THEMIS.

{Î/J II I

!i i I .»(HZ f/lr'T. ).-|;|

GEDRUKT TE »S GRAVENHAGE

nrj J. ROERING»

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

1009 1886

THEMIS,

REGTSKUNDIG TIJDSCHRIFT

DOOH

M.R DAV. H. LEVYSSOHN, M.« A. DE PINTO EN M.R N. OLIVIER.

•------^^»OPO^I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ —

DERDE DEEL.

’s Q?riWfnl)aiK, J. BELINFANTE, 1843.

. , . .(HOEawAjaaasK) Toaa nujar« mS. ~ ,3MUi3aflO72T3afl na roaa aiuaaaana aa .A .iM quot;»wife ,iÜ4sSam oitófe«t» ^ tsao .^t» . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.s^^ita9»n^ »’ al .ofek » otfi*I

^aKaa aaa wat .H .A .iW toofe «igomcr MfewO .»^A«9«otï) «' a* .(jUBnW-isJ^aR «s .»fek ^iHoq »snMina^ »ä5vm ,««lt;«7 aVwmmisç sh ï^soAsS moA quot;KKÄ) .Y^lw*«» Jasnwoliosnoa «ss^o çwisiï-vsso * Ash ,bç5u«quot;n« Ifevw! ç«tfes\»^snU «s» «t ,«n»^ aAyJ tsçtMÔ-t’iV Alt;piwlt;gt; aai ,««*« «m»A «tn feanuyd •»«»»A wife *ifc Jjwa^fli ^^«Wi^w lot ^nafenmJ^ , p«ihso^i'ts'j A»! nswoSsï UA lot , Aw sh^iihssïaó H .iM Tw^tifeia^tU sh tw» 'C’i'sfe^ tsA «i I^^ ilt;

.Mt^niMiB. M ^ maT JoU wA7 -A T*

INHOUD.

Bladi

STELLIG REGT (NEDEULzVNDSCH). nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.

BURGERLIJK HEGT EN REGTSVORDERING. --Eene vraag over de condictio indebiti, door Mr. A. DE PitiTo, Adv, te’s Gravenhage, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;1.

Over die vraag, door Mr. A. H. van der Kemp ,

Adv. en Regter-Plaatsv.te’s Gravenhage. . 140.

Behoeft de getrouwde vrouw, welke wegens eene politie-overtreding of een correclionneel misdrijf, door haar begaan, in een strafgeding wordt vervolgd, den bijstand van haren man, ten aanzien der burgerlijke regtsvordering tot vergoeding, in geval de door haar beleedigde zich, tot het bekomen van vergoeding, voegt in het geding over de strafzaak ? door Mr. B.

A. VAN Houten , te Haarlem, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;20.

INHOCB.

Rladz,

De leer der Erfopvolging bij versterf, volgens het Nederlandsche Regt, toegelicht door Mr, Dav. H. Levyssohn. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49, 158.

irdk is de ware zin van art. 950 B. W., door Mr.

A. H. VAN DER Bdrgii , Arfü. te ’s Gravenhage, 173. Kent de wet aan hem, die gelasterd , gehoond of belee~ digd is , het regt toe om tot betering van het nadeel in eer en goeden naam geleden, betaling van geld te eischen? door Mr. J. W. TromPj Adv. te Leeuwarden.......49,273.

KooPHANDELSREGT. — Ocer den invloed eener valschheid in de handteekening van den trekker op een wisselbrief, op de verpligting , tot betaling van den acceptant, jegens den wettigen houder, door Mr. A. DE PiNTO , Adv. te ’s Gravenhage. . 181.

Wat moet in Art. 11 It W. v. K. verstaan worden onderpand en hypotheek verleend binnen 40 dagen na den aanvang van het faillissement, door denzelfden. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 293.

Iets over de noodadressen bij wisselbrieven , door Mr. H. H. ÏELS, Adv. te Rotterdam. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 305.

STRAFHEGT. STRAFVORDERING, — Ocer de afgifte der stukken van overtuiging aan derzelvor eigenaren of regthebbenden, na afloop der regtsgedingen in strafzaken , door Mr. G. D. Ribbius , Subst.-Griff. bij het Prov. Geregtshof van Overijssel. - nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,317.

ALGEMEENE REGTSGELEERDHEID. nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;. 80.

STAATSREGT. — Eenige regtsvragen over een Concordaat, door Mr.^. OLwiEn. . nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;80, INTERNATIONAAL REGT, — Wettelijke gemeenschap van goederen tusschen echtgenooten, door M'’, A, de

PiNTO, Advokaatte ’s Gravenhage. . nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;, 352.

INHOUD.

I51adz.

Bedenliingeiii^^amp;eer het ontwerp van wet op het Nota-ris-ambt, door Mr. H. Obrben , Notaris te Leiden. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;236.

GEREGÏEI.IJKE GENEESKUNDE. — Dronhenschap van hel standpunt der Geregtelijke Geneeskunde beschouicd, door H. M. Duparc , Med. et Art. Obst. Dr. te Leeuwarden. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 107.

REGÏSGESCHIEDENIS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;.

Iets over de liegenten van Godshuizen, voornamelijk met betrekking tot hunne verantwoordelijk heid, door Mr. P. van der Hoeven , Adv. te Rotterdam. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Geschiedkundig overzigt van de Nederlandsche Wetgeving over de conflicten van attributie , door Mr. A. DE PiNTo, Adv. te ’s Gravenhage.

Iets betrekkelijk den burgerlijken stand, door Johannes Jestinius , A° 1629. nbsp;.... 338.

Proeven der letterkundige Censuur aan ome Hooge-scholen in vroegeren tijd, door Mr. Dav. H. Levys-soHN, Adv. te’s Gravenhage. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 347.

BOEKBEOORDEELINGEN EN VERSLAGEN. 128.

Verzameling van Nederlandsche Wetten en Besluiten enz., doorMr. J. van de Poel, Adv. te Amsterdam , — door Mr. A. de Pinto , Adv. te ’s Gravenhage. ....... 128.

Code de Commerce du royaume des Pays-Bas, traduit par W. WiNTGENS, Av. à la Haute Cour des Pays-Bas, — door Mr. Dav. H. Levyssohn, Adv. te ’s Gravenhage. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.131.

Wetboek van Strafvordering vergeleken met het Romein-sche en Fransche Regt, onder toezigt van Mr. S. P. Lipman , Amsterdam 1842, ’— door denzelfden. nbsp;nbsp;nbsp;243.

INHOUD.

Biadï,

Hel Nederlandsche Wetboek van Burgerlijke Regls-vordering naar deszelfs beginselen ontwikkeld, en door formulieren in praktijk gebragt, door Mr. A, OuDEMAN , Advokaat bij het Provinciaal Geregtshof van Groningen , met eene voorrede van Mr. H. Nienhuis, Hoogleeraar in de regtsgeleerde faculteit te Groningen. — Eerste deel; Tweede deel, eerste stuk ; Vierde deel, eerste en tweede stuk, — Groningen, J. B. Wolters , 1842. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;. 372.

Proeve eener Strafwet voor zeevarenden ter koopvaardij , alsmede van een reglement op de vervolging en de bestraffing der misdrijven door zoodanige schepelingen gepleegd, door wijlen Mr. Jan van de Poll, in leven Advokaat en curator der stads-armenscho-len. — Ainslerdam D.Gno'Evn, 1842,75 bl. in-8°. 386.

ACADEMISCHE LiTTERATDDR. — Specimen poliiicum inaug. cont. Historiam legum ab ordinibus generalï-biw Foederati BelgU in colonUs latarum, quod def, J. Tak, — door N. Olivier. . nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;. 135.

BERIGTEN VAN GEMENGDEN AARD. 137,263, 392.

uemid»

REfiTSKUNDlG TIJDSCHRIFT.

DERDE JAARGANG.

STELLIG REGT (NEDERLANDSCH).

BURGERLIJK REGT EN REGTSvoRDERiNG. — Eene waag mer de condictio indebiti, door M^ A. DE Pinto, Advokaat te ’s Gravenhage.

Jure naturae aequum est, neminem cum alterius detrimento et injurîâ fieri locupletiorem.

POMPOITIUS.

De vraag, welke ik zoo even zal mededeelen, heeft zich werkelijk voor eenigen tijd hier ter stede voorgedaan, en de zaak, waarin dit het geval geweest, doch welke in der minne geschikt is, gaf mij aanleiding tot het schrijven dezer bijdrage.

Vóór dat ik nu echter verder ga, is het misschien niet ondienstig, met een paar woorden, bij wijze van herinnering , en al was het ook slechts om later noodelooze herhalingen te vermijden, te vermelden den aard en het doel der condictio indebiti, benevens de hoofdbeginselen, die haar regeren.

De condictio indebiti dan is niets anders dan een dadelijk en noodzakelijk gevolg van den regel van eeuwige billijkheid en regtvaardigheid , door mij aan het hoofd van dit opstel geplaatst, en welke door geene menschelijke wet kan worden of is verzaakt.

IIP Dl. 1° stuk. 1841. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

ledere betaling doet eene schuld vooronderstellen, is een regel door art. 1395 B. W. op den voorgrond geplaatst; — schuld wordt daarbij echter verstaan in de ruimste beteeke-nis; zoodra er slechts eene gegronde billijke of regt vaardige reden voor de betaling bestond, is de betaling geldig; niet alleen derhalve kwijting eener burgerlijke en regtsgeldige verbindtenis, maar ook de voldoening aan eene natuurlijke verbindtenis, ja zelfs de enkele zucht om te bevoordeelen of te begiftigen is genoeg, mits slechts van dit laatste vooral duidelijk blijke, omdat eene schenking nooit wordt voorondersteld.

Maar is er betaald zonder eenige schuld, en derhalve ook zonder datdoor de betaling eenige schuld, het zij burgerlijke, het zij natuurlijke gekweten is, dan ook is de betaling nietig, en kan het onverschuldigd betaalde worden teruggevorderd ; betaling zonder schuld, is niet denkbaar.

Van daar dus de condictio indebiti. Uit al het gezegde volgt voorts dat, zal de condictio indebiti met vrucht kunnen worden ingeroepen, twee omstandigheden moeten aanwezig zijn, en wel : 1®,, er moet betaald zijn iets, dat niet verschuldigd was; 2°., de betaling moet geschied zijn uit dwaling; want wist ik, op het oogenblik toen ik betaalde, dat ik niets schuldig was, dan kan ik mij over die betaling redelijkerwijze niet beklagen, en ik heb alleen aan mij zetven te wijten de nadoelen, welke ik daardoor lijd; ik moet geacht worden door milddadigheid of edelmoedigheid tot dezelve te zijn gedreven en aan hem aan wien ik betaalde eene vrijwillige gift te hebben willen doen; cujus per errorem dati repetitie est, ejus consulte dati donatie est, l. 53. D. de R. J.

Het spreekt evenzeer van zelven, dat op hem die zich van dit regtsmiddel wil bedienen, rust de last van het bewijs èn van de onverschuldigde betaling èn van de dwaling. Dit toch volgt niet alleen uit het algemeenc beginsel, dat de eischer het

bewijs moet leveren van de regtmatigheid zijner vordering, en moet aantoonen het bestaan van het regt dat hij beweert te hebben. (Art. 1902 B. W); maar er komt hier nog hij, dat hij die betaalt, veilig mag en moet voorondersteld worden, dit niet zonder eenige reden gedaan te hebben : « qui enim, zoo als Paulus zegt, in l. 22 D. de prob., solvit numquam ita resupinus est, ut facile suas pecunias jactet, et indebitas effundat ; » de betaling vooronderstelt de schuld, zegt art. 1393 B. W.

IL zou nogtans gelooven, dat hij die bewijst iets onverschuldigd betaald te hebben, tevens een zoo sterk, vermoeden in zijn voordeel doet ontstaan, dat die betaling is geweest het gevolg eener dwaling, dat hij het bewijs van het tegendeel daardoor brengt ten laste zijner partij. En deze meening is niet in strijd met de stelling zoo even door mij op den voorgrond gesteld : hij moet zijne dwaling bewijzen, en hij bewijst die door eene gevolgtrekking afgeleid uit eene van elders bekende en bewezene daadzaak, met een vermoeden (art. 1932 B. W.), en wel met eene praesumtio juris , die alleen voor tegenbewijs zwichten moet. Wel is waar, dwaling wordt niet voorondersteld, maar moet bewezen worden (l).Hij, die betaalt, wordt dus, in den regel, vermoed dit willens en wetens te doen. Maar dit vermoeden wordt, wanneer er blijkt dat het betaalde onverschuldigd was, door een sterker vermoeden vernietigd. Dan moet één van beiden waar zijn: öf er is betaald uit dwaling ; öf er is betaald met het bloote doel van begiftiging : het eerste is ook regtens waarschijnlijker dan het

(i) Dit wordt wel niet uitdrukkelijk gezegd in Art. i358B. W., even als in Art. 1364 over het iedrog. Het is echter zoo, eu het moet zoo zijn ult den aard der zaak, het volgt uit de algemeene regtsbegiuselen. Zie mijne Handt, lot het B. ff’. Aant. ad %yi6, n.» 3.

laatste, want eene schenking wordt nooit voorondersteld. Om dezelfde redenen dus ook moet het er in geval van twijfelden mits altijd de onverschuldigde betaling bewezen zij, voor gehouden worden, dat er dwaling bestaan heeft, »» re obscura melius est favere repetitioni, quamadventilio lucro; l. kl i D. de R. J. Dit alles stemt overeen met de leer vanPoTHiER, Tr, des contrats de bienfaisance, 161, en van TocLLiER, XI, 69-72.

Eindelijk zij nog opgemerkt, dat men bij de beoordeeling der gegrondheid eener condicto indebiti alleen te letten heeft op den tijd der betaling ; of het betaalde toen verschuldigd, of er toen dwaling aanwezig was, dat is de eenige vraag, welke men heeft te onderzoeken. Of men later schuldig is geworden, of men later zijne dwaling ontdekt heeft, dat alles kan op de terugvordering van geenen invloed zijn. En evenmin doet het iets ter zake, of men vroeger schuldig geweest is, doch die schuld reeds voldaan was, en men alzoo een’ tweeden keer heeft betaald ; de betaling eener reeds gekwetene schuld is men niet meer verschuldigd op het oogenblik der betaling, en kan dus worden teruggevorderd; aU est évident, zegt Toullier , XI, 76, quon paie plus qu’on ne doit, en payant une seconde fois une dette déjà acquittée ; » zie ook Pothier , 148.

Toetsen wij thans voor een oogenblik aan deze beginselen de vraag, of ook condiclione indebiti kan worden teruggevorderd wat betaald is ex causa judicati, dat is ten gevolge van en ter voldoening aan een regterlijk gewijsde, niet omdat deze vraag op zich zelven aan eenigen redelijken twijfel kan onderhevig zijn, maar omdat zij in een onmiddellijk verband staat met het geval door mij zoo even te vermelden en te behandelen.

Ik zeg een regterlijk gewijsde ; want dat een vonnis waartegen nog hooger beroep of andere regtsmiddelen open staan

bij den hongeren regier kan worden aangeklaagd en door dezen vernietigd, of dat een vonnis bij verstek gewezen , op het verzet van den gedaagde, door denzelfden regter, nadat hij met de verdediging der tegenpartij, welke hij vroeger niet had gehoord, is bekend geworden, kan worden verbeterd of ingetrokken, spreekt van zelven. Maar even zeker is het, dat tegen het betaalde krachtens een reglerlijk gewijsde geene condictio indebiti meer kan te stade komen ; men denke slechts aan de woorden van Ulpianus, in l. 55 D. de re jud. a Judex posteaquam semel sententiam dixit judex esse desinit. Et hoc jure utimur, ut judex qui semel vel pluris vel minoris condemnavit, amplius corrigere sententiam non possit ; semel enim male seu bene officio functus est » (1) Belangrijk is voorts hierover ïoullier, X, 65-73, Hij zegt onder anderen (69) ; « c’est donc sur le grand motif de l’intérêt public, que repose cette présomption de vérité que la loi attache à la chose jugée, pro veritate accipitur. Tellement que si les juges déclarent faux un fait qui était vrai, il pas'Serapour faux aux yeux de la loi. La force de la chose jugée est telle qu’elle peut faire violence à la vérité même et la soumettre à son autorité, Le jugement, quoique contraire à la vérité et à la justice f n’en doit pas moins être exécuté, ainsi l’exige l’intérêt public, » (2)

Wel is het zeer mogelijk en zal het meermalen gebeuren , zoolang regters feilbare menschen blijven en deelen in alle menschelijke zwakheden en onvolmaaktheden, dat het in waarachtigheid niet verschuldigd is, wat ik bij eene regterlijke uitspraak veroordeeld ben te betalen en krachtens dezelve betaald heb, ofschoon aan dwaling in den zin der wet in dergelijke gevallen misschien slechts

(i) Zie ook I. ^i , l. 6a tod., h, 37 D. de poenis, etc.

(3) Zie ook PoTBiER , 159.

zeldzaam zal kunnen gedacht worden. Maar de regel van ütPiANüs in l. 29 § 5 D. mond, propter auctoritatem reijudi-catae repetitio cessât, heeft daarenboven nog eene reden van genen geheel anderen aard. Die reden is gelegen in den bekenden TegtsregeX: resjudicatapro veritate accipitur, 1. 207 D. de R. J. Het is wel niet altijd waarheid, maar het moet er voor worden gehouden en aangenomen, wat de regier bij uiterlijk gewijsde heeft beslist; en ik moet dus ook voorondersteld worden werkelijk en wettig schuldig te zijn geweest, wat ik ter voldoening daaraan betaald heb. De geheele regel der l. 207 de R. J. berust derhalve veel meer op eene fictio juris dan op waarheid. Maar die fictio juris is, zoo als ÏOULUER zegt, ingevoerd in het openbaar belang van den Staat, welks maatschappelijk bestaan zonder dezelve in duigen valt. Reeds Cicero (1) beschouwde het als één der kenmerken van het verval en den naderenden ondergang van den Staat, indien het gezag van regterlijke gewijsden niet meer werd geëerbiedigd.

Do regel derhalve is; geene terugvordering van hetgeen ex causa judicati betaald is, al bewees ik ook, dat ik inderdaad niets schuldig was, datderegter verkeerd, onbillijk, onregtvaardig heeft geoordeeld. De Romeinsche Keizers, wanneer zij leeren wanneer men op deze wijze het betaalde kan terugvorderen, zonderen juist dit geval uit: pecuniae indebitae per errorem, non ex causa judicati solutae, esse repelitionem jure condictionis, non ambigitur. L. 1 C. de cond. ind,

Eene geheel andere vraag is het echter of op dien regel niet, even als op schier alle anderen, uitzonderingen kunnen bestaan? En dit brengt mij tot het onderzoek en de beant-

(i) Iw Verrem, V, 6 :perdilae cieiiales, desperatis omnitiis rebus, hos soient exitus exiliales habere, ut damnati in integrum reslituantur res judicatae rescindanlur.

woording der hier meer bijzonder bedoelde vraag. Tot meerdere duidelijkheid zal het noodig zijn, dat ik begin met kortelijk mede te deelen het geval, dat ik op betoog heb. Zie hier hetzelve:

Een koopman wordt gedagvaard door een ander koopman tot betaling van zekere verkochte en geleverde goederen. Ten dage dienende erkent hij koop en levering, maar hij antwoordt, dat de geleverde koopwaren niet aan de bestelling beantwoordden, en hij beweert, op dien grond, ongehouden te zijn tot betaling. De regier verwerpt deze verdediging en wijst den eischer zijne vordering toe. Het vonnis wordt hem beteekend, en hij betaalt met de kosten. Eenigen tijd later echter vindt hij eene quitantie, waaruit blijkt, dat hij den koopprijs der bewuste goederen reeds voldaan had lang vbbr de dagvaarding. Quaeritur nu: kan hij het ten tweeden keere betaalde terugvorderen ?

Als men in het oog houdt, dat bij de beantwoording dezer vraag zoo veel mogelijk met elkander moeten worden in overeenstemming gebragt de beginselen omtrent de condictio indebiti en omtrent de res judicata, dan gevoelt men tevens dat die beantwoording aan groote moeijelijkheden en bedenkingen onderhevig zijn moet.

Wat mij betreft echter, van den aanvang af was ik zeer geneigd tot eene toestemmende beantwoording der vraag; mij dacht er moest een middel bestaan, om eene zoo ongehoorde onreglvaardigheid te herstellen; ik zocht dit middel dadelijk in de condictio indebiti, en ik meende ook dadelijk het daarin te vinden. Een nader onderzoek heeft mij in dit gevoelen volkomen bevestigd, en zie hier mijne redenen,

Ik moet ééne algemeene aanmerking laten voorafgaan: daar waar men geschrevene wetten heeft, moeten die worden opgevolgd en gehoorzaamd, ook daar waar zij hard en onbillijk schijnen, zonder dat het geoorloofd kan zijn eene

duidelijke bepaling der wet weg te' redeneren op gronden eener ware of vermeende billijkheid ; het eenige wat men doen kan, is met Ulpianus (/. 12 § l D. qui et a qb. man.) te zeggen : perquam durum est, sed îta lex scripta est. Maar waar het daarentegen geldt gevallen bij geene wet uitdrukkelijk en bepaaldelijk voorzien , waar de oplossing naar het geschreven regt twijfelachtig is, '^aar in utramque partem met goede gronden kan worden gestreden, daar mag en moet, meen ik, zelfs caeteris paribus, de billijkheid beslissen ; en daar gelden de regels : in ambigua voce legis ea polius accipienda est significatio, quae vilio caret, en benignius leges, interpretandae sunt, quo valuntas ear urn conservetur; i. 18, i9 D. de legib,

.lt; Ik zeg dit voor hen, die zouden mogen van oordeel zijn dat de gronden, welke tegen mijne meening kunnen worden ingebragt, en welker gewigt ik zeer gaarne erken , in alle opzigten gelijk staan met of opwegen tegen die, welke voor dezelve pleiten, en welke ik thans nader zal ontwikkelen. Ik voor mij, echter, geloof niet dat zulks het geval is ; en ik geloof dus ook niet, dat men tot deze algemeene, maar toch juiste, redeneringen zijne toevlugt behoeft te nemen.

Wanneer ik toch de actie, welke hier zou moeten worden ingesteld, om het betaalde terug te bekomen, toets aan de hierboven ontwikkelde beginselen, dan kom ik al dadelijk tot het besluit, dat de beide vereischten bij art. 1395 en 1397 voor àe condictio indebiti gevorderd , aanwezig zijn. Dit ten minste komt mij onwedersprekelijk voor.

Er is betaald wat niet, althans, wat op hetzelfde ne-derkomt, wat niet meer verschuldigd is, en dit was het eerste vereischte. Wat betaald is en niet verschuldigd was, kan worden teruggevorderd ; de wet onderscheidt hier niet eens, of er betaald is, ten gevolge van een vonnis, of van iets anders.

Maar een tweede vereischte was, dat er moet geweest zijn dwaling. Ook deze bestond hier zeer zeker. Dwaling alleen was en kon zijn de oorzaak, waarom ik mijne qui-fantieniet vertoonde bij de dagvaarding. Ik wist toen niet, dat dezelve bestond ; ik dacht toen dat ik nog niet betaald had ; en dit was mijne dwaling, et hinc illae lacrymae. Had ik dat geweten, dan had ik toen mijne quitantie vertoond, en ik had niet betaald, en ik was niet veroordeeld. En vonnis derhalve en betaling was eenvoudig het gevolg mijner dwaling omtrent eene bestaande daadzaak, mijne reeds voorlang gedane betaling. Toen ik betaalde, dacht ik wezenlijk nog schuldig te zijn; immers ik wist niet, dat ik reeds betaald had : nam qui solvendi animo pecuniam dat in hoc dare vidcturut mSTUkVAT potins negotium, quarn contrahat,^ 6. J. de ohl. qu qws, ex contr. Maar wanneer er nu geene schuld meer bestond, toen ik betaald heb, wanneer dus door die quasi-betaling ook geene schuld meer kon gekweten worden , dan zal het wet zeker zijn, dat ik dwaalde in de reden, die mij tot de betaling deed besluiten, en het gevolg moet dus zijn, dat die betaling nietig was, en het betaalde kan worden teruggevorderd.

Naar mijn inzien ten minste kan nooit opgaan de redenering: neen, gij dwaaldet niet,want gij betaaldet niet omdat gij dacht schuldig te zijn, maar wel om te voldoen aan het vonnis dat bestond, en om uwen persoon en uwe goederen te beschermen tegen eene executie, welke anders uit kracht van hetzelve zou ondernomen zijn.

Ik antwoord hierop in de eerste plaats, dat men daarbij uit het oog verliest, dat dit vonnis zelf zoo goed als de betaling een gevolg was mijner dwaling. Maar daarenboven en vooral die redenering bewijst te veel en dus niets. Om dit in te zien, heeft men slechts te bedenken, dat er nog andere executoire akten zijn dan vonnissen, en welke de-

—• 10 — zelfde kracht hebben als vonnissen. Art. 430 W. van B. It

Men stelle eens: ik heb geld bij u opgenomen ter leen, en ik heb dit betaald. Na de betaling geef ik u voor dezelfde schuld eene schuldbekentenis in authentieken vorm. Gij beteekent mij de grosse van die akte, en doet uit krachte derzelve bevel; ik betaal nog eens, en vind daarna terug mijne eerste quitantie. Nu zal het toch wel aan geenen redelijken twijfel onderhevig zijn , of ik kan het ten tweede male betaalde terug vorderen, zonder dat ik daarin in het allerminst kan verhinderd worden door die grosse in naam des Konings uitgegeven. Of zou ik nu niet geregtigd zijn te zeggen: die schuldbekentenis, die grosse was het gevolg van dwaling ? Of zoudt gij mij nu kunnen doen afwijzen met het beweren : gij hebt betaald alleen om u te onttrekken aan de executie der grosse ? En toch gaat die redenering op in het eerste geval; zij moet evenzeer opgaan in het tweede ; ik zie geene reden van onderscheiding ; ik kan die niet denken.

Daarin is dan ook eigenlijk de zwarigheid niet gelegen ; de actie op zich-zelve is zeker gegrond; beide vereischten voor dezelve bestaan ; men behoeft daartoe zijne toevlugt niet te nemen tot eene aequilas cerebrina. De ratio dubitandi moet elders gezocht worden ; en de eenige vraag is deze : wordt door deze leer geen inbreuk gemaakt op het gezag der gewijsde zaak ? wordt niet zoo doende op eene bedekte wijze de res judicata aangerand, en een vonnis vernietigd en buiten werking gesteld, dat door geene wettige middelen meer kan worden aangevallen? in één woord, kan niet mijne actie, op zich-zelve gegrond, met vrucht bestreden worden door de exceptio rei judicatae? Ik geloof, neen.

Toüli.ier,X, 71,72 gaat zelfs zoo ver van te beweren, dat het vermoeden gegrond op het gezag eener gewijsde zaak, niet is eene praesumtio juris et de jure, maar dat hetzelve

— 11 —

altijd door tegen-bewijs kan worden vernietigd ; en hij beroept zich daarbij op een advies van den Franschen Staatsraad van 31 Januarij 1800. Is dit nu waar, dan is de moeijelijk-heid gering, en dan is daarmede de zaak reeds beslist. Ik erken echter, dat ik dit beginsel in die aigemeenheid niet zou durven verdedigen ; en meer nog, Toüllier is er hier zeer ver van af om zich met zijne gewone duidelijkheid uit te drukken, zoodat ik er niet zeer zeker van ben, of hij niet eigenlijk bedoelt zoodanige vonnissen, welke nog door het middel van cassatie voor vernietiging vatbaar zijn ; of-schoon het moeijelijk te begrijpen is, hoe het dan kan te pas komen te spreken de la présomption que les lois accordent à la chose jugée.

Maar volkomen juist is het wat hij onmiddellijk daarop, n.® 73, laat volgen, dat dit vermoeden de natuur der zaken niet kan veranderen, en dat wat waar en regt uit zich-zelven is, altijd waar en regt blijft: «suivant 1e droit immuable, antérieur à la loi civile, la force de celle-ci ne peut aller qu’à permettre de repousser, par une exception qu’elle accorde, une action qu’elle n’a pas le pouvoir de détruire, parce qu’aucune puissance ne peut détruire la vérité. »

De vordering bestaat dus in hare volle kracht, niettegenstaande het gewijsde, gegrond, wettig, regtmatig. Maar de wet geeft eene exceptie, niet omdat het op zich-zelven billijk is, dat ik mij verrijke met een onregtvaardig, onbillijk vonnis, maar in het belang der openbare orde, ne aliter modus litium multiplicatus summam atque inexplicabilem facial diflicultatem, l. 6 D. de exc. reijud, De tegenpartij kan die exceptie opwerpen, kan daarvan gebruik maken of daarvan afzien, ook stilzwijgende, naar welgevallen ; maar de regter, die wel regtsgronden, maar gcene regtsmiddelen kan aanvullen (Art. 48 W. van B. R.), kan haar nooit van ambtswege toepassen.

En nu is er nog iets, waar men vooral wel op letten moet. Het is dit : Een regterlijk vonnis schept geene schuld, die vroeger niet bestaan heeft ; maar het constateert alleen het bestaan eener schuld, die vroeger reeds aanwezig was. Vonnissen worden in geene wet opgenoemd onder de causae obli-gandi, onder de middelen om verbindtenissen daar te stellen. Verbindtenissen integendeel ontstaan alleen of uit overeenkomst of uit de wet, ex contractu, quasi ex contractu, ex delicto, quasi ex delicto. En wanneer ik dit nu toepas op ons geval, dan vraag ik: waar is hier het contract, waar het quasi-contract; waar het delict, waar het quasi-delict, dat mij verbonden heeft om u te betalen wat ik u reeds betaald had, en wat ik u niet meer schuldig was? En het antwoord zal wel moeten zijn, nergens.

Maar beteekent dan dit vonnis niets? De gegrondheid der vordering op zich-zelve kan het niet beletten ; wij hebben dit reeds gezien ; deze blijft bestaan, ook dan nog als zij door eene exceptio perpétua altijd kan worden bestreden ; en de eenige vraag komtdus hierop neder, of het vonnis, waarvan hier de rede is, in zieh vereenigt alle de vereischten om de exceptio reijudicatae te regtvaardigen.

Men zegt welligt: het vonnis heeft beslist, dat gij betalen moest ; het heeft dus ook beslist, dat gij nog niet betaald hadt, want anders had het u niet veroordeeld; en al is dat nu onwaar, het moet thans in regten voor waar worden gehouden ; en al hadt gij ook honderd keeren te voren betaald, gij komt nu te laat, om dat te bewijzen. Alleen het eerste kan waar zijn: het vonnis heeft beslist, dat ik betalen moest: ik weet het, ik geef het toe. Maar al het overige is onjuist. Want wat is er bij dit vonnis onderzocht en beslist? — Niet of ik toen reeds betaald had ; maar alleen, of mijne bestaan hebbende verpligting om te betalen was opgeheven, omdat er niet behoorlijk geleverd was. Nu daarentegen wordt het

alleen de vraag, of ik toen, toen er gedagvaard, toen er ge-vonnisd, toen er betaald werd, reeds betaald had, en daaromtrent heeft de resjiidicata niets beslist. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lO'

-i Even ongegrond is, meen ik, het beweren, dat hier de condictio indebiti zou gebezigd worden als een indirect middel, om het regterlijk gewijsde te vernietigen. Integendeel; dit vonnis wordt niet aangerand, maar het blijft bestaan, in deszelfs geheel; dekasten, waarin de kooper bij hetzelve veroordeeld is, moet hij blijven dragen, die kan hij niet terugvorderen; dat is de straf van zijne slordigheid; ook dit is wel een gevolg zijner dwaling ; maar die kan hij 'op niemand verhalen, omdat niemand er mede verrijkt is. De betaling der kosten, maar ook deze alleen is de poena temere Utigantinm.

Nog eens dus, alles komt neder op de vraag, of de terugvordering met de exceptio reijudicatae kan worden afgewezen? Zien wij of daartoe de vereischten aanwezig zijn.

Volgens ÜLPiANUS (L 3 D. de exc. reijud.) kan de exceptio rei judicatae worden tegengeworpen, quoties eadem quaestio inter easdem personas reweatur.

Drie omstandigheden moeten tot dezelve, volgens Art.

1954 B.W.,tezamen loopen, en wel; l’de zaak, welkege-. vorderd wordt, moet dezelfde zijn; 2® de eisch moet op dezelfde oorzaak berusten , en 3“ door en tegen dezelfde partijen in dezelfde betrekking gedaan zijn. En dit alles stemt overeen met de voorschriften en de beginselen van het Ro-meinsche regt over het onderwerp : ewm quaeritur haec exceptio noceat, neene? inspidendum est, an idem corpus sit, quantitas eadem, idem jus, et an eadem causa petendi, et eadem conditio personarum, quae nisi omnia concurrant, alia res est;

1.12, 13,14 Pr.eod.

Kan men nu hier zeggen, quod eadem quaestio inter easdem personas renocatur? zijn hier aanwezig die drie vereischten?

Het eerste zeker wel ; het is dezelfde zaak, dezelfde koopprijs van dezelfde goederen die gevorderd wordt. Het laatste is minder zeker wel zijn er dezelfde personen, maar ik zou er aan twijfelen, of men ook zeggen kan, dat zij het geding voeren in dezelfde betrekking ; die vroeger cischer was, is nu gedaagde; en omgekeerd de gedaagde in het eerste geding, treedt als eischer op in het tweede. Maar wat zeker ontbreekt, is het tweede vereischte; en daardoor alleen vervalt de ge-heele exceptie, alia res est. Hoe toch zal men kunnen beweren , dat hier is dezelfde causa petendi? —Vroeger werd er geageerd uit eene overeenkomst, uit koop, nu uit een quasicontract, uit eene solutio indebiti. Toen was het de vraag : is er gekocht? is er behoorlijk geleverd? Nu daarentegen wordt er gevraagd: was er reeds vroeger betaald? was het betaalde nog verschuldigd, toen, toen er gedagvaard, toen er gevonnisd is ? of is er toen betaald ten gevolge van dwaling? In één woord: toen was het de actio venditi, nu de condictio indebiti: derhalve, hoe men de zaak beschouwe, hoe men de zaak keere en wende, altijd moet men komen tot het besluit ; alia res est.

En wat moet nu van dit alles het gevolg zijn? — Naar mijn inzien dit : De actie tot terugvordering is volkomen gegrond naar de wet ; de exceptie daarentegen, het eenige middel, waarmede zij met vrucht zou kunnen worden bestreden, voldoet niet aan de daartoe gevorderde vereischten, maar mist de conditio sine qua non, waarvan de wet hare gegrondheid doet afhangen.

TouLLiER op eene plaats, welke ik later zal mededeelen, maakt eene onderscheiding, welke mij voorkomt zeer juist te zijn. Had ik namelijk in het vroeger geding mij beroepen op mijne betaling; had de regter toen onderzocht, of er betaald was, en verklaard van neen, dan kon het beweren, hoe oneerlijk, hoe onzedelijk ook, gegrond zijn: uwe

actie is een indirect middel om de kracht van het gewijsde te ontzenuwen; de regier heeft beslist, dat gij niet betaald hebt; gij moogt dus niet beweren , zelfs niet bewijzen dat gij wel betaald hebt.

Maar nu ik mij op die betaling niet eens beroepen heb, nu het niet eens is onderzocht geworden, wat daarvan was; nu daarover niets beslist is ; wordt het beroep op dit vonnis, dat ik voor het overige niet aanrand, maar geheel in deszelfs waarde laat, volkomen ongegrond. Wat toch heeft dit vonnis mij bevolen ? Te betalen, in de vooronderstelling, dat ik het nog niet gedaan had ; wel nu, ik voldoe aan dien last ; ik had er reeds aan voldaan, vöör dat het gewezen werd. En het vonnis heeft mij niet bevolen u twee keeren hetzelfde te betalen, u nog eens te betalen, als ik het reeds gedaan had; en het is nergens verboden aan een vonnis te voldoen, vóórdat het is uitgesproken, op straffe van twee keeren hetzelfde te moeten doen. Neen, alleen de kosten, door dit vonnis veroorzaakt, die het gevolg waren mijner handeling, die moet ik dragen, zonder verhaal op iemand. Als ik bij een vonnis veroordeeld was om u een huis te bouwen ; en als ik, wanneer gij mij dit vonnis beteekendet, zeide: zie, daar staat uw huis reeds ; ik heb aan den last reeds voldaan , vóór dat die gegeven was ; zoudt gij mij dan kunnen antwoorden: het doet er niet toe, voldoe aan het vonnis, en bouw mij nog een huis ? — lk geloof het waarlijk niet.

Ik wil dit opstel niet eindigen, zonder nog een vlugtig oog te werpen op hetgeen daaromtrent door andere schrijvers vóór mij gezegd is. Vooral kwam mij merkwaardig voor, wat ik daarover gevonden heb bij Voet , Cujacius en ToBLUER. Om niet al te lang te worden, zal ik mij dan ook daartoe bepalen.

Voet ad tit. D. de cond. ind. leert, met alle mogelijke schrijvers van zijnen tijd, dat hetgeen betaald is ex causa

— 16 —

judicati, in den regel niet kan worden teruggevorderd, Maar als uitzondering daarop laat hij toe hetgeval : nel is, qui condemnatus erat ut debitum quoddam solneret, post solutionem ex condemnatione factam repererit apocham, qua id debitum jam ante litem motam aut latam senlentiam solutum patet ; petita in omnem eventum in integrum restitutione adversus illam rei judicatae auctoritatem, quam hoe in casu ratam manere iniquum prorsus foret. Nu laat hij er wel op volgen : si tarnen ob rem nondefensam quis solvere condemnatus fuerit, solutumnon repetit etsipostea de fendereparalus sit, et nihil deberi docere possit ; eo quod non tam indebitum , quam potius negli— gentiae vel contumadae poenam solvisse intelUgitur. Doch dit ziet op een geheel ander geval, namelijk op dat, wanneer de gedaagde in het geheel geene verdediging gedaan heeft; anders zou al het voorafgaande niets beteekenen.

Op eene andere plaats, daar waar hij handelt over de actio rescissoria tegen vonnissen, ad tit. D. de rejud. § 28, lees ik : non tarnen ex eo solo rescissio impetrari potest, quod rictus alleget, nova instrumenta a se reperta esse, quibus nunc melius jus suum adstruere possit, aut quibus nunc solis usurus sit. Maar ook hierop worden eenlge uitzonderingen genoemd ; en eindelijk volgt er : quibus nonnulli addunt, si nulla om-nino apparent culpa litigantis aut advocati vel procuratoris, quo-minus instrumentum ante senlentiam repertum ac productum sit. Het is waar, Voet zelf schijnt dit gevoelen niet te doelen , en ik geloof, zeer te regt, en zonder dat dit eenige de minste inbreuk maakt op hetgeen hij vroeger geleerd had, arf tit. de cond. ind. Hier toch wordt duidelijk bedoeld het geval, dat men met die nieuwe stukken wil bewijzen of nader aandringen dezelfde verdediging, welke men vroeger reeds gevoerd heeft, en welke reeds bij uiterlijk gewijsde is verworpen.

Voet schijnt dus wel degelijk gedacht te hebben aan de-

— 17 —

«elfde onderscheiding, waarvan ik vroeger gewag maakte.

Maar ook op de eerst aangchaalde plaats is het niet zeer duidelijk, of hij wil, dat, in allen gevatte, een buitengewoon middel, de restitutie in integrum, aan de gewone actie, de condictio indebiti, volstrekt moet voorafgaan, dan wel of hij dit slechts als eenen maatregel van voorzigtigheid aan— raadt. Doch gesteld het eerste: wat zat het dan nog bewijzen? Die restitutie in integrum heeft, het is zoo, veel overeenkomst met ons request civiel ; en dat middel heeft men bij ons slechts, indien men, na het vonnis, stukken van eenen beslissenden aard nader in handen heeft bekomen, welke door toedoen van de tegenpartij waren achtergehouden, Art. 382 W. van B. R.; zal men nu op grond daarvan kunnen zeggen: naar onze wet komt u derhalve het hulpmiddel van het Romeinsche regt niet te stade; dus gij kunt niet terugvorderen?

Maar het antwoord op die zwarigheid is, dunkt mij, geraakkelijk en eenvoudig. Uit Art. 382 volgt alleen, dat ik mij niet bedienen kan van het middel van request-civiel ; maar niet dat ik geene actie hoegenaamd heb. Het Wetb. van B. R. regelt den vorm, den modus procedendi, de wijze waarop men zijne regten doet gelden ; maar het regt zelf, dat moet ik zoeken in het Burg. Wetb. ; en, wanneer ik nu daaruit heb aangetoond ^gelijk ik meen gedaan te hebben, dat het regt tot terugvordering bestaat, dan volgt daaruit tevens, dat er een middel moet zijn, om dit regt te doen gelden ; en dit middel is eene gewone actie, eene gewone dagvaarding, in den gewonen vorm, zoo lang de wet op de regtsvordering mij geen anderen weg aanwijst.

Ook CüJACiüS behandelt ons geval, ad leg. l. C. de cond. ind., IX, 230. Quid fiet vraagt hij, an est aliqua actie propter apocham postea inventam? en hij antwoordt al dadelijk sen-tentia non retraelatur. Hij onderzoekt daarna achtereenvol-

III® Dl. i® sluk, 1841. ’

gens, of men zieh helpen kan met de condictio indebiti, met de restitutio inintegrum (zoo als Accursiüs en Fllgosius wilden), of met de actio furtif maar ontkennend is zijn antwoord op alle die vragen. Het is er echter ver af, dat hij daarom den schuldenaardie twee keeren betaald heeft, geheel in dé verlegenheid laat, en hem geene uitkomst weet aan te wijzen. Integendeel ook Cujacius geeft hem een hulpmiddel aan de hand; doch hij onderscheidt tusschen het geval, waar dé schuldeischer te goeder, en dat waar hij te kwader trouw heeft ontvangen. In het laatste geval, zegt hij: in scientem est actio criminalis stellionatus in eum qui bis ean-dem pecuniam accepit, propter calUditatem ; en tot staving hiervan beroept hij zich op Z. 29 § 5 D. mand., die dit inderdaad met zoo vele woorden zegt. Maar nu voor het eerste geval: at in ignorantem quaenam est actio ? et putem, quia iniquum, duplum pervenire ad creditorem, aut creditoris heredem, COM-PETERE Hoc CASü ACTIONEM PRAETORiAM, quae semper est subsidiary , concurritque cum actione de dolo. Ubi in scientem da-tur actio de dolo, plerumque in ignorantem est actio in factum praetoria.—Wanneer men derhalve weglaat de fijne onderscheiding omtrent de soort der actie, in onzen tijd en onder ons regt minder bruikbaar, dan ziet men, dat ook Cujacius bij slot van rekening komt tot het besluit : die twee keeren dezelfde schuld heeft gekweten , kan de tweede betaling terugvorderen, al was zij ook geschied ex causa judicati.

Er blijft nu nog alleen over te vermelden dat Toullier, X, 126, 127, kortelijk behandelt de hier door mij meer in het breede ontwikkelde vraag, maar dat hij komt tot hetzelfde besluit. Zijne redenering is zoo kort en bondig (1), dat ik het der moeite waardig acht, dezelve ten slotte hier in haar geheel af te schrijven.

(i) Men vindt dezelve bijna letterlijk terug bij DeLviscouki VUI. 445 , 446 {Ed. erux., 1827.)

« Aussi la jurisprudence constante est que, si‘ la partie condamnée par un jugement en dernier ressort, ou passé en force de chose jugée, a payé une somme et retrouve la quittance du paiement qu’elle a fait en tout ou en partie, elle peut, en la représentant, faire tomber la condamnation, par exception à la chose jugée, dont son adversaire voudrait poursuivre l’exécution. Et même après avoir satisfait à la condamnation , elle peut répéter ce qu’elle a payé condictione itulebili, parce que cette exception et cette répétition n’attaquent point la chose jugée; elles supposent même que la condamnation a été justement prononcée; la preuve réprésentée prouve seulement que cette condamnation était exécutée d’avance. Or, la bonne foi ne permet pas au créancier d’exiger deux fois la même chose, de recevoir et de retenir ce qui lui aurait été payé une première fois. »

«Mais il faut faire sur cela une remarque importante: c’est que l’exception de paiement n’est plus recevable après le jugement en dernier ressort ou passé en force de chose jugée, lorsque cette exception a été proposée avant le jugement et rejetée. Dans ce cas, la partie condamnée rapporterait inutilement la quittance retrouvée après la condamnation. On ne doit pi us l’écouter, parce qu’il est jugé non seulement qu’elle est débitrice, mais encore qu’elle n’a pas payé, et que la chose jugée ne peut être détruite par des pièces nouvellement recouvrées, à moins qu’elles ne fussent retenues par le fait de ta partie. »

Men ziet uit dit alles, dat men nooit uit de vreemdsoortigheid van een geval tot deszetfs onbestaanbaarheid kan besluiten. Want is het al vreemd, dat een schuldenaar zal betalen , en niet meer weten, dat hij betaald heeft, is het niet minder vreemd, dat een schuldeischer onbeschaamd genoeg zal zijn, om voor den regter te komen erkennen, dat hij twee keeren dezelfde betaling ontvangen heeft, en te gelijker tijd

— 20 —

zal weigeren het onverschuldigd ontvangcne terug te geven; veel vreemder is het voorzeker nog, dat beide deze omstandigheden zich zullen voordoen in één en hetzelfde geval. En toch dit is geschied; dit is geschied in den tijd van Voet, dit is geschied inden tijd van Cujacics, dit is geschied in den tijd van Toullier, dit is geschied eindelijk in onze dagen.

Behoeft de getrouwde vrouw, welke wegens eene politie-overtre-ding, of een correctionneel misdrijf, door haar begaan, in

■ een strafgeding wordt vervolgd, den bijstand van haren man, ten aanzien der burgerlijke regtsvordering tot vergoeding, ingeval de door hare daad beleedigde zich, tot het bekomen van vergoeding, voegt in het geding over de strafzaak? door Mr. B. A. van Houten, te Haarlem.

Met reden heeft de Heer Mr. J. A. Jolles, Advocaat te Amsterdam, het onderzoek dienaangaande niet onbelangrijk geacht. De vraag werd door hem aldus voorgesteld: Kan eene beleedigde partij, welke zich overeenkomstig de bepalingen van het Wetb. van Strafv., in het geding over de strafzaak heeft gevoegd, concluderen tot schade-vergoeding tegen eene getrouwde vrouw, zonder tevens den man dezer laatste in het geding te brengen? Regtsgel. Bijbl. Aquot;. 1841. bl. 122. Het is hem in dank af te nemen, dat hij meer bijzondere aandacht op dit onderwerp gevestigd en zijne denkbeelden dienaangaande ontwikkeld heeft. Oppervlakkig zou wel het onderzoek geacht kunnen worden van geen bijzonder ge-wigt te zijn ; doch het geldt hier in de daad het regt en het belang van elk der echtgenooten ; ook het belang van elke beleedigde partij, welke van het haar gegeven regt wil gebruik maken. Indien de bijstand noodig i^ en ontbreekt,

— al

kali er nietigheid bestaan, of verzet tegen de ten uitvoerlegging van een veroordeelend vonnis; en, naarmate het geval der voeging te meermalen zal kunnen plaats hebben , omdat zij geschieden kan, wanneer de burgerlijke regts-vordering, bij den Kanton-regter tot niet hooger dan f 50, en bij de Arrondissements-regtbank, het provinciale Hof en den Hoogen Raad tot niet hooger dan ƒ150 loopt (welke sommen voor hen, die dezelve slechts zullen kunnen vorderen, aanzienlijk mogen geacht worden), daar het hun den omslag en de kostbaarheid, van hunne vorderingen afzonderlijk voor den burgerlijken regter in te stellen, bespaart, zal ook dit het onderzoek te belangrijker maken. Ten aanzien der uitlegkunde komt mij hetzelve van goene mindere aangelegenheid voor, on, aangezien ik vermeene, dat de bijstand van den man wordt vereischt, terwijl het tegendeel door den Heer Jolles t. a. p. wordt beweerd, zal ik mede de redenen voor mijn gevoelen opgeven, en die opnemen , welke voor de tegengestelde meening zijn aangevoerd ; een en ander niet om te strekken ter, door hem, van bevoegde beoordeelaren verlangde teregtwljzing, bij verschil van gevoelen, maar als eene wederkeerige mede-deeling veeleer van overwegingen, welke mede moeten strekken, om dekennis omtrent den zin en de bedoeling, met opzigt tot dit onderwerp, te bevorderen.

I. Eene en dezelfde daad kan, als beleedigende de burgermaatschappij , aanklagt en vordering van straf, wegens dezelve, als misdrijf, voor het strafgeregt, en als nadeel of schade aan eenen bijzonderen persoon, jegens wien zij gepleegd is, toebrengende, vordering van vergoeding of betering van schade of nadeel, wegens dezelve, als onregtmatige daad, bij den burgerlijken regter, tegen den bedrijver der-zelve, doen geboren worden. Onze wetgeving onderscheidt dit juist en duidelijk, als zij de daad, in het ecrstgemcldo

opzigt, eene strafzaak noemt, ende wijze barer vervolging behandelt in het Wetb. van Strafv. ; en deztve, in het laatst-gemelde opzigt beschouwende als burgerlijke daad, behaa-delt in de burgerlijke wetgeving. Het regt tot vergoeding ontstaat niet uit de daad, als misdrijf, maar uit de daad, als burgerlijk onregtmalige daad, welke den bedrijver, voor het strafgeregt, als misdrijf kan worden of wordt aangetijgd.

Met betrekking tot burgerlijke zaken, in het algemeen, zegt de wet, ten aanzien der getrouwde vrouw, B. W. art. 166: De man is het hoofd der echlvereeniging : als zoodanig verleent hij aan zijne vrouw bijstand in regten, of verschijnt aldaar voor haar: Zij zelve bepaalt, in de burgerlijke wetgeving de uitzonderingen, welke zij wil, dat omtrent dien regel zullen plaats hebben, er bijvoegende : behoudens de uitzonderingen, hierna omschreven (aldJ). Alvorens deze uitzonderingen vast te stellen, herhaalt zij (art, 163). Be vrouw kan niet in regten verschijnen, zonder bijstand van haren man, al is zij buiten gemeenschap van goederen getrouwd, of van goederen gescheiden, of eene openbare koopvrouw ; en laat dan als uitzonderingen volgen : De bijstand van den man is niet noodig 1“. enz. 2“. in eene rcglsvordering tot echtscheiding, tot scheiding van tafel en bed, of van goederen (art, 166). Verder bepaalt zij, elders, de overige gevallenwaarin de bijstand niet noodig is, uitdrukkelijk. In art. 169, het geval , dat de man, uit hoofde van afwezigheid, of andere redenen, scordt verhinderd zijne vrouw bij te staan; en het geval, dat de man een tegenstrijdig belang heeft (aid.}, In deze gevallen kan de Arrondissement-reglbank van de woonplaats der echtgenooten aan de vrouw de bevoegdheid verleenen, om in regten te verschijnen (art. 169). Weigert de man, zijne vrouw te magtigen om in regten te verschijnen, alsdan kan zij door dezelfde regtbank worden gemagtigd (art. 167). Nog bepaalt de wet, dat de vrouw verzoek kan doen tot

het stellen van haren man onder curatele (art. 488), en, laatstelijk, dat de getrouwde vrouw, welke, bij huwelijksvoorwaarden , hypotheek heeft bedongen, de inschrijvingen daarvan kan bewerkstelligen, en de vereischte regtsvorde-ringen daartoe aanleggen, zonder den bijstand van den man, of de magtiging van den regier (art. 1217 4° lid).

Wij hebben, met opzigt tot burgerlijke zaken, den regel, enalde uitzonderingen op denzelven, welke de wet zich heeft voorbehouden te maken. En daarbij behoort men in acht te nemen de bepaling van art. 171, dat de nietigheid der handeling, gegrond op het ontbreken der magtiging, door de vrouw, den man of hunne erfgenamen, kan worden ingeroepen.

De burgerlijke regtevordering tegen de getrouwde vrouw, tot vergoeding ter zake van eene door haar gepleegde on-regtmatige daad, wegens welke, als misdrijf, vervolging tegen haar, in het strafregt, kan plaats hebben, of werkelijk plaats heeft, valt in den regel. Gelijk deze regtsvorde-ring, uit den aard der zaak, en naar de bepaling der wet, tot de kennisneming van den burgerlijken regier behoort, (lFet6. van Slrafv. art. 3,4; Wel op de R. 0. art. 40, 44 4® lid, 56 2® lid, art. 231, TTelb. van B. R.art. 126,129), zoo is het ook aan geenerlei bedenking onderhevig, dat de vrouw, ten aanzien derzelve, voor den burgerlijken regter, niet anders, dan met den man bijgestaan, in regten kan worden betrokken en verschijnen ; dat de man regt heeft en verpligt is haar bij te staan, of voor haar te verschijnen, of dat zij, in de bij de wet bepaalde gevallen, de magtiging van den regter behoeft.

Hoezeer nu, in den regel, deze regtsvordering voor den burgerlijken regter moet worden ingesteld, maakt de wet eene uitzondering van dien regel, als zij bepaalt, dat dezelve regtsvordering, wegens onregtmatige daden, welke, als

— 24 — politie-ovcrtredingen, en als correctionnele misdrijven, aan straf onderworpen zijn, kan gebragt worden, door middel van voeging, in het, wegens de gepleegde daad als misdrijf, voor den strafregteraanhangig gemaakte geding, indiende vordering tot vergoeding tot geene hoogere som loopt dan ƒ50, bij den Kanton-regter, en ƒ150 bij de Arrondisse-ments-regtbank.

Het is van belang, zich al de bepalingen, welke dien-* aangaande in onze wetgeving voorkomen, bij elkander te vertegenwoordigen. Het Wetb. van Strafv. bepaalt, art. 3; Behalve in DE gevallen, bij de wet voorzien , kan de vergoeding van schade, door eenig misdrijf veroorzaakt, alleenlijk bij eene afzotiderUjke burgerlijke regtsvordering vervolgd worden. Bij art. kk der roet op de R. 0. wordt bepaald, « dat de kanton-regters vonnissen over alle overtredingen, op welke geene hoogere straf is ingesteld, dan eene gevangenis-straf van zeven dagen, of eene geldboete van f^^, te zamen of afzonderlijk, behoudens beroep, behalve in het geval, dat tegen de overtreding geene hoogere of andere straf is bedreigd, dan eene geld-boete, de som van f^Q niet te boven gaande,endat zij insgelijks kennis nemen van de vordering tot vergoeding van kosten en schaden, ten behoeve der beleedigde partij, wanneer die vordering geen f 50 te bovengaat. Wanneer die vordering f 50 te boven gaat, moet dezelve, bij eene afzonderlijke actie, bij den daartoe bevoegden burgerlijken regier vervolgd worden.» Voorts art. 56. aid. « Zij (de Arrondissements-Regtbanken) wijzen, in correctionnele zaken; hare vonnissen zijn aan hooger beroep onderworpen, met uitzondering van het geval, dat tegen het misdrijf geene hoogere straf is bedreigd, dan eene geldboete van ƒ200, zonder gevangenis of verbeurd-verklaring van eenige voorwerpen, te zamen of afzonderlijk. Zij nemen ook kennis van devordering tot vergoeding van kosten en schaden, ten behoeve van de

— 25 —

beleedigde partij, wanneer de vorderingen geene ƒ150 te boven gaan. Wanneer die vorderingen f i^O te boven gaan, moeten dezelve, bij eene bijzondere burgerlijke actie vervolgd worden. «Het 65' art. ald.» «De provinciale Hoven oordeelen, in eersten aanleg, — 3°. over alle correctionnele vervolgingen, binnen het provinciaal regtsgebied, tegen kanton-regters en hunne plaatsvervangers, regters-plaatsvervangersenleden van het openbaar ministerie en griffiers, wegens misdrijven, gedurende den tijd hunner bediening begaan, mitsgaders over de daaruit voortspruitende vordering tot vergoeding van kosten gt;nbsp;schaden en interessen, overeenkomstig de bepalingen van het hceede lid van art. 56. » Gelijke bapaling komt voor, met opzigttotden Hoogen Raad, in art. 92, waarvan het tweede lid zegt: « In correctionnele gedingen tegen de leden van voorschreven hooge collégien en ambtenaren gerigt, is de Uooge Raad tevens bevoegd kennis te nemen van de vordering tot vergoeding van kosten, schaden en interessen, volgens de bepalingen van het tweede lid van art. 56. » Naar art. 246 van het Wetb. van Strafv., zal, in geval van hooger beroep van correctionnele vonissen, de procureur-generaal de wederpartij doen dagvaarden. — Indien zich eene bcleedigde partij in het geding heeft gevoegd, zal deprocureur-generaal aan haar, ter harer gekozene woonplaats, den dag doen beteckenen, welke tot de teregtzit-ting is bepaald. » Overigens werd, in art. 231 Tit. van correctionnele zaken, aid. vastgesteld : » Indien de beleedigdepartij hare vordering om schadevergoeding tot ƒ150 of minder beperkt, en dezelve niet bij den burgerlijken regter heeft aanhangig gemaakt, zal zij zich in het geding over de strafzaak kunnen voegen, ten einde hare vordering gelijktijdig worde behadeld en beslist. De beleedigde partij moet zich verklaren voor den aanvang van het getuigenverhoor, zonder dat er eene dagvaarding vereischt rvordl ; zij zal haren eisch kunnen doen toelichten door eenen advocaat of procureur, zonder echter van hare zijde

— 26 —

getuigen te mogen aanbrengen. Zij zal het woord voeren en we-derom kunnen antwoorden, na het openbaar ministerie. Zij zal, eindelijk, op de teregtzetting woonplaats kiezen in de gemeente, binnen welke de regtbank met de strafzaak belast, zitting houdt, ten ware zij in die gemeente mögt tvoonachtig zijn; » en in art, 253 4“. ald. a dat in het regtsgeding wegens overtredingen van politie, de vordering der beleedigde partij zich niet verder dan tot eene som van f 50 kan uitstrekken, om geregtigd te zijn, om zich in dat regtsgeding te voegen. » Voorts, bij art. 233 aki. « dat, indien de regtbank bevindt, dat het feit slechts eene politic-overtreding is, en de beklaagde niet vooraf, op dien grond, de verwijzing naar het Kanton-geregt heeft gevorderd, dezelve regtbank de politie-straf uitspreekt, en kan, (vervolgt de wet,) aan de beleedigde partij, zoo die zich in het geding gevoegd heeft, eene schadevergoeding, tot het beloop van f i^O, toekennen. De beklaagde kan tegen het vonnis van veroordeeling niet in hooger beroep komen. » Omtrent de ten uitvoer legging van een tot vergoeding veroordee-lend vonnis, bepaalt ar/. 375. ald. ; Indien inde gevallen bij de wet voorzien, aan de beleedigde partij eene som tol schadevergoeding is toegelegd, geschiedt de vervolging door haar zelve-

In geene der bepalingen, welke zoo vele uitzonderingen zijn van dien regel, dat de burgerlijke regtsvordering voor den burgerlijken regter moet worden ingcsteld, is tevens eene uitzondering gemaakt van den regel, dat de vrouw den bijstand van den man behoeft, om in regten te verschijnen, wegens eene burgerlijke regtsvordering, voor het geval, dat deze regtsvordering tegen haar, bijwegevan voeging, voor den straf-regter gebragt wordt.

En niet alleen maakt de wet te dezen opzigte geene uitzondering, maar ook hare bepaling zelve, in ar/. 166.7?. JK, welke eerder hare plaats in de straf-wetgeving had mogen vinden, brengt het stellig bewijs mede, dat aan geene uitzon-

— 27 —

dering in dat geval kan gedacht worden. Zij is deze: Deby-stand van den man is niet noodig, wanneer de vrouw in strafzaken vervolgd wordt;heteenigegeval, hetwelk nog behoort tot de zich door de wet zelve voorbelioudene uitzonderingen van den regel, dat de vrouw, om in regten te verschijnen, den bijstand van haren man behoeft: zij bepaalt in dat art. het onnoodige van den bijstand tot het geval, dat de vrouw, wegens misdrijf, voor den strafregter nwel verschijnen’. zij zegt met andere woorden ; Wanneer eene getrouwde vrouw in het straf-geregt moet verschijnen, om daar eene aan-klagt wegens een misdrijf, als door haar begaan, eneene vordering van straf, te dier zake, tegen haar te hooren, behoeft zij, om daar te verschijnen en zich te verweren, den bijstand van haren man niet. Do ambtenaar, met de strafvordering belast, behoeft haren man in het strafgeregt niet op te roepen : de vrouw zelve behoeft dien bijstand niet te vorderen: de man behoeft dien niet te verlecnen: reg-terlijke magtiging is alzoo mede onnoodig, waar zij anders zou moeten plaats hebben: de regier kan vonnis wijzen, zonder dat de vrouw door den man bijgestaan of geregtelijk gemagtigd is: zij wordt als door de wet zelve gemagtigd. —

De uitzondering ten aanzien van strafzaken ligt in de reden : de vrouw pleegt een misdrijf, ’t en ware het een misdrijf van haar, als getrouwde vrouw, zijn mogt, personeel, als mensch; haar staat van getrouwde vrouw heeft tot haar misdrijf, hare verschijning en verwering in het strafgeregt, niet de minste betrekking. Even min gaat de zaak haren man aan , als man en hoofd der echtvereeniging, in welke hoedanigheid liij bijstamd in regte verleent [B. W. 100.) En zij het ook, dat tot de straf, op het misdrijf gesteld, mede eenige verbeurte behoort, waardoor, bij het bestaan vaneenige gemeenschap, verlies voor de gemeenschap zou hebben kunnen plaats hebben, zoo komt de wet hier tusschen bei-

de, met bare verklaring, {B. W. art. 218gt;2quot; lid, rergel. art. 177,) dat, wat een der echtgenooten door misdrijf verbeurt, onder de gemeene schulden, staande huwelijk gemaakt, en als verlies in de gemeenschap te beschouwen, niet is begrepen : geen bijzonder belang bestaat er alzoo, in dit geval, voor den man, bij de uitoefening van het hem toekomende regt, om zijne vrouw bij te staan.

Ofschoon ondertusschen de uitzondering, betrekkelijk den bijstand in strafzaken, in de rede ligt, nogtans maakt de wet dezelve uitdrukkelijk. Zij had, in de meest alge-meene bewoording van in regten verschijnen gesproken. Ook voor den regter in strafzaken verschijnt men in regten. Hoe overbodig ook het mögt voorkomen te bepalen, dat de bijstand in dit geval niet noodigwas, de wet bragt evenwel dit geval opzettelijk onder de voorbehoudene uitzonderingen ; hoe veel eerder zou dezelve dan niet hebben bepaald, dat, bij eene plaats grijpende voeging der vordering tot vergoeding in het strafgeding, de bijstand van den man insgelijks onnoodig was, die, bij gelijke vordering voor den burgerlijken regter, noodigwas, indien de wetgever, die zoo uitermate zorgvuldig was in de bepaling der uitzonderingen van den regel, geoordeeld had, dat dezelve daarbij niet werd vereischt.

De Wetgever bepaalde niet, dat de bijstand onnoodig was; en ook dit lag in de rede. De vordering van schade-vergoe-ding is ook, bij de voeging in het strafgeding, geene andere , dan eene burgerlijke regtsvordering ; zij verandert niet van aard, doordat zij ook voor den regter in strafzaken kan worden of is ingesteld, indien zij geene f ^0 of ƒ 150 te boven gaat, in plaats van te hebben moeten worden ingesteld voor den burgerlijken regter ; doordat zulks geschieden kan, of geschiedt, door eene voeging in het geding over de strafzaak ; doordat zij, gelijktijdig met de strafzaak, behan-

— 29 —

deld en beslist kan en moet worden. Ook de man heeft belang zijn regt te handhaven bij deze zaak, even als wanneer de vordering boven de ƒ 50 of ƒ 150 beloopt, en bij den burgerlijken regter dient; of, bij denzelven, voor het mindere beloop gebragt is ; meer bijzonder belang zelfs, indien er eenige gemeenschap bestaat, en altijd belang, dat zijne vrouw niet, buiten hem, veroordeeld wordt tot eenige vergoeding of betering, hoe gering dezelve ook zijn mag ; en, in allen geval, regt tot den bijstand, gelijk de vrouw er regt op heeft.

De Wetgever, daar benevens, bepaalde, in de bijzonderheden, wat er al dan niet kon of mögt plaats grijpen, ten aanzien van die gevoegde regtsvordering ; Wetboek van Strafv. art. 231,233,246, 375 worm. ,• zoude hij dan ook niet hebben bepaald, dat, indien het eene getrouwde vrouw gelden mögt, de bijstand van den man niet noodig was, indien hij dezelve onnoodig had geoordeeld ?

Uit het onnoodig zijn, naar de wet, van ’s mans bijstand in het strafgeding, wegens het misdrijf, volgt niet, is volstrekt geene gezonde gevolgtrekking op te maken, tot het onnoodige , naar de wet, of in den geest der wet, van den bijstand, ten aanzien der vordering, bij het strafgeding, door de beleedigde partij. Ook is er niets tegennatuurlijks of met regtskundige begrippen strijdigs in , dat, met opzigt tot dezelve, ’s mans bijstand plaats grijpt, hoezeer dezelve, ten aanzien van de strafvordering onnoodig is ; evenmin iets strijdigs met het belang der strafzaak.

En heeft zelfs wel de wet den bijstand van den man , in strafzaken, onbestaanbaar met strafgedingen verklaard, denzelven verboden ? Zegt zij niet slechts: de bijstand ison-noodig^ Zou niet de man , indien hij dat verkoos, haar mogen bijstaan, althans waar het eene politie-overtreding of eene correctionnele zaak geldt ? Mag hij geweerd worden ?

-- 30 —

Ik laat dit hier in het midden ; genoeg, er bestaat geenc bepaling van het onnoodige, met betrekking tot de vordering, welke, door middel van voeging in het strafgeding, voor den strafregter wordt ingesteld.

Bereids is het eene zeer groote afwijking van de beginselen van bet regt en van de burgerlijke regtspleging, dat men kan genoodzaakt worden , door zijne tegenpartij, voor eenen anderen, oenen strafregter, voor wien men reeds wegens misdrijf vervolgd wordt, — bet kan gebeuren voor oenen geheel vreemden , ver van zijne woonplaats verwijderden regier, — als gedaagde te moeten te regt staan en zich verweren (1) ; dat de behandeling en beslissing der burgerlijke regtsvordering en der strafvordering gelijktijdig, voor een’ en denzelfden regier kunnen geschieden, on alzoo de gew'one loop der justitie, ten opzigte der wijze van regtsvervolging, en middel en wijze van verwering, worden gestremd; dat het der beleedigde partij allezins

(i) Dit toch kan plaats hebben zoo dikwijls de zaak der schadevergoeding, evenzeer als de strafzaak, niet bij denzelfden, als burgerlijken en als strafregter te huis behoort. Men zeide, in eene der ^fdec/lngen op art. 3 fretb. van Sirafv. (Vookduin , Geschied, enz. ff', v. S. Of) dit art.) : Le juge du lieu, oie le délit a été commis ou j’tgé y est plus à même , gué tout autre , d'apprécier faction en réparation , et d’évaluer sagement les dommages causés. — On devrait par exception, autoriser la partie civile, à intenter son action devant le tri-iunal élans le ressort, oie le délit a été coenmis ou jugé, quel que soit le domicile die condamné : sans une pareille disposition l’action en réparation sera souvent illusoire. Maar, ik bidde, waarom zou de regter der plaats waar het misdrijf begaan of beregt wordt, zoo veel beter in staat zijn, dit, dan een ander te beoordeelen en te beslissen? En zou dit niet evenzeer het geval dan zijn, indien er boven f 5o of f i5o voor vergoeding gevorderd wierd? Welke reden had toch de wetgever, om zoo zeer voor de beleedigde partij te zorgen ? Het was toch , meene ik, voldoende, dat de wet haar het regt om schadevergoeding te vorderen, verzekerd had, en het middel tevens gegeven, om, bij onvermogen, zich dezelve, buiten kosten, te bezorgen.

— 31 —

gemakkelijk en onkostbaar gemaakt wordt, ook dààr, waar men zieh de moeite en kosten niet behoefde te besparen, haar vermeten regt van schadevergoeding tegen den in het strafgeregt vervolgde te doen gelden, hetwelk zij welligt eerder zoude hebben laten varen, indien de gezegde bepaling te haren behoeve niet gemaakt ware ; terwijl zij ook nu, door dezelve, te eerder wordt uitgelokt, om de daad ter kennis te brengen van hen, die met het vervolgen van politie-overtredingen en corrcctionnele zaken belast zijn ; dat al het voordeel dier bepaling aan de zijde der beleedigde partij komt, met verkorting van de belangen der andere, en van de regten omtrent burgerlijke zaken, waarop de wet anders haar, gelijk elkander, aanspraak gaf. Allemaal redenen, welke, terwijl de gewone weg van regten openstond , zoo als die is blijven openstaan , en terwijl bij de wet op eene geno2gzamo wijze voorzien wordt in de belangen van hen, die onvermogend zijn om procedures te voeren, hadden mogen leiden, naar mijn oordeel, om die bepaling, welke nu is een verminkt overblijfsel van de te regt niet aange-nomene Fransche wetgeving, met opzigt tot het zich stellen van civiele partij, in het strafgerigt, niet in de Neder-landsche wetgeving op te nemen ; maar allemaal redenen tevens, in het bijzonder, om dezelve bepaling niet buiten en tegen de letter der wet uit te strekken, door ’s mans bijstand , ook met opzigt tot de burgerlijke vordering , voor even onnoodigals In de strafzaak, te verklaren. Men mag het er niet voor houden, althans, dat de wetgever zelfs ook het groot beginsel, dat de vrouw, in burgerlijke zaken , geen persoon heeft, om in regten te verschijnen, en het groot en alhier geheel onschadelijk regt van den man, en dat der vrouw, ten aanzien van den geregtelijken bijstand, zou hebben willen opheffen, of uit het oog verloren zien, indien deze beginselen en regten hadden moeten vervallen ,

— 32 —

zoude hij wel even stellig hebben bepaald, en onder de uitzonderingen van den regel opgenomen, dat de bijstand van den man , in het geval van zoodanige voeging, niet noodig was, als hij uitdrukkelijk, en zelfs ten overvloede, bepaald heeft, dat dezelve niet noodig was, bij eene vervolging der vrouw in strafzaken. En daaruit, dat de wet, in het geval der voeging, den bijstand niet uitdrukkelijk heeft ver-eischt, geldt wel geen besluit tot het onnoodige van den-zelven, terwijl, bij algemeenen regel, wordt voorgesche-ven , dat de vrouw dien bijstand behoeft, om in regten te verschijnen.

II. Voor de stelling, dat de bijstand niet noodig is, worden twee gronden opgegeven ; en voorts eenige bezwaren vermeld, waaraan de toepassing der tegenovergestelde meening onderhevig zoude zijn.

De eerste grónd, dien wij nader, geheel uiteengezet, zullen vermelden, komt hierop neder : Er wordt geen nieuw geding aangelegd ; slechts heeft er voeging in een bestaand geding plaats, De burgerlijke zaak wordt, door de voeging , met de strafzaak vereenzelvigd ; deze laatste prae-domineert; de eerstgemelde is aan dezelve geheel ondergeschikt. In de burgerlijke zaak kan niets plaats hebben, hetwelk geen plaats kan hebben in de strafzaak. In deze geen bijstand van den man, alzoo ook niet in de andere.

De tweede grond, dien ik hier in zijn geheel mededeele, is deze: «Alhier vervalt het motief, waarop de in burgerlijke regtsgedingen vereischte maritale bijstand berust. Deze bijstand toch berust op het gezag, hetwelk de man over de vrouw uitoefent, als zijnde het hoofd der echtvereeniging, en de magtiging door den man aan de vrouw gegeven, is alzoo niets anders dan de goedkeuring, door hem, aan eene daad gegeven , welke zijne vrouw zonder die goedkeuring niet mag verrigten. De noodzakelijkheid dier goedkeuring

— 33 —

vervalt, en moet noodzakelijk vervallen, zoodra de vrouw als beklaagde in eene strafzaak betrokken is: immers zoude anderzins de vervolging van de publieke actie, ten aanzien van getrouwde vrouwen, ondergeschikt worden aan de goedkeuring, ja aan de willekeur des mans (1). Maar wanneer die goedkeuring vervalt, gelijk zij in strafzaken vervallen moet, dan moet zij ook kunnen ontbeerd worden ten aanzien van de vordering der beleedigde partij, die, zich in het strafgeding gevoegd hebbende, met dezelve vereenigd wordt. (Welke vordering, vermits deze partij zich in het strafgeding gevoegd heeft, met hetzelve vereenigd wordt.) De wetgever heeft der vrouw de bevoegdheid willen toekennen, in strafzaken, zonder bijstand van haren

(1) Ik wilde den iljtland van den man niet maar zoo hebben beschouwd als eene eenvoudige magliging, en deze dan wederom als eene eenvoudige goed/teuring. De Fransche Wetgeving bezigt het woord autorisation, niet assistance. C. N. art. ii5 , ai6. En van die autorisatie is gezegd, door Toullier: Le Droit Cio il T. 1. n.° 618; L'autorisation du mari, dans les principes du Code Civil, n’est pas autre clipse, gue l’approbation qu'il donne aux actes que la femme ne peut faire sans son consentement ; maar dit over te brengen, zoo als het daartoe schijnt te zijn overgenomen, om den bijstand als bloote goedkeuring te doen aanmerken, dit komt mij minder gepast voor. Onze wetgeving vordert den bijstand van den man in regten. De man moet, in burgerlijke zaken, óf voor de vrouw verschijnen, öf haar bijstaan ; tot geen van beide kan hij door eenig reglsmid-del worden gedwongen; maar, verkiest hij geen van beide, en weigert bij dan ook de magtiging, de vrouw, door dezelve, persoon te doen erlangen , de regter doet zulks dan door zijne magtiging. fi. IT. art. 167. En , wat den bijstand betreft in eenestrafzaak, deze vervalt niet daarom, dat anderzins de vervolging in dezelve van ’s mans willekeur zou afhangen, zoo als dit ook Rogron meent, ten aanzien der autorisatie, op art. a 16 C. N.; maar, gelijk wij reeds zeiden , zij is onnoodig, omdat de zaak den persoon der vrouw, op zich zelf, niet als getrouwde vrouw, aangaat. Voor het overige behoort de gevolgtrekking uit het onnoodige in de strafzaak tot het vervallen in de gevoegde burgerlijke zaak, tot den hoofdgrond, die in de vereenzelviging der beide zaken zou bestaan.

111« Dl. 1' stuk. 1841. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

— 34 —

man te verschijnen, zonder eenige beperking. Tot de eigene verdediging, tegen al datgene, wat tot eene strafzaak, volgens de wet kan behooren, is de vrouw, in art. 166 2® lid (1« lid) B. W. , bevoegd verklaard.

