Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

^INSTITV TipNVM IMPERIA/ liQ, flue(fi mails) Elcmen-torum iuris prudétiae, * ‘

jNftitùti5cs,hæ Iquævocâtur in liure ciuili, lufti niani principis nomine ædùæ, led àTnbonia-

no tarnen dodisq; al ns vins có-pofitæ,ettam Græcc feriptf lub codera prorfus inteUeâu repe-riuntur,nifi quia ritus quidam, cofuetudmei^ue Romanorum véteres vberius aliquanto amp;nbsp;la-xius in Græco ipfo quàm in La tino codicc refer untur,vt pere-grinis hominibus atq; à Roma-norurn more confuetudincquc alienis rcs tota penitus innote-fccret.

ac trium' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* Antj phatorfemper Auguftus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cue-cupidxlegumiuuentutiS. nbsp;nbsp;nbsp;*deeft

Mperatotiam cue. maieftatê, nö folS armis dc' coratà,fed e» tiam l£gib9 o» portel effe ar' mata;vtvtru' (^ tempus, GC benorö,óC pa cis, reële pofTit gubemari: amp;nbsp;pm' ceps Romanus,nó folQ in hoftilibus

ptælps viclorexi(lat,fedetiam per legitimos tramites, calumniantium inquitates «xpeUat : amp;nbsp;fiat tà iuris a q religio»

PROOEMIVM r«ligiofi(Tïmus,quàm villis hoftib? triumphator magnificus. Q_uorum vtrancp viam cum fummis vigilfis, fummaeßpeouidentia, annuéte dro perfecimus.^Et beUicos quidem Ei' dores noftros Barbarica: gentes fub *'ub iuga noltra reda5ae*cognorcunt:amp; »Jgo tam A phrica,quam alia: innumeræ noftro prouinciæ poft tanta temporüfpa' tlcdu/ tia,noflris vlftorqs à coeklli numv ^ægt; ne præftitis, iterû ditioni Romand, noüróqj additæ imperio,proteftan' tur.^Omnes verb populi legibus ta â nobis promulgatis, quàm côpofi' tis,regütur.q Et cilmfacratifTimas conrtitutiones antea confufas, in lui eulentam creximus confonantiam: tune noftram extédimus curam ad immenfa veteris prudentiç volumi' na: amp;opus defperatum, quafi per medium profundumeuntes, cœlefii fauoreiam adimpleuimus.tiCumcp hoc deo propitio peraCtu eff ;Triboi niano viro magniflco,maginro amp;nbsp;* ex quædori* facri palatn noftri,necn5 qnæ- Theophilo amp;nbsp;Dorotheo viris illu^ liori. ftribus antecefforibus*noflris(quoz ^auiC' mm omuiù rolcniam, amp;nbsp;iegû tcié» tiam,

INSTITVTIONVM. J tiam,8c circa nodras iufïïones fidé, fefTorfc iamexmultisrerum argumétis ac» busJ. cepimus)conuocatis, mandauimus antefe fpecialiter, vt ipfinodta amhovitai denti» te,nodrifq5 fuaftonibus intlitutiSes b9,fcu componerent: vtliceatvebis prima prsfii kgiim cnnabula,non ab antiquis fa- dëtib? bulis dircere,fed ab imperiali fplen- Q prin dore appetereÄ tarn aures, q ani' cipem mi veftri nihil inutile,nihilt^perpe' locü Î rampofitü,redquodinipfis rerum cöuê» obtinet argumentis,accipiant.Et qd tibus priori tempore vix poll quadriéniû publv prioribuscôtingebat,vttuncconflilt; cis ob* tutiones imperatorias legerent: hoc tinent. vos à primordio ingrcdiamini:digni E.P» tanto honore, tantaqj reperti fœiici-täte, vt amp;nbsp;initium vobis amp;nbsp;finis le* gû eruditionis, à voce principali 431 cedat.^Igitut poll libros quinqua* ginta L)igellorum,feu PandeilarS, in quibus omneius antiquum colle-ftum efl,quos per eundem vir5 ex* celfum Tnbonianum,necnon amp;nbsp;cæ* terosvirosilluflres ÖC facûdilTimos confecimus;in hos quatuor libros e* afdem Inllitutiones partiri iulTimS;

PROOEMIVM INSTIT. ma elemencaân quibus breuiter ex' pofitum cft, amp;nbsp;quod antea obtint' bat,amp;cj^uodpofteadefuetudine in' umisratu, ab imperiali remédia illu' minatumefi.Qiia« ex omnibus an» tiquorum Inftitutionibus, amp;præd' puè ex commentarqs Caq noliri tâ Inftitutionum, quàm rerû cottidia» narum,alqfque mulcts cômentarqs compofitas,cùm très viri prudentes prçdifli nobis obtulcrût:ôlt; legîm?, amp;nbsp;recognouimus,Ôi plcniffiniû no ftrarumcöltitutionumrcbur eisac' cômodaui'mus.^Summa itaep ope» Si alacri fludio bas leges noitras ac» tipite: Si vofmetipfos fie érudit os cliêditejVtfpes vospulcherrima fo' ueat, totolegitimo opéré perle cio, poffeetiam nofiram rempublicam m partibus eins vobis credendis gu» *CP. bernari. Datum Confiantinopoli* xf.Calen.Decéb.D.luftiniano PP. J11. Gons.

TryiJ^^^^^u^^A rum,D. 1 uflinianifacratifs. ,j.^««.,i/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prindpis. Liber.I.

amp; perpétua voluntas,Zx^if/tÿ« lus fuum vnicuique tri' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Ç; buens.*^ luris prüden- * tri' ƒquot;■*quot;»»

humanarutnrerumnotitia,i'ufti af que inîufli Rientia.^His igitur gene rallier ccgnitis,amp; incipientibus no/ bis exponere iura populi Romani; ita maxime videntur pofTe tradi cô' modiffimè,fi primo Icuiac fimplici via,port deinde diligentiffima atque exaêliffima interpretatione fingula tradantur: alioqui fi itatim ab initio rudern adhuc 8c infirmum animum ftudiofi,multitudine ac varietate re» rum onerauerim9:duorü altera,aut defertoré ftudiotum efficiemus,aut cü magno labore fæpe etiâ cia difti» dentia,quæ pkröqtiuucnes auertit, ferius ad id gducem9, ad q3 leuiore via ducts,fine magno labore,öc fi' neslladiffidentiamaturi^pduci po tuilTet.flluris præceptafunt hïc:ho^^^J™/^^^ neltcviuere,altera nó lædere,fuum , cuiquetribuere.^Huius ftudij dua^tA«lt; 7xJ^vt fût pofitioncs-'publicü, ÖC priuata.'r^”quot;‘'V.^ lt;^' Publkü ius é,qa ad natü rei Roma»

næ fpeflat.Ptiuatû eft, quod adfi'n» gulorum vtilitatem. Dicendum eil *quod igitur de iure priuato,*quod eft tri' , tripas' pertite colleéium. Ell enitn ex na* ■p^A^turn tuvalibus præceptis, aut gentium, î^î;îbi’quot;i *B . aut ciuilibus.

Colle* DE IVRE NATVRALl, äueft GENTIVM, ET CIVILE cnim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Titulus. 11.

^‘cuit.Nam ius idud, non '^folî?. Yt^y B^yfolum^hunianigeneris aïs,de* itaamp;amp;.^ proprium eil: fed amp;nbsp;o-eE/o' mnium animalium qua in coelo,quç lum. in terraïquæinmarînafcûtur.HinC defcendit maris ateg foemina; coniu'

gatio, quam nos matrimonium ap' pellamus. Hinc liberorum procréât tio amp;nbsp;educatio.Videmus etenim cçt ■rlZ/rfi/ 13.1 ttf teta quoep animalia iftius iuris peri' »rp y:',.a,rt- tia cenfcn.^Ius autem ciuile,vcl gé' *a ïult; tiüqta diiiiditur-gt; Omespopuliqui regen legibus öc morib9reguntur:partim tiü dit fuo proprio.partim cömuni omniü Ein» hominum iure vtuntur. Nam quod SV'f’ quifeç populusipe flbi ius cSIlituit, ''^'i .idipfiuspropriumciuitatis ell ; vo'

DE IV. NA. GEN.amp; CI. 5 caturq! ins ciuilc, quafi lus propriü , ipfmsciuitatis.^Qiiod vcrônatuia^^(Ji-MaY p.„'„, lis ratio inter omnes gentes confti»”'”' Tf tuit,id apud omnes populos pevæcp Cuftoditur: vocaiurcp ius gentium,' quafi quo iure omnes gentesytunf4/;-„^lt; Pppulus itaqt Romanus partim fuQ''.’».ixrAy^lt;»-proprio, partim communi omiiium^'-'d^'’quot;“ ''''’'’^' hominumiurevtitur. Qua: fingulajy«u”^XV qualia fint, fuis locis propont mus.

^Sed ius quidem ciuilcex vnaqua'ÆaA.ï.ià.- 7/ que ciuitateappellatur:veluti Athe nienfium. Nam fi quis velit Soloni s vel Draconis leges appellare ius cv uile Atheiüenfium,nö errauerit.Sic enim amp;nbsp;ius quo Romanus populus vtitur,ius ciuilc Romanorö appel» lamus:velius Quiritum,quo Qiiiri'c tes vtuntur.Rqmani enim à R-ourq^^.T“.^^^'^^quot;' lo, Quirites à Quirino appellantur.^^ï^rt^j,„pijt Sed quotiesnonaddimus nomecurr«»: ius fit ciuitatis, nol'trü ius fignifica/ mus:ficuti cum poctam dicim9, nee addimus nomfen, fubauditur apud Græcosegrcgi9 Homer9,apudnos,, a-^ Virgilius.^lusautem gëtium omni^^.^^i^’^^p humano generi commune efl.Nam»^,lt;’.«vi.'ilt;Q vfu exigente, amp;nbsp;humanis neceffita-^J/;^/‘' ’‘''‘’'' tibus,

■'^*'V^‘fKf tibus,genres humanae iura quçdam ^X «-F^^ f*'’’ conftituerunt.Bella etenim orta finiri,^,'uf^ini- funt,amp; captiuicatesfecutç,amp; feruk tûtes: quæfunt natural! iuri contra.« liæ. Iure enimuaturali omnes homi nes ab initio libcri nafcebantur. Er

ex hoc iure gentiû, omnes pene cöi’^ff^i tracts introducli runt:vt emptio öC/n^,,. ^;kenditiogt;locatio tic conducliojocie/'^p tas, depofituni,mutuum, Öi alq in/ •^numcrabiles.

'1)11 IVRE SCRIPTO

3 Onftat auté ius nofttS E quo vtimur, aut ex fcrigt; 3 pto,aut ex nS fcripto:* ïvt apudCrzcos tJ alt;!» i’ «^^lt;x^#?, Ti /lt; vo^otiv»

aut fi- ^Scripts auté ius efi,lex,plebifcita, ne Icri fenatufcôrulta,ptincipû placita, ma ptO; gilhatuü ediita, refpöfa prudentS. ^a^iy,^lt;fLex efi,quod popuis Romans fe« ^^v.rti^'g't', it natorio magillratu interrogate, va ’'‘5”'’»^*‘'«^uti Confule,conrtituebat.flPltbifci/ 3r,' ‘^/'i ‘' tü efi:,quod plebs pUbeio magiftra/ interrogante, veluti Tribuno,có' ivjti^'ilf,bgt;'i llitucbat.^ Plebs auté à populo eo xlt;aÄ.y(/y/X(ljf[gtt,qqofpjeitj àgeuete-Nâ ap« peUatione

DE IV.SCRI.amp;NONSÇRI. «y»*;^^^^ pcilatjon« populi, vniuerfi dues fp griificantur,connumetatis etiam pa ttieqs amp;nbsp;fenatoribus. Plebis auteirp”'^*^'^ «»j^rX appellaiione, fine patrieqs amp;nbsp;fena» toribus cæteri ciues fignincantur. / Sed amp;nbsp;plebifdtadege Horte nfia la^f ta,115 minus valere quam leges ca- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

perunt.flSenatufcôfultum clt,quod^^y»-3w»4^ r« fenatusiubetatgue connituit.Narn^gt;^t^'/»a quum auóus erfet populus Roma' nusineummodum,vtdiffidlceffetr’ . . in vnum cum conuocari legis fan'll,'^^^‘’^“'SÏ tiédas caufa;æquum vifum elf, fenaf^fv turn vice populi confuli-flSed öCqcb principi placuit, legis habet vigorétZr^^f^*^^* ‘'^’ quum legtAegia, quæ de eins ini' ■ perio lata eft,populus eiiSC in eum, omne imperium fuum,amp;poteftaté concefferit.çQuodeunque ergo lm' perator pet epiftolam coiiftituit,vel eognofeens decreuit,vel edifto prç-cepit,legem effe confiât. Et hæ* *H£C» „ funt quæ conftitutioncs appeUan'.^afTopx,/ J^^ tur. Plané ex hisquædam fuut pet/'e*’'^quot;''*quot;^ Tonales,quæ nee ad exemplum tra' huntur, quoniam non hoe Princeps vult. Nam quod ebmeritû indulfit alicui, vdfi cui^poenamirrogauit, *quä'

vel (ï cui fine exemplo fubuenitiper’ . - fonam non tranfgieditur. Aliæ auté ' ^ y* ”quot;'qijum generales fint,omnes prociil' dubio tenent.flPrætorûquoqj edp fta, nonmodicam ebtinét iuris au' thoritatem.Hocetia ius honoraria folemS appellaretqiiöd qui honores ir^,lt;„ /i jerüt,id ert magiftratus, authorita» temhniciuri dederunt.fl Proponet bant,amp; Aediies Curules ediftü de ■,*,/■ 7;^.,,lt;iuiburdam caufistquod edidum, iu ris honorary portio cR.^ Refponfa prudentü funtfenteniiæ ÖC opinio* nes eorü,quibiis permifTum erat iu' *de iu' ra condere.* Nam antiquitus confti rere' tutum erat,vt effent qui iurapubli-fpou' cè interpretarentur: quibusà Cafa* dete. re ius refpondendi datum efl,qui Iu rifconfulti apjiellabantur : quorum ’ ' ƒ3mnium fentetiæ amp;nbsp;opiniones earn “T'V'^ authoritatem tenebant, vt iudici re» cedere à refponfis eorü non liceret, *fine vt elf conRitutum.flEx nö fcripto * klip to ius venit,quod vfus approbauit. Na , , diuturni mores,confenfu vtentium

''•t!ti6 vt^ii' cóprobati,legemimitantur.5ïEtn5 Ax/oX .' ipeleganterin duasfpeciesiusciuile difiributum efTe videtur. Na origo eius,

DE IV. PERSONARVM. 7 eius, abindituriv duarum ciuitatü, Athenarum fcilicet, amp;nbsp;Lacedæmo niorum,fluxifle videtur.ln his eni'm duitatibut itaagi fohtum evat,vt Lacedæmont, guidem magis ea quç pro legibus obferuabant, memctiæ mandatent: Atheniéfes veto caquat in legibus fcripta comprchêdilTent,^. . cuftodirent.ff Sednaturalia quidem''*^ tppgt;«a,gt; a^, iura,quæ apud omnesgentes ptræ*'^, V^^k,X rr-^ que obreiuantur,diuina quadà pro'.,»,i/X, -j^ ^Jj' uidentia enfiituta, femper firma aWy«/ ivf.ÿil?« ' queimmutabilia permanent: ea vc^rry^« iio^ ro qui ipfa fibi quæfp ciuitas connu tint,lape mutati folét, vel tacite côlt; féfu populi/vel alia ponea lege lata. , . ■ çOmne auté ius quo vtimur,vel adK^'^'T^’ j/'Â3^/ perfonas pertinet,vel adres,vel

ailiôes.Et priusde pfonis videam9.fly x\..A.’.4 •lt;•gt;' Nâparia eftius no(Te,fi pfonæ qua«„Tyt ivivy^iii rûcaula connitutû ell, ignorentur.- - Tr.

DE IVRE PERSONARVM^^.r„j Titulus.llll. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

^^i^^iJiVnima itaep dinifio deX.« ƒ e^'X ’“’■* perfonaru hæc eü, ^^^^»liquod omnes hominCt ,^^^^iaut liberi Eint,aut fero , r

tuvalisfacultas eis, quod cuiqjface' / ,. '^4'4’ w libei,r.ifi quod *vi aut iureprohv i^r'ari‘*gt;''Z,'^n' l’^fur.flSeruitusautem,eücóditu-' A»7^«/x7/t/ï^gt;*’° ’“’'^* gentium, qua quis dominio ^'7 ^^^lt;l.rihT.ri alieno cótta natura fubrjcitur.®Sergt; 7-^gt; tT^.v ZrX ui aut ex eo appeUati funt,g7 impe-' e^P’inos védere, ac per hoe ’ '’ feruare,nec occidere folent. qui etia mancipia difti funt, eo quod ab ho»

ftibus manu capiatun^Serui au tem aut nafcuntur, aut fiunt,Nafcuntut ex anciUisnonrisïfiunt, aut iure gé« tium,id en,ex captiuitate : aut iure

duili,cum homo liber maior vigiuti » ' annis adpreciumparticjpandüiefe quot;nbsp;/f*lt;^/-‘'gt;.“’;''-''Vænundari pafTus eft.^In feruorutn ‘^^•'ï^-ilgt;,/‘^vtConditione nulla ed differentia, in li' /'^ •wgt;'Ti»'Uberis autem multæ. Aut eqiminge» nui,aut libertini funt. -^^'

x*^Wr,v^ r^z^'ƒ

tlygt;f’^^.,^

B^;Ngenuuseflis,qui da' j^'tini vt nats ed, liber ells ÆÏiue exduobus ingenuis U matrimonio æditus ed, ^fiue ex libertinis duobs,

DE IN G E N VI S. Ï^.^v^fc^x genuo.flSed amp;nbsp;fi quisexmatrê na-^fr*»'«^,^fvffl^^t^f Idcur libéra,pâtre verô feriio: inge^^Z y^^* 1^7i,. nuus nihilomitrus nardfur:quernad'/(j^,7*/j';/Sw/. | modum qui ex matre libéra, öd inlt;t««lt; iartro-r^n'/i»' certo pâtre natus cft, quoniam vul' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

go conceptus elb^Sufficit autcm H* beram fuifTe matrem eo tépore quo nafcitur, licét anrilla conceperit. Et econtratio,fi libéra conceperit,deina^* ^,^' t^^:^igt;ffgt;, de ancilla facia pariat: placuit eum,»',^'iofixt/i^ quinafcitur,liberö nafci:quia nó de'f‘'? ’‘.^^^^\. bet calamitas matris ei noccre qui ïÇquot;/7*v vteroell.^ Ex hisillud quæfitû eft: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

fi ancilla prægnans manumiffa fit, deinde ancilla faflapoftca peperen rit:libeium,an feruü pariat. Et Mar cellus*probat liberum nafci.Sufficjt *Mar' enim ei quiin vtero eft, liberam ma tian?» trem,vel medio temport habuüTe, Vt liber nafcatur. quod amp;nbsp;verô eft.

^Cùm autem ingenuus aliquis nayj^7,, yj^ imUrt^ tus fit,non officit ei in feruitute fuiP,«« ^^•/■'t\^A,i£»' fc,8ipoftea manumiffum pilTimé enim conftitutum eft, iibusnon officere manumilTionemi» ’’*''’’'^-*''iï^,

Tjtulus.Vl. -^^^titr^earf.^^ i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Libertinj

LIB. 1. I NSTIT, Ibettini funt, qui ex iu' l ta feruitute manumiffi funt.tjlManuniilfio aüt efl datio^Jibertatis.Nâ tuteeff^rnanui amp;nbsp;poteltati fuppofi' tus dt: amp;nbsp;manumi(Tus liberatur à dhi poteflate.* Quæ res à iure gen' tium originem fumpfittvrpote quü jure naturali omes homines liberi na fcerétur,nec e(Tet nota manuminio) cum feruits effet icognita.Sed poiV quam iure gentiû feruitus ingenui'

-rfi» z’.^^-Ar^tateminuafit/ecutumeflbeneRciiJ f■i^^^ -’'y‘manumiiïionis. Et cum vno co muni !Ÿ^' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nomine omnes homines appeilaré'

i-lt;e.,.Vi-igt;^‘-inera effe cœperunt;liberi,Si his tó' . trarium, ferui : amp;nbsp;tertium genus li' '’’‘71pi7^‘^'^*''f’5ftgt;fgt;b9ui defierat effe ferui.lt;rMuI /•;^lt;Uw’ .^*'*^’® modis manumifiïo ^cedit. ■

Aut enim ex facris conllitutionibus quot;nbsp;”*^^‘'/P''quot; in facrofalt;lis Ecclefijs manumittü' *'f/?Ï4?l»x.!J tur:autvindifta,aut inter amices, ■ gt;' «•'«.•gt;r«’i'*®utperepiflolam,aut perteliamen' 'Tlt;''^j,4 A4.»/,X».tum,aut per aliam qualibet vitimâ voluntatem Sed amp;nbsp;alps multis mo’ dis hhertas feruo cempetere poteit, qui

DE LIBERTINIS. s qui ta ex veteribus,^ ex noftris con* Ititutionibusinttodudi funt.^ Sen ni veto à dominisfemper manumit' . nbsp;nbsp;nbsp;; ti folentudeö vt vel in tranfitu mai z^^^^Ç™// numittâturiveluti quum Prætor aut^îj^^ Prçres,aut Proconlul in balneû, velj-.’!-t in theatrumeunt.lt;[ Libertinorûau' ,. . , _ tem flatus Mpettitus antea fueraC^-j^'^’.^X'' Nam qui manumittebantur'.modQ^;;;^^^,^;^ maiorem amp;iuflamlibertatem con''-'quot;quot;,™- ™ fequebantur, öCftebätdues Roma» nbmodo minorem, amp;nbsp;Latiniex ie' , . ge lunia Notbana fiebant:modo W'^^/Jl^*ƒ,ƒ“ƒ quot;^ ferioté,8cfiebantex lege Aelia Sê-ï^ii-n/X^io^^ tja de dedititiorum numero.Sed de-

dititiorum t^uidem peffima coditio iamexmultistemporibus indefuCquot; tudinem abift: Latinorum vero no' men non frequentabatur: ideoque noflra pietas omia augere, ÖC ï me» • r. z liorem llatum reducere defiderans,^‘' duabus conCtitutionibus hoe emen' i^i-v zip;;^ dauit, 8lt;inpriflinum datum redu» lt;'»»'*2«„^a7„ xit;quia amp;nbsp;à primis vrbis Rom{ eu nabulis vna atrç fimplex libertas cö petebat:id ed, eadem qua habebat manumiffor: nifi quöd fcilicet liber» tinus fit,qui manumittitur,licet ma» b numilToc

«umifToringenuusfir.fl Et dedidtv esquidem per cófHtutionem nofträ «xpulimus, quam promulgauimuï inter noftras decifionesig quas/ug^ geréte nobis Triboniano viro excels Îoquæftorenoftro, antiqui iuris al' tercationts placauim^-^Latinos ail tem lunianos,ÓC omnem quæ drea eos fuerat ebferuantiä, alia cSflitu» tione per ciufdem quæftoris fugge' ftionem corrcxim9,quæ inter imper riales radiat fanchones.^Et omnes libertos,nullo nee çtatis manumifTi, nee domini manumi(Toris,nec in ma numilTionismodo, difcrimine habi' ^tv^f^ii! ei TT-^Ï tof fifut iam ante obferuabatur) ci* ^^ ‘^^quot;?‘' Me.- uitate Romana deroranimS; mul ris ‘^‘'‘'^modis additis, per quos polTit libet' ^ tas feruis cü duitate Romana, quæ fola eft in præfentiipræftari.

^ÿ^zjjOn tarnen cuiep voléti jmanumittere,lieer. Na X^^Lis, qui infiaudé credi' ^^^liii*°’^“ ’tgt;’numittit, nihil j^^^agitrquia let Aelid Sé'

QVlB. EX CAV. MA, lo:)*»*«»^»^ tia impedit libertate.ff Licet autem^ domino,quifoluendonon en,in te/,'^^^^5j^gt;, y,* ftamento feruum fuû cum libertate ^*lt; gt;lt;1 hæredem inftituere,vt liber fiat, hae refep ei fobs amp;nece(Tarius;fimodo^y^,^ ^xtH^^-ei nemo alius ex eo teftamento hï/yjv»^’,^ ’»^ res extiterit; autga nemo haeres^ ptus fit,autquia 14 qui fcriptus eft,5'^'^i quot;quot;ÿ^s qualibet ex caufahæreseinen extv ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“^

terit.lda eade lege Aelia Seniia jgt;' uifum elhöC reflè.Valde enim pro» fpiciendû erat, vt egentes homines, quib9 alius h^res extiturus nö effet, vel feruum fuum neceffarium hære» dem haberét: qui fatiffacimus eiTet «editcribusiaut hoe eo non facien* Ie,creditores reshæreditarias feruj nomine vendât,ne iniuria defunü9 afficiat.^ldemcbiuriseft, amp;nbsp;fifine libertate feruus nares inhitutus elf. ^ ^Q_uod nofira conflitutio nöfolum^j yl^ 4,lt; vi in domino,qui foluendo non elf,fedff'.tvav,^» A^,'. generaliter coftituit, noua humani/^^^^ yZ,^/ ' tatisratione: vt ex ipfafcriptura in»’!*'‘V ^K^i^Oi't Uitutionis etia libertasei competere'^J^J^i,^;^^ videaturiquü non fit verifimile,eü,^X /^ti^^-ü^ quem hæredem fibi elegitifiprçter'ie t»^^fc*,«» miferitlibettatis dationem, feruurn^*^“* .•iWlt;^'i~ b q temaneter^;„,„„;-.i^ ,

.w2j^^i^^?z^7.ïCmanerevoluinje, ÖC neminem fibi 'Oïrck .ix^i/F^ hæredemforc.^f In fraudem autcrn .’Z^7’^ A'vÏ*’lt; creditorü manumicterc videtur^qul ït* «r»f izW^veliam eo tepore, quornanumitoG *5*- .o^itia,. foluendo non eff: vel qui datis liber* tatibus,defi(urus eß foluendo eiTegt; flPraeualuiffe tamé videtur,nifiani' mumquoijfraudandi manumiffor habuerit,n5 ïpediti libertates,quan' uis bona dus creditoribus non fuffi'

* ciant.Sæge enim de facultatib? fuis te amplius,g in bis eff fperât homines* ^Uaq! tunc inteUigitnus impediri li' Cop/’^ (t,tf,lt;^ bertatemj’quumvtrotÿmodofrau' dantur creditores: id eil, ÔC confilio manumittentis,amp; ipfa re, eo $ dus bona nó funt fuffectura creditorib?.

^Eadem lege Aelia Sentia domino minori.xx.annis nó aliter manumit tere permittitur, q fi vindicla apud 7e loyn ?iG’r co^ctbu,iuda caula manumiffionis klt;t»».e^,Vt ' approbata,fuerint manumiffi-tj lu' Rz autem manumiffionis caufz hx funt:veluti fi quis patré, aut matré, fiHö, filiamve, aut fratres fororefve naturales,aut pzdagogum,aut nu' tcicem,aut educatoré, aut alunurn, alumnamye, aut coUaSaneum ma' numittat:

QVIB. EX C AV. MA, « ; ;„ p^^ 4wt numittat:autfcru0,procuratorishaj, .I/«» bendigtatia-.autancillam matrimoy'quot;''’quot;*'*’'' nq habendi caufa: dum tarnen intra » t^yf^?quot;^^^,* fex menfes in vxoré ducatur, nifi Ha caufa impediaf. 8C feru9 ,qui maz^^^.^^r. numittitur j^curatoris habendi gra' tiamon minor decern Öi fepté annis manumittatur-fl Semel autem eau» fa approbata,fiue vera fit,fiue falfa: non rettaSetuv.^ Cum ergo certus *pof» modus manumittédi minorib9.xx. fet. annis dominis per legem Adiä Sé» *nam tiam conditutus effet: eueniebat,vt cui qui quatuotdecimänosexpleuerat, amp;c. )icètteftamentüfacere,öCineo fibi *noa hæredem inflituere, legataq; relin» funt quere poffet:tamen fi adhuc minor hçc,V' elTet.xx.annis, libertatem feruo da» ni fer» re nonpoterat.* Quodnoncrat fa dare tendum,*riiscui totorü fuotü bo» liber, notum in teftamento difpofitio data nö p» erat,vni feruo dare libertatem non mitte* petmittebatut.*Q_uare nos *fimili. batur. tetei,quemadmodüaliasres,ita vt *non. feruos fuos* ï vltima volütate difpo * ita nere,quéadraodü voluetit,pcrmitti* de fer* musjVt ÖC libertatem eispofTit prac» uis fu» ftarc^^Sed quum libertas inçltima- is.

bills res fit: amp;nbsp;J^pter hoc ante vice'' fimum ætatis annû antiquitas liber/ taté feruo dari prohibebat:ideo nos media quodammodo via eligentes, non aliter minori-xx annis libertaté in tertamento dare feruo fuo conce/ dim9,nif! decimumfeptimum annS impléuerit, óCdecimuodlauum at' tigerit.Ciïm enim antiquitas huiuP modi Ç tati ,amp; pro alqs poftulare c5 cefferit,cur non etiam fui iudieq ft a' fcilitas,ita eos adiuuare credatur, vt ad libettatem danda feruis fuis pof' 'l

LEGE FVSIA CANlNlA f‘»i JiMtY^u^üi, toUenda. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Titulus.VlII»

i^iï^l’EgeFiifia Caninia cetgt; modus conditutus iÄ^'erat in feruis teftaméto

! XX?» Zï #^?^^ Wgt; Hbertates impedi/ ' /Tüivtla^Ixktnientcm , (X quodammodo inuidam, lt;r,xij:^(.^h tollendâ effe eéfuinnisiciim GtisfiiC

VfuC' ricHnhumanum, viuos quidé licen' • tat. tiani habere totamfuam familiain li bertate donare,ni!i alia canfa impC' diat libertatemnnoricntibus autem huiufmodi licentiatu adimcre.

DE lis QVI SVI, VEL ïi .gt; alieniiurisfunt. l.^f;/::,.^ j^ ^M^..!!!^ TituIus.lX. “

aKxfuiitm poteftate parétum, alias inpoteftate dominorum. Videam® itaqï de ijs,quæ alieno iuri fiibie^lae nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;] funt.Nam ft ccgnoutvimus quç Ülç perrons funt;ftmul intelligem9,quf fui iuris funt. Ac prius i ifpiciain? d « ijs,qux in potellatcdominorüfüt.

^In potcflateitaqjdominorü funt ferui. Q_uas quidem poteftas, iuris gentium eft.Nam apudomnes pet^uZ» JZ'^ r^S^ squegentes animaduertere polTu-^gt;''’^’Z.yV ü^r mus, dominis in feruos vits, neciP’^quot;“^?quot; que poteltatcmfuilfe:amp;quodcun* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

que per feruum acquinturgt; id domppf » ^;^ i,^| no acquiri.Sed hoe tempore nullis »‘’^.•T«.lt;.»?( lt;^i;ï; hominibus qui fub imperia nohro^* ‘Ê‘^ funt, licet,fine-caufa legibus cognv ‘*’'**f’quot;‘*’ ta, in feruos fuos fiipra modum fæ» uirt. Nam ex conUitutientdiui Pij

\iflgt;^l fîv^l.'y^t^f^ Antonini,qui fine caufafetuû fuum ‘J,C^/^^‘' •'^quot;^’cdderitsnon minus puniriiubetur, F»V’i^.I'’^7orù3“®”’f’ alienum feruum occident» ;jC» Jai/n^.y^tSed ÖC maior afpetitas dominerü» principis conHitutioneco' vïi^‘^. i?o^,7' treetur. Nam Antoninus côfultus 7*gt;Î/ ilt;vAi’X'/K^v à quibufdà præfidibus prouinciaru de qs feruis qui ad çdem factam,vel ad ftatuas principü côfugiuntipræ' cepit,vtfi intolerabilis vidtatfæui' tiadnorû, coganturfetuos fuosbo* nis conditionibus vender e:vt pteeiü t-i'Jtli i^ii “ dommisdaretur. amp;nbsp;reöè. Expedit lt;^-;‘-'‘h‘:’^i-'j”^ enim reipublicx,ne fua re quis ma» ZZifZÇ*J'.^X!e^^ vtatur.Cui9refcripti,ad Aelium ‘'.tfil^Ziv hUt,^ Martianu midi,verba funt hæciDo» i-Kiïi X«rr^»ininorS quidem poteftatéin fetuos V’‘’quot;^t‘quot;,‘*quot;Jquot;‘ fuos, illibatam eue oportet, nee cui' gt;7.’,:T7iSv^ quam hominumiusfuudetrahi: fed gt;lt;Î ^M i^î J^ iflt^ ^ dominorum intcreft,ne auxilium »€i?nquot;€v^/(”’^®”*’'® fæuitiam,velfamem,vcl in» ^v A! corn'll tolerabüem iniuriam denegetur ijs, nip^i /7.lt;rp. qyj iuQ^ deprecantur.ldeóqï cogno Ä.',‘.*!rquot;«ygt;/i'fce de querelis eorum,qui ex familia A lu.' :,ü jt^Iulq Sabini ad facram ftatuam eSfu» '•Zlt; /ï^7^’^^^‘''^quot;^‘^ f' ''®' durius habites g æ' f^^ZZZZ^^è quû en,vel immani iniuria afleaos ^‘-'i'Af-^o^^^t-: effe cognoucris:v{nundari iube, ita quot;nbsp;'} ÜYi'f' LYgt;i‘/-t‘' lit \i,'httgt; lt;11 ‘^^I,.i( ^iÇt(^gt;^^n' y{in

DE PATRIA POTESTA. ij vt in poteftatem domini non reuen tantut. Q.uiSabinus fi meæ condi' tutioni fraudem fecerit,fàat me hoc admiffumaduetfusfefeuerius exer , nbsp;nbsp;, .

Titulus.X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2lt;..-*j,/..»-,j„»„(;

■ Ff'^SF^N potefiatenofira fûty“quot;^'^ «?-^^^ Û^ ^^ *^®” noftri, quos ex W'^* VÇ^^Jt-***''

SV^i^uP^'î autem, fine ma« «^ V»lt;y«^ gt;^J»i ^a^s^ tvimonium, efi vWamp;^^’mV.i^'’ muhens coniunaiojindiuiduam vi'Zf/lt;^7«K.p//Ka tç confuetudinem retmens.lt;[[lus au# ^urAIXe^ (Cuv^^tM, tem potffiatis,quod in liberos habe*’“/'*quot;' •’‘;« *•quot; mus, proprium eft ciuium norum.Nullienimalqfût homines’^ ’’ quitalem in liberos habeant pote^Z...i ltatem,qualero nos habemus.éQui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“■

jgitut ex te ex vxore tua nalcitur, ' ■ in tuapoteftate eft. Item qui ex fi' üo tuo amp;nbsp;vxore eius nafcitur,id eft, nepos tuus amp;nbsp;neptis, æque in tua funt poteftate:amp; pronepos,amp; prœ neptis,ÓCdcinccps cacteriomnes. ;, y\^j^in^ flQiii tarnen ex filia tua narcuntur,pn;x7,,^«.gt;i« inpoteftate tua non funt,fedpatnïo'k'y '‘^'‘^«gt;*gt; corum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'-f

fir/r* Zr* cry**

Yj^‘^t' ^^*61^^^^

^^Vftas autemnupLias ia' Km t«vfe due* Romani con* ^^'trahût,quî fecundû prç' ^'ÎS'^^Pf^^'S^'^ roëuntima î^’ fculi guidé pubères, focquot;

'î^i ^i^/’famiiiâs fint,fine filfifamiÜàs: dû ta» rti^.^Â^-Cb^.*^^” fi filiifamihâsfint, côfenfum ha ?OU^ 7tiU ^Xtfj^ béant parentum quorS in poteftate ÂiJ*,vx, T^funt.Nâ hoc fieri debere, amp;nbsp;ciuiiis, quot;2^^t,^ fXquot;^ naturalis ratio fuadet: intan tS vt /ï'^M7pX(?^ïufi‘’* parentis præcedere debeat. lAt,».«7.iV Vndequæfitû ert,an furiofifilianu bere, aut furiofi filius vxoré ducere poffit. Cûmqj fuperfîlio variabatur, noRra jjceiTit dceifio,qua per ni iff fi efi ad exemplum filiæ furiofi,filium quoep furiofi pofre,amp; fine patris in' teruentu matrimoniü fibi copulare, ; , nbsp;nbsp;nbsp;^ nbsp;nbsp;, fecûdum datum ex noftra conflitu' i^lt;a«,yƒ.ƒ« tionemodum.ç Ergo nô omnes no ’^fy^/?^^ fi'’ vxorés ducere licet.Nam à qua» ';k.)lt;». pp»tilt;Xvundâ nuptgs abdinédum elKIntec enim perfonas quæ parétû iibelt;

iL’‘^Vli2».ï®'^“'nvelocû inter feobtinent,con» * iy^y^^'f^n KahinupUïnopplfuntîvelutiinter » .Xk- i^^Kt' yti.i/n'i: jL^' tu üt^yy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;patient

tur.Bt hæc adeo vera funt, vt quaiv1 uisperadoptionemiparentûlibero/J ^^^^rÿ^y 1 rumve loco fibi dre cœperint, non ^ôw^^i?! ƒ.»«amp;» \ portint inter fe matrimonioifigi; in'/uÇv W» (/»T.*f, 1 tàtû vt etiâ diiToluta adoptionc, idé ^ x** nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

gradu cognationis iüg5tur:en:qu5'^^J^^^'^ 1 dam fimilis obfcruatio,red non tâta.;^^^^^,;'^*^^ Sanè enim inter fratrem fororcinqjs.K.'«i/'gt;trf..;tVfi'lt;i' nuptis prohibit« funt, fiueab eodê«.’lt;^'i‘^*»lt;n patre eadcmqtmatrenatituetint,fi'^“^,^j^^^^^^ ue ex altero eorum.q Sed fi qua peeJJi’Ly/..» ►« adopdonem foror tibi elTe cccperit,ai vV 2/^..., iwj ] quamdiu quidem conrtat adoptio,j^f^Xi^i^ fane in ter te,amp;earn nuptiæ ciïfifte/^ti^S ”J;j^ jtv re non poffunt.quü veto per eman't^^«^ƒ .Vyvrpv^ cipationem adoptio fit diiTolutd,po^'j!^^^Jquot;V‘' teris earn vxorem ducere. Sed

ft tu emancipatus fucris, nihil c{lA«ïlt;y»»ik-xJt.e impedimétei’d* gt;! ^”quot;^k yt

ÿX/Z L1B.I. INSTIT. ’ ixfc,» Jjî’JÇ;: impedimentonuptqs. Et idea con* ƒ ’'T' ''/’’“quot;.•^“ftatjfi quis generum adoptare veUt, èlL^r. 7;t ttrr*^®^^'’® *“*” an tea fïliam fuam emâ' 5 - ,gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjpgjj. g^ Ci qyjj yjjj(nujûa(jopt3gt;

i7,;Zi4x^',^X’pate- 5lF ratris verb vF forons filiâ, 0uy^?{^. ^^yrr^a vxoré ducere nô licetj fed nec nepté v^frororis quis ducere poteft, ^^^lîi' .5^2* tyquauisquarto gradu fint.Cuius efn ' y^r**/* » \lt; *«l zi filiam vxorem ducere nô licet, neep .,^„« Tt-ny^^eius neptem permittitur.« Eius ve^ ro muhens qua pater tuus adopta* uit,filiam non videris impediri yxe-?^i(tM j„ • remducere:quianeqjnaturali,nelt;p i'^“-''gt;^'/gt;''‘^ ciuiliiuretibiconiungitur.^fDuorü •^*' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem fratrum vel forerö liberi, vel

Matrisamp;fororis,coniMngi poffunt. ■ Ju^‘*!^^t :vj^'^ lt;({ltem amitam,Iicct adoptiuam, du '’’•'•^''’cere vxorem non licet: item nec ma' • ''‘r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. terteram,quiaparentü loco haben'

quot;fCr nyix y4«'gt;tur.C4ua rattone verum elt,magna ^“ '/'‘quoq; amitä, ÖC materterà magnâ

• quot;'ITco^a prohiber! vxoréducere.^ Affinita' ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. tisquoc» veneratione, à quarudam

?lt;igt;S2^^^? *’nptnsabl‘linerenecefreert,vt ecce priulgnam aut nurum vxorem du-''‘^^tiyt'i- erre nonlicet:qui3vtræcjfiliç loco 7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ '^ funt.Q uod ita fciJiccC accipi debet,

^^v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ ,4^ ^.t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f,„gt;

‘^-y^^^/^ji-i-it' .K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;limit

DE NVPTIIS. 1^ fi fuitnurusautpriuignatua-Nam - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.' ■ , ft adhuc nur? tua efh id efl,fi adhuc/,3 a,a nbsp;nbsp;j;

nuptatflfijiotuo,al(arationevxoré earn ducere non poffis : quia cadem onobusnupta ene non potefl. Item fi adhuc priuignatuaell, id efljfi??':^’^*.'^'*'' mater eins tibi nupta ell, ideo eam'x'J,^*’'*'**' Vxoré duceve nö poterk, quia duas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;^

vxoreseodem tempore habere non-licet.^Socrumquoqj amp;nbsp;noiiercam^“;^“r^^'-Æ;**.^ prohibitum eil vxorem ducere,quia^»^';^y«i-.» iR' matris loco funt. Q_uod dc ipfü dif'Tquot;‘/*'quot;quot;quot;^7‘^ foluta demü affinitate procedit.alio'’‘~'L’'-''?’7'‘^^^ qut fi adhuc nouerca ell,id e{l,fi ad-hue patri tuo nupta efl,communi Jure impeditur tibi nubere: quia ea/ dem duobus nupta effe non potefl.

pediötur tibi nuptie,quia duas vxo'f^^^^“''’ ^‘quot;^ tes habere non potes.^Mariti tamé '-r.rÄ rT-,,7^;gt;«^ filius ex ah'a vxoré,ÖCvxoris fifia exy?' r-A'^'X'' aliomarito,vel contra: matrimonifi .*'X'’'‘^T*.* reue contrahunt, licet habeant fra.- , ?,;, * »j- « trefororemve exmatrimonio pofV^i-itr,fi^f‘•J^ ea ptrailo natos. ^ Si vxor tua poflJ^^^’jA ‘ {' diuortium ex alio filiam procreaue-^ ^4u Vyf tit)hæcnô ellquidempriuigna tua;i.tw. «tMca*.»

quot; Ÿ^* yf^'' ’^^^ ’*y‘* V»/»«''•’»îî* J^^Cif^^^a^ T-f^' ‘“^ i-7«lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L1 B. T. IN S T1T.

^'‘^'' -»^ fed Iulian? ab huiufmodi nuptqs ab* gt;xl ’H/^rtffifr iti/ ftincridebereait. Nam confiai,nec ^“^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nurum effemec patris

Jponfam, nouercam en'e;teiîtius ta» »“^' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'' men Si iure faduros eos gul afa hu'

jufmodi nuptqs abdinuennt.^ lllud certum efl/etuilesquotj cognatio' nesimpedimento nuptqs cfle.-fi fot ter pater Si nlia,auC frater Siforor, manumiffi fuerint. ^ Sunt Si alias perfonaequæ japter diuerfas ratio' nes nuptias contraherejahibenturs quas inlibrisDigedoru, feu Pandt' clarü,ex vetert lure colleftarö,enü' merari pemiifim?.^ Si aduerfus ea rf/ ^^t^^'i Jif ‘juf diximus,aliquicoierint:nec vk, vxor,ntcnuptiæ, necmatrimo» ' nbsp;nbsp;nbsp;/ nium,necdosinteliigitur.ItaquE q,

qui ex eo ceitu nafcutur, in potefta/ ^Xfi tepatris nó funt:fed tales funt,qji3' TH» tumadpatrid poteftatem pertinet, f-arat quales font q quos mater vulgo có' e'A», Si cepit. Nam nee hi patré habere in' i^Tzl' telliguntut eum:ôi ijs pater incert?

1 TiM|.ii!, ektvitdefolentfilq fpurq apppcllat-l' quart ti,vel à Græcavoce*lt;!^op;;c/Bp,quafî ' fine pa vulgo concept!, vel fp.id eft, quart fiqepatre fdq.Sequitut ergo,vt dif* i'*“f^gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ç^r^f ),«-J»gt;»' i «^'»««fo^tJtO

DE ADOPTIONIBVS. iS Îoluto tali coitu: nec dotis,nec dona' tionis aflioni locus fù.^ Qui autem ^jhibitas nuptias contrahut,Si alias pœnas pati5tur,quæ facris conflitU'*^-' tionibus côtincntur.flAliquâdo au'f^ tem euemt vt bberijqm ftatim vt na„. t c ti funt,in potelîate parents nô fiüty»’«’« ?»îlt;2«;_Æ y, podea redigâtut in poteflatê patris ’'^'* ’7 ^*^ qualis eft is qui dû naturalis fuerat, ƒ “^'quot;^ f”^ podeacuriæ datus, potcftati patris^^^^^^^'77 fubrjdtur.Necnô isqui à muliereli'^»-l».Ây.y.^«o’gt; bcra procreatur, cuius matrimonia * minirné Iegib9 intcrdicium fuerat, fed ad quam pater confuetudiné ha» buerat,pollea ex noftra conflitutio» ne dotalibusinflrumentiscöpofilis, in poteftate patris efficit. Quod 8i alijs libetis qui ex eodem matrimo» nio pofteafutrint 4gt;creati,fimiliteï * noltra conditutio pribuit. -tvif' ^gt;‘ti^-^

Titulus.XU. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

On iolu aute naturales, Iibeii,rccüdö ea,que xim9, Ïpotertate noftra'^r^C .'’**' lut,vcrii etn n^quos aarp/^H^/

v » „^Z'X’/''’pfO5»«tjmperiomagiftrat9.^IIn5p« •■■ÿ^/fi^‘/^Tatotisauthoritate adoptare gsp® ’ quot;ƒ •^7'^! ’quot;quot;^‘’quot; *^^ ®°’ easve g quæve fui iuris fuG ’ ZL T, ^’'‘lt;'4,guæ fpecies adoptionis dicitur atro' •’^•r/^^ A^/7lt;ÜJB”^®’^1'TP*”® maginratSadopM' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;^ “mus cos easve g qujve in poteiiaK parentü funt,fiue primü pradum li' bcrorum obtinen t, quails' eft fill? fi' ^ lia;fiue inferiorem, quails eft nepos *''P*Pf*®’ pronepos proneptis. ^ Sed lodieexnoftra cóftitutione ciim fi'

»?;XCr‘;5^^‘*^''^^®'^diSs à patre natural! extra' ] nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perfonæ in adoptionem datur:

' ^^»Liï rfV^^t ^^'^® poteftatis patris naturalis mini' ij tT^,i^*Ïlt;i/,)Ï7ti mé ailToluuntur,nec quicquâ ad pa ■ .’gt;-^ƒ• “lt;lt;^i-Trirem adoptiuumtranficnec in pd *^,X'^X’(?^/?'’^^i^3f®®'useft,lkètabinteftato W' jj^Ai.i ^u^ü ra fucceftióis ei à nobis tributa fint, •n-fjçSi verb pater naturalis non extra' neo, fed auo filt) Pui materno, vel fi

ipfe pater naturalis fuerit emacipa' tus,etiam auo vel proauo fimili mw dopatcmovel materno filiü fuum dederitinadoptionem: in hoc cafu quiacôcurrütinvnâ perfona amp;nbsp;na turalia,amp; adoptiSis iura,manct fta' bileius patris adoptiui, amp;nbsp;natural! vinculo copulatu: Si legitime ado' ptionis

DE ADÖPTIGNIBVS. 17;,^, ' ^.,,.; I ptionis modo conHitutum: Vt ÖC iitT^y^^x», ,Jrlt;^ni, I tamiliaiamp;ipoteftatehuiüfmodipa”quot; r^ U-^'^™^ I tris adoptiui fit.çCnm autem impu5Ï7Xquot;5ÏJ.'XjPi \ bes per principale refcriptum arrw ^*lt;*'*gt;»’lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

rogator,nifi caofa cognita dignus e» mancipatione fuerit, amp;nbsp;tune fua boe na eireddat.Sed amp;nbsp;fi decedens pa' ter eum exhatredauerit, vel viuus fi' ne iufta caufa cmàcipauerit,iubetut quartam partem bonorii fuorü ei re» Unquere: videlicet préctetbona quae ad pattern adoptiuum tranftulit, amp;.'f‘’^' quorum commodû ei poftea acquit*.

uuit.^Minorem natu,matorem non *^ ^itfi^'y,- /■V«i pofte adoptate,placet. Adoptio emV^.Jîv* ?ct ^'■’ naturä imitator,amp; pro monfiro tf^»)lt; » «/■•* •'quot; at. Vt maiot fit filjs quam pater. Debet c itagt

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LlB.l. INSTIT.

v’« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^'*’' filium p«r adoptier

Z?^ y„^ i^z/^em vel arrogationé fadt,plena pU' î» lt;yy''gt;^‘'« irr?bcrtate,id elKxviô.annîs prçcedere. y »7* X»Ç,*rJ(7’lt;Licet autem ÔC in locû nepotis vd x*i A km7^ neptis, pronepotis vd jonepris, vlt;J 52^lt; «'fiÀ'^i^ônceps adoptare, quanuis fiHum ,Æ-^;^,^»^zi qui? non habeatEt tam filiû aliéna Tgt;T~yilt; ^ffîJwFS“”*'’ locum nepotis adoptare per i(,'?^z;rft»‘A^('teft,quàm nepotem in locutn filtj-** ’!“'• nepotis loco adopter, »j%^7» ■^?,£iroi^ei quafi ex eo filio, quem habet iâ 1 ïquot;»T«^,quot;,£^'alt;^ptatumsvel quafi ex illo, quem i 47cy^7^ZMlt;»j naturalem in fua poteftaeehabet: in 1 “i^^^S^''*'’^ eo cafujSe filius confentire debet,ne 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ci inuito fuus hxres adnafeatur. Sed

■w’I -Ç-at^^ i^,^ contrario, fi auus ex filio nepot | yt^i/tî^ JiJi r,,^7,tem det in adoptionem,non eft nef quot;«'iC7‘ù.ÿ,gt; Ve'^e filium confentire.^ln plurimû i f- I^ X/y^.’^i^utemcaufis affimilatur is,qui ad' ? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;optalus vel adrogatus eü, ei qui ex

i^yiAMf,/û,L légitime matrimonio natus eft : Si V 5/%^-^^4^®® ^’ 9“*® P®*quot; Imperatorem , fiue iJ/^rf^ ti^if-^^^^'^ Practorem, vel Præfidem pro'

! ^►■Ÿr« 4-^7,» ulndæ non extraneum adoptauerit, ' VT^?^^^***poteft eundem in adoptionem alij ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;darc.jfSed amp;nbsp;iiiud vtriufq) adoptio»

donet) adoptare po(Tunt:caftratiaui''^^^'^*^'‘xi tem non poITunt.flFacmina: quoque'v- ^«^ rtgt;’-i^‘^, adoptare non pofTunt: quia nee na* turales liberos in fua potdtate hsiA' i.ii^,a'^3^ ^nufed ex indulgentia Principisjad^^^''.^“^^;^ lolatium liberotum amifTörum, ad-optare poffunt.fllUud proprium eft^quot;^-»^*« adoptionis illius qua per facru ora» culum fit, quod is,qui liberos in po-teftate habet zfifeadrogandum de-quot; derit,non folum ipfe poteftati adro-’ gatoris fubt)dtur: fed etià liberi dus in eiufdem fiunt potenàtc,tanquan» nepotes.Sic etenim diuus Auguft9 nô anté Tiberium adoptauit, quàm is Germanicum adoptaffet-.vt proti» nus adoptione faâa inciperet G«' • -^ j,^^,,i. manic9 Augufti nepos eiie.^f Apud nbsp;nbsp;nbsp;;aXst* ***^ Catonem bene feriptum refert ’quot;tt'^^lt;g;^quot;^X ?iuitas,reruos, fi à domino adoptati^.«•/yï.'^.tJiJt int,ex hoc ipfo polTe liberari. yndlt;

ÔC nos eruditi, in noltra conititutio' ne etiam eum iferuum quem demi» nus a dis intetuenientibus filium fu» um nomin aueric, liberum elle con» ftituimus, licèt hoc ad ius filq acep piendum et non fuffidat.

' nbsp;nbsp;nbsp;' - ß nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem qutadmo-

li’^i ’^^vu^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'dum liberêtur lerui à po

zXV^Xî^^^®^^®*®:*’^^® intelligerc poffumus, *’'^”*J'J® dt ferais manumittendisfape' expofuimus.l) vero qui in pote • if-'i.^ y-, ftateparétis funt: mortuo eo/aiiu' ^-r/,«lt;’^4’«/yÇ»«tjs fiant. Sedhoediflinîiionem reci «■^/L^^t^X^’^'SÎ^t-Narn mortuo pâtre, fane omnw (./?.. Æ7»7».-7,Xquot;modo fllq filiæve fui iuris eftieiätur. ’^‘'f'^*\ nbsp;^ ,*Mortuo verb auo , no omimodo ne»

! Ïf^^^^t^„quot;f.JPP^^^ neptefq; fui iuris Hunt: fed ita, ^•^t-^^iW^Zi^i poft mortem aai in potefiaté pa' « ^.■'■■•V^^.■?t#o.^risruirecaruti nonfunt.Itacgfi ino ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiente auo pater eorum viuit, « m

poteftate patrisfnieft:tüc puft chi' turn aai,in poteftate patris fai fiunf. Si verb is, quo tempore anus mod' tur:autiam mortuus eft,aut p emä' cipationé exqt de poteftate patris! tune ti,qui in poteftatem eius cade' te non poffunt,fuiiuris fiût.^ Cùm a utem is »qui ob aliquod maleficium in

tit;fecju!t,vt qui eo modo ex nume^^^^Ti^'***^ ro ciuium Romanorö toJIitur, pen'^^j;^»*l^ÿ^**», indequafico mortuodefinat liberi

In infulam deportatusfuerit^dcnnitz^e-Aquot;^? 7i^u^ effein poteftate parentis. Sedfi

indulgetia Principis reftituti fueritj^l^ip^-oa».?»..^ per omnia priflinum lia turn recippquot;^’^'’9*^*’^quot; unt.çRelegati autem patres in infu/ lä,inpoteflateliberos fuos retinent.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

Et ex contrario,liberi relegation P0'^^'’^.^*^*‘j teltate par^ntum remanent.^ PcE.’i«rfa/,islt; ?^X nsferuus effeflus,filios in poteflate^i'y'’*'-*/’'*'^“’. habere definit. Serui autem pœnæ^.^^^'X,^,, effiduntur, qui in metallum dânan-sp^^..Xf-^^w-tur,^ qui berths fubqciuntur.5 Fi-'T^sny.» ^-^^^.^^ Huffamiliâs etfi militauerit,vel fena-Ï^'^quot;^3^^^^ tor,vel conful fa flus fuerit,manet

poteflate patris. Militia enim vd cöt'gt;.»;.'*-^'.T»lt;«#; lularis dignitas, de patris poteflàtc^ ,^/J * filium nonliberat.^Sed ex conflituA'^^’^’^^gt;'f''',‘'j''^ tionenoflra,fumma patriciatus dbz^rMÄZf^»», gnitas, illico imperialibus codicillis‘^^5''quot;*’quot;quot;^ præfiitis,filium à patria poteflate libérât. Q_uis enim patiatur pattern quidé polTe pet emancipationis mor e iq dum,

Vm z^jr»;,^..*liberarenmperatonam autem celiv *u*^’'’«quot;^ quot;Of* valere eum quem fibi ^^^■^rf't^^/patrefn elegerit, ab aliéna eximetc ®^ hoftibus captus wx«ilt;'.YÏS^** jucritparens,quanuisferuus hoüió 4^quot; *■ b^^i/^at, tarnen pendet ius liberorum,43' 5^^.^7~^^'£E^*'' *^* poUliminntquia Piqui ab ho Z’£^^,^;^ibujcaptirunt,fireuerfi {uerint,o' '4Js-«ï/gt;^C-^„|iT)nia priftinaiura recipiunt. Idcirco teuerfus parens etiam liberos habe' bitin poteliate: qiiia pofiliminiuin fingit eum, qui captus eft,in ciuitate Temper fuiffe. Siverö ibi decefTerit: exinde,ex quo capt9 cÜ pater, filiui «»/f4..i_,aJïv;f“'’“”*fuiiTe videtur. Ipfequoqjfit zZ„s7^?x2rAlt;''ius,nepósvefi ab holiib? capt? fue j •».gt;w.sv...i^ t, rit:fimilitcr dicimus JWter ius poft' liminji,iusquo®poteftatiiparenti» t^ ^»L'^^Sn fufpenfo elle.çÜidum eft autein pof^l™’niüaHmine,amp;poft.Vnd€ »jfÄi^^^*“*quot;gt;9“’®b hoftibus capts eft,^^ i^ii^. fines noftrospoftea peruenit:poftli' minio reuerfum reftè dicimS.Nam limina ficut in domibus finem quen' dam faciunt:fic amp;nbsp;imperq finé elle limen veteres voluerunt.Hinc amp;nbsp;lit mes diciuseft,quafi finis quidam Ä terminus«

vidts hoftibus recuperatut : poftli» ’ uû ' A l minio tediifTe exiftimatur. uPr^tet'^y^ f^ï^L^T». la emancipatione quoque de(inunt7n».?i o^Mriv^’ , liberi in poteftate parentum

fl Sed emancipatio antea quidem»^'^-^27:^M^ vel per antiquam legis obietuatio'i-.sj.j*.».»-*quot;/”^^ nem procedebat, quæ per imagina»^'* »»^'^?^. '^ nas venditiones, amp;nbsp;intercedentes^^’'7^^i,ÄX.n« manumifCiones celebtabatur,vel off.» ’ä imperiali refcripto. Nollca autenV^^'^J^r^^u*'* prouidenüa,etiam hoe in melius peÆX.-. Lth^ fn conftitutionein r«formauit,vt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

ne priftina explofa, reda ad cona'j^^t.Ti'^^'l; petétes indices, vel magiftratus par^iz.»/-.^.’^, rentes intrent: ÔC filios iuos,velfilf'quot;j^^V^quot;^2;^ as,velnepotes, vel nept es, ac dein*quot;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

cepsäfuamanudimittant.Er tune ex edicto Ptattoris in bonis huiut» modi filr|,vel fite, vel nepotis, vel neptis, qui quæve à parente ma* nunai(Tus,velmanumilTa fuerittea* dem iura praftantur patenti,quK tribuuntur patrono in bonis liber* ti. Et ptstetea fi impubes fit filius, Vd SiWjVel estteritipie patés ex ma*

nuiniUionctutcIameius nacifcitur» j^/^t^j^i' ^TAdmonédi autem fumus, liberum Y“'*^ ^'”-*^'‘''*'’'^'^*'''’^quot;’^ ^1^® «b^ui filiuni,ÓC ex eo v'rJ'XSy'/x^y.'Tr^^Potem vel nepte in poteftateha' r-.Hgt; T^.lt;,^.,i-7.i4$ct;n)ium quidéde poteftatedimit' !;eve,nepoté verb vel nepte rétine'' r.e: Se econuerfo filiü quidem in po' Uftate retinere,nepoté verb vel ne-' i.lt;i.‘Z K.; ’t»i.i4j»ptemmanutnittere, vel cés fuiiurW ^Ó«'^?^’*S'^^fffleere.Eadem öd de pronepote,ód L; t^^î.ï^-i^nepte dicta effe inteHigâtur.çSed f' pater filium,quem in pctellate ■■■/•^rr-.'^ii' habet,auo velproauo natural!fecu' 5r!^'?£^^^Cr^^^ nolltas conditutiones fuper hls * ^P'/Vÿi^, fj.u.habitas,in adoption? dederit: id eß, il M. ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,'quot;*^T»fi hocipfum aéUs interuenientibus

t' ƒ ^“'‘^pud competentern indicétn mani' r' ’ £eflauerit,præfenteeo,qui adoptai) y: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;non contradicentemeenö eo pre'

P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fente qui adoptât: foluilur quidé iu«

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poteftatis patris naturalisztràfit aU''

“ / 2 r ■ ■- ,teminhuiufmodiparentemadoptP h *^'lt;»A\ -x?i'gt;'^^gt;^tjniiin cuius petfona ÔC adoptions ; •?”pleninimamantea dixim?.^ 11' il 51'-n'.*f-,«i^'4^“^ autem feite oportet, qubd fi nU' il . ^ry» w/^»Z/-gt;'rus tuaex filio tuo conceperittSd fi' n zf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pofiea emancipaueris, vel in

DE TVTELIS. n tua: nihilominus qued ex ea nafeif, in poteftate tua nafeit. Quod fi pen einancipationemvel adeptionéco» . ceptusfuerit: patris fui emancipatife^'J^^^^;;^' Vel auiadoptiuipoteltatifubiicitur.voÇt'^.vlquot; \/tak Et quidé neep naturales liberi, nec5{5quot;*^.Ji^f;;/ adoptiuivllopenè modo pcEût co''iâtWr*M'Aj’‘quot; gere parentes de poteftate fua «os^^zÏ^tSquot;,' dimitteve.Tr^jî TWr ^rtriSv ^n jr^^

nEniRanfcamusnuncad alia.'t'fT Mdwifionem petfenarû. ÿ;;^i^^ ^Näexqs perfonis, quæ^5^7.ô'/^-’j7~’ ) 4 in poteftate nô rût:quæ/V‘'27lt;‘’V‘'i'*'. sdam vel in tutela (ót,vel /J,'/^z''^7- f mcuratidne,quædam neutro iure te^ nétur.Videamus ergo deqs,qua: in

tutela vel in curatione funt-.ita enim;^-j n-» À, '^^ intelligemus caeteras perfonas, quai‘^'lt;îi7‘-i neutro iure tenentur, Ac prius dirpJ^XÎ^*tï»4»V ciam9 de qs,quïe in tutela fût.^ Eft^j;quot;^*^'^.^ autem tutela, vt,Seruius définit, viÿvù'^ei»lt;.^lt; ac poteftas in capite libero ad tuen'‘'^-^‘''‘’-quot;'’j*quot; dum eum,qui per atatemfe defend ^exqj derencquît,tuteciuilidata aegmif- ipfa re fa.Tutotes autem fût, qui earn vim nome ac poteftate habent;* ex qua re ipfi amp;c.

