•JURIDISCH ANTIÇ» aRIAAT A. JONGBLOED 's-'^RAVENHAGE

THEMIS.

Boekdrukkerij, gebroeders bkunfante . te 's Grarenhage.

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

1009 1928

THEMIS,

REGTSKUNDIG TIJDSCHRIFT,

Boon

M»». DAV. H. DEVYSSOHN, A. DE PINTO,

N. OLIVIER EN G. M VAN DER LINDEN-

ZEVENDE DEEL — 1846.

’s ©roiewfiage, GEBROEDERS BELINFANTE.

1846.

,«HC1HT

,r»nnMiirr lt;hazoeTKgt;:iH

fOTm aa .A fKuoeerya^ w ./Aa ^''M '•nau^u «au rAV ie .0 wa nar/jj». a

Mi^XïilZ.AJOrïiCX'MÜSamp;l r» j Pï*?

.'ndnK^oYi dl mb twQ}«w4b\»iugt;*'t%Mgt; nbsp;nbsp;. .t»lt;,«- ♦••«

-«W «^«iiwpi sfew'AwOÄ , (d01 ”0 bsf'♦Jcofli Ugt;a ïsA ira , «WMOÓs^ «a (ïMiaft^ifissi »■xn4»bif’ Ä W’.*i«» («osi «ra n%«s«' sti^^\?^ i.O^yvr-^r^r.c «7 «'vj^uw-z -mtesi ^B7 *4M'hv.ikT«'r,J31#.»llt;^948'i‘ \ó «Jti'-tïsvz^ iyla-AJMpOÏ , k«lwV‘-***«**«»-«^ra*fc«’«, :lt;ra)^-;»’,^ , 3'*^ «ft» ïb 5Mt ü» , Jw^^rtm s^sniähV'; «sw iyrtfi» rth ^Ml neb igwnww: »6 m »««»Aft» \»j , ia »? “■vh ^\ :^‘sV'»i»». ùuUaà .JA«i»ö'B. ^4 tra ,*Âwiraç «v* »At^ ^ «w * ^wbiÂi» ioi biwt^iw «ÿs , (I A .quot;fl (»Êlifsji'Uft. Wgt;lt; t nJrX 8 nv'?-.«•»o ab i»booï, %w=t *ïbw9J, Y’ « !Ïï.-«^'gt; AW« nu!» itav«»!Hiy! «sijsï.^njA'raepAi?;«!?•', Vil-. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;»tbiU^i «a 1 f ,Öl ,6

5i»K»ï8\» srafewt 000 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ *amp;quot; iquot;«ï’is.*i aV

»00b , »ï^tï^Â* s’.sb-A’f, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« i^' -taw aAi»5, sw«

101 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- «yiudbhf^te^^Ä yhA. a^w^ .3 .A /ik

ÄSMiit^tyjy» ab \5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«n». ^tob «bV ra'» »v^t

» sraiäw» bTiuiwisjö aV t\c »Mti-.u^f^ «ii^s A»ma« j »aA 1000 ♦81, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«îèvsï »S lgt;:lt;'*gt;«pz. .Bar-r-o y- J« -looh

-sJaouAby quot;tviö — .auixÄiaf-iaisa«« ca tc.a« aujiöitA«!»,''' ««i/süAan’ibnft »j» , rabw« KyJA.aVwaïub mb toeb aS\'lt;^i»gt; . ,t»o8.‘y.Hgt;3,iM ti'dt ■('»«««aita’iVj^raiby, A^tSm^ra ab aws

lt;n8djgi9S| .8«.ib«0Tgt;.^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vM-jæu iwJÏïWiU'ï'

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*. ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.mRÓltttOAA 3«

IM .*•»» Wt çiaf*ÇW\.- ■ bW» 'AusK quot;nbsp;’isd f. .”« , lY ^«tS;

«« »!4v,;»,t.iM i.i^fi , S^^iAîaKS'Æaïi ïalu» 'K .ft

■'^'' - ■ Jl »8«»üsfL/tzSaiCfC!!/^'

INHOUD.

STELLIG REGT. (NEDERLÄNDSGH)

Bl«h.

Staatsregt. — Onderzoek of de wet van den 16 November

1814 (Siaalsblad ti”. 106), houdende bepalingen omirent de militaire landsgronden en gebouwen, en hel bouwen en aanleggen van woningen , tuinen en boomgaarden of andere gestichten, in den omirek van vestingen , sterkten, posten en linièn van defensie , toepasselijk is op den omtrek van zoodanige vestingen, als na de uitvaardiging dier wel, of althans na de invoering der Grondwet van 1815, zijn gesticht, enbij Koninkl. besluit

” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van ÜJuhj 1844 (Staatsblad n“. 44), zijn verklaard tot vestingen van den eersten of tweeden rang, zoodat de arlt. 9, 10, 11 en i^ dier wet, zonder eenige beperking, tegen de bezitters van perceelen binnen 300 roeden afslands van zulke vestingen mogen worden ingeroepen, door Mr. A. F. SiFFLÉ , Advokaal te Middelburg.....161.

Jets over den aard van hel marktgeld, of de recognitiën voor het gebruik van plaatsen op de openbare markten, door Mr. N. Olivier, Advokaat ie Leyden .... 489.

ßcRGERLUE REGT EN KEGTSV ORDERING. — Over geboorte-aangifte door den natuurlijken voder, als onderscheiden van de eigenlijk gezegde erkenning, door Mr.C.H.B.BooT, Substituut oflicier van Jusiiiie bij de Arroudiss.-Regibank te Amsterdam.............1.

Bijvoegsel lot hel vertoog, voorkomende in Themis, jaargang VI, n°. 3, behelzende eene vergelijking van art. 881 ft. W. met het Romeinsche Regt, door Mr. J.C.tan de Kasteele, Advokaat te ’sGravenhagc......29,

VI

Blad.,

Over de leer der uiterste willen, en de erfopvolging krachtens dezelve naar het Nederlandsche Regt, doorMr. Dav. H. Levyssohn, Advokaal ic ’s Graveiiliage. (Vervolg van VI, blz. 327—541).............37, h de regter bij de eind uitspraak aan zijne interloculie gehouden ? doorMr. M. Evssell, Procureur bij den Hoogen Raad................49.

Over de gevolgen der collective dagvaarding van erfgenamen, door Mr. A. dePinto, Advokaal le ’sGravenhage. . . 173.

Nog iets over het motiveren der arresten van den Hoogen Raad in cassatie. — Toevoegsel op Themis Vl, 596 vig. door denzelfden............184.

Over openbaren verkoop van roerende goederen, door Mr. G. M. VAN DER Linden, Advokaal le’s Gravenbage. . . 186. Over het voordeel, dat de tweede echtgenoot. zoowel volgens gemeenschap als erfregl. van den anderen echtgenoot mag genieten, doorMr. II. Obreen , Notaris le Leiden. . . 330. Over voorwaardelijke vonnissen, door Mr. A de Pinto , Advokaal te ’sGravenhage.........522.

Over de verpligting van den verkooper van onroerend goed tot levering, door Mr. N. Olivier, Advokaal te Leiden. . 348. Over de verpligting tot levering van den verkooper van onroerende goederen, naar aanleiding van evengemeld opstel van Mr. N. Olivier, door Mr. J. E. Goudsmit, Advokaal te Leiden...........497.

Koophandels regt. — Beschouwing der gevolgen van de failliet verklaring eener firma , in het bijzonder ten op-zigte van de al of niet bevoegdheid der bijzondere schuld-eischers der vennoolen om hunne schuld te doen verifiëren , door Mr. F. A. T. Weve , Advokaal te’s Gravenhage . nbsp;nbsp;60. Betoog, dat een beslissende eed aan eene firma opgedragen , niet noodwendig door alle de leden dier firma behoeft te worden afgelegd, door Mr. Dav. 11. Levyssohn. . . . in.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• ALGEMEENE REGTSGELEERDHEID.

OverpoUtie-regt, door Mr. G. J.François, Procureur bij den Hoogen Raad

Praeventive Justitie, door Mr. W. A. C. de .Ionge , Hoofd-cominies bij bel Departement van Justitie lets over openlÿke strafvoltrekkingen

Over het hervallen in en het herhalen van misdrijf, door Mr. M. M. voN Baumhauer , Advokaal le Utrecht. . . 386.

(Vervolg en slot)

vu

BOEKBEOORDEELINGËN EN VERSLAGEN.

bladz.

Nederlandsche LITERATUUR. — Gedachten over armoede , overbevolking en kolonisatie, door Mr. L. P. C. van des Berqh, te Leiden bij S. en J.Luchtmans , 1845. — 76 biz. in gr. 8®. ; — door Mr. N. Olivier.......97.

Vrijmoedige gedachten over het armwezen in het Koningrijk der Nederlanden, bedenkingen tegen de bestaande wetgeving en wenken ter verbetering dezer hoogsigewigtige aangelegenheid, te Amsterdam, bij Leepel en Brat, 1845. — 67 biadz. in gr. 8quot;.; — door Mr. N. Olivier. 103. Onderzoek over de wettigheid der stedelijke reglementen en tarieven voor de makelaars, door Mr. B. Doseer Gurtius, Advokaat le Amsterdam ; te Amsterdam Zweesaardt en Zoon, 1845.— 75 biadz. in 8'’.; —door Mr. A. dePinto. 105.

Advies van Jhr. Mr. M. van Putteammer, Advokaat te Leeuwarden, over de voorgestelde vraag: hoe kan, zonder gevaar, geld op hypotheek worden geplaatst ? Uitgegeven in het belang van geldschieters en notarissen , Leeuwarden , G. T. N. SuRisoAR, 1845.— 81 biadz. in 8quot;. . . .113.

Bedenkingen op het advies van Jhr. M. van PutteammEr , over de vraag : kan, zonder gevaar, geld op hypotheek voorden geplaatst ? door G. Pliester, Notaris te Zevenaar, Arnhem, Is. An. Nijhoff , 1845. — 23 biadz. in 8“.; — beide door Mr. A. de Pisto.........113. Bedenkingen tegen het Koninklijke Besluit van 23 iflei 1845 (Staatsblad n’. 45, l)door Mr. J.van Lensep, Amstcrilam, 1845. — 47 biadz. in 8“. — door Mr. Dav. H. Levyssohn. 127. De wetgevende magt der plaatselijke besturen, naar art. 153 der Grondwet, door Mr. G. oe Vries , Az. Procureur bij de Arr.-regtb. te Haarlem. Haarlem , A. G. Kruseman , 1846, 291 blz, in 8“.;— doorMr. A. dePisto. . . . 263.

Proeve uit een onuitgegeven staathuishoudkundig geschrift : Hel welvaren der stad Leiden, opgesleldin denjare 1659, door Mr. PiETERDELA Gourt , met portret, levensberigi des schrijvers en aanteekeningen voorzien en uitgegeven, door B.W.Wttewaal. Leiden, S. en J. Luchtmans, 1843, 229 biadz. — Door Mr. N. Olivier.......416.

Verhandelingen in geleerde genootschappen,van ionss Daniel Meter, Tweede en laatste Bundel, Letter- , oudheid en geschiedkunde. ’sGravenhage,bij GebroedersBelinfante, 1846, 365 blz. — doorMr. Dav, 11. Levyssohn. . . 432. IVetboek van Koophandel, met aanteekeningen van Mrs.

G. D. Asser, W. E. J. Berg van Dusses Muilkerk, M. H.

Mil

Kladi.

• loDEFROV, J. W. TUOBMAN 611 J°. DE Vil IES , Jz. -- Amslerdaiu , Joii. Muller, 1845. 330 bl. in 8°.; door Mr. .A, DE PixTO............379.

Repertoire historique et chronologique des traités conclus par la Hollande depuis 1789 jusqu'à nos jours, par II. A. VAX Due, docteur-ès-lellres ei en droit. Utrecht, Kehink EN ZooN. 1846 ; — door Mr. J. A. de Witte van Citters, Advokaal te’sGravenhage ... ... 584. Handboek voor Notarissen naar de Nederlandsche Wetge-geving, door Mr. J. J. Loke, Lid der Arrondissements-Hegtbank te Breda, in één deel compleet, derde stuk, tweede of laatste gedeelte, en eerste boek omgewerkt naar de wet van 2 (9) Julij 1842 op het Notariaat, Breda, Broese EN CoMP.-1846, door Mr. Dav. 11. Levyssohn. . 392. De Kwelder-kwestie nader toegelicht, of Hetoog, dat de kwelderlanden en aanwassen, langs onze wadden gelegen , niet zijn de eigendom van den Slaat, maar der tegenwoordige partikuliere bezitters, en niet vallen onder hel bereik van art. 338 van den Code Civ. of otider dat van het daarop gebouwde keizerlijke decreet van den 11 Januarij 1811. Voorgedragen in de Vergadering van hel Groninger Genootschap: Pro Excolendo Jure Patrio, op Dingsda g den 30 Mei 1843, en later hier en daar bijgewerkt, en met aanteekeningen vermeerderd door Dr. R. Westerhoff , Lid des Genoolschaps. Met eene wadkaart Groningen, bij G. M. van Bolhuis IIuitsema, 1844,8«.XII,138,134;—door Mr.G. M. van der Linden. 398.

BotTENLANDSCHE LITERATUUR.—Le Barreau,par 0.Pinard, Avocat à la cour Royale de Paris, chez ().Pagnerhe,1844, 478, biz. 8quot;. — Door Mr. W. Wintgens, Advokaat le ’sGravenhage........... .137.

Histoire constitutionnelle de la monarchie espagnole depuis l'invasion des hommes du nord jusqu'il la mort de Ferdinand VII, par le Comte Victordu Hamel, 2 vol.in 8“.;— door Mr. J. dë Witte van Citters, Adv. te ’sGravenhage. 282. Mémoire sur l'organisation de l'enseignement du droit en Hollande, et sur les garanties d'instruction juridique exigées, dan.s ce pays, des aspirants à certaines fonctions on professions, par M. Blondeau, membre de l'Institut de France et du conseil royal de rUniversité. — Paris, ViDEcocQ, 1846. 208 blz. in 8“.; —door Mr. A. de Pinto . nbsp;nbsp;nbsp;. ...... . nbsp;nbsp;, . . 437.

Des améliorations que réclame la législation pharmaceutique belge, par le chevalier delà Bidart dp. la Thumaide,

IX

Blad;..

ouvrage couronné'par le cercle uiedico-clinique et pharmaceutique de Liège. — Liège, Félix Oudéal , 1844.

242 pag.' in 8'., door Mr. A. de Pinto.....444

Akademische LiTEKATUVR.— B. van der IIaak. De poriione légitima. Lugd. Bal. 1843.88 pag. in 8quot;., door Mr. A. DE PiNTo...............142.

• A. nbsp;nbsp;nbsp;VAN Akerlaken. De diligentia boni patris-familial jur.

Neerland. . 1845. — 73 pag. in 8°., door denzelfden. 145.

• P. nbsp;nbsp;nbsp;11. ScRiNGAR. Specimen Hist, jurid. inaugurate, quo inquirilur quatenus deUnquenti liceat gratiam recusave. Traj.ad Bhenura. 1844.87 pag. in 8“., door Mr. G. M. VAN DER Linden, Advokaat te ’sGravenhage . nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;, 147.

• C. nbsp;nbsp;nbsp;G. OpzooMKR, Dissertaiio juridica inaugwralis de natu-raliobUgatione.LuoA. Bat. apud J. W. Gebhard etsocios. 1845, door Mr^ N. Olivier.........300.

• S. nbsp;nbsp;nbsp;M. S. Modderman. De literarum cambiaUum indossa-mento, juris imprimis Neerlandici habita ralione. Gron.

1844. 132 pag. in S''., door Mr. A. de Pinto. . nbsp;nbsp;. 314.

Teixeira de Mattos. Specimen medicum inaugurate coniinens nonnullas observationes et quaestiones Medico-legates. Lugd. Bal. 1846, door C. G. van de Kasteele, med. el chir. docl. te ’sGravenhage........321.

J. G. A. Faber, Dissertatie jurid. inaug. continens anno-talionem in Codicis Cicilis Delgici libri secundi Tilulum secundum. Lugd. Bal. 1845. 49 pag. in 8°., door Mr.

J. E. GocDSMiT.............430.

W. Francken. De jure pauperum, secundum eod. de re jud. in caus. civ. lib. Ill, tit. VI, sect. 10. Lugd. Bal. 1843, 80 pag. in 8°. , door Mr. A. de Pinto. . 468.

• T. nbsp;nbsp;nbsp;IIuLSHOFF. De appellandi facultate in causis crimina-libus admittenda. Lugd. Bal. 1846. 294 pag. in 8“., door Mr. A. de Pinto..........470.

M. DES Amorie VAN DER HoEVEN. Specimen jurid inaug. de furtis esc jure XII tabularum. Amsiei. lypis C. A. Spin et filii 1843, door Mr. N. Olivier .... 473.

J. H. Beadson. Specimen jurid. inaug. de variis modis, quibus variis temporibus jus civitatis Romanae acquiri potuerit. Lugd. Bal 4 843, door denzelfden. . . . 476.

J. 11. Baud. Specimen historico-juridicum inaugurale de Senatus consullis et constitulionibus Hadriani , secundum eum ordinem, quo apud Gajum laudantur. Lugd. Bal. 4 843, door denzelfden..........477.

.1. 11. F. VAN EwucK. — Specimen Historico-juridicum

Jill.

inaugurale de Primordiis Concilii Status a Carolo V ordinati. — Traj. ad Rhen. 1845, pag. 93,|in 8°., lt;loor Mr W. A. G. de Jonge , Hoofd-Commies bij het Deparlemeni van Justitie..........613.

G. F. H. GuiLLON, Spécimen Historico-Politicum de divi-sione Gelriae Superioris seu titrarchiae Ruraemondensis an 1713—1713 rata. Lugd. Bat. 39 pag. in 8“., door Mr. R. W. Tadama, Kantonregler te Zutphen. . 618.

J. J. VAN Reenen. Spec. Hist. Jur. Inaug. De mensis ad senandam Pecuniam Pauperum institutis. — Lugd. Bal. 1843. 8“. 48., door Mr. G. M. van der LindEn . 621.

G. VAN Bell. De usu regulae Catonianae. Lugd. Bat. 1846.

80 pag. in 8’., door Mr. N. Olivier.....623.

J. G. Smit Krüisinga. De mercatorum libris. Lugd. Bat. 1846. 34 pag. in 8“. . door Mr. A. de Pinto. . . 626.

V. M. NusT. De munereproxenetarum. Lugd. Bat. 1846.

60 pag. in 8“. ; door denzelfden...... . nbsp;631.

J. E. VAN Loenen. De testium fide in inquisitione praevia criminali jurejurando firmanda. Trajecti ad Rhenum A°. 1846. pag. 62, door Mr. Dav. H. Lewssohn. 655.

BERIGTEN VAN GEMENGDEN AARD. 154—160, 327—328, 478—488, 639-648.

VERBETERINGEN.

Op blz. 341. regel 13, slaat «leuweren, lees »it»t*w«n.

» nbsp;nbsp;» 348 nbsp;nbsp;nbsp;» nbsp;nbsp;nbsp;2 nbsp;nbsp;nbsp;» bij ; lees hv-

REGTSKUNDIG TIJDSCHRIFT.

ZEVENDE JAARGANG.

STELLIG REGT (NEDERLANDSCH.)

Burgerlijk regt en regtsvordering. —Over geboorte-aangifte door den natuurlijken vader, als o-nder-scheiden van de eig'enlijk g'ezeg'de erkenning, door Mr. C. H. B. Boot , Substiluul-Officier van Justitie bij de Ariondissements-Regtbank te Amsterdam.