Het voor tweeden grond voorgedragene komt mij voor, wat het eerstgemelde betreft, bereids in het opgegevene voor eersten grond te zijn opgesloten; het berust toch insgelijks op de vereenzelviging der burgerlijke met de strafzaak : maar, als een geheel nieuwen grond kan men aanmerken de aangegevene bevoegdverklaring van de vrouw, door de wet zelve, in art. 166, om zonder ’s mans bijstand te verschijnen en zich te verdedigen ook ten aanzien der gevoegde regtsvordering. Moet men , door het woord strafzaken aldaar verstaan al hetgeen, volgens de wet, tot eene strafzaak kan behooren, en moet men dan ook, als kunnende tot dezelve behooren, de voeging van de beleedigde partij brengen? Dan bepaalt het de wet zelve, en men behoeft geene gronden buiten de wet; dan kunnen al de redeneringen , welke bij den eersten en tweeden grond voorafgaan , meer als redenen worden te berde gebragt, waarop deze wetgeving kan gezegd worden te berusten, dan als bewijzen, buiten de letter en geest der wet, dat de bijstand van den man, in het geval der voeging, onnoodig is. Indien art. 166 dit inhoudt, dan is hetzelve de eenige, cardinale en peremtoire grond voor dat onnoodige: de vraag, een verschil , over het al dan niet noodige van den bijstand, kan dan geene vraag, geen verschil zijn. Het is dus van de grootste aangelegenheid, het ware denkbeeld, hetwelk de wet aldaar aan het woord strafzaken hecht, wel te kennen, en ik zal mij, alvorens op te nemen hetgeen als gronden voor het onnoodige van den bijstand, overigens aangevoerd is, nevens de bepaling van art. 166, omtrent dat denkbeeld nader verklaren.

— 35 —

Üit het een en ander reeds door mij gezegde heeft men gereedelijk kunnen opmaken, wat ik door het woord strafzaak in het gemelde art. versta , namelijk : de zaak van vervolging in regten tot straf, wegens begaan misdrijf, door den ambtenaar, welke bij de wet daartoe bevoegd is verklaard, voor den strafregter ingesteld. Dat in strafzaken, in het meervoudige, hier niet anders te kennen geeft dan in eenige strafzaak} dat het niet beteekent t» zaken, welke voor het strafgeregt vervolgd worden; en alzoo ook de vervolging der burgerlijke vordering, door voeging, insluit, kan den minsten twijfel niet lijden. Het woord is hier in het meervoud gesteld, in plaats der eerder gebezigde woorden : in eene lijfstraffelijke, correctionnele of tot de politie behoorende zaak. Men vergelijke VooHDüiN, Beginselen enz. op art. 166 can het B. W. Men zal dan wel uit het meervoudige niet opmaken, dat er de burgerlijke en de strafzaak door te verstaan zijn ; dit is ook de meening van den Heer Jolles niet. Dat nu de door mij aan het woord strafzaak (matière criminelle, naar den C. N. art. 216, waaruit ons artikel ontleend is) gegevene betee-kenis de eigenlijke en ware beteekonis is, blijkt uit al de overige plaatsen in onze wetgeving, waarin dit woord voorkomt : Wetb. van Strafv. art. 55 a instructie van strafzaken.» Art.'T^ald. «Correctionnele strafzaken.» Arf. 231. « In het geding over de strafzaak voegen » en « regtbank met de strafzaak belast : » Men zie ook art. 237, 262,289, 315, 337, 358, 387,392, 432, 430, ald. Wet op de B. 0. art. 20 « regtsgeding in strafzaken » en art. 100 ald. Naar art. 26 B. W. « zal het vonnis, waardoor van het misdrijf blijkt, de kracht hebben, welke aan gewijsden in strafzaken, ten aanzien van burgerlijke regtsgedingen, bij dit Wetboek is toegekend. »Vergeh art. 1935, 1936 ald. Er is niet de minste reden, waarom niet het woord strafzaak, in ons art. 166, in den eigenlijken en gewonen zin zoude

— 36 —

genomen worden. In strafzaken beteekent liier niets anders, dan het overal elders beteekent. De uitstrekking der betee-kenis van hetzelve, tot de vervolging van het regt van vergoeding, door de beleedigde partij, bij wege van voeging, rust dan eeniglijk op eene vooronderstelde, bij de wet onbekende vercenzelvigd-verklaring van de burgerlijke vordering met de vordering in het strafgeding of van de zaak der eerstgemelde met de strafzaak. Niet al wat tot de strafzaak kan behooren, zij het ook, dat het tot dezelve beboeren konde, is onder dit woord begrepen ; de burgerlijke gevoegde vordering is in hetzelve niet vervat; de vrouw is in en door dit artikel niet bevoegd verklaard, om zich zonder den bijstand van haren man, in hetgeen de gevoegde vordering aangaat, in te laten, zich te verdedigen.

Nemen wij nu nader de gronden op, voor het onnoodige van den bijstand voorgedragen. Daarbij zal op de gezegde vereenzelviging der beide zaken moeten worden terug gekomen. Bij aanteekeningen onder den tekst, zal ik omtrent deze en gene bijzonderheid, welke niet wel in den tekst kan worden behandeld, om, zooveel het zijn kan , afleiding te vermijden, mijne gedachten mededeelen.

Er bestaat, zegt men, naar de letter der wet, geen nieuw geding. De schadevergoeding wordt met de strafzaak verbonden ? De strafregter moet, bij een en hetzelfde vonnis, over het misdrijf, en over de vergoeding, als een gevolg der veroordeeling, uitspraak doen. (1) ?lrlt;. 231 Wetb.

(i) Over de vordering van vergoeding zal evenzeer uitspraak bij vrijspraak moeten gedaan worden, als bij veroordeeling wegens misdrijf. Maar zal de uitspiaak ook moeten gaan over vergoeding, niettegenstaande vrijspraak omtrent de daad als misdrijf, indien nogtans door de daad als daad, nadeel of schade, voor vergoeding vatbaar, was te weeg gebragt ? Zoo komt het mij niet voor. Men meende, in eene der ^fdeelingen, dat, ingeval het feit geoordeeld wierd, noch misdrijf noch overtreding op te leveren, en de

van Strafe), is overtuigend f^zij zal zich in hel geding kunnen ^ voegen), De uitdrukking van zich voegen sluit alle denkbeeld van een nieuw geding uit. «Zoo spreekt ook art, 3 ald, van eene afzonderlijke burgerlijke regtsvordering , in tegenoverstelling van de met de strafzaak vereenigde. »

beschuldigde, dien ten gevolge, van alle regtsvervolging ontslagen wierd, naar het Ontwerp van den jare 1828, ar/. i5 (bij Voorduik, Geschiedenis enz. D, 1, bl. 170,) Ook over vergoeding wegens schade, door de daad, als daad, veroorzaakt, uitspraak gedaan moest worden, en, derhalve, het laatste lid van art. 191 Code d*instr.

Crim. niet moest zijn weggelaten. Hetzelve luidt: et statuera sur les nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

demandes en dommages-intérêts. Ik heb geen antwoord der Regering dienaangaande gevonden. De gezegde woorden zijn, ondertusschen, niet in de wet overgenomen« Evenwel volgt daaruit niet, dat de gezegde uitspraak geene plaats zou kunnen hebben : Art. 191 toch, is beirekkelijk tol eene vergoeding, welke de beklaagde partij gevorderd had tegen de civiele partij, welke de vervolging tegen de beklaagde had gevorderd: Failliet, Manuel note d. ad art, 191, n.° 3, 3. De gezegde Afdeeling blijkt deze woorden verstaan te hebben van de vordering der beleedigde partij, door middel der voeging; • Si la partie lésée, (zeide men) o formé une demande en dommages et intérêts, — il doit y être fait droit dans r instance, où la demande a été formée , sans avoir egard à la circonstance, qu'il serait jugé, que le fait ne serait réputé ni délit ni contravention ; puisque le fait, sans être réputé ni délit ni contravention, peut avoir causé des dommages à un tiers, qui a droit d’en demander la repa» ration, et qui a usé de ce droit. Il ne suffirait pas de répondre, qu’il peut faire valoir son droit par action separée, et devant le juge civil ; parce qu’ayant formé sa demande en dommages-intérêts, devant le juge correctionnel, — il a acquis par là le droit d’être jugé dans rinstance engagée. » Zie Voordüik t, a. p. bl. 184 ; doch dààr-uit, dat deze aanmerking, hoe strijdig dan ook met den geest van art. 191 voorm, , geene aanleiding heeft gegeven, om zoodanige bepaling te maken bij art. 310 a® lid, f/^etb, p. Slrafr., is, daarentegen,wel op te maken, dat dezelve niet viel in den geest van onzen Wetgever. In allen gevalle, onze wetgeving geeft geenerhande aanleiding, dat de Strafregler, in het geval der voeging, zou mogen kennis nemen van vergoeding , wegens de daad als daad , welke beschouwd is geen misdrijf te zijn. Dan alleen, als de zaak verklaard is misdrijf te zijn, komt de zaak der vergoeding in aanmerking ; en deze moet worden ontzegd, bij vrijspraak van misdrijf«

— 38 —

Dit ligt ook inden geest der wet: Bij de afschaffing van het regt, om zich civiele partij te stellen, heeft de wetgever de be-leedigde partij niet willen noodzaken, met opzigt tot slechts eene betrekkelijk geringe som, een afzonderlijk geding te voeren ; maar, juist om kosten te vermijden, den strafregter bevoegd gemaakt, om van de vordering dier partij kennis te nemen. Ter besparing van kosten, en ter vereenvoudiging, wilde hij slechts ÉÉN regtsgedlng; de voeging in het bestaande geding ; door welke nu ook dit geding tusschen de beklaagde en de beleedigde partij gevoerd wordt, zonder dat deze laatste eene afzonderlijke partij wordt. »

«Deze bepaalt zich dan ook , uitsluitend, tot hare vordering ; brengt geene getuigen aan ; geen bewijs van het misdrijf ; kan, door den Voorzitter, geene andere vragen laten doen aan de getuigen in het strafgeregt, dan welke tot de schade betrekking hebben. (1) Uit dit alles volgt, dat zij

(i) Dit in overeenstemming met het gevoelen van den Heer Mr. J. DE Bosch Kempek, ff^elb. u. Slraff. 61, 5 a, tegen dat van het Provinciaal Geregtshof van Noord-Brahand, in een Arrest van hetzelve, van ao Maart ï83ÿ. (ff^eekl)!. pan het liegt rt.° t4). Voor welk laatstgemelde gevoelen nogtans in aanmerking mag worden genomen, dal van den wetgever, indien hij het laten doen van zoodanige vragen had willen veroorloven , mag voorondersteld worden , dat hij dit uitdrukkelijk zou hebben bepaald ; en dat men in eene zoo vreemde en geheel exceptionele wetgeving, als is de voeging , uit het stilzwijgen der wet niet lot hare toelating behoort te besluiten. De getuigen, welke door het Openbaar Ministerie worden aangebragt, komen eeniglijk [ten behoeve van hetzelve, en van den regier, ter zake van bet misdrijf. Het Ontwerp van den jare r836 bragt mede, dat de beleedigde partij van hare zijde geene getuigen mogt aanbrengen, of andere hetvijsmiddelen bezigen. Eene der .djdeelingen oordeelde, dat het r/uantum der schade op eene of andere wijze moest bewezen worden, en dus het aanbrengen van getuigen, of ten minste van schriftelijke bewijzen, niet verboden. En eene andere jdfdeeling, dat bet sluitend en volstrekt onaannemelijk ware, indien men aan de civiele partij eene actie geeft, aan haar de bewijzen daarvoor te weigeren. De Regering antwoordde

— 39 —

geheel lijdelijk is, en door hare voeging ondergeschikt wordt aan de regelen, volgens welke het strafgeding moet gevoerd daarop, dat men dezelve partij niet had kunnen toelaten, om getuigen aan te brengen, al ware het slechts tot bewijs van de hoe-groolheid tier schade, omdat daardoor het heilzaam oogmerk der afschaffing van de civiele partij, in het algemeen , zou kunnen worden verijdeld; dat toch, bij het hooren dier getuigen, niet zou kunnen worden belet, dat zij zich over hei Jeit uitlieten, enalzoo invloed uitoefenden op de veroordeeling des beklaagden; dat, wanneer men getuigen toeliet, enkel om de schade te constateren , en deze, wegens het feit eene verklaring zouden afleggen, zulks grond tot cassatie zou kunnen geven. Hoe gereedelijk had niet de Regering de zwarigheden kunnen opheffen, door eene bepaling, dat het vrij zoude staan, vragen aan de aangebragte getuigen te doen , belrekkelijk de hoegrootheid der schade, indien zij gemeend had, dat dit had mogen plaatsgrijpen; zij liet alleenlijk de woorden : of andere hcwijsmiddclen te bezigen , weg, en zij voegde er bij: « Zijn zij (de getuigen) echter door den Officier aangebragt, om het wanbedrijf te constateren, dan spreekt het van zelf, dat de be-leedigde partij, tot bewijs van schade, uit hunne verklaringen zal kunnen nut trekken. Zie Voorduim Geschied, enz. ff', v. S. bl. jig. — Uit hunne verh/aringen, niet, uit antwoorden op vragen, welke de beleedigde partij , in haar belang, betrekkelijk door haar geledcne schade, zou mogen laten doen. En welk zal het nut zijn, hetwelk zij uit de verklaringen omtrent het feit zal kunnen trekken ? Het zal zijn , dat zij, uit het verklaarde omtrent de daad, en haar, als persoon, jegens wien dezelve gepleegd is, bij redenering, in plaats van het afzonderlijk te moeten bewijzen, zal kunnen afleiden, dat zij degene is, wien het aangaat; dat met hetzelve feit schade voor haar moest vergezeld gaan ; doch verder niet. Zij kan zich overigens van de verdere bewijsmiddelen bedienen, welke ten aanzien van burgerlijke zaken zijn toegelaten, en haar niet ontnomen zijn gebleven. Er is wel, dit valt niet te ontkennen, nog iets gebrekkigs in het belang der beleedigde partij in, maar dit geeft het regt niet , om het, door het laten doen van vragen, te verhelpen. Kan zij hare schade en de hoegrootheid derzelve niet anders dän door middel van getuigen bewijzen ; zij sla dan den weg der voeging niet in. Zij heeft ook den gewonen weg ; zij wachte, des noods, het vonnis in de strafzaak af, en vervolge haar regt bij den burgerlijken regter, hetgeen zij, ingeval van onvermogen en goed regt, kosteloos doen kan.

Zoo vermeene ik ook, — (opdat ik , te dezer gelegenheid er dit

— 40 —

worden. Ofschoon dan de aard der vordering burgerlijk blijft, wordt de actie tot dezelve derwijze vereenzelvigd met de strafzaak , dat de gewone loop van het strafgeding door die vordering niet mag belemmerd worden. De vordering van den beklaagde (ran de belecdigde partij jegens de beklaagde!) moet steeds met hetzelve één geheel uitmaken, en daaraan ondergeschikt blijven ; daarom wordt ook het eerste vereischte tot het aanleggen van een op zich zelf staand geding, de dagvaarding, niet gevorderd.» (1)

hij voege :) dat het Openbaar Ministerie niet bevoegd is conclusien te nemen, ten opzlgte van de burgerlijke zaak der vergoeding, in het belang het zij der beleedigde, het zij der beklaagde partij. Wel zeide de Regering, (Vooeduin t. a. p, il. aaa /nj 4°) op de vraag van eene der ylfdeelingcn, « of niet het Publiek Ministerie, op de vordering tot schadevergoeding conclusien zou moeten nemen ? dat het niet noodwendig geacht ware, om aan het Openbaar jMinisterle de verpligtlng op te leggen, in een cieiel belang conclusien te nemen ; dat het echter niet verboden was, » doch het Ministerie moet, naar mijn oordeel, met betrekking tot de cieiele zaak volstrekt lijdelijk zijn , daar de wet geene bedrijvige taak aan hetzelve oplegt. Het is Ministerie in de strafzaak. Het is niet, gelijk de regter, gedelegeerd. De beleedigde partij vereeuigt niet hare vordering met die van het Ministerie , maar de kennisneming en beslissing barer civiele zaak, gelijktijdiglijk, met die van de strafzaak. Dit Ministerie kan ook alleenlijk ia de gevallen, bij de wet voorzien, worden gehoord : tf ei op de /{. O. art. 4 , a' lid .• In alle zaken, waarin zulks door de wet is voorgesctireven. tf^. ß. ß. art. 324 na 4.®; vergeh, ten aanzien van zaken, welke bij geschrift behandeld worden , art. iy4 4“ lid. ald. Dat nu de zaak der vergoeding eene burgerlijke zaak is en blijft, is alreeds gezien. Behoeft het wel eene aanwijzing, dat het gehoord worden van hetzelve in zaken van vrouwen, door hare mans niet gemagtigd, art. 334 voorm. bij 5.°, op de gevallen in art. 798 eerv. ald. en art. 167 , 169 ald. vermeld , niet toepasselijk is? In het strafgeregt doet het Ministerie alleenlijk deszelfs requisitoir, na de instructie, en maakt akte van beschuldiging op , tfr. v. S.art. 114, 134, 144, 203, vergel. art. 466 ald. Het Ministerie komt in deze niet, gelijk de strafregter, in tweeërlei betrekkingen. De zaak der voeging gaat hetzelve niet aan.

(i) Ik vinde geen verband tusschen het niet vereischt worden

«Ook uit art. 2i6 W. u. S. vloeit een bewijs voort, van de vereeniging der civiele- met de strafzaak. De belcedigde partij wordt daarbij niet bevoegd geoordeeld, in hooger beroep te komen, omdat zij niet bij magte is, bare zaak van de strafzaak af te scheiden ; dan alleen, wanneer de hoogere regter kennis neemt van de strafzaak, wordt ook de zaak der beleedigde partij beslist in beroep. (1) Zoo van eene dagvaarding der beklaagde partij, door de beleedigde partij, en eene vereenzelviging van de vordering der laatstgemel-de met de strafzaak; bet uitmaken der beide vorderingen van één gebeel , bet ondergeschikt zijn en blijven van de civiele vor-deiing aan de strafzaak, en bet niet mogen belemmeren van den gewonen loop van bet strafgeding. Eene vereisebte dagvaarding zou het tegendeel van niets vau dit alles noodzakelijk behoeven te weeg te brengen. De bepaalde en eenige reden, waarom de wet geene dagvaarding heeft gevorderd, vermeene ik daarin gelegen te zijn, dat de wetgever vereenvoudiging en besparing van kosten gewild heeft ; dat bij, om dit doel te bereiken, bij wege van uitzondering van den algemeenen regel van art. i /f'etb. fi. R.; « dat elke regtsingang met eene dagvaarding aanvangt, » het mid. del eener verklaring der beleedigde partij, van zieh te voegen , heeft voorgeschreven, in eene zaak, welke geheel en al exceptioneel is ; en dat wel daarom , dat de beklaagde partij toch reeds in regten was geroepen, voor den regter, die bevoegd was verklaard, om zoowel van de burgerlijke regtsvordering, als van de strafzaak kennis te nemen. Het zouden^dus wel nuttelooze moeite en kosten zijn, indien de beleedigde partij zich van eene dagvaarding moest bedienen, om de beklaagde partij daar te doen verschijnen, waar zij reeds werkelijk in regten stond, ten aanzien der zaak , waarover ook de burgerlijke regtsvordering loopen moest.

Dit niet vereischt worden , ondertusschen , van eene dagvaarding, moet iiict verder uitgestrekt worden , dan tot de persoon zelve tegen welke het strafgeding loopt. Heeft zij geen persoon, om tegenover de beleedigde partij in regten te verschijnen, dan zal weiten opzigle van haar, als reeds in regten staande , de verklaring misschien genoegzaam kunnen geacht worden; maar er zal toch eene dagvaarding noodig zijn van dengenen, die persoon aan dezelve geven moet, om tegenover de belcedigde partij, in regten te staan.

(i) Indien het Openbaar Ministerie niet in beroep komt in de

— 42 —

onafscheidbaar is ook, in hooger beroep, de vordering dier partij van de strafzaak, dat er, in strijd met de regelen der competentie, vastgesteld bij de fFc( op de R. 0., in appel vorderingen beregt worden, die, wanneer zij bij den bur-strafzaak, wordt ook de zaak der beleedigde partij gehouden als bij uiterlijk gewijsde beslist te zijn. Dit nogtans niet, omdat als algemeene regel zou zijn aan te nemen, dat zij niet bij magteis, hare zaak van de strafzaak af te scheiden. Zij is toch altijd bevoegd, alsnog van hare vordering af te zien; ff'cli. v. Strafv. art, 5. Zij kan er eene dading over treffen. Ü. IK. art. 1890. Ook bepaalt de wet niet, dat, ingeval van hooger beroep, de beleedigde partij mede in dat beroep moet gemengd zijn; het staat haar vrij, niet in hetzelve te deelen ; noch ook, omdat de gemelde regel een bijzondere regel in het geval der voeging zijn zou; dat zij niet afzonderlijk in beroep kan komen, ter zake dat het Ministerie niet in beroep komt ; en in bare zaak niets kan plaats hebben , hetwelk geene plaats heeft in de strafzaak; maar omdat de beleedigdepartij , door hare verklaring van zich te voegen, de beslissing van de zaak der schadevergoeding heeft onderworpen aan de beslissing der strafzaak : misdrijf, vergoeding; geen misdrijf, geene vergoeding. Geen beroep van het Openbaar Ministerie, dan is de strafzaak onherroepelijk beslist; maar dan is ook de civiele zaak tot de uiterlijke beslissing gekomen, aan welke de beleedigde partij zich heeft willen gedragen. De Regering heeft het niet kunnen in beroep komen van de beleedigde partij in verband gebragt met de wettelijke bepalingen omtrent het beroep in burgerlijke zaken, ais bleef de civiele zaak aan deze bepalingen onderworpen. Naar dezelve, valt geen beroep van de uitspraak van den Kanton-regter, in zaken , waarin de vordering niet meer dan ƒ 5o beloopt ; ff^et op de R. O. art. 38 , art. 4o. Van de uitspraak der Arrondissementsregtbank valt geen beroep, in zaken waarin de vordering niet meer dan ƒ 400 beloopt; art. 54 a/d. De Regering zelde : « De beleedigde partij kan niet op haar zelve in beroep komen, want de hoegrootheid der som zoude bij eene afzonderlijke vervolging ten civiele, voor geen hooger beroep zijn vatbaar geweest.» V00R-DuiN t. a. p. il. 222. Niet, derhalve , omdat de Regering haar niet bij magte geoordeeld zou hebben, hare zaak, wegens de voeging, af te scheiden van de strafzaak; doch ook niet, zoo het mij voorkomt, van wege de bepalingen op het beroep in de civiele zaken; maar om geene andere, dan de door mij opgegeven reden, welke geheel in den aard der zaak ligt.

— 43 —

gerlijken reg ter waren aanhangig gemaakt, nimmer aan beroep hadden kunnen worden onderworpen.» (1)

«De ondergeschiktheid van de vordering der beleedigde partij aan de strafzaak straalt, alzoo, door de geheelewet-

(1) Wederom niet, wegens eene zoodanige vereenzelviging der burgerlijke- met de strafzaak; en niet in strijd met de regelen der competentie, of op het hooger beroep. Waarom dan, de bepaling der wet in art, a46 ff^eib. v. Stra/v., dat « indien zich eene beleedigde partij in het geding heelt gevoegd, de Procureur-generaal aan haar, ter barer gekozene woonplaats, den dag zal doen beteekenen, welke tot de teregtzitting is bepaald ? » Daarom, dat, door het beroep van het Openbaar Ministerie, in de strafzaak, de zaak der beleedigde partij van zelve mede hangende, onafgedaan geacht moet worden te zijn gebleven. Omdat, aan eene eindelijke beslissing in de strafzaak, de zaak der vordering van de beleedigde partij verbonden was, vermits deze, in plaats van hare vordering bij den burgerlijken regter, op haar zelve, in te stellen, verklaard had, door de voeging, zich aan de uitspraak omtrent vergoeding, bij veroordeeling, geene vergoeding, bij vrijspraak, te willen gedragen; en dezelve uitspraak, ingeval van hooger beroep , door het Openbaar Ministerie, eerst daar is, als de beslissing over de strafvordering, over misdrijf daar is. Is dan, bij on-schuldig-verklaring der beklaagde partij, aan misdrijf, vergoeding ontzegd, niets is billijker en natuurlijker, dan dat zij, ingeval van beroep door het Openbaar Ministerie, insgelijks voor den hooge-ren regter moet kunnen en kan opkomen. Het geldt aldaar de beslissing van hare nog hangende zaak; zij moet dus bekend worden met hetgeen in dezelve omgaat; zij moet, des noods, hetzelfde belang , hetwelk zij bij den eerderen regier had voorgestaan, hij den hoogeren regter ook kunnen bevorderen. Eene der gt;lfdeeiingen hragt in het midden ; « Aan de beleedigile partij wordt geen regt van appèl gegeven. Of dan hetzelfde vonnis, ten aanzien des beklaagden, aan appèl is onderworpen , en niet teu aanzien der beleedigde partij?» «De Regering antwoordde: » Indien er hooger beroep plaats heeft, kan ook de beleedigde partij hare regten doen gelden» Vookduin t. a. p. bl. aai. Is dit niet, met andere woorden gezegd; De beleedigde partij heeft geen regt van beroep, maar zij moet kunnen , en kan ook, in haar belang, mede voor den hoogeren regter verschijnen , terwijl de beslissing barer zaak afhankelijk geworden is van du uitspraak des hoogeren regters?

geving door. Die vordering, eenmaal vereenigd met het strafgeding, is met de behandeling dier zaak verbonden, en uit die betrekking der vordering tot het strafgeding, volgt noodwendig, dat de stolling van den beklaagde, ook ingeval der voeging, dezelfde blijft. De betrekking van gedaagde, tegenover de beleedigde partij, is ondergeschikt aan de betrekking van beklaagde, tegenover het Openbaar Ministerie. De eerstgemelde betrekking kan niets medebrengen, strijdig met de strafzaak. De strafzaak praedomineert, en sluit alzoo alles uit, wat anders de vordering, in den regel, zou medebrengen. Van daar ook geen ministerie van procureurs, geene eigenlijke conclusien, geene quaestien, aan burgerlijke gedingen (1) eigen. En van daar ook de uitsluiting van den maritalen bijstand. Vordert de betrekking van gedaagde, voor eene getrouwde vrouw, den bijstand van haren man, dit vereischte moet, als onbestaanbaar met de betrekking van beklaagde, noodwendig in het geval der voeging vervallen.»

Het is zoo : er wordt geen nieuw geding aangelegd, door het zich voegen van de beleedigde partij in het geding over de strafzaak. Dit ligt zoo zeer in het denkbeeld van

(i) Deze drie bijzonderheden, omdat het tegendeel van al hetzelve strijden zou met het groote doel van de instelling der voeging ! vereenvoudiging en besparing van kosten; en omdat men het, van wege de weinige en beknopte bepalingen waarin art, a3i ^. '1’. S., hetgeen de voeging betreft, heeft vervat, daarvoor kan en moet houden, dat er in de bij het strafgeding gevoegde burgerlijke zaak, niet nog wederom anderen , als partijeu, het zij door middel van verzet, als derde, of op welkejandere wijze ook , kunnen worden toegelaten , om hunne bijzondere belangen, jegens de beklaagde of jegens de beleedigde partij te doen gelden; welke geene betrekking hebben tot de gesteldheid, waarin de beleedigde en de in cas van schadevergoeding vervolgde, tegen elkander overstaan, als welker bevordering de afdoening der beide zaken aan verwikkeling en vertraging zoude blootstellen.

voeging in een geding, dat het volstrekt geen betoog van elders behoeft : voeging in een geding en evenwel een nieuw geding, is onderling geheel strijdig. De voeging is juist ingevoerd , om het aanleggen van een afzonderlijk geding voor den burgerlijken regierte doen vermijden; maar, daarin ligt, uit den aard der zaak, niet opgesloten, en er is logisch het gevolg niet uit te trekken, zoo min als het in eenige andere wetsbepaling vervat is, of er uit is op te maken, dat, na de voeging, het geding tusschen de beklaagde partij, als beklaagde, en de beleedigde partij wordt gevoerd, en delaatst-gemelde niet als eene afzonderlijke partij in het geding te beschouwen is; dat de beklaagde partij slechts ééne betrekking in het geding heeft, die van beklaagde, als blijvende deze steeds dezelfde, ook bij de voeging. Dit een en ander behoort, mijns inziens, tot het onmogelijke, en is met alle gezond begrip van vervolgde, in cas van schadevergoeding krachtens de burgerlijke wet, in het strafgeding, volstrekt strijdig. En dit strijdige bestaat even zoometopzigttot de verdere stellingen, dat de betrekking van vervolgde in cas van schadevergoeding ondergeschikt is aan die van beklaagde , en niets kan medebrengen strijdig met de strafzaak , als steeds praedominerende; hetgeen zeggen wil, dat de burgerlijke vordering tot vergoeding, wanneer zij, door voeging, vervolgd wordt in het strafgeding, zoo zeer overheerd wordt door de strafzaak, dat hetgeen in deze onbestaanbaar of on-noodig is met of in de betrekking van beklaagde, evenzeer onbestaanbaar of onnoodig is met of in de betrekking van vervolgde in het strafgeding, tot schadevergoeding, ofschoon het vereischt wordt ingeval het regt tot schadevergoeding voor den burgerlijken regter wordt vervolgd ; dat de vordering der beleedigde partij één geheel met de strafzaak uitmaakt, vereenzelvigd wordt met dezelve. Ligt nu niets van dit alles opgesloten in het denkbeeld van de voeging in

— 46 —

het strafgeding; is dit alles strijdig met goede regtsbe-grippen ; geeft de wet geene plaats aan al zoodanige gevolgtrekkingen, dan vervalt ook de toepassing van al hetzelve op den maritalen bijstand , als met de voeging onbestaanbaar.

Zoo zeker het is, dat er geen nieuw afzonderlijk geding wordt aanhangig gemaakt, even zeker achte ik het dat, niettemin, de strafzaak en de zaak der schadevergoeding, gelijk zij oorspronkelijk zijn, twee even afzonderlijke, als van elkander verschillende zaken blijven; eenestrafregtelij-ke en eene burgerlijke, twee bijzondere actiën opleverende. Niets van hetgeen behoort tot de strafzaak, als zoodanige, heeft betrekking tot de civiele zaak ; en omgekeerd, niets wat behoort tot de civiele zaak heeft betrekking tot de strafzaak. Alleen de beide zaken hebben dit met elkander gemeen , dat zij voor een’ en denzelfden persoon, als regter, zijn gebragt; de strafzaak echter voor hem als strafregter; de civiele zaak voor hem, als krachtens de hem bij de wet gedane opdragt, de plaats van den burgerlijken regter be-kleedcnde ; en dat zij beide gelijkelijk voor hem behandeld en door hem beslist worden, zóó evenwel, dat de beslissing van de zaak der schadevergoeding afhankelijk is van de beslissing omtrent de daad als misdrijf ; dat er, in dit ééne zamengestelde geding, verschillende partijen tegen elkander overstaan ; de eene, het Openbaar Ministerie en de beklaagde; de andere, welke in het aanhangige geding wordt opgenomen, de beleedigde partij en de beklaagde, doch deze niet als zoodanig, maar als hebbende schade toegebragt, en deswege, naar de burgerlijke wet, tot vergoeding aansprakelijk; dat elke dier partijen hare bijzondere en van elkan-kander geheel afgescheidene belangen heeft; dat laatstge-melde partijen hier ook tegen elkander overstaan , op gelijke wijze, als zij staan zouden, indien de zaak voor den

burgerlijken regier was gebragt. De voeging brengt, te dezen opzigte, niet de minste verandering te weeg. Alleenlijk door de wet worden, voor het geval der voeging, bijzondere voorschriften gemaakt betrekkelijk het beleid en de behandeling der zaak , tot hare beslissing toe, het beroep, en omtrent de ten uitvoerlegging derzelve, indien zij veroordeelend is, gegeven. De zeer eenvoudige zaak der voeging toch bestaat daarin, dat degeen, die schade op nadeel leed, door eene politie-overtreding, of een corrcctionneel misdrijf in het geval dat degeen die de onregt-matige daad bedreef, wegens dezelve, als misdrijf, in het strafgeregt vervolgd wordt, in plaats van zijn regt tot vergoeding voor den burgerlijken regier te vervolgen, zijne vordering, gemeenschappelijk met de strafzaak, en gelijk-tijdiglijk bij den regter', in de strafzaak doet behandelen en beslissen. Deze voeging brengt geene iueensmelting en vereenzelviging , met de daaraan gehechte gevolgen, te weeg. De geest der wetgeving omtrent de voeging is in de daad geen andere, dan hetgeen in art. 3 C. d’Instr. Crim. dus uitgedrukt wordt: l’action civile peut être poursuivie en même temps, et devant les mêmes juges, que l’action publique. Onze wetgeving noemt dit voeging in gedingt ’t is het eigenlijk niet. De beleedigde partij voegt zich niet bij of tegen eene der bijzondere partijen in het strafgeding, in het bijzonder belang hetwelk zij heeft of kan hebben bij de zaak zelve welke tusschen de bestaande partijen aanhangig is gemaakt. En, om nu tot het besluit te komen omtrent den mari-talen bijstand : is en blijft de zaak eene civiele zaak, dan moet ook, voor zoo ver dienaangaande niet stellig bij de wet iets anders is voorgeschreven, in acht worden genomen, hetgeen , zal dezelve kunnen vervolgd worden, moet plaats grijpen. De vrouw kan, zonder den bijstand van den man , niet in regten verschijnen, of, bij gebreke van dezelve, zon-

der de regterlijke magtiging; de bijstand, of de magtiging moet derhalve ook plaats hebben ten opzigte van de vervolging tot schadevergoeding, als de vervolging van het burgerlijk regt tot vergoeding gevoegd wordt nevens de vervolging van het Openbaar Ministerie tot straf, in het strafgeding, hetwelk strafgeding is, ten aanzien van het Ministerie en de beklaagde partij, maar burgerlijk geding, ten aanzien van de beleedigde partij en de beklaagde, als ook zelve, ten deze, eene civiele partij.

Men meent, dat dit velerlei bezwaren in de toepassing zal moeten vinden. Eene dagvaarding , zegt men , wordt bij de in dezen bedoelde vordering niet vereischt. Het is zoo, ten aanzien van de beklaagde partij, welke reeds in regten staat; en dit gelde dan ook omtrent hen, die persoon hebben, om in regten te verschijnen. Op het geval dat de beklaagde daartoe geen persoon heeft, zat wel niet zijn gerekend ; maar zij het ook dat de vrouw niet behoeve gedagvaard te worden, dit beneemt niet, dat er geene dagvaarding van den man zou moeten plaats hebben. Den man te dagvaarden, zegt men, tegen den dag , waarop de strafzaak dienen zal, is voorzeker eene informele wijze van handelen. Maar, de beleedigde partij heeft, tot op den dag van het getuigen-verhoor, tijd, om hare verklaring te doen. Zonder eenige informaliteit te begaan, kan zij, derhalve, tegen dien dag, den man dagvaarden, om zijne vrouw bij te staan. Zij kan , zoodra haar bekend is, dat de zaak in het strafgeregt aanhangig gemaakt is, en voornemens zich in het geding te voegen, de oproeping van den man doen, tegen den dag, dat zij hare verklaring omtrent de voeging doen zal ; en verschijnt de man niet, dan zal ook wel tenjdeze gelden, wat in de burgerlijke regtspleging geldig is, dat de regter de magtiging verleenen zal, naar art. 800 IF. B. R., daar de strafregter hier den burgerlijken regter vervangt. De

— 49 —

man heeft zieh dan niet te beklagen, dat zijn regt ia geschonden, en de vrouw, van de regterlijke magtiging voorzien , zal zich van middelen ter verwering kunnen bedienen, welke zij soms, buiten haren man, niet zou hebben kunnen aanwenden. De man, zegt men, kan alleen met de vrouw gezamenlijk worden gedagvaard ter barer adsistentie, en volgens de uitdrukkelijke letter der wet wordt de vrouw niet gedagvaard. Zij het ook, dat dit gezamenlijk dagvaarden wordt vereischt, hetgeen uit art. 4 fF. B. R. zou kunnen worden afgeleid, dan is toch de bepaling, dat geene dagvaarding ingeval van voeging noodig is, daarmede niet strijdig. Zij zoude alleenlijk eene uitzondering opleveren van het vereischte, dat beide gezamenlijk moesten gedagvaard worden. Eindelijk, zegt men, gesteld, het ware mogelijk den man te dagvaarden, zou hij dan, in strijd met alle regts-beginselen, behoeven te verschijnen voor eenen regter, die te zijnen aanzien onbevoegd is? Maar de wet zelve heeft den regter in het strafgeding bevoegd gemaakt, om van de burgerlijke regtsvordering kennis te nemen. Hoe zou de man dien regter dan voor onbevoegd kunnen houden? Zoo kan het dan geene bezwaren in de toepassing vinden, dat de getrouwde vrouw tegen de civiele partij door haren man in regten moet worden bijgestaan.

De LEER DER Erf-opvolging BIJ VERSTERF vólgens het Ne-DERLANDSCHE Regt , toegelicht door Mr. Dav. H. Lews-SOHN, Advocaat te ’s Gravenhage.

De wetenschappelijke beoefening des regts doet van hare weldadige kracht in de daadwerkelijke toçpassing het on-dubbelzinnigst blijken. Het is voor den Regtsgeleerde even

IIP Dl. i' stuk. 1841- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

onvoldoende, eene volledige kennis der wetten van vroege-ren tijd, of van hetgeen daarvoor gold, te hebben opgedaan, en die aan anderen mede te deelen, als eene studie van het bestaande Regt ontoereikende mag heeten om hem dien naam te doen deelachtig worden.

De zoo dikwijls aangeprezene vereeniging van weten, schappelijke beoefening en practische kennis moet oordeelkundig worden verbonden. Zonder dat noodzakelijk verband zal de een in de toepassing de grootste moeijelijkheden ondervinden, en de ander bij dezelve in dwalingen vervallen; — De geest der wet is afhankelijk van den geest des tijds, en zoo dikwijls de uitlegging ter toepassing wordt gevorderd, zullen de geschiedkundige bronnen de vraagbaak voor den Regtsgeleerde zijn, want zij brengen hem voor zijnen geest de omstandigheden waaronder de wetten zijn gemaakt of een regt heeft gegolden ; zij verplaatsen hem in de tijden waarin, en in de omstandigheden waaronder wet of gebruik plaats vond. — De Regtsgeleerde behoeft derhalve dringend geschiedkunde, gelijk de historicus op zijne beurt de kennis des regts niet ontberen mag, want een niet gering gedeelte van de geschiedenis bestaat (om met een beroemd Vaderlandsch geleerde van onzen tijd te spreken) uit de bij haar in zwang geweest zijnde regten (1). Een ander geleerd schrijver van eenigzins vroegeren tijd (2) predikt eene verschillende leer, als hij zegt; « Jurlsconsulti ex historicls emendandi et redarguendi sunt, non hi ex illis» ; eendeer die wij even verkeerd als ongerijmd heeten, en alleen als het uitvloeisel van te groote ingenomenheid met eigen studie beschouwen. —

Bevat onze vooruitgezette leer waarheid, gelijk wij ons

(iJ Gkoek VANpRiNSTEREB, Verb, over de Vaderl. Gesch. , (ï) Ernestus ad Suetonii vitae Neronis Gap. 17EXC. a4-

overtuigd houden, en niet noodig oordeelen met voorbeelden te staven, wij zetten er eene andere waarheid naast, dat namelijk tot het regt begrip der bestaande wetten, de geschiedenis derzelve wetten door den Regtsgeleerde behoort gekend te worden. Wij bedoelen de zoogenaamde historia juris interna, waardoor men den oorsprong en voortgang van het regtspunt verstaat. Men behoort te weten, hoedanig daaromtrent vroeger bij ons en bij anderen zelfs was bepaald , hoe later daarvan afgeweken, hoe men eindelijk tot de tegenwoordige wetsbepalingen is gekomen, omdat men daardoor tot de kennis der ratio geraakt die tot de oorspronkelijke bepalingen heeft geleid, tot wijziging heeft genoopt, en den W'etgever onzer dagen tot zijne beschikking heeft gebragt. — Dan eerst zal de vis et potestas verborum worden bevroed, die de RegtsgeleerdeCelsus inL. 17 D. de kgibus tot de kennis der Wetten vordert.

Deze beschouwingen hebben wij gemeend te mogen vooropzetten, wanneer wij een overzigt willen geven van een in onze Wetten voorkomend regtspunt, — zonder ons nogtans daarom verpligt te achten hetzelve geschied-of regtsgeschiedkundig te verklaren. Hoe belangrijk dit op zich zelf moge zijn, gedoogt de aard van een tijdschrift niet, verhandelingen op te nemen van eene zoo groote uitgebreidheid als zoodanige behandeling uit den aard der zaak laat voorzien. Mogt het eenen Regtsgeleerde gelüsten , die taak op zich te nemen ten gevolge dezer onze aanwijzing, wij houden ons van de belangstelling van deskundigen reeds nu volledig overtuigd, en voorzien dat zij bij het welslagen der eerste proeve vele navolging zal vinden.

Als men dan de Erf-opvolging bij versterf zal willen onderzoeken , is eene minder wijsgeerige, maar daardoor meer duidelijke behandeling te verkiezen dan ons het groote werk

— 32 —

van den diepdenkenden Hoogleeraar E. Gans (1) oplevert Het behoud van het goed in dezelfde familie of hetzelfde geslacht, was de grondslag der successie ah intestate bij de Romeinen in de vroegste tijden. De goederen gingen niet uit het eene geslacht in het andere over. Ejus morte ea ad me lege redierunt bona, lezen-wij bij Terentius, Andriae act. 4, sc. 5, v. 4. De wet der 12 tafelen riep de proxim* agnati, qui légitima cognatione juncti sunt, gelijk Gajus, Comm. 111, § 10, zich uitdrukt. Eerst werden desuihere-des, dan de agnati en eindelijk de gentiles geroepen, eene orde overeenstemmende met het beginsel der familie-in-standhouding (2). De Edicten der Praetors, de senatus-consultcn , de Keizerlijke constitutien eindelijk hebben de leer der 12 tafelen successive gewijzigd (3). De wijzigingen verklaren zich evenzeer als het oorspronkelijke regt der 12 tafelen door de geschiedenis van den Romeinschen Staat en door den Romeinschen wetstoestand in de verschillende tijdvakken.

Langzamerhand was een geheel andere grondslag van wetgeving omtrent de Erfopvolging bij vei sterf voorbereid, en het was aan Keizer Justinianus verbleven het beginsel vast te stellen, dat voortaan de vooronderstelde meerdere of mindereliefdeofgenegenheid derov rl den nd maatstafter regeling des erfdeels bij versterf zou wezen. De 118® Novella ontstond. Nederdalende, opgaande, zijdlinie, zie daar de

(i) Das Erbrecht in weltgeschichtlicher Entwickl. Berlin i8î3—1835. Zie Themis I, bl. 177 en volgg.

(i) ZieMr. C. M.VAN derKemp, De juris Romani principiis circa jnra personamm et successionum ex XII tabulis L. B. 1813,en eene nieuwe beschouwing van het regt der Xil tafelen, met betrekking tot de regten van personen en Erfopvolging ,ßi^dT, tot Reglsg. et Wetg. Dl. IX, st. IV , hi. 409 seqq.

(3) Zie H. C. T. Dischüeis, Diss. de Successione ab intestato, L. B. 1810.

— 53 —

daarbij voorgeschreven orde, gelijk die ergens dus wordt gedicht : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«1

Detcetidens omnis succedit in ordine primo: Adscendens propior. Germanus, filiusejus,

Tune latere ex uno frater, quoque filius ejus ; Denique proximior reliquorum quisque superstes.

Die leer prijst zich door hare billijkheid en eenvoudigheid ten hoogste aan : hetzelfde beginsel is nog heden de grondslag der wetsbepalingen omtrent dat .gewigtig deel des regts. — Heden heet het ook, dat de goederen welke iemand bij zijn overlijden nalaat, aan zijne wetlelijke erfgenamen behooren, en die regel geldt zoolange niet bij uitersten wil weUiglijk is beschikt, a 921 (1) De Erfopvolging hij versterf, waarover hier alleen de rede , heeft, even als die bij uitersten wil, alleen door den natuurlijken dood plaats, zie a 877, dat op die wijze behoort te worden aangevuld. d,

Het doel van dit ons vertoog bestaat alleen hierin om de toepassing der wetsbepalingen omtrent het erfregtbij versterf aanschouwelijk te maken, en, ter voorkoming van misgissing, mede zou kunnen worden nageslagen. De 2“ en 3® afdeeling van den 11®“ titel des 1®” boeks Burg. Wetb., of de artikelen 899—921 zijn het die wij ons in detoepassing hebben voorgesteld. Wij zullen daaruit enkele artikelen ophelderen, en die verklaring vervange de afzonderlijke ter raadpleging minder gemakkelijk doorloopende behandeling.

Art. 899. Kinderen eens overledenen erven gelijkelijk en vóór alle anderen. Door kinderen worden de afstammelingen verstaan in welken graad ook, 961, en hetzij dezelve uit een of uit verschillende huwelijken zijn verwekt. In de nederdalende linie zijn graden. Zonen en dochters uit eer-

(i) Zie Pkiesiek , Aanteekeningen , Arnhem , 1840, op 3.877-

— 54 —

der en volgend huwelijk zijn in den eersten, derzelvcr kinderen en alzoo de kleinkinderen der overledenen in den tweeden graad, en zoo vervolgens. — In den eersten graad erft ieder kind bij hoofde, dat is elk hunner erlangteen gelijk aandeel. Is een hunner of zijn alle de kinderen die in den eersten graad stonden, overleden, de tweede graad treedt op, de kleinkinderen komen met hunne ooms en moeijen of bij ontstentenis van dezen, alleen, doch ieder voor het aandeel,dat hij die vertegenwoordigd wordt, zou hebben erlangd. — Plaatsvervulling bestaat in de regte nederdalende wettige linie in het oneindige 889, en zij stelt eene Erfopvolging bij staken daar, 893.

De omschrijving van het woord plaatsvervulling in art. 888 wil ons niet bevallen , zij is onnaauwkeurig, want een overledene heeft noch plaats, noch graad, noch regten (1) ; het zijn die plaats, die graad, die regten, welke de overledene zou gehad hebben, ware hij in leven gebleven. Die omschrijving lijdt hier eene gewigtige uitzondering. Immers wanneer gezegd wordt, dat wanneer allen in den 1®“ graad zijn, deze bij hoofden erven , dan zou men verwachten , dat wanneer de tweede graad bij representatie komt, en die representanten alzoo treden in den graad en de regten van den 1®“ graad, zij bij hoofden behooren te komen. Dit, hetgeen volgt uit de definitie van representatie, strijdt met hetgeen hier en in a 893, 961, enz., wordt geleerd. De definitie is onvolledig.

Hij diebij zijn overlijden bij versterf een of meer afstammelingen nalaat, laat alle zijne goederen aan dezen achter. Geen ander is er toe geregtigd. Heeft hij een kind, in den eersten graad uit denzelfden of verschillenden echt, dit erlangt de geheele nalatenschap alleen ; heeft hij er twee of

(1) Zie Themis 11, hl. 366.

meer, zij verdeelen die in gelijke doelen. Zijn er van de kinderen een of meer overleden ,‘895p, derzelver kinderen komen hij representatie gezamenlijk tot hun vaders of moeders aandeel, Dit geschiedt tot in het oneindige. — Zoo wordt ook het wettelijk erfdeel, dat de wet aan kinderen geeft, en hun niet dan in geval zij onwaardig zijn, kan worden ontnomen, (885) geërfd. De hoegrootheid van dat wettel ijk erfdeel is bij de wet in a 961 van het aantal achtergelatene kinderen afhankelijk gemaakt. Hij'die b. v. een kind en twee kleinkinderen (kinderen van een vooroverleden zoon of dochter) nalaat, wordt gerekend met achterlating van twee kinderen te zijn gestorven. Het wettelijk erfdeel is voor het kind '/j alleen , en voor de beide kleinkinderen '/j gezamenlijk. Op het wettelijk erfdeel kan door uiterste wilsbeschikking geen inbreuk worden gemaakt, 921, en zoo dit is geschied, worden de makingen ingekort, 967.

Dit ons art. 900 is het eenige, dat over de Erfopvolging bij versterf in de wettige nederdalende linie handelt.

Het doet er dus voor wettige descendenten niet toe of de overledene adscendenten of coltateralen hebben nagelaten of niet. Deze allen worden door de descendenten uitgesloten.

Erkende natuurlijke kinderen alleen zijn het, die omtrent het deel der descendenten eene verandering maken, a 910 (1 ) : bij versterf erlangen zij een derde van hetgeen zij zouden gehad hebben, waren zij wettig geweest. In geval dus b. v. bij versterf wordt gesuccedeerd door eencn wettigen zoon en eenen erkenden natuurlijken zoon, dan heeft de wettige zoon regt op de eene helft en ’ der wederhelft; en de erkende slechts op het overige 'j^ der wederhelft, dat is 78 d®'’

(i) Ik geloof dat het uaauwetijks zal behoeven te worden opge-merkt, dat het woord n/slammelingeit in a 910 ook ziet op het geval dat er slechts één wettig kind aanwezig is , in welke beteekenis de wet het woord kinderen mede opvat.

geheele nalatenschap. Is er f 60,000 gebleven, de wettige krijs!' ƒ50,000 en de erkende f 10,000, - Art. 963 bepaalt, dat het wettelijk erfdeel van een erkend natuurlijk kind altijd zal zijn de helft van hetgeen hij bij versterf zou hebben gekregen , dat is in het gegeven geval 7. gt;nbsp;of ƒ 5000 der geheele nalatenschap.

Ik geloof, dat men het wel zal eens zijn, wanneer ik beweer, dat het bestaan van een wettelijk erkend kind, geen inbreuk kan maken op het wettelijk erfdeel, dat het wettige kind is toegekend. De overledene zal mitsdien in het gegeven geval geacht blijven met achterlating van een kind te zijn gestorven. Het woord wettig in Art. 961 voorkomende, was voor mij eene alles afdoende reden , om dit onlangs tegen groot gezag vol te houden.

Art. 900. Dit en de volgende artikelen hebben hem op het oog, die kinderloos sterft en zijne nalatenschap aan de wet ter regeling overlaat. De verschillende en mijns oordeels eenig denkbare gevallen zijn in die wetsbepalingen behandeld. -— Een eenig kind sterft kinderloos. Laat hij beide zijne ouders na, ieder hunner (1) zal tot de helft zijner nalatenschap geregtigd zijn. Is een hunner overleden , de langstlevende erft geheel, a 903. — Zijn beide de ouders overleden, de boedel wordt in twee deelen verdeeld ; de grootouders van vaders zijde erven de eene, die van moederszijde de andere helft. Zijn er in eene der beide linien geene adscen-denten, de naatste collateralen zijn tot het deel hunner linie geregtigd, evenzeer als wanneer in beide linien adscendenten ontbreken.

Dit artikel verdient te worden in verband gebragt met art. 905, en tevens in het oog te worden gehouden , dat er geene plaatsvervulling ten behoeve van adscendenten plaats

(r) Zie deze uitdrukking in art. goi.

heeft; dat de naaste in ieder der beide linien den verderen .graad in de linie, waartoe hij zelf behoort, uitsluit, 890 ;

dat de erfenis nimmer uit de eene tot de andere linie kan overgaan, dan wanneer de successible graad (1) ontbreekt. 897 j.''9O8. Bij de collateralen , waardoor te dezer plaatse allen worden verstaan, behalve de broeders en zusters der overledenen, wordt bij representatie geërfd, en zulks om de hoogstbillijke nieuwe bepaling van art. 892, waarheen art. 905 verwijst. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’öl’

Achter de woorden met uitsluiting van alle kinderen had ik duidelijkheidshalve de woorden in zijne linie wenscheiijk geacht, gelijk misschien in plaats van hloedveruxinten in de opgaande Hnw; had mogen gelezen worden bloedverwanten in DEZELFDE Opgaande linie, q» Ik meen in deze bepaling en in hare bijzondere deelen getrouwheid aan de oude leer het naaste bloed erft het goed op te merken. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

Die leer, 1 on voorwaardelijk geldende omtrent descendenten , is ook in het oog gehouden als het de nalatenschap van een eenig kind geldt. In dit artikel wordt (het is onbegrijpelijk), de bepaling gemist,dat de ouders bij versterf alles van hun eenig kind erven , maar het volgt uit den geest van dit artikel j. 906. Door nakomelingen worden in dit en de volgende artikelen dezer afdeeling wettige nakomelingen verstaan.

Art. 901. Twee gevallen heeft de wetgever hier op het oog, 1°. dat de kinderloos overledene behalve zijne ouders, een broeder of zuster, en 2quot;, dat hij twee of meerdere broe-

(i) Dat 18 de twaalfde volgens a 908, maar teregt merkt mijn vriend de Pimto , Haadl,lï 4^4 aan, tlat een kind van een overleden broeder des bloedverwants in den 12«quot; graad geregligd is, als tredende in den graad zijns vaders, en ofschoon zelf in den i3®quot; bij representatie komende in den ia«quot;.

— 58 —

ders of zusters, of in een dier gevallen kinderen van dezen achterlaat. (NB. art, 907). In het eerste geval heeft er eene verdeeling bij hoofden plaats, erlangende mitsdien elk der ouders een derde, en de broeder of zuster het overblijf-vende een derde ; in het laatste geval krijgt elk der ouders een vierde en twee of meerdere broeders of zusters de twee overige vierden gezamenlijk. In dit artikel wordt van het geval gesproken, waarin vader en moeder beiden den kinderloos overledene hebben overleefd, en de overledene een of meerdere broeders of zusters achterlaat. In dat geval is het aandeel van elk hunner afhankelijk van het aantal broeders en zusters des overledenen. Zie hierbij a 897. Het woord meerdere beteekent in dit art. meer dan een.

Art. 902. Laat de kinderloos overledene alleen zijn’vader of moeder achter, en behalve dezen een broeder of zuster, elk hunner krijgt de helft. Zijn er behalve vader of moeder twee broeders of zusters, elk hunner krijgt een derde, en er heeft alzoo in beide die gevallen , even als in het vorige artikel, eene hoofdelijke verdeeling plaats. Doch zijn er meer dan twee broeders of zusters, bekomt de vader of moeder een vierde, en de broeders en zusters, hoe velen ook in getal, hebben regt op drie vierde.

Grootouders in de linie van den vooroverleden vader of moeder worden in dat geval door de broeders en zusters uitgesloten , en zulks niet minder dan in het geval bij het volgende artikel voorzien. Broeders en zusters, aan wien de wet geen wettelijk erfdeel toekent, sluiten in de erfopvolging bij versterf de adscendenten geheel uit, die niet alleen, zoo die broeders of zusters er niet waren, tot de geheele nalatenschap zouden komen bij versterf, maar die overigens eene legitime hebben ! Zie a 897. Het woord meerdere beteekent in dit art. meer dan twee.

Art. 903. Zijn beiden, en vader en moeder van den kin-

— 89 —

derloo9 gestorvene vooroverleden , worden de adscendenten en als van zelve de verdere collateralen door de broeders en zusters des overledenen uitgesloten. Door broeders en zusters wordt hier ook een broeder of eene zuster verstaan. Hier wederstuiten de broeders en zusters, wiengeene légitimé is toegekend (964) de grootouders uit; en er komt mitsdien ook in dat geval aan de grootouders niets (1); met andere woorden, broeders en zusters die zelve geene legitime hebben, ontnemen die aan de grootouders. Deze legitimarissen verliezen dezelve door het aanzijn van niet legitimarissen 1

Art. 904. Uit hetgeen hier voorkomt, volgt derhalve dat door broeders en zusters in de vorige artikelen niet alleen derzelver wettige afstammelingen volgens art. 907 worden begrepen, maar ook heele en halve broeders en zusters worden verstaan. Zoo zal dus, hetgeen nog al opmerkelijk is, een kind van een kalven broeder grootouders kunnen uitsluiten en de geheele Erfenis erlangen, in de gevallen van a 902 en 903. Zie ook art. 907.- Paterna paternis, materna mater-nis, is hier de regel. Drie gevallen kunnen zich hier voordoen , 1°. dat er zijn volle (germani) , halve broeders van moeders zijde (uterini) en van vaders zijde (consanguinei) ; 2®. dat er zijn germani en consanguinei of uterini, en 3®. dat er zijn enkel consanguinei of enkel uterini. Dit artikel regelt de verdeeling der nalatenschap tusschen broeders en zusters onderling. Zoo allen van hetzelfde bed zijn, geschiedt zij in gelijke deelen, bij hoofden, en hunne afkomelingen bij representatie. Zoo de broeders en zusters uit verschillende

(i) Teregt merkt G. L. in het Heglsg. ßij/ilad Ilt, p. 369, aan , dat een testateur, in geval hij als naasten , broeders of zusters en adsendeuten nalaat, over zijne geheele nalatenschap mag beschikken, en die bevoegdgeid alleen beperkt wordt zoo er geene broeders of zusters zijn, a 964 j. 963 , dk Pihto II, 5 5o6.

— 60 —

huwelijken zijn voortgesproten , heeft er, even als in art. 900 ten aanzien vaa adscendenten wordt gezegd, eene ver-deeling in twee gelijke deelen plaats, waarvan het eene aan de vaders zijde en het andere aan de moeders zijde behoort, In het eerste geval zegt ons artikel, dat de volle broeders en zusters hun deel in beide de linien bekomen. De reden is natuurlijk deze; omdat zij tot de beide linien bebooren, hun vader en moeder dezelfde als van den overledene zijn; hun vader het hoofd is van de vaderlijke linie, gelijk hunne moeder staat aan het hoofd der moederlijke linie des overledenen. — De volle broeders en zusters deelen derhalve in gelijke deelen in elk der linien. Zie hier het voorbeeld dat RoGRON op a 752 Code Napoleon geeft r twee uterini, een consanguineus en een germanus hebben 12000 te verdoelen. Deze 12000 worden in twee deelen verdeeld: 6000 voor de moederlijke en 6000 voor de vaderlijke lijn. In de moederlijke lijn zijn de twee uterini en de germanus, (want deze heeft even als genen dezelfde moeder als de overledene) : elk hunner krijgt | of 2000. In de vaderlijke lijn is de consanguineus en de germanus, want deze heeft even als genedenzelfden vader als de overledene: elk hunner krijgt 1 of 3000. — De uterini krijgen dus elk 2000, de consanguineus 3000, en de germanus 5000. Het tweede geval brengt mede, dat, zoo er een germanus en twee uterini zijn, de 12000 weder in twee helften wordt verdeeld: de helft der moederlijke lijn komt aan de beide uterini en den germanus, en de helft der vaderlijke linie behoort aan den germanus alleen, zullende deze alzoo 8000 en elk der uterini 2000 erlangen. (Het spreekt van zelf, dat wij hier doelen op het geval dat er enkel halve broeders of zusters in de eene linie zijn, die met den germanus concurreren, en men alzoo deze ver-deeling ook behoort in het oog te houden zoo er behalve den germanus enkel consanguinei zijn). — Is er behalve den

gcrmanus slechts een consanguincus of uterinus, dan erlangt de gcrmanus de helft of 6000 , die aan de linie behoort waarin hij alleen is, en nog de helft van de wederhelft die aan de linies toekomt waarin de halve broeder is, enalzoo nog 3000. Die van halven bedde bekomen slechts hun deel in de linie tot welke zij behooren. In het derde geval laat de overledene enkel consanguinei na, en deze bekomen de geheele nalatenschap, evenzeer als uterini, zoo deze alleen zijn. Zie a 903. Daardoor gaat derhalve in dit geval de erfenis uit de eene linie tot de andere over, eene belangrijke uitzondering op den regel, de erfenis kan nimmer l uit de eene linie tot de andere overgaan in art. 897,2® lid voorkomende, alwaar naar ons art. 904 had behooren te worden verwezen, veeleer dan dat daar wordt vermeld hetgeen in het tweede lid van art, 908 wordt herhaald. Het spreekt van zelf dat, zoo een kinderloos overledene alleen consanguinei en uterini, maar geene germani .achterlaat, hierdoor volstrekt geen verschil op de verdeeling in vaderlijke en moederlijke lijn wordt gemaakt. —

Art. 905. De woorden nabestaanden en bloedverwanten worden in dit art. promiscue gebruikt. Als daar gesproken wordt van nabestaande van bloedverwanten in de opgaande linie, bedoelt de Wetgever adscendenten zoo wel ouders als die in verderen graad dan de ouders staan. De kinderloos overledene geene broeders of zusters nalatende, wordt de nalatenschap in twee gelijke deelen verdeeld, a 900 ; de adscendenten elk der beide linien krijgen gezamenlijk het deel hunner linie volgens de regels in datzelfde art. 900 vermeld, maar, (en daarvan spreekt art. 905), ontbreken er adscendenten in de eene linie, dan komen, in plaats der ontbrekende adscendenten, de zijdmagen in die linie, behoudens het geval van a 906, waarover straks. Zijn er evenmin adscendenten in de andere linie, de zijdmagen in die

— 62 —

andere linie worden tot het deel dat amp;nbsp;adscendenten zouden hebben gekregen, geroepen. Die zijdmagen in denzelfden graad erven bij hoofden ; zij erven bij representatie en dus bij staken «wanneer, nevens dengenen, die den erflater het naast in den bloede bestaat, er nog kinderen of afkome-lingen aanwezig zijn van vooroverleden broeders of zusters van eerstgemelden (i. e. van hen die ook de naasten zouden geweest zijn, zie a 892 deze gewigtige nieuwe bepaling inhoudende, in verband met a. 888).» — Wij gelooven , dat om het woord graad, dat in de definitie der plaatsvervulling voorkomt, ook dit gevolg uit de laatste linea van art. 905 ontstaat.

Art. 906. Zoo even vermeldden wij, dat bij gebreke van adscendenten in de eene linie, de zijdmagen in die linie het deel derzelve linie erven, maar dat is niet waar, zoo de ad-scendent in de eene linie is de vader of moeder. In dat geval erft de vader of moeder de geheele nalatenschap. Zoo wij nu dit art. wel begrijpen , dan sluit de vader of moeder, in geval hun eenige zoon of dochter kinderloos is overleden, niet al leen de verdere adscendenten der linie waarin die vader of moeder zelf staat, art. 900, en de zijdmagen der andere linie a. 900, 905, 906, maar ook de verdere adscendenten in de andere linie uil. In art. 900 toch wordt naar de exceptie van a. 906 gerenvoijeerd. — Zoo dit waar is, mag men ook zeggen, dat «de overledene buiten kijf eerder zou zijn bedacht geweest, zijne goederen aan een zijner ouders na te laten, dan de helft daarvan aan grootouders en aan bloedverwanten in zijdlinie te geven, welke hem inuerre graden kunnen bestaan (1). Die woorden aan grootouders vind ik echter niet in het werk van wijlen Ma. C. Asser, aan welks § 4-47 deze plaats is ontleend.

(i) Zie art. 892 j. 888 en 908.

— 63 —

Art. 907. Wij hebben reeds te dikwijls dit artikelaange-haald, dan dat wij er thans uitvoerig over zouden zijn. Het bevat eene uitdrukkelijke bepaling, die in het Code gerekend werd, uit de wet zelve te volgen. Wij meenen dat onder de benaming van broeders en zusters in deafdeeling, waarin dit art. te lezen staat, niet alieen de wettige afstammelingen van ieder hunner, maar ook de halve broeders en halve zusters en de wettige afstammelingen van dezen worden begrepen. —Onder die kinderen* zullen de gewettig-den wel met de wettigen gelijk staan , gelijk het bij de broeders en zusters van hem, wiens nalatenschap het geldt, wel geen onderscheid zal maken, of deze wettige dan wel gewettigde kinderen van des overledenen vader of moeder zijn. — In art. 961, 3' a.l. wordt gezegd, dat onder den naam van kinderen de afstammelingen worden begrepen, in welken graad zij ook zijn : — zoude men hier niet mogen zeggen, dat onder den naam van afstammelingen de kinderen worden begrepen, in welken graad deze ook zijn?

Art. 908. Ons wetboek bevat in art. 345 eene ten deze zeer belangrijke definitie van bloedverwantschap, die vroeger ontbrak. Als de Wetgever hier spreekt van den twaalf~ den graad , bedoelt hij ook den dertienden, want deze komt bij representatie in den twaalfden volgens art. 888, gelijk wij vroeger hebben opgemerkt. Verder dan den 12 graad met die extensie geen regt van erfopvolging bij versterf. Ontbreken er bloedverwanten in den successiblcn graad, leert het 2® lid van dit art., dan bekomen de bloedverwanten in de andere linie de geheele erfenis. Reeds hebben wij deze uitzondering op den regel in art. 897 voorkomende, vermeld. Naar haar wordt bij dat art. en art. 900 uitdrukkelijk verwezen.

Het eerste lid van het onderwerpelijk artikel komt vooral

— 64- —

to stade bij de vraag, wie tot de erfenis bij versterf worden geroepen, welker beantwoording in art. 879 wordt gevonden, en in welk art. de echtgenoot verklaard wordt, eerst bij gebreke van bloedverwanten te komen, om de zeer na tuurlijke reden, dat deze geen bloedverwant (zie a. 345) is-Daar is in het wetboek bepaald geworden, waar de graad van bloedverwantschap zou ophouden, tot de erfopvolging bij versterf regt te geven. De ratio legis is stellig ter voorkoming van twistgedingen, die het onderzoek der bloedverwantschap, bijzoo grooten afstand in graad van den erflater, zou doen geboren worden. De definitie van a. 345 toont duidelijk genoeg, dat bloedverwantschap in de regte en zijdlinie bedoeld wordt. De in ons art. gestelde grenspaal is uitgestrekt genoeg. Wie zich daarvan wil overtuigen, zie de genealogische tabel, die bij Failliet voor de wetsbepalingen rakende de successie , wordt gevonden.

Wanneer in art. 879 gezegd wordt, dat de echtgenoot door de wet tot de erfenis wordt geroepen bij gebreke van bloedverwanten, dan houde men wel in het oog 1“. dat zij niet bij versterf wordt geroepen zoolang er zijn wettelijke en natuurlijke bloedverwanten NB. mits erkend a. 909 volgg. 2°. zoo lang er zijn bloedverwanten inden suceessibelengraad, waarover boven; en 3“. data. 912 bepaalt, dat, indien de overledene geenen bloedverwant in den graad, waarin men erven mag, achtergelaten heeft, de natuurlijke [sc. erkende) kinderen de geheele nalatenschap bekomen ; en dat dit zelfs geen plaats heeft zoolang er in een’ der beide linien een bloedverwant in den successiblen graad is, want de slotbepaling van ons art. zegt met zoo vele woorden : « Indien in de eene linie geene bloedverwanten van den graad, waarin men erven kan, gevonden worden, bekomen de bloedverwanten in de andere linie de geheele erfenis. »

Ziedaar een overzigt over de erfopvolging in de wettig

— 65 —

nederdalende, opgaande en zijdlinie ; dat misschien niet geheel overbodig is, om het suum cuique te bevorderen. — Met dat doel wordt het door mij geplaatst. Heb ik in een of ander punt gedwaald, hij die het opmerkt, haaste zich de teregtwijzing openbaar te maken. Ik heb in de practijk enkele dwalingen omtrent de erfopvolging bij versterf opgemerkt in advisen van regtsgeleerden van naam zelfs. Die omstandigheid heeft het tegenwoordig stukje uitgelokt, dat in het eerstvolgend nummer der Themis door een ander over de volgende afdeeling zal Worden gevolgd. — Ik heb het bij artikels behandeld, omdat bij voorkomende gevallen eene meer doorloopende aaneengeschakelde redenering minder gemakkelijk kan worden nagezien. Wie de behandeling zelve of de wijze van behandeling gispt, bedenke het doel, en de aanleiding tot dit geschrijf, en hij zal mij regt doen wedervaren. Het was mij te doen om nuttig te zijn : ik wilde niets nieuws leveren. Wat betreft eene zuiver wetenschappelijke behandeling des onderwerps, waarover ik in den aanvang heb gesproken, deze kan , mijns bedunkens, hoogstbelangrijk wezen, vooral wanneer men weet, dat de gevoelens der wetgevers in onderscheidene Staten hierin geheel uit één liepen (1), hetgeen aan hunne verschillende beschouwingen , de maatschappelijke omstandigheden of staatkundige inzigten was toe te schrijven.

(l) Zie Mr. Lipman en Tijdeman , Bur^. ireli. in’t overzigt van erfopvolging bij versterf, bl. 254-

III' Dl. i'stuk. 1841.

wr IIEGTSGESCHIE DENIS, i n-

lets over de Regenten van Godshuizen voornamelijk met betrekking tot hunne verantwoordelijkheid, door Mr. P. van DER HoEVEN, Advokaat te Rotterdam.

Wanneer men het groot aantal Godshuizen hier te lande gadeslaat en de verdeeldheid van gevoelens, welke er bestaat ten opzigte van de regten en verpligtingen van Regenten van Godshuizen, dan zal eene bijdrage daartoe thans wel niet als overbodig aangemerkt worden.

Meer bepaald stel ik mij hier de Regenten van die Godshuizen en liefdadige gestichten voor oogen , welke dadelijk onder het oppertoezigt van het stedelijk bestuur staan, en door haar gesubsidieerd worden, daar die van bijzondere gestichten hunne regten en verpligtingen ontleenen uit de bijzondere fundatie-brieven, en alzoo voor een algemeen onderzoek minder vatbaar zijn.

Alvorens tot het onderzoek zelve over te gaan, welke wetten thans op dit onderwerp nog in werking zijn , wil ik kortelijk geschiedkundig doorloopen hoe men deze zaak vroeger hier te lande inzag; en dan blijkt, dat men al vroeg bij gemis van stellige bepalingen op dit onderwerp de Regenten van Godshuizen gelijk stelde met voogden: zoo leest men in het advijs gegeven te ’s Gravenhage den 20 Dec. 1629, door Q. van Stkijen , N. van Zorgen , J. Broers enTHEOD. Graswinkel te vinden in de Holl. consultaten en ad vijsen dl. IV cas 364 en 365. « Dat in rechten alle Gods-» huizen of publijke plaatsen daar arme zieke en behoeftige » luiden worden gevoed en onderhoud gedaan, werden » vergeleken bij minderjarige weezen bij kerkelijke of eccle-» siastique collégien , als ook derzelver administateurs en » Regenten werden vergeleken bij voogden van weezen

— 67 —

» en van minderjarigen en van andere miserabele perso-» nen.»

Dit kan men stellen dat ook in overeenstemming was met het Romeinsche regt, waar tegen de magistratus, die natuurlijk res universales bestuurde, dezelfde actie werd gegeven als tegen de voogden, 1. 9 Dig. de magistratibus conveniendis, en welker verantwoordelijkheid meer uitvoerig behandeld wordt door J. Voet. ad. tit. Dig. de adminis-tratione rerum ad civitates pertinentium. Het gevolg dezer gelijkstelling van regenten met voogden was dan ook dat alle oud Holtandsche schrijvers legaal hypotheek toekenden aan de Godshuizen op de goederen hunner Regenten. Zie de aangeh. consult, en advijsen :

ScHOKEK, in zijne Aant. op H. de Groot, Inleiding tot de Holl. Rechtsg. boek II, dl. 48, § 18.

S. VAN Leeuwen, Roomsch Holl. Regt, boek IV, dl. XIII, n.“ 12 in fine.

S. VAN Leeuwen, censura forensis lib IV, cap. IX, n.® 6 de tacita vel legali hypotheca.

U. HüBER, Hedendaagsche Rechtsgeleerdheid, uitg. door Zach. HuRER, boek II, kap. 46.

J. Voet , ad tit. Dig. In quibus causis pignus vel hypotheca tacite contrahitur n.® 25.

D. G. VAN DER Keessel , thesis 635.

J. VAN DER Linden , Koopmans en praktikaal Handboek bl. 106.

De gevolgen dezer gelijkstelling waren voor de Godshuizen zeer heilzaam, de Regenten waren nu solidair gehouden de schade te beteren, welke een hunner het gesticht had berokkend , doch genoten tevens de voordeelige bepalingen aan voogden toegekend om zich daartegen te vrij-

• waren. Zie H. de Groot, Inleid, tot de Holl. Rechtsg., boek 111, dl. 26, § 9. De invoering van het met 1° Mei

1809 ingevoerd Wetboek Napoleon ingerigt voor het Koningrijk Holland, bragt in deze regtsbeschouwing geene verandering ; waarin uitdrukkelijk het aanwezen van te gelijktijdig vele besturende voogden was aangenomen, en waarbij in art. 1829, n.” 1, in fine, tevens stilzwijgend pand-regt werd toegestaan op de bestuurders der kerkengoederen of armenkassen.

Zoo stond de zaak toen ons land al meer en meer ingelijfd werd met Frankrijk; eerst verscheen het decreet van 18 Oct. 1810, bevattende een algemeen Reglement op de organisatie der Departementen, waar, in tit.V, hoofdst. IX, van de instellingen van weldadigheid , in art. 49, gelezen wordt: Er imrdt niets veranderd in het bestuur der Godshui-zen. Doch die toestand bleef niet lang aanhouden ; reeds in het volgende jaar bij het decreet van 6 Januarij 1811, waarbij hier te lande werd executoir verklaard het decreet van 22 Nov. 1810 : (lees 8 Nov., zie M'. C. J. Fon-TUUN verz. dl. I, bl. 69), werden de navolgende wetten ingevoerd, de belangrijkste wat de inrlgting der administratie aangaat.

Loi du 16 Vendémiaire an V (7 Octobre 1796) qui conserve les Hospices civils dans la jouissance de leurs biens et règle la manière dont ils seront administrés.

Loi du 16 Messidor an VII (4 Juillet 1799) relative à l’administration des hospices civils.

Arrêté du 19 Vendémiare an XII (12 Octobre 1803) relatif aux poursuites à exercer par les receveurs des communes et ceux des hôpitaux pour la recette et perception des revenus de ces établisse men s.

Arrêté du 16 Germinal an XII (6 Avril 1804) qui assujettit à un cautionnement les receveurs des hôpitaux et autres établissemens de charité.

Décret Imperial du 7 Floréal an XIII (27 Avril 1805)

relatif aux comptes à rendre par les receveurs des hospices et des établissemens de charité.

Avis du conseil d’état du 21 Décembre 1808 sur le mode du remboursement des rentes et créances des Communes et Fabriques. Décret impérial du 16 Juillet 1810 qui règle le mode d’autorisation pour l’emploi du produit des rembourse-mens faits aux Communes, aux Hospices et aux Fabriques.