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2gt;i-lt;^ i,//, Û Z^ iif »““VZ'^W^ ■^ *quot; it’»^

;^^^^^?^'^omcn accepcrunt. Itaque appeili' tutores,quafi tuitotes atque de' ' / “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;renfores: ficut æditui dicuntur, qui

' gt;^^./SLa Srlt; æ“^®^ tuentur.Ç PermifTum eft ita' Jr^f/o^.-JY^/^que parécibusUiberis impuberibuJ) ! ^^J^Vquot;*^ i'''“ quos in poteftate Iiabent ,têftanien' ) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to tutoies dare.Et hoc in filios filiaP

, xtM/tr»^0'; ^ucproceaitoninimodorncpotibu« 1 ^#,*’^ÿ‘*\*î*'$'etô,neptibûfqueitadetnutn paté' j i z^cS^até'J^/'ftesporfunt teltamento tutores da* i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re, fi poft mortem eoriim in patri*

fui poteftatem nonfunt recafuti.Ita' i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que fi filius tuns mortis tuæ tempo*

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;re in poteftate tua fit,nepotes ex eo

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non poteruntex teftamento tuo tu'

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tores habere, quanuis in poteftate

tua fuerint: kiJieet quia mortuo te, 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Jn patrisfuipoteftatemrecafuri fût»

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cuni autein in cotnplutibus altjl

1 r^ï-^ri^AT^eaufis pofthumi ptoiam natis ha' | gt;»v7^ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beantur:amp; in haccaufaplacuit, nd

1 • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minus pofthumis, quam iam natis

1 . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teftamento tutores dari pone:fi mot

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;du in ca caufa fint,vt fi viuis paren'

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tibus nafcerentur,fui hacredei, amp;nbsp;in

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poteftate eorumfierent.flSedamp;fi

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«mancipato filio tutor à pâtre datu«

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;futrit teftamento, confirmandus efl

ex fencentia Præfidis omnimodo,id, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ted.flSed fciendum eft,eum amp;nbsp;libertate tutorem datum, tacite bettatem direftam acceniffe viderit.«’'^«^';*'^?’^ amp;nbsp;per hoc redé tutorem effe. Pla ne fi per etroré quafi liber,tutor da^w^'*^ .M« w tusfit;aliuddicendum eft.ÿSjuÿw^’Tquot;***'”^^*'* autem alienus pure inutilitcr teliat^^^.^f i,,-^ mento datur tucortfed ita,cum libeCj» j;i^4«i erit,vtiiiter datut.^ Propris auteftvi*^ feruutinutiliter eo modo tutor da»‘''^*£ -^ tur.^Furiof9,vel minor vigintiquinÇ,^£gt;^ r^Sa queannis tutor teftamento datus,^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' tutor tunc erit,quum compos men42i^j£5tquot;?t tis,aut maior vigitiquinep annis fueer^-w ’*gt; ^ ^ 1 rit factus.^ Adeertum tempus, vd^^J^’j^^^^ ex certo tépote,vel fub c5diti0e,vel^.i-v*nfc' antehætedisiiinitutioné,po(Te dati

LIB. I, INSTlT, £lt;^ J.,quot;./ «e^i tutorem,non dubitatur.Ç C erf? au' fiiivA«*' gt;S 7~’ tern rei,ve! caufæ tutor dari no pagt; P®f'°quot;æ’’’°f' caulÇiVel rei 2lt;^,^.f'gt;‘t^‘‘^'‘f^ tutor datur.^Si quis filiab? fuis,vel vi^ MJijOj/ir-i ßipj tqtQj-f, dederit: etiam pofthu' mæ vel polthumo dedilTe videtur: quia filq vel filiae appellation«, SC pofthumus, amp;nbsp;pofthuma continen' l^aliSs, tur.Quidfi*nepotes fintlan appel' QiJÓd latione filiorum,amp; ipfis tutores da' ft. ti funt'Dicendü eft, vt ÖCipfis quo' que dati videantur, fi modo liberos dixerit. Caterum fi fïlios dixerit, nó continebuntur. Aliter enim filf), ali' ter nepotes appellant.Planè fi pof!' *pone humis*dcderit, tam filf) poflhumi, ris. quam cateriliberi continebuntur.

UE LEGITIMA AG NA' ^ISSi *^ J'pryn’jut'ia- Tituius.xvi-ÏVibusautem teftamé' cto tutor datusnon efi:

, - vVVdlHUl lV^JllHI|.OU»ik ^lt; ‘'A’^utem agnati, cognatiper virilis fe' * ^r i^{f^i'!X^?^»^ cognationem coniunfli, quafl à i.ç^x.Çi^X?j„?patre ccnnati: veluti frater ex codé ir^^.cf ^ / patre natus, fratris filius, nepósve

ex tontem patruus,amp; patrui filiusjarZ^» Z^ Ó^t» nepósve ex eo.fTÄLqw pet f3eminilt;V'''**?*'^/*ïS m (exus petfonas cognanone lunga-i^Z^i^, .kwi ^' tur,agnati nó funt,led alias natutali/»lt;î ^•r'?' rtfr^b iurecognati. Itaqjamits tuæ filius, noneft tibi agnatus, fed cognatus: amp;inuicem tuillieodem iurecSiun-geris:quia qui agnafcütur,*pattis, *qui non matris familiam fequuntur. ex ea ^Qpod autein lex.XU.Tabu.ab in/ nafcü. tefiato vocat ad tutela agnatosmon tur. hanc habet fignificationem,fi omni no nonfecerit tefiamentum is,qui poterat tutores dateded fi quantum ad tutelam pertinet,inteftat9 deceP ferit.quod tunequoque accidere in-telligitur,cum is,qui dat9 efl tutor, ■ - ' - . viuo tefiatore decelferit.^Sed agna^^t^'^,^ tionis quidé ius oïbus modis capitis r»tólt;4 s^u r^ diminutione plærunque petimituri^^^^'j^,^ Nam agnatio,iuris ciuilis nomé eft.’i^^yi?!, „r Cognationis verö ius non omnibus■fj^gt;^^gt;:,^^ modis commutatur : quia ciuilis ra» ) ’''^ *^**' tio,ciuilia quidem iura corrumpere gt;nbsp;poteftmaturalia veto non vtiqj. i

«‘yST autem capitis dirni ^nutio,prioris*ftatus có mutatio. Eaque tribus ^modis accidit. Ni aut

^maxima «ft capitis di/ ^^iff^ .tai T^.minutio, aut minor,(quamquidam èt^Ï^iZ'Z'J^^^'^'^ vocantjaut minima.^ M# ti.^ti^fi^At, ximacapitisdiminutioeft,aim ali' ï*'^^**''*^ quis fimu],amp; ciuitatcm,amp; libertaté z^^JJ-^ï^amittit.quod accidit iis,quiferui poe “' næ efficiuntur atrocitate fententiae: vellibertis,vtïgratis erga patrones

lt;Minor^fiue media capitis diminué Àrtyîamp;* ** do eil,cum ciuitas quidé amittitur, ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libertas verb retinetur. quod accidit ei,cui aqua amp;nbsp;igni interdiélü tucrit: tilt;*rlt;i» ü^r' V®* d,qui in infuJam deportatus eft»

^Minima capitis dinnnutio eli,quö ; ((^ic^^a^Äciuitas retinef amp;nbsp;libertas, fed fiatuS hominis comutat.quod accidit ijs, J i w^’^diT''**^ fluumfui iuris fiiermt, cœperût alic» it/ia^;^^^ no luri fubieéü eiTc,vel côtrà:veluti fi filiuffainiiias à patre emancipatus fuerit,eft Capite diminutS.^ Seruut autem manumiffus, capite non mi' nuituc: quia nuUum caput habuit •

^ DE LEGI. P ATRO. TV. i^ ^r*/?-“ rQuibus autcm dignitai magis, ltatuspermutat,lt;?apitenóminuun-/;C.;J^^ i tunöi ideo fenatu motos,capite n5 minui contiaf.^ Quod autem diftS cft,maneTe cognationis ius etia poft capitis diminutionem-.hoc itaert,fi minima capitis diminutio intemenv at:mânet enim cognatio. Na fi ma' xima caphis diminutio interueniat, ius quoq? cognationis pent: vtputa fcruitute alicuius cognati:öi ne qui» dem fi manumiffus tuent,recipit co» gnationem.^Sed öd fi in infulä quit. ' deportatus flt,cognatio foluitur.

IJJQuü auté ad agnatos tutela perti» 4lt;-»k*‘»l,'4*^ri neat, non Itmul ad oés pertinet: fed'Jf^^ç^^ ad eos tantü, qui pximiores gradu nbsp;nbsp;nbsp;^

tunt.Sedft*pluresciu(demgradus * Vd Iunt,adoéspertinet;velutifi plures fi, fratres funt,qui vnum gradum obti» nent,panter ad tutelam vocantut.2jrlt;fgt;

aX eadélege.XU. tabu. libertorum amp;nbsp;libertarü tutela ad patronos libe» jrófq? eorü pertinet;quæ tlöC ipta, légitima tutela vocatut:

LlB. t INSTIT, voeatur : non quia nominatim in e» lege de hac tutela caueatunfedquia j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perinde accepta eft per interpréta/

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tioncm,ac fi verbis legis introduira

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effet.Eo enim ipfoiÇp hereditates li'

bertorS libertatumep, fi inteftati de; f^ ?^J7^ X/ji^^ceffiffentdufferat lex ad patrones li ! '^f iir: -.».^r^^betosve eorö pertinere: credidcrunt 1 iir/uC,^ tó.-..* veteves voluiffe, legem etiam tute' ’‘^ ®®’ Etfueretcdm amp;nbsp;agnatos, quos adhxreditatem lex vocat,eof' tf^ dem dc tutores effe iulTerit;quia pl{ * quot;^^ * ’^S' ^r^e^^f‘ï ''Ëi fuccefTionis eft emolumé' I Z“it l'^tl'-it^ ’quot;^^tum, ibi 8C tutela onus effe debet. ', jT.^'cS-'v/rï^^^Jdeo autem diximus plarunqj, quia *A ÿj^'t^'t^iii à fjemina impubes manumittaturt -^/, V-iv^^ ''‘'*vt ipfa ad hatedkatem vocetur, tal i Vma' men alius eft tutor. *

ip® 3^ h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;patronorü,rt'

Iijrcd. ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

gjÄcmplo patronorUjte cepta eft 5c alia tutclai quæ amp;: jpfa lèçitima vo' 'catut.Nam fi quis filiö, s«aut filiam , nepoté, aut nepte ex fïlio,amp;deincepsimputgt;e'

DE FIDVCIARIA i^,v-Ónn^^%-P tutela. Titulus.XX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

S ^^P*^'®”’ appeUat.Nâ fi fi^X^ï^»^ Ï l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;palet filiü vel filiam,nei ç^ ^y.^.^-lt;, wf'/ ^^E^^MPoiéjvel nepte,vel de'^-j^i..; i^ï«' f»-^«, b^r^v '‘«Ilincepsïpuberes manui’quot;Ï, miferit,legitimam nicifcitur eorunt!’quot;^‘^'’’J^''*'. * tutelam.Quo defun£lo,fi liberi cius^j^’l^jy^;^ Jj’X,, vitilis(ex9 exiftât;fiduciatii tutotesz i?,?,^t»iy..o«-' filiotü fuorü,vel fratris, vel fóroris,’quot;■' quot;‘ '’*”T 'quot;y' 8Cc^teroïüeffictütur.*fl Atquipa» ^tutoi Jrono legitimo tutore mortuo,liberi tes, vï quoc^ cius legitimi fût tutoresiquo' fratris niam filiusquidemdcfuntti, etfi nó vel fo, effet à viuo patre emancipatus,pofl roris _ obitü eis tui iuris efficeretur, nee in efficiü fratrü poteftatem recideret, ideóqj tur.

nee in tutela: libertus auté, fi fetuus manfiffet,vticjeodé iureapudlibei ros dni poft mortem eiusfuturus ef/ fet.^lta tamé hi ad tutela vocatur^*^^'quot;^^!^^ fiperfeélæfintîEtatis.qSnofltacô»- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;”

DE ATTILIANO TV' ^•ïa,?..v tove,8c co qui ex lege lulia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;',;

Icui nullus oiïiino tutot datusfuerat:eidabacut in vrbe quidem Roma' na à Prætore vrbano, ____amp; maiore parte tribu' novum plebis tutor ex lege Atlilia: in prouinctisveröa pratfidibuspro' uinciarü ex lege lulia amp;nbsp;Titia.^Scd amp;nbsp;fi in tertaméto tutor fub coditio' ne, aut ex die certo datS fuerat:qu3' diu conditio aut dies pédebat,ex riP dem legibus tutor alius interim dati *tutor poterat.*ltem fipuredatus fuerab lt;i®’^® quamdiu ex teliaméto nemo hare' pote» exif}cbat,tamdiuexeifdem legibus Wt’ tutor petedus erat : g definebat efft tutor, fi conditio exilieret, aut die* veniret,aut hçrcs exifteret.^Abho fiib9 quoep tutore capto,cx his leg)* bus tutor petebat:qui definebat die tutor,fi is qui captus erat,in ciuitaté reuerfusfueratma reuerfus recipie' bat tutelâiurepofUimintj.fl Sed ex' his legibus tutorcs pupillis defierût dari, poliea quam primo C onfuld pupillisvtriutque fexus tutores elt; inquifitione darecœperunt,deinde Pratores ex conftitutionibus. Nam

DE ATTILIA. TVTOEE. le fuptadiftis legibus, neeg de cautio» ne à tutocibus exigenda rem faluam pupillis foret neque de compelled« tutorib’ ad tutelæ adminiftrationé, quiequam cauebatur.^üSed hoc jure vtimur,vt Kom« quidem præfedS Vtbis*vel praetor,fecudum fuam iu» * vtb}. rifdidionemtin prouineqs auté prç» fides ex inquifitiôe tutores crearét: vel magifttatusiuffu prçfidü,fi non fint magnç pupilli facultatcs.çNos autem per conftitutionem nollram huiufmodi difficultates hominn rei fecates,necexpeClataiu(Tione prat* fidum,difpo(uimus, fi facultates pu pilli vel adulti vfque adquingentos lolidos valeât,dctenfores ciuitatum vnà cum eiùfdem ciuitatisreligiofifi fimo antiflitc,vel alias publicas per* fona$,id eft,magiftratus, veluti*iu' *Vtl« ridicum Alexandrine ciuitatis,tutogt; tes vï curator es crearedegitima eau telafecundum dufdem coftitutionis normampr^ftanda: videlicet eorum periculo,qui eamaccipiunt.^ Impu beres auté in tutela effe, natural! iuti conueniens edtvt is,qui perfedç ægt; tatis non cd,altetius tutela regatur.

Crim ergo pupillorü pupillanimlt;J tutores négocia gerätipoft puberw' tem, tutela iudicio rationé reddut* DE AVTHORITATB tutorum. Titulus.XXll-^gVlftoritasautém tuto' ris in quibufdam caufit necelTatia pupillis cßi in quibufdä non eft ne* g^lt;:enaria: vt eccefiquî^i

dari fibi Aipulentur, nô eft neceffa' ria tutoris authoritas. C^u6d fi ali)® ;pmittant pupilli, neceflaria eft tuto ris authoritas.Nanqj plaçait melio' tern quidem fuam conditionem lie«' rc eis facere,etiâ fine tutoris author ïitate:deteriorem veto non aliter, 5 cum tutoris authoritate. Vnde in ijs Gaufis,€x quibs obligationes mutu« narcuntur,vtin emptionibus,vendit tionibus, locationibus, condutiioni' bus,mâdatis,depofitis,fï tutoris aut thoritasnô interuéniatnpfi quident qui cum bis contrahunt,obligantuf) at inuicem pupilli non obligantut-Neep tarnen hæreditaté adiré,netp bonorum poffeffionem petere,ne^ hæreditatem ex fiddeommiffo fufei pert

QVIBVS MODIS TVT. 17 pete aliter poffût,nifi tutoris author ritate-,quanuis illis lucrofa fit: ne vl' lum damnum habeant.^ Tutor au* temllatimin ipfonegotio praefens debet.9uthorfieri,fihocpupillo 41» defie exiftimauetit.Poft tempus ve* rô,velp€repiftolam,aut nuncium* *non interpofita authoritas, nihil agit. . eft, ^Si inter tutorem,pupillûmcpiudi- autnS dum agendum fit: quia ipfe tutor in cium. rem fuam author effe non poteftinS prætorius tutor ,vt olim,côftituitur: fed curator in I0CÛ eius datunquo curatore intttuenicnteiiudiciû pera* gitur: amp;nbsp;co petafto,curator effe de* unit.

QVIBVS MODIS TV* telafinitur. Tit.XXlll. gieïa^wi V pilli pupillçque quum R nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effecœperint,à

liberantur.^ Pu' » C^Æbsrtatemautem veteree '^s^^^quidem non folû ex an' nis, fed etiam ex habitu corporis in mafculisaeftimari volebant. Noftra

autem maiehas indignum id effe ca* flitatenofltorumtemporum exiftp mas,bene putauit,quod infoeminis, d iq antiquis

LIB. I. INSTIT. .. antiquis impudicum efTe vifum (Hi id eft,inrpe(Sioncm hsbitudiniscot' ponsihoc eriam in mafculosext?^« re.Et ideo noftra fan fia conftitutic* neprotiiulgata,pubertatcm in ma' fculis poH dedniumquartum annO completum illico initium accipet* difpofuimus: antiquitatis norma in foeminisbene pofitam,in fuo ordinC telinqu€tes:vt poft duodecim annos completes viripotentes efTe credan' tur.^ftem finitur tutela,fi adrogati fint adhuc impubères, vï deportati. Item ft in feruituté pupillus rediga' tur,vel fi ab hoftibus captus fueritlt; çSed amp;nbsp;fi vfq; ad certam conditio' nem datus fit tutor teftamétotsquC euenit,vt definat effe tutor exiften' teconditione.^ Simili medofinitut tutela morte,vel pupillorü,vcl tuto* rum.^8ed amp;nbsp;capitis diminutiôe tu* tons, per quam libertasvel ciuitas amittif,omnis tutela petit. Minima autê capitis diminutione tutoris, vt' luti fi fe in adoptionem dedetitdegP tima tantum tutela peril, cæterç nó pereunt.^Sed pupilli amp;nbsp;pupillae ca' pitis diminutio,licét minima fit, oét tutelar

DE CVRATORlBVS. 13 tutelas toUit.^Pratterea qui ad cet'' turn tempus teftamento dantur tu» tores: finito eo deponunt tutelam. ^Definuntautem* tutores efre,qui *etiä. vel remouentur à tutcla ob id quód fufpecli vififunt:velqui exiufka eau fa lefe excufant,ölt; onus adminifttät dæ tutelæ deponunt,fecundû ea quç infetius pvoponemus.

laT^lKTi ^^'“'^ quidé pubères, foeminac vinpotétes, W^f'^ ®^ vicefimumquin« oi*“”’ ®™uiT‘ completü Jefî^i^sacuratotes accipiût: quia licèt pubères fint, adhuc tamé eius a:tatisfunt,vtfua negotia tuerinon poffint.fl Dantur auté curatores ab eifdemmagiftratibus, à quibus Ôi tutorcs.Sed curator teftamento nâ datur;datus tarnen confirmatur de*

creto Prstoris,vel ptæfidis.fl lté in» uitiadolefcentcs,curatores non acci piût,pr(jterquâ in lité.Curator em'é i^auté. amp;nbsp;ad certâ caufam dari poteft.^ Pu riofi quoep ôCprodigi,licètmaiores xxv.annis fint, tarnen in curatione d iiq funt

Tunt agnatorum,cx lege.XlI. tabu* *pïægt; Sed folent Romat prsfccti vrbiS)* feftuï vel prætores, amp;nbsp;in prouincijs præfi' Vlbj. des ex inquifitione eis curatores da' re.flSed amp;nbsp;mente captis,amp;futdiï, amp;nbsp;mutis,amp; qui perpetuo motbola borant(quia rebus fuis fuperelTe nó poffunt^curatoresdandi funt.^ln' terdumautem amp;pupilli curatores aecipiunt: vtputa fi legitimus tutet non fit idoncus:quoniâ habenti tœ totem,tutor dari non poteft.^ Item fi teftamento datus tutor,vel a Prf tore,aut prxfide,idoneus non fit ad adminiftrationé,nec tarnen frauda; lenter negotia adminidret, foletji curator adiungi.qltemloco tutotC, qui non in perpetuum,fed ad tépus à tutela excurantur,folent,curatores dari.^Quöd fi tutor aduetfavalctu dine, vel alia neceffitate impediatut, lt;|uo minus negotia pupilli admini' Itrare poffit, amp;nbsp;pupillus, vel abfit) vclinfansfit:quemvelit aâoré perl' culo ipfius tutocis,Prætor, vel q^' uinciæ pra;erit,decreto conllituet.

DE SATISDA. TVTO. 19 iSt'S^^ ^ tarnen pupiUotû pu* ^^^âp P’l'®tumve,amp;eorû,qui iSKsSSgfl'tæveincuvatione fût, {|sKK^iquot;*5°*’®® cutatorib9 tu» -~2;^js=^totibLisve confumâtur, vel diminuantuf.curet piwtor,vt Si tutores amp;nbsp;Curatores eo nomine fatif dcnt,Sed hoc non eft perpetuû. Nâ tutores teCtamento datiJatiWare nô cogunturzquia fides eorum ÖC dili' gentia abipfoteftatote apptobata elb^lté exinquifitione tutores, vel curatores dati-Aatifdatione non onelt; rantutjquiaidoneieleflifunt.^i Sed fi ex teftameto, velinquifitionc duo plurésve datifuetint, poteft vn9 oflt; terre fatifdationem de indemnitate pupilli vel adole{centis:amp; contutori fuo vel concuratori ptæEcrti,vt fol us adminiflret,vel contutor aut conçu' rator fatis cfferens,pr»ponatur ci, ÔCipte folus adminilttet. 1 taq? y fc nonpotehpeterefatifdationé à cor tutore fuo vel côcuvatore, fed effet' re debet :vt elcaionem dct concura'

tort vel contutori fuovtrum veut fa lis accipete,an fatifdate.fl Q_uod fi nemo eorum fatis offecat,fi quidem affetiptum

Liß. 1. INSTIT. arferiprum fuetit à teHatorequbgi' rat, illegerere debet. Quod fi nôtult; rit3ncriptn,quémaior pars «kg«' ritjipfegercre debet, vt edi fi o Pi» toris cauetur.Sinautem ipfi tutoie* diffenferinteirca eligédum eum, vel eos,qui gerere debet: pretor parte* fuas interpoliere debet.lt;f Idem amp;in pluribus ex inquifitionedatiscopro' bandû efi,id ell,vt maior pars eliget re po(Tit,per qué adminifiratio fiat. flSciédö aöteft,nófolü tutores,vtl curatores pupillis, vel adultis, cæte' tifqj perfonis ex adminiftratione re' rum teneri,fed et ia in eos, qui fatiP dationé accipiunt, fubfidiariä aftio' nemene,quæ vitimumeis præfidiû poffit afferre. ^ Subfidiaria autcni aelioin eos datur,qui aut omnino à tutoribS vel curatoribusfatifdarinö curauerunt,aut non idoneè pafO fût caueri.Quç quidem ta ex prudentii refponfis, q ex cóftitutionibs impe» riaiibus,etiâin hçredes eorû exlédi' tur.^Quibusconfritutionibus amp;il' lud exprimit,vt nifi caueant tutores amp;nbsp;curatores, pignoribus captis co' etceantur.fl Neqj autem prafeflus

DE EXCVSA. TVTO. 50 Vtbi,neqjprætor,neqj profes pro' uinciæ, neq, quifquam alius, cui tu' totes dandi ius eft,h8C adione tène' bituf.fedfjtätummodoqui fatifda' tionem exigere foltnt.

tutoni,vïcuratoïü. Tit.XXVI. Ë ÿr^^^^'ofantur autem tuto-T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cutatotes varps

tl C^^^i ^®“®^*’ ptetóc^aSt* *tamé 0 u^Y^Ptoptet liberos, fiue in »^^^^'poteftate fint,fiue emà' tipati.Si em tres liberos fuperftites Romæ quis habcat,velin 1 talia qua» tuor,vel in prouineqs quinqp.à tute» la vel cura potell exeufari, exemplo cæterotû munerü. Nâ amp;nbsp;tutelâ,8d curâplacuit publicum munus effe. ijSed adoptiuiliberi non profuntûn adoptioné auté dati, natural) patri Ïitofunt fl Item nepotes ex filio pro» unt,vt in locû partis fui fuccedant: ex filia nô profunt.fl Filq aût fupet» ftites tantû ad tutelç vel curç mune-lt; ris exeufationé pfunt-.defuntii auté nô jjfunt.Sed ftinbello amirti font, qua;fitû eft an ^fint. Et conftat eos iolos ^de(fegt;qui in acie amittuntur.

1) enim,qui ptorepublica cecidetut) in perpetuum per gloria viuerein' teHiguntur.ff l tem diuus Marcus in femeftrib? refcripfit,cum,qui res fi' fci adminidrat, à tutela vel cura» quädiu adminidrat, excufari poffe. ^Itemqui reipublicæcaufa abfunt, à tutela vel curaexcufätur.^Sed amp;nbsp;fi fuerint tutores vel curatores dati, deinde reipublicæcaufa abeffe coc' perint,â tutela vel cuta exeufantut) quatenS reipublica: caufa abfunt, amp;nbsp;interea curator loco eorü dat.Qui fi reuerfi fuerint,recipiüt onus tutel{. Nam nee anni habent vacationem, vt Papinianus lib.v.RefponforQ fed pfit-Nam hoc fpatium habet ad no' uas tutelas vocati.^ Et qui poteda' tem aliquam habet, fcexcufare pof' funt:vt diuus Marcus refcripfit,fed fufeeptam tutelam deferete nó poP funt.Çltêpropterlité,quâ cumpu' pillo vel adulto tutor,vel curator ha bet,excufari nó poted ; nififortede omnibs bonis,vel hxreditate cótto' uerfia fit.qltem tria oncra tutelx nonaffeifiatæ,velcuræ,pra;dât va' cationemquamdiu adminidrantur, ' Vt

DE EXCySA. TVTO. 51 vt tarnen plutium pupilloïum tute» la,vel cuta,eorundem bonorum ve» luti fratrum,pro vna computetur. I^Sed amp;nbsp;propter paupertatem, ex» tufationem tribui,tam diui fratres, quant perfediuus Mare? refcripfit, u quis imparé [e oneri iniunfto pof» fit docere.^ltem propter aduerfam valetudinem,ptopter quam ne fuis quidenegocqs intereffe poteft, ex» eufatio locû habet.^Similiter eos,q literas nefciunt;effe excufandos, di-uus Pius te(cripfit,quanuis imperiti litetarum poflint ad adminiftratio-nem negociorum fufficcie,lt;iltcm ft propter inimicitias aliqué teftaméto tutorem pater dederit, hoe ipfum præftat ei excufationem : ficut per contrariü non excufantur, qui fe tu» telam admlnirtïaturos,patri pupil» lorum promiferunt.^Non efle auté admittedam excufationem eius,quï hocfolovtitur,quódignotus patri pupiUorü fit,diui fratres refetipfe* runt.^lnimicitisE,quas quis cum pa tre pupillorum vel adultorum exer» cuit;fi capitales futrunt, nee recöci» Uatio interuenitjà tutela vel cura fo» lent

lent Cxcufare.^kéis,qui fiatuJ «o' trouerfiâ à pupillorum patte paffm lt;ft,excufatiir a tutela.Çltcmtnafof ]xx.annis,à tutela amp;nbsp;cura fe poteft cxcufareiminoresautem.xxv.annij olim quidé excufabätur: noftra autt conftitutionejjhibenf ad tutelâvlt;l cura arpirare,adeo vt nec exeufatio' ne opusfit. Q_ua cóftitutionecauf' tur,vt nec pupillus ad légitima tute'' lam voce{,nec adultus:quû fit ind' uile, eos qui alieno auxilio in rébus fuis adminifträdis egere nofeunt, S fub alqs regunt, aliorû tutela vel eu tamfubire.flldé ôiin milite ob^t' uandum eft,vt nec volens ad tutela onus admittatur.Çlté Romæ grarn' «■natici,rhefores,« medici, amp;nbsp;g iu patria fua bas artes exercct,amp; intri numerû funt: à tutela amp;nbsp;cura habet vacationé-ÇQui autem vult fe excu' fare,fi plureg habeat excufatiôcs,Â dequibufdâ non jabauerit, alpsvti intra tempora conlhtuta non prohi' betur. ÇQui exeufare fe volun t,noi) appellât'.fed itia quinquaginta dits lt;ôtinuos,ex quo cognouerintfe effe tutoies vd curatores datos, fe excu'

DE EXCVSA. TVTO. 31 fare debent,cuiufcuncß generis fint, id en,qualitercunq! dati fuerint tu* tores,li intra centefimum lapidé fût ab co loco, vbi toteres dati fût! fi veto vitra centefimum lapidé habitât, dinutnerationefafiaviginti milium diurnoruni,^ amplius trigintadie» rum:qui tamen,vt Scçuola dicebat, fie debent computari,ne minus fint, quàm quinquaginta dics.çDat9 aur tem tutor,ad vniuerfum patrimoni* urp datus effe creditur.^Qui tutclâ alicuius geffit, inuitus curator duf' dem ficrinô compeUitur,intantû,vt licet paterfamilias, qui tefiamento tutorem dédit, adiecerit feeundem curatorem darc;tamé inuitum eum curam fufeiperenon cogendum,di' ui Seuecus a Antoninus refcripfe-ïint.^l)demtefctiprerunt,maritum vxorifuæ curatorem datum: excufalt; re (e pofte,licèt feimmifceat.flSi qs auttm faifis allegationibus excufa» tionem tuttlç meruerit,non dl libc' ratus onere tutdae.

LIB.C INSTIT. r '7r'\^'^æ'’^^ ^^ fufpefli eff ^^^^^'defcendere.^Datü «ft j^^W^'autê ius remouédi t^ t^^^^^3jfores fufpeftos Rom® prætori,ôlt;: in prouineqs præfidibu’ earum,Sc legato procofulis-COftf' dimus qui poffunt de fufpeAo lt;■lt;gt;' gnofcere,nunc videamus qui fufpt' Öi fieri pofTunt.Et quidé omnes W' tores poffunt fieri rufpedi, fiue fint teflamentarf),fiue non fint, fed alK' rius generis tutores.Q.uare öifi If' gïtini9 fuerit tutor,aceufari poteri!' Q.uidfi patronus fit? Adhuc idem eritdicédum: dummodo memineri

mus fams patroni parcendum efe! licêt vtfufpefl?remots fuerit.^Có fequésert,vt videamus qui pofiunt fufpeftos poflulare. Et fciédum eft quafi publicam effe hanc aceufatim nemihoe eft,omnibus patere. Quim immo,^ muliercs admittuntur,c* refcripto diuorum Seueri amp;nbsp;AnW' nini,fed eæ fola:, quæ pietatis necci' *non fitudine duftç ad hoc proceduntiyt' eftpof puta mater: nutrix quoque 8faui3. funt. poffunt:* poteft öf foror.Sed amp;nbsp;quot;nbsp;” qü3

qua alia muliet tuent,*cuius Prêter * qua propenfam pietatem intellexerit,nô Præ' fexusvetecundiarn egtedientis, fed tor n» çietate produft«, non continete in- penta luriam pupiUorumtadmittet eä ad piëta» accufationem.^lmpuberes no pof te itellt; (unt tutores fuos fufpeftos poHula' lexerit teipubetes autem,curatores fuos ex fexus confilio neceffarioru fufpeftos po(gt; vete^ funtatguere-.ÔCitadiuiSeuerus SC cudia Antoninusreferipferüt.^ Sufpeft9 none» autemtft,quinonexfide tutelage» gredié tit,licet foluédo fit-.vtlulianus quo- té,fed quefetipfit.^i Sed 8lt; ante quam in» piëta» cipiattutelä gerere tutor, pofte eü te ^» quafifufpeftumremoueri idem lu- duÔâ, nanus fcripfit,amp; fecundum eû con- non fu ftitutum eP.^ Sufpeflus autem rei ftinere mots ,fi quidem ob dolum, famofus iniuriä tfl-.fiob culpam,nonaquè.ÇSiquis pupil» autemfufpeflui poflulatur, quoad lorum coRnitiofiniatur,interdicil ei admi- Sic. nifttatio-.vt PapinianovifS eft-^Sed fi fufpedi cognitio fufcepta futtin poft ta ^ tutor vï curator decefferit, extiguitur fufpefti cognitio-^Si qs tutor copia fui non faciat, vt alimen» tapupiUo de cernant uncauttut epi» e ftola

LIB.I. INSTIT. , ftola diuoriim Seueti amp;nbsp;Antonîni, Vt in poneffionem bonorum tius p^ pillus mittat: amp;nbsp;quæ mora deteii®; la futura font,dato curatore dil trahi iubêtur.Ergo,vtrufpeflus,rcmouf' ri poterit,qui non præftat alimept*’ ^Sed fi quis prüfens negat pr^pt^ inopiam alimenta poffe decerni: ^ hoc per mendacium dicat,remiiten' *Vtbi. dum eum effe ad præfeflum vtbis; puniédum phcuittficut ille remit!'' tur,qui data pecunia minirteriû t^ telæ acquifierit,vel redemerit.^ Li' bertus quoqj fi frauduléter tutelar filiorum,vei nepotupatroni gelTifft Vvtbi- probctur,ad prçfeétu vtbisgt; remit' titurpuniédus.fl NouifTimé autcf feiendum dl eos,qui frauduléter W telam adminillranttetmm fi fatis o^ ferant,remouédoj efTcà tutcla:qui’ * fatifdatio,tutotts propofitum male' uu|û non mutat:fed diutius graffall' dim re familiari facultatê præftat' Vetiâ. flSufpeCtum eû*putamus, quimol ribus tails en,vt fufpeilus fit-Enim' uero tutor vel curatorquanuis pau' per fit,fidelis tarnen amp;nbsp;diligens, rt' mouendusnen eRquafi fulpeâuslt; u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTP

J4 INSTITVTIONVM, feu •l«nientorum,D.lufti-nianifacratilTimi pvin» dpis. Liber. 11.

„VPamp;R-lOREli» bro de iure perfo natum expofui' mus:niodovidea musdereb9,qug vel in noftro pa» trimonio, vel ex» -tra patrimonium noftrubabent. Quædâ em natural! iure cöraunia fut omniû,quædâ pa» blica,quçdâ vniuerfitatis,qu{dâ nul Iius,plera($ fingulorû:quç ex vatrji caufis cuiqî acqrunt, ficut ex fubie» Ûis apparebit.^Et quidé natural! la te côia fût oim liec:acr,aqua^flués, amp;nbsp;mare,Si g hcclittotamatis.Ne' •[ mo igû ad litt? maris accederc .phi» bet'.dü tamé à villis,amp; monumetis, amp;nbsp;ædjncqs abllineatiga nô fût iuris gentiü,ficut cil mare.çFlumina aût omnia ÔC pot tus,publica fùtadcoq!

ius pifcadi oib9 comune cd i portu, fluminibufcp.Ellautcm lilts marisi quatenus hybernus fluftus maxima excurrit.ÇKiparum quoçp vfus pu' *iure blicus eft,5lt;: iuris gétiü, * ficut ipfi^ gétiö. fiuminis.Itacpnaues ad cas applies' *adpel re,* funes arboribus ibi natis religs' kre. re,onus aliquodin his reponere cui' libet liberum eil,ficut per ipfurh flu' men nauigareifed proprietas cartin' ill0ri5 en,quorumprædi'is adhærét; qua de caufa arbores quolt;ç in eifde natæ,eorundem funt-C Littorö quo* que vfus publicus ell,amp; iuris gétiôi ficut ôCipfius maris: amp;nbsp;ob id cuili' bet liberum ed cafam ibi ponere gt;nbsp;iquot; quam fe recipiat: ficut retia ficcart) « ex mari deducere.Propfietas aU' tem eorö potefl intcUigi nullis elft' , fed eiufdem iuris efle,cuius amp;nbsp;ma' re,Slt;:;quaï fubiacet mati terra vel ai rena.^ Vniuerfitatisfunt,nonfingii *non lorum, veluti*quae in ciuitatibS fuut e(l,ve / thea(ra,fiadia,6lt;; fi qua alia commquot; lutj. nia funt ciuitatum.^ Nullius autent fût res facræ,ÔC religiofe,amp; faniif Q_uod enim diuiniiuris ell, id nullit in bonis ell.^Sactæ tes funt,qu{ ri' tèp«

DE RERVM DIVISIONE. 35 te p« pontifices deo côfectatç funts Vtluti ædes fact«, 8C donaria quç ri/ tè ad minifterium dei dedicata funt: quæ triam per noftram conriiturio/ nem alicnari, amp;nbsp;obligati prohibui» mus,excepta caufatedemptionis ca ptiuorum.^Si quis auté authorita/ te fua,quail facmm fibi cóftituerit: factum non eft,fed ptophanö.^Lw eus auté in quo aides facta: funt adv fïcatç,etiam diruto adificiofacet ad* hucmanetiVt 8cPapinian9 fcripfit. ^Religiotum locum vnufquifepfua voluntate facit, dû mottuum infert in locum fuum.Çln commune auté locum purum inuito focio infetre nö licet: in commune veto fcpulchtum etiam inuitis cxteris licet ifene.^lté fi alienus vfuffructus eft: propricta-tium placet,nifi confentiente vfufru Guatio locum teligiofum nö facere. ^In alitnum locum confentiente doi mino licet infertes amp;nbsp;licet poftea ra/ turn non habuerit, quam illatus eft mortuus, tarnen locus religiofus fit. ^Sanfix quoeç tes, veluti muri Si portx ciuitatis,quodammodo diuv ni iuris funt: amp;nbsp;ideo nullius in bonis t iq funt.

LIB. II. INSTIT. funt.ldeo autem muroj fanflos diel' mus,quia poena capitis côllituta eft ineosquiaiiquidin mums delique' rint.Ideoamp; legum eas partes quiW poenas conlhtuimus aduetfus eos,3 contra leges fecerint,fanäiones vo' camus.q Singulorum autem homi' • num multis modis res fïunt.Quatfli dam enim return dominium nâdfti' mur iure natural!; quod, ficut dwi' mus,appellaturius gentiö:quarun' dam veröiure ciuili.Cömodius eft itacp à vetuliioriiure incipere. Pala eft autévetuftiuseiïe ius naturale: quod cum ipfo genere humano re' rum natura ptodidit.Ciuilia autéiu' ra tune effe coeperunt,quum amp;nbsp;duv tares condi,ÓC magiftratS creari, Ö^ leges fcribi eoeperut.^ Ferae igit be' ftiae,ö:: volucres,8lt;: pifces,amp; omnia animalia quæ in mati,coelo,öC terra nafcuturdimul atq! ab aliquo capta fuerint,iure gérium ftatim lUiuseffe incipiunt. Q_uod enim an té nullius til: id natural! ratione occupant! có' reditur. Nee intereft, feras beftiast amp;nbsp;volucres vtrum in fuo fundo quit capiat,an in alieno.Plane qui alienû fundi

DE RERVM DIVISIONS. 55 fundumingteditur venancli,aut au» tupandi gratia, poten à domino, fi is prauidtrit,prohiheri ne ingredia» tut .^ Q,uicquid autem eorum ce» peris, eoufcß tu«m effe intelU^tur, donee tua eufiodia cobrectur. Q_uû verb tuam euaferit cunodiam,8i in Ebertatem naturalem fefe teceperitt tuum effe definit, ÔC rurfus occup5» tis-fit. Naturalem autem libertatem tecipereinteUigitur, quumvel ocu-* los tuos tffugerit,vel ita fit in cófpe» flu tuo,vt difficile fiteius perfecu' tio.^ lllud quæfitum efi, an fi fera befiiaita vulnerata fit vt capipof» fit,fiatim tua efl’e ïtelligatur.Et quigt; bufdam placuit ftatim elTe tuam;8C toufque tuam videti , donee earn petfequaris.Quôd fi defitris perle-' qui,definete elle tuam, amp;nbsp;rurfum fieri occupantis . Alp verb putaue» runt non aliter tuam efte,quàm fi earn cepetis.Sed pofieriorem (enté» tiam nos confitmamus,qubd multa accidere foleant vt earn non capias. ÇAplùquocp fera natura eft. Itacp apes qu« in arbore tua confederints antequä à te alueo includantur, non

magij tux LiteUiguntur elTe, quam volucres qux in arbore tua nidû ft' cerintudeocß fi alius eas incluferit,is tarum dominus crit. Fauos quoqi fi quos effecerint,eximere quilibet po' gt;nbsp;teft.Planè integra re, fi prxuiderit iigrediétem fundum tuum:poteiis eum iure prohibete neingrediatut* ^Examen quolt;$ quod ex alueo tuo euolauerit:eouf(j intelligit effe tuó) donee in confpeüu tuo eft,nec diß' cilis perfecutio eius en;alioqui occu' pâtis fit.^Pauonû quoq? Öt colum' barü fera natura elhnecad rem p«' tinet,quöd ex confuetudine euolart 0: reuolarefolent.Nam amp;nbsp;apesidt faciunt,quarö confiâtferam effena turam.Ceruos quoeß quidâ ita mâ' fuetos habet,vt in fyluam ire,Si re' dire foleant: quorum amp;ipforumflt;' rameffenaturam nemonegated qs autem animalibus qux ex cófuf tudine abire amp;nbsp;redite folétitalia rt' gula comprobata efl, vt eoufqj tu3 elTeinteliigantur:donec animum f® uertendi habeant. Nam fi reuertédi animû habere defierint;etiâ tua elft definunt,amp; hunt occupantium.B-t;

DE KERVM DlVlSlONE-îT uertendiautemanimû videntut de» finet£habere,ciimteu€ttendi côfue tudinem deferuerint.^üaUinarâ au tem amp;nbsp;anfetum nS elt fera natura: idquodexeopoffumus inteUigerc, çjj aliæ funt gallinç quas feras voca' musâtem alq fût anferes quos feros appellam9.1dcÔ!ÿ fi anferes tui,aut gallinç tuç,aliquo modo tutbati turlt; batæve euolauecint: licét confpelt;lû tuum effugetint,quocunque tarnen loco fint,tui tuaeve effe intelligütur: 6c qui lucrandi animo ea animalia detinct,furtü committere inteUigif. ^Item ea quæ exhoftibus capim9, iuregentiurtatim noflta fiüt: adeo quidem, vt amp;nbsp;libeti homines in fer* uitutem noflram deducantur: qui ta men fi euaferint à noftra potellate, amp;nbsp;ad fuos teuetfi fuerintiprillinum fiatum recipiût.Ç item lapilli ÖC gé» mx, Sc estera quæ in littore maris inueniuntur, iure natural! flatimin» uentoris fiunt.^ltem ea,qu« ex ani-mailbus dominio tuo fubieftis natç funt,eodem iure tibi acquiruntuc. flPrçteteaquod per alluionem agro tuo flumen adncit,iur£ gentium tibi acquivitur.

LIB, II. INSTIT. acquiritur. EUautemalluuio,inert-' mStumlatenï. Per aUuiiioné autem id videtur adijei, quod ita paulatini adpeitur, vt inteUiginon po(Tit qu'J/ turn quoep momento temporis adij' ciatur.^QiJÓd fi vis fluminis de t«o pradio aliquam partem detraxeriti amp;nbsp;vicini prçdio appuient,palam tß earn tuam permanere. Plane filon-' gioti tempore fundo vicini tui haft' ntiarboreiqi quas fecum traxerit,i’ eum fundum radices egerint, ex to tempore vidétur vicini fundo acqui' fitaelTe.t[f Infulaqua in man na» eff,(quod raro accidit) occupant!* fitmullius enim eiTe creditur. At in' fula in flumine nata, ( quod frequen/ ter accidit)fi quidem mediam parte fluminis tenet:communis eft eoruiS qui ab vttaep parte fluminis prop* ripam praedia poffidentifrilicet pro modo latitudinis cutuf^ fundi, qiiï latitude prope ripam fit. Quod fi gt;1 teri parti proximiorfit, eorü eft ta» turn qui ab ta patte prope ripä prf dia ponïdent.(.J_uöd fi i aliqua pat/ tediuifum fit flumen: deinde inW vnitutrijagrutn alicuiusin formant infuls

DE RERVM DIVISIONE. 58 infuls redegerit ; eiufdem petnialt; netisaget,cuius Sifuerat. Quod fi natutaU alueo in vniuetfum deteli» Ö0, adaliam parte fluete cœperit: prior quidem alueus eoruin eft, qui propt ripam tins ptædia poffident, pro modo fcilicet latitudinis cuiufq? agri,quælatitudo prope ripam fit: nouuî autem alueus, eius iuris elle incipit,cuius 8C ipfum flumen efi id eft publicus* Quod fi poft aliquod tempus ad ptiorem alueum reuet» Ïumfuerit flumen; rutfusnouus al» ueus eorum efte incipit, qui propt ripam eius prædia poffident. Alia fane caufa eft,fi cuius totus aget in-« undatus fuerit- Necj enim inunda' tio,fundi fpeciem commutât; 5: ob id,firecefferit aqua, palam tfteum fundum eius manere, cuius amp;nbsp;fuit. qiQ_uumex aliéna materia fpedes aliqua tafta fit ab aliquo:qu(ri folet quiseotö natural! ratione donsinus fit;yttum is qui fecetit,an potius iUe qui materix dominus fuerit-.vt ecce, fi quis ex alienis vuis, aut oliuis, aut fpicis,vinum,aut oleum,aut frumé» tu fecetit;a«t cx aUeno auto, vel ar-

gcnto,vel ære vas aliquod fecetitjV* ex alieno vino Ä melle mulfum ini' fcuerit, vel ex medicamentis alieni» emplaliruin aut collyrium cópofue' tit,vel ex aliéna lana veftimentü f^' cerit, vel ex alienis tabulis naué,v£l armarium,vei fubfellium fabricau«' rit-Ec poli multam Sabinianorü Ö^ Proculianorum ambiguitatem, pla' cuit media fententia exifiimantiuni) fi ea fpecies ad priorem, amp;nbsp;rudein materiam reduci polTit: eum videri dominum effe, qui materix dominé fuerit.fi non poffit rediici: eü potiuJ inteUigi dominum,qui fecerit;vt et' ce,vas confiatum poten ad ruderf materiam «ris, vel argenti,vcl auri reduci:vinum autem vel oleum,aul frumentü ad vuas,vel oliuas,vel fpi' cas reuerti nS potefi:'at ne mulfuifl quidem ad vinum amp;mel rcfoluipo teli.Quöd fi partim ex fua material partim ex aliéna fpeciem aliquä ft' cerit quis:veluti ex fuo vino, amp;nbsp;alie' no melle,mulfum mifcuerit: aut e^ fuis amp;nbsp;alienis medicamentis empla' llrum,aut collyrium,aut ex fua Ian* amp;nbsp;aliéna veftimentum feccrit,dubi' tanduif

DE RERVM DIVISIONS. 55 tandum non eft hoc cafu eu effe do* minuni,qui fecerit,quum no foluin operamfuarn dedeti^fed amp;nbsp;parte tiufdem materiæ praftiterit.^Si ta* men alienam purpuram veftirnéto fuoquis intexuerittlicèt preciofiot fit purpura,tamé acceftionis vice ce dit veftimento: ÔC qui dominus fuit purpuras,aduerlus eu qui furripuit, habet furti actionem Si côdifiioné, fine ipfe fit qui veftimentum fecit,ft' ue alius.Nam extinfiae res,licet vé* dicarinon polTint, cor^ici tarnen à furibî ,amp; quibuidam alps poffefto ' tibus polTunt.ÇSi duorum materiç, ex voluntate dominorum confufæ fint;totum id corpus quod ex confu fione fit,vtriuflt;5 cômune eft: veluti fi qui vina fua confuderint,aut maO fas argéti,vel auri côfiauerint.^Sed amp;nbsp;fi diuerfæ materiæ fint, ÖC ob id propria fpecies facta fit, forte ex vi' no amp;nbsp;melle muirum,aut ex auro öC argéto eledrumtidem iuris eft.nam amp;nbsp;hoc cafu cômunem effe fpecietn non dubitatur.Q,uöd fi fortuito, ÖC nonvoluntate dominorum confufæ fueiint,vel diutrVæ materiæ,vel quç tiufdem

duldem generis funt,idefn juris cfft placuit.^lQuod fi frumentum Titi)? frumento tuo mixtum fuerit: fi quk dem ex voluntate veOra, commune efl:quia fingula corpora, id eft, fin* gula grana quç cuiufq? propria fue' runt,ex cofeniu veftro communica* ta funt.Quod fi cafu id mixtum fue* tit,vel Titius id mifcuerit fine tua voiuntate,n5 videtut comune effe: quia fingula corpora in fua fubftan* tia durant.^Sed nee magis iftis ca' fibus commune fit frumentâ,quàm grex inteUigftur effe comunis, fine' cora Tini tuis pecoribus mixta tue* tint.^Sed fi ab alterutro vellrü to' turn id frumétum retineatur: in rcni quidem aciio pro modo ftumeti cU' iufqjconipctit: arbitrio autem iudi* cis continetur, vt ipfe a-ftimet quale cuiufque frumentum fuerit.^ Cum in fuo folo aliquis domum ex aliéna materia çdincaueritupfe intelligitut dominus çdificqtquia omne quod fo loina;difîcatur,folo cedit.Nec tamé ideo is qui materiæ dominu.s fucrat, définit deminus eius effe: fed tantii' per,ne^ vendicare earn poteft,nclt;ÿ

DE RERVM DIVISIONE.40 ad exhibendS de ca re agere, Jiptcr kgé.Xlbtabu. qua cauctur ne quis tiguum alien urn aedibus fuis iniöcló eximete cogatur,fcd duplum pro eo præftet per aüioné qua vocatur de ti8noiniunflo.( Appellatione auté tigni,omnis matena fignincatur ex qua adificia fïunt.) C^iod ideo iiup lü eft,ne ædificia refcindi necelTe fit. lt;[[Quüd fi aliqua ex caufa dirutü fit adiiïcium:poteiit materiæ domin?» fi nS fuerit duplum iam confecutus, tune eâ vendicare, SC ad exhibendü de ea re agcre.^Ex diqerfo, fi Qs in alienofoloex lua materia domum ædificauetltnlüus fit dom?,cuius amp;nbsp;folum eft.Sed hoe cafu,materiæ do* minus proprietaté dus amittif.quia Volutate dus inteliigitur effe aliéna» ta:vtiij fi non ignocabat (c in alieno (oio xdificare.öi ideo licct diruta fit domus: materiam tarnen vendicare non poteft.qCertc iUud confiât,fi in Voffenione cófiituto ædificatorc,fo' fidorninus petat domü fuâ effe,nee loluatpveciü materiæ,amp; nier cedes tabroru: polie cum per exceptions doli mail cepcUi: vtique fi bomt fidci pofieffor

LIB. II. INSTIT, pofTefTor fuerît qui ædificauit.N’an’ feienti alienü folum elTe,pot€ft obÿ ci culpa,quàd çdificauerit fernere d eo folo quod iutelligebat alienû efff' ^SiTitius alienam plantam in folo fuopofuerit,ipfius erit. Et ex diu«' fo,fiTitiusfuam plantam in Meuli folo pofuerit: Meut) plâta erit,fi wo do vtroqt cafu radices egerit. Ani« quam enim radices egerit,eius pet' manet cuius fuerat. Adeo autem eil eo tempore quo radices egerit plai* ta, proprietas eius commutatur, v* fi vicini arbor ita terram Titq pref' ferit,vt in eius fundum radices egt rit:Titi) effici arborem dicamus.Ra' tio enim non permittit, vt alteritU arbor effe inteHigatur, quam cuim h fundum radices egerit. Et ideo prope confinium arbor pofita,fi eiV am in vicini fundum radices egt' rit,communis fit.^Qua ratione au' tem plant» quac terras coalefcüt/oi locedunt:eadem ratione frumenO quoeÿ quæfata funt, folo cedere iu' teHiguntur.^ Cæterum ficut is, gul in alieno folo ardificauit: fi ab eo oo' minus petal »dificium, defend! P^

DE RERVM DIVISIONS.41 ted pa exceptione doli mali, Ucü' dumeaquædiximusùta eiufdé ex' ceprionis auxilio tutus effe poteft is qui alienum fundu fua impenfa bo» na fide conftuit.^ Literat quoc^dir cet aurex fint,perinde chartis mem' bram'sve cedunt,ac folo cedere foist «a quæ inædificantur aut inferutur. ideótjfiï chartis membram'sve tuis carmen,vel hiftoriam, vel oration é Titius fcripfcritthuius corporis non Titius, fed tu dominus effe vidcris. Sedfi à Ticio petas tuos libres, tu' ifve membranas,nec impenfas feti-pturx foluere paratus fis: poterit fe Titius defendere per exceptionem dolimali, vtiepfieatum chartarum membtanarumve pofTeffionem bot na fide nad? elLSi quis in aliéna ta» bula pinxerit, quidam putant tabu» lam piâuræ cederetalqs videtur,pi» Óuram,qualifcunc^ fit,tabulae cede» retfed nobis videtur melius elle, ta' bulam piduræ cedere.Ridiculü eft enim,piifturä Apellis, vel Parrhafij in acceiïionem vililfimæ tabulae ce' dere. Vndefi à domino tabulç, ima» Sinem polTidenteps qui pinxit,eain

LIB, U, 1N8TIT. petat,nec foluat precium tabulçp’ terit per exceptions doli mali fuj' moueri. At ft is qui pinxic, eä pof« deattcô^^uéî eft-,vt villis actio dtf mino tabulæ adiierfus eu detur-qu® cafu fi non foluat impéfam pinuf{i poterit per exceptiöné doli mali i^ pelli,vticp ft bonx fidei ponenot W ritillequi pifturam impofuit. 111* enimpalaefl,quo3fiue is qui pW xit,furripuit tabulas: fiue aliustcoW' petit domino tabularö,funi aétW' 'flSi quis à nö domino,quem don't num effe crediderit,bona fide fund’ emerit,vel ex donatione aliive qu’ übet iufta caufa acqué bona fide a^ cepetit:naturali ratione placuit fn*' élus quos percepit,eius effe, ^ o* tura amp;nbsp;cura.Et id «o fi polïea domi' nusfuperuenerit,3i fundum ven» cetide fruélibus ab eo confumptis’' gere non poteft-flEi verö,qui alid'’ fundum leiens pofTederit: nonide^ coneeffum elf. Iraq; cum fundoeti’ fru6lus,licëtconfumpti fint,eogit’* reftituere.qfls verb ad quem vlul^ élus fundi pertinet : non aliter ff’’ äum domiu? «fflcitur,quam ßip«

DE R.ER.VM DIVISIONE.4.1 eosperceperit. Etideolicèt maturii îtuClibus,n5dum tarnen perceptis, decfiïeticad hæredes eins non per* tinent,fed domino proprietatis ac^' »ütur.Eadê ferè, ÔC de colono dieu* tur.fllnpecudum fruduetiam fœ» tus eitifieuti lac,piius,amp; lana. ltaq? agni,hoeJi,ÔC vituli,8i equuli,Si fu culi Ûatim naturali iure dominq fru* ciuarqfunt. Partus veto ancillæ in fruftu non eft. Uaep ad dominû p* prietatis pertinet. Abfurdü enim vi» debatur,hominéin truftu elTe: cùm omnes fruitus rermn natura gratia hominis compatauetit.fl Sed It gre-gis vfumftuaum quis habeat,in lo» cumdemortuorumcapitum ex fee* tu fruftuatius fummittete debet, vt amp;nbsp;luliano vifum efl:8C in vinearum demortuarum,vel arbora locü alias debet fubftituere. Reitè emcolere, öCqnafi bonus paterfamilias vti de» bet.i^JThefauros quos qs in loco fuo inuentrit; diuus Adrianus naturalé ïequitatérecutus,eiconcefftt qui eos jnUenetit.ldcmq? ftatuit ,fi quis in fa cro aut religiolo locofottuitocafu ü ueneribAt ft quis in alieno loco,non

data ad hoc operated fortuitu inuj neritzdimidium domino foli conco' fit, Si dimidiuminuentori. Et cSuf nienter,fi quit in Cæfarisloco inult;' nefitidimidium inuentoris, Si dim* dium efTe Cçfaris ftatuit.Cui conu* niens eR, vt fi qui s in fifeaii loco, vf publico, vel ciuitatis inuenerit: dim* dium ipfius ciTe debeat,Si dimidiä fifci,vel ciuitatis.^ Pet traditiontrp quoep iure naturali res nobis aeqa* runtur. Nihil enim tarn conuenien* lt;R naturali xquitati, quàm volât* tem domini volentis rem fuâ in aliö tranrfene,ratam haberi. Si ideo c® iufeunepgeneris fit corporalis rdi tradi potelk: Si à domino tradita * lienatur.Itacp Ripendiaria quoep,^ tributaria przdia codem modo «Üf nantur. Vocantur au tem Ripédiat« Si tributaria prxdia,quz in prouW cqs funt:inter qux, necnon Si Itali' ca prxdia,ex noRra cóRitutione nul la eR diffecentiatfed fi quidê ex caü fa donationis aut dotis,aut qualibd alia ex caufa tradantut,fine dubiigt; tranfferuntur.ç Védiez vero tes,S tcadjtx,non aliter empton acquim'

DE RERVM DlVlSlONE.4î tur,quàtnfiisv«nditort preciû fcb uerit,vel alio modo ei fatiffecerit,ve» lut»«xptomiffore aut pignore dato: _ quod quidem* caueturUge.XU.tai *3^ bu.tamcn teile dkitur» amp;nbsp;iure gen» tiumjd cd, iure natural» id enici. ^Sed fi is,qui vendidit, fidé emptolt; tlsfequutus fuericdicédum ert, ft a» tim rem emptoris fieri.^ Nihil autê intereft, vtrum ip(e dominus tradat alicui rem fuam: an voluntate eins alius, cui eius teipoffelTio petmiffa fit.Q_ua rationeji cui libéra vniuet» forum negociorü adminiftratio per» miffa fuerit à dominonfep ex his ne» gocri$temvendiderit,amp; tradidcrit. Facit earn accipiétis.^lnterdü etiam fine traditione,nuda voluntas domi» ni frfiieit ad rem tranfferendamtve» luti fi rem, quam tibi aliquiscômo» dauert», aut locautrit,aut apud te depofuerit: poftea aut vendiderit tigt; bi,aat dpnautrit,aut dotis nomine dederit. Q_uanuis enim ex ea caufa tibi earn nô ttadiderif.eo tarne ip(o, quodpatitur tuàeffe,ftatimtibiac.lt; quiriturptpprittas,perindeac ft to nomine tibittaditafuilTet.^ltemfi

nuis merces in horreo depofitas vC oideritzfmmlatqp flaues horrei tt®' diderit cnip(cii,traniftrt propriété tem mercium ad en-ptorem.^ H»^ amp]ius,intcrdum ÖC in incerta p^' fonam collata voluntas domini tra' fert rei proprietatem-.vt ecee PtsW' res amp;nbsp;confules,quum mifTiliaiacB' ¥quod in vulgus,ignorant quid*eorû quit que fit accepturus:ôlt;: tamé quia vo' luntgt;quod quifque accepetit,€iu$£f' fe, iiatim eum dominum cffidunt flQua ratione venus effe videtutilj rem pro dereliäo à domino habit’ occupauerit quis, (tatim eum dotai' num efîici.^Pro derclicîo a ut cm b* betur, quod dominus ea mente ait iecentjVt id in numéro return fiiarü c(Tc nolitudeôqî ftatim dominS dut effe définit.^ Aliafanè caufaeft«' rum rerum,qua: in tempedate ma' *non tis,*leuandç nauis caufa ci)ciuniutgt; cdma Hæ enim dominorum permanent' ris. quia palàm eU eas non eo animo eil' ci, quad quis cas habere noJit, fe“ quo magis cum ipa naui mans pert eulum effugiat.Qua de caufa fi qn^ cas ftuffibus expulfas, vel etiam i”

DE REBVS CORPORA. 44-ip(o man naftus , lucrandi animo sijftuleritifuttü committit.Nec Ion* gè videntur ditcedne ab fis,qua; de theda currente non inteUigentibus dominis cadunt.

H1ife^k^ corporales lût, amp;nbsp;qua:' r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ocofpotales, ^Cot»

'^ f0t,quæfui tangi poffunt ; veluti {undus,homo,veltis, autum, argentum,amp; deniqialixrcs innu» metabiles.^lncorporales autefunt, quæ tangi non poffunt; quaiia funt ea,quaein iure confiftuntificut hçrd ditas,vfufftuflus,vfus,{kcbïlgatio» nes quoquo modo côtraftæ. Nee ad rem pertinet,quöd in hereditäre res corporales continentur. nam öi fru' Öus qui ex {undo petcipiuntur, cot* porales(üt:Scid,qHod ex aliqua ob* ligationcnobis debet, plaruncp cot' potale eft'.veluti funds ,homo,pecu' nia: tamen*ipfum ius hçreditatis,8c *nam« iplumius vlédiftuêdi, 8C ipfumius

obligationij,incorporak elt.Eodfrt numéro funt iura pradiorum vrb* norum,amp; runicorum,quxctia f«* uitutes vocantur.

DE SER VITVTIBVJ rufticoru pradiotu. Tit.lH' BVllicorum pratdiorun’ iura funt h{c:iter,afl^i via ^quxduä9. çU«) eft jus eundi ambuW !hominis, non etiamiu' métum agendi,vel vehiculû. Afl^; Vius a* eft* iur eudi ambuladi hominis,agb ^endi diiumentum,vel vehiculum. Itaqu* vel tip qui habet iter,aftorn non habet:!«“ eientü qm habet aftorn,iter habet, eóqult; vF ve» vti poteft etiam fine iométo.^ Vi’i hiculü cft ius eundi,Si agendi, amp;ambulgt;' amp;C. di hominis, nam iter amp;nbsp;aftü, vial'’ fecontinet.flAquadoftus,eft iusa' qua ducenda per fundum alienutf' SPradiorum vrbanorum feruitutd int ea,quaadificrjj inharenttidt“ vrbanorum pradiorum difta, qu®' * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niam adificia omnia,vrbana prédit

appellam9,etfi ï villa acdificata fini’ m item vrbanorum prædiorum uitutes funt hx;vt vicinus onera y'

DE SERVl.RVST.PRAE. 45 cini fufkincat: vt in parietem eins h' ceatvicino tignö immittereivt ftilli' cidium vel ftumen recipiat quis in ades fuas,vcl in area, vel in cloaca: amp;nbsp;ne altiosquis tollat ædes fuas, ne lutninibus vicini (ui officiant.^lntet tufticorum prçdiotû feruitutes qui» dam computari reöé putanc aqux haudum, pecorisad aquam appui» fum,ius pafcendi, calcis coquendæ, arenx fodtendx.Q Ideo autem hx feruitutes prxdiorum appeilantur, quoniam une prædqs conllitui non poffunt.Nemo enim feruitutem po teft acquirere vtbani vel tufkici prx» dii,nill qui habet ptxdiü:* nee quiff * non quam debere,nift qui prxdium ha. funt bet.^Siquisvelitvicinoaliquod ius hxc, Confkituere ; pafkionibus atq; 1 lipu- vfquC lationibus id efheere debet.Potefl ad,§. etiam tedamento quis hçrede fuum Si qs. damnare,ne altius tollat xdes fuas, neluminibus xdium vicini officiât: yelvt patiatur eum tignum in pa» tittem fuum immittere,ltiliicidiüm» veaduerfus eum habere: vel vt pa» tiatur eum per fundum ire, agere, aquanwe ex eo ductte.

SuffruÖS, eft jus alienis K?^^^^?'^f^”*^ f*^^*”*^' reb?,tal' ^^A^w'f.ua rerum fubftantia. tft I? (T^L?! ®“*^ ’“® ’ corpere: quo 5^iS®!efublato, amp;nbsp;ipfu tolling cefTe eft.^Vfuffruftusà propriet»' te feparationem recipit,I'dtp plunW moais accidit:vt ecce,fi quii vfuftu' ctum alicui legauerit.nam here« nU' dam habet proprietatem, legataris verb vfiimfruftum.Et contra,fi fun dum legauerit deducfo vfufruftudc gatariue nudam habet proprietaté) fores verb vfumfrudium.ltcm alp vfumfruftii, alq deduflo eo fundS legate poten:.^ Sine teflamento ve' tb fi quit velit viumfruffum alq co' ftituere,paflionibus ÔC ftipulationi' busidefriceredebet.^Ne tarnen in vniuerfum inutiles effent propriet»' tes,temper abfeedete vfufruftu, pi» cuit certismodis extingui vfunifru' étum, amp;nbsp;ad proprietatem rcuettf ^Conftituitur autem vfuffruftP, nó tantum in fundo 8c ædibus,verutn' etiamin feruis,Ö£ iumeiitis,ÖC efte/ ris

DE'VSVFRVCTV. 4« ris rebus,exceptisps, quœ ipfo vfu confumuntiit.Nam hSres,neqj na' turali tatione, ncque ciuili recipiunt vfumfruflü;quo in numero funt,vi' num, oleum, frumentü,veftimenta: quitus proxima eft pecunia numer rata.Nanqjinipfo vfu affidua per» mutatione quodammodo extinguit. ÇScdvtilitatis caufaSenatus céfuit poffeetiamearum return vfumfru» flum conflitui;vt tarnen eo nomine hçredi vtiliter caueatur.^ltacf fi pc eunia: vfuffruöu» legatus fit : ita dat Icgatario, vt eins fiat, amp;nbsp;legatatius fatifdethacredi de tanta pecuniäre» fiituenda,fi morictur,aut capite mi» nuetur-Cattera; quereres ita tradü' tur legatatio, vt eius fiat ,fed atflima» tis his,fatifdatut;vt fimoriatuv, aut capite minuatur, tâta pecunia refti» tuatur,quanti hs fuerint œftimatç. tego Senatus non fecit quidem ea» tumrerü vfumfruCtü,(iieccnim po terat )fedper cautionc, quafi vfumz fruitii cöliitüit.^Finitur autévfuf» fruSs motte vlufrufluarq: amp;nbsp;dua' bus capitis diininutiontb9,maxima, amp;nbsp;media,Sc nó vtendo per modum

8lt;tépus.qux omnia, nodra da tuit conditutio.fllté ßnitur vfuffruélmi fi domino proprietatis ab vfufru' fluario cedatur:(nam cedêdo extra' neo,nihil agitur;vel ex contrario: Ü vfufruftuari9 proprietärem rei ac' qiiifierit,quæ res confolidatio appri latur.n Eo amplius confiât,fi xdef incendio confumptç fuerint,vel etii lerrratmotUyvel vitio fuo corruerint, cxtingui vfumfruflü neceüe effe,® ne areas quidem vfumduftü debt' ri.lt;[Cnm autem finitus fuerit totut vfui frudus,reuen itur fcilicet ad D' priecatem: amp;nbsp;ex eo tempore nuo* proprietatii dominé incipit plenart in re habere poteflatem.

