero6‘ ftum non eft.fi quidem nec praeceptum eft,ut deponantur .• pupiUates præftabuntur. fi præceptum eft, amp;nbsp;negleâum: de modo ufiirarum ui« dendum eft. Et folent prætores comminarirut fi non fiat depofitio,uel aliquantotardius fiatjegitimæ ufuræpræftentur. fi igitur comminâ« tio interceffit; index, qui quandolt;5 coguoket, decretum praetoris fe' quetur. Idem folent facere prætores etiam circa cos tutores, qui nt« gant haberi ad alendos pupillos penes fe aliquidnit quidquid conftite« rit penes cos effe,eius grauiffîma ufura pendatyr. S: hoe perfequi opo* tere iudicem,palameft,cum aliaetiam pœnæ adiedione. refiduanin] autem fummarum pupillarcs ufuras pendi oportet. Quae fint ante pupillares ufurae,uidendû eft. amp;nbsp;apparet hanc effe formam ufiitatu®' ut eius quidem peciiniæ.quam quis in ufus fuos conuertit, legitim am ufuram præftet.Sed amp;nbsp;fi negauit apud fe efte pecuniam,amp; praetor pro* nunciauit contra eum:legirimam foluere debebit.uel fi moratn depo fitionifecit,amp;praetorirrogauitei légitimas. Sedamp;fi,dum negatali« quam quantitatem penes fe efte,pupillis ad onerafiia expedienda in^ pofuit neceifitarem mutuam pecuniam legitimis ufutis accipicndi.'tc nebitur inlegitimis.item fi àdebitoribus légitimas exegit. Ex caeteris cauftis fecudum morem prouincia: præftabit ufuras,aut quincunxes» aut trieiites,auc fi quae aliae leuiores in prouincia frequentantut. Vw tæ à tutoribus non ftatim exiguntur,fedintericfto tempore ad exigez dû Ôiadcollocandum diiorû menfium.’id'cpiniudiciotutelacferuaii folet.quod fpacium feu laxamentum temporis tribui nô oportethiJ» qui minios impuberum uel adolcfcentium m fuos ufus conuerternut» Si ufuras exadas tutor uel curator ufibus fuis retinuerit ; earû ufu* ras agnofeere eimi oportet, fané enim parui refert,utium fortem p“'

TIT. Vir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ç r

fuit,eti«mhaErcdcs*tutoristandiii ufuras prxflabunc.quandiu non in *®^s. cu-terpellaucrint, ut loco defunfti curator eóftituatur. nbsp;nbsp;Si tutor pro tutor’s,

contutore condemnetur.'an etiam in ufuras condemnandus fit,quæri= ^^^ • quot;^ ^^ tiiK'amp;phcet ( nt mu Iris refcriptis continctur,amp;: Papinianus libro duo«^®*^* decimoquaeftionum ait ) etiam in ufuras enm condemnandû/i fufpe dumfacere fuperfedit.-amp;:quidem eas demum ufuras cogendum præ-ftare.quas ex fua etiam adminiftratione cogeretur. Sciendum eft, tutorem amp;nbsp;port officium finitum ufuras debcre in die,quo tutelam re-ftiniit. VIL IDEM.

QI tutclæ agat is,cnius tutda adminiftrata eft.-dicendu eft.nonnunc^ {jdiem crédits pecunia: exfpeftandam.fi forte tutor petunias credii dcntpupilli nomine, quarum exigendarum dies nondum uenit. fané quod ad pccunias attinetrita demum eft.fi potuit amp;nbsp;debuit credere.cae terum fi non debuit credere.-non exfpeftabitur.

QVoties tutor pecuniam pnpillarcfœnori dat:ftipulatiohoc or» dine faciéda eft. ftipulari enim debet ant pupillus,aut feruus puj piili.quod fi neq; pupillus eins gratis crit, ut ftipulari poffit, neq? ferud habebititunc ipfe tutor ,quine in eius poteftate erit. Quo cafu lulianus fæpiffinic fcripfit,utilcm aftionem pupillo dandam. fed amp;nbsp;fi abfens fit pupillusroporterc tutorem fuo nomine ftipulari. Nequaquam ani bigendum eft,fi paterfamilias eum,pro quo fideiuflit,tutorem dederit ftlio fuoioffitio tutoris conuenire,urlt;um dies pecunix pixterijr,crelt; drori debitum foluat. Et ideo cefTante eo,fi pupillus fuæ tutelæ faftus, folucrit ex cauffa fideiufforia;non folum mandati,fed eria tutelæ age* te poterit. hoc enim ei imputatur,cur pro fe non foluerit.quod fi in di cm debitor fuit ifte tutorrquibufdam uidetur, non uenire in tutelar iu-dicium,fi modo is dies poft tutelam finitamfuperuenit. quod fi dies adhuc durante tutcla uenitrputät omnimodo deuolui in tutelæ iudici-um.Ego amp;nbsp;hoc amp;nbsp;fuperius ita uerö puto, fi facultatibus labi tutor cœ* pit. cæterum fi idoneus tutor fucritmihil uenire in tutelæ ludiciû. nec quifquam purer, nullûeffcftûhoc habere, nan^ fi quis dixerit in turc læ iudiciû deuolui .• amp;nbsp;priuilegio locus eft, amp;nbsp;fideiuflbres tenebuntur,fi tem faluam fore cautum eft. nbsp;nbsp;Item fi temporali aftione fuit obliga«

tus tutor.'dicendum eft,locum effe in tutelæ i udicio, ut perpétua aftio fit.Et gcnenera!iter,quod aduerfus alium præftare debuit pupillo fuo, id aduerfus fe quo^ præftare debet,fortairis amp;nbsp;plus. aduerfus alios «fi experiri fine aftione non potuit,aduerfus fe potuit. nbsp;nbsp;nbsp;Sed fi fub ufu«

dendum eft,«ï ci aliquid imputctiir f Et fi quidé foluit; nihil cü, çio*^ [ ei impurctur. potnit enim foluere,nec onerare fe ufuns.fi nero non fol uit.ufiiras cogendus eft agnofcere,qnas à fe exigere'debuit Sicut aU tem folucrc tutor ,quod debet.-ita exigere ä pupille, quod fibi debetuti poteft.û creditor fuit partis pupilli.nam amp;nbsp;fibi foluete poteft, fi modo fuerit pecunia,unde foluat. Sc fi ufuræ fuerunt grauiores, qux ei debe» bantur, releuabitur eis pupillus.-quia tutor fe potuit liberare, ficut alljî quo^ foluere,amp; potuit,amp; debuit. Nec uti9 neceffe habet, fi conuenia« tur periudicem,femper foluere. tueri emm débet cauffampupiUi»” iufta eft, Idcirco quo^,fi mala cauffa pupillaris eft, denunciari ueruin fibi debet. Deni^ Imperator Antoninus cum patte fuo,etiam cos ho noraria imputare pupille prohibuit, fi fuperuacaneam litem inftit® iffent,cum conuenirentur à uero creditore.Nce enim prohibentur W‘ tores bonam fidem agnofeere. Non tantum autem fibi foluercto tor. Herum etiam fibicreditam pecuniam fcriberc ( ut Marcellus li‘ bro odauo digeftorum fcripfit) feep mutua pecunia potent obli* garejibi mutuam præferibendo. Coftat aût eum,qui ad augumtU' tu datur(utputa ad bona materna,quæ poftea acceflerunt, uel ad aliud quod augumétum ) adminiftrarebona priftum non feiere. Si autem fn fpedum facere priorem tutorem fuperfedit,uel fatis ab eo exigere,pl^ detur. Per contrarium autem,qui datus eft fimpliciter tutor pupille uel curator,fi quid poftea auguméri acceflerit,periculo tcnctur:qu3fl* uis folet ad augumétum dari curator, quae res nó facit,ut ipfa augumf ta non pertineant ad ciiram priotum,ad ques omnis utilitas pupille' rum debet pertinere. Smeigitur datus eft, communicatur pcriculu® cum prioribus.'fiue datus non eft,tcnetur adminiftrationis ncceffit^ is,qui antea erat datus.

C'YEneralitcr quotiefcun^ non fit nomine pupilli, quod quiuis p3‘ y terfamilias idoneus faceret,non uidetur defendi.fiue igitur folU‘ tionem,fiue iudiciû,fîue ftipulationé detredat: defendi non uidetur.

Circa pnpillum, cuius tutor feruus erat pronunciatus, diuus PiuS rcfcripfit.-in rebus,quas ex pecunia pupilli feruus compatauerat, dominum non pofte uti prærogatiuadeduâionis.quodamp;in curato re obferuandum eft.

CVm plures tutelam gerunt,nullï corum in contutorem adio pU’ pilli nomine datur. Qitx bona fide à tutore gefta fiint, rata ba bentur etu ex refcriptis Traiam àHadtiani.à ideo pupillus rem a tuto

K légitime diftra Aam.nindkarc non poteft. nam amp;nbsp;inutile eft pupillis, ß adminiftratio eorum non feruetur, nemine fcilicet ementc. nee in-tereft, tutor foluendo fuerit,nec ne.cum fi bona fidc gefta cft, fernada fitdi mah fidc,alienatio non ualcat. - Nimium cft,tutori licere refpc ft» exiftitnationis pupilli erogare ex bonis eins, quod ex fuis non ho« ncftjflimefiiiffeterpgaturus.' ‘ Cum tutor non rebus duntaxatifed enâ moribus pupilli præponat: in primis mercedes praeceptoribus,nó quas minimas potcrit/ed pro facilitate patrimonij.pro dignitate nata hum conftituct.alimenta ferais libertis'c^aaonhunquam etiam extra» ncis( fi hoe pupillo expedier ) praeftabit : folennia muncra parenti« bus, cognatisq; mittet, fed non dabit dotera forori pupilli alio patte natæ. enam ft aliter ea nubere non potuit. nara amp;nbsp;ft honefte, ex hbe« talitate tarnen fit,quaeferiiandaarbitrio pupilli eft. Si tutor pecu-niam pupillarem credcre non potuit, quod non erat,cui credcret: pupillo iiacabit.

XIL , CAI VS.IÆ.XIII.ridfil/fttWHproMiwcwIe. ^^Vtptfeeundura dignitatem facultatesq? pupilli modum ferno« 1: rum æftimare debct,qui circa eura futuri fuut. nbsp;nbsp;Non eft andi» endus tutor, cum dicat Ideo ceifaffe pupillarem pecuniam, quodido nea nomina non inuenireeft arguatur, eo tempore fuam pecunia bene coilocaffe. In foluendis Icgatis amp;nbsp;fideicommiffïs attendere debet nitor,ne Cui nó debim foluat. fed nee nuptiale munus matri pupilli ud forori mittete debet.aliud eft,ft matri forte aut forori pupilli tutor ea, qn® ad iiiftum neceffaria funt,prxftiterit, cu femetipfas fuftinere non poffent. nam ratü id habendû eft.nee cm eadé caufta eft eius,quod in canrrêimpenditur.amp;quod muneris Icgatorumue nomine erogatut.

P Tiara contutoris faftum imputatur cóllcgae,fi potuit amp;nbsp;debuit fn xSfpedufacerc.interdü amp;nbsp;ft debuit fatispeterc,nam ft idoncus fubi» ïo lapfus ftt,nihil collegae imputari poteft.

tutor conftitutus,quos inuenit debitores, non conuencrit, ac pet Ohoc minus idonei efficiantur :uel intra fex primos menfes pupillas lespecunias non collocaucrit : ipfe in débita pecunia,amp; in ufuraseius P^‘^onix,qiian-j jionfoeneranitjConuenitur.

kf 1 nbsp;nbsp;m’^ ^^'° nómine ftipulatus elTenpofle dici,noïa Integra pupil

eflcpafatimrpofletutofcmeamcondkionem adoléfcenri dcfert«/’' id^quod geffiffet tutor in conträhcndis noniinibus.aut in totum agn® fccret, aut à toto reccderetàta ut perindé effet, acfi tutor fibi negod» gcffiflet.Idem eftamp;fi pupilli nomine credidiffet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

XVI.“ POMPON! VS ^’^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ' QVi iuffus eft ab eo,qui ius iubédi habet,tutdam gerere, fi ce»^^' ex quo iuffus eft.indemnem pupillum prsftare dcbebit, non e^ quo tutor effe cœpit.

aVi tutor négocia pupdli geflïtrquamuis in nulta te author pnP“ Iofuerit;quintutclx iudicio teneatur, dubitari non oportet. lt;juiu énim prohibet,ita patrimonium pupilli compofirum effc,ntngt;‘ hil gerere nee effe fit,in quo tutoris authoritas interponi debeatt' dnobns tutoribus,fi cum altcro adum fiierit,alter non liberabitur.

TVtor uel curator, cuius iniufta appellatio pronunciata fuerit, co* iusue excufatio recepta non fit:cx quo accederead adminiftisno nem debuit,critobligatus.

X X. M AR C E L L V S W. pn^ari rcl^onPomm. LVcius TiriusCaium Seium filiumfamilias teftamento filiofu^’ tutorem dedit.Caius Seins fciente amp;nbsp;confentiente patre tutelar’ adminiftrauit. quacro,an defunfto Caio Scio adio turelx aducrfiis pi' brem eins, amp;nbsp;inquâtum compeutt’Marcdlus refpondit.fcciuidum£^gt; qux propofita effent, aftione de peculio, amp;nbsp;de in rem uerfo patrenite* neri.nec multum uideri in hoc cafu faccre patris feientiä amp;nbsp;confenfuH* ad obligandum eum in foliduminifi forte contutore, uel quo alio «* iéteeum faccre fufpedu,interccffiffet, 8f quafi infe pcriculurcccpiflct.

TVtor ad utilitaté pupilli,amp; nouarc,S( rem in iudiciu deducetc po tcft.donationes autem ab eo fadx pupiUo non nocenc.

VVlgo obfcruatur,ne tutor caucatratam rem pupilluhabiturö,« rem in iudiciu deducit.quid tarnen,fi dubitetur, an tutor fit ,ud an durer tutor, uel an geftus ilîi cómiffus fitt'aeqnum eft,aducr£iriuin non decipi. idem amp;nbsp;iii curatore eft,ut lulianus fcribir.

DEcreto prartoris aäorcôftitui periculo tutoris fokt, quotics sut diffiifa négocia funtjautdignitas, uel «tas, aut uaktudo tutoris id poftulattfi tarnen nondum fari pupillus potcft,ut procuratorem fa* cerepoirit,autabfens fit.tuncaâor neceffarióconftituenduseft. Si anoblis tutela fimul gerenda permiffa eft,uel à parentc,uel à contutori tus,uel à magiftratibiis.-benigne accipiendum eft.etiam uni agere per niiiriim:quia duo fimul agere non poffunt.

Siminoris *aâHmfueritcumtutoribus,adfiftentibus curatoribus, ♦afsa^Jj Scpiipillus obhocegeritcumcuratoribusÄcifintcondemnati in fur.noie id,quod fua intercrar,minoris corum culpa tutores códemnatos non tifeian rclbtutio aducifiis tutores ccfletC’6( Papinianus libro fecundo refponforum ait,nihilominus poffe reftitui. amp;nbsp;idcirco curatorcs,fi non dumiudicatum fecerintjOofie prouoçantes per exceptionem dolicpn feqiii.uteis mandentur aduerfus tutores adioncs.quid tarnen fi iam fe terunt iudicatu curatoresC' hoe proderit tutoribusiquoniam nihil mi# noti abeft,qiii de praeda magis,quSm de damno follicitus eft; nifi forte mandare aftioncs paratus fit curatoribus.

CVm curatore amp;nbsp;pro tutorc, etiam manente adminiftratione, agi poteft. j ■;,• t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Vtor,qui tutelam gerit,quanrii ad prouidentiam pupillarcm,do X mini loco haberi debet.

Vtor pro pupillo in iudiciü iiocatus,folennitcr cauit. fi intra mo» X ras puer ad pubertatem peruenir,non eft cogendus accipere iudh num. Tutor,qui poft pubertatem pupilli negociorum eiusadmini ftrationeabftiniut,ufuras praeftarenó debct,cx quo obtulitpecuniam, qiunetiam iuftius uidetur mihi eum,per quem nó ftetit, quo minus có U€nrusreftituerettutclam,ad pweftationem ufurarum non compelli. VLPIANVS NOTAT.nonfufficitobtuIiffe, nifióc depofuit obfv gnatam tutoin loco.

XVXpoft uigintiannos, uel amplius,in mentem * uenit, tutelam ♦.gt;«,. i^fccrctetiam ufuras poftulare.

DIGESTORVM LIB. XXVI.

Sine hærede tutor deceffit. qiixro .an curator pupillo dams, cn nf? inuentaria,nelt;^ alia inftrumenta i fideiufforc tiitoris cxhibcätiif» poffiteundemfideiufforcm conuenireex ftipulatione, quanti pLipi'J' jnrereft;'Modeftinus refpódit Jn id»in quod tutor conueniri potuit,» deiufforemconuenifi poffc. ■ Modeftinus tefpondit.damnii,fi qn^ accidit eo,quia cautiones foluti ueftigalis inuent£ non funtad tutotf» cuius nulla culpa admifta proponif,minime pcrtinere. Modeftin^ refpondit. tutor cm eorum redituum nomine ratioftem pupillo re^ re debere,qui ex fundo-bona fide percipi potuerut. Item refpondit quot;nbsp;minus iferuo tutorrecepit ,^ bona fide ex fundo percipi potiiit:^^ co,dc quo pupillae fit ôbftriâ9,qüantû ex pccnlio fetui feruari po®ï» ** dem tutori proficere débererfcilicet fi non perdimro feruo adminiftf^' tionem credidit. Interpofito curatore.adolefcens fundu Titio iit”‘ didit. poftea agnita fraude,in integrum reftitums, in pofteffionent »’' duci iuffus eft.quaero,an cum ex hacuénditione melior fadusoon®’ neep in rem fuam quidquam uerfum probetur; precium emptgrifd”' mere non debe.atPModeftinus refpondit. precium fundi ab adoleftt’^ te uenundati,fi rationibus eins non profuit,nee quidquam de co üf cante de in integrum reftiturione ftatutum eft: emptorem fniftW ftulare. Idem refpondit. fumptibus uoluptatis cauffa ab cf^P'^^ fadis.adolcfcentem onerandum non effe.quæ tarnen ab codfin^'^’ cio ita auferri poflunt^ut in facie priftina «dificium effe poffit:ct^P^^ ri auferre permitti oportere. Lucius Titius cohaeres amp;nbsp;curatoi*^ ris fuæ cum effet ex ciuitatean qua ufitatum crar,ipfos domino’ P^^ diorum,non conduftorcs,onera annonarum Sc contributionno^ ^^ poralium fuftinere.-moremhuncamp; confuetudinem femper ob'^'|' tam fecutus,amp; ipfe pro cómuniamp;indiuidua hæreditate annonas pt*^ ftitit,quxro,an in rationibus dandis opponi curatori poffit,qiiodfl ^ rede pro parte fororis tales inipenfas fecerit f Modeftinus iddtmumcuratorem adults tepurare ex ca cauffa,-de qua qn^'^'^ ' poffer quod ipfa, fi rem fuam adminiftraret.crogarccompelled' ^

Tutores duo poft uenditionem pupillarium rerum faftam, P^S^ am inter fe diiüferant. poft quam diuifioncm alter eorum in e^' ^ ,j adus eft,durantc turcla.quœrebatur,an adore conftituro, eötnrot^ ^ partem pupillaris peciuus petere ab co puffert M-Ô d e S T * ^ * j^

TIT. VIT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9«

hocqiiafritur,an eu tn toter elegato, contu tor eius tutelæ aâionéexcra cerepoffitfrefpondi. non pofle. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

A'Tutoribus amp;nbsp;curatoribus pupiUorumcadem diligentia exigen da eft circa adminiftrationem reriim pupillarinm, quant pater fannlias rebus fuis ex bonafide præbere debet. nbsp;nbsp;Officium turorum curatoribus conditutis finem accipit. ideoep omnia négocia, quæ ini« ta finir,ad fidem curatorum pertinent .• idcp etiam diuus Marcus cum filio fuo Commodo refcripfir. Hæredibus quo^ pupillorum eleâio eadem aduerfus tutorcs,cum quo potiffimum confiftere uelint,corns pent.’quæipfis,quorum tntela admimftratafuiti nbsp;Quemadmodum'

principalibus conftitutionibus declaratur: fumptuum, qui bona fidc Ml Uit el am, non qui in ipfos tutores fiunt,ratio haben folet; nifi ab eo, quieumdat,ccrtumfolaciumciconftitutumfit. •

X X XI n. IV LI VS A oy I L A hl.relltonjoru reßwndit. AD inftcuendamdiligentiam iudicantis,6cpupillorum unhtaté, admittcndum,feruos quoq; eorum interrogari poffe.

j Vtor fiue curator nomina,qux iufte putat non effe idonea, â tu-1 tore priore uel curatore fufeipere quidem cogitur,nô tarnen exas

INter tutores diuifa tutela eft.æqHitas,quae merum ins compenfatio nis inducit,propter officium amp;nbsp;per fonam agentis tutoris nó differ-fur.nam diuifio tntclæ,qûæ non iuris, fed iurifdiäionis eft.-modû ad« mimftrationis facit, amp;nbsp;inter ipfos locum habet: nee éxperiricum pu» pillouolentibus obftare debet.

Vtorem.qui tutclam gcrit,Sabinus amp;nbsp;Caflïus,proutgerit, in fin« X gulas res amp;nbsp;tempora,uelutex pluribus cauffis obligari puraucrut. lecundu quam fententia ficut feruus inftitor dominies mercis,uel prx' pofitus debitis exigendis,fi hber faftus ineodéaftu pcrfeueret( quäuis tpefcruitutis obligari nó potuerit)præteriti téporis noïe aftione nego tiorügeftoru non inutiliter fonucnitur,earufcilicet rcrû,quæ connexa lationé eü his,qus poftea gefta funt,habuerunt:ßc amp;nbsp;tutelæ iudiciû ea« tüqqrerum cauffa teuere placuit, qus poft pubertate adminiftrant,ff pofterior adus priori cohsreat, neeg diuifuspropriam rarionem ha* beatlndc dcfcenditquaeftio,qu3euulgo circa filiumfamilias traftata tft.qui tutor teftamento datus, poft tucclam geftam emancipatus, in eodeni officio perfeuerauit, amp;nbsp;fecuudum Sabini amp;nbsp;Cafl'ij fententia cue

♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C nice

' nier,nt de co quidem, quod poft cmancipationem geftum cft, in folt dum conueniri poftit.de prxterito autem(ftue peculium non fit adem ptum/iuc ademprum fit ) in id, quod facere poffit. quod fi fuperioris temporis nomine patrem de peculio pupillus conuenire maluerit ( an ,^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nus cm utilis.ex quo tutete agi pofte cœperic, eóputabitur, ne capù*

, ars. tXtuf pater,induâa tonus tampons caufta) tempus*,quo filiusfamiliaS 9^®‘ nbsp;nbsp;tutelam geffit, comprachendendum erit.

O ^ pliures tutelam nó adminiftrauerinr,amp; omnes foluédo fintaiouj ^quianulte partes adminifttatioms inueniötur,eleftioni loc usent.' an ut eiufdem pecuniae debitores,excipere debebunt periculi focieta-temc’quod magis ratio fuadet. fi quidam ex his idonci non funttoneW buntut fine dubio cæteri ,nec inique. cum fingulorum contumacia pu pillo damnum in folidum dederit. unde quærendueft, an aftiones pU' pillus,qui folus conuenitur jn alterum pro parte fcilicctprxftare debt atf fed cum propria cuiuflt;$ contumacia piuuatur: qua fronte potent hoc defiderari;’

TVtores,qui poft finem tutete per errorem in officio durantes,K‘ rum adminiftrationem retinueruntaiominum paternorum pf' ticulum, quae poft pubertatem adolefcentis idonea fucrunt, prxftai^ , cogendi non erunt: cum adionem inferre non potuerunt. nbsp;Curatot

â patre teftamento datus,impuberis negoerjs fe per erroré immiftwt' poftea à practore, tutoribus alqs datis, periculum futuri temporis iHe» qui poftea nihil geffit,non praeftabit. Qui fe négoces impuberis,non iure tutor datus,fecundum patris uoluntatem immifcuit; errore com - pertojutorem à praetore conftitui confulcius petetme forte,fi remt® ptam dcferuerit,fraudis uel culpæ caufta condemnetur. non idem fo» uatur,fi quis ultro negocium alienum gefferit.cum fatis abunde'qtfit, nel in unafpecie per amicilaborem domino confuli. nbsp;Haeres inftifu

tus,qui non habuit fubftitutum:prius, quam hæreditate adiret, quani impuberi reftituere debuit,uitadece£fit.cumhaereditas initalia effet, fcriptus*autcm haeres in proniuci.i uita deceffiffet.-tutores ^uincialiiiw rerum,culp3e nomine condemnandos exiftimaui.-fi cauffam teftani® ti non ignorantes,utilitatem impuberis deferuerunt.nam haereditatis in prouinciafideicommiftoreftituto, cauffamquidem iuris cxpctlin potuiffe.-rerum autem adminiftrationem ad eos recidere debnifre,qiii tutelam in Italia fufeepiftent. Aduerfus tutorern,qui pupiUumb» teditate patris abftinuit,adionem denegari non oportet creditori, qui cum ipfo tutore contrahit: quamuis tutor pecuniam in rennnipube-

risuertcret. Curatores adoJefcentis mutui pcricnJigratia cantio» nem inuiccm fibi prachucrunt, amp;nbsp;in cam rem pignora dedcrunt. cum officio depofito foluendo fuiflentdrritam cautionem effe fadam A w gnoris uinculum folntnm apparuit. Tutor datus aduerfus ipfam crèationé prouocauit.hxres eius poftea uidus,pr;creriti temporis peri ciiliim præftabit: quia non uidetur leiiis culpa,contra iuris authoricagt; témandatum rurekT officium detredare. Return prouincialium tu totes in urbe cauffa appeUarionisimpuberum agentes;rcrum Italica« rum curatores, utimpuberihus conftituantur, ad officium fuum rc-uöcare debent. alioquinfi prins in prouinciamredierint:dolum aut culpam eorum in ea quoej parte rede iudex conueniet. nbsp;Parruus te«. -ftamento fratris filio tutor datus,cum in Italia domiciliû haberet.tam Iralicarû rcrum,qj prouincialium adminiftrationem fufeepit: atq; ira pecuniam ex uendirionibus Romae refedam in prouinciam traiecit.óe in calendarium pupilli conuertit.tutor in locum eius Romæ fubftitugt; lus, adminiftrationem pccuniæ,quænonpertinet adtutelam fuam, fiifciperenon cogitur. Curatores teftamento,uel tutores inutilitcr dati, neegdecreto prætoris confirmati, négocia gefferunt. uice mutua periculum praiftarecoguntuncum officium fponte citra iuris admini-culum inicrint:amp; qui fuit idoncus,decretum prætoris curatores nel tn totes conftituentis,implorare debuerit. Tutoribus idoneis diem fun Ais,uice mutua periculum ad barredes eorum non redundat, quod nó babuit locum officio tutelar manente. In cum, qui tutelam gerere noluit.poftcæteros,qui gefferunt,adionem tutelar dari placuit .quod tarnen ex tutela non peruenit ad eos,quife négoces mifcuerunt,fed communi negligentia pcrijt; citra fubftitutionis ordinem, æqualiter • omnium periculum fpedat. nbsp;Tutores, pubere pupillo conftituto, li tem appellationis incohatam iuffu confulum,obnoticiam reiperfecc tunt.cü iudicatnm perfcqui non potuerunt,pcriculo eulpæ non fubq« ciuntur. Ab eo,qui reftitutionis auxilio non iuuatur,quæftio culpae tutorum conuenrione remitti poteftmee donatum, fed tranfadum ui demr negligentia tutorum. nbsp;nbsp;Periculo nominum, quar pater iifuris maioribus fecit,adfcripto rpupilla quidem adionem calendati) præfta re cogitur,exadas autem ufiuras tutclæ tempore cirr.a ullam compen« fationem retinct. Adolefccns,tutoribus conuentis,â quibus totum feruare non potuit,aduerfus curatores, qui tutelam ad fe negligentia nontranftulerunt,integram adionem retinet. ne^enim tutelar iudi« ciOconfultum uidetur,quod akerius officq querelam babuit. Tu« tor,quitutoris idoncumharredem conuenire pupilli nomine noluit, damni uicaims fubftituitur .•utis,quinonidoneum tutclæ tempore

DIGESTORVM LIB. XXVL

Jufpeftum faccre fiipcrfcdit. Tutete indicium idco difTerri nó opol ’ ict.quod fratris amp;nbsp;cohacrcdis impubens idem turc ld fuftineat. Qw^ dcpcculioferui aftoris,quemadolcfccns,poftquam resfiias adminb ftrare ccepit, manumifit jetinuit,aut retinere potuit;in ratione redden dacuiatoriperiudicem acceptoferctur.

IMpuberi filio centurio curatorem dedit. dccreto prretoris non fern to, finibil curator datus adminiftret: periculo contumaciam udhe* gl^gciitte non adftriugetur.nam priuilegium militum ad alienamin* ’ iuriam porrigi non oportet : nee in alijs circa fupremam uoluntatcm imperitix uenia datur,qutim in bonis militum. filij nero tutela iuit patriae poteftatis, non militiae præmio mandamr.

QVi plurcs nitores habuit;unum,qui foluendo non fuit.rationent ^aöus fui uetuit reddere.quoniam eius liberatio, quod ex tutela percepitgt;aut dolo contraxit,non eft rclidarcontutorcs, qui fufpednW facere neglexerunt, ex culpa rede conueniantur. tutor enim legatan* us ex culpa,quae teftamento remiffa eft,non tenetur.

EX pluribus tutoribus in folidum unum tutoré index 'condewn^* uit.in rem fnam indicatus procurator datus, priuilegium pi’P''' non habebit,quod nee haeredi pupiUidatur.non enim caiSfae, fed pet' fonae fuccurritur,quae meruit praecipuum fauorem.

CVm poft mortem pupilli définit ciTe nomen idoneum,tiitorp«' riculo eximitur. Quidam enm effet fratris fui filiae curator, quadringenta dotis nomine marito eins fe daturum promifit. quio®, an fuccurrendum fit ei,cum poftea aere alienocmergente,fupra nireS patrimony eius dos promiffa fit.quoniam in inftruméto itafetiptm® fit,ILLE PATRWS ET CVRATOR STIPVLANTI SPOPONDlTÓllO’ liet quæftioné, quod non ut de fno dotem darct,fed cum crederet ra-tionê pupillaré fufficere, ,pmiferit. praeterea amp;nbsp;ilkid hie poteft traflao-ut fi feiens curator non fufficere, promiferit: nel donaffe uidcatur.ud quoniam dolo fecit,non illi fuccurratur.refpondi. curator,cum officium fuu egreffus, fponte fe obligauit.nonputoeidprxtore fubucni^ ri debcre.-non magis,quäm fi creditori pupillam pecuniam fe daturum fpopondiffet. fed is,de quo traftamns, fi non donandi animo, fed n«* goeij gerendi cauffa dotem promifit; habet mulierem obligate. amp;po-teritdici,etiam manente matrimonio earn teneri ( qni.a habet doreru) ficut in collatione honor urn dicitur; nel certe poft dinortium/wo ^^^

fia fit dos/me mancat nomen: quia poteft efficere^ut ei acceptó fera* ^tt- Quod fi millier fuu curatorem adimplere,eó quod fupra uires pa triniomj eins in dotem dare promifit, non qiieat: curatorem quidem *“ hex:,quod fuperfluum eft, per exceptionem relenan,müderem ue-’^ocautiorierri in maritum exponere deberequod fiquandoij locuple ijor conftante matrimonio fada fuerit: dotis reliquu marito ’foluat. * aFs.fcr*

XLHi. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uatur.

Vi nominibus à curatoribus prioribus fufeeptis fine tuforibus, v^uomina agnouerunt.-periculum in fe transfer tint. Sed amp;nbsp;fi pu pilkis poft pubertatem, rationibus àtutore acceptis,reliquatione eins feciitus.ufuras acceptauerit:priuilegium fuum non amittit in bonis tu lotis iienditis.prætor enim ptiuilegium ei feruare debet.

SI piipilkisalterum ex tutoribus poft pubertate *(authoritatc cura* ♦ alias tons) liberaflet: improbe alterum illius nomine conabitur inter* défunt, pcllarc.idcm'cpdicemus in duobus magiftratibus collegis,quoru alte lumrefpüblica conucnit.fedhæcin magiftratibus quidam traflant, quafiduorei eiufdemdebiti effent onwiino: quodnon itaeft. nam fi uter^idoncus eftrekdio locum non habet.is autem,qui tempore libe tatus eft.nó ei fimilis eft,qui nihil habet,fed ei-quifatisfecit.habet cm, quod obijciat petitori.

T Vcius Titius curator Caq Seq tempore cutae fundum Cornelia« l^nuin lócauit Scmpronio,qui Sempronius reliqua traxit.pupillus state probata,eiindem quondam eolonum Sempronium fecit próeu ratorem.quxïo,an ex eo,quod ille,ut procurator egit,omne debitum adol^fcens agnouiffe uideatur, eoq;nomine curatorem fuum libera* litC'Païilus refponditnon ex eo,quod adultuseum,qui prædiaeius co luit,prociiratorem habere uoluit.'debitum,qnod ex condudione reli-quatus eft, agnouiffe eum uideri. nbsp;nbsp;Sempronq, qui ex pollicitatione

debitor patriæ fux exftirerat, bona refpublica iiiffu præfidis poffedit. quorum bonorum magiftratus reipublicx tres curatores conftituc* runt, qui apudGræcos uocantur*iw/jitXnTai ; qui poftea inter fe fine *drffx«e confenfureipublicae adminiftrationem bonorum Sempronq dinife-Jhgijx ant. runt.cxquibusquida,cum reliqua tiahcrenrjdonei ipfo tempore ad* exem. k^ miniftrationis effe dcfierunt.poftea pupillus hares Sempronq,qui ab* repoteris, ftentus erat,ab Imperatore impetrauit,ut bona paterna ei reftituercn* etü tur.quæro,an ex bonis eonim,qui idonei funt,indemnitati pupilli pro koI. fpici debeat'cu indiuiduühis officiu cutæ à magiftratibus iniundufit f Paulus refpódit.fi pupillo in curatores bonorü adioncs decemi placu*

ericpro duwortionc.g idonc? no fit.magiftratus côucnîri oporte«' alu em cauffa cft tutorû,alia eoru,qui reipublicæ négocia adminiftât

Tutorem,qui pecuniam piipillarcmCquamuis fuo nomine)fcaie» uit.-non uideri contra conftitutiones fcciflc,qux prohibent,pcciiniani pupillarcm in ufus fuos conuertere. Quaefîtum cft,an eins peenniï» qua tutor ufus eft,poft finitam quotj tutelam in dié iudieq accepri eaf« dé ufuras praeftarc debeatï' Paulus refpódit. finira adminiftratione, caJ iifuras debere computari,quæ in turelæ iudicio eóputantur. Paulus rcfpondit.propterea,quæpoft pubertatem nulla neceffîtate cogente, fed ex uolûtate fiia tutor adminiftrauit:fideiufforem, qui faluam rem fore cauit,non teneri. nbsp;nbsp;Tutelæ iudicio tutor conuentus, edidit libm rationum,6cfecundum cum condemnatus,foluit.poftca cum à debi' toribus paternis,quorum nomina libro rationum non inerant,exige* re uellet pupillus decem.'prolatæ funt ab his apochæ tutoris.quæfitum cft,utrumaduerfustütorem,anaduerfusdebitorem adio ci copetat. Paulus refpondit.fi tempore adminiftrandæ tutelæ mtori tutelam g^ teotidebitores foluiflent.'liberatoseosipfoiuredpuppillo.fedamp;fici* tutote adiim efferrpofle eundem adolefcentem propter earn cauflam tutelæ experiri,amp; aduerfus exceptioné rei iudicatae doli mali replied* tione uti. Gum in teftamento duo tutoresdan elTent pupiUoAal^ exhisuitadcfiuïdusfuilTct.in locumeius petente matte,ex piiefwis prouindae præcepto,i magiftratibus tutor datus cft,à quomagiftran^ fatis exegeruntrem faluam fore .tutor teftamento datus, poften dam fufpedum fecit-quiefitum cft,in quantum teneanirc’ Paulus refpódit* tutorem teftamento datum pro ca parte conueniri oportcre, proqua parte adminiftrauit.pro conturoris autem portionc prins cos conuem ri deberc,qui pro eo fe obligauerüt,uel magiftratus, qui cum dederuK tune fi folidum pupillus confequi non potuerit, de officio contutoitf quacrcndum,an fufpedum facere debuerit.-præferdm cum fufpeft“®* quo^eumpoftulaffedicarur.alias quidem cö magiftratus plurcstu* totesdantmon prins adeos reuerti pupillus poteft, quam onmestum res excuffi fuetint.in propofito cü unus â magiftratibus datus neretur.non cft uifum,prius collegam conueniendum, qui amp;nbsp;fufpe^ fecit,amp;: teftamento datus eft.perindeep habendos fingulos,ac fi inKW mento in partes dimidiasïutoresdati effent. Tutoribusconceum’’ eft,a debitoribus pupilli pecuniam cxigerc,ut ipfo iure libercnturmo” ctiam donare,uel etiam deminuendi cauffa cum his tranfigcrc.amp; idc® cum ,qui minus tutori foluir,i pupillo in reliquum conueniri poffe.

TIT. VII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;959

„ ^agaZw vx^ yivi£l^ p-irà tmç t/tauZltiTOjccJ'i'X^Jiov /xm yvi'/xHç :/iy(a. a.v TM TO yiyvc/xwp anv^ofi Vsu . Titius folus à debitoribus exegit.an li-berati effent,quxritiir.refpondi. fi amp;adminiftrationem Micuiódedif» fet,nonrede foliitum. Quatum filio mcodinmumfnfFiciat.Mari» ana amp;nbsp;lanuaria æftiniabunt.quæro,an cótenti efle debent tutores arbi» trio nmlierumï' refpondi.fnmptum boni uiri arbitrio faciendü. nbsp;nbsp;Tu

toresdati adresItalicas,ui(lrumenta Romae reperiemnt debitorum proiiincialiiim.-ut pecunia Romae ,autubicunlt;5 petitumfuerit/olua iur.qiixro,cu neeg debitores in Italia elTent.neç eorum prædia.-an hæc , esadio ad ItalicaereitutorespertineatJ'refpondi.fiprouincialis cótra3 öus effet,non pertinere;refpicere tarnen ad officium eorum,ne inftru« mentorumignoratiacontraduseos,adquos adminiftratio pertinet, lateret. A' matre datus teftamento tutor,cum putaret fe tutoré effe, diftraxit bona materna amp;nbsp;paterna pupillorurn, amp;nbsp;deceffit non foluen« do.quxritur,an pupillus res poflït uindicaref refpódi. fi manent res pit pilli, uindicari ab eo pofle. nbsp;nbsp;Prxfedus legionis ita teftamento cauit.

»olo,ut fit in arbitrio tutorum filij mci,fi uoluerint huius fummæ un ciasinferieufurarum nomine,ita nenumidifperganrur.quxro, fi ap» paruttitpecunia foenerata à tutoribus .-judicio tutelat uncias ufuras, an . nero eas,quas ftipulati funt.praeftaredebeantf refpondi. fi fecundum uolmuatemdefundi elcgiflentüfurarum praeftationem.ne^ pupilli nomine in faanus dediffentid praeftari,quod teftator uoluiflet. Luci , us Titius mutuam pecuniam à tutore accepit,amp; rem Ixcreditariam pi-gnorieidedit pofttriénium iam puberibushis,quorum tutela admi» niftrataeft.fiféó bona defundi adiudicata funt: quia mortem eins hat« Ks non eft ultus.qnæritur,an idnomen pupillus recufare poffitf ref^ó dit.fecundum ea,quæ proponuntur, id nomen ad onus tutorum non pertinere. Altero ex duobus fratribus focqs bonorum amp;: negociatio nisdefundo,hxredefilio:tutor patruns uenditis omnibus communis negociatióis mercibus,amp;fibi redemptis,negocium fno nomine exer ctiit.quacfitum eft,utrum compendia negocfj,an ufuras peconiæ prae ftaredebeate’ refpondi. fecundum ea,quæ proponuntur,pupillo ufura, non compendium præftandum. Tutor rerum Italicarum conuen-tus à creditore prouinciali,ubi rem pupillus habuit, foluit.quœfitû eft, an id tutelæ iudicio reputari poteftf refpódit.nihil proponi,cur nó pof fit. XLVIl. HERMOGENlANVSlib.niLiHriiupiTO/xiS/j. INter bonorum,uentriscg curatoré, amp;nbsp;inter curatorem furiofi, iteep prodigi,pupilliuc magna eft differentia: quippe eu illis quidé platte tenun adminiftratio/iuobus auté fuperioribus fola cuftodia, amp;nbsp;reru, gus detenores futuiœ finit, uenditio cömmittatur.

OB focniis pnpillaris pecunia per contumaciam non excrcitu,3Ut fundorum omiiîam comparationem:tutor,fi non ad damnuW rclarciendum idoncus eft,ex tra ordine m coërcebitur.

XLIX. HERMÖGENIAN VS IiklIII.iaWiWö/xSiJ. SI rcs pnpillaris incurfu latronum pereat: nel argentarius, cni tutot pecuniam dedit, cum fuiffet celcberrimus,folidum reddere nüH pofficnihd eo nomine tutor præftare cogitur.

L. V E N V L EIV S lik Vl./KpKUftontWM. SI duo pluresue tutores rutelam adriiiniftrent.-in fideinlTorem qui«’ dem in iolidum per quemlibét eorum committitur ftipulario.atfi inter eos diuifafit tutelaregionibus ( quod pleruntj fit^amp;alius urbicä négocia, alius peregrina adminiftret: tune ex fubftatia cuiufqjtei, aut committi contra fidciuiTorem ftipulationem, aut non committi dice mus-nam licet omnes tutores fint,amp;: tutelam gerant.tamen cum quis de ea re,quae extra fuam regionem erit,experiri nel ad indicium uoca-ri cœperit.perinde non committitur ftipulatio,atqg fi ei adminiftrario tutela permifla non effet, quantum enim facit,in totum denegata;tan tundem uaiet,fi in ea re,de qua agitur,denegata fit.

Lf. NERATIVS lib.UI. tmmbranAnim. Cl Vrator pro minore non tantum dotem date debet, fed etiamiH’ ypendi3,quæ ad nuptias facienda funt.

LlI. PA V LV Sïib.ïll.decretoru/m, AEmylius Dexter magiftratus fui tempore datis tutoribi«»«® nerat in exigend.a fatifdatione.deindequibufdam cxcufatis,àie quentibus magiftratibus Dextef tutor adfumptusfuerat.creatuscon ueniebatur in folidum duplici ratione:amp; quia tutor,amp; quod cum ma« giltratus effet,amp; tutores dediffet.fatifdationem non exegiffetex dinct fo didu cft.licet fatis exaâû non effet.-tamen in diem rutelæ finies *® neos fuiffe tutores,neq; ceffitionem curatorum obcffe tntoribus de* bere.pronunciauitffi indiem finitæ tutelæ idonei pcrmanfiffenttuto* res.-licet fatis nop effet exadum, curatorum effe peiiculum. fi minus*' tutorum amp;nbsp;magiftratunm.

'LUI. T^IPHONIN VS hlgt;.Vn.4i^K«(i9rtfW«. N On exiftimo maximis ufuris fubpciendum eum,qui â connit^ ribus fuis mutuam pecunia pupilli accepit,ôccauit, certas'çpuw ras promifit,quas amp;nbsp;alp debitores pnpillo dependunt.quiahic fibi nô côfumpfit,nec clam.ncc quafi fuâ pecunia licenter abutitur; amp;nifi bis ufuris à cqptiitore mutuum ci daretur, aliunde accepiffet.amp;: mukfl »• ferc,palam apercée^ debitorcip fe,ut extraneum amp;nbsp;quemiibet fac«^

popillo: an fub adminidtationc tutelac pupiUÜ^ utilicate, latenter ûu commoda pecunia pupilliimiaret.

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LUIE IDEM W.lX7l^«a«io»WW.

’pRes tutorcs pupille dati funtunus tutelam geUîtAfolucndo nS A eft. fecundus tertio gerendam mandauit. tertius nihil omnino gfffit.quæfitu cft,quatenus quif^ corum teneaturc'Et rutorû quidé pc-ticukim commune eft in adminiftrationc tiitelæA in folidum uniuer* tencntur.planèfl numerata pecunia pupilli *(intcrcosdiftributa)eft: *j^^(- j^ÿ non in maiorem fummam quifqj eoium,^ acccpit,tenetur. fed fi ipfi défunt tutorcs rem pupilli furati funtuidcamus.an ca aftione, quæ proponi. tut ex legc dnodecim tabularum aduerfus tutorem in duplum,fingu* in folidum tencanturA quamuis nnus duplum praeftiterir, nihilomf nus etiam alrj teneantur. nam in alrjs furibus eiufdem rei pluribus,noii lt;ft proptcrca exteris pœnæ dempta adio, quod ab uno iam exada eft. fed tutoies propter admiffam adminiftrationem non tam inuito do« tuinocontredare earn uidentur, qu dm perfide agere.nemo deniqj di« «t unum tutorem amp;nbsp;duplum hac adione prxftareA quafi fpecie con« uidionis.aut ipfam rem,aut eins xftimationé. Nó folum ergogeffifle tutelarn creditur is,qui uel ipfe geffit.uel altj gerendam mandauit.- fed ^quifatisâcontutorcaccepitremfaluam pupillofuturâ, *eicpper* * « -*^iûtadminiftrationem totiustutclæ.nccpoteftfedefendereconftitu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* fionibus.quæ inbent ante cóueniri cum.qui geflit. Inde in co. quod ^^** uemogeffit, non uti^ cius periculum eft,quiquxdam geffit, fed com n^amiter om nium.cxigi autem ab co folo periculum ob alia, quae non 8'uit,non oportet.-mfi fi qua talia funf,qu£c uel confummarionem coe ptoriim ab co defiderabant, uel ita coniunda fuerunt, ut feparari non ueberent. nbsp;nbsp;Quod autem dicitur, defqffe foluendo effe,uel non effe, con tu tor es ptaeftarc debere : uideamus.qualcm intelledum habeat. ttem utrum fufficiat,nihil deminutum effe de facultatibus cotutoris, ^xquo tempore datuseft,fedcandcmfacicm patrimony permanfiffe:

•u Sc fi nihil poft accidit.quod palam faciat deminutionem patrimo* *''ngt;‘^ebeat tarnen contutorinquicerc fortunas contutoris, fed hoc S« ^P^’^on« qualitate,fie ex temporis intcrcapcdinc,quo teftamentum «da eft, ufij ad mortem partis aliam aeftimationem accipere poteft. Uam aperte ptodigo, uel cuius bona uenierant: licet obreptum fuctit ptætori,qui decreto cum dedit,permittcrc cotutor adminiftrationem non dcbet.-Sc potuit aliquld pater eorum,poft teftamentum fadum ac 5i^ns,ignoraffe.aut cumdeftinatumhaberet mutate teftamentum, wnonfeciffc.

DIGESTOKVM LIB. XXVL

fe habiiit.precinm idem ratiobibus pupiUi accepró tulit. ex bis aliqno* nap funt.defunfto tntore,hxres candé turc là adminiftrauit,amp; aniW* Üaannis pluribus poffeditquæfitum ed.an cum is^cuins tuteJa admi* niftrata eft,annis quatuordccim effetiurc animalia uindicaretfrefpo® dtfecnnduniea,qu£|gt;ponerentur,pupi]Inm eauindicarenon poflf'

CHirographisdebiforum incendio exuftiSjeum ex inuentarioo** tores conuenire cos poffent ad foliiendam pecuniam, autadno uationem faciendam cogerc.cum idem circa proprios debitores ptereundemcafumfeciirentAidomiTifrent circa debitores pupille* rum: an fi quid propter hanceornmeeflationem pupillidamni co”* traxcruntJudiciorutelïEconfcqnanturC' refpondi. fiadprobaromf“^* tit, cos tutores hoc per dolum, nel culpam prxtermifide ; prxftai^ ^^ bis hoc debere. Ab co,qui fententia prxfidis bonis ademptis rekS^ tuserat(cum permifluprincipis appcllatiocius reccptafir.quam'’» qui pronunciauerat.non rcceperat ) fundum emerat pupillus,intff^’ nientibus tutoribus. fc appellatione iniufta pronuciata,fundus ci tus eft.qtiatficum eft,an tutete iudido precium fundi pupillus tóft^ i tutoribus polTit^ cefpondi.fi feientes cmeriuïtabeo,quiineacau8 ctiamnum obnoxius fententiae priori efTet.-tutete iudicio cos tenen*

QVincgociationempcr Pamphilumamp; Diphilum,prius few^ poftea libcrtos exercebat.fuo teftamento cos tutores rdiqu’^’ cauitjUtnegocium codem modo,quofcuiuo,cxcrccretur. hiw^|j adminifttaucrunt,non tantum cum impubes patroni films fuiffet’‘^ etiam poft pubertatem ciusfed Diphilus quidem cum incremento’ gociationis rationes obtulit; Pamphilus autem putauic reddi re,non ad incrementum negociarionis,fed ad computationem nn® rum,ut in tutete iudicio folet. quæfimm eft.an fecüdum «oluntM^ defundi,exemplo Diphili, Pamphilus quo^rationem reddere atfrefpondi, deberc. CLAVDIVSTRIFHONINVS. quiaIn^ “ faccre ex tutela non debet. Ex duobus tutoribus pupilli altcro de 1 do adhuc impubère pupillo.-qui ftipcrcrat, ex perfona pupilli fui i® cc accepto,confecutus eft cum ufuris, quantum ex tutela ad t“5°^ defundum petuenerat.quxfitum cftJudicio tutete,quo experit“'^P bes fadus,utrom cius tantum,quod ab initio ex tutete ratione|*^ nerat ad defundum contutorem,nfnræ ueniant: an ctiä eins qu« exortis ufuris pupille 4öäa, poft mortem cius ad fuperftite ^^

■ row forte translata fit, aut transferri debuitJ’refpondi. fi cam pccuni* am in fe nettiffct,omnium pcciuiiarum ufutas prxftandas.quod fi pe» ronia manfiffet in rationibus piipilli.-prxftandum,quod bona fide per ' «piffct,aut percipere potumet, fi foenori dareCcupotiiiflet^none« gicxiffct.- cumid.quodabalio debitorc nomine ufurarum cum forte d-uur,ei,qui accepit,totu fortis uicc fungatur,uel fungi debcat. nbsp;nbsp;Te« ftamento dati tutorcs,quod tuptum uidebatur.ceffauerunt in admini quot;tatione tutelxA â præûdc tutor datus eft pupillo. iufli autem funt Ôf bi,qui dan erant teftamento tutore$,tutelam adminiftrarc: coniundo ®ogt;quii praefide datus, coeperatadminiftrare. quxfitumeft, ad tefta* Wento datos periadu adminidratioms, utrum ex apertis tabulis, an w quo iufli funt,pertinent ;/refpondi. ad eos,de quibus qiiærere tur,nul bim antecedartis temporis pcriculum pettinete. Pupillo lixrede in fttuto,fdia cxhaeredatac duo milia numorum aurcorum legauit,cof« demq^ tutores urrifq; dedit. qnefitum eft, an cum ex co die, quo duo Wilia potuerunt ä fubftantia hacreditatis fcparari,in nomina collocate p^glcxerint: ufurarum nomine pupillae tutelæiudiciotcncanturî' rc« ipoudi.tencri. Quæiitum eft. an ufurae pupillaris pecuniae,quas tu« tores debuerunt,cum adcuratorem transferuntur, in fortem compu« tantur,^ uniuerfae fummae ufuras debere curatorcs incipiantC' refpon w-omnis pecunia:,quaead curatorcs tranfit, parem cauflam efle.-quia ownis fors cfficirur.

lt;^ Vm haereditas paths aere alieno grauaretur,amp; res in co Ratu uide* V_jretur,ut pupilia haereditate paterna abftincret; unusex tutoribus plerif^ creditoribus ita deadit, ut certa crediti portione contend ™rot,accipcrcnfcp.idem curatorcs iam uiripotenti acccpti,cu plerif^ treditotibusdcciderunt.quaeritumeft.anfi aliquis tutorum creditor patrispupiuæfoiidjini pecuniam expenfam fibi ex re pupillae cunfu-tn feceric. reuocan à curatoribus pupillae ad portioncs cas poffit, quas tæteti quolt;j creditores acceperuntï' refpondi. cum tutorem, qui caete« tos ad portionem uocaret,eadcm parte contentum efle debere.

VI tutoris hxres exfecutus eft, quæ tutor incohauit, tutclx criant co Onomine tenetur.

A Pud Ariftonem ita fenptum eft, quod culpa tutoris pupillus ex ZAbafreditatedefijt poftiderc.eiusaeftimatio inpetitione haeredita uunculla dubitatione fieri debebit ita, fi pupillo de baereditate eau« ‘Um fit, cautum autem die uidetur, etiam fi tutor erit idoneus, à quo H q fee»

fcruari poffit id, quod pupillus ex litis xftimationc fuhier.it. Scd fi tit-tor foluendo non efttuidendum er it,utr urn calamitas pu pilli ,an deui' inentu petitoris efle debeat.-perindei^ haberi debeat, ac fi res fortuito* tafu iuterrjiTet; fimiliterne ar^ ipfe pupillus expers eulpae quid ex h«‘ reditare deminuiflet,corrnpiffet,perdidiffet. de poffefforc quoij fana' fo quacri potcft.fi quid,ne in rerum natura effet, per furorem eins acev diffet.tu quid putasdP o M P o N1V S. puto cum uerum dicerc.fedqiu* re cunflarus es, fi foluendo non fit tutor, cuius damnum efle debeat, cum alioqui n elegantius dici poffit : adioncs duntaxat, quas haberet cum tutore pupillus,uenditori hjereditatis prxftandas efle: ficuti amp;bt* rcs,ucl bonorum poffeffor,fi nihil culpa eius fadumfit: ( ueluti fi 6«* do haereditario lu deiedus fit,aut feruus hatrcditarius uulneratus ab all quo fit fine culpa poflefforis ) nihil amplius,quam adioncs,quas eonO mine habet,praeftare debeat. Idem dicendum eft, amp;fi per curatoren furiofi culpa uel dolo quid amiffum fuerit.-quemadmodum fi quillt pulatus tutor uel curator fuiiret,aut ucndidiflct haereditariam remii’^ puneautem puto admittendum, quod per furorem alicuius acdlt;w quomodo fi cafu aliquo fine fado perfonx id accidiffct.

^ Vanquam régula eft juris ciuilis,in rem fuam authortill tutorem fieri non poffe; tarnen poteft tutor proprij fm débitons hæreditatem adeunti pupillo authoritatem i**-commodate, quamuis per hoc debitor eius efficiatut-prima enim ratio authoritatis eaeft,ut hxresfiat:P^*

.^öÖiw^^-^^«;^ JCquot;*“quot;**— *-• -...J v^w AJ^wAw.^ * — - *^, confequentias côtingit,utdcbitum fubeat. fetamen authore,abeoiti pulari non poteft. Et cum quidam authoritatem accommodarct pu* pillæ fux,ut fcruo fuo ftipulanri fponderet; diuus Antoninus Pins .i^‘ fcripfiqiure pupillam non teneri; fed in quantu locupletior fada en«» dandam adionc. fed fi author fiat,ut filio fuo quid tradatur: nulla®-* authoritas. cuidenter enim fua authoritate rem adquirit. Tutor ft in. nitus retentus fit per uim.non ualct,quodagitur;ficurinclt;5 prsfeu^* corporis fuffiicit ad authoritatem: utfifomno,aut mötbo coming occupatus,tacuiflet.

NVlla enim differentia cft,noninteriicniat authoritas tatotisgt;® perperaniadlubeatur.

P Tiam fi non intcrrogatus tutor author fiahualet authoritas cius, XScum fe probarc dicit,id quod agitur.hoc eft enim authorem fieri.

Th pluribus datis tutoribus,unius authoritas fufficiat.-tame fi tu * aPs .au» JJ/tor*author crit.cui adminiftratio rutclæ cocefla no eft.'idramm thoretur à prætore habcri non debet.Sc ideo puto uerius efle,quod Ofilio place bat.fi eo tutore authorc,qui turclam no gerat, emam à pupille, feiens ahum eiustutelam gcrcrc;dominum me non poffe fieri.Item fi co au« wore emam,qui à tutcla fucritremotus.nec enim id ratum haberi.

A tutores,quorum unius authoritas fufficiat: dicendum cft,alio an» thorepupillum ci pofte obligari.-fiue mutuam pecuniam ci det,fiue fti puletur ab eo. fed amp;nbsp;cum folus tutor, mutua pecunia pupillo dedcrit, nd ab co ftipuletur.-non erit obligatus tutori.naturaliter tarnen obli« gabitnr, in quantum locnpletior faftus eft. nam in pupiUum non tan« Win tutori,uerum amp;cuiuis alq aâionem,in quantû locuplctior faftus *ft.dandam,diuus Pius refcripfit. nbsp;nbsp;nbsp;Pupillus uendendo fine tutoris auihoritatenon obligarur. fednee emendo, nifi in quantum locuple» dor faftus cft. . Item ipfe tutor amp;nbsp;emptoris amp;nbsp;uenditoris officio fungi bon poteft. fed enim fi contutorem habeat, cuius authoritas fufficit: ptocul dubioemere poteft.fcd fi mala fide emptio intercefferit : nulli* w erit mométi, ideoep nee ufucapcre poterit. fané fi fus ætatis faftus, tomprobaueritemptionem.contraftus ualet. Sed fi per interpofi« 1301 perfonam rempupilli emcritririea cauffaeft, utemptio nullius Womenti fit : quignon bona fide uidetur geffiffe rem, amp;nbsp;ita eft refcri-ptum idiuo Seuero amp;nbsp;Antonino, fané fi quidem emit ipfe palam, de« autem nomen non mala fidcfimplicirenfutfolent honeftiores bonpari nomina fua inftrumentis infcribi ) ualet emptio.quod fi calli oe.idem cripatq; fi per interpofitam perfonam cmiffet. fed Sc fi credi= lor pupiJJi diftrahat.-æque emere bona fide poterit. Si ucro filius tuto*-lis.uelquæ aliaperfona iuneius fubiefta,emerit.'idemerit,acfiipfe emiftet. vr. pomponivs.

TVtorcs,quibus adminiftratio décréta nôncft,tanquam extrane« osjrefte â pupillo emere placet.

QVod dicimus,in rem fuam authoritatem accomodate tutorem nonpoffc.-toties uerüeft,quoriesper femetipfum, Uel fubieftas

DIQESTORVM LIB. XXVI.

. qoentias gcrî(ut didum eftjnihil prohiber. Si duo rei fini ftipnlâ^t amp;nbsp;alter me authorc i pupillo ftipuletur, alter altcro tutore authorc: dh cendû ert, fbpularionem ualcre:fi tarnen authoritas rutoris unius M* ficiat. cætecum fi non fnft'iciat.dicendnm crit, inutilern effe ftipulatio nem. Si amp;nbsp;parer amp;nbsp;fihus.qui in poteftate eins fuit,tiitores fuerunt, pater eft ftipulatus filio authoremullius monrenti erit ftipulatio idrir* co,quia in rempatrisauthor effe filius non poteft.

ET fi conditionalis côtraâus ciim pupillo fiat, tutor debet pure au thor fiert nam authoritas non conditionaliterdcd pure interpol» cia eft,ut conditionalis contraftus confirmetur.

IX C A l VS b^XVliLtfd ediiifmprottmcidïe, OBligari ex omni contraân pupillus fine tutoris authoritatc noU poteft.- adquirere autcm fibi ftipulando, amp;per traditioneni ac^ picndo,etiam fine tutoris authoritatc poteft. fed credendo obligat®*'' bi non poteft;quia fine tutoris authoritatc nihil alienare poteft. Ex W autem,quod pupillus nullam rem fine tutoris authoritatc alicoai^^ tcft.-apparet,nec manumittere eum fine tutoris authoritatc pofte, ampliusjicct tutoris authoritatc manumittatdebetcx lege AdU^ da apud confilium cauflam probate. Pupillus ex omnibus cauftis 1 uendo fine tutoris authoritate,nihil agit.-quia nullum dominró ferre poteft.fi tarnen creditor bona fide pecuniam pupilli confump'^ tit,libcrabitur. nbsp;nbsp;Pupillus hsreditatem adire fine tutoris .ruthopf tc non poteft,quamuis lucrofa fit,nec ullum habeat damnum* ft“ ” ex fenatufconfulto Trcbelliano hsreditatem recipcre fine tutoris^ thoritate poteft. Tutor ftarim in ipfo negocio pracfens debet an® . fieri . port tempus ucro,aut per cpiftolamintetpofita cius anthori®’’^ hil agit. nbsp;Etiam fi non exaudiat tutoris authoritatem is, qui eu® P pillo contrahit,feriptis tamé hoc adprobemr.refte negocium S^'^^jj ueluti fi abfenti pupillo per epiftolam uendam aliquid,aut loce®gt;“ tutoris authoritatc confentiat.

Orfemus communistaus amp;nbsp;Tim â pupilla tua te authore aligna rem •, Oper tradition? accepenttota ad Titiû pectinebit. MARCELLVS ^ o T A T.namqnodcun^ad omnes dominos non poteft pertincreid profolido ad cum^cui adquiri poteft,pcrtincre neteres eóprobanerut..

TMpubetes mtorc authore obhgantur,etiam fitaceant.nam aim ae J. ceperint pecuniam mutuam.-quamuis nihil dicant, anthoritate tu« toris interpofita, renentur.quare amp;nbsp;fi nö débita pecunia his perfonis fo «ita fuenr.quamnis tacuerint, interpofita tutoiis authontas fufficir, Wcondidioneteheantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Xim. IDUn aiVrfeium firoean. ^OOnmulmm intercft,nóadfuerittutor,cum negocinm cótrahe« X N'^ctur.anprxfcnsignoraucrit,qualceiïer,qiiodcüntrahcretur. .

ACcipientis amp;nbsp;edentis indicium idem tutor author utrin^fit. fed Uttum ita eft,fi bis author faâus »ft.-an amp;nbsp;una authontas iufFici* « co animo.ut ad urrutvj pertincatf dubitat quidé Pomponius, fed ^tet defeiiditur,fufficere unam authoritatem.

jjOteft pupillus tutore authore debitorem fuu Titio delegate. fed A cum tutor debet pupillo;dicédum eft,ne^delegari eum, neep pro ^utatorem aduerfus nitorcm dari ipfo tutore authore pofte; quia futu ^^m firent authoritate fua liberctur.

fi Vratotem etiam impuberi dari pofte: fedadea, qua: folennitatê V^iuiis defiderant, explicatida, tutore authore opus effe.

.^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX, SCAEVOLA hi.vn.re/lftiinforum.

TNtcrpupillospatcmxhicrcditatisdiuifiofafla eft,præfente tutore, A*cd non adfignante inftrumento diuifionis.qnxfitum eft,an ei ftari ^otterete'refpondi.fi tutor author fuiffetmon idcirco minus ftandu cdiiiifioni,quod non adfignaflet.

I A ^ XXI. II) itiHb/inguldrif^tJHomi publice trafhilimm. A-ZEfendete tutore,pupillus condemnatus ex contradu patris, acce

pitcutätotemHnterquemSecreditoremafla fadafuntapud pröcn' tatorem Cxfaris infra feripta. Prifeus procurator Cæfaris dixit, fadät iudicata.Nouellius curator dixit, abftineo pupillum.Prifcus procura’ totCæfaris dixitjefponfum babes.feis.quid agere debeas. quatfituifl eft,an fecundum hxcaftaadolefcens bonis pa tris abftcntusfitC'refpon

XXn. VABZOlib.V.paPtriorumAltbolctuepimmMr’i'i*-SI quid eft, quod pupillus agendo, tutorem fuum liberaturus eft: w ipfotutoreauthoreagireftenonpoteft. ■

Q.VANDO EX FACTO TVTORIS VEL CV ratoris minores agere,uel cóueniri poffunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. IX.

ß dolu m malum uel eulpam tutoris, Arifto aitpupilluW pofleflbrem condcmnandum:fcd non puto,quanti after in litem iuraret. amp;nbsp;tarnen illud iu eft, ft rem à tutorc pu« pillusferuarcpoflit.

SI tutor uel curator pecunia cius,cuius négocia adminiftrat,mutu* data,ipfe ftipulatus fuerit,uel prædia in nomen fuum cmcrit:utilis adfto ei, cuius pecunia fuit,datur ad rem uindicandam, uel mutuaW pccuniam exigendam.

DOlus tutoru *pupillo,nc^nocerc,nelt;5prodeire debet.quodauj rem uulgo dicitur,tutoris dolum pupillo non noccre .-tune new eft,cum exiUius fraude locupletior pupillus fadus non eft. quaremeii to Sabinus tributoria adione pupillum conucniendum ex dolo riito-risexiftimauit:fcilicetftpcr iniquamdiftributionem pupilli rationi* bus fault. Quod in depofiti quo^ adione dicendum eft, item inhsK' ditatis petitione: ft modo,quod tutoris dolo defijt, pupilli rationibuJ illatum probetur.

T ft extrinfecus aliquid tutor dolo amiferit.'pupillo nihil nocere oportet. v. PAPIN I AN VS.

P Oft mortem furiofi no dabitur in curatorem,qui négocia geffit, iudicati adiomon magis,quam in tutorcm.fi modo nulla ex com fenfu poft depofitum officium nouationem fadam,amp;: in curatoré uel tutorem obligationcm effe translatam conftabit. nbsp;nbsp;Tutor,qui pecu«

90 t^Honem poft mtelamfinltam rede reeufat, nonldemineoplacuir* quifuo nomine mutuam pecqniam accepir A iudicatum pro pupillo fecitmifi forte creditor ideo contraxit, ut in cauffam iudicati peciuua . tranfiret. . Vi. IDEM. • TVtor,intcrpofitodccretoprxtoris,adorem rcliquit. femndum * eum fentcntiadida,iudicati adioad pupillum non minus trans fertur,qu5mfi tutor obtinuiffet. VII. SCAEVOLA.

TVtor,qui amp;nbsp;coheres pupillo crat,cum conueniretur fideicomiffi nominc.in folidum ipfc cauit.quxfitum cft,an in adultum pupil Iwp pro parte danda fit utilis adioc'refpondit.dandam. ‘

Aec danfula frequés amp;nbsp;per quim neceflaria cft. quotidie . enim fiifpcöi tutores poftulantur. primum ieitur trade«. mns,unde defcendat fufpedi crimen, amp;nbsp;apunquos poftn ; lari quis poflit fufpeftus tutor uel curator, deinde quisgt;amp; . à quo A ex quibus cauffis remoucatur, deep poena fufpe ; fti- Sciendum eft italt;5 fufpedi crimen è lege duodccim tabularum defcendere. Damusautemiusremouédi fuTpedos tutores Romæ ptxtoribus.-in prouineqs praefidibus earum. an autem apud Icgamni . ptoconfulis fufpedus poftulari poflït,dubium fuit, fed imperator An toninuscumdiuo Seuero*ßradux Matico proconfuli Africa: referi» afs*BIan pfiqpofie.quia mandata iurifdidione,totum officium jurisdicundi ad dux. cum tranfit. ergo amp;nbsp;fi pretor mander iurifdidionem: fimili modo di , cendum eftJufpedu poffe apud eum poftulari, cui mandata eft. mm enim fit in prouincia hoe refcriptum;confcquens erit dicere etiam eu, cui i prætore mandata eft iurifdidio, poffe de fufpcdo cognofcere.

Oftendimus,qui poffinede fufpedo cognofcere: nunc uidcamus, quifufpedi fieri poffint. amp;: poffunt quidemomnes tutores : fiuc tefta« mentarij fint/iue non fint,fed alterius generis tutores.quare amp;nbsp;fi legitf mus fit tutor, aceufari potctit. Quid fi patronusC' adhuc idem erit di« cendum .• dummodo memincrimus, patrono parcendum. nbsp;Confe

9T«^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DîGESTORVM LIB. XXVL quafî pubÜcamrfîchanc aâionem.qninimôô: mulicrcs adtw^o*^ tur.-fedh« folœ.qua: pietate ncceffitudinis diiâæ,ad hoc proce^HiK'quot; pma mater, nutrixquo^Aauia. poteftamp;foror. nam in fororem «^ am refcriptum exftat diui Seiicri.fed amp;nbsp;fi qua alia millier fuerit,q^ prætor propenfa pietate intellexeritfexus uerecundiam non egr^*^ tem/eapiecate prôdiiâam non fuftinere iniuriam piipillorum-a°”’' tet earn ad acciifationem. Si quis de plebcis,ob fafta atrociora int^ tcla admiffa,fiieritapudprxtoré aceufatus: remittitur ad prsfeö^ urbi gtaiûtet puniendirs.

n. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

LIbertus qnoq,fi fraudulenter geffiffe tutelam filiorum patioi“ probetut,ad præfedum urbi remittetur puniendus.

TVrorquoqpcontutorepoteftfufpcâum faccre: fine duret #^ tutor ,fiuc iam defierir ipfe,contutor autem mancat tutor Äf’L diiuis Sciierus refcripfit.plus diiius Pius Gxcilio Perino refcripfi^’P^ * fcamp;tmoré fufpedum rcmotiim,contntoresfuosfufpedos faeöf^' Liberri quoeç pupillorum grate facicnt.fi tutores uel curatores rum,male gerentes rem patronorum uel liberorum patronorunigt;'' fpedos fecerint. fed fi patronum fuum, ut fiifpedum in tutcla »(f uel int;melius edjibertos ab aceufatione repelli.ne in ipfa cogni’^®”/ grain us aliquid cmergat,cum hoc omnibus alqs pateat. Non autem adolefcentis curator,fed etiam furiofi,uel prodigi,utfiifp^^ remouen poteft.fed Sefi quis curam uentris bonorumue admin’^J non carebit huius criminis metu. nbsp;nbsp;Prxterea uidendum,an fine ’*^^

fatione poffit fufpedus rcpelli. amp;nbsp;magis cft,ut repelli debeatdi Pgt;^ ri liqueat ex apertiffimis rerum argumentis,fufpedum eum eflej^uo fauore pupillorum accipiendum eft. Nunc uidcamus,cx qn®? cauffis fufpedi remoiieantur. amp;nbsp;fciendum eft, autobdolum inW** admiffum fufpedu m licere poftulare.fi forte graflatus in tutela fit- ^“ quod fordide egerit, uel perniciofe pupillo, uel aliquid interceperite rebus pupillaribus iam tutor. Quod fi quid admifit,ante tarnen.^' tor elTerrC quamuis in bonis pupilli,uel in tutcla)|non poteft fnfpe^? tutor poftulari.quia delidum tutclam prxceflit.proinde fi pupHM® ftantiam expilauit, fed ante,qidm tutor effet; aceufari debet e*P hxrcditatis.fi minus.-furti. Quarri poteft.fi tutor fiictitpupiUri“^** fit curator confirmatus adolcfccnti .• an poffit ex delidis tutelï f«quot;^ dus poftulanï'óc cum poffit tutela: à concuratoribus conueniri.con^ quens erit dicere, ceffare fufpedi aceufationem: quia turc lx ag’ P®”’ depofitoofficiOjUdaliofiimpto. Item erit quxrendum/fip^^^

ftàî aliquem defiiffe efTetutorem.amp;nirfumcoEpiffe. (u^utaufcj ad tempus,ucl ad conditionem cratdanisrdcindc iterum, ucl fuperuenb

- elite conditione teftamentaria, ueletiam à protore poftea dams) an fufpedus poffit poftulari; St quia dux tutelx font: fi eft,qui eum m* tell nidicio conueniat: acquifllmum evit dicere,ceffare crimen fufpe« fti.fi autem ipfe tutor eft folus:nunquid,quia tutclx ceffat, remouen* dus fit ab bac adminiftratione,quafi fufpeftus ex co.quod in alia male uctfatus fitCErgoamp;: in eo,qui curator folus poft finitam tutclam con* firinatuseftjidemdicipoteft. Quodfiquis tutoritadatusfit,QVO AD IN ITALIA-ERIT, TVTOR ESTO,uel, QVOAD TRANS MARE NON *1BRIT: an poffit fufpeftus poftulari ex eo geftu, quern admini* * ^fs crit ftrauit ante,quàm trans mare abiffetC’ amp;nbsp;magis eft,ut poftulari poffit, faliïs.ab quafiunatutela fit,Habens interualla. Sic^üsabfumms reipublicx effet, cauffa,dcfideraucrit in locum fuum conftitui alium tutorem: an reuet fus,ex ante gefto fufpeftus poftularipoffitC'Sequia poteft ex priore geftu utiliaftioneconueniri,ceffabitpoftulatio. Si curator uenttibc« nisuedatus,fraudulcntcr uerfatus fit: deinde tutor datus, an poftulari fufpeftus propter fraudes in cura admiffas poffit,dubitari poteft. Et quidem habet contutores:nó poterit poftulari, quia conueniri poteft. finonhabetsamouen poterit. Si tutor immicus pupillo parenti* ' busue eius fit:8c generaliter ,fi qua iufta cauffa prxtorem mouerit,cut non debeat in ea tutela uerfarnreqeere eum debebit. Seucrus ce An* toninus refcripferunt Epicurio;tutotcs ,qui res uetitas fine decreto di« fttaxetunt , nihil quidem cgiffe:uerum ft per fraudem id fecerunt,re* mouericos oportere. nbsp;Tutor,qui ad alimenta pupillo prxftanda co# piam fui non faciet:fufpcftus eft,poternfc^ remoueri.fed ft non latitct, fedptsfens nihil poffe decerni contendat, quaft inopi: ft datis pupillo aduocatis, inmendacioreuincatur :ad prxfeftum urbi remitten us eft.Necttenimintereft,idagerequenquam,utcorruptafideinquihtiolt; nis,tutor conftituatur:anbona tide conftitutunvielutprx one gt;nbsp;nisahenisincumbere. Hie ergo non quaft fuf^ftus remoue 1 u , e temittetur punicndus eapcEna,quafolentaffici,qui tute a r nbsp;nbsp;ru# ptisminiftenisprstorisredemerunt. Tutores,qui repertorium non fecerunt:uelpecuniam,nelt;^adprxdiorumcomparationernconferre. necßdcponereperuicacite?perftant:quoadcmptionisocc^oinu«u^ Ut.uinculispiblicisiubcnturcontineri,amp;cmftiperprofufpeaisl^ien tut.fedfciendumeft,namp;omnesHacfeueritatetraftaridebcre:fe utw® Humihores. extetum cos, qui funt in aliqua dignit ate poftti. non opr# - notuincuhs publicis continetioportere. nbsp;nbsp;Is tutor,qui inconfiderate

DIGESTO-RVM LIB. XXVI.

Qui ob fcgniciemjiel riifticitâterB,ucl incft1ani,ud fimpfidtatdW» • uelineptiam remotusfiut.-inhac cauffa eft, m Integra exiftlmaaon^ tutelauel cura a beat, fed amp;nbsp;fi ob fraudé non remoucrit aliqucmjedïö um ei adiunxerit.non erit famofus;qiua non eft abire tutcla iiiffus.

fican, utappareat deejciftimationc.quid ergo,fi non fignificauetit cauflam remorionis decreto fuoC'Papinianus ait,deberc dici, hunc i!gt; tegræ effe famæ.ôc iierum eft. Si praetor fententia fua non re mout' rit tutela,fed gererc prohibuit: dicendum cft,magis eflc,ut amp;nbsp;bic defi* nat tutor effe. Qui nihil geflerunr,non poiTunt fufpedi poftulad'“* rum ob ignauiam,uel neglegentiam, uel dolum, ( ft dolo fecenint) poffuntremoueri.

SVfpediis fieri is quoqg.qni fatis dederitjiel etiam mine ofFerat,p0‘ reft.expedit enim pupiUo rem fiiam falud fore, quam tabulas can* tionis habere, nee ferendus eft contutor, qui ideo collegam fuu fufp*' öum non fecit,quoniam cautum erat pupillo.

IMpuberibus quidem non permittitur fufpedos facete.adoleft«*^®' bus plane uolentibus fufpeßosfacerc curatoresfuos,pernnttitt^'' dummodo confilio neceffariorum id faciant. nbsp;Si non fraus adro^

fit,fedlata neglcgentia.-quiaifta propèfraudem accedit,remoueiiquot; hunc quaft fufpeüum oportet. nbsp;nbsp;Praeterea accefferunt quaeda fpco^

cxepiftola Imperatorisnoftriamp;diuiSeueri ad Atrium Colonü.uaH] aduerfus eos,qui ne alimenta decernantur/ui copiam perfeucrant n^ faceremt fuis rebus carcant,praccipitur:tei'cp feruandx cauffa pupwy in pofTeiTione mittitur cius.qui fufpeßus fententia fu a faduseft.^qt’^^ mora détériora futura fint, curatore dato.diftrahi iubentur.

. quis mtor darus, non compareat.folet edidis euocarijnouiflîmtCB^” copiam fui non feccrit ) ut fufpedus remoueri ob hoe ipfum, quod e

1 pid fuino fecit.quod amp;nbsp;per rato ,amp;diligenti habita inqmfitionc.fao^ dueft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vin. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. A fil SVfpeßum etiam mtorem efte putamns,qui moribus talis eft,^‘ fpediis fit.enimuero tutor,quamuis pauper eft,fjdelis tarnen » ligensjtemouendus non eft quaft fufpedus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j^_

Lettor aliquo uinmlo neceflitudinis uel adfinitaris pupille coniun fit, uel fi patronus pupilh liberti tutelam gerat, amp;nbsp;quis eorupi ^^eutemouendus iiideatur.-optimum fadu eft, curatorem ei potius aamugi^quini eundem notata fide Seexiftimationeremoueri.

1^1 Ihil proponi,cur pratferibere curator poffit in cognitionefufpe* , X 1 digt;quo minus religie prêtons i pupiUari feruo detegente frau*

t Onferibens libru ( ut mihi uidetur ) urilifTimum, quem cxcufationum tutclæ amp;nbsp;curatoriae uocaui: hunctibi mifi. faciam autcm,quoad poffibilc erit, de his doftrina manifeftä, enarrans légitima Grae« cotumuocc.amp;ficognoucro incptaea ad transfe« rendum efle.-apponamdicendoru narrationi etia —- ____Jipfa Icgu uerba,fi necefle erit : ut dicédorum fimul «legcndorum ufumhabientcs,intcgritatcmindigcntibus,amp; utilita« tem pr^bcamus. Dicendu igitur primum eft,quos creari non opor* leat.Libertinispupillisingenuostutoresuel curatores prxfidcs non oabunt:nifi omnimodolibcrtinornm penuria fecundum locum il» wmfit.libcrtinis emm libertines foies oportercdari,quiex codem loco fint, oratio diui Marei iubet.Si autem dabitur.diuus Seuerus, im puberum curam Habens, obliga turn eumeffe tutelar, nifi iuftc ratio» I üj nes

DIGESTORVH LIB. XXVIT.

nes rcddidcrirrcfcripfit. Non poreft curator effe fponfx fponfuï, ut Senatus dicit.creatus auteni talis abfoluitur.

t T^ Xcnfintur à turelaamp;: curatoria,amp; qui feptuaginta annos copie’ JL^iicttu. exccffiffc autem óportet feptuagira annos tempore iHu» quo creantur.aut quo hxreditatem adijt quis, aut quo conditio, quS teftamento inferipta eft,compléta eft. non infra tempora cxcufarióis. Actas autem prObatur, aut ex natiuitatis fcriptura,aut alqsIegitiiTiis demonftrationibus. Remittit itutelauel curatoria MiberormU niultitudo.lcgitimos autem liberos effe oportet omnes, amp;nbsp;fi nonfat jnporeftate.oportet autem liberos inuos effe, quando tutores patres dantur.qui enim antea dcceflerunt,his non connumerantur;ne^ rut« fus nocent, qui poftea moriuntur.amp; hxc ira inquit conftitutio diiü Se ueri. hoe autem uidetur quidem diftum efle de tutore dato fecundum teftamentum.-eónuenit autem Sein omni alio. Qui autem in nétte eft» amp;nbsp;fi in multis parribus legum comparatur iam natis.-tamé neep inpr^ fcntiquaeftione,nccpinreliquis ciuilibus muneribus prodeft patri St hoc didum eft in conftitutione diui Seueri. Nonfolûauté filq remif’ fionem tutelæ tribuunt,amp; filiæ.-fed etiam nepotes ex filijs mafculis na’ tl mafculi amp;nbsp;fœminæ.auxiliantur autem tunc,quando patre eoni moi tuo,illius locum fupplét auo.quotcunlt;$ autem nepotes fucrint ex iwo filio.numerantur pro uno filio. hæc autem ex conftitutionibus,qux de liberis loquunt,poffunt coMigi. nufquä enim facile eft inuenire, obi de filqs loquatur conftitutio,fed de liberis.appellatio autem hæcamp;a“ nepotes extenditur. Numerû auté liberorum determinatum com ftitutionibus effe oportet unicuicj tunc,cû creanturmon amp;nbsp;fi poft créa’ tionem gencrentur,antequam iura remiflionis præbeantur. qui cni® poft hoc geniti fuerintmon auxiliàn tur,ut conftitutio Scucri amp;nbsp;Auto» nini inquit. Amplius autem fie qui habet très tutelas,aut très curato rias.aut cômiftim très curatorias amp;nbsp;très tutdaisA adhuc manétes.hoc eftnondum excedentibus æratemminorihusdurennttunrur adulte' lam ud ad curatoriam uocati. fed tarnen amp;nbsp;fi curator quis fuerit,nóiw pubcris,fed furiofijn numerum curarum fiehxc computabinir curaw tia.quod fic fe habere,docet conftitutio Seueri Sc Antonini. dicit ante fixe amp;nbsp;optimus Vlpianus de tribus tutclis.

^ ^T^Ria oneratutclarödantexcufationem.triaautem onera ficac | cipiendafuht.-ut non numerus pupillorö plures tiitelas faciat, fed patrimoniotum feparatio.Ä ideo qui tribus fratribus tutor dsniS cft,qmindimfum patrimonium habent; uel quibufdam tutor,qw'

4 T^Iximus tres tutebs habentes ad quarram non uocari. qnatfitfi J__zeft igitur,fi quis dnas habés rnrclas,deindc ad nitclam remain nocatus,appellaiierit,amp; adhuc pédente indicio appeUationis ad quarta tuteJam promoucatur .• utrum a quarta fe exenfans, mentionem faci ctamp;temæ.an omninodimittet illamc'amp;iniienio adino Seuero Sc An» lonino conftitntum.non oportere ad quarram promoneri à tertia appellanten!, pendente tertia: creationis cxcufationc:fedilliusfinem cxfpcdari.terniinum futurum quarts creationis.reda ratione.fi enim co ordine,quarram fufcipict qnis;eneniet,nt poft terriam exiftentem, iniufta tertiae appellatione apparente, quatuor oneribus grauetur extra leges. Si pater in tribus fuerit muneribus aut turelarü aut curato tiarum- filius ipfe nó uexabitur. amp;nbsp;ira conftitutum eft adino Seuero Öf Antonino, hoc auteni amp;nbsp;é contrario eft,quod oportet filios tutelarum lemifTioneni patri dare,amp; rurfus utriufe^ communesdd eft,unam filq, amp;duaspatris,autèconuerfo.tuncautem hæc ita fe habent.cum onus uni domui,non feparatis obringit. fetibit autem eadem hxc amp;nbsp;nobi liffiniiis Vlpianus.

V VLPIANVSlÆ ßn^. de officio pr^nrit tuttiarit. y'^Ria oncra in domo una effe fnfficit promde fi pater alicuius,ucl A filius,uel frater,qui eft in eiufdé poteftate, tria oncra fuftincat, çuæad periculû patris fui fpedér.-quiauolûrarc eins adminiftrât,omnl busexeufatio à tu tel a eópetitfed fi non uoluntatc patris adminiftiéri non prodefle.frpe refer iptum eft.

♦ Clduaslubeti tutelas,aliæduæ fimul fupinduftæfucrit.ucl ofdine . Otertia auxiliabitur ei ad remiffioné quartse,^ fi i mperator fuerit, n«i quarram iniunxcrit,aut tertiamA ante qudm cognofeat imperato tis mandata.promotus crit ad aliam. fi autem or do nô apparuerit, fed unadieduæcreariones proponentur in diuerfis chartismoqui creatus fftded qui creauit,cliget,quam oportcateum fuftipere. Grâmarici, fophiUæ.rhetores,medici,qui ii-jn^ió/ioi uocant;quemadmodû à relî 9uis muneribus, ita amp;nbsp;à tu tel a, amp;nbsp;à cura requiem habent. eft autem Ôe Uumeriisrhetorum inunaquarp ciuitatc,quiuacarionem munerum babeât, amp;nbsp;hærefes qusdam propofitæ lege, quod manifeftû eft ex epi-“ola Antonini Pq.quæ firipta quidem eft communitati Afiae,uniuers w autem orbi conuenicnscft.cuius capitulum hic fubiedum eft. Mis uores quidem duitates poiTunt quinque medicos immunes habe« Jarres fophiftas,amp;;gramnuticçs totidem. nuiorcs autem ci-uitates

uitates feptem.qui curcnt:qnatcrnos, qui doccant utran^ dqftriwl”' maximx aurem ciuitates decern medicos,8c rhetores quinlt;5 A gw®*. maticos totidèm.fupra huüc autem numerum nc maxima quidem® uitasimmunitatem ptæftat .Decet autem maximoquidem nuine® uti métropoles gentium. fecundo autem, qûæ habent fora caufanJ' tertio autem,reliqiias èxcedcre hunc numerum quidém non licct,ne? fententia fenatus.nelt;5 alia qua adinuentioné.-minuere auté licet, quo* niam pro ciuilibus muncribiis hocintroduâum effe ap paret. ftU^ nó aliter hac immunitate perfruentut.-nifi dogmate fenatus infciip” fuerint numero conceffo , amp;nbsp;circa opcrationemfe negligent« non habeanr.óc quidem philofophos liberari à tutelis, amp;nbsp;Paulus feribit it** ÿ philofophi,oratorcs,grammatici,qui publice iuuenibus profiint.«5 eufantur à tutelis. nam amp;nbsp;Vlpianus libre quarto de officio ptoco«'* lis ita fcrihit. ƒ Sed amp;nbsp;reprobari medicu polie â republica,quâuis flt;®“ probatus fit,Imperator nofter eu pâtre tælio ßaffo refcripfit. philofophis autem cadem eóftitutio diui Prj ita dicit. philofophoru® aût nô conftitutus eff numerus.-quia rati funt,qni philofophantx»® mo autem,cos ,qui diuitqs abundant, uoluntariepecuniam in utility tes patriæ côtribuere debere.fi autem proprie loqueretur de fiibfta®-iam inde manifeftû effet eos non philofophari.cft autem imperator’ Commodi conftitutionibus inferiptum capitulum ex epiftoîa Anto* nini Ptj,in qua manifeftatur.amp; philofophos habere immunitatem^’' telatum. Sunt autem hæc uerba. côfimilitcr auté his omnibus diui“ pater meus mox Ingrediens principatum, conftitutionc exiften^l*® notes amp;nbsp;immunitates firmauit.fcribés philofophos,ihetores,grâff^^’ cos, medicos immunes effe nô folû à prxfeftni is gymnafiorû,

* hre afs dotq folere: fed amp;nbsp;frumen«,uini,amp; olei emptionis,*( amp;nbsp;ius praepofino défunt, nis }amp; neqîiudicarc, (nc^ legatos effe) neç in militia numerari'^ afs ifta uitos,ne9 ad aliqùod munus gentile fine familiàrum eos cogi.

i5^ defût plius amp;nbsp;illud feire oportet A eum,qui in patria ,ppria docct, aut nbsp;nbsp;*'

catur,immunitatéhanc haberc. fi cm exiftens Cumanus, in doceat,aut medicetur. apud Cumanos immunitate non hab« -amp;^° ita promulgatum eff â diuo Seuero amp;nbsp;Antonino.ualde tamen dildP* nis inftr uflos : amp;nbsp;fi fupra numerum, amp;nbsp;in aliéna patria môram 60® effe immunes,Paulus fctibit,dicens ita diuum Pium Antonin”® iuffiffe. Rômxphilofophantem cum falario,uelfincfalario,rcmip* nem habere ;prômulgammeft,âdiuoScuetoamp;Antonino,itaacfi' propria patria doceret. quibus promulgationibus poteft quis ilhm ®' tionem adduccrc,quoniam in regia urbc,qux amp;nbsp;habetur À eft ton'® nis patria, de cent et ntiç utilcnifeipfumprxbcns,nóminus,qu»®®

ÿpHa patriajmmnnîtatc frnctur. Legu nero doflores in aÜquo prx fiaatu docentes jtemiffioné non habebuc. Romx aut docentes, amp;nbsp;d tu« t'la amp;: dira remittûtur. Vlpianus quo^ libro fingulari de officio prx ^oristurelaris ita fcribit.^AtWetxhabent quidé imtda cxcnfatio-^fm.fed fi facris certaminibus coronati funt. Gentiö praefidatus, (pWaAfis, Bithyniæ,Cappadociæ)tribuit immunitatcmà cutela* boe cft,quoad in prfefidatu funt. Tutda emnó eft rcipubJicac munus, ttec quo ad impenfam. fed ciuile,nec prouinciale uideturin tutela adminiftrari. Rcmittuntur àrutela amp;nbsp;curatoria duces ciuitatum. Datremiflionemtutelac amp;capitalisinimicitiaecótentiofadaaducr •us pattern pupi!lorum:nifi fecundum teftamentuni apparnerit datus tutor,nifi poftquam fcripnim eft teftamentuni, capitale certamen eis ttiuiccm conftitit:uel nifi antiquior quidem eft teftamentOinimicitia, propter hocautemuideatureffe datus tutor,ut fupponatur dcbitoamp; t’tgocijs. amp;nbsp;hoc ex epiftolainiperatoris Scueri oftenditur. Amplius autem abfoluitur à tutela,cum quaeftionem quis pupillo de ftatii mos öet:cuih uidetur hoe non calumnia facere, fed bona fide. amp;:hoc diuus Marcus amp;nbsp;Verus promulgauerunt. Derufticis autem,amp;bumilibus, Killiteratisferibit Paulusita. ^Mediocritas, amp;rufticitasinterdûcx-tufationem præbent fecundum epiftolas diuorii Hadriani amp;nbsp;Antoni» b*« Eius,qui fe neget literas fcire, excufatio accipi non debet : fi mo* °o «pers hon fit negociorum.

P Aiipertas fanè dat cxcufationem,fi quis imparem fe oneri ininn» X dopoßitprobare.idcpdiuorumfratriimrefcripto continctur.

♦ V Ed amp;nbsp;milites,qui honefte cópleuenuit militie tempus, remiflio Oiiemhabenttutelaru aduerfus omnes priuatos:aduerfus autem Elios eoriim,qui eidem ordini communicauerunt,amp; omniü,qui olim troilites fuerunt: infra annum quidem dimiffionis remiffioné habent, poft annum autem non habcnt.coarqualitas enim honoris mihriæ for . bor uidetur priuilegio,quod olim inter milites habuerut: nifi fortalTis aids habucrit iuftas tutelae excufationcs.-utputa numerum annotum, uel aliquid tale,quale amp;nbsp;prinatos aduerfus omnes excufarc confueuit. bate autem de filijs,non de nepotibus eorum, qui olim milites fiicrût. dépotés enim eorum,qùi ohm milites fuerunt, in codem loco cum te liquis prinatis effe creduntur. Qui uero ignominiofe dimifti funr,fî Jolies his habentur,qui nfiquam militaucrunt; amp;nbsp;propter hoc neqj ipfi habentpriuilegium,nelt;5fi]ii corum. Qui olim fueruntmilites,tu» tores dan obligabuntur. Quandoqg autem non complaît quidam

militi« tempus, amp;nbsp;tarnen habent remiffionem tutclarum, perid' de ut hi , qui compleuerunt . qui enim uicefimum annum mili‘ tiæ exceffit,fimilis effecreditur ei,qui compleuit tempus militiat. qui autem infra hos aniios dimiffus eft: non habet continuam tutcbrufli immunitatem, fed ad tempus .•quemadmodum amp;nbsp;reliquorumxiui* lium muneru remiffionem habet. Qui enim infra quin^ annos à milw tia folutus eft, nulllam fibi uindicabit immunitatem. qui autem poft quin^ annos,unius anni habet immunitatem.qui autem poft odo,hi-ennn. qui autem poft duodecim,triennrj. qui autem poft quindccim, quaanennij. qui autem poft uiginti,ficut fupra diximus, continue ah foluetur. Qui autem inter noftumos cuftodes,qui funt Romx.mili taueritranniXpiins habet remiffionem.ita autem, fi honefte feilicet ab folutus fuentf ficut diflum eft ) uel propter ægritudiné cauffariam ( ut uocant) remiffioné acceperit.( eft enim amp;hæc honefta ) qui em igno« miniofa potitur remiffione,non habet uacationem. Si autem «ete* ranus effc creditur non folum legionarius,fed amp;nbsp;omnis, qui qualitti* tüqg militauit,licet honefte eft amp;nbsp;ipfe abfolntus .-filiorum tarnen tutof creabitur. etenim legionarius eius,qui inter nodumos euftodes jnilb tanir, filiorum tutor fit. lam nero amp;nbsp;militi impuberi curator dabb tur,qui olim miles fuerit;fcilicet fi pater huius mortuus fuerit,fiue eu* am hic emancipatus fuerit.fimiliter Sede uniuerfis his conftitutiones teftantur.Scribit autem amp;nbsp;Vlpianus ita.^ Sed ignominia miffuubuf bicis plane tutelis excufabuntur:quia ingredi urbem eis non licet.P^ nè fi quis in cohortibus urbanis militauit.-licer ante uiginti annos titur, tamé perpétua habet à tutelis exeufationem. Qysfifum eft aut, utrum unam amp;nbsp;femel tutelam accipiat, qui olim fuerunt milité’ uel uno tempore non amplius, quam femel; quiefcente autem pó®* , tutela, rurfns priuilegium recipiant C'fed ficuti inpriuatis,quiquieoc' , Xrint,non auxiliantur his,qui habuerunt,nec inter tres adnumö^’O^’ ita amp;nbsp;in his,qui olimfuerunt milites,non prodeft creatum effe. hoc2ii tem amp;nbsp;in curijs eft promulgatum, ut oftendit diui Seueri amp;: Antonin* conftitutio.amp;:nihil diffère, qualiter indigeat filij commilitonis tutoie uel curatorc.utrum emancipati, uel parte monua Primipiho] ‘^^ conftitutionibus Imperialibus exeufationem habent reliquarum tute larum; primipilari) autem filiorum tutores crunt. pri mipilarij ante® hi exiftimantur,qui exercent primipilum.fi quis aut nócxercens mor tuus fueriuhuius filiorum primipilarius tutor non erit.

t 'N T On folû iutcm,qui ad caligatas mi]irias,amp; rcliquas primipifa 1 gt;nbsp;nj milirauerut.-fed amp;nbsp;qui quaUtetatn^ neceffitatis publics po« puli Romani gratia abfentes fucrunt.-anni habcnt uacationem poll re uerfionem. nbsp;Annus deni^ hie non folum his,qui complcuerut con«

liictum militis tempus,in rchquis publicis neceffitaribus datur.- fed amp;nbsp;•his,qui qualitercum^quieueruntâ publica neceffitate, amp;teuerfifunt; amp;nbsp;fi minus eo tenipore,quod conftitutum eftjconfummauerunr.quas dennj prins habebant tutelas,propter hoc autem depofuetunr, qnoni am publici negoep gratia abibant.has cum reuerft fuerint confeftini recipient, nihil eis auxiliantcanno. annus enim ad futuras nouas da» tnr, non ad cas,qus refumi debent, annus autem continuorum die« rum fcrutabitur,ex quo quis reuerfus eftjettam uiam dingens uel di« tigere debens,non earn, quae eft ex circuitibus. nbsp;nbsp;Et qui in teftamen«

to dati flint tutores, renuent fecundu leges adminiftrationeni carum po(refîionnm,quæ inalia funtprouincia,quodoftcndit fubieda diui Seneri conftitutio. ^ Diui Scucrus amp;nbsp;Antoninus Augufti Valerio, teftamento tutor datus,ante praefinitu diem adiré prsfidem prouin-ciaedebuifti, amp;poftulare, ut ab adminiftratione earum rerum,quæ in aliaprouincia erantjiberareris. f Qui primipilum expleuit,fi efi tu-telam fufccpiiret,8e unius filium,rurfus in militates neceffitates alTum ptuserit.deponetfolicitudinem tutclx.Similiter in locum illius tuto-riSjquem poftea fibi coliegam adduxerit,dabitur curator:ut ait confti tiitiodiuiScueri,quamadoptando refte omnibus fimilibus capitulis curatorem dare licet in locum corum,qui temporis uacationem rcci-piunt. Si libertus impubes dabitur ^ patrono curator file's fuis, uel alius quiennej minor uiginti quinqg annis:donec quidem impubes fuc nt,nee moleftabitur.-interim autem alter in locum eius creabituf cura tot.fimilis eft huic amp;nbsp;legitimus tutor,fi puberem efle contigerit. nam amp;nbsp;in eius locum curator interim dabitur. nbsp;nbsp;Si quis etiam ita sgrorus

fiierit,ut oporteat cum non omnino dimitti à tutela: in locum eius en rator interim dabitur.fanatus autem hie rurfus recipiet tutclam. Sed amp;fi quis in infaniam incidcrit,fi milis eft huic.amp; ita Vlpianus fcribit. ^ Aduerfa c^qj ualetudo excufat.-fed ea,qus impediméto eft,quo minus quis fuis rebus fupeteflcpo(rit,ut Imperator nofter cu patre refcripfit. Ext PAVLVS Hb.ßnffdarideexafatiotututorum.

T nö tantum ne incipiant,fed ab accepta etiam exeufari debent, xit MODESTIN VS hlllt exatfationum.

TDé Vlpianus fcribit.quot;^ fed in hoc referipto adieftu cft.-folere eos uel ^ad tempus,uel in petpetuu cxcufaii,prout ualetudo cft,qua adfici» K q tut,

tur. Furor autenr non in tötumexcufat,fcdefficic,ut curator interiffl detur. f Sunt amp;nbsp;alij, qui fi iam fint tutores nel c.uratoies. tamé conti» nue de relique abfoluuntur â foUicitiidine:puta quiadomicilium alio tranftulcrunt ex refcripto Impcratoris, feientis quidem tutorem eff« eum,tranfniigrare autem expteflim ei concedcntis,amp; borurn alteru« truni literis fignificantis.

4 OCire etiam oportet.neep dates tutores, neç teftamentarios pro» j^uocare neceife habere.-ut oftendit conftitutio diui Seueri amp;nbsp;Anto ' nini. hoc ante obferuari oportet amp;nbsp;in datis curatoribus.in paucis enim ■ ualde diftant cura tores à tutorihus.aduerfusdeniqjfmtcntias auton tes eis excufationesjicentiam habebunt appellandi. nbsp;nbsp;Multaueroob feruare oportet,ut permittantur tutores uel curatores cauffas remiffio nisexponere. oportetenimeos etiam conftitotolegibus temporead iudicem accedere.Sunt aut conftituta tempora hæc.qui emin ipfad® täte eft, ubi creatur, uel intra centefimû miliariu à ciuitate; infra qtiin* quaginta dies excufabitur, poftea autem nó admittetur, fed tenebitut ad follicitudinem. amp;nbsp;fi horum quid non fccerit:erit in eadem cauffa, id ’ qua effer,fi uidcretur proprio ipfam periculo negligereme^ ulla ei uia reliâa crit ad cxcufahonem. nbsp;Qui autem fopra centum miliariaà œ mtate abeft .• uiginti miliaria habebit numerata in unamqanq; dieid» £ qua cognouerit. oportet anted manifeftari àpræfidibus,uel in cm,uel ad domum.amp; extra hos,alios triginta dies habebit ad cxcuWti onem hoc autem conuenit amp;nbsp;bis, qui in teftamento dati funt;fiuc tu* tores fuerint,fiue curatores.-quosconfirmari amagiftratibus conflit* turn eft. AUud etiam inuenimus in diui Marei promulgationdiiq“' fitione dignum.Si enim ei,qui in ipfa'ciuitate eft,in qua creatuseft»^ intra centum miiiaria,quinquaginra dierum fpacium legislator dedif ei uero,qui ultra centum miliaria habitat,in unamquanlt;gt; diem n*’®^ rari uiginti miliaria iulfit A extra hos alios triginta dies adiecit ad 0® fanonemninde cótingir,ut fi cuius habitatio centum fexagiuranuW' ribus abfit,is odo amp;nbsp;triginta dierum fpacium dfitaxat habeatrodo qui' dem,centum fexaginta miliariorumnomine,in unamquan^dicro® ginti miliarijs numcratis: triginta uero,eo quod ad excufetioncmi^ unt.eritigitur détériore ordine,qui longius habitatco, qui intra een* turn miliaria eft,uel in ipfa duitate.fi utvjhis quidem friper quinque* ginn dies fpacq funUibs nero pauciores. Scd amp;nbsp;fi maxime uerba kg' hunc babeantintelleâam,tarnen mens kgislatoris aliud unit, frae Serbidius Scxuola, amp;nbsp;Paulus, amp;nbsp;Domitius Vlpianus uertices kgquot;® prudentum fcnbiiut,dicentes ita oporterehoc obferuarijUtnun^quot;

TIT. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;981

alicni minus detur quinquaginta dierum fpacio. tunc .intern longius; cum annumeratiodierum^qui inuiam coputantur, adiedis triginta diebus^quos ad excufationem lex dat,excedit quinquaginta dies.utpii ta fl dixerimus aliqueni à quadringentis quadraginta miliarqs habita« te• hicenim uiæ quidem habebit dies niginti duos,ad excufationem autcra alios triginta. Obfcriiabüt aurem hoc temporis ipaciu omnes, qui qualitetcunq^xcufancnr à tutela uel cura uel parte eins. Gorife quens aiitcm eft credere,quod fi aliqu.a fpecie excufationis fuerit quis ufusmon aliter audietur, quant fi obferuaueritconftitutü tempus: nifi forte alterius alicuius ciuitatis eft duis. ita iicroneceffceft euftodire conftitntum tempus; ut amp;nbsp;ficxcufatus fuerit dimiffHS,non liberari eü, diims Seuerus amp;nbsp;Antoninus oftendant in conftitutione, iubentes non detineri eum,qui in locum eins creatus fit, quafi non liceat alium dari in locumexiftentis tutoris. Sufficit autem intra conftitutu tempus excufare fe folum.amp; fi em poftea uelle definat, non ei nocebit. Ideoep fi repræfentauerit quis fc folum, non permanferit autem poftea, ut fe extufet; poft conftitutum tempus exceptione repellctur. amp;nbsp;dicit hsc conditutio imperator urn ScueriÄAntonini. Si enim quis,ppter ægri tudincm,uel propter aliam neceflitatem ( puta maris,uel hyemis,uel incurfus 13tronum,aut aliam quam fimilem)conftituto tempore non poterit aeniredgnofeendum ei eft. qui us fidem tametfi fufficit fir mare ex ipfa naturali iiifticiareft tamé amp;: conftitutio imperatorum Se* neri amp;nbsp;Antonini,hæc dicens. Scire autem oporter,non fuffïcere fi, ^ccdat adiudicem,fed oportere eriamde fpecie remilfionis teftari «fimultahabcatiura,quæ ad remiflionem faciunt, omnia nomiria« tcfin minus:fimilem effe ei,qui nequaquam acceflit, aut acceflit qui« dcm.iuftani autem remiffionis caufTam non nominauit. Quinqua gcitaneto dies continu! nnmetanmr,incipiendo à tempore cognirio« nis,quo quis cognouit feipfum datum effe. Oportet autem unam ^dari ante tribunal, ( uel aliter in fubmemorationibus )poteft autem «libellos dare,ut qdem ipfi aiunt Impcratores. Hatc de his,qiii obfer nare conftitutum tempus debent. de his autem, qui non fubieâi funt coditutis temporibus agere/crutemur. qui nóiuftc dati funt tutores, hoced.àquibns non oporret,aut quos nó oportet,aut quibus nó opor ict.aut quo non oportet modo.-fi neep confirmentur, nclt;^ adminiftra-uerint,funtimmunes.nelt;5 opponet quis eis, quod conftituta 'tempo* ra exoifationum non obféruauerint. neq? emm’ habent excufationis nfcefiitatem,utoftenditurinfubieäisconftitutionibus,quas exempli gratha fubieci,adaptantur autem utiqi omnibus.ÿ Diui Seuerus Sc An onmus Augijfto Narciffo. Ab auo matemo tutor datus, neceffe non

DIGESTORVM LIB. XXVII.

habuifti cxcufari,ciim ipfo iure non tcnearis.amp;: fi igitnradmînîftrâti'o* ni re nó immifcuifti,potcs elfe fecurus.t Similiter auremA fi enm^qui non fiippofitus eft iurifdidioni^creabunt magiftratus tutorem iiel cu‘ ratorem: neq; hic neceffitatem habct,obfeniare eóftituta tempora, ut puta quia nctj ciiiis,nelt;5 incoh eft.

LIbcrtu,cü de excufatione turorü amp;nbsp;curatorum traflamr/cireopot ter,non folum partis pupilli, fed amp;nbsp;matris inreüigi debere. fea cum de liberis patroni qiiaefierimuSjfcire oportet, appcllationem hac non in primo graducCMififtcre.hoceftinfiliiim amp;nbsp;filiam/edamp;inn«* porcs ex utroej latere, amp;:eos,qni deinceps funt. fed amp;fi ius anu!'^ rum anreorum impetrauerir : adhuc euftodit libertorum ordineu* feeundum hacc.quae refcripfit Marcus Antoninus. Qui propnap^ cunia emptus,amp; manumilTus eftmequaquä connumeratur rcliqnisH' bertis. Si plures hbern fuerint: unus omnium, liberis tutor dabitufi amp;nbsp;â tribus tutelis non abfoluetur.

SPadonem quoq} cceabnnt tutorem. nullam enim habet eteufan® nem,ut conflitutio oftendit impcratorü Seueri amp;nbsp;Antonini. QÜ' patri promifit fe fore tutorem liberorumrexcufari ab hac turela nóp® teft,amp; fi aliter habet ius excufationis. nbsp;nbsp;Scire oportet, nulli digpiw®

tribucre excufatione. unde fi quis fenatoriuSfuerit hic tutor eritô^c*^ turn,qui inferioris ordinis funt,quam fenatorum,qucmadmoduin r^ fcripfitdiuus Marcus amp;nbsp;Cómodus. Si autem quis tutor uelcuratorfu' erit nonfenatoris,ucl aliter in dignitate pofiti.deinde poftea fict feu* tor: continuo abfoluctur a follicitudinc. fi autem liberi,quorum tutti’ autcuram adminiftrabat, erant fenatoris.non abfoluetur à tutela r cura. Similiter autem Ôc qui inferioris ordini s eft,non exeufabitur ’ t» tela uel cura maiorû. Neqg librarios,nc^ calculatores,quosuulgof’ tionarios dicimus,habere immunitatem dicunt diuorum conftito^ «es. lam autem ôc ludæi non ludxorum turores erunt, fient Me»* qua adminiftrabunt. eóftitutiones cm in ijs folis fine molcftia eos c»^ iubcnt,per quæ cultus inquinari uidetur. Ratiocinatio ciuitans n*? in numerum unius tutelæ procedit. Libcrti uxorum fenatorum ui^ us,amp; fi res eor um difponunt,iion abfoluuntur tarnen à tutelis. hot O” mafodotum fenatorû libertis folum conceffum eft. Si ciuitatisn”' giftratus, incidente ei creationc,obnoxius fuerit periculo tntclx : h^ non connumerabitaltjs tutelis, quemadmodûnecfidciufforcs tn^ fed n eqg qui ob honorem tutores conferipti funt. nbsp;nbsp;Qui ueßigatof

' it, quorum tmnm quodq? per feipfum fansualidu non eft.an poflit ex cufari.quæfitum eft.puta fcptuaginta quis annorum noneftjic^ tres habet tutelas,fed neep quinej filios,aut aliquod aliiid ins remiffióis ha« bet:nimirum duas tutelasAduos filios,amp; fexaginta annorum eft: aut alia quadam talia dicit,per fe ipfa quidem perfedum auxilium nó præ bentia.quæ tarnen fi inuicem coniunftafintjufta appareât. fed uifum eft hune nó exeufari. Qui accepit nel habet immunitatem ciuilium nel publicoru mtinerum:hic â tutela uel cura non excufabitur. nbsp;nbsp;Qui abfolutusefti tutelauclciira,omninonon depoütionibus*apudada *a(s.ïnlub adremiffionem altcrius tutela: uel curationis utetur, fi ea iura remilTv numer4ti9 onis non extitennt. Qui dixerit feipfum ignotum elfe patri uel ma» ntb^w. tri papilli.non propter hoc excufabitur. Quando^ autem amp;nbsp;qui tres habet tutelas uel cucas,non habet ius rcmiffionis:puta fi quis affedaue titfufeipere.iam autem amp;nbsp;tutor,qui modici patrimonq fadus eft, affedaffe uidetur. nbsp;nbsp;nbsp;Item Ylpianus fcribit.^ fi quis inter tres tute« las emancipati filij fui tutelam adminiftret.anhoc ei innumeru proce datjeio dubitatum.Inucnio tarnen refcriptum,emancipate filiæ tute him numerari inter oncra oporterc. Si quis creabitur tutor exiftçm m patris potcftate,deinde pater noluerit pro eo caucre: iuflerunt leges amp;ipfunipatré ctearitutorem,utnullo modo impediatur tutelae cau-tio,ut oftendit diui Hadriani eóftitutio.^ Imperator Hadrianus Bitra fio Pollioni legato Lugdunenfi.Claudius Matcus(quamuis filiusfami lias)fiidoncus tutor elfe uidebitur, pater aöteius idcirco cauere non Viult, ut filiu fuum tutela eximatÄinhoc artificio per feuer abitexidi wo te huk fraudi rede occurfurum,ut amp;nbsp;hlius^Óc ipfe ad tutelam Übe« lorum C lementis getendam compellantur.

CAius teftamento fuoNigidium filio fuo tutoré dedit, cundemiqt ufq? ad ukefimu quintum annü cutatorem conftituit. quero, eu hceatlSligidio àcuratione etiam citra appellationé fe excufareiex qua die tempora,que in exeufationibus obferuanda diuus Marcus confti« Witeomputanda (ant:atrum ex die aperti teftamenti,an ex quo ad ne gociagcrédauocatur,ideft,poftdccimüquartum annum impletumf Modeftinus refpondit.excufationé à cura tune neceffariam effe,cü de« .^ treto ptxtoris feu prœfidis confirmatus curator fuerit.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVII. CALLISTRATVS bb.V.cdichntóktorij.

■^TOntantumagnitudo patrimonioriineunda eft fufeeptaru triu tutelarü,eius'cp,qu3E fufeipienda eft:fed etia xtas pupillorü confi der anda eft.na fi priorü pupillorü aetas prope pubertate fit,ita ut tantu« Wodo fcmeftie tempus rehquüfuentiaut eoiüjquorü fufeipere tutela cogitut:

cogitut.-non dabitur cxcufatio.id'cp principalibus conftitutionibuJrt iicrur. IHcnübus,amp; propter ind y tam nobilitatcm ciuiratis, ^pr”* pter coniundioné onginis Romanae.iam antiquitus amp;nbsp;fenatufeonful* tis,amp; conftitiitionibusprincipum pleniflïma immunitas tributs eft-*«* etiam tutelæ exeufationem habeant.fcilicct eoru pupiUorum, qui Ü*' enfes non fint,idq^ dimis Pms refcripfit. Eos,qui in corporibus funt ( iieluti fabrorum ) quoscp immunitatem habere dicimiis.etiam cù^* tutclarum extraneorum hominum adminiftrationem habebunteï' eufationemmifi fi facilitates eorü adaudae fuerint, ut ad cetera qquot;^ mimera publica fufcipicnda compcllantur; idq^ principalibus conftiquot; tutionibus cauctur. Non omnia tarnen corpora uel collegia un«' tionem tutelarum habent.quamuis munetibus mnnicipalibus obftn da non fint,nifi nominatim id priuikgium eis induitum fit. B»*?“ aedilitatefiingitur,poteft tutor dari. nam aedilitas inter cos magiftW‘ tus habetiir,qui priiiatis muncribus excufati funt, fecundum diiu W^ ci rcfcriptum.fanè notum eft,quod gcrentibus honorem uacationem tutelarum concedi placuit.uacare autem cos,qui tune primum uocen tur ad fufeipiendum officium tutelx. c«tcriim eos,qui iam fe mift“* runt adminiftrationi.-nce tempore quidem magiftratus uac-arc. Do mini nauiumnon uidentur haben inter priuiicgiarios.uttutelisua» cent.idcpdiuus Traianus refcripfit. Inquilini caftrorum à tutclis ex* eufan folcnt.nifi eorum.qiuamp;ipfi inquilini funt, amp;nbsp;in eodem caftro» eademq^ conditione funt.

BEIlo amiffi ad tutelar exeufationem profunt. quarfitum eft au‘ tem, qui fint ifti: utrum hi, qui in aciefunt iiiteremptr an iicro omnes omnino,qui per cauffam belli parentibus funt abrepri, in obfp i dione forte Cquot; melius igitur probabitut eos folos, qui in acie amittun« tur, prodefTe debere,ciuufcun^fexusuel artatis fine, hi enim ptote publica ceciderunt.

ILludufitatiffimumcftiuthisxjni inItalia domicilium habenLai miniftratio rerum prouincialium remittatur.

SIpupiilum patruus contendat exhteredatum effc,amp;: fc haaedeW fcriptiim.-aequumeft tutorcra pupillo dari, recepta patrin excufati one. uel fi nolit exeufationem pctere ; remoto co, i tutela ita litem de hxteditare expedite. '

non potcd.-nifi forte de omnibus bonis.aut plurima parte comm ton trouerfiafit. Qui feuult cxcufarc.fi plureshabeatcxcufationes,amp;c de qmbufdamnonprobauent; alqs uti intra tempora non prohibe« iw. Licet dat us tutor ad uninerfum patrimonium datus eft : tarnen creufare fe poteft.ne ultra centefimum lapidem tutelam gerat.nifi in eadem prbuincia patrimonium pupilli fit. amp;ideoiUarumreturn dabunt tutores in prouincia præfides eins. Ncc fenatores ultra cente« funum lapidem urbis tutelam gerere coguntur .habenti ergo tutorem tutor datur,fed aliarum rctum,non earundem.

GEometræi tutclisnon uacant. hi uero.fluibus princeps curam alicuiüs rei iniunxit.excufantut Â tutela.’doriec curam gerunt.

PRoptet magiftratum,qucm in municipio quis crat adminiftratu rus ,tutelx excufationem non habere refpondi. Si in caftris me rentes non ab co tutores dcntur,qui in caftris merebat,excufationcm habere refpondi.

NEquaquam credendu cft.eipriuilégium excufationis ablatum* cui fideicomiCfaria libertas foluta eft. na in toto ferè iure manu-nrifforeiufmodimhiliuris utpatronus aducrfuslibertiperfonä com fequit :excepto,quod in ius uocari iniuffu prstoris non debet, EXXV. VLPIANVS.

A ÆEnforcs frumentarioshaberé ius excufationis, apparet ex re« l_fcriptodiuorum Marei amp;nbsp;Commodi, quod referipfcruntprx« two annonce.

T Egatatius, qui rogatus eft alq omne Icgatum reftitucre, fi malit JL/feexcufareatutela:legatum propter fideicommiflarium confe« quitur.cui finïilis eft,qui de falfo cgit,ncc obtinuit.

Vtor petitus ante decreti diem.fi aliqüod priuilegium quïcrit;rc* 1. Óe Petitionen! inftitutam excludcre non potcrit. Qua: tutori bus remunerandæ fidci cauffa teftamento parentis lelinquuntur ,poft w^Lnionem abhætedibus extrancis quo«^ retineri placuit. quodnó babebit locuminpcrfonafilq.quem pater impuberi fratri cobste» benr 8lt; tutorem deditxum indicium patris ,ut filius,non ut tutor ,pro-tberuiL 1 utorem pet tempus cxulare iulfum, excufari non opot-

Plane fi in exiliü datus fit mtor.-poteft fe excufarc,modo in perp^' tuu datus fit. facilius autem exulis ignotantia^qui tutorem fufjX« âum facere non potuit,ueniam habebit.

IVrifpcritos,qui tutelam gerere eoeperunt, in confilium princfpin” adfumptos,optimi maximicp principes noftri conftitneruntextn* fandos.-quoniam circa latus eoriim agerentA honor delatiis fine cd' ti temporis ac loei non haberet. nbsp;nbsp;Cum oriundus ex proiüncia,Ro mæ domicilium habciyt: eiufdem curator decreto præfidis ac prartO' ris eóftitutusjerum adminiftrationem urrubicjfufeepit. plaçait, eu”’ duas curationes adminiltvare non uideri: qiiod uidelicet uniusduopï trimonia non uiderentur. nbsp;nbsp;Qui ptiuilegio fubnixus eft,fratris cut* tionem fufeipere non cogitur. Patronus impuberi libertoqnofda”’ ex libertis tutores autcuratores teftamento dedit. quamuis eosi^lo”® os efle conftat.nihilominus iure publico poterunt cxcufari,ne^^ creto confirmentur.

SI is,qui tres tutelas adniiniftrabat.duobus pupillis dinerfis decte” datus efl.'i?e prins qudm cauffas cxcufationis allcgaret, unusexp^ pillis,quorum iam tutelam adminiftrarat, decciTt;ubi defijt ei con^r tere excufatio,ftatim tenuit eum prins decretum, qnafi in locotci”* tntelae quarta fubroganda, nam ipfo iure tutor eft, amp;nbsp;ante quin’ txc” fetur. Poteritergo à tutela eins, quinnne quarto loco inncnitur,ex9^ fari. fedcnm nonfit exenfatns, necefTariófubeundum eftonus ill'” quoeç tutelat. nee me mouer.qnod dic.it aliqnis: hoc non exigi.”'’” ‘ miniftretur tntela. Hoc cnim co perrmet, ne fit finira adminifttarquot;^ caetemm fi pericnlnm fuftineat cefTationis; puro ei imputandaqu^ earn tutelam. nbsp;nbsp;Idem euenire porcft/i duobns teftamentis, et#nlgt;*

beret trestnrelas,tntor darns eft. nbi non apertarum tabnlarum t^‘ pus infpici debebit,fiqnæratur, quae prior delata fit tntela: fed adquot; hæreditaris.nel conditionisexiftentis. Illa quoq; ent differentia tute rnm,de quibus diximus,fi tertia amp;nbsp;quarta fit delara, licet in quarrap. us detentns fit.-qd huins,*( id eft quart«) ex quo inffus eft admioi® te:illins,ex quo datus eft,pericnlu fuftinct. Et cum,qui pupiHi^ nis paternis abftinnerat,detincndum in quarta tutela eximn»^’^ fi depofita ilia. Otterum putarem rede fadurum praetorem, fi unam tutelam fnfficere crcdiderit,fitam diffufa ànegociofan’^æ propinnbus cedar, nc^igitmfraties ^ foioxcs pluiiumlocoha^

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$9ƒ funtfedne^j fratfes.fi idem patrimonium habentAratio adminiftra tionis pariterrcdigendaeft.amp;cxdiucrfo*fratrumdiuifo patrimonio * alias.’ oiw tutete funt. Nonenim ( ut dixi ) numerus pnpillorum, fed diffi* frattris. eultas rationum conficiendarum,amp; reddendarum confiderandaeft.

XXXII. IDEM. jVTEfennius Apollinaris lulio Paulo, mater filium fuum pupillnm, nd quitus alius extraneus extraneu æquepupiikim fcnpfithæ* tedem, amp;nbsp;Titio legatum dédit, eum'ep eidem pupillo tutorem adferi« pfit.Titius confirmatus.exeufauit fe à tutela.quæro,an legatum amit latc'âc fi teftamento quidem tutor non fit feriptus, legatum tarnen ac-5eperir,datusc[; à praetore tutor exeufet ferait æque repeilendus fit à le* gatoe'ôf an aliquid interfit,fi à pâtre ne! emancipato pupillo, tutor da* tus fit,nd puberi curatorc'Refpôdi.qui non iure datas uel curator, uel tutor à pâtre eft,confirmatus à prætore exenfatioms beneficio uti ma* luit ; repeilendus eft à legato. idq; amp;nbsp;Scæuote noftro placuit . Nam amp;nbsp;prxtor,qui cum confirmât tutorem,defiinâi fcquitur indicium.idem in matris teftamento dicendum eft. Similis eft matri, quitus extra r'eus,qui pupillnm hæredem inftiruit.eiep amp;nbsp;in tutoredando ,pfpicere uoliiifquales funt alumni noftri. Refte ergo placuit eum, qui reeufat omis,quod teftator reliquit.-amp; abeo,quod pcrit,quodcg idem dedir,re pelli debere. Non femper tarnen exiftimo eum,qui onus tutete reçu* ûuif .repellendum à legato: fed ita demum, fi legatum ei ideo adferi* pmm appareat,quod eidem tiitelam filiorum iniunxit.non quod alio ^un datums effet,etia fine tutela. Idapparerepoterit,fi pofucris, te* quot;»mento legatum adferiptum, codicillis uero poftea faftis tutoré da-tumin hoc enim legato ^teft dici,non ideo ei rclidum, quia amp;: tuto* tem effe uolucrit teftator.

SEd hxc nimium fcrupulofa funt, nee admirtendarnifienidentet pater exprefferit,uellc fc dare,etiam fi tutclam non adminiftrauc* tit.fempcr enim legatum aut antecedit,aut fcquitur tutelam.

EXhisapparet,non eflehisfinulemcum.qucm prattor tutorem dcdit,cum poftet uti immunitate. bic enim nihil cotra indicium fccitteftatoris.nam quem ille non dedir tutorem, eum*uoluiffe tute- *afs.no» lam adminiftrare filq, dicere nó poflumus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luiffe.

QVid autcm,fi fe non cxcufauerit,fed adminiftrare noluerit: con tcntus,quod cætcriidoncifintC’amp;hicpoteritcohueniri,fi ab il us res fetuari non potuit. fed hoc non quærendnm eft, fed contuma* t q cia

da punienda eft eins,qui quodammodo fe excufauit. mnlto map! quis dicere debebit mdignum indicio patris, quiut fufpeftus remo» tuseftatutda.

A Miciffîmos qmdem ^fidclilTimos parentes hbens tutoreseligt Z^re folere. amp;nbsp;ideo ad fufeipienduen onus tutelæ etiani honorem iegari eos perfequi. fed cum proponatur is, de quo qustitur,in tefta“ mento legatum meruifTe, amp;nbsp;item pupillo fubftitutus.*non eft uenfimi le,tunc demu cum teftatorem fubftituete uoluiffc, fi Sc tutelam fufee« piffet.'Sc idco eum,de quo quærirur,à legato quidem ( fi adhuc iiinerct pupillus )repellendum fuiffe; à fubftitutione autemnon effe fumfflO iiendum,cum co cafu etiam fufeepta tutcla finiretur, Lucius TitiiiJ ex tribus filijs incolumibus unum habet emancipatum cius gratis, uf curatorcs acciperc debeat.quaero.fi idem Titius pater, peten teco^em filio emancipato, curator à ptxtore detur;an iure publico uti.poirit,S( nihilominus trium filiorum nomine uacationem poftularc ricfp°*” di. præmium quidem patri,quod proprer numeru liberorum 0 co®** petit,denegari non oportet.fedcum filio fuo nirator petatur ; coutil naturales ftimulos facit,fi tali excufatione utendum fibi putauerit.

QVi teftamento tutor datus fuerat, adito prætore dixit, fe très fr beros habere, adiecit prærerea,habenti patruum legitimû tutO' ré,ie uiciofe tutoré datum.præror ita decreuit.fi legitimû tutoremhi’ benti tutor datus cs,nó eft tibi neceffaria excufatio.qua;rp.cum nöB® patruus impuberi tutor efferran nihilominus tutor remäferitl'refpon* di.fecundum ea,quæ proponeren tur,quamuis iuftas caufTas excufaO« onis haberet, non tarnen efle excufatum propter nicium pronuneiW onis. Item quæro. fi adquieuiflet fententia:,an ob id, quod nó ge®® tutelam,utilis aftio in hunc dari debcatfrefpódi.fi errore potius( qn^j fê pro iure trium Iiberorum,quod allegabat,excufatum crediderit) Ç malicia ab adminiftratione ceffairenutilcm aflionem dandam. nbsp;nbsp;;

QVinquaginta dictum fpacium tantummodoad conteftandas ^xcufationum cauffais pertinet. pcragédoenim negociocx die nominationis continui quatuor menfes conftituti funt.

SIcum ipfeinftitHcret,ut proferret excufationem,mora contra* diflionis impedituscft,quó minus decreto libcrareturiexcufatio* nemrefle probari.

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;989

IJOftfufccptam tutdam coccus, aut muruSjautfurdus, ant furio« A ûis,autualctudinarius de ponere tiiteld poteft. Panpertas^qiix ®pwi amp;oneri tutdæ impar eft, folet tribuerc nacationem.

XLI. HERWOGEN! A N VS JiKllIl.wrwii^TOMwp.-A Dmuiiftrantcs res principum.ex indulgentia corumjicet citra. codiciHosA tutelajtcni'cpcura tepore adminiftrationis delata, cxnilantur.idcm'q^ culloditiir in his,qui præfeduram annonac,ue] lü» gilögernnt. Eorum.quireipublicaccauflaabfunt.comiteSjquifunt Wra fhtutntn numerum,de tntela.qiix abfentibus, uel profeduris de ■Mta^ eft,excufantiir.nam fufeeptam antca non deponunr. nbsp;nbsp;Qui cor

porisjtemcollegq inre excufantut: à collegariim, filiorumcp comm, lutela non excuSncur.exceptis his,quibus hoc fpecialiter tributueft.

TjLané ultra centefimum miliarium ab urbe filiorum collegarum A hiorummtelam fufcipcrenon coguntur.

T Ibertus fenatoriSifiliorum eius tuteiam adminiftrans, ab alqs tu-A^tdisnon excufatur.

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLIIIr. TRIPHONINVShKxlI.Ji;^«fe(ZJ8«««n. . ,

CVm ex oratione dim Marci ingenuus libertino tutor datus^excu fari debcat.eandem exeufationé competere etiam ei,qui ius anu loram impetraffetjmperator nofter cum ditto Scuero pane fuo refcri pfit.etgo A pupillo libertino habenti ius anulorum datus fit ingenuus, tutor uel curator; confequens eft,ut excufatio eius ob hanc conditio« nuntdiuerfitatem non debeat accipi. at ft ante, quam pupillus uel pu« bes minor annis uiginti quinque ius anulorum acciperet, Lucius Titins eidatus,ut ingenuus excufatus fuit; poftimpetratum beneficiu de-nuoidem tutor curatorue dari potent, exemplo co, quo plaaut amp;nbsp;re« fcriptum eft;eum,qHi tempore,quod intra annûei at,cxqiioreipublis cæcauffa abeffe defierat.exeufatus fuit; præterito eo,ipfum fuo loco daripoffe. Et quamuislibertus,quifenatoripatrono procurât, ex« ûifationem abaliorûtutcla habeatiftetarnen, qui ius anulorum im« petrauit, quia in ordinem ingenuoni tranfqt, tali exeufatione uti non pO'Cft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLV. IDEJS’i.lib.XVl.dî/fiulAtionum.

ÏITIVS FILIIS WEIS, QVOAD REIPVBLICAE CAVSSA NON ABiERiT,TVT0R ESTO. gcifittutelâ ex teftamento delatam. de» reipublics cauffa abeffe cocpit,6(: defqt.an quafi noua tutcla nunc delatn exeufari debeat,çtiam ob abfentiam rcipublicac cauffa; an quia præcelTit teftamentum abfentiam ob publicam cauffam,amp;: cftabeo iam adminiftrata tutcla, non oporteat cum exeufari, amp;nbsp;fi liberos in«

terea fufceperït,aut aliam cxciifationcm paraueritc'óc magis effort M^ nna rurcla fit.ideo iiec excufationem ei cópcrerc,nec agi tutete ob pri' us tempus pofTc.fed fi ita fcriptum in teftamento fuit,TiTl VS TVT0R ESTO. CVM REIPVBLICAE CAVSSA ABIERIT, TVTOR NE ESTO. CVM REDIERIT.TVTOR ESTO.quiddeexcufâtione,autobabfentiî feipublioc cauffa,aut aliâ.quæpoft obuenerit,dici oporteat, uidean»;

Pr ocedit autem amp;nbsp;alia quxftio .teftamento tutores ex die uel fiibcJ dirionedan, an feexcufarc ante diem conditionemne neceffehabe' antfSc in primis,an iam dies quinqnaginta eis ccdant,intraquosnecd fc eft cauffas excufationis exercereC'Sed uerum eftjion ante effe tuto* rem ,quàm dies ucnerit. na nee antequa adita fit hxreditas.quia igiw^ exeodemteftamentoiam gefta fuittutela: amp;:quiexcufatus effetalias» abfuturus reipublicæ cauffaxcucrfus continuo cohæret turelis ante W fcepri s ,eti am intra annum, fed hic ex ipfo teftamento defierat eft« W* tor. amp;: ideo e x fecunda tutela excufare fe poteft. Si i prætorc detur o’ tator mente capro,aut muto/iue uentri.excufatur iure liberoru. ft^ mx daros tutores eos tantum accipcre debemus,qui uel à prxfedo ut‘ bi,ucl à prætorc,«el iu teftamento Romx conceptojiel in continent' bus dati funt. Si tanta corporis aut metis naletudine ab agédis Kb^ libertus prohibeatur,ut nc fuis quidé negocijs fufficiat : neceflitati ü^ fuccurrendum, ne impoflibile ei iniungatur tutete munus,quod obP ri à liberto non poffit,nifi cû ineórnodo pupilli, 6( aduetfus unlit^r«!quot; chts. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?^VI. PAPINIANVS.

QVi in colleges piftorum funt,à turelis excufantur. fi modo pet ft* rnctpiftrinumexerceant.fed non alios puto excufandos, qui intra numerum funt.urbici autem piftores à collegarü quoqu« orum tutclis cxcufantur.Sed amp;nbsp;hoe genus excufationis eft; fiqnis ft® cat ibi domidliu non habere,ubi ad tutclam datus cftridc^ iniperitot Antoninus cum diuo parte fignificauit.

Vßl PVPILLVS EDVCARI VEL MORA« ci dcbeat,ôc de alimentis ei ptteftandis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. 11.

J Olct prætotfrequcntiffîmcadiri.utconftituat.uWfiHl g uel alantnr,uel morenrur.-non tantum in portumis, u«^ rumomninoinpueris.amp; foletex perfona,ex conditi(gt; ®®*“ tempore ftatucrc,ubi potins alendus fir;amp; non^ _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quâ àuoluntatc partis rccedit prætor.Deniçcumquidigt;

Mr Seiien» referipfit^prstorcm exiftimarc dcbere,praefcntibus exfe« *gt;spropinquis liberorum.id enim agcre prætorem oporrer, ut fine ill-la maligna fufpirionc alatiir partusamp;ediicetur. Quamuisautéprae» lot recufantem apiid fe educari,non pollkcatur fe coaâuruni.attamê quæftionis efl,an debear etiam inuitum cogere.ut puta ]ibertiim,parê trin,iicl quern ahum deadfinibus.cognatisviec’ amp;nbsp;magis eft,ut interdû debeat id facere. Certe non male dicetur,fi legatarius uel hxres cdii cationéreeufetteftamento fibi inuinäam/lcncgan ei aâiones debere eremplo tutoris teHaméto dati. quod ita demum placuitji ideirco fit reliftimi.cærerum fi effet teliAutus, etiam fi educationem reeufaturu fciretaion denegabitur ei aftio.amp;: ita diuus Scuerus fæpiffime ftatuit.

OFficio iudicis,qui tiitelae cognofcit,congruit,reputationes tuto» ris non improbas admittere;utputafi dicat impendiffe in ali» incntapupiUi nel difciplinas. Modus autem(fiquidem prartor arbitra» tiiseft}is feruaridebet,qiié pretor ftatuit.Si ucro praetor nó eft aditus: pro modo facultatum pupilli debet arbitrio iudicis æftimari nee enim permittendum eft tutori .tantum reputare,quantü dedit, fi plus aequo dedcriL Hoc amplius,amp; fi praetor modiim alimentis ftatuitnierunta men ultra uires facultatum eft,quod decretum eft, nee fuggeffit prx» tori de ftatu facultatum .-non debet ratio haberi alimentorum omniü; quiafi fuggeffiffet,aut deminuerentur iam decreta.autnó tanta decer« Herent.Sed fi pater ftatuit alimenta liberis, qs baeredes fcripfir.ca praï« ftandotutor reputare poterif; nifi forte ultra uires facultatu ftamerit; tóeein imputabit ei.cur nó adito praetor« defideraritaliméta minui.

TVsalimentorum dccernendorü pupillis prætori competirmtipfc Xmodcretur,quam fumma tutores ucl curatores ad alimenta pupil» lis uel adolefcentibus præftare debeät.modum autem patrimony fpe» fttre debet,cum alimenta decernit.ôc debet ftatucre tam moderate, ut nonuniuetfum reditum parrimonq in alimenta décernât.- fed fempet ita,ut aliquid ex rcditii fuperfit Ante oculos habere debet in decemen do etiam mancipia,qiiac pupillis deferuiunt:amp; mercedes pupillorum,amp; uefte m,amp; tedum pupilli xtatem etiam contcmplari, in qua conftitu-tiis eft.cui alimenta decernuntur. In amplis tarnen patrimonijs non eu mulas patrimonq.fed quod exhibition! frugalitcr fufficit, modü ali» méns dabit. Sed fi nó conftar,quis modus facultatu fit : inter tutors amp;nbsp;cû,qui alimenta decemi defiderat,fufciperc debet cognitionc.nec te mere aliméta deccrnere,nc in alteruttâ parte dclinquat.prius tn exige te debet,lit ffiteat tutor,quæ fît penes fe fumnia;öw:óminaij,gtauio« lesfe

tes fe ei ufuras infligcre cius,quod fupra ^fcffioné apud cum fuerit^^ præhenfum. Ité ad inftitutioné quoqg piipillorü uel adolcfccntw gt;nbsp;pupillarüjucl carum,qux infra uiccfimum annum conftitutæfun^*^ let decemere refpeâu facultatû amp;nbsp;actatis eorû,qiii inftituuntur. Sc^ fi egeni fintpupillude fuo eosalere tutor non compellit.ôt fi forte polt décréta alimenta ad egeftatem fuerit pupillus perduâus: deminui ö^ bent, qux décréta funt: quemadmodum folent augeri, fi quid pato» inonio accefferit.

QVi filium hxredem inftitucrat ,fi!ix dotis nomine,cum in ßi”*' lia nupfiffet,duccnta legauerat,nec quidquam pr£Eterea.amp; tot‘’‘ rem ei'Sempronium dedit. is à cognatis amp;nbsp;propinquis pupille ftus ad magiflxatnsJüiTus eft alimenta pupillae amp;nbsp;mercedes, ut liberal' bus arribus inftituerctur, pupillæ nomine pracceptoribus dare • pu^^ fadus puplllus.puberiiamfaftaefororifuac ducenta Icgati cauffa lO' uit.quæfitum eft, an tutelæ iudido confequi poflit, quod in alimenta pupillæ amp;nbsp;mercedes à tutore ex tutela prælhtû fitfrefpondi. exiftim^ amp;nbsp;fi citra magiftratuum decretum tutor fororem pupilli fui alueiit.® liberalibus arribus inftituerit( cû hæc aliter ei contingere non poifenv nihil eo nomine mtelaeiudicio pupille aütfubftitutis pupillipijman debere. V. VLPIANVS.

SI difccptetur,ubi morari uel cducari pupillum oportearicauffa c» gnita,id præfidem ftatuereoportebit. IncauITæ cognitionc niM”* di funt,qùipudicitiæimpubcris poffuntinfidiari.

SI abfens fit tutor, amp;nbsp;alimenta pupillus defideret ; fi quidem nfgæ‘ gentia.amp;nimia ceflatioinadminiftratione tutoris obijci3ti«gt; Ç^ï etiam ex hoc arguatur, quod per abfentiä eins deferta dcrelida'cp »ƒ pupilli négocia ; euocatis adfinibus, atlt;5 amicis tutoris, praetor calquot; do propofito,cauffacognita, etiam abfente tutore, uel remouenw® eum,qui dignus tali nota uidebirur,dcccrnet,uel adiungendum enW' torem;amp; ita qui datus erit,expcdiet alimenta pupille, fi ucro neeeß^* ria abfenria tutoris amp;nbsp;improuifa inciderit,fotte quod fubito ad cogni* tionem principalcm profedüs,nec rei fus prouidcre,nec confotof P* pille potucrit:amp;: fpereriu redire, Scidoneus fit tutor, nee expédiât aH* urn adiungi ,amp; pupillus alimenta de re fua poftulct: rede conttiwet® ad hoe folum,ut ex re pupilli alimenta expediat.

TIT. Illi VLPIANVS.

E omnibus,quae tutor fecit,cum faccre no deberetitem de his,quae non fccit,rationcm redder hoc iudicio; præ-ftandodoliimamp;: culpam,amp;quantaminfius rebus dih« gentiam. undequacritur apudlulianum librp Uiccfmio primo digeftorum. fi tutor pupiUo authoritate ad mor • ■ ^s camJa donationem accommodauerit: an tutelar iudicio tencatur^ waittencri cum.nam ficuti teftamentifa^io (inquit) pupillis tocefla non eft: ita ne mortis quidemcaufla donationes permittendæ funt.

^d amp;nbsp;fi’non mortis cauffadonauerit, tutoreauthore:idem Iulia« nusfcripfit,plerof(5quidemputare,non ualeredonationem. ( ut pie« tunlt;5 ita eft ) fed nonnuUos cafus pofte exiftere,quibus fine repræhen hone tutor author fit pupillo ad deminuendum.decreto fcilicet inter« uenientc.-ucluti ft matri aut forori,quæ aliter fc tueri non poftim t,tu* tor alimenta præftitcrit. nam cum bonæ fidci indicium fit; nemo * fe» *ars.non Kt (inquit ) aut pupillum,aut fuhftitutum eius quærenres, quod tarn ferct ini-coniunftæ perfonæ alitæ funt.quinimó per contrarium putat,pofle eu que. Uitóreagitutclæ,ft talc officiû prærcrmifcrit. Offïcio tutoris incûbit, ena rationes aâus fui côficereÂ pupillo reddere.Cæterû fi nô fecit,aut h lanas nô exhibet.hoc nomine iudicio tutelæ tenebitur.De feruis ^lt;5 “itetrogationesjcd amp;nbsp;quæftiones habédasA hoc officio indicis cueni Kplacuit.nâdiuus Seuerus decrcuit,cû neçg inuétaria,ne^ rationalia aliàst au ÿteruntut;rcmedio eo uti deberc, ut rationes à feruis,qui ré geffenurt, âionalia , Ptoterantur.has rationes fi mala fide conferiptas effe ä feruis dicant tu otes.etiam in quaeftione ferui interrogari poterunt. Practerea fi ma onaluitpupiiii tutor;putatLabeo,imputarecum pofte.fed eft ueri« «non nifi fi per quàm egenti dedit.impntare eum oportere de largis n f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pupilli. utrunq^ igitur concurrere oportet,ut amp;nbsp;mater ege-

quot;^us in facultatibus pofitus. Sed fi munus nuptiale matri pu« ”'’^®*-*^®on eum pupillo imputaturû,Labeo feripfituicc em tâ ne t«iMia eft muneratio ifta. nbsp;nbsp;Si pupillis tutores pater dederit, intefep

Qs « libertum fuum, per quem uoluerit tutdam fuam adminiftrari: tutores certam fummam ci ftatucrint, quia alter fe exhibere nô po» po ^f ’’^t^dam eius rationem,quod ftatutum eft, Mêla cxiftimat. er« ex inquifitione propter rei noticiam fuerit datus tutor, ciq^ ali-^ourutores;debebit eorum ratio haberi;quia iufta cet r ^ ^^ Ptælfandi. fed amp;fi feruis cibaria prxftiterit, uel libertis,fcili« bet’ ^^’’P^^^! neccffacqstdlcaidum eft,reputaturum. idem’e^ cftA fi H ’”’”*^5’^ tarnen ratio præftandi iufta intercédât item fum« t utis tutor reputabit, amp;nbsp;uiatica: fi ex officio neceflc habuit aliquó M excur»

DÏGESTORVM LIB. XX0L

excurrere ult;I ^ficifti. Nunc traftemus, fi plurcs tiitcla pupHIi admt nifttaucrint,proquaquiflt;5 eorû parte conueniendusfit. Än quidem omnes fimul gefferunf tutdam,^omnes foluendo funtaequiflimun» erit*«iiuidi aâioncm inter cos proportionibus uirilibns excmplo fidf iniToru. Sed amp;nbsp;fi non omnes foluendo fint:inter cos,qui foluédö funt, diuiditur adiorfed ptoutquifiç foluendo eft, poterunt conueniri,. Et ß forte quis ex fafto alterius tutoris códemnatus prxftitit, nel ex com» muni geftiijicc ei mandata: funt afliones: conftitutuni eft i diuo Pio» amp;ab Imperatore noftfo,amp; diuopaneeiiis,utilemaftioné tutoriad» uerfuscontutoremdandam. Plane fi ex dolocommunicóucntiis» ptaeftiterit tutorinetj mandandae funt adiones,nc^ utilis aftio comp^ titquia propre deliâi poenam fubijt.qux res indignum eum fecit, ut à catteris quid doli participibus confequeret.necenimullafocietascft ma!eficiorum,ucl iufta communicatio damni ex maleficio. Vfque adeo autem ad contutorcs non uenitur,fi foluendo tutores non fuit: «t prins admagiftratus.quieos dederuntjudad fidciuflbrosuenii tur.amp; ita Imperator noftet Vlpio Procnlo refcripfit. quod enim Maf' cellushbroodauo digcftonimfcripfit,q«odq}f£epiflime refcriptum cft;quandin uniisex tutoribus idoneus fit,non pofte ad magiftf^* tus,qui deder nnr,perueniri;fic erit accipicndum,fi non cótutor ob hot conueniatut,quod fufpeftum facerc,ucl fatis exigercnolnit. HatX aftionem etiaminhatredem tutoris competereconftat. fed amp;nbsp;hsö®* di pupilli xque competit, fimihbusq; perfonis. Non tantum ante condemnationemjed etiam poft condemnationem defidcrare po' left tutor, mandari fibiaâiones aduerfuscontutorem,proquo con-demnatuseft. Rationibus diftrahendis aftione non folumhitenen tur tutores, qui legitimi fuerunt : fed omnes, qui iure tutores funt, Ä gerant tutelam. Confidcrandum eft inl»c aftione, utrum pfcciuiii rei tantumduplicetnr,an etianiquodpupilli interfit. amp;nbsp;magis efleatbi tror,inhacaftioncquod iritereft non uenite,fed rei tantum aeftimatio nem. In tutcla ex una obligationc duas aftiones efte conftat.amp;idco fiue tittdæ fuerit aftum,rationibns diftrahendis agi nó poteftrfmeeof tra,tutela: aftio(quo ad fpeciem iftam^perempta dtliunc tutorem ta« men, qui intercepit pecuniam pupillarem: à furti teneri, Papinianui ait.qui fi etiam furti teneatnr:hac aftione connentHS,fuiti aftione nou liberaturnec enim cadem eft obligatio furti ac tutete; ut quis non di« cat plurcs efte aftiones einfdefafti, fed plûtes obligationes nam amp;nbsp;tu« tête amp;nbsp;furti obligarur. Hanc aftionem feiendü eft perpetuam cßci^ hatredi fiinilibusqi perfonis dari ex eo,qood niuo pupillo captum eft: fed in luci'cdem,csKrosc^fucceiroies nondabitur^ quiapoenali^*

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;99f

H«c aftio tunc compctit,ciim amp;nbsp;tutdx aflio, hoc eft finira demum tutda. ii. PAVLVS.

ACtionc ranombus diftiahendisnemo tenetur,nifiquiin tutda gerenda rem ex bonis pupilli abftulcrit. quod fi furandi animo tecit.eriani furti tenctur. Vtra^ autemadione obligarurA altera alte« ram non collet. fed amp;nbsp;^ódidio ex furnnacauiTacompent; per quam fi confecutus fueritpupillus,quod fuerit ablatum,tollitur hociudiciu: quia nihil abfit pupillo. nbsp;nbsp;Hxc aftio licet in duplum/it, in fimplo rd

SI tutelx aut negociorum geftorum agatiir, incerto hoc, quantum ab aduerfarqs debeatur tutori procuratoriue: arbitratu iudicis et» uendum ell,quod co nomine eis abfit.

NIfi finira tutda fir,tiicelæ agi non potcft.finitur autem no folum pubertatc.fed etiam morte tutoris uel pupilli. Filiumfamilias tmancipatu.fi turclamadminiftret, etiam diredo teneri, lulianns pu» *®t. Si adhne impubes tuteix agat,nihil confumitur. Cum furiofi turarore non tutclae,fed negociorum geftorum adio xque compctit, fham dum négocia geric.-quia non idem in hac adione, quod in tute« læaftioncC dum impubes eft is,cuius tutda geritur ) conftitutum eft.

VI tutor rem fibidepofitamipatrc pupilli ud commodatam non O'eddat; non tantum commodati uel deporiti,uerum tutdæ quoqp ï^uetiir.fcd fi acceperit pccuniam.ut reddat.plerifq; placuit, earn pecu» I’lamdepofiti uel commodati adione repeti, uelcondici pofte, quod ^fpitet accepta fit.

, ^I filiusfamilias tutdam adminiftrauctit. Sc libcratus patria poteftt kJte dolo aliquid feccrit: an adio tutdæ pattern hoc nomine teneat, Auæriturc’amp; æquum eft,ut eum dûtaxat dolum pater præftet, qui com •diffus fit ante emancipationem fjlq.

J^pupillus hares exftiteritei, cuius tutdam tutor fnusgefTerattex batreditaria caufla cum tutore fuo habebit adioncm. nbsp;Si tutor irt

^oftium poteftaté peruencrit:( quia finira tutda intclligitur )fidciuffb ^»quiproeorem falua forcfpopondcrint; Scfiquis exiftat defenfor w,qui paratus eft fufeipcre indicium tuteketud fi quis curator bonis quot;$ conftitutusirede conuenietur.

VllI. PAPINIANVS.

Óltutor reipiiblicxcauHa abeffe cœperit.aeper hoefuerit excufi’ ^n.is,qiiodreipublicae caulTaaberit.'tutelac iiidido locus cft. fedfia^ fiferit reipublicae cauffa abeffe.-confequérer definit amp;nbsp;is,qui in locu du5 datus eft,óc tutelac conueniri potent. Si diiobus impuberibus fraW' bus tutor datus fit,amp; alter corum in légitimant tutelam fratris fui feftx ætatis cóftituti rccidcrit.cum.qui datus fit,tutorem efledefijuft Neratius ait.quia igitur définit: nttelae aftio crit,etiam ex perfonaini’ puberis.-quamuisfiteftamento datus fuiflet, non definereteffe tutor eius,qui adhuc erat impubes.quia Temper légitima tutela teftamen» næ cedif. Si teftamento fiib conditione tutor datus fit, deiudeah^ medio tempore ex inquifmone.dicendum eft,locum effe tutelalui» cio exiftentc conditione;quia tutor effe definit.fed amp;nbsp;fi quis teftamt^ to ufeg ad tempus fuerit datusudem erit dicendö. amp;nbsp;generaliter,quoo traditum cft, pupillum cum tutore fuo agere tutelæ non poffe •’ h^^?’ nus uerum eft, fi eadem tutela fit.abfurdum enim erat d tutore a^* niftrationis rationem negodorum pupilli pofd,in qua adhuc pcrlfU* tatet, in qua autem defijteffe tutor ,amp; iter um ccepit:fic ex priftma^o' miniftratione tutelx debitor eft pupillo,quomodo fi pecuniamctwi tarn d patre eius accepiffet. Qycin igitur effedum hxc fententia haW' at, uideamus. nam fi folus tutor eftaiticjipfe fecum non aget. feduc per fpedaiemeuratorem conueniendus eft: uel pone cum contutO' rem habere,qui poffit aduerfus cum indicium accipere, ex qua can»* cum eo tutelx agi poteft. quinimo amp;nbsp;fi medio tempore foluendo eW defierit.imputabitur contutoribus, cur non eger int cum eo. Si t“' tori curator fit adiunflus,quamuis fufpedo poftulato.-non cogetut® tels indicium tutor fufeipere.-quia tutor manet. Sed amp;nbsp;fi fuerittuW confifcatns: aduerfus fifeum dandam effe aâionem conftat «,^gt;*10* co eius tutor datits fit,uel contutoribus eius. nbsp;nbsp;Cxterx agones,1^'

ter tntelx,adnerfus tntorcm competunt, amp;nbsp;fi adhne tutelam adnuiu* ftrat:ueluti furti,damni ininrix,condidio.

SEd nondantur pnpillo,dumtutor tutelamgerit.quamuis ew morte tutoris intercant: tarnen pupillus cû hæredeeius adiouo® habet.-quia fibi foluere debnit.

SI filiusfamilias tutelam adminiftrauerit, deinde fucrit cmanop^* tns:remanere enm tutorem,Iulianus ait. amp;nbsp;enm pupillus ado«« rit.-agendum effe cum eo, eius quidem temporis nomine,quod eft aiv

f. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- ' TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;997 leemancipationem.in quantum facere poteft. cius aero,quod eft poft cmancipationem,infolidö;cum pâtre uero,duntaxatdepeculio. ma», i nereenimoduerfus cumetiampoftpubertaté depeculio aftionem. fie^enim ante annus cedit,intraquemdepeculio aâio datur,qu^ni , lutelafucrit finita.

FIlius autem tutor,propter hoc fuum fiidum,cum patre agere non poteft ante pubcrtaté;quia nee finita tutela hoe ab co exigi poteft.

Ol tutor poft pubertatem pupilli négocia adminifttauerit:in iudici* 0uni tutclaenenietid tantutn,finequo adminiftratio tutelx expedi ti non poteft. fi nero poftpubertatem pupilli is,qui tutor huius fuerat* fundos eius uendiderit.mancipia amp;nbsp;praedia comparauerit.neç uendi« bonis eius,neq; emptionis ratio iudicio tutclae continebitur. amp;nbsp;eft ue* tiim.ea quæ connexa func,ucn.ire in tutclae aóioncm.Sed amp;nbsp;illud eft ue. tum.'fi cœperit négocia adminiftrarc poft tutelam finitam, deuoit^âa ' nitium tutclae in negociorum ceftorü adionem. opomiit enim cum d umetipfo tutelam exigere. feaamp; fi quis cum tutelam adminiftraffet, idem curator adolefccnti fucrit datus. dicendum eft, negociorum ge-ftotunieuniconueniri pofte.

Xim. CAIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; ;

Ql poftpubertatem tempore aliqup (licet breuiflimo) inrermife-Ont adminiftrationem tutor,deinde CŒperit gerere.fine ulla dubita bone tam tutelar,^ negociorum geftoru iudicio cu co agendum eft.

Cl ex duobus tutoribus cum altcro quis tranfegiflct,quamuis ob do 01um com mnnem:tranfaôio nihil proderit alteri.ncc immerito.-cu WwfquifqjdoÜ fui pœnâ fufferatquod fi conuentus alter, praeiliriftèt? proficict id,quod praeftitit,ei,qui conuentus non eft.licet doli mali am DO rei fmr, tarnen fnffitit unum fatisfaccre; ut in duobus, quil?us res commodata eft,uel dcpofita,quibus'(^ mandatum eft.

ÇI adhuc cum ujtore ex ftipulatu agatur, uel cum his,qui pro eo im Otcraenerunt:crit dubitano,an quia tutclae agi non poteft, nee ex fti pulatu agi poffit.amp;plcri^ patant,etia hanc adionem propter eandem Htilitatem differendam. Cum curatore pupilli fiue adoleftenris agi poterir,amp; fi ufeg adhuc cura perfeueret.

TMperatores Seueras Sr Antoninus refcripferunt in hæc uerba. CiiJBl X^oc ipfum quaeratur,an aliquid tibi à tutoribus uel curatonbus de-M iq beatut

betturnon habet rationem poftnlatio tua, uolentis in fuinptuin II* abhiscibipecuniam fubniiniftrari.

CVm tutor ncgocqs impubetis adminiftratis.pupillfi pstemaP*' reditate abftineat:bonis paths ucnditis,traflari foler,utilisadgt; pupillo relinqui,an creditoribus cócedi debcatamp;pbatur aftiene ißt^ pupillumamp;creditores paths effe diuidendam.fcilicet ut quod ratio*quot; bonorum per tutorem décrit,creditoribus reddatur: quod autem “^ culpa tutoris in officio pupilli perperam abftenri eötraftum eft,po^f^ tclinquaturquae aftio fine dubio non prius copeter, quam pupillus alt;* pubertärem pcrucneht.fed ilia confeftim creditoribus datur.

XIX VLPIANVS Jib.n.rq})o«forttwtrlt;-)J)0«Jit 01 probatum eft nomen debitoris i nouiffimo curatorc/ruftra tu*® j^rem de eo conueniri.

XX. PAPINIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

A Lteriuscuratorishaeredemminore.utinmaiorepecuniac^“^ /^mnatu,in integrum reftitui placuit.ea res mareham litis aduf*' Jus alreru curatore inftaurandx non dabit,quafi in minore pecuniar demnatum.-ft non fit eius aetaris ahor,cui fubucniri debcat fed atq^^ tis ratione fuadente,per utilcm adionem ci fubucniri, inquätnm^ltt rclcuatus cft,oportct. Non idcirco adio,quae poft uicefimuw^uid' turn aetaris annum intra reftitutionis tempus aduerfus tutorem im^ Bore pecunia tutelae iudicio condemnatu redditur, inutilis crit : q“*^ adolcfccnti curatores ob earn eulpam condemnati funt. italt;| f* o®” *“ dicatum à curatotibus fadum eft.-per doli exceptionem curatorci cP** fequi poterunt,e3m adionem fibi praeftari.

CVm pupillus tutelae adione contra alteru tutorem tutori ,quf P* index in folidum condémnauit,cefrit.-quamuis poftea iudicatum fiat,tarnen adio data non intcrcidit.-quia pro parte condemnati tuto* hs,non tutela reddira,fed nominis precium folutum uidetur.

TIT. nil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9^9

pupillus eft: ne^protutelx, quia nulla fignificatio eftrncq^ negocio» “’n geftotum iudicio tenctur.quia admini^aiTe négocia eius,qui na w «on effet,non uidetur. amp;ideo utilis in eum aâio dabitur.

NXXV. HERMOGENIANVS lit.lIILiuraiTrho/jiwii On folu tutelx priuilegium datnr in bonis tutoris; fed etia eins, qui pro rutelanegociü geflit,iiel ex curatione pupilli pupiUæûc, ’unofi furiofæûe debebit,fi eo nomine cautum non fit,

Ontrariätmelx aAionelh praftor propofuit,induxitrp in ufum,utfacilius tutoies ad adminiftrationcm accede t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pupillum quexj fibi obligatum fore ex fua

^‘^’^'’'’’’fträbonc.qnanquä enim fine tutoris authohtate pupilli nonobligcntur.necinremfuam tutor obligate pupillumpoffinattamcn receptum eft.ut tutori fuo pupillus finetuto ns authoritate ciuiliter obligetur,ex adminiftrarione fcilicet.erem pro «ocandi erant tutores,utpromptiusdefuoaliquid pro pupillis inipc derent; dû feirent fe recepturos id, quod impendiflent. Hax aâio *10« folum tutori,ucrum etiam ci,qui pro tutore négocia geffit, com-pteredebetSedSc fi curator fit,uel pupilli,uel adolefcentis ,uel furio fi.uel prodigi.dicendum cft,etiam his conrrarium dandum.idem in co ratorcquoij uentris probandu eft. qua:fententia Sabini fuit exiftiman fs.catcrisquoqjeuratoribus extjfdem caufisdanducontrariiun. Fi «ito autem officio hancaâionemcompetere dicemus tutori. csteru ’Juanoiii durât, nondum compctit. Sed fi pro curatore négocia geffir, nel curam etiam adminiftrauit.'locus erit iudicio eria ftatim ; quia hoe cafu in ipfum quoqg ftatim aâio competit. Prxterea fi tutelx iudicio tonuenietur.reputari poteft id,quod in ré pupilli impendit. fie erit ar= nitrijdus: uttum compenfare,an pcterc uelitfumptus. Quid ergoßt iudex compenfarionis eins rationem non habuitc' an amp;nbsp;contrario nidi tioexperiri poffitf etutii^poreft fed fi reprobara efthæc repwrario', amp;adqiiieuit;nó debet iudex côtrario iudicio id farene. Aninhociu-dicio non tantum qua? pro pupillo uel in remeius impenfa funt,ueni-annucrum ctia ea qiio(^,qns dehebatur alias tutorilt;utputa fi quid à pa tte pupilli debitum fuit)qnxritur{'amp;magisputo,cum Integra fit aâio ^^^ ^ contrarium indicium deducendö.quid tamé, fi ideo «fpcaauit,quia tutor trat A id«) né exegitf uideamus, an contrario iudicio

iudicio tutdae indemnitatem confcqiutut. quod magis probandu rf’ nam fituti.quodeuncp aliud geffit pro utilitate pupilJijd contrario iU' dicio confequitur;ita etiam i d,quod fibi debetur,confequi debet, un dus fecuritatcm.ergoamp;fiex caufla,quac tempore finitur.obligstio aliqua fuit tutdae contranum indicium effe ei opinor. Hanc adi^ nem dandam placet,amp; fi tutelar iudicio non agatur. etenim nonnun^ pupillus idcirco agere^tutdae non unit, quia nihil el debeturrimo plus in eum impenfum eft, quim ei abeft. nee impediendus eft W tor contrario agcre.

Onge magis dandum eft, amp;nbsp;fi rationibus diftrahédis aftio inten-datur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iii. VLPIANVS.

QVid ergo,fi plus in eum impendit.qudm eft in facultatibusï'uid« .amus,an poffit hoc confequi. amp;nbsp;Labeo fcripfit,poffd fic.wp«® accipiêndü eft,fi expediat pupille ita tutelam adminiftrati.cafteri«pfi non expedit: dicendum eft, abfolui pupiUum oportere. ne^enim in hoc adminiftrantur tutdae,ut mergantur pupilli.index igitur^quicon trario iudiciocognofcit.utilitatempupillifpedabitiócanmtorexoni dofumptus fecerit. Contrariü iudiciumanadhoc quo^compt' tat,ut quis à pupillo exigat iiberationcm,uidendum eft.amp;: nemodwc' rit, in hoc agcre quem contrario pofte, ut tutdae iudicio liberctur.W tantum de his,quæ ei propter tutelam abfunt. confequitur autem pf' cuniam, fi quam de fuo confumpfit, etiam cum ufuris:fed uc^trienti' bus,ud bis, quac in regione obfetuantur,uel his, quibus mutuatus rf, ( fi necefte habuitmutuare.ut pupilloex iufta caufta prorogaret) ud his,quibus pupilkim liberauit,uel quibus caruit tutor ,fi nimium pw* fuit pupillo pecuniam effe exfolutam. nbsp;nbsp;Plane fi forte tutor aliquw

pecuniaedebuit flt;xnerari,amp; aliquid ipfe pro pupillo foluit: nee ipfeuW tas confequimr,nec pupillo penfabit.Quareamp;fiinufus fuoscon* uertit ,dcinde aliquid impenditin rem pupillarem ; quamimpendit. definit uertiffe, amp;nbsp;exinde ufuras non praeftabit. amp;nbsp;fi ante impendit in tem pupillarem, mox in ufusfuos uertit.-nó uidebitur uertiffe quanti* tatem,quæ concurrit cum quantitate fibi débita, ut dus fumms ufigt; tas præftet. Vf liras utrum tandiu confequetur tutor,quandiu tutot eft ran etiam poft finitam tutelam;an ex moratantu.uideamus.amp;tna-gis eft, ut quoad ei reddatur pecunia, confequatur. nee enim debeta ftcrilis effe pccunia.fi tarnen fuit in fubftantia pupilli, undeconfeque» tctur.dicendum eft, non oportere cum ufuras à pupillo exigerc.quid ergo/i de re pupillari non potuit fibi foluere,quia erat deponta ad ptï dioiuin comparationem;'fiquidem non poftulauit à pr«torc, ut pro«

matnr pecunfa.nel hoc minus deponatur.fibi imputer, fi nero hoc de fiderauit,ncc impetrauit;dicendum cft,non deperirc ci ufuras in con* trario iudicio. Sufficit tutori bene amp;nbsp;diligenter négocia geffiHe.'amp; h wentû aduerfum habuerit.quod geftum eft. Iudicio tutclae contra« riopræftaturôcid,quodinrcm pupilli uelpofttutelamuerfum eft, fi ntgodjs tutclæ tempore geftis connexum probatur: amp;nbsp;qiiod ante im-penfum eft, fme pro tutore négocia geffit, amp;nbsp;poftea tutor conftitutus cft,fiuc uentri erat curator, fed amp;nbsp;fi non pro tutore négocia gerebat,de bet ucnirc.qiiod ante impenfum eft. Deducuntur cnim in tutelæ iudio dum fumptus,quofcun^ fecerit in rem pupilli. fic tarnen, fi bona fidc fteit. Hanc aftioncm perpetuam effe palam eft.-amp;haeredi,amp;inh£ctc dem darircæteris'ej; fucceflbribus,ad quos ea res pertinerA in eos.

A' Tutela remotus co loco haberi debct,qno effet finira tutela.8lt; ficut adiones patitur,pcrinde ac fi pupillus pubes fadus effetrita contrario iudicio,fiqiiid ei abcrit,perfequi debebit. Nihil enim prohi* bet fufpedum tutorem effe.quamuis complura in rem pupilli impen* derit,quæ eum amittere non oportet.

T TAcredem tutoris, fi earn fummam folucrit, in qua obligati pu* JnpiUi fuerimt.adionem contrariam aduerfus eos habere poffeje fpondi. vi. PAVLVS.

Cltuior pro pupillofcobligauit: habet contrariam adionem amp;an« kjtequamfoluat.

Rotutcl« adioné ncceffario praetor ,ppofuit. nam eum plcrun^ incertum fit, utrum quis tutor, an ucro quafi tutor, pro tutore adminiftrauerit tutelam; idcirco in utrunlt;j cafum adionem fcripfit,ut fiue tutor fit,fiuc nó fit,qui geffit.’adione tamé teneatur. folent em magni et totes intercedere,ut difcemi facile non poffit, utrö quis tutor fuerit, amp;nbsp;fie gcfferit:an ucro nó fuerit,pro tutore tamé munere fund? fit. Pro tutore aut négocia gcrit,qui munere tutoris fungit inre impuberis: fi« ue fe putet tutoré.fiuc fciat non cffe,fingat tarnen. Proinde amp;nbsp;fi feruus. quafi tutor,cgcrit;diuus Seucrus fcripfit,dandu in dominum utile iudi ciunt Cum eo,qui pro tutoie négocia geffit,etiam ante pubertatem

toot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM tiB. XXVlT. agi poffc,nnîla dubitatio eft: quia tutor non eft.quare fi quis finiw W? tela,pro tutore négocia impuberis geflit, tenebitur. fed amp;nbsp;fi pnus pi? tutore adniiniftraucrit,deinde quafi tutor.aeque tenebitur ex co,quoo pro tutore négocia adminiftrauerit.-quamuis deuoluatur hie geftus O’ tutelx adionem. nbsp;nbsp;Si quis quafitutor négociageflerit eius, qui iaifl pubes cft,ne^ tutorem habere poteft; pro tute!æ adio ceflaf.fimili in® do amp;nbsp;fl eius,qui nondum natus eft. nani ur pro tutore quis gerat, cam effe perfonam oportet, cuius actas recipiat tucocem. federitnegocio* rum geftorum adio. Si curator impuberi à prætorc datus, negoo* gefferit: an quafi pro tutore geflerit, rcnc3tur,quæriturP amp;cft ueritiSi ceffare hanc adionem.-quia officio curatoris fundus eft. Si quis men, cum tutor non effet, compuffus à prætore uel à præfide, diunw putat tutorem,gefferit tutelam: uidendum, an pro tutore teneaniE » magis eft,uf quamuis côpulfus gcffit,tenen tarnen debeat:quia animo tutoris gcffit, cu tutor no effet.at ifte curator,non quafi tutor,fcd qua* fi curator geflit. nbsp;In protutelæ iudicio ufutse quoq; ueniunt. fed no” . folummodo in id,quod gcffit,tenebitur: an uero in id etiam.qiæd g^' tere debuit ^amp; ii quidem omnino non attigerit tutelam: non ten^* tur.ne^enim attingere debuit,qui tutor non erat. quod fiquidgen't' uidendum,an etiam comm,quae non geflir,teneatur. amp;nbsp;hadenus tene bitur,fi alius gefturus fuit.fed fi cognito, quod tutor no fuit, abftiniut adminiftr3tione:uideamus,anteneatur,fineceffariospupillinoncci'’ ciorauit,ut ei tutorem peterent.quod uerius eft.

II. CELSVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

SI is,qui pro tutore négocia gerebat, cu tutor effet: rem pupilli uem didit,necea ufueäptaeft ;pctctearn pupillus,quanquamei e^iiw eft.non enim eft eadem huius,quae tutoris, return pupilli admiijiftn*

QVaero.an is,quicü tutor teftamcnto datas effet, amp;idipfum ig'i® rarer,pro tutore négocia pupilli geffit: quafi tutor, an qiiafipr^’ * «amp; de- tutored négocia geflit )tenearnrC’refpondit.nó puto teneri quafi turo» funt.alüs. rc.quia fcire quoq; fe tutore effc debet, ut eo affedu négocia gerat, quo *“/* ‘l^'^ß^ ^“f®^ gerere debet.

totorcKfgj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;POMPONIVS.

Vi pro tutore négocia gerit, eandem fidem amp;nbsp;diligcntiam ptæ’ »estU)-?quot; V^ftabit,quam tutor praeftarct.^

TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1001

Vins edidi æqnitas non eft ambigna; ne contrahentes de cipiantiir,dum faillis tutoradhibemr. Verba autem edi» dihæefunt. QVOD EO AVTHORE, QVI TVTOR NON

F VIT. Verbis edidi multa defunt.quid enini,fi fiierit tu-tor: is tarnen fuir,qui authoritatem accommodate non potuic:putafurjofus,uel ad aliamrcgionem datusfSed Pomponius li bro tricefimo fcripfit, interdum Cquains * tntoregeftû eft) non per *a!*s.non liiicre ad banc parte edidi.quid em,fi duo tutores,altcr fallus, alter uc- si tutorc, tus aiithoritare accomodaueritmon 'ne ua]ebit,quod gcftfi ell;' Item hocedidujicetfingulariter fcriptumfit: fi tamcplures interuenerint, qui tutoies nó crant: locû habere debere, Pomponius libro tricefimo fcribit. Idem Póponius fenbir. end fi pro tutore négocia gerens, an thontatem accommodauerit.-nihilominus hoc edidum locum habe re;nifi forte prxtor decreuit,ratum fe habiturum id, quod his authori bus geftum eft.tunc cm ualebit per prêtons tuitionem,nonipfoiure.

Aitprsetor.SI ID ♦ACTOR IGNORAVIT,DABO IN INTEGRVM ^slÜS.a» RESTITVTIONEM. feienti non fubueniqmcrito:quomam ipfe fe de« dot..

SI id (inquit) a dor ignorauit. Labco.Et fi didum fit ci,amp; ex bona fi de non ctediderit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

PUné fi is fit,qui auxilio non indiget:fcientia ci non nocct. utputa 11 pupillus cum pupillocgit. nam cum nihil adum fit,fcicntia d non nocct.

Nterdum tarnen, Sc fi feientia nocct: tarnen reftitutio facienda crit, fi à pratore compulfus eft ad indicium accipiendum.

utiqj fi pupillo cautum fit: melius dicetur,rem fuam reftitui pupil lodcbcre.quàm incertum cautionis euentum cxfpedari.quodamp; lu* lianus( fi abas circunuentus fit pupül us ) refpondit.

DIGESTORVM LIB. XXVIL

NOuifTimc praetor ait. i N EVM, Qvi C vm tvtor NON ESSEt J DOLO MALO AVTHOR FA CT VS ESSE DICETVR ; IVDlCIVM

DABO, VT QVANTI EA RES ERIT ,1N TANTAM PECVNIAM COK ' DEMNETVR. Nônfemper tutor conuenitur, necfufFicit,fifcicns3Ult; thor fuit.-uerum ira dcmû,fi dolo malo author fuit, quid enim fi com« pulfus, autmetuensgt;ne c6pellcretur,authoritaté accommodauerit^ non'ne debebit effe exeufatusC’ Qiiod ait praetor, QVANTI EA RES ERIT: magis puto,non pœnam,fed ueritatem his uerbis contineri.

Pomponius libro tricefimo fcripfit,redc etiam fumptuiim in hof iudicio rationem haberi,quosfaâuruseftaâor reftitutorio agendo* Si plûtes fint,qui aurhorcs fuerunt.perceptionc ab uno fafta,amp; c$' teri libetantur,non elcéhone.

VllI. PAVLVS. ET ideo fi nihil,ant non totum feruatum fit; in reliquos nön denf’ gandam in id,quod deeft, aâionem,Sabmus fcribit.

HVius adionis exemplo Pomponius hbro tricefimo fcribit,dsn* dam adionem aduerfuseum, qui dolo malo adhibuit,utalius authoraretur infcius. Has in fadum adiones hætedibus quidem competere.caeteris'cp fuccefforibusrin cos uero non reddi, Labeofen* bit,nec inipfum poft annum:quoniam amp;fadum puniunt,amp; in dollid concipiuntur, amp;nbsp;aduerfus eas perfonas,qux alieno iuri fubiedae to noxales crunt.

SI cum falfo tutore adum fit,amp;intcrca dies adionis exierit, and** ufucapta fit; omniaincommoda perinde fuftinerc debct,acfiiUo tempore uero tutore authore egiflet.

FAlfus tutor,qui in contrahendo author minori duodecim nd Q“J tuordecim annis fuerit; tenebitur in fadum adionc propter dd^ malum, cuinfeun^ conditionis fuerit,uel fui iuris, uel alieni. Qï’ dolo malo authoritatem aCcommodauerit.tenebitur hoc edido. Sed amp;nbsp;fi quis filiaefamilias author fadus fit ad cótrahendu, renetur. Idem'qi iuris cft,fiancillæquis tutore authore crediderit. nam omnibus i^is modis propter tutorem dccipitur is,qui contraxit; quia aliter cumiW pubere contradurus hon fuiffet,^ fi tutoris authoritas interceffilftt* lulianus tradat libro uicefimo primo digeftorum; an etiam in pa* trem debeatdarihæcadio,qui filiam minorem duodecimannis nu* ptum dedit.amp; magis probat,patri ignofcendum effe, fi filiam fua ma* turiusinfamiliafpoiifi perdiicereuoluetit. affeduenim propenfiore magis

jy^gis.qH^m dolo id uideri fecifie. Quod fi intta duodeeïmü annum næc decefferit,cum haberet dotem.putat Iulianus,fi dolo malo eóner «tos fit is,ad quem dos pertinet: pofle maritum doh mali exceptione yódicentem fubmouere in cafibus, in quibus dotem ucl in totum^ nel ”’partem,fi conftaret matrimonium/ueratlucraturus.

7^Xeo,quod interrogams, tutorem feeffe refpondiflet; nulla cum XL-aftione tencri. Si tarnen cum tutor non effet,refponfo fuo in alia Juam captionem adokfeentem induxiffet.-unlemaftionem aduci«

DE FIDEIVSSORIBVS.ET NOMINATOR!. buSjamp;hæredibus tutor um ßecuratorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. VII.

Vamuis hstestutoris tutor non eft: tarnen ea,qu« pet defunâû incohata funt, per hxredem ( ff légitima: æta» tiSjamp; mafculus fit) explicari debet; in quibus dolus eius admitti poteft. Quod penes tutorem fuitdiacres ^^ =b^ isa^ins reddere debet.quod apud pupillum is reliqnerit, fi bætes capit; non quidem er imine caret, fed extra tutelam eft,amp;utili ®«ione hoc reddere compellitur.

P Oftularc tutorem uidetur,amp; qui pet aliu poftulat. item nominale, X Ôf qui per alium hoc idem facit.

Tiam fidciufforcmamp;hæredes fideiufforis ad candem rationem ufnratumreuocandos effe conftat,ad quam amp;nbsp;tutor reuocatur.

l'ymoftendimushæredcm quoqgtutelæiudicio poffeconueni« ’^'ri:uidcndum,anetiampropriusciHS dolus,uel propria admini« batio ueniat in iudidnm.amp; exftat Seruij fentétia exiffimantis, fi poft ^ortem tutoris hacres eius négocia pupilli gerere perfeuerauerit; aut Ml area tutoris pupilli pccuniam inuenerit,amp;confumpferit;ueleam P^cuniam,quam tutor ftipulatus fuit,cxegerif;tutelïciudicioeum itneri fuo nomine.Nam cum permittatur aduerfus bœredem ex pro» pno dolo iurari in litem: apparet eü iudicio turelæ tencri ex dolo pro-Pbo. Negligentia plané propria hæredi non imputabitur. Vfuras 9Mo^eiiis pecuniae, quam pupillarem agitauit,praeftare debet hacres Mioris. Quantas auiem, amp;nbsp;cuius temporis ufuras praeftare debeat, ex

DIGEÎTORVM LIB. XXVIT.

bono amp;nbsp;aequo conftitui ab indice oportet. Fideiuffores ^ mforibns nominati.fi prxfentcs fticmnt, amp;nbsp;non contradixcrunt , amp;nbsp;nominafiU refciTi in ada publicapaffi funr.-sqmim eft,pcrindc tcneri.atij 0 wrelä gitimoftipiilatiointerpofitafuiffct. eademcauffa uidetur affirmato rum .• fdlicec quia, cum idoneos effe tutores aftumauerint, fidciuffO' rum uicem fuftinent.

SI cum fideiiifforibus tutoris,ex ftipulatione rem fallu fore,agetur: eafdem reputationes habebunt,quas tutor.

PVpilIus contra tutores,eoriim'c^fidciuffores iudicem accepitiu* dice defunflo,priusquam ad eum iretut,contra folos fideiuffotö défunt. alteriudexdatuseft.Officio cognofcentisconuenietjitutores foluen do fint,amp; adminiftratio nó difpar * (fed cómunis fucrin )portionü uiri’ lium admittere rationem ex perfona tutorum.

SI fidciuffores.qui rem faluam fore pupillo caiicrant, ut tutoreador lelcens ante conueniret, petierunt ; anj ideo ftipulanti promût’ runt.fc redditiiros.quod abeo feruari non potuifTet : placuit inter eos, qui foluendo effent,adionvm refidui diuidi, quod onus fidciufforüfuf ceptum uideretur. nam amp;nbsp;fi mandatu plurium pecunia credatur ;«F* diuidiruraftio. fiem quod eftdatu pro alio,foluitur;cur fpecies adio nis acquitatem diuifionis excludatï'

HAeredes eius.qui non iure tutor uel curator datus.adminiftwriö ni fe non immifcuit.-dolum amp;nbsp;culpam præftare nó deberc. P«“ lus rcfpódit.talc judicium inhaeredem tutotis transferri oporterc,qua' 1e quidem defundus fufcepcric.hoc eö pertinere, ut non excufetur hs res ,fi dicat fe inffrumenra tutclaria non inueniffe. Nam cum ex omW bus bonxfidei iudicijs proprer dolum defundi hacres teneatur.idé pu« to feruandum in tutelæ adione. fed eóftitutionibus fubuentû eft igno' rantiae hæredum. hoc tarnen tunc obferuandum eft,cum poft morte , tutotis hæres conueniatunnô fi lire conteftata tutor deccflerir.namlb lis conteftatione amp;nbsp;pœnales adiones tranfmittuntur ab utra^ parte,» temporales perpetuancur.

N ordinem fubfidiaria adio non dabitur, fed * in magi- * afs .nec ftratus,nec in fideiiiffores coru. hi enim rem publica fal- in magi» uam fore promittunr,non pupilltproinde nec nomina« ftratus. cores magiftratnü ex hac cauffa tenebunnirjed foli ma* giftratus.Scd fi ordo receperit in fcpericuh'i ; dici debet, tenen eos.qiu præfentes fuerunt. parui enim refcrt,nominaacrint, uel fi.teiuflcnnt,an infe periculum rcccpcriur.utilis ergo in cos ad 10 com petit.Sed fi à magiftratibus municipalibus tutor datus fit ; nó uidetuï per ordinem elcftus. Neeg prætor, neeg quis alius, cui tutoris dandi ins eft,hac adiene tenebitur. Si profes pronincis renunciare magi* ftratus tantum de faculranbu^ tutorum uoluit,ut ipfe daretmideamus in,amp;quatenus tenedtur. amp;nbsp;exftatdiui Marei refcnptö,quo uoluiteos, qui præfidi tenunäalTent, nó perinde teneri, ateg fi ipfi dediffent:fed ft decepiffent.gratia forte, aut pccunia,falfa renunciantes. Plane fi prae* fes prouinciæ fatis eos exigere iuifitmon dubitabimus ,teneri eos,etia fi præfes dedcrit. Si profes prouinciæ, nominibus ab alio acceptis» ad nugiftratus municipales remiferit, ut fe de nominibus inftruant,0t etinde inftcudus, dederit tntorcs:an exemplo corum,qui praetoré in* fttuimqdebeant magiftratus tencri,qu£vriturc’ uriq; enim intereft,utru ipfi magiftratus nomina cleda dederint praefidi,an ea,quæ ab alio præ fes accepit,inquifierint.amp;: puto,utrocg cafu teneri,quatenus dolo uel la ta culpa uerfari funt. Non tantum pupilli, fed etiam fucceffores co-tum fubfidiaria agere poiTunt nbsp;nbsp;Si curatores fuerunt minus idonei dati.dicendum eft,renen magiftratus oportcre/i ex fuggeftu eorü.uel ^ominibus ab eis acceptis, præfes dedcrit. fed amp;nbsp;fi ad eos remiferit, ut ipfidarcnt,ucl ut poft dationé exigèrent fatifdationem.periculum ad eos pertinebit. Magiftratibus imputât,etid fi omnino tutor uel cura tordatus non fit. fed ita demum tenentur,fi moniti non dederint. Ideo damnum,quod impubères uel adolefcctcs medio tempore paffi funt, ad cos magiftratus pertinere non ambigitur, qui muncre mandato nó parucrunt. nbsp;Sciendu autem eft,fi magiftratus municipales data ope* tatutelam diftulerint in fucceifores fuos; ucl farifdationem data opera traxerint,quoad fucceffores accipiant ; nihil cis prodeffe. nbsp;nbsp;nbsp;Diuus

Hadri-mus rcfcripfit,etiam in cum,qui elcftus effet ad æftimandas tu* torum ratisdationes,aftionem dandam. Si inter magiftratus hoe co uenilfer,ut alterius tantü periculo tutores darentur; cóuentiones pupil lo non pra:iudicare,diuus Hadrianus rcfcripfit. conuentione enim duü i Hkotumiiis publicummntati nonpoteft.prius enim arbitror conue* niendum eum, qui hoc fufeepit;deinde excuffis eius facultatibus,tunc ueniendu

uciüendiim ad collcgam.-quemadmodumfi folus dediflet^^^ÿ^ prius cumjeinde collegam aegrediendum. Si quando uitatc,ex qua pupüli onundi {unt,qui idonei uideantur: ofRciUcn giftratuum,exquirereex nicinis ciuitatibus honcftürimunïqucn^, j nomina præûdibus prouinciæ mittcrc,non ipfos arbittium'dan« uindicare. Si magiftratns ab initio tutorem idoneum dédit, « . _ tis non cxegit : non fufFicit. quod fi fatis exegit, amp;nbsp;idoneum quaiiis poftcafacultatibus lapfifunttutoresuelfideiulforesm^ü ^* quod ci,qui deditUmputetur. Non enim debcnt magiftratns niw cafus, amp;: fortunam pupillo præftarc. Sed amp;nbsp;fi fatis non excgit^do*’ ^^ tamé tutor eo tempore fuit,quo tutelx agi poteft;fufficit. pi®*’’?®^ tem non pupillo incumbit,utdoceat fideiuiforcs foluendo’ cum acciperentur; fed magiftratibus,utdoccanteos foluendo W ' Priuilegium in bonis magiftratus pupillus non habet,ftd c cæteris creditoribus pattern habiturus eft. nbsp;nbsp;Exigere autern f^J’. j nem magiftratus fic oportetut pupilli feruus aut pupillus ipft/ poteft,amp; in præfentiarum eft ) ftipulctur d tutoribus, item fidciu” ^^^^ DUS corn,rem falua fore pupillo. at fi nemo eft, qui ft’Pquot;^^^*^’*: jc'’{us, publicus ftipulari debet rem faluam forc, aut certe ipfc mag”“^^j|' Plane ub; feruus publicus,uel ipfe magiftratus ftipulatur: utilemadionem pupillo dandam.Si filiusfamilias fueritmagift^^ ’ amp;nbsp;caueri pupillo non curaucrit,aut non idonce cautum fit cidpa r ' an,amp;: quatenus in pattern eins aftio danda fit,quatritur.Et ait W® ' in pattern dçpeculio dandam.-fiue uoluntate eins filius decurio fit,fine non. Nam amp;nbsp;fi uoluntate patris magiftratum admit^’^*” tit.-attamen nó oportere patré ultra,qudm de peculio conueniri'Q _ tcmpublicam* faluam forc promittat,qui dat uolimtatem,nu^‘ decurio cteetut.

PRoponebatur duos tutores à magiftratibus municipalibus dar » cautione nonexafta:corumfc^alteru inopcmdcccffifle, alters' in folidum cöuentum fatis pupillo fecifTc.Et quærebatur, an tritor* aduerfus magiftratum munieipalcmhabetc poffit aliquam «Ött»^ ’ cum feitet d contutore fuo fatis non elfe exaflumf Dicebam.cum a torc-fatis pupillo faftum fifne^pupiUum ad magiftratus redire po» j ne^tutorcm:cum nunquam tutor aduerfus magiftratus habeata nem. Senatus enimconfultum pupillo fubuenit.'præfettim oopr j quod tutori imputetut: fcilicct quod fat is à contutore non oxog*rgt; ^ fufpeflum non fecit,fi fciuit C «ti jpponitut ) magiftratibus cum ut’*’ uiffe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in. IVLIANVJ.

a Vod fi tutor ab bac parte culpa uacet: tarnen erit iniquum, ad-uetfus magiftratus aflionem ei dan.

quot;NT On fimiliter tenentur hxredes magiftratuum, ut ipfi tenentur. i gt;nbsp;fed nee hartes tutoris negligentia: nomine tenetur .Nam magiftratus quidem inomncpencülü fuccediti hartes ipfius,dolo proxi-nræculpæ fuccedaneuseft.

DVotutores partiti funt inter fe adminiftrationem tutclx. alter fine har re de deceffit. Quxfitu eft.utrum in magiftratu, qui nón cut after j ut caueretut: an in alterû tutorem aftio pupilli dari deberc^ Refpondi.xquius effe, in alterum tutoré dari,quam in niagifttatupn^ debuiffcenim eum, cum leitet pupillo cautumnon effe, wniuerfanó? gocia curare: amp;nbsp;in ea parte,C|Uam alteri tutori commififfet; fimilé effe ci,qui ad adminiftrationé quorunda negocioru pupilli nó acceffiffet. lumStfi aliquam partem negociorum pupilli adminiftrauerit: tenc-tut ctiam ob rem,quam non geffit. cum gerere deberct.

QVod adhxredem magiftratus pertinctrexftat dini Pq refcriptu, cauffa cognita debere dari adionem-Nam fi magiftratus tanta Hut negligentia, ut omnem cautionem omitterct : æquum eft, babeti cumlocofideiufforis,utamp;:bates eins teneatur. Siueto cauit,Ôc tunc idoneifuerunt, poftea uero defter unt:ficut ipfe magiftratus probe ic-eufatetbanc aftionem,ita amp;nbsp;barres multo iuftius. nouiffime non alias aitinhatedem aaionemdandam,quàtnficuidenter magiftratus cu Hunusidoncisftdeiufforibus contrabunt.

TN magiftratus ,qui tutorem dedetunt. rogo referibas,utrum pro ui 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibliportione aftio danda fit: an optio fit eins, qui pupillus tuit,cum

l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quo potiffimum agatdRefpondi. ft dolo fecerunt magiftratus, ut mi«

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Huspupillo caueretut: inquéuült,aftioeiinfolidum dandaeft.fince

i culpa eorum,nelt;5 dolomaloidfaftumeft: xquius effe cxiftimo,pro 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;portiOne in quen^ eorum aftionem dari,dum pupillo res falua fit.

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'N /V ^^^*^^'^ ^ curatoribus adulti cautionem exegerunt remfal«

\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IV Vramfore. ex bis alter fine barrede deceffit.quiero,an indemni*

1 tarem in fobdum collega eins præftarc debeat Ï Modeftinus refpon* \ dit.nibilptoponi,curnondebcat.

IX. ADEM. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

N in magiftratus aftrone data, cwmufuiis fors exigi debeat: an \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O nero

Merci ufiirx peti non poffïn^quoniam conftinitum eft, pcenamm ufu tas peti non pofle,quaefitiim eft. Et refcriptiim eft à diuo Sciicro amp;nbsp;An tonino,ufuraspctipoflc:quoniameadcmin magiftratibus adioch» tur,qux competit in tutoies.

DE REBVS EORVM.QVI SVB TVTELA YEL cura funt, fine decreto non alienandis, uel pignoti obligandis. Tit. IX.

Mperatoris Seucri orarione prohibit! funt tutoies Sicu« ratores prædiarufticauelfuburbanadiftrahere.quxora ^®*“ fenatu récita ta eft Ter ty 11 o Ôe Clemente confuli« bus,idibuslunifs.amp; font uerba eins huiufmodi. PRAE-TEREA^ PATRES CONSCRIPTI.INTERDICAM TVT0-RIBVS ET CVRATORIBVS, NE PRAEDIA RVSTICA VEL SVBVRquot; BANA DISTRAHANT.-NISI, VT ID FIERET, PARENTES TE5TA-BïENTO VEL CODICILLIS CAVERINT. QVOD SI FORTE AES AU ENVAI TANTVM ERIT , VT EX REBVS CAETERIS NON POSSlT EXSOLVI: TVNC PRAETOR VRBANVS ViR CLARISSIHVS ADEA-TVR,QV( PRO SVA RELIGIONE EXlSTIMET,QyAE POSSINT AU ENARI,OELIGARl'VE DEBEANT: MANENTE PVPILLÓ ACTIONS, SI POSTEA POTVERIT PROBARI OBREPTVM ESSE PRAETORI.Ïl COMMVNIS RES ERIT, ET SOCIVS AD DIVISIONEM PROVOCETÏ AVT CREDITOR, QVI PIGNORl AGRVM A' PARENTE PVPftU ACCEPIT, IVS EXSEQVATFR: NIHIL NOVANDVM CENSEO. S defunduSjdum uiucret, res uenaleshabucrit,tcftamento tarnen nort cauerit, utdiftraherennir : abftinendnm erit uenditione. Non enn» iitilt;5,qiü ipfe uoluerit uenderejdein ctiam poftea diftrahcndum pnW uit. Si minor uiginti quin^ annis emerit prædia, ut quoad preenin' folueretur,effent pignori obligara uenditori: non puto p^nus 11.116» nam ubi dominium quxßtum eft minorireoepit non poffe obligati-

SEdhicuidetur illudmouere,quodcûdominio pignus qtiscfitnW eft,amp; ab initio obligatio inhxfir. Quod fi à fifco emerit ; nec dubi-tatio eft, quin ius pignoris faluum fit. Siigitur tails fpecics in priiiato uendirore inciderit: impérial! bencficioopus eft,utrefcripto pignquot;^ confirmetur.

Js'q?pupille nd mînori traditus firan pignoris Obligationen! póffit hi ^reiSj cuius pecunia fundus fuit emptuse' Ôcmagiseft,ut faluumfit lus pignons fccunduniconftitutioncm Imperaroris noftri, amp;nbsp;diui pa» Iiis eins,ei pupillo.cuius pecunia eóparatus eft fundus. nbsp;Pignon ta-

Kiencapijiuffu magiftratusjuclpræfidisjuel alterius poteftatis,amp;dh fttahi fundus pupillaris poteft. Sed ïvin poiTeffionem mirti return pu= pillarium a prxtoic quis potcft:amp; ius pignons contrahitur ,fiue legato turn feruandorum caurfa, fiuedamni infedi,Ócut procédât,!ubeh,ôc etiâ poffideri poterit. Hæ enim obligationes fine alienationes locum habent.quando non ex tutoris ucl curatoris uolunrate idfit,fed ex ma giftratuumauthoritatc. Item quæh poteft, fi fundus à tutoie pu-pillarispetitusfit.necreftituamr; anliris æftimatiooblara alienatio« Hem pariat/amp; magis eft,utpariat.ha:c enim alienatio non fponte tuto Huil fit. Idcmcp crit dicendumA fi fundus petitus fit, qui pupilli fu «A contra pupiUum pronunciatum, turorcs'qircftirnerunr.Nâ amp;hic Halebit alienatio propter rei iudicatæ authoritaté. nbsp;nbsp;Si ius l/AcpuTtuTZ*

•“^ (ucltaSaTtuTn'c'u)Iubcarpimill9.'uidcanius,andiffrabi hoedtuto *haccars WHS poffit.Et magis eft,nó poflerquamuis ius prædq potius fit. Nee défunt. Wusftuäus alienari poteft, amp;nbsp;fi folus fuit ufusfruflus pupilli. An ergo Hcc hic nonutendo amittatur,fi tutor caufTampraebuerit huiusreicT p nunifeftum eft reftaurari debere. Sed fi proprietatem habeat pupil ^s,non poteft ufumfruäum uel ufum alienate, quamuis oratio nihil ®® i'fufrudn loquatur. nbsp;nbsp;Simili modo dici poteft,nee feruitutem im» P^'u pofte fando pupilli ucl adolefccntis, nee feruituté remitti. quod ^w f«ndo dotali placuit. Si lapidicinas, uel aliqua metalla pupillus ?°nerit ftypteri^.uel cuius alterius materiæ; uel fi cretx, argenti fo# » uel quid aliud huie fimile.

Agis puto ex fententia orationis impediri alicnationem.Scd A fi falinas habeat pupillus,idem erit dicendum. Si pupillus ali ^um fiindum bona fide emptum poifideat; dicendil puto, nee hunc «ienaretutorespofte', etenim fi quafi pupillaris diftraftus eft, uendia 1*0 non ualet. Si pupillo fundus pignoratus fit: an «endete tutores poflintfamp;puto.huncenim quafi dcbitoris,hoc eft, alienum uendunt.

* Urnen inipetrauerat pupillus uel pater eius,ut iure doming poffide« J^æo^equcns erit dicerc,non pofte diftrahi.quafi prædium pupillare. H^tnic^eftA fifnerit ex caufta damni infedi iuftus poftidere. Si fun us legatus, uel per fidcicommiffum fucrit relidus Seio,a pupillo hat« . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'0 q tede

DIGESTORVM LIB. XXVIL

rede inftitntwan tiitores reftitnere himc fiindiim poffint fine aptlion’ t^te prærorislt; Öcputem, fiquidem rem fuâlegauic,clt;^are mtionö^ fin nero de re pupilli:dicendum erit locum efie orationi,necin cowo to protore polTe alienari. Si pupillus ftipulanti fpopondchtr^niOl' uerepoffit fineprætoris authoritarec'Imagis eft. ne pofiit. aJioquö inucnta erit alienandi ratio. Sed fi pater Ib pulanti fu ndum fpoponde* rit, fiicccfferit'cppupillus in ftipulatum: fortius dicetur, fine pr^tctfiS authoritate pofie eii reddere.Idem'q?,amp; fi iure hæreditario all] f««“^ rit,qui erat obligatus. Eadem ratione amp;nbsp;fi parens fundum uendiderit wel quis alius,cui pupillus fucccflerit;poteftdici,pupillum caetera«®* diponis inconfulto prætore poffe perficcre. nbsp;nbsp;fundum autem Ifg^'

turn repudiate pupillus fine prætoris authoritate non poteft-cffe enim amp;nbsp;hanc alienationem,cum res fit pupilli,nemo dubitat. Non paffim tutoribus fub obtentu æris alieni permitti debuit uenditio. ncepfl«®* eft eis uia diftradionis tributa. Se ideo prsrori arbitrium huius rei fen^ tus dcdit: cuius officio in primishoc conuenit, excutere, an aliunde poffit pecunia ad extenuandum ars alienum cxpediri. Quaererc erg® debet, an pecuniam pupillus habcat,uel in numerato, uel in nomingt;‘ bus,qaae conueniri poffunt,ucl in frudibus conditis, uel etiamior^' tuiifpe atqj obuentionu. item rcquirat,nfiaha: res fintpr.xterpw^ qux diftrahi poffmt,ex quorö precio aeri alieno fatisfieri poffit. Si ig*‘ nur depræhenderit,nonpoffe aliunde exfolui,qidm ex prædiorum di* ftradionertunc permittet diftrahi; fi modo urgeatcreditor, autufuiï* rum modus carendü acre alieno fuadeat. Item praetor arftimare debe-bir,utrum uendere potius,an obligate permittatnec non illud uig'l^” ter obferuare,nc plus accipiatut fub obligationc prædiorum fonoiis» quam opus fit ad foluendum ars alienum. Aut fi diftrahendum arbiti* bitur,ne propter æs alienum modicum pofTeflio magna diftrahatur* fed fi fit alia poffeflîo minor,uel minus utilis pupillo; magis cam iube* atdiftrahi,quam maiorem Seutiliorcm. In primis igitur,qnoties de fideratur abco,ut permittat diftrahi: requirere debet, qui feinftm* at de fortunis pupilli ,necnimium tutoribus uel curatoribus «e* derc.-qui nonnunquam lucri fui gratia adfeuerare prætori folent, ne* cefle effe diftrahi polTeffionem uel obligari.Requiratcrgo neceffarios pupilli,uel parentes,uel libertos aliquos fideles, uel quem aliuin, lt;?“ noticiam rernm pupiUarium habeatraut fi nemoinueninir,autfiifp^* *4^ .ité^ôi funt,qui inucniuntur,iubcrc debet edirationes.»Jtemq^ffiop^^ B-vna^-ßt. fit) pupiîlarium bonorum aduocatum pupillo date, qui infhruert damp;.dd«o= poffit prætoris religionem: an adfentire ucnditioni,ncl obligation atum^. debeat. nbsp;nbsp;lUudquæripoteft,fi præ£orâditus,pcrmiferit diftrahi po^*

- . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcffio*

feffioncm prouincialcm.-an ualcat,quod fecitc’amp; purem ualcrc; ft mo' «0 tutcla Romae agebaturA hi tutores earn quûqf adminiftrationem ‘Ubierant. Nc tame titulotaius tutores acre alicno allegato pecunia ^utantur,quam mutuam accepetuntroportebit prartorem cutare,ut pecunia accepta creditoribus foluaturA de hoc dccernere; dare'q; uia ^°iciïi,quicirenuncict,pccuniamiftamad hoe conuerfam, propter Ç^od defiderata eft alienatio ucl obligatio. Si æs alienum non in-tetueniat: tutores tarnen allègent, expedite hxcprxdiauendi,amp;alia ‘^paratijud certe iftis carcrcniidcndu eft,an praetor cis debeat permit« Icte. et magis eft,nc poffit.Practori enim non hberu arbitrium datum ^diftrahendi res pupinarcs:fed iudemum.fi æs alienum immineat. ptoindeamp;fi pcrmiferit,aere alieno nó allegato; cófequenter dicemus, ’nullam efle uenditionem ^lullumcp decrctumnó enim paffim diftra-biiuberc praetori tributum cft:fedita demum,fi urgeat ars alienum.

Manet aftio pupillo,fi poftea poterit probari.obreptum effe præto» i* Sed uidendum eft.utrum in rem, an in perfonam dabimus ei aftio» ^^m Et magis cft,ut amp;nbsp;in rem dctur,non tantum in perfonam aduer« ws tiitercs fiuc curatores. Communia prxdia accipete debemus.fi Pfoindnüfo cómuniafint.cxterum fi pro diuifo córnuniafintceffan. ** oratione,decreto locus erit.

VEd fi forte alius proprietärem fundi habeat, alius ufumfruftum: Öniagiseft.ut ceffethxepars orationis,quædc diuifionc loqiütur. *idla enim communie eft.

VI pupiUotum fmt commuui.i praedia,qui diuerfos tutores habent: O'üdcamuSjan alienatio locum habere poffit. Sc cum prouocatio nc *^fffariafit;puto alicnationemimpediri.neutcr enim poterit prouoca-i^Jtd ambo ptouocationem exfpeftant.ltcm fi eofde tutores habent; *i^«lto magis quis impedita alienationé dieet. nbsp;nbsp;Si pupillus dédit ^s P'gnori permiffu ptxtoris:nonnulla erit dubitatio.an alienatio pomt iiiïpcdiri.Sed dicendum eft,poffe creditorem ius fuum exfcqui. Tuti« 10tarnen fccerit,fi prins ptxtorem adietit. Si pater uel pareus tutor fit alicui ex liberis;anprxtoradcundus fit, fi obligate uelitf et magis *ft»ut debeat.proniot tarnen efle debet praetor,ad confentiendum pa« lil- Si praetor tutotibus petmifetit uendcrc,illi obligauerint, uel 1 nbsp;nbsp;nbsp;'ontta : an ualeat. quod aftum eft^ Et mea fett opinio, turn qui aliud

1 nbsp;nbsp;nbsp;^^it,quant quod à prxtore decretum cft,nihil egiffe. Quid ergo,fi pree

1 I°t'tadccreuerit,VENDERE OBLIGAREVE PERMlTTO.an 1 pûæu liberum arbitriumlubere,quidfaciatï’ Et magis cft,ut poflit; | nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0^1^ ÜUM

dummodo fciâmus,pmorem nó rede partibus fuis funditW- ^^^ enim ipfe ftatuere amp;nbsp;eligerc,iitrü magis obligarcjan uédcrepcrmitf^ • Si obligauerit rem tutor fine dccreto.quamuis obligatio non uak^t’ eft tarnen exceprioni doli mali locas:fed tunc demum/um tutor ac^ pram mutuâ pecumam ei foluerit, qui fub pignore erat creditor, ƒ «idendum eft,an amp;: obligate ei rem poffit. à dicendum eft,fi candeio tem accepcrit,nec grauioribus ufuris.-ualcre obligationem,ut ’“^ tis créditons ad fequentem tranfeat.

QVifiecgtutorcs funt ipfo iure.neq^ curatores/ed pro tutorent^ cia gerunt,uel pro curatorc.-eos non pofTe diftrahere res puPPquot; rum uel adokfeenemmjiulhdubitario eft. nbsp;nbsp;Sed fi curator fit fro*

fi,uel cuius altcrius,non adolefcentis.-uidendum eft,utrum iure uetet ualebit ucnditio,an hanc orationem admittemust' Etputo/pitó^r pillis princeps loquit,amp; coniundim tutoribus curatores accipiim*^» pertinere.Sc de caereris puto exJententia orationis idem effe dicena'’‘

An obligari communia polTint.quaeriturc’ Sed non puto fine lt;1^. to obliganda.Nam quod excipit oratio,ad hoc tantum pertinet.u^P® rimatur communio,non ut augeatur difficultas communionis.

QVauis anteceffor praefidis decreuiflet ea pr ædia uenundan.q“* tutor pupillifubiefto nomine alterius emptorisjpfe fibi t®?®* parabactamen fi fraudem amp;nbsp;dolum contra fenatufconfulti audiouf^' tem amp;nbsp;fidem tutori commiflam deprarhendiffet fuccefforeiuftid^ turü,quatenustam calliducómentuetia inexemplucocreeri debe^fquot;

Illicite poft fenatufconfultum pupilli uel adolefccntis prædio uen^ dato; fi eo nomine apud iudicem tutelæ, uel utilis aftionis a:ftin’^‘ tio fada eft,ea'c^ foluta.-uindicatio prædq ex æquitate inhibebitur.

SIpraediaminoris uigintiquinejannisdiftrahi defiderentut;«“«^ cognita profes prouinciæ debet id permittere. Idem feruari opoi‘ terA fi hiviofi, uel prodigi, uel eniufeuntj alterius prxdia curators* ueûne diftrahere. ,

SI fundus fit fterilis.uel faxofus,uel peftilens.midendom eftanaW' nareciimnonpoflit.ótimperator Antoninus amp;nbsp;diuiis P^^f*^^’^

- TIT.- x; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lórt in hæc Herbs refcripferunt. Quod allegaftisj’nfruftnofiim effe fundu, que uendere uultisîmoucre nos nó poteft,ciim uti^ pro fruftuum mó f piecium inuenturus fit. Quanqua autem neg; diftraherc,necp obliga ie tutor piipillare prædium poffîr.Ti tamen(ut Papinianus Jibro quinto Kfponforumair)errore lapfus uendiderit,amp;prccium accepmm creditoribus patemis puenfolucrir; quand oq; prædium domino cum ftiiamp;biis uindicanti doli exceptio noil inutiliter opponitur,preciil ac inedfjtéporis ufuras,qux creditoribus debentur,nó offerenti;fi ex cæ* ' tens faculratibus eius æs alienum folui non potuerit.Ego autem nota« m.à fi folui potuit.-fi tarnen iHæ res faluæ erunt,ex quarum precio æri alicno fatisfieri potueratdicendum effe.adhne doli exceptionem ob« ftare,fi lucrum capter pupillus ex damno alicno.

T) Aulus refpondit. amp;nbsp;fi teftamentum patris poftea irrirum effe appa X merinramen tutores pupilli,fiue curatores filij nihil contra oratio' nemdiuorum ptincipum feciffe uideri/i fecudum üoluntatem defun, ft teftamento fcriptam,prædium rufticum pupillare uendiderunt.

Egc duodecim tabularum prodigo interdicitur bonoru fuorum adminiftratione.quod moribus quidem ab ini« tio introduâum eft.Sedfolenthodie prætorcs uel præfi« des,ft talem hominem inuencrint, qui ne9 tempus,nee . -______ftnem expenfarum habet/ed bona fua dilacerddo amp;nbsp;dif* ’'pando profunditxuratorem eidare,cxemplo furiofi.amp;tamdiu crût ’mbo incuratione,quimdiu uel furiofus fanitatem,uel ille fanos molts receperit.Qiiod fi euenerimpfo iure definunt effe in poteftate cura totuni.Curatio autem eius,cui bonis interdiciturjilio negabatur per« f'quot;nenda. fed exftat dim Pij refcriptum.filio potius curatione permit-ttndam in patre furiofo,fi tam probus fit.

V Ed amp;nbsp;ijs dabit proconful cnratorcs,qni rebus fuis fifpereffe non pof ^««■Necdubitabirfiliumquoij patri curatorem darc.

CVrator ci fenatufconfulto conftimitur.cum data pcrfonafn«'“ ti fenatoris.uel uxons eiiis)in ea caufla fit,ut tins bona “^™^®?\ bcant. Nam ut boneftius ex bonis dus,quantum pored, creditorib» foluatur.curator condituitur didrahendoium bonorum gratia, ud prxcore,ucl in prouincrjs à præfide.

VI. VLPIANVS. OBferuarc prxtorem oportcbit,nc cui réméré citra cauff« cogf”' tioncm pleiiidimamjCuratorem dct.-quoniâ plcri^ ucl furore^’ uel dementiam fingunt,quo magis cutatote accepeo.onera duilU lt;** tredent. vii. CAivs.

amp; corpus ac falus furiofi. Curator dementi datus.decreto inj^^ o,uti fatifdaret,non cauit.-öc tarnen quafdam res de bonis dus»*^ gitimo modo alienauit. fi hatredes demétis eafdé res uindicent, qu^ curator alicnauir,amp; exceptio opp®netur, SI NON CVRATOR. VENW DERiT.-repIicatiodaridcbet.AVT Si SATISDATIONE INTERPOL' TA SECVNDVM DECRETVM VENDIDERIT. Quodfl pto curator creditores furiofi dimifit.replicatio doli tutos pofleno^ prxdabit. Cü dementis curatorc(quia fatis nó dederar,^ tes male a minidraratjideo pcóful remouerit i bonis, aJiumq^ loco do5^ *“®^ ré fubditucrit:amp; hic poderior(cü nee ipfe fatifdedifleOegerit cu rem to negociorû gedorû,podeacp hæredes dementis cum eodem neglt;^' orum geftoru agant,amp; is exceptione rei iudicatæ inter fe amp;nbsp;cuntorem utatur.hteredibus rcplicatio danda erit,AVT Si IS.QVI EGiT, SAT DEDERAT.Scdanreplicatio curatori profutura fit, iudex xdimab^ Na fi curator fcquens pecunia,qua ex condemnatione rat.in rem furiofi ucrtiffet.-doli triplicatio obdabit. Quacfitöeit. akeri ex curatoribus furiofi rede foluatur,uel an unus rem furioli r « de alienare polfitt'refpondi.tcac folui.Eum quo9,qui ab altcroex c ratoribus fundu furiofi légitime mercarctur,ufucapturü.' quia low® ùenditio,traditio,faâi magis,^ iuris effent. Ideo'q; fufficit unius ex ratoribus pcrfona;quia alter inteUigitut eófentire.deni^ fi pondisu amp;nbsp;uetet folui,uel ucnirc,ucl tradimeq^ debitor libcrabitur,ne^ emp ufucapiet. VIII. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;nbsp;M BOnorum uentris nomine curatorem dari oportet,cum^^ « uam fore uiri boni arbitratu fatifdare proconful iubet. Sed npt fine inqmfitione detur. nam fi ex inquifirionc ceffat CitifdatiQ.