Onder bovenstaanden titel heb ik gemeend zoo beknopt mogelijk het denkbeeld uit te drukken, dat den lezer welligt duidelijker wordt voorgesteld in deze vraag: «Mag de ambtenaar van den burgerlijken stand weige-«ren de geboortc-aangifte aan te nemen, welke hem «gedaan wordt door den natuurlijken vader, wanneer « deze het bewijs niet levert, dat de moeder van het kind «in die aangifte toestemt?» Die vraag is belangrijk en van dagelijksche toepassing, maar, niettegenstaande dit laatste, houdt zij de gevoelens van regtsgeleerden zeer verdeeld. Ofschoon eene oppervlakkige beschouwing der artt. 32 , 336 en 339 van ons Burgerlijk Wetboek tot hare bevestigende beantwoording schijnt te leiden ,

Themis, VlI D. 1 St. 1846. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

ben ik bij nader onderzoek van bel tegendeel overtuigd geworden, en slaat bel bij mij vast, dat de gestelde vraag ontkennend moet worden beslist. De ambtenaar van den burgerlijken stand te Amsterdam, op het voetspoor van den Heer Vaillaht , in zijn gunstig bekend Handboek, kleeft het gevoelen aan, dat, vermits eene geboorte-aangifle , gedaan door eeneu natuurlijken vader, ten zijnen opzigte medebrengt eene erkenning van hel kind, en vermits volgens de bepaling van ons tegenwoordig regt geene erkenning' mag worden aangenomen zonder de toestemming der moeder, mitsdien diezelfde toestemming noodig is voor het aangeven der geboorte van een natuurlijk kind door den vader, De Officier van Justitie, reeds kort na de invoering der Nederlandsche Wetboeken over dit onderwerp geraadpleegd wordende, kwam na rijpe overweging tot deze resultaten: dat art. 339 B. W. niet toepasselijk gemaakt kan worden op de erkenning, die een uitvloeisel is der daad van geboorte-aangifle , maar dat dit artikel, gelijk ook volgt uit den tilei, waarin het voorkomt, alleen te stade komt bij eig'enlijk gezegde erkenning-, dat is die , welke hetzij bij de geboorte-aangifle uitdrukkelijk, hetzij later plaats heeft bij afzonderlijke acte omirent een kind, dat reeds in de geboortc-registers aangeteekend is; — dat de ambtenaar van den burgerlijken sland geene bevoegdheid heeft, om den vader, die de aangifte komt doen, af te vragen, veel min om zelf te onderzoeken , of hij al of nielis gehuwd;— en dat, zelfs wanneer de vader ongehouden verklaren mogt, dat hij niet getrouwd is met de moeder van het pasgeboren kind, ook dan nog de verlangde geboorte-inschrijvinggeschieden moet, op aangifte van hem, als vader, zonder bijvoeging, dal hij is de natuurlijke vader, of dat hij het kind voor het zijne erkent; en dat de gezegde ambtenaar in dal geval gee-nerlei blijk van de moederlijke toestemming mag vorderen.

Het ware van mgnen kant onbescheiden, en daarenboven nutteloos (gnia arg'umentig, non auctoritatibui dig-putandum ett), zoo ik gewag maakte van de verschillende beschouwingen van hoogere autoriteiten, wier gevoelens over die regtsvraag werden ingewonnen. Indien ik dus hier alleen aanstip, dat de Procurcur-Generaal in Noord-Holland en de vorige Procurcur-Generaal bij den Hoogen Raad (nu wijlen Mr. T. C. de Bordes) verschillend er over dachten, en dat eene aanschrijving omtrent deze quaestie van den vorigen Minister van Justitie, Mr. F. A. VAN Hall, tot een tegenovergesteld besluit leidde, als eene vroegere van Z. Exc. ambtsvoorganger, Mr. C. F. VAN Maanen , dan wil ik daarmede alleen te kennen geven, dat de zaak niet zoo duidelijk is en wel een opzettelijk onderzoek verdient. Daar er omtrent dit punt volkomene eenstemmigheid bestaat tusschen de leden van het 0. M. bij de Arrondissements-Regtbank te Amsterdam, zoo wil ik , de gronden , waarop de juridieke overtuiging van den Officier van Justitie berust, hier overnemende, in het eergte gedeelte van dit opstel rekenschap geven van de voor ons gevoelen pleitende argumenten, — om in het tweede gedeelte verslag te doen van de reglerlijke decisiën, die tot in drie instantiën over dit geschilpunt zijn uitgelokt geworden.

I. Het is bekend, dat wij de inrigting van den burgerlijken stand aan de invoering van het Fransche regt hier te lande verschuldigd zijn, en dat eene veeljarige ondervinding de deugdelijkheid dier inrigting volkomen heeft bewezen. Daarom heeft dan ook de Nederlandsche wetgever niet geaarzeld, de algemeene beginselen, welke de leer omtrent den burgerlijken stand regelen, ja zelfs grootendeels de bepalingen zelven uit het Wetboek-Napolcon over te nemen. (Zie Asser, § 14, Voorduin, dl. I, st. 1, pag. 213, en de Pinto, f/andl. op bet B.ff'. 2de ged., pag. 33.) Al is deze opmerking volstrekt niet nieuw, zoo

is zij loch niet doelloos, als wettigende het beroep op de Fransche reglsdocloren, bij de behandeling dezer materie. Onze wet kent ook eigenlijk, even als de Fransche, slechts drie acten van den burgerlijken stand, die namelijk, welke betrekking hebben op ’s menschen geboorte, huwelijk en overlijden ; acten van erkenning, huwelijks-afkondigingen, acten van bekendheid , en welke er meer zijn, hebben allen slechts betrekking op eene der drie genoemde hoofdacten; te zamen genomen, vormen zij het algemeen geslachtregister der burgers. Hieruit volgt, dat, gelijk de Ambtenaar van den burgerlijken stand daarin met den Notaris overeenkomt, dat beiden openbaar aangestelde redacteurs en bewaarders hunner acten zijn , zoo ook de acten van geboorte , huwelijk en overlijden, in geene mindere mate gezegd kunnen worden de eigendom te zijn van de familiën, waarop zij betrekking hebben, als een notarieel testament, ofschoon de minuut onder den notaris blijft berusten, genoemd mag worden de eigendom desgenen, wiens uiterste wil hel bevat. Op dat beginsel steunt de bepaling van art. 70 B. W., dat verbeteringen of veranderingen in de acten van den burgerlijken stand alleen op verzoek der belanghebbenden kunnen bevolen worden; aan alle anderen , zelfs aan het openbaar Ministerie, is de bevoegdheid tot zoodanig verzoek ontzegd, al bestonden er in eenige acten de klaarblijkelijkste dwalingen. Maar uil datzelfde doel van den burgerlijken stand, dat wij opgaven te bestaan in het vormen van een algemeen -geslachtregister der burgers, blijkt ook verder, dal de acten dienen tot het constateren van de geboorte, het huwelijk, of den dood , dal is , hel constateren van feiten, niet het geven of aandiiiden van regten; die regten kunnen het gevolg zijn dier feiten, maar tot hunne verzekering dienen de acten van den burgerlijken stand niet.

Dalen wij nu van deze algemeene beschouwingen af,

— 5 —

0111, met het oog op de gestelde legtsvraag, meer bepaald na te gaan, wat de wet vereischt omtrent geboorte-acten , dan treft het ons al dadelijk , dat de wet geeiierlei onderscheid maakt tusschen de aangiften van wettige en van natuurlijke kinderen. De wet zegt omtrent de kinderen in het algemeen, dat hunne geboorte binnen drie dagen moet worden aangegeven door den vader; alléén daar, waar deze mögt ontbreken of verhinderd zijn, door derden, zoo als den vroedmeester, enz. Tot die aangifte is dus de vader in de allereerste plaats • niet slechts geregtigd , maar werkelijk verpligt. De wet maakt geen onderscheid in die verpligting tusschen den getrouwden mau of dengene, die builen echt met de moeder van het kind leeft ; de een is, zoowel als de ander , vader; maar wat meer is, de wet kon en mogt ook zoodanig onderscheid niet maken, wilde zij hel hoofddoel der acte, de constatering van het feit der geboorte, niet belemmeren, noch afwijken van het bij haar aangenomen beginsel, dat de aangifte van geboorte in de eerste plaats zou behooren te geschieden door dengene , die bij dezelve hel meeste belang heeft, en lot hel kind de naaste is. De natuurlijke vader toch, die als zoodanig wil bekend zijn en zich zijn kind wenscht aan te trekken , is nader en heeft meer belang , en moet dus eerder tot de aangifte worden toegelalen, dan de vroedmeester, of anderen. Moet derhalve de natuurlijke vader, die voor zijn vaderschap wil uitkomen , even als de wettige vader de aangifte doen, zoo wordt echter nergens in dezen titel van het Wetboek, en bepaaldelijk in de afdeeling over de geboorle-actcn (over art. .339, B. W. straks), die verpligting afhankelijk gemaakt van de toestemming der moeder. De wetgever kon ook moeijelijk, wat hij in hel ééue artikel gebiedt, in een ander weder ondergeschikt maken aan tie daad of willekeur van een’ derde : de al of niet toestemming der moeder.

Aan den natuurlijken vader de bevoegdheid le laten tot de aangifte , leidt daarenboven tot een gunstig resultaat; heeft deze toch zich reeds als zoodanig bekend gemaakt, en is er dus daardoor reeds eene burgerlijke betrekking tusschen hem en den jonggeborene ontstaan, zoo zal hem dit spoediger nopen om door een opvolgend huwelijk dat kind te wettigen, De voorbeelden van huwelijken, vooral of alleen om dat doel gesloten, zijn bij lieden van de mindere klasse zeer menigvuldig; en het kan hel oogmerk des wetgevers niet zijn, zulk een voor de maatschappij gewenscht resultaat te bemoeijelijken en tegen te werken. Daarenboven is de reden , die Merlin (in zijne Quest, de droit, v, maternité) geeft, waarom de Fransche wet geen onderscheid gemaakt had tusschen de geboorte-aangiften van wettige en van natuurlijke kinderen, ook volkomen van toepassing op onze Ne-derlandsche wet; dezelve toch ligt daarin, dat, zoo als wij zoo even zagen , het hoofddoel dier aangifte gelegen is in het doen blijken van het feit der geboorte, geenszins in de regeling der betrekking van het kind met de ouders.

Zoo men, met het oog daarop gevestigd , art, 31 B, W. verder naleest, is het ook duidelijk, waarom in die acte vermeld moet worden het geslacht van het kind ; en de voornamen die men het geven wil, maar niet den geslachtsnaam of van ; immers men konde of wilde aan die acte geen gezag toekennen omtrent het bewijs van vader- of moederschap.

Het gewigtigste argument voor de stelling, die wij verdedigen, ligt echter in den aard der functie zelve van den ambtenaar van den burgerlijken stand ; dal argument, waarop wij reeds gedoeld hebben, wordt, wat meeris, door de wet zelve uitdrukkelijk bevestigd. In art. 31 toch wordt niet gevorderd de bijvoeging, welke men zich meestal veroorlooft, dat de ouders /gehuwd zijn, of dat

dit bel geval niet is, noch ook dal de vader, die de aangifte deed, het kind voor het zyne erkent; en wanneer wij dan in art. 17 B. W. lezen, dat in de aclen niets mag worden ingevoegd, dan hetgeen volgens de wet door partijen moet worden verklaard, dan volgt uil de eenvoudige toepassing van dil bevel op de ge-boorte-acten, dat elke vermelding omtrent de wettigheid of onwettigheid van het kind in die acten verboden is, en dat de redacteur daarvan door zulk eene verbodene bijvoeging de wel overtreedt en zijne bevoegdheid te buiten gaat. Gewiglig is te dezen aanzien de leer van Merlin , wiens woorden ook op art. 17, in verband met art. 31 van ons B. W, nog ten volle toepasselijk zijn: «Tout ce qui n’est pas directement nécessaire dans l’acte, « pour constater le fait do la naissance, devient étranger à «l’acte, ne peut en faire partie, et ne doit pas s’y trouver,« (^Répert, v. naiggance, p. 4.53. 4°) en de woorden van cen arrest van het hof van cassatie, aangehaald in zijne Quegt, de droit, v. faux, § 3: «Considérant, que les « lois ne prescrivent pas de déclarer dans l’acte de nais-«sance, si le père et la mère sont mariés, et non plus, «si les enfans nouveau-nés sont légitimes ou naturels,» etc. — De vermelding van de namen der ouders dient dan ook alleen in die acte ter aanduiding , wie voorouders bekend staan en er voor gehouden worden ; meer niet. De voorbeelden zijn talloos, dat er een geheel verkeerde naam der moeder wordt opgegeven, en daarom moet dan ook de natuurlijke moeder bg een opvolgend huwelijk hel kind, dat zij daardoor wil wettigen, vooraf of bij de voltrekking zelve van den echt uitdrukkelijk erkennen.

Als men de zaak zich in dier voege duidelijk voorstelt , dan begrijpt men ook eerst en stemt men geheel in met deze verklaring , door de Regering gegeven aan art. 306. al. 2 B. W. , in antwoord op daartegen

gemaakte bedenkingen:dat namelijkhet 2de lid van dat art. niet spreekt van erkenning, maar bloot van de tegenwoordigheid des vaders bij het opmaken der acte, « welke «tegenwoordigheid als eene praesumtio Juris et de Jure « van het vaderschap wordt aangemerkt, en alle latere «ontkenning onmogelijk maakt;» waaruit blijkt, dat de Regering terogt oordeelde, dat bij geboorte-aangifte door den vader niet altijd eene bepaalde erkenning te pas behoefde te komen , noch daarin moest worden uitgedrukt, maar dat die door de enkele aangifte werd verondersteld. Volkomen waar is dus, watMERLiN, in v. naissance, 1.1. verder zegt: «les officiers-rédacteurs ne doivent ajouter aux «déclarations, mais les parties ne doivent déclarer, que ce «que la loi leur demande; si elles vont au-delà, l’offi « cier peut et doit déclarer , qu’il refuse ce qui dans leurs «iléclarations excède ou contrarie le désir delà loi.» En teregt is de wct zoo gestreng; teregt geeft zij aan de partij , van welke de ambtenaar-redacteur meer vraagt dan de wet vordert, het regt, om in beleefden vorm te antwoorden, dat hem zulks niet aangaat, dewijl art. 31 die verlangde opgave niet beveelt. Teregt, zeg ik; want die ambtenaar treedt door zulk eene vraag in een onderzoek omtrent den burgerlijken slaat van het kind , iels , waartoe alleen de familie-betrekkingen casu r/uo gereg-ligd kunnen zijn. De verantwoordelijkheid van dien ambtenaar betreft dan ook slecht.s den vorm der acten , niet de waarheid of onwaarheid van het daarin gerelateerde ; zijne ambtsverrigting is geheel passief: (zie o. a. Thibau-DEAU, in het exposé des motifs op dezen titel van den Code Napoléon, en Nigolaï , omtrent den burgerlijken stand naar ons regt, bij Voorduin, dl. 2, p. 51.)

Tot welke ongerijmde gevolgen het ook al voeren zoude , als de ambtenaar de vraag mogt doen , of de aangever, die zegt dc vader te zijn , al of niet met de moeder van het kind getrouwd is, valt gereedelijk in het oog.

Mel een enkel affirmatief antwoord zoude de ambtenaar zich moeten te vreden stellen; want le vergen, dat men de waarheid van zoodanig antwoord door vertoon der trouwcedul zoude moeten staven, dit ware eene nieuwe zonde tegen art. 17. B. W. ; dit wordt dan ook door den ambtenaar van den burgerlijken stand niet beweerd, en zooverre wil hij niet gaan. En inderdaad, zoo de aangever verklaarde, bij eene geboorte-aangifte te Amsler-tlam, dat hij 13 Groningen of te Breda in den echt is verbonden geworden, dan zal de waarheid daarvan, binnen den termijn van drie dagen , of binnen weinige uren zelfs, wanneer de aangifte op den laatslen dag des ter-mijns geschiedt, wel ónmogelijk te onderzoeken zijn , ten zij men wilde beweren, dat de aangever met een extract der huwelijks-acte in den zak moelloopen. Maar wat beteekenl dan, ik vraag hel met vertrouwen , dat bloote zeggen des aangevers, dat hij is gehuwd of niet gehuwd? Welken waarborg levert dat eenvoudig zeggen , zonder noodzakelijkheid van bewijzen, voorde waarheid op?

Uit dit alles volgt, vertrouw ik, zonneklaar, dateene geboorte-aangifle alleen bewijst hel feit der geboorte; dal daartoe de vader bevoegd en verpligt is; en dat, zoo de natuurlijke vader , die dus als zoodanig bekend wil zijn, dezelve doet, de aanduidingen, dat hij is natuurlijke vader, dal hij het kind erkent, en wat dies meer zij , moeten achterwege blijven, en dal, daar die acte niet is eene acte van erkenning, als waarvan in den 13'*«quot; titel 1ste boek van het B. W. gehandeld wordt, ook art. 339 daarop niet toepasselijk is, en mitsdien geen bewijs van tocslemming der moeder tot do geboorte aangifte le pas koml.

Onderzoeken wij nu, of de wetgever, wal reeds a priori niet waarschijnlijk is, in een anderen titel, handelende over een ander onderwerp, heeft willen omverwerpen, wat hij inden tilelover de geboorte-acten had bevolen,

— to

en of hij dus, wal rnel de ééne hand was opgehouwd, met de andere weder omverrukte. Hier wordt ons betoog alzoo deitmetief, en moet strekken ter wederlegging der argumenten, die men tegen ons zoude willen pullen uit arlt. 336 en 339 B. W.

Want wal zal ik behoeven aan te voeren omirent arl. 32 Burg. Welb., dat men mede als een argument tegen ons systema aanvoerl? regl heb ik de redenering, uit dat art. ontleend, niet begrepen , evenmin als ik het 1er bevestiging van ons gevoelen wil gebezigd zien. Hel beslist eigenlek niets daaromtrent. Hel dient alleen om den natuurlijken vader tegen de willekeurige opgave van den vroedmeester, of van elk ander, die aan het verlangen der moeder buiten zijnen wil zoude willen toegeven, te beschermen. (Zie Asser. § 19 en Voorduin, dl. 2, pag. 78 en aldaar de woorden van Nicolaï.) Het is, in verband met den regel, dal het onderzoek naar het vaderschap verboden is, eene noodzakelÿke bepaling; de natuurlijke vader moet vrij blijven, of hij als zoodanig zich bekend wil maken , of niet. Dit laatste is het geval niet met de moeder. Daarenboven , daar de toestemming des natuurlijken vaders lot invoeging van zijnen naam in de acte , volgens arl. 32 , van zelve de erkenning van het kind na zich sleept, of len gevolge heeft (vergelijk art. 306, n“ 2. B. W.), zoo spreekt hel van zelf, dat het woordje erkenne, in hel slot van art. 32 voorkomende, niet gebezigd wordt in de strikte beleekenis, waarin dat woord gebruikt wordt in de artikelen 33.5 en volgende van het B. W. Van die eigenlek gezegde acten van erkenning spreekt daarentegen art. 38 B. W., bepalende , dat dezelve zullen worden vermeld op den kant der reeds bestaande ge-boorle-acte ; een blijk, dat de wetgever onder acten van erkenning speciaal en alleen bedoelt die latere authentieke acten, bij den burgerlijken stand ol voor eenen

— 11 —

Nolaris opgcmaakt, die betrekking hebben op een reeds op de geboorte-registers vermeld kind , en op welke eigenlijk gezegde acten van erkenning dan doelt het gebod van art. 339. — Na dezen kleinen zijsprong kunnen wij nu terugtreden in het spoor , dat wij hadden aangewezen.

Art. 336. Het is ligt te gissen, hoe dal art. wordt opgeval door hen, die ons daarmede denken te bestrijden. Men zegt : dit artikel spreekt van de eigenlijk gezegde erkenning, en voegt er bij: zoo zulks niet reeds hy de acte van geboorte... gedaan is ; erg'o, de geboorte-aangifte door den vader is eene erkenning. — Maar behoef ik nog te zeggen, dat die gevolgtrekking onjuist is; men behoeft de logica met als wetenschap beoefend te hebben, doch slechts zgn oordeel onpartijdig te laten werken, om veeleer tot deze gevolgtrekking te komen: erg-o , erkenning kan ook bij de geboorto-aangifte geschieden door den natuurleken vader. — Doch wie zal dat tegenspreken ? De natuurlijke vader kan daar komen met eene notariële acte van toestemming der moeder, om reeds bij de aangifte van geboorte zelve het kind uitdrukkelijk te erkennen , en in dat hoogst zeldzaam geval zal dan in die geboorte-acte tevens uitdrukkelijk vermeld moeten worden, dal de natuurlijke vader met toestemming der moeder de erkenning heeft gedaan , en dat het kind al-zoo door Ae/rfe de ouder.s is erkend. Maar de gevolgtrekking , die men er tegen ons gevoelen uit haalt, is valsch, zoo als wij aantoonden , en is alleen toe te schrijven aan de valsche hypothese, waarvan men uitgaat. Om die hypothese te kunnen volhouden, zou men een’ strijd moeten aannemen van art. 336 met de artikelen 31 en 17 , die wg hierboven hebben toegelicht. Het aannemen echter van zulk eene antinomie wordt door niets gewettigd of noodzakelijk gemaakt, als men den zin aanneemt, dien wij als den meest waarschijnlijken hebben aangewezen.