Blfdcm illis modis, quib^ vfuffruflus cöftituieuti etiam nudus vfus con' flitui folet:rifdfmcpillit 'modij finitur,quib9 S vfuffruélm définit.fl Minu» autem iuruell in vfu, ouam in vfufruflm Nam is,qui fundi nudum vfum ha' betmiiiil viterius habete inteUigiturr quàm

DE VSV amp;nbsp;HABITA. 47 quam vt oleribus,pomis,flotib9 jet' no,fttamtnris,ölt; lignis,adv(ü tot» tidianum vtatur, in toque fundo har Öenus ei morari licet,vt necy demi' no fundi moleftus fitmeqtqs gquos opera ruftica fiunt impediméto: nee vUi alp ius quod habet,aut locate, aut vendere,aut gratis concedete po terticum is qui vlumlruif urn habet, poffit hac omnia faccre.^lté is, qui adium vfum habetihafienus ius ha bete inteUigitur,vtipfe tantum in» habitetmee hoe jus ad alium träffer-ïepoterk,8cvixitceptum e(Te vide-tut,vt hofpitem eirecipertliceat. Et cum vxcre liberlfcp ïuis,ité libtrtis, necnon petfonis alf|s liberis,quibus non minus quàm [cruis vtitut,habi' tandiiushabeat. Et conuenienter fi ad mulictem vfus medium pettineat, cum matito ei habitare liccat.^lt em is ad quem ferui vfus pertinet,ipfe tàtum opera at^minilferio eius vti Ïotcfl'.adaliü verb nullo modo ius uum traniferre ei coceftum eft. Idé ■iciiiett iuris eft,Slt; in iumento;^ $ cd amp;fipecorumvel ouiumvfus lega' ' tut Ût:neq)laât,neq3 agnis,neqp la» na

na vtetur vfuarius,quia ea in frufln funt.Planc ad dercorandum agruni fuum,pfcoribus vti poced. fjSedfi cuihabitatiolegatadmealiquo mo' do condituia fitnieque vfus videiur. neqj vfuffiudlus: Fed quad propria aliqucd ius.quäquam habitationem habentibus proprer rerum vtÜitaléi fecundum Marctlli fententiam. no* ftradecifione promulgata permifi' mus, nó folö in ea degere,fed etiam alrislocarc.^Hæcdc (eruitutib9,amp; vfufruduiS^ vfu, amp;habitationedi' xiiTefufficiat. De hxreditatibus aU' tem amp;nbsp;obligationibus, fuis locis Jï' ponemus-flExpofuimus fummatiia quibus modisiuregentiü resacqui' tuntur,modo videamus quibus nio' disiegitimo amp;nbsp;ciuiUiure acquirunt* . DEVSVSGAPIO' nibus,amp;longi tempo-ïispt{fctiptionib!',

Titulus.VI. æVRE ciuili conditufuni fuerat,vc qui bona üd^ ab eo,qui dominus non erat, cum credereteum dominu eile, tem cm«' U ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«b

DE VSVSCAPlONl.amp;c. 48 rit,vel ex donatione, aliâve quanuis iuliacaufa acceperit: is earn rem,fi mobilis erat,anno vbiqj vno: fiîmo» bills,biénio taiitü in Italico folo vfu» capetet, ne terum dominia in jncerlt; to effent. Et quum hoe placitu erat putantibus antiquioribus, dominia fuffieere ad inquirédas res fuasprç» fatatempora: nobis meliot fenten» tia tefedit, ne domini matutius fui* rebus defraudentur, neque certo loi co beneficium hoc concludatur, SC ideo conftitutionem fuper hoe proquot; mulgauimus,qua eautum eft,vt res quidern mobiles per triennium, im' mobiles verö per ISgi temporis poP fcfGonem,id elf,inter præfentes de' cennio,inter abfentes viginti annis, vrucapiâtur,8C his modis nö folü in ltalia,fed etiä in omni terra qux nor ftro imperio gubernat, dominia re* ruiufta caufaporfeffionis procédé» teacquirant^Sed aliquando etia fl maximêquisbonafide ré poffede* rit,nó tarnen iUi vfufeapio vllo tépe» te pcedit:veluti fi quis liberü hemi' né,vel rem facrä,vel teligiofam, vel fetiw fugitiuôjpoiîideat.ç Futtiuæ quoç

quoc^ tes, Si quæ vi polTeffa: fun!) nec fl praedifto longo tempore hops fide pofTefff fuerint,vfucapi poffSt' Nam furduarum terum, lex. XH' tab.amp; lex Attilia inhibêt vfofeapio' nem;vipoffe(Tatü,lex lulia amp;nbsp;Mau tia.^Quod autem diflum eft: furti' uaruni amp;nbsp;vi pofTefTarum rerö vfuf' capionem per leges prohibita effei non eó pertinet,vt ne ipfe fur,quivt per vim poffidet, vfucapere poffili (nam his aliarationevfufcapio non competit,quia fcilicet mala fide pof' fident)fed nec vUus alius:quâuis ai eis bona fide emerit, vel ex alia eau' fa acceperitivfucapiendi ins habeas Vnde in rebus mobilibus non facile procedit, vt bonç fidei pofTefforibui vfufeapio competat. Nam qui feit* alienam rem vendiderit,velex alp caufa tradiderit: furtum eius efimit' tit.Sed tarnen id aliquando aliter ft habet.Nam fi hætes rem defunflo commodata aut locatam, vel apuji cum depofitam, exiftimans haredj' tatiamefre,bonafideaccipienti vé' diderit,aut donauerit, autdotisno' mine dedcrit: quin iv) qui arceperii vfucap«ï

D.EVSVS.8lt; LON- TEM.4-9 Vfucaperepofrit,dubiü nö elE.quip* pe cijm ea res in furti vitiü non re' ' cic3erit,cum vtiqj barrés qui bona fir de tanquamfuam alienauerit,futt5 ' noncommittat.^jltem fi is adquenr ancilla vfuffruduspertinet;partum (uutne(recredens,vêdiderit autdo' nauerit,furtum non committit.Furr ' turn enim fine afféflu furandi, non cômittitur.,1 Alps quoep modis acci dete poteft,vtquis fine vitio furti,té alicnä ad aliquem tranfferat,amp; tffir ciat,vt à poffeffore vfucapiatur-^Quodautemadeasres,quse folo lt;ôtinentur,expedit:iusity)roceÿt, Vt fi quis loei vacantis pofleft'ionem propter abfentiam aut ncgligétiam domini, aut quia fine fucceffote de^ cefferit, fine vi nancifcatur, quanuis ipfe malafide poTideat, quiaintellb gitfealieflufundu occuparfertamen fialq bonafide aewiétf tradiderit, poteriteilongapoflefCioneres aeg-ri-.quianeq; furtiuü, neq5 vipoffeO turn acceperit. Abolita en enim quo» ïund3mveterüfententia,exiffimar» tiutbetiamfüdilocive furtum fieri, amp;nbsp;corum vtilitati qui res foil pofTi»

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g dent,

dent,prindpalibus conftitutionibu* prorplcit,ne cui longa amp;nbsp;indubit»” poffcrtio debeat auferti.flÄliquäw (tiàfuniua)Vel vi polTelTa res v^' capi potefl:veluti Inn domini pd^' Hatem reuerfa fucrit: tunc cnim v^ tio tei purgato,procedit eins vfuf^' pio.flRes fifei noftrivfucapinonp*’ tended Papinian? fcripfit, bonis ƒ cantibus filco nondum denunciaibj bona fidei emptorem tradltam rem ex his bonis vfucapcie poift'J its diuus Pius, amp;nbsp;diui SeiieruJ,^ Antoninus refetipfetunt.^ NouiW' me feiendum eft rem talem effe dÇ bere,vt in fe non habeat vitium,vt’ bona fidei emptore vfucapi pod'll' vel qui ex alia luda caufa poindet' ^Error auté hälfe caufat, vfufcapi”, nem non parit:veluti fi quis cum nquot; emetic,ftnilTe fe exiftimans pedid'' at, vel cum ei donatum non futA quafi ex donatione pofrideat.^Din' tina pofTefTio quae prodefTe ccepfP* defunflo,amp; hæredi,ôc boncrû p»' felTori continuatur, licet ipfe lod praslium alienum effe. Qued li ij! initiumiuRum non hsbuinh^redi bonotu'quot;

DE VSVS.amp; LON.TEM, 50 bonorum poffirt'orUlicèt ignorant!, puftertio non prodeE-Quod noftra eonftitutlo fimiliter ÖC in vfuicapio/ nibus obfetuari conftitult,vt tempos ra continuentur.^lnter venditorem quocpSe tmptorem coniungitem' Pora,diul Seuertu amp;nbsp;Antonin® re-Kripfrrüt.^Ediäo diui Ward caue» tut,eû»quia fifco rem aliéna emit, fi poll venditionem quinquennium ptstetierit,po(Te dominum rd exce ptionerepellere. Conftitutio autem diu«memorix Zenonis bene J^fpe' Jilt m^qui à fifco per venditioné aut donationem,vel alia titulû aedpiut a!iquid,vt ipfiquidemfecurirtatim fiantjöiviftotesexiilant fine exp«» tiantur, fiue conueniâtut. Aduetfus autem facratiffimum «rariû vftj ad quadtiennium liceac qs intédete,quî pro dominio, vd hypotheca «arum rerum,qux alienate [ût,putauerint fibi quaidam competere afiiones gt;nbsp;Noftta autem diuina conftitutio, quam nuper ptomuigauim®, etiam de qs, qui à noftta, vd venerabilis AuguHîc domo aliquid acceperint, h^cltatult,qu^in fiicalib® alienatio» 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 q nibus

caufa donatio en,quç propter molt;' tis fît fufpicionem:ciJm guis ita do' nat,vt fi quid humanitus ei contigi' fet,habcrctis,qui accepit. finauten’ fuperuixhTet:i$,qui donauit,recipe ret.vel fi eü donationis pœnituifîdi aut priordecefferit is,cui donatu fif ÇHæ mortis caufa donationes,’** exemplum legatorum redaflæfuo* per omnia. Nam quurn prudentie’ ambiguum fuerat,vtrö donationis anl^rti innar eä obtinere oports ret,öd vtriufepeaufç quçdâ habebS infignia, amp;nbsp;alp ad aliud genus cao' retrahebant: à nobis connituturft' vt per omnia ferè legatis connumS retur,Slt; fic procedatquemadtnod“ nonra contütutio eâ fonnauit.Eti’ Ïüma,mortis caufa donatio en,«“’ inagi*

DE DONATIONlBVS. ^i inagis fequis veltt habere, g eum, cui donat : magifep eum cui donat, quàmhæredem fuum. SicSd apud Homerum Telemachuj donat Pi-tæo.fl Aliæautem donationes funt, ^quæ fine vlla mortis ccgitatiôefiûf, ' quai inter vinos appcllam9 ,quæ nâ omnino comparant or Icgatistquæ fi fuerintgfeiflæ,fernere reuocari non

' poffunt-Perficiuntur auté, cùm do-natorfuam voluntatemferiptis, auf finefcriptismanifeüauerit.Et ad ex tmplum venditionis noßra eößitu'

' tioeasetiam in fe habere neceffita» tem traditionis voluit; vt etiarn fi nö tradantur,habeant pleniffimum öd ptrfeßum robur, Si traditionis ne-ceiritas incumbat donatori. Et qu5 retroprincipö difpofitioncsinfinuar rieasaclis interueniétibus voletât, fitnaioresfuerantducentorum folk dorum;conßitutio noßra earn quä' titatem vfep ad quingentos folidos ampliauit,quam ßare etiarn fine in' finuatione itatuit: Si quafdä donar tinnes inuenit, quae penitus infinuai tionem fieri minime defiderant, fed in fepknißimam habet Armitatem. ■

Aliainfupermulta advberiotéW’ turn donationuni inuenimus: quç c* mniaex noftris coftitutiunib?, qu’’ fuper his expofuimus^colligedafOt' ^Sciendum eft tarnen,quod etfi pl* nilTitnæ fintdonationes: fi tarnen 1quot;' gratiexiftat homines,in quos bent' heium coilatum eft, donatorib? p*' noftram eóftitutionem iieentiâ pt^' *prac' ftauimus*’certis excaufis eas renn' ftiti' eareme i]li,qui fuas tes in alios cóW' raus. lerint,ab hisquandam patiantuti'’' iuriarn vel iacturam,fefundumei’n' meratos in conhitutionenoftra n*’' dos.tjjEft óCaliudgenus inter vine* donationis,quod veteribus quidtÿ prudentibus penitus erat incogniiÇ' poftea autem à iuniotibus diuis P^J clpibus introduflum eü, quod anP nuptias vocabatur: amp;nbsp;tacilam in 1* condidonemhabebat, vt tSc ratn^ effet, cum matrimonium effet in * cutiim.Ideócp ante nuptias appe% batur,quôd ante matrimonium e“ eiebatur, Öinunquampoftnup»* eelebratas tails donatio procédé!’’, Sed primus quidem diuus InlHquot;^ pater nofter, cum augeri dotes, ^j

DE DONATlONlBVS. 51 port nuptias fucrat perminum : fi quid tak cueniret, Si ante nuptias augeri donationem,ói cSflantc ma^ ttimoniogt;fua colhtutione pctmiftt: fed tarnen nomen inconuenient re' manebattcum ante nuptias quidem vocabatuispoH nuptias autem tale aedpiebat incrementü. Sed nos pk' nilTimo fini trad ere fanfliones cu' pientes,9i coniequentia nomina re' bus tffe Rudentes, conRituimus vt taks donatione s non augeantur ti» turn,fed etiam conRante matrimo' nkinWum accipiantrSC non ante nu ptias/ed propter nuptias vocétur; amp;nbsp;detiba in hoc ex»quétur,vt quê' admodum dotes conRäte matrimo' nio,non folum augentur, fed etiam fiunt'.ita amp;nbsp;ïRte donationes,qux p' pternuptiasintrodufla: fiint,non fo hniant€cedantmatrimonivt,fed eo etii tontraflo augeantur, ÖC conRit luantur.^Eratonm,amp; aliiis modus ciuilit acquifirionisiper ius necreké' di,quod eR takt Si cómunem feru3 habent aliquis cü Titio,folus liberta» tê ei itnpoluerlt,vtl vindiCta, vel te» Rainéto,eo cafu pars ei? amittebat, 8 üq 8€

amp; focio accrefeebaf. Sed enm ptd*' rnurn fuerat exemple, amp;nbsp;libertär* fctiium dcfiaudaii; amp;nbsp;ex fa hum’' nioribus quidem de minis damnuip inferri/euericribus autem dominj* * acre z lucrû acetefcere: * hocquafi iriuidi’ dete. plenum,pio remedio per noßtä m' nitutionem medert,nece(Tatium dtf ximüs:amp; inuenimus viam,p€r qu’ amp;nbsp;manun'.irfor,SC rociusei9,amp;q5’' libertatem accepit, nortro benefits fruantur, libertafe cum effeflu pr^ cedéte: (cuius fauore antiques les'*' lateres multa etiam contra ccmmquot;' nes régulas flatuifTe manifçftû cæ amp;nbsp;eo,qui earn libertatem impofuit» fuæ liberalitatis Habilitate gaudett' amp;nbsp;focio indéni conferuatOjprecinm que ferui feefidum partem domini,) qued nes defïnimus,accipiente.

Crjditaliquado,vt q“' iPii^XWiS dominus rei fit, alien’' quot;®quot; pof«’* f«quot;“’, ^^^^ViSui dominus non fit,’' ^^^^^ÿjlienâdæ rei poteftaten’ habeat.^Jam dotale prædium mart'

QVlB. ALIE.LI.VEL NON. ^j tus inuita muliere per kgem lull airy prohjbet alienaie,lt;jiianuis ipfius fif, dotis Gaufa ei datum-quod nos, kgé liiliarri.corrigentes,in meliotem fta' turn deduximus. Cum enim lex in foil tanturnmodo rebus locum habe/ batejua: Italicçfuerantîamp;alienatio' nes inhibebat,quç inuita muliere fict banhypothecas autem eatum reru, etiam volette ea,vtrique remedium' hnpofuimuswt etiam in eas res,quo in prouinciali folo pofitae funt,inter'’ diua fit alienatiovel obligatio :vt neutrum eotû,necB confentientibus •nulittibus procédât, nefexus mu-, liebris fragiiitas,in pernicit fubbtarv Hæ earum conuertatur-^Contrà au té creditor pignusex pactione,quâ' uis eius ea res nö fit,alienate poteft. Sed hoeforfitan ideo videtut fieri, quod volûtatedebitoris inteHigitut pignusalienari:quia ab initio côtra/ élus pads en,vt liceret creditor! pi-gnus vendere,fi pecunia non foluat ^Sedne creditoresius (uü perfequi impedirentur, nea debitores teme-tè fuatum rerum dominium amitte’ re videatut, noftra conliitutione co-fultum

LI B. H. INSTIT. fultum en: ôf certus modus impoli' tus en,per que pignorum didraflio poffit procedevezeuius tenott vtrilt;? parti creditorum amp;nbsp;debitorum fati* abondé prouifum eü.çNunc adm® nendifumus.ne® pupillQ,ntlt;5 po' pillam,vllâ rem fine tutoris autnO' vitate alienare polTe. Idcôqi fi mutu' am pecuniam fine tutoris authorita' te alicui dederit, non contrahit oW' gationem,quia pecuniam non faeil acclpientis: Ideôq? vendicari nummj pofiunt/icubi estant. Sed fi' numwl quos mutuo minor dederitiab eoi'J accepit,bona Rde côfumpti funt,c6* dici ponunt:fi mais fide,ad exhibeo' dû de his agi petefi-ÇA t ex centra' rio,omnes res pupillo ôC pupiUx ft ne tutoris authoritate reété dari poi funt.ldebgue fi debitor pupillo foi' uat,ncceflarta eUdebitori tutoris«Jj thoritar,alioqiii oonliberabü.^Sto hoc etiam euidentiiTima ratloneft’' tutum eü in confütutione, quant ad CçlBtienfesaduocatos ex fuggeftio* ne Triboniani viri ^inétiffimi quf Horls facri palàtq nofiri promulg*' bimusiqua difpofitum cl t, ita lieert

Î^VIB.AU.LI.VEL NON. 54 tutori vel curator! debitotem pupiP liremroluere,vt prias iudicialis fen tentia fine omni damno celebrata hoc permittat : quo fubfecuto, fi 6d iudex pronuciauerit, Sc debitor fol-utrit: fequatur huiufmodi folutionê plenifTima fecuritas. Sin autemali» tet,qu^m difpofuinius folutio fafia futrippecunianr autem faluam har beat pupillus, aut ex ca locupletior fit: « adhuc eandem pecunia: rum' mam petat,per exceptioné doli ma* lipotetit fummoueri. Q.uód ft malé ronfumpferjt,aut furto,aut vi ami' letitznihil proderit debitori doli ma' li exceptio, fed nihilorninui conde' mnabitut,quia temerèfine tutoris authoritate, 8i non fecundum no' Utam difpofitionem foluerit.cSed ex diuerfo,pupilli vel pupille: toluc' re fine tutoris authoritate non pof' funt: quia id,quod foluunt, non fit accipientis: quum fcilicet nullim rei alienatio eis fine tutoris authoritate conceffafit.

LIB. II. INSTIT, vobit,non Tö” h?^ VcT'“ P®'' vörmetipfoj, fe^ pereosquosin po' ^^^^*®*^®^® habetMïitfm P^ K.'S’^Sc^feruos, In quibus vfum' fruflum habetis: Rem per homines liberos, ÔC per feruos alienos quel bona fidepoffidetis: dequibus fin» gulis diligetms difpiciamus.^ Igitut liberi veilri vtriufcpfex9,quos in po teflate habefis,o)im guide quicquid ad eos gueneraf,( exceptis videlicet caflrenfibuspeculfjs) hoc paren til/ fuis acquirebant,fine Vila diHinctio' nc:amp;hocita parenlü fitbar, vt etii elTet eis licentia,quod per vnum vfl vnameorum acquifitu effet, alp ft Ko,vilextraneod'onare, velvêdctfi velquocunqjinodo voluerat appü' care.Q_uod nobis inhumanû vifurn eft: amp;nbsp;generali conftitution e emilTa, 0i liberis pepercimus, amp;nbsp;pareniib^ honorem debitûreferuauimus.San' citum etenim à nobis eft, vt fi quid ex re patris ei obueniat,hoc fecundô antiquam obferuationem totump renti acquirat.Q_uæ em inuidia eih quod ex patris occafione profe^iö eft»

PER QVAS PERSO.NO. $| «ft,hoc ad cumreuerti^ Quod auté cx alia caufa fibi fïliuftamiiias acquilt; ftuitrhuiuivfumfruäum patri qui' dem acquirat,dominium autéapud «urn remaneatme quod «i fuis labo' tib5 vel profpera fortuna accefferit, hoc in aliüperu€niens,luétuorum ei. Jicedat.^Hoc quoqj i nobis difpoi litü eft,ÖC i ea fpecie,vbi parés emä' cipando liberum fuû, ex rebus qua: acquifitionem patris*effugiunt, fibi *non terriam parte retinere( ftvoluerat) eft,pa licentia ex anterioribus conftitutio/ tris, nibs habtbat,quafi pro precio quogt; dammodo emancipationist Et inhu' manum quiddam accidebat,vt filins rerum fuârum ex hac emäcipationc dominio j) parte tertia defraudet: * * dez amp;nbsp;quod honoris eiex emancipatio' frauda tieadditûeft,qu6dfui iuris effeftus tetur. elhhocperrerû diminutione decre-fcat.¥-Idcó::pftatuimus,vt parens jj *decre tertia partedominij, quam reil iere fetret. poterat,dimidiam nö doming rerQ, led vfuffruflus retineat. Ita etenim tes intafix apud filium remaneböt: amp;nbsp;pater ampliore fumma fruetur, pro tertia,dimidia potitutus.^ltem vobit

LIB. 11. INSTIT. , vobis acquiritur ,quod ferui Vfquot;quot; ex traditione nancilcunturjiue quM ftipukntiir,vel tx donatione, vel « legato,ftue ex qualibet alia caufa quirant.HoC enirn vobis ignotanU' bus,amp;inuitis obuenit.lpfeenimfei' uu$,quiin poteliate alterius eil,igt;gt;' hil fuum habere poten. Sedfiliïfd inditutus fit,n6 alias nih veftro iui' fu hateditatem adiré potelt.Et fi v® bisiubentibus adierit,vobis hxredi' tas acquiritur, perinde ac fi vos ipquot; hæredesinlHtuti effetis.Et conueni' enter fdlicet vobis legatum pet td acquiritur.^Non folum autem pw prieras pereos,quosinpoteftateh8 betis,vobis acquiritur, led etia pol' fcfTio.Cuiufcunque enirn rei pedel' fionem adepti fuerinc, id vos podi' dete videmmi. Vnde etiam per eet vlufcapio, vel longi temporis pof' feflio vobis accedit.fl De tjs autem ferui$,in quibus tantummodo vfutn' friidum habetis,ita placuittvt qui» quid ex re vedra, vel ex operis fuis acquirunt, id vobis adqciatur: quod veró extra eas caufas cófecutilunt, id ad dominum proprietatis peni' nesh

PER Q.VAS PERSO.NO. $6 neat, loque fi k reruns hares inlii» tutus fitjegatumve quid el, aut do* natum fucritmon vfuftuäuarip, fed domino proprietatis acquitif.Çldê placet,amp; de eo,qiii àvobis bonah' de pofTidetur: fiue is liber fit,fiue a-* lienus feruus.Quod enirn placuit de vfufruäuariondem placet,ÖO debo næfideipolTeffbte.lcaquequod ex» tra iftasduas caufas acquirit: id vel ad ipfum pertinet, fi liber eftivel ad dorninum.fjferuuseft.^ Sed bonx fidei poffehor cum vfuceperit fer » uum:quia eo modo dominus fit, ex omnibus caufis per eû fibi acquire^ repoteft.Friifluari? verb vfucapCquot; J^'’dn pote(l;primum,quianô pof» fidet, fed habet iusvtendi fruendi: deinde,quia feit fetuum alienum eP le.flNon folum autem proprietas per eos feruos in quibus vfumfrip flühabetisjvelqucsbonalïde poP fidetis ,aut per liberam petfonam quæ bona fide vobis feruit, vobis ac» quiritur,fed etiam poffcffio.Lcqui-mur autéin vtriufqt perfona feeun» dum diftinclionem qua ^dximè tX' pofuimuslid eft,fiqua pofreffionem ex re

ex te veftra, vd ex fuis operis ad^ ptifuerinf.ÇExhisitacp apparet,E =liberos hominesjtjuosnerp veUrOi'i ri fubieitos habetis,neque bona fi^ pofridccis,item per alienos feruos,'quot; quibusnecp vfnmfruäum habeti’i neqj pofTelTioncm iufiam, nulla f* caufa vobis acgri poffc. Et hoc eftgt; quod dicitur, per extraneam perf®' nam nihil acquiri poffei excepte Wi quod per liberam perfonam, vein** per procuratoren!,placet non foluip fcientibusifed öcignorantibusvobiï acquiri poffe(Tionem,fecûdüm did Seueri confiitutionem: Be per han-polTelTionemietiam dominiû,fi do' minu-s f aerit,qui tradidi t:vel vfufc’' pionemgt;autk)ngi temporis pr(fed' ptioné,fi dominus non fit.fl Haflo' nus tantifper admonuifle fuffician quemadmodû fingulæ tes vobis aO quirantur.Nam legatorum ius, qdgt; amp;nbsp;ipfo fingulæ res vobis acquiruni) item fïdeicomminbrum,vbi fingulæ res vobis relinquuntur,opportune* inferiori-loco referems. lt;f Videam^ itaq? nunequibus modis pervmutf' fitaté tes vobis acquirantun^Si td

DE TESTAMENT. ORDE ^r trgohxredesfaftifitis,fiue cuiïhó norum poffefßonem peti€ritis,vel fi quemarrogaueriti!,velfi cui9 bona libertatum conferuandatü caufa vw bis addida fuerintteiusres omes ad vos ttanfeunt.^ Ac prius de hætedi-tatibus difpiciamus:quarum duplex conditie eft. Nam vel ex tedaméto, Velabintedatoad vospertinent. Ét ptius eft, vt de t)s difpiciamus, quæ tx teftarnento vobis obueniunts qua in re neceffatium eft initio de ordv nandis teftamentis exponere.

Eftamentü ex eo appel/ beur, quod teftatio mé' tisfit. Sedvt nihil anti' 'quitatispenitus ignore/ Jtur-.fciendü eft,olim quiz dem duo genera teftamentorum in vfufuiffetquorumalteroin pace ÖC ocio vtebantur,quod calatis comitqs appellabant:altero,cùminprælium exiturieffenttquodprocinctü dice. batur.AccefEc deinde tertiumgen? ttftamentorum,quoddicebatur pet «s amp;nbsp;libramttciijcet quod pet emà» h cipatio-

LIB. II. IN STI T. ^mati' cipationem, *id eil, imaginariam cipati» quandam venditionem agebatuh oiiem. quinque tellibus, 8C libripcnde, d' uibus Romanis puberibus praftn' tibus,ÓC eo, qui familiæ emptor d' cebatuv. ^ Sed illa quidem priota duo genera tellamentorum, exvf teribus temporibus in defuetudineifl abietunt;quod verb per æs ÖClibtJ fiebatjlicèc diutius permanferit, at' tarnen partim amp;nbsp;hoc in vfu elicit lift. Sed prædiéla quidem nomin’ teftamentorum ad ius ciuile refert' bantur: poflea verb ex ediètoPr^ toris forma alia faciendorum telW mentorumintroducla clhlureeni'* * mäci honorario nulla emancipatio * defr patio« derabatur:fed feptem tellium figna fufficiebant! quum iure ciuili figna tellium non eiTent necelTaria.fl Sf“ euin paulatim ta ex vfu hominunii quam ex conflitutionum emédaiio' nibus ceepit in vnam confonantiaW ius ciuile,ôCprætoriurn iungitcölÜ' tutum ell,vt vno eodemep tépott, quod ius ciuile quodamoao exigt' bat,feptem teftib? adhibitis,amp;fulgt;' kriptio tclliumgt;quod sx conflit

DE TESTAMENT. OKpI. $3 hibus inuentü eih ^(ex-edi'.^o Pr^’ torii)figiiacula tellamentU tmponei tentuv:ita,vthocius tripertitu effe Wdtaturivt^teftes quidem, amp;nbsp;torü *amp;• prærentia,vnocontextu,tertamenti «kbrandi gratia,à iure ciuili defcê-datirubfcriptionci autem teHatorij, ölt;tenium,ex facrarum conllitutio» nü obferuatione abhibeanturifigna» Wlaautem,amp; telHuin numerus, ex tdiäo Prçtoris.flSed his omnibus à nortra conilitutione, propter terta-tiiêtorum fynceritate, vt nulla fraus adhibeatur,hocadditumeft, vt pet nianus teftatoris vel teftium, nomS hiredis exprimatur,ÓC omnia feca-« dum illius cöltitutionis tenoré pro' «dant.flPolTunt autem omnes te» lies amp;nbsp;vno annulo fignare teftamê» tü: quid enim fi feptem annuli vna fculptura fuerint,fecüdum quod Pa piniano vifum eCt^ lt;f Sed tX alieno quoqj annulo licet fignare teftamé» tum.flTetles autem adhiberi pollüt ijjcumquibusteflamentifafho elf. Sed neque millier, neque impubes, neep reruus,neqj furiot us, neqj mu» tus,neqiiefutdus,neq5is,cui bonis

intetdidum ed, nc^ n, quosIegO iubentimprobos inteßabilefc^ tut» poffuntio numerum tefHü adhib» ti.qSed cumaliquisexteftib^jterta' menti quidem faciédi tempore libtf «xiftimabatur, pofiea autem rerun’ apparuit: tä diuus Adrianut Cato' ni,quam pofiea diuf S«uer9 amp;nbsp;An' toninus refcripferunt, fubuenire (* ex fua liberalitate tellamento, vt filt; habeatur firma,acfi,vt oportebab fafiü efTet: quum eo tempore, que tefiamentum fignaretur, omniü té» Tenfu Wc teftis liberi loco fuerit,nelt;J quifquam effet,qui flatus ei quçftio' nem moueret,^Pater,necnon is,qui in potedate eius eft, itê duo fratrest qui in eiufdem patrie potefiate fub vrij telles in vno tetiamento fieri pouuntrquia niWtnocet,ex vnado' mo plures teftes alieno negotioadhi beri.flln fellibus auté non debet ené Is,qin poteflate teflatoris ell.çSed amp;nbsp;B filiuffamilias de caflrenfi pew lio poft milTionem fadat teftamétó: nee pater ei9 reiSè adhibetur tellis, nee is qui in poteftate eiufdé patri) «ft, Reprobatum eft enim in ea rt domeftRó

DE TESTAMEN. ORDI.0 lt;lomefh'cumteftin’.oniô.lt;fSed neep hçles fcript9,nelt;5 is, qui in potefta« te tins ert, netj pater eins, qui turn habet in poteftate, neep fvaires, qui in ciurdempatris potena te funkte» fies adhiberi pofTunt: quia hoc totü wgocium, quod agitur, teftamenti ordinandi gratia, creditor hodie im têt tedatorem amp;nbsp;hacredé agi. Lieft tnini totum ius taie conturbatu fut' tat,6f veteres quidem familiæ em-ptotem, amp;nbsp;eos,qui pet poteftatem ticoniunctifuerant,a teftamétarii» tefttmonqs repellebant: hæredi auté Chriqui per poteftatem ei coniüüi fuerant, concedebant teliimonia in lt;tftamentispraeftare:(licètfi,qui id petmittebat,hoc iute minimé abuti tos debete fuadebit) tarnen nos eä» dem obferuationem cortigentes, amp;nbsp;quodabiUisfuafum eft, in legis nti celTitaté tranffer€ntfs,ad imitationé Ptiftinifamili{ emptoris,meritonec nçted(,qui imaginem vetuliKTimifa miliæ emptovis obtinet, neque alqs P*tfonis,quæei,vtdifium eft, con^ •unfiae (unt,]icentiâ côcedimus,fibj quodammodo teftimonia praftares h iq idecep

4,16. II. INSTIT._ ideóq» nee eiufmodi veieres eóftil^ tiones neftro Cedici inferi pcmiij' muï.ÇLtgafarps autem amp;nbsp;fidric^ mifTarns, quia non iuris fuccelTord runt,amp;alqsperfonis cis cóiunfli’t tefiimonium nö denegamusnmöi'' quadam nefira ccnitnlionc,amp; Iw^ fpecialiter eisconcclTimus.Et muifi’ magisqs,qiiiin ct rü peteftate fó^ vel qui cos habet in peteftate huiu^ modi licentiam damus.^ Nihil auK interen, teftamentumin tabulis,gt;ƒ' in chartis, membranifve,vcl in aW materia fiat. Sed Ä vnum tefiamf turn pluiib9 codicibus cóficereqUif poten,fecundum obtinentem tamtj obferuationem omnibS faciis, que“ interdum etiam necefiarium elt:Vlt;' luti fi quis nauigaturus, amp;nbsp;feed fcf' te, 6c domi rclinquere indicioriW’ fuorum conleliationcm velit:vel ƒ' pter alias innumerabiles caufa$,qnf humanis necclTitatibus imminent* ^Scd hæc quidemde teftamenW» qua: inferiptis conficiütur,fufFiciÓt' Si quis autem fine feriptis volurtj ordinäre iuie ciuili tenamenlü:fcptt teüibus adhibitis, amp;nbsp;fua yoluntalt

DE MILITARI TESTA. So coram eii nuncupata, fciat hoc pttf ftäidimum tenamentum iure duili Validum firmumejj conflitiitiim.

mento. Titulu?.Xl. quot;/pX^^ Vpiradif O diligcns eb' ’quot; oïdinandis tertamétis .militibus ^i

pternimiam iinperitiâ p|^^^Séi.corum-,foiifHtuiionib^ principalibus remuTa elLNam qui* uwq neqilcgitimumnumcrum tC' ftium adliibueijnt,nEq; aliam tePta' mentorum fclennitatein obferuauc ' rintsrefté nihilominus teftantur,vi' deiieetquum in expeditionibS occu» pati funt.Quod mevito nefira eondi tutiointroduxirQ_ucquo enim ino do voluntas dus fuprema inutnia?, bue feripta, bue non fcrlpta: valet tertamentS ex voluntateeius.^ lllis autemtéporibus, per quæcitraex» peditienum necelTitateniiin alqs lo' ci$,vel in fuis ædibus degût;minimè advcndicandStale ptiuilegiû adiu» uantur:fed tedari quidem,etfi filqfa ^filpfa miliâs*fint,propter militià concéda milia' tur,iute tarnen cômuni: eadé obrer» rum.

LIB. II. INSTIT. uatione,amp; in eorum ttfiamétis *“ liibenda,quam in teflamentis paS’ notum proximè expofuimus.CP*, nè de teliamentis militü diuusTr’' *Cat5» ianus Statilio* Seuero itarefenp“'' Üo. nbsp;nbsp;nbsp;ld priuilegiü,quod miJitantibuJ ‘1?'

tü eft,vtquoquomodofafla ab b” tefiamenta,ratafint:fic intelligi d^ bet,vt v6cp prins cofiate debeatj 1^' ftamenfumraftüenieti^uod amp;nbsp;Üa^ fcriptura à non militaniibus quoqu^ fieri poteft. 1 s £rgo miksyde cui5 ba' nis apud te quæritur; fi cóuocatis *•’ hoc hominibus,vtvoluntatem to® teliaretur,ita locutus eft, vt déclara' ret,quem vellet fibi hæredem ent) amp;nbsp;cui libertaté tribueret : poteft vi deti fine fcriptohoc modo efle teßa' tus,amp; volötas eins ratahabéda eft' C^terum fi,vt plæmnqj fetmonib^ fieri folet,dixit alicui:Ego tehæreda facicKvel,Bona mea tibi relinquo:nó oportet hoc pro telîamento feruari. Necvllorum magis interet, quàm ipfotum, quibusid prinilegium da' turn efl, huiufmodi exemplum non admit:): alioqui non difficulter poft mortem alicuius midtis teftes exilic' rent)

DE MILITARI TESTA, et «nt,qiti affirmarênt f^ audilTe dicé» tem aliquein fe relinqucte bona fua, tui vifum fit:amp; perhoc vera judicia fubuertetétur.5lQuinim6,amp; mut?, amp;futdus miles tefiamentum faccre poteft.Sed hadenus hoc illis à prin-tipalibus conftitutionibus concedif, quatenus militât,ôC in c»ftris degûf. Poll milTioné veto, veterani,vel ex/ tfa cadra alti,fi faciât adltuc milita-' tes teftamentû'.communi omniû ci» üium Romanorn jure id facevede/ bét.Etquodin cafttisfecerint teftaz foentumjnô communi iure,fed quo/ »nodovoluerint: poli mifhonetn in/ tra annum tantû valebit.Quid ergo fi intra annû quis decefTerit, côditio aulem hæredi alTcripta,poli annum extiterittan quafi militis teliamcntü Valeatl Et placet valere quafi mill/ lis.^Sedamp;fiquis ante militiam nö iure fecit teftamétu, öd miles fafl9, amp;nbsp;in expeditione degens refignauit illud,amp; quidam adrecit, fiue detra' xit,vel allas manifeÜa eft militis vo' luntas hoc valere volcntis:dicendum ed valere hoe teftamélmn,quafi ex noua militis voluntate.fl Deniep öd fim

fï in anogationédatus fuerit mil«i vel filiuffamilias emancipatus dht*' *quaü ftamétü eiuï,quafi militis ex noua* ex no' voluntate valei, nee videtur capitis ua mi^ diminutioneirritum ficri-f] SciendS litis. tarnen clt,g, ad exemplü caürenfis peculn,tarn anteriores leges, quant principales conllitutinnes quibufdä *dede quafj canrenfiadederöt*pcculta;S rant, horutn quibufdam peiminum crati etiam in potertate degentibus telia' *No' ri. Q,iiod noftra conltitutio* latius lira id extendens, permilit omnibus in ids conlit» tantummodopeculfis teftanquidêi tutio. fed iure communi. Cuius cöliitutio' nis tenore perfpeüo, licétia dl nihil corum, quæ adprafatum iuspetti'' nent, ignorare.

'ON tarnen omnibiisli' 'eet facere tcllamétum' IStatim enim fi,q alien® iurifubiefli funt, teHa' jmenti faciendi ius no® iiabent;adeo quidem,vtquanuis pa têtes eis pmiferint, nihilo magis iu' re

QVI.NON EST PER.EA. 51 tetedari pofTintiexceptit ps, quos antca enumerauimus, amp;nbsp;præcipuè militibusqui in potertateparentum funequibus de eo quod in caf tris ac» quifierunt,permiflum cd ex condi' tutionibusprincipum tedamentum facere. Q_uod quidcin ius ab initio tantum militantibus datum cd,tam ex authoritate diui Augudi, quàm Neruæ,necnon optimi imperatoris Traiani : podea verb fubferiptione diui Adtiani, etiä dimiffis à müitia, id ed,vcteranis,conccffumcd.Itaqj d quidemfecerint de cadrend pecu-quot; üo tedamentum; pettinebit hoc ad eum,quem hxredem reliquerint. Si verb intedati decedeiint,nullis libe» ris,vel datrib!’ fuperdiiib9:ad paté-teseorü iure eSmuni ptinebit.^ Ex hocintelligere poiTumusiquod in ca ftrisacquifierit miles,quit potedate patris cd,neep ipfum patté adimete pode, neqt patris creditotes id vede/ te,vel aliter inquictare,ncque patre mortuo eum fratribus eSmune ede, ted fcilicet propriu eius elTe,id quod in*cadris acqdetit,quàquâ iure ciui * qui liomniS, q in potedate patêtü fût, id in., pecul'.ï

pecuHa perinde in bonis paren turn We» computétur,ac fi^feruorum peculis eft,fi. in bonis dominorum numerentur:* *nU' exceptis videlicet ijs, quæ ex facrh merigt; cólHtutionibus,Sc prçcipuè noftri«, tut. ^pterdiuerfascaufasnon acquitó' tur.çPræter hos igitur, qui caliréft peculium,velqua(i caftrenfe habétj fï quis alius filiusfamiltas teftamétS fecerit,inutile elhlicètfuç poteftari* faft? decefferit.çPrætcrea teftamamp; turn facere non pofTunt impubères! quia nullum eorû animiiudieiü eft-Item furiofitquia mente carent.Nc! ad rem pertinet, fi impubes, poftfS pubestaut fuwofus, poflea compo* mentis faflus fuerit,amp; decefTerit.hi riofi autem,fi per id temps fecerini teftamêtum,quo furor eorum inter' milTus endure teflati effe videntut) certè eo quod ante fureté fecerint, teftamenrovalente-Namneque te' Oamentum refiè faélum, neqj vUô aliud negocium redè geftû, poftea furorinterueniens perimit.^ lté,P* digits,cui bonorum fuorum admini-fliatiolnterdiéîa en,teftàmentû b' sert non poteHifed jd, quod ante fe' cerif,

Oyi-NON est PER. FA. «j terit, 3 interdiiftio bonorum fuoru ti fiat,ratum cft.^Ué furdus amp;nbsp;mui tus non Temper tellamentum facere pefTunt. Vlieg autem de eo furdo lo quimur^qui omnino nó exaudit, nô qui tardé exaudit.Nam amp;nbsp;mut? is intelligitur,q eloqui nihil potctl, n5 qui tardé loquitur. Sæpe enim etiâ litetâti,amp; eruditi homines varqs cat fibu$,ölt; audiendi,amp; loque Ji faCuP tatem amittunt. Vnde noftra confia tutio etiam his fubuenitjVt certis ca' fibus amp;nbsp;modis fecundum normam «lus poffint t£nari,aliaq; facere, que eis petmiffa funt.^ Sedfi quis poft tcliamentumfaiSum, aduerfa vale» tudine,aut allo quolibet cafu mut?, aut furdus effe Cüeperit,ratö niliilo-minus manet eius teftamentü.^ Cas eus auté non poteft facere teftamen» tum,nifi per obferuationem, quam kx diui luftini patris noftti inttodu' xic.qEius,qui apud holles eft,teftagt; inentü,quod ibi fecit,nó valet, quä* uisredierit.Sed quod,dum in ciuita' ltfuerat,fecif.fiue redierit, valet iugt; te poftliminii,fiue illic deçelTerit,va» let ex lege Cornelia.

5 valeat teflamétum, W' ; fielt hje obferuatio,q‘^^ t fupra expofuimus : R** ■ qui filiö in poteflateha' bet,curaredebet, vteum harede^ inftituat;vel exhæredem eum nowi' natim faciat: alioqui fi eum filenW prçffrieritjnutiliter teflabituriadt® quidem, vt fi viuo patte filiuj mof tuus fit,nemo hjres ex co tertamfW exiliere polTit: quia fcilicet abiniw non conititerit teftamentum. S^ nonita de filiabus, amp;nbsp;altispervF lemfexumdefcendentibus überis'quot; triufque fexus,antiquiiati {ueratot' feruatum: fed fi non fuerant fenp^ hæredej,fcriptçve, vel exhæredalquot; exhat redatæveztertamétum quidtio non infirmabatur/ed ins acerefee'’' di eis ad certam portionem podlf batur. Sed neenominatitn eas p*f fonas exhæredareparentibusnetd' feetat:fedlicebatinter cæteros facere. çNominaum autemquj txhxr«d»«

de EXHAERE. LIBERO. «?4 txhlt;er€daiivld€tut,fiue itaexhære* det,T)tiu$ films meus exhætes cRo^ üuc ita,Filius meus exhæres efto: nn adieflo proprio nomine , fcilicet fi alius filius non extet. fl Pofthumi quoqj libeii,velhacredes inßitui de' benévelexhxredari.Et in eo pat omnium conditio eft, quod amp;nbsp;nlio pofthumo,vt* quolibet ex ceteris li' *amp;. bens,flue fœminini fex9,fiue mafcu » lini,pta:tetito,valet quidé teftamen' tum-.fed poftea agnatiôe pofthumi, flue pofthuma: tumpitur, amp;nbsp;ea ra» tione totum infirmatur-ldeóque ft pulier,ex qua pofthumus aut poft» nuina fperabatut, abortum fecerits nihilimpedimento eft fcriptis hærc» dibus ad haereditatem adeundâ. Sed {JEminini quidé fexus perfonx, vel nominatim, vel inter carteros exhæ» tedati folebant, dum tarnen fi intet cæteros exhxredarentur,aliquid eis , legaretur, neviderentur ptasteritae elle per obliuionem: mafculos veto Voftiiumos,id eft filios,amp;; deinceps, pUcuit non aliter teile exhçi edari, pift nominatim exhçredarét,hoc fei» w«tmodo,Quicû^mihifili9 geni» tus

tu» fuerit,«h{rlt;j eßo.^Pofihum«' rum autem loco funt amp;nbsp;p, qui in W hæredis locum fuccedendo, quafi s' gnafcendo Hunt parentibus fui h» rlt;des:vt ecce,n qui? filium,amp; ex lt;® nepotem neptcmve in poteftate ha' beat,quia filiusgradu præceditdjf* luj iura fui hçredis habet,quäuianc' posquocp amp;nbsp;neptis ex eo in eadcm poteliate fint. Sed fi filius eius viuo co moriatur: aut qualibet aliaratio' ne exeat de potefiate eis, incipitn«' posneptisveincius locum fuccedt' Te:amp;eomodoiura fuorü hæreduWi ♦ naci' quafi agnatione nancifcitur.We «' feunf. go eo modo rumpatur eius tefiamf' turn: ficut ipfum filium, vel hart' dem infiituere, velnominatim ex' hæredare debet tefiator,ne non iud faciat teflamentum: ita SC nepotwj neptcmve exfilioneceffe eft cijvd hxredem tnnituere,vel exhçredatc, ne forte eo viuo, fïlio mortuo fuct*' dédo in locum eius nepos nept nvt quafi agnatione rumpat tefiamcW ^Vd' Idque legelulia Velleia^prouifuW Jea. nbsp;nbsp;nbsp;eft,in qua fimilis exh«redatióismi’

DE EXHAERE. LlEERO. GÎ denionftratur-fl Emancipates übe' ros,lute ciuilijnecj hçredes iiiftitue/ Te,neq5 exh^redare neceffe efbquia non funt fui hæredes. Sed prætor ô' nines,tarn fjeminini fexus,q mafcü' lini,fjha;redes non infUtuanturi ex-hiredari iubet:virilis fexus nomina-t'ni^fveminini verb inter cætero». Q;i()d fi neij hæredes infiituti fut-rintlnetj ira,vt diximus, exhireda» li', permittit eis Praetor contra tabulas tefiaméti bonorum pofTefTioné. ^Adoptiuiliberiquamdiu funt Î po tefiate patris adoptiui,eiurdem iurfs habetur, cui9 funt iuftis nuptps quç» ' fiti.itaej hatredes inlfituendi, vel exi haredandi furit/cefidum ea quae de haturalibus expefuimus. Emacipa-ti veró à patre adeptiiio,neq) iure cl uili,nc(ç eoqued adediôù Pretoria attinet,inter liberos connumerätur. fQ.ua tatione accldit, Vt ex diuerfo ''(quod ad natural? parétem attinet) Squadiu quidem funtinadopriua fa-■rnilia,extraneórum numero habeane ew.vt cos neque htefedes itifiituerc, •neqjexhatredare neceffe fit:cum vt» tb tmaheipati futrint ab adoptiuo f'iiq?'’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i patre.

paf re, tune incipiat in ca caufa eHlit in qua futur! effent, fi à natural! P* tre emandpati fuiffent.^ Sed hï* fluidem vetuftas introducebati nH' Itra veroconftitutio inter mafeuW amp;nbsp;feeminat in hoe iure nihil intern' feexiftimans, quia vtraque perfoquot;* inhominumprocreatione fimiUa’' turæ officio fûgitur-.ôe lege antiqu* Xll.Tabu. omnes fimilicer ad lu^ cedionem ab inteftato vocabantuf (guod 8e protores poftca fecuti eW videntur}ideo fimplex acfimileiuS) öf in filpsjSc in filiabus, 8i in cz''^ riadefcendentibus per virile fe*“''' perronis,non folum iam naris, fed^ tiam podhutnis, introduxit: vtof’ fiue fui,fiue emancipati fint, vel 1'^ redes inf iituïtur,vel nominatin' **' heredentur, Öi eundemhabeantquot; fedum circa teftamenta parentuf fuotum infïtmanda,amp; tereditate^ auferendam,quem filq fui velen'”; cipati habent,fiue iam natifint,«^ adhuc in vtero condituti poftea »* fint.Circa adoptiuos auténlios e® taminduximus diuifionem,quae'’ noflra conditatione , quam fu^”

DE EXHAERE. LIBERO, es •doptiuis tulimus,contjiietur.^ Sed fi in expéditions occupatus miles te' nanientumfaeiat,amp;liberos fuos ia natos, vel pofthumos nominatim non exh«redauerit,f«d filentio prç» tetierit, non ignorans^an habeat lii keros! filcntium eius pro exhæreda» Jipntnominatim fa«a valere, con' nitutienibs principumcautum eft. ^Mater,vel auus maternus,neceffe non Iiabêt liberos fuos,aut hxredes inftituete,aut exhæredare, fed poP funteos filentio omitterc. Nam filé* *ium matris,aut auimaterni,amp; cae-*'totum per matrem alcendétium, tantum facit,quantum exhatredatio patris.Netpenimmatrifiliü filianv ve, neep auo materno nepotem ne* ptemve ex filia,fi eum eamve hatte' dem nô inßituat, exhactedare necef' te eft,fiue de jure ciuili quattamS, fi» ne de ediflo Prattoris, quo Praetor prstetitis libens contra tabulas bo' notum poffeffionem permittit : fed äliud eis adminiculû fetuatut: quod paulopoft vobis manifeftum fiet.

TESS! A E R F. D E S înftitufrt ^/^ 1 petmiffum dl tam Iibf H'roshomines, quàm ftb |luos:óCtamproprios,3 amp;?^^'alienos.Proprios autem olim quidemjecundum pluiium fw tentias,non aliter,quam en lihcriaK refte inflituere, licebat: hodie v^^

etiä fine libertate ex nodra conftiw' tione,hæredes cos inftifuere pertrif' fum ed. Quod non per innouatioquot;'' induxiinus,fed quoniâ xquius erafj amp;nbsp;Attilicinoplacuiffe Paule« fuis« bris, quos tam ad Mafurium Sab' num,quam ad Plautium fcripfiM*' fert.flProprius autem feruus etiaf is intelligitur,ï qüo nudam propfi' tatem teliator habet, alio vfinnff?' flum habentf.^Ed autem cafus,!quot; quo nee cum libertate vtiliter fetij“’ à domina heres inflituitunvt con»; tutione diuorum Seueri amp;nbsp;Antonl' ni cauetur. cuius verba h»cfunt:Sd' uum adulterio maculatum,non ini', teflamêto manumiffum anteft”'* tiam ab ea muliere videri, qua i^’ fuerat eiufdem criminis poftulat8'' tionis dl.equate fequitur,vt in ƒ’^

DE HAEREDI. INSTlT. dZ dem à domina collate hæredis inl'ti-tutio nullius momenti habeatur gt;nbsp;Alicnusreruus ctiä is inteUigiturUn quo vfumfrudum tedator habet. ^Seruus autem à domino fuo hçves inIHtutus: fi quidem in cadcm caufa manfcnt,fit ex tenamento liber,hæ' terquecineceffariuS'Siverôà viuo tehatove manumiffus fuerit, fuo ar» bitrio adiré hçreditatem potcft:quia non fit hares nece(Tatius,cùm vtrü-quecxdomini teftamcntonon con» ftquatur. Quöd fi alienatus fuerit, iuffunoni domini adiré hçreditatcin debet: 8: ca ratione per eum demi» nus fit hares. Nam ipfe alienatus, nequcliber,neqihaEres effe poteft, etiam fi cum libertate hxres inCtitu' tusfueiit.Beflitiffe enim à libertatis datione videtur dominus, qui eum alienauit.^ Alienus quoque feruus hstes inflitutus, fi in tadem caufa duraucrit, iuffu eius domini adire lureditatcni debet. Si verb aliéna» tus fuerit ab to, aut viuo teftatore, aut port mortem dus, antequä ade-at,débet iuffu nou i domini adiré. At fi inanumiffus eft viuo tertatore, vel i tij mortuo,

mortuo, antequain adeat: fuo aiW' trio adiré poteh hæteditatem.fl8lt;(' uusautem alienus poft domini m’t tem reifte hares inftituitur : qui* ßCcumhaeteditariisferuiseft tells' menti faflio-Nondüenim aditahÇ* reditas,perfona vicem fuftinet, nos hatredis futuri. fed defunfUs quoiquot; etiam du*) qui In vtero eft, feruut refté hares inftituatur.^Seruus «s tem pluriutn,cum quibus teftamen' ti faclio eft, ab extranco inflitutm hares, vnicuique dominorum,culot lulTu adierit, pro p ortione dominï acquirithsreditattm.qiEtvnumhs minem, amp;nbsp;plures vfque in in fini tü, quot quis harédes veilt facere,iicd’ lt;fH«reditas plærunque diuiditut in duoderim vncias,qua affis appel' *auté. lationc continentur. Habent enim* ha partes propria nomina ab vneU vfque ad afTem: vtputa hsec,fefc5)t) rextaas,quadrans,triens, quincun*i femi»,feptunx,bes,dodrans,dcxtit) deunx,as.flNon autem v tique fenv per duodecim vncias effe oportet. Na toe vncias aftem tfficiunt,quol Uftatot voluetit.CEt fl vnum tan' tuin

DE HÄEREDMNSTIT.ffg turn quis ex femiffe (verbi gratia) haredem fcripferitztotus as in femife fe erit. Neque enim idem ex parte tedatiw,^ ex parte infeftatus de' eedere poteft,nifi fit miles,cuius fo* la voluntas in teflando fpeflatur • Et econtrario potell quis in quart' tafcunque * voluerit piurimas viv *quot» das fuam haereditatem diuidere. cumj» Eures inftituantur haeredest ita min hoc cafu partiurn diftri» butio neceftaria eft, fi noiit teftator eos ex acquis partibus hatredes effe. Satis enim conftat,nullit partib? no minatis, ex acquis partibus eos hæ» redet elTe.Partrbus autem in quorü' dam perfonis cxpreiTis: fi quis alius fine parte nominatas erittfi quidcm aUqua pars afTi deerit, ex ea parte haeres fit.Et fi pluses fine parte ferv pti funt: omnes in eandent partem concurrunt.Si verb totus as compte tusfit;r),qui nominatim expreuas partes habent,ln dimidiä partem vq (antur:Ä illevclilliomncs in altera dimidiam. Necintereft, primus, an médius, an nouifftmus, fine parte bxces [criptus Kttea enim pars data

’' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i iiij inteUi*

LIB, n. INSTIT, întclligitur,quæ vacat.^ Videam^ fi pars aliqua vacet,iiec tarnen quif' quant fine parte fit hçresinlBtutusi quid iuris flt:velutifi tres exquartis partibus hæredes fcripti funt. Et côi hat vacantem partem fingulis tad' tè pro hereditaria parte accederti amp;nbsp;pinde haben, ac fi ex tertiis paf' tibus hæredes fcripii effen t: ÖC ex dl uerfo,fi plurcs hæredes fcripti i pof tionibus fint.-tacicc fingulis decrefd' tc.vt veibi gratia: fi quatuor ex W' tqs partibS h{rtdcs fcripti funt,p£f' inde habeantur,ac fi vnufquifque e* quartapartefcriptus hæfes fuilfd’ CEt fi plures vnciç quam duodedio oiftributæ fint:i$,qui fine parte it'll' tjUtus eft, quoddupondio deeftj’’’ bebit Idcmç erit, fi dupondius e*' pletus fitiquæ omnes partes ad al' fern poftea reuocantur,quanuis fio' pluriurn vnciarum.fl Hæres amp;P^' rè,Sd fub conditione inftitui poteft' ÇX certo tempore,aut ad certö tcnj' pu$,nópotcft: veluti(poft quinq^ iiium quam moriar,vel ex calent iilis,velvfque ad calendas iHas If^ les efto.^Üeniq? diem adieciuiquot;'',

DE VVLGA.SVBSTITV. ff5 beri profuperuacuo,placet: amp;per' inde efTe,ac fi pure hæres inOitutu? *Het.^lnipoffibilis conditio in inftP tiitionibut amp;legatis,necnô in fidei» coirirniffis amp;nbsp;libertatibus, pro non fttipta habetur.çSi plures conditio' nesininftitutionibus alTcript« funts E quidcm c0iundlim,vtputa,fi illud o^illudfa^ium fiierit: omnibus pa» Kndû eft.fi reparatim,veluti, fi illud aut illud faff urn crit: cuilibet condi' tioniobtéperarefatis eft.^l) quos •luriquam teftator vidit, hacredes in» ftituipoffunt: veluti fi fratris filios PCtcgrinantes, ignorans qui effent, hæredes inftituerit. Ignora ntia enirn Icftantis, inutilem inrtitutionem nó facit.

_ ftitutionc. Titulus.XV. gra t l i «ii^ dushatredum facert: vt' P t^^-lpii'a/'il'e hæres non e-i«Hi'^^ritpllchæres cft0;amp; dC' beeps inquantum velit teftator fub-ftiiuere.Et nouiffimo loco in fubfi» dijm,vel fetuum neceftarium hære» •. i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dem

LIB. U. INSTIT. , dem innitu«e poteft.^ Et plûtes 1« vniujlocù pofiuntfubftitui:velvs^ in plurium, vtl fingulün fingulotO» vtl inuicem ipfi,qui hæredes inflin'' ti funtflEt fl ex difparibus partibu* hæredes feriptos inuicem fublütue' Mt, amp;nbsp;nullam mentionem partiuin infubfiitutioehabueriti easvidetut în fubditucione partes dcdilTe, qua* In inßitutione exprefTit. amp;nbsp;ita diuu» Plus tefcripfit.fl Sed fi inflituto ha' tediiöd conacredi fuo fubfiituto dato ’fcohç/ alius fubllitutus*fuerit,diui Scuerus tede amp;nbsp;Antonin? fine dißinftione refed' fubfti' pferunt, ad vtrangue pattern fublh' tuto tutum admltti.^ Si feruum alienun» dato quispatremfamilias arbitratus, hat* ali? ei redemferipferit: amp;fi harresnond' fublii' fetiMeuiumei fubnituerittif» ßf tutus, out iulTu domini adierit harreentat« Meuius (ubOitutus, in parlé admit' titur. lila enim verba,fi hires non lt;' ritiin eo quidcm,qué aliène iuri füll' ieclum eiïe teHator fcit,fic aedpinn' tur,fi neque ipfe hires erit, ntqu* alium hiredem cffecerit. in eo verb» quem patremfamillas effe arbitrai tutjidudfignificanti fi hsereditatem

DE PVPILLA.SVBSTIT. 70 fibi, vel d, Cuius iuvi poltea fubje» âus «de caepctit,non acquifierit. Id' que TitS^Caefar in petfona Farther * Tibe ni) fci'ui fui coaftituit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dus.

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I^“’’ impubetib?, i J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iapotellate qui« !f KÏrt^ihabrt,nonfolumita,ve dixim9,fubrtitq€/ BS^g^-^r« poteft,id el^vt fi hç» tedesd non extiterint,alius fit d hç* Kj'.fedeo amplius, vt fi hæredes d KtitenntjÄ: adhuc impubère» mot' tuifuerint.fitei» aliquis hæres: velu* H fi quis dicat hoc modo; Titius fiü^ me? hæres mihicfioiSC fi (ïliusmeS hçtet milu non «cit;fiuc hæres evit, amp;nbsp;pris moriatur, quam in fuam tu* telain venetitiid elt, antequâ pubes faâu» fit:* tune Sdua hæres elio. *non Q.uoeaiu,fi quidem non extiterit funt_ hæresfilius:tunc fubliitutus , patri hçc.î. fit hæres. Si verb extiterit hæres fi- antej ïu»,S: ante pubertärem dcceffe» pubes rit,ipfi filio fit hæres fubfhtutus. radius Nam moribus inilitutum dl, vt fit.

cùm ci is ætatis filq fint, in qua ip® fibi teftamentû facerenon poffunti : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;patentes eis faciant.fî Qua rationt

. cxcitati, ciiam. confbtutionçm p® fuimus in noPtro Codice, qua pfpC' ftijm efl,vt fl qui mente captos 113' beat n)ios,vel nepotes, vel pronepoi tes, cuiufcunque fexus vel graduS) liceat eis,etfi puberes fint,ad ex«m' plum pupillaris fubPtitutionisjCcrWi perfonas fubftitueie.Sin autein refi' puerint, eandcni fubrtitijtioncm in' *non firmari fancimus:¥amp; hoc ad extra' eft, fä/ plum pupillaris fübfticutionis: quz cim^. poflquam pupillus adoleucrit,iiifii' matur.^lgiturin pupillaiifubPtiW' tione fecundum præfaturn moduli' ordinata,duo quodammodo funt m' namenta:alterum pattis,altcruml* ln,tanquam fi ipfe filius fibi barrede inl'tituifTet: autcertc vnum teftamt' turn eft duaruin caufarum, idefi, duarumbæreditatû. Sinaqtem quii ita formidolofus fit, vt timeat,tie f' llus fuus pupille adhuc, ex eo,quod palam fuhftitutum acceperit, port obitum eius periculo inlidiarü lub' iaceat, vulgaré quidem fubftitutio' nero

DE PVPILLA. SVßSTTi n hem palam facerc,amp; ïprimis relia» menti pardb'J ordinäre debetnllam autem riibllitutioiiem, per quam, fi hæres extirerit pupillus,ÔC intra pu» bertatem decelTerit,fubftitutus vo» catunfeparatim in inferioribus par» tibusfcriberedebet:*eamque pat' *non tem proprio lino,propriaqt cera cS' eft,de» hgnare:00 in priore parte tefiamé- bet. ticauere ne inferiores tabulé viiio filio,Slt;: adlrtic impubère aperiâtur.

^IHud palam efi,non ideo min9 vai lere fubilitutionem impuberis filp, quöd m eifdem tabulis fcriptafit, quibusfibi quifque hæredem inlli» tuilTet,quanuis pupillo hoe perien» lofumfit. flNon folum autem hæ» redibus inflitutis impuberibus libe» ris,ita fubilituere parentes poffunt, Vtfi barredes eis extiterint, amp;nbsp;ante r Dubertatem mortui fuerint, fit eis hires is,quemipfivcluerint: fed e* tiam exhiredatis. Itaque eo cafu, ft quid exharredato pupillo ex ha-redi» tatibus,legatisve, aut donationibus propinquorum, aut amicorum ac' quilitum fuerit,id omnead fublfp tutum pettitiet.ijj Quarcunque dixi» mus

LIB. n. INSTIL. . miK de fufeftitutione impuberuW? beïorum.velhæredum inftitutorj» vei exhærcdatorumreadem etiâ “* pofthutnis inteiligimS,^ Libenî’“ tem fuis teCtamentû nemo faceref* telhnifi amp;nbsp;fibifaciat.Nam pupü^ re teftamentum, pats amp;nbsp;fequela fquot; paterni tellamtnti:adeô, vt fi paHy teftamentum nô valtat,ntc fikjqu'' dem valebit. Ç Vel fingulis liberi’i vel ei,qui eorum nouifiimus imp^' bes moMetur,fubftitui poteft.Sing*) lisquidem, fi neminem eorum int*' ftatû decedere voluerit.Nouiffiw”’ fi ius legitimarum hæredicatum ini* grum iter eos euftodiri velit. ^ Suit' Itituitur autem impuberi, aut norni' *nô é, natim,vcluti,Titiush{resefto.*uiit hæres generaliter,vt, Quifquis mihi hard lt;fto. erir.Quibus verbis vocantur ex fu^ ftitutiôe, impubère mortuo filiOijU' qui ÖC feripti funt hzredes,^ extirt runt,amp;pro qua parte hæredesfa' fii funt.çMafculo igitur vfque a“ quatuordecim annos fubftitui pu* teft.fœminæ vfque ad duodeciin an' nos:amp;fi hoctépus excefferint, füll' ftitutioeuanekit. ^ Extraneo vctoi

Q.VÎ.M0.TE8TA.1NFIR.. 71 yelfiliopuberi h»rcdi inrtituto, ita fubnituerenemopoteft,vtfi hxret «xtitetlt, ÖC intra aliquod ténus de» «lïtrit,alius ei fit hsresifed hoc fo» lurnpermiffumert^vt tu perfidd* tommiffum teßator obliget alp hç' ïtditaté dus,vel to tam, vel J) parte itfiituere.quod ius quaie fit, fuo 10' Co trademus.