TIT. X. ' x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1017

CVius bonis diftrahédis enratores facere fcnanis pcrmïfit,eins ho* na creditoribus uendere non permifit.quamnis crcditores poft id ^^eficiumbona uendere mallent.Sicutcnim integra re poreftasipfis. ^»«ttum uelint,eligendi:ita cum alterü clegennt,ab altero abftinere . ^wnt. Multocp magis id fernari acquit cft,fi fadus eft curator,per que ^nadiftraherentA ft nondfi explicate eo negociodeceftit. Na amp;nbsp;tuc wintegro alius curator faciendus eft,nelt;j hacres prions curatoris one* rindusxu accidere poffit,ut negocio uel propter fexus,uel propter acta ^rinfirmitarem.uel propter dignitatem maioré minoremne, quacin Fdórecuratore fpedata erat,habilis non fit.'polTint etiam plures hacre», •'fseiexiftere, neej per omnes id negocium adminiftrari expediat.aut 9nid$ dici pofTit.cur unos aliquis ex his potiffimum oncrandus fit.

yiianus fcribit.eos,qiiibus per practorem bonis interdidum eft, nihil transferre pofte ad aliquem.quia in bonis nó habeât, cum eis de

’^inutio fitinterdifta. Curator furiofi rem quidem fuam quafi fu« ^’011 trader e potent,Ör dominium transferre.rem uero furiofi, ft quafi ƒ ïm tMdat,dicendum,ut non trasferatdominium.quia non quafi fu 'Ofi negocium gerenstradidit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Aepe ad alium é lege duodecim tabularum curatio furiofi aut pro /^igi pertinet,alq praetor adminiftrationem dat.fcilicet cum illc Ie» ^hniusinhabilis ad earn rem uideatur.

T mulieri,quac luxutiofe uiuit,bonis interdici poteft. In curato ris bonis pninlegiu furiofofuriofacne fcruatur.prodigus etiam Sn , °nincs omnino,ctiam fi in ediflo non fit eotum mentio, in bonis cu= estons decreto priuilegium confequuntur.

V Ifuriofo puberi,quanqua maiori annis uieintiquinqj,curatoré pa» Utttteftamentodedeüt.eum praetor date debet, fecutus partis uolu tatem

tatem. matietcnimcadatiocuratoris apnd prxtQrcm,utrefcrïpW“*' ui Marei continet, His confequens eft,ut li prodigo curatoren^ “^ derit pater; uoluntatcm eins fequi debeat prætor, cum'q^dare curat^ rem. Sedutrum omnimodo: an ita,fi futurum effet,ut nifi pater aBi quid teftamento eaniffer, pretor ei bonis interdidur us effet; amp;nbsp;mar*' me,fi filios habeat ifte prodigust* potuit tamé pater amp;nbsp;alias prouw^ nepocibus fuis,ü eos iuffiffet hxredes effe,amp; exhæredaffet filium/’^ quod fufficcret alimentorumnomine,abeiscertum legaffet,addita rauffa necefficate^ iudicij fui.aut fi non habuerit in poteftate nepord-' quoniam cmancipató iam filio natifuiffcnt;fub conditioneeosh^t*^' cLs inftituiffet,utemancipenturd patre prodigo.Sedquidfinet l-qec confaifurus effet prodigus^per omnia indicium teftatoris feq“®* dumeff-nequem pater uero confilio prodigurn credidit.eumnngi* ftratus propter aliquod forte fuum nicium idoncum putauerit.

CVrator fnriofi nullotnodo libertärem præffarepotcft.’quot^ta res ex adminiftratione non fit. nam intradendo ita res fnriofi ali «nat,fi ad adminiftrationemnegociorum pertineat. Et ideo nee fuio-nandi cauffa alienet,traditio quidquam ualcbit; nifi ex magna«tilita« tefuriofide cognitionciudicis faciat.

riNIT QVARTA PARS DIGESTORVM SEV PAN« ie!l^^r^m,clu£ librof oüo ßn^darcs tpittwef.

Eftamentnmeftuoluntatis noftræiufta fententia, de eo,quod quis poft mortem fuam fieri uelit.

IN eo,qin teftatur,eius temporis,quo teftamen« turn facit, integritas mentis, non corpotis fani» tas osigenda eft.

V * quïtramus.an ualeat teftamcntum.in primis animaduertere de« Ü°enïiis,an is,qui fecit teftamentu, habuerit teftamenti fadionem. ^quot;we fi habuerit.-requiremus,an fecundum régulas iuris ciuilis tefta®

f 1 Va state teftamentum uel mafculi uel foeminae facere poffïnt, v^uideamus. amp;: uerius eft,in mafculis quidem quactumdecimum *wgt;uni fpedandü,in fœminis uefo duodecimum complctum.utrum äuteniexceffiffe de beat quis dedmumquanum annum,ut teftamen« Jom facere poffit.* an fufficiatcompleffet' propone aliquem calendis «nuarijs natum, teftamentum ipfo natali fuo feciffe decimoquartö *nno;anualcatteftamaitumC'dico ualere.plus arbitror,eriam fi pridic (alendatum fecerit poft fextam horam nodismalere teftamentü. lam eninicoplcffe uidetur annum quartumdecimû,ut Martiano uidetur.

QVi in poteftate parentis eft, teftamenti faciendi ius non habet; adeo,utquamuis pater ei permittat,nihilomagis tarnen iure te« itan poffit. nbsp;nbsp;Surdus amp;nbsp;mutus teftamentum facere non poffunt. fed

fi quis poft teftamentü fadü ualetudinc, aut quolibet aliojcafu mutus aut fiirdus effe CGCperit;ratum nihilominus permanet teftamentum.

EIus, qui apud holles eft, tezamen turn, quod ibi fecit, non nakt» quamuis redicrit. nbsp;nbsp;Si cui aqua amp;nbsp;igni interdiAu fit.cins neeiUu®

teitamenrum ualet,quod ante fecit, nee id,quod poftca. ßonaquo^i qux tune habuit,cum damnaretur, publicabuntur; aut ft non uidta”’ tur lucrofa,creditoribusconcedentur. Ininfulamdeportari incadem caufta funt.Sed rdegati in infula, amp;nbsp;quibus terra Italica amp;nbsp;fua pïoüigt;’‘ cia interdicitur.teftamenti faciendi ius rctinét.Hi ucro,quiadtcrrun’gt; aut ad beflias,aut in metaUum damnanrur; libertaté perdunt, bomep corum publicantur.undc apparet,amittere cos teftamenti fadionem-

SI quis poft aceufationem in euftodia fucrit defundus indemna« tus^teftamentum eius ualebit.

LEgc Cornelia teftamenta corum,qui in hoftium potedate decent runt,perindc confirmantur: ac fi hi,qui ca feciff€nt,in hoftium po teftatem non perueniffent.amp; hxrediras ex his codem modo adunum qucnlt;5 pertinet. Quare feruus hæres fcriptus ab co,qui in hoftium po reftare decefferit; amp;nbsp;liber Sc hæres erit, feu uelit, feu nolit: licet minus propric neceffarius hæres dicatur. Nam amp;nbsp;filius eius, qui in hoftium poteftatc dcceffit,inuitus hæreditati obligatur.quamuis fuushïie$o ci non poffit,qui in poteftate morientis non fuit.

QVi à latronibus capti funt,cum libcri manent, poffunt faccre te» Hamen tu. Item qui apud externs legationefunguntur.poffiim facere teftamentum. Si quis in capital! crimine damnatus appelé' iierit,amp; medio tempore pendente appcllatione feccrit teftamentum» amp;nbsp;ita decelferitnialet enis teftamentum.

XIIII. PAVLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

QViteftamentodomini manumiffus eft,fi ignorer dominum de ceffiffe, adiraméç effe eius hæreditatem; teftamentû faccre non poteft,licet iam paterfamilias,^ fui iuris eft.nam quiincertus delta tu fuo eft/rettam legem teftamento dicere non poteft.

XV. VLPIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

L/Eftatufuoduhitätesuelcnantcs/cftamentftfaccxcnöpoflunt, jStdijmsPuisiefcripfir, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^®®*

FUiusfamilias, amp;nbsp;feruus alienus, amp;i poftumns, S: furdus teftamenti fadione habere dicuntur. licet em tcftamentfi facere non poifunt: attnexteftamétofibiuelalijsadquirerc poffunt. MARCELLVS NO-TAT.furiofus quolt;5 teftamétifadionéhabet.licetteftamentüfacerc no poffitddeo ante teftamenti faftionem habet,quia poteft fibi adqui terclegatum uel fideicomiirum-nam etiam compotibus mentis per# fonales aftiones uel ignorantibus adquir untur.

T N aduerfa corporis ualetudinc mente captus,co tempore teftamen imm facere non poteft.

IS,cui lege bonis intetdidum eft,teftamentum facere non poteft; 8t fl fecerit,ipfo iure non ualct.quod tarnen interdidione uetuftius ha bueritteftanientum,hocualebit. meritoergo nec teftis ad teftamen« turn adhiberi potcrir,cum nc^ teftamenti fadionem habeat. Si quis ob catmen famofum damnetur.-fenatufconfulto expreffum eft,ut in« teftabilis fit. ergo nec teftamentum facere poterit, nec ad teftamen« turn adhiberi teftis.

Vi teftamento hærcs inftituinujn eodem teftamento teftis effe VXpon poteft.quod in legatanoÄ in eo,qui tutor fcriptus eft, con ira habetur, hi enim teftes pofliintadhiberi,fialiudeos nihil impedi« utputa fj impubcs,fi in poteftate fit teftatoris. Poteftatis autuer bum non folum ad liberos, qui funt in poteftate, referendum eft : uc« rum ctiani ad eum, quem redemit ab hoftibus; quamuis placeat hunc •fruu non effe,fed uinculo quodd retineri,donec preciu foluat. Pct contrariûquæri poteft,an pater eius,qui de caftrenfi peculio poteft te« ftati,adhibcri ab eo ad teftamentum teftis poffit^amp; Marcellus libro de cimo digeftorum fcripfit,pofle.amp; frater ergo poterit. Qux autem ill teftamento diximus fuper prohibedis teftimonijs eonim,qui in po« teftate funt.-in omnibus teftimonijs accipias, ubi aliquid negocq gern lut.per quod adquiratur. Nec furiofus quide teftis adluberi poteft, turn compos mentis non fit.fed ft habet intermiffionem, co tempore

DIGESTORVM LIB. XXVIH.

adhiberi potcfl tcftimonium quocp,qnod ante furorem confuWiH*’ uit,ualebit.'flc bonorum poffeffi o ex 60 teftamento competet. Ei’®* qui Iegercpetundarumdamnatuseft,ad teftamentumadhiben nö poffe cxiftimo:quoniam in judicium teftis effe uetatur. Millier tel monium diccre in teftamento quidem non poterit ; aliis autem po» teftemefle mulierem,argumcnto eft lex lulia de adulterijs, quxadnl' terq damnatam teftem produci,uel dicere teftimonium uetat. Set' mis quo^ merito ad folennia adhiberi nó poteft.cum iuris ciiiilis com munionem nó habeat in tocu/ed ne prætortj quidem edidi. Etuet^ rcs putaucrunt eos,qui propter folennia teftamenti adhibeantur, aigt;‘ rare debere,donec fuprema conteftatio peragat.non taméintelligem riam fermonis exigimus.hocenim diuus Marcus Didiolulianointe* fte, qui latine ioqui non nouerat, refcripfit.nam fi uel fenfu perd^ qiiiSjCui rei adhibitus fit^fufficcre. fed fi teftes ibi detenti fint inuiti; pU tant non ualere teftamentum,

XXL IDEM lib.X.adSi^bmum. HAeredes palam ita, ut exaudiri poffint, nuncupandi fintJieebit ergO teftann haeredes uel nuncupare,ue] fcribere. fed fi nucupi^» palam debet. Quideftpalamt' nonuticjinpublicum.fedutexaudin poftit.exaudiri autnon ab omnibus, fed ateftibus. amp;fi plures fiKtint teftes adhibiti:fufficit folenncm numeru exaudire. Siquid poft ft* ftum teftamentum mutari placuit: omnia ex inregro facienda fuut. Quod ueroquis obfcurius in teftamento, uel nuncupat,uel fcnbit.aii poft folennia explanari poflir,quæriturC’Htputa Stichum legauit/um plures haberet,necdeclarauit,de quo fentiret.-item Titio Icgaaitami« cô,cû multos Titios amicos haberet.-Óe ertauerat in nomine, uel prï‘ nomine,uel cognomine, ciim in corpore non erraffet.-poteririie pol^ ca declarare,dequo fenferitt'amp;putopofte, nihilenimnuncdat,fed datum fignificat. Sed amp;nbsp;fi notam poftea adiecerit legato, uel fua uot^» uel literis.uel fummam, uel nomen legatarq.quod non fcripfcrat,ud numorum qualitatem:an rede fecerit: amp;nbsp;puto, etiam qualitatem nu» morum pofte poftea addi. nam amp;fi adieda non fuiftet: iitigi placeret coniedionem fieri eius, quod reliquit, uel ex uicinis fcripturis, uelex confuetudine patrisfamilias,uel regionis. nbsp;nbsp;In tcftamentis,in quibus

teftes rogati adefte debent,ut teftamentum fiat;alterius rei cauffa for« te rogatos,ad teftandum non effe idoneos placet, quod fic accipiendil eftait lïcet ad aliam rem fint rogati,uel colledi.-fi tarnen ante certiorcii tur,ad teftamentum fe effe adhibitos.-poftc eos teftimonium fuum te* de perhibere. Vno contextu adionis teftari oportet. eft auté uno context«nullum alienuni adum teftamento intermifeere.quod fi all quid

AD teftium niimerum fimul adhiberi poffumus ego amp;nbsp;p.-iter ; amp;nbsp;pliires,qui fuimus in eiufdem poteftate. nbsp;nbsp;Conditionem tefti-

um tuncinfpicetedebemus, cum fignarent, non mortis tempore. fi igiuirtunc,cum fignarent,tales fuerunc,ut adhiberi poffent.nihil no« cet,fiquid poftca eis contigerit. Si ab ipfo teftatore anulnm accepe ro,ó;fignaiiero;teftamentum iialet,quafi alieno fignauerim. Si fi« gna turbata funt ab ipfo teftatore,non uidetur fignatum. nbsp;nbsp;Si quis ex

tefhbus nomen fiium non 3dfcripferit,ueruntamen fignaucrit: pro co tft,atqj fi adhibitus non efletfed amp;nbsp;fi ( tit multi faciunt )adfcripferit fc, non tarnen fignauerinadhuc idem dicemus. Signum autem utrum ïnnlotantü impreflb adhibemus,anucro amp;nbsp;finon anulo, uerum alio quodam imprelToc’uarieenim homines fignant.amp;magiseftjUttan« turn anulo qiiis poffit fignaretdum tarnen habeat x^K^auTHça. nbsp;nbsp;PoiTe

accipi oportet A fi linteo,quo tabulae inuolutac funt,fi gna imprefia fit «int. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXUI. IDEM.

SI teftamcntû,quodrefignaueritteftator,irerum fignatum fucrit feptem teftium fignis.-nonerit imperfedum, fed utro^ iure uale-bit,tam cnuli,quam praetorio.

yTNumteftamentumpIuribus exemplis confignarequis poteft, V idqj interdum neceffarium eft.-fi forte nauigaturusÄ fecum fet t^Arelinquere iudiciorum fuorum teftationem uelit.

ClquisCUteftamentü faceret, hæredibus primis nuncupatis, prins Oquam fecundoshaeredes exprimeret, obmuruiflet: magis ceepiffe wro teftamentum facere, quam feciffe, Varus digeftoru libro primo Setuinm refpondiffefcripfit. itaqj primoshæredesexeo teftamento non futuros.Labeo tune hoc uerum effe exiftimat; fi conftaret, uolu» ine plureseum,qui teftamentum feciffet,haeredes pronunciare. ego necSeruiumputo aliud fenfifTe.

lege quis inteftabilis effe iubetur.eo pcrtinet,ne eins teftimo Vjnium recipiatur: Se co amplius ( ut quidam putant ) neue ipfi di« tatur teftimonium.

TAOmitius Labeo Celfo fuo S. Quaero,an teftium numéro haben dus fit is, qui cum rogatus eft ad teftamentü feribendum, idem P iq quoeg

quo^ eu tabulas fcripftiTe^fignauericC’Iuuentius Celfuslabeonjfuo^ Aut 115 intcHigo.qmd fit,dc quo me confulis: aut ualde ftulta eft coW ratio ma.plus em,^ ridiculum eft,dubitarc:aH aliquis ime teftis adw* bims fit,quoniam idem amp;nbsp;tabulas reftamenri fenpfetit.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIX. P AVLVSUb.V.rc^^ionl'oruiHreljwndit.

lo iure tcftamenmnwerfeâum eflet.*nec ea,quæ fidei commifw“ m uerba haberêt, peti pofte. IDEM teTpon^Lex his iierbis, 1»^ Tt (TiaStixx/J êoi/x^^ta/ t?va» kuçZo/j Jtoi •zs'ao'MÇî^ûult;rtaç,quæfcripturÆp3reC familias addidit.-uideii eu uoluiflèjOmnimodo ualereca,qu.Treliqu*'^’ cham fiinreftams deceftiftet.

Elus bona,qui fe imperatorem faflurum hxredem effe ladautn^ à fifco occupari non poflunt.

DE LIBERIS ET POSTVMIS HAEREDIßVS inftitucndis,uel cxhaercdandis,ucl præteritis. Tit. II.

Vidfitnominatimexhaeredare,uideamus. nomé.amp;P*^ nomen ,amp; cognomen cius dicendumeft.an fuffiricu“ unum ex his A conftat fufficerc.

HA ER ES EST0,amp; fi nec nomen cius expreflum fit;fi modo uni* eus fit. Nam fi pluresfint filq. benigna interpretatióepotius i pl«if^ rcfpondetuijmllum exliafredamm efte.

Et ft pepcrccritfilium diccre.ex Seia autem natu dixcritiredc ri hseredat. Etficum conuiciodixerif, NON NOMiNANDVS.ud NON FI LIVS MEVS, LATRO, GLADlATOR:magiseft,Utrcdeexh« redatus fit.fed amp;fi ex adulterio natu dixerit. Pure autem filiumc^ hæredari lulianus putat. qua fententia utimur. nbsp;nbsp;Filius inter mediiJ

»01| fubmotusmifi forte ab unius perfona eum teftator exhaeredauetit.Nä »hoc fecitruitiofa erit exhaeredatio,qucmadmodü fi ita eum exhsre» «uetit: QVISQVIS MIHI HAERES ERIT, FILIVS EXHAERES ESTO. Nä(utlulian9 fcribit)huiufmodi exhacredatio uiciafa eft; quonia poft hæreditaté uoluiteu fubmoucri,quod eft impoflibile. An« Khæredis inftinitionem exhxredatus, ab omnibus gradibus fubmo« toeft-Sed etid inter duos gradus exhæredatus ,ab utrolt;$ remotus eft, feudum Scæuolæ fentcntiâ,quam puto ueram. In eo,qui immifen it duos graclus,exhaeredationem ualere, Martianus reâe putat: ucluti PKIMVS HAERES ESTO EX SEMISSE. SI PRIMVS HAERES NON ER.1T, SECVNDVS HAERES ESTO. TERTIVS EX ALIA SEMISSE HAERES ESTO, ET FILIVS EXHAERES ESTO. Sl TERTIVS HAERES NON ERIT.QVARTVS HAERES ESTO. Ndabutrocßgcadll fub motus eft. Si ita teftanis fit paterfamilias,ut a primo quidc gradu fi hû præterirct, à fecundo folo exhsredarct.-Sabinus,ôc CalTiusA Iulia •wsputant, perépto primogradu,teftamentû abeogradu exordiû ca pnc,undc filius exhæredatus eft.quæfentcntia comprobaraeft.

placet omnem mafculum pofte poftumum hæredem f ribere; fi« ' A iieianimaritusfit,fiuenondum uxoremduxerit. Namfie mart« lus repudiate uxorem poreft.amp; qui non duxit uxor€m,poftea marints ^idpotcft.namamp;cummaritus poftumfi hæredem fenbit: nó utiqi is foins poftumus fcriptus uidctur,qui ex ea,quâ habet uxoré, ei natus ‘ft.uelqui tune in utero cft:ucrum is quo9,qui ex quacun^ uxore na ftatur. v. lABOLENVS.

TDeoeçquipoftumunihæredem inftituit,fipoft teftamentum fa* 1 dum mutanit marrimonium: is inftitutus uidetur,qui ex pofterioa tt matrimonio natus eft.

CEd eft quæfitiî,an is,qui generate facile non poffit,poftumum hae« ÛredempoflitfacereC'amp;fcribunt CaiTiusamp;Iabolenus, pofte.nam amp;nbsp;tnoréduccre.amp;adoptare poteft.Spadonem quo^pofte poftumum hæredem fcribetc,amp; Labco,amp; Caflius fcribunt; quoniam nee actas, nee ftetilitas ei rei impediméto eft.Sed fi caftratus fit;Iulianus Procuh opi nionem fecutus,non putat,poftumum hæredem pofte inftitucre. quo iureurimiir.Hermaphroditus plane,fijn co uirilia praeualcbunt,pofta mum hæredem inftitucre porcrit.

OIGESTORVM LIB. XXVIII.

SI 5 primo hatrede inftituto filium exhærcdaiwrOji fecundo aut^'’' fubftitutononexhæredauero.-ôedumid pendec.an prior aditoi” . îlius decefferiffecundum Iuliani fententiam,qiia utimur,nonci' fecundas hæres.-quafi ab initio inutiliter inftitutus,cum ab co fiHus « hieredatus non fit.fed amp;nbsp;fi in poftumo filio idem acciderit.ut natns.UP uo pane,à quo exhæredatus fit,moriatur;eadem dicenda crunt de ft ftittito.-quonia cum filius natus eft,loco eins eft,qui fupci ftes en«

SI quis poftumos, quos per ætatem, aut ualctudinem habere Wi* non poteft,hxredes inftituit.-fuperius teftamentum rumpit'^“® natura magis in hominc,amp; generandi confuetudo fpedanda eft,quäft temporale uicium,aut ualetudo,proptcr quam abdicatur homo » g^‘ nerandi facultate.Sedfi ex ea,quae alq nuptafit,poftamumqui$ï^ dem inftitucrit.-ipfo iure non ualet:quod turpis fit inftitutio. Si ft' urn cxhaeredauero,nepotem'cp ex co practcriero, fle alium b«edem m ftituero,^ fuperuixcritfilms poft mortem meam.-licet ante aditaft hæreditatem decefferit: non tamennepotem rupturum reftamenW; Iulianus,amp; PomponinsA Marcellus aiunt.Diucrfumcpeft,fiin how urn poteftate filius fit,amp; decefferit in codé ftatu.rumpit ein his cafibus nepos teftamentü.-quod moriente auo filius pependcrit,nec abfeift® teftamentuCut fuperiore cafu) fucrit. Sed amp;nbsp;fi hares inftitums oiw* ferit hfcreditaté,ent legitimus hares ;quoniam hacuerba, S' '^^ TESTATVS MORITV R,ad id tempus referuntur,quo teftamenW deftituitur,nó quo moritur. nbsp;nbsp;Sed fi ex ca,qua nefas fit ducere,pofta

mum haredem inftitucromon putat rumpi teftamentum Ponipoft‘ us. Sed fi per adoprioné fororem fadam habeam: potcro pofturo“® ex ea haredem inftitucre; quia adoptione foluta, poffumeam poft® uxoremducere.

COmmodiffime is,quinondum natus eft,ita hares inftiwiwf' SIVE VIVO ME,SIVE MORTVO NAT VS FVERIT,HAE R E s E S T o. aut etiam pure, neutrius temporis habita mentions, ß alteruter cafus omiffus fuerit: eo cafu, quo omiffus eft, natus rumpii teftamentum .quia ne fub conditione quidem fcriptus hares intelligi* tur,qui in hunc cafum nafcitur, qui non eft teftamento adprahenfts« ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XI. PAVLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

IN fuis haredibus euidentius apparet, continuationem dominijco rem perducere,ut nulla uideatur hareditas fuiffe: quafi olim hi do-mini efleiit,qui etiam uiuopatre quodammodo domini exiftimaban

TIT. Ü. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1017

^ondecriam filiusfamilias appcllatur.ficut paterfamilias: fola nota lue adicäa,pcr qua diftinguitur genitoi ab co.qui genitus fi t.itaç poft *’’ottem partis non hxreditatem pcrdpercuidentut,fedmagis libe» Mm bonorum adminiftrationem confequi.hac ex caufTaJicet nó fint l’^tedcs inftituti.tamen domini funtnee obftat,quod liccat eosexliX redare, quos amp;nbsp;occidere licebat.

j^Voddicitur.filiumnatum rumpercteftamentummatum acci« \.-4P*gt;®^ficxfedoucntrc editusfit.namamp; hictumpit teftamentu, fcilicetfinafcatur in poteftatc. Quid tarnen, fi non integrum animal dituni fit.cum fpiritu tamenr'an adhuc teftamentum rumpat f amp;nbsp;hoc rtiam rumpit.

vlitafcriptumfit,si MiHi Finvs natvs fverit, ex besje OhAERESESTO : EX RBLIQyA PARTE VXOR ME A HAERES ^^0. 51 VERO MIHI FILIA NATA FVERIT, EX TRIENTE HAE-^EJ ESTO: EX RELIQVA PARTE VXOR HAERES ESTO: amp;nbsp;filius quot;^miaiuti effent.-dicendumeft,aflcm diftribuedum in feptem partes:

«his filius quatuot.uxor duas,filia unam partem habeat.Ita enim 'reundum uoluntatemteftantis filius altero tantoamplius babebir, 'l^rm uxor .• item uxor alrcro tanto amplius habebit, quim filia. Li« enlmƒ^btill iuris regulx conucniat,tuptum fieri teftamcntum:arlt; înicncûSc utro^nato teftator uoluetit uxorc aliquid habere: ideo ad muftnodi fcntennâ,humanitate fuggeréte.decurfum eft. quod etii ■^’^^ntioCclfoapertiffimeplacuit. Regulaeftiurisciuilis.quacofti mmeft.hxreditateferuoadiminon pofle, proprer qua liber amp;nbsp;hæres Weiuffus fit. italt;5 amp;^uis dominus ademerit code teftaméto liberra« « nihilominus amp;nbsp;liber raté amp;nbsp;hxreditaté habebit. nbsp;nbsp;Teftamentum^ ^‘mdhocmodofcribitlU,TITIVS POST MORTEM FILII MEI HAE-^ESTO.FILIVS EXHAERES ESTO.nulliusmomcnti eft :quiafjlius

Vlpoftiimusi primo graducxhærcdatns, dfccundo praftcritus fit; Oquamuis co tcpore nafcatur.quo ad hæredes primo gradu fcriptos pettineathajrcditas.-fccundum ramen gradum uidari placet adhoc^ ntpntermittentibus inftitutis, ipfc hartes cxiftat. imó amp;nbsp;fi defunft» fohxredes iiiftituti omiferint hxreditatemmon pefle fubftitutos adi« primo gradu exhaeredatus, à fecundo practeritus, i tertio «totedatus fitA uiuentibus primis amp;nbsp;delibaantibus dccedat: auœrf

rati nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;blGOTOJlVM tlfe. XXVIIÏ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,|J

fo!ct,omktcntibns primis aditionem, iitnim ad eos,qui tertio fcripti funt,an potius ad legitimos haeredcs pertincat hsrediras amp;ipfocafuredius exiftimari putauir, ad legitimos ea pettincre .^ amp;nbsp;cum duobus hatredibus inftitutis A in fingulorum locum ftda n ftitutione3 primis exhxredatuspoftumus^dfecundis praetaitas» ^^ tit.fi alter ex inftitutis omiferit;quamuis poftumus cxcludaturjno” men magis fubftitntnm admitti. Quoduulgodicitur,eum 8*^’^^ â quo films prxteritus fitjion ualcre.non ufcj qua«} ucrum effe-«’,®\ prime gradu hares inftitutiis fit filins.-non deberc cum à fubffiwW. fcxrcdari.Ideotp fi filio amp;nbsp;Titio hzredibus inftitutis ,Titius amp;M^ru^• fubftitutus fit.-omittente Titio hxreditatem,Mxuiu cam adiré po® ’ quamuis filius ex fecundo gradu exhxredatus non fit. Si 9*®$ ® feripferit, ILLE, QVEM SCIO EX ME NATVM NON ESSE, EXHAEquot; RES ESTO: hanc exharedationem ita nullius momenä effe ait.« f* betur ex co natus.non enlm uideri quafi filium exhxredatu efle; doquidem clogium pater,cum filium exhacredarc propofuiiret,ad'f‘ terit,propter quam cum cauftam cxhacredarct .‘probeturk} P^®®® circa cauftam exhxredationis errafte.

SI filius hxres inftitutus fit,omiffo poftumo, filioep fubftiwwsnt' pos ex co fit;fi interim moriatur filius, poftumo nonnato; n^ tem tam patri,quam auofunmhxredem futurum.quodfinemofil’O fubftitutus fit,amp; folus ipfe inftitutus fit; tune quia co tempore, quo moriatur, certum efle incipit, neminem cxcoteftamcntolixrea^ forc.ipfe filius inreftato patri Irxres exiftct. Sicut enenire foleqcü luo ea conditione,quæ in ipfius poteftate erit,filius hxres inftitutus, prius quâmei pareret.moriatur.

TV T Vlti non notât caufta exhxredanc filios,nec ut eis obfintzfed ut J V1 «s confulant ( ntputa impuberibus ) eist} fideicommiflam Fxreaitatem dant.

CVm quidam fiJiam ex aftehxtedem fcripfiftct,filio'q;,quem ia poteftate lubebat,decern Icgafict, amp;: adiecUTeti i NC ae t e r A

?ARTe EXhABREi MIHI ERIT:amp;'quxcctetaf,anreAe«zh9c* i^nis uideretur; Scxiiola refpondebat, non uideri : amp;nbsp;in difputando Wiebat^deo non ualere.quoniam nee fundi exhxres effe luffus, re» “ƒ wlutredarcturrahami^cauffam efleinftitutionis.quae benigne ac» opcretur,cxhïetcdationes autem non eflc adiuuandas.

L Vb conditione films hzres inftitutus.fi pendente eónditióne adr» IJgiiidiini fe dedcrit,neceflarius hacres non crit.

^ Vm po fin mus fub códitione inftituitur,fi prius,quim nafcatut, Vjcoditio cxftiterit.non rumpitur teftamentü poftumi agnations

U^o^icm pater poft emancipationem i fe fadam iterum adroga» X uit,exhæredationem ante feriptam noccredixi. nam in omni fe« 'Ute fie obferuati conuenit,ut ueri patris adoptiuus fdius niinquam '’f^ugatur: nc imagine naturx ueritas adumbretur : uidelicet, quod uon translatiis,fed redditus uideretur. nee multum puto referre(quod ’uptopofituni attinec)quod loco nepotis filiiim exhæredatum pater ^^ogaiiit Si Titius hxres inftitutus loco nepotis adoptetur.defun upoftcafiiio^qui pater uidebatur.nepotis fucceiTione non rumpitur *^n!cntiun ab eo,qni hacres inuenitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Oftumafub conditione hacres inftituta, fi pendente cönditione, uiuo patrc,nafcatur.tumpit teftamentum.

Wus teftamento hxredem infti tuit, amp;nbsp;filium habcns,fic exhxre« dationcmpofuit.-CAETERI OMNES FILII FILlAE'QViB «EAE EXHAEREDES SVNTO. Paulus refpondit.filium rede tthxtedatu uideri. Poftea cófultus,an uideretur exhacredatus, qué pa to putaffet deceffidec' rcfpondit. filios amp;nbsp;filias nominatim exhxredalt; tos proponi; deerrore autem patris, qui interceflifle proponeretur, ’pudiiidiccm agi oportere. Lucius Titius cum fupremafua ordina« Ï^.®^^***«»flthabetet neptemex filiaprxgnantem ruri agentem: , toipfit id, quad in utero haberet, ex parte hxredem. quxeo. cum ipfa t*‘’*'’* ^*^*to ordinarct teftamentum in ciuitatc,hora diei fexta,albe ente cxlo,ruri fit enixa Mxuia mafculum.an inftitutio hxredis ua« «.cum quo tempore fcriberecut teftamentum, iam editus effet par«

»10 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM I,IB. XXVII'I.

tusfP A V L V S. ucrba quidcm teftamenti ad cum pronepotem dircSi uidcri,qni poft teftamentum fadiim naftcretnr.fed fi( ut proponiwi) cadem die, qua teftamentum fadum eft, neptis teftatoris ante.quim teftamentum fcriberetur, enixa effen licet ignorante teftatorc/aiBf” inftitutionem lure fadam uideti refpondi.

Ï^Iliusfamilias miles fimiliter, ut paganus, nominatim i ptreant haercsfcribi,autexhxreditari debet.'iam fublatoedidodiuiAugu

Oftumum ex qualibet uidua natum fibi fil ium haeredé inftitueK poteft. xxviir. triphoninvs.

|,’Ilius â patte, cuius in poteftate eft, fnb conditione, qua non c«ƒ r ipfiuspotcftatc,hærcsinftitutus,ôcindefedum conditionisc«* ïcdatus,deceffit;pendcnte etiam turn conditione,tam inftitutionis^ exharedationis. dixi, cum haredem abinreftato mortuumefle-^“^ dum uixii,nclt;5 ex reftamento hares,nelt;5 exharedatus fuitharedeau tem fcripto ex parte filio,cohares poft mortem filrjinftitui poteft-

Filiusfamilias miles de caftrenfi peculio fecit teftamentum. haben* fiIium in eiufdem poteftate.mm militate defiffet, patte eodemep auo defundoequafttum cft,anrumpereturcius teftamentumC'Nonq“'‘ dem adoptauit,ncc hodie ei natus eft filius,nec priore fiibdudo de p0‘ teftate fuo harede,ulterior fucceffit in proximum locum: fed tame in poteftate Ria habere coepit,quem non habebar fimuR^ paterfatw* lias fadus cftA filiusfub eiusrccidit poteftate.ergo rüpetur tefta^' tum.fed fi hares fit inftiaitns,uel exharedatus ifte eiusfilius, nórun’ pctiir.quia nullo circa eum nouo fado, fed ordine quoda natur^®** dus eft poteftatem. Si quis ex certa uxorc natum fcribit hare”^®’’ in periculum rumpendi teftamenm deducit, ex alia Rifceptis libef®'

Si quis eo tcmpore,quo nondum eius uxor effe poffer, tcftatoi na* turn ex ca fcripfit haredem.-an poftca contrado liciro matrimonio i» tus,hares ex teftaméto effe poffit,quaritHrc’ueluti fi feribashodieba!' redcm,qui tibi ex Titia natus erit,quando Titia uel ancilla, uel min annis uigintiquinqp eft,cuius pater tuustutclam adminiftrauit,ant tor tu ipfe fuifhpoftcacp uxor tibi iufta fiierit, uel libertatem ad4^ uel à tempore annorum nigintiquin^, Sc utilis anni, amp;nbsp;rationum a gatione:an natus hares effe poffitt'nemo certc dubirabit.cx Tiria.qquot;* tune propter renorem araris uxor dici non potuit, quando telbmö ‘ turn fiebat natum,poftea ca uxore dudajiaredeni effe taliter^iato poft teftamentum harede fcripto, aditus eft ad 1*®*^*L

tem.'in qualicunç ftatn teftatnenti faciendi temporc fuit.qnæ poftea teftatori ciiiilitcr nupra eft. Quid autem/i filium poft teftamennim natum ex beffe/iliam autem poft teftamennim natam ex triente fcri-pfithœrcdcm,nec ullum coha-redem dedit.nec fiibftituitinuiccm,nec ahuni/unusnarns folus ex teftamento fit hærcs.

ME vs, VIVO ME, MORIETVR: TVNC SI C\yiS MI-Hl EX EO NEPOS,SIVE QVAE NEPTIS POSTMORTEM HEAM IN DECEM MENSlBVS PROXIMIS,QV1BVS FILI VS MEVS MORERETVR.NATVS NATA ERIT: HAERE-bES svNTO. Qindamredeadmittendumcrediint,ctiamfinon exprimât de morte tilij, fed fimplicitcr inftituat: ut co cafu ualeat,qui fx iierbis concipi poftit. Idem credendum eft Galium exiftimafte amp;nbsp;de pronepote rut dicat tcftator,Si ME VIVO NEPOS DECE-bET.TVNC QVI EX EO PRONEPOS,amp;captera.Sedàfiiiiuo f'lio.iam mortiio nepote,cuius uxor prxgnans eftet, teftamentum fa« mpoffitdicere, si ME vivo, FiLiv« MEVS decedet, ÏVnc QVI PRONEPosAcNumfiamp;ftliusamp;nejosuiuanr,c0ci pwt.utrifij fe uiuo mortuis,tuc qui pronepos nafceret.poceritc' quod fimilitcr admittendum eft. ira faneji prius nepos, deinde films decede I't-ne fucceffione teftamentu rumperetur. Et quid fi tantu in mor«

f'patiis cifetfHi cnim cafus,0c omnes.ex quibus finis hærcs( poft mor fcilicetaui ) nafcerctur, non pertinent ad legcm Velleam. Scd ex

‘Wtentia legis Vcllcæ *( ut bare omnia admittendafint ) ad fimilitudi ♦htee aU-L^a ®’^’ ^ cæteri cafus admittedi funt. Quid fi is,qui filium apud ^j defut.

habebat,teftarcturC'quare nó induxit, ut fi filius ante, quam ab *’oftibiis tcdiret/quäuis poft morté patris) decederet.tune deinde ne« pos.ucl etia adhuc illis uiuis poft mortem fcilicct qui nafeeremr, no xwipetetfnam hic cafus ad legem Velleam non pcrtinet.mclius ergo

in ciufmodi utilitate (præfertim poft legcm Velleam,quæ mul« ^os cafus mmpendi abftulit)intcrpretatio admittanir,ut mftirucns ’’'potem.qui fibi poft mortem fuus nafcerctur.*rede inftituifte uidea« ^'r.quibufcun^cafibus nepos poft mortem natus fuus effet, rumpe« J«q5præteritus;atlt;getiam,figeneraliter, QVIDQVlD SIBI LIBB ^OR-VM NATVM ERIT POST MORTEM,autQy!CVNQVE . -q?'L® ^ ERiT,inftiniit. Si eius,qui filium habebat, amp;nbsp;nepoté ex L®*^ , ™^^uctatjmnispr3cgnansab hoftibus capta fit, ibiq^ umotpanat; *^: ^“® *

inox ilk poll mortem patris atlt;5 aui redeat: utrum bic cafus adIcgf^ Vellcam refpiciat, an ad lus antiquum aptandus fit : poffitCB “^ ^^ iure antiquo,uel ex lege Vellea inftitutus non rumpereï'quod quoten * alias, dum eftÄfi tam mortuo filio,pronepoté inftituat/qui redeat co mol redeatt^ tuo.Sed cum teftatnentum ab eo non rumpatur.nihil refert,utrum e* eo. iureantiquo,an ex lege Vellea excludatur. Forfitan addubitet qugt;$ in iftis cafibus,fi nepos poft teftamentum nafcatur uiuo pane fuo.de-t alias.ui inde ex eo cócipiatur is,qui t mortuo patre,dcinde auo nafcaturtan uo.alias. potuerit hxres inftitui,quia pater ipfius non refte inftitutus eflett'quw 116 uiuo, minime eft cxpaucfceqdum,hic cm fuus hstres, amp;nbsp;poft mortem nam tur. ergo amp;nbsp;fic pronepos admittet, qui nat? erit ex nepote poftea muo filio,at^ fi ex eo natus effet adoptants. In omibus his fpedebusillu obferuandnm eft,utfdius duntaxat,qui eft inpoteftate,ex aliqua pst' te fit hxres inftitutus. nam fruftra exhaeredabitur poft mortem wam-qiiod non eft neceffe in co filio,qui apud hoftes cft.fi ibi dceedat.» te nee in nepotc,amp; pronepote; quorum (fi libcri haeredes inftituawO inftinitionem nunqua exigimus.quia poffunt practeriri. Nimc de ge Vellea uideamus,qux uoluit uiuis nobis natos fimilitcrnó rump re teftamentum. amp;nbsp;ui de tur primum caput ad eos fpedare,qui cumn fccrcntur,fui haeredes futurieffcnt.crgoamp;fifilium habeas,Ó^nepot (nondum nanim tamé)ex co hxredem inftinias.fi filius decedat,mo uiuo te nepos nafcatur.xx uerbis dicendum eft, nó rumpi teft^mentw ut non folum illud primo capite notaueric/i nepos eo tempore Wn atur,quo filius nonfituerumetiam fi uiuo patre.quid enim oeceflee tempus tcftanienti faciendi refpici.cü fatis fit obferuari id tépus ,q“ *aîiâs.nâ nafcitur.nam’itaaerbafont, oyi testamentvm f^^'^J Cefiita. 15 OMNEis viRi Lis sexvs,qvi ei svi haered^^ f tafs. fu? T v R1 E R V N T,5x. Etiam fi parente uiuo nafcantur/equentep hxres Fu tcfuccedentesiltlocum liberorum.non uult lex rumpcre t®^L turjerit. w**w ■ Se it a interpretandum eft.ut etiam fi Óc filium, amp;nbsp;nepotem, » F nepotem habeas.mortuis utriftj,pronepos inftitutus, fuccedens mi hacredis locum,non rumpat. Et bene uerba fc habent, S i 05 * ^ ®J SVIS HAEREDIBVS SWS HAERES ESSE DESlERlf.*^. omnes cafus pertincntia,quos fupplendos in Galli Aquilij fententi* ximus.nce folum fi nepos uiuo patre decedat, nó fuccedens pronq® ' auo mortuo rumpanfed 8e fi foperuixcrit patri,ac dccedat.-dummo

fterioreparte, SI QVIS EX SVIS HABREDIBVS SVVS H* RES ESSE DESIERIT, LIBERI, EIVS ET CAETERl Iƒ .^ ÇVM SVORVM SVl HAEREDES SVÇCED VNTO» P®^

TIT. ni, ttrpKiationc mdudjit à filium apud holtes Habens jicporé ex co hx« tedem iiiftituas.-non tantum fi uiuo te filius decedat.fed etia poft mot iei[n,antcquam ab hoftibus reuerfus fucrit, fuccedendo non rumpat. •™Ienim addidit.quo fignificarct tempus: nifi (quod audenrer lieer). dicere,uiuo patre hunc fuü hzredem effe defijflejicet poft mor* ®^^t-qu*anecredit,necpoteftrcdire. Ilkcafus in difficilicft, habeas A nepotem nondumnatum inftinias,isc|; nafcatur ui *10 patre fuo,ac niox pater decedat. non enim finis hxres eft tempore, 9gt;ondcitttt:nec pofteriore alius fuccedendo prohiberi uidetur rumpe Muim qni iâ natus erat. dcniç Sc fuperiore capite,ut liccat mftitui nS natos, qui cum nafcerentur,fui erunt, permittitpofteriore non Ptrnutritinftitutfeduetatrumpijicucobeam tem minus ra turn fit, 9oodfuccedit. Porto procederedebet, ut utiliter fit inftiturns .-quod Julo ime potuit.qui nondum natus erat.luliano tarnen uidetur, dq-o*B qujfi capitibus legis commiftis, in hoc quoç inducerc Iegem,ne “pinturteftaincta. Quxremustamen(cumrcccptacftluliani fen ^^iïjan fi nafcatur nepos uiuo patre fuo,deinde emancipetut, fpóte poffit hæreditatemf quod magis probandum eft.nam émancipa '’^ fuus lucres fieri non potuit.

Nftr caetera,qux adoidinandateftamentanccclTarid defidetatur# Ptincipaie ius eft de liberis hxredibus inftituendis amp;nbsp;exhxredandis: Ptweritisiftis rumpatur teftamenrum.nam^filio,qiinn poteftate *gt;P**terito;inutile eft teftamentum,

f ’quot;m apud hoftes eft filius »pater iute facit teftamentum ,amp; rede eu fi in poteftate effet filius,nihil ualituru effet teftamen

^ .quot;‘gt;0 emancipato exhxredatojs qui in poteftate eft, prxteritus fit: j^*Klt; quidem emancipatus amp;nbsp;fi contra tabulas petac,nihil agit; ab ui ’*o autem amp;nbsp;fuus amp;nbsp;emancipatus ueiiient.

Eftamentu aut nó iure faâû dicitur.ubi folennia iuris de fueröt;aut nullius eft momcti.cû filius.qui fuit in patrie poteftate, prxteritus eft.aut rupitur alio teftamento.cx, quohxies exiftcre potent, ueladgnationc fuihxiedis:' eut

TVnc aurem prias reftamentum mmpicnr.cum pofterius rite Wfr fedum cft.nifi fi forte pofterius.uel iure militari fit fadum, uei '*’ eo feriptu seft. qui ab inteftato uenire poted. tune enim amp;nbsp;poUenoie non perfedo fuperius rumpitur. un. IDEW.

POftumi peruirilemfexum defeendentes.ad fimilitudinemfino* rum nominatim exhaeredandi funtjie teftamentum adgnafcai* dommpât. Podumosautem dicimuseos.quipoft mortem parents nafeuntur. fed amp;nbsp;hi,qui poft teftamentum fadum inuita naicuntui; , jta demum per legem Vcllcam rumpere teftamentum prohibentur,« nominatim fint exhacredati unde amp;nbsp;ante hzredis iBftitutionem.HCl’'’ ter medias hacredû inftituriones,uel inter gradus exhæredari poffunt-nam diuus Marcus decreuit idem in poftumo.quod amp;nbsp;in ßlio f®™®* dumec ratio diuerfitatis reddi poteft. Ex his a pparet.aliâ caunai^ tills *po effefiliorii fupCTftitû,aliam *poihimoru. iUi iniuftum faciunt^^® ftcroru. pimt.illi femper, hi fi nafcantur, nee inueniant fe exhxredatos. Sea afs tante ft ftantc hoc aliud teftamentu.i quo poftumus exhacredatus oon^ fadum fit. placet.fiue poft mortem teftatons nafcatur.fiucuiuoten ‘ tore: utrunej ruptum efle, amp;nbsp;fuperius per inferius,amp; inferius pet mum. Nominatim autem exharredatus poftumus uidetut: fine * dixerit.QViCVNQVE MIHI NASCETVR.fnieita, EX SEI*' fiueita,VENTER exhaeres ESTO.Sedamp;fidixerit,P0STv-MVS EXH'AERES ESTO:natusuelpoftmortem,uelmuotdb^ re,non rumpet. nbsp;nbsp;Licet autem poftumus præteritus adgnafeenan

rumpat:tarnen interdum euenit,utpars teftamenti rumpatnr.-utpui* fi proponas à primo gradupoftumum exhactedatum, Ifecuiwoft»' tcritum.nam hie primus gradus ualet/ecundus ruptus eft.

inr. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..

DEnicpamp;deliberantibus primo graduferiptis hatredibus.'quil«' cundo gradii fcripti funt hacredes.obtinere haereditatem non poflunt. gradu enim ruptoamp; infitmato.ampliushaereditasinde obfl‘ nctinon poteft.

T^T Am amp;nbsp;fi fub conditione fit haeres inftitutus^is,iquoÇ?quot;”?® 1 no eft exhæredatus: tamé pendente conditione rümpft utamp; lulianusfcripfit. SedStfifitei fubftitutusquis: tarnen defici«^ codirioneprimi gradus,non admittet fubftitutus,lquofcilftetpo^ mus exhacredatus non eft, Puto igitur exiftente quidem *®*”^

« «primo gradu prxteritus, a fccundo cxhxrcdatus fit: fi co tempore nafcatiirpoftumus.quoaliquisexinftitutis uixiftotum teftamétum luptum eft.nam tollendo primum gradum/ibi locum faciet.

Clquisfilioexhacrcdato.nuru pregnante relifta,decefferit Seextra« Oncum fub conditioncinftitucrit.'amp; pendente conditione poft mor partis,ucl délibérante hærede inftituto de adcunda hacreditatc.cx næredatus filius deccflcrit,amp; nepos fucritnatus: an rumpat teftamen« lumc'amp;diccmus teftamentum non rumpi:cum nee exhaeredari huiuf« ^odi nepos debuerit ab auo,quem pater praecedebat. Plané fi forte in “'tutus omiferit hæreditatem.-hune ano fuo futurum hæredem ab in« ^fftito,nondubitatur.utrunlt;5 proprijs rationibus. nam adgnafeendo Wé is rumpit, quem nemo praecedebat mortis tempore ; ab inrefta« y«ofuccedit is, ante quem alij non cftdclata hxreditas. Non fix« ’ ’' autem fllio delatam haereditatem apparet, cum délibérante infti-“Wdecefferit. fedhacc ifa, fi aui mortis temporein utero nepos fuit.

Cïtetum fi poftca conceptus fuerit; Marcellus feribit, neeg ut fu« ƒ tç ut nepotem,aut cognatum ad hæreditatem, uel ad bonorum P «ffionem poffe admitti. Sed fi pater eins,qui mortis aui tempo ƒ quot;1 utero fuit, apud hoftcs crat; nepos iftc, patrein eadem cauffa de-We,poft mortem aui fuccédendo, teftamentum rumpet.-quia Pwferipta perfona ei non obftat. nee enim creditur in rebus huma« '5 ‘Uiffe,cum in ea cauffa deceditequanquam captiuus tcuerrus,patris ƒ gt;niuftumfacerct teftamentum, ineo præteritus. nbsp;nbsp;Siueautem in

'“■täte nepos fuit conceptus.fi uc apud hoftcs ;( quoniam datur amp;nbsp;par . 'poftliminium)fucccdcndo teftamentu rumpit.Succedendoitaej non rumpunt,fi ucl inftituti fuerint,uel exhaeredari ab eo gradu,ad i^nihacreaitasdcfcrtur; fcilicctß gradus illc ualeat. Quocun^ au» patentes præcedentes in poteftate effe deficrint: fucceden» j.^nberi,fifucrint inftituti, ucl exhaeredati, non rompent teftamentu: “eper captiuitatcm,fiue per mortem, ucl poaiam. Irritum quoeg teftamentum,quotics ipfitcftatori aliquidcontingit.utputa fi dui» P ®’^ »inittatpet fubitam feruitutcm,ab hoftibus ( uerbi gratia ) ca« P 5'uel ft maior annis uiginti uenundati fc paffus fit ad precium pat» ^ ^* ^^ fuerit capitc damnatus, uel ad beftias,ucl ad » ^lum.uel alia poena, quae lütam adimat;teftamentum eius irritum

fiet non tune,ram confumptiiseft.fedcnm fentenriam paÖbï^ nam poçnæferuusefficitur.nifi forte miles fuit.ex militari delido^ innatus.nam hiiic permitti folct teftari,ut diims Hadrianus refcripfit' amp;nbsp;credo, quod iure militari teftabitur. qua rationc igitiirdamnatoo Keftari permittiturfniinquid amp;nbsp;fi qiiod ante habuerit faftuni reftanun Kum,fi ei permiCTum fit tcftari,uaIeatC' an ucro poftea irritum faâum» reijciendum cft^^óe fi militari iure ci reftandum fit: dubitari non opoft tct,quin fi uoluerit id ualere.fcciffe id credatur. nbsp;nbsp;Bus,qui depornt,

non ftatim fiet irritum teftamentum.-fed cum princeps fadumcoi’^ probauerit.tuncenimamp;capitc minuimr. fed amp;nbsp;ft dedecurionepuni* cndo,ucl filio,ncpotcne prœfes fcribendum prindpi. interlocutusw non puto ftatim feruum pcenae fa ft urn, licct in carcere folcant diligt^ tioriscuftodiatcaufla rccipi.nechuiusigiturteftamentum fictimW» prins quam princeps de eo fupplicium nimcndiim refcripferit. pwö* de fi ante decefleritjuticjteftamentumeius ualebinnifi morte infini confciuienam corum,qui mori magis, quam damnari maluerint ob confeientiam criminis: teftamenta irrita conftitiitioncs faciunt.licrt in duitate décédant. Qiiod fi quis tedio uitae, uel ualetudinis aduerft jmpaticntia,ueliaftatione (ut quidam philofophi ) mortem fibicon» fduerint: in ea cauffa funt,ut teftamenta eorum ualeant. Quamdiftin öionem inmilitis quoejreftamento diuus Hadrianus dedit.epiftoli ad Pomponium Falconem.-ut fiquidem ob confeientiam delidimili' taris mori maluitjrritum fit eins teftamentum.-quod fi tedio nirs.ucl dolorc,ualcat.-at fi inteftato decefferit,cognatis: aut fi non fint,kggt;0‘ ni ifta fint uindicanda. Hi autem omnes,quorum teftamenta irnta damnatione fieri diximus, ft prouocauerint,capirc non minuuntut« atç ideo ne^ tcftamenra,quæ anrea feccrun tjrnra fient.à tune teftï* ri poterunt (hoc enim fæpiflime eft eóftitutum) nee iiidebuntur,qiwii deftatu fuo dubirantes, non habere teftamenti faâionem. funt enim cerri ftatus,nec ipfi de fe interim incerti.. Quid tamen,fiappellatio» nem eius profes non recepir,fed Imperatori fenbendo poeiiam remo tatus eftt'puto hunc quotj fuu ftatum interim retincre,nec teftamen» turn irritum fieri, nam ( uteftoratione diui Marei expreffumjtainetii prouocantis,uel eius,pro quo prouocatur.appcllatio non fuerit reet« pta.pœna tarnen fuftinendaeft, quoad princeps refcripferit ad literas præfidis Alibcllum rei cum litcris milTum: nifi forte latro manifdhis fit, uel fedirio prxrupta, faftioep cruenta, uel alia iufta cauffa, quai» mox præfes litcris cxcufauerit,moram non redpiannon peen« feUi’ natione,fed pracueniendi pcriculi cauffa. tune enim punire permitri* tufjdeiiide ftribere. Quid fi quis fuerit danmatus illicite, poena non fumpta

TïT»'quot;IIt. ’' foï7 f^'^pta^an teftamentumeius irritum fiat, uideamns. iitputa dccurio wbeftias.ancapite minuatur, teftamentumep eins irritum fiatf amp;nbsp;nó putoxiim fentenria cum non tennent.ergo amp;nbsp;fi quis cum, qui nó erat ‘Ufifdidionisfuapjdamnauerit.reftamentücius nóriefit irritum .quem Wniodum eft conftitutum. fed ne corum quidé teftamenta rata funt, Çuort memoria poft morte damnata eft. utputa eft ei caufta maiefta« ^s.uel ex alia tali. Quatenus tamen diximus,ab hoftibus capri te« ftwientum irritum fieri.adijciendum eft,poftliminio rcuerfi,uircs fu 35 recipere iure poftliminrj; aut fi ibi décédant, lege Cornelia confir« Wati.ergo Sc fi quis damnatus capite in integrû indulgcntia principis wteftitutus, teftamentnm cius conualcfcet. Filrjfamilias netcrani, wiiuris mortepatris fafti.teftamentum irritum nófieri confiât, nam quantum ad teftandum de caftrenfi peculio,pro patrefamilias haben« duseft.Scideo nee emancipatione irritum fieri miliris,ucl ueterani ïeftamentum uerum efi.

Ci miles iure ciüili teftamentum feccrit,6c primo gradu hacredem Omni fcripferit.quem iure militari porcrat.-fccundo cum, que com •”iini iure poteft.-Sc poft annum miffionis dccefferit. primus gradus il

A ZEwm eft, adoptionc ucl adrogatione filq fili«nc teftamentnm V riimpi;qnoniam fm hæredis adgnarionc folet rumpi. Filiacü

empâter ab hoftibuscapiatnr.filio manente in ciuitatc.-reuerfo eo, Unon mmpitur teftamcnnim.

vEdnec filins poftliminio rcdiens,rumpir partis teftamcnnim, ut 0Sabiniis exiftimauit.

V l binar tabular proferantur diuerfis temporibus faft2C,iinïe prins.al 0terx poftca,utraelt;5 tamen feptem reftium fignis fignarar, amp;: apert« pofteriores uacuar inucntx fint: fiipcrius teftamentiun non eft ruptu, quiafequens nullum eft.

dum tahulis accipcic hacres fcriptus potent, rem q; obtinebit, ut In’* perator nofter amp;nbsp;aiuus Hadrianus refcripferunt. Idcirco lcgata«jamp; 6* deicommiffani habebunt ca, qaz Hbi relida funt/ecuri. idem amp;nbsp;cir“^^ iniuftùôc irritum teftamentum ent dicendum.fi bonorum poffefi^ data futnt ci,qui rem ab inteftato aufcrrc poflit. Si paganus, qui hl bebatiam fadum tcftamcntum,aliud fccUTetA in eo eóprxhendiffet» ßdeife hacredis committere.utpriorestabulaEAialerennomniniodo prius teftamentum ruptum eft.quo rupto.quxri poterit, an uice codi-cillorum id ualete debeat,cum Schsec uerba fint fideicommifliC amp;fint dubio uniuerfa,quae illic feripta fiint,in caufta fidcicommifti erunt.no folum legata amp;nbsp;fideicommifta, fed amp;nbsp;liber tares amp;nbsp;hæredis inftitutio.

POftumorum locofuntamp; hi, qui in fui hæredis loco fuccedendo» quafi adgnafeendo fmnt parentibus fui haeredes.ut ecee fi filiumi amp;nbsp;ex co nepoté neptemne in poteftate habeam: quia filius gradu pre« ccdit.is folus iura fui hæredis habct.-quamuis nepos quolt;$ â: neptis et eo in eadé poteftate fint.fedfi filius meus me uiuo moriatiir,autquaJi betratione exeat de poteftate meanneipit nepos neptisûcin eins loco fuccedere,amp;eo modo iura fuorum hæredum quafi adgnarione nan* eifei. ne ergoeo modo rumpat mihi teftamentû;ficutipfum filiumi uelhæredeminftituere,uel exhæredare nominatim debeo.nenon iure faciarn teftamentum; ira amp;nepotem neptemneex eo needfeeft mihi,uel hæredem inftituere, uel exhæredare: ne forte me uiuo moi* tuo filio,fuccedendo in locum eins nepos neptisne, qiiafi adgnatioW rumpant teftamentum. idep lege lunia Vellea prouifum eft.

Slitafadafitexhærcdatio.Sl FiLivs NATVS nata'VE ERlT.EX HAERES ESTO: utrislt;$ natis,rumpitur teftamentum.

QVi uxorem prægnantem habcbat,in hoftium poteftatem pernt nit.quæro,annatofilio,quo tempore teftamentum in ciuitate fadum tumpaturfamp; fi filius ante moriatur, cp pater.quæro, an feripti hæredes hærcditatcm habiturifintfrefpondi. non puto dubium effe, quin per legem Corneliam,quæ de confirmandis cor um teftamentis, qui in hoftium poteftate deccffiffentjata eft.-nato filio, continue eins teftamentum,qui in hoftium poteftate fit,rumpatur.fequitiu: ergo,ut ex co teftamentohæreditasad neminem pertincat.

CVm in fecundo teftamento hærede eum, qui «juit,ïnftituimi«» fine pure/iiie fiibcouditione;fi tarnen conditio exiliere pome-

tit,licet non cxftiterit,fupaius teftamentnm eritmpnim.Multum au tern intereft,qualis conditio pofita fuerit.nam aut in pros reri rum con «pta ponitiir.aut in prüfens,aut in furnrum.In praeteritum concepta ponitur.iicliiti S1 TITIVS CONSVL FViT.quæ conditiofi uera ’æitaeft inftitiitus haercs, utfuperius teftamentum rumpatnr. tunc wim ex hoc haeres eft.fi uero Titius conful nô fuit;fnpcrius teftamen» turn non eft ruptum. Quod A ad præfens tempus conditio adferipta eft,hærede inftituto,ucluri SiTiTivscoNSVL ES T:cundem cxi Him habetrut ft fit, poffit hxres effe,amp; fuperius teftamentum rumpa« tut.finonfit.necpoffithapreseffe.nec fuperius teftamentum rumpa« tut. In faturu autem coUatx conditiones, fi poffibilcs funt,0c exifterc poterunt;cfficiunt,utfuperius teftamentum rumpatur, etiam fi non ttfticerint.fi uero impoffibilcs funt, ueluti Si TiTivs DIGITO CAELVHTETiGBRi T,H AERESESTo.placctpcmide efle,qua* conditio ,quæ eft impoftibilis,adferipta non fit.

ÜÜo praetcrito, qui fuit in partis poteftatc,neqf Jibertates compe# J? mnt,nc(jlegata praeftantur.fi prærerirus fratribus partem haeredi titisaHoc.auit.quod fi bonis fepatrisabftinuit licet fiibtilitas iuris re« ftigiti uidetunattamen uoluntas reftatoris ex bono amp;nbsp;aequo tuebitur.

V^ qui hærcs infticutus eft, a teftatore adrogetur ; poteft dici, fans pci fadunir quia Sc ante,$ adoptetur,inftitutio nt in extraneolocu ftibebat, xix. IDEM.

v I ego Sc Titius inftituti fimus A i nobis poftumus cxhaeredatus fit, pl fubftitutis noftris no fit exhaeredatusiTitio defundo, nec ego qui acmadirépotero.iam enim propter inftituti perfonam,d quo poftu* Huts exhæredatus eft,in cuius locum fubftitunis uocatur,ft quo poftu# Hiiisexhæredatusnoneft.ruptumeftteftamentû. Sedfi ego amp;nbsp;Titi-Hs muicem fubftituti fimus;quamuis quafi in parte fubftitutionis cx^ ^tedatus non fit.mortuo,uel répudiante Titio,me pofte adirc puto, wex affe hteredem efte. In prima tarnen fpccie,Sc fi uiuat Titius.-neqj ^go fine illo, neep ipfe fine me adiré potcrit; quia incertû cft,an adhuc ^tetoomittente rumpatur teftamentum. itaqj fimul adiré poftumus.

T Veins Titius Integra mente Sc ualctudine teftamentum fecir, uti JL/Oportct.pofteaeû in ualctudinem aduetfam incidiffet,mcnte captas tabulas cafdé inci'dit.Quacro,an hæredes his tabulis inftituti, adi« tepoftmt hæreditatemfRefpondi.fecundiim ca, quae proponerentur, Hon ideo minus adirc pofte.

V« in tcftaméto legi poffunt.ca inconfultó dcktaamp;iH' duda,nihilominus ualent.-confultö,non’ualcnt.id ud^ quöd non iulTu domini fcriptum, induÖum,ddeta»* eft.pro nihiloeft.L EGl autemfic accipicndiim.non in tclligi.fed oculis perfpici ,qiix fcripra funt. ester urnfi ^ Ïiguntufcnon uidebuntur legi poffe. fufficit autem, fi I®* gibilia funtinconfultö delctajioe ab ipfojiueab alio. fed uolcnnbuï induâa accipiendum feft,amp; fi perdufta fint, quod igitur incautc fadu® cft,pro non fado cft/i legi potuit. Et ideo amp;nbsp;fi nouiflime(ut folet)iw ritadfcriptlim, LITVRASJNDVCTION £ S, SVPERDVCT*!’ NES IPSE FECI:nonuidebiturreferriadea,quæinconfultöconti’ gerunt proinde amp;nbsp;fi inconfultö fupcrfcripfit induxiffc fc, maneboi« amp;nbsp;fi ademit.non crunt adempta. fed fi legi non poffimt, qux inconn^ tö ddeta funt;dicendum cft,non deben. fed hoc ita demuni ƒgt; ante cólt; fummarioné teftamenti fadum eft. Scd confulcö quideni deletaf* tentes exceptione rcpelluntur;inconfultö uero,non repclluntut Ji“« legi polTunt.fiue non poffunnquoniam amp;nbsp;fi totum teftamenw nó ftet, conftat ualcrc omina,qux in co fcripta funt. Et fiquidem i»““ conciditteftator.dcnegabütiir adiones.fi ueroalius, inuito teftator^j non bene denegabuntur. Et cum hsreditatis porno adempta eft, cota hsreditas(fi forte fit fubftitutus ) ademptio iure fada uidebinn-nonquafiadempta(quoniamhiereditas femel data adimi facile!’®'’ poteft)fed quafi nee data. Si quis codicillos in teftamento confijquot;** uit,amp; codicillis aliquid adfcripfit,mox delciiit,ita ut appareat.andeW atutf Et Pomponius fcribit, codicillos deictos non ualere.

CAncellauerat quis teftamcnru,id'cp fe propter tinû hacredé fact’* dixcrat. poftca id teftamentum fignatum eft.quacrebatur de UJ* ribus teftamétijdeq; portióe eins,propter quem fe canccllalfe dixeran dicebam.fiquidem unius ex hæredibus nomen induxerit: fine dubio esteram partem teftamenti ualere, A: ipfi foli denegari adioncs-fe«* legata ab eo nominatim relidadebebuntur.-fi uoluntas ea fuitte^tA nt tantum hæredis inftimtio improbetur. fed fi inftituti nomen ind®' xit,amp; fuhftiniti reliquininftitutus emolumentum hsreditatisnonpj bebit.fed û omnia nomina induxeritCut propouitur) adferipferft a®'®

TIT. -MIT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;164«,

Idcircô fe id foifTe.quîa unum hacredem offenfam habuerit; multum uiterctiearbirror,utrumillum tantum fraudarc uolucrit hacreditate, an nero cauflTa illius totum teftamentum infirmare.*ut licet unus cauf» âniindnâionis prxbuerit,ueriim omnibus obfuerit. Etfiquidemfoli oademptam uoluit pornonem,tætcns nihil nocebit indudio.nó ma» psquäm fi nolens unum inducere haeredem,inuitus amp;nbsp;aliiim induxe» nt Qyod fi putauerit totum teftamentum delendum ob unius malu ^wtü.-oninibus denegabunt aftioncs.fed an legataris denegari adio wneat.quxftio eft.in ambigu© tarnen interpretandu crit, amp;nbsp;iegata de» wnAcohacredis inilitutionemnoneireinficmandam.

pRoxime in cognitioneprincipiscum quidam hseredum nomina -1 induxiflet^amp;bona eius ut cadiica à fifco uindicarenmndiu de lega Ws dubitatum cft,amp; maxime de his,qiiac adferipta erant his,quoru in» ■ “itiitio fueratinduda.plcri^ etialegatarios excludedos exiftimabat. 9quot;odfanè fcquendum aicbam.fi omnem fcripturam teftamenti can «llaffet.fed nonnullos opinari.id iure ipfo perimi,quod induâû fircac omnia ualitura.quidergoï'num amp;nbsp;illud interdû credi poteft ; cü, ^nihæredû nomina induxerar/atis fe confecuturum putafife, ut inre-quot;ïdexitum faceretcTcd in re dubia benignioré interpretarioné fequl, ^onniiniisiuftum eft,qudm tutum. Sententiaimperatoris Antonini ^'Wi Piidétcamp;: Polhoncconfulibus Cum Valerius Nepos mutara •JOluntarc inciderit reftamentum faum,amp; hxredum nomina induxe» ^'f'weditas eius fccundumdiui patris mei conftitutionem ad cos, ^•«iptifuerunt,pertinerenonuidetur.amp; aduocatus fifd dixit. Vos ’cetis indices ueftros. Viiiius Zeno dixit. rogo domine imperator,au '«niepatienter.de legatis quidftatuesï' Antoninus Cxfar dixit. ui* Wiir tibi uoluifle reftamentum iialere.qui nomina haeredum induxe 'f- Cornelius Priftianus aduocatus Leonis dixitjiomina hæredu tan-uniinduxit.Calpumius Longinus aduocatusFifci dixit.non poteft 'wmteftamentum ualerc,quod hæredem non habet. Prifeianus di« 'f nianuniifitquofdam.amp;legatadédit. Antoninus cæfar, remotis ^ninibusxum deliberailet, amp;nbsp;admitti rurfus cofdem luffiffet ; dixit. f’nffaprjefens admittere uidetuthumaniorem interprctationc.utea dimtaxat exiftimcmus.Nepotcm irritaefle uoluifle,qiixinduxir.

Nomen ferui,quem liberum efle iuiTcrat, induxir. Antoninus re-‘5quot;P*'*f,libcrumcumnihilo minus fore. quod uidelicet fauorecon* libertatis.

catem eodem tempore dominus folenniter compleuit. nquafdim tabulas in publico oepofiras abftulit at^dclcnit.'quaeiuregcfta funt ( prxfercim cum ex exteris tabulis.quas non abftulit.rcs gefta dcdaic tut ) non conftituentur irrita. P A v L v S notât. fed fi, ut inteftatuJ morcretin*rabulas inadtt:amp; hoc adprobaucrint hi,qui ab inteftato ne nice defidecanffcciptis auocabituc hxceditas.

Vi teftatiir,ab hxredis inftitutione plemncg debet initi' unifacere teftamenti .licet etiam ab exha:redationegt; quam nominatim facit, nam diuus Traianus refcnP‘gt;^» pofle nominatim etiam ante hxredis inftitutionem lH* __um exhxredare. Inftitutumaûthxredcme«nilt;îuo*î dicimus,qui fcriptus non eft, fed folummodo nuncupatus. M^w^ amp;nbsp;furdus rede hxres inftitui poteft. Qui neq^ Icgaturus eft quid.nf? quenquamexhxrcdaturus.quincjucrbispotcft facerc reftaroenw”'’ utdicat, LVCIVS TITI VS MIHI HAERES EST0.Hscautem fcriptura pertinet ad cum,qui non per fcripturam tedatur.qni poten etiamtribusuerbisteftariait LVCiVS HAERES ESTO.nam^W F i amp;nbsp;T i T i v s abundat. Si ex fundo fuiflet aliquis folus inftiwf“ na’etinftitutio.dctrada fundi mentione.SinautéficfcribatjLVCi^ H ABRE S;licctnon adiecerit E sTO, credimus plus nuncupawi”’ minus fcriptum.amp; fi ita,L v C i vS est O;tantundem dicimns.erg” amp;:fiita Lvd VS folummodo:Marcellus noninfubtilitcrnonP“^’ hodie hoc procedere. Diuus autem Pius.cum quidam portioned i® hxredes diftribuiffct ita, ILLE EX PARTE TOTA, *^^5L T 0 T A, nee adicciffet, h ae R E s E s t O: refcripfit. ualete inftiw^ nem. quodamp;Iulianus fcripfit. ItemdiuusPius refcripfit,ibi v^o M E A EST o,inftitutioné ualcrejicet deeflet HAERES. tó«*® ‘“ anus,ILLVM HAEREDEM ESSE, non putauitualcrc.quo*’*^‘” deeffet aliquid.fed amp;nbsp;ipfa ualcbit,fubaudito IV E E 0.

Circaeos,qui in hxredes inftitutifunf,E X P ARTIBV5,05 ADSCRiPSER O;non putat Marcellus cos hxredes, null’s a fcriptisp3rcibus.quemadmodüfiita effent hxredes inftituti, 51' PARTESADSCRiPSERO.fed magis eft,ut ficutra^ ‘”^'^'‘j. dpiacue ( fi uoluutas defundi non refcagacue ) ex quibus F^^ ^^^((,

fcripfero.fi miniis.'CX æqiiis,quafi duplici fada inftinitione. quam fen tentiam Çelfus libro decimofexto digeftorum probat;aliter,ar^ in il« winftitutione, ex qva parte me titivs/haeredem SCRIPSIT;SÆIvs HAERES ESTO. tuncenimjinoneftlTitip

‘criptusjiec Seins ab eo.rfec jmrnerito.hic cnim creditut ineffecondi* ■ tioïed Marcellus haecfimiliajicét non refte,putat. Poreftautem in Greffe,ytrum iraquis Jcribat, Ex' H l S P A R TIB VS, QV A S A D-SCRIps 1, an ADSC Ri P sERo .• ut fuperiore modo dicas,nullis adfcriptis partibus,nullam effe inftitutïonem: qnomodo in illo Mar« «Uns, E X ÜIS P A R TIB V S, E X QV IB v S t e'ST A ME 'N TOMA UisS.CRIPTI Fy^ERVNT,H‘,AER EDES s VX^o.fiinteftata Unterdecefleritdiós non. effe inftitutos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' '

SEruus alienus,ueltotus,uei pro parte, fine libertate hartes inftitni poteft. Si^feruü meum pure haeredem fcripfero, fub condifiórie liberü.'differtur inftitutio in id tempus,quo libertas dàt.1 eft. nbsp;nbsp;Si quis

«afcnpferit,SI TITIVS HAERES ERIT,SEIVS H AERES ESTÖ: 9wfi qaæuis condirio,exfpeftatur T.itrj aditio,ut Seius hxres fiat.amp;fa luliaiio amp;nbsp;Tertylliano hoc uidetur. Qui fideicommiflam. H* UcrtatetnRibconditioneaccjpit,poteftabhæredepure cumlibertate l'êtes inftitui: amp;nbsp;nó exfpedata conditione,libèrtatem amp;nbsp;hæreditatern confeqiiitiir.çijfc^ interim neceffar jus;amp; exiftenté conditione,uoluigt; f^riushæres efficie turnon ut definat hares effe, fed ut ius inéo mitte« bit fucceffionis. Apertura ta.bularum dilatio neceffarij haredis ius ®on nmtat,ut folemus in fubftinito impuberi diccre, nam eft rclan'ufi fe adrogandu dederit fubftitutus impuberi defunâofilius.-neceffafiû «mfotC. m.I,\,IDEM.

ÇVusqnoq5hares fob conditione hares poteft inftitui. fed excipien Ijdiis eft filius.-quia nonfubpmni conditione poteft inftitui. amp;qui« dem fubeaconditione,qua eft in poteftate ipfius,poteft. (de hoc chim ioteromnesconftat) fed unumita demum inftitutio cffeâu'habcàt, Epanterit conditionitan amp;nbsp;fi non paruerit^ôr deceffentflulianus putat, ffium fub huiufmodi conditione inftitutüm, etiam fi eondirioni non patuerit,fubmotum effe.de ideo fi coharedem hateat itainftitutus-hó debereeum exfpeftare,doneeconditiorii pareat filius: amp;nbsp;fi cum patre inteftatunifaceret, non parendo condition!j proeul dubio exfpedatc deberetqua fententia probabilis mihi uidetur.-ut fub ea Códitióne ih« ftitiitits.qiia in arbitrio eius fit,pattern inteftatum non faciat. Pu-torede generaliter definiri: utr urn in poteftate fuerit conditio, an non fucnt,facü potins effe. poteft ein amp;nbsp;bac,S ialexandriam per

VENERIT,noneffc in arbitrioper hiemis ronuitionem.potedamp; cflc.fi ci,qui à primo müiario Alexandria: agar, lir interpofita. Poteft amp;hacc,SI DECEM TITIO DEDERiT.cffeindifficili/iTitiuspciC grincturlonginquoitinere. propter qiix ad generalem dcfinirioncni decurrendum eft. Scd amp;nbsp;fi filio fiib condinone, quaein eins porefta» te eftjhxrede inftituto,nepos fit fiibftitutus,fiue extraneus-puto, uiiio filio,non exftaturiim hsredem fubftitntum; poft mortem nero exila turum.nec neceffariam fubftituto filq exh^redationem.-cinn amp;fi fuc« rit fafta.fruftra fit. poft mortem enimfilrj faftacft,qnainurilemefle aliis oftendimus.opinamiir igitur filium, fi fit inftitutus fiibeacondi rione,quæ eft in eins poteftate,non indigerc exhaeredauone â fcqucnlt; tibus gradibiisalioquin amp;nbsp;cohærede indigebit.

V. MARCELLVS dpKd lulunu Ub.XXll^.digelhrum tuM. SI einfmodi fit códitio,fub qua filins hæres inftitutus eft, ut ultimo uitaceius tempore certum fit earn exiftcre non pofte, ft pendcnre cadccedat;inreftatopatrihærescrit.ueliiti SI ALEXANDRIAM PERVENERIT,H AERES EST O. quodfierianouilTimatempo« reimpieripotcft,ueluti si DECEM TiTio dederit,HAERES ESTO;contrapiiro.

vr. VLPIANVS. , SEd amp;nbsp;fi in conditione dies fit adicftusjitputa SI C A PIT 0 LIV M

INTRA TRIGINTA DIES A SCENDERI T,tantundcmpO ' left dicirut fi nonparuerit conditioni fubftitutus,poflit admittbfilioi« p ulfo.idq^ confequens eft fententiae luliani amp;nbsp;noftrx. Nepotes aut, amp;: dcincepscaeteri,quiex lege Velleainftituti.non rumpuntteftamem tum;fub omni conditione inftitui poft.int, fle fi redigantur ad fili] coiv ditionem. Solemus dicere media tempora non nocere. utputa ciuis Romanus fcriptus hmres,uiuo reftatore fadus eft peregrinus. mox ad ciuitatem Romanam peruenit. media tempora non notent. Sei« uus alienus fub conditione hæres fcriptus, traditus eft fenio hsieditaj rio. mox ufucaptus ab extraneo. non eft uiciata inftitutio. Si fenm communem cumlibertate dominus haeredem fcripfcrit,amp;cumrede‘ merir;neceftariusefficietLir. fed fi fubftitutus fit impuberi.ócpartcmis demeritimpubesmeceftarius non efficietur,ut lulianus fcribit. Sed fi fit cu libcrtate inftitutus,an ei libertatis datio codicillis adimi point» apud lulianum quacriturf amp;nbsp;putat in eum cafum, quo neceffarius fiC' rec.ademprionem non ualere.nc à femeripfo ei libertas adimaturfer« uus enim hæres inftitutus,^ femeripfo libertatem accipit. quae fenten« ria habet rationem.nam fiait Jegan fibi non poteft,itanecafe adimilt;

TIT. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j©4f

Vlfennis communis fub conditionc hærcs inftitutus, ui'uo teftatorc • O ibertatem confecutus fit;etiam pendente conditionc teftamenta» nælibcrratis,adire hæreditatem poteft.Item fine teftator cum aliena-nentjfme hæres.poft morte teftatoris iuffu domini hxreditaté adibir.

Vo focq quendam feruum communcm teftamento fado haerc# dem ^liberum cffe iufferant.ruina fimul oppreffi pericrant.plc-^refponderunt,hoccafuduobusOrcinum hæredem cxiftere;amp;id ntuenus.fedamp;fifubcadcm conditione feruum communcm utereg •odus liberum hxredemtp cffe luffit.cacp exftitit;idem iuris crit.

f A Voties uolens alium hæredem fcriberc,alium fcripferit, in cor-y^porc hominis crransfuclutifrater meus,patronus meus;)placet nc^eiim hæredem cffe, qui feriptus eft, quoniam uoluntate deficit;

i. '’’^‘•**'*«1« uuinanccni icniiqucicjuciraii jcgec^ iicuuuiii ucuc 'thoc fine ipfe fcripfirjmc feribendum didauit. Sed fi non in cor» pore errauitjed in parrefputa cum diftaffet ex femiffe aliquem feribi, ’'’liante fit feriptus) Celfus Iibro undedmo digeilorum poffe de ƒodi ait, ex femiffe hæredem fore; quafi plus nuncupatum fit, minus rnptuquæ fententia referiptis adiuuatur generalibus.idemqp eft,amp;fï P s teftator minus fcribat,cum plus uellet adferibere. Scd fi maiorem W ^^^^‘-’''pferit teftamentariuSjUel ( quod difficilius eft probatu ) fo '^^*^°'^*“^ pro quadrante femiffem;Proculus purat.ex quadrante qooniam infitquadransin femiffe. quam fententiam id . probat.Sed amp;nbsp;fi quis pro centum ducenta per notam fcripfit, aiTA*”*^^ ^' ”^ ^ *^* utrunç feriptum eft; amp;nbsp;quod uoluit, amp;qnod f ■e«mn ed.quæ fententia non eft fine ratione. Tantundem Mar« ^ lus traftat amp;nbsp;in eo,qui conditionem deftinans inferere^non addidir. ^'rrochiincpro noninftituto putat.Scdamp;fi conditionem addidit, m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^rletradajixrcdcm futurum ;nec nuncupatum uideri, 5 contra uoluntatem feriptum eft. quam fententiam amp;nbsp;ipfe amp;nbsp;nos P ooamus.idemtradat.amp;fiteftamentarius contra uoluntatem tefta» ons conditionem dcnaxit,uel mutauithsredem non futuru/ed pro on inftitnto habendum. Scd fi cum primum hæredem ex parte di idiafcribercdcftinaffer.primum amp;nbsp;fecundum fcripfit; folus primus il nP^^^^ærcs uidcbitur,amp;:folus hæres exiftet, quafi ex parte dimidi.1 tak^***’ ^^ *^’^’^ nomen hæredis quidem non dixerit, fed indubis ni figno eum demonftrauerit,quod pené nihil à nomine diftat fnô îrcii eo,qiîod contumelia: cauffa folet addi ) ualet inftitutio. hærcs

• enim inftitui,nifi fi certus dcmóftretur,ncmo poceft. Si quis tarnen Utadixerit,VTER EX FRATRIBV.S MEIS TITIO ET MAEVI0 S£MM .VXOREM DVXERIT,EX DODRANTE: VTER NON DVXERIT,E% QVADRANTE HAERES ESTo ; réde faftam ihftitutionem cerrü eft Iket ex qua quis parte incertum eft. Plane eritfimilis inftiturio,fiiW fafta fiierit ; VTER EX SVPRA SCRIPTIS FRATRIBVS WEIS SEIAÄ VXoREM DVXERiT, HAERES ESTO. fedamp;haneputoinftitutionem ualere,quafi fub conditione fadam. Haeredes iuris fuccefforesfunt' amp;nbsp;fi plures inftituantur^diuidi inter cos à teftatore ius oportet, quod ß non fiat.-omnes æqualiter hæredes funt.’ Si duo fint hæredes inftitæ ti,unus ex parte tertia fundi Corneliani, alter ex befle eiufdem fundi.’ Celfiis expeditiffimam Sabini fententiam fequitur, urdetrada fundi mcntione,quafi fine partibus hæredes feripri, hæreditate potiantut.'» modo uoluntaspatrisfamilias manifeftiflimenô refragetur. Si quis ira feripferit, STICHVS liber esto, et postea qva'm LiBER ERiT, HAERES ESTO.Labeo,Neratius,'Arifto opinantur,detradourt bo medio POSTE A,fimul ei libertatem amp;nbsp;hæreditatem competere-quæ fententia mihi quogj uera uidetuc? Si quis primum ex trienKi fecundum ex triente hæredem inftituerit.amp;: fi fecundushæresnô erit, tertium ex befle hæredem fcribat.-hic fccundo répudiante,beffem ha« *hæc aïs bebit,non folum iure fubftitùtionis, fed etiani inftitutionis* (ideft® défunt, entern iure fubftitutionis,trientem iureinlbrutionis.) nbsp;nbsp;Setuason® libertate hærcs inftitutus,fifit alienatus: iubefi adiré abeopoteft.^* alienatus eft. fed fi redemptus fit à teftatorc.-inftitutio ualet,amp; nus hæres erit. nbsp;nbsp;Si feruus ex die libertatem acceperitA hæreditatein purc,mox fit alienat9,uel manumiflus;uideamus,an inftitutio nakar. amp;quidem fi alienatus non fit,poteft defendi infhtutioné ualere.'Utue* niente die libertatis,quæ hæreditatem moratur, competete libertate» amp;nbsp;hæres neceffarius exiftat. fed fi in diemlibertas aut hæreditasfuu conditione data fit.’fi conditio poft dicm aduenientem exftiteritjibet amp;nbsp;hæres erit. fed amp;nbsp;fi pure fuerit hæres inftitutus,liberfatc in dié datadi fit alienatuSjUel manumiffiisrdici debet,eum poflehæredem exiftere. fed fi non ipfe feruus fit alienatus, fed ufusfruâus in eo; æque iuftiW* no ualet,fed differtur in id tempus,quo exftinguitur ufusfruâus,

SI alterius at^alterius fundi pro æquis partibus hæredes quis in’ ftituetit:perinde habebitur,quafi non adieflis partibus hæredesfen pti cffcntncccnim facile ex diuerfitateprædiorumportiones inueni“ untur.ergo expeditius eft,quod Sabinus fer ibit;perinde habendum,ac fi nec fundHm,nec partes nominaflet, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

TIT. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1047

ATTIVS FVNDI CORNELIAN! HAERES ESTO,DVO TITU H^ LIVS INSVLAE HAEREDES svNTO.duoTitqfemiffemhabe buntjAttius item femiflem^dc^ Prociilo placet, quid tibi uidetux;’ re« fpondi.uera eft Proculi opinio.

XIL .PAVLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SIinxqiialibuspartibusdatis,itaadijciatiir, oyos EX DISPARI» BVS PARTIBVS HAEREDES INSTITVI.AEQVE HAEREDES SVN TO: exiftimandu eft,exaequari eos,fcilicet ft hoc ante peraâû teftamen rtfcriptufit, xiii. VLPiANVS.

INterdumhæcadiçâiOjAEQVE HAEREDES SVNT0,tcftatórisu0» luntateexpriminutputa PRIMVS ET i-RATris mei FiLH AEQVE HAEREDES SVNTO.Ndhæcadiefliodedaratoesexui tilib9 partibus iftitutos,ut amp;Labeo fcripfit.-qua derrafta/emifTem fra iris filtj, femiffem primus haberet. Paterfamilias diftribuere hæredi täte in tot partes poteft, qt uolueritfed folénis affis diftributio in duo decim uncias fit.deniq; ft min? diftribuir,poteftate iuris in hæc reuolui tutaitputa ft duos haïredes ex quadrate fcripferit. nam hæreditas eins tefidua accedit, ut ex femiffibus aideant fcripti. fed amp;nbsp;ft alter ex qua» diantc,alter ex femiffe hxredes fermti funt: qui accedit quadrans, pro pttibus hatreditarijs eis aderefeit.fed amp;nbsp;ft excefferit in diuifionc duo» decim imciasracque pro rata decrefcet.utputa me ex duodccim unctjs hætedé,tc ex fex fcripfit.ego hatreditatis habebo beffem, tu trientem.

Sedfiduosexaffe hxredes fcripferit, alios duos ex duodccim uri» ^gt;)s;anæquediftributio fiat, apud Labeonem libro quarto pofteriöru ^''æritiir.amp;putatL’abeo.Seillos ex femiffe,amp;hos,qui ex duodecim un faipti funt,ex femiffe hxredes fore. cui fententiae adfentiendum Puto. Sed Sc fi duos hteredes ex affe inftituerit, tertiu autem ex dimi-’r’^^^icodcmlibro Labeo ait,in uiginti uncias affem diuidendu; ®do'q5 laturum ex dimidiaamp;fexta fcriptum,illos duos duodecim.

Apud eundem refertur.T i T1 v S E X P A R T E T E R T i A .• deinde ®gt;’eexpleto,iDEM EX PARTE'SEXTA.inquatuordecimuncias bæreditatem diuidendam,Trebatius ait.

Vlquishaeredesitainftituit,TiTiVS EX PARTE PRIMA,SEIVS EX pPARTE SECVNDA,MAEV1VS EX PARTE TERTIA,SVLPICIVS ^^^'’'A HAEREDES SVNTO;æqiiæ partes hærcditatis M mftitiitos pertinebunt:quia reftator appellatione numeri,fcripturae ®2gis ordinem,^ modum partibusimpofuiffeuidctur.

TITIVS EX PARTE DIMIDIAJ HAERES ESTO, 5EIV EX PARTE DIMIDIA: EX QVA PARTE SEI Vil . TVI,EX EADEM PARTE SEMPRONIVS HAERESESJO. dubitari poffe, utriimin tres femifles diuidcrcuoliicritha:reditate,ai nero m imum femiffem Scium amp;nbsp;Sempronium coniungerc. q“0“ ^ • uerius.amp; ideo coniundim cos uidcri inftitutos. fic fier, ut Titius ft®* fcm,hi duo qiiadrantes ferant. Idem codé libro fcrjpfit.fi P*-*^‘? ^. femifle.fecundus ex femiffe/i primus hxres nó crit,tertius ex te fubftitutus fit.fafti quidem quaeftionem cHe.uerum refte dici, nqu dem primus adierit.-xqualcs partes habituros. fi repudiaueritq^-'’,* cim partes futuras,cx quibus nouem quidé laturus fit fcrtius.ft*^ *•*“** dus.’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVI. IVLIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

NAmtcrtiumamp;: inftit#tiamp; fiibftituti perfona fuftinerc;amp;® **■ partes inftitutum uideri jn fex fubftitutum.

ITem(utSabinusait)ficuipars adpofitanon eft.-duospuM^^“'‘ drantibus hacrcdesfcripfit,tertium fine parte .-quodaflideeftjft“' hoc amp;Labeo. Vnde idem traftat.fi duos ex undccim, duosßwPquot;‘ teferipfit.-mox unus ex his,qui fine parte fucruntu'cpudiauerir.'UKiin omnibus fcmuncia,an ad folum fine parte fchptum pertincat .«quot;•'' at. fed Seruius omnibus adcrefeere ait.qud fententiam ueriorem P®ft namfquantu ad ius adcrefccndi)non funt coniunâi,qui fine pan^i' cuuntue.quod amp;nbsp;Cclfus libro decimofextodigeftorum probat. ide® quo^putacAfi expJctoaire,duos fine parte barredes fetipfedt:^ hoS,nelt;j illos coniunftos. Sed fi affe cxpleto,alium fine parte h^re* dem feripferit.'is in aliû aflem ueniet.alitcr,at^ fi ita fcripfifiet,exp toaffe, EX RELIQVA PARTE HAERES ESTO;quonia®« nihil rcliquü fit, ex nulla parte hæres inftitutus eft. fed fi expiera al . duo fine partibus feribanturrutru in fingulos affes ifti duo,an in uw aflem cóiungdtur.quaerit.óc putat LabcoÄ ucrius efl.in anuro alle® uenire.nâ amp;nbsp;fi unus fine parte,duo côiunâim fine parteinftiwant.a® tres trientes fieri Cclfus libro decimofexto fcripfit, fed duos ^^*P' S Quod fi quis dupondiü diftribuit,amp; terriu fine parte inftituiemen • aliâs. in aliû*dupondiu,fed in trienté uenit,ut Labeo libro quarto poftenO' aflem. turn fcripfit. fed amp;nbsp;Arifto Sc Paulus fcripraLabconis ptobanen® » t iicrba pro'cp probabilibus accepit Vlpianus,quæ ab eis notata non funt. CÓpilatO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVIU. PAVLVS IiLbadViKDiMMl. ....

turn. X TITELLIVS SABiN VS. Quæfitû cft,fi plus affe paterfamilias 011® y buUTetA aliqué fine parte fecUTee hsredé.-urium.'ne is ^ J^JJ^

bitnriis forer,an id duntaxat,quod ex dupondio decfletC’amp;: hac effe tol lerabiliffimam fententiam piito.nteadem ratio in dupondio,omnicp redeinceps,quae in afle.feruetiir. P A V L v S.cadem ratio eft in feenndo afft.qux in primo.

U X fado ctiam agitatum Po mponiiis amp;nbsp;Arrianus referunt. fi quis JL/“*cnapartetelida.itainftitiiiffet, si MiHi SEIVS HAERES

gt;lt;0N ER1T (que noinftitueraQS EMPRONIVS HAERESEJTO: äflhicSeiusoccuparepoffctuacantemportioncmc' amp;Pegafus quide «iftimat.ad earn partem admitti,Arifto contra putat.-quia huic pars wet data, quæ nulla efTerquam fententiam amp;nbsp;labolenus probat,amp; Pô poniiis,amp; Arrianus,amp;c hoc iure utimur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

fAVolocofcribaturhxres fine pane, utrum primo,an medio,ncl 1 \^nouiffimo,nihil intereft. Siiammortuoquadrans,alijdodras j nbsp;nbsp;nbsp;Oatus fit,amp; alius fine parte fcriptus fit.-Labeo ait,cum,qui fine parte hae t«inftitutus fit,alterum aflem habiturum,amp; hanc mentem effe teftan tis quod^iluiianns probat,amp; uerum eft.Quod fiuiuus amp;; mortuusex Pttedimidia coniunAim barredes inftituri funr, ex alter.! aliusraequas partes cos habitmos aitiquia mortui pars pro non fcripta habetur.

Rebatiusait,ficn0rcftefcribi, QVISQVISMIHI HAERES ^RlT, STICK vs LIBER ET HAERES ESTO.-liberiimta-^eneii Labeo,^ hæredem futurum rede putat. Scrito libertatem pu Ji^*^ï*tctn fub conditione dari pofte,ueriftimum puto. ut tamê ^’$exconditionc pendeat:

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem conditione, hber hacrestp erit, quocunqj loco

^qnis inftituatur hacres in diem certum ucl incertum: is bonorum poneffionem agnofcere poreft,amp; tanqna hacres diftrahere ha?redr« wtem. Sed fi bonorum poftcffi onem non admittat, fed conditionem «2nat,cui facile parère poftit.ueluti fi feruö,quem in poteftate habet, f’aniimittat.hicpraetoris erunt partes, utimitetur ^ i^ fuum illud,quo praefinit tempus, intra quod adeatur hæredi» Rate n nbsp;nbsp;nbsp;^' ^®”‘^’^®*quot; hæres parère non potuit, quam in fua pote»

poftulantibus creditoribus coiiftituit prætor.'nifi inrra certum remplis haereditas obtigerit,aditac{3 fuebt/e bona dcfuiïâi â creditoribus pofquot; fidcri ,amp; interim quae urgebunt , per ciiratorès diftrahi iiilTurun), £

Sed amp;nbsp;fifiib conditionequis hæres ihifitutuS fit,amp; graue a:s alienuW fit,quod ex poeha crefcit\ « maxime fipüblicum' debitum imminct; pcrcuraroremfoluendumcftæs alienum,ficut cumuenterinpofleffi onem ó^aut pupillus hæres tutoré non habeat. Et quod air, C AV‘ SA COGNÏTA^ adiedum eft propter cos,qui fine dilatione pereg'^ effent.-uel ægritudine,uel ualetudineitaimpedirehtur, utiniusproda ci non poirent,nec tarnen defenderehtur.*^

Via tacitafubftitutio ineffe uidetur inftitutioni. ’ ' ' 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xxvi. CELSVS.

SI tefolumex parte dimidia pure, ex altera fub conditione hær«' deminftituero,amp;fubfl:ituérotibi,nonexiftenteconditione:fublli‘ tutum ex èa parte hæredem fore,Celfus ait. Sed fi te hæredem inftiW' eroA deinde fiib conditione eundé teinftituam; nihil ualere feqiitgt;’‘ tem inftitutionem,quæ prius fatis plana fuilTet. Sed fi plures inftituti® nes ex cadem parte fnb diucrfis conditionibus fucrint fadæi utr.a pn^ conditio èxftiteritjdfacict, quodfupradiximus, fipure fiefubton»' tioneideminftituatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

SI ita quis fubftitutus fit, TITIVS HAERES ESTO. SI SECVND^ HÀERES NON'ÉRlT, DEINDE SECVNDVS HAERESEST0.pl'* eet primo gradu Secundum effe inftitutum. i

HOc articulo QVlSQVE omnes fignificantur. Sc ideo LibfO fcribit,fi itaferiptum fit, TiTivs ET SEIVS.QVANTA oyi^ QVE EORVM EX PARTE HAERËDEM ME HABVERIT SCRIPTAM. HAERES MIHI ESTO:nifiomneshabcantferiptumhæredemtdl^ rem,neutnim hæredem poffe effe: quoniam ad omnium fadum fet' mo referatur.inquo puto teftatoris mentcmrefpiciendam.fedhun’ï nius e(l,eum quidem,qui teftatorem fuu hæredem fcripfentdn t^nö partem ei hæredé fore;qui aut eum non fctipferit,nec ad hsre^l*^^

^gnori obligatum feruum neceffarium domino poffe fieri Jmpe« rator Seuerus refcripfit.ita tarnen,fi paratus fit prins creditori fa-^tacere. XX Xf. CAivs.

On minus feruos,qnani liberos hæredes inftituerc poffumus; fi 1N modo eorum fcilicet ferni fint, qnos ipfos hæredes inftitnere Poliuniiis; dim teftamenti faâio cum feruis,ex perfona dominomnt Z’^oduda eft. Hæreditarinm feruum ante aditam hæreditaté idea P ^cuitinftitui hæredem poiTequiacreditum eft, hæreditatem donna ’'iicfle,Ôcdefunfti locum obtinere.“

Luinftitutio, QVoS TITIVS VOLVERIT, ideo uiciofa cft, 9^iodalicnoarbitriopermiiraeft.namfatiscôftanter ucteresdecre ‘ '^«aiit.teftamcntotum iura ipfa per fe firma effe oportere, non ex ali 'ßoatbitriopendere. Is,quiapudhofteseft,reâehæres inftituitur: ^uaiinepoftliminqomnia iura ciuitatis in perfondeiusin fufpenfo ƒ'nentiir^Cuel nô obtupuntur). itaç fi reuerfus fuerit ab hoftibus,po *afs de* Z^'t hæreditatem adiré, feru us quolt;5 eius rede hæres inftituitur. amp;nbsp;fi funt. ƒ ærfiis fit ab hoftibus,poteft cum inhere adiré hæreditaté. fi uero ibi ®^«fferit;qiii ei hæres exiftet, poteft per feruum hæres fieri.

Yquisitafcripferit,TiTIVS ex PARTE DIMIDIA HAERES ESTO: ÜIDEM TITIVS EX ALTERA PARTE DIMIDIA, SI NAVIS EX ^W» VENERiT HAERES ESTO.-cuex purainftitutione hæresadie» '^(q'^amuis conditio alterius inftitutionis pendeat ) ex affe fit hæres, ucet etiam conditione deficienteicum non profit ei quidquam con-’00 exiftens. quippe cum non dubitetur, quin fi quis ex parte dimi= hæres infticutus fit,nec præterea quifquam alius,ipfe ex affe hæres “’ftitutuseffeuideatur.

LJAereditas ex die,uel ad diem non rede datur,fed uicio temporis quot;nbsp;Ijfublato manet inftitutio.

A fado proponebatur quidam duos hæredes fcripfiffe,unum rc# * turn prouincialium,Italicarum remm alterum.amp; cum merces irt ’’aliana deuehere foleret,amp; pecunia demififfet in prouinciam ad mer# «scomparandas.ææcpeôparatæ effent,uel uiuo eo,uel poft mortem, ondiim tamé in Italiam deuedæ;quærebatur,mcrces utrum ad eum P^ctéciqui rerum Italicarum hæres feriptus erat,an uero ad eum, Wprouincialiumî'dicebam. receptum effe, return hæredem inftimi

DIGESTOKVM IIB. XXVIIL

pöffe, nee effe innnlcrn inftitutionem; fed ita, ut officio indkis feW' Îiæ ereifeundæ cognofcentis contineatur.utamplius nihilis,qiiici:i^ inftitutns eft,quam rcm,ex qua Heeres fcriptus cft,confcquatur.iraig^ tur tes accipitur. (uerbi gratia ) pone duos effe heeredes inftitutosjum ex fundo Corneliano, alterö ex fundo Liboniano;amp; fundoru alteruni quidem faccre dodrantem bonorum,alter urn quadrantem. eruntqm dem barredes ex acquis partibus,quafi fine partibus inftituti: ueninW' men officio iudicis cótiuebit,ut unicui^ eorü fundus, qui reliflus enj adiudiceturuel attribuatur. Vndefcio quacfitum,aeris aliénions* pro qua parte agnofei debeatc* amp;nbsp;refert Papinianus ( cuius fentenriaw . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipfe quo^ probaiii ) pro haereditarqs partibus eos agnofcere as alien“

nxe a’s (5cbpi-j *( j,q(.pu pro femiffeOfundos etenim nicepraeceprionis accipi oeiLint. endos.quare fi forte tantum fit æs alienum, ut nihil detrado co fupet effe poffitxonfequenter dicemus, inftitutioncs iftas ex re faflas, nulli* us effe momenti. amp;nbsp;fi forte Falcidia inrerucniens,refciffionem effet Ie gatorum fadurarhic officium iudicis rec/dit praeceptiones iftas;iitno -. p plus quiftj eorum habeat,quim effethabiturus, fi Icgatum accepiffet, ^sc ars ^gj 3jiQdj( yçj etiam pracceptiones. )quod fi fuerit incertum, an Faki cel mit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;interuentura fit.-rediffime probatur, officio iudicis cautiones effe

interponendas. Cum hæc ita fint;( hæc cnim inftitutio,de qua qus* ritur,non eft repellcnda ) Sc fi alius return prouincialium, alius rcnini Italicarum hartes fcriptus fuerit,officio'qj iudicis attribuentur fingulis rcs,quac adferiptae funt: tarnen erunt hæredes ex acquis partibus,qniï nul la pars adfcripta eft.quae res facit,ut fi forte in alqs facultatibnsptó fit C in Italicis forte,quam in prouincialibus ) in altjs minus,amp; atiis alk ni ratio urgeat.-dici oporteat imminurionem eandem fieri, quam fu‘ pra oftendimus. proinde amp;fi altjs fucrint legata relifla, contributif admittenda erit. Return autem Italicarum ucl prouinrialium figw ficatione quacres accipiendae fint, uidendueft. amp;nbsp;facitquidem totuni noluntas defundi.nam quid fenfcrit,fpcftandum eft. u crû ramen hot intelligcndum erit: rcrum Italicarû fignificatione eas contineri, quas perpetuo quisibi habuit,aut itadifpofuit,utperpctuöhabcret.cs^ tetoquin fi in tempore aliquidtranftulit inalium locum, non ut ibi haberet,fcd ut denuo ad priftinum locum rcriocaret.-neq; augebit,quo tranftulit: neqj minuet,undc tranftulit. utputa de Iralico patrimonia quofdam feruosmiferat in ,puinciamf forte Galliam )ad exigendfide bitum,uel ad merces comparandas,recurfuros,fi comparaffentdubi« umnoneft,quindcbeatdici,ad Italicum patrimonium eos pertinetc debere;amp; eft apud Murium relatum,cum fundus crat IegatHS,iiel cuni biftiumento^uel cumhis,quæ ibifunt. agafonem enim mifliim in uil*

J3in^ patrefattïilias, «on pertinerc ad fundi legatum ait; qm'a non id» dKoilIó eratmiflusjitibi effet, proindefi feruus miffus fucrit in nik bmjnterim iUicfututus(quia dominum offendcrat)quafi ad tem« piisrelegatus.iefponfum eft,eö ad uiHælcgatum non pertinere.quare *’« (etui quidem, qui operari in agro confuerunt, qui in alios agros re •Kttcfcntiir, quafi ab alio commodati: in ea funt condirione, ut ad Ie# g^tum pertineant.quianonitainagrofuerantjit ei agro uidcrentur oeftiiuti.quærcsin propofito quotjfuggent, ut Italicarüreturn effe citdantur ex réséquas in Italia effe teftator uoluit. Proinde amp;nbsp;fi pe* lt;:igt;niam miferitin prouindam ad merces comparandas^Stnecdum fomparatæfint;dicopecuniam,quæidcirco miffaeft,utproea mer-^taltaliam aduehcrentur.Italico patrimonio adiungendam. nam wfidediffet in prouincia de pecunrjs,quas in Italia exercebat, ituras Óe itdituras: dicendum eft,hanc quo^ Italid patrimony rationem effe. '8'tur effici dixi, ut merces qiiocj iftæ.quæ côparatæ funt, ut Romara ‘'f hcrentur;fiue profeftx fint eo uiuo,fiue nondfiA fine feit, fine igno öuitad eum hæredem per tincant,cui Italics res fint adferiptæ.

Vquisitafcripferit hæredem, EX QVA PARTE CODICILLIS TI« .OnVM HAEREDEM SCRIPSERO, HABRES ESTO: etiam fi pars '1 codiciUis non fuerit adfcripta;erit tarnen hxres,quafi fine parte infti

MVminteftamentoitafcribitur.Sl FiLivs ME VS ME VIVO MO ^RIETVR,NEPOS EX EO POST MORTEM MEAM NATVS,HAE ES ESTO: duo gradus hæredum funt.nullo enim cafu uter^ ad liste ‘tatem admittitur.ex quo apparet,fi nepoti Titius fubftitutus fuerit, patri hates exftiterit;non poffe Titiu und cum filio hæredem 'sqnia non in primum,fed in feeundum gradu fubftituitur. Hæc quot;«ba, PVBLIVS, MARCVS, CAIVS INVJCEM SVBSTITVTI HAERE-ES Mihi svNTO;fic interpretanda funt. Ut breuiter uideatur tefta« /’’■.^^L’iiftituiffehæredes,amp;: inuicemcos fubftituiffe; perinde ac fi ita

ILtE, ET ILLE, ET ILLE INSTITVTI HAEREDES ET quot;BSTiTVTl SVNTO. Quitrcsfilioshabebat,amp;:itafcripferat, FILII MEI HAEREDES SVNTO, PVBLIVS FILIVS MEVS EXHAERES ESTO: *uderi potefiprinia parte duos duntaxat filios hæredes inftituiffe.

ƒ AVifilio impubcriexhætedatoPamphilum légat;eundem poft V^niorremfilqfx pane hæredem inftitueie eodemmodo poteft, 41101s,qui leruum communem Sempronio legatum,cundé poft mor inoenipiQnij ex par^ehæredem inftituit, Seruus teftamento hæ-

. . tes pure fcriptiis, liber aiitem iiiffus eße, fi intra calendas dccembrrt decern dediflet.'ficodicillis pure libertatem accepcrit: intra calendas quidem,nelt;5 liber, ne^ hæres crit,nifi decem dederit: fi intra calendas non dederit, liber ex codicillis erit. Si quis feruum fuum libetuW fub conditione,haeredem pure fcripfiffet,eum'cu uendidiffet pendente conditione ; lufTu emptoris feruusadire hæreditatem potefttqw^ * conftitit inftitutio, amp;nbsp;eft,qui ius imperandi habet. quod fi poft defe* ftam conditionem alienatus fuiflet: non poteft iuffu emptoris hire« ditatem adirerquia co tempore ad eum perueniiret,quo iam exiting inftitutio, amp;: inutilis fuerat.igitur cum feruus fub conditione liber effe iubetur,amp;legatum pure accepiefi pendente conditione manumiffu$» nel alienatus fuerit: legatum habebit, aut domino adquiret, quamuis mortis tempore conditio libertatisexftinäa fuerit. fiucropoft deftj flum conditionis manumiifus,aut alienatus fuerit: legatum ad irriw recidit. Cum uenditor feruum ante traditioné ab emptore proper« te hæredem fcriptum,adire iubet.-reftituere cohæredi ferui neceffeb* bct;quia lucrum facere eius ferui,quem iure uendidit,non debetphf^ non totum,quod adquifierit, reftitucr:fed pro ea duntaxat parte, qi'^ feruus cohaeredem habucrit:ideft,partem dimidiam fcrui,Srqii3i'Wgt;’^ haereditatis. marcellvs librotricefimo digeftorumnorat.inio id debet præftari, quod confequi uenditor non potuiifet;fipriu5’^ adieritferuus partem haerediratis,diftraduseflct.quodeftueriini'

i v L i A N v s. Si paterfamilias Titium, quem ingenuum effe dcbat,haEredem fcripferit.efcp,fi hæres non effet, Sempronium fup® tuent: deinde Titius,quia feruus fuerat,iuffu domini adierit hxrediw* té.poteft dici Semproniu in partem hæreditatis admitti. namqui fa aliquem feruum effe, amp;nbsp;eum hæredé fcribit, Óc ita fubftituit, S i nbsp;nbsp;' CHVS HAERES NON ERIT, SEMPRONIVS HAERES KTO:inte*®' gitur tale quid dicere, fi Stichus neq; ipfe hæres crir,neq5 alium feeet* • arqui fi eum,quem liberum putabat, hæredem fcripferit hoc ferm^ ne,Sl HAERES NON ERIT:nihilaliudintelligiturfignific«^^ fi hæreditaté uel fibi non adquifierit, nel mutata conditione aliu hss dcmnonfecerit.quæadieâioad eos pertinet,qui patresfamiÜaf“ hæredes fcripti,poftea in feruitutem dedudi fuerint.igitur in hoe c3 duo femiffes fient: ita,ut alter femis inter eum, qui dominus inm^ hæredis fuir,amp; fubftitutum æquis portionibus diuidatur.

ET hoc TyberiusCæfar conftituiriu perfona Parthemrj.qt'iM quam ingenuus hæres fcriptus,adierathæreditaté,cum

QVifokiendonon eratjuos ApoUonios liberos hxredes'q^ effe Jufferat. altero ante apcrtas tabulas teftamenti mortuo,non in= eleganter defendi poterit,eum qui fupererit, liberum amp;nbsp;folum neceffa numhæredem fore.quod fi nterqg uiuit : inftitutione nullius effe mo« menti propter legem Aeliam Sentiam,quæamplius,quàm unum nc* teffariumhxredem fieri uetat.

M Aterfamilias teftaméto duos hæredes inftitncrat,eos'q^ monumé 17 turn facereiufferat in diebus certis.deinde itafcripferat, Q^vi EO RVM NON ITA FECERIT, OMNES EXHAEREDES SVN-To.alter hæreshaereditatempraetcrmiferat.reliquus hæres confule« ®«,cum ipfe monumentumexftruxiffet, nunquid minus hæres effet obeam rem,quod cohæres eins hæreditatem non adijffet f refpondi. ’’fminem exalterius fado,ne(5 hæreditati alligari, neq? exhæredarî polTe.fedutiqmfcgcóditioncm impleffet,quamuis nemo adqffet præ a,tarnen eum hæredemeffe.

Ci'MAEVIA MATER MEA ET FVLVIA FILIA MEA pVlVET.TVNC MIHI LVCIVS TITIVS HAERES ESTO. betuins refpondit. amp;nbsp;fi tedator filiam nunquam habuerit, mater ”gt;^fiiperuixerit:tarnen Titium hæredem fore;quiaid,quod im« poffibilein tedamento fcriptum effet,nullam uim haberer.

Vidam cum filiumfamilias hæredem indituere uellet, nc ad pa-V^trem eius ex hæredirate quidquam perueniret.uoluntatem fu« 3m expofuit filio. filius cum patrisoffenfam uereretur,petiit d tec quot;3tore,nefub conditione, Si A' PATRE emancipatvs ^^SET, hæredem eum indituerct: amp;nbsp;impetrauit ab eo, ut ami« ’^umfmim hæredem indituerct. atqj ita tedamento amicus filtjägno« ^s teftatori, hæres inditutus edmec quidquam ab co petitum cd. 'lusrebatutj fi illeamicus aut adiré noUet^ut aditam hæredirate nol# ^^treftituere:an fideicommiffum abeopetipoffet,aut aliqua aftio puerfiiseumcffetc’ócutrum patri,an filio eópeteretï’ refpondi. etiam ’’’wnifedum fit,fcnptum hæredem fidem fuam interpofuiffemon ta fj*”^’!®’^ ^b* to fideicômiffum peti po de, quam fi amp;nbsp;ipfum redatoré Wem eius fecutum effe probaretut. fi rameiicima d filiofamilias roga

tenir amicus A aditurum fe bxrcditatem recepiflet, amp;reftitntiiru f* trifamilias faâo:nonabfiirdcdicipofle, mandatiaflionem futtiw®» amp;nbsp;earn aftionem patri inutilcm forc.-quia no fit ex bona fide^d ci tui, quod teftator ad eum peruenire noluerit.fed nec filio uulgatc c^ petitiiratngt;uetuni utilerti .ficuti date placerer ci, qui cum filiusÉunu*' as eirec,pro aliquo fidciuiTiiTetjac paterfamilias fadus foliüffet.

Slitafcriptumfuerit, TITIVS JMO' SEIVS HAERES ESTO. Sei' umfolumhæredemforerefpondit.fcdamp; fiita, TiTiVS HAEREî ESTO, 1MO' SEIVS HAERES ESTO: idementdicendum. Qui^«quot; teftamento itahæredesinftituit, TiTiA FiLiA mea HAERES ESTO* SI OyiD MIHI LIBERORVM ME VIVO MORTVO'VE NASCETV^ TVNC QVI VIRILIS SEXVS VN VS PLVRES'VE NASCENTVR, E^ PARTE DIMIDIA ET QVARTA; QVAE FOEMININI SEXVS VNA PLVRES'VE NATAE ERVNT, EX QVARTA PARTE MIHI HAERß DES SVNTO. poftumus ei natus eft.confulebatur,ex quota pat^po* Humus hærcs elfetfrcfpôdit. earn hacreditatem in feptem pattes®“'“’ buendam.exhis filiam quatuor,poftumûtres habitururquiafili^ tus as,poftumo dodrans datus effet.-ut quartam portionem ampli® lia,quàm poftumus,ferredcbeat.Ideo fipoftumaquofpnataeffet'iaU' tundem fola Hlia^quantum'uter^ poftumorû, habiturus eflet. ita«?quot;’ propofito cum as filiœ,dodrâs poftumo fit datus; uigintiunam patres fieri.-ut filia duodecim,nouem filius habeat. nbsp;nbsp;In teftamentoitajer**

ptum cft.LVClVS TITIVS EX DVABVS VNCIIS, CAIVS ATTIVS EX PARTE VNA, MAEVlVS EX PARTE VN A, SEIVS EX PARTIBVS DVABVS HAEREDES MIHI SVNTO.confulebatur,quidiuriseffet* fpondit.hanc feripturam illam interpretationem accipere poffe;®*» eins Titiusduas unciashabeat,cæteriautemquafifinepartibiisin»* tuti.ex reliquo dextante hæredes fint.quem dextanté ira dirndi opoP teat ƒ it Scius quincucem, Attius amp;nbsp;Mæuius alterû quincuncé habeat. ;

XLVI. MARTIANVS. Hisuerbis, TiTIVS HAEREDITATIS MEAE DOMINVS ESTO,« de inftitutio fit. Ilia inftitutio ualet, FiLiVS ME VS IMPIISA* MVS MALE DE ME MERiTVS, HAERES ESTO.pureenimhxfcsin' Hicuitut^icetcum maledido.amp;omnes buiufmodi inftitutioncs rece* ptæ funt. nbsp;nbsp;luterdum nec cum libertate utiliter ferinis à domina h®*

resinfdtuitur.ut conflitutionediuorumSeueri ôeAntonini figoifics* tur,cuiusuerbahæc funt.Senium adultcrij accu fatum, non iurc tefta mento maniimifTum ante fententiam ab ca muliere uideri,qiisfcafii eraceiuiÜem criminis poftulata, ratioms cft.Q^arefequitWjUti'ieun

TIT. V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1017

lt;3f m idomina eolian inftitntio,nihil momenri habcat. Si in patre, nel Mtriajiel alia fimili adfumptioncfalfum fcriptum eft;dum de eo, 9^1 demonftrams fit,conftet.inftitutio ualet.

LI alienum’ feruum liberum amp;nbsp;hæredem effe iuffî, amp;: is poftea meus Ijeffcftiis eft.-ncutrum ualet.quia libertas alieno feruo inutiliter data Inextraneis haeredibus illud obferiiatur,ut fitcum eis teftamen nuftio;fme ipfi hæredes inftituatiir,fiue hi,qui in poteftate eorü funt. «id tribus temporibusinfpicirur.reftamenn fadi, ut conftiterit inftitu no.Si: morris tertatoris,ut effedum habeat.hoc amplius, amp;nbsp;cü adit hæ* ieciitatem,effe debet cum eo teftamenti fadio;Cuc pure, fiue fub con-oitioiiehæresinftitutusfit.namius hærediseouel maxime tempore tofpiciendum eft,quo adquirithæreditatem. medio autem tempore, wtet faftum teftamcntum,amp; mortem teftatoris,uel conditioné inftitu donis cxiftenté,mutatio iuris haeredi non nocet;quia(ut dixi;tria tantum tempora infpicimus.

VEruum meum hæredem inftitutu cum libertäre ƒ1 uiuus uendidero ^ei.cum quo teftamenti faftio non eft^pofteaq^ eum redemero.ex te quot;snicnto mihi hacres effe poterit.nec medium tempus,quo apud eum ^etit.uiciauitinftitutionem.-quia ueriim eft, utro^ tempore tam te p^fnent! facicdi,quam mortis meum fuiffe.unde fi apud eum reman« ‘ffit.uiciatiir inftitutio;uel fi cum eo teftamenti fadio eft, iuflu eius ad *“^do,adquiret ei hacreditatem. Si in non faciendo impofTibilis cö* d'tioinftitutionchaetedis fitexpreffarfccundum omnium fententia, ^inde hærcs erit,ac fi pure inftitutus effet. Harreditas plerun^'diui ditutinduodecim uncias,quataffis appcllatione cótinctur.habent au« ^fgt;^ Wis partes propria nomina ab uncia ufq; ad affem bate : fextans, ^'iadrans,trics,quincunx,femis,feptunx,bes,dodrans,dextans,dcunx.

^AIcm inftitutionem quidam ualerc non putabant, STiCHVS i LIBER ESTO. ET SI LIBER ERIT, HAERES ESTO . Sed diuusMarcusrefcripfit,hanc inftitutionem ualereperinde,acfinon 'liet adieftum,Sl LIBER ERIT. Si quis ita fcripferit, STICHVS, 51 MEVSERIT, CVM MORIAR, LIBER ET HAERES ESTO: aliéna d's non potent iuffuemptoris adiréhæreditatem;quamuis, amp;fi non trat hoc expreffum,non alias libcramp;hæres fieri potcrat,qudm fi man Weteius. fed fi uiuus eum manumiferit .• Cclfus libro decimofexto di ßeftorum fcribit, fieri [hune hæredem. non enim hune cafiim tefta-5oiem uoluiffe excludere, palam eft. nc5 ueiba omnino repugnant.

SEcuus hxrcditariushæresinftitiii poteft.-fi modoteftamcntiwaiO fuit cum defunflo,Iicet cum hærede inftituto non fit.

LVcius Titius Seio amp;nbsp;Sempronio ex femilTibus hxtedibns inftitu* tis,amp;:ca:teris exhxredatisjnuicenihæredes fubftituit. deinde legî taÖclibellâtes dédit, pofteaitafubiecit. CORNELIVS/ET SALVSTI-VS/ET VARRO AEQVIS PARTIBVS HAEREDES SVNTO, 0^0^ IN viCEM SVBSTiTVO. quæro.quantû uel priores duo ex femiffibusin ftituti, uel pofteriores habere debeantC’Marcellus refpódit. in obicuro cfle,Gornelium,amp;: Saluftium,6c Varronem primo.an fecundo, uel ttt tio gradu hæredcs inftituere uoluerit. fed fecundum fcripturain telu* menti^quæ proponcretur,altcriim aflem cis datum uideri.

PAter filioimpuberiferuûhaîredé fubftituit, liberum'cpenc Kiinf« cum pupillus uendidit Titio.Titius eum iam primo reftamento fado,in fecundo teftamento liberum hæredemcg elfe iuffit. fupenu$ teftamentum Tittj ruptum eft; quia is feraus ei listes elfe poteft amp;”t fuperius teftamentum rumpatur, fufficit ita pofterius faflumlt;»cgt;quot;^ aliquo cafu potuerit ex co listes exiftere.quod ad uim autem eiusm« ftitutionis pertinet,ita fe res habct.-utquämdiu pupillo ex en fnbftiw tionehæres poteft effe,ex Tirq teftamento libertarem hxreditatemc^ confequi non poflit. fi ucro pupillus in fuam tutelam perueneritpeM de ex Titq teftamento liber haercs'eg fit,ac fi pupillo fubftitutusnonw iftet.fed fi pupillo hæres exftitit.propius eft, ut Titio quo^ ( 0“®^^ hsres efie poflit.

SI is,qui foluendo nó eft, primo loco Stichum,fecundo eu,cuiexfi deicommiflï cauffalibertatemdebet,liberum Ôchæredem inftim« eritNeratius fecundo loeohsredem feriptum fore ait.-quianonuidei tut creditorum fraudandorum caufla manumiflus.

POteftquis itahæredem inftituere, Si iNtRA ANNVM SEPTVA GESIMVM DECESSERO ; ILLE MIHI HAERES ESTO.nOH enim pro parte teftatus intclligi debet,fed fub conditione inftituiffe»

SI is,qui foluendo non eft,fcruum cum libcrtate hæredem inftituclt; rit, amp;nbsp;liberum fubftituerit;ante incipiendum erità fubftitnto.lô mim Aelia Sentia-ita demum ci,qui in fraudem creditorum hxresin«

TIT. V. fttutiiseft,coiiferuatlib«tatcm;finemoalius ex côteftamento hx« Kseffepoteft.

I^Emo dubitat, rede ita hxredem nuncupari poffe, H l C m i H l INh AERES ESTO;cumfitcoram,quioftenditur. Qui frater Jioneft ,fi fratema charitate diligiturjede cum fuo nomine fub appels *^tione fratns hæres inftituitur.

Clliber homo,cum tibi femiret,hæres inftitutus iuffu tuo adrjt. Tre ljbatius,efle eum hxredem:Labeo,tunc non effe hxredem,fi neccfli f3teidfecit,non quod alioquin uellet obligati. Si quis ita hxredcni •nftituerit, TITIVS QVA ex parte MIHI SOCIVS EST IN VECTt

8ALI SALINARVM, PRO EA PARTE MIHI HAERES ESTO; quidam Pwant/i affe defcripto, id adiedum fit; ut maxime focius fuerit,Titi« Jjninon effe hæredem. fed fi qua pars uacuarelidafuerit;exea hæres eum effe. quod totum amp;nbsp;ineptum amp;nbsp;uiciofum eft. quid enim ucs ^^tgt; affe defcripto utiliterTitiumex parte forte quartae, ex qua focius 'f«.hæredem inftitutumeifec' TiTivs HAERES ESTO, SEIVS ET ^'AEvivs HAEREDES SVNTO.uerumeft,quodProculoplacet;du-^^femiffes effe,quorum alter coniundim duobus datur. Cum quis ^^inftitiitis.quicumaliquo coniundim inftitutus fit,hxres non eft; pars eins omnibus pro portionibushxreditarijs adcrefeit. noç refert, pbnio loco quis inftitutus, an alicui fubftitutus hxres fit. nbsp;nbsp;nbsp;Si hxres “witutus fcribendi teftamenti tempore ciuis Romanus fuit, deinde ei ®9uaó:igni interdidum eft.hxres fit, fi intra illud tempus, quo teftas ^ordeceffit,redierit;aut fi fub conditione hxres inftitutus eft,quo tem pOKcóditio exftitit.idem amp;nbsp;in legatis,amp; in bonorum poffeffionibus.

TITIVS EX SEMISSE HAERES RSTO, SEIVS EX QVADRANTE •WAHRES ESTO. SI TITIVS IN CAPITOLIVM ASCENDERIT, EX ALlo QVADRANTE HAERES EST0. ante qudm capitolium afcen« °at,fi pro hxrede gerat,ex fcmiffe.fi capitolium afcendat,ex quadran hæres eritnec erit ei neceffe pro hxrede gerere, quippe iam hxredi. Siitafcriptumfuerit, TITIVS EX parte tertia, aïabvivs Ex PARTE TERTIA HAEREDES SVNTO.TITIVS, SI INTRA TER TIAS CALENDAS NAVIS EX ASIA VENERIT.EX RELIQVA PAR TE HAERES EST0;uidcamus,ne Titius ftatim ex femiffe hxres fit. Ham duo hxredes inftituti funt.fed Titius aut ex femiffe, aut ex beffe. iiafextans uticg erit in pendenti.óc fi conditio exftiterit,ex beffe hxres ttit.fi non exftiterit,ille fextans Mxuio adcrefcet. fed fi deceflerit Titi« Wante,qn^incóditio exillat,deinde conditio exftiterit. tu ille fextans

non Tinj hxrediJed Mxnio adcrefcet.nam cum adhiic dubium effet, Titio,an Mæuio is fextans datus efrct,Titius deceffit.neepoteftinteUi gi datus ei,quirempore dandiinrerum natura non fuit. Si AttiusTi tiumamp;Mxuium amp;Seiumxquis partibus hæredes inftituit,amp;Titius interim folus adijt hæreditatem.ôcSeiumhæredem inflituit;potent Seins Titrj hæreditatem adiré, Atrtj uel adiré, uel omittere.fed Atrio, ante quàm adeat uel omittat eius hæreditatem,ex femiffe hires erit.fi adient Seins Attij hæreditatem.-Titins ex trienre dunraxat hires enr, amp;nbsp;per hæreditatem Tirrj triens dunraxat ad Seinm perncnict: alternin trientem exfuainftitutione habebit. qnidcrgo,fiab Artio Tiriusamp; Seins hæredes indituti fint,Titins adierit hæreditatem,Titio Seins h« res exftiterit.poteft'ne Arrij hæreditatem omitrerefan neceflarioeiex afie eft hæres,qui ppe cum alins nemo hires inftitutus eftf quoniam amp;nbsp;ipfe ex aliqna parte iam hires eft.-perindc cft,quafi unus hires per Atrium inftitutus fit.

QVi folnendo non erat,feruum primo loco,^ alteram fermim Ce cundo locohiredes fcripfit.folusis,qui primo loco fcriptus ert,hæreditatem capit.nam lege Aelia Sentiairatauemr, ntfi duo plu resne ex cadé caniTahiredes fcripti fint,nti quifqj primus fcripniselt hæresfir. Lix. modestinvs.

TE AVTEM FlLIAM IDEO EXHAEREDAVI,QyONIAH COM TENTANTE ESSE DOTE VOLVI.qHæro,anefticaciterexlnredatJ fitf Adodeftinus rcfpondit.nihil ,pponi,cur nó effet uolürate reftatoris exhæredata. LX. IDEM.

IN remplis capiendæhæreditatis inftitni hiredem poffe,bcneuo!ei’ tiæ eft.-nelnti LVCIVS TIT1VS,CVM CAPERE POTVERIT, HEERES ESTO. idem amp;nbsp;in legato. Quotiesnonapparet,qnishiresin* Hiraras fit: inftitutlo non ualec. quod plane enenire potcft,fi teftator complures amicoseodem nomine habeat,amp;ad defignarionemnowi nis fingularinomine utatnr.nifi ex alqs apertiffimis probationibusW eritrcuelatnm,de qua perfona teftator fenferit.

HAeredcs finepartibus,utrum coniunftim.anfepararimferiban* tur ,hoc inrereft.-quod ft quis ex coniunftis decefferitjiocnonau omnes, fed ad reliquos, qui coninndi erant, pertinet.fin autem ex fe' parans ; ad omnes, qui teftamento eodem fcripti funt hiredes,por‘ tio eiuspertinet.

1X11. J15EM/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-, ,

Elus feraum,qui‘ poll mortem meam natiis crit, hære Jcm inftitui poffeXabeo frequenter fcribit. id'q^uerumeffemanifefto argu« ^nto comprobatur;quiaferuus hacreditarius,priusquim adeatut uæreditas,inftituihæres poteft.-quamuis ifte teftamenti fadi tempore Mins fit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXIII. IDEM.

TTAereditas ad Statium Primum nullo inre pertinet, cum inftitu« Txfushæres non fit; nee qnidquam ciprodeft, quod abeo aliquid 'fgatum eft,aut libertus ei defunfti teftamento commendatus eft, ex ?uo fi manumiffus non eft,fer uus eft.

LXIIII. POMPONIVS. Slitaquishxredesinftituerit, TITIVS HAERES ESTO, CAIVS ET HAEVIVS EX AEQVIS PARTJBVS HAEREDES SVNTOiquamr nis ET fyllaba coniundionem faciat.-fi qiiis tarnen ex his decedatjion sltcri foil pars aderefeit, fed omnibus hæredibus pro hæreditarqs pot lionibus.quia non tam coniunxiffe,$eelerius dixiffe uidetur.

Çlitafcriptumfuerit, TITHASVS,SI IN CAPITOLIVM ASCENDE-kjflt;lT, HAERES ESTO. TITHASVS HAERES ESTO,fecunda fed* ptura potior erit. plenior eft enim, quam prior.

quis Sempronium haeredem inftituerit fub hac conditione, si TI ÛîiVSiN CAPITOLIVM ASCENDERIT: quamuis non alias hæres tife poffit Sempronius,nifi Titius afeediffet in capitolifo amp;nbsp;hoc ipfum iupoteftate fit repofitum Titr);quia tarnen fcriptura non eft expreffa uolimtasTitq,erit utilis eainftitutio.atquin fiquisitafcripferit, si Ti TlVS VOLVERIT,SEMPRON1VS HAERES ESTO ; non ualetinftitu-tio. quædam enim in teftamentis fi exprimantur,nullum effedum ha t’eut: quando fl uerbistegantur, licet eandem fignificationem habe« ant,quam haberent expreffa ; momentum tarnen aliquod habeant. fie enim filq exhaeredatio cum eo ualet,fi quis hæres exiftat: amp;nbsp;tarnen nemo dub it at,quin fi ita aliquis filium exhæredauent, TITIVS HAERES ESTO.-ET CVM HAERES ERIT TITIVS , FILIVS EXHAERES ESTO: nullius momenti fit exhæredatio.

LXVir. PROCVLVS. CORNELIVS ET MAEVIVS, VTER EORVM VOLET, HAERES ESTO, utcrqjuult. Trebatius neutrum fore hæredem,Carfilius utriintj, tu cui adfentiris C'PROCVLVS. Carfilio adfentior. amp;nbsp;illam adieftionem,VTER eorvm VOLET,fuperuacuamputo.idenim,eti amea non adieda,fntutum erat:ut utcr uellet,hxres effet: Sc uter nol« kt,hides non effet,quodfi hi e.xnuméro neceflariorum haereduni

effent; mm id non fruftra adiefliimeffe;amp;: hon folum figiiMtnJc^ uim quolt;5 conditionis continere. dicerem tamen/i utenj hares e« wellet,utmn^ haredem effe.

CAptatorias inftitutiones non eas fenatus improbauit, qua nuw is affeflionibus indicia prouocauerunt,fed quaium conditio con fertur ad fecretnm aliéna uoluntatis.

ILla antem inftitutiones captaroria non funt. ueluti fi quis ira hare» dem inftitnat, QVA EX PARTE TITIVS ME HAEREDEM INSTI TVJT,EXEA PARTE MAEVivs HAERES ESTO.-qniainprateriwm, non in fntnrnm inftitiitio collata eft.fedillud quari poteft, an quodfe natus cenfiiit,idem feruandnm fit.etiam fi in aliam perfonam captio« nem direxeritï'uduti hita fcripferit, Si TiTivs MAEVIVM TABV-LIS TESTAMENT! SVI HAEREDEM A' SE SCRIPTVM OSTESDE-RiT,PR0BAVERiT'QyE, HAERES ESTO. quodin fententiam fenâ-tufconfulri incidere,non eftdubinm.

Cl quis folidum à lege capere non poffit,amp; ex affe fitinftirutus ab co, öqui folnendonon cft;Inlianns ex affe eum effe haredem refpondit* legi enim locum non effe in ca hareditate,qi]a folnendo non eft.

SVb conditione harede inftitnto,fi fubftituamus;nifi candemcon« ditionérepetemns,puicenm haredem fubftimcre intelligerour-LXXIL LICINIVS RVFINVS.

SIquisitaharesinftitntnsfnerit, excepto fvndo,excePTO VSVFRVCTV, HAERES ESTO; perinde erit inre ciuili, ar^ fi fineca re hares inftitunis effetudq,’ authoritate Galli Aqnilq faftum eft.

SI filius fnbftiruatnr ei, a quo pratcrirns eft; non ut inteftati patris, fed ex tcftamentohabebithareditatcm;qnoniam amp;nbsp;quolibetalio fubftituto/i fuiffetab eo exharedatus, inde teftamentn inciperet,ubi filius effet exharedatus.

SEmus uxori d marito mortis cauffa donatus,mariti nanet,utlaUi no quo^ uidetur. Vnde fi accipiat libertaré fimul amp;nbsp;hareditatem, uiro neceffarius hares erit;nec fine libertäre aliguid ei legari poteft.

ASfetoto non diftriburo,ita fcriptumeft; QVEM HAEREDEM CODICILLIS ÏECERO, HAERES ESTO. Titium codicilhs lme dem

dcni inftituit.cius quidé inftitutio ualet idco,quod (Heet codiciliis da« nhæreditas non poffit^amen hæc teftamento data lüdcatnr. fed hie tantum ex hæreditate habebit^quantum ex affe refiduum manfit.

Vi non militabat,bonorum matcrnoru,qu« in Pannonia poffi debat,libertum hætedem inftinut.*patetnotum,qnx habebat in ^ytu.Titiiim.iurefemiffesamboshabere conftitit. fedarbitrumdi» ^dendæhæreditatis fupremam nohintatem ( tachs adiudicationibus, «interpofitis propter adiones cautionibus gt;fequi,foluta: Falcidiafcili «tut quoduicemutua praeftatur.doli rationc quadranti retinendo tompenfetur. Lucio Titio ex duabus partibus, Publio Maeiiio ex ^nadrante fcriptis hæredibiis.'affem in dodranté effe diuifum refpon-öi.modiim enimduarum partium ex quadranre declarari.quod uete= tesnumis Titio legatis,numorum fpecie nó demonftrata,ca:terorum ^tomm contemplatione receperunt. Filqs hæredibus ex æquis ^businftitutis,ac pofteafratrisfiliopro duabus unerjs: unu affem ’tteromnes uiderifadum placuit^ex eo decern unciasfilios acee» pMetunc enim ex altcro affe portionem inteUigi relidam,cum affe nominatim dato,uel duodecim uncijs diftributis, refidua portio non JP^fnitur. Nihil autem intereft, quo loco fine portione quis hxres in« ^tiiatur,qiio magis affis refiduum accepiffe uideatur. Seius Mxui *^’ttwpartc,quam per leges capere potuit, hæredem inftituit; ex reli« 0^ Titium. Si Mamius folidum capere poterit,Titius adiedus aut fub «itutushæresnoneric.

Vod fi non fit reliqui fada mentiortantundem in altero affe ha-Vl,bcbitTitius,quanrtim Mæuius in primo.

^Lemens patronus teftaméto cauerat,ut fi fibi natus filius fuiffet, Xjhxreseffet.-fi duo filrj.ex xquis partibus hæredes effent: amp;nbsp;fi duae **liæ,fimiliter:fi filius amp;nbsp;filia/ilio duas partes,filix tertiam dederat.dus obusfilijsamp;filia natis: quaerebatur^quemadmodum in propofita fpe tie partes faciemusî'Cum filij debeant pares effe,nel etiam finguli du« plo plus, c^ foror accipere: quin^ igitur partes fieri oportet, ut ex his binas mafculi,und fœminaaccipiat. Siitafcripferitteftator,QyAN-ÏA EX PARTE ME A' TITIO HAEREDEM INSTITVTVM RECI-ÏASSIM,EX EA PARTE SEMPRONIVS MIHI HAERES ESTO: non tft captatoria inftitutio.plané nulle recitato teftamento ab ipfo tefta«

torejnanïs uidebitur inftitutioA remota fufpitione captatorix infti* tUtioniS. LX XX. SCAEVOLA.

Slquisitahxresinftituatur, SI LEGITIM VS HAERES viNDiCARE NOLIT HAEREDITATEM ME AM.' puto deficete conditionem te-flamentijillo uindicantc.

SI non lex Aelia Sentia,fcd .alia lex,uel fenatufconfiilfum,autetiafll conftitutio ferui libertärem impediat.-is neceflarius fi eri no poteft, etiam fi non fit foluendo teftator. nbsp;nbsp;Temporibus diui Hadriani fenalt; tus cenfuit.-fi teftator.qiii cû morerctur/oliicndo non fuit,diiobiisplu ribusue libertatem dederit,eisfc(^hxrediratem reftitui iufferit,amp;inftitii tus haeres fufpedam fibi haereditatem dixerit: ut adiré earn cogamr.^f ad libertatem perueniat,qiii priorc loco fcriptus fiierit, ei'q; hareditiS reftituatiir.idem feriianduamp;:inhis,qinbus per fideicommiûum liber tas data fuit.igitnr fi primo loco fcriptus defideret adiré hxreditafenv nulladifficultas erit.nam fi pofteriores quolt;5liberos fe efledicent,amp; reftitui hxreditatem defidcrent.an foluendo fithxreditas Aornnibaï liberis fadisreftitui debcat,apud prxtorem quæretur. abfente auteni primo/equens defiderans adirehaereditarcm,noneftaudiendus.qui^ fi primus uclit fibi reftitui hæreditatem,præferenduseft,amp;hicfei' nus futurus eft.

SI feruo fidci commiiTaria Über tas data effet,deinde hxres hue eun* dem feruum cum libertatehæredem reliquiffer : quxfitunicft»^ neceftarius fiat hxresC' amp;: humanius eü^óc magis æquinins ratione fub' nixum,non fieri neceffarium.qui enim etiam inuito defundo pofei’i libertatem extorquere.-is libcr eße iuffus^non magnum uideturbene' ficium idefundo confequi.imonihilcommodi fcnfilTe/cd magis‘Ji’ bitam fibi accepiife libertatem.idcmprobandum crit Sc inillo iet»®’ quem teftator ea Iegeemerat,utmanumirteret.-fi hxres fueritinffiW' tus.nam amp;hic,fepofito beneficio teftatoris,proprio iure potent adli' bertatem peruenire ex conftitutione diui Marei, idem amp;nbsp;in eo,quip^ pri.i fua data pecunia emptus eft ab aliquo, nam amp;nbsp;hic poteritab ifi» teftatore libertatem extorquera

LVciusTitius,quifratremhabebat,teftamento ita cauit.' TITI^'^ FRATER ME VS EX ASSE MIHI HAERES ESTO. SI MIH* f^'

TIVS HAERES ESSE NOLVERIT, AVT fQVOD ABOMINOR? j MORIETVR, QVA'M MEAM HAEREDITATEM ADlERIT, AVrl* LIVM FILIAM'VE EX SE NATVM NATAM'VENON HABV^R'’'’ (

TVNC STICHVS ET PAMPHILVS SERVI MEI LIBERI ET HAERE-, DES MIHI AEQVIS PARTIE VS SVNTO. quxro,cum Titius hæredita tem adierit A liberos aditæ hærcditatis tempore non habuent; an Sti-chusamp;Pamphilus ex fubftitutione liberi amp;nbsp;haeredes effe poffintf item qusro/i ex fubfhitutioe.neqj liberi,nccj hxrcdes efle poffint, an in par tern Imeditatis uideantur adiedifrefpondi.apparet quidem non earn twentem teftatoris fui(re,utquenquâhæredem adhiberet fratri, quern ’Perte ex affe hæredem inftituiffet. igitur fi frater adtjt:Stichus amp;nbsp;Pam philus hæredes non erüt;quod eos amplius noluerit hæredes effe, fi fra ter prias,quim haereditatem adirer,deceffiffet,Iiberis reliftis.nam pm Qensconfilium teftantisanimaduertitur.nonenimfratrem folu hære dem prætulit fubftitutis,fed etiam eins liberos.

jAm dubitari non poteft,fuos quo^ teredes fub hac conditione in* iftitui poffe,ut fi uol uiffent,haeredes effent, fi haeredes nó effent:aliu, ^uéuifnineffet,cis fubftituerent.ncgarum'cphoecafu,ncceffe effe fub, tontianacóditione filiu exhxredare;primo quidé, quia tune tantu id 'tigeret,cü in poteftate eins nó effet,au patri hærcs exifteret,exfpcftan Joextrinfecus pofitæ códitionis euentû.deinde quod amp;nbsp;fi quacunij po •*b conditione deberet filius fub cótraria códitione exhæredari;in pro Pofito ne poffibilis quidé reperiri poffet.ccr te fi uerbis exprimerct ,ine P^ïfieiet.huic cih conditioni, Si VOLET, HA ERES ESTO;quæ alia tier contraria concipi poffunt ,quâm hæc, 5i NOLET HAERES ESSE, J^Uaeres ESTOS'quod quim fit ridiculu,nulli non patet. Non ab ,^îutem hoc loco,uelut exceffus, hic fubiungetunfuis haeredibus ita ’Witiitis,*(fiyQj^ej-i,.jt hæredes effe^nonpermittendum amplius ab= * alids. '^eiefehæreditate.'cum ea códitione inftituti,iam non ut neceffarij, défunt, ^«mafpontehaeredes exftiterint.fed amp;nbsp;caeteris conditionibus,quae in ” Pwrum funt poteftate,fi fui pareantdus abftinendi adfequi nó debet.

Xuncijs fex primo hxrede inftituto,fecundo ex ofto.fi tertius ex tcfidiiaparte,ucl nullaportionis fafta mentione hxres inftituat. i'^*ölt;J uncias hæreditatis tertius habebir. in uigintiquatuor etem par* ^wreditate diftributa,tertio ratio calculi(ueluti ex decèm partibuS’ ^itotojquinij uncias adfignauir.

L' Iquifoluendo non eft,aliquo cafu euenit,ntetiam fi feruus cum JJlibertate haïtes exiftat.praecerca tn alius hærcs adqciaturmeluti fi tuoenmlibertatehæredeinftituto,adiedu fit,sI M1HI STiCHVS quot;AERES ERIT, TVNC TITIVS QVOQyE HAERES ESTO. nam Ti-tiUS

DIGESTORVM LIB. XXVni.

tius,ante quSm Stichus ex teftamento haeres exftiterit.hsres effe non poteft. cum autem feme! hæres exftiteritferuus.-non poteftadiefius cfficerc,ut qui femel haeres exftitit,definat effe haeres.

SI focius haeres inftitutus fit ex affe, 6e feruo communi legeturpure fine libertate;hoc legarum non conftitit. plane fubconditionc el utiliter amp;nbsp;fine libertate 1 egabitur: quoniam amp;nbsp;proprio feruo ab haerede refte fub conditione legatur. quare etiam haeres inftitui fine libertate, iit alienus,focio haerede fcripto poterit.-quia amp;nbsp;proprius cum domino haeres inftitui poterit.

TEftamento domini feruus fub códitione cum libertate hares in* ftitutus,pendente adhuc conditione,nece domini derexit.eiim'c^ praetor mereri libertatem decteuit.amp; fi poftea conditio teftamentier ftiterit: aliunde liber eft,id eft ex praemio,nó ex teftamento.igiturnon eftneceffarius domino hæres.licet autem ei uolenti adirc.

IMperatorem litis cauffa haerede inftitui, inuidiofum eft. nec enim calumniac facultatem ex principali maieftate capi oportet.

X C. IDEM imperiaUum fentendarum in oognitiombut frel^i^ rum ex hbrisfex primo:feu decretorum femndo.

TAdumeius AndrofthenesTadumeiam Magnam filiam Tad«* meq Magni ex affe haeredem inftituerat,efœ pattern eins fublh' tuerat. Tadumeio Magno occifo,amp;rumore perlato,quafifiliaqno^ eius mortua.-mutauitteftamentum, Nouiumt^Rufum haeredem i«‘ ftituithacpraefatione.QViA HAEREDES, oyos voLViMiHiCoM TINGERE, HABERE NON POTVI, NOVI VS RVFVS HAERES 65^’ Tadumeia Magna fupplicauit Imperatores noftros .•amp; cognitione 1« cepta(licet modtis inftitutionibus contineretur)quia tarnen faU“^ mor non folct obeffe, ex uolutate teftatoris putauit Imperator ci W’* iicniendum.igiturpronimciauit hæreditatem ad TadumeiamWi' gnam pertinere.-fcd legata ex pofteriore teftamento earn præftarc oO Dere,perinde,ac fi in pofterioribus tabulis ipfa fuiffet hxres fcripta.

DE VVLGARI ET PVPILLARI SVß« ftituaone. Tit. VI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^.

Aeredes ant inftitun dicnnrur.aiit fubdirati. inlKtäti pri mo gradn,fubftituti fecundo uel tertio, bxtedis inftitu-tio aut duplex eft, autfimplex. fimplex, ueluti LVCi VS TITIVS HAERES ESTO. SI MIHI LVCIVS TITIVS HAE-RES NON ERIT.-TVNC CAIVS SEIVS HAERES ESTO.du ^‘«.UClun FlLlVS WIHI HAERES ESTO. SI HAERES NON ERIT.

^W HAERES*ESTO. Subftituere liberis tarn hatredibus inftitutis, *afs.rht« Hgt;iitticxh3trcd3tispoflrumus.amp;tarn eum,quern hacredcm nobis infti hieftOk ^'^us.quim alterum.Subftituere liberis pater non poteft,nififi hx« Wem fibi inftituerit.ium fine hæredis Inftitutione nihil in teftamea* 'ofttiptunmalct. ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Oribus introdudum eft,utquis liberis impuberibus teftamen* tumfacerepoflit,donecmafculiadquatuordecim annos per* to? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad duodeci m. quod ficerit accipiendum,fifintin

P «ftatc. cater urn emancipatis non poffumus. plane poftumis pofTu “S-nepotibiisetiam poffumus,amp;dcinceps,fiqinnonrccafuri funt Do^^P®**®®^- Scd fieos pater praecedat; ita demum fubftitui eis F *«‘gt; ft hacredes inftituti fint,uel exhaeredati.ita cnim poft legé Vel* ^^ iiiccedendo,non rumpunt teftamentum. nam fi principale tefta tube ^'^ '‘^P^^’^ ^^’^ pupillarc euanuit. fed amp;nbsp;fi extrancum quis im= Wm '^^*^ '^®’'^dem feripferit.poterit ei fubftitucrc;fi modo eum in lo puis *^^'^^^ »doptauerit,uel adrogaucrit filio præcedente. Quif* fum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*'^P‘J^'^^ teftamentum facit.fibi quoç debet facerc.caetc*

fett’ ™® ”° poterit,nifi forte miles fit .adeo autcm.nifi fibi quoqf Uien quot;^’'^^'^ ^Ict'ut nifi adita quoej patris Imcditas fit.pupillare tefta intelï^*^ ^^^^^P^^^f- Plane fiomiftacaufta principalis teftamenti, ab uand P^^*^^^^^*^ hacreditastdicendum cftA pupillo fubftitutu fer« dumh*^' a finerdum etiam pupillaris teftamenti caufla compcllcn« fide’ æ*^^“^*^ iiiftitutum adiré hacreditarem.utex fecundistabulis f iA^****?*^®^ cóualefcat; utputa fi iam pupillus deceflit. cacterum de u *^L*’*“**^-’»iprobum effe lulianus exiftimat cum,qui follicitus fit tedii**'- ^‘^^*’ Ergo etiafi minor uigintiquin^annis adeûdæhx-WtuH^ ^Ä-^* ^“®”^ reftitiitus:puto proficcre fecundis tabulis,ut prat fetede^^ f *^^^ decemat fubftituto. Prius autem fibi quis debet ^‘:tiptur”' , ^'■^’‘^c*”dc filio fubftitucrc,öcnon conuertere ordinem ®ïUienrt f '^ ^“^‘^*’rrs quocj putat.extern fi ante filio,deinde fibi te

DIGÊSTOkVM LIB. XX?*!!!.' ad Virium Lupum Briranix præfidem comprobata cft.amp; fliento ƒ** ftat enim umim effe teftamentu, lieer duæ fint haereditatcs:uf$. a^» nfqnosqnisfibi facit neceffarios, eofdetn ctiani filiofaciat. amp;poft*^' mum fuum filio impuberi poflïtquis fubftituere. Sed fi quisira fuew teftatus, sr Finvs mevs intra decimvmqvartvai annvm DECESSERIT,5EIVS HAERES ESTO, ?C deinde , FILIVS HAERES F^ STOrualet fubftitutiojicet cóuerfa feriptura filrj teftam étu fecerit-Sed amp;fiitafcripferit,si FIHVS MEVS MlHI HAERES NON ER1T,SEIVS HAERES ESTO,FILIVS HAERES ESTO: fecundoquidemgraduSc^ ns fcriptiis eft hxres, amp;nbsp;fi filius hæres non exftiterit, peul dubio SeitiS ei hxres erit. fed amp;nbsp;fi exftiterit filius harrest intra pubertatem dcfiin« dus eft,Seins admittendus rede uidetur.-ut non ordo fcripturae, fed ol do fucceffionis fpeftetur. Quodigiturdiâumeft.fingulis liberomm fubftituere licere.-ideo adiedum eft,ut declaretur,non efle ifiii) in^P^* beris teftamento incipiendum.

CVmfilio impuberi pater itafubftitucrit, QVISQVIS MIHI HAERES ERIT, IDEM FILIO IMPVBERt HAERES ESTO : pladUf» adhanc fubftitutionem feriptos tantummodo admitti.ifalt;5domi‘ nus,cni perferuum haereditatis portioquæfitafnit. ex fubftitutionc impubetis hæres effici non potent, fi feruus ab eins exierit poteftate.

I Am hoc iureutimurexdiui Marei amp;Vericóftitutione.ut cum pa* ter impuberi filio in alterum cafum fubftiruit,in utrucj cafum Alb' ftiruiffe inrclligatur.fiue filius hxres non exftiterit,fine cxftitetit,amp;ini pubes dccefferit. Quod ius ad tertium quoç genus fubftitiitioniï tra* dam ede uidetur.nam ft pater duos filios impubères hxredes inftiw« at,eosq;iniiicem ftibftituat.in utrun^ cafum reciprocam ftibftitutio nem fadam inderi,diuus Pius conftituit. nbsp;nbsp;Sedft alter pubes,alter im

pubes,hoccommuniuerbo EOS'QVE iNViCEM SVBSTITVO fibifm crint fubftiruri .-in uulgarem tantummodo cafum faftam uidcri fubfti* Kutioncm,Seuenis amp;nbsp;Antoninus conftituit.incongruens enim uideba tur,ut in altero duplex effet fubftitutio,in altero fola nulgaris. Hoc itaqç cafu fingulis feparatim fubftituere pater debebit: ut fi pubes libres non exft]rerit,impubes ei fubftituatur.fi aurem impubes lixrescx ftiterit,6c intra pubertatem deceflerit: pubes frater in portionem co hæredis fubftituatur.quo cafu in utrunep euentum fubftituros uidebi» tnr.ne fi uulgari modo impuberi quoqj fubfticuatnr,noluntatis qiiz« ftionem relinquar,utrum (de una uulgari tantum modo fubftimtione in utriufjperfouafenfiffe inteUigatur.ita enim in altero utra^fubfti« tutlo

^fîointclligituv.fi uôluntas parentis non refragctnrrucl certe eniton» *® qiixftionis gratia fpccialirer in utrun^cafum impuberi fubfti» JWtfratrein.SlVÊ HAERES NON ERlT.SiVE HAERES ERIT , ET *^TR.A ANNOS PVBERTATIS DECESSERIT.

Vün teftamentohxredes fcriptiita alicui fubftituti fuerint,ut fiis Uhæres noneffct,quifquis fibihaeres elTetJs in partem quo^ defici* ^rts effet hærcs.pro qua parte qinfcj hartes exftitiffet, pro ca parte eu Wportionemquoqgdeficientis uocari placetmc^ intereffedure infti* ^tionis quifij ex majore parte hæres fadus effet,an uero per legem al ram alicuius partem uindicaffer.

Slis,qui ex bonis teftatoris folidum capcre nonpoterat,fubftiru« tus fit ab eo im puberi filio eins; folidum ex ea cauffa ca piet, quafi à Pupillo capiat.fed hoc ita interprétait lulianus nofter uidetur.-ut ex bo •’iSjqui teftatoris fuerant, amplius capere non poflit. quod fi pupillo ^liquid praetcrca adquifitum effet, aut fi exhæredato effet fubftitutus: rron impediri eum capere, quafi à pupillo capiat.

A TErbisciuilibusfubftitutionempoft decimumquartum annum V ætatis ftuftra fieri cônuenit.fed qui non admittitur, ut fubftitua Jus,ut adiedus hæres quandoeg non erit: ne fiat contra uoluntatem, fi Wsnonhabcat totum intérim, quod ei teftamento pater dédit.

QVi liberis impuberibus fubftituit.aut purc,âut fub côditione fo« Jet fubftituerc. pure fie, Si FlLlvs ME VS INTRA pvberta-feMDECESSERiT, SEiVS HAERES ESTO. fiueenimSeiusiftchæres ■uftitutus fit,amp; impuberi fubftitutus, fine folum fubftitutus, nullâ ha« ^« conditionem. fub conditionc autem inftitntumfi fiibftituat,id eff, ^1 MiHi HAERES ERIT: nonaliâsexiftethæresexfubftitutione,nifî w inftitutionc barres fuerit. cuifimiliscft amp;nbsp;hæc fubftitutio, QVis-QVIS MIHI EX SVPRASCRIPTIS HAERES ERIT. habeteniminfc «ndemconditionem. H3ccuerba,QViSQyis mihi haeres erit, •DEm iMPVBERi FILIO HAERES ESTO ; hunc habent fenfum, ut fi non omnis, qui patri haeres exftiter it, fed is, qui ex teftamento hæ tes cxftitcrit,fubftitutus uidcat.àideo nelt;g pater, qui per filiumine^ dominus,qui per feruShaeres exftitit,ad fubftitutionem admittetur. fed ncqj hæicdis harrcs.quia né ex iudicio ueniunt. partes quoq; cædé îdfublhtutos pertinent,quas in ipfius patrisfamilias habuerunt haere* dilate, tabcoquogjfcribit,fipaterfiiioünpubcri€ûfdem,quosfibi.

amp; te unufti printer ea hxrcdem inftituitbonorum filq re dimidiiiW)^ terum paths haeredcs communiter dimidium ita habere, utunus if* inis apud te maneatraltcrius femiffis pro his partibus in hxredes patel nos diuifiofiat,quibus ex partibus hxreditatem paternam haberent.

Sedfi pl lires fint ira fubftitiiti, QViSQViS wiHi ex svPRA^C^*' PTIS HAERES ERIT: deinde quidam ex illis poftea,qudmhxredescr* ftitcrût patri, obierint.-foli fuperftites ex fubftitutióe hacredes eriftent pro rata partium, ex quibus inftituti funt: neq; quidquam ualebit ex perfona defunftorum. Quos poffum hæredes mihi faccre neceffa» rios,po(fum amp;nbsp;filio;ut feruum meum,^ fratrem fuunvquanHus bus humanis nondum fit. igitur poftumus erit frarri hares neceffar*' us. Filio impuberi hzredi ex affe inftituto fubftitutus quis eft.exft^ rit patri filiushærcs.an poffit fubftitutus feparare hæreditatcs,utfilil habeat,patris non habeatï'non poteft.fed aut ntriuf^ debet hatr«®* tem habcre,aut neutrius.iunda enim hareditas cœpit clTe. idemiftquot;« amp;nbsp;fi pater meharedem feripferitex parte,filium ex parte,amp;ego pam/ hxreditatem tepudiauero. nam ncqj filrj hareditatem habere po»' fum. Si ex afle hares inftitutus,filio exharedato fubftitutus,repu« diauerit partis hxrcditatem,cum non haberet fubftitutum.non pote* rit filrj adire.nec enim ualet filrj teftamentü,nifi patris fucrit adita W* reditas.-nce fiifficitad fecundarum tabularü uim,fic effefadum telta’ mentum, ut ex eo adiri hareditas poflit. Ad fubftitutos pupiH^^ pertinent,^ fi qua poftea pupillis obuenerint.ne^ ern fuis bonis tefta“ tor fubftituit, fed impuberis: cû Ôe exharedato fubftitucre quis po^^ nifi mihi proponas militem eirc,qui fubftinüt haredem hac mente,«t ca fola ueïit ad fubftitutum pcrtinerc,qux à fe ad inftinitum pewene' runt. In adtogato autem impubère dicemus ad fubftitutuin einsa adrogatore datum non debere pertinere ea, qua haberet,fi adrogatu non effet; fed ca fola, qua ei ipfc dedit adrogator. nifi forte lt;1’^?^ mus.utquartam quidem, quam omnimodo ex refcripto dim Pi] ** buit ei rclinquere,fubftitutus habere non poflinat fuperfluum babea • Scxuola tarnen libro decimo quaftionum putat, ucl hoc adrogato petmittendum.qua fententia habet rationem.ego etiam ampli“* p to;amp; fi quid beneficio adrogatoris adquifiuit,amp; hac fubftitutum pOquot;* babere;utputa adrogatoris arnicas,nel cognatus ei aliquid te^Ç^’’^'

Nemoinftitutus 6cfibi fubftitutus fine cauffamutatione qw proficit.fed hoc in uno gradu. carerum fi duo funtgradus: poren ualere fubftitutionem. Et lulianus libro tricefimo digeftorum p“® ■ fquidem fibi fubftitutus fit,cum haberetcoharedem Titium, 51 * ' CHV5QUERES NON ERIT, LIBER ET KAHRES ESTO:non ua^^

TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1071

fiibftitutionem.qiiodfiita, SI Tinvs habres NON ERiT, TVNC ÎÏICHVS LIBER ET HAERES IN EIVS PARTEM ESTO: duoS gra» «Keffe, at^ ideo répudiante Tirio, Stichum liberum amp;nbsp;haeredé fore.

v 1 Kjqui hafres inftitntns eft, filio fubftitutus fit .'nihil oberît ci in fub Oftiriitionc,fitunccaperc poflit,cumfilius deceffît. Contra quo^ poteft panas in teftamento pupilli patijicet in partis paffus non fit.

Çlfilins,qui parti aepoftea frattiez fecundisrabulis battes czftitir,’ Ohïreditatem partis teeufet/raternam autem retinere malit.audi fidebct.iuftiusenim praetorem faflurum exiftimo,fi fratrifepara* tionnnbonorum partis côcefferit.ctenim ius dicenti propofitum eft, liberos oncribus haereditarqs non fponte fufceptls liberate, non inuis tos^hærcdiratcremoucrc.pratfertimcum remotisfecundis tabulis ^girimam haberet fratris haereditatem.itaej legata duntazat ex fecun ois tabulis præftari debent,habita ratione facultatum in falcidiaJion

TNpupillari fubftitutione licet longius tempus compraebenfum fut X'^W*incn finietur fubftitutio pubertate.

f^ïnturiofilio/i intra uicelïmum amp;quintnmxtatis annum fineli Vjberis nita deccfferit,dircäö fubftituit.intra quatuordecim annos ttiam propria bona filq fubftitutus iurc communi capict.poft cam au itm ætatem u priuilegio militum,patris duntaxat,cum fruAbus in« Henris in hacreditate.

V19ui$ eum,qucm in teftamento fuo Icgauit, rutfus 5 fubftituto fia IJ'nli^iim effe iufferit:liber crit,quafi legato adempto.nam Sein le giro amp;nbsp;in teftamentis nouiffimafcripturaerit fpedandarficutin cö« öem teftamento codicillis confirmatis obferuarctur. Si fuo teftamento pcrfefto,alia rutfus hora pater filio teftamentum fccerit,adhi-bitis Icgitimis tcftibus.nihilominus id ualebit A tamé partis teftamen mm ramm manebit.Nam amp;nbsp;fi fibi fit filio teftamentum pater feciffet, winde fibi tantum;utrunlt;5 fuperius rumpetur. Sed fi fecundum tefta ^^tum itafecerit pater,ut fibi barredem inftituat,fi uiuo refill us de-« at:poteftdici,nonrumpifuperius teftamentum .-quia fecundum «»nwlet,inquofiiiusptsteritusfit. '

DIGESTORVM LIB. XXVIH.

SI femus communis fubftitutus fitimpuberi cum Iibcrtate;fiquwe à patrefamilias fuerit redemptus.-erit impuberi neceflarius.fi ««i® ab impubère redemptus fit.non neccflarius,fcd uoliuitatius fitn«tö» ut Julianus libro tricefimo digeftoru fcripfit.quod fi nelt;5 à patte,ncq| ipupillo fueritredemptus;acquitatisratio fuggerit,ut ipfeprcrimu partis fuæ domino offcrcns,poflit ik libertatem amp;nbsp;hæredintem conic qui. Si Titiofueritkgatus^fcruus.'potcritimpubcrifubftituicuniu I^rtatc.quemadmodûinftitui potuit Icgatarius. ôc euanefeet legaw» exiftente conditione fubftitutionis.

PAtrisamp;filfjteftamentum prounohabetur,etiam iniurept^to* rio.nam(ut Marcellus libro odauo digeftorum fcribit) fi^rit^ bulas efle patris fignatas.ôc fi refignatae fimt filij.feptê figna patrisfuw dunt, fed amp;: fi pater fibi per fenptura, filto per nuncupationeni»uel con tra fecerit teftamentUm,ualebit.

SIitaquisfubftituerit,SIFILIvS MEVSINTRA DECIMVM ANN^M DECESSERiT, SEivs HAERES ESTO: deinde hicantequaiwa^' dmum annum,poft dccimum deedferit.magis eft.ut nó poflit bon^ ru pofleffioné fubftitutus petere.non em uidetur m hunc cafum fubfti tutus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX. CAIVS.

S,qui contra tabulas teftamenti patris bonorum poflefTionern pc-tient,fi fratri impuberi fubftitutus fit ,repellitur àfubftitutione.

^Viplureshaercdesinftituif,itafcripfit. EOS'QVE OMNES iNVh _ J^CEM SVBSTITVO. poftaditamàquibufdam exhis hacreditate, uno eorum defunfto,fi conditio fubftitutionis exfti tit,alio haerede pii tem fuam répudiante,ad fuperftites tota portio pertinebit; quonia in* uicem in omnem cafum fingulifubftituci uidebuntur. ubi enim quis hæredcsinftituit,amp; itafcribit, EOS'qve INVICEM SVBSTITVO; hi Cubftituti uidebuntur,qui hxredes exftiterunt.

XXII. VLPIANVS. SI plures fint Inftituti ex diuerfis partibus,8c omnes inuieem fiibflitU ti.pleifi^ credendum eft,ex qfdem parubus fubftitutos, ex quibus inuiceffl

întiicem inftituti fun tut fi forte unus ex uncia, fecundus ex oflo, ter« tins ex quadrante fit inftitutus.Tepiidiante rertio,in nouem partes diui Oâtur quadrans.feratq^ ofto partes, qui ex befle inftitutus fuerat: uns pattern,qui ex uncia,nifi alia forte mens fuerit teftatoris.quod uix crc oendumeft^hfieuidcnterfueritexpreffuni. ,

CI pater impubères filios inuieem fubftituerit, amp;nbsp;ci,qui nouiffimus Omortuiis fuerit,Titium.refpondenduni eft/olos fratres bonorum pofleffionem accepturos,amp; quodammodo duos gradus huius inftitii« tionis faftos.ut primo fratres inuieem fubftitucrcti.ir.fiiUi non effent^ toicTitius uoearetur.

CI pater filiuimpuberemhaeredcm fcripferit,amp;ei fubftituerit, fi quis Ûfibi poft mortem natus fuerit;deinde uiuo fratre poftumus natus *iit:teftamcntum rumpetur.poft mortem autem fratris uiuo pâtre ma ^üs.folus hares parti fuo exiftet.

k ITitius cohæredi fuo fubftitutus fuerit, deinde ei Semproniusme« Utius puto, in utran«^ pattern Sempr onium fubftitutum effe.

| Et Cornelia,qux teftamenta eorum,qui in hoftium poteftate de ^ceffcriint,confirmat.non folum ad hæreditatem ipforum,qui te-“ïnientafeceriint,pcrtinet.fed ad omnes lifted i ta tes, quae ad quen^ ^^forumteftamentopertinerepotuiffent ,fi in hoftium poteftatem ^00 perueniffent. qua propter cum pater in hoftium poteftate dece ffit, **o impubère reliâo in ciuitate,amp; is intra tempus pubertatis dcceiTe« ’gt;t;hxredit5s ad fubftitutum pcrtinet,perinde ac fi pater in hoftiü po-“'‘item non petuenilTetfed fi pater iij cinitate deceflit,filius impubes ’Pudhoftcs.fi quidem mortuo patre films inhoftium poteftatem per# Ufnerit.non ineómode dicitur,hæreditarem eius amp;nbsp;ca lege ad fubftitu ‘°5pettinerc.fi ucro uiuo patre filius in hoftium poteftatem petuene« u.non exiftimo legi Cornelix locum effe.-quia non efficitur per earn, ? '^»^ui nnUa bona in ciuitate reliquir,haeredes habcat. Quare etia quot;nbsp;Pubes fili9 uiuo patre captus fucrit,deinde mortuo in ciuitate patre, ju hoftium poteftate decefterinpatris hxreditas ex lege duodecim ta« bularum,non filq ex lege Cornelia,ad adgnatum proximü pertinet.

I pater captus fitab hoftibus,mox filius, Scibi ambo dcccdant;qu3 uis prior pater decedat,Iex Comelia ad pupillifubftitutionem non Pfttiiiebit, nifi reuerfus in ciuitate impubes dccedat.quoniamamp;fi am bo

DIGE5T0R.VM LIB. XXVUL

QVidam tcftamento Proculum ex parte quitta, amp;nbsp;Quictum tl parte dimidia Squatta hxredem iiiftituit. deinde Quictof 10* tum,Proculo Sofiani hacrcdcm fubftituit. deinde fi nc^ Florus,ne? Sofia hæredes eflent.iertio gradu ex parte dimidia amp;nbsp;quart# colom* I-cptitanorum.cx quarta côplures hxredes fubftituit in plurcs,$ti£î uncias.Quietus hacreditatem adqt. Proculus amp;nbsp;Sofia uiuo teftatored« cefferunt.quacritur, quadrans Proculo datus ad Quietum, anadfub» ftirutos tertio gradu pertineatî’Rcfpondi.cam uideri uoluntaté pa^ familias fuiffe.ut in tertio gradu feriptos haeredes ita demumfubftiw* erer.fi tota hæreditas uacaffet.idq; apparerc cuidentcr ex eo,quod plu tes,^ duodecitn uncias inter eos diftribuiffet. amp;nbsp;idcirco pattern quäl' tam hacreditatis,dc qua quaeritur,ad Quietum pettinere.

INfubftitutionefilioitafada, QVISQVIS Hint EX SVPRASCRI' PTIS HAERES ERITJDEM FILIO HAERES ESTO.-quæritur.quilj quis hæres quando^ fuerit,intelligatur.an quifquis turn haeres ent,« films monaturC'placuit prudentibus,fi quando^ hacres fuiffet. qnam« uis enim uiuo pupillo hacres effe deftjflet ( forte ex caufla de inofficio* fo,quae pro parte mota eft ) futurum tarnen eu hæredem ex fubHituti« one,creditum eft.Non fimili modo in hac fpecie dicendum eft.fi qui$ cum filios duos haberct,Caium puberem,Lucium impubetem, i» liofubftituiflet: Si LVCIVS FILIVS MEVS IMP VEES DECESSH^i'i'' NEQVE MIHI CAIVS FILIVS HAERES ERIT, TVNC SEIVS HABRES ESTO, nam ita prudentes hoe interpretatifunt,utadimpub«ii* mortem conditio fubftitutionis effet referenda.

QVicumpIures haeredes ex difparibus partibus inftituerat,amp;iii his Attium.*fi Attius non adiret,caetcros ex qfdem parobut,qu bus inflitucrat,haeredes ei fubftituciat:deinde,fi Attius non adiffet,» tium cohaeredem his,qui fubftituti funt,adiccit. quaefitum eft, quai” partem is,amp;quamcactcrihabituri effentC'Refpondi. Titium uirileiü» cætecos hacreditarias.ueluti fi tres fuiflent; Titium quarta pattern At‘ tianae partis habiturum:reliquarû partium haereditarias partes, ex qd bus inftituti étant,rcliquos habituros effe. Quod fi non foluni Titm, fed etiam alios adicciffet haeredes: hos quidem uirilcs partes habitu' tos,ueluti fl très ( puta ) cohacredes fuiffent fubftituti,extranci duo ad* iedi.-hos quintas partes Attianae partis,reliquos autem cohacredes hx teditauas partes habituros efle.

Çl mater ita teftetiir,ut filium iinpuberem.cnm crit annonim qua» Otuordecim,hæreder»inftituat »ei'qpn pupiUaribus tabuJis,fifibi hæres non eritaliumfubftituataiaktfiibftitutiö. SifiliuSjamp;ex f o nepos poftumus ita hxredes inftituannir,at Gallo Aquilio placiiit: amp;nepoti.fi is hærcs non ent, Ti tins fubftitiiatur.-filio hacicde exiltcn* te. Titium omnimodo, id eft etiani fi nepos natus non fuerit, exclu# oirefpondit.

P Xduobus impubenbus ei,qui fupremus moreretur, hxrede fub# l^ftituit. fi fimul morerentur, urriejhaeredem effe refpondinquia fupremus non is demum, c^tii poft aliquem, fed etiam poftquem nc» Ulo fit, intelligitur. ficut amp;e contrario proximus non foliim is.qui an« te aliquem, fed etiam is,3Hte qué nemo fit,intelligitur. Filium im* puberem amp;Titium haeredes inftituit. Titio Mamium fubftituir. filio, T’ifquis fibi hxres effet ex fupra fcriptis,fubftituit.Titius omifit hxre ^'fatcm.Mxuiusadijr.mortuo deinde filio, putat magis ei foli ex fub« ftitinionedcferri pupilli hxreditatem.quipatrisquoij hæreditatem *dierat. Etiam fi contra tabulas partis bonorum poffeflio petita f't.fubftitutio tarnen pupillaris ualet, amp;nbsp;legata omnibus prælhmda fuut,quae à fubftiruto data funt.

pin eötra tabulas partis petita fit a pupillo bonorum poffcflio:in l^ftiblbtutu tarnen eius aftione legati dandameffe.itautaugean# ■^legata,propterea quod filius extraneis no debuerit. fed amp;nbsp;crefcerc *fubftiruto data legata,fi per bonoru pofleffionem plus ad filium per# ueniffet;quemadmodum amp;nbsp;ipfe filius plus exceptis deberet.his confe* ^uens effe exiftimat ,ut fi impubes ex affe hacres fcriptus fit, amp;nbsp;per bo# uorum poffeffionem femis ei ablatus fit; fubftitutus in partem legati uoniine exonerctutrut quemadmodum portio, qua; per bonorum poffeffionem acceffit,auger legata;ita amp;nbsp;hie,qua: abfceffit,minuat.

pOteft quis in teftamento plures gradus hacredum faccre; utputa JL SI ILLE HAERES NON ER1T,ILLE ESTO, amp;nbsp;deincepS pluresait nouiffimo loco in fubfidium uel feruum ncceflarium hatte« dem inftituat. amp;uel plures in unius locum poffunt.fubftituvuel unus lupluriujuelfingiilis finguli.uel inuiceipfi,qui hæredesinftituti fruit.

\ TEI fingulis liberis,uel ci,qui corum nouiffimus morictur.bxrcs V fubftituipoteft.fingulis/i neminem eoium inteftatô decedere Y uclit

loyiî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XXVIir.

udit.nouifluTioXi ins legitimarum hæreditatum integrum inter tor cuitodiri uelit.

QVi plures liberos babet.poteftquibufdam fubftituere,neçuti? neceffe habet omnibus; ficuti poteft nulli fubftituere.ergo amp;nbsp;23 breue tempus ætatis fubftitucre poteft; urpura Si FiLiVS MEVS iN' TRA ANNVM DECIMVM DECESSER1T,T1T1VS EI HAERES ESTO. Ita^ amp;nbsp;fi dinerfos fubftituat poft finé xtatis,admittédü etit;uclnti Si iN TRA ANNVM DECIMVM DECESSERIT, TITIVS EI HAERES ESTO: SI POST DECIMVMJNTRA DECIMVMQVARTVM, MAEVIVSHAB RES ESTO. nbsp;nbsp;Et fl à pâtre inftitutus,rogatiisq^ hæreditatem reftirue=

re,coaâus â fideicommiffario adierit: quamuis caetera, quit in eodem tcftamcnto relid.i fünf,per earn aditionem confirmentur ( ut legert amp;nbsp;libcrtatcs;)fecundas tarnen tabulas non oportere refufcirari,deftiti’* to iam iure ciuili teftamento,Serbidius Scxuola nofter dicebatfedp'^ ricj in diuerfa funt opinione, quia amp;nbsp;pupillares tabula pars funt plions teftamenti.quo iure utimur.

CVmcx filroquis duos nepotes impubères haberet.fcdaltfrtini eorum in poteftate, alter urn non.-Sc uellet urrunij ex acquis pat* tibus haeredem habcrc.óc fi quis ex his impubes decefliiret,adaltciiingt; partem eins transferre;cx cófilio Labeonis,Ofilr), Cafcellij,Trebati1, eum,quem in poteftate habebat, folum haeredem fecit: amp;nbsp;ab eo alten dimidiam partem haercditatis,cum in fuam tutelam ucniÖct,legagt;i*t* quod fi is,qui in poteftate fua effet,impubes deccffiffet; alterumhacre» dem ci fubftituic. f ilio impuberi in fingulas cauffas aliumamp;ali“® hxredem fubftitucre poffumus.ueluti ut alius, fi fibi nullus films fuc-rit:amp; alius,fifilius fucrit,amp;impubes mortuus fucrit, hxrcsfit.

Quidam quatuor hxredes fecerat, amp;nbsp;omnibus hxrcdibtis pnettr iinum fubftituerat. units illc, cui non erat quifquam fubftitunis, amp;er exteris alter,uiuo patrefamilias decefferat. partem eiiis,cuinemoerat fubftiturus,ad fubftitutu quo^perrinere,Ofilius Öt CafceUius refpon» dcrunt.quorum fententia eft ucra.

CAuffacognita impubes adrogatus decefferat . quemadmoauW Icgitimis hxredibus authoritatc principal! profpicitur uincub cautionis; ita fi forte fubftituit naturalis pater impuberi, fuccurrendu crit fubftituto nam amp;nbsp;Icgitimis hxredibus futuris non alix^quim uti» ks adiones,prxftari poffunt.

TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1077

f ^Ohxredi fubftltutus,prins quam haïreditatem adirer, autcondi Vjtiofiibftirntioniscxifteret. uita dcceffît. adfubftitutum ciiisf fi eaiitefubftitutioncm,fiuc poftea fubftitutus fit )utra^ portio perti« tbit.nec intererit,prior fubftitutus poft inftitutum,an antedecedat. Exhisiicrbis,EOS'ctyE INVICEM S VBST(TVO,non adeuiu

quot;t portio feriptis hæredibus pro modo fibiuclalqquæfitæ portionis ''fiertiir, Cum fili3C,uel nepoti, qui locum filq tenuit, autpoft refta» Wentü cœpit tenere,parens fubftiruit.fi quis ex bis mortis quoq; tem« Porenonfuit infamilia,fubftitutio pupiUaris fit irrita, quod fi hære» filium pater rogauerit,fi impubes diem fuum obierit,Titio hærc *'gt;tatemfiiamreftituere:lcgitimum h3eredcmfilrj,falua Falcidia, co* Stnditm partis haprcdifatem,ut ab impubère fideicommiffo poft mor , t®tB eins dato,reftituerc placuit: nee alrud feruandum,cum fiibftituti* ®gt;iis conditio pubcrem xtatcinucrbis precarijs egreditur.quæ italo-tünihabcbunt, fi partis teftamentum iure ualuit. alioquin fi non ua« wteaferiptura, quam teftamentum elfe uoluincodicillos non faciet, Wihocexpreffum eftmecfidcicommilTopropriæ facilitates fill] tene ^Wtur.amp;ideo fi pater filium exhæredaucrit, amp;: ei nihil reliquerit: nul« ^’Wfideicommiffumerir.alioquinfilegata uclfideicommmiffa fili-^tacceperifintramodum eorum fideicommilTum htereditatis afilio ”^Wni,citra Falcidiæ rationem debebit. nbsp;nbsp;nbsp;Qui difcretas portiones ^°niiinflis pluribus feparatim dedit,ac poft omnem inftitutionis ordi quot;«n itafcripfit, QVOS HAEREDES MEOS INVICEM SVBSTITVO: toniunftos primo loco nice mhtua fubftitucre uidctur. quibus inftitu t^onum partes non agnofcentibus, cœteros omnes cohæredes admits ai Qyt pattern amp;nbsp;filium pro parte hæredes inftituerat, amp;nbsp;inuicé fub wWerat:reliquis cohæredibus datis, poft completii aflem ita fcripfir,

OMNES INVICEM SVBSTITVO. uolimtatis fuitquacftio,commc ’’’orationc omnium pattern de filium fubftitutioni cohæredum im-Wifciiiffet,ancam fetipturamadcœteros tantumtranftuliflet.quod f V’ 5^'^^^’''^^ tabulis relifla pcrinde praeftabit, ac fi pure partem, amp;nbsp;“'Oeôdinone partem altera accepiffet.nó idem feruabitur in alio fub-*«tuto. nam illc Falcidi« rationem induceret, quafi plane fub condi-tioneprimis tabulis livres inftitutus: tam amp;fi maxime cohærcs fil io wtusqiudrantem integrum obtineret. namamp; cumlcgatum primis tabulis Titio datHr,fecûdis aut tabulis eadem res Sempronio:Sempro taws quandoep Titio concurrit- Cum pater impuberi filia:,quac no« Wuimadicmfuum obiffet, tabulas fecundasfeciflet.amp;impubcsfilia

fuperftitc forore pubere uita deceffiffet.irritam effe fadam fubftltuti’ oncmplacuit. in perfona quidem prioris,quia non nouiffimadeceflit: in alterius uero,quia puberem æ tat cm compleuit. Non uideri ciim uicio fadam fubftitutionem hisuerbis placuit. ILLE FlLlvS MEVS SI (QVOD ABOMINOR) INTRA PVBERTATIS ANNOS DECESSE' RIT;TVNC IN LOCVM PARTEw’VE EIVS TITIVS HAERES EffO. non magis, quàm fl poft demonftratam conditionern, fibihaert“*^ effe fubftitutum iuffiffet.nam amp;nbsp;qui certæ rei haeres inftituitur,cohere de non dato,bonorum omni um hæreditatem obtinet.

QVi duos impubères filios hæredes reliquerat,irafubftituit, SI AMBO MORTVi ESSE NT.deinde pueripoftmortempa-tris limul petiemnt.duæ hæredirates fubftituto deferûtur.fcd fi dîner-fis temponbusuira decedantein ha:reditatenouiflimipueri,ciusfra-tris,qHi ante niortuuseft,ha:reditatem fnbftitutus inuenict. fedinrarf ■ one Falcidiœ pueri prioris hæreditas non ueniet; nec fubftitutus am« plius,quâm fex unciasiure teftamenti defiderabit; legata quoç,qus« fubftituto eius filfj data funt, qui prior inteftato deceffit, ad irritûreci»

EX fado quacritur.qui filium habebat mutum puber cm, impetra« uit à principejit miito fubftitiiere ei liccret, amp;nbsp;fubftituit Titium-mutus duxit axorem poft mortem patris, amp;nbsp;nafcitur ei films. qiiïrogt; an rumpatur teftamétumc'refpondi. beneficia quidem principalis ipH principes folent interpretari.iierum uoluntatem pr incipis mfpidwó* bus, poteft dici, catenus id eum tribuere uoluiftc, quatenus films dus in eadem ualctudine perfeueraffet: ut quemadmodum mic ciiiili pu* bertatefiniturpupilhre teftamentum,itaprinceps imitatus fitiusin eo,qui propter infirmiratem non poteft reftari. nam fcfi furiofofilio fiibftituiflet:diceremus,definere ualere teftamentum,cum refpiuUd: quia iam poffer fibi teftamentum facere.amp;enim iniquum incipit fieri beneficium principis ,fi adhuc id ualere dicamus.auferreturenimtefta menti fadiohomini fana: mentis, igitutetiam adgnationefui hoert’ dis.dicendum eft,rumpi fubftitutionem.-quia nihil intereft,aliiimhï‘ redem inftituetet ipfe films poften,an iure habere cœperit finim hærcgt; dem necenim aut pattern aut principem de hoc C3fucogitaffc,uaili‘ mile eft: ut eum,qui poftea nafeeretur ,exhæredaret. nec intereft,qiiew admodum beneficium principale intercédât circa reftamenri fadio* Tiem,utrû in perfona unius,an complurium. nbsp;nbsp;Item quæro.fi ira fa«

da ,pponatur fubftitutio, FiLivs MEVS. si INTRA DECiMVM AN-NVM DECESSERIT, TiTIVS HAERES ESTO ; 51 INTRA DEClMVM quar-

TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1079

^ARTVM, MAEVIVS : filmscßofto annomm dccefferit; utrum Ti-^folus ex fubftitutione ei hæres erit,an amp;nbsp;Maeuius: quiacertum eft, 'ntra decem, amp;nbsp;intra qiutuordecim annos fiUiim dcceffiffe Cquot; re» Pondi.ómne quidem fpacium, qiiod eft intra pubettatcm,liberû cffc P’triadfubftituendu filio.-fed finis huius pubertatis eft. magis autcm ^“.inuttolt;5eoriim tempus fuum feparatim feruarimifi contraria uo» ''ntasteftatoris aperte oftendatur. Lucius Titius,cum haberet fili« ®^inpoteftate,uxoremhærcdemfcripfit,amp; eifubftituitfilios.quaefitu *Miiinftitiirio uxoris nullius momenti fit, eo quad ab eo gradufilq l’on effent exhæiedatic'refpôdi. eum gradum, d quo fill] præteriti fint, ^ullius effe momenti.amp; ideo,cum qdem fubftituti proponantutrex re “îmento cos hæredes exftitiffe uideri: fcilicet quia non in totum tefta-^entnm infirmant filq.fed tantum eum gradum,qui ab initio non na •iiit.'ficut refponfum eft,fi â primo fit filius præreritus,à fecundo exhæ Jfdatus.nihil autem intcrcft,qua rarionc fecundi hæredis inftitutio ua *îit:utrum quia ab eo filius exhæredatus eft,an quia ipfe filius fubftitu Î®^' luUus Longinus pater cos,quos fibi hæredes inftituerat,filijs ‘^fubftiruitjQyiSQVis SIBI HAERES ESSET, unasexhæredibusin« quot;*tutis,qui tacitam fidem accommodauerat, ut non capienti partem **w,qiiod acceperat,daret; ad fubftitutionem impuberis admiffus, l'ttumpro ea partc,pro qua feriptus fuit,ueniat;an uero pro ea, quam '^it. ita ut augeatur eins pars in fubftitutionefRefpódi. qui in fraudé •'■gum fidem accommodât, adeundo hæres efficitur: needefinet hæ-cffe,Iicet res,qnæ ita reliâæ funt,auferantur.unde amp;nbsp;ex fecundis ta« “Ulis in tantum hæres effe potcft,in quantum feripms eft. fatis enim punitus eft in eo,in quo fecit contra leges. quin imo amp;nbsp;fi defineret hæ-Ks effe,idem dicerem.-quemadmodû intelligendum eft in co,qui cum taiptus effet hæres, poftquam adqt hæreditatem, in feruitutem reda= öuseft,amp;:poftcalibertate donarustcui permiffumeftadfubftitutio« •’em uenirc,quæ ei in teftaméto fucrat reliâa. licet enim hæreditatem « inftitutionc amifit.-tamen ex fubftitutione iftam portionem,qu3m mm amifir,perccptur um.

pXpupiUari teftamentofiiperius principale, neqj ex parte, ne^ in J_^totum confirmari pofle, Mætianus ftripfit.

LVeins Titius legitimum filium amp;nbsp;alterum naturalem hæredes in« ftituit,eost|unuicéfubftiruit.Titius legitimus filius,quem pater anniculûreliquit,poft partis mortem impubes deceffitjfnperftite ma« ticamp; fratre natural^quem etiam cohæredem liabebat.quæro,hæredi«

ÏO«O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DiaESTOR-VM LIB. XXVin. tas ciu$ ad Tirium naturalem fratré ex cauffa fubftitutionîs P®®*”^’ anucroadmatréc’Refpondi.adprimûcafiimnonexiftcntiû ^^quot;^-no fubftitutioné,dc quaquænt, pertinerc.nô ad fequenré.fi qu«s Rea deceffiffct intra pubertaté.cu in naturalis filq perfona dup»*j“ ftitutio locû habere non poffit.amp;ideo ad matré legitimi fill]

*H«fc «tj abintcftatopertinct*(aliter fi eiufdem xtatis liberi inftituti,in®^^ »lt;4 défunt, fubftituti fuiflenttuc enim alrcro defundo intra pubertärem eius,i'’ ceffio non ad matrem,fed ad fubftitutum fratrem eins deuoluimy Paulusrefpondit.fi omnes inftituti barredes omnibus inuieem w ftituti effent; eius portionem,qui quibufdam defunäis poften P®^*k nem fuam repudiauit.-ad cum folum, qui eo tépore fupèruixit,ex w ftitutione pertinerc.

X L1111. 1D B M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;., PAterfamilias,primis tabulis poftumobarrede inftimto.ftc®’^ fibi uel filio ,fi intra pubertatem deceffiffet.Caium Scium ft^f*'^ fuu fubftituit. deinde Titium CaioSeio, amp;poftea fic dixit. 05'00 CAIVS SEIVS FRATER MEVS PRIMO LOCO SVBSTITVTVS, HAB' RES MIHI ER1T,TVNC TITIO FIDEICOMMISSVM RELINOVO-O^® to. cum filius patri barres cxftircrit,eocp i ntra pubertatem mortuo,W ter teftatoris ex fubftitutione barres fit; an fideicómiffum debcatur.a* ita reliâum fit,fi Caius Seius frater fuus fibi hartes cxilitiffetf P«fl®® di.defunfti fratrem,qui in utriiog cafum fubftitutus eft, filio impu^ defundo,eaquaeteftator reliquit,prjrftare debere.nec aduerfarih^ lierba, QVOD SI CAIVS SEIVS MlHl HAERES ERlTjTVNC DARl'® to;cum uerum fit,cum teftatori harredem exftitiffe.

QVi habebat filium amp;filiam impubères, inftituto filio batredr» filiam exharredauit;amp;fi filius intra pubertatem decefÏiflrL^''^ eidem fubftituit.fedfiliat,fi antequam nuberet,deceffïffet;uxoremiU^’ item fororem fuam fubftituit.quarro.cumfilia impubes prior deceff«' rit .deinde frater eius impubes;an filij harreditas ad uxorém à foroiem teftatoris iure fubftitutionis pertincatfRefpondi. fecundum ca,qu’‘ proponcrcntur,non pettinerc.

SEruum communem habemus.hic hartes fcriptuseft. amp;fihstesn5 fit.Mxuius illi fubftitutus eft.altenus iuffu dominorum adqthxi« ditatem.alterius non.quarritur,an fubftitutolocus fit, an nonfamp;u®* us eft,fubftitUtO locum effe. TITIVS HAERES ESTO. STICHVMMAE VIO DO LEGO. STICHVS HAERES ESTO. 51 STICHVS HAERES NON ERIT, STICHVS LIEER HAERES'QVE ESTO. iuhacqiiaftionC iuprimis

loSï inprimisquærendumcft,utrum unusgradusfit.an duo .‘Scan Gauff» jnutata fit fiibftitutionis,an cadé permancatlt; amp;nbsp;quidem in plenfqi ca-«bus quacritiir,an ipfe fibi fubftitui pointe' amp;nbsp;refpondetur. caufla infti-lutionismutata.fubftituipofle.igitLirfi Titius battes feriptus fit, fit fi «Mes non fitjdem hæres iuffus fit: fubftitiitio nullius momenti crit. Wfifub côdirionequis battes feriptus fit.pute autem fubftitutus:canf bimmutat:qiioniam poteft ex inftitutione deficerc conditio,fit fubfti Jutioaliquid affet te. fed fi exftitctit côditio;duæpurae funt,amp;: ideo nul* bus momenti erit fubftitutio.contta fi pure quis inftituat, deinde fob tonditionefibi fubftituatunnibil facietfubftitutio conditionalis, nee •«utatacauffa intelligctur.-quippe cum fi exftiterit conditio, dux pu* læfintinftitutiones. feeundumbac propofita quæftio manifeftetuf. T'TIVS HAERES ESTO. STICHVM MAEVIO DO LEGO. STICK VS WAHRES ESTO. SI STICHVS H AERES NON ERIT, STI CH VS LIBER JiAERES QVE ESTO, nos didicimus, quando codem teftamento fikt •fgatus fit Sticbus,fit libertäre accipiat,prxualere libertatem.amp; fi prat* «^£tlibcrtas,nondeberilcgatum,fitideoiuffulcgatarrjnon poffe adi J'bæreditateni, ac per boe ucru eft,Sticbum batredem non effe, fit ex ''Quentibus uerbis libcrtatcm illi competcre.cum unus gradus uidea-J“i'quid ergo,fi nó adierit Titiusfincipiet fubftiturione Stiebus liber «aMes cifc.porrö qudmdiu non adit iuifu lcgatarq,nec ex cauffa Icga ‘luiteUigitur* legatarq efle effeßusrSt ideo certum eft,illum batredem * afs. Ielt; ^onefferac per boe ex bis uerbis, Si HAERES NON ERIT STICHVS, LI gatarius ^R HAERES'QVE ESTO, libcr fit bxtcs cxiftct.fit boe auté,quod fen» ^^'^’^”^’^qitolt;5 H’ libris fuis probat. Si pupillus fubftitutum ƒ dcriium alienaucnt,eumcp emptor liberum bxredemep inftime* 't'Uunqiudiftc in fubftiturione babcatftarimuniuerfumf amp;nbsp;fi quidé pupillus ad pubertatem peruenerit: neceflarius ex teftamento empto ' fibres exiftit. fi uero intra pubertaté deceifer11;ex fubftitutione qui« '*« fiber amp;nbsp;bæres fit,fit neceflarius patri pupiUi.-emptori autem uolun '’üus hires exftitit.

DE CONDITIONIBVS INSTITV-tionum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. VII.

ILLE SERWS, SI

DIGESTORVM LIB. XXVIII.

MEVS ERIT,aut QVI MEVS ERIT,CVM MORFAR.HAERES ESTO: quatenusaccipiamr MEVS,quœrituïC' amp;fiquidem alienaueritm eo ufumftuâum: nihilominus ipfiuseft.fi nero partem iiieo alieiMuit, an deficiat conditio inftitutioniSjquîeritur^à: uerius eft, non defeciffe conditionem .• nifi enidennffinns probationibus teftatoreni noluifle apparuerit, prohacconditione hæcuerbainferere, fi torus feruusin dominio eins remanferit.tunc enim parte alienata conditio deficit.

Sedfi duo feruiita fint hæredesinftituti, PRiwvs ET SECVNDVS, SIMEI ERVNT,CVM MORIAR, LIBERI ET HAEREDES SVNTO, amp;nbsp;alter ex bis fitalienatus: Celfus rede putat,fic accipiendum, atlt;j fifm-gulos feparatim fub cadcmcondirione haeredes inftituiflet.

SIquiitafintinftituti,Sl VNA' SOCii BONORVM MEORVM PER MANSERINT VSQVE AD ANNOS SEDEClM, HAEREDES SVN' TO.-inutilem cffe inftitutionem fecundum ucrborii fignificationem, Marcellus ait. Julianus aut, ( quoniam Sc ante aditam hxreditaté iniri focieras poteft,quafi reifuturæ)ualere inftitutionem.quod eft iierum.

Idem Julianus fcribit eu,quiitahïEres inftitutus eft, Si SERWM HAEREDITARIVM NON ALIENAVERIT, cauentem cohœtedi impiété condition em. cæterum fi folus haeres feriptus fit; fub impoffibili conditione hæredem inftitutum uideri.quee fententia lieraeft.

Slhæredi plûtes conditiones coniundim datae fint.-omnibiis paren* dum eft.-quia unius loco habentur. fed fi difiundim fint: ciii über.

SI quis ita inftitutus fit, fi monumentum poft mortem teftatorisin triduo proximo mortis eins feciffer.-cum monumentum in trioja perfici non poffit,dicendü eritconditionem cuanefcere, quafi impon* bilem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VIL POMPONivs.

SI quis fub códitione haeredes inftituiflet fic,fi inuieem cauiflent.ft legata eo teftamento rclida reddituros.-placet remitti cis conditio« nem:quia ad fraudem legum refpiceret, quæ uetarent quofdaoil^‘ ta capere. quanquam fi cautumeflet, inipfa exadione exceptione tuendus effet promiffbr.

QVæ fub conditione iurifiurandi relinquuntur, à protore repro» bannie. prouidit enim ei, qui fub iurifimandi conditione quid accepit»

TIT. VIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jc??

KCfpitjOe aut omittendo conditionem, perdcret haeredffatetn, lega= tumiie;aut cogeretur turpiter,accipicndo couditionemjucate. uoliiit frgoeum, cm fub luriüuraiidi coiidinonc quid rcliftû effet! ira cape-icutcapiunt hi, quibus nulla tails iurandi conditio inferitur. Su refle. turn emm faciles fint nounulli hominum ad iuranduni conremptu re ligionis,aln per quam timidi metu diuini numinis uf^ ad fuperftitio* nem:neuel hi,uelilli,aut confequerentur, aut perderent, qiiod re« liftum effet, praetor confulriffime interuenit. etenim potuit is, qui uoliiit fadum.quod religionis conditione adftringir,lub conditio« lie faciendi telinquere.itaenim homines aut facientes admitteren« mt,autnon facientes*deficerent conditione. Hoc ediäum eriam »3^5 j^g idlcgata pertiner, non tantum adhæredum inftitutionem. Jn fidei« (.gj^^j^ tomniiffis quoque oportebit tos, qui de fideicommiffo cognpfeunt, wbfeqiii prætoris edidum.-ea propter, quia nice legatorum fungun« luf Et in mortis cauffa donationibus dicendum eft edifto huic locum effefi forte quis cauerir,nifi iuraffet fc aliquid fafturum,reftitutur um» Quod acceperit. oportebit itaqp remini cautionem. nbsp;nbsp;nbsp;Si quis fub iu«

lifwrandi conditione, Sepræterca fub alia fit inftitutus:hic uidendum 'ftjanremittatur conditio. amp;nbsp;magis eft, ut remitti iiuifiurandi conditio debeat,licet alq códitioni parendum habeat.Sed fi fub iurifiurandi rôditionc fit inftitutus,aut fi decé dederit.-hoc eft alternata códitionc, ut aut parcat condition!,aut iuret.illud quidem uidendfi, nunquid rc-Jpittiei conditio non debcat.quia poteft alteri códitioni parendo, effe «cutu$.fcd eft uerius,remitrcndam conditionem.ne alia ratione con« uitioeum altera urgeat ad iufiurandum. nbsp;nbsp;Quoties hartes inrare iu-

betiir.daturum fc aliquid uel fafturum,quod non improbum eft.-adi« Olies hæreditarias nó alias habebit,quani fi dederituel fccerit id,quod 'tat iiiffus inrare. Mortiio autem,uel manumiffo Sticho .uiuo teihato tf'^iii itahxres inftitutus eft,fi iuraffetfe Stichurn manumiffurum. uoinudebitnrdefeftus cöditione.quamuisiicrum fit, compellcndum rum mannmitterc,fi uiueret. idé eft ,amp; fi ita hxres inftitutus effet quis» T'TIVS HAERES ESTO,ITA VT STICHVM MANVMITTAT; aut TI-T*0 CENTVM 1TA LEGO.VT STICHVM MAN VAUTTAT. nam mot tuoSticho,ncmo dieet,fubmouendü cum.non uidetur Cmm defeftus ronditionc,fi parère conditioninon poffit.implenda eft enim uolunlt; ^s,fi poteft. nbsp;nbsp;De hoc iureiiirando remittendo, nee eft neceffe adiré

ptætorem.Scmel cnini in perpetuum à prætore remiffum eft, ncc pet luigulos remittendum. Et idcirco ex quo dies legari cefferit,remiffunî *iidctur,etiam ignorante feripto hærede. ideoep in hæredem legatarq trûcptobatui.utpoft dicmiegati cedentem,ûdccefferit legatarius:

DlÖÈSfORVM LIB. XXVUt

debcar hærcs eins adione de legato uti.-qnafi pure legato reJifloei. cuius hæresexftiterit.

COndiriones,qux contra bonos mores inferuntur, remittendaS (init;ueluti SI AB HOSTIBVS PATREM SWM NON REDEME R1T,amp;SI PARENTIBVS SVIS PATRONIS'VE ALIMENTA NON PRAE STiTERlT. X. VLPIANVS

INHitUtiotaliS, Sl CODICILLIS SEIVM HAEREDEM SCRIPSERO, HAERES ESTO^noneftinutilisin quouishxredeinftituto,practet fiJium.cftenim conditionalis inftitutio. nee ludeturh créditas codicil lis data,quodinterdiflumcft.-uerum conditionalis eft hxc inftiuitio, quafireftamento data effet.proindeamp;fiiMferipferit, CViVS NOMEN CODICILLIS SCRIPSERO,1LLE MIHI HAERES EST0;pari rationed! cendum eritjnftiturionem ualere,nulloiurcimpediente. Si quem ira inffitutum ponamuS, ILLE, SI EVM CODICILLIS HAEREDEM SCRIPSI, HAERES ESTO;ualctinftitutioetiaminfilio,qiiiinpoteftate eft;cum nulla fitconditio,quæin prarrcrirum’cófcrtur.ucletiain prï fens: ucluti SI REX PARTHORVM VIVIT , SI NAVIS IN POR» TV STAT.

Srqujsteftamcnrohocmodofcripferif.FiLrvs ME VS, SI TITIVM ADOPTAVERIT, HAERES ESTO. SI NON ADOPTAVERIT, EX-HAERES ESTO.’amp;filioparato adoprare,Titius nblitfeadrogandum darc;eritfiliush£ercs,quafi expiera condirione.

XII. HERMOGENIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ VErballæC,PVBLIVS MAEVIVS,Sr VOLET, HAERES ESTO,«! neceffario condirione faciunrnit fi nolit,harrcs nó exiftat in uo» hintaria harredis perfona fruftra addunturreum âefi non fuenntaddi’ tajniütus hartes nonefficiatur.

EI,qui ita harreditarem uel leganim accepit, Sf DECEM DEDERW neej harreditas, neqi legatum aliter poteritadquiri, quam fi P™ impletam conditions id egerit feriptus hartes uel legatarius,per quod Iiarredi tas aut legatum adquirifolet.

Xllir. MARTIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

COndifiones contra ediÆi Impcratoru,aut contra loges, aiitqi^ legis nieem obrinent,feriptar.-item quæ contra bonos mores,» dcriforiarfunt,.iuthuiufmodi,quasprartorimprobauerir,prononftf' pris ha bentur;amp;perinde,ac fi conditio harreditati hue legato adicua noncffetjixrcdiras Jegatumnecapitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;papiai

, XV. PAPINIANVS. l^us,qaï fuitin poteftateJub conditione fcriptus h«rcs,quam fe» i' nacus aut princes improbaucriint.tcftamcntum infirmât partis, ïc fi conditio non effet in eins poteftatc. nam qnac fada lecdnnt picta-^fni,exiftimationcm, uerecundiam noftram, amp;nbsp;( ut generaliter dixc« ’'m ) contra bonos mores fiunt. nec faccre nos poffe credendum eft.

URES ERIT,T1TIVS HAERES ESTO. lulianus inutilem effe inftitU ’'oiiemfcribitjcum conditio exiftere non poffit.

Cl plures inditurioncs ex eadem parte fub dinerfis conditionibus fu Oeriiit;conditio,quac prior cxftirerit,occupabit inftitntionem.

Vjtesnon exftiterit, Icgatum accepcrit.inlegato repetitam uideri ïoiiditionem,diuus Pius refcripfit.Hac ratione amp;nbsp;Papinianus fcribit: mmauiatenepotem fub conditione emancipationis pro partehxre-«m iiiftituit,amp; poftea codicillis fcriptis hoc amplius ei legauit, quani ^quot;odhaïredcmeuminftituit;repetitam uiden conditionem emand* ^tionisetiam in legato, quamuis in legato nullam, ut in hæredita« ^gt; mentionem feciffet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*ars. fubi

xix. IDEM- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftitutio»

’'talcriptumfuerit.TiTivs HAERES ESTO.Sr TITIVS HAE- nem. J ^^ ERIT,MAEV1VS HAERES ESTO; fi Titius fufpedam adierit “ïteditatem .• poteft Maeuius fuo arbitrio adirc,amp; quartam retinerc.

Vlier,quat uiro fuo ex dote promiffam pecuniam debebat, ui« turn harredem ita inftituerat.fi earn pccuniam,quam doti pro* ^*'ffet,neqg perijffet, neg? exegiffet. puto, fi uir denunciaffet cæteris tedibus, per fc non ftare, quo minus acceptum faceret id, quod ex eumhæredem futurum. quodfi folus hæ* ’mftitutus effet fub tali conditione.-nihilominus puto ftarim eü hae-^‘“^“^’^««»••quia it/JvaT©-^ conditio pro nonferipta accipienda ^ Si quis hæreditarium feruum iuffus eft manumittete,amp; hreres ^f-Wmuisfimanumiferit,nihil agat; tarnen harres erit. ucrum eft Mneum nunumififfe.fed poft aditionem libertas femo data fecun« tor” r'f®*®f®® teftatoris conualefcit. Si quis tchxredem ita in* i'''ftRgt;-’’fi'‘^s, autquid fibi legaffcs; nihil intereft, ’ gudu is i te hartes inftitutus, ucl quid ei Icgatum fit : dummodo

DIGESTORYM tIB. XXVIII.

SEruus aliénas ita hires inftitui poteft, C V M LIB E R E R i T.-pro prius autem ita inftitui non poteft.

Q Via ratio fuadet,eum,quilibertatem dare poteft, ipfum deb^ re aut pcæfenti die,aut in diem,aur fub conditione date libcrta« tem.nee habere facultatem, in cafum à quolibet obuenientis liberta« tis,hircdem inftituere.

XERIT VX0REM,EX DODRANTE.-QVI NON DVXERIT.EX QVADRANTE HAERES ESTO. Et ubi alten non uultnuberc confo« btina:qui ex his duxit,habebit dodrantéjCrit'cpalterius quadras, fi neu ter earn duxerituxoremmon quia ipfi ducere noluerunt,fed quiaiUa nuberenoluitrambo in partes iquales admittuntur.plerüqgenimhac conditio, SI VXOREM DVXER1T,SI DEDER1T,S1 FECERlT,ltaaC* cipi oportet,quod per cum non ftet,quo minus ducat, det,autfaci3t.

,REM DVXERIT, EX BESSE HAERES ESTO: QVI NON DVXERIT.EX TRIENTE HAERES ESTO. U1UOreftatoreconfobmude funâa,ambo ad hircditatem nenient, amp;nbsp;femiffes habebunt: quia uc« rum eft cos hitedes inftitutos.fedcmolumenro portionum cuentu

SVb condition chères feruiisinftitutus/inciufTiidomini conditio* ni parère non poteft.

SI pupillus fub conditione hires inftitutus fuerit: conditioni etiani fine tutons authoritate parère poteft. idemq^ amp;nbsp;fi legaturo ci Ini’ conditione reliâum fuerit: quia conditione expiera, pro eo eft, qiwfi pure ci hæreditas uel legatum reliâum fit.

QVidam infuoteftaincntohiredem fcnpfitfubtali conditionf» fi rcliquias eius in mare abqciat.quærebarur.ciim h.ircs inftitu* tus conditioni non paruifTet: an expellendus eßet ab hereditäre i Mo* deftinus refpondit. laudandus eftmagis,quam aceufandus hires,qui reliquias teftatorisnon in mare fecundum ipfius uoluntatcmabiecit. fed*memor human« conditionis fepultur« tradidit.fed hoc prins ‘']‘ 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpe*'

TIT. vin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10S7

^piciendum ertöne homo,qui condirionem talem impofuît, ne^ com pos mentis fnerit igitur fi perfpicuis ratiombus hare fufpitio amoueri poteftmuiio modo legitimus hires de hireditate controucrfiam faci «feripto. Hiredi,quem teftamento pure inftituit,codicillis adferi» P“t condirionem. quæro,an ei parère necefle habeatt' Modeftinus re« •pondit.hæreditascodicillisneçdarimecjadimipoteft.porto in defe« “omcondirionis de ademprione hireditatis cogitaffe inteUigitur.