Trekt men nute zaam, wat in deze wetten verspreid ligt, dan blijkt daaruit, dat de bestuurders van Godshuizen, vijf in getal, gekozen moesten worden door de municipale administration onder welker onmiddellijk toezigt de Godshuizen stonden. De benoeming dezer bestuurders door de municipale administration was onderworpen aan de goedkeuring van de centrale administratie van het departement; welke ook de benoeming had wanneer er meer dan ééne municipale administratie in de gemeente was, doch dan was deze benoeming weder onderworpen aan de goedkeuring van den Minister van Binnenlandsche Zaken. Alle geschillen welke er omtrent deze benoeming mogten ontstaan, moesten beslist worden door den Minister van Binnenlandsche Zaken, gelijk ook niemand hunner afgezet konde worden dan onder goedkeuring van de centrale administratie en bekrachtigd door den Minister van Binnenlandsche Zaken ; tot zoo lang moest met de vervulling der vacature gewacht w’orden. De Regenten werden niet voor hun leven aangesteld, maar moesten op dezelfde tijdstippen en in dezelfde verhouding aftreden als de municipale administration, doch konden herkozen worden. Ten opzigte van hun bestuur vindt men in die wetten aangeteekend dat de Regenten het bestuur hadden der goederen, bezittingen en inwendige administratie der Godshuizen, alsook de magt van toelating , afwijzing en wegzending van personen, terwijl de bedienden door hen werden aangesteld en ontslagen. Wat den aankoop

— 70 —

van levensmiddelen en andere noodzakelijke behoeften betreft, zoo moesten deze aanbesteed worden bij afslag, in eene openlijke zitting van Regenten en in tegenwoordigheid van het meerendeel der Regenten na ééne maand te voren dit te hebben kenbaar gemaakt bij aanplak-billetten, op straffe van nietigheid. Ook moest hij aan wien zulks toegekend werd cautie stellen, zoo als dit was voorgeschreven in de voorwaarden.De toewijzing had echter geene kracht dan na goedgekeurd te zijn door de municipale administratie,dieop elk besluit, door Regenten genomen en aan hare goedkeuring onderworpen, binnen het tijdsverloop van twee maanden moest beschikken. De Regenten waren verpligt van alle hunne genomene besluiten binnen tien dagen kennis te geven aan de municipale administratie ; doch die betrekking hadden op de dagelijksche dienst waren uitvoerbaar bij voorraad. Zij kozen uit hun midden hunnen President en Secretaris, en stelden buiten hen een Ontvanger aan, die belast was met de inning der inkomsten van de Godshuizen, waartoe hem dan ook alle noodige stukken werden ten hand gesteld, en ook moest hij de schulden betalen, doch niet dan op schriftelijk bewijs van een der Regenten, die daartoe bijzonder aangesteld was, onder den titel van Ordonnateur-Generaal. Breedvoerig wordt in deze wetten gehandeld hoe de door hem te doene rekening moest zijn ingerigt, terwijl de ontvangers die salaris genoten, een borgtogt in geld moesten stellen, zoo als die begroot werd door den prefect. Voor Godshuizen , waarvan de hoegrootheid der inkomsten zulks mogt vorderen, zoude daarenboven nog een bijzonder persoon zijn, die de ontvangsten en betalingen moest controleren en een register houden van al hetgeen uit en in de kas ging. De ontvangers moesten in de eerste drie maanden van elk jaar rekening en verantwoording doen over het geheele vorige

jaar aan de Regenten, welke dan door den maire , uit den aard der zake president van alle dergelijke administratien, weder opgezonden werd aan den onder-prefet van het arrondissement, die dezelve arresteerde op het rapport en advijs van eene bijzondere commissie uit drie leden, benoemd door den prefect van elk arrondissement communal voor de revisie der rekeningen en verantwoordingen der Gestichten van liefdadigheid, en gekozen, een uit het conseil municipal van de stad, waar het gesticht gelegen was , een ander uit het conseil d’arrondissement en een derde uit het conseil général van het departement. Deze goedgekeurde rekeningen hadden echter nog geene definitive executie dan na eerst nog bevestigd te zijn door den Minister op een bijzonder voorstel van den prefect, waartoe hem deze stukken dan ook werden ter hand gesteld.

Behalve deze jaarlijksche rekening moest de ontvanger aan den onderprefect een staat aanbieden om aan den prefect ter hand te worden gesteld, behelzende eenen staat van hunne kas, geviseerd door den controleur (zoo deze er was) en voor waar erkend door de Regenten. Een dubbel daarvan moest door den prefect gezonden worden aan den minister, met een staat ten opzigte van de bevolking der gestichten, hoe vele oude lieden, kinderen en bedienden, alsook opgave der daar behandelde ziekten. Jaarlijks, binnen de eerste 3 maanden, moesten de Regenten zelve eenen staat indienen, met betrekking, zoowel tot hun beheer over de goederen, alsook tot den gezondheidstoestand, hun huishoudelijk bestuur en de voeding aldaar. Daarbij moesten tevens gevoegd worden ;

• I. nbsp;nbsp;nbsp;De staat der maandelijksche marktprijzen van de* voornaamste consumtie artikelen.

• II. nbsp;nbsp;nbsp;Eene opgave der zware ziekten aldaar behandeld.

• III. nbsp;nbsp;nbsp;Een staat van het inkomen, uitgaan, de geboorte en

— 72 —

sterfte, het getal van werklieden en den prijs van het dagloon.

IV. Een algemeene staat van alle de mandaten op de kas afgegeven, ende nog te bestrijden onkosten, eneindelijk van alle de voornaamste artikelen nog in voorraad op het einde van het jaar.

Deze rekening en verantwoording werd opgenomen en afgesloten, even als die van den ontvanger.

Sommige inkomsten werden den gestiebten verzekerd, bij bijzondere wetten. Zoo ook hoe de verhuring van land , aan die gestichten toebehoorende, moest plaats hebben, en derzelver vermindering en ontbinding; — op welke wijze schenkingen mogten aangenomen worden ; — na welke autorisatien verbouwingen en vertimmeringen mogten plaats grijpen ; — wanneer en hoe de gelden mogten belegd worden enz., te vinden in het genoemd decreet van 8 Nov. 1810. Chap. VI, Régie et administration des biens des communes, des hôpitaux etc., benevens het decreet van 16 Juillet 1810.

Later werden op deze bepalingen nog nadere wijzigingen gebragt, door het Décret impérial relatif aux comptes à rendre par les administrateurs, receveurs et autres comptables dec établissemens de bienfaisance des départemens des Bouches du Rhin, des Bouches de l’Escaut et autres départemens réunis ou faisant partie de l’Empire, waarbij de préfets gelast werden, inventaris op te maken van de goederen der gestichten, alsook van hunne titels, boeken en manuscripten, waartoe de Regenten verpligt waren de noodige inlichtingen te geven.

De préfets moesten het depot dier stukken gelasten bij de archieven der gestichten; en konden de houders dier stukken daartoe dwingen, zelfs door aantasting aan den lijve. Zij moesten de kas en alle de papieren der rekenplig-tigen doen verzegelen, die in de door den préfet bepaalden

— 73 —

tijd hunne rekeningen niet zouden hebben ingediend, alsook alle hunne goederen onder sequestratie stellen.

Wanneer men alle deze bepalingen nu in verband beschouwt, dan blijkt daaruit, dat volgens de Fransche bepalingen, die gestichten bestuurd werden door Regenten (uitmakende een administratief ligchaam) met den comptabelen ontvanger. Van daar dan ook dat de bepaling van art. 2121. C. c. voor zoo ver mij bewust, nimmer op Regenten, maar steeds op die rekenptigtige ontvangers bij uitsluiting werd toepasselijk beschouwd. De fictie van het oud Hollandsch regt, waar Regenten van Godshuizen gelijk gesteld werden met voogden en waaraan het dubbel voordeel voor de gestichten verbonden was, dat, zij en in solidum gehouden waren, voor hun onderling bestuur, en hunne goederen met stilzwijgend hypotheek daarvoor verbonden waren, konde onder de werking van het Fransche wetboek hier te lande niet meer doorgaan. Rehalve , toch dat in dat wetboek nergens in den regel van meer dan één voogd werd gesproken, was zelfs in de wet van 15 Pluviôse an 13, relative à la tutelle des cnfans admis dans les hospices, waarin den Regenten de voogdijschap over die minderjarigen werd opgedragen, uitdrukkelijk bepaald' in art. 5, dat hunne goederen door geen legaal hypotheek daarvoor zouden mogen gedrukt worden , terwijl in het algemeen volgens art. 1202 solidariteit niet mögt verondersteld , maar uitdrukkelijk moest gestipuleerd worden. De beide voordeelen, aan de fictie van het oud Hollandsch regt verbonden, waren nu, door de invoering van de Fransche wetten , te loor gegaan, en daaronder ook minder noodzakelijk, omdat die gestichten daardoor voor het gevoerd bestuur behoorlijk gedekt werden door den gestelden borgtogt van den verantwoordelijken ontvanger.

Bekend is het, hoe vele tegenwerking de bovenvermelde

Fransche verordeningen hier te lande ondervonden, en dat zelfs sommige préfets, althans zoo men verhaalt, datte Rotterdam onder anderen zoude geschied zijn, de moeije-lijkheid inziende om deze bepalingen op de hier bestaande en ingerigte Godshuizen toe te passen, daaraan zelfs niet de hand gehouden hebben ; waardoor deze bepalingen al spoedig feitelijk in onbruik geraakten ; doch door daaruit te willen afleiden , dat zij hier nooit ingevoerd zijn, gaat men mijns inziens te ver. Het is toch aan geen twijfel onderworpen, of die verordeningen zijn bij, de bovenvermelde decreten hier te lande executoir verklaard, hoewel de Heer G. Luttenberg in zijn werk getit: Vervolg op het plakkaat-boek, dl. Armwezen , bl. 82 , daarbij te regt aanteekent: « Schoon zij grootendeels niet zijn in werking gekomen. » M''. C. J. FoRTUUN, in zijn werk, getit. Verzameling van wetten, besluiten en andere regtsbronnen van Franschen oorsprong, dl. 2, bl. 88, in fine, gaat mijns inziens te ver, wanneer hij op grond van het vroeger hier te lande ingevoerde decreet van 18 Oct. 1810, waarbij in art. 49, bepaald was, dat het bestuur der Godshuizen hier te lande in niets werd veranderd, beweert, dat de later hier te lande behoorlijk ingevoerde decreten daarop geene verandering zouden hebben gebragt : in den regel toch schaffen latere wetten vroegere af, wanneer zij daarmede strijdig zijn.

Nergens heb ik eene bepaling gevonden, waarbij ten opzigte van het bestuur der Godshuizen hierop eene uitzondering was gemaakt, noch wordt door W. G. J. Fortuijn aangehaald. Zoolang nu die eenmaal wettig ingevoerde verordeningen op het bestuur der Godshuizen niet afgeschaft zijn, behouden zij hier te lande hunne kracht, en moeten zij nageleefd worden voor zooverre dit bij veranderde magistraats-personen mogelijk is. Dat stelsel wordt ook gehuldigd door art. 2 der Grondwet van 1815. Het

— 75 — ligt hier niet in het plan van mijn onderzoek of het welligt voor vele Godshuizen niet heilzamer ware geweest, dat men zich wat meer naar die bepalingen had gedragen.

Onderzoeken wij thans, welke bepalingen hier te landb zijn uitgevaardigd, sedert het ophouden der Fransche over-heersching, en de herkrijging van ons onafhankelijk volksbestaan.

Bij het Regerings-Reglement voor de steden der provincie Zuid-Holland, van 5 Nov. 1815, Bijv. Staatsbl. dl. II, bl. 1246 was in art. 63 bepaald, dat de Burgemeesteren, in overeenstemming met de bestaande wetten, reglementen of andere bepalingen, het oppertoezigt hadden over Gods- en weeshuizen en alle andere stichtingen, ten nutte der ingezetenen van de stad ingerigt.

Bij besluit van 21 Dec. 1816, Bijv. Staatsbl. dl. IV, bl. 988, was herhaald, dat de administration van burgerlijke Godshuizen en instellingen van weldadigheid bevoegd zijn om hunne ontvangers te benoemen. Dit besluit was echter blijkens deszelfs inhoud slechts op de zoogenaamde Zuidelijke provinciën toepasselijk, tijdens ons land met Belgie vereenigd was. Hetzelfde moet ook gezegd worden omtrent het besluit van 18 Februarij 1817, bepalende de wijze van benoeming en gedeeltelijke vernieuwing der adrainistratien van Godshuizen en inrigtingen van weldadigheid.

Daarna verscheen het Kon. besluit van 10 Dec. 1823, houdende verordeningen op het benoemen der besturen van de instellingen van weldadigheid, derzelver budgets, subsidie en rekeningen, waarbij bepaald werd :

1®. Dat de benoeming der leden voor de instellingen van weldadigheid ten platte lande, alsmede het vaststellen der bcgrootingcn en der geldelijke verantwoordingen dier gestichten, aan de gemeentebesturen zal worden overgelaten onder goedkeuring van Gedeputeerde Staten.

— 76 —

2®. Dat de stedelijke besturen de benoeming der leden voor de instellingen van weldadigheid, alsmede het definitief vaststellen van derzelver begroetingen en rekeningen, zullen behouden, des echter dat door de stedelijke raden op de jaarlijksche begroetingen der stad, geene sommen voor subsidie aan de instellingen van weldadigheid zullen vermogen te worden voorgedragen, zonder dat van de noodzakelijkheid daarvan blijke door de rekening van het afge-loopen jaar, en de begroeting der inkomsten en uitgaven van dezelve gestichten voor het volgende dienstjaar overgelegd zij.

De Koning had zieh echter bij dit besluit voorbehouden om daarop zoodanige uitzonderingen te maken, als billijk en noodzakelijk zouden bevonden worden voor bijzondere inrigtingcn. J

Eindelijk zijn hier nog van toepassing de navolgende artt. van het Reglement van h Januarij 1824- voor het bestuur der steden in de Noordelijke provinciën.

Art. 68. De leden tot het bestuur over de publieke Godshuizen en gestichten van liefdadigheid, alsmede die over het algemeen stadsarmbestuur, worden door den raad benoemd voor zoo verre daaromtrent bij de fundatie-brie-ven niet anders mögt zijn bepaald. Deze benoeming zal alsdan geschieden uit eene voordragt van een dubbel getal personen, door de besturen dier gestichten op te maken, vermeerderd met een gelijk getal, door burgemeester en wethouders daarbij te voegen.

Art. 93. De burgemeester en wethouders hebben, in overeenstemming met de bestaande wetten, reglementen of andere bepalingen, het oppertoezigt over de publieke armen-administratien, publieke Gods- en weeshuizen en alle andere publieke stichtingen , alsmede over alle gestichten, welke uit eenige lands- of stad« kas gesubsidieerd worden.

— 77 —

Zij nemen ten minste alle drie maanden, door commissarissen uit hun midden te benoemen, inspectie der gemelde publieke Gods- en weeshuizen en andere publieke gestichten; commissarissen doen verslag van derzelver bevinding, geven kennis der misbruiken, die zij zouden meenen ontdekt te hebben,en stellen de verbeteringen voor, die, naar hun oordeel, zouden kunnen worden ingevoerd, ten einde daarin, met gemeen overleg van de administratie dier gestichten, zoude kunnen worden voorzien.

Art. 75. De raad zal op de jaarlijksche begroeting geene sommen, bestemd tot het verleenen van subsidien aan armbesturen, gestichten van liefdadigheid, of andere inrig-tingen , of het bekomen van subsidie, aanspraak kunnende makend mogen voordragen, zonder dat van derzelver noodzakelijkheid blijke door de rekening van het afgeloo- t pen en de begrooting der inkomsten en uitgaven voor het volgend /dienstjaar van dezelve besturen, gestichten of andere inrigtingen bij de aanvraag te voegen. Het opnemen der rekeningen van die besturen, gestichten en inrigtingen, behoort almede tot de attributien van den raad.

Daar, volgens art. 62, vóór het eindigen der maand September, de raad moet vergaderen tot het opmaken der stedelijke inkomsten en uitgaven voor het volgende jaar, om aan de Staten, belast met de arrestering derzelve, vóór het einde der maand October te worden ingezonden, en geene uitgaven van wege de stad mogen plaats hebben, dan die op de begrooting voorkomen, ten zij in de buitengewone gevallen bij art. 76 bedoeld, waaronder de gewonesubsidien wel niet zullen behooren, zoo volgt hieruit, dat de raad vóór het houden hunner vergadering in September, ook alle die rekeningen moet hebben opgenomen, en de Regenten ook hunne begrooting voor het volgend jaar ingediend. Hoe legaten, erfstellingen en schenkingen, door Regenten moe-

ten worden aangenomen, bepalen art. 947, 1092 en 1717 Burg. Wetb. ; terwijl het vruchtgebruik aan een zedelijk jigchaam niet langer dan 30 jaren mag duren, art. 857, B. Wetb. De wet van 14 Januarij 1815, Staatsbl. n.° 4, houdende bepalingen op de inschrijving van kapitalen, in het nieuwe grootboek der nationale schuld, gebiedt Regenten van Godshuizen om de nationale effecten in het grootboek op naam te doen inschrijven, en verbiedt hun de kansbiljetten te verknopen, te verpanden, te verhuren of voor andere te verwisselen. Art. 10 der wet van 21 Aug. 1816, Staatsbl. n®. 33, houdende verbod om eenige ligting van geld te openen, voor eene vreemde Mogendheid enz., zonder daartoe vooraf het consent van den Koning te hebben bekomen, in stand gehouden bij art. 25 der wet van 31 Mei 1824, Staatsbl. n». 36, houdende eenige nieuwe bepalingen omtrent de hefflng der regten van zegel en registratie , verbiedt ook Regenten buitcnlandsche fondsen aan te koopen voor de Godshuizen ; nogtans mogen zij, deze bezittende, dezelve in natura behouden, alsook die welke hun later door erfenis of anderzins mogten opkomen.

Uit deze medegedeelde bepalingen blijkt nu, dat de Regenten van Godshuizen, gekozen door den raad, altijd werkzaam zijn onder het oppertoezigt van Burgemeester en Wethouders, die van hunne administratie steeds inzage kunnen nemen, en dus van de onderlinge schikking en ver-deeling van de werkzaamheden der Regenten in den regts-kundigen zin niet onwetend kunnen blijven, en geacht moeten worden, zonder tegenspraak, daaraan hunne goedkeuring te hechten. Voor de onderlinge verantwoordelijkheid der Regenten is deze beschouwing van veel gewigt, die aangesteld zijn zonder eenige instructie [Bij het schrijven van dit stukje heb ik steeds de stad Rotterdam voor oogen, waar Regenten slechts bij missive hunne benoe-

— 79 —

mîng wordt kenbaar gemaakt en later verzocht, dat zij zich deze keuze zullen laten welgevallen], alzoo niet aansprakelijk zijn voor de daden van hunnen mederegent. Volgens de voorschriften van het Ned. Wetboek, zullen Regenten wel niet gelijk kunnen gesteld worden met voogden, noch hunne goederen gedrukt worden door legaal hypotheek, maar kunnen alleen beschouwd worden als gratuite mandatarissen ; waardoor hunne verantwoordelijkheid , volgens art. 1838 B. W., almede minder streng moet worden toegepast, en volgens art. 1318 en art. 1841, aan solidariteit niet kan gedacht worden. Is deze beschouwing gewigtig voor de Regenten, zij is het niet minder voorde Godshuizen; zij doet zien, dat deze vroeger behoorlijk gedekt werden, voor het bestuur hunner Regenten, door de beginselen van het oud Hollandsch regt, later door de Fransche verordeningen, doch bij niet naleving dezer laatste en het niet bezitten van eenen ontvangér die behoorlijken borgtogt gesteld heeft, thans al een zeer gering verantwoordelijk bestuur hebben, en niet behoorlijk voor dat bestuur gedekt worden. Wel heeft men getracht aan dat bezwaar te gemoet te komen, door de verbindtenissen van Regenten, jegens het stedelijk bestuur aangegaan, als eene ondeelbare te doen voorkomen , doch welk regtsgeleerde zal niet spoedig van het tegendeel overtuigd worden, na de lezing van de negende afdeeling, boek III, tit. I, Burg. Wetb., handelende over deelbare en ondeelbare verbindtenissen.

De slotsom van dit onderzoek leidt ons vanzelf, tot de beschouwing, wanneer noch de Regenten, noch de stedelijke Regering, w'elke het oppertoezigt heeft, de, mijns inziens, nog bestaande Fransche reglementen op het bestuur der Godshuizen (1) willen naleven en handhaven, het nog-

(i) Gaarne erken ik wanneer de Sted. Raad voortdurend reke-nwgen en verantwoordingen van Regenten goedkeurt, waaruit

tans hoogst-wenschelijk is dat Regenten bij hunne aanstelling alle solidair aansprakelijk worden gesteld ; doch of men dan wel geschikte menschen zal vinden, die zulk eene verantwoordelijkheid om niet op zich zullen laden, zal de tijd moeten leeren.

ALG EM EEN E R EGTSGELEERDHEID.

Staatsregt. — Eenige regtsvragen over een Concordaat door Mn. N. Olivier, Advokaat te Leiden.

De laatste maanden hebben, voor wien er aan twijfelen mögt, op nieuw de duidelijkste bewijzen geleverd, dat, zoo de Nederlanders de geestkracht hunner voorouders niet meer bezitten, hunne gebreken althans hen niet hebben verlaten. De Groot,' die bij eigene ondervinding kon spreken, zegt ergens (1). « Sed mihi haec altius repetenti certis-»sima malorum origo videtur procerumaemulatrix ambitio »et huic non dissimile populi vitinm, abruptas suaercligionie namor, nunquam se intra foedera, nimqwam praesentem » intra sartem tenens: haec dum manent nee partes unquam »desunt, nee instrumenta in libertatem.» Op nieuw zijn die woorden bewaarheid.

Naauwelijks was er in de dagbladen spraak van het ten uitvoer leggen van het Concordaat van 1827, of eene menigte van geschriften, meestal daartegen gerigt, zag het licht. Hartstogt, meer dan redenering, bestuurde de pennen der schrijvers. Eindelijk echter beschouwde een vader-landsch regtsgeleerde de zaak met bedaardheid en uit het eenig oogpunt, dat hier van gezag was, dat van het regt, blijkt, dat de mijns inziens nog beslaande geldige Fransche verordeningen niet zijn nageleefd, terwijl deSted. Regering het opper-toezigt heeft, deze door Regenten ook niet meer behoeven nageleefd te worden.

(i) ^nnal. lié. H,p. 49.

— 81 —

Met de slotsom der redeneringen van den Heer den Tex (I) kunnen wij ons evenwel geenszins vereenigen. Wij hebben daarom de zaak aan een nieuw onderzoek onderworpen.

De Heer Rouaards (2) oordeelt, dat men, bij de behandeling der vragen over het concordaat, regtsoogpunten met de kerkelijke moet vereenigen. «Concordaten toch »kunnen evenmin alleen van de zijde van het Staatsregt »als alleen van de kerkelijke zijde, beschouwd worden; «zij maken geen onderwerp van zuiver Staatsregt uit. Im-«mers zij zijn onderwerpen van Kerkregt, van eene ge-» mengde wetenschap, zoodat zij even zoo zeer uit een ker-»kelijk oogpunt door den Staat behooren beschouwd te »worden , als door de Kerk uit een Staats-oogpunt.» Wat echter de Hoogleeraar door die kerkelijke oogpunten en Staats-oogpunten bedoelt, valt moeijelijk uit den uitvoeri-gen , doch niet altijd helderen , brief op te maken. Het regt is één en kan slechts uitéén oogpunt beschouwd worden, namelijk dat der waarheid. Zoodanige tegenstelling van kerkregt en staatsregt, als de Hoogleeraar telkens maakt, bestaat niet. Alles moet hier beoordeeld worden volgens bet kerkelijk staatsregt. « Doch dit is geene afzonderlijke wetenschap ; » het is een der hoofddoelen van het staatsregt. Maakt men het tot eene afzonderlijke wetenschap, zoo kunnen ook andere instellingen in den Staat, welke het staatsregt «regelt, op gelijke afscheiding aanspraak maken. Zoodoende echter loopt men gevaar de wetenschap te verbrokkelen.

L Het eerste punt, waar het hier op aankomt, is, of de

( i ) Regtivragen omirent een Concordaat tnsechen Nederland en den Paus in het Pe^ts^eleerd Pijldad, D. lil, bladz, 1/(5—184. Verg, den brief van den Heer Hoyairus ieire/tkelijk die reglsvragen en het aniaioord van den Heer oen Tex , beide geplaatst in het Bijblad, D.lll, bladz. i^g—3ao.

(s) Bladz. j53 volgg.

III' Dl. 1« St. 1841. ®

— 82 —

Roorascli-Katholijke kerk hier te lande tôt dus verre was ingerigt, gelijk hare leer dit vordert? en zoo neen, of zij dan geen volstrekt regt heeft om zoodanige inrigting te vorderen ?

Tot dus verre is de inrigting der Roomsch-Katholijke kerk in de meeste punten niet verschillend van die, welke zij onder de Republiek bezat. Nog altijd is dit land een land van missie, alleen geregeerd namens den Paus door den Vice-Superior. De schakel, welke elders de lagere geestelijkheid met den Paus verbindt, bestaat hier niet. Alles moet van Rome verkregen en alle geschillen aldaar beslist worden. Zoodanige toestand is onnatuurlijk on in strijd met de leer der Roomsch-Katholijke kerk.

Bisschoppelijke inrigting is voor die kerk meer dan eene zaak alleen van vorm. Bisschoppen beboeren tot het wezen harer godsdienst, als zijnde van goddelijke instelling. Die inrigting is de grondslag, op welken de gansche kerk rust. Zonder deze kunnen de hoogere kerkelijke plcgtigheden niet plaats hebben. Het belangrijkste deel misschien van het bisschoppelijke ambt is de uitoefening der regtsmagt. Ook hierin moet thans door hulpmiddelen voorzien worden. Waar dus bisschoppen ontbreken, kan de Roomsch-Katholijke godsdienst niet vervuld worden, zoo als haar stelsel dit vordert.

Doch zegt men: «er bevinden zich in Nederland thans »twee bisschoppen; dus kan de Roomsch-Katholijke kerk »niets meer vorderen.» Men vergeet echter , dat beide bisschoppen zijn in partibus infidelium. Bovendien dit is iets toevalligs. Kan men den Paus noodzaken om te zorgen, dat zoodanige bisschoppen hier nimmer ontbreken ? Het voornaamste van alles echter is, dat die bisschoppen wel hoogere kerkelijke plegtigheden kunnen verrigten, doch geenerlei regtsmagt oefenen of toezigt houden kunnen.

— 83 —

.Js het billijk, dat aldus steeds van bijzondere hulpmiddelen zoude moeten gebruikt gemaakt worden, ten einde aan de vereischten der leer worde voldaan? is het regl-vaardig, om aldus aan eene godsdienstige gezindheid datgene te onthouden, wat haar bijzonder kenschetst? is dit de gelijkheid, welke de Grondwet aan alle godsdienstige gezindheden gewaarborgd heeft? A1le andere hebben inrigtin-gen, welke aan haren aard beantwoorden. Met welk regt laat men dan de Roorasch-Katholijken alleen in den vernederenden toestand , met betrekking tot hunne kerkelijke inrigtingen, in welken zij onder de voormalige Republiek der Vereenigde Nederlanden verkeerden?

Hoe onverdraagzaam en onberaden ook de taal van sommige schrijvers over het Concordaat mögt wezen , zoo hebben zij toch niet altijd hunne oogen voor het licht der waarheid op dit punt kunnen sluiten. Niet echter dan gedeeltelijk erkennen zij het regt op bisschoppelijke inrigting der Roomsch-Kathotijke Kerk hier te lande (t). Volkomen kunnen zij dat regt niet erkennen , zeggen zij, want sedert vijftig jaren is hier' geene heerschende kerk meer en heeft de Roomsch-Katliolijke Kerk hier te lande «geregeld »bestaan zonder Episkopale inrigting.» Die schrijverstelt wat hij bewijzen moest. Hij besluit uit het bestaan tot bet geregeld bestaan. Die vijftig jaren waren zekerlijk volgens dien schrijver jaren van rust, orde en vrede; in welke men de beginsels van vrijheid en gelijkheid voor de wet, welke men erkend had, ook volkomen trachtte te verwezenlijken? Met het stellen dier beginsels had men ongetwijfeld alle vroegere vooroordeelen, alle gewoonte van heerschen in eens afgeschud? Kon de Roomsch-Katho-

(i) Zie Xedig^‘vriJmoedi^e beJe/diftgen tegen een, in gerucht zijnd* concordant tusichen Z.HI. friUem 11 enden Patuelijken Stoel, .drntter-dam A. B. Saakbs, en aldaar, bladz. 14-

— 84- —

lijke kerk zich behoorlijk inrigtön zonder tusschenkomst der wereldlijke magt? Blijkt uit het onthouden van een regt , dat (dit niet bestaat? Waar ter wereld is het wetboek, dat de verjaring van dergelijke regten regelt? De Roomsch-Ka-tholijke Kerk bestond, maar geregeld bestaan had zij niet. De vrijheid, haar als algemeen beginsel toegekend , is nog niet tot votkomene ontwikkeling gekomen :haregeheelewcr-king heeftfzij nog niet erlangd.

_ Het regt der Nederlandsche Roomsch-Katholijken op eene bisschoppelijke inrigting is niet twijfelachtig. Eerst dan, wanneer het Concordaatin werking zal gebragt zijn, zal men volkomen aan art, 189 der Grondwet voldaan hebben. Het is dus niet alleen raadzaam, het is dus niet alleen noodig, dat de regering het regt der Roomsch-Katholijken op in-rigtingen,!overeenkomstig hunne leer, erkenne; hel is eene harer duurste verpligtingen. Regt aan iedereen te verschaf-fcn|, is hare taak. Eene regering, welke zich daarvan geheel of gedeeltelijk liet terughouden,,uit vrees voor de bedreigingen door onkunde en onverdraagzaamheid gedaan, zoude meineedig worden aan hare roeping. De regering als zoodanig is noch Protestantsch, noch Roomsch-Katholijk, noch Joodsch. Zij is het orgaan van het regt in den Staat. Voor dit regt zijn alten gelijk, valt alle onderscheid weg. Laat zij zich in die roeping wederhoudend zoo doe zij afstand van den naam van regering, zoo neme zij dien van partijhoofd aan.

De Heer den ïex (1) erkent, dat de Koning de bevoegdheid heeft om een Concordaat met den Paus te sluiten. Hij ontkent echter, dat de Roomsch-Katholijken het regt hebben , om bisschoppelijke inrigting hunner Kerk te vorderen. «. A^n de bestaande godsdienstige gezindheden heeft

(l) ßladz. idd.

— 85 —

»zij (de Grondwet) hare bescherming toegezegd, » zogt dé Hoogleeraar, «dus ook wel bijzonder in den vorm* waarin »zij bestaan; die vorm isdie, waarin de Roomsch-Katholijke »Kerk hier te Lande reeds eeuwen heeft bestaan,,Met »dat bestaande te handhaven, voldoet de Grondwet aan hare »belofte,» Mij dunkt, deze erkenning en ontkenning zijn met elkander in tegenspraak. Indien toch de bisschoppelijke inrigting en verdere organisatie der Roomsch-Katholijke kerk, gelijk men die bij het Concordaat regelde, niet tot de regten behoort, welke de Roomsch-Katholijkeii eischen kunnen; dan is zoodanige organisatie eene gunst, een voorregt, hun door de regering geschonken. Deze doet dan iets, waartoe zij onbevoegd was; zij handelt in strijd met art. 189 der Grondwet, hetwelk alle voorregten uitshwt door aan alle godsdienstige gezindheden gelijke bescherming te beloven. Hoe kan verder de regering eene bevoegdheid hebben, welke niet uit het regt volgt? Dit toch is de eenige naatstaf, naar welken bevoegdheid kan afgemeten worden; De Hoogleeraar hecht verder aan het woord bestaande eene zeer enge beteekenis, doch welke zekerlijk noch in de woorden , noch in de bedoeling van art. 189 der Grondwet ligt. Het woord beslaande ziet dus alleen op 1815, niet op de toekomst. Wanneer de Grondwet die gelijke.bescherming alleen belooft aan alle Godsdienstige gezindheden «in den, vorm waarin zij bestaan;» zoo heeft de Grondwet..haar tot eeuwigen stilstand gedoemd. Dan zekerlijk is de organisatie van de Hervormde en Luthersche kerk in strijd met de Grondwet geschied, gelijk mede de toelating van zoo vele Separatistische gemeenten in de laatste tijden. Doch met het woord bestaande zag de Grondwet alleen op het feitelijk en regtelijk aanwezen der godsdienstige gezindheden, niet op den vorm , in welken zij bestonden. Had zij dezen bedoeld, zoo had zij het behooren uit te drukken. Door

die gezindheden te erkennen, zonder voorbehoud toe te laten, nam zij haar op met alles wat tot haar wezen eigenaardig behoorde.

II. Welke is de wijze, waarop de Roomsch-Katholijke kerk hier te lande tot hare eigenaardige inrigtingen kan , geraken ?

Dat in de Roomsch-Katholijke kerk de Paus, als haar zigtbaar opperhoofd, erkend wordt, is buiten tegenspraak. Even weinig zal men ontkennen, dat hij als zoodanig de hoogste bisschoppelijke magt bezit. Deze magt bepaalt zich niet tot toezigt, tot bestuur; zij is ook eenewetgevende. Die magt is inzonderheid toegenomen, nadat algemeene conciliën in onbruik geraakt zijn en tegenwoordig zelfs misschien moeijelijk plaats zouden kunnen vinden. Sedert dien tijd is de magt der kerk in den Paus geconcentreerd ; in dezen vindt zij hare eenheid (1). Hij is dus ook de eenige geschikte persoon, om voor de kerk op te komen. Dit regt moge nu niet van den aanvang af ,bij hem geweest zijn; geschiedkundig moge men kunnen aanwijzen, boe hij langzamerhand in het bezit daarvan gekomen is: dit doet niets af. De vraag is niet, welk het oorspronkelijk regt des Pausen was; maar hoedanig dit, na zich gedurende eeuwen ontwikkeld te hebben, thans is. Zoo is het ook niet de vraag ; of dit regt geene tegenspraak in de Roomsch-Katholijke kerk vindt? maar welk daaromtrent het heerschend gevoelen is? Of de praktijk daarmede overeenstemt? De namen van Scarpi, Jansenius, von Hontheim bewijzen niets,dan dat hier, gelijk elders, geene volkomene eenstemmigheid bestaat.

Het punt echter van het Concordaat, dat vooral tot het

(i) Verg. Iietgeen de Heer denTex daaromtrent zegt op bladz. l8o.

— 87 —

gesclirijf der Protestanten aanleiding gegeven beeft, hek oprigten van bisschoppelijke zetels in dit land, is juist het minst twijfelachtig. Over het oprigten van nieuwe bis-schoppelijkezetels, heeft de Paus als opperste bisschop alleen de beslissing, wat het geestelijke aangaat. Ook wat de wijze van vervulling der openstaande bisschoppelijke zetels betreft, is de Paus de bevoegde geestelijke overheid. Men maakt in de Roomsch-Katholijkckerk onderscheid tusschcn de benoeming en de bevestiging der geestelijken. Zeer heeft de Pauselijke stoel met verschillende regeringen getwist,, wie de benoeming zoude doen. De bevestiging kon uit den aard der zaak niet aan de wereldlijke magt komen. Zelfs de Gallicaanscbe kerk, in welke anders het gezag des Pausen het meest beperkt is, heeft hem het regt der bevestiging gelaten. Het regt van benoeming heeft de Paus langzamerhand aan verschillende regeringen afgestaan; doch beiden, zoo wel de regeringen als de Paus, hebbeubegrepen, dat dit op geene andere wijs dan met gemeenschappelijk goedvinden kon geschieden. Dit kon echter alleen plaatshebben in landen, in welke de Boomsch-Katholijke godsdienst de godsdienst van staat was, of in welke de vorst persoonlijk tot die kerk behoorde. Doch hoe zoude ooit eene dergelijke magt van benoeming aan Protestantsche vorsten afgestaan kunnen worden? Hier blijft de Paus ongeschonden in zijn regt om die zaak te regelen volgens de beginselen der kerk, aan wier hoofd hij staat. Bisschoppen maken een noodzakelijk deel dier kerk uit : geene inmenging dus van hen, welke niet leden der kerk zijn, kan hier gedoogd worden.

In kerkelijke aangelegenheden kan dus de Paus al die schikkingen maken, welke hij oordeelt, dat het heil der kerk vereischt. Zoodra echter die schikkingen niet bloot van geestelijken aard zijn ; maar zich ook naar buiten vertoonen, komen zij in aanraking met de wereldlijke

- 88 —

magt. Genootschappelijke inrigting kan zonder tusSchen-komst der overheid niet verkregen wordert. Ten einde hier alle botsingen te voorkomen, treffen de regeringen met den Paus overeenkomsten, gewoonlijk Concordaten genaamd.

Concordaten hebben den vorm van een volkenregtelijk verdrag, niet echter het wezen. Het zijn staatsregtelijke regelingen van de betrekkingen tusschen de Koomsch-Katholijke kerk en den Staat. Zij behoeven de tusschen-komst van den Paus, uit hoofde van den bijzonderen aard der instelling, welke men regelen wil. Door het sluiten van een Concordaat erkent de Paus de magt van den Staat op die punten, in welke deze mét de kerk in aanraking komt. Bij Concordaat wordt de wijze bepaald, op welke hunne wederzijdsche betrekkingen moeten behandeld worden. Door Concordaten erkent de Roomsch-Katholijke kerk, dat zij eene corporatie in den Staat uitmaakt. Deze erkenning kan echter van hare zijde niet zoo onbepaald zijn als van die der Protestantsche kerk. Naarmate dit beginsel in de laatste tijden meer zijnen invloed deed gevoelen , werden Concordaten menigvuldiger. Vaste vormen werden ook hier begeerd, ten einde alle onzekerheid, alle willekeur af te snijden.

Is echter eene concordaats-bulle niet te verkiezen boven een Concordaat?

Alleen overdrevene vrees voor eene toekenning van magt aan den Paus heeft aan eene concordaatsbulle zoo zeer de voorkeur doen geven boven een Concordaat. In het wezen der zaak verschillen beide niet. «Een Concordaat toch,» zegt de Heer Rouaards, (1) «rust op het beginsel, hetwelk »de Staat niet kan of mag toclaten , dat de Koning naast »den Paus staat, en dat beiden gemeenschappelijk de

(l) Btailz.‘iSl, va/g.

— 89 —

»kcrkelqke zaken regelen , even als ineenHanddstraktaaf, »doom ten voorbeeld aangehaald, de Koning der Nederlan-»den den Koning der Franschen naast zieh erkent........ Het »zijn dus naast elkander staande Gouvernementen, die »elkander wederkeerig Concessun doen. —Maar ziedaar »juist het verschil in beginsel. De Paus is bij dezeovereen-» komst geene buitenlandsche Mogendheid. De Koning staat »niet naast den Paus, gelijk naast den Koning der Fran-»schen ; of hij moet den Pausals Geestelijken Souverein van »een gedeelte zijner onderdanen erkennen. Doch dan zijn »er twee Souvereinen in hetzelfde Land, hetgeen in het »Handelstraktaat niet plaats heeft; want dààr geldt het »Nederlandsche en Fransche onderdanen. En wordt dit »beginsel aangenomen, dan erkent deKoning dien Geestelij-» ken Souverein niet slechts naast zich, maar boven zich , in »zoo ver een Geestelijk Souverein krachtiger wapenen en »hooger gezag heeft, dan een wereldlijk Souverein. In »zóó ver dan ook is het erkennen der Geestelijke Souverei-»niteit van den Paus niet slechts een deden van magt, maar »zelfs eene erkentenis van ondergeschiktheid.» Moeijelijk is het, om zich een duidelijk denkbeeld te maken van hetgeen de Hoogleeraar door dit naast elkander staan bedoelt. In het wereldlijke, in het besturen van den Staat, erkent de regering geene magt nevens de hare. Hierdoor wordt echter het doodvonnis niet uitgesproken over die onafhankelijkheid, op welke [godsdienst, wetenschap enz., als noodig voor haar bestaan, met grond aanspraak maken , zoo lang zij zich niet als genootschap willen inrig-ten, alles zich bij gevoelens blijft bepalen. Willen zij zoodanige inrigting , zoo vallen zij onder de oppermagt van den Staat. Deze kan zekerlijk aan geen genootschap eene willekeurige inrigting geven. Maar zijne mede regeling is volstrekt noodzakelijk. Door een Concordaat schendt de

— 90 —

Koning die onafhankelijkheid niet, want deze bepaalt zicli tot het geestelijke. Even weinig kent hij den Paus daardoor eenige oppermagt in het wereldlijke toe, en dit toch zoude noodzakelijk zijn, om van twee Souvereinen in hetzelfde land met eenigen grond te kunnen spreken.

Men vreest echter meer den schijn dan het wezen der zaak. Zelf erkent men, dat ook eene concordaatsbulle niet, tot stand kan komen dan in overeenstemming met den Pauselijken stoel. Rust die als noodzakelijk erkende overeenstemming op andere gronden, dan die , welke een Concordaat doen sluiten ? zoo neen, waartoe dan den eenen vorm zoo boven den anderen verheven ?

Doch niet alleen eene overgroote zorg voor de regten der regering doet eene concordaatsbulle de voorkeur geven boven een Concordaat. Het is ook, dewijl men wil,dat zoodanige bulle niet tot stand zoude komen dan op voor-dragt der Roomsch-Katholijke geestelijkheid van Nederland. Op welken regtsgrond zoude echter zoodanige handelwijze rusten ? zal die meening der Hollandsche Geestelijken den Paus kunnen binden ?

De Heer Rouaards gaat nog eenen stap verder. Deze gelooft (1), « dat de éénige kerkelijke weg ter regeling van »de Roomsch-Katholijke Kerkzaken in Nederland, geheel »in overeenstemming met de Majesteitsregten, hier te »Lande geldig, deze ware, dat de Katholijke Kerk in Ne-»derlatid hare organisatie overlegge aan den Staat, en dat ndeze daarop deszelfs sanctie rerleene, indien de voorgedragen

» regeling , naar deszelfs inzigten , met de Staatsregten en nhet Staatsbelang instemt. ygt; Kan er echter een weg voorgesteld worden meer in strijd met de denkbeelden der Roomsch-Katholijke Kerk? Men wil alduseeneNederlandsch-

(i) Dladz. 173.

— 91 —

Katholijke kerk vormen. Wanneer er dan elders ecne Fransch- eene Duitsch-Katholijke kerk ontstaat, is dan de grondslag niet weggerukt, op welken het gebouw der Roonasch-Katholijke Kerk rust? Vernietigt het woord Ne-derlandsch niet al de kracht van het woord Katholijk? Men poogt aldus de verschillende volken van Europa, met betrekking tot de Roomsch-Katholijke godsdienst, te individualiseren. Doch zoowaarachtig als individualiteit, niet alleen van volken maar ook van personen, het levensbeginsel der Protestantsche kerk is, zoo stellig is het datgene , waartegen de Roomsch-Katholijke kerk als tegen haren bittersten vijand gestreden heeft. Men spreke hier dus niet met den Hoogleeraar Rouaaros van aanmatigingen van Rome, of het moet aanmatiging zijn van de leer van zelfbehoud gebruik te maken. Mag men van de Roomsch-Katholijken vorderen, dat zij zelve het gebouw, waaraan zoo vele eeuwen gewerkt werd, omverrukken ? Mag de regering zich aan het hoofd van zoodanig eene omwenteling stellen?

Doch het is niet de zorg voor de regten der zoogenaamde Roomsch-Katholijke landskerk, welke deze middelen doet aanprijzen. In schijn geldt het hier de Roomsch-Katholijke kerk, in der daad de Protestantsche. Men tracht aldus aan het oordeel der Nederlandsche geestelijken, een wetgevend gezag te geven, ten einde gelijke vrije wetgeving ook in de Protestantsche kerk te kunnen invoeren.

III. Heeft de Koning de bevoegdheid om een Concordaat te sluiten ook zonder medewerking der Staten-Generaal?

Het geldt hier de hoogheidsregten van den Staat in kerkelijke zaken. Alle godsdienstige gezindheden zijn corporatien in den Staat en als zoodanig aan zijne opper-magt onderworpen. Ontkennen zij dit, zoo verscheuren zij den titel, waarop hun bestaan rust. De staat zorgt, dat

geene gezindheid do grenzen iiarcr bevoegdheid te buiten ga. Geene bepalingen, welke ook op hot uitwendige der kerk betrekking hebben , kunnen, zonder medewerking der overheid, genomen worden. Ten einde dit zijn hoog-heidsregt te, verzekeren, heeft de Staat het regt van tœ-zigt. Wie oefent bij ons die regten uit? Nergens in de Grondwet wordt ééne bepaling gevonden , op welke men zich beroepen kan, ten einde hier de medewerking der Staten-Generaal te vorderen. Art. 57 kan in geene de minste aanmerking komen, dewijl dit van volkenregtelijke verdragen spreekt ; hetgeen een Concordaat alleen in den vorm, niet verder is.Sommige beweren zelfs, dat de goedkeuring der Staten-Generaal alhier gevorderd wordt, dewijl de Koning daarbij zijne Roomsch-Katholijke onderdanen, welke een gedeelte van het grondgebied uitmaken, aan den Paus afstaat. Behoeft deze stelling wederlegging ? ,

De grondslag dier hoogheidsregten is de zorg, dat niemand zich inbreuken op het Staatsgezag veroorlove. Aan Wien is het natuurlijker die zorg op te dragen dan aan den Koning? Had de Grondwet het tegendeel gewild, zoo had zij art. 6 § 1 der Constitutie van 1806 behooren te volgen, Waar bepaald was; «De Koning en de Wet verlee-»nen gelijke bescherming aan alle Godsdiensten, welke in »den Staat worden uitgeoefend ; door hun gezag wordt »bepaald al hetgeen noodzakelijk geoordeeld wordt , be-» treffende de organisatie, de bescherming en de uitoefe-»ning van alle Eerediensten. » Bij ons daartegen wordt het regt van toezigt, gelijk het schulsregt , bij art. 191 der Grondwet, uitdrukkelijk aan den Koning toegekend.

IV. Is het Concordaat, in 1827 door den vorigen Koning met den Paus gesloten, nog geldende voor het tegenwoordig koningrijk der Nederlanden? *

Door de eerst feitelijke, later erkende, scheiding tus-

— ga

schen de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden ging het Koningrijk der Nederlanden niet te gronde, verloor het zijn aanwezen niet. Alle regten en verpUgtingen, welke dat Koningrijk bezat of welke er op rustten, bleven bij het nu verkleinde Koningrijk. Noch Grondwet noch eenige andere wettelijke bepaling of gesloten overeenkomst verviel, zoo lang ten minste de ten uitvoerlegging mogelijk was. Of men -bij het ontwerpen eener wet meer bepaaldelijk het belang der Zuidelijke dan dat der Noordelijke Nederlanden in het oog had, doet tot het al of niet bestaan volstrekt niets af. Nog altijd bestaat het Koningrijk der Nederlanden, en is van geene regten of verpligtingen ontzet of ontslagen, dewijl het in uitgebreidheid verloor. De Koning der Nederlanden beeft bet concordaat met den Paus gesloten. De Koning der Nederlanden is dus verpligt het ten uitvoer te leggen. De eenige gronden, op welke men zoude mogen beweren, dat het Concordaat van 1827 vervallen is, zouden moeten zijn , of dat de contracterende partijen niet meer bestaan, of dat te ten uitvoerlegging onmogelijk geworden was, of dat het met wederzijdsch goedvinden opgeheven was. Bij andere overeenkomsten zoude het kunnen gebeuren, dat het verviel, op grond dat het Onderwerp der overeenkomst te niet gegaan was, of dat de voorwaarde, onder welke het was aangegaan, niet vervuld was door de andere partij : doch het Concordaat is niet van de vervulling eener voorwaarde afhankelijk gesteld. Het onderwerp was niets materieels, dat voor tenietgaan vatbaar waS; want het onderwerp was de organisatie der Roomsch-Katholijkc kerk in de Nederlanden. Dit kan niet te niet gaan, zoo lang et Roomsch-Katholijken hier te lande bestaan. De ten uitvoerlegging is ook geenszins onmogelijk. Beide contracterende partijen bestaan nog en hebben tot dus verre het Concordaat nog niet met onderling goed-

— 94 —

vinden opgeheven. Op wolken grond zal men dan het Concordaat van 1827 als vervallen beschouwen?

De meening van hen, welke het werkelijk vervallen rekenen, rust op meer dan ééne dwaling en verwarring van denkbeelden. Zoo beschouwen zij de bedoeling, welke de contracterende partij met het sluiten der overeenkomst had, a's gelijkluidend met het onderwerp der overeenkomst. Zoo verwarren zij de bedoeling, welke aanleiding gaf tot de keus van een bepaald middel, met die, welke de overeenkomst zelve deed sluiten. Zoo hechten zij meer gewigt aan de bedoeling des wetgevers of der contracterende partijen , dan aan den inhoud zelven der wet of overeenkomst. Het zonderlingste echter van alles is, dat zij hunne meening, dat namelijk het onderwerp der overeenkomst vervallen is, niet uit de overeenkomst zelve trachten te bewijzen, maar uit de verklaring door eene der partijen aan die overeenkomst gegeven , en welke verklaring door de andere partij als onwaarachtig beschouwd werd.

Het onderwerp van het Concordaat van 1827 was de organisatie der Roomsch-Katholijke kerk binnen dit Koningrijk en wel bijzonder volgens art. 1 in de Noordelijke provinciën. De bedoeling, zoo men deze begeert te kennen, hoewel zij tot het verbindende eener overeenkomst weinig of niets afdoet, was, om aan den ongcpasten en onwettigen toestand, in welken de Roomsch-Katholijke kerk in de Noordelijke provinciën verkeerde, een einde te maken en haar al die regten te geven, op welke zij aanspraak had. Het middel, hetwelk'mcn daartoe koos, was, het Concordaat in 1801 met Frankrijk gesloten en hetwelk in de Zuidelijke Nederlanden gold, na eenige wijzigingen ook in de Noordelijke toe te passen. De bedoeling, met welke men juist dit middel koos, kan geweest zijn , doch het doet niets ter zake, opdat alzoo de zaken der Roomsch-Katholijkekerk

in hetzelfde land op denzelfden voet zouden geregeld zijn.

De dwalingen, welke ik zoo even opnoemde, worden, mijns inziens, bijna op elke bladzijde gevonden van het antwoord, dat de Heer den Tex op de eerste der door hem gestelde vragen geeft. Volgens den Hoogleeraar (1) is het •onderwerp van het Concordaat vervallen, dewijl «de scheinding van Belgie reeds, ofschoon op eene andere wijze, een «einde gemaakt heeft aan het verschil van kerkelijke Or. »ganisatie tusschen twee deelen van hetzelfde Rijk.» Het opheffen van dat verschil dus, en niet de organisatie der Roomsch-Katholijke kerk in de Noordelijke Nederlanden , zoude het onderwerp van het Concordaat moeten heeten. Hoe kan echter iets zoo negatiefs hier het onderwerp genoemd worden? Het deed den onnatuurlijken toestand dier kerk in de eene helft des Rijks beter uitkomen ; dat is mogetijk ; maar het was nimmer het onderwerp des Concordaats ; dit hief niet op, dit regelde. Het kon er mede aanleiding toe geven, meer niet. Doch al ware het er zoo stellig de aanleiding van geweest als het ongetwijfeld die niet was; zoo kon nog de scheiding van Belgie het niet doen vervallen. Wanneer eens de overeenkomst bestaat, vraagt men in regten niet meer naar de aanleiding, tenzij als middel van verklaring. Dan heeft die aanleiding hare kracht verloren, vindt zieh in de overeenkomst opgelost. Een toeval doe na die overeenkomst die aanleiding ophouden ;de overeenkomst blijft bestaan, want zij alleen verbindt depar-tijen. Wanneer b. v. gedurende onze vereeniging met Belgie eens het jagtregt, gelijk het daar gold, in den wettigen vorm op de Noordelijke Nederlanden ware toegepast, zoude men dan , zelfs wanneer de wetgever gezegd had , dat dit geschiedde, ten einde in hetzelfde koningrijk geen verschil te

(i) Jlladz. t53 rolgff.

— 96 —

dien aanzien zoude plaats hebben, zoude men dan zeggen, dat « het doel, het onderwerp der bepaling » vervallen was, dewijl de scheiding van Belgie reeds van zelve aan dat verschil een einde gemaakt heeft ? Volgens den Heer DEN Tex ja, tenminste, wanneer die bepalingen nog niet waren ten uitvoer gelegd. Op blz. 148 namelijk maakt die Heer de al of niet geldigheid van het Concordaat afhankelijk van het al of niet ten uitvoer leggen. «Er had (voör 1830) nog »geene werkelijke regeling volgens die overeenkomst plaats »gehad noch kunnen plaats hebben. Ware die regeling in »1830 geschied geweest, zoo zou die ongetwijfeld voor al »de deelen van het uiteenvallend Koningrijk geldig zijn .»gebleven, tot tijd en wijle dat er welligt op eene of andere »wettige wijze anders in mögt zijn voorzien. Maar, wij »herhalen het, het gold eene overeenkomst over eene aan-.»staande regeling, welke niet gevolgd was. » Sedert wanneer echter en volgens welk regt hangt hét al af niet verbih-,dende eener zonder tijdsbepaling aangegane overeenkomst, van hare spoedigere of latere ten uitvoerlegging af?

Volgens den Heer den Tex (1) beschouwden de contracterende partijen de toenmalige omstandigheden blijkbaar als onafscheidelijk van de ten uitvoerlegging der ge-sloteno overeenkomst. Waar is het bewijs dier stelling ? is dit zelfs wel ooit te leveren ? Het zoude iemand zelfs in den waan kunnen brengen, dat men in 1827 aan eene mogelijke scheiding van Belgie dacht; wat toch zekerlijk het geval niet was. Waarom zoude echter die onafscheidelijkheid alleen hier die kracht hebben ? waarom niet bij de Grondwet en andere wetten ? iets wat de Hoogleeraar zelf op zoo juiste gronden ontkent. Alles volgt uit de verwarring , van welke wij boven spraken ; van daar dat de

fi) Dladz. i5ï.

— 97 —

Hoogleeraar in eenen adem zegt (1), «het doel, het onder* »»werp der overeenkomst, is dus werkelijk vervallen. »

Doch bovendien het Concordaat werd zekerlijk wel het minst van allen ten behoeve der Zuidelijke Nederlanden gesloten. Wanneer art. l zegt, dat bet Concordaat van 1801 met het Fransche gouvernement aangegaan, en hetwelk voorde Zuidelijke provinciën van het Koningrijk van kracht was, op de Noordelijke zal toegepast worden (appUcabitur') ; zoo blijkt juist daaruit, dat het hier de Noordelijke, niet de Zuidelijke Nederlanden gold. Even weinig bewijzen de woorden der Pauselijke bulle van den 16 der kalenden van September 1827, volgens welke die toepassing geschiedt, opdat in een en hetzelfde Rijk, alle kerkelijke zaken op eenen en denzelfden voet zouden behandeld worden («t in unoeodem-que regno unieersae ecclesiasticae res una eademque ratione regantur et pertractentur'). Wat bewijst dit anders dan dat men niet ten behoeve der Noordelijke Nederlanden, een verschillend Concordaat meende te moeten sluiten ; maar het in overeenstemming wilde brengen met hetgeen in Belgie gold. Hoe vreemd echter, dat men het onderwerp der overeenkomst niet in deze kan vinden, maar alleen in eene verklaring door eene der partijen aan de overeenkomst gegeven.

Doch waartoe te zoeken naar den vermoede! ij ken wil der contracterende partijen? Niet de vermoedelijke maar de uitgedrukte wil des wetgevers regeert ons. Veranderde omstandigheden der contracterende partijen doen de geldende kracht der overeenkomst niet vervallen. Waar zou het heen wanneer dit anders ware? De Hoogleeraar den Tex zelf deinst terug voor de onbepaalde toepassing van de clausule rebus sic stantibus, en echter roept hij haar in.

(i) Bladz. l55.

111' Dl. i' stuk. i84i.

7

— 98

(ieene grenslijn wordt door hem getrokken, binnen welke zij zoude moeten beperkt worden^, en zoo blijft hare toepassing aan het toeval overgelaten. Vruchteloos beroept de Hoogleeraar zich hier op schrijvers over het natuurregt. Behalve dat alleen hunne gronden hier iets zouden kunnen afdoen, daar onze tijd enkel op namen niet gewoon is af te gaan ; zoo kunnen hunne regels in abulracto gesteld, niets afdoen voor een bepaald feit. Doch spréken die schrijvers wel zoostelligin het voordeel vanden Hoogleeraar? Bedoelen zg niet veeleer zoodanige omstandigheden, wier voortdurend bestaan als dot uitdrukkelijke of stilzwijgende voorwaarde der verbindteois moet beschouwd worden? Zoodanige voorwaarde voor het verbindende van hetlConcordaat was de vereeoiging metBelgie niet. Ongelukkig gekozen zijn de voorbeelden door den Hoogleeraar zoo wel uit ons burgerlijk regt als uit het Romoinsche genomen. Die uit het heden-daagsch regt ontleend zijn gevallen, in welke dwaling aanwezig was omtrent het onderwerp der verbindteois en welke daarom reedsvan den aanvang af nietig waren. Even weinig kan hier de condictio sine causa of de condictio causa data causa non secuta der Romeinen gelden: want deze berusten of op dwaling of op het niet vervullen der voorwaarde, onder welke de verbindteois was aangegaan. Hier hield de regtsgrond der verpligting op: had die condictio causa data causa non secuta niet bestaan, zoo zoude de een zich zonder reden ten koste van eenen anderen verrijkt hebben. Wij vinden in het aanbalen dier bepalingen een nieuw blijk hoe zeer de Heer den Tex de bedoeling der partij, welke aanleiding geeft tot het sluiten eener verbindtenis, verwart of met het onderwerp of met den regtsgrond dier verbind-tenis. Niet het veranderen der omstandigheden geeft bij de genoemde condictiones aanleiding tot het vervallen der verbindtenis, maar dit ontstaat hieruit, dat de verbindtenis of

— 99 — nimmer op eenen wettigen regtsgrond berustte, of dat dere weggevallen is en zij dus ophoudt daarop te rusten. Doch hoe vindt nu iets van dit alles zijne toepassing op het Concordaat?

De Heer des Tex spreekt ook bij de vraag, of het Concordaat nog heden wettige kracht heeft, meer dan eensvan mvluus dissensus contrahcnlivm. Hiermede schijnt de bulle van den Paus van den 16®quot; der kalenden van September 1827 bedoeld te zijn ; in welke het gesloten Concordaat in ruimeren zin werd opgenomen dan de Minister van Bionelandsche zaken, in eene circulaire aan de Gouverneurs der provinciën van 5 October 1827 juist oordeelde. Duide* lijk echter blijkt bet niet, of de Hoogieeraar ook op dien grond het Concordaat van 1827, als vervallen beschouwt.Wij iiouden de uitdrukkingen liever voor minder duidelijk dan te kunnen gelooven, dat zoodanige leer door eenen regtsge-leerde, gelijk de Hoogieeraar, zoude kunnen verkondigd worden. Wij zullen dus ook niet aandringen op de even zonderlinge als onjuiste redeneerwijze in de volgende woorden (1 ) : « zijn pogingen, om zich ten aanzien van dezelve »(van de verklaringen, uitleggingen, uitbreidingen door »ééne der contracterende partijen aan de gesloten over-»eenkomst gegeven) te verstaan, mislukt, en is er gebleken nvan de onmogelijkheid, dat men omtrent die punten tot »-een vergelijk kome, zoo zou de overeenkomst zelve als daar-»door geheel vervallen moeten beschouwd worden, omdat er »gebleken zou zijn uit de tegenstrijdige gevoelens van de »partijen, dat het eigenlijk reeds van den aanvang af, aan »de noodige overeenstemming tusschen de contracterende »partijen heeft ontbroken. »

Die Pauselijke bulle en die ministeriele circulaire zijn

(») Blada. 147.

— 100 —

verklaringen door ieder der beide partijen afzonderlijk aan de gesloten overeenkomst, gegeven. Sinds wanneer doet eene versctiillende uitlegging der wet deze vervallen ?

V. Hebben de Protestanten eenig regt om zich te beklagen over het sluiten van eeh Concordaat tusschen de regering en den Paus? gt;

Suwn cuigne tribuere is een der eerste regtsvoorschriften. Erkend als beginsel wordt het, doch de toepassing faalt. Dit bleek ook bij het Concordaat. Men trachtte het regt der Roomsch-Katholijke kerk te ontkennen of te bewimpelen. Wanneermen zelfs niet zoo ver ging, het regt erkende, poogde men zich aan de toepassing te onttrekken. Was dit billijk? was dit eerlijk gehandeld? i'

De regering toonde den vasten wil om aan anderen regt te verschaffen, om haren pligt geheel te vervullen. Nu hief men een luid geschreeuw aan van bevoorregting ' der Roomsch-Kathol ijken als of het toekennen van een wettig regt, eené gunst, een voorregt was.

* Door bisschopszetels alhier op te rigten zoude de Roomsch-Katholijke kerk in uiterlijken glans verre boven de Protes-tantsche uitsteken. Doch dit zal toch wel geen grond voor regtsweigering zijn.

Een andere grond, waarop men inzonderheid gedrukt heeft, is deze. Hervormde en Luthersche kerk zijn bij koninklijke besluiten geregeld: voor de organisatie der Roomsch-Katholijke kerk daartegen wordt eene plegtige overeenkomst met den Paus gesloten. Wanneer men erkent, dat do Roomsch-Katholijke kerk regt heeft op bisschoppelijke inrigting; wanneer men erkent, dat het ook in het belang der regering is om die inrigting in overeenstemming met den Paus in te voeren, zoo heeft die tegenwerping geenerlei kracht. Indien toch al cens de regeling der Protestantsche kerk op eene onwettige wijs geschied ware, zoude dit aan

— lÜl —

de regering den pligt opleggen,om opóergelijkconwettige wijs met de Roomsch-Katholijken te handelen ? is dan de vertaling, welke de Protestanten van den regel suum cuiqve tribuen geven : 0M onregt, u onregt. In dat geval zoude zekerlijk de Protestantsche kerk, gelijk tot dus verre de Roomsch-Katholijke, kunnen klagen, dat haar onregt geschied was; maar het is geene bevoorregting, wanneer ons regt geschiedt, al wordt dit aan een ander onthouden ; dit regt kunnen , dit mogen, dit moeten wij ten allen tijde vorderen, ■•

Is de organisatie der Protestantsche kerk wettiglijk geschied ; zoo vragon wij, volgt dan daaruit, dat die der Roomsch-Katholijke kerk op dergelijke wijs moet geschieden? is de aard van beide zoo gelijk ? het verschil zoo gering ? of zou niet wel eens die verschillende aard eene andere wijze van organisatie vereischen ?

Doch de organisatie der Protestantsche kerk in 1816 en 1818 is niet onwettiglijk geschied. Zoo weinig zelfs let onverdraagzaamheid op bewijzen, dat zij nu, in tegenspraak met de geschiedenis der Protestantsche kerk , ook in ons vaderland, aan de regering regten zoude willen ontkennen, op welke zij zich nog korten tijd geleden zoo ijverig beriep, toen het de Separatisten gold.

Nooit is de Protestantsche kerk zoo onafhankelijk geweest in hare betrekking tegenover den Staat als de Roomsch-Katholijke. Dit lag en in haar beginsel en in de omstandigheden, onder welke zij zich formeerde. In de Roomsch-Katholijke kerk gold als hoofdbeginsel een streng onderscheid tusschon geestelijken en leeken. De overheid zelve behoorde onder de laatsten en stond dus mede tegen de geestelijkheid over. De Protestantsche kerk hief dit op en reeds daardoor kon zij nooit op gelijke onafhankelijkheid in het uitwendige aanspraak maken als de Roomsch-Katholijke kerk.

— 102 —

In de Protestantsche kerk moest dus de overheid altijd mede regelen. In de Protestantsche kerk maakten de betrekkingen der kerk tot den Staat, en bij de Duitsche kerk zelfsde geheele inwendige inrigting der kerk, geen stuk van Godsdienst uit, gelijk het dit bij deRoomsch-KathoIijke deed. Doch ook grooten invloed oefenden daarop de omstandigheden uit, onder welke zij ontstond. Tegen eene krachtige orde van zaken worstelende, behoefde de Protestantsche kerk eenen steun ; zij zocht en vond dien in den Staat. Dezen riep zij in, erkende dezen reeds daardoor als haar hoofd. Van daar, dat sommige regeringen ia DuUschland hare hoogheidsregten zoo ver hebben kunnen uitbreiden. In Frankrijk ontving de Protestantsche kerk die ondersteuning van de regering niet en bleef daardoor in hare inwendige organisatie onafhankelijker. Doch ook alleen in deze, want overigens erkende zij ook daar, gelijk overal elders, de oppermagt van den Staat, welke haar had toegelaten en de voorwaarden dier toelating regelde.

Zelfs de Roomsch-Katholijke kerk, hoe naauw hier alles ook met de Godsdienstleer mögt zamenhaugen, kon dien invloed der hervorming niet geheel ontgaan. Ook zij behoefde de hulp van den Staat; hield op een Staat in den Staat te zijn ; erkende de oppermagt van den laatsten. Ónmogelijk echter kon zij toestaan, dat de Vorst het inwendig bestuur der kerk alleen regelde.

De Heer Roijaards zegt (1), dat het hoogheidsregt van den Vorst op den Staat hem het regt niet geeft ;lt;om te nbeschiklten over de belangen en regten, over het bestuur »en de inrigting der kerkgenootschappen.» Wat betreft de magt van den Staat over de betrekkingen tusschen kerk en Staat, zoo is dit altijd bij dezen geweest en heeft deze

{i) Bladz. 263.

— 103 —

het herhaaldelijk doen gelden. Wat het inwendig bestuur betreft, zoo heeft de Protestantsche geestelijkheid onder de fiepubliek er steeds naar getracht, om dezelfde onafhankelijkheid te verkrijgen als die van Frankrijk bezat. Daarom wenschte zij steeds eene kerkorde door de‘ overheid bekrachtigd te zien, in welke het bestuur van den Staat uitgesloten werd; doch deze wilde daarvan niet'hoeren. Alle pogingen daartoe aangewend , zijn mislukt otno ogit Zoodanige kerkorde nu verkreeg zij in 1816. Bij deze werd het inwendig bestuur der kerk veel onafhankelijker van den Staat dan het vroeger ooit geweest was. Zoodanige regeling kon niet anders dan van den Staat geschieden, ong?

De Hoogleeraar Kouaards (1) noemt die wetgeving, bij koninklijk besluit, eene daadsaak, maar ^geenen regts-grond.nWi,Immers kunnen , » zegt hij vorderes« do in »Nederland bestaande Majesteits-regten over de Kerk alleen «uit de Grondwet worden afgeleid, en dat deze van zooda-»nige Staatsregten, waardoor het Bestuur en deinrigting »der Kerk aan den Vorst wordt overgelaten, niets weet, »zal ik niet herhalen» enz.—Zekerlijk bevat de Grondwet geen volledig wetboek van kerkelijk Staatsregt. Men mag en moet haar aanvullen uit die algemeene regtsbegiasels, van welke zij de uitdrukking is, en die de geschiedenis ons kan aanwijzen. Deze mogen nu niet letterlijk en omstandig indeGrondwet zijn opgenomen, geheel in het duistere heeft zij ze niet gelaten. Zij beperkt de werking van hethoog-heidsregt tot eene bepaalde voorwaarde in art. 191, terwijl art. 194 aan den Koning het schutsregt en regt van toezigt toekent.

Dit alles belet nu echter niet, dat de uitoefening dier regten zieh noodwendig schikken moet naar den aard der

(0 Bladz. »5g.

— lo;» —

gezindheid, welke die regeling betreft. Degelijkheid,van welke art. 191 do* Grondwet spreekt, kan uit den aard der zaak hiergeene gelijksoortige zijn; het is voldoende, zoo zij slechts even groot is. Bij de Protestantsche kerk is men daarom te rade gegaan met haren aard en geschiedenis; doch heeft haar uitgebreider regt en dat volgens vaste regels verschaft.

De Protestantsche kerk rust dus niet op eene daadzaak, want dan zoude haar geheel tegenwoordig bestaan onwettig en in de waagschaal gesteld zijn. Zij rust op beginselen, sedert de hervorming algemeen heerschende, bij de grondwet niet alleen niet tegengesproken, maar veeleer erkend. De Hoog-leeraarRouAARDS zelf gevoelt, hoe veel hij waagt, door aldus den grondslag der tegenwoordige Hervormde kerk hier te lande te ondermijnen. Hij tracht daarom die daadzaak te verdedigen, als «een buitengewonen maatregel, door de »noodzakelijkheid geboden, zoo het den Staat toesclieen, »zonder toepassing voor het vervolg. » Kan echter de noodzakelijkheid ooit onregt in regt herscheppen’Gelukkig dan ook voor de Protestantsche Kerk is de bevoegdheid tot het alleen regelen der zuiver wereldlijke betrekkingen en »het mederegelen der inwendige inrigtingen dier kerk in dit land steeds bij de regering geweest, welke zelfs somtijds op het geestelijke haren invloed heeft doen gevoelen. Met zichzelven en met de geschiedenis der Protestantsche kerk is de Hoogleeraar Rouaards dus in strijd, wanneer hij beweert, (1) dat «de Kerk hare eigene Wetgeefster geworden »is en dus in haar oor^ronkelijk regt gehandhaafd is en »wederom in al hare regten optreedt.» Hierom tracht de Hoogleeraar, de beteekenis der woorden zoodanig te wenden en te wringen, dat daaruit eene wetgeving dier kerk zoude voortvloeijen, welke zij nimmer bezat noch thans bezit.:

(l) Jlladz. ï6i.

— 105 —

Daarom wordt ganclMnenn verklaard door Derlóf geven M uiteoering ƒ daarom worden de woorden van het algemeen reglement «op voorstel of immers na voorafgaande overwe-«ging bij de Synode» aangeveerd als bewijzende de wetgevende werkzaamheid der Synode, en dat wel, dewijl men verder leest: « welke (Synode) echter, voor en aleer ten »deze besluit te nemen , daarop de consideratien zal innemen »der Provinciale Kerkbesturen, » De Hoogleeraar ziet in dit woord besluit de wetgevende magt der Synode. Zoodanige uitlegging echter kan aan dat woord niet gehecht worden, zonder het geweld aan te doen. Bij voorstellen of overwegingen der Synode wordt niet het individueel gevoelen der leden gevraagd; maar een gemeenschappelijk; dit'is het besluit, waarvan het reglement spreekt. Buitendien zoude eene doordrijvings van het gevoelen des Hoogleeraars BoUAARDS tot de grofste ongerijmdheden leiden. De Hoogleeraar (1) ziet in de aangehaalde woorden van art. 15 van het algemeen reglement, eeh drieërlei onderscheiden Werfc-»zaamheid : eene raadplegende, die der Provinciale Kerkheks turen ; eene besluitende of wetgevende , die der Synode ; en »eene uitvoerende, die des Konings.» Nu spreekt dat art. 15 alleen van de wijze, waarop veranderingen in den Kerkvorm en het kerkbestuur kunnen worden gemaakt. Indien nu de Synode de wetgevende, de Koning de Uitvoerende magt bezit, zoo zal de Koning moeten toezien, dat in een reglement,door hem gemaakt, door anderen veranderingen worden gebragt ; dat, hetgeen hij beval, krachteloos gemaakt wordt. Neen zekerlijk bezit de Koning meer dan de uitvoerende magt. Zoo verre hebben de Protestanten het nergens en nimmer gebragt , dat de Overheid, dààr, waar het geene geestelijke zaken uitsluitend betreft, de nederigb

■ o

(l) Bladz. a64.

— 106 — dienaar zoude behooren te zijn van hetgeen eene kerkelijke vergadering had gelieven te bepalen. Door dit te stellen, vergeten de Protestanten, dat zij, als kerkelijke vereeni-ging althans , , haar geheel ontstaan aan de Staatsmagt te danken hebben.

Bovendien de leer der Roomsch-Katholijke kerk rust op overleveringen. Deze behoort men te eerbiedigen, wanneer men die kerk regelen wil. Niet zoo bij de Protestantsche kerk. Deze rust op vrij onderzoek ; tijden, omstandigheden oefenen daarop invloed uit. Hierdoor vooral is zij voor ontwikkeling en vooruitgang vatbaar. Hierdoor kan aan de Protestantsche kerk meerdere of mindere vrijheid verleend worden naar de behoeften en denkbeelden des tijds. Van dààr, dat het reglement van 1816 aan de huishoudelijke inrigting der Protestantsche kerk meer vrijheid gaf, dan haar onder de Republiek verleend was; iets hetwelk zelfs de Hoogleeraar Rouaards erkent. Zoodanige vrijheid kan niet wettig bestaan, tenzij zij van de overheid toegestaan worde ; zonder dit kan zij op geeoe erkenning van Staatswege rekenen.

De Regering had dus het regt om de Protestantsche kerk, gelijk zij deed, in te rigten; niet zoo bij de Roomsch-Katholijke kerk, want bij de eerste behoorde die inrigting niet tot het leerstelsel der kerk, bij de laatste wel.

Er bestaat geene ongelijkheid van regt, wanneer twee partijen, ieder volgens haren bijzonderen aard, hare regten erlangen. De bron van die verkeerde meening van bevoor-regting der Roomsch-Katholijke kerk, bestaat in de zucht der Protestanten, bijzonder der Protestantsche Geestelijkheid, om zich te verheffen tot hetgeen zij de onafhankelijkheid der Roomsch-Katholijke kerk noemt ; doch welke onafhankelijkheid zij niet wil inzien , dat met het beginsel van het Protestantismus in strijd is. Die verkeerde meening

— 107 =-

ontstaat verder uit de onkunde der Protestanten ten aan-zien der Roomsch-Katholijke Kerk, welke zij naar de beginsels der Protestantsche’Kerk beoordeelt. ' Van dààr dan ook, dat verschillende Buitenlandsche dagbladen, niet alleen in Katholijke, maar ook in Protestaolsche Landen, op scherpen toon en met verdiende spotternij de onwetendheid en onverdraagzaamheid derNederlandsche Protestan ten hebben ten toon gesteld. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k

“ ryono pw qoaaoT ov«,. .z.vi/-lij) fwoi'rni ooiecb .astr.«^ r/sFRsJimoo'' m :a.ii .-z

■ nbsp;nbsp;nbsp;■■! 0'

■ Bli

Gereotelijke Oemfeskokde. — Dronkenschap van het standpunt der GeregleUjke Geneeskunde bescboïiwd, door H. M. DupARC, Med. et Art. Obst. Doctor te Leemoardenï in

Geen geneesheer voorzeker is niet dan maar al te dikwijls in de gelegenheid, de treurige en vrceselljke gevolgen van het al meer en meer toenemend misbmik van geestrijke dranken diep geroerd te moeten aanschouwen , maar ook geen regtskundige voorzeker is er^ die zich niet bijna dagelijks overtuigen kan van den schadelijken en hoogst-nadeeligen invloed, die datzelfde misbruik op geest en zedelijkheid uitoefent. Hoe vele misdrijven toch worden niet voor den regterstoel behandeld, die niet dan ten gevolge van het onmatig gebruik van sterkedranken gepleegd zijn? Immers de Reglbanken verzekeren, dat de meeste moorden begaan worden door menschen, die zich geheel en al aan den drank hadden overgegeven, althans door dezulken die op het oogenblik hunner misdaad door de jenever verleid werden. — Als nog een bewijs mogen de volgende

— 108 — woorden van W. J, E. van Lijnden strekken (1) « Aanzien-»lijk zijn de kosten met de correctionele en criminele wregtspleging verbonden, vooral die van derzelver meest »veelvuldig gevolg, van de gevangenisstraf. Het is eene »overal, en ook in ons Vaderland, bevestigde waarheid dat »de meeste misdaden haren oorsprong hebben in gebruik «van sterken drank; doch hoogsttreffend is de verzekering »van oenen Ambtenaar van het Openbaar Ministerie, tevens »Regent eener militaire gevangenis, dat onder al de mUi-» tairen, aldaar gevangen, zich niet ée'ti enkele bevindt, wiens «misdaad en straf, niet het gevolg is van sterken drank, » enz. » (2).