En nu art. 339. — Die bepaling is nieuw, en beval

— 12 —

eene verbetering van art. 336 Code Napoléon. De Fransche wetgever , sprekende van de eigenlijke erkenning, dat is van die , welke bij latere afzonderlijke acte door de ouders geschiedt, ten aanzien van een reeds op de geboorteregisters ingeschreven natuurlijk kind , had daarbij het geval voor oogen, dat zulk eene erkenning gedaan werd door den vader alleen, en beval, dat in dit geval die erkenning zoude van kracht zijn en verbindend blijven voor dien vader, maar niet zoude verbinden de moeder, die daarin niet had toegestemd. Bij de zamenstelling van ons Nederlandsch wetboek , deed zich de vraag op, of, gelijk de meeste bepalingen van dezen titel uit het Fransche wetboek, ook die bepaling zoude worden overgenomen. Die vraag werd evenwel ontkend, en den vader de bevoegdheid ontnomen , om alleen , en zonder toestemming der moeder, wanneer deze nog in leven was , tot zulk eene erkenning over te gaan ; en dit gaf aanleiding tot de nieuwe bepaling van art. 339 Burg. Wetb., ten gevolge van deze bedenking der Regering: odat, wanneer een man, zonder toestemming der vrouw , die een natuurlijk kind heeft ter wereld gebragt, zich als den vader van dat kind erkennen kon, dan elke zoodanige vrouw ware blootgesteld aan haat, nijd of andere baatzuchtige in-zigten van eenen vreemde, ja welligt van eenen in de maatschappij geschandvlekten man , die zieh gedurende haar leven als vader zou willen opgeven.» —■ Dit motief werd bijgebragt voor de wijziging van art. 336 Code Napoléon, en gaf aanleiding tot art. 339 van ons wetboek ; en als wij nu geslaagd zijn in het betoog, dat dit artikel , als over een geheel ander onderwerp handelende , in geen verband hoegenaamd staat met de bepalingen omtrent geboorte-aangiften, dan vervalt alle grond , dien men daarin ter onzer bestrijding zoeken wil. «Maar (beweert men verder ) dat motief, door de Re-«gering gegeven bij de discussiën over art. 339, is even

«zeer waar en van gelijk gewigtbij de geboorte-nangiften «door den naluurlijken vader, en ubi eadem est ratio, aidem debet esse jus.» — Vooreerst merk ik aan , dat deze laatste regtsregel den wetgever welligt had kunnen bewegen , van den natuurlijken vader om de aangewezene bezwaren het regt tot geboorte-aangifte te ontzeggen, maar dat, nu de wetgever dit niet heeft gedaan, die regel niet mag strekken , om een verbod uit te den-ken, waar het niet gevonden wordt, of willekeurig een verbod, voorkomende in een bepaald onderwerp van wetgeving, op een geheel ander onderwerp over te brengen. Doch, ten andere, zij men indachtig, dat inderdaad zoodanige paritas rationis bij de latere erkenning door den natuurlijken vader alléén en de geboorte-aangifte niet bestaat , en dat dus het verbod , op het eerste geval, in art. 339 voorkomende, niet daarom behoeft of behoort te worden uitgestrekt op het laatstgenoemde. Immers dat gevaar, waartegen men eene ongelukkige vrouw teregt wil beschermen, is van eenig gewigt te achten na de geboorle-inschrijving van haar kind , wanneer de zaak openbaar geworden , of later bekend gemaakt is, en er geen termijn bestaat, binnen welken erkenning plaats moet hebben; het is denkbaar, dat deze of gene vuige bedoeling eeuen geschandvlekten huurling alsdan zoude aanzetten, om dat kind te gaan erkennen, uit lust om de moeder te kwellen; het is denkbaar, zeg ik, maar toch hoogst onwaarschijnlijk, en ik twijfel, of eene overneming van art. 336 Code Napoléon wel ooit tot wezenlijk ongerief zoude geleid hebben; doch de verandering van stelsel te dezen op-zigte heeft bij art. 339 van ons wetboek plaats gegrepen, en wij eerbiedigen de misschien te ver gedrevene vrees, die er aanleiding toe gaf. Maar datzelfde gevaar bestaat immers bij de geboorte-aangifte niet, althans, is daar hoogst onbeduidend. Wilde iemand de vrouw, die eeuen

misstap beging, kwellen, door zich bij de aangifte der geboorte van haar kind tegen de waarheid aan als vader op te geven, zoo zou hij plaats, tijd, ja het uur zelfs der bevalling moeten bespieden , zich met de aangifte spoeden, opdat de vroedmeester hem daarin niet vooruit zij, en , wat meer is, twee getuigen zoeken , die deelgenooten willen zijn van deze schandelijke list. En waartoe zou al die moeite en al dat bedrog worden aangewend? Het is onnoodig , om den werkelijken vader daardoor geheim te doen blijven; want, zoo deze onbekend wil zijn , geschiedt de aangifte door den vroedmeester , of eenen ander, en het verbod naar een onderzoek van hèt vaderschap beschermt hem tegen alle nasporing van dien aard. Is dus die valsche opgave van eenen huurling, dat hij de vader is , onnoodig tot dit of een ander doel , nog minder valt het te denken , dat dezelve uit eene bloote aardigheid , zonder doel hoegenaamd , zoude kunnen gedaan worden. Of zal iemand wel ooit ongehouden , en alleen uit eene aardigheid, zich belasten met het vaderschap over een vreemd kind ? En als men nu al eens gevallen wilde uitdenken , waarin zich zulk eene valsche opgave uit ver gezochte redenen kon laten verklaren , dan zoude ik gevraagd willen hebben, of een zoodanig gevaar niet eveneens bestaan kan bij aangiften lt;ioor eenen vroedmeester of een’ ander, die bij de bevalling is tegenwoordig geweest? Deze allen hebben buiten twijfel de toestemming der moeder niet noodig. Zij kunnen — en hoe is dit tegen te gaan ? — eene ongehuwde vrouw opgeven als gehuwd met N. N. , die uit de stad is, en de ambtenaar van den burgerlijken stand, die de productie der trouw-acte niet vorderen mag, zal in die aangifte moeten berusten; zij kunnen dus ook , als men een bijna ongehoord bedrog wil veronderstellen, komen verklaren, dat zij is gehuwd met dezen of genen op het oogenblik afwezigen man, diein de mnafgcfiappij

geschandvlekt is. Men zou dus , redenerende uit hel molief van art. 339 B. W. en dal fraaije argument de paritate rationis , op gelijke wijze lol het resultaat kunnen komen , dat ook de vroedmeester en elk , die hij de bevalling is tegenwoordig geweest, en als zoodanig de aangifte doet, daartoe niet kan worden toegelaten , tenzij hij doe blijken van de toestemming der moeder, eene toestemming, die de kraamvrouw binnen den termijn van drie dagen natuurlijk nooit in persoon kan komen geven. Die leer, waartoe onze tegenstanders in hun svslema komen moeten, indien zij ten minste consequent willen zijn, zoude tol niets minder leiden, dan dat duizenden dier natuurlijke kinderen eenvoudig niet wierden aangegeven en niet wierden ingeschreven in de registers der geborenen. Valsche opgaven blijven altijd mogelijk. Te Amsterdam deed zieh voor eenige jaren het geval voor, dat een gehuwd mankinderen des over-spels , die hij verwekt had bij de zuster zijner vrouw , achlcrvolgens had aangegeven als uil zijne vrouw zelve geboren. Wilde men dus alle gevaar voor de moeder , of alle vrees voor bedrog ten aanzien der wettige vrouw wegnemen, zoo zoude men de toestemming der vrouw zelfs in die gevallen moeten vorderen, waar de wettige vader de aangifte doet. Zooverre echter zal wel nooit de wetgever gaan, en zooverre zal men denkelijk door interpretatie uit des wetgevers bedoeling toch wel nooit willen komen !

Met den geest der wet, zoo als wij. haar begrijpen , kan men art. 339 B. W. in goed verband brengen. Een kind, eenmaal op de geboorte-registers aangeteekend , heeft daardoor een’ erkenden staat ; wordtin die acte van geboorte alléén de naam der moeder gevonden , en heeft dus de natuurlijke vader zich als zoodanig niet bekend willen maken , dan heeft de moeder alleen ook een uitsluitend regl op het kind. Die erkende staal van

hel kind, en dat uitsluitend regt van de moeder, kunnen dan later nooit worden veranderd zonder hare toestemming : dit is billijk en rationeel. Door eene latere erkenning door den natuurlijken vader ondergaat de erkende staat des kinds dan eene aanmerkelijke verandering, en houdt het uitsluitend regt der moeder op ; dewijl er alsnu eene burgerlijke betrekking ook tusschen den vader en het kind geboren wordt (art. 335 B. W.) ; att/ui, moet de moeder tot zoodanige erkenning hare toestemming geven. Van daar ook , dat die acte van erkenning iu marg'ine van de geboorte-acle vermeld moet worden (art. 38); het is toch eene soort van rectificatie, althans eene verandering dier laatstgemelde acte.

Uil dit alles moet, zoo ik mij niet bedrieg, voorden regtsgeleerde voldingend blijken, welk hemelsbreed onderscheid er is tusschen geboorle-aangiften en erkenningen van natuurlijke kinderen door hunne vaders, en dal men de bepalingen omtrent het laatste punt niet bij analogie ook op het eerste toepasselijk mag maken. Dit is zoo waar, datais de moeder zelve, wier naara in de o-eboorte-acte voorkomt, haar kind later erkent, eerst door die latere daad de burgerlijke betrekkingen geboren worden , welke de wel tusschen de erkende kinderen en de moeder regelt en omschrijft. Deze onderscheiding wordt veelal uit het oog verloren , doch zeer ten onregte. Merlin maakt er indachtig op , wanneer hij zegt : «il lt;(ne faut pas confondre la reconnaissance, qui donne à «l’enfant des droits à une portion de l’hérédité de la «mère , avec la simple preuve de maternité, qui résulte «de l’acte de naissance, et qui ne donne à l’enfant que «des droits d’alimens. » (Quest, de droit, o. maternité.) Hier eindigen wij ons juridiek betoog, om volgens ons opgegeven plan het tweede gedeelte van dit opstel te wijden aan het verslag der regterlijke decisiën omtrent dit reglspunl.

11, De ambtenaar van den burgerlijken stand le Amsterdam , door de laatste ministeriële aanschrijving in zijn gevoelen versterkt, weigerde voortaan de geboorte-aan-giflen aan te nemen van eiken vader, van wien bij wist of bij ondervraging deswege vernam , dat hij met de moeder van hçt kind niet was gehuwd. In Januarij 1845 deed zekere T. M. B., op die wijze bij den burgerlijken stand afgewezen zijnde , op advies van den advokaat Mr. B. Donker Gurtius , die van de onjuistheid van den grond dier afwijzing ten volle overtuigd was, binnen de drie dagen, voor de aangifte bestemd, dien ambtenaar bij deur-waarders-exploit sommeren, om onverwijld in de registers op te teekenen de verklaring : «dal op . . . Januarij 1845 , ten . . . ure , ten woonhuize van hem insinuant, slaande te Amsterdam, op de .... nquot;. ... is geboren een kind van het vrouwelijk geslacht, hetwelk tot vader heeft den insinuant J. M. B. en tot moeder N. N. , dewelke woonachtig is ten huize voormeld; en aan welk kind de voornamen worden gegeven ; Maria Catharina.» De vader zelf en zijne beide getuigen vergezelden den deurwaarder. maar werden weggezonden met dit antwoord, ilat in hel exploit werd gerelateerd ; «dat geenszins wordt «geweigerd de acte van geboorte van dat kind op le manken op aangifte van J. M. B., alg zijnde bij de beval-« liny tegenwoordig geweest ; doch dat geweigerd wordt, «bij die inschrijving den naam van J. M. B.als natuur-«lijken vader van dat kind, te vermelden, dewijl hij «niet bewijst, dal de moeder toestemt in de door hem ver-« langde erkenning. » — Ter vermijding van herhalingen onthoud ik mij van juridieke aanmerkingen op dit antwoord ; in j^acto moet ik enkel doen opmerken , dal hetzelve niet geheel op de insinuatie slaat, daar de vader niet bad verlangd'E'RTi^vüiiiai , maar daarvan geen woord had gezegd , en voorts , dat hij niet had verlangd in die acte vermeld te worden als natuurlijke vader ,

Themis VII D. 1 St. 1846. 2

maai' n/n vader, zich er niet over uitlatemle, gelijk hij ook niet verpligt was, of hij met de moeder van de jonggeborene al of niet was gehuwd. — liet verzoek , dat de ambtenaar van den burgerlijken stand tot de inschrijving, zóó en in dier voege als die verlangd werd, zoude worden gelast, werd nu namens J. M. B. gedaan bij request van den procureur J. G. Kuhn.

Mijn geachte ambtgenoot, Mr. M. H. Godefroi, wien dit request in handen werd gesteld door de Regtbank, nam daarop de navolgende conclusie:

« De Olllcier van Justitie , — Gezien , enz. —

Overwegende, dat, wanneer de opgaven, die de re-questrant in de geboorte-acte verlangt te zien opgenomen, in overeenstemming zijn met hetgeen de wet ten aanzien van den inhoud van zulk cene acte voorschrijft, de verlangde inschrijving ongetwijfeld in dier voege kan plaats hebben ;

Overw. nu, dat, wanneer men de gedane opgaven van den verzoeker vergelijkt met hetgeen art. 31 B. W. voorschrijft omtrent den inhoud eener geboorte-acte , men bevinden zal, dat hij niets anders of meer wil hebben ingeschreven , dan wat volgens de wet eene geboorte-acte vermelden moet, daar zijne verklaringen betreffen den tijd en de plaats der geboorte , de kunne van het kind, de voornamen, welke aan hetzelve worden gegeven, en de voornamen, namen en de woonplaats der ouders ;

Overw., dat intusschen de alzoo verlangde inschrijving door den ambtenaar van den burgerlijken stand , blijkens het antwoord van Z. E. A. op de gedane sommatie, is geweigerd ;

Overw., dat die weigering is ongefundeerd om de eenvoudige reden, dat die ambtenaar niet heeft willen vermelden eene verklaring, die door den verzoeker, als aangever, niet eens gedaan is;

Overw. namelijk, dat de ambtenaar geweigerd heeft,

bg de inschrijving den naam des verzoekers alt natuur-lyken vader van het kind te vermelden, omdat hg niet bewees, dat de moeder van het kind toestemt in de erkenning , door hem verlangd ;

Overw. echter, dat de requestrant, geheel overeenkomstig art, 31 n». 3. B. W,, zich bepaald heeft tot de opgave van de namen der ouder» van het kind, en verklaard heeft, dat hg de vader, en N, N. de moeder is, maar er zich volstrekt niet over heeft uitgelaten, of hij de wettige, dan wel de uatuurlyke vader is, ten gevolge waarvan er dan ook niet de minste aanleiding bestond voor den ambtenaar van den burgerlijken stand, om de inschrijving te weigeren, onder voorwendsel, dat in de acte zoude verlangd zijn de vermelding eener daadzaak, waarvan de vermelding facto stellig blijkt niet te zijn gevorderd;

Overw., dat deze weigering zich alleen laat verklaren , wanneer men aanneemt, dat, volgens de meening van den ambtenaar van den burgerlijken stand, hg, die zich bij eene geboorte-aangifte qualificeert als vader, wanneer hij niet tevens opgeeft, dal de moeder van hel kind zijne huisvrouw is, stilzwijgend en van zelf als natuurlijke vader moet beschouwd worden, en zoo doende geacht moet worden eene erkenning te doen buiten toestemming der moeder ;

Ovérw. noglans, dal deze meening regtens onbestaanbaar is ; dat toch dezelve gegrond is op de veronderstelling, dal degeen, die bij eene geboorte-acte verklaart vader te zijn, tevens zoude moeten verklaren , of hij met de vrouw, die hij opgeeft de moeder te zijn, al dan niet gehuwd is,— eene veronderstelling, welke allen wette-Igken grondslag mist;

Overw. immers, dat blijkens art. 17 B. W. de ambtenaren van den burgerlijken stand in do door hen op te maken acten niets mogen invoegen buiten hetgeen

deor de verschijnende partijen overeenkomstig de wet moet worden verklaard ; en dat de toepassing van dat beginsel op het onderwerpelijke geval medebrengt, dat de aangever bij eene geboorte-acte volstaat met te verklaren , wie de vader, en wie de moeder is van het kind, en niet verpligt kan worden daarbij nog te verklaren , of die vader en moeder zijn echtelieden , al dan niet ;

Dat toch art. 31 B. W., in de geboorte-acte vorderende de vermelding van de namen der ouders, daarmede vordert de namen dergenen, die de physieke oorzaak zijn van de geboorte des kinds, zonder onderscheid, of die personen al dan niet door den echt verbonden zijn, een onderscheid, dat de wet niet maakt, en ook uit den aard der zaak bij geboorte-acten niet kon noch behoefde te maken ;

Overw. immers, dat de voorname strekking eener geboorte-acte is het constateren van bet feit der geboorte, W'aarom dan ook die acte op zich zelve nimmer eenig ander bewijs kan opleveren, dan dat het kind, daarin vermeld, op dien tijd en op die plaats is geboren, waarloc het onverschillig is, of de ouders van het kind, welks pbysiek bestaan men alleen wil constateren, al dan niet in den echt zijn verbonden;

Dut, bij gevolg, uit het stilzwijgen des aangevers omtrent den gehuwden of ongehuwden staat der ouders, geenerlei gevolgtrekking ten opzigte van de wettigheid of onwettigheid der geboorte van het kind kan worden afgeleid;

Overw. eindelijk, dat de onderwerpelijke weigering tot opneming der aangifte van den verzoeker J. M. B. niet onduidelijk blijkt te berusten op de verwarring eener geboorte-acte, zooals bedoeld wordt bij art. 31 B. W., met eene geboorte-acte, waarbij , gelijk volgens art. 336 B. W. geschieden kan, tevens de erkenning van

den jonggeborene alt natuurlijk kind plaats heeft;

Overw. toch, dat, wanneer zoodanige erkenning in casu bedoeld ware, dat is, wanneer de requestrant uitdrukkelijk bij de aangifte was komen verklaren, dat hij was de natuurlijke vader, dan ongetwijfeld art. 339B. W., waarop het sustenu van den ambtenaar van den burgerlijken stand blijkbaar gegrond is, niet de inschrijving der geboorte, maar de aanneming der erkenning, zoude hebben belet;, even als art. 32 B. W., wanneer de erkenning bij de geboorte-acte alleen van de zijde der moeder plaats heeft, een hinderpaal oplevert tegen de vermelding van den naam des vaders in zoodanige, tevens tot erkenning dienende, geboorte-acte;

Dat echter in casu geene zoodanige verklaring door den vader is gedaan omtrent het buiten echt geboren zijn van het kind ; enz. enz.

Dat art. 339 B. W. hier dus alle toepassing mist ; enz.

Concludeert, dat geheel overeenkomstig het gedaan verzoek zal worden gejugeerd. »

De Regtbank heeft zich met deze conclusie niet kunnen vereenigen, maar de tegenovergestelde leer uiteengezet in de volgende dispositie :

De Arrondissements-Regtbank te Amsterdam, 1® kamer. Gezien, enz. enz.