SI filins fnbeondirione hires erit, amp;nbsp;nepotes exeo fubftituentur.' enm nonfufReitfub qualibet conditioncfilium hircdem mftitui, Itditademum teftamentum ratum cft, fi conditio fuit in filq potefta« lc confideremus,nunquid interfit,qui conditio fuerit adferipta. utru i]ux moriente filio impleri nonpotuit: neluti Si ALEXandriam lERiT FiLivs, HAERES ESTO; is'cgRomidecefferit.anuero,quipo fiiitcriamextrcmo uitimomentoimpleri.ucluti Si TiTio DECEm Dederit FILIVS MEVS, HAERES EST0.'quiconditionomine filq pwalium impleri poteft. nam fuperior quidem fpecies conditionis ad J^ittit iiitio filio nepotes ad hireditatem.-qui fi neminem fubftitutum mberet.dum moritur,legitim9 patri hires exifteret.arguméto'q^eft, luod apnd Scruium quoqj rclatum eft. quendam enim refert ita hire •léinftitutu, si IN CAPITOLIVM ASCENDERiT;amp;finóafcendifret, Icgitum ei datum: eum'qi antc,quam afcenderet, mortem obrjffe. de Çi'orcfponditSeruius,conditioncm morte defeciffe.ideo'cp moriente folcgati diem ceflifle. altera ucro fpecies conditionis uiuo filio nó ad« •nittitnepotes adhireditatem:quiafi fubftituti non eiTent,inteftato înohæredcs exigèrent. neeg enim filius uidetur obftiriffe ,poft cuius niortem partis teftamentum deftituitur : quemadmodu fi exhireda« to eodc filio,nepotcs ( cu filius moreretur ) hiredes fuiffent inftituti.

I feruus fuerit hires inftinitus : utiep non ipfi priftituc« ^ mus tempus ad deliberandum, fed ei, cuius feruus cft; quia pro nullo ifti habentur apud pritorem. itenfep fi i pluriu feruus fitaitiq} omnibus dominis priftituemus. 1 Aitpritor, SI TEMPVS AD DELlBERANDVAl PE-TET,DAB0.cum dicittempus,necadiecit diem: fine dubio oftendit, effe in ins dicentis poteftate, quem diem priftituat.

T^T Ec non illud fciendum eftmonnun^ femel, nonnunqu^m fspi us diem ad deliberandum dandu effe.-dummodo praetoriftiade* atur tempus, quad primum aditus praeftituerat, non fuifecifle.

A Riftofcribit:nonfolumcrcditoribiis,fedetiamhaercdiin)htnlt; to praeroré fubuenirc debere, hisk^ copiam inftrumentoru in* ^ciendorum facereutproinde indruerc fe poffint,expédiât, neciie. agnofcere hatred ira tem. nbsp;nbsp;Si maior fit hæreditas, amp;nbsp;délibérât hxres»

amp; tes funt in haEreditatc,quæ ex traâu temporis détériorés fiiint; adito prætore poteft is,qui délibérât,fine prxiudicio eas iuftis precijs uende re.qui poffitetiam calquât nimium fumptuofa fintfueluti iumeta aut uenalicia ; item ea,quæ mora détériora fiant,ucndere; quiep prsterea curaturus fit,utatsalienum,quodfubpoena,uelin preciofis pignoin bus debeatur, foluanu

ÏCitur fiquidem in hæreditatc fit uinum, oleum, frumcntninjnu*’’^ rata pecuniarinde fieri debebunt impendia. fi minus: à debitoribiis hæreditarqs exigéda pecunia, quod fi nulli fint debitorcs,aut iudictni prouocent;uenire debent res fuperuacuæ.

Altprætor. SI PVPILLI PVPILLAE’VE NOMINE POSTVLABI-TVR TEMPVS AD DELIBERANDVM, AN EXPEDIAT EVM HAEREDITATEM RETINERE, ET HOC DATVM ERIT: SI IVSTA CAVSSA ESSE VIDEBITVR, BONA INTEREA DEMINVI,NlSI CAV» SA COGNITA BONI VIRI ARBITRATV, VETABO. Mcntopr^æt impedit interim deminutionem,quamdiu nomine pupilli petitun pus ad deliberandum. nbsp;nbsp;QuidfitaütDEMiN VI VETAB0,uidea«

mus. his uerbis prattor non tantum alienationem impedit, ucrum^ am adiones exerceri non patitur.eft enim abfurdum ei, cui aliénant interdicitur,pcrmitti adiones cxercere.amp; ita Labeo fenbit. In caun» auté cognitione hoc ucrtitur, an iufta cauffa fit, ut deminuere pnewt per mi trat. Ergo amp;nbsp;funeris cauffa deminui permittet. Ité eoru, qusfn« piaculo nó poffunt praeccriri. uefcédi gratia æque deminui petmitte^ fed amp;nbsp;ubi urgct,ex alijs quoeg cauffjs pmittere eu oportet; puta ut^-'' ficia farciantur,ne agri inculti fint,fi qua pecunia fub poena deberut.ut icftituatur,ne pignora diftrahantur.cx alijs quoqj iuftis cauffis præt^

TIT. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î0J9

’bitlis deminurione permittit. ne^emfme permiffu eins debet demi fieri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Viii. idem,

v ^uis finis hæres poftca,quàm fe abftinucrit,tanc petat tempus ad kjdeliberandum;uideamus,animpetraredebeat. magisc^ eft,utex ïjjjffa debeat impetrare,earn nondum bona uenierint.

vlplures gradus fint haeredum inftitutorum: per fingulos obferua» ytittum fe ait praetor Jd quôd de prxfiniendo tempore deliberatio« •’B edicifuidelicet ut à primo quoeg ad fequentem translata haeredita* Jt.quimprinium inueniat fuccefforem,quipoffit defundi creditor ™us refpondcre.

f AVifiliumlibertinuhabcbar,haeredé cum inftituerat.deinde it® ’j^fcripferat. SI MIHI FILIVS NVLLVS ERIT.QVI IN SVAM TV «UMVENIAT, TVNC DAMA SER VVS LIBER ESTO. isflliuspu P'lliislibertiims erat.qusrebatur,fi Dama liber elfetfTrebatius negate q^’ufilij appellatione 1 ibertinus quolt;^contineret.Labeo contra.-qui» to loco uerfi filium accipi oportcret.Trebatij fenrentiam probo: fi ra» ^enteftatorem de hoc filio locutum effe appareat.

SIMVS NONVS.

MILITARI TESTAMENTO. Tit. L

Ilitibus liberam teftamenri fadionem primus qui* demdiuus Iulius Caefar conceffit.-fed e.i conceffia temporalis erat, poftea uero primus diuus Titus de litjjofthoc Domitiauus poftea diuus Nerua plc-nidimam indulgentiam in milites cótulit, eam'cp Óc-Fraianns fecutus ell^i ex inde manda tis inferi cœ* pit caput tale.Cum in noticiam meam prolatûfit, “oueriiamH ^c0militonibusrcliftaproferri,qu«poffintincon* twiecut .’“5’»fi alt;l diligentiam legum amp;: obferuantiam reuocen« ' nbsp;nbsp;nbsp;s animi mei integritudinem erga optimos fideliflimostp cô

militones, fimplicitati corum confulcndum cxiftimauimt quo^tio modo teftati fuiffent, rata elfer corum uoluntas. Facianr igitur te » inenta,quo modo noient; faciant,quo modo poterint: fufficiar95 ao bonorum fuotum diuifionem faciendam nuda uoluntas teftaroris.

* aliis. Miles autem appellat uel à* malitia, id eft duritia,quam pro no i mollicia fuftinet.-aut à multitudine.aut à malo, quod areere milites lt;oJ^'®^ à græco nerbo yj^isi, unde x''^quot;=^^'^lt;^ traftum eft . nam ita ui* Tâyfjia,S)C mile hominum numerum appellant,quafi milefinwqucoî dicas.undeipfumquoç^ducemx'^io^SXPP appellant, exerçons autem nomen ab exercitatione traxit.

U. CAIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nti

DE militis teftamento idco feparatim proconful edidt'qw^“ me nouit,ex conftitutionibus principalibus propria at(j i»igi na iura in teftamento corum obferuart

III. VLPIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;.

SI miles, qui deftinaucratcômuni iurcteftari, antedefeceriLQ“’ teftaretur: Pomponius dubitat. fed cur non in milite dinerfnm P betc'neç enim qui uoluit iurc communi teftari, ftarim benefk^’”’ j tari renunciauit.-nec credendus eft quifquam genus reftandi impugnanda fua indicia.fed magis utro^ genere uoluiffe propt» _ tuitos cafus.-quemadmodum pleriç pagani folent.cum teftamen faciunt,per fcripturam adijcere,uelle hoe etiam uice 1 ere. nee quifquam dixetit,fi imperfeftum fit teftamentum, non elfe.nam fecundum noftiam fententia amp;nbsp;diuus Marcusreftnp

1111. I D E M. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rfj IVre militari furdum Se mutum teftamentu facere pofle,antecai riam miflionemjn numeris manentem, placet.

Milites etiam his.qui hxredes cis exftiterint,poffunt fubft't“ in his duntaxat,quïe funt in teftamento corum confeenn.

QViiure militari teftatur, Se fi ignorauerit prägnante uxore._ cü praegnanté fcierit. hoc tarnen animo fit,ut uelit,quilquis nalceretur,exhaeredem effe; teftamentum nonrumpitur.

pem'q; crit dicendu,amp; fi nato fiho,iùuo fc.maluit codem tcftamcii Itodiirantedecedere.namuidetur iure militari refeciffe teftamen« Jwn: iit eft refcriptum d diuo Pio in co,qui cum cHct paganus/ecit tc« '‘3ttientiim3mox militate cœpit.nam hoc quo^ iure militari incipict ^^ltte,fi hoc maluit miles.

PAceteteftamentum miles in hoftium poteftate pofitusneciutc militari poteft. EXI. IDEM.

Xmilitari delifto capite damnatis teftamentum facere licet/upet bonis duntaxatcaftrenfibus. fed utrum iure militari,aniure com '’^^’ni.quxriturj' magis autem eft,ut iure militari ei teftandû fit. nam ‘^omeiquafi militi tribuatur ius teftandi .• confequens erit diccrejurc ^’ilitan ei teftandum.quod ita intelligi oportet, fi non facramenti fi« 5«mpta fit. nbsp;nbsp;Si miles incertus, an fui iuris fit^teftamentum fecerît:

® ta conditione eft teftamentû eins, ut ualeat, nam amp;nbsp;fi incertus, an htet fuus uiuat,teftamentum fecerit: teftamentum eius ualebit. nbsp;nbsp;Si

“■iusfamilias ignorans pattern fuum deceffiflè, de caftrenfi peculio ®pilitiateftatus fit; non pertinebunt ad hæredem eius patris bona, ‘'^folacaftrenfia.

I Dem eft,amp; fi de teftamento mutando cogitauerit; non qiua adime Ireuolebat caftrenfia bona hxredi feripto.fed quia de patemis tefta« ‘ ‘^oltbat.Scalium hæredem fcriberc.fed fi iam ueteranus deceffit.uni Wabonaætiam paterna,ad hæredem pertinere caftrenfium,Marcel '’s libro decimo digeftorum fetibit. nelt;5 enim iam potuit de parte bo ’’otum teftari. nbsp;nbsp;Deportati,amp; ferè omnes hi, qui teftamenti faftionc

quot;lt;»habent4milite hæredes inftitui polTunt.fed fi feruum pœnæhæ« ƒ dem feribat, inftitutio nó ualebitlicet fi mortis tempore in ciuitate ^’j^atutjinftitutio incipiat conualefcerc, quafi nuc data hæredita« ^^«generaliter in omnib? id poterit dici,quos miles fetibit hæredes; ''hnftnutio incipiat uires habere, fi mortis tempore talis inueniatur, Wamiiiteinftitui potuerit. nbsp;nbsp;Si feruum proprium,quem liberü effe

f'^faidft,miles hæredem fine libertateinftituit ;.in eaconditioneeft, '’’'iftitntio non ualeat. Gum miles in teftamento fuo feruo liberté ^m dederit, eidemc^ Se à primo amp;nbsp;à fecundo hæredem per fideicom« ’’dum hæreditatem reliquçrit.-quamuis Se primus hærcs, Se fubftitu« Aa tus.

tnsjpriusquam adierit haercdiMtem,mortcin obieritniondcberc i'n* reftan exitum facere. Imperator nofter cum diiio Vero rcfcripfit. fed perinde habendum effe, ac fi eidemferuo libertasfimul amp;bæreditas nirefto data effet : quaeutra^ ad cum peruenire teftatorem uoluifff, negari non poteft.

TRaftabatur, an talc aliquid amp;nbsp;in paganoru tcftamentis indulgen» dum effet. amp;nbsp;placuit non fine diftinâione hoc fieri, fed fiqnidem umo teftatore,amp;:fciente deccffiffet;nihilnoui ftatuendiim.fiauteW ignorante,autpoft mortem eius.onmimodo fubueniendum.

IN fraudem plane creditorum nec miles amplius.qndm unum ne« ceffarium.facerc poterit. Sicutautem hæreditarem miles nuda noluntatedare poteffita amp;nbsp;adimere poteft.deniq^ fi cancdhiicrirtcih mentum fuum,uel inciderit.nullius erit momenti. fi tarnen teftamen turn canccllaucrit, amp;nbsp;mox ualere uoluerit: ualebit ex fuprema uolun« tate.amp;idco cum miles induxiffet teftamentum fuum, mox amilo fuo fignaffet.-qui fuper ca re cogniturus erit, confiderabit, quo propofito idfeccrit.nam fi mutatae uoluntatis eum poenituiffc probabitur.reiiO' catum teftamentum inteUigerur. quod fi ideo, ne eaj quae fciiptafoe» rantjegi poffintxatiffa irriti fadi iudicij potior exiftimabitnr. Te« ftamcntu ante militia fadum à milite,fi in militia decefferit, iure W“* tari ualere, fi militis fubiunda uokmtas contraria non fit, diuus Piu$ refcripfit. nbsp;nbsp;Si quisfefcribathacredem in reftamento militfc.'nonre« mittitur ei fenatufconfulti poena. nbsp;Miles amp;nbsp;ad tempus haTedem 6«^

re poreft,amp;:alium poft tcmpus,ucl ex conditione,uelin condinonem. Item tamfibi,qudmfilio iure militari teftamentum faccre poteft.amp;» li filio,rametfi fibi non feccrit.quod teftamentum ualebit, fi ter nd in militia,uel intra annum mi litiæ deceffit. Bonoru pond’ onem ultra tempora edido determinata,ncc miliris poffe agnofci,quot;ä pinianus libro decimoquarto fcribit: quia generalis eft iftadetcimi'

nario. xvr. pavlvs.

DOtafem fundum fi legauerit miles.non erit raturn legatump’^ prer legem Jnliam.

SI certarum rerum haeredes inftituerit miles ; ucluti alium urbane rum prjedionim,alium rufticorum,alium exteramm renimiuale« inftitutio.- perindefcp habcbitur,at^ fi fine parribus haeredes cos in* ftituiiTet,resfc^omncsfiiaspcr praeceptionem cuiqg legando difttibn» iffer. Julianus etiam ait.fi quis alium caftrenfium rerum,alium ^

TIT. Î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1395

^Matiim ftripfifTet.'qnafi duorum hominum duas hereditäres intclli« 9-'Qtetiani in æs alienum,quod in caftris contraftum effet, folus is tc« ncatur^qui caftrenlium rerum heres inftitutus effet: extra caftra con« fraftoetealieno is folus obligetur, qui ceterarumrerum heres feri-ptiis effet, cui fcihcet conueniens uidetur refpondiffe, ut ex quaqua «uffadebeatur militi.uel huic heredi,uel ini,ipfo iure debeat. Quod Dalterutra pars bonorum æn alieno,quod ex ea cauffa pendebit, non wfficiat:amp; propter hoc is,qui ex ea parte heres inftitutus eft,non adie= utalteruni, qui adijffct,compel]endum effe,aut defendere totam hæ* itditatem,aut totam creditoribus foluerc. Si eodem teftamento mi kseundem heredem, deinde exheredem fcripferit: adempta uidetur nwcditas,cü in paganorü teftamento fola exheredatione hereditas 3dimi*nó poffit. nbsp;nbsp;Si pater i filiofamilias amp;nbsp;milite ex caftrenfi pecu- *lt;amp; ^ce^

110 Imcs inftitutus, omiffa cauffa teftamenti aliquid ex pcculio poffi= ne^tio. Gebit,doloüe malo fecerit,quo minus poffideret: datur in eü legatoru ^^0' Si miles teftamentum in militia fecerit,codicillos poft militi« 3ni,amp;intra annum miffionis moriamr.plerif«^ placet, in codicillis iu» lis ciuilis tegulam fpeftan debere,quia non funt à milite fafti. nee ad ré pntinere,quod teftamento confirmât! funt.ideo'cç in his legatis, quae ifftamento data funt,legi Falcidiæ locum non effe.at in his,quæ codi-gillis feripta funtjocum effe.

LI nero compofita utra^ legata,tam qnæ reftamcnto,quàm quae co O^licillis data funt,ultra dodranté fmequaeritur, quarenus minuan« ^iitcajnquibus Falcidialocumhabetc'commodiffime autem idfta* ^'«ur,utex uniuerfitate bonorum in folidum folutis legatis, quæ te* Gimento miles dedcrat:id, quod fupererit,pro dodranté amp;nbsp;quadran-*c dillidatur inter hæredes amp;nbsp;eos, quibus codicillis legata data funt.

Qyid ergo,ficonfumantuniuerforum bonorum quantitatem le* plu,quæ teftamento data funt:utrum nihil ferenthi, quibus codicillis legatum eft.an aliquidfamp; quonia fi adhuc miles hoc quoej legaffet, -i^ontribuerentur omnia, amp;nbsp;pro rata ex omnibus decederet ea portio, 9^111 amplius legauerat,qudm in bonis habuerat.-nunequotj idem “tt. deinde conftituta quantitate legatorum,quæ codicillis data funt; £ïfuinma,qiweefficiebatur débita, fi aequo iure omnia deberentur, Quartam deducent his folis, quibus codicillis legata funt. quod fi poft wra^ legata folida eóputata depræhéderctur. Quodremaneatapud *wedcm,non tarnen fufficiens quartæ eorundem Icgatorum: quod *1 deeftjdetrahatur his folis,quibus codicillis legata data funt.

QVxrebatnr, fi miles,qui habebat iam fadiim tedamenw, «Mó^ fecifTctÄ in co compixhcndiffet, fe fidci hæredis committa»» ut priores tabula: ualercnt: quid iuris effetC'dicebam.militi licet plurt teftamenta facere.fed fiue femel fccerit,fiue feparatim.-utiep inlebiM fi hoe fpecialiter exprefferit: nee fuperius per inferius rumpetur,cü » ex parte hæredé inftituere poflit,hoc eft ex parte redato.^ ex parte in tedatö decedere, quinimô amp;nbsp;fi codicillos ante fecerat: potent eos pet leftamentum fequens cauendojn poteftatem infticutionisredigere,» efficere diredam inftitutionem,quæerat precaria. fecundumh«: in propofitoreferebâ. fihocanimofuerit miles,ut ualeret prias faflum aîs^idep. teftamentum;*id quod cauit,ualere oportere. ae per hoc effici, ut duo teftamenta fint.fedinpropofito cum fidei hæredis committ3tur,iit ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mlcat prins teftamcnrum;apparet,eum non ipfo iure ualere uoluiffc»

fed magis per fideicommiffum.'id eft in cauflam fidcicomnïiffi,^ f* dicillorum uim prions reftanienri conuerrifle. utrum autem toni tefta mentum in earn cauffam conuerfum fit, hoc eft amp;nbsp;hæredis inftio^’ an ucro legata tantum,6e fideicommiffa,amp; libertäres,quæriturCledwi hi uideturnonfolumcæterapræter inftitutionéhæredis,fedamp; ipgt;an’ inftitutionem in cauffam fideicommiffi uertiffe.-nifi aliud teftatorcin fcripfiffe probetur. nbsp;nbsp;nbsp;Si quis d milite hærcs ad tempus feriptus fit,«

alius ex tempore: quæntur, an pofterior hæres a priore relida legata debeatdöt arbitrer hune non debere. nifi aha uoluntas militis pbetur.

TRibunus militufi intra dies certos,^ fucceffor cius in caftrauf^ rat,manens in caftris,codicillos fecerit,amp;: ibi decefferir.quonia de finit miliris loco haberi, podc^ fucceffor eins in caftra uenithdeocom muni iure ciuiû Romanorûcodieilli cius æftimandi funt. Coin ali* quis fado teftamento militare cœperit: id quoqg teftamentuni,quod antc,quàm militare coepit,fecerat,aliquocafu inrclligcturmi'itiænm pore fadum.ueluti fi tabulas incident, amp;legerit teftamentuni,acniP fus fuo figno fignauerit.amplius Ôc fi aliquid interleuerit, perdurent, adiccerit, emendauerit. qiiod fi nihil horum inciderit: teftamentuni cius ad priuilegia milirum non perrinebit.

QVod conftitutum eft,ut reftamenrum militiæ tempore faft® etiam intra annum poftmiffionemualcret.-quantiirnaduOTa cius,ad eos duntaxat,qHi mitti folent, id beneficium pertinere e-xiiti* maint, fecundum quod neep præfedos, neq? rribunos,aut cæteros, qui fuccefforibus cxceptis militaredcfinunt.hoc priuilegium habituros.

Miles filiusfamilias fi capiteminums fuerit,ncl emancipams.uel in adoptionem datus dpatre fuo.-tcftamentumnusualet,qua= liexnouauoluntarc.

I Dem amp;fi paterfamilias miles de caftrenfibus rebus duntaxattefta-Ims adrogandum fe dederit.fi uero miffus iam hoc fecerit: non ua* kttcftamcntiim.

TA Inns Traianus Gatilio Seuero ita refcnpfit.id priuilegiu, quod JL/ militantibus datum eft, ut quoquo mode fada ab his teftamen fl rata fint.fic intelligi debet, ut utiq? prius conftaredebeat, teftamen rtfaftum cUe.-quodÄ fmcfcriptura, amp;anon militantibus fieri poteft. •'ergo miles, de cuius bonis apud te quæritur, conuocatis ad hoc ho-•quot;Inibus,ut uoluntatem fuam teftaretur.-ita locutus eft, ut declararet, J«em iiellet fibi haeredem eff^amp; cm libertärem tribueret.-poteft uideri fee fenpro hoc modo efle teftatus, amp;nbsp;uoluntas eins rata habenda eft. Cæterum fi ( ut plecun^ fermonibus fieri folet ) dixit alicui. EGO TE HAEREDEM FAClO.-aut,TlBI BONA MEA RELINQVO.• nonopot •et hoc pro teftamento obferuari. nee ullörum magis interefti quam ’P'oriim,quibus id priuilegiüm datum eft, eiufmodi exemplum non 3™itti.alioquinnon difficulter poftmbrtcmalicuius miliris reifes fAifterent.qui adfirmarent fe audiffe dicèntem aliquem, relinqüere fe ^onajcni uifum fit.^e per hoc indicia ucra fubuerterentur.

^Itiusprius,qnâm tribunus legionis fadus effet,teftamennim fe« 1 eit;amp;pofteacindus,manenteeodem,defunduseft. quæro,3nmi quot;ös reftamentum uideatur effeC'Marcellus refpondit. teftamentum, ^quot;od ante tribunatum feciffet ( nifi poftea, quam abeo fadum effet, djdiim ede probaretur,quod ualere uellet ) ad commune ius pertinet, ^nftitntionibus enim principum non militum teftamenta, fed quat ^militibus fada font, confirmantur. fed plane feciffe teftamentum •quot;niinterpretandum eft.-qui fe uelleteftamentum,quod antefecerat,-••’leie aliquo modo declarauit.

^Eftamenta eorum, qui ignominiecauffa funt miffi, ftatim défit 1 mint militari iure ualere.-quod anni fpacium teftamentis eorum,. •i'll honeftam uel cauffariam miffionem merucrunt,tribuitur. Ius i^andideeaftrenfi peculio,qHod filfjsfamilias militantibus cóceffum ‘ m;adcos,qui ignominie cauffa font miffi,nó pertinet.-quod hoe præ-*•quot;) locomerentibustributumeft.

DIGESTORVM LIB. XXIX,

CEnturio fecundo reftamento poftumos haeredes inftitait.nw®’ ftitiitos dedit.quibus non addiris,ad fuperius teftamentum ff K' dire reftatus cft.cxtera.qux fecundo teftamento fcripfit, irrita cUe p» cuit.nifi nomihatim ca confitmaffet,ad prioré uoluntaté reiierfus.

CVmfiliusfamilias miles dcceiriflet,filio impubère liaeredc ii^ tuto,efop fubftiniiffet maui poteftate manenti, tururesq^ deail* fer.-diui frartes cefcripferunt/ubftitutionem quidem ualcre,tiitoris au té dationem non «alere.-quia baereditati quidem fuæ miles, qualem ue - litjfubftitutioncmfacerepoceftruen'aamenalienüius minuerenópo» teft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIX, MAR CELL VS.

SI à milite fcriptus bxres,fua fponte adicrit hærediratem A rogatus totam haereditatem reftituentrex Trebelliano tranfeunt aftiones« Miles teftamento fuo mamimittendo,nihil efficit in eo,aiius liber« tas lege Aelia Sentia,uel alia impediatur. Edidum praatoris, quoins iurandum hxredibus inftitutis legatanjs'q; remittitur, locü habet ena in militum teftamentis,ficut etiamin fidcicommiffis idem'q5fitu^gt;$ *afs.Pa- eflet conditio. Patri,qui in emancipationem ipfe manumiflof Ki ci?, 9 exftitiffet,contra tabulas teftamenti dandam bonorum poffeiflonem partis debits placet.-exceptis his rebus ,quas in caftris adquififfet,qiu-turn liberam teftamenti fadionem habet.

NAm in bona caftrenfia non effe dandam contra tabulas filil Wi* litis bonorum pofleffionem,diuus Pius Antoninus refcripfit.

SI miles Titio amp;nbsp;Seio feruum lcgauerit,amp; eum Titius manumifintf délibérante Seio,moxcp is Icgatum omififfet: liberandum foredi-co:quia amp;nbsp;fi harfes feruum alicui legatum interim manumififfchdón' de legatarius repudiaffet,liber effet.

SI fecundum probabilem uoluntatem militis hæreditas ciusnóïde atiumec caftrenfes res haeredrbus competunt.

SI filiusfamilias miles feciffetteftamentu more militiae,deinde poft mortem patris poftumus ei nafceretur : uti^ rumpitur eius tefta« mentum, uerum fi perfeueraffet in ca uoluntaté, ut ucllet adhuc illud teftamentum ualere.-ualiturum illud,quafi rurfum aliud fadü.fi mo« do militaret adhuc co tempore,quo nafceretur illi poftumus.fed fifi« liusfamilias miles feciffet teftamentû,deindepoftea uiuo co,amp; adhuc * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;auo

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1097

^ quolt;jfnpej-flitc,nafceretur ei poftumus: non rumpitut eins fefta« Uir^^'^?'^“*® ^”’^ id,quod nafceretur,in poteftatem eins non perue« t^'^ '*’^ uidetut finis hærcs adgnafei. ac ne auo qiiidem fuo hiinc nepo fc-“*“® ^’® nafceretur/uum hawedem protinus adgna ' «ideonec aiii teftamentum rumpi .quoniam licet in poteftate ani r otiniis effe inciperet.’tanwn antecederet eum filiiis.fecundum quæ fi '^isfamilias miles teftamentum feceritA omiferit poftumum per er ^/‘^m.qnern non uolebatexhæredarnm; deinde poftumus poft mor» ® aui,iuuo adhiic filio.id eft, patre fuo natus fucrit; omnimodo rü-illius teftamentu. fed fiquidem pagano iam illo fado natus fit : nee , ^ualefcetruptiim.fi uero militante adhuc natus fucritjrüpetur.dein fic»lt;ï«alï denuo fadu.

(,a ^^' ”*“0 auo nafcatur poftumus.hic non rumpetcontinuo patris ’^arncnti'i fi fuperuixeric poft mortem aui,uiuo adhuc patre: röpet, Wd 11011115 illi nuc primus haeres adgnafcitiir.ita tanicn,ut nun^ pof duotuni fimul teftamenta rumpere,amp; aui,amp;: patris.

*nsnïilitis,quidoloris impatienriajieltxdio uitæ mori maluit: Teftamentum ualere^uel inteftati bona ab his, qui lege uocantur, ÏS‘**'*ri, diuus Hadrianus refcripfit. nbsp;nbsp;Militia miflus intra annum

_ ”»entum facere ccEpit,ne($ pcrficerc potuit. poteft dici, folutü ita Cif ^**”®ntiim/iuodin militia fecit,fi iure militiæfuit feriptû. alio J® 11 iure cômuni ualuitrnon efle iure refciffum. nee tarnen circa mi-iiii^/^^^’^^^^’bebitiirdiftindio.nam quocunqimodo teftarnen» “Tiecerit.noniffima uoluntatcrefcindctur.quoniam uoluntas quo»

^ ‘^’Tiilitisneftamcnri eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;♦afs.tefti

Mxxxv. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mentu.

Îles 11 teftamentum imperfedum rclinquat.-fcriptura, quæ pro fertiir,perfedi teftamenti poteftatem obtinet.nam militis tefta feh*'^^'^ ^°^® perficitur uoluntatciquicpplura per dies uarios ftribit, teftamentum facere nidetur.

Ilftis codicUlis ad teftamentum fadis,etiam hxredirasiure nide bitiirdari.qiiarefipartcm'dimidiamhaereditatiS codicillis de» .'•‘•‘cftamento fcriptus ex affe haeres partem dimidiam habebit.-le» «Urn k’^'™ ’^^^®”’®^”'° ^^^^ communiter debentiu. nbsp;nbsp;Miles caftren-

TJftr ^^’^^“ócaftrenfiumdiucrfis hæredibus inftitutis, poftea abfcTff *Vb®“oi0«*aliosh«redes inftituit. prioribus tabulis tanrd T^te amp;r Tiidetur,quantum in pofteriores contulerit.nec uldetur mu* Auprioribus tabulis imus hærcs fcriptus fuiflet. Miles in fu-premis

premis ordinandi s ignarus uxorem cffepjBegnantem,iicntris’nónh3‘ buit mentionem. poft mortem patris filia nata, ruptum effe teftamen turn apparuitjiie^ legata deberi.Si qua uero medio tempore fcriptus hxres legata foluiffetrutilibus aâionibusfiliædatis,ob improuifum cafum eSereuocanda: necinftitutum (cum bonæfidei poffeffor fuC' rit ) quod inde feruari potuiflet,præftare. Veteranus moriens tefta* mentum iure communi tempore militiæ fadum, irritum effe uoluit, amp;inteftatuseffe maluit.hæredum inftitutiones in eodem ftatuman» fiffe placuit. legata uero petentes exceptione doli mali fecundum ins commune fubmoucri placuicxuius exceptionis uires ex perfona pc-tenris æftimâtut. alioquin potior eft in re pari caufla polTeflbris. Mi les iure communi teftarus,poftca teftamento iure militiæ fuper bonis omnibus faflo,poft annum militiæ uitadecefferat. prions reffanientb quod ruptum effe conftabat,non redintegrari uires conftitit.

SI duobus à milite llberto fcriptis haeredibus, alter omifcrit harroP tatem: pro ca parte inteftatus uidebitur defundus deccflïfire:qiw* miles amp;nbsp;pro parte reftari poteft. amp;nbsp;competit patrono ab inteftato bogt; nocum poffeffio.nifi hæc uoluntas defundi probata fucrit,ut omitted te altero,ad alter urn uellet totam hacreditatem redire.

QVoddicitur,fi miles intra annum.quam miffus cft. decefferft ualerecius teftamentum,quod iure militari fecerat: ucium engt; etiam (1 poft annum conditio inftitutionis exftitcriti mortuo eo inK^ annum.amp; ideo fi hæredi filio fubftituerit: nihil intereft, quandofiwiS moriatur. fiifficit enim pattern intra annum obqffe. nbsp;nbsp;Miles

mentum fecerat. deinde non ignominiæ cauffa miffus, rurfus a^ in aha eft militia.qu3Erebatut,an teftamentum eins,quod in militie cerat,ualeretî'quæfiui,utrum iure militari,an communi iiircteftat“ cffetfamp; fiquidem iure communi teftatus effet.nulla dubitatio eft,lt;l‘’'quot; ualeat.fed fi ut miles feciffet teftamentum; agitari coepit, quando a ' fumptus fuiffet,poftquam defrjt in numeris cffc;utrum intra an poft annumt’cognoiji intra annum cumadfumptum. ergon ^“^ hue iure militari ualeret,rurfus eodem iure poffer teftarfmunquid^ , am poft annum eo mortuo teftamentum ualeatf me monebat, alia militia effet poftcriot, fed humanius eft diccre,ualere teftamen ? quafi coniundo munere militiæ. non loquor de eo, qui uoluit ua t teftamentuetiam adfumptus. hic enimquafi in militia cit teftamentu exemplo cius,qui paganus fecit,deinde militate.W

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1099

filiusfamiltas miles capms^apud hoftes decefrerit.'diecmusjegem pCorndiam etiam ad eins teftamentum perrincre. fedquxramusi fl pater eins prins in cinirate decclTerir.Teliâo nepote ex filio: an fimi-quot;ter teftamentum patris rumpaturf amp;nbsp;dicendum eft, non rumpi tefta ^itumtquia ex eo tempoie,quo caputs eft, uidetnr deceffiffc.

T Veins Titins miles notario teftamentum fcribendum notis dida JL/^iigt;amp;antequam literis perfcriberetur, uiudefiuidus eft.quaero, ’nhæc diftatio nalerc poffite'refpondi. militibusquo modo uolunt,ôé quo modo poirunt,teftamentum facere conceffum effe; ita ramen,uc nocitafnbfecutum eflejegitimis probationibus oftendatur. Idem lefpondit. exteftamento eins, qui iure militari teftatusefleuferuum, qui (licet fiib conditione ) legatum meruit, etiam libcrtatcm poffe fi« uiuindicare. Item Lucius Titius miles reftamentuita fecit * PAM-fHlLA SERVA MEA EX ASSE MIHI HAERES ESTO. aliO deindeca pite Sempronio commilitoni fuo eandem Pamphilam reliquitrcuius Mei commifit.ut earn manumitterct.quxro,an hæres effet Pamphi« *î.ut^ fidireftö accepiffetlibcrratemc' Refpondi. inteHigendum mili« ^»qui ancillam fuam haeredem inftitucrat,ignoraffe.poffe ex ea in» ftitutione etiam libertatem ei competerc. amp;nbsp;ideo fine cauffa poftea à fonnnilitonepetiffe, uteandem manumitteret. Igitur cum ex prio-*® feripenra libéra amp;nbsp;hæres effedaeft: poftea nullo prxiudicio uolun» ftó fadOjfruftra legata eft.

^Tllcsitaha:redcmfcriberepoteft,QyoAD VIVIT TlTIVS.HAE 'gt; IV£res ESTO.-pOST MORTEM EIVS SEPTIC!VS.fed fi ita fcripfc “ ^U.TlTIVS VSQVE AD ANNOS DECEM HAERES ESTOtneminefub ' Wo.inteftati cauffapoft decem annoslocühabebit. amp;nbsp;quiadixi« •’ll« ex certo tempore,amp; uf^ ad certum tempus milites poffe inftitue . tehsredem;his confequens cft,utante quim dies ueniat.quo admit« f«iirinftitutus,inreftatihxreditasdcferatur;amp;quodinbononim poe fioneeilicct,hoc etiam in temporis fpacio (licet non modicum fit) eodemprinilegio competat. Mulicr,inquam turpis fufpitioca«

Oerepoteft, nee ex teftamento militis aliquidcaperc poteft, uediuus Adrianus refcripfit. nee tutorem ei, qui in aliéna poteftate eft, miles date poteft. Si miles exhæredauerit filium,uel feiens eum filium fu-effe,filentio prætericrit.an legatum à fubftituto ei d^ri poffit,quae fitumcft(dixi,nonpoffe,licctamplalegata reliquerit. nbsp;nbsp;Exhxreda«

10 miles amp;nbsp;emancipato filio fubftituctepoteft.ucrii hoe ius in his exee ïtbitw, qnx ab ipfo ad eum, cui fubftituit, peruenerint.-non etiam in ßb his.

DIGESTORVM LIE. XXIX.

lus, qnæ habucrit,nc! poftea adquifierit.nain A: fi filio fno, uiuo adhne auo,fubftituit.poft adqiùfitam ci aiû hacreditarem nemo dicerct âd fubftitutû perrinerc. Si militis haereditas adira non fuerit: an fnb* ftitutio,quam pupille fecit,ualear,qiiæriturfamp;: confequens erit hoc di» çere;quia permittitur militem filio facere teftamentum, quamuisfibi nôfecerit. XHi. VLPIANVS.

EX CO tempore quis iurc militari incipit poffe tedari, ex quo in nu merosrclatus eft; ante non. proindequi nonduinnumeris funr, licet etia m ledi uel tirones funt, amp;nbsp;publicis expenfis iter faciunt^non* dum milites funt. debent enim in numéros referri.

Flliusfamilias equeftri militia exornatus,amp; in comitatu principu retentus, cingiconfeftimiuflus, teftamentum de caftrcnfi peen» 110 facere poteft.

REfcripra principum oftendunt omnes omninö,qui eins funtgra dus.ut iure militari teftari non pofTinr : fi in hoftico deprshen* dantiir,amp;:illic decedat.-quomodo uelintAquomodo poffint, teftanß we pracfes fit ,puinciæ,fiue quis alius,qui iure militari teftari no poteft.

Vitotam haereditateadquirere poteft, is pro parte cant fcindendo adiré non poteft.

IL VLPIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

SEd amp;nbsp;fi quis ex pluribus partibns in eiufdemhærediquot; rate inftitutusfitanon poteft quafdam partes refu*

diare,quafdam agnofeere.

Vamdiu prior hxres inftitutus haereditatem adire poteft /ubftp tutus non poteft.

V. IDEM. - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

1\ Æquot; Vtum,necnonfurdum,etiamita natos,prohaeredegsrere,» [ V x^^^’S^fi^’æ^'^^ditati poifetonftat. Eum,cui lege bonis intef' iciturJtaeredem inftitu turn,pofte adire batreditatem conftat.

QVi in aliéna eft potcftate,non poteftinuttum hafredirati oWiga re cum, in ciiius eft poteftate, nc.Tri alicno pater obligefur. fed iQDuiioriimpoffeffione plaaiit^raram haben poiTe earn, quam citta üoliinratem agnonit is,qiii poteftari fubieftus eft. fed amp;nbsp;fi légitima h« rediras filio delatafit ex fenatnfconfultoOrfitiano marris, idem erit frobandum. Sed à fi non adieritfilius,diu tarnen poftedit pater hæ reditatem .’credenduseft urerej.adijffe hæreditarem, ut dinus Pius fte Imperator nofterrefcripferunr. Si is.qui putabatfe filiumfamilias, partis iuffu adierit.-eum nelt;j fibi.neq? ci,qui iuffit, quarfiffe htereditaté wnftanquanquam is,qucm pater iuiTit a.1irc,amp; deceffit, fi adierit iam mortuopatrc,obligetfe hæreditati,utlulianuslibro tricefimo digc-ftorumfcripfit.nam amp;nbsp;eum,qui dubitat,utrum filiusfamilias. an pater hmiJias morte partis fadus fit,poire adire hæreditarem ,magis admit öt. Interdum filiffamilias amp;fine aditione adquirent hæreditarem lais,in quorum funtpotcftate. utputa fi nepos ex filio exhæredato hæ-*ö'fitmftitutus. pattern enim fuum fine aditione faciet hæredem, amp;nbsp;nnidem neceffarium. Sed fi quis hæres inftirutus, ad op tenir à fil 10 ex« ™redato;neceflarium eum non facit,fcd iiiberi debet,ur adeat: quoni ’m mortis tempore in poteftate non fucrit nam per eum qnis exifte« reneedrarius non poteft,qui ipfe non elfer ex ftaturus. nbsp;nbsp;Celfuslibro

’jcrimoquinto digeftorum fcripfit, eum qui metu ucrborum,iie] alio rimorc coaftus,fallens adierit hæreditarem.fiue liber fît, hæredem nô quot;«iplacet.fiue feruiis fit,dominum hæredem nonfacere.

vlqnisfiliumfamiliashæredeminftitncrit,ôcitaferipferit, SI MIHI UTITIVS ISTE FILIVSFAMILIAS HAERES NON ERIT,SEMPRONI ^^ H AERES ESTO; filio adeunte iuffu partis, fiibftitutusexcluditur.

Si filins prins qi,4m feiretfe neceffarium exftitiffe parti hæredem, d«efferit,relifto filio ncceffario-pcrmittcndiim eft nepoti abftinere fe ’nihæreditatc.quia amp;nbsp;parn cius idem tribuerctur. In omni fucceffi ®nc, qui eins hæres exftitit, qui Titio hæres fuic,Titio quoqj hæres ui« Oftuteffe.ncc poteft Titq omittere hæreditarem.

l\Æ Orc noftræ ciuiratis,nelt;5 pupillus,ncq; pupilla,finc tutoris au« Vhoritate obligati poffiint. hærcditasautem,quin obliger nos æn alioio, etiam fi non fit foluendo,plus quàm manifeftum eft.de ea ®utcmhæreditateloquimur,in qua non fuccedunthuiufmodi perfo« *^qnafineceffariæ. Impubes,cjuiinaIteriHS poteftateeft,fiiuffu adierit hærccitatc.-licer confiln capax non fuerit,ci adquirit hærc-®‘’*'™’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. P A VL VS.

DIGESTORVM LIB. XXIX.

PVpillus fi fari poffit, huius tarnen xtatis fit,«t cauflam adquïföi« dx hxreditatis non intelligat.'qnamuis nó uideatur fcire hiiiufmó di xtatis pucrC ne^ enim fcire^necg decernere talis xtas poteftmon ma gis,qiüm furiofus) tarnen cum tiitoris authoritate haereditatemad« quirere poteft.hoc enim fauorabiliter ei pix/tatm.

SI ex affe hartes deftinauerit partem habere hxreditatisruidetiiriiJ aflem pro hxrede gefliffe.

IMpuberibus liberis omnimodo abftinendi poteftasfitrpubcribi« autem ita,fi fe bonis non mifcuerint.

EI,qui fe non immifcuit hxreditati paternx.-fiuc m.iior fit,fine mi normon eftnecefle prxtorem adire,fed fufficit fe non immifcu* hlehæreditariamp;eft in femeftribus Viurjs Soteri amp;nbsp;Viftorinorefenpw: non effe ncceffe pupillis in integrum reftitui ex aiiito contraflu, quo» rum pater conftituerat non agnofcere hxreditatcm,necqiiidqnani amouerat,uel pro barrede geflerat,

IS,qui hxrcsinftitutuseft,uel cui Icgirimaha’reditasdclatacdjfP^ diatione hxrediratem am?;tit hoe ira iierum eft,fi in ea cauffa erat hxreditas, ut adiri poffer, exterum hxres inflitutus fub conditione, ante conditionem exiftentemrepudiauit: nihil egi^qualisquafisfi’’^ condirioA fi in arbitrium collata eft. nbsp;nbsp;Si quis dubitct,uinattcftatof»

nee 'nc.-repudiando nihil agit, fubftirums quoq; fimiliter, fi antetep* diet,quim.hxresinftitutusdecernatde hxredirate; nihil nalebit repu* diatio. Nelt;5 filiusfamilias repudiando fine patre, nelt;5 pater fint “’ lio alteri nocct. urrilt;ÿ autem poifunt repudiate.

Tquot; S,quïputat fencceirarium,cum fit uolunr.irius.-non potent repu“ Jare. nam plus eft in opinione,qudm in ueritate.

r^T è conrrario,qui fe putat neceflarium, uóluntarius exiliere noH poteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVII. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.,

NEc is,qui non ualere teftamentum,aiit falfum effe putat,tepudi are poteft.Sed fi certum fit/alfum nó efie,quod falfum didron ficutadeundo adquirit,ita ^repudiando amittithxrediMtem. tes inftitutuSp idemi^ legitimusji qu.ifi inftitutus repudiaucrif-

TIT. IT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no?

^fgitimus non amitrithsrreditatem.fed fi quafi legitimns repudiauit: liquidem fcit fe hxrcdcm inftitutum: credendum eft utnin^ repiidi« ’He.fi ignorat.ad neutrum ci repudiatio noeebit: ne^ ad teftamenta« ii’ni,quoniam hanc non rcpudiauit.necg ad legitimam, quonia non-^meifucrat delata. u

T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVIII. PAVLVÏ. . nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

XIX.i,gt;IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ml • vy.gt;

QVi hæreditatem adirc,uel bonorum pofTeflionem petcre uoletr certus effe dcbet,dcfunüum effe telùtorcm.

pRo hærede gercre uidetur is,qui aliquid facit quafi hsrcs.amp;gene-* 1 raliter lulianus fcribit, eum demü prohaeredegererc, qui aliquid quafi hærcs gerit, pro barrede autem gercre, non tam effefafti,qiidni ’uimi.nam hoe animo effe debet, ut uelit hares effe. exterum fi quid pietatis/iquid cuftodixcauffa fecit,fi quid non quafi hxresegit,fed quafi alio iure dominus: apparet,nó uideri pro hxrede geffiffe. à ideo •oleiitteftari liberi,qui neceffarij exiftunt,non animo hxredis fe gere« ie,qux gerunt.fed aut pietatis,aut euftodix cauffa,aut pro fuo. urputa patron fepeliuit,uel iiifta ei fecit. fi animo hxredis.-pro hxrede geffit. luimiierofi pietatis cauffa hoc feciraron uideturpro hxrede geffiffe. “öiios hæreditarios pauit,iumcta hxreditaria aut pauit, aut diftraxir. * '*nociithaeresgeflït;prohxrede. atfinonuthxres,fed uteuftodiat, ’ut quia putamt fua,aut dû délibérât,quid fecitgt;cófulens,ut falu«fint les bærcditariæ,fi forte ei non placuerit pro barrede gerere.-apparet nó üiacriprohxrede geffiffe. proindeamp;fi fundos,aut redes locanit, nel ^t,nel quid aliud fecit,nó hoc animo,quafi pro hærede gereret: fed «dum ei,qui fubftitutus eft,ucl ab inteftato hæres exftaturus eft, pfpi fU; autres tempore perituras diftraxit: in e.a cauffa eft, ut pro hærede l’on gefferit, quia non hoc animo fuerit. nbsp;nbsp;Si quid tarnen quafi hx*

desperat, fed e,x his,qux ad hxredem extraneum non tranfeuntaiidea •bus,an oneribus fe immerfcrithxreditatis. utpuraàliberto parentis operas petit, quas hæres extraneus petere non poterat, hic tarnen pe« teiido confequi poteft.amp;: confiât pro hærede eum non geffiffe,cum pe ^0 earum etiam creditoribus competat, amp;nbsp;maxime futurarum. fed «qiinn fepulchrum hæreditarium mortuum intiilit, obligari pater« bis eteditorihus non eft exiftimandus, ut Papinianus ait. quæ fenten« thhumanior eft,licet lulianus contra feripferit. nbsp;nbsp;nbsp;Papinianus feri«

Olt.filiumhxredem inftitururn,quife bonis paternis abftinuit, uul« gopntare q«ofdam,fi ä ftatulibero pecuniam accepit,a creditoris ßb iq bus

bus conueniendum :fiue numi pcculiares fuerint, fine nön fucrint-quia cx dcfiinâi «oluntate accipinir.quod conditionis impknds eau« fadaturJuhanus autem,amp;: fi non abftinoit.idem cxiftimaint.itadema autem pro barrede geffiffe ait Papinianus,ft foins barres fitcxtcnim fi cobæredem habcat,amp; coheres adqtaiô eft cogendus(inqiiit)is,qiij ac« cepit a ftatu libero,aftiones creditorum lufciperc.nam eu fc filins abfti necadem debebitconfequi iiire practôrio.qnodemaneipatiisconfequi tur.quihaereditatem repudiauir.quo fado ftat»liber filio nominatim pecuniam date iufTus.potuiflet amp;non bacredi dandoàd bbertatem pet ueniredtaep tune pro barrede geri dicendû effe ainqooties accipit.quo“ cirra nomen ,amp; ius harredis acciperc non potcrat. Si fepulchri uiob* ti filius ageret’quamuis hærcdirat'tpquia nihil ex bonis paths capit, no uideturfe bonis nufere. h2Ccern adiopaenamamp;uindidani,quiïmKi perfecutionem continet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: r, ^ •.

SI quis extraneus rem harreditariarn quaftfnbripiens,uelfrpibns tenet.-non pro barrede gent. nam admiffum contrariam uoluntaw declarer. ’ Interdum autem animus folus eu adftringethaereditati.nt puta fi re non hæreditaria quafi hartes iifus fit. fed ita demum pro berede gcrendo adquiret harfeditatem, fi iam fit delata.cjeterumexqui* bus caufis repudiantem nihil agcre diximus.ex qfdem caufis,nec pro barrede gerendo,quidquam aget. Sciendum eftfut lulianus fenpOO fi quis parterri,cx qua mftitutus eftjgnorauit; nihil ei nocere, quoini* nus pro hacrede gerar.quod amp;Caflius probat, ficonditionem,fubqo* hartes inftimtus eHjHon ignoratefi ramen cxftitit conditio,fnbqnJ’'^' ftitutus cft. Quid tamenji ignorât conditionem exlhnfie;' puto poft adiré hæreditarem.-quemadmodum ft ignorct.an cohæredis, tui f«b* ftitutus eft/epudiatione portio ei delata fit.

SI is,ad quem légitima hæreditas pertinet,putaucrit defundutn ftr* uum fuum efle,amp; quafi peculium eins nadus fit:placet,nonobligé ri eum hacrcditati.Idem ergo dicemusfut ait Pomponius)fi quafi Übet ti fui,cum is ingenuus eiTet.bona occupauit.nam utquis pro hsreft gcrendo obftring.it fe hæteditati: fcire debet, qua ex caufla harrediW^ adeum pcrtineat.ueluti adgnatus proximus iufto reftaméto fcripw$ hæres,anteqaâ tabulae profcrantur,aim exiftimaret ab inteftato pant familias mortuum.quamuis omnia pro domino feccrit,ha:rcstanicn non erit. Et idem iuris erit,fi nó iufto reftamento fetipms barres,pW latis tabulis,cum putaret iiiftum efierquauis omnia pro dominoadiW niftraucrit,hxreditatcm tarnen non adquiret.

IJ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXin. fOMPONIVS. ycpudiandahxieditateuel legato, certus efie debet de fuo jure “gt;q«i répudiât.

k J*tquxftionis,an pro hærede gercre uidcatuf,qtii precium bacre« fe. .^5®*”*ttoidæcaidï’»capit. amp;obtinujr,huncproh«ede qui-‘ï®8trere,qui ideo acccpit,ne hæres fit:in ediftum tarnen præto 'leidere. fine igitur à fubftituto hæres accepir,fiue à legitimo.-mor , caufli accepiiTe uiderur.Idemfcp critA fi no n accepit, fed pronuffa petunia,nam amp;nbsp;ftipulando mortis cauffa capit.

y^«is mihi bona fide feruiat feruns alienus:iuflu meo hæredifatem ^deiiiido,nihil promouebit.nec adquiretmihi, ne fruduarius qui« • Setuas mumdpqaiel collegq, ucl decuriæ hartes inftitutus.ma p^'iiiflus, uel alienatus adibit harreditatem. Si fifei feruus fit;luflu fociintoris Cæfaris adibithæreditatcm,ut eft faepe referiptum. Si R^ plané feruus fuerit poenae effedus,adgladium,ucJ ad beftias,uel in i^^^^Hinn damna tus .11 fuerit hæres inftitutus;pro non fcripto hic ha« °*tiir.id'cpdiuusPiusrcfcripfit. Iufluseius,qui inpoteftate habet, fnnilis tutoris authoritatl.quae interponitur perfedo negocio: '‘’piæcedcre débet,ut Caius Caffius libro fecundo niris ciuilis feribit. Rat uel pçf internuncium fieri pofte,ucl per epiftolam.Sed utrum

oininatiin de uiui hærcdirate mandari poffit, quaTiturCquot; fed ego non Rorecipiendum,iit de uiui hæreditäte mandetur. Plane fi tumor fn

Titium dcceirifl*c.pötcrit ei mandari, ut fi fcripfu cum,ade-‘^fKlauficadhuctabuIrefintjamp;fic incertum, anfiJius fctiptus fic ^^ Sed quid fi mandanit.ut hatreditaté colligatran uidetur mi-adeatc' quid fi,ut petat bonorum poireirionem,aut ut rem h« J^QiUriam diftrahatfaut quid fi petiram bonorum pofleffionem rata ™Duit,mox filius adcat hæreditatéc’ uel quid fi pro haerede geiere ma P^uitfiliusadijt haeredifatéC'aniuffu uidcaruradrjire,dubitan poteft. '®0Uttius cft,ex his omnibus aditionem effe introducendara. nbsp;nbsp;Pa-

^rfihoiïa fcripfitfeio fili,quod pro tua prudentia inuigilabis hxredi« f«idclatæ tibi à Lucio Titio.puro hiffu patris adijffe.quid fi madauir, •'«pediatadire, adito afi putas expedite,aditoC' erit iuffu aditum. Si fotam Titio iuifi t adire, fcilicet arbitrio Lucq Tirij.rcöc puto iuffiffe. Sedfiniançîauitquafi ex affe inftituto,amp;inueniatur ex parte: nó pu *0 Wiuffuadij(rc.quodficx parteniffit,poteft ex affeadire ; aliter, atlt;5 fintan

DIGESTORVM LIB. XXIX.

fhmndani^qnaTi ab inteftatoA ex teftamento adqt. nam non pop quidquam cgiflè.at fi ex teftamento mandanirpótent amp;: ab inteftato: qnoniam non fecit deteriorem conditioncm patris. Idem'cp amp;nbsp;fi quaff inftituto præcepi't,amp;inueniatiir ftibftitutns.uel contra, fedfi manda* nit, ut patris adiiet.fitautem amp;impuberi fubftitutusmó fiifficitinflte-plane fi fic mandaiiitji qua ex teftamento Luctj Titij deferatur ha’fe* ditas.poreftdefendi iiiffu adqfle. Sed fi poftea,qiiam iufTi^panitenti* am egit,prins qj adiret: nihil agit adeundo.Item fi fe adrogandnm de derit prius,qudm filins adirctmon eft adquifita hxreditas.

SI ego Je fernus mens, nel filins hacres ïnftitumsfim.-fiiuflcïofito iiel feruo meo adiré,ftanm amp;nbsp;ex mea inftitiitionc me hæredé ede, Pompouius fcribit. idem Se Marcellus probat^ lulianus.

• XXVII. POMPONIVï. N Eminem pro hærede gcrerc pofte,nino eo,cuius in bonis geren* dumfit,Labeöait.

yl Rifto exiftimat,prxtorem aditumfaculratemfaccredebereha: /^redi,rariones dcfunfti ab eopetcre, penes quemdepofits fimri dclibcranti de adeunda hæreditate.

QVi hieres inftitutus,prohibctur ab co,qui uni inftitutus iam hï« _ reditatem adtjt:tabulas,literas,rationes infpiccrc mortiii,unde fare poftet, an fibi adeunda effet hæreditas.-nô uidetucpro hærede ge

XXX. VLPIANVS,

CVm quidam legationis cauffa abfens filium hacredem indiW' turn nóri potuiffet iubereadife in prouincia*agcns.diinis Punre tem. ” fcripfit confulibus, fubuenire ei oporterc, mortuofilio; co qiiodrfi public« cauffa abfuerit. Quod dicitur.PROxiMVS A' FiLio POSlV wo HAERES,DVM MVLIER PRAEGNANS EST, Avt PVTATVR ESSE, ADIRE HÄEREDITATEM NON POTEST.’SED SI SCIT N0S •rtamp;.ldc^; ESSE PRAEGNANTEM, POTEST ACCIPERE PROXIMVS A' VEN-Crperto-TRE, Oyi SWM HAEREDEM PARITVRVS ESSET;non foluni ttorüfoff^ teftatos bare nerba, ucrum ad inteftatos qnoq; pertinent.^ irico ueH’ fioni eii= tre idem accipiasiqui Icgitimum,uel confanguineu paritarus eft.quo* fiais fgt;rlt;e- nia mortis tempore qui in utero eft ( quantum ad moram faciendam for deme^ inferioribus, amp;nbsp;fibi lociim faciendum, fi fucrit editus) pro iam inw uentréetc. habetur. * Deni^ amp;per bonorum poffeffioncmtalenipfætorüen« ats.poffeßi trem mittic in pofteftionem . fine igitur putem prägnantem, fr onS.tilcm ucficreueraprxgiuns,quxeumparituraeft,quifinishærcsfucurus ^niij^, 'effet:

* ■ TIT. n.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noy

^et.aditehcteditatem non poffum.-quoniam amp;ineoeft,ut rampa« tcftamcntum.nifi fi proponas ucntrem infticutum ud exhxreda« ^tn. Quod dicitur, SI PVTETVR esse PRAEGNANS.fic •fopiendum, fi dicac fe prägnantem* quid ergo.fi ipfa non dicat, fed •’ïgctalij dieant prtegnantem eflec' adhuc adiri hxreditas non poteft. ^quot;ngcobftetricesdiccrcOquod fiipfcputctfolus,fiiufta ratione du« «^.•non poteft adire.fi fecundum multorum opinionem.*poteft.quid ‘■^go.li prxgnans fuit,cum putaret hares non effe prägnante. A: adijt: quot;gt;ox abortum faftum eft Jquot; procul diibio nihil egit.Toties igimr ei fua ^æfumptio proficit,quotics concurrit cum ueritatc.fed Sefi ipfa mu« gt;1« hares inftituta fit,qux fe praegnante fingit, adeundo adquirec hx^ ff^tatem.pct contrarium non adquiret,fi fe putet prägnantem,cum *101’ fit. Suum hxredem certum eft ex afle hxredem efle, amp;fi pu« ^«teffepraegnantem muliercm,quxnon eftprxgnans. Quidfi unum ”iuterohabeat,anexpartedimidiafithxres:fiuc inftitutum poftu« ^^um proponas, fine inteftatum pattern dcccffiffefquodamp;Sextum Pomponium opinatum Tertullianus libro quarto quxftionu refert. putatenim,ficut cumuacuo utero funs ex afle hxres eft .•itaamp; cum uniim gerit,nec per naturam humanx conditionis alium partum foe ’’’île poteft ( quod quidem poft certum tempus conceptionis eucne« fit)expartedimidiaamp; ignorantem fore hxredem,non ex quart3,ut Mianus putat. Scientia auté uel opinio, fi filiusfamilias uel fetuus ''iftituti funt,utram ipforum,an domini uel patris accipienda fitffin« S^P^trem putafle prxgnantem, filium certum efle. finge amp;fic adirer änadquirathxrediratemc'puto adquirere.fed contra,nonadquirere. Si certus fum,non efle falfum teftamentum,ucl irritum, uel ruptu: “^«dicatur efle,poiTum adire hxreditatem.

XXXf. PAVLVS. TjAeredicum poftumoinftituto.reliqux partes adcrefctjnt,ciuas Jnpoftiimo datx funt,ficertumfit,non effe prxgnantem,licet wes ignorer.

XXXII. VLPIANVS. HAeres inftitutus fi putet teftatorem uiucre: quamuis iam defun-dus fit.adirc hxreditatem non poteft. fed amp;nbsp;fi feit fc hxredem in« Ititutum.fed utrum pure,an fub conditione ignoret: non potcrit adire hïteditatem, licet pure hxres inftitutus fit; uel fub conditione, amp;nbsp;pa* tucritconditioni. nbsp;nbsp;Scdamp; fi de conditione teftatorisincettusfit,pa«

tetfamilias, au filiusfamilias fit: non potcrit adire hxrediutem,^ fi dus conditionis fit,ut in ucritate teftari potcrit.

DrGESTORV’CÏ LIff. XXIX.

QVödfi finhirer, an apnd bolles dcftHerir, an tunsKoffiafiOT quoniam utrotj cafu cïl ius adeundi,amp; in re eft, ut poffit adue-’ ditendum eft, paffe adirc.

SEd fi de fuacóditione quis dubitet, an ftliusfamilias fit: pöffeciim adquircre hereditärem ,iam didum eft.Cur autem, fi fuamigno, iet condinoné,3due poteft.fi teftatoris,non poteff/illa rario eftiquod qui condirionem teftatoris ignorat,an ualeat tcftamenium,dubitac qui fuam,de teftamento certus eft. nbsp;nbsp;Sed amp;nbsp;fi cum effet pure inftitiP

tus,putain t lub conditione,amp;imptcta códitionc,qua iniedam putat, adrjt; an poffit adquircre hxreditatemfeonfequens eft dicere,hxredita tem poueeum adirc.maxime ram hxcfufpitio nihil ei obfucrit,ntc pcriciilum attulerit. Facihus quis admittct,fi quis pure inftitiitus,puta nitfub conditione feinftitutum.conditionemq} impletam.quannfl cuentum putabat.nam in nullo hare lufpicio obfuit.

Slquisbarres inftitutus ex parte.mox Titiofubftitutus.anrcqidni ex cauffa fubftirutionis ei deferatm harreditas.pro barrede gefferit: crit hartes ex cauffa quoqp fubftitutionis,quoniam inuito quoç ei ad« crefcit porti o. idem dicoA fi filinsfamilias nel feruus iuffu domini ud partis adierit harreditaté,mox emancipatus uel manumiffus ex cauffa Ïubftitutionis adeat.crunt nanç harredes.funt enim appendices praece dentis inftitutionis. Si exclut us per condirionem fibi datam pater, filium iuffit adirerdicendum crit,eum non quarfiffe fnam pottionem« Sed fi ex duobus blijs unum iufferit, amp;nbsp;alium filium debebitinhere

XXXVI. POMPONIVS.

SI cx fua parte dominus,uel parer adierit.neceffarium eftiuffunhul filius nel feruus cobacredes adeant.

H Acres in omne ins morrui. non tantum fingnJamm rernmoo* minium fuccedincum amp;ea,qux in nominibus funt,ad hæK* dem nanfeanr.

SI duo fint barredes neceflanf ,quorü alter fe abftimnt, alter pofe quim prior abftinuir,feimmifc»it;dicendumeft,hi«icnon pone recufare.quo minus rota oncra barediraria fubeat. Qui euini lot aut ƒ ure potnitgt;Ulo abftinenrc fe oncribus fore iniplititü.ea códitioneao* reuidetur. xxxix. idem.

f A Væfitueft, an lieer qiiispatctnxh«reditati$ nihil atting.it, ali« v^n^id tarnen propter partis uoluntatem habcar.iid faciat.an cre ^onouspatemis cogatur refpondere^f utputa fi impuberi fucrit fub *^5**^.}iiiquafpecie Julianus librouicefimofexro digeftoruni fert-Pæ mei de re cum in ediflumji fe inimifcuerir impuberis hsereditari. J^ïniqui indicium parentis oppugnauerit.-eum non debere ex eadem æreditate quidquam confeqm. Sed Marcellus eleganter diftingait: ’^iilrum intercffe,utrum ex affe fuerit inftitutus partis teftamenro.an S’patte.utfi ex parte; potuerit fine mem, remota patris fucteflione, •ftipuberis luercditarem ampledi.

._ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XLI. I VLIANVS lit.XXVI.JzgE/forJM«.

L'Hii.is^qui fe paterna harreditate abftinait, fi exhxredati fratris hæ» i reditatife immifcuerit,amp; pro hxredegeflerit: poterit ex fubftitu« iiünc hæreditatem obtinerc.

1 Vlianus libro uicefimo fexto digeftoruni fcribit, fi pupiUuspatcra .bulnereditate ie abftinuÜTet,deinde ei aliqtüs hartes exftitiffet; noa ’^‘iremiicompellendum creditoribus patemisrefpondcre,nifi fubiti lutus eifuiflet.inclinatenim in hoc,ut putet fubfticutum etiam patris ®n«a fubitiirü. Quæ fententia i Marcello rede notata eft. imp lignât 'Oini utilitärem pupilli,qui ipfe fakem poteft habere fuccefforemme 0’^crum partis timidius quis etiam impuberis haereditatem ®®it aüoqinn ( inquit ) amp;nbsp;fi frater fuit.omiiTa cauffa teftamentiab ia ïdtatopoffidebithacreditatem.amp;quidemimpune. nccenim uidetur Jjoluiflcfraudareedidum.qui fibi profpicit,neoneribus partis pupilli ^æxtditasimplicetur.fedquodinfratrcfcripfit, credo ka inteUigen» Q^m.'fi non impuberis frater fuir,fed teftatoris. exterum uti^ fi fratex ®patte fratri impuberi fubftimtus fir.finc dubio neceffarius hxres exi •“t. Si in focietate,quam uluo patte incohauerat filius, poft mor# tttn partis perfeuerauent; Julianus rede diftinguit,inrcrcffe, utru rem t®ptani fub patre perficiat,an nouam incohauerir.nam fi quid nouu wlbcietate incohauit;non uidcri fe mifcuiffe hacreditati patris fcripfit.

Siferuumpatemumfiliusmanumiferit;finedubio mifeuiffefep# tenu hæreditati uidebitur. Proponebarut filius 1 patre de caftrenfi peeuho fettlos comparafle.cosfcp Â patre manumittere rogatus elTe,cu toes effet ab eo inftitutus.quxrebamr ,lïfc abftinuifler paterna hacre ditate.eos'cp manumififfctian mifcuiffe fe paternae hacreditati uidere-turf dicebamus, nifi e uidenter quafi h«res manumiferit; non debere twn calumniam pati;quafifc mifcuent hacreditati.

HAcres per feruumhacreditarium ciufdem hacreditatis partcin» uel id.quod eiiifdem hxreditatis fit^adquirere non poteft.

QVoties pupillus patri hxres exftitit,amp;abftinuit fe hsreditate: ,qiiamuis patris bona fub creditoribus fiant: tarnen rata hab«i debent,qiixcunlt;5 pupillus bona fide gefferit.amp; ideo ei,qui fiindum tu tore authore à pupillo emeritjuccurrendum erit:nec intcreft pupillus foluendo fitjiec 'ne.

ADitio hxreditatis non cft in opera feruili.idcirco fi fcruus dota» lis adierit .• aöione de dote cam hxreditatem mulier récupéra* biequamuis ea,qux ex opens doralium feruorum adqHiruntur,adui’ rum pertineant. Et cum quxftus amp;nbsp;eópendij focietas initur ; quidquid ex operis fiiis focius adquifientjn medium confert. fibi autem quifî hxreditatem adquirit. Prxtereane fruftuariiis quidem fcnnisioffu cius,qHiufumfrudum ineohabet,adirc hxreditaté potent.Etquod â quibufdam refpondetur,fi liber homo,qui bona fide mihi feruiebat, propter mehxres inftitutus erit, poffe cum iuffu meo adiré hatredita» tem: poteft uerum efle,utintclligatur non opera fuamihiadquirere, fed ex re mea: ficutin ftipulando, amp;per traditionem accipicndo exit mea mihi adquirit.

CVmfalfum teftamentum dicetur,fiquidcm ipfehxres aceufa« tur.-quóniam certus elTe debeat, fe falfum non feciffe: refteadibit hxreditatem. fin autem alius arguctur citra confcicntiamcins-nonP” teft adiré,quafi dubitet,uerum effe teftamentum.

QVi feruum fuum hxredem inftitutum adire iufferat,priusquaiïi ille adirct,furiofus cft fadus.negauit,redc feruum aditururquo» niamnonifi uoluntatc domini adquiri hxreditas poteft.furiofiau« tem uoluntas nulla cft.

Slquis alicui mandauerit, utfiexiftimauerit, petat fibi bonorum poffeffionem: amp;nbsp;poftquam illc perqt, furere cceperit.-nihilominiis adquifita eftei bonoru pofleffio.quodfi ante,^ ille petat, is qui man« dauit petenda .furere cœperit;dicendum cft, non ftatim ei adquifitain bonorum poffeffionem. igitur bonorum poffeffionispctitioratiha* birione debet confiimari.

TIT. IL ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïlH

PVpüInm enam co nitore authore,qui tutclam non gcraLhzrcdi= tatem adeundo.obligari ait.

viper epiftolam feruo pupilli tutor hsreditatem adirc inffent.-fi Opoftfcriptam epiftolam tutor moriatur,ante quim ex epiftola fer ^asadiret.-nemo difturus eft, obligari poftca pupillum haereditati.

P Vm/qui duobus teftamentis dufdemteftatoris bxrcs fcribitiirr P^cum dubitet,num poftcrius falfum fit.ex neutro eorü pofte adite *^reditatem placet. nbsp;nbsp;Filiusfamilias haercs fctiptus patrem fuum eer

^'otem feccrat,uideri fibi foluendo effe hxreditatem. pater referipfe« ’w.fibipariimidonearenunciari.itacjdeberceum diligentius explo# Jate,ó:itaadire,fi idoneam cóperiffet.filius acceptis literis patris, adtjt ''®teditatem.dubitatumeft,anrcdeadiiffet. feu probabilius dicetur, ^_i»di« perfuafum ei nó fit/oluendo effe hacreditatem.patrem non °ogt;igaffe.Sedamp;:fiquisitadixcnt,SlSOLVENDO HAEREDiTAS EST, HAEREDiTATEM.-nullaaditioeft.

fiVnihsrcsinftitutus effet filius,amp; habetet patrem furiofum.in genius erat poteftate; interponere fc fuam beneuolentiam, dinus p’B^ctipfitrut fi filiusfamilias adierit, pcrindc habcat, ateg fi pater-’iiiiliasadiffct.pmififcpciamp;feruoshacrcditatismaflumittcre. Qui ‘Spatte listes inftitutus eftpure,ex parte fubconditione folus: etiarn P’^^nte conditione.fi adierit hxreditatem,ex affe hartes erit.quia fo futoms cft omnimodo: nifi habcat in conditionale partem

I 1 Viexduabuspartib9hsresinftituttisfuerit,exaliapurc,cxalia gt;4.J“b conditioner ex pura inftinitione adierit, amp;nbsp;decefferit, poft ^PBcoditiocxftitetit;ea quoep pars ad hsredem dus pertinet. nbsp;nbsp;Qui

IJ Arcs quandoqj hxreditatem adeundo,iam tune à morte fuccef» a. X^ffe defunfto iutclligitur.

y m bsreditate patris neceffatius hsres fc abftinctsonditïo eoe ^cdijiucfioffiiicextraneo.deferrur.ut auttotam agnofcat, ’wt ä toto recedatA ita fe abftinere poteft ,pptcr alium,qui per fua pet nam nó poterat.fi tarnen creditorcs dicant fc cótentos effe eius por abft^ '^*f ’^on poteft exonerari.nifi deferat condition alterius parte were le eteditores debent,ut eius adieiics ci,qui conuenit,dcntur.

DIGESTQRVM LIB. XXIX.

SI is,qui immifcuit fe hxrediuti.deceflifTet, deinde alter fe abi^‘ ret:eadcm conditio defteendaeil hæcedi cius,qus Äipfi.quO“

NEceffarqs baeredibus non folum impuberibus,fed etiam pnbtfl' bus abftinendi ab hereditäre pcoconful poteftatem facit:ut quamuis crediroribus harreditarijs iure ciuili tencantur ; tarnen in co$ aftio non detur.fi uelinc relinqucrc haercditatcni.Scdimpubcribusqiu dem.etiain fi fe immifcuerint hxreditati^prxflat abftinendi facilitai' puberibus autem ita.fi fe non immifcuerint. fed tarnen amp;nbsp;pubcribu$ minoribus uigintiquim^ annis.fi temere damnofam hereditatem p * afs de» ï^s appetierint,ex generali edido,*(qd' eft de minoribus uigintiquin funt. nbsp;nbsp;qi^^ annis)fuccurrit:cum amp;nbsp;fi extranei damnofam hacreditatem adie«

nnt,ex ca parte edifti in integrum cos reftituat. Seruis aöt neceflarqJ hæredibus(fiae puberes,fine impubères fint) hoe non permittitur.

EX parte hartes inftitutus feruus.nondum adita harreditate â coW rede eius,liber amp;nbsp;hæres fit neceftatius: quia non d echterede, fws femetipfo accipit libertatem.-nifi ita inftitutus fucrit,CVM MiHi 01''^ HAERES ERIT, STlCHVS LIBER ET HABRES ESTO.

QVi patri hxres exftitit/i idem filio impuberi fubftitutus eft^ot poteft hacreditatem cius praetermitere. quod fic accipiendum cft.-fi uiuopupiilomortuuserit,dcinde pupillus impubes deceffent. Nam is^qui hartes exftitit,pupillo quoeg hartes necen arid erit.nam « gt;P fum inuitum obligat.coniungi earn paterna hacreditati, amp;nbsp;aderden” di iure adquiri cuiciinqj patris hïcrcdi,exiftimandum eft.

Flliumemancipanim parerfolum hartedem inftiruerat;amp;fiis^^ res non effet,feruum liberum amp;: hæredem effe iuflerat. filius tan?

pater demés fuifler, eins bonorum poffeflionem ab inteftato petijt,» itàhacreditatem pofledit.Labeoait.fi probarcturfana mente patten’ teftamentum fecifle.filium ex teftamento patri harredem effc.hocfalj fum puto.nam filius emancipatus cum hæreditatem teftamento «o adfcpcrtincrenoluit: continuo ca ad fubftiturumhaeredem tranu|t' nee poteft uidcri pro haerede geffiflc,qui ut hacreditatem omitteret/^ alia parte edifti poffeflionem bonorum petit. Paulus qiiolt;j amp;nbsp;Procu« *atsno» lus Labeonisfententiam improbant, amp;nbsp;in labolenifcntenria eftM^‘ uff caput cellos. *51 minor annis poftea^quim ex parte hxres exftKit.inù’K’

refbrnrus cft. dinus Senerus confhtnir, ut dus partis onus cohnr» '^wRipcfc non cogatur,fed bonorum pofleffiocreditoribus detut.

A NtiftiusLabeoait.fiitainftitutusfît, SI IVRAVERIT, HAB AxR E S E s T O.quâuis iurauerit .non tarnen eum ftarim hæredem “tuni,antc^ pro hacrede aliquid geflerit.quia iurando uoluntarem fuam declaraflc uideatur. Ego puto,fatis eu pro hacrcde geffif« ut hires iurauerit. idem Proculus,eo'c^ iurc utimur. nbsp;nbsp;Si fecuns

fKinftimtiis poftiuffum domini,ante^adiret,alienatus effet : no« ^'Miuffiimpofterioris domini,non iuffum priorisexigitur.

LXII. M A R. CE. LJ^y s lib.fing.reÿilaruPSponij notate L Vtiofus adquirere fîbi cômodum hæreditatis ex teftamento non X potcft.nifi neceffariuspatri aut dominohacresexiftat.per aliûau= ‘'’^uiricipoteft.uclutiperfcrui5,ueleum,quem»n potcftate habet.

tniiisduotumhiresinftitutus,amp;adiré iuffus,fialrerius domini •'•Îuadicrit,deinde manumiffus fuerit.-poterit ipfe adeudo ex pas

Tfifubftitutum haberet idemferuus ita,Si HAERES NON ERIT, 'LLE H AERES ESTO: fubftitutus locum non habet.

Vfermn cômunis uel uni ex dominis,uel pluribus,uel omnibushi* P*« caftiterit neceflarius.-nulims eorû hireditate fe p ot erit abftine p nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXVI. IDEM.

v^uscommunis abextero hires inftitutus,fiiuflù unius adierit Uhïreditatem. nonpro maiore parte intérim hiredem eum facit.

CLXVIL PAVLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Vm foins feruus hires inftitutus eft. fient licet uno tepore omni j uni dominorum iiiffii adiré hireditatem .ira amp;nbsp;fepararis tempo lingulorü iuflu rede adibit.nam quod fxpius adi t: id nô ex tefta nito.fcd ex iure dominorum enenite utilitatis eauffa uidetur ne al* ^i^ws fcftinatione,a!terius ius Icdarur.

1 A V5mdiu inftitutus admitti poteft, fubftitutO lotus non eft; neC fticcedcre poteft, quim exclufo hifede inftituto. euenict , S'tut jit neceffarium fit remedium prirorisA circa denegandas pri« o amonesA circa prifticuaiduni tempus fubftituto:quia intra dk

cm prime pKeftitutum,nclt;5 adiré hxreditatem potcft,nc^pro^^^ gciere.Is autem, qui tertio gradu feriptus eft, fi primo deliberanteK' cundus decedat,ipfe poteft fuccedere.ergo exipedamus in fmgulis.u prius eis deferatur hxreditas.tunc demum poftea,quàfn dclataen.c ' fpeAamus diem prieftitutu: intra quem nifi autadeat,autpro W®« gerat,dcnegamus eiadiones.

IN plurium hæredum gradibus hoc feruandu eftmt fi teftatnentuW proferatur,prius à fcriptis incipiatur.deinde tranfitus fiat ad cos,i qiios légitima hæreditas pertinct: etiâfi idem fit,ad quem utro^ ro* do pcrtineat. nam hoegradatim confequitur, ut prius ex teftamenw dclatam.deindc legitimam répudiât.Idem iuris eft in bonorupoffd * one.-ut prius feriptus repeUat bonorum poffeffionem.deinde is,qiu a inteftato petcre poteft. nbsp;nbsp;nbsp;Si ucro ci,ad quem légitima hxrediras po

teft pertincre.conditio data fitmihil conftituerc poteft de légitima,aigt; te quim dies cóftitutionis tranfeat. amp;nbsp;ideo dicendum eft,amp; in eo ƒ aW fi refpondit.neutram haereditatem ad fe uellc pertinc£C;bona défunt i creditoribuspoiTidenda.

SI feruum quis alienum ab hoftibus redcmcrït,amp; hxredem libcrtatc inftitucritrmagis putocum fore liberum àneceffanuT hxredem.nam cum feribitei libcrtatem.uinculo fuorefoluit.amp;io*’° folum redit iurcpoftliminij, utnoniterumferuus eius fiat, cuius fW’ ante quam caperetur: ( hoc enim fans impiû effet. ) fed priftino doiui* no fuam aeftimationcm omnimodo offetat, ucl maneat ei obligat”^’ donee precium fokiat.quod libcrtatis fauore introduAueft, Si^ hac lege emptus fit.ut intra certum diem manumirtatur,amp;ciimigt;'^^ täte hSresinftitutus fit.-anei fiiccurrcndum fit.utfe abftincat,uiüc^ mus. magisch eft.iK donee dies non exftitit.poflit ei nceeflarius hstt cffici .amp; nó poflit fe abftincre. fin aut dies praetéritus fuerictunc non a ceffanus.fed uoluntarius hxres efficitur, Se poteft fc abftincre fec^. exemplum eius.cui fidcicommiiTaria libertas fub códitione

Si quis dedcrit numos dno,ut manumittaf ; puto huie omnimo^ effefuccurtendu. Praetor ait,si per evm eam'vb PACTVM OyO OyiD EX EA HAEREDITATE AMOVERETVR, SiqUiS»quot;“ fe dicit retincre haereditatem nolle.aliquid autem ex haercditateainOquot; uerit;abftinendi beneficium non habebit, non dixit praetor, S* AMOVERlT.fedSl PER EVM EAM'VE PACTVM ERIT.QVO EX EA AMOVERETVR. fiucergoipfçamouerit,fiue amoucnou^ cuxauetinediAum locum habebit.amouiffe cum accipimus « q^4^

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in$

OyiD EX EA AMOVERETVR. fiucaütuna res. flue plures fuchnt amotæ, edifto locus eft;fiue ex ea hacreditate fint,fiue ad earn haeredi« tatem pertineant. Amouere nó uidetur,qui non callido animo, nee nwligno rem repofuit ; ne is quidem, qui in re errauit,dum putat non tiTehxreditariam.fi qyis igitur non animo amouendi, nee ut hæredi« tati damnum det,rem abftulit,fed dum putat non effe hæreditariam; dicendum eft,eum amouiffe non uideri. nbsp;nbsp;Hace uerba edifti ad eum

pertiiiét,qui aliquid ante amouit, deinde fe abftinuit. cæterû fi ante fc abftiniiit,deinde tune amouit.-hic uideamus,an edifto locus fit. ma* gisc^eftjUt putem bic Sabini fententiam admittendam,fcilicet ut fut tipotius aftione creditoribus teneatur.etenim qui femel fe abftinuit, quemadmodum ex poft delifto obligeturf

SI quis battes ita feriptus fuecic,ut intra certum tempus adeat hare« ditatem.’Scfi non ita adierit, alius ei fubftituatur; prior autem hx« fys.ante ^ adiret,deceirerit.nemo dubitat, quin fubftitutus ultimum “'cniaditionisexfpeftarenon folcat. LXXlt. IDEM.,

Çlqiusnonqiiafihxres,fcdqLiafi patroni filius egensaliberto pa« utetnoali uelit: pioculdubióhoc extra cauflam eft immifcendife 1’01115 patcrnis,amp;ira refte Labeo feribit.

QVi putat fe decem date iuirum,cum quin^ iuffus fit,fi decem de ^derit.'fiet hxres adeundo.at fi quinej putet fe iuffum daté, eum ooceni date iuffus fit, amp;nbsp;det quintj ; non implet conditionem. fed ad ^liquid proficitjUt ft adimpleuerit reliquü; aliorum quin^ datione ui« owtiit conditio effe impleta* nbsp;nbsp;Qui bona fide feruit, fi quafi iuffu do-

jpini adierit, non obligabitur. Similis eft huie ftatuliber, qui iuffus ab bætede adiré hxreditatem: poft conditionem libertatis exiftentem, ^Htnhoc ignoraret.adijt. De eo,qui hxres inftitutus ab aliquo, du« ogt;tat,an libertas ei ex teftamento domini obtigèrit,cum nefciat condi tionem libertatis exftitiffe, uel hxreditatem aditam; an adeudo hxres '■ifuidendum eft. lulianus hunc dicit fieri hxredem.

nXfemiffe Titius hxres feriptus eft.quadrantis bonorum poffeffio X^riem per errprem petit. quxro,an nihil aftum fitran nero perindc omniaferuanda fint, ac fi quadrans nominatus non fitf refpondit. ni« magis aftum effe, quam cum ex femiffe feriptus hxres ex quadra« ^opereuoremadiit hxreditatem, nbsp;nbsp;- _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

DIGESTORVM LFB. XXlX.

SI tu «parte fexta fiib condirione inftitiitus fuifles hxrcJ.amp;omi^ tente parté/ua Titio,cui fiibftitutuseras.ex fubftitutione adints» deinde conditio iure fextantis exftiriflet; quacro, an adiréneceile bueris,nc fextans tuus inrcreatfrefpöditjiihil inrereflejirrum ex i»^'' ftitutionepriusadierit, an ex prima inftitutione; cum abatra^Möflj una aditio fufFiciat. fextans iraqg, qui fiib conditione datiis mihi eftia^* me folum pertinet. nbsp;nbsp;nbsp;Jrem fi tu fextanris,ex quo inftitutus eflesh®quot;

reSjOmiferis adirionemmiinquid dubitas,quin ex fubftitutione attain do, Tirinnx partis habiturus partent eflesfrefpondir.non diibiro,çn'i fi prima inftitutione adeundo battes efle poffim.-in potcftaremeafit» quarn partem bæreJitatis aut omitrere ueJim, aur uindicare.

ILIud dubitari poteft, fi cum teftamento hæres inftitutus eflem ^^ eo,qui etiam fi inteftatus decefiiifet, légitima hæreditas einsad nie pertineret; an per earn fimuJ utranep hæreditatem repudiate pollin’-quod magis eft.-quoniam ante,qnam ex teftamento hæreditafem repu diauerimjegirima nondum ad mepertiner.unde eodémomentoin^ teJIigor amp;nbsp;ex teftamento amp;: legitimam rcpudiare. ficut fi lcgirini.ini ne limad me perrinere, ciimfciam teftamentomihi reliflam;lüdebor ante repudiate teftamentum, Se ira legitimam adquifijfte.

DVo fratres fuerant,Se bona cómiinia habueranteorum alter in» reftató mortuus, fuum hæredem non reliquerat. frater, qui Ih' ’ pererat,noleb3t ei haeres efre.confulebat,niim ob earn rem,quod com munibus ( cum feirer eu ni mortuum elle )ufus effet,ha?reditati fealli» gaffetfrefpondimifi eo confilio ufus effe^quod uelletfe haredceire; nonadftringiitaijcauere debcrc,ne qua mre plus fua parte doniinâ* tionem interpolieret.

PLacet,quoties adquiritur peraliquem haerediras^iielquidallud ei,cuius quis in poteftateeft.-confelhm adquiri ei, cuiuseftinpo» teftatemeep momeiiroaliquo fubfiftere mperfona eius,perqiicmad» quinrur.-Seficadquiri ei,cin adquiritur.

SI foins hæres ex plunbus partibus fuero inftitutus,nna partcomit tete non poffiim.-nec mtereft, in quibufdâ fubftitutu h3bea,necîie. Idem puro,eriâ fi alijsmiftishæredibus,expluribusparr]busha’resinftitutus fim.quod Se hic adeundo uni portions ors adquiro, fitamen dclitxfiat. Item fi fetausmeus ex parte hxicsin{titaw5Ûtp^^gt;^^ nbsp;nbsp;ƒ

pätte fub conJitîonc.dato fcilicet cohxrcde;amp;: iuffii meo adierindein« deeomanunnflb conditio alterius portionis exftireritaicnus eft, non niihieffe adquifitam illam portionem/ed ipfum comitari.omnia ein paria pernianere debent in id tempus, quo alterius portionis conditio *a;fter.ut adquiratur ei,cui prior portio adquifita eft. Ego quidem pu-toA fi adhuc in poteftate fit.iterum adeundum effe, fi conditio exfti« iwit.amp;illud.quod dicimus, femel adeundum: in ciufdemperfona Jo» cumhabetjiion cum per alium adquirenda eft hacreditas.

^Oties uidetur hartes inftitutus etia in caufta fubftitutionis adijfTe, X quoties adquirere fibi potuit.namfimortuuseflet.adhæredem *1011 transferrer fubftitutioncm.

vl feruus eius,qui capere non poteft,hæres inftituatur;amp; ante,qudm piuffudomini adeat harreditatem.manumifrus alienatusuefit:amp;ni Min fraudem legis fadum fit.-ipfe admittitur ad hæreditatem.fed amp;nbsp;fi pirtern capere tantum poftit dominus eius:eadé dicenda fuut de par-*fgt;quam ille capere non poteft. nihil enim intereft,de uniuerfo quarra» ***r.qaod capere non poffit, an de portione.

Y *o*àtn*h3ereditatem,aut partem ,cx qua quis hæres inftitutus eft, *aPs de-^tacite rogatus fit reftituere;apparet nihil ei debere adcrefeere, quia eft. -«mnonuideturhaberc.

Entre præterito,fi fîUus,qui fuit emancipatus,aut externs hares ^^ inftitutus fit.-quamdiu rumpi teftamentum poteft,non defertur «0^*^^® ^æ*^^*^’^^^' ^®^ ^^ uacuouentre mulier fiierir, Sr incerto » luus in familia retentus uita deceflit.hæres fuiffe intelligitur.eman Ho ,ïïr ^æ*’° ^^^ externs non aliter poffunt hæreditatem quar ere,»^ fi Heffepræguantem fciant.ergo fi uentrepleno fit mulier.-non'ne ini defundum filium hæredi fuo nihil rclinque« ’« ideo dccreto filio fuccurrendum eft; quia fine frater ei nafcatur, *’^^‘quot;^*nr, patri hacres futurns eft.eadem ratio facit,ut email Pîtoquo^fubueniri debeat,qni alterutro cafuré omnimodo habi-

vnietus caufta adeataliquishacreditatcm:fiet,utquia inuitus luE« 1^5 exiftat,detur abftinendi facultas.

Annonius Anitus, cö in Cilicia procurarct, hares inftitutus ante nitadcccflcrat,qnimhaeredemfe inftitutuni cognofeeret. quia D d q bono

DIGESTORVM IIB. XXIX.

bonorum poffeffioné, quam procurator eius petierat, Iisrcdcs Amrf tatam habere non potuerant.-ex perfonadefundi reftitutioné in tot«* grum implorabanr, qua: ftrido iure non competebat,quia intra dien’ aditionis Auitus obijffet-diuum tarnen Piiim contra conftitniffe»^ tianus libris quaeftionü refert in eo,qui legationis cauffa Rom^ ’ amp;filium, qui matris delatampofleffioncm abfens amiferat/inerc^e du eius diftindionis reftitutionem in integrum habere, quod amp;nbsp;hic nn manitatis gratia admittendum eft. Rei perduellionis hæreditatem, fufpenfa cognicione,fîlius emancipatus,cui de partis innocétia liquet, poteft quaerere. Pro hærede gefliflê filiû placuit,qui moriens( com petto matrem fuam inteftató uita dcceflifle ) codicillis petit abhæte« de fuo,ut maternorum bonorö feruum manumitteret, ac fibi paren* tibuseg hiis in poffeftlone matris monumentum exftrueret.

LXXXVr. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

EVm demum bonis partis fe mifeere conuenit,qui remotö 6nii* lia: uinculo pro hærede gerere uidetur. amp;nbsp;ideo filius,qui tanquam ex bonis matris,cuius hæreditatem fufcepit,agrum ad hxreditate putris pertinentem,ut maternum ignorans poffeditabftinendi tonlM qiiod in bonis patris tenuit, amifliffe non uidetur. nbsp;nbsp;Pupillis,Q^'°.

placuit oneribus haereditarqs effe liberandos,cófufas adiones reftnu oportet. Lxxxvii. pavlvs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

GEritpro haercde,qui animo agnofcitfucceflioncm,licetnihil^t' tingat hæreditarium. unde amp;nbsp;fi domurn pignori datant heut h reditariam retinuit,cuius pofleflio qualis qualis fuit in hacteditate-K® hærede gerere uidetur. idemcp eft, amp;nbsp;fi aliéna rem ut hæreditariâ pou^ diflet. Lxxxviir. scaevola. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

SI pupillus fe hæreditate abftineat: fuccurrendum eft amp;nbsp;fideiuffon* bus ab eo dans Ji ex hæreditario conttadu conueniantnr.

LXXXIX. PAVLVS lib.Xll.nj^onforarejj^onii-PEr procuratorem hæreditate adquiri non pofte. Idem fefpo^ dit.fi iuftu aui nepos patris,qui de caftrenfi peculio teftamentu^ fecit, hæreditate adiftet;adquifijffe ei ea,de quibus pater teftari poten-quiacaftrenfia efte mutatione perfonæ defierunt.

SI is,qui bonis paternis fe abftinuir,per fuppofita perfonam empt®* ris bona patris mercatus probetur.perinde eum conueniri oporte* re â creditoribuSjatqg fi bonis paternis fe immifcuiffet.

Flliusfamilias duxit uxorem. ca filqs fublatis inteftata decclnr. WJI iuftu patiis,non aui adierunt hæreditatem. quæro, an auo ad^æ

TIT« IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1119

“U fit hæreditas^ Paulus refpondit. fecundum ca, quae proponeren» nihil aftum effe.

IjAterquotics filio mandat adire,certus effedebet,pro partc,an ex X affe.amp;ex inftitutione,an ex fubftinitione:amp;teftamento, an ab in ^to filius fuus litres exiftat. Mutus pater uel dominus,filio uel ^uohïredibusinftitutis,magis eftjitfi mrelleftu noncareat,nutuiu ^fpoffitadirehxreditatem,uteiiureeius commodûquacri poflit. 9^0(1 faciliiis explicari poterit feientia literaru. Mutus feruus, iulTu ®omini pro hæredc gerendo, obligat dominum hæreditati.

Vi fuperftitis bona tepudia^poft morté eius adire haereditatem, vX’f^ni bonorum poffeflionem pctcre non prohibetur.

U Ecufari haereditas non tantum uerbis,fed etiam re poteftA alio IV.’ï’^ouisindicio uoluntatis.

^ Vi fe pupillu falfö exiftimas,cum effet pubes,pro hærede geffit: v^quo minus hæres exiftat,nihil error tails ei nocebit.

f Laudius Clodianus fado prins teftamentö,poftea cundem haere Vjdem in alio teftamento inutiliter fado inftituerat. fcriptus hacres ^nipofterius putaret ualere,ex eo adire hæreditaté noluit. fed poftea °oniitile repertum eft. Papinianus putabat,repudiaffe eum ex prio* ^^reditatem,ex pofteriore autem non poffe adire.dicebam,non re nalere. pronunciauit Clodianum

f A Væ ncptis fox nomine, quam ex Seia habebat, Sempronio tot X^dorisnomine fpopóderat,ócproufurisin exhibitioné certam “mmam præftabandeceffit rclida Seia filia,amp; alqs haeredibus, cü qui -- ^^®ï*onius iudicio egit.condemnati pro portionibus haeredita« ^5 'mgnli hæredes f inter qnos amp;nbsp;Seia ) Sempronio cauerunt fumma, 9iiquiflt;5 condemnatuscrat,cum tjfdem ufuris,quæ ad exhibitio* ”«111 teftatriee praeftabantut. pofteaexcepta Sciafilia,;catteri hx-^^.’Wlinuetunt hæreditaté beneficio principis'jamp;tota haereditas ®lt;iamp;iampcrtinerc cocpit.quæro,anin Seiam.qnæfolahæres reman« tgt;« omnia ut fola haeres gefferat; pro corum quoej portionibus, Wbmeficioprincipali hæreditatéabftinuerant,utilis aftio dari debe 'Kfpondipro parte eorum,qui abftinuiflent,adiones foleredpcerni

Ml cam^qnac adiffetA niakiiffet intégra hereditaria entra fubiït XCVIII. POMPONIVS.

ARido in decretis Frontonianis ira refert.cu due fihe patri necef farixhxredesexdittffent^ahen'c^ paterna hereditäre abüine* retraitera bona paterna uidicaret, totuc^ onus fufeipere parafa effet: SecundumCaniumpretorem,taufla cognita adiones hereditarias utiles daturunirrcde poUidtum ei,que ad hereditärem paths accclTe* rat;denegaturumfcp ei,que fe abftinucrat.

MnibnSrqnicunqj defidcrant tabulas teftamenti infpice ireruel etiamdekribereunlpiciendi dcfcnbcndiq? pote-•) ftatem fadurum fe pretor poUicetur. quod uel fuo, nel J aheno nomine defiaeranti tribuere eum, manifeftu eft-Ratio auré huius edidi manifefta cd. nelt;j enim fine in* dicetranfigirnefjapud indicé erquiri ueriras dehis conrroiierfi)s,qii« ex teftamento proficifcuntur, aliter poteft,quim infpedis cognitifcß uerbis tedamenti. Si quis fe neger figiJlum fuum agnofccre.nóideo quidem minus aperiuntur tabiiix,licet alids fufpeäx fient.

TIT. ÓI. wfpeftio maferiam falfo fabricandoioftrucre poteft. Vtrum aiirem »continenti poteftaté infpiciendi uel defcribendi prxbebit; an defide Wndi templis dabit ad exhibitioneme' amp;nbsp;magis eft.ut dari debcat fetu« urn locorum anguftias feu prolixitares. Si quis non negans penes « tabulas efle,non pariatur infpici Äidefcribiiomnimodoadhocconi P«lletur.Si tarnen neget penes fe tabulas eflTe.dicendiim eft,adinterdi» «uniremitti,qHod eftde tabulis exlübendis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;।

jPfi tarnen hæredi amp;nbsp;uindicatio tabularum, ficut exterarum hxredi Itariarum rerü cópctit.amp; ob id ad exhibendu quoqj agcre poteft.

^ Vni ab initio aperiendae funt rabulæ.-prxroris id officiû eft, ut co-vjgat fignatores conuenireA figilla fua recognofcere.

EI negate fe fignade, publice enim expédie, fuprema hominum indicia exitum habere.

x™ fi maior pars fignarorum fuerir inuenta.poterit ipfis interueni» U^ntibus refignari teftamentum,amp; recitari.

X^E^nis ex fignatoribus abcrit:mitti debent tabulae teftaméti,ubi p'pic fit.uti agnofcat.nam reuocari eum agnofcendi caufla, oneros r'^^I^’^’ippefæpecum magna captione a rebus noftris aiiocamur: ^*niquum,damnofumcuiqjede officium fuum.nec adrem perti» 't.unus abfit,an omnes. amp;nbsp;fi forte omnibus abfcntibus, cauffa aliqua petite tabulas urgeat.-debet proconful curare,ut intcruenientibus op ïb ■'•«®P'’’*o”“ “ftis aperiannu.amp;poft defcriptum fierecognitu faffü, . t|Mem,quibus interuenientibus aperts funt.obfignentur.tunc dein ^oniittantur,ubi ipfi fignatores funt,ad infpicicnda figilla fua.

quot;pillâtes tabulas,criam fi non fueritfiiprafcriptum ,ne aperiren-d'r.attamen fi feorfum eas fignatas teftator reliquerit, prætor cas ■‘P^titijiifi cauffa cognita,non patietur.

i^uücr uentris nomine in poffeflione fitaperiendae funt fecund« Utabiilæ^utfciatur,cui demandata fît curatio.

V gt;n duobus excmplarqs fcriptum fit teftamcntum.-alterutfo paté» U ano, aperts funt tabulæ. Si fui natura tabulae patefaâæ funt;

quo aperiantur. Si tabulae non compareant uel exuftx fintluturum eft,ut fubueniri legatarijs debeatide eft amp;: fi fuppreflae uel occults fint.

Ç lent codicilli pars intelliguntur teftamcnti;ita fecunds tabuls prill Öcipalium tabularum partem obtinere uidentur.

Slquisfecerit teftamentum amp;c exemplum : cxemplo eius quidem aperto,nondum apertum eft teftamentum, quod fi authenticum patefaftum eft.-totum apertum eft.

Rxeor uoluntates defundorum tuetur, amp;nbsp;eorum callidi« tati occurrit,quiomiffa cauffateftamenti ab inteftato ■ hæreditatem,partemne eius poffident; ad hoc,ut eos cir cunuenian^quibus quid ex iudicio defundi deberipow« it,fi non ab inteftato poffideretur hæreditas:amp; in eos afli onem pollicetur. Et parui refert,utrum quis per femctipfuro,anpö aliû adquirere potuit hæreditatem. nam quomodocunc^ potint,fi nó adquifqt hæreditatem; in ea caufla eft,ut incidat in edidum pistons. Prærermittere autem cauffam teftaméti uidetur,qui corn poffitiube« te,noluit id facere. quid ergo,fi feiuus eius,cum iuberetut adire hsre-ditatem.dido audiens non fuitr'fed compellendus eft feruus hoc facere. ideoq? dominus ab inteftato ueniens in edidum incidit. fin autem nee certioratus dominus eft a feruo,amp; poftea ipfe ab inteftato poffedit hsreditatem;nó debet incidere in edidum.nifi fi fingit ignoranriam.

Si proponatur idem amp;nbsp;infti tutus amp;nbsp;fubftitutusAprstermiferitim ftitutionem.an incidat in cdidum,quaeriture'amp;: non puto inciderc.qua-fi teftator hanc ri dedcrit facultatem,qui cum fubftituit. Prstermit tere cauffam teftamenti eft/i quis repudiauerit hæreditatem. Qui funt in poteftate,ftatim hæredes funt ex teftamento: nee quod fe abifi nere poffunt,quidqua facit.quod fi poftea fe immifcuerinnex teftame to uid^entur hæredes: nifi abftinuerint quidem fe teftamento,ueru ab inteftato peticrintbonorum poffeflïonem. hic enim incident inedi-dum. Qui fub conditione inftitutus hæres potuit patere conditioni, nee paruit,cü conditio talis fit,ut in arbitrio fithæredis inftituti : deinde ab inteftato poffideathæreditaté;debebitedido teneri,quiaenif' modi conditio pro pura haben debet. Non quæiimus,qui prîtes

ƒ )fgitimo poffideanGan non.nam qiioqiio iure poflideant hærcdita *®. nel partem dus, conueniri ex edido poterunt : uti^ fi nó ex alia ^ïöffa poflidcanr. utputa fi quis omifit quidem haereditatem, fed ex fiuffafideicommiffi poffider.miffus in poffeifionem fiddeomnufloa f^'T'feruandoriimcaufl’a.-uel li proponaseum crediti feruandi caufTa ^''nilTeinpofleirionem. namnec exhac caulTa legataris refpondcre f^getiir.toties igitiir edidum prætoris locü habebit,quoties aut quafi quot;æreslegitimus poffidet, aut quia bonorum poflelTionem accipit ab 'Weftato.aut fi forte quafi prîcdo poffideat bæreditatem, fingens fibi ’li^uem titulum ab inteftato poffcflionis.quocunœ enim modo hærc 'ôtélucri fadurus qms firjegata prteftabit. Sane interueniente eau HoneEVlCTA HAEREDITATE LEGATA REDDI: amp;nbsp;fl non poflide# ’^uis bæreditatem ,dolo aût malo fecerit,quo minus poflideat.-euc« .utperinde teneatur.ar^ fi bæreditatem adiffet. Dolo autem ma* ®^ffeuidctur,quo minus polïîdeatrqui ad alium tranftulitpolTeffio *’®w pet fraudem,ut legatari),cæteriq^^qui quid in teftamento accepe f'’”tƒareanthis,quæ fibi relida funt.Sanè quæftionis fuit, utrum is de ”* ^olo malo facereuideretur, quo minus polïïderet,qui per dol uni poffelfioné dimitteret, qua aliquandohabuit.-an uero is,qui hoe 'Pbim maliciofe fecit,ne ab initio poflidere inciperetC'Labeo fibi uide» “ ^'t. non minus delinquere eum, qui nó incipiat poflidere: ^ eü, qui ƒ inat quæ fententia obtinet. nbsp;nbsp;Si quis per fraudem omiferit hære »

^cet pro barrede gerere non uideatur, qui precio accepte præter* ’’iflerithsreditatem.-tamendandam ineumadionem exemple ''US,qui omiflacaufla reftamenti ab inteftato poflidet hæreditarem,di j'usHadrianus refcripfit.proindc Icgatarns Ócfidcicommiffartjs tene* Uur fed utrum ab eo erit incipiendum,amp; fic ad bæredem ueniendû: ^iconnettemus ordinem C” mihi uidetur humanior effehæc fenten* JJ^-utpoireffor hxreditatis prior excutiatur: maxime fi lucratiuam '’^uetpoffeflionem.

Vlpccuniam âfubftituto accepcris, ut preterm irreres, is'q^ adierit: dandafit legatarijs adio,dubitari poreft. amp;puto:(i ipfequoqi ptætermiferit.ôcquod lege ad fe rediret, poflederit bæreditatem; in utruneç uefttum dandam;ut ei tarnen,cui ab utro® legatum fit, in al* »'tutrumdeturadio.

DIGESTORVM LIB. XXIÎK.

SI quis pcenniatn non acccpit,fimplidter antem omifit cauffittlKquot; liatnenti, dum uult prœftitum ci, qui fubftiriitus cft,uel Icgirinio: nunquid locus non fit ediftoc'planc indignandum-eft.dreuBuenoW' uoluntaté defundi. amp;nbsp;ideo fi liquide conftiterit, in neeem legatarioW hoc fadum.-quauis nó pecunia accepta, fed nimia gratia collata.'diccU dum erit,Iocum effe utili adioni aduerfus eum,qui poffidethaeredita* tem.amp; rede dicctur.ubicun^quis,dum uultprffftitum ei,qinferepu’‘ dianteuenturus eft,non repudiaturus,nifi preftitum uelletA maxime fi ob euertenda indicia id fecit.-aduerfus poireiTorem competere adio* • nem. fic carné,ut ubi quidem pecunia accepta repudiauic: ibi dicamuî cum, qui omifit, conueniendum. ubi nero gratis, in fraudem tarnen comm, quibus quid relidum eft.'pofleflorem debere conueniri uo»-adionc. nbsp;nbsp;Quanquam de hæredibus inftiruendis uideamt praetor 1®

qui, attamen etiâ ad alios hæc res ferpit .• ut fi fît Icgatarius, à quo fidei commifTum relidum elf .• amp;nbsp;hic id egerit, utomittatur hæreditas, do« loq^id fecerit .• conueniri debeat. nbsp;nbsp;Si quis uendiderit lixreditatem*

EXcufatus uiderurpatronus,qui inditutionem prxtcrmifit-eimi aliter effet à libcrto feriptus hires,quam eum inftitui oportnet. nam Afifemns ciusex affeindituens fuent,3eperquencunç calum non potueritiiiffu dominr adirehireditatem;impune prxterniitwr extedamento hireditatêm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

QViaautemis,quiabinreftaro poffidet hacrcditatem,conuenitt poteft, ft omittat canffam reftamenti: quatfimm eft, ft qnafi ex uolmicace pritoris uideatur omiftffe,an cogatur pridarcfutputa tM* trem fuum fcripfit hiredem, amp;codicillos fecit ab intedato, pctijtl^i' fratre,ut fi légitima hæreditas ad eum pertineret,fidcieommillaprï« daretquibufdam.fi igiciir omiffa cauffa reftamenti ab inteftatopofli’ deat hireditatenruidendum eft, an legatarrjs cogatur refpondcre. amp;nbsp;lulianus libro uicdimofexto digeftorum fcripftt,cogcndum primum legata pracftarc.-nio.Y dumffis legararijs,fi quid fupcrfucrit ex doitom te,tunc fideicommiffa cogi pnfhirc.cætcrum ft legata abfuniantdo* dranté: tune nihil fidcicommiffarijspriftandum. habere enim integrum quadrantem legitimum hiredem oportet, ordo igiruralnlia* no adhibemnut prins legata priftétur,deinde ex ftipcrfluo fideicom« midatdummodo quadransnontangatur. ego putolnliani fenrenti* am itaaccipiendam,utft omiffa cauffa teftamenti abinteftatopolftdc ar hire dira tem; cogatur oinnimodo legata priftare. nee enim iiriç omitte*

' nbsp;nbsp;* TIT. Iltï. ' T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' 'inç

lt; Oinittercci hærcdiLitcm permifit , qui fideicommifla ab co rèliquit ‘ inteftato. Plané fi nominatim id ei permifit; ditemus eum non inadere in ediânm ; quia ufus eft faculcare ea, quam ei teftator con» ceffit.quod fi non ei conceffit fpecialiter teftator omittere.is ordo erit fequendus.que Iulianusoftendit. Quid deinde dicemùsji ijfdém,amp;: ex teftamento legata A fideicom miffa ab inteftato fuerint reliâa A prié« terea alqs fideicommiffa: an oïdmem ilium debeamus facere, quem lulianus monftrat.'an uero contribuemus omnes fideicommiffarios, quafiæqualcsf' amp;nbsp;magis eft, utita diftinguamus: multûinterefle, utra inciderit in ediftû hæres, an non. nam ft incidit; præferendi etunt hi, quibus teftaméra relifta fuerût quædam.fin uero iwn incidit;quia hie fuitteftatoris uolunras,utdarct ei facnltatem amp;nbsp;ab inreftato fuccedén di,uel quia alla cauffainterceirit,quæf fecundûea,qua: fiipra feripta flint) non offenditediftumrdicendiim eft, conttibui fideicommifla debere, quafi exæquata. nbsp;nbsp;Non fimpliciter ante praetor pollicitus eft

fedaturum aftioné, fed cauffa cognita.nam fine inuenerit teftatorem huiusrei authorem efle,ipfumfcppcrmififlc ab inreftato fiiccedere,aut’ fl qua alia iufta canfla omitrendi interuenerit; unq; non dabit aftioné iiieunilegatornm.ltem ft inuenerit bona ad alium pertinere,non das bitaftionem.-fimodonulla eollufionis fufpitio religionem praetoris inftnuerit. Si aurem is, cui auferri hærediras poteft, aliquid poifides bat de hærcditate,amp; poifidcre defqt ftne dolo malo;magis eft,ut defta natconueniri.quod ergo tempus fpeftabimus,poffideat,nec'ne ^liris conteftatæ tempus fpeftari debet. Certe ft nacantia bona quis poiTede iiiÂ quadriennium prœterierit.'indubitanter eóneniri potent ex hac pitteölifti.A quia omifit cauffam teftaménAqma ab inreftato pofte diramp;quidé ftc,ut præfciprionc quadriennqtutus ftt. Si patronus ex débita fibi portione hæres fenptus, dato ftbi cohxrede, ex alia parte omiferit inftitutionem, quia débita pars eins erat exhaufta; omiferit Ôîcohæres.-deinde poftideat patronus ab inteftato legitimam bacredi« latem totam: dandam in eum legarorum aftionem, Gelfus libro deci tnofcxtodigeftorum ait,qu£c inTitium competeret;fufficerefcppatro no,quad integram debitam fibiportioné habeat.hæc aurem ita funt, fi coheres eollufit cum patrono. aliter enim nó efte patronum cogen* dum legata præftare. nclt;^ enim interdiftü eft, ut quis omittat haeredi« taté,fi fine fraude id fiat. Hoc ediftum etia ad contra tabulas bono» turn poflcftionemperrinere, magis dicendum eft; feil icet ut is,qui ac-cipiendo contra tabulas bonorum poffeflionemliberis parentibus'cp legata præftaret,fi omiferit eam bonorum poffeflïonem, amp;nbsp;ab intefta to poftideat hxreditatem; cogatur ea prxftare, quæpræftaret, fi con«

©IGEJTORVM LIB. XXIX.

tra tabulas bonorum poffeffionem accepiflet. Si libcrtasfubcon« ditionefucritdata, SI DECEM DEDE RIT,amp;omiffacauffatc(h* menti fuctit-non aliter libertas compctct, fi conditioni pantum ßt

QVidam Titium amp;nbsp;Macuium inftitnit haercdes,amp; centum Tino le gauit.uter^ omiffo teftamento,legitimam adijt hacreditatem. non ,pbe legatorü aflioné Titius poftulabit.idem cft,fi utri(j legaffci-VIII. VLPIANVS.

SI quis fub conditione dandorum decem,uel qua alia,qus in dando uelin facicndofuit,hatrcsinftitutus,omiffacaaffa teftamenriao inteftato pofTideat htereditatemruidendum cft,an hinc.in cuius pcrio» nam códitio collata eft.fubueniri debeat.amp; magis eft, nc lubueniantf-netjenim Icgatarius eft.

SI nófolus/ed cum alio poffideathxreditaté is,qui offlifitcauWiH teftamenti.-reâiffîme Julianus ait f quodamp; Marcellus probat)da** dam inipfumquo^legatorum uriîemaftionem.Nccenim adlpff* nari débet,obeffe fibi fadum hxredis feripti, cui etiam profoetit. hoc autem ita eftaiifi fi pecuniam accepit is,qui omifit cauiiam teftamen* ci. tune cnim in folidum tenebitur. nbsp;nbsp;Cum fiibftitutis ab inftiwß$ 1^

gata fuiflent relida, amp;nbsp;tam inftituti,qudm fubftituti omiffa caußä te* ftaméti poffiderct ab inteftato haereditaté; diuus Piiis referipßt) nefl improbe,nc^impudenter inftitutös Icgata reçu fare fiibftituris dat.! redeemreeufarein fedari legatorü fideiAecómifforum petition^’^ fubftituto.-cui liberum fuitadeunti hxreditatem,non ßdeicömiß“® pctere,fed uniuerfa bona obtinere. nbsp;Si duo fint hxredes inlbw^s«

fubftitutusA ambo omiffa cauffa teftamenti ab inteftato poftwC’’ hxreditatcm.'quxftionis eft.an ambo cogatur legatapræftarefamp;uf^“ unufquifc^ calcgata,quæifcrelidafunt.- anuero ambo utra«^ Içg^^^ cogantur præftaref ego putopn folidü aduerfus fingulos legatorü pen tionem danda.Sed utrum corû,quæà fe legata funt,an nero etiarneo* rü.quæ ab altero barrede, uideamus.fed amp;nbsp;aliter fi ^ponamus inß^'‘ turn folum poffidcre hxreditatem.eorum Icgatorum,qu« fimt d ft lida.an etiam eQrum,quæ ^ fubftituto relida fiint,adioncm patiew*’ Dicendum eft,ita demum etiam corum: fi dolo fubftituti pernenia ad inftitutos bxreditas fine pecunia.nam fi pecuniam accepit fubftiW tust ipfe cut conueuiendus. Item fi folus fubftitutus poffidcret, fifl®*

TIT, HIT. ’ 1117 dcmpeninia accepta inftitntus omififlet : diceremus inftitutu fuis le* gatanjs refpondere dcberc,fubftitutum fuis.Si autem fine pecuniarad wrfus fubftitutum datemus adionem.nunc autem,cum ambo poHi« deantimdius dicetnr,fingulos fuis legatarijs refpondere debere.

SI ab indituto amp;nbsp;fubftituto eadé res mihi legata fit, amp;nbsp;omiffa cauffa teftamcuti poifidcant haereditaté !cge:etia fi ab utrocj hærede foli dum mihi debctur.-tamen ab uno legatum confecutus,ab altcro pete« le non potero.eligere italt;5 teum potcro.

TAElibettatibus quoç inhoc cafu quxfitfieft, an compctant:tam 1_7 hx.qux ab inftituto,quam hœ,qnæ à fubftituto data funtc’ ^ ma Sseft.utcompetanttam direfta2,quàm fideicommiffariæ. Hære« «leni eins .qui omiffa cauffa teftamenti ab inteftato poffidet haetedita« itm.infolidum legatorum adione tenericonftat.magiseftenim,rei P«tfecutioné,quam poenam continereiamp;ideo perpetuam efle.hoc au« *on ita cft,nifi propter dolum defundi conueniatur hxres. tune enim ® id,quod ad cum peruenit, conuenictur.

T ft non totam hxreditatem aliquis partemfte cius, ex qua hxres ’ JC/inftitutus eft,ab inteftato poffideat,fed minimam portiunculam, utlétiamunam aliquamrem:tcncturhocedido.

CVmenim bxreditasabcoquocppetipoirit.quiunam aliquam rem hxreditario nomine poffidcat: dubitari non oportet, quin 'mum ftt,quod diximus.

SI quis omiffa cauffa teftamenti omnino earn hxreditaté non poffi idcat;exduduntut legatarq.Nam liberum cuitheffe debet,etiam lu 1 nbsp;nbsp;nbsp;nolamhjercditatem omitterc,licct co modo legata libcrtatescp intet

i nbsp;nbsp;nbsp;tidiuitfedinfideicomiffarijsbxreditatibus idprouifum eft,titft feri«

1 nbsp;nbsp;nbsp;ptushsres nolit adire bxreditatem: iuffu prxtotis adeat, amp;nbsp;reftituat.

DVo hæredes inftituti/i ambo omiffa canfla teftamentt ab in« ftaco poflideanchæreditatem.-tunc quia uterq; prxtorio iure pet inde habetiir,arlt;$ftex teftamento haereditatem adrjflet: pro partibuJ in fingulos comperit adio. nbsp;nbsp;Admonédi fumusrhuic^inquern exhac

PR«terea patrono quo^.qui ex affe hxres inftitutus eft, fi ab intC' ftaro pofikicat hærediratem. commodû partis debits, quod babi» turns forer Jï ex teftamento adijflet hœreditatcm/aluû efle debet.

SI films meus à matre fua hæres fcriptus fuerit^ ego teftamétiw“* fa omifta bonorfi pofteffionem eiufdem filij nomine petiero.anin kgatorum in me dari debebit non fecus,ac fi ipfe hartes fcriptus oiW’' fa cauffa teftamenti bonorum poffeffionem abinteftatoatcepikn''

SI in teftamento iM fcriptum fuerit, TiTivs HAERES ESTO-ET Si TITIVS HAERES ERlT, MAEVIVS HAERES EST0;amp;J^' ' tinsomiffacauffateftamenti hiereditaremlegitimampoflederit^' uio aduerfus eum petitio hxreditaris dari non debet pro parte,quaba* biturus effet,fi teftamenti cauffa omiffa non fuiffet. Cum enim onul teftamento haereditas poffidetur.legatorum quidem amp;nbsp;libertataW^ tio habenda eibquia aliter.c^ ab barrede,dan non potuerunt. bitrebn tis uero,quæ ita data eftgt;rationem habere praetor non debet. fuae»® culpa teftator fub hac conditione hacreditatis partem dedit,quaiu P ‘ tuitpuredare Quareamp;fiitafcriptumfuiffet, TlTlVS HAERES ES *1115 hæC *(SEIVS HAERES ESTO) QVISQVlS MIHI EX SVPRASCRIPTIS EA defunt. RES erit, stichvs liber haeres’qve ESTo;EtTitiusomiii‘’^ ftamento haereditatem poflideat: liberfatem Stichiprætor tuerin debet,nec hæreditatis petitioné ci dare. Si quis hoc modo reiku’^ tufGripferit,TITlVS HAERES ESTO. SI TITIVS HAERES NON E^' ’ MAEVIVS HAERES ESTO. QVISQVlS MIHI EX SVPRASCRft HAERES ER1T,MAEVIO(SI MIHI HAERES NON ERIT)CENTVM P TO ; deinde Titius omiffo teftamento legitimam haereditatein p^^ fideatran Maeuio.cuius in poteftate fuit, ut ex fubftitutione adeuP^^ totam haereditatem haberet,legatorum adio dari debeat, .ffP^‘'L) placet dari.-quia nihil prohiber Maeuium inftam tauffam babui»fgt;P pterquamnolletncgocrjslmeditarijsimplicati. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.^

SXXIfî. VLPIANVJ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

^''gt;iî5,qui manfit in poreftareparns JrcmfiÜa hxredes inftitnti,^ prætento frarre emancipato^qui contra tabulas pofleffïoné acci« -potuit, ut inteftati partis pofleffioné acceperint ; legata omnibus Pfæftabunt: nec dotem fuam filia frarri confert,cutn ut fciipta uido «urhæteditatem babere.

L laolotutons omiferitpupillus cauffam teftamentiâe Icgirimam Ûhæreditatem poiïîdeatrdandaeft legator um aâio in pupilium, fed *«einis,quatenus hxreditas ci adquifita eft.quid enim fi cum alio pof “near hæreditatemf fed hoc amp;nbsp;in co,qui pubes cft,plcriq? putant obfer ^ändum.utpro qua parte poflideatjteneatur.-quamuis praetor perinde *ßeiimdet aftionem,atqj ft adiffethxreditatem.

^Viferuus ipfius fubftitutuseft,feruu fuum adire iufTit. ft idcirco Vjfccit,ne legata praeftaret.-utra^ praeftabitramp;quia haeres eft,amp;qiuA , ^iffacauffa teftamenti poffidet ex fubftitutione haereditatem, falux ■I'alcidiaeiferuata.

Vlianus fcribit.p,atrem,qui filiam fibi fubftitutam iulTit adire hacre« ditaiem;legata,quae ab ipfo data funt,ex fenrentia edifti præftaru* ^.•quoniam filia patri fubftiruatur in cafu, non nt arbitrium eligen ’ttlinquatur.Sed ft uaria legata fupra dodrantem data funt.-eorüpti» “Stationen! habendam^quæ à filia relifta funt.non cm carere dolo pa- ; ƒfj^ui honore proprio omiflb,propter compendium alienam inftitu ' loiitm riialuit. denies fi filia: pater fubititutus adqr hacrcditatem.nihil ‘ tutu dol o faccrejulianus cxiftimat.quia nemo filia: pattern cotra uo-quot;«M parentum fubftituere uidetur/cd ucarbicaium eligédi relinquat. ;

Ater fecundis t ibulis impuberi filio fubftitutajocum edifto fa cit,fi onuiTo teftamenrolcgitimam haereditatem filq poffide-’^’deiii iuris critA ft filio haeres data fit amp;nbsp;fubftituta. In fentcntiam propter legatorum cauffam frater incidiffe non uidebitur, qui fi nbsp;nbsp;;

’“'ftfuunifiibftitutum impuberi teftamento frarrisnon émancipa- ‘ ‘“fffedabinteftato pereumbonapoffidcreccepit. In eum,qui tefta ento fcriptus hærcs non fuir, ft fraudis confilio cum haeredibus feru. pärticipatojegitimam haereditatem foins poflideat.-adio legato* f^terfententia prætoris dabitur.

DIGESTORVM LIB. XXIX.

fideicommitrum prxftare, prins quim adiré inberet, ncndidcHt'pf-*' ftare id debctjCum per precium ferui kereditatis quo^ aeftimation«*^ confequatur. Inditutus hœtes,amp; rogatus reftitnere hacreditatem*“ omiffa cauffateftamenti legitimam haereditatem poflïdcat;nondu« bie,ut Icgata exreraq^ fideicommiffajita haerediratem quoqi rtftituc-tecompellcndus eft.libertates qnoej tam diredas,quam fideicóipiw* rias. fed amp;fi alieiios feruos rogatusfit manumittere.'Uti«^ redimere cos debebit. earn autem deceffionem, quam is, qni reftituit, paffuiuS fuit.patictur is,cui reftituta fiietit hxreditas.

/quot;X Vi omiffa cauffa teftamenti pro emptore, uel pro dote,nel pf® ^___2,tloiiato,fiiic alio quolibet titulo,exceptis pro hærede amp;nbsp;pro P°‘* feffore, poffidet haereditatcm.'ilegatarqs amp;nbsp;fideicommiffarijs »’n conuenitur.

DE SENATVSCONSVLTO SILANIANO. ET Claudiano,quorüteftamentanecaperiantur, Tit. V.

Vm aliter nulla domus tuta effe poflit,nifi period® ^P tis fui,dominis euftodiam tam ab domefticis, qui® «’ i ^c- c’i^ff^ncis præftare ferui cogantur;idco fenawfronfolt* intteduôafunt de publica quæftioneàfannha ncc3^^ .2_____quot; rum habenda. Domini appellatione contineturgt; über propnetatem,amp;:fiufusfruftusalienus fit, Quifetuum bonaf'' de pofledit.domini appellatione non continebitur: nee qui ufuniftu* ftum folum habuit. Scruus pignori datus,quod attinet ad debitor tis neccm,per omnia habetur, ar^ fi pignori datiis non effet. Senquot; appellatione etiam hi continentur,qui fub códitione Icgati funt. fl«” medio tempore hæredis funt.nee quod conditio exiftens effidt,®^ findt effe hæredis;facit,ne uideantur interim eius effe. Idem'cperitdi-cendum amp;nbsp;in ftatulibero. Sed in eo,cui fideicommiifaria libertés p^* debetur,exftat refcriptum diui Pq ad lubcntium Sabinum; quo oft® ditur,non effe feftinandum ad tormentaeius,cui fideiconnu’fTari‘'’j'‘ bertas deberurA magis eft.ne puniatur ob hoc,quod fub codent tew fuit,nifi patticeps fceleris fuit. Domini appellatione fit pro p«« ^^

^ominum contincrijicendum eft. Domini appdlatïone,etiam R« HusfamiliaSjCæreri'q; libcri,qui in poteftate funt.continentur.Süania-JiJimemm fenatufconfultum nonfolum ad patrcmfamilias,ucrüad liberos ^(j pertinet. Quid deinde dicemus,fi liberi non fint in potefta-te lt;nbsp;MarcelJus libre duodecimo digeftorü dubicat.ego puto plcnius ac apiendum, ut etiam ad eos liberos pertineat,qui in poteftatenó fiint. 'iieoaiitcm,qui eft in adoption!^ datus.non putamus locum habe« K fenatufconfultum,quamuis in adoptato locum habeat. fed nee in «unino occifo locus eft fcnatufconfulro. nbsp;nbsp;De matris feruis, filio fi« liane occifis,quæfho non habetur. nbsp;nbsp;nbsp;Si pater ab hoftibus captus fit; Çiiæftionem de feruis habendam amp;nbsp;fupplicium, filio occifo,eleganter *«aola ait.quod etiam poft mortem partis probat,fi anre.quàm funs ci libres exiftat,occifus fuerit. idem Scæuola ait, conftantius defen« nendum,hæredc inftituto filio, de hisquæftioncm habendam amp;fup« plicium,qui pure legati ucl maniimifli funt,ante aditam hærediratem iiHo occifo. quamuis cnim fi uiueret, hærede eo exiftenre, ipfius non lisent futurirattamen ubi deceifi^quia exftinâum legatum amp;nbsp;libertas 'Vi^^tufconfulto fore locum dicit. nbsp;nbsp;Si pater necatus fit.-an de fer« “^ flip quæftio habeatur, fi forte in caftrenfi peculio feruos habuitî’ôe ^’gis cft.quæftloncm dé feruis filq habendam,fupplicium'q; filmen« nnm,Iicetnonfitin poteftate filius. nbsp;nbsp;Siuir autuxor occifi eflepro« ponantur.de feruis eorum quæftio habetur.quanquam enim neep un Il letiii propric uxoris dicantur,ne^ uxoris proprie uiri: fed quia com familia,a(una domus eft.-ita iudicandiim,atq? in proprijs feruis, dilatas cenfuit. nbsp;nbsp;Sed necj uxore occifa,ne^ manro.de feruis foceri ^næftionem habendam,fenatus cenfuit. Marcellus aûclibro duodeci» •n^igeftorû, etiam in foceri feruis idem, quod in mariti, rede dicit.

Occifoïu appellatione eos contineri Labeo fcribit, qui per uim aut i*nenifuntinterfcâi:putaiugulatû,ftrangulatû,præcipiratum,uelfa 1^0,uel fufte.uel lapide percuffum,uel quo alio telo.Quod fi gsfputa) n^nciio,ucl etiam quoalio,quod clamnccare folet, interemptus fit; ’ofeiutufconfultum umdifta mortis eins non perrinebit.hoc idcirco; potuetuntfacere aducrfus cos,qui uencno,uel quo alio modo infidia« bantutc' Plane fi uenenum per uim infufum fit; fenatufconfultum lo« inni habet, ubicunqj igitur uis adhibita eft, quæ interimere folet ; ibï icendum cft,locum fenatufconfulto forc. Quid ergo,fi dominus uc« '’^'10,non per uim necatus effe proponature'impunitum entfadum^ iHo modo. licet enim ceffat fcnatufconfultu Silanianum, nee quae-

ÊIGBSTORVM LIE. XXIX.

ftio fupplicium'cjß de bis, qui fub codé redo ftierunt.lwbcatafrtaU^ ft qui confdjjuel fadores fceleris fuerunt,hi demuni fuppiicio affiewn Gir;amp; adiri h£creditas,apcriric{^ tabulae etiam ante quxthonem babi» poffunt. Si fibi manus quis intulit;fenatufconfulto quidem Silari* no locus non eft,fed mors eins uindicatiu. fcilicet ut ft in confpedu let norum hoc fecit,potucrunt'ep cum in fe faeuientem prohibere, p®^ adficiatur.fi uero non poruerunt,lihB:enf. Si quis non metu ctimi‘ nis immincntis,fed tædio uitae, ue! impatientia dolons fibi manusiO' tulit:eius teftamenmm aperiri,amp;rccitari,mortis cafus non impee^’t.

Item illud feiendum eft.nift conftet aliquem effe occifum, nonlu-bcri de familia quæftionem. liquerc igitur debet, federe interempw» nt fenatuftonfulto locus fit. quæftionem autem ftc accipimus^nô tot« rnenta tantû,fed omnem inquifitionem amp;nbsp;defenfioné mortis. Hce autem fenatufconfultum eosquidem,quifiib eodem tcdofueruiH» omnimodo punir.eos uero,qui non fubeodem tedo, fed in eadem « gione fuerunt: nó aliter,nifi cófcij fuiflent.codem aut tedo qualité ^® cipiatur,uideamus. utrü intra cofdé parietes,an amp;nbsp;ultra, ueletia int» eandem diaetam,uel cukiculam,ud candem domum,uel eofdem bot tos,uel totam uiUam.amp;aic Sextus,fic effe fæpe iudicatum:utqu*ct®1 co loei fuetunt,unde uocem exaudire potuerunt: hi puniantur, qua» fub eodem tedo fueiint:licet altj ualidioris uocis fint, alif e-viguiont» nee omnes undi^ exandin poffint. iuxta hoc tarnen uidetnramp;diuus Hadrianus refcripfiffie in hæc uerba. Serui,quoties dominis fuis aurut urn ferre poffunt,non debent corum faluti fuam anteponere. potuiu« autem ancillam,quæ in code conclaui cum domina fua fuerat, aurib' urn reiferrejinon corporefuo, atcertc noceplorantem,uthi,q‘''Ht domo fuerant,aut uicini,aHdiccnt; hoc ipfum manifeftum eft ex lt;0» quod dixit percufforemfibi mortem minatumjfiproclamaffet. ult*' mum italt;5 fupplicium pati debet uel haec.-ne exteri ferui credanwnj* riculo dominorum fibi quen^ confulete debcre. Hoc refetipt“® milita continet, nam ci non parcir,quæ in codé conclaui fuit.amp; ei ƒ/‘^ timuitmorti, nonignofcit;amp;quodiid uoceoportcat feruosdoiW' nis auxilium ferre,oftendit. Si quis in uilla agens,occifus fit-plus (f iniquum eft ( fi forte diffufalate prædia habcat ) de omnibus,qui regione fuetunt/ernis amp;nbsp;quæftionem haberi,amp; fupplicium fumi-fun* cict ergo in eos,qui cum ipfo,qui occifus dicitur,fuerunt.' quitp tionc cædis, aut confcientiaatrmgi uidebuntur; quæftionem haben*

Cum dominas in irinerc eft occifus.'dehis,qai uni cum eo ftierunt« cum occideretur,uel cum uni fuiffenr,profugcrunt.fuppliciû faß’®* dum cft.quod fi dira domino nemo fuit,cum occiderctur; enflant iW

, fenatufcönfulta. Impubes feriius,uel ancilla nondum uiri potens, nonincademcauffaerunt.ætaseniniexcufarionem merctur. Im« puberi autem utcuminfupplicio rantumparcimus,aniieroetiamin qusdione C amp;nbsp;magis eft, ut de impubère nee quæftio habeatur.amp; ali« sis folet hoc in ufu obferuari,ut impubères nó torqueantur.terreri tan« turn folentA habena uel ferula cædi. nbsp;nbsp;Exeufantur autem ferui, qui süxiliumtulerüt finedolo malo.nam fi fiiixit fe quis auxilium ferre, uel diris gratia tulit.nihil hoe commentum ei proderit. Tulifle autem auxilium non tantum is uidetuc ,qui feruauit dominum^hoe eft, qui potuit ita opem ferre,ut faluus effet dominusmerS is quorj, qui quid« quid potuit/ecit, tametfi dominusinterfedus eft.ueluti fi quis ex da« gt;uauit,ut ad auxilium cóuenirctur: aut terruit aggreffores, ateg fi quis turbâconuocaretraut ff corpus ffiü obiecit, uel alias corpore fuo auxi« hum tulit. Non tarnen fernper, qui clamore ufus eft, auxilium tuliffe uidetur.quid enim, fi cum poffet manu depellere à domino periculö, -iUe clamorem inanem elegitf’pledendus utiq? erit. Quid fi uulnera lifint feriii.cum protegcrent dominumc'dicendum eft,parci eis debe* remifiautipfi fibi uulnera ifta fecerunt data opera, nepunirentur.-aut wlia uulnera ifti acceperunt,ut poffent nihilominus opem ferre,fi uo luiffent. Si dominus mortifère uulneratus fiiperuixerit,nec de quo* quant feruoruni fuorum conqueftus fit ; etiam fi fub eodem tedo fue runt,tarnen pareendum illiserit.

TAhius Marcus Commodus PiföHi refcripfitin haecuerba.Cuni JLz coiiftiterit apnd te,Pifo chariffime,Iulium Donatum poftca, ^ conterritus aduenta latronum profugerat uillam fuam, uulneratum dre,moxteftamento fado purgaffe officium fcriiorum fuorum; nee pietas *(pro feruis)ncc follicitudo haeredis obtinere debet,ut ad poena *al*j dceft üocentur,quos abfoluit dominus ipfe.

SI quis *ingrauefcentc ualetudine affedus,opcm ferre domino non * afs. in* potuit: fubueniendum eft ei. Siquis moriens dixiffet.aferuogfaui. uim mortis fibi illatam effe;dicendum eft,non effe credendum domi* no,fi moriens hoe dixit,nifi'potuerit amp;nbsp;probari. Si maritus uxorem 110011 intra cubiculum fecum cubantemnecauerit, uel uxor maritü: ferui poena fenatufconfulti libcrabuntur. Sed fi exaudiffent, amp;nbsp;opem non tuliffent.pledendi crunt,nö tantum fi proprij effent mulieris, fed etiam fi mariti. fi tarnen maritus in adulterio depræhenfam occidat: quiaignofcitur ei,dicendum eft,non tantum mariti, fed etiam uxoris fctuos libcrandos,fi iuftum dolorem exfequenti domino non reftite-Ffq runt.

mnt. Si cum omncs domini aggrcffuram paterentur.uni feniuS opcm mlit.'an fit cxcufandus,an ucro C qiiia omnibus non rulit) plt‘ âcndusc'àmagis cft,fi quidcmomnibus ferrepotuifquamuisqui-bufdam opem tulerit, fupplicio afficiendum. fi uero fimul omnibus non potuicexcnfandum,quia quibufdam opcm tulerit. Nam illuddu mm eft diccre; fi cum duobus auxilium ferre nonpoffit, eiigat aken effe auxilio.-eledionc crimen ciun contraxÜFc. quare amp;nbsp;fi feruus mulie ris marito domino magis auxilio fuit, quam dominât, ucl contra, di» cendum eft,ignofci debere. Subuenitur eis,qui eo temporc,quo do minus dominaue occifa eft,clufi ita fuerunt fine dolo malo, ut erum* pere fuccurrendi cauffa,aut comprachendendi cos, qui catdem fecerut, nonpotuerint. necintcreft,dquodufi continebuntur,fic tarnen,« non data opera uoluerint fe ita includi,ne opcm ferre poflent. Clufos accipere debcmus,amp; fi funt uindi:fi tarnen ita uindi.ut omnino eruni pere uincula,amp;: auxilio effe nópotuerüt. Jgnofcirureriâhis.quiæu re defedi funt. furdus quo^ inter imbccillos numerandus eft,aiit inret tos, qui fub codem tedo non funt: quia ut illi per ipacium, ita hic pst morbum nihil audit. Cæcus quoqj ueniam mereri debet.mutum üini h modo excipimus.-fed ibi,ubi uocis tantum auxilium fopcrfuit.fuiio fos excipi nequaquam dubium eft. Si quis eorum feruü feruamus ex ca famiiia,qui eius facinoris noxius erit, recepcrit,uel cadaucritf» ens dolo malo.in ca cauffa eft,ac fi lege,quæ de ficarijs lata eft, facino« ris noxius fuerit. Si ex ftipulatu feruus debcatur, amp;nbsp;caedem domini arguent,amp; pro præmio liber elfe iuffus fit ; ex ftipuiatu adio ftipu’ latori non datur. nam amp;nbsp;fi fupplicio affedus fuiflet, non darenir.quod fl fub eodem tedo nô fuit.ex ftipuiatu adio in xftimationem ferui um lis erit creditori. Vtrum autem is folus nideatur uindicaife uel ai* guiffc,qui adhoc'profilitultro.-anetiamis,qui cum accufarctur,ipft detorfit in alium Crimée' St magis cft,ut illc hoc præmio dignus fit,qui ultro ad aceufationem profilit.Hi quotg, qui non poterunt aliis ad Ik bertatem pcruenire:Cutputa,fihaclegediftradus eratquis,nemanm mitteretur ) poterunt proptcrhoc,quodin commune utile eft, ad 11« bertaté peruenirc. Dehis quo^ ferais, qui teftamento manumifti funt,perinde arq? de ferais fupplici um fumendum eft. De his,qiii an tc,qudm reftamentû occifi occifaenc aperiretur,profugiffenf,poftea(^ aperto teftamento iibcrifcripriinucmrentur: perinde, at^ de feruis qiixftio habenda, fupplicicium'ep fumendum eft. Nam eft xquilfi« mum,dominoram ultioni non obftare indulgentiam ipforum;quam .quo quifij plenioré eft expcrtus,eo grauioré fceleris fui poenam mere bitm. f^odad cauffain teftamentiperuner, fi quodielidumerit

abeo.qiiiocdfns effe diceturnd ne quis feiens dolo malo aperiédum» tecitandûjdeferibendumne cnret, ediâo cauetur ; prius, quâm de eius bmilia quxftio ex fenatufcôfulto habita,fiipplicium'cg de noxqs fum ptum fucrit. Aperire autem hic ille nidetur, qui naturaliter aperit: fraefint fignatæ, fine non fint ligatæ, fed tantum naturaliter claufæ. Aperire accipere debemus prohibitos nos,uel palâ, uel fecretô.omnis tnim apertura prohibita eft. Si quis ignorans occifum, aperuerit: non debet hocedifto teneri. Et fi feiens, non tarnen dolo aperuerit. æque non tenebitur.-fi forte per imperitiam,uel per rufticitatem igna» lus edifti prætoris uel fenatufconfulti aperuit. nbsp;nbsp;Si quis tabulas quidé nonaperuerit naturaliter jinum autem inciderit: exeufatus crit rquia «olo carct.qui ipfas tabulas non aperuit. Si autem non totum refta *nentum,fed pars eius aperta fit:dicendum eft,in ediftum incidifte eu, ^waperuit.patuienimrefert,utrum totum,an partem aperuerit. Si 'ids codicillos aperuit, teftamentum non aperuit: in ediâiun incidit.

Ôc codieilli ad caniTam teftamenti pertinent.item fine iure ualeat w.quod apertum eft,hue non ualeat:attamen ediâo locus eft. Eadem •Ruanda funt de his,qus ad cauffam fuWlitutionis pertinent, fi pupil 'd pupillaue occifus occifaûe cffe dicetur. nbsp;nbsp;Si alius aperuit ,alius re-^ddt.alius deferipfit: omnes in edidum incident, qui fingula corum heerunt. Non tantum ex teftamento, fed etiam ab inteftato hærc-dtas ad hoc edidum pertinct:utnequis adeat,bonotumùe poffeiTio# ’'^petat, antequàm quacftiodefamiliahabeaturme hæres propter ^O'i’pcndium fuum familiæ facinus occultaret. Eleganter Scæuola dt lit quis ad hæredem fuum utiles adiones tranfmittat, fi forte ante Joitionem dcceflît:exploratum effe deberc.idcitco eûnô adiffe.quod Knatufconfulto edido'q; terrebatur. nbsp;nbsp;Si conditioni intra dié ex die ^°quot;is ptœftitutum patere iufli,ignorantia non parucrunt.fi idcirco ’^wtatum eft,quia metu fenatufconfulti apcriri tabulae non potue* dntfuccurritur eis ad implcndam conditioncm. fed fi aliud impedi-^diiiii fit in non adcunda hæreditatc,quàm aperiendarum tabula» ^’^gt;6cfenatufconfulti:nihil prodefleimpedimentum fenatufeon# i nbsp;nbsp;nbsp;^A amp;nbsp;aliud hie fuit:ueluti fi praegnans uxor occifi fuit,ucl etiâ put# wtur.Sc piopterca adirc hacreoitatem inftitutus non potuerit.

1 CAVipoftumoshaeredesinftituerat, non natispoftumisuxorern 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fecundo loco fcripfit hxredem. cum à familia dicerctur neca* 1 nbsp;nbsp;nbsp;‘US,uxor diem fuum obierat. hacredes mulieris adiones ex conftitu* I nbsp;nbsp;nbsp;ft'^v f'^’ ^'^* poftulabant. eos ita demum audiendos cffe refpondi: fi 1 '^er.quam in utero nihil geftare conftabat, propter fenatufeonful« 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ff iq tun»

turnhsrcdirarem adiré noluit.alioquinprägnante ca defundagt; ^‘ lam iniurix querclam interueniffe.

NEceffarios haeredes puto edifto compraehendi, fi fc mifccant h^ reditari.neebonoru poffeflïonem pen praetor permittit. amp;eg^ puto ad omnes bonorum pofleffioncs hoc edidurn pertincre. N” aliisbonapublicantur.quimficonftabiteffe occifum patremfatnili' as,amp; haeredem ante quxftionem de familia habita,fupplicium'q; ftn^* pttim,adiflehïereditatem. Vbi quis incuria necatus eft,ne! medjein fidqs.adiri quidé hæreditas poteft/ed haeredi defenfio mortis incübit.

ET fi certus fit pereuffor.-tarnen habenda eft quxflio,nt cxdis m^ dator inueniatur. urilt;j auté ipfe maxime quaeftioni dabitur, ^** nis amp;cacteri puniäntut. Quamius alias in caput dom in i feruinófoi quentur ; rede tarnen fiet quaeftio,eriam fi haeredem aceufet; fwe ^’^^ traneus hxres,fiue ex fuis fît. fî unus ex dominis non compareat.-lt;]uï‘ rendum eft dccafu eins per feruos,quos communes habuetunt.MaF enim de falute aut ulrione domini non cóparcntis,qudm in caput pr^‘ fentis torquebuntur. Si appetitus fit,nec occifus dominus : nihil 16' piatufçonfultocauemr.ipfe emin familia fuam poteft animannen« • EVir. IDEM.

SEnamfconfulto Silanianocauetur.-fî pœnæ obnoxiiis fernus «ö® fet,quandocunlt;5animaduerfum ineum effet,utuenditor pif^' pneftaretme emptori iniuriam feciffe uideretur fcnatufconfultu-fiJiusfamiJias,qui in caftrenfi pcculio teftatus eft,occifus fit.-onmi m do id defendendum eft, ut ex quibus cafibus ad fifcum patrisfan” ' bona pertinét. his cafibus amp;nbsp;huius peculium potius,quiin ad hatte » qui deliquerunt in adeundo,aut fimiliter ulti non funt.

CVm fifco caduca bona defundi addicuntur propter inulta mo ‘ tem.in eum legatorum adio datur,amp; libertates rats funt eoru fcilicet.qui fenatufconfulto excipiuntut.

SI exhaeredatus filius,antequâ adirctut partis hxreditas, ocaius -ex euenm infpicienir,utfi adita fuerit hacreditas, quafi uidcantur. Si uero irritum teftamentum fadum fit.-quia ipfius eu niueret: omnia perinde aguntur, ac fi dominus effet. Sub ditto 1 iano conftitutû eft ; de bis etiâ libertis, quos uiuus nianumi^^^'^-j^j ßionchab^ii.

ÇI feruus Â teftatorc occifo legatiis fit,amp; prxtor pro prxmio ftatuerit Ulibcrum cum effe:dicendiim eft non impediri hberutem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

IN cognitionc apcrti aduerfus fenatuftofultum teftamentieius, qnî i fatnilia fua occifus dicatur ; quinquennij tempus confticutum eft fcnatiifconfulto.Tauro amp;Lepido confuJibus.quod tarnen ad extranc os perrinet. Nan^ eos,qui paricidq poena teneti poffunt, femper accu-hre per mi tn tut eodem fenatufconfulto.

Trebius antem Germanus legatusetiam de impubère fumi iuf-fit fupplicium,amp; tarnen non fine rati one. nam is puer nec multu i pubertate aberat,amp; ad pedes domini cubuerat, cum occideretur.ncc po» Hea ezdem eins prodiderat. ut enim opem ferre cum non potuiffe co« ftabat,ita filcntium praefti tifle.etiam poftca certum erat .• amp;nbsp;his dunta« xatimpuberibus fenatufconfulto parci credebat, qui tantum fub eo« détedofiiiflent.qui uero miniftri, uel participes caedisfuiffent ,amp; eins «atisfquan^ nondtim puberis) ut rei intelleâû capere poflentthis nó ’’ligis in caede domini,^ in nulla alia cauffa parci oportere.

Çlftqucnsgradus ultusftjeritnecéteftatoris tan prior hxreditas ad üillum transferaturc'amp;: ait Papinianus,non effe hoe.nam poena illius, buius præmium eße non debet. Cum ex patte hærcdi inftituto lega Himquoqjerat.amp;inuJcifcendamorteccflauerat; diui Seuerusamp;An-toninus rcfcripferunt,tam hacreditatis porrionc,qudm legatum ei auf« Kiidum;hæredibusautem,quiin ukifeendamorte defunâi ceflaue« tant,tam teftamento,quim ab inteftato auferutur bonatfotte amp;nbsp;fi qua » patronus ucnit,quamuis hic fuo iure admittatur.

TAOminoifamilia occifo,feruus communis necemetus detexit JL/Fanore libertatis.liber quidem fieri debct.-precij autem parte fibi tontinjentem focium confequi oportet.

jRius de fc familia torquenda cft;amp; ft confitcatur, tune interrogc-. ^tiir,qiio mandante flagicium admiffum fit.

. ^T de inoftidofo teftamento quest idenigt;amp; mortem uindicare de ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funfti

DIGESTORVM LIB. XXIX.

CVni dominus occiditur, auxiliu ei familia ferre debet, karmis. amp;nbsp;manu,amp; clamotibus,amp; obiedu corporis. quod II,cum pollet, non tulerit.meriro de ea fupplicium fumirur.

HAeres,qui uenenicauflam pcrfcquitur. rcshaercdirarias ur^ii’ tes ordinare,faluis probationum indicijsjion probibetur.

PRopter ucneni quatftionem tempus petenda: poffeffionis non profcmirxum eo quo^ fufpenfo criminc.reóe pctarur.aliiidfe» natui placuit,cum i familia dominus necatus dicitur.feruorum uide« licet cauffa,quorum libertatem quxfiionis habendæ gratia negligi ne cefle effet. Neptis, qua: poffeffionem auia: peticrat, mortem eins ( interfeftam feiens ) non defenderat. fidcicommiffum, quod auia et alio reftamento nepti dcbuit.iii reftituendis fifco bonis non effededu cendum placuit.dolus enim heeredis punitus cft.fi autem negligent millier emolumentum bonorum amiferit; fideicommiffum effereti« ncndum,integrato iure dcbiti,rationiseft. Præfidis iniqnitaterciî illatæ cædis abfolutis.-hxredibus, qui non perfundorie debitum offid um impleuerant (quamuis non prouocaffent^hærcditatemaufcn* non oportere uifum eft.

CAiusSciuscumlanguefccrer,queftuseftfe ueneno occidiàfc^ uofuo.ôcficexfpirauit cûhaeres exftitiffet Lucia Tinaforor»* morte dus exfequi neglexiffet,ôe ipfa poft annû decimum dccefflU«' éxftitit,qui bona nunciaretCaqSeq. Quæro,an morte Titi^e exitin’ ôumfircrimcnC’Paulusrefpondit.cauffam,dequaquaerinir,(cnniW pecuniaria ) morte ingrats hæredis exftinâam non uidcii.

SI antc.quàm parefieret teftatorem occifum, tabulé tcft.inientJ aperts effent,deinde innotniffet id admiffum effe.cauffa cogm»» puto compcllendum inftitutum adiré hsreditatcm,quam fufptdxm üiceret,amp;: ex Trebclliano fenatufconfultoreftitucrc.

LEgc Cornelia cauctur de prsmioaccufatoris,quï requifiuitöcrf nunciauit cos feruos, qui ex ea familia ante qusftioné fugerinn ut in fingulos feruos.quos cóuicenc.quin^ aurcos ex bonis ®^^^’’^

TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^9

fi itiderdigi ca quantitas non poffit, ex publico accipiat. Quod præ= niium non in omnes feruos, qui fub codem tefto locoue fucrint, fed ineos folos.qui cædem admififlenLaccufatori tribiiitur.Prxterea ca-uctur.utdehis,qui antequæftioncm habitam fugerint,fi apertotefta-nientohbefi fcripti inuenianturjegéde ficanjs indicium fiat; i ta nt ex uinculis caiiflam dicant, amp;nbsp;conuidi perinde, ac ferui, puniantnr;S; ei, qui coniiicerit,deni aurei præmq nomine demur ex bonis damnati. , „ Ex hoc edido adio proncifeitur contra cum, qui aduerfus edidum pratoris tabulas teffdmenti aperuiffe,uel quid aliud feciffe diCctur, na (utex fupra didis apparet ) plura funt, propter quæ poena edidi con® ftituta eft, Palam eft autem,popularemadiqnemeffe, cuius poena in ’ centum aureos ex bonis damnati extenditur; amp;nbsp;inde partem dimidi* am ei,cuius opera conuiduseriLprxmq nomine fedaturum praetor pollicetur.-partem in publicum redadurum.

Ideicommiffum.quod ex teftameto fratris patruelis Caius Seins Titio debebat,abh3eredibus SeqTitiusaccepit. quæfitûeft,cnm necem Caq Seq hæredes eins non uindicaucrint.-an hihilominus Kaere desutindignos accufarepoflitobid,quod necem eins non uindicaue rint.necobfitei,quod abrjfdem fideicommürum exteftamento fra* tepatruehs confecutusfitfrefpondi.nihil proponUcurobfteL '

Çl de pliiribus hæredibus,quibufdam inuitis aut ignorantibus,aper ^ lJtueritteftamentu;non amittunt portiones fuas, qui culpa carem^ '■

Vi dum captat haereditateni legitimam,uel ex teftamen to,prohibuit teftamentarium introire, uolente co face* H’|^^)|*^®^®^*®®’tuin,uclmatMe;dluusHadrianus conftitu* it, denegari ci dcbere aftionesrdenegatisep ei adionib?, fifeo locu fore. nbsp;Si dominus dolo fecerit,ne teftamen*

turn mutaretur,in quo feruus eins fcripnis erat.-quamuis manumiffus âdietit hxreditatem,adioncs ei denegantur ;cum amp;nbsp;liberis eius,fi quid merit datum,denegari debeat,amp;: fi non fuerint in poteftate.Sed fi lega turn ei relidum fit, jdb^ reftituerc fit rogatus: confequens erit dicere, Mmitti eumadlegatu,quod non ipfe habiturus effet, fed ad alium fit ttanslaturus. Si plures haeredes inftitutifint,8lt; omnes dolo fecc-G g tint.

DIGESTORVM LIB- XXIX.

rintquo minus teftamçntum mutaretdr:dicendu eft, aâionésomni* bus denegari,quia omnes dolo fecerunt.

SI quisdolo malofeccrit,uttcftes nonucniantiamp;perhoc defiriat facilitas teftamenti faciendi; denegandæfunt aftionesci,qui dolo fecit.-fiuc legitimus haeres fit, fine priore teftameto fcriptus. frams autem faftum fratri non nocet. nbsp;nbsp;Si fidei eius,qui dolu admifit/om»

tnUTum eft, ut hæreditarem reftitueret: ea hasreditas caduca cum fuis oneribus fiet: ut commodum legis Falcidiac fifcus fentiat, dodiautiJ autem fideicommiffarius.

VIrum,qui non pet uim,nec dolu, quo minus uxor co fra eu mu* tata iiolutate codicillos faceret, intercefferat.fed ( ut fieri adfo* let J offenfam ægræ mulicris maritali fermone placauerat; incrimep no incidiffe refpondi: nee ei,quod teftamento fuerat datu, aiiferendu

^ Aepiflîmereferiprum amp;conftitutumeft.eiim,qnitefta» .. mentumfacereopinatus eft,nee uoluitquafi codicille* id ualere.-uideri nec codicillos feciffe.Ideo'cp quod in ill® teftamento fcriptum eft, licet quafi in codicillis potent ualere, tarnen non debetur.

SIei,qui poftteftamentumfaftum.amp;ante codicillos fenptosns^ tus eflet, codicillis per fideicommiffum aliquiddaretur; utile £quot;• quod fl ei,qui poft teftamentum faöum,amp;antcquam codicilli fetibe* tcntur,morruus effet,datum effetpro non fcriptohabetur. Codicil lorum ius fingulare eft. undequaecun^in his fcnbcntiir:peiindc bä; bentur,ac fi in teftamento fcripta effent. Ideoq; feruo, qui teftimcnn fadi tempore reftatoris fuit,0ccodicillorum tempore alienus,no rede libertas direfla datur.Etcótra,ficu teftamentum fiebat, alienuseffd» codiciliorum tempore teftatoris;intelligitur alieno feruo lihertasda’ ta. amp;nbsp;ideo licet direftae libertates deficiunt,attamen ad fideicommiu* rias eundum eft. Furiofus non intelligitur codicillos facere: qui* necaliudquidquam agere intelligitur, cum per omnia Ain omnibuj abfentis uel quiefeentis loco habeatur. nbsp;nbsp;Haereditas teftamento inau

liter data,non poteft codicillis quafi haereditas confirmarirfed ex fidd commiffo oetitur/alua ratioue legis Fakidiac,

Slquis cum tcftamentum nullum habebat, codicilÜs fidcicomiffa hoc modo dédit, QViSQVis MiHt haeres erit,eonorvm've POSSESSOR, EIVS FtDEiCOMMiTTO ;fideicommiffapra:ftaridébet: ^wa paterfamilias, qui teftamenti faâionem habet,Sc cOdicillos facit, perinde haberi débet,acfi omnes hæredes eins effent,ad quos légitima dushæreditas uel bonorum poffeflîo peruentura eft. Sedamp; fipoft todicillos fados natus quis efletproximus adgnatus, uel finis hæres.fi oeicomiffum præftari debebit. intelligitur eih is quoqj hærcs feriptus. •inde non perinde habendus eft, ac fi rupiffet hos codicillos. nbsp;nbsp;Tefta«

*’’ento fafto,etiam fi codieilli in eo confirmati non effent,uires tarnen *x eo capient. Deniq? fi hacreditas ex teftamenro adita non fuiffet;fidei tomniifliim ex huiufmodi codicillis nullius erit momenti.

Vm,quicodicillorum rempote foluendo fit, reâe îibertatem da« K placuit;quamuis teftaméti fafti tempore foluendo non fuerit.

A hltetabulasteftamenti codieilli fafti non aliter liaient, quàm fi ^Xteftamento,quodpofteafaftumeft,uelcodicillis côfirmentur, '^uoluntaseorumquocunç indicio rcrincatur. fed non feruabun« ^îjdequibus aliter defnnftus nouiffime iudicanit.

huis Seuctus amp;nbsp;Antoninus referipferunt. nihil egifle matrem, cih •*^’^ ^“® P”*^® liberos fuos hxredes inftituerit,conditionc ernan to4 ^î^^ciHisadiecit.’quianeç conditionem hæredi inftituro pli,t*^'^.^^^'^**®’”®*5^“*’^*^“®“ direóópoteft. Codicillosetiam ^ fs quis facere poteft;amp; ipfius manu neq; feribi, neq; fignari neceffe ’’on r^*^^ ^ confirmatione codicillorum paterfamilias adiecerit,ut Ujl nbsp;nbsp;^ ualcre uelit, quâmfua manu fignatos amp;nbsp;fubferiptos: tarnen

Ptifo ^f^^' ^ ^° codicilli,licet necj ab eo fignati, ne^ manu eins feti« ’^’'los^'^^j^ ”^’^ ^^’^^æ poftea geruntur,prioribus derogant. Codi ^^ftt ft *’''*’’’f^ccrcpoteft,quiamp;teftamciîtum facere poteft. Si ^‘^*® mortuo codicillis quis legauerit,licet tefta« fonfirmatis:pro non feripto legatum eft.

7*1®”’ ”00 referuntur ad confirmationem codicillorum .• ue-Wat a”F® f’^ptioitatemquis codicillos confirmauerit, àin ca« **“tefta^ ‘^°“’ôllos feribat. nam non liaient, idem eft, fi aliquo modo ^^faftif ’’^^®^*®”‘^’ höhere defierit.præterea in illis,qu3e non iuris, wu-uon eft perinde habcndum,quod codicillis feribi tHr,3tlt;5

fijubi confîtmantur Jeriptiim fuiffet. neluti fi in in codiciHis fcriptuW cnt,VESTEM,QVAE MEA EST:codiciiloriim tempus/pedan« diim,non quo conßrmannir.item fi its, S i T i T i V S v i v v s E ST, uel si TOT ANNORVM ESTjCodicilIislcgauitSéio.-tempuscodl cinorum,non quo tempore fit teftamentum/peflaudum.

COnfiduntut codieilli quatuor modis.aut cnim in futurum ton« firmantur,autin præreritû, aut per fideicommiifum teftamen-to fado, aut fine teftamento. fed ideó’ fideicommifla dari poffunt ab inteftato fuccedentibus: quonia creditur paterfamilias fponte fua bis telinquere légitimahxreditaté. Codicilli toties liaient, queriesquis teftamentü qqj facere potuit: non tarnen hoc ita intclligemus,uteri« gamus po tui He eu eo tempore, quo feribit eos codicilles, teftameiiw facere; ( quid enim, fi fuffïcientium teftium facultatem non habilité fed fi iure teftarnenti fadionem habuit. nbsp;nbsp;Si poft fadu tcftamentnin

codicilles quis confirmauerit,deinde adrogandum fe prxbuerit, amp;ibi codicilles feccrit,arq; ita emancipates deceflerit.-quæritur, an ex codi« cillislegata debeanturC nam nee teftamentum ualct;amp;eo tempo* re eos fecit^quoleftamenti fadionem nó habuit; nee fimilis eft muro, qui rede codicilles confirmauerit. licet enim is teftamentum facere non poHî t.tamen teftamentiim,quod ante fecerat,in eodem ftatu eft. huiusautem teftamentum fublatu cft,amp;dealienisquodammodore bus teftatur. fed dicemus codicillos ualere. nam amp;nbsp;fi poftumus natus ruperit teftamentum,amp; deceflerit;nihilominus codicilli ualcnt. Si miles teftamentum quidem ante militiam ,fed codicillos in mui« ' tia feccrit;an iure militari naleant codicilli,quœriturC’ quoniam tefta« mentum iurecommuni ualet,nifi militiac tempore refignaacrir,ud quxdam adiecerit certe codicilli militiæ tempore fadi non debent re ferri ad teftamentum, fed iure militari liaient. Si ci feruo,qui tefta« mento legatum acceperit, libertas codicillis detur: utile legatum cHc dicemus, qiiafi ab isitio conftiterit legatum. Si qiiis certi generis codicillos confirmauerit,puta QVOS NOVISSIMOS FECERO: non utiep ftatim qua: codicillis dantur,cófiftere uidebuntur,quàmdiu alq quoep fieri poHinc.Ôc idco fi alq poftea fiant; legata in prioribusda-tanon iialebunt.

ARiftô negauit ualere codicillos ab co fados,qui patcrfamjlhSi nec 'ne eflet,ignoraffet. V L P i A N V S notât, nifî ueteranus fuit, tune enim amp;nbsp;teftamentum ualebit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

TIT. VIT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n4î

f A Vod per manus traditum eft, codicillis hæredifatem darf non poffel rationem ilJam habet: ne per codicinos,qiu ex teftamai« ƒ liaient,ipfum teftamentû, quod uires per inftitiitionem haeredum confirmari uideretur.

QXI. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Vi grain utero uxorem effe ignorabat, codicillis ad filium fcri» ptis libertäres dedit.nata port mortem partis filia,cum de ca ni-J^atre fenfiffe cóftitiflèt.-placuitlibertäres àfolofiliopræftari pofte. IJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xir. IDEM.

bind fine dubio dici non poteft,ctiam filiam manumitrerecogen« dam.cû ab ea nihil paterpetierit,Sciure fuo hæresexftiterit. Tra« ®«i folet de eo, qui enm tabellas teftamenti non feciflet, codicillis ita ’^Mit,TiTiVM HAEREDEAÏ EsSE VOLoïedmultuminter« /»utriim fideicommiflariam haereditatemdlcgitimo per haneferi» Ptiiram,qiiam codicillorum inftar habere uolujt,reliquerit.'an uerote amentum facere fe exiftiinauerit.nam hoc cafn nihil à legitimo peti potent. Voluntatis auré quarftio ex fcfipto plerunqt decl.arabitur.nani •forteàTitioIcgatareliquit,Scfubftitutu adfcripfij,fi hares non exfti '»et: fine dubio non codicillos,fed teftamentum facere uoluiffe intclli

'fAVidam referuntC quantum repeto )apud lulianum Sabini amp;nbsp;y^afftjamp; Proculiexpofitamefleinquxftionehuiufmodi contro eriü.an legata,quæ poften,quam inftituti mortem obicrint,codicib •s adferipta nel adempta funt,i fubftitutis debcahturc’* ( id eft,an per- * afj jg, quot;de datioamp;ademptioetiam hoc tempore codicillis faâa ualeat,acfi fmjt, eltamento fadaeiTet^)quodSabinumamp; Caflfiumrefpondifleaiut,

. tociilo diffentiente.nimirum autem Sabini amp;nbsp;Caftij collcflio, quani ^•pfi teddunt, illa eft. qiiod códicilli pro parte teftamenti habeantur, °ieruationem'q3 amp;nbsp;legem iuris inde rraditam feruent. ego autem au« lententiam Proculi ueriiTimam dicere.utenim nullius momenti ^tle^tum,qnod datum eft ei,qui tempore codicillorum in rebus hu ^is non eft, licet teftamenti tempore fueiittïeflè enim debet, cui «tut: deinde fic quaeri, an datum confiftat:ut non ante iuris ratio, t^ perfona qu.xrenda fit)id in propofito,quod pofthæredis obitum 'codicillis Icgatumucl ademptum eft, nullius momenti eft: quiahte* ^Adquem ferm onctri conféra t,in rebus humanh non eft,ea'q?adein Ptio Sc datio nunc uana efficietur. Hare in eo hærede, qui ex affe infti« ‘'Itus crit,dato fubftitütö:ita,ut ab inftituto codicilli confir maren tur.

Quod fi duo inftituti fint fubftitutis datiSjUnusep coru decefferfcorf lia uidentur legata.fed circa cohxredem crit tradatus,nunqiiid totum IcgacutndebeatXi qvisqvis mih[ haeres er.it kgarumentan nero non^quia fit fubftitutus haeres ,qui partem faciat, licet ipfc nonde beate’idem etiam poteft circa nomina exprefia tradari .multb^ magiJ folum cohaeredem totum debere puto.-quia is adiundus fit, qui etiam tunc,cum adiungebatur,in rebus humanis non erat.

SEdcumcateftatoris uoluntas fuerit,utex uniuerfa haereditatekga taerogarenturdicendum, ftripris hæredibus profuturam dólicx ceptionem, fi amplius,quim hæreditaria portio,petatur.

Aßintcftatofadiscodicillis.relidaetiam pofiea natusinteftati fucceflor debebit.quicunq; enim ab inteftato fuccefferit, locum habent codicilli.nam unus cafus eftmee intereft,qui faccedat,dum in* teftato fuccedat. ad reftamentum autem,quod quoqu o tempore fece* rit, pertinent codicilli.amp;(ut manifeftius dicam)inreftato parrefamilia$ mortuo,nihil dcfiderant codiciUi/ed uicem teftamcuti cxlubent-tefta mento autem fado ins eins fequuntur.

XVU. PAVLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .

Llterx.quibus h®rcditas promittitur, uel animi affedus expt iiw* tur,codicillorum uim no» obtinent.

PLotiana Celfofuo falutem. Lucius Titiushis uerbisitacauit. S1 QVID TABVLARVM, ALIVD'VE EIVS GENERIS AD HOC Tß STAMENTVM PERTINENS, RELIQVERO; ITA VALERE VOLO. quxro,ancodiciUi,qui ante hoc teftamentum fcriptifunt,debeantra ti effet lubentius Celfus Plotianx falutem. hæc uerba, SI 05*® ^^ HOC TESTAMENTVM PERTINENS RELIQVERO, VALERE VOLO.' etiam ca.quæ ante teftamentum fcripta funt,cóprxhcndere uidentur.

IS,qui unum filium habcbar,cum codicillos ad cum fcripfiflet,de(cf fit inteftatus.-haerede eo relido, qué poftea procreauit. adguatione fut hæredis nemo dixerit codicillos euanujfie.igitur fi nihil turn depo ftumis fperauit.'codicilli non cuancfccnt,6c qux relida funt, pro parte dimidiafilius, ad quem codicillus fadus eft.folucre compelletiir, non etiam poftumus.fedamp; fi codicillos reliquiffet duobus fupeïftitibiB n* Iqs dccedetis,cum putaret alterum ex his prius dcceffiffe.' iimili ^ono dici poteft,omnia perinde debere filium,ad quem fcripti funt ƒ odigl« h^tijfifolus haeresexftitifletpatrh VLPIAN VS notatamodunta»

DE LEGAT. ET FIDEICOH. I. n4f xat partem débet, eoru tamcn,qiiæ pro parte præftari nô poflïmt’nihil omnino piæftâdmn.-quoniam ille nô fucrit filio ablaturus, niû folum putaret fuccefforem fibi futurum.

CI paldm haeres mmeupatus fitjegata autem in tabulas collata fue# Orinnlulianas ait,tabulas teftamenti non intelligi, quibushaeres fcri ptusnoneft,quod'cçmagiscodicilJi,quim teftamentum exiftimadae ûnt.ÿc hoc puto reâius dich

Ciendum eft,eos demum fideicômiiTum pof« fe relinquere,qui.teftandi ius habent.

TAcenerba teftatoris, QVISQVIS MiHl EX 5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ 1.SVPRASCRIPTIS HAERES ERlT.autSl HAE

ERiT SEIVS,uelSI HAEREDITATEM ADIERIT; fubiedum Ic-8*him lie! fideicommiffum non faciunt conditionale.

* Quis in fundi uocabulo errauit, amp;nbsp;Comclianum pro Sempronia» ’’onominauifdebebiturSempronianus. fed fi in corpore errauit; non debebitur. Quod fi quis^cum uult ueftem legate, fuppellcâilé ad» ^w.dum putat fiippelleftilis appellatione ueftem contineri.Pom» ^us feribit ueftem nô deberi.-quemadmodum fi quis putet auri ap» Pflhtione elcâriim,uel aurichakum côtineri,uel(quod ftultius) ueftis ^PP^,’^3hone etiam argentum contineri.rerum enim uocabula îmmu ’«lia cfle,hominum mutabilia. Si quis haeredes inftituetit, amp;nbsp;ita le gîUerit.QVlSQyiS MIHI GALLICANARVM RERVM HAERES ERIT, AMNAs ESTo DARE: ab omnibus hxtedibus uideiî Iegatû,quan» omnes eos tes Gallicanæ pertinent.

UEïui eleâionc legata, ferne! dnntaxat optare poffumus. Labeo ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ait

ait. aim certa res aut perfona legatur ita, QVi me vs ERIT,CVM MORIAR,HAERES DATO,à Communis fit.totum deberi.Trebatium nero refpondiffe,parte deberi,Caflius fcripfit. quod amp;nbsp;uerius eft. Cü fundus communis Icgatus fit non adieda portione, fed ME VM iiowi' nauerifportionem deberi conftat.

STICHVM, Qyi ME VS ERIT, CVM MORIAR , HAERES MEVS DATO.magis conditionem legato inieciffe,qudm demouftrareuo luiffe patremfamilias apparet: cö, quod fi demonftrandi cauffahK oratioponeretur,itaconcepta effet, STICHVM, QVi MEVS EST,non, Oyi MEVS ERIT. fed conditio talisaccipidebet,quatenus mens erit: ut fi totum alienaucrit, legatum exftinguatunfi pattern, pro ea parte debeatur,quæ teftatoris mortis tempore fucrit.

SI ex totofundo legato teftator partem alienaffet: reliquam dm’' taxât pattern deberi placet: quia etiam fi adieciffet aliquid eifii”' do^augmencum legatario cederet. Si ita fcriptum fit Î tvCiVS TIVS HAERES MEVS^VT MAEVIVS HAERES MEVS pECEMSE’® DATO, cum utro uelit,Seius aget:ut fi cum uno aflum fit.amp;folun”’’’ alter liberetur :quafi duo rei promittendi in folidum obligati fuinC” ; quid ergo,fi ab altero partem petieritC' liberum ei erit ab altenitt” ^ quum petere. idem erit, amp;nbsp;fi alter partem foluerit. nbsp;nbsp;Si ita

flt,LECTICARI0S OCTO, AVT PRO HIS IN HOMINES SINGVW CERTAM PECVNIAM,VTRVM LEGATARIVS VOLET : non po’^^ legatarius partem feruorum uindicare, pro parte numos petere : qm unuminalterutra cauflalcgatumeft,quemadmoduamp; fiolei po» g[nquagittta,aut in fingulas libras certu aes legatum fit.nc aliter oc uantibiis,etiam uno homine legato,diuifio concedatur. nec diuifa ca fummaian iurtfla ponat. certe odo feruis legatis,auf pro » minibus certàpèciinialcgata, non poffe inuitum hæredem part« pccuniæ,paitcm mantipiorum debcre conftat.

ID,quod apod holies eft,legari non poire,Odauenus feripuh» t hmininmiure confifterc.

X. PAVLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.Ji

IVlianus ncc à filiofamilias fine inffu partis optari poffe,nec ant ram hxtcditatem putat.quod eft uenim.

XI. PAPINIANVS.

r^VfnfiIiofamihasucl fcruoalicnolegatumuel hafreditas datur, V^fideicommitri patri ucldomino poteft: ac turn demû ex perfo» gt;pforum fideicommiffum uircs capit,cum ipfis,per quos commo« °uni hœreditatis ucl legati patri dominofte quæritur.fidcicôminum *yinquitiu-.dcnilt;$ Iulianus non infubtili tatione motus;patrcm,cuiu# Wius hires inftitutus cffet,extero quidé habita ratione legis Falcidiæ ^ïftituere hæreditatem refpondit.-quoniam ex perfona filq teneretur. ’ph uero füio,non admiiTa Fakidia: quia ex perfona fua fibi films obli gwi non poflet,ac pater non ut hires,Ccd ut pater rogari uideretur. Ôc wcofifilio rogatus fit pater poft mortem fuam, quod adfe peruenit *lt; legato uelhsercditate filio relidis,reftituerc: is'cpuiuopatrcdccc-‘lit.omnimodo pattern id rctenturum.quoniam fideicommiffum ex P^tfona patris fui uircs acceperit.

XII. POMPONIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

SImihiamp; tibieadem res legata fucrit.deinde die legati cedente hae-Kstibi exftitero:liberum mihi effcLabeo ait,ex meo legato,an ex eo.quod tibi hires fim, adquirâ.ôc fi uolucro cam rem ex meo legato »dme pertinere,uttota meafit.-ex hircditario legatopetere eâme poffc,Ptoculus ait. nbsp;nbsp;Si quis feruos,quos Gadibus haberet, co refta«

’iicnto,qiiod Romi morans fecerat,triduo,quo mortuus fucrit, hx« tedentdare mihi damnaueriwatum effe legatum,amp; anguftias tempo hs nihil legato nocere. nbsp;nbsp;Régula iuris ciuilis eft,quæ efticit,ut quibuS

Iphslegare poffumus,corum quolt;$ feruis legate poffimus. In Icga hs nouiflimx feripturæ ualent:quia amp;nbsp;mutari caima pneedentis Icga h.nel die,uel conditione, uel in totum ademptionc poteft. fed amp;nbsp;fi fub *lh.uelaliaconditionclegatum aderóptum eft: nouiflima ademptio Ipeftanda eft.Intcrdum tarnen in legatis nó poftcrior, fed pricedens '«ipturaualet.nafiitafcripfero,QVOD TiTio INFRA LEGAVERO* ÏD Nêqve DO, NEQVE LEGO.qüodinfra legatumerit,nonüa« l^bit.nam amp;nbsp;eum fermonem, quo præfentia legata data in diem pro« Ietnntnr,ad poftca quoeç feripta legata pertincte placuit. uoluntas et*. 6ofacit,utintcftamcnto fcriptumualcat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

CVm incertushomo legatus tibi effet, hires Stichum feruo^uo ttadidit.Neratius refpondit. fi uoluntatc domini tradidit, uel ta« 1 knihoc dominus habuic:perinde eum libcraium,atlt;5 fi Stichus legi 1 kseffet. .xiiii. VLPiANVS. „

Slitafitadfcriptum, Si CVl BIS LEGAVERO, SEMEE El HABRES DATO, uel SEMEE DEBEATVR, amp;nbsp;cidemduas quantitates 1 xUctipfeùt.uel duos fundos: anuttunqjdebeatur^ôc aie Anfto.ununa 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hh uideri

«4« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OrSESTÖRVM LIÉ. :^XX. quot;

nideri legâtuim nam quod ademptum eft,nec datum uidcf,fccuHû® Celfi Ôc Marcelli fententiam, quæ ucra eft. Sed Papinianus libre de«’ monono quaeftionum ait. amp;:fi poft Icgatafæpius adfcripta idem h»î fubtjciat femel præftari uelleA hoc ante impletum teftamentiinifet® ritapfoinreuideri cetera legata adempta.fedquodmagiscrit adein* ptumÇ'uonenim apparet.ôcair,poffe dici^exiguius elle præftandiim-

QVi quartam partent bonorum legate uolnit, dimidiam feripnt-Proculus rede ait,poffe defendi quartam legatam ; quia à*«® dimidiæ.idem ent, amp;nbsp;fi quinquaginta uoluit legate, amp;nbsp;centum feript^ fint.quinquaginta enim debebuntur.Sed amp;fiplus legate uoluit,amp;»W nus fcripfit.ualcbit legatum. Si quis unam fummam filiabus legj’ iierit,ut etiam de poftuma fentiret; fi ea non eft nata, fuperftiti folia“ debebitur. xvi. POMPON ivs.

SI duobus côiundim tes legata fit; quamuis alter in rernm natort nó fucrit,alreri deberi folam parté.amp;hoc puto uerum effe. H«‘ fes, adiedoei nomine cuiufdam,qui hares non fit,daredamnatiisto turn legatum debet, nam amp;nbsp;fi duos ex haredibus fuis nominatim quit damnaftetA alter hareditatem non adiflet: qui adifter, totum debt* ret.fi pars eius,qni non adifTcLad eum.qui adijfTer, pcrucniret. SiT» tio 0c poftumis legatum fit.-non nato poftumo totu Titins uindicabit fedamp;fiteftator TitioStpoftumis uiriles partes dariuolucrit.uel tf' am idexprefferit: totum legammTitiodebctut non nato poftuniC'

VS CENTVM DATO: pluribusnans,uideturfingulis tantundemlo gaiïe.quod iuaccipiendnm.-nifieuidens fit contraria fententtatd^E toris. Si uni ex haeredibus fuerit legatum: hoc deberi ei officio iu» dicis familiæ ercifcundæjmânifeftum eft. fed amp;nbsp;fi abftinuerit fe hæic® tate,confequi cum hoc legatum poffeconftat.

Et quidem totùm legatum peterc poteftiquamuis à fcnictipfo ifl utilircr ei legatum fuiffet.

LEgata inutiliter data,Papinianus putat libris quæflionum confit mari per repetitionem poftea forte in eodicillis faftam.HOC AM* PLI VS El HAERES ME VS BATO: amp;nbsp;diuerfum effeinillafcripturâ) QVAS PECVNIA5 LEGAVI, QVIßVS BIES- ADPOSITVS NON ESP, annua

AîIHVA.BIMA.TRIHA DIE HAERES MEVS DARB DAMNAS ESTO. non enim hoc egiffe teftatoré, ut confirmaret,quæ inutilia effent; fed ut diem utilibns prorogaret. Idem codem loco amp;nbsp;in fubftituto im-puberi fcribit:iit fi fuerit ab impubère inutiliter legatum, fubftitutus hocdebeat.-fihocamphuslegatumabco fitreliflum aliquid, nee illc patri hsresexftiterit, aut impubes decefferit. In legato plutibus rc-büo,fi partes Adiedæ non funr,acqiic feruantur.

QVi duos feruos habebat,fi unum ex his legaflet,ut non intclligc, tetur.quem kgaflet.Iegatarii eft eleftio.

C^gtege legato aliquapecora uiuo teftatore mortna effent, in eo« 0rumq5 locum alia effentfubftituta.-eiindem gregern nideri. amp;nbsp;ft de ^iiiutum ex eo grege pecus effets nel unus bos fupereflet: eum nin« ’æari poffe.qnamius grex defifletefferquemadmodum infula Icgata «icombufta effet,area poffer uindicati.

_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX ni. PAVLVS. vlquisbonorum partemlegauerit(uthodiefît.)fine frudibus re* Oftituitiujiifi mora hxredis inrcrcefferit.

OyiD ILLAM ANCILLAM PEPERISSE CONSTITERIT,uel ita, ’^ ViNO, QVOD IN FVNDO MEO NATVM ERlT,uel FOETV,TAN ^yw DATO. Si ufumfruftum lubcam.eumq; Icgauerimmifi poft ^^proprietatem eins nadus firn, inutile legatum eft. Si quispoft te ’^nicnnun fadum fundiTitiani legato partem aliquant adiecerit, 9^3111 fundo Titiano deftinaret.-id quod adiedumeft,e-xigi alegatario Poteü amp;fimiïis eft cauffaalluiiioms; maxime li ex alioagro,qui fuit '“K.cumteftamentum faccret, earn partem adiecit quod fi poft tefta *^imnifadum exfundoTitiano aliquid detraxit, amp;alq fundo adie« ^f^uidendum eft, utrum'ne earn quoq? parte legatarius petiturus fit: boe minus,quafi fundi Titiani effe défient, cum noftra dcftiiutio-’ic fundorum nomina amp;nbsp;domus, non natura conftiruantmf’ amp;nbsp;magis 'Hdicquodalijdeftinatumeft,ademprumeffe uideatur. nbsp;Etfi nauc

bgaiieroA fpeciali ter earn adftnpfero,eam'cp per partes totam refecc fö^aniucadem manente. nihilominus rede alegatario uindicabitux. A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXV. PAVLVS.

’ Dl-GKST^V» LIK. XXX.

legari cedente in patris pote fare fit.igitur amp;nbsp;fi iuffu partis adlta Arbis’ reditasjmputabitur ei in Fakidiam.

NOnampIius legatorum nomine ad quenquam pertinerc inde'. tur,quâm quod dedudo co, quod explenda: conditionis cauffa datum eficr/upereft. Si certum corpus hæres dare damnatus fit.ncc fccerit,quo minus ibi,ubi id effet,traderet.-fi id poftea fine dolo amp;nbsp;ml pa hæredis pcrierit.deterior fit legararq conditio. nbsp;nbsp;Cum bonorum

partelegata dubiu effet.utrum return partes, an aeftimatiodeberetur: Sabinus quidem amp;: GaiTius {eftimationem, Proculus fit Nema rcrum partes effeiegatas exiftimaucrunt. fed oportet haeredi fuccurn.iitipft eligat.-fiuercrumpartes.fiueaeftimationem daremaluerit.Inhis w* men rebus pattern dare hæres conceditur.qux fine damno diuidi pof-fiHit.fin autem uel naturaliter indiuifæ finr,uel fine damno diuifiof^ Bim fieri non poffit: æftimatio ab hærede omnimodo præftanda eft-

POteft etiarn hæres, uel paucioribus,ucl in una rereliflampartem legatario dare,in quam uel legatarius confcnfcrit,uel index exifti mauerit.-nec neceffe habetIcgarariusJn omnibus rebus uindicarc pot tionem. xxviii. VLPIANVS.

SI creditori mco,tutus aduetfus cum exceptionc,id quod ci debeo* legem.-utile legatum eft,quiaremiffa ei exceptio uidetur. SicSl Arilto ait: id,quod honoraria adione mihi debetnr, fi Icgetiir niihi,Ic‘ gatum ualere.quia ciuilis mihi datur adio pro honoraria. nbsp;nbsp;Marcel*

lus libro uieefimo odauo quæftionum piit.it,rem,quam ex ftipulatii mihi debcs,fi mihi legaucris:utile effe legatü,ut netj Fakidia hoc mi*

XXIX. P A VL VS.

S In autem nc^ modo,neqj tempore,ne^g conditionc, nc^ loco de* bitum difFeratur.iniitile eftlcgamm.

POSITVS NON EST,EAS HAERES MEVS ANNVA, BIMA,TRIMA DIE DATO,ad corpora legata non pertinenfed ad ea,quæ ponde«' re,nnmero,menfiira continent: flead ea tantû legara pertinet,quibul* dies nô eft adpofirus. blinde fi forte pure legatum eft.ex hac adieftione îprogabitur. quod fi forte centû mihi legara fint praefentia: um'i annul bimatrimadiedabuntur,an lieropræfenriaC'amp;aitSeruius amp;Labeo, in præfens debcri. quamuis igitur fupetuacua fithacc adieâio.qiian» rû ad ni m amp;nbsp;effeftu m Jegati pertinet; tarnen ad hoc proficict, ut præ* fente die Jegatu debeatui.fed amp;nbsp;fi in annos fingulos,aut fingulos tnen.

fesfitlegatumreliftum, ceffabitcafcriptiira.-quiahoclegatiim êcini» öum amp;^em habet, fed amp;fi fub condirione fit legatum relidum, po itft dici ceffare annuam adieftioné.quia dies incertus appellatiir con# ditio.cui congruir,quod Trebatius exiftimat.fi cui legetur,qiiando an ttonim uiginti erit: unigarem hanc claufiilam ceffare. Item fi Icgctut ptninia.quacin area eft, uel uinu,qiiod in apothecis eft.dicendum eft, «flareclaufulam.-quoniarnquotics fpeeies legatur, ceffare dicimos. hnc antem fer ipturam non folum ad præcedentia legata, fed ad uni« ^«fa,qux teftamento adfcriptafunt,extendiGallusAquilius,Ofili-us,Trebatius refponderunt,idq; uerum eft.

SEd etiam ad ca, qtix codicillis côfirmatis poftea legata fucrintJixc claufulapcttinct.

Cl quis à fl 1 io pupillo hxrede inftituto,cum’is in tutehm fuam uenif« 0fet,pccuniam legaueritA à fubftituto berede legata rcpctierit:im« Fuberefiliomortuojfecundns hagres legatum nondebebit. quod ita Uerum effe tarn Sextus, qudm Pomponius putat, fi repetitio legato« lumadeummodum concepta fit; QVAE a' filio meo legavi, OyAE'QVE EVM DARE IVSSI, 51 MIHI HAERES ESSET:ID HAESES MEVS USDEM DIEBVS DATO, fed fl ita repetitafuerint, LEGATA,QVAE A'FILIOMEO LEGAVI, HAERES MEVS DATO : pure rc-ptntaindebuntur legata, duntaxat tnonftratione corum faiU. igituc amp;hoc ipfum legatum,de quo quæritur,pracfensdebebitut. nbsp;Si quis

pHires Stichos habens,Stichum Icgaucrit: fi non appatet, de quo Sti« fbo fenferit:qué* ( haeres ) clegcrit,debet prxftari. nbsp;nbsp;Si parti ciuitatis * afs de*

’''quid fit reliftum.quod ad ornatum,uel compendium reipublicx eft, fpedetifme dubio debebitur.

Ql pluribus eadem res legata fucrit,fiquidcm coniunftim: etiam fi al Û«ïuindicct,alter ex teftamento agatmon plus,quàm partem habe ^^ is,qui ex teftamento aget.quod fi feparatimifiquidem euidcntifli« ’’'^ 3pparuerit,adcmptionc à priore legatario fafta ,ad fecudum *lega= *a?s.lcgS 1 t«iutcftatorcm condolaffe: folum pofteriorem ad legatum perueni- turn. 1 «pbcet.finaûtbocminimeapparcrcpoteftrprouiriliportione adle 1 nbsp;nbsp;nbsp;ß«um onmes ucnirc:fcilicet nifi ipfe teftator ex fetiptura manifeftiffi

1 nbsp;nbsp;nbsp;uius effet,utrun^ eorum folidum accipcre uoluiffe. tune ei uni preev

| nbsp;nbsp;nbsp;uw,alti ipfa res adfignatur;eleftionc rei uel precq feruanda ei,qui prior

1 nbsp;nbsp;nbsp;dtlcgato fine fideicommiffo lité contcftatus eft;ita tamen.ut non ha«

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hh iq Vlpia»

PLanéubitransferre uoluitkgatumin noniffïmum;priorinóJs bebitur,tametfi nouifllmus talis fit, in cuius perfona kgatum nó conftitir.at fi coniunfti difiunâi'c^ cómifti fint; coniunäi unius perfo» næ poteftate funguntur. Si eadeni res fæpius legetur in eodem teih niento,amplius quim femel peti non poteft: fufficit'q; uel rem confc* qui,uel rei ælbmationcm. fedfi duonim teftamenris mihi eadem res kgara eft;bis petere potero.ut ex altero teftaméto rem cófequar,ex al* tero xftimationem. Sedfi non corpus fitlegatum, fed quantitas cade in eodem teftamento fæpius:diuus Pius ref(.ripfit,tuncfæpius prxftaiii dam fummam,fieuidentiflîmis probationibus oftendatur,teflato« rnultiphcarc legarum uoluüTe.idem'cpôc in fideicommiflb conftinrit;-ciuscp rei ratio euidens eft.-quod eadem res fæpius præftari non poteft-cadem fumma uolcnte teftatore multiplicari poteft. fed hoc ira erit ac cipiendum,fi non certum numorum corpus fit fæpius reliflum;utp^‘ ta centu,quæ in area habet,fæpius legauit.tune enim fundo legato ene comparandum credo. Sed ft pondus auri uel argenti fæpius fit relidu: Papinianus refpondit,magis fummæ legato comparandum. mento; quoniam nop fpecies certa relida uideatur.proinde Se fi quid aliud en» äondere,numero,menfma continctur, fæpius relidum.'idé er^ im. Quodfiremcmiftemmihilegatam.ufijadpreciil.q“ mihi abeft,competet mihi ex teftamento aftio.Se multo magishocdi cendum cft,fi duobus teftamenris mihi eadem res legata fit.fi alter m? reftituere rogauerit,uel ipfam rem,uel aliud pro ea ; aut fub conditie' ne legaffet dandi quid pro ea.nâ haftenus mihi abefle res uidetat.n»*' tenus fum præftaturus. nbsp;nbsp;Si contundim res legetur,confiât partes aO

initio fieri,nee fol um hl partem faciunt, inquorum perfona conftt*^ legatum;uerum hi quoq?,in quorum perfonanon conftitit IcgatuW' utputa fi Titio Sc feruo proprio fine libertäre. Sed Sc fi in pupiUari tciW mentolegaueritalq eandem.quam mihi in fuo teftamento legauit.W lianus fcribit,cpncurfu patres nos habere.interim igirur pattern hs^® bitis,cui in fuo teftamento legauit. Si duobus fit legatum»qooquot;’® alter hærcs inftitutus fir;à femetipfo ei legatö inuriliter uidetur.w^ quod ei d fe legatu eft,3d collcgatarium pertinebir. Inde dicitur, fi duo fint hæredcs,unus ex uncia,altcr ex undeeim uneqs, Se eis fundus leg tus fit;unciarium hæredem undecim partes in fundo habitunim/* hæredem unciam. Plane ft alter ex legatanjs hæres exftiterit haercA, quo legatum erar rclidum.-non idea minus partem coUcgatario er.rerinetenim propartelegatum.Si itaTirio legetur, fvndvM 5® NVM, V£L VSVMfRVCTVM EIVS SIBl HABETO; dwoeftelegaM»^

DE LEGAT. ET FIDEICOM. L «f? Jhätbitrio dus efle^an uelit ufumftuaum uindicare. Scd amp;nbsp;fi quis ita le 8«Tltio, FVNDVxM DO LEGO , VT EVM PRO PARTE HABEAT; •^ihi uidetur poffedici,partem habiturum.utdcri cnim furidi appella« öonenötotum fundum, fed partem appellaffe, nam amp;nbsp;pars fundi fum Qus rede appellatur.

SI alieniim hominem haeres date damnatus fitA hic d domino m a« numiffus fit: nihil ex hoe legato debetur.

^ITIAE TEXTORBS MEOS OMNES, PRAETER QVA^M QVOS 1 HOC TESTAMENTO ALII LEGAVI, LEGO. PLOTIAE VERNAS *1E0S OMNES, PRAETERQVA'm QVOS ALII LEGAVI, LEGO.Ciim effent quidam uernae qdem amp;nbsp;textores: Labeo ait, quoniam nee quos Titiæ textores non legauerit,aliter apparere poffit, quam fi cognitum Iu«it,quoseorum Plorixlegaiieritmeequos Plotiæuernas non lega ''«itjintelligi poifinneutrius legato exeeptos effe eos, de quibus qa» Jitur.ócideocómuncs'ambobusefle.hoeenim iuriseffe, amp;fineutrius ægati nomine quidquâ effet exceptum. quod fi hoc modo effet lega-*Um, TEXTORES OMNES, PRAETER VERNAS:amp;rurfus VERNAS OMNES, PRAETER TEXTORES. qui amp;nbsp;uemæ amp;nbsp;textores funt,neutri 'Uiffelegatos. Nihil diffcrt,ntriim iralegetur, TiTIO ET MAEVIO: ®’’gt;ta,TiTio CVM MAEVIO. utrubii^enimconiunftimlegatiimuide

Si alteri Stiebö hxres dedit, que duobus dare damnatus fuer.at; ®^ântequâm intcrpellaretur ab altero,Stichus mortuus eft: hæres non ^fnetur.quia nihil per eumfaftumintelligitur.

T Egato generaliter relido,ueluti hominis: Caius Caifius feribit, id JLv'^Hcobieruandû, ne uel optimus uel peffimus accipiat.quæ fente ^'irefcripto imperatoris noftri amp;: diui Seueri iuuatur.-qui referipferût, Romine legato,adorem non poffe eligi. Si de certo fundo fenfit te-'btor,nec appareat,dequo cogitauit.eledio hæredis erir,quê uelit da« fe at fi appateanipfe fundus uindicabitur. fed de fi lancé legauerit, nee ®Ppaicat,quam:xque cledioeft hæredis,quam uelit dare.

1 Egatarius pro parte adquirere, pro parte repudiate legatum non A_/potcft,h.æredes eins poffunt: uralter eorum partem fuam adqui-fat.alter répudier. nbsp;nbsp;Si legatum nobis reliflum conftituerimus nolle

^gt;105 pertinere.-pro co crit,quafi ne legatum quidem fit. amp;nbsp;ideo dice« ws,uecconfiifasfcruitiites:fi forte mihi prædium legatum prædio «0dcbiiciitferuitutcs.fed amp;nbsp;intégra furti adio maneSt, fifenuisle« ” ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g^j^j

CVm feruus legatiis in fuga,ucl longinquo abfens, exigatuf of*‘ ram præftare debet hæEes,at eamremrequirat amp;nbsp;pracftet.amp;italu lianus fcribit. an nero Si fnmptum in hanc rem facerc hacres debeaG Africanus apud Iulianûquærit.putattp,fumptû praEftandum.qnO““ ego arbirror fequendû. Frudus aik hi deducutur in pcntionem,no quos hæres pcrcepit,fed ^s legatarius perciperepotuit.amp;idem in opfris feruorum,ucl ueduris iumentorumjiel nauHs nanium dicendum. quod in frudibus dicitur, hoc amp;nbsp;in penfionibus urbanorum arditicio* turn inteUigendum crit. in ufurarum autem quantitate mos regioniJ ent fequendus. iudex igitur ufurarum modum xftimabitamp; ftatuct-ipfius qnoqj rei interitum poft moratn/icut in ftipulationc : item pat' tus anciIlarum.-amp; fi feruus fuerit legatus,amp; uel hæreditas,uel legarum, uel aliud per eum adquifitû fit.-hærcs præftarc débet. Si Tinusrcni i me emiflet,amp; candem mîhi legaflet,ante quâm ei traderem; mot e* tradidero,amp; precium recepero: uidetur quidc is prima facierem mihi mcam lcgaffc,amp;: idea legatum non confifterc.fed ex empto adionch beratus,urilt;5 perlegatum rem uindicarcpotcrô,quamtradidi.feai‘ tiondum crat folutum mihi prccium.-Iulianus fcribit, ex ucnditoqui dem me adijrnm,ut precinm confequar: ex tcftaniento ucro,ut rem, quam Hendidiamp;tradidi,rccipiam.Idem fubiungit.fi precium quidem mihierat folutum, rem autem nondum ,tradideram:ex teftamento me agentem liberationcm confcqui.Idcm lulianus fcribit. fi fundum teftator,qucm ab alio emerat,mihi legauit.hæredem cogendum mi* hi adionéex empto præftare:fcilicetfi nondum res tradita fuerit,ucl . dcfundo,uel hæredi. Si quis alicuilegauerit,licerelapidem esdere: quæfitum eft,an etiam ad hæredem hoc legatum tranfeatî' amp;nbsp;Marcel* lusnegat ad hæredemhoc legatum tranfmitti: nifi nomen hæredis adieâû legato fuerit. nbsp;nbsp;Hæres cogitur Icgatiprædq folucrepræteri*

turn ucäigal,ucl tributum,ucl folariiim,uel cloacarium,ucl proaqux forma. Scio ex fado tradatum,cum quidam duos fundos eiufdem nominis habensdegaflet fundum Cornelianu,Reifer alter præcij ma» ioris,alter minoris,âc hæres diccret minorem legatum .legatarius ma-iorcm. uulgo fatcbatiir,utiq! minorem eum legaffe, fi maiorem non effe doccre legatarius. Confiât etiam res aliénas legari poffe: utilt;5 fi parari polTinr.-ctiam fi difficilis carum paratio fit. fi ucro Sain» ftianos horros.qui finit Augufti,uel fundum Albanum.qui principal! bus ufibus deferuit. legaucrit quis: furiofi eft, talia legata reftamento adferibere. Item camp urn Mar tium.aut forum Komanum.uclædem facraia

facram Icgarinon poffc confiât, fed amp;eaprædja Cæfaris, qiiæinfor» naarn patrimonii redada.fub procuratore patrimonii fiint.fi legentiir; necæftimatiocorum débet præflari.quoniam commercium eorum, tufi iuffu principis .non eft, cum diftrahi non folcant.

SEd fires aliéna, cuius commercium legatarius non habet: ci, mi ius poflidendi non eft,pcr fideicommiffum relinquatur.puto aefti» mationem deberi.

CAetera igitur, praeter hæc, uideamus. amp;quidem corpora legari omniaA iuraA feruitutes poffunt.fed ea,qu3e aedibus iûfta funt, Ifgari non poffunt: quia haec legari non poffe, fenatus cenfuit Auiola amp;nbsp;Panfa confulibus. Tradari tarnen poterie, amp;quando marmora üelcoluninac fucrint feparatae ab aedibus,an legatum conualefcatC' A fiquidem ab initio non conftirit legatum;cx poft fado non cóualefcet, quemadmodum nee res mea legata mihi,fi poft teftamentum fadum fuerit alienata.quia uires ab initio legatum non habuit. fed fi fub con« ditione legetur; poterit legatum ualere, fi exiftentis conditionis tem« porc mea non fit, uel ædibus itinda non fit; fecundum eos, qui amp;nbsp;emi tem meam fub conditione, A promitti mihi ftipulanti, A legari poffe aùint.purum igitur legatum Caroniana régula impediet,conditiona« le non-quia ad conditionalia Catoniana non pertinec. nbsp;nbsp;Item quæri

poteft.fiquis binas ædes Habens, altéras lcgaucrit,Aex alteris aliquid wndum,ci,cui ædes Iegauerit;an legatum ualeatc’mouet quæftionem, quod ex fenatufconfulto A conftitutionibus licet nobis ex aedibus no rois in alias ædes transferre, pofiefforibus earum futuris. *( ideftnon *afs de ‘liftradiiris.)Aita Imperator nofter A diuus Seuenis refcripferuntnun funt. quid ergo A legari ei poffit, cui aliam domum legetC'fed negandu crit: quiacum legatum eft,nóeft poffeffor futurus. Si duobus domum legauerit Sempronianam, A ex ea alteri eorum marmora ad exftrudi onemdomus Seianx, quam eiJegaueratmon maleagitabitur,an ua* kat,quia dominus eft utriufj legatarius. A quid fi quis domum dedii TO marmoribus legauerit, quæ noluichacredem habere ad exftruen» oamdomü,quamretinebat in hæreditatet'fed melius diceturjn utro^ oetraftionem nó ualere.Iegatum tarnen ualcbit, ut æftimatio eorum præftetur. nbsp;nbsp;Sed A fi quis ad opus reipublicae faciendum legauit,pu-

to ualere legatum. nam A Papinianus libro undecimo refponforü re-krt.Imperatorem noftrum Adiuum Seuerum conftituifle;eos,qui Jripublicæ ad opus promifcrut,poire quid detrahere ex aedibus fuis ut »mis atijrufticiSjCoq^ad id opus uti:quia hi quoç non promereq

cauffa id haberentSed uideamus.utrum ei foli ciiiitati legari poffiUf cuius territorio dkan amp;nbsp;de alia ciuitate in aliam transferri pouitc'amp;pu to,noncflepermittendum:qiianquam conftitutum fit, ut de domo, quam aliquis habet, ei permittatur in domum alterius ciuitatis trant' ferre. Hoc fenatufconfultum non tantum ad urbem,fed amp;nbsp;ad alias ciuitates pertinet.fedamp;diuorumfratrum eftrefcriptum adlibeHimi PJocriani amp;nbsp;Epitychani, ob debitum publicum defiderantium, urfibi diftrahere permitteretur;qui eis diftrahendi ius denegauerunt. Hoc y * - nbsp;nbsp;fenatufconfultum non tantû ad ædes, fed ftc ad balnea, uel aliud quod fine, ædifteium,««! porticus*in œdibus, uel rabernas,uel popinas extendi* tur. Ité prohibentur hæc legari ,qu3e nó alias præftari poffunt, ^ ut ædibus detrahant,uel fubdueätur, id eft marmora, uel colûnæ • idem amp;nbsp;in tegulis,tignis,amp; oftqs fenatus cenfuit. fed amp;nbsp;in bibliothecis parieri bus inhærétibus. fed fi cancclli,uel uela fint.-legari poterutno tarnen fi ftulae uel caftella.fed amp;nbsp;automataria,amp;canrari,per quos aquae faliunt, poterunt legariimaxime fi impofiticq fint.quid ergo in ftatuis dicen« dûc'fiquidéinhærent parietibusmon licebit.fi uero alias cxiftanedubi tari poteft. uerum enimuero mens fenatufcofulri plcnius accipienda eft; utfi qu« ibi fuerint perpetuô,quafi portio aedium.-diftrahi non poffint. proindedicendum eft, nee tabulas œnium adfuas amp;nbsp;parieri* bus adiunâas,uel fingula figilla adæquata legari poffe. Sed fi para« nit quaedam teftator quafi ttanslatutus in aliam domum, amp;nbsp;hac leg^' «it;dubitari poterit,an ualeatC’amp;puto ualere.fed fi ea,quae legaiiitaedi bus iunxit;exftindum eritlegatum.fedfihæres eaiunxit,putonó ex«

o Enatus enim ea,quae funt aedium, legari non permifit. hæc autetw j^mortis tempore aedium non fuerunt.haeres ergo xftimationeni præftabit. fed fi detraxerit,ut præftet:pœnis erit locus,quamuis non ut uendat detraxit,fed ut exfoluat. Marcellusetiam fcribit.fi maritus dixtam in uxoris hortis,quos m dotem acceperar/ecerit; poffe eurii hæc detrahere,quæ ufui eins futura fint,fine mulieris tarnen darnno: nelt;5 hoe ei fenatufconfultum futurum impedimento. ergo fi noneft ei obfuturum,quominus detrahat.-dici oportebit,poffe eum hæc legJ rc,quæ detrahere poteft. Legatum in aliéna uoluntate poni poteft, in hæredis non poteft. Qui ab hoftibus redemptus erit, legari fiW porerit:amp; proficier legatum ad libexarioncin uincnli pignoris,quodio co habuit, qui redemit.

DE'LEÓAT. ET FÏDEICOM. L

Camp;uum filij fiii caftrenfis peculij legare pater poteft;amp; fi uino patrc Omortuus fit fiIiusA apiid pattern peculiü remanferit ; coiiftitit le« gatu.cü enim filius iure fuo nó utitut: retro creditor pater dominium wferuo peculiari habuifle. Si quis rem fibi^ legatam ignorans ad» wc legaucrit, poftea cognouerit, amp;nbsp;uoluerit ad fe pertinere; legatum üalebit.quia ubi legatarius non repudiauit,retro ipfius fuiffe uidetur ïf s,ex qiio adita hacreditas eft. fi uero repudiauerit. retro uidef repndi atafiiiffe hæredis. Si pocula quis legaucritA maffa fafla fit,uel com ^a.item fi lana legetut,amp; ueftimentum ex ea fiatJulianus libro tricc« ^lofccundo digeftorum fcripfit,legatum in omnibus confiftere fuo ^afetiptis, amp;nbsp;deberi,quod exftat.quam fententia puto uerani: fi mo-00 non mutauerit teftator uoluntaté. fed amp;nbsp;fi lancé ]egauit,amp; maflam ‘Kit,mox poculum:debebitur poculum,durante fcilicet uoluntaté.

Si arcs legatæ domus impofita fit debebitur legatariomifi teftator •»«tauerit uoluntatem. nbsp;Eum,qui chirographum legat, debitum le

8are,non folum tabulas,argumento eft uendicio. nam fichirograplu otneiint: nomen uenifle uidetur. fedamp;fi nomen legetur; benigne id, Qooddebetur, accipiendum eft,ut adiones aduerfus debitoré credan-Siidemferuusamp;legatus amp;nbsp;liber effeiuffusfit.interdumprocc« o^ïe folum legatum potcrit.urputa fi in fraudem créditons data critlî wtasiuel fi is fit feruus, qui in perpétua feruituté uenierit. idem erit, feruus eft forte pignori datus. Si ftatulibcrum hæres legatie» gt;ne.vpediet haeredi ipfum ftatulibcrum præftarc magis, quäm æftima 'onem. etenim teftimationem ueram pneftabir. ipfum uero fi dede» 'nerifteure conditione, nullum fentiet damnum, iam enim æftima» *0 liberi hominis ab eo poftea non petitur. Si duos fundos Habens ‘ator,alterius mihi ufumfrudu, alterumTitio leget: aditum mihi S^tarius non debebit,fed hæres cogetur redimere aditü, amp;nbsp;præftare.

1 a fiibftituto pupilli ancillas tibi legaffem,eas^ tu i pupillo emif» gt;«gt;amp; ante quam feires tibi legatas elfe, alienafles.-utile legatû effe, ‘'*«atius,8i: Arifto, amp;nbsp;Ofilius probant. nbsp;nbsp;Hæres feruum generaliter ’*^0^^ damnatus,fanum effceum,promittere non debet: fed furtis Sc tg ^P ^®Jötam effe,promitterc debebit.-quia ita dare debet, ut eü ha» ob'j*^'^*^ ^^”*’'’^ autem ferui ad proprietatem eius non pertinet. fed en * 1?”°*^ furtumfecit feruus, aut noxam nocuit:eucnit,quo minus der*' ”’^^*-^ domino liceat: ficut ob id,quod obligatus eft fundus,accî - ^gt;^t cum habere domino non liceat, Si ueio certus homo le«

DIGESTORVM LIB. XXX. -

Z^ Væ de legato difta funt,cadem transferre licebit ad euttij^ ^^' Stichum,uel hominem darc promiferit.

* P /^ Vm res legata eft, fiquidem propria fuerit teftatoris, à copiai -l i j ^ V^eiushabethaeres.morafacerenódebet,fedeamprxftare*(abf^ |. * ^ “^* mora.quaintcrcedéte,ufurasamp;:omnemutilitatempraeftandam,Sabi runt. j^^jj ^jj. gg^ ß j^j ^jjßj flt,quim ubi petitur: primum quidem eóftat, ibi efrepræftandam,nbi relida eftmifi alibi teftator uoluerit.nam fi ali bi ijoluit.-ibi praeftanda eftjibi teftator uolLnt,uel ubi ueriümile eft, eu uoluifteA ita lulianus fcripfitjtam in proprijs,quam in alienis legatis. Sedfi alibi relida eft, aliöautem abhærede translata dolofnalo: nifi ibi pra:ftetur,ubi petitur,haerescondemnabiturdoli fuinomine.exte-tü fi fine dolo.ibi præftabitur,quô tranftulit. nbsp;nbsp;Sed fi id petatur, quod

pondéré, numero, menfura continetur .• fiquidem certum corpus le* gatum eft,ueluti frumentum ex illohorreo,ueluinnm exapothe* cailla; ibi præftabitur,ubi relidum eft; nifi alia mens fuerit teftau« tis.ûn uero non fuerit certa fpecies ; ibi eritpræftandum, ubi petitur Italt;5 fi Stichus fit legatus,amp; culpa hacredis non cópareat;debcbit s^* mationé eins præftare.fed fi culpa eius nulla interuenerit; cancre bX’ *aliàs de ^^^ debebit de reftitutione ferui,nó æftimationé præftare.*(idenio;i funt. alijs in réadionibus lulianus putat.} Sed amp;fialienusferuusin fuga’' fine culpa hæredis,idem dici poteft. nam amp;nbsp;in alieno culpa admitti p teft. cauebit autem fic,ut fi fuerit adpraehenfus, aut ipfe,aut aeft'U’’“ praeftetur.quod de in feruo ab hoftibus capto conftat. Sed fi SodH aut Pamphilus legetur, amp;nbsp;alter ex his uel in fuga fit,uel apud holtes-cendum erit, praefentem praeftari, autabfentis æftimationem-îo^*^ enimhæredieledioeftcommittenda,quotics moramnó eftraftu legatario.qua ratione placuit,Se fi alter deceflerit, alterum do præftandum,uel fortaffis mortui precium. fed fi ambo fint in WS j nó ita cauendum,ut fi in poteftaté ambo redierint,fed fi uel alter.» ^ ipfum, uclabfentisæftimationem præftandam. item fires aliéna hæreditaria fine culpa hasredisperierit, uel non compareat; nihil a^^^ plius,qudm cauere eum oportebit. fed fi culpa haeredis res pericrit-tim damnandus eft. Culpa auté qualiter fit æftimanda, an nó folum ea.quae dolo ,pxima,ucrum etiam quæ leuiseftfautn ^^^ quid amp;nbsp;diligentia quorj exigenda eft ab haeredefquod uerius eft nbsp;nbsp;.

fi fundus chafmate perierit; Labeo ait,utiqj æftimationem quod ita ucrum eft,fi nó poft moram fadam id euenerit. pöi^“ eiun acceptumlegatarius uendere.

XLVIIL POMPONIVS.