Eene vlugtige beschouwing en uiteenzetting van de meest verschillende en zich niet zelden regelregt tegensprekende bepalingen en wetten over de dronkenschap in verschillende landen en steden zal, vóór dat wij tot het eigenlijk punt van ons onderzoek overgaan, wel niet geheel overbodig zijn.

Bij de ouden was de verontschuldiging wegens dronkenschap ongeoorloofd, en vooral stemde men met onze heden-daagsche regtsgeleerden daarin overeen', ünialevisetmodica «ebrietas non excusât nee minuit delictum. » Overbekend is het dat volgens de wet van SoLON oen beschonken Staatsbeambte of Archont met den dood gestraft werd. Pittaccs wilde dat degene, welke in dronkenschap een misdrijf pleegde eene dubbele straf zoude ontvangen, te weten, voor de misdaad zelve, en voor de ondeugd van het zich bedrinken, hetwelk hem tot die daadgebragt had, « Quod enim, » zegt Aristoteles fS), « plures delinquunt ebrii, qiiam »sobrii, non ad id respexit (Pittacus) quod magis essedebeat »ebrius venia, sad ad utilitatem. » —

(i) De Regering en de Jenever , p. i8, Amst. 1839.

(ï) Men zie Alg. Handelsbl. 1841 » n.“ 3879, a888 enz.

(3) üColiiïixeiv , lib. 3. c. 13.

— 109 —

Het Romcinsch regt geeft geene regtstreeksche bepaling.' Toen tijdens de oude leges en de judicia ordinaria, de regters even als naderhand de gezworenen in Duitschland en elders, slechts het schuldig of niet schuldig uit te spreken hadden ,* werden in het geheel geene gronden tot verontschuldiging aangenomen, en dienvolgens gold ook de dronkenschap niet als zoodanig. Toen echter later de judicia extraordinaria ingevoerd werden, en de regters niet meer zoo stipt aan de letter van de wet gebonden waren, werd ook van de dronkenschap in het Romeinsch regt gewaagd en wel of de daad dolo malo, d. i. met opzet (om een misdrijf te plegen, mald fidej of ex animi impetu d. i. in eene oogcnblikkelijke opwelling of hartstogt geschied ware. « Delictum sine dolo malo vel.,fraude non admiUitur n L. 23 § 2 D. de Acdil. edict. — « Ju delictis voluntas speclatur non exitus. » L. 14 D. ad leg. Cornel, de Sicariis. — « Maleficia mluntate et proposito de-linquenlium destinguuntur. » L. 53 pr. D. de Furtis. —

Marcianus wil de dronkenschap uitsluitend als een voorbeeld van impetus animi aannemen, hetgeen echter Seneca niet wil, als hij (ad Lucill.) zegt: « Quod voluntaria insania est ebrietas » (dat de dronkenschap eene opzettelijke krankzinnigheid is). Eveneens noemt Gato (1) de dronkenschap eene furor of insania voluntaria. —

In Duitschland werd voorheen niemand, hetzij hij in opzettelijke, hetzij hij in toevallige dronkenschap misdeed, voor schuldig gehouden. Eerst in de 16’ eeuw begon men aldaar uitzonderingen te maken, naar gelang van den aard en graad van dronkenschap, waarin iemand misdeed, en naar gelang van den ligchamelijken toestand van den beschon-kenen, zelfs ook dan wanneer hij niet geheel beschonken

(i) Coel. Rhod. lib. i8.

— 110 —

was [ebrius (1) en ebriosus (2) ) (3). Allengskens stelde men vast 1° dat onwillige dronkenschap (die b. v. door wijnen, welke men met verdoovende (Mreotische} zelfstandigheden vermengd had, veroorzaakt werd) eenen grond opleverde lot volkomene straffeloosheid, en bij gevolg ook de straf van culpa uitsloot (4) ; 2quot; dat volledige dronkenschap wel de straf

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;rbrius: dut is bij, die builen zijne schuld of zijn toedoen een glas meer gedronken beeft, dan bij gewoon is.

• (a) ririutus: die zich liet onmatig drinken tot eene gewoonte gemaakt l;rcft.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;«Quanlora ad ebiietatem altinet» zegt Mattheus (de Cri-minibus in prolcgg. Cap. i, p. 33), lt;nbsp;non displicet distinctio vul-» gala inter cirios et riiiosos, £biius aliquo roilius puniri polest, » quia nonpiopo ilo sed impelu delinquit, — £briofui vero ordi-» narin poena adbeiendus e.st. » — En verder : « InteUigiinus per ■ firiot idos, qui non pro more poculis indulgent, sed forte ine-« briaulur; dum aut suas aut vini vires ignorant, ant cogantura » piolei kis et inlemperauiibus convivis paria cum hisdem fa-» core.— E'nlosi,« dus vervolgt hij, «sunt qui prava potandi « consueludine deicclaniur: non sotum , si dies noctibus conti-• nuenl, sed si vel saepius licet non cotidie bibant, quibus illunt gt;nbsp;qiioque conuumei.'bimus, qui caeteroquin frugi, eam ipsam » oh canssam largius Mbit, ut Eacebo confidentiam addente au-« d.aciuh Inseelus iix;t. His utrisque adeo non est mitigandum sup-« plicium , ?tex senlcoiias Pitluci, duplici poena plectendos de-• fendere pessis, tuin quod se inebriarint, tuin quod flagitium per »ebiieimem coinmiserint. »

Vele schiijvers willen met Mattheus, dat een ebriosas meer vcraulwoordelljk zoude zijn, dan een ebriut; maar waarom? Hoe-d.mig zoude de gewoonie van zich te bedrinken, de verantwoordelijkheid kunnen vermeerderen? Niemand gewis zal mij, wegens bet opperen van deze vraag , als een voorstander van het misbruik van geestrijke dranken willen beschuldigen , daar toch inderdaad de zwclger, als bij beschonken is, nog minder bij zijn verstand en zinnen is, dan de gewone malige en onwillige drinker. Ja, de la.itste is, mijns bedunkens , veel eerder meester over zijne harts-toglen, dan de opzettelijke dronkaard , die toch zelf in den nüchteren toestand (d. i. wanneer bij niet geheel beschonken is) min of meer van zijn verstand en denkvermogen beroofd is.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;VergI, Mr. J. C. Vookduik , Geschiedenis en Beginselen

— 111 —

van dolut maar niet die van culpa uitsloot ; 3“ dat Onvolledige dronkenschap noch tot geheele straffeloosheid, noch tot ver-listing van straf aanleiding koude geven (1); !^lt;gt; dat dronkenschap, waarin iemand zich opzettelijk verplaatste om een misdrijf te plegen, in geen geval ooit alseene verzachtende omstandigheid aangemerkt konde worden. y

In Frankrijk beschouwde men eertijds de dronkenschap als in geen geval eenen grond tot verligting van straf te kunnen opleveren , hetgeen uit een bevelschrift van Frans I d. d. 31 Augustus 1536 (Kap. IlI Art. 1) ontsproot (2)* De criminele wetgeving van Kakel V (in [1532 in het licht verschenen) spreekt geheel niet van de dronkenschap; maar in 1495 vaardigde Keizer Maximiliaan een decreet uit, waarin de Heiligschenners en Godlastcraars met de doodstraf bedreigd werden; intusschen werden zij die deze misdaden in dronkenschap begaan hadden, tot eeneligterestraf veroordeeld. Het tegenwoordig Code pénal, dat mede nog bij oiis in werking is, schijnt de toerekenbaarheid wegensin dronkenschap begane feiten, niet te willen gewijzigd hebben. Volgens de regtspleging in Frankrijk (3) moet de dronken-* der Nederbodsebe 'Wetboeken, enz. Xlï dl. Wetboek van Straf-reyt 1 dl. p. 338 dat volgens Art. 66 des ontwerps van den a3 Oct. 1839: mi'dtijf gepleegd in onwillige dronkenschap, enz. niet toerekenbaar is.

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 66 des ontwerps d. d. a3 Oct. i83g , luidt daarentegen: dat indien iemand slechts in eenen toestand yaa gedeeltelijke dron-kensclipp verkeerd heeft, het misdrijf slechts als gedeeltelijk toerekenbaar beschouwd zal kunnen worden, en tot de toepassing van ligtere siraf aanleiding geven.

• (j) nbsp;nbsp;nbsp;Zie Repert. de Jurisprudence au mot cité.

(3) Motifs d'un ^rrét de la Gourde Cassation du i5 Oct. 1807, et dans un autre du 18 Mai i8i5. — Zie verder Recueil de Sirej-, torn. Vin part, i pag. 34, en torn. XV part. 1 pag. 898 en Repert. de Jurisprud. Excuse. —

Vergl. mede Dufoub in Thémis ou Bibliothèque du Jurisconsulte Torn. I 1814, eu manuel de Droit Français par J, B. J. Paillet 1810.

— 112 —

schap beschouwd worden, als steeds in den mensch zelven haren oorsprong hebbende (la cause de l’iorcsse est toujours en nous mêmes ; comme Vivresse est un fait volontaire et repre'-hensible, elle ne peut jamais constituer une excuse, que la loi et la morale permettent d’accueillir (1)) en toch spreekt tegenwoordig de Jury het in dronkenschap gepleegd misdrijf vrij; iets dat het Code Penal zelve toestemmen moet, als zijnde volgens Art. 64 van dit Wetboek elke krankzinnigheid eene reden van verschooning (2), en daar nu de (volledige) dronkenschap eene voorbijgaande krankzinnigheid (tnania transitoria (3) ) is, zoo regtvaardigt zij ook volkomen de uitspraak der Fransche Hoven. Men moge dit nu eene spitsvin-digheid noemen, mij komt het echter voor, dat de uitspraak der Jury’s en regtvaardig is, en der menschelijkheid toteere verstrekt. —

De Pruissische en Beljersche Wetboeken laten de dronkenschap niet uitdrukkelijk als eene verligtende omstandigheid gelden. Ook was men, meen ik , in Wurtemberg van dit gevoelen , tot dat in 1835 een nieuw codex criminalis het licht zag (4), waarin het volgende gezegd wordt: «Eine »ungesetzliche Handlung ist nicht strafbar, wenn sie in »einem solchen Zustande begangen worden ist, in dem der »Gebrauch der Vernunft geswächt war. Hierher gehört »vorzüglich die Raserei, allgemeine oder spezieller Wahn-»sinn, vollständiger Idiotismus und totale vorübergehende 'n Geisteskrankheit (5). Die Strafe tritt aber ein, wenn das

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;Deze mcening is gegrond op bet gevoelen van Bartholiäus {ad L. 38 § i D. ad leg. Juliam de adulteriis): « Danli operam rei illicitae , imputantur omnia ^uae eequunlur contra rohintatem suam. » —

• (a) II n’y a ni crime ni délit, lorsque le prévenu était en état de démence au moment de Taction.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Wetb. van Beijeren euz. — Wetb. van Zurich en Lucent.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;StuttgarJ en TüUngen. Art. 91.

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;Zoo als boven reeds is aangemerkt, zoude volgens bet Wetb.

— 113 —

»Subject sich met Vorsatz durch Geistige Getränke oder »durch andere Mittel in einem Zustand von vorübergehen-»der Geisteskrankheit versetzt, um ein Verbrechen zu »begehen, das es bei kaltem Blute überlegt hat.» En op eene andere plaats (1) : « In Bezug auf den Grad der »Gesetzwidrigkeit des Willens , wird die Verantwort-»lichkheit geringer bei Mangel an Erziehung, bei natür-» lieber Verstandesschwäche, oder in der Trunkenheit, denn »obgleich diese nicht gänzlich von dieser Verantwortlichkeit » befreit, so hat das Subject doch nicht die ganze Grösse der » Gefahr und des Strafbaren seiner Handlung eingesehen. »

Het Wetboek van Oostenrijk (Part. I. § 1 en 2; Part. II. § 3 en 267) wil uitdrukkelijk, dat eene daad, die in volle« dige en toevallige dronkenschap volvoerd is, niet als toerekenbaar worde aangemerkt.

De Codex Hannov. rekent de dronkenschap in het algemeen tot de verzachtende omstandigheden. De meeste overige Duitsche Wetboeken verklaren de misdaad gepleegd in volledige dronkenschap, mits men zich daarin niet opzettelijk verplaatse, om een wanbedrijf te volbrengen, voor ontoerekenbaar. —

In Engeland is niet alleenMle verontschuldiging voor eene in dronkenschap begane misdaad ongeoorloofd, maar de dronkenschap verzwaart zelfs elk misdrijf, in plaats van bij de wetten een’ grond tot verzachting te vinden. In de En-gelsche wetten wordt de dronkenschap eene dementia affectiva, en de dronkaard een involuntarius daemon genoemd. Een van Betjeren , Zurich en I.ucern, de volledige onwillige dronkenschap gelijk staan met eene toevallige krankzinnigheid of liever met eene voorbijgaande toevallige krankzinnigheid [mania trami-toria), en zoude diensvolgens de beschonkene zich alsdan in eenen toestand van lijfstraffelijke ontoerekenbaarheid bevinden. — Wij komen later op dit punt terug.

(i) L. c. Art. 104.

111« Dl. i» stuk. 1841. 8

— 114 —

dronkaard, zeggen de Engelsche Wetgevers, wordt des le strenger gestraft voor hetgeen hij misdadigs uitvoert, dewijl iedereen behoorde te weten, dat dronkene personen zich veel eerder aan ondeugden en wederregtelijke handelingen schuldig maken, dan nuchtere personen (1). —

Niet minder streng wordt de dronkenschap in Zweden gestraft (2). Wij besluiten dit overzigt van verschillende wetgevingen (een onderwerp, waarmede wij ons misschien lelang hebben opgehouden, als behoorende meer uitsluitend tot het gebied van den regtskundige) met die van de Nederlanden. Het onticerp van strafwetboek van 1804 bepaalde: dat de dronkenschap, daar door haar de ziel in hare vrije werking gestoord wordt, over het algemeen op de toerekening invloed hebben kan (3), en dat daaromtrent vervolgens bepaalde regelen, met betrekking tot de meerdere of mindere toerekenbnarheid, zoo naar den graad, als de schuld of het opzet, in het dronkendrinken worden voorgeslagen (4).— Het Crimineel Wetboek voor het Koningrijk Holland van 1809 (Art 23) luidde: dat zij die in opzettelijke dronkenschap misdaad pleegden, de gewone straf zouden ontvangen, doch dat toevallige dronkenschap eenen grond tot verlichting van straf of straffeloosheid opleveren konde. —

Tegenwoordig schijnt men nog minder geneigd de dronkenschap als eene verligtende omstandigheid te doen gelden. daar, volgens Art. 66 des ontwerps van 23 Oct. 1839; « Misdrijf gepleegd in dronkenschap geheel toerekenbaar zoude zijn, en met de gewone straf tegen het misdrijf bedreigd, gestraft zoude worden, en de geheele 2® afdeeling

( i ) Vergl. Robkht Macrish , Anatomy of drunkenness. — Comment. sur le code criminel d'Angleterre Ch. i § 3.

• (a) nbsp;nbsp;nbsp;Schubert, Reize door Ziveden.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Hoofdst. H. Art. 55.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Ibid. Art. 56—6i.

— 115 —

wenschtc, dat zelfs het artikel, waarin een in onwillige dronkenschap door dwang en misleiding, geheel buiten de schuld van den dader, gepleegd misdrijf, als niet toerekenbaar aangenomen wordt, te zien wegvallen. Zij wen8chte,dus vervolgt MZ J. G. Voobdüin (1) het toenemend misbruik van sterke dranken op alle mogelijke wijze paal en perk te stellen, en geenszins hetzelve als minder strafbaar bij de wet te zien voorgesteld ; — « men kent, zeide men, de nu »reedsdaarin gezochte reden van verschooning, en veilig kan »aan den regter, buiten eene positief ten voordeele der »dronkenschap daargestelde bepaling, overgelaten worden »het arbitreren der enkele gevallen , waarin hij dezelve als niedere andere verligtende omstandigheid, kan in aanmer-»king nemen » (2).

Hoe heilzaam nu ook het doel moge zijn, dat de 2* af-deeling hiermede beoogde, is het toch, volgens mijne inzig-ten, niet altijd de regter, die het misbruik van sterke dranken kan en mag voorkomen. — De Regering zelve moet door gepaste maatregelen trachten te verhinderen hetgeen de geregtigheid niet kan bestraffen, d. i., zij moet door gepaste en doeltreffende middelen het steeds toenemend misbruik van geestrijke darnken te keer gaan. — Dit kan zij: 1.® door het accijns op de sterke dranken te verhoo-gen (3); 2.® door wettelijke maatregelen te nemen, om de oprigting van nieuwe (vooral aardappel-) jeneverstokerijen tegen te gaan ; 3.® door het gebruik van bier en wijn aan te

(i) L. c. p. 338.

(») Wij zullen spoedig gelegenheid hebben op dit onderwerp terug te komen en vragen hier slechts, of men, uit juiste beginselen uitgaande, de beoordeeling van den toestand des beschonkenen, altijd veilig aan den regter kan overlaten?

(3) In die provinciën, alwaar de belasting door plaatselijke opcenten verhoogd is, schijnt het verbruik van jenever minder dan in andere te zijn.

moedigen, door begunstiging der bierbrouwerijen en vermindering der belasting op bet bier en de wijn (1) ; 4,® door het verspreiden van volksschriften tegen het gebruik van jenever gerigt; 5.“ door, de bij kroeghouders en distillateurs gemaakte schulden wegens sterken drank, in hunne vertrekken gebruikt zijnde, te beschouwen als tot de speelschulden te behooren, waaromtrent de regtbanken geene veroordeelingen gronden kunnen ; 6.® door aan de kroeg-Jiouders te verbieden, om sterke dranken aan beschonke-nen te tappen, op straffe van voor altoos, de bevoegdheid te verliezen, gezegde dranken in het klein te mogen ■verknopen (2) — Deoprigting van matigheids-genootschap-pen , behoort, wet is waar, aan bijzondere personen overgelaten te worden; maar de regering kan toch tusschen beide treden, en zoowel door woorden als daden toonen , dat zij de loffelijke pogingen om het misbruik van sterken drank tegen te gaan, goedkeurt, op prijs stelt en wenschtte ondersteunen.

De ontwikkeling van alle deze punten zoude ons echter te ver van ons voorgesteld onderwerp afbrengen ; wij koeren dus van dit uitstapje terug tot het eigentlljk punt van

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;Zie W. J. E. v. LuKDEN 1. c. en mede Say § 55j, Joseph Droz. Economie Politique livre IV Chap. II.

• (a) Uit Hohenzollern-äechingen schrijft men d. d. 5 April 1841» dat ter wering van de nadeeleu, die voor de jeugd voortspruiten, hit het bezoeken der wijnhuizen enz. bevolen wordt, dat aan alle jongelieden beneden 16 jaren of zoolang zij nog leerlingen zijn, worde verboden de wijnhuizen enz. te bezoeken zelfs in gezelschap van hunne ouders of voogden, met uitzondering van het geval wanneer hunne zusters enz. in den echt mogten treden, als wanneer zij de bruiloftsvieriug in het wijnhuis mogen bijwonen. Die ouders of voogden , welke jonge lieden tegen dit verbod aan, naar zulke plaatsen medenemen, of kroeghouders, die deze jonge lieden sterke dranken voor geld of op borg, leveren , vervallen in eene geldboete van i 11. ao kr. (O. P, A. Zeitung).

— 117 — ons onderzoek ; de beschouwing en bcoordeeling van den toestand des beschonkenen, uil een physiologisch en psychologisch, oogpunt.

Observez lanature,et suivez la route, qu’ellevous tracel (i] moge onze grondstelling wezen. Van aanspraak op eigene vinding gaarne afstand willende doen, is het ons doel alleen der menschheid van nut te zijn, en dit zoo zijnde, kunnen wij ook met de 2® afdeeling niet instemmen, dat aan den regier veilig het arbitreren van den toestand der beschonkene personen kan worden overgelaten. Wil men de daden en handelingen van eenen beschonkene onderzoeken, dan komt, onzes erachtens, alles op den ziels-toestand van denzelven aan, en het vraagstuk over de meerdere of mindere verantwoordelijkheid, kan slechts dan opgelost worden , wanneer men de zaak uit een physiologisch en psychologisch oogpunt beschouwd heeft. Immers de overtredingen en gewelddadigheden van dronkaards dragen zoo dikwijls den stempel van verwarring en verstandeloosheid Çldiolismus') (2), ja zelfs van krankzinnigheid en razernij, en het is somtijds zoo moeijelijk dezelve met het gewoon karakter der individuen overeen te brengen, dat men zich gemakkelijk overtuigen kan, hoe sterk de aandrift zijn moet, die de vrije wil ketent of in eene verkeerde rigting brengt (3).

(i) Rousseau. Emile , ou de l’éducation. Paru 1811g p. 3i.

(3) Nesciuntquid loquantnr, qui nimio vino indulgent, jaceut sepulti. Cap. y, XV qu. i Conip. Thiraüt. Srslein ties Pandeclen-rechts y Aofl. 1818 Bd. I § r ^a

(3) Dienaangaande deelt Eisenhart (Erzählung von besonderer Rechtsfälien Thl. Ï. § i5) bet volgend geval mede: «In einer ge-» wissen Gegend an der Elbe geht unter den Bauern seit dem So-jährigen Kreige ein Gerücht herum, dass sich zuweilen um Mitter-• nacht Gespenster, als Reuter, welche der gemeine Mann für schwe-»dische Reuter hielt, sehen liessen und die Reisenden verfolgten. »Zwei Bauern, die Verwandte und Freunde zu einander waren, » kehrten von der Arbeit Abends zurück , und setzten sich ermüdet

— 118 —

«Noli regibus,» zegt de wijze SALOMON), « o Samuel; »noli regébus dare vinum, quia nullum secretum est, ubi »regnat ebrietas; et ne forte bibant et obliviscantur judicio-»rum, et mutent caussam filiorum pauperis.» —

De meeste schrijvers nemen meerdere graden van dronkenschap aan, en alhoewel dezelve in natura bijna onmerkbaar in elkander overgaan, zoodat men bezwaarlijk van iedere periode de vaste gronden kan opgeven, kan men derzelver wezenlijk bestaan toch geenszins loochenen, weshalve ik mij bij de verdere behandeling van dit stukje ook zooveel mogelijk aan dezelve zal houden.

Friedreich (2) wil, om ieder misverstand voor te komen, het tijdstip, w'aarin de physische en psydiische eigenschappen niet dan opgewonden zijn, en de mensch door het drinken slechts verhit is, zoodat dien ten gevolge zijn bewustzijn niet zwakker, maar integendeel sterker is, hij wil, zeg ik,

» an einem Baume nieder. Der eine halte eine Flasche Branntwein • bei sich, worin sich beide berauschten.In diesem Zustande Helen »ihnem die schwedischen Reuter ein, und ihre vom Trünke er-»hitzte Einbildungskraft gab ihnen den Gedanken ein, sich mit • ihnen Stöcken duren zu schlagen, um glücklich nach Hause zu • kommen. Allein beide schlagen nun seihst so hetzhafl aus einau-■ der los, dass einer auf einmal unsiebthar wurde. Der Andere ,dcm • durch das schlagen der Stock zerbrochen war, und der den Hun

• seines Gefährten auf der Erde gefunden hatte, glaubte nun einen »völligen Sieg über die Gespenster errungen , und von einen Beuster den Hut erbeutet zu haben, und kehrt vergnügt mit diesem »Siegeszeichen in den Ort zurück, wo er mit Freuden den Sieg »erzählte. Allein die Söhne des Erschlagenen erkannten den Hut »ihres Vaters, man suchte nach und fand denselben mit mehreren »Wunden bedeckt, todt auf der Erde liegen. Der Unglückliche, » der als er wieder nüchtern geworden , den Verlust seines Freuo-»des tief beweinte, wurde dennoch zu zebnjähiicher Karreoslrafe • verurtheilt. • —

(1) Proverb. Cap. XXXI. ,{ en 5.

(î) Allgem. Diagnostik der psychischen Krankheiten. Würzburg i833.

— 119 —

dit tijdstip niet als dronkenschap beschouwd hebben, daar het woord dronkenschap zooveel beteekent ais gisting ,buitenr-sporigheid en verwarring in het hoofd (1). ji

Dit schijnt echter ongepast, als men bedenkt, dat in zeer vele gevallen de mindere graad van dronkenschap, alhoewel in eene, door sterke dranken veroorzaakte opge-wondheid der zielsvermogens bestaande, den mensch toch geenszins van zijne zinnen of denkvermogen berooft, ja hem zelfs niet buiten staat stelt, om voor het geregt te ver-sdiijnen. «Die erste Wirkung,» zegt Hoffbauer (2), «der »geistige Getränken ist die dass sie das Herz öffnen, den »Menschen beyer , wohlwollender, nachsichtiger und ge-»neigter machen, Freundschaftsbündnisse zu schliessen und »zeinem Freunde zu verziehen. Aber das Feuer, womit er »alles ergreift, und die Lebhaftigheit seiner Gedanken »machen ihn zugleisch empfindlich und eifersüchtig in sol-»chen Dingen, die ihm am Herzenliegen, und für die er »schon zu jeder andern Zeit ein grosses Interesse hegt, »etc. » —

De ondervinding te hulp roepende, kunnen wij evenmin het gevoelen van M.' J. H. van der Schaaft (3) omhelzen ; dat men namelijk in het algemeen door dronkenschap die ondeugd of wanhebbelijke gesteldheid des gemoeds verstaat, in welke de redelijke mensch gebragt wordt, zoodat hij, als zich in zijne verstandelijke vermogens beneveld gevoe-

(i) Vergl. Fbotteh, Ueber die Trunkenheit, und deren Einfluss auf den menschliclien Körper, nacli der 4 Engi. Ausgabe mit psvchologiscbeu Bemerkungen verwandten Inhalts, begleitet von J. f. HoPFBAUBR § 199.

(1) Psychologie in ihren Hauptauwendudgen auf die Rechtspflege, Halle 1808 § 187—195.

(3) Proeve van een GeregtelijkGeneesk. onderzoek; in hoeverre dronhenschap, aanleiding gevende tot de misdaad van moord enz., ia de toerekening van straf in aanmerking komt.

— 120 —

t lende, niet weet wat hij spreekt of doet, noch van Iietgeen er in zijne tegenwoordigheid omgaat een geregeld denkbeeld zich vormen , noch eenige rekenschaprgeven kan; in een woord, dat zij is eene door misbruik van wijn of sterken drank veroorzaakte volsla^ene (?) belemmering van den geest, waardoor wil en handelingen niet meer vrij zijn. •*— Ware dit zoo, bestond namelijk iedere dronkenschap, in zoodanigen toestand van den geest als M.'’ J. H. tan der Schaaff wil, dan zoude ook ieder in dronkenschap gepleegd misdrijf ontoerekenbaar zijn, daar toch, volgens art. 64 van den Code Pénal, er geen misdaad noch wanbedrijf bestaat wanneer de beklaagde ten tijde van het feit in staat van krankzinnigheid was. Slechts in de volledige dronkenschap (mania transitoria, mania sine deliria, Esquirol) bevindt zich de mensch in bovengenoemden staat, maar niet in lederen graad van dronkenschap, als zijnde volgens Moll (1), in den eersten graad, de mcnsch wel opgewonden, maar toch nog bij zinnen en zelfbewustzijn, en daar zijne rede nog werken kan, en zijn staat die van vrijheid is, is hij in het bezit van burgerlijk vermogen en lijfstraffelijke toerekenbaarheid.

Ofschoon het, zoo als boven reeds is gezegd, moeijelijk zoude zijn de juiste en bepaalde grenz en van iederen graad van dronkenschap te bepalen, als gaande dezelve in natura bijna onmerkbaar in elkander over, zoo kunnen wij toch gevoegelijk aannemen, dat in den eersten graad der dronkenschap, de mensch slechts opgewonden is, maar toch nog in eenen staat van vrijheid verkeert, alhoewel het niette ontkennen valt, dat juist deze toestand van opgewondenheid hem onderhevig maakt aan eene sterker opwelling van gewone of door omstandigheden veroorzaakte hartstog-

(i) Leerb. der Geregt. Geneesk. 1 dl. § 3io.

— 121 —

ten en gemoedsaandoeningen, welker gelijktijdige werking trijn verstand meer kunnen verbijsteren of benevelen, zoo-dat hij dienvolgens ligtelijk en ongemerkt in de volgende graad overgaat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•»oew

n*n Het is duidelijkMat ook hier de opvoeding] het gestel, ■ het karakter veel afdoen. Een beschaafd mensch toch zal i’zich ook hier zoo ligt niet vergeten, terwijl een onopgevoed en woest mensch veel eerder daarentegen tot gewelddadige handelingen vervalt. Niet minder invloed oefent het karakter uit. Cholerische en sanguineuse drinkers zullen zich eerder aan een vergrijp schuldig maken, dan melancholische en phlegmatieke. «Wenn grobe und robuste Subjecten, » dus vervolgt Hoffbauer (1), «ein Glas Wein getronken » haben, werden sie grob ; die geringste Kleinigheit reitzi sie, »oder widerspricht man ihnen nur, so verlassen sie sich auf »ihre Faüst, und verschaffen sich selbst Recht.» — iE«8

Vinum varies in variis temperaturls effectus gignat, unde ex ebrietate interdum simile phrenesi delirium insur-git, aliquando melancholia est etiam quando fatuitatem excitet, oblviionem, ac veternum, quin etiam maniam et furorem etc. (2) — nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'d

De toename der dronkenschap kenmerkt zich door de volgende verschijnselen: de denkbeelden volgen elkander spoediger op, de verbeeldingskracht ontvlamt, en wordt Vermeerderd op kosten der zintuigen, die voor misleiding vatbaar en zelfs afgestompt worden ; het verstand verduistert, het bewustzijn wordt beneveld. De taal van den drinker doet zich voor onder de vorm van welsprekendheid en poësie; tegelijk wordt zijne stem sterker; hij zelf wordt luidruchtiger; welke verschijnselen ons duidelijk van de

(i) L. c.

(i) Conf. Aristot. Probl. lib. 3 Probl. i elc.

— 122 —

heerschappij der verbeeldingskracht, en van de stompheid en belemmering der zintuigen overtuigen. Deze luidruchtigheid van den dronkaard ontstaat of daardoor, dat namelijk de dronkaard, zijne eigene stem niet meer hoorende, het gehoor van anderen naar ïhet zijne berordeelt, en dienvolgens luider spreekt, of zij ontstaat als een gevolg der levendigheid en opgewondheid van zijne denkbeelden. De mensch vergeet in dezen toestand grootendeels de welvoegelijkheid , hij spreekt en handelt zonder overleg, en op kosten van eene verhoogde en verhitte verbeeldingskracht. Hij weent van vergenoegen of leed ; nu weder verbeeldt hij zich gehoond te zijn; hij wordt driftig, slaat om zich heen en vervalt tot gewelddadigheden jegens hen. die hem niet in het minst beleedigd hebben. Men ziet dus dat de werkzaamheid der zintuigen af- en het zinsbedrog toegenomen is; de drift, die den beschonkencn in den nüchteren toestand pleegt te beheerschen, wordt nu vooral en bij voorkeur aangehitst, en breekt in al deszeifs woede uit.— Het is deze toestand, dien ik mij geregtigd acht, alsde tweedegraad der dronkenschap aan te nemen. Ook Hagen (1) zegt, dat de tweede graad het eigendommelijke bezit van personen en zaken geheel anders voordoen als zij inderdaad zijn (2).— Dit zal ook niemand, die eens beschonken geweest is, tegenspreken ; de opkomende hartstogt, de opzetting van het bloed, nog meer echter de stompheid der zintuigen, dragen veel tot het vóórtbrengen van zinsbegoochelingen bij. —

Zonder ons nu te willen aanmatigen naauwkeurige bepalingen of hoofdregelen ten opzigte der mindere of

• (t) Die SiiineslSuscliungen iii Bezug auf Psychologie, Heelkunde und Rechtspflege. Leipzig 1837 § 295.

• (a) Vergh IIrinroth, Lehrh. d Secleoslöningen Bd. 11. § avS en Bösen , ueber den Missbrauch der Geistigen Getränke, in de Ana-Ickten für die gesannute Staatsarzne. i. k. Berlin 1889.

— 123 —

meerdere toerekenbaarheid van in dronkenschap gepleegde feiten voor te dragen, willen wij hier slechts kortelijk vermelden, dat volgens onze denkwijze dke misdaad gepleegd in oneo/W^« dronkenschap, zij zij onwillig of vrijwillig, toerekenbaar is, daar toch de mensch in dezelve nog bij zinnen en zelfbewustzijn is, en bij gevolg art 64 van den Code penal in geene aanmerking komen kan.

Geheel anders is het met de derde graad der dronkenschap gesteld; zij stelt als het ware het ày^fty daar. De beschonkene vervalt nu meestal in eenen toestand van woedeen volslagene razernij, en begaat onwetend de grootste gewelddadigheden. Hij is even ongevoelig voor pijn en smart als een krankzinnige, ja, er bestaan zelfs vele voorbeelden, dat dronkaards bevroren waren, zonder dat zij van hunnen toestand het minste gevoel hadden. Wij mogen daarom veronderstellen, dat de volslagene dronkaard inderdaad in eenen toestand van voorbijgaande krankzinnigheid verkeert (1). —

Dit vermoeden verkrijgt echter eene zekere gegrondheid wanneer wij voor een oogenbtik de eigendommelijke handelingen van beschonkenen met die van krankzinnigen vergelijken. Dezelfde voorbeschiktheid toch beslaat er tot beide ziekten ; kinderen van aan den drank verslaafde ouders, geven zich meestal ook aan deze ondeugd over en hebben tevens eene voorbeschiktheid tot ziels-ziekten ; bij die kinderen, zelfs, die de ondeugd hunner ouders niet overgeërfd hebben, treft men vrij algemeen ziels-ziekten aan, hetzij onder den vorm van verstandeloosheid ^Idiotisme') van krankzinnigheid of van razernij {Mania). — Esqüirol noemt teregtalle zuipers monomaniaci ; want slaat men hen naauw-keurig gade, dan zal men bij hen alle characteristieke trekken

(i) Inter dlementias frequenlior et est, et . . quae ex ebrietate contingit. Cf. ZiccHüS. QaaesI. medico legal.

— 124 —

van waanzinnigheid wedervinJen. Vooral is dit het geval met den Dypsomaniacus (instinktmatig hebbelijke dronkaard) , (1) die zelfs als de aanval voorbij is, nog aan verschillende kwalen lijdt. Hij is zeer gevoelig, prikkelbaar, vervalt onwillekeurig tot de afschuwelijkstc misdaden ; hij is aan allerhande soort van zinsbegoochelingen onderhevig, hij meent eene stem te hooren, die hem onophoudelijk aanspoort deze of gene misdaad te volbrengen (2) ; en hij

(i) Vergl. HupELANU de Dypsomaaia vel polydypsia ebriosa. E. Platwer de Amentia vinolenta.

Vele omstandigheden vereenigen zich,onzes bedunkens , om te bewijzen, dat ieder hebbelijke dronkaard een dypsomaniacus is , en wij zouden derhalve zeer verkeerd bandelen, door met vele schrijvers te beweren, dat de dypsomaaia eene ziekte is, die zeldzaam voorkomt; wij voor ons gelooven dat deze ziekte dagelijks menigvuldig, en vooral onder de mindere klasse, voorkomt.

(a) Zekere Timmermansknecht, die vroeger vredelievend en arbeidzaam was, had zich sedert 6 jaren, zonder bekende oorzaak, eensklaps aan den drank verslaafd; zijne bartstogt die nu en dan terugkeerde, was dan zoo hevig , dat zij hem dreef om gedurende a—3 weken onophoudelijk sterken drank te gebruiken. Hij was dan zeer stil, en deed niemand eenig leed; zoodra hij echter genoeg gedronken had , werd hij eenige dagen lang krankzinnig; was deze krankzinnigheid geweken, dan gevoelde hij zich steeds zeer angstig en beklemd (ten gevolge eener ophooping van bloed naar de hersenen). Later leefde hij zeer geregeld, een gelukkig huwelijk had hem verscheidene telgen geschonken , van welke hij het jongste , een knaapje van 5 jaren, bij uitstek beminde. Nadat hij weder eens y dagen achtereenvolgend gedronken had, zonder zijn werk te verrigten, was hij zekeren dag rustig te huis gebleven, kapte ’s morgens hout met zijne vrouw, en dronk gedurende 3 dagen geene enkele drop drank. Opdenavoud van denzelfden dag ging hij met zijne vrouw^eten, en bragt den nacht in eene hut door. Den volgenden morgen keerde hij welgemoed naar zijne woning terug en begaf zich des avonds met zijne vrouw en kindje ter ruste. Voordat de vrouw den volgenden morgen uilging, wekte zij haar man, die eenigen tijd daarna door eene vreesselijke en ongekende angst bevangen werd. Hij sidderde hevig, en meende eene stern te hooren die hem onophoudelijk toeriep zijn kind te dunden. Hij sprong daarop het bed uit, en doorliep, verscheidene malen het vertrek-

— 125 — vindt eerder geen rust, vóór dat hij aan dezen daemon gehoorzaamd heeft.

Aan deze hartstogt kan hij geen wederstand bieden, zij beheerscht zijne ziel geheel en al, terwijl zijne rede en verstand volkomen vernietigd zijn. Het schijnt haast ongelooflijk, de ongelukkigen,die met deze ziekte (wantonrfeMjd kan men dezen graad niet meer noemen) bijna niet leven kunnen, voordat zij aan deze onwederstaanbare hartstogt, die, zoo wij reeds gezegd hebben, zoo sterk is, dat niets haar vermag uit te roeijen, voldaan hebben (3).

Nn vouwde hij zijne handen, en beproefde deze treurige gedachten door een gebed te verjagen. Hij begeeft zich vervolgens weder te bed, en overlaadt bet kindje met liefkozingen; maar weinige oogenblikken daarna, wordt bij door dezelfde angst en siddering aangegrepen; en verbeeldt zich de verschrikkelijke stem andermaal te booren. Niet in staat om wederstand te bieden, springt hij uit het bed , grijpt een bijl en slaat zijn kindje daarmede tot driemaal op bet hoofd, terwijl hij in tranen uitbarst. Toen hij bloed zag vloeijen, keerde zijn bewustzijn eenigermate terug ; hij hangt de bijl weder op, en wekt Zijne oudste dochter, ten einde hare moeder te roepen. Deze nu verhaalt hij hot gebeurde met een verschrikkelijk hartzeer en waaraebtig berouw. Ook voor het geregt beleed bij zijn misdaad, verhaalde de geringste omstandigheden met de grootste uaauwkeurigheid , dat hij reeds tweemaal dezelfde aandrift tot bet plegen van eenen moord gehad had, die hij echter door gebeden, en eene spoedige verwijdering overwonnen had.Toen het verhoor afgeloopen was, voerde men hem naar Königsbergen, ten einde hem daar naauwkeurig gade te slaan. Na een onderzoek van 15 maanden verklaarden de geneesbeeren, dat hij zijn kind in Amentia vino/enta (zonder bewustzijn en in volkomen krankzinnigheid) gedood had. Hierop spraken de Reglers bem van alle verantwoordelijkheid vrij, maar veroordeelden hem tot een jaai' gevangenisstraf, en stelden bem vervolgens onder opzlgt der policle. — (Vergl. Henke Lehrb. d. Gerich. l.Medicint).

(3) Beschouwen wij de statistieke opgaven omtrent de Zelfmoordenaars , dan zien wij dat er zich onder 5 ten minste een bevindt, die zich ten gevolge van het misbruik van sterken drank van het leven beroofd heeft. Daar nu verre weg de meeste zelfmoordenaars krankzinnig zijn, als zijnde de zucht tot zelfbehoud, toch aan

— 120 —

En nu vragen wij, of men inderdaad veilig het arbitreren van den toestand des beschonkenen aan den regier kan overlaten?

Zonder te willen ontkennen dat de dwalingen vangenees-heeren, welke deels wegens moeijelijkheid aan onderscheidingskenmerken , deels uit eene onvolkomene kennis van de natuur des beschonkenen ontstaan, zeldzaam zijn, meenen wij toch, dat een doelmatig onderrigt van artsen, in het onderhavig geval van het hoogste gewigt is. Wij herhalen het nog eens, dat bij het geregtelijk geneeskundig onderzoek van de daden en handelingen van beschonkenen, alles op den psychologischen toestand van dezelve aankomt. De vrije wil toch, waarmede de mensch in het algemeen tot eene daad besluit en dezelve ten uitvoer brengt, zeg ik, maakt hem voor die daad verantwoordelijk. Immers de mensch, moet alvorens tot de uitvoering van eene beslotens handeling te zijn overgegaan, in staat geweest zijn, den aard en de gevolgen van dezelve rijpelijk te overwegen, en te beoordeelcn, in hoeverre die handeling al of niet strijdig met de wetten is. Daden echter welke hij in eenen toestand volbragt heeft, in welken de werking van zijne rede belet was, en hij bij gevolg niet in staat was over den aard van dezelve na te denken, of deszelfs gevolgen te berekenen, spreken hem, mijns erachtens, ook van alle verantwoordelijkheid vrij.

Ik houd dus elke volledige dronkenschap, zij moge toevallig of opzettelijk zijn, voor ontoerekenbaar. Dit laatste ieder redelijk mensch , als het ware ingeschapen, kunnen wij, van deze daadzaak uitgaande, de gevolgtrekking maken , dat ook bijna alle dronkaards krankzinnig zijn.— Onder 961 krankzinnigen, die zich van den i Jan. 1820 — i Jan. i83o in het Petersburger krankzinnigen huis bevonden, waren er i5o, wier ziekte het onmiddellijk gevolg der dronkenschap was. —

— 127 —

möge nu aan velen vreemd toeschijnen, maar wordt toch waarschijnlijk, wanneer wij in overweging nemen, dat niettegenstaande de ziel in de opzettelijke volledige dronkenschap misschien eene flaauwe herinnering moge hebben van de oorzaak of beweegreden, die haar tot het onmatig gebruiken van den sterken drank heeft aangezet, of de be-scfionkenezelfs eene daad, die hij in den nüchteren toestand besloten heeft, moge ten uitvoer brengen, dat, niettegenstaande dit alles, de beschonkene zich toch geen denkbeeld van het doel, den aard en de gevolgen van zijne handeling vormen kan. De dronkaard bevindt zich hier in denzelfden toestand als de droemer, wien zijne droomen dingen voorspiegelen , met welke hij zich te voren ijverig bezig gehouden had, of als de maniacut, wiens idée fiax wel hoofdzakelijk betrekking heeft op den indruk, dien zijn geest kort voor het ontstaan van zijne ziekte, ontvangen had. Het licht des Verstands is bij alle drie verdwenen, en de ziel heeft slechts nog een denkbeeld zonder zamenhang, hetwelk haar echter des te sterker bezig houdt, dewijl alle andere W'erkzaamheid in haar heeft opgehouden. — Door deze opzettelijke dronkenschap verlaagt de mensch zich wel is waar tot het dier, ja deze vernedering geschiedt van zijn kant zelfs vrijwillig, maar is hij eens in dien toestand vervallen, dan zwijgen zijn verstand en rede volkomen en zijne handelwijze die geheel dierlijk is, is dus ontoerekenbaar. De verantwoordelijkheid voor eene daad berust steeds op den zielstoestand, waarin dezelve begaan wordt. Genoegzaam bewezen is het echter, dat de mensch in elke volledige dronkenschap, onmiddetlijk voor en na de uitvoering van eene daad, krankzinnig is, en derhalve kan hij niet aansprakelijk voor die daad zijn, niettegenstaande hij reeds vroeger tot de uitvoering van dezelve besloten moge hebben.

— 128 —

nOEKBEOORDEELIXGEN EN VEHSEAGEN.

Verzameling van Nederlandsche wetten en besluiten, uitgevaardigd sedert 22 Januarij 1798 tot 10 Julij 1810, in zoo verre zij ook, sedert de invoering der nieuwe wetgeving in Nederland middellijk of onmiddellijk van toepassing zijn, uitgegeven door Mr. J. van de Poll, Advokaat te Amsterdam. — Amsterdam bij Johannes Muller, 1840, 491 blz. in 8.®

Een werk, in vorm, aard, doel en bewerking,genoegzaam in alle opzigten gelijk aan de teregt geprezene verzameling der Fransche regtsbronnen van den Heer Fortuin , reeds met lof vermeld in Themis, II, blz. 91—97. En dit reeds geeft eenen günstigen dunk van deze nieuwe verzameling.

Het zijn de overblijfselen van vroegere wetgevingen, mar-van vroeger, 2'hemis, II, 97, gesproken is, welke de Heer VAN de Poll verzamelt. De schrijver heeft bijeengebragt alle die bronnen van algemeene wetgeving, welke van nationalen oorsprong zijn , welke de inlijving van Nederland in het Fransche Keizerrijk zijn voorafgegaan, en welke nog in onze dagen van middellijke of onmiddellijke toepassing kunnen zijn.

Hij vangt zijn werk aan met de omwenteling van 22 Januarij 1798, omdat eerst van dit tijdstip de algemeene wetgeving van Nederland dagteekent.

Wij hebben gezien Themis, II, 94, dat de Heer Fortuin opneemt of vermeldt alle Fransche regtsbronnen, welke hier te lande zijn executoir verklaard. De Heer VAN DE Poll wijkt daarin in zoo verre van zijnen voorganger af, dat hij niet mededeelt alle wetten en besluiten, gedurende het behandelde tijdperk uitgevaardigd , maar integendeel met stilzwijgen voorbijgaat alle de zoodanigen,

welker onderwerp later door algemcene wetten is geregeld, en omtrent welker algeheele afschaffing dus geen de minste twijfel meer kan bestaan. Daartoe beliooren de be-lasting-wetten ; tijdelijke bepalingen, welke geene gevolgen voor de toekomst hebben gelaten, en alles wat behoort tot het staatsregt, en dat later met het staatsregt is veranderd.

Dit neemt echter niet weg, dat hier en daar wetten of wettelijke verordeningen voorkomen,welkeralgeheeleafschaffing wel niet kan betwijfeld worden; doch welke nog somtijds van toepassing kunnen zijn op handelingen en gebeurtenissen , onder derzelver beheer aangegaan of geboren. Daartoe behooren b. v. de bekende Publicatie van het Staatsbewind der Bataafsche Republiek, wegens het niet verder verkenen van privilegiën en oclrooijen, betreffende het drukken en uitgecen van boeken, en verbod tegen het nadrukken van oorspronkelijke of vertaalde werken, van 3 Junij 1803, op bh 2i2—217, en de verdere verordeningen op ditzelfde onderwerp; de publicatie houdende het echt-reglement voor de landen door de Fransche aan deze Republiek bij transactie van 5 Januarij 1801 afgestaan, van 10 Jamiarij 1801, op bl. 233—262 , en eene menigte anderen.

De verzameling wordt gesloten met de mededeeling van de Proclamatie van troons-afstand van Koning Lodewijk van 1 Julij 1810, en van het Koninklijk besluit, houdende de acte van afstand, van dezelfde dagteekening (bl. 577— 579.)

De schrijver heeft gemeend te moeten opnemen in zijn werk alle de Staatsregelingen, welke gedurende liet tijdvak van 1798 tot 1810 elkander zijn opgevolgd, en schier even spoedig weder afgeschaft als ingevoerd, te beginnen met de Staatsregeling van het Bataafsche Volk van April 1798 (bh 11—93), en te eindigen met de constitutie van Koning

nr Dl. i' St. 1841. 9

— 130 —

Lodewijk van 1806 (bl. 357—368). De vermelding hiervan is wel eenigzins vreemd in een werk dat den titel draagt van Verzameling van Weiten enz. welke middellijk of onmiddellijk nog van toepassing zijn; en waarin opzettelijk zijn weggelaten alle instellingen tot het Staatsregt behoo-rende (Voorber. bl. VIIl).

De schrijver schijnt dit zelf gevoeld te hebben. Hij geeft daarvan dan ook eenige redenen, in zijn Voorberigt, bl. VIII en IX, welke mij evenwel niet hebben overtuigd hetzij van de noodzakelijkheid, het zij van het hooge nut dier opname. De redenering b. v. dat de middellijke werking eener Staatsregeling niet kan gezegd worden immer te eindigen, wegens den geschiedkundigen invloed, welken zij op het Staatsregt eens volks en de uitlegging der later wetten, welke dat regt bepalen, hebben moet, bewijst, dunkt mij, wel wat al te veel, omdat men hetzelfde zeggen kan van eene menigte andere wetten , niet alleen tot het Staatsregt, maar ook tot andere onderwerpen van wetgeving behoorende. ^j

Ik geef echter toe, dat in die vermelding geen ander kwaad gelegen is, dan dat zij het boek iets grooter en daardoor iets duurder maakt.

Hetzelfde kan gezegd worden van het Reglement van Krijgstucht of Crimineel Wetboek voor de Militie van den Staal van 1799, hetwelk gedeeltelijk wordt afgedrukt op bl. 112-137 ; ofschoon ik niet kan inzien , dat dit reglement, zoo als de schrijver beweert, nog voor een gedeelte van verbindende kracht zou zijn; en zulks om dezelfde redenen, waarom ik dat niet geloof van den code des délits et des peines pour les troupes de la république, du 21 Brum., an V, vroeger [Themis, II, 95) door mij ontwikkeld. Ik beroep mij hier voornamelijk op art. 17 van het nog geldende Militair Wetboek , en ik geloof in de daad , dat dit meer dan iets pleit

— 131 — tegen het gevoelen van den schrijver, ofschoon hij hetzelve onder anderen voor zijne meening inroept.

Ik wil echter op soortgelijke aanmerkingen niet sterk dmkken, want ook voor den Heer van de Poll was het beter iets te veel dan te weinig te geven ; en van dit laatste zal niemand hem ligt beschuldigen.

Voor het overige heeft ook hij meer gegeven dan de titel belooft ; want zijn werk is niet dat van eenen dorren compilateur. Zijne inleidingen en geschiedkundige aanteekeningen, in doel en inhoud volmaakt gelijk aan die van den Heer Fortüin, zijn voor de wetenschap, de geschiedenis en de praktijk van hooge waarde.

Achter de Verzameling vindt men een uitvoerig en beredeneerd Alphabetisch Register, dat niet alleen veel bijdraagt tot de bruikbaarheid, maar dat een onmisbaar vereischte is van zoodanig werk.

Beide deze verzamelingen maken eigenlijk te zamen één geheel uit. Beiden maken het mogelijk om zonder grooten omslag, zonder veel moeite en tijdverlies, de wetten te leeren kennen , die ons beheerschen ; beiden zijn dus even onmisbaar in de bibliotheek van iederen praktischen regtsgeleer-de ; die van den Heer van de Poll onderscheidt zich even als die van den Heer Fortuin door volledigheid en naauw-keurigheid.

A. DE PiNTO.

Code de Commerce dn royaume des Pays-Bas, traduit par W, WiNTGENS, Avocat à la Haute Gourdes Pays-Bas. La Haye chez A. D. Schinkel, 1841.

Men aanschouwt, zegt de Heer Lipman, in ons Wetboek van Koophandel veelal het gewroclit eener steeds belang-

— 132 —

rijke theorie. Die gunstige uitspraak van den overigens met onze Wetboeken niet zeer ingenomen regtsgeleerde, doet ons vooral de in het licht verschenen vertaling toejuichen. De mindere bekendheid toch des vreemden met onze taal liet hem anders onbekend met dat gedeelte onzer wetgeving. Zoodanige bekendheid is echter geenszins overbodig te achten. Immers de betrekkingen van den Nederlandschen handel naar buiten zijn grooter en betangrijker dan die van vele andere landen binnen minder enge grenzen beperkt. — Voor den vreemdeling toch is het voorat van belang, dat hij ons wisselregt en de regten en verpligtingen uit scheepvaart bij ons voortspruitende, kenne, ja elk der menigvuldige onderwerpen, die in ons Wetboek van Koophandel worden behandeld, kan voor hem gewigtig worden. Het was daarom een gelukkig denkbeeld, zich de moeite eener en wel eener Fransche vertaling te getroosten , en die niet in de Fransche verzameling van vreemde wetgevingen besloten te houden, maar afzonderlijk uit te geven . al ware het alleen ten behoeve onzer Consuls, waarvan velen vreemden zijn.

En nu die vertaling zelve, zij is, zoo als zij behoort te zijn, de officiële tekst zoo na mogelijk gevolgd. Dat veroorloofde zelfs Justinianus, die, gelijk bekend is, de com-mentarii zoo zeer vreesde, dat hij de schrijvers met de straf van valschheid bedreigde (1). Als hij zegt: «utnemo audeat, »commentaries legibus annectere, » voegt hij er onmiddellijk achter, «nisi tantum si velit eas in Graecam vocem transfen-mare sub eodem ordine eademque consequentia, sub qua et voce Romana positae sunt, hoc quod Graeci

(1) Const. Tanta ante Pand. § ai, en Prof, den Tex, Ned. Jaarb. i' deel i' stuk p. 4 , in eene geleerde verhandeling van dien Hoogl. over ff'etenschnp en tTel^eving inderzelvernoodwendig verband, waarmede de Jaarboeken worden geopend.

— 133 —

x«rà 7ro5àdicunt. »(l)Dat opden voet volgen van den Hol-landschen tekst was vooral noodzakelijk, omdat liet niet is eeneofflciële uitgave, en het meer of minder juist begrip der wet niet afhankelijk behoort te zijn van de opvatting der vertaling.

Ik zal mij niet wagen het werk taalkundig te beoordee-len ; maar veeleer (want meer of anders verwacht men in eene recensie van een werk als het onderwerpelijke niet) mij bepalen bij eene oppervlakkige beschouwing van het geheel en ter toetse brenging van een of ander gedeelte.

Het Wetboek van Koophandel is, naar ons inzien, behoorlijk vertaald ; het is, gelijk wij zeiden, het oorspronkelijke getrouw gebleven. Met genoegen hebben wij opgemerkt, dat het art. 416 is aangevuld met de woorden der wet van 23 Maart 1826, Staatsbl. n.® 32, die, (gelijk LiP-M.4N en TiJDEMAN mede aanteekenen), in die officiële edition ontbreken : een blijk, dat men naauwkeurig in de behandeling heeft willen zijn.

Laat ons de societeiten eens tot proeve doorloopen.

Art. 15. Les contrats. Zijn het niet les obligations qui re'sultent des contrats. Daar staat verbindtenissen, zie a. 1269 B. W.

Art. 17, Transaction doet aan dading denken. Ware niet beter het woord actes, actiotis, engagemens, entreprises of iets dergelijks?

Art. 18. Dit art. spreekt van verbindtenissen, dat nu weder door engagemens wordt vertaald, zoo ook in art. 21. — Is het mogelijk dit art. op delicten toe te passen?? Solidaire aansprakelijkheid van associés in criminalibus, omdat zij zijn associés, heb ik altijd voor onzin gehouden, om het

(i) Hoe zou Justinianus over het berijmen der weiten hebben gedacht? — Dit toch heeft met deu Code Napoleon plaats gehad.

— 134 — uniuqvisque ex suo admisso sorti subjidtur, in ], 26 D. de poenis.

Art. 17. Par versement komt mij voor beter te zijn dan par forme de versement in a. 14.

Art. 32. Le tribunal disposera: misschien beter jugera.

Art. 45. Execution convenable voor behoorlijke uitvoering, is dat juist?

Enfreignent voor ocertreden. Infraction is inbreuk, maar contravention is overtreding. Art. 1 C. P.

Waarlijk wij vinden geene onduidelijkheid in de vertaling. Waar de Code de Commerce tot leiddraad heeft kunnen dienen, is de Heer W. aan het gebruik der woorden getrouw gebleven. Omtrent de nieuwe bepalingen is hij geslaagd.

De titel der sociëteiten eindigt met de nieuwe, maar zeer juiste en hoogstbelangrijke slotbehandeling van a, 58, bij W. dus luidende: «Elles (les associations en participation) ne donnent action aux tiers que contre celui des associés (misschien beter participans'), avec lequel ces tiers ont agi, » Dat meende ik altijd, en met mij M'. B. Donker Curtujs(I), dat stilzwijgend volgens hetFransche regt gold, en niettemin heeft het voormalig Hooggeregtshof herhaaldelijk het tegendeel uitgemaakt. — Wij verheugen ons dus, dat deze bepaling in ons Wetboek wordt gevonden. —

Wij meenen niet noodig te hebben, andere proeven uit deze vertaling aan te halen, om van de naauwkeurigheid, die in dezelve doorstraalt, te doen blijken : wij hadden alleen gewenscht, dat de overigens nette uitgave niet dooreene menigte drukfouten wierd ontsierd ; zinstorende echter zijn ons niet voorgekomen.

Wij danken den Heer Wintgens vooral voor deze zijne

(l) In zijne dissertatie da Societaliius L. B. i8a6 Cap. 4’

— 135 — vertaling, omdat hij daardoor den vreemdeling in de gelegenheid heeft gesteld, bekend te worden met het deel onzer vretgeving, dat ongetwijfeld voor den vreemdeling het belangrijkst, maar, naar ons oordeel althans, het beste onzer nieuwe wetboeken mag heeten.

Door die vertaling heeft hij dus medegewerkt, om den Vaderlandschen roem in legislatie bij den buitenlander te handhaven. Wij zullen, bij de verdeeldheid der regtsgeleer-den , niet beslissen, of eene vertaling der overige Wetboeken daartoe evenzeer zou strekken.

Dav. H. Levyssohn.

Academische literatuur. — Specimen politicum inaugurale continens Historiam legum ab ordinitus generaUbus Foederati Belgii de colonii» latarum; quad defendeti. ïak. Lugduni Batavorum, apud H. W. Hazenberg et Socios. 1841.

Toen er bij de Herziening der Grondwet in de Tweede Kamer der Staten-Generaal spraak was over art. 60, meenden de Regering en de gröote meerderheid der leden dier Kamer, dat de Vertegenwoordiging niet in staat was om deel te nemen aan de wetgeving over de Koloniën. Daar de Grondwet met dit gevoelen in strijd was, zocht men die onbekwaamheid op gronden daar buiten te bewijzen. Men betoogde vooreerst, dat de Koloniën naar bijzondere regelen moesten bestuurd worden ; iets hetgeen niemand ontkende, dat toch nog niets bewees tegen de Staten-Generaal. De hoofdgrond echter was, dat de Staten-Generaal te onbekend waren met de zeden, gewoonten en behoeften der over-zeesche volkplantingen.

De nietigheid dier gronden werd door den Hoogleeraar

— 136 —

Thou RECKE aangetoond in liinen Brief aan een lid der Staten-Generaal over art. 60 en 128 der Grondwet. Leiden, 1840. Tevens werd hierin aangewezen, hoe zonderlirig die vrees voor de onkunde der Staten-Gencraal luidde, wanneer men deFranschen, doch vooral, wanneer men de EngeIschen niet zag aarzelen, om de wetgevende magt over de Koloniën door de Vertegenwoordiging des lands te doen oefenen.

Doch onze eigene geschiedenis levert de bewijzen op, dat ook onze voorouders niet bevreesd waren om hier te lande wetten voor de Koloniën te maken. De hier aangekomligde dissertatie heeft die bewijzen m t vlijt bijeenverzameld en met oordeel gerangschikt. Zij is eene schatbare bijdrage om het ijdele van de vrees voor die onkunde der Vertegenwoordiging aan te toonen. In zes hoofdstukken worden de wettelijke bepalingen opgenoemd, welke de Staten-Gene-raal der Vereenigde Nederlanden voor de Koloniën genomen hebben. Met grond zijn diegene uitgesloten, welke aan de bewindhebbers der beide Indische Gompagniën gegeven zijn. Het kwam hier natuurlijk meer op het onderwerp dier bepalingen in het algemeen , dan op haren inhoud in de bijzondere punten aan.

Wanneer men die dissertatie nagaat, zoo was er niet één tak van bestuur of wetgeving, waarin de Staten-Gene-raai niet tusschen beiden traden. Dit blijkt uit de enkele opgave van het onderwerp der hoofdstukken. Het eerste handelt over de kolonisatie en den handel der volkplantingen; het tweede oyer het burgerlijk bestuur ; het derde over regtsmagt en burgerlijk regt; het vierde over het finan-tiewezen ; het vijfde over godsdienst en opvoeding en het zesde over het krijgswezen. Op al deze punten vinden wij de besluiten der Staten-Generaal opgenoeind. Wat toen mogelijk was, waarom zoude dit thans onmogelijk zijn ?

N. Olivier.

BERIGTEN VAN GEMENGDEN AARD.

De Redactie der NeJeriandscfie Jaarboeken heeft in het 3^ deel, n.° a , pag. agS, het stukje vermeid, dat ik in de Themis, a® deel, n.° 2 , pag. 202 en volgg. had geplaatst over de leer der preferentie op de inpecta et illata. Die Redactie noemt de door mij gege-vene verklaring van art. 1186, i® lid B. Wvolkomen juist ^ en ik stel die uitspraak op hoogen prijs, want de voorgedragen leer was het gevolg van overtuiging.

De Redactie « zou willen vragen , of de Schrijver niet zwarigheden schept, die in de wet niet gelegen zijn. » Deze vraag schrijf ik daaraan toe, dat de Hoogleeraar, die de steller van de aangehaalde opgave in de Jaarboeken is, zich mede zoo zeer niet mij van de juistheid der uitlegging , die ik aan het art. 1186 heb gegeven , overtuigd houdt, dat het hem bevreemdt, daaraan zoo vele woorden te hebben gewijd. — Maar ik ben het niet, die zwarigheden schep : ik hield den zin der wetsbepaling afhankelijk van het woord, dat achtergelaten is, en geen ander dan dienende kan wezen (in welk gevoelen ik, zoo noodig, nog word versterkt door het gebruik van dat zelfde woord in art. 119a).

Twee zeer kundige Advocaten te Leiden en te ’s Hage hebben tegen mij eene tegengestelde leer volgehouden.

De Arrondissements-Reglbank te Leiden, en het Provinciaal Geregtshof van Holland , hebben hun gevoelen aangenomen.

Ik had mij voor een’ armen boer, die bij zijne zuster op de door haar gehuurde landhoeve woonde, verzet tegen den verkoop van zijne koeijen, die in het arrest waren begrepen, dat de Landheer, wegens huur door die zuster verschuldigd, had doen leggen. Die koeijen van den boer weidden anders op het land bij hem van dienzelfden Landheer in huur, en voor welk land de huurpenningen getrouw werden voldaan.—Zij waren echter met den winter, en dus tijdens het arrest in Maart, tijdelijk en tot zij weder inde weide konden loopen , op den stal zijner zuster.

Alleen mijne overtuiging van het goed regt van den ongelukkige , die, ten gevolge der regterlijke uitspraak, tot volslagen armoede is vervallen, had mij tot het verzet genoopt.

Ik laat hier de uitspraken, voorzoo ver zij ten deze iels afdoen, volgen.

De Leidsche fieglbank ,

Overwegende dat ten deze in regten te beslissen is, of de goe-

•— 138 — deren, welke de opposant en eischer als zijn eigendom lemgvor-dert, onder het arrest mogen begrepen worden,dan wel, of dezelve als eens anders eigendom, of uit eenigen anderen hoofde, daarvan behooren uitgezonderd te blijven ;

Overwegende dat de wet aan den verhuurder toestaat, om zijn voorregt voor huurpenningen van onroerende goederen te doen gelden, op al helgeen op tien iotiem is , zoo tot stoffering ran de land-koere als tot beiouwing ran het land, onrerschillig of die roorwerpen al dan niet aan den huurder toehehooren ;

Overwegende dat alle de goederen, door den eersten gedaagde en geopposeerde in beslag genomen, zich op den bodem bevonden en tot stoffering van de landhoeve en bebouwing of gebruik van het land dienden, als bestaande in meubelen, ree en bouwgereedschappen , hooi en mest ; -—

Overwegende dat de bepaling bij de wet gemaaht rdgemeen en onbeperkt is, ook ofschoon de goederen niet aan den huurder behoorden; — Overwegende dat, voor zoo ver de bedoeling van den Wetgever zoude geweest zijn, het arrest ook op de goederen welke aan anderen toehehooren en zich op het gehuurde bevindende, niet verder uit te strekken dan tot dezoodanigen, welke tot de stoffering van het huis en de bebouwing en gebruik van het land mosten dienen, die bedoeling ten deze niet is overschreden, vermits de in beslag genomen goederen niet alleen tot de bebouwing en het gebruik van het door de tweede gedaagdesse en geopposeerde gehuurde land geschikt, maar daartoe allernoodzakelijkst zijn; daar toch drie stuks koeijen, hoeveel, volgens beweerde van den eischer en oppossant , slechts aan de tweede gedaagdesse en geopposeerde zouden toehehooren, op verre na niet genoegzaan zijn ter bebouwing en gebruik van circa twaalf en een halve bunder weien hooiland. —

Het Prorinciaal Geregtskof in Holland,

Overwegende aangaande het regt.

Dat bij art. 1186 van het Burgerlijk Wetboek aan eenen verhuurder voor de huurpenningen een voorregt is toegekend door den Wetgever, hetwelk hij kan doen gelden op de ingeoogste en nog niet ingeoogste vruchten die zich op den bodem bevonden, en op al hetgeen op den bodem is, zoo tot stoffering van het gehuurde huis of der landhoere als tot bebouwing of gebruik ran het land, zoo als het ree, de bouwge recdschapptn en dergelijken , onverschillig

lt;gt;ƒ de hier boeengeme/de voorwerpen al dan niet aan den huurder toebehoorden ;

Overwegende, dat alle de goederen door den geïntimeerde in beslag genomen, zich op den bodem bevinden, en tot stoffering van de landhoeve en bebouwing en gebruik van het land, bij de HIER BESTAANDE OMSTANDIGHEDEN , kennelijk dienden, als zijn de meubelen, vee en bouwgereedschappen, en mest, en dat, volgens de ff'etsbepaUng, dit ook werkt op goederen, die niet aan den huurder behoorden;

Overwegende, dat ook de appellant, al koude het iets afdoen tegen de duidelijke bepaling van de Wet, geen voldoend bewijs van zijn voorgewend eigendom aan het verkochte (1) heeft geleverd;

Overwegende dat ook uit het getal van het gevonden vee op de hofstede, in vergelijking van bet getal bunders tot de hofstede behoorende en van slechts drie bunders land bij den appellant in gebruik, duidelijk is, dat al dit vee hoognoodig vereischt werd tot bebouwing of gebruik van het land tot de hofstede behoorende, en ook het aantal van vee door den appellant als zijn eigendom gereclameerd, te groot op zich-zelve is, voor de drie bunders land die de appellant in huur heeft.

De Hooge Head, •

Overwegende dat, wat er ook moge zijn van het onvoldoende van het certificaat van onvermogen door den Burgeni. van Hazers-woude op aanschrijving van den Gouverneur afgegeven , de wederpartij welke op de comparitie is verschenen , het verzoek voornamelijk heeft tegengesproken op grond dat reeds aanvankelijk volkomen blijkt van de ongegrondheid van des bezoekers beweren;

Overwegende dat deze tegenspraak daardoor volledig gewettigd wordt, dat bij het arrest de daakzaak is beslist, « dat alle de goederen door den geïnt. in beslag genomen, zich op dien bodem bevonden , en tot stoffering der landhoeve en bebouwing en gebruik van het land kennelijk dienden , als zijnde meubelen, vee en bouwgereedschappen, hooi en mest, •

En dat de H. R. in een nader onderzoek dezer als bewezen aangenomen daadzaken niet kan noch mag treden;

Overwegende dat de voorm. daadzakelijke beslissing vaststaande, a. 1186 B. W. geenszins is geschonden, maar integendeel met juistheid is toegepast.

— 140 —

Overwegende dat toch volgens gez. art. de verhuurder zijn voorregt voor de huurpenningen der verhuurde landhoeve kan doen gelden op al hetgeen in de huismanswoning, stallen en op den bodem is , zoo tot stoffering van het gehuurde huis of der landhoeve als tut bebouwing of gebruik van het Land, zoo als het vee, de bouwgereedschappen en dergelijke ;

Overwegende, dat, aangezien is uitgemaakt , dat de goederen, tegen welker pandbeslag de verzoeker zich heeft verzet, zijn voorwerpen welke niet slechts worden gerangschikt onder de soorten, maar ook dienen tot het einde en gebruik in gez. artikel vermeld , ingevolge dezelfde wetsbepaling de zaak is onverschillig, of deze goederen aan den verzoeker of wel aan de huurderesse toebe-hooren ;

Overwegende dat mitsdien reeds aanvankelijk blijkt , dat een beroep in ascsatie is ongegrond ;

Gezien a. 86i W. B. B. ;

Wijst af het gedaan verzoek.

Div. H. Levyssohn.

— Gedurende den loop van dit jaar heeft te Berlijn het licht gezien het eerste deel van Thib.vut’s nagelatene werken , hetwelk tot titel heeft : Lehrbuch des französücheii CivUrechtei in sleter /^erg/eichung mil dem römischen Cirdreckc. Wij hopen bij eene volgende gelegenheid onzen lezers een volledig verslag te geven van dezen belangrijken arbeid.

— Als voorlzetting van vroeger door ons aangekondigde werken , hebben wij mede te vermelden :

i.° De uitgave van de Wetboeken van den Heer LiPM.iir, waarover zie Themis ^Ï^ s54, volgg. en II, a49- — Get Wetboek van Burg. Regtsv. is in den loop van dit jaar uitgegeven; dat van Strafvordering, voor deze uitgave, wordt, in afwachting der invoering van het Wetb. van Strafregt, le geinoet gezien.

a.” De Terzameiing cnn ngt;etlen, besluiten en regtsbronnen van Fran-schen oorsprong , enz. door Mr. G. J. Fortuin , waarover zie boven Themis, II, 91 volgg., en »49- Thans ziet het licht het derde en laatste deel van dit belangrijk werk, loopende over het tijdvak 1808—t8i3. Aan het slot van hetzelve is geplaatst een alphabetisch en beredeneerd register over het geheele werk.

— Het schijnt thans zeker dat Nederland binnen kort in het bezit zal zijn van een eigen Wetboek van Strafregt. Althans wij

vernemen uit eene, zoo wij meenen , echte bron , dat bij de hervatting der werkzaamheden in Februarij , aan de Kamer eindelijk zullen worden aangeboden de daartoe betrekkelijke ontwerpen van wetten , ten einde dezelve nog in deze zitting^ af te doen. Voor die aanbieding is het zeker meer dan tijd ; aan de afdoening in deze zitting^ zouden wij twijfelen, en wij kunnen niet hopen y dat men , na zoo lang getalmd le hebben, bet moeijelijk werk nu maar zal ten einde brengen , om het ten einde te brengen ; maar dat men bedenken zal, dat overhaasting hier allergevaarlijkst, bedaard en volledig onderzoek daarentegen volstrekt noodzakelijk is. -— Langzamerhand nadert onze eigene wetgeving haren slaat van volledigheid. Bij Koninklijk besluit van a October 1.1. Staatsbl. n.® 39, is benoemd eene commissie tot herziening der Militaire $ bij dat van ao November 1.1. eene commissie tol herziening der geneeskundige wetgeving. Men zie over die beide commissien onder anderen ff^eekhlad van het Regt n.° aai en 343. Ook wij gelooven, dal de zameiistelling der laatstgenoemde nog al iets te wenschen overlaat. Het gemis zelfs van éénen enkelen regtsge-leerde in dezelve is vooral vreemd » en niet zeer geschikt om goede en dnidelijke wetten te verkrijgen. W

Het laat zich aanzien dat de benoeming van de commissie lot herziening van de Militaire Straf-Wetgeving in ons Rijk verscheiden geschriften over dat gewiglig werk zal uitlokken-Wij vernemen dat de Heer Mr. S. Verspelt, Raadsheer in het Prov. Hof van Noord-hrahandf en Mr. VAW Convent ten Oever, procureur te Rotterdam, bedenkingen op het beslaande Militair Straf-Wetboek zullen in het licht geven, waartoe juist het oogenblik geschikt is»

Voorts vernemen wij, dat eerlang te Groningenhet licht zal zien:

Proeve over de zamensteliing en de competentie der Regtbanhen voor, de Landmagt en de ioijze van regtsplegin^ bij dezelve, in verschillende Staten van Europat bijzonder in Nederland ; door Mr. H. Reioer, Rijks-Advokaat in de Provincie Groningen.

Volgens aan ons gedane opgave, zal dat werk bevatten , behalve eene geschiedkundige inleiding, eene uiteenzetting van:

I. De zamensteliing en de competentie der Regibanken voor de Landmagt in verschillende Staten van Europa, en de wijze van regtspleging bij dezelve.

Hier worden behandeld de wetten op de militaire strafregts-p1egingin Hannover, — Pruissen, — Oostenrijk, — Wurtera-

— IW —

berg, — Hessen-Damstadt, — Coburg, Gotha en Lichtenstein , — Zwitserland, — Frankrijk , — Engeland, — Denemarken , — Zweden, — Noorwegen, — Rusland, — Napels, — Parma , Piacenza en Guastalla , — Sardinië.

IL De bepalingen omtrent dit gedeelte der strafregtspleging in Nederland, en wel :

• a. Volgens het oudere regt;

• i. nbsp;nbsp;nbsp;Volgens het thans vigerend reglement van regtspleging bij de Landmagt.

• III. nbsp;nbsp;nbsp;De gebreken van de tegenwoordige Wetgeving op dit stuki vooral wat betreft :

z o. De zamensteUing der militaire regtbanken, inzonderheid der Krijgsraden.

• b. nbsp;nbsp;nbsp;De competentie van dezelve.

• c. nbsp;nbsp;nbsp;De wijze van regtspleging bij dezelve.

• IV. nbsp;nbsp;nbsp;Terwijl eindelijk eenige voorslagen tot verbetering der bestaande gebreken zullen worden gedaan.