Titulu*.XVll« _ BsSjEftamentum iurefaclü, ^Vrque eo valet,donee rü« patur, irritumve fiat.

enkumpitur autem tefta* mentum,nim in eodem ftatu manéte teliatore, ipfius tefla» tnentivis*vitiatur.Siquis enim poft *iuf« faflum teftamétum adoptauerit fi' bi filium per lmpetatorem,eum,qui dt fui iuris: aut per Prætortm ( fe* tundum nertri conftitutionem) cG, qui in po reflate parétis fueritttefla* wen turn eius rumpitur,quafi agna* done fui hæredis.qjPofteriore quo(ÿ *eftaméto,quod iure perfeâû eft,iu petiustûpitunneetnteteftan extite tic

LIB. 11. INSTIT. ‘ tit altauis hares ex eo, an non. hlt;K enim fclum fpeclatur,an aliquo M' fu exiliere potuerit. Ideoque fi quit aut noluerit hares e(Te: aut vino t® ftatore, aut poll mortem eius ante quàm hareditatem adierit, deedft' rittautconditionefubqua hares in' ftitutus eft, defeflus fit: in his call' bus paterfamilias inteftat? moritut' Nam amp;nbsp;prius teftamentumnony’ let, rup turn à pofteriore: amp;nbsp;portent çque nullas habet vites,quum ex to fiemo hares extiterir.q Sed amp;fi 3’ priore teftamento iure perfeclo,po' herius aque iure fecerit: etiam fi t* certis rebus in eo haredem inftitut' rit:fuperius tamen teftamentii füll' latum elle,diui Seuerus amp;nbsp;Antoni' nus refcripferunt, cuius conftitutio' nis verba hie inferi iuffimus,cum ƒ' Hud quoquc pratereain ea conftiM tioneexprelTu fit. Imperatores St , uerus S£ Antoninus AA, Cocceb ■ CampanotTellamentu fecudo loco fadlum,licet in eo certarü reru ha' resferiptus fit, perinde iure valerti acfi rerum mentio fafla non effet: fed teneri haredem fcriptum, vt os' 1 tentas

QVl.MO.TESTA.INFlR-, rj t*ntm rebus fibi datis, aut fuppleta quarta ex lege Fakidia, haereditaté ’■«ftituat qs, qui in priore tekamen' Icripti fuerant,propter incerta fi» oekommiffi verba fecundo teftamé» tOi^uibus vt valeret prius teftarnen-'um exprefTum efl:dubitari n5 opor '*‘'iEt ruptum quidem teftamen» km hoc modo efiieitut.^ Alio quo' 9“« modo teftamenta iure fafta,in-firmantur: veluti alm is,qui fecerit kflamentum,capite diminutus fit. quod quibus modis accidat, primo libto tetulimus.^ Hoc autem cafu 'mtafieri teftamenta dicuntur: cùm alioqui,5lt; quæ rumpuntur,irrita fi. ant;0C ea quæ ftatim ab initio nô iu» K fiunt,irrita fint.Sed Si ea,quæ in refafla funt, QC poftea pet capitia diminutionem irrita fiunt: polTumS nihilominus rupta dicere. Sed quia fane commodius erat fingulascau» Tas fingulis appeUationibus diftin » gui;ideo quzdam non iure fafla di-cütur,quadam iure fa ft a rumpi,vel irrita fieri.Ç Non tarnen per omnia iiiutiliafunt ea teftamenta, quæ ab initio iure faft a, pec capitis diminu»

tioncni irrita faSafunt. Namfi f^' ptem tedium fignis fignata fût,po' ted fcriptus hacres fecudum tabula* tedamenti bonorum poffeffiontnl agnofcere: fi modo defumdus ,8f d' uis Romanus,amp; fus potedatis tno* tis tempore fuerit. Nam ft ideo irri' turn fadum fit tedamentum, quia ciuitatem vel etiam libcrtatem terta' tor amifit,aut quia in adoptionem dedit,SC mortis tempore in adopb' ui patris potedate fit:nö poted dri' ptus hatres fecundum tabulas bono' rumpoffefTionépetere.flEx co au' tem folo non poted infïnnari tffia' mentum,quód podea tedatorid nu luerit valerc:vfq5 adeo,vt amp;nbsp;fi quit pod fadum prius tedamentum,pu' derius facere caeperit,^ autmotia' litate præuentus, aut quia eum eiugt; rei pccnituit,id non perfecidet: diul Pertinacis oratiohe cautum fit,ne a^ Mas tabulæ priores iure fa dat, irrit* fiant,nifi fequentesiure ordinatf,^ perfecte fuerint. Nam imperfeflo tedamétum,fine dubio nullum ed' ÇEadem oratione expredif ,non ad' raiducumf« bartditatem eius,qy

DE INOFFICIO.TESTA, 74 caufaPrincipem reliquerit Îiat^ yMeminec^ tabulas non légitimé fs «as, inemibus îpfe ob earn caufam nïte$inltttut9 erat,probaturö:ne® pc nuda voce hçredis nomen admit ‘Utumcnecpexvllafcriptura cuiiu' authoritas défit, aliquid adeptu' turn. Secödum hoc diui Seuerus öd p^toninus fæpifiimé refcripferunt. ~W enim,tnquiunt, legibus foluti ai «mus, attamen legibus viuimus. nbsp;nbsp;»

DE INOFFICIOSO _^ftamento. Titu.XVlU» ^^^^j^lVlA plærunqueparé' I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^''’* ‘^^ufa liberos fu yj^^^Jos exhçredât, vel omit» ^^^^jMjtunt: induólum eft, vt c^^^^^ide inofficiofo teftamé-^oagere pofUnt liben,qui quetunï am nqué fe exhçredatos, aut inique ptJtteritos:hoc colore,quafi non fa-*gt;3! mentis fuerint quum teftamen» turn ordinarent.Sed hoe dicitur,non Snafi veté furiofus fit:(ed refté qui» dem fecit teftamen turn, non autem *?oiïiciopietatis. Nam fi veré fu-fi*gt; nullum teftamentum eft.

LIB. n. INSTIT. eft teftamentum parentum inoffi' ciofum accufare: verumetjam Üb^ rorum, paretibus.flSoror autem o’ frater,turpibus perfonis fcriptis h*' redib9,ex factis conftitutionib? pt{' lati funt. Non ergo contra omnöi hæredes agere poiTüt. Vitra fratrW igitur amp;nbsp;forores cognatinullo mo’ doaut agere poffunt, aut agent« , vincere.flT am autem naturales libt iri,quàm(ecundumnoftræ conftitnj tionis diuifionem adoptati,ita demtt de inofficiofo teftamento agere poe runt,finullo alioiureaddetunftibo na venire polTint. Nam qui adhï' reditatem totam,vel partem ei^ alw iute veniunt,deinoiTiciofo agerend pofTjnt.^Poftbumi quocj, qui nob Io alio iure venire poffunt, de inoffi' ciofo agere poffunt. Sed bate ita acci pienda funt,fi nihil eispenitusa tt' Aatoribus teftamento relicfum dit

quodnoftraconftitutioad verecun' dia natura: introduxit.Si vero quan' tacunt^ pars hærcditatis,vel tes eb fueritreiifla : deinofficiofo querela quiefeentejid quod eis deeft vfqoC ad quartam légitimas partis, replea'

DE INOFFICIO.TESTA. 7^ •w, licétnon fuerit adieflum, boni Vin atbitratu debere earn fompleri. fiSi tutor nomine pupilli,cuius tu(e' gerebat, ex reftamento patris [«gatum acceptrit,quum nihil Cquot; f^t ipfi tutori relidum a patre fuo; P’hilominuspoftit* nomine fuo de 'fpoK' i^officiofo patris tcflamento agere. nt. ■*o fi econtrario popilli nomine, cui ^'iWlrcliflum fuerat, de inofficiofo *8‘rit, amp;nbsp;fuperatus ert : ipfe tutor, luod fibi in teflamento eodem legar ‘umreliaum ef», non amittit.^ Igi/ ^’'.'l^®’'^3m quis debet habere, vt inofficiofo agere non poffit, fiue

ÏJ* hæreditatio,(iue iure legati, vel J®icóminl,vel mortis caufa ei quar ‘3 donata fuerit, vel inter viuos, in tätummodo cafibus quorum mé» honem facit noftra conflitutio, vel quot;5* rnodis,qui in nofiris confiitutioi ’’»uscontinentur. Quod autem de guarta diximus-.iia intelligendü eff, vt fiue vnus fuerit,fiueplures quib9 ’getedeinofficiofo tertamento per» ’^ittitucivnaquarta eis dari poffit: *defSt vt fa pro rata difiribuaiur eis,*id eff fequé* Ptovirilipottione. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fia.

-----------tClUU» 1I«IM 1” ditutusndeo fic appeilatus, quia o' ue velitjfiue nolit,omnino poft wot tem teliatoris ptotiiius libet Si f*' ceffatius hares fit.Vnde qui faculw tes fuas fiifpeftas habent,foientfd' uumfuum primo,aut ferundojaut «tiarn vlteriuri gradu haredé inW' tuere:vt fi creditoribus fatis nó fia'’ potis eius hçredis bona, quàm ip™ teliatoris,à creditoribus poffideant vel diftrahantur, vel inter eesdW datur.Pio hoc tarnen incommodoi

illud ei commodum prçftatutiVt^’' quçpoft mortem patronifuifibi’? quifierit,ipfi referuentur. Et quâ^ bona defuncti non fufficiant credito' ribus, iterum tarnen ex ea caufa 'ƒ «i9,quas fibi acquifierit,nö væneü'' lt;fSui auiem amp;nbsp;neceffartj hatit®* funtjvelutiblius fdia, nepos neptu'^

DE HAFRF..QVA.8CD1F.75 ex filio,8c deinceps cæteri libcri,qui in poteftate morientis modo fuerint. Sedvt nepos neptisve fui hæredes fine,non fufficit eum eâmve in pote» Rate aui mortis tempore fuiffe: fed opus eft,vt pater eins viuo patte fuo deficrit fu9 hæres enc,aut motte in» tetceptus, aut qualibet alia ratior^e libtratusà patri* poteftate.Tüc ern nepos neptisve in locum patris fui fuccedit.flSed fui quidem hætedes ideo appellantur,quia domeftici hç» redes funt,Slt; viiioquocp patre quo» dâmodo domini exiftimantut. Vnde etiam fi quis inteftatus moriatur: prima caufa eft, in fucceffione, libe-' rotü.NecelTatq veto ideo diqpntur, quia omnino,fiue velint,fiue nolint, tam ab inteftato, quàm ex teftamé» to,exlege.Xll.Tabu. hçrtde* fiüt. Sed his Pntorpermittit volentib9 abftinere ab^hxreditate, vt potius *non parentis,quamipforum bona firni» eft,ab liter à creditoribus poffideantur.

lt;|ICxtcri,qui teftatoris iuri fubiedi nonfunt:extraneihxredes appcllä» tut. Itaque liberi quoque noftri,qui in poteftate noftra non funt, hxre» k iü) des

LlB.n. INSTIT. desa nobii indituti, extraneï hïilt;' des nobis videntnr.Qua de caufa»® qui hæredes à matre indituuntuti eodemnumero font:quia famine in potedate liberos non habér.lt;t Sn uus quoque haeresà domino inlW tus,SC pod tedamentum faftum all eo manumidus, eodem numero In' betur.flln extraneis hçredibus illuo obferuatutjVt fit cum eis tedamen' ti faidio/iue hæredes ipfi indituafl’ tur, fiue f|,qui in potedate eorunj funt.ôi id duobus temporibus infp‘ citur:tedamcnti quidem faiti tem' pore,vt conditerit inditutio: mortis ver0tedatoris,vtcffe(dum habeat-Hoc amplius,amp; earn adit hæredita' tern,ede debet cum eo tedamenti 1’ Aio: fiue pure, fiue fub condition* fibres inditutus fit.Nam ius heredii eo maxime tempore infpicienduW ed, quo acquirit hæreditaté Medio autem tempore inter faftum tefia' mentum, «mortem tedatoris,vd conditionem inditutionis exidenté, mutatio iuris no nocet hæredi;qula, vt dixiinus,iria tempora infpici de' bent. Ç Tedamenti autem fadio' nem

DE HAERE. QVALt. 77 nem,non folQ is habere videtur,qul teftamentumfacere poteft, fed etiä qui ex alieno teftamen to,vel ipfe cas petepoteft, vel alq acquirere, licdt nonpoffit facere teflamentum. Et ideofuriofus, amp;nbsp;mutus, amp;nbsp;pofihu» mus, 8i infans, amp;nbsp;filiuffamiliâs, amp;nbsp;f«uus alienus,teftamenti faftionem habere dicötur. Licet cnirn teftamê-turn facere non poffinf.attamen ex teQamento,vel iibi, vel alq acquire» ft pofTunt.flExttaneis autem hatte» dibus deliberandi poteftas eft de ad-tundahaereditate,vel nonadeunda. Sedfiueis,cui abftinédi poteftas eft, immifeuetit fe bonis hatreditatis: ft» ue extraneus cui de adeunda hære» ditate deliberate licct,adierit;poftea relinquendae haereditatis facultatem no habet,nifi minor fit vigintiquin» queannis.Namhuius xtatis homi-nibus,ficut in cæteris omnibus eau» fis,deceptis,ita amp;nbsp;fi temete damno» fam hæteditatem fufccpetint,Præ» totfuccurtit.Sciendumeft tarne di* uum Adrianum etiam maiori vigin» tiquinque annis veniam dediffe,quü poft aditamhxtcditateni, grade æs alienum,

LIB. n. INSTIT. . allenumjquodaditæhæredîtaïf’ porelatebat,einevfiïret. Sed hocï dem diuus Adrianus cuidam fpf^®' libencfïcjopr;lHtit:diuus auté Col dianus poliea niilitibus tàtumm^ hoc concelTït:fed noftra beiieuoUö’ commune omnib9 fubieftis impet® noftro hoe beneficium pracüliib conlïitutionem tam aquiffiinanii!! nobiliffimam fcripfit: cui? tenort'’’ fi obfecuauerit homines,licet eis ad' ke ha:reditatem,öi: in tantum tent' «»quantum valere bona hareditatquot; cótingit:vt ex hac caura»neq; délit* rationis auxilium fit eis necefiatin, nifi omiffa obferuatione noftra: con' Bitutionis,amp; dclïberandü exiCtima' uerinc,ólt;: fefe veteri grauamini adi' tionis fupponere maluerint. ^(ttf” extraneus hæresteftamento inltite' tus,autab inteftato ad légitima hs' teditatem vocatus,poteftaut^lw' rede gerendo, aut etiam nuda volu' täte fufeipiendæ hæreditatis,hæ«* fieri.fl Pro hærede auté gerere quit vider ur,fi rebus hæreditarrjs tangua hares vtatur, vel vendendo res he' rediiarias,vel prædia eolendojoeâ' dóve,

DE LEGATIS. 78 dóve, amp;nbsp;quoquo modo voluntatem Lamdedaret, vel re, vel verbis de adeunda hæreditate:dummodo fciat eum in cui? bonis pro hærede gerit, te(tatum,inteftatumve obfilTe, Si fc eihatredem effe. Pro hærede eniin getere,eftpro domino gerece. Ve» terts cnim,hçtedes pro dominis ap* peUabant.^Sicut autem nuda volü^ täte extraneus hares fif.ita cötraria dertinatione ftatim ab hçreditate to pellitur.flEi5,quirurdus vel mutus natas eft,vel poftea faflus, nihil jo. hibet pro hærede gerete,^ acquire' te fibi hareditatem: fi tarnen intelli' git quod agit.

OST hæc videamus dé J iw'*g®^^ * *l“æ E®ts iuris a e^iÆ|€xtrapropofitam quidé M^^^^jmatenam videtur: ( na 'S^^Miloquimur de qs iurU fi' garis,quibus pet vniuerfitatem res nobis acquiruntur) fed cùm oinnino de tehamentis, amp;nbsp;de hæredibus qui tcftamento inlutuuntur gt;loquuti fi» mus*.

mus : non fine caufa fequenti lofO poten hare iuris materia traciatf ^Le^atum itaque,efl donatio qup dam a defunelo relira ab hæredt præilanda. Sed olim quidem erant legatorum genera quatuortper vof dicationem,per damnationem, pt’ finendi modum,per prçceptioneiquot;' Et certa quidam verba cuiqj gene' rilegatoru affignata erant, per quï fingula genera legatorum ngnifica' bantur. Sed ex cóilitutionibus diu®' rum principum folennitas huiufm®' di verborum penitus fublata e(lgt; ç Nollra autem conflitutio, quaffl cum magna fecimus lurubralienh defunflorum voluntafes validiert* effe cupientes,óf non verhisifedv®' lûtatibus eorum fauentes,dirpofuij’ vt omnibus legaris vna fit natural^! quibufeuntj verbis aliquid reliéluin fit, liceat kgararfis id perfequi,aou folum per aifliones perfonales) ft® etiam per in rem,8f per hypotheo' ria.Cuius conditutionis perpenfi^ modum ex ipfius tenore perfeöii“' mé accipere pofTihile cft.^ Sed non vflt;J ad earn conftitutionem flad^

„ DE LEGATES. 75 exiftimauimus. Cum enim an» Jiquitateminuenimus Icgata guidé ftnué côcludentem: fideicomniiffu Gütern,gus ex volunta(e magis de/ Ictndebant defun€lorum,pinguiûrê •'ätutam indulgentem: necelTarium .^uximus, omnia legata fideicô/ xæquare,vt nulla fit inter ea quot;'“ttctiaifed quod deert legatis,hoc •■‘plcatur ex natura fideicomniiffo' •■unüScfi quid amplis eft in legatis, Ptt hoc crefcat fideicomifforum na^ fura.^ Sed ne in primis legum eu» ^^'’ulisptrmixtim de his exponen» yOiHudiofisadoIefcentibus quanda 'ntroducamu$difficultatem,oper«e' ptecimn efte duximus interim ftpa-prius de legatis, Öd poftea de fideicommirtis tractate : vt natura Vtriafej juris cognita, facile portint Pttmixtionem eorum erudiii fubti» •lotibus auribus accipere.^Non fo-wm auté teftatorisjvd hæredis res, 'M etiam aliéna legari poteft: ita vt J^res cogatur redimere eâ,ôd præ» tare: yel n earn non poteft rcdime» ,t)Sltiniationcm eius dare. Sed fi ta ** ht tes,cuius commercium no eft, vel

VEladipifd non poteftmec æftid’* *non tio eius debetur:veluti,(î quis^carfl' Cft} gs pum Mattium,vel bafilicas,vel W’ pla, vel quæ publico vfui deftina“ fünf,legauerif. Nam nullius mom^' titalelegatûefl.flQuod autem ^ ximus alienam rfm poiTe legari: •(* întelligendum eft,fi defunitus fd*' bat alienam rem effe, non ƒ' rabat.Forfitan enim fi fciuilTet altf nam rem effe,non legalTet.amp; ita^' nus Plus referipfit.Et veris elf ipf®' qui agit,id eft, legaCarium, prepare oportere feiuiffe alienam rem leg’' re defunflum: no hçredem prob«'^

« oportere,ignoralTe aliéna ; quia foj' ft per neceftitas probandi incubit w quiagit.^Sed amp;nbsp;firem obligata'” creditor! aligs legauerit, necelTe 1”' bet hæres earn luere. Et thoc quo? cafu idem placet, quod in re aliénai Vtita demum luere neceffe habea* hæres,fifciebat defun fills rem obÖ' gatam efTe. Si ita diui Seuerus Antoninus refcripferunt. Si tamf défunts volueritlegatarium luetb amp;nbsp;hoc exprefTerit: non debet hstta eamluere.^Sit«aliéna legata f';‘'

D E LE G AT IS. Öo rihamp;êiusreiviuo teftaiore Jegata« nus dominus fails fucrit: fi quidem tx caufa emptionis, ex teftamento aflione predum confequi poteft.Si verö ex caufa lucranua,veluti ex do/ naiione, vel alia fimill caufa, agere ’'onpoteft. Nam traditum eft duas fwetaduas caufas in eundem homme amp;nbsp;eandem rem concurrere nó pof» fe. Hac ratione, fi ex duobus tefta' mentis eadem res eidem debeatur, intere(l,vtrum rem, an «flimationê tx teflamento confecutus fit. Nam fi tem habet, agere non poteft: quia habet cam ex caufa lucratiua.fi aefli» mationem,agere potell.^Ba quoeg res,qua in return natura non eft, modo futura eft, reftè legatur : ve* lut! ftuflus, qui in illo fundo nati trant ; aut quod ex ilia ancilla na' tumerlt.flSi eadem res duobus le» gita fit,due coniunftim, fiue difiS» ajm,fi ambo perueniät ad legatu, feinditur inter eos legatum. Si alter deficiat,quia aut fpreucrit legatum, aut viuo tedatore decelTerit,vel alio quoquo modo defecerit: totum ad toUegatarium pettinet.Coniunflim autem

LIB. n. INSTIT. auté lcgatur,v€luti fi quis d’^^'' tio amp;nbsp;Seio hominem Stichum lego.Difiüflim ita, Titio homing Stichum do, lego: S eio homine S' chum doJego.Sed amp;nbsp;fi exprenf^J cundem hominem Stichum difiunflim legatum inteUigituM' cui fundus alienuj legatos merit proprietatem oedufto viu” öu,amp; vfuffruéfus ad eum perut” tit:amp; poflea ex tefiamento aS^^'ï, öè eum agere,amp; füdum peter«)“ Iianusait:quiavfu[fruéf9 jn P^''^ ne feruitutis locum obtinet: fed o» ' cio iudicis continetur, vt deduclo f fufruftuiubeatæftimationeni Pï^ ftari.flSed fi rem legatati) qoisdl gauerit,inutile elf legatum: q“,'’£ proprium eft ipfius,amplius ej^ “ ri non poteft.Et lice' t alienauerit non debetur, nee ipfares, neeW matio eis. flSi quis rem fuamq“^-alienam legaueric,valet Ifgatd.^ pl9 valet,quod in veritate ellïq“’^ quod in opinione.Sed amp;nbsp;ft leg^t”: elTe putauerit, valere confiât : exitum voluntas defunfli haberfr teft. fl Si rem fuam legauetit •quot;

DE LEGATIS. 8r tor,pofteâque cam ali'enauerif : Cel* fusputat,fi non adimendi animo vê didit,nihilominus deberi. Idcmquc diui Seuerus öC Antonin? refetipfe* tunt.Ijdem refcripferunt cum, qui port tedamentum factum prædja, qua legata erant, pignori dedit,ad* cnii(Te legatum non videri: amp;nbsp;idea Itgatarium cum hared e eius agcre pofTcjVt pradia à creditore luantur. ^ Si veto quit partem rei legate a* litnauerit:pars, quæ non eft aliéna* ta,omninodebetur,pars autem alie* nataita debetur,finon adirnédi ani * paoalienata fit.qSi quis debitor! fuo liberationem legauerit,legatum vti* 1« ed; St neep ab ipfo debitore, neq? ab harede eius potert hares petere: ab alio,qui haredis loco fit, fed * poteft à debitore conueniri,vt li* beret eutn.^ Poted autem*quis,vel f etii. ad tempus iubere, ne hares petat. Ex conttario,fi debitor creditori fuo quod debet, legauerit:inuKJe ed le* legato quam u debito, quia nihil ampliusper le* 8ätum habet. Q_uod fi in diem, vel ® conditiôe debitum ei,pure lega*

LIB.II. INSTIT. ufï)t:vtile cR kgatö,propterrfpgt;?' fentationem.Quöd fi viuo teftaio^ dies venerit,v£l códitio eytiterieP’ pinianus fcripfit, vtile ene nihilft”: nus legatum,quia femel conRirii'T amp;nbsp;verumeR-Non enim placuitf^' tentia exiflimätium, extinffum legatum,qiiia in earn caiifam peru* nit,à qua incipere non poteR.^fSt“ fi vxcri maritus dotem legauetit,'^ let legatum: quia plenius cR legaal quamde dote aäio.Sed fi quamquot;’ accepitdotemjegauerit: diui Scquot;^ rus Ä Antoninus refcripferunt)ƒ quidem fimpliciter legaucrit,inUl^ cRe legatum: fi verö certa pecunia' vel certum corpus, aut inllrurnf*’ dotis in prælegando demooftraW funt,valere legatum.Ç Si resifga*’ finefaflo haredis perierit, leg’'’' rio dccedit.Et fi fetuus alienus tus,finefaflohsredis manumiffa’ fuerit,non tenetur livres.Si verö W redis feruus legatus fit, amp;nbsp;ipfeeuiquot; manumiferit: tenerüpfum luliaaquot;’ fcripfit:nccintereR,fciuerit,an igquot;quot;' raucrit à fe legatum effe-Sed amp;nbsp;A*' lij donauerKfCTuumzamp;isjCuidoquot;’'

DE LEGATIS. 82 natujcft,eum manumiferit, tenetuï hærcs,quanuisignoiaueritàfe turn Itgatum e(Te. Si quis ancillas cu fui» natis kgauerit: etiam fi anciilç mot tuæ fuerint, partus legato cedunt. Wem «ft, amp;nbsp;ft ordniart) f«tui cum vicartjs legati fuerint:quia licèt mor tui fint ordinary, tarnen vicarq le* S3tocedut.Sedft feruusfuetitcum peculio legatus : mortuo feruo, vel nianumilTo, vel alienate, peculq les gatum extinguitur. Idem eft,fi fun* ctusinftrudlus,vel cum inftrumento legatus fuerit.Nam fundo alienate, inlitumenti legatum extinguitur. ÇSi grex legatus fuerit, Sc poftea ad vnam euern peruenerit: quod fu* petfuerit,védicari poteft.ürege auf Km legato,etiam eas oues,quç poft teftanientü factu gvegi adqciütur, legatocederc,lulianus ait. Eftenim gcegis vnö corp9 ex diftantibus ca» pitibus;ficutædiûvnum corpus eft ex coharentibus lapidibus.^f Aedi» bus denicj legatis,columnas SC mar tnora,qu5epeft teftamentum fadlü adiedtafunt,legato dicimus cedere. ÏSi peculium legatü fuerit, fine du» l ij bio

bio quicquidpeculio accedit,veldt cedit viuo teftatore, legatary lun®i vel damno ed.Quodfi poftmortem tellatoris,ante aditam hæreditaiei” aliquid feruus acquifierit: lulianu* ait, fi quidem infi manumifTopecu' Hum legatum fuerit;omne,quod an' te aditam hæreditatem acquifituni «ft,legatario cedere;quia huiufmoo' legati dies ab adita hæreditate cedit' fed fi extraneo peculium legatû fut titmon cedere ea legato, nifi ex rtbj peculiaribus auflum fuerit peculiU' flPeculium autem,nifi legatum fnf tit,manumilTo non debetur:quanuii fi viuus manumiferit, fufficit fi non adimatur.Sf ita diui Seuerus amp;nbsp;An' toninus refcripferunt. 1,'dem refed' pferunt, peculio legato, non vidtb id reliäum,vt petitionem habeatp* cunise qua in rationes dominicas im' penderit.I)dem refcripferunt, peen' liumvideri legatum, quum ration!' bus redditis liber effe iuffS eft, amp;«lt; coreliquainferre.^Ta autem cot' porales reslegaripolTunt,quamin' corporales, amp;nbsp;ideo quod defunélo debetur,potellalicuilegari,vtai3io'

DF. LEGATIS. gj nC! fua« hætejlegatario pr{ftet,ni/ fl exegerit viuus teliator pecutiiam. namhoccarulegatiim extinguitur-flSed amp;nbsp;tak U-gatum valet: [Janas «do hares meus domum illius refi. cere,vel illumære alienoliberate. ^Si generaliter feruus,vel res alia le geturzekflio kgatarii efl, nifi aliud JeHatordixerit.Ç Optióis legatum, id eft,vbi teflator ex feruis fuis, vel ahis rebusoptare legatarium iuffe» rat,habebat olim in le conditionem: amp;ideonifi ipfe legatarius viuus o-ptafTet, ad hæredem legatum non Iranfmittebat : fed ex conlHtutione noftra, amp;nbsp;hoe in meliorcm ftatum teformatum efl: amp;nbsp;data efl licentia hïredi kgatatq optare feruum,licèt viuus legatarius hoc non fecerit. Et diligentiore traflatu habito, ÖChoc in noftra conftitutione additum efl, flue plures legatarq extiterint, qui' busoptioteliilaefl, amp;difFentiat in corpore eligendo: fine vnius legata» cp plures barredes fint, amp;nbsp;inter fe circa optandum diffentiätjalio aliud corpus eligere cupicnte:nc percat le S’lutn,(quod platique prudencum 1 iq cotra

LIB. II. INSTIT. contra beneuolentia introduceb^ fortunam effe debere huius optio”'* judicem, amp;nbsp;forte hoc effedirimfj’' dum:vt ad quern Tors perueneribi*' Hus fententiatnoptione pratcellat-^Legari autem iltisfolum poteftit® quibus tcftamentifaéhoert.^lncrt' tis verb petfonis,neque legata, ne^ fideicommiffa olim relinqui con«'' fum erat.Nam nec miles quidem iquot;' certae perfone poterat relinqueie:''' diuus Adrians refcripfit. Incerta ail tern perfona vjdebatur,quam in«t' ta opinione animo fuo tellator fuM' ciebat,veluti,fi qsita dicat,Qiiicuo' que fiJio meo filiam fuâ in matrimo^ Vfuß'' nium dedcrit, id ell coUocauerit/n Aua hares meus illû fundû dato.^lUu« hæc nbsp;nbsp;quoqj quod ps rclinqucbat,qui port

fût, id teflamentum feriptumprimi confa' cft,col Jes defignati effent,æquèincertaE' ' locaue fonç legari videbatur.Etdeniqjmul rit. tæ aliæ huiufmodi fpecies funt.flLi' bertas quoep incerta: perfona non videbatur pofte dari: quia placebat nomina tim fernes liberari. Sub cd ta verb demonllratione,id eft,ex cel tis petfonisincertæ perfona: reel: It gabatun

DE LEGATIS. g^ gabatut;veluti,Excognatis meis g nuncfunt:fi quisfiliatn meatn vxo-remduxerit,eihæres meusiUâ rem dato.^Incertis autem perfonij lega» ta vel fideicommin'a reliila, amp;nbsp;pet errorenifoli)ta,repeti non poffe, fa* «is cöftitiKÏonib? cautfierat.^Pofl' humo quoqj alieno iinitiliter antea kgabatur. Eli autem aliens po(ihult; nius,q natus inter fnos, hires tefia» torifuturus non efl.ldcócp ex emam dpato filiocóeepts nepos, extraneï eratpofthumusauo. Sed nechuiuP modi fpecies penitus ert fine iufta e.» médatione reli£ta:cirm in noliro Co diceconlhtutio pofita fit, per quam Öfhiiic parti medemur, non folum ia hcreditatibasifed etiam in Icgatis ^fideicomniilTls. quodeuidéter ex jpfius conllitutionis ledione clare-Kit.flTutor autem nee per noPtram conftitutionem incettus dari debet; quia certo iudicio debet quis pro tu» ttla fuat pofieritati cauere.lt;f Pofthut mus autem alienus hjres inftitui,8C antea poterat,amp; nune pctefitnifi in vte» eins fit, quae iure noliro vxot eile non poteli.^ Si quis in nomi'

ne, cognomine, prænomine, aguo' mine legatary tertator errauctit)'’ *cum de^pertona conftat,nihilominusva' de. let legatum.ldcmcj in hçredibusf« uatiir:ÔC reftè. Nomina enim fig™' ficandotum hominum gracia rcpçf ta.funt:qui fi alio quolibet modo #' teiligantur,nihil intered.flHuic J’J « xima eft ilia iuris régula, falfa dewo K ftratione legatum nô perimi: vfluOi fi quis ita lfgauerit:Stichum ferai® meum vernam do,lego. Licet enid non verna,fed emptus fit: fi tarnt'’ de feruo collar, vtile efl legatum. fl conuenienter,fi ita demonUrauoiÇi Stichum feruum quem à Scio fl® fkep ab alio emptS, vtile eft leg»®’ fi de feruo confiât.^ Longé mag” legato falfa caufa adiefla,nô nott” vtluti,cùm quis ita dixerittTitioÆ me abfente negotia mea curauibSH chum do,lfgo;vel ita:Titio, quiaP’ trocinio eius capital! crimine libs ƒ tus fum,Stichû do,lego. Licet en® neque negotia tellatoils vnquâg®J feritTitius,nec}5 patrocinio eius^' beratus fit:legatum tame valet. St“ fi conditionaiiier enudaca fueritt’

DE LEGATIS. 8$ fa, aliud iuris eft:veluti hoc modo: Titio,fi negotia mea curauerit, fun^ dum meum do,lego.^ An feruo hç. tcdisreflè legemus,quæritur. amp;nbsp;c3 ftatputèinutiliter kgarimec quic' quam proficete,fi viuo tcftatore de poteftate hæredis exieritiquia quod inutile foret legatum,fi flatim poft faiHum tellamentum deceffiffet te» ftatot:non debethocideo valere, qa diutiuj teftator vixerit. Sub códitio» nc verb reüèlegatur feruo: vt req» tamus, an quo tempore dies legati cedit,inpoteftatehiredis no fit. Ex 'l'uetfo,hærede inftituto feruo: quin domino reffe etiam fine conditione lçgetur,nô dubitatur. Nam.etfi (fa' timpoftfaftumteftamétum decef» ferit teftator,non tarnen apud cum, qui hires fit,dies legati cedere intel ligiturtcùm hacreditas à legato fepa' rata fit,Slt;pon'it per eumTeruum a' bus hires effici,!! prius,quam iuffu domini adeat,in alterius potedatent tranflatus ftt:vel manumiffus ipfe hares efficitur, quibus cafibus vtile eft legatum. Q_uod fi in eade caufa petman(erit,amp; iuffu Icgatatq adie» titgt;

LIB. II. INSTIT. iit,euanefcitlegatum.^Ant€ hstt' disinditutionem inutiliter antea k' gabatur,fciJicetquia tedaméta vim Èx inditutione hartedis accipiunt:amp; ob id velutj caput atqj fundamentó intelligitur totius tedamenti, hært' disinditutio.Pari ra done, neclibcf' tas ante hæredis inditutionem da» poterat.Sedquia inciuile edeputa' uimus, fciiptiiræ ordincm quid«quot; requi,(quod ôCipfî antiquitati vit»' perandum fuerat vifum)fpero( auk tedatoris voluntatem: per nodrain conditutionem, amp;nbsp;hoc vilium «ni^' dauim9;vt liceat,ÖC ante hsiedisiu' flitutioncm,amp; inter medias hætew inditut(pne$,legatum relinquet«,dt multo magis libertatem, cuius vfu« fauorabilior ed.lt;(fPod mortem quo' quehæredis autlcgatarf),firaiii w?' do inutiliter legabatur:veluti,fiquU itadicat: Cumh^res ineus rporiuu* fuerit,do,lego:Hepridie, quàm resaut iegatarius morietur. Sed amp;nbsp;mili modo Öd hoc cotrexiiTius,fif»’; tatem huiufmodi legatis ad fideico' müTorum dmilitudinem prçdank’' ne in hoc cafu deteriot caufa leg^t^

DE LEGATIS. 85 “•^itjulm fideîcommilTorum inuelt; quot;■âtur.^Pœnæ quoq? nomine inutU quot;lt;W an tea legabacur,Si adimebatur Vel ttanffeiebatur.Pocnæ autem no» jpine Ifgari videtur, qnod cocreendi «prédis caufarelinquitur, quö ma-' Sj’ aliquid facia t,aut nó faciat: velu' J)li quis ita fcripfetit:ha:ies meus fi ffllam fuam in matrimoniumTitio eollocauerit:vel ex diuei'fo,fi nó cob loeauerit: dato decern auieos Seio. 3ut fi ita fcripferit:hsres meus fi fer uum Stichü alienauerit! vel ex diuec fO)fi non alicnauerit;Titio decent au eeosdato.Etintantü hæc régula ob» leruabatur,vt perquä pluribus prin eipalibus conftitutionibus fignifica' '■etiit,necprincipem quidem agno» fette,quod ei pœiiæ nomine legar tum fit. Nee ex militis quidé tefia' mtnto talia legata valebant: quan' uisalixmilituin voluntates in ordû nandis teftamentis valde obferua* bantut. Q_uineliatn nee libertates pcenæ nomine dari poffe placebat. Eo amplius nee hæredem pœnæ no mineadqeipoffe Sabinus exifiimat bat-.vcluti/i quis ita dicat:Titius hjlt; tes

tes eRo: fi Titius filiain fuam in m*' trimonium Seio collocauerit, Sein' quocp hæres efto. Nihil enim inter trat,qua ratione Titius eoerenetut' Vtruin legati datione,an cclistedi' adiectione.tjf Sedhuiufmodi rempli lofitasnobisnon placuit.Et genera' liter ea quæ relinquötur,licet pcml nomine fuerint reliéta, vFadempiai vel in alium tranflata: nihil diftart * cæteris legatis conRituimus, vel h dando,vel in adimendo,vel in trarf' ferendo: exceptis videlicet i)s,qiiï impoffibilia runt,vel legibus interdi' fla, aut alias probrofa. Huiufniotll CnimteRatorum difpofitionesvale' re, feäa meorum temporum non patitur.

^^^^DEMPTIO legatotfl, P^^W^W'fiue eodem teRamenW föt^AXs'ndimantur, fine coditü'

veibis fiat ad^thi veruti,fiquis ita quid legaueritrdoi legodta adimaturmon do, nó leg’i fint

DE LEGE EALClDIÄ. ’«r fiue non contrarqs, fed alqs quibuf-euneç verbis.^Tranffem quo® le» gatum ab alio ad aliû poteft: veluti, fi quis ita dixerif-Hominem Stichö, quem Titio legaui,Seio do, lego:fi-« in eodem tedamêntOifiue in codi dllis hoe fecet it: quo cafu fimul, 8C Titio adimi videtur, 8d Seio dari.

r quot;'^i^-7iiVPERESTvt de lege ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;difpiciamus,q n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nouirtim^ lega*

•I i^^raws impofitus eft. Cum ifeSs^jJenim olim.Xll. tabu.lei ge,libéra état legandi poteftas, vt li teret,vel totum patrimonium lega-tis erogare;(quippe olm ea lege ita cautum effet, Vti quifque legaffit, » fus teWtaius efto) vifum eft hanc ***S legandi licentiam coarflare:Idque fet^Ç iplorum teftatorü gratia prouifum t^b tll'.ob id,qubd plirugt inteftati mo tiehantur,rccurantibus feriptis hçrei dibus pro nullo aut minimo lucro bsreditates adite. Et cilm fuper hoc tam lex Furia, quam lex Voconia latse

LIB. 11. INSTIT. , latæ funt, quarum neutra fufliciti” adreiconfummationem videbatub nouifiîmè lata eft lex Fakidiazq** cauetur,ne plus legate liceat,qua’J dodrantem totorum bonorum!** €ft,vt flue vnus ha;res inftitutus fi’’ flue pluies, apud eum eosve p^f^ quarta remaneat.Etquum qusfii* eltet, duobus hatredibus inftituW velutiTitio amp;nbsp;Seio:fi Titfj pars ad tota exhaufta fit legatis,quæ neid' na tim ab eo data funt, aut fuprand dum oncrata: à Scio verö aut null* reliöa fint legata, aut qua» parted eius duntaxat in partem dimidiä d* nuunt:an quia is quartam parlé tu' tius ha;reditatis,aut amplius habdi Titio nihil ex legatis,qua: ab eo rd *liceat ftafunt,rctinere liceret,* vt quad' partem fuæ partis faluâ habeat.pl’’ cuitpofferetjnete.Etenim mfu’S” lis hærcdibus ratio legis FakidisP? nenda eft.^Quantitas autem P*^ monq, ad quam ratio legis Falc*quot; redigitur, mortis tépore Ppe^'u'^ ltaqt,verbi gratia, fi is, qui centum Vila' aureorum patrimonium in bonb^ beat» bebat,*c€ntü auteoslegauerit:'quot;

DE LEGE FALCIDIÄ, 88 Ifgatarrjs prod eft,fi ante aditam hçquot; teditatern, per Teruos hacreditarios, aut ex partu ancillarö hæreditaria» rum,aut ex fœtu pecorum tantum accefTerit hæreditati,vt centö aureis Itgatorum nomine erogatis, hires quartam pariem hçrednatis habitu/ iusfit:fed neceiTe eft,vt nihilominus quarta pats iegatis detrahat. Ex di» uttro,fi feptuagintaqiiinqj legaue-' tit,amp;ante aditam hireditatem in-tantum decteuerint bona, incendfjs forte,aut naufragés, aut mottefer» tiorQ,vt non ampiius quam feptua» 8’ntaquincß aurêorum fubllätia,vel ttiam minS relinquatur,folidalega» tadebentur.Necea tes damnofaert fiaetcdi,cui liberum eft non adiré hç» teditatem.quat res efficit,vt fit necef fe legatarijs,ne deftituto teftamen» to nihil confequätur,cum hirede in portionepacilci.^Cum autem ratio l^gis palcidi® ponitur: ante deduci-^t æs alienum,itcm funerisimpéfa, amp;nbsp;precia feruorum manumillcrö: tüedemü inreliquoita ratio habe/ tur,vt ex co quarta pars apud here/ otmremaneatjttes veto partes her legataries

LlB. 11. INSTIT. . kgatarios dillnbuatur,pro rata licet portionceius,quod cuic^tet“ legatu fuerit.Icacÿ fi fingamus q''^ dringentos aureos legatos elTc J patrimonqquantitatem, ex qua^ gata erogari oportet, quadring^^ rum eiTe:quarta pars legatarns «'' gulis debet detrahi.Q_uód fi trec*J' tosquinquaginta legatos fingan’’' oólaua debet detrahj.Quöd fi qu'”' gentos legauerit : initio quinta, d* indequarca detrabi debet. Ante ^ nim idetrahendum eli, quod bonorum quantitatem e(i : dein“* quod ex bonis apud hæredem rem’ nere oportet.

___Titulus.XXlII. , iVNC tranfeamu» ,fideicommilTa: fedpP g^^jk efi,vtde hæreditai^’ fideicomminatiis v»^ Sq^èæ^mus. Sciendum itaqijf 'eft,omnia fideicommiffa primis K' poribus infirma fui(Tc:quia nemoi* uitus cogebatut ptxftareid, deq“’ rcgaiit^

DE FIDEIC. HAEREDI. SiS rogatus erat. Quibus enim non po' terant hæreditatem vd legata renn' quere:û rdinquebant,fïdci commit' tebanteorum,qui capere ex tefla» mentopoterant hçteditatê. Et idea fideicommiffa appdiata font, quia nuUo vinculo iuris,fed tantû pudore «otum,qui rogabantur,contineban' tur.PoEea diuus Augurtus primus, femel iterumij gratia perfonarS mo eu!,velquia peripfius falutem ro' gatus quis diceretur, aut ob infignê quorundamperfidiam,iunit Confugt; libus authoritatem fuam interponelt; te'Q_uod quia iullum videbatur, ÖC populate erat'.paulatim conuerfum eftin affiduam iurifdiclioncm: tan» tüfque eorö fauor facluscfl,vt pau' latim etiam Pretor proprius create» tutiquidefideicomiffis ius diceret; quctnfideicömiffarium appeUabat. ^Inprimisigiturfciédum efl,opus effe vt aliquis recto iute teflamento fibres innituatur,eMsiç fideicômit' tatur, vt earn hæreditatem alq relU» tuat-.alioqui inutile eft teftamétum in quo nemo hares iftituitur.Quum 'Situr aliquis fcripferit ; Lucius Ti» m tiui

Llß.n. ÏNSTIT. tius hires en:o:poteli adijeerej go te Luci Titi,vtcùm primdm Fquot; teris hæreditatem meam adiré,e^'j! Caio Seio redda$,reliituas.^Po^^ autem quifque amp;nbsp;de parte reilitu^^ da hivedem rogare: dC liberum ei'’ vel pure, vel fub cöditione relinqu^' re fideicommirfum,vel ex certodit' lt;lRelHtuta autem hireditate,ïslt;]® dem,qui reftituit,nihilominus h{td permanetns vetö,qui recipit h^r«® tatem,aliquandohçredis,aliquaoiifgt; Icgatarq loco habetur. Et Neronis quidem temporibus,TrebeilioM*' ximo,amp; Annio Seneca confuIW® fenatufconfultum tafium eft,lt;1gt;i? cautum eft, vt fi hireditas ex fiad' commifTi caufareftituta fit, omnf’ a6lione$,quae iure ciuili hçredi,amp; iquot; hiredem competerent,ei amp;nbsp;ineum datentur,cui ex fideicommiffordir' tuta effet hereditas. Poft quod fena' tufconfultum Pntor vtiles actions* ci amp;nbsp;in eum,qui recepit hireditait» quafi hiredi amp;nbsp;in hiredem data cœpit. fl Sed quia hiredes feripti quumaut totam hæreditatem, aul la^nè totam plærun^relütuere w' gabantuti

DE FIDEICOM-HAERE. sa gîbâtur, adiré hæreditattm ob nul» lum vel minirrrô lucrum recufabât, atcp ob id extinguebantur fideicom» niilTarpoftea Vefpafiani Augufli té potibus Pegafio 8i Pufione confuli» bus fenatuscenfuitivt ei,qui rogaius tiTethæreditatem reftituere, perin-deliceret quartam partem retincre, ä^ue ex lege Falcidia ex legatis re» bnete conceditur. Ex fingulis quo» que rebus,quæ perfidcicommifrum Kjinquuntuv, eadem retentio per » uiiffa ell. Poft quod fenatufeonful» ’um ipfe hæres onera hæreditaria fu ft'uebat'.iUe autetn,qui ex fideicom» tnilTo recipiebat pattern hæredita^ Megatari) partiart) loco eratdd eft *’us legatari),eqi pars bonorum le^ gabatur;quæ fpedes legati,pattitio Vocabatut:quiacum hared e Icgata^ dus partiebatur h^reditatem. Vnde quasfolebantftipulationes inter hçi ’^tdem ÖC partiarium legatarium in» lwponi,eçdem interponebantur in» ftteum,quiex fideicommiiro recegt; pith3et_editatem,ÓC hçredem,id eft, Vt lucru öC damnü hxreditatra pro li^d patte inter cos commune effet.

LIB, 11. INSTIT, flErgofi quidemno plusquàm®’' drantem hsreditatis fcriptus hïr'î rogatus fit refHtuere:tunc ex Trfbquot; liano fenatukonfulto reditueba*“* hxreditas;5c in vtruep aflbnei W' reditarif pro rata parte dabantunW hæredem quidem lure duilîiinoquot;” veto,qui recipiebat hæreditatem/’î fenatukonfulto TrebellianOjtanq“’ in hæredê. At ff plus,quàm dodra»' tem,veletiam totam hæreditatfquot; redituere rogatus effet, locus t^' Pegafiano knatukôfulto:amp; hatr® Sui feme! adierathærediraté, fi'”’' o fua volûtate adierit,fiue retinuP rat quartam parté,fiue retinere ƒ' *volu- luerit,*ipfe vniuerfaonera hærcdiH erat, ria fudinebat. Sed quarta quidé ft' afs,no tenta:quafi partis, amp;nbsp;pro parte a? luerat. pulationes interponebantur, täqquot;’ inter partiarium legatarium, amp;^f redem. Si veto totam haeredita'^'’’ reditueretiempta: amp;nbsp;vendita härt' ditatis dipulationes irterponebä^ Sed fi recufabat fcriptus livres adid hæreditatem, ob id,quod dicat wn^ fibifufpcftâ eiTe quad damnolai’^ cauebatut Pegafiano fenatukonW '

DE FIDEICOM.HAERE. si *0)Vl defiderâte co,cui renituerero» S’tuscfTetJuiTuPrætorisadiret amp;nbsp;f'dituerethæreditatemzperindcque 0 amp;nbsp;in eum,qui recipetet hxredita/ ÎJni,afiioncs darétur,ac iuris eft, ex (TtebeHiano fenatufconfultozquo ca» lu nullis ftipulationibus opus €n:qa “’nul amp;nbsp;huic,qui reftituit, fecuritas afliones hæreditariæ ei,Si quot;gt;nbsp;eum traufferunt ur,qui recipit hç-’'nitatem:vtroçp fenatufconfulto in quot;âc epucutréte fpecie.^Sed quia ni/ Pnlationes ex fenatufconfulto Pega' '’no defcendétes,ÔC ipfi antiquitati ®''plicuerunt,ôlt;: quibufdam cafibus p’PWas eas homo excelfi ingenq ^?pinianus appellat: amp;nbsp;nebis in le/ Sæns magis fimplicitas,quàm diffi' „ Placet;ideo omnibS nobis fug P**™ ?ngt; fimilitudinibus,quàm dit ttntijs vtriufqj fenatufconfulti,pla , 't)txplofo fenatufconfulto Pega» Biwk’’’.'’°‘’ P^lica fuperuenit,cmné fuit '^'^’'^ Trebelliano fenatufeô fa/P''æ*^'^*!Vt ex co fideicemmiP beâ i ^‘*'f®'** Kftiruâtut, fiue ha

- f'® ^’^ voluntate teftatorii / «tîjfiue plus,fiue minus,fiue ni^ m iq hil

LIB. U. INSTIT. , hil pênitus: vt tune quando vel nW vel minus quarta apud eum rem’' netjiceat ei vel quartam, vel q'jeil deert, ex noftra authoritate retine re,vel repetere folut5,quafi exTte belliano fcnatufconfulto, pro ra« portione aftionibus, tamin hæredei quam in fideicommifTarium comp^ tétibus. Si verb totamhatreditatent fponte icrtituerit: cmnes hæreci»' TÎæ adiones fideicommiffario amp;ƒ' uerfus eum competunt.^Sed etia'” id,quod præcipuum Pegafiani fen’' tufconfulti fucrat, vt quando reen' fabat hasres fcriptus fibidatam 1'*' teditatem adire,neceiTitaseiimpn: neretur totam hæveditatem voient fideicommiffario rertituere, Rem' nes ad eum,amp; contra eum tranffd' re aétiones: amp;nbsp;hoe tranfpofuim.n^ ad fenatufconfultum Trebelliannm' Vt ex hoc folo neceffitas hævedi in’' ponatur:fiipfo nolente adire,fiei^! commiffarius defideret rertitui fi*quot; hæreditatem: nullo nee damno,ne’ commodo apud hpedem remanen' te.*^f Nihil autem interert, vttn®’

DE FIDEICOM. HAERE. pi tamhæreditatem, aut pro parte re^ ftituere rogatur : an ex parte bare* inlhtutus,aut totâ earn pattern, ant pattern partis reftituere rogatur • Nam amp;hoc(Cafu eadem obferuati ptæcipimus,quæ in totius hçredita--tisteftitutione diximS. ^Si quis vna ’'iqiia re deducia fine prçcepta,quç •î^Wam continet,veluti fundo, vel äliate,rogatus fit teftituerehæredi» Jätern : finiili modo ex Trebelliano fenatufconfulto reftitutiofiat:perin-‘'e ac fi quarta parte retenta,rcgat9 *fTetteliquam fisreditatem reftitne' Jt-Sed itlud intereft, good altero ca» ‘'*gt;ideft,quumdeducta finepr^ce' ptaaliqua te reftituitiir hsereditas, 'tlolidü ex eo fenatufconfulto artio» fâîttanfferuntut: Ôiresquærema» Îtttapndhæredeni, fine vUo onere ’t^teditarioapud eü remanet,quafi ?'egato ei acquifita. Altero verb ca “'’deft,quijm quartaparte retéta ^8’19 eft hates reftituere hçredita-^’amp;reftituit:fcindûtut afftonestSc J dodrante quidé träfferütur ad fi» egt;eommif[arium;pro quadrate re-®quot;ent apud hærcdem.Q_uinetiam

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m nq licet

LIB. II. INSTIT. ficèt vna re aliqua déduira,aut pi^ cepta,renitu€re aliquis hçreditat*quot;' rogatus fit,in qua maxima patsj’? reditatis contineatur, «que infolij tranffcruntur afliones.Et fecum lt;»' liberare debet is,cui reflituitur hï^' ditas,an expédiât fibi reftitui. Eao* rcilicetiQterueniüt,amp; fi duabus pij' ribusve déduisis præceptisve rtb^ reftituere hætiditatem rogatus ff' Sed 8i fi cecta füma deduua pr{C^' ptâve,quç quarta, vel etia maxima partem hæreditatis continet,rogaP fît aliquis hæreditatem refticueitgt;'“' iuris eft.Quç autem diximus de qui ex affe inflitutus eft,eadem tw' ferimus ÖC ad eum,qui ex parted tes fcriptus eft.^Præterea intdiaW' quolt;j moriturusjpoteflrogaretum ad quem bona fua vel legitimo int'' vel honorario pertinere intelligib hasreditatem fuam totam,partent eius,aut rem aliquam,veluti fundj’ hominem, pecunia, alicui reftitus ■ dim alioqui legata,nifi ex tefta»’‘ f to,non valeant. Eumquoep, cuia). quid reftituitur,poteft rogare, vt * I turfumalq,auttotum,aut partlt;J’j i

de FIDEICOM-HAERE. pj wlttiam altquid aliud reHituat.^Et lt;]uia prima fidticómilTorum cuna» bula à fide hxredum pendent, amp;nbsp;tâ nemen, quam fubCtantiam accepe' tunt;ideo diuus Augurtus ad neceP fitatem iuris ea retraxit. Nuper amp;nbsp;noseundemprindpern rupetare eSz ttnd€ntes,ex facto, quod Triboniaz nus vit excellentilTimus quæftot* fa * ex tripalati) fuggeffit, conititutionem quæ' fecimus, per qua di(pofuimus,fi te- flore. Eatot fidei haredis lui commifit, vt vel hïreditatem,vel fpeciale fideico miffum reflituat:amp; neep ex fcriptu-ta,ne(j ex quinqt teffiem numero, (quiin fideicommiffis legitimus effe

tnopenitus tel fis interueuerit: tunc fiue pater hæredisjiue alius quieüq; fit,qui fidem hxredis elegerit, amp;nbsp;ab ‘oreftitui aliquid voluerit: fi livres petfidiatentus,adimplere fidem re» curat,ntgando tem ita effefubfecu' ' nbsp;nbsp;nbsp;tamrii fideicommilTarius iufiurandü

i Rinia iutauerit: neceffe eum habere, t vel iufiutandum fubire, quöd nihil 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;talc

fale à teftatore audiuit: vel recufaquot;' tem,ad fïdeicommiffi,vel vniuerlïW 'F vni- tiïj^Ffpecialis folutionem coarSa' uerfa' ri:ne depertat vlttma voluntas teil’ ijs. toris fidei heredis comniilTa.Eadei” obremari cenfuimus, amp;nbsp;fï à legate' rio,vel fidelcommiffario aliquid •■' militer rellctum fit.Qjiöd ft is,à qU’ reliftuin dicitur: poftquam negaut' rit, confiteatur quidem aliquid à (t telifjum effe, fed ad legis fubtilitait recurrat : omino foluete cogendu» eft.

OTEST tarnen quisP riant fingulas res pet ü' deicommilTuni relinquP re: veluti fundum, argé' tum,homincm, veftenb

amp; pecuniam numeratam:vel ipfuiti hxredem rogare, vt alicui reftituaf, vel kgatarium: quanuis à legataris legari non polTit.^Poteft autem nó Colum proprias res tertator peril' deiconi'

DE SINGV.RE.PER Ft. 5 acicommiffum relinquereifed amp;nbsp;hç Kdisaulkgatarp, autfideicommiP fätij, aut cuiuflibet akerius. Itaque amp;nbsp;legatarius amp;nbsp;fideicommi(Tarius, non tolü de ea re rogari poten,vt eä olicuiredituatiqua: ei relifta fit: fed ttiam de alia, fiue ipfiiis,fiue aliéna fit.Hocfolum cbferuandum eft,ne Plusquifquam rogetut alicui refit' •uere, quamipfe ex tefiamento ce» prtit.Nani quod amplius efi, inuti' liter relinquitur.Cum autem aliéna tes per fideicommiffum relinquitur: neceffe efi ei,qui rogatus efi,autip' famredimere amp;nbsp;pta?fiate, aut aefii' niationem eius foluere. ^ Libertas Manque feruo per fideicommiffum oari potefi ; vt hares eum rogetur nianutnittere,vel legatarius, vel fi' deicommilTarius. Nee intereft,vtrü de fuo proprio feruo tefiator ro ' get,an de eo,qui ipfius haredis, aut ''S’tarii,vel etiarn extranet fit. Itaij amp;nbsp;alienus feruus redimi, öi manu' niittidebet. Quod ft dominus eum non vendat.-fi modo nihil ex iudicio eius,qui tcliquit libcrtatem, recepit: non ftatim extinguitur fideicomiffa'

na libertas,fed differtur: quia poffil tempore procedente, vbicunque oc; cafio ferui redimendi fuerit, prçftart libertas.flQpi autem ex fideieSmi'' fi caufa manumictitur: non teftaM' ris fit libertus,etiam fi tedatoris fo' uus fitted eins, qui manumittit. ^t is,qui di recto tefiamento liber dT* iubetur,ipfius tedatorislibertus fB’ qui etiam orcinus appeUatut. Nt^ alius vUus ditedo ex tefiamento lij bertatem habere poted, quàm qui vtroque tempore teflatoris fuerit, amp;nbsp;quo faceret tedamétum, amp;nbsp;qu” moreretur. Direda autem libcrtai tunedari videtur, rum non ab aÜ“ feruum manumitti regat, fed veluii «xfuotellamentolibertatem ei cói pettrevuit.^ Verba autéfidekern' mifforum hæc maxime in vfu habe' tur:peto,rogo,volo,mado, fidei tu{ committo: qua: periode fingula fif ma funf,atque fi emnia in vnü co' geda effent.

DE CODICILLIS. s$ BNTE Augurti tempos ra confiât codicillorum iusinvfu non fuiffe:fed primus Lucius Létulus, ex cuius petfona etiam fideicommiffa effe cœperunt, codi» dllosintroduxit.Nam cùm decede-tetin Aphrica: fctipfit codicillus telt; Hamento côfïrmatos,quibus ab Au gafto petqt per fideicommiffum,’vt facetet aliquid. Et cum dijus Augu ftus voluntatem dus impleffet;dein» «ps rcliqui eius authoritatem fecu' liifideiccmmifTa pratlabant: amp;nbsp;filia Ltntuli,legata quæ iure non debe» batifoluit. Dicitur autem Auguftus conuocaffe fapiétes vires,inter quos ’Trebatium quoep,cuius tune autlio titas maxima erat ; amp;nbsp;quæfifîe an polTet redpi hoc,nec abfonans à iu» ris ratione codicillorum vfus effet: ^Trcbaiium Cuafiffe Augufto, ^ dkctetvtiliffimum, ÔC neceffarium hoc ciuibus elfe,propter magnas Si Tongas ptrcgrinaiicnes, qua: apud Vetetes tulffent: vbi fl quis teftamé» turn factie non poffer, tarnen codi/ olios poffer. Poft quæ tépora, cûm

amp; Labeo codicilles fecifTet: i'am nlt;' minidubium erat,quin codiciUi W optimo admitterentur.^Non tanW autem teftamentofaétopotefl qu” codicillosfacere, fed amp;nbsp;iteftatusÿ decedens fideicommittere codicil^ potelhScd cum ante teflamentû ö' Ólum codicilli fafli trant: Papiniaa’ ait,noh aliter vires habere, g fi (p^' ciali pofiea voluntate confirmentut-Sed diui Seueru» amp;nbsp;Antoninus r£' feripferSt exfjjcodicillis, qui teftj mentü præceduntjpoffe fidciramj' fum peti,ri appareat eH,g tenawP tö fedtjà volütate,quam in codicil' lis exprefferat, nó recelTilTe.^ Codl' cillis autê hasreditas, neeg dari, nt$ adimi potefl,ne confundatur ins 1^ ftamentorû amp;nbsp;codicillorum.'amp;idtj nee exhæredatio feribi. Dirent) aul* hçreditascodicillis, nee» darijneqquot;* adimi poteit-Na per fideicomiffu''’ hçreditas codicillis iure relinquituf' Nee conditionê hæredi infütuto (O' dicillis adricere,necg fubfiitue^did fiöquispotefi:.tiCodicilIo»a5t d»

Titulus I. isaziNTESTATVS dcccdit,qui aut olt; :mnino teftaincn» |tum non fecit:aut noniurefecit:aut jid qd fecerat, ru/ ptumirritumvefa Jflum «ft;aut fi ex

*0 nemo bates extiterit. fli ntefiato» •'uinaute hareditates exlcge.XII. *?bul.primnm ad fuos haredes per» bnentSui aute hçredes exifiimant, WJupra di.iirnus, g in pocertate mo ''•etis fuerintiveluti filius filiave, ncgt; Posneptisve ex filio,43neposprone Ptisve ex nepote ex filio natojogna* ''’^gnatave.Nee intereft,vtrö na i^fales Tint libcri,an adoptiui.Quib? Mnuineran nceefTe eft etii eos, qui *’^kgiiimis guide nuptijs vel matrix montjs

LIB. 111. IN ST IT. monfjs no funt^g£niti,cui ijs •aquot;’™ ciuitatum dati, fecundum diualiui” lt;ôllitutionum,quæ fuper his poW funt tenorem, hxredumfuorumW' (anandfeunturzneeno eo$,quo$no' ftræ amplexs funt conftitutiontsï quasiu(Um9,vtfiquis muliereni«’ fuo contubernio copulautrit, nó aÇ initio affeélione tnaritali, tam tam* cumquapoterat habere cóiugiun'' 0; ex ea liberos fullulericpoftta Vlt;' to affeftione procedente, etiam nü' ptialia inflrumêta cum ca fecerib® rtlios vel filias habuerit: non folaa’ cos liberos,qui poft dpté editi W ïuftos,amp;: in poteftatepatris clTc.W lt;tiam anteriores,qui amp;nbsp;iis,qui p®' «a nati funt, occafionem icgitinnquot;“’ minis præftiterunt. Q_uod obtint'* cenfuimus, amp;nbsp;fi non pregeniti tint poft dotale inftrumentumcóW flum libeti:vel etiam nati, ab hadquot;' ce fuerint fubtrafii.Çlta démuni (’' men nepos neptisve,proncpcspf‘'' neptisve,fuotum hçredum num^iquot; funt,fi ptçcedens perfona defieriijj poteftate parétis effeiftue morte'“ accidetitjfiue alia ïatióe,veluii o®’ gt;nbsp;cipat»®''

DE HAE-QVAE AB IN. S7. cipaiione- Nam fi per id tépur, quo quis motitur, filins in potellate dus litfnepos ex eo,fuus hæres eiTe non poteft.i'd(j amp;nbsp;in citevis deinceps li. berorum perfonis diclum effeinteP ligimus.flr’ofihumi quolt;J,qui fi vi' uoparente nati effent,in potefiate dus futuri forent,fui hæredes funt. ^Suiautemhæredesfiôt,etiâ igno» tantes: amp;nbsp;licet furiofi fint, hæredes poffuntexirtererquiaquibusex eau fisignorantibus nobis acquiritur,ex pscaufis amp;nbsp;furiofis acquiri poteff. Etfiatima motte parentis,quafi co* tinuatut dominum: amp;nbsp;ideo nee tutoz tisauthoritateop9 elf pupillis: ciim «iam ignorantibus acquiratur fuis hïtedibus hsteditas. Nee curatoris alfenfu acquirit furiofo, fed ipfo iu» te-^lnterdum autem, licc't in pote» ftate parentis mortis tempore fuus bïtesnonfuerit,tarnen fuus hæres Parenti efficiturtveluti fi ab hoffibus quis reuerfus fuerit poft mortem pa hisfui.iusempoftliminq hoc facit. PtteStrarium autem hoc euenit,vt “5«quis in familia defunfli fit mot' «s tempore, tarnen fuus hæres non n fiat:

LIB. ni. INSTIT. flat:veluti fi poft mortem fuarnp^' ter iudicatus fuerît perduellionist^ us,ac per hoc memoria eius damn»' ta fuerit-.fuum enim hæredem hab*' re non potcft,cùm fifcus ei fucetda'! fed poteft dici ipfo iure eiTc fuö hf redem, feddefmere. ^Ciim filiwjj! lia ve, ölt;: ex altcro filio nepos nepta' ve exiftunt, pariter ad h^reditatetp ani vorantur: nee qui gradu pro**' miBr eft, vlteriorem excludit. f^^' quum enim ciTe videtur,nepotcsn*' ptefque in patrie lui locum fuceed*' te.Pariratione,amp; fi nepos neptifv* fit ex filio, amp;nbsp;ex nepote pronepp’ pronepti'svc,fimul vocatur. Etquia placuit nepotes neptesve, item pto* nepotes proneptefve in parentis W locum fuccederetconueniens cftevl' fum eft, non in capita, fed in ftirpt’ hatreditatemdiuidi, vt filiuspaitem dimidiam hærcdiiatis habeat:amp; ex altero filio duo pluresve nepotesal' teram dimidiam. Itcin fi ex duebu’ filrjs nepotes neptesve exiCtant,eX altcro vnus forté autduo, cx alicro tres autquatuor:ad vnum aut duos dimidiaparspeitinet^ad tres vel ad quatuor

DE HAE.QyAE AB iN. s5. quatuor altéra dimidia.fl Cùm au* tcm quaeritur an quis fuur Erres exi» fterepoted: eo tempore quærendü eft, quo certum eft aliqueni fine te* ftainento deceffiffe.quod accidit, ÔC defiituto teftamento- Hac ratione,fi filiusexhæredatusfuerit, amp;nbsp;extra* neushaeres infiitutus: Si filto mor* gt;üopoftea certum fuent haeredem, ialHtutum ex teflamento,non fieri hæredem-i aut quia noiit effe barres, *ut quia non poffit: nepos auo fuus hçrej exillctrquia quo tempore eer* turn eft intellatum deceffilïe patter faniilias, folusinuenitur nepos : Si hoc certum eft.Et licet poft mortem îuinatusfit, tarnen auoviuo con* ^*ptus:mottuo patte eius, pofteaeÿ ^ftttoaui teftamento, fuus listes quot;ucitur.Planè fi Si conceptus Si na hls fuerit poft mortem aui mortuo Patïefuo,derertóque poftea aui te/ fi’niento, fuus hætes auo non exi* ! ftu's nullo iure cognationis pa* hefuipatris attigit. Sed nee ille eft 'nter lijjeros aui,quem filius emanei» P’tusaJoptauerir. Hiautéedm nö “ht lui, quanta ad hçreditatë perti» n ij net

net Iiberi,neq5 bonorS poffeffionW peterc pc(Tût, quart ^ximi ccgnaH' Hæcdefuis liæredibus.flEmacîp’' ti auté libcri,i'ure ciuili nihil iuris h’' bent. Neque enirn fui hæredes (ul’'' quia in potedate parétis effe défi«' runt: nequevllo alio iure petlcgtni Xll.tabu.vocantur.Sed Praetor n’' turali acquitate motus, dat eis bene' rum pofTefTionem. Vndc liberi, pö* indeacrt in potedate parentis tépo' te mortis fuiffent: fine foli fint, nat cum fuis hæredibus concurtât.ltaÇ duobus liberis extantibus, cmäcip’' to vno,3i eo, qui tempore mortis'” potedate fuerit: fane quidemis, q”' in potedate fuerit,fois iure ciuili b® res ed,8lt; folus fuus hæres.Sed caf emancipatus beneficio Prattoris f parte admittitur:euenit vt fuus Wj res,pro parte hares fiat.lt;f At iiiP“ emancipati à paréte,in adoptiontf fe dederuiif,non admittunturadW' na naturalis patris quart libcri:fquot;’;° do,cùm is morerctur,in adoptiua lia milia fuerint. Nam viuo eo eman® pati ab adoptiuö patre, periode’ƒ mittuntuc ad bona naturalis p”quot;”’.