SI hæredis feruns rem legatâ ignorante domino fiibtraxiffet,amp;: ueri didiffecait Atilicinus, infaâum dandâ adionem.-utuel noxæ fer« uiim dederet dominus, uelexpeculio præftaret, quod ex uenditione nus rei haberet. Si unus ex hæredibus feruum legatum occidiffet; omnino mibi non placer, cohæredem teneri, cuius eulpa faâum non £ft,ne res in rerum natu ra fit.

XLIX. VLPIANVS, SIciiiIcgetur,CVM QVATVORDECiM ANNORVM ERir:utimur cerro iure,ut tune fit quatuordecim annorum,cum impleuerit. Ôc italmperatoremdecreuifle Martianusferipfit. Ergo Ôccumfiere* liâlimeft,CVM AD QVATVORDECIM ANNOS PERVENERIT,ANNVA BIMA TRIMA DIE,amp;decemô(:feptemannorûmortis tempo« teinueniatur: prüfens legatum erit. proinde fi quindecim annorum: confeqiienter dicemus,poft bienniû deberi.fi fedecim.poft annum, fi menfes defint ad feptimum decimum annunirrcfiduis menfibus.hæc itâ.fi putans minoré elfe quatuordecim annorû,cum iam excefliffet, fie legauit. Si uero fcit;triennium ad legati præftationem ex die tefta« menti fafti numerabimus.Hoc autem legatum amp;nbsp;conditionale eft, amp;nbsp;in diem, conditionale eft tamdiu, qudmdiu decimusquartus annus fit fompletus.' poftea in diem. amp;nbsp;ideo fi quidem ante decimumquartum annum decefferit.-ad haeredem nihil tranfir.cœterum poftea.-ad hære« dem transfertur.quodfi teftamenti fadi tempore minor quatuor» decim3nnisfili9inucniatur.putotépus ANNVA BiMA TRiMA die praftationis ex die completi decimiquarti anni ftatim cedere ; ni» fieuidens alia mens probaretur teftatoris aliud fentientis. Si Ti« do dccé, qux ego debeoJegauerojSe rogauero cadem creditor! præfta ïe.fideicommilfum quidem in créditons perfona non ualet, quia ni-ml eius intereft.hæres uero poteft cum legatario agere, quia ipfius in« tereft creditori folui,ne eum conueniat. ergo propter hoc ualebit lega dim.Scdamp;fi teftator decé mihi fub fideiuffore debuit; fideicommiffi petirio non folum haeredi,fed amp;nbsp;fideiuffori cópetit. intereft enim eius, folui mihi,qudm ipfum cóuentum mandati adionem intendere. nee intereft/oluendo fit,nee 'ne. nbsp;nbsp;Julianus quærit, fi fideiuffor creditori

*fgaflet,quod ei dcberet,an legatum ualeretC’ Sc ait,creditoris quidem nihil intereiTe.-uerum debirorem habere ex teftamento adionem. in« tereft enim ipfiusJiberariequippe conueniri à fideiufforis hærede non poterit.quod fi idem fideiuifor Titio leget, Sc fidei eius commiferit,ut creditori foluat: Sc debitor, Sc fideiufforis haeres agere cum Titio ex cauffa fideicommiffi poteruntequia utriuf^ intereft legatatium folue te- Meminiffe autem oportetceum, qui damnatur,fundum tiende« li iq teenon

remongraris damnarihocfaccfe,'fedfolum ntuendat uffO piwO' quod ft certo precio fit damnatus facerc: neceffe habebit tanti uenfle« te,quanti damnatus eft.

SI feruus plurium fit.pro doming portionc legatum ci reliamp;iw ^a* quiret. Si hacreditatis index contra haeredem pronunciauerit no agentem cauflam,uel luforie agentemihil hoc nocebit lcgataii]s. qiua ergo ft per iniuriam fnerit pronunciatum, no tarnen prouocancrit, in iuria ei fafta non nocebit legatarqs.ut amp;nbsp;Sabinus fignificat. ft tarnen le cundum fubftitutum pjronuciet.-an illc legatarqs tencatur, uidcamus» amp;nbsp;cum ins facit hæc pronunciatio,quod attinet ad ipfius perfonatp'n“ quid legatarqs teneaturf nec enim tarn improbe cauftari poteft, fcc™ dum fe iudicatum per gratiam.refpondebit igitut amp;nbsp;legatarip, utoe* ditonbus. Si quis ante quæftionem de familia habitam noient ns» reditatem,uel necem teftatoris non defenderit: legatorum pcrlccutw aduerfus fifeum locum habet.quid tarnen fi fifcus bona no agnofcat» ex neceffitatc redundabit onus legatorum ad haeredem. fed ft fuw«^ delatorem fibi,ut eius haereditas adiudicareturA oncribus carcrct,ue minus plene défendit cauffam.-non fe exonerat exemplo eins, qm co « luforie de hæreditate litigauit. Si numerus nnmorû legatus fit, n^ appareat,quales ftnt legati ran omnia ipfius patrisfamilias cóftietuaogt; deinde regionis,in qua uerfatus eft,cxquirenda eft.fed amp;nbsp;mens patnsta miliasA legatanj dignitas,amp; charitas,amp; neceffitudo.item eariini,qn» præcedunt,uel quae feqiuintur.fummarum fcripta funt fpedaiwa.

SEdficertosnumos,uelutiQVOS in A RCA HABE0,atitcerta lantern legauerit.-non numerata pecunia, fed ipfa corpora nuroo* tum,uel rei legate continenturrneq; permutations recipiunt,^ ereni' plo cuiuslibet corpons æftimanda funt.

SI cui ferui omnes cum peculio legati ftnt ; ctiam hi feriii debentaf, qui nullum pcculiû habent. Si à filio impubère fub conditions legatu fit,amp; filius haeres exftiterit, deinde mortuus fit ; poteft dici pa^ trefamilias,qui à filio fub côditione legauit, amp;nbsp;à fubftituto pure re^' tijt.ftatini uoluiifea fubftituto dari/i filius pendente códitióe deedW fet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIII. VLPIANVS.

tit cum fumma fuperioribus tabulis infcripta: inde debebitur.fd amp;nbsp;fi tepeticntlegatumcum alio.-fortefundummibilesaueratab iPpubc

DE LEGAT. ET TIDEICOM. I. «9 tfpcrijt hune ab impuberis hærede mihi amp;nbsp;Scio.repetirio hoc effi« fict.ut pars mihi debeatur. Si quis duos barredes feripferit, amp;nbsp;da« ninaucrit unumque^ folidam rem legatario præftare.-idem ed.ar«^ fi âiiobus reftamentis legatum effet, nam amp;fi mihi amp;nbsp;filio uel feruo meo tffet eodem teftamento legatam:fine dubio ualcret legatum utriufç, ut amp;nbsp;Marcellus apud luhanam adtjcit. nbsp;nbsp;Si hæres hominem legatum occ/dit ob facinus;fîne dubio dicendum erir,eum ex teftamento non ttneri.fed fi noxæ dederit^an teneatut,quia poteft redimereC’ amp;nbsp;puto te fieri, fed fi animal legatum occiderir:puto teneri, non ut carnem præ« ftetjiel cætera.-fed ut prüftet preciû,quâti effet,fi uiuecet.Item fi «des legatas ob danum infedum poflideri paffiis cft.puto eum teneri. debu itenim repromitterc. Scd fi mortuum intulitgt;fecit^ locum legatû itel^iofum.-fiquidem pattcmfamiliasiiitulit,cum alioinferre non poffer,uel ram opportune non haberet: ex teftamento non tenebitur. an ucto teneatur ,ut precium loci præftetî' amp;nbsp;fiquidem ipfe paterfami« lias 1110 inferri uoluit.-ex teftamento non tenebitur. quod fi hæres intu litfiioarbitrio.-debebit pr«ftare,fi fît in hæreditate,unde precium præ l^etiirteffator enim,qui legauit,uel aliô uoluit inferri,uel precium 10« öIcg-itario offerri. Item fi femum non ipfe occidit/cd compulit ad fiaaleficium,ut ab alio occidcretur,ucl fupplicio afficcretur.æquiifimâ frit,precium eum præftare.quodfifua mala mente ad hoc procelTit; teffabit æftimario. Seriius legatus fi ab hoftibus captus fit fine dolo «Etedisaion præftabitur.fi dolo.-præftabitur.

Lim. POMPONIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

^Vrpia !egata,quæ denotandi magis legatartj gratia feribunnodio 1 feribentis pro non fenptis habentur. Si Titiae legatum relidûef ■ft, fi arbitratu Seq nupfiffet,amp; uiuo teftatore Seius decefiiflret.Si ea nu pfiffetdegatum ei debebitur. Sed amp;nbsp;fi ferui mors impediffet manu-fi'''ffionein,cum tibi legatum effet,fi eum manumififles.nihilominus firbetur tibilegatum .-quia per te non ftetit,quo minus perueniat ad li bfttatem. Si pars hæredû nominata fit in legandonuriles partes bas« ïfdes debent.fi uero omnes.-bæreditarias.

jVTErno poteft inteftamento fuo cancre, ne Icges in fuo teftamen« X N to locum habcant. quia nee tempore,aut loco,aut conditione ö fiiii obligatio hæredis legatorum nomine poteft»

v Ilegati ferui nomine ftipuletur legatarius/ugitiunm cum non effe Ûpræftari.nihil ueniet in earn ftipulationem ; quia qualis eft, tails ex ^wanentopræftaû debet/icc iillu in legato damnu facere iutelligit.

SI res obligata per fidcicommiflnm fnerit relida.'fiquidem feit caW teftatorobligatam,abhxredclucnda eft: nififialio animo fuchf' fi nefciat: â fideicommiftario; nifi fi nel hanc, nel aliam rem reliduruJ fuiftet,fi fcilTet obligatam,ucl poteft aliqnid effe fuperfluum exfolufO ærcalieno. Quod fi teftator co animo fuit,utquanquamliberandon» prædiorum onus ad hæredes fiios pertinere noluerit,non tarnen utilt;5 aperte de his liberandis fenferit. poterit fideicommiftarius per doli eï ceptionem à creditonbns,qui hypothecaria fecum agcrent,confequi. utadiones fibi exhiberentur.qnod quanquam fuo tempore non fete rit.-ramen per inrifdidionem præfidis peouinene id ei præftabitur.

LVIII. PAPINIANVS. DOmns hæredirarias exuftasA hæredis numis exftrudas.ex cauh fa fideicommifiï poft mortem hæredis reftituendas,boni mnnf ’ aCf. t^uan bitratu fumptuum rationibus dedudis A ædificiorû*æratibus erani' ftaatwi ex matis,rcfpódi Vlpianoifi modo nulla culpa eins incendw contigiftef-ßintlbm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIX. VLPIANVS.

^puMtis. Z^ Vod fi nulla rationefada domnm rradidiHet;incerti condidio V y ei compcter,quafi plus debito foluerit.

SVmptusautem inreficienda domo neceffarios â legatario faSos, petenti ci Jegarum, cuiuspoftea conditio exftitit, non eiTe repu* tandos,exiftimaiii.

Lxr, PAVLV5. SI ancilh ciim liberis Icgata fit: amp;nbsp;ancilla fola, fi non fint liberi; amp;I*’ beri Ibli Ji non fit anciJJa. debentur. LXIL CELSV5. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

SI ancillas omnes, amp;nbsp;quod ex bis natum crit, teflaror Icgaacrif:i®^ mortua,Spruiiis partum eins negatdeben; quia acceffionislocol« gatus fit. quod faJfum puto.namnec uerbis,nec uoluntati defundiac-commodata hze fententia ed.

LXHl. CAIVS. CApratoriæfcriptnræfimili modo^nc^in haercditatibus,nfïin legatis liaient.

Slitalcgatumfit, SEIO SERVOS DECÈW DO, PRAETER EOS D£ CEM.QVOS TiTio LEGAVf ; fiquidem deeem tantum inuenian» tut in hsreditate.'inutile eft Jegatum. fi nero amphores; poft cos,qiioJ Titius elegir,in exteris nalet legatum.-fed non in ampliores, quàni de-cem.qui legati finit.quod fi minus.in tantos,qiunti inueniantur. '^

W.SI VOLET, STICHVM DO. conditionale eft legatum.^ non aliter *^hæredem tranfit.c^ ft legatarius uoluerit: quamuis aliis,fi fine adic Ötoiic si VOLET Icgatumfit,adhæredemIcgat.ari)rnnfmittatur. ’Hudeftenim iiiris,ft quid tacite continetur : aliud ft uetbis exprima«

*^'’- Si domus fuerit legata.-licet particulatim ira refera fit, ut nihil J^ptiftina materia fuperfir.-tarnen ditemus,utile ni-anere legatum. at Cl domo deftruda,aliam eodem loco teftator ædificauerit.-dicemus interirc legatum,ni ft aliud teftatorem fenfiffe fuerit adprobatum. '

T^ Tfi æquo precio emere ucl uendcre iuflèrithæredem fuum tefta l^or.adhuc utile legatum eft.quid enim,fi legatarius, aquo emere Rundum hærcsiulTuseftjCum exneceflirate cum fundum uenderet, •mllum inueniret emptorcmfucl ex diuerfo,quid ft legatanj magis in irreflet eum fundum emere, nee aliter hxres uenditurus effet, qualn -«teftator iuffiffet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• '

_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LX-VL IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

vErunsuni ex hæredibus legatus,fiquid inhacreditate maliciofe fe-Oeiffe dicatur ( forte rationes interleniffe:) non aliter adjudicandus ^ft.(|udnïex eo uolcnnbus cohaeredibus quæftio habeatur' idem eft St «extraneo fuerit legatus. Si ex plucibus hæredibus amp;nbsp;ex difparibus ^bus inftitutis,duobus eadem res legata fit.-hæredes non pro hærc ‘’itaria portioneffed pro uirili id legatptn habere poffunt/ »

y poft mortem patris filio legeturrdubfum irbil eft,quîn mormopa adfilium pertineat legatum, nec interfit, an patri hæfe? exftite«' ^’igt;nec 'ne. fed ft feruo poft morté dommi reliftum eft legatum.' fiqui«lt; ^«i in ca cauffa durabit rad hseredé domini pertiner. idep adeo,utidc •j^isfit.Sc fiteftamento domini liber effc iuffus fuerit.ante enim cedir '^slegati.quâmaliquishæres dominoexiftat. quofit,uthæreditati' *°quifitnm legatum,poftca hærede aliquo exiftente, ad eum pertine« ^•prœter quàm fi fuus hæres aliquis aut neceffarius domino ex eo tc«' . gt;inentofaftuserit.tuncenim,quiain unumconcurriti,uthærescxi-i ïtjamp;dicslegancedat.probabilius dicitur,adipfumpotius,eui reli«’ ®*‘ cft,pertincre Icgatuiqudm ad hæredem eins,à quo fcilicct libefta ?®*^.çonfeqnjtur: si purdegatus fer uns fub conditione liber effc' '««« fuerit: fub contraria conditione malet legatum. amp;nbsp;ideo exiftente ^«ditione, legatum pcrimetur;deficiente,ad legatanum pertinebit. ^d^fi pendente conditione legatarius decefferit, pofteaq^ defecerit widitio.-ad hæredem legatari) nonpertinet legatum. Quod ft idem P^^iegatu^ftt, amp;nbsp;ex djeliber effeiuffus fuerit;omnimodo inutile le*

gatum efl.-quia diem uenruram certiim eft. amp;nbsp;ita lulianus quoç fenfit. unde .ait fi feruus Titio legatiis fit,amp; idem poft mortem Ticp liberefle iuffus fnerit; inutile legatiimeft.-quia moriturum Titium eertum ell

SEruo Icgnrolcga ri pofte reccptiim eft: quod adit.a haerediwte fia» tim fernus .idquiratur Icgawrio^deinde fequaturJegatiun. Si fet Jiuin fub conditione legatum teres alienauerit, deinde conditio exfti terinpoteft nihilominus dlegatario uindicari, nee exftinguitur lega« turn. Si teftator quofdam ex hæredibus iufferit aes alienum foluerc: won creditores habebunt aduerfus eos adionem, fed coh«redes,quo . rum intereft hoc fieri. nec folum hoc cafu alius habet adionem, qidm cui teftator dare lufTit.fed alioquocj. ueluti fi filiae nomine generoaut ^onfo dorem date iufferit. no mint garer aut fponfus, led filia habet *al^ de* adionteuins maxime intereft^Cindotatä non effc.) Sifnndus,quilc funt. gatus eft/eruitutedebcat impofitam.-qualis eft, dari debet.quod fiita Jegatus fit,VTi OPTIMVS m axi-m-vs’qve: liber praeftanditf c.ft. nbsp;nbsp;Sc mus,qui in négocie fuerit legatusmo ante tradiMbetqu^ rationes explicet. amp;nbsp;fi ad iudiciuntitum fit; ludicis exdem partes efle debent. Si res,qux legata eft,an in rerum natura fit,dubitetur ( ƒt te fi dubium fir^n homo legarus uinat: gt;nbsp;placuit agi quidem ex tefta* menro pofte:fed officio iudicis contineri, ut cautio interponeretur, qua hxres cauerer, earn ferem perf€cuturum, amp;finaduseffet,lega* ratio reftituturum

qualis .opud Titium fuit; id cft,ut me indemnem prxftes furti now®^ quod is feccrat apud Titium.nam amp;nbsp;fi fundus, qui meo fundo bat,legatus tibi fuerit nOn aliter à me tibi prxftari débet,quàm ut pu‘ ßinam feruitutem recipiam. nec diffimile eft ei, qui mandant ^^® . feruum emit,uel ei,qui feruum redhibet:quia amp;ipfi non aliterrefti® re feruum coguntur,quim ut ratio habeatut furti,quod abeofduo^ äumfuerit, uel ante,qua'm negocium contrahcrctur,uel poftea-Q“ _ re 6cfi poftaditam hxreditatem feruus legatus hxredi furtumfecer -itaprxftari debcbit,ut ob hoc delidum quafi litis xftimatio à no fufferatur hxredi.

LXX. VLPIANV5. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SI domus aliciiifimpliciter fît legata,uclt;5adiedumfir,qu*doni quot;nbsp;cogcnturhxredcs,quamdomum uolentcxhis,quas

DE LEGAT, ET FIDEICOM. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;USç ótBcft,qalm utile legatum. De euidione an cauere debcat is, qulquot; fcnnmi præftat ex cauffa legati, uideamus. amp;regularitcr dicendü eft, quorieshne iudicio præftitares Icgatacuincitur;pofte earn ex tefta-mento pcri.cæterum fi iudicio petita eft.officioiudicis caurio necefrac fia eft,iit fit ex ftipulatu adio. In pecunia legata confitenti hæredi modicum tempus ad folutionem dandum eft, nee urgendus ad fufeic piendum iudicium.quod quidem tempus ex bonoêeæquoprxtorem obferuareoportebit. Qui cönfiteturfc quidem debere, iuftam au-tem cauftam aftert,cur uti^ prarftare non poflit.audiendus eft. utputa fi aliéna res legata fit, neged^ dominu earn uendere, uel immenfuni' precium cius rei petere adfirmet.aut fi feruum hacredirarium neget ft debere prïEftare,fortc pattern fuum,ucl matrem,ucl fratres naturales.' «quiflimum eft em,concedi ex hac cum caufta aeftimationé officio iu dicis priftare. Cum ucro allcui poculü Icgatu cft,uelitcp hatres xfti tnationem praeftare, qiiia iniquum effe aiat id feparari à femon impc' inbit id à prætorc. alia enim conditio eft hominum, alia exterarû re* mmin hominibus enim benigna ratione receptu eft,quod fupra pro« wuimus. Si fundus municipum ueftigalis ipfis municipibus fit Ic-g^tus; an legatunt confiftat, peticp poffit,uidcamus. amp;nbsp;lulianus libre» incefimocertio digeftorum fcribit, quamuis fundus ueftigalis muni-^'piMu fit: attamen quia aliquod ius in eo is, qui legauit, habet; ualerc l'gïtum.Sed amp;fi non municipibus,fed alij fundum ucftigalem légat ’’«it.non uideri proprietatem rei legatam, fed id ius,quod in uediga-’'busfundishabemus.

xlquisIcgaucritfundum Cornelianum,exceptisuincis,quæ tem« Opore mortis cius crunt.Ti nullæ uinere etunt, legato nihil decedet.

1 hæres iuffus fit facere,ut Lucius centum habcat; cogendus eft hac .■^«centum dare:quia nemo facere poteft.ut ego habeam centumj f'bmihidederit. Vicis legataperinde licere capere,atcgciuitatibus.

totisrepetita àfubftituto.quae ab uiftituto fuerant relifla.•ramen' 1^ ’taerit accipiendum,fi non fuit euidens diuerfa uoluntas, qiix ex lift,'^ ^°^^’g^^ *^’^” ^“^^^ hxrede legattun ucl fideicommiffum re» * hxc afj lor ?®?^“®’^f^f“*’ï^t“tócleberi.)quidenimfialiam rem à fubftitu defunt. liqu ^'^ ^* fidcicommiffario ucl legatario, quant ab inftituto non re ƒ ^^^^uclquidjü ccrtacauflafuit,cux ab inftituto relinqucret, qux,

infubditiTto ceflaretc' ucl qiüd, fi fubfUtuic ex parrcfldcirommiffarf* um,cui ab inftitutoreliqiieratfideicommiffumfin obRuraigituruo luntate locumbabere refcriptum;dicendnm dt.

RIT HAERES , 5I COMPROBAVERST, SI IVSTVM PVTAV6-RiT: amp;nbsp;legatum amp;nbsp;fidcicommiffum debebitanquoniam qiwfi bono wro potins ei commiffiim eft,non in meram uolunratem hæredis col latiini. Si Rgt;ihi,qiiod Titius debct,fuericlegatiim,ne^Tiniisdclt; beanfeiendam eft,iïulltim effe kganim.amp; quidem ft qnantiras non fit adicfta,euidenti ratione nihil debebitur: quia non apparet,qiianrö tue rit lcgatü.nam amp;fi quod ego Tiho debeo,ei legaucro,qiiantitare non adiefta,conftat nulliim effclegatum.-cumfi decern,quae Titio debea, Iegauero,nec quidquam Titio debeam. falfademonftratio non perk wat legatum, ut in legato dotis lulianus refpondi t. quod fi .addideiit, DECEM,CtvAE MiHi TiTivs DEBET, LEGO ; fine dubio nihil eritiu kgato.nam inter falfam demonftrationem amp;nbsp;falfam conditionem fine cauffam multum intereft. proinde amp;nbsp;fi Titio dccem, qiix MiHt SEI VS DEBET, LEGAVERO.-nnllüeritlcgatum.eflrecmdcbitordebcf. ram amp;nbsp;fiuiuus cxegiffet.-exftinguereturleg.'itum. amp;fi debitor mane» renadionesaduerfus enm hantesineus dunraxat præfhre cogeretur.

Siquis itaftipuIatUS,STICH VM AVT DECEM, VrKVM EÜ0 VE-LiMdegaueri^quod ei debeatur: tenebitur hxreseius,ut prallet Icga* tario aftionem,eleftioncm habituro, uttum Stichum, an dccem pef-feqni malit.proindc ß StichunTlegancrit.cumille ei Srichumaur de« cemdcberct.incertiaâiolegatarioaduerfushantedécomperir,(utfcti bit lulianus iibro tricefimotertio^ digpftorum\) per quam aftionei» compellat hatredem experiri. amp;fi Sriclium confeeutus fucht, pr«®^ bit ei.'fidccem,nihilconfequctnr.fecundum quod eiitinaibituodep» torisgt;an firlegatarius is, cuiStichns legatuselh.

LXXV. IVLIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

QVod fi qiris Stichum anr Pamphilu fîipuîatus, Sempronio Sri« chum lcgaflêt,MaEUio Pamphiluroneratus hartes inrelligini^ nt neeeße habeat alten adionem fuam, aJeeri xftimationem Stich' «ut Pamphilidare,

LXXVI. VLPIANVJ, SI pecunia apud aliqucm depofita, eins fidei commiffum fnerit,ƒ earn pecuniampr^et; fideicommiffiimer refcriptodiuiPij de* bebirur,quafi uideatur hares rogatus remitfere iddebitortnam freon ueiuatur debitor ab hatredc.'doliexceptionc un poteß. quæ resunW’

A’icotnrniffum facit.quod aim ita Te habcat: ab omni debitorc fidei» ^omm^umtdinqni poteft.

LXXVII. IDEAL pidcieommiffam,quoddleg3tario rclifiquitnr,ita demumab cö’ X debetur,fi ad kgatarium legarnni pernenerit.

L X X V11L 1V L1A N VS /it.XXXlI. diffflorum. SI quis feftarnentoTitio Sc. Scio decem dan itifferit.tiullain hæc uer barccipiiuK ambiguitatem; ut denadixiffe uideatur» qui decem duit. Apud Inlianum libro tricefimofecundo digeftorum MAR« C E L L v s notât. is,qui fola triginta rcliqucratiTitiotriginta legauit, ■ Scio niginti, Mamio decem. MafuriusSabinusprobat, Tititimquini «cim,Seium decem,Mæuium qdinqï confecuturos.ita tamefLUt ex ws prorata portionis Fakidix fatisfiat. nbsp;nbsp;I v H A N V S. Si fluïdum

lub conditione legatum livres, pendente conditiofte, fiib alia conditi ®«c ali|legaffct;amp; poft exiftentem cönditioïiem,qux priofe teftamen *^*^®Pl't3 fuiffet, tune ea conditio, fubqua bxtes legauerät, exfti« ®ffctxJominiuni ^ priore legatario non difcedet Si feruo eonimu* tó-tes legata fuiffet; poteft alter dominus agnofcere legatum, alter rc« Féllere, nam in hac cauffa feruus communis qiiafi duo ferui funt..

^TlCHVM SEMPRÖNIO DO LEGO . SI SEMPRONIVS STIGHVM ’^TRA ANNVM NON MAN VALSE RIT ; EVNDEM STlCHVM Tl-fio 00 LEGO, quxfitum eft, quid iuris effets' Refpondi. Semproni-Um interim totum habiturum ; amp;nbsp;fiquidem intra annum manumi-buet,liberum eum effedutum.fi antem boe non feciflef; totum ad Tï ^quot;Ï^P^WHicre.- Quifiindumexccpfo xdificiolcgat.-appellatïone' ®uificij aut fuperficiem fignificat, aut folum qiioqj, tui xdlficium fu» F^rpofitum eft.fi de fola fupcrficicexceperit:nihilominus iure legati ’^usfundus uindicabifur;fed exeeptionedoli mali pofira, confeque* ^h«r«-,utfil»habifare in uilla liccat. inquo inerit,nfitcrquoque -«aftumineahabeat.Siuerofolum qoa$ exceptum fuetit; furidus '^cepta uilla uindicarr debebit,amp;ferüitusipib inte uillx debebitur: ’’onferas, aefi duorum fundorum’ dominus alterum legaüerif,it« ®^iteïifcruùct.fcd inclinandum eft, teftatorem etiam de folo cogi» J3ue,fine quo xdificiumftare non poteft: nbsp;Si libertuspatronum ex.

«ptunce bxtcdemfcripferit,aliösex caêierïs.amp;ita legauerit, Qyis-^'S MIHI ALIVS EX SVPRASGRIPTIS CVM PATRONO MEO' RAERES BRIT, AB EO SERVOS ILLVM ET ILLVM TITIO LEGO,. Q^os siNGVLOs AESTIMO viCËNis AVREiSrioteHigendum eritd 'onxredepatroniduntaxatlegatum datum: amp;:idcoTitium non am-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Kk iii xfti*“

“DrdESTORVM LIB. XXX.

SINGVLOS A EST IMO viCENis AVREis.nonmutatlcgatîcôndiâ* nem,ß legis FalcidiæMtioné habere oportcat. nihilominus cnimiif= jumpreciûferuorôinæftimationemdcducctur. titio FVNDVM Do LEGO,SI HAEREor MEO DECEM DEDERiT.fidecemhæresTi-tiodcbuiflet.öcea Titins accepta ci feciffet: fundum uindicare poteft-SiTitius.cul Stichus legatus fuerat,antcquâm feiretad felegawpft tinerc,deceflerit:ft; eundem Seio Icgaucrit.amp;haeres Tidj legatumm^ repudiauerit;Stichurn Scius uindicabit. Si paterfamilias ab mipnW re filio Titio fundum Icgaücritjamp;ifubftituto eundem eidem Titio»* pupillus parti hæres exlbiterit.fiue uindicauerit Titius Icgatum/ine te pudiauerit(quamuis filins impubes deceffcrit)Âfubftituto uindicare non potcrit.hocenim.qiiodrurfus à fubftituto legatnr.perindc haben dum eft.ae fi repetitum effet legarum.quare amp;nbsp;fi purcà fi}io,fub condi tione i fubftituto legatnm fuent.perinde omnia feruabuntot, aefi tan mm à filio legatum fniffet. contra autem,fi à filio fub conditiouc a ni ftituto pure legatum fuerir, fie pupillus pendente conditione deceü^ rit.ex fubftitutionefola legatum ualebit. His nerbis LVCIO ET T ' TIO EORVM'VE cvi FVNDVM DO LEGO utiliterlegatur.’amp;finf^f'ï uixerit,«tri^.fi alter,altcri totum debebitur. Cu ftatuliber fub to ditione legatus eft A pendente conditione legati conditio ftatuts Iw taris deficit ; legatum utile fit.nam ficut ftatuta libertas tune perinn kgatum,cum uires accipitâta legatum qnoep non ante perimi poK * quÂm dies eins cefferit. A' filio impubère legatus,Ôc a fubftituto b èffe iuffiis, fiqnidem pupillus ad pubertatem peruenerit.-ab tus fuerat,uindicabitnr:mortuo uero pupillo libertas competetdon^ fnagis hoc feruari conueniet,fi idem femus fub conditione ab imP“* le legatus fnerit,ócpêdentecódirioncfdius intra pubertate decent •

NOn qnocuneg modo kgatarq res fafla fuerit,die cedente obng ‘ rio legati exftinguitur;kd ita,fi co modo fuerit cius, quo «“* non poffitponamus rcm,quæmihi pure Icgata fit,aceiperc t^^R^.^ ■ditioncm die legati cedente ab eo haerede,à quo eadem fub ne alq legata fuerit.nempe ^arn ex teftamento.-quiais ftatus eft ci » tat exiftente códitione difeenurum fit à me dominium.nam amp;nbsp;n t^ pnlatione mihi Stichus debeanir,amp; is cum fub códitione ahilegät^ effet,fadus fuerit meus ex cauffa lucratiua.nihilominus ditione ex ftipulatu agere potcro. nbsp;nbsp;Si ex bonis eius, qui rcipuo

cauffa aberat,rem ufu adquificrim.fic ca, ante^ enincerctuf,«’“’* ta fucrit,deinde poftca cuincatunrefte ex teftamento petam eam 'darioportere. Fundus mihilegatus eft-proprietatem eius f’’quot;^

^idettaâo.iifufrnân.poftea nenditor capite minutas eftAufusfru äusaclmepertinerccoepit.fi ex tcftamentoegero: iudex tanri litem «ftiroare dcbebit,qiiantum mihi abêtit. M A R C E L L V s. idem erit, amp;nbsp;fi partem redimetoA pars mihi legata,aut donata fit.pattern em dun* taxâtpetcre debebo. I v LIA N V s.quod fi legatü mihi eft, quod ex famphila natum erit ,amp;ego Pamphila mercatus fum, amp;nbsp;ca apud me pcpentaion poffum uideri partum excaufla kicratiua habeterquia ma trein cius mercatus fum. argumentum rei dl, quod euifto eo adio ex *nipto competit. Qui Caium amp;nbsp;Lucium ciiifdcm pecuniae reos ha* t’ebat.fntalegauerit, QVOD MlHl CAIVS DEBET, ID HAERES MB VS SEMPRONIO DARE DAMNAS ESTO: QVOD MIHI LVGiVS DB ^ET. ID HAERES MEVS MAEVIO DARE DAMNAS ESTOreamcon Qitionemhxredifuo cóftituit,utisneceflehabeatalteri aAienes fuas» aitcnlitis aellimationempraEftare.fi tarnen uiuiis teftatot Caio acce-ptum fecitmecefle eft,ut Sempronq amp;nbsp;Macuti Icgatum inutile fit. Cu t^ihi Stichus aut Pamphilus legati fuiflentauorum teftamentis,amp;: Sri wu ex tcftamento confecutus fuiffem.ex aJtero Pamphilu petere pof ™m;quiaamp; fiuno tcftamento Stichus aut Pamphilus legati fuiflent,, « Stichus ex cauffa lucrariua meus fadus fuiffet, nihilominus Pam* philum petere poffem.

ItiusStichi partem tibi Icgauit. ciufdem Sticht partem Scius tibi «gauit.ex utriuf^ tcftamento confequeris.

Viiifmodi Icgatum,SI TITIVS HAEREDI MËO CAVERITCCN ^ TVM MAEVlO SE DATyRVM,ET HAERES. MEVS TITIO CEN ^^^®’ ^’^^^^ eft;quemadmodumquod alicui legatum eft, ut ex tiffafideicommiflireftituatuï.cademrationehocqucxj legatü uri* w. SI TITIVS HAEREDI MEO CAVERIT, SE IN MVNIGIPIO EX ^^NTVM AVREIS OPVS FACTVRVM: TVNC EI CENTVM AVRE^ ^'^'^^ DARE DAMNAS ESTO. Si Sempronius Titiu ui *Ï^‘ntetuctit,amp;ab eo poft biennium fundum dare iufferit Mac* Ie? .“^^^’n^^^^bhær^^cfuo eudem fundum Maeuio praefentedie j^gWrit, ^ Mxuius precium fundi ab berede Ti tij accepcrit ; fi ex te* fiö”^^°^”’P^°*’n futtdum petere uelit, exceptionc repelli potent# le^*^®f™ïdi contentusnon erit. Si cuihomo Icgatus fuiffet, amp;nbsp;pes ^®^'^^Mrro minus Sfichum,cum haeres tradere uolebat, Hu» b^ ”’®F“® Sricho,cxceptio dolt mali ,pderit haeredi. Aedes» Pofitaf ®i®^ æ^^^ fer uiebatjlegataE font,amp; traditat Icgatario, nó im?

Kiiütute.dtxi,poffe Icgatarium tcftamento agete: quia non plc • - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;num

ÖIGESTORVM LIB. XXX.

numlcganimaccepiffet.namamp;eum,quidcbilitatum abhxrede frt' uum accepiffet jede ex teftaméto agerc. Qui feruum ex reftamen to fibi IcgatuniJgiior ans emn fibi legatum.ab hxredc eniit.fi cogiiit® legato ex teflamento cgerit,amp; feruum acceperitraflione ex uédito ab» fùîui dcbet;qnia hoc iudiciumbonæfidci eft, amp;nbsp;cótinet in fe doli mali exceptionem. Quodfiprecio folutoex teftamento agere inftitiient’ hominem confequi debebit, amp;nbsp;aftione ex empto preemm reenpeta' bit,quemadmodum recuperaret,fi homo euidus fuiffet.Quod li iudi do ex empto adumfuerit,amp; tune ador compererit legatum fibiho» minem effe A agat ex teftamentomon aliter hæredem abfoliii oportc bit,quam fi precium reftituerit, Óc hominem aftoris feccrit. Cum pater pro filia fua dotis nomine centum promififlet,deinde cidé cem turn eadem legaflet: doli mail exceptione libres tutus ent, fi amp;gcn*;^ ex promiffioncA puclla ex teftamento agere inftituerint. conueniK énim inter cos oportet, ut alterutra adionc content! fint. Si W. legatum Cuicffet,Sl TABX LAS CHIROGRAPHÏ ME1 HAEREDI MEO REDDIDERIT, H AERES MEVS El DECEH DATO : huiufmodi COII' ditio hanc uim habet, fi hæredem meum debito libcrauctit. quare fc fi tabula: exftabuntmon inteUigetur conditioni fatisfeciflc creditor,nt fi acceptum hæredi fecerit. amp;nbsp;fi tabula in rcrû natura non fuerint.exiirt mabitur impleffe condirioné,fi hæredem liberauerit.nec ad rem peru Bebit,iam ti'ic,cum teftamentu fiebat,tabulae interciderint, an poftea,' uel mortuo teftatore. Si Titio amp;nbsp;Mæuio legatus fuerit Stichus,qu* Titq erat.debebitür pars Stichi Mamio. nam Titius,quamuis adlega* turn non admiftanir.partem faciec. stichvm avt pamphilvm, VTRVM haeres MEVS VOLET,TiTio DATO, fi dixerithires,Sti chum fc uelle dare.Sricho mortuo libetabitur.cum autem femel dite rit haeres,utrum dare uelitmutare fententiam non potcrir. Ltg^™ eftita, FVNDVM CORNELIANVM, ET MANClPlA, QJ^AE 1N EO FVNDO,DVM MORIAR, ME A ERVNT,HAERES MEVS TiTlO DA TO. ancilla, qnæ in cofundoeffe confucuerat.'mortis tempore, cuiu in fuga eflet, enixa eft.quaero,an uel ipfa,uel partus eius legatocedatv Refpondi. ancilla,quamuisinfugafit,legata uidetur. Slicet fugitif* erat,perinde habetur,ac fi in eo fundo fuiffet moriente patrefamilias-huic confequens eft,ut partus quolt;5 matrem fequatur,amp; perinde lega to cedat,ac fi in fundo editus fuiffet. Si Titio Stichus aut PampW» Ius,utrum eorum malit, legatus fit : deinde Pamphilum teftator Ti» tio donauerit: Stichus in obligatione manet. Quibus ita legatum fuerit, TiTio et maevio singvlos servos do lego, conftat non concurfuroi in eundem feruum; ficuti non concurrunt, cum itl i......Icgatur

kgâhir.TITlO SERWM DO LEGO,MAEVIO ALIERVM SERWM DO LEGO. Si is,cui legatum fueta^antc quàm conftitueret,qua adi OHc uti ucllct, deccffit,duobus hæredibus relidis; legatum accipere fi« roui ujmicntcs,nifi confcufennt,nô poffunt.quare quàmdiu alter rem urndicare uulr.alter in perfonam agerc non potefticd fi confenferint: rem communiter habebiuu. confentire autem nclfua fponte debent, Bcliudice imminente.

TAVobus coniundim fundus eratlegatiis. alter ex bis partis æfti-J^mationem per adioncm perfonalem abihilir. alter,fi totum fui: oum uindicare uclit,exccptione doli repdlitur pro par te dimidia;qiüa oefundus femel ad eos legatum perucnire uoluit.

Citibi homo,quem pignori dederasjegatusabalio fuerittadioncm Oex teftamento habebis aduerfus hæredem ^ut pignus kiatur. nbsp;nbsp;Si teftamento Stichus ab uno hxrede legatus fucrit Mæuio,amp; eidem co« vieillis idé Stichus ab omnibus hxredibus,amp; ante quàm codicilli aperi f«ntur,M«uius litis æftimationemconfecutus fucrit: ipfo iure uindi« tari ex codicillis non poteftrquia teftator femel legatum ad eum per« utiiitc uoluit. Cum feraus legatur:amp; ipfius ferui ftatüs,3c omnium, Q^’æ perfonam dus attingunt,in fufpenfo eft.nam fi legatarius repule ritafelegatum.nunquam dus fuiffe uidebitur.fi non repulerit:cx die ^wæ hæreditatis eins intelligitur. fecundu hanc rcgulam amp;nbsp;de iure eo« •^. quæ per traditioné fer uns âceeperit, aut ftipulatus fucrit,de'cp his, W legata ucl donata ei fuerint,ftatuetur;ut uel hæredi, uel legatario trails fingulageffiffe exiftimetur. nbsp;nbsp;nbsp;Si fundus ab omnibus hæredi* ƒ ^ legatusfit, qui unius hæredis eiTet.-is quidem, cuius fundus effet, onamphus, quàm partent fuam pr?eftabit: caeteri in reliquas partes, t’rcbiintur. nbsp;nbsp;Valet legatum,fi fuperficies legata fit ei, cuius in folo ^tritlicet is dominus foil fit.ium confequctur,ut hac feruitute libe* t^utA fuperficiem lucrifaciat.

1'10 pater,quern in poteftate recinuit, hærede pro parte infiituto, kgatumquolt;jreliquit.duriffimafentcntiaeftexiftimantium,dc.' quot;tgandam ci Icgati petitionem, fi paths abftinuerithaereditate. non indicium ab eo, qui iuftisrationibus uoluit nego« islixrcditariisimplicari.

V td fi non alias uoluit cu'patcr habere legatum,nifi haereditatem re KJ tint let: tunc nclt;j aduerfus colxercdcmdanda ei ad legata petirio*

nem fecundum Akiftonis feiitentidni ccniPrat^cuni ipfi filio non uidc iSetureSefoluendo hæréditas, ft hoc in cft, licet non conditionalitel, expteffitdntellexiffc ramen manifeiliffime adprobemr.

Am nee emancipatiis hacreditate omiffa legauim ab hærede pc tereprobibenir.prœtor enim permitrendo his,qiii in poteftate jFuerint,abftinére fe hxredirate paterna rmanifelhim facitdils fe in pcr= fona eonim tttbnere,qiiod fiiturnnieffet,filiberum arbitrium adeun dæ hacreditatis habuiffent.

QVidergOjfiita legauerit, HOC Amplivs PILIO MEOC’nondit biæ uoluntatis quidem quaeftio erit,fed non abfimilis prions cx lus circa filrj prouidentiam.-nilï euidens uolunras contraria partis pro betur. plané fi pluribus filt^inftirutis, inter eos uerbislegatommbo« nadiuiferit .-uoluntatis ratione legatorum adio denegabitut ei^qni non agnouit hæreditatem.

LXXXVIH. IVLIANVS, Z~A Væfitum eft. fl filiusfamilias, qui filium habebat, libres inftitu* V’ Atus fuifFet,cum effet uter^ in poteftate aliéna: an abcofilio o*®' kgari poffitfrcfpondi.cum poffit à filio parri legari.-confequens eftJ’t uel fratriipfius,uel filio,uel etiam feruo patris fuilegetur. nbsp;Prsfen*

te quidem die data libertäre, feruo legari uel pure, uel fub conditionc poterit. cum uero libertas fub conditione data fuerit.-aliàs «tilitcr,3W inutiliter pure legabitur.nam fi ea conditio Iibertatis fucrit,ut p.itrefa milias ftatimmortuo poffit ante aditam hæreditatem exiftetecondi* tio,ueluti STIGHVS, Sl DEGEM TITIO DEDERlT.Ucl GAPITOU-VM ASGENDERIT, LIBER ESTO: Utile legatu eft.huiufmodi ait con ditioncs poft aditam hæreditatem,inutile legatum efficient. Necrf' farioautem hærede fenpro ex afferetiam hæ códitiones, quæ ante adr ta hæreditaté impleri poffunt inutile legatû efficient. Duobus h^* dibusinftitutis,alreriStichûlegauerat,amp;eidemSticho decem.cuSn» chus uiuo teftatoreadlibertatem peruenerit,totum legatum eidebe^ bitur. nam infolidum conftitiffe cauffam legari in eius perfonajb^c quolt;5 arguniento eft.-quod fi hæres,cui legatus fueratdaæreditaté non adiffer,folidû ab altero hærede confequi potuiffet. Seruo legate l^-turn datum eft.fi altenatus d tcftarorefuerir.iegatiim ad èmptorepe^ tinebit. CumferuusTitio,amp;ctdemferuoaliquidlegatur,-fidcft°'. ' mitti poteft,ut aut fenriS alicui reftitnat.uel ca,quæ feruo legata lunn hoc aroplius etiam ipfi feruo,cum liber erit, fideicommiffum à Tin dati poteft. Si quis Stichiim kgaueritA eundem alknaueribne^

huihiferît,deinde codicillis eidem dederitlegatum: uel manumiflof, «H emptori legatum debebitur. Si mihi feriius i. te hærede kgatus quot;’wit, à' eidem feruo aliquis legauerit, Ôc uiuo eo,qui mihi fenium le» S^ueratjdics legati feruo dari ceiTerit.confeftim id legatum hæreditati ®aquiritnr Et ideo quamois poftea moriatur is, qui mihi feruum lega ^crafad me id,quod feruo legatû eft,nô pertinebit. Cum homo ex ïeftamento petitus eft.-caufla eins téporis,quo lis conteftabatur.reprx kntari debet aâofi:amp;ficut partus ancillarum, fie amp;nbsp;fruâus fundorum ’Oterim percept! in hoc indicium deducuntur. ita quod feruo legato* *^um,uel hxreditatis nomine interim obuenit,prxftandu eft petitori.

VI fundu per fideicommiffum reliftum units ex haeredibus exenflo Oprecio fecundum reditum eius fundi,mcrcatus fit propter ats alic* •jum hæreditarium,praîfenteamp; adfignantceo,cui fideicommiffufti oebebatuirplacet non fundum,fed precium eius reftitui debere. MAR. C E L L V snotat.fi fundu reftituerc malit hæres.-audiendum exiftimo.

IV L i A N V S. Si Titio pecunia legata fuerir, amp;nbsp;eius fidei eóntiffum» ’'talieiium feruum manumitteret, nec dominus cum uendere uelit: nihilommas legatum capiet; quia per eum non ftat.quominus fidei ^onimiffum prxftet.nam amp;nbsp;fi mortuus fuiflet feruus,d legato non fub Woueretur. Sicuti cóceditur unicuieg ab eo,ad quern légitima eius hweditas uel bonorum poffelfio peruentura eft, fideicommiffum da k:itaamp;abeo,adquern impuberisfilijlégitima haereditasuel bonoru poffeftio peruentura eft, hdeicommiffa rede dabuntur.

f^ Vod fideicommiffum haftenus.quatenus impubes decedat, ua-VXlebit.cxteru fi pubes fadus decefferit.-euanefeit fideicômiffum.

T) Lanefl filium impuberem cxha.’rcdaucrit.fideicommiffum legiti i mus hœres præftare cogendus nó erit,nifi idem amp;nbsp;patri hatresfuc* ht Cumqui rogatus erat hærcditatem,cxqua feruushîEres eius inftitutus erat, reftituerc,alq feruum uendidiffet.-quxfirû eft,an haere* ditatem reftituere cogendus effet is, ad quem hæreditas ex emptionc fetiiihæredisfcripti perueniffetC dixi.côpellcndum effead fidcicom« niiflumreftituendum eum,qui feruum fuum hæredem feriptû uendi ditcum precium hæreditatis,quam reftituere rogatus cft, habeat. is *autem,adquemliæredirasexemptionel£rui bæredisferipti peruene ht: ex du fia cogendus erit fideicommiffum præiLare,ideft, ft clomi=« nusfcruihæredisfcriprifoluendonôerit. . SicuiStichus aut Dama kgatus effet,elcdione Icgataiio dat3,amp; fidei eius com miff urn effet, ut

Stichuffl alteri præftarec;fi Damam uindicare maliicrit.nihilomini« Stichum ex canffa fideicommifli prxftarc dcbcbit.fiue cnim pluris eft Dama.compellendus Stichfl rcdimcre.-fnie minons, æqueStichum lüfte dare cogimcxum per eum ftcterit,qno minus ex teftamentoha* beret,quod fideicommiffum fucrat. Qui teftamento manumitti* tur,0e necglegatum,ne(jhaEreditatem capit.fideicommifliini prxfta* re cogendus non eft. ac ne is quidem,qui feruum legatum rogatus fuc rat manumitterc.isenim demum pecunia ex cauffa fideiconnniff* praeftare cogenduseft, qui »liquid eiufdem generis uel fimilc ex teft* menco confequitnr.

Vldcndum eft tarnen, nunqind fi nice operarum rogaucrit cum »liquid dare,debeat hoc fideicommiffum ualere. Quod nequ.1* quam dicendû eft .-quia ncc operas imponi hutufinodi liberto poflunG Bcc impofitx cxiguntur,quamuis teftator itacaneric.

QVida teftamento uel codicillisitalegauk. AVREOS CXVADRlN CENTOS PAMPHILAE DARI VOLO, 1TA VT INFRA SCRh PTVm’eST. A' lVBLIO AGTORE AVREOS TOT ; ET JN GASTRj QVOS HABEO,TOT:ET IN NVMERATO QVOS HABE0,T0T. poft multos annos eadem uduntate manente deceffit, cum omnes fon’^ mat in alios ufus translatæ effent. quaerö,an debcatar fideicómiffum. Rcfpondi.uero fimilius effe, patrcmfamilias demonftrare potiush» redibus uoluiffe,unde aureos quadringentos fine incommodo rei amp;nbsp;miliaris cœtrahere poffenequâm conditionem fidcicommiffo nne' eiffc,quod iratio-purc datnmeiamp;t. amp;nbsp;ideo quadringenti Pamphilîf °® bebuntur. Quo ties lege Iulia bona uacantia ad fifcumpertinent;» legataamp;fidcicommiffa præftantur,quac pratftatecogcretur hatred * quordifta erant. nbsp;nbsp;Si tibi reruns Jegatus fuerit,amp; petitum à tc,utTi*

rio aliquid praftares uf*^ ad preciumferui,deinde fcruusdeccflerit.iiF bil fideicómiffi nomine præftarc cogendus cris. nbsp;nbsp;Si Icriptus ex paf*

te hœresrogarns fit percipere pecnniam,amp; eis,quibns teftamento kg* turn erat,diftribnere?id,quod fub conditione legatum eft, tune pcro* pere debebit, cum conditioexftitcrit.-interim ab eo-aut eis,quibHS leg® tumeft,fatifdarioportet. nbsp;nbsp;Guiftatuliber pecuniamdare iuftus^,

isrogari potcft,utcandcm pccunramalivuireftituar.namcum polia teftator codi cillis pure libcrtatem darc,amp; hoc modo conditionem ^ ftingucrc.cur non etiarn per fideicommiffumeandem pccuniani adi-mendi poteftarem habeaK* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

-^ DI LEGAT. ET FIDEICOM. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117^ N .^ihi Stichus Icgams effet, fidefcp mex commiffum, utaut Sri-U^hum,aut Patnphilum mciim fcruuniredderenijamp;inStichoali«!

D ^®8®to propter lege Falcidiam perdidiffemmcceflehabebo, th^ ^’“’philum feruum meutn Titio totiim darc,aut earn partem Sri ‘‘Wwinlcgatoriim nomine accepero-

\ trims ab hoftibuscaptiis rede legatiir . hoc eniminre poftlimimj ^»tqnemadmodum enim hxredem iiiftituerc poffumus feruum, 1 '1111 hoftium poteftate cft.ita legate cum quoqg poffumus,

* aomino Stichus Icgatus effets feruo eins optio data.partem di» Hu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Stichi die© ad dominum pcrnnere;quod poffit feiuus ma

V niihi Sempronius à Titio hxredc leganetit.Titius^ mihi fub ea Uacni conditione candem rem Icgaucritrcaiftentc conditione capi-® 'ngatum ex teftamento Sempronij.

V feruo meo Stichus Icgatus fucrit teftamento.idep Icgatum repu» V^iauero/leindc prolatis codicillis apparuerit, mihi qnocy eundem 'uiiim legatum effe-nihilominus eimdé uindicare poffum. Sici, Niiim hoftium poteftate eft, legatum fucrit,amp; is apud hoftes dcceffe« ' •tiiüliusmomentiicgatumerit.quamuis poftliminiocófirmaripös

1 ^tacitisfidcicommiffis frauslegi fieri nidetur.qnofles quisne^tc J «amento.neep codicillis rogatur/ed domeftica cautione ucl chiro« ^fÿho obligat fe ad pexftandum fidcieómiffum ei,qui capere nó po fquot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cf. IDEM.

A ßomnibushxredibuslegarôitaerat, QVISQVIS MIHI HAE« ZXRES ERIT, DAMNAS ESTO TITIO DARE CENTVM : deinde •lifta compræhenfumerat.nc unuscxharredibusei dareLQusritur, Wi^n hæredes iitnim illius rota centudebereiït,andcduóa lunushx* Rairaria portioncCRcfpondit-ucrius efle,reliquos hxredes tota centu uredebetereüamp; fignificatio uerboru non repugnet huk fententix,amp; iwmius teftatoxis congruar. In teftamento fic erat fetiptö, Lvcio tl iq Titio

TITIO,SI IS HAEREDI MEO TABELLAS,QVIBVS El PECVNIAH EX* I’ROMISERAM, DEDERIT: CENTVM DATO.Titins deinde,anteqiiim tabeUashaeredi redderet,deceflerat. Quasfitum eft,an hæredi eius legs turn deberetr'Caflius refpondit.fi tabulæ fuiffent,non deberi;qiiianón tedditis his,dies legatinon ceffiflet.Iulianus notât, fi rcftanientifacicn di tempore labellx nulls fuemnttueca ratione dici potcft, legatiim Ti ' no dcbcrirquod aævvaJoç conditio pro non fcripta habeatur. Etiain rem hoftium poffe legari Sabinus ait,fi aliquo cafu emi poffit. SiAt-^tioitakgatiimfiierif. QVISQVIS MIHI HAERES erit.damnas E-‘ STO ATTIO HAEREDI DECEM DARE: deduda fua parte Attiiis df cem peter. . Item fi iufTus fuiflet hæres decern dare, amp;nbsp;filildum fibi h» bere.'deduda fna purte, decé dabit. Deniq; conftitir, cum it.i lega« tumfuiffet,QyiSQyis wiHi haeres erit, damnas esto hae* ’redi MEO DECEM DARE,exsquariomnium haeredam partes:eo, quod iinufqinflt;5amp; fibi,fit cohsredifuo dare damnatiisuideretur. Cu quidam hæredem inftituiiret,quandocun^ mater eius deceffilfet:dciii ’ de fecundus listes inftitutus fuiffetA ab eo legata ei,qui fub coiidirio* ne hsres fcriptus erar,relid.a fuiflennis'e^ uiiia matte decefliffet, poft$ dies !egati cenerat.qusfitum eft,an hsredi eius legata deberenturC'ue^ *aliâs. â W“S eftjegatuni deberi hsredi.-fiue pure *ab inftituto legaturn datum fubftitu= eftprimohsredi,fiuefubhacconditione Si HAERES NON FVERiTi 10. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quia moriente eo conditio impletur. Si focero à genero fuo b^rc«

‘ rum effe partem hsreditatis legatam,Sabinusrefpondit; quemadi^ dum fi pecunia ex crediti caufla focero débita fuiflet.nam amp;nbsp;ca da p.artem hsreditatis datums fuiffet,

LEgatum ita erat, qvae LVCIVS Tl Tivs MiHi DEBET, EAHA® RES MEVS CORNELIO DARE DAMNAS ESTO, nihil aWpH'’’ cx hoc Iegato,quàm adiones fuas hsres prsftare debet.

' nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CIU. ALFENVS ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,.

CIIII. AFRICANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;.

SI 1 pluribus hsrcdibus legata fint ea,qus unus cx his P’^^P?^ beatur amp;nbsp;prsftare: in poteftate eorum, quibus fit legaturn ,de effe ait,utrum 'ne à fingulis hsrcdibus petere uelint,an ab eo, ^’^ pere fit iuffus.Itacpeum,qui prscipere iuffus fit,caueie debere co» dibus,indemnes cos prsftari. Si quis fcruum,cui aliquid line ii ^^ ^^

bE LEGAT. ET FIDEICOM. L J177 t«Iîgaiicrit,CVM;M0RiETVR IPSE SHEWS,leget.-minime dubitan«, ^mn,qiiinutile legatum futurum fit.-propterça fcilicet.quod moriens tefcrLio,id,quod ipfi legatum erit, ad eum, cui ipfe legatos' filent ,per» •witittum fit.

Clfeniuslegatus uiiio teftatore fugifle dicat .• A: impenfa Ôc perieulo 0eius,cuilegatus fuir »debet rcddi;quoniâjtcm legatameoloco præ» ftarehæres debet,in quo à reftatore fit relida. Si id,quod ex teilamé to 11111)1 debes,quilibet alius feruo meo donauerit.-manebit adhue mi» Hexteftamento aftio,S; maxime fi ignoremmeam fadam effe. alio» qilin coufequens erit,ut etiam fi tu ipfe feruo meo donaueris earn, in into nie liberens.quod millo modo recipiendum eft;quando ne folu-0011e quidem inuito me fada libereris. Cum homo Titio legatus ef-fccquæfitumeft,utïum arbitriumhæredisfit,quem uelir,dandi •an potins legatarq^ Refpondi,uerius dici,elcdionem eius efle,cui poteftas Muaadioneutiuelit.- Huiufmodilegatum,iLLi AVT iLLi VTER EORVM PRIOR CAPITOLIVM ASCENDERiT;utilceffe,cuidenti,ar-8iinientoprobariait;quodconftet,ufumfrudu liberris legato,ei qui «otunifuperuixerit,proprietatem militer legari.idfcgamp;de hærede m« ftituendodicendûexiftimauit. Stichum,qHem de te ftipulatuscrâ, Titiiis àtehæredemihilegauit.fiquidem non ex lucratiua caufTa ftipu lîtio interceffir.-utile legatum effe placebat. fin ex duabus.-tunc magis inutile legatum effe: quia nec abfit quidquâ, nec bis eadem res præftari poffit.Sedficum mihi ex reftamento Tinj Stichum deberes, eundern »tchaerede Sempronius mihi legauerit,fidei'c^ mes cómiferit,ut eum sliciiireftituam.-legatum utile erit,quia non fum habiturus.Idembj^in lisentjamp;fipecuniamâmelegauerit.multomagis fi inpriore reftamé tofideicommlffum fit.Iiem fi in priore teftamento Falcidiæ locus fit; quodinde deceditratione Falcidiæ,ex fequête teftamento confequar. Ïtem fi domino hæres exftitero.qui non effet foluendo,cuius fundum. ^ mihi date iuffus effes.-manebittua obligatio, ficut maneret, fi cum fundum emiffem. Siitafcriptumerit,AMPLivs, qva'm TiTlO LE ®AVi, HAERES MEV,S SEio DECEM DATOr dubitandum non erit, quinamp;Titio fuum legatum maneat,amp; Seio nihil ultra decern debeat.' nam à ufitatumferè eft fie legate, LVCio TiTio TOT, ET HOC AM* Ptivs VXORI ET LIBERIS EiVS TOT. Sedàfiei,cui nihillegatum tft,cunihacadiedione HOC AMPLiVSaliquidlegetur.- minime dubilt; tindûeft.quin id,quod ita legatu erit,debeatur.mulro'c^ minus dubi-tandum, fi ab eo,qui nihil mihi débet, ita ftipulatus fuero, ampli vS, QVA'H MIHI DEBES, DECEM DAKE SPQNDES^'qiündecemdebeâfi

Si fcruus aliénas liber effe iuffus amp;nbsp;legatus fit.peti cutti ex legate poffe ait.iiam cum libertas nullius momenti fit.abfurdu effe, per eam legatum infirmari,quod alioquin ualcret,amp; fi folum datum fuiffet.

Qmquin^in atcahabebat,italegauit,uelftipulanti promifit, DE-CEM, QVAE IN ARCA HABEO. amp;nbsp;lcgatum,amp; ftipulatio ualcbit.itata men,utfolaquinque! exftipulatione,uelcx teftamento debcantur. ut uero quinqj,qux dcerunt, ex teftamento peti poffintmix ratio pati-tur.nam qpodammodo certum corpus,quod in terum natura 116 fit, legatum uidetw.Quod fi mortis tempore plena fumma fucritApoft ea aliquid ex ea depcricrit; fine dubio foli h«redi deperit. Si fctiniJ legatos firA mord hæres feccrit: periculo cius Sc uiuit, Se dcrerior fit: ut fi debilem forte tradat,nihilominus teneatur. Cum quid tibi le» gatum/ideit^ tuæ commiftiim fit, ut mihi reftituas .• fiquideni nihil prêter ea ex teftamento capias ;dolum malum duntaxatinexi^ do eo legato,alioquin etiam culpam te mihi præftare debere exiftima uit,ficuc in contraftibus bonae fidei feruatur ut fi quidem utriufq; ton trahentis commodum uerfetur,etiam cnlpa:li unius folius,dolus ma» lus tantummodo præftetur. Qui margarita Titio pignori dederat, filium hæredé inftituit.Scfiliam exhæredauit. deinde ira cauit,TE Th TI ROGO, FIDEI'QVE TVAE COMMITTO,VT MARGARITA,QVAE TlBl PIGNORI DEDI,VENDAS;ET DEDVCTO OMNI DEBITO TVO, QVOD AMPLIVS ER1T,ID OMNE FILIAE MEAE RESTlTVAS.CXea feriptura filiam à fratre fideicommiffum petere pofle, ut is adioncs fu as aduerfus debitorem cipræftarct. hoc enimeafueum, qui creditor fuiffet, debitorem intelligcndum eins fcilicet,quo precium pignoris fummam debiti excedat.Nonautem mirandû,fialiusrogatusfit, alius fideicommiffo obftringatur.nam Se cum in teftamento ita fai« bitur,ROGO TE TITI,VT ACCEPTIS CENTVM, ILLVM SERWM MANVMiTTAS, VEL SEMPRONIO QVID PRAESTES: panini quidem apte fcribi,uerum æque intcUigendû hæredis fidei commiffum, utpccuniamTitiopræftet.ideo'c^Seipfum Titiumcumhæredeadu* turn; Se libertaté feruo.uel Sempronio,quod rogatus fit, præftare co» gendum. Aufidius filio fuo fideicommifit, ut certam pecunia qua tuor libertis fuis mutuam daret,Seufuras leuiores taxaucrat. placuit, hoe fideicommiffum utile totum effe.

SI quando quis uxori fux ea,quae uiuus donauerat,uulgari modole getmon de alijs donationibus eum uideri fentire ait, quam de hit, quæ iure ualituræ non funt. Alioquin fruftra ei legaturus fit,fi ita er« primat, QVAE VXORI MEAE IVRE DONAVERO, EA El LEGO;

J^^*lt;»QyAE VXORI’MANVMISSIONIS CAVSSADONAVERO.nâin» tiæ Icgatû futurum cft. Hærcs, cuius fidci comiffum erar,ut mihi ™ndu aut centum darct.-fundum Titio uendidit.cû deftio ci relinqua« ^^utriim malit.dandi, ut tarnen alterum folidum prüftet: prætoris picio conacnircexiftimo,ut fi pecuniam otferatdnhibeat fundi pet* ^tmioncm.ita etem eadé cauifa conftituetur, quae futura effet, fi aJie-*^^^15 fondas non fuiffenquando etiam aduerfus ipfum hæredem offi ®gt;ni prætoris fine arbitri talc effe deberet, ut fi fundus non prxftaxe» pluris, nclt;5 minoris.quâm centum,a:ftimaretur.

Vi generaliter hærcs fcruum,qucm îpfe uoluerit, date iuffus, feiens Ofiircmdederit.is'q; furtum legatario feccrit.-dcdoloagi pofleait. quoniam illud uerum fit, hæredem in hoc teneri, ut non peffimu °«:ad hoc teneri, utamp;alium hominem ptaeftet,amp; hune pro nox« öeditionerelinquat.

U T iam fi partis bonorü fe cxcufaucrit tutor, puta Italicarum» nel l_/prouincialium retum;totum,quod teftamento datum eff, ei auc ’«rctur.amp; ita diui Scuerus amp;: Antoninus refcripferunt.

Çlinquilinos fine pcaedqs.quibus adhærcnt,lcgaucrit;inutilc eff legt Uturn.fed an æftimario debeatur,ex uoluntatc defunfti ftatuendum *“e,diiii Marcus amp;nbsp;Commodus refcripferut. Gum feruum fuu hæ« t« daninatus dare, eu manumiferit.tenetur in eins æftimationé ,• nep wtereftji feier it,an ignoraucrit legatum. fed amp;nbsp;fi donauerit fer uû hae* t«,amp;euis,cui donatus eft,manumiferit.tenetur hærcs,quamuis igno f^ucrit, à fe cum legatum elfe. Si ita legatum fucrit, TlTio CVM SElO DO LEGOtutrifej legatûeft,ficutfifundus cum domo Formi-*na legatus effet. Si quis fcripferit teftamento fieri, quod contra ius *ft. iiel bonos mores: non ualet. ucluti fi quis fcripferit contra legem ®liquid,uel contra ediftü praetoris,uel etiam turpealiquid. Diui Sc ü«iisamp;: Antoninus refcripferunt, iufiurandum contra uim legum amp;nbsp;ïuthoritatem iuris in teftamento fcriptum,nullius effe momenti.

SEruo alicnoitalegari poteft, QVOAD SERViET, ucl St FORTE SERWs TiTH ERiT;utamp; Marcellusait. Siquispoft tépusliber« Utemfetuo fuo dederit.à interea rogauerit hxredem, donee ad liber tatem perueniat, cibaria ei dare : reftaroris uoluntati obtempérait» dum effe, diui Scucrusamp;: Antoninus refcripferunt. nbsp;nbsp;Si quis à primo •

generaliter repetierit kgatartrecenta uidetur rcpetilTe. Sed fi pater ifl* puben filio fubftituentA à fubftitufo Jegara repetierit; fi pupillus ht» res exftiterit, amp;nbsp;intra pubertatem dcceflerit: repetitio non ualct. quia defundi uoluntas hæc eft^ur femel debeatur. Siab impuberekga* tumfueritfubconditionc.si AD pveertatem pervenériTj^j ^ fubflituto repetitum fuentdegatum debetur amp;nbsp;ä fubftitutojicc uide tut repetita conditio,quac inutile legatum facit. Ineptas uoiunta* tes deftindoru circa fepulturam: ueluti utueftes, autquæ aliafiipct* nacua ei in funus inipendantur.-nó ualeregt;Papinianus libia tertio fen* bit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CXI. IDEM.

Flliusfamilias miles uclncteranus, licet fine teftamento deedaft poteftfideieommittereapatreiquiaetiam teftamenta facere po reit. nbsp;nbsp;Si libemis ab inteftato deceflerit;apatrono poteft ufq5 ad par

tem debitam fideicommiffum relinquere: quia fi tcftamennim ta«-tetjicebat ei partem debitam folam relinquere. Qui inteftatode' eed it, amp;: feit bona fua ad fifcnm peruétura uacantia;fidei fifci commit tiere poteft. Apnd MarceUum libro duodecimo digcftorütalisquS ftio agitatur. Quidam ab eo,ciri fundum ]egauerat,fideicomniif«at, «tcum fusdum poft mortem fuam reftitueret Sempronio. eiufdem legatartj fidei commiferat,ut Titio darct centum, quæritur, quid iuri$ fofde ait Marcellus.fi Titio teftator centum ex frudibus,quos uiuusle gatariusperGiperet,reliquifret.- Stlegatarius poft tantum temporis de» ceffiffet,utex fruflibus centum fièrent: Titium centum acccptuium. fipoft acceptum legatum confeftim deceiTiffetlegatariuSïTitijfidd» commiffum exftingui; quia placet, non plus pofte rogari quem refti* tuere,qudm ei reliftum eflet.Sed fi Titij fideicommiflum non effet lit tempus mortislegararq collatum.-ait Marcellus,confeftim, fideicom« mÜTum Titio dandum: fed cautioneexafta, quanto amplius ceperi^ seddi.quam cautionem ita committi, fi prins legatarius deceffent, rx frudibus centum perciperct. fed uix cft,ut kgacarium ex reditibuS’ isoluerit ante dare,quàmfruâus percepiftèt. certe ent legatarius audi-cndHS,fi uelit totum fundu præft3re,fide reftituendo caucatur. abruti dumemeftde fuo eum præftare centü.maxime,fifunduscenmm,ud non multo pluris fit.quo iure utimur. Si quid alicui licite fuentre^ ïidum,quod ipfequidé propter corporis fui uicium,uel propret quab tatem relidi , uei aiiam quamcunlt;5 probabileni cauflam habere non potuit,aïius tarnen haberepotuit;quantifoletcomparari,rantama:lui mationem accipiet. nbsp;nbsp;Vcquishæredeminftituataliqucm, rogari no

poteft. plane fenatus cenfuit,perinde habendum,atlt;5 fi rogaffet hare» ditatéreftitui. Quid ergo/i haexespoftmertem fuam togatps^^.*.

tecditatis fux pattern quartam teftitucrefucrius effe cxiftinio.quod amp;Scæuola norar A Papyrins Pronto fcribit.-nalcrc fideicommiflum, 8t^ fi de hereditäre fua reftituenda rogatns effet:amp; eatenus teftituen* «3»n,qaatcnus hereditas teftatons patevetur. nbsp;Secundu imJgaré for

•»Mn iuris,amp; fl liberos fuos’emancipare rogatns fucrit quis: non cogi# turhocfaccrc.poteftasenitnpartiainxftimabiliseft. Aedes deftra wde netj legari.netj per fidcicommiffum relinqni poffunt amp;nbsp;ita fena cenfuit. Si fideicommiffnm reliäum fiierit feruo alieno fine li« Dettate,amp; ad liber tatem pernenerit.-dicendum eft, poffe cum ad capi= «ndum admitti. nbsp;nbsp;Dmi Seucrus amp;nbsp;Antoninus tefcripferunt:eum,qui

rogatns effet fub conditione fatris fui fihjs reftituere,ante die fideicó-roiffi ccdentem,ne quidem ex uoluntate corum poffe reftitucrehis in Poteftatepatris agennbus ;cumpoffitdie fideicommiffi ccdente fui Juris conftitutis ipfisrcftitui,uelfi aliquisexhis ante decefferit, non omnibus. nbsp;nbsp;lidcm principes rcfaipferunt.filqs ante diem fidcicom«

uenientem reftitui haereditatem maternam neceffe non effe, fed præftarehæredem poffe uulgaremcautioné.‘ant fi praeftareeam non Poterit,mitti liberos in poffeffionem fideicommiffi femandi cauffa: *'f propignorc,non utpro dominis poffideat,nec utalienandi ius, fed “Jpignm habeant: ut filius per pattern fruftus confequatur, amp;nbsp;fer uus hr dominum. nbsp;nbsp;Cum quis rogatns crit, fi fine liberis decefferit, per

rideiconimiffum reftituererconditio defeciffe uidebitur, fi patri fupec riueritit liberi: nee quætetur,an hæredes exftiterint Dini Seucrus Antoninus refcripferuntieoru qui in teftamento uetant quid aliéna Mice cauffani expr imûr,propcer quam id fieri uelint: nifi inueniatur P^riona,cuius refpedu hoc à teftatore difpofitum fit: nullius effe mo« rirentifcrjpturam.quafi nudum prxeeptum reliquerintrquia talem le teftamento non poffintdicere. Quod fi liberis,autpoftens,autli ^rris.aut hæredibus,aut alqs quibufdam perfonis c6fulentcs ,eiufmo 'uokintatem fignificarent.-feruandam earn effe. fed lircc neqi credito 'ous,nelt;5fifcofraudieffe. nam fi propter hæredis creditorcs teftato» ri bona uenierint: fortune communem fideicommiffarq quoqjfc* suuntur. Cum pater filio barrede inftituto,ex quo très habuerat nc P^^^5gt;Meicommififfet,ue fundum a!icnaret,amp; ut in familia relinque-rrt.’amp;filius decedensduos hxredes inftituiffet,tertium exhsredaffet, ■Jritn'cjpfundum extraneo legaffer.-diui Seucrus amp;nbsp;Antoninus refcripfe “Jit.wcrutti effe,non paruiffe uoluntati defundifilium. fedamp;ficum uos exhæredaffet,unum haeredem inftituiffet,fundumlt;:p extraneo 1c hiet;pHtat Marcellus poffe exhxredatos petcre fidcicommiffum. Wdeuenitjö^ duiuusfiiios emancipaffet^amp;pofteafundu alicnaffet.

ft?t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ÏïrGESTOÏlVM LIB. XXX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

fed fi 0fîmes filq hxredes inftituti fint ex difparibus paröbns.'flOO P ^ fiintpcterefideicommiffum ex minore parte fcripti,ut airuö»*’.^^ tcditarias partes in co habeant.uerum eft en im in familia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jg,

ret uni reliquiftet. Item fiunumhreredem inftituiflet,ncc gaffet.-exhacredati nihil interim,qudmdiu in familia res cft,pcteK p Hint. Interdum etiameum lucrohaeredismoritur feruus J nel perfideicommiffum rdiflus.-ueluti fi alienus,ucl propnusdi » pluribns feparatim eft ita rdidus, nt unufquif^in foliduni capw culpa hattedis mortunsfit.

CXII. VLPfANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-5

LEgatum eft ddibatio haereditatis,qua teftator ex eo,q«od uw» fum hæredis foret,alicui quid coilarum uelir. nbsp;nbsp;Hxredi a fewt^

ipfolcgatumdarinon poteft,3cohxrcdepoteft. iuej fi fundus kg^* tus fit d,qui ex parte dimidia haeres inftitutus eftA duobus extranr* • ad hatredem,cui legatus eft,fexta pars fundi pertinet: quia à ft re non poteft. i cohærede uero femiffario^duobus extraneis conciU' rentibus, non ampliustertia parte, extranei autem Scabipfo hättew» tui legatum eft, fenuffem.ôtab aÜohæicde trientem uindicabunt.

Alienus feruus haeres inftitutus legari ipfe d fe,ncc torus,nec pro P^^ re pote ft. Seruo hæreditario refte legatur,licet haereditas adlra non fit; quia hatreditas perfonae defun di, qui earn rdiquit, uice fimglt®'’

Fundus legatustalis dari debet,qualisreliflus eft.ita^fiue ipkftu dohxredis feruitutem debuitdrueci fundus hæredis.-Iicet confufions doming feruitus exftinda fit.-priftinum ius reftituendum dlamp;niftl®* gatarius imponi feruitutem patiatur.petenti ei Iegatum,exccptio do* li mali opponet. fiuerofundolegaroferuitusnonrcftituctunadiori teftamento fupereft.

SI quidrelidum fitciuitatibus,omne ualct: fine in diftributionrW relinquatur,fiue in opus,fiue in alimenta,fine in etudiaonempu«' rorum /luc quid aliud.

ETco modorelidum exigo,desidero,VT DES,fideicómiffon* ualet. fedamp; ita, VOLO HAEREDITATEM MEAM TiTH ESSE.

DE LEGAT. ET riDElCOM. t

«Sî ^’ï.Wnecquod apudeum fi^reddatamp;kicrifaciat.-fcdnefcrnpnlofa pnifitio fiar^oc eft, ut negligentia ratio non habeanu, fed tantum J’uauni.ideo amp;nbsp;manumiffo non uidetut peculiü legari per hoc^gnod quot;^tusefttationesreddere.

Ihil proponi,cur prohibeatur hares adifida diftrahcre,e quoru reditu fportula fint rcliöa: falua ramen caufla legati. Omni-**».quibus fideicommiffum reliékim eft, ad diftradionem confenti« 'Tribus,nullam fideicommiffi petitionem fuperfuturam. Frudus fundo pure legato poft aditam hareditatem â Icgatario perceptos Wipfum pcitinere.-colonum aöt cum harede ex eóndudo babere adi onem. cxviii. m’artianvs.

CI quis legauetit Titio cum Mauio;amp; fine altero alter adlegatum ad Ümittitur.nam amp;cum dicitprator, VENTREM cvw liberis iN fOMEssioNEM ESSE iVBEO: amp;nbsp;fi non fintliberi,uenterinpoffeffioné ’’littetur. CXIX. PAVLVS.

Cluitatibus etiam legari poteft,quod ad honorem ornatum'eg ci# uitatis pert ineat. ad omatumiputa quod ad inftruedum forum, fteatrum, ftadium legatum fuerit. ad honorem: puta quod ad cdem auninmnus,uenationem,ludos fccnicos,ludosCirccnfes:aut quod id diaifionem fingulorum ciuium,Hclepulu relidum fuerit. hoc am* ptos.quod in alimenta atatis infirma ( puta fenioribusgt;ucl pueris,pa *llgt;s'qp ) relidum fucrit:ad honorem ciuitatis pertinerc uidetnr. L V« dVS TITIVS ET CAIVS SEIVS PVBLIO MAEVIO DECEM DARE DAMNAS SVNTO. Caius Seius hares nonexftitit.Sabiniis ait,Titiura fokimlegatum debiturum.nam Scium pro non fcriptohabendiieife. k^c fententia uera eft. Sum,cm fub hac conditione fundus legatus tft.fi centum hxrcdidtdiifer.-fi tantum fit in precio fundi,quantum kæredi dare iulfus eft.mo eft cogen Jus legatarius fideicommiffum â fe relidum praftare: quoniam nihil ex teftamento uidetur capere, qui tantum erogat,quantum accipit.

LVeins Titius cum duos filios haredes rclinquctef,teftamento it# cauit. QVISQVIS MIHI LIBERORVM MEORVM HAERES ER IT, EIVS FIDEI COMMITTO,VT SI QVlS EX HIS SINE LIBERIS DECEDAT, HAEREDITATIS MEAE BESSEM,CVM MORIETVR, FRA« TRIBVS svis RESTITVAT. frater dccedens fratrem fuum ex do» drantc fecitharedem. quafo,an fideicommiffo fatisfeceritf Mar« tellus refpondit. id quod ex teftamento Lueij Titi) fratri teftator de« buiffet, pro ea parte, qua alius lures exftitiffet, pen pofte : nifi diner«

»IGESTORVM tIB. XXX.

fum fcnfiffe cum probaretur.nam parum inter hanc fpeciefti fntereft, amp;nbsp;cum alias creditor-debitori fuo livres exftiterit. fed plané audiendus ent cohæres,fi probate poffit,ea mente teftatorem hæredem inftitiiif-fe fratrem fuum,ut cótentns inftitutionc fideicommiffo ablhncrede« betet. Inteftamentoîtafcriptumcft. CAio SEio ILLVD ET IL* rVD HAERES MEVS DATO. ET TE SEI ROGO, FIDEI'QVE TVAE MANDO, VTI EA OMNIA. QVAE SCRIPTA SVNT,REDDASSINEVL ■LA MORA, ET REDDAS IPSE. Quxto.an tacitum fidcicomiffuni fitcum perfonam teftator/rui reftitui uellet,tcftamcnto non fignifica ueritc' Marcellus refpöndit,fi in fraudem legum tacitam fidem Seins accommodaiTetmihil ei ptodcffc,fi his uerbis paterfamilias cum eo lo cutuseffet.nonenimideocircumueniffe minus leges exi^manduni cffe.cum perinde incertum fit,mi profpedum uoluerit.

SI bæredes nominatim enumerati date quid damnati funt.’ propos eft,ut uiriles partes debeant;quia perfonarum enumeratio hunc o feftum habet, ut exaequenmr in legato pr^ftando. quod û noininaO non eflent; hæreditarias partes debituri funt.

SI haeres centö præcipere iulTus fit,amp; reftituere hxreditaté, ^paw*^ nus bonorûpoffeffionem contra tabulas pcrierinficutlcga^a/tï præceptio pro partc,quam patrönus abftulit,minuctur.

AB exhæredati fubftituto inutiliter Icgatu datur. ergo o«* ^ timo exhæredati fidcicómiiTum dari poteric.-qiiod ?e ^^S'^î^.^p jure præftare coguntur,quafi feripti fuifTentSed fi c^ntittaite aHV exliberis inédit prætoris,quo contra tabulas bonoru po^’® poUiceturJeriptus quoqj filius contra tabulas bonoru tierinfubftitutus dus legata pro modo patrimonrj,quod adfilgt;'^f uenit.præftabit.-perinde ac fi id.quod per bonorum poff®®®”^jiB{ us habuit,d pâtre acccpilTct. Cum à poftumo ira legetur, si ERiT, amp;non nato poftumo,fubftituti adeandegata cos debere mandum eft,quæ illc.fi uiucret,debiturus erat,

Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CXXim. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjoIÖ

*ats.hae*. A *Fratris poftumo fidcicommilTum dari poteft folacnim^j redi poa \ tas feruatuc in fiddeômiflis .amp; obtinuit fententia Gallb a ftumo. quoqj poftumos legitimos nobis hæredes fieri.

SI tutor pupillâfuam contra fenatufeonfulmm uxorem ‘^^^ii Ji quidem ex teftamento cius caperc poteft, ipfe autem “®” quot;^föia

DR LEGAT. ET FIDEICOM. IL hSf Werifo^ elinquunt em,qni prohibitas nuptias contrahurA meriro pu wendi flint.quod miputan nô poteft tnulkri,qux â tutore decepta eft,

N arbitrium alterius conferri Iegatnm,nclu(îcon* «^j-j j^pj. ditio,* poteft. Quid enim intereft, SI TITIVS CAPITOLIVM ASCENDERIT mihi legetMr,,an VOLVERiTf Sedeum italcgatum fit pupillo Eue^ piipillaf,ARBiTRiO TVTORVM; nclt;5 conditio in eft legato, nclt;5 mora.-cum placeat,in teftamentis ___legatum in alterius arbitrium collatu pro uiri bo-ri arbitrio accipi.quæ enim mora eft in boni uiri arbirrio, quod inie« «û legato uelutcertâ quantitate exprimit,prouitibus uidelicet patri* • •“Onn^ IL PAVLVL

QVoties nominatim plures res in legaw cxprimnntiir,plura Icga ta funt. fi aût fup611ex,aut argentü,aut peculifi,aut inftrumentâ itgatum fin unum legatum.

ÇlitaIcgetlir,HAERES DARE DAMNAS ÊSTO.'SI iN CAPITOLÎ-kjVM NON ASCENDERIT.’utile legatumeft,quamuis inpoteftate ïiusfit,afcendere,uclnonafcendere. -

j^Enunem eiufdemcei legate fibi pattern ueUe, 8( pattern fiof» l\jle,iieriuscft.

ÇEd duobus legatis reliâis.unum quidem repudiate, alternm ucte» ’ lJanip]eftipofle,refpond€tur.Scdfiunum ex legatis onus habeat, gt;nbsp;ftihoc repellatumon idem dicendum eft.pone eum,cui decern,amp;: Sri* ' thuslegatùs cft,rogatiim fenium manumittere.fi Fakidia lociin» hbet.- ex decern utrnif^legati quart.! deducetur. Igitur repudiato fcruoaion eiiitabitiu omisdeduâiomsifedlcg.atarmsex pecunia duas ' ^uaïus iclinquec..

DIGESTORVM LIB. XXXI.

G Rege antem legato non poffunt quidam fpemi,quidam win® cari.-qnia non plurajed uhum legatum eft.Idemt^ dicemus pe« culio legato,aut uefte^ut argento, amp;nbsp;fimilibus.

VH. IDEM. SI Tino amp;nbsp;ci, qui capere non potefi, deeem legata fint.’ quia duobuJ haeres date damnatur, amp;nbsp;unus capere non poteft; quinç fola Tirio

SI quis fernum hæredis ucl alienum legaflet, amp;nbsp;is fugiflct.-cautionei interponendae funt de reducendo eo. amp;nbsp;fiquidem uiuo teftatore fil geriexxpenfis legatarq redudtur.fi poft mortem.-fumptibus hærediî.

Si itaIegetur,SEMPRONIO DECEM.AŸT SI NOLVERIT,ST1CHVM HOMINEM LEGO:hoccafu duo legatafunt,fed uno contcutiiseffe debet. Si quis legauerit.EX ILLO DOLio amphorAS DECEM;amp; fi non deeem,fed pauciores inueniri polTint.-non exftinguitur legaw. fed hoc tantummodo accipit,quod inuenitur. Si inter duos dubite tur deeodem legato,cui potius dari oporteacutputa fi Titio reliflum fit, amp;nbsp;duo eiufdem nominis amici teftatoris ueniant, amp;: legatum pt' tant,ft: hæres folucre paratus fit,ddnde ambo defendere hatredem pi rati fint.-eligere debere hæredem, cui foluat,ut ab co defendatur, con« ftat. Certam pecuniam legatam fi amp;nbsp;legararius amp;nbsp;fubftitutus legata nj petatA hacres foluerc paratus fit.fi ambo defendere hxredem funt parati.-eligere debet haercs, cui foluat,ut ab co defendatur. amp;nbsp;fi neutre us manifefta ealumni a uideatur.-ei potius foluendum,cui primum Ie* gatum eft. Si cui certam partem hæreditatis legauero: dinus Ha» drianus refcripfit,ut iielt;^ precia manumifforum, nelt;j funeris impen* fadeduceretur.

CVm autem pars bonorum ita legatur, bonorvm meoRVM. QVAE svNT,cvM MORI AR: amp;nbsp;manumiflorum precia denies diO deducenda funt.

CVm fundus nominatimlegatus eft,fi quid ci poft tcft.imentiiffl faftum adieftum fit :id quoeg legato cedit,ctiam fi ilia uerba adie fta non fint,QVi ME VS ERiT.-fi mono teftator cam partem non fepi catim poffcditjed uniueefitati prions fundi adiunxit.

OTatulibcrum ab haerede nc tunc quidem,cum dubia cius fit ex teilt Ömento libertas,legatum fine hbertate accipere pofle,Labeo ait: quia fer uns cius eilet, fed filmes candem códicionem legato inférât, qui

quxlibertati à reftatore data propofitafueritrualct legatum. nam Ô^fi cnmoreref hæres, feriius liber effe inlTus effet; refte fine libertate ei ab hxrede Icgari poffe conftitit.-quod fiiperuacinim fit ei libértatem date, quâ ex teftamento hæredis capturus non fit, fed teftatoris. nbsp;nbsp;STI-

CHVM AVT PAMPHiLVM, VTRVM HAERES MEVS VOLET,T1T1O DAT0;DVM VTRVM VELIT DARE.EO DlE. QVO TESTAMEN-TVM MBVM REGiTATVM ERij, DiCAT. finon dixenrhæres,Sri* thmnanPamphilumdaremalit.-perinde obligatum éiimeffe puto, 2cfi Stichum aut Pamphiltim date damnatus effet, utrum legatarius tlegcrit.fi dixeritfe Stichumdare uclle; Sticho mortuo hberari eum. fiantcdiem legati ccdentem alter mortuus fuerit;alrer,qui fupererit, inobligatione manebit. Cum autem femel dixerit hæres,utrumdarc uditmiutare fententiam nô poterit. amp;nbsp;ira etiam Iuliano plaçait, nbsp;nbsp;ƒ

SI peciini.a legat.a m bonis Icgantis non fit,foluendo tarnen hæredis tas fit.hæres pecuniam legatam date compellitur; fine defuo,fiue tïnenditione rerum haeredit3riaram,fiue ande uoluerit. nbsp;nbsp;Quod ita æSatumeft.HAERESjCVM MORIETVR, LVCIO TITIO DATO DE-^M.cum incerta die legatam eft,adhæredeslegatarq non pertinet,fi t*iôohærede decefferit.

(A Viduosrcoseiafdempccaniæhabebat,Titiam atqj Mieuium, y^iralegaait. oyOD MIHI TITIVS DEBET, MAÊVIO MAERES ®EV4 DATO;QyOD MAEVIVS,SEIO DATO, his aerbisonerat hære .^^•nam cum aftioncs faas haïtes Mæaio præftiteritadaerfas Titiu: ’detur Mæiiius fado cias hberatus effe,amp;idcircoSeio hæres rené«

- ^- Si is,qui anum ream habebat,qaod is fibi deberer, daobas in dlidum feparatim legaffet;oneratur hæres daobas fatisfacere,ani adi dtni cedendo,alteri pecaniam folaendo.

I idem feruas amp;nbsp;legatas amp;nbsp;liber effe iaffas fit: faaor libcrtatis præ-dalet.fin aût amp;nbsp;in pofteriore fenptara legatas eft,6; cuidens adern« ^olibertatis oftenditanlegatam propter defandi aoluntatem præ« ’«bit. Serao alieno hærede inftitato, poft mortem domini eins, '’ƒ qiiifi ta hæredi tas effet A libertärem fidciconimiffanâ ^ari pofte

x^wisdaobas hæredibas inftitatisita Icgaaerit, STiCHVM AVT ^bECEM HAEREDES DANTO;non poteft alter hæredam qaineß, I’'^''rcin Stichi date: fed neceffe eft utrunlt;»,aut Sticham totam, *‘‘tdecem feinere.

SI Tino aut Seio,iitri Batres udlet, Icgatum relidum eft.-hærcsakc« ri dando,ab utroqi liberatur.fi neutri dederit.urerij perindepctere poteft,ar^ flipfl folilegatum foret, nam urftipujandoduoreiconfti» tui poffiuit,ira amp;nbsp;teftamento poteft idem fieri.

Slquis Titio decern legauerit,amp;rogaucrit, ntea reftituat Mxuio, Macuius'ep fuerit mortuus.-Titqcommodoccdit,non hatredismift fi duntaxat utminiftrum Titium elegit.idem eft, fief ponas ufumfru' dum legatum. nbsp;nbsp;Si hæres damnatus effet decern uni ex Jibertis dater

amp; non conftitenf,cni darer.-haeres omnibus eadem decern præftare co genduseft. XVIII. CELSVS.

HAeredem meum itatibi obJigarepofliim,utfiqHando^,cuni ego moriar,tuus feruus Stichusnóerit, dare eutibi damnas fi^ XIX. IDEM.

SI is,cm legatos fit Stiebus aut Pamphilus, cum Stichum fibi leg»' turn puraret,uindicanerit.-ampJitis mutandat uindicationisius no habet, nang? amp;;fi damnatus Barres alterutrum dare, Stichum dederit» tuignorarct fibi permiirum,ud Pamphilu dare.nilnlrepetereporerin

JL^gatum fit, fl alter dominorum omitterer, aiteri non adcafeer*’ non ein coniundim/ed partes legatas.nam fi ambo uindicarcnmni quen^ legati partem habiturijm,qHam in ieruohaberent.

CVmquidam uxorifuatdotem reddidiïïer,amp;quadraginra ci kg^ re uoIui(Fer.amp;quanquam feirerdotem reddicam,hoc tame fix' textu ufus eftet,quafi dotis reddendæ nomme earn fummara Jegaref' exiftimodeberiquadraginfa.erenim uerbumrcddendtquaiiquaniß gnificarionéhabeatretro dandi,recipit tarnen à per ledandi fignific*

LVcMisTitius in reftamentofiioPnbJio Ma’iiio miJitiam/aaroff liqiiit/iuepeciiniam.quæciinqjredigi ex uendinoneeins porue-«(.cum fins eomniodis.fed cum fuperuixjifet reftamenfoLuciib' Ti* tius.mihtiam uendidinamp;precium exegit, dhocdedir ei,cuinnJiriiJa ilhm^tei precimn eins, te/tamentodari uohierar. poll morremLnci, Tirn Iff rum PubJiusMaeuius ueJ miJitiam.ueJ preciumeius abhffrc' dibus Lucii Tirif exigebat. CELS VS.exiftnnopreaiim mihna'prajffa ri non oporfcrerufiiegatarius oftenderir,teftarorem amp;nbsp;poft fadanifo /uuoneni itcrum cum Pfccjumnulitjæaccjpcrc noJwfle.quod fi non

totum precium mi!iriæ,fcd partem uiims teftator legatario deditadi« qui fiipercffe exactlonc. nifi hæres ab hoc receffiffe teftarorem often» derit-onus enim probandi mutatamefte uoluntaté defundi adeum pettinct,qiii fidcicommiffum rccufat.

LVCIO TITIO FVNDVM SEIANVM,VEL VSVMFRVCTVM FVN-Di SEIANI LEGO, poteft kgatarius uel fandum uindicare, uel trudum.quod facere non poteft is,cui tantum fundus legatus eft.

AS LIBERTIS MEIS^QVIBVS VOLES. Marcellus putauitjiære» dem pofte etiam indignum præferre. at fl ita,His, Oyos DIGNOS PV TAVERIS; peterc pofte ait eos,qui non offenderint. Idem ait, fi neminem eligat: omnes ad petitionem fideicommiflï admitti uideri,quan iam præfente die datû fit,cum fie rclinquatur, nec ulli offerar. plane fi raten defundi funt.-fuperftiti dandum ,uel hæredi eins, fi prius, quâm peterc^deceffit. Scæuola autemnotat.fi omnes peterepotuerunt, eu nulli offertur; cur non amp;nbsp;qui deccflerunt,ad hæredem tranfmiferuntîf ntilt;5,fi uno petenre, iam eligere nô poteft,cui det^ uidemt enim Mar-tello,cumfideicommifliimirarelitiquitur, EX L1BERTIS,CVI VO-I-VERis,nifi offerat hæres,cm uelit, ftatim offerat, fine aliquo feili« ttt interuallo.ftatim competere omnibus petitionem. cum omnibus igitiircompetat.-merito notatus eft,cum fuperftiti foli putarit dandû. nifi forte ante,quàm iuftum tempus pixtereat, quo potuit eligere, euf potins offerat:cæteri decefterint.

VI tamen quibufdam abfentibus prxfentes pétant,cum præfente Odie rclidum fit fidcicommifliimtcaufla cognitaftatuendum eft ex plorandunicp.an amp;nbsp;alq fintpetitmi.

JS,cuius in feruo proprietaserat,frufluario hærede Inftituto, alicul jlcumfctuum Icgamt.non porefthæresdolimali exccptioncuti,n ^fgatatius uindicare feruum uelit,non relido hæredi ufufrudu.

Clillud autillud legatum fit,unum legatum eft.) fi fiibcontrary's *j,^(. jfg Oconditionibus aliud at«5 aliud legatum eft; unum legatum elfe définit, Jïbitramur.-netç refert.hæredum amp;nbsp;cotum,quibus legatum eft, diuet •«perfonas efte.ueluti fiitalegatûeft,Si NERVACONSVL factvs «RIT,TITIVS HAERES ATTIO DET FVNDVM.SI NON ERIT NER VA CONSVL FACTVS, SEI VS HAERES MAEVIO CENTVM DATO.

' ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ Nu ö Marcel-

CVm patronus ex débita parte inftitutiis, fideicommiffum reib du ab eo præftare nô cogatur.-fi omiferit itiftitutionera: utrûqui cam partem uindicat,eodem modo retiriere, an nero pr.æftare debeat fideicommiffumt' 5: magis eft,deberi fidcicommiffumtquonid quod illius perfonac prxftatiir,hoc nequaquam ad aliiim pertinere debet.

PAter mens referebat, enm eßet in confilio Ducennq Veri corifii-lis,itiim in fententia fuam.ut cum Otacilins Catullus,filia ex afle hærede inftituta,liberto ducenta legaffet,petiffet'c^ ab eo,ut ca concis binaeipfius daret:amp;libertus uiuoteftatore deceffiffet.'amp;quodei reli» dum erat,apHd filiam remanfiflèt.xogeretur filia id fideicommiffum concubinæ reddere. nbsp;Quod alicuius hæredis fidei nominatim quis

cómittit.poteft uideri ita demum dari uoluiffe, fi ille exftitiffet listes. Vnde fi filio hæredi pars eius,à quo nominatim legatum eft,ad£rcfcit.' *aPs. anti non præftabit legatum,quod iure * cadit.

pit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vædam in teftamento ita fcripfit, REIPVBLICAE GRAVISCA«

^_^N0RVM LEGO IN TVTELAM VlAE, QVAE EST IN COLO« NIA EORVM,VSQyE AD VIAM AVRELIAM. quæfltuni,anboclc« gatumualeatCIubentius Celfus refpondif.propemodumquidemini« perfeâacftliæcfcriptura IN TVTELAM VJAE.-quia fumma fetipta noneft.poteft tarnen uideri tanta fumma legata, quantaeirei fuffici« anfi modo non appareat aliam fuiffe defundi uoluntatem,aiit ex ma« gnitudine eins pecunia:, aut ex mediocritatefacultatum,quastefta« trix rcliquit. tunc enim officio iudicis fecundum aeftimationem patii« monijamp;legati quantitas definiri poteft.

SI quis quos non poterar manumirtcrejegauit, ut ni.iniimittereii' tur.nec legatum,nec libertas ualet.

OMnia ,qum teftamentis fine die uel conditione adferibuntur; ex die adita: hæreditatis praeftantur. Fundum ante códitionem ‘ nbsp;nbsp;completam ab hærede non traditum, fed à legatario detentum.hsres

uindicare cum frudibus poterie. Cum ita legatur, iLLi HOC AH-PLIVS FVNDVM ILLVM CVM OMNIBVS REB VS, QVAE IN EODEM FVNDO ERVNT.-mancipiaquo^continentur.

fui gratia in horreum intulerir.-qiiod illatum eft^non uidetur cAc lega* win. Quod à legarario petitum crar^ur alq reftiriieret.fi legatarius tedaLhæresquotJeiusidjquodlegatum eft,præftaredebebit., Spe des nominatim legatæ fi non reperiantur,nec dolo hæredis deeffe pro bentunpeti ex eodem teftamento non poflimt. nbsp;nbsp;In fidckommiifo, Qiiod Eimiliæ relinqnitur,hi ad peritionem eins admitti poffunt, qui Bominatifuntjautpofteos omnes exftinftos,qui eo nomine fuerint eo tempore.quo teftator morererurA qui ex his primo gradu procre «i finraiifi fpecialiter defundus ad ultcriores uoluntatem fuam exten ™'t. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXI111. ID^M lib.{X.reljgt;onforumrejjion(iit.

T Egatorum petitio aduerfus hxredes pro partibus haereditarqs JLgt;competit.-nec pro his,qai foluendonon font, onerari cohxredes sporter. nbsp;nbsp;Qin plures haeredes inftituit teftamento^d quibufdam no» minatimreliquitlegata. pofteacodicillosad omnes hæredes fcripfit. quæro.qiiælegatadebeanturc'Modeftinusrefpondit.cum manifefte teftator teftaméto exprefferit.à quibus hæredibus legata prasftari ueh et.4icct codicillos ad omnes fcripferit;apparet tarnen ea, qux codicih *Bdedit,ab his præftanda effe, quos munere fungi debere teftamento oftendit teftator.

1 amp;nbsp;Sempronio filqs fois ex acquis partibus. petijt à Mxuia. ut Sti= tniim feruum fuum manumitteret in hec nerba: A' TE AVTEM m A E JA FILIA CH ARISSIMA PETO ,VT STlCHVM SERWM TVVM MA WUTTAS, CVM IN MINISTERIVM TVVM TOT CAPITA SERVO AVMTIBI HIS CODICILLIS LEGAVERO,nec legauit. quæro.quidhis

’■®^^ uideatuncum ( ut fupra compræhenfum eft,duobus hx tedibiis inftitutisdefundam teftatricemA mancipia hæreditaria dua dini perfonarum fuiffejóc codicillis nihil relidü fit de pracftandis man t'PUs,nec poflit utilefideicómiffum putari,quod datu non fit; cuamp; le^ galTefe dixerit,nec adieccrit fpecié legati,nec abhaerede uti præftaren-tMmäcipia^petiexitc’Modeftinus refpódit.ex uerbis eófnltationi infer 'ƒ Mæiuâ ne^ legati neq; fideicómiffi petitionem habere,neq; liberra eleruo fuo dare compelli. Lucius Titius in teftaméto foo ita cauit.

'ero^/av«^ sya7or/KH 7« ^AunvraTK ^« 0V7aTçî xi^'W* BovAo/jia» aVTiw ®®S tauTKÇ Xaêpp raJa/J créai tmo^ ïv0KK«;cr aurS ii^aQ.iq. . burd' • ,''W'^ AXt^aveP^ TM 'yZuauraTCu fx'ii i^w. ÿ^ali^Top amp;ov7^OfJ.o^l «uto/j •^' ‘““TV Àaeg^ (Tiiyn'^na'iii a^vcxpóloiiKofj.idvbiUfCr’vii aîç tx^^’Tra.(§.içgt; 2i/''°’^’^quot;^''tifmodifcripturaintcgrum prxdium fingulis datû effe ^îtm;an uero pattern haereditariam duntaxat contineat.ciun inuti

liter i feipfo quenqua eonim,qna habebat p .irrem,accipere «olu«*tv JModeftinus refpondit.nó fic interpretandam faiptiiram.dequaqi’^ . 'titur,ut fideicommiffum inutile fiat.Item quæro,fi integrum paw*® relidumeße uideatur.-an precium portionis fratri Ôccohærcdi lollies' dum fitan hoc ipfo,quod a femetipfo accipere praccepit, precio ütew integrum eum habére uolueritt' Idem refpondit,ad folutionem pret*J hdcicom miffarium minime cópellendum. Lucia Titia inteftata lUO tiens,à filqs fuis per fideicommiflum aheno feruo domfl reiiquir. polt mortem filij rjdemcg hæredes cumdiuiderent hæreditatem matris, diuiferunt etiam domum.in qua diuifione dominus ferui fideicóm»-farq quafi teftis adfuit. quaero,an fidcicomiffi perfecutionem adqiiifiquot; tam fibi per feruum,eo quod interfuit diuifioni,amififfe uideatt' Mo* deftinus refpondit.fideicomiffum ipfo iure amiffumnon effe,qd'nere pudiatüquidéuideripoteft. fed nee dominüperdoli exceptioné fuO' moueri.-nifi euidéter apparuerit,omittendi fideicommiffi cauffa hoc fecifle. Gains Seins cum domum haberet,amp; in prætoriû utoris niS fe contuliffct,quafdam res de domo fua in idem pretorium tranftulit: ibiq?poit multos dies decedens,reftamcnto uxorem fuam hacreoem amp;nbsp;alios compkires reliquit.quo teftamento fignificauit uerba,qo«in* frafcriptafunt. IN PRIMIS SCIANT HAEREDES mei, NVLLAM PE CVNIAM ESSE PENES VXOREM MEAM,SED NEC ALIVD 0^10 QVAM. IDEO'QVE EAM HOC NOMINE INQVIETARI NOLO.quS« ro,an ea,qux uiuo eo in prætoriu uxoris eins translata funt, comma* ni harreditati uindicari poflint.amp;:anfecundum nerb.a teftamentipr®* fevibi cobacredibus poffit a parte uxoris defundi^ Modeftinus refpon* dit.fi ea,quxde domofua m pretorium uxoris defundus rranftuÜt» pneipua ad earn pertinere noluitmihil proponi,cur uolutati ipfinsK* Hatoris ftandum non fit. neceffe igitur habet millier^ talem foifléten^ corisuoluntatem oftendere.quodnififecerit:in hxreditatem marin eiiisamp;: hæcremanere oportet. Si ea conditione liberto fideicómil* furn relidu eft,nc à fiiijs eins recedcret. Óf per tutores faftum eltquow* nus conditionem impleretnniquum eft eum,cum fit inculpatus,emo' lumento fideicommiffi carere. Qui inuita filia de dote egerat,deccl fit eadé illa exhaEredata,filio hærede indituto: amp;nbsp;ab eo fideicómifliiw filia: dotis nomine reliquit. quæro,quantû à fratre mulier confequi de beate' Modeftinus refpondit(quod in primis cft)non effe confumptam de dote adionem mulieri.-cum patri fuo non confenferit,utiqg nóigiio rans. Sic a ure res explicatur.-utfiquidem maior quacitas inprioredo* te fuerit.illius petitione fit tantummodo mulier contenta, quod fun fumma dotis nomine kgata amplius fit,quâm in dçteprincipalwom penfano

fenfatio fiât nfq^ ad câdem fummam,qu£E concurrit.-Stidtantummo» ‘’Ojqnodexcedetinfequenti fumma^ex teftamento confequatur. nô ^ftenim uerifimile,patremduplici præftatione dotis filiiim eiidemq; quot;æredem onerare uoluifle .• præfertim cû putauefitfe effîcaciter (licet ton cofenneiite filia) «ndituifle aduerfus generum de dote adionem.

Lucius Titius,rehâis duobus filrjs fuis hæredibus ditierfi feins infli= ^i^USjaddidit caput generalejur legata amp;; libertäres abhis bæredibus fil ’spiæftarentur.quadam tarnen parte teftamenti à filio pefrjt,üt omne tous legatorum in fefufciperet in hune modum. QVAECvNQyE iN ^EGATIS RELIOyi, VEL DARI PRAECEPI; AB ATTICIANO FILlO ÂEOET HAEREDE DARÎ PRAESTARI'QVE 1VBEO.deindefubiecit ’upræceptionerelinquédafiliæfuæhæcuerba. PAVLINAE DVLCISSI ®AE FILIAE. MEAE SI QVAE ME VIVO COMPARAVI, DEDI, SIBl ^ABERE IVBEO. CVIVS REI QVAESTlONEM flERIVETO: ET PE-^0 A' TE FILIA CHARISSIMA,NE VELIS IRASCI, QVOD AMPLIO ^EH SVBSTANTIAAÏ FRATRI TVO RELIQVERIMjQVEM SCIS MA ^’^A ONERA SVSTENTVRVM,ET LEGATA, QVAE SVPRA FECI, ^XAESTATVRVM. quæro, an bis extremis uerbis, quibus cum filia in teft.'vnento parer locutus eft,effedum uideatur, ut hæredirarqs ’dionibus omnibus filium fuum onerarit.-anueroiam folum propter tous legarorum allccutus effe uideatur,petitiones autem hæreditariæ utrun^ hæredem credironbus dari debeantc’ Modeftinus refpondir; ^^îdiones creditorum filius folus excipiatduffiiTe teifarorem nô pro-Titia^cumnuberetCaioSeiOjdeditindotemprædiaoamp;quaf« ®’n» alias res pofteadecedens codicillis ita cauit. Taiop a-vofi 'wp cvcT^a ’^d'^tin.oCia.Ti^i/xa.l (Toi ,Z Svyan^ , fy ê^au'Xop.a.i cfoÖHvai i/ç amp;iwy^ùlt;rip I*®* ^^'iilt;.ci^-^ia.p, KoC^oy^p Ku;/xnlt;^ KxKXKVvp,Kp t^Sacra cPtJ'wKij« d§ -r^ol ^’^^yp o-üifxoio-i rdi(= ij!j.lt;fy^0fj.iw:q ’iS m^aiiu : »y^ naTa /xstlV/j IvoxTvHÖffio« quot;'J^i'^ïillb'mç-aÿ/XOÎ. amp;«/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^X Ti’XzVT^p mT^ (^ KM'nip riM(gt;ip 0^.

Pfætereaalia milita eidem marito Icgauit, utquamdiu uiiieret, habe» ^^f quaero.an *proprcr haec,qnae codicillis ei extra dotem relida funt, * alias. Wit poft mortem Cai Seij ex cauffa fideicommiffi petitio filiæ amp;nbsp;haï *'« Titiæ competere * amp;nbsp;earum rerum nomine,quas in dotem Cains ♦ quidS ^diisaccepitC'Modeftiniisrefpondit.licctnoneauerbaproponantuf,jgg^^. q^ '.* qmbos filia reftatricis fideicómiflum à Cai o Seio ,poftqua præftiteî ^‘fquæ teftamento legata funqpetere pofTitrtamen nihil prohiber pro P^ö uoluntaté reftatricis poft motté Caq Seij fideicommiffum peti. LX X X VI. IDEM Itb.XV 1 Lreßionforu rcfpondit.

Egatis uxori ijs,quæ ufus eins caiifla parata funt; cos feruos ad ea nópertineic.qmnon^prijipfmSjfedcóis ufus cauffa parata fint.

QVi teftamento inutiliter manumifTas ed, legari codé tedamen-to potéd.-quia toties cfficacior ed libertas legato,quoties utilitet daweil. xxxix. idem.

SI arcs legatie poft teftamentum fadnm ædificium impofitum dl; iitrunç debebitur,amp; foliim, amp;nbsp;fuperficies.

SI diiobus fernis meis eadem res legata eft, amp;nbsp;alteriiis ferui nomine admeeam pertinerenolo.totnm ad me pertinebifquia partem alterins ferui per alterum feruum adquiroperinde, ac fi meo amp;nbsp;alters us ferno effet legatnm.

MAEVIO, FVNÖI PARTEM DIMID1AM,SEIO PARTEM DIMI DlAM LEGO.EVNDEM FVNDVM TITIO LEGO. flSciusde cederiGpars eins utriqg adcrefcit;quia ram feparatimA partes fimdi,amp; torus legatus fit : necede eft, ut ea pars, quaeceftat de portione legari, cuiqj eorum,quibus fundus feparatim legatus eft,adcrefcat. A' me haeredeuxorimeaeitalegatumeft , QviDQVlD PROPTER TITIAN AD SEIVM DOTIS NOMINE PERVENIT : TANTAM PECVNIAH SEIVS HAERES MEVS DET TiTiAE,quïero,an deduftionesimpw fatum fieri poirint,qu£C fierent, fi de dote agereturf refpondi.nondu-bito,quin uxórï tiiæfquod ita legatum fit, A' TE HAERES PETO, QVIDQVID AD TE PERVENIT, VT TANTVM EI DES)tOtadoS fine ratione deduftionis impenfarum mulieri debeatur. non aut idem ins feruari debet ex teftamento extranei,quod feruatur in tedamento «iri,quidotemuxori legaint.hicenim taxationisloco habendum «fc QVIDQVID AD TE PERVÊNiT.'ilIic autem,Hbi uiruxori legat,id uidetur legare,quod in iudicio dotis confecutura fuit.

SI iw rcliâum flieht, QyANrvM haeres mevs habebit.TAM rVM TITHASO DARl VOLO; p£ocoeft,qii3fiiwfitfcripni,qnsgt;’ tuin oiniies hxredes habebunt. Quodfiitafuerit, QVANTVM VNvs

HAEKES HABEBIT, TANTVM TITHASO HAEREDES HEOS DARK VOLO: minor pars accipienda erit.quæ uenit in legato. Pegafus fo« litusfucrat diftingnere: fi in diem fidcicommiffum reliftum nt.uelHti poft annos dccemrintcreflc.ciiiiis cauffa tempus dilatum fit.utrum ’ne Bæredis, quo cafu fruâum hires retinere deberetran legatarij.uelùti fi •B tempus pubertatis ci.qui impubes fit/ideicommiffum reliftum fit. tune enim amp;nbsp;fruftus priftandos amp;nbsp;antecedentis temporis. amp;nbsp;bate ita in telligcndafunt,fi nonnominatim. adieamp;imcft,utcum incremento BWes fideicommifliim prüftet. Siitaferiptum fit, decem AVT OyiNDECiM HAERES D ATO: pro CO eft, ac fi deccm folalcgata fint, «flitaflt. POST ANNVM, AVT POST BIENNIVM,QVA'M EGO DS CEssERo, HaeRES DATO: poft biennium uidetur Icgatmn.quiahx« tediseftpoteftas ineligcndo.

Çl pluribus hxredibus inftitutis ita fcriptum fit, HAERES HEV* OdAMNAS ESTO DARE AVREOS QyiNQVE : non quilibet hx# tes/cdomnesuidebunturdamnarijut uni quinqj dent. Siitalega-tum fuerit, LVCIVS TITIVS HAERES MEVS QVINQVE AVREOS TiTHASO DARE DAMNAS ESTO ; deinde alio loco ita, PVBLlVS «AEVIVS HAERES MEVS TITHASO QVINQVE AVREOS DARE bAMNAS ESTO.' mfi Titius oftenderit,adimédi cauffa id i Publio Mx Blo legatum effe telidum.-quinos auceos ab utrog^ accipict.

VI ita fcriptum fit, Fi LI AB VS MEis CENTVM AVREOS DO'; an 8e . pmafculini generis fle fceminini liberis legatum uidcaturfnam fi ita ftnptum effet, FILIIS MEiS HOSCE TVTORES DOrrefponfum effet, etiamfiliabusturores datos effe. qd* non eft ex contrario accipiendö, W filiarnm nomine etiam mafculi contincantur. exemplo enim pefli Btum eft.foeminino nocabulo etiam mafculos contincri. Si fub tonditionc,uel ex die certa nobis legatum fit: ante conditionem, ucl oiem certum repudiare non poffumus. nam nee pertinct ad nos, ante tjnim dies ueniat,uel conditio exiftat. Si pater filix fux teftam ento *üteos tot hxredé darc iufferit, ubi ea nupfiffet: fi filia nupta fit, cum ^amentum ftt,fed abfente patre amp;nbsp;ignorantc.nihilominus legatum t^betur.fi em hot pater non ignorabat.uidetur de alqs nuptqs fenfiffe.

Vlfcripfiffet.quïIcgabat.ayiDQVID MIHI LVCIVMTITIVM DA« ÛRE FACERE OPORTET,SEMPRONIO LEG0,nCC adieciffet PRAB ^ENS iN DiEM'VB;non dubitaré(quantum aduerborum fignificatio BtmattineOquüi ca pecunia comprahenfanoneffet.cuiusdies mo-nenre

lientcep.qin teftamentumfecifletjnondumueniffet. adifden^ö âfr tem hare nerba PRAESENS iN DIEM'VE .• aperte «idetur miW often* diffe.eamquo^fepeciiniamlegare uoluiiïe.

QEmproniiis Proculus nepoti fuo falutem. Binæ tabulae reftameny Oeode tempere exemplary cauffa feriptae (ut nulgo fieri folctgt;eiiiH dem patrisfamilias prof'eriurtur.inalteris centumpn alterh quinqua» ginra aurciTirio legatifunt. quxro^uttum centum amp;nbsp;quinquaginta aureos,an centum duntaxat habiturus fitf Proculus refpondit. inhoe cafu haeredi parcendum eft.ideoep urruneg legatum nullomodo debe uir.fed tantummodo quinquaginra auiei.

LIcinniusLiicuftaProcuIofuo falutem. cum faciat conditioneiW in releganda dote, utrum mallet uxor mancipia,quacin doren’ dederatj^pccuniani numeratam recipere.-amp;fi ea mancipiauxormJ lit,nunqHide3 etiam mandpia,quae polka ex hts mancipijs natafunt, nxori debeanturjquaerof Proculus Lueuftae fuo falutem. Si uxor mai kt mancipia,quem dotem accipere; ipfa mancipia, qua: aeftiniatain dotem dedit,non etiam partus maneipiorum ei debebuntur. ßo‘ tiorum poirefïïone dementis curatori data: kgata à cur.T tore, qui fuæ ofum defendit,peti poterunt.fed qui petent,cauerc debebunt,fi barre* diras euiäa ftient,quod legatorum nomine datum fir,redditiim m-

_ , TV yTOrtuo boue, qui legatuseft,ne^corium,nelt;5caro debetur. a« lt;k* 2Vj_ SiTitioteirerafrumctaria*(uelmiliria)legarafit,amp;isdecef» tftut«^ ferit.-quid.-?«! putant exftingui legatum. fed hoc non eft uerun». nant ein teffera* ( nel militia ; legatur: reftimatio uidetur legata. Ubeo icfert.agrum,cinus commercium non habes,legari tibi pofte, Treba* fium refpondifle. quod merito Prifcus Fulcinius falfum ciTe aicba^ Scd Proculus, fi quis hæredem fuum eiim fundum, cuius commerci« nmis hares non habeat,dareiufleritei,qui crus commercium ha* bcat.putat haeredé obligamm effe( qirod uerins eft )ucl in ipfam rem, fi hare in bonis teftarons fuerit.ucl fi non eft,in eins xftimationé. S» teftator dari quid iufltflret,aut opus fieri,aut munus dari: pro portionC fua cos pracftare,quibus pars hacieditatis adcrefcerct,æque at^exte* ra legata placet.

VT harredibus fubftitui poteft, ita etiam Icg«t.itf)S. uideamus, a» idem fieri poflQt,amp;cummortis cauffa donabitur.utid promit* tat ilk aiteri, fi ipfe capeic non potcrit. quod magis dhquia in pofte»

SI Titius mihi Stichum ant decern debeat A lecaucro tibi Stichum, quem mihi debet; placet cxftingiii legatum dccem folutisA ex di« *gt;«10 ,fi alij decem,alij Stichus legatus fiicrit;ex cuenm folutionis Icga tumualet. Cumita legatumeft, QVANTAM PECVNIAM HAESES MEVS A'tITIO EXEGERIT.TANTAM MAEVIO DATO. flfulj tonditione legatum eft.antc.quam exafta pecunia fit, Icgatarius age« tenon poteft. quod fi ftatim dies legati cedit: ( ut Publicius rede pu« t«)legatarius agete poteft,ut adiones præftentur.

Çlita quis teftamento fuo cauiffet, i LLi, qvantvm PLVRImvm IJPER. LEGEM ACCiPERE POTEST, DARI VOLO: uti^tunc,CÖ qiiâdoçcapereporerit,uideteirclidu. fedamp;fidixerit, QVAM MAXIMA« PARTEM DARE POSSVM, DAMNAS ESTO DARE EI HAESES MEvs.idemeritdicaidum. Is.cui in tempus liberorum tertia pîtsteiida eft.utiç non poterit adoptando tertiam partem confequi.

IVTOn oportet prins de condirione cuiufquäm quæri, quam hatte« llditasiegatumueadcumpertincat.

CVm ab uno hœrede mulieri pro dote compenfandi animo lega« turn cft,cacß dotem fuam ferrc,qudm legatum maluit.urrum in omnes hxredes.an in cum folum3 quo legatum eft,adio dotis ei dart ®^beat,quxriturA lulianus in eum primum, dquo legatum fit,adio» ''^mdandamputat. nam cum autfuo iure.auciudicio mariti contenta effe debcat.' xquum elfe eum, i quo ei maritus aliquid pro dote ’eganeratjufejad quantitatem legati onu»huiusaeris altern fuftinere: feliqua parte dotis ab hæredibiis ei præftanda.cadem erunt dicenda,fi ^æres inHituta pro dote omifcrithacreditatem, utinfubftitutû adio “etür.Si; hoc ucrum eft. fed de legatis Biegis Falcidiæratione belle du “gt;t«iir;utrumis,inquemfolum dotisadio datur,legataintegra ex Petfona fua debeat perindc.ae fi omnes hæredes dorem totam præfta tent.an dotem totam in xrc alieno computare,lt;^ia in eum folû adio ®us dctiir.quod fané magis rationem habere uidetur.

^“?‘^**® centum dignus legatus fiierir,fi centum hatredi uel euî ^•'betalqdederit.uberrimumuideturefie legatum. nam aliquando ^tereft legatatq,fundum potius habere,quini cétum.fæpc cnini cou ^'Siundosetiâfupra iuftamaeftimationémteieft noftra adquircre.

Srmihiamp; Titioeadem reslegatafucrit.amp;is die cedente legao ceirerit,mehærederelido.amp;iielexmea propriacaufla, nd^^ ‘Ï reditaria legatum repudiauero.magis placere uidcoparfem defeû ‘

Si cohere de inftituro,qni uel nihil,uel iron rotuni capcre poten, e no hxreditario legamni fuerit. tradantibus nobis de capacitate,«w^ dum eft,utrum hæredis,an defundi perfona,an neutrius fped^ “^ at. amp;nbsp;pod multas uarietates placet,ut( quia nullus eft doming:''’ “““ perfona de capacitate quænpoffît) fineullo impedimento adqinW' tut legatum hxreditati.-arqj ob id omni modo ad eum pertine.it, qi»‘ cun^ poftca hærcs exftiterit/eaidum quod acciperc poteft.teliqua a tern pats ad cos,qui iure uocantur,uenit.

QVod prindpi relidu eft,qui antc,^ dies Icgari cedat, ab hom*^ bus creptns cft,cx conftitutionc diui Antonini fucceffori ews betur.‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIX PAPINIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

SI Augufta: Icgaueris,8eca inter homines effe defierit: deficit, quo ei relidum eft.-ficuti diuns Hadrianus in PlotinaeApfOXimciuip tator Antoninus in Fauftinae Augufts perfona conftituir/nm «^n inter homines cffe defqffct,qudm teftator decederet.

LX. CAIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ r • ff’ SI cui res legata fuerit, Scomnino aliqna ex parte aoluent«» cß^ totam adquirit.

LXI. TERENTIYS CLEMENS 1/6.XV.rfdL.TniMCy 1’4'**’' SI mihi pure.feruo meo uel pure uel fab conditione eadem res ng^ ta fit.-ego'cp Icgatu.quod mihi datum eft,repudiem.'deinde condi“ tioncexiftente,idqaod feruo meo legatum eft, uclim ad te;partem legati deficere refponfum eftmifi fi quis dubitet, an exin^ te conditionc,fi feruus uiuat,omnimodo legatum meum fiat,qi^ u*® mel ad me pertinere uolnerit. quod acquius efte uidetur. idem eft, « « duobus feruis meis eadem res legetur.

LXII. VLFIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,x

IVIlanus ait.fi ifilio hserede legatum fit Scio, fideitpeius comw»* fum fub conditione, ut Titio daret,amp;Titius pendente conditi(gt; ne deceffent.-fidcicommifTum deficiens apud Scium rcmanct,non ad filium hæredem pertinet: quia infideicommiffispotiorem cauflaffl habere cum,cuius fides elefiafit,fenatus uoluit.

SI Titio amp;nbsp;Maeuio haetedib9 inftitutis,qui quadringeta relinqnebal, à Titio ducenta ]cgaucnt,amp; qaifqms hactes eflet, centunmc^ M«

DE LEGAT. ET FIDEICOM.

uiushircditatem adierit,trecenta Titius debebit Julianus qiridem îit.fi alter ex legirimis hæredibus repudiaflet portionern, cum effent ab co fidcicommifla reliâa.'cohæredcm dus cogendum non effe fidei tommiffa præftarc. porrionem enim ad cohaeredem fine onere per« Innere. fedpoft refcriptum Seueri,quo fidcicommifla ab inflituto reli âiâfubftitiitisdebentur;amp;hicquafi fubilitutus cumfuooncrecou« fsquetur adcrefcentem pentionem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

SI alienus feruus haeres inftitucusfueticä domino eius fideicom» niiffum rclinqui poteft.fed ita hoe fideieommifTum dominus prac flare debet,fi per feruum faâus fit h^res-quod fi ante, quim iuifu eius adireturhxreditas, feruus manumifliis fuetic,amp;fuo arbitrio adicrit bæteditatem.-dominus id debitutus non eft,quia haeres faâus non eft. nee feruus; quiarogatus dominus eft.Italt;5utilis adio hoceafu co« P«it.ut is,ad quern emolumentum haereditatis peruencrit, amp;nbsp;fideieó •^ifluin præftarc compeUarur.

VI hsres rem legatam ignorans, in funus confumpfit: ad exhibais o dum aftione non tenebitur; quia nee pofîidct,ncc dolo malo fecit, ^»0 minus poffideret. fed per in faâumaâionem legatario confuli« l^fjUt indemnitas ci ab hærede præftetur.

proponebatur in feriptura fideicômiffî,quod pluribus fub cô vjiefturafueratrcliâô,pcrerrorcmomiflam mutuam fubftitutio ^®ni.quam teftatof in fuis tabulis,cô eofdem fubftitucret,expreffiffct:’ Marcus amp;nbsp;Commodus imperatorcs referîpferunt, uoiumatem ^mifeftam uideri mutuo faâæ fubftitutionis. etenim in cauffa fidei-'onimifli(utcima precariauoluntasquatreteturùconieâura potuit

pEcuIium legatum augeri amp;nbsp;minui poteft, fi res pccnlif poftea effe 1 incipiant aut definant. Idem in familia crit fiuc uniaerfam familî fu^,fine certamfueluti urbanâ,autruiïicam )legauctit,ac pofte# ff TO tu officia nel minifteria mutaueriteadé funt in leöicatqs aut pc ■'fequis legatis. Quadrigs legatu.cquo pofte# mottuo,petite qui« •Ucrcdüt.fi cquus ille deceffit.qui demoftrabatquadriga, fed fi me-téporc deminuta fupplcant .-ad legataris perrinebit. Titio Stich? X ^’P°^ ^’Q*^^^ T’^n libertaté accepit. amp;nbsp;legatu adita hæreditatc,amp; ^*5^^ poft motte Titq eópetit. Idem'cp cft,amp;fi morienteTicio liber ciuffus cft.fi tarnen Titio ex parte hærede inftituto, feruus legatus, poftmottem ciys liber dfeiuffitt fit jfiucadierit hæreditatemTi® Oo iq tus^

tius,fîue non ädietiL-poft cuius mortem libertasei data eft, defunâo co hbertas competit.

MAcuius fundum mihi ac Tirio fub conditione lcgauit.h«rcs au tem eiuseundem fub e.idcm conditione mihi Jcg.iuit.ucrendu ■ die Julianus .ait, ne exiftente conditione pars eadem ex utro^teftamé to mihi dcbeatur.uoluntatis tarnen quœftiocrit.nam incredibilc uide tur,id egiffe hæredcm,ut eadem portio bis cidem debcatur.fed uerifi* inilecft,deaïterapartecum cogitaffe. Sanêconftirutio print ipis, qua placuit eidem fiepe legatum corpus non onerare hatredem : ad iinum • teftamentum pertinet.debitorautem non femper,quod debet,inre Ie« gat .• fed ita, fi plus fit in fpecie legati. fi enim idem fub eadem condi-tione reliquit.quod emolumentum Icgati futurum eftf Duorum te ftamentis pars fundi ,quacMæuij cft,Titio legata eft. non inelegant« prob.atü eit ab nno haeredefoluta parte fundi,quæ Maeuijfuit.cxalio teftamento liberationem obringeremee poftea parte alienara reuoca« ri aftionem femel exftinftam.Sed fi pars fundi fimplicitcr,nó qu.it M« uq fuit.legetur.'folutio prior perimit alteram aftionem: atq; etiam hac eandem partem ahquo modo fuam faftam,potent alter hartes foluo re.nanq; plurcs in unó fundo dominium iuris intellcftu. non diuifione corporis obtinent. Non idem refpondetur, cum duobus reftamends getieraliter homo legatur.nam qui foluente altero Icgatarij faftus eft: quamuis poftea fit aliénât us, ab altero harrede idem folui non potcrit. Eadem'q? ratio ftipulationis eft.hominis enim legatum orationis ƒ0quot; pendio fuiguloshomines continet. amp;nbsp;quemadmodum ab initio nô co fiftit in his,qux legatartj fuerunnita fruftra foluitur, cuius dominion’ poftea legatarius adeptus eft,tarn amp;: fi dominus effe defierit. to ^’æ do legato fi hares fepclierit,3eftimatio referenda eritad totum pre*:'“ fundi,quo potuit ante fepulturam acftimari. quare Se fi fuent folutus-’ aftionem adhuc ex teftamento propter locum alicnatum durarejat^ onis eft. Eum,qui ab uno ex hxredibus,qui folus oncratus fiiew’gt;“‘ tis æftimationé legatae rd abftuliffet.-poftca codicillis apertis,abornni‘ bus hæredibuï eins rei reliftae dixi dominium nô quacrere.cum ftn,qi“ pluribus fpeciebus iuris utereturmon faepius eandem rem eidemItg**' re,fed loqui faepius. Fundo legato,fi ufusfruftus alienus fit.' nihiloiW nus petendus eft ab hatrede.ufusfruftus enim amp;nbsp;fi in iure, non in P“’* confiftit.emolumentum tarnen rei continet.enimuero fundo relink» . amp;obreliquaspr3cftationcs,quxlegatumfequuntur,agctur.uerbigw‘ ars lega j^j^ jj fundus mihi pignori datus,uel aliéna poflelfio fit. non idem p*

DE LEGAT: ET FIDEICOM. IL Moi tiiiffas.Icgatü nô nalebit. A' municipibushæredibus fcripfis,detra=. ufufruftuJegari ^prieras poteft.-quia nô ntendo poiSunt ufumamp;u« ^amittere. LXix. iDEM.

VI«numex familia propterfideicommiflum âfe^enm morerctur, pKliftiim, hartes eligere debet: ei, quem ciegit, fruftra teftamento «10 légat, qiiod poftea, quàm e left us eft,cx alio teftamento pete» poteft. iitrum ergo non conftitit.quod datur, quafi creditor! reit« wimran quàmdiu poteft mutari üolnntas, non refte creditori compa labirur^ fme tamen durer elcflio/uiffe uidetur creditor: fine muretur, oneutro teftamento petitio competit.Si Fakidia quaerator .• perinde oniniaferaabuntur,acfinominatimei,quipofteaeJeflus eft, primo ^tftamento fidekómiffum fuiffetreliftum. non enim facultas necefta tiæeleâionispropriaî liberalitatis beneficium eft.quidenim cft,qd'de «10 lüdet reliquiffe, quhquod reliquit,omnimô reddetc débilite' Ita^ « tü force très ex familia eflenr dus, qui fideicommiffum reliquit, eo« öfmueldifparigraduifatiserituni reliquiffe, nam poftquâ paritûeft ^oliintati,cætcri conditionedeficiunt.Sed fi uno ex familia hærede in «itiitodlle fundus extraneo relidus eft.perinde fideicommiffum ex il *0 teftamento petetur,ac fi nemo de familia hœredi hartes cxftiriffet.uc funi is^qiû hæres feriptus eft,rarione doli exceptionis, c artens fiddeô« Wffum petenribus facere partem intelligitur.nam quæ ratio carteros Mmitti t,eadcm tacitam inducit penfationem. Si duos de familia non ®quis portionibus hxredes fcripfcrit,amp; partem(for te quartam)extero Jiufaem fundi legauerit.-pro bis quidem portionibus,quas lure hæredr «io retinent, fideicommiffum non magis petetur, quàm fi altert iwaum prælegaffet.'pro alia ucro parte,qnx in exterum collata eft, ni quot;On,qoi funt de familia, petantradmiffa propter haeredutn uirilé por ■onem penfatione. Sed amp;nbsp;fi fundum hartes uni ex familia relique« ^t.ems'qj fideicommifenc,« corn extero reftituat: quaefitu eft, an hoc «deicommiff! feilieetpeti poffitî'dixi ira demum peti poffe, fi prætc« ^W fantundem ei rcliftnm effet,quod fundi precift efficeret. amp;nbsp;liquidé quot;æ prior teftator ira fideicommiffum reliquifïct, ROGO fvndvm, VOLES, .AVT OyiEVS VOLES EX FAMILIA, RELINQVASîré wwpeditofore.quod fi taliauerbafuiffent PETO, NE FVNDvs DE AMiLiA EXEAT.: hæredis hxredem propterfequens fideicontmif-tim,quod in exterum collatum eft,ûneratum.intclligî:petituris ddn« «pscæteris ex primo teftamentofideicommiffum,poft mortem uidc 'teteins,qui primo eleâus cft.amp; ideo fi cleâo uno,fidcicommiffum in ‘^ofif’^i3tur:ncn allas ei,gui elcftiis eft,fideicommiffum

DIGESTORVM LIB. XXXI.

tur Ji non in familia cum effeöu Klinqueretur,rcftinil. ROGO FVM DVM,CVMM0RIERIS,RESTITVAS EX L1BERT1S,CVI VOIES, quod aduerbaattinetJpfiuserireleAio.’nechoc petcrequifquam poterif» qudmdiu prxferri alius poteft. defundoeo, priusquim digaipftent omnes. ita^ euenie^ut quod uni datum cft,uiuis pluribus,unus peterc non poffinfed omnes pctanr,quod non omnibus datum eft.amp; ita de« mum pcterc poffit iinus;fi folus,moriente co/uperfuerit. Si rem tu am,quam exiftimabam mcam^te haerede inftituto, Titio legem; non eft Ncratq Prifei fententiae, ncc conftitutioni locus: qua cauctur,non cogendum praeftare legatum haeredem. Nam fuccurfum eft hwedi« bus, necogantur rcdimcrc,quodtcftator fuum exiftimans rcliquit. Sunt cnim magis in legandis fuis rebus,quàm in alienis comparandiJ. amp;nbsp;oncrandis haeredibus facili teftatores uoluntate. quod in hac fpede no euenit,cum dominiu rci fit apud haeredem. Si omiffa fidcicom-miffi uerba fint,amp; caetera,quae leguntur cum his, quae fcribi debuerut, congruant.reftc datum,amp;minus fcriptum, cxcmplo inftitutionisle* gatorumcpintelligctut.quam fententiam optimusquo^ imperator nofter Scucrus fecutus eft. Item Marcus imperator refcripfit. uer« ba,quibus teftator ita caucrat.-non dubitare fe,quodcunlt;ÿ uxor eins ce pifler,liberis fuis rcddituram:pro fideicommiflo accipienda. quodre-feriptum fummam habet utilitatem: ne fcilicct honor bene tranfadi matrimony,amp; fides etiam communium liberorum dedpiat pK^^» qui melius de matre praefumpfetat. Et ideo princeps prouidentilu« musA iuris religiofiirjmus,cum fideicommiffï uerba ceffare animad» ucrtcrct; eum fermonem pro fideicommiflo refcripfit accipiendum.

SEquensquteftioeft, an etiam quae uiuusperdonarionem inuxo* rem contulit, in fideicommiffï petitionemueniantf refpondi ea extra bonorum cauffam defundi computari debere,amp; proptcrea fi» commiffo non contineri ; quia ca habitura effet etiam alio hstede exiftcntc. planènominatim maritusuxorisfideicommitterepoten» utdeeareftituat.

EET0 LVCI TITI.VT CONTENTVS SIS CENTVM AVRE«-™“ commiffum ualcrc placuit, idep reicriptum eft. quid crgö,fi cum :dcm ex parte inftituiffct,italocutuscft,PETO pro parte tva CONTENTVS SIS LVCI TITI CENTVM AVRElSt'pCtcrc poteruntCO bacredes partem h«reditatis,co terinente fiuc praedpiente id,quo con tentum effeuoluitdefunftus. fine dubio facilius eft hoc,phare, quant probari potuicillud,cumûdeicommiffumibipecatur abhis,quibut

dilator locutus non eft.Idem dicemus^fi cum ex affe fcripfiffet haerc* ^«tteias gratia,qiû legitimus hæres futurus eflet,ita loquatur ; PETO fi^O HAEREDITATE, QVAM TIBI, RELIQyj, QVAE AD FRA-ÏÏIEM MEVM IVRE LEGITIMO REDIRET, CONTENT VS SIS CEN-^VH AVREis. Prædium.quodiiomini fannliærdinquitur, finon iiolunraria fada fit alienatio/ed bona hæredis uçneant.tamdiu rétine te emptor ppteft,quàmdiu debitor haberet bonis non uenditis;poft ttipnem eius non habitiirus,qnod exter etiam hæres præftare cogéré# ^‘'t- Mater filio impubèrehærede inftituto, tiitoré eidem feripfit, tiusc^fidei comnîifit,ut fi films fuus intra decimumquartum anijum ''eceffiffet.reftituerethaereditatem Sempronio. non idço minus fidei Çommiffum rede datum intelligi debec,quia tutorem date, mater nô Potuitnam amp;nbsp;fi parer non iure fado teftamento tutoris fidei commi# *erit;$que præftabitur,quemadmodû fi iurefuiffet fadum teftamen-tum. fufficit cnini.ut ab impubère fideicom miffum datum ab eo da# tiuideatur,quem is,qui dabat,tutorem dederat,uel etiam tutorem fo# tearbitrabatur. Idem incuratore impuberis uel minoris annis debet ptobari.iiec intcreff/utor rede datus uiiio patre moriatur, uel aliquo ptiuilegio cxcufetur,uel tutor effe non poffit ,pprcr eius ætaté, cui tu# totfueratdatus.quibus certe cafibusfideicommiflum non intercidit, quod à pupillo datum uidetur. hac deniqj ratione placuit à tutore, qui •tibil accept, fideicomniiffum relinqui pupillo nonpofle: quomam ntgt;öd ab eo relinquitur extero,non ipfius proprio, fed pupilli iure de# beatur, Fratrehæredeinftitutopettjt,ne domus alienaretur, fed ut ’bfamilia telinquefetur. fi non paruerit hæres uoluntati, fed domum *®iauerit,ucl extero hærede inftituto dccefferit; omnes fideicómif-w® peteut,qui in familia fuerint. quid ergo,fi non funt eiufdem gra# b^s'ita res temperari debet,ut proximus quiftj primo loco uideatuc •buitatus. nee tarnen ideo fequentiü cauffa ,pprci' fuperiores in pofte# ^lædi debet.-fed ita pximus quifcg admittédus eft, fi paratus fit caue# t^fefamiliæ domum reftituturum. quodficautio nonfucritabeo, ^bi primo loco admiffus eft, defideraramulla quidem eo nomine na# ‘fttur condiftio. fed fi domus ad exterum quandoqg pcruenerit,fidei# tommiffipetitiofamiliæ competit. cautioncautem ratione dolima* « wceptionis puto iufte defideraritquamuis nemo alius ulterior ex fa ®ilia fuperfit. Si quidam fint poftca emancipati;ttaftaripoteft,anhi 9iio^fideicommiirum rede petant. amp;nbsp;puto rede petituros: quoniam ™diæ appellationc hæquplt;5perfonædemonftratæ intelhguntur. j LXXIE IDEM.

DIGÇSTORVM LIB. XXXL

pit^ei, cui debet fideicommifliiin, adionibus fins poffe cederc,neci3 cogendum fohiere. quid ergo, fi non rotum, fed partem legati relifli reftituereroganis,abftinca£ coaitrum aftionibus fins in totiim coge-tiir cedere, an nero non nifi ad earn qnanritatem, quæ ßdekommiflo conrineturt'quöd ratio fnadet.fed amp;nbsp;fi Jegarnm percepinnon amplius cï cauffa fideicommifTi cogendns erit folnere^quam percepcrif. Si centum legatis duplum reftiaicre rogarus fi t.-ad fummam legati uide bitur conftiriffe. fi anrem poft tempus fideicommiffum relidtim fit; ufurarumduntaxataddiramentum admittetur.neemutanda fenten-tiacnt,quod forte legatopercepro. magnum emolumentum ex aJi* quo negocioconfecutus eft,autpoenam ftipulationis imminentéeua fit.hoe ita,fi quanritas cum quantitate conferatur. enimuero fipccu« nia accepta rogarus fît rem propriam .quanquam maioreprecio ifb-maretur, reftituerc mon eftaudiendus Jegatarius legato percepro,fi iielitcomputare.nonenimaequitashoc probare panrur.ntqiiodlo gatorunomine perceperit, Jegatarius offerat. Cumquidafiliofnff ei^arre hæredi inftituto patruu eins cohacredé ei dediffet, amp;nbsp;ab eo pe-tiflcr,utfiJium fuuprouiriJiportionefiltjs fuis cohacredéfaceret.fiqui dem minus effet in uiriliporrronc,quàm framshxreditas habnir. ni« bil amplius peri pofTequod fi plus.-etiam fruduum, quos patruns pen cepir,ueJ cum pertipcre porueritjdolonön percepit, habendameifera tioncm,refpófum eftmon fecus,qudmfi centum legatis rogeturpoft tempus maiorem quantiratem reftituerc. cumautem rogarus,quid* quid ex hæreditate fupererit, poft mortem fuam reftituere, deprecio ferum uenditaru aJia's cóparaint;deminuilTe,quar uendidtt,nou uidet • SLXXIIL IDEM.

I Dcm feruandum erir,amp; fî proprios credirores ex es pecunia dimié rit.non enim abfumirnr,quoa in corpore patrimony retinctur.

Slqnod ex PamphiJa nafeerctur, Jegatum mibi fuerit, amp;nbsp;ego Paw* pliiJam cm.am,ca'cp apud me fit mixaifumma rarionerefponfum eft, non ex cauffa Jucrariua'partum inteJligi meum fadum.ideo^pe tendum ex rcftamento,ranquam iftumemi/Temr utfciJicetpreofcon friburione fada,confequar rancum,qHanri puerudeduda matrisarfti- i marionc conftirifte mihf,iude-x in cauffa Jegari datus reftimauerit-

LXXVr. IDEM, Tbno CEISITVM AVREOS HAERES PRAES'ENTI DATO.äeinde ( protulit diemJega torum. non cft ucrum, quod Aifenus remJir, «P'

lies adfororem epiftolam.quam poft mortem fuam aperiri inandaiiit, talem fcripfit feire te uolo, donate me tibi aureos ^gcntos. fideieommiflum deberi forori conllirit nee aliud proe ‘’iiidum in cuiuslibet fuprema uoluntate. placet enim confiftere fidei ‘^ommiffum.ac fi defun^us cum eo Ioquatiir,quem precariö remune

Pro parce hares inftitutus.cuiprætcptiones étant rel ida, poft Qicm legatorum cedentem, ante aditam hareditateni,uira dcc edit, partem hæreditatis ad cohareefes fubftitutos pertinere placuit.prace-föonam autem portiones.qua pro parte coharedum touftiterunt, Whæredeseius traufmicti.

f ' Vm filiusdmifis’ tribunalibus aftioné inofficiofi teftamenti ma V^tris protuliflet, at($ item uaria fentenria iiidiciü exftitiffent.-ha fMi',qm fiin'i uicerat,pro p3rtibus,quas alijs coharedib? abftulit filius, •loiihabiturupraceptiones fibi datas nó magis, cp? catcros Icgatarios ’w*oncs,conftitit;fedlibcrtaté ex teftamenco eópetete placuit, cü pro FWfiliusdeteftameto matris lingaflet.quod nó erit trahendum ad “tuitatcs,quæ pro parte minui non poflunt.plane petetur intégré fer ^quot;t lis ab eo,qui filiû nicit.-partis aût aftimatio praftabit. at fi paratus *ntfiiius,precio acccpro/eruituté prabere:doli exceptionc legatarius •lomouebit/i non offerat partis aftimacioné.exéplo fcilicet legis Fal ddiæ. LVCIO SEMPRONIO LEGO OMNEM HAEREDITATEM PV# LU AiAEvii,Semproniuseademumonerafufcipier,qua Maiiianæ 'æieditatis fuetunt, amp;nbsp;in diem mords dus .qui hares Mauq exltinr, Pwfeuerauerunt.-ficut nice mutiia praftabuntur adiones, qua ci pra» potuerunt. nbsp;nbsp;Dominus harede fruduario fctipto.fimdum fub ^iditionclegauit.uolunratis ratio non patitut.ut hares ex cauffa fm «Us cniolumétum recineat.diuerfum in careris pradiorum feruiniti« us,quas hares habuit,rcfponfum eft: quoniam frudusportionis in« “îtobeinet. haeres mevs titio dato.qvod mihi exte ^^AMENTO SEMPRONU DEBETVR.cûiutenouationis.quâlegata« bus idemep teftator ante fecerat, legatû ex teftamento non debeatur: peuit falfam demonftrarionem legatario nonobeflemecintotum blfum mderi.qd' ueritatis primordio adiuuarctur. Seruns pure ma ttumiflus.cui hbertas propter iuris impedimentum poft aditam hare uidtem non comperit,quod ftatus eins extrinfecus fufpendicur ( for-*®propter adultery quaftionem: ) ex eodem teftamento, neqj legata, *1^5 fideicommiffa pure data fperare poteft: quia dies inudliter cedi t.

Pater ram filia pro femiffe barrede inftimta fic teftamento locumS fuerat. PETO,CVM MOR1ERIS( LICET ALIOS QVOQVE FILIOS SVSCEPERIS)SEMPRONIO NEPOTI MEO PLVS TRIBVAS iN HONOREM NOMINIS MEi.neceffitasquidem reftituendinepotibusui riles partes præcedere uidcbatur.-fed moderandæ portionis, quam ma ioreminunius nepotis perfotram conferriuoluit, arbitriumfiliæ da« tur. Non jure tutori dato mater legauitji confentiat,ut decrero prï toris confirmetur. fi praetor non idoneum exiftimet: adiolegati nou denegabitur. Qui Mutianam cautioné alicuius non faciendi cauffa interpofuit, fi poftea feceritrfrudus quoi^legatorum, quos in princi-pio promitti necclTe eft,reftituere debet. Varqs aflionibus legato* rumfimnllegatarins utinonpoteft.quialcgatum datum in partes di uidi non poteft.non enim ea mente datum eft legataris pluribus afli-onibus uti.fed utlaxior eis agendi facultas fit,ex una interim,quæ fut rit eledajegatum petere. Repetendorum legatorum facultas ex eo teftamento folurorû danda eft,quod irritu effe poft defundi memexia danatam apparuit ; mófi iamlegatis folutis crimenpcrduellionisillä tumeft. LXXIX. IDEM,

TO A' TE FlLIA, VT ACCEPTIS EX HAEREDITATE MBA iM PORTIONEM TVAM CENTVM AVREIS ET PRAEDIO TVSCVU-KO, PARTEM HAEREDITATIS RESTITVAS MATRI TVAE.refpOfl di.praedium quidem haereditariumiudiciodiuifioms de communifi* liam habituram,pecnniam autem departefaaretenturam. Eortim» quibus mortis cauffa donatum eft,fidei commitri quoqno temport poteft.quodfideicommiflum^hæredifcllicet falua Falcidiæ ranont, quaminhisquoij donarionibus exemplo legatornm locum habere placuitjprarftabunt.Si pars donationis fideicommiffo contineaturfi' deicommiffum quoque munerc Falcidiæ fungetur. Sitamennlimerl ra præftari uoluit; collationis totum onus in refiduo donationis effe, refpondendum er it ex defundi uoluntate, qui de maiore peciiniï præftari non dubie integra uoluit. Mater filqs fuis uulgo conct* pris dotem fiiam mortis cauffa donando ftipulari permifit. cum a!t]S hæredibus inftitutis,petiff6t â filrjs,niro dotem reftituit totum ui* ro fideicommiffum dotis deberi,fi Falcidiæ ratio non interueneric ideo retentionem dotis uirum habere placuit. alioquin Falcidiæ pat* tem hæredibus à filqs,ex ftipulatucum uiro agentibus,ex dote effe pet in fadum adionem reddendam. Surdo amp;nbsp;mnto,qui legatum aceb pit,ut cum morietur,rcftituat.-rede mandatur.nam amp;nbsp;ignorantes ad-ftringuntur fideicommiffo, quibus ignoxantibus emolumen turnet

^fllamentoqnxritur. Haereditatem filins cum mprerctur,fili)s fuis, ^’flcuiex his uoluiffet, reftituere fuerat rogatus. quo interea in infu-.*»» deportato,eligendi facultatem non effe pœna peremptam plaça* *^^ec fideicommiffi conditionem ante mortem filtj haeredis exiliere: ^quot;'■les autem inter eos fieri, qui co tempore uixerint, cum de alijs eli* ?fgt;idi poteftas non fuerit. Qui dotale prædium contra legem luli-uendidit,uxori legatum dedit, amp;nbsp;emptoris fidei commific.uc am« biuseiprecium reftituat.emptorem fideicommiffonon teneri con« p’bat.fi tarnen accepto legato millier uenditionem irritam facere uel jf'Çam oblato precio doli placijit exceptione fubmoueri. nbsp;nbsp;Maeuio

^^oitori fuo reus ftipulandi mandauit, ut Titio, cui mortis caulTa do« ^t)at,pccuniam debitam folueret. cum feiens dominu uita decelTiiTe ^®uiiis,pecuniani dediflet.non effe liberationem fecutam conftitit. ^^c fl Mæiiius foluendo non effetjn Titium aftionem folidi, uel iure pitidix dandam effe.-quia mortis cauffa cepiffe non uideretur.diuer« “«nprobandum fore, ft Maeuius ignorans dominum uita deceffiffe, pecunia errore lapfus dediffet.tüc enim portio iure Faleldiœ reuocare ?*• Cum pater fideicomiffum prædiorum ex teftamento matris ft ®dcbcret:eandcm pro parteita hæredeminftituit, uthærediratemfi “^•commiffo com peu faret.cadeniq^ prædia filio exhæredato dari uo ''’'tqii.'inquam filia partis hæreditatem fufeipere noluiffet.fideicom» ”^gt;03111 tarnen abhæredibus effe filio praïftandum,adquos hæredita« Portio,quam accepit filia,redierat,placuit. quod fi aUum filiæ fub« ^'.^(fenoportere amp;nbsp;eum filix fideicómiffum reddere. nbsp;nbsp;Euiftis præ-

pater,qui fedominum effe crediderat, uerbis fideicommiffi ^'quit filioinulla cum fratribus amp;nbsp;cohæredibns aftio erit. fi tarnen in«

^^ffiliosdiiiifionemfecit; arbiter conieftura uoluntatts non patietus

*’'partes cohæredibus prælegatas reftituereaiifi parati fuerint amp;ipfi petris indicium fracri conferuare. nbsp;nbsp;Pater certam pecuniam exhære«

1 “’tæfiliæ uerbisfideicommiffi reliquic,eaml^nuptur«' dotis nomi« I nbsp;nbsp;’^^*^re uoluit,filio dotem ftipulantexiim minotem filius dotem de« °'*'et;fiiperfluum effe filia: reddendum conilabat. Diuortio quoij fe« ^0 fideicommiffum ftliam rede petituram, ut aftio ftipulationis fi« “'præftareturiquoniam uerifimile non erat, pattern interponi ftipula Tonern uolmffe, quo filia poft primas nuptias indotata conftituere-^r CxteiLimfipofteanuberenadfecundas nuptias cautioné extendi. ^on oportere. A' filia pater petierat,ur cui uellet ex libetis fuis, præ« “'a.cnin moreretur,reftituerer. uni ex liberis prædia fideicómiffi uiua onanie.nó-effe ,ppter incertum dié fideicómiffi certæ donationis ele «loneni uidebatutna inunum etiamnu deftinatio dirigi potuit,qui fï

IloS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM MB. XXXÏ. deicommiffum inter cæteros habiturus eft, remota nwttis elefliont FIDEI HAEREDVM MEORVM COMMITTO.NE FVNDVM TVSCV LANVM ALIENENT,ET NE DE FAMILIA NOMINIS MEI EXEAT* fccundum uoluntatenneos quo^inuitatos inteHigendum cft,qiiibiilt; hæredes extraneï fideicommiflam libertatem reddiderunt. Fi^kf TVAECOxMMlTTO VXOR, VT DES,RESTITVAS FILIAEMEAE.CVM MORIERIS, QVIDQVID AD TE QVOQVO NOMINE DE BONIS «6 IS PERVENERiT. eciam ea,quæ poftea codicillis uiori dcdit/ideicom miflb continebuntur. nam ordo feripturæ non impedit cauflam iuris acuokmtatis.feddosrelegararetinebitur.-quoniam reddi ponus un detur^dari. VOLO PRAEDIA DARI HBERTIS MEIS. QVODSI oyis EORVM SINE LlBERIS VITA DECESSERIT: PARTEM ElVS AD RELIQVOS PERTINERE VOLO. collibertum patriseiindeffî'cpfl lium ex iioliintate fubftinitionem excludere placuit. Curator» fui fidei fruftra commififle uidebitur,ut hæredi frarri negociorum g«®* mm rationem redderet.quanc^ igitiir teftamento cautum effet, ut eu ad ftatum fuum frater perueniuet,ei demum folueretur.tarnen ûib eu ratore alio fratrem agentem refte placuit aftionem inferre.cu iHb uct' bis fratri potius confultum uideretiir.quàm folutio dilata,qnæiuftf quot;nbsp;eri potuit. Abmftituto extraneo praedia libertis,cum morcrctnr,uer bis fideicommiffi rcliqueiat.amp;tpcnerat.ne ex nomine familie aliéna* ïcntiir.fubftitutumeaprædiadebere ex defundi uoluntate refpon^ fed utrum confeftim,an fub cadem conditione.uoluntaris efle quïl» oné-fedeoniedura ex uéluntate reftatoris capienda, morte inftituti exfpedandam. Menfæ negocium ex cauffa fidei commiffi cum ƒ deinmtarehxredum per cautionem fufceptum,emptioni fmnk uwe tur.amp; ideo non erit quærendô,amplius m ære alieno fit, é^ in qu3e^

Pater filiæ mancipia,quænubentidedit^uerbis fideicômiffipraW' ri uoluit. partus fufceptos(amp;fi matres ante reftamentum mortuae fuil fcnt)cx cauffa fideicommifli præftandosrefpondi. necaliud inurore confirmatis donationibus pridem obferuatum eft. Hxrediratépo»: mortem fuam rogati reftitueremominum pcriculo, quæ per dining nem obtigcrunt,inter cohaeredes interpofiris delegationibus, non ad* ftringuntur magis,^ prædiorum rcum permutatio return difeewens communionem interuenic. FILIA mea PRAecipiat, SiBloyS HABEAT VOLO REM MATRIS SVAE. frudus.quosmcdio tempo* re pater percepit,nec in feparato habuit/ed affumpfit,Äin knim pam monium conuertit.non uidenrurfiliæ relidi. dvlCiSSIMIS FRA* TRIBVS MEIS, AWNCVLIS AVTEM TVlS, QVAECVNQyE MIHI S7 PERSYNT IN PAMPHILIA, LïCIA,VEL VBICVNQVE, DEMATER

DE LEGAT. ETPIDEICOM. IL

W EONIS.CONCEDI VOLO, NE QVAM CV Al HIS CONTROVERT« AM HABEAS, omniacorpora matefnæhærcditatîs.qiixineadé cauf« ûdomintj nianferunt,ad uoluntarem fideicommüTipcrhncnr.cx eif« quot;nbsp;demigitur facultatibus percepta pecunia, amp;nbsp;in corpus propre patrie monq uerfa.Item iure diuifionis res propriæ faftæjion pr^ftabuntur: tumdifeordijspropinquorum fedandis profpcxerif,quas materiaeô« nwnionis folet excirare. Pater pluribus blijs bæredibus inftitutis, moriens elaues amp;nbsp;anulum euftodise caufla maiori natu filiæ tradidir:fl« libcrtum eidem filiae,qui prarfens erat,res,quas fub cura fua habuit,ad ignareiuffit. commune filiorum negocium geftnm inceUigebatur, ■i« ob cam rem apudarbitru diuifionis prœcipuam caufl*am filias fo* *e. Cumimperfeâafcripmrainucniturntadcmumuerbum legad U€lfideicommiffi,quod prxcedit uel feqtiitur, ad communionem ad-*uminir;fidiflo feriptum congruar, nbsp;nbsp;films matrem hæredem feri«

Pfaat.àfideicômiflatabulisdata cum iurifiurandi religione præfta» '^*rog.'merat.cumteftamentumnullo iure faâum effet .•nihilominus p’stremJeginmambæredem cogendam fideicommifla præftaterc-'Pondi. nam enixæ uoluntatis preces ad omnem fucceffionis fpeciem porrefta;iiidei,j^„^^j^ MANDO FILIAE MEAE PRO SALVTE IPSI *5 SOLLICITVS, VT QVOAD LIBEROS TOLLAT, TESTAMENTVM ^ON FACIAT. ITA ENIM POTERIT SINE PERICVLO VIVERE. fldej ^nimiffanatn bjereditatem cohæredi forori non uideri reliâam appa quodnó de pecunia fua teftari,fed obtentu confiltj derogate iuri, '^îmentufieripcrhibendo,noluit. ROGO F1LIA,VT BONA tva ^ANDOQVE DISTRIBVAS LIBERIS TVIS, VT QVIS’QVE DE TE tint f ƒ ^'^‘ ^’‘^^^“^ omnibus liberis, amp;nbsp;fi non «qualiter promcruc» tcnamp;iffltquibiis, matris deftione ceflante,fuffi-for’”*^ ‘^^^''’dennr cos autem,quos mater elegerit, fore potiores,fi I nbsp;nbsp;ï(j^^°.”’^’^U‘ff'cnt,eiiftimaui.quod fi neminem elcgcrincos folos nó

^ffenderunr. Donationis praediorum epiftolamdgno» lijitlv *”'*’’®’^^æ^^^facra,ucrbisfidcicommiffinonfubnixa,depo

Inftrumentum uoluntatis me« teft ^Î^^'^w^ât^filio mcotradiuolo.cum pluribus b«rcdibus in fpi^-^^^““® obqffetdntdligi fidcicommiflumfilio relidumrc Min *''^’’ ^’*^ quæri oportet,cum quo de fupfemis quis loquatut;

^°^™^^’^® intentiodirigatur. Libertisprædiûreliquit, ^Oto ”*^^alienarcnt,atlt;5 infamiliaHberrorumretinerent. fi exce« P-'^’^'^sfit^s uendiderintrqui non uendidit,c«terotüpat ^kom * ’?®”'^®^’^ alienandi uoluntatemdntegras petet. cos on ad °*^ Wum uidetur inuitafle,qui iudicio parucruntalioquin per abfurdû

DIGESTORVM LIB. XXXL

abfurdum erit^nice mutua petitionem induci .fcilicet.ut ab altcró paf tem alienatam quis petat,cum partem fuam alienando perdiderit.fd hocitaprocederepoteft,fi pariteralienauerint. caeterumprout quif^ prior alienauerinpartem pofteriori non faciet. qui uero tardius «oy didit:ei,quinonuerididit,infuperiorum partibus fecifle partem infel« ligitur. at ft nemo uendiderit, amp;nbsp;nouiffimus fine liberisuita deceffe* tit.’fideicommiffî petïtio non fupererit. nbsp;nbsp;Cum inter liber tos ad præ-

dq legatum liberta quo«^ fuiffet admifla, quod patronus pchjt,iit ac nomine familiæ non exiret.-hæredem fibettae filium partem praedi), quam mater aceepit,retinere uifum eft. Cum exiftimaret ad fohm confobrinam fuam bona peru'entura,codicillis ad earn faflis pluribus fideicommiffum reliquerat.iure fucceifionis ad duos eiufdemgrudos poffeffione deuoIuta:rationibiTS,amp; perpetui edifti exemple pro parte dimidia mulierem teleuandam refpondi fed libertates ab ea prsilan* das,quas intercidere damni cauffa durum uidebatur. Pater, qui fi* Iio femiffem dederat, amp;nbsp;fororibus cius impuberibusquadrantcs,qo^ busfratremtutorededitjita fticratloctitus. FiLi CONTENTVS ERI PRO TVO 5EMISSE DVCENTIS AVRE1S,ET VOS FILlAE PRO VESTRIS QVADRANTIBVS CENTENiS AVREis. uice mutua liben$ fideicommiffum hæreditatis reliquiffe non uidebatur,fed æftimatio« nem ( ut S parentibus frugi fieri folet ) patrimonq fui feciffe; necidor' cofratrem iudiciotutclæbonæfidei rationes quandotj prarfenpno nedemonftratæ quantitatis exclufurum. Titio fratrifuo M^uiuS hæreditatem Seq, quo listes inititutus erat,poft mortem fuam Kw' tuere rogatus: eodem Titio hsrede fcripto, petqt, ut moriens Tim'S tam fuam,qudm Seq hæreditatem Sempronio reftitueretcum e^ quot;^ flibus rnedio tempore perceptis,fidcicommiffïdebitam quantitated Titius percepiifet : sris alieni loco non effe deducendum fideico^’ niiffumrefpondi:quoniamratione compenfationispercepüfe debi' tum uideretur.planè fi ca lege Msuius Titium hæredem inftiotät,^ fideicômiffum ex reftamento Seq retineat: Falcidia qdem compel«^ “tioni fuffi cere,fed iniquitatem occurrere.prudentios autem fecerUJ' ex teftamento frarnshsreditatem repudiauerit, èc inteftati poffew^ nem acceperit. nee uidebitur dolo feciffe,cum fraude exclüferit. * TE PETO MARITÊ,SI QVID LIBERORVM HABVERIS,ILL(S PR^^ DIA RELINQVAS. VEL SI NON HABVERIS:TVIS,SIVE MEISPR^ PlNQyiS,AVT ETIAM NOSTRIS LiBERTiS. nori effe datam deftig nem,fed ordine feriptutæ fadam fubftitutionem, refpondi. Vico ciuitari relidos, qui proprios fines habebant, ex cauffa ßddeomm» gt;nbsp;non ideo minus deberi placuit,quöd teftator fines eorum f’S^“^

^.amp;certatninis fotmatn^qnâ celebrari fingiilis annis uoluit,alia feri* ptura fe dedaraturum promifir,ac poftea morte præuentus non fecin

f A Vi (blidum fideicommiffum fruftra pctebat,hærcde Fakidiam V^obqciente,fi parte interim folui fibi defideraucrit, neq? accepe* nt.ina moram paffus intelligitur. Cum poft mortem emptoris Jjenditiones prædiorum reipublica: optimus maximusfcg princeps na Seuerns Auguftus refcindi,hxredibus precio reftituto,iufliflet: de PfcunialegatanOjCnipraedium emptor exeapoffeffione legaucrat, fodeftara uoluntatis, pro modo aeftimationis, partem foluendâ efte Jdpondi. Etiamrefpublica poft moram fideicommiffi ufuras prae nrecogitiir.fed damnum,fi qtiod ex ea re fuerit fecutum, ab bis far-f'tndumerit,qiiipoftdidam fentenriam iudicatum foluere fuperfe« . '^’Ot.necaliud feruabitur inlitis fumptibus,fi ratio lirigandi non fu 'f' 'gnauia etenim prætédentes audiri non oportet, quod in tutoribus probatur. nbsp;nbsp;Prœdium pater de familia liberos alienareuerbis 'ddeommiffi prohibuit.fupremus ex ]iberis,qui fidcicommilTum pe ^■^ê potuifnon iddreo minus adioné in bonis fuis reliquiffe uifus eft, 9^'od hæredé extraneu fine liberis décédés habuir. Si creditor ab co, ^^quot;teftamentu fecir,domum accepta iure pignoris uendidit:cótra era Pdréfideicómiffi cauffaCtäetfi uoluntaté defunâi no ignorauit)nihil Î^etut. LXXXI. IDEM.

f A Væ fideicommiffum moriens libertis uiri debuit, eonindein p^’^iædiorum fuis quoq; libertis frudum reliquit.iuris ignorantia Y^qui petere prædia exmariti te ft am en to debuerunc,fecundum '^iconiiniffiinî inter eæteros longo tempore perceperunt. non idea Pdemptam uideri petitionem prioris fideicommiffi conftitic. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Eingiilas.quod ed pertinct,ut fi pure res relida fit A legatarius no '^Pudiauerit defundi uoluntatemdeda uia dominium, quod hæredi»

X‘quis teftamento fado â filqs fuis,quos hæredes inftituiflet, fidei« y^^®iffum celiquetit,nonutà legitimis hæredibus,fedut aferi« P “Wijs; amp;nbsp;teftamentiun aliquo cafuirritûfadum fit ; filtj abinteftato dentes fideicômiffiim ex teftamento præftarecôpellinôpoffunt.

1 Metern legauit creditoti, qui ei poft annum fub pignorc debebat.non ( ut quidam putant) medij temporis tantum cora Q.q mo«

moduin ex teftamento debeturJed tota decern peti pofluntmec tóüi' tur petirio.fi interim annus fuperucnit.nam fufficit,qiiod utilit«®^ ccffit-quod fl uiuo teftatore annus fiiperueniat.-dicendniu ent, inunlç cffici legatum.quanquam conftiterit ab initio, fkamp;indote relegate refponfum eft,totam earn ex teftamento peti pofte. alioqui fecudurt iUam fencentiam fi inrcrufiu'ium tantum eft in legato.-quid dicemns, fl fundus legatus fit ex die debitusc’ nam ncc pecunia peti poteft, q«î* no eft legata;nec pars fundi facile inuenietunquæ poflitpeti pro coni' modo. nbsp;nbsp;Si Primo amp;nbsp;Secundo amp;nbsp;Tertio hæredibus inftitutis,ficiegi*

tadcntur,si PRiMVS MiHi haeres non erit, SECvndvs Ti-TIO DECEM DATO:SI SECVNDVS MIHI HAERES NON ERITJRÏ MVS SEIO FVNDVM TVSCVLANVM DATO, utrifc^ omittentibuS hîereditatem Primo amp;nbsp;Scciindo.quærebatHr,fubftituti,quoseis dede» raGanjamp;cuilegata præftare debcantf abutrolt;ÿ fubftituto legata de« bentur. nbsp;nbsp;Seruo alieno pofte rem domini legan,Valons feribit: item

id,quod domino cius pure debetur.cum enim feruo alieno a liquid”] teftamento damus.-domini perfona ad hoc tantum infpicitur jitlit*^ ço teftamentifaâio.cæterum ex perfona ferui convînt legatû.ftiidco teftiffime Iulianus définit: id demum feruo alieno lcgaripoire,qnod ipfe liber faâus capere poftet.calûniofa cft enim ilia adnotatio : po”^ legari feruoamp;quàmdii! feruiat. nam amp;hoc legatum ex perfonaletm iiires accipit.alioquin amp;nbsp;illud adnotaremus: eftequofdä fenjos,quilb cet libertatem confequi non poiTunt, attamen legatum amp;nbsp;hæreditate poffiint adquirere domino.ex iJlo igitur præcepro.quod diximiisfei’ ni infpici perfonam in teftamentis,dicimus amp;nbsp;feruo hæreditario leg* si poffe.ita non mirum,fi rcs domini,amp;quod ei debetur,feruo cius pu te legari poirmt,quamuis dominoeius utiliter legari non poffent.

LAtimis Largus. proximeex faâo incidit fpecics talis. libertnspâ* tronum exfemiftehæredem inftitHit,amp; filiam fuamex alio le* miffe.fideicommifitfiliae.ut quibufdam ancillispatroni reftinierct, cum hæ manumiflæeffent, défi eadem filia livres non effet.-fubftiwit ci eafdem ancillas.quoniâ filia non noluit haeres exiftere : anciUsiunu domini adicrunrdefunâi haereditarem.poftaliquantum temporis ab co manumiflæ,qu.Trebant,an fideicommiffum petereab codempa'-trono poffentC' rogo ergo, quid de hoc exiftimes, refcribas. refpondi. ncc repetitum uideri in hunecafum fideicommiffum: fed altcrutrom datum,uel fideicommiffum,uel ipfam hacreditatem. melius aurem di ci,in eundem cafum fubftitiitas uiderhin quem cafum fideicomiffum metuecuntÄ ideo ad fiibftitutioncm cas nocari. cum enim feruo alie-non«

W fideicommiffüm âbuno ex hæredibus fub conditione libertatis fuetit datum jdcincf^ feruiis ci hæredi fubftituatur; licet pure fubftitii« ^0 fada fittamen fub eadeni conditione ftibftitui uidetur, fub qua fi» odcommiffum meruit.

Vlquis feruo fuo fideicommiffariam libertäre reliqnit A aliud quid O^dftripfir.quidam dicunr,quia placeat ab hacrede cum manumit* ö deberetfuturum effe, utnó admittatur ad fideicommiffum.fcd hoc *”gt;9011111 eft. in huiufmodi enim perfona utriufqg quodammodo dies ^offitA libertatis A pecuniae petédae;adeo,ut putcm,fj mon fiat prae-'bndxlibertati.ctiamfideicommiiromoramuiderifadamA ufura* ^»monus accedere. nam amp;nbsp;c3Etera,quæ medio tempore adquißuiedo '”1110,dum moratur praeftare libertatem, eidem reftitui oportere, re* diirnne refponfum eft.

^Reditorem,cui res pignoris iure obligatad debitore legata effet, v^non prohiberi pecuniam creditam petere: fi uoluntas reftatoris '^onipenfare uoleutis euidenrer non oftenderetur,

OaivS SEIVS PRONEPOS MEVS HAERES MIHI ESTO EX Sfi-VjHISSE BONORVM MEORVM EXCEPTA DOMO MEA ET PA-quot;^'lt;NA,1N QVIBVS HAB1TO,CVM OMNIBVS, QVAE IBI SVNT.' ^VAE OMNIA SCIAS AD PORTIONEM HAEREDITATIS, QVAM ®i DEDi.NON PERTiNERE.quaero.cumfitinhisdomibusargcn-»n.nomina debitorum.fupellcx.mancipiaian hæc omnia, quæ illic »leiiiuntur.ad alios hæredes inftituros debeantpcrtinerec' Paulus re Poiidit.nomina debiforum nó contineri,fed omnium hæc effe corn* Unia.in cæteris ucro nullum pronepoti locum effe. nbsp;nbsp;nbsp;Titius cum

***015 filio fundos amp;nbsp;urbana praedia legaret,in his amp;nbsp;fundum Seianum

1 nbsp;nbsp;ƒ Stillt, que ipfe paterfamilias quoad uiuebat, uno quidem nomine '’quot;lerfumhabuitjfedquofaciliusconduäorem inueniret, per duas pires locabat ita ut ex qualitate loci fuperioré pattern Seianum fupe '”tein,inferiorem aûc pattern Seianum inferiorem appellaretquæ* gt;ïn is totus fundus ad fratris filium pertineatî’PauIus refpondit.fi te quot;rot fundum Seianum uno nomine uniuerfum poffedit: quantuis indem diuerfis partibus locauerar, uniuerfum eum ex cauffa fidei-nmiiflîpræftaji oporrereanfi fi battes, de qua parte teftator fenfe* J^uidenterprobaucrit.

cefimum à morte ipfiiis.quæro, cum Scius mua tcftatricc tefferâ fn^ mentant ex cauHa lucratiua habere coeperit,nec poffit ici,quod h.ibet, ■ petere.-an ci aftio competatî'Paulus lefpondi. ei,de quo qiiæritur.pre* cium teiTerac prælhnnum ; quoniam talefideicommiffum magisin quantitate,quàm in corpore conûftat. nbsp;nbsp;Vûiras fideicommiffi pod impletos annos uigintiquin^ puellæ,ex quo mora fada eft,deberi rc» fpondi.quamuis cnim conftitunimfit,ut minoribus uigintiquinÇ annis ufuræ omni modo præftaitur.tamen non pro mora hoc haben dum eft, quam fufficit femel interueniffe, ut perpetuo debeantur.

Seialibertis fuis fundum leganit/ideibp eorum ita commifit. FlDEi AVTEAl VESTRAE VERE ET SAPIDE COMMITTO, NB EVM.FVN DVM VENDATIS.-EVxM^QVE.QVI EX VOBIS VLTIMVS DECESSE* R1T,CVM H0RïETVR,'rEST1TVAT SYMPHORO LIBERTOjWEO ET SVCCESSORRET DERYLLO, ET SAPIDO.QVOS INFRA WANVMI-Shoyi'VE EX HIS TVNC SVPERVIVENT. quæro, dim nee in prinu parte teftamenti,qua fundum praelegauit,eos fubftituit;in fecundaan temadiecerit uerbum, oyi VLTiMVS DECESSERiT.-an parsunhU defundi adalterum pertinearfPauJusrefpondit. teftatricemuideri in co fidcicommiflb,de quo qHaeritur,duos gradus fubftitutionis feeing' unum,utis,qui ex diiobus prior moreretur,alreri reftitiierct.-altenini, ut nouiflimus his reftitueret, qnos nominatim poftea enumcrauit.

Imperator Alexander AuguftusGlaudiano luliano praefedo mbi-Si liquet tibi luliane ch3rifrime,auiam ob interuertendam inoffiewfl« querelam patrimonium fuum donationibus in nepotem fadisevin^ nifte.ratio depofcit, id, quod donatum eft, pro dimidia parte reiioca* ri. Lucius Ticius,cum haberet quin^ liberos, uniuerfos emancipn' uit,amp; in unum filium Caium Seium ampliffimas facilitates donano' nibus contulit,amp; modicum fibi refiduum referuanitA iiniuerlbslibt' roscumiixorefcripfithæredes.ineodem teftamenroduas poffe“’^ nes,quas retinuerat, eidem Caio Seio praclegauit; Sc ab eo petijt,ut reditibus prædiorum,quæuiuusei donauerat, Mæuiæfiliætot^“^^® daret.item alten fratri alios tot.qui conuentus â Mæuia fororeftw^ gern Falcidiam implorat.quæro. eu fandilTimus Imperator ( ut ‘“P^! fcriptu eft ) contra uoluntatem donantis ea,quæ donata fiuit,rcuoc.in praeceperit: an Caius Seius cópellcndus fit fecundum uoluntaté patn^ ex donationibus fideicommiffum præftare hæredi forori f Paulus re* fpondit.poftliteras Imperatoris noftri dubitari non oporterc.quin i hac quoq; fpecie,dequa quaEritur,fubHeniendum fit Iiberis,qiioru por do in unum filium donationibus colJatis imminuta eftipttefertimt Imperator nofter contra uoluntatem patrisfubuenerit. inpropoquot;

DE LEGAT. ET FIDEICOM. IL mi ïutem canflaetiam noluntas patris pro bis,qui fideicommiffa petunt, ■utercedit. fed amp;nbsp;fi Fakidia lex intercédât: fideicommiffa m folidum

j Veins Titiusteftamentoitacaiiic. S! QviD CVI'LIBERORVM X_^HE0RVM DED^AVT D0NAVI»AVT IN VSVAl C0NCESSI,AVT 5131 ADQ.VIS1VIT, AVT El AB ALïQVO DATVM,AVT RELICTVM ÊST.’iD siB( PRAEC1PIAT,SVMAT, HABEAT. fill) nomme calendar riiim fecerat. poftea fententia dida eflA placiiifid.qnod fub nomine ^fms filq in calendario remanferat,ei deberi.non etiam id,quod exa^

«urn m rationes fiias pater connertiffet.qiiæro.fi id.quod exegiffet pa let ex nominibus filq ante teftamentumfaftum, iterupoftteftamen-lum fadum in nomen filq connertifletran ad filinm fecundum fenten liïtn pertineretC’refpondi. id,quod exeacanffaexadnmjin eandem f»uffamrediffet.deberi. PETO A' TE TiTi, FiDEi ' QVE tvae COM WlTTO.VTI CVRAM CONDENDI CORPORIS MEl SVSCIPIAS, ET f^OHOC DECEM AVREOS E' MEDIO PRAEClPITO.qnæro.anflLu dus Titins minus, quam decc aureos erogauerit, reliqua fumma hæ« tcdibus proficiatfrefpondi. fecundum ea, qua: proponerentur, liærc» Qum commodo proficere. Quïe marito battes exftiterat, ira tefta* llteutocanir. MAEVI ET SEMPRONI DVLClSSIMI FILII, PRAECr-^*T0TB OMNE, QVIDQVID EX HAEREDITATE BONIS'VE TITII ÖOMINI MEI PATRIS VESTRI AD ME PERVENIT MORTIS EIVS JEMPORE: ITA TAMEN, VT,OMNE ON VS EIVSDEM HAEREDITA

*PAM' SI QVID POST MORTEM TITII DOMINI MEI SOLVI,AGNO * J^ATis. qnaero,anfi quid foluiflet poft mortem mariti *(cum ipfa Alias ®uö«s,quos pcrcepiffet,dcdiflet; ad onus eorum pertineret t* refpon- defunt. ^-fecundum ea,quïE proponerentur,ea duntaxat onera Icgatarqs im Pufui(re,qua:fupereflenr. QViSQj'iS MiHi HAERES haeredes’ ^E ERVNT; HOC AMPLI VS LVCIVS EVTYCHVSj QVA'M QVOD EVM HAEREDEM INSTITVI, E'MEDIA HAEREDITATE SVMITO, *®l'QyE HABETO VNA' CVAÏ PAMPHILO,QVEM LIBERVM ESSE ’VEEO, INSTRVAÏÉNTVM TABERNAE FERRARIAE, ITA VT NEGO ^IVM EXERCEANT. Lucius Eutychus uiua’reftatricc deceifit. pars quot;æreditatis eins ad cohæredem pertinuit, qH£ero,an Pamphilus eo= quot;^teftamento manumiffus, ad petitionem partis inftrumenti ad= •pitti poffit licet taberna, ut nol uit teftatrix, exerceri non poflit equot; re» ‘pondi admitti. Semproniafubftitura hæredi inftituto legata ac» i^pitjfihaercs non effet, mouit contra inftituturn adionem,quod

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qq iq dolo

DIGESTORVM LIB: XXXI.

dolo eiris fadu efle dicebat,quo minus te(Ïïitrix,uolcns primo loco Rri bere earn hæredé, teifamentu mutariet: nee obrinuit. quxro,anlegan perfecutionem faluam haberetCrefpondi.feenndu ea,quæ ^poncrent» falua habere. nbsp;nbsp;nbsp;Teftator Icgata ante quinquenniu netuit peti præftâ»

ric^.’fedhærcs quædâ Ria fpontc ante quinquenniu foluit. qusfinieft, an eius,quod ante diem exiftentem folutö eft,reprefentarionc,inreli* qua folutione legati repudiare poflitc’refpondi. non propterea minus reliäum deberi,quod aliquid ante diem fit folutum . Lucius Titius teftamentoitacauit. PRAEDIOLVM MEVM DARI VOLO LIBERTIS LIBERTABVS'QVE MEIS,ET QVÖS HOC TESTAMENTO MANVMI SI, ET SEIAE ALVMNAB MEAE;ITA,NE DE NOMINE FAMIUAE MÉAE EXEAT, DONEC AD VNVM PROPRIETAS PERVENiAT. quxro, an Seia in cómunione cum liberris habeat portionem .’an uc* ro fibi pattern dimidiam eins prædioli uindicare pointe' refpondi per* fpicuam effe teftantis uoluntatem, omnes ad uiriles partesuocantis.

Impuberem filium haeredem inftituit. uxori dotem relegauit, item ornamental feruosA aureos decemA fi impubes deceffilTef, fub®' tuit, d quibus ita legauit. QVAECVNOVE PRIMW TABVLIS DE^ Dl, EADEM OMNIA AB HAEREDlBVS QVOQVE HAEREDIS MEI iN DVPLVM DARI VOLO. quaeritur, an exfubftitutione,impubère mortuo.dosquoc^irerumdebeaturt’refpondi. nonuideridedo« tis legato duplicando teftatorem fenfiffe. Item qaaero,cnm corporale-gâta etiam num ex lucratiua cauiTa poffideantur. an â fubftitutis pen poffintc’refpondi.nópofle. civiBvs meis DO LEGO CHIROGRA-PHVM CAii SEii. pofteacodicillisuetuitàSeioexigi.Aabhœredepe tqt,utex alterius debitoris debito,quem codicillisnominairet,eande fummam reipublicmdaret.quaefitum eft.fipofterior idoncusnon eP fet.-an integram quantitaté hsredes praeftare debeantc' refpondi hsie desreipublicae aduerfus eum duntaxatdebitorcm,qui nouilfimis cæ dicillis(utproponitur)defignatus eft.aâionempraîftaredeberc. « liam ex afle inftituit haeredem,ei'q; fubftituit nepotem fuum, amp;nbsp;ita ea uit.SI(QyOD ABOMINOk) NEQVE EILIA ME A, NEQVE NEPOS ME VS HAEREDES MEI ERVNT.’ TVNC PORTIONEM ME AM PAR TIS DIMIDIAE FVNDI ILLIVS AD LIBERTOS MEGS PERTINERR VOLO. Quaerittir,cum ante teftatoremamp;filiaamp;nepos decefferiint» inteftati bona pertinuerut ad pronepotem cius .•anfideicómiffum ad libertos pertineatf refpondi. fecundum ea,quæ proponerentur,fi nullus alius haeres inftitutus fubftimtus^ eiret,quam filia amp;nbsp;nepos; uideri legitimorumfideicommiirumeire,utpraeftaretur. QyiSQLS ß®* HAERES BRIT, SCIAT ME DEBERE DEMETRIO PATRVO MEO DB

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bâiium

KARIVM TRIA MILIA,ET DEPOSITA APVD ME a' SELEVCO PA TRVO MEO DENARIVM TRIA AllLlA, QVAE ETIAM PROTINVS REDDi ET SOLVi El lVBEO.quæfitumeft,anfiuondeberentur,adio effet;'refpondi. fi non deberentur; nuUam,quali exdebito adionetn effe/ed ex fideicommifib. nbsp;nbsp;nbsp;Lucius Titius Damam amp;: Pamphilum libertos fuos ante biennium mords fuæ dedomo dimifir;amp; cibaria, quædabat, præftare défijt. mox fado tcftamentoita legauit. oyis» ÔyiS MIHI HAERES ERIT, OMNIBVS LIBERTIS MElS,QyOS HOC

TESTAAIENTO MANVMISI , ET QVOS ANTE HABVI, QyOS'QVE VTMANVMITTANTVR,P£TfI: ALIMENTORVM NOMINE IN MEN

SES SINGVLOS CERTAM PECVNiAM DATO. quæfitumeft,an Da-mæôc Pamphilo fideicommiffum debeaturC' refpondi. fecundum ea, quæ^ponerenturdta deberirfi hi,qui peterent,manifefte docerent eo siiimo circa fe patronum,cum teftamentum faccret, efle cœpiiTe, ut bisqnotjlegatumdariuellet.alioquinnihilipfisprîEftetur. Damaî amp;Pamphilo,quos teftaméto manumiferat/undum dédit, ita ut poft

•Hörtern fuam filtjs fuis reftituerctur.eodem teftamento pcrrjr ab hære Oibus fuis,ut Pamphilam manumitterent,quæ filia naturalis erat Pâ* phili. idem Pamphilus poft diem legati fui cedentem teftamento hae« ledern inftituit Alæuiam,eiuscp fidei commifit,ut hæreditatem fuam * aPs de-(id eft fundi fupraferipti parte dimidiam)quam folamin bonis ex funt. teftaméto patronæ fuæ habebat, PamphiJæ fiJiæ fuæ ,cum primum li Heta fuiffct,reftitueret.quxro.Pamphila manumiffa, utrum ex tefta* ■Hento fiiperiore patris fui patronæ earn partem petere poffit; an uero dt Kftamento patris naturalis ex cauffa fideicommiffi.habita ratione ^gis Faleidix;' refpondi. ex his,quæ proponerentur^robari Pamphi-*HHdunta.tat,ex teftamento fuperiore fideicommiffum petere poffe. C L A V D i V s notât.quia creditur appelladone filiorum,amp; naturales li ^üs uel in feruitutem fufeeptos contineri, S C AE V 0 L A. codicil» in Caio Seio centum legauit,eiuscp fidei commifit,ut ancillæ teftato» p5eadarct.quxro,an,utile fideicommiffum fit,quod legatarius ancil æteftatoris dare iuffus eftf refpondi,non effe. Item fi utile non eft ; an i^gîtarius hæredi, cuius ancilla eftjeftituere compellatur c’ refpódi. nó

^®*^ ”^c ipfum legatariuni legatum petere poffe. Infulam 'betris u riufq; fexus legauit,ita ut ex reditu eins mafculi duplum/oe fimplü percipiant.-camlt;:^alienariuetuit.exconfenfu omnium ’bhærede nenundata eft.quæro,an amp;nbsp;ex precio infulæ duplum mares, ^HplmnfaminæcaperentC’refpondi.obprecium nullam fideicom» perfecutionem effe.nifi ea mente uenditioni confenferint, ut fi» “111 ter ex prccio mares guide duplu,fœminæ aût fimplum cofequan» tur

tur. Inftituto filio hxredeA ei eo ncpotibus cmancipatisJra tefti COtCauit. BouAo^UÜ, J^ T«§ S^LiX? 0W«q /XH 7rwXêlt;3$ VTTO wp KÂKÇOVO^CÛ^ fjLOVf fj.K-n. J^aniira^ KO-r' «uTOpja^a A(.tv«pâuT«ç âni^a/aç auroîçupi^ Üo'$ Kûù 6^707015 as quot;wp aTra.v1ot. ^evop. lap J't. ri'i êaÀHÔH aurSp n ttwAK Q.i i' fJ.i^@^ aurS , H «favt/irawS Kar hutS : cP^ova-'iap ƒ« l^trw tuAh« crai Tw (ru7KÀK5ovô/xtp â«Tâ,Kûù. ƒ«vt/tratst•^‘ kutS. Èàp JÏtz? ^araï ra ■jco/Ko'« : esu ró y(^K/xlt;x.Ti^ó/xtvop a^xsop kou oKu^op . quæritur, cum filius defundi mutua pecuniani â Flauiai Dionyfia accepenrA locatiï ïcdibuspro parte fua penfionesfibi débitas creditri ci delegauerit;a« conditio teftamenti exftitifle uideatur,ut filijs fuis fidcicommiffi no« mine tencaturfrefpondi.fccundum ca,quæ proponerentur,non exfti* tifTc. Mattel uxorehaeredibus inftitutis,itacauit. a' TE VXOR CHARISSIMA PETO,NE QVID POST MORTEM T VAM FRATRI' BVS TVIS RELINQVAS. HABES FILIOS SORORVM TVARVM.QVI BVS RELINQVAS’. SCIS VNVM FRATREM TWM FILIVM NO-STRVM QCCIDISSE,DVM EI RAPINAM FECIT.SED ET ALIVS MI HI DETERIORA FECiT.quæro,cumuxorinteftatadeceflerit,amp;ltg* timaeiushaereditas adfratrempertineatranfilij fideicommiffum *'’ copeterepoffinte’refpondi. poffedefendifideicommiffum deberi.

LVCIVS TITIVS HOC MEVM TESTAMENTVM SCRIPS! SlNB VLLO IVRISPERITO, RATIONEM ANIMI MEI POTIVS SECVTVS, QVA'm MISERAM ET NIMIAM DILIGENT!AM. ET SI MlNVS AU QVID LEGITIME MINVS'VE PERITE FECERO; PRO IVRE LEGITI-MOHABERi DEBET HOMiNis SANi voLVNTAS.deindehxrcdesin ftituit.quæfitnm eftanteftaticius bonorö pofleflioneperitajanpottio nesadferiptæ excauffafideicommiffi peti poifintfrefpondi.fci:“'^’ dum ea,qux proponerentur^pofie.

TEftamento filium amp;nbsp;uxorem fuam hsredes inftituit.-poftes ^* ftolam fcripfiffe dicitur,qiia amp;nbsp;quidquid in peculio habuit filium» ei donauit,amp; adiecit,fe præcipua bate enm/uiq^ iuris,amp;: poft mortcn’ fuam habere uelle.quærOjCum teftamento fignificauerit, fi quid otq gnatum rccepiflet,id uice codicillorum ualere.-epiftola autem non® obfignataran qux epiftola continentur,ad filium pertineantf refpodi. fi fides epiftola: relidæ conftaret.-deberi.quæ in ea dari fe ueUefignif*“^* uit. nbsp;nbsp;Qui indiuifam cum fratrc fuo rem habebat, filias fuas hstedes

inftituitjamp;itacauit. PROPTER RES VNIVERSAS, QVAE MIHI CVM FRATRE MEO PATRVO VESTRO COMMVNES SVNT, QVAS AE5TI MATIONIS CONSTITERIT ESSE VNIVERSAS DVO MILIVM AVRE ORVH, FIDEI VESTRAE COMMITTO, VTI PRO PORTION^ J*

îTRA MILLE AVREOS A' LVCRECIO PACATO PATRVO VESTRO ACCiPiATiS. huic teftamento quinquennio fuperuixir, amp;nbsp;abunde pa-Rimonium reliquit. quænnim eft,an liærcdés Lucrecq pacati fecun« diim ucrba fiiprafcripra offerentes mille aureos/ideicommiffum ton fequantiirC'rcfpondi.fecundum calqua: proponerentur.non facere uo luntatem.ut uniuerfa datis mille aureis leftimerentur.fcd æftimatio« •lis.quæ mortis tépore in rebus fuerat,oblationé debere fieri. Seio, q«emhæredifubftitiierat,italegauit. SEio, SI MiHi haeres NON ÏWT, ET VXORI EIVS MARCELLAE ARGENT! LIERAS QVIN-bECiM DARi VOLO, quîero,cum Seins hires exftitcrat.an Mar-ccliæ legati dimidia porno debcaturC' refpondi.fecundum ea.quæ pro Poiierentur,dcberi. ’ Lucius Titius inteftatö moriturus, cum habe-letuxoremA ex ca filiam emancipatam,codicillis hit ucrba inferu« it. PERTINENT HI CODICILLI AD VXOREM ET FILIAM. PRI-MVM ROGO, SIC INTER VOS AGATIS, VT ME VIVO EGISTIS. ITEm'qve ROGO , QVIDQVID AVT EGO RELIQVERO, AVT VOSIPSI H ABETIS, COMMVNE VOBIS SIT. filia inteftati patris bo« noriini poffeffionem accepit.quiritur,an aliqua pars hirediratis Lu» flTitijexcaufla fidcicommifli à filia matri debcaturAquotafrefpon di.fecundum ea,qui proponercnrur,dimidiam partem deberi: fi ma do uxor parata effet in cómunc bona fua conferrc. nbsp;nbsp;Quatuor filios

ïquispartibusinftituit,amp; fundum pcrpriccptionem fingulis legauit. filq cum uniuerfa bona patris obligata effent,mutua accepta pecunia, lisreditario creditori foluerunt,amp;pofteriori obligaucrunt. qui cum ödebitum non folueretur,prafdia uniuerfa lege pignoris uni ex hire dibus uendidit.quiritur,an cû ifte filius ex cauffa emptionis ea poflia dear,frambus amp;nbsp;cohæredibus fidcicommifli petitio fit .• an ucroea perempta fit,cum communiter uniuerfa fequenti creditori obligauc-tintfrefpondi. adionem quidem fideicommiffi in perfonam compe tentem omnibus inuieem mancremon autem id fideicommiffum re Ilituendüeffe.nifipriusdebitüabcisemptori eidemep cohircdi per« Iblueretur. Fideicómifitfiliiin hie uerba. PETO a' TE FiLiA REA, VT DOTALEM CAVTlONEM POST MORTEM MEAM MV-TES, ET ITA RENOVES, VT FRATRES TVI DOTEM STIPVLEN-TVR HOC CASV, VT SI S1NE LIBERIS VNO PLVRIBVS'VE 1NMA-TRIMONIO MOR1ERIS,DOS AD EOS PERVENIAT. poftmorté pa-' Kis deceffit maritus anre,quam renouaretur cautio dotalis ; amp;nbsp;poftea' niiptaaltj,deceffitnullo liberorum relido,uiuoadhucTitio uno ex fratribus. quifitum eft, an Titius petitionem haberet reriim,qm in dotefucrant f refpoudrpoffe fideicommiffum ab hiredihus forons

DIGESTORVM LIB, XXXIL

ptri.-fi per earn ftetiffet,quo minus dotem frater ftipularetur. Filitf amp;filiarnhæredes inftituit, amp;liberrislegatadedir,eoruinq3 ftdricom-mifitinhaecuerba;A' voBis PETO, VT QviDQViD vOBis lega»

■VI,EO CONTENT! SITIS VI VENTES, VT POST VOS FlLItS MEIS RE STITVATIS. defunda teftatricis filia Mæuia,libertus deceflîtjhærede inftituto patrono filio ex parte débita,ex altera extraneo.quæfitûefi, anadira hæreditate patrons filins a cobæredefuo parte corum, qn^ ex teftamento matrisad Msuiü hbertum perucnerant,peterc poifer^ refpondi.eius,quod ei dcbtrctinji hsreditatem non adiftet,pattern a cohsrede perere poffe. Maritus uxorem ex affe hsredem inftittaf, cuius poft mortem codicillos aperiri teftator prscepit prsdium httre ditariii uxor,infruduofum rationifus exiftimans, nendidit. emptor quærit,an retradari hsc ueuditio poflit poft mortem mulieris ab bis, quibus codicillis per fideicommiffum hsreditas data depræhendœ* tur.-an uero folum quantiras precrj abhsrede uxoris fideicommiffa» rijs debereturc’refpondi. propter iuftam ignorantiam, tam mulieris, $ cmptoris,hsredem mulieris,ut fundus apud emptorem remaneat/i' dcicommiffario precium dare debere.

I. VLPIANVJ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

I inccrtusquK fit, captiuus, an à latninculis oW^ fusfiuteftamentumfacere nonpoteft. fedamp;ƒ*gt;“, iiiris fit ignarns,putcrcp Te per errorem,q«i3 al^r® nibus captus eft.fcnium effe ucIuthoftiumJ’’^*’^* legatus, nihil fe 4 caprine differre puten non ^“^ fideicommittcre eertumeft: quia nee teft-mp*^^ teft, qiii an lieeat fibi teftari, dubirat. Sedamp;» *' ..-x xwxuiis fideicommiffum reliqueripnon ualct.fi manumiffi deceffifleproponantur; eóftanter dicemus,fideicómifli”W icliÖum iuderi,quafi nunc datum, cum mors ei contigit.’ nidelic«t i durauerit uoluntas poft manumiffionem.htec iitiqj nemo credet ftamentis nos effeprobaturos; quia nihil in teftamento ualet, 9^®^

ipfum teftamcntum non uaJet. fed aalet fideicommifl*ani, amp;nbsp;fi alias çuisrehquerit. Hi,qinbasaqua amp;:igni interdiäumcit fideicom-hiiffum rehnquerenonpoffnnt;qinanecteftamentt faciendi ius ha« benqcum fint awoX/tPiç. Déportâtes autem cos accipcrcdebenius,lt;jui busprinceps infulas adnotauit,uel dequibus deportandis fcripfit. cæ« terum prius,quim faAnm præfidis comprobet, nódum amifiife quis óuitatem uidetur .proinde fi ante deceffit.ciuis deceffiife uidetur: Sc fi lt;Jeicómiff'um,quod antereliquerat,quànî fententiam pateretur,uale« bit.fed Sc fi poft fententiam^ante quam Imperator comprobet ; aale« bit, quod fadum eft : quia certû ftatura ufqj adhiK habuit. A'præfedo tgt;«oprætorio,ueleo,quiuice præfedi ex mandatis principis cognoi ftifitem àpræfedo urbideportatos: ( quia ei quo^epiftola diui Scue ti Sc Imperatoris noftri ius deportandi datum eft ) ftatim amittere ciui tatem.amp;ideo nee teftamentiius faciendi, nee fideicommittendi con« ftathabere. Si quis plane in infulam deportatus codicillos ibi fepe« ^it.Scindulgcntia Imperatoris reftitutus,tjfdem codicillis durantibus tiecefferifpoteftdefendi fideicommiffum ualere, fi modo in eadem ‘'oliintate duranit. Sciendu eft autem eorum fideicommitti pofte, ’‘^quosaliquid peruenturu eft morte eins: ne! dum eis datur, nel dum ®'Siionadimitur;nec tantum proximi bonorum poftefl'oris,uerum in ftrioris quo^ fidei commirtere poftumus.fed Sc eius,qui nondum na-^^'s eft.fi modo natos nobis fucceftur? fit. Illudcerte indubitatedici ’^'’'■fiqiiisinteftatusdecedensabeo.qui primo graduei fuccedere po= ^^''t.fideicommiftum reliqlient: fi illo répudiante ad fequentem gra« bum deuoJuta fit fucceftioceum fideicommiffum nó debere.Sc ita Im= paratornofter refcripfit.fed Sc fi d patrono fit relidum,Sc aliquis ex li-‘’^dseius mortuoeo admiftus fit ad bonorum pofteffionem ; idem '^‘tdiceudum.

AFiliopraeteritOjlicetfuus hxreserit, fideicommiffum relinqui nonpoteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

v I millier dotem ftipulata fuerir,6c accepta tulerit marito dotem in 0hoc,ut fideicommiffum den diccndumeft,fideicommiffumdebe ^' petcepiffe enim aliquid à mulicre uidetur. hoc ita, fi mortis caufta bonaturamulier marito fecitacceptum.SedSc fi mortis cauffa auxe* f'^manto dotem,uel in matrimonium eins mortis cauffa redierit: po Jbftdici, fideicommiffum ab eo deberi. Julianus fenbit. fi feruus mi 'æS^tusfit.eumq; manumittefe rogatusfim;fideicómifl'uma mc •■^miqiu nó pofte,fcilitct fi pure rogcr.nam fi fub conditione, uel in di

pm.'propter frudummcdij temporis poffe mcobligar!,nccliilianiis dubitaret. Si rem quis debeat ex ftipulatu.eiiis,cui rem legaucrit.fi dei committerc nó potcrit: licet ex legato commodum fenrire mdea rut,quod dominiû nancifcatur ftatimmec exfpeftet ex ftipulattiaflio nem.fortaffis quis dicat amp;nbsp;fumptum litis,qucm fiiftincrct,fj ex ftipu-Jatione litigaret,eum lucrari.fcd nequaquam dicendum eft, huius fi» dei committere me poffe. Sed fi habenti tibi proprietatem, iifum frudum mortis cauffaceffero.-poteftdici fidcicommittere me poffe. nec quenquam moueat,quod ufiisfrudus folet morte exftingui .nam medijpotius temporis, quo iiiuat, qui donauit, commodum cogita-mus.fi aut pignus debitori liberauero mortis cauffaAeius fidei com» mifero.'iion poteft ualere fideicommiffum.

APatreuel domino relidum fideicomiffum,fih crédita sei non quaeratur.-ab emacipato filio,uel feruo manumiffo utilibus adi’ onibuspoftulatur.pciieseoscnim quæfitœhæreditatis cmolumenw remaner. v. vlpianvs.

SI fueritmunicipio iegatum relidum ab bis, qui rempublicam ge* runt.-fideicommiffum dari poteft. nbsp;Si quis non ab hærede nd te'

gatario,fed ablixrcdis nel legatarqhœrcdc fideicommiffum relique« iit;hoc ualere,benignum eft.

SEd Se fi fic fideicommiffum dedero ab hsrede meo, TE ROGO ^'^ d TITI,VT AB HAEREDE TVO PETAS,DARI MABVIO DB' CEM AVREOS; Utile erit fideicommiffum, fcilicet utmottuo Tino ab hærede eins peti poffit. idep de lulianus refpondit. nbsp;nbsp;Sic autern fl«

deicommiffum dari non potent, SI stichvs seii FAdVSjvs^V EIVS HAEREDITATEM ADIERIT, ROGO DET:quOHiamqui fortm td, non iudiciö teftatoris confequitur haereditatem, uel Icgatum-non debet onerari. nec recipiendum eft, ut cui nihil dederis, eum rogando obliges. vii. IDEM..

SI deportati feruo fideicommiffum fuerit adferiptum.' ad fifeu per' tinere dicendum eft: nifi fi eum deportarus niuo teftatore aliens uerit,uel fuerit reftitutus. tune enim aa ipfum pertinere debebit. Si miles deportato fideicommiffum rcliquerit.-uerius eft,quod amp;nbsp;Marca lus ,pbat, capere eö poffe. Si quis credirori fuo Iegaucritid,qnodde bct.-fidci committi dus non poterit,nifi ficommodum aliquod exie* gato confequatur.’forte exceptionis timore leuatus,uel_fi quid in ®* cm debitum fuerit,uel fub condirionc.

11 legatatius,â quo fideicommiffum datum eft,peticrit kgatum.-id Otantum,quod per iudicem exegerit.præftare fideicommiflario co 8^tnr.-uclfinonexegerit,aftionemcedcrc.adeum cnimlitis perkuhi Ware iniquum eft/i nô culpalegatarq lis perierit. Sernohæredis 'aeitômiffum utilitet non reJinquitur nifi fidei eius commiferir, ut •^tuum manumittat. Cum ira petiffet teftaror,ut quidquid ex bonis fins ad patrem perueniffer/iliæ fuæ ita reftitueret, ut eo ainplius habe ^^uim ex bonis partis habitura effet: diuus Pius refcripfit,manifelt; ^umeffe, déco rempote fenfiffcteftatoré,qiiod poft mortem partis ^turuni effet.

IX. MAETIANVS, Vlitafucritfideicômiffumreliau.AD QVEMCVMQVE EX TESTA OmENTO HH0,VEL AB INTESTAT0,uelita,AD QVEMCVNQVE ^OQyo IVRE BONA MEA. PBRVENiANT.'hac otatione amp;nbsp;eius, 9^1 poftea natus eritjntic earn familiam uenerit,amp; eius,qni poftea co# flatus effe cœperitjidei cômiffum uidetur. eius quoeç, quæ nondum •“•pucrit/ed poftea: eo feilicet cafu, quo ex ediâo adiixorcm bona quot;”00 inteftati folent pertinere, p^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X. VALENS.

kl tibi amp;nbsp;ci, qui ex tribus liberis meis in funus meô nencrir, centum Üautcos legauero no minuet in tua perfona legatû,fi nemo uenent.

Weicommiffa quocuncj fermone rclinqui poiTuntaron folum La tina,uel Graeca,fcd etiâ Punica,uel Gallicana, uel altcri? cuinfeûqj Sentis lingua, nbsp;Quoties quis exemplum teftamenti ptieparat, amp;nbsp;pri

saeccdit,quim teftatur:non iraient quafi ex codicillis, quæ in exern« plofctipra funt.-licet uerba fidcicommiffi fetipta habeant.ÔÈ ita diuum «um decreuiffe Maetianus feribit. Si ita quis feripfetit, ILLVM Ti-ICOMMENDO : diuus Pius refcripfit, fideicommiffum non deberi. 1 quot;quot;tueftenim perfonam commendare,aliud uoluntatcm fuam fidei» l’inmittentis haeredibus infinuarc. nbsp;nbsp;Cum effet quis rogatus refti-

Wpottionem,'accepta certa quantitate.refponfum eft,ultro petc» f'’Pium fideicommiffumab hæredepoffe.fed utrumjinolet,pet» ’■'P'at.reftituatq^ portioncm:anueroamp; finoluerit,cogatur accepta ^tttaquantitate,pottioncmreftitucre:ptoptije eft deliberationis. amp;nbsp;weeum quis rogatus eft, accepta certa quantitate portionem te* •tuerc ; duplex eft fideicommiffum. unumi ut poffic petere quan» J^fm.patatus portione cederc:aliudj ut amp;nbsp;fi non petat, tarnen co-, f* ut fideicommiffario reftimcre, parato præftare quantitatem.

fidcicomminTim cft;qiioniam ftükid fidekómiffum eflc arbîtramiir CONTENTVS ESTO ILLA RE. Sic fideicommiffum rcliftuni, Ni« SI HAERES MEVS NOLVERIT, ILLl DECEM DARE VOLO.-quaflCÓ ditionalcfideicommifliimeft.amp;primam uolimtatem exigit. ukoqt poft pnmam iioluntateni non erit arbitrium hæredi diceiidi fe noluit fe.hoc autem legatum C VM VOLVERIT tradum habet, quàmdin ui« liât is,a quo fideicommiffum relidum eft. uerum fi ante, quam dedc-'trt,decefferit;hæres ipfius,pra;ftat.fed fi fideicomniiffarius antejC^h« res conftituat,decefferit;ad haeredem fuum nihil tranftulifte uidetut. conditionale enim effe legatum,nemini dubium cft.amp; pendentecondi tione legati uideri deceiTilTe fideicommiffarîû. nbsp;nbsp;Quanquaaiitcin fi

dcicomilTiininondebeaturitarelidum, SI VOLVERIS: tarnen fii» adfcriptûfucrit.si fveris arbitratvs, si pvtaveris,si EM» ■ STIMAV£RIS, SI VTILE TIBI FVERIT VISVM,VEL VIDEBITVR.de bebitur.non enim plenum arbitrium uoluntatis hæredi dedit,fcdqua« * fi uiro bono fideicommiffumrelidum. Proindeamp; fi ita fit fideicó« miffum relidum, iLLi Sl DEMERVERit :omnimodo fideicommif« fum debebitur.fi modo merirü.qiiafi apud uirum bonum,collocate fi deicommiffariuspotuit.amp;:fiitafit,Sl TE NON OFFENDERiT. sque debebitur.nec poterit hæres caufari,non effe cum meritum.fi alius uit bontis,amp; non infeftus,meritü potuit admittere. nbsp;nbsp;Hæc uerba TE H*

Ll ROGO, VT PRAEDIA.oyAE AD TE PERVENERINT,PR0 TVA DILIGENTIA DILIGAS,ET CVRAM EORVM AGAS,VT POSSINT AD FILIOS TVOS PER VENIRE: licetnonfatis exprimut fidekóroiffutn, fed magis confilium,^ neceftitatem relinquendi:tamen ea priedia in nepotibus poft mortem patris eorum uim fideicommiffi uideiitur ca tinere. Si filio à patre hærede inftiento fideicommiffum relidum fut rit.Öcfiuerbisnonfititarelidum,CVM PATER MORERETVRjtdiii intelligi hoe poffit:puta quia fic relidum eft, ut relinquat filio,uel VO« W EVM HABERE,UClVOLO AD EVM PERTINERE: defcndetur i« “id tempus fideicommiffum relidum, quo hu iuris filiusefficitur.