Overwegende, dat de vraag, waarvan de beslissing aangaande de gevraagde aangifte afhangt, is: « of de ambtenaar van den burgerlijken .stand bevoegd is bij de aangifte der geboorte van een kind te onderzoeken, of dat kind al dan niet uit een huwelijk tusschen de personen, die aks ouders worden aangegeven, is geboren?» vermits, indien die ambtenaar deze bevoegdheid niet heeft, de aangifte, zoo als die gedaan is, behoort te worden ingeschreven;

Overw., dat de wet heeft bevolen , zonder daarin eenig onderscheid tusschen den natuurlijken en den wettigen

vader te maken, dat de vader van het pasgeboren kind, en, bij zijne ontstentenis, andere bij de wet genoemde personen de aangifte der geboorte zullen doen ;

Dat in het oog der wet geen ander voor vader kan worden erkend, dan is, guem nuptiae demonstrant, voor wien een wettig vermoeden bestaat, dat hij is vader van het kind, hetwelk tijdens het huwelijk is voortgesproten ;

Dat de natuurlijke vader daarentegen in het oog der wet voor geen’ vader kan worden gehouden, dan wanneer hij het kind als het zijne heeft erkend ;

Dat derhalve, hoewel de wet niet bepaaldelijk hier een onderscheid'maakt, de verpligting van aangifte slechts op den wettigen vader, als vader sensu leg'is, kan berusten ;

Dat, wanneer degeen, die sensu, le^is niet als de vader van het kind te beschouwen is, als vader de aangifte doet, hij deze hoedanigheid niet kan aannemen, dan door te gelijkertijd bij en door die aangifte het kind als het zijne te erkennen , wijl deze erkenning alleen hem het regt geeft als vader de aangifte te doen ; welke erkenning zonder toestemming der moeder geene plaats hebben kan ;

Dat derhalve de ambtenaar van den burgerlijken stand, vóór en aleer tot de inschrijving over te gaan , bevoegd moet wezen te onderzoeken, in welke hoedanigheid de aangever de verklaring doet, hetzij als wettige of natuurlijke vader, hetzij als ander persoon, wien de verpligting tot aangifte bij de wet is opgedragen, om naar gelang van dit onderzoek de wet toe te passen aangaande dit onderwerp ;

Dat het van zelf spreekt, dat deze bevoegdheid aan dien ambtenaar is gegeven, wanneer de aangifte door vreemden geschiedt , als wanneer de aard der zaak het medebrengt , dal bij hunne aangifte gevraagd moet

worden, of zÿ, die als ouders worden opgegeven, ai dan niet door het huwelijk zijn verbonden, om, wanneer zulks niet blijkt, althans wordt opgegeven, te dezen aanzien de bepalingen van art, 32 B. W. te volgen;

Dat, wanneer die bevoegdheid aan den ambtenaar in dit geval is gegeven, er geene reden bestaat, waarom, wanneer de aangifte door den vader geschiedt, dezelfde bevoegdheid den ambtenaar niet zoude zijn toegestaan ;

Dat, wel is waar, de geboorte-aelen moeten strekken om te constateren , dat er een kind is geboren , doch dat de verpligting, om bij den voornaam en den dag der geboorte de namen der ouders te voegen , toch aanduidt, dat het den wetgever niet alleen te doen is geweest, om in de geboorte-acte slechts het feit der geboorte te doen constateren, maar dat hij aangaande de ouders van dit kind , zoo geene zekerheid , althans een vermoeden heeft willen doen geboren worden;— dat, wanneer dit de bedoeling des wetgevers is geweest, zoo als de bepaling der wet dit schijnt aan te duiden, en zonder welke uitlegging er geene verklaring is te geven, waarom de wet de opgave van den naam der ouders heeft verlangd, hiervan een noodzakelijk gevolg is, dat meergenoemde ambtenaar een wakend oog moet kunnen en behoort te houden, dat het vermoeden van vader- of moederschap niet geplaatst worde op personen, die met de geboorte van het aangegeven kind niets te maken hebben , en bij gevolg dus ook, dat de bevoegdheid hem moet worden gegeven tot het onderzoek, of het kind , dat aangegeven wordt, al dan niet uit een huwelijk is voortgesproten ;

Dat art. 17 B, W. die bevoegdheid lot onderzoek niet in den weg staat, vermits dit niet van zelf medebrengt, dat er meer, dan art. 31 vereischt, in die acte worde ingeschreven ;

Dat dit onderzoek tot grond heeft hel beginsel , dat

geene erkcuniiig van een natuurlijk kind gedurende hel leven der moeder zal kunnen worden aangenomen, dan wanneer zij in die erkenning heeft toegestemd; __dat deze bepaling den waarborg bevat voor de moeder tegen allerhande aangiften van mannen , wien het lusten mogt op deze wijze hunne gemeenschap óf bekend te maken óf te doen veronderstellen ; gelijk art. 32 dien waarborg bevat voor den man, wien zonder dat elke vrouw een vaderschap zou kunnen opdringen;

Dat de regel van art. 339 B. W. is algemeen en betrekking heeft tot alle erkenningen, onder welken vorm ook geschied, en dus ook tot die, bij de geboorte-acte door de aangifte gedaan ;

Overw., dal naar deze beschouwing de requeslranl niet bevoegd is , om , zonder de toestemming der moeder , de door hem verlangde inschrijving te vorderen;

Wijst dat verzoek , zoo als het is liggende, van de hand.

Van deze afwijzemle beschikking, gegeven op 9 April 1845, kwam de verzoeker in booger beroep bij hel Provinciaal-Geregtshof in Noord-Holland. Dit collegie heeft aan de beslissing der Reglbank boven de motieven der conclusie van mijnen ambtgenoot de voorkeur gegeven; het gewigt dier motieven schijnt echter den hongeren regter genoopt te hebben, zich niet tot eene bloote bekrachtiging der decisie van den eersten regter te bepalen , maar integendeel rekenschap te geven van die bekrachtiging in de navolgende gronden ;

Hel Provinciaal Geregtshof in Noord-Hollaml, Gezien, enz. enz.

Gezien de conclusie van den Procureur-Generaal (Mr. D. G. VAN DER Kemp, Adv,-Gen.), strekkende tot heve.v-tiging van het vonnis a guo]

Overwegende, dat het punt in regten is : « kan de verkla-

— 25 —

ring, zoo als die in de insinuatie van J. M. B. aan den ambtenaar van den burgerlijken stand voorkomt, aangenomen worden ? »

Overw., dal bel erkennen van een natuurlijk kind, volgens arlt. 32 en 336 B. W., geschieden kan, door zich vader van hetzelve te verklaren bij de acte van geboorte ;

Dat echter art. 339 B. W, uitdrukkelijk verbiedt eene erkenning van een natuurlijk kind zelfs aan te nemen , gedurende het leven der moeder, indien zij niet, heefl toegestemd ;

Dat alzoo iemand, die de geboorte van een kind aangeeft, en daarbij verklaart, dal hij de vader is, indien dil kind een natuurlijk kind is , uit den aard der zaak geacht moet worden , hetzelve bij die acle werkelijk erkend te hebben;

Dat het, zoowel uit het verschil tusschen onze wetgeving en den voormaligen Code Civil (in art. 336) op dit punt, als uit de algemeenheid der reden er van, tijdens de behandeling van art. 339 B. W. bij de wetgevende magt gegeven, duidelijk blijkt, dat dit verbod, om eene erkenning van een natuurlijk kind aan te nemen bij het leven der moeder, zonder hare toestemming , is algemeen, en zich tot alle aclen van erkenning van natuurlijke kinderen uitslrekl;

Dal dien ten gevolge de aangever van de geboorte van een kind, indien hij opgeeft de vader te zijn, hierbij noodzakelijk moet opgeven, of hij de wettige of natuurlijke vader is, en in het laatste geval de toestemming der moeder aanloonen ;

Dat wel art. 31 B. W. niet uitdrukkelijk vordert, dat men aangeve, dat de ouders van het kind gehuwd zijn; maar de noodzakelijkheid daarvan zeer goed uil andere bepalingen der wet kan voorlvlocijcn ;

Dat de ambtenaar van den burgerlijken .stanlt;l, gchou-

den datgene op le teekenen, wal partijen volgens de wet moeten verklaren , in catu niet kan volstaan met alleen te vermelden, dat de aangever de vader was, zonder opgave, of hij de wettige of natuurlgke vader was, en dat hij, bij opgave van dit laatste, geregtigd was bewijs te vragen van de toestemming der moeder;

Dat hierdoor geenszins aan dien ambtenaar eenige buitengewone magt wordt gegeven, daar hij, hoewel geregtigd de bovengenoemde verklaring te vragen, dezelve echter niet mag verifiëren, maar zich met de opgave moet tevreden stellen , en enkel zich moet doen vertoonen, hetgeen ten gevolge dier verklaring vereischl mogt worden ;

Bekrachtigt hel vonnis a quo, en wijst mitsdien van de hand het gedaan verzoek; verklaart, enz. enz.

Gedaan den 11'*®quot; September 1845.»

De belanghebbende voorzag zich in cassatie, op grond, dal het Geregtshof door die beslissing zoude begaan hebben schending van de artikelen 31 en 17, en verkeerde opvatting van art. 339 £. ff^. — Hierop volgde, op 24 December 1845, de volgende eindbeslissing:

« De Hooge Raad der Nederlanden, in Raadkamer vergaderd,— Gezien, enz.

Gezien de conclusiën van den Procureur-Generaal, strekkende lot venverping van het beroep in cassatie ;

Overwegende, dat als middel van cassatie wordt aangeveerd, enz.

Overw., dat wel is waar bij art. 31 n». 3. B. W. wordt bepaald, dat de acte van geboorte zal vermelden de namen der ouders, zonder dat daarbij tevens wordt gevorderd de vermelding, of die ouders al dan niet zijn gehuwd ; doch dal bij het onmiddellijk daarop volgend art. 32 de bepaling voorkomt, dat, wanneer

bet kind builen echt geboren is , de naam des vaders niet bij de acte mag worden vermeid , ten ware deze het kind, hetzij in persoon, hetzij door eenen gemagligde, bijzonderlijk daartoe bij authentieke acte aangesteld , erkenne ;

0., dat uit hot onmiddellijk verband dezer beide artikelen 31 en 32 ontegenzeggelijk voortvloeit, dal de acte van geboorte behoort te vermelden de namen der ouders , wanneer deze zijn gehuwd , — doch den naam der moeder alleen, wanneer het kind buiten echt geboren is, en de in regten geldige erkenning des vaders ontbreekt;

0. , dat het verbod der vermelding van den naam des vaders , bij art. 32 voorkomende , kennelijk is gerigt aan den ambtenaar van den burgelijken stand, en deze mitsdien niet alleen bevoegd , maar zelfs verpligl is , om ten aanzien der daadzaak , of het kind buiten echt geboren is, de verklaring van den aangever te vorderen;

0. , dat die ambtenaar daardoor geenszins handelt in strijd met art. 17 B. W. maar integendeel juist conform die wetsbepaling, vermits de daadzaak, dat bel kind builen echt geboren is, volgens art. 32 , van dadelijken invloed is op de redactie en den inhoud der acte van geboorte , en de aangever mitsdien overeenkomstig de wel gehouden is dienaangaande zijue verklaring te doen ;

0., dat bij deze interpretatie der wet ook in geenen deele aan den ambtenaar van den burgerlijken stand eenig regt van onderzoek en veel minder nog eenige jurisdictie wordt loegekend, daar deze , hoezeer geregligd om de hiervoren gemelde verklaring te vorderen, dezelve echter niet mag verifiëren, maar met de gedane opgave moet genoegen nemen, en alleen zich moet doen vertonnen wat ten gevolge dier verklaring volgens de wet vereischt mogt worden ;

0., belrekkelijk de beweerde verkeerdi^ opvalling en alzoo schending van art. 339. B. W., dat het Hof in Noord-

Holland op grond dezer wetsbepaling in Jure te regt heeft beslist, dat de erkenning van een natuurlijk kind gedurende het leven der moeder niet mag worden aangenomen , wanneer zij niet in die erkenning heeft toegestemd ;

0., dat de requirant bij zijne memorie van cassatie hiertegen wel heeft aangevoerd, dat hij geene erkenning verlangt, maar enkel en alleen de inschrijving der ge-boorte-acte , letterlijk ingerigt volgens de wet ; doch dat ook in dat systema niet blootelijk mag worden gelet op de door den requirant geïsoleerde bepaling van art. 31 n“. 3 , maar wel degelijk mede op het voorschrift van art. 32, hetwelk , voor hel geval eener geboorte buiten echt, eene bijzondere bepaling bevat, en alzoo in zoo verre eene uitzondering op het voorafgaande artikel daarstelt ;

0. eindelijk , dat ’s Hofs beslissing ook volkomen strookt met de blijkbare bedoeling des wetgevers , die aan de ééne zijde heeft willen waken , dal niemand buiten zijn weten of tegen zgn’ wil bij den burgerlijken stand worde opgegeven als de vader van een natuurlijk kind, maar tevens aan den anderen kant heeft willen verhoeden , dat zich iemand bij den burgerlijken stand als vader van een natuurlijk kind voordoe legenden wil der moeder, wier goede naam en ook de belangen van het kind zelf daardoor zouden kunnen worden gekrenkt;

0. , dat derhalve het Hof in Noord-Holland , wel verre van de aangehaalde wetsbepaling te hebben geschonden, dezelve integendeel met juistheid heeft toegepast;

Kerwerpt den eisch in cassatie.

Alzoo werd de door ons voorgestane leer door regterlijke uitspraken in drie instantien verworpen. Zijn die uitspraken de uitdrukking van hel eenparig gevoelen der leden, die er over moesten beslissen? Wij weten het niet, en kunnen hel niel welen. Zoo veel ten minste mag ik geloovcn , dat de

zorg en uitvoerigheid, waarmede die decisiën genomen zijn, een bewijs oplcveren , dat men eenig gewigt gehecht heeft aan de gronden, die voor een tegenovergesteld gevoelen pleiten. Vraagt men, wat mij genoopt heeft, dit opstel in het licht te zenden, niettegenstaande die volstrekte nederlaag ? Het antwoord is, dat ik geenszins de vermetelheid heb te gelooven , dat ik de zaak beter zoude inzien, dan die regterlijke collegiën ; maar dat ik alleen beoogd heb , deze inderdaad belangrijke decisiën meer algemeen bekend te doen zijn, opdat men, zieh onderwerpende aan de eindbeslissing van den Hoo-gen Raad, in het belang eener gewenschte eenvormigheid bij den burgerlijken stand, zich daarnaar zoude kunnen regelen op die vele plaatsen, waar tot heden , indien ik wel onderrigt ben, anders o\er de behandelde regtsvraag wordt gedacht; — en voorts, opdat over dit punt, dat, voor zoo verre ik weet , nimmer opzettelijk door regtsgeleerde schrijvers sedert de invoering onzer eigene wetgeving onderzocht is, de aandacht van anderen gevestigd en hun gevoelen nilgelokt zoude worden, hetgeen niet anders dan voordeelig kan zijn voor de wetenschap des regts.

ßtjvoeg'gel tot het vertoog', voorkomende in Themis W, 3 , behelzende eene vergelijking van art. 881 £. ^. met het Jlomeinsche Regt, door Mr. J. G. van de Kasteele, advokaat te ’s Gravenhage.

Ofschoon ik overtuigd ben, dat een langdurige pen-nestrijd over hetzelfde onderwerp voor de lezers van dit tijdschrift niet aangenaam zij , zoo voel ik mij toch gedrongen om eenige losse aanmerkingen te maken op de

repliek, welke Mr. J. E. Goüdsmit in het laatste nummer legen mij gevoerd heeft over het regt verstand van art. 881 B. W.

De door mg ontwikkelde stelsels over de opvolging bij algemeenen en bijzonderen titel, ja zelfs verscheidene door mij aangehaalde autoriteiten over andere regts-vragen, zijn maar half begrepen, en in dien staat ter mijner eigene bestrijding aangewend. Zoo ving men aan met te zeggen, dat ik de fiereditatis petitio, behalve aan den kooper der erfenis, ook toeken aan diegene, welke hem titulo universali zijn opgevolgd. Maar ik heb over den opvolger titulo univergati van den kooper der erfenis geen woord geschreven, en zulks kwam ook niet te pas; want deze vraag is slechts een gevolg van do li oor mij ontwikkelde algemeene beginselen. Ik heb betoogd : 1“. dat de hereditatis petitio , zoowel naar het Romeinsch als naar het Nederlandsch Regt, toekomt niet slechts aan den erfgenaam, maar ook aan des erf-genaams opvolgers hg algemeenen titel, en 2“. naar het Nederlandsch Regt, ook aan alle des erfgenaams opvolgers bij bijzonderen titel. Indien die stelsels waar zijn, dan is daarvan wel het gevolg, dat niet slechts de kooper der nalatenschap, maar ook zijne opvolgers bij algemeenen tilel, ja zelfs volgens het Nederlandsch Regt, ook zijne opvolgers bij bijzonderen titel die actie bezitten , maar ik heb van die, even als van nog zoo vele andere denkbare gevolgen geene melding gemaakt. Bij eene geregelde wederlegging mijner stelsels, had men moeten aanvangen om mijne hoofdbeginselen duidelijk en naar waarheid zich voor den geest te brengen. Even onjuist is het beweren, dal ik zoude hebben toegegeven (sic?}, dat het regt van erfgenaamschap noch verkocht, noch op eeni^e andere loyze overgedrag^en of afgeetaan kan worden. Ik heb wel een uitvoerig betoog geleverd, dat gemeld regt niet bij eenen titulus singularis kan over-

— 31 —

gedragen worden , maar uitdrukkelijk daarbij gevoegd , dat de overdragt daarvan wel kan geschieden door eenen litului univen-ali^. Dit laatste schijnt men niet met mij in te stemmen; want men zegt, dat alleen de erfgenaam , en dan nog maar door eene Jictio juris, de algemeenheid van regten en verpligtingen zijns voorgangers iin dat geval den erflater) verkrijgt, zoodat alleen hij, en niet zijne opvolgers titulo universali , de hereditatis petitio kunnen instellen. Inlusschen doet men zelfs geene poging om te wederleggen de voor mijn stelsel aangevoerde gronden, welke hierop nederkomen , dat iedere opvolging bij algemeenen titel den persoon des voorgangers doet overgaan op den opvolger en mitsdien aan dezen geeft alle de regten en verpligtingen, welke aan den persoon des voorgangers verbonden waren ; waarvan het natuurlijk gevolg is, dat ook de erfgenaam van den erfgenaam, de eigenaar van den tot erfgenaam ingestel-den slaaf (zie 1. 2 en 3 If de her. pet.^oi, om nog een voorbeeld uit ons hedendaagsch regt te leveren, de in algeheele gemeenschap van goederen gehuwde echtgenoot van eenen erfgenaam, nadat de gemeenschap ontbonden is, de hereditatis petilio kunnen instellen.

Doch ik wil andere dergelijke onnaauwkeurigheden voorbijgaan om de voornaamste tegen mij gebezigde gronden te toetsen. Ik had betoogd, dat, ofschoon het uit een philosophisch oogpunt, en meer nog om het belang van crediteuren en legatarissen eener nalatenschap, aannemelijk zij , om het regt van erfgenaamschap voor onverkoopbaar te houden, men echter op practi-cale gronden moest aannemen, dat de regtsvordering tot verkrijging eener erfenis wel door den kooper eener nalatenschap kon ingesteld worden. Ik riep in het gezag van ToüLLiER bij eene dergelijke regtsvraag. Men vraagt mij nog aan welke regtsbron ik mijn practisch stelsel ontleend heb. Maar heb ik dan, onder anderen , niet

opgemerkt, (lat liet Burgerlek Wetboek den verkoop van onligchainelijke zaken , of regten, uitdrukkelijk toelaat, en dat daarom de hereditatis petitio, als eene zoodanige; zaak zijnde, kan verkocht, en dus ook door den kooper der erfenis kan ingesteld worden? Ja, indien men aan de letter^ der wet wil blijven hangen, dan kan men veel verdergaan, dan ik deed; want art. 1164 B. W. spreekt van den verkoop van erfregt ; en , indien dat regt kan verkocht worden, dan moet gewis ook de kooper, als zijnde daardoor erfgenaam geworden , de hereditatis petitio kunnen instellen.— Ten slotte zoekt men naar de, zoo men het noemt, practische resultaten van mgn stelsel, en zegt, dat geen regter hem , die de erfenis verkocht heeft, in zijne hereditatis petitio niet ontvankelijk zal kunnen verklaren. En hierin heeft men volkomen gelijk; want er bestaat geene grond tot niet ontvankelijk verklaring; maar de regter zal hem die vordering behooren te ontzeg'g^en, vermits de onligchamelijkc zaak of regt, de actie, welke hij aan een ander heeft overgedragen, niet meer door hem gebruikt kan worden.

Niet zwaarder talt te wederleggen het door den lieer G. volgehouden stelsel, dat het Nederlandsch Regi als algemeenen regel vaststelt, dat de reivindicatio niet openslaat tot terugbekoming van roerend goed, en dat van dien algemeenen regel alleen uitgezonderd zijn de gevallen van diefstal of verlies. Men beroept zich op hel getuigenis van Meblir i. v. revendication ; maar men heeft over het hoofd gezien de eerste zinsnede van dat artikel, luidende: « Toutes les choses, dont on ala propriété, soit nmeuhles, soit immeubles, peuvent être l’objet de l’action «en révendication. »— Do algenieene regel is dus, dat de reivindicalio kan ingesteld worden tegen den kouder, zoowel van roerende, als van onroerende zaken. Het regts-beginsel «en fait de meubles la possession vaut titre,» is niets meer dan eene uitzondering op dien regel; ’t

geen iltiiilelijk wordt door de aanmerking, dat dezelve tiiel, gelijk de algenieene regel, betreft eiken houder, maar alleen den reglskundigen bezitter eener zaak ; zoo-dat de reivindicatio ook kan ingesteld worden tegen den deposilaris van den eigenaar, of tegen hen , die deze ter bede van den deposilaris ontvangen hebben, en legen zoo velen, die niet animo domini bezitten, doch geenszins, zooalsde Heer G. beweert, alleen wegens roerende zaken, welke gestolen of verloren zijn.