DE HAE.QVAE AR IN. 59. ïeficmancipan ab i'pfo effent, nee vnqjam in adoptiua familia-fuiffét. Et conuenientev,qiiod ad adoptiua patrem pertinet, extraneorum loco tfïe incipiunt.Poft mortem veto na turalis patris emancipati ab adoptie uo patte: amp;nbsp;quantum ad hunc ado' PiMö patrem pertinet, æque extra» itatum loco fïunt : öC quantum ad naturalit patri? bona pertinet,nihilo aiagit liberorum gradum näcifeun» tut. Q_uod ideo fic piacuit,quia inb quum erat, ciTe in potefiate patris adoptiubad quos bona naturalis pa ttispertineant:vtrü ad liberos eins, anadagnatos.^MinS ergo iuris ha bét adoptiui fi'lÉj,q naturales. Nanep tuturales emancipati, beneficio Prglt; tons gradum liberorum retinent, li' cétiure ciuili perdant. Adoptiui ve' tó emancipati: amp;nbsp;iure ciuili perdunt gradum liberorum,amp; à Pratore nö adiuuatur:*amp;reéid. Naturaliaem * ad' •uta;ciuilis ratio pimerenonpoteft. mittü» Nee quia definunt fui hæredes elTe: tun Poffuntdefinere filiifiliæve aut ne-potes neptesveeffe. Adoptiui vero' emancipati, extraneorum loco inci»

LlB. 111. I NSTIT. . piunt effe : quia ius nomenqut filiæve,qucid per adoptionem cWquot; cuti funt,alia ciuili ratione, id eft’^ mäcipatione perdunt.^Eademl’æ^ obferuantur, amp;nbsp;in ea bonorum P“ fe(Tionc,quam contra tabulas teil* menti parentis liberis præteritis i**^ lt;fl,neq3 hærcdibus inititutis, neqn* vt oportet exhaeredatis,Praetor P“' licetur.Nam eos quidem,qui in P®' teftate mords tempore fuerint,* tmancipatos, vocat Prætoradean' dem bonorum poiTeflionemieosvt' r05qui in adoptiua famUia fucrint g hoc tempus,quo naturalis parent moteretur,r€peUit. Item adoption’ liberos emancipates abadoptiuop* tre,ficut nec^ab inteßato, ita long* minus contra tabulas tenamenii *ƒ bona eius admittit:* quia definut m ¥ non numero liberorû eius eile, fl Adnio' admit' nendi tarnen fumus:eos, qui in alt;*J tit. nbsp;nbsp;nbsp;ptiua famiiia funr,quive poft mnfquot;

naturalis parentis ab adoptiuo pan* cmancipati fuerint: inteftato patent te natural! mortuo,licet ea partet® cd,qua liberi ad bonorum portent?' n«tn vocantur,non admittanturiaH’

DE HAE.QVAE AB IN. lOO. tarnen parte voran, fcilicet qua co» gnati defunfti vocàtur.Ex qua par* lt;ƒitaadmittuntur,fineqj fui hare* des liberi, neq? emancipati obllent, feqjagnatus quidemvllus interue' dut. Ante em Prætor liberos vocal tam fuoshatredes,quam émancipa» tas:deinde legitimos hatredes, dein» deproximos cognatos.ç Sed eao» •dnia antiquitati quidé piacuerunt, aliquam autem emendationem à no jtra conftitutione acceperunt, quam ‘uper his perfonis compofuim9,quae 3patrib9fuisnatutalib9 in adoptio» demalqsdantur. Inuenimusetenim donnullos cafu$,in quitus filq amp;nbsp;na twalium parentum fuccefTioné pro» pter adoptionem amittebât,^ ado» ptione facile per emancipationem iolu(a,ad neutrius patris fuccefTioné Vocabant.Hocfolitomore corrigé» *t’,conftitutionéfcripfimus, ß qua definitnus,qiiando parens naturalis filiumfuumadoptandüalf} dederit, Integra omia iura ita feruari, atqj fi Inpatris naturalis poteftate perma» •met,nee penit? adoptio fuilTet fub» «cutatnifi ïhoc tantumodo cafu,vC a üq point

quot; LIB. in. INSTIT. polTitabinteftatoad patrisadopti' ui venire fuccefTionem.Teftamento | autem ab eo fafio : neq? iure duilii necj;prætorio ex hçreditateeiusali' quid perfequi pofefl, neque contta . tabulas bonorum poffeffione agni' ta, neque inofficiofl querelainHiW | ta, cum nee neceffitas patri adopti' uo imponatur, vel hæredem euni in' ftituere, vel exhæredatum turn fa* cere:vtpotenullovïculo naturaliOJ' pulatum, neepfi ex Sabiniano fena' ' tufconfulto ex tribus maribus fuetil

adoptatus. Nam amp;nbsp;in huiufmodita , fu,neq3 quattaeiferuatur,neqivlla aflio ad eius perfecutionem ei coitf petit. Noffta autem eóftitutionee*' , ceptuseff is, quem pareus naturaW | adoptandum fufeeperit.Vtroçe^ iure tam natural! quàmlegitimnquot;' *hanc hacperfona*côcurrente, priftinain' perfoz rain tali adoptioneferuamS .■quen’' admodû fi paterfamilias fefe doit' rit arrogandum.Q_uat fpecialitet'f

*finz figillatim*ex prsefatæ conftitutwni* ■ gula' tenorc pofTunt eolligi.fl item veW' ftas ex mafculis progenitos plu® r ligens,folos nepotes vel nep tes' “1 ^

DE HAE.^VAE AB IN. lor. 5uæve ex virili fexu defcenduni, ad luorum vocabat fucCe(Tioné,8lt; iure aSnatorumeos an:eponebat:nepo» tes autem qui ex hliabus nati funt, «pronepotesex neptibus, cogna» torum loco cônumerans, port agna» torumlineam eos vocabat, ta in aui vel proaui niatecni,quàm in auiç vel Proauiæ,fiue paternæ,fiue maternç fucceffionem. Diui autem Principes tionpaffifunttalcrncôtra naturam iniuriam fine competenti emenda' tionetelinqucretfed cùm nepotis ÖC ptonepotis nomen commune fit v» trifque tarn qui ex mafculis, quàm 3ui ex fœminis defcendunt. ideo eû» tmgradum,ÔC ordinem fucceffio» niseis donauerunt. Sed vt amplius aliquid fit eis,qui nô folum naturæ, fed etiam veteris iuris fufftagrjs mu» niütur:portionem nepotum, vel ne-* ptum,velddnceps,dequibus fuprà diximus,paulo rninuenoam elTe exi' fiimauerunt : vt minus tertia parte acciperent,quàm mater eorum,vel auiafueratacceptura, vel pater eo» ïum,vei auuspaternus fiue mater' nu$,quandofdemina mortuafit eu» iui

LIB. in. INSTIT. ., Wî de hæreditate agitur:fjrqûeCM roHfint^adeûtibuj,agnatosniin’'’’'^ vocabant . Et quemadmodum Xll.tabu. fïlio mortuo nepotei vô neptcs,pronepoteî vel ineptes locum pa fris fui ad fuccemonem a“' fui vocatiita Ci principalis difpc»' tio in locum matris fuæ vel auiÇ)t°* cumiamdefignata partis tertiïquot; ®*demi roinutione*vocat. Sed nos,cüm a® nutiot hue dubitatio maneret inter agnate® ne» amp;nbsp;memoratosnepotes, quarts pa^' tem fubllantiæ defunct i agnatis f®' vendicantibus ex cuiufdam conflit® lionis authoritate:memoratamt)®' dem cóflitutionem à noltro Coditt fegregauimus, neque inferi earn ƒƒ Theodofiano codice in eo concttlf musmoftraautem conditutioner' mulgata,totiiuri cius deregató ta’ amp;nbsp;fanximus, talibus nepotib? t*^ lia,vel pronepotibus ex nepte,8f jnceps,ruperlh'tib9, agnates nullam pattern mortui fucccfiionitfibi yen' dicare: neq,qui ex tranfuerfa lit“. venïunt,potiorcs qs habeantur, recto iure defeendwnt.Quam coni® tutionem nofttam obónere fteuft.

DE LEGI. AGNÄ. SVC. 102. lui vigoré,Si tempora, amp;nbsp;nunc fan* Qinus: ita tame, vt quemadmodum Inter filins,amp; nepotes ex filio, anti.-Swtat ftatuit, non in capita, fed in Iiirpes diuidi hæreditatem: fimiliter Iios inter filios,8(: nepotes ex filia,di fttibutioncm fieri iubeainus , vel in* **totnnes nepotes amp;nbsp;neptes,amp;in/ Jetpronepotes ôlt;^neptes,Si alias fleinceps perfonas: vt vtraque pro^ Senies,matris vel patris, auiæ vel a^ Sportionem finevlla diminutioe* *demï ^nfequaturivt fi forte vnus vel duo nutio' t^vna parte,ex altera tres autqua' ne. Inorextét: vnus aut duodimidiani, ^ten tres aut quatuor alteram dimi ®gt;amhæteditatis habeant.

N^^^ fuushatres, ''^^.“™’ 9t'°s inter fu-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ha-redes Prætor vel

tÄ^^®3iexifiat, qui fucceffioné 9''oquomodo amplclt;tatur:tunc ex ‘^ße XlI. tabu.ad agnatum proxp mum

LIB. 111, INSTIT'^ mumpertinethareditas.fl Sun? , tem agnati(vt primo quoqut tradidimus)cogna(i per virUbI®* « perfonas cognarione cSiunättflquot; t a patre connati. Itaq? ex eodem PJ. tre nati fratres,agnati fibi funt) 0^ amp;nbsp;cófanguinei vocantunnec rc^“ ritur,an etiam eandem matr^ » buerint.ltem patruus fratris filin’ij inukem is illi agnatus eft. Eodé n mero funt fratres patrueles,id *“’ •; cx duobus fratribus procreati ^'’ ’ qui etiam confobtini vocantur. QP’ tatione etiam ad plures grad? agw tionis peruenire poterimus .lt;{1 ƒ qui poft morté patris nakutur, i“' confanguinitatis nancifcuntur-tainê omnibus fimul agnatis datl^^ hatteditatemifed ijs, qui tunepf^' miori*gradu fût, quum certumdl cceperit aliqué inteftatum dece®:' flPer adoptionem quoep agnations iuscöfiftit'.veluti inter filios nature les,amp;eos,quospatet cotö adopt’' uit. Nee dubiü eft, quin impropn’ confanguinei appellentur.lt;I IkW quis ex cæteris agnatis tui$,vd?* frater, aut patruus, aut denique i*’

'ongiore gradu «ft, adoptauent ®^quem:agnatus inter fuos hçredes *11« non dubitatur. çCæteruin inter nial^eulos quidê agnationis iure liæ* éditas : etiam fi longilTimo gradu nnt,vitro citroque capitur. quod ad idminas veroattinet, ita placebat, ^t ipfæ confanguinitatis iure ta turn captant hæteditatem,fi forores fint, '^Itttiusnon captant: mafculiautem adearumhæreditates, etiam fi lom Siffimo gradu fint, admitrantur. y.uade caufa fratris tui autpatrui tuifïliæ,vel amitæ tuæ hæreditas ad tapettinebat: tua veto ad i'll as non pertinebat.Q_uod ideo ita conftitu' *um état, quia commodius videbat lurila iura conlHtui, vt plerunqj hç' éditâtes ad mafculos confluèrent. Sedquia fané iniquum erat, in vni-uctfumeasquaû extraneas rcpelli: Prætor eas ad bonorum polTelTio' nemadmittit ea parte,qua proximv Util nomine bonorum pofi eiTionem pollicetut : ex qua parte ita fcilicet •dmittuntur, ft neque agnatus vb lus, nequeproximior cognatus im tetueniat, Et hxcquidtm lex XII.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tabula.

LIB, ni. INSTlT' f^ tabula, nullo modo Introduni*’ ' fimplicitatem legibus amicaf” ’quot;^ plexa,fimili modo omnes agf’'^’ flue mafculos, fiue facminasiCf ÿ cunque gradus,ad fimilitudin^i^ rum inuicem ad fucceHionem vo/ bat.Media autem iurisprudenK®* quae erat quidem lege duodecim C bularum iunior:imperiali autem“ podtione anterior, fubtilitate fl“’ dam excogitata, prafatam differ/ tiam inducebatiik penitus eas al“ ceffione agnatorum repellcbat ,ƒ mni alia lucceflione incognitat“quot; nec Prattores paulatim afperital*^ juris duilis corrigentes, fine fl“? deerat adimplentesJiumanopP? toalium orainem fuis ediâiJ““^-derunt: amp;nbsp;cognationis linea pt^ mitatis nomine introduira, pet *quot; norum ponelTioné easadiuuaban' amp;nbsp;pollicebantur his bonorum P“*^ felïioncm , qui Vnde cognati ƒ pellatur. Nos verb legem duo“* dm tabulatum fequentes , Ä ei“ veftigia in hac parte conferuante“ laudamus quidem Praetor« fus““ manitatis,non tarnen «os in P*“““-, Bul'

DE LEGI. AÜN'A.SVC. 104-huk taufe mederi inuenimus. Qua* tt etenim vno codt-mque gvadu na* lutali concurrente,amp; agnationis tï' lulls, tam in mafculisjquàm in fuC' minis »qua lance conftitutis: mafcu* lis quidem dabatut ad fuccelTionctn venire omnium agnatorum : cx ai gnatisautem mulieribus nulli penl' •usnififoliforori,adagnatcrü fuc* telTiancm patebat aditus ? Idco nos Inplanumomniarcduccntes, Öi ad ius duodccim tabularum eandé diP pofitionem exsquantes: noftra con* ftitutione fancirn?, omncs légitimas pttfonas,id cft,per virilemquot; fexum defcendentes, fiue mafculini gene* ris,fiue foeminini fintifimili modo ad iura fucceiTionis legitims ab in* teftato vocarifecundumfui gradus prarogatluam ; nee ideo excludcn-das,quiaconfanguinitatis iura ficut gerrnanæ non habent. CHoc etiam addendumnoftrac conltitutioniexp fiimauimus, vt tranfferatur vnus tantummodo gradus à iiire eegna-lionisin legitimam (ucrtfTionemivt nonfolum fratris filius amp;nbsp;filia,fccü» öumquodiatitdefiiniuitnus, ad fuc, fertionttn

LIB. Ill, INSTlT* , ceffionem patrui fui vocentur.''^ etiamgermanæ coiifanguincæi'® fororis vteriuæ filius dc filia/oft , non deinceps perfonæ vnà cum adjura auunculifui perueniant;^ mortuo eo,qui paCruus quidem f'*’ fui fratris filfjs: auunculus autem i®' rorisfuæ foboli fimili modo ab vit®' que latere fuccedant: tanquam fi^ mner ex mafculis defeendentesjty timoiureveniant:fcilicet vbi fraiquot; amp;nbsp;foror fuperilites non funt: bis quot;nbsp;ïnim perfonis præcedêtibus, amp;nbsp;f®^ ceffionem admiftentibus,ca;t£ri Jt’ dus remanent penitus femoti: vi^f licet hæreditate non in ftirpes/edi® capita diuidenda. ^ Si plurc« ® gradus agnatorum:apertè le» XJ;' tabula.proximum vocat, Itaqut « verbi gratia, fin tdefunâi frater alteris fratris fïlius,aut patruusJt*' ter potior habetur. Et quanuislj®' gulari numéro vfalex Xll tabub' proximum vocet : tarnen dubiui® nô efl,quin fi plures fint eiufdé g*’' dus, omnes admittantut. Nam propriè proximus ex pluribus gtquot; dibus inteUigitur: amp;nbsp;tarnen non^

DE LEGI. AGNA. SVC. 105. ßium eft, quin lice t vnus fit gradus ’gnatotuni,pertineat ad tos hçtedi» fas-^jProximus autcm,fi quidê nuk loteftamentofado quifquam decef f«rit,ptthoc tempus tequiritut,quo mottuuseft is, cuius de hætêditate quïritut.Quód fi fado teftamento ^uilquam decefferitiper hoe temp? ttquiritur,quo certum effe eoepetit nullum ex teftamento hatredem ex' titurum.T une enim proptie quifque inteftatus deceffifte inteHigit. Quod quidem aliquando longo tempore dedaratur. In quo fpatio temporis gt;nbsp;fæpe accidit,vt proximiore mottuo, ptoximus eiTe incipiat,qui moriente tt(latore,non erat proximus. ^PJae etbat autem in eo genere percipient datum hæteditatum fuccefTionem. non effe,id eft,vt quanuis proximus quifecundum ea quæ diximus, vot «tur ad hatreditatem, aut fpreue' tithæreditatem,aut antequam ade^ atdecefferit: nihilo magis legitimo tute fequentes admittantur. Q_uod nerum Prætores imperfedto iure torrigentcs,non in totum fine adlt; nuniculo teünqucbant,fed ex cogna»

LIB. III. iNSTlt-torum ordine eos vocabant, vtp®'’ agnationis iure cis reclufo. Sed ”’ nihil perfefiiffimo iuri deeffe^up tes, noftra conOitutione, quamd£i re patronatus,humanitatefugg^ tc protulimus, fandmus fuccenicquot;, in agnatorum hæreditatibus non “ fe eis denegandamifum fatis abfuP dum erat, quod cognatis à Præ^'' apertum eft,hoc agnatis efte «dû' futnimaximè, cum in onere quid^ tutelarum di primo gvadu deficit’ *rucgt; te,f«quens fuccedatV-vt quod in ofl' cedit. re obtinebat, non effet* in lucre p“' *erat. minum.fl Ad legitimam fucceffio’'^ nihilominus vocatur etiam pare® qui non contrafla fiducia filiurn filiam,nepotem vel nepteni,acdcw' ceps emancipat.quod ex noftra co? ftitutlone omnino inducitut,vt c^^' cipationes liberorum fempervr deantur quafi contrafla fidu' cia fferi:cùm apud veteres non aliter hoc obtinebat»

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'floiurevtebatur,ÖCpre ponebat mafculorü pro»

tœminini fexus neceffi'' Judinem fibi iunguntur,adeo expeP cr ’*’'^ quot;* quidem intermatrem Si fflumfiliamve vitro citroque hære“ “itatis capiendæ ius daret, nilî quôd ^rstores ex proximitate cognatotS ^sperfonas ad fuccefîionem,bono'' *Q pofTelTionei^ Vnde cognati^accS' '’'odata,vocabant.Sed hæ iuris an» 8u(tiæ pollea emendatx funt.Et prî quidem diuus Claudius rnatri M lolatium liberorum amifforum, Mrum detullt hçreditaté.

0 Itaautem fenatufconfulto Ter» “mano,quoddiui Adriani tempori» te j°”^’’’®^rigt;noneti3mauix defer naa cautum eft,vt mater ingenua 'wilibcrovuniiushabens, libertj» , quatuor, ad bona filiorum filia» quot;quot;'t ïdmittatut inteftatotû mor» o ij tuorum

LIB. in. INSTIT, tuoruni,lice t in poteftate parétis Vt fcilicet dim alieno iuri fubie«’ efljiufTu ei9 adeat hæreditaté, cuius Iuri fubiefla eft.^Præferuntur aut« matri liberi defundi,qui fui funt,qui ve fuorum loco funt,fiue primi gf' dus,fine vlterioris. Sed a 61iæ Tu* mottuæ filius vel filia prsponiturW conftitutionibus matri defunitæ, cft auia fuæ. Pater verb vtriufqut, non etiam auiis amp;nbsp;proauusmalri an teponitur:fcilicet cum inter eos folM dehxreditate agitur. Frater autem confanguineus tam filfj, quamfiü* excludebat matrem:foror autem w fanguinea paritet cum matre admits tebatur.Sed fifuerant frater amp;nbsp;fo' rot cófanguinei,ÖC mater liberis ont rata:fratcrquidem matrem exclude bat,communis autem erat ha:redis tas ex atquis partibus fratribus S fororibus.Sed nos conftitutient qui in Codice noftro nomine decorate pofuimus,matri fubueniendum elft exifiimauimusjtefpicientes ad natu' ram amp;nbsp;puerperiû,amp; periculû,amp;fj pe morté ex hoc cafu matribus iliad Ideotjimpiumen« dedidiæus,cai

DE SENAT.TERT VL. 107 lUmfortuitumin eins admitti detrP nientum.Si enim ingenua ter,vtl U^ bettinaquater non peperit: immeti» tedefraudabatur fuccelTione fuorS liberotö.Quid enim peccauit, (ï nen plates,fed paucos peperit J Et dedi» [aus ius legitimum plenum matri-' bus,fiueingenuis,fiue libertinis, etfi aan ter enixæ fuerint vel quater, fed tam tantum vel eam,qui qu{ue mor itintetcepti funt, vt fievocentur in libetorum fuorum legitimam fuccef bontm.^Sed cum antea eóftitutio* ats iura legitim; fucceffionis petferu lentes,partim matrem adiuuabant, Psttim eampr;grauabant,amp; nee in fulidum earn vocabät,fed in quibuP cafibus tertiam ei partem ab' ‘yahêtes,certis legitimis dabät per» fonisun alqs autem côtrarium facie» bantmobis vifum en refla amp;nbsp;fimpH ‘•viamatrem omnibus perfonis le» ffdmisanteponi,amp; finevlla diminu ••oneVfiliorum fuorum fucceffionem *deml ’tapete, excepta fratris amp;nbsp;fororis nutio» P‘trona,fiue confanguinei fint: fiue ne. ola cognationis iura habentes : vt Suemadmodum earn toti alp ordini

' LIB. 111, IN ST IT. legitimo præpofuim9:ita omnes très amp;nbsp;forores,fmelegitimifintifl''| non,ad capiendas hjereditat« ft’’“ vocemus:ita famen,vtfi quidein ^ læfororesagnatsE vel cognais» ® mater defundi vel defunctæ ftp^i fint;dimid)am quidem mater, al’*” vcró dimidiam partem oinnes fo^ tes habeant.Si veto matre fuperft'' te 8i fratre vel fratribus foils, vd *quot; am cum fororibus,fmelegitlniaifi^ fola cognationls iurahabentibusp'’' teftatus quis vel intefiata motlatu” ïn capita diftvibuatur elus hfredii^' tuSed q uemadmodum nos matrix® profpeximus,lta cas oportet fus '*’' bob' confulere:fciturls ewjquodßW tores libctis non petierint, vel in ’? cum remoti aut exeufati intra aan“ petere neglexerint;ab eoriim imp“' herum morientium fuccefnoneint'? tö repellentur. ,f Licè t autem vu®“ quæfitus fit filius filiâvetpotçft.ia’’’ sdbona eins mater ex TettuUianu' natufconfulto admitti,

J^SENATVSC.ORH. loS. œ^^ER CONTRA/ M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*''^^ autetn liberi ad ba

^S^^Scofulto Orficiano, quod ^tficio Sc Ruffo côfulibus effeaum “«quod lain eft* diui Marei tépotilt; *non ^y amp;nbsp;data eft tà fillo,quam filiæ le» eft, ?’™'’a_h»veditas, etiâ fi alieno iuri quod “biefti fint:ÔC pr?ferütur côfanguv latum '’^bÄagnatisdefunfif matris.Sed eft. ^11 ex hoc fenatufconfulto nepotes “ineptes ad auiæ fucceftioné legitiz *quot;0 iure non vocarentur:poftea hoc Wnftitntionjbus princlpalibus emen ®gt;tumcft, vtad (imilitudinemfilio/ ’UW filiarùmque ÔC nepotes 6C ne-« Ptesvocentur.^SciendS auté eft hue juiiiiodi fuccefijoncs,q uæ ex Tert uk P^no Sc Orficiano fenatufconfultis ofteruntur, capitis diminutione* nó *dem! ptfimi,propter iilam regulam, qua nutio* t'ouï Iiæfeditates legitim? rapitisdi ne. ttttuutione non peieuntjed illæ fol« ^Jæ çx lege.Xl 1 .TAB.defcruntur. Wouifrimèrciédum eftetiam ilios

. tos qui vulgo quçfiti funt, ad ma «M h^reditatem ex hoc fcnatufcôful o iiq to

LIB. III. INSTlT. , to admitti.flSi ex plutibtis legitimis j haredibus quidam omiferint hart' ( ditatem,vel morte vel alia caufato ; pediti fuerinC,quo minus adirébtdi' quis qui adierint,accredit illoru pot tio:Sclicet ante decenetint,adh{it' des tarnen eorum pertinet.

=OST S VOS bered« ocósque quos inter fuM cjhætedes Praetor amp;nbsp;W' ' IjOitutiones vocat,amp;po» j ___J!legitimos(quorumin no * quo mere* fût agnati,öc q quos in lort nume agnatorumtamfunradicia ftt’*^ fe» conrulta,quàm nonra erexit conffl' tutiodproximos cognatos Pt{tof cat,qua parte naturabscognatioIp‘ flatur.Nam agnati capite diminué) quique ex his progeniti funtrexlegj' Xl 1 .TAB.inter legitimcsnqn hat tut,fed à Ptætore tertio ordine v^ cantur: exceptis folis tantummoo fratre amp;nbsp;forore emancipati$,non t amljberisïotum,quos Rx Ana

DE SVCCES. COGNA. 109. ‘lana cû ftatribus integri iuris conliû *uiK)Vocatquidcm ad légitima fra* 'nshsreditatem fine forons, non aw jw*.tarnen partibus,fed cum aligna “•ttiinutiöe,*quam facile eft ex ipfi9 *demi tonrtitutionis verbis colligere. Alps nutio' Veroagnatisinfetioris gradus, licet ne. fpitisdiminutionem pafTmon fint, •amen anteponit eos, ÔC ptoculdu-oio cognatis.^Eos etiam qui per foe f'ininifexusperfonas ex tranfuetfo tognatione iunguntur,tertio gradu ptoximitatis nomine Praetor ad fuc-teiTionem vocat. Liberi quoque, qui inadoptiuafamiliafunt, ad natura/ Hum patentum haereditatem hoe eo/ «mgtadu vocantur.^Vulgo qua:/ “tos,nullos habere agnatos,manife' num eft:cum agnatio à patre fit,co/ ^ado à matte:hi autem nullö paf ré habere intelligàtur.Eadé ratione ne inter fe quidem poffunt videti eófan guinei effe:quia eófanguinitatis ius, iptcieseftaonationis.Tantum ergo eognati fût nbi,ficut amp;nbsp;matri cogna tifut.ltaqï omnibus iftis ex ea parte tompetitbonorö poffeffio,qua pro* ïtimitaii« nomirie eognati yoeantur.

Ç Hoc loco amp;nbsp;illud ncccffario ä“' monendi fumus,agnationis quid^Çp jure admitti aliquem ad hæredtot^’ amp;nbsp;fi decimogradufit : due de 1^8^ i Xll.T AB. quxramus,fiuedefdv flo, quo Prætor legitimis hære“' bus daturum fe bonorum pofrefiio' nem pollicetur.Proximitatisvcto no mine qs folis Prétot promittit bono' rumpon'en'ionem,quivfque ad ff' xtum gradum cognationis funt ® *non ex feptimo à *fobn'no fobrinäq^* cAja. nato natave.

re•gs^|OC loco nece(Tari2 ell exponere, queadmodO P gradus cognationis nU' Ê Bi”’®*'«'’f*’'^»Ql’a«ilt;’P'* mis admonendi fumu* cognation? alia fupia numerarM' liam infià:aliam ex tranfuerfo : qu® etia à lateredicitur.Superior cogna' . tio ell parentum:in{erior bberorun’! . ex tranfuerfo fratrum forommve) Ô( Corum,qui quævc ex his gtaeran

conuenienter patrui, amitas: j-'J?S‘''^’*Tgt;sterteræ-Étfuperior'quj inferior cognatio à primo gra °uindpit;at ea quæ ex tranfuerfo nu '^«tatur,a f^cundo.^Primo gradu KlTuprà pater,mater:infrà filius, fi'' na.^Secundo gradu fupri auus, a' ^annfra nepos,neptis:ex tranfuerfo “’ter, amp;nbsp;foror. lt;fTertioigtadu fu. PH proauus,proauia ; infra pronC' Po*,proneptis:8i ex tranfuerfo fra^ Wsfororifque filius,filia ; Si conue •lienterpatruusamp;amita, auüculus amp;rnatertera.Patruus efi frater pa W8,quigræcè^T(..i/fAip©-* appel ’^zM' , l’tur. Auunculus eft frater matris: ip®..

SuigrsEcèAinTp«iriA4i®.*dicitur.Et *A'»' Vtctqnepromifcuè Bii©. appellator Tfü©. Amita ell patris foror, quæ græcè aaTfu/tA^ii appcllatur. Matertera veto matris foror, quæ græcè a^h' T(witiA0» dicitur. Et vtraque pro« tnifcué äi!« appellatur , Vel apud quofdam tho«;.^ Quarto gradu fu» priabauus, abauia: infra abnepos, abneptisiex tranfuerfo fratris foto' tifque, nepos, neptlsve: amp;nbsp;conue^ nientet patruus magnus,amita ma^

LIB. III. INSTIT. gna, id eft, aui frater amp;nbsp;foronto auunculus magnus , amp;nbsp;matertera magna,id eft auix frater amp;nbsp;forot:^ fobrinus confobrina,id eft,qui quS' ve ex forotibut aut fratribus,procre antur. Sedquidä reefe confobrinos cos propric dici putant,qui ex dua' bus forotibus progenerantur: quafi coforotinoszeos verb qui ex duobui fratribus progenerâtur,proptié ft»' trespatfueles vocari.SiaSt ex duo* bus tratribus fife nafcuntur:forores patrueles appeUari. At cos q ex frai tre Si forore progenerantur : amiti' nos propric dici putant. Amita: tuz filq conlobrinum te appellant : tuil' *ada ' los amitinos. ÇQuinto gradu fupta uus,a' atauus,atauia*;infra atnepos, atne dauia ptis:*exträfuerfofratris lororifqut *adne pronepos,proneptis:öd côueniéiet pos, propatru9,^amita.i. qiaui frater 91 adne. foror,amp; proauuncul? amp;nbsp;promater' pris, tera.i.proauix frater Öd foror. Item fra tris patruelis vel fotoris pattueli^ confobtini Sd confobrinae,amitini Ä *.ppif amitinç filis filiarj^pior fobrinus Ji' fobtïo pior fobrina:¥hifüt patruimagni,a' 'Ppj’ mita: magnæjauunculi magni» m’' terteraf

'ttteræ magna: filins filia. j^fSexto fobri» ßfädu fnpràjtritauus tritaniarinfra, na. •tinepos trineptis:ex tranfuerfo fra»

fororifeg abnepos abnepti'fque: ^conuenienter aiapatruns abami' •’lid eQ,abaui frater et forortabanu' Jul?,abmatertera.i.abaui{ frater Si '''foru’té ^paerui,45amitae,proauQ. ''^Ii)promaterteræ 15119 nlia:ité*pro' *prot P'otisfobrini fobrinæve filins, filia: pis foi ™ tif fobrini fobrinæque.l tc,qui quç brio fo JJ' ex fratribus vel fororibus patrue brina-‘'busvelconfobrinisvelamitiiiis ne» ve. lté ^tesi^rogeneràtut.^Hadienus o- fobrii ’'endinefufticiat,quemadmodû gra ni,fo. “Uscognationisnumerentur. Nami brina:. 9^ex hispalàmelf intelligerc,quéi id eft, ädmodu vlteriores queque gradus g quç» ^uiTi{raredebeam9;quippe temper veex ßentrata perfona gradum adqeit:vt fratti' '“quot;Re facilius fit refpondere, quoto bus. Huifque gradu fit,quàm propria co' amp;c. Sfationis appeUatione quenquani *non denotare.^Agnationi s quoque gra eft ne» d^seodemmodo numerantur, bed potes, ^quot;m rnagisveritas oculata fide,q Petaiircsanimis hominn infigatur, 'deoneceftatium dnximus,poft nar»

LIB. in. INSTIT. rationêgraduumgt;eos etiampfl'^ tilibroinfcribi:quat€nus polïm' auribus , amp;nbsp;oculorum infpcftoi” adolefcétes peifectiffiniä graduu® doftrinam adipifd.

^*’'“’^^^ cognationcs iW f^æ Çdiâi, qua pW' ^SJM^itati* nomine bono' l^=^^Sss^J.^^ pofTenjo permit«' *pvot_ tur, * non pertinere. Nam nee vUa mittit. antiqua lege talie cognatio compquot;' tabatur. Sed noEra conHitutione» quam pro iure patronatus fecimu*) quod lus vflt;$ ad noEra tempora f’' tis obfcutum, atep nube plenum, * vndiep confufum fucrat, ÖC hoe hu' manitate fuggerente cocelEmustvl fi quit in fetuili confritutus cóforti0i ' liberum vel liberos habuerit, fiu^ ex libéra, fiue ex feruilis conditionit mulieretvel contra ferua muliet «* libero

CE SERVIL! COGNA. n2. «btto vel feruo habuerit liberos eu* Jufcuncjjfexus: amp;nbsp;ad libertatem hls pctuenientibus,ii,qui ex feruili ven' ttenati funt, libertatem meruerint: yd dum mulieres liberæ erant, ipff in fetuitute tos habuerint, amp;nbsp;poft' taadlibertatempetuenerint;vt hi names ad fuccelfionem pattis vel Wattis veniant, patronatus iure in nac parte fopito. Hos enim liberos non folurn in fuotum parentum fuC' ttffionem, fed etiam alterum in al' tertusfuccertionem mutüam voca» uimus,cx illa lege fpecialiter cos vos tantcs:fiue foli inueniantur, qui in 'ttuitute nati, amp;nbsp;poftea manumifTi funt-.fiuevna cüalrjs, qui poft liber* tatem parentum concept« funt: fiue ix eodem patte, fiue ex eadem ma' ttc,fiue ex alps nuptps: ad fimilitur dmemeorum, qui ex iuftisnuptijs ptocteatifunt.flRepetitis itaque o' nmibus,quæ ià tradidimus: apparet non temper eos, qui paré gradü co' gnanois obtinét,panter vocari:cólt;J amplius,neeum quidem, qui proxv wiet fit cognatus,temper potiorem dlt.Cumèm primacaufa fit fuorS

'' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hacredum,

IrartdumjSi eorum,quos inter fud* hxredej enumcrauimus,appar«t J’' nepotem vel abnepotem defödUp“' tiorem ene,quàm fratrem aut pat'* matremcj defunftitcum alioqui p’' ter quids amp;nbsp;mater ( vt fupra quo? tradidimus)primum gradum cogna rionis obtineant;frater veto fecudu-pronepos autem tertio gradu fit to' gnationii,amp;abnepos quarto.Ntt intereR,an in poteliate moriétis lot rit,an non,quod vel emâcipatus,vt‘ ex emacipato:aut ex foemineo ft*® propagatus eft. ^Amotis quog“* fuis hæredibus,amp; quos inter footquot;6, redes vocari diximus ; agnatus,5^ integrum ius habet agnationis,eli2 longiftimogradufit, plerunquepo^ liorhabet,quam proximior cogoa tus.Nâ patrui nepos,vel pronepo*’ auunculo vel matertcras pracfetto _ Tories igiturdicimus aut P?^®'^ haberi eum, qui proximioré gt’ eegnationis obtinet,aut parit« can eos,qui cognati fint,quotes o *non que fuorum hæredum iure*, qu’^ . eft,iu' inter fuos hxredes funt,nequc aS^ re. tionis jure aliquis preferridebeat ,

DE SVCCES/LlBERTO. ii^ tûdum €a,quæ tradidimusiexceptis fratre amp;nbsp;forore emancipatis, qui ad fucceffioncm fratrum vel fororû vo' câturiqui etfi capitediminuti* funt, ¥dfmi tarnen præferuntur cateris vlterio- nuti» ïisgradusagnatis.

K ^^^^mH'’® licebat liberto pa * fuum impuné teftaméto prçterire.Nâ •tademumlex Xll.tabula.adhère' ditatemlibertî vocabat patronum,fi inteftatus mortuus effet libertus,hç( ttdefuo nullo reliflo.Itacp inteftato mottuo liberto: fi is fuum haredem

teliquirret,patrono nihil in bonis ei? iuris erat.Et fiquidem exlnaturalp busliberis aliquem fuum haredem td'quinet,nulla videbatur querela.

veto adoptiuus filiusfuiffetjaper» teluiquum erat, nihil iuris patrono lupeteifeJ^qa de caufa poliea Prç» tons ædiCto hæc iuris iniquitas emé*

LlB, m. INSTIT. , data elt.Siue enitn faciebat teftame' turn libevtus,iubebatur ita teteb''' patrono partem dimidiä bonoruW fuorö relinqueret:amp; fia ut nihil, 3ul minus parte dimidia reliquerat, d*' batur patrono contra tabulas ten^ menti partis dimidiæ bonorum po'' feffio. Slue inteUatu« morichatut, fuo hærede relicto filio adoptiuo,da' batur æquè patrono entra huncf“'' hæredem, partis dimidiæ bopotuf’ polTelTio.^ ProdelTe autem libtd'’ folebant ad excludendum patronné naturales hberi, non folum quM'quot; potedate mortis tempore habd’’*’ fed etiam emancipati,amp; in adoP*'^ nédati,fi modo ex aliqua partes!* pti hæredeserant:aut præteriti’'-® tra tabulas bonorum potTelTionc ^^ ædicio prætorio petierant. Nam hæredati nulio.modo repeUebatp^^ tronumi PodeaVero Jege Papia ’ auciafuntwrapatronorumitl^' ; cupletiores libettos habebâc. Cau cd enim» vt ex bonis eius qui ld‘^ * TeP tiorum*centum milium patrim®” tsttlü' reliquerat,amp; pauciores, g tres 1’ rushabebat: fiueistedaméto »’Lj

DE SVC CES. LIBERTO. n4« «ut intcftatiis mortuus erat: virilw P’Kpatronodeberetur. Itaque cum Viö quidem filiö filiamve hasredem tdiqueratlibertus: perindepars di^ uiidia debebat patrono, ac li is fine Vllo filio filiave inteftatU deceffifTet: ^m verb duos duasve hæredes reit' Sucrât,tettia pars debebatur patro' uoifi tres reliquerat,repellebatuf pa ftonus-Sed nollra conÜitutio,quam ProomninatiôeGrçca lingua com' ptdiü(o trafiatuhabito cópofuim9: ua huiufmodi cautam deiïrpuit,vt ft Suidé libettus vel liber ta rpinores cc *cnanisfint,ideft,minux centü au» ids habeant fubfiantiam : fic enim 'cgis Papiae fummä interptetati fu^ uius,vt pro mille feflertqs vous au» Kus coniputecur,nullö locü habeat pattonus in eorü fucceffione,fi tamê teftamétii fecerint. Sinauté inteftati decefferitjnuUo überotu relicto, tóe patronatus ius(q3 erat ex lege duo» dedm tabularû)integrû referuauit. Cam veto inaiores cécenarps fint, fi h^tedes vel bonorö poiTefTores libe' tos habeat,fiue vnü, fiueplures:cu» tukutjCexusvelgradSjad eosfuc/

LIB. III. INSTIT. eerticnes parentû deduximSi päH^ nis omnibus modis vnà cfifua ^g* nie femotis. Sinauté fine liberis d*; cefTerint/iquidé inteftati, ad otnquot;' hasreditatem patronospatrenasqu* vocauimus-Sivero tefiametum q“' dem fecerint,patrones auté autpä' tronas præterierint, dim nullos W ros haberent,vel habenteseosexhï' redauerint,vel mater fiue auusnn' ternus cos præterierint,itaquad n® poffint arguiinofficiofa eorö tens' mentattuncex noOra connitutiont per bonorum poffeffioné contra ta' bulas,nó dimidiam,vt antca,fcdie(' tiam partem bonorum liberti conf» quantunvel quod deed eis,ex eóft' tutione noftra repleatur, fi quanti® minus tertia parte bonorum ruorom libertus vel liberta eis reliqucrit : i” fine onere,vt nee liberis liberti lit®' taeve ex ca parte legata vel fideico' mi(Ta præftentur, fed ad cohsredö Corvi hoc onus redundet: multisali)* cafibus à nobis in præfata conftit®' tione congregatis, quos nccclTaric’ effe ad huiulmodi difpofttioneini®' lis perfpeximus,vt tarn patroni p” tronî?

DE SycCES. LIBERTO. nÿ. tronæqiie,q,j3f„ Hberi eoiû: neenô, qui ex traufiierfo latere veniunt vfep udquintumgradum, ad fucceiTionS “oertorum libertarumve voceiitur: quot;tutexea côllitutione intelligendû quot;Wfi eiufdern patrom vel patron J?gt;'5',‘’uorü duaruincp pliiriumve ®® ri riiit;qui fiximior crt,ad liberti jh nbsp;nbsp;. '■^æ vocetur fuccefTionenazôC

, |?P'fa,nô in Hirpes diuidatur fuc' uo;eodem modo amp;nbsp;in qs, qui ex pänfuerfolatere veniunt feruando. taf '^’Î” ‘^ôfonantia iura ingenuiz ^'fgt;®rtinitatis in fuccelTionibP

I^æ® rie qs libertinis ho ulcenda funt,quiin ciaitaté Koz cum nec fint linitn''’^'”’“*^DediticqsÖC La Latinorum legiti» Quia u'^5®ri'iones nullæ penitus erât: agç(j ^^fvt hberi vitam fuam per^ ®‘*®™®'’lt;pf° vltimo fpiri' ^'ttek- ^f’'‘^3m atcj libertatem az la enr^f’^ quafi feruorum,ita* bo» *iion '^exi^'^'^'^^ ‘5“'’rianimodopecu' eftjita f^tts/®'-^ ^'*”’® Norbana manumiCz 'Gfulta ?'***’^*'P°^®® ^*'^° fenatuP *-2rgiano cautum ftierat, vt p iq liberi

LIB. III. INSTIT. , liberi manumifToris non nominal exhæredati fafti^extraneis hatedi'’/ eorû in bonis Latinorû praponW*' tur.QuibS etia fuperuenit diuiTjs' iani edidumiquod cunde Iiominé)'’ inuito vel ignorante patronoadeW' tatem Romana venire ex benefio® Prindpis felHnabat, fadebat qu’quot; viuutn duem Romanü,Latinüvtro morientem. Sed noftra conftitutwC propter huiufmodi conditionumW ces, amp;nbsp;alias difficultates, cum ipli*, Latinis etiam legem lunià: amp;nbsp;fena' , tufconfultû Largianum,amp;çdiâum diuiTraiani,in perpetuû dderi cw' fuimus:vt omnes liberti ciuitate Ro' mana h uant: amp;nbsp;mirabilimodo qW' bufdä adieflionibS ipfas vias quæ ia Latinitatem ducebant ad duitatem Romanam capienda tranfpofuim?»

DE A8SlGNA.LlBERT0.nff. heros qui eiufdé gradus funt, æqua' Hier bona libertorum pertineant: ta* men licere paren ti, vni ex liberis af. jjgnare)ibertum,vtpon morté ei?, 'Olusispatronushabeatur, cul afTi. 8'fetus efl, Ä citeri liberi, qui ipfi Auotj ad eadem bona,nulla affigna. 'Winrerueniente pariteradmitte/ *ent,nihil iutis in his bonis habeant. “édita demü pridinu ius redpiunf, msiCuiafTignatus efi,decelTerit nul» quot;s liberis teiiflis. Nee tantum liber» •uin/edetiamlibertam'.Sinon tan» •uni filio,nepotive,fed etiâ fîliæ ne» Phv« affignare permittitur. ÇDa» trautem hæc affignandi facultas ^'lui duos plurésve liberos in pote» ‘‘3tehabebit:vt eis,quos in potefta» habet, affignare libertü libertam» yt liceat. Vnde quærebatur,fi eum, Waffignauit, poftea emacipauerit, °neuanefcataffignatio. Et plaçait yanefcere^qyoci Öi luliano, amp;nbsp;alqs teil'''^''*^“'’’ efl.^Nec interefi,an . ramento quis aflignet, an fine te» hîî”*'’.*®' ^^1^ Si quibufcöq? verbis P tonis hoc permittitur facere ex “ olenatufcofulto, quod Claudiani p üq tépo»

VSagt; tepor)btisfad0e(t,Suiilo,*Ruft«i bdlio. amp;nbsp;Hoftorio* Scapula confulibu’'

^«witeris iuris gratia.Nw^ ^fes^^ lum in inieftatorum“? tedicatibus vetus ius co modo Pf^J tor emendauit.ficutfupradiflö t*® fed in eorum quocj, quiteftamen'^ faéiodecelTerinr.Na ft alienus pwe humus hares fuerit inflitutus^quan' uis hareditatem iure ciuili adireno» poterat, cuminftitutionon valt*”!-' honorario tarnen iure bonotumP“',' feiTor efiiciebatur, videlicet cilm^ Pratore adiuuabatur.fed amp;nbsp;ft à ao' Era conftitutione hodfc redlè hæft* infHtuitur,quaft 8i iuri*ciuilinóW' cognit9,Aiiquado tamé, neqïenif dandi,necp impugnandi veteris lil ris,fed magis eöfirmädi gratia‘Pgt;^ tor pollicetur bonorum poffclTiaquot;?' Nam illis quoep, qui recte teftaw' to fado hæredes inüitutifutitiW fecunoä

DE BONORVM POS. iir. Itcundum tabulas bonorum poffep lion^.ltetn ab inteftato fuos hire-J^’^ag'tafos ad bonorum poffef/ [WneiTi vocat. Sed amp;nbsp;remota quocp ™norum polTeffiöCiad eos pertinec ■ïteditas iure ciuili-^ Quos autem 'olas vocat Prætor ad hareditatem, ”*tcdcs quidemipfo iure non fiât: TO Pratot iiæredem facerenopo' per legem enim tantum, vel fi' iurls conl'titutionem hacredes quot;Wt, velutiper fenatufconfulta: Öd *^ftitutiones principales) fedquum Prçtor dat bonorum poffellioné, wcohæredum conftituuntur,8lt;: vo' '’ntur bonorum polTefTores.fl Adi '’'•e autem amp;nbsp;alios complûtes gta^ “^s Prator fecit in bonorum polTeG MOnibus dandis, dum id agebat, ne luis fine fuccelTore merevetur. Nâ ’''guftiffimis finibus conllitutö per LS^m Xll.tabu, luspercipiendarû quot;*teditatum,Prætor ex bono amp;nbsp;as» 9uodilatauit.fl Sunt autem bonorâ PouelTiones exteftamento quidem ’*:Prima,quaî præteritis liberis da' “tivocaturque. Contra tabulas.Seï '‘''(la, quam omnibus iurc feriptis hæredibus

LIB. III. INSTIT. , fixrtdibus Praetor poUketur:ideó$ vocatut Seconds tabulas teftamen' *non ii.*^Et dim de teftatis pout locu^ trt,te- elTet, ad inteflatos tranfitum fedt. ftamê Et primo loco fuis hæredibusiÂ iis, ti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui ex adiâo praetoris inter fuos hç'

redes connumerantur,dat bonotuni poffelTionem, quaevocatur VndelH beri. Secundo, legitimis hæredibus. Tertio,decern petfonis, quas extra' neo manumifiori præferebat. Sunt autem decern perfonç hç:pater, ma' ter,auus,auia,tâ paterni,quàm mai terni: item nlius,tîlia: nepos,neptis, tam ex nlio,quàm ex filia: fratcr,fo' ror,confanguinei,vel vterini. Quat' to,cognatis proximis.Quinto, rang ex familia. Sexto, patroni patronçtj *palt; liberis,eorumcpparétib9.*Septim0i tronç. viro,ôlt; vxori.Oélauo,cognatiîma' quf,lr nuinifforis.a(]Sed easquidempreto' beriÉ tia introduxit iurifdiäio: à nobis ta' qp eo men nihil iniuriofum ptætermilTam tü, amp;nbsp;eft: fed noftris côfiitutionib? omnia pareil corrigentestcontra tabulas quidem tibus. amp;nbsp;fecundum tabulas bonorum poP felTiones admifimus,vtpote nccclTa' lias confUtutat, neenon ab inteSata

‘UponefTioneï.^Quxauté in præ' ®tgt;sa:difto quinto loco pofita fuC' Mtud eft, Vnde dccem perfonæ: eâ P'°propofito,amp;: compcndiofo fer' 'quot;one fuperuaeuä oftendimus. Cum ‘ram ptçfata bonorum pofTelTio degt; '^quot;iperfonas præponebat exttanco quot;'snumiffori nodra confiitutio,qua “^Eniancipationibus liberorum fegt; ^quot;quot;us:omnibus parentibS, eifdemep •quot;anumiffoubS co tract a fiduciama quot;umilTionéfacercdedittvt ipfa ma' quot;umiflio eotum hoe in fe habeat prb ^jtgium.öC fuperuacua fiat fupra' quot;'flabonorupofrefiio. Sublata igic Pi^ïdifta quinta bonorum pofTenio/ quot;®)in gradum eius fextam antea bo' quot;otuinpoiTcfTionfm induximus, Si Squot;'ntam feómus,quam Pretor pro' ïtiniis cognatis poliicetur. Cumqj 8ntea fucrat feptimo loco bonorum P^flenio tang ex familia: Si oflauo Vndeiibei-ivpatroni patronatep, Si *non Psrétes eorü,vtranq; per cóftitutio» efidb quot;*■quot; noihä,quä de iute patronatus beti. *Wnius,pcnitus euacuauimus.Ciïm ÏMtnadfimilitudinéfuccelTionij inlt;

LIB. 111. INSTIT. genuorumJibertinorS fucccluoi*® pofuerimusCquas vfq; ad quintuW gradum taiitömodo coardauimust Vt fit aliqua inter ingenuos amp;nbsp;libej' tinos difïerentia)fufticit eis tam w' tra tabulas bonorü polTefiïo, quam Vnde legitimi, amp;nbsp;Vnde cognai’ exquibus ppfTuntfua iura vendit*' re:oinni fcrupulofitate Óé inextrica^ bili erroreiftarum duarum bonorü pofrefTionum refoluta.qAliam veto bonorum poffeffionem,qua Vnde vir 8C vxor appeUatur, amp;nbsp;nonolo' co inter veteres bonorum poffcdio' nes pofita fuerat,amp; i fuo vigoft“ uauimus. Si altiori loco, id eltfe*® earn pofuimustdecima veteri^bono' rum polTelTione, quæ erat Vnde ta gnati manumilToris, propter cauia* enumeratas merito fublata:vt fes tummodo bonorum polTeffióes ot' dinariæ permaneant,fuo vigore po'' lentes.^'Septima eas fecuta, quant optima ratione Prçtores introduit' runt. Nouifiimé enim permittituo çdidoqs etiam bonorum pofienw, quibus vt detur,lege, fenatufconlu* to,vd coftitutione comprehenruw

DE HONOR.VM POS. 115. '■t:quam ntq?bonor5 poffefTionw ^'J^,qusabinteftato veniuiit, neep 15 ^æ *’' teftamento funt, Ptætor 'wbili iureconnumerauit: fed quafi Wtimmnö: extraordinarium auxi» ‘'^(prout res exigit^accommoda« ’*'t)fciiicetfjsqui ex !cgib9, fenatuP quot;gt;nfultis,conltitutionibusve prind» Pum,ex nouo iure,vel ex teftaméto, ''tl abinteflato veniüt.flCum igitui plûtes fpecies fucceffionum Ptætor •''ttoduxi(Tet,easq; per ordinem diG PofuifretjSe in vnaquaq; fpede fuc. teffionisfepe plures extent difpari 8tadu petfonæ: ne acliones credito» ’‘'i'idiffevantur, fed haberent qnos tonuenirent:amp;ne facile in pofTefßo* bonorum defumSti mittitetur, °^tomodo fibi confulerentiideo pe 'tnds bonorum peCeffioni certum Kmpus præfïniuit. Libetis itacp SC patentibus,ta naturalibus,q adopti t quot;i’in petenda bonorum pclTeffione aunifpatium: cæteris auté agnatis, ^tlcognatis,centum dierum dedit.

intra hoc tempus aliquisbono* 'um poffeffionem non petierir,eiuP '‘tui gtadus petfonis acctefcit;\ el fi nullus

LIB. in. INSTIT. , nullus fit, deinceps catteris bono^ polTeHloneni perinde ex fuccefwrio ædi flo poUicetur: ac (1 is,qui pts’*' debat,cxeo numéro non effet. ^9’ j itacp delatam fibi bonoru poffpli*’' nem repudiauerit: non quouf$ l^ pus bonorum poffeffioni præ^quot;'*'* ' excefferit,expeklatur,fed ftatimeæ' ' teri ex codem œdifto admittun^’ in petenda autem bonorum pond' fionedies vtiles finguli confideraquot;' tut.Sed bene anteriores pridpes) i* huic caufæ prouidetunt,nequispgt;J *curet petéda bonorü pofTelTione currat! fed quocunqj modo admittétis w® *iudi' indicium,*intra (iatuta tarnen tei”' cium. pora,oflenderit,plenum habeat ca' rum beneficium.

DE ACQ,VISITIONE PER j arcogationem. Titulus Xb iST amp;nbsp;altcriusgentri* per vniuerfitaté fuced' fio,quae neq? lege XJ*' , tabu.neep Prætoris awj ’ __iflo,fed eo iure,quod fenfu receptum elf , introduira d'' Ecce enimcumpatcrfamiliasrefeij' arrogarioncii’

orales ÖC incorporâtes,quæqué Orbits fundatrcgatoii antea qui» ’''m pleno iure acquirfbantur,.excegt; Pbsijsjquæ per capitis diminution Mm^pereüt, qualesfunt operarum *deml quot;bllgationes,« ius agnationis(v{us nation *'*nim ö^vfuftruflus,licet bis antea nem« 'Punumetabaotur, attamen capitis J''minuiione* minima eos tolli pro/ *demj ™buit noftva cöftitutio^nunc autem nutio' '’oseandemacquifitioncmquæ per ne. •ftogationem fiebat, coarctauinms ’'ifiinilitudinem naturalium ptaten» ‘’'m. Nihil emm aliud, nifi tantum» modo vfuffruöus, tarn naturalibus P’rentibus,quäm adoptiuis per R^ Wfamiliâs* acquiritur in ps rebus, *fami 'l’i®exttinfecus trips obueniunt,do- liarä« minio eis integro feruato. q Mottuo *'quot;em filio arrogato in adoptiua fagt; mtlia,etiam dominiu return eins ad *‘Wgatorë pettranfifttnifi fuperfint quot;’æpctfonæ , quæ ex cohftitutione '’Olha pattern in ps, quæ acquiri no Poffantiàntecêdant.^ Sed ex diuet' ‘0,proco,quod is default quifein a* «options dedit: ipfo quidem iure aw

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rogator

LIB. Ill- INSTIT- | rogator non tenetur, fed nomine ! Ip conuenitur: amp;nbsp;fi noluerit eum*^ fendere,permittjtur creditoribus P^ i competentes noftrosmagifttatJ'’’ ' na quae eins cum vfufructu fu*^? fuilTent,fi fe alieno iuri non fubi*®' fet,pofridere, amp;nbsp;Icgitimo modo *’ difponere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,1.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

amp;^^'^ libertatcm accepcrunt ’ i^iaSii^S domino in teftameto/* quo non aditur hareditas,velintbf’' nafibi addici libertatum confetuaquot;' darum caufa, audiuntur. Et ita “quot;i i Marei refcripto ad Pompiliern R‘'quot; fum coniinetur. verba refcripti 11’' habent:Si Virginio Valenti,qui •* ftamentofuolibertatem quibufo’^ afrcripfit,nemine fucceiTore ab int’ ftato cxiliente,in ea caufa bona lt;1“ effe eoeperunt, vt vçnire debeanU^ cui9de ea re notio elt,aditus,rawquot; defiW

I “'fiderq lui habebit, vt libertatû ta tarum,quæ direâo,quàm earâ,quç j nbsp;nbsp;nbsp;Ptc fpeciem fiddcomilTi relicts fût,

) foenoarum gratia addicantur tibi, fi wonec creditotibs caueris de folido, •juodcuiquedebetuVifoiuendo.Et q lt;iuidem,quibus ditefia libertas data ; ‘ftiperinde liberi ecunt,ac fi hæredi/ fäsadita effet, liauteæ,quos hæres '’lanumittere rogatus ell, à te libet» tateniconfequenturûta, vt fi nô alla 'onditione velis tibi bona addici, g ''*n etiâ, qui ditefiô libertaté acce^

1 Psrunt,tui liberti fiant. Nâ finie etiâ ''oluntati tus,fi q,quorum de fiatu ’S'tur,confentiant, authoritaté no* 'ttarn accommedamus. Et nehuius ™ttiptionis nodræ emolumentum “'s tatione irritum fiat,fi fifes bona j ’S^ofeete voluerit, dC q, qui rebus ’'olttis attendunt : feiant commodo P^Çuniario præfetendam elle liber* atiscaufamiSc ita bona cogenda,vt '“«tas qs falua fit,qui earn adipifei P°gt;uerunt; ac fi hæreditas ex tefta» “’tnto adita elTet. fl Hoc refcripto ‘'“uentum ert,Slt;;libettatib9, Scde.-^duisjne bona eotü à creditotibus q pofTp

LIB. Ill. INSTIT. poffideant amp;nbsp;vxneant.Certc A rint hac de caufa bona addifla, cquot; fat bonorum véditio: exil tit eniin“^' funäi defenfor,ôd quidem idontuS) qui de folido creditoribus cauct.fl'” priinishocrefcriptum tones loWi” habet,quoties teilamento überlaß’ datæ funt.Q_uid ergo fi quis inte»’' tus decedens, codicillis libertat« “^ derit, neq; adita fit ab inteftato 1'^ reditas:an fauor conditutionis dd)t* bit locum habereiCerté fi inteftaw’ decefrerit,8i codicillis dederit üb^f' tatem, competere fam,nemini d“' bium cd.Tunc enim condituiioniW cum effe verba odédunt, crim nen”’ fuccefforab intedato exidat-EfS’ quamdiu incertum erit, vtrum £® flat,an nontceffabit códitutio.Sivf ro certum effe cœpetit,ncminf lt;’'*' fiere, tune erit conditutioni lotus’ MTSi is, qui in integrum reditui f?' ted,abdinuerit hatreditate: an qua' , uis poted ï integrum reditui, po'® admitti conditutio, ÖC bonorum ’j' didlio ficrii Q_uid ergo fi poft ad® élionem libertatum conferuandat caufa facia ia integrum fit reftjquot;ï^'

DE SVC.SVB.QVAEFIÈ.m; Vtiq? non crif dicendum reuocari )p hertatci, quia femel competierunf. HHfcconftitutio, lihertatû tuenda-fum caufa introdufta eft. Ergo fi Iv bcrtates nullæ funtdat«,ceffat hæc tôditutio.Quid ergo fi viuus dede^ lit Hbertates,vel mortis caufa: amp;nbsp;ne 'i«hocqua:ratur,vtrn in fraudé cre ditorum,an non fado fit,ideitco ve* lint fibi addici bona: an audiédi fintj Etmagis eft vt audiri debeant, 0lt; fi delïdant verba conftitutioniî.ff Sed Wm multas diuifiones eiufmodi cô' Eitutioni deeffe perfpexim9:lafa eft 2 nobis plcniffima côftitutio,in qu'à* ¥qua» •nultaefpecies collatæ funt quib9 ius Euiuimodi fucceftionis pleniflimum *urfîeftum:quas ex ipfiuslefiione ^fbtutiôis poted quis cognofeere. DE Syc C E S S 10 NIB V_S lubjatis,quæ fiebantper bonorü vêditiones,8lt;: exfenatufeôfub-

*0 Chudiano. Titu.Xlll-m^^^RANT ante prædifîa H sé^^'’^‘^Efioné olim, amp;nbsp;aliæ vniuerfitaté fuccep ^^^^jifionestqualisfuerat bo^ Jj^^^^nofum emptio, quæ de q q bonis

LlB. HI.JNSTIT'KJ, bonis debitoris védendisjP«^“ ambages foerat introdufla: locum habebat quandoiudici’®L naria in vfu fuerant. fed cum n, ordinanjs iudieps pofteritas vw .j ideo cum ipfis ordinäres ludiek* ‘ bonorum venditiones expifau^ ' ÔC tantummodo cceditoribus da* officio iudicis bona poffidetc: .P ut vtile eis vifum elf, ea difpo^^J quod ex Iatiorib9 Digeftorunil'*’? perfedius apparebit. Erat amp;nbsp;tx . natufconfulto Claudiano mirtrquot;quot;.!, per vniuerfitatem acquifitio/****** bera mulier feruili amore baccha*’’ ipfam libertatem per fenatufeoala' tü amittebat, amp;nbsp;cum libertate W ftantiam-quod indignum nollrM porib9 eiTeexirtimantes:amp;anolM’ ciuitate deleri, ÖC non inferi noua’ Digeftis concelTimus.