Sicuiitafuit fideicommiffum relidum, SI morte PATRIO^^’^ IVRIS EFFECTVS FVERiT,amp;emancipationcfuiiurisÉadusfit;noniu debitur defeciffe conditio. Sed amp;nbsp;cum mors patri contingat: quafi e-t ftante conditione,ad fideicommiffum admittetiir. Si rem fuam t« ftator legauerit.eam'q; neccffitate urgente alienauerit ; Mæhanus^ u« tat.fideicommiffum peri poffe.nifi probecur,adimercci teftatoreuO' luiffe probationem autem mutatæ uolütacis ab hæredibiis exigenda. Ergo amp;nbsp;fi nomen quis debitoris exegenr,quod per fideicómiffuni rt« Ügmt.nou tarnen hoc animo, qqafi ucllec exftinguere fideicommif'

^^«m;potcritdici,deberi.nifi forte inter hæc intereft. hic on exftinguit W * eóftantia debiti.ibi res duratjam amp;nbsp;fi alienata fir.cum tarnen qui * id eft eil ‘'am nomen debitoris exegiffetA pro depofito pecunia habuiftet,*pu- sao-ïç. afs 'auit fideicommiffi petitionem fiipereffomaximc^quia non ipfe exe» fubftatia S^tat,fed debitor ultropecuniam obtulerat.quam offerente ipfo non Potiiitnonaccipere.paulatim igitur admittemus, etfi ex hac parte pe» muilremcomparauerit,quam nonhocanimoexegit, utfideicom» ®^iflarium priuaretfideicommiflb.poffe adhuc fideicommiffi petitio quot;f fuperefle. Si quis illicite ædificaffeUd eft hoc, qd' dirui eóftitutio ^fsiiibentanfideicommifforclinquereex eoquid poirir,uidcamus. ^pato polTcicum enim dirui necefte fit.nulla dubitatio eft,quin fena-tufconfiiitum impedimento non fit. Si hires rogatus fit certa fum ''’am uiuris certis henori dare .-utile eft fideicómiiTum. fed Mætianus P‘'tat,non alias cogendum credere,quam idonee ei caueatur. fed ego Ptocliuior fum,ut putem,cautionem non exigendam. nbsp;nbsp;Si feruo alie

• nbsp;nbsp;nbsp;quot;'^gt;44ijAj|XJ MVXAWLILIW K^VW VM ^^UlitX Xl XV.1AAVX XVXLIUIIXI gt;nbsp;1 JV/iX X VJ J\^ktlX* Jtexhisapparer.ciim per fideicommiffumquidrelinquitnr, prxftan ''“mipfum.quod reliäumeft.cum nero ipfum præftarinópoteft.æfti p^ïtionem effe præftandam. nbsp;nbsp;Siquis alicui decern per fideicommif= ®Wïcliqiierit;amp;fi perdidifletid,quod rdbameuro rcliftum eftjurfiis '^reliquerifqnærebat ur ,an fequens fideicómifl'LimxialeatC' ue! an exi* 1^6 hires debeat cautionem,falua fore decem,ne cogatur ad præ-®tionenx’amp; an fi fatpius perdidiffet/æpius ei farciatiw fideicommifs ^'WC'dimis Pius refcripfitaieq; cautionemexigendam, amp;nó amplins, 'i'i^nifemelj poftc^ perdidiffet,pr£Eftandn.nó enim oncrandus eft hæ-J^5gt;iitininfinitum,quoties perdiderit,reftituere ei tantundem debeat: ^^quot;tper fidcicommiffum pofterius duplicata ei Icgata uideantur.nec ’'^pliiis ad periculum hxredis pertineat, fi quid poftea is confumpfe-’Jtjexfoluto amp;nbsp;pofteriore fideicommiffo. Item fi quis certain quan» Jätern cui reliqueritjamp;addiderit/aciliushanc fummam pofte corn« P^fari .• cQ debitor fit fidcicómiflariits ex caufiTa hæreditatis Cat) Sei), '’^quot;Heli1111eachre hærcditarem Caq Serj, fed petat fideicommifliim; Jipcratornofter contra uoluntatemeum teftantis petere fidcicom» ’Junirefcripfit.-cum in fideicommifTis praecipue fpcöanda,feruan» ^^ut teftaton uolütas. Plerunlt;5euenit,multorüinterefleid,tJd quot;Wqaituraieram teftatorem uni uoluifle honorem habitum. amp;nbsp;hæc , tententia Marçelli ueriiïima.fie enim euenit, utinterdum, fi pluri« ƒ*ste^tatür honoré habere uoluitAdeplunbus fenfit.-qiumuis unä legatu

DIGESTORVM LIB. XXXIL

legatum fit.tamcn ad perfecutionem cius pin res admittantuf. utpiita fl decern fiierunt ciufdcm rei ftipulandi, amp;nbsp;haeres ud fideicomiflarius togatus eft,ut cis folucrct.hic enim fi omnium intereft.amp;de omnibus fenfit teftator; fideicommiffum reliftum omnes pcterc poterunt. fed utrum in parré agent,an in foIidnm.uideamusA credo, proiit cuiuf^ intereft,confecuturos. Vnus igitur,qui occupât,agendo totum confer quicurat3,ut caueat, defenfum iri aduerfus exteros fideicommiffari-os eum,qui foluitfiue foci) fint, fine no. nbsp;nbsp;Interdum alrcrms nomen

fcribitur in rcftamento,altcri uero fideicómiffi petitio,uel Icgati com ’ars nu-P®®^ “*-?*^*-^ ^*^^‘^^’ haeredis committatur,utipfe * publicanoproTi« bhcanu ^’° praeftet.fideicommiffum hoc uel legatum non publicanus petit,H« ' cct fit ei adferiptum.fed ipfe petere poterit,pro quo legatum relidum eft.multii autem intereffe arbitror,cui uoluerit profpedum,ciiiuslt;ç cótemplatione teftator fcccrit.pleruncg autem intcUigendum eft, pm nati cauffa hoc fcciffe,licetemolumcntum publicano quseratur. Si in opere ciuitatis faciendo aliquid relidum fitrunumquen^ hxtedem infolidum tcneri,diuus Marcus fie Lucius Verus Proculæ refcopf^ runr.repus tarnen cohæredi præftituerunt, intra quod mittat ad opus faciendum, poft quod folam Proculam uolueriint f3cere,imput3tu« ram cohtcredi fumptupro parte eins. ergo fie in ftatua,amp;in leruitute» 6ætenscp,quæ diuinonem no recipiunt, idem diiius Marcus referipuf'

Si quis opus facere iuffus,paratus fit pecuniam dare rcipublic«,i't ipfa faciat,cum teftator per ipfum id fieri uoluerit.non audietui- *’^ diuus Marcus refcripfit.

STICHVS LIBER ESTO, ET VT EVM HAERES ARTIFICIVM DÖ' CHAT, VNDE SE TVERI POSSIT, PETO. PegafuS inutile fidm commiffum effe ait,quia genus artifieq adiedum non effet.fed pra’^o^ aut arbiter ex uo!untatcdefunfti,ficætatc,amp; conditionc,amp; natura,ing^ niobia eius,cui reliftum crit,ftatuet, quod potiffimum artificiiim b®* tes doccre eum fumptibus fuis debeat.

Slfic locutus erit teftator, HAERES ME VS ILLI fvNDVM ƒquot;' TO.SEio HOC AMPLivs DECEM.nóeritdubitandum,qinnS«i“’

NOn dubium cft,qnin fi uxori legatum fit, Si NOM NVP^W ’ idq; al q reftituere rogata fit; cogenda fit, fi nupferit, reftituft • Hxresquoqj, cui iurifiurandi condirio remittitur, legatum amp;W , commiffum deber. Sed Öe fi cui Icgatü relidum eft,ut alictw Ki^

^imatjiel præftet: fi redimere non poffiLqnod dominus id nçn uen« OâtjUel immodico predo uendatauftam æftimationem inferet.

TT Acres teftatoris Icgata,quæ in profunde effe dicuntur^quando-XTeumj apparuerint.præftat.

ÇAepe legatum plenius reftituitur fideicommifTario.quàm eft relie Odumueluti fi alluuione ager audus eftjiél etiam infulæ natæ.

H Tiam ea,quæfutura funtjegari poflunt,ut infula,uel in mari,uel XL’*! fluminibus nata. nbsp;nbsp;Seruitus quo^*( fer uo ) prædium haben« * alias Oliede legatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deeft.

Ci iure teftamento fado fideicommifliim tibi reliquero, deinde ali« Oud poflea fecero non nirejn quo fideicommiffum relinquam tibi, ®® 1 uliud.ê^ quod priore teftaniento,uel omnino non fit relidum: ui« dendum eft,an mens mea hsc fuerit facientis poflea teftamentum, ut ^olim ratum effe priore teftamento tibi relidum: quia uoluncate nu« da fideicómiffa infirmantuc.fed uix id obtinere poteft. fortaffis ideo, 9uoditademum â priore teftamento recedi uelim,fi poftenus uaUtu« funi f]t:amp; nunc ex pofteriore teftamento fideicommiffum ei non de« ®faf, etui fi ijdem haeredes utro^ teftamento inftituti ex priore exfti-

Cl tibi legatum eft uel fideicommiffum relidum,uti quid facias: cti Oam fi non intereft hætedis id fieri »negandam tibi adionem, fi non *^aueas hæredi futurum, quod defundus uoluit,Nerua amp;nbsp;Atilicinus ^deputauerunt.

Chesmihiperfideicômiffum relid3,eadcmtibiIcgatauel perfide» ptommiffum relida fit,non communicandi animo,fed utriijin fo« Wum: ambigendum non eft,fi altcri fit foluta,alterum quidem nnllu ''‘smipfa re laabere,fed adionem de precio mtegram tarnen habere.

ivy Vtu etiam relinquftur fideicommiffum: dummodo is nutu re« I 11'nquat.qui amp;loqui poteft:nififuperueniens morbus ei impedi ’’lento fit, Fideicommiffum relidum amp;nbsp;apud eum,cui relidum eft, fx cauffa lucratiua inuentum,exftingui placuit:nifi defundus æftima-bonetn quo^eius pra’dariuoluerit.',. Columnis œdiumuel tignis Ftrfideicomiffum relidis: extantumodo ampliffimus ordo praeftari polaire nulla æftimatioms fadamentiqne )quæ fine domus iniuria au ftiüpoffuüt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ Ss Her

Slqnisinprincipioteftamcnti adfcripferit, CVI BiS LEGAVERO, SEMEL DEBERI VOLO^poftea codem teftamcnto nel codidllis feiensfæpecidem legauèrit.-fuprema uoluntas potior habetur, ue» mo enimeam fibilegem poteftdicere,utd prioreei recederenónli« ceat. Sed hoe ita locum habebir, fi fpecialiter dixerit prions uolunm* tisfepoenitihffe,amp;:iioluifle,utlegatarius pinra legara aceipiat. Mi« lcs,in enm ex militari delido capirali didafcntentia.permitrcnteeoiu ipfa fententia,qui damnauihficuc teibamenti faeiendijta fidcicómiifi relinqnendi poteftatem confeqnitnr. nbsp;nbsp;Mortis damnu perfideicom

miffnm ferni relidi,anteqnam mora fiatjideicommiffariusfoluspao turdieet alienus relinqna’tnr.

EXimperfedoteftamentolegatauelfideicommiffalmpcratorein nindiearednnereenndnm eft. decet enim tanta: maieftati/as fo* nare leges,quibns ipfe folntns ede uidetnr.

ÏLLE AVT ILLE HAERES SEID CENTVM DATO. pOteftSciuS, ab ntro uelir,petere. nbsp;nbsp;Cnm in uerbis nulla eft ambiguitas, non debet

IS,qui fideicommiftlim debet,poft moram non tantum frudus, fed etiam omne damnügt;quo affedus eft fideicömiflariuSjpratftai^^^S' tnr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXVii. -IDEM.

PAnla Callinico ex parte hærede inftitnto Jiliæ einfdem lubentia-næ.enmin familia nnpfiiret,dccem teftamento legauit. deinde poft tempus codicilJis fadis,eentum eidem Callinico rcliqnerat, non adiedoHOC AMPLivs. pronnncianitntrantjfnmmamdcbehimari-me cnm in codicillis filiae Callinici nihil legatum fniffet. Pompeius Hermippns filinm Hermippu ex dodrante,h]iâ Titiana ex quadrante hxredes inftitnerat, amp;nbsp;prædia certa fingulis praeleganerat. pra:terca fi fine liberis Hermippns moteretur,aliam pofleffionem filiæ dari iuffe« rat. poft teftamétum fadis codicillis certa filiae prædia dederafcaint^ his cótentam effe nolnit pro omni hæredit3te,amp; his,quæ in teftamen* to rehqncrar.Hermippi bona ad fifenm peruenerant.Titiana fororn« deicommiffum petebat.quærebatur,ncrnmprohæreditate tantumgt; an amp;: pro his,quæpoftmotfé frater rogatnscrat reftituere, pater cam lioluiftetaccipereea^qnaecodicillisiehqueratfmihi ab omni uolunta

DE LEGAT. ET EIDEICOM. Ilf. 1119 ^^teceffumuidebatur. placuit autem humaniusinterprerarireafola, 9'’æ uiuente fratre acccptura crat.adcmpta nideri; nô etiam quæ poft *®oitem eius rcliqucrat ,fi fine libcris decederet. amp;nbsp;ita pronunciauit.

Iulianus Seuetus decedens,inftitutis qiiibufdâ hæredibus,aliimno •'^Oquinquaginta legauerat.cafcp à Julio Mauro colono fuo ex pcnfio *igt;biis fundi ab co debiris præftari uoluicicemtß Mauro quædam lega quot;trat.cum de hæreditate fifcus quacftionein mouiffet: iiiffu procura» ^obs Maurus pecuniam fifco foluerat.poftca haeres fctiptus obtinuc* f^t*aduerfus fifcum.alumno autem morruo hxres eins fideicommif« * ^^^ de-'Umabhærede Mauri petebat. placuit Imperatori nonuideri eins ft. eftaduei ^^conimiffum, fed demonftratum, unde accipere poftet. amp;nbsp;ideo hæ» fus», 'Afdein Seueri hæc præftare debere.

SI fidei meæ committatur,ut quod mihi reliâum fuerit fupta,^ ca pete poffum,altj reftituamrpoße me id capere,conftat.

XXlX. lABOLENVS hElH.rxpojkrioribuiLAieonis. QViconcubinam habcbat,ei ueftem prions concubinæutendam dederat .-deinde ita legauit, VESTEM, QVAE Eivs CAVSSA •^WPTA, PARATA EST. Cafcellius, Trebatius negant ei deberi prion’s concubinx cauffa parata; quia alia conditio effet in uxore. Labeo W non probat.-quia in eiufmodi legato non ius uxorium fequendum, fed üerborum interpretatio effet facienda, idemep uel in filia,uel quïlibet alia perfona iuris effe.Labeonis fententia ucra eft. Cum ita fegatum effet, TITIA VXOR MEA TANTVLAM PARTEM HABE« ^AQvantvlam VN VS HAERES; fi non æqu.alcs partes effent hæ« ftdnm.-Quintus Mutins amp;nbsp;Gallus putabât, maximam partem legatâ ^ffe;quia in maiore minor ^lt;j ineffet. Seruius, Oftims, minimâ; quia fûhires danatus effct,in poteftate eins effet,quam parte daret.Labeo ™cprobat.idcpucriieft. Cum italegatum effet, qvanta PECV-b'lA EX HAEREDITATE TITII AD ME PERVEN1T,TANTAM PE CVNiAH HAERES MEVS SEio DATO;idlegatupufatLabeo,quod ®Keptiim in tabulas fuas ex ea harreditate teftator reruliffet. cæterum i’fgat cauendum hæredi à legatario,ft quid forte poftea eins hætedita fe nomine hæres damnatus effet.ego puto contra.-quia non poteft ui« d«iadhxrcdem perueniffe, quod eins hæreditatis nomine prxftant« lus effet.idem Alfenus Varus Seruio placiuffe feribit. quod amp;nbsp;uerû eft.

Si hæres tibi, feruo generaliter leg3to,Stichum rtadiderit, isep. à te tuidusfuerit;poffe te ex teftamento agere,Labeo fçribit.quia non ui* deatur hæres dediffe,quod it.a dcderat,ut habere nô poffis . à hoc neru puto. fed hoc amplius ait; debere te prins, qnam iudicinm accipiatur, Ss ij denim«

DIGESTORVM LIB. XXXIL

dcnmidarc hsredi.namfi aliter feceris: agenti ex teftamento oppO' netur tibi doli mali exceptio, si STlGHVS ET DAMA SERVI HEI IN POTESTATE MEA ERVNT,CVM MORlAR; TVNC STICHVS ET DAMA LIBERI SVNTO, ET FVNDVM ILLVM SIBI HABENTO.fial terum ex his poft teftamentum faânm dominus alienaffet, ucJ manu« mififfet;neutrum liberum futurum,Labeoput.it.fed Tubero ciim,qiii remanfiffet in poteftatejiberum futurum.Öc legatum habitarumpii= tat.Tuberonisfententiauoluntati defunftimagisputoconuenirc.

Qui quatuor pocula oleaginea habebat,ita legairit. P0CVLA OLE AGINEA DVO PARiA.refpondi,unö par legatueffe: quia nó ira effet, BINA PARIA:ne^ita,POCVLORVM PARIA DVO.idéamp;Trebatius.

Qui hortos publicos à republica códuftos habebat,eorum hortoru frudus ufqg ad luftrum,quo condudi effent, Aufidio legauerat: amp;nbsp;hwe dem earn côditionem eoru hortoru ei damnauerat dare/ineretp eum uriamp;frui.refpondi,haeredem teneri finerefrui.hoc amplius haeredem quoqg mercedem hortorum reipublicæ præftaturum. Cum in tefta mentofcriptumeffet,STlCHO SERVO MEO HAERES QyiNQVEDA TO. ET SI STICHVS HAEREDI MEO PER BIENNIVM SERVIERIT, LIBER ESTO; poft biennium legatum debcri exiftimorquiainid tem« pus amp;nbsp;liberras amp;nbsp;legatum referri debent, quod amp;nbsp;Trebatius refpondit.

Si fundum mihi uendere certo precio damnatusesrnulliimftnäa cius rei ea uenditione excipere tibi liberum erit. quia id precium ad to tâ cauffam fundi perrinet. nbsp;nbsp;Qui fundu mandata meo in focietatem

mihi amp;nbsp;fibi emerat;deindc eu finibus diuiferat, amp;nbsp;prias quam mihi tra deretjtaeumtibilegauerat,FVNDVM mevm illi DO.negauiam-plias parte illi deberi.-quia uerifimile non effet, ita teftatu effe patreni familias,ut mandat! hærcs eins damnaretur. nbsp;VXORI mbae,dvm

CVM FILIOMEO CAPVAE ERIT, HAERES MEVS DVCENTADA* TO. filius â matre migrauit.fi ambo Capuæ habitaffent; legatum ma» tridebitûiriputaui,quâuis und non habitaffent. fin aut in aliud muni cipium tranffiffent.-unius tantûmodo anni debitû iri,quo und habitaf» fient quantolibet tempore,Trebatius ait.uideamus,an his uerbis DVM CVM FiLio CAPVAE ERiTnoncóditiofignificetar,fcdeafcriptura pro faperuacua debeat haberi.quod non ,pbo.fin aut per mulieré mo» ra non eft,quo minus cu filio habitetdegamm ei deberi. Si redes alic« nas ut dares damnatus fis,neq?eas alla códitione emere poffisrarftima» re hidicem oportere Atcius fcribit,quari ædes fint,utprecio folutohï res liberetur. idem iuris eft,amp; fi eum potuiffes emere,non emeris. SXX x. L A B E o kb. Tr^av^p.

1™ earum œdium erit. P A v L v s. hoc tune demum falfum eft, cum fiominus * binariû aliquod concJaue,quod amp;fupracôcameratiQneni,*aPs.bina alteramm ædium fit, in ufum alterarum conuerterit, ateg ita his ufus xuædiû. fuerit.nan^ co modo alteris aedibus id accedct,alteris decèdet.

SExtiam filiam ex quadrante,ex reliquis Seium amp;nbsp;Marium forons filiosfcripfithœredes.Sextiam fubftituit Mario, ÔeMariû Sextiæ. déditautem per præceptionem Mario certasfpecies. Marins partem hæreditatis,ex qua feriptus erat, omifit: amp;nbsp;eo inteftato defundo, bona Elus ad fratrem legitimum Seium deuoluta funt.quæfitû eft,an Sextia exfubftitutione etiam hæc,quæ prælegata Mario erantjute fubftitu-tionis à legitimo hærede defundi fibi uindicare poffïte' refpondi. fecun dum ea,quæ ,pponerentur,Sextiam in legatis,quæ Mario data effent, fubftitutam non cffe.

VXorifuæ inter cetera ita legauit, ET DOMVS EAM PARTEM, iN QVA MORARI CONSVEViMVS.quæfitumeft. cumtamtc ftamenti faciendi tempore,cp mortis,totam domum in ufu habuerir, necquid^ ex ea locatum;an ea tantumodo uideatur legaffecubicula, taquibasdormire confueuerantf refpondit. earn omnem partem,iu quamoraricumfamiliafua confueuiffet. Vxori fus inter cetera italegailit. VXORI MBAE QVIDQVID VIWS DEDI,DONAVI,VSl-fivs'vE Eivs COMPARAVI, CONCEDi VOLO.quæro,anquodpofttc ftamentum fadumei donatumeft,idquolt;5 conceffum uideatur^ re-fpondit.uerba,qnæ ,pponerétur,nihil pro futuro tempore fignificare.

Gum Seins pro lixore centum aureos creditori foluerit,amp; ornamen ^nipignori pofitum luerit,poftea autem teftamento fado uxori fiiae ‘fgauent, qnidqnid ad enm, inue ftipulatum eins conceffit,amp;: hoc am plins uicenos aureos annuos.-qutefitum eft,an hos centum aureos hx« ^Edes uiri ab nxore nel hxredibus eins répétante' refpondit. fi donatio« *gt;B cauffa creditori foluiffet.-tencri hxredesex cauffa fideicommiffi, fi iqgt;etant,atlt;$ exceptionectiampetentes fubmoneri .• qnod’prxfum» ptuin id effe debeat,nifi contrarium ab hxredibus probetur.

XXXIII. IDEAL VTOmédebitorisinhxcuerbalegauït.TiTlO HOC AMPLIVS DA IN R’ VOLO DECEM AVREOS,QyOS MIHI HAEREDES CAII SEII ®EBENT,ADVERSVS QVOS EI ACTIONEM MANDARI VOLO, EI* lt;^E EORVNDEM PIGNORA TRADi.quxro,utrühxredestantude« té dare debeanr ,an omne debitü,hoc eft amp;nbsp;in ufuras debeant madare^ «^fpondit. uideri uniuerfam eins nominis obligationem legatam.

Item qtiaero.cum ignorante matrefamilias.aâores in prouinciaad ieftis forti ufnris,decem ftipulati fint: an ex cauffa fidcicommiffi fu* prafcripri etiam incrementum huius debiti ad Titiü pertincatï’ refpoii flit,pertincre. Filio ex parte hæredc fcripto praeceprionem dedit in* ter caetera hisuerbis. TITIO FiLio WEO NOMiNA EX CALENDA* RIO, QVAB ELEGERIT FILIVS MEVS SIBf,VIG[NTl DARE DAMNAS SVNTO SINE DOLO MALO, eidem filio uiiius omnium reruni fuatumadminiftrationem petmifit.qtü poft teftamentum faftum an tè mortem patris annis decern,quibus procurabat patri,contra ueteié confuecudinem patris,qua calendarium exercebatur,nouos debitor« amplarum pecuniarum fecir.amp;: in priores,quos pater exiguarum for« tunarum habebat,maius creditum contulit, ad hoe, ut uiginti nomi« nibus propèomnis fubftantiacalendarrj effet, quaefitum eft,anbuic filio eorum nominum,quæ ipfe feciffet,præceptio permittenda effetre fpondi.ex hiseledionemhabere,quæ teftamenn tempore teftatorin calehdario habuiffet. Vni ex haeredibus per prxceptioné reliquit es, qua: ex patrimonio fui uiri Aretonis ei fupcrerant.eius'cp fidei comrni fir,hæc eadem reftituerepronepoti, cö effet annis fedecim. inquibus hæcuerba adieeit. ITEM ROGO, VTI RELIqvvm AES ALiENVM, QVOD EX BONIS ARETONIS DEBETVR,OMNIBVS CREDITORIBVS EX REDITIBVS EORVM BONORVM SOLVAS,REDDAS, SATIS'QVB FACIAS, quaefitum eft.fi probauerit haeres non fufficere redituni bo» worum ad totius debiti exfolutioncm:an nihilominus tarnen ipfede« beat agnofcere onus aeris alienit’ rcfpondi.manifefteproponi,cxrediti bus bonorum eorû iuffum alienum æs,non de proprio foluere. P^* ter filio amp;:,filia haeredibus inftitutis,cü fingulis certa praedia amp;nbsp;calendaria prælegaffet,itacauit. A'TE AVTEM FiLI CHARlSSIME, QVAE« CVNQVE LEGAVI, PRAESTARI VOLO. ET SI QVID EVENBRIT AERIS ALIENI.QVOD IN TEMPVS PRO MVTVO ACCEPERAH,ET DEBVERO, A' TE SOLVI VOLO:VT QVOD SORORITVAE RELIQVI, INTEGRVM AD EAM PERTINEAT. quæfitueft.anquod ex quaCUB, cauffa debuit parcr,a filio fit praeftandumf refpondi. poffe filiam ex fr deicómiffoconfcqui,utreleuaretur,quomagis integrum, quodtefta» tor dediffet,ad earn per ueniret.

PAtronus libertoftatim tribumernipetieratlibcrtusdiumoram ab haerede patroni paffus eft.óe décédés hæredé reliquit clariflimu uirum. quaefitum eft,an tribus æftimatio hæredi eins debeaturc’refpo« di.dcbeti. Item quaefitum eft. an amp;nbsp;commoda,amp; principales liberalita-tes,quasUbeaus ex eadem tribu uf« in diem mortis fuse tofecutmus fniffet

füiffetj fi ei ca tribus fecundum uoluntatcm patrom fui tune compacta fuiffet.’an nero ufurae aeftimationis haeredi eins debeaturf refpon» di.quidquid ipfe confecuturus effet, id ad hæredem fiium rranfmirte« te. Sempronioitalegauit.SEMPRONivs SVMITO PRAEDIA HEA OHNIA, QVAE SVNT VSQVE AD PRAEDIVM, QVOD VOCATVR GAAS,IN FINIEVS GALATIAE SVB CVRA VILLICI PRIM1,ITA VT HAEC’OAINIA INSTRVCTA SVNT.quæfitumeft. cumineodem con finio prædiorum unutn fit prxdiü non in Gabtiæ, fed Cappadociæ fi# nibus,fiib cura tarnen eiufdem uiUici:an etiam id praedium cum cæte# tis ad Sempronium pertineatc’ refpôdi,amp; hoc debcri. Libertis,quos nominaucrat, italegauit. FVNDVM TREBATiANVM, QVI EST IN REGIONE ARELATIA.’ITEM FVNDVM SATRIANVM, QVI EST IN REGIONE NIPHANA CVM TABERNA DARt VOLO. quæfitnmdt cum inter fundos,quos fupra legauit, fit quidam fundus uocabulo Sa tti3nus,in regione tarnen Niphana non fit; an ex cauffa fideicommif# fl 11 bertis debcaturb refpódi. fi nullus effet Satrianus in regione Nipha ua.Ôtdcco fenfiffe teftatorem certum fit,qui alibi effet. non minus de# ^eri,quamuis in regione defignanda lapfus effet. Godicillis confit# Glatis ira cauit. TIBVRTIBVS MVNICIPIBVS MEIS AM ANTISSIMIS» OyOS SCITIS,BALNEVM IVLIANVMIVNCTVM DOMVI MEAE;ITA, VTPVBLICE SVMPTV HAEREDVM MEORVM ET DILIGENTIA DE GEMMENSIBVS TOT! VS AN NI PRAEBEATVR GRATIS, quæfitum elt,aii Si fumptus refedionibus neceffarios hxredes præftare debeantC* tefpondi.fccundum ea,quæ proponerentur,uideri teftatorem,amp; fupet c^efadionis amp;nbsp;præbitionis omis,de his quoq; fenfiffe, quæ ad quotidia tó tiitelam pertineant, quibus balncæ aut inftmantur,aut deniq? inter Alitas ceffationum uices parari purgarit^ ut habiles ad lauâdum fiât, fine folitæ. Apud Scmiolam libro decimo oâauo digeftorû CLAV# piVS notât, nec fideicommiffa abinteftato data debentnr ab eo, eu« tas de inofficiofo teftamento conftitiffet;quia creder etur, quafi furio tas.teftamentum facere non potuiffe. ideocpnec aliud quid pertinens ’dtaprema eins indicia ualet.

XXXV. sc AEVO LA, CVm quis decedens Seix matri fundum, qui prins matris erat,Ic gauerat.-ab eo pettjt,ut eundem,cum moreretur, Flauix Albinae coningi fuæreftitueret.poft mortem teftatoris materapud magiftra# tumprofeffa eft, nihil fe aduerfus uoluntatéfilij fui faftnrä.paratam'q; clt;æ, fundum Flaniæ Albinae tradere, fi fibi annua bina praeftarentur tedituum nomine, fed neq; poffeffionem tradidit,neqp annuabina ^ccepit.qiiæfitiim eft,an fiindmn iure alq uendere poffitf refpondit. fi dein

de iure legati fidei'çp commiffï queereretiir: fecundum ca, qus propos nerentur,nec ualuidc,quod matri fuum legabat; ne^ onus fideicom* mifli proceffiffe.fi modo nihil preeterea mater cepiflet nbsp;nbsp;Qui tefta*

mentohæredem fcripferat,ducenta Mxuiolegauit.amp;fidei dus coni' mifitjUt centum daretGlaucœTychæ, Elpidrseautem quinquaginra. poftea Mxuius uolente teftatore literas emifit ad eas/ecudum uolun* tatem teftatoris fe reftituturu. poftea teftator fecit codicillos, quibus amp;nbsp;hoc præcepi t: ut præter hos codicillos, fi quid ahud prolatum eflet» non ualeret.quæfitum eft,an Maeuius, qui ducenta accepit ( quia mu-tauituoluntatem teftator deea epiftola}a mulieribus conuenin ex caufTa fideicommiffi poffite'refpondit.fecudum ea,quæ proponeren» tur,fruftra Meeuium conueniri:fiue ducenta,fine preedium prohisac» cepiffet. j Seiamamp; Mæuiû liberros fuos æquis partibus hæredes Icri» pût.Mæuio fubftituit Sempronium pupillum fuum. deinde codicil» los per fideicommiffum confirmauit,quibus ira cauit. LVCiVS TiTi-VS SEIAE HAEREDI SVAE, QVAM PRO PARTE DIMIDIA iNSU TVI,SALVTEM. MAEVIVM LIBERTVM MEVM,QyEM iN TESTA WENTO PRO PARTE DIMIDIA HAEREDEM INSTITVREAM PAK TEM HAEREDITATIS VETO ACCIPERE, CVIVS IN LOCVM. PAR-TEM'VE EIVS PVBLIVM SEMPRONIVM DOMINVM MEVM HAEREDEM ESSE vOLO.ÔcMæuio,adqucm hiereditatisportioncmno» luit peruenire, cum hoc elogio fideicômiffum reliquit. AiAEVio 11» BERTO MEO NIHIL DE ME MERITO DARI VOLO LAGENAS VP Ni VETVSri CENTVMQyiNQyAGiNTA.quæritumeft.cumuoIun« tas teftatoris hæcfuerit,.ut omnimodoperueniat portio hæreditatis ad Sempronium pupillum: an fideicommiffum ex uerbis fiiprafcri» pris ualete inteliigatur.ôc à quo Sempronius petere poffit. cum ad cet» tam perfonam codicillos fenpferitCrefpondit poffe fideicommiffum â MeeuiO péri. Pater emancipato filio bona fua uniuctfa, exceptis duobus feruis,non morris cauffa donauit,amp; ftipulatus eft à filio in hac uerba. quæ ribt mancipia, quecep prxdia donationis cauffa tradidi, ceffi;per te non fieri dolo malo,nelt;5pereum,adquemeares pertinamp; bit,quo minus ea mancipia,quæq; ex his adgnata erunt, eaq^ pradia cuminftrumento,cumegouolam,uelcum morieris,qu3Clt;q5 corum exftabunt,neç dolo malo,aut fraude, faâoûe tuo, eius'ep, ad quein ea tes pertinebit,ita in terum natura, aut in poteftate effe defijffent: fi ui» uam.mihi, aut cui ego uolam, reddantur,reftituantur Cquot; ftipulatus eft Lucius Titius pater, fpopondit Lucius Tirius filius. Idem pater dece» dens/idcicommiffariam epiftolam adfilium fuum fctipfit inhareuet bâ. Lucio Titio filio fuo falutem. tenus de tua picrate,fidei tuæcom» initto

DE LEGAT. ET FIDEICOM. HL nî$ ^’tto/u des,præftes illi amp;ilJi certain pecuniam. amp;nbsp;Lucrionem feniu fucmn liberum çlTc uolo. quantum eft. cum filins nec patris bpno« ®wgt;^ffcflioricm acceperiyiec libres ei exftitcrit;an ex epiftola fidéi f ommiffa amp;nbsp;liber tatein præftare debeatc're/pondi. amp;nbsp;fi neeg haeredita» ^fniadi(ret,nelt;5 honor urn poffelTionem petiffet, amp;nbsp;nihil ex haeredi-poffideretitamen nihilominus amp;: ex ftipulatu ah hsredibus patris, « fideicommiflb ah his,” quorum intereft,quafi debitorem conueniri pofemaxime poft conftitutionenidiuiPqjqnæ hoc induxit. nbsp;Nu-

P^a, duobus filqs,quos ex priore marito habebat,mandauit, ut ui» ‘ S'nti.^doti dabat ^ftipularenturinomnemcafum^quofplui poftet ■^strimoniumnit etiani alterutri ex his totados foluatur. conftante ■i’atriinonio uno ex filqs mortuo,uxor per epiftolam petijt à fuperftis Wio,uri quandolt;5 partem dimidiam dûtaxat dotis exigarA' ea con-’öjtus eat:alteram autem partem apud maritum eius remanere con« ^®lt;«t.qiiae0tum eft. poftea in matrimonio muliere defunâa: an mari- , , fus,fi de tota dote côueniatur à filio,doli mali exceptione fe tueripof- . quot;K'amp; an ultro ercauffa fideicômiflï aftio ei competat,ut de parte obli ^ttonis accepto ei feraturc'refpOndi. exceptionem utilem fore, à ul« /oexfideicommiiTopeti pofte. Idemquænr.andcreliqnadimidia P^e mandati aftio utilis fit hæredibus mulieris aduerfus filium eiusC* fypûiidit. fecundum ea,qux proponerentur (maxime poft literas ad uium feriptas ) non fore ùtilem. C l a v d i v s. quoniam in his ex# P,fuffit,ut contentus effet dimidia parte dotis. quibus uerbis fatis fidei fuuiiffumfilio relinqui placuit. Codicillisitafcripfit. BSÀo^ca vrav

Û7roKTa7/jL'va nu^za Vraz. Ma^z/xa au^zw /x» (Tàwaçzoc fw^la isiv-'{:Ka.Qop •^« x^7a9«'aàù tS 0£za «utS louÀz« Ma^z/xw, 7v« i^n ^'^^^^^i'i^iK^oJ'ôxraiK.^pyiyvovlomrvp Toaeÿ ,t^'§ A(.U5lt;aj5t7roæoôiwaz au« J'üfcovAo^cü. ^UTO 5^ TW ^ila aura w/txoöc. quæfitum cft. an ad depofi-*W pecuniam petendam fufficiant nerba codicillorum.cum hanc fp ’Ui,nec aliam ullam probationcm habcantç’refpondi.ex his,qu3e pro , Punerentur.-fcilicet cum iufiurandum dediffe fuper hoc teftator affïr-puuitxredendum efte feripmræ. Titia honeftiftîma foemipa cum ~ juegocijsfuisoperaCallimachifemperuteretur.quiex teftamento ???T?0“ poterat: teftamentofafto,manu fua itacauit. J'àfls/xâv.P æoSHvaz Ka;^z/xâ)lt;;^w P-zA» X“?V æKvàçza /xu^i«. quxro, an ‘ æ*: pecunia ex cauffa mercedis ab hæredibus Titiæ exigi poffitc'refpo 'f »onidcirco,quod fcriptuinfAcxigipoffc infraudem legis relia J^«- Exhisuerbisteftamenti,OMMiBVS,Qyos,,QyAS'VE MA-VMïSERlM.SlVE HIS TABVLIS, SIVE QVIBVSCVNQVE ALIIS:FI-. ^®s JILIAS 1 VE S VAS OMNES COMCEDI VOLO ; quaefitum eft, an Tt his.

his,qiios liions manumififfet,debeantut filnfrefpödit.Ws quo^j^uos qlias ne ante teftamentû faftuni manumififfet, Klios.filiasue ex caufli fideicommiffi prxftaii oporterc.

PAterfiIium hærcdcmpraedia alienarc, feu pignori ponerc prohi« biierat;fcdconferuareliberisex iiiftis nuptiis,amp;cjEtcris cognatis fidciconimiferat.filiiis praedia, qua:pater obligata reliqucraf,dinnflb haereditario creditore nnnus noui creditoris,a priore in fequentê créai torem pignoris hypothecænc nomine tranftnlit. quseiitum eft, an pi* gnus redetontradum efletfrefpondi.fecundiim ea,quæ proponeren» tiir.redc contradum. Idem quaeftjt. cum filins prædia hereditaria, ut dimitteret hæreditarios creditores.diftraxiffet; an emptorcs,q«ifiaf* commiffum ignorarunr, benc emcnntC'rcfpondi. fecundum ea, qu® proponerentur^rede contraâum.-fi non état aliud inhæreditatc,unde debitum exfolueret. nbsp;nbsp;Duobus libertis Sticho amp;nbsp;Erote hæredibus in

ftitutis,ita cauit. FVNDVM CORNELIANVM DE NOMINE ME0 EXIRE VETO, unus ex hæredibus Srichus ancillam ( fcilicct Ardeur' fam ) teftamento liberam effe i uiTir.eidemep partem fuam hindi le^ uit.quaero,an Eros, amp;nbsp;cæteri eolliberri Stichi ex caufla fideicommiui dus fundi partem ab hærede Stichi petcre poffintî’refpondi.noncon-tineri. Filiam fuam hæredem feripferat,amp; ita cauerat. VETO AV-TEM AEDIFICIVM DE MEO NOMINE EXIRE: SED AD VERNAS 'MEOS,0yOS HOC TESTAMENTO NOMINAVI,PERTINERE VOLO, quœfitum eft. defunäa hærede amp;nbsp;legararrjs uernis, an ad iinnm über* turn, qui remanfit, totum fideicommüTum pertineretƒ refpondi.au eum,qui ex uernis fupereffetjecundum ea,quæ proponerentur, uiri* lem parte pertinere. Fimdó Titianü à ßlio,quoad uixerit,uetuit ne* nundari,donari,pignorari.-amp;hæcucrba adiecit. QVOD SI ADVER-SVS VOLVNTATEM MEAM FACERE VOLVERIT:FVNDVM TITIA NVM AD FISCVM PERTINERE. ITA ENIM FIET.VT FVNDVS Ti TIANVS DE NOMINE NOSTRO NVNQVAM EXEAT. qu.TfitÜeft. cum niuus filiuseum fundum fecundum uoluntatem patris retinue* rit.-an defundo eo,non ad haeredes fcriptos à filio,fed ad eos,quidefa* milia fiinr,pertineatdxfpondi.hoc ex nolunrate defundi eolligi pofle filium,quoad uiueret,alienare,uel pignorare non pofte.teftanienti au tem fadionem amp;nbsp;in eo fundo, in extraneos etia barredes habiturui».

luÜus Agrippa prirnipitaris teftamento ftio cauit,nc ullo mod o re» liquias eiusA pitedium fubutbanum, autdomum maioré hrereseius pignoraret,aut ulIo modo alienaret. filia eins haeres fcripta, hæredem icliquit filiam fuam neptem pnmipilaris, quaecafdemres din pofte» dit,amp;

, DE LEGAT. ET FIDEICOM. HT. 11^7 dit,amp;dccedenscxtrancos inftituithærcdcs. quæfitumcft.an capræ-diiextraneus hæres haberetran uero ad Iuliam dominam^quae habii« itpatfuummaiorem Iulium Agrippam, pernnerenfC'refpondi. cum hoc nudum praeceptû cHetaiihil proponi contra uoluntatem defundi fadum.quo minus ad ha^redes percinerent. Quindecim libertis, quos nominauerat, prædiolü cum taberna legauerat, amp;nbsp;adieccrat hæc uerba: sibi'qve eos habere, possidere volo, ea lege et CONDITIONE.NE QVIS EORVM PARTEM SV AK VENDERE, DONARE, AUVD’VE QVID FACERE ALU VELIT. QVOD SI ADVER Svs EA QVID FACTVM ERIT: TVNC EAS PORTIONES PRAEDI-VM'VB CVM TABERNA AD REMPVBLICAM TVSCVLANORVAI îERTiNERE VOLO. quidam ex bis libertis uendidetunt patres bias duobus eollibertis fuis ex codé corpore.emptores aût defundi Caiiim Seium extraneû hæredem reliquerunt.quæfitû eft partes,quæ uenic tunt.utrum ad CaiûScium,an ad fuperftites eollibertos fuos,qui par« ffs fuas non uendidcrunt,pertinerent7’refpondi.fecundû ea, quœ pro« ponerentur ,ad Caium Seium pertinere.Item quæfijt, an partes uendi ïæadrcmpublicam Tufculanorum pertinerentc'refpondi. non perti« •lere.c LA V D i V S.quia non poffidcntis perfona, qui nunc extraneus *ft.rdpiciendaeft.-fedemptorum,quifecundum uoluntatem defiin-fecx illis fuerunt,quibus permiferatteftatrix uenundari;nec condis hoexftititdatifideicommiffircipublicæ Tufculanorum. Tufcula-JJôs fidei eins, cui duo milia folidorû legauerat,commifit in hæc lier« ®3 A'TE PETRONI PETO.VTI EA DVO MlLlA SOLIDORVM RED ^AS COLLEGio CVIVSDAM TEMPLi.quaîfitumeft.cumid collegia ‘gt;® poften diffolutum fit.utrum legarum ad Petronium pernneat; an *’«oapudhærcdemremanere debeatC'refpondi.Petronium iure pc« *^t:uti^ fi per eum non ftetit,parére defundi uoluntati. Pater fili« ®shæredesfcripferat,amp;adiecerat.PRAED[A,QyAE AD EOS EX BO *^gt;SMEIS PERVENTVRASVNT,NVLLAEX CAVSSA ABALIENENT. ^^D CONSERVENT SVCCESSIONI SVAE, DE'QVE EA RE INVP ^^M SiBi CAVEANT. ex his uerbis quæfitumcft, an prædia per fidei 'onimiflumrelidauideanturc'refpondi.nihilde fideicommilTo pro«

Ex parte dimidiahxredi inftiruro per præceprionemfiindd ‘'g3Uit,amp;abcoitaperiit. PETO, VT VELIS COHAEREDEM TIBI RB ^'PERE IN FVNDO IVLIANO MEO , QVEM HOC AMPLIVS TE PP-AECIPERE IVSSI, CLODIVM VERVM NEPOTEM MEVM CO-^Natvm T V VM.quæfitum elt,an pars fundi ex cauffa fideicommifli “potidebeatiirc'refpondijdeberi.

DIGESTORTM LIB. XXXIL

PAMPHILO LIBERTO HOC AMPLIVS, QVA'm CODICILLE RE-LIQVI, DARI VOLO CENTVM, ET SClO OMNIA. QVAE TIBl PAMPHILE RELINQVO, AD FILIOS MEOS PERVENTVRA: CVM AFFECTIONEM TVAM CIRCA EOS BENE PERSPECTAM HABEAM. quaero.an uerbis fuprafcriptis Pamphili fidci comiferit, ut port mor« tern filqs defundi cennim reftituatfrclpondi. fecundam ea.qiiæpro-poncrentur.non uideri quidem ( quantu ad uerba teftaforis perrinet ) fidei commiffum Pamphilo.utcentnm reftitiieret.fed cum fententi« am defundi d liberto decipi fatis inhumanum fir.centum ei relidosfi-Iqs teftatoris deberereftitui: quia infimili fpecieâ: Imperator noftet diuus Marais hoc conftituit. nbsp;nbsp;Propofitum eft,non habentem libc-

ros,nec cognatos.in diferimine uitæ conftitutum, per infirmitatem, adcerfitis amicis.Caio Seio contiibernalidixilTe.quoduelitei relin* quere prædia, quæ nominaflet; caq^ dida in teftationé Caium Seiuni tedegiffe.etia m ipfo teftatore interrogato. an ea dixiffet. amp;nbsp;refponfo eins tali ma Ais ta inferco.'qutefitum eft, anprædia.quæ deftinata effent,ex cauffa fideicommiffi ad Caium Seinm pertinerent C* refpon« di.fupcr hoc nee dubitandum effe,quin fideicommiffum ualeat. Du i asfilias acquis ex partibus hæredes fecerat. alterifundum prælegauc* rat,amp;petierat ab ea,ut forori fuæ uiginti daretab cademfiliapetiltut partem dimidiam fundi eidem forori reftitiierer.quæfitum eft, an ui« ginti præftar i deberentc’ refpondi. non effe præftanda, XXXVIir. IDEM.

POftemaneipationem partis fufeepta, dpatruo utlegitimohï« rede petierat, ut partem hxreditatisauunculofuodaret,amp;.'igros duos.ad utrunlt;5 autemut proximum cognatum fucccffioeiusperti« nuit per bonorum poffcffionem.quæfitum eft. cum in parte hærediia tis fideicomiffum non conftiterit, quodea fuoiureper bonorupof* feffionem auunculus habiturns effet: an nihitominns in parte agro« rum confiftat.ut Titius partes agrorum diiasC id eftunam, quantfto iure per bonorum poffeffionem habeat: alteram uero parts ex caiilTa fideicommiffi ) petere debeatc’refpondi.petere poffc.Idem quafijt.fi ab eodem patruo fideicommiffa alqsquo^dedennntcu infoliduni, an uero pro parte ab eo præftandâ fintc’refpondi. in folidum praftsn-Seiam ex dodrante,Mæuiam ex quadrante inftituit hæredes. fidei Seiæcommifitinhæcuerba. A' TE PETO, tvae'qve FiDEi COM-MITTO,VT QVIDQVID ßX HAEREDITATE MEA AD TE PERVE NERIT, RESTITVAS FILIO TVO, RETENTIS TIBI HORTIS MEIS. qnæfitum eft. cum generali capite ßdeicömmififfet, QVISQVIS HAB RES ERiT DE OMNiBVSjUtpraeftarefjquodcmKjIegaffet.-ancnmdo dran«

^rantern hærcditatis reftituerct,hortos in affem uindicare Sein debe« atCrefpondi. etiamcohaeredisfideic0miffumuideri,ut quadrantem, ^nem in his horns haberct,Seiaeredderet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

X TXorcmamp; filium communeni hæredes in ftituit, luxons fidei V commifitinhæeuerba. PETO A'TE DOMINA VX0R,NE EX PVNDO TITIANO PARTEM TIBI VINDICES, CVM SCIAS ME VNI VERSAM EMPTIONEM EIVS FVNDI FEClSSE: SED BENEFIGIO AFFECTIONIS ET PIETATIS, QVAM TIBI DEBVI,EANDEM EM-PnONEMfCVMNVMlS MEIS COMPAR ASSEM )TECVM COMMVNI CASSE.quæfitiim eft^an euni fundamin folidum filij effe uoliieritffe-fpondit.eiim,dequoquïErererur,pciinde rationem infundo haberi uoluiffe^ac fi uniuerfus hæreditarius effet.-ut pro parte dimidia amp;nbsp;uxor ^filius agrum ut hxreditarium habeant. In teftamentoita feri-ptlimfuit. DOMVM MEAM CVM HORTO APPLICITO LIBERTIS WEIS CONGEDI VOLO. amp;aliocapite. FORTVNIO LIBERTO MÈO Ex DOMO MEA,QyAM LIEERTIS MEIS DEDROIAETAMsIN Cjj'A HABITABAM.'ITEM CELLARIVM IVNCTVM EIDEM DIAETAE AB KAEREDE MEO CONGEDI VOLO. quaeßcumeft, an hæres teftatoris oiieratus aideacurdn præftando legato Fortunio, cum domus uniuer fa libertis fit prælægatac’ refpódit. nó effe oneratum. Codicillis con firmatisitacanit. OMNIBVS AVTEM LlBERTIS MEIS, ET QVOSVI VVS,ET QVOS HIS GODICILLIS MANVMISI, VEL PÖSTEA MANV 1 nbsp;nbsp;MISERO; CONTVBERNALES SVOS, ITEM FILIOS, FILIAS LEGO.-NISI

SI QVOS QVAS'VE AD VXOREM MEAM TESTAMENTO PERTINE RE VOLVI, VEL EI NOMINATIM LEGAVI,LEGAVERO.idempoftea •'piftolaperijtabhaeredibus fuis,utregionem Vmbriœ inPiceno co-bæredi ijxori fure reftituerent cum omnibus, quæ ibi effent, amp;nbsp;manci pijsnifticiSjUelurbaniSjamp;aftoribus.exceptismânumiffis.quœfitû eft tu Eros amp;nbsp;Stichus ferui in diern uitxteftatotis m Vmbria in Piceno adum adminiftrauetint, fint ai'it Damx, qiiem teftator uiuus mamis inifeiat,filij naturales.-utrum eidem Damxex uerbis codicilli ab hie« fedibaspræftandi fint; an nero ad Seiamuxorem ex uerbis épiftolx pertineantfrefpondit. ex codicillis ad patrem naturalem cos pietatis intuitu pertinere. Feliciffimo amp;nbsp;Feliciffimx,quibus libertatem de» derat, fundum Gargilianum legauit cu cafa. amp;nbsp;alio capite Tirio filio, Çuem ex quarta’partc hxredem fcripferaf,prxlegauit in hxc uerba. Ti Tl FILI HOC AMPLIVS DE MEDIO SVMITO LEGATA MEAsQVAE «IHI TAM PATER TVVS PRAESENS, QVA'M CLOELI VS IVSTVS TRATER PATRIS RELl(QyERVNT.qu3efitumeft.£umfundusGar-

gilianus teftatdei à manto eins, id eft àpatre Tinifilrj legatus fifciH fundus ex cauffafideicommiffi debèaturC' utrum filio Tirio tantum, an Feliciffimo amp;nbsp;Feliciffimæ, an tribusC* refpondi.nonefle aerifi« mile: earn, quae nihil aliud FeliciffimoSc FelicifTiniæjnfi hæc, fpeci* aliter legarit: ad filium,cui Ä: harreditatis fux partem reliquit jlega« turn generali ferinone transferre uoluifle. Teftamento ita pue-ïOslegauerat.PVBLIO MAEVIO DOMINVLO MEO AB HAEREDI« BVS MBIS DARI VOLO PVER05 CÈVINQVE EX MEIS,DVNTAXAT INTRA ANNOS SEPTEM, poft annoscomplures,qiüm fecitteftamé tnm,motitur.quæfitumelt,cuius a:tatis Maeiiio mancipia debeant: utrum'ne qua: teftamenti fadi tempore intra feptem annosfucrunt-, an quæ morns tempore intra earn aetatem inueniannuC' refpon-die. earn uideri actatem defignatam,quae effet,cumdteftatorerelin queretur:’ Concubinae inter caetera his uerbis legauerat. FVN» DVM IN APPIA CVM VILLICO SVO ET CONTVBERNALI ElVS ET Ï1L1IS DARI VOLO. quxfitumeft,annepotesquo^uillicoamp;contiP bernali eins teftaror ad concubinam pertinere uolueritt' refponditni-hi! proponi, cur non deberentur. Lcgauerat per fideitommiHin^ Mvuqs ita, QViDOyiD IN PATRIA GADIBVS POSSlDEO.quS^’™ eft, an fi quam fuburbaham adiacentem pofTelTionem haberet; hïc quolt;5 ex cauffa fideicómiffi Meurjs debcaturC” refpondit. poffe ad hanc quoq? uerborum fignificationem extendi. Item quaefitum eft.fi ledarq.quod in patria fua,uel intra fines eius,dcfunftus cxcrcuit,inftm menta in domo,quam in parrla fu a habebat,reliquit; an id quexj caïeu darium proprer uerba fupra fetipta Maeuijs ex cauffa fideicommiSi de bereture' refpondit. non deberi. Item quæfitum eft.an pecunia,qu^® in area domi Gadibus inuenta cffct,ucl ex diuerfis nominibus exafla, amp;nbsp;ibidepofita,cxfideicómiffo debeatur:’ refpondi. fupra telponfw^

Teftamento.quo filium amp;nbsp;uxorem haeredes inftitueranfiliae per fi* deicômiffum centum,cum in familia nuberet,legauit.amp; adiecitita fl DEI TVAB COMMITTO F1LIA,VT CVl IN FAMILIA NVBAS;ET 0^^ TIESCVNQVE NVBES,PATIERIS EXDOTE TVA.QVAM DABIS,PARTEM DlMIDlAM STIPVLARI FRATREM TVVM ET SEIAM MA« TREM TVAM,PR0 PARTIBVS DIMIDIIS DARI SIBI, SI IN MATAI MONIO EIVS, CVI NVBES, SIVE DIVORTIO FACTO, PRlVSQVA'M DOS TVA REDDATVR,E0'VE NOMINE SATISFACTVM ERIT.MO RIERIS NVLLO FILIO FlLIA'VE EX EO RELICTO. paterflliamuif ginem nuptum collocauit.eiustp nomine dotem dedit.- Öfpoft diuor tium eandem recepitA alq in matrimonium cum dote dedit,amp;ftipiv latus eft earn fibi aut filix fus leddi. manente ûlia in mammonio feen

do.mortuns eft eodem tcftamento relift 0,093 barredes exftirernnt fili nsamp;iixor.poftea marito defundo pueJla dote recepta, nupfit alij.prx« fentibiis amp;nbsp;confentientibus fratre amp;nbsp;matre,quæ amp;nbsp;dotem eins auxit: Óf neuter eorutn ftipulati font dotem.mox matri filius amp;nbsp;filia barredes ex ftiterür.deiiidc deceffit in matrimonic filia^marito barrede relido.quae fitumeft.cum paella non excauftalcgatipecuniam in dotem ab bæ» redibus patris acceperat,fed mortuo fecudo marito mateifamilias fa« dadotem recuperaneratran barres eins ex canffa fideicómiffi fratti de» fundi teneatur in earn pecuniam,quam percipere poffet,fi dotem fti# pulatus effete* refpondir.fcenndum ca,qaæ proponerentur, nontene« ff Hartes uel legaranusrogaras eft,ut quendam adoptaret, bis aer« bisadiedis.SI AUTER FECERIT,EXHAERÉS ESTO, uel PERDITO I-EGATVM.Qiiæfitû eft.fi 110 n adopta nerit.an adio quardam ex fidei-tommiffo competatt* refpondit.fideicommiffum, quo quis rogatur, »tadoptetjatunoneffe. AGRi ’plagam^qvae estin regio* ^l^»* ^E ItLA,MAEViIS PVBLIO ET CAIO TRANSCRIBI VOLO,PRECIO palam. ^ACTO VIRI BONI ARBITRATV,ET HAEREDITATIILLATO, DV-’’LAEEVICTIONEEXPROMISSA A' RELIQVIS HAEREDIBVS, ITA '’TSVB POENA CENTVM PROMITTANT EAM AGRI PLAGAM PAR WVE EIVS AD SEIAM POSTEROS'VE El VS NON PERVENTV-

OVAQVAM RATlONE.quæfitumeft.anlegatnmualeat.cum ‘^Hius emere uelir,Cains nolitf’refpóndit.eum,qni fideicommiffuni '‘^'praftari uelit,poffe partem dimidiam eins agri,qui legatus eft, pé ®®»quamiiis alter profequi nolit. Item quaditum eft: eau tio,qux in* ‘^■ponidebet fecundum uoluntatem,proquota parte cuitj hæredum Hæftanda fitf refpondit.pro ea portione,quæ ex fideicommiffo præ»

Sorori Icgauit homines,quos nominanit teftaméto, ciasc^ ^ commifit, ut eadem mancipia filqs fuis »cum obiret,rcftitaerct. ^æ^tum eft.adgnata ex his an defundi filqsjan haeredibus reftituen fi)^*P®^ff’ort^J^*f3ri«,anrcmaneant apud haeredes ciusf rc-f^it.quæ poftea adgnata effent, uerbis fideicommiffi no contincri. jj ƒ Ater naturalis filiar fox ex teftameto mariti eins fideicommiffi de (Q ?»®gt;ni ea millier nuberet alrj,non mandatu nmlicns dotem mari« lutfv^^**‘^^’^’f^^^*^*^^ftipulatuseft,fifineliberisfilia morere* tri ” **’’' *^’^’’’^*^ fufeepit.quxfitum eft, an fideicommiffum à patre feHH^ P°^’^^ refpondit. fj nec ratam habuiffet dotem datam.-fuperef ïeteft-^”’”*”*’^ P^hnon cm. Item qiixfitum eft,an fi pater accepte fa« ^^0 *” ^'I’^’^Q’Acm uclit,mulien perfecutio fideicómiffi denegida fitJ* di|^‘“**®’P'* rcfp0fum;eunlij? patrem,de quo qnaererctur, fi ita de

pfit hsredem.cfq; fubftituit Appiam alumnam.fideifc^ hxredis cómi-£it,ut poft mortem fuam hæreditatem eidem aliimnx reftituerenaut fi quid ante contigiffet alumnæ,tunc Vakriano fratris filio reftinteret tandem hæreditatem.quæfitum eft.fi Seins uiuus, quidquid ad eu ex hæreditate perucniflet.alumnæ reftituiffetran fecundum uoluntatem defundae id fecifle uidcretur.præfertini cum hæc eidem æquefubllitu ta efletc’rcfpondit.fi inuo Seio Appia deceffifletmon effe libératum à ß , deicômiflb Vakriano relifto. Scæuolarefpondit. cûhæres feriptus rogams effet, c v m v o le T, alq reftitucre hæreditaté.-interim non cffecompellendum ad fideicommiffum. C L A v D1V S.poft mortem nticp creditor datum. Hæredis feripti fidei commiferat,ut Seiæ uxo ri uniuerfam reftitueret hæreditatem:amp; uxoris fidei commifitin hxc lierba. ET A' TE SEIA PETO, VT QVIDQVID AD TE EX HAERE DITATE MEA PERVENERIT.’EXCEPTIS HIS, QVAE TIBI SVPRA LEGAVI.-RELIQVVM OMNE REDDAS ET RESTITVAS MABVIAB INFANT! DVLCISSIMAE.A* QVA SEIA SATIS EXIGI VETOrCV^I SCI AM, EAM POTIVS REM AVCTVRAMjQVA'M DETRIMENTO fV TVRAM.quæfitum eft,an ftatim Mæuia fideicommiffum à SeiapetC' re poffitc’refpondit. nihil proponi,cur non poffit.

TItius haeredes inftituitSeiam uxorcm ex parte duodccima,MS' uiâexreliquis partibus:amp;demonumento,quodfibi exftnnno« lebat,ita cauit. CORPVS MEVM VXORI MEAE VOLO TRADI SE-PELIENDVM IN FVNDO ILLO,ET MONVMENTVM EXSTRVI VÎ' QVE AD QVADRINGENTOS AVREOS.quæro.cumin duodedma parte non amplius,quâm centum quinquaginta aurei ex bonis mari' ti ad uxorem perueniant.an hac fcriptura ab ea fola monumental» ß biteftatorexftruiuolUeritfrefpondit.abutta^hærede monuinctui» pro hæreditarijs portionibus exftruendum.

SI filiæ pater dotem arbitratu tutoris dari iuffiffet; Tubero périnée hoc habendum ait,ac fi uiriboni arbitratu legatum fit.Labeoqn^ rit,quemadmodum appareat,quantam doiem cuiufqi filiæ uiriboni arbitratu conftitui oporteat^ôc ait,id non effe difficile,ex dignitate, eu facuitatibus,ex numéro liberorum teftamentum facientis æftimaie.

SI fundus kgatus fit CVM HIS, QVAE iBi ERVNT: quaead tem* pus ibi funt,nQn uidenmt kgata. amp;nbsp;ideo pecuniæ, qux faneraadi cauffa ibi fuerunt,non funt Icgatte.

XLHI, VtPIANVS.

HOc legatum VXORIS CAVSSA PARATA générale eft, amp;nbsp;con« tinet tam ueftem, quam argentum, auru, ornamcntü,caetera'c^, quæ tixoris gratia parantur.fed quæ uidentur uxoris gratia paran^Sa« tinuslibrisad Vitelliiim ita fcripfit.quod in ufu frequentiffime uetfa »«.ntinlegatis uxoris adqciatur.Qvor Eivs CAVSSA paratvm SiT.hancinterpretationem obcinuit;quod magis uxoris,quäm com-*iiunis promifeuioß ufus cauffa foret paratum. neeg intereffe uifum friante duftam uxoré id paterfamilias parauiffetan poftea: an etiam fï his rebus, quibus ipfe uti foleret, uxori aliquid adfignamffet: dura idmulieris ufibus propric attributum elfer.

Atamen adiedio legatum alias plenius efficit,alias exiguius. au-lL8etlir,cumfic fcriptumeft, QVAE'QX'E EIVS CAVSSA PARA-ÏA s VNT. ld enim fignificat. amp;nbsp;fi quid prêter ea,quæ dida funt, cius ^ïuflapavatü eft.minuitur,detrada coniundione QV E.quia ex omni fiipra cóprxhenfis ea fola definiuntur.quae eins caulfa parata funt.

lt;1 quid earum reru ante cómparauit,$ uxoré duxit:fi id ei,ut uterc Otur, tradidit.-perinde eft,quaft poftea parauilfet. ex eo autem lega« ^0Ea pertinent ad uxorem ,quæ dus caulfa cmpta,parata,quaeq5 reten ^’ lunt: in quibus etiam quæ prioris uxoris,quae'cg filiæ,neptis, uel nu« f“5 fueriint,continentur. Inter emptum à paratum quid interfit, I^'æritiir.fit refponfum eft,in empto paratu ineffe.-in parato non conti •’uoemptö contineri.uelutifiquis quæ prioris uxoris cauffa emiffet, pofteriori uxori tradidilfet.-eas res eum pofterioris uxoiis cauffa para« ^'fto.nóemiffe,cóftat.Ideo'q3quauis maritus pofterioris uxoris caulfa *quot;011 emerittamé tradendo quæ prior habuit,eius caulfa paraffe uidc ^'^•quxenim pofterioris uxoris cauffa parata funt; amp;nbsp;i’i ei adfigna« .’‘'1011 fint, legato cedunt.at quæ prioris uxoris cauffa parata funt; ita Pofteriori debentur, fi ei adfignata fint: quia non eft ita de pofteriorc ^ote cogitatum,cum pararentur.

^em legato córinentur mancipia,puta ledicarij,qui folam matrem ®niilias pOrtabant.item iumenta,uel lcdica,uel fe 11a,uel burdones ♦^Fy. ^Ä *^ancipia alia.puellæ fortaffjs,*quæ fdlicetcornât mulieres amp;nbsp;ex- ßbi contA-t,''^’’*^’^‘^®^^’'fo’^teuirilia eiquædam donaucrit: quodämodo dus tM mulie-^O'iparata uidebuntur. proindeamp;fiquaedam promifcuiufus fint, resexot^

folitus tarnen fuerit ab ca quafi ufu miituari.-diccndü critjpfius canB widcri parata. Item intereft,ipfius cauffa parata fint ei legata,an ipi* us caufla emp ta. parans enim omnia continentur,qux ipfius ufibusU’ eruntdefignata.-emptisuero ca fola,quaE propter earn empta dus»' eit maritns.undc non continebnntur emptis fobs legatis, quae alia ra* done paterfamilias adquifitacideftinanit. utroq^antemlegatoiconti nebuntur A quae maritus eini mandauerat, uel quae emerat, needlin’ tarnen ei adfignauerat, adiignaturus, û uixiffet. Parui etiam refeit» uxon,anconcubinac quis leget,quae eius caufla empta paratanefunt' fanèenim,nifï dignitate, nihil intereft. nbsp;nbsp;Si uxori aurum,qiiodeinS

cauffaparatum eltjegarum fit,amp; poftca fit conflarum,materia tarnen maneanea ei debetur.fed ut legatum ualeat.mortis temport uxorem effedebere/tripfit Proculus,amp; uerum eft.feparatioenimdiffoluit gatum.Hoclegatum, QVAE EIVS GRATIA PARATA SVNLamp;fi' li o amp;nbsp;filial relinqui poteft, amp;nbsp;fer uo amp;nbsp;feruac. amp;nbsp;continebuntur,qii2 'P” funt attributa,uel deftinata.

CVmfiliofamiliasitalegat,CVM IS IN TVTELAM 5VAM PE^* VENERiT; pubertatis tempus fignificatur. amp;nbsp;fanè fi impubefi »* liofamilias fit legatum; plennwj fentiendum eft, quod Sabinus ait, nt non fiat paterfamilias,fed ut pubes. caeterum fi mater, qiis fufpedan’ babuit marin,.à quo diuerterat.uitam: filio fuo,quamuis impub^ij« gen non uidetur fenfifle de eo tempore, quo iam pubes eft .■ fed deeo, quo amp;nbsp;pubes amp;nbsp;paterfamilias eft. na amp;nbsp;fi pubes fuit: multo magisdice* musdepatrefamili3seamfenfifle:acfidixiffet,iN SVAM TVTELAM ET IN SVAM POTESTATEM.Quodfiquispatrifamiliasimpubcrilf get,cum fus tutclai finde pubertate fenfit. interdû amp;nbsp;de uigintiquinî annis.fi mensteftantis apparet.nam fi ita puberi,minori tarnen uigiæ tiquinlt;5annislegauit;proculdubioanniuigintiamp;quin(^eruntpt3^ft'‘ tuti. Item fi furiofo,uel prodigo,uel ei,cui præror ex cauffa cnrato rem dédit,ita fit legatum.puto amp;nbsp;de co fenfum cafu,quo cura amp;nbsp;tutela liberentur. Et ex his apparet,huiufmodi uolimcatis quæftionemSa binum interpretatum. amp;nbsp;uti^ non dubitaret, fi puberi : amp;nbsp;multo ma» gis,fi maiori uiginriquineß annis ita fit legatû.-de fua poteftate reftato» rem fenfifle. fic autem feriptura hæc uaria eft, amp;nbsp;uoluntatis habet qirf ftionem:utamp;:illaquolt;ÿ,fiquisitaftripferit,CVM SVI IVRIS FVERiP FACTVS.nam alias aliter accipitur. amp;nbsp;plerun^poteftas liberationein continet, pleruncgpubertatem,uel uicefimumquintum annum.ego qui dem amp;nbsp;fi quis iam puberi,minori tarnen uigintiquineç annis fiele« gauent^CVM AD PVBERTATEM PÉRVENERlT.-putodeeaæMteeu

fenTiffCjquæ caret in integrum reftitutione. Item amp;nbsp;fi CVH SVAEAE-TATISFVERtT FACTVS, uel LEGITIMAE AETATIS.-Utriimdc pu« MrtatCjan de uigintiquintj annis fenfumf difpntari de uoluntate po-tfftnonminus,^fiirafcripferit,cvM ivstae aetaTis FACTVS, UelCVM MATVRAE AETATIS SIT, ucl CVM ADOLEVERIT.

T Ibrorum appellatione continentur omnia iiolumina;fiue in char l^ta,fiuein membrana fint, fine in quauisalia materia, fed amp;fiin pbilyra,auttilia(ut nori nul li conficiunt)autin aliquocorio.idem tnt dicendû. quod fi in codi cibus fint membraneis,nel chartaceis,uel Etia eboreis,uel alterius materiæ,uel in caeratis codicillis.an debeatur, ^‘deamns.amp; Caius Caflius fcribit,deberi amp;nbsp;membranas, libris Icgaris. Eonfeqiienterigiturcacteraquoqg debebuntur, fi non adueefetut uo* 'Untas teftatoris. Si cui centum libri fint legati: centum uolumina tidabimus, non cétum,qux quis ingenio fuo metitus eft,quo magis 3d libri fcr ipturä fufFicerent. utputa cü haberet Homerum totu in uno 1 ^olumine: non quadragintaodo libros computamus,fed uniuerfum Homeiiuolumenprolibroaccipiendumeft. Si Homeri corpus fit ‘tgatiim,amp; non fit plenû.quantæcun^ partes inueniantur, debentur.

Libris autem legatis,bibliothecas non contineri, Sabinus fcripfir. wem amp;nbsp;Caffius.ait enina membranas,quae feriptæ funt,contineri lega ’^libris.deinde adiecit.-necg fcrinia,nelt;5 armaria, neg? caetera, in qm* bus libri condiintur,deberi. Quod tarnen Caffius fcripfit,de mem Warns non puris uernmeft. nam nee chartae purae , libris legatis: *1« chartis legatis,libri debebuntur: nifi forte amp;nbsp;hie nos nrfcrit uolun« ^;U^ita fi quis forte fie reliquerit, CHARTAS MEAS VNIVERSAS, 9^nihil aliud,qudm libros habebat,ftudiofus ftudiofo. nemo enim dubitabit,libros deberi.nam amp;nbsp;in ufu pleritj libros Chartas appellant.-Quid igitur,fi quisChartas legaueritpuras d membrana:non conti« Wdmitur,neqjca’tcrae ad fcribendum materiae.Sed nee libri cœpti fcri “'• Vndenon male quaeritur: fi libri legati fint,an non continean» J«nccdumpcrfcriptic’amp;nonputocontineri .-non magis,qudm uc« pis appellatione nondumdetextam. fed perfcripti libri nondum mal itati, uelornati continebuntur. proinde amp;nbsp;nondum conglutinati. ud emendati continebuntur. fed amp;nbsp;membranæ nondum confutae con ^nebuntur. Chartis legatis, neqj papyrum ad Chartas paratum, i’E^ charts nondum peifcdx continebuntur. Sed fi bibliothecam

»IGESTORVM IIB. XXXIL

kgancfît;utrum armarium folum,uel armaria, an nero libri qno^ contineantur,qu£EritmC'amp;: eleganter Nerua ait,intereffe, quid teftator fenferit.namamp;locum fignificarc bibliethecam,amp; alias armarium, alids libros. Quodigitur fcribitSabinus,libres bibliothecam non fe» qui: non per omnia uerum eft. nam interdum armaria quoç deben« rur,quæ plerigg bibliothecas appellant. Plané fi mihi ,pponas adhæren lia eflemébro domus armaria, uel adfixa: fine dubio no debebuntur, cum œdifierj portio fint. Quod in bibliotheca tcaâanimns, idem Pomponius Iibro fextoex Sabino in dadyliotheca leg-qtatrad.it.fc ait,anulos quo^ contineri,non folum thecam,quac anulomm cauffa parata fit.hocautem ex co conieftat,quod ita proponitur quisIcg-ifc DACTYLIOTHECAM WE AM, Er SI QVOS PRAETEREA ANVlOS HABEO. amp;ita Labeonem quo^exiftimafle ait. Sunt tarnenquxda, quæomninolegatumfequuntur.-utlegatum ledum continet amp;nbsp;ful’ cra,5c armarqs ac loeulis dauftra dr elaues cedunt.

SItibi purelegauero,deinde pofiea fcripfero ita; HOC AMPLivS^f NAVIS EX ASIA VENERIT, HAERBS MEVS EI FVNDVM DATO. ucriusefieo uerbo HOC AMPLivs fuperiora repeti;ficuti dici« mus, LVCIVS TITIVS PLEBI QVINA DEDIT,HGC AMPLIVS SEIVS* huiufeemodi enimratione quina Sciumquocjdcdiffe intclligimns. amp;nbsp;TITIVS ACCEPIT QVINQVE, SEIVS HOC AMPLIVS PVNDVM. Seium quo^ quinque aceepiffe intelligimus.

LIgni appellatio nomen generale efi: fed fie feparatur, ut fit «Ko® materia,aliud lignum, materia efi,qux ad cedificandum fold«** dumuencceffariaefi.lignum, quidquid comburendicaufla paratum efi. fed utrum ita demum, fi concifum fit,an amp;nbsp;fi non fit lt;amp;nbsp;Qwn™^ Mutins hbrofccundo refert, ficui ligna legata effent, quæ in loi»® erant: arbores quidem materiæ cauffa fuccifas non deberi.nee adiecif. fi comburendi gratia fuccifie effent, ad eum pertinere. fed fic inteUig confequens cft.Ofiliusquoqglibroquintoiurispartitiitafcripfintu'*' gna Icgata funt, ad eum omnia ligna pertinere, qux alio nomine non appeUantur: ueluti uirgæ,carbones, nuclei oliuarum, quibiis ad nul' lam aliamrem,nifi ad comburendumpofljtuti.fcdamp;balani,uelfiqt'gt; alq nuclei. Idem libro fecundo negat arbores nondum condfas»«*' fi quae minutatim conciduntur,uidcti ei legatas,cui ligna legata unit-

^goautem arbitror, hocquoquc ligni appellarióne contïn«i,quod 'ondunj minuratim fit conc/fum ,fi iam concidendo fuit deftinatum. Foinde fi fyluam huic rei babebat deftinatam: fylua quidem non ce« ƒ Weieftæ autem arbores lignorum appellatione conrinebuntur; ni-' ïliud teftator feiifit. Lignis autem legat’s.quod cóburendi cauffa palatum eft, continetur.' fiue ad balnei calefaöionem, fine dixtarum ^ypocaiiftanim, fiue ad calcem» fine ad aliam rem coquendam fole-‘ituti.Ofilius libro quinto iurispartiti fcripfit,neefarmenta ligni Appellatione contincri. fed fi uoluntas non refragaturretiam uirgulx, ‘premia, amp;: farmenta,amp;:fuperamentamateriarum,ó(:uitium ftirpes “^9 radices conrinebuntur. nbsp;nbsp;Lignorum appellatione in quibufdani

f^gionibus ( ut in Aegypto, ubi arundine pro ligno utuntur,amp; arun« ^^f^Apapyriim comburitur)amp;:herbulæquædam,uel fpinx.uel ue« P'^es continebuntur.quid mirum,cum Grxci amp;nbsp;ea ^vXa, amp;nbsp;naues ^uXK-appellant,quæ hæc a-o ra^ txS/j deducant. in quibufdam prouin« Is^ editu boum ad hanc rem utuntur. nbsp;nbsp;Si lignum paratum fit ad

Arbones coquendos anj conficiendos ; ait Ofilius libro quinto iuris |^ti»carbonum appellatione huiufmodimateriam non contincri. f aii]ign0|-m-|^;-^ fortaffis quisdicetjOeclignorum. nonenim ligno gratia hæc teftator habuit.fed amp;nbsp;titiones A alia ligna coda, ne fu« faciantjUttum ligno, an carboni,an fuo generi adnumerabi« ‘*^5’ Si magis eft,ut proprium genus habcatur. fulfurata quoij de li« ’■^“«que eandem habebuntdetinitionem.ad faces quoi® parata non 'int lignorum appellatione compræhenfamifihæefuerit uoluntas. pinu etiam integri ftrobyli ligni appellatione conrinebuntur.

Ali Sepettiex in numerû materix redigendi funt, Ôcideo lignotu appellatione non conrinebuntur.

SLV. POMPONIVS. ntuiusrefpondit. cuiomnis materia kgata fit ïcince ar cam, nee Armarium legatum effe.

V m uxor i fux quis ea,qux eius cauffa parata effcnt,legaflet;dein ^ is purpuras comparaffet in prouincia, needum tarnen adue* ■ refcriptum eft,ad mulicrem purpuras pertincre.

( 1 Vi chirograph um legation tantum de tabulis cogitat,fcd etia jj^deadionibus.quarumprobatiorabulis continetur. appellatio« ^iri^ï*^ ^^’’■°^’^^P^' “^ ”°5 P'^® ^®5 adionibus,palam eft: cum uen« ^rlurogtaphis intelligamus nomen ucnilfe. quin etiam fi nomen

CVmquaereretut.agnilegatiquatcnus uideretur.‘quidam aiebaf, agnum duntaxat fex menfium effe.fed uerius eft, eos legatos ef* fe,qui minores anniculis effent. nbsp;nbsp;nbsp;Seruis amp;nbsp;ancillis uebanis Icgatis,

Agafonem, mulionem legato non contineci refpondi. eos enim folos co numero haberi,quos paterfamilias circum fe ipfe fui cultus caufla haberet. nbsp;Lana,lino^purpura uxori legatis.quæ eins cauffa parataef«

•aJife. ufioni.

fent.-ciim multam lanam,àomnis generis reliquiffet: quaerebatur/an omnis deberetC’refpondi. fi nihil ex ea deftinaffetad ufum uxoris/eo omnis commiftaeffetmondiffimilem effedeliberarionem.atq; nim penus legata effets multas res,quæ penus effent,reliquiffet,ex quitus paterfamilias uendere folitus effet.nam amp;nbsp;fi uina diffudiffet,habitutus * ufui ipfe amp;nbsp;hxres eius;tamen in penum omne exiftimari. fed cu pro« baretur eam,qui reftamentum feciffet,partem penus uendere folitum effe: conftitiitum effe,ut ex eo,quod ad ufum annuum opus effet, hï' redes legatario darét.fic mihi placere amp;nbsp;in lana fierirut ex ea,quantu ad ufum annuum mulieris fatis effet, fumcretur .non eifi deduflo eo gt;nbsp;q® ad uiri ufum opus effet,reliquum uideri uxori legatum effe .• fed quod uxoris cauffa paratum effet. Prædqs legatis, amp;quac eotum ptaedio* rum eolendorum cauffa empta,parata'c^ effentmeqj topiariö, neqs^l“ tuarium legatum uideri ait. topiarium enim ornandi, faltuariumauK tuendi amp;nbsp;euftodiendi fundi magis,quàm cölendi gratia paratum effe« afinum machinarium legatum uideri. item oues,quæ ftercorandifm* dl cauffa pararent.item opilionem,fi eius generis oues curaret;

TExtoribus omnibus,qui fui effent,cum morerctur,lcgatis;qquot;^^ turn eft,an amp;nbsp;is,quem poftea ex his oftiarium feciffet, legato con tineretc'refpodi, côtineri.nô em adaliud artificiu,fed adaliûufiimtw* dudueffe. LX. IVLIANVS.

QViduosmuloshabebat,italegauit. MVLOS DVOS, QVI i^^^^ ERVNT,CVM MOR(AR, SEIO HAERES DATO, idem UUlloS mulos,fed duas mulasreliquerat.refponditSeruius, deberi legatum: quiamulorum appellatione etiam mulæ,quemadmodumappellatio ne feruorum amp;nbsp;feruæ,plerun^ continerentur. Id autem co uenit,quoa femper fexus mafeulinus foemininum continet.

IN repetédis Icgatis hæc uerba,quæ adqei foIcnt,ITBM DARE DAM N AS ESTO .'Sc ad conditioncs,amp;; ad dies legatorum cofdem répéta doscefaxtSabinus rc (pondit.

(^ Vi filium amp;nbsp;nepotcm hæredem inftitucrat: certa prxdia, quæcç vin his mortis tempore fua clTcnt, nepoti per fideicómiffum de» '’«atjcxcepto calendario.mortis temporein ea area, in qua indtumê ^3amp;cautiones debitorum étant,pecunia numerata inuenta eit. plerif« 9'æiiidebat,uixuerifimile efle,utteftator de pecunia numerata fen» .ego autem illud dignum ammaduerßone exiftimabam: ci'i quis '^endarium præftari alicui uoluit,utnim 'ne nomina duntaxat debito ^.ptzftariuoluifleinteUigendu^ fit,anuero etiam pecunia,fiqua ächis exada,eidem tarnen calendario deftinata fueritC' amp;nbsp;magis puto, 'luemadmodum fi exaâæ pecuniæ amp;nbsp;intfus collatæ effent, permuta» ^onominumnon perimerct uel minueret fideicómiffum:ita ipfas ^Moq) pecunias,fi adhuc calendario,id eft,nominibusfaciédis deftina-^fffcnt,eidemfideicommiffocederedebere.quin etiam illud quoeg “ffendi pofle .• ut non modo â debitoribus exadæ pecuniæ, fed qua« ^'*îdecauffaredaâæ,eidé tamé rationi deftinatæ,fideicômiflb cédât. LLXIII. MARTIANVS.

Egatis feruis,exceptis negociatoribus : Labçofcnpfit, eos legato etceptos uideri,quipræpofiti effentnegocq exercendi cauffa.ue« 1 adcmendum,locandum,conducendi.im præpofiti effenc.cubi-'^arios autem,uel obfonatores, uel eos, qui pifcationibus præpofiti ^”cnt;nóuiderinegociationis appellatione contineri. amp;puto ueram ^^^Ubeoins fententiam. Si ex officio quis ad ardficium tranfierit: H^idarn rede pu tat Jega turn exftingui.'quia officium artificio mute« T non idem écontrario,cum lefticarius cocus poftea fadus eft. nbsp;nbsp;Si

™sferimspluraartificiafciat,amp;alqcocilegati fuerint,alijtextores, nledicarrirei cedere feruum dicédum eft,qui legatus eft,artificio, in w plenmqj uerfabatur. Ornatricibus legatis, Celfus fcribit eas, i^®duos tantum menfes apudmagiftrum fuerint, legato noncede-^ alij Schas cedereme neceffe fit nullam cedere; cu omnes adhuc difcê ^Poffint^S^ omne artificium incrementum recipiat.quod magis ob« JiMe debet.-quia humanæ naturae congruum eft. nbsp;nbsp;Pecoribus 1 ega«

‘nes autem pecorum appellatione continentiu: ; quia amp;nbsp;hi gregatim f^fcuntiir.ficdenicgamp;HomerusinOdiflea ait.

nniétis legatis boues nó cótinentur,nec cótra.equis lcgatis,amp; eqnæ ntinentur. Ouibus legatis non continentur agni. quamdin aut onotuni loco fuut,ex ufucuiiif^ loei fumendum eft. nam in quibuf« dam

DIGESTORVM LIB. XX^XII.

AVibusIcgatis,anrcres,phafiani,amp;galIin«,amp;: auiaria debcnnir: phafianarn autem A paftores anferum non continentur, nifi id

Vi faJtum æftinum IcgauitA hoc amplius etiam cas res.qnæ ibi K. 7effe folent:non uidetur de illis pecoribus fenfifle,qux hyemein hyb«nis,aut aeftatein æftiuiseffcfolét; fed de illis, quæ perpétua ibi funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L X V l. nbsp;nbsp;v L P l A N V S lib. ll.rc/^onforum.

IVnianorcfpondit.tcftatoreni adijciendo PRAEDIVM SEiANVM OMNE, earn quocgpaité fundi fuprafcripd quafi ad fe pertinentem uideri per fideiconuniffum reliquifre,qua ex caufla pignons naflus ef-• afs. acs fct/aluo fcilicct iure debitoris. Ex his uerbis CVRATE AGROS ‘AT eendere. tendere,et ita fiet,vt filivs mevs filios vestros vo-BIS CONDON ET; fideicommiiTum peti non poffe. Seriios commu ncsitadSeiarelidos, Si MEI ervnt,CVM moriaR: non deberi;fi modo hoc fenfit teftatrix.ut ita deberétur,fi in folidum eins fuiffent.

Praedqs lt;rùp tm.^ èvâKKa/ç, quæ in ea poffeffione funt, reliftis; mand« piaquolt;gpr£ediorum,cumillic teftamenti fadi tempore fuerunt, ce« dent, fed amp;nbsp;quæ pofte a acccfferunt:fî modo hoc teftator manifefte ex prédit. LX vu. MARCELLVS.

NOn aliter 5 fignificatione uerborum recedi oportet,quam cnni manifeftum eft, aliud fenfifte teftatorem. nbsp;nbsp;nbsp;Titius codicilliï

fuis ira cauit. PVBLIO MAEVIO OMNES IWENES, QVOS iN HI' NISTERIO HABEO, DARI VOLO. quæro,âquaState iuiienes,amp;ia quam intelligi debeantf Marcellus refpondit.quos uerbis, qux pwpo nerentiir,demonftrarc uoluerit teftator; ad notioné eins, qux deeart cogniturus effet,pertincre. non cm in cauffa reftamétoru ad definitie né uti($ defcendendu effe ; cum plerutg abufiue loquant, nee propres nomimbus ac uocabulis femper utantur. cæterum exiftimari poffe cum iuuenem, qui adolefcentis exceffiffet ac ta tem,quoad incipcrd inter feniores numcrari.

SI cui lana Icgctur.id legatum uidetur,quod tinflum non cft.fnie au tem fafta fit,fiue infeCia: laits appellatione continetur. quaefituw eft,utrum lans appellatione ca fola contineatur, qiis neta non eft.an amp;nbsp;ea,quæ neta eft,utputa ftamen amp;nbsp;fubtegmenP amp;nbsp;Sabinus etiamne» tam contineri putat, cuius fententia urimur. Lan.r appellationem catenas extendi placet,quaténus ad telam peruenit.amp;fciendum eft,

feccidam quo^ continent lotam:fi modo tiiifta non fit.Lanx appel «tione tomentum non continebitur. fed nec ca lana,ex qua quis qua« ueftimentum fecerit ualetudinis,uel dclitiarum gratia continebitur. ^c ea quidcm,quæ fomentationis gratia parata fiinr,uel medicinæja« •’«um appellatione continentur.fed etiam pelles lanatæ continentur.

•ï^ amp;nbsp;bas lanae cedere,manifeftum eft. Lana legata.etiam lepori-*i^bnam,amp;anferinam,ô( caprinam credo côtineri, amp;nbsp;deligno,quani S^sci ^lô^uXo/j appellant. Linum autem lana legata utilt;j non conti '’cbitur. lino autem legato tam faâum, quàm infedum continetur, 9uod'c[^ netum, quodep in tcla eft, quod noudum eft detextum. ergo *iud in lino,quâm in lanà eft. amp;nbsp;qui dem Âfi tindû linum fit, credo li« •*0 continebitur. De ucrficoloribus uidendu eft. amp;: conftat apud uc ^Kslanæ appellatione uerficoloria noncontincri.fed ijs omnia uidc fi Icgata^quæ tinda funt,amp; neta.qua: neq^ detexta, neq? contexta funt. Pïoindequæritur, an purpura appellatione uerficolorium continea-^•^t^ amp;nbsp;ego arbitrer ea,quæ tinda non funt,ucrficoloribus nô adnume figt;i.amp;; ideo nec album naturaliterjieq; nigrum contincri, nec altetius colorisnaturalis.Purpuramautem Ôccoccum (quoniam nihilnarini.

1 ’‘'tem appellatione omnis generis purpuram contineri puto. fed coc-fin» non continebitur, bucinû amp;nbsp;ianthinum continebitur. Purpuras appellatione etiam fubtegmen fadum contineri, nemo dubitat .lana finguendæ purpuras deftinata non continebitur.

Vos autem fernes uel ancillas eos accipimus,qui funt plcne iure te Ollantis.inter quos fruduarq non continebuntur. fed qui bona fidc ^eftitori feruiunt:fuorum appellatione magis eft, utcontineantur: fi 1 ’fiodo fuorum appellatione eos,quos fuerum numéro habuit, uoluit contineri. Eos uero,quos quis pignori hypothécæûe dedit.-fiiic du» p inter fuoslegaife uidebitur debitor,creditor nequaquam.proinde luis feruos habuerit proprios,fed quorum operas locabat,uel pifto« , ’s,uel hiftrionicas,uel alias fimiles: an feruorum appellatione etiam *«æg.iite uidcatucc’quod amp;nbsp;præfumi oportet: nifi contraria uolun« ’s teftatoris appareat. nbsp;nbsp;Eum, qui uenaliciariam exerceat, puto

DIGBSTORVM LIB. XXXÏI

dens tioluntas fueri t etiarn de his fentientis. nam quos quis ideo röm-parauit,ut illico djftrahcrct;mercis magis loco,qidm fuotuni habii* iffe credendum cft.uicarios autem femora fuoriun numero non con-tinerijPomponius libro quinto fenbjt.

LXXH. POMPONIVL SI quis feriios fiios legauittcommunes quolt;^ continenturAinqni* bus ufusfruftus alienus fit.

LXXIII. VLPIANVS. NVmis indiftinde legatis, hoe rcceptum eft, ut exigniores legari uideantur. fi ncq; ex patrisfamiliae, neep ex regionis confoetudi* ne,unde fnir^nctj ex eontextu teftamenti polfitapparete.

LXXIIlk IDEM. g Harris legatis,nemo dieet, ftripturasamp;libros iam fados legato cedere. hoe idem Sc in tabulis eft.

QVaefitnm eft. mancipium ex eofundo ante annum mortis redt' Joris abdudum,amp; difeiplmæ traditum, poftea in eum funduin nonreuerfiim,andeberetur ^refponfum eft. fi ftudendi cauffamififi fet,non quo de fondo id aliorfum transferret .• deberi. MAEVI FI-LGQVOD lAM TIBl MAXlMAM PARTEM FACVLTATVM DEOE-RIM: CONTENTVS ESSE DEBES FVNDO SEMPRONIANO CVM SV IS INHABITANTIBVSJD EST FAMILIA,ET QVAE IB1 ER.VNT.qu« fitum eft de nominibusdebitorum Sc numist' Eidem epiftohm talent mifit. ARGENTVM OMNE ET SVPELLECTILEM (QVODCVNOyE HABEO) TIBI DO, ET QVIDQVID IN PRAEDlO SBMPRONIASO HABEO.an fupellex,quae in prædijs uel domibus effet,ad Maeuium pet tinererfSc an ferui, quos ex eo fundo alqs legamtc' refponfum eft no* mma Sc numos non inden deberi .• nifi mamfefte de his qnoq; legan* dis uoluntas defundac adprobaretur. feruos ex qfdem fuudis altjs da» tosdeminuifTefilq legatum. de argentoÖcfupc]JediJi,qtiac alibi effet: cum,cuius notio eft.aeftimaturum.ut id obtineat, quod teftatori ph-cuiffe à legatorioadprobabirur. Prædia quidam reliquit adiedis his uerblS,VTl A’ME POSSESSA SVNT,ET QVAECVNQVE IBI ERVNT, CVM MORiAR- quaefitum eft de mancipqs.qiix in his prædijs morata fiierut uel operis ruftici cauffa,uel alterius officrj caeterisq? rebus, qu« ibifuemntin dié mortis: an adlegatarium pertinerentf’refpondi.ea omnia,de quibus quærcrerur,legata uideri. PETO, VT fvndvm MEVM CAMPAN VM GENESJAE ALVMNAE MEAE ADSCRIBATlS

ßVCENTü AVREis,VTI EST.quæritur.an cum fundoamp;reliquacolo *joru,amp;mandpia,fi quæ morris tempore ineo fuerjnt,debeanmrC' re-*pondi.re]iqua quidem colonorum non legata.tætera uero uideri net cis VTi ESr data. Jlludfortaffisquæfiturusfitaiiquis.ciirargenti 3ppellatione etiam fa ét urn argentum compræhendarur: cum fi mar« *’iorlcgatumeft,nihilpræter rudern maieriam demóftratum uideri po(ritlt; eui9 hæc ratio tradit .quippe ea^quæ ralis naturae fïnt,ut faepiiis m fua poflint redigi initia: ea materiæ potentia uida, nunquam uires ciuseffugiant. nbsp;nbsp;Coccum,quod proprio nomine appellatur^quin uer

wolotibus cederet,nemo dubitauit.quin minus porto crocinum aut cyfginum autmelinum fuo nomme, qndm coccum purpuraue défis gnaturf Cum uiritalcgaflet, QVAE VXORIS CAVSSA PARATA ^VNT,E[ DO LEGO, ego apud prætorem fideicommiflarium petes cam etiam res aeftimaras, quarii precium in dotem erat, nee obtinui: 9’aafi teftaror de his rebus non fenfiffet. atquin fi in ufu eins datæ fint: *^ihilintereft,ab ipfo.anabaliocomparatæfunt. Pofteaapud Abur« Valentem mueni ita relatum .mnlier res aeftimatas in dotem de ^crat,ac deindedotem matitusei Icgauerathis uerbis. QVAE EIVS CAVSSA PARATA SVNT, EMPTA'QVE.diïit.emptorum paratoruqj 1 *Ppellationenon contineriea,quïcin dotem data effent:nifi fi marl» ^“seasres poftea,quam ipfius faflae eflènt,inuxoris ufum cóuertiffer.

Rebus,qu.T in fondo funtdegatis: accedunt etiam ea, quæ tune non •^ijfi efle folebant.nec quæ cafu ibi fuerunt, legata exiftimantur.

LXXVU. CELSVS. SI chorus,aut famUia legarur.-pennde efi.quafi finguli homines Icga tifint. Hisuerbis,QVAE ibi mobilia mea ervnt,do le« numos ibi repofitos,ut murui darentur,non efle legatos, Procu-csait.ateos,quos præfidq caufla repofitos haberetfut *quibufda beh *^^^5 _y*^ ® ciuilibus faftitafleQeos legato conrineri : 5: fæpe audpfle fe rufticos ^^- ^gjßg «■lesitadicentes, pecunjam fine peculio fragilem efle: peculium ap» fiujjibug Pillantes, qiiod præfidij caufTa feponeretur. Area legata fi inædifi» fg^jj-^f. esta medio tempore fuerit,at rurfus area faóa.fit:quanquam tune pe= ^gj^j. ^mon poterat,nunc tarnen debetur. Seruus quorg legatus fi interim *^Wïiin)ntatur,amp;poftcaferuusfaétusfit.peti*potcft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*aï’s.non

Lxxviit. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poteft.

COniimftim hæredes inftitui,aiit t óiunétim Icgarihoc eft;totam hærediratem,A tota legata elle fingulis data,partes auttoncurfu

V Bruis legatis, etiam ancillas quidam deberi rede putant : quafi có« Omime nomé utrum^ fexmn tontincat.ancjllis uero legatis,niafcu« Xx ij loj

losiion debeti,ncmo dubitat. èi puerisctiam Icgatis pudte deben« tur.id non æqiie in pucllis dicendum cft. Mulieribus uero Icgaris, etiam uirgines dcbenrur.-ficuti uiiis legatis,etia pueros deberi refpon« detur. Pecudibus antem legatisA boucs A caetera iumenta conti» nentiir. armento autem legato, etiam boucs contineri conuenitnon. etiam greges ouium,óecaprarum.Ouibuslegatis,nelt;5agnos,necg.irie tes contineri, quidam refte exiftimant. ouium uero grege legato ; Si arietes,amp; agnos deberi,nemo dubitat.

SEruus, qui in fundo moran folitus erat, fi fugcrit, licct poft mortem teftatoris adpræhendatur; fundo legato, ut inftruftuseft,etia ipfecedit. Lxxxi. idem.

QVod bis uerbisrelidumcft, qvidqvid ex HAEREDiTATE BONIS VE MEIS AD TE PERVENERIT,CVM MORIERIS,REquot; STITVAS. eo,frudus, quos haeres uiuuspercepit,item quaefniflu“ «m uice funt, non uenire placuit.nec enim quidquamproponi» ex quo de his quo^reftituendis teftatriccmrogaire,probaripoirit.

Idem teftator,qui libcrtis fideicommiffum relinquebat, fubftimt'' one inter cos fada expreflit,ut poft mortem extremi ad pofteros co* mm pertineret.quaero. cum nemo alius fit,nifi libertus eins,qui c^ff^‘ mo mortuus eft.-an is ad fideicommiffum admitti debeate'refponait' pofterorum appellatione liberos tantum, non etiam libertos eoruni, quibus fideicommiffum relidum eft,fideicommiffo continerigt;o^ quaquam incertum eft.

LXXXir. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g

CVi quæ Romæeffent,lcgata funt; ci etiam, quae euftodix cao® in horreis extra urbem repofitafunt,debentur.

NVper conftitutnm eft à principe, ut amp;nbsp;non adiedo boe M E V M. fi quis corpus alicui IcgetA ita fentiat, ut demum ptadto®»* fuum finira ualerelcgatum,utappareatmagis fententiain nonbocuerbum mevm rcfpiciendumeffe.amp;ideoeleganseftiW ftindio:ut quoties certü corpus Icgatur, adiedum ad prsfenstemp“ hoc uerbum MEVM non faciatconditionem. fi uero incertum w* puslegetur,ueluti ita ViNA ME A, Sc VESTEM MBAH.'Oiw* tur pro conditlone hoc uerbum M E A effe; ut ca demum, qu® “ ’ fintundeantur legata.quod non puto fortiter poffe defendi.fed pon ^ amp;nbsp;bic ueftem,uel uinum, quod fuorum numero babuerit, hoc effe. (fic enim refponfum eftjenam quod coacuerit uinum legato «Iere,fiid uini numero teftatoi habuiffenPlanc m mortis ’^^P^Jjn

lamm hune fermonem, vestem, qvae mea ERiT;finednbiopro tonditione aedpiendum puto. fedamp; STICKVM, oyi MEVS ERIT, puto pro códitione acc ipiendunrnec interefle,utrum ita, QVi MEVS ïRiT,anita,si MEVS ER.iT.uttubiqgenimconditioncmincffe.Labco tarnen fcribit,ctiam in futurum tempus collatu hunc fermonem oyi MEVS ERIT, prodemonftrationeaccipicndum.fedalioiureutimur.

Clitalegatumeft, DOMVM, QVAE'QVE MEA IBI ERVNT, CVH IjMORiARmumosad diemexaftosd debitoribus,nt alqs nomini« bus collocarentur,non puto legatoseffe.ÓcLabeonis diftindionem üalde probo.qui fcripfit: nee quod cafu abfit, minus effe legatumnec quod cafu ibi fit, magis effe legarum.

pTfidcicommi(rum,amp; mortis cauffa donatio appellatione’lega» JZ/ticontinaïtur.

T Ana lcgata,ueftem,quae ex ea fada fit,deberi nö placet, fed amp;nbsp;ma« X^teria legata,nauis armariumne ex ea faftum non uindicentur. na öeautem legatadiflbluta.necpmatcria,nc^nauisdebetiu:. maffa au« t«nlcgata,fcyphi ex ca fadi exigi poffunt.

D Econiundiuidentur,nonetiamuerbis,cumduobns feparatim IVc3demreslegarur.itcmuerbis,non etiamre, TITIO ET SEIO JVNDVM AEQVis PARTIBVS DO LEGO;quoniam fempct partes bïbent legatarq. præfertur igitur omnimodo cætcris,qui amp;nbsp;re amp;nbsp;uerbis ^oniunduseft. quod fire tantum coniundus fit; confiât non effe po« ’‘orem.fiucro uerbis quidem coniundusfit,teautem nonrqusftio« e%an coniundus potior fitc'amp;: magis eft,ut ipfe prxferatur.

iVT'Ominatim legatum accipiendum cft, quod d quo legarum fit, ! N inteUigitunlicet nomen pronunciatum non fit.

pRædijsper præceptionemfiJiacdatis,cum reliquîsaâorum Scco» 1. lonorum.’careliqua uidentur lcgata,quae de reditu prædiorum in '’dem cauffa manferunt.alioquinpecuniamâ colonis exadamAin 'îændarium ineadem regione uerfam ,reliquis non contincrineij Jolonorum, neg? adorum, facile confiât .• tametfi 'nominatim ado« 'sadfiliampertinereuoluit. Ex lus uerbis, LVCIO TITIO PRAE»

MEA ILLA CVM PRAETORIO,SICVT A' ME IN DIEM MO R ^ ME AB POSSESSA SVNT,DO;inflium€nturufticûa:omnia,quac Xx lij ibi

ibi fuenmt.quo dominas fuiffet inftruôior.deheri cowtenitcoltwora teliqua non dcbcntur. nbsp;nbsp;Pater fil læ tabemâ purpurariam cum feruis InftitoribnsSc purpuris,quæ m dié mortis eins ibi fuerunt.lcgauit nc^ precia purpura’ condita,nelt;ÿ débita,ncq? teliqua legato cononeri pla* CUit. TITIO SEIANA PRAEDIA, SICVTI COMPARATA SVNT,D0 LEGO. Cum effent Gabiniana quolt;ç fimul uno precio comparata .• no fufficere folum argumentum emptionis refpondi: fed infpidendnm» anUteris ÓerationibusappellationeSeianorumGabiniana quoijcon tinerenmr,amp; utnufj poffeflionis confufi reditus tituloSeianorumaC' ceptö lati effent. nbsp;nbsp;Balneas legatæ domus effe portionem conftabat. quod fi eas publice præbuit. ita domus effe portioné balneas,fi per do« niumquocpintnnfecus adibantur,Scin ufu patrisfamilias nel uxonï nonnunc^fucrant,amp;merccdcseius inter cacteras meritoriorü domus rationibus acceptö ferebantur,ói: uno precio comparatar uel inftrudas

* R deeft ‘^ommuni * Ciure)coniundxfuiffcnt. Qui domum poflidebat,not « nbsp;nbsp;nbsp;“ turn uicinum ædibus comparauit,acpoftea domum legauit fi horw ■^J” domus cauflacomparauir,utamœniorem domum aefalubrioré pol» muniter fjjgj-ef^aditunVepin eum per domum babuitAædium hortus addira» mentum fuitdomus legato continebit.Appcllatione domus infufaw quolt;^ iunftam domui uideri.fi uno precio cum domo compara» fuu fetAutnufij penfiones fimilitcr accepte latasrationibus oftenderet.

SI MIHtMAEVIA ET NIGIDIA FILIAEMEAE HAEREDESERVNT; TVNC MAEVIA E'MEDIO SVMITO, PRAEClPIT0,SIBl'QJ'E ^^ EETO FVNDOS MEOS ILLVM ET ILLVM CVM CASVLlS ET STODIBVS OMNlVM HORVM FVNDORVM.ET CVM OMNIBUS H» AGRiS,Qyi AD CONIVNCTIONEM CVIVSQVE EORVM PVNDORVM EMPT1ONE,VEL QVOLIBET ALIO CASV OBTIGERINT. ITEHCVM OMNIBVS MANCIPIIS, PECORIBVS, IVMENTIS, CAETËRIS'OI'E V‘'’‘ VERSIS SPECIEBVS.QVAE IN IISDEM FVNDIS, QVO'VE BOR'^^^ CVM MORIAR,ERVNT.’VTI OPTIMI MAXIM!'QV'E SVNT,VTl'Qy» EOS IN DIEM MORTIS MEAE POSSEDI, ET(VT PLENIVS DlCAMl ITA VTi CLAVDVNTVR. infundo autem uno exhis.quiprïlegao funt,tahularium eft,in quo fuut Óc complurium mancipiorü emptio* nes,fed Se fundorum Se uariorum contraduum inftrumenta, prærerea amp;nbsp;nomina dcbirorum.qua:ro,an inftruttiéta communia fintSrefpon* di.iecundum ea,qu3C proponerentur:inftrumenta emptionunLiteM debitorum, quæ m fundo pradegato remanferunt, non uideri legato contineri. His uerhis,domibus Icgatis. FIDEI haeredvm mE0lt; RVM C0MMITT0,VTl SINANT EVM HABERE D0xMV5 MRAS.lN quibuï

ttWÏ HABÏTO,NVLLO OMNINO EXCEPTO,CVM OMNI INSTRV MENTO, ET REP0S)Ti5 OMNIBUS.’jioniiideri tertatoréde pecunia numeratajaut inftrumentis debitorum fenfiffe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

T VciusTiiiusteftamentofuoitacauit.NVLLO MODO PRAEDI-JL/VM SVBVKBANVM AVT DOMVM HAERES ALlENET.filiaeiUS hæres fcnpuhæredein reliquitfiliam fuam, qu?* eafdem res diu pofs üdit,amp; decedens extraneos haeredes inftinut. quæfitum eft, an prædia p€mnerentâdIuliam,quæLiiciumTitiiim reftatorem patruum ma« totem habuitî' refpondi. nihil proponi contra uoluntatem defunâi fa-«umquominus ad haeredem pertinerenc, cum hoc nudum ptæcept«

SEMPRONJAE MVLIERI MEAE REDDI IVBEO AB HAERE-Igt;IBVS MEiS CENTVM AVREOS,QVOS MVTVO ACCEPERAM.qu« utomeft.fihancpecuniamutdebitam Semproniaperens mâa fitran Mdcôniifruni peti poffîte' refpondi. fecundum ea, quæ proponerent, poffe ex cauffa fideicommiiTi petirquod appariiifler,non fuifle ex alia tauffadebitatn. Quidam pr«dialeganitlibcrtisadieâis,his nerbis; ''n A' ME POSSESSA SVNT, ET QVAECVNQVE IBI ERVNT,CVM ^‘0Mar. quæfitu eft. an mancfpia.quæinhis praedqs morata in die •itottis patrisfamilias fucrunt opens ruftici caufla nelalteriiis officq, tæteræ'q5res,qi,æi{5jfmcj.^jif^ad legacarios pernneantf’ refpondi,pcrti ’'®'' Qxiaffirum eft,an quod hæredes fratribus rogati effent reftitu *'î’'^*®adforores pertmeretc' refpondi, pertinere: mfi ahud fenfiffe watotem proberur. nbsp;nbsp;Collegio fabromm fundum cum fyluis,qn3C

'“iedere folent, un optimus maximusep cflet,legauit. quarto, an ea ^’'^Î.qiiæ indié mortis ibi fiiüTent, ideft, foenum,pabiilum,palea;itc ®dgt;inæ,ua£i uinarïa,id eft cuppæ amp;nbsp;dolia, quæ in cella defixa funt: ^■^ granaria effent iegataf refpondi.non refte peti,quod legatum nô 1 ^f‘ Ex parte dimidia hærede inftituto,per præceptionem fundu jS’Hitamp;abeoitaperiit.PETO, VTi VE Lis cohaeredem tibi re-“•ERB IN fVNDO IVLIANO MEO.QVEM AMPLIVS TE RECIPE-ƒ’VSSI.CLOOIVM VERVM NEPOTEMMEVM,COGNATVMTVVM. T?®’*''P*gt;®^“W‘1gt; caufla fidaeômifli nepotidebetet f refpondi,

Pgt;qui complurcs libertos rdiquerat,tribus ex his fundum Icgauc» bh*'^ t^^*®’^*wifcuïafentjic de nomine fiioexiret.quærebatur.ex U “J*9wi primus moriebatur.utrum nrricg.uel alreri ex his, qui in leal ƒ ”'’* ‘^°’^*’^ effent,relinquere p artem fuam deberctran pofTit uel fer°'’'^^no fuo cam rclinqucrcc’plaautfamp;û uoluntatisquxftio ef« ^ilium faâmunr A fi alij reliqmflct.quod fi nulli dediffet: occu panas

CIGESTORVM LIB. XXXIT.

panris.an ottmium conlibertorumA num eorum tantum, quibtß pi liter legatum cflct,fidcicommifli petitio effec^dubitabatur.amp;Iulianu^ cede omnibus debeti putauic.

QV\SQV13 MIHI HAERES ERIT. DAMNAS ESTO DARE.-n-DEfQVE EIVS COMMITTO, VTIDET, QVANTAS SVMHAS DICTAVERO,DEDERO. Arifto tcs quo^ corporales côtineri ait,ut pi* dia,mancipia,uefté,argcntiuir quiaamp;:hocuerbum QVANTAS non ad numeratam duntaxat pecunia referri,ex dotis relegationeA ftip*}' lationibuscmptac hæreditatisappareret;amp; s VMMAE appeUatiO“* militer accipi dcberet,ut in his argumctis,quæ relata effent, oftendc-retur. uoluntaté defundi praïterea, quæ maxime in fideicomiffisua* kret, ei fententiæ fuffragari.necj enim poft cam præfationem adiedn rum tcftatorcm fuiffe, res corporales : fi duntaxat pecuniain nu* meratampræftati uoluiffct.

xciiir. CAivs. SI Titius ex parte libres rogatus fit Mænio htereditatem fcffitnö*’ amp;nbsp;rurfus Titio coheres eius rogatus fit fuam pattern,antpartis pat tem reftituete.-anhancquotç partem,quam àcohærede ex fideiconi miffo recepit, Titius reftituere Mæuio debeatt'diuus Antoninus cólu tus refcripfit,non debere reftitucre.-quia appellatione hæreditatiSjneî kgata,ne^ fideicommiffa continerentur.

XCV. PAVLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.,

OSidius quidam inftituta filia Valeriana haerede, aflori fuo Annd cho data libertäre,prædia ccrta,amp; peculium,amp;: reliqua kgauttat, tam fua,quam colonorum.lcgatarius proferebat,manu patrisfamiu-astelinquatum ,tam fuo, quamcolonorumnomine.itcnt in cadent fcriptura adiedum inhunc modum, ITEM QVORVM RATIONED REDDERE DEBEAT, SI QVAE; IN CONDITO HABVERAT PATER FAMILIAS, FRVMENTI, VINI, ET CAETERARVM RERVAÏ.qU«“ ipfa libertus petebar,amp; ex reliquis effe dicebat,amp; apud pr«fidem ou” nueratexdiuerfo cum diceretur,reliqua colonorumabeonoi^”’ nee propria:diuerfam autem effe cauflam corü,qux in condito dient: Imperator intetrogauit partem legararrj.quxrendi cauffa. poneOn* quit ) in condito centiens aureorum effe,qux in ufum fumi folcrent. dicercs,totum,qnod effet relidumin arca,dcbcri t* amp;placuit redcap* pellaffe. A' parte legatanj fuggeftum eft,quidam â eolonis poft mot* tem patrisfamilias exada.refpondit.hoc,quodpoft mortem exadura 6iiir«Vcddendum effe legatario.

ClplutesgradusfinthïErcdum.amp;fcriptumfit.HAERES MEVS DA-kjTO.-adornnesgradushicfermopertinet,ficutihæc iierba, QVIS-Qi’is MiH( HAERES ERIT. itaejfiquis uclitnonomheshæredesçne lare legatorùm præftatione, fed aliquos ex his; nominatim damhaie . debet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XCVIL iDEM.

ÇEriiis urbanis legatis,qindam urbana mabeipia non loco, fed ppc« Ore feparant:ut licet in prædijs mfticis fuit, tamen fi opus rufticum »011 faciant,urbana uideantur.dicendum eft auteni,quod urbani intel ligendifint.quos paterfamilias inter urbanos adnunierarefolitus fit.’ Çuod maxime ex libellis familiae,item cibarqs depræhendi potçrit.

Venatorcs amp;nbsp;aucupes utrum in urbanis,an in ruftids contineantur, poteftdubitari.fed dicendum eft,ubi paterfamilias ni orabatur,amp; hos alebat,ibi eos numerari. Muliones de urbano minifterio,funt;nifi propter opus rureftre teftator eos deftinatos habebat. Epm, qui na* toseft ex ancilla urbanaA niilfus in uillam nutriendus.interim in neu rriseire,qHidaputant.uideamus,nein urbanis effe intelligatur. quod toagis placet. Seruis ledicarijs legatisgt;fi idem lefticarius fit amp;nbsp;cocus: secedet legato. Si alq uernæ,alr) curfores legati funt: fi quida amp;nbsp;cu r *ores,8ciiernæfint;curforibus cedent, femper enini fpecies generi de* togat.fi nero in fpecie aut in genere utricj fmt; plerunc^ cóieabuntur.

HAERES MEVS DAMNAS ESTO LVClO TITiO STICHVM SER-VVM MEVM REDDERE. uelita,ILLVM SERWM MEVM IL 1-1 REDD ITO. Cafcellius aitdeberi,nclt;5 id Labeo improbat; quia 'luireddereiubetur,fimulamp;dareiubetur. Duæ ftatuæ marmo« leæcuidam nominatim» item omne marmot erat legatitm.-nulläfta« toam marmoream,præter duas,Cafcellius putat deberi;Ofilius amp;nbsp;Tre totiuscontr.xLabeo Cafcellq fententiam probat, quod uerum putot 'luiadiiasftatuaslcgando,poteftuideri nonputalTeiri marmore, fed ftatlias legate. VXORIMEAE VESTEM,MVNDVM MVLIEBREM, ORNAMENTA OMNIA, AVRVM, ARGENTVM, QVOD EIVS CAVS-^R FACTVM paratvm'qve EST, ÔMNE DO LEGÓ . Trebatius »æcuerba,QyoD EIVS CAVSSA factvm PARATVM'QVE EST, ad ®«riim amp;nbsp;argentum duntaxatteferri putat.- Proculus ad omnia. quod Querum eft. Cui Corifithia uafa legata elTent .-liuic abates quolt;5 forum uaforum collocandorum cauffa paratas deberi, Trebatius re* 'pondit.Labco autem id non probat, fieas abaces uaforum numéro ifftator habuit. Proculus uero reâeait.-fi æneæ quidem fintabacesjió autem Corinthiæ.-non deberi. Cui teftudinea legata effent, ei leâos toftudineos pedibùs inargeutatos deberi,Labeo amp;nbsp;Trebatius refpondc tot.quodôcuexueft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y y Sex-

DIGESTORVM Liß. XXXII.

Vi habebat iii prouincia, ex qua onundas erat, propria præJii, nee non aha pignori fibi data ob débita, codicillis ira ftnpfir» *aliis.^. '*'? 7'^“’lt;u’^'2TH («.01? Traïy/ƒ/ i/ç*Tà ^it^w auTHÇ «rosSitwa , àtpo^/?« i\nt} ’j(^tlt;i zreevrajofj ïv Su^Za KiK^v/^o.: triji isoio-ï Tol^kv^tr'i èarKn/xaxr'ijihf^iiiiX^^ •Koiq,-s!-a.^aamp;iToiQ,Kcna.lt;rK6^dli^ wafSzç.quæfitiim eft, an amp;nbsp;ptxdia.quaf pignori habuit teftator,parriæ fuæ reliquifle uideatiirC'refpondi.fecun dum ea,quæ proponerentur,non uideri relifta: fi modo in proprium patrimonium,quod fereceflante debitore fit,nó fint redafta. PETO FVNDVM MEVM 1TA,VTI EST, ALVMNAE MEAE DARI.q«æfgt;‘ turn eft,an fundus, Öc reliqua eolonorum, Su mancipia ( fi qua morris tempore in eo fundo fuerint) debeanturc'refpondi.reliqua quidé co« lonorum non effelegata.'cæterauero uideri illis uerbis ITA VTIEST data. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C. IDEM.

*ali5s. Ia TJIs uerbis legauit. VXORI MEAE* LATERAL! A MEA VIATO' teraria- J~Jlria,et qvidqvid in his conditvm erit,qa'ae mem BRANVLiSMEA MANV SCRIPTIS CONTINEBVNTVR, NEQVEEX ACTA ERVNT,CVM MORIAR, LICET IN RATIONES MEAS TRANS LATA SINT,ET CAVTIONES AD ACTOREM ME VAI TRANSTVLE-RiM. hie chirographa debitoru amp;nbsp;pecuniani,cum effet .pfefturusin ut be,in lateralibus condidit;amp;: tarn ebirographis exaftis, C^ pecunia erolt; gata,reuerfHS in patriam poft biennium alia chirographa pracdionim» quæ pofteacomparauerat,Ô£pecuniam in lateralia côdidit. quæfinuu eft,an ea tanni uideatur nomina ei legaffe, quæ poftea reuerfusin eil* dem laterahbuscondiderirErefpondi. fecundum ea,quæproponereii-tur,non dcbei i,quæ mortis tempore inhis lateralibus effent,amp; mein* branis manu eins feriptis continerentur. nbsp;nbsp;Item quæfijt. an cum cm

ptiones prædiorum in ijfdem lateralibus condiderit: prædia quorjle* gato ceuante’refpondi.no quidem mamfefte appgt;arcre,quiddepra:diis fcnfiffet. uerum fi ea mente emptiones ibi haberet,ut his legataris d.i-tis.proprietas prædiorum præftarerur.poffe defendi,prædia quoçde-beri. nbsp;Paterfamiliasitalegauit. LANCES NVmero dvas LEVES,

QVAS DE siGiLLARiBvs EMr,DARi VOLO. isde figillaribusleues quidem non emerat,lances autem emptas habcbar.amp; diftauerat tefta-mentum ante triduHm,quàm moreretur.quæfitum eft,au hæ lances, quas emptas de figillaribus habebat, legato cedant rcum nullas alias de figillaribusemerit,neclegaucritc’refpondi.fecundumc3,quæpro-poneren tur,deberi eas,quas de figillaribus emiffet. Alumno price pit militiamhisuerbis. SEMPRONio ALViMNO MEO illvd ET iL LVD. ETCVM PER AETATEM LICEBIT, MILITIAM ILLAMCVM intro

INTROITV COMPARAM VOLO . HAECQVE OMNIA INTEGRA, quxümm eft. fi Sempronius ipfe earn fibi militiam cóparauit.-an præ» duin eins,fed Sc id,qiiod pro introitu erogai i folcpex cauffa fideicom niiffi ab hxredtbus confeqiü poflitC’refpondi. fccundum ca,quae propo iierentur,poffc. Idem teftator liberro militiam his uerbis Jegauit, SElO LIBERTO MBO MILITIAM DO LEGO. ILLAM MILITIAM, OYAM ET TESTATOR HABVIT. quæfitumcft,an omnuonctaScin tioitus mihtiæ ab hærede fi nt dandaAefpondi.danda,

SI pater exhsredaro filio fubftituit hæredem extraneum^deinde illc extraneus hunc filiü hærede inftituat,Schæres fadus intr p uberta tem detedarpuro à fubftituto ei filio omnino legata præftan non de-berequianon diredó.fed per fuccelTionem ad filiiim hæreditas partis peruenit.plus ego infratre,qui cumhaeres exftitiffet patri, exhxreda* turn fratrem hæredem inftituit.accepi fubftitutum eius legatum non debere. ac ne quidem,fi inteftato fratri fuccefferit.'quia non principali ter,fed per fuccelTionem bona fratris ad eum peruenerunt. Si filius ex uncia hæres infiitutus fit,Sc legata data finr,habcat Sc fubftitutu, de inde commiffo edidoperaliumfiliumaccepit partis dimidiæ bono« turn pofleflionemifubftitutus eius utrum ex uncia legata præftet, an Hero ex femiffelt;amp; ueri^ eft ex femiffe.fed amp;nbsp;ex uncia,omnibus;ex reli-qnis, liberis amp;nbsp;parentibus.contra quoq;,fi ex dodrante inftitutusconi miffo edido in femiflem acceperit bonorum pofleflionem: ex femiffe tantiilegata fubftitutus debebit. quomodo ernaugetur, ubi amplius eft in bonorum poffeflionemific amp;nbsp;ubi minus eft,deducitur.

J Vm in annos fingulos quid legatum fit,neq,’ adferis d ptum,quo loco detunquocunq? loco petetur, dari Jdebct.-ficutiexftipulatu.autnomine fadopeteret.

do frui/i initio anni ,qiio colere deberem ,moram feccrit; licet poftea patiatur,quia tarnen à cultufa firn exclufus,rotins anni nomine mihi tenebitur.'quéadmodû Ôc fi diumas operas Stichi dare daronatus, non imane/edâ fexta diei horadet.-totius diei nomine tenebitur.

SÜegamm firreliftum annna bima trima die (rriginrafortc.'')cle« na per fingnlosdebentnrannosjicetnonfiicriradieduni AEQVlS PENSiONiBvs. proindeamp;fiadieflumfuent PENSiONiBVSjicetnon fitinferrum AEQyis.-itcmamp;fi fcriptnmfuerit AEQViS, lieer nou fit adiedum PENSiONiBVSrdicendum eritrequas fieri. Sedfi adiedum fit PENSIONIBVS iNiQyiS.-inaeqnalcsdebebuntur. Quaecrgo debean* tur ,uideamus.amp; puto eas deberif nifi fpecialircr teftator elcdioné lÆ redi dederitJquas nir bon? fneritarbitratns,utpro faculratibusdeftin Öi amp;nbsp;pofitione patrimontj debeantur.fed amp;nbsp;fi fnerit adiedü BONi ViRl ARBITR ATV.-hoc fequemuc,nt pro pofitione patrimontj fine nexatio ne amp;nbsp;ineórnodo hæredis fiar.qd fi ita,PENSiONiBVS, QVAS PVTAVE* RIT LEGATARivs;an totum petere poffit, uideamns. amp;nbsp;putototuin fimul non petendam^icut amp;nbsp;in hæredis eledione.fieri enini penfiones debere teftator iioluit.-quantitates diintaxat penfionum in arbitritim hæredis auriegatanj contulit.fedfi itafit legatnm, haeres TITIO DBCEAÎ TRIM A DIE DATO.-utriimpenfionibus,anueropoit trienninm debeantnrf amp;nbsp;puto fic accipiendum^quafi paterfamilias« annna bima trima die fenfiffeproponatur. nbsp;Si cuicerta quantitasƒ

getiir,St quoad præftetnrjn fingulos annos certum aliquid ueluti uW ras iuiTerit teftator præftari: legatnm ualet. fed in ufuris hadenus de* bet nalere,quatenus modumprobabilem ufurarum non excedat.

SI in fingulos annos alicui legatnm fit;Sabinusgt;cnius fententfautf^ eft,pl nra legata effe ait.amp;primi anni purum, fequentium condioo naJe.nidcrienimhanc ineffeconditione, Si viVAT.amp;ideomortixJ co ad hæredem legatnm non tranfire.

A'VOBIS QyOQVE CAETERI HAEREDES PETO , VT VXORi MEAE PRAESTETIS, C\VOAD VIVET, ANNVOS DECEMAV-REOS. uxor fuperuixit marito qninqHennio,amp;:quatuor menfions. Qu«tQ,an hæredibus eins fexti anni legatüintcgrum debeatur fMo deftinus refpondit. integri fexti anni legatnm deberi.

VI. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;, ANnuam peenniam ad Indos cinitati rcliqnit, quitus prouder hæredes uoluit.fucccffores hærednm negaut fc deberegtw» te«

TIT. r. - ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jicfi

^âtortarndiupræftari uolnerit, qnâmdiu præfiderenthicredes. qnæ« loigitiir.cumpræfidendimentionem feccritad tempus fideicom-i’iiffum,an perpeniô præftari uokicritC'Modeftinus rclpondît, fidei» fonitniffum quotannis in perpetuum reipublicæ præftandum effe.

ÔVINTVS MVTIVS ait. fiqinsintcftjmentolU fctipfit, FILII FILIAE'QVE MEAE IBI SVNTO, VB1 EOS WATER SVA ES-»e VOLET; EIS'QVE HAERES ME VS IN ANNOS S INGVLOSJN'QVE PVEROS PVELLAS'QVE SINGVL AS, DAMNAS ESTO DARE CIBA-Ril NOMINE AVREOS DECEAï. fl tutores earn pecuniam darc no« Imitei.apud quem pueri arq; puellæ funt.nihil eft.quod ex teftamento ’gere poflit.nam ea res eo pertinet,ut tutores fciant,quæ uoluntas te« Estons filent.-uti poflint earn pecuniam fine per icuîo date. POMPO-^ivs.inteftamentis quædam feribuntur, quæ ad authoritatem feri« •^tisduntaxat referuntur,ncc Obligationen! pariunt. hæc autem ta# •«font.SI TE HAEREDEM SOLVM INSTITVAM.ET SCRIBAM: VTl WvMENTVM MIHICERTA PECVNIA FACiAS. nullam enimob« 'Jgîtionem ea fcriptura recipit;fed ad authoritatem meam confer nan osm poterisC fi uelis ) faccre;aliter,atlt;5 fi cohærede tibi daro,ideni fcri K«o.nam fiue te folum damnauero^uti monumentum facias: cohæ ïfstuus agere tecum potent familial ercifcundæ, uti facias : quoniam quot;itercft illiiis. quin etiam fi utriq? iufTi eftis hoc facere: inuicem aâio« pEm habebitis. Ad authoritatem feribentis hoc quoq; pertinet, cfiquis 'ulTitin municipio imagines poiji.nam fi non honoris municiptj gra« ^*idfeciffet,fedfua;aâio eo nomine nalli competit. Iraq? hæc Quinti fcriptura LIBERI MEI IBI SVNTO,VBI EOS MATER S VA ES ^B V0LET;nullam obligationem parit,fed ad authoritatem defunfti fonfetuandam pertinet,ut ubi iuiTerit, ibifint.Nectamen femper 'uoluntaseinsautiuflus conferuaridebet; ueluti fi praetor dodus fit, •’oiic.Ypedire pupilium eo morari,ubi mater iuiTerit,proprer uicium, ^i'0d pater forte ignorauit in eis effe pfonis, apud quas morari iufTir, ^iautem pro cibarijs eorum in annos fingnlos awei decern relidi fint: j'Uehoc fermone fignificantur,apud quos morari mater pupillos uo« *nttit: fine ira acceperimus huncfermonem,utipfisfilfjsid legatum ^fbeatur.utileeht.Se magis enimeftutprouidentia filiorum fuorum quot;Oefeciffe uideatur.^ in omnibus, ubi authoritas folateftatoris eft: •^Ï omnimodo fpemenda, neeg omnimodo obferuanda eft : fed in« ^'luentu iudicis hæc omnia debent (fi non ad turpem cauffam refe« ^imtiir) adeffedum perdu ci.

DIGESTORVM UB. XXXlit

IN fnigulos annos relidum icgamni ,fimi!e eft ufuifrudin, cu mor« te finiatat-fanc capitisdeminutione non finitur,cum ufusfrudtis n niat fcdficufusfrudiisiralegari poteft;TtTio VSVMFRVCTVAI FvH Dl LEGO.-QVOTIES'QVECAPITE MINVTVS ERIT, EVNDEM V^VM FRVCTVM EI DO.iUud certe amplius eftin hoclegato.quod iningref fu cuiuslibet anni/i decefferitlcgacarius,cius anni legatuni hæredifuo relinqiiar.quod in ufufrudu non ita eft; cnm fruduarius, etia fi matu* hsfrudibus,nondum tarnen percepris deceflent hæredi, fuo in eoS ftudus adionem nonrelinquat.

FVndus,quem paterfamilias libertis legatorum nominc,quxin3ii nos fingulos reliqiiit;pignori effe uoluit;ex caufTa fideicomiffi ra feiuandæ gratia rede petetur. P A VL VS notât, hoe admittendum^ in alijs rebus hæreditarqs.ut amp;nbsp;in eas legatarius mittatur.

SEIO AMICO F1DEL1SSIMO,SI VOLVE RIT, SICVT MEIS INTER* VENIEBAT, EODEM MODO FILIORVM MEORVM NÉGOCIÉ INTERVEN IRE: ANN vos SENOS AVREOS ETHABlTAT10NËM,QyA VTiTVR, PRAESTARI VOLO. non ideo minus annua Seio propane hæreditaria uiuétis fiJiædcbcri placuit, quod ex tribus filqs Tina duo alijs hxredibns'inftitutis uira decefferint: cü tam labor, quam pecunia diuifionemrecipiat. MEDICO SEMPRONlO QVAE VIVA PAAS' STABAM, DARi vOLO eauidenturrelida.quaecerram formameio* gationis annuaE,non incertam liberalitatis uoluntatem habuerunt.

VXORl PRAETER ID.QVOD A' MAEVIO ANNVI NOMINE AC-CiPiEBAT,AVREOS CENTVM DARi VOLO, a«nuumiudetiir,amp;ft* mei centum aureosreliquifte. Libertis dari VOLO, QVAE vi» VA PRAESTABAM.amp;habitatiopræftabitur,fumptusautiumentow non debebuntur,quos adori domina præftarc folita fuit utilitans fu* cauffa.ideonee fumpnimedicamentorü medicus hbertus rede peten quem,iit patronam,eius'c(?familiamcuraret,acceptabat.

CVm in annos fingulos legatunplura legata effe placet, Äperi'U gula legata iiis capiendiinfpicietur .ideniinferuo infpiciendu -eftexperfona dominorum.

C'XAius Seins prædiadiuerfis pagis MreuixScSciaelegauirAifaca« ^uit. PRAESTARI AVTEM VOLO EX PRAEDIIS POTITIANIS, EX PRAEDÜS LVCTATIANIS ANNVA ARVNDlNIS MILIA TRECEN TA, ET SALICIS MVNDAE ANNVA LIBRARVM SlNGVW MILIA.

Qn5ero,an id Icgatû dcfunda legataria ciftinâü fitf PA VLVS tefpodir. feruituteni iiire conftitinam non nideri jieçin perfonâ, nelt;5 in rem; fed fideicommiOi petirionem competifleei ,cui prxdia Ludaciana flintlegata. amp;idco cumannua legatafucrint.-moitua legataria,fini tumlegarum uideri.

MAcuia nepoté ex Mæuio puberéhxredé inftituit,amp;Lacio Tirio italegaiiit.LVCIOTlTIO BONO VIRO,CVIVS OBSEQVIO GRA

TIAS AG0,DARI VOLO ANN VOSCQVA'MDIV VIVET)AVREOS DE» CEM,SI REBVSNEPOTISME! lNTERVENERiT,0MNEM'QyE ADMk ^’BTRATIONEM RERVM NEPOTIS MEI AD SOLLICITVDINEMSV-AMREVOCAVERiT.quaero.cüLuciusTitiusaliquotcporeMxiiqnes lt;nbsp;Sotiagefrit,^ per eu nó ftetit,quominiisgerar;Publius aut Maenius no I'teiim adminiftrareran fidekómiffum prœftari debcatt’rcfpondi.fi nö Pfoptetfraiidem,aliâiie^iuftamcauffamimprôbandæ operæ cauffa Temotus effet i negocijs,quæadminiftrare fecundum defundi uolun« Patern ucllet.percepturum legatum. Vxore hærede fcripta,ita carat. ^'BERTIS MEIS OMNIBVS ALIMENTORVM NOMINE SINGVLIS ANNVOS DENARIOS DVODECIM AB HAEREDE DARI VOLO, St *8vxoRE MEA NON RECESSERINT. quæro. eu paterfamilias fiia •Jolimtatedc duitate difficile profedus fit,ca ante affidue proficifcat; ’’iliberncumeaproficifcidcbeantC’ refpondi. nonpoffe abfokite re* ’Ponderi:cum multa oriri poffint,qux pro bonofint æftimanda. ide* ®^lwiufmodi uarietaté mri boni arbirrio dirimenda effe. lté quærit. proficifcens eis nihil am pluis obtulerit,ac propter hoc earn fecuri '''^n finnan legatum debeaturc' refpondi. amp;nbsp;hoc ex longinquis breui* ®'^lt;^exciirfionibus amp;nbsp;modo legati œff imandum effe.

vfcuiaraiuufueritrelidnm fine adiedione fummxmihil uideri hu* Uæ adfcriptum.Mela ait. fed eft uerior Ncruæ fententia ; quod tefta '“rpræHare folitus fuit,idrclidum uideri. fin minustex dignitate per* '^næ ftatui oportebit.

Vin,qui rogatus poft decern annos reftituere, peenniam ante dié reftiriierat.refpondit.Ti propter capientis perfonam,quod rem fa ^’'hrem tuen non poffet,indicm fideicommiffum relidü probater, ^ P«ditiiroeiidhærcsante diemreftituifletinuUomodo liberarum tê^^^ ^ ^^’’^ hæredis cauffa prorogatri effet, ut cómodum medq bil ff *^ '^^^ fentiret.'libcratu cu intelligi.na amp;nbsp;plus eu præftitiffe, ^ de# XVI,. PAVLVS,

DIGESTORVM LIB. XXXIIT.

SEruus poll dece annos liber eflc iufliis cHJcgatumq^ ei ex die mot« tisdominiin annos fingulos relidum eft. comm quidem anno* tum,quibus iam liber eritjegatum debebitux.interim autem hares d alimetitapijeftare compelhtur.

LEgamm ita eft , ATTIAE DONEC NVBAT HAERES MEVS CtVINQVAGlNTA DARE DAMN AS ESTO ; ne^ adferiptum cft IN ANNOS siNGVLOS.Labeoamp;Trebatius præfens legatum deberi putant. fed redius dicetur,id legatum in annos fingulos deberi. ViNl FALERNLOyOD DOMI NASCETVR, QVOTANNIS IN ANNOS SW GVLOS BINOS CVLLEOS HAERES MEVS ATTIO DATO.etia pro CO anno,quo nihil uini natum effet, deberi duos cnikos,refpondit fi modo ex uindemia cæterorum annorum dari poffint.

COdicillis teftamento confirmatis fundu libcrtis Iegauir,cum95 alienari uetuitjed perrinereuoluituel adfilios libertoriini,ud natosexhis.deindehæcuerbaadiecit.A'QyiBVS PRAESTARi VOLO HAEREDI EX REDITV EIVS FVNDI DECEM PER ANNOS SlNGV-LOS VSQVE AD ANNOS TRIGINTAQyiNQVE A' DIE MORTISME AE. quaefitum eft. cum haeres à Titio inftitutus infra tricefimuin quin turn annu ætatis decefferit.-an refidui temporis fideicómiffum ex uer* bis fuprafcriptis haeredis quoeg haeredi dcbeaturC’refpondit,deberi:nifi oftendatur âlibertis,teftatorem ad haeredis tricefimumquintum an« num tefpexiffe. nbsp;nbsp;Sticho alumno fuo centum, amp;nbsp;menftruos decern,

amp; annuos centum dari uo]uit;5;: Semproniam,quam hæredem ex tri» enteinftituerat,rogauitinhæciierba. FIDEI TVAE COMMITTO SEM-PRONIA SOROR, VTI LEGATA , QVAE ALVMNIS MElS RELI-QVI, EX MEDIO RECIPIAS, ET APVD TE HABEAS, QVOAD E-os COMMENDATOS HABES. quaefitum cft. cum Sempronia,cuius fidei commiffum fit,abftinuerit fe haereditate, ante quam fecunduw uolnntatem defundi perciperet pecuniam alumnis relidamranSri» cho de legatis adio, etiam ante uieeßmumquintum^ annum coWtS' tat d refpondit,competere.

^■^Itia hxrede Seia fcripta,ufumfrudö fundi legauit Maeuio, eiusq j|_ fidei cómifit in hæcuerba. A' TE MAEVI EX REDITV FVNDI SPERATIANI PRAESTARI VOLO ARRIO PAMPHILO ET ARRlO STICHO DIE MORTIS MEAE ANN VOS SEXCENTOS QVOTAN-NiS,QyoAD VIVENT, quaefitum eft. cum Maeuius annua alimenta praeftiterit,poft mortem autem eius fundus ad haeredem Titia: pleno iuic

TIT. I. • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K.S$

iure rediehtran alimenta ex fidcicommiflb Pamphilo amp;nbsp;Sticho debe« snturfrefpondi.nihil proponi,cut debcant præftariab hæredibus Tiriæxiim ab ufufrnäuario alimenta reliâa fint. Idem qnæfqr, an ab hæredibus Mæurj legatarq præftanda fintfrefpondi. nihil ab hæredi* bus legatarij præftanduni ; nifî teftatorem manifefte probetur, uólu« ifleetiam finito ufufeuâu præftari;fi modo id,quod ex ufuftuAu rece« ptuni effet, ei rei præftandæfufficeret. Qui Marco homini dodo certa annua præftabat, teftamento cauit: domina SANCTISSIMA SCIO TE DE AMICIS MEIS CVRATVRAM,NE QVID HIS DESIT.'VE RVNTAMEN ET MARCO DARl OCTINGENTA. quæfitum eft,an Marcus præftitis fibi ex caufla legati odingentis, annua qiioq; confer quidebeatC’refpondi.nihilproponi,curnonfecundum ea,quæincon-fultationem tollataeffent, debeantnr. LVCIO TlTio AVRi PON-ßOTRiA,QyAE VIVA PRAESTABAM. qiiæro. cum teftattix qua« draginta Titio, quoad uiueret,amp; falanj nomine certâ fummam,amp; am plias feftotum dierû nomine certum pondus argenti, aut pro eo pre» cium præftiteritran eadem ex caufla legati uel fideicommilTi ab hære« dibits eius Titio præftari dcbcantlt;refpondi. nihil proponi, cur præ* ftandanon fint.

XX. IDEM. ANnuahisucrbislegauit,sr MORENTVR CVM MATRE MEA, OVAM HAEREDEM PRO PARTE INSTITVl.quæfitum eft,an Wortua matre conditio adpofita defecifle uidcatur;ac per hoc ncq; uc •riariajUe^ cibaria his debeanture’refpondi. fecundum ca,quæ propo« •’crentur,deberi. nbsp;nbsp;nbsp;Atria fideicommifliim his uerbis reliquit. QViS-

OyiS MIHI HAERES ERIT , FIDEl EIVS COMMITTO , VT DET ^X REDIT.V COENACVLI MEI ET HORREI POST OBITVM SACER ®0TI,ET tEPO$f AAKI,ET LIBERTIS,QVI IN ILLO TEMPLO E-RVNT,DENARIA DECEM DIE NVNDINARVM, QVAS IBI POSVI. quæro.utrû his dnntaxat,qui eo tépore,quo legabatur,in rebus huma ”15 amp;nbsp;in eo officio fuerint,debitum fit. aii etiam ijs, qui in loeft eorum fuccefferuntfrefpondi. fecundum ea,quæ ,pponerentur,minifterium quidénominatorumdcfignatû;cæterû datum templo. Item quæro. Wtum uno duntaxat anno decern fideicommiffi nomine debeanturr 3'1 etiam in perpetuum decem annua praeftand.a fintfrefpondi, in per-^tuu. , XXI. IDEM.

T Ibertofuoitalegauit. PRAEST AR I VOLO PHILONI , VSC^VE l^DVM VIVIT.OyiNQyAGEStMAM OMNIS REDITVS,QVAE EX PUEDIIS A'COLONIS, VEL EMPTORIBVS FRVCTVS, EX CON-IVETVDINB DOM VS MEAE PRAESTATVR. hæredes prædia uen»

didenm^ex quorum reditu quinquagefima rdiâa eft. qtixfitnm cft, an precq ufuræ,quæ ex confuetudine in prouincia præftarcntiir.qiiin» quagefimadebeaturC'refpondit.rcditusduntaxatquinquagefimasle^ garas, liter pra^dia uendita fint. A' liberro,cui fundum legaiicrat fcrentem annua fcxaginta,per fideicommiiTum dederat Pamphile annnadena. quæfitum eft,filex Fakidia liberro legatû minnerican Pamphilæ qnolt;$ annuum fideicommiflum minutum uidcarur.cuni ex redira legata fint,qui largitur,etiam fi Fakidia parrcm dimidiâtuo di abftukrit,annuam Pamphilæ præftationem frefpondi. fecundum ea,quæ proponerenrar,non ni den minurammifi fi alla mens teftato« ris probarerur. Filium ex dodranre,nxoreni ex quadrante inftttint hæredes: amp;nbsp;füq fidei commifitmt noucreæ reftituetet hærediratem.ab eaantem penjr,utinfirmitatéfilqcommendaram haberct,ci'q^ men» ftruos aurcos denos præftaret, donee ad uicefimumqiunrnm annaW aerarisperueniflet.'cum autem impleffet eamxtatem,partemdimi^ diam hærediratis ei reftitueret. films dedufla dodranris partequarta, ex qua inftitutus erat, noucreæ hæreditatem reftitirit: amp;nbsp;poftea adim-pleuit uicefimumquintum annum ætatis.quæfitum eft-tiimnouetca uniuerfæ hærediratis habeatdodrantem,femiunciam,óc fidljcun): an dus partem dimidiam priuigno fiio rcftituerctï' refpondi. fccunduin ea,quæ proponerentur,rantum reftituendum, quantucum eo,qaou Fakidiæ nomine filiusdeduxir,femiffemfaceret. Idéquæfiinqan^ infirmitati filq pater confulcre uolucrit/rudus quoqg medtj temporis nouer ca ei reftitucre deberetc'refpondi.fccundum ea,quæ proponertn tnr/kberc. Lucius Titius teftamento patrix fuæ cinitati Sebaften^ rum centum legauir,utannis alternis ex ufuris ciufdem certaminaf«® nomine ipfius celcbrarentur.ôiadiecithæc nerba., QVOD Si CONDi', TIONE SVPRASCRIPTA RECIPERE LEGATAM SlBl PECVNlAMd' VITAS SE BASTENORVM NOLVERIT ; NVLLO MODO HAERE’ DES AIEOS EI OBLIGATOS ESSE VOLO, SED HABERE SIBI PE' CVNIA AI. poftea præfes prouindx ex nominibus debirorum hsetedi* tariorum ekgitidonea nomina, amp;: incauffamlegati reipublicxadiu« dicauir poft cuius fenrennam refpublica adiudicatas à pleris'q; fbite contas percepit.quæfitum eft an fi refpublica conditionihiis teftamcn to adferipris poftea non paruerit,legatum ad filios hæredes pertineatr refpondi.rempublicam reftatons uoluntati parère ccmpelkndamiac nifi facial,in his quidem fummis,quæ per numerationem nd iiouan-one folutæ func,uti]i repetitione hæredes admuandos.ab his ucro no minibus,qux neq; foluerunt rei publkæ^neqj nouatione abfcclTcnint a puftuu obligatione,uon prohibeudos,quo minus debituni petant.

’ TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ixlt;?7

Largins EuHpianasconfuluitaluninocertam pecunia patronu-m teftamenro legaffe, deep ea teteftamento ita caHiffe. PECVNIAAI^ Q^AM TITIO LIBERTO AiEO ET ALVAINO LEGAVI, ESSE VOLO PENES PVBLIVM MAEVIVM VSQVE AD VICESIMVMQVINTVM ANNVM AETATIS EIVS,PR.O’QyE EA COMPVTARI CVM EOVSV RAS QVADRANTES. QVANTVAI AVTEM EI STATVENDVAI SIT IN SVA1PTVM,TV PVBLI MAEVI ( CVM PATRIS AFFECTVM EI PRAESTARE DEBEAS) AESTIMABIS, quæfinimeft.anhæredesà Pii Wio Mæuio fatis accipere debueriint,folueures earn pecuniae' refpon3' dieu teftamento nulla exigendæ fanidationis commemoratio fianfa tishabiiiflehxredeSjfecundum uolunratem defuuâi Publio Mæuio pecunia niinierare.amp; ideo nec Titius alumnus,uel hæredes eins audiri aebent,aduerfiis hæredes patroni agentes, qiiod fatis non exegerunt. rxeaenimniinierationeamp;âTitio,acproindeetiâab hæredibus eins, liberatos eiTe fuprafciiptos hæredes.-nifi uiucte reftatore Publius-Mæ« uius foluendo. effe defierit. tune enim cautio ab eo exigenda' crat.

Pater ditos filiosæquis ex partibus inftituit hæredes,maioremóc ^inorem,qui etiam impubes erat : amp;nbsp;in partem eins eerta prædia re® bquit,amp;cum quatuordecim annos impleuit, eertamei pecuniam ^3iiit,id'cgfratriseius fideicommifît,àqHoperijt inhæc iterba. A' TE PETO SEI , VT AB ANNiS DVODECIM AETATIS AD STV-TlIA LIBERALIA FRATRIS TVI INFERAS MATRI E1VS TOT AN ^VA VSQVE AD ANNOS QVATVORDECIM. EO AMPLIVS TRIBV • TA FRATRIS TVI PRO CENSV El VS DEPENDAS, DONEC BONA RESTITVAS. ET AD TE REDITVS PRAEDIORVM ILLORVM PER-TlNEANT,QyOAD PERVENIAT FRATER TWS AD ANNOS QVA VORDEciM. quæfitum eft,defunfto maiore fratre, alio hærede relilt; ornttam omnis conditio percipiendi reditus fundorum, amp;nbsp;ut anni-^erfana præitéturA alia,quæ prællaturus effet,fi uiuerct Seius,ad hae-edem dus tranfierint.-an uero id omne protinus ad pupillû amp;nbsp;cutores ^nsferri debeatCrefpondi.fecundum ea,quæ proponerentur, intellu amp;teftatorem quafi cum tutore locutum:ut tempore,quo tutela refti« dcndacffet,hæcquolt;5,qu£Epro annuls præftari Kiffiffet,pcrcipiédiscp “Öibus^finiantur.fed cum maior frater morte præuentus fit.omnia, ftar ^''^'^ Lquot;nt,adpupillumamp; tutores eins confeftim poft mortem

ILIAE MEAE, Q^VOTIESCVNQVE VIDVA ERIT , IN ANNOS SINGVLOS CENTVM HAERES MEVS DAT0.qua:ritur,fifilia mi ‘^Rsannuo tempo te uidua fuiffet,nunquid minus ei centum deberen»

DIGESTORVM LIB. XXXIIL

tiirc’refpondit.fibi uideri,tamctfi totus annus nondum fuiffet, tartien deberi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXIII. MARCELL VS.

CVm quidam decurionibiisdiuifioncs dan uoluiffet die natalis fni;diui Seuenis amp;nbsp;Antoninus referipferuntjUon effe uerifimile, teftatorem de uno anno fenfiffe,fed de perpetuo legato.

CVm erat pecunia certa reipublicæ Sardianorum relidapcrqua* driennmm certaminis Chryfanthianirdiui Seuenis amp;nbsp;Antoninus teferipferunt^uideri perpetuam penfïtationem reliquiffeteftatoié pet quadriennium,nonin primumquadriennium. -

T^Iliofamilias, quoad in poteftate patriseft, in annos fingulos de* r nadari poffunt.

DE VSV. ET VSVFRVCTV, ET REDITV, amp;nbsp;habitat!one, Se operis per legatunij uel fideicom» miffum datis. Tit. 11.

1^ Ec ufus,nec ufusfriid^ itineris,adus,uiaî,aquanjedudus 1 legari poteft.-quia feruitns feruitutis efle non poteft.nec |g erit utile ex' fcnarufconfulto,quo cauetur, ut omnium, quae in bonis fint^ufusfrudus legari poffit rquiaid nelt;5 i.____ex bonis,neg; extra bona fit. fed incerri adio eritcûhæ* :edc,ut leg3tarioquamdiuuixerit,eHndi,agendi,ducendi facnltateni prxftet.'Se ut ea feruitus conftituaf fub hac cautione,ut fi deceffetit le» gatarius,uel capiredeminutus ex magna cauflafuerit,reftituatiir.

HOminis opera: legatæ capitis deminutione,uel non utendo non aniittuntur.ôe,quoniam ex operis mercedem percipcre legate’ nus poteft.-etiam operas eins ipfelocate potentquasfi prohibeath^' res capi.-tenebitur. Idem eft, amp;nbsp;fi feruus fe loeauerit. amp;nbsp;quia legatanin fruduariusnoneft: ad haeredeni fuiim opcrarum legatum transit' tit.-fed feruo ufucapto legatum petit.

HOminisquoi^liberi operælcgari,ficut locari,amp; inftipuwoo« nem deduci poffunt.

SI pure proprietasIcgata erit: eaad legatarium peruenief, quanmiS fruduariiishxtesficinftitutus, :

Sumfruftum cum moriar inutilitcr ftlpulor. idem eft in legato: quia Ôc conftitutiis ufusfniâus morte intercidere folet.

SVr. POMPONIVS-lufiisfruftiismihi in biennium continuum à morte teftatoris le» gatus fit,Si per hæredem fteterit, quo minus cum mihi daren præ« ^Uto biennio nihilominus tenetur.- quemadmodum teneretur, fi res 'gara in rerû natura effe defqfîer.qunm quis deberet, moratuseg effet danda: ut peti quidem iam ufusfruduSjqui legatus fit,non poffit: paaliusfuturusfit,quàmqui legatus fuit; fed æftimatio eins bima ’’‘mtaxat facienda fit.

f^Peræteftamento reliftæ quando cederedebcatfutrü ex quo pe« Vy tit cas legararius,an ex quo aditahæreditas eftc’amp; cui pereant di« ^^gt;quibiis æger feruus fueritc’ amp;puto ex die petitionis eas cedere. qua» ^^û poft pentas ægereffeferuus eoeperinkgatarioperibunr.

ufusfruftusmunicipibus legatus erit:quïcritur, quo ufq; in co ufo Oftiidu tuendi fintf nam ft quis cos perpetuo tucatur .• nul Ia utilitas 'titnudx proprietariSjfemper abfcedenre ufofnidu.unde centum an» •’OS obferuandos effe conftat,qaj finis uitæ longiffimus eft.

V Iabeo,cui legatus effet ufusfrudtis,fideicommiffum fucrit relw Odum.licet ufusfrudus ad legatarium nein pernenerit.hæres tarnen, Ptuesquem ufusfrudus remanet,fideicommiffum præftar.quod Mn ■^'litis teftamento erit dicendum:fi lcgatarius,a quo fidcicommiffum fïlidum eftjepudiauerit legatum,uel uiuo teftatore decefferir.

ViTitio fundusamp;eiufdem fundi ufusfniâus legatus fucrit; eritin Qpoteftateeius,fundum,an ufumfrudum uindicare malit. 5e fi fun» ^utn clcgcnt.neccffarió plenam proprietärem habebitjicet ufumfru-“Utu d ferepulerit.fi nero ufumfruäum habere malueritjamp;proprieta« ^ fundi repulerit.folurn ufumfruäum habebit.

X/lAbitationis legatu in fingulos annos ab initio anni deberi cóftat. Xir. ALFENVS.

iJ Acres in fundo,cuius ufusfniâus legatus eft, uillam pofuit. earn inuito fruäuario demoliri non poffemihilo magis, quant fi qua arboré pofuiffer, Mx fundo eucllere uellet.fed fi ante,$ ufufruöuario ^s prolübuerit,demolitus erit.impune fadurum.

CVm ufusfraâusaltemis annis Icgatumonunum, fedphtfai^ ta funtaliud eft in feruitute aquae Sc mæ.uiæ ein feruitus unaeit.

xihl. CELSVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

DVos feparatim utifrui finere danatus hxres, cónnmitcr iiofrui paffus eft.quaerebat.an utritj ex reftaméro tenererurfdixiieiie' rt-ft teftator utruncg folidum habere uoluiffet.nam ipfiiis omis eße » ^ folidum fingulis legatum præftaret.qua parte igitur alterum urifrui neret hxres,ea parte eum nó finere alterum uti frui.ideotp p« xttiiW* tionem unicui^,quod deeft,repleredebere.

DAMNAS ESTO HAERES TlTIVM SINERE IN ILLA DOMO H* BiTARE, QVO AD VIVET. unum uidetureffelegatum. OS duosfundoshabebat,iinum legauit,alterius fundi ufumfrudum 311) legauit.quxro.fi fruduarius ad fundum aliunde uia non habeat,qi'^ m per illum fundu,qui Icgatus eft.an fruduario feruitus debeatuifiop^ dit.qucmadmodum fi in haereditateeffet fundus,per quem fruduano poffet præftari uia,fecundum uoluntatem defundi uideteturid5»8® te ab hærederita in hac fpecienon aliter concedendu effe legatariofinj dum uindicare.nifi prins trafeundi ius fruduario præftetur.-ut haft*® main agris ferner, quæuiuoreftatore obtinuerit.fiue donee ufiö®** dus pcrmanet,fiue dum ad fuam proprietatem redierit.

TIT. ’ll. . , 1171 ^*ftatnentoc?refp0dit.amp;; inuiris hicredibus pofleflione adprxhetifa per® f^ptos fruflus reftituendos effe ; amp;:nonerogatum fecundum defunftl quot;O-nntatcm^in alia,qiiae deberentyr^compenfari.

f A V* plures habebat libcrtos.teftamento fuo dixit, fe habitatione V^telinqnere bis,qnos codicilhs defignafTercum nullum pofteade ’'gnaucrifquxro, an omnesadmitri dcbcanr7refpondi.fi patronusi Qui fe defignaturum perfonas libcrtorum pollicitus eft.nullam poftea ^fignauiflegatum habirationis perfedum effe non uideri,non exiftc Is,dll datum mreliigi pofiit.

VI alij fundum,altj ufumfrudum eiufdem fundi teftator legauerit.fi peopropofito fecit.ut alter nudam haberet proprietatem .-errore 1a-wtut.namdetradonfufrudu.proprietatemeûlegare oportet eo mo-ao.TITIO FVNDVM DETRACTO VSVFRVCTV LEGO,uel SEIO E1VS ^EMFVNDI VSVMFRVCTVM HAERES DArO.quodnifl feccnmifuS fradus inter cos cornmunicabitur iquia interdum plus ualet fcriptu* la, quim peradum fit.

SI feruum fub conditione liberum effe lubeamA' ufumfrudum ei? tibilegaueroaialetlegatum.

PATRIMOMII MEI REDITVM OMNIBVS ANNIS VXORI MEAB DARi VOLO. Arifl-orefpondic,adhæredem uxoris non tranfire: qma aut ufuifrudui fimile efl’et,aut huk legato IN ANNOS SINGVLOS.

Llcetteftarori repetcrelegatum ufusfrudus,«tetiam poft capitis deminucionem debe.ttur;amp; hoc nuper Imperator nofter ad li-Wliimrefcripfit.tune tarnen effe huic conftitutioni locum/cuni in aiiiiosfingulos relegetur.

T TXori ufufrudu bonorum legato: fœnus qiioq? fortium,quas dc= gt;nbsp;V fondus collocauit, poft impletamex fenatufeonfuko cautio« aem,prxftabitur.igiturufuraS nominum in hæreditate relidorum, ante cautionem interpofitam débitas ,uelutfortes,in cautionem deducineceffe eft. non idem feruabitut innominibus abhxrede fa-dis

ftis. tunc cmm fortes duntaxat legatari o dabuntur. amp;nbsp;quod ,ppter wo* ramufuras,quo^ reddi placuit. fuperhisnon cauebitur. ’ SCORPI-VM SERVVM MEVM SEMPRONIAE CONCVBINAE MEAE SERVI-RE VOLO.non uidetur proprietas feruilegata/ed ufusfrudiis.

QVi fruflus prœdiorum uxori reliquit, poft mortem eins prxdia çû reditibus ad hæredes fuos redire uoluit, imperitia lapfus. nul* lum ti'deicommiffum dicimus.ne^ proprietatis,nelt;^ frudus ad eos teller« debere. ecenim reditus futuri, non praeteriti temporis demon* ftrati uidentuc.

SEmpronius Attains ab hærede Rio fundum in Italia Caio poft de* cenniiim,dediido iifuamp;uôu,darf iuflît.quæro.cum medio hoede* cennq fpaciohæres uita fundus Üit.-an poft tempus decenni] plenusfuo dus ad legatarium pertineatf mouet enim me,quöd dies legarihuius fine fideicommiffi cefferit,acper hocadhaeredem legarartj pcrnneic potuerit, amp;nbsp;ideo quafi circa debitum iam legatu mortuo hærede uius frudus exftindus fitjiecad hæredem hæredispertinere poffit-iefpo»' di.dies quidem fideicommiffi uel legati ftatim cedit,cum poft arrow tempus haeres dare rogatur,fiue iubetur: fed ufusfrudiis nondum e h3eredis,nifi cum dominium dedudo ufuftudu prxftitit. amp;nbsp;ideo capi* tis deminutione uel morte perire nonpotcft,quod nondym habuifgt; Idem euenit/i proprietas dedudo ufufrudu fub conditione legaw H gt;nbsp;amp;nbsp;pendente conditione hæres decefferit, tune enim ab hæadehaîre* dis incipit ufusftudus,qui amp;nbsp;in perfona eius finietur .fed his cafibu^ fententia teftatoris quærendum eft,qui uriq; de eo ufuftudu detranc do fenfitgt;qui coniundus effet hæredis pcifonæ.quo cxftindo/oliw^ proprietärem ad legatarium uoluit pernnere ; nee plus tranfmim fuccefforem fuum,qui nondum habere cœpit ufumfrudum,qu^w_; iam habere cœpiflet. nbsp;nbsp;Si fundus duobus,alt) ufusfrudus legams «

non trientes in ufumfrudum, fed femiffes cenftituuntur. idemq ex çontrarioji duo funt fruduarq, fie alq proprietas legata fit. aero inter eos tantum aderefeendi ius eft.

VXonmaritus per fideicommiffum ufumfrudum, tem relegauit.hæredes ufumfrudum ei eoncefferunt.poft f^^ nium illicitum matrimonium fuifle pronunciatum eft/quaeuroro gt;nbsp;an id,quod præterito tempore poffedir,ab ea repeti poffitfafpon • » quod frudus nomine percepiflet,repeti poffe.

TIT. If. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»7)

QVacto.fi ufusfruftns fundi Icganis eft,amp;: cidem fundo in didi ones temporariae indiftæ fint: quid iuris fit cquot; Paulus refpondit. idem juris elfe in his fpeciebus,quæpofteaindicuntur, quodinuedigali-‘’iisdependendisrefponfumeft.idcoq^hoconusad fruduariu pertiF

vlquis ufumfrudum legatum fibi alq reftituerc rogatns fit, eurn'e^ Uinfundum induxeritfruendi cauffa .-licet iure ciuili morte amp;nbsp;capi= ? deminutione ex perfona Icgararq pereat ufusfrudus,quihuic ipfo juieadquifitus eft.-tarncn praetor ex iurifdidione fua id agere debet,ut wem feruetur,quod futurum effet, fi ei, cui ex fideicommiffo reftitu» ^s effet, legati iure adquifitus fuiffet.

Vi ufusfrudus legatus effet,donee ei totius dotis fatis fierct.-cum V^eihacres pro fua parte fatifdediffet: quamuis reliqui fans non da« teilt,tarnen pro ea parte ufumfrudum fundi defiliere habere mulie« Jem,ait Labeo. idem fieri,amp; fi per multerem mora fieret, quo minus fids acciperct. Colono fuo dominus ufumfrudum fundi, quern is eolebat.legauerat.aget colonus cum hacrede ita,ut iudex cogat haerc« uemex locationis adione eum liberate.

TS,qui fundum tecum communem habebat,ufiimfrudu fundi uxo I ti legauerat.poft mortem eius tecum hares arbitrum communi di üidundopetierat.ßlafus ait Trebatium refpcndiffc,fi arbiter certis re gionibus fundum diuififfefeius partis,quatibi obtigiffet, ufumfru-^m niulieri nulla ex partedeberi:fed eius,qua haredi obtigiffet, to« dus ufumfrudum earn habituram.ego hoc falfum puto.nam cum an trarbitrium communi diuidundo cóiundusproindiuifoexpartedi •didia totius fundi ufusfrudus mulieris fuiffetmon potuiffe arbitrum inter alios iudicando alterius ius mutate, quod amp;nbsp;receptum eft.

ÎFELICl,QyEM LIBERVM ESSE IVSSI, VSVMFRVCTVM FVN 01 VESTIGIANI LEGO.-CVIVS PROPRIETATEM PVTO TE FELICEM CONSECVTVRVM,SI NON CONTENDERIS CVM HAEREDE MEO, SEO POTIVS CONCORDA VERIS . SED ET TV HAERES OMNlA ÏAC,VT AMICI SITIS.HOC ENIM VOBlS EXPEDIET. quafitum cft, ïnuiiienteharede exigere poffit Felix proprietatem fundifrefpondi. dihil proponi,ciir Felici proprietas fundi legata uideret. Filios ex «io Ócfiham exalio marito haredes inftituit aquis portionibus, amp;nbsp;fwtrilta legaucrat. AELiAE DORCADi matri meae dari vo-

LOjQVOAD VIVET, VSVMFRVCTVM BONORVM MEORVM iW, VT POST OBITVM EI VS AD LIBEROS MEOS, A VT AD EVM,C^I EX HIS viVET.PERTiNEAT.filqpoftaditamhxreditatemdcceffe* rant.qiixfitiim eft.mortua matre,fuperftite filia teftatricis.ufiisfrud? utfnmadfolamfiliam,anueropro portione hæreditaris perrinetet. refpondi.ad eos redire,apiid quos proprietas effet. CLAVDIVS non ere didit ipfum ufumfeuâumin nice portionûhæreditariarum poft moi tem aniæ inter ipfos datû.'eo magis,qnod æqnis partibnshæredes fop pti erant. Vxori ufumfrnftum domus amp;nbsp;omnium return, quæ in domibus crant,excepto argento,legauerat.item ufumftuâumfundo rumamp;falinarum.quæfitumeil.an lanæcuiuft^ coloris mercis caiw paratæ. item piu'puræ,quæ in domibus erant, ufusfruâus eidebere» turt’refpondi.exceptoargentoamp;his.quæ mercis cauffacôparatafiinf, cæterorum omnium ufumfrudum legatariam habere. Idem fijt, cum in falinis,quarum ufusfruâus legatus effet, falis inuentus fit non minimus modus.-an ad uxorem ex cauffa fideicommifli ufusftu dus pertineatf’refpondi.de his legandis,quaE uenalia ibi cffent,nonfoJ fiffeteftarorem.Idemqu£efijt. cumeodem teftamento itacaucrit,A TE PETO VXOR, VTI EX VSVERVCTV, QVEM TIBI PRAESTARf VOLO IN ANNVM VICESLMVMQVINTVM, CONTENTA SIS AN-NVIS QVADRINGENTIS.CXVOD AxMPLIVS FVERIT, RATIONIBVS HAEREDIS HAEREDVM'VE MEORVM INFERATVR: an receflum uideatur à fuperiore capite: ideoep uxor nô amplius haheatex afunH du,qudm annaos quadringentos t' refpódi. fatis id, quod quaiereW, aperte nerba, qnæ proponerentur, dedarare. Lucius Tirius fdu« mento fuo Publio Mæuio fundum Tufculamim reliquit, cius'q; fi*‘ cominifit,ut eiufdem fundi partem dimidiam ufusfruâus Titispi^’ ftarct. Publius Mæuins uillam uctuftatccorniptam eolligendisamp;eon feruadis frudibus neceffanam ædificauit.quæro, an fumptus parteis pro portione ufusfruâus Titia agnofcere debeatC’refpondi. fi prins. ^ ufumfeuâum prteftaret.neceffariö acdificauit.-non alias cogendum K’ ftituere,quam fieius fu mptus ratio habearur. nbsp;nbsp;Duas filias amp;nbsp;filinni

mente captö hæredes fcripfit.filiac portionis mente capto dats liftin’ fruâumlegauitinhæcuerba. HOC AMPLIVS PVBLIA CLEAIENTIA NA PERCIPIET SIBI VSVMFRVCTVM QVARTAE PARTIS HAERE-DITATIS MEAE,EXQyA IVLIVM IVSTVM FILIVM MEVM HAE-REDEM INSTiTVI; PETO'QS’E A'TE PVBLIA CLEMENTIANA,VTI FRATREM TVVM IVLIVM IVSTVM ALAS, TVEARIS, DEPENDAS PRO EO ( PRO QVO TIBI VSVMFRVCTVM EIVS PORTIONIS RE' LIQVI^DONEC MENTIS COMPOS FIAT,ET CONVALESCAT.qu«* . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fitiim

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1x7 $

^itiim eft. cum filius in eodem furore in diem fuæ mortis perfeuerans flecefleritran ufusfruftus intercideritC' refpondi.uerbis,quæ propone^ ■^tnturjperfeucrarelegatum.-nifi manifeftiffime probetur, aliud tefta« totem fenfiffe. nbsp;nbsp;Hæredis inftituti fidei cornmifit,filio fuo annua de

ttiu præftareraut ea praedia emereA adfignare,ut ufumfruäum habe tftjredituûeiîicientiaannuadecem.filiusftindos fibiabhæredefecun ‘lom matris uoluntatem traditos locauit.óc quaefitum eft.eo defunâo, ttliqua colonorü utrum 'ne ad hæredem filq fruduartj^an ucro ad hæ* tedem Seis teftatricis pertineantt’refpondi. nihil proponi,cur ad hire ooniSeiæpertineant. Vfumfrudum rertiæ partis bonorû fuorum Ooiexhæredibus legaueratquæfitum eft.an pecuniæ^quæ ex rebus di Oifis fecundum æftimationem effeda eft,tertia præftanda fite'refpódi. oæredis effeeledionem.utrum rcrum,an æftimationis ufumfrudum præftare uelit. Item quaefitum eft,an tributa præter ea,quæ uel pro prae aut mouentibus deberi Ôc reddi necefle eft,eximenda fint ex quan« t'tatereliquæduntaxat pecuniae, fi hoc hæreselegeritî’refpondi. reli= 9oæ pecuniae tertiarn praeftandam.

ÇEMPRONIO EA,QyAE VIWS PRAESTABAH, DARI VOLO.iS kjotiamhabitabatin teftatorisdomo,quaeuni exhaeredibus præle« gataerat.quæfitu eft,an habitatio quo«^ debeaturC’refpondi.nihil pro-Poni,curnondebcatur. Ex his uerbis teftamenti LIBERTIS MEIS, Q,V1BVS NO AU N ATI AI NIHIL RELIQVI, QVAE VIWS PRAESTA-^AM,DARi voLO.-quæfitum eft,anlibertis, qui cum pâtrono fuoin diemmortis habitabant,etiam habitatio relida uideaturC’refpondi.ui d«i. Codicillisitafcripfit. NiGiDiVM,TiTiVM,DiONEii liber-TOS MEOS SENES, ET INFIRMOS PETO, IN LOCIS, IN QVIBVS NVNC AGVNT,SENESCERE PATIAMINI. quaero,an ex hoc capite lû l’wti fupraferipti ex fideicommiATo frudus locorumjn quibus moran turjecipere debeantreum alia,quæ eis fpecialiter legata funt,fine con troiierfia confecuti funtc'refpondi.uerbis, quæ proponerétur, idpeti« tom,ut ad eum modum paterentur hæredes ibi eos effe, ad quem mo dom ipfa patiebatur.

COdicillisfideicommiffain haecuerbadédit. LIBERTIS LIBER-TABVS'QVE MEIS , ET QVOS IN CODICILLIS MANVMISI, FVNDVM,VBI ME HVMARI VOLVI,DARI VOLO,VT C^VI AB HIS tgt;ECESSERIT,PORTIO EIVS RELIQyiS ADCRESCAT, ITA ^T AD NOVISSIMVM PERTINEAT. POST CVIVS NOVISSIMI DECESSVM AD REMPVBLICAM ARELATENSIVM PERTINERE VOLO . HOC

AMPLIVS LIBERTIS LIBERTABVS’QVE MEIS HABITATIONES IN DOMO , QVA'MDIV VIVENT. SED PACTIAE ET TROPHIMAE DIAETAS OMNES , QVIBVS VTI CONSVEVIT. QVAM DOMVM POST MORTEM EORVM AD EANDEM REMPVBLlCAxM PERTINË RE vOLO.quæfitumeft.reipublicæfideicommiflumurrumabbitre« de^analibertis datum fitC'refpondi.fccudum ea,quæ proponerentur, poffe ita uerba accipi.-iit eius Icgatarij, qui nouiflimus decederet,fidei tómilïum uideatur. Item quæfitûeft. defundisquibufdaexlibertis, quibus habitatio relida eratran portiones domus jn qua habitaiietat, iam adrempublicam pertineante'refpondi. quoad aliquis eorumiü« uat, fideicommifTam reipublicx non deberi. Qui Semproniam ex parte decimals; Mæuiamex parte décima, alumnum ex reliquis partibus inftituerat barredes : curatorem alumno dedit, cum iure fa= ccrepuraret,amp;:cutatorisfideicommifit,ne pateretur fundum uem« re, fed cum Sempronia amp;nbsp;Mæuia nutticibus fuis frueretur reditu eius râc in ima parte teftamenti ita adiecit, omnEM VOLVNTATEM MEAM FIDEI HAEREDVM ME0RVM COMMITTO. qutefltum ea, antertias partes ufnsfruâus fundi nutricesex fideicommido perere poiTint.-quamuis curator ei receptus fit,quem iuredare non potiütalu mnoc' refpondi.fecundum ea, qua: proponerentur, utiliter fideicom-miflb uoluntarem fuam confirmaffe, id igituc cuic^ dedifle, utamp;nutn ces und cum alumno reditu fundi uterentur.

VXori ufumfr uflum uilla: legauit in quinquennium à die mortis fua:.deindehæcuerbaadiecit. ET PERacto QyiNQyENNio CVM EIVS VSVSFRVCTVS ESSE DESIERIT,TVNC EVM FVNDVM ILLI ET ILLI LIBERTIS DARi VOLO.quaefitumeil.cumi’-XorintM quinquennium decefferitan libertis proprietatis petitio iam.an uero impletoquinquennio competat; quia pcrafto quinquennio teftatoï proprietatem legaueratC’ refpondit. poftcompletum quinquenniuAi fundum ad libertos pertinere.

STicho teftamento manumUTo ufusfruflus fundi eratlegams; «m is uti fr ui defijifet, fidei hxredum teftator cómiferat,uri cum tun* dum darent Lucio Titio.fed Stichus teftamento fuo eiufdé fundi pro-prietatem nepotibus fuis Iegauit:amp; barredes Stichi ex teftamento eiu legatarrjs nepotibus eu fundum tradiderunt.quæfitu eft. cum nepot legatarq ignorauerint côditionem fundi fuprafcripri priore reft amem todatamAplus quim ftatuto tempore poffederint; an cum nm u Cbiadquifierintî’iefpondi.fecundum ca, quæ proponerentur,ieg^

TIT. TL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1177

nos fibi adqnififfe. Idé quæfi-jr.fi aliqiio cafo Icgatarqs aufeni pofTir: an repetitionem ab hæredibiis Stichi eiuS nepotes habere poflîntf re« fpôdi. fupra qiiidem de adquifitione refponfum;uerû fi ex alia cauiTa adqmfitio ceflaffet.-uideri Stichû ( fi poft mortem eorum,qiübiis pro« prieras legata effet, teftamentum feciffet) potins quod habere fe cre-oerct,qium quod onerare hæredes uelletjegaffe.

quæfitum eft,3n prædiorum tam rufticorum quâm urbanoruA man tipiomm amp;nbsp;fupelleâilisdtem'q; calendar^ ufusfruftiis ad uxorem per« Üneatc’refpondi. fecundum ea,quîE proponerentur, omnia pertinere.

Ü^DI TREBATIANI R EDIT VS VXO RI MEAE,QyOAD VIVETj P DA RI voLO.quæro.anpoffit tutor hæredis fundum uendereA legararioquantitatem offerte annuam,quam uiuus paterfamilias ex locatione hindi redigerc confueueratC'refpondi,poffe.Item quæro,an liabitareimpune prohiber! poffitC'refpondbnon effe obftriftum hære dem ad habitationempræftandam. item quæro, an compeUendus fit barres reficere prædiumî'refpondi.fi hæredis fado minores reditus fa« ftieffenrlegatarium rede défi derate, quod ob earn rem denunutâ lit. Item qimo,quo diftet hoc legatû ab ufufrudu C* refpondi, ex his,quæ bip ra refponfa effent,intelligi differentiam.

pilios hæredes inftituituxori ueftem, mundu mnliebrcm, lanam, 1 Iinü,amp;alias reslegauerat, à: adiecit. PROPRIETATEM AVTEM ^ORVMjQVAE SVPRASCRIPTA SVNT, REVERTI VOLO AD FILI ^s MEAS,QVAE'VE EX HiS TVNC VIVENT. quæfitumeft,utruni t’bisfriidus,an proprietas earum rerum data fitf refpondi,proprieta» ^'ttilegatamuideri.

^Vmitalcgatum effet, FRVCTVS ANNVOS FVNDI CORNELIA-^Ni pvBLio MAEVio DO LEGO.perindeputataccipiendum effe abeo,ac fi ufusfrudus fundi fimiliter effet jegatusrga hæc mens fuiffe t^ftatorisuideat. XLII. IDEM. '

jNfruduideffeintelligitur,qnod ad ufum hominis induflumeft. Atteij enim maturitas natuxalis hie fpedanda eft; fed id tempus, quo

magis colono domindue eum frudum tollere expeditita^ cutti okâ immatura plus habeat reditus,qudm fi matura legatin'.' non poteft uiquot; deri,fi immatura leda eftjn frudu non effe.

*aI’s. mul nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* Onnihil intereft,utrum bonorum quis,an return tertiæ partis tum.afs. X^ufumfrudum legauerit. nam fi bonorum ufusfrudiislegabit.' nihil. nbsp;nbsp;amp;nbsp;æs alienum ex bonis deducetur, amp;nbsp;quod in adionibus erit, compU' tabitur. at fi certarü return iifusfrudus legatus erit.'nó idé obferuabin

Vi duas tabernas coniunâas habebat, cas fingulas daö« bus legauit.quaefitum eft. fi quid ex fuperiore tabernain inferiorem inxdificatum efletmum inferior oneriferc“ do in fiiperioris tabernae loco contineretur.refpondi/cr uitureni impofitam uideri.VLPiANVSnotat.uideamus»

ne hoc ira iierum fit, fi autnominatimhaec feruitus impofiweft.sut italegatû datÛeft,TABERNAM MEAM,VTI NVNC EST, DO LE20'

EVndum communem habentibus legari poteft uia;cumamp; eónw« nis feruus rede uiam ftipuletur;amp; cum duo ei,qui ipfe uiam ftipu’ ; fuerit,haeredesexftiterint,non corrumpatur ftipulatio.

SI fundum MæuioA ad eum uiam per alium fundü,amp;:eundeni ö^ dum fine uia Titio legaffet : fi uterqj fundum uindicaffet .• fine “ƒ fundum cefTutum^quia ne^ adquiri per parte feruitus poffit. Et fipn* us Maeuius fundum uindicaret.'altero délibérante, poflèdubitaib poftea Titius omififfet,uia: legatum faluum effet.Sc hoc magis uideba tur. Quan^ fi fub conditione quis fundum legaffet,uiam purc.autpro pitte fundum pure,pro parte fub conditione,amp; uiam fine conditione: fi pendente ea,legari dies ceffiffet.interiturum foret uiæ legaturo-utK fponfumeft,cum alteri ex uicinis,qui fundum córnunemhabebit^’ am fub conditione,alteri pure legaffet,amp; pendente conditione decefli* fet.quia alterius legaranj perfona impedimento effet,quo minus foli‘ dus fondus cum uia uindicaretur.

SI is,qui duas aedes habebat,unas mihi,alteras tibi legauit.'amp; medius paries,qui utrafq; aedes difEinguat,intcruenit;eo iure earn cóniune nobis effe exiftimo,quofi paries tantum duobus nobis comrou^

TIT. ni. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1179

*^et]egatus,ideotf5 ne^ me, në^ te agere poffe, ins non effe alten ira ïquot;?'*®“*“ ’*’ ^^s habere. nam qdquot; cómiiniter focius habetA in iure e 11 «abere conftitit, itaqp de ea re arbiter córnuni diuidüdo fumendiis eft. '

U T fi maxime teftamenti fadio cum feruis alienis ex perfona do-X^minorum eft.-ea tamen^qua: feruis relinquunturjta ualent,fi libe ■^‘sielidapoflent ualere. fic ad fundumdomini uiaferuofruftralegaf.

QAterfiüæ domum ]egauir,eifcf;perdomumhæreditariamlus traf i eundi præftari uoluit.fi filia domum fuam habitet; uiroquoq; ius 'lïnfeundiprxftabitur.alioquin filiæ præftari non uidebitur. quod fi 9^115 non Ilium tranfeundi perfonæ datum,fed legatum feruitutis effe plenuni intelligat:tantiindem iuris ad hæredem quo^ tranfmittemr. Çiod hic nequaquâ admittendum cft;ne quod affedu filiæ datum eft, boc ^ad exteros eins hæredes tranfire uideatur.

VlI. PAVLVS, CVm à pluribus hæredibus inftitutis uia legata eft; quia parté non tecipit,finguli hæredes in folidû conueniuntur.quia amp;nbsp;uno ex hx ’ïdibus adeunte uindicari poteft.

Vm dos relegat,uerü eft id dotis relegato ineffe,qlt;Ï adi« onide dote inerat.amp;ideoflinter uicumamp; uxorcmtom uenerat,ut morte uirifoluro marrimonio/ilio córnuni interuenicnte,dos apud mariti hæredem permaneret, Öt _______maritus decedens dote m relegauerit.ftari pafto non de» ^tobhoCjquoddosrelegataeft.Vcrumóc citra relegationchoc profan debet.nam quod eft admiffum,poffe deteriorem códitionem do# lis fieri interuenientibus liberis;toties locum habet,quoties ipfa m ma ifinionio decedir,uel diuortium interuenit. Verum eft, in dote relega 11 cómodiim effe repræfentationis,quamuis annua die dos præftetur. Eft à illud.quod ob res donatas hodie poft fenatufconfultum nulla fit Wadio.fi modo uoluntatem non mutauit teftator.impenfæ auté ipfo •wedotem minuunt.Sed quod diximus,ipfo iure dotem impenfis mi *iiii;non ad fingula corpora,fed ad uniiierfitatem erit referendum.

Adeo autem dotis adionem continet dotis pure rclegatio ; ut fi uis Dus earn uxori(fcilicet quibus cafibus licet} foluerit,ceffct legatü. fed wfimancipiafuerint ill dotem nonæftimat3,ôlt;hæc de mortua fint;

DIGESTORVM LIB. XXXIII.

legatnm dotis in his euanefeitfed amp;nbsp;ft dotem promiferit millier, ne? dedecit,amp; decedens maritiis uxori dotem relegaueritmnilier nihil ani plius,quam liberationem habebit.nam amp;fiqiüs italegauerit, CEN-TVM^QVAE IN ARCA HABEO, aut QVAE ILLE APVD ME DEPO» SViT;finullafint,nihildebericonftat;quianiilla corpora funt. Si qnisuxorifundumTitianumlegalTcthisucrbis, IS ENlM FVNDVS PROPTER ILLAM AD ME PERVENIT: omnimodofundusdebebi« tur. nam quidquid demonftrarac rei additur, fatis demonftrare fru-ftra eft. Celfiis libro uicefimo digeftorum fcribit. fi focernurui do tem relegauit,fi quidemius adionisdedote uoluitrelegarc:nullius momenti effe Icgatum.quippenupta eft.fed fi uoluiteam reciperedo» taJem pecumam: utile (inquiry erit legatum.fi tarnen hxc dotem rece perit.-nihilominusmaritus dotis perfecutionemhabebit;fiuc hstes inftimtus eft.familiæ ereifeundæ iudicio.fiue non,utili adione.egopu to:quoniam non hoc uoluit focer.ut bis dotem haeres prsftaret; mu* lieremagentcmexteftamentocauere debere,defenfum irihsredeni tduerfus mariruergo amp;nbsp;maritus indem cauere debebit,aduerfus mu* Jierem defenfum iri, fi prior agat. Per conarium apud lulianuinli* bro tricefimofeptimo quæritur,fi focer filio fuo exhxredato doténu rus legaifet. était, agi quid cm cummarito exhæredatodedotenon poffeaieruntamen ipfum dotem perfecuturü ex cauffa legati. fed non alias eum legatum confecuturum, quam li cauent, barredes adueifus mulierem defenfum iri amp;nbsp;differentiam facit inter eum,cui dos rekga-ta eft,amp; Orcinum libertum,cui peculium legatum eft. namjeudepe» culio pofte cóueniri ait,hæredem nó pofte; quia defierit peenlifi pmes fe habere.at dotis aflio nihilominuscompetit,etfi doté defierit habe re. Idem lulianus quærinfi dotem marito relegauerit focer,andote foluta mulieri legatum mariri exftinguaturfamp; dicit exftingui.quiani* bil eftet iam,quod marito poftet præftari. nbsp;nbsp;Item quærit.Ti dos alij le*

gata eftet,eamep rogatus ut is mulieri reftituere.-an lex Falcidia in ifga to locü haberet f amp;nbsp;dicir.habere.fed quod minus fit in fideicommiffo, mulierem dotis adione confecuturam. ego quærorancoinmoda re* præfentationis in hoc legato fie obferuentur ,atlt;5 fi dos ipfi mulieri fu iffet relegatafamp;puto. Idem lulianus quaerit. fi mulieri dos fitrekga ta,ca'cp rogata dotem reftituere.-an Falcidia locum habeatfS: negatba bere;quoniam fideicommiftumquoqjnegatualerc. quodfi pritcrea •afs.fit n^h*^ uxori legatum *fit;purat é refiduo fideicómiftum prxftari.quod pure: ntiqphabita ratione Falcidia- mulieri præftabit. Sed amp;maritoex parte barrede inftituto,ifocero dorerelegata, legatum dotis Falcidiara paftumni.-iiideliect,quiaadhuc conftante matrimonio indebita dos ,uideatm

oideatutrcIcgata.ucrulTi quod Fakidia recidcrifan familix crcifcudae iudicio maritum pcrceptiirum.-quemadmodum tocam dotem prsci pciet, fi non effet relegara. Mela fcribit. fi fundus in doté fuerit. Si fpccialiterfit legatus,mox generaliter dos relegata ; non bis, fed fe« wel debcri fundum. Ibidem Melaconiunxit.fi fundus in dotem lo catus fit à maritoad certum tempus: uxorem non alias fundum ex Klegatione confequi, quam fi cauerit fe paffuram colonum frui:dura modo ipfa penfiones percipiat.

CVmquis uxori fuacdotem rclcgauit/ideicpcommiffumab ea re Iiquit:hoc fideicómiffum ex córnodo, quod ex relegatione mu« Jierfenfit,sftimabitur.amp;itaCelfus qiioqt librouicefimo digeftoruni fcnpfit.quod fi neceffarite fuerunt impenfæ,quæ ipfo iure doté minu= wit:*amplias dici poteft,fi tanta quantitas dotis,quantam maritus ac cepit,ei relegata fit: oporteredici, etiam earn quantitatem poffe fidei tonimiffo erogari,quae ipfo iuredotem minuit.effe enim mulierem Ic gatariam nemo eft,qui dubitct. fed amp;nbsp;fi non dos, fed pro dote aliquid Uxori fuerit legatum;adhuc quafi dos relegata accipitur. Hoc ampli* Us lulianus fcripfir,amp;fi non fuerit adieftum,pro dote effelcgatum, uot tarnen animo reliflum.-adhuc cius effe conditionis.uxor igitur,fi logetur uel dotem,uel qiiod pro dote Icgatum eft, uel quod in uicem uotis fibi adfcriptum eft, reftituere: non cogetur, nifi eatenus, quate* uusdiximus,reftituere. amp;nbsp;ideo battes inftituta,rogataq; hatreditatis quantitatem reftituere: id demum reftituet, quod quantitatem dons | nbsp;nbsp;ï^cedit,id'cg quod ex repræfentationis córnodo fentit. nam Sc fi quis,

mm anuru dotem accepiffet,filium fuum haredem inftituerit,eum'qp lO8auerit,quidquid ad eum ex hatreditate perueniffet,reftituere:mox Uxotis morte dotem fuerit lucratus.id non reftituet, quod ex dote pet mpitrqilia matrimonii cauffaidlucratuseft,non ex partis iudicio.

Millier dotem promifitquadringentorum,ói:deditfimdos duos in uuccnta,practcrea nomina debitorum in refidua ducenta. mox man« ^us cius decedens,pro dote fundos ei duos,non eos,quos in dotem ac« ^®perat,teliquit:amp; practere-a illos duos dota]es,quos æftimatos accepe« lat, reliquinfideiqp eins commifit,ut quidquid ad feex hæreditateeius ^tueniffet,id reftitueret Seio,cum moreretur.quacrebatur, quantum ^et in fideicommiffo,muliere defunftat’dicebam.hanc uxorem,quïe fogau effet,quidqd ad fe peruencric,ex teftaméto reftituere: in ea effe maitione,uti id demum reftituere cogatiir,quod dedufta dotis quan« fate ad earn perueniffet.dotem ein recepiffe cam magis, quam acee-' PfUe:faluoeo,quodcx commodo repræfentationis ab ea fidcicom* BB mitti

mitri potiiit. proinde id quidcm,quod pro dote maritus ei rcliqnïf, np cogetur leftitueremifi plus fit in eo, quam in quantitate dotis. refidu* pm uero,quod praeterea illi reliflum eft,cum fruftibus cogetur reftitu-ere.Habebit igitur prxeipuam dotem cum frudibus fuis.id uero, quod extrinfecus ei teliäum eft^cûfruöibus,qui ad earn peruencrint, refticuer. lil, IVLIANVS.

QViitalegatuxorifu£C,TiTiAE AmplivSjQva'm dotem,AV REOS TOT HAERES AIEVS DARE DAMNAS ESTOmianife» itum eft dotem quolt;5 relegafle. lur. AFRICANVS,

CVm uiilgari modo dies legatorû proferuntur; nihil earn rem ad dotis relegationem pertinerc siequiadiem fuum habeat.

V. MARCELLVS. DOte relegata, non cft audiendus hatres, fi uelit ob donationes in mulierem fadas folutionem differre, nel ob impenfas alias, ^ quæ ipfo iure doté minuunt. aliiid eft enim minoréeffe fadam doté, qnod per neceflarias impenfas accidit.- aliud pignoris nomine retinen dotem ob ea,quae mulierem inuicem præftarc æquum eft-

VI, lABOLENVS. CVmferiptiïeflet, QX^AE PECVNIA PROPTER VXOREM «6' AM AD ME PERVENIT, oyiNQVAGINTA: TANTVNDEM PRO EA DOTE HAERES MEVS DATO.quduis quadraginta dorisfu iffent,t3méquinquagintadeberi,Alfenus Varus Seruium refpondi»* fcribit;quiapropoficafumm(a quinquaginta adieda fit. Item ei,qn® dotem nullam habebatjUirficlegauerat. QVANTA PECVNiA 00' TIS NOMINE, ET RELIQyA : PRO EA QVINQVAGINTA HAERE'ï DATO, deberi ei legatum,OfiIius,CafceIlius, item amp;nbsp;S'eruij auditorcï ietulerunt;perinde'q; habendu cfle,ac fi feruus mortuus alicui,antpï® eo centum legata eflent.quod uerum eft.-quia his uerbis non dos ipw, féd prodote pecunia legata uidetur.

VII. PAPINIANVS, PAter dotem à num acceptam filio exhsredato Icgauit. h«'£S paquot; trisoppofita doliexceptione , non ante foluerelegatum cogen* dus eft,quim cautu ei fuerit de indemnitate folutomatri monio. oelt; fi prins,qudmlegatum filio folueretur, millier dotem fuamrecupet’ Pit.-fruftr.a filius de legato aget.Sed fi lex Falcidia locum in legatodo« tis aduerfus filium exhaeredatum habuent,amp; mulier folutioné ratam fecerit.- proprer earn quantitatem, quam hatres retinuerit, «óKs ei dotis dabitur. quod fi ratum non habeat; defendi quidé debebit W* xes â iiiro,qiii fc defeiifuiu ptomifit.fed fi totam htcni mi folus fub^

TIT. HIT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;üSÏ

lit.aftio indicatî ( fi cautum non erk ) pro ea quanritatc,qii3f inre Pal* fidiæ petenda eft.aduerfusharredeni dabitur. fedfi prins, quam lega« Inm filio folueretur,millier diuerterirquanquam ipfa nondum perci--^te dotcni poflir.non idco ramen aöio filij differtnr.-quia tune qfdem ’«thus filio folui dotem refponfum eft. Gü patri filius pro parte hæ i«exftitit,amp;ad praeceptionem dotisfoluto matrimonio, poftquani hæres exftitit.admiffiis eft; fi forte per errorem cautio defenfionis oniiflafit,amp;:ex caufta fideicommiflï filius dotem acceperit: ut in debi turn fideicommifliimnon repetetur. cautionis enim præftandæ nc-teffitasfolutionem moratur,non indebitum facit,quod fuit debitum. fednonerit iniquum,h£Eredi fubueniri. quid ergo, fi patris hæres non fitfoluendoc’ nonneiiifte mulicri dabitur aduerfus uirumutilis adio dotis,cuidos petite non debet; quianon interpofuit cautionem hæ* les per erroremï’

Vlruxori.quæ dotem in mancipqs habebat, pccuniam pro dote leganerat.uiuo uiro mancipqs mortuis,uxor poft uirum uita de ttftit.ad hæredem eins adio legati rede tranfmittitur; quoniam mari 1 fiuolimtasferuandaeft.

VXORI MEAÉ FVNDVM CORNELIANVM, ET QVAE NVPTV-RA OBTVLIT AESTIMATA.IN SPEClEBVS RESTlTVI VOLO.

Klpondi,non æftimatum praedium in dotem datum exceptumnon igt;iaeri;fed unnierfa dote relegata, rerum æftimatarum preciü non rc* fiünm,ncrum ipfas res,quales inuenirentur.

Çl Seis pro dote centiim fundus legatus fit, idem'q; Msuio;quod ÖMsiiioFalcidiaaufert,proeo quafi concurfus nonfuerit,mulief plus uindicet;quia amplius fit in dote mulieris.

SEia ciim nuberet Lucio Tino,dedit dotis nomine centum aurcos, ^adhibuit Quintum Murium,qui nihil numerauit,fed dotem fti« pulatus cft,fi morte mulieris folutum fuerit matrimonium. Seia mo= tiens teftamento fuo itacauit, LVCIO TiTio MARiTO MEO, CVI MAXIMAS GRATIAS AGO, DARI VOLO SVPRA DOTEM, QVAM EiDED(,T0T AVREoS. qusro.cum inftituit Quintus Mutins con« uenireLneinm Titin m ex ftipulatu adione:an repeUere enm maritus poffit exuerbis teftamentic’refpondi.fiQuintus Mutins mandatu Seiæ,non donationis caufta ftipulatus eft;liæredibns mulieris enm te--neti. amp;nbsp;idco Quintum Mutium exceptione icpcUendum efte. quod ft ßß q dona*

donarionis caufla Scia ftipnlari permififlcfmideri eum in entti cafuni» qui morte muiieris exftitir.niortis cauffa ftipiilatum; amp;nbsp;ideo fidei eiuï committipotuifle in eum cafum,dicendum forc.

QVidotéin pecunia numerata amp;æftimatisrebusacccp«at,u^o* riitaJegauit. SEIAE VXORI MEAE, SI OMNES RES, QY-A® TABVLIS DOTALIBV5 CONTINENTVR, HAEREDI MEO EXHIBVE-RIT, ET TRADIDERIT: SVMMAM DOTIS, QVAM MIHI PRO EA PATER E1VS INTVLIT, DARI VOLO.HOC AMPLIVS DECEM. qu2‘ fitum eft.cum res in dotem datx plures ipfo ufo finira eHenr,nec rn0‘ riente marito foerannan quafi Tub impoffibiJi conditioneJegatiim dâ' turn debeaturf'refpondi.iüdcri conditioni paritii; H quod ex rebus in dotem datis rupererar,in poreftarem hxrcdispcruenit.

Sl filiusfamilias, eum uxorem habcret,dorem ab ca acceper3t,dciii deparerfamihas faflusdotem ei ( utfoJet; legauit.quamuis pâm hæres non erir/amen id Jegatum debebitur.

THcopópus teAameto fado duas filias Sc filiu partibus æqs inftiw ithxredesAcodjcjlJisiracatMt^dw êuyali^a. p.v Ki’icsrivop’iii’gt;‘'gt;X.^ ^Iw inJisvM, fySi^ 0/lt;piAoi /jca kûù ói «ru-^ive/ç d'oni^âtrao-î, 'n^ovone‘amp; tgt;^'’'^ Éhixxi Po^iciva^,liJ'cü^/j.'cirHp yvüïp-lw Itt'i roïlt;^ quot;tror^yicp’oiq HMrip«^^^* tfH/} iuTng tK ii/uKce. PoUianusaut ä maritopueJJæiuratusfcriplit il*’ luiffe patrem candem quantitatem in doté accipere etiam minoren! fi ham^quam maior accepiffet.quæro.an eandem furnmam dotis nomi ne cobreredes extra partem hærediratis minori fiJiæpræftari debeant/ refpond). eum,cuius notio cA,a:Aimafurü,uteadem quanritasexenm muni præcipua minori fJiæ dotis nomine detur.

XV. CAIVS, LJcetpIaccat.pignoratasres nel in publicum obJigatas hxiedetni qiri darein/Tus eü, libecare debere: ramen fi is, qui raies res in do» tem accepir,dorem præiegauerit; non cogetur bæresIiberaree3S,nÜÎ /peciaJirer aJiud teflitoi dixerjt.

T 7^011 itaÏCgailit.VXOR ME A QVIDQVID EI'C0MPARAVI,6T V oyOD MiHi DEDiT,E'MEDIO siBi svMAT.quxro.andosrc *gata aideaturfrefpondt uetba,quæ proponcrentiir,uideri amp;nbsp;de dote tdegataloqui: nifi aliiidteftatorem uoluiffe probaretur. nbsp;nbsp;nbsp;TITIAE VXORl MEAE QVANTA PECVNIA AD ME EX STIPVLATIONE ßOnSEIVS NOMINE PERVENIT; QVAE DOS EST DOTALIBVS ®V0BVS CONSIGNATIS INSTRVMENTIS CENTVM AVREORVAL ^næfinim eft.an utran^ fummam confequi poflitC’refpondi.nihil pro pointeur non poffit.

luus Pius Cæciho Proculo rcfcripfit;cum,cui feruorum legata fit eleftio,tres poffe eligere.

QVoties ferui eledio nel optio dat.Icgatarius opta bit.quem uolet. fed amp;nbsp;homilie generaliter legato.

Mbitrnim eligendi,quem ue]itaccipere,adlegatarium pertinet. data 'gituroptione, fi qiiis opranerit alienum feruum, uel hominem libe« funiaiidendiim eft,an confumpferit optionem.amp; puto,non confumi. Euni,ciii centum amphorarum elcdio data fit, acetum eligentem ^onconfumere optionem:fiid acetum clegerit, quod uini numero P^erfamilias nonhabuit.

OCilicet fi ante exhibitioné,hoc eft ante dcguftationcm,acctum de IIII. PAVLVS.

ÇCyphi eleflione data,fi non omnibus fcyphis exhibitis, legatarius kjelegiffet-integram ei optionem manere placennifi ex his diuitaxat ^gete uoluiffec,cum fciret amp;nbsp;alios efle.

j\/r Ancipioru deflio legata eft,ne uenditio quandolt;^ non digente ■VY V^atario interpellât.decernere debet prætor,nifi intra tempus îbipfopræfinitû elegiffet,aflioné legatorum ei non competere. quid diepræterito,fed tarnen ante,^ uenderethærcs,uindicare lega t«ius uelitç'audietui:quia non eft damnû fubitur us hæres„ppter quod BB iq decer

deccrncre id prætor fokt. amp;: quid fi die prêter ito, quem præfinijr prj« totjiæces aliquos ex fcruis uel omnes manumiferitf none prætor eo» rum tuebituc libertatemPergo toties adio deneganda non eit.ii oainia in integro fint idem cft,ôc fi pignori aliquos ex his feruis hærcs dedö ritpoft diem, uel ucndidcrit.

ImÔ 5: fi quofdam feruos diftraxerit,quofdam retinueritnon eft au dienduslegararius, fi uelit optareex retentis abhaerede,cuiniain difpofuent hæres familiam.

SI tibi elcdio fenuA mihi reliqui legati fintidecernendumeft à pr* core,mû intra cercum tempus optaueris,pcritionem, tibi non da« turn iri. Si ex quatuor uiriolis duæ,quas elegUTem.mihi legatsfunt-' fiue duæ folæ fint reliâæ,fiue ab initio dux folæ fuerint; ualet legatû.

Vnius hominis mihi amp;nbsp;tibi optio data eft. fi cum ego optaffem, nej mutaflem uoluntatem, deinde tueundfm optaueris.-utriufç noftw feruum futurum, quodfi ante deceffiffem.uel furiofus fafliis clTcm;no futurum communem;quia non uidear confcntire,qui fentirenonp« fim.humanius autem erit, ut amp;nbsp;in hoc cafu, quafi iemel eledione fa-fta.fiat communis. Si return depofirarumeleflio mihi relidafit!^ ad exhibendum cum eo,apud quem depofitx funt.agere potero: amp;üi hxrede agere,ut is depofiti agendo, faculcatem mihi eligendi prxto

Quxfitum eft. fi Stichus fub conditione liber efle iuffus, amp;nbsp;®*W®E tio ferui data effet,uel fer uus generaliter legatus effet; quid iuris Dixi.cómodiusconftituieum,qui fub conditione libertärem Sticho det,in optione feruorum non cogitarede Sticho;ficuti conftamonco gitare eum de eo, cui præfentem dederit libertatem. fecundtim q^ h Stichum opta nero uel elegcro.-mhi! agam,amp; ex exteris nihilo mtó^ optabo.In eodem cafu quxfimm eft.fi optione feruorum data,anK^ optarcm,códitio ftatu libertatis defeciffenan Stichum optare pollin’’ puto Mutianx fententix adfentiendum;qua placetjpfa libertate 1^ turn perimi,non datione ftatulibertatis; quare fiue ujuo reftatorc,igt;”® poft mortem eins ante aditam hxreditatem conditio ftatulibertatis defecerit.-legatû erit utile.nam ficut pura libcrtas,itaftatuliberras adi-tx hxreditatls tempore uires accipit. ideo Stichum optare poffum.

CI Pamphilo fcruo Lucq Titq feruus generaliter Jegatus fit, deinde pdominos Pamphili,poftquam dies legati ceffit,euni manumife« fit.'fiqiudem Titiiis femum uindicauerit.• exftinguitur Pamphiliks 83tiim,quia non eft in hæreditare,qui poflit optari. fi nero Tinus lega tiimaferepiidiaffet.'Pamphilunioptarepoflre conftat legatum. Heet öiim manumiflione PamphUi duæ perfonæ conftitiiantur Titq amp;nbsp;P3wphili;unius tarnen rei legatum inter cas uertiturA Titio uindica« te optio exftinguitur ^répudiante Pamphilus optare poteft,

Ol Eros Seio legafus fit,Sc Eroti fundns.deïde optio ferui Mænio da 0'3 fiierit, isep Erotem optaucrit: fundus ad folü Scium pertinebit; Quonia aditæ hærediratis tempore is foins erat, ad quern poffer legatu pertinere.nam amp;nbsp;cum feruo communi alter ex focqs leganidcirco ad folum loeium totum legatum pertinet,quoniam die legati cedente fo *115 eft,qui per eum feruum poffit adquirerc.

VEriio generaliter legato .• uerius eft, omnes hteredes, fi cis eleflio pJata fit,eundem dare debere. âi: fi non confeutiant hxredes.-ex tc-•wmento eos teneri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Çl optio ferui data mihi,fuit,.amp; Stichoaliquid teftator fine liber rate plcgauif tunc fequens legatum confiftit,cum tota familia ad unum “tichum reciderit.-ut quafi pure legato utiliter fit lcgatum.ncc aduer= '«ur Catoniana, fi uoliintarius hæresinftitutusfit: quia poteft ante •witam hæreditatem,etiam fi ftatim decefferit, familia minui.quod fi J'^eeffarius hæres inftitutus fit; fequens legatum propter Catonianam ’■Hitileeft. Pomponius feribit.emptorehæreditaris poftulâte, ut is, tui ferui optio legara fit,optet:uidendum effe, an praetor, ut id faciat, ^^grre debeat legatarium,quemadmodum fi haeres inftitutus id poftu W:quia poffit per hæredé id emptor cófequi.óc quare non poffit, no ^0. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIIII. LABEO.

vltum optio ferui ex uniucrfa familia legataeffet,haeres aliqué pri* piBgt;quàm optaretur,manumifit;ad libcrtatem eum interim no per* ’‘•dtferuum tamen,quem ita manumiferit,amittit;quia is aut eledus ægito cedit, aut relidus tunc liber oftenditur.

yEriio finelibertate legaui,deinde optionem feruorum Maeuio de* Udi.iseundemferuum optauit.quaero,an idquolt;5,quod legatum ei debearurf refpondi. non puto legatum hums ferui nomine donimum pertinere.

CVm oprio duorum feruorurn Titio data fit,reliqui Matuio legâf fint; ceffante primo in elcdionc,reliquorum appellationc onWï ad Mxiiium pertinent.

HOminc legato,Neratiiis aiuiihil agi,repudiato Pamphilo.iw^ eum ipfum eligi pofle.

ILLVD AVT ILLVD, VTRVM ELEGERIT LEGATARiVS.nullóï legatario eledo, decedente co poft diem Icgati cedentera,ad hsK‘ dem tranfmitri placuit.

APud Aufidinm libro primo regularum fetiptum cft. cum ita «* gatumeft,VESTlMENTA,QyAE VOLET, TRICLINIARIA SJ* MiTO, sIBI'QVE HABETO. fi is dixiflet,quïc udlet,deinde antequ^n’ ca fumerct, aliafe nelle dixiffet; mutare uoluntatem eum non poll«» ut alia fumeretrquia omne ius legati prima teftatione, qua funiete dixiffet, confumpfit. quin etiam res continuo eins fit, fimul ac dixe* rir,eamfefumere.

FIlium’amp; uxorem hæredes fcripfit. filia exhaeredauit, amp;nbsp;cl kgatuM dedit,cum'infamilianuberet,centum,hisuerbis. iNSVPER ARBI TRATV SEMPRONIAE MATRIS EIVS MANCIPIA DECEM.QVAB CONFESTIM POST ADITAM HAEREDITATEM MEAM A' SEMPRO-NIA VXORE MBA ELIGI VOLO. QVAE MANCIPIA, CVM iN FA' MILIA NVPSERIT, DARI VOLO.ET SI ANTE, QVA'M NVPSERlT. ALIQVOD EX IIS MANCIPIIS DECESSERIT:TVNC IN LOCVM ElVS ARBITRATV SEMPRONIAE MATRIS EIVS DARI V0L0,DVM AD RAM PLENVS NVMERVS PERVENIAT. QVOD SI SEMPRONIAMA TER E.IVS NON ELEGERIT; TVNC IPSA SIBI', QVEM V0LET,ELI-GAT. quarfitum eft.cum mater elcgerit;an ea,quaeex his mancipijsaii te nuptias adfignata funt,ad puellam fupranumerum decem mand« piorum pertineantf'refpondi. cum mancipiorum legatum in tempus nuptiarum teftator tranftulit;id, quod medio tempore ancillæ enirx funt,ad filiam non pertinere.Idem quæfqt,ante nuptias cor unde man cipiorum frudusamp;ufusanad Semproniam matrem perrineant^rca fpoiidi. nihil proponi, cur ad matrem pro folidopertineant.

A/TAritusuxorifuaecodiciHisperfideicOmmiirufn dedirprædia, XVxitem lances^quas eligeret,quatuor.quxfitum eft. an ex his Jan cibus,qux mortis tempore fintjeligerepoffitfrcfpondi^poffe.

W( Z~^Vm alq penum,alquinumlegatumeft.cxccptoui* ^^=:3s^^\^no,omne penum adiegatarium pertincbit. Si ‘^fntum amphoræ.quas iielles.tibi legatæ funt: ex teilamento agendo ^onrequi potes.ut deguftare tibi liceanaut quanti interfuerit.licerc ti» ‘’’uegiiftarc.adexhibendum agerepotes.

vlciiiuinum fit legatum centum amphoraru.eum nullum uinum Ureliquiiret uinumhaeredem cmpturum,amp; præftaturum, non ace« fum,qiiod uini numero fuit. Si uinum legatu fit.uideamus.an cum “«e debeatur. amp;nbsp;Cclfus inquit.uino legato C etiam fi non fit legatum '“m uafis ) uafa quo^ legata uideri.-nó quia pars uini uafa funt.queni ’dmodam emblemata argenti/cyphorum forte.uel fpeculi: fed quia-ffedibile eft.menté teftantis earn effe, ut uoluerit acceffioni uino effe ’^phoras .• Sc fic ( inquit ) loqnimur, habere nos amphoras mille, ad ^wfuram uini referentes. In dolrjs non puto uerum, ut uino legato, ,J^doliadebeantur; maxime fidepreiïa mcellauinaria fuerint,autea ’'■^^quæ per magnitudinem difficile moueantur.In cupis autem.fiuc ?'^piilis(puto)admittcndum eft eas deberi: nifi pari modo Immobiles ‘ ^^gro.uelut inftrumentum,agri erant. Vino legato,utres non de-^bontutnc culleos quidem deberi dico.

f ' Vm eert urn pondus olei non adieftaqualitate legatur:non folct V^qusri.cuius generis oleo uti folitus fuerit teftator,aut cuius ge-^s iftius regionis hominesinufu habeant. amp;ideo liber um' efthx-^^bcuiusuoletgeneris,oleum legatario foluerc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

f 'Vm cettus numems amphorarum uini legatus effet ex co. quod Vjiu fundo Semproniano natum effet, amp;nbsp;minus natum effet; non’ CC arn-

amplius debcriplaciüt,amp;quafitaxationisiiicemobtincre htecuerba QVOD NATVM ERIT.

CViuimim libres dare damnatus eft; quod in amphorisamp; cadis diffufum eft,dari debet, etiam fi uaforum mentio fada non eft. Item quamuiscum uaßsamp;cadis Jegatum eft: tarnen idquo^,quod indohiseft, Icgatum effe uidetiu. ficiitififeriios omnescum pcculio cuiufe^ eorum legairet;etiam cos,qinbiis peenlij nihil effetjegaffe ui» deretur. vil. lABOLENVS.

QVidambaeredem damnancratdare uxori fnae ninum, oleum, frumentunLacetiim,mel!a,fali;imenta.Trebariusaiebat,eifin gnlis rebus non ampliusdeberi,qiiam quantum hsres nmlieri dare ijoluiflet;quoniam non adiedum cffet,quantum ex quaere daretur. Ofilius,Cafcellius,Tubero,omnc,quantum paterfamilias reliquÜÎ«» legatum putant.Labeo id probat,idc^ uerum eft. LVCIO TITIO TW-TICI MODIOS CENTVM, QVI SINGVLI PONDO CENTVM PENDE» ANT, HAERES DATO. Ofiliusnihillegatueffefquodetiam Labeo probat )quonia eiufmodi triticu in return natura no eflet.quod ueriim pUtO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vm. POMPQNIVS.

SI hæres damnatus fit dare uinum,quod in dolqs elTetA per legata« rium fteterinquo minus accipiat.-periculofe hæredem fadurum,ß iduinum effundat. fed legatari um petentem uinumabhacredcdoli mali exceptione placuit fubmoueri: ft nó prœftet id,quod propter mo ram eius damnum hæres pafliis ftt.

SI quis uimim legauerit:omne continetur,quodex uinea natuinn* num permanfit. fed fi mulfum fitfadu.uiniappellationenoncon-tinebiturproprie,nifi forte paterfamilias etiam de hoc fenfitcertc ay« rhum,quod in quibufdam prouincijsextritico,uelhordeo,uel pan« conficirur.non continebitur.fimili modo nec curmi, nec ceruifiacon tinebitur, nee hydromeli. quid coditumfnee hoc puto : nifialia mens teftantis fuit-œnomeU plane,id eft dukiffimum uinumcontinebitur, amp;nbsp;paffum ( nificontraria mens fitXontinebitur. defrutunoncontine bitur,quod potius condituræ loco fit.acinaticium plane uino continc bitur.cydoneHm,amp; fi qua alia ftinr,quæ non ex uinea fiunt, nini appd latione no continebuntur.Item acetfi uini appellationenócontincbi» tur.hæc omnia ira demum uini nomine non continentut,fi mode lU' ni numéro à reftatore nó funt habita, ahoquin Sabinus feribit, omnia uini appellatione continen, qu« uini numero paterfamilias habuit. igitw amp;nbsp;acetum,quod uini numeto paterfamilias habuit,amp;zyt^nm,

TIT. VL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;119’

curmijSi cætcra,qw± pro hominmji affedione at^ ufu numero ui* Ui habebuntur .quod fi totum iiinum ,qiiod paterfamilias habuit^coa« tu«it:nonexftinguitur Jegatum. Siacetumquislegauerit.-noncon luiebitur legato acetum,quoduini numero teftator habuit. embam* J^îautem cótinebitur.-quiaaccti numero fuit. Item fi quis uinü,quod quot;abuitJegauitjdeindehoccoacuit.'licetpoftea in aceti locum transla« iünifit d patrefamilias.uinolegato continebitur:quiaid,quod tefta* *iiÉnri fadi tempore uinum fuit, demonihatum eft. amp;nbsp;eft hoc uerum, i’ifmoluntasaducrfetur. Vino autem patemo Icgato.id demum lega-Jpm uidetur,quod teftator uini numero habuit,non quod pater. Item pcculiare uinum legatum ficid continebitur,quod ferui habucrunt. tut tam diueifeC’ quod patemum uinum lam cœpit ufu ipfi us teftaro» liseffe, at peculiarc in ufu feruorum remanfit Item fi uinum ue* lus fit legatum:

VX ufu teftatoris legatum xftimabitur,ideftquotannorum iiino X_/pro uetere utebatur.quod finon apparet:,

y TEmsaccipictur, quod non eftnonum fiquidem amp;anni prioriS V uinum appellatione ueteris continebitur.