— De Hooge Raad heeft, bij arrest van 7 December 1841, uitgemaakt dat de wet van den eersten Maart i835, nopens den viering van den Zondag enz., alsnog van verbindende kracht is, en zulks ;

Overwegende ten aanzien van den eertten grond van cassatie, dat de wet van den isten Maart 181$ , waarvan in deze de rede is , blijkens hare praemissen is daargesteld, om door algemeen werkende maatregelen te verzekeren de viering van den Zoitdog en VAuaatleredagen, aan de openbare C/irietelijke godidienst toegewijd; — dat dezelve mitsdien geeue andere strekking heeft, dan het daar-steUen van verordeningen van politie', ter handhaving der ongestoorde uitoefening van de Christelijke Godsdienst, en dat dezelve (blijkens hare dagteekening) in volle werking was , toen de thans vigerende Grondwet is ingevoerd ;

Overwegende, dat deze wet, uit den aard harer bepalingen, geheel is in overeenstemming met de beschermende voorschriften der Grondwet ten opzigte van de Godsdienst, en dat, voor zoo verre die bepalingen alleen betreffen de Christelijke Godsdienst, dezelve om deze reden niet kunnen gezegd worden te strijden met bet speciaal voorschrift der Grondwet, waarbij aan alle Godsdienstige gezindheden gelijke bescherming wordt verleend, naardien toch, wanneer het (naar aanleiding van evengenoemd voorschrift der Grondwet) billijken noodzakelijk mögt worden gevonden, om

teil behoeve van andere Kerkgenootsehappen, buiten de Christelijke, soortgelijke verordeningen in te voeren, het daarstellen van zoodanige voorzieningen door de onderwerpetijke wet niet worde uitgesloten;

Overwegende verder, dat sedert de invoering der Grondwet geene andere wettelijke voorzieningen op dit onderwerp de wet van den isten Maart i8i5 hebben vervangen , en dat de in de Wetboeken van Koophandel en van Burgerlijke Regtsvordering passim voorkomende bepalingen, waarbij hetdoen van exploiten en van andere dergelijke geregtelijke akten alleen op den Zondag’^ordt verboden , uit den aard der zaak de strekking niet kunnen hebben, om verordeningen van politie, als welke bij de onderwerpelljke wet zijn daargestcld, het zij geheel, het zij gedeeltelijk , af te schaffen ofte wijzigen;

Overwegende, dat uit dit alles volgt, dat de bepalingen der wet van den isten Maart i8i5 niet kunnen worden geacht bij en door de aanneming der Grondwet aan zelf vervallen te zijn ; — dat dezelve na de invoering dier Grondwet ook door geene andere wettelijke bepalingen zijn vervangen, en dat zij mitsdien, naar het uitdrukkelijk voorschrift van het tweede additionele artikel der Grondwet, zijn in stand gebleven, en van kracht zullen moeten blijven, zoo lang dezelve door de daartoe alleen bevoegde magt niet zullen zijn Iierroepen; of door andere wettelijke bepalingen vervangen ;

Overwegende, ten aanzien van den/tvee^Ze« grond van cassatie , waarbij door den requirant wordt beweerd, dat de meergemelde wet op het onderwerpelijk geval verkeerdelijk is toegepast, naardien de dag van ad December of Itveeden Kersdag, zijnde de dag, waarop de overtreding, waarvan alhier de rede is, is begaan, niet zoude bebooren tot de algemeens feestdagen, welke bij § 4 ‘^®r meergemelde wet worden bedoeld;

Overwegende, dat § 3, evengenoemd , in verband wordende beschouwd met den aanhef en met § i dier wet, het daarvoor moet worden gehouden, dat bij § 4 onder de benaming : algemeene feestdagen geenszins worden bedoeld wettige feestdagen , als zoodanig DOOR DE WET erkend, maar alleen zulke feestdagen, welke algemeen door de kerkgenootschappen van de Christelijke godsgt; dienst hier te lande daadwerkelijk worden erkend en gevierd ;

Overwegende, dat in het aangevallen vonnis te regt is aangenomen, dat sedert onheugelijke tijden alle Christelijke gezindheden

— 144« — zieh hebben vereenigd tot eene openbare pleglige herinnering aan de geboorte van den Zaligmaker; — dat tot viering van dezelve door alle Christelijke gezindheden hier te lande afgezonderd zijn twee dagen, en wel de aSste en 26ste December van ieder jaar , en zulks niet alleen door de Protestanten, maar evenzeer ook door de H. Katholijken ;

Overwegende, dat derhalve de 26ste December van ieder jaar werkelijk moet worden gehouden voor zoodanigen algemeenen feestdag'f als wordt bedoeld in § 4 der onderwerpelijke wet ;

Overwegende, dat uit dit alles volgt : 1^. dat de meergemelde wet van den islen Maart i8r5 steeds moet worden gehouden als te zijn van verbindende kracht; en a°. dat dezelve ook op het onderwerpelijk geval te regt is loegepast;

Overwegende, dat de beide aangevoerde middelen in cassatie alzoo zijn ongegrond;

Verwerpt het gedaan beroep in cassatie, en veroordeelt den requirant in de kosten , daarop gevallen.

— Er is bij den Hoogen Raad eene voorziening in cassatie aanhangig , daarop gegrond dat de Code Pénal niet in den oorspron-kelijken tekst, maar naar eene vertaling wordt bijgebragt en toegepast (zie f^eekb, v, h, R n.® 237). Het verdient opmerking dal immiddels gemelde Raad , bij arrest van den 14 Dec. 1841 , (zie f/^eekb. n.° 24^) strijdig met de gewoonte, ook bij dien Raad, de toepasselijke artikelen van den Code Pénal in het Fransch worden ingelascht. Men ziet hieruit op nieuw dat de H. Raad , wel verre van hardnekkig aan eens opgevatte begrippen vast te houden of weinig ontzag te hebben voor juiste bedenkingen en goede gronden, er zich op toelegt om aan deze tegemoet te komen, reeds als de schijn er voor is, dat die gronden goed zijn.

— Uit de jongste regierlijke benoemingen voor hel Hertogdom Limburg — die te gader met die voor het Hof van Noord-Holland veel beklag doen opgaan — blijkt, dat het personeel der kanton-regters aldaar zal bestaan uit 10 kautonregters, 10 griffiers en ao plaatsvervangers, te zamen 40« Onder die 40 zijn drie gegradueerden, en wel twee van de 10 kautonregters en een van de 20 plaatsvervangers ; onder de 10 griffiers is er wiet ékn. Het geheele kantongeregt te Maastricht bestaat uit ongegradueerden. Wat heeft men bij soortgelijke benoemingen te denken van de waardering van de regts-studie hier te lande ?

^HewU»

ÜEGTSklMHI, TIJHSCIIHIFT.

DERDE JAARGANG.

STELLIG REGT (!VEI)ERLAN»SGH).

BURGERLIJK REGT EN REGTSVORDERING. --Ocer de Vraoj , betrekkelijk de condictio indebiti, rourkomendeinde Themis^

3“**quot; jaargaiig, n.° l, door M''. A. H. van der Kemp« Ädeokaal en Jtegter-Plaatscervan^r te ’s Gravenhage,

Kan iemand, die voldaan heeft aan een vonnis, waarbij hij tot betaling van eene schuld veroordeeld werd, dit betaalde, als onverschuldigd betaald, terugvordcren , bij het vinden eener quitantie, waaruit blijkt, dat hij de schuld reeds lang vóór de gedane vordering had gekweten? Deze vraag wordt in het voorgaande nommer van dit Tijdschrift door den heer Mr. A. dk Pinto onderzocht en bevestigend beantwoord. Het opstel van den heer de Pinto, hoe verdienstelijk overigens, heeft mij, die reeds vroeger van hem in gevoelen verschilde, niet overtuigd. Hij zelf erkent het gewigt van de gronden, die tegen zijn stelsel kunnen worden aangevoerd. Welaan, laat ons die gronden onderzoeken: behandelen wq daartoe op onze beurt de vraag, aan het hoofd dezes gesteld, met terugzigt op hetgeen in het vermeide stuk daarover voorkomt.

Ik stel het geval, zoo als het bij den heer de Pinto wordt gesteld. « Een koopman wordt gedagvaard door een ander koopman tot betaling van zekere verkochte en geleverde

111* DI. a* sink i8^a. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

— lie —

goederen. Ten dage dienende erkent hij koop en levering, maar hij antwoordt, dat de geleverde koopwaren niet aan de bestelling hebben voldaan, en hij beweert op dien grond ongehouden te zijn tot betaling. De regter verwerpt deze verdediging, en wijst den eischer zijne vordering toe. Het vonnis wordt aan den gedaagde beteekend, en hij betaalt met de kosten. Eenigen tijd later vindt hij eene quitantie, waaruit blijkt, dat hij den koopprijs der bewuste goederen reeds voldaan had lang vóór de dagvaarding. QuaerUur nu, kan hij het ten tweeden keere betaalde terugvorderen?»

De gedaagde wordt alzoo eischer, en stelt eene actie in tot terugvordering. Is die actie regtmatig ? Ik zeg neen. Maar, en dit strekketot beantwoording van hetgeen door den heer DE PiNTO over de exceptio rei judicatae met zoo veel uitvoerigheid wordt bijgebragt, als hier niet kunnende worden tegengeworpen, ik beweer zulks ook niet, omdat ik die actie met de exceptio rei judicatae zou meenen te kunnen bestrijden. Ik geef toe, de actie is nieuw, istusschen partijen niet in het geding geweest, en geen vonnis is er over heen gegaan. De actie wordt door mij bestreden, eenvoudig omdat de eischer niet indebite betaald heeft. Dit nu, dat hij niet indebite betaald heeft, bewijs ik ja uit eene res judicata, maar daarom stel ik de exceptio rei judicatae niet in. Bij eene exceptio rei judicatae wordt de eischer a limine litis aigev/e-zen ; hier niet. Bij eene exceptio rei judicatae wordt de verdienstelijkheid der actie niet onderzocht; hier wel. Bij eene exceptio rei judicatae is de res judicata zelve de grond van de tegenspraak ; hier is grond van de tegenspraak de niet onverschuldigde betaling, en de res judicata is slechts het bewijs voor die tegenspraak.

Om de condictio indebiti met vrucht te kunnen instellen, moet men hebben betaald indebite, en moet men dit indebi-tum hebben betaald bij vergissing.

— 147 —

De eerste vraag moet dus zijn: is er betaald een indehitnm'! Is het antwoord op die vraag ontkennend , dan vervalt vanl zelf het onderzoek naar het tweede punt, of er is geweest vergissing. Dat onderzoek wordt dan overbodig.

En daar nu die eerste vraag door mij ontkennend wordt beantwoord, zoo trede ik niet in het onderzoek naar de tweede vraag, en ga ik voorbij alles, wat de heer de Pinto bl. 9 en 10 over de vergissing aanvoert. Ja ik erken het, indien men hier een indebUum konaamiemen, de vergissing zou moeten worden toegegeven.

Het adstructive betoog, dat er niet indebite betaald is, kan met weinig woorden worden afgedaan. De schuldpligtig-heid des eischers was uitgemaakt bij een vonnis. Hij was dus schuldenaar; want eene gewijsde zaak wordt voor waarheid gehouden, en levert een vermoeden op van het regt en over het regt.

Indien nu de eischer door dat vonnis bezwaard was, hij had middelen om er tegen op te komen ; mits het niet in het laatste ressort ware gewezen ; ja zelfs al ware het in het laatste ressort gewezen; hij had misschien het request civiel. Maar zoo er geen verzet, geen appel, geen cassatie, geen request civiel mogelijk was of is, dan blijft het vonnis in deszelfs volle kracht bestaan, en s'rekt niet alleen tot titel van executie, maar levert ook tusschen dezelfde personen een on-omstootelijk bewijs voor de schuldpligtigheid op.

Hoe zal men dan kunnen zeggen : « neen ik ben, ik was niet schuldpligtig: dat zal ik u thans uit nieuw gevonden stukken bewijzen: ik weiger aan het vonnis te voldoen, of, betaald hebbende, stel ik de condictio indebiti in. »

« Ik weiger aan het vonnis te voldoen. » iMaar gij moogt niet weigeren. Gij zijt schuldenaar. Het vonnis maakt uw'e schuldpligtigheid uit. d

«Betaald hebbende, stel ik de condictio indebiti in.»

Maar dat kunt gij niet doen; want gij lieht geen indebitum betaald.

Het zou ook een vreemd verschijnsel geven, indien men de indebiti condictio tegen zoodanige betaling kon instellen. Men schrappe dan vr d en regel res judicata habetur pro veritate uit het regt weg. Geen regtsgeding dan , of het heeft een ander regtsgeding de indebiti condictio in desieik nasleep. Het is waar, de gewone middelen van verzet, van appel, van cassatie, van request civiel zullen voordeeliger zijn, omdat men bij latere zegepraal de kosten van het eerste vonnis welligt niet zal behoeven te dragen; maar wanneer al die middelen mij niet, of niet meer, ten dienste staan, — welnu, ik voldoe aan het vonnis, en ik betaal ; maar, heden betaald hebbende, stel ik morgen de condictio indebiti in: de wederpartij geeft mij het betaalde terug : het vonnis deert mij niet langer, en de zaak is gevonden.

Men werpt tegen, dat een vonnis geene schuld creëert; dat schuldpligtigheid slechts geboren wordt uit contract, quasi contract, delict, quasi delict; en dat het alzoo zeer ligt mogelijk is, dat men iets.krachtens een vonnis betale, hetwelk echter onverschuldigd is.

Ik geef de hoofdstelling toe; dat namelijk een vonnis geene schuld schept; maar wat de toepassing betreft, dient men te onderscheiden tusschen hetgeen feitelijk en regtens onmogelijk is. Regtens is het onmogelijk, dat men onverschuldigd betale wat krachtens een vonnis betaald wordt, zoolang dat vonnis bestaat en niet is te niet gedaan ; want het gewijsde heeft de schuldpligtigheid uitgemaakt, en geeft eene praesumtio juris et de jure.

De heer de Pinto brengt het voorbeeld bij van eene notariële akte, waarbij iemand zich verbindt zekere schuld te betalen. Hij voldoet aan die akte; doch ontdekt later, dat hij die schuld al had betaald vóór dat bij zich bij die notariële

— J'l l» —

akte verbond. Zal hij dan, vraagt men, het ten tweeden male betaalde niet als indebitum mogen terugvorderen ?

Ik antwoord : voorzeker. Maar bet komt aan, op de wijze hoe. Want de notariële akte, zoolang ze met de daarbij uitgedrukte verbindtenis bestaat, zal, evenzeer als een beslaand vonnis, aan de indebiti condictio in den weg staan. Men zal in dat geval vooraf dienen te vragen nietigheid der verbindtenis, bij die notariële akte aangegaan , als aangegaan door dwaling, en eerst daarna zal de weg voor damp;indebiti condictio geopend vin. i it. . 'I- 7 d

Het Romeinsche regt laat ons op de quaestie niet verlegen. De eerste wet van den Codex de condictione indebiti luidt ; Pecuniae indebitae per errorem, non ex causa judicati solutae, esse repetitionem jure condictionis, non ambigitur. De geëerde schrijver van het opstel in de Themis maakt zich op eene gemakkelijke wijze van die wet af, door te zeggen: het is de regel, maar er kunnen uitzonderingen op bestaan. Ik zou denken, deze wet beslist bepaaldelijk ons vraagstuk. Men voege hierbij de /. 2 C. de campens, de l. 36 ff. famil. ereisc. en de Z. 29 § 3 ff. mand. In het Romeinsche regt gold reeds het beginsel, dat, wanneer iemand bij transactie betaald had, hij het alzoo betaalde naderhand niet als onverschuldigd kon terugvorderen, (men zie de l. 2 C.decond, indeb., de l. 11 C. eod. en de aangehaalde l. 36 ff. fam. ercisc.) Hoeveel te meer moest dit beginsel bij de causa judicati gelden 1 De regtsdoctoren leeren dan ook als eene der uitzonderingen op den regel, die de indebiti condictio tegen elke onverschuldigde betaling toelaat: cessât indebiti condictio in causarei judicatae. Vinnius in zijnen Commentarius op de Instituten lib. 3 tit. 28 § 7, gaat nog een stap verder, schrijvende, dat deregtsdoctoren zulks ten onregte beschouwen als eene uitzondering op den regel, omdat het van zelf spreekt, daar men nooit indebite betaalt, wanneer men

betaalt krachtens een vonnis. Eaedpiunt, schrijft Vinmvs, gt causam judicati, sed male: quoniam régula est de indebito soluto: at quod ex causa judicati solvitur, id vel maxime debi-tum est, quippe quod etiam ab invito exigi potest; ut mirum non sit, pceuniae ex ea causa solutae repetitionem non esse.

De heer de Pinto haalt drie autoriteiten voor zijn stelsel aan, die van Cujacius, van Voet en van Toullier. Onderzoeken wij, wat er zij van de leer dezer Schrijvers.

CujACius, zou ik denken, is eene autoriteit voor onze bewering, en niet voor het tegengestelde gevoelen. Cujacius toch op de aangehaalde plaats ad l. 1 C. de cond. ind. D. IX p.23O, schrijft met zoovele woorden, dat de condictio in causa reijudicatae geene plaats kan vinden. Het is echter zoo, Cujacius laat den schuldenaar, die twee keeren dezelfde schuld betaald heeft, niet geheel en al in de verlegenheid. Hij geeft een hulpmiddel aan de hand. Maar hoedanig is dit hulpmiddel? In de l. 29 § 5 (j. mandati wordt gezegd: in omnibus autem visionibus, quae propositae sunt, ubi creditor vel non numcratam pecuniam accipit, vel numeratam iterum accipit. repetitio contra eum competit, nisi ex condemnatione fucrit ei pecunia soluta : tune enim propter auctoritatem rei judicatae repetitio quidem cessât, ipse autem stellionatus cri-mine propter suam calliditalem plectetur. De wet voorziet dus tegen hem, dietcrkwader trouw twee malen dezelfde schuld ontvangt, al ontvangt hij de tweedemaal ex causa judicati. Op het voetspoor nu van deze wet wil Cujacius ook eene actie geven tegen hem, die niet ter kwader trouw ontvangen heeft, en wel eene actio pratoria subsidiaria in factum. At in ignorantem quaenam est actio? Et putem, quia iniquum, du-plum pervenire ad creditorem, aut creditoris heredem , compe-tere hoc casu actionem Praetoriam, quae semper est subsidiaria, concurritque cum actione de dolo. Ubi in scientem, datur actio de dolo , plcrumquc in ignorantem, est actio in factum praetoria.

— 131 —

Men ziet, Cujacius draagt dit gevoelen voor als eene blootc meening, zonder het als iets stelligs te verzekeren. Putern, schrijft hij, quiainiguum. Maar ten andere, CujACius betaalt ons met eene munt, die in vorm en gehalte Romeinsch en heden ten dage niet gangbaar is. Evenmin als nu , ingevolge de /. 29 § 5 ff. mandali eene actio steUionalus kan te pas komen, evenmin kan te pas komen eene actio practoria sub-sidiaria in, factum. Voor ons blijft over de leer, die ook door CujACiüs wordt verkondigd : repetitio cessât : sententia non retractatur: condictio locum non habet.

Wat is er van de leer van Voet? Deze schrijft op den titel vande Pandectende condict.indeb. n.°l 5 het navolgende: adhuc hodie ita jus est, ut ex causa transactionis solutum con-dici nequeat, uti nee quod solutum ex causa jurisjurandi, vel reijudicatae, quia res judicata pro veritate habetur. Doch nu neemt Voet onder enkele uitzonderingen ook op de navolgende: nlsiis, qui condemnatus erat, ut debitum quoddam solveret, post solutionem ex condemnatione factam repererit apocham, qua id debitum jam ante litem motam aut latam sen-tentiam solutumpalet: petita in omnem eventum in integrum restitutione adrersus illam rei judieatae auctoritatem, quam hoc in casu ratam manere iniquum prorsus foret. Maar die geheele autoriteit van Voet helpt den tegenstanders van ons gevoelen niet. Omdat Voet leert, dat men moet beginnen met te vragen de restitutio in integrum adoersus illam rei judieatae auctoritatem, quam hoc in casu ratam manere iniquum prorsus foret. Maar hoe zal men nu heden ten dage vragende restitutio in integrum adoersus illam reijudicatae auctoritatem? Dat middel van de restitutio in integrum is onder onze wetgeving niets anders dan het request civiel. Maar nu wordt het request civiel bij het vinden van stukken slechts verleend dan, wanneer die stukken door toedoen van de wederpartij zijn achtergehouden. En nu gaat het niet

_ 15-2 —

aan, om met den sclirijvcr van bet bedoelde vertoog te zeggen: «neen, art. 382 n.°8 W. v. B. R. bewijst maar, dat ik het request civiel niet beb, niet, dat ik decondiclio indebiti niet zoude bobben. » Want ik antwoord : uit art. 382 W. v, B. R. ontleen ik ook geen regtstreekscb bewijs tegen uwe actie; maar slechts een zijdelingsch bewijs. Kunt gij mij aantoonen geen indebitum betaald te hebben , dan geef ik u uwe actie gewonnen. Maar als zijdelingsch bewijs tegen die actie mag art. 382 gelden. Wat toch zullen die angstvallige voorschriften beteckenen, indien er nog een andere weg openstaat, om herstel te verkrijgen? Neen, art, 382 regelt niet alleen den vorm, den modus procedendi, gelijk de schrijver wil; maar behelst voorschriften van stellig regt, voorschriften , die, gelijk andere, in het W. v. B. R. voorkomen, omdat zemelde regtsvorderingin verband staan; maar even goed een deel van het B. W. konden uitmaken. Het geeft de gevallen aan, in welke men het request civiel, als uitersten maatregel, mag aanwenden. Zijn die gevallen niet voor-Jianden, dan blijft ook het vonnis in deszelfs volle kracht, als de veritas, bestaan.

Alaar, zegt de schrijver bl. 17, het is niet duidelijk of Voet wil, dat in allen gevalle een buitengewoon middel, de restitutioin integrum, aan de gewone actie, de condictio indebiti ,\ohtTckt moet voorafgaan, dan wet of hij dit slechts als eenen maatregel van voorzigtigheid aanraadt. Ik geef toe, dat bet petita in omnem eventum restitutione in integrum in de onderwerpelijke plaats niet zeer duidelijk is. Doch men leze Voet cens op den titel van de Pandecten familiae ercis-cundae n.“ 34, en men zal zien, dat hij wel degelijk de restitutio in integrum adversus rei judicatae auctoritatem als noodzaketijk beschouwt, om daarna met vrucht de condictio indebiti te kunnen instellen.

Al w’ederom, geheel in denzelfden geest, schrijft Voet

op den titel van de Pandecteii: De re judicatanS^Ü het navolgende: quodei nenlentia ex falsie instr »mentis aut testimonUs alUsque documentis lata sit, rescindi polest, ubi falsitas probata fwrit, petita ad id restilutione in integrum, ut sententia per restitutionem enervata perdat deinceps omnemreijudicatoe auctoritatem, ac causa ex integro examinetur, perinde ac si judicatum non esset : non autem intentata condiclione indebiti ^ vel condiclione ex lege ad recuperanda quae vi talis sententiae soluta sunt, nisi demumex quo post plenum causae cognilionem sentcntii ilia retractala fuerit. ’ -, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.....th-o

Het voorschrift van art. 382 n.” 8 W. v. It. R., dat stukken van beslissenden aard, zullen ze grond geven om tegen een gewijsde op te komen , door toedoen van de wederpartij moeten zijn achlergehoudcn, was mede een voorschrift wan het Romeinsche regt. Niet in het algemeen gaf het vinden van nieuwe stukken bevoegdheid om herstel te vragen. Zoo wordt er geleerd in de l. 35 ff. de rejudic., sub oblentu novo-rum instrumentorum restitui negotia minime oportet. In de l. t C. eod., sub specie novorum instrumentorum, postea reperto-rum , res judicatas restaurari, exemplo grave est. In de l. 1 C. de jur. et facliignor. error facti, needum finite negotie, nemini nocet ; nam causa decisa velamento tali non instauratur. Voet ter aangehaalde plaats de re judicata n.“ 28 schrijft dan ook : non tarnen ex eo solo rescissio impetrari potest, quod victus alleget, nova instrumenta a se reperta esse, quibus nunc melius jus suum adstruere possit, aut quibus nunc solis.usurus sit, nisi dole adversarii factum sit, queminus instrumenta ante sententiam reperta aut producta fuerint. Het is waar, nu voegt hij er bij: nonnulli addunt, sit nutla omnino apparent culpa liligantis aut arivocati vel procuraloris ipsius,, queminus ante sententiam instrumentum repertum ac productum sit. .Maar Voet maakt hier melding van eeneopinie van sommigen, en het is hier, als of hij zelf die opinie niet deelt.

— LU —

Maar wat er ook moge zijn van de bijzondere opinie van VoET; indien het naar het Romeinsche regt waar is, dat de condictio indebiti tegen de ren judicata niet opgaat; indien het al verder naar dat regt waar is, dat het vinden van nieuwe stukken geene bevoegdheid geeft om vernietiging van het gewijsde te vragen, tenzij die stukken door arglist van de wederpartij zijn teruggehouden , dan meenen wij, dat wij ook onder de volle werking vari het oude regt met grond zouden mogen bestrijden het gevoelen dergenen, die in het onderwerpelijk geval de restitutio in integrum en de condictio indebiti zouden toelaten.

De meest gewigtige autoriteit door den heer de Pinto aangehaald, is die van Toüllier Deel 10 bl. 137 n.® 126 en 127. Ook wij laten de plaats volgen.

§ 126. La jurisprudence constante est, que si la partie condamnée par un jugement en dernier ressort, ou passé en force de chose jugée, a payé une somme et retrouve la quittance du payement qu’elle a fait en tout ou en partie, elle peuten la représentant, faire tomber la condamnation par exception à la chose jugée, dont son adversaire voudrait poursuivre l’exécution. Et môme après avoir satisfait à la condamnation, elle peut répéter ce qu’elle a payé, condic-tione indebiti, parceque cette exception ni cette répétition n’attaquent point la chose jugée; elles supposent même que la condamnation a été justement prononcée ; la pièce représentée prouve seulement, que cette condamnation était exécutée d’avance. Or la bonne foi ne permet pas au créancier d’exiger deux fois la même chose, de recevoir ou de retenir ce qui lui aurait été payé une première fois.

§ 127. Mais il faut faire sur cela une remarque importante: c’est que l’exception de payement n’est plus recevable après le jugement en dernier ressort ou passé en force de chose jugée, lorsque cette exception a été proposée avant le

— 135 — jugement et rejetée. Dans ce cas la partie condamnée rapporterait inutilement la quittance retrouvée après la condamnation. On ne doit plus l’écouter, parcequ’il est jugé non seulement qu’elle est débitrice, mais encore qu’elle n’a pas payé, et que la chose jugée ne peut être détruite par des pièces nouvellement recouvrées, à moins qu’elles ne fussent retenues par le fait de la partie.

TouLLiER schijnt deze plaats te hebben overgenomen uit eeneconclusie van Merlin , te vinden in zijn Répertoire voce Succession, sect. 1 § 2 art. 3. In die conclusie spreekt Merlin tcr loops en in het voorbijgaan over het vraagstuk, dat ons bezig houdt, en dat gedeelte zijner conclusie vinden wij hier bij ToiLLiER met bijna gelijke bewoordingen en eene slechts korte bijvoeging terug.

Wat is er van de distinctie, die beide auteurs maken tus-schen een’ gedaagde die zich beroepen heeft op gedane betaling, en een’ ander, die zich, zoo als in het onderwerpe-lijke geval, niet op betaling heeft beroepen, maar op andere gronden de vordering heeft wedersproken? Kan deze distinctie wel den toets van het onderzoek doorstaan ? Ik geloof het niet. In beide gevallen is gedagvaard tot betaling: in beide gevallen is de gedaagde tot betaling veroordeeld. Indien het nu waar is, dat de vroegere betaling mag beschouwd worden als voorloopige executie van het latere vonnis, dan moet dit waar zijn in beide gevallen. De distinctie zou ook dit ongerijmde gevolg hebben, dat een gedaagde, die de goede verdediging heeft te baat genomen, door zich op gedane betaling te beroepen, doch ongelukkig in die verdediging is te kort geschoten, naderhand, bij het terugvin-deh der quitantie, van slechter conditie zou zijn , dan hij, die zich niet op betaling heeft beroepen, en enkel met uitvlugten zich heeft beholpen.

Maar de distinctie daar gelaten, wat is er van de bewè-

~ 156 —

ring dezer beide auteurs, dat de eerste betaling zou moeten beschouwd worden als eene vroegere executie van het vonnis? Het komt mij voor , dat beide auteurs niet genoegzaam .onderscheiden tusschen de eerste betaling, of ze gedaan is na, dan wel vóór de ingestelde vordering. Is ze gedaan né de ingestelde vordering, dan geef ik het toe, dat ze als voor-loopige executie kan beschonwd worden. Waarom? Omdat deregter, den gedaagde tot betaling veroordeelende, niets meer of anders heeft gedaan, dan de vordering des eischers toewijzen ; omdat mitsdien, wanneer aan de vordering is voldaan, bij gevolgtrekking, aan het vonnis voldaan is. Maar nooit kan die betaling voorloopige executie genoemd worden, wanneer ze heeft plaats gehad vóór de ingesteldc vordering. Die betaling kon de later ingestelde vordering ongegrond maken ; maar nooit is ze geweest voldoening aan die vordering, en kan mitsdien nooit, bij gevolgtrekking, genoemd worden voorloopige voldoening aan het vonnis, waarbij die vordering is toegewezen.

Het komt mij voor, dat de heer de Pinto op dezelfde wijze vergeten heeft te onderscheiden, wanneer hij schrijft bl. 15. «Het is nergens verboden aan een vonnis te voldoen, vóórdat het is uitgesproken. Als ik bij een vonnis veroordeeld was, om u een huis te bouwen, en als ik, wanneer gij mij dit vonnis beteckendet, zeide : zie, daar staat uw huis reeds; ik heb reeds aan den last voldaan, vóórdat die gegeven was; zoudt gij mij dan kunnen antwoorden : het doet er niet toe, voldoe aan het vonnis, en bouw mij nog een huis? Ik geloot bet waarlijk niet. »

Tot oplossing van deze bedenking houde men slechts de aangegeven onderscheiding in het oog, en alle zwarigheid verdwijnt. Ik neem het voorbeeld aan , door den heer de PiNTO gesteld. Ik vorder van een ander, dat hij mij in de nabijheid van ’.s Gravenhage oen huis bouwc. De vordering

is ongegrond, want de gedaagde beeft mij reeds lang vóór de vordering ergens in de nabijheid een huis gebouwd. Des echter heb ik de vordering ingesteld, misschien te goeder, misschien te kwader trouw. De gedaagde heeft zich niet, of niet behoorlijk verdedigd. Mijne vordering wordt toegewezen. Het vonnis gaat in kracht van gewijsde. Geen request civiel is mogelijk. Het is hard ; maar de gedaagde zal genoodzaakt zijn mij nog een huis te bouwen. Habet quod sibi imputet.

Of doelt de heer de Pinto op het geval, dat door den eischer gevraagd is de bouwing van het huis op dezelfde plaats, waar het vroeger gebouwde huis reeds staat, zonder dat natuurlijk van dit laatste is melding gemaakt. Zulk eene vordering, hoe dwaas, hoe ondenkbaar ook, indien ze was toegewezen, zou alleen te weeg brengen de onmogelijkheid der executie, maar zou niet wegnemen de verpligting van den gedaagde, om aan het vonnis te voldoen, indien de executie mogelijk ware. , ƒ , 1

Maar anders is het mét met de zaak gelegen, indiende bouwing geschied is na de ingestelde vordering. Dan heeft die bouwing gestrekt tot voldoening aan de vordering, en mag,- indien de eischer zoo dwaas ware om te zeggen : « het doet er niet toe, voldoe aan het vonnis, en bouw mij nog een huis,» naar regten rede beschouwd worden als eene voorloopige voldoening aan het vonnis, waarbij niets anders is beoogd, dan de toewijzing der vordering,

/De heer DE Pinto heeft zich vooral op de billijkheid beroepen, en schijnt daarom ook de l. 206 ff. de reg, jur.gure naturae aequum est, neminem cum allcrius detrimento et injuria fieri locupletionem, aan het hoofd van zijn betoog te hebben geplaatst. Schoon klinkt die wet, maar de l. 207 eod. klinkt niet minder schoon , en zij luidt: resjudwata pro veri-tate accipitur. Die zich in de onderwerpelijke zaak te veel door de billijkheid laat leiden,loopt hij geen gevaar, dat hij

— 108 — zieh door eeu eerwaardig spooksel, gelijk Todluek de billijkheid ergens noemt, laat misleiden?

De LEER DER Erf-opvolging BIJ VERSTERF volgens het Ne-DERLANDSCHE Regt, toegeUcht door Mr. Dav. H. Levys-soHN, Advokaat te ’s Gravenhage.

(^Vervolg en slot van IIP Deel bl. 49—66.)

Ter plaatse, aan het hoofd van dit vertoog aangehaald, hebben wij, met het daar opgegeven doel, over de Erfopvolging in de wettige nederdalende, opgaande en zijdlinie, naar aanleiding van de tweede afdeeling van den elfden titel van het tweede boek des Burgerlijken Wetboeks, gehandeld. Tot de leer der Erf-opvolging bij versterf behoort ook de daaropvolgende derde afdeeling, en wij hebben ons voorgesteld ook deze nader toetelichten. Zij handelt, gelijk uit het opschrift blijkt, over de Erf-opvolging bij versterf, wanneer er erkende natuurlijke kinderen aanwezig zijn.

Door natuurlijke kinderen worden sinds eeuwen de zoodanige verstaan, die geboren zijn uit twee ongetrouwden, die naar Regten te zamen hadden mogen huwen. Alle buiten echt geborenen worden gelijk gesteld, want het concubinaat is sinds lang geene légitima conjunctie meer. Zie Hugo de Groot Inl. I 12, 5. « Er was een tijd, » zegt de Uoogl. van Assen, Nederl. Jaarb. III, 4 p. 635, «dat in Frankrijk, bij miskenning van alle zedelijk gevoel, geen verschil bestond tusschen wettige en natuurlijke kinderen. » Wij voegen hierbij, dat Toullier tit. 7 § 2 n.quot; 964 n.® 4 een voorbeeld aanhaalt, waarin de voorkeur aan den natuurlijken boven den wettigen staat werd gegeven, en welke plaats, wij om het vreemde der zaak hier afschrijven. « On a ru sous fan-

— 159 —

vienne jurisprudence, Marie A urore, qui avoit été baptisée comme fille légitime de Jean Baptiste de la Bivière bourgeois de Paris et de Marie Binteau sa femme, demander à être dégradée delà qualité de fille légitime, pour être réduite à celle de bâtarde du Comte de Saxe; les noms du père et mère étaient réellement supposés ; elle était l’ an des fr uits de l’incontinence du Maréchal. Un Comte de Home consentit à l’épouser; mais sous la condition qu’elle serait reconnue bâtarde du Maréchal de Saxe et que son acte de naissance serait rectifié, ce qui fut fait. Voyez le nouveau Dénisart, au mot Bâtard § 2 p. 276.

In lateren tijd zijn de natuurlijke kinderen daarentegen verklaard geene erfgenamen te kunnen heeten (a. 756G.C.) De Nederlandsctie Wetgeving neemt hen in hare bescherming, en het strekt haar tot eere die uitspraak te hebben achterwege gelaten. Men beschouwde het regt van Erfopvolging als een familie-regt, waarop zij qui nee gentem nee familiam habent, geene aanspraak kunnen maken, en daaraan was die latere fransche leer toe te schrijven. DeNeder-landsche wetgever heeft echter begrepen , dat het gold de erhetuie natuurlijke kinderen, en het is juist door die erkentenis, waaruit eene betrekking geboren wordt, waaruit regten en aanspraken moeten volgen, gelijk onze wetgever te-reg theeft begrepen en verklaard in art. 335.

Het effect dier erkentenis bij de Erf-opvolging bij versterf wordt ter plaatse, die wij zullen behandelen, opgegeven, en het kan daarom verwondering baren , dat het woord erkende aan het hoofd dezer afdeeling wordt gemist, terwijl daarbij had belmoren te staan, en hen die tof de Erf-opvolging bij versterf van die erkende natuurlijke kinderen worden geroepen. Zie art. 917 volg. Tot de erfenis, zegt art. 879, worden door de wet geroepen 1° de wettige en natuurlijke bloedverwanten , volgens de hierna vastgestelde regelen.

Die erkende natuurlijke kinderen zijn, jure novo, in

— Kilt — afwijking van het Fransche regt, zoo zeer erfgenamen, dat hun bij art. 963eene legitime wordt toegekend, bestaande wit de helft van dat gedeelte, hetwelk hun de wet in de nalatenschap bij versterf toekent, terwijl het vreemd mag heeten, dat niet wederkeerig de erkennende vader of moeder eene legitime heeft in hunne nalatenschap.

De natuurlijke, dat zijn de buiten echt verwekte kinderen, die heden zoo zeer worden bevoordeeld, moeten, om daartoe te geraken, vooraf wettiglijk zijn erkend. De wijze waarop dat geschiedt, vindt men in artt. 335 en volgg, opgegeven. Zoodanige erkentenis kan geene plaats hebben ten aanzien van overspelige, en behoudens de in art. 328 bedoelde, evenmin ten aanzien van bloedschendige kinderen, n Laat on.s nu de artikelen elk afzonderlijk nagaan, en onderzoeken wat er van de regten van erkende natuurlijke kinderen in de Erf-opvolging bij versterf zij.

Art. 909. Dit art. staat aan het hoofd dezer afdeeling en op zich-zelve, ofschoon het eigenlijk niet meer of anders is dan het begin of de aanhef van het volgende. Zoo als het daar staat, beteekent het niets. Het fransche regt gebruikt zoodanige woorden als het begin van art. 757 C. C. Aan het •einde van ons art. had dan ook slechts een colon (:) behooren te staan. Behalve dart ons het woord beuren hier, even als verslimmeren en dergetijken elders, volstrekt niet willen bevallen, (1) hebben wij op dit eigenlijk gezegde hoofd van andere artikelen niets op te merken.

h Art. 910. Vooral om die noodelooze splitsing van dit en

(l) Wij zijn het met den heer LiFMtv, ff'eelt’ilad tmn hel Regt b.” 168,eens,d.nt de wetgeving eenen gunstigeninvloed h.-id kunnen cn behooren te hebben op de beoefening der taal. Zie de v/ugtige woorden oyer Nedei^andsehe Taalzuivering en Idalverrijhing, inzoader^ heid ook mei opzigt tot hetgeen de nieuwe ITelboeken daartoe kunnen en ZULLEN (?) biidragen, door Prof. I.ut.ors in i8a6 te dronineea uitgegeven.

het vorige art., ware het woordje ook in het begin van hel onderwerpelijk artikel noodzakelijk geweest. In het eerste lid van hetzelve artikel worden drie gevallen gesteld , en in elk derzetve vindt men een zeer billijk verschil ten aanzien van het quantum van het erfdeel bij versterf aan erkende natuurlijke kinderen behoorende.

Eerste jeeaf. A. sterft, en laat behalve erkende natuurlijke ook wettige afstammelingen na. Hel woord afstammelingen zal hier wel hetzelfde betcekenen als kind of kinderen en daarop toepaselijk zijn hetgeen in art. 961 laatste lid wordt gevonden. Immers de vraag is alleen, of de ordo descen-dentium aanwezig is, want in dat geval is het natuurlijk kind tot een derde geregtigd van hetgeen het, wettig zijnde, bij versterf zou hebben gekregen •, en hoeveel dat laatste weder is, hangt van het aantal en den graad af.

Als A. een wettig en een erkend natuurlijk kind achterlaat, krijgt het wettige kind de helft, en twee derde der wederhelft, dat is Vs en 7# der geheele nalatenschap; terwijl het natuurlijk kind het overige een derde der wederhelft, dat is een zesde gedeelte der nalatenschap beurt, om met den wetgever te spreken.

NB. In dat geval bestaat de legitime van het wettige kind in */,, en dat van het erkend natuurlijke kind in 'f,, der geheele nalatenschap, zie art. 961, 1* lid, en 963.

f Tweede geval. A. sterft, en laat geene wettige afstammelingen , in den zin als boven, na, maar, behalve natuurlijke kinderen, bloedverwanten in de opgaande linie of broeders en zusters of derzelver afstammelingen ; dan erven, quod bene notandum, de erkende natuurlijke kinderen de helft »ER NALATENSCHAP.

Men houde weder in het oog, dat de wetgever heeft willen voorzien ten behoeve van erkende natuurlijke kinderen, in het geval dat de ordo adscendentium ofcollateraliumaequalium,

IIP Dl. ï' 9t. 184». «

— Ili:gt; — gelijk wij op de scholen leerden of de representanten van deze als naasten, aanwezig is.

Hier is niet even als in het eerste geval bepaald, dat het zon zijn de helft van hetgeen zij zouden gehad hebben, indien zij wettig waren, maar de leer komt hierop neder, dat de erkende natuurlijke kinderen in dit tweede geval de helft der geheele nalatenschap erlangen.

Wij gelooven voor ons, dat men aan het gebruik van het woordje of te dezer plaatse niet te veel moer hechten, De vraag is, wij herhalen het, of er in die ordines zijn naaste erfgenamen ab intestato.

Daarom zullen , m. j. de erkende natuurlijke kinderen den halven boedel krijgen, zoo de overledene geene wettige afstammelingen heeft nagelaten, maar, a of zijne ouders, b of een’ zijner ouders; c of verdere adscendenten, d of zijne ouders, een zijner ouders of verdere adscendenten gezamenlijk met broeders of zusters of derzelver afstammelingen, e of deze laatsten alleen.

Wil men weten wat de wederhelft zij en hoe dezelven onder de naasten volgens de vorige afdeeling wordt verdeeld, men zie de Pinto, Handl. ad § 486 n,“ 2, 2'druk en Pliester 1,1, ad art.

Derde geval. A. sterft en laat als naasten, nabestaande in de linea collateralis inaequalis na ; ooms, tantes of beide, zelfs concurrerende met descendenten van vooroverleden ooms of tantes (art. 891), of die representanten alleen, in een woord zoo nabestaanden in verderen graad, dan adscendenten of broeders of zusters-kinderen de naasten zijn, erlangen de erkende natuurlijke kinderen drie vierden stellig van de geheele nalatenschap, ofschoon dit in de wet niet expressie verbis staat te lezen: en toch ware dit noodig geweest, want het 73, waarvan in het begin van dit artikel wordt gesproken, is niet van de geheele nalatenschap.

— 163 —

Ten slotte vau dit artikel wordt gezegd , dat zoo personen in het tweede geval concurreren niet die in het derde geval geroepen, alsdan de hoegrootheid van het aandeel van het erkend natuurlijk kind door de naasten d. i. alleen het oog houdende op die van het 2® geval, wordt bepaald.

De woorden: zelfs ten aansien dergenen, welke zieh in de andere linie bevinden, verwijderen alle denkbeeld van verschillend quantum in elk der linien, door de erkende natuurlijke kinderen in dat geval te erven.

Art. 911. Dit art. betreft de bijzondere deelen van de naastvoorgaande wetsbepaling en stelt met zoo vele woorden vast, dat, «nadat de erkende natuurlijke kinderen hun aandeel uit de nalatenschap hebben genoten, het overschot tusschen de overige erfgenamen wordt verdeeld, even als of dit de nalatenschap ware van iemand, die zonder erkende natuurlijke kinderen is overleden. » Zie Pliester, Aant. ad art. 910, die voor de in ons artikel voorkomende uitdrukking:« wefteii/fte erfgenamen,» overige erfgenamen in de plaats stelt; wordende hier door deze de overige wettelijke erfgenamenof veeleer nog de wettige bloedverwanten bedoeld. Zie art. 879 n.® 1 en 899 volg.

Art. 912. Dit art. bevat eigenlijk een vierde geval, dat in art, 910 thuis behoort. A. sterft en laat geene wettige bloedverwanten in den siiccessibelen, dat is, Uoaalfden (1) graad, achter; in dat geval erven de erkende natuurlijke kinderen de geheele nalatenschap.

Art. 913. Dit art. strekt de bepalingen van art. 910 en 912 uit tot kinderen en (verdere) afstammelingen van een vooroverleden natuurlijk kind. Het erkend natuurlijk kind wordt door zijne wettige descendenten gerepresenteerd in

(i) Of dertiende bij representalie, zie Thentis 111, «t. t , p. 57 •n de nonr.

— 164 —

de nalatenschap van den vader of de moeder die het erkend heeft. Belangrijk zijn ten deze § 448 en 449 van het werk van wijlen Ma. C. Asser , die allezins duidelijk doet zien, dat naar de leer van het Fransche regt, een erkend natuurlijk kind zijnen ouders de bevoegdheid om over hunne goederen slechts eenigermate te beschikken, in enkele gevallen ten eenenmale ontneemt, terwijl een wettig kind daartoe niet bij magte is. Wij gelooven. dat die kundige Schrijver te regt de bron dier ongerijmdheid in de verkeerde benaming van droit, of liever in de al te uitgestrekte toepassing van dat woord te dezer plaatse vindt ; en wij gelooven met hem, dat de Fransche wetgever, strijdig met zijne eigene bedoeling, in art. 756 uitgedrukt, bijgelegenheid van de successie in den eigenlijken zin van het wettelijk erfdeel der natuurlijke kinderen heeft gesproken. Het Gode Napoléon wil de erkende natuurlijke kinderen geene erfgenamen heeten, maar hun slechts een regt toekennen; hij heeft daardoor stellig iets minder voor hen willen bepalen dan voor wettige kinderen en hij doet re vera meer. Dat regt (droit) is geworden een zeer belangrijk , ja buitensporig en ongerijmd wettelijk erfdeel, nooit bedoeld of gewild. De verwarring der legitime met het regt bij versterf, (wij mogen ook omtrent erkende natuurlijke kinderen van regt van erfopvolgitig bij versterf spreken), is van dit alles de oorzaak. De Nederlandsche wetgever spreekt in de onderwerpelijke afdeeling alleen van het geval dat het eene nalatenschap bij versterf geldt, terwijl hij in de derde afdeeling van den volgenden titel uitgaat van de veronderstelling dat er bij uitersten wil is beschikt, als wanneer er alleen quaestie van eene legitime wezen kan. Daar komt dus zeer te regt de belangrijke nieuwe bepaling van art. 963 voor, die, aan het fransche regt ontbrekende, in hetzelve eene tegenstrijdigheid heeft doen geboren worden. Met die bepaling is al het

—-165 —

ongerijmdederzelfde artikelen 910 en 912, die wij aan het fransche regt hebben ontleend, opgelieven. Wachten wij »— '’ons toch vooral het wetleUjk erfdeel met. het erfregt hij versterf te verwarren, maar honden wij steeds in het oog , dat het laatste betreft de geheele nalatenschap , waarover niet is beschikt, het eerste alleen tot het onbeschikbaar gedeelte, of het gedeelte, waarover niet heeft mogen beschikt worden, betrekking heeft. De hoegrootheid dier legitime is van hetgeen bij versterf zon geërfd zijn , afhankelijk, en bestaat, gelijk wij boven opmerkten, voor erkende natuurlijke kinderen altijd inde helft daarvan.

Art. 914'. In dit en de beide volgende artikelen w'ordt over de orerspeUge en bloedschendige kinderen gehandeld , en daaraan is het misschien toe te schrijven , dat het woord erketide in het hoofd dezer afdeeling niet wordt gevonden.

Immers deze kunnen niet worden erkend, zie a. 338ƒ. 328. — Ongelukkige wezens zijn het die adulterini en incestuosi. In hen worden hunne ouders gestraft, en dat bijzonder zwaar.

Men leze de wet en overwege de gevolgen. De wet zegt: Zij kunnen niet erkend worden , en daarom geene erfgenamen zijn ; geene erfgenamen bij versterf; geene légitimé is hun gereserveerd. — Maar mogen zij bij uitersten wil worden geïnstitueerd? mag hun bij denzelven iets worden gelegateerd ? Ziedaar eene belangrijke regtsvraag , die bij het Fransche regt niet was uitgemaakt en bij ons is onbeslist gebleven.

Wij voor ons meenen die echter bevestigend te moeten beantwoorden. Dit ons gevoelen steunt hierop, dat die spruiten eener verbodene vereeniging ex lege het noodige levensonderhoud kunnen vorderen, dat wil zeggen, dat hun dat bij versterf toekomt, en zelfs bij uitersten wil niet mag ontnomen worden, ten zij de vader of moeder bij hun leven

hun het noodige onderhoud hebbe verzekerd, zie a. 914 jquot;. 916. Maar is den overspeligen of bloedschendigen kinderen bij het leven van hun vader of moeder het noodige onder-houd niet verzekerd, dan kunnen zij wel aanspraak op de nalatenschap maken, en ex lege het onderhoud vorderen , maar zij kiinnen, ook in dat geval, dat is wanneer het noodige levensonderhoud bij het leven van hun vader of moeder bun niet is verzekerd, erlangen hetgeen hun bij testament is vermaakt; 1® omdat die onderhoudsverzekering bij hel leven van vader of moeder niet heeft plaats gehad, en zij geen aanspraak maken op een regt bij versterf ten aanzien der nalatenschap , en mitsdien art. 916 hun niet kan in den weg staan ; en 2° omdat bij art. 956, wel over-spelers en overspe; Isters en hunne medepligtigen , mits door een regterlijk gewijsde voor het overlijden des testateurs van het overspel gebleken zij, wel onbekwaam worden verklaard om uit elkanders uitersten wil eenig voordeel te genieten; maar noch bloedsc.hendigen(waaromtrent misschien nog eene gelijke zedelijke overweging zou kunnen worden aangevoerd), noch overspelige of bloedschendige kinderen worden genoemd. Men strekke vooral die geduchte privatie, de zware straffe, niet verder uit dan de wet.

Wij weten wel, dat men het woord alleenlijk in art. 914 en hoegenaamd in art. 916 ten bewijze kan aanvoeren voor de ongenegenheid des wetgevers omtrent adulterine en incestueuse kinderen; maar die bepalingen spreken alleen van het regt dat de reet aan deze geeft, latende zij het den vader of moeder over, bij uitersten wil in die hardheid te gemoet te komen. De regel toch mag heeten, dat al wie niet expressis verbis onbekwaam wordt verklaard om ex testamento iets te erlangen, daartoe bekwaam moet geacht worden. Te vergeefs zou men ons tegenwerpen art. 953, bepalende, dat, indien er wettige en erkende natuurlijke

kinderen zijn, deze laatsten niet meer ex testamento zullen mogen genieten dan hun voor dat geval bij versterf in art. 910 is toegekend, en adultherini en incestuosi voor wien de wet minder gunstig gnstemd schijnt, zonden in ons systeem meer kunnen krijgen. — Men bedenke echter, dat erkende natuurlijke kinderen zijn erfgenamen, 879, tot de erfopvolging bij versterf worden geroepen , 909 volgg., en dat zij eene legitime hebben, bestaande uit de helft van het erfdeel bij versterf, 963, alle welke voorregten, overspelige en bloedschendige kinderen missen, en daarom ook niet uit het regt dezer laatsten tot dat der erkende natuurlijke kinderen kan worden geredeneerd. In allen gevalle zij zijn niet onbekwaam geacht ; nee licet ultra legem sapere

Het regt op levensonderhoud is in casu geene legitime, anders had het in de 3' afdeeling van den volgenden titel behooren te zijn vermeld. Het is dus alleen een regt dat, om dit in het voorbijgaan te zeggen, zij om en in geval van art. 376,378 bij het leven van hun vader of moeder kunnen vorderen, dat bij het leven expresse kan worden verzekerd, of waarop bij overlijden bij versterf van vader of moeder, door de adulterini en incestuosi kan worden aanspraak gemaakt.

Is er een testament ten behoeve van anderen, zij kunnen zelfs geen onderhoud vorderen ; en daartegen mag nu wel, en behoort de bevoegdheid om ex testamento zooveel mogelijk te kunnen erlangen, over te staan. Wij onderwerpen deze onze beschouwing aan beter oordeel, en verwijzen den lezer, wat het onderzoek betreft, hoe die kinderen immer hunne regten op het onderhoud, waarvan in onze afdeeling eigenlijk maar de rede is, kunnen doen gelden, naar hetgeen voorkomt bij IW. A. de Pisto, Bandl. § 488, 2® druk.

Het ten aanzien van erkende natuurlijke kinderen in de

— 168 — vorige artikelen bepaalde is volgens art. 914 niet op kinderen in overspel of bloedschande verwekt, toepasselijk, voor zoo veel het erfregt bij versterf betreft, waarover te dezer plaatse alleen wordt gehandeld. Alleenlijk het noodige levensonderhoud is hetgeen zij uit de nalatenschap van vader of moeder bij versterf ex lege kunnen erlangen.

Art. 915. Het woord noodige, m het voorgaande artikel voorkomende, heeft eene verandering in de redactie van deze in strekking gelijke bepaling als van art. 379 doen plaats hebben; terwijl anders deonderwerpelijke inde woorden gelijk aan die van het gezegd artikel had kunnen zijn, met bijvoeging nogtans dat de hoegrootheid ook van het getal en de hoedanigheid der wettelijke erfgenamen (zie art. 879) afhankelijk moet zijn.

Art. 916. Zie het gezegde bij art. 914. Deze bepaling is een noodzakelijk gevolg van hetgeen in art. 914 a. I. voorkomt.

Art. 917. Na de afwijking der eigenlijk hier te behandelen Stoffe keert de wetgever terug tot de erkende natuurlijke kinderen : maar nu geldt het weder niet de erfopvolging wanneer er natuurlijke kinderen aamvezig zijn, gelijk het opschrift dezer afdeeling luidt, maar de erfopvolging bij versterf dier erkende natuurlijke kinderen zelve.

Het spreekt wel van zelven, dat met de nalatenschap van een erkend natuurlijk kind bij versterf behoort te worden gehandeld als in de wet in het algemeen is vastgesteld , zoodat daartoe volgens art. 879 zijne wettelijke erfgenamen en daaronder in de eerste plaats zijne wettige en natuurlijke bloedverwanten worden geroepen. — Laat hij dus wettige kinderen na, deze erven dan in de eerste plaats van hun vader of moeder, en zelfs bij representatie van hunne grootouders, art. 913. Maar quid juris, zoo hij

erkende natuurlijke kinderen nalaat gezamenlijk mei Wettige, of alleen die eersten? Wij zouden meenen dat die erkende natuurlijke kinderen alsdan , naar aanleiding van art. 910, een derde van liet aandeel van wettige kinderen of de helft der nalatenschap bij versterf behooren te krijgen, en dat onder het woord nakomeUngsehap , in ons art. 917 voorkomende, alle wettige en erkende natuurlijke en verdere afstammelingen worden verstaan. Zijn er geene van dezen, dan venait de nalatenschap aan hem, haar of hen, door wien is erkend (1). Est devalue heet het ook van die successie in het fransche regt, art. 76ä C. C., waarbij zie Rogron. Het woord vervallen wordt gezegd van den Staat (art. 879), die geen eigenlijke erfgenam is-, fisco CEDiT heet het in het Romcinsche regt. — Zou de ratio legis waarlijk zijn die welke Rogron opgeeft, namelijk: «la faute, qu’ils ont commise, les rend moins favorables que les descendans des enfans naturels?» — Vervalt is hier NB. vervalt by versterf.

Art. 918. In het vorige art. had de wetgever het geval van volstrekt kinderloos overlijden van heteikend natuurlijk kind op het oog, en doetdeszelfs nalatenschap op dengenen devolveren, die het erkend heeft, vader, moeder of beiden; maar hier gewaagt hij van het geval dat, ook bij kinderloos overlijden van het natuurlijk kind, zijne ouders vooroverleden waren. Het is dus altijd nog de nalatenschap van het erkende natuurlijke kind zelve, iets dat men, naar het opschrift, hier niet zou wachten. In dat geval keeren de goederen, welke het uit de nalatenschap der ouders (of vader of moeder, zoo de erkening slechts door een van beiden is geschied) terug tot de wettige afstammelingen van zijn' vader of moeder (eene juistere uitdrukking dan leurs frères ou soeurs légitimes, gelijk in art. 766 C. C,

(i) Zie UE PisTo 1. I § 48fl-

— 170 —

gelezen wordt). Deze zijn de wettige representanten van die ouders, en doen ons denken aan het droit de retour en de action en reprise, waarvan art. 747 eod. gewaagde en waarover Ma. A. H. v. d. Bubgh in 1822 eene destijds zeer belangrijke dissertatie te Leiden heeft gede-fendeerd. — Men houde wel in het oog. dat de wet hier alleen spreekt van de goederen van de erkennende ouders afkomstig, en dit terugkeeren derzolve steunt weder op het beginsel, dat erkende natuurlijke kinderen eigenlijk niet tot de familie gerekend worden te behooren. —Men houde mede in betoog, dat de wet niet een zoo stellig regt opdat goed den ouders of den wettigen kinderen van dezen toekent; dat de erkende natuurlijke kinderen daarover niet zouden vermogen te beschikken. Hier wordt alleen van de erfopvolging bij versterf gesproken, en heeft die geen plaats, dan houdt dat regt als van zelven op. Dat droit de retour is vooral geene legitime, en komt dus, zoo het erkend natuurlijk kind testatus sterft, niet te pas.

Billijk is de slotbepaling van dit art., medebrengende, dat al de overige goederen van het erkend natuurlijk kind, dat zonder nakomelingschap is overleden , bij versterf ocergaan {passent in art. 766 C. C.) tot deszelfs erkende natuurlijke broeders of zusters, of de wettige nakomelingen van dezen bij representatie

Art. 919. Dit art. is in onze nieuwe wetgeving opmerkelijk. Het is niet nieuw. De fransche wet bepaalt hetzelfde, als zij in a. 736 in fine C. G. zegt: « La loi n’accorde aux enfans naturels aucun droit sur les biens des parens de leur père ou mère, » en het is te verwonderen, dat die woordenden naauwkeiirigen Asser zijn ontgaan, die in § 454 van zijn aangehaald werk beweert, dat de bepaling, die in ons art. wordt gevonden, aan het fransche regt ontbreekt. In het Code Napoléon volgt die bepaling zeer

— 171 —

eigenaardig in hetze'fde art., dat de natuurlijke kinderen verklaart te zijn geene erfgenamen, maar hun een regt slechts op de goederen van overleden vader of moeder toekent en hun zoodanig regt op die der bloedverwanten van dien vader of moeder ontzegt. — Met die slotwoorden van het fransche art. 756 in ons wetboek woordelijk over te nemen heeft men getoond, dat natuurlijke kinderen alleen erfgenamen zijn van den vader of de moeder die hen erkend heeft ; dat derzelver descendenten wel bij representatie tot de nalatenschap van den vader of de moeder kunnen ko nen, die hunnen auteur heeft gerepresenteerd, maar niet tot die van diens bloedverwanten, waarop zij geen regt hoegenaamd hebben. Zij kunnen derhalve, zoo de vader of moeder,die hen erkend heeft,zijn overleden, naar ons gevoeæn , zelfs geen onderhoud van die bloedverwanten vragen. Door de erkenning worden alzoo wel burgerlijke betrekkingen geboren tusschen hem die erkent en erkend wordt, a. 333, maar dezelve heeft den bloedverwanten des eersten geene-zoodanige kunnen opleggen. Voor dezen blijven ook de erkende kinderen vreemd. De erkenning is vis à vis hen cene res inter alios. Kogron zegt ; « ils ne sont pas dans la famille de leur père ou mère. » Dat behoort ook niet zoo gemakkelijk te gaan ; dat moet niet zijn overgelaten aan het goedvinden van een lid derzelve. De wetgever heeft op meer dan cene plaats getoond, dat niet te willen , zie b. v. a. 72. Alleen wettiging geeft familieregten a. 332. Erkende natuurlijke kinderen worden, quod bene notan-dum, niet gelijk gesteld , met hen die uit een wettig huwelijk zijn geboren. Reeds bij de Romeinen wist men ten aanzien van dit effect, zelfs tusschen de legitimationis species te onderscheiden. In Zwitserland beweerden fidéicommissaire erfgenamen bij eene actie en desaveu de paternité, die trouwens in Frankrijk reeds was afgewezen , be-

— 172 —

lang bij den staat van het kind, staande huwelijk geboren, te hebben, en ageerden op dien grond ex lege diffamari bij het leven van den echtgenoot der moeder, den eenigen, in mijn oog, legitimus contradictor, zoolang hij leeft. Is het regtens uitgemaakt, dat het kind is wettig, het zal als zoodanig overal en door een iegelijk moeten beschouwd worden (1),

Art. 920. Op den regel, in het voorgaande art. voorkomende, wordt hier eene uitzondering gevonden, die in het Code Civil ontbreekt gelijk de Heer Asser 1.1. te regt opmerkt. Daarbij worden de erkende natuurlijke kinderen in de nalatenschap der bloedverwanten van den vader of de moeder, die hen erkend heeft, bij versterf boven den STAAT (2) voorgetrokken, terwijl hier een \ olstrekt jus reciprocum wordt gevonden. Te regt wordt er bijgevoegd , dat, zoo de erkenning door beide de ouders is geschied , hunne nalatenschap wordt geërfd door de linien, volgens de regelen omirent de gewone erfopvolging voorgeschreven. Als de wet dus in art. 879 n.® 1 de natuurlijke bloedverwanten roept, bedoelt zij daardoor natuurlijke kinderen , en ziet op de nalatenschap van vader of moeder die erkend heeft ; en als zij ten slotte den staat opnoemt, aan wien de goederen bij ontstentenis van den echtgenoot vervallen, had zij de erkende natuurlijke kinderen, die in de familie zijn, behoo-ren te noemen. Het art. toch heeft eene algemeene strekking. Wie juicht deze bepaling contra fiscum niet toe ? De bloedverwanten der ouders, die erkend hebben, mogen , en dit zal wel aan geen twijfel onderhevig zijn, het door oenen bloedverwant erkende natuurlijk kind bij tes-

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;Zie boven Themis 1,1, 346.

• (a) lu de nalatenschap van vader of moeder gaan de erkende natuurlijke kinderen , in geval van art. g i a , boven den ovcrblij-venden echtgenoot.

— 173 — tament zooveel vermaken, als aan ieder ander. Gelijk zij daartoe wederkeerig geregtigd zijn: op hen ziet art. 9S5 niet.} Zie onze aanteekening opart. 917.

Zoo dan hebben wij een overzigt over de leer der erfopvolging bij versterf naar de bepalingen onzer wet geleverd , en hebben misschien hier en daar een wenk gegeven , die niet geheel overbodig schijnt. Dan zijn wij reeds voldaan. Mogten wij ons in een of ander opzigt hebben vergist, men herstelle dat spoedig. Ons tijdschrift zal gaarne zoodanige teregtwijzing opnemen. Zuiver wetenschappelijke beschouwingen, hoe verschillend ook, zijn altijd belangrijk. Verschil van gevoelen moet ook in het regt worden geëerbiedigd. Door de openbaarmaking wint de wetenschap. Met oordeel en gematigdheid voorgedragen, zal het kunnen overtuigen en ingang vinden. Het naast voorgaande stuk van M.'A. H. VAN DER Kemp, ter wederlegging van dat van M.'’ A. DE PiNToen dat laatste zelve, bevestigt ons gevoelen omtrent het nut der openbaarmaking van verschil van opinie, vooral op die voortreffelijke wijze en met die gematigdheid voorgedragen.

Welk is de ware zin van art. 950 ß. W.? door M^ A. H.

VAN DER BuRGH, Advokaat te ’s Gravenhage.

Onderdo artikelen van onsNed.Burg. Wetb., waarvan de redactie minder gelukkig is uitgevallen, schijnt men vooral te moeten rangschikken het art. 950 van dat Wetboek. In het Bijblad H,p. 85, vindt men op eene overtuigende wijze betoogd, dat in het slot van het artikel abusivelijk gesproken wordt van goederen aan de erfgenamen persoonlijk toebehoorende, terwijl blijkbaar alleen bedoeld zijn en alleen bedoeld hebben kunnen worden goederen aan den erflater

— 174 — persoonlijk toebehoorende. Het komt mij voordat ook iu het begin van het artikel de woorden, in derzelver letterlijke en gewone beteekenis opgevat, tot een geheel ander resultaat leiden dan ’t geen door den wetgever werkelijk is bedoeld.

« Echtgenooten kunnen, ten opzigle van de goederen welke »in gemeenschap zijn, niet verder beschikken dan over hel »aandeel dat ieder hunner in de gemeenschap heeft. »

Niemand, geloof ik, zal aan deze periode in abstracto beschouwd, afgescheiden van verdere of andere wetsbepalingen, eene andere beteekenis hechten dan deze: een echtgenoot, in gemeenschap gehuwd, kan over eenig object eenig goed, hetwelk tot die gemeenschap behoort, niet verder beschikken dan voor dat aandeel dat hij in de gemeenschap heeft, in de meeste gevallen dus slechts voor de helft, in die enkele gevallen waar de bepalingen van het huwelijkscontract voor de beide echtgenooten ongelijke doelen in de gemernschap medebrengen, voor dat deel dat aan den beschikkenden echtgenoot is toegekend.

Wanneer de voormelde periode volstrekt op zich-zelve stond, en de wetgever zich op dit onderwerp tot deze periode bepaald had, zou wel niemand ontkennen dat de door mij opgegeveneopvatting de ware is, en evenwel is zij blijkbaar de ware niet; de woorden mogen tot die opvatting leiden, de bedoeling des wetgevers is blijkbaar geheel verschillend geweest van hetgeen zijne woorden hier aanduiden. Het vervolg toch van het art. bepaalt juist het tegendeel, namelijk, dat. indien eenig goed uit de gemeenschap is gemaakt, de legataris dat goed kan vorderen niet slechts voor de helft of het aandeel dat de maker of erflater in de gemeenschap had, maar voor het geheel, het zij in naturd , als dat goed bij de scheiding der gemeenschap valt in het deel van de erfgenamen van den erflater, het zij in aeslimatione, als dit het geval niet ia.

— 17ä —

Er is derhalve, als men de woorden van het art. in der» zelver gewone beteekenis opvat, een lijnregte strijd tusschen den aanvang of den eersten volzin van het artikel en hetgeen in het vervolg of de beide laatste volzinnen van hetzelfde artikel gezegd wordt. Het zat dus cok wel zeker zijn, dat hier ook iets anders door den wetgever bedoeld is dan de gewone beteekenis der woorden zou medebrengen.

Maar wat is dan bedoeld, welke is de opvatting, die men aan de woorden geven moet, om eene antinomie in één en hetzelfde artikel te vermijden ?

Tot deze vragen heeft aanleiding gegeven het navolgende geval dat zich heeft opgedaan. A., onder vigueur der Fransche wetgeving, in wettelijke gemeenschap gehuwd, legateert aan zijne huisvrouw het door hem bewoond wordende huis, erve en tuin. Dat woonhuis nu, als staande huwelijk aangekocht, behoorde tot de gemeenschap. De liquidatie dier gemeenschap leverde het volgende resultaat op, hier gemakshalve in ronde sommen gesteld.

Baten

Het voormelde huis, waardig . nbsp;nbsp;. f 2000.

Verdere baten -.....- 2000.

f 4000.

Schulden en lasten. . nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;. . nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;- 3000.

Zuiver overschot f 1000 waarin aan de erven A., of zijne erven en wed., ieder de helft competeert, of f SOO.

A. liet buiten dit huis, dat tot de gemeenschap behoord had, nog ettelijke andere vaste goederen na tot zijn persoonlijk eigendom behoorende.

Wat was nu regtens omtrent het aan de overblijvenden weduwe vermaakte legaat? Verschillende gevoelens werden geopperd.

Een eerste gevoelen was: men moest bij de liquidatie

— 17(1 —

der gcmeenscliap het gelegateerde huis niet onder het actief rekenen of slechts voor memorie uittrekken , als-wanneer die gemeenschap een nadoelig slot opteverde van f 1000. Deze ƒ 1000 moest de wed. betalen alleen en voor het geheel om het huis te behouden, of wel hetgeen tot hetzelfde geldelijke resultaat leidt, men moest, het huis in het actief begrijpende, het alsdan overschietende zuiver saldo van f 1000 geheel aan de weduwe laten. Volgens beide berekeningen genoot de wed. voor het legaat een geldelijk voordeel van ƒ 500.

Volgens de eerste berekening verkreeg zij voor het geheel een huis van f 2000 waarde ; waarop zij krachtens de gemeenschap slechts regt had voor de helft; zij verkreeg dus door het legaat eene meerdere waarde van f 1000, maar betaalde daarentegen de schulden der gemeenschap ten volle, of ƒ 1000 in plaats van de helft of f 500 , dus meer . nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;- 500.

Zij hield dus zuiver over f 500.

Even zoo in de tweede berekening ; zij hield het geheele zuiver overschot der gemeenschap à ƒ 1000, waarin haar slechts toekwam ƒ500; ook hier dns weder leverde het legaat haar een voordeel op van ƒ 500. Dit gevoelen was gegrond op het denkbeeld dat de afdoening der schulden moet voorafgaan aan de uitkoering der legaten ; dat men dus de woorden van het art. 950 : over het aandeel dat ieder hunner in de gemeenschap heeft, moest uitleggen in dien zin dat de beschikking niet verder zou gelden dan voor hetgeen de liquidatie en scheiding der gemeenschap als het zuiver aandeel des erflaters in dezelve zou aanwijzen, in casu dus niet verder dan voor ƒ 500, als zijnde dit bij de liquidatie bevonden te zijn het zuiver aandeel van A. indegemeenemassa.

Een tweede gevoelen was: de vrouw moet bekomen de helft van het zuiver saldo der gemeenschap, à ƒ500

(Je waarde van het gelegateerde huis mede onder het actief berekend) krachtens haar regt op de gemeenschap of voor haar aandeel in dezelve en voor haar legaat de helft der waarde van het meergemelde huis of ƒ 1000. Dit gevoelen was mede gegrond op dezelfde woorden van art. 950 over het aandeel dat ieder hunner in de gemeenschap heeft. Dit aandeel meende men te moeten opvatten als de pars pro indiviso, die A. in de gemeenschap bezat; de beschikking bepaalde zich alzoo tot die helft des erflaters in het quaestieuse huis; slechts voor die helft, meende men, kwam de schadeloosstelling of betaling der aesti-matio rei legatae te pas, waarvan in het vervolg van het art. gesproken wordt.

Een derde gevoelen eindelijk was: de wed. moest hebben de helft van het zuiver overschot der gemeenschap à f 500 en voor haar legaat de aestimatio of volle

waarde van het geheele huis . nbsp;nbsp;nbsp;. . nbsp;nbsp;- - 2000.

Mijn advies over deze zaak moetende uitbrengen, heb ik gemeend tn de allereerste plaats te moeten vaststellen wat. naar mijne beschouwing, de ware zin, of beter de ware bedoeling, is van het artikel, dat door deszelfs redactie en de blijkbare verkeerdheid cener uitlegging naar de natuurlijke beteekenis der woorden tot zoo veel verschil van gevoelen had aanleiding gegeven.

Het is mij daarbij al dadelijk voorgekomen dat de uitlegging, die aan liefeerste gevoelen, dat boven is opgegeven, ten grondslag ligt, niet kan worden aangenomen. Met de woorden: «orr het aandeel dat ieder hunner in de gemeenschap heeft, kan niet wel bedoeld zijn dat zuiver aandeel dat de latere liquidatie en scheiding zal hebben aangewezen, want duidelijk is het uit het vervolg van het artikel, dat de legataris wel afhankelijk is van het effect der latere liquidatie

IIP Dl. »' st. i81ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.3

en scheiding, alleen echter wat de vraag betreft of hij het gelegateerde goed zal kunnen vorderen in naturd dan wel alleen de aestematio rei legatae, én geenszins dat hij ook binnen het quantum van het zuiver aandeel des erflaters zou zijn beperkt, daar hem uitdrukkelijk schadeloosstelling, betaling der aestimatio, wordt toegezegd, zelfs bij ongenoegzaamheid van dat zuiver aandeel van den erflater aan zijne erfgenamen aangekomen. Het legaat kan dus g rooter zijn dan dat zuiver aandeel en echter zal het gelden naar het artikel, d n - '

Mijne uitlegging van die woorden in het begin' of den eersten volzin van het art. : over het aandeel dat ieder hunner in de nalatenschap heeft, is geheel overeenkomstig die welke daaraan gegeven is in het gevoelen hierboven sub n.“ 2 opgegeven; dat aandeel is de pars pro indioiso die de beschikkende erflater in de gemeenschap heeft. In de toepassing echter op het voormelde geval verschil ik merkelijk van dat tweede gevoelen •, naar mijne beschouwing is het begin of de eerste volzin van het artikel daarop volstrekt buiten alle toepassing, en moet hetgeen ten deze regtens is, alleen gezocht worden in de twee volgende volzinnen van het artikel, en naar de daar voorkomene bepalingen maak ik geene de minste zwarigheid, aan de wed^ de volle waarde van het huis voor het geheel toe te kennen, en wel titulo legati, buiten en behalve hare helft en het zuiver overschot der gemeenschap, waarop zij jure communionis regt heeft.

Naar mijne beschouwing wordt in het begin of den eersten volzin van art. 950 een geheel ander geval behandeld dan in de beide volgende volzinnen. In dezen eersten volzin is, mijns inziens, de rede van beschikkingen, van universe-ten aard, titulo universali, waarbij vermaakt is niet een bepaald afzonderlijk goed, maar eene Universitas of een

deel van eene aniemitas, terwijl juist in de beide volgende volzinnen van hel art. de rede is van zoodanige particuliere legaten van een bepaald stuk goed legata rei parlicu-laris. Het is wel waar de woorden in den aanvang van het artikel gebezigd, spreken van beschikkingen tenopzigte yan de goederen welke in gemeenschap zijn, en schijnen dus te bedoelen ook de legata rerum particularianv, maar dat dit niet is bedoeld , blijkt uit de geschiedenis van het artikel. Er heeft toch blijkbaar bij onzen wetgever geene andere bedoeling bestaan dantendeze over te nemen de bepaling van art. 1423 C. Aap., met dit onderscheid nogtans,datmeo hetgeen daar alleen gezegd wordt van den man, maar reeds door de jurisprudentie tot beide echtgenooten was uitgestrekt, uitdrukkelijk omtrent beide heeft bepaald, — De Heer Asser in zijn bekend wetk§ 120 en § 481 geeft dit dan ook als het eenig onderscheid op, en dat die schrijver daarin niet gedwaald heeft, toont de geschiedenis van het artikel zoo als wij die vinden hij Voorduin II, p. 333 n.“ X, p. 336 n.® XI, p. 337 H.® XIII tn IV* deel, p. 88 n.° I, volgens welke, eerst niet anders was. voorgesteld dan in den titel der gemeenschap op te nemen eene letterlijke vertaling van het F rausche artikel, doch op verlangen der afdeelingen van de Staten-Gcoeraal de extensie tot beide echtgenooten en verplaatsing in den titel.eçut uiterste iDiUen heeft plaats gehad , en hij dien titel de eerste volzin eerst is voorgesteld op deze wijze: « echtgenooten kunnen niet verder beschikken »dan over het aandeel dat ieder hunner in de gemeenschap xi heeft, » De tusschenzin: ten opzigle van de goederen, wellte in gemeenschap zijn, juist die woorden die ten deze de moeijelijkheid veroorzaken en aan particuliere legaten doen denken, zijn niet in de wet gekomen met dat bepaalde doel, maar alleen op de aanmerking van eenige afdeelingen , dat echtgenooten ook goederen buiten gemeenschap

— IK« — konden hebben en de bepaling dns diende te worden beperkt tot de gemeenschap. Wij hebben dus in effecte deze woorden' ecniglijk te danken aan de verplaatsing van het artikel uit den titel deC gemeenschap in die der uiterste willen; die verplaatsing alleen heeft die bijvoeging noodig lt;locn achten ; daarom alleen is zij in de wereld gekomen, niet echter om ten deze eenigzins af te wijken van het Fransche artikel, waarin de onderscheiding tusschen titulo legata «nuwn/t, zoo als die in den aanvang van het artikel behandeld worden, en legala rei particularis, waar-* over vervolgens gesproken is, zoo duidelijk mogelijk is.