VNC trafeamusadw I^^'^S ^’S^tionM- ObligalB®* f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vinculum ,quo aj!

QV1B.MO.RE CON.OB'. nj. dum noftræ duitatis iura.fl OmniS autem obligationum fumma diuifio in duo genera deducitun^nanep aut *didu^ duilesfut,autprætoriæ.C’uiles fût, citut» lt;)us aut legibus conftitutaE,aut eet' to iure ciuili comprobata: funt. Præ-tori« funt,quas Prattot ex fuaiuriP didione coiifiituit,quæ etiam hono' tati« vocantur.fl Sequens diuifio in Quatuor fpedes diuiditur. Aut enim txcontraCiu funt, aut quafi ex con» traduiaut ex maleficio,aut quafi ex gt;nalefido.Priuseft,vt de ijs quæ ex tontraäu funt,difpiciatnus.Harum æquèquatuor funtfpedes.Aut em tt tontrahunF,aut verbis,aut literis, aweonfenru, dequibus fingulisdp ■pidamus.

BE côtrahitur obligatio, veluti ex mutui datiôe. Mutui auté obligatio* *datio in ijs rebus côfiüitjquæ pondère,numero,men» q iq futâve

LIB, in, INSTIT-futave confia t;velutivino,o)eo,ffii' mento,pecunia nunicrata,æte,atg‘ to,auro;quas res aut numerädojaui metiendo, aut appendédo in hot a’' tnus,vt accipientium fiant.Et quaquot;' docp nobis non eadem res, fed al? eiufdein nature amp;nbsp;qualitatis reddæ *Inde, tur. Vnde* etia mutuum appellate cfl,qa ita à me tibi datur,vt ex mW tuu fiat:amp; ex eo contraflu nafd’quot;* ai3io qus vocatur codictio. Is quo? qui no debitum acceperit ab €0,9“' per errorem foluit,retbligatiit;da' turq? agenti contra eum proptettc' petitionem, condiflitia aftio. Naiquot;^ perinde ab eo codici potefl,fi apP’' ret eu dare oportece, ac fi mutuuiquot; accepifTet. Vnde pupillus, fi einquot; tutorisautlloritate indebitupet f^ rorem datum efl, non tenebitut )quot;' debit! condiflione,non magisqquot;’? mutui datione.Sed hæcfpeciesoW gationis non videtur ex contrat confifleretcumis, qui foluédi a«*® dat, magis veilt negotium difttaquot;, re, quant contrahere.^ Itemfi)^ tes aliqua vtenda datur, id eft/u^ tnodatur,teobliga{,amp; to’*“''^(i

QyiB.M0.RE CON.OB. 114. modati adiöe.Sed is,ab eo,qui mu' tUumaccepit,longé diftat. Nanque non ita tes datur, vt eins fiat: öC ob iddeeareiprateftituenda tenctur. Etisquidem, qui mutuum accepit: fi quolibet foituito cafu amiferit qd «ccepit, veluti incendio, ruina,nau' ftagio.aiit latronü holbumve incur/ fu,nihilominus obligatus remanet. ÇAt is, quivtendmn accepit;fane quidem exaöam diligeniiam eufto' diende rei prçftare iubctur: nee fuffi citei tantam diligentiain adhibuiffe, quantam fuis rebus adhibere foJitus tft,fi modo alius dïligentior potcrat tam rem curtodire:fed propter ma'' iotem vim,maioresye cafus, non te» netur:fi modo non ipfius culpa is ca fu!intcruenei'it:alioquifiid, qd tibi comodatum eil domi, peregie tecS fette malueris: amp;nbsp;vel incurfu holtiü pradonumve, vel nauftagio amife* tis:dubiumnon ell,quin dereUitué-' da ea re tenearis.qyC omodata auté tes tune proprié intelligitur,fi nulla mercede accepta vel cölticuta, res ti bivtêda data elh alioqui mercede is tetueniéte,locate tibi vfus rei videt.

Gratuitumenim debet effe commo' | datum.ÇPrécterea 5lt;ij,apudqocm res ali'qua deponitur, re obligotun teneturque actione depofitizqui’^ ipfe de ea re,quam accepit,rcftitoo da tenetur.Sed is ex eofolo tenctut) fi quid dolo commiferit: culpæ^oH nomine,id eft, defidix ac négligé''' tiæ,non tenetur-ltafecuruscft,qo' parum diligenter cuftoditä tem foP i to amiferit: quia qui negligenti ami' j co tem euftodiendam tradit: non A fedfuxfacilitati id imputare debet' ^ Creditor quoque qui pignus acee' pit,re obligatur: quia amp;nbsp;ipfe de ea re,quam accepit,reftituéda tenetut aflioe pignoratitia.Sed quia pigo^i vtriufque gratia datur,amp; debitorifi quo magis pecunia ei ctedatur: créditons , quo tn^is ei in tuto fit *fi eâ. creditü; placuit fufneere,* quoda“ amp;c. earn rem euftodiendam exauamd^

ligentiam adhiberet:quam fi pr^Hj' terit, Öd aliquo fortuite) cafu ré anii' ferit'.fecurum effe, necimpediri et^ ditum petere.

DE VERBORVM OBLIZ115. BlERBlS obligatio con, ;trahitur cxintenogatio» ine amp;nbsp;refponfione, cum Igd dari fierivc nobis 111 pulamur,exqua dufj), fidfcuntur adUones, tarn condictio terti/i cert a fit fiipulatip, quam ex ftipulatu,fi incerta fit:quæ hoenomî ’'einde vtitur, quod Itipulum apud yeteresfirmum appellabatur, forté Sftipite defccndens-^ln hac re olim talia verba tradita fucruntifpondcsi fpondco. promittis ? promitto. fide, promittis ( fidepromitto. fideiubesJ fideiubeo.dabis^dabo.facies'faciam. Vtrumauté Latina, an Græca, vel qualibet alia lingua ftipulatio concilt; piatur,nihil interefitfcilicet fi vterep ftipulantium intelleftum eius linguç babtatmee neceffe eft eadem lingua vtrum^vti, fedfufficit congruenter adintertogata refpodere. Quinetia duo Græci Latina lingua obligatio, fern contrahere po(Tunt.^ Sed hæc folennia verba olim quidé invfufue gt;'ui't; podea autem Leonina confti-*utio lata en,quæ folennitate verbo' tuin fublata,fenfum ÖCconfonanté intelkclü

LIB. in. INSTIT. jnteUe^lum ab vtraq? parte folu‘' fiderat,licet quibufeunqj verbis f* ▼qup ptefTum fit-^^q Omi? ftipulatioi ^ bufeu pure ,aut in diem, autfubcodini’'’ ^ tâ- fit.Pur^,ycIuti,(^iinq;aureosOSt dem fpondes? idqj conFeftim peii potdt' verbis In diem,qiium adieäo die,qoop* « expref nia foluat,ftipulatio fit:velutii fü eft. aureos primis caiendis Martnid’Y fpondeiild autem quod in diem w pulamur: ftatim guide debetur, ft“ peti prius, quam dies venetit,nó p^ teft.Atne eoquidemiprodieinqu^ ftipulatio faiSa eft, peti poteft: 9““ totus is dies arbittio foluentis trib“* debet. Neftî enim certum eft eodit in quern promiffum eft, datum n°™ e(Te,prius quàm is praterierit. At A ita ftipuleris: Decern aureos annuos quoad viuam, darefpödes! amp;puK facia obligatio inteUigitur, Ô^ppt' tuatur, quia ad tempus non potoi deberbfed hares petendo,paniert' ceptione fummouebitur.m Sub coquot;' ditione ftipulatio fit,cum in aliquent cafu differtur obligatio: vt fi aliqud faflum fuetit,vel non fueritcommit tatut ftipulatiO]veluti, Sj Titius coquot;

fff ^RBORVM OB LI. iiff. ul tucrit faclus, quinque aureos da* /IpondesJ Siquisita Itipulefut, fi pCapitolium non afcendero : darc pondesjpetiiide eric, ac fi ftipulat?

cum morietur, fibi dari.^ Ex ^'Pulstïo**® tatumfpes dtdebitumiriieamqueipfam fpem ’nharedemtranfmittiiTius, fi prius, SMm conditio extec,mors nobis cö/ ^iS'pf' ^ Loca etiam inferi ftipulaz *ioni folent: veluti, Carthagine * da« * Car* fefpondesi Quæilipulatio licet pu» thagb Jt fieri videatur, tarnen re ipfa ha' ni,vbigt; ®ct tempus adiedum, quo promit que le lotvtaturadpecuniam Carthagine ge. “sndam. Et ideo fi quis Romæ ita hipuletur : Hodie Carthagine dare ■pSdesfinutjlis erit Hipulatio, quum Woffibilis fit repromiffio. lt;y Con* oitiones,qu2É ad prüfens,vel præ* fetitum tempus referuntur: autfiai uni infirmant obligationem, auto* uinino non diffetunt :vcluli,fi Titius conful fuit: vel,fi Meuius viuit,dare ■pondes^ Mam fi ea ita non funt,nv ““valet ftipulatio : finalitéita fe ha* nent,ftatitnvalet.Q_uç enim perte* *^11 natuta fuut cetta,non merätur •■ i-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obliga-

LlB. in. INSTIT. cbligationé, licet apud nosinc^J. fint.^Non folumresin ftipulaWquot;! deducipo(Tunt,fed etiam fafla:Vt‘ ftipukmur aliquid fieri, vel nó fifj ' amp;nbsp;in huiufmodi rtipulationibusopquot; mum erit poena fubijeere, ne quäl’* tiras ftipulatiôis in incerto ficaru^^ ceffe fit a^iori probate, quod ei^ Jj! terfit.ltacp fi quis,vt fiat aliquid »gt;' puleturdta adpei poena debet; Sil® fafiuni non erit,tuncpcençnomia* decern aureos date fpondesiStd qujdam fieri,quædam non fierijVU* eademtÿ conceptione lUpuleturÿj claufula huiufmodi erit adfjeieda;^ aduerfus cafaflum erit,fiue quidf’ faflum non fuerit,tune pane noiul' ne decern aureos date fpondesi

T fHpuIädi 8i prom'i' tendi, duo pluresvt fieri pofTunt. StipuW® ita,fi poft omniü iW^ rogationem protniquot;‘’ tefpod»'

^E DVO.REIS STIPV. nr» '‘'Pondeat,fpondeo: vtputa quuin “uobuï feparatim fiipulantibus ita PtotnilTor refpondeatiVtrique ve^ Jtfurn darefpondeo. Nam fi prius Pitiofpoponderit, deinde alio inter* ’'oganti fpondeat:alia atque alia erit obligatio, nee creduntur duo rei fti* Pulandi effe.ffDuo plutésve rei pro* •pittendi ita fiunt: Meui,decé aureos P2tefpondes^0£ Sei, eofdem decern •ureosdate fpondes(fi refpondeant Jinguli feparatim : Spondeo. fl Ex hiiiufmodi obligationibus amp;nbsp;ilipu-•ationibusfolidum fingulis debetur: « promittentes fipguli, infolidum Itnentur.ln vtracp tarnen obligatio-J^vnares vertitur : amp;nbsp;vel alter de* bitum accipiendo, vel alter foluédo, ®ninium perimit obligationem, amp;nbsp;otpneslibcrat.^Ex duobus reis pro-•fittendi, alius pure, alius in diern» yd fub côdiiione obligati poteft: nee ■tnpedimento erit dies aut conditio, ^iJominus ab eo, qui puré obligate «ftjpetatur.

xloinim ius Hlpuladiha' |bct. Sed Si: hsreditasin Iplerifqj perfon® defa)' divicem fuftmettUea'

que quod feruus hæreditarius anK aditam hæredttatem fHpulaturjao quhit hæreditati : ac per hoc etiaa hæredi poftea faflo acquiritur.f S» ue autern domino,fiue (ibi,fiue co® feruo fuo,fiue imperfonaliter feriw’ Itipuletur,doininoacqu5rit.ldemi® ris e(i,SC iniiberis, quiin potefia« patns funt,exquibus cauiis acqu* , »ere poffunt. ^ Sed turn faCtum 1” ftipulatione contmebitur, omninH’' do perfona fttpulantiscStinetut:''*' luti,f) feruus Inpuletur, vt fibi ic*^ gere liceat: ipfe enim tantum pWquot;quot; beri non debet, non etiam domjo“ eius.lt;[lSeruuscommunis nipulâ® vnicuique dominorum pro potU nedominq acquirit, nifi iufluvn® eorum, aut nominatim alicui coW ftipulatus eflitunc enimfoli ci acft ritur.^Q^uod feruus communis 1 pulatur, fi alteri ex dominis acq®quot; no poteftjfolidum alteri acquirit“;

DE piVlSIO.STlPVLA. ng. vciutijri ter,qua dart ftipulatus ert, Vnius domini fit.

'^Tipulationum ali{ funt 4lt;iudiciales,aliç prçtoriç, aliæ côuentionales,aliæ Icommunestam prxto»

___Jvix, qiiàm indicia les. Ifludiciaks funt dûtaxat,quæ à me» to iudicis officio proficifcûtur:velutî quot;tdolo cauiio,vel de perfequendo ‘ttuo, qui in fuga eft, reftituendóve ptecio.^Prætoriæ funt, quæ à mero Vætoris officio proficifeuntur: velu» quot;damniinfeffiivel legatorum. Præ' torias autem ftipulationes fie exauz oirioportet,vt in his etiam continet ânfutædilitiç;nâ amp;nbsp;Iiæ à iuriUiftio^ ^^Prçtorisveniunt.^Conuentîona’' ‘^s(unr,quæ ex conuentione vtiiup

partis cócipiuntut:hoc eft, neep j!*ju iudicis, neque luftu Prætoris, ™ «xcoinientione contrahen tiiims Jaarmp totidem genera funt, quot, P'nEdixerim,verumc0trahendr.r0. TjCoiiiniuncsfunt, veluti ré faluam fore

fore pupillo:na amp;nbsp;Praetor iubettW” faluam fore pupillo,caueri; amp;int^! dum iodex,ft aliter hæc res exp«'!'’* . non poteft,vel de rato ftipulatio- (

^MNIS res, quae do'’?’ ^nio noftro fubfjcitutiquot;’ 11 ftipulatione dedud Pquot;' fel't:fiue mobilisfit)®

^foli. At ft quis rcniiP“^ In return natura non eft, aut efftquot;. poteft, dari ftipulatus fuetitsvdquot; Stichum,qui mortuus fit,quein '' uere credebat:aut Hippocentau’ ’ qui effe non ponit,inutilisetit fi'r latio.^ldem iuris eft,fi rem foÇ''^j aut reiigiofam, quam human! 'quot; e(Tecredebat,vel publica rem, . vfib9 populi perpetuö expofito* ’ vt forum,vel theatrum,vel 13’®'% J hominem)quem feruum efte f*^ bat,vel cuius commercium non , buetit,vel rem fuam dari quis'yPjj letur.Nec in pended erit dipo'’ ob id,quod publica res in P^“ j^j, i

amp; commercium adiptfci flipu» «tor poted, ÖC res fua Ilipuiatori* ‘‘‘^‘Iffinerepotelljfed protinus in» Utilis efi.^ltem contra,Heet at initio militer res i ftipulatum dedufla fit: n tarnen poftea in aliquam eorü eau nm,de quib9 fuprà dielum ed, fine «do promifforis deuenerit, extin-guitur dipulatio- At nee datim ab witio talis dipnlatio valebit ; Lucia ïitium, cum feruus erit,dare fpon» lt;lcsï8c fimilia. Quç enim natura fui, jloininio nodco exempta rùnt,in ob» “gaiionê deduci riullo mocio poffut, ^Siquisalium daturö fafturumve Raid promiferit,nô obligabitur: ve» w*i,fi fpendeatTitium quinque au» Kosdaturum. Q_uôd fi effeCturum •c,vtTitius daret,fpoponderit:obli» 8*‘'”;^i quis alq,quam ei,cui9 iu» tifubitclus lit, dipulètunnihil agit. ^Planè fólutio eiiam irt' extraneam perfonam conferripoteft: veluti,d quinta dipuletur: Mihi aut Seio da» tefpondesj vt obligatio quidem di» ptflatotiacquiratur, folui tamé Seio Curuihuitoco teile poffit: vt libe» t latio

LIB. in. INSTit* i ratio ipfo jure continuât: fed lUC* ucrfiu Seium habest mandari a’“,, nem.^fÇiuôd ft quls fibi,S; alfl^“’. luri fubiedlut non fit,dan dec«’’^, reoa flipulatua eft, valet quidem pulatio! fed vtrum totum debt’*“ Hipulaton, quod In ftipulationtv dudum eft,an verb pars dimldl’i^ bitatum eft: fed placuit,nonpluh3 dimidiam partem ei acquiri.^ 0''’ rö,qui iun tuo fubieflus eft, nibr latus fis,tibi aequirisiquta vox w’’ tanguamfi)t)fittficuti amp;nbsp;filijv®*’ tanq tua intelligitur in fis rebus, tibi acquiri pofîunt.fl'Pfçtereainuquot;' lis eft ItipuIatio,fiQuisadea,qu{'^ tetrogatus fuc[it,no refpondeat:y^ Iuti,fi quis decern aureos à te dati^ puletur,tu quin^ptomittas;*^^ tra. aut fifUepureftipuletur, tut'* cSdirfone æmittastvel centraitquot;”^ do frilicet id exprimas: id eftififf fub cóiiditiöne,vel io diem ftipul3quot;i turefixindeastPrsfenti dicipo^''’' Na fi hoc folû refp0deas,ProniiU'’' breuiter videris in candé die veP®'' ditionemfpopondi/fe. Neœew®?' Cfffe eft .in reipondendq eaq^f'i’®’

DE INVTlLl. STIP VL. ip. ^fpjH, qua nipulator «xprtfferit. flltSinutiliseft llipulatio, fi vcl ab to ftipulcris,qui tuo iuri fubieftSefts Vtl fiisàte fiipuletur. ^Sed fevuus guidon non folum domino fjo obli» ßati non potefljed ne quidé vlÜ alq: füÔ verb families alqî obligati pop Lnt.^Mutû neep ftipulari, neœ js* kilttere pofre,palàm eft,quod oC in 'Utdo receptû eft: quia amp;nbsp;is, qui Ri» Pabtur,verba ptomittentis:amp; is, g ÿniittit,verba Jüpulantis audite de » Petvnde apparet, non de eo nos lo» Sai,qui tardius exaudit,fed de eo, g ®tt«iino non audit.^ Furiofus nullu y^ociumgerere potefi: quianô in» •“ligit quod agit.fl Pupillus omne ■’^Sodumreât gerit: ita tarnen, vt ïHÎ.''’*°*^ ’uthoMö* necelTatia fits «wibtatur tutor,veluti, fi ipfeobli» Ç'tur.Mam alium fibi obligare,etiâ

ai^thoritate poteR.flSed ^quot;oddiximus de pupillis,vtique de in. sR-i qui iam habent aliquê Nam infans, 5d qui in» Pp°’'gt;nius eft, non multum à tiJ'°''’di(lant: quia huiufmodi æta» P^Pilli nulls habent inteUeflum.

LIB. in. INSTlT. , Sed in proximis infantiç propltrvU' litatcm eorum benigniot iurisin'quot;' pretatio fada eft: vt idé iuris haK' ant,quodpubertatiproximi: Sw3 in poteliare parctis lt;ft impub«» quot;‘ authorequidé pâtre obligaturfl impoffibiiis conditio obligationibu® adqciatur: nihil valet flipulatio.ln* polTibilis autem côditio habetuti (“ natura impedimento en, quo tnw“’ cxiüatrvelutijfi quisita dixerit:Si ® gito coelum attigero,dare fpondt® At fi ita fiipuletur: Si digito cotluW non attigero,darefpondesipute^ da obligatio iutelligitur, ideótp tim peti poteft.lt;f Item verbotû^®quot; gatio inter abfentes concepta, P“quot; lis eft.Sed quiim hoc matcrianiW® ; contétiofis nominibus pT^fiabati^^ te poft tempus tales alifgationfsfP ponentibus, amp;nbsp;non prafentes«^^ vel fé,vel aduerfarios fuos contti* i tibus: ideo noftra conftitutio ƒ P*/* 1 celeritatem dirimendarum litw^ f trodufia eft, quam ad Cæfatief’L aduocatos fcripfimus:per quam“’! pofuimus,talesfcripturas,qua: ra ßo effe partes indicant, emninoj' cjcdtP**’

DE INVTlLl STIPV. ijf. titdlt;ndas,nifi is,qui talibus vtif inv ptobisalkgarionib'’,nianif«Rirrimis ptQbationibuî,vel perferipturà, vtl ptt telles idoneos approbauerit, in toto eo die,quo conRcitbatui infini' nientum,fefe,vtl aduerfarium fuiim inalqslociseiife.flPofl mortem fuâ darifibi nemo ftipulari poterat,non tugisquampolieiu« morte à quo fiipulabatur. At necit, qui in alicui® poteflate e(l,poll mortem eis llipu» laripoterat, quia patri? vel domini Voctloqui videtunSed amp;nbsp;fi quisita ftipuletur,Pridiequàm moriartvel« pndiequàm moricris, darefpôdes{ inutilij erat flipulatio. Sed fum,vt iâ dipurn efl, ex cofenfu contrahentiü ftipulationes valeant: placuit nobis Jtiam in hune iuris articulum neceft fariam inducere emendationem : vt fiue poft mortem,fiuepridie quàm tnotiaturftipulator, fiue promi(Tor, ftipulatio concept a fit,ftipulatio va* quot;?t’fl lté fi quisita ftipuiatus erat: St nauis ex Afia venent,hodie dare Ipondesjinutilis erat ftipulatio:quia ptïpofteté concepta tft.Sed cùm Leo inclytæ recordationis in dotibus t u) tandem

LÎB. lil. INSTIT. eandem ftipulationem, qua pgt;^Pf! liera nuncupatur^nö efTe rendent exi(Hmauergt;t,nobis placiiit, amp;nbsp;hw^ perfedlum tobur accommodave: y* ' non folum In dotibut, led cti»m iquot; | omnibus valcat huiufmodi cflcepijquot; ilipulationis. ^lta autem HipulaW conceptagt;veluti fi Titim dicaJ:Cun' moriar, date fpondes: vel cuniw^ rierisJèfcapudvetetes vriU* erati* nunc valet, çltem poll mortem Wquot; nus redid llipulamur. ÇSi feripW^ in infltuinento fuerit promifim’“ quem:perinde habetur, atejf'i?^' rogatione precedente refponfül)^ ^Qiiotiespluteeres vna ftipul’', ne comptehenduntuts fi quidem^j minor fimpliciter refpondeat, d» j fpondeo:propter omnes fenetur-verövnam exhis, vel quafdam ’ turum fe fpopodetitjobligatio w'^

vel quidam videntur elTe P^'^^ji Singulas enim res ftipulari)'^,p fmgulas refpondere dtbeinu«-C ., ten ftipulari, vt fuptà diflö mo potdUnuentaj enim fuut ‘J^jj

tut „x“n'’‘*'*ft’'wwwT*fi alijde» C«4™’?‘««ft OpuIatorU.Planê bri^ *'’®^thocfacerfe,poenam ftipu Vt ,?*’“®’*®ts vt nifi ita faSurn fit, ‘t ^tnprehenfuni,cotninjttatuï m? n P“^’*i® «tiam eigt;culus nihil qul'*^' • quot;^P*”’ ftipiJlatuc «j j”®'’ t^lud in(picitur,qood inter' di/''*’*^?^ ^“® “^ quantitas in con' I^^ont ftipuiationis.Ergo fi quis ita - PuletutjTitio dari: nuiUagit. Sed jn?'*'*t*‘P®'’am:Njfi dederis,tot üt'^n’ '^”^® fpondesj tune commit* Bii'Ï''^P“*®^®°'fl ^^“^ amp;fi quis ftp (bfem ’*ngt;«ameinsintercHet: pla-oniPp^^^ionê valere. Namü is, i^PupiUi tuteJam adminiUrare cos h» j r“*^*^’t admintflrationem c5gt; °quot; *^“0,01 Hipuletur rem pupilli K?’!” f°re: quoniam intereft ilipu* üipuJatus eli, k'wiobligatus futurus eiTet pupil* fi^Jquot;®'* ‘■«tgelTerit') tenet cbliga» St^.««iiquisprocuratori fuo «Ï? ?Pul»tus St, habebit vires fti* P latio.Etficttditori fuo quis ftipu

Liß. III. INSTIT. latus fin quod fua interen, ne forte vel poena committatur, vel pridiä dinrahantur,qu{ pignori dan rrâh valet fiipulatio. Vetfa vice, qui ali® faclurum prcmifit:videturin eatlir caura,vtnon teiieatùr, nid pcenaro ipfe promiferit.^ Iténemorcm fuJ futuram,in eum cafum quo fua fît» Vtiliter ftipiilatur.fl Si de alia re fif pulator fenferit: de alia promiHpti perindç nulla contrahitur obligat») aefiad interrogatum rerponfäno» effet: veluti, fihominem Stichunia tequis flipulatus fuerit, tu dePa»; philo fenferis, quem Stichum vocan credideris-^Quod turpi ex caufa^ miffum en: veluti,fiquii hoinkWi®) vel facrilegium fe fa^ turum promit' tat:non valet. lt;[lCum quitfubal'i)''* conditione flipulatus fucritilicctaa' te coditionem deceffetit,poftta t»' ftentecoditioneliatres eiu' agçrep® telf.ldem efi,^ ex protnifferispat' te.^ Q_ui hoe anno,aut hoe me®'^ dan ftipulatus ed, nifi omnib^ p”' tibus anni vel menfis prætentis,^” reif te petet.^f Si fundum dariflip“' kris,vel hominem.- non potetis coquot; tinu’

DE FIDEIVSSORIB. 735. 6nuö agcre,nifl tantutn fpatiü prç' ïHitrit,quo traditie fieri poffit.

jS^^^ RO eo, qui promittît, ' ’ H^°'^'”^'^obiigari:quifi» ' 0 deiuHbres appellantur:

^.j^^^lquos homifs accipere fo '^^^^ltnt,dum curant, vt düi' S'rtusfibi cautum fit. fl In omnibus ®Wf obiigationibusaiTumi poffunt: ” dl,flut r«,ftu« verbis, fiue literis, ’'ut Contenfu contracta: fuetint. At

^tcilludquidem intereft, vtrü ciui' quot;5,annaturalis fit obligatio cui adq' '”urfideiuffot:adeoquidcm,vt pre 'ttuo quoque obligetur, fine extra' ’’5’’’fgt;tquifideiuflürema feruo ac' f’Wifiueipfe dominus in id, quod ’BI naturalit« debetur.çFideiufTor B lantuin ip(e obligator, fed etiam jæ*^ ~quot;’^ telinquit obligatum.Ç Fi' 'gt;uuor6f præcedere obligation?, ^tquipoteft.^Sipl'jres fint fide» P y .’‘'5gt;^uotquot crût numéro, fin' S’Uitnlolidum tenentur. Itaalibetü eil

LIB, III, INSTIT-eß creditor!,à quo velit folidum P' tere.Sed ex epiliola diui Adrian!“' pellitur creditor a fingulis,quini^ do foluendo funt, litis conteftatatt* pore, partes petere. Ideóque fiqquot;'* ex fideiulToribus eo tempore ftgt;lu®J do non fit, hoc castetos onerat, Sw fi ab vnofideiufTorc creditortotmp ( confecutus fueritthuius folius deW' mêtum erit,fi is, pro quo fidciud^’ foluendo nô fit: amp;nbsp;fibi imputaredt' bet,cùm potuerit iuuari ex épingla diui Adnani : Si defiderare, vt pi® parte in ft detur aäio.fl Fideiulw' res ita obligati non pofiunt, vt pM 1 debeant,quam debet is,pro quod)' 1 Jiganfur. Nam eotum obligatio, alt;' cetfio eß principal! obligation!! nd 1 plus in acceffione poteß effe, quâ^ | in principal! re. At ex diuerfo,vtnii' ’ nus debeant,obligati pofTunt. Ita? fi reus decern aureos promifetit, n* dtinfforln quinto refié obligaiuti contra verö obligati non pottlbƒ« fi ille pure promiferitjfideiufibr h* * conditione promittere poteß i ton' tra verd non poteß. Non folum au' tfminquantK8te,red etiarain d'quot;'

DE LITERA. OBLlGA. 114. Por« min? autplusintelligitur.Plus *’ttniin Hatim aliquid dar«, minus '“Poß tempusdar«.lt;lSi quid auté ‘’uciuITor pro reo foluerit, eins reçu» l^tindicaufa habet cum co mandat •gt;mdicimn.^ Gr^cc fideiuffot IxzK* * gt;t* ''*!*dkitur,qui plerunq) ita accipit: acdpl '[»«»TI l^jvfts^xi, 0iA«.quod pro co tui »3 pat fi dixeritrdico lt;^ fideiubeo,vo t/^S °;flln IHpulaticnibus fideiufforum wH«» ‘^ndum eft hoc generaliter accipi. wAiiai quodcunep fenptum fit quart a' t^wd.

«'ini,videatur etiam aSum.ldcbcp mea '®nftat,fi qi fcripferit fe fïdeiuffitTe, fide iti ''''IttiomniafolennitecaiSa. beo

Simferipturafiebatob' a«, fi' gatio^quae nominibus ue3»ólt; ctidicebatur:quçnomi Aojuai, ahodlenôfunt in vfu. fed öd 'land fi quis debetc fe ^H^t; fibi numetatü non eft: j) co ® pecunia minime numerata,poft ctit,ac quot;quot;lt;Uwn temporis exceptioneoppo* fidixe nete

LIB. UI. IN-STIT. . nerenöpotcfl.Hocenim f^piniW; , có(iitutuiBcft.ficfit,vtöi: hedit“? i AM.i. quæri non potell, feriptura obligé! i voie, of ex ea nafeitur condictio: ceffanit cupio. fcilicet verborum obligaticnc.^M^ «jöA' turn autem tempus in hac exeepHOt /lt;«i.i. antea quidem ex prindpalibustoquot;' Clin llitutionibusvfep ad quinquennia^ I defri' proeedebatzfed necreditoresdiub’ nance pofl'intfuis pecunqs forfitandefray'' daii,per conUitutionem nofirä löt'' , pus coarólatutn eft: vt vitra biennH j metas huiufmodi exceptio minin'^ extendatur.

quada animi volo.

^««i.i. affit'

ino.A;' ^ài.i.dj co. E.P.

Onfenfu Runt oblige' tiones in emptioniW’’ véditionibus, locatioP'' busjCondudlionibuSiW cietatibus, mandati!' Ideo autem ilüs modis obligatio “t citur confenfu contralii: quia neq^ gt;nbsp;fcriptura,necp prffentia omnimodo i ©put efltat nee dari quiequa nc«PJ CU) vtlubfianrïam capiat oWigaj.^

pp. EMPTIO.» VENDI. n^. Ifdrufficiteoïiqui négocia gerunt, tóftntire.Vnde inter abfentesquo« •Jue taiia négocia contrahuntur, vel F*repiftolani,vel per nucium.^ lt€ inhfecótraébbus alter alteti obiiga-tuiinidquod alterum alteti exbogt; foamp;ïequo præftare oportet: cum ’i^uin inverborum obligatióibus ®lgt;ujftipuletur,alius prcniittat.

aiMPTlO Si venditio cS B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fimul atgi de pre.»

0 K.yy.dum preciü numetatS fit,ac ne arta quidem da •* fuerit.Nam quod arrç nomine da •ut,argument ft eft emptionis Si vê» d'tioinscôtraÂîe. Sed hoc quidé de turptionibus Si véditionibS, qu« ft. tgt;eicnptura c5fiftunt,obtinere opor ftt (nam nihil à nobis in huiufmodi tfptionibuï Si venditionibus inno. uatumeft) in his autem,qu{ fetiptu» »ficiuntur, non aliter perfefiam ®«vtndtiionem Si emptioné con.

LIB. m. INSTIT’^I fl(tulm9,niflamp;: inftrutneta nisfuerint eonfcripta,vel manup', , pria contrahentium, vel ab a'*® “’S dem fcripta, à conttahétibue a®*, fubfenpea:®: fi per tabelHonêfi®'» nifi ô: completiorres acceperint i ? fuerint partibus abfoluta.Dontf' aliquid derft ex his;amp; pcenitena’ locus eft,amp;poteft emptor velv^” ^ tor fine petna recedere ab einpf’Æ i amp;nbsp;venditione.lca tarnen impuni® recedere côneedimus,nifi iam aff’ rum nomine aliquid fueritdatuip' Hoc enirn fubfecuto! fiue in fedp® . flue fine feriptis, venditio ( eft:is,quirecufat adimplete coatd , dlum,n quidem eft emptor, pW“^ quod deditifi verb veditor^oapWj^ reftituere compellitur , Üc^t ' arris nihil exptelTum eft.flPr*^.k autem conftitui oportet, nam Ä Wubv emptio fine pao eiTt poteft • Scü ® taba- cercum effe precium debet: aWV tur,có flinteraliquositacöueneritjVt Baret tiTitiusréarrimaucrit, tantifit^ ’ ne vé' ptaiinter vetcres fatis abüdeiï^ ditio, *dubitabatur,fi eóftetvenditio/'^ annô. non.Sednofttadecifio ftahoc»'*'

5B,EMPTIO.amp; VENDU tjff. J''W)Vt quoties fic compofita fit Jnditlo,quanti fik »nimaucrit: fub ’gt;: conditions Haretcontrailus, vt l'’luidemilk,quinomfnat9 eft, pre-definierit: tune omnimedo k' jundutntiussenimationem, amp;nbsp;pré» '^ ptrfoluatur, amp;nbsp;tes tradatur, ^véditload sfEeftumperducatun “’’ptorequidernex emptoailiöS) knditott ex vendito agente. Sinau' file,qui nomfnatus efts vel noluc oUVelnonpotuerit precium défini» Küunepronihilo ehe vêditiontm, S®’fi nullo precio liatuto.Quod ius ^'gt;oniinvéditfonibus nobis placuit: 5^0 eftabfurdum^S; in locationibP) ^inconduälonibus trällere.Çltttn pedum in numerata pecunia confié ,'’*‘'ebet. Nam in ceteris rebus, quot;fiptecium effe polTet, valde quaet ™atur;vckiti an homo, dut fûdus, k^Voga, alterius rei predurn effe PciIct.Et Sabinus,amp; Caffius eliam ” alia re putant preciü poffe confia ete:vnde illudeft, quodvulgo di» et)atOT,ptrmu^atione,verü,eniptlo/ /'na venditioném cfltvahiicâmqt Pecicm emptionis Ödvéditionis ve» tultilTirijd

LTB. lit IPISTIT . i * Grç- tufli'lTunâ eiTe: argummtócj vKtó | «o poé tur Græci potix Homeri,* qui alt' taHo» quam partem exercitus Achiuoru« mero. vinum fibi comparafl’e ait, ptrnn*' I *.i.Af tatis quibufdam rebuj his verbis: lFiw Ï?^^*?«^’ '^’^ AM^i.voio'^tïdtr®^) tatiba èivo/jaycuo-OJ. • tv9t/J apl*;* lunc Povro KaçHKO/U.owv7tçâX«'‘”’ copia A-Ï^oi /\ Xo:AK.S,a2ïlt;oi ƒ lt;ri®*^ Cafa» *quot; °‘^lt;^'*ÏVgt;o:^ot ^ jivoZÇjâ^®' rifinfi J^ âu7û7in Gózoyjfj-,A/^oi/’lt;ii'-gnes, (TfaTróAwi. ^DiurtfatfchoUt^ tedi» thore» contra fentiebantïaliódifbj* . munt exidimabant petmutationemtefO’ | Iiïcvi' aliud emptionem amp;nbsp;vendiiwnW' , na Pe' alioqut non polTe rem expediri) P*’' lafgi. mufatij rebus,quæ videaturrti ''f Pars niffejamp;quæprecfi nomine dal’quot; dédit fe;nam vtran^ videri óf vatninti^ (s,nitl pretij nomine datam elle,ratioquot; dü fet non pati.Sed Procuitfententie,“^ rum tis permutationem propria tfftlp» . para ciemcontraftus àvêditionéftp?'! altera t8m,ngt;eritö præualuit: enm amp;nbsp;'f bub? alijs Homerins verftbus adiuu’’’ TCC' tur/ÖC validiotibus ratidnihus a^.

2^ EMPTI0.amp; VENDL 157. ^«ntibatur.quod amp;nbsp;anterior« diui gora Î, „5lp*t»dnii(crüt,ólt; î noftris Di. üiri' 8*1(1« lartus (îgnifïcatur.ÇQuû auté pien» ^PHo amp;venditio c3tra«a fiti(qa hic jï*.-diximus fimul,atque de precio tulits *®nuenerit)cunifiner«ripturaresalt; ille a» 8lt;tur,periculüreivenditx(latimad git tp/ *'’'gt;ptorem pertinet, tametfi adhuc los, *’f*« emptoti traditanon fit. Itaq? Adnt ‘'hornomortuu* fit,vei aJiqua par- ue« ** torporis Ixfus fuerit, aut «des to- tauro» ^)Vel aliqua ex parte incendio con- Wc b*l ^Wpta fucrint,aut fundi» vi flumi. lo co» totus,vel aliqua ex parte ablacuj pora '''ifiue etiam inundatione aqux,aut capt*» •tbotibus turbine deieftisjongé mi Vmc| J*®* autdeterioreffe cceperit,empto Affuit ntdamnum eli:cui neceiTeeff, licit ex La **fn non fuerit nacius, precium fob no 0^8 '’*t*.Q.uicquidemfiiie doloamp;cub Cxfa-pvtnditorisaccidit, ineo venditor rijinff ***ƒ□« elf. Sed amp;fi poftemptioné gn«, woo aliquid pet aUuuionem acceffe* redi.^ bit ad emptoriscommodum pertb me bat bti-Nam « commodü eiu» ene de» vina “ibcuiuj periculum efl..Quöd fi fU' PeJaf» S*tithomo,qui vçnqt,aut furreptu* gis '®*rit,iti vt neqs dolus, neque culpa Aer8

LIB. ill. INSTIT' , alij, vtnditorli interuenerit: aninu^^f ftiro tendum ent,an eußodiam eW’ quidi ad traditionem venditor fufeep^'’' lucen/ San^ enimfifufceptrit,adipfi'J’P te,bo' riculum is cafus pertinet.fi nöW'j ; uinia perit:fecur9efl.ldéamp;incæitrf’’J Ter' ■ mailbus,cxterifcK reb? intdligi'''.' gori» V tiep tarnen védicationé tri w*? bus 3/ diélioné exhibere debebit empt^*;: clä, bu quia Pane qui nondum rem emp*®, b? ple tradidit,adlïucipfe dominus eft.l^‘ Sae, etiaeftdefurti oidedamni iniriquot; ip» aifiione.^Emptiotam fub conditie fis mi ne,quàm puré contrahi poteft-^'''’ cipijs c5ditione:veluti,fi Stichus intrad® 1 aiq. nbsp;nbsp;nbsp;turn dié tibi ulacuerit,ritarifai emr

♦ent» aureis tot.^Loca facra vFrelig®’’ item publica, veluti forum, bafiÜ^l frulira quis friés emit,qua: tamWquot; pro ^phanir vel priuatis dcceptus’ venditore quis emerit,habebic affl^ nem ex empeo,quod nó habere lt;1** ceat:vt confequat, quod fua intet^’ eumdecratumno effe. Idé iuris t?’ fi homine liberum pro feruo emef‘'

^ipCA. amp;nbsp;CONDV. ijS. lOCATlO amp;nbsp;condugt; pio proxima eft em * S,'ptioni amp;véditioni: eifi

^0 jonuenerit : fic etiarn locatio amp;nbsp;“WmSie ita contrahi intelligitur,fï ^*rces conftituta fit: amp;nbsp;compedt lo ^fod quidem locati aflio, códuéto' ^vetöcondufti. Et quæ fupra dixi* ^^,fi alienoarbitrio precium per-quot; ^quot;furnfuerideadem di delocatióe * 'onduflione dicia effe inteHigi' quot;'!gt;’) fi alitno arbitrio mercespet- ¥qu8 ™;» fuetit. Qua de caufa,fi fulloni pi’tnda curandave, aut farcinatori «aenda veUimenta quis dederit, boft *^““’’ mercedé conftituta, fed P‘«a tantum daturus,quätiim mi proprié loca»

(fd '^°'^'’^*° contrahi intêHigitur, M ??’’quot;’*’’® aflio præferiptis ver» tfk ’'flP'^®t^r ea,freut vulgo quaw gpatur,an permutatis reb? emptio bi?* j'^'*’° ‘^ötrahereturtita quçri fo fn» ' °* '°ratione 8c conduftione,fi “ttonaliquävtendäfiue fcuédâ

LIB. ill. INSTlT*.« tlfcialiquis dtderft, amp;nbsp;Inuictni * vtendam,fiuefruendam •ccepttif. Et plaçait no effe lo^j m Bern amp;nbsp;coduflionem/ed propd j genus contraftu$iveluti,fi d*!”*^ bouem quit habere(,amp; vkinu* % vnum:placuerit inter co$,vt pd t not diet inuicetn boues comoo®*. vt opus facerhiSi apud terius bosperieriti nelt;Klocati)'’3 tonduäi,neqp cemmodati cc^P*' aftioj quia non fuit eSmedatu £' tuitum:verum ptafcriptis vet®'’^ gédumeÜ.Ç Adeoautem alii]“’' (amiliaritatem inter ft videntuf J., here emptio amp;nbsp;véditio: item k^’A. amp;nbsp;codufUojVt in quibufdarn £’“ 3ua;nfoleat, vtrum emptio itio contrahatur,an loeafio duftio:vi ecce de pradq^quyV petuo quibufdam fruenda tra») id elliVt quädiu penfio fiue tt®quot; j pro his domino præftetur, nt^'EL conduflori.neaue haredi tiW’^. j c0du0ior,haErc5ve eins id P^f ,® j diderit,autdonauerit, aut^dptu mine dedepit, aliove quocûqî ƒ% aJieoautrit, auferte liceat. Sed contfäd''”

tak i «*’S“i® 'nf^t veterts dubk quibufdam locatie,à g. atn venditioexidimahatur:I«x a”””’® *®‘® *^» 9^æ emphyteo'

tuf '°'’tgt;'af^5 propriam ftaluitna *fr»» Vt^’”*^ ’‘^ locationem, net» ad phy* n'Witioncni inclinante, fed fuis pa teufe* .,®'’jbm fuleiendam: amp;nbsp;fi quidem o*.

. duidpactu fuctit, hoc ita obtine* j gt;nbsp;’c fi naturahs effet contrarius.

‘fm nihil de periculo rei fuerit Wtumitunc fi quidem totius rei in* , w accelTerlt,ad dominum fuper ^«dundarepericulum.finautem f’nicularis,ad emphyteoticarium* *em« '‘'utmodi damnum venire, quo tu- phy»

•*^'’’ quxritur, Îi cum teuti ^««ifeTtóu# conuenerit,vt is, ex catiü. “foruocerti ponden» ceitxcp fort annules ei faceret, óC acciperet:

decern aureos.vtrö em» ^'0 « venditio,an locatie Ä côdu* ^ «»trahi videatur. Caffiusait, (l,,j '* Spidern emptionem amp;vé» contrahi, opcrae autem lot tui?.”quot;’’ conduilionem. Sed pla ‘antutn emptionem SC veditto* «nttahi. Quod fi fuum aurum f iq Titius

LIB. III. TNST1T- ■ Titius dederit mercede J5 op«’^ç i nituta:dubium non dl,quinism'’ i amp;nbsp;coduflio fit.flConduäor ä“^ omnia fecundum legem conaU'-“? | nis facere dcbetiÄ fi gd in 1^8*« 5 | termiffü fuerit, id ex bono amp;nbsp;prxftare.çQui pro vfu aut vcfti^p torum,aut argenti,aut iumenth^ 1 cedemaut deditjautpromifit:»“ jj cudodia talis defideratur,qu31£''’j^^ ligentiffimus paterfamilias adhibet: quam fi præfiiterit,® .(, quo cafu fortuito earn rem de reftituenda ea nö tenebiff, tuo conduflore intra tempos quot;jj duifionis, hæres eius eodem inl* • conduüione fuccedit.

^/^OCIETATEM ?^ Js^U folemus, aut tol®'^,« ^ï]norum,qua Grat« ' j ifëldaliter mivsKttii^' ^Jpellant, aut vm'^

i^^xarijpejiant, aut

Jus negodationis: veluti manoP ^ unmi vendendotum, cmcndotüinq“*^,

old,autvtni,aut frumenti emtdi vê- » W».I« otndique.EtqHidemfi nihil de pat' c5mu« tómsl ucri,6c damni nominatim c5' nica » utnetihæqualeî fdlicet partes,amp; in tloné, jucrOjS; in damno fpeciatur. Quod focie» Gexprelïifuerint partes,hæ (Lua- tat?» tidebent. Nee enim vnquam dubiü colla» [uit, quin valeat conuentio, fi duo tioné. Wfc pafli fint, vt ad vnum quidé ouï partes. Si lucri,amp; damni pertigt; ntant:ad aliü tertia.De illa fane' con oentione quaefitum eü: fi Titius ÖC Seins inter fe padi funt, vt ad TitiS lucridua: partes pettineant, damni Jwtia:adSeiumdu« partesdamni, lucri tettia: an rata debeat haben cö uentio. Quintus Mutins contra na» lutainfocietatis takm padioné effe Jgt;tifiimauit,8c ,ob id nö effe rata ha» otndam.Setuius Sulpitius(cui9fen» Jtntia præualuit^contrà fenfit : quia «pe quotundâ ita preciofa eft ope» tainfocietate,vt eos iuftum fit con» ^none meliori infocietaté admitti. ^jamp;ita coiripoffe focictatem non Oiioitatur,vt alter pecunia cóferat, quot;kt nö cöferat,Si tn lueru iter cos baronne fit: ga fæpe opa alicuiP pro

ijeeunia valet. Et adeô contra O.ui'’' ti Mutij fententiam obtinuitiVtiUtw quocß confiiterit polTe conutnitt/ quit Jucri partem ferat, de damn’ non tentatur;qucd amp;nbsp;ipfum Setui’ •ïïbi. conuenienter ibi* fieri exilhmauib Quod tarnen ita intelligi oportet’'* fi in alia re lucrum, in alia dan«’“!'’ illatum fit:compenfatione fafla,w lumïquodfupereftjitelligaturilu”^ elTe.lt;|finud expeditum en, fi in caufa parefuerit exprenatveluni’ fob lucre,vel i fob damno: in ah^ verb cmifTa:in eo quoep, quodp'’ termifTum eft,candem parte ftru»|' ^Manet autemfocietas eouFCF’*^, nec in ecdem ebnfenfu p^t^n'^’f./ rint.At cum aliquis renGeiautn',.

cietati/oluiturfocietas.Sedpln.nV quiïcallidëinhoc renundaurrit cietati,vl ebuenié^ aliquod 3 fclui habeat:veluti,fi totorS 1^.quot;’ focius,cum ab aliquo barer ell Milu»,in hoc renunciauerit b’'‘ Lj vt harreditatem fob* lucrifat*'^\| giturhoc lucrum communient,'« quid verb aliudlucrifaci8t,qun® ,, cap tauetirjad ipfam folum P’^**^ j)

veto cui renûciatum efi:quicquid cmnino poft renüciatam focietatem ädhuc focietas,eti5 morte foep : quia Suilodetafem contrahit, certapec-'Wam fibi eligit.^ Sed amp;nbsp;fi confen-pluris focietas contracta fit,mor. ‘tvniujfocfifoluitur: etfiplures fu' Ptffint,nifi in eoeuda focietate alitet fonuenerit.Ç Item fi alicuius rei con hacia focietas fit, amp;nbsp;finis negocio wpofituseft,finitur focietas.if( pa' Wicatione quoch dißrahi focietasé, *^anifeliü eftjcilicet fi vniiierfa bO' j’^fotpjjubiicentur.Nacum in eine «gt;cum alius fuccedat;pro mortuo ha j*f“’';fl hem fi quis ex foeps rooie ■ 'j* Pf*S’'^^^tus,bonis fuis cefft' ht, amp;nbsp;ideo propter publica aut prü tt^ta débita fubftätia ei9 vçntat: fob htturfocietas: fed hoc cafu,fi adhuc ^oientiant in focietaté, noua videtut tncipcre focietas.^ Sociusfociovträ ‘Onernine tantum tentaturpro fo» ho actione,fi quid dolo cemmtferit, fO** '*’9?' ‘^^poni apud fe paffus an etia culpp, id eft,defidi» at a quot;tgiigentiae nomine; quafitum elf.

LIB ni. INSTIT. ,, Præualuit tarnen etiam culpç ne teneri «um. Culpa autern nonj exafliffimam diligentiam ditigt,®® cft.Suffidt«nim talem dilige”®®” communibS rebus adhibere fo^ijj-qualem fuis rebs adhibere folet. n qui parum dUigentem fodum^ *fïbp afTumit-i de fe queri debet.: hoc öb q? hoe fibi* imputare debet.

ANDATVM contra' hitut quinep modis: ßquot;/ fua tätum gratia aliq“^ ribimandet : fiue fua t* tua: fiue aliéna tantun«

fiue Tua Si aliéna: fiue tua Si aliéna' At fi tua tantum gratia mandata^ fit,fuperuacuum eft mandatum:® ob id nulla ex eo obligatio, nee mail' dati inter vos a óf io nafeitur.Ç Man' dätis tantum gratia interuenit man' datum:veluti,fi quis tibi mandetvl négocia eius gereres,vel vt funduni ci emeres, vel vt pro eo fpondercr. 5JTua gratia SCmandatistvetóft mandei

DE MANDATO. 242. fflandet tibi, vt pecuniam fub vfuris Otdetts ei,qui in rem ipfius mutual tetuv.aut fi voiente te agere cum eo exfidtiurtbria caufa,mandei tibi, vt cum ieoagas;periculo mandantis: vel vt ipfius periculo Itipuleris ah to,qu£tn tibi delcget in id,quod tt' bi debuecat.^ Aliéna autemtatum c»ufa intCruenit mandatum: veluti, 0 tibi aliquis mandet,vt Titq nego' da gereres: vel vt Titio fundü eme* tts:vel vt j) Titio fponderes.^ Sua amp;nbsp;aliéna: veluti, fide communibus fuis, amp;Titq négoces gerendit tibi niandet;vel vt fibi amp;nbsp;Titio fundum iinetes,vel vt pro eo amp;nbsp;Titio fpon* d«et.^Tua8c aliéna; veluti,fi tibi tnadet, vt Titio fub vfuris crederess quiafi finevfuris pecunia crederes, •Hena tantum gracia intercedit ma^ datum.CTua tantum gratia interue nitmanaatumtveiuti,!! tibi mädet, ''tpecumar tuas in emptiones potigt; prædiorâ colloces,q fœneres: vel ex diuerfo,vt pecunias tuas fœneres po fius,q in ereptiones prardiotum cob wets-Cuius generis mandatum, ma Sficonüliuni, quam mandatum efl;

amp; ob id non td Obligatorium.q“® ncmoexconfilio madatioblij’Wn I etiam fi non expédiât ti,cui batuncum liberum cuiep fitiapu^ explorare an fibi expédiât confiW' Itacp fi ociofam pecuniam domi K habentem hortatus fuerit aliquM rem aliquam emeret,vel earn credit' res, quanuis non expédiât earn iw’ emiiTe,vel credidifie,non tarnen tiW mandati tenel.Et adco hæc ita funt, VtquatfitQ fit,an mandati teneatun qui mädauit tibi, vt pecuniam Tiiÿ frenerarestfed obcinuii Sabiuifente' tia,ob!igatoriö effe in hoc cafu mJ' datum: quia nö aliter Titio credidu' feï,quàm fi tibi mandatum eifet. «lUlud quoqt mandatum non til eb ligatorium, quod contra bonos mo' res tih vtluti,fi Titius de furtoi aid de damne faciendo,aut de midriai’ denda mandet tibi: licet enim per” iftiij» fa fit nomine prsfth tris .' non tamïvUaai habet adueri'm Tiiium aäi.rnein.^lt,qui exequirut mid»' turn,non debet excedere fines man» datii vt erre, fi quis vfqj ad centuts auttoi mandauerii ubi, vc funduni

RB MANDATO. 14). »meres, vel vt pro Titio fpondetest ntque plurk emere debei,neque in •mplloi è pecunia fidtiuberf :aiicquf non habebis cum eo mandat) aftio? nimsadeó quidé, vt Sabino amp;nbsp;CaP fio placuerit, etiam fi vfqt ad cêcum «uteos cum eo agere voluerisdnutù liter te aflurum. bed diuerb» fcholæ •uthores reftè vfq? ad ceniü aurcot te aflurum exiftimanti quse fentétia fané benignior eft. Quöd fi minotis tmetb, habebis fcilket cum eo man' tlati aâion em!quoniam qui mädat, Vtfibicentö aureorum fundus tme-tetut,ls vtiq? mandalTe Intelligltur, vttninotis(fi pcfTitJemcretur.flRe» ^U quotj mandatum contraftum, fi dum adhuc Integra tes fit,reuera' tiim{uetit,euanelc)t. Item fi adhuc jquot;tegro mandato, mors alterutrius Intetueniattid eft,vel eins, qui man' dauetlt,velillius,qui mandaeû fufee pent, feluitur mandatum. Sed vtHI/ •«ti* caufa receptS elf, vt fi eo mot' ‘uosqui tibi mandauerat,tu ignora» torn decenifri,tx»cutus fueris mam datuirupoffe tc agree mädari aâio' »etalioqui iuna ÖC probabUis igno' rantia

LIB. in. INSTlT- j. tantia tibi damnum afferretEt , fimile eft,quod placuitjfideb^ manumilto difpenfatore Titfl i PJ ignorantia liberto foluerint, lib«”' Coszcum alioqui ftriiSa juris rabo” non pofTent hberari, quia alfl foiquot;’ fent, quam cui foluere debuni^’ ^Mandatum non fufciperti cuilibf liberum eft: furceptum autcm 00quot;' fummandum eft, aulquampriniutquot; renunciandum: vt per femetipfo^’ aut per alium eandem rem maoquot;^ tor exequatur. Nanifiita renunor tur, vt Integra caufa mandatori feruetur eandem rem explicandiiquot;' hilominus mandati a ft io Jocumb*' bet: nifi iufta caufa intercefferit, non renunciandi, aut intemptii'* renundandj.çMâdatum amp;nbsp;in tit*? differri,amp;: fub eSdi tione fieri poiv qflnfumma feiendum eft,mandant nifi gratuitum fit, in aliam fotm^ riegoef) cadere. NammercedecSli* tuta,indpit loeatio amp;nbsp;conduciio/', fe. Et ,v t generaliter dicamus, q lt;afibus fine mercede fufeepto obr do, mandati fiuedepofiti contraquot;, tut negociumtijs cafifaus intent“*®

pE OBLIGA.QVAE Äc.144. ?.!?‘*'^^‘J«)locatio amp;nbsp;conduftio in» ‘fl i^tut conttahi.Et ideofi fulloni polieda curandave quis dederit vc» ‘nmenfa,aut fardnatori farcienda: puilatnetcedeeonftituta netj J5miamp; '’jinandati competitaébo.

OST genera cotradu-urn enumerata^difpida» mus etiam de ps obliga tionibus, qua: quidem n non propric nafd ex c5 intelliguntur:fed tarnen quia JJonex maltficiofubftantiâ capiunt, 9^11 ex conltaftu nafd videntur. Situt cum quis negoda abfentk gef ^itróque inter cos nafcun» w attiones,quat appellantur nego* ter*^ a E^™’’’quot;^®‘J domino quidê dl A æ’ *‘*'’*'^'’® *''”’gt; qui gefist, ‘Wta competit a Aio: negoaorum “‘'nigeftori,cótrarïa,quas ex nul» wntraau propric nafti, manife» ne« r'?”*EP®’*’ nafcuntilla: aéUo' ’quot;woemandatoquifque alienis negocijs

Mgolt;f)j gerédls fe obtultrft! eaufafjjquorum négocia gen* ‘“‘' tint, etiam ignorante* obligaquot;'“’' idcß vtilitati* caufa receptum t“:”* ebl entium,qui fubita feHinatiot £”' afti, null! demandata negocioruiquot; fuoru adtniniftrationc,peregrcpf‘^ fefli cfTentydefererétur négocia: fané nemo curaturu* eßet, fi de ‘^ quod quirimpendifTet, nullam haW turuselTetactioncm.qfSicutautP^ , is,qui vtiliter gelTit négocia,dom''!'’ habet obligaturn neguclorumg'quot;“ rum:ita amp;nbsp;cotra ilie quoep tenetuf: vtadminiftratióis reddat ration«® quo cafu ad exacUnîmam quif$*'^ iigentiam compeUitur teddere t* tionem:nec fufticit taiem diiigén’® ; adhibere,quaiem fuis rebus adh® te folec: fi medo alius diligentioH commodius adminiftraiurus «‘ , negocia.qfTutoresquo^quitutd j iudicio tenentur,non proprié ex^ j traClu obligati effeintebigütutiÄ j lum enim negocium inter tuiott lt;* f pupillum conttahitur) ledquiafi’ non ex maleficio tenentut, quaH contradiu tenen videntut.Ho^’“j^^

ÖE OBUG A.QVAE amp;c.i4Si. J’iuinutuæfuntadiones.Non tanz JJ^tnim pupillus cum tutore ha» Wtutelaaftioncm :fed Siex conlt; ^no tutor* cum pupillo habet c5lt; ^feeï “’riamtutete: five!impenderit ali- amp;nbsp;co* vid in rem pupilli,vel pro co f uerit tra tip ®oligatus,aut rem fuam creditorib? tor» husobligauerit.flite ft inter aliquos' ^tnunis res fit fine focietate:velu# Muod panter eis legata donative *n«t, amp;nbsp;alter eorum alten ideo te-quot;fstur communi diuidundo iudicio, Vod folus frufius ex ea re percepe» bt)autqu0dfocius eius folus in earn Win neceflarias impenfas fecerit,nô inttlligitur ex cotraflu proprié ob» “S’tus effeiquippe nihilinter fe con» haxetunt;fed quia ex malencio non. ^netur,quafi ex contractu teneri vi» dctut.flldem iuris eft de cd) qui co» i'stedi, familix hercifcunda: iudicio-ßthiscaufis obligatus eft.^Hæres ^uoQj, legatorum nomine non pro» prié ex contraflu obligatus intelligi»-rir:(nea enimeum hærede, neque turn defunflo vllum negociû lega» *«19 geffiffe propriè dici poteft) óC Unica quia ex maleficio non eft obgt; t hsatuS),

LIB. ni. INSTlT* ,. ' ligatui,quafi ex côtraftu Hebet« w । tclligitur.flitem is,cui quisperen^ j rem non debitum foluit:quafi ex ®' , tradu debere videtur. Adeö o’iquot;’ non intelligitur proprié ex cont«' flu obligatus e(Te,vt fi certioremti' tionem Tequamur, magir, vt fupt^ diximus,ex dinra^u,quamex cof' trafiu poffit dici obligate efTe. Ne® qui foluendi animo pecuniam dafi in hoe dare videtur, vt difirahat tius negocium,quàm contrahaf.se“ tarnen perinde is,qui aceipi^obtiS’' tur,ac fi mutuum ei daretur: códidlione tenetur.fl ExquibuWa® tarnen caufis rcpeti nó potefi,gfgt;9‘’ pererrorem non debitum folutu Sienanq; definierSt veteres,exq®' bul caufis inficiando lis crefófiex® caufis non debitum folutum, repd, non poffe: veluti ex lege Äquiliai'!® ex legato. Quod veteres quidem ® ijs legatis locum habere voluetujb quae certa conflituta,pcr damnat' nemcuiquelegata fuerant. NohI autem conditutio, cum vnam ram omnibus legatis 8C fideiee®, minis indulfiCïhuiufmodi ausm^^

PER 9.VAS PERSOÄc. 14(7. l'omnibus legatis amp;nbsp;fideicommiP '’wteiidi voluit: fed non omnibu« ’'S’tarqs hoc præbuit, fed tantum' quot;'0(10 in qs legatis amp;nbsp;fidticomiffis, Joæfacrofanitis Ecclefi)s,amp; cçteris ''foetabilibs lacis,quæ religionis vel P'^tatis intuitu honorantur, telida 'ontiqux fi indebita foluantur, non '‘'petuntur.

K^J^XPOSITIS generib? in ^^%oontradu,vel quafi ex ^OR'0nttadunafcutur:adlt; M^^^^monendi fumut acqui' «nobis non folum pernofmetipfos, '0per eas quoque perfonas,quæ in quot;’^Poteftatefunt: veluti perfet-quot;Os K filios no(lros:vt tarnen, quod P^t fetuos noftros nobis acquiri ^ •ot)totum noftrum fiât:quod autem Pw liberos, quos in potedate habe' ^os,« obllgatione fuerit acquifitö: 00 dwidaturfecundunnimaginem t q tecum

LIB. in. INSTIT' Wrum ptoprietatis iSC vfuffrufy ’ quam noftra decreuit conftitu*'”'* quod ab aflione commodumP**’L । niat,hu)us vfumfruflum quio^’. beat pater,^prieras autem filto ' j, ueturifcilket paire aflionem mou te,fecundumnouc]laEnoiIr2r oonm tutionisdiuifioncm.^ Item por 1'“ ros homines,amp; alienosfcruosjÇO”* bona fide poÓïdemus, acquintutOj bis:fed tantum exduabus caufu,'“ «ft,ft quid ex operis fuis,v«I on ftta acquirant.lt;J Per eumquoepio'' uuni,in quo vfumfruflum velyW habemus:fimilitèr ex duab^iniso^quot; fis nobis acquiritur.^ Gommuotu’ feruum pro dominica parte domi^ acquirere certum eft:excepto to, $ nominatim vni ftipulando, aut P“ traditionem aedpiedo, illi foli aO“)“’ rit:veluti, cum ita ftipulatur,Ti* domino meo dare fpodestSed fi®' mini vniusiulTuferuus fuerit flipquot;,' latusdicct antea dubitabatur,(aiof poft noftram dedfionem res expt® ta eft,vt illi tantum acquirat,q'“ hoed facereiuftit;vtlupra diflum «ß*

^^^^tOUitur auf«m omnis obgt; B^'ligatiofolution« dui,q3 ^^^ ^ quL, con* lÖji**'’*’*'’** creditore,aliud L*4^^ pro alio Colueriu Nee in» 'tte^quis foluatjVtrum ipe,qui d«» !gt;«t,an ali? pro eoJiberatur enim ÖC ’Kofoluente, fiuefdentegt;fiue igno» HntedeWtore, vel inuito eofolutio fiat.Item fi reus foluericetiam q ,qiM pto eo interuenerunt, liberantut-ldé *x cStratio co tingit, fi fideiulXor fok titritjnoii erii ipfe folus liberatuï,red eriam reus.^ Item per acceptilatio» »ein tollitur obligatio. Eli autem ac» teptilatio,imagiiiaria folutio. Quod enim ex veiborum obligatione Titio d'betur: id 11 velit Tittus remittete, potetit lie fieri: vt patiatur hæc vet» ba debitorem dicere:Q,uod ego tibi ptomifi,babes ne acceptum i amp;nbsp;Ti» ‘iustefpódeatiHabeo.flSed amp;Gtç « poteft acceptilatio fieri: dum mo» ™ Ge GatjVtLatinis verbis folet exi» ^■^»«f iwoj^çîsj«, «»b U«I« 'J»-fJ«ii'«K»

».}.q3 LIB. 111. INSTlT tibijj' «»jÏ*M.*Q_uo genere,vt diximWi mifi tantum ex foluuntur obligationcb babes gute ex verbis confiftunt, non ttiani acee^ cæteræ. Confentaneum enim vifaW ptü^ eft, verbis fa(515obligationem,aliP habeo poiTe verbisdiffolui.flSed amp;idi5“ alias, alia ex caufa debetur, poteft in lüp^ „ ; lationé deduci, amp;nbsp;per acccptilalw' f^Sav nemdiffolui.fl Sicut auté quoddt'

betur,pro parte teile foluitur: to M fix lil parte debiti acceptilatio fieri pottü' •«px“ ^l’Eft autem prodita ftipulatio, qnï oxgall vulgo Aquiliana appellat: per qua .l.tot contingit,vt omnium return obligé' denari tioin llipulatum deducatur,amp;^’ os,ha- per acceptilationem tollatur- Stip'*' bes ne latioenim Aquilianarenouatogt;”‘‘ acce- obl)gationes,öi à Gallo AquilioJ^ ptosl compofita e(l:Q_uicauid te mW quot;nbsp;habeo quacunep caufa dare lacere epot'*'’ oportebitve ptæfens in diemve,’*? fub conditione: * quarunicuncprtt mihi tec5 actio eft, quxque abs * ‘ petitio,vel aduerfus te pfecutio d ’ eritvc,quódve tu meü liabes,tendgt; polTides,dol0ve malo feciftiiqn®*”^, nus poffideas: quanticunqï *®dJ ^. rum tes erit, tantam pecuniam “^

|)0nHU*K?*^^“*“®^“S®”“*’*'P® ’^“®* diW* ^ '’’'óus Negidius.*ltê ex *Nw

Cu ï?*Ïfquot;® die per Aquilianâ (ti- NSe» . “ionéfpopondi:id neomneha' tSNi» »^’'^*Pf“”’'R*f^pódit AulusAu' gidiu» Habeo, acceptumque tuli. Aulo »“raterea nouatione tollitur obli. Age' 8^bo;yeluti,fi id,quod tibi Scius de» riofpo «bataTitiodariüipulatui fis. Na podi, pCruentu nouæperfonæ, noua na- ait,id , ''lurobJigatio,«primato]lï{,traf' habe' “'gt;inpofteriotem:adeo,vtinterdü, ret ne I “'tt poftcrior ftipulatio inutiiis fit, àfeac '’'nen prima nouationis iure tolls- replût 'uf:vtluti,fi id,quod tuTitio debes, Nue-

! * pupillo fine tutoris authoritate fli- r9 Ni» Pulat9fuctit;quocafu res amititur. gidius NamöC prior debitor liberatur, SC Aulü poftetior obligatio nulla elKNö idé Age» iuriseft,fi àferuoquis fueritûipu- riûro» l’tm. nam tunc prior petinde obli- gauit, gatus manet, acfi poilea nullus fli- AuluS pulatusfuiflet. Sedfi eadempetfo' Age. na fit,à qua poftea ftipulerisnta de- N'gi' mum ncuatio fit,fi quid in pofterio» dio a^» tillipulatione noui fit:fottc fi condi» reptü t üq tio, lecit.