EOVINO,QyOD IN ILLO FVNDO NASCETVR, HAERÈS H,A1EVS AMPHORAS DECEM QVOTANNIS IN ANNOS SINGV ^os DATO, quo anno natum non ftiiffet.-ex lupenore anno eins fun« ui cum numerum amphorarum hæredem daturum, Sabinus exifti« Uwt.quæ fcntentia,fi uoluntas non aduerfetur,mihi quo^ placet.

X Tino legato.ca demum uafa fequunturdn quæ ita difFufa funt ui* V ua,ut non ad perpetuum ufum referuarentur, ueluti amphorae

T Tlnum cum uafis Icgauit negatTrebatius.quod in dolqs fit,debc V ri.amp; fenfum teftatoris alium putateffe, ueebotum alium. cæte« Uim dolia in uafis uinarijs non cfTc.ego amp;nbsp;fi dolia in uafis umarijs non wnt.tamen non concederemTrebatio uinum, quod in dolqs eflet, id tftquod in uafis nóeflet,non effe legatum. Illud net urn effe puto: cui Jiiimmcum uafis Icgatüerit.ei amphoras,cados,in quibus uina diffu-wfenumus,legatos effe. uinum enim in amphoras amp;nbsp;cados hac men«

te diffundimnSjUt in his fit,doncc ufus caufla probenir.Scftilketcnm his anwhoris amp;nbsp;cadis id uendimus. in dolia autem tali mente conijew mus, icilicct ut ex his poftea uel in amphotas amp;nbsp;cados diffundamus, wel fine ipfis dolqs ueneat.

QViiiinnm Surraitinuinumalibnshabebatdiffufum.istibiui« nunilegaueratinamphoris.omneillud qiiolt;guiniim,qiiodin umalibns fuiffeUegatu cHeXabeo amp;nbsp;Trebatius lefponderunt. Cui diilcia legata effentX fi nihil aliiid teftamento fignificetur )omniahxc effe legata.mulfiim,pairum,defrutum,amp;fimiles potioncs.item imaSj f)cus,palmas,carieas.qiiodfi ita effetlegatum. ViNVM AMPHORARI *ars.addi vm,aminaevm, graecvm/et Dvlcia omnia: nihil inter dul lur. a/xi/- ciajnfi quod potionis fuiffetjegatum putat Labco ex collatione uini . for* amphorarij.quodnonimprobo.

Blue cum inftrumento fundus legatus eff, fiueinlhuflus: duo legata intelliguntur. F undo cum inftiumem® legato amp;nbsp;alienate, inftrumentum non uindicabinu eif fententiadefundi.

CVm pater pluribus filqs hxredibus fcriptis, duobus præceptioné bonorum amæ prêter partes hæreditarias dediffet: pro partions cohæredum uiriles habituros legatarios placuit. Dotes præaiorum, quæ grteco uocabulo IpSSko/ appellantur,cum non inftrufta legantur, legatario non præftantur.

FVnduminftruflumlibertispatronus tezamen to legauit. polit* codicillis penitent morientes partes fiias fundi fuperftitibus reft^ tuèrent,neeinftrumenti mentionemhabuit. talemin fideicommini cauffam dednäu uideri placuit,qualis fuerat legatus.fed ft: medij tem poris augmenta fcetuum ft: partuum,itcm detrimenra fataliuni fuW* commiffo contincri. nbsp;nbsp;Minor uiginti annis inftrufta prædia coiifo*

brina: fuæ dari uoluit,amp;:quofdam feruos prædiorû uiuus manumifit’ non idcircoferui manumiffi prxftabunrur,quod ad libertärem pet' uenire non poffunt. idem iuris eft, cum ex quauis alia cauffa Ijberws non competit.

TIT. VH. ’ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'1195

CVm quidam duos fundos iudos haberefA ex a I ter 0 hóneSj cum opus feciffentjn al ter um reuerterentur.-utrunej fundum e«m in ftruméto legauerat.LabcOjTrebatiusboues ei fundocelTuros putant, ubi opus feciffenr, non ubi manere confueuiffent ; Cafcellius contra. Labeonis fenrentiam probo.

SIcui fundum amp;inftramentum eius legate uis: nihil intereft, quo s modoleges:FVNDVM CVM INSTRVMENTO , an FVNDVM ÈT

INSTRVMENTVM, an FVNDVM INSTRVCTVM. PAVLVS.imÖ COn trinam inter ea legata hoe intereft: quod fi fundo alienato mortuus f«erit,quiitalegauit:exhacfcriprura FVNDVM CVM INSTRVMENTO nihil erit legatum,ex cactcris potent inftrumentum effe legatym.

N jEpoti legauerat prædia^quæ regione certa habueratjit inftrufta funtcumuino,grano,calendario:amp;adiecerathatcuerba. QVJD

OyiD ERIT,CVM MORIAR, IN ILLA REGIONE : ET QVIDQVID 'N QVACVNQVE SPECIE ERIT IN ILLA REGIONE , ET QVOD I Wm ERIT. uiua teftatriceunus ex debitoribus condemnatus,uiuen te te ft a tri cc fatis non fecir. qnxficum eft, an quod ex fententia iudicis tiebereturjad iiepoté pertineretfrefpondi.nihil ,pponi,curnó debere» t«t. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VlI. IDEM.

TAberna cum coenaculo Pardulæ manumifrx te flamen to legatie rat CU mercibus A inftrumeritis A fupelleflile,quae ibi effet: item I borreiim uinanum cum uino, amp;nbsp;uafis A mflrumenro, amp;nbsp;inftitoribus, ^nös fecum habere confueuerat.quaefitum eft.cum uiuo teftatorc in* fulajn qua cœnaculum fuit,quod ei legatum erat, exufta fit A poft bi rnniumeodem loco cohftituta noua.A' horreum,quod eidem legatu ’fît,à teftatore uenierit,üini autem uenditio dilata fit, ut ex eo com« ”10(1611001101: an uniuerfa legata Pardula confequipoffitï'refpon« ^it.ca,in quibus uolimtas mutata effet,non deberi.

TNftriimcnto fundi ea effe, quæ fruâus quaerendi, cogendi, confer* luandi gratia parata fint.Sabinus libris ad Vitelli« cuidentcr enume ^3t.(^aercrtdi.ueluti homines,qui agrû coluntAqui enexercenqpræ pofitiûe funt his.^ru in numerofuntuillici,monitores.prætereabo« utsdomitiApecora ftercoradicauffaparata.uafa,quae utilia culturae *tgt;”t;quæ funt aratrum,ligones,farcula,falces putatorix,bidcntes A ß ^’13 fiuiilia dici poffurit. Cogendi? quéadmodû torcularia,corbes,fal« ^fst^tnefforiae/alces foenaiiae,quali uindenuatonj exceprorijc^Jn qui

bus mix cóportantur. Cóferuandi.qualia funt dolia, licet dcfofla non £inr,ac cupæ.quibufdâ in regiombus accedut inftrumento, fi uilla culti or ell.cciam atrienfes/copanj. fi etiam'uiridiaria.-topiai'ij.fi fundos fal‘ tus paftionescp habet.'greges pecorum,paftores, faltuarij.

DE §’'^8^ oiiium ita diftinguendum eft.ut fi ideo comparatus fit, utexcofruftus capereturaton debeatur.fi neroideo,quodnon aliter ex faltufrudus percipi poteric;contraerit; quia per greges ft» dus ex faltu percipiuntur. SX. VLPIANVS.

QV3efitumeft,anfrumentum,quodcibarris cultorum parataffl foret,inftrumento cederctffle plurimis nó placet,quia confunic tetur.quippe inftrumcntum eft apparatus rerum dintius mafurarum, finequibus exerceri poffeffio nequiret. accedere eó, qd' cibaria iiiduS magis,qudm colendi cauffa parentur.fcd ego puto,amp; frumentfi,amp;gt;» num ad cibaria paratumjiiftrumento contineri;amp;itaSeruiumrefpon di(re,auditores eins referunt. nbsp;nbsp;nbsp;Item nonnullis uifum eft frumenr^

quod ferendi cauffa fepofitum eft,inftrumento contineri.puto-quia« juftar culture effet,amp; ita cófumeretur,ut femper reponerctur, fed eau* fa feminis nihil à cibarijs differr. nbsp;nbsp;Conferuandi frudus cauffa,udun

granaria,qui.a in his fruftus cuftodiuntur.urceos, capfellas, in qui'’“® fruftus componuntur.-fed 8i ea.qux exportandorum fruduum duns parantur,inftrumcnti effe conftat;ucluti iumentaA uehicula,amp; naties» ^kcllpæ,amp;cuIlei.Alfcnusautc,fiquofdam ex hominibus alijs kgaue-rit,cseteros,quiinfundo fuerunt,noncontineri inftrumento ait.'quia nihil animalis inftrumenti effe opinabatur.quod non eft ueruni. con* ftat enim eos,qui agri gratia ibi funt,inftrumento contineri. QS* ritur.an fetuus,qui quafi colonus in agro erat,inftrumento Icgatoto* nneaturfóe Labeo, ac Pegafus rede negauerunt.'quia nó pro inftruw to in fundo fuerit,etiam fi folitus fuitSc famihæ imperare. Salnwo urn autem Labeo quidem putat eum demum contineri, qui frudaum conferuandorum gratia paratus fitmon eum,qui finium euftodiow® tum cauffa. fed Neratius etiam hunc;ó^ hoc iure utimur,ut omn» f^ tuarq contineantur. nbsp;nbsp;Trebatius,3mplius etiam piftorem amp;tonloie»

qui familix rufticx cauffa parati funt, putat contineri. Item fabru,qui uillx refiticds cauffa paratus £it;amp; mulietes,qux pane coquat. qisx^

TIT. VH. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' 1X95

mnamferuent itemmolitorcs, fiad ufumniftkam parati fint, if cm focariam.amp;uillicam; fi modo aliquo officio uirum adinuer. item lam ficas,quifamiBamnifticamueftiant,amp;:qiiae pulmenraria riifticis co-, quat. Sed aninftrumeti inftrurnen tü legato infttumentocontineat, qnæriturfhæc enim qua: rufticorum cauffa parantur,lanificæ,amp; lanae, ^toiiforesA' fullones,amp;focatiæ, non agri funt inflrumentum, fed in» ftnimenti. puto igitiir criam focariam contineri.fed amp;nbsp;lanificasA c«« t«os,qiii fupra enumerati funt.amp;iu Seruium refpondiffe, auditores tins referont. Yx ores quolt;5 eorüA infantes,qui fupra enumerati funt, ineadem uilla agentes,credendum eft, uoluiffe teftatorem legato con tineri.neej enim duram feparationem iniunxiffe,credcndus eft. nbsp;nbsp;Si

ïhqua parte anni in fundo pafcuntur pecora,aliqua parte his pabulum tödncitur.’uel ferui Jl aligna parte anni ager per cos colitur,aliqua par • teinmercedem mittuntur.-nihilominus inftrurnento continentur. cd «nam quo^ ideo prsepofitum,ut rationes faluæ fint;itcm hoftfariö, tMiilioncmc)^ inftrumenticffeconftat.Et molasAmachinas,fcenu,fti pulas.afinum mathinariü,machina frumctariam,uas aheneu, in quo wbacoqiieretur,amp;defrutu fierce, amp;nbsp;aqua ad bibendum lauandam'cp nmilia pararetur,inftrumenti efre.amp;:cribra,amp;plauftra,quibus ftercus ^chatur : ea nero, qux folo conrinerent,inftrumenti fundi non efTe, ^(Tms fcribit:neluti arundinetaA falida,antequd exfa fint; quia fun* ’us fundi inftrumentum effe non polTit.fed fi cæfa fint: puto contine-H’quia qnærendo frudui deferuiuntidem amp;nbsp;in palis ent dicendum.

Sim agro uenationes finnputo uenatores quo^, amp;nbsp;ueftigatores, Ss Wncs,S:cærera,quae ad uenationes funt neceffaria, inftrumentoconti ^li'maximcjfi ager ex hoc reditum habuit. Et fi ab aucupio reditus fu 'tauciipeSjS: p]agae,amp; huius rei inftrumentum,agri inftrumento con-^buntur. nee mirum-cum Ss aues inftrumento exemple apium con .^■irrijSabinus amp;nbsp;Cafcellius putauerint. Si quis eodem inftrumeto ®plurimis agris utatunanus agri inftrumentum fir,quæriturc' amp;nbsp;ego jjtbitror.-fiquidem apparet uoluntas patrisfamilias, cuius potius agro pftinaiicrat.eiusefl'einftrumentum.catteri enim agri mutuanturuc-ab hoc agro.fi non appareatrnuUins inftrumento cedet.ne^ enim : HOpartediuidimus inftrumentum. nbsp;nbsp;Supcllex, camera quolt;$,fi qua

3gro fucntit.quo inftrudior efletpaterfamilias,inftrumento fundi '’011 continentur. Si domus fit inftrumentü legatum.uidendü, quid ^ontincatur.Ss Pegafus ait,inftrumenni domus id effe, quod tempefta «and« aut incendq cauffa parat ,non quod uoluptatis gratia, itacg ^ fpecularia,nelt;5 ucla,quæ frigoris uel umbræ cauffa in domo funt, * ^hquxfentenriaCaffij fuir,qui dice bat, inter inftrumentum S: or

DIGESTORVM LIB. XXXIIL

namp;nmttnm fnukum interefle. iiiftcumenti enim ca effc, quæ ad tut^ lam domus pertinerent: orpamenti, quæ ad uoluptatem, ficuti tabu« laspidas. Vela autem CiliciainftcuMentieffe Camus ait.quæ ideopa tentur^eatdificia uento iiel pluuia laborent. Acetum quoijjquodin* ceiidq exftinguendi cauffa paratur, item centones, fiphones, perticas quoq^, amp;: fcalas,amp; formiones,óc fpongias,amp; amas, amp;nbsp;fcaphas cótineri» pleriqj amp;pegafus aiunt. Tegulam etiam Sctignum eius rei cauffa pa«. ratumünUrumentö contineri.fi ad huiufmodi cauflam habcattigna lt;nbsp;parata.ad alios «fus non deferuientia.proinde amp;nbsp;fulcimenta/i qua ba« bebathuicreineceflaria,etiaeainftrumento domus continebuntur. De ueliSjqyæ in h ypæthris extendûtur,item de his,quæ funt circa co* Iiimnas,Celfusfcribir,magisfupellediliadnumeranda.0citaSabiuuni amp;nbsp;Cafliu m putare. nbsp;nbsp;Canales aurem,amp; harpagones, amp;nbsp;amas inftru-

mento contincriconftat.Itemperticæ,quibus araneæ deterguntut; item fpongiæ, quibus columnæ, pauimenta,podia extergutun feate. quo(5,quæ ad lacunaria admoucntur,inftrumcnti funt; quia muiwio rem domum reddunt. Papinianus quo^ libro feptimo refponfonj ait,figilla,amp;ftatuacadfîxæ inftrumentodomus non continentur/*^“ domus porrio funt.quæ uero non funt adfixa;inftrumento noncon« tinentur.ca enim ( inquit) fupelleflilîadnumcrantur;exceptohoroW gioæreo,quodnoneftadfixum. nam amp;nbsp;hoc inftrumentodomus P®' tat contineri: ficut prothyrum domus, fi uelamcn eft, ( inquit ) int^i’ mento domus continetur. Fiftulæ autem,amp;: canales,fit cratères. »quot;• qua funt alia ad aquas falientes neceflatia; item ferae, fit claues, maggt;» domus portio,quam domus inftrumentum funt. Spccul.iria quo? adfixamagis puto domus effe partem, nam in emptionem domus. fit fpecularia fit pegmata cedere folent: fiue in ædificio fint pofita,«® ad tempus derrafta. fed fi non fint rcpofita,ad hoc tarnen fint, utWP' pleahtur,fiquadefint;inftrumento potiuscontinebuntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

mento legatus,fed ita ut inftrudus eft;quæfitum eft, an amplius con neatur,quâm fi cum inftrumento legatus effetffle Sabinus libris ad tellium fcribit,fatendum efle,plus efle,cum inftcudus fundus le^®1 » quim flcuminftrumento.quam fententiamquotidieincrefcerewi * ualefeere uidemus. quanto igitur hoc Icgatum uberius fit, uidendo eft.amp; Sabinus definit,fitCaffius apiid yiteiliam notât; omnja.qu^ funt conata,ut inftrudior effet paterfamilias, inftrudo C inquit ) co nebuntur. hoc ergo legato non tantum agri inftrumentum, fed »P prium inftrumentum fuum reliquiffe uidetur.proinde fi fundus lit fttudus lcgatus;amp;: fupellex continebitur,quae illic fuit ufus ipfnis g ^

TIT VIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Îi?7

Ha.'à iicfhs nôn folum Rraguln/ed amp;nbsp;qua ibi uti folebat. mcnf« quo^ tboreæ,uel fi qux aliæ.item nirreaA auriim,amp;argcntum:uiiu quoqg, fi qna fuerint ufus ipfius cau(ra,côcinebuntur.fed amp;nbsp;fi quid aliud uten« filiiim. Sed fi qua eô congcifcrar non ufus fui caufla/ed cuftodiæ gra« tiaaion confinebuntur.uina etianigt;quæ in apotbecis funt,non cedent. amp;hociiirc utiinur, utquæ lUi'c paterfamilias quafi in liorreo habuit, hæcnon contineantur. Ccifus quoq;libro decimo oftauo digeftoru fcribit.fruftus ibi rcpofitos,ut uenircnc,uel in alium ufum,quam fun* di,coniierterentur;inftrnfto fundo non contineri.idem Gelfus codent libro ait.etiam fupelledicarios, amp;cæteros hoc genus feruos contine-ïi,quibus inftrnäus crat in co fundo.-extra eos, qui libertatem accepe« timtA qui rure morari folebant. Si inftcuäum fundum legaflet.-ea pædagogia,quæibi habebat,ut cum eô ueniflet.præftô effent in tricli* iiio,legato continentur. Contubemaks quo^ feruorum, id eft uxo tes amp;nbsp;natos, inftruâo fundo contineri, uetum eft. InftruAo itc m fundo amp;nbsp;bibliothecam amp;nbsp;Iibcos,qui illic erant,ut quoties ueniffet, ute* tetur,contineri conftat.fed fi quafi apotheca hbrorum utebatur.-con* tra eritdicendum. Neratius quoq5 libro quarto epiftolatum Rufino refpondit.-inftruâo fundo amp;: fupclledikm,amp; uinaA mancipia non fo* lum adcultum cuftodiamue mllx/cd etiam quæ ipfi patrifamilias in miniftcrio ibi effent, legato cedere. Imagines autem hæ folæIcga- , tæ uidentur,qu£E in aliquo ornatu uillx fuerunt. nbsp;nbsp;Papinianus quoqj

prædijs inftruäis Icgatis mancipia non contineri,quæ temporis cauffa illic fuerunt,ac nó eo animo tranftulit paterfamilias, ut aut fundi aut fuiim inftrumentum faceret. Idem refpondit. prædijs inftrudis le-|atis,aftorem ex his in prouincia miffum,ut ordinatis negocijs ad pri ftinum adum rediret,legato prædiorum cedere,quamuis nondum re-^ierit. nbsp;nbsp;Idem refpondit.inftruftis horreis Icgatis,eriam uina,quae ibi

lucriint,quo dominus effet inftrudior,cótincri. allud effe, fi horrea ibi Uïbuit,unde inftruebatur,uel in urbe,uel in alijs prædijs. nbsp;nbsp;nbsp;Idem re

bondit, domo per fideicommiffumreliâa cum fupelledile Claudio ™«onymiano clariffimo uiro ab Vmbrio Primo, amp;:menfas,amp;:cæ* teram fupellcflilem,quamin hortos paterfamilias inptoconfulatu profedutus cótulcrat,ut tutiore loco effent:contineri. Idem refpon dittheriacam quoq; A caetera medicaméta,quæ feceffus cauffa domi-ibi habuiffet, amp;nbsp;ueftem ,ppter féceffum ibi depofitâ inftruâo fun« ookgato ineffe, Idé refponditdomo ita VTINSTRVCTA EST CVM OMNI IVRE SVQ legata.-urbanamfamjliam,itcm artifices, quorum ®peræ cæteris quo^ prædijs cxhibcbantur,legato non contineri.hofti *tij autem ( inquit; topiarij,diætarij,aquarij domui tantum deferuien DD tes

tes eontinebuntur.fed quad de artificibus ait/alfum cft/i cius domus caufla parad flint:licetalijs quo^praedps cominodabantnr. Idem refpondit. domo ûiftruâa legata, menfas eboreas, amp;nbsp;libros non con» tineri.fcd hoe falfum eft.nam omnc^qindqnid in domofuerit, ut in* ftiuftioribieirctpateffamilias^conrinebitiir.fiipelleftilem aurempa* trisfamiJias inftriuncntocffe, nemo dubirat. Deniep Neratius libro quarto eplftolarum Marcello fraai fuo refpondit, enam ueftem do« musinftrudaelegato conrineri.maxime (inquit) in propolira fpecie-proponebarnr cin, quilegauerar, argennquot;! à rationes excepilfe. naqiu hæc( inquit XAcepit; non poteft non uideri de ex tens rebus,qiiæ inca effent,fcnfilfe. nbsp;nbsp;Sed amp;: ipfe Pa pinianus codé libro refponfoni ait. pa*

trem mercarorem ac foencratcré,qui duos filios toridemep films ha:* redes inffituerar, ira legafle. FiLUS MARiBVS DOMVAI MEAM IN-STRVCTAM DO LEGo,DARi'Q5T IVBEO mcrccsamp;pignoraancoiJ tineanrur,quaeripoffe.fedfacilem iudici uoluntatis conieffuram fo* re,cærcrisparris facultatibus examinatis.Celfus fcribit. feriiis,quii» fundo niorarenrHr,legaris.uicarios eorum noncontincriaiifi apparent amp;nbsp;de uiearqs eum fenfifle. Papinianus quoq^ libro feptimo refpon forum,uxori,cui uir omnta,quæ in domo erant, ab hærede filioprs* Hari iioluir, can troncs dcbiroruni emptionesep femorum non uideri Jegatas,refpondit.nifi finquit) ex alia parte órde ferms eum cogiraiTe apparuerir.fcilicet ut eorum feruorum ei legaffe uideatur emprioncs, quos à ipfos uoluit ad earn pertinere. nbsp;nbsp;Si quis fundum ita utinftru-

ftus eft legaucrirA adiecerit cum fiipe!lcÆIc,ucl niandpq$,uei unaalj quare,quæ nominatim expreffa non eratrutrum minuit legatumadlj ciendo fpecjem,an ucro non^quxritur f amp;nbsp;Papmianus refpondit, non uideri minurum,fedpotiusex abundantia adieftum. Idem Papini anus libro feptimo refponforum ait.inftrixSis horris filio Icgaïis, ma« ter argentum mulicbrefiliælegauerar. refpondit. etiamid argenruin muhebre, quod in horris habuir, utibi effet inffruflior,adfiliainperti nere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xfii. pavlvs.

TIT. VU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»199

XV. POMPONIVS. Clitateftai-nentofcriptufir,QVAE TABERNARVM EXERCENDA ORVAÏ, INSTRVENDARVM PiSTRINI, CAVPONIAE CAVSSA FA-^TA PARATA'QVE SVNT,DO LEGO, his uerbis Seruius refpondit «caballos.qin in pidrinis eflentA pHloresA' in cauponia inflitores,amp; '0cariani,mercesîqp,quæ in his tabemis effentjegatas uideri. nbsp;nbsp;nbsp;Do=

*no inftrufta, refponfum eft, fiipelledilem legatam, non etia m uina: 9ttia domus uinisinfttudainteUiginon poteit nbsp;nbsp;Millier nillæ cuftos

perpétua in fuiido,qui cum inftrumento legatus eft, ant inftruftorcon inicbitur, ficuti faltuarius.par cnim ratio eft.nam deft derant tam nil« ‘ægt;qiiâm agri ciiftodiam;illic,ne quid uicini,aut agri,aut fruduum oc ‘dupent: hie,ne quid caetcrarum rerum, quae in uilla continentur. uilla ’utem fine ulla dubitatione pars fundi habetur.

VlHæ inftrumento legato/upelledilem noncontineri.ucrius eft. Vinea amp;nbsp;inftrumento eius legato.inftrumentum uineae mil« lum efle,Seruius refpondit. qui cum confulebat, Cornelium refpon= diffe aiebat;palos,perticas,raftros,ligones,inftruméti uineae efle.quod uerius eft. nbsp;nbsp;Quidam uxori fuæ fundu ut inftrudus effet,in quo ipfe

liabirabat,legauit. confultusde mulieribus Ianificis,an inftrumento contincrenturt'refpondi.non quidem effe inftrumenti fundi: fed quo-Piant ipfe paterfamihas.qui legaflet,in eodem fundo habitaflendubi-iari non oporterc,quin etiam anciUae,amp; cæteræ res, quibus paterfami lias in eo fundo eflet inftrudus,omnes legatæ uiderentur.

XVII. MARTI AN vs, • TTempidoris inftrumento legato, ceræ,colores,fimih'a'q(; horum Ie« igato cedunt: item peniculi, amp;nbsp;cauteria, amp;nbsp;conchae. nbsp;nbsp;Inftrumento

pifeatorio contineri Arifto ait nauicellas,quæ pifeium capiendorum cauffa paratae funt. fed amp;nbsp;pifeatores contineri,uerius eft. Inftrumen tobalneario legato,didum eft balneatorem fie inftrumento contineri blneario, quomodo inftrumento fundi faltuariumamp;topiarios, aut inftrumento cauponio inftitorem : cum balnea: fine balneatoribus ufum fuum præbere non poflint.

XVIII. PAVLVS. CVm de lanionis inftrumento quffritur ; femora came, menfas, pondera,ferramenra,amp;alia,quælaniandæ carnis cauffa parata' funt;itcm trutinas,cultros,dolabras inftrumento relinquimus. In* ftrumento Ieg.ito,aliquandoamp;: perfonaslegantium neceffeeft infpi-crut ecce piftorio inftrumento ita ipfi piftores inefte uideri poiTunt, fi

paterfamilias piftrinum exercuerit. nam plnrimum intcrcft,inffn!« mentum piftoribiis,an piftrino paratum fit. Afinam molendarianl amp;nbsp;molam negat Neratius inftrumento fundi contineri.item cacabos, amp;nbsp;patinas initrumento fundi efTedicimusrquia finehis pulmentari« urn coqui nó poteft.nce multum refertinter cacabos amp;aheneu,qiiod fiipra focum pendet.hic aqua ad potandum ca!efit,in illis pulmentari» urn coquitur. quod fi aheneum inftrumento continctur: iircei qiiocg, quibus aqua in aheneumfunditur, in idem genus rediguntur: ac dein» ceps in infinitum primis quibusqj proxima copulara procedunt. opti mü ergo clTe Pedius ait,non ,ppriam uerboru fignificationem fcriita» ti.-fed in primis quid teftator demóftrare uoluerit, deinde in qua præ-fiimptione fint, qui in quatj regione córnorantur. nbsp;nbsp;Cum de uiHi»

co qu£vreretur,an inftrumento ineflet,amp; dubitaretur.-Scteuola conful» tus refpondit,fi non penfioms certa quantitate,fed fide dominica co» leretrdeberi.Idem confultus de mcta molendaria refpondit: firufticis eius fundi operarijs moleretur.-eam quoeg deberi. cft autem mcta infe* riorpars mol£c,catillusfuperior, nbsp;nbsp;Debubulco quoqd ta refpondit;

fine de eo,qiii bobus ibi ataret:fiue de eo,qui boues eius fundi aratoteS pafccret,quærcret;deberi. De putatoribus quoej refpódit, fi eius fun oi cauffa haberenturjnefte. Paftores qnoq; amp;nbsp;foftbres ad legatariü per tinere. Item cum fundus italegatuseffet,MAEVio FVNDVM SEiA NVM,ITA VT OPTIMVS MAXIMVS'qvE EST,CVM OMNI INSTRV MENTO RVSTICO ET VRBANO,ET MANCIPIIS,QyAE IBI SVNT.' amp;nbsp;quaererctiir,an femina dcbercntur;’refpondit,uerius effe deberi: niß aliud teftatoré fenfiffe hartes probaret. Idem refpondit de fruméto re pofito ad mancipiotuexhibitioné. In indrumeto medici effe coHz ria, amp;nbsp;emplaftra,amp; estera eius generis, Caffius fcribit. Cui funduin ftrudum Iegauerat,nominatim legauit mancipia.qusfituni eft, ante liqua mancipia,qux non nominaffet, inftrumento cederent fCaffus ait,refponfum effcitametfi mancipia inftrudi fundi fint.-tamenuideii cos folos legatos effe,qui nominati effcnt;quod appareret,nön inteU Icxiffepatremfamilias, inftrumento quoi^feruos adnumeratos.

Sabinus.cui fundus, quæ'ep ibi fint,leg3ta funt: ei fundus amp;nbsp;omnia, quæineofolita funtefle,qu£ccpibi maiore parte anni morabantur,amp; qui ineum manendi cauffareciperefeconfueuerunt, legati uidentur. at fi qua confulto in fundo congefta contredataue funt, quo legatum cumularetur.-ea non uidentur legataeffe. Quidam cumitalegaffet. VILLAM MEAM ITA,VT IPSE POSSEDI, CVM SVPELLECTlLE, MENSlS,MANClPIIS'QyE, QVAE IBI DEPVTABANTVR, VRBANIS. ET RVSTICIS, VINIS'OVE, QVAE IN DIEM MORTIS HEAE IBI erimt

TIT»- VIï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïjoi

ERWT, ET DÉCEM AVREiS:amp;qnæreretnr,cnni in dicm mortis ibi libres,amp; uitreamina,amp;ueftifpied habucrafan eaoïa legato cederent, quonia qiiædam numerafletc'Scaeiiolarefpondit. fpecialitercxpreffa legato cederc. Domum inftrudam legauit enm omnibus adfixis: quiriturde inftrumentisdebi£orum,anealegatarius habere poffit^ iefpondi.fccundum ea,quæ proponcrentur,non poffe.

SI mancipia,quæpoft teftamentum faduminfundum Seix reli« dam à reftatore induâa fundi eolendi gratia in eodem fundo fue« rint.eaquolt;5 ioftrumento fundi contineri, refpondi. quamuis enim ea nuncipia teftator demonftraffer, quæ tunc ibi effent, cum legaret: tamennon minuendi legati,fed augendi cauff3,mancipiorum quoeg fecitmentionemcaeterum inftrumento fundi mancipiaquo^ eolen» diagricauffainduftacontineri,non ambigitur. p A vLVs refpon« dit. uilte inftrumento,nelt;5 fruâns repofitos,necg equitium contineri: fupelleftilemautemlegatocederc. Seruumuero artefabrica périr tuin,qui annua mercedépræftabat,inftrumento uillænon contineri,-

OEix ex parte hatredi inftitutæ.fihæres erit,fundosper praeceptio-, Ijnem dederat inftwäos cum fuis uillicis, amp;: rekquis eolonorum: amp;nbsp;Codicillis ira fcripfit. POSTEA MIHI VENIT 1N HENTEM . SEIAM ÏVND0S,QV’0S RELIQyi,ITA VT SVNT INSTRVCTI RVSTlGO IM STRVMENTO,SVPELLECT1LE, PECO RE,ET VILLICIS CVM RELT Qyis COLONORVATET APOTHECAM HABERE VOLO.quælitum eft,an etiam ea,qnæpatrisfamilias ufuscotidianicauffa infundofne-tunt,legato continerenturfrefpondit. reftamentoquidem, ut propo* neretur, Seixinfuper fundumlegatum.'ucrumnon amplhis deberi, quin in codicillis ,quos fme poft obliuionem teftamentaria: fcriptu# ræfeciffet.-inftrufti appellatione continerife uellc,m3nifefte often» differ. Libertofuoquidampratdialegauithisuerbis. SEIO LIBER-TO ME0 FVNDOS ILLVM ET ILLVM DO LEGO ITA, VT INSTRV CTI SVNT,CVM DOTIBVS, ET RELIQVIS GOLONORVM, ET SAL-TVARIIS,CVM CONTVBERNALIBVS SVIS,ET FILHS, ET FILIABVS. quæfitiimeft. an Stichus fetuus,quipraediamunnm exhis coluit, ^ leliqnatus eft amplam fumma, ex cauffa fidetcómifli Seio debeatur^ lefpandit. fi non fide dominica, fed mercedeCut extraneï eoloni fo» lent)fiindum coluiffet:non deberi. CAIO SEIO alvmNO mbo ÏVNDOS MEOS ILLVM ET ILLVM,ITA VT INSTRVCTI SVNT, ET boamp;ivM SVPERiOREM DARI vOLO.quïefitueft,aiieti3domumino fttuda dari iiolueritt’refpódit. fecundue3,q.uae;pponerentur,ita uideri

not DIGESTORVM LIB, XXXIIL dediffemifi is,à quo pcteret,aliiid teftatore fenftfle manifefte doccref-atfi habicationiSjid^ft xdifictjiiiftrumentu kgaffenno cederc IcruoS operx alque rei paratos. Pr£cdi3utinftruftafuntcudotibus,amp; K' liquis colonorum amp;nbsp;uillicoriigt;n,amp; manciptjSjSe pecort omnilcgauit,« cum pecLdtisA adore, quxfitu eft. an reliqua colonorum, qui fini ww dudione intcrpofita cautionede coIonia difeefferant, ex uerbis fupra fcriptis legato cédante refpondit.non uideri de his reliquis efte cogita» turn. Idem quxfqt in adore legato,an uxor amp;nbsp;filia legato cedant; tû ador non in praedqs,fed in ciuitate moratus fite refpondit.nihil pro moniteur cedant. Idem quarfijt.cum teftator fado teftamento in pro uinciam fitprofedusran ea mancipia,quæ poft profedionem eins aut mortem fine cuiustpauthorirare fpontefua ad parentes amp;nbsp;notos fiW homines in fundos legatos rranfilTent,legato ccdantercfpödit nonlc« garos eos e(re,qui forte ueluti comeantes tranfiffent. PAMPHILAB LIBERTAE MEAE DARI VOLO FVNDVM T1TIANVM,CVM INSTRV MENTO ET HlSjOyi IN EODEM ERVNT,CVM MORIAR. quæfiw eft.fiStichus feruusexeofundoante annum teftatoris mortis abdu« dusAin difciplinam traditus,po,ftea in eum fundum rcuerfus nó fit; an debeaterefpondi.fi ftiidendi caufta mififlct, non quo à fundo eum aliorfumtrâsferret.-deberi. TYRANNAE SORORi MEAE FVNDVM KEVAl GRAECIANVM CVM STABVLO ET INSTRVMENTO RVSTI GO OMNIRELiNQyo.quæritur.anfundiappeUationôctiampâfeua, quæ ad eum fimul cum fundo peruenerut, amp;nbsp;qnæ femper in ufibus hu ius pofleffionis habucrar, legato cederéte refpondi. fi prara fundo Crï cianoitacóiunxiiret,utfubunafundiappellationehabercnt;e3 quoç deberi. Inftrudis domibus lcgatis,grabatus argento inauratoteflus mortis Titiæ tempore in domibus noneft repérais,fed inhorreistan tifper condirus.qnxto,an is quoq; præftandus fiterefpödit. fi in domo ede folerer,amp; quo tutiore loco haberetur,interim inhorrea adlatusef-fet.nihilominusprxftandum. Quod adiecit teftator VTI POSSEW. an hoc fignificer,ficuti inftruda in diem mortis habuerat,id eft,cü ini’ cipijs,pecoribus,inftrumento ruftieoe refpondit.non de lutcqurn.

CVm fundus fine inftrumento legatus fit;dolia,molac oliuarix.amp; pfa;luni,amp; quæcum^ infixa inacdificata'cp funt, fundo legatocon tinentuc. nullte aurem ex his rebus,quæ moueri poffqnt, paucis e.Ycegt; ptis,fundi appellatione continctur.de molis turn quxri folet,cü itaad* nxx,iraóe mædificatæ funt,ut partes ædificiorum effe uideantur. FXXir. PAVLVS.

M,qiiaf ucnationis inftrumcnto continebuntwr, ad inflrumenta perti oent.'fiqiixftus fundi ex maxima partein nenationibus confift.it. lundo legato cum manciptjsÀpecoribnsAoniniinftrumcnroru fticoamp;urbano.-pcculium adons ante teftatorem defiinfli(fi ex eodem ftmdo fuerit)magis placet ad legatarium pertinere.

CVm qiiæritur,quod fittabernæinftrumcntu.-intetefl'e, quod ge* nus negociationis in ea exerceri folitum fit.

BVndus,qui locatus eratjegatus eft cum inftruméto,ctiaminftr«-nientum,quod colonus in eobabuitjegato cedit.

P Vndi inftrumento legato,id pecus cederc purabat Tubero,quod is X fundus fuftinere potuiffenLabeo contra.quid enim fiet finquit) fi turn mille oues fundus fuftinere potuiflet,duo milia ouium in eo fun* ^fucrinK’ quas oues potiffimum legato cefttiras exiftimabimusc'nec Werendû effe, quid debuiftet parari pecoris inftrumenti fundi caufla, fedquidparatü effet.nóenim ex numero autmultitiidine legam æfti* ’’uiida effe.Labeonis fententia probo. Quidam cum in fundo figli nïshaberet.figulorum opera maiore parte anniad opus rufticum ure Dïtür.deindeeius fundi inftrumentum legauerat.Labeo amp;nbsp;Trebatius ion uideri figlinas in inftrumento fundi efte aiiint. Item cum inftru* ’»entöjomne legatum effet,excepto pecoreipaftores ouiliones, ouilia Ïuoij legato contineri,Ofilius non rede putat.

|\01ia fidiliafttem plumbca,quibus terra adgefta eft, amp;nbsp;in his uiri* diaria pofitaiædium effe Labeo amp;nbsp;Trebatius putat. ita id ucrum 'Iftputo.fiitailligatafint ædibus,utibiperpettiôpofita fint. Mo-psni^nuarias quidam fupelledilis,iumcntanas aurem inftrumenti ef ''Olilius ait.Labeo,Cafcellius,Trebatius neutras fupeiledilis, fed po* *»K inftrumenti putanteffe.- quod ucrum puto.

pR.Tdia maritima cum feruis,quiibi erunt,amp;omni inftcumento,êt i friidibus,qui ibi crüt,Screliquis colonocumnutritori fuo legauit. Witumeft.anfcrui pifcatores,quifo]ebantin minifterio teftatoris ''‘t ) amp;nbsp;qiiocücp eum feqHi,amp; urbicis rationibus fungebantur ,nec mor ® teftatoris tempore inprædijslegatisdepræhenfifueruntdegati effe uideant

uidcaHawe’refpondi. fecundnm ea,qiix proponcrenruqnon effe kga* tos. Adfini fuo italegauitFVNDVM CORNELIANVM TITIO ITA, vr EST INSTRVCTVS, CVM OMNIBVS REBVS ET MANCIPIIS ET RELiQviS COLONORVM DARI VOLO . hxc teftatvix Roma litis causai ex Africa ueHiens,mancipi.i quædâ ex fiindo fupra fcripto,^ d* tius per hyemem ad ora legeret,fecü adduxit.quïvfitü eft.an ea mand pia fideicommiffo cedant.-cum quardam ex his rufticis offices ad rem pus peregrinationis abdudafunf,relidis coiiferuabusamp;filijs fuis,Sf quædam matribus amp;nbsp;patribusC'refpondi.mancipia, de quibus qiiærc« tetur/ecundum ea,quæ proponerentur, ex cauffa fidcicommiffi de» beri. Idem quajfijt.an fendus eiufdem fundi,qui ibi in diem mortis coa öi manferint, fideicommiffo cédant: cum pleniffimateftatoris erga adfinerh uoluntas ab eo quoqj manifeftetur, quo reliqua colonorum eiufdem poffeffionis ad eum pertinereuolueritt'rcfpondi.in huiufino di fcriptura poffe hoe folum refponderi: quærendum.an manifefte ap pareat defunda id, de quo quæreretur, dari uoluiffe. Liberto, quem hæredem ex parte fcripfit,fundû per præceptionem dédit in hæc uei-ba. PAMPHILE LIBERTE PRAECIPITO, TIBl'QVE HABETO FVN« DVM MEVM TITIANVM ET AGELLVM SEMPRONIANVM CVM INSTRVMENTO ET HIS.QVAE IN EODEM ER VN T, CVM MORI AR, f AMILIA'QVE ,QVAE IN EO FVNDO MORATVR : EXŒPTlSx QVOS MANVMISERO. quæfitumeft.cûteftator ineofundoaliquant turn uini habuerit in dolqs,quod uiuus totum uendidcrat:amp; parte ter« tiam preep pro eo acceperat: an uinum in dolqs remanens ad liberw ex cauffa præceptionis perrineatï’refpondi. uerbis,quae proponeren» tur,conrineri;nifi mani feite contrariam uoluntaté cohxredes adpro bent. In co fundo inftruméfa,calendari3,amp; numos reliquit refpon di.de numis quo9,ut fupra,refponfum eft. Ita Jegatum eft.SEPTi' CIAE SORORI MEAE FVNDI PATERNI MEI SEIANI PARTEM DARI VOLO,SICVT EST: ET ALTERAM PARTEM ITA,VT IN DIEM MORTIS FVERiT.quxfitumeft.anex uerbis fuprafcriptis a(ïcresamp; præla ia difpofita parataq;,ut immitterentur aedificio:item inftttunc' turn utbanumamp;iufticu cum mancipt}s,quæ fundi cauffa crtnit;ad!e gatariampertineantt'refpondit. poffuuth^c uerbasiCVT EST,adin‘ ffruflum referri. Fundoslegaiutinhaecuerba. SEmproniO ERA' TRI MEO HOC AMPLIVS FVNDOS MEOS 1TA , VT INSTRUCT! SVNT,CASS1ANVM,NOAÏ[ANVM CVM SVIS SALICTIS ETSYLVlS. quxßtum eft,cum fyluæ amp;nbsp;faîifta non in fundis fupra feriptis fint, fed in adiedis agellis,amp;quos fimul reftator comparant,nee fine his fundi coli poffint: an legato cedercntç'rçfpondi. id tantum cedere legato, quod uerbis eópraehendiffet. ^dem

T VciusTitlus fundum.uti crat inftruftusjegaacrat.qusefitum eft, ^ftmdusinftrudus quemadmodu dan debeat; utrum ficut inftru« “US fuit mortis patrisfamilias tempore, utqux medio tempore ad« |uata,aut in fundum iUata finit, hæredis fint; an nero infteuâus fun« “US co tempore infpici debeat,quo faânm eft teftamentö; an uero co ^«mpore.quo fundus peti eœpit: ut quidquid eo tempore infttumenti ^ræhendatur,legatario proficiatc’refpondit.ca,quibus inftrudus fit ^dus,recundam uerbalegati,quæ funt in cadem cauffa, cum dies le ßati cedit, inftrumenfo contineri.

VI nauemcum inftrumentoemifti;praeftaritibi debet fcapha na« Ouis.PAVLVS,imÖcontra. etenim fcapha nauis noneft inftru« Uientiim nauis. etenim mediocritate,non genere ab ea differt. inftru« Uientu autem cuiufq; rei neceffe eftalterius generis effe, atlt;j ea, cuius “f-quodS; Pomponio Iibrofeptimoepiftolarumplacuit. ■

^^^1 Eruo legato cd peenlio, amp;nbsp;alienato, uel manumiffo, uel mortuo.legatum etiam peculij exftinguitur.

NAm quæaeceffionum locü obtinent, exftinguun tiir,cum principales res peremptæ fuerint.

T fi ancllla cum fuis natis legata fit; etiam mortua ea, uel alicna-ia,uelmanumiffa,nati adlegatarium pertinebunt; quia duo le« 8«afuntfeparata.

vEaamp;fiquidemcum uicarijs fuis legatusfit feruus.-durat uicario# kjeum legatum, etiam niortuo eo,aut alienato,aut manumiffo.

Eculio legato,conftathæcedé nomina peculiaria perfequi pofte, amp;nbsp;infuper ipfumffi quid debeat feruo)reddere legatario debere.

\I pccnlium lcgetur,amp;: fit in corporibns(puta fundus uel ædes) fiqui Uuem nihil fit,quod feruus domino,uel conferuis Jibensue domini (üD^^f *”’’®^ ^°’^P°’^^ uindicabuntur. fi uero fit,quod domino, uel Ptaicriptis perfonis debeatundeminui fingula corpora pro rata défi E bebunt

150« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XXXriI. bebnnt. amp;nbsp;ita lulianus amp;nbsp;Celfus putant. Etfi fuerit legatö peculiuro» non dedufto aerc alienor uerendurn,ne inutile Icgatum fit: quia quo® adijcitiir,contra natura Icgati fit.fed putauerim hanc adieflionemnoii uitiare legatum.fed nihil ei adijcerc.nec enim poteft crefcere uindica» tio peculrj per hanc adiedionem. Plane fi proponas legatariü nadum pofleifionem rerunirexceptione doli aduerfus hzredem uindicantnn uti poteft habet enim in folidis rebus uoluntatem .Tris allein nonde-diicendi.Sed amp;nbsp;fi dominus remittere Te fcruo^quod debet, nel nihil ft* bi feruudeberc fignificaiüt.-ualet hæc adieflio.-quia nnda uolutatepo* teft dominus feruo remittere,^d ei debet. Vicario aût meo mihi lc gato,anamp;uieari) meipeculiü ad mepertineat, quaeritut. amp;nbsp;putamuï cónrineri legato eins uicanipeculiu.nifiaduerfafit uolutas teft.itoris.

Si feruus amp;nbsp;uicarius eius liberi eflèiufli fint, eisq? peculia fua Icgata fint.'uerba fecundu uoluntatéreftatoris exandiéda,tandde duobusfe paratis'cp peculqs teftarore locuto. amp;nbsp;fecundu hæc uicarius uicarij non cóicabitur.nifi hæc mens fuit teftantis. Sicut aut æs alienum,hoc cit quod debetut domino,minuit Icgatum pcculium.ita per contrarium jd,quod dominus debet,feruo aiigeredcbct.fed huic fentenriæaduer» fatur refcriptum Imperatoris noftri de patris eius,quod i ta eft.Gum pc culium feruo legatur: non etiam id conceditur,ut petitionem habest pecuniæ,qiiâ fein rationesdomini impédiffe dicit. Quid tamé, fi h^c uoluntasfintreftatoris:cmnópoffitconfequideerre eópenfari debet hoc,quod impendir,cu eo, quod domino debetur. An amp;nbsp;quod domi« nus ftripfiflTetjfe feruo dGbere,peculio legato teuerere' Pegafus negat. idem Nerua. ?e cum Cneus Domitius filiæfuæ peculitnn,quod eins efiret,Iegafirct.'amp;:annufi,quodeifoliruseratdare,biennionondcdiffet, fed in rationibus fuis retulifTet,filiae fe deberc quinquaqinta.'Atiliciniis exiftimauit,legato non cedere. quod uerumeft: quia confonatre* fcripto.Non folum autem quod domino debetur, peculio legato de-ducitur.fed amp;nbsp;fi quid hæredi debitum fuerit.

Slquis creditorifuo adrogandumfe dederit,S: ageturde peculio cum adrogatore.-idem puto diceiKJum,quod de hærede dicitur.

DEnieg Pegafus refpondit, fi ftatulibero, cui pcculiu Icgatum fit. hæres interim crediderit: id ipfo iure detrahi, amp;: fingula corpora per hoc æs alienum deminut Proinde fi pure libertärem acccpcrit,ôlt; hæres ueluiuo domino uel ante aditam hæreditatem feruo credide« rit.lcgatum peculrj minuetur fecundum luliani fententiam, licet do» minus ferui nuiiquam fuctir. nbsp;nbsp;Qui Stichum dt Pamphilum femos

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habe

TIT. VIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'ïïö7

liabcbat.tcftamcntocos maniimifit,amp;unicuilt;5pcculinm fiium Icga= uit.placct.quod alten debct,de peculio eins decedere,St alterius legato accedere. Itern quaentur. fi ferno libertas data fit, fi decern dediffet haredi, peculiiirntp ei legatiim fir.an decent,qnæ dediflet hæredi, de* beant de peculio decedere J'S; eft uerurn,quod Sabino placuit, hoc minus effe in peculio legato,plus ait Sabinus.-fi ftatuliber feruum hae« tedi uendiderit.perinde definere eum in peculio effe, atc^fi extraneo uendidiffer. His confequenter quæntur.fi feruus cum domino de lis bertate paftnsfuerit,amp;: partem pecuniædederit.amp;antequàm refidu-umdater,dominus detefferit,liberum'cp effe teftamento iufferircupe ciilio lcgato;an quod domino dedenr,in peculio fit imputandum f amp;nbsp;aitLabeo,de peculio decedere.planèfinondum dederar,fed donee to turn traderet,pro depofito apud cum fuerit: id in peculio effe placuit. Item fl fcruopeculium fit legatum. Sea debitore eins pcculiari hæres Ueritus fit pctere. uerum eft,hoc minus effe in legato pcculq.-hoc eft, id tlctrahcndum, quod debitori legatum eft. Interdum St fi non fit legatumpeculium,ficuelutlcgatiiaccipitur. id'ep eft in huiufmodi fpecie. quidam feruo libertärem, fi rationes reddidiffet,dedcrat, amp;nbsp;fi bæredibus centum inruliffet Imperator igitur nofter cum parre refcri pnt,peculium quidem non nifi legatum dcbcri.uerumfinqitmt )fi co ditionibus praefenpris paruit feruus.teftatorem uoluiffe eum rettnerc peculium interpretamur: uidelicet ex eo, quod ex peculio eum iiiffce tat centum inferre. Vrrum autem id demum peculium accipimus, quod mortis tépore fuittan uero Se quod poftea acceffit, applicamus: I'd quod deceffit.detrahimusf Sc Julianus aliter accipiédum legatum peculij air,fi ipfi feruo legetur.-aliter,fi alq nam fi ipfit id tempus in le» gsto fpeâandum,quo dies legati cedit.fi uero extranco; mortis reins pus.fictamen,utincrementaexrebus peculiaribusad eum peruenis aut.iitputa partus ancillarum,uel fœtus pecoru. quod auremex ope-fc fuis.ucl ex aha re accedit.id,fi alq,qium ipfi legetur peculium.-non dtbebitiw.hoc uminqß lulianus fecimdum uoluntarem teftatoris fcris bit.cum enim ipfi fuum peculium Icgatnr; uerifimilc eft, eum omne •ugnientum ad ipfum pertinere uoluiffe.cui patrimoniö manumiffo foturum eft.-ciim alq,nó fic.ut tamen,fi m alterius perfona amp;nbsp;hoc eum finfiffe appareat, idem dicas.

TD quod feruo,qui in ipfius peculio cft,debemr.non deducitur ex Ic J garo peculio,quamuis conferuus eius fit. nbsp;Si coiifemü fuum uul*

'lei a lient feruus, Sc uiliorem feterit; Marcellus ait, non effe dubitan« ^i^bdeducicx peeuffo^quod domini inteïfit.nam quid intereft, con« ËË ij fecs

fcriium uulncrct,an fdndat aliquicLuel frangar,an fubripiatfquo caftl fine dubio minuit ut peculium.fed non ultra fimplum. fed fi fe uiilnc» rauit,uci etiam ocddiwiihil eftdeducendum hocnomine.alioqiiindi cemus A û fugerir,dediicaidum id, quanto uilior fit faftus ,ppter fu« gam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x. POMPONivs.

^Jpcculium feruo uel filioprxlegare ue!is,ne deducaturid.quodti« ^bi debebitindpecialiter C3,quæ in pcculio eruntjeganda funt.

EI quoc^.qui nihil in pcculiohabet,poteftpeculiulegari.nonenini tantum præfens,fed etiam futurum peculium legari poteft.

Vncinutilelcgatum peculqfit, cum fcrunsuiuo teHatore dece« | dit.cæteru fi mortis tempore feruus inxeritpcculiulegato cedet. AXIII. CELSVS.

QVidamtcftamentoitaftTipfit.PAMPHlLVS SERWS MEVS FE CVLIVMSWM.CVM MORIAR, SIBl HABETO, LIBER'QVB ESTO.confuIebatur,rede'ne Pamphilo peculium Icgatum uideretur: quod prius,quàm liber ciret,peculium fibi habere iuïTus efletC'refpon^ di in coniunftionibus nullum ordinem elfe;neequidquam interdît, utrum eorum primü diceretur, aut fcriberetur. quare rede peculiü le gatu uideritac fi prins liber effe,dcinde peculiü fibi habete iuffus effet, XV. IDEM.

SEmo manumiffo peculium Icgatum erat.alio capite omnes andl las fuas uxori legauerat.in peculio ferui ancilla fuit, ferai earn effe refponditneijreferre.utri prins Icgatum effet.

STichus habet in peculio Pamphilum.hune dominus noxali iudi« cio defendit,^ damnants lins æftimationé foluit.deinde Stichurrt teftamento manumifit, eieppeculium legauit.quæfmim eft,an qued Pamphili nomine prxftitnm fit, ex peculio ucl ipfius PamphiJqiid Srichi dedneendum fitrrcfpondit.P.tmplifli quidem depeculio uti^ deducendum^quantacun^ea fumma effet, id eft, etiam fi cum noxx dedereexpediffer.quidquid enim procapiteferui pracftiramfit.ineo debitorem eumdominiconftitui. Quod fi Pamphili peculium non fufFiciat:tunc ex peculio Stichi nô ultra precium Pamphili deduci de* bere. Quæfitum eft. fi ex alia cauffa Pamphilus peenniam domino de bniiret,nec ea ex peculio dus feruari poffitt an ufcg ad precium dus et pcculio Stichi poffit deduceren' neganit. ne^ enim fimilc id fuperioifi effe

TÏT. Vin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1509

^eibi cnim propterca precium uicarij deduccndum,quod eo nomi« *’pfe Stichus ob defenfionem uicarij fui domino debitor conftitua« ff'j * ® propofito, quia Stichus nihil debeat, ex eins peculio nihil acducendum.fcdex Pamphili duntaxat, qui eer re ipfe in fuo pc» ^ulioeflejntelligi nonpoteft.

f A Vi peculium ferui iegauerat,indicium eo nomine acceperat, de y^inde deceflerat.placuit non aliter peculium ex cauffa legati prac *‘2i'i,qiiàm fi de accepto iudicio hæredi caueretur.

vHerno manumiffo peculium legatum fueritnneum fme dubió Oneditoribus peculiaribus aftionesnon competunt.-fednonalitec ^æres peculium præftare debet, nifi ei caueatur, defenfum iri aduer» 'us creditores pcculiares.

Vm dominus feruum uellet manumittere.profeflïonem cdi fibi VJpeciiiii iuflït,at^ ita feruus libertatem accepit.res peculij profeffi fubtraftas non uideri manumiffo tacite conceffas,apparuir. Te “iinenro data libertate peculium ]egauerat,eiuidem'c^ poftea manu-’’’iffrat.libettuSjUtnominum peculq afliones ei praeftentur, ex tefta» niento confequetur. Filiusfamilias ,cui pater peculium legauir, •fetuuni peculij uiuo patre manumifit.feruus communis omnium hat ledum eftexemptus peculio proprer filij deftinationem; quiaid peen “iim ad Jegatarium pertinet,quod m ca cauffa moriente patre inueni-

01 Sticho manumiffo peculium legatum fitA Titio feruus peculia* 0ri$:quantum peculio detradum erit ob id, quod domino debetur: tantum ei accedere,cui uicariuslegatus eftjulianus ait.

j\0minus feruum reftamento manumiferat,óc ei peculium lega« JL/iierar.is feruus mille numos domino debuerarA eoshæredi fol üerat.refpondit.omnes cas res deberi Ordno.fi pecunia Orcinus,qua debuerat/ohiiffet. nbsp;Dominus feruum,quicum couicarium com-

wunem h3bebat,teftamento manumifcrac, Sc peculium ei legauerat. deindeipfum uicarium ,qni communis erat, nominatim amp;nbsp;ipfi amp;li» bettsfuT Icgauerat.refpondit.partem quartamlibcrta\rehqnam par» * tem *(quartam)liberti futuram.quodamp;Trcbatius. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.. afs de

DOminus Sticho feruo fuo, qui bona liberri eins geffit,ciii pro parte dimidia teftaméto haeres exftiterat, in quibus negocijs ge-Ihs amp;nbsp;calendaria fuerunt.’teftamento fuo libertatem dederaf,ii rations reddidiffet.-eifcp peeuJium fuum per fideicómiffum dedit. Stichus fuip mas,quibus reliquatus crat,tam ex calendano^quam ex narijs cauffis, reddidit;manentibus debitoribus,pro quibus ipfepecuniam hxredi» bus patroni refuderat.-libcrtatemcp adeptuSjdeceiTit. quæfitum eft,au bæredibus Stichi aduerfus nomina debitorum, pro quibus Stichus pe cuniam hæredibus patroni inruliuhxredes patroni ex cauffa fideicom miffi compellendi fint adioncs præftare,cum nihil aliud â Sicho patro no debitum fuitfrefponditjpræftandum. Teftamento codicillisóe feruos manumificA pecunia legauitA de Sticho ita cauit. STiCHVM SERWM MEVM LIEERVM ESSE VOLO, El'QVE VOLO DARl DE-CEM AVREOS, ET QVIDQVID EX RATIONE LOCVLORVM MEO-3RVM HABET. RATIONES AVTEM HAEREDIBVS MElS DARI VO-lO. HIS OMNIBVS, QVOS HOC TESTAMENTO MANVMISI, PECV-LIVM SVVM CONCEDI VOLO. qu.Tfitum cft.an quodamplms ratio ni loculorû in diem mortis erogauit Sticbus ex peculio fuo,ab hæredi bus recipcre debeat; cu ex confiietudine domus effet.ut qiiidquid am* phus de fuo in ratione loculorû crogaffet, dominica ratio ei deberet, atlt;5 exfolueretPrefpondit. fecundum ea,quae proponerentur, propter confuetudinem id quolt;5 peculio legato contineri, quod amp;nbsp;dominica ratio deberctA folita erat reddere. nbsp;nbsp;nbsp;Seruis libertäres Icgatac^ dede

rar,amp; condirionem ita fcripferat. olt;rou; KaTtA/Tro/j IXwStçouç, iw^ 'ya7a mToii^: Tovrouç èouXO/LitU. iim àvt^tTasoJÇ. quæfitum cft, all pecillia quoç legata his uideanturf refpondit. fecundum ca, quae propone* rentur,nó uideri legata. nbsp;nbsp;Item quæfitum eft,an ex ijfdem uerbis reli

qua rationum quafi legata retinere pofllnnauc fi res dominicas apud fe habuerunt,autfi qui eorum coloniprædiorumfuerunt,penfiones? tefpondit.fupra refponfum effe.

SI legatus fucrit feruus,peculium excipere non eft ncceffe; quia non fequitur, nifi legetur.

SI feruus liber efle iuffus fit.ei'cp peculium legatum fit : uicariorum eius uicanj legato continentur.

Tin FILI E'MEDIO PER.C1PITO,SVMITO, TIBI'QVE HA BETO DOMVM ILLAM: ITEM AVREOS CENTVM. aliodeindecapite peculia

TIT. iX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nil

îur ^'^^ P‘^®^^8®«‘t4u®fiti’gt;w ®ft,an pcculio prækgatoÀ centum no If ^^*^’‘æ forum debeanturrcum rationibus breuiarijs in ære alie« dft f ;^’^^”'®^w^*^äs inter cæteros creditores com plexus fitf refpon-film'j ^^^’^ ”®®*”® filtjcxercnilTet.amp;ufnrasita, utproponeretur, 3afcripfiffet;id qiio^ peculio legato deberi. '

DE PENV LEGATA.

Xori fuæ in annos fnigulos penoris aliquid hxres date iulTus eft.fi non dediffet.niimos date damnatus eft.qiiae ritur,an penus legata peri poflït.an nero folummodo fit in præftatione,ôc fi non prxftetur,tiinc quanti tas petatîquot; amp;nbsp;fiquldem femel penus fit legata, non per fingulos an« ■‘“^•'ccrtC'iure ntimur(iicamp; Martellus libro tricefimooftauo digefto= apiid lulianum notat)in præftatione effe duntaxat penum.quan« '^3teniuejQ amp;petipoffc.habebit igitur listes oblationem tamdiu, Ti^mdiu lis cumco de pecunia conteftetur .• nifi forte aliud tempus u trente uel uerbis teftator praeftituit. quod fi in annos fingulos pe« quot;s legata fit .• per fingulos annos penus adhuc poterit prsftari. fi l'^usifnmmae per fingulos annos petentur. quid ergo,fi una fumma æ^îtafit,Septimopenusnon fit præftitaCutrnm tota fummadebeat, ^'afi toto penoris legato transfufo.-an nero quantitas primi anni sfti= ■’^’donis fola fit translata,dubitari poteft.puto tarnen fic uolutatem dUtoris fequendam, ut totafumma ilico j poftqisa ceffauerit battes *^cpcnum uxori,ptsfletur,hstcdis indeuotione coercenda.

pEnucerta cum uafis certis legata Sccófumpta.-nc uafa quidem ce« X dunt legato, exemple peculq.

Vi penum legat,quid legato cópledatur,uideamus. Sc Quintus vJ Mutius fcripfitlibro fecundo iuris ciuilis, penulegata continc-dgt;^efui potuiep funt.Idcm Sabinus libris ad Vitellium feribit.quæ quot;orö(inquit)patrisfamilias,uxoris,liberorHmcp eins,uel familiæ,qu£E 'feta cos effe folet.'item iumentorum,quae dominici ufus cauffa para« funt.Sed Arifto notat,etiam quæ efui potufep non funr,contineri 1c amp;gt;to;utputa ea,in quibus effe folemus,oleum forte, garum,muriam, pd.extera'q; his fimilia. Plané ( inquit ) fi penus cfculenta legetur: ^’bco libro nono poftenorum fcribit, nihil eorum cederequia non ^c effe,fed per ea folemus. Trebatius in melk contia fcribit. merito:

quia mei effe folemus. Sed Proculus omnia hate côtincri refle feribin nifi contraria mens teftatorisappareat. Efculentautrûea,quacefle. an amp;nbsp;ca, per quae effe folemus, legaueritC' amp;nbsp;ea quolt;^ legato contincri» credendummifi cótraria mens patrisfamih'as doccatur.mcl eertefem* per efeulentse penui cedere .• lacertas quoqjcum muria fuacontineri, nee Labeo negauir. nbsp;nbsp;Potulcnta penu ea,quse uini loco paterfamilias habuit,continebuntur;fuprafcripta uero non continebunt. Penon acetuinquolt;5 cedere nemo dubitatmifi exftinguendi ignis cauflafuc ritparatum.tuncenim cfui pocuiepnon fuit.amp;itaOfilius libro ded* moquinto aftionum fcribit. nbsp;Sedquod diximus,vsvs SVI CAVSSA

PARA rVM; acripiendum erit, 0c amicorum cius, Sc clientiumA luii« iierforum,quos circa fe habuit ; nó etiam cius familiar, quâneç drea fe,neqg circa fuos habuit:putafi qui funtin uillas dcputati,quos Qü'’’ tus Mutius f c defmiebat, ut eorum cibaria contineri putct, qui op^ nó facerent.fed nuteriam pratbuit Seruio notandi.ut textorö àtertn cum cibaria diceret contineri. fed Mutius cosuoluit fignificarc,qu* circa patremfam i li as effent. Simili modo amp;nbsp;iumentorum cibaria penu continentur. fed eorum iumcntorum,quac ufibus ipfiiis ^ smico rum deferuiebant. cætcrû fi qua iumenta agris deferuicbant,uel loci' bantur.-legato non cedere eorumcibaria ,Siue autfrumentumfmc quid leguminis incclla penuaria habuit ; penorelegato continebitui-Sed amp;nbsp;hordeum ( fiue familiac,fiue iumentorum gratia paratum ) con tineriOfiliuslibrodecimofexto adionum fcribit. Lignaamp; carbo« nes,caeteraq?,per quae penus conficeretur,an penore legato continet tur,quxrirur.amp; Quintus Mutius amp;nbsp;Ofilius negauerunt: non m3ggt;S’^ molæ Cinquiunt ; continentur. lidem amp;nbsp;thus Öc ceras contineri neg^* uerunt. Sed Rutilius amp;nbsp;ligna amp;nbsp;carbones,quæ non uendendi cauffa pa* rata fint,contineriait.Sextus Cxcilius etiamthus,amp;cereos in^« mefticum ufum paratos,contineri legato fcribit. SeruiusapuuM^ Iam,amp; unguentum, amp;nbsp;chartas epiftolares penoris effe fcribit. ^ eft o® rinshaecomnia, odoresquoqj contineri. Sed amp;nbsp;chartas ad ratiuncu' lain,uel ad 'Xoya^iop paratas cótineri. Vafa qiloijpenuariaqüin conO‘ neantur,nuUa dubitatioeft. Ariftoautem fcribit,dolianonconrine-ri. Sc eft uerum fecundum illam diitinflioncm,quam fupra in uino» cimus.Nce frumenti,nec leguminum thecae, uelarculæforte, nel fpoï

*afs de= tsciuel fi qua alia funt, qux horrei penuarr) * ( uel cells penuanæ)“’' funr. nbsp;nbsp;ftruendi gratia habcntur,non contincbuntur .-fed ea fola continentur»

nu in acceffionis locum id,nne quo efTe non poteft. uafa autcm, acceffio legatae penus,non legata funt. Deniq? penu confumpta, uafa non dee bentur. fed amp;nbsp;fi penus cum uafis fpecialiter fitlegata : uafa non debee buntiir,uelconfumptapenu,uel adempta.Sfciii,qu«inpromptuario flint,legata fuerintmon omnis penus legata eft. Item h quis folituS frudus fuos uendere, pn^m legauerit; non omnia, quæamp; promet* eijeaufla habuit, legaffe uidetur;fcdeafola,qua:inpaiufibi feparae bat.qiiod fi promifeue uti folebat.tunc quantum ad annuum nfum ei fufficeret.familiacq; cius,cætcrorumq^,quæ circa eum funt, legato cc det. quod fere( inquit Sabinus) euenit in perfonis mercatorum, aut quoties cella eft olei amp;nbsp;uini, quæ uenirc folebant,in haereditate relifta.

Nomen autem P E N V S mihi traditum eft omnibus generibus di-Ôum. Siitalegetur PENVS,QyAE ROMAE siT; utrumqnæeft in tra continentia,legata uideturran nero fola,qnæ intra muramfamp;qui* dem urbes ferè omnes muroténus finiri,Romam continentibus, amp;nbsp;ut bemRomamaequecontinentibus. Quodfi ürbana penus fit legatat omne,qHod ubiq; eft,legatum uideri,Labeo ait.'amp;fi in uilla fit urbico iifiiideftinara.ficuti urbica miniftcria dicimus,amp;quæ extra urbem no bisminiftrare confueuerunt.Si autem extra urbem,Romie tarnen fit: fedamp;fi nihortisfiturbi iundis.’idcmeritdicendum. Si cuipenus legata fit praeter uinum:omnis pen? legata uidetur, excepto uino. fed flltafitfcrjptum,OMNEM PENVM PRAETER VINVM, QVOD ROMAE ERiT.' fola penus,quæ Romæ eft,legata uidetur. amp;nbsp;ita ctid Pom* ponitis libro fexto ad Sabinum fcribit.

NOn omne,quod bibintr, in penu habetur, alioquin necefTe crit, utamp;omnia medicamenta,quæ bibentur,contineantur.italt;5 ta demum penoris efre,quæ alendi cauffa biberentur, quo in numero antidotum non eft,amp; fanc uere Caffius fenfit. fed quod quidam nega* iietut,piper, amp;nbsp;ligufticum, amp;nbsp;carracum, amp;nbsp;lafer,^ caetera huiufmodi in ptnu noneffe.’improbatum eft.

TNftrumentum piftrini,item uniuerfa uafa*coquinaria,in penu ^j.j £,011 Inoncontincntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cinnato.

VII. SCAEVOLA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;‘^

pENVM MEAM OMNEM AD MATREM LIBERTOS'QVE ME-““‘ X OS, oyi CVM MATRE SVNT, PERTINERE VOLO. quxro. fi tU» totes pupilli earn folummodo penum deberi,quæ in cœnaculo fit,di« tant:fintautemSein horreis amphorae:anhæquoqi debeanturC're« fpondi.qiiidquid penoris ufus cauffa ubicungg habuiffer,deberi.

VpcIIcx cft doniefticnm patrisfamiliæ inIhunientwW» quod iie^ argento, auroue fadojid uclb adnumenttir-111. FLORENTINVS.

SVpelJedile legata hxc continentur. menfæ,rrapezophor.i,delphi= ca,fiibreJlia,ftamnaJcdiefiaminargenrati,culcirr.T,toralia,niap’ pæ,ui!lofa?,uafaaqiiaria,pelues,aquiminana,candelabra,liicernæ,triil Jac. item uafi abenea uulgaria,id efl,quæ non proprie effent loco attri' buta.prærerea capfae,armana.fed lunr/jui reflepurantcapras garnis fia ( fi Jibrorum aut ueftium,aut armorum gratia parata fint) nó elle in fupellcdile.-quia ne hæ quidem ipfæ rcs^quibus attribute effent,fa* pelleftiJis inffruméto cederen r. Vlrrea efearia de potoria in fiipeUedi Ie funt,ficut fiftilia; nee folii uuJgaria.fed etiam quæ in precio magno funt.Nam amp;nbsp;peines argenteasÄaquiminariaargenteaÄmenfasAlc flos inargentaros nelinauratos atep gemmaros m fnpell'edilieffe,non dubitamr: uflt;^adeogt;ucideminrisfir,amp;fi totaargenrea nelaureafint-De mnrrhinis amp;nbsp;er pflaliinis dubirari poteft,an debeât admimeran fn* pel!cdili,propter eximinm ufum amp;nbsp;precium.fed amp;: de his idemdicen* dum eff. nee incereft^emus materia: fint res,quæ funt in fnpellcfliliïed craterem argenteum nó effein fnpelleflili, nee nllnm nas argenteum, fecimdnm Cafcellij feneritarem,nondnm admittentis fnpelledilem af *4^. im« gentcam hodiepropterufiim *imperitorüifiinargentorelatiimcaii P«atorü dclabrnm fit argenfcnm,argenti effe uidetur,ó; error ins facit.

IIU. IDEM. INffrnmenri fignificatione rhedæA feliquaftra in fnpelleflili adnu* merari folent.

V. IDEM. DEtaperis qnæri poreft,qiribus fnbfellia amp;carhedrariainllerflifd lenr.-utrnm in neffe finr,ficnt ftragula,an in fiipeUeftile, lient W‘ ralia, qua: proprie ftragnlorum non funtf Ä hoc magis placuic, ea fu* pelledile conrineri. detapetis antem uel linteis, qnibns ififtemantaf iiehicula,dnbirari poteft,an fint in fupelleflile.fed dicendum clfpotins iiiftrumenti niarorij ea effe, fient pelles, qnibns inuoluuntur ue®* Cientailora quoç,quibusbæpelles conffringi folent.

SVpclkfliliscâseflercs puto,quæadufum communern patrisfa» niilias paratæ eflent,qiiæ nomen fui generis feparatim non habe« *cnt.quare quæ ad artificq genus aliquod pertinerent, ne^ ad commu •Km ufum patrisfamilias accommodatæ elTent: fupeUedilis non elle, fed nec pugillares amp;nbsp;codices in fupelleâile funt.

T Abco ait,originem fuifTe fupelledilis, quod olim his,qui in lega-J^tioné proficifcerenturjocarifolerenr.quæfubpellibiis ufui fo« ïentTubero hoc modo demonftrare fupeUcäilem tentât: inlltumetl Ium quoddam patrisfamilias return ad quotidianum ufum parataru, quod in aliam fpeciem non caderet;ut (uerbi gratia ) penum, argen-ium,ueftem,ornamenta,inftrumenta agri aut domusmec mirum cit, moribusciuitatisamp;ufurerum appellationem eins mutatdeffe.Nam fiftili,ant lignea,aut uitrca,aut ærea denuj fupelleftili utebantur.nunc ex ebore,atlt;5 tcftudine,amp; argento:iam ex auto etiam,atq^ gemmis fu-pelledili utuntur. Quare fpe ciem potius rerum,quam mareriam intn «i oportet. Seddehisquidem,dequibusdubitaripoteft,fupellefli lis potius, an argenti, an ueftis fint: Seruius fatetur fenrentiâ eins, qui legaiiit,afpici oportere,in quam rationem earn folitus fit referte. Herum ft ea,de quibus non ambigererut, quin in alieiio genere eiTent, ( utputa efcarium atgentHm,aut pacnulas,Öe togas ) fupelledili quis ad fetibere folitus fit.non idcirco exiftimare oporrere,fupelleöile Icgata eaquotjcontineri.non enim ex opinionibus fingulorum, fed ex corn muni ufu nomina exaudiri deberc. IdTuberoparumfibi liquere ait. nâquorfum nomma.(inquit )nifi uedemóftrent uoluntaté dicentis? equidem non arbitror quenquam dicere, quod non fentiat : ut maxi« me nomine ufusfic,quo id appellari non folet. nam uocis miniftcrio utimur.Cxterum nemo exiftimandus eit dixifle.quod non mente agi tauerit. Sed etiamfi magno opere me Tuberouis amp;nbsp;ratio amp;nbsp;authontas moucrinon tarnen à Seruio diffentio, non uideri quempiam dixiife, qui non fuo nomine ufus fit nam amp;fi prior arqj potentior eft, tp iiox, mens dicentis: tarnen nemo line uoce dixifle exiftimatur: nih forte Se cos, qui loqui non polTunr, conatuipfoamp;fonoquodam köä th W;« ff#(f«vH dicere exiftimemus.

CVm quidam nxorifuæitalegauerat, DOM VM CVM IVRE SVO, ET OMNI INSTRVMENTO ET SVPELLECTlEE:quærebatur,an uideretur Se argentum cfcaleSe potorium legato contineri c* Refpon-dit. fi quid in fiipelleâile argenteû eft:deberi efcale autem nel pocotiu Mgentum non deberumfi hoc ^^ teftatoréfenfiffe Icgatarius doceat» F f q Idem

LEgata fupeUeâiIe,cnm fpecics ex abundanti per impeririam enu meranrur.-generali legato non dcrogatiir. Si tarnen fpecics certi numeri demonftratac fuennr. modus genen datus in bis fpeciebusiii' telligitur. idem feruabitur inftrufto prædio legato, fi quidam fpecics certum numerum acceperint. nbsp;nbsp;Supdleflilis menfas eflccniafcuiiç

matcriæffcilicet uel argenteas,uel argento incJHfas)placet. namamp;ar' genteos ledos, item argentea candelabra fiipelledili cedere,pofterior actasrecepit;aiamp;: Vlyffesauro A: argento ledû uinentis arboris trucis in^dificatû ornaffet,quem Penelope recognofeendi uiri fignuniaccc pit,ut uoJiiit Homerus. Supelledile fua emni Jegata,acccptû argen« turn pignori non continebitur: quia fupelledilem fuam Jegaiiir. uri? fi non in nfu créditons id argenrä uoluntate débitons fuit, fed repofi* turn propter contradusfidem/icrefti tuende rei uinculum.

QVi uefbem omnem Seres plurium generum fupelleflilis nomine expenfó ferre folitus erat; is uxori fupelledilem legauerat. rede negabantueftem legato ceiTiiram, Labco, OfiJmsSe CafcelJius;qui2 non poflet iiidcri ueftis fupellediJis appeUatione contineri,

VAfa abenea falientis aquae pof ta.-item fi quid aliud magis deliti arum, qudm ufus caufTa paratum efTer.-noneffe fupelkfliÜs, I3 beo amp;nbsp;Trebariuspurant. Murrhea autem uafaamp;uitrea, quarad nfunJ edendi Se bibcndi caufTa parata effent, dicunt in fnpeJIedile effe.

QVemadmodum urbanus feruus Serufbicus difbingui turnon lo' co,fed generen fus; ita urban a penus SeftipelJex adnfuni urba* num,non ad locum Hrbanum,auc peregrinum dirigenda efb.mul» fumcß intcrefl,penus SeftipelJex ea,quæin uibe fit,an urbana Jegetur, uel promictatur.

X r n. M o D E S n N V5 M U.relponforum rej^ondit. NVnquam ex co, quod fupellcdiJemlegauitmaritus tefbamen» ro;habitarioné,in qua fupellex fuit,Ieg3ffe uiderur. Quarecon« tra defundi uoluntatem habirarionem fibi muliercm.uindicare,pro« tul dubio eft.

Vndo legato,inftrumentum eins non aliter legato cedit, niß Ipo JP cialiteridexpreftumfit. nam eriä domolegata, neç inftrumen« turn eins, ne^ fupellex aliter legato cedit, ^ fi idipfumad ufumno« minatim exprefTum à reftarore fucrir.

I alimenta fuerint legata: did poted, eriam aquam legato ineffe, fi in ea regione fuerint Jegata,ubi nc nundariaquafolet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

SI qufslibeitis alimenta reliqiicrit;amp;filegatifuc rintfeniiÄrogarilegatartj mannmittere: ad fi

■-^==—-»«-^^jdeicommiffum admittiintur.ntamp;diuiSeuerns Sf Antoninus relcripferunt.Et licetad fifcum bona fuerint deuoluta, ex

voient indices ex cauHa alimcntorum libertos diuidere,quories kjplutes flinthaeredesme à fingulis bTredibus minutatim alimenta patentes difteingantur. quam diuifionem perinde tucri oportet, atq; '• paterfamilias ipfe libertos dinififfet. nbsp;nbsp;nbsp;Solent amp;: unum eligere,per H^e alimenta præftentur, aut ex uolûtatc defanâi,aut ex arbitrio fuœ

gt; fubiedaoftendunt. Exemplum libelUdati mihi à libertis mifi nobis,feiens ad exemplum iftam rem pertinere.-quia mub ö teftamentis fuis libertis præftarc iubent neceffaria^quse quia minimi *tis fiint.ad nihilum perducuntur, cum plures hæredes coderont per 'ucceffionem exiftere.qua de cauffa puto uos rede faduros: fi conuo-^ïtisFafalq hxredibiis procuratoribusue eorum,conftitueritis cui ^

^^“^ debeat pecunia,ex cuius ufuris alimenta præftentur. de= ^wtautem is,qui accipiet,cauereeis,qui dabunt,fe redditurum, J^Çoifqae ex libertis decefferir, alióue’quo modo in ciuitate effe de-'ætit,tantum ex forte, quantum efficiet pro portions computatio.

Vilius Pius Rubrio cuidam Telefphoro rcfcripfit. Confules, uo= ^Öshis4qaibris uobis alimenta deberi ex caufla fideicommiiTi con-'teritmel omnes ab uno, ucl fada pro rata diftributione, quid amp;a gmbiis percipiatis,decemenr.fifcHs ctiam,fi eo nomine quid ab co uo ’S aebcbitur,id exemplum fequetui. lam nunc Iciatis,partis eorurn, ER nj qui

DIGESTORVH LïB. XXXUIL

qui{blucndocffedefierint,nô pertineréadonus reliquofutti hâîïêdU' ini. MODESTINVS.

Tolq T^OTTri/ViuSt^/ç, TcuçTî, aTTtXiuS/ça/ç /xou.ouçÇSxÿjtVTi TÏ/iaM» tvrirS KCi^iKi^ta HÀ6V9£ÇM^ » ^AtuSt^wcra; ; (TDÖftra/ ^uXo/xa/ra^p ')d°^^ X*^?''®^gt;*’’’lt;’^^K^ 'ó®quot;“ ^oxTHs/AOU iXa/xêavo/j, Itt/ks ({S'«; i‘Jroi(^ X-i^' ^lOM Kod èi5ia.^i'o\i ovó/xali. Quæro,quâ habcat fignificationcm .-utru ex prædrjs alimenta ipfi capiantran nero utprarter prædia,amp; cibam,» ueftiaria ab hærede percipiant:amp; utriim proprietas,an ufusfrudus rdi' flus fit:’ amp;nbsp;fi proprietas relida fit.aliquid tarnen fuperfluum inueniatut ïn reditibus,quam eft in quantitate cibariorum amp;nbsp;ueftiariorum: an30 hæredem patrons perrineatc'amp; fi mortui aliqui ex libcttis finnan pars corum ad fideicomiffarios fuperftites pertineatCquot; amp;an diecedenrcfi«* commiffij.moriennum libertorû porrioncs ad haeredes corum,an refta toris decurrantt' Modeftinusrefpondit.uidetur mihiipfaprxdiaeflel* bertis relida.ut plcno dominio hæc habeantA non per folu ufumfru» ftum.amp; ideo amp;nbsp;fi quid fuperfluu tarn in reditibus^quam in cibarijs erin boe ad libertos pertinct. Sed amp;nbsp;fi deceflerit fideieqmmiflarius ante die fideicómifli cedentem.-pars eins ad caeteros fideicomiffarios pertinet poft dl cm auré cedentem fi qui mortui fint.ad fiios hœredes hsc mittent. Lucius Titius teftamento fuo libertis libertabusfcp fuis c'' baria amp;nbsp;ueftiaria à hberis eifdemep hæredibus præftari iuffit, nulla con ditione addica. Quæro.an fi fine patroni hberis qdem liberti agant, a* baria amp;:ueftiaria accipere poffintt'Modeftinus refpódit.nihil proponi, propter qd' petitio eorû,quæ teftamento pure legata finit,nó eópetat.

VErbateftamcnti.OMNiBvs LiBERTiS MElS CIBARIA PR/E' STABITIS PRO ARBITRIO VESTRO : NON IGNORANTES, QVOS EX HIS CHAROS HABVERIM.ItcmaliO 10CO.PROT1MVM,PO LYCHRONIVM.HIPPATIVM COMMENDO,ET VT VOBISCVM SiNT, ET CIBARIA PRAESTETIS PETO. Quæro,anomnibuscibariadebe ant dari.an his tatum,quos cómendauit,amp;:cum hæredibus effe iuuiu Modeftmus refpondit.omnibus libertis cibaria relifta proponiiquow modus uiri boni arbitrio ftatuendus fit.

vr. lABOLENVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. *

LEgatis ahmentis,cibaria,amp; ueftitus,amp;habitatio debebitunqunn ne his ali corpus non poteft. caetera, qux ad difciplinam pertinet* legato non continentur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

- TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^9

PEcuniae fortem alimcntis libcrtonim deftinaramjinnm ex hære dibus fecundum uoluntatem defunfti præcipienrem, cauerc non tdecogcndunijexperfonadcficientium partes cohæredibus reftitui, placuit.ob earn igitiir fpeciem poft mortem omnium li bettor um, nee indebiti competet aftio,nec utiÜs dabit. Diuerfa caufta eft cius ,cui les gatorumdiiiifio mandatur.nameares præfenremac momentariam ciuaminiungit. alimentorum nero pexbendorum neceffitas oneri-bus menftruis atq; annuis,uereeundiam quolt;j pLiHantibus,adftringit.

QVID EX HAEREDITATE ME A REDEGERIS, ILLIS MEIS ALVMNlï DES SINGVLIS DENOS AVREOS, EANDEM'QVE SVM-WAM PENES TE ESSE V0L0,CVIVS EX INCREMENTO E0S ALE RE TE VOLO, RELlCiyVM RESTITVES NVAIERIO COLLIBERTO NOSTRO.Refpondi.qiiamuis diftrahere bona CaiusSeins,alio fcri= pto hxrcde,non poflit;tamen eam,alumnis rciiftam pecuiiiam ut fer » net,acreftitu.at intra Fakidiamjefle petiturum: quando de fuperfluo probari nó poteft. Eum quoq? libertü inter eos,quibus cibaria,itcm neftiaria parrona.qux uina pracftab.at,reliquit.-rcde fideicommiffum petiturum exiftimani, qui annuQS uiginti aureos amp;nbsp;menftruü frumen i«ni atlt;j uiuum accepta uit.

CVm unus ex hæredibus certam pecunia prXcipere iuffus effet,de cuius fortelibertis alimenta prxftarct:hxredem quoq; hæredis îdpræceptionem admitti placuit.fi tarnen plûtes hæredes hæres habe iftt-'intentionem quidem defunfti prima facierefragan,fed aliud proba önonoportere.quid enim fi exteros hxredes fuos euirauit, amp;nbsp;quieta ïcuerecundam,atcp etiam idoneam,libertis confulens,domum fequi •naluitc’amp;ideo ab omnibus hæredibus hæredis alimenta præftabunt.

Verbis fideicommiiTi pure manumiffo præteriti quoej temporis ali Jpenta reddenda funt.quamuis tardius libercatem recuperauerit, nee ‘istesmoramlibertati fecerit. tuneenimexplorari moramoportet, ^umde ufurisfideicommifii quxritur,non de ipfis fidcicommiffis.

Alinieutis uiri boni arbitratu filiæ reliftis,ab hærede fuo pro modo quot;gatsdotis.quam folam pater exhxredarx filiæ nnbenti dari uoluit, ®Ï pro incrementi s ætatis earn exhibendâ effe refpondi,non pro uiri hæreditatis. xi. PAVLVS.

\ Sæui alimenta relift.a fiierant,in metallu danatusjndulgcntia ptinci Apis teftitutus eft. refpondi. cfi amp;nbsp;prxeedentiu annorii refte cepiffe ali-*“^013,^ fequentium debete ci.

LVeins Tiriiis Jibertisfuiscibariaamp;neftiaria annua certorum till-morureliqirirApofteriore paneteftamentiitacauit.EIS OBU* GATOS OB CAVSSAM FIDEICOMAUSSI FVNDOS MEOS ILLVM ET ILLVM , VT EX RE DITV EORVM ALIMENTA SVPRASCRIPTA PERCI PI A NT.quæfitü eft. an fi quanto minores reditus pernenennr/ÿ eft quantitas cibariorum amp;nbsp;ueftiariorum, hæredes ad fuppJenduni earn onerari non debeant.-ucl fi alio anno excelTerint, anfuppJenduni fir,quod fnperiore anno minus perceperintf'PauIus refponditcibaria amp;nbsp;neftiaria Jiberris defundi Integra debcrime^ ex eo, quod poftea pr« tiia his pignoris iure teftator obligateuoJuit,utex reditu eorum alp meta perciperent.-minnifle eum,uel auxifte ea,quae reJiquerat,uideri

CAio Seio trecentos aurcoslegauir,ut ex ufuriseiusfiimm^Ij' bertis eibaria amp;ueftiariapræftaret,qnæ ftatuerat.codicillis 3.üt eandem fummam uctuitdari Caio Seio,fed dari Publio Mæuiouolu it.quacrOjanlibertisfideicömiffum debeat Mæuiusf'refpondi.MTub nmfnifialiud.dequonondeliberaretur.doceatfibiàiteftatoreiniun dum) uideri fecundum uoluntatem teftatoris recepiffeca oncra,qiix adferipra erantei fnmmæ.quæ in eum codidJlis rransfcrebariir. Im perator Antoninus Pius Jiberris Sextæ ßafiJiaf. Quamuis uerba tefta-menti ira fe habeant, utquoad cum Claudio lufto morati efletis, no» bis alimenta amp;nbsp;ueftiaria legata fint.-tamen hanc fnifte defundi cogita» tioneminrerpretor, ut poft mortem lufti eadem uobispræftaniio» Inent. Refpondi. eiufniodi feripturam ita acdpi, uràneceffiMS ali» mentis præftandis perpetuô maneat, nbsp;nbsp;Iré confultns de rali feripruw,

ET TECVM SINT SEMPER VOLO, quarto, cum manumilfi ab bitte» de,cum quo möratidiu fint, fed obgrauiorem fenuturemabeo dif» cefterint.an alimenta his debeantur,quar neganit fepræftare, nifi nice firmrutis his utetetr'refpondi.fecüdiim ea,quar,pponetenrur,debcri. xilir. MODESTINVS.

MEla ait,fi puero ucl pucllar alimenta rehnquatur^nf^ ad puber» tatemdeberi.fedhoe uerumnoneft. tamdiuenim debebiin» tur,donec reftator uoluit.aurfi non parear,quid fentiat, per rotü tempus uitæ fux debebuntur. cerrefi nfj ad pubertärem alimenta relim quantur.fi quis exemplum alimentorum, qux dudum puerisamp;pu» ellisdabantur,uelitfequi.fciac Hadrianum confticuiftè,urpucn uf^ addecimumamp;odauum,pHellæaftraddecimumquattum annualan rur. amp;hancformam abHadrianodatamobferuandä efte,Imperator nofter refcripfitfed amp;nbsp;fi generaliter pubertas non fic definiatur.' tamé piëta-

pwiris intiiim in fola fpecie alimentoiu m hoc tempus ætatis effe ob ‘fruandi]m,noneftinciuile. Sedfi alimenta, quæ uiuus præftabat, ’^wiquerit.-ea demum præftabuntiir,quae mortis tempore præftare foli ^iserat. quare amp;nbsp;fi forte uarie præftiterit.-eius tarnen temporis præfta *'ofpeftabitur,quod proximum eius morti fuit, quid ergo,fi cû tefta» ^^tur.minus præftabat,plus mortis tempore,uel contraC'ad hoc erit di tjndum.eanipræftationem fequendam,quœ nouiffima fuit. Qui» ^amlibertis fius,ut alimenta, itaaquamquolt;j per fideicommiffum Jfliquerat.confulebar defideicommifforcum inregione Africa, uel •orte Aegypn ea res agi proponeretur, ubi aquà uenalis eft. dicebam

■gitur efte emolumentum fideicommiffi.fiue quis Habens ciftémas id ^Wq«crit,fiucnoa-ut fit in fideicommiffo,quanta quis fibi effet aqua ^omparaturusmec nideri inutile effe fideicommiffum, quafi feruitu* fsprædijnonpoffeffon uicina poffeffionis reliâa.nam amp;fi hauffus ’q^,utpecotis ad aquam adpulfus,eft feruitus perfonæ.tamé ei, qui ^gt;uniis non eft,inutiliter relinquitur. in eademcauffa erunt geftandi, •wl in tuo uuas premendi, uel areæ tua: ad frumera cætera'cg legumi« ’ exprimenda utcndi.hæc cnim aqua perfonæ relinquitur.

A' Filio hærede codicillis Seia: decem reliquit.amp; alumno his lier» bis. MAE VIO INFANT! ALVMNO MEO QVADRINGENTA CARI VOLO, QVAE PETO A' TE SEIA SVSCIPIAS, ET VSVRAS E*VS QVINCVNCES IN ANNVM VSQVE AD VICESIMVM AÉTA-TlS PRAESTES, EVM'QVE SVSCIPIAS, ET TVEARIS. quafitum eft, ’^^»poftqudm legatum fuum accepit,fi noluerit pecunia alumno *a^ni fufcipere,uel in fufeipienda ea ceffauerit.-onera ahmentorum '’fdicmortis'teftatoriscompellendafitagnofcerec’refpondi. fecundû f’.qnæ proponerentur,compcllendam præftare,cui fideicommiffum “tIdemquæfrjt,anhærcsquolt;jSeiæ inannos uiginti alimenta præ-bredebcatc'rcfpondi,debere. Teftator concubinæ mancipia rufti ^înnmeroodolegauic.amp;hiscibariapræftari iuffitinhæc uerba. EiS* QVE MANCIPIIS, QVAE SVPRA LEGAVI,ClBARll NOMINE AB HAEREDIBVS MEIS PRAESTARI VOLO,QyAE ME VIVO ACCIPIE ANT. quæfitum eft.cum uiuo teftatore femper mancipia ruftica tem pore meffium fie arearum delegata fuerint, amp;nbsp;eo tempore cibaria ex ra •One domini fui nunquam acccperint,excepto cuftode prædq.-an hæ* ^squoq5 eius temporis,id eft meffis amp;nbsp;arearum,cibaria coenbinæ pro îneipqs rufticis præftare debeatC'refpondi.eum,cuius notiocft,æfti «iirum. C L A v D i v S.meritonam fi eodem modo,quo apud tefta °rem fuerunt, amp;nbsp;apud concubinam futura legauit: non debebuntur

eins tcmporis,dequo qua^fitum cft,dbaria. nernm fi iielut in minifte num urbanum ab bis transferentur.-debebuntur. Titia decedens te ftamentO ita cauit. OMNIBVS LIBERTY LIBERTABVS'QVE MEIS CIBARIA ET VESTIARIA/QVÄE VIVA PRAESTABAM^DARIPRAE STARi'QVE VOLO. quxfitumeft.cum tribus foils eo tempore, quo c.i iMxit ( fictif rationibus conrinebatur ; cibaria amp;nbsp;ueftiaria præfbtenr; an h.-ercs eins à cæteris quolt;ÿ libertis conueniri poflif; an ucro tantum tribiisfitobnonus,qui rationibus ipfius cibaria amp;nbsp;ueftiaria accepifte rcpcriKnrurtrcfpondir.nb omnibus.

Alimenta à' ueftiaria libertis fuis dedit. quæfitum eft,an quia no« minatim à Moderato uno ex hærcdib9 iuflit teftator.foJus Mo deratus debea^nonetiam poftmortem Moderatilixredeseiusfrc« fpondir etiâ hæredes renen. Libertis Jibcrtabus'c(?,ifem quos quasep teftamento codicillisne manumiferat, alimenta Commoda,qux uiua præftabar,d3riiuircrat.itéomnibuslibertisliblt;rtabuslt;:çfundos.qua:« fitum eft,an ad ea Jegata admirreretur liberti paterni Jibertus, cui feri» berefolebatita à7ro pb\i^mlt;^ K^tTt^cu àTrsÀôVâsjanepiftolaeriaineniiila. adordinemciuitatis,unde onundacrar^penerat,un publiée,qiiodme dicus effet, falaria ei praeftarentur.-manifeftando Jirens fuis,eurn fuum cffclibertumc'refpondif.eum, cuius norio eft, æftimaturum; utfiqui* dem uiua ea ei præftabat,nihilominus ad fideicommifftim admirrere tunaliter uero,non. Bafilicæ liberté decern dedit.quâ aptid Epide-turn amp;nbsp;CaJliftum Jibertos effe uoluiriurcum fucrit Bafilica annorum ' uigintiquinlt;5,cum ufurisquincuncibus reftituerenrur.-ifa,utex ufii« ris aleretur, prout ætatem ampliaret.quæfîtum eft, an ex aliocapire, quo generaliter libertis liberrabust^dbaria amp;nbsp;ueftiaria amp;: habitatio» nem reliquir,cfiam Bsûlicx debcrenturfrefpondir.fecundum e3,qN« proponcrentur,non deberi.nifi hoc quoqj ei datû probaretur. CLAV« DlV s. quiadeftinaueratalimentis eius uffiras pecuniae,quas fpeciali« ter ei prælegauerar. Qui focicratein omnium bonorum fiiorum eu uxore fua per annos amplius quadraginta habuir, teftamento ean« demuxorem ànepotem exfilioæquis partibus haeredes reliquipà ita cauit. ITEM LIBERTIN MElS,QyO.S VIWS MANVAilSI,EA QVAE PRAESTABAM, DARi voLO.quæfitum eft.anamp;quieo tcmpofe,quo focietasintercospermanfir,manumiffiabutrifqj,àcommnnesliber« ri fadi funt.ea,quæà uiuentepercipiebant, Lolita ex fidcicommiffope tere poffintfrefpondit. non amplius, quam quod uit pro fua parte pra.’ftabat,deberi.

TIT. Ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' iJM

SEniosadcuftodiam templi reliquerat, Schis ab hxrede legairerat his ucrbis.PETO flDEl'QVE TVAE COMMITTO,VT DES, PRAE-STBS IN HEMORIAH MEAM PEDISSEQVIS MEIS, QVOS AD CV-RAM TEMPLI RELIQVI, SINGVLIS MENSTRVA CIBARIA,ET AN-NvA VESTiARiA CERTA.qiiæfitum eft.cumtemplum nondum effet exftruftum.-ex die mortis,an iiero ex eo tempore,quo templum expli citum fuerit,percipere feriii legatum debeatC'refpondit.ofticio iudicis hæredem cópellendum,feruis relida præftare,donec templû exftrue« tetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVIII. IDEM.

LIbertis,quos teftamento manumiferat.alimentorunomine^nen ftruos decent legauerat.deindecodicillis generaliter omnibus li« bettis menftruos fepté,amp;: annuos ueftiartj nomine denos legauit.qux« fitum eft,ex teftamento,an ex codicillis libertis fideicommiffum hx= tedes praeftare debeantc'refpondit. nihil proponi,cur non ea, quæcodi dills data proponerentur,præftari deberent. nam Scab his,quætefta« nicntocibarioru nomine legata effent,receffum effe propter ea,qux todicillis reliäa funt. Manumiffis teftamento cibaria annua,fi cum biatrc morabutur.per fideicommiffum dedit.mater filio trienniofu* peruixit;nelt;$ cibaria,neq; ueftiaria eis praeftitit, cum in petitione fidei tommiffiliberti ceffarent. Sed amp;nbsp;filia, poftea quam matri hæres exftb ht,quoad uixit, annis quatuordecim de qfdem foluendis interpellata bon eft. quaefitum eft,an poft mortem filiæ à nouiffimo hærede pete* Kpoffint,amp;tam praeteriti teporis,qudm futuri, id quod cibarioru nobline amp;nbsp;ueftiarij reliftum eftc'refpondit. fi conditio exftitiffet.nihil pro poni,cur non poffent. Ab hæredibus Stichum manumitti uoluit, fi^pfienm Seiomoraretur,cibaria amp;nbsp;ueftiaria praeftari à Seio. deinde bæciierbaadiecit. A'TE AVTEM SEI PETO, VT CVM AD ANNVM VICESIHVMQVINTVM PER VENERIS, MILITIAM EI COMPARES: «TAMEN TE ANTE NON RELIQVERIT.quæfitumeft.Stichofta bbl libertärem cófecuto,prius autem defundo Seio, quam ad annum bicefimumquintum perueniretran ab his,ad quos bona Sei perueue-■^ut, militia Sticho comparari debeatc'amp; fi placet deberi.utrum ftatim biilitia comparanda fit,an eo tempore,quo Seins annos uigintiquinqg ftpletnrus fuiffet,fi fuperuixiffetC' refpondit.cum placeat compatan» bam;nonantcdcberi,qudm id tempus ceffiffet. nbsp;nbsp;Poftumis hæredis

bus inftitutis,amp; patre, amp;nbsp;matre: fubftitutione fada, adores manumi-bt,amp;:pcculiaeislegauit,6c annua,óccertis libertis fuis legata, Stalijs ex-^ plura.deinde poft teftamentum fadum nata filia,codicillis ita ca» bltSl QVID IN TESTAMENTO, QVOD ANTE HOC TEAIPVS FE-■iLEGAVI,CVI DARE VOLVI: PETO AB HIS,VTI TERTIAM PAR

TEM PECVNIAE FILIAE MEAE REDDÄNT-fcciindis auttabnIiSÓ' âa pupillari fubftitiitionejmpnberibus libenis^qiubns ^ parcntibusli bertates dedi^eo amplius akerum tantö,qiiantiini fingiilisinniima» prêter cibacia Öc neftiaria, dan uoJintquacfitü eft.cum fiiperuixiffetfi lia reftaméro aperro Sn codiciUis^poftéa autem deccffilTcrA fidcicom* mifrumdatiieidemdereftiriienda tertia parte adhærcdesfiios mof» mififfet.-an etiam cibariorum amp;nbsp;ueftiatiomm tertiae partes ei per fidei cómiflum darae effe iiideanturf’rerpondi.iió uideri. Idem qiixfijr,aneo ru.quae codiciJIis per fideicómiiTum rdida funt/ertia pars ad filia perri nere debeat f refpondi,nó debei i. Idé quxfijr, an altern rantû à ftibftifü to legatûjdediida rertia parte quantitatis legatotu tekamento datoru, côpiitari debeat.iitdiiæ partes quantitatis debeat ,pprercodicillos, qui bus terriam partem legarorû ad filiam fuâ perrinerc iioluit C' refpondi. integrum ex rabulis riibftiriitionis deben. Cibariaamp;ueftiaria perfi deicommüTiimdederatAitaadiecerat. QVOS LIBERTôSMEO^jVBI

CORPVS MEVM PÖSITVM FVŒRITJBI LOS HORARI rVB£0, VT PER ABSENTIAM FILIARVM MEARVM AD SARCOPHAGVAI ilE

VM MEMORIAM AIE AM QyOTANNI5 CELEBRENT, quæfltu eH. uni ex libertis, qui a' die mortis neep ad hæredes accelTerit, ne^ ad fe* pulchrum morari uoluerit, an alimenta præftanda fmt^'refpondi, non prækanda.

TEkamenroitacautöfuit. LIBERTIS MEIS CJBARIA,Q.VAE'QyE ALIA PRAESTABAM.AB HAEREDIBVS MEIS PRAESTARI V0 LO. unus ex libertis ex uoluntate patroni negoerj fui gratia quadrien» nio ante diem mortis abfuit.ex hac caufla cibaria^qu«ante accepent, mortis tempore non accepit. cui tarnen liberto eodem tekamentopa tronus,ficuramp;aljrjs,quosuiuus manumiferarjegatuquinqpdederat. quaifitum eft^an ifti quoç cibaria amp;:rcliqua, guæ ceteris libertis kg^’ ta funtjdebeanturt'reipondi.cinnonf’

STICH vs NVTRICIS MEAE NEPOS LIBER ESTO.CVI DECÉH AVREOS ANN VOS DARI VOLO, qui deinde interpofitisnoniini' bus eidem Sticho cótubernaJem eins amp;nbsp;libertos legauit.his qua* tiiiuis præka batrdeinde alio capite libertis omnib? quæ uiuus pneftabar, da ri iHflir.quæro,an Stichus,præter finim legatum, amp;nbsp;alimenta pertipf' re pofl’itr'refpondi.fecundum ea,quæ proponerentur,non poneAtem rum alimenta libertis iirriuf^ fexusreliquerit a'republica,âtexpræ‘ drjs,quæ ci leganit,dari uoluerit: qutero, Sriebo conrubernali à lib«' ris, utnimab hxzede inkiruro,anarepubJica diariaamp;uekiaria,qu^

uiuiis dabat,præftari debeant îquot; refpondi.poffe benigna uoluntatis in« ^rpretaüonedici,his qno^ irepublica praeftanda. Titia ufumfru-«u fundi legauit Ma:uio,eius(q^ fidei cómifit,ut ex reditu fundi legati præftaret Pamphilæ amp;nbsp;Sticho annuos cctcnos numos,quoad uiueret. ^usro, an monuo Mæuio Exits aliméta debeatc’rcfpondi.nihil pro« pondeur debeant praeftari ab Iixrede Titix, fed nee ab haerede legata« ^•’nifiidtcHatrixmanifefteptobetur uoluiffeetiam finito ufufrudu prxftari.-fi modo id,qiiod ex ufufrudu receptum effer, ei rei praeftan« Qæ fufficeret. Mater filio haerede inftituro,per fideicommiflum li* bertatem Pamphilo feruo fuo dedit.eidem cibariorum nomine legauit quinos aurcos A ueffianj in fingulos annos quinquagenos,fi cum filio eins moraretur. qiixro. filio eius defunóo,an alimenta debeten» UirEcipondi.fi condition! paruiffetideberi etiam poft mortem.

Dlarijs relidis, neeg habitationem,necg ueftiarium,nelt;g calceariu deberi,palam eftiquoniam de cibo tantum teftator fenfit.

CVm alimenta per fideicommifliim relifta finit,non adiefta quan titatei ante omnia infpiciendum eft, quae defunftus folitus fue« tat ei præftare.deinde quid cacteris eiufdem ordinis rcliqnerit. fi neu« trum apparuerititunc ex facultatibus defunfti, amp;nbsp;charitate eius, cui fl-deicommiftum datum ent,modus ftatui debebit. Qui fratris fui li« bertis alimenta debebat,is teftamento uineas cum hac adieftione reli* querat.VT habeant, VNDE SE PASCANT. fi pro alimentis uineas leliquiffet: non aliter eis ex fidcicommifli caufta eas praeftari debere, qudni fi teftamenti obligatione haeredes libcraffentaut fi id omiffum fuiffet,^ poftea ex teftamento agerent,doli mali exceptione tutu hæ« tedem futurum; fcilicet fi non minus liaient uincae, quam alimento-tum aeftimatio illamautemadieftion^em, VT HABeant, VNDE SE l’AsCANT,magis ad cauflam praelegandi,qiiam ad ufumfruftum con ftituendum pertinere.

ROgatus es, ut quendam educes, ad uiftum neceffaria ei præftare cogenduses. PA VLV S. curplenius eft ergo aliment om m lega tum,ubi diftum eft,óe ueftiarium amp;nbsp;habitationem contineric’ imo am bo exæquanda funt.

DE AVRO, ARGENTO, MVNDO, OR-namentis, unguentis, ueftc, uel ueftimentis,amp; ftatuislegatis. Tit. IL

I alq ueftiméta.alrj wellis miiliebris feparatim legâta fin detradis muIiebribusA ei adfignatis,cui fpecialiter leg* ta funr.Teliquum alteri debetur. idem amp;nbsp;cü alteri mun* dus muliebris,alteri ar^ntum omne legatum eHÀ^“ _____gento,quod in mundo effet, idem^fi duæ ftatuæ marmo rcæ.tibiA deinde omne marmot legatu effen præter duas, nulla ftatua marmorea Jegata efttibi.idem de urbanis fe-tuis tibi legaris,fi mih^“ penfatot legatus fit. nbsp;nbsp;Cui certum pondus argenti date hxres iuffus

ed.-ei pecuniam numeratam dando ipfo inre libecatucffi in ea pecunia eademællimatiofuerit.quod itauerumeft,finon certum genus argent! legatum fit.

IL AFRICANVS. QVitibimandauerat.utornamentainufum uxoris fuæcmeres, eidem uxori(ut adfolet)legauit,quæ eins cauffa parata erant. tu deinde poft mortem mandatons,ignorans eum deceffiffe,emilli nou debebuntur mulicri.-quoniam ea uerba ad mortis tempus referuntur. at fi ui uen re teftatore,muliere autem mortua emcris;non ineleganter dicetur,inefficax hoe legatum effe ; quando non poffit uere dici, eins cauffa paratum uideri,quæ prius deceffit. eadem dicenda cruntA fi ui' nat quidem muller,fed diuerter it,amp; quacratnr.an poft empta ei debean tu^quafi non uidcantur uxoris cauffa parata.

III. CELSVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 V-Xori legauit,quæ eins cauffa parata funt, amp;nbsp;ante mortem diuer« tit non deberi : quia adempta uideantur,Proculus ait.nimiruW fadi quaeftio eft.nam poteft nee repudianteadimere uoluiffe.

IIII. PAVLVS. CVm quidam libertum fuum in Afiam mififfet ad purpuras eine dasA teftamento uxori fux lanam purpuream legaflenpertine« re ad earn,fi quam purpura uiuo eo libertus emiffet,Seruius refpódit.

V. AFRICANVS. APud Pamphilium libro fecundo quaeftionum ita fcriptum eft.ß muller mandauerit tibi.utfibi uniones ufus fui cauffa emeres.fi tu poft mortem eius,cum putares earn uiuere,emeris.Arilicinus negat effe legatos ei, cui mulierita legauerat. ORNAMENTAjQVAE MEI CAVSSA PARATA svNT.ERVNT'vE.nonenimeiuscauffauideripa rata cffe,quæ lam mortua ea empta fuerint.

VI. MARCELLVS. SEia ab barrede PubliO' Mxuio ita legauit. ANTONIAE TERTYL* LAE DO LEGO AVRl PONDO TOT, ET VNIONEM CVM HïA cinthis

TIT. IL ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^7

CINTHIS. pofteannionem foIuit,nclt;5iilJum mortis tempore iftteror namenta fua unionem reliquit. qnæro,an hares ex cauffa fideicômiffi ïftimationem rei,qua in hæreditate non eft,præftare debeatT’ Marcel lusrefpondit,non debere.Item quæro.fiprobari poffît, Seid nniones Miyacinthos quofdam in aliam fpecicm ornamenti,quod poftea pre ciofius fecit addiris alijs gemmis amp;nbsp;margaritis,coniierriire:an hos uni» oncs,uel hyacinthos petere poffît,amp; hares compellarnr omaméta po* fteriori eximere,amp; pradare;' Marcellus relboudir, petere nô poffe.neeg Olim fieri pofre,ut legatum uel fideicômimim durare exiftimetur, eu id,quod reftamento dabatur,in fua fpecie non permanferit,ôi:quodâ-modoexftindu fit.-ut interim omittapquoderiamdiiTolutioneac per niutationetaliuoluntasquoc^ uideatux mutata.

LVciusTiriusteftamentoirafcripfit.HAEREDEM MEVM VOLO, FiDEl'QVE EIVS COMMITTO, VT IN PATRIAM MEAM EA«

ClAT PORTICVM PVBLICAM,IN QVA PONI VOLO IMAGINES AR GENTEAS, ITEM MARMOREAS . quaro,an legatum ualeatî’ Marcel» lustefpondit,ualere:Se operis,cseterorum'q?, quaibi reftator poni uo» luerir,Icgatum ad patriam pcrtiuere.intelligi enim aliquod inde ciuita tiaccedere omamentum.

SI ita legatum effet, VESTEM MEAM, ARGE NTVM MEVM DAMNAS ESTO DA RE; id legatum uidetur,quodteftdmenti rempote fuiffet.-quia prafens tempus femper intelligitur,A aliud comprahé-fomnonfitnamcum dicit, vestem meam,ARGEntvm MEVM: hac demondratione MEVM prafens,non futurum tempus oftendit. idemeft,amp;fiquis italegauerit, SER vos MEOS.

pEAVTi VS. millieritalegauit. QVISQVIS MIHI HAERES ERIT, i TITIAE VESTEM,MVNDVM,ORNAMENTA'QyE MVLIEBR1A bAMNAS ESTO DARE. Caffiusait. finon appareat,quidfenfiffet: onincm ueftem fecundum uerba teftamenti legatd uidcri. P A v L VS. •dem labolenus fexibit-quia uerifimile efffinquit) teftatricem tumtum ornamentorum uniuctfitati derogaffe,quibus fignificationem mulie l’riuniaccómodaffet.accidereeo,quodillademóftratio MVUEBRiA ■teeguefti, ne^ mundoadplicari,faluaratione refti fermonis, poffit.

^Vm certnm auri uel argenti pondus legatum eft,fi non fpecies de ^fignatafinnon materia,fed precium prafentis temporis praftari

DIGESTORVM LIB. XXXini.

QViiitus Murius ait.fi paterfamilias uxori uas,aut ueflimentnrn, aut qiiippiam aliud ita JegauitjOyOD Eivs CAVSSA ÉMPTVM parat vm've EST : id uidetur legaffe, quod magis illius.^comnui ms ufus caufla parätum effet. P o M P 0 N i vs.fed hoc uerum eft, non folum fl ipfius uiri Su uxoris, fed etiam fi liberorum eins, aut aireriuî alicuius comunis ufus fucrit.id enim uidetur demonftraffe, quod pro prio ufui uxoris paratum fit. fed quod Quintus Murius demonftraf» uas,aut ueftimentum,aut quid aliud: efficitjUt falfa fint, quaefubied* nius.multum enim intereft, generaliter,;anfpecialiterha:clegentur. nam fi generaliter, ucluti QVAE VXORIS'CAVSSA COMPARAfA SVNT.ucraeftilliusdefinirio. fiucroita fcriptum fuerit,VEST£M AIE AM ILLAM PVRPVREAM,utcertamdemonftraret.licetadieiWfirgt; QVAE Eivs CAVSSA EMPTA PARATA'VE EST,amp;nelt;5empra,ncç parata,neq; in ufum ei data fit.degatum omnimodo ualet:quia certo corpore legato,demonftrario falfa pofita non perimitlegatum.uelu* ri fl ita fcriptumfit, STICHVM,QyEAl EX VENDITIONE TITII EMf. nam amp;: fi neqj emit,aut ex alia uendirione emit.-legatum nihilomimu ualet. Plane fi ita legatum fuerit, VASA,aut VESTIMENTA, aut QVAE VXORis CAVSSA PARATA S VNT : time æque erit uera Quinn Mu* tq fentenria.quo cafu feiendum eft,etiam fi alienaercs hasfuerinqqn^s putauitreftaror fuas effe.-bæredem teneri, ut eas det.

SIquis Icgauerit auru,g emmas,margaritas, quæ in co auro eflenr: etiam id aurum,cui neqj gemmae, neq^ margaritæ ineffenri l«g^*' uidetur. xm. papinianvs.

Slimaginem legatam hæresderafitjamp;tabulam foluinporcftdid, adionem ex teffamento durare.-quia imaginis legatum,non tabu* Lx fuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIIII. SCAE VOL A.

VXoriquislegauithisuerbis,MVNDVM mvliebrEM OMNEM, ORNAMENTA,ET QVIDQVID VlVVS DEDI,DONAVI, Egt;Vl CAVSSA COMPA RAVI, CONFECi: ID OMNE DARI VOLO.quïfinnn eft,an carrucha dormitoria cummnlis, cumfemper uxor ufafifd debearur;'' refpondit.fi eins ufus cauffa habita effer.-deberi.ldem qus* fqr, an ex eadem claufula ucftis,quam ancillis,uel ledicanjs eiufdeffl uxoris fute comparauerat,uel fecerat,praeft3nda effetfrefpondit,praf* ftandam. xv. POMPONivs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

ARGENTO LEGAVI, ID, CVM MORIERIS, REDDAS, RESTITVAS IL U ET ILLl VERNIS MEIS.-QVARVM RERVM VSVSFRVCTVS,DVM VIVES, TiBi SVFFICIET. quaefitum cft, an ufusfriidus argenti amp;nbsp;auri foliislegatariaidcbeanirç' refpondir.uerbis,quæ proponcrentur, proprietärem lcgatam,addito onere fideicommiffi.

Flliam in poteftate patris manentem mater fcripfit hxredem, ciq; patrcniMa:ulumfubftituit,amp;ltafcripfit. QViSQViS MiHI HAB

RES ERIT, FIDEI EIVS COMMITTO , VTI ORNAMENTA MEA O-HNIA, AVRVM , ARGENTVM, ET VESTIMENTA, QVIBVS EGO VSA SVM,NE VENEANT,ET FILIAE MEAE RESERVENTVR.qiiæ fitumcft.cumfiliarecufantc, pater ex fubftitutione hæresexftitiffet, amp;inteftatödcceiriffet,filiaautem bonis eins abftinerettan fideicom« miffum peterepolTitC'rcfpondi.feciindum ea,qiix proponcrentur,ui« deriutilitcrpatrisfideicommiffum.C L A VDI VS. quonia uerbo fer-wndi,quod feriptum cft,uideri in id tempus dilatu fideicommiffum, quo-fill iuris futura eiTer ca,cui dabatur.

/^ Vi uxorifuæ Icgauerat bonorum fuorum deeimam, amp;nbsp;manei« vZ pia,amp;: fpecies argenti, quas exprefferat.-eidem anulos,amp; ueftem Kddi ab hæredibus petit,quafi propria uxoris fuiflent.quaefitum’eftjfi *gt;xoris non fuerint.an præftari ex cauflfa legati debercntc'refpondit. le« Ê^ndi animo dediiTe ea uiderimifî contranum ab hæredc probetur.

Idem teftator fideicômifit uxori,ut quidquid ad earn ex teftamen« 10 eins pcrueniffct,alumno communi reftitucrct.qiiæfitum eft,an eti ®inca,quæ propria uxoris fuæfuiffe teftator feinit, eiq^rcddi præce» P't,alumno præftare debeatc’refpondi.fi propria fuiffent, non debera “legato adquirerentur,debere. Mulier teftamento,amp;: poftea codi» Willis maltas fpecies ucftis,argenti,quas nel ipfa fe confeciffe,uel habe ff fignificanitJpccialiter per fideicómiffum reliquit.quæfitum eft, an •ion aliæ Icgatartjs cederent,qudm quae in haerecûtateeflent inuentæî* Wpondi.eas cedere.quæ inuentæ eflênt.

f Y”' ^1’Eum amp;nbsp;argentum legarum eft,quidquid auri argentiep ce V^Iidum eft.legato continecurrfiue fadum/iue infedum fit.pecu» “^niautenifigiutam placet eo legato non contineri. proinde fi cer» HH turn

mm pondus auri fitlcgariim,nel argenti.-magis qu-writas legatauide tur,nec ex uafis ranger, fed fi argenri fafli pondo cenrum fint Icgata: ex faflo argento debebitur legatum. undc eft quæfitum apud Gelfiim, an amp;nbsp;uafcula poflit fepararefamp; fcripfir,uafcula non feparatumm,licet eioptio fueritrelifta, idem Gelfuslibro decimooftauo quæftionum quænt.fi centum pondo argenri fuerint relifta,an replumbaridebe.it, ut fie adpendanrurt'âc Proculus de Celfus aiunt,exempto plumboad* pendi debere.nam amp;nbsp;emptoribus replumbatæ adfignantur.à in ratio nésargenri pondus fie defertur.quæ fententia habet rationem. Pla né fi cui uafcula argentea,utputa lances quadrataz fintlegatæ; piling bum,quo continentur, eum fequctur.Simili modo quæritur, fi cui ar« getum legecur.anemblemataaurea, quæ ineo funt,eum fequantur/ amp;nbsp;Pomponiuslibro quinto ex Sabino diftinguit: multum intereife, certum pondus ei argenri fafti legctur,an uero argentû faftumfi po“* dus: non contineri. fi argentum faftum; contineri, quoniam argento ccdit,quod ad fpcciem argenri iunftum cft,quemadmodum clauiau« rei amp;nbsp;purpurz pars funt uefiimenrorum. Idem Pomponius libriS’ cpiftolarum.amp;fi non funt claui ueftimentisconfuti: tarnen iieftelega ta contineri.item Celfus libro decimooftauo digeftorum,cornrnenta riorûfeprimo fcribit.aurolegato,ea.quae inaurata funtjoon deben-fed nec aurea emblemata, quæ in apfidibus argéteis effent.an aût aim appellarionc anuli aurei conrineant,quæritur.Ôe Qiüntus Saturnines librodecimo ad ediftii feribit contineri. leftum plané argenteunijUci fi qua alia fupellex argentea fit, argenri appcllatione non contint» fi numéro argentihabita nôeft.-ut in iunâura argétea fcio me did«®» ^noinargentario paterfamiliaris ponebat.fcdnec candelabra,«®® lucernac argenteæ,uel figilla,quz in domo repofita funt,uel imagines argentez argenri appcllatione eontincbuntur;necfpecnlum parieti adfixum,uel enam quod mulier mundi chauffa habuit;fi modononm argenti numéro habita funt. Argento fafto legato.Quinms Mutius ait,uafa argentea côtineri.ueluti parapfidas, acerabula,trullas, pele®5gt; amp;nbsp;his fimilia.-non tarnen quæ fupelleftilis funt. Sed fi uafa fmt legata: non folû ea continentur,quæ aliquid in fe recipiant edendi bibendi® caufla pararum: fed eciam.quæ aliquid fuftineant. amp;nbsp;ideo fcHtellas,u®‘i promulfidana contineri.Repofitoria quoeg continebunturnamudo turn appellatio generalis eft. dicimus enim uafa amp;nbsp;uinaria Änauali^t

Jnfeftiautem argenti appellatio rudem materiam continet,idea» non faftam.quid ergo,fi coeptum fit argentum fabricari,nondum ta« men perfeftum:utrum fafti,an infefti appcllatione contineatur, dubi-uh poteft.fcd puto magis fafti.certe fi iam erat faftum,fed cslabat^'

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•'»«h

fa Ai appellationccontincbitur.an amp;cæladcontinebîtur, qnod cxlah ^oepitc’ amp;nbsp;puto contineri; fi cm forte cæiatum fit argentum legatum.

Si cui efcarium argentum legatum fit.folum debebitur, quod ad tpulandû in minifterio habuit, id eft ad efum amp;nbsp;potû. unde amp;nbsp;de aqui« *Wnario dubiratum eft amp;nbsp;puto contineri. nam fit hoc propter efcà pa» *atur.ccrte ficacabosargenteoshabebar,uelmiliarium argenteum, Äd fartaginem, uel aliud uas ad coquendumrdubitari potent,au efea ho contincatur. amp;nbsp;hxc magis * coqmnanj mftiumcnti funt. nbsp;nbsp;Per- * afs. coa

^icniamus amp;nbsp;ad gemmas inclufas argento auroep. amp;: ait Sabinus, auro cinatorij aigentone cedere.ei enim cedit,aiius maior eft fpecies. quod refte ex preffum eft.femper enim,cum quærimus,quid cui cedar, ilJud fpefta-niiis,quid cuius rei ornâdæ cauffa adhibeatur.ut acceflio cedat princi-paltcedantigiturgéma: phialis,uel lancibusjnclufsauro argentoue. fed amp;nbsp;in coronis menfarö gemmx coronis cedent,ut hæ menfis. amp;nbsp;in *’’3rgaritis qiioqj amp;nbsp;auro idem eft. nam fi margaritas auro ornandi gra , foadhibitæfunt.-auro cedunt.fi contra.aurümargaritiscedet.idemamp; •ngemmis aimlis inclufis. Gemmae auté funt peUucidx materi£E,quas (ut refert Sabinuslibris ad Vitellium) Seruiuslapillis eö diftingues tït.quod gemmae effent pcllucidae matcriæ,uc!Lit fmaragdi,chry« folithi.Sc amethyfti. lapilli autem contrarix fuperioribus naturae. Utobfidiani,ueientani. margaritas autem nee gemmis,neclapillis , tontincri,fatis conftitiffe,ibidem Sabinus ait .-quia conchaapud ni-Wnm mare fit crefcit amp;nbsp;coalefcit. murthina autem uafa in gemmis nó *ffc,Caffius fcribit. Auro legato, uafa aureacontinentur: amp;nbsp;gemmis, geinmea. fecundumhocfiuc gemmæ inaureis fintuafis,fiue in ar« goiteis; auto argentooe cedent: quonia hoc fpeâamus,qux res cuiuS id ornandæ cauffa fuerit adhibita, non qui fit preciofior.

XXL PAVLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x

SI ut habiliter gemmæ geri poffmt,inclufæauro fuciint:tuncau= rum gemmis cedere dicimus.

TN argento potorio utrum id duntaxat fit,in quo bibi poffit: an etiâ jL‘dgt;quûd ad præparationem bibendi comparatum eft,iieluti colû ni Uarium,amp; urceoli.-dubiran poteft. fed propius cft,ut hæc quo^ infint.

Vnguentis legatis,iion tantum ca legata uidentur,quibus ungim ur Uoluptatis cauffa, fed amp;nbsp;ualerudinis: qualia funt, commagena, gleuci-Ra.crinina, rhodina,è myrrha quoqt, tum nardinû purû.hocquidem «tiam.quo eleg.antiores fint Ôi mundiores, unguntur fœminæ. Sed de aquiminario Caffius ait,confultum fe refpondiffe.xum alteri argen l’un potünmn,alten efcarium legatum effet.efeario cedere.

DIGESTORVld LIB. X»Xnn.

^ y ƒ E^timcnnid eft,quod detextum eftAfidefermm noneft. ^wd V inteJa dl nondnin detextum Aontextum appdlatnr. ft quisigi tut uefté Icgauerir.-neqjftamenj-iecp fubtcgmcii legato contmebituf.

,V ^“?fomnia JaneaJineacpjielfcrica,ueJ bombpcina.quæinduen ai,praecingcndi,amiciendi,inftemendijnijciendi,inciibandiiïccaillÏ3 P^*^®f® fuofA quæ his acceffionis nice cedunt.-quæ funt infitacpifluW, dauicp,qui ueftibus infutmeur. Veftimenta omnia aut uinlialimt, aiitpueriJia,antmuhebria,aiitcommunia,aiitfaniiJiaria.ViriIiafunfj quæ ipfins patrisfamiJias catifla parafa funmeluti togæ,tunicæ,p311i» oJa, ueftimenta ftragula, amphirapa, faga, reliquaq^ fimilia. PuetHii riint,qiiæad nullum alinm ufum pertinenf,nifi ad puerilem.' iieluri fo gæ prétexta? j alicubi Sc chlam pries, amp;nbsp;alia,quac filqs noftris compilé’ mus. MuJiebria funt, quae matrisfamilias caufta eóparafa funt, qW' bus uir non facile uti poteft âne uiruperarione.'ueluti ftolæ,pallia,nwi cæ,capiria, zonx,mittx, (qux magis capiris tegenrii, qua'm omandi caufta funt compara ta ;plagulîe,penHlæ. Comm unia funf,quibiispw mifeueuritur milliercû uiroaielurifi eiufmorii penulapaUiumûe cü, Sc reliqua,quibus fine repræhenfione uel uir uel uxor utarur. FatniHi' tia funt,quæ ari familiam ueftiendam parafa funtzficuri faga, taniex, ^ttîxjmtei,aeaimenta ûragula^Sc confimilia. VeAis ctiam ex pda bus conftabit

am ueAis erunt.item pelles daprinx Sc agninx ueAis erunr. Malie» ƒ bTiueAelegata,ócinfantAemcótineriSepuellarum,Scuirginam,Pom / poniusUbio uiceümofecüdoad Sabiaumredefcribit, mulieresenim 1 omîtes ƒ

TTT IL B» omnesdid,qnxcnnc5 fcxus fœminini funt. Ornamenta miiliebria «int,qnibus mulier ornatur : uelatiinaures, armillae, uiriolac, anuli, (prêter fignatorios) amp;nbsp;omnia.quae ad aliam rem nullam parantur.iu ficorpons ornandi cauffa.-quo ex numero etiam hxc funt, aurum, gemmæjapilli,qui aliam nullam in fe utilitatem habent. Mundus Wuliebris eft, quo mulier mundior fit.continentur eo fpecula matu-læ.ungiiéra,uafa unguétaria.amp; fi qua fimilia dici poirunt,ueluti *laua bo rifcus.Ornamentorü hæc funt. uittæ,mitræ, femimitrac,calantica, gt;cus cu margarita,qua mulieres habere folent.rcticula,cröcohyphana ïï Sed amp;nbsp;mulier poteft effe munda, non tarnen ornatamt fokt contin gMeinhis,quæfc cómundauerintlotaein balneo,necgfe ornauerint. ^contra eft aliqua ex fomno ftatim ornata,nó tarnen emundata.mat girita.fi non foluta funt,uel qui alq lapides Jiquidem exemptiks fint; dicendum eft,omamentorum loco haben, fedamp;fiinhoc fintfoluti, W recomponantut; ornamentorum loco funt. quodfi adhuc fintru« °ts lapilli,nel margaritac,uel gemmæ.’ornamentonim loco nó erunt; •düaliainensfueritteftanris,qui hxcquoqg^quæad ornamenta para-*’«at,ornamentorü loco amp;nbsp;appcllatione compræhendi uoluit. Vn« 8iienta,quibiis ualetudinis caufla ungimur,mundo non continentur.

Vamuis quidam ex uefte magis ornatus gratia, quim quo cor V^pus tegatur,comparentur ; tarnen quod eo nomine fint parata, forms habenda ciTe ueftis nnmero,quàm ornamentorum. Simili« ^fr ornamentorum effe conftat,qiiibus uti mulieres uenuftatis amp;nbsp;orna lus caufla cœperuntnerj referte, fiquardameorü almmquoq; ufum ptæbeant/icuti mitræ amp;nbsp;anademara.quamuis enim corpus tegannta-®*«n ornamentorum,non ueftis effe.

f^VintusMutius librofecundoiurisciuilisita définit, argentum V^faftum uas argenteum uideri effe. An cui argentum omne 1e gatumeftjcinumi quoijlcgati effe uideantur,quæriturP àegoputo Ilon contineri. non facile enim quifquam argenti numero numos ®^piitat. item argento fado legato, puto ( nifi euidemer contra fen “Te teftatorem appareat) numos non contineri. Argento omni !^ïo»qood fuu effet.-fine dubio non debet id,quod in credito eft. hoc ’deo;qiüa nó uidetur fuu effe,quod uindicari nó poffit. Cui auru,uei ^gcnui fadum kgatum cft,fi fradum uel eollifum fit: nó continetut. ^ruius enim exiftimat,aurum uel argentu fadumid uidcri,quo corn« ode uti poffumus. argentum autem fraftum aut eollifum non inch quot;^ W ca definitioncm,fed infedo contineri. nbsp;nbsp;Cui kgatum eft aiuu

omne,quod fuum elTet.cum morerenir: eins omne aurum fict, quod tunc paterfamilias,cum moreretur.uindicarc potuit fuum efle. fed fi ' qua diftributioeius reifadaeft:tunc intereft, quomodo fitIcgatuni. '

St fadum autum legatum eft: omne ad eum pertinct,cui legatu eft, ex quo auro aliquid eftefFedum.fiue id fuae/iuealterius ufionis cauf* fa paratum effet:ueluti uafa aurea,emblemata, figna, aurii muliebrc, amp;: caetera,quae his rebus funt fimilia. fed fi infedum legatum eft; quod cius ita fadum eft,ut eo ad rem,ad quam comparatum eft, non poffit utifincref6dionc,qnod'c^abeo patrefamilias infedi numéro fuerats id uidetur legatum effe. Si autem aurum uel argentum fignatum Ic gatum eft.id paterfamilias uidetur teftaméto leg^e,quod eins aliqua forma eft exprefliimrueluti quæ Philippi funt, item'cp nomifmata, amp;nbsp;fimilia. Argento legato,non puto uentris cauffa habita fcaphia con tinen.-quia argenti numero non habentur. Argentum fadum«0® quis itadefinierit,quodnelt;5inmafla,nelt;5in lamina, neij in figinto, nelt;5 in fupellcdile,nelt;5 in niando,neq^ in ornamentis fit.

GVm inteftamentoalicuiargentum,quodufusfui cauffapar^w effetjegareturutemep ueftis,aut fupellex.-quxfitum eft, quid cu* iuseg ufus cauffa uiderctur effe paratum.’utriun'ne id argentum,qu^ nidus fui cauffa paratum,paterfamilias ad quotidianum ufumpawl* fet.an amp;nbsp;fi quas menfas argenteasA eins generis argentu haberer.q«® ipfe non temere urerctur, fed commodate ad ludos amp;nbsp;ad esteras ap* parationes foleretf 6: magis placet, quod nidus fui cauffa compata* turn effet,tantum contineri.

SI quando alterius generis materia auro argentóucinieda lit :» ïy dum aurum uel argentum legetnr.fe id,quodiniedum eft,debet, utra autem utrius materiæ fit acceflio.-uifu at^ ufu rei, amp;nbsp;eonfaeto«* ne patrisfamilias æftimandum eft.

SIquisitalegauerit,VX0Ri meae MVNDVM,0RNAMENTA,S^: QVAE EIVS CAVSSA PAR AVI, DO LEGO: placet omnia debetb ficuti cum ita lcgarur,TiTio viNA,QyAB iN VRBE habeo,SEVIn PORTV, DO LEGO,hocenimuerbum.fcilicet SEV,amphaiidi kgaquot; ti gratia pofitum eft.

QVi lancem maximam,minorcm,minimam relinquebat,iti* ' gaucrat.LANGEM minorem iLLi DO LEGO. medi.smagm tuduus uiden legatam lancem lefponfum cft;fi non .ippareret^, q^i’a^^j

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;W

TjEdiculisargcnteisadiiinâaflgilla œnea^cæteratp omnia,qnæ3d[ 1 eâdemfimiHtudinemrcdigipofliintjargentofaâoceduiit. A« tofaftoadnumeraturgénræ anulisindufæCquippe aniilorum funtgt; tynibia argentes cruftis aureis illigata. margantæ,qiiœita ornament lis niiiliebribus contextæ fiint,ut in his adfpeftus auri potenrior fit, au lofaâoadnnmerant.anreaemblemata,quæin lapidibus apfidibus'qj srgenteis ciTentjSc repliimbari poffent.-deberi Gallus ait. fed Labeo im pfobat.Tubero autem,quod teftator auri numéro habuiffet.legatû de oeriait.alioquinaurataamp;inclufa uafaalterius materiæ auri numéro nonhabenda. Argento potorio uel efeario legato: in his,quæ dubi 1 ömeft,cuius generis fint,confuctudinem patrisfamilias fpeâandam: 1 ”011 etianîinhis,quæcertumeft,eius generis non effe. Quidam pri ”iipilaris uxori fuæ argentum efearium legauerat. quæfitum cft,cum pîterfamilias in argento fuo uafa habuerit, quibus etpotabat amp;nbsp;ede. bil an legato haec quo^ uafa continerenturf Scæuola rcfpondit,con» ^*imgt; Item cumquæreretut de tali legato. HOC AMPLIVS FILIA MEA DVLCIWIMA E' MEDIO SVMIT0,TIBl'QyE HABETO ORNA« ÄENTVM AIEVM OMNE MVLIEBRE CVM AVRO, ETSIQVA ALIA MVLJEBRIA APPARVERINT. cum teftatrix negociatrix fuerit: an ”on folum argcntum,quod in domo uel intra horreum ufibiis eius fu Wegato cedat.fed etiam quod in bafilica fuit muliebrec’ refpondi.fi te: ftatrixhabuit proprium argentum ad ufum fuum paratum.non uide» tiidlegatum.quod negociadi cauffa uenale proponi foleret: nifi de eo 900*$ (enfifle is .qui petat,probet. nbsp;nbsp;Neratius Proculum refert ita re«:

fpodifle. uafis eleftnnis legatis,nihil intereffc,quantum ea uafa, de qui bus qiiæritur, argenti aut eleäri habeant: fedutrum argentum elc-Öio.an eleftrum argento cedar, idq; ex adfpeftu uaforu facilius intel* bgipofïe.qtiod fi inobfcuro fit.infpicicndüeffe, in utro numero eaua-f^is.qui teftamentum fecit,habucrit, Labeo reftamento fuo Nera* tiæuxorifuænominatimlegauit.VESTEM,MVNDVM MVLiEBREM OMNEM,ORNAMENTA’QVE MVLIEBRIA OMNIA,LANAM,L1NVM;

1 ’’VRPVRAM,VERSlCOLORIA.FACTA,INFECTA’QyE OMNIA ÓCC.fed 1 gt;1011 mutaiiit fubfiantia rerum non neceflariauerborum multiplica* bo.'quanis Labeo reftamento lana ac deinde uetficoloria ftriplir.qiiafi, oefieritlana tinfta lana eflerdetraftotp iierbo VERSiCOLORiA.nihilo* ininus etiam uerficoloria debebuntur,fi non appareat aliam defundi gt;ioliintatem fuiffe. nbsp;nbsp;Titia mundum muliebrem Septitiat legauir.ea

garit« jneffent, amp;nbsp;anulos, amp;nbsp;uefté.tam coloria, quim iicrficolorkw« quxfitum cft,an h«c omnia mundo conrinerenturC' Sequoia rc*P°? * direz his.qiiaeproponcrcntur.diinfaxat argentum balncare mund muliebri contineri. Itemcum inaurcs,lnquibus dus margant elenchi,8c fmaragdi duo,Iegaflet,amp; poftea elenchos eifdé detraxintt amp;nbsp;quxreretur, annihilominusdetraflis elenchis inaurós debcrmtui» refpondit,deberi; fimaneantinaureis,quamuis margarita his detraj fla fiintï’De alio idem refpódit,cum quadam ornamenta matnillaw ex cylindris trigintaquatuor A tympanqs margaritis trigmta quatu* oriegaffet, di poftea quatuor ex cylindris, amp;nbsp;fez de margaritis detti* Xiffet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXI lU. POMPONIVS.

INter ueftéuitilem amp;nbsp;neitimenta uirilia nihil intcreft: fed difficult* té facit mens legantis,fi amp;nbsp;ipfe folitus fuerit uti quada ueftejqu®^'^ am mulieribus conueniens cft.iracg ante omnia dicendum eft, w® » gatam effc,de qua fenferit teftator: non qua reuera aut muliebris aut uirilis fit. nam amp;nbsp;Quintus ait,fcire fe quendam fenatoré muliebribuï eoenatorijs uti folitum. qui fi legarct mulicbrem ueftem: non uidtt* tuc de ea fenfifle,qua ipfe quafi uirili utebatur.

SCribit Quintus Mutius.fi aurum fuum omne paterfamilias uxon fua legaffct; id aurum,quod aurifici faciundum dediffet,aut quod eideberetur,fiab aurificeei repenfumnon elTet.’mulierinondebc-ti. P 0 M P o NIV S. hoc ex parte uerum eft, ex.parte falfum. naffl de co,quod debetur,finc dubio. utputa fi auri libras ftipulatus fuenfd’O^ aurum,quodei deberetur ex ftipulatu, non pertinet ad uxore®’^^“^ illius faâum adhuc non fit. id enim, quod fuum effet, non quod in adionehaberet, legauit. in aurifice falfum eft: fi aurum dcdcrit,itaut ex eo auro aliquid fibi faceret.nam tunc,licet apud aurificem fit auni» dominiu tarnen non mutauit. manet enim eins, qui dédit: amp;nbsp;tannitn uidetur mercedem præftarurus pro opera aurifici. per quod eo perdu cimur, ut nihilominus uxori debeatur. quodfi aurum dedit aurifici» ut non tarnen ex co auro fieret fibi aliquod corpufculum, fed ex alio: tunc quatenus dominium tranfit ei us auri ad aurifi cem ( quippe qua« fi permutationem feciffe uideatur )amp;; hoc aurum non tranfibitad uxo rem. nbsp;nbsp;Item fcribit Quintus Mutius. fi maritus uxori, cum haberet

quinqj pondo auri, legaffct ita: AVRVM, QVODCVNQVE VXORIS CAVSSA PARATVM EST, VTI HAERES VXORI DET: Ctiamfili« bra auri indc ueniffet,amp; mortis temporc amplius,quim quatuor librx no depræhenderenturfin rotis quinqi libris haeredem effe obligatum. quonia articulus ESTpræfeutis temporis demouftcationem in fe con tineret.

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1357

tincret. quod ipfum Cqunntum ad iuris öbligatJonem pertinet) re= ôedicetur, id eft, ut ipfo iiire hares fit obJigatns. uerum feiendum/f in hoc alienauent teftaronndc libram,qnod deminuere uellet ex lega touxoris fuaeicunc mutata uoluntas defunâi locum faeict doh mali exceptionuutfiperfeueret millier in perendis quiuqj libris, exceptio« ne doli mali fiibmoueatur.fed fi ex neceiTitate aliqua compulfus tefta tor,no quod uellet deminuere ex legato. tunc mulicri ipfo iure quineg Iteauri debebuntur,necdoli mali exceptio nocebit aduerfus peteii teni.quodfiitalegafletuxori, AVRVMjC^OD Eivs CAVSSA PARA TVM ER.IT; tunc refliffime fcribit Quintus Mutins, uthæc feriptura habeat infère demonftrationem legatià:argumentum.ideo'q^ ipfo iure,alienata libra auri, amplius quatuor pondo non remanebunt in obligatione.-nec erit utendu diftinflione, qua ex cauffa alienauerit te* ftator. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXVI. PAVLVS.

ITIAE AMICAE MEAE , CVM QVA SINE HENDACIO VIXR AVRi PONDO QyiNQVE DARi VOLO. quæro, all hæredes ad præftationem integræ material auri,an ad prccium,amp; quantu præftan dum compellendi fint f P A V L V S refpondit. aut aurum ei, de quo quærit,præftari oportcre.aut preciü auri,quanti eóparari poteft. Item quæro.fi lite conteftata praetor ita pronunciauerit, ut materi.1 præfte« tur;antutores audiendi fint, ab hac fententia pupillü,aduerfus quem prommeiatum cft,apud fuccefforem eins in integrum reftituereuo« lentes: Paulus refpondit. praetorem,qui auro legato certi póderis ma teriam praeftari iuflit,rede pronunciaffe uideri.

SEIAE DVLCISSIMAE POCVLVM AVREVM, QVOD ELEGERIT, FIDEI HAEREDVM COMMITTO,VT DENT.quæro.Cuminhærc dilate non fint,nifi trull.T,fcyphi,modioIi, phialae: an Seia de his fpe« tiebus eligere poftitfrcfponducum omnia potui parata,pocula dican Iw.poffceamcxhis eligerc.

Rnamentorum appellatione ueftem muliebrem noncontineri, nec errorem htvrcdis ius mutaße 'refpondit.

^pitiateftaméto.item codicillis multas fpecies,tam argenti,quam i ueftis fpecialiter per fideicommiffum reliquit.quæro,an nó alias ^teies legato cedant,quam quæ in hæreditate muentæ eßentfrefpon dit. Cas cedcre,quæ inuentæ eflentide exteris cauendum,ut fi inuentæ Client,præftennir. nbsp;nbsp;semproniae piae hoc amplivs gooper

ELEGER1T,DARI voLO.qnæro,anex uniucrfa neflejdcftfynthefïtn nicas fingulas,aiiamp; palliola Sempronia eligere poffitC*refpondjt.fi cflent tunicæ fingulæ cum palliolis relidæ.'cx his duntaxatcligi poffe. quod fi non effent: hæredem nel tunicain amp;nbsp;palliolu ex fynthefi pr«‘ ftaturumjiel ueram xftimarionem earum. Seia teffamentoitaca« uit. Sr MIHJ PER CONDITIONEM HVAiANAM CONTIGERIT, IPW EACIAM.SIN MINVS AVTEM: AB HAEREDIBVS MEIS FIERI VO' LO. IVBEO'QVE SIGNVM DEI EX LIBRIS CENTVM IN ILLA ÏA CRA AEDE ET IN PATRIA STATVI CVM SVBSCRIPTIONÈ N0-MiNis MELquxfitumeft.camineotempIonon nifiautatrca,autar-gentea tantum fint dona.-hæréde^Sciæ utrum ex auro,anargentofi* gnum ponere compellendi funt,an aereumCrefpondi.fecundüca,qusf proponerentur,argenreumponendum.

Sluxori mundus muliebris legatus effet: eatantummodo deben, Ofilius,Labeo refponderunt.quae ex his tradita urendi cauffauxo ri à uiro fuiffent.aliter enim interpretantibus, fummam fore captio» ncm,fi uafcularius,aiit faber argentarius uxori ita legaffet. Cumiw Iegatumeft,ARGENTVM, QVOD DOMI MEAE BRIT, CVM »0^* AR: Ofilius nee quod dcpofitum effet à fe, nee quod commodanirc« quiffet,argentumlegatum uideri,refpondit.idem Cafcellius detow* modato.Labco,quod dcpofitum effer,ira debcri.-fi præfenris euftodtf cauffàjnon perpetuæ, ueluti dcpofitum thefauri effet: quia ilia nerba QVOD DOMI MEAE ERIT ficaccipidcbere,ESSE SOLEBAT-amp;^^ jgt;bo. Areius Seruium refpondiffe fcribit:cui argentü.quod inT*®“ no fundo.cu moreretur,habuiffet, legatum effet, amp;nbsp;quod antCjqu’*^ rhorcretur, ex urbe in Tufculanum iuffu teftatoris ttanslatuin tuet: deberi. contra fore/i fine iuffu translatum effet.

MEdico fiio contubernali amp;nbsp;communium expcditionumcomi« ti inter caetera italcgauerat. argentvm viATORivM MEVM DARi VOLO. quaefitü eft. cum paterfamilias in diuerfis temporibus rei publiez cauffa abfuerit:quod uiatoriu argentum hoe legato com* præhenfum effe uideaturt'refpondit.qiiod habuiffet argentum uiato* rium eo fempore,cum teftamentum faciebat,deberi. Vxori fiixte* ftamento italegatum eft, SEMPRONIAE dominae MEAE HOC AM PLivs ARGENTVM BALNEARE.quefitnm eft. an enam id argentum, quo diebus feftis in balneo confueuit uti,legato cedatf refponnit. omne legatum uideri. Mulier dccedens ornamenta legaucrat iw, SEIAE AMICAE MEAE ORNAMENTA VNIVERSA DARI VOW’ codem

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»»9

eodem teftamento itafcripferat. fvnerari me arbitrio viRi MEI V0L0,ET INFERRI MIHI.QVAECVNQVE SEPVLTVRAE MEAE CAVSSA FERAM EX ORNAMENTIS, LINEAS DVAS EX MARGA-RITIS,ET viRiOLAS EX SMARAGDis.fedne^hxrcdeSjne^mari» tus,cu humi corpus daret,ea ornamenta,quæ corpori iufliis erat adq« cere,dederunt.quaefitu eft.utrum ad eam,cui ornamenta uniuerfa re* liquerat,pertineanc,an ad hxredcs:' refpondit. non ad hæredes, fed ad legatariam pertinere.

Mnibus debitoribus etia ea, quæ debent,rede legantur: licetdomini corum fint. lulianus fcribit. fires pignori data legetur debiton à creditore: ualere legatum, habe« re'q^ cum aftionem,ut pignus recipiat prius,quam peen niam foluat.fic autem loquitur lulianus,quafi debitum non debeat lucrari.fed fi alia teftantis uoluntas fuit,Sc ad hoc pcruenie exemplo luitionis.

i rco petere uetitum,fi à fideiuffore petat,reo ex teftamento |eneri,Celfus putat. idem Celfus ait,nullam dubitationé habcre,quin ^tede petere à debitore uctito,nec hæres hæredis petere poffit.

1 Iberationem debitor! Icgari poffe iam certum eft. fed fi chirogra-Xw'phum qms decedens debitor! fuo dederit: exceptionem ei eópe« puto,quafi per fideicómiffum huiufmodi datione ualitura. nbsp;nbsp;Iii '■^usetiamlibroquadragefimodigeftorum fcribit. fiquisdecedens ^nirographum Sei Titio dederit,ut poft mortem fuam Seio det,aut fi ^^nnaluiflet, fibircdderet;deindeTitius defunftodonatorc Seio de« ®'rit,amp; hæres eius petat débita ; Seiü doli exceptioné habere. nbsp;nbsp;Nuc

ƒ effeftu Icgati uideamus.amp; fi quidé mihi liberatio fit reliâa,cû folus ‘nidebitor: fine à me petatur, cxceptione uti poffum: fine non peta« poflinn agere, ut libérer per acccptilationé. fed amp;: fi cum alio fum ebitor ( puta duo rei fuimus promittendi ) amp;nbsp;mihi foli teftator con-** turn iioluit: agendo cófequar,non utaccepto libérer, ne etiam cor-^^^'^ liberetur cótrateftatoris uoluntatem: fed paâo liberabor. ^^quid fi foctj fuimusfuideamus,ne per acceptilationem debeam li« ^»ti.aliûquindumâ correo nicopetinir,egoinquietor. finira Iulia« 11q nus

nus libre trîccfimo fecundo digeftorum fcribir.fi quidem focij non fi-mus: pafto me debere liberari. fi fpcq.-per acceptilationem. Confe« quêter quæritur,anâc illefocius ptolegatariohabcatur,cuius nome in teftamento feriptu non eftdicet cômodum ex teftamento ad utruç pertineat/i focij fùnt;’amp; eft uerum.nô folum eum,cuius nomen in teftamento feriptum eftjegatarium habendum: uerum eum quo^jCjui non eft feriptus, fi amp;nbsp;eius conremplatione liberatio relida fit. utriç ait tê leg-atarij habentur Ôc in hoc cafu. nam amp;nbsp;fi quod ego debeo Titio/it ci legatum mea gratia, ut ego liberermemo me negabic Iegatarium,ut amp;:IulianusIibrocodéfcripfit.amp;Marcellus notât,utriufij legatû efle, tam meum, quâm creditoris mei,etiam fi foluendo fuero.interefleeni creditoris, duos reos habere.

QVid ergo eft,cuagere poterit creditor ex teftamentofiion aliter hæres condemnari debebit,quim fi caueatur ci aduerfus debi« torem defenfum iri.item agente debitore,nihil amplius libres prafta re debet,qudm ut eum aduerfus creditorcm defendat.

Slquisreumhabeat amp;nbsp;fideiufforcmÂ reo libertatem leget:Iulia* nus ibidem fcripfit,amp;reum per acceptilationem liberandiitn alio qtnn fi fideiufforem cœperit conuenire, aliaratione reus conaenitaf. quid tamé,fi donationis cauffa fideiulTor inter uenit,nec habeat aduer fus reu regreffumî’ uel quid fi ad fideiuftbré pecunia peruenerit, ^iPquot; reum dederit uice fua,ipfe'c^ fideiufferitdpado eft reus liberand«^^*-' oquin folemus dicere,pafti exceptionem fideiuflbri dandarnjÇ^'^'-^’^ competit.fedeum alia mens fitlegantis, alia pacifcentis: nequa^“^ hoc dicimus. Quod fi fideiuflbri fit liberatio legata: finedubio (ut « Iulianus fcripfit ) pado erit fideiuflbr liberandus. fed amp;nbsp;hic puto inter dum acceptilatione hberandum :fi uel reus ipfe uere fuit^aut in ea rem focin s feripfit. Idem Iulianus libro eodem feripfit. fi filiusfatniliä? debitor fuerit,Ôc patri eius fuerit liberatio relida.-patrem pado liberan dum effeaie etiam filius liberetur .amp; parui ( inquit ) refert, fi fit aliqw“ in peculio die legati cedenre,nec 'ne. fecuritaté enim pater per hoe »* gatum confequirur. maxime C inquit ) cum rei iudicanda: tempos or ca peailium fpedetur.huic patri fimilem facit Iulianus maritum, cui uxor poft diuortium liberationem dotis legauit.nam amp;hunc,Iicetdie legati cedente foluendo non fitjegatarium effe:amp; utrunqg ait folutum repe tere non pofte, led eft uerius,quod Marcellus notat,patrem repe* tere poife: nondum enim eratdebitor, cum folueret. maritum no pofle,quod debitumfoluerit.patrem enim,amp;fi quis debitorem ex» ^

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iHi

Waueritrattamen loco effe conditionalis debitoris,qnem folutum re*. petere poffe,non ambigicur. fed fi darnnatus fit hxres filium liberare * nonadijeit Iiilianus,urrumacceptilatione filiiis,anpaflofit liberal/ QUS. fed uidetur hie fentire, qnafiacceptilatione debeat liberari. qua? Its patri qno^ proderit. quod obtinendum cft.-nifi euidenter adpro* J*tar,contrariuin fenfilTe teftatorem.-id eft,ne filius inquietetur ,non Uepater, tunc cnimacceptilationeeiim nonliberandum,fcdpado. idemlulianus fcripfit.fi profilio pater fideiuirerit,ei'q^libcratio fit legata.eum pado liberanduni,quafi fideiufforem,non quafi pattern. amp;idcode peculiopofteconueniri. hoc ita demum putat, fi duntaxat quafi fideiuftbrem eum noluit teftator liberari. cæterû fi amp;nbsp;quafi pa-U'emÄ de peculio erit liberandus.

VI. lABOLENVS.^ pOftemancipationem uerofilij eaténus pater adionem habebir, X qnaténus aliquidex peculio aut inremuerfo præftaturus eft. id tnim legatorum nomine ad patré pertinebit, quod eius intererit. Il Iudquæripoteft,aneoquoq3 nomine pater ex teftamento agcrepof-fu,ut amp;nbsp;filius adionehbereturfquibufdam eouf^ extendi adionem pUecbat.-quia patris interefle uideretur,fi peculium filio poft emanci« pationem conceflifferjius eius integrum pernianere. ego contra fen* hOjnihilquidquam amplius patri præftandumex eiufmodi feriptu* lateftarnentiputanSji^ut nihilj ex eo, quod præftaturus hæredi fue« iit,præftet. VII. VLPIANVS.

N On folum aut, quod debetur, remitti poteft; fed etiâ pars eius, uel pars obligati puis,ut eftapud Iulianum tradatum Îibro trice Unio fecundo digeftorû. Si is,qui eft ftipulatus Stichu, aut decern, Qauin.auerit hæredem Stichum non petere; legatum ualere conftat. ’tdquid côtineat,uideamus.amp; Iulianus fcribit adionem ex teftamen« lo in hoc effe uideri, ut debitor accepto liberctur. quæ res utiqg debito-itniôe indecemliberabit;quia acceptilatiofolutioni comparatur. fie quemadmodum fi Stichum foluiflet debitor,liberaretur;ita amp;; accepti 'arionc Stichiliberalised amp;fi debltorem decem damnatas fit hæres uiginti liberare.-idem lulianus fcripfit libro tricefimotertio, nihilomi* uus eife liberandum decem. nam fie fi ei uiginti accepto ferantur, amp;nbsp;in decem liberabitur.fed fie fi duobus hæredibus inftitutis,alterû exhis damnauerit creditori foluere;ualet legatû propter cohærcdcm,cumcj; ®^ teftamento adurum,ut creditori foluatur. Liberatio aut debitori •egata ita demû effedum habet,fi non fuerit exadû id à debitore,di1 ui Uat teftator. cæterû fi exadû eft;euanefcit legatû.unde quærit lulianus. uabimpuberis fubftitutofit liberatio relida,deindeimpubes exege* lï il) rit.

rit,quod dcbctur.-an euanefcat legatufSc cum conftetpupiUnm inhis» quae i fubftituto rclinqmint,perfonafuftinerc eius,a q fubcondinone legatiir.-confequens eft,fubftitutü adiöne ex teftawento teneriji pu^ pillus i debitore exegerit.idétp eft,amp; fi pupillus non exegetit, fed folu modo litem fit conteftatus. teneri enim eum,ut remittat aftionem.na amp;fi debitor! libcratio fub conditione legata fuiiTetjamp;uel lis fuiffet con teftata,uel etiam exaflu pendente conditione.-ex teftamento adio ma* neretJiberatione relida.

NOn folum noftrum debitoreni.fed etiam haeredis, amp;nbsp;cuiuslibet alterius,ut liberetur,legare poffumus. nbsp;nbsp;Poteft hxres damna«

ri,ut à ad certum tempus non petat â debitore.fed fine dubio netlij rare eum intra id tempus debebit. fed amp;nbsp;fi debitor dccefferit.ab hïiw^ eius intra id tépus peti non poterit. Illud uidendu cft,an dus temp® ris, intra qd litres petere uetitus fit, uel ufuras,uel poenas petere pof« fitc'amp; Prifcus Neratius exiftimabat,cómittere eum aduerfus teftamen turn,ftpctiflet.quod ucrum cft. Taklegatum, HAERES MEVS Ai SOLO LVCIO TITIO NE PETITO: adhæredem Lucq Titijnon tran« fit,fi nihil uiuo Lucio Titio aduerfus teftamentö abhaerede (eo,qnn“ ab eo exigcre debitum tentauit)fit commiffum. quoties enim coh«; retperfonaeid,quodlegatitt;ueluti perfonalis feruitus, ad h^redem eius nó tranfit. nbsp;nbsp;Si uerba liberationis in rem funt collata.’pro

quaft hacres ab eo debitore hæredeep eius petere uetitus fifut adi^' hæredis perinde nihil ualeat,atqg nó eflet ualitura,ipfius débitons * fona non compraehenfa. Is qui reddere rationes iulTus eft; non uwe' tur fatisfacere,fireliquum reddat,noneditisrationibus. S)hsr^5ue ritus fit agere cum co.qui négocia defundi geffitmon uidetut obligatio ei prælegata,quæ dolo uel ex fraude eius,qui négocia geifit,comm fa fitait amp;nbsp;teftator uideatur id fenfifTe.ôc ideo fi hoeres negotiorum g^’ Horum egiffet. agens procurator ex teftamento incer ti,doli maliexfC ptioneexcludi poteft. Et ei liberatio rede lcgatur,apudquem dcp0‘ fuero,uel cui commodauero,pignoriuc dedcro,uel ei,quem ex furtw* cauffa nihil date oportet.

SI quis rationes exigcre ueteturfuteft fepiffimc refcriptum ) noim peditur reliqua exigere,quæquis ipfe teliquauic, amp;nbsp;fi quid dolo»' cit,qui rationes geffit. quod fi quis amp;nbsp;hæc uelit remittererita debet legi re,DAMNAS ESTO HAERES ME VS, QVIDQVID AB EO EXEGEET ILLA VEL ILLA RATIONE, ID EI RESTITVERE, VEL ACTIONE»

Ui «amnatus hæres fuerit à fideiuffore quidem non pctcre,q»od au tin reus debet,Titio dare;pacifci debet,ne à fideiuffore petat,amp; aducr usreum adiones fuas praeftarelegatario:quemadmodum damnatus

VI debitor fideiuflbrem fuum ab hxrede fuo liberari iuflerifan fide-Uiuffot liberari debeatc' refpondi debere.Item quxfitum eft,an quia ^andati aftione hæredes tenerctur,inutile Icgatum efl‘et,quemadmo« dmn quod debitor creditori fuo legatf refpondi.qnoties debitor credi tori fuo Jegaret,ita inutile effe Icgatum, fi nihil intereflet creditoris,ex Itftatnento potius agere, qua ex priftina obligatione. nam amp;nbsp;fi Titius Ipandauerit Mxuio,ut pecuniam promitteret,deinde liberari eu iiifle litâftipulatore.-manifeftum eft,quantum interfit promiflbris,liberari potius,quäm præftare ex ftipulatu,deinde mandati agere.

j Vdus Titius, cumErotem adorem haberet, codidllis ita cauit. l^EROTEM LIBERVM ESSE VOLO, QVEM RATIONES REDDE« RE VOLO EIVS TEMPORIS, QVOD ER1T POST NOVISSLMAM AïE Am SVBSCRiPTiONEM. pofteauiuusErotem manu mi fit, Sein codé aöu habuit rationes, quas fubfcripfit ufej in eum diem, qui fuit ante Paiiciffimos dies,quam moreretur. hæredes Lueq Titij dicunt quafda fummas amp;nbsp;feruum adhuc Erotem,8e poftea libertum accepifle.-netj in tas rationes,qux à Lucio Titio fubferiptæ fint, intulifle.quxro,an hac icdes ab Erote nihil exigere debeant dus temporis, quo Lucius Titius fibftripfird'cfpondi. Erotem ex ea caufla,quæ proponeretur Jiberatio •tem petere non pofle.-nifi amp;nbsp;hoe fpecialiter ei remiffum effet.

SI creditor debitor!,qui fe exceptione perpétua tucri poterat, lega-uerit,quoad fibi dcbcretmullius momenti legatum erit. atfi idem debitor creditori legauerit:intelligendum erit « exceptionem eum re» hittere creditori uoluifle.

SI guis in teftamento damnatus eft, ne 1 Titio debitore cxigat; nclt;5 ipfum,necg haeredem eius poteft conuenitc. narn neq? hxredis hx-Ks agere,nec^ ab hxredis haerede peti poteft. nbsp;nbsp;Haeredis autem haetes

SI ci,cui fundum in quinqiiennium locnnenmJegaui, quidquid eS mihi dare facere oportet pportebi tiie,iit filieret hæres fibi habere: Nerua amp;nbsp;Anhcinus, fi hæres prohiberet eiim frui, ex condufto; fi iure locationis quid retineret,cx teftamento fore obligatum aiunt.quiani hil intereflet,peteret,an retineret.totam erii locationem legata uideri. RXVII. LABEO.

CAifius.etiam fi habitario eo modo Icgata effet: gratuitam babi« tarionem hæres præftare debet: 5; præterca placin'tragere poffe colonum cum hxredeex tefl:amento,utliberetnr condinone. quoJ xediffime dicitur.

AVRELIO SEMPRONIO FRATRIMEO NEMINEM MOLESTA RI VOLO NOMINE DEBIT! , NEC EXIGERE ALIOyiB AS EO,CiyA'MDlV VIVET, NEQVE DE SORTE AVT VSVRA NOMINE DEBITI:ET ABSOLVO ET LIBERO EX PIGNORIBVS ElW ßO MVM ET POSSESSIONEM, cauffa perJata, Modert inns refpondit. ipfum debitorem, fi conueniatur,exceptione tutum effe.diiierfumin perfonahæredis eins. Cains Seins cum adoJeniffet,accepitcur.it0‘ res Publium Mæuinm amp;nbsp;Lucinm Semproninm.fed enim idem Caiitf Seins intra legirimam ætatem conrtitnrns,cnm in fatum concederef, tertamentofuodecuratoribusfuisitacauit. QVAESTiONExM CVRA-^ TORIBVS MEIS NEAIO FACIET, REM ENIM IPSE TRACTAVl.qa«»’ ro.anrationcenræ hæredesadulti à curatoribus peterc poffinticum defundus f ut ex nerbis tertamenti apparet ) confeffus fit, fe omnein rem fnam adminirtraffef Modertinusrefpondit. fiquiddolo curato-res fecernnr,autfiquæ restertatoris penes eosfuntieo nomine con* ueniri eos poffe.

xxr, NERATIVS, SI id, quod mihi deberes,nel tibi,nel alq Icgaucro, idi^ mihi (olM-riS,uel qualibetaliararione liberatus ä mefueris.-cxftinguitiir lega turn

TIT in. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10 $

^•undc luliano placet,amp;fi debitori hares cxftiterit creditor,pofteac^ ’Pæ creditor deceßeritlcgatuni exftingui.amp; hoc uerum eft:quia con» hifioHeperindeexftinguitur obligatio, ac foJutione. fed fi fub condi-hone dato legato hartes præoccupaiierit amp;nbsp;exegent debituni.- aliud di ’^opottet-quia in arbitrio hæredis effe nondebet, ut quandoqj condi» bone exiftente, ne^j ipfi legatario debeatur legatum ( fi turn uiuat, amp;nbsp;kapere poffitj neeg ei, ad queni hoc cómoduni peruenit, filegatarius f apere non poffit.

f^VOD MIH( SEMPRONIVS DEBET, PETI NOLO.non tantum Vj*cacceptionem habere debitorem: fed amp;nbsp;fideiconinulïum,ut libe ïctur,petere poffe, refponfum eft.

PRocurator,àquo rationem hæres exigere proliibitus,eo'c^nomi ne procuratorem liberate damnatus eft ; pecuniam ab argenta» no debitam ex contraâu, quem ut procurator fecit, iure mandati co» getut réftituerc,uel aftiones præftare.

CVmhæres rogatur debitorem fuum liberare.-deeo tantum cogl tatum uidetur,quod inobligatione manfit.itaq? fi quid ante ta* hulas apertas fuerit fol uturn.-ad cauffam fideicommiflinon pertine» hit.quod autem poft tabulas apertas ante aditam haeredit atem ab co, qui uoluntatem defunâi non ignorauit, fuerit cxadum:dolo proxi» mum crit,ideo'cp repeti poteft.

T Egaui Titio,quod mihi debetur,uel adieda certa quantitate fiuc Xyfpecie,uelnonadieda.-autex contrario,æque cum diftindione; UclutiTlTIO, QVOD EI DEBEO, uelita,TITIO CENTVMjQVAE EI Debeo. quæro, an per omnia requirendum pûtes, an debitum fît:' Si plenius rogo,quæ adhæc fpedant,attingas.quotidiana enim funt. re» fpondi.fi is,cui Titius debebat,debitum ei remittere uoluerit.-nihil in-teteft,hæredem fini iufferit,ut eum liberaret,an prohibent eum exige teutroegenim modoliberandus eft debitor, amp;utro«5 cafu competic ultroadliberandumdebitoriadio.quodfi etiam centum aureorum uel fundi debiti mentionem fecinfiquidem debitor fuiffe probetur.h-berandus eft. quod fi nihil debeat; poterit dici, quafi falfa demonftra» tioneadiefta, etiam peti, quod compræhenfum eft. poffe. fed poteri.t hocdici,fiitalegauerit,CENTVM AVREOS, QVOS mihi debet;ucI STICHVH,QVEM DEBET,HAERES MEVS DAMNAS ESTO NON PE TERE, quod flficdixerit,HAERES MEVS CENTVM AVREOS,QVOS

DIGESTORVM LIB. XXXUII.

MIHI DEBET, DAMNAS ESTO EI DAREretiam illuH rentan potent, lit petere poffit.qnafi falfa demoftratione adiefta. qiiod mihi nequaif placet .'Cum dandi uerba addebitumfe referrc telbator exiftimaue» rit.Contra autem/i debitor creditori legen nullam utilitärem uideo, fi fine quantitate legauit.fed amp;:: fi id demonftret,qHod debere fe cotifi« tetur.nulla uriliras cft,nifi in his fpeciebus, in quibus emolumentum debiti ampliatur.quod fi centum aurcos,quos fe debere dixirjcgaiiit; fiquidem debettinurile eft legatum. quod fi non fint debitor : placuit Htile effe legarü.certa enim numorum quantitas fimilis eft Sticho Ie* gato cum demonftrarione falfa. idc^ amp;nbsp;diuus Pius refcripfit,certa pe« eunia dotis acceptae nomine legata.

TVrordecedens alqshxredibus fcriptisamp;pupillofuo.cuiiis tute« lam geffitjtertiam partem bonorum dari uoluit/i haeredibusfît is tutelar caufta controuerfiam non fecent,fed eo nomine omnes libe raucrit.pupillus legatü pertulitA poftea nihilominus perqtjqtiidquid cx diftraflione aliaue caufta ad tutoremfuum ex turela peruenerit. quxro,an uerbis teftamenti ab his exaóionibus excl udaturfrefpondi. fi prins, ^ códirioni pareret,ftdeicommiffum pcrccpiffet, amp;nbsp;pergcrer petereid,inquocotraconditionem faterct.doli mali exceptioncob’ ftaturam;nifiparatuseftet,quodex caufta fidcicommilfi pcrccpiffet, teddere.quod ei actatis bcneficio indulgcndum eft.

VIdeamus,fi ei,cum quo de peculio aftio erat, libcratiotcftuff’^ to legata fit; an fi die, quolegata cedere folenr, nihil inpe^^’’'° fit. leg.imrqloco habeatur. atquinondum debitor fuit; nee procedit. Ht emolumentumaliquodex legato adeum perueniat,nifi propt« fpem futuri pet ulip nunquid ergo in pendenti fit,anlegatariiisfucrit: perindc,at(5 fi qua alia caufta fpem Icgati dubiam faceretf

AVrelius Symphorus fideiufteratpro riitorc quodam,amp;decc* dens eins pupillis legauit in hæc uerba. rellio latinOET RELLIO FELICI SlNGVLIS QyiNA,CVM QVIJ E0RVM Q,VATV. ORDECIM ANNORVM FVERIT; AD QJ’OD TEAIPVS PRAESTARI EIS VOLO, SlNGVLIS ALIMENTORVM NOMINE MENSTRVOS DÊ KARIGS SEN0S,ET VESTIARH NOMINE,ANN VOS DENARIOS VI GINTIQVlNQyE.QyO LEGATO CONTENT! ESSE DEBETIS,QyAN DO TVTELA VESTRA NON AIINIMO DAMNO RATIONEM ME-AM AFFLIXERIT. A' VOBIS AVTEM HAEREDES MEI PETO, NE QVID EX RATIONS TVTELAE AB HIS EXIGERE, VEL OB HOC legs

LEGATA EORVH RETINERE VELITIS. quxfitu eft. fl litres ciuS €X cauffa fideiuffionis aliquid prarftiterit.-an ab barrede filions cius^pro quo fideiuffcratjepetere poffitc'iefpondit. uerbis,qux proponerctur, id folum uideri haeredum fidei conimiirum*ne exigèrent, quod ex ra tionetutelar, quant ipfe Symphorusadminiftraucrat,abRel]ijsfibi deberetur. Teftamento fafto debitoribus libcrationcm reliquerat. poftinciTolino,amp;recognito teftamento,aliud teftamentum fecit, in quorepetqrlegatubisucrbis.QyiBVSCVNQyE LEGATA IN EO TE iTAAlENTO, QVOD INCIDERAM , DEDI ; OMNIA RATA ESSE, QVAECVNQVE SCRIPTA SVNT, VOLO, quaeßtumeft.adita exfe-quente teftaméto bæreditate;an debitores, quibus priore teftamento liberatio relida erat, confequi poffint,ut etiam eins quantitatis nomine,quant poft prins teftamentum deberecœperant, libcrarentur; amp;: fi ab his barredes petere cœpcrint,an doli ntali cxceptione fubnioueren turfrelpondit.nonliberari. TitiiisSciodebirorifuoitalegauit.DO LEGO SEIO DENARIOS DECEM. ITEAl DO ILLI QVIDQVID SOR TiS ET VSVRARVM NOMINE MiHi DEBEBAT. præterea generali« ter damnauit barredes, fideicp eorunt commifir, uti datent, reftitue-rentunicuiqg quidquid eilegalTet.poftea Scius aliant prarterea pcciini« ant d Titio mutuatus eft.quæro,an bæc qnoq; pecunia,quæ poft tefta« nientunt faduni dat a eftScio,lcga ta uttel ligaturé refpondit. cum in prarteritunt tempus uerba collata proponerentur; non effe pofterius tredendum legatum. Titius teftamentofado amp;nbsp;filrjs bæredibus in« ftitutis,de pâtre tutore fuoquondam fado italocutus eft. SEiVM PA-TREM MEVMgt; LIBER ATVM ESSE VOLO AB ACTIONE TVTELAE. quæro.hæc uerba quaténus accipi debeatC'id eft, an pecunias, quas nel « uenditionibus return fadis,aut ex nontinibusexadis in fiios ufus conuertit,uel nominefuo fcenerauit, filqs amp;nbsp;bæredibus teftatoris ne-ponbus fuis debeat redderec'refpondit.eum,cuius notio eft,æftiniatii niut præfumptio enim propter naturalem affedum facit, ontnia pa» tri uideri concefla.-niß aliud fenfiffe teftatorem ab bæredibus eins ad» probaretur. Maru ia teftamento fuo alterum ex*tutoribus fuis adi* »^y.^ |^^, onetutelæuoluitliberarebisuerbis.RATiONEM TVTELAE, qvam EGIT IVLIVS PAVLVS CVM ANTISTIO CICERONE, POSCl AB EO NOLO,EO'QyE NOMINE OMNINO LIBERATVM ESSE VOLO.quæ to.an fi qua pecunia ex tutela apud cum remanfit.peti ab eo poffitc’rc fpondit. nibil proponi,cur pecunia,quæpupiIlæfuiffet,Scapud tuto« tem pofita manecet^Iegata uidetetur. Teftaméto ita fcripferat. TI-TIO ADFINI MEO QVIDQVID MIHI EX QyACVNQyE CAVSSA DEBEBAT, E1 REMITTl VOLO, EO'QVE AMPLIVS DECEM DO. CO«

dicillis ita fchpfit. TITIO HOC AMPUVS ADFINI ET DEBITOR! MEO VSVRAM PECVNIAE, QVAM MIHI DEBET, AB HAEREDE MEO, DONEC ADV! VET. QVOD S( EXIGERE VLTRA VOLVNTA-TEM MEAM PVTAVERlT; ElVS SORTIS VS VRAM EIDEM TITIO AB HAEREDIBVS MEIS,DONEC VIVET, PRAESTARl VOLO.qilS firueft. cum augendi potius, quam minuendi teftator uoluntarem habiierican hæredes ex cauffa fidcicommiffiTitiotencantiir, nteiim cnini.debitolibercntC’rerpondit.fecundumeajquae proponerentiir,ui deri minumni legatuni, quod primo dederat. nbsp;nbsp;Legatum eft refta-

mento hoc modo. SEio concedi VOLO, qvidqvid mihi ab EO DEBITVM EST, VEL FIDEM MEAM PRO EO OBLIGAVI.qilX‘ ro.iitrum id folum, qiiod teftamenti fafli tempore debebatur, legi* turn fit: an etiam, fi quid ex ea fumma ufurarum nomine poftenae« ceflit,legatoccdatC’refpondit.uideri omnem obligati onem eitisdcbi* ti perfideicóniifliim folui iioluilTe. Stichoteftamento manumilTo, funduminftrudumamp;alialegauit.óchaecuerbaadiecit. QVEM RATIO *ars.quiaNEM reddere veto, »ovanovam instrvmenta penes sE HABEAT.quaefitü eft,an Stichus reliqua, quseex adminiftratióeaflus debucrat,reddere debiieritc'refpódit. Stichum eo nomine non teneri. C L A v DI v S. nemo enim ex feruitutis aftu poft libertaté tenetiir, amp;nbsp;cófiiltatio ad ius debiti relata fuit, retinen ergo reliqua poffuntcfi pC' culio,autexeodeduci,filegatüeft. CENTVM,QyAE APVDAPRO-NIANVM DEPOSITA HABEO, APVD IPSVM ESSE VOLO, DONECF* LIVS MEVS AD ANNOS VTGINTl PERVENERlTjElVS'QVB V£CV NiAE vsvRAM EXiGi VETO.quæfitumcft,anexcaufl3 fideifón’i“’ Apronianus confequi poffit,ne ante tempus à teftatore prsftnp*®’” ea fumma ab eo exigaturfiefpondit.fecundum ea, quæ proponeren* tur,confequi poffe. nbsp;nbsp;Filias hæredes fcripferat,qaarum fideicommi

fitinhæcuerba. NE A' CAIO SEIO RATIONEM ACTVS REI MEAE, QVAE PER MENSAM,S1VE EXTRA, IN DIEM MORTIS MEAE GE STA EST,EXIGATIS,EO'QyE NOMINE EVM LIBERETIS.qil«fitUEl cft cum uniuerfas rationes in diem mortis ifte adminiftrauerit, Ótpef menfam fnamA extra menfanuan ad rationes reddendas hæredibiis teneaturc'refpondit.liberationé quidem fecundum ea, qua? ^poneren turjegata erfe: fed quaténus præftanda fit, ex qualitate difceptationis iudicem æftimaturû. Eum,qui tutela ipfius adminiftraiierat, amp;nbsp;fn-trem fuu Se alios fcripferat hæredes;amp; tutori Iegauir,quæ impéderat in fe amp;nbsp;frarré ipfius decern, quæfitû eft,an utile effet in perfona eins fidei« commiffumfrefpondit.fiid dedcrit per fideicómiffum, quod debebâ tiir.peti non poffe,idem quæfqt.fi in tutoris perfona inutile effet , anin

1149 ferfona fratris utile uiderctur: quoniamilli proficcret, cuiusamp;ipfius nitela adminiftrafletf'réfpódit. fratri urilirereffe legatumrcum fuo de-bitoliberecur. . Idemquaefijrfi tutor ampleâeretnr fideicómiftum ita,utinquibufdam ftari nelit uerbisteftartienti,aquibufdamautre« tedat,quodminoremquantitaremfumptuomdicat fideicommiflb connneri,quam ipfe erogaueratran audiri deherctfrefpondit.non im« pediri eü fenptura teftamenri,quo minus omne,quod fibi deberi pro-baflet.petere poffer. QuidamitaIcgauir. SEMPRONlAE VXORI MEAE REDDI IVBE0 AB HAEREDIBVS MEIS QVINQVAGINTA EA.QVAE MVTVA ACCEPERAM CHIROGRAPHO PARTICVLATIM IN MEA NEGOCIA.quæfitûcft, anfiucreuxorisdebitorfucrir,fîdew tömtniffiim conftiteritC'refpondit. fi debitorfuiffet:nullum effefr« ^coramiflum. Idem quæfijt.fi hanc pecuniam utdebitam spud i«dicem petierit,S: uiftafucrit: an fidcicommiflum peri polTitfrefpon ditfecundum ea,quae proponeretur,poffe ex caufla fideicommilTi pe d,qiiod paruiffet non fuiffe ex alia caufla debitum.

Qi is,qui duos reos pmittendi habet,damnauerit hæredé,ut utrofqj pliberet: fi alter ex his Capere non polTit, nec foci) fint: delegari de* bebitis,qui nihil capit,ei,cui hoc commodum legecompetit. cuius pc litioni HtruiKjaccedit.’ut de hoc commodum ad cumperneniat,amp;is, ^licapitjibcretur.quod fi focq fine propter earn, qui capax eft, amp;nbsp;ille ^3pit per confequentias,liberato iUo per acceptilationem.id enim cue

pEtitor uel poiTdTor d.imnauit hxreJcm fuum,nc Centamnirate J. Indicium exerceat.deeffeftulegati qiiæritiir.amp;:diftumeft,itade« ’Î'wni mile nideri legatum effe,fi malam cauffam aduerfarius teftato« habueritjUt litigante hærede uinci debnerit. tunc enim non tantum “ds emolHmentum,fed etiam fumptus hxres legatario praeftare cogi ^ • nam in bona caufla nihil uidet efle in legato: fed nee ,ppter fam«

1 ^Reditordebitori legauitita. CAio SEiO QVIDQVID Mini SVB ) VjPlGNORE HORTORVM SVORVM DEBVlT , AB HAEREDIBVS ®®K DARI VOLO, quæro.cnm teftator uiuns à Seio aliquid recepic ex caufla legati peti poifitf refpondit: fecundum ea, quae propos pcntur,non pofte. Idem répétât,amp; ait,teftatoreni ante fados codicil °^9nibus legauit, pene omnem pecuniam fortis St ufurarum rece« r“le,ita m modicu fortis fen ufuratu dcbeatur.amp; quæfijr,an ei repeti«

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;KKiq ho

tio competeretpropter ucrba ad prxterinim relata, QVIDQVID MiW DEBViTCquot; refpondit. prins quidem fecundiim ea,quæ proponeren« tur .rede rcfpoiifum cffe. uerû poftcrins propterea,qiiæ in tempore ad dercntur,ita à indicé æftimandû,nt infpiceret obliuionem pecuniae fo-Inræ, an quodco inftio numerata effet,id feciffet : an comultô, quod quanti tatem quondam debitam,non ms liberationis dari uoluifl'et.

Inter caetera liberto ira leganit. ET SIQVID ME vivo CESSlT» RATIONES AB EO EXIGI VETO. qn{Eritur,an Chartas,inquibusrati« ones confcciptæ funt,item reliqna fecundum accepta amp;nbsp;expenfa liste dibus redderedebeatc’ refpondit.ea,dc quibus quatrererur^pofTe hire« dem uindicare.id aute,quod conferuis,qui remanerent in haereditate, credidiffet,0c in rem domini uerfum effet,dcftjffe in reliquis effe. Ti tia,quae duos tutoreshabuerat,itacauit. RATIONEM tvtelaeMÇ« AE.CJVAM EGIT PVBLIVS MAEVIVS CVM LVCIO T1TIO,AB EORE POSCI NOLO, quæritnr.an fi qua pecunia apud eum,ex tntelareman fit,peti abco poffitc'refpondit.nihil proponi,cur nonpecnnia,qii2pu‘ ellae effet,amp; apud tutorem remanerer,legata niderecur. Item quactitof» anconturorhberatus nidereturc' refpondit. contutorem non libetari.

CAIO SEIO OPTIME ME KITO HOC AMPLIVS LEGO, CONCE DI'QVE VOLO, NEQVE AB EO PETI.NEQVE AB HAEREDIBVJ ElVS,QyiDQVID MIHI AVT EX CHIROGRAPHIS A VT RATION!« BVS DEBITOR EST,VEL QVIDQVID A' ME MVTWM ACCEPIT, VEL FIDEM MEAM PRO EO OBLIGAVI. qnæro. utrum id foi“'”’ quod eo rempore,quo teftamentum fiebat, debebatur,legatiim ÜP ^ amp;nbsp;fl quid ex ea fumma ufurarn nomine poftea acceffit, legato tfdat. refpondit. fecundum ea,quae proponerenrur,uideriomnemobligît’® nem Scio eins debiti per fideicomiffum folui uolniffe. Itemqusn-tur.fi poftea nouarióe faAa,amp; ampliata fumma,cœperit debere • an id. quod ex uetcre contradu debeatnr,nihilominus in cauffa legati duret: an uero nouatione fada,quafi debitor nouns ampliatæ fumma: pof« fit conneniriC’ refpondit. id duntaxatlegatu uideri, quod tunc debuil* fet.fi tarnen manfit in ea uolnn tate teftator,qua tunc fuit.

DE ADIMENDIS VEL TRANSFEREN-dislegatis,uel fideicommiffis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tit. IIIL

Vi adn legato iter adimit, nihil adimit : quia nunquam aäus fine itinere effe poteft.

FVndolegato .'idimütapotcn-, fvndvm iLLi praeter vsväv FRVCTVAl NEQVE DO NEQV’E LEGO ; utnfusftuóiisin lega« torelmquatuf. fed Ócfruftusadimipouft, ut proprietas relinquatur. Item pars fundi legati adimi poteft.

ClquisitaIegaucrit,TlTIO FVNDVAI DO LEGO. SI TITIVS DECES ÖSERIT.-SExMPRONIO HAERES MEVS DARE DAMNAS ESTO.TC» fie translatum legatum uidetur. fed amp;nbsp;fi iam morrao eo, cui legatum etat,e.afdem res tranftulcrit. Sempronio debetur. Si quis Titio lega lleritfic,TlTIO DATO.-AVT SI TITIVS ANTEA DECESSBRlTjQVA'M AcciPiAT,SEMPRONio DATO:fecundum meram fubtilitaté utriqj obligatiimuideh hæredém, id eft Ôc Sempronio amp;nbsp;hæredi Ti tij. fed fi« ?tiidemmora Titioab hærede fada eft.-ad hæredeseius legati exadio ttanfmittitur,Sempronio repellendo.fin autem nulla mora intercef« ■it.tunc Sempronius legatum accipieLamp;non Tirij hæredes.fed amp;fi an-teditm legati cedenrem decefferit Titius.-foli Sempronio debetur le-^tum.Idem dicendum eft, amp;nbsp;fideicommiftaria hæreditate puero da« tf aut fi ante reftirutam deccffiffct^matri eins relida:ut fr puer ante dié ’ legati cedentem deceffiffet,mafri daretur.ft poft ea,ad pupilli barredes quot;deicommiffum tranfmitt3tur,urpótc re ipfa mora fubfecuta. fed amp;nbsp;fttm quis iraIcgalfet.HAERES aievs TiTio DATO.si NóN dede ,^IT:SEMPRONIO DATO.-itademöSemproniodebetur,fidics eitis '^perfonamTitijnonceftiffet. nbsp;nbsp;Si quis ita Icgauerit, HAERES ME-

VSTITIÖ FVNDVM DATO,ET SI TITIVS EVM FVNDVM ALIENA-*ER.IT,HAERES MEVS EVNDEM FVNDVM SEIO DATO t OlieratUS Jfthxres.nó cm â Titio fidekómiflum relidum eft,fi alienaffet fundu, ’fdabhærede eins legatü eft.hxres igiturdebcbitdoliexceptione po-*ti,profpiccre fibi cautioned Titio de fundonóalienando. nbsp;nbsp;Si quis

Pws.quam dedit,ademcrit.adcmprio ualet.ueluti fi quis uiginti lega-dwit,amp; quadragint.1 ademerit. Si loei ufumfrudum leget tcftator,ât ’teradiniatmon ualct ademptiojiec uiciatur legatuificuti qui propric ’tem fundi legat, iter adimendo legatum non minuit. nbsp;nbsp;Si duol us

•‘'tqs feparatim IcgaueritA uni ademerit,nec appareat, cui ademptu tt utri^Iegjfym debctutiqueraadmodum St in dando,fi non appare tjtindatfifitjdicimus neutrilcgam. Si Titio fundus pure, cidenfqi uoconditionelegatus fit,deinde pofteaademptus fit flc, titio rvn= ^’M» QVEM SVB CONDITIONS LEGAVI, HAERES MÈVS NE DA-üdl ^^ '^^'^^^ datione debetur: nifi fpccialitcr dixcrit, pure enm legatu ^°*^^^’° legati an adimi poifit, ucl hatreditatis, ucl tiuberi,uï(ïenj^yjjj.g^jy]jjjj.jji5 fcribitpn ftatulibero detradam corn ditio

DIGESTORVM LIB. XXXIIII.

ditionem non rcpræfentarelibertatcm. Papinianus quoç libre dcci-mooâauo quæftionû feribit,generaliter conditionem adimi non pol* fc. nec enim datur conditioCinquit)fed adfcribitiir. quad aurem adfcn bitur,non poteft adimi,fed quod datur.fed melius eft, fenfum magis» quam uerba ampledi.-amp; conditiones, ficut adfcribi,ita adimi poffe.

Cum Titio centum teftamélo legaffet, amp;nbsp;eidem codicillis ira legal' fet, TlTIO OyiNCiVAGlNTA DVNTAXAT,NEC AMPLJVS HA ERES HEVS DATO: nónarnplius quinquagintalcgatarium petiturum.

Non folum autem lcgata,fed amp;nbsp;fideicomiffa adimi poffunt.amp;qu^ dem nuda uoluiitate. unde quxritur, an etiam inimicictjs interpofitiS: fideicommifliim non debeaturr’ amp;nbsp;fiquidem capitales uel grauiflitnas. inimicitiae intercefferint:ademptum uidet,quodreliflumeft.fiHatt tem leuis often fa; manet fideicommiffum.fecundum hoe ie in legato, tradamus, doli mali exceptione oppofita.

IIII. IDEM. aVodfiiterumin amicitiam redicrunt,amp; pœnituit teftatorern prions offenfæ.legatum uel fideicommiffum relidum redintc . ambulatoria enim eft uolutas defunfti uf«^ ad uitæ fupreniuin exitum. v. CAivs.

SIcut adimi legatum poteft,ita amp;: ad alium transferri; ueluti hoe mo do,QVOD TiTio LEGAVi,iD SEio DO LEGO, quires in perfo‘ na Titq tacitam ademptionem continet.

TRanslatio le^ati fit quatuor modis, aut enim 5 perfona in P^tfo* gt;nbsp;nam,transfert ; aut ab eo, qui dare iuffus eft, transfertur, ut ali)S def;auc cum res pro re datur,ut pro fundo decem aurci.-aut quodpurc., datum eft,transfettur fub conditionefed fi id,qnod à Titio dedi,àMÂ 1110 dem .quamuis foleant effe duo eiufdem rei debitores: tarnen iieti* useftjioccafnademprumcftelcgatum namcum dico,QyoD Trn* VM DARE DAMN AVI, SEI VS DARE DAMNAS ESTO ; uideor dite» *afs deeft ’^®’”® Titius det. Item fi pro fundo *decc,decem legentur.-quidampii tant,nó effe legatum prins ademptum. fed uerius effademptum elle, nouiftima enim uoluntas feruatur.

QVodfialijlegeturfub condinone, quod alqpure legatum eft: non plene receiïiim uidetur à primo.fcd ira demum,fi conditio lequenris exftiterit.creterum fi hoe animo fiierit tcftator,ut omnimo do receffum a primo putaucrindieendu erit,a primo ademptu legatu, • EVIII. IVLIANVS.

TIT. ïiiî. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i?n

Return fuctit: nihilo magi's ad cum,d quo translatum fuit, pertinebir. IX. VLPIANVS.

CVm centum, quæ quispurerdiquir, conditione adieda iterum cidem legauit.-fiquidem quafi aliam hancfummam effe uoliiit: ö^quodpurerclidumeft.ftatimdebebituramp;quodfub conditioncad-fetiptum eft, fi conditio exftiterit. quad fi eandem fummam muta-tsuoluntatefubconditione reliquit; puradatio condinonalis effeda uidebitur.quare fi in eodem tedamento, in quo centum adferipferat, pofteaquinquagintareliquerit.fiquidem alia uoluiteffe hæc quinqua giiita: centum quinquaginta debebuntur. fm nero quinquaginta tan« tumdeberi uoluinquinquaginta tantum debebuntur.idem cft,amp;; fi in todicillis id fueritfadum.

Cllegatumpure datum Titio adimaturfub conditione,amp;pendente LjconditioneTitius decefferit.'quamuis conditio defecerit: ad hærc« dem Titij legatum non pertinebir. nam legatum.cum fub condinone 8dimitur,pcrinde eft, ac fi fub contraria conditione datum fuilTet.

Quodflitalegatumeft, TiTio decem haeres mevs DATO. SI TltlO NON DEDERIT:EADEM DECEM SEMPRONIO DATO;fimO tiatur Titius ante dié legati,Sempronius Icgatü utiliter petet. transla« tuin enim legatum intelligi debebit.

TATui Scuerus amp;nbsp;Antoninus refcripferunt, cum teftator poftrcma J.^fcriptiira,quapiam ratione motus,pcflimum hbertum ede adlc t^ifletæajquæ priore fcriptura ei relida fuerant,adcmpta uideri.

I Egata inutilitcr data ademptione non confirmanturaieluti femo domino hærede inftituto pure legatum, fi fub conditione adi-iiiatnr.nam pure legatum fi fub conditione adimatur, fub contraria conditione datum inteUigitne: amp;nbsp;ideo confirmatur. ademptio autem Quo minus,non quo magis legatum debeatur, interuenit. Quibus excauffis datio legati inutilis eft,cx eifdem cauftis eriä ademptio ineft'i fax habet.-ueluti fi uid pro parte adimas,aut pro parte liberii efle uctes.

teftatorc;non debctuf kgaMrio,oppofita eiccptiohe dolf maïi. farté fi probet Jegatarius noiiani uoluntatcni reftatoris;non fubmoiiebitiif-

REm legat.mi reftaror nnnis ahj donaiiit. omnimodo exilmgi* tur Jegarä. nccdiilingiin'niis, nrrnni4?prcr neceffitaté rcifaniiH aris.an mera uokintate donauerir.-utfi neceflitaredonauerit,Iegatiiirt dcbeatur.fi nuda uoJuntate, non debcarur. hæc enim diftindio in do nantis miinificentiam non cadit.cum nemo in ncceflitaribus liberaliJ «xiftar. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIX. IDEM MODESTlNVSre^iotidit.

SJadimendo legatum.quodAlæuio rdiflum fir, fideicommiff'’'” ab eodatum defundus renocarcnoluit;hsredcs ex cauffaßdeh comifli conueniri poffe, rede probari. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

SI trapsferam iegatuin eum, cum quo nobis teftamenri fadiono” eft/iuc m feruum propriü, cui fine Jibertare legauero.liceteis non debeatur^necjili tarnendebebitiu:,cuifuitademptuni.

LEgatum nulJi aJij adimi poreitqudm cui datum ed.quaproprt’^'^ fiHoautferuo alieno legatum fuefit: domino autpatri Iegatuin adimi non poteft, XXH. PAPINIANVJ.

EXparte hæresinftitutus,etiam legatum acceperaf.cum teftator inimicicijsgratiifïïmis perfecurus,cum teftametum aliud facetc inibtiiifletjicc perficere pofuiiretjpræterrft.hæreditariæquidem adio nes ei non denegabuntur ; fed legat um fi petat, exceptioiie doli nwli fubmouebirur.

PAter inter filios faculratibus diuifis/ilia ex ratione primipili coin modorum trecentos aureos accipere uoluit, ac podea de pecunia commodorum pofleflionem comparauir.nihilominus frarresamp;co hæredes forori fideicommiffum prædabunt.non enim alfumptnni ui , detur,quod in corpus parrimonq uerfum eft. cum aurem inter filios .diiiifopatrimoniores indiuifas adomnes cohæredes pertinereuolu* ifret.-irapoiTeiTionem excommodis compara ramdiaidi placuif,nt fin cam fuperflui precq fdia pertionem htereditariam accipiat.hpc . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enim

T Egatum fub conditionc datum cum transfertur/ub eadem con J yditione transferfi uidetur.fi non conditio priori per fonce cohæ-Kac.nam fi quis uxori fublatis liberis legauerit: repetita conditio non uidetuc,quæ fuitin perfona mulieris neceflaria. Pater hortos infini Ö0S filiæ legauit.poftea quædam ex manciphs bortorum uxori dona« uit.fiuedonationes confirmauit,fiue non confirmaint; pofterior uo« Juntas filiæ legato potior erit. fed amp;nbsp;fi non ualeat donatio; tarnen mi« nuiffe filiæ legatum pater intelligitur.

XXV. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

A Eteri ex hæredibus præceptionem prxdq dedit.mox alten præ« ftari adueefus debitorem aftiones ad cum finem maiidauit,quo prædium fueratcóparatum.ciim pofteadiftrado prædio citra ullam, offenfam eins, qui præceptionem acceperat,prccium in corpus patri ibonij rediffennon efie præftandas afliones cohæredirefpondi.

SI feriio cum liber täte dato legato, amp;nbsp;alienato, adimatur libcrtas: quamuis alieno inutiliter adimatur;tamen iegatum ad emptorem nonperuenturum.amp;merito.conftititenimademptio,quiapofiitredi miificutdatio, cumineum confertur, qui faciendi teftamenri tempore fuitteftatoris.deinde alienato codicillislibertas datur.quid ergo, cum,quem liberum effe quis iufferat,m3numifer it uiuus,deinde co dicillis libertatem ei ademeritc'uideamus,an perdiderit Iegatum uana, ademptio libertatis. quod quidam putant.fedfuperuacua fcriptura non nocet legato.

SI feruus legatns eft,amp; ei aliquid;fi alienato co adimatur.quodlega* tumeft;ualetademptio;quiaamp;: iegatum poteftprocedere,firedi« matur. nbsp;nbsp;Seruo legato,amp; inter uiiios manumiflb, fi Iegatum adima«

tunnullins momenti ademptio cft. igitur Iegatum, quod ipfi datum eft.capier.nam amp;nbsp;fi rurfus in feruitutem incident:non tarnen Iegatum eins refufeitabitur.nouus enim homo uidetur effe.

deinde eandem rem tibi fideicommifero, nee rogauero te, ut aln ram præftares; quæritur, an in tua potefiate fit,ex cauffa fideicómifli tligere, ut fideicommiffum nonpræftesfamp;magis pofteriorem feri« ptiiram teftamenti placuit feruari.

DIGE5T0RVM LIB.XXXIIÜ.

LIbertus,qiü in priore parte teftamenti legamm acceperaf, amp;nbsp;ingra tus poftea eadem fcriptura à teftatore appellatus eft: conunum noluntate aftionem ex teftamento habere non p oteft.

ALumnæ fuae Semproniæ plura Icgauerat quaedam ex bis abftu« Iit;quædâ,utpræftarentnrab haerede fno, petqt.in qiiibusamp;ui-gintidariuoluichisucrbis. HOC amplivs DO LEGO, DARl'QVE VOLO VlGINTl AVRI LIBRAS.amp;adiecit. FIDEi'QVE TVAE ATTI COMM1TTO,VT IN PRIMIS SEMPRONIAM SOROREM TVAM PRO TVA PIETATE ET REGERE ET TVERI VELIS. ET Sl PVTAVE-RIS EAM AD BON AM VITAE CONSVETVDINEM REVERSAM, ITA VIGINTI AVRI LIBRAS EI REDDERE,CVM MORIERIS;VT INTERIM TAMEN REDITVS EIVS , ID EST VSVRAS SEMISSES EI PRAE-STES. poftea codicillisad Mxuium legatarium cafdem uigintilibras auri tranftulit,^: fidei eins commifitinhæc uerba. ViGiNTi LIBRAS AVRRQVAS TESTAMENTO SEMPRONIAE ALVMNAE MEAE RE LIQyi,EAS DARI VOLO MAEVIO,CAVTIONIBVS INTERPOSlTlS, VT EX EA SVMMA EIDEM SEMPRONIAE, QVA'MDIV ADVIXE-RlT,PRAESrET MENSTRVOS DENARIOS QyiNQyE,ET VESTIA-RIl NOMINE DENARIOS CENTEiNOS ViCENOS QVINOS, ID'QVE TIDEI VESTRAE COMMlTTO . CERTA SVM AVTEM TE MAEVI PRO TVA PIETATE PETITVRVM AB HAEREDE TVO, VT VO* LVNTAS ME A IN PERSONAAi ALVMNAE MEAE DVRET.q»«^' tum eft,an Mamius legatarius cogendus fitpoft mörte fuam iiigim’ M bras auri Séproniæ reftitiiere,ficut rogat? fuerat Artins barcs'reß-O'^ dit. fecundü C3,qux proponeren tur,uiginti qiiidé auri li.bras nonco-gendum prarftare ; fed alia, quæ ab eo alumnae rdifta fuut, deberi amp;nbsp;a Mæuio amp;nbsp;ab barrede eins, donee uiuat alumna. Titia teftamento Seiamlibertâ eandem'q^collaflaneam ex parte duodecimahæredem inftituerat. Pamphilo liberto fuoprædiaper fidcicommiffum dedit, in quibus amp;nbsp;crijyiCucr'ij} prædiorum,quæ appellabatur circa Colonamei denfe^ liberto cum poftea per epiftolam alias etiam res donauit, inea de Seia amp;nbsp;Pamphilo ita locuta eft. kàkçovÔ/xo/ç a« xo“S^‘ .êsAOAC«. êt* €a;a tlvaz-T« U7rO7lt;Ta-yACVa, 5^ t^placra dç i' ovoAa rov naAep'^.y TOtTroi «AtVa. ixp Siia « o-u\rj’o(f@gt; a« kÄh^ovoa©-^ Ak 7tvKT«/, ^ cv 7175«-«pa KvaUh /A^q: è’s^osJia.i è^uïn ƒoSUvai o-vyKÏüo'ip Tet^J 'rlu: koAccvh/j. qiixfi turn eft.cum Seia liberta,omilTa parte hæreditaris ei teftaméto adferi» pta,cx codicillis fideicommiirum,ideft a-v7;'js.c-;g circa ColonameÜ-gat; anfi Pamphilus ex cauffa fideicommiffi eadem prædia nindicet, doli mali exceptione fubmoueri debeatfrefpondi. translatum uideri fidei

TIT. un. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«$7;

WeicommifTum prædior um Jd eft o-vyKlHtrip^qaxefi circa Colonam. Seia liberta abhæredibus peticrat,iit fi in prouincia decefliflet, fexa ginta Lucio Titio darentur, ut is corpus eius curaref, amp;nbsp;in patriani re-portarer.amp;adiecerathaccuerba. cvi CONCEDi voLO,si qvid ex EA PECVNIA SVPERER.it. eadem die codicillos adhaeredes fuosira f«ipferat. PETO A' VOBIS.VT SIVE IN PROV1NCIA,SIVE IN VIA ALIQVID MIHI HVMANITVS ACClDERIT: CORP VS MEVM CVRE-W ET IN CAMPANIAM, ET IN MONVMENTVM FILIORVM MEO RVM REPORTARI. quæfitumeft,anid,quodfuperfueritex fexagin 13,Lucio Tirio tacite ademeritc’ refpondit. ademptum uideri. nbsp;nbsp;Qui

LHas ex difparibus portionibus teftamento hæredes inftituerat, pene omiiium bonorum fiiorum eodem teftamentodiuifionem fecit.dcin dehxcuerbaadieeit.Tjè Jï Aoitt« •araviïa tS/j uTrapy^vTw^ ^y, b^o/wç kou T«TH(5 KÀKÇovo^faç Ba^H fea/ ftov^p TSpuf'voßvya.Ti^ij^p Tii^i'/xKç ng^i StK^v-^«ç.H T»5 3^ aûTZp Treçrya-Kç. poftea codicillis Jonge aliam diuifioné fe dt bonorn fuorü inter eafdem,inter quas amp;teftaméto diuiferat.-quæ-‘Jam tarnen nulli nominatim dedit.quæfjtûeft, an Prima Ôc Scennda filiæcx uerbis teftamenti confequi poffint,iit foix habeant ea,quæ no minatim nulli relifta funt in diuifione.quæ nouiffime à patre fada eftc' rcfpondit,non à rota uolunrate receffum uideri,fed his tantum rebus, quas reformaflet. Cu poft apertas tabulas teftaméti Prifcianus uixe rit,de cuius legataportione hærcdirans mater epiftolaita cauerat, OyONIAM. COGNOVl PRISCIANVM FILIVM MEVM IN EXTREMIS ESSE.'IVSTISSIMVM ET PIISSIMVM DVXI,PORTIONEM EIVS HAEREDITATIS, C^VAM EI TESTAMENTO DEÖERAM , LEGARE MARIANO FRATRI AIEO ETIANVARIO MARITO AIEO AEQVlS PORTIONIBVS. ET SI QVlD AMPLIVS EI LEGAVERAM,ET 1D(SI QVID HVMANITVS EI CONTIGERIT) DO LEGO, DARl'QVB EIS VOLO: poftea ex eadem infirmitate Prifcianus deceffit. quxfitum eft, an legatum quoq? eius ad lanuarium amp;nbsp;Marianum ex cauffa fideicom niiffi pertineate'refpondit. pofte iiideri(fi deceffiffet ex ea infirmitate) omnimodo amp;nbsp;legatum ad eos,de quibus qnæreretur,tranftulifle,

FIlio ex parte h3eredeinftitHto,duosfiindos cum mancipijs amp;in= ftrumento omni legauir.idcm uxoriplura legata amp;nbsp;feruos Stichu amp;nbsp;Dama legauit.fed cü in altero ex fundis filio prælegatis cognouiffet nillicu non efte:Stichu mifit,amp; tâ rei rufticæ,cp rationibus fundi prxfe-cit.quæfitûeft.Stichus utrumad uxoré,an ad filiu pertineretfrefpódit. Cu memor erateorû,quæ teftaméto cauilfetrStichü his prædqs4n quæ translatas eft,adorem cedere,nee uxoré pofte Stichuex fideicómiflï

cauffa petcre. Marti fiix hreredi ex parte inftitiita: quatuor prsdi-l ïf gauit, amp;nbsp;fidei eiuscómifit, utex liis duo foceroreftitueret.deindecoai* cillis foccro ademit fideicômiiTum.quæfitô eft, an nihilomin? w pr^ kgationead matré pertincrent? refpondit.nihil ,pponi, cur ad matte perrinerent. nbsp;nbsp;nbsp;Seia reftamento fuo legauit Titio auri pondo quin^F

Titius aceufabatearn, quod patrein fuum mandaffet interßeiendun^ Seia poft inftitutam aceufationem codicillos confecit,tiec ademit Ti' no priuigno legatum, Óe ante finem aceufationis deceffit. afta cauffa» pronunciatum eft, pattern Tirij federe Seite nó interemptum.quatrO’ eum codicilhs legatum,quod in reftamento Titio dederat,non ademc rittan ab hæredibus Seiæ Titio debeaturt' refpondit,fecundum ea,qu® proponerentur,non deberi. Filiæ,quam in poteftate hahebat,intet extera legauit peculium.Idem poftteftamentum faöum pecuniam » debitore filiæ exegit,amp; in fuam rationem conuertit.quæro,an fiÜa eo nomine cum hæredibus partis agere poffïtt’refpondit. fi probaretitt» non adimendi animo faólum.-agere pofle.

DEtrahere legaris iiel adrjcere,fi nihil pratter nu meratam pecunia iegatumfit,promptumeft.cum uerores corporales interueni-unt.-amp;: fcriptura difficilior fit,Sc obfcura ob id portio. nbsp;nbsp;Gum libeïtaS adimitur.legata feruis relida nihil attinet adimi.

Vndum Msuianu m aut Seianum Titio legaaerawum ^^ uniuerfapofteffioplutiumprsdiorum fubappeH^tióc fundi Msuiani rationibus demonftraretur.-refpoiidi,

non uideri estera prædia legato uoluilTe defundum ce* dere,fi fundi Seiani preciu à fundi Msuiani precio *noil de- ^’^S*’^ pecunia diftingueretur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

° ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ir. IDEM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Cluibus ciuitatis legatumuel fidcicommiffum datum,ciuitati relidum uidetur. III. PAVLVS.

IN ambiguo fermone non utrö^ dicimus,fed id duntaxat,quöd uo* lumus.ita^ qui aliud dicit,quam uult:nelt;$ id dicit,quod uox fignifi ^Totahoc cat,quianonuult.-nec5id,quoduult,quiaidnonloquitut. i «(p«t Heeft *T) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nu. IDEM, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

Tif, quot;V. ■ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M^^

tft/inc dubio ccrtis ^ inccrtis perfonis dari debetc, ut fideicommiffï petitio poflit competere.