Hetgeen op pag. 516 der laalslvorige afl. der T/iemig door den Heer G. geschreven is, kan ik hem gereedelijk loegeven, omdat onze stelsels, schoon in verschillende bewoordingen uitgedrukl, volmaakt dezelfde zijn.Men zegt, dat lol het instellen «Ier hereditalis petitio volgens het Romeinsche Regt, niet voldoende is een civiel bezit als zoodanig, maar een bezit waardoor,aangeduid wordt de verhouding van den verweerder tegen over den eischer, of de houding, waarbij de gedaagde zich zelven het erf-regt loeschrijft en dat van een ander betwist. Dit is volmaakt hetzelfde, als hetgeen ik schreef, dal het civiel bezit niet voldoende was om tegen hem de hereditalis petitio te kunnen instellen, maar dat er een bezit pro herede of pro possessore vercischt werd. Behalve het gewoon civiel bezit moest hij aannemen de houding van te zijn erfgenaam, of^des eischers regl te willen betwisten, zonder zijn eigen regt te kunnen beweren. Het bezit, ’t welk bij die actie vereischt werd, , was dus zuiver burgerlijk , en moesten daarbij slechts bijzondere omstandigheden bijkomen; die echter het bezit zelve niet veranderden. ’•

Indien die bij den gedaagde gevorderde houding alleen in de beteekenis van het woord possessio lag opgesloten, dan behoefde men nimmer^ té spreken van possidere pro herede of pro possessore. Ook wordt onder het woord bezit in reglskundigen) zin altijd verstaan eene bijzondere

Themis, Vil Dl. ISt. 184G. 3

— 34 —

houding van den bezitter tegen over anderen ; want de bezitter, die door de reivindicatio wordt aangesproken , neemt de houding aan, waarbij hij het eigendomsregt aan zich toeschrijft. Ik meen daarom dat de beschouwingen , welke de heer G. over dat bezit geeft, meer vernuftig dan steekhoudende zijn. Welke toch is de verhouding tusschen eischer en verweerder, wanneer de hereditatis petitie wordt ingesleld tegen hem, die pro possessore bezit? Welligt zal men antwoorden, dat de gedaagde dan het erfregt van den eischer betwist. Maar wordt niet bij elke mogelijke actie , die is ingeteld, door den gedaagde het regt van den eischer betwist; en wat bijzonders valt er dan bij eerstgemelden op te merken? Dit stelsel is dan ook niet noodig om tot het resultaat te komen, dat de hereditatis petitio somwijlen openstaat tegen hen , die geene enkele zaak der nalatenschap be-bezitten ; want niets is eenvoudiger en duidelijker dan om met PoTHiER , DoNELLUs en anderen als beginsel aan te nemen, dat men zonder zaken der erfenis te bezitten, wezen kan de possessor van bet regt van erlgenaamsehap. » He-«reditas etiam sine ullo corpore juris iiitellcclum habet.» 1. 50 fl’. de her. pet. Ik wil mij echter kortheidshalve onthouden van meerdere aanmerkingen betrelfende het Romeinsche Regt, maar alleen nog releveren de meermalen herhaalde dwaling van den heerG., dat de reivindicatio openslaat tegen een ieder , die het feilelljk bezit eener zaak heeft, d. i. legen eiken houder zonder eenige beperking. De algemeene regel is wel dal die actie openslaat tegen eiken houder; maar wanneer deze niet de regis-kundige bevoegdheid beeft om de zaak af te geven, b, v. wanneer hij depositaris vaneen derde is, dan kan hij die vordering van zich afweren. Zie 1. 9. If. de K. f^. , waarover straks nader. Merlin i. v. reoendication § 1

4., en art. 1594, 2“ al B. W.

Het meest noodzakelijke oordeel ik te wederleggen de

gronden, welke aangevoerd zijn legen mijn stelsel, dat, volgens hel Nederlandsche Regl, de lieredilalis pclitio openslaat tegen eiken houder der erfenisgoederen, mils hij hebbe de regtskundige bevoegdheid om dezelve af te geven. Ik toonde aan op gezag van Noobt en Donellus , dat dit beginsel reeds vroeger aangenomen was. Men laat Noodt rusten , maar betwist die bedoeling van Donellus , op grond van een gezegde, dat hij op de door mij aangehaalde plaats laat volgen ; doch hetwelk integendeel mijn stelsel bevestigt. Doisellus leert, dal, wanneer iemand ntieno nomine de erfenis onder zich heeft (ik stel als voorbeeld een lasthebber) de heredilatis petitio dan niet legen den lasthebber in persoon, maar legen hem , als gemagligde van den afwezige, moei ingesleld worden. Waarom? omdat die lasthebber dan niet bezit de facultas resliluendi ; en Covellus vroeger had geleerd, dat lt;le hereditatis petitio openslaat legen eiken houder der erfenisgoederen, onder voorwaarde dat »leze hebbe de-regtskundige bevoegdheid om de zaak aflegeven. Doch men beweert dal door Donellus en in de 1. 9. (1. de R. f^. onder facultas restituendi verslaan wordt het feile-telijk vermogen en niet de regtskundige bevoegdheid om ile zaak af te geven. Ei lieve ziet gij dan niet, dat op beide plaatsen gesproken wordt van den hoiidsi', die de facullas restituendi heeft ? Is het u denkbaar dat de bloota houder eener zaak feitelijk niet in de mogelijkheid is om haar af te geven? Welke dwaasheid zouden dus Donellus en ÜLPiANus hebben uitgekraamd , indien zij gesproken hadden van den houder eener zaak, mits hij het feitelijk vermogen had dezelve aflegeven. Geheel anders is het geval bij de 1. 5 §6 ff. adex/iib. Daar wordt gesproken van den bezitter eener zaak , en die wet toont door een allereenvoudigst voorbeeld , dat men wel het regtskuudig bezit eener zaak kan hebben , zonder de feilelijke mogelijkheid om haar aflegeven. Hij , die het regtskuudig

bezil van eenen slaaf had, behoudt het bezit daarvan, al is de slaaf weggeloopen ; maar hij is in dat geval niet j,yerpligt hem op te leveren , omdat hij daartoe niet in de mogelijkheid is, daar hij wel bezitter , maar geen houder van den slaaf is.

Diezelfde verwarring tusschen den houder en bezitter eener zaak straalt door bij de aanhaling der art.1561 en volgg. van het ontwerp van het B. W. van 1820. Ik had uit artik. 1555 van dat ontwerp afgeleid, dat de Iloogleeraar Kemper bedoeld had de hereditatis petitie legen eiken houder vast te stellen. Dit wordt ons betwist op grond der eerstgemelde artikelen, welke echter wederom juist mijne stelling bevestigen. Artikel 1561 geeft de reglsvorderiug tot verkrijging der erfenis 1° tegen den bezitter en 2“ legen den houder der erfenis-goederen. Art. 1562 en volgg. bepalen, dat, wanneer er sprake is van eenen bezitter, d. i. van hem, die het regtskundig bezit heeft der erfenisgoederen , die reglsvorderiug slechts kan plaats hebben inde gevallen, dal hij bel civiel bezit heeft onderden titel van erfgenaam, art. 1562, of door eenon titel van eigendomsovergang het civiel bez.il der geheele erfenis' verkregen heeft, (art. 1566.) Deze bepalingen belrelfen geenszins den bloolen houder der erfenisgoederen ; maar alleen hem , die zich op hel regis-kundig bezit kan beroepen. Art. 1561 maakt onderscheid tusschen den houder en bezitter; dat onderscheid mag bij de volgende artikelen niet uit het oog verloren worden. Is dit iets anders dan ik vroeger betoogd heb? Neen voorzeker. De bloole houder van erfenisgoederen, zoo als de mandataris, is in het bezit zonder eenigen titel van eigendomsovergang. Men moge aanmerken, dat de wet niet altijd die beleckenis aan het wrood titel gehecht heeft ; dit is ook wel met andere reglstermen het geval. De zuiver reglskundige beleekenis van titel is titel van eigendomsoverdragt; en de voorbeelden, welke

in gemelde ai l. 1562 eu 1566 aaugehaakl worden, schijnen aan te toonen dat titel aldaar in dien zin is opgevat.

En hiermede wil ik deze reglsvragen laten rusten, alleen nog aanmerkende , dal ik nergens zoo onbepaald weg betoogd heb , dal de hereditalis pelilio openslaat legen beide echtgenoolen , wanneer hij, die onder den lilel van erfgenaam in het bezit was, huwt in algeheele gemeenschap. Ik heb geene melding gemaakt van het geval, dat de gemeenschap nog bestond; maar uitdrukkelijk gesteld, dat de schuldeischers, na de ontbinding der gemeengcha/f, den echtgenoot, die erfgenaam geweest is , niet voor hel geheel hunner schuldvordering kunuen aanspreken. De heer G. had dus de geleerdheid , waarmee hij zijn opstel sluit , wel voor zich kunnen houden ; want ook ik weet, dat men, zoo lang de gemeenschap duurt, de echtgenoolen niet individueel voor de schulden der gemeenschap kan aanspreken. Wanneer echter gedurende de algeheele gemeenschap van goederen de eene echtgenoot erfgenaam is geworden en mitsdien die erfenis in de gemeenschap is gevallen dan wordt bij de ontbinding dier gemeenschap , ieder der echtgenoolen van regtswego voorde helft erfgenaam , omdat zulks is een algemeenen titel van eigendomsoverdragl.

Over de leer der nitergte willen, en de erfopvolging' krachteng dezelve, naar het Nederlandgche liegt, door Mr. Dav. H. Levyssnoh, Advokaal te ’s Gravenhage.

(Vervolg van VI, bl. 527—541.)

Naar het ons voorgeslelde doel zullen wij de laatste artikelen der 2® afdeeling van den twaalfden titel van het II« Boek B. W. op den door ons ingeslagen weg behan-

ileien. Wij doen ilit tc gereeder omdat wij (iaarmede onze taak voor het tegenwoordige als afgedaan beschouwen. Zonder verdere voorafspraak gaan wij alsnu dadelijk tot de behandeling der nog overige wetsbepalingen over, om die, voor zooveel dit ong noodig schijnt, korlelijk toe te lichten. — Die toelichting kan nut hebben.

Art. 951. Nadat de wetgever den minderjarig^en, die den vollen leeftijd van achttien jaren niet heeft bereikt, in art. 944 van de bevoegdheid om te testeren had uitgesloten , en daarmede den meer dan achttienjarigen daartoe had bevoegd verklaard, begreep hij te regt, dat de zoodanige uit eerbied, uit dankbaarheid voor, en onder den invloed van zijnen voogd blijvende ten diens gunste en daarmede ten nadeele zijner eventuele erfgenamen wel eens wat ver konde gaan. Eene beperking zijner bevoegdheid gedurende de vijf overige jaren zijner minderjarigheid zou hetzelfde gevolg hebben te weeg gebragt, dat art. 904 C. N. in zich bevatte. Men heeft ook hier weder getoond, dat in Nederland niet alleen de physieke, maar ook de intellectuele rijpheid later dan in Frankrijk plaats heeft. Gelijk een Nederlandsch meisje eerst op 16 jarigen leeftijd mag huwen (a. 86) , —• de meerderjarigheid op 23jarigen leeftijd is gesteld, —zoo ook mag niet, gelijk in het G. N., de 16 jarige bij testament over de helft zijner goederen , maar integendeel alsdan nog in het geheel, niet over dezelve beschikken; en eerst op zijn achttiende jaar is hem dat vermogen , maar dan ook voor het geheel gegeven. Men begreep , «dat wanneer men beducht is, dat de erflater geene voldoende geestvermogens bezit, om over zijne natelatene goederen te beschikken , hem zulks g^e/ieel moet worden verboden, terwijl in het tegenovergestelde geval het bepalen van eene zekere hoegrootheid der erfenis eene ongerijmdheid en tegenstrijdigheid bevat.» (Asser). Die

algeheele bcvoegilheiil tol beschikking sedert den bereikten 18 jarigen leeftijd vindt echter hare beperkingen ten aanzien van hen die in de beschikking zouden zijn begrepen. Zoo sluit de wel bier, in de eersle plaats, den voogd van dal voordeel uil, met uitzondering der adsceii-denten , als welke ook zonder testament, regten op de bedoelde nalatenschap hebben. — Meerderjarigen (ik kan mij maar niet daarmede vercenigen, dal, als men van minderjarigen beeft gesproken , als in eenen adem van den meerderjarig geworden minderjarigen gewaagt) moeten het afleggen en sluiten der voogdij rekening afwachten, om hunne voormalige voogden hij testament te bevoordeelen. Zoo lang de slolrekening , waarvan art. 467 gewaagt, niet is gedaan en goedgekeurd, is de testamentaire instelling ten behoeve van den voogd krachteloos, — Om dezelfde reden, als boven is aangevoerd, worden de adscendenlen dit de voogden geweest zijn, van deze bepaling uitgezonderd.

Door meerderjarigen worden hier verslaan , zoowel zij die iloor deu 23 jarigen leeftijd als door bel huwelijk dien staat hebben erlangd, want, gelijk wij vroeger opmerkten , spreekt de wet van meerderjarigen en dat wordt men ook door den echt.

Zie wijders art. 1718.

Art. 952. Door minderjarigen worden hier de zooda-uigen verstaan die den leeftijd van achttien jaren hebben bereikt. De zaïnenwoniug der leermees ers, gouverneurs ofgouvernanten met hunne leerlingen, maakt de eersten onbevoegd om uit de testamenten der laalsten voordeel te trekken. Wie gevoelt niet, dat de vrees voor den zedelijken invloed op de jeugdige harten der testateureu den wetgever'tot deze en andere bepalingen heeft genoopt, en zij ten bewijze strekt van zijne zorg , dat bet testament zij en blijve de uitdrukking van den vrijen wil. — Daar zijn voor den menschkundigen wetgever zoo vele redenen

aanwezig geweest, die deze bepaling hebben doen geboren worden , dal de eene bijna de andere verdringt. Hoe vele middelen heeft de inhaligheid niet, om hel hart van den hern toevertrouwden ten zijnen gunste te stemmen ? Behalve list en vleijerij, zal het een herhaald vóórhouden zijner mingunstige positie , een onophoudelijk prediken van dankbaarheid aan den leermeester vooral verschuldigd , en ik weet niet wal al , kunnen zijn, dal eene gunstige testamentaire beschikking uitlokt. — Dit artikel beteugelt de schijnheiligheid , bedwingt de schandelijke geldgierigheid , en wil de kwade praktijken den bodem inslaan, die door den meester op den leerling misschien dikwijls worden uitgeoefend. — Hel slond den Wetgever vrij den minderjarigen erflater allo bevoegdheid lol bevoordeeling van zijnen leermeester te ontnemen, maar hij begreep, en te regt, dal alleen in de gevallen waarin het gevaar het grootst mag heeten , de voorzorg der wet koude te pas komen. Van daar dat dit verbodsartikel zich bepaalt bij de zamenwonenden, tot den tijd der minderjarigheid des testateurs, en de betrekkelijk geringe bclooningen van hel verbod uitzondert, zoodat alle onbillijkheid ophoudt.

Men leze ook bij dit art. de menschkundige verhandeling over het vermoeden van eerlijkheid van Ml .1. D. Meyer 1), en het advis ouder nquot;. XI, voorkomende in de tweede verzameling van Reglsgeleerde adviezen , bl. 91 en volgenden.

Art. 953. De Wetgever waakt en moet waken tegen mogelijk kwaad. Hij voorkomt daardoor de misdrijven en vervult daarmede een voornaam deel zijner edele roeping. Laat geen stand in de maatschappij zich beleedigd of gekwetst gevoelen, als hij zich in dit artikel vermeld

1) Vroeger in de JUnemosyue, thans in het tweede deel zijner nagelaten verhandelingen gedrukt, en hij de uitgevers der Themis dezer dagen in het licht verschenen.. o

^indl; immers hoe edeler, aanzienlijker , gewigliger eene maatschappelijke betrekking mag heeton , des te noodzakelijker is hel, dat deszelfs'aanzien worde bewaard. In alle standen vindt men personen die hunne betrekking oneer aandoen, en die misbruiken; en hel gevaar door den zedelijken invloed op den verzwakten geest van lijdenden en den dood nabij zgnde lijders , is hier weder als de ratio legis te beschouwen. Te regt vinden wij ook de bedienaars van den godsdienst hier vermeld, omdat het de kracht van dezen is, die in die omstandigheilen eenen zoo overwigligen invloed op den verzwakten vermag uil te oefenen. Wij hadden eene meerdere uitbreiding nog gewenscht: zij warenoodzakelijk geweest, vooral sedert het oppassen van zieken als eene godsdienstige verplig-ting wordt aangeinerkt en uitgeoefend.

Als wij de uitdrukking gedurende de ziekte, icaaraun hij overleden ix, toejuichen, betreuren wij het minder bepaalde of stellige der betcekenis van bediend hebben. Die woorden treilen (het is geene nieuwe opmerking) ook den apotheker, die de geneesmiddelen door den geneesheer voorgeschreven toebereidt en levert zonder meer ; want de wet is te algemeen om te kunnen beweren, dat hier slechts op den plattelands-hcelmeesler gedoeld zou worden, die meestal tevens apotheker is. Zie wijders arl. 1718.

De wetgever zondert hier, even als ten aanzien der beschikking van het vorige arl. is geschied , de betrekkelijk geringe legaten uit: hij heeft sub n®. 2 eene belangrijke regtsvraag beslist, en de hulp en bijstand, waartoe de echtgenoot volgens art. 158 vcrpligt is, niet als eene reden willen beschouwen, die hem van het voordeel wil versteken. Hij mögt dat niet, omdat de man geneesheer bijv, er toe zou kunnen komen, om zijne vrouw uit dien hoofde hulpeloos te laten liggen. Hij behoefde dat uiet, omdat de vrees voor marilalen invloed in den regel

niel grooter is gedurende de ziekte dan te voren. Het woord zel/it in n”. 3 is eene zeer juiste toevoeging , die iu liet art. 909 Code Nap. werd gemist.

Art. 954. Ook bij de beoordeeling der bepaling van dit art. is het van belang op de ratio lej^is, bet voorkomen van kwade praktijken te letten. De wetgever wil, dat de notaris, die eenen uitersten wil hij openbare akte heeft verleden en de getuigen, ilie daarbij zijn tegenwoordig geweest, niets zullen genieten van hetgeen hun daarbij mögt zijn vermaakt.

Ik vind de bijvoeging hij openbare akte verleden, volstrekt niet overbodig. Hel zijn dezelfde woorden , die wij in art. 985 wedervinden, waarin eene omschrijving van bet publiek testament wordt aangelrollen. — Daardoor wordt dan ook bel bolographe testament uitgesloten lan de verbodsbepaling die in ons art. is gelegen, want al lezen wij in art. 980 dat hel in bewaring gegeien bolographe testament dezelfde kracht heeft als een bij openbare akle gemaakten uitersten wil , hel is daarom nog geen testament bij openbare akte verleden. Dadingen bebben volgens art. 1895 tusschen de partijen kracht van gewijsden in bet hoogste ressort, maar het zijn daarom toch geene gewijsden. — Een onderhandsch erkend geschrift levert volgens art. 1912 ten aanzien der onder-leekenaars, hunne erfgenamen en regtverkrijgenden hetzelfde volledig bewijs op als eene autbeuthieke akle, maar het is daarom toch geene authentieke akte.— Zoo ook hier; de akte van dépôt is authentiek, geeft het bolographe testament gelijke kracht als een publiek testament, maar maakt bet niet tot een publiek testament. Het is dus volstrekt onverschillig ten deze, of net bolographe testament den notaris open of verzegeld mögt zijn aangeboden: de wet onderscheidt niet.— Bij bet holograal testament verdwijnt, juist om bet hologra-pbe, alle vrees voor bedrog of verschalking. Zie Asser ,

op 5 484. — Wat het besloten testuntent betreft, zoo maakt de bepaling van art, 987 ook het bedrog naau-welijks denkbaar. Evenmin als de notaris, kunnen ook de getuigen bij het publiek testament, uit hetzelve iets genieten , maar is de nietigheid met de beschikking ten behoeve der getuigen verbonden ? Dit laatste volgt uit art. 991 en art. 1000. — Ik zie hier eenen strijd tussehen deze wetsbepalingen en ons art., dien Asser tracht op te tossen, doch mijns inziens niet overtuigend. Het eenige verband, dat ik in dezelve kan vinden , i.s, dat ons art. als het noodzakelijk gevolg der artt. 991 en 1000 worde beschouwd, en men alzoo zegge: het testament, waarbij de erfgenaam of legataris getuige is geweest, is nietig volgens die artt. , en mitsdien kunnen die getuigen volgens ons art. 954 niets uit hetzelve genieten , zie wijders de PrvTO § 503 n ’. 5.

Art. 955. De bevoegdheid des testateurs ten aanzien der beschikkingen in het voordeel zijner erkende natuurlijke kinderen wordt bij dit artikel beperkt, voor het geval, dat hij ook wettige kinderen (zelfs één wettig kind) tialaat. In dat geval mag de erfstelling het erfdeel dat die er kende natuurlijke kinderen bij versterf zouden hebben bekomen, en dat in art. 910 op */3 gedeelte van hetgeen zij zouden erlangd hebben zoo zij wettig waren geweest, wordt bepaald, niet overschrijden. Men lette er dus wet op , dat in bet geval, waarop ons art. doelt , de testamentaire beschikking niet van het erfregt bij versterf mag verschillen

De erkendenatuurlijke kinderen zijn erfgenamen, art. 879; zij worden lot de erfopvolging bij versterf geroepen, art. 909 en volgg.; zij hebben eene legitime, bestaande uit de helft van het erfdeel hij versterf (of hoogste erfregt. hij testament, in hel geval van ons art. op hetzelfde neder-komende) arl. 963.

De beperking van ons arl. 955 hondi op, wanneer er

geene wettige descendenten zijn ; want alsdan is de testateur tot bevoordeeling zijner erkende natuurlijke kinderen zoo zeer bevoegd , dat hij door derzeher legitime portie, bij art. 963 op de helft der ah intestalo portie bepaald, en door deze alleen is gebonden. Zijn er geene legitimarissen , de geheele nalatenschap kan aan de erkende natuurlijke kinderen worden vermaakt.