LIB. 111. INSTlT',^ tîo, aut dies, aut fideiufTotaot] , j| autdetrahatur.Ç Quod autet” quot;J^ mus,fi conditio adpeiatur, non* nem fieri:fic iiifelligi oportet, ƒ dicamus fa ft a m nouationem,» ^ .^ ditio exriteiit;alioqui l'i deteeont' rat prior obligario.^f Sedquutnn., quidem inter veteres conftabatt^ fieri nouationem, quum nouano' nimo in fecunda Obligationen! itt^ fuerat;per Iioc autem dubiurn 5t»’ quando notiandianimo videraiB fieri;amp;quafda dehocpræfumpl~ nes alq in alqs cafibus introduceC''' ideo nofira proceffit conftitutio,0 apertiflimè definiuit,tunc folum a® uationem prioris obiigationis WB’ quotieshocipfuminter cóttaheni« exprefTum fueiit, quöd propt«b® uationem prioris obiigationis róu* netunttalioquiamp;manere prite’® «bligationem, amp;nbsp;fecundam ei acet' deretvt maneat ex vtraqj caufa c»“ gatio fecundum noltiæ conditut^ nis defïnitionem,quam licet exipB leóHoneapertius cognofeere.^nC' amplius,eæ obligationes, qua “5' feniu contrahuntur, contrat« vol® täte

tlE ÖBLIGA.QVAE Äc. 145. •ätediffoluuntur. NamfiTitius ÔC «lus inter fe conrenferint,vt fundü * ufcnlanum emptü Seins haberet ttntum aureis : deinde re nondü fe' tutajd ert,ne4 precio foluto,nequc •undo tradito,placuetit inter eos, vt tlifcederetur ab ea emptione amp;nbsp;ven' jlitionednuicem libetantur.ldem eft ’n conduflione.Si locatione, Si in o» Jnnibus contradfibus, qui ex confen' 'ndefcendunt,ficutiamdi£lum eß»

INSTITVTIONVM, feu elementorum D. lußinia* ni facratiffimi principis. Liber 1111.

malencio,difpiciamus. Sed iHæ9“' demgt;vtfuoloco tradidimus, in qu^ tuorgenera diuidutunhacvetovni’ generis funf.na omnes ex re na^H' tur,id eft,ex ipfo maleficio.'velun®* furto, rapina, damna,aut iniuria.

*non Iff Furtum eft cStredatio re-ran® €ft,rei lofalueri fariédigratia,vel ipfi^rd) veletiamvfus eius, pofteffionisvt, quod lege natural! prohibitum admittete.Furtum autem,vejà fut' *quod uo,id eft nigro diiftü eft: quod dan* *3(quot;«5 deobfeure fiat,amp;: plerunquenouC appeh vel à fraude,vel à fetendo,id eft, au' lantfu ferendo:vel à Gneo fermone, quo res. fûtes appellâtur fî;(.iç.*lmô amp;Gr( *abco ei «rl ^»s itifilttifSfjti; dixerunt. q3 eft ÇFurtotumautemduofût genera. ferre manifefttim,8lt;: nee manifeftum.N’ f^pa? cónceptum amp;nbsp;oblatü,fpeciespoWt dixC' aclionis fût furto cohirentes,quant runt, genera fiirtorum:ficut inferius app* VähtJ- rebit.Manifeftus fur eft, que Grad fiupii?, i^TJ^wp,»*appellat: necfolüis,qa' .i.fur in ipfo furto deprehéditur:fcd etian’ tnani' is,qut in eo loco deprehenditur, q“® frftus, furtum faétü fit: veluti,qui in domo Bciip- furtumf«cit,ÖCnondumegreffus»' nuant

DEOBLIGA.QyAEamp;c. ilt;o-nuam deprehenfus fuetit: Ä qui m foaftu oliutto,oliuarum:aut in vineto vua/ furadi Wmfuttum fecit, quamdiu in eo oli' dephê Udo am vineto deprehenfus fuetit. fus, g Imôvltenus furtum manifeftum eft fciliceC ^Itndendum, quamdiu earn rem in fa-wt tenens virus vel deprehenfus fue/ ciendo ”tifiue in publico,(ïueïpriuato: vel noeft. lt;ilomino,velabalio,antequam eó afs eft puenetit, quö deferre vel deponere lw««» •leüinanet.Sed fi pertulit,quö defti' TOJii)* Muiijtametfi deprehendaturcumte rw, q ‘uttiw,nó eft manifeftus fur.lt;I Nee dÜlio Bianifeilinn furtum quid fit, ex f)s, aduer» Suæ diximus,intelligitur.nam quod biali' '’’anifel'tii non eft;id fcilicet nee mai ter po ^«eftum eft. çConceptum furtum nifdn uidtut, cum apud aliquem teftibus gnifii prafentibus furtiua tes qusefita amp;nbsp;cat^ï '''ucta fit.nam in eum propria aiftio ipfo tondituta eft, quanuis fur non fit: futto sus appeUatur concept!. ^ Obla' æptic •um furtum dicitur,cumre$ furtiua nuein 3oaliquotibiüblatafit,eäque apud eöfpe» concepta fit: vtique fi ca mente tilt; du, SC ®'datafuerit,vtapud te potius,q jaipfo ®pud eum,qui dederit, concipete' adu 'Ut.Nam tibi, apud quem conce' ponit.

LIB. nil. INSTlT', pta fit,propria aduerfus eö, «I“! ®-tulit,quanuij fur non fit, coniW^ß eft aüiorquç appellatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

etiamprohibitifurti afiio adu^” cum,qui furtû quçrere tellibus p^f fentibus voient« prohibuerit.PrÇ’®’ Ca poena conftituitur ædiflo Kr»!y ris per aSionemfurtinon exhibit aduerfus cum,qui furtiuâ rem ap^ fe quxfitam öè inuentarn non buit.Sed hat af Hones, fcilicet conÇ^ pti amp;nbsp;oblati,d£ furti prohibiti, n^ non furti non exhibiti,in defurw» nem abieröt.Qtium enim requifil*'’ tei furtiuæ hodie fecundum vetert’quot; öbferuationem non fiat : meritö_®^ confequentia etiam præfatæ aflio« ab vfu commun» recefferSt.’cnnijn’ nifeftum fit,quod omnes,qui fnd** tem furtiuam fufceperint,amp; al’^' tint, furti nee manifefti obnoxri fob C Poena rnanifefti furti, quadrupU eft,tam ex ferui,quam exlibetiprt' fona:nec manifefti,dupli.fl Furtoiquot; autemfit,non folum,cum quisintti» cipiendi caufa rem alienam amoueti fed generaliter cum quis aliéna rem iouito domino cótteclat.ltacp * po* cteditot

DE OBLIGA. QVAE »c. i^r. *Kditotpignore:fiu€ w, apudquem ’^«•depofita eH,ea re vtaturï fiucis, ^ui Km vtendam accepit, in alium yum eâ tranffetat,^ cuius gratia el data eft,furtum committit; veluti, ft suis argétû vrédum acceperit, quaff arnicos ad cœnam inuitaturus, amp;nbsp;id Ptrrgre fecum tulerit: aut ft quis egt; ÿum geftandt caufa ccmmodatum ™’ilongius aliquö duxerit.quod ves •’tes fcripferunt de co, qui m adem *Suum perduxjlTet .PJacuit tarnen *05) qui reb? commodatis aliter vter ttntur,quamvtendasaceeperint,ita •uttum committere,fi fe inteHigant Winuito domino facere;eumq3 fi in^ *dlexiiTet,non permifTurum: at fi plt; joiffurum credant, extra crimen vt' pdmptima fanè diftmöione : quis ‘Uttum fine afiedu furandi non cÓ-' Joittitur.Sfd amp;nbsp;fi eredat aliquis inui o domino fe rem commcdatam fibl ^ntreftare^dominoautem voient« quot;nbsp;fiandidtur turtum nó fieri. Vnde ludqu^fitum eft:cumTitius feruff y^uq folidtauent, vt quafdam res om^ofurriperet, amp;ad eöperfer' ***toc fetuus id ad Meuium pertugt; lent:

LIB. nil. IN ST IT., lent: Meuius autem, dum vult TifJ in ipfo deliflo deprehendctc,p«r'’’’ feric feruo quafdam res ad eum p^ ferre: vtrum furti, an fetui corrupt iudicio tencatur Titius, an neuttO' Et quum nobis fuper hac dubitatiot fuggeftum c(l,0C antiquorum pi^ detium fuper hoc altercationes pm fpcximusiquibufdam necp furbî’Ç que ferui corrupt! aflionem pts®' tibus,quibufdam furti tatummooCJ nos huiufmodi calliditati obuiâ tau' tes,per noflram decifioné fsneim^^ non folum furti aftionemjftdamp;i^ ui corrupti contra eum dari. Lgt;td‘ nim is feruus deterior à folidw'’, minime fallut e(l,amp; ideo non toquot;, currant régula:, qua: ferui tort'^P ailionem introducunt ; tarnen co filium corruptoris ad pernidepm bitatis ferui introdufturn eft’''' jj ci pœnalis actio impofita,taququot;n' teipfa fuiffet feruus corrupt” « ex huiufmodi impunitate Ä m quot;nbsp;, fetuum, qui facile pofTet cortump tale facinus à quibufdam P^^P^L tur.flInterdum etiam liberorum^ Riinum furtum fit:veluti,fi ^^ ’ gpl

^^E OBLlGA.QVAEamp;c. îÇi. noftrorum, qui in poteftatc funt, furreptus fuerit.lt;f Ali-SU^do autem etiam fuse tei furtum Sinscommittit: veluti,fi debitor ré» ^P’gi creditori pignons caufa de* “»)fubtraxerit.fl interdum quoque quot;•Ui tenetur,qui ipfe furtum non fe ^'•qualis eft is,cuius ope amp;nbsp;confilio 'Ï*'’’’?feftutn cft. In quo numero *‘*iqui tibi nummos excuffit, vt ali? *o»taperet;aut tibi obftiterit,vt ali? **wtuamexciperet:autoues tuas, y^bouesfugauerit, vt aliuseas ac' ^petet. Et hoe veteres fetipferunt quot;'/o,qui panno rubro fugauit arr ’';ttum.Sed fi quid corum per lafcp ''gt;ïtn,5c non data opera, vt furtum •Wtteretur, faftum eft:in faflum *«iodati debet. At vbiope Meuij Titius furtum fecerit, ambo futti •*ntntut.^0pe amp;nbsp;confilio eiusquo* Jut furtum admitti videtur,qui fca» •M forte feneffris fupponit,aut ipfai ienefttas,vel oftiü effringit,vt alius ''^turnfaceret: quïveferraméta ad *nringenduin,aut fca]as,vt fenefiris bipponctentur,commodauerit,rcié* ^4s rei gratia commodauerit.

^Certc qui nullam cpcm ad furtó faciendum adliibuit,ftd tantum con' filium dedUiatq! hortatS eft ad fut' turn faciendum, non tenetur furU; lt;^(l),quiin parentum vel dominotO poteUatefunt, fi rem eis furripianlt furtfi quidem faciunt, amp;nbsp;resiniup tiuâ caufam cadit,(nec ob idabvjlo vfucapi potcft,antequam in dom™ potellate reuertatur) fed furtiauW nó nafdturtquia nee ex alia vBao? fa poteft itet eos aflio nafci. Si vet? ope ÖC cófilio alterius furtum fuetit:quia vtiq? furtum eSmitoW^ . conuenientetiUe furti tenetur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

competit,cuius intered rem fa»’^^ efTedicét dominus non fit.Ita® *^ * domino aliter competit, quàm » interfit ré non petite. Vnde coni ereditotem de pignote furtepto' -ti adione agere pone,etiä fi W® p | debitor« habeatmuia e’‘P5‘^’*/*X gnoti potius incubere, quàm l® r , (onam agere:adeo guidem,''/? .^^ pis ipfe debitor earn rem fu^’P®^o nilüloniinuj creditor i eópetat ’^j|,

®P***G A. QVAE amp;c. 15^3. dâv ^quot;*”’ ^’ f^'*° polienda cutan» inem**’*^”^“’”^®'’ fardenda vefti' c«u - '’’^tcde certa confiituta ac* ’ *®^“® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amiferit : ipfe

au ' aiSionem, non dominus: 60°°^*”* nihil interen earn tern I “''Perirerquum iudidolocati à fui . quot;^ aut farcinatore rem fuam per* '''1'11 poffit. Sedamp; bonae fidei em» P'Omutrepta re,quam «merit, qui» '’ nominu« non fit,omnino compe» •.'.‘‘'ittiainio,quemadmodü ÔC cre» 'iitori.Fuiionj ygjQ g^ farcinatori nô . nbsp;nbsp;quot;'ter furti aâionem competere pla-

1 ^quot;iquàm fi foluendo fuerint, hoc n’ifi domino tei ænimationem fol» 1 ji'itpoffint. Nam fi foluendo non *'nt: tune quia ab eis fuum dominus confequi nô pofnt,ipfi domino furti tornpetitadiorquia hoc cafu ipfius •nteten rem faluam effe. Idé eft, amp;nbsp;fi •a patte foluédo fuetit fulio aut far/ cinator.tj Q_uæ de fullone amp;nbsp;fard» natore diximus! eadem amp;nbsp;ad eum, wi commodata tes en, tranfferenda veteres exifiimabàc. Nà vt ille fullo mercedem accipiendo,cunodiâ præ» Üatritaisquorj, qui commodatum v vtendj

LIB. un. INSTIT. vtendi caufa accepit, fimiliief”*™' fe habet euftodiam pratftare.Sed J ftra prouidentia etiam hoe in noiW* decifionibus emédauit: vt in voluntate fit,fine commodatiacdlt;* nem aduerfus eum,qui rem cowm'’ datam accepit, mouere defidert • finefurti aduerfuseumjquiremfu tipuit:8J alterutra earum eleWj minum non poiTe ex pcenitenW ’ alteram venire affionem: fed M“ dem furem elegetit, ilium qui fr vtendam accepit, penitus l®*”/ finautem commodator veniat * uetfus eum, qui rem vtendam a pitjpfiquidem nulle modo co®P, tere poiTe adu€tf5 furem furtia nem:eum autem,qui pro te data conuenitur, poiTe aduetia’ remfurti habereaflionéntaW -fi dominusfeiens rem effe fuh^t, aduerfus eum, cut res comm® ^ fuerit,peruenit. Sinautem nel^ ’ J dubitans tem ene iutreptam) ’^ «urn commodati actionem ’'’^jgf tit;poftea autemre competta' j j/ lit remitterequidem comme , Altonern, ad futti aut^m »^‘^jjJitti

DE OBLlGA.QVAESc. i^Æ. Wnire:tunclicentia d conceditur,oC âdufrfs furé venire, obliaculo nullo *iopponendo,quontam incertus cô^ ftitutî mouitaduerfus eum,quiretn Vtendam accepit, commodati aftio» Jwiinifi domino ab eo fatiffacium ytrit: tune etenim omnino furem à domino, quidem furtiaftione libe-’’ri: fuppofitum autem eipf ei, qui Pw te fibi coinmodata domino fattG “ntiOOT manifeilifTimurti fit,€tiam ab initio dominus acHónem com'' Jpodatiinftituerit, ignatus rem eiTe ‘Utreptam: poftea autem hoe ei co' Saito, aduerfus furem tranfierit: o' y nino libetari eum,qui rem commo datant acceperit', auencunep caufx ^'turn dominus aduerfus furem ha ®uent:eadem definitione obtinente» f ? ® |gt;atte,fiue infolidum foluédo fitis,quitemcommodatam accept' *MSed is,apud quem tes depofita ?'t,cnftodiam nS prxftat,fed tantü •aecobnoxiuseft, fiquid ipfe dolo palofecerit. qua de caufa fi res ei Ottepta fuctit:quia reftituendc eius

furti agere no poten,fed futti ad'’ domino competit.^ln fummafoW' dum eft qusfitum eft«, an imp®’® rem alienam amouendo,furtum »' ckt^Et plaçait,quia furtum ex at»' äa furandi confiftit,ita demutn oaquot; gari £0 crimine impuberem, fi Pquot;’’ ximus pubertati fit, ÖC ob idlntdH' gat fedelinquere.^Furti aftiOjt'quot;* dupli,fiue quadrupli,tanta ad perfecutionem pertinet. Narnip’’ _ rei perfecutionem extrinfecus hal’d ^ndi dominus;quam aut vendicado,*»’' cado. condicédo poteft auferre.Sed tdvf' *vindi dicatio*quidê aduerfus poffen’''* catjo. eft: fiuefur ipfe poffidet, fine all” quilibet : condidio autem adued’ furem ipfum,haeredémve eiuS) H'* non poflideat,competit.

IVi vîntes aliénas tap'h ■tenetur quidem eti^ furti: (quis enim waS*' |alienamrem inuitod’ 'mino contreclatjqu’'^ qu

P? Vl BONO.RAPTO. iÇ^. S“gt;vitapit^id€0($ieflc didum ed '’•'limptobum ruremeffe) fed ta» J'^uptopriamaétionem dus ddifti Alrune Ptætot introduxit,quæ ap-^Iiatut vi bonorum raptorum: SC “tintra annum quadrupli, poßam J.'Wi(ïmpli;quæ aflio vtilis eft, etiâ 'luis vnamrem licèt minimam ta Piietit.^iC^uadruplâ autem non to» '“nrpoena eft, ficut in aâione furti î’Onifeftidiximus: fed in quadruplo 'ptftteipfecutiozvtpeena tripli fit, '^ecomprehendatur raptor in ipfo pliflo^fiue non.Ridiculum enim ef» «tkoioris conditionis effe eum, qui ''' tapit,quàm qui clam amouet. Vu tarnen competit hæc aftio, fi ^lomalo quis rapuetit. Nam qui ^9^0 etrorc dufius rem fuam effe *’’irtimans,amp; imprudens iutis,eo ’nimo rapuerit,quafi domino liceaC ttiam per vim rem fuam auferre à Poffeffotibusjabfolui debet. Cuifei'' 'itft conueniens elf, nee furti teneri i *“w qui eodem hoe animo rapuit.

^Sed ne dum talia excogitantur,in» titniaturviaiperquam raptores im* Panc fuamexetceat auantiam: me» V ili hua

fill) diualibus Conditutionibus h’^ parte profpeélum tft, vt ncminil' ceat vi tapere,vel rem mobilem, vW remouentemilicètfuameandérci” exidimet: fed fi quis contra ftatutJ principum fecerit, à rei quidem fu* dominio cadereifinautem aliéna rd lït,podreditutionem eins, etias® mationem eiufdé rei ptjdare.Qpou non folum in mobilibus rebus qu* rapi poffunt, conditutiones obtint' te cenfucrunt:fed etiam in inuafion*' bus,qua: circa res foli fïuntivt ex bat caufa ab omni rapina hommes abft' neant.^Sanè in hac aftionc non vW *expe qnefpefl atur^rcmin bonis aflet« Öat. effe.nam fiue in bonis fit,due non!« tarnen ex bonis fit,locum hæc aflio habebit.Quare fiue locata,fiue com modata, fiue etiam pignorata, fint depofitafitres apud Titium,fic''* interfit eins earn rem per vim no an ferri:veluti, fi in depofita re culpa^ quoque promifitifiuebona fide pol' fidcat,fiue vfumfrudumquis habt' atin ea,velquidaliud iuris, vt intd' fit eins non rapitdicendumefteico' peterehanc aajonemtnonvtdomi' nwnt

DE UGB AQVILIA. 'i^, Wumacdpiat, fed illud folum quod ^“Onis eis,qui rapinam paffus eft: ^^E,quod ex fubftantia eius ablatu

Pfoponatur. 5f Et generaliter ™f'ndum eß, quibus caufis furti *™o competit in re dam héla, ex ^Wemcaufijomnesliabere hanc a-^uoneni.

1 Ïquiiiamïcuius primo ca» H^^Jipitecautu eß.vtfiqui* ^’^^'alienum hominem, alic' •lïnivt quadrupedem, quae pecudö ’'uincro fit, iniuria occiderit: quanti *’ tes in eo anno plurimi fuCrit, tâ» ‘Urn domino dare dânetur.^Q,uod ^quot;tem non præcifé de quadrupède, de ca tantum,quæ pecudum nu* ’’'Wo eft, caueturteô pcrtinet,vt ne» Suède fetis beiiqs,nequede cani» ®us cautum effe intclligamus : fed i)s tantum, quæ gregatim pro« Pncpafcjdicuntiirtquales funt equi, V lui muh',

LIB, un. INSTIT'^ muli, afini, eues, boues, caprae- ƒ fuibus quoqiie idem placult • Na^ amp;nbsp;Tues pecudum appellatione ^^ tinenturquia amp;nbsp;hi gregatim tur.Sic denicji amp;nbsp;Homerus in OoY'' fea ait:ficut Aelius Martianusï Indicutionibus refert) xAa/jl /gt; ^•i,cla/ wi-T@. s ƒ TI, övSp «t,A,^i,/zip«üJ,',*fl^l gorau juria autem occidere inteHigituf,?™ téïiné nullo iure occidit.ltaq,qui latrontm fus ex infidiatoremoccidetit,non tenetuG citat?_ vtiq? fi aliter periculum effugete «ft fuü poteft. At ne is quidem haelege **' ftrobu netur,quicafuoccidit:fi modo o«' lantiö. pa ei? nuUa inueniatur. nam alM® alias, non minus quam ex dolo, ex tulp’ quiftÿ hac lege tenetur. Itafp fi q“? du iaculisludit,vel exerdtatur,trallt; euntem feruum tuum traiecerit, “'

»af»- flinguitur. Nam fi id amiliteinW fUM» campo,vbifolitum eft exercitari,alt;j' ii /i ui milTum elhnulla culpa dus intdl’S* ftmijxi tunSiaiiustalequid admiferit, eu; »af Ki pat reus eft . Idem iuris eft de mw f «K®, te,fi in alio loto quàm qui ad exettf œrtTfM tandum militibus deftinatus efi, w lœri Tl admiferit.ç Itemfiputatorexatbo' «f»ni te deieifo tamo feruum tuum tril' euntem

Buntem ocadetitifi prope viamptp Jf.i8»i)lt; ‘gt;“Cam,aut vicinalem id factum eft, jH.j.ln» *'*9ue pneelamauit, vt cafus euitari uenies poffet,culpa: reus eft:fed fi præcla- ilium '’’auit,nec ille curauit pr{cauete,exi fuibus •taculpâeft putator. Aequè extra affidé» ^ulpam effe intelligitur,fi feorfum à té:illi via forte, vel in medio fundo caede» aûtpa 'gt;at,licct non præclamauit;quia in eo kätut loco nuUiextraneo lus fuerat verfan Ad, d^lPtatterea fi medicus, qui feruû corui luû fecuit,dereliquerit curationé ei9: petrâ, amp;obidmortuusfuer!tfeiuu*,culpç amp;nbsp;iu» teus erit.lmperîtia quoej culpæ am xtaA» «umerativeluti, fi medicus ideofer^ rethugt; Uumtuum occidetitiquiamalèeum famfô f«uerit,autperperâ ei medicamen» tem. tôdederit.fllmpetu quoqj mularû, quas mulio propter imperitiam reti nere nô potuit,fi feruus tu® oppref» fus fuerit,culp» reus eft mulio.Sed, ÖC fi propter infirmitaté eas retinere non potucrit, cum alius firmier eas tetinerepotuiffet,îrqué cu1pa tenet. Eadem placuerunt de eo quoq,,qiii quum equo veheretur,impetum ei® sut propter infirmitatem,aut japtet impetitiam fuam retinere non po» tueiit.

LIB. Illi. INSTIT. tu^rit.^His autc verbis legis, ,Q!ÎÎ ti id in co anno plurimi fueribW’ j tentia exprimitur, vt fi quis homiw tuum, qui hodie daudus, autm^quot; cur,aut lufcus crit, oedderit, qui J* co anno iteger,aut predofus fuen“ non tanti £eneatur,!quâti hodie ef/’ fed quand in eo anno plurimi fuen*’ Qua radons credituni eft pcEnalfd cirehuiusiegisaôlioncm: quia no® foluni tanti quifque obligatur, qua' turn dani dederit, fed aliquandoloquot;' gc pluris. Ideóque confiât in hæf^' dem earn afdonem nô tranfireiquf tranfitura fuiffet, fi vitra damnunj nunquam lis aldmaretur.^ Illudn® ex verbis legis, fed ex interpretatie' ne placuit,nonfolum perempdeet^ poris sefdmationem habendam ew fecundu ea quæ diximus: fed eo a®' plius,quicquid practcrea peremP® co corpore damni vobis illatum f®^ rit: veluti fi feruum tuum haredt® ab altquoinlHtutum, ante quisocci* dent,qu3m is iuffu tuo hæreditatt® adierit.Nam hasreditatis quoque a' miffae rationem effe habendam ce® Rat.Item fi ex pari mularumjvnat®

quadtigis cquorum,vnü quit ™«rit:vel ex comcedis vn9 feruu* ^Qfus fuctitmon folü occifi fit æfti' •pstiorfedeo ampliusid quocpcom» ptatur,quantodepreciatifunt', qui 'uperfunt.^ Liberum aute.n eü ei, tuius feruus occifus fucrit: amp;nbsp;iudido Priuato legis Aquiliae damnum per/ ftqui,amp;capitaliscriminis eü reum jacete.FCaputfecundü legisAquir Iiïiin vfu non cR,^Capite tertio de Onmi cætero damno cauetur. 1 taque fiquis feruum,vel earn quadrupedé qus pecudum numero eü, vulnera» Wtit:fiueeam quadrupedé,quæpelt; tiidum numero non ert, veluti cané ïutferam beftiam vulnerauerit,aut occidetit,hoccapite aflio conditui' •ur.ln cateris quoq? omnib? anima» libus,item in omnibus rebus, qux »nima caret: damnum periniuriam datum,hac parte vindicatur.Si quid tnimvftum, autruptum, autfraéiü fucrit, adio ex hoe capite condituiï; quanquam poterat fola rupti appel» latioinomnesidas caufas fufficere. Ruptum enim inteUigitur , quod quoquomodo corruptumeft.Vnde non

LIB. Illi. INSTlT. non folum fraifia,auf vfiajed ewö fci(Ta,amp; coUifajS; effufajamp;quoq^ modo perépta atep détériora fa^quot;’ hoc verbo côtinentur.Deni^ refpo' (um eft,fi guis in alienum vinum a“* ^leS,id milcuerit, quo naturaJiî ix’' rotas vini aut olei corrumperetur!Ö hàc parte Jegis Aquiliæ eum tenu* lUud palàm eft, ficut ex primo cap*' te ita demum guifep tenetur, ü dole aut culpa eius nomo,aut quadrup« occifus occifave fucrit: ita ex hoc ca' pite,dedolo autculpa,amp; decatcra dano quenque teneri.Ex hoc tamW capite non quati in eo anno,fed qua' ti in diebus triginta proximls tes fut rit,obligatur is,qui damnö dederi* At nee plutimi quidem verbum ad' ijciturned Sabino reifte placuit,pct' Inde habendam xftimationem, ac» etiam hac parte plurimi vetbó adit flum fuiffet : na plebem Romana, quæ Aquilio tribuno rogante hanc legem tulic,contentam iuiffe, què» prima parte eo verbo vfa eft.fl Ca» terum placuit, ita demü dircftanij ex hac lege aftioné effe, fi quis pW cipue corpore fuo damnum dederin

DE LEGE AQVllJÄ. i0. Ideótj in «um,qui alio modo dänü dedent,vtile$ adiones dari folent: vduti, fi ^uis hominem alienü,aut pecus ita incluferit, vt fame necaref ; »utiumentumita vehementer ege* titjVtrumperetunautpecui intan' turn exagitauerit,vt prædpitaretuts iutfiquisalieno feruo perfuaferit, Vtinatbotemafcendetet,velin pur team defcenderec,amp; is afcendendo, V«ldercendendo,aut mortuus,aut *lilt;ïua parte corporis læfus fuetits Hiilis actio in «um datur. Sed fi qui» slienum feruum, aut de ponte, aut ripa in flumen deiecent, amp;nbsp;is ruf' 'otatus fuerit;eo, quöd proiedt, cor» V®tefuo damnum dedirre,non diffi» 'dtetinteHigi poteft: ideócp ipfa ie» 8' Aquilia teneCur. Sed fi nou corpo f^damnumfuerit datum,neep cor* P“’ læfum fuerit, fed alio modo ali-''*Î damnum contigerit:cum no fufi ^riat,ne(^ direcfa,neque vtilis legis Aquiliç affiozplacuit eum,qui obno 1 nbsp;nbsp;'''as fueritun faffum aflione teneti:

priutijfiquiimifericotdia duflus, a» ''num feruum compeditum folue' '“gt;vt füget«.

’’=‘’*quot;' I^S^^i^NER-ALlTER W* cotiné iS'^ïj^^g ria dicitur,omne, quüo tia,fu/ I fe^ïg non jure fit:fpedalit«s' K*’“» ^^^§M*asc0mmelia,quçàcoj j^caciz temnendo diÓa dbqu’ tas,pc Graeci Jßfi»* appellant: alias culp’) tulâtia quam Grçciïgt;KAgt;i/lt;«¥dicunt;ficutin flagi- lege Aquilia damnum iniuria dattf tió,vP accipituï:aliâsiniquitas Siimuftili*» tupiü. qiiamGraïcilt;«»»/zi«»*)igiz .l/«;«»'^vlt;!* E.P. cant.Ciim enim Pistor veliudex no

*Vi(Aai iure contra quem pronunciat,iniu^ /lt;«-t. tiam accepirfè dicitur.ç Iniuria autt culpa, committitur,nöfolum cùmqunp^' crime, gno pulfatus,aut fuftibus rafusV“ conui- etia verber.atuserit:fed amp;ficuicon* eium, uitium faólum fuerit, fiue cuius bo' expo' na quafi debitoris,.qui nihil debereh fiula» poltelTa fuerint ab eo, qui intdligf tio,ac- bat nihil eum fibi debere;^vel fiquii eufa/ ad infamiarn alicuius libellü,autcai' tio,ïdi men,aut hiüotiam fcripferit, compo gnacio fuerit,'diderit,dolóve malo fecetiti contto quo quid corum fieret; fiuê quit ma' uer t tremfamilias, aut prstextaiü, pra' textatamv«

ft«®® ÎNI VRîls. 150. fia.eS «tatimye affeJlatus fuerit ,fiij€ etiam ^us pudicitia attetata «iTe dicetur: aôio, ? “‘niç alqs plurimis modis admit peti» •iniutiatn^fnanifeftum eß-^Patitur tio,a» utetnquisiniuriamnon folum per ft or is 'nwtipfum, fed criä per liberos fu» libel!?: ®t,quosinpotenatehabet:jtem per Siq. '^otemfuam:idenimmagis prçua cunep wit Itaa fi üliæalicuius, quæ Titio iudicia ^upta trt,iniuriam feceris: no folum ria pfe ™gt;s nomine tecum iniuriarum agi eutio Pqttft,fed etiam patris quoep Si ma dicif. pri nomine.Contra autem,fl viro im E-P. 'nria fafta fit,vxor iniuriarum age/ ¥.i.inP ft non poteft. D efendi enim vxorcs qtaté ïviris, non vivos abvxoribus,«- feelus» quum eft.Sed Si facet, nurus nomi' *.i.ingt; yt,tuiusvirin eius poteftate eßim' iuriä, ‘Utiarum agere poteft. ^Seruis au» iniufti» tem ipfis nulla quidem iniuria fieri tiam, intdligitur, fed domino per eos fie- malei! *gt; videtunnon tarnen qfdem modir, cium, quibus etiam per liberos Si vxores: Si pro fed ita,cumquid atrocius córniffum quoui* fnerit, Siqued aperte adcontumei pél3 i’amdominitefpicit:veluti,fi quisa' vfur' lienum feruum atrociter verberaue- pat fa' tit:ÖCinhüccafumaitio J3ponitur. crçlrç. At fi E.P»

At fi quis feruo conuicium f^Wf’ vel pugno eum pereufTerit: nulla w «urn adio domino competit.flSlW muni feruo iniuria fada fit, squum eft, non pro ea parte qua quiftp en,xflimationem iniuria •’* ri, fed ex dominorum perfona: ÿ** ip fis fit iniuria.Q.u0d fi vfuffru®’ in feruo Titij eft, proprietas W uq,magis Meuio iniuria fieri int»“.' gitur.^Sed fi libero homini, qui Hquot; bona fide feruit,iniuria fa ft a fit®“'' la tibi adio dabitur, fed fuo nomi® is experiti poteritmifi in contumeW tuam pulfatus fititunc enim rompt' tit amp;nbsp;tibi iniuriarum adio.Idcm tr go eft, ÖC in feruo aliène bena n“ tibi feruiente:vt tories admittaturi'’J iuriarum adio,quotiesin tuamt^^ tumeliam iniuria ei fada fit-fl^® na autem iniuriarum ex lege AH' tibu.proptermembrum qdd«®A ptu talio erat:j)pter os verb nummarix pœnx erant confiitu^J quafi in magna vetetum pa^pt'' te. Sed poftea prxtores petmitit» ipfis,quiiniuriam paflÏ lUHt,^® maresvt iudex vel tâtiwû “quot;“'quot;^^

DE INIVRIIS. 'i^i. Quanti iniutiam paffut zftimaueric; ''tl minoris,prout ei vifö fuerit. Sed ^na quidem iniuriz, quæ ex lege Xll. tabularum introdudla ert, in “cfuetudinem abqt: quam auté prç/ totes introduxetunt,( quz stiamha tiotatia appellatur ) in iudieps fre-Wntatut.Namfecundum gradum tognitatis,vitzque honedatem, ere» toitaut minuitur æftimatio iniuriz • Rui gradus eSdemnationis amp;nbsp;in fer* U'li perfona non immeritö Teruatur: ''•aliud inferno adore, aliud in me» *111 adushomine,ahnd in vilifTimo, yd cotnpedito lus zfümationis con» liituatur.flSed 8C lex Cornelia de w totijs loquitur: amp;nbsp;iniuriatum adio» ’’tininttoduxit,quz eSperit ob earn ••ni,quad fe pulfacum quis, verbe» totatnve,vel domum fuam vi introi» •ainelTedicat.Oomum autem acci» Pjaiu!,fiue in propria domo quis ha quot;••et,Bue in conduda,fiue gratis,h' ythofpitioreceptus fit.ç Atrox in» •wia ïi^itnjtqj^yjl ex fado: veluti, j’quisabalio vulneratusfit, vel fu» JhW cæfus.Vei ex loco: veluti, fi cuj totheattojvelinforojvelin confpe»

LIB. un. INSTlT., . Au Prætoris iniuria fafla fit. y? p€rfona;veluti,fi magiftratusiaw’', paffiis fuerit:vel fi fenatori ab hui™’ li petfona iniuria facia fit ; aut 1?’^* ' ti patronóvefiat à liberis, vtH*®“ lis. Aliter enim fenatoris 6f P^'quot;' tis patroni'qi,alittrqj extraneï,» ™ mill's perfonæ iniuria çflimatur-NU' nunquam amp;nbsp;locus vulneris atrocti” jniuriam facit: veluti,fi in oculoquU peteuffus fuerit.Parui autem reft»’ vtrum patrifamiliâs, an filiofamil'quot; tailsiniuria fafiafit.nam amp;ha^^ j trox iniuria exiltimabitur.*lt;I lu 'Ï' 1 ma fciédum en,de omni IniuiW),^®’ ' qui paffus eft, pofTe vel criminal“ agere,vel ciuiliter. E t fi q uidem tHquot;' liter agitur,ælHmatione fadia fet^ ! dum quod dictum eft, pana reo w* -ponitur.Sinautem ctiminaliter,ogt;quot;' do iudicis extraordinaria poentje lrrogatut:lioc videlicet oblcruanuU’ quod Zenoniana coftitutio inticOO' xir,vt viri illuftres,quique fu)^t , , fuBtiamp;per procuratores po»quot;’'^ ' Aionem iniuriarum criminalitthy* perfequl,vel fufeipere, fecundö ou i tenorem,quïexipfa manifeftu’^^

DE 0BLlGA.Q,VAEamp;c. 152. pattt.^blô folum autem is injuria' ttip tenetur, qui ferit iniuriâ: id ed, ^uipetcurtetit: verum illequocj to '’Stur,qui dolo fecit iniuriam,veluti, ^ni ptocurauit, vt cui mala pugno Pttcutetetut.flHçcaflio dinimula' •ione aboletur:amp; ideo fi quis iniuriâ lt;ltteliquerit;hoc eft, fiatim paffS, ad animucn fuû non reuocaueritzpofiea tgt;t panitentia remiffam iniuriâ non Poteritrecolete.

'’’^^TftJ index litem fuam fe maieficio obligatus vp detur:fed quia nerp ex maieficio, neep ex con» traSu obligatus efi,SC vtiqj peccaP fealiquidintelligitur,licct g impru» dêptiam, ideo videtur quafi ex maquot; kficio teneri: amp;nbsp;inquantum de ea re aquum religioni iudjeantis videbif, pcenam fuftmebit,qjlternis,ex eu» lut cænaculo, velpropiioipfius, vel X 4 coduCto

LIB. nil. INSTIT; condmSojvelinquo gratis habitât) deiedlum effufumve aliquid tß^* vt alicui noceret: quafi ex malen® obligatus intelligitur. idea aulé non proprie ex malencio obligatus into bgitur, quia pletunque ob alunw culpam tenetur,aut ferui, aut libtri-flCui fimilis eft is, qui ea parte qua vulgo iter fieri folet,idpofitum,aut rufpenfum habet, quod poteftCfiof dderit^alicui nocere,quo cafu^n* decern aureorum conftituta cn.Dt co verb, quod deiedum cffufunivt cft;dupli,quâtum damni datum bb conftituta eft aftio.fl Qb hominem verb liberum occifum,quinquagin' taaureorumpoena conftituitur. Si verb viuat,nocitumq; ei effe dicaWtt quantum ob earn rem æquum iu™' ci videtur, affto datur. Index enim computare debet merceries medidt præftitas,cæferâtj impenriia,qu{ in curatione fafiafunt, praterea opt' ras, quibus caruit,auc cariturus eft ob id, quod inutilis eft faàus.f Si filiuffamiliâsfeorfum à patrehabi' tauerit,amp; quid ex coenaculo dusdej kiftum effufumve fuerit, hue quid pofitum

DE OBLlGA.QyAEamp;f. lôj. Pofitum fufpenfumve habuerit,cui5 fâius peticulofus eO: I uliano plaçait pattern nullam effe aftionem: fed ipfo filio agendum effe. Q_uod ^in filiofamilias indice obferuaiid3 ’Eiquilitem fuam fecerit.^ltem ex' ^tritor nauis, autcauponæ, aut fia' quot;ulijdedolo aut furto,quod in naui, autcaupona,autftabulofaéïü erit» ^uafi exmaleficioteneri videtur, fi inodo ipfius nullum eft malefïcium, fedalicuiS eorum, quotum opera na U£m,aut cauponam,aut ftabulö ex' heet. Cumenimnetjex maleficio, netjexcontraêluftt aduerfus eum conditutahicaiftio, ÖC aliquatenus tulpç reus eft,quöd opera malorum hominumvteretur:ideoquafi ex maleficio teneri videtur. fl In hisautem cafibus in fadö aäio competit: quç hg» tedi quidem daturs aduerfus hare'

^IVpereH, vt de aflioni' ^bus loquamur-^ AÖ'? ^•autein nihilaliud eft,3 ^ius perfequendiin iu® **^^^^=*^'cio,quod fibi debetur.

^Omnium autem aftionum, quib? inter aliquos apud indicés arbitrât' ve de quacunep re quæritur: fumtii» diuifioin duo genera diduciturAut enim in rem fünf, auf in perfonam* Nanqj agit vnufquifq5,aut cum ee» qui ei obbgatus eft, vel ex eötraftu, vel ex maleficio: quo cafupdita:® afliones in perfonam,perquasinK' dit aduerfarium ei dare,aut facerep' portere, amp;nbsp;alqsquibufdam modi*' Auf cû eo agit,qui nuUo iure ei oWy gatus eft: inouet tarnen alicui de al* qua re controuerfram,quo cafu pW' ditæ aiftiones in rem fiintrvelutb” rem corporalem poftideat quis,^J2 Titius fuam effq affirmer, polten®* autem dominum eis fe effe dicat: na fi Titius fuam effe intendat, in rejl afiioeft.çAequefiagat Utint''^

DE ACTlONlBVS. ttf4« fundo forte, vel ædibu? vtendij «utdi;ye|pe,-fyncjufn vicini eundi, *S«ndi;vei ex fundo vicini aquä du» 'soidntem aflioeft.Elufdem gene» ™ sjl aftio de iure prfdiorum vrba» *'oi'Ü:veluti,fï quit agat ius fibi effe «tbs »des fuas Collendi, profpicien» “iye,velprotidendialiquid,vel inr' 'rtttendi tignü in vicini ædes.Ç Con •fïquoq? de vfufruftu, amp;nbsp;de ferui» *utib9 pr»diorö rufticorü,item præ» oiorurn vrbanorum, inuicem quo^ Ptodit» font aôionesivt fi quis inte’* Oat ilisnô effe aduerfario vtêdi, fru» ^di,eundi, agendi, aquamve ducé» O'titem altius tollendi,profpiciendi-' ''t,vc) proriciendijimmittédive: ilta: 9ooq! acliones in rem font, fed ne-“ ßatiue.Q^nod genusaäionisin c3gt; ■touerfijs rerum corporaiiû j?dit5 *jone[l.Nâinhisisagit,q nôpoffi' dst-Eiverô,quipofridet,nô eft afiio proditaper qua neget rem acioris Sae-Sanè vno cafu, qui poiTidet, ni» Woniinus is afloris partes obtinet: l'eut in latiorib9DigeftorS libris op portunius apparebit.Ç Sed iltæ g dé *tllones,quarâ métioné habuimur,

LIB. nil. INSTIT., , amp;nbsp;fi qua funt fimiles, ex JegiiW* amp;nbsp;ciuilibuscaufitdefcendunt. Ali^ autemfunt,quas Prçtor exfuaiuf’' diftione comparatas habet, tain p fem,quam)n perfonamiquas amp;gt;P' fas necenarium eft exemplis oftédc' re:vt ecce,pJerûçp ita permittit Prf' tor in rem agere, vt vel after dical ft quafi vfucepifTe, quod non vfu«P^' rit: vel ex diuerfo pofTefTor dicctet aduerfarium fuum non vfucepifft) quod vfuceperit. Nanq? fi cui ex in' fta caufa res aliqua tradita fueribyt' luti ex caufa emptionis,aut donatio' nis,aut dotis,aut Iegatoriim,amp; net' dum eius rei dominus effeftus efi:ƒ eius rei pofTeffionem cafu amiferib nullam habet in rem direfta aftiopt ad earn perfcquendam;( quippe to proditæfunt iure duili aftion«,''' *vidi- quis dominium fuum vendicet)W cet. quia fane durum erat,eo cafu defi«' re aftionem, inuenta eft à Præiott aftiojnqua dicitis, qui poffeffiont amifit,eam rem fe vfucepiffe,quant vfu non cepit: amp;nbsp;ita vendicat fuaW effe: quç aftio,Publiciana appellat) quoniam primum à Publicio PrfW'

^pE ÄCTIONIBVS. iffj. in ïdiOo propefita tft.^ Rutfus J'dmetfo^fjqyjj quum reipublicæ ^Uiaabefret,v£l in hoftiü potefiate i''^ rem eins, qui in ciuitate effet,

' P*'™'«““*' domino, fi pjelfor reipublicæ caufa abeffe de* ''Wt,tunc intra annum refciffa vfuf* fapione eà petere: id en,ita petere, ^dicat poftefforem vfu nS cepiffe, ® ob id fuam rem efTe.Q_uod gen? actionis ÖC alqs quibufdam* fimili f* ^quP^ Jnitatemot? Prætor accommodât: bufda W ex latiori Digeftorum, feu Pa» Slt;^ a» •«Öatumvolumine intelligere licet, lijs. Item fi quis in fraudem creditorum ^ fuam alkui tradiderit:bonis eins ®«editoribus poffeffis,ex fenfentia ^fidis,permittitur ipfis creditori' nus refciffa tradicióe eam rem petegt; ft,id eft,dicere earn rem traditâ non tfre,amp;ob id in bonis débitons man-fijTe.^Item Seruiana, amp;nbsp;quafi Ser * uiana, qu« etiam hypothecaria vo' catur,exipfius Prætoris iurifdiflio* nt fubftantiam capiunt.^ Seruiana autemexperiturquis de rebus eolo* niiquapignorisiute pro mercedib? fundi o tenétur.Quafi Seruiana au*

LIB. IIII. IN STI T. tem ell,qua creditores pignora hy pothecasve perfequuntur.flinter pi gruis autein Si hypotheca quâtum ad adioné hypothecariain attinet, nihil interefENa de qua re inter crt' ditorem ÖC debitorem conueneritjVl fit 43 debitoobligata, vtraqthacap' pellatione cótiuetur. Sed in alijsdif' ferentia eft. Nam pignoris appelé' tione cam proprio rem contineri di* ciinus,quæ fiinul etiam traditur erfl ditori maximé fi mobilisât. AtC3) quae line traditione, nuda conuétiot ne terietur: proprié hypothecae ap' pellatione contineri dicimus-fllnß'' lonamquoque acliones ex fuaiiirif' dictione.ppoutas habet Prçtor,vfl luti de pecunia cölliruta. Cui fimilw videbat receptitiaifed ex nollra con' nitutione(ciim ea h quid*plenPh* bebat,hoc in aétioncrn pecunia: con' llituta: tranffufum elt)« eaquafifu peruacua iuiTa eit cum rua authon» täte à nofiris legibus recedere. Item Prætor propofuit aSionem de pe^ lio reruürurn,hliorumi^ families: earn,ex qua quaecitur,an ador iura' serit, amp;nbsp;allas complutet-fl i^^^®”’

de ÄCTIONIBVS. Iffö. »ihita autem pecunia cum omnibus ^itut,quicuiiq?pro f« velpvo aJio foluturos fe conftuucrint, nulla feil«' Kt ftipulatiSeinterpofita. nam alio' Vijfi ftipuläti promiferint,iure dui» Ktenentur.^ Aftiones autem de pe» wlio, ideo aduerfus pattern domi' Hurnve compatauit Prætor, quia IP W ex cotraflu filiorum feruotumve •pfo iute non teneantur: æquQ tamé *ft pcculio tenus( quod veluii pattP 'quot;“nium eft filiorS hliaiumcp, item ^tuotum)condemnari eos.tffltem fl ^uispoftulate aduerfario iurauerit, otbetifibipecuniam quam petetet, ”'lt;$ eifoluaturdufliffime accommo ti taiem a£lionem,per quam no âludquçtif,an ei pecunia debeatur, Waniurauevit.çPcenales quoque »Siones Prætor multas ex fua iiitif' biftioiie intvoduxit: veluii aduerfus ^iquiquid ex alboeius corrupifleü ? ia turn, qui patronû vel patenté 'n ills vocaiTet :cùin id non impeiraC* ■etntetn aduerfus cum,qui vi exetne y «ö, qui in lus vocaretut: cuiusve wlo alius exemerit,6c alias innume Wbilts, Ç pjæi^jjcjaies adioncs in

LIB un. INSTIT. ïfm eße videntur, quaks funt, Pquot; quaj qu{ritur,an aliquis liber,aquot;ƒ bertus fit,veldepartu agnokendO' Ex quibus ferè vna illa Jegitimâ tau' fam habet,per quam quæritur,an a' liquis liber fit: cæterx ex ipfius Pt*' torisiurifdiflione fubfiantiam capi' unt.^Sk itaque diferetis aflionib'i cert um eft non polTe aftorem fuanj rem ita ab aliquo petere ,fi appam turn dare opottere. Neccnimquou afloris eft,id ei dan oportetiquiait'J lice t dari cuiquä id intelligitur, quoquot; ita datur,vt eius fiat.Nec res, qu{lt;^ aftoris eft, magis eius fieri poK»' lt;ifPlanc odio furum, quo magis plu* rihus aiftionibfteneantur, efreftuin eft,vt extra poenam dupli aut qua' drupii,rei recipiendae nomine lutta etiam hac actione teneantur, fi ’? pareat eos dare oportere: quaub «• adueefus eos etiam hçc in rem ao®i per quam rem fuam quis effe pt^ qf AppeUamus autem in rem qu^t aiftiones, vedicationesun petronam vero adtiones,quibus dare aut faff re oportere intéditur, condiftioot’' Condicere enim eft denunciare, Pquot;' fca

lingua. Nunc verö abufiuè did' JpuscondiinionemaiSioncm in pet' lonam elTe: qua aftor intendit dari «oi opottere. Nulla enim hoc tempore eo nomine denäciatio fit.lt;J Se* guéris ilia diuifio eft, quod quidam aâioncs rd petfequendæ gratia cö' Patatæ funt: quidam pœnæ perfe-quendæ,quidammixtæ funt-fl'Kei perfequendæ caufa comparait funt otnnesin rem actiones.Earum veto *clionum,qua: in perfonam funtceps 5uidem,quæ ex contractu nafcunt, Womnes rei perfequendæ caufa tomparatæ videntur: veluti, quibus Jatuarn pecuniam, vel in ftipulatü oeductam,petit actor. Item commo-dati,depofiti,mandati,pro focio, ex ^pto, vendito, iocato, conducto. Plane fi depofiti agatur eo nomine, Jood tumultus,incendi),ruinæ,naui nagq caufa depofitum fit: in duplü ?ctionem Prætor reddit,fi modo cû gt;pfo apud quem depofitum fit, aut tumhætede eiujde doloipfius agi-*ot,quocafu mixta eft actio.^ Ex Meficqs verb proditç actiones,aliç «ntum pœnæ perfequendæ caufa

LIB. IUT. INSTIT. -eomparatæ funt: aliæ tam petiot’ rei perfequendç;amp;obid mixt?!“”!’ ^Pcenam tantum perfequitur A“® aftione furti. Siue enim maniW“*' gatur,quadrupli:fiue non manifdquot;’ dupli :de fola puena agitur.Nam ip' fam rem propria aftione perfequl' tut quit,id elLfuam effe petens/W^ fut ipfe earn rem polTideat,fiue almj quilibet. Eoamplius ,aduerfusfof‘ etiamcondiélio «firei. ÇVi auttW bonorum raptorum a Aio mixta«® quia in quadruple,rei perfecutioco' tineturtpœna autem tripli ed-fl S» amp;nbsp;legis Aquiliæ aflio de damno iuria dato,mix ta eft, no folum fi a® uerfus infieiätem in duplum agawK ^^r^. fed.interdumöCfiin fimplumquis’ agat:veluti, fi quit hominem dau' d urn , a ut luÏcum occident, qui W co anno integer, Si magni pre«i) fuerit.tantienim damnatur, quann is homo in eo anno plutimi futr® fecundum iam traditam diuifionti”’ qfitem mixta eftaélio contra cos, 3 rel in a facrofaflis Ecclefijs, velalijf venerabilibus locis,legati, vel fido' commilTi nomina, date tljlluletint: vlqu«

de ACTIONIBVS. -ffg. Wque adeo,vt etiam in judicium vo' catenturuunc enim Si ipfam rem, Vei pecuniarn, quæ relifta eft, dare WmpcIluntur, amp;nbsp;aliud tantum pro p(tna:Scideo in duplum eius fit cói '^emnatio.Ç Qjiædam adiones mp ^tamcaufam obtinere vidétur, tam in tem, quam in perfonam : qualiï eitfamilia: herciicuudæ aétio, quæ eoinpeiit cohæredibus de dinidenda hæreditate. item communi diuiduiv lt;iO) qua: inter eos reddit, inter quos ’liquid commune eft, vt id diuida-Vur.Item finium rtgundorum aftio, qua inter eos agitur, qui confines a» groshabent : in quibus tribus indy 'lis permittituriudici remaiicui ex iiigatoribus ex bono ÔC aequo ad» ‘udifare:amp; fi vnius pars prægraua» **videbitur, eum inuieem certa pe» 'unia aiteri condemnare. lt;[ Omnes ’utem atticjies,vcl in fimpium con» ''ptæfunt,vel in duplum,vel in tri» plum,velin quadruplum:vlteri5 au» l'm nulla actio extenditur. In l’un» ex ftipulatione,

LIB. 1111. INSTIT’,, amp;nbsp;denique ex alps quam caufis.^ln dupln agimus,veluti™ ' tinec maniferti : damni iniufi^’ lege Aquilia,depofiti ex quibuida^ caufis.Item fetui corrupt!, petit in eum,cuius hortatu cofito'' feruus atienus fugerit, aut cotunW aduetfus dominum fa flus eft,aut I xuriofe viuere coeperit, aut quolibet modo deterior fafliM nt“ qua aftione earum etiarn terö, q“* fugiendo feruus abllulerit,acftiiTgt;’*’’ deducitur.l tem ex legato, quod vt' nerabilibus locis teliaum eit, fw“”! dum ea,quaE fupra diximus.lfJ't'P verb agimus,cnm quidam m^iote® verse æltimationisquâtitatem 1»“ lo couentionis inferüt:vt ex hat caU' fa viatores,id eft executores liuui^’ ampliorem fummam fportulafum nomine exigerent:tûc enim îAq“®? propter eorum caufam damna P’ fus tuent reus, in triplum ab ado confequetur: vt in hoc triplo dia lîmplum,in quodamnû paftus t ’ «onnumeretur. Quodnoftta cou tutio introduxit, quæ in nofttO'-' dice fulget,quam proculdubio cd

filth ’°^^P*i auton agitur, veJutl '’’Ï™f*0»iftem de eo, quod me» f®^^“ f“’ ^^‘^ “ pecunia,

to h’aÏ'Ïquot;®” Jätetet. Item ex lege ,''Qittitia,nolha conftitutio oritur, ^^uadtuplum códemnationem im» ^nensijs executotibus litium,qui ^otranoftrs coftitutionis normam ytis quiequa exegcrint.^Sed furti ibidem net manifedi a0io,amp; ferui J®ttupti,i cætêrij,dequibus fimul quot;''utifumus,eodifferunt:quód hæ •uiones omnimodo dupli funt-.atik pidclljdani Iniurteex legeAquü interdum depofiti,inhciatic'r.e “^plicanturiin cofitentem autem in ‘quot;’iplum dantur.Sed illa, qua de qs f®gt;ppetit, qua ttliäa venerabiiibu# “ós funt, non folum inficiatione du» plicaturjed etiam fi diliultric reliâi ■olutionem quoufqj*iu(Tu magiftra» *vfcp» Juiim noftrorum conueniatut.ln tó quo. ''Jtnttm verb ante, quàm iufTu ma» ßifttatuum conueniatur, foluétem, 'fopü tcdditur.çlté aflio de eo, qa

LIB, lin. INSTIT, inetuj cauCafafiuni fit:à cxteris« quibus fimul loculi lumS: codifffb quod eiuv natura tacite contiiietul, vt qui iudicis iu(Tu ipfam rem aflort reftituat,abfoluatur: quod in estent cafibue non eft ita , fed oinnimodo quifq? in quadruplum codemnatut: quod eft « in furti manifefti aftiSe, qfAdionum auternqusdam bons fidei funt, quædam ftrifti juris, Bo' næ fidei funt hæ:ex empto, vendito, Iocato,c0dult;flo, negociorum gefiof rutn,mandati,depofiti,profocio,tii' telæ,commodati,pignoratjtia,fami' lias hercifcundæ,Gômnni diuidundo, præferiptis verbis, quae de sflimato J5roponitur,ôc ea quae ex permutai liane eópetif, amp;nbsp;hæreditatispetitie. Quanuis enim vfeß adhuc incertum *non £rat,fiue*interbonæfidei indicia ctx £ft,fi' numeräda hæreditatispetitio*fit,fi' ue. uen5,noftra tarnen eóftitutio aper' * effet té eâ effebona fidei dirpofuit.çFue anno: ratanrea SSreivxcirisaftiovna ex noftra bon® fidei iudiefjs: fed dim plenioie tarnen effeex ftipulatu aftioneminuenien' Öic. tes,omnedus,quod rcs vxoria antea habebat, cum multis diuifionibus in aftioflem

DE ACTIONIBVS. 170. *«ionem exftipulatu, quæ de do-« Jbusexigendis proponttur,tranllu' ™'iiis:meritô rei vxoriç aftione fub' quot;gt;’5 ex ftipulatu actio quæ ,p ca in» Jfodufta efl,naturam bon® fideiiu' quot;'d) tantum in ex actione doits me» ’WlM bonæ fidei fit.Sed 3^ tacitam d dedimus hypotheca. Præferri au* dnialtjrcreditoribus in hypothecis futiccenfuimus, crimipfa millier de dote fua experiatuneuius folius progt; Wdmiia hoc induximus.ÇIn bonæ fi deiiudieps libéra poteftas permitti ''idetur iudici exbono amp;nbsp;çquo ælü» j’’3ndi,quantum aeîori refiitui de'' quot;tat.ln quo amp;nbsp;illud continetur, vt fl Juidin'jkem praftare afloré opor' dat;eo compenfath, in reliquum is, ^m puoaclum eflydebeat conde» Sed amp;nbsp;in firicti iuris iudi» ^sex refcriptodiui Marti, oppofi» ? doli mali exceptione, compenCa» [oinducebatur.Sednoftra confiitu °eafdem compenfationes, qua; iu^ J’P45^°nitûturjatins introduxit: (.’P°'’5’ ipfokire minuât, hue in t'idnie î pctfonam,fiue alias quaf-®9ue,excepta fola depofiti aflio»

mus:ne Tub prxtextu ccmpoifan®' nk,depofitarum reru quis exafl’“' ne defraudetur.^ Praterea qua!“’ aftioes arbitrariasgid eft, ex aibiino indicia pendentes appeilamustin 9' bus, nifi arbitrio iudicis is,cum quo agitur,adori fatiffaciat,vcluti rem reftituat,vel exhibeat, vel foluat,vd ex noxali caufa feruum dedat,con' demnati dcbeat.^Sed ifta aftioner» tarn in iem,quàm in perfonam inu* niuntur • In rem, veluti Publiciana) Seruiana de reb9 coloni: Quafi Ser' uiana, quae etiam hypothecaria V^ catur.lnperfonam,veluti quibusoe eoagitur,quodviautmetus caufa» aut dolomalo fadtum eft. Item dll'' id quod certo loco j?mi(Tutn eft, p*' titur.Adexhibendum quo® aflip» ex arbitrio iudicis pédet. in his enim aflionibus amp;nbsp;ceteris fimilibus per' mittituriudiciex bono ÖC aequo ft' cundû cuiufcj rei,de qua aflum eft, naturam a;ftimarc,quemadmodum adlori fatiffieri oporteat. ç Curare auteen debet iudex, vt omninoqua' lum

DE ACTIOMIBVS. 171, turn poHibile ci fit, cert» pecunias J'tlteifententiam ferat, etiam fi de «certa quantitate apud eum aflum *f^'^Si qui? agens,intétione fua pl» 'oitiplexusfuerit,quàm ad eu perti' '’t»t,caufa cadebat: jd eft,rem amit» fibat: nec facile î integrum ••eftitue' «tut à Prætore, nifi minor erat vi-Sintiquineg annis* Huie enim, ficut J* ’ins caufis caufa cognita fuccurre “’*ur,fi lapfus iuuentute fuerat:ita jjamp;ihac caufa fuccutri foli(Q erat. quot;’néfi tam magna caufa iufii erro' p’lt;nterueniebat,vt etiam confiatif' ’’mus quifqi labi poffet: etiam maio» ^''igintiqincp annis fuccurrebatur:

Ui, (1 quis totum Icgatü petierits P®u deinde prolaci fuerint codicilli, S^ibusaut pars legati adempta fit, quibufda alfis legata data fint, J'*?tificiebant vt plus petqfTe vide' j^'^tpeiitorquamdodrantem: aten

''S* Faltidia legata minuebant. ^“usauté quatuor modis petiturs ,i’(!*'t'pore,loco,ÖC caufa. Ke,velu' ? ' Ruis pro decern aureis qui ei de.-jj”ntur,vigintj petitrit:aut fi is cu, ** patte res eft,totä earn,vel ma y iq iotem

LIB. tin. INSTIT. , torem partem fuam effe intend«!!' Tempore,veluti, fiquis ante dien') vêlante conditionem peticrit• 0.quot;’ enim rationequi tardif foluitquam foluere deberet, minus föluete intel* ligitur:eadem rationequipramaM té petit, plus petere video Loco plut petitur:veliiti,cùm quis id quod tel to loco fibi dari fiipulatus cfi,alio loco petit,fine com mem ora none il' Kus loci in quo fibi dari ftipulatS efi! verbi gratia, fi is qui ita flipulatut fuetit, Ephcfi dare fpondesi Rowst pure intédat fibi dari oportereddeo autem pluspetere intelligitur, quia vtilitatem quam haberet proniiffot) fi Eplrefi foiueret,adimit eipurain' tentione.Propterquaincaufain,alia loco petenti, arbitratia aflio propo' nitur:i quafcilicet ratio habeturvd' litatis, qua promiiTori compedtura fuin'ct,(i illo loco folueret, quo fe fo' luturum fpopondit . Quae vtilitas plcrunque in mercibus maxima in' uenitur, veluti vino, olco, bum tn' to ; qua: per fingulas regiones dl' uetfa habent precia. Sed amp;nbsp;pecunia! numeratae non in omnibus legioni'

quis tamen Ephefi petat) id eli, foloco petat, quo vt fibi detur liw Çulatus eft: pura actione reflè agit, nique etiam Pnetor monllrat : fcii inet quia vtilitas folucndi,falua eft prominbti.qf Huic autem,qui loco plus petere intelligitur, ptoximus ^ftis, qui eau fa plus petit: vt ecee, fl quisita à te dipuletur,Hominem Stichum,aut decé aureos date fpon/ dts'.Ueinde alterum petat, veluti ho tuintm tâtun),aut decem aureos ta» turn. Ideo autem plus petere intelip 8itur,quia în eo genere Üipulatio» Wbptominoris eft eleftio,vtrum pe 'uniain, an hominem folucre malit. Qyi igitur pecuniam tantum,vel ho niinem tantum fibi dari oporterc in» fendit,eripit eledionem aduerfario: amp;nbsp;eo modo fuam quidem conditio'« nemmeliorem facit taduerfarij ve» tôfuideteriorem.Q_ua de caufa ta-* lisineare,pdita efl acho^vt qtiisin» tendat hominem Stichû,aut aureos fiecé fibi dari oporterc: id efl:, vt eo-« fietntnodo peteret, quo ftipulatus ‘ft’^Pratetea fi quis generaliter y tiq heminé

LIB. nil. INSTITZ hominem IbputatS fit, amp;fpetW“,L Scichum petat: aut generaliter vW“ ftipulatuv fit, amp;nbsp;fpecialiter C’^’P^ num petat: aut generaliter ftipulatus fit, deinde fpecialiter * Y riam petat, plus petere inteUigiW^ quia eledionem aduetfatio toUlf^ Itipulationis iure liberum W* •“? foluere, quam quod petetet- 0.“quot;} etiam licet vilifumum fit, quodqu ’ petat:nihilominus plus petere »W' ligitur: quia Tape accidit, vt pr^“ fori facili9 fit iliud foluere, quod n” iorisprectj eft.^Sedhfcquidem’'’ tea in vfu fuerant: poUea veto K Zenoniana, ö^nofirarem uit. Et fi quidem tempore plus ™* rit petits : quid ftatui oporteat, nonisdiuxmemorix loquitur c® ftitutio. Sinautem quatitate, vel modo plus fueric petitum:in omn i fi quod forté damnum ex hat cau accidecit ei,contra quern plus pth* fuerit,commi(Ta tripli condemuah ne,ficut fupra diximus, ^Si minus intétione fua compi«'“’ fueritafior,quamad eS P^J^L^I velutj,fi cum ei decern ä“*^** jyf,

DE ACTlONlBVS. irj-lubquinç fibi dari opottere inttiv lt;llt;tit:aut fi earn totS fundus eins «f» f«) partem dimldiam fuam effe pe-fierit,(ïne periculo agit: inreliquum tnimnihilominus iudex aduerfariS III eodem iudicio ei condemnat, ex MnQitutione diuæ memorlæ Zeno/ nis.^ Si quis aliud pro alio intended lit,nihil cum pericHcari placetifed in todeiudicio,cognita veritate, erroré luurn corrigere ei permittitur: velu/ ii,fi is, qui nominem Stichum pete» it deberer,Eroté petierit: aut ft qui* **teftamento dan fibi opottere in» ’tnd«it,quod ex ffipulatu debetur. îSunt præterea quædam acliones, Juibus no fempet folidum quod no» “'adebetur, perfequimunfed modo '“Iidum petlequimur,modo minus: **«ce, ft in peculium lilt) feruive a» s’^us. Nam ft non minus in pecu» *° fi^quam perfequimuninfolidum “minus patérve eödemnatunfi ve» “ minus inueniatur,eatenus cons fit r?^* '“i^**» quatenus in peculio j!,,9ii*ii*dmodum autem peculiü Jtlligi dcbeat,fuo ordine propone* ’“•flltcm fi de dote in iudicio mu*

Kev agatrplacet ealtnustnaritücon' , denari debere,quateiiiii facere pol' fit:itlelt,quatenus facultateseius pa tiuntur-ltac^ fi don's quantitaticoiv ; currat facultateseiusdofolidum da' ' mnatur: fi minus, in tantum, quant turn facere poteft. Propter retenlio' nem quoque, dotis repetitio minuP tur.Nam ob impenfasin res dotales faftas, marito quad retentio conceit fa eft: quiaipfo iureneceiTarijsfuni' ptibus dos minuitur: licut exlatiotP busUigedorum libris cognofeereji' cet.^SedSC fiquiscumparentefuo patronove agat: item fi focius cum j focio,iudicio loeietatis agat: no plus actor confequituv, quàm aduerfan^ eius facerepotefi.idem efi,fiquis ex donatione fua conueniatur. ^Compenfationes quoque oppofi' tæ plerunqjefficiunt,vt minusquifr que confequatur, quàm eidsbeatur. Nam ex bono amp;a:quo habita ratio' ne eius , quod inuicem atlcrem ex eadem caufa ptæftarc oportet:inte' 1 liquumeuni,cumquoaflumeft,cólt; i d€mnat,ficut iam dictum eltflCum «o quoque, qui eteditotibus fuis bonis

Q.V0D CVM EO amp;c. 174. lis celTit .• fi poftea aliquid acquire' Wjquod idoneum emolumétum ha' «at: ex integro in id, quod facere Poiell,creditoresexperiuntur:inhu' panuin enim erac fpoliatü foitunis ‘Uisjinlolidutn damnari.