P Aldus refponditcum nomen fideicommiflarif teftamento adferi A ptum non fitmulli perfonæ.neg;certae, ne^ incertæ datum fidei» fommiffum uideri, indubiratum eft.

amp; poft legataquibufdam data ita fubiecit. Si QVIS EX HAE-KEDiBVS CAETERIS'QVE AMICIS, QVORVM HOC TESTAMENTO ÏiENTI0NEMHABVr,SIVE QVIS ALIVS RESTITVTIONEM MIHI IM ÏETRAVERIT AB IMPERATORE, ET ANTE DECESSERO, QVA'M El GRATIAS EGERLM.’VOLO DARl EI,QVI ID EGERIT, A' CAE-Teris HAEREDiBVS AVREOS TOT. uiius ex his,quos hæredes fcri-pfttat,impetrauit eireftitutioné, amp;antequamidfciret,deceflit. cum defideicommiffo quæreretur,an debereturc’ confultus lulianus refpó dit,deberi.fedamp;finonhæres,uellegararius,fedalius ex amicis cura« iiit eum reftitui;amp; ei fideicómiffum ptæftari. Si tibi amp;nbsp;poftumo fuo wel alieno hæreditatem reflituere quis toga uerit:

VEI ex parte poftumum hxredem inftituiffet, legatumüe fimili-tcruel fidcicommiftiim dedilTet;

VTrum ita poftumus partem faciat, fi natus fit,an amp;nbsp;fi natus non fif,quxriturc’ ego commodius dici puto,fiquidem natus non eft: niinime eum partem facere,fed totum ad tepertinere ,quafiabinU fio tibi folido relido. fin autem natus fuerit:utrof($ accipere,quan turn cuicç telidum eft .-ut iuionato,pats tibi dimidia debeatundu» obus natis, tertia tibi debeatuntribus natis(quia tergemini quoqj na« fcuutur)quarta.amp;noftra quidem state Serapia Alexandrina millier addiuum Hadrianum petduda eft cum quinop liberis, quos uno foetn eni.vaeft.fed ramen qiiod ultra tres nafcitur, ferè portentofum uidet.

Cumquidampluribushsredibusinftirutis,unius fideicómififfer, ut cü morcretiir,uni ex cohærcdibus,cui ipfe uelletjeftitueret earn par tem hæredit3tis,quæ ad cum perueniffet .• ueriffimum eft, utile effe fi# dciconmmiffum. nee enim in arbitrio eins, qui rogatus eft,politû eft, an omnino uclit reftituere,fed cui potins reftimat. plurimum enim in tereft,utrum in poteftate eius,qucm teftator obligari cogitat, faciat,fi Uelitdare.-an impofira ncceffitare dandi,foli ei diftribuendi liberum ar bitnum concédât. Qusfitum eft.fi eolmedes ex difpanbus parti-

bus fcripti fint: utru partes fuas in uirilcs partes reftituetc fingulis lt;5c‘ beant,an pro portionibus hæredîtanis.ex quibus hæredes fcripti funt’ amp;nbsp;placuit,fi teftator ita reftitui iuffiffet parté/i aliquam pecunia dey“' fet;fiquidé æquas partes iuifi fucrint darc.’côueniens uideri efle,eriâ ex fideicommiffo æquas partes ei reftitui oportere. fi uero difpares in ex pecunia diftribuéda fignificaiTet teftator,ut uideatur hæreditarijs pot tionibus congruere: confentaneum effe, etiam fideiconimiflinn pi® hæreditarijs partibus eis reftitui debere.

SI inter uirumamp; uxorem donatio fada fuerit:priorcdefundo,cui donatum eft,ad eum res redit,qui donauerat.quod fi fmiul tam i^ tm donatum eft,quâm is,qui donauerit: quæftionis decidendæ gratia magis placuit ualere donationenneo maxime,quoddQnator nonfu* peruiuat,qui rem concedere poflit.

QVi duos impubères filios habebat, ci qui fupremus morerctof» Titium fubftituitduo impubères fimul in naue pcrietantqi^ htum cft,an fubftituto, amp;nbsp;cuius hæreditas deferaturc’dixi. fi ex ordme uita deceflîfient.-priori mortuo frater ab inteftato hæres erit.pofterio* ri fubftitutus.inea tarnen hæreditate etiam ante defunfti filij habebit hæreditatem. in propofita autem quæftione, iibi fimul perierunt: utrum qiwa neuter frater fiiperftes fuit,quafi utriqj ultimi deceftiflew* deanturranuero ncutri,quia comparatio pofterioris dccedenrisex fado prioris mortui fumatur.quæritur tquot; fed fuperior fententia m^gis admittenda eft, ut ntriqj hæres fit. nam Sequi unicum filium habet, 11 fupremü morienti fubftituir,non uideturinutiliter fubftituiflc8c pxi mus adgnatus intelligit etiam qui foluseft,quic^ neminem antecedit Se hic utriq5 ,quia neutri corum alter fuperftes fuit,ultimi pnmiqïobi-erunt. nbsp;nbsp;Gum bello pater cum filio periffet,mater'c^ filij quafi pofte»

mortui bona uindicaret,adgnati uero patris quafi filius ante perijffet: diuus Hadrianus credidit pattern prins mortuum. Si cum fiIio fuo libertus fimul perierit.-inteftati patrono légitima defertur hæreditas.fi nonprobatur fuperuixiffe patri filius hæcenim reuerentia patrona-tus fuggerente dicimus. Si maritus Se uxorfimul perierint: ftipula» tio dedote ex capitulo Si iN MATRMONio MVLiER DECESSH-SET habebit locum:fi non probaturilla fuperftes uirofuifle. Si Lucius Titius cum filio pubere,quem folum teftamento fcriptum harte« dem habebat, perierit;intclligitur fuperuixifle filius patri, amp;nbsp;ex tefta« méto hæres fuifle,Se filij hæreditas fuccefforibus eius defertur.nifi coii trarium adprobetur. quod fi impubes cum patte filius perierit.-credi-tut

SI fuerit legatum relidum ex cognatis meis, qui primus capitoliü afcederit: fi fimul duo ucniffe dicantur,nec apparea^quis prior ue nerit;an impediet legatuC' uel ft ei,qui monumentii fcccrit, amp;nbsp;plures fe ccrint: uel ei,qui maximus natu eft,amp; duo pares aerate fintC' fed amp;nbsp;fi le» gatiina Sempronio amico fueritrelidum,amp; duo fintæquacharirare coniuudiraut fi duobus eiufdemnominis fuerit legatüfputa Sem-pronijs)mox Sempronio ademptüfit,nec3pparear,cui ademptunt fitaitrumdatioin utriufcpperfonainfringatur^an ademptio nulla fit, quxri poteftc’Item fi ex pluribus feruis eiufdemnommis uni uel qui-bufdam libcrtas relida eftfÄ: uerius efljn bis omnibus ctiam legata Sc libertates impedirirademptione autem in utrunqj ualefe. Plane fiita ancilla libertatem acceperit, Si PRIMVM marem pepere-Ri T, LIBERA ESTO.-ôehæc uno utero marem Sc foeminam peperiflet: fiquidé certum cft,quod prius edidiffetmon debet de ipfius ftatu ambi gi.utrö libéra fit,nec'ne. fed nee filice. nam fi poftea édita eftrerit inge* nua. fin autem hoc incertum eft, nee poteftper fubrilitatem indicia« Icm manifeftarinn ambiguis rebus humaniorem fententia fequi opoe tet;ut tam ipfa libertatem confequatu r,quam filia eins ingenuitatem, quafi per præfumptionem priore mafculo edito.

QVoties libertis ufusfrudus legatur, Sc ei, qui nouiflimus fuperlt; uixerit,proprietas;utileeftlegatum.exiftimo enim omnibus libertis ’proprietatéfubhacconditione,si NOVISSIMVS SVPERVIXE« RiT,dari. XliL IDEM.

QVoties in adionibus aut in exceptionibus ambigua oratio eft: commodiffimum eft id accipi^quo res,de qua agitur,magis ua leat.quam pereat.

SIis,quiducentadepofuit,ita leget Seio', CVM DVCENTIS, QVAE APVD EVM DEPOSVI,TRECENTA LEGO: fingulæfummæfepa ratæquidemcertamhabentdemonftrationcm,coniundioneuero ta» li incidunt in ambiguitaté.fed dicendû eft,nó trecenta, fed quingenta deberi:gaduæ fummæiungunt. Siquisleget,FVNDVM SEiANVM HAERESMEVS ATTIO CVM DIONE MAE Vil SERVO DATO; dubi« tatiir quidem,Dioni quoq; fundus legatus fit,an Dio cum fundo lega tus fit.fed magis dicendum eft,non folum fundum, fed etiam feruum Dionem effe legatum;maximc,fi nullas iuftas cauffas habuit Dioni 1c gandi. Cumita ftipulationem concipimus, si hominem avt M M fun*

FVNDVM NON DEDERIS, CENTVM DARE SPONDESC’ummq; cft facicndutnjneftipnIatioconimittatur.-ideftjfniealrerü.fiueneaKiim faâum fit,tenebit ftipulatio.idemcpeft cuidcnter.cum propofitis fpe« cialiter plunbusrebus, quas fieri uolumus,itaftipuiamur, Si QViD EORVM FACTVM NON ERITï’uclutiSTICHVM, ET DAMAM, ET EROTEM SISTIC'SI QVIS EORVM NON STITERIT,DECEAI DARI^ necefleeftcmomnes fiflere,iit ftipiiJarioni fatisfiat.iieKiitpropiiis acccdamus} fingamus ita ftipubtionéfaftam, si STICHVM, ET DA* MAM, ET EROTEM NON STITERIS, DECEM DARlf ne^enim dubitamus, quin xque omnes fifti oporteat. Vtrum ita concipias ftipulationem, si iLLVD avt illvd factvm non erit.- an hocmodo,SI QVID EORVM FACTVM NON ERIT,QVAE VT FIERENT, COMPRAEHENSA svNT,hocintereft.-quodquamuis alrero fado,iieruni fit, hoe aut illud uere faftum effe.-non ideo ramen neriim crit,hoc aut illud fadö non effe. na fimul ea poffiint effe uera,quamins inter fe contraria funt: quia cü fignificatio non ex uniuerfo, fed ex ali quo fumitur.fi ueru aliquid inde fit,ucrd efficit totam orationéificutè contrario dux orationes pugnantia cótineiitcs fimul falfx funt.ueluti fi qui liberorö partim puberes,partim impubères dcceflerint. nam amp;nbsp;hoc falfum erit,ocs impubères deceffilTe.-êe illud, oés puberes deceffif-fe. id accidit,quia fignificatio fumit ex uniuerfo, in quo fi aliquid tab fum eft,totamorationé falfam efficit. animaduertendu igitur effquid fit,dequoquxritur.namcüitaconcipio,Sl iLLVD AVT iLLVD FACTVM NON ERIT: quxri debet,an aliquid faâum non fit. illius ef» feftiis hic eft,ut neutrum fiat: huius autem, ut utrun^ fiat. nee in ih lo prodeft aliquid non feciffe,fi aliquid faftum fit; nec^ in hoe aliquid feciffe,fi aliquid faftum non fit. proinde fiquis interroger, EORVM QyiD,QyAE TIBI OBilCiVNTVR,BECiSTit'illeneget;hoc exprimit, EORVM QyiD,QyAE OB1ICIVNTVR,NON FECi,ideftnihilhorum feci. Si quis autem plura in ftipulatum deducat,quorum unumfie* riueliniracomprxhcnderedebet, ILLVD avt iLLVD fieri SPON-DESC’SI NIHIL EORVM FACTVM ERIT, TANTVM DABISf item fi paterfamilias in teffameto ira fcripferit,Sl QVIS MIHI FiLlVS AVT FILIA G1GNETVR,HAERES MIHI ESTO. Sl MIHI FILlVS AVT FILIA HAERES NON ERIT,SE1VS ESTO; non fatis uoluntatem fu5 dc* clarauit, fi nó aliter extraneum haeredem effe uolet,qudm fi neeg filins nelt;5filiahxresfit.hocenimmodoconcipioportet,Si MiHi NBCFI Livs NEC FiLiA HAERES ERIT.poteft autem interdum fuperior fcriptura effe neceffaria:fiquis cum filiumâc filiam habeaqutrunej hreredem mftnuere uelit. fed fme alter futurus haeres fit, extraneum nufee-

tiiifccrc.'fiuc ncutri,extrancum fubftitnere. fed procliuins eft, fenfen* tiam teftatoris fic effe inrerpretanda ; ut fine filius/iuc filia nati ei fne* tint ; extraneus non admittanir,nifi fpecialiter hæc teftator expreffib

SIquisirafcripferit,ILLIS, Qvi testamentvm mevm signa-VERVNT,HAERES MEVS DATO DECEAÎ. Trebatius Utilelega* turn efle putat.quodPomponius uerius effe exiftimanquia ipfunrte* ftamentumcofirmatutteftibusadhibiti’s.quoduerum efle exiftimo.

QVacdam funt,in quibus res dubia eft,fed ex poft fado retroduci tur,^ app.aret quid adum fit. ut ecce fi res legata ftierit, amp;nbsp;delibe »ante legatario earn rem hærcs all) tradiderir. nam fiquidem uolnerit legatarius habere legatum; traditio nulla eft. fi uero rcpudiaueritaia« let. Tantundem eft,ô(:fipecuniamhæreditariam legatam crediderit hæres.nam fiquidé no repudiauerit lcgatarius;alienam pecuniam crc didit fiuero repudiauerit.fuam pecunia credidifle uidetur. quid ergo ficonfumptafuecitpecuniafutiqt idem eritex euentudicendum.

QVod de panter mortuis traftamus,amp; in alijs agitatum eft. ut ecce fl mater ftipulata effet doté à marito, mortua filia in marrimo* *110 iibi reddi,amp;fimul ci'i filia perqffet.-an amp;hæredibusmatris aflio ex ftipulatu cópetcretC'amp; diuus Pius refcripfir,non effecommiffam ftipii lïtionemiquia mater filiæ non fuperuixit. Idem quæritur,fi extraite *is, qui dotem ftipulatus eft, fimul cum marito decefferit, uel cum ea, ^opter quam ftipulatus eft.an ad h.Tredé fuum adionem tcanfmittat. T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVIII. PAVLVS.

SEd amp;: in illo quærit ,fi parirer pupillus,amp;qui ei fubftitutus crat.fra-ter neceffarius decefferit:frater fratri hæres exiftat,an contrat’uel fi dnoinuiccmnecelfarij fubftituci funt,amp;unâ perierint.-an hæredes exfti *ifteuideanturt'uel alter alteri,fiinuicem hæreditatem rogati fuerinc ïeftitucrefin quib9 cafibus fi panter decefferint,nec appareae.quis an J®fpiritum emiferit; non uidetur alter altcri fuperuixifle. Sed amp;nbsp;circa l^gem Falcidiâ,fi dominas cum feruis fimul uita fundus fit, ferui qua ’* in bonis eins mortis tempore fuerinr,non computantur.

Cicognatis legatum fic,amp;hicognatiquidem efle defierint,in ciuita Ote autem maneant:dicendum,deberi legatum.cognati enim tefta *^cnti fadi tempore fucmnt.ceite fi quis teftamcnti fadi tempore co* MM if gna»

DIGESTORVM LIB. XXXIIIL

gnatns non fuit,mortis autem tempore faflus eft per adrogationem: facilius Icgarii confequitiir. Siquis cognationi leget: idé eft, atcjli cognatis legaflet.

CVmfenatustemporibusdiui Marei permiferit colleges legari: niilla dubitatio eft,quin fi corpori,ciii licet coirejegatu fir,debc atur cui autem non licet, fi legetur: non ualebit, nifi fingulis legetur. hi em m non quafi collegium,fed qnafi certi hommes admittentur ad legatum. • XXII, IDEM.

Vßi eft Lierbor um ambiguitas,ualetquod adi eft.neluti cum Sri» churn ftipuler^amp;lint plures Stichimel hominem Carthagini, cum fint dux Carthagines.-femper in dubrjs id agendum eft, ut quam tutiftimo loco res fit bona fidecontrada: nifi cum aperte contra le» ges fcriptumeft.

GVm pubere filio mater naufragio perqt.cu explorari non poffif, uter prius exftindus fit.humani? eft,credere filiii diutius uixilTe« XXIIII. CAIVS.

SI mullercum filio impubère naufragio penjt .• priorcm filium nc» catum effe intelligitur.

CVm in teftamento ambigue^ut etiam perperam fcriptum eft.’ benigne inrerpretari, amp;nbsp;fecundum id,quod credibile eft, cogifa* tum,credendum eft.

QVEM HAEREDI MEO DIXERO VELLE ME LIBERVM tSSE» LIBER ESTO.CVI VT DARE DAMNAS SIT HAERES MEVS^ DIXERO, EI HAERES MEVS DAMNAS DARE ESTO.teftatoris UOlu tas(fi quibufdam argumentisapparebit,dequo dixit)adimplcnda eft.

CVm quæritur in ftipulatione,quid adi fitrambiguitas contra fti* pulatorem eft.

Siquis de pluribus unum manumitti uoluerir,nec apparent,de quo manumittendo teftator fenferit: nulli eorum fideicommiffaria liberras competir.

QVi habebat Flaccum fullonem amp;nbsp;Philonicum piftorem, uxori Flaccumpiftoremleg.iuerat.qui eorum,8cnumuter^ debebi» turf placuit primo eum legatum effe, quem teftator legate fenfiffet. quad

TIT. VL ET VIT. ' - JJ^J ^uod fi non appareretprimum mfpiciendnm effe, an nomina femo« ïum dominus nota habiniret.quod fi nota habuiffet; cum deben,quf wominatus effet, tametfi in artifido erratum effet, finautem igno» ta nomina feruorum effent; piftoreni legatnm uideri perinde,ac no-toen ei adiedum non effet.

PLures tcftamentomamimiferat.’inqaibus Sabinam amp;: Cyproge« niam,cumquiflt;5 eorum adtricefimu annum ætatisperueniiïcr, amp;nbsp;cum liber quifqj corum cffet,cert.im funimam dare uoluit: amp;nbsp;con* iunfta fcriptura ita caucrat. sabinae et cyprogeniae pari, CVM AD STATVTAM AETATEM PERVENERINT, SINGVLIS DECEM. ET HOC AMPLIVS ALIMENTORVM NOMINE IN ANNOS SINGVLOS, QVOAD VIVENT, SINGVLIS DECEM. quæfitûeft,utrum omnibus manumififis alimenta debeantur, an uero Sabine Sc Cypro-geniæ folisfrefpondijfecimdum ea,quæ proponerentur,inden omni* bus alimenta legata.

Ilioctiamfamilias uel feruo hacrede inftituto, fiin p.is tris dominiue poenam illicite uel probrofe datum eft, nullius momenti legatnm effe refpondit. non enim id

1 folum,qnod in hæredis,fed omne,quod in cuiuf9 ^“crö ______P aliquod ex ultima noluntate fentientis,pœnani in tefta mciito fcriptum fit,nHllius momenti habendum effe.

Atoniana régula fic definit.quod fi teftamenti fafli tern* pore deceffiflet teftator,inutile foret: id legatum,quan-docunlt;5deccfferit,nonualere. quae definitio in quibuf« dam falfa eft. quid enim, fi quisin legauerit, SI POST CALENDAS MORTVVS FVERO,TITIO DATOfanca« M M iij uilla*

uillamntäiatn hoc modo/i ftatim tnoxtuiis fuerit.non cffe datum k* gatum uenus eft,quam inutiliter datu. irem fi ribi legatus eft fiindus, qui fcribendi teftamenti tempore tous eft.û eiim uiiio teftatore aliéna ueris.legatu tibi debct,quod non debcretur,fi reftator ftatim deceffif» fet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II. PAVLVS.

SEdamp;fificIegauerit,Si FiLiA MEA Tirio NVPTA ERiT:ftiffice» re uifum eft,fi mortis tempore nupta inueniatux, licet teftamenti fadi tempore fuerit impiibes.

m. PAPINIANVS. CAtoniana régula non pertinct ad hæreditates, nc^ adea legate, quorû dies non mortis tempore, fed poft aditâ hæreditaté cedit.

SI quîs hæreditarem,uel legatû fibi adfcripferitrqnaeritiir, an hæreditas,uel legatum pro non feripto habearurt à quid fl fubftitutum habeat huiufmodi mftitutiof'refpó di. pars hæreditatis,de qua me confuluifti, ad fubftirotS _______pemner.nam fenatus^cum pœndlcgis Cornelia fo'i*^*’ tucretaduerfus eum,quifibi hæreditatem uel legatum fcripfiff^xo« deni modoimprobafleuidetur, quo improbatæfuntiHæ, QVA EX PARTE ME TITIVS HAEREDEM SCRIPTVM IN TABVLIS SVlS RE CiTAVERiT,EX EA PARTE HAERES ESTO;utperinde haberéturAC fi infertæ teftamento non fuiflent.

QVæinteftamentofcriptaeffent,neque intelligerentur,quid fi« gnificarent: ea perinde efie, ac fi fcripta non effent, reliqua au « tern per feipfa ualere. III. MARTrANV5.

Slinmetallumdamnato quid extra cauflam alimcntorum relidu fueritipro non feripto eft,nec ad fifcum pertinctna peens ferimS eft,non Cxfaris. amp;nbsp;ita diuus Pius rcfcripfit. Sed amp;nbsp;fi poft teftamentnm faftum hsres inftitutus,uel legatariusin metallum damnatus fit.adfi feum non pertinet. Item fi feruo alieno quid legatum fuerit, amp;nbsp;poftea

TIT. Vin. ET IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nlt;S7

î tefhtorc redemptus fir.Icgatuin exftirigintur. nam qnæ in cam cauf fam peruencrût, à qua incipere non poffunt,pro non feriptis habent. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1111. VLPIANVS.

Çlco tempore,quo alicui legatum adferibebatur, in rebus humanis l3’ion erat.-pronon fenpto hoc habetur.fed amp;nbsp;ft inhoftium potefta-teerar^quo tempore teftametum fiebat,nccg abboftibus redijnpro nö fcripto ent.êt ita Julianus feribit.

QVodquisfibi adferipferit, fi alijreftituerea teftatore iuflus cft: cum onere fideicommiffi id apudhæredem remanet, quamuis pro non fcripto fit.idemeftamp;in teftamento miliris.

lui Seuerus amp;nbsp;Antoninus refcripferunt,qnafi indignum carerc legato feu fideicommiffo libertum, quæ ei ex te-ftamentopatronirelifta fuerant, cumpatronum fuum poft mortem eins quafi illicitae mercis negociatorem de tulerat,quamuis amp;nbsp;præmium meruerit.

AVfertiirhaereditasex affeAadfifcum pertinet,fi emancipatus filins cótra tabulas bonorum pofTeiTionem patris, ut practeritus petierit.ôtex fubftitudóeimpnbetis adierithaereditatem. Item fi quis montra mandata duxerit uxorem ex ea prónincia, in qua officium ali* ^uodgerit;quod ei ex teftamento uxoris adquifitum eft, dini Seuerus «Antoninus refctipferunt,rctinereeuninon poffe; tanquamfi'tutor pupillam contra decretum ampliflimi ordinis indomum fuam duxif f^r utrocgergocafibamp;fiex affe hxres inftitutus adierit haereditatem, fifco locus fit. nam quafi indigno ei aufertur haereditas. per contrariö lutem dufta tam ab eo,qui officium in prouincia gerebat, quim 4 tu= lore illicite;magis eft,ut dicatur capere ex teftamento, nee quafi indi= 8riam elTe repellendam.idem erit,fi quis uiui ignorantis bona uel para rem bonorû alicuius cognati donauerit.nam quafi indigno aufertur.

j Ndignum effe diuus Pius ilium dccrcuit(ut amp;nbsp;Marcellus libro duo-J,^cimodigeftorumrefert)quimanifeftiirimc comprobatus fit id '8gt;ffe,utper negligentiamamp; culpam fuammulie£,â qua hares in-“rrutus erat^moreretur,

‘ * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vlpia

PApinianus libro quinto quatftionum ait. fiqiiis unum hacredem quafiperfaJfumadferiptum accufaiiit; Jegatum ei non aufern* cohaercderehöum,queni non inqnietauit.

POftlcgatuni acceptum non tantum Jicebit falfum arguere tefta* mentum/ed amp;nbsp;teftamentum non iure fadum contendere, inoffï* ciofum autem dicere non permittifur., JiJe,qui non lure fadum con tendir,nec obcinuitaió repelhtur ab eo,quod meruir. ergo qui iegaw confecutus,poftea falfum dixitzamittere debebit, quod cófeciitus eü-De eo ucro,qui Jegatum accepit, fi negetiure faflum effe reftamenw, diuus Pinska refcripfit. cognari Soplironis, licet ab Jiærede inflituto Jegata acceperunt.-tamen fi is cius conditionis fuerit mftis^ur obrinere hæreditatem non poiTi t,amp; iure inteftati ad eos cognatos pertineafpe* tere hæreditatemipfo iure poterunt. Prohibendi autem fint, an non-' ex utriuf9perfona,conditione,xtatc,cognita cauffa à indicéconfliW' endum erit, nbsp;nbsp;Amirtere id,quod teftamenro meruir, amp;eiini pLacuif,

qui tutor dams exeufauit fe à rutela,fcd fi confecutus fuerit.’nô admir-rerur ad exeufationé.diuerfum putoin co, qui legatû tantum nieruit, amp;nbsp;à marre pupilli tutor petitus,excufare fe maluithic enim nihil coiK craiudicium defundi fecit.fedhoclegatum,quod tutori denegatnr, non ad fifeum rransfcrrnr,fed filiorelinquitur, cuius utilitäres defer* ræ fnnr. Si parer aceufauerit teftamentum,uel doniinus-denegaW' tur ei adio etiam eius,quod filio cius,ucl feruo legatum eft, fi adipfos emolumenrumreiperuenturumeft. quod fi perfonam illorum fpe* deerdinerfum dicendum eft. Si feruum fuum rogatus fit manumit terc,qui legatum meruit,nel etiam ipfi feruo uctun^ datum firdicen« dum eft,non debere obeife feruo fadum domini;fcd à fifeoredimen* dum, urmanumittatur; firamen uelitferuum uendere; quia nonpo* teft cogfqni indicium fpreuit defundi. nbsp;nbsp;nbsp;Si filiusfamilias falfum ac«

eufauerit teftamcntum;uidendum eft, an denegari debeatadio patri. amp;nbsp;puto, fi inuiro patre accufauit.- non elfe denegandam patri adioné. Si is,cui rogatus fum legatum reftituere, falfum dixent: reftituere id fifco debebo. nbsp;nbsp;Qui accufauitfalfum, hæres legatario exftitit,ucf

hæredi fcripto. nihil huic nocere dicendum eft. fimilis eft ei, amp;nbsp;qui in-officiofum dixit. Aerati eius,qui accufauit, ignofcitut: amp;nbsp;maxime, fi tutor.uel curator dicere falfum,ucl inofficiofum uelir.amp;ira impcra» tores Seuems amp;nbsp;Antoninus refcripferunt. Hisquo^,qui reftimonio fuo intentioné adiuuauerunt accufatoris.,deneganda eft adio.idem'eç diuus Seuerusdecreuit. nbsp;nbsp;Sunt, quiputant Camp; rede; amp;nbsp;ei denegan»

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dam.

^öi.qaï accufatori adfuerit,amp; fjdeiuffor pro co cxilitcrit. Quicbni amp;:præfidem indignum putant, qui teftamentum falfum pronuncia« uit : fi appellatione intercedente^ hærcs feriptus obtinui t. Aduoca» torn fifci,qiii intentionem delatoris exfequitgrUn omnibus ofFicq ne-teffitas fans excufat. Qui principale teftamentum arguit,amp; à fecun distabulis repellendus eft.item à codicillis ad teftamentum fadisjicet non confirmatis. non idem fequendum eft/i fccimdas tabulas uel co-dicillos coarguit;quia non utrun^ hoe cafu improbaffe uidef. An li bertas ei feruo data,qui teftimonio fuo infringere uoluerit teftamen-tü,auferri debcat,uidendum eft. fideicommiffum uti^ non eft dignus confequi;amp;delibertatediuusPiusludicauit,eaeftepriuandnm. Ei, 91Û tutor datus eft,non prodeft ad cxcufationem, quod falfum dixir, fed älegato remouetur. Qui mortis cauffa donationem accepit ä teftatore,non eftfimilisin hac cauffa legatario.alia cauffaeft eius,qui propter teftamentum d legatario ueld ftatulibero accipere iuffuseft. bic enim ut indignus repellitur.amp; Falcidiæ beneficium hæredi fcripto auferri debere,diuus Pius amp;nbsp;diuus Marcus putauerunt. Omncs,qui utindigni repelluntur,fubmouendi funt à præmio,quod fecundu edi-Öum diui Traiani datur his,qui fe deferunt. »

REfcriptumefta principe, haeredem rei, quam amouiffef,qnara tam non retinere.amp;: ideo fi is,qui quadringenta habebat,uniuer-' •1 quadringeta legaffct,amp; hærcs centum fubtraxiflet.trecentorû quar« tam retinebit ( feptuagintaquim^ fcilicet ) amp;nbsp;duc en ta uigintiquinq? da bitlegatarijs.fed ex centum,quæ fubripuit,legatarqs quidem dabit fe ptuagintaquinlt;5;reliqua,id eft digintiquineg, ad fifeum uenient.

QViTirij teftamentum falfum dixit,nec obtinuit.hæredi eius ha: res exiftere prohibendus non cft.quia non principaliter in Tinj næreditatem fuccedit.

SI inimiciciæ capitales interuenerint inter legatarîum Sa teftato» rcm,amp; uerifimile effe coeperit,teftatorem noluiffe legatum fine fi* deicommiffum præftari ei,cui adferiptum relidum eft .• magis eft, ut, ^atum ab eo peti non poffit. fed amp;nbsp;fi palam Se aperte teftatori malc-d'tci'it,amp; infauftas uoces aduerfuseumiadauerit.-idemerit dicendu.

IN fraudem iuris fidem accommodât, qui uel id, quod rclinquirârj ucl aliud tacite promittit reftituturum feperfonæ,qu£elegibus ex teflamentocapereprohibetiw.’fme chirographum eo nomme dede-rit, fine nuda pollicitationc repromifent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si quis ci,qui capere

po(ïit,rogatus tuent rcllituere,à is mords tempore prohibeat hoc le» gibus caperç;non dubito,quin Se fi deficit fideicommiffum,apud eum tam en,qui rogatus eft reftituere,manere debcar quia nulla fraus dus interueniiTe uiderur; ni fi fi in futurum cafum fidem accommodaue» rit,id eft,ut licet capere legibus prohiber! cœperit, reftituat. nbsp;nbsp;Rede

didum eft,fi pater fiho,quem m poteftatehabebat, tatiram fidem in» terpofuericnô debere id filio nocere,quia parendi neceftitaté habuit.

HAeres,qui tacitam fidem contra leges accommodauit; in ea pat te,in qu.a fraudé adhibuit,Falcidia non utitur.amp; ita fenatus cen» fuit.fedfimaior modus inftitutionis,c^fraudis fuerit.-quod ad Fal-cidiam âttinet,de fuperfluo quarta retinebitur.

CVm quidam fcripfiffet hæredes, quos inftituere non poterat: quamuis inftitutio non ualeret, nelt;ç fuperius teftamentum ru» ptû eflet:hæredibus tarnen ut indignis,qui non habuerunt fiiprcmam uoluntatem, abftulitiam pridem fenatus hæreditatem. qiiod ditius Marcus in eins petfona iudicauit,cuius nomen perado teftamenfo te ftatorinduxerat.cauffam enim ad præfedos ærarijmifit.uerumabeo kgata relida falua manfcrunt.de piæccpnombus eidem datis uolun* tatis erit quæftio.Se legatum ei non denegabitunnifi hoc euidcnter te-ftatorcmuoliuffe appareat.

CLaudius Scleucus Papiniano falutem. Mamins in adnlterio Sem proniæ damnatus,eandem Semproniam non damnatam durit in uxorem.qui moriens earn hæredem reliquit.quæro,aniuftumnia-trimonium fuerit,8e an mulier ad hæreditatem admittaturftefpondi. neep raie marrimoniumftare,ne(ÿhæreditatis lucrum ad mulierem. fed quod rchdum eft,ad ftfeii pertinere.fed Se fi talis mulier uirumhat ledé inftituerit:amp; ab eo quafi ab indigno hœreditaté auferri dicinnis.

MVliercm.quxftuprOcognita incontubemiö militis fuit(amp;fi facramento miles folutus,intra annum mortem obierit)non admitti ad teftamentum iure militia: fadum; amp;nbsp;id, quod reliftum eft, ad ft.

TIT. IX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1371

HAcredi,qui falfos codicillos ede dixit, neq; obriniiit.hœreditas non aufertur. ft tarnen aliquid à cohærede codicillis acceperit: eins aftio denegabitnr.itaej ft bonorum inter hæredes diuifionem de-funftus codicillis fecerit.-partes quidem hæreditarias, in quibus legatu confiftere non potiiit,tenebit.-fed Falcidiæ beneficio nó utetur, fi tan» tuminamiffis portionibus erit,quod Falcidiam æquitate compen* fationis reeufet.

CVm fecundis tabulis pater impuberi filio fratris filios coliaeredi* bus datis fubftituiffet,ac fubftituti fratris filq poft mortem pueri matrem eius partus fubiefti ream poftulaffenr,ut hacreditatem patrui kgitimam obtinecent: uiâis auferendameffe partem hæreditatis ex cauffa fubftitutionis refpondi, quia fententiam fecundumfe diââ ex teftamento non haberent. C^oniamftuprumincacontrahinópla cuit,qa«fe nonpatroni cócubinam effe patituf:eius,qui concubinam babuit,quod teftamento reliäum eft,aftio non denegabitur:id'lt;^ in te Lamento Cocceq Caffiani clariffimi uiri,qui Rufinam ingenuam pleno *amore dilexerat, optimi maximi'q; principes noftri iudicaue= ^aFs.hOx mnt;cuius filiam,quam alumnam teftamento Caiftanus nepti cohæ* nore. fedem datam appellauerat,uulgo quaefttam apparuit. Cum haere-dis nomen mutata uoluntate paterfamiliasjncifis omnibusjnduxifs fet.atcj ideo fifco portionis emolumentum adindicatum fuiffet; earn lernlegatarrjs non obeffe,qui retinuerant uoluntatem, diuo Marco Phciiit.amp; ideo cum fuo onere fifcum fuccedere.

TTAercdcm3 qui feiens defunfti uindiââ omifit, amp;nbsp;infuper habuit £~£fruftus,-omnes reftituere cogendum exiftimaui; nee probe defi-' deraturum,aftionemconfufamreftitui. deceptum autem ignoratio-nefafti,bonæfideipoffeffbris defenfionemhabiturum(ante motam fdlicetcótrouerftam)fi ratio fruduum fubducatur,nec improbe con* fufamadionemreddi poftulaturum.

1^ Vm,qui taciturn fideicommiffum in fraudem legis fufeepit, cos XL^F’cxjfruftus.quos ante litem motam perceperit, reftituere co# gtndiim refpondi C quod bonaefidci poffeiTor fuiffe non uideretur) Wemplo bonorum fifcouindicatorum.poft motam autem detacito Rdeicommiffo controucrfiam,ante percepta fruftuu precia cum ufu* ^effe reftituenda refpondi; fed Öc omniu ftuâuum,quorû precia per s.

cepta fiietantqwod fi fruâiis in ufu habuiffetreorâ precia tantum refti tui fatis effe. fed diiius Seuerns bonorum tacitereliâoiû,titradiftin» âionemtemporis ftuâus duntaxatdeberi,nonetiam ufucaseotum benigne decreuit.qno inre utimur. Bonis uniiierfis ex cauffa taciti fideicommiffififcoreftitutis,hæredem omisærisalicninon fpedare conuenitnec aliud feruatur tu or ce non defenfa.fi quid tamen ob adi« tam hæreditatcm adionibus aut feruitutibus confußs amiferit-atixi« lio reftitutionisnon merebirur. Pro partebæres inftitutus,pratdij legatu acceperat,amp; hæreditatem non capienti tellitucndi taciram mi nifterium fufceperat.quanquam legatum pro ipfius parte non confti tiiTerJcieocp portionem iftam pro haerede poflideret: tarnen ei prædi-nm integrum efferelinquendum refpondi, nelt;$enim ratione iuris ae pofïeffionis uarietatem inducere diuifionem uoluntatis.

SI fcriptis hïcredibus ideohæreditas ablata effet, qiiod teftatora!i«lt; nd teftamentum mutata uoluntate fa tere uolumet,amp;inipeditus ab ipfis effetab uinuerfo iudicio priore receffiffe eum uideri.

POrtiones qiioq; eorum fifco uindicantnt, qui morté liberrornm fufpeflö decedentiö non defenderût.omnes eniharedes, ueleos, qui loco h«redis fiinr,officiofe agere circa defandi uindida conuenit»

TVtorem, qui fui pupilli nomine falfum,uel inofficiofum k^^* mentum dixit; non perdere fua legara,fi non obtinucrit,optima ratione defenditur.amp;: fi libertum patris pupilli fui nomine capitis accu faueiit.non repelli à bonorum poffeffione contra tabulas: quia offict] ncceffirasA tutoris fides excufata effe debet: nee quifquam iudicü ca« lumnia notabittutorem,qui non fuis fimultatibus aceufationem fub, nomine pupilli inftituit, fed cogente forte matte pupilli»ucl libertiS! patris inftantibus.amp; fi tutor reum aliquem poftulauerit pupilli nomi ne,amp; ideo nó fit exfecutus,quod interim ad pubertatem pupillus per* uenerinnon oportet dici in Turpilianum eum fenatufconfultum mei difle.difcreta funtenim iura Cquamuis plura m eandem perfoni de« uenerint ) aliud tutoris,aliud legatarq. amp;cum non fute perfonæiure, fed pupilli aceufauerinpropnam pœnam mereri non debet, dcniqpu pillo relifta in eo teftamento, nifi à principe conferuata fint, pereunt: adeo illeeftaccufatoris defenfor,6c quafi patronus. idem à Sabimis fcripfitlibris ad ViteUium.

vl qnilibethærcsexcuiufciincj teftamentotacite rogatusfuerit,ut kJquadrantem,quem legis Fakidiæ beneficio retinuit,non capienri îtftitiiat.-æquc locus crit fenatufconfulto.neq^enim multtim interes Winter tale fideicommiffnm,amp;: cum quis id,quöd ad fe ex haereditate Perueneritjteftituere rogatus fit.

SI teftamentum patns iiire fadum filius negauerir: quoniam de ills' re difputauic,non indicium impugnauit,aut accufauit: rennet dea lundi uoluntatem.

SI gener focerum hsredem reliquerit.iaciti fideicommiffi fufpitio-nem fob ratio paternæ affedionis non admittit.

DE CONDITIONIBVS, ET DEMONSTRA* tionibusA cauiris,amp; modis corum.quæ in teftamento fcribuntur. Tit. I.

Egatis,quae telinquuutur,dies aut certus,aut incer tus,aut conditio adfcribitur,aut ( fi nihil horum fa dum fit )præfentia funt,nifi uel ipfa conditio infit.

Cum dies ccrtiis fcriptus eft, quamuis dies non® dum uenetit, folui tarnen poiTunt.-quia certum eft ea debitum iri. Dies autem incertus eft,cum ita fcribittir, HAERES MEVS,CVM MORIETVR,DECEM DATO, nam diem incertu habet mors eins, àideofi Icgatarins ante deceiTerit, ad hærcdc eins legatum non tranfit.qiiia no ceffit dies uiiio eo,quamuis certu fuerit hxredc moriturum. Ineft aut conditio legatis,ucluticuitaIegamus,QyoD EX ARESCVSA natvm EVE=

RIT,HAERES DATO.-autFRVCTVSjQyi EX FVNDO PERCEPT! FV ERINT,HAERES DATOiailt SERVVM,QyEM ALII NON LEGAVERO, SEiO DATO. NN iij Vlpia-

COnditionumqiiædamfunr, quxquandoq? impkti poffunt cria uiuoteftatore.-utputa si NA vis EX ASIA VENERiT.namquâ' docunqj ueneritnauis,conditioniparitiim uidetur.quædam funt.qtis nonnifipoftniorterateftatoris.ueluti Si DECEM DEDERIT SICAPI TOLIVM ASCENDERIT. nam utparuiffe quis cenditionitiideatufieti am fcire debet,hanc conditionem infertam.nam ft fato fecerit: non ui dctiir obtemperaffe noluntati.

Iir. IDEM. « OBtinnit impoffibiks conditioncs teftamento adfcriptas pto nul Jis habendas.

SI his kgatum eft,quibiis patronus legata præftat.•temperaredebet praetor conditionemrut amp;nbsp;patrono,amp; hacredibus fcriptis, pro por* none dentur conditionis explendæ gratia. nbsp;nbsp;Si ita fcriptum lit, SI IN

OyiNOyENNlO PROXIMO TITIO FI LIVS NATVS NON ERIT.TVM DECEM SEIO HAERES DATO: ft Titius ante mortuus fit,non ftatim Seio decent deberi : qni.a hie articulns TVM extremi quinquennia tempus fignificat.

COnditionibus pupillus amp;nbsp;fine tutorisauthoritatc parère poteft. nee quern mouerit,quod expleta códitionc neceffarius hæres ali» quando effe poteft.nam hoc iure poteftatis fit, non códitionis expie* tac. nbsp;nbsp;nbsp;Item feruus,uel filiusfamilias fine iuffu patris,uel domini con

MVlta teftamento nócommittitur abhaeredc,uelkgat.irio,uel eo,qui ex ultima uoluntatealiquidlucratur,qai alicuius arbi-tratu monumentum facerc iuffus eftrfi is,cuius arbitrium cft, non ui* uat,uel adeffe non polïir,aut ei arbitrari nolir. nbsp;nbsp;nbsp;Si feruos certos quis

manumifiiret,hæreseire iuffus erat.quibufdam ex his ante mortuis: Nerarius refpondebat,defici eü conditione;nec æftimabar, parère pof fet conditioni,nec'ne.fed Seruius refpondir,cum ita effet fcriptum, SI FILIA ET MATER ME A VIVET: altéra iam mortua, non deficicondi tione.idemcftamp;apud Labeonem fcriptum.Sabinus quo($àCalTius, quafi impoffibiles cas conditiones in teftamento pofitas pro non feri pris effe.quæ fententia admittenda eft.

MVtiana: cautionis urilitas confiftit in conditionibus, quæ in nS facicndöftintconccptx.-utputa Si iN CAPiTOLiVM non a« fcenderit

137^ SCENDERIT^SI STICHVM NON MANVMISERITjamp;infimilibus. amp;:ita amp;Anftoni,amp;.NeratioA luliano iiifum cft.quæ fententia ex conftitu» tionediui Pij comprobataeft.NecfoIuni inlegatis id placuit: iierû in liweditanbus quo^ idem remedifi admiflum eft.unde fi uxor rnari« lunifuum,cuidotem promiferatjta hæredem fcripferitex parte, Si bOTEMjQVAM EI PROMIS!, NEQA'E PETIERIT, NEQVE EXEGE= RiT; denunciare eum polTc cohæredi,paratû fe accepro facere dorem, nel cauerc:amp; ira adiré poffe harreditatem.fed ft ex affe fit inftitucus ma litus fub ea conditione.-qiioniam non eft, cm caueatur ; non impediri fum.qiio minus adeat hæreditatem.Nam iurc ipfo lüdetur impleta cô ^tio;eo,quodnóeft,quépoffitde dotecóuenire * ipfo adeuntfe bare- *aFs.ipfe ^itatem. viH. POMPONIVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adeudo.

ÇlqilisitaIegauerit,DVM VXOR MEA CVM PILIO ERIT, MAE» Oresmevs EI TANTVM DATO:fiea latitanspatronum,deme-difcefferit.ut tarnen confilium retineret habendi fecü liberos : de» octi ei legatu, Trebatius amp;nbsp;Labeo aiunt.quia non omne momenta exi gcndiim ftt,ur cum liberis fit,fed ut earn men tem amp;nbsp;id propofitû habe at,ne filiû à ferner dimittat,neûe per earn ftet,q minus cû ea filius edu tetlir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IX. VLPIANVS.

SOlemas dicere.eû, qui in tempus liberorum uxori légat: de his nô fenfifie^quos iam tune uxot habuit,cum teftaretur maritus.

T^Aec conditio FILIAE MEAE, CVM NVPSERIT talîs eft. Ut qui tc flatus cft,impleri folummodo conditionem uoluent, nó etiam fatisexigi ,quaudo. amp;nbsp;idco fi uiuo teftatorenupferit;poftteftamen» tum faflum impletaconditio uidetur;prxfertim,cum conditiohæc ta lit fit,ut femel impleri debeat.Sed enim non omnes coniunâiones im plentconditionem.putaenim nondunubilis ætatis indomum mari= tideduftd.non paruit conditioni.Sedamp;fiei côiunâaftt,cuius nuprijs interdiftum fit,idem dicemus. An tarnen nubeudo pollen parère có ditioni poffit,quafi non nupfcrit,dubitaripoteft. Et fiteftatorde pri» ^’Onupruli iugo fenfit:puto defedam conditionem. benigne tarnen dæendum eft,nondum conditionem impletam defedam. nbsp;nbsp;Si’fic le-

gutuniftt,si NAVIS EX ASIA VENERiT,amp;:ignorante teflatorcnauis •»nerit teftamenti fadi tempore.dicendu,pro impleta haberi. Et ficui 'tgatumeftfic,CVM PVBES ERiT: fimilimodohoceritdiccndum.

Vf iamfadafunt,quæconditionisloco ponantut,amp;fdat teftator: Oquxiterum fieri poffunt,exfpedentur,ut fianr.fi uero nefciat: *præ ♦afs. præ «nti debeantur. Item fciendum eft, promifcius conditiones poft femi die mortem

DIGESTORVM LIB. XXXV.

mortem împleri oportere;fi in hoc flânent teftamento pareatur; uelft tiiSi IN CAPiTOLiVM ASCENDERiT,amp;fimilia.nonpromircuas,ed amiiiuoteftatoteexifterepofle;ueluti, SlTlTlVS CONSVL FACTYJ . PVEWT. , XII. VLPIANVL

Slitakgatum fit, qvoniam filivs maior ex arcamea DECEM SVSTVLIT, HAERES MINOR FILIVS DECEM E' ME« DIO SVMiTO;debeturIegatum: quiaidcircorelidum eft, ut conditio filiorumexxquaretur. 6cfanéhæccauflaeft.naiïcgcauffa mprateiiquot; turn,poena in futuru m confertur.

QI fundus alicui legatus fuerit, fi pupillo uel furiofo pecuniam de« Odiffctandetur explefle conditionem,curatori uel tutori dando. • XIIII. POMPONIVS.

Tinvs, st STATVAS IN MVNICIPIO POSVERIT,HAERES ESTO, fi paratus eft ponere:Iicet locus à municipibus ei non datur: Sabi pus, Proculus,haeredem eum fore.-S: in legato idem iuris effe dicunt.

CVm fuerit fubhacconditionelegatu, si in FAMILIA NVPSIT: uidetur impleta códitio ftatim.atqi duda eft uxor.-quamuis non dum in cubiculum mariri uenerit. nuptias enim nonconcubitus/ed confenfus facit.

IN his, quae extra teftamentum innirrunt,poff’unt resex bonoS; aequo interpretationem capere.ea uero, quæ ex ipfo teftamétoori« uncur, necefle eft fecundum fcripti iuris rationem expediri.

DEmóftratio falfa eft,ueluti fi ita fcriptu fit; SERWM STiCHVM, QVEM DETITIO EMI.FVNDVM TVSCVLANVM, QVIMIHIAI SEio DONATVS EST.Namfieóftet,dequohomine,amp;dequofundo fenferit teftator.-ad rem non pertinct,fi is,que fe emiffefignificauit,do natus fit ; aut que donatnm fibi effe iignificauit,cmerit. Igitiir amp;nbsp;fi ita feruus legatusfit, STlCHVM COQVVM, STICHVM SVTOREM TITIO LEGO; licet nelt;5 coquus, iicqj futor fit, ad legatarium pertinebit, fi de • co fenfiffe teftatorem conuenerit. Nam fie fi in perfona legatarij defi* gnanda aliquid erratum fuerit,conftet autem,cui legate uoluerit; pct-inde ualet legatum,ac fi nullus error interueniffet. Quod autem in ris eft in falfa demonftratione, hoc uel magis eft in falfa cauffa;iieliiti Ita, TITIO FVNPVM DO,QyiA NEGOCIA MEA CVRAVIT. itemgt; FVNDVM TITIVS FILIVS MEVS PRAEClPITO,QyiA FRATER EIVS EX ARCA TOT AVREOS SVMPSIT. Licet enim frater hums pcciuii» am ex

TIT L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1377

sm ex area non funipferir.utile tarnen legatum eft. at fi conditionalis terconcepta fit cauffa^uelnti hoc modo, TiTio, si négocia mea CVRAVIT, FVNDVM DO. TITI VS FILI VS MEVS, SI FRATER EIVS CENTVM EX ARCA SVMPSIT,FVNDVM PRAECIPIT0;ita Utile eht legatum,fl amp;nbsp;ille négocia mea curauit, amp;: huius frater centum ex area fumpfit. Quod fl cui in hoc legat fit,ut ex eo aliquid faceret:puta utmonumentüieftatorijuel opus aut epulum municipibus faceret, uel utex eo partem alq reftitueret;fub modo legatum uidetur.

IS,cui fub conditione non faciendi aliquid reliflum eft.-ei fcilicet ca* Here debet Mutiana cautione,ad quern iure ciuili déficiente condi» tione hoc legatu m.eaue hæreditas pertinere poteft.

IN códitionibus primum locu uoluntas defundi obtinet,ea'q? regie conditiones.denicjóc ineaconditione,SI FILIA MEA CVM TITIO N VPTA ERiT;placuit nó femper mortis tempus obferuari,fed uolun tatepatrocinantetardiusproduci. Hæcfcriptura,Si PRIMVSHAE RES ERiT, CENTVM DARE DAMNAS ESTO, proconditione nóeft accipienda.magis enim demonftrauit teftator,quando legatum debc atur,qu5m condirioneminferuit: nifi forte hoe animo fueritteftator, utfaceretconditionem.proinde nee illud dicendum erit facere condi tionem, QVIDQVID MIHI EPHESl OPORTET DARI,H0C DO LEGO. Scd fl flC leget, SI PRIMVS MIHI HAERES NON ERIT, DAMNAS ESTO SECVNDVS DARE, amp;nbsp;Primus hæresexftiterit.legatum non de-bebitur. fi Primus adierit cum Secundo.nonexftitiffe conditione, ne quaquam ambigendum eft. Si patronus,contra tabulas bonorum poffeffione accepta,debitam portionem occupet.-legata, quæ fic data fiint,Si PATRONVS HAERES NON ERiT,non debetcohærespatroni præftare. Si i Primoitalegatum fit, SI SECVNDVS haeres non ERiT.viGiNTi TiTiO DATO.fimili modo à Secundo fl eidé Titio ita legatum fit, si PRiMVS HAERES NON ERIT,amp;:ambohæredes ex« ftiterint riegati conditio deficiet. fialter hæres exftitit, alter non ex« ftitiulcgatum debebitur. M A R C E L L v S apud lulianü libro uicefi iTiofeptimodigeftorunotat.nondubiramus,quin turpes conditiones temittendac fint.quo in numero plerun^ funt etiam iurifiurandi.

MVltum intereft,conditio fafli,an iuris fit.nam hniufmodi con» ditiones, SI NAVIS EX ASIA VENERIT.SI TITlVS CONSVL

FACTVS FVERiT: quamuis impletæ fint,impedient hæredem circa adeundam hatreditatem, quimdiu ignorarit eas impletas effe. Qua: 0 0 uero

1Î78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XXXV. nero exiare uenientjex his nihil amplius exigenduin, quam ut impJe tae fintueluti fi qiiis fc fihutnfaniilias exiftimar.cuni hr paterfamilias; potent adquirere haredirarem. quare amp;nbsp;ex parte hriptus hæres,qiii ignorar,an tabula: reftamenri apertæ fint,adire harreditatcm potent.

QVoriesfub condirioncnmlierilegarur, 5i NON NVP5ERIT,amp; eiufdem fidei conimiflïim fit, ut Titio reftitu.it,lî nubatreom» mode HaruirurA fi nupferi rjega turn cam petere poliep non elfe co* gendam fideicommiflum præiîare. XXII. IDEM.

QVi duobus hæredibus decern dare iufliis eft, amp;fundum fibiha# bere.-uerius eft.ut conditionem feindere non poflit,nectiam Ie gatumfcindatur.igiturquamuisalreriquincjpdederit.nullamparrcni fundi uindicabit.nifi alten quoegadeunti hxreditatemreliqua qiiinij numerarinaut illo omitrente haEreditatem,ci,qui folus adieritharedi tatem,tota decern dederit.

XXIII. IDEM. IVrecinilireceprum eft.-quoties per cum,cuius intcreH codirioneni ’noimpleri/it quo minus implearur .• ur perindehabeatur,ac him negatio, piëta conditio fuiffet. quod pleri^amp;adlegaraA ad hxredum inftitu-tiones perduxerunt. Qiubus exempli sib pul.in ones queq? commifd quidam refte putauerunt,cum per pronniforem faftum cffet,quo mi nusftjpulator condition! pareret.

CVm uiruxon,quandocHnlt;5^ liberoshabebir, fundum Jegató'“ millier diuorrio fado liberos ex alio procreauerir, delude fokito fecundomatrimonio adpriorcmmaritiim rcdicnr.-non inteHigk^'C expiera conditio, quod teftatorem uerifimilenon eft dehislibensfcu fifle,qni fe iiiuo ex alio fufeepti fuilTent.

HAecfcriptura,SIVIGINn DEDERIT,AVT IVRAVERIT SE ALI cjyiD FACTVRVMjinam conditionem exprimit babentemdu as par tes. qiiarc quieting hæres fcripttis crit fub condi none, s i i VRA-VERIT SE DECEM DATVRVM,AVT MONVMENTVAÏ FACTVRVM: quamuis uerbis edidi ad hereditärem uel legatum admirtaturtamen compeUitur facere id,quöd fadurum fe iurareiuflus eft/olo iureiuran doremiftb. nbsp;nbsp;Cum eadon res alten pure,alten fub conditionelcga-

tor.-aut cum alter pure,alter fub condirione hæres fcriprus eft: pars Ie* gati uelhæreditatis déficiente códirioneadcrefcitend hæredi en)S,ciii pmelegatûeft.uelhæreditas datacft.fi tarne liæreditas eipadita fuerit.

j N tcftamcnto quidam fcripfcrar, ut fibi monumentum ad excm« Iplu eius, quod in nia Salaria eßet Publq Scprimij Demetrq, fieret: *oififaaü effet, hivredes magna pecunia mukarentur. amp;cum id mo» ^entum Publq Septimq Demetrij milium reperiretur, fed Publtj quot;eptimij Damæ effet,ad quod exemplum fufpicabantur eum,qui te» «amentum fecerat,monumentum fibi fieri uoluiffe;quærebanthære ^cSjCuiufmodi monumentû fc faccre oporteret.â; fi ob earn rem nul» Ium monumentû feciffent,quia nó reperiretur, ad ^d exemplum face ’^ent.num poena tencrenturfRefpondit.fi intelligeretur,quod monu« ^eiinim demonftrareuoluiffetis.qui teftamentumfeciffetitametfi m fcriptura ira non effet: tarnen ad id, quod ille fe demonftrare ani« •’IO fenfiffet, fieri debere.finauremuolûtas eius ignoraretur: pocnam Rindern nullam uim habere, quoniâ ad quod exemplum fieri iuffiffet ’”onumentum,id nufquam exftarct.tamen omnimodo fecundu fub ftaiitiam amp;nbsp;dignitatem defundi exftrui debere.

Plliicfuaeitaquislegauit, Si ATTiA FILIA MEA ARBITRATV LV cn TITII NVPSERiT,EI TOT HAERES ME VS DATO. Tltio ante teftatorem mortuo Attianupferat. quaerebatur,anlegatumei debe-rcturfrcfpondit,deberi. TiTiA VXOR AIEA OPTATO philar-GYRVM PVERVM ET AGATHEAM ANClLLAM,Qyi MEI ERVNT, CVM wORiAR.is,qui teftamentum fecit,Agatheam,quam teftamen-ti tempore habuit,uédidit. poftea ancillas emit, fie ex his uni Agathe« nomen impofuit. quæfitum eft, an hxclegata uidcretur f refpondir, Irgatam uideri.

HAec conditio. Si IN CAPITOLIVM ASCENDERir,flcrecipicn. da cft,cum primum potuerit capitolium afeendere.

SI feparatim mihi torus fundus pure,tibi fub conditione legatus fu ctit,amp; tu decefferis ante,quam conditio exftiterit.non habebo ne-ceffitatem implere conditioncm: utpote cum ( etiam fi conditio defe tent ) pars,quam uindicaturus eras, mihi adcrefcat.

SVNTO.ET SI IN AIATRIMONIVM COIERlNT, HAERES MEVS HiS CENTVM DARE DAMNAS ESTO. Stichusante apertas tabulas deceffit. refpondir,partem Stichi defedam effc.fedamp; Pamphilam de» feftam conditione mdenndeoqj partem eius apud hæredem remanfu 00 ij cam

DIGESTORVM LIB. XXXV.

ram. fed Ôi fi uterq; uiueret A Stichus nöllet cam uxoré ducere, cu mu lier parata effet nubere.-iHi quidem iegatum deberi,Stichi autem por» tionem inutilem fieri.nam cum uni ita Iegatum fit, TiTio Si SEIAM VXOREM DVXER1T,H AERES ME VS CE NT VAT DATO; fiqilideni Seiamoriatur.defeâum conditioneintcUigi. Atfi ipfedecedat:nihil ad hxredem fuum cum tranfmittere:quia morte eius conditio defc» ciffe inrelligatur.utrocp autem uiuente,fiquidem ipfenolit uxoré du» cere; (quia ipfius fado conditio deficit)nihil ex legato eu eófequi.mu» liere .autem nolenrenubere,cumipfeparatus effet: legatiuneideberi.

QVamuis rationes reddere nihil aliud fit,^ reliqua folucre;tamen fi à ftatuliberi amp;nbsp;hæredis culpa ( fine fraude tarnen ferui ) minus folutûfit,ôebonafideredditaseffe rationes exiftimatum fuerit;libe» mm fore.amp;nifi ira obferuetur;neminem,qui fub códitione ita manu miffus effet, unquam ad libertaté peruenturum.-fi per imprudentiani minus folutum effet, hæc ita accipienda effe ait;fi quando is,qui ratio* «es reddere iiiffus fit,per aliquem errorem fine dolo malo ita rationes teddiderit,ut dominus quo^ circa computationem erratet.

F Alfa demonftratio nelt;5 legatari o, neeg fideicommiffario nocet, neeg hæredi inftituto.ueluti fi fratrem dixerit,uel fororem,uel ne» potem,uel quodlibet tale.óc hoe ita iutis ciuilis ratione, amp;nbsp;conftitutio» nibus diuorum Seueri amp;nbsp;Antonini cantum eft. Scd fi controuerfia ft de nomine inter plures: qui probauerit fenfiffe de fe dcfiindu3H^^“' mittetur. Sed amp;nbsp;fi cui quafi liberto,id eft inter libertés legaw tuent: non idcirco iegatum amittit,quia poftea anulos ab Imperatore acte» périt. nam honor eins audus eft,non conditie mutata.amp; ita dini Sene rus à Antoninus refcripferunt. nbsp;nbsp;Si quis legauerit rem ita, fi mortis

tempore eius erit,nec tuc eius inuematunnee æftimatioeiuslegata ui debitur.Qiudergo,fi quis ita fcripferit, STiCHVM ET PAMPHILVM TITlO DO LEGO, SI MEf ERVNT, CVM MORIAR, amp;:unum ex hiS alienaueritf an uel alter poffit à legatario uindicari;’amp; placet uindicari. nam hunc fermonem,licet pluralis fit,pro eo oportet accipi,atcg fi fepa » nbsp;nbsp;, ratimdixiffet,STICHVM,SI MEVS ERIT,CVM MORIAR.*PAMPHI-

Slnominatimalicui leget ita, Lvc/o TiTiO.-anperdemonftrario«^ nem corporis,uel artificrj.uel officipucl neceffitiidinis,uel3dfinita: tis,nihil intereft.nam demonftratio plerun^uicenomims fun^itur. nec intereft,falfa,an uera fit:fi certum fit, quem teftator demonftrauc rit.

tit. Inter demonfirationem amp;nbsp;conditionem hoc intcrcft; quod dc-monftratio pi crunch faftam rem oftendit,conditio futuram.

LEuiffima libertaris coditioea intelligenda eft,quaead libertatem perduci^quamuis natura grauior amp;nbsp;durior fit.

PVblius Maeui? teffamcro fuo ita cauitoyiSQVis MiHr HA ERES HAEREDES'VE ERVNT.'DO LEGO,FIDEl'QVE EORVM COM MITTO, VT DENT CAIO SEIO SORORIS MBAE FILIO IN HONOREM CONSVLATVS QVADRINGENTA. luuo Mxuio Seiusconfulde fignatus eft,amp; munus edidif.deinde ex calendis lanuarqs confulatum ingreffus eft,at9 ita Mseuius deceflit.quatro,an quadringenta Seio de« beaturCMarcenusrefpondit.deberi. Titia codicillis de praedijs,qu£B teftamentoSepticiæreliquerat,itacauît. A' TE PETO SEPTICIA, VT riLIO MEO,CVM ANNORVM SEDECIM ERIT, EADEM PRAEDIA RESTITVAS. QVOD SI FILIVS MEVS SEDECIM ANNOS NON IAI-PLEVERIT.-PETO,VT EA REDDAS RESTITVAS PVELIO MAEVIO RT CAIO CORNELIO.quæro. cum Septicia decefferit,deinde filins quindecim annos agens defundus fit.-an repræfentetur fideicom« miffum decimoquinto anno impletofamp;anhaeredes Septiciae refti« mere Public MacuieSe Caio Cornelio debeant '^ Marcellus refpon« dit.Septiciam ius,quod in bis prædqs habuiffet,hæredi fuo reliquiffe. etenim uideri contra uoluntatem teftatoris reprœfentationem fidei« tommiffi dcfiderari,ut amplius ad fubftitutos perueniat,quàm ad pu erum perucnirc,ucl à Septicia,uel abhæredibns potuiflet. amp;nbsp;uerba qui dem uideri repræfentare fideicommiffum. fed non eife uerifimile, ntmaturius uoluerit teftatrix ad fubftitutosid transferri. nee quid^ Mutare, quod Septiciaante deceffir.namamp;fi puer uiueret,nonprius Septiciæ hæredes,qudm Septicia, poflent conueniri.

SI quis eum,qué ipfe manumittere non poterat, legarit ita, ut eum legatarius manumittcret. amp;: fi à legato non tepellatur, non eft com pellendus,utmanumittacquoniam toties fecundum uoluntatem te« ftatoris facere compellitur, quoties contra legem nihil fit futurum. idepNeratius fcribit,amp; tarnen â legato nó effe enm repcllendum.quo« niam magis legatarium aliquodcommodum teftatorinhoc feruo, qiiàm hæredem,habere uoluiflet.

SIitafcripfero,QyANTVM CODICILLIS TITIO LEGAVEROdicetCO dicillis legatü expliceturuamé ex teftamento ualet fola quantitas, OO it) qux

DIGESTORVM lIB. XXXV.

«ï8t quxinco(ïicinosdelataeft.Namamp; apuducteres legatatalia fucrunt, QVANTVM EI PER EPISTOLAM SCRIPSERO. QVANTVM EX ILIA ACTIONE DETRAXERO, HAERES DATO.

QVæ conditio ad genus pcrfonarum,non ad certas amp;nbsp;notas perfo» nas pertineatæâ exiftimamus totius effe teftamenti, amp;nbsp;ad omes hacreoes inftitutos pertinere. at quæ conditio ad certas perfonas accó* inodata fucriteam referte debemus ad eum duntaxat gradu, quoliX perfonae inftitutae fuerunt. nbsp;nbsp;nbsp;Cum in teftamento fcriptum erat, VT

ALiQViD IN FORO FIAT, neqjadfcriptumcratJnquofoto.Labco ait, fi non appareat,quid mortuus fenferitrin eius municipij foto facie dum,inquois,quiteftamcntü fccit,domiciliumhabuerit. quam feu tentiam ego quo9 probo.

QVibus diebus uicinus tuus te uia publicaCcum ad parendum có-dirioni irc ucllcs)irc prohibuit,nec per te ftctit,quominus agendo oo calumniam eum fubmoucas.-hi dies condirioni non imputabu-tur. Quidam italegauerat, Si PVBLIVS CORNEUVS IMPENSAM, QVAM IN FVNDVM SEIANVM FECI, HAEREDI MEO DEDERlD TVNC HAERES MEVS PVBLIO CORNELIO FVNDVM SEIANVM DA TO. Cafcellius aicbat,ctiamprccium fundi dari debete. Ofiliusimpen fæ uerbo negat precnim fignificari;fed cos duntaxatfumpms ,quowo cum poRea^qnàm emptus e (Ter, feciffet. Idem Cinnafcribitadiedoco, quodnon dedudis frudibus impenfarum ratio haberi deheatAn’-ig'^ uerum puto. Quidam Titio cenriilegaucrat, deinde infraiwi™^’ rat.QVAS PECVNIAS CVIQVE LEGAVI,EAS HAERES A1EVS,SI MA TER ME A MORITVR,DATO. mortuopatrefamilias,Titnisui«rat, amp;nbsp;uiua matrefamilias decefferat.mortua matrehæredibus Titijlcg^’^^ deberi,Ofilius refponditrquoniam non fub conditione effet legatum, fed ante legatum pure,deinde foluendi dies adiefta. lüdcanius (inquit Labeo)ne idfalfumfit:quianihil interfit,utrum ita fenbatur.oyAS PECVNIAS CVIQVE LEGAVI.EAS HAERES MEVS,S1 MATER MEA MORlTVR,DATO.-anita, NISl MATER MEA MORIATVR, NE DATO. uteubi^enim fub conditione datüuel ademptum effe Icgatum. Labeonis refponfum probo. nbsp;nbsp;Dominus feruo aurcos quin^ fic iega

uerat. HAERES MEVS STICHO SERVO MEO, QVEM TESTAMENTO TIBER VM ESSE 1VSSI,AVREOS QyiNQyE,QyOS IN TABVUS DB BEO, DATO, nihil feruo legatum effe, Namufa Scruium refpondifTe fcribit;quia dominus feruo nihil debere potuiffet. ego puto fecudum mcucenicdlatoris naturalem agis,quam ciuilcdebitum fpedandum

TIT. t tffeA eo Hire ntimuf. Qui dotalem fnndnm nullu babebat, ita Ie* gancrat. fvndvm cornelianvm.qvbm illa mihi dot; de biTjEi HAERES DATO. Labeo,OfHius,Trebatiiisrefpond€runt,fun öiini nihilominus kgatum dlb:qnia cum fundus Cornelianus in reru natura fit,dcmonftr3rio falfa Jegatu non perimit. Thennius minor, ^norum arbitratu monumentu fibi fieri uellet,teftamento fcripferatr «heindeitalegauerat. LVCilS, PVBLIK.GORNELIIS AD MONVAiEN» TVM MEVAÏ AEDIFICANDVM MILLE HAERES MEVS DATO.Tl'C-batius refpondit,pro eo habendum,ac fi ita kgatum eflet/i fatis dedif fent fe ita id monumentum ex ea pecunia fafluros. La beo Trebatij fen ' tentiam probat.-quia hxc mens tertantis fuifTet, ut ea pecunia in mo» tninicntum confumeremr. Idem amp;nbsp;ego amp;nbsp;Proculus probamus.

EHiofamilias kgatum eft fub hac cönditione, fi in poteftatc patris nianfiffet. magis patri uideri kgatum ait, amp;nbsp;pattern fuo nomine.

_ turn percre.Idem iuris efrë,amp;fi femofimiliter kgetur.argumentu tó fit,qiiod amp;nbsp;fi cibaria feruis Titij kgentur.-proculdubio domini effe, nonferuorum kgatum.

^ '^ T i V s.hxres rogatus eft â liberto teftatore, ut perceptis fibi X decern totam hæreditatéei uenderet. Poftea patronus defundi tonorum poiTclïionem cótra tabulas petienitA pattern hæreditatis, •îuædebebatur, abftukrat. Proculus ^CalTuis fideicómiflatium pro i«a',quodfoluit,repeteredebereaiunt. F A VL V s.hociure utimur na quemadmodu praftationefideicommifforum Óckgatorum hæres ex oneraturper pmorem.-ita etiam ipfe partem conlequidebet. Diner fini eft, fi F.ikidia interueniat,amp; minuat kgatum. Nam bis cafibus ni fütepctetur.-quodin folidumconditioni paretur.Item fcinditur ius ‘^aiidi,fiis,cuilegatumeft .non poteft partem hæreditatis fibi relida lotam capere.nam uerius eft,partem eum præftarc debere^pareem ik æs,qui auferunt ab eo.quod plus reÜdum eft,quàm â lege conceditur.

Neratius libro primo refpönforuferibit.ex duobus fcriptis hxte-nibus fi unus rogatus fit tibi hærediratem reftitucre, tu Titio certam fummâ dareA bénéficie legis Falcidiæ in reftituende hæres utat.-qua k^Jfinus tibi præftiterit,tanto minus te Titio p ræftare, nô effe iniquu.

tcdebet.namamp;fialio hæredeinftinito.înffuseftferuo TittjdafC,i'pfi f feruo datur.-quia quæfadi funt.non tranfeunt ad dominum.-quemad modiim fi mihi aut feruo Tittj ftipulatus fim : nó Titio,fcd feruo eius dari poteft.amp;hxc nerafunt.Sed cum hæredi dare iuffus eftniideamus, ne domino dandum fit.£e confequens eft,amp;hic feruo dari.Cette ftatu* liber:,quin domino dare debeat,non eftdubium. contra qui domino dare debct.nonimplet conditionem, dando feruo eius: nifi fi domi» nus confenferit.nemo enim in tali fpecie conditionem, nefciente me nel nolente,implerepoteft. Cum hacreditas ex Trebelliano fena« tufconfulto reftituta efh: hæredi dandum eft, ut impleatut conditio: nee hoc reftituendum eft ex cauffa fideicommiffi. fed cum fufpedam adijt,amp;reftituit:dubitatur,anei auferendum fit.amp;bcnignius eft, amp;nbsp;in hoc cafu nihil ei aufcrri. Si auté me hærede inftituto controuerfia mihi fiet hæreditatis:fi cauet Iegatarius,euida hæreditate reddi legatnm: amp;nbsp;ipfi cauendu eft de eo,qd dedit.fed fi iuffus fis mihi dare decern,amp; ac cipere hæreditatem ex fenatufcófulto:dccem tibi ex cauffa fideicom» miffi non reftituam. nbsp;nbsp;Si duorum feruo Icgatum fit fub conditio«

ne dandi:non poffe per partes conditioni pareri quidam aiHnt,fed femel dandampecuniam. fed ego contra puto. nbsp;nbsp;Si pars rei légats

ufiicapta fit: an in folidum parendum fit,dubito.amp; poteft diei,propat te parendum ex fententia teftatoris. P L A V TI v S. uni ex hæredi* bus fundum legauit,fi centum hæredibus dediffet. deducet fuam par* tem hæreditariam,amp;rc!iquamfnmmam hæredibus pro portioneeo turn dabit. At fi hæres ex parte ira inftitutus effet, fi hæredibus decem dediffet .-non aliter effet hæres,quàm fitota decem cohæredibus de* diffet: quia non ante ad hæreditatem admitteretur, quâm fi omnern fummâ dediffet. Nam amp;nbsp;cum feraus teftamento liber,amp; ex parte bat* res ira feriptus effet.fi hæredibus decem dediffet:conftitit non aliter eu liberum hæredemtp futurum, quâm fitota decem cohæredibus de* diffet.P A v L v s. hoc iure utimur.

IVlianus ait.fi hæredi legatarius,cui fub conditione legatum erat,5t HAEREDI DECEM DEDERIT, idqcf ei debebat,hæres acceptô tu-liffet: non quidem nideri conditioni paruiffe quafi dederit.fed quafi per hæredem ftet, quo minus pareat, poffe pctere legatum, quafi ex« ftiterit conditio.

SI intra dicm Cexempli grati.a )centefimum ita imperatum fit fta* tulibcro,ut pecunia folueret,nelt;5initiû temporis eius quod futu* mm effet,adferiptu fit:adita hæreditate cedere dies incipit:quia abfut dum

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJSJ

do uifiim eft, ante diem practerire,^ is exifteret,qiie oporteret accipe re.amp; hoc in omnibus, qui hæredi dare iuffi funt, dicendum eft. igitur ^leg.itario ex adita hæreditate àd parendum códitioni tempus com-putabitur. Semo libertatemitadedit. ILLE, si MEVS erit, LIBER ESTO.legatum uel hæredi rarem finecenditioneei dedit, deinde eum alienauir.debebitur domino eins legarum uel hxreditas, amp;nbsp;iuffii tiusadiriporerit.namidexpreffit Si ME VS ERiT in Iibertate danda. quo futuru erat,utimpcdiretur hbcrtas,criam fi expreffum non effet. Sspenumcro tarnen mutatur rei effedusrquanquam id exprefferit tc* ftator,quod amp;nbsp;fi non feciflet,ineffet tarnen.

TVTOnputabam diem fideicommiffi ueniffe, cum decimumfextu annum ingrefliis fuiffet,cuierat relidum, cum ad decimum fextum annum perueniflet. amp;itaetiam imperator Aurelius Antoni« nus ad appellationem ex Germania iudicauit.

SI intra annos decem hxres date damnatus,aut quis liber effe iuffiis eft.nouiffimo eius temporis die legatum debebitur,amp; libertas ob-tinger. xLViii. VLPiANVS.

SI tui libertas data fîcdireâôfub hacconditione, fi rationes reddi* diffet.-arbitrum aconfulibus daridiuus Piuspermifithis uerbis.

Aditi à uobis ampliffimi confules,arbitrum dabunt,qui excuflis ratio nibus,non tantum quæ reliqua funt Epaphroditi, tonllituenraierum etiamquas rationes, quæqpnftrumenta tradere,autexhibere domi= nisfiiisdebeat.cuius fententitecumfuerit fatisfadum: non impedie* tur Epaphroditi libertas.

SVb diuerfis conditionibus difiundim pofitis liber effe iuffus, earn conditionem eligerc poteft, quæ fibi leuior effe uidebitur. Legato ueroeo modorelido.legatarium nouiffimæ condirioni parèreopor« tet. Hæredidecemdareiuffus,amp;libereffe.-amp;hæredishæredidando, perucniet ad libertatem. Quod non fimiliter in legatarq perfona eufto diri Publicius fcripfit.

NOnnunquam contingit, ut quædam nominatim expreffa officiant,quamuis orniffa tacite intdligi potuiffent,nec effent obfu tura.quodeuenit,fialicuiita legatur, TlTiO DECEM DO LEGO, SI MAEVIVS CAPITOLIVM ASCENDERIT. nâquâuis inatbitrio Mæui) fit,an capitolui afeendat, amp;nbsp;uelitefficere, ut Titio legatum debeatur: ncn tarnen poterit alijs uerbis utiliterlegari, si maevivs voLv-PP uit.

DIGESTORVM LIB. XXXV.

ERiT,TiTio DECEM DO. nam in alienam uolunt.atcm conferti Icga turn non poteft.inde didiim,expiefla nocent,non expreffa nó nocent. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LI. IDEM.

SI quisferuum liberum effe iufferit.fi hæredi rationes reddidiffet, poftca'q? eum rationes reddere uetuerit,quafi puram fadurus libcc tacem.competitei ex teftamento libertas.

LIL lABOLENVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SI quis legata.quibus dies adpofita non effet,annua bima tritna die dare iuffiffet.amp; alicutcum pubes effet,pecuniam legaffet; id qiioç legatum annua bima trima die poft pubertatem præftandumeffejn commentarqs Gaij fcriptum eft; quia magis conditio, quam dies le» gatoadieda effet, contra ego fentio; quia ferc dies poniturad proro-ganda ea, qua? ad præfens tempus, non etiam quœ m futurum kgata funndies'qßpubertatis habetaliquam temporis demonftrationem.

Duobus eadem res,fi hæredi centum dediffentjegata eft.fi alter ex his quinquaginta dederit,partem Icgati confequetur;amp; pars eins, qui non dederit,alteri cum fua conditione aderefeet.

MAeuius,cui fundus legatus eft, fi Callimacho,cnm quo teffa-menti fadionem non habebat,ducenta dediffet: condinompa tére debet A ducéta darc,ut ad eum legatus funduspertincatdicctnii« mos nonfaciat accipientis. Quid enim intereft,utrum tab perfonxda re iubeatur,an aliquo loco ponere,uel in mare derjeere ï* neq; enim il-lud.quodadralem perfonam peruenturum eft,teftamenti nomina, fed mortis cauffa capitur.

CVi fundus legatus eft, fi decé de der it; partem fundi eófequinon poteft.nififotam pecunia numerarit. Diffimiliseft cauffa,enm duobus eadem resfubcóditionelegataeft.inhac enimqu«ftionefta» tim àteftamento,quoplimbusconditio adpofitaeft,diinfa quoegin lingulas perfonas uideri poteft.amp;: ideo finguli pro fua parreAconditi oni pa rére,amp;legatum capere poffunt.nam quamuis fumma uninerfx eonditionis fitadferipta.enumeratione tarnen perfonarum poteftui deri effe diuifa.in eo uero,quod nni fub conditione legatum efffeindi ex accidente conditio non debet.A omnis numerus eorum, qui in locum eiusfubftituuntur, pro fingularipcrfona eft habendus.

QVæfitum eft.an fi niffus fuerit reruns quinqt opéras extraneo da re, ut liber fit, conditio tabs fit recipienda; ut quemadmodum *( kindi J circa pecuniae dahonem dicitufjta amp;nbsp;circa praeftaticné ope.

TIT. L i^7 ïiriitn dicamusï’fed hoc iure utitnut:ut quemadmodiim didu m eft,fi 'pecimiam ex pcculio fuo det extranco^admittieuni ad libertatem: ira ^nopcrampræftiteritjnecefTefiteum admitti adhbertarem. Iraqjin fpofito fapienter faciet hxres, fi impedierit cum, quo minus pracflet Doperas, hacenimratione feruus peruemetqmdem ad libertäre, fed ®petis eins extraneus non iitetur.

SI ancillæ alienæ,ciim ca nupfifletjegatum fit.ProcuIus ait,iitile Ie gatum efle.-quia poffit manumifTa nubere.

INterciditlegatum,fi ea perfona decefferir,cui legatum eft fub coil' ditione. Quid ergo, fi no deceflerit,fed inciiiitate effe defierirf puta shell! Icgatudi conful fuerit,0cis in infuld deportatus eft. nunquid non interim exftinguitur legatum, quia reftiruiinciuitatem poteftf quod probabilius efle arbitror.nó idem erit dicendum,fi ea poena in cum fta tuta fuerit, quæ irrogat faruitiitennquia feruitus morti adfimilatur.

IN fado confiftentes conditiones uarietatem habent, amp;: quafi triper titam recipiuntdiuifionem:ut quid detur,ut quid fiat,utquid obtin 8at.ucl rctro,nc detur,ne fiat,nc obringat.ex his dandi faciendiq^ con ditiones inperfonas conocantur,autipforum,quibusquid relinqui-tiir,autaliorum.-tertia fpecies in euentu ponitur. Fifeus qfde con-ditionibus parère debet,quibus perfona, â qua ad ipfum, quodrelidu €ft,pcruenit.fic etiam cum fuo onere hoc ipfum uindicat.

Sluiruxoti ad tempus liberorum legaucrit;dubitari pofeft,ande his duntaxatfilqs fcnfiflet teftator, qui poft mortem eins natifu« iflent.an de his, qui iiiuo eo ab eo fufeepti fuiftent poft teftamentum fadum,cum manente niatrimoniodcceiriffetr'uerum acquumeftpro ficere;fiue uiiio marito,fiucpoft mortem nafcantur.

SEdfihoc fpccialiter expreflit teftator.- etiamfiexalio poft mor* tem fuam liberos procreauerit, nihilominus earn ad legatum ad* niitti. Cuidam non folidum capienti amplius lege conceffa portio ncrclidum eft, fi haeredi aliquid dediflet.quaeritur,an id, quod condi* bonis implendæ caufta dederit,confequi ex caufta legati poflit, quafi hon capiat id,quod eroget an nero id extrafit,necideo magis ex bonis teftatons amplius capiat, quam capturus effet, fi fine conditione legatum effetfäc Julianus rediffime fcnbit,tanto amplius eum captu-mra,quaii£üconditionisimpleudie cauffa dare eum oporteretnee in PP ij tereffe

tereffe, Îiærcdi.an extraneo dare indus fit.'quia eópurarione fada,quæ fernper in perfona eins introduceretiir,non amplius lege conceffa por tione ad cum fubfideret. Cum mr uxori, SI A' LIBERIS NON NV-PSERiTJn annos fingulos aliquid legauit; quid iuris fit f Julianus re# fpondit, poffe mulierem nubere.amp;Jegattim capere. Quodfiita fcri* ptumcffec.SI A'LIBERIS IMPVEERIBVS NON NVPSERIT.’kgé lo-CÛ non habere,quia magiscura liberorum,^ uiduitas iniungeretiir.

CVm italegatumfit, SI TITIO NON NVPSERIT,uclita,Sl NE-QVETITlOjNEQVE SE10,NEQyEMAEVIO NVPSERlTAdenitJ fi plûtes perfonæ côpræhenfæ fuerint.-magis placuit, cuilibet eorû,fi nupferit,amiffura legatummcc uideri tali conditione uidoitaté iniim-dd, cum alq cuilibet fatis cómode poffitnubere. uideamus, amp;nbsp;fiitalc-gatumfit,Si TiTio NVPSERiT.amp;quidéfihonefteTiriopoiTimube« re.-dubium non eric,quinnifi paruerit códitioni, excludatur à legato, fi uero indignus fit nuptijs eius ifte Titius.-dicendum eft, poffe earn be neficio legis cuilibet nubere. quaeenimTitionubere inbetur, ehrens omnibus nubere prohibetur. Itaqj fi Titius indignus fit: tale eft,qualc fi generaliter fcriptum effet, SI NON NVPSERIT. Imö ( fi uerum amalt; mus)duriorhaecconditioeft,quàmilla, Si NON NVPSERiT.namamp; cætens omnibus nubere prohibetur ; amp;nbsp;Titio, cui inhonefte nuptura fit,nubere iubetur.

HOemodo legato dato, SI LVCIO TITIO NON NVESERfT-n®” effelegilocum,Iulianusaiebat.quodfiita fcriptum efferi^^ ^^^ Ci AE NON NVPSERIT: intereffe,an fraus legi fafta effet.na fi ca eff«# quæ alibi nuptias nó facile poffet inuenire.’interpretandun'i,ipfo^f refcindi,quod fraudandæ legis gratia effet adferiptum. lege enim utù lern reipublicæ,fobolis fcilicet procreandæ cauffalatam^adinuan* dam interpretatione.

LEgato fub conditione relido/i hæres,â quo fub conditionelcg.1’ turn eft,pendente conditione moriatur.-hæredem ftium obligatû rclinquit. xxiiii. modestinvs.

H Acres ftatuliberum, cui in euentum conditionis fideicômiffuni reftituere rogatuserat,manumifit.qHæro, an fideicommiffunt ci praeftare debeatfHerennius Modeftinus refpondit.quanquam ft.it« liberum hæres manumiferit: tarnen fideicómiffum, quod fub ijfdcm conditionibus reliflü ei debet.-ita præftare cogitur,fi códitiones impie tas effe prétendent, aut per eum fteterit,quo minus implcantur.

f’ Vm fub hac conditionc fundus alicni legatus effet, Si SERWM V^NON MANVMiSERiTjócfimanumiferitJegatum fundi ad Mx Hiiim translatum effetJegatarius de non liberando fatifdedit, amp;nbsp;kga» rt accepit,amp; poftea liberauit.qiiœro,an aliquid Alæuio deturï' refpon* ^ficui«alcgatumeffet,si serwm non MANVMiSERiT.-fadfda tioneinterpofitaaccipereabbaerede legatum poterit. fitfi poftea fer-uum nianumiferic.-cómiffa ftipu]atione,hæredi uel fuudum,iiel quan tieareseft,reftituet:eo'c^cafuhœres ei^cuiex fequenti conditionele« gaturn debuit,reftituet.

Clitalegatum effet, CVM NVPSERIT: finupta fuent, amp;nbsp;boctefta» Ötor fcient,alterum matrimonium erit exfpeâandiim ; nihil'cp in« krerit, utrum uiuo teftatore,an poft mortem ea iterum nupferit.

Clitaexpreffumerit,TiTiO,Si VOLVERIT, DO LEGO ;apud Labe« Üonem Proculus notât, non aliter ad hæredem legatarq pertinere, qi'amfi ipfe kgatacius uoluerit ad fe pertinere; qma conditio perfo« næiniimàa uideatur.

DVos mater filios fub conditionc emancipationis ex partibus h» redes inftitiiit,eiscppluriumrerum præceptionem pure dédit, hæreditatem adierunt. pattern i legatorum commodo ilia quo^ ratio debet fubmouere.quod emancipando filios,obfecutus uoliurtati, fu-premum indicium uxoris fuæ euftodiri uoluerit.

TItio centum ita,utfundum emat,legata funt.nó effe cogendum Titiu cauere,Sextus Caecilius exiftimabat.'quonia ad ipfum dun taxât emokimentumlegatirediret. Sedfi filiofratris alumno minus induftrio profpedum effe uolintnntereffehæredis credendum eft.areg ideo cautionem interponendam,ut amp;: fundus comparetur, ac poftea taon alienetur. Titio centum relidafunt, ita ut Mæuiam uxo-Kni,qiiæ uidua eft, ducat. conditio non remittetur. amp;nbsp;ideo nee eau« tioremittenda eft.Huiefententix nonrefragatur,quodfiquis pecu* niam promittat,fi Mæuiam uxorem non ducat, praetor adionem denegat. alind eft enim eligendi matrimony pœnæ metu liberta-tem auferri,aliud admatrimonium certa lege inuitari. nbsp;nbsp;Titio een«

turn relida funt ita, VT A' MONVMENTO ME0 NON RECEDAT, nel VT IN ILLA CIVITATE DOMICILIVM HABEAT ; poteft di« d,noneffelocum cautioni,per quamiushbertatis infringitur. Sed PP 11] inde

DIGESTORYM LIB. XXXV.

indcfimdi libertis alioinreutimur. TiTio GENERO MEO HAE* RES MEVS DOTIS SEIAE FILIAE MEAE NO.MINE CENTVM DA* TO. legati quidem emoliimcntutn ad Sci.qnbquæ dorem habere inci* pit.pertinebit.fed quia non tantum mulieri/ed Titio quoej. cni pecu-niarn Icgaait,confultum uidetunprope eft an ipfe legatarius intelliga tur,amp; legatum petere debeat.Si poft diuortium genero pecuniam hï* res fokicnt.-æquælibcrabirur.-quoniam in dorem folutio conuerritur. confiante autem matrimonio,etiam prohibentemuliere,Titio rede folueturhocenim amp;nbsp;mulieris intereft,ut incipiat effe dotata. namamp;fi quis ipfam quoeg petitionem habere refpóderit,eatp pecuniam petat, nelt;5 dotis fieri uelicnon dubie doli exceptione fubmouebitur. ante nu ptias uero,Titio uel muliere defundisjegatum apud haeredem manet. Qiiod ft nolit earn u.xorem ducere.'caulïæ legati(quod ad mulieris pct fonamatnnet)fatisfadumintelligitur.Sed Titio legatum petenti no* cebit exceptio doli.Sabinus autem exiftimabat,nupta muliere Titio» fine cautione legatum deberi: quoniam pecunia dotis efficeretnrded cum ante nupti3S(quia purum legatum eft)peti poteft.-cautio MVLiB RI PECVNIAM REDDineceffariaerit.Quod fimaritusuiciofuocauf fa cctidcrir,ncqj foluendo fitmöqnid aduerfus haeredem mulieri, qu® nihil deliquitjuccurri debeat ob earn pecuniam.qute doti fucratdefti* naraffed quoniam ambo legati petitionem habuctunt; faliiamhabe* bit,non foluta pecunia uiro, muliet adionem.

CVm tale legatum effetrelidum Titix,SI A‘ LIBERIA NON^ CESSERiT: negauerunt earn rede cauererquia uel mottuis libens legati conditio poffit cxiftere. fed difplicuit fententia. non cnitBUOW matris opponi tarn ominofa inter ponendæcautionis interpretanod« buit.Etcum patronus liberto certam pecuniam legaffet, fi à 1‘behsno difceffiffet.pernnfit Imperator, ueluti Mutianam caurionem offern. fuit enim periculofumac trifte,libertum coniundu patroni liberis co* rundem mortem exfpedare. Titius hæredem inftitutû rogauitpoft mortem fuam hæreditatem reftitucre,fi fidcicommifficautio non fuif feepetita. Mutianxeautionis exemplüante conftitutionem remiUX eautionis locum habere nó potuit;quonia m uiuo eo, cui relidum eft, impleri conditio poruit.Quid ergo,fi ita fcriptum effet, PETO POST MORTEM TVAM RESTiTVAS HAERED1TATEM,1TA NE SATIS FI DEICOMMISSt PETATVR,NE’VE RATIO EXlGATVRï'fmcdiibiOp huiufinodi uerba non interponendx qujdé caurionis condjno uidebi-tur adfcnpta,rationi uero non exigendx modus adhibitus: Itilicet, ut culpa,non etiam dolus cemiflus intelligatur, idtp i” eins perfona. qui ® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;negocu

n^cia gtfTir.cnfq; ratianis rcddaidx neceffitas fuerat tdlannento re iniffa,refcriptumeft. si arbitratv titii seia nvpserit,hae RES MEvs FVNDVM DATO,iiiuoctiam’IinofincarbimoTiti]cam nnbentem Icgatum accipererefpondendumeft.eam'cplegis fententia Uiderijne quod omnino ntiprijsimpedimentum infcratiir. Sedfi Tiri= iiuniiotefiaroredeccd.irJicercondirio deficit .• quia ramen lufpcnfa quolt;5pronihilo foret, mulieci fuccurretur. AlAEViAE Si NON NVPSERiT,FVNDVM,CVM MORIETVR, LEGO, poteftdici.amp;finu-pferit.eam confeftim ad legatum admirti. Non idem probatut/i eer* tus dies incertusiie alins legato fiierit adferiptus. Falfam cauflam legato non obefle.iierinseft.-quia ratio legandi legato non cohxret. fed plerult;$ doli exceptio locum habebirji probetur alias legaturü nó fiiilTe. Falfam conditionem Caffiiis amp;nbsp;Cœlius Sabinus impoffibilé effedixctunttueluti PAMPHILVS SI.QVOD TITIO DEBEO, SOLVE« RIT,LIEER ESTO:fi modonihilTitio fuitdebitum.quodfi poftrefta nientum fafluni teftator pecuniarn exfoluitrdefeciffe conditionem in telligitur. Falfam legati demonftrationem non facere legatü,Sabi nusrefpondit:uelutift qins,cum Titio nihil Icgaffet, ita fcriptum reÜ-querit.-EX CENTVM.QVAE TlTIO LEGAVI QVINQVAGINTA HAE RES SEI0 DATO, id'q^fumpfit ex defunâiuolûtatc.-quia non animo legaudi.fed deminuedi legatum,quod falfo datum exiftimaret,ita fcri beret.propterfalfam tarnendemonftrationem legati nonplus Seins adfequetur,quàm fi ueredemonftratum fuiftet.

TItio fundus ,fi in Afiam non uenerit;amp; idé,fi peruenerit.Sempro-niolegatuseft.cum in omnibusconditiünibus,quæ morte lega» tanorum finiuntur/cceptum eft,ut Mutianacautio interponariinhae res cautionem à Titio accepit,amp; fundum ei dedit.fi poftea in Afia per« iienerit;Sempronio ha:res,quod cv ftipulatu cautionis interpofitæ có« fequi poteft,utili aftione præftare cogitiir.fed fi cautio medio tempo re defecerit, quæ follicite fuerat exada.'Uó de fuo prxftabit haeres. Sed quia nihil poteftei obqci.fatis critadiones praeftari.fi tamen,cnm Ti» tiiisin Afiam ueniflet.Sempronius prins,quant legatüaccipiat,deceirc rit.hæredi eius debebitur, quod defundus petere potuit.

MVlieri amp;nbsp;Titio ufusfrudus.fi non nupferit millier, rclidus cft.fi millier nupferir:quamdiuTitiusaduiuet,amp;: ineodé ftatu erif, partem ufusfrudus habebit. tantum enim beneficio legiscx legato mulieri efte cocefium intelligcndu eft, quantu haberet,fi códitioni pa-rinfler.necfiTitius,quiconditionedefeduS€ft,legatüiepudiet,ea res mulicnprodent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Idem

Fldeicommiffum â filqs relidum, si Qvrs ex His SINE LiBE» RIS DIEM SVVM OBiERiT,adoptionis cóniento non cxcluditur.

A Via,qua: nepotem fub conditionc emancipationis pro parte hat redéinftitueratjtapoftea codicillis fcripfit.HOC AMPLIVS NE« POTI MEO, QVA'm QVOD HABREDEM INSTITVI, LEGO PRAE-DIA ILLA. Conditionem emancipationis repetitam uideri placet; quamuisania nullam in legatis, ut in hæreditate fubftitutioncm ft* ciflet.nam amp;nbsp;cum feruus pure quidem liber ,hæres aurem fub condiri* onefcriptus, amp;Cfihsres nonexftiterit)legatumaccipere iuffuseft; in legato repetitam uideri libertatem, diuus Puis refcripfit. Muria' na cautio locum nó habet,fi per aliam conditionem aftio legati differ ripoffit. T1TIO,SI MVUER NON NVPSERIT, HAERES CENTVM DATO, quam pecuniam eidem mulieri Titius reftituere rogatus eft.fi nupferit muller .-die legati cedenteffideicommiffum petet. remotoaii tem fideicommiffodegatarius exemplum Mutiaiaæ cautionis nóha* bebir. nbsp;nbsp;Pater exhæredatæ filiæ tutores dedit,eos'q^,fi mater eins im

pubere filia conftituta uita deceflïffer,ad rem gerendd accedereiuffiL afs.deci cumuxori mandatum eflet,utmoriens filiæ cómuni*decies quinç ens quin reftitueret.non tutores uidebantur fiib conditione dati,nec fi quid aH* quiens. «3 intereapuellaquaefiflet, eius adminiftrationem prohiber!;canno quoq; fideicómiffi matri remifla uidebaf .quocuncj ein indicie» uolun* tatis cautio legatoni nel fideicómifforum remitti poteft. itaq û cauu* onis nó petendae conditio legato uel fideicommiffb præfcribatiir.con ditionem ea resnonfaciet. nonenim deficiet,fiquiscam defidera-uit,onere cautionis nó fecuto;quod aduerfus inuitu hodie iure piibli* co fequi non poteft,poftea qudm remitti poffe cautionem placuit.

CVm pupillus aut tutor eius conditionem in perfona pupilli colla tam impedit;tam legati,qudm libertatis iurc communi condb tio impleta effe uidetur. nbsp;nbsp;Difiundiuo modo conditiombus adferi*

ptis,alteram defeciffe non oberit,altera uel poftea impleta. necinter-cft,in poteftate fuerit accipientis conditio,an in euentum collata.

HAERES MEVS, CVM MORIETVR TITIVS, CENTVM EI DATO, purum legatum eft.-quia non conditione,led mora fufpenditur. nonpoteft enim conditio non exiliere , haeres mevs, CVM ipse motie-

n93 MORIETVR, CENTVM TiTio DATO. Icgatum Rib conditione reli-ftum eft. quamuis enim hæredem effe inoriturutn certum fit; tamen incertum eft,an legatario uiuo dies legati non cedar. amp;nbsp;no eft certum adeumperuenttirumlegatum. QuipoftMutianamcautionemin terpofitam legatumaccepit,fi contra cautionem aliquid fecerieftipu* latione commifla,ctiam frudus hæredi reftituet. hoc enim legatarius amp;nbsp;in exordio cauere cogitur. Quamuis ufusfrudus, cum morietur kgatariusjnutiliter legetuntamé cautionis Mutianx remedium, ufii friiftu quo^ fub conditione alicuiusnon faciendi legato, locum ha-^^^- Quod in fraudem legis ad impediendas nuptias feriptum eft; nullam turn habet.ueluti, TITIO PATRI CENTVM,si FiLiA,QyAM HABET IN POTESTATE, NON NVPSERIT, HAERES DATO, uel Fl-UOFAMILIAS, SI PATER EIVS VXOREM NON DVXERIT, HAERES DATO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L,XXVIII. IDEM.

EAs cauffas,qux protinus agentemrepellût, in fideicomiffis non pro coditionalibus obferuarioporret.easuero,quachabentmo* Wmcumfumptiuadmittemus cautioneoblata.necenim parem dice Plus eum, cui ita datum fit, fi monumentum fecerit; amp;nbsp;cum, cui datum eft,ut monumentum non faciat.

IVlius Paulus Aufidio. Quæfifti,fi ita in teftamento cautu effet,STl« CHVS,SI RATIONES REDDIDERIT, CVM CONTVBERNALI SVA LIBER ESTO,EIS'QyE HAERES DECEM DATO: anStichomortUO, ante quam rationes redderet,uerpariatore,uel reliqua habente,libera *aPs. pa fit millier .• amp;nbsp;an de legato idem accipiamus, liberrate data, fi ratio« ria, uel. nes reddideritC'Hac conditione rationum reddendarum iuffus uidetur teliqua reddere,fi qua habet,cum fide adus fiii.quæ fi nulla funt.pure accepiffe libertärem uidebuntur. amp;nbsp;fi poft aditam hæreditaté decelTit; competente libertäre,eriam legatum cos confecutum eft.quod fi cum adhuc reliqua haberet,deceffit: fub eadem conditione amp;nbsp;contuberna« fis eins libertatem accepiffe uidetur,Se defedä conditione.Sed non ine« Gegantet illud dicetur: Stichum quidé fub conditione manumiffum, contubernalem autem eius pure.-Se illam coniiindionem non ad con* Rmgendam conditionem,fed ad neceffitudinem demonftranda perti nerc. tune enim demum pro impleta habetur conditio, cum per eum ftat,qui fi impleta effet,debiturus erat.

CVmferuusitaliber effe iuffus fit,Si RATIONES REDDIDERIT, El'QVE FVNDVM HAERES DARE DAMNAS ESTO;uideamuS, Htrum conditio libertati propofita fit,an uero amp;nbsp;legato. Se quidem fi li Q.Q, bertati

bemtifoli accipiamnspropofitam: nullus traftatus amplias fuper* eft.nam legatuni purum iniienitur.amp; idea inutile fit. quod fi conditio eriam legato infira fit: Cquod quidam rede putant) fimul cum liber* täte dies quocglegatiutiliter cedit quid ergo conrinetur hisuerbis, SI RATIONES REDDiDERiTdquidam hocaiiint, fircliqiw reddiderit: quafi nihil interfit, utrumfiibhacconditionc Sl RELIQVA, anfub hac,Si RATIONES REDDiDERiT. Sed nosneç condition? meram putamus effe,qux in datione exidar.neqj meram códitionem, quae in fado fit.' fed earn códitionem,qus ex quadam miftura confiftat nam nó utiep fi ille in folie reliqua obmlerit Jibcr erir.nó enim teftator hoe fcnfit: fed illud, ut rationes reddat, quomodo feruus reddere fokt: id eft legendas offerre rationes primum,deinde computandasjitexplo* r ari poiTitdmputationcs probe,an improbe referantur.-refte relata ac-cepta,an non rede, ira cnim incipitquidé res â fado,peruenit aût ad pç cuniam.ineft his uerbis ctiam,hæredes notieia infinit rationum,utfei ant quid inquaeg rati one feriptum fit. Nam quodipfe uiuus fafluriis erat.id ab hæredibus fuis fieri iuffifle iutelliginit.iUe autem uti^fok* bat non ficferuofuooftendcnti reliqua rationes fubferibere.-fedira, lit legerer,examinaret,exciperer.italt;5 Secum feruo fub hac conditio*’ neteftamentolibertasdatur,Si RATIONES REDDlDERlT.-nonhanc folam habet fignificarionem,fi cantiones inftrumentacg omnia adus fui exhibuerit haeredi.fed amp;nbsp;fi reliqua foluerit,

LVeins Titius ita teftamentum fecit. AVRELIVS CLAVDIVS NA TVS EX ILLA MVLIERE, SI FILIVM MEVM ESSE SE I^DK^f PROBAVERIT,HAERES MIHI EST0.PauIus refpondit.filiumÀquo qiixrcrctur.non fub ea conditione inftitutum uideri, quae in potefta* te eius efret.amp;ideo teftamentum nullius effe momenti.

LXXXIl. IDEM, ILLIS LIEERTIS ALIMENTORVM NOMINE, SI CVM FILIO MEO' MORATI FVERINT, MENSTRVOS DENARIOS CENTENOS, ET VESTIARIA DARI VOLO, liberhinobfcquiofueruntqoa'mdiuade^ lefeens ad militia promoueretur.qua eauffa effedum eft, ut quibufda Romaerelidis proficifceretur,S£apud caftradefunduseft.quœfitûeft, an ab hæredibus eins alimenta dcbeantutC'Paulus relpondit.condino nem quidem in perfona Iiberrorö,qui cum filio defundi morati font, aut per eos non ftetit,qH0 minus morarentur, mortuo ftlio teftatoris defeciffe non Uideri. fed fi teftator propter filq utilitärem his, qui ciim eo morati fuiflent,alimenta praeftari uoluiflet: contra uolunratem defundi petentes audui non oportere.

'T^Itia hatredis inflitiKi liberos habentis filtj fidei commiG^uti rem A eins uiiinerfam reftitueret fili]s eins, libcrtisûecorû, cum ipfi pe* Giflent fine ulJa iuris cauillanone.qiiæro,anhisuerbis,CVM iLLi A' TE PETiERiNTjConditioftdeiconimiflb adfchpta uideaturC'refpon» ^inonuideri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

T Vlianus nofter euni,qiu decem dare, amp;nbsp;ira liber effe iiiffus eflet, fi à Xuiuence manumiffus effet-non aliter Jegatum, quodei cum liberta tedatum effet,habiturû,quâm fi conditioni liberratis paruiffet. idem ' in emptore,fi alienatus effetSed id tunc locum habet,cum omnimo« do fimul cum libertate legatum adquin potuit, licet legato impofita non fit.-ueliiti cum in tempus libertatis collatü effet legatum. Cum nero hbertas fub conditione, legatum autem præfenti die datum eft; in hoc quæftioeft,an conftircrit legatum. Etenim nee Caronianx fen tentiæ locum in propofito effe.-quia amp;nbsp;fi ftatim teftaror deceffiffet, nó tarnen omnimodo inutile effet legatum .• cum poffer conditio liberta« tis ante aditam hærediratem impleri,ôc legam manumiffo deberi; ni# G forte neceffarius listes exftitiffet.tunc enim omnimodo inutile erit ^fgatum ipfo iure: quia fub conditione acceperit libertatem.

Vod rraditum eft,in legatis nouiffim3m,in hbertatibus leuiffia num conditionem fpeâandam effe,

NOn ad ea duntaxatpertinet,quæ fæpius fub diuerfis conditioni bus.fedetiam quœ primo pure, deinde fub conditione dantur. ttaçqiiod barres puredarejpffus eft,quodiie purelegatû eft,cû idem ex intcruallo fub conditione legatum eft : polierius ualet. fi prius fub xonditione,deinde pure legatum eft.-prsfens debemr. quod fi pure le« 8atiim,ex continenti barres fub conditione damnatus,aut rogatus eft dare.perinde eft, ac fi iunda fubieda feriptura idem legatum effet,uel ntpræfens uindicari ( fi hoc uoluerit legatarius ) uel cum conditio ex« ftiterit, ab hæredepetipoffit.-nificum commemoratione fuperiotis ^®8xti,pofterius fcriptum fuerit;ucluti Stichvm, qvem iLH lega Vl.HAERES MEVS EI,SI ILLVD FACTVM ERIT,DATO. Tlincein teuocandi animo prarfens legatum ,amp; fub conditione dandi itaferi« pfiffe iiidebitur.amp;fi anteconditionem rem uindicet: doli exceptio Io« • cumhabere poteur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

PEr fideicommiffum uarie data libcrtatemon Jeuiffima fpeftanda eft,fed noiuflîma:quia pofterior uolutas potior haberi debet. cui confonatamp;refcriptum dim Antonini.

COnditionuni,quae in futurum conferuntur, triplex natura eft nt quædam ad id tempus,quo teftator uiuarquæda ad id,quod poft mortem eins futurum ficquædam ad alterutrum pertineanntempus autem uel certum,uel infinitum compræhendatur.quæ omnia nó mi nus in fideicommi(ris,quàm inftitutionibus aclegatis inciderefolent; ut hæc conditio, TiTiAE, SI MIHI NVPSERiT,nondubie,nifiuiuentc teftatore.’illa autem, si AD EXEQViAS FVNERis mei VENERiT, nifipoftmorrem,implerinonpoffir;inaHero,Si FiLio ME0 NVPSB RiT,uel uinente,ud mortuoteftatore, implcri poffit.Et primaquide ac tertia ex relatis condirionibus, infinitum tempus habent. quando* cunc^enim nupferit,impletur conditio, fecunda ad certü tempus ad» fcriptaeft. xc. VLPIANVS.

SI cui legatum fueritrelidumjisqjrogatus fueritlibcros fuos eman ciparcum cogi debeat manumitteref Et retineo me dixiflc, deficc» re eos à petitione fideicommiflï. neeg enim præror fideicommiflari» useosadlibertatemtuctur utferuos. Papinianum quoij librenono refponforum fcribere referebam,non effe cogendum emancipateßli os fuos. Arbitrer tarnen extra ordiné debere conftitui: eum, qui agn^ Merit, quod fibircliâum eft hac cótempJatione,ut liberos fuos eman» ciparet.cogendum emancipate. nelt;5 enim debet circuuenititeftann* um uoluntas.Sic deinde hoc accipiendum,quemadmodumft fubæn ditione liberorum emancipandorum ei fuiffet legatum relidum: uel itaait eos emandparct.Cui rei confequens eft ,quoddiuus Seuerusre» fcripfit. nam cum quædam muller nepotes fuos hxredes inftiruiflèr, amp;nbsp;ipfum filium cohæredem filqs fuis dediflet,eoscp inuicem fubftitu» ïffet,rogaffet'cpfilium, utfilios emanciparet, nonautem rogaifetjUt hæreditatem eis reftitneret; c x authoritate diui Seueri emacipare eos compulfus eftjhisqj reftitucre hatreditatemS; adieftum eft,fi id tardi-us faceret,quafi ex mora ufuras præftaturum.uideri enim eü:qui mo-ram faceret emancipationis,moram etiam reftitutioni fideicommiffi facere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XCI. PAPINIANVS.

PAter filio fiio cohæredes fine ulla conditione filias ipfius dedit,ac petqt,ut filias fuas emanciparet,!ta ut curatores à prætoreaccipe» rent.filrj uideri fidei commififte placuir,uteas fui iuris conftitutas,ad hæreditatem auiæ peruenire patereturmec ad rempertinere,fi por-rionem

CVm ita datur libertas, si TiTio, QVi NON EST haeres,de-CEM DEDERiT.-certa perfona dcmonftratur,ac propterea in pee fona eius tantum conditioimpleri poteft.Sanè fi cum ccfTcrit dies,pe ciiniam conditione comprxhenfam ftatuliber habuerit: iure conftitu to,nulli dando,confequetur libertärem. Diiierfacauffa eft legatanj.in ruins perfona placuit conditionem deficere.-fi ante, quim dederit le» gatarius peciuiiam,Titius moriatur. Exhisuerbis, Si HAEREDI, Hel SI HAEREDI TITIO DECEM DEDERIT, LIBER ESTOmon tan« turn hæredi,fed etiam bxredis hxredi dando, peruenit ad libertatem. at fi nullus hxredi fucceflerittiure conftitwto,nulli dando,ad Über« tatem.peruenier.

LEgatum fub conditionerelidum, amp;nbsp;ad alium translatum, fi non côditioperfonæcohæreat.-fubeadéconditione translatü uidet. XCIIII. PAV^VS.

TItio ufusfrudus ferui legatus eft;amp; fi ad eum pertincre defijftet, li bertas feruo data eft. Titiusuiuo teftatoredecclïit. libcrtas non Halet.quia conditio nee initium accepit. P A V L V S.ergo amp;nbsp;fi uiuet Ti« bus,Sc capere non poteft, idem dicendum eft.defqffe enim non uide« tur,quod nee incipit. nbsp;nbsp;nbsp;Serui ufusfrudus mulieri,quoad uidua effet,

legatus eft.idem feruus,fi ea nupfiffet,liber effe iuffus eft.fi millier nu pfent, liber erinquia potior eft legato liberras.

MVnicipibus,fiiuraffent,Iegatumeft.haec conditio non eftim« poffibilis. P A VLVS. quemadmodumergoparéri poteftpet eosfitalt;5 iurabur t,per quos municiprj res getuntur.

MEa res fub conditione legari mihi poteft.-quia in huiufmodi 1c« garis non reftamenti fadi tempus, fed conditionis.expletx Ipeflari oportet.

COnditioncs extrinfecus, nó ex teftamento uenientes, id eft qux tacite inefte uidenrat^non faciunt legata conditionalia.

TItiæ ƒ1 niipfent,diicenta.fi non nupfefit,ccntum legauit.fi nnpfc rit mulier.ducenta, non etiam centum rcfidua peter, ridiculum tft enim eandem,amp; ut uiduam, amp;nbsp;utnuptam admitti.

PAtet Seuerinâ Proculam Aelio Philippo cogtiato nuptijs tefta« mento defignauit.cidem fdiæ prædiû.fiAelio Philippo nupfiffetj ucrbis fidcicommiffi reliqiiif.quod fi non nupfiffetâdem piædiû Phi* lippodari uoluit.nondum ninpotens puella diem fuumobijt.Refpó* di.ciim in conditionibus teftamentoru uolnntateni potius, quàm uel baconfiderari oporteat;Aelio Philippo fidcicômifTuni ita datum ni* deri.fiei Proculadefutiftifilianuberenoluiffet. Quarecnm caprins, quàm uiripotens fieret,uita deceiTerit.-conditionern exditilTe nô uidc* ri. Itafiddcomiffodato, VOLO RESTITVAS, Si SINE LiBERIS DE CEDAS: conditio deficit ex iioluntate,uel uno filio fuperftite reliäo.

Conditionum ucrba.quæ teftamento præfcribuntur,pro uolimtatc confiderantur.ôc ideo cum teftamento tutores datiCquoniam interea puer adoleuerat)id egerint,ut curatores ipfi conftituerentur: conditio fideiconimifliralispræfcripta,Si TVTELAM IN ANNUM decIMVM OCTAWM GESSERiNT.defeciflenonuidebitur. Socrusnuriiifi* deicommiflumirareliquerat, SI CVM FlLio mEO IN MATRIMO« Nio PERSEVERAVERiT. diuortio fine culpa uiri poft mortem foetus fafto,dcfecifle conditionem refpondi: nee ante diem fideicómifli cedcre,qudm mori cœperit nupta,uel macitns. amp;nbsp;ideo nec Mutianam cautionem locum habere:quia morte uiri conditio poffitexiftere.

Fideicommiffamenftruaamp; annua fubea conditione liberto reli* äa,QyA'MDiv RES PATRON! FiLiAE GESSERiT.ftîfipræftarinecef fe eftjilia prolUbente res fuas adminiftrari.tamen uolutatcm filia mu* tante,conditionem tefumunt,qiioniani plura funt.

CVmauusfihumacnepotemex altcro filio hæredes inftiW'l^^^ à nepote petijt,ut fi intra annum tricefimu moreretur.hxredita té patruo fuo reftitucret. nepos liberis reliflis intra state fopraftripti uita decelTit.fideicommiifi conditionem coniedura pietatis refpondi defcciffe:quod minus fciiptum,quamdidum fuerat, inueniretur. _ d. PAVLVS.

SIitalcgatufit,TITI0 POST DECEM ANNOS DATO,SI SATIS AB HAEREDE NON EXEGERiT,amp;:Titius intra decimuannu dccefle* nt: ad hsredem fuutranfmittit legatu:quia moriente eo conditio ex* ftiit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ClI. IG'E.M.lib.uu.rejjionforumrej^ondit.

EVm,qui poft apertum teftamentum deportatus, amp;reftitutuseft, fideicomiffum pctere pofte,cuius códitio poftea exftiterit, quàm nuitatemRomanam recipiat.

fonditionclegauir.poftea exiftentc condition c, quaprlorc teftamen 10 prapofita fuerat: neep proprietasdpriorelegatario recedet, neclo= fiim religiofum in co fundo hares facere,nec feruituté imponere po« lent.fed à impofna fernitus finie tnr,exiftcntetonditione.

HOcgenus legati, si TiTio non NVPSERiT,perinde haben* dum eft,ac fi poft mortem Tittj legatum fuifTet. amp;nbsp;ideo nec Mu* iwiia fatisdatione interpofita, capere legatum poteft.fed à: altj nuben do,nihilominus legatum confequitur.

ALiquando accidit,ut fub códitionedatfi legatum, puru intelliga tunueluti quod fub eadem conditione reliftü eft,fub qua etiam hæres alius inftitutus eft.item quod fubhac conditionereliftum eft,SI ËAEREDiTATEM ADlERiT.exdiuerfoquoçp purum datum legatu Konditionale aidetur:ueluti quod fub conditione ademptum eft;quia

LIbertis omnibus legauitdomuniA haicuerbaadiecitjVT IN ËA HABITENT UBEËTI.NEC DE NOMINE EXEAT, ET VT AD

VNVM.QVI NOVISSIMVS EXSTITERIT,PERVENIAT: ET EO AMPLI ^S EISDEM LIBERTIS MEIS DARI VOLO PVNDVM SEIANVM.quae fitum eft, an condirio adpofita,ne de nomine exiret,ad fequensquoiÿ Jegatum pertinerete'Refpondi pertinere.

A' Teftatore rogatus,ut accepris centum numis rcflitucrct bvie--ditatem Titiæcohæredifuæ,adita hatreditatedeceffit fimilirer °^ l’Ida,antequâm dater centum.qnæfîtum eft,an hares Titia offeren ^0 centum fideicommiffi partem hareditatis confequi poffitc*refpon di hatedemconditioni parérenonpofTe. C L A VD i vs.magnomge Dio de iure aperto refpondit;cu poflet dubitari,an in ^pofito conditio 'ff«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CVIII. POMPONIVS,

SI inuitis haredibus ex peculio ftatuliber pecuniam Titio det:Iibet« quidem fit.-fed Titius, qui inuitis haredibiis feiens acceperit, pro poffefforeuideturearn pecuniam poffidere: utauocare earn hi,qui wuiti fuerunt, poffint.

Vifubconditione rationum reddendarum liber effeiuffus eft; V^docere debet,conftare fidem omnibus,qua ab eo gefta funt: ut deq? ( ubreaxerit quid ex his,qua acceperitme*^ expreffum rationibus pisfcripferir,quod non dederit. fed amp;nbsp;quod rdiquu per contextû feri« ptum

DIGESTORVM LIB. XXXV.

ptum eft fcmanere apud eurn/olucrc debet, nc^ enim aliter liber eTc porcft,qnam fi hoe modo conditioni/ub qua data eft libertas/atisfe* cerit. Cæterum debitores,cum quibus ipfe contrahit, non utilt;5 in di* em mortis domini fui fuiffe idoneos præftare cogédus eft; fed eo rem’ pore,quo his creditum eft, eius conditionis fuifle, ut diligens paterfa* milias his crediturus fuerit.

TAlesconditiones.Si M0NVMENTVM(puta)FECERiNT,pluri‘ bus ,ppofitæ,nô poffunt,nifi in omnibus fimul perfonis exiftere.

ITEM SI SYMPHORO ET lANVARIO CENTVM T1TIV5 PRAE* STiTERiT,FVNDVM EI LEGO.Symphoro mortuo, an legatum pe» njffetc' fed hoc quoqg fic puto inter pre tand um: ut fi dum quif^ corum uiueret,præftitiflet. fed benigna interprctatione effe dicendum; fi Hol’ poft moram Titij Symphorus deceffindebere amp;nbsp;partem dimidiam Ia nuariodantem,partem fundi dimidiam legatarium confequi. De illoquolt;5 quaeritur. fundusquibufdam legatuseft.fipecuniam eer« tam in funus, impenfas'c^ perferendi corporis in aliam regionem de» dilfentmum nifi uterqj dcderit,neutri eft legatum: quoniam conditio, nifi per utrunej,expier i non potefte'fed hoe humanius interpretari fo-Icmus: ut cum duobus fundus legatus fit, fi decern dediffent.-amp;alteri dando partem,legatum quoqj debeatur. Prifcus refpondit,ftatiili' berum nonutiejibi, ubi paterfamilias decefterit,autubi ipfe reliras fit,aut ubi uelit,rationem reddere debere.fed interim proficifei ad eu, cui reddere debeat: uriqj fi is reipublicæ cauffa aberit. ueriflimnm eft autem, ut alias aliud ex perfona locotp fit æftimandum.

CVmfilius rogatus fiiüTet ä parte, fi au te quamres fuas admini« ft rare poffet,deceffiflet,ha:reditatem Titio reftitucret.amp;: egteffus ulginti annos deceffiflet.refcnptum eft, fideicommiflum deberi.

lEx etiamFalcidialataeft,quæ primo capite libéra legaii di facultatem dedit his uerbis. QVI CiVES ROMAN! SVNT.QVI EORVM POST HANC LEGEM ROGATAM TESTAMENTVM FACE RE V0LET,VT EAM PECVNI-AM,EAS'QyE RES.OyiBVS'QVE DARE LEGARE VO

*h«cars let,ivs potestas'qve ESTO.*CHChaclegefequcntilicebir.) Sc défunt, cundocapitemodumlegatoruconftituit lus uerbis. oyæVNQVE ciuis

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1401

avis ROMANVS POST HANC LEGEM ROGATAM TESTAMENTVM FACIET,IS QVANTAM CVIQVE CIVI ROMANO PECVNIAM IVRE PVBLICO DARE LEGARE VOLET, IVS POTESTAS'QVE ESTO: DVM ITA DETVR LEGATVM,NE MINVS,QVA'M PARTEM QVAR TAM HAEREDITATIS EX EO TESTAMENTO HAEREDES CAPI-ÂNT. EIS, QVIBVS QVID 1TA DATVM LEGATVAi'VE ERIT, EAM PECVNIAM SINE FRAVDE SVA CAPERE LICETO, IS'QVE HAE-RES,Qyi EAM PECVNIAM DARE IVSSVS DAMNATVS'VE ERIT, EAM PECVNIAM DEBETO DARE.QVAM DAMNATVS EST. LeX Falcidia eriam ad eos,qui apud hoftes moriuntur, propter legem Cor Iieliam pertinere uidetur.-quod ea lex perinde eorum reftamenta con« firmet, atej fi in duitate deceffiffenr.propter quam fiftioné amp;nbsp;lex FaU cidia.amp;omnes teftamentariæ pertinent; quæ tamépoffintlocum ba« fiere. Ad eos,qiii omiffa cau0ateftamenti poffident bæreditatem, non pertinet lex Falcidia; fed per edidum prætoris inducitur poteftas legis.idem'q? eft,fi iuf1 urandi conditio remiffa fit. Sed Sc fi feruo fuo te ftator data libertate legauit ; quan$ differt in id tépus,quo liber fiitu rus eft; item fi ei, qui apud hoftes eft; aut ei,qui nódum natus eft,datiï fit aliquid; hæc lex locum habebit. nbsp;nbsp;Ad municipum quolt;$ legata,

lum autemad res proprias teftatons legatas, fed ad aliénas quoq^lcx pertinet. amp;nbsp;omne,quod ex bonis defunfli crogatur,refertur ad hanc le gern; fiue in corpore conftet certo incercone, fme pondéré, numero, ^enfura ualeat; aut etiam fi ius legatum fit, autufusfrudus,autquod •nriominibuseft. Item ßitalegatum fit, haeres mevs SEio PE HVM DÄTO. SI NON DEDERIT, DECEM DATO; quidam putant, omnimodo in legato decern effe.penû autem mortis cauffa capi, nee in Falcidiam imputare id hæredem poffe.Ego autem didici,fi in conti nenti hartes penum foluerit: uideri hoe legatum effeA in legem Falci-‘llam imputari poffe.Et quod dixi in continentirid accipiendum cum cliqua fpacio.quodfi iam mora fada, foluerit hæres penum ;tunc nee legatum eü accepiffe,nec in Falcidiam imputari poffe.iam em transfu film legatum cfle,amp;dccem dcberi. Ideincperit, etiamfi ab initio ira legatum datum fit, SI PENVM NON DEDERIT, DECEM DATO: •Jnia hic penus non eft legata;amp;: penus ,fi datur, mortis cauffa capkur: quia deficit legati conditio. Si ufusfrudus legatus fit, qui amp;nbsp;dini-ni poteft,nonïicut cærcr.æ feruitutes indiuiduæ funt; ucteresquidem *ftimahdum totum ufumfrudum putahant, amp;nbsp;ita conftituendum, 9natum fit in legato.Sed Arifto a ueterum opinione receffit. ait enim, poffe quartam partem ex eo, ficut ex corponbus, retineri. idtp Iulia«

nus rede probat. Sed operis ferui legatis: cum netj ufus, neep nfusamp;o» öus in eo legato effe uideaturrnecellaria eft uetetnm fententia, utfei« amus, quantum fit in legato.’quia neceffariö ex omnibus, quæ funt fafti,pars decedere debennec pars operæ intel lig i poteft.Imöamp;in nfufrudibfi quærarur, quantum hic capi.ir, cui ufusfruftus dams eft: quantum ad cæterorum legatorum æftimationem, aut etiamhuius ipfius,ne dodrantem excedat, legatum ; neceffariö ad ueterum fen» tentiam reuertendum eft. nbsp;nbsp;Si quis creditori fuo,quod debet, lega*

uit.aut inutile legatum crit, fi nullum commodum in eo uerfabitut: aut fi propter repræfentationis ( puta} cômodum utile erit, lex qiio^ Talcidia m eo commodo locum habebit. Si legatarius poffeffoncm nadus eft,amp; non poteft auocari ei res,quia uoluntate hæredis errautis nadus eft poffeffionem.-dabitur adio hæredi,ut id,quod fupra dodran tem eft, offeratur. Interdum omnimodo neceffarium eft folidum foluilegatario.interpofitafcilicetftipulatione, QVANTO AMPLI VS, QVA'M PER LEGEM FALCIDIAM CEPERfT ,REDDIC'uelutifiqil2 S pupillo legata funt,no excedant modum legis Falcidiæ. Veremur au tem,ne impubère eo mortuo,alia legara inueniantur,qua:contributi-pne fada dodrantem excedant, idem dicetur,amp; fi printipali teftamen-toquædam fub conditione legatafunt,qnæandebeanturincertum eft. amp;ideo fi haeres fine indice foluere paratus fit: profpiciet fibi pet banc ftipulationem. ld,quod ex fiibftitutione cohæredis ad colis* redé peruenit, ,pficit legarat/js. is enim hæres fimilis eft ex parte pmCx ex parte fub céditione hæredi inftituto.fed ea, quæ ab eo legara fum» fi omiferit aditionem,non augebunturrfcilicet fi ab eo nomiuadm da tafunt,non QyrsQVis MiHi haeres erit. Si cohæredis met portioexhaufta fit,mea integra,amp;illâ uindicauero.Caffïus céfunden-das effe partes exiftimat. Proculus côtra. in qua fpecie amp;nbsp;Iulianus Pro» culo adfenfit.quam fententiâ probabilioré effe puto. Sed amp;nbsp;dimis An* toninus iudicaffe dicitur,commifc€ndas effe utrafiç partes in comp« tatione legis Falcidiæ. nbsp;nbsp;Si cohærede ni meum poft aditam hsredira

tem adrogauero.non dubirabitur,quin kparandæ fint porciones per-inde,atlt;5 ficohacredi meo haeres exftitiffem. Si in annosfingulosle* gacum fit Titiorquianiulra legara amp;côditiona}ia funt:cautioni locus eft,quae in edidoproponitur, QVANTO AMPLivs GE PERIT, REDDI.

Id,quod natura hæreditati dcberur,â: peri quidem non poteft, foi« turn uero non reperitur.non effe compnrandum m hacreditarc, quidä purant.Sed Iulianus amp;hoc ex euentu augere patrimonium,aut nô au gere exiftimat.Â: hæreditario iurc id quo^ capbideoq: amp;nbsp;in reftituno-aun hæreditatis uenturû. nbsp;nbsp;Si debitor creditori haeres exiftat. quant*

uis confufione libcrcnir;tamcii locupletiorem hxreditatem percipeo ie uideturjUt computetur ei,qiiod debe^quamuis aditione confiifum fit- De impeiifa monumenti nomine fada qnæritur,an dcduci de« ^atc” amp;nbsp;Sabinus itadedneendum putat, fi neceffarium fucrit, monu-Oienrnm exftruere. Marcellus confultus,an funeris monumentfep im penfa^quantam reftator fieri iu(rjt,in acre alienodeduci debeatC'relpqn *J’t,non amplius eo nomine,qiiam quöd funeris cauffa confumptum fit,deducendum. nam «iusgt;quod in exftmftione monumenti ero« gatum fit,diuerfam cffe cauflamnec enim ita monumenti xdificati= oiiem neceffariameffe,ut fitftmus ac fepulmra. Idcirco eum,cai peen •Ha ad faciendum monumentum legata fit,FaIcidiam paffurum.

SI Ingres inftitutus earn bæreditatem,quæ folaendo non efl.ueltdii derit;uix quidem poterit perfuaderi, non fuifle earn baereditatem Ioluendo,quae emptorem inuenerit.uera autem ratione nihil legata* lijsdebebitur.quiamagisex ftulticia emptoris uidetur habere libres ôiftitutus,quàm ex bonis defiinäi.nam amp;nbsp;è contrario.fi male uendide fis res htereditarias,non erit hoc legatariorum derrimentum.Ita ergo eommodu debet eife hæredis/i bene res adminiftrauerit. Sed amp;nbsp;fi is, qwifoiucndoncHteftjlegaueritjamp;haerescum creditoribns décident, he folidum folucret, amp;nbsp;ob cam decifionem faflum fit, ut aliquid reti« fieretmihil tame legataris debiturum, quia earn pecuniam non ex hae rcditate,fed ex decifione habeat. Item fi rcipublicæ in annos fingu« Jos legatum fit.’ cum de lege Falcidia qusreretur, Marcellus putabat: tantum uideri legatunt,quantum fufficiat forti ad ufuras trientes cius hinimæ,quæ legata eft, colligendas.

EVndo mihi legato fiib condirione, pendente legaticonditione hærcsmehæredeminftituir.acpoftea legati conditio exftitit. in idiae ratione fundus,non iure hæreditano,fcdlegati,mcus efle in* telligimr. v. IDE m.

VErbis legati nd fideicommifli nonneceffarie ciuitatirelinqui* tur,quod excaufla pollicitationis præftari neceffeeft. Itaqgfi debiti modum teftamento dominus excefferit; fiiperfluum duntaxat Falcidia minuetur.quare nec fideicommitti legatarijs poterit. Quod fi dies,aut conditio legatum fecerit: nonutilitatis a?ftimatio,fedto-tum petetur,qiiod datum eft. nec fiuiuo teftatoie dies uenerit, aut RR ri condi

DIGESTORVM LIB. XXXV.

SI Ilir iixori hartes exftiferit,amp; in funus eins impenderit: nonuidebi-turrotiimquafihxresimpaidere; fed deduâoeo, quod quafi do» tis nomine,quam lucrifacitjconferre debiiit.

LEge Falcidia interucniente,Iegara feruimsCquoniadiiiidi non po . teil ;nó aliter in folidu rcftituetur,nifi parus offeratur aftimatio.

IN lege Falcidia, ærisalieni rarione in hxreditaterelidi,quod unus ex haredibus foluere damnatus fit,ipfe foins habebit.

IN Falcidia placuit,utfriidiispoftea percepti,qnimaturi mortis tempore fiierint,augeanthareditatis aftimatione fundi nomine, qui uidetur illo in tempore fuifle preciofior. circa uentré ancilla nero nulla temporis admiffadiftinftioeft.necimmerito rquia partus non dum editus, homo non refte fuifle dicitur.

QVod fupra quadrantem ad haredem poteft perucnire,fiipra do drantem ip pecunia legatum non onerat haredem.- uclutihaie ditas pupilli,fi forte fubftitutus fit exharedato,qui patri pupilli hates exftitit. Xi. IDEM.

IN rationelegis Falcidia retentioncs omnis temporis haredi inqna drantem imputantur. nbsp;nbsp;Si fertius fub conditione libertate data,ai*

ta deceffit.fiquidem impleta conditio fuerit quando^: haredi non lU' debitur periffe. Quod fi defecerit.-in contrarium ratio trahit fed,qnan ti ftatuliber,moriés fiiÜTe uidebitur. Imperator Marcus Antoninus decreuit.haredes,quibus pars bonorum ablata eft,non in ampBorcirt partem,qudm proeaparte,quarelidaeft,legatorum nomine reneri.

Cum quidam parte dimidia bonorum ademptafniflet relegatus, itemfcp prouocatione interpofita teftamento poftea faâoobifleuatç poft morte eins non iufte appeUatum efle pronunciatum eflenquafi* turn eft,utrum aris alieni loco pars dimidia abfccderet,ut refidua fob iiideretur fuiflein bonis : an uero fuccutri haredi neceflarium efleui» dereture’Sed lüdetur fuccurri debere.-cum animus litigantis obtinendi iiotum hanc opinioné admittat. Si feruus teftamento manumiffus ante aditam hareditatem decedat.-haredi quidem periffe inrelligitnr. fed cuius precq erit,qui fi uiuerct,nó aftimareturfnam amp;nbsp;eos,qui mo» riente domino ea ualetudineaffedi fuerant, ut eos non poffe uiuere eer turn effetaamen fi poftea monatur, hareditati perijffe refponfum

TIT. n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iM

eft. nee aliud inhis,qui fnb codem tedo fnerant* cum dominus à fa mi lianecaretur. Quod uulgo dicitur,in tabulis patris amp;nbsp;filq unam Fab -cidiam feruari: quam poteftatem habeat, uidendum eft. quamuis cm fiibftimtuSjquæ à pupille relifta funt,cû filius hæres exftitcrit,ut quod libet æs alienum debeat .•tarnen propter ea,quæ fecundis tabulis data lun^conriibutioni locus elhfecundum quæpoterit euenire, ne fub ftitiitus quidquam retineat, uel ut longe plus habeat quarta paterna: bæreditatis.Quid ergo,fi non fuffîciatpupilli hæreditaslegatis ,cum ' patris fuftecerirc' defuo quadranrenimirumdabitfubftitutus; quoni am parer legauit de fuo.nec ad rem pertinet,quod ex nullo tcllamen= topræftatur ultra uires patrimonij: cum in hac parte iuris legata,quæ ’ fecundis tabulis relinquuntur,quafi in primis fub conditione reliâa in telligantur. Si filio fuo duos fubibtuerirÂ alterius portionem onca eauerit.traâari fol et, an ex perfona fua Falcidiam poffît inducerc fub« ■ ftitutus,quam pupillus non haberet,uel unus pupilli fubftitutus.Etfa file quis dixerit confequenter prioribus,quæ de patrimonij ratione di ôafunt.-noneiTe Falcidiæ locumA ultra uires portionis conuenien-dumaltcrum fubftitutum.Scd ucrioreftdiuerfa fentétia:pcrindehuic quartam relinquendam cxiftimantium,atlt;5 fi ira, patris hæres exftb tiffet.ut enim opus patris Sc contributio legatorum inde capiunt amp;nbsp;for triam ^e otiginemiita plûtes fubftituti,fubduda perfona pupilli, reuo-fandi funt ad intelleâum inftitutionis. Quid tarnen dicemus de alte-10 fubftituto, qui non eft oneratus: fi fortenondiî legata pupillus à fc teliâa foluerit,amp; aliquid ultra dodrantem fit .’in omnibus amp;nbsp;ipfum falcidiam habiturume’ At quin quartam habet,neg; idem patitur in-ftituti comparatio. rurfus fi negemus .-aliud aperte,quÄm quod uulgo ptobatum eft,refpondetur.Italt;5uarietasexifter:utis quidem,qui pro ! ptio nomine oneratus eft,uelut inftirutus defideret quartam.alter au-ïem,quinon eft oneratus utfubftirufus/ licet portio eins largiatur) iron in folidum conueniatur proprer calculi confufionem. Huie con« fequens eft,utfi pupillo.de Falcidia cautum fuit, duobus ftipulatio committatur:uiaelicetin ea quantitate, quam unufquif^ fibi deti« , tiere potui (Ter. nbsp;nbsp;nbsp;Quæfitum eft,fi quis pupillo cohaeredena fubftitu*

’ffet,quemadmodnm ratio legis Falcidia: inquiri debeatT amp;nbsp;quale fit, quod uulgo dicatur, legatorum rationem feparadamfdixi.quantum *d legata, quæ pater d filio, item à fubftituto reliquit: nulla fieri poffe feparatione;cum communi calculofubtjciantur, amp;inuicem inducant totributionc.fed legata,quæ à fubftituto extero data funt, permifeeri weteris non oporterc. Ideo'cp quartam pupillo daræ portionis habere *ubftitutum,quamuis fuam portionem habcat, ut inftitutus: amp;nbsp;ali am

DIGESTORVM LIB. XXXV.

canATam effe eïus,qui ex narijs portionibus hæres fcriberetur. Ibi enim legatoriim confundi rationem nó minus,qiwm fi femel fuiffer nuncu parus ex ea portione,quxcoficeretur ex pluribusme^referte,pure fac-pe,an fub diuerfis conditionibus fit bares inftitutus. Si quis exhaere dato filio fubftituit htcredem inftttutum,amp; ab eo tabulis quo^ fecun-dis legaueritmeceffarió ratio confundetur; cum ideo legata ualerc di« xent lulianus à fubftituto relifta.quod idem patri livres exftiterit.

SI debitor creditore barrede inftituto petifTet, ne inratione legis Falcidiæ poneuda creditum fuum legatarijs reputaret;fine du« bio ratione doli mali cxceptionis apud arbitrum Falcidiæ defun« âi uoluntas feruatur.

SI taciturn fidcicómiffum fetuus iniungcntc domino fiifceperitha* bituru eum legis Falcidiæ beneficium,quia parère domino debue« rit,conftitutum eft. Idemcp placuit in filia,quæ fuit in partis poteftatc.

P Ater filiam.quæ d uiro diuerterat,hæredem pro parte inftituit- ab ea perijt,ut fratri amp;cohæredifuo portionem hæreditatis accepta, dcduâa f0xta,reftitucret.admiffa corripenfarione dotis in Falcidiæ ta« tioncfi parer dotem çonfentientefiUanô petiffet; Fakidiamquideni jure hæreditario,dotem auté iure proprio filiam habituram tcipondi: quia dos in hæreditate partis non inueniretur. nbsp;nbsp;Auia nepotibus hæ«

redibus inftitutis fidei eommifit,ut omiffa retentione, quæpet^cg^'’’ Falcidiam ex alio teftamento cópetebat,folida legata franibos^ co« hæredibus foluerct. reâe datum fideicommiffumrefpondi.fclt;^^'^^'.“5 quoq? onus in contributione uenire. nbsp;nbsp;Duobus impuberibus fubftitu

tum.utricj hæredem exiftentem, in alterius hæreditate Falcidia non uti conuenit:fi de bonis alterius impuberis quartam pattern hætedita tispatris,qiiæadfiliosperuenerit, retineat. Quod fi fratri legitimus hæres exftitit,Slt; impubeti fupsemo fubftitutus.- portio quidem palet* norum bonorum,quam inteftatus pure accepit, rationi Falcidiænon confundetur; fedquartameins tantuportionisfubftitutus tetinebir, quam impubes accepit,qui fubftitutumhabuit.

QVod bonis iure Falcidiæcontribuendum eft ä debitorc,cui mor ris cauffa pado debitum remiffum eft;in fadum conceptarepli catione retinebitur. Frater cum hæredem fororem fcriberet,aliuni hæredem abea,cui donatum uolebat,ftipulari cutauit,ne Falcidia ute tetur^Öc ut eer tam pecunia,fi contra feciffet,præftaret. priuatorum eau none

hone legibus non eße refragandum eóftitit. amp;nbsp;ideo fororé iure publié foretenrionem habiruratn,8e adionem ex ftipuJatu denegandam.

Non idcirco minus Falcidiæ rationem in caeteris annuis legatis ad-Wtti uifum eft,quod primo ac fecundo anno fine ulJadetradione fuif legatario foluta. nbsp;nbsp;nbsp;Quod anus ex cauffa tutelac nepoti debuit,rii auo nepos folus bacres cxlliniTetrrano Falcidiæ fi poneretur. in ære ali ^0 bonis deduccndum,refpondi.nec ad rem p^ertinere, quod barrede anuSjidembp tutor rogauer at,ut fi fine liberis an te certam æratem de tederet,tam hæreditaria bona^quàm propria reftitueret. non enim ex lioc hæreditatem debito compenfatam uideri.-cum uel ideo maxime ‘Jeclaretur non effe compenfationem fadam, quoniam hæredem fuu habere propria bona defundus oftendit. Plane fi conditio fideicômiffi fueritimpleta frudus hæreditatis poft mortem aui percepti,pari pecu •ïia debito tutdx compenfabuntur.fed quartam hærcs nepoti de hollis duntaxat,quæ moriens auus reliquit,retinebit. nbsp;nbsp;Cum fideicom« hiiffiim ex uolütate matris 4 patre morientedebitum effet filio : pater hæreditatem fuam,quaminfiliumconferebat,compenfari uoluit cö fo.quod filio deberetur.fi ratio Falcidiae poni cœperit.-fini quadr antis, 9uern ex bonis patris cum effedu pcrcepit, compenfabitur.-arlt;ÿ ita fu» Perfluum æris alicni dodranti tantum detrahetur. Ex donationibus hiiixorem collatis,quodha:reseius reddere uiro cogif,in bonis muli ®hsnonerit.namitafitlocupletior, uttantopauperior effe uideatur. 9uod autem hærcs indeminuit:uironon périt- Frudus prædiorum hib conditione uerbis fideicommiffi relidos, in cauffam fideicômiffi

*^00 dedudos,hæres in ratione Falcidiæ fic acceptô facere fibi cogitur, htquartam quartæ frudus ex die mortis,bonorumcp,qux mortis tem Pore fucrunt,habcat.'nec ad rem pertinet,quando Falcidia lex admit fit.namamp;fi maxime poft impletamconditionem fidekómiffo lo= turn habere coeperit.-tamenex die mortis frudus quadranrisapudhæ tedem relinqui neceffe eft. nbsp;nbsp;Fideicommiffum porrionis fupplendæ gtatia.pro qua matrem filius hæredem iuftitait,eidem matri datu ra» hone Falcidiæ minuetur;amp; earn pecuniam mater fupra quartam fuæ Portionis percipiet. Quarta,quæ per legem Fakidiam retinet.æfti Uiatione, quam teftator fecit,non magis minui poteft,^ auferri.

SI ex pluribus rebus legatis hærcs quafdam folucrit:ex rcliquis Fal-cidiam plena per doli exceptioncretinerepoteft etia prohis,quæ ^m data funt. Seci à; fi una res fit legata,cuius pars foluta fit; ex reliquo poteft plena Falcidia retineri.

SI poft mifTioncmfaciat codiciiïosmiles,amp;intra annum decedaf ex reftamento, quod in militia iure militari fcçit, plena legata.ex codicillis, habita Falcidiæ ratione, praeftati debere dicitut. Sed res ita cxpedietur.fi cum quadringenta haberer, teftamento quadringenta, codicillis centum Icgauerit.-ex quinta parte,id eft odoginta,qu3E ad IC gatarium ex codicillis pcruenirent, fi Falcidiam non pateretur; quar* tam,id eft uiginti haeres retinebit.

SI filius familias, qui militauerat, decedens partis fui fidci commit fiflct codicillis,ut peculiUm fuum caftrenfe Titio poft mortem re« ftitueret: qnxrebatur, an ut haeres quartam deducere poffetC Dixi, le* gern Falcidiam induâam effe à dm o Pio amp;nbsp;ininteftatorum fucceffio« nibus propter fideicommÜFa. fed in propofitonechaercditatem effe: quamuis placeret mihi, extraneo haerede inftituto, fieri hæreditatem eins aditionc. nam cum apud pattern remanet ; ius priftinum durât, amp;nbsp;peculium eft. nee huic contrarium eft, quod in teftamento eins, qui apud hoftes decelTi t,exercetur Falcidia. na fidio Jegis Corneliæ amp;nbsp;ha:« reditatem amp;nbsp;hæredé facit. Sed nemo dubitabit, quin debeat id quoç indulgeri legis beneficium ƒ1 quidem patrisfamiliæ bonareftituercco gatur. amp;nbsp;haeres fcriptus,omiffa ex teftamento aditionc, exempleedi« ril legatorum nomine conuenietur. His confequens erit,utfi ex fru ftibus medio tempore quarta amp;nbsp;quarts fruftushabuerit pater .'Ctiam TrebeUianum fenatufconfultü inducamus,amp; utiles adiones exerceri poffintjfiatqi haereditas poft reftitutionem.

SI dignum decern fundum damnetur hartes quinlt;5 uenderdmedu bio quimj erunt imputanda Falcidiæ.

SI â feruo mco hærede inftituto mihi IcgetutA mihi adquiratur h« reditasmegat Madianus id legatum in Falcidiam computari: quia nondebeatur.

SI pupillus,cui fine tutore authore dece mutub data funt, legatu â creditore meruerit fub hac cöditione,si DECEM,Qy A E ACCEPiT, HAEREDi REDDiDERiT.unanumerationeamp;impletconditionc.amp;li berat naturali obligationemtetia in Falcidia hæredi imputent,quam nis non imputarentur,fi tantum conditionis implendæ cauffa data fu iffent.adeo autem amp;:foluere uideturmtrepudiato legato,uel Sticho, qui legatus eft,mortuo:nihil repetcre poffit. nbsp;nbsp;Si ego amp;nbsp;fetuus meus

TIT IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1409

dodrans: his,qwbns ime legatum eft, contra Falcidia proscrit, quod rx portione ferui ad me peruenit fiipra Falcidiam eins portionis. ex contrario fi feruo meo fecuusA decem mihi legata fuecinnferui Faki diaex decem mihi legatis non retinetur,exemplo eodem Falcidiæ.nâ 9uartâ retineo ex petfona ferui,quamuis de mea portione nihil exhaii ftufit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXII. IDEM.

NEfennius Apollinaris lulio Paulo. ex fado domine fpecies eiuf-modi incidit.Tiria filias fiias tres numero æquis ex partibus fcri plithxredes,amp; àfingulis legata inuicem dedit.ab una tarnen italega« ciit,tamcohæredibus eius^quam extraneis,ut Fakidiæ locus fit. QuJC to,an aduerfus cohæredes fuos,à quih9 legata amp;nbsp;ipfa accepit,uti poffit Falcidia:amp;finonp0ffit,uel doli exceptione fubmouendalinquems adniodum aduerfus extraneos computatio Fakidiæ iniri poffitf Re« fpondi.idquidemjquodâcohærede legatorum nomine percipitur, •lófolet legatarqs proficere,quo minus Falcidiam patiantur. fed cum is,qui legatum præftaturus eft,ab eodem aliquid ex teftamento petit:, don eft audiendus,defiderans uti aduerfus eum Fakidiæ beneficio ; fi gt;d,quod percepturus eft,ex uoluntate teftatoris fuppleat,quod deduce Ce defiderat. Plane cætens legatarijs non uniuerfum, quod cohæredi« l’os præftat, imputabirfed quantum datums effet, fi nihil ab eo per« cepiffet. Seruo hærede inftituto,fi à domino fideicommiffa,a feruo kgatadatafunt.-prius ratio legatoruhabenda eft: deinde ex eo, quod fupereft,fideicommifforum. dominus enim ideo tenetur,quod ad eu peruenit. peruenit autem,quod dedudis legatis fupereft. plané Fakidi am exercer.Sedamp; fi dominus,omiffa hæreditatis aditione,feruum fi-bi fubftitutum adiré iuflinprius erogantur,quæ ab ipfo domino data funt: tunc eorum, quæ a feruo relifta funt, ratio initur, fi patitur Fab cidia. . Si debitori liberatio legata fit.quamuis foluendo non fit; to« him legatu computatur,licet nomen hoc no augeat hæreditatem, nifi ex euentu.Igitur fi Fakidialocum habeat:hoc plus uidetur legatum, quod huic legatu eft. cætera quoqj legata minuentur per hoc,Sc ipfum hoc per alia.capere enim uidetur eo,quod liberatur.Sed fi alij hoc no menlegetunnullum legatum erit,nec cæteris contribuetur.

SI fundus mihilegetur Sc uia: in Fakidiæ rationeffi tantum fit in uia, quanto amplius eft in Fakidia ) integer fundus capietur, amp;nbsp;uia peribit.fed fi uia leget, nee foluendo fit hæreditas; non debebitur. ui-dendum etiam,fi fundo Sc uia legato, minus ex utroej defideretur, fituiæ precium. Sc poteft coadaratione di ci,non tantum fundum foli dum capi, fed etiam ut doli exceptio tantum farciat, quantum deeft;

BIGESTORVM LÏB. XXXV.

ne plus habeat,quam Fakidia defideratmit tune folum uia intercidat, quoties plus Fakidia defiderat,quam eft uiæ predum.

FAlcidi« kgis nhonem (fih.iberi oporreat)itahabendam,ac fi res,quæab hxrede fubtradæ funt, inhæreditatereliftæ nonfu« îlïent. Idem refpondit. partus andllarum ante diem fideicommiffi cditos ad hæredes eins, qui rogatus eft,pertinere,eos'q^ in quartamA quartæ friidus computandos,fidelege Fakidiaquæftio incidat.

Idemrefpondit. frudus ex propria re hseredis, quaekgataeft, poft diem fideicommiffi cedentem perceptos. amp;fi non fint reftituendifi» deicommiffario.hæredi in quartam imputari non fokre.

MAritum Auimamp;filium communem æquis partibus hæredes inftituitquæfîtûeft.an in rationelegis Fakidiæ imputandum fitmarito,quodadeûexeadem hæreditare per filiumperuenitCRç-fpondi.fi ex infticutione filq tantum peruenerit, quantum ad Fakidi-am fatis fit.nihil quarræ nomine deducendum. A' liberto, cui fuo* dum legauerat,per fideicommiffum Seixannuadecern dedit. quæfi' turn eft. fi lex Falddia liberti legatum minuit: an Seis quoq; anniuim fideicommiffum imminutum uideatur, cum reditus largiatur anmi» am praeftationemc' refpondi. fecundum ea,qua: proponerentiir,noi’ uideri minutum:nifi alia mens teftatoris probetur.

Llneam margaritorumtrigintaquin^legauit. quælineaapndle' gatarium fuerat mortis tempore.qu«ro,an ea linea hærtdi refti* tui debeat propter legem Fakidiamt'rcfpondit.pofte haeredein confe qui,ut ei reftituatur.aut ( fi malit ) poffe uindicare pattern in ea linea, quæ propter legis Fakidiæ rationem debet remanere. Qusfituo* eft,an precium ftatuarum Falddia pari debeatc’refpondit,debere.

SEIVS ET AGERIVS SI INTRA DIEM TRICESIMVM MORTIS MEAE REIPVBLICAE NOSTRAE CAVERINT, CONTENTOS SE FVTVROS TOT AVREIS, LEGIS FALCIDIAE BENEFICIO OMISSO. HAEREDES MIHI SVNTO. QVOS INVICEM SVBSTITVO. QVOD SI VOLVNTATI MEAE NON CONSENSERINT: EXHAEREDES SVNTO. quxfitii eft,an hæredes inftituri hæreditaté adiré poflînt,fi condition! parère nolint, cûhabcantfubftitutos cadé cöndirione præferiptae’Re ipondît.Seium fie Agerium primo loco inftitutos perinde adiré pofte» ac fi ca conditio,quæ fraudis cauffa adferipta eft,adfcripta non effet-

PAtet quo^ in Îeg3tis,qnæ filius dédite alfo hærede inftitutojegis Fakidiæ rationem patitur.

VI â me obi fidcicommiffum uel legatum cft,riiq; id poft tempus to Ogatas fis mihireftituere.noii puto hoc imputandum efle in Falci» Oiarnquiaincipiopofteaquafi fideicommiflarius idrecipere,

TN ratione legis Falcidiæ mortes feruorfl, exterorumep animalist .lfutta,rapinaE,incédia,ruin£E,naiifragia,uishoftiiim,prædonûJatro» •löjdcbitorufada peiora nomina, in fumma quodcunij damnum ( ft ’ï'odo culpalegatarij careant) hæredipereunt. quemadmedu ad hx-ïedis lucrum pertinent frudus,partus ancillarum.amp;qux per feruos ad 9uifitafunt ut ftipulationes, return tradinones, legata, hxreditatesue ™sdatæ,cxterædonati ones, item fer ui turcs, qui bus liberata prædia pteciofiora fierent.-adiones'cjj adquifirx,ut furti,damni iniuriaerfimi» ’^lt;^.quoc«m nihil in rationem legis Falcidiæ cadit. nbsp;nbsp;Vendere aut,

*Klemere iuffus cerco precio fundum aliamiiequampiam rem: in Ie» 8’5 Falcidiæ ratione, ( cum quantum fit legatüjrequiratur )tantum co •domine inducet,quanto pluris minorisûe fit res ea quantitate, quam ?Hoprecioteftatoraccipidariäeiuffit. fed *eiquidéporrioni,quæle» *aPs.Utd Satis dedudis faciéda erit,amplius deducetur.quippe nó noftri cauffa fapieprecium.-fedeo dedudoreliquum precium legatum effe,prorfus inteUedumeft. nbsp;Diligenter animaduertendum eft,ne quod dicitur,

damna poft mortem teftatorisillataad folumhæredé refpicere,ufqs ?ualt;5 amp;nbsp;fine ulla diftindione recipiatur.quod enim remota lege Falci dia in totum iuris foret.-hoc idem foret amp;nbsp;in ea parte,quæ lege Falcidia Wnftituerctur. hoc enim attinet, damna poftea fada non deduci, ne Shiota portio legatis fidewe commiffis detrahatur. Verum eftau» ffni:his folis,quæ pondéré, numero, menfura conftant: nee damno poftea incidente, ex portione, quæ fieri folet,ad æftimationem cord bonorum,quæ mortis tempore fuerunt,quidquam detrahi.Certis ne ïocorporibus,amp;hisipfisitarelidis,PECVNiAM,QyAM IN ILLA AR CA: VINVM,oyOD ILLIS DOLUS: P0NDVS ARGENTI, QVOD IN fLLis HORREIS HABEO: fi non culpa hxredis deperierunt, uel defeti Ota funt fada.proculdubio aut nihil debebitur,aut eorum,quæ exfta» biint,qualia erunt,ea portio dcbebitur,quæ per legem Falcidiam effi« ciatur ex æftimatione bonorû,quæ mortis teftatoris tempore fucrint.

Incertæ autem res relidæ diftindionem recipiunt.nam fi ex fuis re* bnsincertamremtcftatorreliquiflet, VELVTi ARGENTVM, QVOD ElegeritA omne argentum teftatoris intenffet fine culpa hxredis:

nihil deberetur. fi nero argenti pondus purereliftum effet .’quamuïs omne argétum reftatoris deperiflet: admiffa lege Falcidia, portio eius quantitatis fumetur, quæ'fuit in bonis eo tempore, quo reftator de» ceffit.-nec addeminuendam earn quidquam damna poftea inciden* tia proficient. res tarnen, quæ interierint, pro nulla p3rte,ac ne ælh= matio quidem debebiturmon magis,^ fi omnes res per fpeciem cnu merata: relids effent. Tametfi autem in legis Falcidiæ ranone.quæ conditionis implendæ cauffahæredi funt data, in quartam non com* putâtur;tamen id, quod non figura conditionis acciper e iuffus eft ab co,cui hæreditatem reftituererogatus eft: Celfo amp;nbsp;lulianonoftro pla* cuit computari,quemadmodumfiea fummahœres uenderecas res iuffus effet.-quia non conditionis implendæ cauffa, fedquodammo* do pro precio inferre funtiuffi. quo loco amplius quæfitum eft, an fi* deicommiffarius quoeginuitus cogatur dare earn fummam,amp;recipe* re hæreditatem,quafi amp;nbsp;ipfius fidei commifliim effet. Sed id ucrifimi* Ie non eft;cum tails oratio magis ipfius cauffa,quim contra ipfum po fita uideatur. Cum lex Falcidia intéruenifnon ueniunt in contribu tionem,quæ ipfi hæredi à femetipfo uel feruo eius legata fidcii'ie com* mifla funt.alia cauffa eft eorum,quæ in die certa dantur. nam fi liber* tatisdies ccEperitcederereidebebuntur, amp;nbsp;in contributioneih ueni* ent. acneeaquidem,quæquis feruis fuisinutiliter finelibertatelega* uit,fideiûe eius commifit,in computationem eins legis cedunt. Res, quas fieq? per fideicommiffum relinqui poffe certum eft,in legis Falci diæ computationem non ueniunt.

IS,cui fideicommiffum foluitnr,(icutis,cuilegatum eff/atifdare de bet,quodamplius ceperit,qiiamperlegem Falcidiamei licuerit, * reddimeluti cum propter conditionem aliorum fideicommifforiim uel legatorum legis Falcidiæ cauffa pendebit.Sedamp;( fecundü Caflij amp;ucterum opinionem ) fi apupillo fideicommiffa capiantur propter ea,quæ à fubftituto erunt relida, cauere dehebit is, cui foluitur. Nam quamuis repetitio fithorum,qHæ fideicommiffi nomine non débita foluantur: tarnen fatifdató cautum debet effe ei, à quo pecunia profi* cifcetur,ne damnum fentiat deficiente eo, cui folutum erit.

POenales adiones Cfiuelegitimæ,fiuehonorarîæ ) cxceptls popii laribus,in bonis adoris non ideo minus computandæ funt, quia morte reorum intercidere poffunr. è cótrario autem eædem adiones nihil bonis rci,dcfundo eo,detrahiit.Sed nee in .adoris quidem bonis, defundo eo, iniiuiaru adio poterit computari: quia amp;nbsp;ipfa fimul cum coin-

cointerdcb'c,ntiafusfruâns,amp;id,qüodm dies,menfes,annosuefingu los aliaii,quoad uhiat,debetur. erenim ea demum obligatio rei bonis deminutionem præftaf,quæ in hæredem tranfit. nec contrarium eft, quod uiuente reo, eo minus in bonis eins intelligebatur. nam amp;nbsp;fi ira ftipulatus efletjitcnm moreremrjebere ei inciperet.-tamen angeren* turbona eius.qnemadmodumfiipfefiibeadem conditione promi« fiffetjdefundo eo minuerent.honorariaz quoq; aftiones,qnæ intra cec tu tempus à prætore ;pmittunt, tu bonis adoris defundo eo augmen-tö,tum rei nero deceffioncCfi tales erunt^ut in hæredem quoqj tranfe-ant ) prxftabunt. lulianus fcnbit.fi utnufephaeredis pars exhaufta fit legatis,amp; alter ex hæredibus cautionem pretoria accéperit à legata tijsmon æqualiter^fed pro fuo modo legis Falcidiærationem, amp;nbsp;adio nem èx ftipulatu habituru.omnes enim prætorias ftipnlationes duf» tlem interpretationis effe.nam conftare ex iudicatum folui Hipulatios •te ( fine à parte adoris, finerei plures hæredes exftitiffeno nó omnU bus,nec aduerfus omnes adionem contingerc.fed duntaxat i)s,qni ui* tiffent aduerfus nidös,hiscp,aduerfus quos res defenfa nó effet,aducr=i fus cos, qui rem non defendiflent. Annua,bima,'trima die cente« fis aureis légatis: ex omnibus fummis, non tahtum ex pofterioribus portioftemlegis Fakidiædetrahi placuit. SiTitio uigintilegatis, pottio per legem Falddiam detrada çffet, cum ipfe quoq; quineg Seio togatus effet reftituere: Vindius noftd tantum Seio pro portione ex quinlt;j detrahendum ait,quàntû Titio ex uiginti detradum effet, quæ fententia amp;nbsp;æquitatem amp;:rationcm magishabetzquiaexemplohærca dis legatarius ad fideicómiffa præftanda obligabiturmecquid exfua perfona legatarius inducere legem Falcidiam nó poffit, idcirco quod paffus effet,nonimputaturum.-nifi forte teftator ita fidei eins commi fiffetjUt totum quidquid ex teftamento cepiffct,rcHirucrer. fi aut ma= tiumitrere uel feruum fuum,uel alienum rogatus fit: omnimodo prae ftarcdebebitlibertatem.nechoccontrarium eftfuperiori.-quiafauor fibertatis fxpe amp;nbsp;alias benigniores fententias exprimic.

SI feruus tibilegatus fit,eumlt;2p rogatus fis manumittere, nec præ-tcrea capias,unde quartam, quœ per Falcidiam retinetur, recipere poffis.-fenatus cenfuit,ceffare Falcidiam.

XXXIIII. ^M ARCELLVS dpudluUanulih.XX^V.noM. TMteftatoris feruo non crit Falcidiæ locus, fi nero pecunia, aliudse Xquid Iegauerit,fidei'q? legaranj commiferit,ut alienum feruum uel Icgatarq manumittéret.locus erit. '

DIGESTORVM lIB. XXXV.

PLanc fi quid fit præterea legarum ipfi feruo -Faleidiae Io mm fore, fenatus dedarauit. unde Sexuolaairineo, quod praeterea feruO legatum fit, ica Falcidiam admittendam rut inde amp;nbsp;quod pro feruo praeftandum eft, fumatur.

SEd fi nonferuus ipfe legatus fit,fed pecunia,rogatuscgfit legatari-us feruum fuum manumittere;Falcidiam patictur,amp;nihilominus cogetur manumittererquia tanti aeftimafle uidebitur feruû luu. quod fl alienus feruus fuerit in co non plus, quâm accepit, ad redimendum cogetur inipendere. fin uerohaeres feruum rogatusfit manumittere: placet preci urn eius,ucaes alienum,deducendum effe. nbsp;nbsp;Si folus fer«

nus legatus, amp;: fideicommiflarialibertate donatus fuerit(licet Fakidia intenieniente)totus uindicari petiue poteft. fed amp;nbsp;fi aliud prxterea ca* piat legatariusradhuc feruus totus peti poteft.quartam autem utriuflt;5 ex legato retinendam,ne impediatur libertas. nbsp;nbsp;nbsp;Si incertum fit,an li

bertas praeftari debeat(ueluti fi fub côditione,uel poft tempus data fit) nunquid incerto eo,an præfteturCcum poffit aut feruus mori,aut conditio deficere ) interim Fakidia admittenda eft.deinde cum libertas co petere uel debericoeperit,tum legatarius illam partem recipiet,quam Fakidia detraxitC’Caccilio placebat, fi quid ex operis eius medio tempore confecutus fuerit haeresrid inprecium eiuscrogarc cum deberc propter legis Fakidia: rationcm.

EIus ferui aeftimatio perinde,ac ftatulibcri fieri debet. fed amp;fi h** res feruum alienu rogatus eft manumittere.placuit, ut etiam hu* iusprecium ex aeftijrationehaereditatis debeat deduci.

STatulibet hxredis non auget familia. Cómunes ferui in utriuf^ patrimonio connumerantnr. Cuius iifusfruftus alienus eft,in do minio proprietary cónumeratur.pignoridati,in debitoris.-fub lege có miffaria diftraâi,item in diem addidi,in uenditoris.

A Eris alieni loco deducuntur,non folum prccia eorum,quibös 11» bertas data cft,amp; eorum,qui fupplicio funt affedi.-fed amp;nbsp;eius,que praztor propter indicium proditæ mortis,autdeteólaeconiurationis re orum, libertate donaiiit.

AD uetcraqi teftamentumCfiue paterfamilias, fine filiusfamilias fic)licet intra annum miffionis decedat,lex Fakidia pertinet.

Si CHi,fi decern dediftequiginti fundus fuiflet legatus; is in toto fun do legatarius babebituc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paulus

I^Olocarerenonuidctur,fiiammotaquiscontrouerfiahæredita lt;nbsp;l^tisjcgata fine cautionibus det.

SEnü.quiapudhoftesfuntjpoftmorté teftatoris renerfi (quod ad Falcidiam pertinet) lociipletiorem faciunt haereditatem.

^Akidia interuenire non poteftJi ftataliber de alieno dedit,non de J bonis defundi.'uel alias eft homo liber,qui conditioné impleuit.

TN lege Fakidia nô habetur pro puro,quod in diem relidum eft. me A’^n^nim temporis commo dum computatur.In his legatis,quæ fub ’^onditione reliâa funt.-Proculus putabar,cum quaereretur de lege Fai 'iflia,tantum efle in legato, quad uenire poflet.quod fi eft;amp; deduftio ®c poteft fieri,ur tantum nidcatur inde deberi, quanti nomen uenire poteft, fed hæc fententia non probat. cautionibus ergo melius res tern petabit. XLVi. vlpianvs.

f^ Vi quod per legem Fakidia retinere poterat,uoluntatcm tefta-V_Xtoris fecutus fpopondit fe daturum.’cogendus eft foluere.

LEx Fakidia(fiinterueniat)in omnibuspefionibus locum habet, fed hoc ex poftfaâo apparebit neputa in annos fingulos legatum telidum eft.quamdiu Falcidianondum locum habet;integræpenfioa lies annuæ dabuntur.fed enim fi annus uenerit, quo fit,ut contra lege falcidiam ultra dodrantem aliquid debeatuneuenict, ut retro omnia kgata fingulot urn annorum minuantur. Niinquâ legatarius uel fi ’Jeicómiftanus(licet ex Trebelliano fenatufconfulto reftituitur ei hx» teditas)utitur legis FaJeidiae beneficio.

CVm emptor uenditori,uel contrajrxres exftitit; euiâo homine, utrum nuplü in xs alienü deducere uel computare deheat,an fim j nbsp;nbsp;plumf duplu em effet,fi alius hartes exftitiffet. amp;nbsp;benignius eft,eodem

PL A v T i v 5.feruo,qué nbi legaucramjfundum legaui. Atilicinus, Nerua,Sabinus.primum in ferno rationem legis Faleidix haben-dam,^: quota pars ex co decederct,eam pattern in fundo legato inuti= km futuramideinde ex reliquis partibus fundi legis Fâlcidiæ portioné deceftu

DIGESTORVM LIB. XXXV.

deceffLiram, finit ex omnibus legatis. Caflïiis. quod feriio pars Icgc Falcidia decedat,incipere feruum fieri communem haeredis Sdegata« rij.communi autem feruo cum legatum fit,totum pertinere ad foei* um.-quia in earn perfonam legatum confiftere poffit. qua ratione fe-*al^.Iegis *^^^ ^^ fundo partem *lege Falcidia deceiTuram.P A v L v S.Caffij feu Faleidix t^’V^*^ utimur.nam Ócdimis Pius refcripfit, feruo communi fideicom mifTum datum totum ad focium pertinere. Intetdu euenit,utpro* prerrationem legis Falcidiæ fequens legatum exftinguaturcueliitifi fundus, amp;nbsp;ad eum ma legata fit per alium fundum. nam fi pars fundi remanferit in hæreditate.-non poteft procedere uiæ legatum: quia per partes feruitus adquiri non poteft.

NOn eft dubium,quin ea legata,à quibus fubmouere hares excc ptione petitorem poteft,in quartam ei imputentur, ne extero-turn legata minuantur.

EX affe patronum haredem inftituit libertus,cum ducentos atire« os in bonis haberet: *amp;legauitfiliocentüuiginti,extraneo reli* “”*'erquot; qua.deminutiolegati,quodextraneopræftâtur,proficit filioadcon-g(t:^fgquenda folida,quac ei legata funtquaenn^ tem ex cauffa legata non ttntu,wgm pfæftantyr; imputantur hæredi in quartam parté,qua propter legem ti extraneo p^cidiam remanere apud eum debet.

eft^ ^ ■^'' QI propter ea,qu?efubconditionelegata funt,pendetIcgisFalcidi« 1 . emm j^j-ano.-prafenn die data non tota uindicabuntur.

PAter filium,ex quo très habebat ncpotes,hxredc inftitmr,fideiq5 eius commifit,ne fundum alienaret,amp; ut in familia eum relinquc ret. fl 11 us decedens très filios fcripfitharedes.quarendum eft,anonini no quafi credirores unnfquif^inrationelegis Falcidiæ aliquidpoffit deducernquia in poteftatefua habuerit pater,cui ex his potius relin* quercte'fed hac ratione nemo in Falcidiæ ratione quid^deducet. ^d uidendum,ne dure conftituatur. utiej enim in alieno ære habuitfun« dum,quippe cum neceffitate obftriäusfuiflet filqs eum relinquendi.

CVm Titio in annos fingulos dena legata funt,amp; iudex legis Falci dix ratione militer hæredém Ôe alios legatatios habeat.uiuoqui . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dem

^cmTirio tantilitcm sftimare debet, quanti uenirc id legarö poteft; •nincertopofito,qu^mdiu uidurusfit Titius. mormoautem Titio: Hou aliud fpedari debet,qium quid hares ex ea cauffa debuerit.

CVmquode peculio agi potcrat, hares creditori cxftitit. quari-tur,cuius temporis peculium computari oporteat in Falcidiale ge^Plericjputant.quod tuncinpeculio fuerit, cumadiretur haredia tas,infpiciendum.ego dubito: quoniam mortis tempus in ratione le» gis Falddia ineunda placuit obfcruari. quid enim intereft, peculium fetui poft mortem creditoris deminutum fit, an debitor pauperior fa ÖHsf Aliquisdieet, quid ex contrario,fi ante aditam hareditatem adquifierit feniusfamp;ego quaram.quid,fi debitoris,qHi tunç non erat foluendo,ampliata facilitates fuerintC’amp;cum in ifto placuerit.ex poft fado uberiorem uideri fuifie hareditatem: ficuti cum conditio crediti cxftitit poft mortem,ita etiam pcculij mere mentum pleniorem faciet Ji®rcditatem.S C AE v o L A notât.quid ergo,fi idem feriuis defundo alij dena debuerit, amp;nbsp;una decemhabeatt'augetiir fcilicet amp;nbsp;his hare» ‘litas.-decem,qua defundo naturaliter debebâtur, in hareditate ma» *ientibus. nbsp;nbsp;Is,qui in bonis duntaxat unum ftruum habebat,lcgai]it

'wni Titio,amp; fidei eins commifit,ut poft triennium manumitteret.de l’etexeo,quod interim ex operis feruiad Titium peruenire poreft, Quarta apud haredem remanere.quemadmodum fi diredö poft trien *iium feruo libertaté dedi(Tet,eiusqj ufumfrudü ei legaffct, aut ei pro« prictatem per fideicommilTum reliquiflet. Stichum tibi,feruo tuo decent legauit;uel contra,tibi decent,feruo tuo Stichum,!iberratem'q5 Stiehlfidei eius commifit.lex Falcidiaminuitlegata.redimereabha tedc partem debes,qucmadmodum fi tibi utrun^ legaffet. Sapius ®nenit,ne emolumentum eius legis hares confequatur. nam fi centu 3uteorum dominus uigintiquincj alicui dederit, amp;nbsp;eum inftituerit ha tedem, amp;nbsp;dodrantem legauerit : nihil aliud fub occafionc legis Falci« diainteruenirepoteftiquia uiuus uideturharedi futuroprouidere.

CVm dotem maritus alicui legauerit,ut uxori reftituatur.non ha« bete legem Fakidiam locum,dicendum eft. amp;nbsp;fanè in plenfij i» obfcruatur,ut omiffa interpofiti capientis perfona fpedetur.

LEgis Fakidia beneficium hares etiam poft longü tempus mor« fis teftatoris implorare non prohibetur.

DIGESTORVM- LIB. XXXV.

dcicommüTlim intercidaL praeterci amp;nbsp;qui non eapienri rogatuseft re ftitucre hsredïtaté/cnatiifconfuJro Plautiano non conceditur quar» tam rctinere; fed ca qnarra, quam non retiniiit,adfifcum pertinetex refcripto diiii Pq.

CVm pater impuberi filiae haeredem fiibftituit: id, quod ci legato« riim nomine à pâtre obuenir ( cum hæreditas adfubilitutos per tinet ) in computationem legis Falcidiæ non iienit. Legato petito, cum in litem iuratu eft.-ratiolcgis Falcidiae,non eins fummaejn qiiam legatarius iurauitjiaberi debet.-fed eius.quanti reuera fuit, quod peti» turn cft.nâ id,quod pœnæ cauffa adcreuir,in Icgé Fakidiâ non incidit.

ALicnns fundus tibi legatus eft. hune cum hæres emere, nifi infi* nitO!precio,nópoflet;emitmulroplHris,qudmquantier3t.qua emptione faâumeft^utlegatanjad legem Falcidiam reuocarentur. quæro cum fi fundus tantigt;quanti reuera eft,emptus effet,legata non fucrantexceffuraius legis Falcidiæ. anhoc ipfohæres inftitutus par» tem reuocandi à legataris ius habeat,quod ex uoluntate defundi plU' rixemerit fundum,quäm quanti eratfrefpondir.quod amplius hæres» quam precium fundi,legatario foluir.id in lege Falcidia impntariuon . poteft: quia neglegentia eius nocere legataris non debet; utpote cuin is confitendo uera m xftimationem præftare poterat.

IN lege Falcidia hoe effe feruandü lulianus ait, ut ff duo rei promit tendi fucrint,ucl duo rei ftipulandt:fiquidem focq fint,in ea re diui-di inter cos debeat obligatio, atque fi finguli partem pecuniæ ftipola» tieffentjud promififfcnt.quodfi focietas inter eosnulla fuiffenirt pendenti effe,rn utrius bonis computari oporteat id,quod debetur,iiel ex coins bonis detrahi. nbsp;nbsp;Corpora,fi qua funt in bonis dcfiinôi/ecu» »

dnmreiueritatemæftimandaerunt,hoceftfecundu præfens predu; -nee quidquam eorum formali precio aeftimandum effe, fciendum eft» LXUI. PAVLV5.

PRecia rerum nOn ex affedu,nec ntilitatefingalommJéd commu niter finguntur.nec enim qui filium naturalem poffidet, tanto lo 1 cupletior eft,quod eum,fi alius poffiderct, plurimo redempturus fu« iffet. fed nee ille,qHi filium alienum poffidet, tantum habet,quanti eu patri uendere poteft; nee exfpedandumeftjdum uendat.-fcdinpræfen tianó quafi filius alkuius,fed quafi homo a’ftimarur.eadem cauffa cft eius ferui,qui noxam nocuit.nee enim delinquendo qmfeg preeiofior fit.Sed nee hteiedem poft mortem teftatous inftitiitiim feruum wiuo i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;phitis

pluris effe, quo pluris uenkepoteft, Pedius fcribit. ciTe cnïmabfurdMi ipfumme hæredem inftitutum nonefle locupictiorem, ante quant adeam:fiautem feruus Exces inftitutusût,ftatim me locupletiorem cifeâuni: cum muleiscauilis acciderc poiTit^ne lulTu noftro adear. ad-quirinobiscerte,cum adicric. effe autem prxpofteruni-,ante nos locu pletesdicijquamadquilierimiis. Cuius debitor Ibluendo noneft, ' tantum habet in bonis,quantü exigere poteft. Nonnullam tamén precq uarietatem loca temporat^ aftcruntmee enim tantidem Romx ut in Hifpania oleiixftimabitur; nee cotinuis fterilitatibus tantidem^ quanti fecundis frudibus.-dü hicquolt;jnon ex momentis temporum, ' nee ex ea^qux raro accidit,caritatc precia conftituantuc.

lintcftamentoitafcriptumfitjHAERES MEVS LVCIO TITIO DE CEM DARE DAMNAS ESTO. ET QVANTO QVIDEM MINVS ÎER LEGEM FALCIDIAM CAPERE POTERIT, TANTO AMPLIVS El DARE DAMNAS ESTO.-fententix teftatoris ftandum eft.

SI fundus legatus fit quinquagintadignus fubhac conditione, Si QVINQVAGINTA HAERES DEDERIT;plentyputant utileeffelc« gatum,quiaconditionis implendæcauffadatur. nam confiât etiam Falcidiam eum pati pofle.fed fi quinquaginta aurei legati fint, fi quin quaginta dedifret:dicendû eft,inutile effe legatumA magis ridiculum effe. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXVI. VLPIANVS.

Circa iegem Falcidiam in co,quod fub conditionc,uel in diem ali cui rehäum eft, hoc obferuandum eft. fi decern fub conditione alicuifuerintrelifta.eafcp códitiopoft decennium forte exftiterit; non uidentur decent huic JegataJed minus decemrquia interuallum terns poris,amp;: interufurium huius fpacq minorem facit quatitatem decern.

Sicuti legata non debentur,nifi dedudoxre alieno aliquid fuper-fibnec mortis cauffa donationes debebuntur, fed infirmabuntur per Sts alienum. quare fi modicum xs aiienumintcrueniauexre mortis eaufla fibi donaca nihil aliquis confequituc.

QVoties cuidam amplius legatum eft,quam ei capere licet,amp; lex Falcidia locum habet.-prius Falcidix ratiohabenda eft, fcilicet “uubdudoeo,quod lex Falcidia exceperit,reliquum ( finonexcedat ffatutam legi portionem ) debcatur.

TTAereditatum computationis in alimentis faciendx banc forma XjLeöe Vlpianus fcribit, ut à prima ætate uf^ad annum uicefi-

1410 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XXXV. mum quantitas alimentorum triginta annotum computetur, cinst^ quanutatis fakidia præftetur.ab annis uero uiginti iif^ àd annum ui-ceftmnmquintum,annonimuigtntioAo. ab annis uigintiquin^ ufcg ad annos triginta, annorum uigintiquin^. abannis triginta ufeg ad annos trigintaquincß,annorü uiginti duorum.ab annis trigintaquin^ uflt;5 ad annos quadraginta, annorum uiginti. ab annis quadraginta uflt;5 ad annos quinquagjnta,annotum computario fit,quod eins sta* ti Hflt;5 ad annum fexagefimum deerit,remiflb anno uno.ab anno neroquot;quinquagefimo ufeg ad annuquinquagefimuquiutum, annorum nouem. ab annis quinquagintaquinlt;5uf(5 ad annum fexagefimum, annorum feptem.ab annis fexagintaCcuiiifcun^aetatis fit) annorum quinlt;5. eoq; nos iure un Vlpianus ait amp;nbsp;circa computationé ufnsfru» flus facienda.folitn elf tarnen à prima state ufq; ad annu tricefimnm, computationem annoru triginta fieri.ab annis uero triginta,tot anno rum computationé iniri,quot ad annum fexagefimu deeffe uidentur. nunquam ergo amplius,^ triginta annotu computatio initur. fic de* mq; amp;nbsp;fi reipublics ufusfruäus legeturCfiuefimpliciter, fiue ad liidos) triginm annorii computatio fit. Si quis ex bsredibus rem propria effe contendat,deindehsreditariam effe cöuincaturquidam putant, eins quoq5 Fakidiam nópoffe renneri.-quia nihil interfit, fubtraxerit, an hxreditariani effe negauerit. quod Vlpianus rede probat.

VSufruflu bonorum legato,ss alienum ex omnibus rebus dedu cendum eft.quoniam poft fenatufconfultum nnUares eft, qns non cadatin ufumfruâum legatum.

LXX. VLP IANVS. FAlcidis ftipulatioftatimcommittitur,ubiconditiolcgatiucldci biti exftint.

POteft hsres in uendenda hsreditate cancre, ut amp;nbsp;lege Falcidia interueniente folida legata prxftentur.quia ea lex hsrediscauffa lata eftmec fraus ei fit,fi ius fuum deminuat hsres.

QVantitas patrimony, dedado etiam eo, quidquid cxplicandi» rum uenditionum cauflTaimpenditurjSftimatur.

IN quantitate parrimonq exquirenda,iuffam eft mortis tempus fpe dari.qua de cauffa fi quis centum in bonis habncrir,amp; tota ealcg3= nerin nihil Icgatahjsprodeft, fi anteaditam hsreditatem per femos hæreditarios,aut ex partit auciliarum hæreditanaruin, aut ex feu pe coiuin

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i4n

tonim tantum accefferit haereditati, ut centum legatoru nomine ero gatis,habiturus fit hæres quartam partem.fed neceffe eft, ut nihilomi mis quartaparslegatis detrahatur. Seexdiuerfofi ex centum feptua» gintaquinqi legaueritA ante aditam hæreditatem in tantum decreuc tint bona ( incendijs forte,ant naufragfjs,aut morte feruorum )ut non pkis,quam feptuagintaquineg, uel cria minus relinquatur folidalega ta debenrur.-nee ea res damnofa eft hxredi, cm liberum eft non adire ba’reditatem.quæresefficit,utneceflefitlegafariis,nedeftituto tefta* mentonihil confequantur, cum hærede in porrione legatoru pacifci.

Magna dubitatio tint de his,quorum côditio mortis tempore pen« det.-id eft,an id,quod fub condirione debetur,in ftipularoris bonis ad« numeretur, amp;nbsp;promifforis bonis detrahatur. fed hoc iure utimur,ut quanti ea fpes obhgationis uenire poflir,in tantum ftipularoris quide bonisaccedcre uideatur,promifforis uero decedere. Sc cautionibus tes explicari poteft,ut duorum alterum fiatrut aut ita ratio habeatur, tanquam pure debeatur.aut ita,tanquam nihil debeatur.deinde haerc des amp;nbsp;legatari} inter fe caueant,ut cxiftente conditione,aut hæres red« dat,quanto minus foluetit.-autlegatarij reft truant, quanto plus confe cuti fint. Sed amp;nbsp;fi legata quædam pure,quidam fub condirione reliäa efficianr,utexiftenre condirione lex Falcidia locum habeat.purelega . ta cum cautione redduntur.qao cafu magis in ufu eft,folui quidé pu« te legata périnde, ac fi nulla alia fub conditione legata fuiffentreauetc autem legatarios debere ex euentu condirionis, quod amplius acce« piffent,idredditumiri.cuiusgeneriscautio neceffariaeffeuidetur,amp; fiquibufdam feruiseodèm teftamento fub conditione libcrras data fit,quoruprecia condirioneexiftente bonis detrahuntur. In diem telifta legata alterius effeiHris,p31am eft.-cum ea omnimodo ram ipfi legatario,qnam hæredibus eins deberi certû fit. fed tanto minus ero-gari ex bonis intelligendum eft .quantum interea, donee diesobtigit, hæres luetatur us eft ex frudibus uel ufuris. Ergo optimum quide eft, ftarim ab initio ita teftatorem diftribuere legata, ne ultra dodranfem relinquar.quod fi excefferit dodranrem. pro rata portione per legem ipfo iure minunntur.nerbi gratia, ft is,qui quadringenta in bonis ha-buit,tota ea quadringenta erogauit.-quarta pars legataris detrahitiir. fi trecenra quinquaginta legauerittoflaua. quodß quingenra Icgaue-rit,habensquadringenta:initioqninta,deindequartaparsdetrahide« bet ante enim detrahendum eft,quod extra bonorum qwantitatceftr deinde quod ex bonis apudhxredem remanere oportet.

' • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T T iij folida

folida pr«ftanda efle legata.ita accipere dehemus, fi häercditatio ic* rehabeat. iraegquod quisJegacorumnomine àcoliærcdc acceperin in quadrantem ei non imputa tur.fed fi ideo Jegarum ei datum eft, ut integra Jegata uel fideicommifla præfter.-deneganda erit adio Jegati^ß ' iege faJeidia utimaJit.

ÏD autem,quod conditionis implendæ cault;ra,uel à coha?rede,uel ^ Ie gatario,uel à ftatulibero datur,in Falcidia non imputat.quia mortis cauffa capit.fanè fi à ftatulibero peculiares numos accipiat.pro fuapar te quadranti eos imputare debet.-quia pro ea parte nó morris cauffa ca - pere,fedIia:reditarioiHreeoshabereintelligitur.quarationeplacuitJc gata,quæ Jegatarrj non capiunt,cum apudhxredes fubfederint, bære* ditario iure apud eos remanere jntdligi.amp; ideo quadranti impuranda: nccquidquamintereffe,urrumftatimab initio Jegatum non fit, an quod Jegatum cft, remanferit.

IN fingulis Jiacredibus rationem Jegis FaJeidiat componendam effe, non dubitatur. amp;:ideo fi Titioamp; Seio Jiæredibus inftitiitis remis hæreditaris Titq e.vliauftus, Seio autem quadrans totorum bonorum rebâtis fit.-competir Tirio beneficium Jegis Falcidiac.

QVod fi aJterutro eorum deficictc,alter fiteres foins exftiterif.'urm perinde ratio Jegis FaJcidiæ fiabenda fit,ac fi ftarim ab initio is fo -lushæresinftirutuseffèr;anfinguJarum porrionum feparatim cauffa fpedandæ fiintr’amp;placerai eins pars Jegaris exhaufta fit^quihxtesex» ftirerir;adiuuari Jegatarios per deficienrem partem^qute non eft 1^’ tis onerata : quia Sa Jegat3,quæ apud fiaeredem remanent, efficiunt, ut cæteris Jegatarps aut nihil aut minus detrahatur.fi uero defeda pars fn critcxhaufta.perindeineaponendamrationem JegisFaJcidite,at^fi adeumipfiim pertineret,aquodefedafierer.

(TN duplicibus teftametis fitte de parrimonio quatramuSjCa foJa fub-Xftantia fpedatur,quam pater cum moreretur habuJe.necadrem per tinetji poft mortem patris fiJiiisjteJ adquifierit aJtquid, ueJ deminue# rit.fiue de Jegatisquæramiis.-tam ea,quæ primis, quam ea,quaefecun dis tabulis reJida funtjn unu contribuunt;tanqua fi amp;nbsp;ea,quæ à filqhs redereliquiffet teftaror,d fuo hærede fub aJia conditione Jegaffet.

SIis,qiu quadriitgenr.! in patrimoniu habebat^à fiJio impubère hx» redeinftitutoducenta Jcg3uerit,ei'cgTitiäÄ Seiu hærédes fubfti«

TIT.- IL ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hij

LieritÄ a Titio cenrû legaucrit. uidcamns quid iuris fit/i nondum fo-lutislegatis pupillus decefTeritA ob id ealegataurrj^j deberenrrTolu? : Hæres Titius utetur lege Falcidia cum enim ducéra ex hæreditate pu* pilli ad eiim perrineant.ducenta legatoium noniine debet: centuui ex ducentis,quæ pupillus debebat.centum, quae ipfe dare iufliis cft, iraqj ex Litrai^quanritatequartadedudibhabebitquinquaginEa. in perfona Bero Serjlex Falddianonintéruenit:cuni ad eiim ex hæreditate pupil li ducenta pertineant,0c debeat legatorum nomine centum ex dueen* âs,quæ à pupillorelida funtquod fi pupillus foluat legata: debentca-rare tu tores pupilli^u caueant legatarq. Quædâ legata diuifioncni ; non recipiunt.ut ecce legatum uiæ4tineriSjaâusûe. ad nullum enim ea les pro parte poteft pertinere.Sed amp;nbsp;fi opus municipibus hæres facere iuflus eft : indiuiduum uidetur legatum . neq; enim ullum balineum, auttheatrujaut ftadium feciffe intelligitur, qui ei propriam formam, , quæ ex confumatione contingit,non dederit.quorum omnium lega-torum nomine,amp; fi pluies hæredes fint, finguli in folidum tenentur. bæc itaq; legata,qnæ diuiduitatem non recipiiint, tota ad legatarium i pertinent.fed poteft hæredi hoc remedio fuccuri:ut æftimationefafta • lcgati,denunciet legatario,ut partem æftimationis inférât. fi noij infç rat.-iitaturaduerfusenmexceprioncdolimali.

S Ed ufusfruäus legatus «ernt in computationem legis Falcidiæ. namdiuifionem recipit:adeo,ut fi duobus legatus fuerit, ipfo iure ad fingulos partes pertineant. nbsp;nbsp;Dos relegata extra rationem legi's

Falcidiæ eft.•fcilicet quia fiiam rem mulier recipere uidetur. fed de his quoqj rebus,quæ mulieris cauflaemptæ paratæ eflent,ut hæ quo^ex tra modum legis eflent,nominatim ipfa Falcidia lege expreffum eft.

QVærebatur. cum is,qui folum in nomine quadringenta in bonis habebat,ipfi debitor! liberationem,Seio autem quadringenta Ie gauerit.fi debitor uelfoluendonon fit,nel centum facere poffit.-quan* , tumqiüfiçhabeatinteruétulegisFalcidiæ. Dicebam.legem Falcidia . ex eo,quod refici ex hæreditate poftet,quartam hæredi tribuere.-refidù um dodrantem inter legatarios diftribuere.quarecum nornen minus (oluendo eft in hæredirate;eius,quod exigi poteft, pro rata fit diftribn« tio. refidui uenditio facienda eft,ut id demum in hæreditate eóputet, quanti nomen diftrahi poteft. Sed cum debitor! liberatio relinquitur: ipfe fib! foluendo uidetur ,'amp;Cquod ad fe attinet) dines eft.quippe fi ei mortiscaufla acceptoferaturid,quod debe^quadringenta cepiflc ui* debitur,licet nihil facere poffit.fcnfifleenimliberatiojjem plenam m quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dditt

detur.’ qiumitis nihil facere poflic, fi foli ei liberatio rcJida cÆ. amp;nbsp;idea Falcidiainrerueniente,trecentaaccepfó illi fieri debenr,refidua een« turn duraböt in Obligationen figuidem facere poffe cceperit.- exigen* tur ab eo dunraxat nfqj ad cencuni.idenii^ eric dicendum, flefi morris caufla accepró ei quadringenta fcrantnr. Vnde eleganter dicitur,acce« ptilarionéinpendenti fore.utfiquidem morris tempore quadringen-ta tora iniienianrurjn trecenta naleat acceptilario.fi nero prazterea ali quid inueniatur,quod quadrantem fnpplear.hxrcdi in quadringenta acceprilatio proficiat. Qiiodfidebitoriftequadringentorü dunraxat centum facere potelbquia fibifoluendoeft,neceire habebit ceuttnn refunderc. Cum igitiir debitor fibi foluendo eft: cueniet, utfi hærede aliquo inftituto ipfi debitor! liberation alg quadringenta legata fint; figuidem foluendo fit debitor .• cent ûquinquaginta ex trecentis reti« iieat,alia centum quinquaginta legatario præftentur.hæres cenrähas beat. Sin uero centum tantum facerepoffit; hæredi ex refedo quarta feruanda eft.fic fierait centum, quæ præftari poffunt, in quatuor pars tes di uidantur.' tres partes ferant Jegatarrj, hærcs uigintiquimj habe« àt. Debitor,qui foluendo nó eft/ecucentuquinquaginta eópenfende refiduis centum quinquaginta,qu£ç exigi nó poffunt, uenditio fier no minis.-idcp,quafi folum in bonis fuerit, repræfentatur.quod h nihil fa cere debitor poteft.æquein centum quinquaginta accepró liberan-dumeffe,derefiduo uenditionem nominis faciendam,Neratiusait. quod amp;nbsp;nos probamus.

SIcreditor filijtin hærede teinftitucrit, Sclcgis Falcidis rationem ponas: peculg quantitas, quod adits hsreditatis tempore fuit, in quadrantem tibi imputabitur.

REperitur cafus, quo hseres agere poteft, quamuis teftator agerc nonpotuerit.uelutif! tutor,cum folucret legata,non interpofu erit rtipulationem,quanto plus, qnam per legem Falcidiam capi lieu erit,folutu fucritjrcddi.-pupilluseoquidem nomine tutelar non ager, fed hatred! eius hoc quolt;5 nomine tutor obligatos erit.

SI dos focero data eft,amp;: folus filius hærcs patri exffitit;dotem confe ftimin computarionem haered!tat!s,amp;Falcidiatrar!onemin sre alieno deducet.alitcr enim uidebitur uxoré indotatam habere. quod fi filius extraneumcohatredemhabeatipfe qui dem fern per, pro qua parte patri hares erit,dorem in xrealicno deducetr amp;nbsp;cohsres eius,an re qium dos à filio percipiatur.

TIT n. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;415

'pitia tèftamentofuoTitium fratremfuum ex parte ter na hsré-i deminftituitjfidci'q^eiuscommifitjUthæreditaté retenta quar« ^ä parte Sccundæ Proculæ reftitueret.eadem fratri quædani prælega» ’^it.qüæro, anTitius ea,quæ prælegata funt, pro ea parte hærediratis, Ruamrogatus eftjitreûitueren an integra retinere debeatcquot; refpondi. Titium legata integra retinere debere.fed in partem quartam imputa ri oportere duodecimam partem prædiorum. fed fi non effet adieftû, «tpars quarta deduceretur.totum trientem prædiorum legi Falcidiæ iinpiitari oportere tquoniam contra fententiam matrisfamiliæ lex fakidiainduceretur.

QVi fundum folumin bonis centum relinqucbat,fi hæredem fu= uni damnaucnt,utcum quinquaginraTitio uenderennoneft cxiltimadus, amplius quàm quinquagintalegaffe.ideocp Jex Falcidia locum non habet. Item fi is, qui duos fundos centum in bonis habe-renme amp;nbsp;Tirium hæredes inHituiffetA damnaffet me, utTitio fundü Comelianum quinquaginta uenderem,amp; contra Titium damnaffet, Ht mihi fundum Seianum quinquaginta uenderetmon animaduertc», Wmadmodumlex Falcidia locum habere poffit, cum uterlt;5 hærcs dumunius fundi partem dimidiamhæredirario iurehabiturusfit,in QHa pars dimidia hæreditatiseft.nam certe qui damnatus eft fundum ^niclianum uendere,Seiani fundi partem hæreditariO iure habet, item qui damnatus eft Seianum fundum uendere,partem Corneliani fundi hæreditario iure retinet. Si quis hæredem inftitnerit cum,cm rogatus fuerat poft mortem fuamcentum reftituere.- centum in ratio He legis Falcidiæ deducete deber.quia fi ali9 quilibechæres exftitiffer, hæc centum in ære alieno ponerentur. Si ru ex parte quarta, Titius ex parte quarta hæredes fcripti fueriris,deinde tu ex parte dimidia hæ tes inftitutus fucris fiib conditionc^ix lcgata,item libertäres datæ fue« rintipendenteconditione libertäres competenr,legata tota præftabun tur.quia fiue conditio exftiterit te hærede exiftente,utralt;5 ualent:fiue conditio defecerit, tu amp;nbsp;Titius hæredes eritis. De lege Falcidia fi hoc qnæras, anexiftente códitione mifceaturquadrans tuusamp;fenns,atlt;^ ita pro dodrante ratio ponenda fit cum his,quibHS pure à te hærede le gatum eft:rcfpondcbimus,mifceri duas partes. Qui filium fuu im pnberem amp;nbsp;Titium æquis partibus hæredes inftituerat, ä filio totum femiffem legauerar,i Titio nihil, amp;nbsp;Titium filio fubftituerat. quæfitu éft.cü Titius ex inftitutione adijffet, amp;impubere filio mortuo ex fub-ftitutione hæres exftitiffet.quantum legatorum nomine præftare de* Y Y beret

beretfä: placuit folida legata eu pirtHare Hebere. nam confufos duos femifles efficere,iit circa legem faJcidiam tonus affisrario habere« tur,amp; fonda legata præftarenrur. fed hoc ita ucrum eft,fi films ante,^ patri hæres exftirerit.deceffiffet. Si nero prins hærcs patri fnetinnó ampliora legata debet fnbftitutns, quam quibus pnpilJns obJigatus fu eran qnia nó fuo nomine obligatin'/ed defundi pnpiJIi.qui nihil aim plius,qnam femiffis dodranteiTi,præftareneceirehabuit. Quod fiextraneï hæredis femis totns Jegaras fnerit, iscp piipillo,a quo nihil lega turn erat,ex fubftitutione haeres exftiterit-'poterit dici angeri legata, amp;nbsp;perinde agendu,ac fi cuilibet cohæredi fubftitutas fniffet,60'95 omit« ratte hæreditatem ex affe hæres exftitiflet; qniafemper fubftitutus ra tionem legis Falcidiæ ex quantitate bonorum, qnæ pater reliquerif, ponet.eadem dicenda funt, amp;nbsp;fi pater duos impubères hæredes inlhm erit,amp; cofdem inuicem fiibfi-itnerit; deinde iure fubftirutionis ad alte« rum haireditas recidcrir A legis Palcidiæ ratio habenda fit. Qiii fiÜ os duos impubères habebat,alferum hæredem inftituit,alterû exhære diuit.deinde exhæredatum infiituto fubibtuit, aepoftea exhæredafo JVIæuium,amp;ab eo Îeganir.'amp;exhæredatus fratri impuberi exftifiths« tes.deinde impubes decclTit.cum indiciopatris facilitates paternte per caufTam haereditariam ex fubftitutione ad cum pemenianf poteftdici legata ab eo relida præftanda effe, habita ratione legis Falcidix in bis bonis,quæpater mortis tempore reliquerir. Nee huic contranum cft,quod cum exhæredato pater legatum dederit,nihilo magis fubftitutus legatis obligabitunquiaeocafunon hæreditatis patent por* tio,fed legatum ad enm peruenit. dieet aliquisquid ergo,fi exh^reda tusfiliusnon ex fubftitutione fratri fuo hares exftiterir: fedantkge, aut per inrerpofiram perfonam, atqg ira impubes deceflerit f ftc quoeg cxiftimanduseritfiibftitntns legata minime debere. nam quantum interfit,exhæred3rus filius ex fubftitutione fratri fuo hærcs exiftat,an aho modomel ex eo apparet,qHod alias ab eo legarepater potuit,alias non potuit.eft igitnr rationi congtuens,neplus iuris circa perfonam fubftitiiti teftator hahcar,qii3m habnerat in eo,cni eum fubftituebat.

Coheres pupillo datus fi pro parte fna legata,habita legis Falcidia: ratione,præftiterir, deinde impuberemonuo ex fubftitutione hares exftiterit,amp; femis pupillilegatus exhauftus eritiex integro legis-Falci« diæ ratio ponenda erit;ut contributis legatis,quæ ab ipfo,amp; quæ à pu« pülo data fuerant,pars quarra bonorum apiid enm remaneatdicet cm pupillo hæresexiftat. tamen circa legem Falcidiam perinde ratio habetur ,ac fi parti hærcs exftitifîer.nec aliter augebuntur legata,qusab ipfo ultra dodrantem data fuerunt.-quam augentur,cum ex parte hæ« tes

gt;4.^7 -tes jnftitutus,amp; cohæredi fiio fubftituftis,dçlibcrahtc cohæredeJcgi’ ta habita ratione legis Falcidiæ foluerit,deiiideex fubftitutione altéra quoij pattern hæreditatis adquirat.

^~A Vi quadringen ta habebat,trecenta legauit,deinde fundum tibi V^dignum centum aureis fub hac condirione legauit, fi legi Faki= . diæm teftamento fuo locus non effet. quærit,quid iuris eftf dixi tw^. “K^u/j hanc quæftionéeffe, qui tradatus apuddialedicos t5 4«»æoz^Éva dicatur. etenim quidquid conftituerinms uerum effe, falfum reperie« ^tnan^ fi legatum tibi darû ualére dicamus.-Iegi Falcidiæ locus erir, idcoq^ déficiente condirione non debebitur.nirfus fi quia conditio de ficiat,legatum nalitutum non fit.-legi Falcidiæ non locus erit. porrô fi legilocus non fit.- exiftente condirione legatum tibi debebitur.cû aus lent uoluntatem teftatoris earn fuifle appareaqut proprer tuum legas turn cæterorum legata minui nollet:magis client ftatuere debeamus, tuilegati conditionem defecifle.Quid ergo dicemusdi ducenta legas uit, amp;nbsp;ribi fimiliter fub eadem condirione ducenta legara effe propos nanturc'namautexftitiff’e.autdefeciirelegatitui conditionem, ut aut totHm,aut nihil ribi debeatur.amp;iiiiquum,amp; contra uoluntatem tefta-toris exiftimabitur. rurfus partem deberi,rationi non congruitrquan-doneceffe eft, totius legati conditionem uel exftitiffe,uel defeciffe.er go per exceptionem doli mali tota ea res temperanda erit. quare cum quistalequidconfequiuelit.ficconfequetur,5l QVO AMPLIVS LEGA vi, VEL LEGAVERO, QVA'amp;I PER LEGEM FALClDIAM LICE-BIT:TVM QVANTVM AD SVPPLENDVM QVADRANTEM DEDV-CI OPORTET EX EO LEGATO, QVOD TITIO DEDI, HA ERES ME-VS DAMNAS ESTO DARE. nbsp;nbsp;Qui ducenta ill bonis relinquebat, le#

gauit mihi centum præfenti die,tibi æque centum fub côditione. poft aliquantû temporis exftititconditio.ita tamen,utexreditu eins films niæ,quæ tibi relida eft,non amplius,quàm uigintiquinij reciperet. legis Falcidiæ ratio ira habenda erit hærcdiait uigintiquinç conferre ei debeamus,amp;: amplius frudus fcilicet medi)temporis, qui ( uerbi gra« tia ) efficiant quin^. cum igitur triginta fint conferenda; quidam pus tantquina dena abutroqj noftrum conferendaeffe. quod minime ties turn eft. licet emeandem quantitatemacceperimtisrmanifeftumtas t»rneft,aliquanco uberius effe meum legatum .• quart ftatuendum erit, tanto minus in tuo legato effe, quantum ex frudibus eius hæres perceperit. fecundum quod in propofita fpecie computationem ita iniri oportet, ut ex feptem partibus ego quatuor,tu ties conferamusr ‘ quandoquidem quatta pars amplius in nieo,C^ in tuo legato eft.

Dlui Scuerus amp;nbsp;Antoninus refcripferunt, pecunia relidam ad ali méta puerorü.Falcidix fubiedam eflet^ ut idoneis hominibus coll ocetur pecunia,ad curam fiiam reuocaturû prxfidem prouincix. Dim Seuerus amp;nbsp;Antoninus generaliter refcripferunt Bonomo Ma ximomfuras prxftaturum eunr,qui ftuftrationis cauffa beneficium le gis Falcidiximploraiiit.

Srb.Tres,cuins fidei commiffum eft,utaccepracerta pecunia hxre* ditatem reffituar, à uolunrare cius, qui reftamentu fecit, difcedat, amp;nbsp;poften legis Faleidix bencficio uti uolcr.-amp; fi non detur ei id,quo ac-cepto hxreditatem reftituererogatus eftxamen fideicommiffum re« ftituerecogi debet; qnoniam quod ei paterfamilias dariuolmr, leg’s Falcidix commodum prxftat.

IN quartam hxrediratis,quam perlegem Falcidiam hxres habere Hebet,imputantur res,quas iure hxreditario capit,non quas iure le gati,uel fideicommiin,uel implendx conditionis caufta accipir. nam hx in quartam non imputantur. Sed in fideicommiflaria hxreditate reftituenda;fiue legatum darum eft hxredi,fiue prxcipere,uel deduce« re,nel retinere iuffus eftan quartam id ei impuratur.pro ea uero parte, quam accipir à cohxrede, extra quartam id eft, quod à cohxrede acd pitur. fedamp;fi accepta pecuniahxreditatem reftituererogatus fit;id, quod accipir,in quartam ei imputatur,utdiuus Pms conftimir. fedamp; quod implendx conditionis caufia fideicommiffum hxredi datur,in cadem cauffa effe admittendum,fdendum cft. fiquid uero implendx conditionis cauffa hxres accipiat;legatari)s in Falcidix computatio-ne nó prodeffe.â: ideo fi centum prxdium defunftus Jegauent, fi quin quaginta hxredi legatarius dederit.centum legaris computationem fieri,amp;: quinquaginta extr.a hxreditate haben,ne in quarts ei imputen

XCl. MARCELLVS.

SI miles teftamentofaftopartemdimidiamhaereditatisfustibire ftitui iu(rerir,deindcpoft miffionem fadiscodicillis altera partem Titioreftituirogaiierit.-fiqiiidem poft annum miffionis fiix deceffc* iit:amp; tibi amp;nbsp;Titio hxres quartam partem retincbitrqina eo tempore te ftator deceffit.quo teftamentum eins ad beneficium principale perti* nere deficrac. fi nero intra annum milTionis decefleritrfolus Titiiis de« duAionem quarex partis patietur;quiaeo tempore fideicommifliim ei rehftum eftquo teftator iiire militari teftarr non potuit.

14^9 ACceptis a Mxnio ccntum,hæreditatcm Mænio rcftituerc, peen niarntp poft morté fuam Titio dare rogatns eft.quanqiiam hæc fentum quartam bonorum efficiant;tamé proprer fcquens fideicom iniffiim quarts retentioni loens erit. tune enim ex conftitutione diui Hadriani Faleidis ratisfaciteaquanritas, cum apud hsredem rema» net. led Falcidia patietur folus, cui hsreditas relida eft.nam in centu, qus mortis cauffacapiuntur,admitti Faleidianon poteft. Plane fi qnisitafcripfit, ACCEPTIS centviM^peto restitvas haeredi-TATEM, neq; perfonam dantis demonftrauerit; quafi retentam amp;nbsp;prs ceptam pccuniam/i quarts fufficiatündiicere Trebellianum.

FIlio Sc filia feriptis hsredibusSingulis certa prslcgauit: fed longe minus fills,eni etiam domum obligatam prslegauitcum inftru= mentis, Sc quidquid ibifucrit, Sc adieeithscuerba. SED EA CONDI» TIONE LEGO,VT QVIDQVID AERIS ALIEN! IN E A DOMO ERIT, TlTlVS LIBERTVS FlLlI MEI SOLVAT,ET SIT EIS VTRISQVE DO MVS COMMVNIS. qusfitum eft.fifilialegis Faleidis bcneficioutiuó let ad quartamretinendam: an ex hsreditate, qus ei relida eft, dedu« Öo sre alieno,eius,quod fuperfuenr,quartam eófequi debcatC’ refpon ditiurequidem id poftulaturam.ucrum nóalias ea, qus ei data funt, accepturam ( fi modo ea quartam fuppleant ) quam uoluntari defun-Öi foluendum prsftando paréret.

MAritus uxoris res extra dotem conftitutas adminiftrauit;ea^ deeedésanterationemfibiredditam adminiftrationis,ex affe eundem maritu hsredem reliqnitcéius'c^ fidei eommifit,ut decé unei as filio communi,cum morcretur,rcftitueret,duas aöt uneias nepori. qusfitum eft,an id quo(5,quod ex adminiftratione rerum apud mari-turn refediffe conftirerir, cum esteris pro rata decern unciarum filfo teftitui debcatç' refpondit.id,quod debuiffet hsreditati,iii rationé uc= niredebere. Filis,quam mater rogauerat,fiimpubesdcceffiffet,rc ftitucre lisreditatem Titio,patruus legitimus hsres exftitit. in ratio ne legis Faleidis ponenda defiderat deduci fortes, ex quanim ufuris alimenta impubes defunda ex perfona teftatricis fus pluribus débita prsftitit.qusfitum eft, an fi eas deduxerit, cauere debeat, defundoru alimentariorü portiones pro modo fortium fe reftituturumC' refpon» dit.deberecauere. nbsp;nbsp;Poftaditamhsreditatem triennio exado lega*

tarqs hsres legem Falcidiam oppofuit idcirco,quod adminiftrarit ra» telas teftator,quarum ratio nondumredditafiteSequod neget tan= turn redigi ex nominibus pofte, quantum in cautione dedudum eft.

DIGESTORVM LIB. XXXV.

quæfirntn eft,an rarionis defunax,amp; omnium inftrunxentoru hsfcdi'« uriorum,amp; papiUatium rationum, legataris defiderantibus,haercs de rcribédi poteftate facere debeatme in poteftate eins fit proferre, quod iielit,amp;: pet hoc in fraudem legararq inducanturf refpódit.ad iudicis of ficium pertinere,ei:plorare ea,per qu£eprobetur,quarenus fit in bonis.

Mlles fi dum paganus erat,feceritteftamentum, militiæ tempo re codicil!os: lex Falcidia in codicillis locum non habet, in te* to locum habebit.