Zie ook hierbij art. 1718.

Wij behoeven over dit ons art. niet verder uit te wijden, daar wij Themis III bl. 158 eu volgg. eeu opzettelijk vertoog aan de artt. 909 en volgende hebben gewijd, waarheen wij thans gerustelijk verwijzen.

Art. 956. Op het oogenblik van het overlijden des testateurs, opent zich zijne nalatenschap; op dat tijdstip worden de regten der erfgenamen geregeld, bepaalt zich de bevoegdheid tot erven. Van daar, dat het op dat tijdstip ten stelligste moet vastslaan dat de geïnstitueerde is overspeler, overspeelster of medepligtige van dezen, om hen van de beschikking , len hunnen behoeve gemaakt, uit te slui-ten. Dat kan niet anders zoo stellig vaststaan , dat er geen verschil meer over kan rijzen , dat het geene verandering meer kan ondergaan dan door een regterlijk gewijsde vóór het overlijden des testateurs gevallen. Dan toch eerst is het zeker, dat het niet is eeno bloote verdenking of beschuldiging , dikwijls ongegrond.

Daar moet blijken en ontegenzeggelijk blijken van overspel, van medcpligtigheid aan hetzelve. Onverschillig is het; of men deswege is gestraft of niet, want volgens het nog bestaande Code Pénal, art. 339, wordt de man alleen als overspelig gestraft, bijaldien hij zijne bijzit in de gemeenschappelijke woning (maison conjugale} heeft gehouden. — Volgens ons Burgerlijk Wetboek geeft overspel aan elk der echtgenooten, onverschillig of do man zijne bijzit al dan niet bij zich in huis hebbe gehad, grond tot echtscheiding, mits hij tot eenige straf is ver-

wezen, bij een vonnis, waaruit van een begaan overspel blykt (zie art. 265 B. W.); de vcroordeeling behoeft mitsdien niet ter zake van overspel te zijn. Er wordt echter een strafvonnis gevorderd : -— een vonnis wegens overspel van denman is niet imogelijk , zoo lang de bijzit niet in zijne woning is verbleven, maar zijn overspel, ofochoon niet strafbaar volgens het Cede Pe'nal, kan uit een ander strafvonnis blijken 1) , grond lol echtscheiding opleveren, en sluit hem van rle lestàmcntaire successie der overspeelster uit , zoo dal strafvonnis vóór haren dood is gewezen, en voor geen, beroep of voorziening meer vatbaar is. Deze regel is wederkeerig en strekt zich ook lot de medepligtigen uil.

Men vergelijke len aanzien van het overspel van den gehuwden man, volgens hel Code Pénal le gelijk beslaande met de overige nieuwe Nederlandschc Wetboeken, M', M. H. Godefroi in de Ned. Jaarboeken J. 3 pag. 411 en volgg. en in het algemeen over dat vertoog, Thomis. V. 4, pag. 466 en volgg. en Tweede Verzameling van regts-gcleerde adviezen, pag. 219 en volgg.(Wij hebben vroeger (rAemwUL 2 pag. 165 en volgg.) bij de behandeling van art. 914 betoogd , dat overspelige (en ook bloedschendige) kinderen bij uitersten wil mogen worden geïnstitueerd, en mitsdien in ons art. 955 niet worden bedoeld , neen maar van veel betere conditie zijn , wat de leslamentalre successie betreft, dan de erkende natuurlijke kinderen, van welken in hel vorige art. de rede is.— Zieookarl. 1718.

Art. 957. Vreemdelingen, zoo lang zij niet vallen in eene dercalegoriën van art. 8 ß. W. worden, volgens art. 9 der wet houdende algemeene bepalingen, met Nederlanders gelijkgesteld, behalve in de gevallen, waarin de wet hel tegendeel bepaalt. Die reserve houdl.mitsdien op in de gevallen van. het aangehaalde art. 8, in hetwelk wij hel woord volkomen hadden verlangd/ .;-i

1) Oil woord komt en in art. 205 en in art. 9.5S voor. ' . o

Als ons art. alzoo van vreemdelingen geyvAagl, bedoelt het niet de volkomen met Nederlanders gelÿkgestelde vreemdelingen, maar alleen de zoodanigen die art. 9 A. B. op het oog heeft. — Deze kunnen hier niets bij testament erlangen, ten ware de Nederlander in het land des vreemdelings dezelfde bevoegdheid heeft. Die woorden dezelfde bevoegdheid , geloof ik, beteekenen alleen, dat de Nederlander ook , hoeveel of weinig dat ook zijn moge, uit het testament van een vreemdeling, of liever in den vreemde, zal kunnen erven. Immers de woorden op dezelfde wijze die in art. 884 voorkomen, waar het de erfopvolging bij versterf geldt, zijn uit ons art. 957 achterwege gelaten. Zie vooral bij dit ons art. de Pinto Ifandl. § 4G9 n». 1, en vergelijk ook art. 1718.

De lieer Pliester verwijst bij dit ons art. naar hetgeen hij zegt bij art. 884 , maar zijne opheldering, aldaar voorkomende , strekt slechts gedeeltelijk tot opheldering van art. 957 , volgens welke hij beweert, dat de wet de onbevoegdheid om te erven of bij uitersten wil te bekomen, slechts van volk lot volk en niet van persoon lot persoon heeft bepaald. Hij voegt er bij , dat de vreemdeling, die, uit hoofde van den staat van zijnen persoon, in zijn land onbekwaam is om te erven of bij uitersten wil te verkrijgen, zulks ook hier te lande is, en dat hem in dit opzigt de wet van zijn land volgt. Art. 6 A. B. Zoo , bijv, vervolgt hij, zijn onder het Pruissische Landregt, de kloostergeestelijken onbekwaam, om iets te genieten ; een kloostergeestelijke Pruissisch onderdaan , is dus alhier onbekwaam. Ik vind het uitstrekken van a. 6 A. B. tot de vreemdelingen gewaagd. — Ik vind ook het voorbeeld niet strekkende om de woorden op dezelfde wijze op te helderen. Het is slechts de toepassing der beweerde extensie van gen. a. 6.

Art. 958. Als ik mij in het algemeen van naauwkeu-righeid in onze Wetboeken overtuigd konde houden,

— 47

zou ik bijzonder op de uitdrukking uilemle ivHébe-sc/iikkinrj, welke hier voorkomt, wijzen, en die roemen, Want ik moet het voor zeer doelmatig houden, dal niel de geheele uiterste wil, om de onbevoegdheid van een’der gestelde erfgenamen nietig zal zijn; en dal hier alleen van de begekikking ten behoeve des onbevoegden wordt gesproken, omdat anders de bedreiging van art. lüOü zoodanig testament al ligtelijk zou IrefTen. Ik verheug mij over die bepaling van ons art. en hel is nu alleen de vraag wie onbevoegd kan heeten. Tol de onbevoegden behooren zij die de vereischlen om erfgenamen te kunnen zijn, uil een testament voordeel le genieten, missen, en die in deze afdeeling worden opgenoemd. Zie art. 943j“. 883. Ik kan den Heer de Pikto die 1. 1. § 469, nquot;. 2 , de scherpe lijn trekt lusschen onbevoegdheid en onwaardigheid niet nazeggen, « dat de onbevoegdheid isalgemeen, de onbevoegde vanniemand kan erven;» want een weinig doordenkende zal men van hem moeten verschillen. De notaris, bijv., zal alleen in het geval van art. 954 , zjne getuigen zullen ook alleen in dat geval niets uil het daar bedoelde testament kunnen genieten; maar wie zou notaris, wie zou getuigen willen zijn, als zij bij geen publiek testamenthoegenaamd tot erfgenamen konden worden ingesteld?

Tuischenbeide komende personen kunnen de bepalingen van ons art. niet doen ontduiken. Men vindt hier eene opgave dergenen, die de wet als zoodanig beschouwt, in casu, want zij verschillen van die, welke in art. 239 1) voorkomen.

De wetgever spreekt hier van onbekicamen om te erven, die hij elders onbevoeg;den noemt. Hij spreekt hier ook van kinderen en afstammeUng^en, en had met een dezer beide woorden kunnen volstaan.

1) Zie over art. 239 eu deszeifs ouuitvoeriijklicid . Hyblud V. .542 en volg.

Zie wijders art. 1718.

Art. 959. Dit art. handelt over den onwaardigen, en verdient vergeleken te worden met art. 885, en dan rijst al dadelijk de vraag, waarom men de woorden; of^elrac/it heej^t om te. breng^en in ons art. niet heelt herhaald.'’ Zoo ook , waarom het tweede lid van art. 885 hier niet wordt wedergevonden ? Asser geeft § 487 dit antwoord : «omdat, wanneer de erflater zijnen uitersten wil niet heeft veranderd, hij geaclit moet worden, den bevoordeelden vergiffenis te hebben willen schenken, hetgeen veeltijds het geval is bij bloedverwanten; hebbende de wet geeno meerdere strengheid willen aan den dag leggen dan de be-leedigde zelf, die, niettegenstaande het hem aangedane leed,bij zijn gunstig voornemen heeft volhard.» Het verheugt ons, die oplossing hier te vinden, daar wij er uit ontwaren, dat het achterwege laten opzettelijk is geschied.

Men lette mede dahrop, dat het verdonkeren (verduisteren) , vernietigen of vervalschen van eenen uitersten wil, den dader van de bevoegdheid om daaruit voordeel to genieten versteekt, — Deze bepaling, dat derven van voordeel uit het testament wordt ook tot (soms onschuldigen) echtgenoot 1) en kinderen uitgestrekt, en zulks vermoedelijk tot afschrik. De dader wordt ook van de erfopvolging bij versterf, om die handelingen, uitgesloten, zie art. 885 n°. 4 , niet minder dan om hel beletten , dat een testament worde gemaakt of herroepen 885 n°. 3.

Ons art., sprekende van verdonkeren, van vernietigen zelfs van een testament, bepaalt, dal de dader uit den uitersten wil geen voordeel zal kunnen trekken. Als hij ter dier zake is veroordeeld, kan dit eerst te pas komen: die veroordeeling moet vóór het overlijden hebben plaats gehad 2) ; de geheele wetsbepaling kan alleen zien op do testamenten, die nog niet zijn gedeponeerd, aangeboden

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;In de wel Slaat mjiEeclitgenoot.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Zie Verz. van adviezen I p. .56 en volgg.

— 49 —

of mitsdien liij de compecten, of men moet den notaris en diens minuten op het oog hebben, hetgeen niet waarschijnlijk is.

Zie wijders art. 1725 n“. 2.

Met deze aanteekeningen besluiten wij onze verloogeii over de testamenten, ons voorbehoudendej die later, wanneer ons lust en tijd daartoe zal zijn gegund, te vervolgen, of enkele punten uit de nog niet behandelde daartoe betrekkelijke bepalingen te onderzoeken.

lx Je regier bÿ Je eiiiJ-uitxpraak aan zÿne interiocutie gebonJen? door Mr, M, Eyssell, Procureur bij den Hoogen Raad.

hes Judicata dictlur quac Uneiu controversiarum pronunciatione judicis accipit. quod vel condem-natione vel absolulione contingit.

MüDESTINVS.

In de praktijk hoort men wel gewagen van een’ regel , volgens welken de aan het hoofd gestelde vraag ontkennend moet worden beantwoord.

Meestal wordt die regel aangehaald met de Fransche woorden:« l’interlocutoire ne lie pas lejuge.fi

Is het daarom een regel uitsluitend, immers hoofdzakelijk van Fransch ,regt?

Volmondig antwoorden wij hier op; neen, — hoezeer wij het tegenovergestelde beweerd zien in een kort geleden uitgekomen werk , dat door ons op hoogen prijs wordt gesteld 1). De gronden voor dat : neen vinden wij niet

1)DePinto, Handl, tot het f^eth. van ity^g^ Begisv. II, p. 113.

Themis, VII D. 1 St. 1846. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

alleen ill de uilspiaak van MouESTlNus (Z. 1 ƒ1. de re judicata XLII, 1) en in de ook door den bedoelden schrijver aangehaalde l. 9 C. de sententiig et interl,, V1I, 45, en in l. 14 ^. de rejudic. , ll. S , ^ C. de sent, et interl,, U,, 19 § 2 eZ 20 ^. de receptie arbitris et qui arh. recipiant, ly , 8 ,— maar vooral in de getuigenissen van Voet en Toüllier.

Jnterlocutoria (sententia) » 200 spreekt de eerste, ad tit. ff. de re Judicata, nquot;. 4, «postea per super-« venientem definitivam retractari polest. »

« Dans tous les temps , dans tous les pa vs, » zoo heet bel bij Toullier (Edit. Tarlier, 1830, t. y , despre'eomp-tions, nquot;. 116) « on a constamment tenu pour maxime, « qu’après avoir ordonné la preuve d’un fait, qu’il «croyait d’abord décisif, le juge qui vient ensuite à re-« connaître que ce fait est indifférent, peut prononcer «contre la partie même qui en a fait la preuve 1)».

Deze getuigenissen bewijzen, naar onze meening, dat ilie regel uit het Romeinsche niet alleen in het Fransche regt is overgegaan, ja zelfs niet voornamelijk in Frankrijk (immers ook oudtijds in Nederland) heeft gegolden.

Doch wij willen daarlaten devragen naar de territoriale grenzen, binnen welke de werking van den bedoelden regel is of was besloten, — en ons bepalen lot die, of daaraan, naar hel hedendaagsche Ncderlandsche regt, kracht kan worden loegekend.

Die vraag beantwoorden wij bevestigend.

Ons gevoelen komt hierop neder: — als het er, na de interlocutie, op aan komt, de zaak ten principale te behandelen , is hij , die bij de interlocutie omirent het 1er zake dienende, afdoende of beslissende van het een’ of ander middel in het ongelijk is gesteld, nog in zijn geheel om alle Verdedigingsmiddelen te gebruiken en alle

t) Dezelfde woorden komen voor in Meriik’s Répertoire, v. duge-nienl, $ 3 , nquot;. 3.

suslenueu le voeren, welke óf ûnpUcite, óf in de overwegingen , bij de interlocutie zijn verworpen.

De interlocutie bindt dus, naar ons gevoelen, den regier wel :

lquot;. Als een beslissende eed is opgedragen en aangenomen of teruggewezen , en de regter, alvorens reg't te doen, de aflegging van dien eed beveelt ;

• 2®. Als de regter, mede alvorens regl te doen, gelast heeft, dal eene der partijen aflegge eenen ambtshalve opgedragen eed ;

• 3°. Als het DICTUM der interlocutie bepaaldelijk heeft uitgemaakt, dal de beslissing der hoofdzaak afhankelijk zal wezen van den uitslag van het bewijs, het onderzoek of de instructie, bij die interlocutie bevolen.

In den regel kan , zoo wij ons niet bedriegen, ook de Nederlandschc regier, après avoir ordonné la preuve d’un fait, qu’il croyait d’abord décisif, prononcer contre la partie même qui en a fait la preuve , — moet bij dit, s’il vient à reconnaître que ce fait est indifférent.

Voor dit gevoelen hebben wÿ eenen gewigtigen grontl ;

De regel; l’interlocutoire ne lie pas leju(fe geldt, op de opgegevene wijze, in Frankrijk. De Nederlandschc wetgever heeft niel doen blijken, bij zijn Wetboek van Burgerlijke Reglsvordering art. 46 overnemende uit art. 452 Code de procédure civile, iets hieromtrent te willen veranderen 1). Hij kan den wil daartoe niet ontleend hebben aan eenen terugblik op hetgeen vroeger in Neder-

1) Integendeel de Nedci l.andsclic wetgever drukt zieh nog meer in het voordeel van den bedoelden regel uit, door interlocutien te bepalen met de woorden: waartan de beslissing der taak zelve kan afhayikeUjk zijn, in plaats van het Fransche : qui prÿuge le fond.

De eerste voordragt luidde : waarvan de beslissing der zaak zelve KAN afhankelijk'V/OROEV. Het Wetboek van 1830zcide; afhankelijk is. De tegenwoordige redactie is aangenomen, niettegenstaande de eerste afdceling, waarschijnlijk op de gronden van den Heer de I’IKTO, afhankelijk IS behouden wilde. VA N DEN IlONEBT , Handboek . ^ hd.

land reglens was, omdat ook aldaar dezelfde regel gold.

Doch, met het oog op de reeds aangehaalde Handleiding, op een arrest van hel Provinciaal Geregtshof in Zuid-Holland , van 18 Januari) 1843 (ff^eekhlad van hel /{e^t, n®. 382) en op een’ zeer geacht Fransch Schrijver (Carré, leg loig de la procédure civile, ad art. 452 , Quegt. 1630), erkennen wij dat onze stelling, dat de regel: «l’interlocutoire ne lie pas le juge» op de opgegevene wijs in Frankrijk geldt, bewijs behoeft, zoo wij ons niet bij sommigen met een : ne^o majorem willen zien afwijzen. I

Immers Carré leert, dat lt;le regel, welks bestaan op zich zelf niet betwist wordt, alleen dan geldt « s’il s’agit «d’un interlocutoire qui n’a fait que préjuger le fond, en «ordonnant la preuve , goit d’o^ice, soit sur la demande «de l’une des parties, mais gang contegtation de la part « de l’adoergaire. Si, au contraire, » — zoo vervolgt, hij ,— « le jugement a été prononcé après contestation sur «l’admissibilité et futilité de la preuve, le jugement «est définitif sur les exceptions qui étaient opposées. En «ce cas le juge est lié par l’interlocutoire. Il devra donc, «puisque le préjugé est exprèg 1), prononcer d’après «la preuve fournie.»

lie Hand leiding, t. a. pl., gaat nog verder, willende den geheelen regel weg redeneren , door te beweren , dat geen vonnis, « qui ne préjuge pas le fond , » interlocutoir mag heten, en dat elk vonnis waarbij dit wel is geschied, den regier in judicando bindt.

Het Hof van Zuid-Holland zeide, bij het aangehaalde arrest, in den geest van Carré: «dat de appellant door «zijne medewerking, zonder eenige reserve, tot het on-«derzoek der deskundigen, in het voormeld, na lijne ategengpraak, gewezen interlocutoir vonnis heeft berust, «en, van hetzelve niet in hooger beroep gekomen zijnde,

1 ) Ook hoezeer slechts iii de mol iven.

«liai vonnis tussclien partijen is geworden eene res «judicata 1).»

Wij moeten dus aantoonen, dat de regel; l’interlocutoire ne lie pas le ju^e in Frankrijk nog geldt, en wel op eene meer uitgebreide wijze , dan door Carré wordt opgegeven, namelijk op de wijze hier boven vermeld.

Dit bewijs is, uit denaard der zaak, feitelijk.

Eene leer, strijdig met die van Carré, de leer, welke wij voor de ware houden, en welker slotsom wij hierboven opgaven, zeggende in hoeverre wij vermeenden dat de Nederlandsche regter in judicando niet door zijne interlocutien werd gebonden, vindt men bijTouiLHER, I. 1,, n“. 116 seqq. Na zijne woorden, hierboven aangehaald, ten bewijze dat de reggl, die ons bezighoudt, niet uitsluitend in het Fransche regt te huis behoort, gaat hij tot de uitzonderingen en onderscheidingen over, daarbij Voet en Merlin aanhalende 2).

Laatstgenoemde stelde zich , bij eene op 6 Junij 1811 genomene conclusie 3) , de vraag : Les jugemens interlocutoires lient- ils les tribunaux qui les ont rendus, ou laissent- ils au juge la liberté de revenir en définitive aux moyens de droit ou de fait, qu’il avait d’abord écartés ou négligés? — Ilel antwoord is, dat de regter ongetwÿfeld niet gebonden is, en eene noot verwijst naar hel Jiecueil de gtieslions de droit, waar wij, in v. Interlocutoire, § 5, in eene conclusie van 12 April 1810, o. a. lezen: «Ces mots,» sans rien préjuger, welke hel Hof van Luik in eene inlerloculie had gelascht) , n’y

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;De Arroiidissements-Rcgtbaiik Ic ’.« Gravenhage bad bet anders be-gn^peii, door, zonder te gewagen van de onlvankelijkbeid na de inlerloculie, de nieuw aangevoerde gronden te onderzoeken. Zie in bet ff'eekblnd, t.a.p.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Clr. ToüttiER, 1.1. n’. 94 seqq., 157,

• 9) nbsp;nbsp;nbsp;Niet door ToüttiER aangebaald, maar te vinden Re/ierloire ,y. Com-muiuiu r, 5 4 bis.

pouvaient signifier rien antre chose , si ce n’est que la cour n’entendait pas se lier par l’interlocutoire qu’elle prononçait ; nous verrons bientôt, que tel est le caractère DE TOUS LES JUGEMENS INTERLOCUTOIRES, »oityu^Hg déclarent, xoit qu’il» ne déclarent pa» , qu’ils ne pré-jug'ent rie-u.»