Alleen op deze wijze Is het dan ook mogelijk den eersten volzin van het artikel in harmonie te brengen met de beide volgende. Reeds uit de redactie zelve van het artikel is eenigzins duidelijk dat deze laatste volzinnen een ander geval behandelen dan de eerste. Het woord echter, in het begin van den tweeden volzin, duidt eene tegenstelling aan, en opmerkelijk is het dat dit woord aldaar is gesteld op het verlangen van eene der afdeelingen, daar de regering eerst had voorgesteld, ook hier vertalende het art. 1423 C. N. : indien op deze wijze en«.

'■ Het komt mij, behoudens beter oordeel, voor, dat wij op deze gronden mogen besluiten, dat de minder gelukkig gekozene woorden inden aanvang van meergemeld art. 950 B. W.: ten opzigtevan de goederen welke in gemeenschap zijn, ons niet moeten doen denken aan particuliere legaten van eenig bepaald goed tot de gemeenschap behoorende, waarvan juist bij tegenstelling e- rst in de volgende volzinnen van het artikel wordt gehandeld, maar hier alleen de rede is van algemeene makingen van de gemeenschap qua talie als universitas. ''

— 181 —

KooPHANDELS-REGT. — Over den invloed eener valtchheid in de handleekening ran den trekker op eenen wisselbrief, op de rerpligting tot betaling van den acceptant jegens den wettigen houder, door M/ A. de Pinto, Advokaat te ’s Gravenhage.

Goede trouw en eerlijkheid is de ziel en het leven van den handel ; voor niets zijn bedrogen kwade trouw gevaarlijker dan voor den handel ; nergens dus ook moet met meer zorgvuldigheid gewaakt worden tegen bedrog en kwade trouw dan in het handels-regt; nergens moeten derzelver gevolgen met meer naaiiwkeurigheid en duidelijkheid geregeld worden; en het is daarom, dat het regt zorgen moet die gevolgen op de meestmogelijk regtvaardige en billijke eu de minst drukkende wijze tevens te doen dragen.—

Het wissel-contract vooral steunt eenig en alleen op goede trouw; nergens is het bedrog verderfelijker dan daar; maar ongelukkiger-wijze nergens ook misschien is het voor den oneerlijke gemakkelijker te plegen dan daar. —

De misdaad van valschheid is het meest gewone middel, waarvan zich de bedrieger bedient, die met wisselbrieven afzetterijen wil begaan; van daar dan ook, dat de gevolgen van valschheid in wisselbrieven ten allen tijde aanleiding hebben gegeven tot hoogstbelangrijke wetenschappelijke en praktische beschouwingen ; van daar dan ook het hooge gewigt van schier alle regtsvragen, hieruit ontstaande. En die vragen zijn zeer velen in getal ; ook dat is niet te verwonderen, wanneer men bedenkt in hoe oneindig veel omstandigheden en gedaanten de valschheid zich hier kan voordoen; en hoe dikwijls, in ieder geval, het zij de aard der misdaad zelve, het zij de persoon door of ten nadeete van wien dezelve gepleegd is, het zijdezeofgene bijkomende fcitelijke omstandigheid, noodzakelijk kan moeten leiden tot eene andere beslissing.

— 1«2 —

Dit onderwerp is dan ook veel meer geschikt lot eene zeer uitgebreide dan wel tot eene beknopte behandeling. Door anderen intusschen is hetzelve in dien algemeenen zin bewerkt ; en ik vermeen te dien opzigte te mogen verwijzen naar de proeve van onderzoek wegens de gevolgen van gepleegde valschheid in wisselbrieven van den Heer F. A. VAN Hall, en naar de Academische Diss. van den Heer BONDT (I).

Mijn voornemen is voor het tegenwoordige niet het ge-heele onderwerp in eenen zoo uitgebreiden en algemeenen zin te behandelen; ik wenschte integendeel mijn onderzoek te beperken tot ééne enkele vraag, en wel tot de volgende: blijft de betrokkene door zijne acceptatie jegens den houder tot betaling verpligt, ook dan als later blijkt dat de handteekening van den trekker op den wissel valsch was?»

Deze vraag, welke zeker noch tot de minst gewigtige noch tot de gemakkelijkste over het wisselregt behoort, heeft sedert lang de schrijvers verdeeld , vooral onder het beheer van den Frauschen C. de C. ; onze nieuwe wet heeft dezelve niet expressis verbis beslist; wij zullen later zien waarom ? Dezelve bestaat dus nog, en is nog voor tweeledige uitlegging en beschouwing vatbaar.

Een verslag van de verschillende plaatsen uit oude en nieuwe schrijvers, waar men de vraag behandeld vindt; eene uiteenzetting en beoordeeling van hunne onderscheidene stellingen en gevoelens, zou mij leiden verre buiten de grenzen, mij door den aard en den omvang der Themis aangewezen.

Genoeg zij het derhalve kortelijk te herinneren, dat sommigen den acceptant tot betaling verpligt rekenen , niettegenstaande de valschc handteekening van den trekker ;

(r) Verlaakt floor den Heer Uijtwerp Stermwo , en hoofdza-ketijk medegedeeld in H^'glsg. tigdr. H, 5—4'quot;

— 183 —

dat anderen integendeel heniiVan alle verpligting tot beta* ling, in dit geval, bevrijd achten; terwijl anderen weder onderscheiden tusschen den houder die voor en hem die na de acceptatie eigenaar is geworden van den ^wissel ; —met dit gevolg, dat de acceptant aan den eerste wel, aan den laatste niet de valschheid zoU|kunnen tegenwerpen , omdat hij, die geld schiet op eenen geaccepleerden wissel, uit den aard der zaak veel meer let op de soliditeit van den acceptant dan op die van den trekker, en zijn geld voornamelijk geeft op het crediet van den acceptant. Dit laatste gevoelen wordt on 1er anderen voorgestaan door den Heer de Martini , Aant. ad art. 119 W. van K.

Reeds in mijne Handt, tot het W. van Kooph. Aant. ad § lOi, bl. 115—117 heb ik kortelijk dezelfde vraag behandeld, en mij in het algemeen verklaard voor derzelver toestemmende beantwoording, zonder zelfs te treden in de zoo even genoemde onderscheiding. Ik houd alsnog deze meening voor de eenig ware; de aard evenwel van een algemeen en inzonderheid van een elementair werk liet niet altijd toe omtrent dergelijke moeijelijke en min of meer ingewikkelde regtsvragen in vele bijzonderheden te treden. Men kan dezelve alleen aanstippen, en, na kortelijk het tóór en het tegen te hebben medegedeeld, zijne eigene meening zeggen. Tot grondig en volledig onderzoek daarentegen is opzettelijk onderzoek in ,eene afzonderlijke verhandeling meer geschikt.

En juist daartoe schijnt mij deze vraag overvloedig ge-wigtig genoeg ; te meer daar ik gaarne erken, dat tegeh mijn gevoelen gewigtige bedenkingen zijn in het midden te brengen, ofschoon ik tevens meen dezelve zonder veel moeite te kunnen wederleggen.

Zoo als ik reeds zeide, naar mijne wijze van zien , blijft de betrokkene, die eenmaal geaccepteerd heeft, tot betaling

— 184 — jegen« den houder verpligt, al'staat op den wissel eene val-sche handteekening van den trekker.

Dat is ook de leer van Pardessus, I, 448—452, die haar zelfs voor geenen ernstigen twijfel vatbaar schijnt te achten, en denkelijk daarom dezelve meer in korte woorden, doch tevens met de hem eigene krachtige taal , als een nmoma vooropstelt, dan wel alseene betwistbareregtsvraag onderzoekt en betoogt.

PoTHiER schijnt hetzelfde gevoelen toegedaan te zijn ; hij behandelt de vraag niet regtstreeks, hetgeen zeker nog af opmerkelijk is; het eenige geval evenwel, dat hij opgeeft, wanneer de acceptant van zijne verpligting tot betaling kan worden ontheven, is het volgende: indien hij, zonder fonds lot betaling onder zich te hebben, tot de acceptatie is overgehaald door bedrog van den houder of eigenaar of van zijnen gemagligde. Zie Tr. du contr. de change n.“ 118. — « Dans ce cas, voegt hij er bij, n.® 120, cet accepteur demeurera obligé envers le propriétaire de la lettre de change qui en a de bonne foi payé la valeur au tireur. »

Eindelijk schijnt tot hetzelfde gevoelen over te hellen een Arrest van het Hoog Ger. te Gravenhage van 6 Junij 1814, bij VAN Hamelsveld, Gew. (1814), I, 21—28. Het is waar, de vraag was daarvan volkomen dezelfde, omdat, volgens het Arrest, het daar in facto vast stond, dat de acceptanten van de gepleegde valschheid niet hadden kunnen of mogen onkundig zijn.

De overweging evenwel, welke de ratio decidendi van het arrest inhoudt, doet mij denken , dat het hof de vraag, in het algemeen, ook zonder deze toevallige, bijkomende omslamligheid niet anders zou beslist hebben. Die overweging luidt als volgt :

« Overwegende, dal de appellanten, door hunne acceptatie op datondeugend papier te stellen , den omloop daar-

— 185 — van hebben bevorderd^ en in alle gecallcn zieh hebben verbonden om den inhowl daarvan ten vervaldcge te voldoen. »

Bedrieg ik mij niet, dan past deze redenering, maar vooral de laatste woorden, evenzeer op den acceptant, die van de valschheid is onkundig gebleven, als op hem die daarvan kennis heeft gedragen. Later zal dit duidelijk worden.

Doch nu ter zake :

Ik meen mijne stelling te kunnen staven, èn door de geschiedenis der wet èn uit de geschrevene bepalingen van het Wetb van Kooph. ,

Vangen wij aan met de eerste. Ik weet het, daar zijn er die daaraan beslissende kracht toekennen waar het aankomt op de verklaring van geschrevene wetboeken. Ik behoor evenwel niet tot die school ; ik erken, dat men zich niet door op zich zelve staande redeneringen van wege de regering voorgedragen, of door losse en onbeantwoord geblevene aanmerkingen van een enkel lid of van eene enkele afleeling der Kamer moet laten verleiden om de geschrevene wetsbepaling, waar die duidelijk is, en eene vraag, met ronde woorden beslist, ter zijde te stellen; maar ik voeg er bij, dat ik even min kans zie, om iedere gewig— tige, moeijelijke en twijfelachtige vraag, welke zich kan voordoen, te beantwoorden met de korte, magtspreukige, niet eens altijd even duidelijke bepalingen van een geschreven wetboek. Dit is ook nooit het doel noch de strekking geweest der codificatie; het ware ook eene ijdele poging, een doel, nooit te bereiken. Wanneer ik derhalve in het algemeen hecht aan de geschiedenis en prijs stel op die werken, waarin men dezelve lezen kan, hier, met opzigt tot de vraag, welke ons thans bezig houdt, is dezelve inderdaad hoogst belangrijk. Eene eenvoudige opgave der

_ 186 — historische feiten, als ik mij zoo eens mag uitdrukken, zal daarvan, meen ik , aan iedereen de overtuiging geven.

In een vroeger ontwerp kwam voor een art. 69 , hetwelk letterlijk het volgende bepaalde: « de acceptant van eenen wisselbrief is tot deszelfs betaling ongehouden indien de teekening van den trekker valsch is. » — Mot die bepaling was de vraag duidelijk beslist, en iedere twijfel voor het vervolg ónmogelijk.

In de Kamer evenwel vond dit art. 69 grooten tegenstand ; eene luide roepstem ging tegen hetzelve op, vooral van de zijde der regtsgeleerde leden. Onder degenen, die het hevig bestreden, behooren onder anderen de Heeren Donker Curtius en Hooft.

Hunne redevoeringen zijn afgedrukt in de opinions e'non-cees sur leprojet du C, de C. ,pag. 46—53 , van den eerste, en in de verzameling van adviezen over hel W, van K., bl. 46—61. Door hen en door vele anderen werd op regtskun-dige gronden aangetoond, dat de acceptant onvoorwaardelijk tot betaling moet zijn gehouden, ook dan als hij geaccepteerd heeft op eene valsche handteekening van den trekker, en dat het ten eene male strijdig is met de beginselen van het wissel regt, rfen houder de schade te doen dragen van die valschheid en eene daarop gevolgde ligtvaardige acceptatie. Men vindt voor het overige een uitvoerig verslag van die beraadslagingen bij Voorduin, VHI, 643—673.

En wat was nu het gevolg van dit alles ? dat het geheele ontwerp van dezen titel werd verworpen, en zulks onder anderen en wel voornamelijk juist om de leer bij art. 69 gehuldigd. Later verscheen er een nieuw ontwerp, doch daaruit was verdwenen art. 69 , en de geheele vraag onaangeroerd gelaten. En waarom? de memorie van toelichting van 1834, bij Voorduin, VIII, 673 , geeft ons het volgende als reden: dat men zich omtrent de vervalsching

— 187 —

van wisselbrieven bad bepaald tot art. 14S en 164, en alzoo vermeend had te moetenjin het midden laten de vraag, of degene die een wüselbrief heeft geaccepteerd , waarop de vercalxckte naamteekening ‘vanden trekker gevonden wordt, al dan niet tot betaling verpligt is, daar dit punt in vroegere jaren, door eene stellige wetsbepaling in het eerste ontwerp zijnde beslist geworden, tot zoodanige uiteenloopende gevoelens had aanleiding gegeven , dat men algemeen :hç,t verlangen heeft geuit, dat punt in ieder gegeven geval aan het oordeel van den regter, en alzoo aan de algemeene beginselen van het icissclrcgt, over te taten. »

Hoe onbestemd nu ook wettigt deze verklaring zijn moge, zoo veel ten minste blijkt er zeer zeker uit, dat men het door mij bestreden beginsel niet heeft willen verheffen tot wei; want, had men dat gewild, men had eenvoudig behouden het oorspronkelijke art. 69, en daarmede afgesneden alle moeijetijkheden.

Reeds daarin is dan ook zeer zeker een zeer gewigtig vermoeden gelegen voor de onbepaalde gehoudenheid van den acceptant 5 het is evenwel, juist om de redenen , welke de regering lot de weglating van het art. deden besluiten, op zich zelven misschien niet genoegzaam om eene stellige beslissing in eenen tegenovergestelden zin te regtvaardigen.. Maar er komt dan ook veel meer bij.

Men verwijst ons naar algemeene regtsbeginselen.

De eerste vraag is derhalve : wat vorderen die ?

Er is eene misdaad , eene valschheid gepleegd , waaraan bouderen acceptant beiden even onschuldig zijn ; nogtans moet één van beiden daar het onschuldig slagtoffer van worden ; dit is onvermijdelijk. Maar wie?

Naar algemeene regtsbeginselen zeker de acceptant, die, alvorens te accepteren, gemakkelijk had kunnen en als voor-zigtig koopman en bonuspater famUiac zich had behooron te-

— 188 —

verzekeren of de teekening des trekkers echt was, en of deze werkelijk op hem had getrokken: ja, wat meeris, die meestal de handteekening van den trekker, met wien hij in correspondentie of handolsbetrokk ngen is, kent, en die dus gemakkelijk kon beoordeelen, of dezelve echt of valsc'i is. Laat hij zich misleiden of verschalken door val-sche teekeningen ; of accepteert hij ligtvaardig eene op hem onbekende handteekening, zeker de gevolgen kunnen voor hem zeer hard en zeer ongelukkig zijn, maar meestal zal men hem te regt toeroepen: habes qiwd libi imputes. Regt en billijkheid vorderen, dat hij de schade drage, en die niet overbrenge op eenen derde, op den houder, die de handteekening van den trekker niel kent, die dezelve zeker niet behoeft te kennen, die met geene mogelijkheid een onderzoek kan instellen naar de echtheid van die handteekening, maar die te goeder trouw zijn geld geeft alleen op het crediet der hem bekende echte handteekening van een soliden acceptant.

Hel falsum is een ongeluk, eene ramp onafhankelijk van den wil of van de schuld van beide partijen ; maar nu leeren de algemecne regtsbeginselen verder, dat ieder draagt de onmiddeUijke gevolgen, welke hem dadelijk treffen, van ieder ongeluk, ramp , toeval, bedrog, dwaling, of wat het anders lijn moge , zonder die te kunnen schuiven op een ander, die even onschuldig, maar misschien niet even onvoor-'^t g was ®1® hij gt;nbsp;behoudens natuurlijk zijn verhaal op die hem bedrogen of misleid heeft.

De algemecne regtsbeginselen derhalve, waarnaar de regering ons verwijst, en waartoe men ook buitendien zijne toev ugt zou moeten nemen , naar de regelen der uitlegkunde , bij gemis eener letterlijke beslissing in de wet, pleiten tegen den acceptant.

En wat valt er dan nu, in de tweede plaats, af te leiden

— 189 — uit de geschrevene bepalingen van het W. van Kooph. ?

Men moet hier ééne zaak wel in het oog houden, deze namelijk: de wisselbrief behelst niet slechts ééne enkele overeenkomst tusschen twee handelende partijen, meer of minder gelijkstaande met deze of gene handeling van het burgerlijk regt; maar de wisselbrief, vooral na de acceptatie , vereenigt in zich eene groote menigte van onderscheidene overeenkomsten van verschillenden aard en tusschen verschillende personen.

Men moet vooral wel onderscheiden tusschen de tweeledige verbindtenis, die de acceptant aangaat, de ééne jegens den trekker, de andere jegens den eventiiëlen houder van den wissel op den vervaldag: de eerste, welke doet ontstaan eene gewone handeling van lastgeving, waarbij de acceptant zich verbindt om' voor en in plaats van den trekker het beloop van den wisselbrief ten vervaldage te voldoen; de tweede, w-aarbij hij zich jegens den houder dadelijk , persoonlijk, en hoofdelijk met den trekker in obligo stelt voor desom in den wissel uitgedrukt. Art. 119, liO, 144, 146, enz.

Dat nu, indien blijkt dat de handteekening des trekkers valsch was, en derhalve dat er geen last gegeven zijnde ook geen last kon worden aangenomen ; dat daarom ook in zoo verre, als lastaanneming de acceptatie nietig is, en geene gevolgen hoegenaamd kan te weeg brengen; en eindelijk dat dus de acceptant jegens geen 'n trekker of lastgever, die werkelijk niet bestaat, mandati nomine kan gehou-i den zijn : dat alles is duidelijk. ' ‘ j . Maar eene geheel andere vraag is het, of daardoor nu ook noodzakelijk vervalt de tweede overeenkomst door de acceptatie voltrokken? of daardoor ook de houder van* den wissel alle regt en aanspraak tegen den acceptant verliest ?

Art. 119 zegt in het algemeen : « hij die eenen wisselbrief heeft geaccepteerd, is tot deszelfs betaling verpligt. » Dit is met andere woorden de bekrachtiging van den ouden regel : qui accepte paie.

Dien regel heeft men juist willen bekrachtigen in den méést onbepaalden , strengst mogelljkenzin. Zie Vookdüin, «rtt, 581—585.

En te regt, want met dien regel staat of valt alle handels-crediet: waar toch zou het henen met dit crediet, met de goede trouw en de zekerheid van den handel, indien de koopman niet meer met volkomene gerustheid rekenen kon op de onschendbare, heilige verbindtenissen . uit geaccepteerde wissels ontstaande, indien hij, die éénmaal geaccepteerd heeft, zich door spitsvindige uitvlugten aan de betaling kon onttrekken? of wel de rampen, die meestal in mei-rdere of mindere mate aan zijne eigene onvoorzigtig-heid, slaperigheid of ligtgeloovigheid te wijten zijn , van zich kon werpen en op de schouders van anderen schuiven?

Derhalve, die accepteert, verbindt zich tot betaling; en jegens wien ?

Niet jegens den trekker (1) die, in geval van wanbeta-

(i) Zoodanig ten minste is de leer van alle mij bekende schrijvers. Men zie b. v. Pothier, t. a. p , 91 ^ijq.i LociiÉ, Esprit du C. de C., II, 9; PakuessusI, 319,379. Maar zoodanig is ook , naar mijn inzien, de onmiskenbare uitspraak der wet. Zie art. 100, 140, i44gt; '46) 143, enz. Het schijnt nogtaus, dat ook dit door anderen anders wordt begrepen. Bij de’sGrasenhaagsclieRcgtbank ten nnnsle is meermalen eene andere praktijk gevolgd , en moet meermalen de treuer, in wiens handen dé wisset van niethetaling geprotesteerd , was terug gekomen, den acceptant met goed gevolg tot betaling van het beloop des wissels hebben aangesproken. Ik had in het einde van het vorige jaar de gelegenheid eene dusdanige vordering breedvoerig te betwisten. Ik beweerde namelijk, dat de trekker legen den acceptant alleen had de aelio mandati tot verantwoording van het funds, zoo bij hel gehad had, en tot schadevergoeding wegens niet-volvoering van den aangenomen laat.''— Eene schikking tusschen partijen echter op den dag dat bet voiinis

ling, schadevergoeding of verantwoording van het verstrekte fonds kan vorderen, nooit echter betaling van het beloop des wissels (Art. 148); maar jegens den houder, jegens den houder die is, en den houder die komen zal , jegens den eersten, den tweeden, den twintigsten houder, bekend: of onbekend. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

Het vragen van betaling is alzoo geen regt van den trekker ; er is dus ook geene reden om de verpligting tot betaling te doen afhangen van de echtheid zijner 'handteekening, van zijne waarachtige of ernstige, verdichte of valsche toetreding tot de overeenkoinst, die,.in ieder'geval, eene geheel andere strekking had. quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Dieaccepteert verbindt zich tot betaling jegens den houder. Volgens art. 144 geeft dan ook de acceptatie aan den houder hét regt om betaling te vragen van den acceptant; en zulks in het algemeen, en zonder onderscheid dus of de acceptatie geschied zij op eene valsche of echte handteekening. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•*

, Maar het is dan toch wel hard en ongelnkkig, dat hij, die zelf bedrogen en misleid is, die misschien alleen accepteerde omdat hij fonds tot betaling van den vermeenden trekker onder zich had , zal genoodzaakt zqn te betalen , terwijl ieder verhaal voor hem ónmogelijk is.

Aangenomen het zij zoo hard als men wil, en in vele gevallen zal dit zelfs niet te miskennen zijn ; maar de wet is zoo, en bovendien het zou zeker niet minder hard zijn , indien de houder die ter goeder trouw geld heeft geschoten óp eene deugdelijke, echte acceptatie, later zou kunnen

ion worden uitgesproken , was oorzaak, dat wij het oordeel des regters over deze eraag, indien het er eene is, niet vernamen* eene schikking, waarover ik mij voor de partijen verheugde, doch die ik, in het belang der praktijk, wel had mogen lijden, dat ware achterwege gebleven.

— l»à — worden afgewezen, alleen op grond dat de acceptant, het zij ongelukkig, het zij onvoorzigtig of onkundig genoeg was geweest zich te laten bedriegen.

Qui accepte paie ; zelfs dan als de trekker buiten weten van den betrokkene en vóór de acceptatie ware gefailleerd, en al had de acceptant van zijne acceptatie geen fonds hoegenaamd , art. 119 (1), ook dan moet hij betalen , ofschoon ook dan ieder verhaal op den trekker onmogelijk is, en hij zich zal moeten tevreden stellen met als concurrent schuldeischer in diens faillissement op te treden.

Ook dit is zeker niet minder hard.

Nog eens dus, qui accepte paie, dat is de regel. Van dien regel is maar ééne enkele uitzondering ; wanneer namelijk de houder bedriegelijke middelen heeft in het werk gesteld om de acceptatie te verkrijgen ; kan de acceptant tegen die acceptatie in zijn geheel worden hersteld (2) ; art. 119 in fine, maar die ééne uitzondering staat dan ook in de wet uitdrukkelijk naast den regel geschreven.

Alle uitzonderingen nu zijn strictissimae interpretationis ; wanneer ik derhalve in de wet lees den regel en ééne enkele uitzondering, dan heb ik zeker geene vrijheid, mij zei ven daarenboven nog andere uitzonderingen te scheppen.

En inderdaad waar zou dat ook eindigen ? Als ik heden o' ; :H n . i.

^‘ (i) Indien do acreptant in dat geval fonds van den trekker onder zieh had, lijdt hij geene schade, omdat alsdan dat fonds tot het beloop van den wisselbrief zijn eigendom wordt, art. i lo.

(a) Wal dit eigenlijk beleekent, is niet zeer duidelijk: kan, namelijk , de acceptant, die lot betaling wordt aangesproken, zich niet op zoodanig bedrog beroepen, om de vordering le doen afwijzen? en is het integendeel altijd noodig, dat hij vooraf die acceptatie doe vernietigen, door eene daartoe opzettelijk inge-stelde actie, de renituiio ia integrum f Uil de woorden van het art. schijnt het laatste wel te volgen, hoezeer het misschien minder waarschijnlijk is, dat men dit wel bedoeld hebbe.

— 193 —

naast de ééne uitzondering er eene tweede mag plaatsen ; dan mag ik morgen met hetzelfde regt naast de tweede eene derde en naast de derde eene vierde stellen ; en zoo tot in het oneindige, tot dat er eindelijk van den geheelen regel niets meer overblijft, maar de regel in waarheid uitzondering en de uitzondering regel wordt.

Er blijft mij nog over kortelijk te onderzoeken, wat er is van de voornaamste bedenkingen , welke gewoonlijk worden in het midden gebragt tegen de tot dus verre ontwikkelde leer , voor zoo verre die namelijk niet reeds in mijn adstructief betoog zijn opgenomen.

Ik heb wel eens hooren beweren (ik herinner mij niet het ooit te hebben gelezen), dat een wissel met eene val-sche trekking geen wissel zoude zijn, omdat volgens art. 100 geen wissel denkbaar is zonder trekker ; en dat derhalve op zoodanigen wissel noch art. 119, noch art. 144, noch eenige andere bepaling van den zesden titel zoude van toepassing zijn. 1

Ik erken, dat deze redenering schoon klinkt, en oppervlakkig veel schijn van waarheid heeft.

Als men de zaak echter wat naauwkeurig beschouwt, dan blijkt, dunkt mij, spoedig de geheele tegenwerping ,^nbtilior quam verior te zijn.

t! Een wissel al dadelijk is er eigenlijk wel ; er is een onder-teekenaart die aan iemand last geeft om de uitgedrukte geldsom ia eene andere plaats op of na zigt of op eenen bo-paalden tijd voor eenen aangewezen persoon of voor des-zelfs order te betalen, met erkenning van ontvangen waarde, of van waarde in rekening; er is dus ook een trekker, maar een valsche in plaats Van eenen echte.

En wat zat nu hiervan het gevolg zijn? Niet, dat er in het gehoel geen wissel bestaat; maar alleen, dat hij, wiens naam daarop valschelijk door een ander is ter nedcrgcsteld,

ni' Dl. a' st. 184». 4

— I!)ï —

hij die zieh niet persoonlijk als trekker heeft verbonden noch jegens den betrokkene noch jegens den houder tot iets zal gehouden zijn ; en wederkeerig natuurlijk, dat ook deze jegens hem op geenerlei wijze in obligo zijn.

Doch dit zij hoe men wil ; inderdaad is het niets anders dan eene twist over icoorden en niet over zaken ; er zij geen wissel ; geene trekking; zeker is er acceptatie, en het is juist daaraan, en daaraan alleen, dat de houder zijn regt tegen den acceptant ontleent, en niet aan de oorspronkelijke trekking; de trekker en zijne regten en verpligtingen zijn geheel vreemd aan de overeenkomst tusschen acceptant en houder; de echtheid of valschheid dus der handteekening van dien trekker kan daarop van geenen invloed zijn.

Maar, zegt men, acceptatie is aanneming van eenen last, art. 140; hier bestond geen last, en waar geen lastgegeven is , kan geen last worden aangenomen.

Concerto, en daarom is de acceptatie, zoo als ik vroeger reeds opmerkte, als lastaanneming nietig; en daarom kan de acceptant die niet betaalt, nooit blootgesteld zijn aan de actiën van art. 148. Maar behalve de lastaanneming houdt deacceptatie ook nog in, eene persoonlijke verbindtenisjegens den houder van den wissel, geheel onafhankelijk van de handeling van lastgeving; en deze blijft beslaan.

Men ziet duidelijk, dat alle deze redeneringen enkel en alleen berusten op eene volslagene verwarring van de twee geheel verschillende verbindtenissen, die de betrokkene door zijne acceptatie jegens twee onderscheiden personen aangaat.

Eene tweede tegenwerping is deze: bij art. 137 wordt aan een valsch endossement alle kracht en gevolg in regten ontzegd ; het doet den eigendom van don wissel niet overgaan , en het doet alle latere endossementen vervallen. — Dezelfde redenen , die daartoe aanleiding hebben gegeven ,

— 195 — moeien ook leiden tot de ongehondenheid van den acceptant, indien de acceptatie alleen geschied is op eene valsclie trekking.

Ik doe in de eerste plaats opmerken, dat ik tegen deze redenering met regt de volgende zou kunnen overstellen; aan het valsch endossement heeft de wet alle kracht willen ontnemen ; doch zij heeft het noodig geoordeeld zulks uitdrukkelijk te zeggen; had zij even zoo nietig en krachteloos willen maken alles wat ten gevolge eener valsche trekking geschied is, men mag het er voor houden, dat zij ook dat zou gezegd hehben.

Maar daarenboven de zaak staat volstrekt niet gelijk. De geëndosseerde, die door het endo/^sement eigenaar wordt van den wissel, ontleent zijn eigendomsregt alleen aan dat endossement, daarop door zijnen voorganger gesteld ; is dus dat endossement valsch, dan ontbreekt zijn titel van eigendom en het is onmogelijk dat hij daardoor wettig eigenaar worde; en is hij zelf geen eigenaar, dan kan hij evenmin een ander eigenaar doen worden, omdat hij op anderen geene meerdere regten kan overdragen dan hij zelf heeft. Zie VooRDUiN, VIII, 605.

De houder daarentegen ontleent zijn regt tegen den acceptant niet aan de handteekening van den trekker, maar enkel en alleen aan de acceptatie , die de overeenkomst tusschen hem en den betrokkene daarstelt.

Eene laatste redenering, eindelijk, waarbij ik meen te moeten stilstaan, is deze, dat de verbindtenis van den acceptant naar de algemcene beginselen van het burgerlijk regt over overeenkomsten zou nietig zijn, omdat zijne toestemming zoude zijn verkregen door dwaling of bedrog; met andere woorden een beroep op art. 1336, 1357, 1338, 1364 B. W.

Niets echter is gemakkelijker te wederleggen dan dit.

— HMi —

- Ib zwijg er geheel van, dat, wanneer ineu tot deze artikelen zijne tocvlugt wil nemen, de acceptant in geen geval, ipso jure van zijne verbindtenis zal ontslagen zijn, zoo lang hij niet door den regter zijne acccptalie heeft doen nietig verklaren of vernietigen.

Ik moet echter ééne andere voorloopige aanmerking maken: indien mijne uitlegging van art. 119 de ware is, dan is het geheel te vergeefs dat men zich beroept op de bepalingen van het B. W. Er is hier de rede van eene handels-overeenkomst, die geregeerd wordt in de eerste plaats door het W. van Kooph.

Staat daarin geschreven, zoo als ik geloof te hebben aangetoond, de onbepaalde gebondenheid van den acceptant, dan kan deze nooit, om daarvan ontslagen te worden, zich behelpen met de voorschriften van gewone burgerlijke overeenkomsten.

Maar wat is er bovendien van de zaak ? — Naar mijn inzien is er geen strijd tusschen de aangg. art. van het B. W. en art. 119 W. van Kooph.; naar mijn inzien zou zelfs dan, al bestond dat art. 119 niet, de bevrijding van den acceptant onmogelijk zijn af te leiden uit het B. W.

Er zou zijn nietigheid wegens dwaling of bedrog.

Dat de acceptant heeft gedwaald in den persoon des trekkers, dat hij zonder deze dwaling niet zou geacepteerd hebben, erken ik ten volle. Ik erken evenzeer, wat er uit volgt, dat de acceptant verkeert in het geval van art. 1358, ën dat derhalve zijne acceptatie, als lastaannemrng, nietig is, gelijk ik dat reeds meermalen zeide.

Maar geheel iets anders is het met zijne tweede verbindte-his jegens den houder ; daarin was geene dwaling ; dwaling omtrent den persoon des houders is zelfs onmogelijk, omdat, zoo als wij boven zagen, het hier geldt eene verbindtenis jegens een omeker persoon , jegens ieder die houder is of

— 197 —

tvorden zal, bekend of onbekend ; terwijl bet bovendien den acceptant altijd wel overscbillig zal zijn aan wien bij zieb verbindt te betalen, en daarbij dus ook nooit zou té denken zijn aan eene overeenkomst voornamelijk uit aanmerkiiuj van den persoon aangegaan. En wat bet bedrog betreft, dat levert ook naar dat 136i B. W. dan eerst eenon grond op tot vernietiging der overeenkomst, indien bet is gepleegd doorééne der partijen; en daarmede al weder is in volko-mene overeenstemming de slotbepaling van art. 119 W. van Koopb. En nu de toepassing: de acceptatie is het gevo g óf van bedriegelijke middelen door den houder in het werk gesteld, en dan kan de betrokkene tegen dezelve, ook volgens art. 119, in zijn geheel worden hersteld ; óf zij is dat niet, en dan bestaat er ook volgens art. 136* geen grond tot vernietiging, al is de betrokkene ook door eenen derde bedrogen.

Tegenwerpingen van minder belang ga ik met stilzwijgen voorbij, en ik meen dus hiermede voor het oogenblik te kunnen volstaan. Ik wil er ten slotte nog slechts bijvoegen, dat ik den acceptant zoo wel gehouden oordeel jegens hem die voor als jegens hem die na de acceptatie den eigendom van den wissel heeft verkregen, en dat ik dus de onder-, scheiding, in den aanbef van dit opstel vermeld, niet zou durven aannemen. Ik wil niet ontkennen, dat daarvoor«« abstracto misschen wel iets te zeggen valt, maar in-do icet, zoo als die nu is, zie ik daarvoor geenen grond; de voorname reden van de gehoudenheid van den acceptant is, zoo als wij zagen, gelegen in art. 119, hetwelk evenwel algemeen is, en geene andere uitlegging duldt voor den éénen dan voor den anderen houder.

— 198 —

R EGTS-G ESC HIK » E MS.

Geschiedkundig overzigt van de Nederlandsche wetgeving ovo' de conflicten va n^attributie ,*door M.'' A. dePixto , Ad okaat te ’s Gracenhage.

Ünder de moeijclijke en gewigtige vragen van staatsregt, waarmede zieh in deze laatste dagen de regering, de wetgevende kamers en de periodieke drukpers in Nederland hebben bezig gehouden, behoort het nog altijd onopgeloste vraagstuk der conilicten. Deaftreding van den Heer van Maanen als Minister van Justitie toch moge het meer dan waarschijnlijk maken, dat door zijnen opvolger het onlangs aangeboden wetsontwerp op dat onderwerp niet zal worden verdedigd;doch daarmede is de zaak nog geenszins uit; het blijft altijd nog onzeker, of men eene wet op de conflicten als noodig, als nuttig, als geoorloofd zal blijven beschouwen, en, zoo ^a , welke beginselen aan een nieuw’ nu aan te bieden ontwerp zullen ten grondslag leggen?

Daarover alleen schijnen het tegenwoordig allen eens, dat de regeling der zoogenaamde conflicten bij Koninklijk besluit, zoo als die in 1822 is ingevoerd, en sedert altijd geëerbiedigd is, inderdaad moet gehouden worden voor onbestaanbaar met onze grondwettige instellingen.

Te onderzoeken daarentegen blijven nog de vragen : duldt onze tegenwoordige Grondwet conflicten ? zoo ja, is het dan noodig en wenschelijk daaraan een wettig bestaan te verzekeren? wat moet eene wet op de conflicten behelzen? wanneer, door wien, op welke wijze en in welken vorm moet het conflict worden opgeworpen ? hoe moet het worden onderzocht ? door wien beslist ? — en eene menigte soortgelijke misschien.

Voor mij, ik erken het, is er, nadat ik met bedaardheid

en onpartijdigheid gelezen en doordacht heb alles wat er in de laatste dagen over dat zoo veel besproken onderwerp geschreven en verhandeld is, op dat alles maar één antwoord: water zijn moge van doelmatigheid en wensche-lijkheid in het algemeen, onze geschrevene Grondwet spreekt van geene conflicten, kent geene conflicten , wil geene conflicten; zoo lang die Grondwet bestaat, zijn alle conflicten onmogelijk, eene wet op de conflicten zou even ongrondwettig zijn, als een besluit op de conflicten.

Daar waar conflicten bestaan, dit ten minste is het meest algemeene en denkelijk ook wel het meest juiste gevoelen, kan derzelver beslissing alleen tockomen of aan den Koning, of aan een collegie, aan eenen raad , aan eene regtbank, of hoe men het noemen wil, die dezelve beslist namens den Koning.

Maar als ik de Grondwet lees, schijnt mij het ééne zoo onmogelijk als het andere.

Als ik daarin naauwkeurig en uitvoerig zie beschreven alle de regten der kroon , en als ik daarin niet vind de bevoegdheid om als opperregter of scheidsregter tusschen beiden te treden, om te beslissen over de bevoegdheid van het regterlijk en administratief gezag, dan weet ik geen middel om aan den Koning bij wet of bij besluit dat rogt te geven.

Als ik in de Grondwet gesproken vind van eene wetgevende magt, van eene uitvoerende magt, en van eene regterlijke magt, die ieder haren afzonderlijken werkkring heeft, doch waarin zij zich vrij en onafhankelijk van de beide anderen beweegt, dan, ik erken het, vind ik geene plaats voor eene vierde staatsmagt, die men naast , of liever misschien boven, de beide laatstcn plaatsen zal,

— 200 —

om inogelijke botsingen eigenmagtig te beslissen (1).

In één woord, de Grondwet spreekt van geene conflicten; de regterlijke magt is ten minste even onafhankelijk , al spreekt zij regt in naam des Konings, als het administratief bestuur, en evenmin als aan den regter de bevoegdheid kan worden toegekend om tusschen beiden te treden in zaken welke bij de administratie worden behandeld en onderzocht; evenmin kan, naar mijn begrip , die administratie exception van onbevoegdheid komen opwerpen bij den regter, in zaken voor dezen tusschen derden aanhangig gemaakt; en waar zij zelve partij is, kan zij de exceptie alleen opwerpen even als ieder ander , en met hetzelfde gevolg, namelijk dat de regter over de bevoegdheid beslist.

Ondcrtusschen geef ik mijne meening gaarne voor beter; en is het buitendien mijn voornemen niet deze denkbeelden voor het tegenwoordige verder te ontwikkelen of voor te dragen; de zaak is van die zijde reeds zoo veelvuldig behandeld , dat dezelve bijna voor uitgeput mag worden gehouden , en dat er bezwaarlijk iets nieuws over zou te zeggen zijn.

Ik heb echter gemeend, dat er tot rogt en juist verstand der zaak nog iets te doen was, en dat het nuttig kan zijn , terwijl de toekomst nog onzeker is, eenen blik te werpen op Jiet voorledene. Ik stel mij voor in dit overzigt te verzamelen en tot een beknopt geheel te brengen alles wat onze

(i) Ik veet wel, dat, volgens anderen er slechts twee staatsniaglen bij’ ons zouden zijn, de wetgevende en de uitvoerende; de regterlijke magt zonde alleen zijn een onderdeel dezer laatste. Het is hier de plaats niet dit vraagpunt, dut ook al voor verschillende beschouwingen kan vatbaar zijn , te behandelen ; ik geloof echter, en daarop alleen komt hel aan, dat ook in die vooronderstelling, dezelfde redenering volkomen ojigaat.

-■'-201 —

wetgeving, sedert de vestiging van ons Koningrijk, over de conflicten van attributie heeft opgeleverd*. '’

Nieuw heeft hij, die eenvoudig de geschiedenis van het voorledene schrijft, niet te vernielden; men vraagt hem alleen naar waarheid. Onbekende daadzaken zijn hier ook weinig op te teekenen, omdat het meeste, zoo niet alles is, voorgevallen onder het oog van het nog levend geslacht. Dat neemt echter niet weg, dat de verzameling van eenen betrekkelijk niet onaanzienlijken voorraad van historische feiten en hier en daar verspreide bronnen , haar nut kan hebben en voor dén wetenschappelijken onderzoeker , die daarin eenen gemakkelijken leiddraad vindt voor zijne onderzoekingen en nasporingen , en voor de praktijk , die anders genoodzaakt is zich zelve den moeijelljken weg te banen door den doolhof van elkander opgevolgde , de ééne de andere afschaffende of wijzigende wetten en besluiten , en eindelijk casu quo voor de wetgeving zelve, indien in lateren tijd het conflicten-stelsel nog eens tot een onderwerp van onderzoek of beraadslaging voor haar mögt gemaakt worden.

Dan, komen wij, na deze voorafgaande opmerkingen, ter zake.

En dan zij al dadelijk opgemerkt, dat het conflictenstelsel bij ons niet is een voortbrengsel van nationalen oorsprong; met onze voormalige regerings-vorm en staatkundige instellingen, waaronder men nog minder begrip had van de strenge afscheiding van staatsmagten , zou hetzelve ook weinig hebben gestrookt ; het was toen voor het minst overbodig, zoo niet onmogelijk.

Het conflicten-stelsel is daarentegen eene plant van vreemden bodem; zij werd ten tijde van het Fransche Keizerrijk overgcplant, en het is daarom noodig dit overzigt aan te vangen met een verslag van de wijze, waarop het bij

— 202 —

de Fransche wetten en decreten werd geregeld , ten einde op die wijze te geraken tot de wetenschap hoe en op welke wijze het bij onze inlijving in het Keizerrijk is overge-bragt, en tevens van den staat van zaken, waarin wij ons in dat opzigt bevonden ten tijde der omwenteling en bij het herstel van Nederland tot een onafhankelijk en vrij volk.

Ik kan daarover echter kort zijn, omdat het Fransche conflicten-stelsel door anderen reeds met naauwkeurigheid is beschreven.

Ik verwijs vooral naar het bij ons niet veel bekende, maar daarom niet minder verdienstelijke Répertoire de l'administration et du droit administratif de la Belgique van de Heeren de Bkouckere en Tielemans, in voce : conflit, V, 292—338, en naar de bekende verhandeling over hel voorwerp van regterlijke beslissing in burgerlijke zaken , vooral in afscheiding beschouwd van den werkkring der administratie van den Heer Backer, Hoofdst. II, 201—217. Ik heb daarvan ontleend de meeste bijzonderheden , waarvan ik de opgave hier kort laat volgen.

Hetconflict van attibulie heeft dan plaals, wanneer door het administratief gezag wordt opgevorderd de kennisneming eener zaak door de partijen voor de regtbanken gebragt; met andere woorden , het conflict van attributiën is het geschil tusschen het bestuur en den regter over de vraag, aan wien van beiden de beslissing toekomt eener zekere zaak (1).

Deze definilie alleen is reeds genoegzaam om te doen begrijpen dater onder de oude Fransche regtmagt, evenmin als onder de onze, niet wel kon gedacht worden aan eigenlijk gezegde conflicten. Ook in Frankrijk was het

(i) ZieKlERMir, Rép. in ivce: eonßit d’aflrikttlion; iir.lir ovv.Kr.Kr eii Tiei.f.Mam?/. «./r 192.

— :iO3 — administratief en regterlijk gezag niet zoo streng van elkander afgescheiden, maar integendeel, in vete opzigten althans, aan dezelfde hand toevertrouwd; de Koning, als’opperregter van het land, kon bovendien de aanhangige zaken gemakkelijk , door het zoogenaamde middel van evocatie], aan de kennisneming van denregter onttrekken , om dezelve hetzij in den staatsraad, het ‘zij in zijnen bijzonderen raad te beslissen. p

De afscheiding der beide magten , ééne der eerste vruchten van de Fransche omwenteling, moest noodwendig, in den aanvang voorat, meermalen de vraag doen ontstaan, welke zaken zouden gebragt worden voor den regter, welke behoorden bij liet bestuur, en geen wonder, dat, hieruit nu en dan botsingen geboren werden; en daaraan is het dat de conflicten hunnen eersten oorsprong verschuldigd zijn.

Eene wet van 22 December, 1789, regelde de administratie, en nam als beginsel aan, dat iedere magt in den Staat op zich quot;zelvtn onafhankelijk is van alle andere. Als een uitvloeisel hiervan bepaalt art. 7 , sect. III, dat de départements- en districts-besturen in de uitoefening hunner administratieve’werkzaamheden niet’mogen worden belemmerd door de handelingen van den regter.

Hetzelfde beginsel straalt door in de wet op de regter-lijke organisatie van 21 Augustus, 1790. Art. 13 Tit. II bepaalt: « les juges'ne pourront, à peine de forfaiture, troubler de quelque manière que ce soit, les opérations des corps administratifs, ni citer devant eux les administrateurs pour raison de leurs fonctions. »

Het beginsel van afscheiding stond alzoo vroegtijdig vast; maar daarmede was nog niets beslist, over de moeijelijke vraag, wAt al, wat niet behoort tot dc werkzaamheden der administratie? met andere woorden , over welke zaken de

- =20'1 regier mögt oordeelen, van welke liij zieh had te onthouden ?

Eene geheel onvoldoende poging daartoe werd beproefd bij het decreet van 11 September, 1790, waarbij de beslissing van zekere bepaalde, daarbij opgenoemde zaken werd opgedragen het zij aan de regtbanken , het zij aan de daarbij aangewezene administratieve tigchamen. Zoo b. v. zullen de klagten over de beschrijving in de direete belastingen gebragt worden voor het directoire van het district in eersten aanleg en voor dat'van het departement in hooger beroep (art. l);de burgerlijke regtsvorderingen, betreffende de invordering der indirecte belastingen , bij de regterlijke magt (art. 2), enz.

Deze poging was daarom onvoldoende, omdat het decreet zich slechts uitstrekte over eenige zaken, en dus de meeste vraagpunten onbeslist liet, en omdat het daarenboven bij die geheel onwillekeurige onderscheidingen van gcene vaste beginselen hoegenaamd uilging, welke in het vervolg van tijd tot regel en leiddraad zouden kunnen strekken.

Eenen stap verder kwam men door art. 3 van het decreet van 7 October, 1790. Ik geef van hetzelve den Franschen text, omdat dezelve niet bijzonder duidelijk is, en ik door eene vertaling welligt gevaar loop het art. nog duisterder te maken: « les réclamations d’incompétence à l’égard des corps adminisiratifs ne sont, en aucun cas, du ressort des tribunaux: elles seront portées au roi, chef de l’administra-tions générale, et dans le cas où l’on prétendrait que les ministres de Sa Majesté auraient fait rendre une décision contraire aux lois, les plaintes seront adressées au corps législatif.). ir

Volgens Henkion de Passey (1) had men daarbij alleen

(l) De Pnulonle judiciaire , pan_ ^lg_ r

— 2().'gt; —

op læliOOg het geval, dat iemand, geroepen voor één der administratieve ligchamen , verwijzing der zaak vroeg naar den regier; dat schijnt ook de ware beteekeniste zijn, hoezeer hetdoorde Heeren DEBaoucKEREen Tielemans in eenen anderen zin wordt opgevat. Maar in die vooronderstelling was er nog niet voorzien in het geval, dat, het zij het bestuur , het zij een bijzonder persoon voor den regter geroepen , beweerde dat de zaak administratief moest worden behandeld, en het gevolg was dus, dat wederkeerig de regter over de gegrondheid der voorgestelde exceptie verdeelde. :

11 Ondertusschen verviel met het Koningschap dat decreet; althans naar deszelfs letter kon het niet meer worden nageleefd, en het geraakte in onbruik. ,

De regtbanken stelden zich weder in het bezit eener ge-heele onafhankelijkheid, en maakten daarvan, zoo het schijnt, meer dan eens misbruik. ; d .

Het gevolg was, dat eerst bij een besluit van de Nationale Conventie van 16 fructidor, III, in massa werden vernietigd alle procedures en vonnissen tegen de administratieve ligchamen en comités de surveillance ter zake van administratieve handelingen, en dat, weinige dagen later, voor het eerst de eigenlijke conflicten werden in het leven geroepen bij een decreet van 21 fructidor van hetzelfde Jaar, betreifende de functien der administratieve en municipale ligchamen. Art. 27 van het decreet luidt als volgt:

« In geval van conflict van attributie tusschen het reg-terlijk en administratief gezag , zal de zaak worden geschorst tot na de beslissing van den minister, bekrachtigd door het uitvoerend directoire, hetwelk dezelve,'zoo noodig’, zal brengen voor het wetgevend ligchaam. Het directoire moet, in dit geval, binnen eene maand uitspraak doen.»

— 2«ti —

Deze bepaling veroorzaakte veel ontevreden beid ; en geen wonder, de zaak der conflicten was geheel nieuw ; het was ten minste voor het eerst, dat men er zoo rond voor nitkwam dat men het bestuur wilde laten oordeelen over de bevoegdheid des regters; sommigen zelfs zagen daarin eene inbreuk op art. 254 der constitutie van 5 fructidor. III, hetwelk aan het hof van cassatie opdroeg de beslissing over geschillen van regbregeUng. Wat er overigens van de zaak zijn moge, zoo veel is zeker, dat deze meening berustte op eene verwarring van twee geheel verschillende zaken ; men onderscheidde niet tusschen het conflict tusschen twee reg-terlijke collégien, en dat tusschen het regterlijk gezag in het algemeen en de administratie (1).

Het decreet bleef echter beslaan, tot dat de zaak op nieuw en steviger dan ooit geregeld werd door art. 52 der constitutie van 22 frimaire, VllI.

« Onder het beheer der consuls is een staatsraad belast met de redactie der ontwerpen van wetten en reglementen van openbaar bestuur e» met de beslissing der moeijelijkheden welke zich in administratieve zaken opdoen.

Dat was het begin der zoogenaamde contentieus-admi-nistratieve judicature, welke zich langzamerhand meer en meer uitbreidde (2j.

, Bij het reglement voor de organisatie van den staatsraad, van'5 NMse VIII, werd aan denzelven bij art. 11 opgedragen uitspraak te doen; 1’ over de conflicten tus-schen de regthanken en de administratie; 2® over de contentieuse zaken, waarvan de beslissing vroeger aan de ministers was opgedragen.

Eindelijk verscheen het Arrêté van 13 brumaire, H,

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;Zeer belangrijk hierover is de Brouckere en Tielbm4KS ^99—^^’- 2*® °®^ ^‘'g^^9‘ /iijJr. f III, aoy—209.

• (a) Zie hierover breeder Reghg. Bijdr. 11, ai4—ai^.

— 507 —

waarbij voor het eerst de wijze-van procederen in zake van conflicten algemeen werd geregeld, en welks bepalingen hierop neder komen : zoodra de commissaris van het gouvernement bij cene regtbank kennis bekomt, dat voor dezelve gebragt is eene zaak van administratieven aard, vordert hij de verwijzing derzelve naar het bevoegd gezag ; weigert de regtbank dezelve uit te spreken, dan geeft hij daarvan onmiddetlijk kennis aan den prefect van het departement, met overzending van zijn reipiisitoir; de prefect werpt binnen 24 uren het conflict op, en zendt onmiddellijk zijn besluit aan den commissaris die het ter ken russe brengt der regtbank; ten gevolge daarvan worden alle verdere procedures geschorst tot na de uitspraak van den staatsraad ; de prefect kan ook uit eigene beweging , als hij kennis bekomt dat voor eene regthank eene zaak aanhangig is, welke tot de kennisneming der administratie behoort, het conflict opwerpen, dat op dezelfde wijze en met hetzelfde gevolg aan den regier wordt kenbaar gemaakt.

Zoo was nu de toestand der wetgeving op de conflicten in Frankrijk tijdens onze inlijving in het Keizerrijk , en zoo werd zij dan ook met de overige Fransche regterlijke en administratieve instellingen bij ons ingevoerd.

Het stelsel kwam in weinige woorden hierop neder: de prefecten hadden het regt in alle mogelijke zaken voor den regter aanhangig, conflicten op te werpen; het gevolg van het opgeworpen conflict was, dat de zaak bij den regter werd geschorst, tot dat de staatsraad over het conflict had beslist, en den gewonen of den administratieven regter als bevoegd had aangewezen. In Frankrijk is de zaak tot nu toe genoegzaam op denzelfden voet gebleven ; de latere ordonnantiën van 29 Junij, 1814,29 April, 1817 en 12 December, 1821 h bben in de hoofdzaak geene verandering gebragt. Ik preek daarover dan ook niet verder, ook omdat dezeordon-

— '208 —

nantien bij ons nimmer hebben gegolden en derhalve auu de geschiedenis onzer wetgeving vreemd zijn. æ

Het is echter geoorloofd , alvorens Frankrijk te verlaten, en ons te begeven op het gebied onzer Nederlandsche wetgeving, hier een oogenblik stil te staan, ten einde den geest en destrekking van dat Fransche stelsel, dat men zoo dikwijls op onzen grond trachtte over te planten, te beschouwen.

Zoo ooit in de geschiedenis der wetgeving de geest des tijds zigtbaar is, dan is het zeker hier. De geheele neiging strekt altijd daar henen , om de onafhankelijkheid en vrije werking der regterlijke magt te besnoeijen en in te krimpen en daarentegen de magt van het administratief gezag meer en meer uit te breiden. Eerst is het langs indirecte en bedekte wegen , dat men ieder misbruik , iedere onwettige handeling der administratie aan het regterlijk onderzoek trachtte onttrekken; men brengt door middel van volstrekt regellooze en willekeurige onderscheidingen dc regtsmagt voor een groot gedeelte over op de administratie ; na het Koningschap te hebben vernietigd, waagt men het door een coup d'état eene menigte vonnissen in massa te vernietigen; en eindelijk komt men openlijk voor den dag met het stelsel der conflicten, dat, wat men er over zeggen moge, de administratie inderdaad pl atst boven do regter-lijkc magt, omdat het voor de administratie, die het conflict opwerpt, wanneer het haar goeddunkt, die het beslist, zoo als hel haar goeddunkt, zonder aan eenige vaste wettelijke regels of beginselen gehouden te zijn — het zekere middel in handen geeft, om, zoo dikwijls het haar goed dunkt, den vrijen loop der justitie te belemmeren en te fnuiken.

En terwijl men zich zoo bevreesd toont voor de instellingen ep overschrijdingen van magt der regthanken, denkt men

— -209 —

nrer om de mogelijkheid, dat ook de administratie de grenzen harer bevoegdheid zou kunnen te buiten gaan ; denkt men er niet aan ook daartegen slechts éénen enkelen waarborg te geven ; bepaalt men nergens wat er zal moeten gebeuren, indien de administratie mögt goedvinden zich als regter op te werpen in zaken die niet tot hare bemoeijenis-sen behooren. Het conflict, het wapen van het gezag, dat het naar willekeur kan gebruiken en misbruiken, kan nimmer tegen hetzelve gekeerd worden.

Bij zulk een stelsel moest men er wel op bedacht zijn stevige waarborgen daar te stellen tegen iedere overtreding, door den regter tegen hetzelve begaan ; men verzuimde dit dan ook niet; de sanctie van het conflicten-stelsel schreef men in de art. 127 en 128 van den Code Pe'nal, die den regter, welke hetzelve niet eerbiedigt, schuldig verklaren aan ambtsmisdaad {forfaiture} en, naar den aard der overtreding , met correctionele en zelfs met onteerende straflen bedreigen.

Van eenen anderen kant echter moet men het Fransche conflicten-stelsel het regt doen wedervaren, dat het, in geen geval, over het fond der zaak, de ingezetenen verwijst naar de grillige justitie eener willekeurige bureaucratie, want bij de handhaving van het conflict, wordt de zaak zelve gebragt voor de administratieve regtbanken. Nu moge het waar zijn, dat men daarbij niet vindt alle die waarborgen voor eene strikt-onpartljdige regtspraak, welke men van den gewonen regter verwachten mag, zoo als dat door den Heer Backer wordt aangeloond; het is echter tevens waar, dat men komt bij regters, en niet bij eenvoudige onderhoorige ambtenaren der administratie, en dat de openlijke behandeling der zaken in eenen geregelden en bij de wet bepaalden vorm , altijd eenigen waarborg aan-

111' Dl. ï' stuk i84ii- 5

biedt ; terwijl men bij een gewoon administratief onderzoek ten minste tien kansen tegen ééne heeft, om in het ongelijk gesteld te worden, ook dan als men bij den regter met grond eene gunstige uitspraak had mogen te gemoet zien.

Tot dus verre over Frankrijk. — Wat is er nu bij ons gebeurd ?

De Grondwet van 1814,even als die van 1815, gelijk wij vroeger zagen, spreekt van de geheele zaak niet, en schijnt derhalve het gebruik der conflicten noch te vooronderstellen noch toe te staan.

Intusschen is het bekend, dat bij het tweede additionnele art. der Grondwet van 1815 zijn in stand gehouden alle toen in werking zijnde wetten, tot dat daarin op eene andere wijze zou zijn voorzien.

Dit neemt echter niet weg, dat de Grondwet ten minste dat gemeen had met iedere gewone wet, dat zij afschafte alle met haar strijdige wetten en verordeningen ; en dat dus voor haar niet ophield waar te zijn de regel van Paulus (f. 26 D. de leg.''^ : non est novum, ut priores leges ad posteriores trahantur.

De vraag dus, of na de Grondwet nog in kracht bleven de Fransche conflicten-wetten, en bepaaldelijk, het Arrêté van 13 frimaire, X, hangt af van de vraag, of die wetten al of niet zoodanig waren in strijd met den geest, en vooral met de bepalingen der Grondwet over het regtswezen en de Koninklijke raagt, dat zij daardoor moesten gehouden worden voor stilzwijgend afgeschaft ?

Ik heb het reeds gezegd, dat, naar mijn begrip, die vraag niet anders dan met ja kan worden beantwoord. Ik kan mij hierin bedriegen; maar aan achtbaar gezag voor mijne meening ontbreekt het niet, Ik beroep mij

— -211 —

onder meer anderen op dat van de Heeren van SoNS-BEECK (1), Backer (2) en Lipman (3).

Doch wat daarvan zijn moge, die vraag kon niet lang bestaan; wetgeving en regering spoedden zich allen twijfel daaromtrent onmogelijk te maken.

In de eerste dagen na de omwenteling openbaarde zich aan de ééne zijde een groote afkeer van de instellingen van het Fransche Keizerrijk ; en een verlangen om zoo spoedig mogelijk daarvan alle overblijfselen uit te roeijen, en eene niet minder zigtbare vooringenomenheid met onze nieuwe in vele opzigten inderdaad milde, grondwettige instellingen, met de overtuiging der noodzakelijkheid om die achtereenvolgens te goeder trouw in Werking te brengen. Dat alles was niets dan zeer natuurlijk ; het waren de noodzakelijke en eenvoudige gevolgen van den tijd en de omstandigheden ; wat had men aan de verlossing uit de slavernij, zoo men onder alle hare voortbrengselen van willekeur en dwang moest gebukt blijven ? zoo men niet de vruchten der herwonnen vrijheid mögt genieten 7

Van daar dan ook de neiging om aan de regterlijke magt te waarborgen het bezit der onafhankelijkheid , haar bij de Grondwet waarlijk in zeer ruime mate toegezegd.

Het eerste staatsstuk, dat van dien geest getuigde was het besluit van 4 Februarij, 1816 (Staatsb. n.® 11). De Grondwet van 1813, art. 166, 183 (thans art. 164, 181) draagt het beleid der criminele justitie bij uitsluiting op aan de provinciale geregtshoven en aan de regtbanken , bij

(1) In zijn bekend werk. Proeve over Je onafhankelij/ilieiJ Jer regterlijke magt ; verg, ook zijne Bijdrage tot regeling van het bekeer van Jijk- en polder-besluren, en van Je conßieten van attributie , bl. 5o— 65, alsmede zijne jongst uitgekomene Nadere Bijdrage. (») In zijne Verhandeling, Begtsg. Bijdr., lil, gi—g5.

{3) iVeekblad van het Begt n.® 272.

— 212 —

of ten gevolge der Grondwet ingcsteld. Als een gevolg' hiervan wordt bij het zoo even genoemde besluit verklaard, dat het beginsel der Fransche wetgeving , volgens hetwelk de administratieve beambten , ter zake van misdrijven in hunne function begaan , niet in regten mogen worden vervolgd, dan uit krachte eener decisie van den Staatsraad, of andere politieke autoriteit, door en sedert de aanneming der Grondwet opgehouden heeft toepasselijk en verbindende te zijn.

De zaak spreekt zeker wel van zelve, en zou ook zonder het besluit even waar geweest zijn, doch de verklaring, die denkelijk slechts ten overvloede geschiedde, schaadde daarom niet, en getuigde van het ernstig voornemen van die dagen om in de Grondwet iets meer te zien dan eene doode letter.

De conflicten meer bijzonder betreffen het besluit van 5 Mei 1816 (1), waarbij aan de administratieve autoriteiten wordt verboden, door het opwerpen van conflicten, den loop der justitie te stremmen, en de wet van 16 Junij van hetzelfde jaar (Staatsb. n.® 27).

Deze wet berust op de overweging, dat eenige twistgedingen over eigendom of daaruit voortspruitende regten over schuldvordering of burgerlijke regten , die volgens de bepalingen der Grondwet tot de kennisneming der regter-lijke magt beboeren, volgens de Fransche wetten aan het onderzoek en de uitspraak van administratieve autoriteiten waren verbleven, en dat omtrent de wijze van overbrenging en afdoening derzelve bij de regtbanken eenige bepalingen dienden gemaakt te worden.

Art. 1, waarop het hier voornamelijk aankomt, luidt als volgt: «alle zoogenaamde conflicten van attributien,

(i) Dal besluit, niet in het Staatsb. geplaatst, is te vinden in het Bijv., IV, i, 979.

welke in twistgedingen over eigendom, schuldvordering of burgerlijke regten, door administratieve autoriteiten, volgens de bepalingen der Fransche wetten , zijn opgeworpen, en omtrent welke nog geene uitspraak gedaan is, worden , voor zoo veel des noods, vervallen verklaard. »

Bij de artt. 2 en 3 wordt vervolgens geregeld de wijze, waarop de zaken, voor de administratieve regtbanken hangende, bij den gewonen regter zullen worden overgebragt; terwijl de artt. 4 en 5 loopen over een ander, tijdelijk, thans door de oprigting van den Hoogen Raad vervallen onderwerp.

Wat het gevolg zijn moest van de bepaling van art. 1 is duidelijk: minder duidelijk misschien is het, hoe de wetgever hier dacht over de vraag, of reeds de Grondwet de zoogenaamde conflicten had afgeschaft? dan wel of de wet van 1816 eerst bestemd was om dat te doen?

De voorzigtige wijze, waarop men zicht uitdrukte, de woorden zoogenaamde en voor zoo veel des noods, maar vooral de voorafgaande overweging, die blijkbaar een geheel ander doel te kennen geeft dan de nog bestaande Franscheconflictenwetgeving in te trekken, geven , naar mijn inzien, zeer gegronde aanleiding om het eerste te vooronderstellen.

Dewetis echter in iederopzigt voorde geschiedenis van het onderwerp even gewigtig, en was dan ook te regt één der geduchtste wapenen in de hand van de bestrijders onzer latere conflicten-besluiten. In ieder geval blijkt er uit, dat men toen de zoogenaamde conflicten hield voor strijdig met onze grondwettige instellingen, en dat men begreep , die in het vervolg onder welken vorm en in welke gedaante ook ingekleed, niet meer te moeten toelaten.

Die geest van stipte en slaafsche gehoorzaamheid aan de grondwettelijke bepalingen wasechter, zoo als bekend is, niet van zeer langen duur. Er volgde een tijdvak

— 214 —

van reactie, waarin men er zieh dikwijls meer op selieen toe te leggen, om de Grondwet het zij ter zijde te leggen, het zij te ontduiken dan om haar als rigtsnoer bij rege-rings-handelingen en besluiten te bezigen.

In iederen tak van het staatsbestuur schier werd dit euvel nu en dan opgemerkt, maar de behandeling van het onderwerp der conflicten en daarmede in verband staande zaken vooral hebben er droevige bewijzen van opgeleverd.

Men begon met bij besluit van 28 September, 1816 (1) te verklaren dat de wet van 16 Junij van dat jaar niet van toepassing was op de zaken betreflende de politie der groote wegen, welke voorloopig zouden gebragt worden voorde Gedeputeerde Staten der provinciën.

Een stap verder ging men bij het besluit van 7 Januarij 1817 (2), waarbij op den voorgrond werd gesteld, dat, naar aanleiding van art. 222 der Grondwet van 1815 (thans 220), in verband met deFransche decreten van 18 October, 1810, 14 November, 1810, en 11 Januarij, 1811, omtrent de wettige voortduring der dijk- en polderbesturen, der hooge en andere heemraadschappen, enz. en van derzelver instellingen en verordeningen, geen redelijke twijfel bestaan kon, hoofdzakelijk werd bepaald, dat de gemelde collegiën bij voortduring zouden blijven uitoefenen al zoodanig gezag en zoodanige regtsmagt als aan dezelve bij hunne voortdurende in stand gebleven instellingen is toegekend, zonder daarin door de hoven of regt-banken of eenige andere magten te kunnen worden belemmerd of verhinderd.

Het is bekend, wat men onder die voortdurend in stand geblevene instellingen verstond, die verordeningen namelijk

(*) Bij uittreksel en in de Fransclie taal medegedeeld in het Bijv, tal het Staati/., IV, j, 984.

{i) lUr/. IV, n, 48-50.

waardoor deze instellingen voor de Fransche omwentelingen de inlijving van Nederland in het Keizerrijk, geregeerd werden ; en het is, voor het overige, hier de plaats niet om te onderzoeken, hoe dit besluit, ook dan als hetgeen besluit maar eene wet geweest ware, zou zijn geweest overeen te brengen met art. 16G der Grondwet van 1815, thans art. 1G4 ? — Genoeg zij het te herinneren dat juist die exceptionele regtsmagt hevig is betwist in zeker wel bekend regtsgeding, in 1834. aangevangen, en waaraan, na langdurige procedures over de bevoegdheid van den regier, eindelijk de bodem werd Ingeslagcn door het opwerpen van een conflict, dat, indien ik mij niet bedrieg, nog niet is afgedaan (1).

Eindelijk verscheen in het Staatsblad van 1820, onder n.® 16, een besluit van 16 Julij, 1820, waarbij vooreest de vroegere besluiten van 181G en 1817 nog eens werden gehandhaafd (voor zoo veel noodig?) met last aan de hoven en regtbanken om daarop naauwkcurig acht te geven en aan de Gouverneurs en Gedeputeerde Staten om daaraan de hand te houden, en vervolgens in art. 2 werd gegeven de volgende vrij zonderlinge en raadselachtige bepaling:

«Bijaldien de dijk- en polder-besturen of andere dergelijke collégien, ofte ook cenige andere administratieve authoritei-ten in zaken van civile administratie, mogten vermeenen, van ten onregte door regtsmiddelen te worden belemmerd, zal het aan dezelve vrijstaan niet alleen om dezen vermeenden grond van defensie aan den regier voor te dragen, en daarop eene incompetentie vandenzelven te sustineren of tot afwijzing der gedane vorderingen te concluderen, maar ook om, zulks noodzakelijk of geraden oordeelende, ons dcs-

(i) Men zie hierover, behalve de bekende geschriften van de Heeren Dokker Cortius en vak Ouieren, Reglsg. Bi/dr, XII, 178, volgg. Verg, ook Fortui», f^erz., UI, a54.

— 216 —

wege met een gemotiveerd en van voldoende bewijzen voorzien, adres te adiëren, ten einde door otts zoodanige voorziening worde gedaan, als, naar bevind van zaken, geoordeeld mögt worden te be koor en. »

Ik noem dat art. niet alleen zonderling, maar ook raad-sclachlig. Dat het gedaagde bestuur, even als ieder ander gedaagde, het zij de onbevoegdheid van den regter beweren , het zij de afwijzing der tegen hetzelve ingestelde vorderingen mögt vragen, zou, ook zonder het besluit, tamelijk duidelijk zijn. Minder duidelijk echter is het, wat het gevolg zou zijn, indien het bestuur gebruik maakte van de vrijheid om Z. M. te adieren ? welken invloed men wilde dat dit hebben zou op de behandeling der zaak bij den regter, en op zijne uitspraak? of men begreep, dat de Koning, indien dat geoordeeld mögt worden te behooren, die uitspraak zou kunnen vernietigen en buiten werking te stellen? of welke beschikkingen de Koning anders zou kunnen nemen ? — Over dit alles zweeg het besluit.

Men was voorzigtig; het woord conflict werd nog niet genoemd ; doch wie zag ze niet in het verschiet ? Maar inderdaad, schoon men den naam niet noemde, die maatregel, zou die cenig gevolg kunnen hebben, had er veel van; de tijd scheen echter nog niet gekomen om openlijk voor den dag te treden met datgene, wat men duidelijk reeds op het oog had. De eerste stap was nu gedaan ; twee jaren later zou men op den nu eenmaal gebaanden weg voortgaan. Dat zal later blijken (1).

Intusschen was de wettigheid dezer maatregelen meermalen in twijfel getrokken, en de wensch geuit om dat zoo aangelegen onderwerp cens vooral behoorlijk bij eenewet te regelen;

(i) Hel is verder bekend, zegt de Heer Fortuin-, 111, izi , boe vooral het dijkwezen tot voertuig gestrekt beeft, om bel beiuehle cnnfliclen-stelsei weder in te voeren. »

— 217 —

aan het verlangen van sommige leden der Staten-Generaal om daarin te voorzien bij de wet op de regterlijke organisatie werd echter niet voldaan (2) ; doch het geheele onderwerp werd later geregeld bij de wet van 9 October, 1841 (Staatsb. n.®42), betrekkelijk de regtsmagt der hooge en andere heemraadschappen, dijk- en polder-besturen, enz., waardoor natuurlijk alle die vroegere besluiten van zelven zijn vervallen , indien zij vroeger al wettig hebben kunnen bestaan.

Het eerste artikel dezer wet verklaart, naar aanleiding van, en, naar mijn inzien, geheel overeenkomstig art. 164 der Grondwet, dat de hooge en andere heemraadschappen , wateringen, waterschappen, dijk-en polder-besturen, en andere dergelijke kollegien, geene regtsmagt zullen hebben of kunnen uitoefenen.

Art. 3 volgg. geven hun alleen het regt om voor bepaalde zaken te procederen bij parate executie en dwangbevel, behoudens het regt van verzet voor de belanghebbenden. Dat verzet, indien het gegrond is op eenen beweerden te hoogen omslag in de dijk- of polder-lasten , of wel daarop dat de werken of opnemingen , ten laste van den schuldpligtige gebragt, onnoodig of te hoog berekend zijn , of wel op grond dat hem de noodige tijd, om die zelf te verrigten, niet gelaten is, wordt gebragt bij request, zonder vorm van proces, voor het collegie of bestuur, dat de zaak aangaat, met regt van booger beroep voor den geëxecuteerde op de Gedeputeerde Staten. Berust het verzet daarentegen op andere gronden, en betreft het de opvordering van eigendom der in beslag genomene goederen door derden , dan wordt hetzelve aangebragt, overeenkomstig de bepalingen van het W. van 15. R., bij de arrondissements-regtbanken.

(i) Zie TAS DES Hobehi , Handel, tour de lli/rg.-Jicg'sv. , lit. g , lo, J4o.

— 218 —

Keereu wij terug tot de conflicten. ,

Sedert de wet van 1816 tot 1820 hoorde men daarvan in Nederland niet, zoodat men dezelve inderdaad voor zoo goed als afgescliaft mögt beschouwen. Het besluit van 16 Julij 1820, evenwel, was, gelijk wij zoo even zagen, zoo niet zeker, dan toch waarschijnlijk bestemd, om het afgeschafte Fransche conflicten-stelsel op nieuw in ons staats-regtin te smokkelen, en hetgeen door het besluit van 1820 in stilte was voorbereid, werd dan ook twee jaren later voltooid door het bekende besluit van 5 October 1822, (Staatsbl. n.“ 44).

Slaan wij daarbij eenige oogenblikken stil,

DattejilMit,door zonder omwegen in helleven terug te roepen niet alleen der conflicten, welke zoo al niet per se door de Grondwet, dan toch zeker later door de wet van 16 Junij, 1816, waren afgeschaft, vooral door daarenboven de geheele wijze van procederen voor dezelve voor te schrijven, in één woord door weder op te bouwen wat door de wet van 1816 was afgeschaft, stelde door dit één en ander facto ook diezelfde wet buiten werking.

Hetzelve berust, blijkens de voorafgaande overwegingen, op de volgende gronden : 1“ dat verscheidene bepalingen der Grondwet duidelijk medebrengen dat de administratieve autoriteiten de hun bij de Grondwet, bij de algemeene rijkswetten, en bij de koninklijke besluiten van publieke administratie, toegekende magt uitoefenen onder het toezigt en souverein gezag van den Koning; 2“ dat de Grondwet, den Koning de verpligting opleggende om niet te gedongen, dat in eenig geval, en onder eenig voorwendsel, van die wetten, reglementen en besluiten worde afgeweken , den Koning in het laatste beroep de hoogste reglsmagt toekent over de wettigheid en geldigheid der reglementen , verordeningen en besluiten door de administratieve autoriteiten

— 219 — daargesteld, alsmede over de handelingen der openbare ambtenaren in de uitoefening hunner administratieve function; 3“ dat, bij eene noodwendige en onmiddellijke gevolgtrekking, daaruit verder voortvloeit, dat het niet tot de bevoegdheid van het regterlijk gezag kan beboeren , om van administratieve handelingen kennis te nemen of zich met dezelve in te laten ; l” dat de wetten in zekere matériën, de kennisneming der twistgedingen aan de administratieve autoriteiten opdragende, daardoor tevens verklaren , dat de regtbanken tot die kennisneming onbevoegd zijn.