Icuiplus,quamlicuerit,legetur,amp;dubitari infte poffit, utrum lex Falcidia locum habitura fir, nee'ne: fubuenit prætorhæredijUtei legatarius fatisdet:ut fiapparnerit eum ampliuslegatorum nomine cepifle, quim ex lege __Falcidia capere licebit.-quanti ea res erir,tantam peciini am det, dolusc^ malus ab eoabfuturus fit. neg? intereft, urrum in pn* mis tabulis hoc fiat,an in pupiilaribus,an in utrifij.etenim legem Fah cidiam feme! eHc admittendam,eti3m fi duplex fit teftamentumjaw cóuenit:conrributis fcilicet legatis,tam his,quæ ab ipfo pupillo.quàni his,qua: ab fubftituto impubère relifta finit. amp;nbsp;fi non fuilTet interpoli« ta ftipulatio ex perfona pupilli.-tutelæaftio hæredi pupilli adnerfus tu-torem competitSedCut Pomponius ait) amp;nbsp;ipfi pupillo, amp;nbsp;hæredi eiiiS potent cômitti ftipulatio.quo cafu uiuo eo,FaIcidia incipit locum Iw bere.de tutelæ quogj aftione idem feribit. Marcellus ait. qui qua* dringenta in bonis habebat,impuberem filium hæredem inftituiqeiqî fubftituicTitiumamp;Seium. fi nihil d pupillo teftatorlegauit,fedàTi-tio trecenta.utrû duGenraCinquirjpræftabunturjan centû quinquagin* rat' nam ttecentanuUo modo eum præftare.mihiuideturuerius.non amplius eum parte Lia erogare côpellitcerte nec minus, fecundû quod eueniet, ut non foli cômittatur ftipulatio, fed omnibus hæredibus in» terponenda fit.fed caufta cognita Faltidiam locum habere, amp;nbsp;legato« rum modus facic,^eris allein onus amp;nbsp;liquidem euidens æs alienû eft, uelcertû.-facilis eft computatio. fi autemadhuc incertum eft.-quiafor» te uel conditio eins pcndet,uel creditor litem conreftatus eft, amp;nbsp;needö lis finita eft:dubicabitur,quantum legatarijs debeatur propter incertu, hodie tarnen fubfimile aliquid fit in fideicómilfis. Cum dicituc leit . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Falcidia

TIT UL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14|i

Fakidia locum habere^arbiter dari foletadincundam quantitate bo« »orum ; tametfi unus aliquid modicum fideicómiiTum perfequatur. qnæ computatio praciudicare non debet caeteris, qui ad ar bitrium im= tniffi non funt.Solet tarnen ab hærede etiarn exteris denunciari fidei-commiffarijSjUt ueniant ad aibitdumdbi'c^cauflam fuam agant. ple-« luncg etiam creditonbus,ut de ære alieno probent.habet tarnen ratio» nem in legatarrjsdteminfideicommiiïarqs.- ut fi offerat integrü^quod Kliftum ertjhaeres defidcrans caueri fibihac ftipulatione, audiatur.

Si legata quædam prafenti die reliâa funLquædam fub côditione; interponenda erit ifta ftipiilatio propter legata conditionaliaidummo do ea Iegata,qu£E præfenti fintjntegra foluantur .Inlianus deni^ fcri-bit.fi pure amp;nbsp;fub conditione legata fueriut : an exiftente côditione, lex Fakidia locum habeatc’ non aliter legatorum, quæ pure data funt,adi onern dari debere.-quam fi cautii fuerit hæredi,quanto amp]ius,quâm per legem Falcidia licuerit,ccperit,reddi. nbsp;nbsp;Idem luUanus fcribit. eu,

cui quadrans fub côditione,amp; dodrans pure legatus eft.-cauere debere, lt;)uanto ampUus,^ per legem Falcidiam liceat,ceperit, reddi. Hæc ftipulatio idea locumhabet^quia amp;nbsp;fi repeti poteft id, quod folutu eft; latnen fieri poteft,ut non fit foluendo is,cui folutum eft,ac per hoc pc leat.quod datum eft. In mortis cauffa quoeg donationibus poteft di ti,hancftipulationemefle inrerponendam. Hæc ucrbaftipulatio» «um, QVOD AMPLIVS LEGATORVM NOMINE CEPERIT, QVA'm £x LEGE FALCiDiA CAPERE LiCEBiT, nontantumeumeompræ bendunt,qui ampliqs accepit,qu^m ei Falcidia permifit,ut reddat par» tem hanc,amp; habeat partem .-uerumetiam eum,quitotum debet reftitu Ete.etenim fciendum eft legem Falcidiam interdum partem eins, qd' datum eft,interdum rorfi reuocare.cum enim habita ratione «ris ahe-tóFakidia ineatur.-pleruncpeuenit,ut emergente debito, nel conditio ne æris alkni e-xiflente,totum,quod legatum eft,cxhauriatur. fed amp;nbsp;lis bertatum conditio interdum exiftens,effkietlegatum omnino non deberi:quippecum habita rationelibertatum, amp;:dedudis precies corn, time demum legatorum ineatur ratio. In quibufdâ aurem teftamen tis Fakidia quidem locum non habet;uerunramenita obferuatur,ut beet quadrantem hæres non retineat.-tamen hadenus legata debeant, ^üatenus patrimony uires fufficiunt.uti^ dedudo ære alieno. Item de diidis precis eoium,qui libertatem in teftamaito uel diredam,uel fis deicommiflariam acceperunt.Sed amp;nbsp;legatario cauendum eft, à quo fi» deicommifliim relinquitur. Interdum non legis Falcidiæ,fed etiam alterius legis in hac ftipulatione ratio facienda eft. utputa fi patronus affe hæres inftitutus fit,5c pure quincunx legatus fit, fit fub conditio ne aliquid

1451 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIS. XXXV. nealiquid fupradebitampatronö partem, nam in hune cafum ratio fadenda eft illius Iegi5,quæ patronos uocat, non legis Faleidix. Si rcs,qux legata eft,apud legatarium interierit.-probandum eftgt;cxcepti one fuccurri ei, qiü promifit;

NIfi dolo ipfius aliquid faftum fit.tunc enim etiam ex doli claufu la,qux in ifta ftipulatione continetur,tenebitur, amp;nbsp;replicationc répelli poterit. Hxc cautio,quae propter legem Falcidiam interpo« nitur,fideiuffbrum habet præftationem. Si in plûtes dies pecunia lega ta eft,cum certum fit,legem Falcidiam locum habete.-noh ftipulatioi ni,fed computation! loeueffe Pedius ait;utæftimetur quanti fit,quod in diem legatum eft,amp; tantum credatur legatum effe,quâtum efficiat xftimatio.-utpromodo eiusex omnibus legatisftatim legis Falcidix ratio habeatur. nbsp;nbsp;Quoties futurum eft,ut palam fit, amp;nbsp;ante diem ue

nientem iam Fakidia locum habere: tones computario eius fit. nam fi conditio in moraeft.-exfpeflabimus condirionem, quoad exiftat. fi autem dies fupereft.iam hie intercapedinis teporis habita ratione at^ xftimatione,fic de Falcidia dilputabimus,amp; commitri ftipulationem dicemus. nbsp;nbsp;Quamuis autem omhes legararij amp;nbsp;fideicommiiTarq ne

ceiTe habeant hac ftipulatione cauere:taméquibufda remitti, diui fra« tres refcripferunt;utputa his,quibas minuta aliméta funt relifta.Pom peis eih Fauftinx refcripferunt fic.non eandé cauffam effe dcceaureo tu.quos annuos tibi reftamento Pompéis Crifpinx patrons w* reli* dos proponis,atq5 fuit alimentorû amp;nbsp;ueftiarij libertis reliflom, quitus propterea cautionis onus remittendum exiftimauimus. Item feien dum eft,fifcum hanc cautionem non pati;fed perindecóueniri poffel ac fi cairiffet-cxteros autem cuiiifcü($dignitaris fint C licet etiam lega taperceperint)compelli deberead cauendum,diuusPius lefcripfit: ex quo refcripto etiam illud accipimus,quod etiam poft foluta Icgata uoluerit ftipulatione interponi. Si legatarius hxredi,qui controller fiam harreditaris patitur iam,uel fp6rat,de reftituendo legato fibi prx ftlto cauerit:amp; euida hxreditas fit,fed negligentia,uel dolo eius,qui le gatum præftitit: dicemusnon committi ftipulationem propter uiri boni arbitrium,quôd ineft htiie ftipulationi. nbsp;nbsp;Item fi ipfe,quipræ«

ftitit legatu,ex alia cauffa fibi euicerit;utputa quia inuenitur fequenti teftamento hæres fcriptüs,in quo legatum ifte legatarius non accepe« tat.-dicemus cômitti ftipulationem propter uiri boni arbitrium. Erge ncraliter ubicun« hxtcditatcm,uel quantitatem,ucl emolumentum - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præfti»

prsftitit is,qni hac ftipulationé fibi profpcxcrat;lt;ïiccndum eft ibi com fnitti earn; fi modo culpa abfit ab eo, qui ftipulatus eft. Quaefitum tft^an amp;nbsp;fepius cómittatur/à placct.etiam fepins earn cómitri, fi per partes ablata fit hæreditas. Si legatum fuerit præftitum ante inter« pofitam banc ftipulationem.-an condici poifit, ut cautio ifta interpo* •unite' mouct quatftionem.quod ea.qux per errorem omiffa nel folu« ta fnntjCondici pofTunt. amp;nbsp;bic ergo quafi plus folutum uideturex eö, quod cautio intermiffa eft. amp;aic Pomponius^condiâionem interpo* nendæfatifdationis gratia competere. amp;:puto boe, quod Pomponi« üs ait, probandum ütilitatis gratia.

HAec autem fatifdatio locum babet,fi iuda cauffa effe uidebituK nam iniquum erat, omnimodo caneri, nondum illata contro« Uerbalitisrcum poffint eiluforix minx fieri.ideotpeam rem pretor ad cognitionem fuam reuocat. nbsp;Si duo ex teftamento bxreditatem

in folidum fibi uindicent, forte quod eiufdem nominis fint: ta in pöf« feflQrem,quim in petitorem competunt aftiones amp;nbsp;creditoribus Sé lé gatarijs. nbsp;nbsp;Hæc cautio utiq; neceflaria eft,fi quis pecuniam fuam fol«

iiat.uel fuarem tradat.fi uero pecuniam foluatbxreditariam,uel rem tradanquidam non putant cauendum;quia nee teneri poiïït eo nomi neuidus,cumnó poffideat,uel dolo fecerit,quo minus poflideat.Hoc fi ante motam controucrfiam foluat.quod fi poftea: tenebitur culpx nomine.Sed cum de nomine inter duos quxftio eft: nunquid non fit cauendum ei.qui bxreditariam rem tradat: quia omnimodo un us li= bcratur,quemadmodum fi æs alienum bxreditarium foluatur tquot; fed fi petbor fuam pecuniam foluat,aut tradat rem fuam: nonbabet,undc tetineat. St ideo neceflaria eft ei cautio.

Vldeamus.an ftipulatio oyo AMPLIVS CEPERIS.QVA'M PER FALCIDIAM LiCVE RiT, DARIC* aduerfus eum nófufficiat,qui legatum alrj reftituereex fideicommiffi caufladebet, fuificiet autem dici,quafi nibil ei fideicommilTum efiTet. cauebit autem foli legatario amp;nbsp;is,qui fideicommiffum accipiet: nifi forte ifialit legararius circnim fublato bxicdi caueri. fed Se legatario prxterea caneiidu eft,fi ( ut ple*' tun^ xquum eft ) pro rata ex fideicommiflb retinereei concedendu éft:quamuis tantum ex legato apud eum fit remanfurum,ut fufficere, poflit ad prxftahdum fideicommiffum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

CVmnon facile fatifdationem offerte legararius nel fidcicom* miffarius poffit,^ futurum fit,ut propter hoc à petitione liberal’ ' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XX liratis

liuusex teftarnentofubmoucatuf .-nimquid oniis fatifdationis remit tendu ei critC’ quod nidetnr adinuari refcripto diiii cóniodi in hæc uer-ba. Is,cuius de ca re notio eft,aditiis fi compererit, ideo cautionen i à te exigi.ut à fideicómifli petitione auertaris. onus fatifdatiöis tibi remît« ticurabit. Vii. PAVLVS.

DIuus Piusabeo,quiannua legataperdpcre ad diftnbnendum iiiffuseratjuctuitcaurionéexigi CESSANTlVM PARTES RED* Dn nifi aperte cauere iufluseffer. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

SI bærcs partem bonorö,uel etiam uninerfa bona dèlata ad fifcurn dicerct,conftaret autem de fideicommilTordecretiim eft,ut petits ticauentiEViCTA haereditate RESTiTVi/olueric.

Slnonincontrouerfia firproprietas,fednfosfnióiTS:Cpotelï enim rei,ciiius proprietas Titio legata eft, ufusfruftus alq legari. )tiinc de co reftituendo non hacredi,fed Titio caueri debet. intetdumA^ ^^ barrede Jegetur iifusfrudus Titio,caueudum eft.ucliiti fi detraflo iifu« frnâu proprietas ei legetnr^ufusfriiâns Seio. Quid enim attinebit hoe cafubæredicaueri,adquememokimentuni intercidentis ufusfmóus non fiefpeâandumt' uerum A ufufrudu Seio legato, proprieras Titio Iegetur,uttum ad Seium pertinere defierit, babeat proprietäre : tune hacredi caueri oportebit à frtiduario.ab barrede autem Titio.quü non fit certum ufufrudu i ntcrcepto ad Titium ^pnetatem reuerfuram.

Xplicito traöatu.qiii ad fideicommifla Angularum rerum pertincr,trartfeamus nunc ad interpretatio* nem fenatufconfulti TrebeUiani. faâum eft enim fenatufconfultum remponbus Neronis odau oca» lendas Septembribus Anneo Seneca amp;nbsp;Trebel « Iio Maximo confulibus, cuius nerba bare font.

TIT. Î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Uî|

tVl HDEICOMMISSARUS HAEREDlTATIBV5,Sf QVA DE HIS BO ' NIS IVDICIA PENDERENT.EX HIS EOS SVBIRE.IN^QVOS iVS FRV CTVS'QVE TRANSFERRETVR.POTIVS QVA'M CV1QVE PERlCV-tOSAM ESSE FIDEM SVAM: PLACVIT ET ACTIONES,QVAE IN ÏIAEREDES HAEREDIEVS'QVE DARI SOLENT , EAS NEQVE iN EOS, NEQVE ËIS DARI , QVI FIDEI SVAE C0MMISSVM( SlCVTÏ KOGATI ESSENT) RESTITVlSSENT ; SED EIS, ET IN EOS , QVI-feVS EX TESTAMENTO FIDEICOMMISSVM RESTITVTVM FV1S-SET; QVO MAGIS IN RELIQVVM CONFIRMENTVR SVPREMAE •DEFVNCTORVM VOLVNTATES. CENSVERVNT. Sublata cd hoC fenatiifconfultodubitatio eorum, qui adiré hæreditateni recufarcnt, , Teil metu litium.fcu prétexta merus. Quanquam aût fenatufeon* fultiun fubuentum uoluit haeredibus; fubuenit tarnen amp;nbsp;fideicom-rgt;iiflario.n3minco,quod hæredeSjfi conueniantur, exceptione utî poffiint,hæredibus fubuentum eft. in eo uero,quod fi agant barredes, tepelluntur per exceptäonem,quodcp agendi facultas fideicommiffas-rijs competit.' pröcul dubio confultum eft fideicommiffarrjs. nbsp;nbsp;Hoc

atircm fenatuCconfultum locum habet,fiue ex teftamentó quis harreS fit Jine abinteftato.rogatuSfep fit reftituere htereditatemân filq qnoqj familias militisiudicio.qiiidecaftrenfi pcculio, uel quafi caftrenfi te# ftari poteft,fenatufcotifultü locum habet. Donorû quolt;^ poffeflo-tesiuel alq fucedTores ex Trebclliano reftituere potcrunt harreditaté.

De illo qnæritur.an is,cui ex cauffa fidcicommifli reftitura eft hæ-teditas ex Trebelliano feiiatufconfulto,ipfe qnoq; reftituendo ex co# dem fenatufconfulto transférât adionesföc lulianus *cribit,etia ipfiini transferreaöiönes.^damp;Mxtianus,pbat,amp;nobisplacet. Sedamp;quos tics qui rogatus eft duobiis reftituere hærediraré,alten pure uel in dié, alreri fubcödiiione/ufpcdd dicit.ei,cui eratrogatus pure uel in dieni teftjtuerc,interim uniuerfam harreditatem reftitui.fenatus cenfuit. cö autemcxftiteritconditio ; fi uelitaliusfideicommiffarius partem fn-am fufeipere, tranfire ad cum ipfo iure adiones. Si filioucl feruo barrede inftituto,rogatocp reftituere hærcditatem,dom inus uel pater teftituatex Trebelliano transferuntur aftioncs. qnod efteriam fi fuo nominerogati fint reftituere. idem 6; fi ipfi filio paterrogatus fit refti tuere harreditatem. Sed amp;nbsp;fi tu tor uel curator adolefcentis uel furi-dfi rogatus fit reftituere haereditaré.-finedubio Trebelliano locus erit.

Fuirquaefitum.fi ipfi tutori rogatusfitreftituerepup’illus, an ipfo âuthore refti tutioncm facere polfitf' amp;eft decretum à diuo Seucro, nó poffe tutori fe authore reditui hxreditatennquia in rem fuam author die non pofticxuratoii tarnen adolefcentis ab adolcfcentc potent rc-

ftitui hæreditis:qnoniam neceffarianon eftcnratorisanthoritas ad reftitutionem. Si aiitem collegium uel corpus fit, quod rogatum eft rcftitucre.decretoeorum.qui funt in collcgio uel corpore, infingii lis ( infpeda eorum perfona) reftitutionem ualere. nee enim ipfi fbi uideturquis horum reftituere. Si hæres percepto fundorogatusTit Jwcreditatem reftituere:ex TrebcUiano fenatufconfulto reftitucthae-reditatem nec multam facit, fi fundus pignori datas eft. najema’ns alieni perfonalis adio fundum fequitar Jed eum,cui hæreditas ex Tre belliano fenatufconfulto reftituta eft. fed cauendum eft hæredi d fidei commmilfariOjUt fi forte fundus fuerit euiftus.d creditore habeat caii turn. lulianus autem cauendum non putat : fed æftimandum fun« dum, quanti ualeat fine hac cautione,hoc eft, quanta uendere polft fine cautionedfi poffit tanti uenderenon interpofita cautione,qiian turn facit quarta pars bonocum:ex Trebelliano tranfituras afliones.fi minoris.rerento eo,quod dceft,fimilirer ex Trebelliano reftitutionem fieri, quæ fententia multas quaeftiones dirimit. nbsp;nbsp;Si is, qui quadtin*

genta in bonis habebar,trecenta legaaerit,amp; deduftis ducentis rogaue rit haeredem Scio reftituere hæredirarem; an trecentorum onus fidei commiiTacins fubeat,an uero haâénus,quaténus ad eum ex hæredita-te peruenitflulianus ait,competere quidem aduerfus eum trecentoru pctitioncm.-non autem amplius,quàm in ducenta aftionem aduerfus fideicommiflarium daturum,in hæredem autem centum. amp;nbsp;mihi ui« detur uera effe luliani fententia:ne damnum fideicommiflarius fenti« at ii!rra,q; ad eum ex haereditate quid peruenit. neminem enim oportet plus legari nomine pr3eftare,quâm ad eum ex hæreditate peruenit, quamuis Falcidia ceffet,ut refcripto diui Pij continetur. Denilt;$nec ex militis teftamento plus legatorum nomine præftatur,quàm quan* tiras eft hæreditatis, ære alieno deduflo; nee tarnen quartam retinere fideicommiffario permittitur. Inde Neratius fcribit. fi hærcs rogatus reftituere totam hxrediratem,non dedufla Falcidia,rogato amp;nbsp;ipfo alq reftituere, teftituat:non utiç debere eum detrahere fideieommiffario fecuudo quartam,nifi liberalitatem tantu ad priorem fideicommifia rium hærcs uoluit pertinerc. Si quadringenta habensducentaie* gauerit Titio,amp;:partem dimidiam hæreditatis Sempronio reftituere rogauerit:ex Trebelliano reftitutionem faciendam Julianus ait, Ócle* gatorum petitionem fcindi.fïc, ut centum quidem petantur abhære« de,centum nero alia legatarius àfideicommiffario petat. quod ideir« co dicit lulianus.quoniam fecundum hanc rationem integram quartam habet,id eft centum Integra. Idem lulianus fcribit.fi is,qiiiqua dringenta in bonis habebat, trecenta kgaffet: amp;nbsp;deduflis ceutum,ra* gaffel

1417 gaffethærcdcm.uthîcrediMtem Sempronio rcftitncrct.-debcredici, deduftis centum reftituta hxreditate, legatorum aâiones in fidei* commiffarium dari.

QVi quadringcntareliquit.Titio trecenra Iegar.it. hæredis fidei commifit.utnbi hsreditatemreftitneret. is'c^fufpedam iuff« præcoris adijt,amp;;reftituit.quærebatiirjqnid Icgarario daredeberes tquot; di« cendum eftrquia præfumptum eft, uoluiffe teftatorem cum onere le« gatorum fideicommiffum reftitui: tota trecenta te dare Titio debere. nam hæres bic rogatus intelligi debet,ut te fuo loco cóftituat; amp;nbsp;quod hærcs perfundis omnibus haereditartjs muneribus, id eft, amp;: poft Icga= torum dationem rcliquum habiturus foret, fi non effet rogatus amp;nbsp;tibi reftituere hæreditatemnd tibi reftituat.quanrum ergo haberetc’nem« pe centu. * hæc ut tibi daret rogatus eft.itaqj fic ineunda eft legis Faki * alias, diæ ratio,quafi lixres trecenta Titio dare damnatus,tibi centum dare quae ut. damnatus fit. quo euenit,ut fi bæreditatem fua fponte adrjffet: daret Titio ducent.a uigintiquinlt;^tibi feptuagintaquinc^monergo plus Ti-lio debetur,^ fi iniuffu prxtoris adita hatreditas foret.

MArcellus autem apud lulianum inhac fpecie ita fcribit.fi ad hæ redis onus effe teftator legata dixerit,amp; hæres fponte adijt hæ-' teditatem.-ita deberecomputationem Falcidiæiniri, ac fi quadringen taper fideicommiffum effentrelida,trecétauerolegata;utin feptem partes trecenta diuidantur,amp; ferat quatuor partes fideicom miffarius, tres partes Icgatarius. Qtiod fi fufpedadida fit hæreditas,amp;: non fpon tehæres adierit amp;nbsp;reftituerit: centum quidem de quadringentis, quæ habiturus eft hæres, refidebunt apudfideicommiffarium;in reliquis autem trecentis eadem diftributio fier,ut ex his quatuor partes habe-at fideicom miffarius, rcliquas tres legatarius. nam iniquiffimum eft, plus ferre legatariuni ideo,quia fufpeda dida eft hxreditas,^ latmus effet,fi fponte adita fuiffe-t. Quod autéin fufpeda hæreditate didum eft,hoe idem dicipotcft inhisteftamentis,inquibus lexFaleidia lo= cum non habet.- in miliris dico, amp;nbsp;fi qui funt altj. Item Pomponi-us fcribit.fi dedudis legatis reftituere quis hæreditatem rOgetur.-quæ« fitum effe, utrumfolida legata præftanda fint. Si quatram exfolo fia deicommiffo detrahere,anuero Si ex legatis amp;nbsp;fideicommiffis quara tam detrahere poffit^amp; refert Ariftonem refpondiffe,ex omnibus de« trahendam,hoc eft Si ex legatis Si ex fideicómiffis. Res,quæ ab hæ» rede alienatæ funt, in quartam imputantur hæredi. nbsp;nbsp;Quidam iibe*

lis fuis ex difparibus partibus inftitutis,datis præceptiombus fic, ut XX iq ipfc

OIGESTOR-VM tIB. XXXV!.

ipfe maximam partem patrimonii inter liberos ira dinififlet : roganit cum, quifinc liberisdecederct, portionem fuam frattibus reftituere. Imperator nofter refcripfit. pratceptiones qnocgfideicommiffo con* tineri.quia nó portionem hæredirariam teftator commemoraiTet, fed (ïmpliciter portionem. in portionem autem amp;nbsp;prxceptionesuideri cc cidiffe. Si is,qui rogatiis fuerat haereditatem reftituere,ante qusftio nem de familia habitam nel tabulas apetuerit, ucl hæreditatem adic« rit.uel quid eorû.quæ fenatufconfülto prohibentur,fccerit,acper hoc publicata fuerit hæreditas.fifcus cum fuis oneribus hæreditaté adqui« tit.quare commodum quart«,quod crathabiturus hærcsinftitiitus.id ad fifcö percinctA ex Trebelliano adiones tranfeunr. fed amp;nbsp;fi quia ,phi buerit reftamentarium introducere, uel telles conuenire, nel morreni teftatoris nó defenderit.ucl ex alia cauffa hatreditas fifco uindienM eftj «que quart« quidem commodum ad fifciim pertmebit, dodrans uc* to fideicommiffario reftituctur,

QVia poterat fieri ,ut h«res inditutus nolit adire hæreditatem,nc» ritus,ne damno afficcreriir.profpeftum cft,ut fi fideicomüTarius dicerec fuo periculo adiri, amp;nbsp;reftitui fibi uclle;cogatuc hares inftitutus apratore adire,amp; reftituere h«rediratem.quod fi fuerit fadum: tranle unt adiones ex Trebelliano,nee quart« commodo h«res in reftitutio* ne utetur.nam cum alieno periculo adierit h«redirarcm.-mcnto omni commodo arcebitur.nec intereft foluendo fith«reditas,ncc'nc. fuff«-cit enim reeufari ab harede indituto.ne^ illiid inquiritur,folucndo ut h«reditas,an non fit.opinio enim,uel metus.uel color eius ,q^'* noluit adire h«reditarem,infpicitur,non fubftantia h«reditatis.ncc immeri« to.non enim prafcnbi harcdi inftituto debet, cur metuat hsereditate adire,uel cur nolictcum naria fint hominum uoluntates,quornndani négocia timentium,quorundam ucxationem,quorundam «ris ahem cumulnmftamecfi locuples uideatur h«reditas) quorundam offenfas uel inuidiam,quorundam gratificari uolcntium his,quibus tereditaS telidacft,fine onere tarnen fuo.

SEdamp; qui magna pr«ditus eft dignitäte uel authoritatc.batenarq, uel eius mulieris,qu« corpore quaftum fecit,h«rcditaté reftituere cogetur. vi, VLPiANvs.

REeufare autem nó tantum pr«fentes,fed etiam abfentes, uel pet epiftolam poffunt.nam etiam aduerfus abfentes poftulatiir de# cretum:fiuecerciorfitcotumuoluntas,quirecufantadireamp;reftiruere h«reditatem,fiuc ince£ta.adeo prxfeutia eorum non eft neceflaria. lt;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Memi

MeminifTe antem oportebit,de hæredeinftituto fenatum loqui Weoq^tradanimeftapudliilianiini.anin inteftans locü habcat.Sed «ft uenus,coq^ iure utimur,ut hoc fenatufeonfukü ad inteftatos qiio^ penineac .• fme Jegirimi, fiue honorary fint fucceffores. fed amp;nbsp;in ßlio, qiuinporcftateertjhoc fenanifconfultum locum habet, amp;nbsp;in cætens tieceflarijsmt â practore compdlantuc immifcere fe hxredirattfic dein dereftitiiere.quod fi fecerint.-tranftulifle uidebunturadiones. Si fi feo uaeâtia bona deferantur,nec nelirbona agnofcere,amp;fideicommif fum reftitucrerpcquiffimü crit,quafi uindicauerit,fic fifeum reftitutio= Hem facereltem fi municipes hxredicaiem fufpeftam dicant haredes inftituti.dicendum crit,cogi eos agnofcere hatreditatem, amp;nbsp;reftituere. idem qiiotçerit äcineollegiodicendum. Titius hæres inditutuSiSé promo fubftituto,rog4tus eft ipfi Sempronio hacreditatem reftituere. Hiftitutus fufpedamdièebat hacrcditaté.quatritur,an cogendiis fit adi* te amp;nbsp;reftituere hxreditaêpm;’ St deliberari poteft. fed ucrius eft, cogenlt; dum eü:quia intereffe Sémpronij poteft,ex inftitutione,quam ex fub« ttitutione habere haerediraté,forte legatis,uel libertatibus onerata fub ’ ftitutione. nam Si fi legitimus hæres fucrit is,cui fideicommiffaria hx» teditas relida eft,idem dicetur. Si quis alio loco reftituere hafredita tem iiiffus fit,amp; fnfpedam earn dicatJulianus fcribit cogendum enm, fimilem'q5effcei,quiindiemrogatus eft reftituere.

SEd feiendum eft,impendiorum quoij.qnx ad iter cxplicandum ne teftaria effent, rationem haberi debere. nam fi ita inftitutus eft, fi Titio decern dediffetmon aliter cogetur,quâm fi ei pecunia offeratur, fed Si falutis ac dignitaris ratio habenda ent.qmd em fi morbo adplici» tws Alexandria iuflus fit adire, ucl nomen uefpillonis teftatoris ferre. DVIII. PAVLVS.

£ «täte qnoej Sciure, id eft, liceat ne ci eô irc,nec'nc, æftimabit. IX. VLPIANVS.

OEd amp;nbsp;fi alio loco iuffus fit adire, amp;nbsp;reipubliex cauffa abfît. «que c 0 C^gendnm adire hærcditatem amp;nbsp;reftituere, Inlianus ait, ubi abeft.pla ne fi quis petierit ad deliberationé tépus, amp;nbsp;impetrauerit, deinde poft tempus deliberationisadieritflereftituerit hacreditatem .’non uidetuc toaâus hoc feciffe nce enim fufpeâam coaftus adrjt,f€d fpóte poft de» Ijbetationem.quod fifufpedam dicinprofiteri debet,non fibi expedi te adire hxreditatem.neij hoe dici oportere, nö effe fduendoifed propten cum oporter,amp; quod nó putat fibi expedite hæreditatem adire.

Si quis fub conditione fuit hæres feriptus: pendente conditione ui-quot;*1 agit,tametfi paratas fit reftituere hæreditatem.

SEd amp;nbsp;fi ante diem uel ante conditionem reftituta fithxreditas,non transferuntur adiones;quia non itarcftituitur hæreditas, ut tefta-tor rogauit. plane poftea, quam exftitcrit condirio.uel dies ucnerit, fi rätam habeat reftitutionem hxreditatis; benignius eft, intelligi tune translatas uideri adiones.

APud lulianum relatum eft. fi legatum fiierit hæredi inftituto te» liaum,Si HAERES NON ERiT,amp; obhoc fufpeflamdicathx* rediratem^ne perdat legatum .'Offevri ei oportere quantitatem legati 2 fideicommiffario, deinde cogendum. necillud admittit Iulianus,uc qualï hxreditatem nó adtjflet.fic legatum àcobærede petat. adtjt em. fed magis arbitratur à fideicommiflario ei præftandum. Sed amp;nbsp;fi quid aliud fua intereffe dicet.-nó cogetur adiré, nifi ei damnum uelluenun fideicommiffi farciatur,uel d prætore onus remirtatur, quod reeufat.

Idemlulianus ait. fi duo fueruntd patreinftituti cum filio dus impubère,amp;ijdem fubftitnti filio.fufFiccre ci, qui fideicommiffum in fecundis tabiilis accepitjinum ex hæredibus inftitutis cogere adire pa tris hæreditatem. hoc enim fado, confirmati sep patris rabulis,pote* runt ex fubftitutione ambo cogi adire, amp;:reftituere hæreditatem.

Vtrum autem præfenti,an etiam abfenti reftitui poflit, procurato« re adeute prætorem, uidendum eft.ego puto, abfeqfequo^ fidcicon» miffario cogi poffe hxredem inftitutum adire amp;nbsp;reftituere.nee ucrerl hæredé oportere,ne forte in damno morctur.poteft etenim ei per pr« toré fuccurrid'me cautum ei fiat,fiue non,amp; ante deceiTeritfiddcooi* nii(rarius,qudm ci reftituatur hæreditas.eft enim huius rei exempluni capere ex refcripro diui Pij in fpecie huiufmodi. Antiftia decedens Ti* tium hæredem inftituitA libertatem dedit Albina: diredam/icpfdi* amperfideicommiffumreliquit,rogauit'cp,utfiliam manumitteret. fedamp;Titiumrogauit,utmanumiffæAlbinæ filiæreftitueret hæreditatem.cum igitur Titius fufpedam diccret hæreditatem; refcriptu eft iditto Pio.compellcndum eum adire hæreditatem. quo adeunte Al* binæ competituram Iiberrarem,cicpfiliam tradendam, àabea ma* numittendam,tutoremcp filiæ manumiftædandumrquo authore re* ftituatur hæreditas filiæ ftatim;quamuis fij: fuiffet ei rogatus reftituc* te,cum nubilem ætarem compleflct.cum autem poffit f inquit) euc-nire,ut ante decedat ea/tui fideicommilTaria libertas ie hæreditas reli-da eft:nec oporteat damno affici eum,qui rogatus adtjt hæreditatem.*-remedium dédit,ut fi quid horum contigerit, perinde permittanir ne nundare bona Antiftiæ,acfihæreseinonexftitiffec. Gum igitur de»

TIT L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1441

^'^onftraxierltdimisPius fucairrihaercdiinftitiito.quicópulfus adift: ’^Kipoteft eriam in exteris cauffis exemplum hoe fequcndu.iitCficubi ^uenerit gt;nbsp;reftituatut fideicommiflaiia hæredit as ci,qui compulit adi-r^Arcftitiiere hxreditatemfibi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

SEdcum ab hæredepro parte inftituto fideicommiffa hafreditas fub conditione relida’effet.-imperator Titus Antoninus refcripfir.

*1011 effe locum eóftitutioni fux.ne^ pupillum extra ordinem iuuan# dum.praefertimji nouü beneficium cü altcrius iniuria poftularctur.

ILle.i quo fub códitione fideicommiffum reliflum eft: cauflari quid non poterit,nc conditio deficiat, amp;nbsp;hæreat adionibus: cum nullum damnum fit futurum fecundum ea,quæ oftendimus.iam igitur nó de fideratur hæredis præfentia. Side teftamento aliquid quæratur: hæres non debetaudiri, fi fufpedam fibi hæreditatem dicat. nam amp;fi •Maxime dicatur.uelius teftandi nó habuiffe eiim,qui teftatus eft, uel de uiribus tcftamenti,uel de fua conditione.- non erit audiendus. quid crgo,fi de uiribus fideicommiffi traderurMiæcquæftio a prætore prx termittenda non erit.fed quid,fi fideicommiffarius dicat,adeat prius, fic de hoe qiia:rarurc'credo interdum audiendum fideicommiffari« üm,ficognitioprolixiorcmtradatum habcat.finge enim uerba fidei commidi de longinquo pecenda A iudam deliberationem de quanta tatcfideicommiffi inciderc.dicendum erit, compeUendum cum adi-re^ne prius hæres decedens fideicommiflarium decipiat. Tempefti« Uum eft requirerc,per quem quis cogatur adiré,amp; reftituerc hæredita« lem.ucluti fi prætor,âut cóful fuerit hæres inftitutus, fufpedamfc^ ha: ïeditatem dicaran cogi poffit adiré amp;nbsp;reftituerec’amp;: eft dicendum,praï torem quidem in prætorcm,uel confulem in confulem nullum impe hu habcrc.fcd fi iurifdiflioni fc fubrjciant.-folet prætor in cos ius dicc-fe. fed amp;:fiipfe prætor hæres inftitutus fufpedam dicat,ipfefe cogere *1011 poterit.-quia triplici officio fungi non poteft,(ïifpedam dicentis, Ó:coadi,amp; cogentis. fed in his omnibus cafibus atq; fimilibus principa 1c auxilium implorandum eft. Si quis filiusfamilias fit,amp; magiftra« turn gerat : pattern fuum,in cuius eft poteftate, cogere poterit, lufpe* dam dicentem hæreditatem,adire amp;nbsp;reftituerc.

xnn hermogenianvs. NAm quodad ius publicum attinet,non fequiturius poteftatis, Sed amp;qui repudiauit hæreditaté, cogetur adire, amp;nbsp;reftituerc ipfarn hæreditaté,fi iuftæ cauffæ allègent, plane fi bona uenierint.-non oportet ptætorem,ne pupillum quidem reftituere,nifi ex cauffa,ut di-ÏÏ uns

mis Pius refcripfit. Si quis compulfus adierithærcdit.irem ex tcRi rnento,quod fecundas tabulas habebat'; quaefituni eft, an per adibone amp;nbsp;tabulae fecundae firmarentur,quod uidea tut fcuanuilTc.non adita patrishacreditatcc'amp;lulianus libro dccimoquintofcribit,amp; fequen«' tes tabulas confirmari. quae fententia ueriflima eft. nemo cnim dubi* ■ tat,criam legatapræftariA libertäres competere, Ä: estera, qiiæcun^ fimt in teftamento.perinde ua]ere,ac fi fua fpontehæres bæreditatera adqffet. Qui compulfus hsieditatem adijr.-ficuti cætetis common dis caret,ita hoc quoq; cafu caret,ne poffit poenitendoquartam retine re.ór ita inuenio ab Imperarorc noftro amp;nbsp;diuo patre eins refcriptum.

Non omnisautem fufpedam hstediratem repudiatione amiffam cogère poteft adiri, amp;nbsp;fibi reftitui.fed is demu,ad qué aftiones tranfirc póflunt.nelt;$enim xquumeftadhocquemcompelli adirchsrcditagt; tem,ut emolumentum quidem bsreditatis refundat, ipfe nero oneri bushsreditatis obftriflus telinquatur. quare fifideicommiffumpecU' rriarfialicuifucritreliftum;ceffatcópulfio,tametfi indemnitatis eau* tio offeratur. proinde qui hsreditatem rogatur reftitucre, is demiitn' compellitur reftituere. Sedamp;fiquis BONA rogatus fit,ucl FAMILI«' AJM,uel PECVNIAM,uel VNIVERSAM REM,

GOgiporcrit. hocidem,amp;fi patrimonivm fueritrogatus,amp;ß ¥ACVLTATES,óefl QVIDQVqD HABEO,amp;:fi CENSVM MEVM/ amp;fl FORTVNAS MEAS,Ócfl SVBSTANTIAM MEAM,amp;;fl pECVUVM HEVM teftator dixerin ( quia plerie^ vTrûKoç/s/kSç patrimonium bium pcculium dicunt) togendu sent, de fuccefti one cnim fua etiam bic ro gauit. nee ignore in quibufdam ex bis Mstianum dubirare, amp;nbsp;dice re iiokinransefTcqusftionennntrum de pecunia tantü, an amp;nbsp;de fucceffi- gt;nbsp;one teftator fenferir.in ambiguo tarnen magis de fuccelfione fenfum dico, neinrercidat fideideicommiftum. Sed amp;:fi quis ita rogaucriti QVIDQVID AD TE EX HAEREDlTATE BONIS'VE MEIS PERVE-NlT, ROGO RESTiTVAS: cogi poterit adire,amp;reftituerehsreditatem , ex Trebelliano fenatufconfulro; quanquam peruenire propriedica-tur ,quod deduflis oneribus ad aüqué peruenit. Et generaliter aiitem poteft dicijta demumquem non pofte cogi adiré,^reftituere hsredi tatcm,fidere ucl de quantitate fuerit rogatus.cafterum fi de uniuetfi-tare fenfifleteftatoré appareannullaqusftioeft.quinfiue fufpedam ditatcogi poffitfiiic fponteadqt,ex Trebelliano tranfeant aftiones.

Inde quæntur, fi qius hxreditateni rogatus fit reftituere, deduct o -7/4, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«re

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144?

®rc alicnOjUCl deduflis kgatis:an fufpedam diccns cogi poffitadire, ' amp;nbsp;teftituere hxredicatem:qiiia in ipfa magis id,quod fupt reft ex h^rc lt;^itate,quam ipfam haereditatem reftituere fit rogatusr'amp; fiint,qiii pit* lent ( utMxcianils} inntilem effc hanc deduftionem. nee enim pofte Winde deduciquantirateniaion magis,qiiam fi faudum quis dedudo “ ærc alieno.uel dedudis legatis,reftituere fit rogatus. neq; en i m recipit fundus æris alieni uel legati minutionem.Sed luhanuni cxiftiniarere fertTrebellianofcnatufconfiiltolocum efte, ne dupliciter fideicom» niiffarius onetecut, cum hacres æs alienum uel legatum deducit: amp;nbsp;cm conuenitur à creditoribus amp;legatarijs reftituta fibi ex Trebelliano ha: tcditate,debere autdedudionem eum non pati ab hærede, aut cauerç iUihæredem,defenfumirieum aduerfus Icgatarios cæteros'q?. Si quis hæres inftitutus,rogatus fuerit hærediratem non cotamUed par« Umreftituere. uel fi duobus reftituere fit rogatus A' alter ex his uelit fi hireftitui hærcditatem,alterrecufct.fenatuscenfuit,utroqjcafuexô» ner3rieüm,quifufpeâam haereditatem dicir,rotamfcf; haereditatem. tranfire ad eum,qui adirécogit. nbsp;nbsp;Sedamp;fi quis non hæreditaris fuac

parte dimidiam rogauit hæredem fuû reftituere, fed 0;hæreditateni Seiæ^quæ ad eum peruenerat, ucl totam ucl pattern eius,hæres'c|3 in« ftituçus fufpedâdieat.-cum placear iilud,quod Papinianus ait/x Trebelliano trâfire adiones.-dici poterie (fi fufpeda dicatur hæreditas) co gendum hæredem inftitutum adiré amp;nbsp;reftituere hæreditaté, rotamtjj hærediratem ad cum,Guircftiruitlir,pertinere. Sed amp;nbsp;fi miles roga uerit quem res Italicas reftituere, uel res prouinciales: dicendum eft, fufpedam dicenrem cogi adiré amp;nbsp;reftituere. nam ( ut eleganter Mæria «uslibro fexto fideicommifforum air ) qua ratione ex cerra re.miles hæredem inftituere poteft,adicnesq; ci dabuntur: pari ratione eriâ ex xTrcbelliano tranfibunt adiones. à quamuis placet, cû quis hæredira« rem bona'q^,quæ fibi ab aliquo obuencrunt,ucl quæ in aligna regione habet,reftituere rogat,ex Trebelliano non tranfirc adiones.-ramé con trariumrefponderi debere in militis teftamentoait. nam ficuti con« reffum eft(inquit)militibus circa inftitutionem fepararefpeties bo« norum.'ita amp;nbsp;fi per fideicommiffum abinftitutis hæredibus id fecerir, in id admittetur Trebellianû fenatufçonfultum. Cum quidâ duos hæredes inftitucrit, eos'q^ inuicem fubftitucrirA ab his petierit ( fine uterij.fiue alter hæres effet) uthæreditas fua ex parte dimidi.areftitue retur alicui poft quinquennium; â; fi Rnpti fufpedam fibi hæredita« tem dicant,fideicommiffarius autem defideret fuo periculo adirehæ reditatem; cenfuitfenatus, ambos hæredes alterumûccogi adiréhæ« rcditatemAfideiCommiflario earn teftituere;ita,ut fideicommiffa«

riOjS: aduerfus eum adiones compctant,quafi ex Trcbdliano reftitu» ta haereditare. Maerianus fcribit.ciim quis ex fideiconimilTariis ab fk, amp;nbsp;prafentcs dcfidcrent fiio periciilo adiri haereditaté, translansq^ in folidum adionibus in eum,qui cocgit,abfcntes ( fi uelintfideicom-mifTum fiifciperc) a præfentc pétant: confequenter nee quartam enni retenturö aduerfus fideicomniifTarios fiios : quia nee barres potuenr.

Idem M.'Ctianus quætit, an is, qui duobus nd pluribus rogatus eft reftituere hereditärem,cogenre aliquo,adiré pofl’it.ôe in horum,qui id non defiderauerint,portionibus Falcidis beneficio uti:fiue ipfi quoej defiderent fibireftitui.fiue alq in locum eorum fucceflerintf amp;nbsp;cûho» die hoc iure utamur,ut rotum tranfeat ad eum, qui coegit : eófequens erit dicere, quarts retentionem amififle eum, qui coadus eft: quia in folidum adiones tranfierintineum, qui coegit. planefi proponasfi* deicommiffarium non ira cocgiffe,utrota hsredirasinfe transféra« tur : cum cœperint csteri defiderare fibi reftitui hsrcditatenijdiccn« dum,Falcidia eum uti pofte, rede igitur Mstianus ait, multurn inter« efle,utrum totam reftitui hsreditatem fibi fideicommiffarius defide rarit,an fuam tantummodo partem.turn fi fola pars transferetur:crit inrefiduo Faleidis locus.fi tota hæreditas translata fit: eeßabit huius legis beneficium. Si feruo dUorum rogatus quis fit reftituerehereditärem, amp;nbsp;alter cogéré uclit fufpedam dicentem, alter reftitui fibi re* eufet.hoe eritdicendum,quod in duobus,quorum alter fafdpereao» luit hereditärem, alter non. Si pater fil io, quem in poteftate habet, reftituere rogetur hsreditarem:an filius patrem fuum,ft fufpedam di cat hsrcditarcm,cogerepoffitC'6: non eftdubiu,pattern â filioperpr« totem cogi pofte.Sed Sefiidfideicommiffumad caftrenfe peculium fpedarurum eft,amp; filiusfamilias is fuir, qui munus militis fuftinebat, alloue quo officio præerar:multo magis dicendum crit,poffe eum po ftulare,ut pater finis cogatur adiré amp;nbsp;reftituere hsreditatemrquamuis contra obfequiu patri debitum uideatur iddefideraturus. Sedfifcr-uo fuo rogatus fit cum libertate quis hsreditatem reftituere: fme dire dadatafitlibertaSjfiuefideicommiftaria.-dici poterit,eumafcruofuo non porte cogi adiré hsrediratem:quamuisfi fponreadiffet, cogerc-tur praïftare fideicommiffariam libertatem amp;nbsp;hsreditatem. idep Ms« tianus libro feptimo de fideicómiftis fcribit. Idem quaecic.fi quis pa« ratus fit domino cauere de indem ni täte :an poffit co gi adiré hæredita tcm,amp; maxime,fi precium ferui ofFeraturr'amp;: rede ait,nó oportcre fub incerto cautionis committere feaditioni hxreditatis. Hi,qui foli« d um capere non poffunt,ex .affe hreredes inftituti, amp;nbsp;rogati folidum re fti,euere, adiré hæreditaté, Sereftituere cogentur.-cum nihil fit honoris

TIT.. V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l44'f

Spud eos remanfurö. Si ego barres inftimms togatus fiin Stithuni nianumitrere.-uel alius legatarjus,fidei autemmeœcommilTunî fit,ut Titio hxreditatem reftituam.-deinde Titq fidei commifllim fit,ut Sri* lt;ho eandem rcdderct.-Stichus cogere me poteft adireA reftituere hæ« leditatem. Talis quolt;$cafiis adiuo Pio terminatus eft, cum feruó uni ex hæredibus legato per fideicommiirnm effet ab eo libertasda* ta,amp; ab altero hxreditas. diuiis etenim Piiis refcripfitGaffio Extero i« hxc uerba.Quoniam Hermias*Simiafco Theodoto ex parte baeredi inftitutoà Pamphilo teftatore legatus eff cum c|5 Theodo rus, poft c6 adierat hæreditatem.à: prius qu^m à cohærede eiufdem Pamphili adi teturhæreditas.adiuftamlibertatcm perduxinamp;obhoc ineum ca-fiim res perdufta cft, ut is,qui legauit, inteftatus effe non poffit; Her-mia poftulanteTitiusEuareftuscompellédiiseft penculoeiusadire, amp;nbsp;ex cauffa fideicommiffi hacreditatem ei reftituere.

EX fado tradatum eft,an perfidcicommiffumrogari quis poffit, utaliquemhaeredé faciat. amp;nbsp;fenatus cenfuit, rogari quidéquem, ut aliquem hæredem faciat, non poffer uerum uideri per hoe rogafle, uthatreditate fuam ei reftiruat,id eft,quidquid ex harreditate fiia con-fecutus effet,ut ei reftitueret. lulianus quoq; libro quadfagefimo digc» ftorumfideicommiffum taleualereait, FiDEi TVAE committo, VT HAEREDITATEM TITII RESTITVAS: cum effet is,qui rogatus erat, d Titio hæres inftitutus. Non tantum autem fi hæredem quem fcripfero,potero rogare,ut hæredem faciat aliquem: uerumeti am fi legatum illi, uel quid aliud reliquero. nam hadénus eritobliga-tus.quaténusquidadeü peruenit. Siquiscauerit, PETO, VT ILLI DES,aUtlLLI EIDEICOMMISSVM RELINQVAS.aut ILLI LIBERTA-TEM ADSCRIBAS, admittenda funtnam cum in hæredum inftitutio-nefenatus utile cenfuit: de cæteris quoepidem erit accipiendum. Si quis rogatus fucrit,ut fi fine liberisdccefferit,rcftituat hæreditatem; Papinianus libro odauo refponforum fcnbit,etiam naturalem filium efficcre,ut deficiat códitio.amp;in libcrtino,eolt;q;conlibertohoc fcribit. Mihi aut ( quod ad naturales liberos attinct) noluntatis quæftio uide-lur effe,de quibus liberis teftator fenferit. fed hoc ex dignitate,amp; ex no lun tare, amp;nbsp;ex conditione eins,qui fidcicómifit,accipiendö erit. Ex fa do tradatu memini.rogauerat quædâ mulicr filium fuö, ut fi fine hbe ris deceffiffet, reftitueret hæreditaté fratri fuo. is poftea deportatus in 'infula,liberos fufceperat.quærebat igitur,an fideicómiffi códitio defe ciffete'nos igitur hoe dicimus.conceptos quidé ante dcportationem,li cet poftea edantur,efficere,ut códitio deficiat; poft depottationé nero y Y iq fufee-

- 4ufccptos quafi ab alio non prodefle^maximc ciimetiam bona fua quodammodocumfiiacauffafifcofintuindicanda.: Si quisroga# tus fuerit filijs fuis,ud cui ex his uoluerit,rcftituerc hæreditatem: Papi nianus libro odauo refponforu. etiam deportato ei tribuit eligendi jfa cultatem ,cui liber farius fideitômiffum reftitui iielit.fcd fi feruus poe* næ fuerit conftitutus,nullo ante concepto filionam parère conditioni non poteritjdecefftffeq? fine liberis iiidetur.fed cum decedit .-eleftionp i!lam,qua Papinianus deportato dedit,huic dari nó oportet. Si qui? auté fufeeperitquidem filiuni,uerû uiuus amiferit; uidebitur fine libc ris decefliffe. fed fi naufragio,uel ruina,uel aggreflu, nel quo alio mb ' do finiiil cfi patre perierit.-an codirio defecent, uideamus,0i: magisno defeeiffe arbitror.-quia non eft ueru filium eius fuperuixiffe. aut igituic films fuperuixit patrigt;amp; exftinxit conditioné fideicômifîi;aur nó rupee uixit Aexftitit códitio.cum autquis antc,amp; quis poftea decefferitjiion apparet.'cxftitiffe conditioné fidcicónuiïi,magis dicendu cft. Si quis itafideicomnnffumreliqiierit^FiDEi TVAE FlLi COmmittO, vT SI ALIENO HAEREDEMORIARIS.RESTITVAS SEIO HAEREDITA TEM; uideri eum de liberis fenfiffe,diuus Pius refcripfir.amp;: ideoeuqui«« ’ dam fine liberis decederet,auunculum abinteftatobonorum pofleff® rem habens.exftitiffe condirionem fideicomniiftï referipfit.

J'N fideicommiffariam haereditatisreftitutioncmconftat frudusnÓ uenire.nifi mota fadafiriautquis fpccialiter fuerit rogatus amp;nbsp;fru* us reftituere. Plané fruflus in quarts imputancur.uteft rcfcripnuJ?-gt; Queries quis rogatiir hæreditatem reftituere ; id uidetur rogatus teddere,quod fuit bæreditatis. fruflus autem non hæreditati, fed ip^s rebus acceptó feruntur. Si legatum fit hæredi relidii, amp;rogatus fit portionem hærediratis reftituere;id folum non debere eum reftituere. quod à cobærede accepit. esterum quod à femetipfo ei reliflu cft, in fi deicommiiTumcadere.diuusMarcusdecreuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; •

VBi pure fideicomifl*um datum eft, fi adieflum fit, ROGO DES FI UO TVO. FACiAS'QVE.VT ad EVM TERVENIAT: refcriptu cft,uidcri in id tépus dari,quo capere poffit, id cft fui iuris fiat. TE RO GO LVCl TITI, HAEREDJTATEM MEAM CVM ATTIO PARTIARIS. ex fenarüfcôfultoTrebçlIiano in eu,cui reftituta eft hæreditas, aflioné compctcre,Arifto air;quia pro hoc accipiendum fit, ROGO haeredi TA TEM ilLam RESTiTVAS. iicc Hcrba fpeflantur fenatufconfulri. fed fententia quibufeun^ uerbis;dü teftator fehferit, ut hæreditas fux reftituatur. nbsp;nbsp;nbsp;Qui in diftrahendis conferuaudisûe rebus hæreditartis

SEd amp;fi ad tempus liberorum fueritlegatu reli(flnm,amp;is nxore præ giwntedecelTerit.-ad hæredem fuiim transférer legatum.

TJT Aeresgt;ciim debuerat quartam retiiiere/oram baereditatem refti Xj.tuit,neccaiiitftipiilationefibipropofira. fimilem euni effc An= ftoauiIJis, quiretentiones, quas folas Inbent, omittunt. fed pofle eu return hæreditarium poffeffionem uel reperere uel nandfei, amp;nbsp;aduer-fiis agentem doli mali exceptione uti .•pofle cum amp;debitoribiisde* nunciare, ne foluerent.

M Vlier,qiiæ duobiis filrjs in poteftate patrisreliais, alq nupferat: pofteriorem man turn hæredem inftitiiit,eum'q?rogauit Iibe« Ws fuis poft mortem patris eornm baereditatem fuam refti tuere.uel eij. quieorum fupcrciïer.eifdememan'cipatis spatte fuoamneus reftituif fe bæreditatem dicebatur. mox alter ex filqs uiiio patre deceflïfle. quae rebatur,an is,qui fupererat ex filijs,partem tram fuo reftitutam petes re poirit,quafi praemature datamf Scaeuola diuiini Marcum in audito rio de buiufmodi fpeeie iudicaflerefert. Brafidas quidam Laeedæmo nins uir praetorius,ciim flips fins ab uxore diuortio feparata, fi morte patris fui iuris fuiflènteffeâi/ideiconimidum teliftum effet: cos emâ dpauerat.poft emancipationem fidcicomroiffum petebant.deere* uiffe igitur diinim Marcum refert, fideicómifliim cis repræfentâdum, inreUeda matris uoluncate.-quac quia non crediderat pattern cos erna cipaturum,diftuleratin mortem eins fideicommiffum ; non dilatura id in mottalitatem,fi eum emancipaturum fperafl'et. fecundum bæc dicebamAmpropofira quæftioné decretum diui Marei elfe traben« dumArcdefideicomiflum utrifq; folututn. nbsp;nbsp;Non eft dubitatu, co*

gi poffe bæredem inftitutum adire amp;nbsp;reftituere bæreditatem feruis: fi* Uedircda,fiuefideicommiflaria libertas eis datafuiflet : cum adfper« nari hires non deberet perfonam cogentis.habet enim hie quo^ adi* tin ut(qui licetnondirpetere fideicomiffariam poflgt;t,ncc diredam ftbi uindicare)propter fpem tarnen libertatisamp;hxreditatisaditum ad pn torem amp;nbsp;per fe habeat. Si hires poft multum temporis reftittiat.cu præfenn die fideicommiffum firdedudaquartareftituet. feuAus em, ' qui percepti funt,negligentia petentis,non indicia defundi percepti ui Jennie, alia caufla eft,fi fub conditione,uel indiemrogatusfuerits tue enim, quod percipirur,fubmouet Falcidiam: fi tantufuerit, quantum quarta facie^ quart! frudus. nam fisudus^qui medio te mpore percer

•. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptifunr

pti funt.ci iudicio tcftantis petcepti uidentur. Sed enim fi q^is to* gctur reftituerc hxreditatem,amp;c ucl femi deceffetintjUd alix res peric* ttitt:pbcet non cogi cum reddcrc,quod non habet.culpx plané redde* terationcm.-fedeiuSjquacdoloproximacft. amp;itaNeratins libropn» mo refponforum fcribit. Sed fi, cum diftrahere deberct, non fecit Ïata culpa.non leiii,amp; rebus fuis confueta neglegentia: huiufmödi rei rationem redder.fed Su fi «des uftæ funt^culp« eins redder rationem. præterea amp;nbsp;fi qui partus exftant,amp; partuum partusrquia in fruftibus hi non habentur. fed amp;nbsp;ipfe.fi quem fumptû fecit in res hæreditarias, dc-trahet.quod fi fine fado eius,prolixitate autem temporis «des ufu ad quifit« fint:«quiflimum crit,nihil cum pr«ftarc,cum culpa careat.

Cum proponcretur quidam filiam fuam hæredem inftituiife, amp;nbsp;ro gaffe ea m,ut fi fine liberis deceffiffct,h«reditaté Titio rcftitueret.ca'cp dotem marito dediffe eert« quanti tatis,mox dccedens fine liberis,h« ledcm inftituiffe maritum fuum;amp; qu«rcrctur,an dos detrabi pofleti dix tnon pofledici in euerfioné fideicommiffi fadum.quod amp;nbsp;mulic-ris pudiciti« A patris uoto congruebat. Quare dicendum eft, dotem deccdere,ac fi quod fuperfuiflet,rogata eflèt reftituere. quod fi tantos frudus exh«reditatemulicr pereeperit, ut indepoteritdoti fatisfien; dicendumeft,potius frudibushoc expenfum fiendum,qudm fideb commiffo. Vt Trcbelliano locus fit,non fufficit de hsreditate ro» gatu effè: fed quafi hæredem rogari oportet. Deni^ fi qua porno hx« teditatisfucritlegataClegaricnim pofleetiamportionem hsredita« tis placet nobis^rogatusep fuerit hanc pattern reftituerc;procul dubio non fiet reftitutio ex fcnatufconfülto. ideoc^ nee quarta retinebitur.

QVoties paterfamilias unum uel duos hxredes cohæredibus fuis reftituere hæreditatèm iubet.-intelligitur cafdem partes in fidei corn niiffo facere, quas in hæreditate diftribuenda fecit. fed fi iubcan» tur hi,quibus fideicommiflum datur, pecuniam numeiarc.atq; ita fi« deicommiffum reciperc:ex quantitate pecuniae, quam dare iubentur, uolûtas patrisfamilias colligendaeft.nam etfi ex difparibus pafribus h.æredes fetipti «quas partes dare iubentur.-propius eft, ut uiriles rcci* peredebeant. fi uerofummapccuniaedanda:cógruitportionibus.h36 teditarias portiones acciperedebebunt.

NOnnunquam autem ex uoluntate natie fcriptumamp;indicatum eft.-uidclicetfinonfub appellationehxredum, fed proprijs no» minibus expreffis fideicommiflum relinquatur.

QVE TVAECOMMITTO, Vr QVIDQVID EX HAEREDITATE MEA AD TE PERVENERIT, FILIO MEO PRIMA QVAQVE DIE, VEL SI PRIVS QVID EA ACCIDERIT,MATRI EIVSDEM REDDAS. quæritur.fi ante,quam adcatur hacrcditas,pucr deceffeht.-an fideicom tniffum matri debeaturt’ refpondi. fi puer ante, quam dies fideicom-miffi cedat, deceflerit; fideicommiffum translatum efle ad matrem, poftea autcm.'quim dies fideicomiffi ceffit,fi decefferit.-ad hæredem pueri fideieommiiTum pertinere.Sed an ea uoluntas fuerit patrisfami lias.ut fi ante reftitutum fideicommiffum puer deccffiffct, matri po« fius,quim hæredibuspræftarctur.-prætoræftimabit experfona ma-tris,5c ex perfona haeredis pueri. M A R C E L L V S.fed teftatoris uolun* tati congruum eft ( quandocun^ puer decefferit.'fiue ante, quam dies fideicommifli cedat,fine poftea ) ad matretransferri fidcicomiffiim; ft non iam puer hoc accepit. coep iure urim ur. Si fer no hærede feri# pto dominus rogatus eft eidem feruo reftituere hæreditatem, cum li« her effet-utile fideicommiffum eft. Si quis filium fuum ex affe hæ« tedé inftituit,amp; codicillis,quos poft morté filq aperire iuffit,fidei eius commifit,ut fi fine liberis decefliffet,hæreditatem fua forori fus refti tueret:amp;: filiiis,cum fciret,quod in codicillis fcriptum effet,Stichü fer« Uum hæreditariû teftamento fuo liberum efle iuffit.-hæredes filq preci urn omne eius fcrui forori defunâipræftare debent, libertate fauort ferui feruata. hoe amplius amp;fiïgnoraffetfilius codicillos â patre fa* Óos.-nihilominus hxredes eius precium præftarc debebunt, ne faftum eius alteri damnum adferat. Sed amp;nbsp;fi feruus ifte à Sempronio hares inftitutus fiteamt}; hæreditatem poftea, quam ex teftamento fratris adlibertatem peruenit,adicrit.- hæreditatis quoqj aeftimationem hæ« tedes fratris lorori eius præftare debent .• quia fi manumiffus nó effet, iuffumulieris adiré earn potuiffet.fi uerouiuentc filio SemproniUs de ceflerit.hærediras in cauffa fideicommiffi non deducetur: quippe ab ipfo filio adiré iuffus hæreditatem,ei adquireret.

OMnibus ciuitatibus,quæ fub imperio populi Romani funt, refti« tui debere amp;nbsp;poffe hæreditatem fideicommiffam, Apronianum Icnatufconfultum iubct.fcdamp; aftionesmeas placuit ex TrebeUiano transferri.fed amp;nbsp;municipes ad eas admittuntur.

ITa’tamcn,uthi,quibushæreditas reftituetur,aftorem eligantamp; ad agcndum,amp;: ad excipiendas aftiones. nbsp;nbsp;Si feruum hæreditari»

femo reliöamAtHnc hærcditatein, quam fufpeftam fibi effe dixcr.it, rcftinierit: an etiam cam haereditatem, qua: per feriiii adquifita fit, xcftitu€rcdebcat,quæfitnm eft:'dixi. non magis hanc haereditatem in teftimtioncm uenircsqudm quod feruus hœrcdiranns poft aditam h« reditatem ftipulatus fuiffetiÀ per traditionem accepiflet,aut frudus, qui ex reb? haereditarqs percept! fuiffentruticj fi nulla morafidcicom-' miffo fadafuiflet. fed fi quid ante aditam hæreditatem feruus ftipnla-tus fuiffet, auc per traditionem accepiflet: id reftitm debebit /itut fru» , dus ante aditam hæreditatem in reftitutione lienient. Qui fufpe« dam fibi hæreditatem dicit,nullum commodum ex reftamento eon ,fequetur,quod habiturus non efiet.fi hæres itiftitutus non fuiffet, aut non adi(ïet.amp;idcofi pupillo (ubftitutus fueritita, QVISQVIS MIHI HAERES ERIT, IDEM EILIO MEO HAERES ESTO: hæreditaîé,qnæ ad eum peruenentjeftituere cogendus erit. fi uero detrado hoc artieu lo,QyiSQyiS MIHI HAERES ERIT,fubftitutusitafucrit, TITIVS El LK) MEO HAERES ESTO; tum fifolus patrihæres exftiterit,nihilo minus cogendus erithæreditaté pupilli reftituere. fi uero cohæredem habuerit.-retinebit pupilli hæreditatem; quia potuitcohærede adcun« te (quamnis ipfe patris amififferhæreditatcm)ex fubftitutione adiré.

Si pater filium,queminpoteftate habebar,hæredem fcripfcrit, amp;nbsp;ftb eo petierit,uth»reditatem Sempronio reftitueret,is'cç fufpedam fi bi effe dicet;poterit ex Trebclliano fenatusconfiiltohæreditas reftitui. quare amp;nbsp;fi non immifcueritfehæreditati;nihilominus adiones,qux ei amp;nbsp;in eum competebant,ad Sempronium transferentur. A' patre hæres fcriptus,amp; exhæredato filio fubftitutus, fi rogatus fuerit hste» ditatem/iHæ ad eum ex fubftitutione peruenerit,Titio reftitueieico« gendus non eft uiuo pupill^atris hæreditatem adiré; primum,qiiia fub condirione fideicommiffu m datum eft; deinde, quia nó probe de hæreditate uiuentis pueri aget. moteuo autem pupillo, compelli de« bet hæreditatem patris adiré.. Quod fi duo hæredes à patre inftituti fuerint,amp;utriufcfjfidei commiffumfit, utexhæredati filijhæreditas temreftituerent;fatis erituelunum cogiadirc. hoe enim fado etian» }s,qin patris hæreditatem non adqr/ilq hæreditatem adiré Sereftitue« re cogetur. Quoties filius emancipatus bonorum poffeffionc contra tabulas accipit;nulla ratio eft cópellendi hæredisad reftiruendam hæreditatem.amp;ficutne^legara,nelt;$ fideicommiffacætera præftarc cogitur;itanec adreftitutionem quidem hæreditatis compelli debet. M A R c E L L v S. plané non eft compellendus adire.fi iam filius bonq rum poffeffionem accepit.-ne intercidatfideicómiffum,morrno bætc de inftltuto,amp;omiffa àfilio bonorum poffeffione, Qui ex Trebel«

TIT. L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145'1

liano fenatufconfulto hærcdinremrcflirnit; fine perst ädebitotibus hærediranjs/iue ab co pecatur.-exceptione reftitutæ hacreditaci^adiu« üari,uel fubnioucri poteft.adiones autem fideicommißario compe» tût.qnasbæreshabinteotcmpore.quoftdcicommjflïim reftituebat.» , M A R C E L L v S. fed cas quoej aftiones, quac fiib conditionc erant» amp;nbsp;quamnidies eo tempore non cefferar, fideicommiflario competere . placet. fedantc,quàmreftituatbæreditas,exceptionealiqiiahæresad iiiuandus non ell: cum hoc minus ex caufla fideicommiffi reftirutu* tus fit. Trebellianu fcnatufconfultû locum habet, quoties quis fin am hæreditatem uel totam,ucl pro parte,fidei hatredis comifit.quarc fl Mxuiiis tc haeredem inftituerit,amp; rogauetit,ut hæreditatem Tirq re ftituas,tu'cp hæreditatem Mæuij adieris.-perinde â te fideicommiffum , petetur,ac fi fundum ,qiü tibi à Titio legatus effet, reftitucre rogatus fuifles.ideo'ep fi ftifpcftam Mæuij hæreditaré dixerisreogi te nô opor* ' , tet cam adiré.qupd fi Mæuius terogaueritamp;fuam hæreditatem amp;Ti. tianam reftituerc, nfepfponteadieris hæreditatem; metis legis Falci= diæcommodo,amp; partem quartam Mæuianæ hæreditatis rctinebis,di midiam amp;quartam ex fideicommilTo reftitues. necintererit eidefn utran«^ hæreditatem,an alq Mæuianam, alq Tirianam rogatus fueris teftictiere fed fifufpeftâ Mæuianam hæreditaté dixens.-cogéris cam adiré,Ôc reftituereei,cui rogatus fueris.is aût,cui Titianâ hæreditatem teftituere rogatus fueris, non poterit tecompellere ad adeundû. nbsp;nbsp;Si

exTrebelliano hæreditatem refti tuit hæres.à: fruAus cum prædio re» tinet, uel ipfa prædia, fine etiam debitor eins, qui teftamentum fecir, fuerit.-ncceffariumeft adiones aduerfus eumfideicommifiario dari.

, MARCELLVS.hocidemncceflariofaciendumeft,cumpartehære« ditatis reftituta,familiæercifcundæ iudiciû inter eu, qui reftituit hære ditaté,amp; qui recepit,accipietur. Qui rogatus eft emancipato filio re ftituerc hæreditatem;cogi debet adiré amp;nbsp;reftituere,quamuis filins con tra tabulas bonorum poflefllonem accipere poifit. nbsp;nbsp;Si patronus ex

parte débita hæres inftitiitus,amp; rogatus reftitucre hæreditatem,fufpe-ôam fibi elfe dicat.-puto reftius fadurum prætorem,fi coegerit ei'i adi« re hæreditatemamp;reftitucre,quamuis poffit mutata uoluntate eâ par temhæreditatis retinere. Si perceptis quibufdam rebus hæres ro= gatus fitreftituere hæreditatem,Ôccoadus camadient: an percipere aêbcatt'Rcfpondi.cum,qui iuflu prætoris adqffet hæreditatem,omni commodo prohiberi deberc. Sed fi eidem legatum fit fub hac condi= rione,fi hæres non eflèt,amp; fufpedam fibi hæreditatem dicat; non aliter cogendus eft adirc,quam ut legata,quæ fub códitione,fi hæres nom effet,data étant,tcftituantur; non quidem ä cohæredibus, ne oncren» ; . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZZ q tut;

tur; fed ab co, eni refri tara fuerithæreditas. nam fient exp! endæ fidei gracia cogendns eftadircha’rediratemjraobidipfum damnoaffid non débet. Hærcs ex affe erat inflitnta confobrina mea, amp;nbsp;eins fidei commifllim, ut partem dimidiam haereditatis ftatim Publio Mæuio teftitueretralteram pattern,cum ipfa moreretur, eidem Publio Mae» uio. præterca alia alijs legata data. Mætnns dimidiam partem hæredi* taris ftatim percepitA cauit,qnod amplius, quàm per legem Falddi« am liceret,cepiflet,redditum iri. fed ôccæteri legata folida acceperunt, amp;nbsp;fimilitcr de reftituendo,quod amplius pcrcepiflent, cauerunt.mor* tua confobrina mea, Publius Mæuius defiderat fibi alteram parte hæ* reditatis cum fruftibus reftitui. Quatre itaeg,quantum ei reftituere de* beam,utrum quod fupra quadrantem bonorum penes confobrinam meam remanferapnee amplius quidquam.-an amp;nbsp;ab alqs, quibus lega* ta foluta funt, repetere quid debeam,amp; qnantû s’ item quœro,fi quolt;^ ab his ex ftipulatione pcrcepero,amp; quod apud confobrinam meam fu pra quadrantem remanferat,iion efficiet partem dimidiam haeredita* ris.an ex incremento amp;nbsp;fruftibus cius fumm£C,quae fupra quadrantem bonorumpenes confobrinammeam remanfit,fupplere ei debeadun taxat, ne partem dimidiam hæreditatisquantitas, qua: reftitneretur, excedatran uero ( fient Publius Mæuius defiderat ) quidquid fepofito quadrante bonorum.eiuseg quadrantis fruftibus,perceptum eft,reftitui ei debeatf Refpondi.quod fupra quadrantem penes confobrinam mam icmanfit,fi adieftis fruftibus quantitatem partis dimidiæ hærc* ditatis,quæ mortis tempore fuit,non minuet: totum Publio M«* nioreftituendum.-nee ex ftipulatione ab his,quibus legata foluta fum» * r 's ex ’*®^ quidquam poteft.fi uerofruftusquätitatem partis dimidiæ'ex h • it fup^i-^nr; quadranti tuo amp;nbsp;fruftibus cius accedet. fi uero fruftus eins “ **^ ’ paras,quæ fupra quadrantem apud confobrinam mam remanferant, non implerent quantitatem partis dimidiæ bonorum.ex ftipulatione agi potent.In fumma ratio ita ponenda eft,ut fi omni modoquadraH tem excedat fruftus^ in tantum excreuerit,ut quantitatem partis dimidiæ bonorum excedat; etiam id, quod exceflerit,retineas. Qui feruos fuos rogatus eft manumittere,amp; qfdem hæreditatem reftiwe-re;detrafto precio feruorum,hæreditatem reftituere debebit.

EX affe hæres inftitutus, partem hæreditatis mihi pure, partem ri* bi fub códitione reftituere rogatus,cum fufpeftam diceref,poftu lante me adqtA mihi rotam ex fenatufconfulto reftituit. quandocu^ conditio exftiterit,an fruftus partis tux reftituere tibi debeam,no im-merito dubiratur. amp;plerif$ placet, non efle eos præftandos: quia nee abhx

TIT. f. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï45î

abhærede præftarcnmr/i fuafponteadiflTet.fufFicereautem histuuni tibiintegrumconferuari.iionetiam meliorem condirionem tuafiCs rildem tarnen exiftimabam/i ex aflehæresinftitutusmihiquadran«. tem pure,tibi «que quadrantem fub conditione reftituere rogatus fit, amp;nbsp;eu fufpeâam'hæreditaté diceiet,cogéte me adierit.’quandoeûqj con ditio exftiteritjfemiflem tibi eft reftituendum. fed nec lege Fakidia in propofita fpecie ufunim me puto: quamuis feriptus hæres, fi fponte adiffet,uteretiir.

Slquispriorefado teftamento,poftcriiisfecerit teftamentiim.eti« am fi ex certis rébus inpofteriores tabulas hacredes inftituit: fu« perius tarnen teftamentum fublatum eft,iit diui quo^ Seuer us amp;nbsp;Antoninus referipferunt. cuius côftitutionis uerba retuli, cum alia quo^ {Hrætereainconftituioneexpreffafint.iMPERATORES SEVERVS ET ANTONINVS COCCEio CAMPANO. Teftamentum fecundoloco fa-Öumjicet in eo certarum rerum hæres feriptus fit, perinde iure uale« te, ac fi rerum mentio fada non eflet.fed amp;nbsp;teneri hæredé fcriptum,ut contentus fibi rebus datis,aut fuppleta quarta ex lege Fa lcidia,hærcdi tatem reftituat his,qui priore teftamento feripri fuerant,proprer infer ta fideicommiffi uerba,quibus ut naleret prias teftamentû expreffum eft.-dubitari non oportet.amp;hoc ira intcUigendum eft.fi nô aliquid fpc« cialiter contrarium in fecundo teftamento fuerit feriptum.

SI legatus fufpedam hæreditatem dicat,etiam legationis tempore compellendus eft accipere iudicium;quia hic non multum officie) occupatur. amp;nbsp;licet deliberatefe dicat, an adear, cogendus eft adiré : fed non ut ftatim reftituat,fed ut reuerfus domumf fi putauerit fibi expc dire) commodo Falcidiæuelteftamenti utatur: uel fi nonputauerit, reftituat toram hæreditatem, ne onera patiatur. nbsp;nbsp;nbsp;Si quis bona fua,

uel omnia fua rogauerit reftituere.fideicommiflariam reftitutionem cfleintclligendumeft.nam meorum Setuorum appellatione enanr adiones contineri, dicendum cft. Si filiofamilias uel feruo reftitu-aturhæreditas,Sepofteapater uel dominus ratumhabuerit:tranfe-unt ex Trebelliano fenatufconfulto adiones. Multum intereft, *al’s.qu3C utru * pars quarta iure hæredirario retineat, an nero in re,uel in pecu- pars iu-nia.nam fuperiore cafii adiones diuiduntur inter hæredé Se fideicom- re. miffarium,pofteriore ueroapudfideicommiffarmfunt adiones. Et hæredem inftitututn,rogatum'cß hæreditatem reftituere,percepta ali« quafumma, uel re: etiam fi in perceprione minus,quam quarta pars effet.-nóampliusprincipem fe uindicaturum.pariter Sefi fine ulla per-

DIGESTORVM LIB. XXXVI.

ccptionc rogatus fucrit hxreditatem reftitucre,pler unqg quarta dona» ta cft i principe. amp;nbsp;itadiuus Traianus,amp; Hadrianiis,amp; Antoninus refcri t pferant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xxxr. idem.

SIcuipureIibertas,amp;perfidciconimiflumfub condirione bcréditas relida cd. cogiturjhacres adiré hereditärem, fi fufpedam dicat, amp;nbsp;reftituere.amp;: déficiente conditione libertas ei eripi non poteft. nbsp;nbsp;Si

autem ei,quiin diern libertatem accepecit,hæreditas per fideicommif fum relifta entifafpedam earn interim non poffe adiri,diuiis Pius Caf fio Hadriano refcripfit : cum non poflit nondum libero bereditas re» ftitui,ncc rurfus contra uoluntatem defundi liberras predanda fit.

Si fub conditione haeres inditntus,rogatiisq; hereditärem reftitue rc,non uultconditioni parère,amp; adiré haereditatem.fi fadi eft: conditi oni debet parère,amp; adiré,amp; reftituere.uel fi in dando fit.offerente fidei commiirario,recufante autem hærede fadum adimplcre ,licentia dabi turfideicoroiflariofecundumimitationemdationis fadum impiété: amp;nbsp;tune neceffitas imponitur haeredi hereditaté adirc. cœteræ conditio nes,quc non funt in poteftate hacredis, ad officiu pretoris nó pertinét.

CAVERIT COLONIAE PHILIPPENSIVAÏ,SI SINE LIBERIS M0 RIETVR, QVANTACVNQVE PEGVNIA EX HAEREDITATE DE BONIS MEIS AD EVM PERVENIT,EAM PECVNIAM OMNEH AD COLONIAM PHILIPPENSIVM PER VENT VRAM, refpódi. ex hiS liet bis,quae proponis,pecunia ( exidimo erja frudus, quos ex bacredirate percepit)redituere eu debere perinde,quafi fpecialiter hoe teftator ex» preiTiffct. XXXIII. MARTI AN VS.

SCribit Celfus libro uicefimo digedorumifi is,qiii quadringenta in bonis habebar,pctqt ab hærede fuo,ut fi fine liberis moreret,quan - t.i pecunia ex hereditäre fua ad eum perueniflet,Macuio reftitueretur: fi exfrudibus medio tépore quadringenta percepcrir,amp; fine liberis de cefferit.heredem eins Mæuio quadringenta debiturum.Ôc cü diu mul» tumep tradauerit,an cum augmentum haeres fenferit,pericukim fufti neat,an per contrarium.-nouiffimeait,iniquum effe adfideicommiffa num damnum pertinerc,ad quern auementumnopertineat. amp;anad fupplend0Cinquit)quodcunlt;5 ex quadringentis defuerit,eriam augme turn ad cum pertinebit.hoc eft,ut ufeg ad fummam quadringentotum damna amp;nbsp;frudus computenturC’quod uerius effe arbitror.

SI eius,qui nouifiimns ex filijs mortuus eflet, parte hcreditatis pro-pinquo uoluit pater rcftituere:fifimulfratvesdiemfuu obiffent: » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;propin

: . nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. TIT- L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;• ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-1455

propinqnum(fj nô oftenderit^quis noiüflimiis obrjATet) ad partem hié reditatis non admitti/ed matrem ex Tertylliano fenatufconfulto, ad Btriufqtie hæreditatem admitti conftat.

CVm hxres inftitutafiiriofa effet hærediraté rogata reftituere.-cu« ratorem eins, feamdem tabulas bonorum poffeffione accepta, poffe transferre aftiones,diuus Pius decreuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

CVm hacreditas ex fideicommiffi cauffa reftituta eft,fi ante eu hae« rede compromiffum fit ; puto fideicommiffarium cauere débere hæredi/icut cum hacres multa ante.quam reftitueret, adminiftrauit. nam quoddicitur,retinereeumoportere,noneft perpetuü. quidem fi nihil eft,quod retineatueluti cü omnia in nominibus funr,aut in cor poribus,qux non poffidcbat.nempe eihis, ciii reftituta eft,omnia per« fequitur;amp; tarnen hacres iudicijs,quibus conuentus eft, aut ftipulatio» nibus,quibus neceffe habuit promittere.obftridus manebit.Ergo non alias cogetur reftituere,quam ei caiieatur.

REftitutahaereditasuidet,3iitre ipfaffi fortepaffus'efthaeres pof« fideri res haereditarias, nel totas, ucl cliquas earum hac mente, ut uellet reftitueret ille fi.ifcipcre.non fi ex aha cauffa putainr te poffi« dere.fed amp;nbsp;fi poftea rata habuit,idem erit dicendum. fed amp;nbsp;fi uerbo dixit fe reftituere,uel per epiftol3m,uel per nuncium reftitu.it, audietur. fed amp;nbsp;fi uolütate tua alij reftituerit,in te tranfibunt adiones.item fi alius iuffu mco reftituet,uel ratam habucrit reftitiitionem.tranfiffe adio nes uidentuc. nbsp;nbsp;Pupillus autem ipfe debet reftituere, tutore authore, non tutor fine pupillo, nifi infans eft ; quia nee madare adiones tutor pupilli fui poteft. nee fe quidem authore pupillum reftituere fibi potu-iffchaeredit3tem,diuusSeuerusin perfona ArrijHonorati pupilli de-créait,qui prior Antonino patriio amp;nbsp;tutorifuo reftituerat. Sedamp;fi pupillo fit reftituenda,nó poffe pupillo fine tutoris authoritate reftitui conftat. XXXvin. pavlvï.

TK TOn enim tanrü folutio eft hæreditatis reftitutio,fed amp;nbsp;fucceffio, JL gt;nbsp;cum obligentur.

QVamuis fenatus de his adionibus transferendis Ioquatur,quæ in re ciuili hœredi amp;nbsp;in hæredem eópetunt; tarnen honorariæ adio ties tranfeimt.nulla enim feparatio eft : imo etiam caufla naturalium obliga

obligationumtrinfic. perfonaautéhaeredisinftituti TrcbdUanocon tinctur.uerum hoc iure utimur,ut amp;nbsp;fucceffor hacredis rede ex Trebel-liano rcftituat.’uclutihaeres.^onorumne poffcflbr.ucl pater domi-nusüe,quibusadquificaefl;hxreditas.oinnesenim,quodiurishabenr, ex Trebelliano fenatufconfulto reftituere debent, nee intereft, is, qui inftitutus cft,an pater dominusue rogatus fit reftituere. Nihil inter» eft, cui noftro nomine reftituatur : paterfamilias fit, an is, qui in aliéna poteftate eft,

MVlier.an mafculus, amp;nbsp;ideo fcruo qnoq? uoluntatenoftra, uel fi poftea ratum habuerimus,reftitui poteft.

QVia perinde eft,at^ fi mihi reftituta effet hxreditas. Reftituta hæreditatc iura fepulchrorum apud haeredem remanent.

PApinianus traftat:fi qiiis haeres inftitutus ex femiffe rogatus fit re ftituerc hæreditatem, amp;eam fufpedam dices compulfus adicrit, deinde fideicommiffarius ignarus fit adcreuiffe portionem hxredita» tis poft reftitutioné fcripto hæredi.-an opus fit ei alia aftioncc' amp;nbsp;air/e* curum ciim effe poffe.de illo plané folo quserendum ait,an opus fit ei noua reftitutione ppftca,quàmportio adcrcuit, XLIHL HARCELLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

POftulante Sticho,qui eodem teftamcntolibcrtatem amp;nbsp;fideicotn miffam hæreditatem acceperat, hæres fiifpedam adtjt. mox Sti-chus, ante quâm moram in recipienda hæreditate faceret, deceffit, tdido hæredeTitio.quæro,aninTitium,finolitrecipere fideicom» miffam hæreditatem, adioncs ex fenatufconfulto competantf re* fpondi. qiioniam feré is, qui compulfus eft adire hæreditatem, confe-ftim ei reftituet:de manumiffo duntaxat fenatufcófultum côpræhen fum eft,nec hæredis cft fada mentio. poteft tarnen eucnire,ut reftituti onem diftulcrit hæres aieluti fi pecuniam ei dcbuerit defundus,quani retinere maiuit,^ petere.Cæterum exiftimo idem m hærede eins con ftituendû, quod in illo conftitutö eft. cur enim recufaret, qua reeufare nó potuit is, cuius hæreditaté fufeepitï'Quod fi forte ante hæreditatis teftitutionem fine hærede deceffcrit libertus.perinde bonaeiuscredi« toribus hæreditarijs uendcre permittendum eft,ac fi reftituta hæredi» täte dccefferit. Et in huiufmodi quæftionctogo refpondeas,an rede fenferim.rogata eft filia ex affe hæres reftituerehæreditatis parte di« midiâ dedudislegatis minimis,amp;ærc alienonon magno, «tlegi Fai» cidiæ locus non fit.mora fada eft reftitutioni fideicommiffi.défi» dero

TIT h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H$7

dcro nerboténus mihi rcHitui h.TrcdiMtcm,ut ex Trebelliano fehatus confulto agentiA ex co competentibus aftionibus,eriam ufuras debi tas cx mortis tempore in tempus reftitutionis perfequar. Item gusto amp;nbsp;de pcnfionibus;quia locationum obligatio in hæredirate fuit, ab barrede nullos frudus peto.fcd illa defiderat refundere me, aut conce« dere'ei adiones ufurarum amp;pcnfionum.non poffum perfuadere harre ditatis appellarione,quam rogata crat mihi reftituere,etiam hanc fti« pulationem ufurarum amp;nbsp;pcnfionu ad me pertinere. Refpondi. omnia bæc hsreditatis appellarione continentur. quantum enim ad hoc re-fert ; inter hsc esterai^, gus fubconditione funtpromiffa, autin an-nosfingulos,uel mcnfes,nihil intereft. fand pro fruftu rei, qui haeredi« täte continetur,haec ceduntmec fendus fideicômifTum fequitur, fi mo ta non in terceffit. Sed quia non ut hartes fideicommüTum ( ut fie dixc tim ) fuppleat,poftulet,fcd qualis nunc eft harreditas.defideret fibi rc= ftituimequaa id debet hartes reeufare. nam amp;nbsp;quodâmodo in pattern bsteditatis lenatus recipi uoluit fideicommiffariû, amp;nbsp;haberi hæredis loco,proqua parte reftituta ei efletharreditas. Sedcum hsreditarios numos fœnerauit,aut ex fundis frudus percepit.nihil eo nomine prar-ftat ei, cui harreditas per fideicommiffum relida eft, fi non interceffit mora.-fcilicet quiafuo pcriculo fœnerauit,colendone fundo,uel in cogendis frudibus infumpfit operam.nec squum erat,alterius( ut fic dixcrim)procuratoremconftitui.nullum autem impendiumuel opc ta inrercidit hsredis.cum his modis.de quibus eft qusfitum,augmen turn hartes recepit.

aVitotam hsteditaté reftituere rogatus.quartamretinetc non uult/idumcp obfequiumdefundi precibus præberc defiderat; ma ipontc adire debebit hsreditatem,quafi ex Trebelliano earn refti» tuturus.fuaferim tarnen fufpedam potius dicat haereditaté.coadus'cp âprstorc reftituat. hoc enim cafu ex Trebelliano reftituere uidetur, expofitocp hsreditario metu de uniuerfas adiones in eum transferre, qui tecipit hsteditatem.

SEius Saturninusarchicubernius ex dafle Britannica teftamctofi» duciariumteliquithacredem Valerium Maximum trierarchum,à quo perqt, ut filio fuo Seio Oceano, cü ad annos fedccim perueniflet, barreditatéreftitueret. Seins Oceanus ante, quam impleret annos,de« fundus eft.nune Manlius Seneca,qui feauunculum Seq Oceani dicit, proximitatis nomine hsc bona petit. Maximus autem trierarchus fibi earn uindicat ideo, quia defundus eft is, cui reftituere influs erat.

quæroergo.utnim hæcbona afl Vakrinm Maximum trierarchum hæredem fiducianum pcrtincant,ai] ad Manlium Senecâ,qui fepneri defunftiaiiunculum effe dixitî'refpondi. fi Seins Occanus,cui fidei-comiflaria hæreditas ex teftaméto Seq Satumini,cuni annos fedecim haberet,à Valerio Maximo fiduciario barrede reftitui debebat,prius^ pnefmitum tempus aetatis impleret, deceffit: fiduciaria hxredltasad eum pertinet,ad quem cetera bona Oceani peruenerunt: queniam di es fideicommiffi uiuo Oceano ceflitdciJicet, fi prorogando tempus fo Iutiottis,tutelam magis hæredi fiduciario permififfe, qudin incertain diem fideicommilïï conftituifle uideatur.

SI hæredi eius^eni natura d ebuerit, aliquis folucritrci, cui fideiconv miffo hærediias relifta fit,id reddendum eft,

SI eerta portio haeredkatis alicui relifta proponaturA is r« hæredi-tariasquafdam furatus fit: in bis rebus, quas fubtraxir.dencgarici

CVm hæreditasexTrebelliano fenatufconfultorcftituirur; fires urgeat, amp;nbsp;metus fit, ne per abfentiam forte fidcicommiffarij di« es aftionis exeat.hæres indicium fufeipere cogitur.fimili'cp modo,fi* lio de pofleflione contra tabulas delibcrante,fcriptus hæres à credito* ïibus haereditarijsconuenitur.

IMperator Hadri#nus,c«m Innins Cerealis filio fno Innlo Simoni« di ,fi in poteftate fua effe defifletjhxreditaté retbenere rogatus effet, ac multa in fraudem fieri probarentur: reftitui hærediraté filio iuffit, fra ne quid in ca pecunia,qndmdin filins eins uiucret,iuris haberet. na quia cantiones non poterant interpom conferuata patria poteftate: damnmn eonditionis propter fraudem infljxit.poft decteti autautho ritatem inea hxreditate filio militi eompararidebuinfi resa poffeffb-ribus peti,uel etiam cum debitonbus agi oporteret-fed paterna relief tentiaccógruum eft,agenti forte patri officio iudicis ex acceffionibus hæreditarijs emolumentnm præftari.

CVm hæres deduftis legaris hæreditatem per fideicommiffum re» ftitnere regatur.non placetea legata dednei, quæ pen non pote« tant.fed cum uxori pro parte hæredi feriptæ dos rclGgatur,cacp deduftis legatis hæreditatem reftitnere rogatnr.-etiam fi quarta, quam per legem f akidiam xetinetjCantum effitit,quantum in dore eft ; tarnen

TIT. ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1419

pro fua portîoncdotisrclcgatæ partem deducit. enmenîm utrun^ confcquitiir.Tiihil intereft inter hanc mulierem, Ä: quemuis aïiuni ere ditoremhxredem inftitutiim,amp; hereditärem reftituere rogatuadem probatnr, Óe fi non deduftis legatis fideicommiflum reliftum ab ea fit.

Sr res aliéna Titio legata fuetitjsbp domino rei berede inflituro pe tierit.ut hereditärem Meuio reftitiiat.-Mxiiius legatum inutilirce petet.non enim potent confeqiii,qiiod ad inibrutum, id eft rei domi« numpernenire non poterat. Senins ab alrero ex heredibns liberta-tem,ab altero fideicommiffnm hereditatis accepit. fi neuter adire uc-litinullepretoris partes erunt.quia ne^ propter folam hbertaté coma pcllitur adire.necg is J quo libertas data non eft„ppter eum,qui nondu liber eft,ut adeat,cópellitur.' amp;nbsp;fenatufconfulto tune locus eft, cum ab omnibus direda, uel fideicómiffaria libertas ab eo datur.à quo her edi tas quoqj relinquitur. fed fi forte is, à quo libertas data eft, portionem fuam repudiauit,uel conditioneexclufus eft.- cum portio eins ad alte« turn peruenerit,defendi poterit, adire cogendum.quid enim intereft, quo iure debitor libertatis fit haereditatis idem effe cœperit.

NOn eft cogendus hæres fufpeflam adire hæreditatem ab co, euî libertas à lcgatario,hærediias ab hærede relifla eft; cû ftarus hominis ex legato pendcat,amp; nemo fecogatur adftringere hæreditarqs aftionibus propter legatum.quid enim,fi inter moras non manumit« rente legatario feruus deceiTeritf’ fi autem uiuo teftatore legararius de ceffcrit.-bcnigne refpondctur,cogcndum adire,cum in ipfius fit pote« date mail!imiffo reftituere hæreditatem.

TItius rogatus eft,quod ex hæreditate fiiperfuiffet, Mæuio reftitu-ere.quodmedio tempore alienatu uel deminutum eft, id quan-doej pen non poterit, fi non interuertendi fideicommiffi gratia talc aliquidfaâû probetur.uerbisenim fidcicommifli bond fidem ineffe confiât, diuus autem Marcus, cum de fideicommiffan'a hæredirate cognofeerenhisuerbis, qvidqvid EX haereditate mea sv-Perfverit,rogo RESTITVA5, amp;nbsp;uiri boniarbitrium ineiTecredi« dit iudicauitenim erogationes, qua? ex hæredirate fadæ dicebantur, non ad folam fideicommiflî deminutionem pertinere.-fed prorata pa ttimonrj,quod proprium habuit hæres,diftribui oporrere. quod mihi uidetur non tantum æq ui rans ratione, ucrum cxemplo quoqj niotus feciffe .Cum enim deconferendis bonis frambusab emancipatofilio quxreretur,pra:cipuum autcm,quod in caftris fucrat adquifitum mi« aaa q Uti,

l4tf^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DIGESTORVM LIB. XXXVL liti.reÜnqui phccrefconfultus Imperator/umptus, quos milcs fece* rat.iion ex eo t^ntummodo patrimonio.quod munus coUationis pa« n debiiit.fed pro rata etiam caftreofis pecuniae decedere oporrere con fti tint. Pr opter huiufmodi traflatum Macuius fideicommiffi nomine caiitionem exigere debet quodeó perrinernon ut ex ftipulationepe» tatu^quodex fideicommiffopeti non poteritfeduthabeatfideiuffo res eins quantiratis,quam ex fidcicommiffo peterepotuit.

Slpatronl filius extrario reftituerit ex TrebeJliano hxreditatem: operaruniaftio,quaetransferrinonpotuit,apud haeredem manc-bit: nee ei nocebit exceptio, cumeademprodelTe non poffetci,quifï* deicommiffum accepit.amp;:generarim ita refpondendum eftmon fub» moueri haeredéuiecgliberari ex his cauflis,quae nó pertinent adreftita tioné. Imperator Titus Antonin us refcripfit, in tempus direâôda» ta libertatc, non effe reputandam haereditaris reftitutionem, quando perfona non eft, cui reftitui poffit. nbsp;nbsp;nbsp;Quifideicommiflariam hx*

rediratem ex Trebelliano, cum fufpcftadiceretur,totamrecepit.’fi ipfequoque togatusfit alfjreftitucre.’totumrcftituerecogcturA in hac qu09 reftitutione Trebelliano locus crit.quartam enim Falcidi« iure fideicommiflarius recinere non potuit. nee ad rem pcrtinet.qnod infi prior,utadiretur hacreditaSjdefideraffet; fideieommilTum fecudo loco datum inrercidiffet.cö enim femel adita eft hæreditas.omnis de* fundi uoluntasraaconfiftit. neceftcontrarium,quodlegata caetera non ultra dodrantem praeftat.aliud eftenim ex perfona baeredis con* «eniri,aliud proprionominedefundi preabusadftringi.fecundüquaï poteft dici,non cfle priore tantum deßderante cogendum inftitutum ad ire,ubi nulla portio remanfnra fit apud eu.-utilt;ÿ fi cófeftim,iiel po® tempus cum frudibus rogatus eftreddere. fed erfi finefrudibus roga» tus eft redderc, non eritidonca quantiras ad inferendam adeundi nc* cefïitatem.nec ad rem perrinebir, fi prior etiam libertatem accepit ut *afs. nee cnim’pecuniamjtaneclibcrratéacccpiffead cogendu inftitutum fa pecun. tis eft qiiod fi prior recufauerifplacuit.utreda uia fecundus poffir P® ftulare,ut listes adear,amp; fibi reftituatquid ergo,fi non alq, fed ipß b^e reÆ rogatus fit reftituerefquia non debet eidem quandoeg quarta red di,quani perdidit.propter huius pomonis retenti onécrit audiendus. Sed nee illud translaticieomittendu eft; inftituto,qui coadus eft adw re.fideicommiifi petitionem denegandam effe. cur enim non uidea^ tur indignus,ut qui deftimit fupremas defundi prctes,confequatur ali quid ex uoluntatefquod fortius probabitur,fi poftimpleramconditi« onem coadus eft adiremam pendente conditione durü crit idem pro bare.

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»451

bare.cû amp;nbsp;Falcidiam pœnitendo porucrit induccre. Ncc ignoro poffe dici, nuUo modo fideicommiffi petirionem denegandam ci, qui iura fepulchrorû adquiri infequitut. fed adeo fenacus nihil apudeuexea parte, quamdcreliquit,uoluitrclinquerc.- utnec Falcidiam excrcere poirit,nccpracccptio apudeiimrelinquatunnecfubftitutio quo^fc» cundarum tabularum itafaâa,QyiSQyis MIHI HAERES ER1T,FI LIO MEO HA ERES ESTO.cidemdctur. Cui Titiana hæreditas ex Trebelliano fcnatufconfulto reftitutaeft.' Mœnianam hæreditatem, quant Titius defundus ex Trebelliano Sempronio reftituere debuit, ftüpfe reftituere poterit.ficutalius quilibctfucceffor. Adionestem potari« Trcbelliani folcnt effe, enida hereditäre ab co, qui poftea, ^ fideicommiffariam reftituithæreditaté.uidus eft.fcilicctante reftitu-tionélitecumeoconteftata. poteftasem euidionis tollit intelledum reftiturionis indebito fideicómiffo conftituto.plane fi fidcicómiffum ab co qno9,qni poftea uicit,relidum eft;quia poffeffor in ratione red« dendæhaereditatispartem,quam fideicommiffario reftituit,haeredi« tcputat;dcfendi poteft amp;nbsp;adiones Trebclliani durarc.

T^Iliam fratribus,certis rebus acccptisjiaereditatem reftituere pater 'T uoluit. antereftituram hereditatem in pofteiTionem heredita« ris filiam quo^ mitti placuit. cum autem interea filrj rcs bonorum in folidum diftraxiftent, item alias pignori dediftent: hereditäre poftea reftituta.conftititexcofadoeæterarumquoç portionum uenditio« lies,item pignora confirmart

HAEREDES’MEI QVIDQVlD AD EOS EX HAEREDITATE BO NIS'VEMEIS P£RVENERIT,ID OMNE POST MORTEM SVAM RESTITVANT PATRIAE MEAE COLONIAE BENEVENTANORVM. nihil de frudibus pendente conditione perceptis petitum uidcri confti lit. Cum itafucrat fcriptum, FiDEi filiorvm meorvm com-WITTO, VT SI QVIS EORVM SINE LlBERIS PRIOR DIEM SWM OBIERIT , PARTEM SVAM SVPERSTITI FRATRI RESTITVAT. QVODSI VTERQVE SINE LlBERIS DIEM SVVM OBIERIT.OMNEM HAEREDITATEM AD NEPTEM MEAM CLAVDIAM PERVENIRE VOLO, defundoaltero fuperftitc filio,nouifiimo autem fine libcrisme pris prima quidem facie propter conditionis nerba admitti non uide« batur.fcdcu infideicómiflisuoliintatemfpcdaricóueniat: abfurdum tffe refpondi,cciïante primafubftitutionepattis,nepti petirionem de negari,quâ totö habere uoluit auus,fi nouiuimusfratris quoq; portio néfufeepiffet. PETO DE TE VXOR CHARISSIMA.VTI CVM MO-aaa üj xieris

RIERIJ, HAERÈDITATEM MEAM RESTITVAS FILHS MEIS, VEL VNI EORVM, VEL NBPOTIBVS MEIS, VEL CVI VOLVERlS, VEL COGNATIS MEIS, SI CVI VOLES EX TOTA COGNATJONE MEA. ' inter filios refpódi fubftitutionem fideicommilTo fadi uidcrixirca nc potes autem caeterostp cognatos facultatcm eligendi daramex caete» risaütcognatis,finepotcsfupcrelteut,non rede muliercm cledurani propter gradus fidcicómiffo prxfcriptos.déficiente uerogradunepo« tum.ex cognatis,quam uelit perfonam,eljgi poffe,

DEdiida parte quarta,reftituerc rogatus haercditatcm,priiis qn^ni reftirucretJiaereditario debitor! hacres exftitit.quoniam adio eo confufa TrebeHianum redintegrate non poreft; pecuniae quoqj débitas dodrans ex cauffa fideicommiifi petetur. fed in eum diem, quo adio confufa cft,ufurae praetériti temporis,quae in obligatione.ucl in officio indicis fuerHnt,computabuntur.poftcriorisitademü,fi mora fideicó« mMTofadafic. nbsp;nbsp;Cum hacreditasex fideicommiffi cauffa in tempus

reftituenda eft.non idcirco nominum pcriculum ad hacredem pcrtinc bir,quodhæres i quibufdam pecuniam exegent. nbsp;nbsp;Qui poft templis

hæreditatem reftituere rogatus eftaifuras à debitoribus liærcdirarijs perccptas,quarum dies poft mortem creditoris ceflit, reftituere nó co gitur.quibusnonexadis,oninium üfurarum adio (nam hereditaria ftipulatio fuit)cx Trebelliano transfertur.amp; ideo nee indebiti repetirio entac fimihtcr Se haereditario creditor! ( fi medq temporis ufurae non foluancur)fideicómmiflarium'in his quocj Trebellianum tenebit. nee ideo quaerela: locus erit,quod de frudibus h!eres,quos iure fuo peicipiC batjdenus non foluerir.quod fi foenus harres medij temporis foluerit: eo nomine non crit retentio,cum proprium negociü gefferit ; quippc fortem reddere credirori coadus,fideicommiffario nihil ufuraru me* dq temporis imputabit. Numis acceptis centû,hæreditatem reftitii ere rogatus ,totam pecuniam iure Falcidiapcrcipere uidetur .• Sein di-ui Hadriani refcriptum inceUedum eft,tanqua fi ex bonis numos reté« turns fuiflet.quod tune quo^ refpondendum eft,cum pro parte hxre* ditatem cohacredi fuo reftituere rogatur. Diuerfa cauffa eft prædioru pro hrerediraria parte tetenrorum.-quippe pecunia omnis de portione tetineri potcftiprædiorum autem alia portio,nonnifi âcohæredc.qiii dominium habcar,accipitur.Gum autem prædia maioris prcctj,quam portio hæreditatis.eCrent.’irt fuperfluo prxdiorum petenti fideicómif» fatio Falcidiaminteruenireiuffumeft. concurreutem an pecuniam compenfari placuit. Hæreditatem poft mortem fuam exceptis re . ditibus reftituere iogatus,ancillacum partus non retinebit. fed nee foe tuspe

TIT I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j4lt;J.

Mis pccôrnm.qiii fubmiffi gregem retinenr. Ante diem fidekómif-fi cedenrem frudus amp;nbsp;ufuræ, quas debitores hæreditarq,cû poftea cef-fifletdiesjfoluerüt .• item mcrcedesprædioniabhæredeperceptæ, por tiom quadrantis imputabuntiir.Cum autem poft mortem fuam roga tüs hxreditatem reftituerejes hæreditarias diftrahere non cogatur hae ies.fortium,quæ de precqs eorû redigi pocuerunt,ufurx proprer iifum niedij temporis percept« nó uidebuntur. denied nee periculum manei piorum aut urbanorü prxdiorum præftare cogitur. fed nihilominiis ufus amp;cafus corum quadrantem quoej deminuit. Qiiod ex hærc ditarc fupeifuifte^cum morereturjeftitucre rogatus/rudus fuperflu» osreftituerenonuideturrogatus.- cumeauerba deminutionem qui-demhxteditatis admittant/tuduum autem additamentum non re» cipiant. Hacres ciiis,qui bonorü fuperfluum poft mortem fuam re ftituerefucrat rogatus: pignon res hæreditarias datas (fi non in fraudé id fadumgt;fit)hberare non cogitur.

DEbiror fubpignore creditoremhrtredem inftiruit.eumep roga-uitrcftiruerehæreditatemfiliæfuæ. cum nollet adireut fufpe* dam,coadus inffu prêtons adpt.Sc reftituitcum emptorem pignoris noninueniret.defiderabarpcrmittifibiut iurcdominq idpoffidcret. Refpondiaditione quidem hxrcditatls cófufa obligatio eft.uidcamus autem,ne Öc pignus liberatum fit, fublata naturali obJigatione. arquin fine poffidet creditor ador idemcph«res tem,fine non poflîdet: uidea mus de effedu rei. amp;nbsp;ft poffidet.nulla adioneàfideicommiffarioconue niri poteftme^ pignoraticia,quoniam hæreditaria eft adiotnecg fideb cómiftarii.quaft minus reftituerit,rcöepetetur.quod eueniret.fi nullum pignus interccffiftet.poflidet era eâ rem, quaft crcditor.fcd amp;nbsp;fi fi« deicommiffarius rem retineat.amp; hic Seruiana adionc tencbitur. ueru eftenimjion effe folutam pecuniam;quemadmodum dicimus, cum amiffa cft adio propter exceptionem. igitur non tantum retentio, fed etiampetirio pignoris nominecompetit,amp;folutum non repetitur. remanet ergo propter pignus naturalis obligatio. In re autem Integra Iionputaremcompcllcndumadirc.-nifi priusde indemnitatc effet ei cautü,uel foluta pecunia effetnam amp;nbsp;cum de lucro hautes fcripms ab* fit,qnod forte Icgatum acceperitJi hartes nó exftitiffet.refponfum cft, non effe cogendum adire,nifi legato præftito.ubi quidem potuit dici, *’®lt;5 cogendum effe harredemadirequodammodo contra uolunuté defundi,qw legando cohatrediji non adqffet.in Ipfius uolütate pofuit aditionem. fed cumtcftatoraltctutrumdcderit.nos utrun^ praefta» nius. £a,qu« dotem dabat,pafta erat cum maxito, ut mottua fe in

matrimoniOjdotis pars marri eins redderctur: nee co nomine ftipufa« tio i matre interpofita eft. moriens deinde amp;nbsp;matrem amp;nbsp;maritnm fuu harredem fecerarA i matre peticrat,ut haereditatem Tirio reftitueret. index aditus de hæreditate diuidendagt;partem dotis qnaficx utili pafto pro parte marri adiudicaucrat.qiiacrebatur,an Scea porno ex cauffafi-deicommiffi praeftanda fitï'non efle reftituendam piito:quia nó quad hxreSjfed quafi mater ex paâo accepitmec occafione hxreditatisgt; fed errore ex paâo earn Habuit.

PAtronus ex débita portionc hacres inftitutus, fextam pattern refti tiicre rogams reftituit.non tranfeunt ex Trebclliano adioncs: quoniam non fuitdcbitum,qnod reftituit.amp; ideo fi per errorem fecit, etiamrepetetur.

PAuIusrefpondit.hisuerbis, SEMPRONI haeredem TE NON SCRIPS! FESTINANS PER INFIRMITATEM. IDEO'QVE EI DA RI VOLO TANTVM , QVANTVM PRO VNCIA HAEREDlTATlS COMPETERET: uideri quidcm magis quantitatem, quim portionem haereditatis rclidam. fcdficaccipiendum,utuideaturetiam dcimda reftituenda fenfiffe.

A' Filia petq,utfi liberis fuperftitibus moreretur, pattern eiuï, quae ad cam ex bonis partis pcrueniflet:quod fi fine liberis, uni* uerfum fratri reftitueret.qnacritur.defnnâa ca in matrimonio/uperfti te filia:an haeres eins cum patte hxreditatis,eius quoeç, quod dotis no mine datum erat,partem reftitiiere debeat?refpondi. id, quod in do« tern fuiflet.non contincri in partem hatrcditatis,qux reftituenda effet, fed amp;nbsp;fi ex promiffione dotis aliquid debitfl fuiffct,scris alieni loco ha« bendum. Alumnocertam pecuniam lcgauit,amp;eamrccipiiSem* pronio mandauit,amp;certas ufuras alümno praeftari uoluit,donecad ui cefimum annum perueniret. deinde alumni fideicommifit,utfi fine liberis decedcret, parte reftitueret Sempronio,partem Septicia. qua:« fitum eft, defundo alumno intra annum uicenmum, an fubftiniti fi* deicommifla petere poffint ; an ucro in id tempus fuftinerc, quo fi ui-uerct alumnus,uicefimum annum impletetfRefpondi.fecundum ca quae proponerentur,pofle.

#,'Ada fideicommiffi reftitutionc,ftatimomncs res in bonis fin nt r eius,cuireftituta eft ha:reditas, amp;finondum earum nadus fucrit poffeffioncm. nbsp;nbsp;Si, qui haereditatem fibi reddi ab hærede ftipulatus

TIT. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14lt;S^

fit, ei ex ftipulatti agenti reftituta fucrit hxreditas: conftat nihilomi-«US transferri adiones. hoc ira eft,ft is,cum quo adum cft,rcftitHarbx teditatem. fi uero ob id, quod non reftituerit, æftimarione hæredi-tatis condemnatus fuerit:remanentadiones hæreditariacapudeum, qui condemnatus fit: ador aut quantitatem confequime. nbsp;nbsp;Si hæres

fcri ptus reftituerit hacreditatem ,amp; poftea de hxreditate controuerfi* am paffus nidus fitiaut litem cefterit.’durare adiones conftitit in fidei commiflarium femel translatas. Si quis maiorcm pattern reftitue« tit.quam rogatus eft: in earn partem,quæ excedit,non transferuntut adiones.fed cum percepta aliqua re aut fumma rogatus fit hares refti tuere,amp;omiira retentionctotam hæreditatem reftituerit: rede dici-tur transferri adiones. Si haeres ante reftitutam hæreditatem feruu hxrcditarium hxredem ab aliquo inftitutum iufferit adiré hæredita» tcm.-negatlulianus debcrehanc hæreditatem reftitui: quia de eoroga tus no effct.amp;hoc eft fatendum. requirendum tarnen amp;nbsp;illud eft/num CÛ incremento hæres reftituerc rogatus fit hæreditaté.fi enim hoc fuc-tit fubfecutum.-etiam earn hæreditatem reftitucre cogitur:nifi euiden tiffimis probationibus fuerit abhærede adprobatum, contemplatio-ne fuiferuum effehæredem inftitutum. Refcripto diui Antonini fi gnificatur.fiquis acceptai Titiopecunia,quæquartam hæreditatis cótincat, rogatus fit ei reftituete hæreditatem: licet tardius detur pecunia, fine ufuris earn dari debere: quiaquanto tardius quif«^ pecuni« am det,tanto tardius ad fidcicommiffum perueniat, amp;nbsp;medij temporis frudus perdat-quamobrem fi ante datam pecunia terinerit hæredi tatc:frudus,quos percepcrit, reftituere hæredi eu oportcre.Idem iuris cft,amp; fi quis itahæredis fidel commiferitKOGO,si Tl Tl VS TIBI CEN TVM DEDERIT.RESTITVAS EI HAEREDITATEM MEAM. Sifub conditione hæres inftitutus fit,qui fufpedam fibi hæreditatem ede di cit: fi nc^ difficultatem,ne^ turpitudinem ullam habet conditio, nee impedimentum aliquod:iubendus eft parère conditioni A adirc,amp;: ira reftituere. fi ucro turpis,autdifficilis fit conditio.-aperte iniquüeftco-gi cum cxplere cam alterius gratia, fed amp;nbsp;remitti earn ab initio uifuni eft. plus enim tribui à ptætore ei,qui fidcicommiffum petit, quam te-ftator uoluerir,abfurdü eft. utiqj autem teftator, nifiexpiera fit condi tio,nclt;5 fcriptum hætedem ad hæreditatem uocauit,ne^ per hunc illi uoluit reftitui hæreditatem. Si dandæ pecuniæ conditio adferipta eft hæredi; debet offerte eipccuniamis,qui pofcit fideicommiffum, «t hæreditatem impleta conditione pofficadire amp;nbsp;reftituerc. Quodfi eonditio adferipta cft,amp; ea eft,quam prætor remirtit;fufficit ediöum, ut lulianusait.Ahaftenus iubendus eft,utprætornsconftituataâi« bbb onibus

onibus uti^ut petst bonorum pofleflïonem fecundum tabulas, ut ira naftus .aâiones,tunc reftirutahæredirate transférât cas ex fenarufeon fulto. Si ucro nominis ferendi códitio dl,qua pretor exigit.rede qui-dem fadurus uidecur,fi eâ expleueric. nihil enim mail eft,honcfti ho» minis nomen adfumere. neceniminfamofis amp;turpibus nominibus hanc conditionem exigit praetor.fed tarnen fi reeufet nomen ferrere mittendaeft ei conditio (ut lulianus ait)6c permittends utiles adio« gt;nes:aac bonorum poffcffio fecund ö tabulas danda eft,utnadus adio-nes transférât eas ex fenatufconfulto. Si cum fufpedam uiderethx teditatem,poftulante me iuffu prxtorisadicris, ^ereilirucris mihi.ita utar legis Faleidix beneficio aduerfus legatarios,fi tu quoeg ea lege uti poterasAquaténus uti poreras. nam fi quid praererea âme alictuperfi deicommiffum rclidum fit: id quafi à Icgatario relidum non uenitin computationé eins legis,fed extrinfecus numeratur. Si Titiusroga lus fithxreditatem Mxuioreftituere,Mxuius SeiocertipecuniamA Titius quartx retinendae beneficio aduerfus Mæuium ufus fuerit;Ne« ratius fcribit, Mæuium quoç Seio eo minus aequum effe præftare, ne ipfe de fuo damnû fentiac. lulianus ait,fi haeres inftitutus Titio ro« gatus fit reftituere,fubftitutus Maeuio.-amp; inftitutus fufpedam fibi hx* teditatem effe dicat.’dcfideranre Titio iubendum eum adiré amp;reftitu» ere. Si quis bonorum poflefforis ftdei commiferit de hïereditate re ftituenda,amp;is padus fucritdiem bonorum poffeffionis agnofeendx •tranfire. aut per hoc tempus, quo is,cHi reftitui debebithxreditas, ali' qua ex caufta non potuit adiré prsecorem,amp; poftulare,at petita bono rum poflèflione reftituaturfibi hxrediras ;fuccurri ei debet, id eft, ut reftiniatur tempus bonorum poffefuonis admittendæ exhibendi fidei commiffi gratia. Admonendi autem fumus/i is,qui foluendo non fit,Titiohxredeinftitutoferuum effe liberum iufferit,amp;rogauenr Ti tiü hxreditaremeidé reftituere: uixcfle,utTitius reeufans hxredita« tem adiré cogatur.nam licetdefiderante femo Titius adicrit hxredv-tatemaion ramen poteftlibcrtas fcnio compcrere,quafiin fraudé ca ditorum data,licetTitius locuples fit qua de cauffa nee hxrediras ei re ftitui poteft. fed ex fententia legis dicendumeft,perinde habendHm,ac fi is feruus folus liber äthseres feriptus effet,nec Titius haeres effet.

SI eins pupillis fine tutoris aurhoritate pecunia crédita crat,reftï tuta ex eo fenatufconfulto mihi fuerithxreditas: fi foluam credi« tori, non répétam.atqumbxresfi poft reftitutionem foluat: repetet non ob aliud,quâm quod ab eo in menaturalis obligatio, translata in tclligitui.amp; fi eins nulu leftituta fit ha:ieditas,qui pupilJo fine tutoris i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;audio

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TIT. r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I4lt;ï7

aûthoritatccredideiit.fi foluerit mihi piipinus,non reperet.at fi hære- ' di foluerit:repetet,non reperitiirus, fi ante reftitutionë fol uifler. nbsp;nbsp;Si

Heceffarrj hxredes fub conditione qiiauis leuiflima haejtedes fint infti-tuti,cui parère folent:dicendumeft cogireftiruere haereditatem de* fiderannbushis,quibusreftitnererogatifunt;quiahïrrcditatis reftitn endægratiacondirioni parère coropdlendi enmt. Si quisrogarus reftituere hærediratédeceirerit, ante quam earn reftituatrhæres eins poterithæreditatérelhtuere, amp;nbsp;ex Trebelliano fenatufconfnlto tranß bötaäiones.fedfi duo ei hæredes exftitiflentniti quifç rcftituiffet,pro sparte tranfiturasadiones. nam amp;nbsp;fi ipfe partem reftituiffet.pro ea parte interim tranfituras,uerius eft. fed amp;nbsp;fi plures haeredes exftjrerint «i.qui rogatus eftreftituerehaereditatem, fiquidem interim reftituc-tint.uel cum ei,cui reftitui debiiit,plures hæredes exftiterint.- cui refti-tuerint,is pro ea parte ex hoe fenatufconfulto habebit afliones. nbsp;nbsp;Si

patronus ex parte débita hæres inftitutus,rogatus fuerit ea libetis ex-hxredatis defundi liberti reftituere.fi fua fponte adierit;locus eric Fal cidix, fi coadusrin folidu tranfibunt adiones ex hoe fenatufconfulto.

S£ruo,innito domino ucl ignorante, non rede reftituitur hæredis tas. fed fi poftea ratum habuerit: confirmabitar reftitutio. uerum ipfi domino adquirentur adiones. nee,quiahæreditaris adquifitioni fimilis eft hxc reftitutio,iiiffum præcedere oportet.-fed(ut didum eft ) etiam ratihabitio fubfequi poterit exemple boriorum poffeffionis.' neq; intcreft ( quod ad propofitum attinet ;ipfi domino,an feruo quis togetur reftituere hæreditatem .• nee in ea re confenfu aut opere ferui opus eft.atquin in bonoru poireflione,uel in adeunda hæreditate con fenfus eius neceflarius eft.itaq; fi qui fufpedam dicerent hæreditatem r poftulante domino compellendi crunt adire amp;nbsp;reftituere haereditaté. ' Si teftator rogaffet hxredem, ut reftituat haereditatem mulieri,ft non nupfetit:dicendum erit compellendum haeredem,fi fufpedam di cat hæreditatem,adire amp;reftituere earn mulieri,etiamfi nupfifiet.« Idem in cæteris quo^conditionibus Iulianus nofter probar,quæ fimi litef,nifi fine uit£e,explen non poffint. fecundum quam fententiam cautione praeftita his,quorö intereft,ab his, quibus reftitui fub his con ditionibus hæres rogatus eft, reftituet hæreditatem. nbsp;nbsp;Cum praetor

caufia cognita per errorem,uel ambitiofe inbet hæreditatem ex fidci commiflb reftitui: etiam publice intereft reftitui propter rerum nidi« catarum autboritatem. Si pupillo infanti reftituere hæreditatem quis rogatus fit;fi fponte adierit,etiam feruo eius,amp;;ipfi pupillo,tutoie authore, reftituenu: haereditas; fiquidem co, quod fari non poteft,

non magis ca rcs impedicnir.qnam in muto pubère uolcntc fibi refti« tui hacrcditatem.fi autem hacres reeufet adiré hacreditaté,quemadmo dum res expediri polTit,difficile eftiquia neej tutore defidcrante pen« culopupilliadirihacreditarem.Trebellianofenatufconfulto locus fit fiiturusme^ pupillus ipfe id defidcrare poffipeum fari nó poffir.quod aliquaténus circa mutos expediri poteft.nam fi auditus capaces iunt, uel intetrogati nutu poffunt fignificare,uclle fe periculo fiio hacredita tem adiri,quomodo abfentes per nuncium. fed amp;nbsp;infanti non dubito omnimodo fiibucniendum.id'cpex fimilitadine iuris cniilis uelho* norarrj códituendum cft. fine em livres inftitutus eiret,non dubie pro hacrede tutore authore gerere poffe iffderctur.fiuc de bonon'i poffeifi^ one agitaretur, pen ei per turorem poffer, ideoq; hxres compelli pet tutorem poteft adire,amp; reffituere hæreditatem. quo exemplo amp;nbsp;nui» tus,qui nihil intelligerc poteft,per curatorem adiuuatur. Si fing«-lae rcs ah hacrede traditæ fintiuffu meoei, cui eas uendideram: nou dit bitamus mihi intelligi fadam reftitutionem. idem crirÂfiiuff'ti mco tradantur,cui ego ex fideicommiffb,aliane qua ex cauffa cas prxftarc debueram,uel in creditum ire,uel donare uolucram.

QVi ita inftitutus eft, fi coheres eins adijffet; uti poteft lege Falci« dia,Sc fi cohacres ei? coadus adiflet: modo fi ipfe nó coadus adie rit hacreditatem. Etiam abfentis procurator!,fi defideret, poffe refti tui hacreditatem ex hoc fenatufconfultojulianus fcripCt.-fi tarnen ca* iicat de rato habendo,fi non euidens abfentis noluntas fit. fed dicendu eft,ut hacres,qui fufpedd dicat haercditaté,non fit cópellcndus adirer fi cerru non fit,an mandauerit ; ^uis ei caucatur,propter fragilitatéeau tionis.quod fi fponteadieritmon magna captio eft. fed adiones ( fmó mandauerit ) tranfibunt eo tempore,qiio ratu habuerit. nbsp;nbsp;Si damnu

in feruo hacreditario datum fit.Iicct per feruum hxreditarium hxredi competere adio ceepitenon tarnen tranfit legis Aquiliæ adio ad fidei« commiffarium. hæ enim adiones tranfeüt,qux ex bonis defundi pen* dent. SilegatusRomaecompulfusadierithxreditatem,amp;reftitiic tit;cogetur Romx adiones pati fideicommiff’arius,quamuis hacres non cogeretur. An ubi defundus eóneniri debuit,amp; fideicommiffa tins debeat ,uidendum efttSefi fua fpon te hacres adqt, Sc refti tuit hxre* ditatem,an tribus locis fideicommiffanus defendi debcat: ubi defun* dus,Sc ubi hxres,Sc ubi ipfe domicilium habcat.oportet itaeg ibi fidci« commiffarium conueniri, ubi uel domicilium habet, uel maior pars reftitutx hxreditatis habetur.

SI poftnlante me fiifpefl.im haereditafé ex decrcto prxtoris adieris, amp;non ego poftea ca mihi reftitui iielim,nec bonis me immifecre:. hoc fieri débet,quod Odaueno non inelegant« uidebatur,ut à præto re perinde adiones in me dentur, ac fi hærediratem recepiffem. quod-eft iuftius. eo etiam tempore,quo creditorum fraudandorum confili*, urn inieris, citra periculum interdidi fraudatorn haereditatem fufpe= dam adibis,amp; reftitues mihi:quia amp;nbsp;remote fideicommiiTo liberu tibi fuerat nolenti adiré hxreditatem,ctcditores tuos tali commodo frau-dare: à ego nihil turpiter faciam,recipiendo cam haereditatem,quani remota poftulatione mea creditores compellere te,ut adires,non po-, tuerint.fed amp;nbsp;fi filius fuus listes patri rogatus à pâtre hsreditatem mi hi reftituere,cum creditorum fuorum fraudandorum confiliû iniffer, tanquam fufpedam ex decreto prætoris reftituerit mihi.uix fraudato rio interdido locus erit.-quia bonis partis eins uenditis,nihil proprium creditores cius ex ea hsreditate ferre potiierint:nifi forte proprij credi tores filq audiri debeant, fi poftulent,ut dimiffis patris, eins bona uen derefibi permittatur. nbsp;nbsp;Si donationis caufla fulpeda hsreditaté fibi

hstes dixerit,amp; reftitueritei, qui folidii capere non poffit; aufertur ei id,quod cap«e non poreft. idem dicendum eft,ik fi citra confiliû do3 nandi fiduciatius hsres id fecerit.

SI listes ab co,qui cuni moreretur foluendo non fuerit, rogatus hs reditatem reftiruere.fiifpedam fibi dicat.dubium non eft.quin ho die cOadusexTrcbelliano fcnatufconfulto reftituerepoffit. fedÓcfi fua fpoiite adierit,cx eodem fenatufcófulto reftituturus eft. quamuis cum fminiaaut certu corpus per fideiconimiffiim ab eo,qui foluen» do non fuit,datuni eft: perinde non debeatur, arq; fi iegatum effet, eo enimcafu legatarij.fuperiore hsredisuice fungi cum, cui fideicom». niiffum rclidum eft. Si totam hsreditaté rogatus reftituere fpoiite adieris: amp;nbsp;fi fine dedudione quarts partis reftituerisidifficile quidé etc deris per ignorantiam magis,non explendi fideicómiffi cauffa hoe fe* ciffe.fed fi ,pbaucris per errorem tequartam nonretinuiffeirccupcrare capoteris. LXix. NERATIVS.

DEeuidione prsdiorum,uel mancipiorum,uclcsterarü return cauerchsrcs,cumreftituit hsrcditatcni,nó debet, quinimóin contrarium caueri hstedi oportct,fiquid ex his enidum effet, qus ab ipfohsrede «eniffent.

SI hstes inftitutusTitiö rogatus fuerit reftituere hsrcditatein,^ turfus Titius hstedi poft tépus: fufficiunt direds adiones hstedi« bbb iq Si

Si hacres antequâm fideicómiffario hærediratem rcditucict,aliéna uerit quid ex hæreditate,aut feriium hæreditarium manumiferit gt;nbsp;aut ruperitqiiid,uelfregerit,uel uflerinnócópetitineuni ullaciuilis aflio,' rellitutapoftea hæreditateexTrebelIiano fenatufconfulto .- fed ex fi* deicommiin cauffaerithoc,quoddepericrit,perfequendum. finuero poft reftituta haereditätem horum quid admiferit liaeres ; diceudum, lege Aquilia Cum eo agi pofle/i feruum forte hæreditarium aut uuliic rauerir,aut occident. Si temporalis adio in hæreditate relifta fuc* iic:tempus,'qnöhxres expend ante reftitutam hæreditatem potuit, imputabitur ei,cui reftituta fuit.

OMnes,qui de hæreditate deliberanr,defiderantc eo,qui fuo peri« culo uclit adiri hæreditatem,coguntur adire.’ licet non ftarim re ftituere/ed ut completo tempore dcliberationis/fi expedite fibi com pererint hæredicatem)fentiant commodum teftamenti eo iure, quo ft fponte adiffent.fin uero contra onecofam crediderint.-reftituta ca,exo nerentur adionibus hærediranjs. '

HAcres percepto fundo rogatusecat hæreditate m reftituere. fundus alienatus crat. Arifto aiebat,uidendum, utrum omnimodo penes hæredem fundum effe uolucrit reftator: an ita demum, ft ipfius effet.fed fibi fuperius placcre.idco'cp æftimatioeius retinenda eft.

SI hæres pecuniarn hæreditariâ crcdiderit,amp;: in earn cauflam piglt;’® ra acceperinadiones non competent ei, cui reftituta fucrit hæredi tas aduerfus ipfa pignora. fed aliqua dubitatio remanebit,fi in eu con« tradum,qui a defundo fuerit interpofitus,hæres antequâm reftitueret hæreditatem,pignus acceperit.fed ne fie quidem ipfe admirtetur ex fi* dcicómiffo. ramen habet aduerfus hæredem adionem,ut ei cedat pro pignons commodo adionem. nbsp;Cum ex Trcbclliano fenatufeonful

to reftituitur hærediras.’feruitutcs,quas mutuö prædia hæredis amp;nbsp;tefta torishabent,nihilominusualcnt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

LXXIIIl. PAVLVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

QVi filium amp;: filiam habebat.teftamentu feccrat, amp;nbsp;ita de filia fua cauerat. Ivri/^^op-a.! coi /xü crza9îlt;ôS,'Z3'çîv tÏkvo. a^oi ^tvs^S* prO’ nuneiauit imperator fideicomiffum ex hac feriptuta deberi ; quafi per hoc,quod prohibuiflet earn teftari,petiflet,ut fratrem fuum hæredem faceret.ficenimaccipiendam cam fcripturam,ac fihæreditatem faa rogaflet earn reftituere. nbsp;nbsp;Fauius Antoninus impuberem filium An

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turn

mmluniam Valcrianam hæredem inflimità ab ea trecenta S( quaf-dam resfilix reliquirreliquam omnem hxrediratem filio Antonino, cum ad annum nicefimüxtansperueninet,uoluitreftitui.quodfian« te annum uiccfimum deceffiflet fi Jiusieam hereditärem Honoraræ re ftitui præcepit. materinteftata dcceffîtAitiifqjIiberislegirimishæredjr bus reliais, poftea films annum agens plenum nonumdecimum, Óiin greifus uicefimum,necdum ramen eo expleto,deceffir,fi]ia berede Fa iiia Valeriana fua relida. à qua amita fideicâmiffum ex teftamento'pa tris portionem hereditatis petierat, amp;nbsp;apiid prefidem obtinuerat.m* tores Valériane filiæ Antonini egeftarem eins pretendebant,amp;recita 'bant di ui Hadriani conftitutionem,inqua(quantum admunera mu« nicipalia)iuflrerat cum annö.quem quis ingrelTus eflet, pro impleto numerari. imperator auté nofter motus amp;nbsp;equirate rei amp;nbsp;uerbis.tefta= menti fcilicet AD ANNVxM vicesimvm aetatiS: quamuis fcire fe'diceret, d diuo Marco non excufatü d tutela eum,qui feptuagefimu annum eratis ingteflus fuifletmobis amp;nbsp;legis Aelie Sentie argumenta proferentibus,amp; alia quedaimconrra petitrieem pronuncianit.

LXXV. S.CAEVOLA.tö.XVULdi^yfer»»». • EPiftola ad hæredem fuum in hæc uerba fcripfit. TiTivs CORNE

LIO HAEREDi 5VO. S. A'tepetoCorneli,quoniSadtedeuolura dl pars matris meædtem pars Sempronij curatoris quódam mei con traria fortuna: fiperlioctorusasmeus apudteeffe fperatur,uti red-das reftituas Caio Seio uncias quatuor. Quæfitum eft. cum Semproni ns in integrum reftitutus fit ab imperatore,a quo fucratdeportatus,amp; adierit hærediratem.an is quoq? rogatus fit,ut ex lua portione rcftim-athæiedîtarem.refpondi. Sempronium quidem non propoui roga-tum.Gomelium aurem hæredem debere pro rata portione matemar rum defundi rerum reftitutionem Seio facere. Mulier hæredis in« ftituti fidei commifit,ut retenta parte quarta reliquam pattern reftitii eret nurui quondam fus, cuius fidei cómifit in hæc uerba.ROGO TE VT ID,QyOD AD TE EX BONIS AIEIS PERVENERIT, FAGIAS PER VENiRi AD FILIVM TVVM.quæfitueft. quandohoc fideicomißum teftituere debçat.utrum 'ne poft mortem fHam,an iam nunc lt;refpon-dit. ad tempus,quo nurus moreretiir,fidcicommiffum aptandû effe. gt;

SCæuola refpondit.fi pater filium fuum impuberem ex affe fcripfe rit hxredem,eic^coclicillis fubftitucrit, deinde filins impubes de= ccfferit.-licet fubftitutio inutilis fltfquia codicillis hæreditas, neq; dari nelt;$ adimi poteft)ramen benigna interpretationeplacet,ut mater, quxab inteftato pupillofucceffit,fubftitntis fiddeommiffo obliger.

quod fi inuiccm fuerint fubftituti;amp; in fidcicommiffo fubftiturionem lulere.uiio quo^j eorum mortuo.qui fuperfunt,totunï accipiimt.

H Acredibus inftitutis filijs utnufe^ fexusjmgulos rogauit, ut qui fine liberis dccederet,partem fiiam haereditatis forori fratnuerc ttitueret,äat(fi frater forornc nó cfleOmatri fuse; amp;hæc uerba adiecit. VOS'QVE LIBERI CHARISSIMI HOC FIDEICOMMISSO TENERI INVICEM VOLO,DONEC LIBEROS BINOS EDVCAVERITIS.quæfi« turn eft/i quis ex liberis duos filios procreauerit: quamuis fuperftites nonre!iqücrit;anhxredeseius fideicommiffum debeantf refpondit. fecundum ea,quæ proponerentur,uiderifideicommiflt onerc libéra* tos. nbsp;nbsp;Titius nepotes ex filial furiofam filiam fuam hæredem infti*

tuit:amp; fidei com mifit filiae.ut fi fine liberis decefTilTet, pars ei data per* ueniret ad cohxredes.eam furiofam ipfe Titius ut in matrimóniocol locaiiir A enixa eft fîliâ poft mortem patris.quæfitum eft. defunda fu riofa, fuperftitcexhuiufmodi coniunftionc parta filia,anfideicom* mifTum ad cobæredes pcrrincretC'refpondit. cum filiam rcliquiffe pro poneremr .fideicommiffum non deberi.c L A v D i v S. nam ctfi ma» trimonmeum furiofa non fuit.-fatis tarnen fadumeft ciufmodicon» ditioni. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LXXVIII. IDEM.

LVeins Titius inteftato moriturus, cum haberet uxorem, amp;cx ca filiam emancipatam.codicillis hscc uerba infemit. PERTINENT HI CODICILLI AD VXOREM ET FILIAM, ITAQVE ROGO ’ QVID-QVID AVT EGO RELIQVERO, AVT VOS IPSAE HABETIS.COMWV NE VOBIS SIT. QVOD SI NON EGO ROGAREM VOS , PRO VE-STRA PiETATE FACERETIS. filiaintcftatipatris bonorum poffcHi* onem accepit.quxfitumeft.analiqua pars hxræditaris LucijTinj ex caiiffafideicommiffiafiliamatrideberetur:' refpondi. fecundum ca, #liis*eti n^æ proponcrcntur,dcbcri: ’tantum fi uxor parata fit in córnune bo» amfi. w^fiia conferre. Mxuia duos filios lixredcsrcliqucratAcodem te* ftamento ita cauit. FiDEi AVTEM haeredvm meorvm com-MITTO.VTI OMNIS SVBSTANTIA MEA SIT PRO DEPOSITO SINE VSVRIS APVD CAIVM SEIVM ET LVCIVM TITIVM.QVOS ETIAM (SI LICVISSET)CVRATORES SVBSTANTIAE MEAE DEDISSEM,RE MOTIS ALIIS.VT HI RESTITVANT NEPOTlBVS MEIS,PROVT QVIS EORVM AD ANNOS VlGlNTIQyiNQVE PERVENER1T,PRO POR TIONE.-VEL SI VN VS, EI OMNEM. quæfitumcft.anfideicômifluni prarftan à fcriptis hxredibus Lucio Titio amp;nbsp;Caio Seio debeaK' refpon« di. fecundum ca.quae proponerentur,LuciumTitium,item Caium Scium fideicommiffum petere non poffe, Ties bxredes fenpüt-Mx Ilium

TIT. Î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1471

Ilium fratrem fuum ex dodrante, Seium ex fextante, Srichu eiufdem Seq fenmm.filium autem naturalem Mæuij ex iincia.- amp;nbsp;fidci commi fitSeij.utStichümanumitterctiiihaecucrba. A' TE peto SEi,VTl TV STICHVM MANVMITTAS. DED^YNDE FACIAS, fed amp;nbsp;codicil« lisita cauit, VNCIAM, EX QVA FECI STiCHViM HA ERE DEM , SI QVAM SEIVS CONTROVERSIAM MOVER1T,AD MAEVIVM FRATREM MEVM REVERTI VOLO.TV FRATER SECVNDVM FIDEM ET PIET ATEM TVAM. QVIDQVID AD TE PERVENERIT EX HAE REDITATE MEA,STICHO FILIO TVO RESTITVES, QVOD VT FACIAS, FlDEI TVAE cOMMiTTO.quæfitûcft.cum Seins adierithære« diratemA propter hoc compulfus Stichum manumiferitan unciam hxrcditatis,ex qua Stichus hxres eft inftitutus,Sticho manumilTo re* ftituere debeatt’refpondit. non proponi Scium rogatum unciam ei re ftituere. Idem quæftjt,an fi aliquam côtrouerfiam Seins de uncia hac, ex qua Stichus inftitutus eft/acere uelit, amp;nbsp;Mxuius unciam ex caufla fideicommiffi à Seio fucritconfecutusaitrum hanc folam unciam,ex qua Stichus inftitutus eft, an uero amp;;dodrantem,cxquoipfe Mxuius inftitutus eft,eidem StichoreftitueredebsatC'refpondi. deomni refti« tuende, quod ad Mxuium quoquo modo peruenit, teftatricem fen« fiffe. Pater puerüamp; paella inftituithxredes,eos'cKinuicem fubftitu itA fi neuter listes effet,cis plures fubftituit his uerbis, SVBSTiTVTOS HAEREDES INVICEM SVBSTITVO. eorundem filiorüfidei cómifit, ut qui cor um uita fuperefTetA fine liberis intra annum tricefimû mo-r crcturjiæredi rate his,quos haeredes fubftitueratjeftitueret. filius ui« ta fororem fnperauit,amp;intra tricefimum annum fine liberis deceffit. quœfitum eft, ex fubftitiitis uno defundo ante fiiiû,pars eins, quæ ad esteros fubftitutos,qui fuperuiuerenr, pertinerer : utrû pro uitilibus, an pro haereditarqs portionibus, quibus effent fubftituti,pcrtineret C refpondi.confequens effe pro his partibus,quibus fubftiruti effent, fi« deicommiffum pertinere. Mxuia filium hæredem inftituirex quin cunce,Titiam filiamcx quadrante, Septicium filium ex triente, cuius fideicommifitinhœcuerba.TE ROGO FILI SEPTICI, Si INTRA VI CESIMVM ANNVM SINE LIBERIS MORIERIS,QVIDQVID EX HAE REDITATE MEA AD TE PERVENERIT.HOC FRATRIBVS TVIS RE STiTVAS. quxfitum eft,Septicio filio defundo intra uicefimû annum fine Iibens.hoc fidcicômiffum utrum pro portionibus hæreditarijs ad fratremamp; fororeeius pertincat,an uero xqualiterfrefpondipro parte jYcreditaria. Titia ex affe hxres fcripta, partem dimidiam hæredira tis Mæuiæ rogata reftituere,fundum à teitatore obligatum lucre no« luit,fed dim ueudente creditore mandauit redimendum Seiæ.quæfi« ccc turn

turn eft, an Titia ex cauffa fideieonimiffi Mxuix teneamte’ refpondi. cumrogata haerediratemreftituerc proponatur.-nihil proponi,cur nÓ teneatur. C L A v D i v S. Subeft em præftari oportere id,quanto pluris fundus fuit,qua ad creditorem peruenire oportuit. Caio Scio ex fe« mifle,Titia ex quadrate,amp; alijs ex reliquis portionibus hxtedibus infti tUtisitacauit.FIDEl AVTEM VESTRAE MANDO CAI SEI ET LV-CIA TITIA, VTI POST OBITVM VESTRVM REDDATIS RESTITUA TIS TITIO ET SEMPRONIOSEMISSEM PATRIMONII ET PORTIO NIS Eivs,QyAM VOBIS DEDI. quæfitum eft.cum utnejadierinthaes reditatemA poftea Caius Seius defundus fit,Lucia Titia hærede infti« tataianhxc LuciaTitiapartem dimidiâfemiflis,quamrogatus erat Caius Seius reftituere,protinus debeat;an uero poft fuam demu mot fern uniuerfum fideicommifliim, tarn ex fua perfona, quam ex Caf) Seq datum reftituere debeatcrefpondi. Luciam Titiam ftatim teneri, «t partem dimidiam femiffis ex perfona Sei] reftituat. Filiam fuam haeredem fcripfit,amp; nepotem,quem ex ea habebat, ei fubftitui t, amp;nbsp;ira cauit.LVClO TITIO FRATRIS MEI FILIO GENERO MEO DVCEN-TOS AVREOS RELINQ.VO, QVO LEGATO SCIO ILLVM CONTEN-TVM ESSE: QVONIAM SCRIPS! VNIVERSAM REM MEAM EO, QVOD FILIAM MEAM ET NEPOTEM MEVM HAEREDES SCRIPS! VNIVERSAM SVBSTANTIAM EIS COMMVNICASSE, C^VOS iN« ViCEM COMMENDO FIDEI PATRiS. filiaaditahæreditate,diuertitä mariro. quæfitum cft,an Titius quondam eius maritus fuo uelfilq fui nomine ex fideicömiffocommunionem bonorum confequi polfit, lüua quondam uxore fua, uel poft mortem eiusf refpondi.nihil fidei» commiffi datum genero proponi, præter ducentos aureos.IdemqaX gt;nbsp;fijt.eandem uxorem marito hærede feripto fideicommififfe, ut cum moreretur,filio com muni omne,quod ad eum ex hæreditate fua per« iieniiret,reftitueret.anil]æquolt;5resamp;poffeffiones,quæ in dorem da« tæjôe poft diuortium reftitutæ mulieri fuerant, fideicommiflb conti-neanturf refpondi. quod mulier in bonis fuis reliquiffet, id fideicom« miflbeontineri. CL AVDIVS.amp;:aliasdccodem fadoconfultusitare fpondit.fiue reftitutæ fint res,fecundum id,quod fupra tefpfoum eft, in bonis mulieris computarirfiue non fint reftitutæ,quia ex ftipuiatio ne de dote reddenda interpofita reftituendæ fint, eo audiorem hærc* ditatem computari. Quæ habebat fîlium,amp; ex eo ncpotem,utrofqj in mariri poteftate,maritö ex affe fcripfit hæredem, eiusqj fidei com» mifitinhæc uerba. TITIVS MARITVS MEVS MIHI HAERES ERIT: PETO.FIDEl'QVE EIVS COMMITTO, VT CiVIDQVID EX HAERE* DiTATE MEA AD EVM PER VEN ERIT, CVM MORI COEPlT , ID t . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tefti*

RESTITVAT CAIO FILIO NOSTRO; ITA TAMEN, VT DECEM QVI DEM VNCIAS CAIVS,DVAS AVTEM VNCIAS SEIVS NEPOS HABE AT. QVOD VTFIAT,FIDEI EIVS TITH HAEREDIS MEI COMMIT-TO, pater emancipauit filium. nepotem amifit, amp;nbsp;fuperftite filio de-celTit.quacfitum eft,an priore parte feripturæ nniuerfa hæreditas partis ex cauffa fideicomniiffi filio debeatur.-âc ilia fequentia uerba, ITA TA HEN.VT DECEM VNCIAS FILIVS, DVAS AVTEM NEPOS HABE-AT, ex uoliintate defundae ita demum locum habeant ,fi die fideicom miffi cedente filius amp;nbsp;nepos eorum in natura fint ; cum autem non fu-peruixerit ad die fideicomiffi nepos,fequens fcriprura ceffet c' refpon* di. ea,quae proponerentur, oftendere,decem duntaxat uncias filio da tas. Haeres inftimtus uxori rogatus totam harreditatem reftituere, teftituitderradaquarta.quarfitumeft.cum uxorquartam partem hx reditatis pratfenti die, amp;nbsp;reliquam poll tempus alp rogata teftatore fuiflet reftituere.an id,quod hacres ei detraxilTet quarts nomine,in re ftituendo fideicommiffo imputari poffitt'refpondi.quaténus cepiflct, fideicommiffo obftriftam. Hsredum fidei commifit,ut quidquid expartetertiahaereditatisperuenifletad’cosjidredderent Caio Mae« uioalumnoteftatons,cum fuerit annorum quindecim,amp;:fubiunKit hæC uerba, INTERIM EX REFECTV*HAEREDITATlS,Qyi AD VOS *ali^s.' PERVENERIT, ALATIS EVM EX VSVRIS PRO QVANTITATE NV- partis. MORVM REDACTIS.HOC AMPLIVS EIDEM ALVMNO MEO HOMI NEM COLLACTANEVM, ET VERNAM SVTOREMjQVI EVM ARTI FICIO SVO MERCEDE DATA ALERE POTERIT. quKfitum eft.cum alimêta multo minora præftiterinthaeredes fcripri,quàm ufuræ fum-mæ redaftæ competebant.-an Ôc refiduas præftarc compelli debeanr to tins temporis.an ex die, quo decimumquintum annum expleffet amp;nbsp;cum ferui legati ei fpecialiter,ut ex mercedibus aleretur,ftatim uenie« tint; utrum merccdcs,an ufuras pctcredebeatfrefpondi.fecundû ea, quæ proponerentur,teftatorem uideri de omni reditu amp;nbsp;mercede fer« uorum reftituenda fenfilTç. PluribushæredibusinftkutiSjin'q^his fit libertis tribus ex dodrâte, cum eifdem fundos per praeceprionem de diiret;ab his pctqt,ne eos alienarct A ut qui uita fuperairet,folidos eof-dé fundos obtirieret. deinde unus ex his libertis Otacilq fidei comifit, ut quidquid ad eum ex haereditate bonisûe perueniffet.-dedufto pro ea parte acre alieno,ôi: legatis fibi uiginti aur6is,reftituat Titio. quaefitum eft,anctiam partes tertias fundorû prælegatorum conliberriseidem deducerc deberetC'refpondi.fcciindum ea,qu£Eproponerentur,n6 de« bere reftituere præceptionem:cum ipfe teftator amp;nbsp;legata excipi uolu« iffet. Mantus uxore hæcede inftituta ex parce tectia,amp; pluribus ei ccc q fidei

fidcicommiffisdatisjotem quoqjrelcgauithis ucrbis, SEIAE VXO-Rl MEAE DARI VOLO A' EILIIS MEIS SVMMAM DOTIS EIVS, QVAEMIHIPRO EA ILLATA EST;emfdemc[5 uxorisfidci cûnnfit, Mt pattern hæreditatisA quxcunq; ei kgaffet poft mortem fnam, Ti« no filio communi reftitueret.quæfitum eft, an fummam quoq dotis inter caetera legata ex caiifla fideicommifli filio fuo reftituere debeatï’ refpondi.non alias jiifi manifeftum effet de dote quoq? reftituenda te-ftatorem fenfifle: artgetiamfi fcnfiffe eumhoc fuerit adprobatum. ita tame eins quolt;j petitionem fore, fi non minus in quantitate,quæ Fai cidiae nomine remaneret,foret,qudm in quantitatedotis. RogatuS haereditatem reftituere Septicio, cum erit annorum uiginu, interea fundos,quos defundus pignoriacceperat,uendidit: àproprercapi* gnor.-iticia à debitorc conuentus deceffit, haerede rclifto SemproniO' ôt iudicio nondum finito, reftituit hæreditatem Septicio. quæfitû eft, an co iudicio nihiiominus ipfe codemnari debeat: ci'i potueritretine re,uel caueri fibi id,quod ex cauffa iudicati praeftaturus effete' refpon-di. iudicq exfecutionem nihiiominus aduerfus hacredem amp;nbsp;poft reftitu tarn haereditatem manfiffe. Haeres eius,qui poft mortem fuam to* gams crat uniuerfam haereditatem reftituerc.-minima quantitatem, quam folam in bonis fuiffe dicebat,his,quibus fideicommUTumdebe« batiir,rcftituit.poftearepertis inftrumentis.apparuitquadruploani-plius in haereditate fuiffe. quaefitum eft,an in reliqmim fideicommiÖï nomine conueniripoffite'refpondi.fecundumca,quaE proponcren-tur,rinontranfaftum eflct,poffe.

SI pupillus parent! fuo haeres exftitit, amp;nbsp;fidcicomiffam hæreditatis pattern rcrtimit,mox abftinet paterna htereditate.-optio deferenda eft fideicommiffario,ut aut portionem quo^ pupilli agnofcat,aut to« to di feed at: aut omnimodo bona uedenda funt,ut id, quod fuperfluu eft,pupil!o feruetur.amp; fi in folidum bona uenirc no ponunr, omnimo do aâioncs fideicommiffan'o denegandæ erunt. erat enim in potefta* tc illius uniuerfum fufeipereA fi quid plus effet,pupillo feruare.

MAtrcmAauunculUjCofdenfq^crcditores fuos hæredes fer ip fit Lucius Titius,amp;eorum fidei cómifit,ut poft mortem reftituc* rent,quod ex re familiari teftatoris fiiperfuerit,Septicio. haeredes non modicam partem bonorum teftatoris confnmpferunt,amp;: multos hæ* redes reliquerunt: gbus fcientihus multa corpora,qiiaetemanferüt ex bonis LucqTitii,Scpricius poffedit.quacfitü cft,an id,quod Lucius Ti* hus debuit matri amp;nbsp;auüculo, haeredes coiü à Septicio petere peil int:' refpoo

TIT. II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;477

refpondi. non poffe. C L A V d i v s. adirione enim hæredirahs confu-fa obligatio interciderat. fed fideicómnnlTi repenti o erat: cuius æqui-tas defecit his, qui multa ex hxreditate confumpfilTe proponuntur.

LXXXl. PAVLVSImfimaliufententiarumincognitionbui prolatirum ex libris fexlib.l.feu decretorum lib.U.

IVlius Phcebus teftamento faüo,cum tres liberos barredes inHituifs fet PhŒbum Ôc Hcracliâ ex eade matre. Pol yerarem ex alia æquis portionibus; petijt à Polycrate minore fratre, ut accepte certo precio hæreditatem fratribusconcederec.amp;inuicem eos,quieadem matre eranr,fiquis eorum hæresnon fuiffet/ubftituerat; Pol ycrati,fi intra pubertate deceffiflet. fecundas etiâ tabulas fecit,quas matri eins com mchdauit aperiendas,fi imçubes obiffet:deinde penje a priotibus,ut fi quis eorum fine lib er is decederet,portionem fuam,exceptis bonis ma ternis eorum amp;nbsp;auitis,ei uel eis^qui fupereirenf,reftitucref. Heraclia fo tor mortua fine liberis/ratrcm Phoebum inftituit bæredé.Pol ycrates fideicomiffum petieratA obtinuerat apud Aurelium Proculû ,pcon« foie Achaix. appellatione fada, cum foins Phoebus cgiffet, uidus eft: quia EI VEL EIS uerbautrofqifratrescompleftcrentnr.arquiinui-cem duos illos tantum fubftituerat.fed amp;: uoluntas haec partis uideba-tur.qui exceperat eoru bona matema:quia Polycrates alia matrem,amp; quidem fuperftitem habcbat,cuius etiam fidei commiferat,ut legata, quae ei dedcratjnteftato moriens Polycrati filio fuo reftimeret.

il Ortno pattcjicet uiuo pupille, dies legatorum à fubfti« * tuto datorum cedit.

SI pure fit nfusfrudus leganis, uel ufus, uel habitatioî nelt;5 eorum dies ante aditam hæreditatem ceditjieqj petitio ad hæredem tranfit.idem eft,fi ex die fir nfusfrudus rehdus.

NAm cum ad hæredem nó transferatur.fruftra eft/i ante quis diem eius cedere dixerit.

SI eVM HAEREs MORiETVRde^ctur.'Conditioiialelcgatumeft.dc niqiuiuo hærede defunduslegatarius adhæredé nontransferr.fi tiero.cu ipfe legatarius morietur^ei legetuncertum eft,I egatu ad hærc détr.anfmitti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ccc iq idem

SI poft diem legati cedeutem Icgatarius decefferit: ad haeredem fuß transfert Icgatum. iraqjfi purum legatû fit-ex die mortis dies eins cedit. fi uero poft dié fint lcgata reliâa.fimili modo,at^ in puns, dies ceditnifi forte id fuit legatum,quod ad hæredem non tranfit. nam hu îus dies non ante cedit, utputa fi ufiisfrudus poft annum fit teliâus. ha ne enim fententiam probamus.Sed fi fub códitione fitlegatum re* lidummon prins dies legati cedit.quim conditio fueritimpletamequi dem fi ea fit conditio,quæ in poteftate fit legatarq. fed fi ea conditio fit,quam pratror remittit.ftatim dies cedit. idem'cp amp;nbsp;in impoffibili co dirione.-quia pro puro hoc legatum habetur, item fi qua conditio fit, quæ per legatarium non ftat,quo minus impleatur, fed autper hsre« dem,aut per eius perfonam,in cuius perfona iuffus eft parère conditio ni.-eius dies legati cedit.-quoniam pro impletahabctuc. utputa fi iuifiiS fl m hæredi decern dareÂ file accipcre nolit. fed amp;nbsp;fi ita mihi legatû fit, fl Seiam uxorem duxcro,nec ea uclit nubcreidicendum erit diem legati cedere.quia per me non ftat, quo minus parcam condition», fed pet alium ftat,quo minus impleatur conditio, qfdem autem diebus,id eft Üfdem códitionibus hæredi præftabitur legatum,quibus legatario pr« ftabarur. Si cum dies legati cedere incipcrer,aliquis fui iuris nó effec debebit legatum his,quoruiuri fuit fubiedus. amp;ideo fi purû leganun fuit A poft diem legati cedentem liber fadus eft.-apud dominum lega* turn relinquet.fed fi ufusfrudus fuerit legatus.-licet poft mortem tefta toris ante aditam hæreditatem fui iuris cfficiatur.-fibi legatû adquiret.

QVod pure datum cft,fi fub conditionc adimatur,quafi fub codi tione legatum habetur. at fi extrinfecus fufpendatur legatum, non ex ipfo teftamenro.-licet ante decedat lcgatarius,ad hæredem trâf mifilfe legatum dicimus.ueluti fi rem dotaîem mari tus legaucritexte ro,amp; uxori aliquam pro dotali rc pecuniam .• deinde délibérante uxorc de eleflione dotis, deceflèrit legatarius, arq? legatû elegerit mulier • ad hæredem tranfire legatum didum eft.id'c^amp;Iulianusrefpondit.magis enim mora,quâm conditio,legato inieda uidetur. nbsp;nbsp;Eorum legato*

tû,quæ in codicillis relida funt,perindc dies ccdit,atqg teftamento reli* dorum. vii. vlpianvs.

HAcredis aditio mora legati quidem petitioni facit, ceffioni did non facit.proinde fine pure inftitutus tardius adeatjiue fub con ditione,ncc per conditionem impediatur legatarius:fecurus eft. fed amp;nbsp;fi nondum natas fit hæres inftitutus,auc apud hoftes fit.- fimiliter lega tationon nocebit,eo quod dies legati ceffit.Inde dicimus,^ fiafublti*

TIT. IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1479

tutolegitiimfitrcliflum.-qiumdiiniiflitiitus deliberatjdefiinäolcga-tario no nocebit: fi hæres poftea inftitutus repudiarit. nam ad haeredé fuum tranftulit petitionem. tantundem eft/i ab impubcris fubftituto legctnr.nam ad hxredem fuum legatum transfert Tradari tarnen po» teftji impuberi fiibftitutiis damnatus fitji intra pubertatem filiiis de ceflcrit,Seio centum dare:anuiuopupillo defundus Seins ad hærede transferat,quafi ea conditio fit exprefla,quæ ineratamp; magis eft, adhæ redem legatarij tranfire. Interdum aditio bxredis legaris moram fa cit;utputa fi feruo manumifto nel ei,cni femns Icgatus eft,0c ferno ali-quid Jegatnm fit.nam feruo legatirelidi ante aditâhærédita te dies nó cedit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;viii. IDEM.

N Am cum libertas nó prins competat,^ adita hacreditate: æquifa fimö uifum eft,nec legati diem ante cedere.alioquin inutile fie« ret legatum,fi dies eins ccfiîlTet,antequàm libertas competeret. quod euenir,fi ferno pure legetur,amp;: liber effe fub conditione iubeatur, amp;nbsp;pc dens conditio inneniatur etiam poft aditam hæreditatem.

SI habitatio fi!iofamilias,uel ferno legata fit ; puto non adqniri do mino uel patri legatum, fi ante aditam hæreditatem filins nel fera uns decefferit. nam enm perfoux cohæreat ; rede dicitur,ante aditam hæreditatem diem non cedere.

NEc refert finguli a mei in annos fingulos legentur, an in annum primum mille aurei ,in fecundum homo,iii ter dû frumentum.

NEc femcl diem eins cedere,fed per fingulos annos. fed utrû ini» tio cuiiif^ anni,an nero finito anno cedat,quæfiionis fuit amp;nbsp;La» beo,amp;:Sabinns,Celfus,Cairius,Iulianus:inomnibus,qnæin annos fin gulos relinqinintur.hoc pïobauerunt,ut initio cuinfqg annihuins lega ti dies cedcretlnde Iulianus aitjioc legatum,fi feruo relinquatur, de« inde poft primum uel alternm annû fitliber.eum fibi adquirere. Item Cell us feribitfquod amp;: lulianns ,pbat)hnius legati dié ex die mortis ce« deremon ex quo adita eft hxredi tas; A fi forte poft multos annos adea tur hærediras,omnium annorum Icgatario deberi.fèd amp;nbsp;fi quotannis fit legatum.•mihiuidetur etiam in hoc initiumeuiufj anni fpedan« dum; nifi ferteeuidens fit uolûtas teftatoris in annuas penfiones ideo diuidentis, quoniam non legataiio côfultum, fed hæredi ptofpedum uoluit

DIGESTORVM LIB. XXXVI.

noluit.ncurgerctur ad folntionem. Si in habirationem aliqiiid, iiel indifdplinam Iegetur,fic A n N v A uel QV o T A N N i S;quibus dies buspenfio debetur habitationis, nd mercedis difciplinarumjifdem intelligitur legate rdiftum.conieaiira noluncatis facia. NouilTimc Pomponins fenbir, nihil intcrefle, utrum in annos fingulos, nd quoi annis.-an in fingulos menfes,ud quot menfibns:an in fingulos dies,ud quot diebus legetnr.ipfe quoq; huic fententiae acccdo.proinde amp;nbsp;fi an« nni legentur tot anrei, idem ent dicendum. Si cui homo generalis terkgatus lit.fi antequam uindicet,deceflerit:ad hxtedem fnumlega turn transfert. Si Titio fit legatu, quod Seins deger it, amp;nbsp;Seins poft deflionem decefferit.-locns eft uindicationi femel adquifitæ.

HVinfmodilegatnm.SIVE ILLVD FACTVM FVERIT,S!VE NON, iLLVD DO LEGO,adhaeredemnon tranfit:nifi alteruter cafus iiino legatario exftiterit;quoniam canfla,ex qua debeatur, præcederc femperdcbct.nec,quiacertum eftalterntmm futurum, omnimodo debebitur.namtalelegatum,CVM morietvr,haeres DAT0,cer-tum eftdebitum: amp;nbsp;tarnen ad hæredem kgatarq non tunfit, fi uiuo hærede decedat, xinr. VLPIANVS.

SI ufusfrnflus aut decé,utrum legatariiis uolucrit,fint kgataaitrn^j fpeâandum,^ mortem teftatoris, Sc aditionemhæreditatis. mors tem,propter deccm;aditionem,propter ufnmfeuAum. quamuis enim dedio fit kgaranj.ramen nondum dedioni locus efte poreftxum pro ponat nondum teftatorem deceflifle,auteo mortuo hæreditas nondu adita. Inde quaerit Iulianus,fi poft mortem teftatoris legatarius decc-dat,3n ad hæredem transferatur decent lcgatumfamp; libro tri cefimo di geftorum fcribit pofte dici,deccm tranftuliffc.quia mortuo legatario dies legaticedat. argumentum lulianus pro fententiafuaadferttale, SEIAE DECEM,AVT S! PEPERJT, FVNDVM HAERES ME VS DATO, nam fi ante,quâm pariatf inquit )decefterit.'ad hæredem fuum decent tranfmittet. nbsp;nbsp;nbsp;Si ita quis legauerit filiofamilias, ut ipfi foluatur: po-

teft procedere Icgatum,nec imputarihæredi/ur non patri, fedpotius filio fokiit.finge enim hoe nominatim expreftum ita, utfilio foluat. certe fi pater pctatxxceptioncerit repdlendus. Si dies legati ceffe* tit,deinde legatarius in ius alienum peruenerit; ipfi potius debetur les gatum, in cuius ipfe ius pernenit. tranfeunt enim cum eo, quæ ei de« bebantur.fed fi fub conditione fueritlegatnm.nontranfit,fed expefta mus conditionemxi'q? adquiretur,cuius iuris erit,conditionis exiften lis tempore.quod fifui luns fucrit:co tempore fibi potius adquiret.

SI ita effet liberis fideicommiffum relidum,fi morte patris fui iuris effent effedi, nee mortalitate patris, fed emancipatione patresfa» miliarfi conftituti fint;dcberi eis fideicommiffum,nemo dubitaucrit: dicmc^ cius emancipatione eeflifle, qui morte patriscedetet.

CVm italegatumeft,STICHVM,VEL QVOD EX PAMPHILA NA TVM ERiT, HAERES MEVS DATO.nonantedicslegati eius cc det, quam aliquid ex Pamphila natum fucrit, aut certum fuerit nafci . non poffe. nbsp;Gum feruo legato,ante quim hærediras eius, qui legauc

rat,adiretur, ufusfruflus ab alio legatus fuerit; amp;nbsp;prior hærediras eius, qui ufumfruäum legauit, adita fuerit ; nulla ratio eft, cur diem iega* ti cedere exiftimemus,ante quam ea hærediras quocp,ex qua feruus Ic gatus erat, adeatur.cumne^in præfentia ullum emolumentum hæ-ræditati adquiratur,amp;: ( ff interim feruus mortuus fuerit )lcgatü cxftiii guatur.quare adita hæreditate exiftimandum eft ufumfruâû ad eum, cui feruus legatus fit, pertinere. quod fi feruus, cui ufusfrudus Iega* tus fuit, legatus non fuerit: dicendum eft ufumfruäum ad hæredita-tem pertinere,eo quod dies eius ante aditam hæreditatem nó cefferit.

GVm legato feruo aliquid Icgatur: dies eius legati, quod feruo da* tur,non mortis tempore,fed adita hæreditate cedit.amp; ideo impe* dimento non eft régula iuris,quo minus manumiflb legatû debeatur: quia amp;nbsp;fi confeftim paterfamilias moterctur, non inciufdé perfema amp;nbsp;emolumentû legati, amp;nbsp;obligatio iuris concurrerent. perinde igit hoc eft,de quo quæritur,ac fi filio hærede inftituto patri legatû effet, quod confiftereintelligitur eo,quod quamuis ftatim paterfamilias moria-tur: poteft emancipatus adiré hæreditatem,ut parti legatum debeat.

IS,CUi ita legatum eft, SI OVANDO LIBEROS HABVERIT,SI PRAE GNANTE VXORE RELICTA DECESSERiT.-intelligit expieracon ditionc dcccffiffe, amp;nbsp;legatum ualere .• fi tarnen poftumus natus uiuus fuerit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XIX. IDEM.

CVm finepræfinitionc temporis legatum ita datum fuerit, vxo-RI MEAE PENVM HAERES DATO. ET SI NON DEDER1T,CEN TVM DATO: unum legatum intelligitur,ô(:ftatim peti poteft. penoris autem cauffa eo tantum pcrtinet,ut ante litem côteftatam tradito pe-no,hæresliberctur.Quodfiitafcriptumfit, SI PENVM INTRA CA-LENDAS NON DEDERIT,CENTVM DATO : non effîcitur. Ut duo le-gara fmt, fed ut cciitu legata fub conditionc uideanrur. idcirco fi uxor ddd ante

DIGESTORVM LIB. XXXVL

ante ealendas decedent; hæredi fuone^j penum rclinqner,qnæ tegata non eft; neeg centum, quia dies legati non ceflit. Cum lb èö mû hi fideicommiflum datum eft,cui fub conditione kgatumeft.'talé eft.quemadmodum ft hærede inftituto fub conditione pure mihi lege tut. Si debitori,quod fub conditione debetjegarnm eft.-pratferisle« gatum cft,agi'q^ ex teftamento ftatim poreft, nt Jiberatio praeftetur. amp;nbsp;ft poft mortem teftatoris deceftcrit; ad haredé tranfmittic aftionem. hæc dicenda ernnc.amp;fi nonipfi debiron/ed aJq cuilibet fimiliteilega tumeffeproponatur.

SI cum præfinitione annorum legatum fnerit,uclut TITIO DENA, VSQVE AD ANNOS DECEM; Inliannslibrotricefimodigeftótüih fchbit inrerefte. amp;fî quidem alimenrorum nomine legatum fuerit: plura effelegata,amp;furnroru annorum legatum legatariu mortuam ad haeredem non tranfmitrere. fi aero non pro alimenris legauit, fed in pl lires penfiones dinifit exonerandi hæredis gratia.-boc cafu ait omi wm annorum unumeffc legatu,amp;: intra decennium dccedentem lega« tarinm,etiam futurorum annoru legatum adhæredem fuû tranfmit« tere.quæ fententia liera eft.

SI dies adpofita legato nó eft.-præfens debetur, amp;:confeftim ad euna pcrtinct,cui datum eft. Dies adieda,quamuis longa fit,fi certa,ue luncalendis lanuarrjs centefimis: dies quidem legari ftatim cedit, fed ante diem peti non poteft. at ft incerta, ueluti cum pubes erit, cum in familia ftlianupferit,cum magiftratuminierit,cum aliquod dcmuin ( quod fenbendo compræhenderefitcommodum ) fecerit.-nifi tem»' poris conditio obtingir.neejres pertinere,necpdies legari cederc po« teft. Si fub conditione, qua re hæredem inftrtui, fub ea conditione Titiolegatumfit; Pomponiusputat,perindehuiuslegatidiem cede« re, atq? fi pure relidum effet; quoniam certum effet hæredeexiftenré debitum iri.ne^enim per conditionem hæredum fieri incerta legata, nee multum inrereffe rale legatum ab hoc. Si ERiT haeres,Dato.

SI Titio,cum annorum quatuordecim effet fadus, legatum fuen't.amp; is ante decimumquartum annum decefferit.uerû eft,ad hæredem dus legatum non rranfirc.-quoniam non folum diem/ed fit conditio* nem hoc legatum in fe connneât,fi effeâus effet annorum quatuorde cim. qui autem in rerum natu.ra non fit,annorum quatuordecim non effeintelligitur,necintereft,utrûfcrib3tur, SI ANNORVM QVATV-ORDECiM fACTVS ERlT^anpaorefcripturaper conditione tempos . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de*

demonfîretur, feqnente per tempus conditio. utrubiq; enim cadem' conditio eft. Quaedam autem conditioncs etiam fupeniacuic funt: uelutifiitafcribat.TiTivs haeres ESTO. SI TiTivs haeredita TEM meam ADIERIT,MAEV1O DECEM DATO, nam pro non fcri-pto ea códitio criKutomnimodo ad hæredem Mxuij Icgatü tranfeat, etia fi Matuius ante aditam hxreditatem decefferit. amp;nbsp;idem fi ira fue* ritfcriptum,si TiTivs haereditatem meam adierïtjntra DIES CENTVM MAEV1O DECEM DATO, namhoclegatumin diem erit, non fub conditionc.quia definitio Labeonis probanda eft dicen» tis,id demum legatum ad hæredem legatari} tranfirc,quod certum fit-debitu iri,fi adeatur hæreditas . Si tantum duos hæredes inftituâ, à fi alter exhis adeathæreditatem, alicui legem ab omnibus hæredibus: non eritquidé pro fuperuaeno ea conditio, fed in porrione quidé co« bæredis ualcbit;in ipfius autem, aiius perfona in conditione comptas henfa eft, fuperuacua eritpcrinde, .arqjfi folo cohærede inftituto co modo legatum effet.

CVm in annos fingulos reliquitur legatum.- fine dubio per annos fingulos infpeâa conditione Icgatarrj capere poteft amp;nbsp;fi plurium feruus fit.fingulorum dominorum eruntperfonæfpeflandæ.

Srpenum hæres dare damnatus fit, uel fundum, amp;: fi non dediffet, decem.ego accepi amp;nbsp;penum Icgatam A translaram effe in decern, fi noluerit penum hæres darc.amp;c tune pecuniam deberi, cum interpek, latusfundum nondedcrit. Öcfiinterca cefferit legatarius: tune hæredi eins nó nifi fundu deberi. nan^ cum didumcft,AT PVBLIVS FVN= DVAi DATO, perfectumlegatum eft.flecum dicit,si non dederit, CENTVM DATO: fub conditione fundi legatum ademptum uideri eo cafu,quo centü deberi eoeperint.quorüquia códitio uiuo legatario nó, Cxftirerir, forte quia interpellatus hæres nó fit: cuenerit, ut ademptio nihil egerit, fnndi'oß legatum durauerit. Plane fi fielegatum fit, SI PENVM NON DEDERIT,DECEM DATO:dicimus non effe pemilega

CVm illud aut illud legaturrenumeratio plurium rerum dißundia no modo compiæhenfa,pltiia legata non facit.nee aliud probat ri poteiit, fi fundum al rerum uel alterum fub conditione legaueriuii pendente conditione, nonerit eledio; neefi moriarur,ad liæredem tranfiffe legatum nidebitur. nbsp;HAERES MEVS TlTiO DATO,QyOD

WIHI SEivs PVPILLVS DEBET. fi Scius pupillus fine tutoris author^ tatenumos a(xepiffet,neclocupletiorfaflus effect petitorad præ« ddd q fens

fens debitumucrbarctuliflet.-quia nihil ei debet,nullius momenti le» gatum erit.quod fi nerbo debiti naturalem Obligationen!, amp;nbsp;futuram folutionem cogitanit: intérim nihil Titius peter, quafi tacite conditio infertafit.-nonfecus.acfiitadixifletjTiTio DATO,QyoD PVPILLVS SOLVERiT; uel fi Icgaffet, quodex Atefeufa natuerit: ucl fruftus, qui in illo fundo nafcerentur. contrahü non cft,quod fi medio temporele gatarius morianir, Sepoftea partus edatur, fruftus proueniant,pupil» lus pecuniam cxfoluat.hærcs legatarq petitionem habet, nanq; dies le gati,cui códitio non adfcribitur,quamuis cxtrinfecus exfpeftanda fit, cedit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXV(. IDEM.

GINTA EX REDITV PRAEDIORVM MEORVM FVTVRI ANNI. poft c.a non uideri conditioné additam/ed tempus foluendæ pecuniar prolatum uideri refpondi: amp;nbsp;ex fruftibus fundi rclifta pecunia non per cepta, ubercacé efleneccfliiriamannifecundi. Cum abhæredibuS alumno centu dari uoluiftet teftator,eamfcp pecuniam ad aliu transfer ri,ut in annum uicefimumquintum trientes ufuras eins fummæ perci peret alumnus, acpoft cam aeratem fortem ipfam. intra uicefimuin quintum annum eodefunfto,tranfmiiïumad hxredem pueri fidei* commiffum refpondi. nam cerram xtatemfortis foluendæ præftitu* tam uideri ,non pure fideicommifto relifto conditionem infertacum autem fideicommiffum ab eo peti non poffer, penes quem uoluit pc-cuniamcollocari.ppterhxcuerba, eam'qve ALVMNO ME0 POST AETATEAïSVPRASCRIPTAM CVRABIS REDDERE.fldeicÓmiflufn ab hæredibus petendum,qui pecuniam dari ftipulari debuerunt.fcd fi-deiuffores ab eo non petendos,cuius fidem fequi defunäus maluit. ■

Pater annua tot ex fruftu bonorum ,quæ uxori legauit, acceffura fi-lij patrimonio prêter cxhibitionem,quam æque matri mandauit, ad annum ætatis eins uicefimumquintum uxorem præftare uoluit. non plura,fed unö effe fideicómiffum,ccttis penfionibus diuifum apparu«' it.amp; ideo filio intta ætatem fuprafcriptam diem fundo, refidui tempo ris ad hæredem eius fideicommiffum tranfmitti. fed nó initio cuiuf(5 anni peti pecuniam oportere.quod ex fruftibus uxori datis pater fiIio præberi uoluit. cæterum fi pecunia annuam pater alimentisfilqdefti, naffet.nó dubie perfona déficiente cauffa præftandi uidetur exftinfta.

FIliumfamilias ex parte pure inftituit hærede, eiep fideicômiffum, dedit,amp;codéteftamentoiracauit.QVOD EGO LVCIVMTITIVM

HAEREDEM INSTITVI: ITA EVM ADIRE HAEREDITATEM VOLO,. SI 15 PATRIA POTESTATE LIBERATVS FVERIT.quaefitunieft,anâ cohar-

cohæredibus eins adita haereditate, Icgati filiofamilias dari dies ceffe-ritc* refpôdit.fi pure fitdatû. â cohærede filij pro hereditaria parte fidei commiffum pcti poffe. Menftruos denarios denos maniimiffis le gaint.quæfttum eft,cum abfentibus heredibus ex fenatufeonfnito H* bertatem fint confecuti : ex quo tempore cis cibaria debeanturt’re« fpondi. fecundum ea, que proponcrentur, ex co tempore his cibaria deberi,quo liberi effe caper unt.

SI fundus inibuâus relidus crit,querinir,qucmadmodum dari dc-beat.utrum ficut inftrudus fuit mortis tempore, an eo tempore, quo fadi funt codicilli,an quo peti caperitC'refpódit.ea,quibus inftru» flus fit fundusjCum dies legati cedat,deberi.

uti^-decé heres debebit. fed quando,dubitari poteft. ’‘utig? cum “S “^^ primum potuerit, amp;nbsp;dies cedir, à ab ipfo petitur.

QVod pupille legatum eft. QVANDOCVN QVE NVPSERIT: fi ea minor,quim iiiripotens,nupferit;non ante ei legatum debebi. mr, quam uiripotens effe caperit: quia non poteft uideri nupta,que uirumpatmon poteft.

VXori ex parte fextante heredi inftitute fubftituit,amp; heredum fi dei commifit, fi uxor heres non erit,dotem ei Sc alia quedam dari. poftmortem niariti uxor ante conditionem, amp;nbsp;prius quam adirer hereditaté, dcceffir.quefitum cft,an dies fideicommiffi, cum mo* titur, cefTifîc uideaturjdeoq^ heredibus eiusdebeatur ï'refpondi. fi uxor prius deceffit,quàm hereditärem adirct; uideri diem fideicom* milfi ceftifte.

^SEgatorum nomine fatifdari oportcre pretor putauit,ut ^quibus teftatordari ficriucuoluit,iis diebiisutdeturuel fiat.'dolum'c^ malum abfuturu ftipulentur. Semper au rem fatifdare cogitur, cuiufeun^ fit dignitaris, uel qua-rumc unlt;5 facultatum heres. ntc fine ratione hoc preto li lufuin cft.ficuti enim heres incumbitpolTeffioni bonorumnta Icga ddd iq ratios

tarios quoep carerc non debere bonis defunfti/ed aut fatisdari eis r tut û fans non detur,in poffeiTionem bonorum uenire praetor uoluit. ‘ Non folum autem omnibus legatarqs/ed amp;nbsp;fuccefToribns legatari orwm fatisdari deberejam conftanquamuis ifti non ex iiidicio defun-, fti.fedfucceflionis neccffitate.quaii ad xs ahenu admittantur. nbsp;nbsp;Sed

amp; procuraroribus legatariorum fatifdandum cft,eoq^ iure utimurpla ne fl ei, qui in poteftate alicuius erit,legarum fit.’cauebitur ei, cuius iu® ri fubieftus eft. Non folum autem legatorum nominehaeredes ca nentifed Ôcfucceflbreseorum.is etiam,cuiex fenatufconfulto reftitu-taefthxred!tas,nihilominusadcautionem compellitur. neenó St qui per alios hxredes exiftunt,uel honorary fucceffores ad fatisdarionein compelluntur. nbsp;nbsp;Plane fi quis omiffa ftipularióe litem delegate co*

*a!'s ncc *^^^^^^^5 eft.-probandum eft, *ceffare debere ftipulationem. Idenitpin ceffare fideicommilTis quoçprobandum eft. nbsp;nbsp;Si cui fit legaturn uel fideicó

’ miffum reiiâum,amp; fi id perdidiflet,rurfus reliflum .• uideamus,an fa« tis fequentis legati uelfideicommifli perere poffit. mouetquæftioné,: an fideicomiffum hoc fine legatum debeatur,0i:quoties debeatur,amp;an ipfe legatarius cancre debeat fe non pcrdirurumS De his omnibus ex« ftat refetiptum diui Pq ad lunium Mauricium tale. Clodio Strudul® fecundum ea,quæepiftola continentur, legara fine fideicommifta ex teftamento Clodq Felicis præftari debent citra neceflitatem cauendi, nihil ex hisdeminuturum fe nam quodfidci hxredis ab eodeni tefta-tore commiiTum eft,ut fi Struftulus perdidiflet.quod ci in teftamenro reliftum eft,rurfus hæres ei id reftituerctmo co pertinet,ut ant Struß« lo priorum legatorum nomine farifdatio imungenda, atit onerandus fit hæres in infinito,ut quoties is perdiderit,reftituere ci tantundem de beat-fed utperfideicommiffumpofteriusduplicatalegata eins iiidc-autunnce amplius ad periculu hæredis pcrrineat,fi quid poftea ipfe co-fumpferit,cxfoluto ei poftcriore fideicómiffo. Refcripto ergo ofte fum,legatariumhxredi non debere cauete fenon perditurum. uerfa nice an hæres de fcqueti legato hue hdcicOmmiftb cauere debeat,qux ritur.amp;putem nonoportereeicaueri.cuinfuoarbitriohabeat,neper-dat id,quod fibi reliflum eft.-quamuis fi quis inf^xerit,quod fub con ditione reliflum eft.dicere debcret fatisdationem exigendam.certe fi« ne ex affe,fiue e x parte quis legarum debeat,cauere debet.-fiuc inftitu# tus fit hæres,fine fubftirutus. nbsp;nbsp;nbsp;ßelliftime quæritur, an hæc ftipula«.

no merementum ex fruflibusuel ufurisfentiarc’ikrefleplacuitex mo ra incrementum habituram ftipul3tionem,ut id,quod oportebiqcom præhendat.. Si quis fub conditione legatum ftipulatus,pendente cq dl none decefler it,ftipulatio euanefcit.-quia legatum nó tranfroititurt.

TIT. III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.1437-

amp;hiiic ftipnldtioni eafdem cauffas amp;nbsp;conditiones inefTe feiendtim eft. proinde fi qua fit exceptio.quae perenti legatum opponi folct i eande ex ftipulatu quoeg agenti opponendaeffe placet. Procuratori eins, qui ablens elle dicitur,fi ftipulanti legati nomine refpódeat hæres.’Ofî lins ait, ira caueri debere.fi is, cuius nomine cauet, ni trat ; uidelicet ne teneatur illo ante defundo. Item quæritur, in bac ftipulanone utrumipfx tes iieniant.qnaî legatee funtran nero precia canimf amp;nbsp;eft ûcriusjnhanc ftipnlationèm res uel preciadednei. Si decern, qnae iri area étant,mihi legata finrA tibi eorum ufusfrudus Jegatus fit ; fi pure utrieç legatum fit reliftumûs.ciii proprietas legata eft,ipfo iure de cem uindicabitfruduarium autem ex fcnatufcôfulto aduru amp;nbsp;quin^ ufumfrudû periturum côftat.Sedcunldccem uindicat proprietatius; perexceptionemdoli répeîlitur,qua fruduarins de reftituédisquincÿ hæredi cauit. Plané fi deeem aureorum pofleffionem legatarius habe at,-A4arcellusait,dandam uelharredi ,uel fruduario utilem adionem in legatarium.-fi modo ei caueatut.fed fi fub cobditione ei deeem lega ta fint.-fruduarium interim deeem oblata cautione habimnim.legata no uero,cui proprieras relid.1 eft,intérim legarorum ftipulatiopræftâ da eft.Sed amp;nbsp;fi omiferit ftipulationem.-exiftcnte conditione,ad exhibé dum cum pofTe agere,Marcellus air.fed fi ignorans hærcs legatum de cem fruduario deditrad exhibendum eum nô teneri palam eft. fuceur rendum tarnen legatario aduerfus frudnariuni;Marcellus ait. Si ad fifcum portio haerediratis peruenerit, ceffabit ifta ftipulatio: qui nee fo ktfifcus fatisdare. Qui minorem partent hærediratis poffidet, eu ex maioreparre hærcs fit.-fiquidem ipfo iure minuatur portio hæredi* tâtis:feciirior erit hæres nc«^ enim ex maiore parte ex ftipulatu tenet legatarijs,quant ex qua hæres eft. Si uero nome quidem hæredis apud cos integrum nianeat,uerunramen minus effedu habeant hsredita» tis,amp; cauerint legatorunt nomine, uidentur onerari .-quia ipfo iure pro ca patte legata debent,pro qua hsredes funt. fed erh æquiOimû eft, no maiorent partent legataris foluere,quâm cuius habentemoluments hocautent enen it, cum hærediras pro aliqua parte ex Trebelliano refti tuitur.nd pro rata exonerandi funt hæredes eins partis nomine, cuius einolumentum fibi ablarum eft. nbsp;nbsp;Siei,qui inalterius poteftateerit,

incerta die leg.tfum fuerincanebitut ei, qui habet cum in poteftate, no præcife,fed fub c0ditionc.fi cum eius legati dies cedit,in poteftate fit. cieterunt fi fui iuris inucniaf ur.dniquum effe uifum eft patri cautum ef fc,cunialijleg3tudebearur.quan^ S^fi finchac adiedione caueretur, ncruntimen exceptione patrent Uel dominum fubmoueremus,fi exi-ftentis conditiojiis tempore non habeïet eos in poteftate.euenit tante fecundu

fecundum hoc, ut in cafu non fit de 'legato cantum. nam fi exiftentis conditionis tempore fui iuris fint.non erit caiitum.

NEc fi fortc uelit pater caiiere,ncmjnem amplius petituru; com« pdlendus erit hxres legatum,qnod iam filius petete poteft,alij, ^ ciiidebctiir,cxfoluere.

SEd amp;nbsp;ipfis,qui funt in poreftate,cauendum eft.qiicmadmodum fo letcaueri,fi eademres duobus fubdiuerfisuelcontrarijs condirio-nibus reliâa fit.duobus enim fatifdatur.fed in utroq; cafu qfdempet' fonis fatifdationem fubituris.

SI ex caufla fidcicommiffi fit apud aliqué hxreditas.nec legatoruin nomine fatifdetin poflcHionc aduerfus eum legatarius mittitut.

POftquam hatres ab hoftibns captus eft: conditio legati, cuius nomine propofita ftipnlationecautum fuerat,exftitit. fidduifores interim teneri negaui: quianc^ ius, ne^ perfona effet, ad quam ob]i= ganda uerba ftipulationis dirigi poffïnt. nbsp;nbsp;Imperator Marcus Anto»

ninus lulio ßaibo refcripficeum, â quo res fideicommiffæ pcteban* tur,cum appellaflet,cauere;uel finon caueat, ad aduerfariu transferri pofleffionédebere. Kefte placmtpnncipi poft pronocati one m cautio né interponi.quod cm ante fcntentiam,fi petitionis dies moratct,fie* ri debuinamitti poft uidoria dilata petitione non oportuit. fed quare non caueat de fideicommiffb,qui prouocaueritc' fi caueret aduerfari-us,ad eum poffeffionem effe transferendam refcripfit, cum alia fit edi fli conditio, non enim cxigitnr alcgarario nice mutua cautum.fcd ui* cari a cuftodix gratia pofleflio datur;amp; qui obrinuit.in pofleffioné per prætorem aut præfidem inducitur.fed pretor quidem in omnium re* rum pofleffioncm,qux in cauffa hxrcdjtaria permanent, omnimodo fideicommiffi feruandi gratia effe permittit; princeps autem earfire* rum nomine, de quibus fueratiudicatum,mutuas admittit cautio* nes. ficuti cum de bonis fuis confi^endis filius accepta bonorü poffef* fione cauere non poteft,quia denegamus ei aftiones: defertur condi* tio cauendi fratribus ex forma iurifdidionis,quod ex porrione fratris confecuti fuerint, cum bona propria conferrecœperint,fe reftitutu* ros. fed fi necipfi cauere poffint.utiliterprobatum eft, uirum bonum ab uttaqß parte eligendum,apud quem utfequeftrem friidus deponan tur, qui^’ utiles aftiones àprærore datas exerceat. poffeffio autem ex refcripto fupra relato non aliter ad eum, qui fï4cicómmiffum petit.

*14-89 transfeïtur,qiùmfi caucri6;tametfi maxime adnerfarin? nonperin= opiarn, fed per contumadam cauere nolucrit. fed fi is,qni uit it, non poffit cauere.uel res deponenda,uel inrifdidio reftituenda erit. Si di es aut conditio ad legati feu fideicommiffi petitionem adionemûe differri dicatur, Scideo fatifdatio defideretur,hæres auté per calumnigt; am poffulari contendatA reliftum neget; nó aliter audiendus crit,qui cauere poftulat,qudm fifcripturam^quam rel 1 dam adfirmet;exliibu« erit. Cum quærebatur,ubi fideicômiffi feruandi cauffa caueri opor teret.-imperator Titus Antoninus refcripfit/i domicilium Romx non haberet barres,amp; omnis hærediras in prouincia effet.-ad fatifdationem fideicommiffi nomine in prouinciamfideicommiffanum remitren-dueffe.quarefibaeres in eum locum cauendi gratia remitti defideret, ubi domicilium habetdegatarius autem ibi caueri poft ulet,ubi eft hx reditasmon erit hxres remittendiis. idfcp amp;nbsp;imperator Titus Antoni« nus refcripfit. quibus literis adiedu eft, ff bona iam diftrada funt, uel teftatoris permiffu, uel concedente Icgarario; pretium eorumfidei« commiffi feruandicauffa in depofito habendum.

SI quaudö incerta fumma eft fidcicomiffr eins,qui cognofcit, taxa* tionequo^fideiuffores petuntur. Admonendi autem furnus, rebus publicis remitti folere fatifdationem fideicommifforum,etiani fi quando neceffitas dandi intercédât, repromiffio plane exigenda eft, uoluntatidefundi ftatumiri.

Fllionelfemofub conditioned pâtre dominoûe hærede inftitutó legatumeft.huius legati fatis petere nó poffunr.fed pendente con ditione emancipatus uel manumiffus,fi fatis petant; quæritur, an au-diendi fint, ne beneficium patris dominine ipfis onerofum fit: an fibi imputare debcat, qui dederint eis poftulandi aduerfus fe facultatem^ fed melius eft per mediocritatem cauffam dirimere, ut cautioni tan* turn cum hypotheca fuarum rerum committantur.

CVm Icgatorum nomine fatifdatum eft.ftmul ac dies legatotum nomine ceffit.protinusqfdemdiebus etiam ex ftipulatione de-bentur. ix. PAVLVS.

NOn tamen,ut ftatim peti poffint.deberi em dicimus,ó(: quod die certa præftari aduerfario oportet,licet dies nondum uenerit.

SI â te hærede legatum mihi fit fubconditione,tu'c^ poftquam adie ris hærcditatem,fatifdedcris.lcgatoram,amp;poft mortem tuam an-r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cee teadi

te aditam tuam hxreditatem conditio legati exftiterit; Sabinus air,fl-dciiiffores mihiteneri: quiaomnimodo dari oportet legatum,amp;fi in tem effet conceptaftipulatio,

SI Icgatarq aduerfus me inpoffeffionemJegatorum feruandornm cauffa miffi fint, amp;nbsp;procurator, nel quis alius mco nomine caucrit; perinde mihi prætor accórnodat interdidum, quo iubentur difcedcre legatarrj de poffeffione,ac fi ego cauiffem.

LIcct,ut non petat cautio,conditio teftaméto adferipta fucritmon uidetur conditio.amp; ideo,licet defiderauerit quis caueri fibi,non ui detur conditionedefeâustquiapoftquàm remitti talem cautionemiu te publico placuir,nec onus cautionis fequit,ne^ códitio inteUigitur.

EI quolt;5, cui Icgatorü aftio datur in eö, qui prætermiffa inftitutio» neabinteftato poffidethæreditaté,Iegatorû nomine fatifdatur: amp;nbsp;nifi fatifdetunin poffeffionem legatorum feruandorum cauffa mit-tetur nam har qiioqp prætor perinde falua effe uult,at^ ea,quæ iure ci luli debentur.idem Ariftoni placet.

HAccftipuIatioamp;in fideicommiffis locum habet, fi pure fidet-comnuffum fit reliftum, nel ex die certa, nel fub conditione; fi» ue res aliqua, fine hæreditas, fuie ins aliquod relidum eft, nbsp;nbsp;nbsp;Dinus

quolt;$ Pius rcfcripfitrquotics euidens res eft, utcertum fit, nullo mo? do fideicommiffo locum effe:per quam iniquum äre/upenucua cau |ione onerari hæredem.

ETiamde præfenti legato locum habet hæc fatifdatiorquoniam nonnulkas moras exercitio iudici)habet. nbsp;nbsp;Si amp;nbsp;ab hærede infti-

turo legatorum fans acceperit legatarius, amp;nbsp;à Trebellianco fidcicom-miflarioaitracç quidem ftipulatio com mittetur,fed exceptione fe tue bitur hæres ;quia cauerenondebuit. fed fiparshæreditatis reftituta (it;ab ntrolt;5 cauendum eft, Etiam fi ab inteftato debeaturßdeicom miffum.-locum habet hæc ftipulatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

SI duo eiufdem nominis de legato contendant,-utrif^ fatifdaturu: nee onerari hæredem, cum poffit cofdé fideiufforcs ad utranqj ftr-pularionem adhibere; quiamp;ipli non onetantuc,cum futurum fit, ut uniteneantur.

TIT. nil. .t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1491

lab uno ex bæredibus legatorum fatis accepen'mus,cum ab omni bus hæredibus nobis legatu effet, Ôc pars cohæredis adcrefcat pro« nnflbri; in totum fideiuffores tenentur, fi folidum legatum lus coe» peritdeberi.

aVæ filium Icgitimum relinquebat,pattern cundem'q^conlibcr« turn ex affe fcripfit haeredem ; fideicp eius cómifit, ut quidquid ad eum ex hxreditate eius perueniffet,cum morcretur,reftitueret fi= lioteftatricis nepotifuoAhæcuerbaadiecit, SATIS a' SEiO PATRE MEO EXiGi VETO, quxfitumeft.cum 111e Seins fubftantiamfua diffi pet A uereatur pater fideicommiffarq,ne inane fideicommiffum con ftituatur: an ad fatifdationem fidcicommiffmomine pater defunäa: compelli poffitbcfpondit.fecundum ea,quæ proponerentur,nó com pellcndû cauere. Idem quaefijt. cû teftatrix apud maritum fuum,ex quo filiü reliquerar,res depofuiffet,non exafta cautione depofitionis: an ea res patri hæredi reftitui deberet.an uero, quoniam emolumen« turn torinshærcdiraris adfilium defunöae reuerrideberet,apud mari« turn remanerct,apud quem dos remanfiffetc' refpondit. quod mulie« ris manfiffet,nee in dote fuiffet; reftituendum eflè hæredi, nbsp;nbsp;Turor, qtii amp;nbsp;coheres pupilh erat. abfente pupillo,cum admonèrent eum 1e-gatarrj fideicommiffi nomine,in folidum ipfe cauit.qiiæütû eft, an in pupillum adultum faduni danda fit utilisadioc’ refpondit,dandam.

VT IN POSSESSIONE LEGATORVM VEL fideicommifforum feruandorumcauffa effe liceat. Tit. IIII.

11 qnis,cum netitus effet iatis accipcre,acccpcrit;an repc-^'ti fatifdarioifta poffit,uthæiescondicatliberationem?

amp; fi quidem feiens hærcs indebitum eau it; repeteré non ji poteft.quid deinde fi ignorauit remiffam fibi fatifdatio= nemr'poteft condicere.fi uero hoe non potuiffe remitti credidcrit: nunquid condicere poffit, qui lus ignorauit:' adhuc tarnen benigne quis dixerit fatifdationem condici poffe. quid deinde,fi com miffa fit ftipitlatiof fideiuffores putamus exceptione uti poffe,angt;nó ? Sc magis ert,ut utantur exceptionerquig ex ea Cauffa inrerceffit fatifda tio,ex qua non debuit. nbsp;nbsp;Nonexigic prætor, ut per hærede ftet, quo

um non flare,qno minus ei caueatur. quare fi non fiierit,qui interpd-ktur cautionis nomine,hoccftis,aquo legamm fideióecommiffunt rcliâû eft.omnimodo potentlegatarius amp;fideicómiffarius inpofleflï onem ex hocedifto mitti:quiauerum eft,per cum, cui caueri oporte* bat,non fieri,quo minus caueatur. num tamé à fatifdatio debet offer* n fegararioffed fufficitJiue defiderauerit, amp;ei non caueatur; fiuenon habcat.aquo finis defideret. Sidebitori hberatio fitrelifta.-noneft exigenda cautio.quia habet penes felegatum. quippefi conueniatur.’ eXceptione doli mali uti pofiit. Ei,cm Icgatum folutum eft, cu con* ftetlegatum nó deberirdinus Pius ad Aemilium Equeftrem refcripfir, non debere prætorem fatifdarionem admittere. Tune ante aditam haereditatem fatifdandum de legatis eil,cum adhuc dubium êft,an h« rediras adeatur.cæterûfi certum fit repudiatam,ucl omiflam hæredi* ratem,ucl abllentos neceffarios haeredes.-fruflra hoc ediftum implora tuncum certum fit Jegatum uel fideicommiffum non deberi.

SI autem certum fit hæreditatem needum aditam fuiffe.-nee fatifda tio,nec poifeffio locum habet.

SI is,à quo fans petitur, offer at cognitionem,^ dicat, HODIE GON^ ' STAT DE FIDEICOMMISSO, HODIE AGAiMVS.dicendûeftjCeffarç fatifdationc. cum poffit ante de fideicommiflb,quàm de fatifdatione conftare. Nee non ilia cognitio imploranda ent ab hærede, fi for* te dicatur per calumniam fatis pen. hoc enim commune eft omnium fanfd.ationum.diuus enim Pius refcripfit;eum, apud quern fans pen' tur,debere explorare,num per calumniam fatis petatur.de qua re fum matim debet cognofcere. Si procurator fatis legatorum defideret; fiquidem mandatum ei fitmon habebit necefle de rato cauere,fed erit ei fatifdandum. fi uero dubitetur, an mandatum fit,uelnonfit;dera* to cautio critexigenda. nbsp;nbsp;nbsp;Si feme! fuerit farifdatum; qutelitum eft,

anenam rurfus cauendum fit, fi forte dicatur egenos fideiuffpres efle.-datosfätmagis eft, ut caueri non debeat, hoc enim diuns Pius refeti* pfit Pacuuix Licinianœ. ipfam enim facilitati fuæ expefum ferre debe' re,quæ minus idoneos fideiuffores aceperit.nelt;5 enim oportere per fm' gula momenta onerarieum, a quo fatis peritur.

niI. PAPINIANVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

PLané fi noua cauffa allcgetur; ueluti quod fideiuffor deceirerit,aut etiam rem familiare inopinato fortune impetu amiferit;squum erit pr^ftari cautionem.

TIT. Il II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;149;

IS,cui legatorum fideiue commifTonim nomine no canetur, miflus in pofleflione nunquam pro domino effe incipience tarn poffeffio - return ei,quim cuftodia damr.neq! enim expellendi hæredem ins ha« beefed fimul cum eopoffidereiubetur,utfaltem tædio perpetuæ cu« ftodiæ extorqiieat hæredi cautionem. Si alius damni iniedi nomi ne miffus fît in poffeffionem, alius legatorum feruandorum cauffa: ‘poffe cum, qui legatorum feruandorû cauffa in pofïeflioncm miiTus €ft,eriam damni infedi fatifdare.qui fi fatifdederienon aliter decedere de poffeffione debebit, quam ei fucrit cautö etiam eo nomine, quo fc damni infeâi obligauit. Si plures Icgatarrj mitti in pofleflione de» fiderauerineomnes ueniredebent in pofleflione.is ein,quiex cauflalc gatorum poffidet,fibi,non alrj poffider. Alia caufla eft,cum cred itérés ’rei feruaudæ cauffa mittunturin poffeffionem.namis.qui poflidet, non fibi,fed omnibus poflidet. Qui prior miffus eft legatarius in poffeflionem,non præferturei.qinpoftea mittitur.inter legatarios enim nullum ordinem obfcruamus, fed fimul omnes æqualiter tue« mur. nbsp;nbsp;Pqft^ rei feruandae cauffa creditores poflidere cœperuntje

gatorö feruandorûgratia miffus in poffeffionem,creditoribus potior non habetur. Qui in poffeffionem legatorum feruandorum caufla mittitur t in poffeffionem quidé rerum haeredicariarum omnimodo iienict,hoc eft earum,quæ in cauffa hæreditaria manent. earum au* tem,qux in cauffa hæreditarianonerunt;nonalidsmittitur,quâm fl dolo inalo in ea cauffaeffedefierit.-nec femper, fedcauffa cognita. gt;nbsp;• nbsp;nbsp;Bonorum autem appel latione hx res comprxhenfx uidebuntur,

'quarum proprietas ad hxredem pertinet. fed amp;nbsp;fi ueftigales agri fint, amp;nbsp;fl qua pignora teftatoridatatincoruquo^ mittetur pofleffionem. fed amp;nbsp;in partus aucillarû, amp;nbsp;fœtus pecorum, item fruâus,æque omni modo legatarius amp;nbsp;fideicommiffarius mittentunfed amp;fl rem aliéna m defnndus bonafide emcrittin poffeffionem eius mirtendum lega# tarium conftat.nam amp;nbsp;fixeres in cauffa fixreditariaeft. Sidepofita •res apud defunflumfuerit, uel commodata .’locum miffio non fia« bet; quia non flint iftx res hxreditarix. nbsp;nbsp;nbsp;Si ex duobus hxredibus

alter fatisdarc fit paratus, alter nontin partem eius nuftio locum utiej habere debet. Miffi itaque legatarq impedient etiam ei ,qui fa» tifdedit,reiadminiftrationem.quarc fuadendum hxredi ent,utin affem fatifdet, ne adminiftratio eius impediatur. nbsp;nbsp;nbsp;Si ab impuberis

fubftituto legata nntreliâa,.amp; impubes decefferit; miffio no folum in ea bona,qux teftatoris fucrunt,uerum amp;nbsp;ea quogj, qux impubes ad quifluic, locum fiabebit. nam fixe quoque hxreditaria funt. uiuoau» . 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cec iq tern

tem impubere: neque miffio, iieque fatifdatio locum habet. Si hæresnonfir.àquo fideicommifl'umreliäiimeft.fed altérais nomis quot;nbsp;nis fuccelTor.'dicendum eft,utedido locus fit,amp;dolus eius fit æftiman« dus fed amp;nbsp;fi hæredis hæres fit^qui dolo fecit. æquenocere debebit.

Doluni acciperedebemus eulpam latam,nec omnem dolum/ed qui in neeem legatariorum amp;nbsp;fideicommiffariorum fadus eft. Im= perator Antoninus Auguftus refcripfit,certisexcanflis etiaminpto pria .boni hæredis legatarios amp;nbsp;fideicommiffarios effe mittendos : fi poll fcx menfes,cum aditi pro tribunali fiierinthi, quorum de ea re notio eft,nec fuis fadum eft.indec^ frudus percepturos, quoad uolungt; tatidefundorûfatisfiat.quod remediû feruabiturSc aducrfuseos,qui ex aliqua caulTa fideicommilTo moram faciunt. Sarisfadionis ner burn,licet latins paret^tamenad exfoluendum legatum refertur. pros inde amp;: fi remiffa fit fatisdatiojefcriptu locum habebit ; quia mora fit folutioni. Sex autem mcnfium puto continuum tempus,non pof* felTionum computandum. Ceflatum nonaccipimus,fi pupillustu-torem non habeat^nce curatorem furioftis nel adolefcens.nam fruftra tio non debet huiufmodi perfonis nocere,quæ funt indefenfæ. certe fi iacuerit hæreditas aliquo tempore.hoc tempus de medio trahendum eft. Qiiæri poterit,an in uicem ufurarum bi frudus cedant.quæ in fi deicommilfis debenture amp;cum exemplum pignorum fequimur :id, qiiod ex frudibuspetdpitnr,primam in ufuras,mox fi quid fuperflua eftjn fortem debetimputari.quinimó amp;fi amplius,qiiam fibi debet, perceperitlegatarius.-exemplo pignoratitiæ adionis etiam urilis adio ad id refundendum dari debebit. fed pignoraquidem quis diftrahere potell.hic autem frui tantum ei conllitutio permifit, ut feftinct ad fen tentiam. Qui legatorum fecuandorum cauffa in polïelTionem mit titur ; amp;nbsp;frudus euftodire, amp;nbsp;estera debebit.amp;ratio quidem eft, hsre« dem eolere agrosA frudus redigere: fed euftodire legatarium frudus oportebit,ne ab barrede confumantur. quod fi hsres frudus nolit co* gcre:per mittendumerit legatario cogere frudus, Siicoados conferua-re. quinimo amp;nbsp;fi tales fint frudus,quos primo quo«^ tépore ucnireex* pediat.-uendere quo^ legatano permittendum eft,amp; precium feruarc. In carter is quoej rebus hsreditarijs milïi inpofleflionem hoe erit offi • ciü,ut umueifas res hsreditarias colligat,amp;ibi euftodiat, ubi domict hum defundus habuit.amp;fi nulla domus fit: habitationem conducat, nel horreum quoddam,in quo res colleds euftodiantta. amp;nbsp;puto ita 1c gatariirm euftodire res hæreditarias deberemt neijhsredi auferantur, Be^depereantjdetcrioresiic fiant. - Quodfi ex conftitutione guis

1495 in polTeffioncm mirtatnr.-ciirandum eft,ne uis fiat utenti amp;nbsp;fruenti le-gatario. Satisfieri uoluntati defnridi fic accipimr.-quoad uoluntati defunâi,uel ex amp;udibus,ucl aliunde fatisfiat. Conftitutio auteni diui Antonini pertinet ad cos, dquibus utiliter fideicommifTum reli= flu eft.quamuis hæredes non fint, par enim util iras eft. In pofleffio-nem miffus legatorum feruandorum caufla, fi lirem co nomine con« teftatus firmon antedecedere poffeffione debet, quam ei pro lire fue» rit cautum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Miflus in poffeffionem, ft non admittarur,habet in«

terdidum propofirum.-aut per uiatoreni, aut per ofticialem præfedt aut per magiftratus introducendus eft in poflciTionein. miftio auteni locum habebit,non tantum ft quis idipfum, quod legatum eft, roga« tus fit.-uerumetiam fi quid uel ex eo.uel pro eoreftituere fuerit roga« tus. Si Titio pure legatum fuerir,S: fidci eins commilTum fub con* ditionc.ut Sempronio reftituerer .• non inique prætorem ftatuturuni lulianus fcripfit, ut ft antc,quam legatum confequatur legatarius, fi-deicommiffi conditionalis fans non det; magis Sempronio det Icgati perfecutionem,ut is legatario fans det, déficiente condi tione reddi de cem.fed amp;nbsp;fi acceper it Titius abhaerede decern : aequum efle lulianus ait,cogi cum inuicem fatisdate,aut ipfa decern tradere, amp;nbsp;Semproni-urn Titio cauere.amp;hoc iure unmur id enim amp;nbsp;Marcellus ait. quid er* go fifie legatum fub conditione fttrelidum amp;nbsp;fideicommifliim, neqj fideicommifli fatisdetunaequiflimum eritfideicommifiarium nomine legati fatis accipete ab hærede, fi ei legatarius non cauea t ; fcilicet, nt amp;nbsp;ipfe legatario caueat.quod fi iam accepit legatarius ab hærede fa tis;decernendum eritex ca fatisdatione magis fideicómiflario, quam legatario dandam aöiönemdn eum fcilicet cafum,quo fideicommif-fi eius códitio exftitit.ipfius etiam legati perfecutio danda erit fideicó« miffariOjfi nondum folutum eftA conditio eius exftitit ; fcilicet fifuc titfideicomniiflarius paratus cauere bgatario.

SI pecuniæ numerat« ufusfrudus Icgatus effets in teftameto eau tum,ne eo nomine fatisdaretunproprietas legata non eft,fed lega tario permittendum fatis darc,amp; ufumfrudum pecuniæ habere.amp;pro cedendum eft in hac propofitionc. fed nullæ practoris crût partes ; quia nifi fatisdetur, agi cum hærede non potent. nbsp;nbsp;Qui fideicommifli fet

uandi caufiTa in poflelfionem milTus eft.-non prius de pofleflione difce dere dehet,qn^m ei fideicommiffum folutum,aut eo nomine fatisda turn fucrit.nam quod fi Integra re fieretdnpofleflionem non nuttere cee fiq tut

DIGESTORVM LIB. XXXVL

CVm ucnter in pofleflionc eft:nnUus legatorum feruandorum caulTainpoflemonéelIê poteft, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

VIII. PAPINI AN VS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

SI legarorum fatis non detür. reftitutahærcditatc, in earum que-que rerum pofleiTionem legatarius mitrendus erit, quæ dolo maloeiuSjCui reftitutaeft hæreditas,.inhæreditaria cauffaefledefie= runt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

Sin nulls fint res illshsreditarisjnquaslegatarqucl fideicómifla« rij mittantur; inrem quidem hsredis mittinon poffunt, fed pet prstoremdcnegatashsrediadionesipfiperfcquentur.

SI fideicommiflbrum uel legate am feruandorum canfla mi^us in pofleffionem cam remtene .j.qusmibi per fideicommiffum rclifta eft.-squiuseft.me earn haoere potins,cui ca ipfa relifta eft, quim te, qui alterins fideicommiffi nomine ingreffus in earn es. nam amp;:fi mihi fub conditione legatumfit, dem medio tempore in pofleffionem eius faftus fueris legatorum feruandorum canfla, deinde conditio implèta fit; non denegabiturmihi eius rei Integra perfe« cutio.ficenim,amp;:fiftatuliberurnex eadem caufla poffidere cœpifles;

Si rei feruands cauffa in pofleffionem miffus fit proprius credit tor hsredis,amp;: rei per fidcicommifliim mihi relids adeptus fuerit pof» feffionem; nihil me Isdi exinde oportcrecóuenit.non magis,quam fi ab jpfo hærede earn rem pignori accepiflet.

MVniciptjs fidei commiflum relinqui pofle, dubium non eft. fed fi non caueatur: adneefus municipes quidem, non dubitamus ex hoe edido iriinpofleffionem poife.ipfosuero municipes,fi his nó caueat,non idem eos adfecuturos: fedextrario remedio opus erit. uidelicet ut decreto prætotis ador eorum in pofleffionem mirtatur,_,

QVamuis minima res legata fit, iiel per fideicommiffnm rdifla: tarnen fi non foluatur ab hxredc,ucl eo nomine caueatiir,cum caueri oportcatan poffeffionem omnium bonorum,qux ex ea hatte« ditate funtjegatatium fine fideicommiffarium prstor legatorum fet uandorum cauffa mittit.

QVæ legatorum feruandorum cauffa in bonis eft,in cauffa uefcen di deminuet.-fi filia, neptis,proneptis, uxorue fit, nee nupta fit, nee fuum quidquam habeat.

INterdum licetdolo malo fecerit hæres,quo minus res in cauffa hae reditaria maneant: non potent in poffeffionem earum legatarius mitti;ueluti fi locum religiofum fecerit,aut quid publice confecraue* rit,permi(ru fcilicet Imperatoris.-aut aliquem non in fraudem credito lismanumiferit.

FINIT QVINTA PARS DIGESTORVM feu pandeihirum ,de teßü!:Knt(s,de(l; ijs,lt;lu£ ex aufft tefiimentorum pendent.