Dat betoog volgt, daar waai- onderzocht wordt, in welken zin de uitdrukking van art. 452 G. P. G : qui pré-jug^ent le fond moet worden verstaan , en waar gewezen wordt op de woorden van den spreker van het tribunaat, bij de voordragt van het aangehaald wetsartikel aan het wetgevend ligcbaam 1) , en op een arrest van het Hof van Gassatie van 17 .Januari] 1809 (Quest, de droit, v. testament, § § 3 en 13.

Dezelfde schrijver verkondigt, in de reeds aangehaalde conclusie van 6 Junij 1811 , bovendien de leer, welke in onze stelling begrepen is, zeggende : «Ge ne sont pas «les motifs d’un jugement qui constituent le jugement: «le dispositif seul en forme l’essence, comme, à propre-«ment parler, il en a seul le nom. » Eene leer door hem in het breede ontwikkeld in zijn Répertoire, v. question d’état, § 2 , gehuldigd door verschillende arresten van het Hof van Gassatie, en overeenkomstig aan het beginsel der Z. 5 Jf . de agnoscendis et alendis liheris (XXV, 3).

Uit deze leer volgt dan ook noodwendig hetgeen 1. 1. verder voorkomt: «Dés qu’un jugement n’est qu’inter-«locutoire dans son dispositif, on ne peut pas le répu-«ter définitif à raison de ce considérant.».

Het Hof van Gassatie heeft herhaaldelijk getoond, geheel in te stemmen met het gevoelen van zijnen

1) Les interlocutoires préjugent le fond, en ce que «sans autre but apparent que d’éclairer la religion des juges, ils pourraient par leur résultat, finir par l’égarer, dans la FAUSSE PERSUASION qu’ils se seraient liés eux-raêines en le prononçant.» Zie hierbi] ook Questions ér tlrntf, v, Appel, J 1 nquot;. 7.

Procuieur-Geiier. Behalve de arresten, op de gemelde con-elusiën gewezen en ter aangehaalde plaatsen te vinden, lezen wij in een arrest van 27 Nivôse XP jaar [Qtieti. de droit, v. c/iotejugée § 1) : «attendu qu’il est de prin-«cipe, que les juges ne sont pas liés par les interlocu-«toires qu’ils prononcent, et que la loi, qui ne leur «permet pas de se réformer eux-mêmes , ne s’applique «qu’aux décisions définitives, qu’ils ne peuvent changer « en totalité iii en partie par des décisions contraires.» — en in een arrest van 22 Mei 1822 : «que les jugemens «ou arrêts interlocutoires ne lient pas les juges, et qu’ils «peuvent être réparés en définitive, suivant cette régie «de l’ancien droit, toujours bh vigueur: Juoici ab «INTERLOGUTOHIO DISCEDERE LICET. » 1)

Het arrest van 27 Nivôse XPjaar is gewezen vóór de invoering van den Code de Procédure Civile , maar het laatst-aangehaalde, even als dat van 17 January 1809 en die gevolgd op de hierboven vermelde conclusiën, zijn allen onder het gebied van dat Wetboek, en dus terwÿl het vaststaat, dat het bij interlocutie bevolene préjuge le

FOND.

Te dezer plaatse is het welligt niet ongepast, nog le verwijzen naar eene andere plaats van Merun , namelijk naar Questions de droit, v. Jdypothegue, § ult., waarin hij de gronden opgeeft, waarom, ondanks art. 1041 C. de Pr. Civ., de regelen des ouden regls, welke niet bepaaldelijk zijn afgeschafl, en met de voorschriften van dat Wetboek niet in strijd zijn, van kracht zijn gebleven. Een arrest van het Hof van Cassatie van 1 Mei 1815 ver-eenigde zich met deze leer van den Procureur-Generaal.

Wij vermeenen, dat de aangehaalde autorileilen , vooral

t) Dit arrest is te vinden in liet Journal du Palais, 1.1. de 1823, p. 53, liij.SlREï, 1824, 2 p. 36, Dalloz , t. 11 p. 129, en in eene noot op PlcEAD , Binsselschc editie van 1833,1. ri.,p. 19. Cfr. arrest van 17 Januarij 1810. DAiioz, t. 1, p. 130.

die van liel Hof van Cassatie , dal hieronitrenl nimmer van een ander gevoelen schont geweest te zijn, wel genoegzaam zullen wezen 1er overtuiging, dat wij nietten onregte zeiden, dal de regel; «l’interlocutoire ne lie «pas le juge» ook na 1°. Januarij 1807 in Frankrijk van volle kracht is gebleven, zoodat, als heter op aankomt, na de interlocutie, om de zaak ten principale te behandelen , hij , die bij de interlocutie omtrent hel ter zake dienende, afdoende of beslissende van hel een’ of ander middel in het ongelijk is gesteld, nog in zijn geheel is, om alle verdedigingsmiddelen te gebruiken en alle sustenuen te voeren , welke óf implicite, óf bij de overwegingen der interlocutie zijn verworpen.

Carré , die de toepassing van onzen regel binnen engere grenzen wil beperken, tracht te betoogen, dat zijne opvatting de ware is, maar hij schijnt in dit opzigt de éénige van zijn gevoelen te wezen, daar de door hem aangehaalde auteuren en arresten niet kunnen strekken om zijne beperkende uitlegging te staven. Immers de woorden van Duparc-Poullaiw , Principes dit droit, tome IX, p. 494: «Si on ôtait au juge la liberté de «s’écarter du préjugé qu’il a lui-même établi par son «interlocutoire, lorsque l’instruction était imparfaite, on « le placerait dans la nécessité de commettre une injus-«lice, quelque pures qu’eussent été ses intentions lors «qu’il l’aurait rendu» — zijn , b. v., meer tôt staving der leer van Tovllier en Merlin , dan lot voordeel van Carre’s opvatting. Evenzeer zijn de woorden van denzelfden DupARC-PouiLAiN, die van Rodier , en die van den Dictionnaire de l’^dcadémie, door Carré aangehaald, waar hel de definitie eener interlocutie geldt, van dien aard , dat men aan hel; qui préjugé le J^ond van art. 452 geene meerdere kracht hebbe te hechten, dan de redenaar van het tribunaat daaraan wilde hebben toegekend.

En nu voege men ons niet toe , dat wij slechts met

aulolileiten zijn gewapend, — geene poging doen om de door Carré aangevoerde gronden te wederleggen. Dil verwijt toch zou hoogst ongegrond zijn , daar wij vooraf hebben doen opmerken den fcilelijkcn aard van het door ons te leveren bewijs. Al stemden wij dus in zooverre met Carré in, dat wij aan zijne redeneringen de voorkeur gaven, boven die, welke eene grootere mate van onver-bindbaarheid aan interloculiën toekennen, zelfs dan zouden vvij vermeenen door het aangevoerde te hebben aangetoond, dat die onverbindbaarheid moet worden geacht een deel van het Fransche regl te hebben uilgemaakt , EN vóór, EN na de invoering van het Wetboek van Regls-vordering, op 1 Januarij 1807.

Intusschen is het er verre van af, dat wij door de redeneringen van Carré zouden zijn overtuigd, dat de praktijk, op het voetspoor van andere auteuren, eenen dwaalweg zou zijn ingeslagen. Integendeel wij deelen geheel in het gevoelen van Duparg-Poullain, Toulher,Merlin en hetHof van Cassatie,en gelooven, dat de gegrondheid van dat gevoelen boven allen twijfel wordt verheven, door hetgeen laatstgenoemde schrijver omtrent de motiven der regterlijke uitspraken zeide, terwijl de billijkheid van den regel : f interlocutoire ne lie pas le juge, o. i., geene betere verdediging kan vinden, dan die van Duparg-Poullain, in de door ons afgeschrevene aanhaling bij Carré. Die billijkheid wordt dan ook op zich zelve door Carré niet betwist. Zoo wij ons niet bedriegen, bedoelt hij niets anders, dan dat, naar den Code de Procédure Civile, de interlocutiën, eenmaal gewezen, den regier niet meer laten de vrijheid, welke het oude Fransche regt hem toekende, — en dal hij zich daarin bedroog , is door Merlin op eene meesterlijke wijze betoogd.

Zullen wij nu nog vele woorden behoeven , om aan te loonen , dat hel Ncderlandsche regt thans niels anders mcdebrengl ‘!

Niet slechts dat, gelijk wij reeds zeiden, de Nederland-sche wetgever niet heeft doen blijken , iets hieromtrent te willen veranderen, — ook zij , die van ons verschillen 1) erkennen dit. Hunne redeneringen zijn dezelfde, welke zij in Frankrijk zouden bezigen. Het groole argument 2): «indien het waar is, dat het interlocutoir «den regter in judieando volstrekt nietbindt, en dat het «eenige, wat daarbij uitgemaakt is , daarin bestaal , dat «er getuigen gehoord worden, of dat deskundigen een « onderzoek doen moeten, dan is er volstrekt geen onder-«scheid meer tusschen præparatoire en interlocutoire von-«nissen:» zou buitendienniets anders bewijzen, dan dat de wetgever o/ongclukkiggeweest wasin de keuze zijner woorden voor de definitien van praeparatoire en interlocutoire vonnissen, lt;?ƒ dathij ten onregte heeft willen distingueren.

Wij zouden hen, die met Carré enoE Pinto volhouden, dal de regel in quaestie alleen nog daar kan worden loege-past, waar over de ontvankelijkheid , de geoorloofdheid, hel afdoende van het bewijs of onderzoek geen geschil is geweest, waarhetmetandere woorden, doorden Regterarabts-halve is bevolen, of door ééne partij gevraagd, en door de andere niet wedersproken , — kunnen vragen , of dan een zoodanig vonnis minder verbindende kracht moet hebben , of daarbij minder het dictum met de beweegredenen moet worden in verband gebragt, 3) of de overweging bij zoodanig vonnis : « dat de beslissing afhankelijk « is van het al of niet bewezen zijn van een of ander feil » minder een préjugé daarslelt, dan bij vonnissen, welke b. v. een getuigenverhoor gelasten, nadat eene der partijen de geoorloofdheid van geluigenbewijs of de

t) De PiNTo, /Jandleiding, § 49, 3°,

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Aldaar, 2“. gedeelte, 1'. stuk , p. 114.

• 3) nbsp;nbsp;nbsp;Men vergete niet, dat wij den regter aan zijne inlerlociilicn onvooi-waardelijk gebonden rekenen, voorzoo verre hij hel dirtum een geschil-jnint mögt zijn beslist.

perlinentie en coneludentie van het feil heeft betwist.

In geval ooit, op grond der beweegredenen van het interlocutoire vonnis, gelijk die schrijvers willen, hel préjugé moet worden aangenomen, dan zou dit, o. i., ALTIJD het geval wezen: evenzeer bij vonnissen, waaide wederpartij heeft berusliii, of zich gedragen aan Reglers oordeel omtrent de toelaatbaarheid of het afdoende van het verlangde middel, en evenzeer bij vonnissen, waarbij de Regler ambtshalve iets gelast, waarvan hijin de molivenzegt, dat de beslissing ten principale kan , zal of moet afhangen. Immers uit het niet appelleren van zoodanig vonnis, uil de medewerking tolde daaraan gegevene uitvoering, zou men met even veel of even weinig grond berusting kunnen afleiden in hetgeen den Regter tot het gelasten van getuigenverhoor of opneming door-deskundigen bewoog.

Wij herhalen dus met vertrouwen: de Nederlandsche wetgever heeft niet doen blijken, bij zijn wetboek van Burgerlijke Reglsvordering art. 46 overnemende uit art. 452 Code de Procédure Civile, iets te willen veranderen in hetgeen hieromtrent in Frankrijk, vóór en na de invoering van laatstgemeld Wetboek, regtens was, — de Nederlandsche wetgever kon den wil daartoe niet putten uil een terugzien op hetgeen vroeger in Nederland regtens was, omdat ook aldaar (getuige Voet 1. laud.) dezelfde regel gold.

lu Nederland is de Regter dus aan interlocutiën, in den regel, niet gebonden.

Dat wg niet de eenigcn van ons gevoelen zijn, bewijze: l«het vonnis der ’sGravenhaagsche Regtbank, hier boven f^in nota) aangehaald ; 2o. een vonnis der Arrondissements-Regibank le Leeuwarden, van den 12. November 1839, to vinden in de Nederlandsche Re^tspraak, VI. deel (3”. deel van 1839) § 33, waar wij met zoo vele woorden vermeld vinden (p. 151): «dal, volgens bekende, « zoo oude als nieuwe, regtsbeginselen , een interlocutoir

«vonnis den Regler niet kan , noch (of) moet verbinden, «om hetzelve lol grondslag van een eindvonnis te leg-« gen, wanneer bij, bij zoodanig een vonnis, het bewijs «eener daadzaak heeft gelast, vvelke niet is decisoir. »

Koophandels-Regt.— Beschouwing der /gevolgen van de faiUiet-verklaring eener firma , in het bijzonder ten opzigte van de al of niet bevoegdheid der bij'zondere schuldeischers der vennooten om hunne schuldvordering te doen verifiëren; door M'’. F. A. T. Weve, advokaat te ’sGravenhage.

Belangrijk is voorzeker de vraag, welke de gevolgen zijn der failliet-verklaring van hen , die het zij afzonderlijk, het zij gemeenschappelijk handel hebben gedreven. Die verklaring toch is in den regel voor de schuldeischers met cene gedeeltelijke, vaak eene bijna geheele vernietiging hunner schuldvordering gelijk te stellen. De wetgever heeft dan ook tegen ligtvaardige failliet-verklaringen gewaakt door bij art. 791 W. v. Koophandel, aan alle belanghebbenden het regt van verzet binnen 30 dagen na de aankondiging van het vonnis van failliet-verklaring door middel der dagbladen , alsmede hel regt van hooger beroep, bij afwijzing, loc le kennen; terwijl de koopman, die slechts voor hel oo-genblik zijne verbindtenissen niel kan gestand doen, zelf de failliet-verklaring kan voorkomen door surseance van betaling te vragen. Eveneens heeft de wetgever getracht, waar de failliet-verklaring onvermijdelijk was, den schuldeischers zoo veel mogelijk van hunne wettige schuldvorderingen te verzekeren, en hij wendde daarlo^ middelen aan, die den meest mo-gelijken spoed en de meest mogelijke waarborgen legen

bedrog of zamenspanning van den gefailleerde en diens bloedverwanten of bevriende schuldeischers gepaard doen gaan. Dock waakte de wetgever nu zoo zeer voor de belangen der schuldeischers van hem , die afzonderlijk handel dreef , geene mindere zorg vorderden de belangen der schuldeischers van hen, die hunnen ijver en hunne kapitalen vereenigden om gezamenlijk onder een’ gemeenschap-pelijkeu naam handel te drijven, daar het aantal der schuldeischers in het laatste geval, wegens de meer uitgebreide handelsbetrekkingen en het grooter aantal der handelaren , uit den aard der zaak nog belangrijker zijn zal. Die zorg heeft de wetgever dan ook niet uit het oog verloren ; hij wilde, dat de schuldeischers op dezelfde wijze en in dezelfde orde zouden worden voldaan als zulks bij het faillissement van een’ enkel’ koopman plaats heeft; hij sprak steeds van den koopman, onverschillig of die afzonderlijk of gemeenschappelijk handeldreef, en alleen daar, waar uit den aard der zaak bij beiden niet dezelfde bepaling kon gelden , maakte hij uitdrukkelijk melding van vennooten in tegenoverstelling van op zich zelve handelende kooplieden. Eveneens handelde te dezen opzigte de Code Napoléon, en echter wil de leer der Fransche schrijvers en het gebruik, ook bij ons nog onlangs door regterlijke uitspraken gehandhaafd 1), bij het faillissement eener vennootschap eenen anderen weg doen inslaan dan bij dat van een’ enkel’ koopman.

De leer, die door gedachte schrijvers en regterlijke uitspraken verkondigd wordt, is deze : dat eene vennootschap eene persona moralis uitmaakt, afgescheiden van de afzonderlijke leden of vennooten, en dat de goederen van die persona moralis (de go.ederen , die de vennooten in gemeenschap bezitten) uitsluitend ten waarborg verstrekken van degenen, die met haar gehandeld hebben, zoodat aan particuliere schuldeischers het regt met 1) Zie fTeekblad v. h. liegt, N’'. 565.

ontzegd worden om met hunne schuldvorderingen op te komen in het faillissement eener vennootschap.

Die leer echter is valsch ^ is onregtskundig, en leidt tot gedrochtelijke uitkomsten. Als die leer opging, dan zoude den schuldeischers eener vennootschap een voorzeker gemakkelijk, doch bij de wet onbekend, ja met hare bepalingen strijdig privilegie of voorregt zijn toegekend ; dan zoude de vennootschap eenc schier ongenaakbare schans zijn , tegen alle schuldeischers , het zij particuliere , het zij ter zake van buiten die vennootschap afzonderlijk gedreven handel, opgeworpen ; dan zoude het aangaan eener vennootschap een geschikt middel zijn, waardoor insolvente schuldenaren den een’ of anderen hunner bloedverwanten of schuldeischers al datgene konden verzekeren, wat nog van hunnen wrakken of hopeloozen boedel overig is , met vrijheid om strafieloos hunne overige schuldeischers te bespotten, ■— in plaats van eenvoudig het middel te zijn om met grooter kapitalen , op grootcr schaal, op de uitgebreidste wijze handelte drijven, zonder dit echter uitsluitend ten pericule of ten koste van de afzonderlijke schuldeischers der vennooten te doen.

Wanneer men echter op regtskundige gronden voortbouwt , en zich niet laat bevooroordeelen door bestaande gebruiken of moeijelijkheden , in de gevolgen te voorzien , dan zal men ontwaren, dat niet den wetgever de blaam van zulke ongerijmde gevolgen kan worden aangewreven , maar dat alleen een valsch begrip van vennootschap onder gemeenschappelijken naam, en de verwarring door Fran-sche regtsgeleerden van maat- of vennootschappen met, zedelijke ligchamen tot het onregtskundig gebruik geleid hebben , waartegen wij thans opkomen.

Wil men niet in de zonderlingste dwalingen vervallen, zoo moet men voorzeker naauwkeurig zorg dragen, dat de regtsgrond, waarop men bouwen zal, hecht zij. Men behoort derhalve, om de gevolgen van het faillis-

sernenl eener firma mei juistheid le kunnen beoordeelen, vooraf grondig vast te stellen, wat eene vennootschap onder eene firma is, wat het faillissement is en welke deszelfs voorname gevolgen zijn. Voor zooveel als zulks voor ons tegenwoordig onderzoek noodzakelijk is, zullen wij deze punten kortelijk nagaan.

Eene vennootschap onder eene firma, de naam reeds geeft het te kennen, is eene soort van vennootschap of handelsondernemingen betreffende maatschap, en behoort derhalve tot de stof der maatschap. Maatschap nu is eene overeenkomst, waarbij twee of meerdere personen zich vereenigen tot het doen eener gemeenschappelijke winst. Verg. art. 1655 B. W.

Heeft zoodanige overeenkomst plaats bij eene bijzondere of bepaalde handelsonderneming, zoo voert zij den naam van handeling voor gemeene rekening ; heeft zij echter niet voor zulk eene enkele of bepaalde onderneming plaats , maar heeft zij het drijven van een’ of meerdere bepaalde takken van koophandel ten doel, zoo wordt zij vennootschap onder eene firma genoemd, naar den gemeenschappelljken naam (firma) , waaronder de handel gedreven wordt.

Men moet te dezer plaatse ook noodwendig nagaan, wat een zedelijk ligchaam is , en waarin zulks van de maatschap verschilt. Het is, wel is waar, geene gemakkelijke taak de juiste grenslijn lusscheu beiden aan te wijzen; reeds toen men ons Wetboek met den nieuwen titel over zedelijke ligchamen verrijkte, gevoelde men, hoe ligt men in* het kenmerkend onderscheid mis zoude tasten, hoe ligt men aan verwarring van beiden bloot zoude staan 1). Geeft art. 1655 B. W. dan ook al eene bepaling van de maatschap, van het zedelijk ligchaam treft men geene eigenlijke bepaling aan : art. 1690

1) zie VooRDülN, Gesck. en Begins, der Ned. tretb. X, pag. 310, 11”. 9. Verg. pag. 319, nquot;. 12.