Q,V0D CVM EO QVl in aliéna poteftate cft, nc' godügeftum elTcdice-tur. Titulus Vil.

j^^^^Via tamé fuperius mé' hahuimus de a « in peculium ti*^i'°fumfamilias feruo/ s^Sigt;ï^:rnmœ agitur-.opus eh, ''inehac aftione Ä decaEteris, quæ ‘otundemnomine inparétes domv •’oive dari folent, diligentius admo' ^famus.Et quia fiue cum feruis net 8°'^'ögel}um f)t,fiue cum fis,qtii in P^tcliate parétum funt, eadem ferè uraferuanturtne verbofa fiat difput L ’''S^rnus fermoné in per fond tuidominicpiidê intdleCtutide li' 'nsquooj g^ patentib9,quorum in P'’‘««atefunc.Na fiquidin his pro'

LIB. IUI. INSTlT. prié feruetur/eparatiinoftendef’’quot; ^Si iÿtur îuffu domini cuinJ^iJ negoemm geflum erit: infolidû Pf{' tor aduerfus dominum aciionc pol' liceturzkilicec quia is,quiita contra' hit,fidem domini fequi videtur. Ea' dem ratione Prattor duas alias toi® lidum aâiones polliceturtquarum « tera exercitoria, altéra inliitoriaap' pellatur.Exercjtoria tue habetlocOi nîm quis feruum fuum magillrum naui prajpofuetitjôC quid cû €«ƒquot;* rei gratia,oui præpofitus cric,côtra' flumfuerit. Ideoautem exercitoria vocatur,ga exercitot is appellater ad quem cotidianus naui« pertinet.lnftitoria tue locumh^gt; cum quis tabernæ forté,aut négociation! feruü fuum prspp'''. rit! Ä quid cum eo eins rei caufa,w præpofitus erit, contraflum w*”quot; Ideo autem inliitoria appellator,9 qui negociationibus præponunio ’ iniheores vocantur. lüas tame «o aâiones Prætor reddit, Ä quis homirtem,autalieDumferuo naui,aut tabernae, aut cuilibetntS tlatiofti ptæpofutritduiicct qul^

Çquiotis ratio etiam co cafu in» Intcoduxit, amp;nbsp;aliartt •«lonctnPrïetoriquxtributoria vo '’lur.Nanque fi feruus in peculiari *”'1« fcicnte dctnino nc8ocietur:amp; W cütn co cius rei caula conttaftS ’’i^ita Pretor iusdicit, vt quicquid quot;'nismercibus erit, quódqï inde re» f^ptö erit,ld inter dominum,fi quid bdebebitur, amp;nbsp;cæteros creditcres, f.tgt;taportionedifttibuatur:amp; idco ’pbuioria vocatur,quiB ipfi domino J'fttibutionem Pretor permittit.Nâ ''luisexcreditoribus queraf, quafi ’'}quot;'9 ei tribut urn fit,quam epertue» quot;bhanc ei aftionem accommodât, ’Ina ttibutoria appeUatur.^iPrafter-'gt;'trodufla efl actio depeculicrdc^ *i'’5quot;c,quodin tem domini verfum *Pbvi quanuis fine voluntatc demi» '’quot;’quot;gonum geftum erit,tarnen fiue Suidin té cius vetfum fucrit,id totü pf^ftare debeat:fiue quid non fit in quot;’n eiut vetfum, id eatenus prarfia» jquot;oebcat,quatenuspeculiü patitur. quot;tem autem domini verfum intclli^ ^’ntiquicquid nereffariö in ré cius quot;’'FcJetitletuus;veluti,fimutuatuï pecuniam

LIB. HIT. INSTIT ppcuniam creditonbiis dus foluftift autadiucia ruentia fuSreritjautfami lis frumcnti’m ement:vel etiamfun dum, aut quamlibet aliamtem nelt; ceffana mercatus ent. Itacj fi fxdc' «m,puta,auteis, quos ferum hiui à Titio mutuo accepit,creditori tuo quinq; aureos folueritueliquos veto quinq; quolibet modo cofumpfent! pro quinep quidem infolidum dana' ri defees: pro f Ttcris verb quinq W tenus,quatenS inpecuiio fit.exqu’ fdlicct appaiet,n toti decern aurein rem tuam verfi fucrint,totos decern aureosTitium confequi pofTe-ped cm vna eftaifiio, quadepeculiode' que co,quod in rem domini verfuni fl t,agitur:tamcn duas habet conde' mnationes. Itaq iudex,apudqnfquot;’ de ca actione agitur, ante diipittt^ fokt,an in ré domini verfum btinK aliter ad peculq ælhmationé tranfib quam fi aut nihil in ré demini vw® intclligatur, aut non fotum.fl h»^ autem queritur,quantum in PP““ fitrantè deducitur, quiequid f^uu domino,cive,qui in poteftate d^ gt;' ’ debet: amp;nbsp;quodfuperchpd ^‘’'“'^j

Qvop CVM EO Rc rrS:^ f^ mm intelligitur. Aliquando tamé w^quodeidebet feruus qui i;i poter ‘Htedoniinifit,nó deducitur ex per 'iifo;velati,fi is in ipfius peculio fit. S^iodeó pertinet, vt fi quidvicario moferuusdebeat: id ex peculio eius ■'0ndeducatui'.(,f Cætciurn dubium ’’®n«n,qumisquoque,qin'junudo' •quot;ini contraxerit, cuique inCtitoria, ''d exetcitotia aftio competit : de ptculio, deque co quod in rem dot ■pwiverfum efi, agerepofTis.Sed C' WftultitTim®, fiomiffa actione,qua ■ädliime folidum ex contractu com ^dluipoffit, feaddifiicultatem pet» “'itJt probandi in rem domint vet'' min ciTe,vcl habere feruura pecuüü, ? tantum habere, vt folidum fibi ‘duinoffit.^Isquoquc, cui tributo-J^aclio corapetitræquè de peculio, ? “ein rem vetTo agcrepotert. Sed ’tehaiemodo tributoriaexpedit a/ She,modo de peculio, Cf de i ré ver» ’•.Tributoria idea expedit agere, Sya in eadomini conditio precipua ƒ eft: id eft,quod domino debetur, '’n deducitur: fed eiufdem iuris ell WWnus,Cuius Sd exteri creditores.

LIB. 1111. INSTIT-^ At in adione de peculio,ant^ .j c)tur,quod dotnino dtbefutty ' n^ quod reliquum eft,crèditori dpiy fôdemnatur.Rurfusde pecu 'n inn« txpedit agcre, quod in hac aöw lol ius pcculq ratio habetun st ƒ'’ fcutoria,eius tâtum,quo ntg®5’ jK Etpoteftquifque tertia forte P’L peculri,aut quarta,vfl foamf ma ncgociari: maicremauKW P’ tern in pra:di)s,velmancipii$,’“' , nebri pecunia habere.Provt tyS® pedir,ita quifqi vel hanc veJillam eiigere debet. Certè n't P tell probare in rem domini ved® efTe: de in rem verfo agere dee®quot;, fl Q.ua: diximus de feruo amp;nbsp;d?®» noieadtm intelligimus,amp;defile filia, amp;nbsp;nepote, « nepte, öt P’^ auóve,cuius in poteftate funW'*® proprié feiuatur in corum pet'®'! J quod fenatufconfultum MscfdC',. num prohibuit,mutuas pécun»’ ? ti eis,qui in poteftate parentis er^ amp;nbsp;ei,qui crediderit,denegatiirac' tam aduerfus ipfum fibum filia«quot;'' nepotem neptcmve,( fiue adhuc poteftate fint, fiue motte pstenJJ

DE NOXA. ACTIO. 177» W (mancipatione, fuæ poteftatis cœperint) quam aduerfus pa^ *tlt;autimve:uueeo^habeat adhuc l''poteHate,fiueemîcipauent.Q(iç ’‘icoSenatus profpexit, quia fæpe •'netati ære alieno creditavum pecu' '’brum,quaïin luxunam confume' '’•nt, vitæ parentum infidiabantur. ïniud in fninma admonendi fum9, 'dquodiulTu patris dominive con-'taflutn fuerit,quódque in rem eius Mrium erif.diredö quoque poffe à pattedominóve condici:tanquam ft ptincipaliter cum ipfo negotium ge» ftam e(Tet.Eiquocj,qui exercitoria, Veliftitotia adione tenetur, direéld poffecondkiplacet:quia huiusquo» que iuffu contraüum inteHigitur.

X maleficfjs feruorum: v'clutijfi furtum fecerint, aut bona rapuerint, aut Jamnum dederint, aut

LIB. nil. INSTIT. domino damna to pcrmittilur,aut S' tis acfHmationem fufferre,aut ipfuifl hominem noxæ dedere- Noxa aut« eft ipfum corpus,quod nocuit: M lt;11 feruusmoxia ipfum malefidum; vlt;' luti furtum, damnû, rapina, iniuria-Summa autern ratione pcrmiffuni eft noxæ deditionc fungi. Nacp erst iniquum,nequitiam corü vitra ip^' rum corpora dominis dä.iofam lt;»lt;gt; flDomin9 noxali iudicio ferui fui noi mine conuentus,fcruum afioiinoxf dedédo libcratur; nee minus in pW' petuum ei? ferui dominium à lt;1°''’*' no tranffertur. Sinautem damnwn ei,cui deditus eff,feruus refarcifw quxfita pccunia:auxilio Prftoris“’' uitodomino raanumittetur.flaunt autern conHitutæ noxales afliontS) aut legibus,3utædi(3o Prætoris.U' gibus,velutifurti ex lege ^P'a^ damni iniuriæ exlege Aquilia.^t^ ifo Prxtoris, veluti iniuriamm) vi bonorum raptorum.lt;[ Omnisa tem noxalis aflio caput Nam fi feruus tuus noxiatn«””^ ferit: quamdiu in tua po*^^’*^^ tecum efl a Aio. Si autern in Y^^j

^E NOXALI.ACTIONI.17S. Ppteltatem perucnerit,cum ilto inci' PKafiïoeffe.Atfimanumin’us fut' ^iWrecfo ipfe teneturiSi extingui.« ‘urnoxfdeaitio.Ex diuerfoquoque quot;irefta aftio,noxalis effe incipit.Na P liber homo noxram commifcvit,amp; fe feruus tuns effe eoeperit.-fquod tj» Jute cafibus effici,primo libro tra» •liditnus) incipic tecum effe noxaJi» ®lt;lio,quæ ante direefa fuiffet.qSi feruus domino noxiam commiferit, ®ftio nulla nafcitur.^ Nanque inter dominum amp;nbsp;euni, qui in potefiate firn eft,nulla obligatio nafei poteft. idtoep m fi in alienam poteilatem fetuus perueuerit, aut manumifTus foeritmeep cum ipfo,neque cum eo, cuius nSc in poteftate fit,agi poteft. Vndefialienus feruus noxiam tibi commiferit,amp; is poftea in poteftate tua effe cceperit, interdicitur adio: quiain cum cafum deduda fit,i quo cofifterenon potuit.ldeócp licet exi» erit de tua poteftate, agere non po» tesrqucadmodü fi dominus in feruü Lum aliquid comiferit^nec fi manu» milTus aut aliénât? fuerir, feruus vL km adioqem côtra dominum habe-

LIB. un, INSTIT. te potefl.flSed veteres quidem w in filqffamiliâs mafeulis amp;nbsp;fcOTi™’ admirere: noua antem hominû con' uerfatio huiufmodi afperitaté rew tefpuendam e(Tc exiftimauit: amp;nbsp;lt;’“ vfu communi hoepenitus recedit* Quis cnimpatiatur,filiumfuum,S maxime filiam,in noxam alii da^n vt pent per filn corp? pater msgu, quam filius periclttcturifiitn in fil»' busetiampudicidae fauor hoc benf excludat.Et ideo placuitdnfffnM tantummodo noxales aaioncscft proponendas:ci3m apud veteres Ic gum eSmentatores inucneiimusfï' plus dictum, ipfes filioffamiliM pt? fuis delidis poffe conueniri.

PÇÿ^^ Nimah'um nomine,qui '3’'^quot;^^ qua la' ^^^’^'feiuia, aut feruore,* gt;?• ?t®^^^3ri(ate paupcriemfece s^stes^Sritc noxaiis aCho leg* Xlbtabu.prodita eft Que animaiia finoxa:

SI Q.VADRV.PAV.amp;C. 175^ finoxa: dedantur, profidunt rcoad III’crationem;quia ita lex XlI-tabu. ™'pta efi::vt puta,Si equus calcitro' 'uscalce percutTent: aiit bo» cornu pttetefolituSjCornu petierit.^ Ha:c äutem aêlio in ijs,quæ contra natu' tämmouenturjocum habet. Cate/ râ figenitalîs fit févitas,cetTat aclio. Üeniqj fi vrfus fugerit à domino,Si fk nocucrit: nô potell quondam do' minus conucniri,quia defijt domin? tlTe,vbi fera euafit.flPauperies auté tftdamnum fine iniuria faciétisda/ lUm. Nee enim potell animai iniu» Mm feciffe dici,q3 fenfu caret.Hæc gt;]uidemad iioxalem pertinét actio' P^'^Cxterum fciendum elf, ædb taioadiffo ^hiberi nos canem, vet' '■'m,aprum, vtfum, leonéibi habe/ tt,qua vulgo itet fit: amp;nbsp;fi aduerfus 'V’'^u'n erit,^; nocitum libero ho^ tnui effe dicatur:quod bonum amp;nbsp;æ-‘l^urniudici videtur, tanti dominus ’■“'’dcninctur:cæterarû verb rerum, JMhti damnum datûfit,dupli. Pre» trhasautemædjlitias aflionc'jôd “fpauperie locum hafaebit.Nunquâ Pj'imaflionjj, præfertim pénales, iij deeadç

gVNC adnionendi fit* Hmus agerepoffeguenv F libet hominem, aut fuo anomine,aut aliène. Ali» 3*no,veluti procuratorio,

tutorio, curatotio : cùm olim in vfu fuinet,altcri9 nomine agerenô poP fe,nifi pro populo,pro libertatejpro tuteia. Præterea lege HolHlia pmiP fum eü furti agere eorum nomine, qui apud holies effent, autreipuW*' cæ caufa abeffent, quive in eoruin, cuius tutela effent. Sed quiahoc no minimam ineSmoditatem habebah quöd aiieno nomine, neep agerc,ne' que excipere aeliuné licebat: ceepe' runt homines per procuratores b^ gate. Nam amp;nbsp;morbus, amp;nbsp;«tas,^ neceffaria peregrinatio, ittmep sH* multae caufae fæpe hominibusimp^ dimento funt, quo minus remfu’ ipfi exequi pofuiit.^ Procutatorf^

DE SATISDATIONIB. î8o. R“* «ttis verbis,necp præfente fern'' P« aduerfario , imo plerurique to 'Snorante confHtuitur.Cuicunqj em Petmiferis rem tuam agere, aut de» i ‘Merels tous procurator intelligw ‘“■■■ÏTutoret ÖC cutatores quéad' '’'odum conCtituantur, primo libro f^Pofitum eft.

Atifdationu modus a» lius antiquitati placuit, aliumnouitaspervfum' amplexa efl.Olim eth , fi ï rem agebatur, fatiP „’f^pofTefTor cöpellebaturrvt fi VP '‘•’elTet, necrem ipfä reftitueret, ^clitis aftimationé: potertas eiTet j'ï'toti,aut cü eo agendi, aut cS fi» /■udorib? eius:quç fatifdatio appel ’’“dKatü folui. Vnde autem fie l|PtHef, facile eft intelligere. Niep 8?j'’'”‘?'^4“Kgt;vt folueretur fibi, •gt; '’“fueritiudicatum.Multo magis 'quot; *“” aftione coutniebatur, ^‘Oate cogebatur,fï alieno nomine z üq judicium

LIB. lin, INSTIT, ,. Judicium accipkbat.Ipfe aute, qui i ■ rem agebat, ft fuo nomine petebab fatifdarenon cogebatur-ProcuraW verofi in tern agebat,fatifdarew^’ batur, rem ratam dominum habiW’ tum.Periculum enim erat,neiterun' dominusdeeademre experiretur, ^Tutoresverb öc curatores eodcni medo, quo amp;nbsp;procuratoresfatiWa' re debere,verba asdifli faciebâtiW aliquädo bis agentibus falifdatiort' mittebatur. Hæc ita erant,fiin rtn’ agebatur.Si verb in perfonam, ab a' ftorisquidem patte eadem obtint bant, quædiximus in actione quam rem agitur;ab eins vero parte, cum quo agitur, fi quidem alieno nomint aliquisin teru€niret,omnimodo fatn' daret:quia nemo defenfor in aliéna re fine fatifdationeidoneus eflecte ditur. Qubd fi proprio nomine aliqs indicium accipiebat in perfonam,im dicatum folui fatifdare non cogeba» tur.çSed hodie hæc aliterebferuam tur.Siue enim quis in ré aflione con' uenitur, fiueperfonali fuo nemine: nullä fatifdationem pro litis a;flima' tione date ccmpelhtur, fed pro fua tantum

.DE SATISDATIONI. iSr. fstum perfona, quodin iudicio pet-•’’aneatvfcç ad terininû litii: vei câi ’']ittitur fuæ promilTioni cum iureiu' ^do:(quam iuratutiam cautionern yocâtjvel nudam promif.tcncin,vel J’Iifdationem pro qualitaie perfonç 'Wdarecompellitur.ff Sinauté per ptocuratorem lis,vel infertur, vel fu Wpitut:in acioris quidem perfona, fi non mandatum ai3is infinuatum *fgt;;vel præfens dominus litis in iudii ^optocutatoris fui perfonam cofir-•naufritiratam rem dominum habi» tutum fatifdationem procurator da/ fttoinpellitur: eodem obferuando, ®^fi tutor,vel curator, vel aliæ tales Petfonæ,quaE alienarum rerum gu-fictnationem receperunt, litem qui' Wdam per alium inferunt. Si veto •fiquisccuenitur:fi quidem præfens Ptotutatorem dareparatuseft, po' J«fi,vcl ipfe in iudicium venire, amp;nbsp;’H'ptocuratoris perfonam per iudi/ Mtum folui fatifdationem folenni lU Pulatione firmare : vel extra iudieiü •»ifdationem cxponere,pet quam ■pfefni procuratoris fideiuffor exp «« pro omnibus judicatum folui fa' tifdationis

LIB. IIU. INSTlT. tifdationis claufulis: vbi amp;dehypo* theca fuarum verum cóuenire coni' pellitur,fiue in iudicio promiferitji' ueextra judicium cauerit,vt taipfC) quam hæredes ejus obligentur: alia infuper cautela,vel fatifdatione pro' pter perfonam ipfius exponenda,^ tempore fententiæ recitandæ in iudl' dum venief:vel fi no venerit,omnia dafait RdeiulTor,qua; in codemnatio' ne côtinentur, nifi fuerit prouocatûgt; ^Si verö reus prefto exquacunquC Caura non fuerit,Sd alius velit defen/ fionem eins fubire: nulla differentia inter aflionet in rem, vel perfonales introducenda, potefi hoc facete: ita tarnen, vt fatifdationem, judicatum folui, pro litis praertet ædimatione. Nemo enim fecundum veteté regn' lam,vt iam dictum eft, aliens rei fi' ne fatifdatione defenfor idoncus in' telhgitur.çQuæomniaapettius Si perfectius cotidiano judicjorumvfu m ipfis return documentis apparét. ^ Quam formam non folö in hac rC' gia vrbe,fed eriara in omnib^’ noftrit prouincq»( etfi propter imperitiarn lottè aliter edebraturj obtin ere een-femust

DE PERPE. amp;nbsp;TEMPO- 182. lönut: aim necelTe fit oinnes J5uinlt; quot;8’,caput omnium noftrarum ciup fjtwwid eft, hanc regiam viberaj ^infij obfetuantiam fequi.

De PERPETVIS amp;nbsp;TEM' potalibus afftonibus: amp;nbsp;quae ad hxredes,amp; in hçredes träft eunt. Tituius.XlI.

1 vccófuÏto,fiue exfacris ^^i^^-conftitutionifaus profiep 'dintur, perpétua folete antiquitus fcinpeteve,donee facræ conftitutio» les, tam in rem quam in petfonam sdionibus certos fines dedetunt:eas

Vetó,qu2 ex propria Prætoris iuriP diflione pendent,plerumj intra an* numviuere.nam amp;nbsp;ipfius Prætoris Ultra annum erat impeiiü. Aliquam do tarnen amp;nbsp;in perpetuS extendun' tut,id eft, vfep ad finem conftitutio' nibusintroduiftum: qualcsfunt es, Huas bonorü pon'£lTori,catcn'sq!,q bætedisloçolunt, accômodat.Furti quo^

LIB. nil. INSTÎT. , quoi» manifelli aéLojquanuis ex lp' nus Prætoris indiâione j^ficifcaturi tarnen perpetuô datur: abfurdâ effl efîe exil timauit anno eâ termina» ^Nonaatemomnes aftiones^quS in aliquein,aut ipfo iure competunt, autâ Prætoredantur: amp;in lia rede çquè competunt,aut dan folent.En enirn ccrti/T maiuris régula, ex nu' lencqs pcenaies afiiones in hçredem reition competcrCîVelutifuttilvilxj norum raptotum, iniunarum,clânl iniariæ.Sed hæi edibut huiufinodi’' diones côpetunt,nec à Prattore dt' negantur, excepta iniuriarum aciw' ne, Ôefi qua alla fimilis inuenialut-Aliquândo tarnen etiam ex contra' étu ailio contra hæredem non coin' petittvelnticùm teUator dolofèvef fatus fit,ôC adteredem eiS nihil cü eo dolo peruenit. Pcenaies aSt aflio' neS,quâs fuprà diximus, fi ab ipfis principalibus perfonis fuerint conte' Katac, amp;nbsp;hæredibus dantur, amp;nbsp;fei’' tra hæredes tranfeunt.^Supereh-vt admoneamus,q(iôd fi ante rem iudi catam is,cuni quo aduin eft, fatiffaj ciat adoritoflicio iudicis conuenit eu abfoluetet

Pj, EXCEPTIONIBVS. i8j. oiuere;iic(;t in ea caufa fuiffet iu' ’'®piendi tempore,vt damnari ƒ 7*'' Si hoc eft, quod antca vul' s^oic^atur, omnia indicia abfolu' 'otiaelTe.

^^^^EQ_VITVR,vt de ex» Livlt;f^S5*P''‘”’’Eus difpidam?. |'®SÎii^®”’P®'’®'æ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*^“* ! ^^^J^ exceptiones dcfendédogt; ^^=^=^'rum eorum gratia, cum Wusagitijt.Satpe enim accidit, vt wetipfa perfecutio, qua after ex pc pdr,iufta fit:tamen iniqua fit aduer ‘7 turn,cum quo agitur. Verbi gra % firnetu coat lus, aut dolo indu' I hus,aut errorelapfus, ftipuläitTi' 'ƒ ptotnififti,quod non debuerasj,^ '’’'‘ttretpalam cft,iureduiH te obli-S’turneiïejóCaflio,qua intéditur, i “’f* te oportere,efticax eft: fed ini' i ^uumeft tecondemnari: idebep da' 'wtibiexceptio,quod metus caufa, ’“^dolimali,8Ut in faóunijcompo' quot;'s ad impugnandam aftionem.

fll dem iuris eßjfi quis quafi cfW™ caufa pecunia à te Itipulatus fuetiti neep numetauerit. Nam earn ft® niam à te petere poffe eum,^«'•“’!' eft. Dare enim te oportet,cum t*'t pulatione tenearis. Sed quiainiquu efl,eo nomine re condemnari,platt’ exceptróne pecunia: non numeral te defendi debere. Cuius tépora not (fecundum quód iam fnperioribm libris fcriptum eft) confritutioneno' lira coaräauimus.Prfterca debitot) fi paelus fuerit cum creditorenea pecunia petereturmihilominut onW gatusmanetrquiapaflo conuen obligationesnon omnino diffolun*' tur:qua de caufa efficax eft aduerlu cum a Aio,quam after intédit, n ap caret cum dare oportere. Sed q“' iniquum «ft, contra paftionern en eSdemnarirdefenditur per ^5S^% nem pafti conuentb^Aeque » . tor creditore deferente iuraueo bil fe dare oportere,adhuc ebliga |jj petmanet:fcd quia iniquum periurio queri, defenditur pet * ^ ptionemiurifiurandi. In qs aüionibus,quibus imé ’^‘“^jrif

DE EXCEPTIONIBVS. 184. yffrfrariæ funt exceptiones: veluti, “peritoredeftrente poffenbr iura/ '‘ftitcamrcm fuam effe, amp;nbsp;nihilo» J^’inuspetitor tandem remvcdicct: quot;'n eniin verum fit, quod intendit, « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n“® efre,iniquum tarnen

^poftefforem condemnari.^ Item piniudicio tecum aftiim fuent, fine ® fwi, fiuein perfonam : nihilomP '’usobligatio durât, ôiideoipfoiu' quot;de cadem re poftea aduerfus te ^^ poted : fed debes per exceptio» ’''reiiudicatæ adiuuarî.^Hac ex: 'nipli caufa retuliffe fufficiat. Alio» S™ex g multis*varr}fque caufis ex» * g et quot;ptiones neceffariac fuit,ex latiorii mob fl*’ 9'gedorum, feu Pandeflarum tis. “wisiutelligi potell. Q_uarum qu|» “?ni ex legibus, vel ex ps quæ legi* '''«ni obtinent,vel ex ipfius Præto» J''iutifdieiione fubdantiam capiût.

SAPpellantur autem exceptiones ’•*perpétua: amp;percmptoiiæ,alia: ^’iporales amp;nbsp;dilatoiiæ.Perpetuæ quot;nbsp;peremptoriac funt, quæ Temper ’Sentibus obftant; amp;nbsp;femper rem, pqua agitur, perimunt: qualis eft quot;«ptio doli tfiali:amp; q3 met us eau» fafaHG

LlB, lin. INSTip , fafaflum eft:amp; pafli côiienti, ƒ“ ita côuener)t,n€ omnino pccu'’'^ P' teretur.Ttmporaks arque dü’^’^'f funt, quæ ad tempus nocent, S poris dilationem tribuunt: qualu f• paéli conuenti, rùm ita conucnenti ne intra certum tépus ageretur, yf' luti intra quinquennium, nain fimW to tépore,non impeditur aflor rem «xequi.Ergo ij ,quibus intra certuin tempus agere volentibus obqdiur exceptio,aut paCli conuenti,aut aha fiipitisidif erre debent actionem, poft tempus agerc.Ideo enim ^di' Jatorixite exceptiones appeJlâtur. Alioqui,fi intra tempus egerint, tb' iefiacp fit exceptio, tieqi eo iudido quiequam con(equebantur,proplff cxceptioneminecp poft temps olid agere poterant, cum temererem n ' iudiciü dcduccbant,ÖC confumebat, qua rationerem amittebât.^Hodie autem non ita fttitic hoe procedett volumusifed eum, qui ante tempus , paifliQis,vel ebligationis litem infer' re aufus fit.Zenonianç conftitutioof fubiacere cenfemusjquam facratilTi' mus legiflator de ijs,qui tépote plus petKonf,

j ?f''iitiptulit;vt fi*inducias,quas * Sit P'f actor fpont« indulfetitïVfl qua J ^fwaaäionis côtinet, contempfe-™'.nn duplum Iwbcant q,qui taitm *Ci có* “’Wfiarn paffi funt: amp;nbsp;poft eas fini tépfe-' 'asnon aliter litem fufcipiant, nifi o* rit. J’icsexpéfas iitis aniea acceperint, ’•aftores tali potna perterriti, tem» ^falitium doceantur obferuare.

P'ïterea etiam ex petfona funt dila» *wix exceptionestquaks funt procu .?kriç,veiuti,fi per militem aut mu jiîrem agere quis velit. Nam militi» ‘'as,nee jj patre,vel matre,vel vxo» 'Mecexfacro rtferipto procurato» ’'onomine expeririconceditur: Lij ''tfo négoces fupereffe fine effenfa quot;J’litaris difciplinæ polTüt.^ Eas vc» to exceptiones,quf olim procurator t^M propter intamiam, vel dantis, ''dipfius procuratoris opponeban» tartcutn in iudiefis frequentari iiullo ®odo perfpeximus, coquiefcere fan dnmsnie dû de his altercatur,ipfiiis quot;egoefj difceptatio pcoteletur.

Nterdum euenit, vt tn ceptio, qua: prima fade iulla videtur,itameninp ^ ^qué noceat. quod ciim ^'accidit : alia alkgatione opus eftjadiuuandi afloris gtatia, quç replicatio vocatur:quia per earn replicatur atej refoluif ius exceptio' nis:veluti, quum pacius ert aliquii eum debitore fuo, ne ab eo pecunia petat: deinde porten in contrariü pa ai funt, id ert, vt creditoti petere li' eeatifi creditor agat,amp; excipiat dc' bitor,vt ita demura condemnetur,fi

non conuenerit,ne earn pecunia ere' ditor petal,nocet ei exceptiotconut' nit enim ita.naqj nihilominui liocvt ïutn manet,licè t pofiea in contraria pafli funt. Sed quia iniquum eft ert' ditorem exejudi ; replicatio ei dabi' tur ex pofteriore pacto conuento* Rurfus interdû e ucnit,vt tcplicatici quæ prima facie iufta e(l,iniquéiW' «eat.quod enm accidit,alia aUcgaiio' ne opus eft,adiuuâdi rei gratia, qua duplicatie vocatur. Et li rurfus ea prima facie iufia videatur, fed pw; pter aliquam caufarn adori iniqu*^ noewt:

DE REPLICATIONIB. i8tf. noctatirurfus alia allegatione opus ‘^iQua after adiuuetur,quæ dicituï Ifiplicatio. Quarn omniû exceptio-l'uni vfutninterdum vltcri9, g dixp i''ui,vatietas negociorû introduxit: ^uas omnes apertius ex DigeflorS 'itiote volumine facile eft ergnufee-it'^lExceptiones auteni,quibus de/ Iiitor defenditur, plerunque accom/ modati folét, etiam fideiulTori eius, teftciquia quod ab f)spetitur,id äb ipfo debitore peti videtur : quia mandati iudicio redditurus eff eis, quodq pro eo folucrint. Qua ratio* n«,amp;fide non petenda pecunia pagt; öusquis cutn reo fueritiplacuit pet-iade fuccurrendum eITe per exce » ptionem padli conuenti illisquocp, qui pro eo obligati funt, ac fi etiam tumipfis paflus effet,ne ab eisea pecunia peteretur. Sanc quadam «ceptiones non folent his accom« inodari. Ecce enim debitor, fi bonis fuis cefferit, amp;nbsp;cum eo creditor ex« periatundefenditut per exception?, fi non* bonis cefferit. Sed bate exce *deefi ptio fideluffotibus non datur, ideo non (cüicet,quia qui alios pro debitore

LIB, IIH. INSTIT. obligat,hoc maxime prorpkit)''*^? facultatibS lapfus fucrit debitor, pol; fit ab ijs,quos pro co obiigauit) I“’* confequi.

EQVITVR vt ^Plt;' ciam? de interdioiisquot;quot; aéiionibus,quæ promis exercentur.E'iâtauKf’ i- ■. nbsp;nbsp;- y,»-,interdira form? stA“*

conceptloncs verborum,quib5 Pt*! tor aut iubebat aliquid fieri,aut fit” pvohibebat:quod tune maxime fit' bat, cum de poiTeiTione, aut quail poneffione inter aliquos conttudt; batur-^iSuma autem diuifiomie^ florum hæc eft,quod aut prohibiW' ria fût,aut reftitutotia,aut exhibits' ria. «dProhibitoria fùnt, quibusP^ tor vetat aiiquid fieri: veluti vimfift vitio pcflidenti: vel mortuum if ff' renli,quo ei ins erat inferendityd 11 facroloco jdincariivel in flumintpu blico ripave eius aiiquid fieri, quo peius nauigetur.qjRelîitutoria fünf) quitus reliitui aiiquid iubet : veluti

DE INTERDICTIS* 187. “onoram poffeffori polTefTioné «iy i^u^i qui guis pro hærede aut pro roffdiore poffider ex ta haredita' **!sut cam iybet ci, qui vi de pofTeP ‘'wt fundi deieff 9 fit,renitui pofTef/ quot;onein.ç Exhibitoria runt,per qua: J®« exhiberi:vèluti eum,cùiuî de Senate agitunaut libertum,cui pa ''onm opéras indiceve velit: aut pa» ’'nti liberos,qui in poteftate ci? fû t. y^Wttamê,qui putant propriè in» 'tdiffa ca vocari, quæ prohibitoria Äquiainterdicere fit denunciare ^|proliibere: reftitutoria autem amp;nbsp;^‘'ibitoria,propriè décréta vocari. /dtainéobtinuitomnia interdicia Ï^'llân, quia inter duos dicuntur. »Sequens diuifio interdieforum hçc |- bquôd quædam adipifeendae poP ,‘bonis caufa comparata funt:quegt; ?bitctinendæ, quædam récupéra» la’ ^'^‘^.■P''^'‘‘€ndæpo(Ttffrionis cam 'bterdiâü accommodatur bono» bl pofrenbri,q3 appellatur,Quo» ll?'L*°'’°f'’*’’• eiufquevis amp;nbsp;pote» „j' bïceft, vt qd ex ijs bonis quif» ^^3”°™ pofTeflio alicui data eft, bâtede aut pro poiTcfTore poffi»

LIB. lui. INSTIT. deat,)d ei,cuibonovö poffefiiodstä rfljteflituerc debeat. Pro hæredeati tem pofTidere videtur, qui putst K haredem cfl e. Pro pofTeiTore b P“' fidet,qui nullo iure rem hçreditariâ) vel etiam totam hareditatemifnf'’* adfe non pertinere,ponidet.Ideo au tem adipifeendæ poffeffionis voca' tur interdiélum, quia ei tantum vu' le eil,qui nunc primum conatut a' dipifeirei pofTeiTionem. Itaqïfiq®* adeptus poffe(Tionem,amifeiit eani: hocinterdidumeiinutileeft.lntcroi Öum quoque quod appellatur Sal' uîanum,adipifcédæ poiTeffionis tau' fa comparatum efl:eóquevtiturdo' minus fundi de rebus eoloni, quasi* pro mercedibus fundi pignon ras pepigiffet. ÇRetinédæ poiÏ'l“®' nis caufa comparata funt interdira' Vti poffidetis, amp;nbsp;Vtrobi, cum ƒ vtralt;5 parte de proprietate alicuiu* rei cStrouerfia fit,amp; ante quçratuti vter ex Iitigatorib9pon'ideie,amp;vid peteredebeat.Nâcp nifi anteexr^ ratum fuerit,vtrius corum poffeuio fit,nó poteft petitoria aiflio infii'u*' quia amp;nbsp;ejuiiis amp;nbsp;natural^ ratio‘s

. DE INTERDICTIS. iS5. dt,vt alius poffideat, Si alius à pot fidéte petat. Et quia longé commo.« diuseit Si potius, poffidere, quàm pttere:ideoplerunlt;5, Si feré femg 'Wnsexifiit contentiodeipfa poP Wione. Commodum auCem ponp dtdiin eo eft,quöd «tiam fl dus res ’’on fit, qui poffidetifi modo aftoc ’'onpotuerit fuam effe probare, rc» O’ânttinfuoloco pofTefTio. propter IjJ’ni caufam cum obfcura fût vtri« ƒ91 iura: contra petitorem iudicati ^•^ Sed interdiéto quidem, Vti W’detis, de fundi vd ædiû poffeO én* ®’’t«dgt;tur: Vtrobiverô inter/ ’do, de return mobilium poffdlio» ™’ Q.üorum vis ac potclias pluti' ’m inter fe diffeventiam apud vegt; quot;''’habebat.Na,vti pofTidetisin/ ’diftolis vincebat,qui interdifti tê ^Poflidebatsfimodonee vi, nee a4'’’’?dyprecationaftusfuerat ab lium' • '° P°*Teffioncm : etiam fi a» htar''’‘P'’’*’'®^®“* dlàm arripue« j, ‘’enam poffeiTioncm:aut preca« ttiL^^^'^drataliqué, vt fibi poffide/ Wnc**^’^*5°'’^ ''®''° ’‘’fordido is ®®bqui maiore parte ei? anni, Aiifj neevij

LIB. nil. INSTIT. n«cvi,necclam,necprecarioab ao' uerfario poITidebat.^Hodie tamW aliter obferuatur, Nà vtrluGç in^f' didii poteftas,quâtum «d ponenw' në pertinet,exçquata efbvtillevw; cat,8i in refoli, amp;nbsp;in re mobiiiiq“’ poiTeffionem nee vi, nee dam ) preeario ab aduerfario litis contena' tae tempore detinct.ff PolTidcrc ao' tem videur quifq^non folurn fi iP^ polTideat, fed amp;nbsp;fi eins nomine all' quit in pofTcffione fitdicetisri^iun fubiedtur non fit, quails eft colonu* ÖC inquilinus. Per cos quoep, apajj quos depofuerit quis,aut quibusto modauerit,ipfe poffidere videmt’ Lt hoc eft,quod dicitur,rctintrep® feffionem pofte aliquem per libet,qui eins nomine fit in poflefi*'* ne.Qiiinetiam animo quocpfolorr' tineri pofteftionem placet, id eu) '' quanuisneqtipfe fit in poneffioi^’ reep eins nomine aliusttamcn fi n?quot; relinquendae pofteftionis animo,le pofteareuerfurP inde difeeftetib t tinere pofteftionem videatut.Afflp fci veró pofteftioné per quos aliqo« poteft, fecundo libre expofmm“’’

DE INTERDICTIS. i8p. N«vlla dubitatio en,quin animo folo adipifei peffeiTiontm nemo pof fgt;t.^[R.tcuperandæ pofTeffionis eau f» fol« interdici/i quis exƒ offefTiôe fundi, vtl ædiinn vi deieflus fuerit. Namei proponitur interdi^iü Vnlt; ''«Vi,pquod is,qui dciecit^cogitur fltcnituerepofTcfTionemdicèt is ab 'o,qui vi deiecit,vi Vf 1 dàm, vei pre-«rio poffideat.^Scd ex conflitiuio/ nibus ractis,vt fuprà dixim?, fi quis y'mper vim oceupauerif.fi quidem in bonis eins eft,dotninio eius priua' tur.fi aliena:poft eius reltitulionem, rtü ïffimationem rei dare vim paf, fo compellitur.Qui autem aliqué de poffciTiôe per vim dciecerit,tenetur lege lulia de vi priuata, aut de vi pu blica.fcd de vi priuata, fi fine armis vimfccerit.finautem cû armis eum tlepoffeffione vi expulerit,de vi pu blicatenetur.Arinorum autem ap' ^Hationenô folû feula,amp; gladio.s, ®galeas,fed amp;nbsp;fanes,Ôé lapides ff gnincari intelligimus.Ç Tertia diui' bointerdidorum hæc eft, quod aut f'mplicia fût,aut duplicia. Simplicia luntjveliiiijinquibus.alier after, al

LIB, un. INSTIT. tfrrcusen:qualia funt omnia refit* tutoria aut exhibiroria. Nam aflor is efi,qui defiderat, aut exhibni,aut reftituitreus auté is efi,a quo defide' rat vt reflituat, aut exhibeat- ^Pro' hibitoriorum autem ïterdiflora alia fimplicia funt,alia duplicia, Simpli' cia funt,vduti,cum Pretor prohibet Sn loco facro, vel in flumine public« tipâve dus aliquid fieri. Nam aflor eil, qui defiderat ne quid flat: reus eil,qui aliquidfacere conafur.Du' piieia funt, velutS Vti po(Teditis,in'' tetdidum, amp;nbsp;Vttobi. Ideo autem duplicia vocantur,quia par vtriuf® litigatoris in his coditio efl:nec quiv quampræcipuè reus vel aflor intel' ligiturjfedvnufquifqj tam rei,quàm adoris partes fuüinet.^De ordine öC veteri exit u inierdidorum fupet' uacuum efthodic dicere.Namquo' ties extra ordinem ius dicitur,( qua' lia funt hodie omnia iudicia) non necefie reddi interdidum:fed pen inde iudicatut fine iterdifliS) ac fi vtilis adio ex caufa

1 Vnc admonendi fumus niagnamcuram egifle i]lt;os,quiiuta(uflinebar, w\lt;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;homines ad li/

oi^S^jtigandum procederêt : J^o amp;nbsp;nobis Itudio eft.idqj eo ma/ ^'^ fieri potefi,quód temeritas tä S?ntiuni,auam eorum, cum quib9 ƒ',tur,modo pecuniaria poena, mo/ °jurifiuradireligione, modo infagt; F^ïnietu cocreetur- Ecce enim iuf/ “fandum omnibus, qui conueniun/ “■■'excoftitutionenoflra defertur. ^am reus non aliter fuis allegatio/ vtkur,nifi prius iuraueric,quód PUtans fe bona mftantia vti,ad con-pdicendum peruenit. ^At aduer» asinficiantes, ex quibufdam caufii 1 Plivel tripli anio condituitur:ve/ “M damni iniuriæ, aut legatorum ®a$venerabilibus reliâorum nomi/ '’^agatur.Statim autéabinitio plu' pbquain fimpli eh aciio: veluti fur/ «manifefti quadrupli,nec maniftfri ®upli,Natnïx his amp;nbsp;alijs quibufdä caufis.

LIB. 1111. INSTlT. caiifis,flue quisneget,duefateal'* gt;nbsp;p!uriî,quàm fimp)j,efl aâio.fl'f‘ aftorisquoque calumnia coi:r«W ' Nam enam after proc^umnU w rare cogiturex noftra conftitutionC; ajVtriulcp etiam partis aduocatingt;’' i jrandum fubeunt, quod alia neftts conflitutione comprehenfum tn-^'Cte «ffHæcautem omnia pro vetcri*''^’ ris. lumnix aflione introdufta funtiq^f in defuetudinem ab^t, quia in pad’ decimam litis adores mulftabatiqd iiufquam fa ft uni elTe inuenimS: W pro hisintroduftum elt,amp;pratfalu iufiurandum,Si vtimprobus litige tor, amp;nbsp;damnum, amp;nbsp;impenfas lid* inferte aduerfariofuo cogatut. fl'E* quibufdam iudiefjs damnati,ignonii niofi duntiveluti furti,vi bonorS ra' ptorum,iniuriarum, dedoloutc tu' telæ,maiidati,depofiti, dircftis,npn contrarijsaffionibS. Item profocto: ^uf ab vtraqj parte direfta eft: amp;nbsp;ob id quilibet ex io eqs co iudicio dana' tus, ignominja notatur. Sed furtig' dem, ant vi bonorum raptorü, aut iniuriarum, aut de dolo, non folum damna ti notootur ignominia/eoJÄ

^E OFFICIO IVDICIS. tsr. Pââi:amp; refit. Plurimû cnim inters *E,v(tu ex deliflo aliquis,an ex eon •fapu debitor fit.^Omnimn autem ’f^ionum indituedarum principin, Jtra parte adicli preficifeitur, qua nçtot cdidt,d£ in ins vocando. Vtp •iiie enim in primis aduerfari? in ius 'acandus eü:id elhad eû weandur, ?uiiusdiiflurus fit. Qua parte Prat' 'tt parentibus amp;nbsp;patronis, item pa Kntibus liberiflt;5 patrcncrum amp;nbsp;pa •tonarum hùc prallat honorem, vt ton aliter liceatliberis libertiftjeoï ■nius vocare,quàm fi id abipo Prç' Iotepoilulauerint,ólt;:impetrauerir. Etfi quis alitet veeaueritn eum ptc' tam fclidcrum quinquaginta cont ftituit.

j E t quidé in primis illud JeWeruare debet iudex, *non ne aliter iudicet, qiiàm cd, H'todVicg bus,aut conditutiohibus, quotf.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aut '

LIB. lin. iNSTiJ: aut moribus proditum eü. fi noxali iudfrioaditus eftiobfcru’' debet, vt fi condemnandus vtótl“' dominus,ita debeat condernnarf-Publium Meuium Lucto Titio in n^ cem aureos condemno, aut noxani dedere.^Et fi in rem aâû fit ƒlt;’ƒ”'’ iudiccifiue contra petitorem iuni® uerit, abfoluere debet polTefforefn-fiue co tra poffefTorem, iubere ei dc' bet, vt rem ipfam reftituat cum W' óibus.Sed fi pofieffor neget in pr®’ fenti fc reftitucre pofte, amp;nbsp;fine fin' firatione videbitur tempusrefijtut' di caofa petcre: indulgendum en en vt tarnen de litisatfiimationecaueat cum fideiuftore, fi intra tépusquw ''rcnf ei datum cit, nonrefiituifTet.^^E' tuerif. fi hæreditas petita fit:eadécirca«ƒ élus interueniunt, qua diximnsm' f eruenire de fingularum return pet titione.lllorum autem frudïuü,qnc* culpa fua pofteitor non petcepent» fiue illorum quoi perceperit: i vW' que aftione eadem ratio pene hquot;t'' tur,fi prædo fuerit. Si verb bons n' dei pofTefTor fuerit; non habetur ra »jo,neque confumptorunij ne? ““

P^ OFFICIO IVDICIS. 152. Pquot;f^Ptorum. Poft închoatam autc Pftitionemjeriam illorum fruftuum ^tiohabetur,qui culpa poffelToris p«ptinonfunt,v«l petcepticon» ‘^'^ptifunt.^Si ad exhibendum af fuerit,non fufficit, ff exhibeat is,cum quo actum eft, fed opus pvt etiain rei caufam debeat exhi quot;Jtejid eft, vt earn caufam habeat ’ttori quamhabituruseffet, fi cum Ptiniamad exhibendum egiffet,ex-Wbita res fuiffet. Ideoque fi itet mo p exhibendi vfucapta fit res à poP Wore,nihilomtnus eondemnabitur. ftpereafruiftuum medq temporis, jlt;ltfteius,quodpoftacfeptü ad ex» hibendum judicium, ante rem iudp 'Stam intercefferit:rationem habere tlcbet index.Q_uod fi neget reus,cS 9^0 ad exhibendum af turn eft, in ptæfenti fe exhiberepoffe,amp; tempus exhibendi caufa petat, idque ff» nt ftuftratione poftulare vidcatur, darieidebet, vt tarnen caueat fe re-ftituturö.Quöd fi neque ftatimiuiTu tubicis rem exhibeat, neque poftea ßhibiturum fe caueat;condénandus fit in id)quod acloiis intercrat, fi ab initio

Initio res exhibita enét.^ Si family hercifcundæ iudicio aiHum fit,fins'* las res fingulis hiredibus adiudi'*' re debet:« ft in alteri’ pcrfona pri' nrauate videatur adiudkatio, dtl*quot; nunc inuicê cohæredi certa pecanWi ficutiam diftuin eft,côdeninare.Eo quoiç nomine cohæredi quif9 tondemnandus eli, quod folus nU' óns hærediiarti fundi pefpedh ’“ rem hæreditariâ cenuperit, aut con fumpferit.Quæ quidem fimilikt® ter pluresquo$, quam duoscon» redes fubfequui tur.^EademJ^'*' ueHiunt,amp; n cemmuni tünidüdo“ pluribus rebus aflum fit.Quödu vna re,V£luti de fundo: fiquidf fundus cômodè regionibus dwu ^ nem recipiat,partes eius fingulu gt;nbsp;indicate debet: amp;nbsp;fi vnius pan Pn^ grauare videbiturti* inuicem n pecunia altert condemnandusJ Q.uód fi commode diuidi nó plt;^ ’ velutigt;fi homo forte aut mulus ’ de quo aSum fit: tune totusvui , iudicandus ch: öe is inuicem ’ ,-certa pecunia condemnaduselbil^, fintutn regundorum aélurn '“.^^^^

^EPVBLICIS IVDICÎIS. T03. ’quot;PKeve débet iudex, an necefTaria ƒ abiudicatio:qu{ fane vno cafu ne, 5J*fia eft, fi euidentiotibus finibus fljfgui agros cômodius fit,t} olim Wentdiltmdj. Nam tuncneceffe y ex alterius agro partem aliquam ’‘ttrius agri dpmino adiudicari:quo fafuconuenienseftjVt is alteri certa pecunia debeat condénari.Eo quo eg Jomine condemnandus eft quifque quot;Ociud'cioiqtt forte circa fines aligd malitiofè commifit;vetbi gratia, qa lapides finales furatS eft,vel arbores finales excidit.Côtumaciæ quotj no minequifcpeoiudicio eödemnatur: veiuti,ft quis iubente indicé mecici alt; grospaffus nonfuerit.Quodautem fu! iudieqs alicui abiudieatum fit,id ftatim eius fit,cuiadiudicatum eft. DE PVBLICIS IVDlCllsf

Vblica Judicia, neep per achones ordinätur, neqï omino quiequam fimile dabét cum ceteris iudis ijs, dequibuslocuti fu»

'finfti' amp;nbsp;in infiituêdiS)amp; in exercedislt;W turn- blica autem di ft a funt, quod euw» clo,0f ex populo executio eot um pktuntj cxer- datur. flPubikorum iudiciorS quid’ cedo. capitalia funt^quxdam nd capitalW' Capitalia dicim9,quç vltimo fuppU' do afiiciunt homines,ve) etiâ aqu® amp;nbsp;ignis interdiftior, vel deportation ^qu5. ne,vel métallo. Cætera,fi qija*infa' * Sed niiam iriogat cum damno pecunia’ cade, rio .-hate publica quidem funt,non ta *pft5 men capitalia.5fPublica autemiudi' ribus, cia hæc funt,lex Iulia maieftati$,quf At in eos, qui contra Imperatorcm vel Bap. Rem publica a liquid moliti funt: fuff Pi9pc vigorem extendit. Cuius pŒna,anl' dicato maeamiffionem futtinet: of memo' ribfflé ria rei etiâ polt mortem damnatuf» gédû Litern lex Iulia de adultères coerce' hic g- dis,quîE non folum temeratoresalie' perâ narû nuptiarü gladio punit : fed w céfet: eos,quicummafculisnefandamlibt' Vt h’ic dinem exercereaudét.Eadem^lege notât luliaetiam ftupri flagitiG punifut! lo.Fer cum quis fine vivel virginem,velvi' rarius duam henefté viuétem,ftupraufrit, móta. Poenam auté eademlex irrogat Gu' E.P. piatoribus,*fi honefti funt,puWiea' tionem

DE PVBLICIS IVDICnS,i54« •loncrn partis dimidiæ bonorûîfi hu» '’’ilw, corporis coërétioné*cum reie *coet/ Eatione.çltem lex Cornelia de fica' citio» Jnsiqux homicidas vltore ferro per- nem» «quiturjvel cos,qui homines * occi- * ^ry «endi caufa cum telo ambulant. Te» minis» •Dautê^vt Caius nofter ex interpre» htioneiegum duodecim tabularum ''tiptum reliquit) vulgo quidéid ap» Ptllatur» q3 arcu mittit: fed amp;nbsp;ome ■ignilicatjqnod manucuiufq; iacif. Sequitur ergo, vt lignum, ffc lapis, * ferrö hoe nomine con tinea tundi» «um ab eo,g} in longinquum mitti» *ut)à Grçca voce T«Alt;3iy figuratum» Et fie hane fignificationem inuenire Po(Tunrius,ÔCin Græco nomine. Nd Suod nos telû appellamiis,illi ß.'A®. Appellant. Admonent nos epigram/ Jtata ï Xcrolopho vrbis lautil limé* * fau; firipta: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftilTi/

’“t à ffea , quod figniReat ferreum t^ltrum-^Eadélege, Sc venefiei ca' P'tedamnanturtqui artibus odiofi* ’’nivenenis, g fufurrîs magieishe/ *’'wes occiderint, vel mala medica» ’quot;'ta publiée vendiderint.i^f Alla der B q inde

inde lex afperrimü crimen noua pct na petfequitur:quæ Pópeia de paf' ricidqi vocatur:qi»cauetur,vtlï^gt; parétis,aut filii^automnino affinita' tis eins ^quæ nuncupatione paiéium conrinetur, fata præparauetit ; flut clam,fiue palam id aufus fuerit:nec' non iï,cui9 dolo maloidfactum eft, *exi’' vel cofcius criminis extitit,*lifètex' Hit. traneus fit, poena particidi) puniat:

amp; neeg gladio,ne(i ignibus,necp vf li alqfoleni pœnæ fubrjeiatur, fed in' futus culleo cum Canc, Gallo gallP naceo. Vipera öd Sitnia,amp; inter tas fetales angultias comprehenfus, ft* cundum quod regionis qualitas tu' lent,vel in vicinü mate, vel in amné proQciatur: vt emniö elementofum vfu viuus carcre incipiat: ö£ ei cctlö fuperftiti,terra mottuo auferatur.Si *non quis auté alias,g* cognatióevel affi eÖ,g. nitate cóiüdtasfibi petfonas necaut' rit, poena legis Corneliæ de ficatijt funinebit.frltem lex Cornelia de fai f)s,qiiæ etiâ teftamentatia vocatut, poenam irrogat ei,qui teftamétum, vel aliud inlirumentuin falfum fciï pfetlt,figiiauetitgt;recitauetit,fubiece'

DE pyBLids ivDicns. 155. vel lignum adukerinum fecerit, ‘^vlpferir,expvelTerit feiens,dole ma W'Ehikp legis poena in fernos, vlti/ gt;”11111 fuppiKiumeftiC quod etia in ^«delicatns amp;nbsp;venencisferuat;)« liberos veto deportatie.^ lté lex lu” wde vi publica feu priuata,aduerf9 exeritur,* q vim vel arniata,vel *exo'

lege Iulia de vi publica irrogatur. ^vero fine armis,in tertiam pattern ™Wtü fuorum publicatie imponif. ’iSinautem per vim raptus virginis velyiduæ,vel faniSimonialis, vel aft knusfuerit perpetratus;tiinc0i rae Pgt;ores,0lt; ft, quiopem huic flagitio quot;tdetmUsCapite puniuntur fccundû nvlkæ conrtitutionis definitionem, *t qua hoc apert lus poflibile eftfek k-^ltem lex lulia peculatus, eos pu ïquot;*,qui publicam pecuniam,velrem ‘’kam, vel religiofam furati fuerint. quot;d fi quidem ipfi indices tempore ’quot;niniltrationis publicas pecunias ■nlittaxecintjcapitali animaduerfióe PnniüturzSC non folum hi,fed etiam ï^iininifteHumeisad hoeexhibue«

LIB. un. INST IT.,, «nt,velquifubtraflas ab his iattlt furceperint.Alrj verö,quiinhancR* gern inciderint:pœnæ deportationW *rub' fubiugantur. *lt;f Eft amp;nbsp;inter pub“' Jugen' ca indicia lex Flauia de plagiari)« : tut. quæ interdum capitis panam ex la cris conftitutionibusirrogat:interdiJ leuiorem.flSunt prçterea publica W diciajex lulia de ambitutlex luÜa^ petundatumilex Iulia deannona;* fex Iulia de refiduis:quæ decertista piCulisloquunCur:amp; anima:quid® amilTionem non irrogant,alt)saute poenis eos fubijeiunt, qui præcepta earum neglexerint.^ Sed de pub* cis iudicqs hçcexpofuimus,vtvûbi! polTibile fit fummo digitOi amp;nbsp;quau petindicem tetigifTet aJioqui diligÇ' tior eorum feientia vobis ex latioti' bus Digeftotum, feu PandeäaruM libris Deo propitioaduentutacA

sflionibus. fo.i^.fa.i. i^’defnptionelegatorum, amp;nbsp;träf» Jätione ear um. fo. 8s-facie.2. ^ädoptlonibut. fo.iS.fa.t. ^“fenatufconfultum Orficianum. »'°''o.io8.fa.2.

TABVLA RVBRICARVM De codicilHs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo.p^.fa-i’

De donationibuï. fo-^O-fad» De duobus reis liipulandi,amp; ,pmit' tendi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo]io.i26'facie.i'

De exceptionibus. fo.i8j-6’i' De excufationibus tutorum vel nx ratorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foüo.jüf^i’i'

De fideicommilTariis IiæredifatiWi amp;nbsp;adfenatufconfultumTrebellia' num. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foJio.8S-facie-l'‘

De fideluiToribus. fo.iïjfade'i’ DefiduciariatuteJa. fo.2j.fiH' lt;jDê litera G. / Degradibus cognationutU' foü® IOj?'facie.’.

,''Sredibus inftituendis. foheff. ^hiteditatibus qua ab inteftato {v'Afuntur. folio.pöfacie.i. f'’?t«dum qualitate amp;nbsp;differétia, '‘gt;*».75.fadc.2.

P^^lniurps. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo.i$9.fa.2.

i'^jnterdiclis. folio.i86-fa.2. ^'inutilibus ftipulationibus. folio hüS.facie.i.

J'Hegatis. folio.78.facie.i, j’e lege Aquilia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo. 156. fa.i.

De libertinir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo.g.fa.i'

Denuptps. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fol.ij.fa.lgt;

p. INSTITVTIONVM. ^^®Igt;li'gationib9)quæ ex deliflo na •J'untur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folio.i^s.fa.i.

^ÏS*’*’8’U’onib?j qux exquafi de* |,quot;«o nafcuntur. fo.iöi-fa.i. officia iudicis. fo.ipi.fa.i.

quot;■bJiSi: qua: ad hæredes,ôc in hf' «des tranfeunt. fo.i82.fa.b ^ftquas perfonas nobis acquiiitur. “w quas perfonas nobis obligatio acquititur. to.i46.faiie.i. De poena temerc litigantium. folio iSo.facie.i.

Quitus ex caufismanumittere non « .*t. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folio.p.facie.2.

Kwibus modis iuspatriæpoteltatis folwtur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foi8.facie.2.

Quibus mod is re côtrahitur obliga-•»b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£o.X2}.facie.i.

TABVLÄ RVBRICARVM Quibus modis teflamenta infitmov tur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folio./i'fadoi'

Quibus nó en permifTum facere te' ftamentum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo.gi.ta.1«

Quodcumeoqiiiin aliéna potefta» te eft, negodum gedum ede diel' tut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folio.i74,.facie.b

De rebus coiporalibus amp;nbsp;incorpo' talibus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folio. 44.fa.I.

Deieplicationibus. fol.ig5.fa.2' De terum diuifione, amp;nbsp;acquirendo ipfarumdeminio. fol.j4fagt;l« 4De litera S.

De fatifdatione tutorumiVd cutato' rum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo.ip.fade.b

‘ttuitutibas tullicorum pr^dio-fo.44..facie.2. j''''gulw rebus per fideicommiP 'unneliais. . fo.sjda.i. ^’^mdrupes pauperiem teaffe dP tatut. folio.i78.facie.2. quot;‘ focietate. fol.i 59 .fadc.i.

J^tfilccdTione libcrtorü.fo.H5,fa.2. fucceffionibus fub)atis,quæ fie* 'gt;ant pet bonorum véditiones, Si ^fenatüfconfulto Claudiano. fo' Iio.i22.facie.i.

‘Jtfufpeäis tutoribus, vel curatoria tus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo.32.facie.2.

Wteftamento militari, fo.coda.i. Uttutelis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo.2i.facje.i»

TABV. RVBRICA. INSTIT-Devi bonorum raptorum. fol.i0gt; facie.i.

De vfufcapïonïbuSjS: longi tempo' ris prseferiptionibus. {o.47.fa.lgt;

De vfu ö^ habitatione. fo.4ffgt;^* De vfufruftu. fo.4j.fa.2-De vulgari fubHitutione. folio.öy-fade.i.

in j-

FINIS*

Parifi)s,exofßdna Claudi) Cheuallonq.

Anno l $ 3 ï