De eerste en derde dezer stellingen zijn zeker volkomen waar ; de tweede echter is even zeker onjuist, voor zoo ver daarbij wordt aangenomen eene hoogste regtsmagl van den Koning ; Koninklijke regtsmagt zoekt men vruchteloos in de Grondwet; maar zij is even zeer onjuist, voor zoo ver daarbij het oordeel over de wettigheid van reglementen, verordeningen en besluiten, afkomstig van het administratief gezag, uitsluitend wordt opgedragen aan den Koning, en de regterlijke magt wordt uitgesloten, terwijl integendeel het dan ook tegenwoordig als algemeene leer is aangenomen, en ook door eene standvastige jurisprudentie van de beide Kamers van den Hoogen Raad als zoodanig gehuldigd , dat de regter mag en m oct onderzoeken de wettigheid van besluiten en reglementen , waarvan de toepassing in regten gevraagd wordt (1). De laatste stelling is op zich zelve ook waar ; maar bewijst daarom nog niet de noodzakelijkheid van een conflicten-stelsel ; integendeel het bewijst veeleer het overtollige daarvan ; want als de wet reeds

(i) Art. 107 der Belgische constitutie heeft dit beginsel met ronde woorden vastgesteld : « les cours et tribunaux n’appliqueront les arrêtés et réglements généraux provinciaux et locaux» qu’autant qu’ils seront conformes aux lois. »

— 220 —

bepaald heeft, dat de regier onbevoegd is om van zekere zaken kennis te nemen, dan is de regter ook reeds door die wet, waaraan hij gehoorzaamheid heeft gezworen, ver-pligt, zich te onthouden van de kennisneming van dergelijke zaken , door zich des noods ambtshalve onbevoegd te verklaren (art. 170 C. de P. art. 156 W, van B. R.); de wet zelve heeft daar reeds gedaan datgene waartoe het conflict eigenlijk zou moeten dienen.

Het besluit zegt ten doel te hebben: 1®, een gedeelte van de beginselen van het besluit van 16 Julij, 1820, van toepassing te maken op alle de gevallen, waarin besturen of bestuurders ter zake van derzelver administratief beheer of handelingen in de uitoefening hunner functiën voor den regter mogten worden geroepen, of waarin deze kennis mögt nemen van twistgedingen tot de bemoeijingen der administratieve authoriteiten behoorende; 2”, en dat is eigenlijk het hoofddoel, te regelen de wijze waarop in soortgelijke gevallen het administratief gezag tusschen beide zal treden, en naar welke de koning, ten aanzien van het daaruit te ontstaan twistgeding (1), zal beslissen tusschen de administrative en regterlijke autoriteiten, met volkomene kennis van zaken en na alle de partijen in derzelver middelen van verdediging te hebben gehoord.

En nu de inhoud van het besluit ; de gang van zaken is deze: de Gouverneurs in de provinciën werpen het conflict op, zoo dikwijls zij kennis bekomen dat aan den regter gebragt is eene zaak, welke zij meenen daartoe aanleiding te geven, door, na te hebben ingenomen het advies van Gedeputeerde Staten,eene gemotiveerde resolutie te nemen, waarbij zij verklaren , dat het administratief gezag tusschen

(i) Bedoelt men bier een Ijviitgrding lustcfien den regier en de adniinislre,lie over hunne wederzijdsche bevoegdheid ? Het schijnt neen; maar de uitdrukking is dan vreemd.

— 221 —

beide treedt, en beweert, dat de kennisneming daarvan niet aan den regier kan toekomen; afschrift van deze resolutie wordt gezonden aan den Minister van Justitie, aan den President der regtbank, voor welke de zaak gebragt is, en aan den Odicier bij dezelve (art. 1); deze laatste requireert daarop dadelijk, dat de proccssale stukken hem onmiddellijk worden ter hand gesteld , ten einde daarvan aan den koning worde verslag gedaan, en door dezen ten aanzien der verklaarde tusschenkomst zoodanig worde gestatueerd als hij zal vermeencn te behooren; terwijl het Openbaar Ministerie tevens concludeert, dat, tot aan de beslissing des Konings, de regier zich zal hebben te onthouden van de zaak kennis te nemen ;de regter die weigert zich naar het requisitoir te gedragen, of de Officier die nalaat hetzelve te nemen vervalt in de straffen van art. 127 en 128 (1) van den C. P. (art. 2) ; na eenen bepaalden termijn zendt de Officier een omstandig berigt van de zaak aan den Minister van Justitie met de stukken, en met zoodanige memorien als partijen of de regtbank hem hebben ter hand gesteld, het zij om de bevoegdheid der regtbank staande te houden, het zij om die te betwisten; gelijke memorien kunnen door partijen of door de regtbank rcgtstreeks worden toegezonden aan den Minister van Justitie (art. 3) ; de Minister van Justitie, gezamenlijk met het hoofd van het departement van algemeen bestuur, in wiens attributien het onderwerp der zaak ten principale meer bijzonder valt, doet een omstandig rapport aan den Koning, die uitspraak doet, na verhoor van den Raad van State.

(i) De straf van art. ia8 is de Jegrailation cifigue, dat is eene onteerende straf (art. 8), de Koning kan bij besluit maatregelen van algemeen bestuur daarstellen, volgens art. 73 der Grondwet van 1815 (thans 7a) , en volgens de wet van 6 Maart 1818 (Staatsbl. n.° 11) tegen de overtreders correclionnele straffen bedreigen, mits niet hooger in boete dan ƒ 100, of gevangenis van 14 dagen.

— 22'2 —

Ik zal mij hier niet verdiepen in een onderzoek der vraag in hoe verre dat besluit in het algemeen te rijmen is met de Grondwet, noch ook in hoe verre hetzelve zou kunnen gerekend worden te belmoren tot de maatregelen van algemeen bestuur van art. 73 der Grondwet van 1815 (thans art. 72)? Genoeg zij het, als historisch feit, te herinneren, dat, van den aanvang af, hetzelve weinig bijval vond, en bepaaldelijk door zeer velen van ongrondwettigheid werd aangeklaagd (1).

Alleen zij het geoorloofd mede te deelen hoe Heer de van SoNSBEECK (2) er zich over uitlaat ; « hoezeer wij voor ons nog niet overtuigd zijn van de noodzakelijkheid van eeneregeling van raogelijke conflicten, verwondert het ons nogtans geenszins , dat anderen die regeling bij de wet inroepen, wanneer zij een oog slaan op het besluit van 5 Oct., 1822, waarbij de Koning eene hem bij de Grondwet niet gegevene magtzich toeeigende ende geheele oeconomie der Grondwet veranderde, om voor het beperkt constitutioneel Koningschap, in de gevolgen, een onbeperkt en oppermagtig Koningschap in de plaats te stellen, en wij voorts het oog vestigen op de daaruit voortgevloeide beginsellooze en elkander vernietigende conflicten-besluiten. »

Dit overigens geheel in het midden latende, is het echter misschien niet ondienstig den inhoud van het besluit eenig-zins van naderbij te beschouwen. Geheel geschoeid op den leest van hetFransche stelsel, onderscheidt het zich echter daarin

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;Men zie b. v. het boven aang. werk over de onafhankelijk, heid der regterlljke magt van den Heer van Sonsbeeck, de verhandeling van den Heer Baceek, Âe^îr. Bijdr.,Hl, 63—71 .Verg.daarbij nog Fortuin , f^erz., T , 173 , 274 , en den pennesirijd in het vorige jaar gevoerd door de Heeren Lipman en Fortuin met het Journal de La Haye, in het fTeekit, ran het Begl, n.® 151 , 154, l55 , 156, 157, *59. Zie echter ook Thobbeckb , ad art. i65 Grwt.* jdant. a4o, die van eene andere meening schijnt te zijn.

• (a) Bijdrage bl. 62.

— 223 —

günstig van hetzelve, dat het ten minste eenige vormen voorschrijft, en aan de administratie eenen vasten weg aanwijst, langs welken het onderzoek moet worden behandeld. Daarin en in het voorafgaand advies van Gedeputeerde Staten vond men ten minste eenige waarborgen.

Voor het overige deelt het besluit genoegzaam in alle de gebreken van hetFransche stelsel. Ook hier is de regter geheel lijdelijk ; het is het bestuur alleen dat handelt, dat het conflict opwerpt, onderzoekt en beslist ; de regter ziet toe, en wacht de bevelen af, die men hem geven zal. Ook hier zijn geene vaste regelen, den vorm uitgezonderd, voorgeschreven, waaraan de vraag der bevoegdheid kan getoetst worden; de uitspraak, die geheel willekeurig is, en afhangt van de grillen of meerdere of mindere kunde der administratie, is volstrekt toevallig; zij zat nu cens goed, dan eens slecht uitvallen ; ook hier heeft men over het hoofd gezien, dat, zoodra men in de wet eene behoorlijke grenslijn trekt tusschen de bevoegdheid van den regter en die der administratie, inderdaad alle conflicten onnoodig worden.

Maar er is één groot verschil tusschen het Fransche stelsel en het besluit. Het eerste verwijst de zaak, zoo als wij zagen, bij de handhaving van het conflict toch altijd naar regters, naar de administrative jurisdictie ; het besluit zwijgt er van, hoe de zaak bij de administratie moet onderzocht en behandeld worden, en het gevolg was natuurlijk, dat men daarbij volgde de gewone wijze van administratief onderzoek. Aan administratieve jurisdictie viel niet te denken ; wij hebben die niet, en zoo lang de Grondwet onveranderd blijft, kan en mag men ons die niet geven. En het is juist deze omstandigheid, die, hoe men overigens ook over de zaak denken moge, altijd een groot struikel-blok zal blijven tegen ieder nieuw in te voeren conflicten-stelsel.

Men ziet uit dit één en ander, dat de menigvuldige

— 22/» —

klagten, welke het besluit van 1822uitlokte, allesbehalve ongegrond waren. Men moet echter billijk zijn, en, na het verkeerde van den maatregel en der zaak te hebben aangetoond , dien eere geven wien cere toekomt.

En neemt men nu eenmaal het bestaan van het besluit als een fait accompli aan, zoo moet men tevens erkennen tot lof der regering, dat zij oneindig minder misbruik gemaakt heeft van een zoo geducht en gevaarlijk wapen , dat zij zich zelve gesmeed had , dan men welligt had kunnen vreezen.

Het getuigenis der Belgische schrijvers de Brouckere en Tielemans Çpa.g. 306) zal daaromtrent wel geheel onverdacht zijn : zij zeggen : « certes il y a là des garanties et des garanties nombreuses; aussi la plupart des conflits que le roi a jugés, dans l'intervalle de 1822 à 1830, l’ont ils été conformément aux véritables principes ; et si tous ne méritent pas cet éloge , c’est que l’administration , quelqu’-éclairée qu’on la suppose, est toujours dominée dans ses jugements pas des considérations étrangères à la loi, par la crainte d’être entravrée dans sa marche dès qu’un particulier réclame contre elle le secours des tribunaux, par le besoin de reprimer la moindre résistance, la plus legère opposition qui se manifeste à ses vues ou de ses actes, en un mot, c’est que l’administation a trop de susceptibilité pour être juge de sa propre compétence. »

De geschiedenis bewijst de waarheid dezer lofspraak, het zij men lette op het betrekkelijk niet zeer groot getal der opgeworpen conflicten (1), hetzij op de daarin gevallene uitspraken, en op de beginselen , waarnaar men dezelve beoordeelde.

In eene breedere ontwikkeling te treden over alle of sommige van deze zaken, zal ik niet ondernemen ; dat zou

(i) Zie VAK SoKSBEBCK, ßi/dr. hl 5i, 5ï.

- -223 —

mij al te ver leiden ; het is daarenboven door anderen reeds gedaan. Ik verwijs te dien opzigte naar een naanw-keurig en beredeneerd overzigt van de conflicten-zaken , die zich hebben opgedaan gedurende het tijdvak 1822— 1830, bij DE Brouckere en Tielemans, pag. 317—338, en naar de verhandeling van den Heer Backer, Regtsg. Bijdr.,m, 71—81 (1).

De algemeene roepstem , die zoo herliaaldelijk zich had doen hooren tegen de wettigheid van het besluit van 1822, liet intusschen, zoo het schijnt, niet na, om eenigen indruk te maken op de regering, en om ook bij haar den wensch te doen ontstaan, om wel de zaak, die men voor noodig en heilzaam hield, te behouden, maar om haar, zoo mogelijk , ten minste op eene wettige wijze te regelen.

Eene poging daartoe althans scheen het tezijn, toen men, in het ontwerp der wet op de regterlijke organisatie van 1827, drie artikelen aantrof over de conflicten, van den navolgenden inhoud:

«Art. 3. Wanneer in zaken, aanhangig voor den burgerlijken regter, het administratief gezag beweert, dat de regterlijke magt niet bevoegd is, om van het geschil kennis te nemen, maar dat hetzelve tot hel administratief gezag behoort, zal de regter, bij wien deze exceptie wordt voorgesteld, zich onthouden, verder van de zaak kennis te nemen, tot dat daaromtrent zal zijn beslist, en het openbaar ministerie bij de regtbank zal de stukken van het geding , met bijvoeging van zijne wijze van beschouwing, dadelijk aan den Hoogen Baad toezenden.

«Art. 4. De Hooge Raad zal de zaak in vereenigde Kamers onderzoeken, en dezelve met een gemotiveerd advies aan

(i) Eene chronologische opgave der opgeworpen conflicten in de onderscheidene provinciën vindt men hij den Heer van Has-SRi.T, rerz, fan wetten en het/niten , UI, 637—637.

Hlquot; Dl. 3' st. 18^3. h

— 42« —

den Koning zenden, welke over het geschil van bevoegdheid zal beslissen.

« Art. 5. In al de gevallen, waarin zoodanig geschil van bevoegdheid voor den Hoogen Raad zelven, raauwelijks mögt ontstaan, of ten gevolge van eene voorziening in cassatie aldaar mögt zijn gebragt, zal de Hooge Raad daarover geene regterlijke uitspraak doen, maar handelen overeenkomstig het voorschrift van het voorgaande art.

Later werd art. 4 aldus gewijzigd : « Eene Kamer van den Hoogen Raad zal de zaak onderzoeken , en wanneer e

ZIJ oordeelt, dat de regterlijke magt onbevoegd is. zal zij, bij arrest, de zaak naar het administratief gezag verwijzen. Indien de Kamer zieh door die verwijzing bezwaard acht, zal het conflict in vereenigde Kamers bij den Hoogen Raad worden onderzocht en een gemotiveerd advies van den Koning worden ingeleverd, welke over het geschil van bevoegdheid zal beslissen.»

De vraag, wie het conflict of de exceptie bij den regter zou opwerpen? in welken stand van het geding dit zou geschieden ? en alles wat verder betrekking heeft tof dén vorm en de wijze van procederen, dit zou nader worden geregeld bij het W. van B. R.

De groote gaping, welke ik reeds in de vroegere stelsels heb aangewezen, dat er namelijk niets bepaald wórdt omtrent de vraag, in welke zaken de regter al of niet bevoegd is, vertoont zich ook hier: voor het overige waren hier aanzienlijke verbeteringen niet te miskennen ; het dadelijk aandeel dat de Hooge Raad erlangde, in de beslissing van het conflict, behoorde zeker tot de meest gewigtigen.

Dit belette echter niet, dat juist deze 3 artt. als overstroomd werden met eene zee van aanmerkingen van allerlei en zeer uiteenloopenden aard ; sommigen wilden in het geheel geene conflicten; anderen wilden dezelve geregeld

— 227

hebben bij eene afzonderlijke wet; anderen weder wilden hier in meer bijzonderheden getreden hebben ; sommigen wilden de zaak geheel hebben overgelaten aan de beslissing vap ,den Hoogen Raad; anderen weder vonden hij het ontwerp -den invloed van het bestuur;te veel uitgesloten. „ ^f^o, f (f

Het gevolg van dat alleswas, dat de regeringlt;,voorziende dat juist deze artikelen, de afstemming van het ont-,werp zouden ten gevolge] hebben, besloot dezelve ,in te trekken, n 'iv.id ot

Het ontwerp van herziening na de Belgisehe afscheiding zweeg over de conflicten, en de wenseh, in sommige afdee-lingen geuit, om dezelve dgarbij op nieuw te behandelen,, hleef onbeantwoord, qn dus ook onvoldaan.om de volgende redenen, door den Minister« van Justitie bij de, openbare beraadslagingen opgegeven : ,r - .ju ' ' '!« jih /

«Ik moet de vrijheid ,nemen,:te herinneren^ dat,,dp .Stoffe is opgenomen geweest in het ontwerp j van j l827,, jdoch, dat de daartoe betrekkelijke ^bepalingen destijds,,«.^ aandrang der Kamer, uit de wet zyn gelaten, alzoO'men meende, datjdit onderwerp) bij, eenei afzonderlyhe.^vfel behoorde geregeld te worden, en dat ik dien ten.gevolge qp ’sKpnings last heb verklaard,, dat,zulks plaats zou liobb^n. lïen gevolge hiervan is de commissie van redactie derNeder-Jandache wetgeving floor flen Koning belast met het; opstellen van een ontwerp van wet op die stoffe (1)

'(l) Sommigen willen,» dat inderdaad het tegenwoordig nog aanhangige ontwerp ,waarvan heiHeglsff^ Bi/’d,, III a4o , beweert, dat niemand het vaderschap durft erkennen , het werk is van die commissie: zoo veel schijnt ten minste zeker, dat de afgetreden Minister, de Heer van 'Maanen , niet dan fidione jurh voor den waren vader kan worden gehouden. Maar het is daarmede als met hel fater C3l, quem iiu/tliae demvntlrant. Hij wien dewvel den naam van vader geeft, heeft er dikwerf de minste schuld aan. Zie overigens'eèn In-ecdvoèrig verslag dezer beraadslagingen hi j van na» Honkht, iHandki 4 —lo, 140 .» a; ;„ ''i-)

— 228 —

Alvorens van de wet op de R. 0. af te stappen , moet ik nog gewag maken van het werkje van den Heer Schoone-VELDgetiteld Bedenkingen tegen het ontwerp van wet over de zamenstelUng der regterlijke magt en het beleid der justitie, in 1827 uitgegeven, waarin het denkbeeld wordt verdedigd om de beslissing der conflicten geheel over te laten aan den Hoogen Raad; een denkbeeld dat misschien zeer geschikt is om vele der verschillende gevoelens tot elkander te brengen. Daardoor toch verliest het conflict al het aanstootelijke, en ook al het ongrondwettige, dateranders welligt in zijn mogt, en naar mijne meening in is. Het wordt dan eene bloote exceptie van onbevoegdheid, waarover de Hooge Raad, ook naar het gemeene regt, de hoogste regter is en zijn moet, art. 95, 99, enz. R. 0. — Het bestuur verkrijgt alleen het regt, om de exceptie van onbevoegdheid op te werpen, ook in zaken, waarin het geene partij is, en verkrijgt even daardoor den waarborg tegen mogelijke inbreuken op zijn gezag door den regter, die men door het conflictcn-stelsel wil voorkomen.

Voor het geval dat men zich met dit denkbeeld niet kon vereenigen , deed de Heer Schooneveld nog het voorstel, om de conflicten te brengen voor eenen gemengden raad , bestaande uit vijf leden van den Hoogen Raad, en uit vijf leden van den Staatsraad, des noods voorgezeten door den Minister van Justitie.

Wij zullen later zien, dat men zich beide deze voorstellen van den Heer Schooneveld heeft te nutte gemaakt, het eerste in Relgië, het tweede bij ons.

Toen in het jaar 1840 onze Grondwet zou herzien worden , werd er veel gesproken over groote verbeteringen en veranderingen van allerlei aard, maar er geschiedde weinig. Sommigen zeggen er over parturiunt montes, nascitur ridi-culus mus. Ik wil niet beslissen, of het gezegde van den

— 2-29 — vemuftigen dichter hier van volle toepassing was. Maar geen wonder zeker, dat hier ook de conflicten op het tapijt kwamen, en evenmin wonder, dat het bij het spreken bleef, doch dat er niets gebeurde.

Hetgeen er toen over het onderwerp is voorgevallen, ofschoon op zich zelven misschien van niet zeer veel betee-kenis, is daarom echter wel van eenig gewigt, omdat het daaruit blijken kan, dat in dien tijd ten minste onderscheidene leden van oordeel waren, dat de conflicten niet moesten uitmaken een onderwerp van gewone wetgeving, maar, behoorden geregeld te worden bij de Grondwet; dat dit laatste, zoo al niet gebiedend gevorderd, ten minste beter en wenschelijker ware.

Zie hier wat er gebeurd is,

In de eerste afdeeling van de Tweede Kamer waren alle leden het cens, dat het onderwerp der conflicten bij de Grondwet moest worden behandeld. Men stelde daartoe voor de volgende bepaling ; « de wijze van beslissing der conflicten van attributiën tusschen de administratieve en regterlijke autoriteiten zal bij de wet werden geregeld, » Anderen wilden daarbij hebben gevoegd, dat de beslissing over de bevoegdheid in alle gevallen aan den Koning zou verblijven.

Ook in de tweede afdeeling (1) vroeg men, of het niet oorbaar zijn zou in de Grondwet eene bepaling in te lasschen nopens de conflicten ; het zij dan , dat men de aangelegenheden ter beslissing onderwerpe aan eene vereenigde commissie van leden van den Hoogen Raad en van den Raad van State, of anderzins?

Het antwoord, hierop door de regering gegeven, was.

0) Van deze afdeeling was voorzitter de Heer Schimmïlpen-KiwcM VAK DER OuE, tegenwoordig Minister van Binnenlaudsuhe Zaken.

— 230 —

zoo als in meerdere opzigteiipinin of'meer ontwijkende;-het kwam editor daarop neder, dat de conflicten waren een onderwerp van gewone wetgeving (1). Het luidt hoofdzake-lijk als volgt : . a,

,'«Het onderwerp dor conflicten wordt nog behandeld overeenkomstig het Koninklijk besluit van 5 October gt;nbsp;1822; — de weltelijke regeling daarvan, door sommigen! verlangd ;' gaf later aanleiding tot de voordragt van drie artikelen, daartoe betrekkelijk, in het ontwerp der wet op» de R.'0. ; -— die artikelen ondervonden den bijval ivan velen, de tegenspraak van meerderen , welke bovendien van gevoelen waren dat dit onderwerp bij eene afzonderlijke, wet moest geregeld worden ; — dien ten gevolge liet de regering verklaren, dat die artikelen uit de wet werden geligt, en magtigde zij in bet jaar 1831 de commissie van redactie van de Nederlandsche wetgeving tot het opstellen van een ontwerp van -wet op de conflicten ; het verlangde ontwerp wordt door de regering ingewacht; de zaak betreft dus een onderwerp van gewone wetgeving , ook naar het begrip der Kamer ; geenszins het vaststellen van een constitutioneel beginsel?» dj.

u'Niet allen waren door dit antwoord tevreden gesteld, en bij de Ïweede Processen-Verbaal der afdeelingen kwam men andermaal op de zaak terug. Men leest onder anderen in het Proccs-Vcrbaal der derde afdeeling het volgende:: a Moeijelijk kan men toestemmen dat de materie der conflicten zoo geheel vreemd zoude zijn aan de Grondwet ; er is toch niet zelden, en ook niet zonder eenigen grond beweerd, dat dezelve niet zouden zijn overeen te brengen met art.

163 der Gr. Te dikwerf heeft men zich te dien aanzien

(a) Deze verklaring luidi wel wal zonderling in den mond der regering, die gemeend had rot nu toe zich met een hstui/ te kunnen behelpen.

— 231 — beroepen op de wet van 16 Junij 1816, meer dan acht jaren in werking geweest, vöör dat aan eene onttrekking^ van zaken aan het regtsgebied des gewonen règter3,i3' gedacht, »

De zaak bleef echter toen zonder eenig verder gevolg (1). Eindelijk werd in de tegenwoordige zitting der Staten-Generaal voldaan aan de zoo dikwijls aangekondigde belofte ; er werd een ontwerp van wet op de conflicten bij de Tweede Kamer ingediend.

Dit ontwerp ligt nog verseh in het geheugen van een ieder; eu het zal, vertrouw ik, niet noodig zijn, er den inhoud in het breede van mede te deelen (2).

Men zal zich herinneren, dat hetzelve in vele opzigten is ingerigt geheel overeenkomstig het besluit van 1822. De resolutie van den Gouverneur ; de opzending daarvan aan het openbaar Ministerie ; het requisitoir en het vonnis van schorsing ; de beslissing van den Koning, eindelijk, dat alles vindt men hier terug.

Doch behalve de voorziening in de tw'ee laatste artikelen, 21 en 22, op de zoogenaamde negative conflicten, is er in de wijze van onderzoek en behandeling, die de Koninklijke uitspraak vooraf gaat, eene zeer aanmerkelijke wijziging gebragt.

De Koning namelijk neemt het advies in van eenen raad van conflicten, door hem benoemd en bestaande uit leden van den Hoogen Raad en van den Raad van State (art.

Wanneer de Koning zich met het advies van dien raad vereenigt, wordt hetzelve voorzien van een blijk der

(1) Zie HanJelingen van de liegering en de Stal.-Gen. over de herziening der Gr., I, 55,741 336, 263 , enz.

(3) Men vindt het Ontwerp met de Memorie van toelichting onder anderen in het H'eekfd. van het liegt, n.® a5y.

Koninklijke bekrachtiging, in^het Staatsblad opgenomen

Vereenigt de Koning zich daarentegen met bet advies niet, dan is het de wetgevende magt, die over de opheffing of de handhaving van het conflict uitspraak doet fart. 17).

Wat dit laatste betreft, het valt zeker niet te ontkennen , dat het vreemd klinkt de wetgevende magt als scheidsreg-ter tusschen den Koning en een raad van conflicten te zien optreden , en haar als regier te zien uitspraak doen over eene bijzondere zaak. Met dat alles is de maatregel meer zonderling dan nieuw. Wij hebben vroeger gezien, dat ook iets dergelijks, schoon merkelijk gewijzigd, reeds plaats vond onder het Fransche decreet van 14 October 1790 , waaraan men het tegenwoordige voorstel weltigt ontleende.

De gemengde conflicten-raad is overgenomen uit het voorstel, in 1827, door den Heer Schooseveld en anderen gedaan.

Over de vragen eindelijk, naar welke regelen de bevoegdheid van het regterlijk en administratief gezag moet worden beoordeeld? en hoe, bij handhaving van het conflict de zaak ten principale bij de administratie wordt afgedaan ? zwijgt ook dit ontwerp.

Het is evenzeer bekend, dat het ontwerp zoo binnen als buiten de Kamer vele bestrijders vond. Doch ook daaromtrent wil ik niet in vele bijzonderheden treden.

Ik merk alleen aan, dat een vijftiental leden slechts in de afdeelingen de regeling der conflicten zelfs bij de teel afkeurden, omdat zij haar strijdig hielden met de bepalingen der Grondwet. Zij meenden dat de onafhankelijkheid der regterlijke magt was vastgesteld bij de Grondwet, even als die der wetgevende en uitvoerende magten , en dat dit evenw^t der staatsmagten de zanienstelling niet

— 233

gedoogde eener buiten de Grondwet geplaatste magt, welke zou beslissen wat al of niet tot den werkkring der regter-lijke magt behoorde. Art. 164 der Gr. had de oefening der regterlijke magt geheel aan de regtbanken overgelaten, en art. 178 het oppertoezigt daarvan aan den Hoogen Raad. Daarenboven wees art. 163 de kennisneming over alle twistgedingen over burgerlijke regten uitsluitend aan den regter toe, en viel hot moeijelijk te ontkennen , dat, zoodra zich een regtsgeding opdeed, tusschen de burgers onderling of de burgers en het bestuur, dat daarbij geene beslissing over burgerlijk regt moest worden gegeven. — Evenzeer werd de noodzakelijkheid der conflicten in twijfel getrokken, vooral na de wet van 9 September 1841, wanneer men bedenkt, dat toch de meeste conflicten liepen over zaken tegen dijk- en polder-besturen.

Anderen vereenigden zich met het beginsel, doch niet met de wijze, waarop het bij het ontwerp werd voorgedragen. Zij meenden, dat, indien elke handeling van het administratief gezag aan het oordeel der regters onderworpen kan zijn, de vrije werking van hetzelve belemmerd wordt, en dat daardoor aan de ééne magt in den Staat boven de andere een gezag wordt gegeven, hetwelk de laatste aan de eerste ondergeschikt maakt, terwijl men de grenzen der bevoegdheid van beide magten niet zoo naauwkeurig kan omschrijven, dat daarover geen geschil kan rijzen , en dat waar zoodanig geschil bestaat, niet ééne der partijen , en dus niet bij uitsluiting de regterlijke magt, de beslissing moet hebben, zoodat er niets anders over blijft, dan het opwerpen Van een conflict en dat door onpartijdigen te doen beslissen (1).

Buiten de kamer werd het ontwerp onder anderen uit-

(i) Zie een breedvoerig verslag uit die Processeii-Vcrbaal i» bet Ham/e/iAt. van j^ Febr. 11.

— 234 —

voerig onderzocht en beoordeeld door den Heer Lipman in eene reeks van artikelen geplaatst in het Weekblad van het Regt Çi).

Welk het lot van het ontwerp zijn zal, is niet moeijelijk te voorzien ; dat het vallen zal met den Minister, die het^ voordroeg, en dat het door den nieuwen Minister zal worden ingetrokken , daaraan twijfelt niemand.

Doch wat er dan verder volgen zal, is onzeker, en de mogelijkheid bestaat, dat men ons door middel van een nieuw ontwerp toch altijd een conllicten-stelsel zal willen geven, niettegenstaande zulks door sommigen met de Grondwet onbestaanbaar, en door anderen, en meerderen , in allen gevalle voor onnoodig wordt geacht.

De tijd zal leeren.

Het is in ieder geval te hopen, dat men bij dit alles ééne zaak wel zal in het oog houden, dat men namelijk niet zal vergeten de les van onzen groeten Meijer, dat in eene onafhankelijke regterlijke magt alleen waarborgen te vinden zijn tegen misbruik van magt door de andere staatsmagten: « 11 est vrai, zegt hij (2), que l’autorité judiciaire ne peut connaître que de cas individuels; dans des circonstances données; mais cette attribution est suilisante. En effet, ou l’usurpation se borne à des cas particuliers, et alors il n’y a nul doute que l’intervention de la justice ne puisse réprimer; ou elle devient générale; et comment peut-elle se manifester, si ce n’est dans des causes individuelles que la justice pourra arrêter à chaque moment? Si le pouvoir judiciaire ne suffit pas pour empêcher un excès de pouvoir, qui se borne à des dispositions générales, elle en rend l’application impossible, ce que revient absolument au même. »

(i) Zie If'eekil. 200, 26t , 263 —268 , 270 , 272. Zie 00k /Jan-deh^d. van 28,24, 35 Febr., enz.

{2) De la accès site’ d'uae Hauie cour provisoire , p. 44’

— 235 —

Hot ,is dan ook daarom, dat Meuer met de meest mogelijke gestrengheid wil hebben, gehandhaafd het beginsel, dat alieregterlijke magt behoort bij het grondwettig regterlijk gezag, en dat de Hooge Raad alleen het oppertoezigt, heeft over alle rcgterlijke uitspraken, van alle hoven en regt-banken, niet een uitgezonderd (1).

Ziet men nu kans,; behoudens de ongeschondene inachtneming dezer beginselen, de conflicten bij ons in te voeren , dan zal zeker een groot deel der zwarigheden, die men er tegen kan inbrengen, vervallen. Mij komt het echter voor, dat, hoemen de zaak ook keere of.wende, het conflict veel van de onafhankelijkheid des regters doet verloren gaan, on dat het hem ondergeschikt maakt aan een ander gezag. Want men bedenke ook dat wel, de Grondwet kent alleen den Hoogen Raad, als hoogsten regier ; de regterlijkemagt is alleen regier over hare eigene bevoegdheid, uit den aard harer instelling, en naar de beginselen der Grondwet, in de gemeene wetgeving overgegaan; het conflict berooft hem van een gedeelte zijner regtsmagt, om er do administratie mede te bekleeden in den persoon des Konings, die daardoor het middel in handen krijgt, om iederen burger tegen zijnen wil te onttrekken aan zijnen wettigen regter. r.'

11 Maar genoeg hiervan. Ten slotte is het misschien niet onbelangrijk met een paar woorden te vermelden, hoe onze voormalige zuidelijke broeders, nadat zij zich van ons gescheiden hadden, dit onderwerp hebben geregeld.

Men begon daar met in art. 106 der nieuwe Grondwet als beginsel vast te stellen, dat het hof van cassatie uitspraak doet over de conflicten van attributiën, overeenkomstig de wijze door de wel te bepalen.

Het oorspronkelijke denkbeeld door den Heer Sciioome-

(i) Ibid., pag. 48, i »4 , fill- gt;d ■

— 236 —

VELD in 1827 bij ons voorgedragen, werd alzoo vier jaren later in België verwezenlijkt.

De Grondwet intusschen moest er zich toe bepalen een algemeen beginsel vast te stellen, de verdere regeling en ontwikkeling overlatende aan de wetgeving.

En wat heeft deze gedaan ?

Tot nu toe zeer weinig. Art. 20 der wet op de R. 0. van 4 Augustus 1832 zegt alleen, dat de conflicten worden beoordeeld in vereenigde kamers (en chambres reunies') : dit is alles. — Vraagt men, wanneer, op welke wijze het conflict wordt opgeworpen ? hoe het bij het hof van cassatie wordt aangebragt ? hoe het daar behandeld , onderzocht en beslist wordt ? dat alles laat de wet nog in onzekerheid (1).

ALGEMEENE REGTSGEIÆERBHEID.

Bedenkingen over het ontwerp van wet op het Notaris ambt, door M''. H. Obreen , Notaris te Leiden.

Hoe veel er reeds hier en daar over dit ontwerp is geschreven, kwam het mij echter niet ongepast voor, om ook mijne bedenkingen vrijmoedig ter neder te stellen en ze, in voldoening aan vroegere belofte, aan dit Tijdschrift mede te deelen.

Vele mijner bedenkingen zullen misschien reeds door anderen zijn gemaakt, doch het is even mogelijk van neen, en daarom meende ik dat dit mij niet mögt terug houden, want al waren er slechts enkelen bij die anderer aandacht mogten ontgaan zijn, dan nog was het niet nutteloos, ze te hebben medegedeeld.

(i) Zic DE Brouckerb en Tielemabs , 3o6—317.

— -237 —

De voordragt is met veel zorg bewerkt, blijkens de ampele memorie van toelichting, en gaarne huldig ik daaromtrent den ijver van hen , die het ontwerp bewerkt hebben; ■— daar is meer zorg aan besteed dan aan menig ander wÉTS-ontwerp te beurt mögt vallen. Hoewel de memorie van toelichting spreekt van het geheel ter zijde stellen der wet van Ventôse op het Notaris-ambt, zoo is toch de geheele inrigting van het Notaris-ambt, op enkele wijzigingen na, die meer in de wijze van verkrijging en in de uitgebreidheid van den werkkring, dan in het wezen van het ambt en het toezigt daarop bestaan, dezelfde gebleven. Ook was de instelling te goed om innerlijk veel verandering te gedoogen. •:■

I. De verandering in de klassikale verdeeling der notarissen is die welke de meeste personele belangen raakt, en daarom ook de meeste tegenspraak heeft gevonden. Zoo als ze is voorgedragen is zij in directe tegenspraak met den uitge-drukten wil in de memorie van toelichting, om den Notarissen een goed bestaan te verzekeren en om zoo min mogelijk bestaande belangen te kwetsen; en de troostrede dat, als alle Arrondissements-Notarissen door deze bepaling veel lijden, zij moeten bedenken dat die te ’s Gravenhage nog meer lijden dan zij, is inderdaad flaauw, terwijl dan die van ’s Gravenhage zich zullen mogen verblijden dat zij meer verliezen dan al de overigen: — waarlijk dit argument is niet gelukkig gekozen. —

li De gelijkstelling op zich-zelve acht ik zoo kwaad niet, indien de wet, de residentie gebiedende, tevens kon verbieden aan de Notarissen het houden van een bijkantoor in eenige plaats buiten hunne standplaats, want de standplaats wordt anders zeker eeneillusie; — en ik acht dat, bij voorbeeld de Notarissen te ’s Gravenhage, oneindig meer zullen verliezen bij de bevoegdheid van de Notarissen van

— ‘23K —

Rijswijk, Voorburg, Leijdschendain * enz., om in-destad akten te passeren, dan bij het ontnemen hunner bevoegdheid om'buiten het Arrondissement te gaan, hetgeen zich toch tot enkele gevallen bepaalde ; en zoo zal het wel met de meeste Arrondissements-hoofdplaatsen hetzelfde wezen. 11:

11. Bij de afschaffing der bestaande kamers van Notarissen had ik wel gewenscfit dat men haar de dikwerf onverdiende en altijd grievende reproche van nutteloosheid, achte-• loosheid en partijdigheid had bespaard, hetwelk zij,zooweel ik erin de laatste jaren van gezien heb, althans niet verdienen; ik wil niet beweren dat zij vroeger niet meer of min de alge-meene slaperigheid van alle collégien hier te lande aodden hebben gedeeld, maar als dat een motief tot afschaffing was, wat zou dan staande blijven? -—Dat zij bij het afnemenivan fiOxamentde adspiranten'als ;concurrenten beschouwden' en ' hen Zoo bemoeijelijkten hebeik noch als sollicitant,'noch -als lid der Kamer,quot; ooit ondervonden, noch er klagten over vernomen.' i i un'ib mj/z irdJinb

JIIe Dat de afgeschafte borgtogt niet is hersteldi, was te verwachten, maar ik wenschte dat men het patent-regt voor 1 Notarissen afschafte, waarvan het toch eigenlijk een juridische onzim is om het op het Notaris-ambt toepasselijk te omaken; het patent is eene qualificatie,- zonder welke men oenig beroep'of bedrijf niet kan uitoefenen, i.ennwat zoor er • nu van zijn lals een Notaris zich voor het patentoniet aangaf? ' en èi hvxn

■ .Hij is ambtenaar en de wet geeft hem als zoodanig regten en een gezag, waarbij niet vereischt wordt dat een patent ' kome om hem tot oefening van dat ambt te bekwamen , óf, is datzoo, danmoest zijn patent worden aangehaald in iedere 1 akte tot waarborg voor-partijen. i ^

^’Als ook' de gelijkstelling aller Notarissen ' doorging' zou het onbillijk zijn dat'die in de eene plaats in eene hoogere

— 239 — klasse van patent viel, dan die in eene mindere, zoo als nu het geval is.

Dat de bepalingen omtrent den leertijd minder onslagtig dan'bij de Fransche wet worden, is een goed voorschrift, maar mij komt het voor dat het minder wel beraden is om ze geheel ter zijde testeilen, en dat het wenschelijk zijn zou dat tot het examen vereischt wierd om minstens 12 volle achtereenvolgende maanden de werkzaamheden van eersten klerk op een Notaris-kantoor te hebben verrigt; hetgeen toch meer waarborg voor praktische kunde oplevert dan het enkele Examen.

Gewigtig en van veel gevolgen is de bepaling dat de akten van een Notaris bij zijn overlijden enz. ter griffie zullen worden overgebragt.

In mijn oog faalt'de redenering geheel dat een Notaris niet meer regt op zijne akten heeft dan bij voorbeeld een griffier of regter en anderen.

Ontvanger, griffier en dergelijke ambtenaren houden registers en verlijden akten, zonder dat hun persoon er in het minst bij in aanmerking komt, alleen om des ambts-■wille,''maar de clientelle van een Notaris staat in zoo ver 'gelijk met die van eenen Advocaat en Procureur ; — partijen hebben keus in een vrij ruim personeel en gaan bij den Notaris niet enkel om zijn ambt, maar bij den een met keur boven de anderen , om zijn persoon, doch nu hangt het kantoor en het aantal en personeel der dienten van eenen Notaris weder te zamen met de akten die hij in zijne bewaring, of die hij voor hen gepasseerd heeft.

Zijne clientelle verkrijgt de Notaris dus grootendetds door zijne hoedanigheden, zoodat, naar mate van meerder ijver, doorzigt, kunde, naauwgezetheid en innemendheid een 'Notaris een grooter clientelle zal hebben dan anderen

240 —

die daaromtrent minder gelukkig zijn : — hij behoudt zijn kantoor en het heeft waarde door het bezit der akten, die de geheimen van iederen boedel en van ieders beschikkingen bevatten; en zoo bestaat er wel degelijk reden, om den Notaris een regt van eigendom op zijn protocol toe te kennen, hetwelk als het product zijner nijverheid kan worden aangemerkt.

En als nu een Notaris, zoo van weinig of niets af beginnende, een goed kantoor heeft opgebouwd, is er dan niet veelregtvaardigheid in, dat,zoo als tegenwoordig in Frankrijk, de wet hem toestaat om een opvolger voor zich te kiezen en dien voor te dragen ; mij dunkt dat de aard der zaak zulks medebrengt. -

Het ontwerp vernielt alle hoop om iemand in zijn kantoor op te leiden ; als de Notaris van het tooneel aftreedt, is zijn kantoor vernietigd ; zeker ten voordeele van zijne Confrères, maar tot zijn eigen groot leed, want het is geen ambt, hetwelk een pensioen oplevert; zoodat de hoop om zich te doen vervangen, dikwerf de eenige steun is van den Notaris die veroudert of grafwaarts gaat ; en ik kan niet zien dat de maatschappij bij den maatregel wint naar mate de individus er bij verliezen, terwijl bovendien uit de maatschappij een rijkdom wordt weggenomen (de opbrengst der Protocollen voor de Er ven), die door niets wordt vergoed of vervangen.

Doch ik wil overgaan tot de artikelen der wet.

Bij art. 1, bepalende de werkzaamheden uitsluitend aan Notarissen opgedragen, vind ik niet de bevoegdheid tot het vervaardigen van authentieke afschriften, van alle akten en schrifturen hun daartoe aangeboden, hetgeen voorkomt bij art. 40 alinea 2 : de Notarissen mogen ook enz., waar het mij voorkomt minder te behooren, houdende dit art. bepa-

— 241 —

linken van de bevoegdheid van iederen Notaris in zijnen werkkring, niet van de attributen van het Notaris-ambt; in ieder geval behoort het dus bij de 1® § der wet.

Bij art. 2 wenschte ik de wijze van benoeming of voordrag! bepaald te zien; art. 32 draagt als ter loops die voordragt op aan den Minister van Justitie.

Waarom zou de voordragt, als het systema van Arrondissements-Notarissen doorgaat, niet in harmonie met onze regterlijke instellingen en met de Examina, welke aan de provinciale geregtshoven worden opgedragen, geschieden op eene aanbevelings-lijst van de Arrondissements-Regtbank , en daaruit gemaakte voordragt van het Provinciaal ge-regtshof; — voor weinig betrekkingen is zoo veel ambts-bejag als voor het Notaris-ambt; mij dunkt dit zoude het een goed deel verminderen.

Art. 3 bevat een der moeijelijkste punten van de geheele wet. De Oud-IIollandsche instelling verbond iederen Notaris aan zijne gemeente, de Fransche gaf de bekende Classificatie ; nu wordt de zaak omgekeerd, de Notarissen aan hunne standplaats verbonden, maar met uitbreiding van den werkkring voor de Kantons-Notarissen — die allen als het ware in de groote steden zullen komen binnen stormen, het althans zullen kunnen doen, als of daar, door het getal Notarissen, de conccurentie niet groot genoeg ware. —

■ Mij komt het voorstel meest aannemelijk voor, zoo ik meen bij een der adressen gedaan, om het plan, bij de wet gemaakt, te behouden, met deze wijziging dat de Notarissen, wier standplaats hun buiten de Arrondissements-hoofd-plaats is aangewezen, echter geene akten zouden mogen verlijden in die hoofdplaats zelvequot;; met uitzondering hun leven lang van die enkele Notarissen in kantons, welke naar de voormalige indeeling dat regt gedeeltelijk hadden.

Op die wijs wordt, geloof ik, het minste nadeel gedaan ;

ni' Dl. 1' st. i84ï. 7

de Kantons-Notarissen zien hunnen werkkring uitbreiden ; zij winnen buitendien door gelijkstelling in het tarief, die uit het beginsel van gelijkstelling van zelven volgen moet ; en eene al te groote concurrentie in de groote steden, zoo gevaarvol voor het kiesch en keurig Notaris-ambt, wordt vermeden ; terwijl de Arrondissements-Notarissen (van tegenwoordig) eenig voorregt behouden, hetgeen hen kan te gemoet komen in meer kostbare levenswijs, hoogere huishuren, stads lasten etc., waarlijk niet te vergelijken met de behoefte op het land of in de kleinere steden.

Het Franschesystema was in der daad op de waarheid en wezenlijken stand der dingen gegrond ; het nieuwe denkbeeld is, vrees ik , eene fictie in de wet van eene gelijkheid, die in waarheid niet bestaat.

De Koning bepaalt het maximum; waarom ook niet de wet even als het minimum; wordt het aantal akten tot maatstaf genomen, hetgeen mij het best gekozen voorkomt, daar het aantal zielen niets of weinig doet tot het getal en gewigt hunner burgerlijke handelingen, dan kan het toch niet zeer bezwaarlijk schijnen om eene statistiek van ieder Arrondissement vóór de aaneming der wet te doen opmaken ; ik acht het in allen deele wenschelijk.

Art. 4 schijnt gevaar te loopen van door de bepalingen van art. 3 illusoir te worden gemaakt, blijkens de motieven der wet van 25 Ventôse xi® jaar, waarbij juist de classificatie is ingevoerd, gedeeltelijk tot wering van het zoogenaamd vagabondage der Notarissen, ontstaan door hunne bevoegheid, om allen gelijkelijk in hetzelfde departement te praktiseren.

Het komt mij zeer twijfelachtig voor of de bepaling, tegen het afwezen uit de standplaats bij art. 5 gemaakt, daartegen genoegzaam zal wezen ; omdat een Notaris eener buiten-gemeente bij voorbeeld dagelijks in de stad vacerende

— 24.3 —

zieh met ambts-bezigheden aldaar zal kunnen verdedigen zoodra hij er slechts eene eenigzins uitgebreide praktijk heeft, zoodal juist de grootheid van het kwaad, het de straffeloosheid verzekert.

Bij mij komt ook eenige bedenkingen op tegen het toe-zigt over het Notaris-ambt aan de Officiers bij de Regt-bank opgedragen en het verlof door Zijn Edel Achtb. te verleenen. De Notarissen zijn gesteld onder het toezigt en de discrétionnaire magt der Regtbank; waarom dus niet het verlof te verleenen door den president.

Ik wil vrijmoedig zeggen dat, behoudens allen eerbied voor het officie, mij beter voorkomt dat de Notarissen , die zoo onafhankelijk mogelijk moeten zijn, staan onder het toezigt van een collegie, dan van een persoon ; en men zal moeten erkennen dat het verlof, door den Voorzitter der Regtbank te verleenen, meer in analogie is met het overige ; deze viseert toch repertoiren, legaliseert handteekening, en voorde regtbank, welke hij voorzit, staan de Notarissen, hoewel ten corectionnele, honoris causa burgerlijk, te regt ; de Notaris moet (als ik mij zoo mag uitdrukken) niet gelijk staan met den Commissaris van Politie, maar met den regter, en alles moet vermeden worden naar mijne zienswijs wat den Notaris kan maken tot den onderdanig en dienaar van den Heer Officier bij de Regtbank, waartoe echter dit en andere artikelen aanleiding zouden geven.

Art.'8. Ik kan mij niet wel veroenigen met het motief waarom Notarissen niet tevens mogen zijn Secretarissen der gemeente-besturen ; ik ken beide betrekkingen, en ze schijnen mij toe zeer geschikt tot vereeniging, omdat de invloed van een Secretaris ten platten lande toch ook niet is van een gebiedenden, doch veeleer van een gedienstigen aard, zoodat de invloed, daardoor boven hunne ambtgenoo-ten te verkrijgen, toch niet veel meer zal te weeg brengen,

— 244. — dan hun persoonlijke verdiensten dat evenwel zouden doen.

En bovendien ben ik wel overtuigd dat de wet uitzondering, de dispensatie regel zal moeten zijn, daar te kleine tractomenten het onmogelijk maken om, zonder cumulatie, waar die pas heeft, op het platte land geschikte menschen te vinden, welke geschikte menschen dan toch nog geoorloofde middelen behooren te hebben om in hun dagelijksch brood te voorzien. '

4 (Verder zoude het mij wenschelijk voorkomen dat ook de betrekking van Bankier,'Kassier, Commissionnair of Makelaar in Effecten en soortgelijken bij de wet als onvereenig-baar met het Notaris-ambt werden verklaard ; omdat men buiten ’s lands de droevige gevolgen van die vereenigingen ziet; en ze hier mogten beproefd worden,het zij nu of later.

Art. 10. Van den leertijd heb ik boven gesproken, i , Bij mij is de vraag gerezen of in het Notaris-ambt het eenmaal afgelegd Examen wel voor altijd als bewijs van bekwaamheid gelden mögt, ook indien er niet bleek dat de adspirant zich voortdurend met regtspraktijk of administrât-tieve notariële zaken had bezig gehouden en dus de bekwaamheid door een verloop van 10 à 20 jaren (als soms gebeurd is) bij eene eventuele plaatsing geheel zou zijn verloren gegaan ; bij de Fransche wet komt hiertegen te stade de « stage non interrompu » doch bij deze wet is er geen middel tegen; vóór het Examen wordt niets ver-eischt, wat zal men dan daar na vorderen; — of de wetgever zou moeten opleggen om wanneer het verzoek tot plaatsing meer dan 5 jaren of meer dan 10 jaren na het afgelegd Examen werd gedaan, de verzoeker dan boven het bewijs van het afgelegd Examen nog moest leveren bewijs dat hij, gedurende het laatste jaar, in de notariële of regtspraktijk was werkzaam geweest.

De zamenstelling der commissie is, dunkt mij, gelukkig

— 245 —

gekozen, doch ik meen dat reeds ergens gevraagd is hoe het zijn zal indien bijv, in December eene vacature ontstaat, bij welke een adspirant, die eerst in November (na het laatste Examen) zijn 23'jaar bereikte, groot belang heeft; of deze; die nu zijn Examen niet voor Mei mag afleggen, dus van alle uitzigt moet zijn verstoken ? Of zullen de intusschen vallende vacaturen moeten blijven onvervuld tot na de eerst-volgende zitting i der commissie ; dit levert voor de steden weinig, maar voor de plattelands-gemeenten groot bezwaar op, die dus somtijds gedurende 6 à 7 maanden zonder Notaris konden zijn — echter schijnt dit het eenvoudigste middel. Zal ook bij het diploma van het afgelegd Examen den sollicitant niet een titel van adspirant- of can-didaat-Notaris worden verleend ? welke nu toch wordt gebruikt , omdat er toch een woord voor wezen moet, doch welke bij geen wet of besluit is erkend.

Of 3®., « alwaar men zijne woonplaats heeft gevestigd gehad, fraai Hollandsch is, zou te vragen zijn?

Art. 11. Het Provinciaal Geregtshof in welks ressort de verzoeker (men) gedurende het laatste jaar zijne woonplaats heeft gevestigd:» wil dit zeggen alwaar men in den loop van het laatste jaar, dus ook in de laatste maand is komen wonen, — want wie dat doet heeft er gedurende het laatste jaar zijne woonplaats gevestigd; en zoo zou het artikel aanleiding geven tot datgeen , waar het tegen waken wil, om ieder half jaar bij een ander Geregtshof het Examen te kunnen beproeven ; de woorden moeten gelijk luiden aan die van art. 10 n.® 13 want de bedoeling is dezelfde, en, onder verbetering, zou gevestigd kunnen wegvallen en door gehad kunnen worden vervangen.

Art. 19, § 2, is niet duidelijk en vereischt de bijvoeging der woorden « bij een verzoek om verplaatsing » hetgeen toch de kennelijke bedoeling zijn moet.

— 246 —

Art. 20. De eed bevat niets in redelijken zin, wat een getrouw Notaris niet moet na komen ; dezelve is echter al te letterlijk verbindend; bij den besten wil, kan ze dagelijks overtreden worden; waarom niet een formulier in mindere, maar meer omvattende woorden, welke in goede consciëntie kunnen worden nageleefd ; het onmogelijke kan van geen mensch gevergd worden.

Hoofdstuk ni van de Akten en derzelver vorm bevat wel het gewigtigste gedeelte der wet en kan zeker niet te naauwkeurig en juist gesteld zijn.

Uit de toelichting op art. 23 moet men besluiten dat het artikel meer zegt dan het geven wil: dcszelfs 2® alinea verklaart voor geoorloofd de verkoopingen, verhuringen en verpachtingen in het openbaar, waarbij bloed-en aanverwanten van den Notaris in den verboden graad als partij voorkomen; — uit de toelichting blijkt dat het alleen het doel is om te zeggen dat het aan die bloed- en aanverwanten geoorloofd is om als bieders of mijners in die akten te verschijnen en niet als verkoopers, verhuurders, verpachters. Is dat zóó, dan moet de redactie veranderd worden.

Art. 24 berust op het systema van art. 954 B. W. B., volgens de memorie van toelichting ; maar uit de redactie kan eene regtsvraag voortkomen, die uit art. 954 niet kan ontstaan.

Art. 24 toch verbiedt den Notaris zijne vrouw, zijne bloedverwanten en aangehuwden in de regte linie enz. (waarom niet bloed- en aanverwanten, als in art. 23) om voordeel te genieten uit beschikkingen of bepalingen uit notariële akten, welke ten zijnen overstaan zuN verleden.

Dus niet alleen dat de akten bij het verlijden geene zoodanige bepalingen mogen inhouden, maar ook later kan aan eene testamentaire beschikking worden tegengeworpen, dat zij voordeclen toekent aan de vrouw of de aangehuwden

— 247 —

van den Notaris, voor wien zij is verleden, hoewel misschien bij het verlijden van die akte de Notaris niet gehuwd was met die vrouw, noch die aanverwanten de zijne waren.

Bij voorbeeld nog ongehuwd zijnde is voor mij een testament verleden waarbij Mejufvrouw J. voordeelen zijn besproken; later heb ik haar gehuwd, of mijn broeder is met haar in den echt getreden ; nu sterft de erflater en bij de bekrachtiging bevat het testament de beschikkingen ten voordeele van de vrouw of de behuwdzuster van den Notaris, voor wien het is verleden, — hoewel die beschikking toen ze gemaakt werd, eene geheel vreemde gold.

Dit is niet de zin van art. 9ä4 B. W. B., noch van art. 1718; het is dus ook niet de bedoeling; ook hier is dus de redactie min juist en moeten de acten genoemd worden in den tegen woordigen, niet in den verleden tijd : worden in plaats van zijn.

Art. 25. Het niet passeren van acten voor twee Notarissen, zal in de groote steden nog al ongerief veroorzaken, te meer daar men in dezelve associatiën vindt, gedeeltelijk hierop gebaseerd ; — het motief der wet komt mij niet voldoende vóór', daar het den wetgever niet moeijelijk kan vallen om de betrekking van den 2®quot; Nataris te bepalen. — Men zou kunnen vragen of het niet beter ware de gewone akten, aan welke de wet geen solennelen vorm verlangt te geven, nu de testamenten tot twee getuigen zijn gedaald, zonder getuigen te verlijden, of meent men nog eenigcn waarborg voor de getrouwheid van den Notaris te vinden in de twee getuigen (volgens den Heer VA V der Linden de twee kruijers) die nu den Notaris bijstaan; — die getuigen zitten toch meestal de partijen in den weg, en bij velen zou het een stap op den weg tot waarheid en opregtheid zijn als men het niet meer vorderde om zich altijd te laten bijstaan door de getuigen.

— 248 —

Art. 26. « Bloed- of aanverwanten ; » zie boven.

Art. 27, Dat ook de voornamen der partijen den Notaris moeten bekend zijn, is meer dan de Fransche wet vergde en meer dan redelijkerwijs gevergd kan worden; want, vooral van vrouwen, zijn meestal ook van hen, omtrent wier identiteit de Notaris volkomen zeker is, hem toch de voornamen onbekend, althans met juistheid ; ieder behoeft slechts den kring van hem bekende stadgenooten, buren, familie en vrienden na te gaan om zich daarvan te overtuigen; — en soms zou het moeijelijk zijn om daarvoor opregte getuigen te vinden; — de vermelding der bekendheid is een nieuwe omslag, die van zelve lag opgesloten in het niet bezigen der buitengewone getuigen.

Art. 28. Alle akten moeten uitdrukken de plaats —den dag em, De plaats : is dat de gemeente of ook het huis, het kantoor ; zeker het laatste.

De dag, der maand, den hoeveelsten, namelijk of ook den dag der week? volgens de opvatting der Fransche wet was het niet de dag der week, en hier waarschijnlijk even min, om dat het volgt op de maand, dus ook den dag van de maand? hier moet ook worden voor zijn komen.

Art. 29. Alle sommen, getallen en dagteekeningen moei«» in schrijfletters, niet in cijfers worden uitgedrukt.

De Fransche wet had : ils doivent énoncer en toutes lettres les sommes et les dates.

Dit is dus eene vermeerdering, echter o. r. geene verbetering; want zullen nu voortaan geldsommen, in schrijfletters staande, ook niet in cijfers mogen worden uitgedrukt, hoe zal dan iemand ter wereld eene notarieele rekening en boedelscheiding verstaan, of er eenig gezigt op hebben of daarbij geïnd , of niet is verdeeld en op- en afgetrokken ; dit : niet in cijfers is dus een superfluum, quod nocet.

Ook de getallen in schrijfletters te stellen is eene vermeer-

— 249 — dering van omslag en duisternis, namelijk; of zal. men nummers van effecten, van panden, van het kadaster enz. niet in cijfers mogen schrijven, maar zullen die in schrijfletters worden uitgedrukt; dat alles zijn toch getallen? — zulks dient inderdaad nergens toe.

Dat volmagten, ook die in oorspronkelijk worden uitgereikt , niet in blanco mogen worden gegeven, kan wel aanleiding geven om ze onderhands te maken, geenszins om het na te laten hetgeen menigmaal niet mogelijk is — het is ook eene dwaling, dat hierdoor ’s lands regten zouden worden verkort ; men kan toch niet uit eene blanco volmagt handelen , voor dat dezelve is ingevuld.

Art. 32.«De volmagtenea andereakten, waaruitdehandelende partijen hunne bevoegdheid ontleenen, zullen aan de minuten worden vastgehecht, nadat dezelve door de handelende personen voor echt zijn erkend. »

De aanhechting van andere akten, als: vonnissen, processen-verbaal van benoeming, testamenten of andere akten van executeur-stelling of benoeming van voogden, zullen heel wat omslag veroorzaken, en cui bono ? Dat der-zelver vermelding gevorderd wordt is goed, maar hunne aanhechting? — het is voordeelig voor de Notarissen, maar kostbaar voor partijen, en even daarom voor de Notarissen minder aangenaam.

En wat zal, mag ik vragen, de voor echt-erkenning door de handelende partij beteekenen van authentieke akten van lastgeving enz., die volkomen geloof in regten verdienen (art. 37) ? Ontneemt de niet erkenning ze hun geloof in regten? of kan de erkenning ze eene kracht verkenen, die zij in zich zelve bezitten uit de wet? Immers neen 1 . Art. 33. Wat dewlledige melding der aangehaalde stukken beteekent is mij niet regt duidelijk; moet het zijn omstandige vermelding of beteekent het volledige-, geheele-, kopijelijke

— 250 — overneming: — ik geloof niet dat het laatstede bedoeling zijn kan.

Art. 34 en 35. De steller van de wet heeft zeker gevreesd dat de notariële akten niet omslagtig genoeg waren en van daar de vermelding van renvooijen en doorhalingen in het slot der akten, hetgeen noodzaakt om ze ook in de grossen en afschriften te vermelden, op welke zij echter natuurlijk niet voorkomen ; hetgeen dus tot moeijelijkheden met lastige en onkundige dienten kan aanleiding geven, meer dan men oppervlakkig zou vermoeden.

Art. 36. Dijde meer omstandige beschrijving, zoo als die door de belanghebbenden verlangd wordt, kon gevoegd worden: «of door andere wetten bevolen» ; —gebiedende onder andere de wet op de overschrijving ook de opgaaf der kadastrale maat, terwijl hier alleen van sectie en nummers wordt gesproken.

Art. 38 n.® 4. Het blijkt mij niet of dus de protesten in twee registers moeten geschreven worden ; eehs is dat bevolen bij art. 183 Wetb. van Kooph. en eens in het algemeen brevetten-register ; dus of het eene art. slechts het andere aanvult. —

Voor akten «in originali» uit te geven, kan veilig : in oortpronkelijk geschrevén worden.

Art. 40 , alin. 2. Zie de aanteekening op art. 1.

Art. 40 , alin. 3. De verpligting tot aanteekening op de grossen, van den dag der uitgiften en den persoon aan wien, staat twee maal in de wet. daar dezelve nog eens voorkomt in art. 44 alin. 1. —

Die aanteekening op de afschriften en uittreksels kan zeker weinig schade veroorzaken; maar is ze ergens nuttig toe? ik betwijfel het; het geeft immers den daarin genoemden geen meerder regt dan een ander ; worden ze niet zoodoende eene soort van op naam staande effecten, van welke

— 231 —

het altijd zou moeten blijken hoe de houder er aan komt ; zonder innerlijke waarde en zonder bepaald doel, schaadt de bepaling niet; ik vermeen dat haar achterwege te laten evenmin schade kan.

De redactie van art. 46,’alin. 1, is ongelukkig uitgevallen. « Ieder Notaris zat een zegel moeten hebben, bevattende — de eerste letters der voornamen enz. — van den Notaris die over de akte gestaan heeft; een, bevattende de eerste letters zijner voornamen, zijnen naam, ambt en standplaats; in alinea 2 zoude het te pas komen : de afschriften etc. zullen een afdruk dragen van het zegel van den Notaris die over de akte gestaan heeft enz,

In art. M wordt gesproken van icoonplaats van den Notaris voor Standplaats ; — van woonplaats gevestigd cn Standplaats gelegen ; waarom niet zonder die variant: «het regts-gebied van het Hof, waaronder de standplaats van den Notaris gevestigd is en de arrondissements-regtbank onder welke hij ressorteert »; of dergelijke.

Art. 31. Omtrent het onmiddellijk toezigt heb ik boven mijne denkwijze geuit.

Krachtens art. 52 hangt in mijne oogen iedere Notaris volkomen af van het bonplaisir van het Openbaar Ministerie en van den Minister van Justitie; mij dunkt het wenschelijk ware, dat altijd de Regtbank en de beklaagde mogten worden gehoord op die voordragt tot ontzetting.

Art. 57. Het schijnt mij toe dat de ambtenaren van het bestuur der registratie bezwaarlijk van alle overtredingen der wet, ook die op de personele pligten van den Notaris kunnen toezien en daarvan processen-verbaal maken — daar zijn overtredingen bij, die behooren tot het toezigt van de regtbank.

Art. 62, alinea 2. Het schijnt te vreezen dat partijen ook

— 252 —

weinig met deze bepaling zullen gediend zijn; met een’ Notaris sterft toch niet op eenmaal zijne praktijk, noch de levende belangen der personen. — En het schijnt veel geschikter dat die aan een volgend Notaris dan aan een Heer Griffier bij de Regtbank overgaan, althans voor een gegeven aantal jaren. —

Die overbrenging zou vooral voor gemeenten wat ver van de hoofdplaats gelegen allerbezwarend kunnen zijn.

Art. 67. Het is jammer dat nu niet tevens de wet op den verkoop der roerende goederen van Pluviôse an 7 kan worden vervangen ; — doch dit zal, om de andere daarbij betrokken ambtenaren, niet kunnen geschieden, dan bij eene speciale wet.

Ook mogten hierbij tevens de processen-verbaal van boedelbeschrijving en van openbaren verkoop van roerend goed, van eenige formaliteiten zijn vrijgesteld, b. v. de eerste van het bijwonen der geheele beschrijving door de getuigen — en de tweede van het schrijven van naam, beroep en woonplaats der koopers, bij verkoop niet op tijd enz.

Bij art. 72 mögt gevoegd worden: « vrijstelling van het dépôt der handteekening en paraphe voor zoo ver die reeds is gedaan» en iets van de proces-orde, waarover men het niet eens schijnt en die bij de eene regtbank kostbaarder en om-slagtiger is dan bij de andere; daar men bij sommige regt-bankeu vordert dat het dépôt geschiede bij procureurs-akte, bij anderen genoegen neemt met de toezending door den griffier van de standplaats van den Notaris.

En zie daar dan mijne aanteekeningen, die wel niet allen even juist of onwederlegbaar zullen zijn; maar die ik toch hoop dat veel bevatten, van wat of nu of later tot moeije-lijkheden en regtsvragen aanleiding zou kunnen geven, hetwelk nu kan worden gewijzigd of opgelost.

'1

— 253 —

BOEK BEOORDEELINGEN EN VERSLAGEN.

.1

Wetboek van strafvordering, vergeleken met het Romein-sche en Fransche regt, onder toezigt van M''. S. P. Lipman. Amsterdam, 1842.

De staat onzer criminele wetgeving op dit oogenblik is wel het vreemdst, dat de juridieke wereld kan opleveren. Daar bestaat 1® een ongeschikt Code Penal sédert 1811 ; 2®, een provisioneel besluit sedert 1813; 3®, een nieuw wetboek van strafvordering op het oude Code Penal sedert 1838; 4®, een eerste gedeelte van een nieuw Strafwetboek sedert 1840, en 5® onderscheidene afzonderlijke wetten punten, van strafwetgeving betreffende, en tot aanvulling van het Code Penal strekkende.

Als ik hét Code Penal ongeschikt noem, dan doe ik dat op gezag van den toenmaligen Souvereinen Vorst, die in den aanhef van het fameuse besluit van Ik December'1813 Staatsbl. n.® 10,zich aldus uitlaat: « In aanmerking nemende, dat de strafbepalingen in het tot nog toe in vigeur zijnde Wetboek van Strafregt voor dit land ongeschikt en alzoo geheel ondoelmatig zijn. » — Als ik het bedoelde besluit provisioneel noem, ofschoon wij schier dertig jaren onder hetzelve leven, dan doe ik dat, omdat in het hoofd te lezen staat : besluit houdende provisionele bepalingen. — Als ik van eene nieuwe strafvordering op het oude Code Penal' spreek, dan bedoel ik dat wetboek dat in 1838 de vormen voorschrijft, die men heeft in acht te nemen bij het vervol-

— 254 —

gon der misdrijven, die in het Code Penal van 1810 met straf worden bedreigd. — Als ik van een eerste gedeelte van een nieuw Strafwetboek gewaag , dan bedoel ik de zeven titels van het oerste boek van een wetboek van Strafregt, dat wij nog altijd verwachten. Die zeven titels zijn zeven wetten en zijn in het Staatsblad van 184-0 geplaatst sub nquot; 20—26. — Dat eerste gedeelte van een nieuw strafwetboek is echter als bestond het niet, vreemd genoeg, daar het eene wet is, die verbindt door hare afkondiging en deze gerekend wordtin het geheele Koningrijk bekend te zijn op den twintigsten dag na dien der dagtee-kening van het Staatsblad, in hetwelk de wet geplaatst is (1).

Men geesselt, men brandmerkt, men hangt, men verwurgt krachtens een besluit, maar van den Souvereinen Vorst, in weerwil dat het Gode Penal die straffen, op het brandmerk na, niet kent, en het nieuw afgekondigde Strafwetboek die allen heeft afgeschaft.

Wij leven dus nog, en reeds dertig jaren ongeveer, onder een ongeschikt Gode Penal en een provisioneel besluit.*

Wat het Wetboek van burgerlijke regtsvordering voor het Burgerlijk Wetboek en dat van Koophandel is, moet het Wetboek van Strafvordering voor dat van Strafregt: wezen. Op het oude Code Penal bestaat een nieuw Wetboek van Strafvordring, dat als eene nieuwe lap op een oud reeds gelapt kleed kan worden aangemerkt (2).

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;Zie art. i en a der wel houdende algemcene bepalingen der wetgeving van het Koningrijk.

• (a) Geheel in onzen geest heeft M’’. M. H. GodefRoi twee ver* toogen geschreven, i® , äe bepalingen van Jen Code Penal beirejfende het 'Verlies van hnrgelijke regien, in verhand beschouwd tot de A^eder-landsche iretgevingf en 2^ over sommige bepalingen van äen Code Pénal, in verband beschouwd tot de Nederlandsche IPetgeving, te

— 253 —

Dat nieuwe Wetboek van Strafvordering op zich zelve beschouwd , is een bewijs van vooruitgang, schoon met langzamen tred. De vergelijking van deszelfs bepalingen met het Romeinsche en Fransche regt is soms belangrijk , want zij staaft door aanduiding der gewigtige afwijkingen vooral dien vooruitgang ten sterkste. Behalve die vergelijking bevat het voor ons liggend boek voortrelTelijke overzigten over de bijzondere deelen van dat Wetboek, en wij zouden minder gaarne deze dan de menigvuldige citatien van Romeinsch en Fransch regt missen. De kundige Lipman, wiens naam, op het titelblad geplaatst, het werk een bijzonder gezag geeft, verklaart, dat het zelve is het resultaat der uitsluitende bedrijvigheid van M‘'. J. W. Tijdeman. Deze jeugdige pleitbezorger is een waardige handhaver des grooten roems van zijn geslacht. Het werk, dat wij ter beoordeeling hebben opgenomen, doet hem in ons oog verdienstelijk zijn. Immers op het voetspoor van zijn’ geleerden ambtgenoot en leidsman aarzelt hij niet, met lofwaardige vrijmoedigheid, het goede te erkennen dat hij in de wet aantreft, en hare gebreken aan te wijzen.

Beiden ontmoeten wij in het Wetboek van Strafvordering, en elk zal zich overtuigen van de onpartijdigheid die in de beoordeeling is gevolgd.

Het zou ons te ver henen leiden en de grenzen eener recensie te buiten gaan, wilden wij, tot staving van ons oordeel, in vele bijzonderheden treden. Daarom hebben wij ons voorgenomen het overzigt van den 22®quot; titel of het bewijs der misdrijven na te gaan, omdat wij dien titel als den belangrijksten beschouwen.

Kort na de aanvaarding der Souvereiniteit in 1813 is de vinden in de Nedcr/ondsefte Jaarboeke/i van M®®. den Tkx en van Hall P deel a' stuk,pag. a7i en volgg. en 3' stuk,pag. 894 en Vquot;gt;gg-

— i56 —

juty afgeschaft. Die instelling was Fransch, en dat was in dien tijd van afkeervan al wat Fransch was, genoeg om dien te verbannen, even zeer als het nationale van den gcesselpaal genoeg was, dat schandmerk voor ons land, waarom wij door vreemde criminalisten voor onbeschaafd worden uitgekreten, weder in te voeren. «Van de gezworenen der Franschen, lezen wij, werd geene rekenschap gevorderd, door welke bewijs-middelen zij tot de overtuiging van de schuld öf onschuld gekomen waren. Het Fran-sche regt onderstelde de mogelijkheid eener veroordeeling,' ofschoon de bewijzen voor de schuld voor geene regtskun-dige ontwikkeling vatbaar waren, maar toch genoegzaam, om zijne overtuiging te vestigen. gt;gt;nbsp;' '

r De beslissing omtrent de culpabiliteit bij de gezworenen verbleven, is het groot bezwaar, dat ik altijd tegen die instelling'heb gevonden, en ik mag niet ontveinzen, dat, naar mijn inzien, gezworenen enkel en alleen de vraag si le fait est constant behoorden te beantwoorden; al wat daar buiten is behoort niet bij hen. Zoo als de jury onder het Fran-sche regt bestond, was ze voor ons land ongeschikt. Het zou geen willekeur zijn die men te vreezen had bij de gemoedelijke gezworenen, maar misschien ligtvaardigheid,—want men is zoo gewoon het kwaad ligt te gelooven, het er voor te houden, dat het kwaad begaan is door een daarvan beschuldigden persoon; het heet al dra: «men noemt geen’koe bont, of zij heeft een vlekje. » — Maar al neem ik al de argumenten aan, die voor-de regtspleging der gezworenen door velen onzer geleerden zelfe (1) :Worden aangevoerd, ik verheug mij over derzelver afschaffing, want zal de wet geappliceerd wordeni de veroordeelde moet naar de wet schuldig zijn,

(i) M'. J, D. Meijer en Prof. H. W. Ti/uemak/om van geene anderen te spreken, zie ^rie/iviis., Leiden 1819,6' stukje of 5' vervolg.

— 257 —

en dat kunnen zij, die geene regtsgeleerden zijn-, niet uitmaken. Wij geven toe, dat niemand ligt zal beweren, dat de Fransche gezworene te ligtvaardig , de Nederlandsclie regter te schroomvallig in het veroordeelen is; maar het baart gerustheid, te weten, dat de wetgeleerden het schuldig naar de wet uitspreken (1). Die gerustheid wordt nog bevorderd door de bepaling dat ten minste 4 van de 6 stemmen schuldig moeten verklaren , en wel het meest door de leer: « Gij zult niet condemneren, wanneer de bepaalde bewijsgronden niet aanwezig zijn (2), en al zijn zij aanwezig, behoeft gij niet te condemneren, zoo gij ook dan nog niet van de schuld overtuigd zijt. » Art. 431, overeenkomende met het: « La loi ne dit point: vous tiendrez pour vrai tout fait attesté par tel ou tel nombre de témoins» van art. 342 G. I. G., en de aangehaalde woorden der h 21 § 3 D. de testibus (XXll, 5) (3).

Wij kunnen niet afzijn, hier te laten volgen hetgeen ten aanzien der overeenkomst van de Romeinsche en Fransche wetten met de onze gezegd wordt : « De drie wetgevingen willen geene veroordeeling dan op ’s regters overtuiging gegrond, al waren overigens de meest wettige bewijsmiddelen voorhanden. De Romeinsche en Nederland-sche wetten laten bovendien geene veroordeeling toe krachtens eene overtuiging welke door geene bij de wet aangeduide bewijsmiddelen verkregen zouden zijn. De Neder-landsche eindelijk alleen verlangt, dat het vonnis in allen

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;Zeer aanbevelenswaardig is het werkje van M'. W. B. Donker Curtius VAN Tienhoven, over de Theorie der Slro/fm en hel ieivijs der misdaden, Utrecht iSsy.

• (a) Donker Curtius 1. 1. p. loi , en art. 417.

(3) Te regt wordt hier gemeld , dat men in die wet moel lezen credendum ett id, guod en niet credendrim est: scd quod, zie de auteurs hij SoHULTiNGen Smalurnburo in nous ad Digosta ad h. 1. aangehaald.

111' Dl. »' st. 184a. g

— -238 —

gevalle de blijken drage, dat zoodanige wettige bewijsmiddelen zijn aanwezig geweest. »

Onze wet biedt daardoor een schijnbaar voordeel den verdachte aan, wordt verder gezegd, en dit is waarlijk zoo als wij de zaak practisch beschouwen, als wij zien, «dat de geheele materie van bewijs , en de vraag naar het ter ver-oordeeling toereikende van de aanwezige bewijsmiddelen tot eene enkele quaestio facti wordt (1) temggebragt, en alzoo aan de beoordeeling van den Hoogen Raad onttrokken.»

En wat nu de voorschriften omtrent het bewijs der misdrijven zelve betreft, het is, gelijk elders (2) gezegd is, niet anders, dan eene wetenschappelijke ontleding der bouwstoffen van de intime convictie. — Meijer noemt ze kunstregels. De leer van het bewijs, zoo als wij die thans hebben, was reeds lang geprojecteerd. Men vindt haar in den 29’''“ titel van het Crimineel Wetboek van Koning Lodewijk. (3) Gelijk daar, worden ook hier onder de wettige bewijsmiddelen niet opgenoemd de bezigtiging of het persoonlijk onderzoek des rcgters (4) en de bui-ten-geregtelijke bekentenis (5) noch ook de onbeëedigde verklaringen (6).

Getuigen art. 432 en volgg. « Het staat den regter niet vrij, zeggen de schrijvers, den getuige die niet uitdrukke-

• (l) nbsp;nbsp;nbsp;Er staal ; kan worden.

• (a) Reglsgrleerd Hijilad 11' Dl. p. 204.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Door twee bekwame jongelieden te Auricli, de HH. ZiM-MERMAM en Brückner, ten behoeve der Oostvriezen in het Hoog-duitsch getrouw vertaald , en aan den voormaligen Minister van Justitie den Heer van Maanen opgedragen.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Bewijs voor ’t bestaan eener aanwijzing , zie art. 443 n.° 3 ; oordeelvelling over wetenschappelijke punten behoort niet tot het gebied der reglsgeleerdheid. Zie tf'eekblad enn ket Hegl, Hl'Jaargang. »’ 195.

(.5) Zie art. 443 n.quot; 4.

(fi) Zie art. 445.

— 259 —

lijk van de bevoegdheid om getuigenis onder cede af te leggen, is uitgesloten, daarvan te ontzetten.» Wij voegen' er bij, dat het den regter evenmin vrijstaat, den onbevoegde (art. 190) tot het afleggen van den eed toe te laten, alsden onverpligte^ori,. 188 en 189), tot het geven van inlichtingen te noodzaken, uit te lokken, te surpreneren al mögt het hem wenschelijk voorkomen, datderegter zich op eene minder bepaalde wij ze'daarover had uitgelaten. Ik beweer, dat de President verpligt is, den onverpligten getuige hierop uitdrukkelijk opmerkzaam te maken, en wel af te vragen, of hij, in weerwil der bevoegdheid, hem bij de wet gegeven, tot het geven van inlichtingen bereid is; dat hij, slechts tot dat einde kunnende worden geroepen, dit in de dagvaarding behoort te worden vermeld.

In art. 188 worden zeer ten onregte de aanbrengers, wier aangiften met geld beloond worden, opgenoemd ; zie pag. 92.

Schriftelijkc bescheiden. Om bet orale der debatten had wel verdiend in de wet te zijn opgenomen, dat in den regel alle schriftelijke verklaringen van personen, die als getuigen kunnen gehoord worden, in strafzaken zullen moeten worden ter zijde gesteld.

Bekentenis. Zij moet, om bewijskracht te hebben, zijn afgelegd voor den regier (1) en door omstandigheden, van elders in het geding bekend, worden bevestigd. Onze wet, wordt hier gezegd, sluit dus alle gedwongen of afgeperste bekentenis uit. Voeg hierbij, dat de geregtelijke bekentenis alleen op aannemelijke gronden kan worden herroepen ; art. 441.

(i) In bel fretbock Lodewijk staat art. 3^3 et passim : voor Je regiert. — Is eene bekentenis voorden regter-commissaris afgelegd , eene geregtelijke bekentenis? De jurisprudentie beantwoordt die vraag bevetiigend. Uit de veranderde redactie is niets stelligs af te leiden.

— 200 —

In Engeland verwittigt de regter den beklaagde, dat bij niet behoeft te bekennen, en zich daardoor kan bena-declen: hoe steekt daarbij af die geest van hoerschzucht, die zich door ontkentenis beleedigd acht ; geen middel ziet, om dezelve eenen geprangden en afgematten beschuldigde uit te lokken (één stap verder slechts ligt de pijnbank), en de eerder magt hersteld waant, wanneer die zegepraal behaald is (1).

Aanwijzingen. Het voor mij onverstaanbare art. 442 doet veel kwaad. De regtsgeleerden der 15' eeuw onderscheidden praesumtio, indicium , conjectura , suspicio, signum, adminiculum (2), Deze allen zullen heden als aanwijzingen kunnen worden beschouwd, en is het aangenomen dat er aanwijzingen zijn geweest, vruchteloos wordt er redres bij den Hoogen Raad gezocht. Ik zie in onze aanwijzingen alleen een bed riegel ij ken schijn. Het gevaarlijke bevroedt de wetgever zelf, blijkens de gemoedelijke en hartroerende (wij zouden er bij voegen de beleedigende) toespraak van den regter in art. 444, waarbij deszelfs geweten op het ernstigst wordt belast met de inachtneming van de alleruiterste zorgvuldigheid en naauwkeurigheid in het onderzoek naar de kracht van het bewijs van aanwijzingen , welke beoordeeling aan zijne bescheidenheid (3) wordt overgelaten.

• ( nbsp;nbsp;nbsp;i) Zie Mr. J. D. Meijer , over de reglspleging door gezworenen, in de aangehaalde Ürieftvisseling van eenige regtsgeleerden , 1. I. p. 512 en 513 in nota.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Zie Mrs. J. J. Uitwerf Steheiiig , F. A. van Hall , C. A. DEN Tex en J. van Hall, in hunne aanmerkingen op het ontwerp Welb. v. Strafv. Amsl. 1829 p. 4^7 seq. en de plaats van Mehochius de praesuml. i. qu. 7, N”. 5—41, aldaar aangehaald.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;«Bescheiden of onbescheiden te zijn komt hier niet te pas », zeggen de schrijvers der zoo even aangehaalde aanmerkingen 11..

— 261 —

Het is misschien niet ongevallig, hier de artikelen uit het Grinj. Wetb. Lodewijk en het Wetb. van Strafv. nevens elkander geplaatst te zien.

Dc onbeëedigdc verklaringen, waarvan ih het laatste

— 262 — artikel 445 vau dezen titel wordt gesproken, kunnen vooral niet strekken om de aanwezigheid eener aanwijzing als wettig bewijsmiddel te staven.

Daar wordt bovenmate veel aan ’s regters oordeel, door den wetgever bescheidenheid genoemd , overgelaten. (1)

Hiermede stappen wij van dit boek af, dat wij als eene belangrijke bijdrage voor de theoretische en practische beoefening der lijfstraffelijke procesorde beschouwen.

Ofschoon het doel der schrijvers, naar den titel, in het vergelijken bestond, leveren zij ons nogtans eeneu schat van regtskundige beschouwingen in de door ons reeds geprezene overzigten.

Het werk, dat met de namen onzer schrijvers prijkt, behoeft onze aanbeveling niet : daartoe strekte ook deze beoordeeling geenszins : wij wilden slechts te kennen geven, dat wij den arbeid op hoogen prijs stellen, en er daarom onze Lezers aandachtig op maken.

Dav. H. Levvssohn.

(i) Optima lex, quae miuinnim reliiiqiól arbilrio jmlicis. R.ico.

— iOS —

BERIGTEN VA^X GEHENGDEN AARD.

— Met genoegen hebben wij gelezen eene dezer dagen uitgege-vene brochure, getiteld /f^e/ischcfien 'verwachtingen van een ^anton~ regierten platten lande van den Heer J. Vrbkdk, Kanton-regter te Heusden. De schrijver, schoon een niet-regtsgeleerde, toont geheel en al doordrongen te zijn van het gewigt en van de pligten aan zijn ambt verbonden; zijn werkje behelst daarenboven zeer nuttige en behartigenswaardige wenken ter verbetering. Voornamelijk wordt ook door hem aangedrongen op eene wijziging van de rampzalige bepalingen van het B. W. over Boedelscheiding. Het wordt dan ook waarlijk meer dan tijd, dat daaraan eens gedacht worde.

-— De Koning van Pruissen heeft in de laatste dagen van Maart jl. de gewigtige vraag beslist over het stelsel, dat bij het aldaar in te voeren gevangenis-wezen aangenomen zal worden. Het door Dr. Julius verdedigde, door bijkans alle practici in Pruisen aangegrepen pennsylvanische stelsel is verworpen geworden. Over het geheel wordt het reeds door de regering gevolgde gemengde stelsel behouden, dat, zonder streng eenige bespiegeling aan te nemen, voor de meest practische ontwikkeling vatbaar is. Alleen ten opzigte van den houw der gevangenissen zijn vele wijzigingen bevolen, welke de Koning ontleend heeft aan eenige gevangenissen, die hij te Londen bezigtigd heeft. Dienvolgens zullen onmiddellijk te Berlijn , Konings'lt;erg ^ Ballor en 3Junster nieuwe strafinrigtingen gebouwd worden.

__Wij geven hier eene plaats aun hel volgend uittreksel uit een Overzigt der herziening van de ff efgeving (van 1817—1841) in het Koningrijk Pruissen (ontleend aan de Preussische Staatszeitung van den 18Jen Maart 1843.)

■ Ken, eenige maanden geleden, van half-officiele zijde, iu het licht verschenen geschrift, geeft een omstandig overzigt over dit belangrijk onderwerp.

De herziening der wetgeving werd, bij verordening van den 3denNoveraber 1817 (verzameling van wellen , bladz. 390), bevolen en aan een bijzonder ministerie voor de herziening onder den Staatsminister en Groot-Kanselier voN Betme opgedragen. De aan denzelven te gelijkertijd, reeds op den vosten Julij 1816, voor oopig, en op den igden November 1818 bepaaldelijk opgedragen^

— 264- —

organisatie der Justitie en hoofd-Ieiding van het Justitie-wezen in de Bijn-Provincien, was evenwel de oorzaak, dat de voorniet de herziening niet dan langzaam vorderde, en , niettegenstaande de Grool-Kanselier von Bbyme reeds den Sisten December 1819 van het beheer van het Justitie-wezen in de Bijn-provincien ontslagen werd, strekte zich de herziening tot het jaar i8ï5 niet verder dan ot het verzamelen van bouwstoffen uit. Na de , onder dagteeke-ning van den aS April i8a5, plaats gehad hebbende benoeming van den Minister van Justitie Graaf von D.shckelmabm , werd de Groot-Kanselier von Beyme, op zijn verzoek, den iiden Julij i8a5, van de herziening der wetgeving ontslagen, en deze, mef uitzondering van die der Militaire wetten, aan den Minister van Justitie Graaf von Darckeemaii opgedragen; het voorzitterschap der tot revisie van de militaire wetgeving benoemde commissie, nogtans, werd, in plaatse van den Groot-Kanselier von Betme, aan den geheimraad in werkelijke dienst en Directeur bij het Ministerie van Justitie, von Kampz , toebetroowd.

De Minister van Justitie Graaf von Dakceelmakh benoemde, in het jaar i8a6, tot voortzetting van het. herzienings-werk, een aantal bekwame mannen , zoo uit het Ministerie van Justitie als uit de reglerlijke koilegien, die zich aldra bezig hielden met de verzamelde bouwstoffen bijeen te brengen en, ten deeledoorenkele leden, ten deele door daartoe benoemde commlssien, de bestaande wetboeken om te werken eii nieuwe ontwerpen van dezelve aan te bieden. De uitkomsten van dezen arbeid werden bloot lot onderhandsch gebruik gedrukt, en strekten zich uit lot de reglspleging in burgerlijke zaken en tot de strafvordering, als ook tot het burgerlijk, lijfstraffelijk en openbare regt, met uitzondering van enkele gedeelten, welker bearbeiding zwarigheden had ontmoet. De Minister van Justitie Graaf vos Dabceelmabs onderwierp allereerst de ontwerpen der wetboeken van het sirafregt, dat van strafvordering, van regtspleging in burgerlijke zaken en der verordening van het stelsel van hypotheken, aan eene nadere overweging [der geheele commissie], welke in de jaren 1839 en i83o nadere ontwerpen voor de strafvordering en van een wetboek van sirafregt, alsmede de eerste 47 titels der wetgeving in zaken van burgerlijke regtsvordering , ten gevolge had. De beraadslaging over de verordening betrekkelijk het stelsel der hypotheken was nog niet geëindigd , toen de Minister van Justitie Graaf vos Dakc-sFiMiiBK, deu aksten December i83», overleed. AI het overige

— -265 —

betrekkelijk het burgerlijk eu het publieke regt kwam lot een verder onderzoek , en de intusschen ook bevotene verzameling van de provinciale regten was, tijdens het overlijden van den Graaf von Damckei aiann , slechts door weinige Lands-regtelijke kolle-gien, en nog maar tendeele, tot stand gebragt.

Gedurende de lijdelijke waarneming van het Ministerie van Justitie, door den geheimraad en directeur von Kampz (ag Dec. i83o—9 Febr. i83a) werd het werk der herziening op denzelfden voet, als tot dien tijd had plaats gehad , voortgezet, met dien ver-standenogtans, dat het bepaaldelijk nemen van eenig besluit omtrent belangrijke beginselen voorloopig uitgesleld moest blijven. Van den kant van het Departement van Justitie werd inmiddels ingezien, dat de voleinding van het herzieningswerk, mitsgaders de afkondiging der nieuwe wetboeken, op de door wijlen den vorigen Koning tot de herziening gelegde grondslagen, in geruimen tijd nog niet zou kunnen geschieden. Dit deed de gedachte geboren worden om, bij bijzondere verordeningen, in sommige enkele behoeften der regtsvordering te voorzien. Als eene bijzondere behoefte had zich doen gevoelen eene bespoedigde wijze van procederen voor eenvoudige en min gewigtige regls-geschillen. Tot het voorbereiden daarvan en het ontwerpen van eene daartoe betrekkelijke verordening, benoemde het Ministerie den igden November i8Ji eene commissie, zamengesteld uit een raad uit het Ministerie van Jus-tisie , twee raden uil het domein- en stadsgeregt en vier commissarissen van Justitie.

Den 9 Februarij i83a bad de afscheiding van het Ministerie van Justitie in twee bijzondere ministerien plaats, als voor de Herziening der Wetgevingen voor het Justltie-beheer. De Minister van Justitie vos Kampz droeg dadelijk zorg voor de afdoening der aan evengemelde commissie opgelegde taak, gaf daartoe eenigenadere aanwijzingen, en legde het in Julij i83» door de commissie aangeboden ontwerp van'bespoedigde regtspleging ter verdere toetsing over; daaruit is de wet van i Junij 1833 over het mandaats-, het sommier geding en dat voor kleine zaken voortgevloeid. Van het einde van dat jaar tot Maart i838 werden aldus nog meerdere onderwerpen geregeld, a Is over de executie in burgerlijke zaken, korte verjaringen, liquidatien enz., waardoor in de dringendste behoeften voorzien werd, inmiddels dat in het Ministerie van Justitie de herziening der wetgeving in het algemeen voorbereid en bearbeid werd.

— 266 —

Het eerste oudenverp, dat bij de herziening der wetgeving * door bet Ministerie van Justitie ter handen werd genomen , was bet voltooijen van het strafregt. Het door den heer von Danckel-MANN in het jaar i83o voorgedragen onderwerp eens Wetboek® van Strafregl, werd aan eene nieuwe herziening onderworpen, en in het jaar i833 aan het Koninklijk Staats-Ministerie voorgelegd. De andere bezigheden van dat Ministerie verhinderden ondertus-schen de beraadslagingen over dit onderwerp, tot dat in het jaar 1837 de Minister vanJustitie voit Ka.hpz aan den jongst overleden Koning voorsloeg, ter bevordering van de verdere beraadslagingen over het strafregl, eene staats-commissie te benoemen, welke , nu weinige weken geleden, haren arbeid voleindigd heeft en dezen alsnu aan de volle vergadering van den Staats-Raad zal overleggen , zoodat men weldra de afdoening daarvan kan te gemoet zien.

Met het strafregl stond in verhand de strafvordering legen ambtenaren en die tot derzelver ontslag langs den geregtelijkeu weg of bij wijze van disciplinair onderzoek. Het ontwerp van eene hiertoe betrekkelijke wet werd, in het. jaar 1837, door hel Ministerie van Justitie voorgedragen , en even gelijk met het strafregt het geval geweest was, door de commissie uit den Staats-Raad goedgekeurd; wordende alleen de goedkeuring daarvan door den vollen Staats-Raad nog te gemoet gezien.

Gelijktijdig met de herziening van het strafregl hield zich het Ministerie van Justitie bezig met de revisie der wetboeken, ook met de bearbeiding der wetten , betrekkelijk het burgerlijken publiek regt, alsmede met die der regtsvordering.

Tevens met deze herziening der algemeene wetgeving werd het verzamelen ende revisie der provinciale regten, gedurende de jaren i83i —1841 , met bijzonderen ijver voortgezet. De eerste zamensteUing der provinciale regten, zoo als dezelve thans bestaan , werd aan bijzondere commissarissen opgedragen, en zij is voor al de provinciën van denPruissischen Slaat, alleen met uitzondering van het Markgraafschap Opper-Lausnitz , voltooid. — Acht en twintig in druk verschenen verschillende werken over de provinciale regten uit de afzonderlijke gedeelten van den Pruissischen Staat, getuigen van den rijkdom dier regten, even zeer ais van de moeijelijkheden der onderneming om ze behoorlijk te regelen.

De door de herziening der algemeene wetgeving opgebondene herziening der militaire wetten, had, doordien er geen vroeger bestaan hebbende volkomen Militair Wetboek tot gids kon ver-

— 267 —

strekken eu het algemeen Wetboek van Strafregt nog niet voltooid was, nog grootere zwarigheden te overwinnen, dan de eerste. Deze en andere hinderpalen stremden op onderscheiden tijden de werkzaamheid der onmiddellijk daarmede belaste commissie; deze raoeljelijkheden werden evenwel allengskens overwonnen, en zij legde nadat zij reeds vroeger afzonderlijke wets-ontwerpen over de straffen op de desertie, over het tweegevecht, over het eer-geregt,en over de bestraffing van misgrijpen tegen de krijgstucht, bewerkt had — welk laatste ontwerp reeds Zr. Ms. goedkeuring bekomen en hij verordening van den aisten October des vorigen jaars (te vinden in de verzameling van wetten (bladz. 3a5), als wet afgekondigd is, — in het jaar 1840 volledige ontwerpen van wetten, het Militaire Straf-wethoek, alsmede dat van militaire Strafvordering uitmakende , aan den Koning , over. Hiermede heeft zij de haar opgelegde taak volbragt.

Het blijkt dus, dat het Ministerie voorde herziening der Wetboeken, van 1831 tot 184», zich gekweten beeft van de aan hetzelve opgedragen taak tot onderzoek en herziening der bestaande wetgeving , mitsgaders het ontwerpen van nieuwe Wetboeken, met inachtneming van de sedert de promulgatie der thans in werking zijnde wetten ingevoerde veranderingen, te weten, ten aanzien l) vandeWetboeken van Strafregt en Strafvordering, 3) deafzonder-Ujke verordeningen, betreffende het regt van personen, zaken, het leenregt en dat der mijnen, het wisselregt en dat der [handels-] verbintenissen , alsmede 3) het regt van echtscheiding , 4) on-, derscheidene gedeelten van het Wetboek van Koophandel en 5) het voornaamste gedeelte van dat van Burgerlijke Regts-Pleghig.

De wetten [iurlgtingen] voor iedere provincie en afdeelingdes Lands afzonderlijk, zijn genoegzaam alle afgedaan.

Verschillende andere onderwerpen , b. v. dat betreffende de. bewaring der hypotheken enz., en andere verordeningen, staan met de regtei lijkc organisatie zoo naauw in verband, dat zij , alvorens onderscheide praejudiciele quaestlen opgelost en uitgemaakt zijn, niet afgedaan kunnen worden. »

—r In de zoo nabij ons vaderland gelegene en in wetgeving in verscheiden opzigten nog gelijke Pruissische Rijogewesten hebben de drukpers, de Provinciale Landdag en de overheden in den jong-sten tijd met veel warmte zich de zaak aangetrokken van het be-

— 268 —

houd dór tegenwoordige wetgeving, maar met heriteHing van dezelve in hare oorspronkelijke zuiverheid. Een harde strijd is daarvoor gequot; streden, en daaruit zijn reeds eenigeinrigtingen, vooral de openbaarheid en het mondelinge van de geregtelijke verhooren voortgevloeid ; andere punten zijn aan verdere wetgevende beraadslagingen overgelaten. Daaronder behoort ook het notariaat , dat thans ook hier te lande zoo zeer de aandacht tot zich trekt. In het geachtste orgaan der Rijngewesten, de KÖlniiche Zeitung, vindt men (Beilage van n.“ 94 gt;nbsp;4 April jl.) een belangrijk opstel nopens het gewigtige nutaris-ambt. Daarin wordt het goede der wet van a5 Ventôse an XT allezins op den waren prijs gesteld , en het denkbeeld toegejuicht, dat de Staat van den notaris verlangde, « dat hij zijnen medeburgers als een onpartijdig raadgever bij de beschikking van hun vermogen en bij allerlei soorten van regtsbandelingen 1er zijde staat, ze voor arglist en dwaling behoedt, daadzaken, verklaringen en overeenkomsten van allerlei aard gemoedelijk , duidelijk en ondubbelzinnig in oorkonde brengt, en dan die schrifte-ke handelingen als een getrouwe depositaris bewaart. •

Hierna legt de schrijver de grondslagen dezer wetgeving bloot, en zegt : «Het goede van deze inrigtingen heeft zich in Frankrijk, Holland en vele andere Europesche landen, waar zij nagevolgd werden, op het volkomenste bewaarheid door het vormen van een notaris-stand, die bij het publiek, over het geheel, eene hooge mate van achting geniet, waaruit de hoogste geregtshoven niet versmaad hebben leden in hun midden op te nemen , en die zich , bij alle gewigtige handelingen des volks, nergens ziet voorbijgegaan. »

« Maar — vervolgt de schrijver — geen menschelijk werk is intusschen volmaakt. Al wat nieuw is , behoeft nadere toetsing. Elke inrigting moet zich ontwikkelen , wil er geen teruggang plaats hebben. Zoo ook werd het in de Rijnlanden daargestelde Notariaat door de Pruissische regering aan eene toetsing onderworpen, welke de nieuwe verordening op het Notariaat van »5 April i8aa deed geboren worden. Deze wet heeft den stand niets van zijn gewigt ontnomen, en het zware van deszelfs taak niet verligt. De geheele zoogenaamde vrijwillige jurisdictie is daaraan verbleven. Maar in den uiterlijken, staatkundigen toestand van het Notariaat schijnt zij eene belangrijke verandering beoogd te hebben.*

— 269 —

Art. 16 der bedoelde nieuwe wel maakt den Notaris in zijn persoon aansprakelijk voor de innerlijke geldigheid der voor hem tot stand gekomen overeenkomsten , welke bepaling in de vroegere organisatie niet werd aangetroffen ; zij legt alzoo dezen stand eeue zeer groote verantwoordelijkheid op , die elke andere staats-inrigting geheel vreemd is. Dit is geen bloot inschuiven eener op zich-zelve staande bepaling in de wet op het Notariaat, maar eene verandering van zijn regterlijke standpunt in dat van een bloot bezoldigd mandataris. Met deze vermeerdering van verantwoordelijkheid heeft intusschen de nieuwe wet op het Notariaat jn hare vorderingen van de vereischten daartoe geen gelijken tred gehouden. Die wet verlangt van een adspirant-notaris : i) niet meereenegelijke regtskennisals van den regter- en advokatensland, 2 ) niet meer eenen vierjarigen , maar slechts eenen tweejarigen oefeningstijd, zonder voorafgaande praktijk jals advokaat bij een gereglsliof ; 3) geene bijzondere aanwijzing over beproefde moraliteit , gelijk de vroegere wet.

Wat in 't bijzonder de theoretische regtskennls betreft, zoo heeft de Notaris tegenwoordig slechts een tweevoudig practisch examen te ondergaan , terwijl de Advokaat en de magistraatspersoon zich nog aan een derde examen moeten onderwerpen , dat men eigenlijk het grootste of rifforosiim pleeg te noemen.

De schrijver meent hier dus een onderscheid gemaakt te zien tusschen eene algemeeiie, oppervlakkige en eene speciale, grondige geleerdheid, alsof deze organisatie eigenlijk beoogd heeft eenen half geleerden notaris-stand naast een grondig geleerden regter- en advokatensland in de Rijngewesten daar te stellen.

Onder de veranderingen, die in de Fransche wetgeving hadden plaats gehad, behoorde de afschaffing der classificatie. Bij de tegenwoordig zoo veranderde betrekkingen in de zamenleving, bijzonder in al walde nijverheid betreft, heeft zich in de groote handelplaatsen en hoofdsteden de behoefte aan een geheel voldoenden notaris-stand zich dubbel doen gevoelen. Het behoort tot de billljkste wenschen des publieks dieu door mannen bekleed te zien, van de grootste omzigtigheid, scherpzinnigheid en geschiktheid , die in hunne geïsoleerde stelling de ingewikkeldste omstandigheden juist weten te behandelen , en voor de taak wel opgewassen zijn om de dagelijksche nieuwe verschijnselen in de maatschappij te vatten. Die taak, meent de schrijver, dat

door de toelating ook van jonge, nog weinig ondervinding hebbende personen kwalijk naar behooren kan worden vervuld , en lilerom telt hij de afschaffing der classificatie niet onder de verbeteringen.

Eveneens denkt hij ongunstig over de afschaffing van het stellen van borgtogt. Maar bovenal denkt hij ongunstig over het afschaffen van het eigen toezigt des stands. Dat toezigt verhoogde de ze-delijke kracht van het notaris-ambt. Door de afschaffing van hetzelve is de contrôle over de notarissen nu louter aan de regtban-ken overgelaten, « eene eere, die zij met iederen misdadiger gemeen hebben. « Van eene beschutting van de innerlijke , kiesche betrekkingen des stands, van een onderzoeken en bijleggen der geschillen , bezwaren en vorderingen der notarissen onderling en tegenover hunne dienten behelst de wet van »5 April 1822 geen woord. » Zulks wordt als strijdig met de belangen van het publiek en het notaris-ambt beschouwd. De band tusschen den notaris en zijnen client is zoo fijn van aard, dat men daaromtrent niet dan met de meeste bescheidenheid moet te werk gaan. Het toezigt der regtbanken over het notariaat in de Rijngeweslen wordt thans niet alleen tot de zaken van tucht, maar tevens tot alle vergrijpen tegen de orde uitgeoefend. Er is geen feil zoo gering denkbaar, weswege de notaris niet, door de staatsoverheden voor de regtbanken knnne geroepen en op eene wijze gestrafd worden, die van het oogenblik zijner dagvaarding tot de invordering van eenige geldboete en kosten misschien vijftig personen in officiële kennis brengt van een voorval, dat niet alleen bij elke andere soort beambten , maar zelfs bij personen van den geringsten stand tot eene bloote waarschuwing, hoogstens tot eene krachtige vermaning aanleiding geeft, Waarom het notariaat, eene zoo waardige instelling, onder zulk een despostieken druk heeft moeten gesteld worden, en haar dat schild ontnomen, waardoor tevens de stand en de personen tegen de gevolgen van mogelijke vijandige aanrandingen'beveiligd werden ? dit valt moeijclijk te begrijpen. — Bij den advokaten-stand beschouwt men , na langjarige ondervinding, de kamers als het beste middel, om die regtschapenheld , die kieschheid, die onbaatzuchtigheid, die waarheids- en gcregtigheidsliefde, maar tevens die vrijheid en waardigheid te behoudtn, die daarin zoo noodig zijn ; en even zoo heeft men dat eigen toezigt ook bij den regterstand het krachtigste middel bevonden tot verhooging van eigene kracht, tot handhaving van waardigheid en onverwrikbare pligtSbetrach-

— 271 —

ting. Waarom , vraagt de schrijver, zou dit bij den Notaris anders zijn?

Met kracht bestrijdt hij alzoo het afschaffen van de Kamers van Notarissen en de daaraan verbonden corporalie-regten, waardoor de laatste innerlijke kracht, het verband des ligchaams is verloren gegaan. Ilij vermoedt dat men dit opzettelijk beoogd heeft, ten einde den stand uit een staatkundig oogpunt te verkleinen ente vernederen. De kamers waren geroepen,om de gezamenlijke notarissen nopens hunne gemeenschappelijke regten en aangelegenheden te vertegenwoordigen, en in naam van allen te handelen. Zij waren de wettige tolken van deu stand tegenover het volk, de overheden en den vorst. Zij verzamelden de rijkste ervaringen de beschouwingen van alle leden des stands, ten einde de inrigting zelve al meeren meer te ontwikkelen. Door de afschaffing der kamers staat ieder Notaris nu op zich-zelve , zonder vereeni-gingspunt , zonder overeenstemming in bandelen en inzigten. Door die afschaffing zijn de notarissen als individu’s in de groote menigte geslingerd, is de gansche sterkte des ligchaams gebroken , en beeft ieder, naar zijne eigenaardigheid, zijnen eigen weg te volgen. » Uit dat isolement, uit dat gebrek aan verband der deelen met het Organismus van het geheel, ontspruiten eenzijdigheid, zelfzucht, afgunst, vervolgingszucht, en daaruit ten laatste demoralisatie en versmading. •

De schrijver schildert het af, dat die gevolgen werkelijk reeds hier en daar voorhanden zijn, haalt voorbeelden aan dot men personen, zonder de minste examina, studiën of leertijd in den notaris-stand opneerat, en deze dus al meer en meer vervalt.Geen wonder dat het notariaat reeds lange zonder zelfvertrouwen en kracht tegen over den advokalen- en regter-stand staat. «De Staat — zegt hij--schijnt zoo weinig belang in de opbeuring van het notariaat en in bet bijzetten van aanzien aan hetzelve te stellen, dat in de jaarlijks openbaar gemaakt wordende resultaten van het beheer der justitie aan de werkzaamheden van dezen stand met geen letter gedacht wordt; terwijl de vonnissen, de vermaningen , die de notarissen ondergaan hebben , in de kolommen met cijfers met alle naauwkeurigheld vermeld staan, en, aan den anderen kant, aan den advokaten-stand niet zelden prijs en lof wegens deszelfs ijverige hulp gegeven wordt. Den goeden zin en den ijver van dezen laatsten stand weet de Staat door vele aanmoedigingen en inzonderheid daardoor levendig te houden, dat dikwijls leden

— 27:i —

daarvan met onderscheiding in de magistratuur opgenomen worden, waarvan nog geen enkel voorbeeld bij de notarissen bestaat ; dat bij de laudgerigten velen en bij de regtbanken van appel het derde gedeelte der benoemden door titels en orden onderscheiden zijn, terwijl onder alle notarissen der Rijnprovinciën tot dus verre genoegzaam geen enkele anders die koninklijke gunst heeft mogen erlangen, dan bij zijn ambts-jubile , — terwijleindelijk bij allen wetgevenden arbeid, uit eigene beweging , aan den advokaten-stand eene raadgevende stem is verleend, en de notarissen ook niet den minsten invloed daarop bezitten. Het notariaat heeft zoo zeer alle verband verloren , dat het, als stand , als corps, niet eens meer de bevoegdheid had aan den Koning de hulde te brengen , dieZ. M. bij deszelfs troonsbestijging van alle standen en corporatien zoo gaarne aannam. »

« Het bovenstaande — zoo besluit de schrijver — leidt ons tot de bekentenis, dat de tegenwoordige zamenstelling van de inrig-ting des notariaats aan eene verderfelijke krankheid, aan eene ziekte in de levensdeelen lijdt.....En voor den Staat, voor de Wetgeving, voor de zekerheid des algemeens en van het Notariaat zelf schijnt het hem ten dringendste noodig : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

1“ Dat de afscheiding van de jurisdictiën hersteld worde ; — a’ de vereischten tot het notaris-arnbt gelijk te stellen met die voor den regter- en advokaten-stand ; — 3° door intrekking van art. i6der wet van a5 April i8aa het notariaat aan zijne natuurlijke, regterlljke stelling te hergeven; — 4° den stand door herstel der kamers zijn eigen toezigt en de verlorene corporalie-reg-ten weder toe te kennen ; — en 5° het aantal zijner leden op een matig getal te beperken, ten einde daardoor derzelver uiterlijk aanzien te vermeerderen. »

Hoewel het Notariaat, blijkens dit alles, in de Rijngewesten diep gezonken schijnt te zijn, en het er verre af is dat alles wat hier gezegd wordt op ons Vaderland toepasselijk zou wezen, zoo vindt ook menige aanmerking hier hare plaats en achtten wij het altoos gewlgtig beschouwingen als deze te doen kennen op een oogeublik dat de aandacht bij ons zoo zeer op het Notariaat is gevestigd.

REGTSKUNDIG TIJDSCHRIFT.

DERDE JAARGANG.

STELLIG REGT (NEDERLANDSEN).

BURGERLIJK REGT EN REGTSvoRDEuiNG. — Kent de wet aan hem,di£ gelasterd, gehoond, of beleedigd is, het regt toe, om, tot betering van het nadeel, in eer en goeden naamfl) geleden, betaling in geld te eischenl door M'', J. W.

Tromp, Advokaat te Leeuwarden. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: ,

Deze vraag schijnt een bepaald onderzoek waardig te zijn, omdat zij in de practijk zeer verschillend wordt beantwoord.

De Arrondissements-Regtbank to Arnhem heeft, bij een vonnis van 16 April 1839 (2), ƒ150 toegewezen aan de gezamenlijke ambtenaren van het postkantoor te Leiden, op grond dat die som niet te hoog kon worden gerekend tot betering van het nadeel, door den uitgever van de Arnhemsche Courant AAN DE EER en GOEDEN naam van die ambtenaren toegebragt.

(1) Teneinde niet verkeerdelijk te kunnen worden begrepen, merk ik ten overvloede op, dat de woorden in eer en goeden naam bier in derzelver letterlijken zin worden gebezigd, zoodat de voorgestelde vraag niets gemeen beeft met het geval, dat een gelasterde, gehoonde of beleedigde nadeel in zijn vermögen (gewoonlijk echade genoemd) geleden heeft.

(i) Van DBH HoNEKT, Verzam. v. Arr. Sira/r. en Strafei I-p. 3o3.

IIP Dl. 3' stuk 184». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

— 274 —

liet Provinciaal Geregtshof van Gelderland, waarbij de uitgever der A. C. in booger beroep was gekomen, heeft, even als de Regtbank , de vordering tot betaling van geld, op grond van in eer en goeden naam geleden nadeel, als bestaanbaar met de wet beschouwd; zoo als duidelijk blijkt uit de overweging van het arrest, dat zoodanige vordering bij afzonderlijke burgerlijke actie moet worden ingeeteld, wanneer tevens de aanplakking van het te wijzen vonnis wordt gevraagd; gelijk hier het geval was (1).

Bij de Arrondissements-Regtbank te Leeuwarden is in der tijd eene burgerlijke regtsvordering ingesteld, die daartoe strekte, dat de Regtbank den gedaagde zou veroordeelen, om aan den eischer tot vergoeding der schade en betering van het nadeel door laster (2), aan zijnen goeden naam töe-gebragt, te betalen f 2000, of zoo veel als de regter anders zoude vermeenen te behooren. — De Officier bij de Regt-bank concludeerde tot toewijzing van de vordering^, maar oordeelde, dat de eer, waarvan de gedaagde den eischer had beroofd, slechts eene waarde had van f 100 (3). —-De Regtbank wees de vordering af; doch niet op grond, dat de vordering tot betaling van geld per se strijdig was met de wet, maar omdat de gedaagde door den eischer was geprovoceerd (4).

Het Provinciaal Geregtshof van Vriesland heeft bij

(1) Van DEN HoNERT,ibid. p. 3o5.

( i) De daad, waardoor de eischer oordeelde gelasterd te zijn, bestond daarin, dat in een geschrift, door den gedaagde uitgegeven ter beoordeeling en wederlegging van eene verhandeling des eischers, over de raatigheids-genootschappen zinsneden voorkomen , waarin die verhandeling wordt afgekeurd door uitdrukkingen, waarin van huichelarij, laaghartigheid endergelijke ondeugden wordt gewag gemaakt.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Weckbl. n.” 95.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Weekbl, n.” g5.

— 275 —

arrest van 3 Maart 1841 (1) evengemeld vonnis bekrachtigd, onder anderen uit overweging, «dat, 1er zake van » laster, hoon, en beleediging, tot vergoeding van schade » en tot betering van het nadeel in eer en goeden naam geleden » voor den burgerlijken regter geene vordering kan worden »ingesteld, dan op grond van eene duidelijke aanwijzing »der schade, en eene naauwkeurige opgaaf tot welk bedrag » en waarin het nadeel heeft bestaan, gestaafd met behoor-» lijke bewijsmiddelen ; dat echter de eischer en appellant » niet alleen geene bewijzen voor zijne vordering ten pro-» cesse had overgelegd, maar zelfs geene aanduiding of » opgaaf van den aard of de hoegrootheid van zijne gepre-» tendeerde schade of geleden nadeel had gedaan.»

Uit deze motieven volgt, dat ook het Provinciaal Geregts-hof van Vriesland de bedoelde vordering op zich zelve als toewijsbaar heeft beschouwd. — Had het Hof niet zoo uitdrukkelijk onderscheid gemaakt tusschen « toegebragte schade,» en «nadeel in eer en goeden naamgeleden ,» dan zou men het daarvoor kunnen houden, dat het Hof het laatste voor hetzelfde heeft aangezien als het eerste (2).

De Arrondissements-Regtbank te Amsterdam heeft den 17 Mei 1841 (3), een vonnis gewezen, waarbij alsmede de ontvankelijkheid van de vordering tot betaling van geld, ter (l) nbsp;nbsp;nbsp;Weekbl. n.“ ai5.

• (a) Minder waarschijnlijk wordt dit echter nog, wanneer men opmerkt, dat de eischer en appellant, ofschoon bewerende tcliaJ» en nadeel in ter en goeden naam te hebben geleden, juist integendeel, zoo niet uitsluitend, althans hoofdzakelijk hel laalsle heeft bedoeld. Want de als lasterlijk gesustineerde daad kan in casa slechts doen denken aan eerroof, doch niet aan hetgeen daar somtijds het gevolg van is, — niet aan benadeellng van vermogen, niet aan schade in den specialen zin, die dat woord gewoonlijk, en bijzonderlijk in tegenstelling van nadeel in eer en goeden naam geleden, heeft.

(3) Weekbl. n.° i85 en 189.

— 276 —

zake van nadeel in eer engoeden naam geleden, op den voorgrond slaat. Uit het vonnis blijkt echter tevens, dat deze beschouwing een gevolg is van des regters opvatting, dat nadeel in eer en goeden naam geleden, hetzelfde is als toege-bragte schade. Het bestaan toch van beide doet het vonnis afhangen van het bewijs van benadeeling in beroep en in crediet.

Geheel anders heeft de Arrondissements-Regtbank te ^s Hage de wet verstaan blijkens een vonnis van 9 November 1840 (1).

Volgens dat vonnis maakt de wet onderscheid tusschen de vergoeding van schade en de civile betering van nadeel in eer en goeden naam geleden. Alleen in geval van bewezene schade kan daarvoor geld worden toegewezen. Maar nadeel in eer en goeden naam geleden, uit den aard der zaak voor geene geldelijke begroeting vatbaar, moet en kan alleen gebeterd worden door de middelen bij art. 1409 en 1410 Burg. Wb. aangewezen.

De Arrondlssoments-Regtbank te Rotterdam heeft, bij vonnis van 20 Januarij 1842 (2), weder eene geheel andere leer voorgesteld. Bij dat vonnis is namelijk beslist, dat wel geene vergoeding van schade kan worden toegewezen, ten zij van geledene schade blijke, doch dat, naarde beginselen op dit stuk bij het Burgerlijk Wetboek, en bij de wet op de Regterlijke Organisatie (bepaaldelijk art. 40), aangenomen, de betering van nadeel, door laster toe-gebragt aan eer en goeden naam, onverminderd andere eerherstellingen, ook geacht wordt te bestaan inde toewijzing van eene door den regier te bepalen geldelijke toelage.

(i) Weekbl. n.° 137. ,■

(s) Regt, in Ned. p. j56.

— 277 —

Ik geloof, dat de beleedigde het regt niet heeft, om, tot betering van nadeel in eer en goeden naam geleden, geld te cischen.

Het komt mij voor, dat voor deze negative stelling de volgende gronden kunnen worden aangevoerd.

1°. Een eerste argument vind ik, met de Arrondissc-menls-Regtbank te ’s Hage (1), in den aard van de zaait.

Het zal toch wel geen betoog behoeven, dat een goede naam, dat eer geene geldswaarde heeft, niet door geld kan worden vertegenwoordigd, ßetaalt dus de lasteraar eene som gelds aan den beleedigde, dan geeft hij daardoor niet terug, wat hij wederregtelijk genomen heeft, en de beleedigde kan evenmin geacht worden doordat geld zelfs het geringste deel terug te ontvangen van hetgeen hem is ontroofd. Eene burgerregtelijke verpligting tot betaling van geld is derhalve volstrekt vreemd aan de natuurlijke ver-bindtenis, die op den lasteraar rust jegens hem, wiens eer hij heeft aangerand. Dààrom is zoodanige verpligting in strijd met het wezen van alle burgerlijk rcgt, hetgeen toch niets anders is, dan de uitdrukking van de natuurwetten zelve, toegepast eu gewijzigd naar de bijzondere omstandigheden van de burgermaatschappij.

2“. Heeft eer geene geldswaarde, kan zij niet door geld worden vertegenwoordigd, dan kan de hoegrootheid der geldsom, waarvan de betaling wordt gevorderd, ook niet door bewijsmiddelen worden gestaafd, waaruit volgt, dat de regter, in ieder geval óf den eisch moet afwijzen , óf tot willekeur zijne toevlugt moet nemen (2).

(i) Zie gemeld vonaïs.

(1) Aan de kracht van dit onvermijdelijk alternatief, waar tus. selten de regier wordt geplaatst, is het misschien toe te schrijven, dat sommigen nadeel, in eer en goeden naam geleden, voor hetzelfde nadeel hebben gehouden , als dat, wat art. 1408 al. i door het woord icliat/e uitdrnkt. ■

— 278 —

Een voorbeeld van het eerste levert liet aangeliaald arrest van het Hof van Vriesland op, waarbij de appellant in zijne vordering is afgewezen, onder anderen, op grond, dat hij niet door behoorlijke bewijsmiddelen het bedrag had gestaafd ra» het nadeel door hem in eer en goeden naam geleden.

Willekeur heerscht in de vonnissen van de Arrondissements-Regtbanken van Arnhem en Rotterdam. Immers waarom heeft b. v. de eer, die men verliest, door gehouden te worden voor een koflijdief, de waarde van f2a, gelijk de Rotterdamsche Regtbank heeft uitgemaakt? Waarom zou het minder juist zijn, de alzoo verloren eer op eene waarde van ƒ 3 of wel van f 300 te stellen ? Op deze vragen is het niet mogelijk een afdoend antwoord te geven.

Mag men nu echter als zeker vaststellen (hetgeen niemand zal tegenspreken) dat de wetgever niet kan hebben gewild, dat eene door hem toegekende regtsvordering in ieder geval door den regter zou kunnen worden afgewezen, dan kan ook de betwiste regtsvordering niet in de wet zijn gegrond, of de meest onbeperkte willekeur moet aan den regter zijn vrijgelaten. Doch deze uitweg wordt (om niet van algemeene regtsbeginsels te gewagen) afgesneden door de bepaalde beweegreden, waarom de artt. 1406—1415 in het Burg. Wetb. zijn opgenomen. Men achtte het algemeene beginsel van schadevergoeding uithoofde van elke onregtmatige daad, bij art. 1401 (1) vast-gcsteld, onvoldoende, wanneer het moest worden toegepast w’egens doodslag, verwonding of verminking, of wegens laster, hoon of beleediging. Zonder nadere wettelijke voorschriften, onder anderen ook ter bepaling,

( i ) Luidende: « Elke onregtmatige daad, waardoor aan een’ ander schade wordt toegebragt, stelt dengenen, door wiens schuld die schade veroorzaakt is, in de verpligting om dezelve te vergoeden.«

— 279 —

woann de vergoeding in deze gevallen zoude moeten 6ei/aon, zoude hier alles (oordeelde men) aan de willekeur des regters zijn overgetaten , zoude de toepassing van het beginsel afhankelijk zijn van het subjective gevoel des regters, en de gevoelens van dezen noodwendig steeds zeer moeten uiteenloopen. Juist deze willekeur, dit subjective en onzekere gevoelen des regters, heeft men door deze bepalingen willen voorkomen (1). De heer Asser aarzelt zelfs niet positief te verklaren, dat door die nieuwe bepalingen de ongelegenheden en de willekeur zullen ophouden, welke het stilzwijgen van den Franschen Wetgever heeft te weeg gebragt (2).

3“. Is betaling van geld vreemd aan de natuurlijke ver-bin dtenis, die op den lasteraar rust jegens hem, wiens eer hij heeft geroofd, — mist mitsdien de vordering tot betaling van geld het karakter van Burgerlijke Regtsvorde-ring, dan kan zij niet anders zijn dan cene strafvordering. Doch cene strafvordering mag men hier niet aannemen. Want

• a. nbsp;nbsp;nbsp;de 3® Titel van het III Boek des Burg. Welhoeks maakt, in art. 1401 en vgg., uitsluitend daarom melding van onreglmalige daden, omdat zij eene zuiver burgerlijke ver-bindtenis daarstellen. De wet zelve herinnert hieraan gedurig, door de telkens terugkeerende uitdrukking burgerlijke regtsvordcring, zieartt. 1408,1412, 1413, 1416.

• b. nbsp;nbsp;nbsp;De aard van het hedendaagsch strafregt, als behoo-rende tot het jus publicum, gedoogt niet, dat misdrijven met straf worden bedreigd ten behoeve van bijzondere personen.

• c. nbsp;nbsp;nbsp;Het hiermede vereenigd beginsel, dat ter zake van

(i) VOOBDÜIK, Ges. enz. V. p. 88, UI, en p. 85 en volg n.'' 11.

(i) Mr. C. AssEB, bel N. B. W- vg niet het W. N. § 717,

— 280 — misdrijf geene straf gevorderd kan worden door bijzondere personen is uitdrukkelijk opgenomen in art. 2, Wetboek van Strafv.

d. Bovendien zou bet hoogst onregtvaardig zijn bij het Burgerlijk Wetboek laster met straf te bedreigen, terwijl elders reeds tegen hetzelfde misdrijf wordt gewaakt door eene straf, die geacht moet worden in eene juiste evenredigheid te staan tot de daad. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

4“. Eene vordering tot betaling van geld, ter zake van nadeel in eer geleden, geeft den beleedigde een voordeel, maakt den laster tot eene bron van winst, en strekt mitsdien veeleer tot krenking dan tot betering van eer.

Door laster, hoon en beleedrging kunnen toch alleen de eer of goede naarn en het vermogen (1) nadeel lijden. Nu staat het vast, dat de wet eene afdoende vordering tot schadevergoeding voor het laatste toekent. En art. 1409 Burgerlijk Wetboek geeft bovendien eenen eisch tot volledige herstelling in het bezit van de ontroofde eer. lk zeg volledige herstelling. Want het bestaan van nadeel, aan eer en goeden naam toegebragt, rust op de veronderstelling, dat aan de imputatie vau den lasteraar geloof w'ordt gehecht. Wordt aan die imputatie dus eene daarmede volstrekt strijdende verklaring van den regter overgesleld, dan vervalt evengenoemde veronderstelling, omdat des regters uitspraak voor waarheid geldt. — Eene derde vordering van betaling van geld kan dus niet anders dan zui-i ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

(i) In art. 1408al. i wordt bet eerst schade genoemd, en vervolgens nadeel in eer en goeden naam geleden. Deze orde is verkeerd. Want de onmiddellijkc uitwerking van laster is, benadeeling van iemands eer; deze benadeeling wordt verondersteld allijd aanwezig te zijn , wanneer laster is gepleegd. Schade is een gcfo/g van die benadeeling, kan eerst uit dezelve voortspruiten. En dit gevolg heeft eerroof, gelijk van zelvespreekt, nog slechts in enkele gevallen.

— 281 — vere winst opleveren. De beleedigde derhalve, die deze actie durft instellen, zal wel van eene ondeugd te meer, van hebzucht, worden verdacht (1), maar geenszins verloi ren achting herwinnen.

5®. De wetgever kan de betwiste regtsvordering niet heb« hen toegekend, of hij moet uit een en hetzelfde beginsel geheel strijdige gevolgen hebben afgeleid ; hetgeen niet verondersteld mag worden.

Naar luid van artt. 1406 en 1407 Burgerlijk Wetboek, waarin hetzelfde beginsel (uitgedrukt in art. 1401), wordt toegepast, alsdat waaruit deartt. 1408 en 1409 zijn geput, hebben alleen die betrekkingen van eenen verslagene, die door zijnen arbeid plegen onderhouden te worden, eene regtsvordering tot schadetergoeding, — en strekt de actie van hem, die verwond is of verminkt, zich niet verder uit, dan tot vergoeding van de kosten van herstel en der schade, door de kwetsing of verminking veroorzaakt.

Voor het onuitwischbaar leed dus, te weeg gebragt door de vernietiging van een leven, dat voor altijd is uitge-bluscht, — voor het onherstelbaar gemis van den arm, die van het lijf is geslagen, aan de vrouw, die haren echtgenoot, aan dekinders, die hunnen vader hebben verloren, aan den verminkte, wiens lijf is ontsierd, geld te doen betalen — dit gevolg was, naar des wetgevers oordeel, niet af te leiden uit het beginsel, dat hij hier voor de toepassing regelt. — Is het dan zonder grove tegenstrijdigheid mogelijk, dat, op grond van hetzelfde regtsbeginsel, zoodanig voorregt kan zijn geschonken wegens krenking van eer, W'egens versteking van iets, dat herstelbaar is uit den

(i) Was het niet om deze verdenking te ontgaan, dat de civile partij in de zaak tegen den uitgever van de -lirnhemsche Courant al bij voorbaat afstand van het gevorderde geld deed ten behoeve der armen?

— 282 — aard, ja dat steeds door een volkomen genoegzaam middel (A. 1409) hersteid kan toorden ? »gt;

6®. De geschiedenis bewijst dat de wetgever in het algemeen een af kt er heeft gehad van eene vordering tot betaling van geld, waar geen werkelijke schade is geleden.

De vijfde Afd. in de Staten-Gen. verlangde, dat de regts-vordering tot schadevergoeding in A. 1406 Burgerlijk Wetboek wierd uitgestrekt ook tot het geval, wanneer de betrekkingen van eenen verslagene niet door dezen worden onderhouden.

De Regering vond echter zwarigheid aan dit verlangen te voldoen, « omdat hier alleen de rede is van eene bur-»gerlijke regtsvordering , welkt witharen aard tleehls strek-» ken kan tot schadedevergoeding, en die niet kan toorden toe-ngelegd, wanneer er geene schade bestaat» (1).

Deze juiste beschouwing bragt ook noodzakelijk mede, dat onze wetgever uit het Wetboek Napoleon v. Holl., dat overigens bij de behandeling dezer stof zorgvuldig is geraadpleegd (2), ja waaruit de artt. 1406—1416 groo tendeels zijn ontleend (3), de bepaling niet overnam, volgens welke schade en winstderving ter zake van kwetsing of verminking moest worden begroot, met inbegrip van de pijn, en smert, en ontsiering van het Ugchaam (4).

De voorgestelde beweegredenen schijnen mij toe, op zich zelve het besluit genoegzaam te wettigen, dat de betwiste regtsvordering niet kan worden toegelaten. Die

(1) VoORDUIW, V. p. 89. VI.

(ï) VOOBDUIH, v.p. 85. II.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;AssBR , 1.1. S 717,

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Art. i3ïo. 5 j

argumenten zijn echter indirect, gelijk^ de*‘stelling, die ik verdedig, negatief is. Wat er evenwel uit dien hoofde ontbreekt aan de kracht van het gevoerde bewijs, kan , geloof ik, volledig worden aangevuld door eene weérleg-ging der gronden, waaruit door anderen de wettigheid der bedoelde vordering moet zijn afgeleid (I).

I. In de eerste plaats schijnt de opvatting, als of lot betering van nadeel, in eer en goeden naam geleden, geld kan worden gevorderd, te zijn ontstaan uit het woord daarvan, in het 2“ lid van art. 1408 voorkomende. ‘* n Nadat namelijk in het eerste lid wordt gezegd: *

« De ’ burgerlijke regtsvordering ter zake van laster, hoon of beleediging strekt tot vergoeding der schade en tot betering van het nadeel in eer en goeden naam geleden : o

volgt onmiddellijk daarop in het andere lid : '

* De regier zal bij de waardering daarvan letten , » enz. Volgens het gewoon gebruik der taal beteekent dit: De regier zal bij de waardering van de schade en van het nadeel, in eer en goeden naam geleden-, letten enz. Op dat nadeel slaat het woord daarvan althans terug ; want het is het laatste genoemd. Hieruit volgt dan, dat de door ons betwiste regtsvordering in de wet is gegrond; want de waardering, waarvan art. 1408al. 2 spreekt, is ongetwijfeld jeWehjfte waardering.

Naar den omgekeerden regel van Celsus in L. 17 ff. de Leg. komt mij deze uitlegging volkomen juist voor.

Doch let men niet uitsluitend op de woorden, maar tevens op de zaak, die het hier geldt, — denkt men er aan dat eer en goede naam geene geldswaarde hebben , dan is men genoodzaakt, om, al is het in strijd

• « o (gt;I

(i)Die gronden heb ik nergens bepaaldelijk uitgedrukt aan-getroffen.

— 284. —

met de streng taalkundige beteekenis der woorden , aan te nemen , dat de wet bij de omschrijving der waardering slechts doelt op de schade, die alléén daarvoor vatbaar is.

Raadpleegt men de geschiedenis der wet, dan vindt men deze bedoeling in geen geringe mate bevestigd ; want in de memorie van toelichting wordt het eerste lid van art. 1408 zoodanig geparaphraseerd, dat tegen betering van eer wel uitdrukkelijk wordt overgesteld oeldelijke vergoeding voor geledene verliezen (1).

Vergelijkt men onderling de met elkander in betrekking staande voorschriften der wet, dan treft men in art. 1415 Burgerlijk Wetboek het bewijs aan, dat in A. 1408 aan verlies van eer stellig het denkbeeld niet is gehecht van nadeel, dat op geld is te begrooten. Want volgens dat art. 1413 gaat de actie tot betering van eer door den dood van den beleedigde te niet, ofschoon bij die zelfde bepaling het beginsel is gehuldigd, dat de erfgenamen in de regtsvor-dering van den erflater behooren op te volgen, w’anneer deze geldelijk nadeel heeft ondergaan (2).

II. Een tweede grond voor de betwiste regtsvordering kan geput zijn uit de bepaling in art. 1408 2® lid, dat de regter bij de waardering zal letten op de fortuin der weder-zijdsche partijen.

Het schijnt, dat, wanneer de waardering alleen ziet op de vergoeding van schade, de fortuin van den beleediger (3), naar het beginsel van art. 1401 , niet in aanmerking kan w'orden genomen ; terwijl het integendeel te pas komt, om

(l) VOORDDIN, V. p. 8(5.

( i) Verg. Voor DOIS, V. p. 87, 6.”

(3) Het komt mij voor dat al het overige, wat art. 1408 al. i noemt, gereedelijk te pas kan komen bij de beoordeeling van de hoegrootheid der schade; — dit echter aan te toonen behoort niet tot mijn onderwerp.

— 28ä —

hot vermögen ■van den belcediger in aanmerking te nemen, wanneer men aanneemt, dat de wetgever eene verpligting tot betaling van geld ook wegens geroofde eer heeft vastgesteld, en dat hij daarmede het dubbele doel heeft gehad, om den beleedigde eenige vergeldingen wraak te verschaffen, en om tevens den belcediger te straffen.

In hoeverre dezeredeneringopzich zelvedoorgaat(l), zal ik niet onderzoeken. Want het is voldoende hier op te merken , dat de wet den regter de fortuin van de personen ook voor oogen houdt in artt. 1406 en 1407, waar, buiten twijfel (2), uitsluitend de rede is van de waardering van stoffelijk nadeel; waaruit volgt, dat het den wetgever gepast is voorgekomen , om bij de begroeting van zuivere pecunieel verlies invloed toe te kennen ook aan de fortuin van den belcediger.

III. Het woord bovendien, in den aanvang van art. 1409, kan wel het meeste hebben toegebragt tot vestiging van het denkbeeld, als of de wet tot betering van eer, behalve de vordering in art. 1409 omschreven , nog eene andere vordering , tot geldbetaling namelijk, heeft toegekend.

Want nadat in art. 1408 reeds is gezegd, dat de Burger-

(i) De heer Luzag (zie Voorduib 1.1. p. 88, IV) was van gevoelen, dat men, door artt. 1406 en vgg. inhet Wetboek op te nemen, het stelsel van het Fransche en in i83o reeds aangenomen Wetboek (hetwelk zich bepaalde bij den algemeenen regel, thans in art. 1401 uitgedrnkt) te veel had verzwakt. .— Het komt mij voor, dat althans tegen deze aanmerking de bepaling, dat op de fortuin der wederzi/dsche partijen moet worden gelet, moeijelijk te verdedigen is.

(3) Nadat dit opstel reeds gereed was, heb ik in Weekbl. n,® 3i4 het verslag gelezen van eene procedure voor de Arrondissements-Regtbank te ’s Hage en voor het Provinciaal Geregtshof van Zuid-Holland behandeld, waaruit blijkt, dat ik mij heb vergist in de meeuing, dat niemand aan deze stelling zoude twijfelen. — Ik geloof echter desnieuetnin de gebezigde uitdrukking te mogen behouden.

—, 286 —

lijke regtsvordering terzake van laster, hoon, of beleedi-diging strekt e» tot vergoeding van schade e» tot betering van nadeel in eer en goeden naam geleden, volgt in art. 1409 : « De beleedigde kan bovendien eischen, dat bij het-zelfde vonnis worde verklaard, dat de gepleegde daad is

»lasterlijk , honend of beleedigend.»

Hieruit schijnt dus te volgen , dat de wet in het geheel van drie vorderingen gewaagt, van eene tot schadevergoeding en van twee tot betering van nadeel in eer geleden.

Deze schijn verdwijnt echter grootendeels, wanneer het vast staat, gelijk gebleken is, dat in het laatste lid van het voorgaand art. 1408 alleen van de actie tot schadevergoeding wordt gehandeld. Want dan laat de zamen-hang toe art. 1409 te verstaan, als of er stond: «De beleedigde kan boven de vergoeding van geledene schade eischen» enz.

Dat deze ondertusschen werkelijk de zin is van art. 1409, dit blijkt al weder en uit de geschiedenis der wetgeving, en uit de vergelijking van de wetsbepalingen onderling.

• a. In de oorspronkelijke redactie luidde de aanhef van het artikel: «de beleedigde kan tevens eischen.....» (1).

De vierde Afd. der Staten-Gen. stelde voor, dat men liever zoude lezen : « « behalve de vergoeding der schade kan de beleedigde tevens eischen. — »», « omdat men ver-» onderstelt» (dus wordt in het proc.-verbaal gelezen) « dat »in dit artikel de actie tot betering van het nadeel, in eer en vgoeden naam geleden, behandeld wordt, en alzoo de actie »van dit artikel zich niet bij de actie tot betering, maar »wel bij die tot schadevergoeding voegen kan.»

Bij de nieuwe redactie werd alleen het woord bovendien, in de plaats van het woord tevens, gesteld.

• (i) nbsp;nbsp;nbsp;VooRDUiH, V. p. 94,art. 1409 U.

— 287 —

Door deze verandering heeft het artikel in juistheid en duidelijkheid van uitdrukking zeker niet gewonnen. Want de aanmerking, door de Afdeeling tegen de eerste redactie gemaakt, is evenzeer van toepassing tegen de tweede. Aan de bedoeling van de Afdeeling heeft de Regering*dus niet voldaan. Men mag het echter daarvoor houden, dat zij wel het oogmerk heeft gehad om aan het uitgedrukt verlangen te voldoen. Want er bestond geene andere aanleiding, om het woord tevens door het woord bovendien te doen vervangen.

**i De Regering schijnt alleen in zoo verre een verschillend gevoelen te zijn toegedaan geweest, dat zij van oordeel was, met het enkele woord bovendien hetzelfde uit te drukken, wat de Afdeeling wilde hebben te kennen gegeven door de woorden behalve de vergoeding der schade.

Het komt mij voor, dat deze laatste redactie duidelijker zou zijn geweest. Doch ik geloof tevens, dat, wanneer de artt. 1408 en 1409 aandachtig worden gelezen, het woord bovendien voldoende dien wil des wetgevers doet kennen.

In art. 1408 toch was wel gezegd , dat de burgerlijke regtsvordering strekt tot vergoeding der schade, en tot betering van het nadeel, in eer en goeden naam geleden. Maar wat de beleedigde eischen kan, omzijn alzoo aangewezen regt te laten gelden, — op deze vraag was het antwoord nog slechts gegeven , wat betreft de actie tot schadevergoeding. Dat antwoord ligt ten deele in de stilzwijgende verwijzing naar hetgeen men in den regel in effecte verstaat onder vergoeding van schade (vg. art. 1282 Burgerlijk Wetboek) (1), en is voorts aangevuld, door het tweede

(i) Daar door de uitdrukking vergoeding van echade van zelve reeds te kennen wordt gegeven, wal de beleedigde kan eischen om die vergoeding te erlangen, zoo laat het zich gereedelijk gevoelen , waarom het tweede lid art. 1408 niet onder een afzon-

— 288 —

lid van art. 1408. — IFat de beleedigde zou kunnen eischen tot betering van eer, deze vraag wordt door art. 1408 niet opgelost, noch direct noch indirect. Wanneer derhalve art. 1409 vaststelt, wat de beleedigde bovendien kin eischen, dan wordt hierdoor bepaald, wat hij eischen kan, boven hetgeen hij , naar luid van het vorig artikel , tot vergoeding van sthade Itan vorderen.

Dat op deze wijze artt. 1408 en 1409 met elkander in verband staan , blijkt ten duidelijkste uit de memorie van Toelichting, (2) waarin, overeenkomstig de volgorde der artikelen, wordt gezegd: «dat de regel van art. 1401 onbeantwoord laat.......of de gelasterde, gehoonde of beleedigde partij behalve cene geldelijke vergoeding voor geledene verliezen, niet ook betering van eer kon vorderen ; WAARIN die betering kan bestaan ; hoedanig de beleediger allé openbaarmaking kan voorkomen enz.

Men ziet hieruit, dat de wetgever als afzonderlijke vraagstukken zich heeft voorgesteld 1.® zal er eene actie, tot betering van nadeel in eer geleden, worden toegekend, 2.® waarin zal die betering bestaan ? Het eerste is beslist in art. 1408 1’“® lid ; op het tweede vindt men het antwoord in art. 1409.

b. Wanneer men art. 1410 Burgerlijk Wetboek met de voorafgaande artt. 1408 en 1409 vergelijkt, dan blijkt het opnieuw, datartt. 1409 niet spreekt van eene actie , die bij de vordering, strekkende tot betering van eer, gevoegd kan worden, maar dat integendeel de dààr behandelde actie die regtsvordering zelve is.

derlijk artikel voorkomt zoo als art. 1409. Men had echter misschien heter gedaan, nu ook art. 1409 niet af te scheiden door er een afzonderlijk nummer aan te geven, want daardoor heeft het den schijn, als of de inhoud daarvan in een minder naauw verband staat met het eerste lid van art. 1408.

(i) VooRDuiN, V. p. 86 , med.

— 289 —

« Ouverminderd hare gehoudenheid tot schadevergoeding,» luidt art. lilO , « kan de verwerende partij de toe-» wijzing van de vordering, in het voorgaande artikel ver-gt;meld, voorkomen, door het aanbod en de werkelijke » aflegging van eene openbare verklaring voor den regter» enz.

Indien er nog ecne andere vordering tot betering van nadeel, in eer geleden, bestond, dan die in art. 1409 is behandeld, dan kon het niet missen , of er had hier melding van gemaakt moeten zijn. Want wilde de wetgever wet dat die andere, die geldelijke, vordering tot betering van eer, door de recantatie kon worden voorkomen, dan moest zij voorzeker veeleer uitdrukkelijk worden uitgesloten , dan de actie tot schadevergoeding, vermits deze met de eigenlijke krenking van eer, en dus ook met de uitsluitend daartoe betrekkelijke recantatie, niets gemeen heeft. — En wilde de wetgever integendeel de bevoegdheid aan den beleediger toekennen, om de beide hier gedachte reglsvorderingen te voorkomen, dan was het veeleer uoodzakelijk, dit uitdrukkelijk te bepalen omtrent de geldvordering, dan omtrent die welke in art. 1409 is omschreven. Want door de recantatie geschiedt juist in de hoofdzaak datgene vrijwillig, wat een gedwongen gevolg is van de regtsvordering van art. 1409, zoodat het vervallen van deze, doch niet van de andere, als een slilzwijgend gevolg van de recantatie zou kunnen worden aangemerkt.

IV, De bepaling in art. 1409, volgens welke de belee-digde kan eischen, dat bij hetzelfdk vonnis worde verklaard, dat de gepleegde daad is lasterlijk, honend of be-leedigend, heeft misschien de opvatting doen ontstaan als of de regtsvordering, in art. 1409 omschreven, een accès-sorium is, van eene andere reeds in het vorig artikel vermelde actie, en alzoo medegewerkt, tot bevestiging van

IIP Dl. 3’ stuk 1842. a

— 290 — het denkbeeld van een’ eisch tot betaling van geld voor betering van geschonden eer.

De bedoeling des wetgevers is echter, geloof ik, slechts deze, dat hij, die, behalve tot schadevergoeding, tevens tot betering van nadeel in eer geleden, ageren wil, zulks bij eene en dezelfde acte moet doen. In allen gevalle ligt het in de rede, en art. 40 van de wet op de R. 0. veronderstelt uitdrukkelijk , dat de beleedigde zich met het middel van art. 1409 alléén vergenoegen mag.

V. Eindelijk verdient nog bijzonderde aandacht art. 40 W. R. 0., luidende:

« Zij » (de kantonregtors) « nemen kennis van Burgerlijke » regtsvorderingen, ter zake van mondelingen hoon, zon-« der hooger beroep, indien de gevraagde betering zich « btootelijk bepaalt tot eene geldsom geen ƒ 50 te boven « gaande, en behoudenshooger beroep, tot welke hoogere « som de gevraagde betering moge loepen , of ook in alle « gevallen, waarin nevens of in de plaats van eenige geld-« som, een verdere eisch tot betering mögt gedaan zijn.»

In dit art. wordt dus uitdrukkelijk gesproken van eene vordering tot geldelijke betering ; en wordt voorts verondersteld, dat daarmede een verdere eisch tot betering kan gepaard gaan, ofwel in derzelver plaats kan worden aangelegd.

Indien nu het woord betering zich in onze taal uitsluitend liet bezigen met betrekking tot nadeel in eer en goeden naam geleden, en het alzoo in volstrekten strijd met de beteekenis van het woord was , om het in den algemeenen zin van vergoeding te bezigen, dan voorzeker was de tot dus verre door ons verdedigde beschouwing tegen over dit art. 40 niet vol te houdan.

Doch ik ontken, dat het woord in een zoo engen zin steeds zou moeten worden opgevat ; en de wetgever althan®

— gt;291 —

(hetgeen hier afdoende is) heeft er eene ruiniere beteekenis aan gehecht. Dit blijkt onder anderen uit de memorie van Toelichting op ons onderwerp in het Burgerlijk Wetboek (1), waar met de woorden, « op welke wijze laster, hoon of beleediging moet worden gebeterd,» zoowel op het materieel nadeel, op de schade, als op het nadeel, aan eer en goeden naam toegebragt, wordt gedoeld.

Eene andere vraag is het echter, of men het niet daarvoor moet houden, dat de wet in art. 40 onder het woord betering stilzwijgend verstaat; betering van nadeel in eer geleden, even zoo als het woord vergoeding dikwijls wordt gebezigd in den zin van vergoeding van materieel nadeel, in den zin van schadevergoeding.

Tot bevestigende beantwoording van deze vraag zou men vooral deze tweeomstandigheden kunnen aanvoeren, datl.® in het Burgerlijk Wetboek het woord vergoeding ten opzigte van schade, dat van betering, met betrekking tot nadeel in eer geleden, gebezigd is, terwijl 2.® uit eene memorie van Toelichting (2) blijkt, dat art. 40, juist zoodanigals het zich thans bevindt, is geredigeerd geworden, om het in verband te brengen met de beginselen , die bij het Burgerlijk Wetboek (art. 1408 volg.) opzigtelijk de betering van hoon waren aangenomen.

Hiertegen staat echter over, dat de uitdrukking «gevraagde betering’a reeds herhaaldelijk, even als thans, voorkwam in art. 40, zoodanig als het was aangenomen, bljdewetvan 18 April 1827, terwijl artt. 1408 en vgg. eerst bij de herziening in het Burgerlijk Wetboek zijn opgenomen, De bedoelde uitdrukking is derhalve haar aanwezen in art, 40 niet schuldig aan de nieuwe bepalingen van het Burgerlijk Wetboek,

(1) VooRDUiN, V, p. 86 med,

f») V, D. HosERT , Aant, p. 41, a. al. 8.

— 292 —

Tot staving van eene negative beantwoording der gestelde vraag bieden zieh bovendien afdoende bewijsgronden aan.

Zoowel aan de zijde van de Staten-Gen., als aan die van de Regering is bij de behandeling van het onderwerp in de wet op de R. 0. het woord betering afgewisseld met dat van vergoeding (l), schadebetering (2), schadevergoeding (3).

Doch bovendien moet niet uit het oog worden verloren, dat, indien betering hier in den engen zin van betering van nadeel en eer geleden voorkwam, alsdan art, 40 aan de Kan-tonregters niet zoude opdragen de kennisneming van de regtsvordering van door mondelingen hoon geledene schade. Dit echter kan des wetgevers bedoeling niet zijn geweest. Want (om slechts één argument te bezigen) dan zou, strijdig met het belang der justitiabelen, hetwelk de wetgever zoo bijzonder bij de omschrijving van de regtsmagt der kantonregters heeft willen bevorderen (4) , — strijdig met het schier onafscheidelijk verband, dat tusschen de vordering tot schadevergoeding en die tot betering van nadeel in eer geleden bestaat, — strijdig met de uitdrukkelijke bepaling van art. 1409 Rurgerlijk Wetboek , volgens hetwelk beide vorderingen bij hetzelfde vonnis moeten worden uitgewezen, — ieder beleediger, wegens den geringsten mondelingen hoon , door taxe burgerlijke procedures, voor onderscheidene regtbanken, van verschillenden rang, beloopen kunnen worden.

De vordering tot betering in art. 40 R. O. vermeld, is

■ ( 11 V. D. HoNEBT, 1.1. p. 4i, a- ’i- 8, Mem. v. Toel.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;V. o. HoKERT, I. l. p. 41 gt;nbsp;b- al. 3.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;V. D. HoNERT, 1.1. p. 41, b. al. g en p. 54, b. ah 5.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Zie onder anderen Mem. van Toel. bij v. D. Honert, 1. 1. p. 38 o. al. 5 , en Redevoering van den Min. v. Justitie , ibid. p. 141 en 143, Litt.H.en I.

— 293 — derhalve dezelfde algemeene regtsvordering (voor zoo verre moadelingen hoon betreft) als die, welke in het eerste lid van art. 1408(genoemd wordt.

Hoon, even als laster en beleediging, kan tweederlei soort van nadeel veroorzaken, moreel en materieel. Daarom lost die algemeene regtsvordering zich op in twee afzonderlijke vorderingen, waarvan de eene strekt tot herstelling van gekrenkte eer, de andere tot vergoeding van geledene verliezen. De beleedigde kan óf eene van die twee óf beide, doch dan cumulatif, laten gelden.

Met betoog op deze, in het Burgerlijk Wetboek in eene omgekeerde orde vervatte, bepalingen, spreekt art, 40 R. 0. eerst van de betering, die tot betaling van eene geldsom strekt, en vervolgens van de gevallen, waarin nevens of in de plaats van eenige geldsom een verdere eisch tot betering mögt zijn gedaan.

Augustus, 1842.

KOOPHANUELREGT. — Wat moet in art. lilt Wetboek van Koophandel verstaan worden onder pand en hypotheek, verleend binnen hO dagen na den aanvang van het faillissement?

Art. 774 van het Wetboek van Koophandel zegt dat eene hypotheek, binnen den tijd van veertig dagen vóór den aanvang van het faillissement, door den schuldenaar verleend, nietig is, indien het is verleend tot waarborg van vóór dien tijd aangegane verbindtenissen. Beteekent dit de hypothecaire obligatie, of de inschrijving van de hypotheek?

Men stelle het geval dat een schuldenaar bezit eene

— 294. — notariële obligatie houdende constitutie van hypotheek, tot waarborg eener voor dien tijd aangegane verbintenis, en welke acte 4.2 dagen vöör den aanvang van het faillissement van zijnen debiteur dagteekent, terwijl vier dagen later hij die hypotheek heeft doen inschrijven, zoo-dat de inschrijving is geschied 38 dagen vöör den aanvang van het faillissement.

En nu is de vraag : moet deze schuldvordering als eene hypothecaire beschouwd worden, of kan men daartegen met grond beweren, dat eene hypotheek niet bestaat dan door de inschrijving ; dus ook eerst van dien tijd af kan gerekend worden te zijn verleend?

Om over deze vraag juist te kunnen oordee1en, moet men vooral twee zeer belangrijke omstandigheden niet uit het oog verliezen.

En wel, vooreerst, dat daarbij geen onderzoek te pas komt naar de oorzaak der schuldvordering ; dat de vraag of er van de zijde van den schuldeischer te goeder of te kwader trouw gehandeld is, en of de schuld zelve als in fraudem creditorum' aangegaan zoude kunnen beschouwd worden?

Die de geheele handeling als frauduleus wil aanklagen, moet op grond van art. 777 ageren, en geenszins uit art._quot;74.,

Eene tweede belangrijke opmerking is, dat men hier niet alleen den Franschen Code de Commerce moet ter zijde leggen, maar bij de uitlegging van het Nederlandsch Wetboek van Koophandel zich moet ontdoen, zelfs van den geest der voormalige Wetgeving, immers waar het onderwerp van faillissement betreft, waarbij de Nederlandsche Wetgever van zoo geheel andere beginselen is uitgegaan; waaruit volgt dat men in de grootste dwaling vervalt, wanneer men daar, waar de nieuwe Wet van de vorige