]{. W. locli neemt slechts het bestaan en eenige onderscheidene oorsprongen van het zedelijk ligchaam aan, zonder te leeren , wat men onder zedelijk ligchaam te verslaan hebbe. Ik vermeen, dat het kenmerkend onderscheid tusschen maatschap en zedelijk ligchaam hierin gelegen is, dat de maatschap aangegaan wordt om gezamenlijk winst te doen, terwijl men zich tot een zedelijk ligchaam vormt om een bepaald oogmerk te bereiken 1), doch niet uit winstbejag. Is het doel der overeenkomende personen winst te behalen, dan is er eene maatschap daargesteld; vordert echter de onderneming aanmerkelijke kapitalen, waarvan eenige weinige personen de risico niet op zich kunnen nemen, zoo rigt men eene naam-looze vennootschap 2) op, dat is, men neemt gelden op legen aandeelen op naam of in blanco, zonder er zich

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;B.v, {lezcUig verkeer, bevordering van kunst of weten^hap, weldadig-Iieid,enz. Verg. VooRDülN, Gesch.em. X, bl. 313,1.»;Assis,bot Pi.B.M'. § 703 ; verg, nog Mr. A. DE PiMO, Handl. lot ß, fT. 11, §914, ßaiifU. tot IV. v. A. 11, § 27.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;De naanilooze vennootschap beeft niet altijd bandelsondcrnemingeii ten doel; zij is baren ooreprong verschuldigd aan grootc ondernoniingcn, ook van anderen aard, liet schijnt, wel is waar, de bedoeling der regering geweest te zijn de wetgeving omtrent alle naanilooze vennootschappen gelijktijdig bij het Wetboek van koophandel vast te stellen; men bezigde nnil. in de ontwerpen van 1833 en 1835 de uitdrukkingen inzetting^ (^instelUiiÿ), oudernetning, in plaats van het tegenwoordige handelton-dememing •, v. VOORDUIN, Gesch. enz. Vlll, 1)1. 142 en 158; zie nog bl. 101 en 102. Later evenwel liet zij dat voornemen varen , en scheen zij de slof te splitsen en gedeeltelijk naar het B. W. over te willen brengen; zie VoORDüiti, VIII, bl. 226 en 271—275. iret opschrift der 3»afd. van het 1» B. W. v. K. luidt dan ook: van de naamloozc vennootschappen van Koophandel ; art. 36 spreekt uitdrukkelijk van eene handtlsondeme-ming. Iloe wenschelijk bet dan ook ware, zal men de bepalingen hieromtrent niet op naamluoze vennootschappen van burgerlijke ondernemingen kunnen toepassen. Een ander gevoelen evenwel vindt men verdedigd door Mr. H. van SONSBEECK, Themis ^1, pag. 149—164, en Mr. A. DE PlNTO , Handl. tol

0111 le bekoiniueieu, in wiens handen dezelve overgaan, daar zij de bijzondere eig-enriom der houders zijn, terwijl de vennooten of houders zelve niel verder aansprakelijk zijn dan tot hel beloop van hun aandeel.

Gemakkelijker dan het criterium van het zedelijkè ligchaam aan te duiden is het, het aanmerkelijke verschil aan te tonnen, dal er tusschen hetzelve en de maat- of vennootschap bestaat. Zoo heeft een zedelijk ligchaam steeds een handelend bestuur, en zijn deszelfs leden onbekend, althans zij behoeven niel bekend le zijn; ook zijn alleen de goederen van het ligchaam voor deszelfs schulden aansprakelijk ; — daarentegen is bij eene vennootschap onder eeiie firma elke vennoot bevoegd in haren naam te handelen, zoo hij van die bevoegdheid niel uitdrukkelijk heeft afgezien ; hij behoudt zijne individualiteit; iedereen kent hem, zijn naam is op het daartoe bestemde register ingeschreven ; ook is hij zelfs hoofdelijk voor al de schulden aansprakelijk.

Wij hebben uil het voorgaande gezien, dat eene vennootschap onder eene firma is eene overeenkomst, die verscheidene personen aangaan , om gemeenschappelijk handel te drijven. Elk der leden nu drijft handel ot oefent daden van koophandel uit, waarvan hij zijn gewoon beroep maakt ; derhalve is hel volgens art. 2 W. v. Rooph. aan geene tegenspraak onderhevig , dat elk der leden koopman is. Hiervan is het noodzakelijke gevolg, dat, zoo een lid voor zich persoonlijk ophoudt te betalen , dit lid failleert (zie art. 764 W. v. Rooph.); 1) en dal, zoo eenig lid ophoudt voor de firma le betalen, deze failleert, waardoor tevens elk der leden failleert,

1) Volgens liet Fransebe regt echter was dit aan twijfel onderhevige vg. Bodlay-Paty . Tr. des faill. et bang. nquot;. 29 •, zie nog liegtsg. adv. 11, hl. 189. Bij de wet van 28 Mei 1888 des faillites et banqueroutes , die het derde boek van den C. de C. vervangt, is echter die reden van twijfeling vervallen.

ƒ Aemrv, VU Dl. 1 St. 1846. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

als persoonlijk en lioofilelijk voor de schulden der firma aansprakelijk, en koopman zijnde, die ophoudt le betalen. Zoolang toch nog een der vennooten voor de firma betalen kan en wil, (want niet het onmagtig zijn om te betalen, maar hel eenvoudig ophouden daarvan is het criterium van het faillissement) zoolang kan de firma niet gezegd worden opgehouden te hebben met betalen ; blijkt er derhalve, dat de firma niet meer betaalt, zoo is er tevens gebleken, dat elk der vennooten niet meer betaalt ; en om zich daarvan, zoo noodig, te kunnen overtuigen , daartoe strekt het voorschrift van art. 765, § 2 W. v. Kooph., ten einde de regier in de gelegenheid worde gesteld al de vennooten , of de overige ven-noolen , zoo het faillissement door één hunner is aangegeven, volgens het laatste lid van art. 766 W. v. Kooph. te hooren en te ondervragen. Het is dan ook , inden geest der wet, eene ernstige verpligting voorden regter , den koopman of de leden der firma, die niet zelve de aangifte gedaan hebben , te hooren, wanneer daartoe gelegenheid is ; en het is alleen om reden dat het soms onraadzaam is den koopman van de gedane aangifte te verwittigen , of om diens voortvlugtigheid , dat het stellige voorschrift van hem te hooren of althans behoorlijk daartoe op te roepen niet tot wet is verheven 1).

Uit het bovenstaande blijkt het,m. i., ten duidelijkste, dat het faillissement eener firma tevens al derzelver leden doet failleren 2). Wij willen nu in het kort den gan-schen loop van het faillissement nagaan, en onderzoeken , of deszelfs gevolgen en deszelfs behandeling zich

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;Zie VOOBDUIN, gesch. enz. X, bl. G62, n“. 10.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Eene enkele plaats, art. 489 C. de C. gaf zulks duidelijk te kennen. Onder les faillis toch kunnen niet anders dan de vennooten onder gcmcrnsclia|gt;pelijken naam verslaan worden.

daartegen eenigzius verzetten, en niet veeleer zulks volkomen bevestigen.

En dan merken wij vooraf aan, dat de wetgever uitdrukkelijk (zie art. 765, § 2, W. v. Koopli.) het faillissement eener vennootschap onder eene firma heeft toegelaten, even als van een' afzonderlijken koopman; hij achtte het niet noodig zulks afzonderlijk te behandelen, doch hij schreef slechts voor enkele gevallen eene bijzondere bepaling, daarbij in achtte nemen, voor (zie art. 793, 1quot;. en 794 W. v. K.). Derhalve mag men met grond beweren, dat het niet uitgezonderde op zoodanig faillissement geheel toepasselijk is, en dit wordt ook door eene reeks van artikelen, waarover wij een enkel woord zullen aanstippen, bevestigd.

Art. 767 , laatste lid. Had de wetgever bedoeld, dat de leden eener faillerende firma niet zelve failliet zouden zijn, zoo had hij gewis niet verzuimd eenige bepaling te maken omtrent de afscheiding der kapitalen, welke zij in de firma hadden moeten inbrengen , van hunne overige goederen, in het belang hunner bijzondere schuldeischers, en dan ware het hier de geschikte plaats geweest zulks te doen.

Art. 787, 794, 795, 798, 799, handelende over verzegeling en boedelbeschrijving. Z.ij geschiedt bij elk lid der firma, en betreft al zijne goederen, en niet slechts datgene, wat de vennooten in gemeenschap bezitten en zich op eene of andere wijze ten huize van dezen of genen vennoot mögt bevinden; hij moet zelfs des noods onder eede verklaren, of hij nog andere goederen dan de gevondene bezit. Art. 808 duidt nog nader aan, dat de gewone voorschriften ook op vennooten toepasselijk zijn ; hoe zouden anders de vennooten aan onderhoud en aan kleeding komen? Eindelijk worden de aldus verzegelde of beschrevene goederen alle door de curators verkocht, en wordt de opbrengst daarvan aan de schuldeischers uitge-

keen! , indien er geen accoord is lot stand gekomen.

Art. 789. Ook de leden eener faillerende tirma kunnen in verzekerde bewaring worden gesteld: er wordt geen onderscheid gemaakt.

Art. 793 bevat niets, hetgeen strijdig zou zijn met het faillissement der afzonderlijke vennoolen. De reden, waarom alleen op de plaats van het kantoor wordt aangeplakt, is de spoed, waarmede zulks bewerkstelligd wordt. De woonplaatsen der vennoolen toch kunnen ver van elkander verwijderd zijn. — Min juist bezigt dit artikel de uitdrukking vennoot schappen van koophandel; beter ware vennootschappen onder eene Jirma, even als in 765. Eene andere vennootschap toch kan niet failleren ; alleen deze kan hel wegens de hoofdelijke aansprakelijkheid der vennoolen.

Art. 802 leert, wat de balans moet inhouden, en brengt daartoe uitdrukkelijk al de roerende en onroerende goederen en den slaat der schulden en inschulden des gefailleerden. Dat al de goederen van eiken vennoot ten bate der massa komen, hebben wij reeds meermalen opgemerkt; hier nu wordt in eenen adem ook van hunne schulden gesproken , en hoe die nu te beperken tot die, welke ter zake der vennootschap zijn gemaakt? Daartoe zoude geene reden bestaan: ook gelast artikel 815 de bijeenroeping van alle schuldeischers.

Eindelijk merken wij op , dat, daar elke vennoot der faillerende firma persoonlijk failleert, zooals wij reeds betoogd hebben, en de gefailleerde de beschikking en het beheer over zijne goederen verliest, (zie art. 770, 813 en 814 W. v. R.) hieruit nog nader blijkt, dat de bemoeijing der curators en al het in dezen titel voor-geschrevene ten volle van toepassing moet zijn op de vennoolen der faillerende firma.

Wij hebben genoegzaam den geheelen loop ende gevolgen van het faillissement nagegaan; thans moeten wij nog

bij een enkel, maar levens belangrijk en beslissend puni stilstaan.

De artikelen 1177 en 1178 B. W. leeren, dat al de goederen des schuldenaars , zoo roerende als onroerende, zoo tegenwoordige als toekomstige , den gemeenschap-pelijken waarborg voor zijne scbuldeischers uitmaken. Dit beginsel, hetwelk bij hel bandelsregt door geene uitzondering ontzenuwd is 1), en alleen uitzondering lijden kan bij pand, hypotheek of bevoorregle schuld, moet dus ook bij het faillissement eener firma worden in het oog gehouden. En dat nu aan de scbuldeischers der gefailleerde firma geen uitdrukkelijk voorregt of privilegie verleend is, noch op de goederen, die tot de gemeenschap behooren, noch op die, welke hel bijzonder eigendom der vennoolen zijn, is onbetwistbaar; doch dat zij evenmin een stilzwijgend privilegie kunnen doen gelden, blijkt, wanneer men de artikelen 1180, 1185 en 1195 B. W. inziet: privilegie toch moet door de wet zijn toegekend, en de gevallen, waarin zulks wordt gedaan, worden bepaaldelijk en niet slechts bij wijze van voorbeeld aangeduid.

Doch wal wil men anders dan een stilzwijgend privilegie, wanneer men aan de bijzondere scbuldeischers der vennooten hel regl betwist om hunne schuldvorderingen te doen verifiëren? Zelfs al mogt men beweren, dat het actief alleen beval de goedereu , die door de vennooten in gemeenschap zijn of hadden moeten zijn gebragt, dat deze alleen hel actief van den faillieten boedel uitmaken, en dat de uitdrukkingen: al de goederen, alleschuldei-

1 ) Er zijn geene twee boedels bij den koopman : zijne bnegei lijke en Iian-delsscbulden zijn vereenigd. Zie VooiiDUlN, X, 1)1. 641, n». 10. Evenmin nu als er bij het faillissement van den afzonderlijk handelenden koopman twee boedels kunnen zijn, kunnen die bij het faillissement van cene firma beslaan; derhalve kunnen ook aldaar de schulden ter zake der vennoolsebap niel afgescheiden w orden van de bijzondere schulden der vennoolen.

tckei'Jt enz. bij verzegeling, boedelbeschrijving, verificatie en vereffening slechts de gemeenschappelijke goederen , de gemeenschappelijke schuldeischers beteekenen, waartegen echter de hoofdelijke aansprakelijkheid der vennooten en de algemeenheid der wetsbepalingen zich geheel verzet, dan nog kan men hier het ingesmokkeld stilzwijgend privilegie niet miskennen, dan nog zou men daartoe moeten aannemen, dat de vennootschap onder gemeenschappelijken naam een zedelijk ligchaam is. Immers men kan den schuldeischers der firma het regt uiet ontzeggen, om krachtens de hoofdelijke aansprakelijkheid der vennooten te deelen in de opbrengst van het byzon-(ier eig'endom der vennooten ; alsdan hebben zij toch voorzeker een stilzwijgend voorregt uitgeoefend op den onverdeelden ^emeengchappelyken eigendom ; en men kan den schuldeischers der afzonderlijke vennooten het regt niet betwisten om hunne schuldvorderingen te doen verifiëren, zonder én een stilzwijgend privilegie aan te nemen, én de firma tot een zedelijk ligchaam te verheffen , hetwelk dan met den bijzonderen eigendom der vennooten niets te maken moest hebben, en zich tegen de hoofdelijke aansprakelijkheid derzelve kanten zoude.

En echter is het niets anders dan die verkeerde opvatting van den aard des zedelijken ligchaams, die tot al die verwarring aanleiding heeft gegeven, waartoe het ontbreken in de Fransche Wetgeving van wettelijke bepalingen omtrent het zedelijk ligchaam eenigzins aanleiding gaf. Eenmaal op het dwaalspoor gebragt 1) dacht men er niet meer aan , dat eene maat- of vennootschap eene overeenkomst is tusschen personen, tot het verkrijgen van gemeenschappelijke winst; dat de vennoot

1) Het Ruineinsche regt echter moest daarvan terug gehouden hchhen. « Vectigaliuin ptddicorum soeiis pemitssuin est corpus hahere » leest men inl. t D. quod ciij. univ. Verg. Lipman, RU'. 111,10. en dein dien titel aangelmahle wel ten.

— 71 —

peisoûiilijk door de handelingen der maalsehap verbonden is; dat hij zelfs hoofdelijk verbonden is bij eene vennootschap onder ecnen gemeenschappelijken naam, — doch dat een zedelijk ligchaam eene wettige vereeniging van personen is tot een bepaald doel, maar zonder geldelijk voordeel te beoogen ; dat bij deszelfs leden geene persoonlijke aansprakelijkheid beslaat, en de goederen van het ligchaam zelfs niet voor hun aandeel hun bijzonder eigendom uilmaken ; eindelijk men vergat, dal men onwettiglijk den waarborg der schuldeischers van de afzonderlijke vennooten verzwakte , en zag over het hoofd, dat er eene overeenkomst tusschen twee personen bestaan kan , die wel eene vennootschap is (namelijk die bij wijze van geldschieting) , maar waarbij onmogelijk aan een zedelijk ligchaam gedacht kan worden ; waarbij aan derden slechts een persoon bekend is , en waar hel faillissement van den geldopnemenden koopman derhalve op dezelfde wijze moet behandeld worden, als dal van elk’ ander’ koopman, d. i. de belaling van gewone en handelsschulden zonder eenige afscheiding plaats moei hebben.

Ik zeide dat de dwaling der Fransche schrijvers uitsluitend op de verkeerde beschouwing rust, dat de overeenkomst van maal- ot vennootschap een zedelijk ligchaam doet geboren worden. Beschouwden zy alleen de vennootschap onder eene llrma als een zedclijk ligchaam of als voorregt gevende aan de met haar gehandeld hebbende schuldeischers, men zou nog kunnen beweren, dat de Code de Commerce uitsluitend de daarin opge-nomene stoffen behandelt, en niet door hel burgerlijk regt , doch door de handelsgebruiken moei uilgelegd worden. Maar ook de Code de Commerce is slechts een exceptioneel Wetboek ; waar geene bijzondere bepaling bestaat, heeft men zich lot den Code Civil le wenden. Zie Pardessus, Cours de dr. comm. I, § 1. Men treft

die bepaling niel , zooals bij art. l W. v. Rooph. , uitdrukkelijk aan, hoofdzakelijk wegens de daarstelling van het eerste ontwerp van den Code de Commerce, reeds vóór dal de Code Civil aangenomen was. 1) Echter leert art. 18 C. de C. dit uitdrukkelijk, wat de stof der maatschap betreft.— Wij vermeenen voldoende aangetoond te hebben , dat het aangaan eener vennootschap geen zedelijk ligchaam daarstelt, en dat derhalve de gevolgen, die daaruit afgeleid worden 2), van zelve vervallen. Durantok, in zijn vervolg op Toullieh, du contrat de Société, Ç 334, zegt dan ook uitdrukkelijk, dat men slechts naar het Fransche regt, niet naar het Romeinsche regt, de maatschap als een zedelijk ligchaam beschouwen moet. Hij behandelt echter in § 457 afzonderlijk de vraag , of de bijzondere schuldeischers van een’ vennoot met de schuldeischers der maatschap geregtigd zijn tot het aandeel van dien vennoot, en oppert als bezwaren, waaruit zulks noodwendig schijnt voort te vloeijeri, dezelfde, welke wij reeds behandeld hebben, doch laat te dezer plaatse de tweevoudige beschouwing van den vennoot als afzonderlijk persoon en als lid van een ligchaam , dat met de handelingen van den afzonderlijken persoon niets te maken heeft, oogenschijnlijk geheel varen , om het geschilpunt te beslechten door de redenering , dat de schuld-eiseber van de maatschap inzonderheid met het oog op de goederen der maatschap met deze gehandeld heeft, zooals b. v. de vrije Romein met den slaaf , die met zijn peculium handel dreef, en op welk peculium alleen het vertrouwen gesteld werd. De analogie echter ontbreekt bij maatschap,

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;Vj;. Mr. W. Parker de Ruïter PiOCUer van Renaïs, bijdr. tot hel Ned. ff'. v.K. bl. 6 —7 en 3.5—37.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Men zie onder anderen BODIA v-Patv , Tr. des faill. et banq. ni,.S7i lot 374; Pardessus, Cours de dr, comm. § 966, 975 vedg., 1088 volg., 1207.

omdat men daar met een’ of meerdere personen handelt , die öf hoofdelijk, óf ieder voor hun aandeel aansprakelijk zijn; was echter de vennootschap een zedelijk lig-chaam , waar geene persoonlijke aansprakelijkheid bestaat en men derhalve alleen op de goederen van het ligchaam het oog heeft, het voorbeeld ware juister gekozen, voor zoo ver men bewijzen wilde, dat hij, die met iemand handelt, welke niet persoonlijk aansprakelijk is , bij voorkeur uit de goederen moet voldaan worden , waar hij alleen zijn vertrouwen op konde vestigen. Doch de ven-nooten handelen niet namens een ligchaam: zij handelen krachtens wederkeerige volmagt, wanneer hun het beheer niet uitdrukkelijk is ontzegd, of wel zij nemen de zaak der vennootschap waar (negotiorum gestio), wanneer hun, wel is waar, geen volmagt gegeven is om die te verbinden, doch de zaak echter ten haren voordeele gestrekt heeft. Men kan ook niet volhouden , dat hij, ten wiens opzigte de maatschap verbonden is, zoo bijzonder op den waarborg van het gemeenschappelijk eigendom steunt ; men kan toch schuldeischer zijn eener maatschap , zonder zulks reeds bij het aangaan der verbindtenis geweten te hebben , namelijk wanneer er niet in haren naam gehandeld is, doch de zaak desniettemin ten haren voordeele heeft gestrekt; — in zoodanig geval nu heelt de schuldeischer der maatschap voorzeker niet meer vertrouwen gesteld op het eigendom der maatschap , dan de bijzondere schuldeischer van eenigeu vennoot.

Wij willen thans nog een blik werpen op hetgeen volgens het oud-Hollandsche regt ten opzigte van dit onderwerp gebruikelijk was.

Ook daar treft men wederom dezelfde dwaling aan, welke de Fransche schrijvers van het spoor gebragt heeft en nog heden , op hun voetspoor, gedeeld wordt, namelijk de beschouwing van de maatschap als zedelijk lig-

cliaam (corpus luysticuin) 1), weshalve de schuldeischers der vennootschap voorregt genieten zouden boven de schuldeischers , die buiten de massa derzelve gehandeld hebben. Ook daar vergat men , dat eene overeenkomst, waarbij eenige personen zich tot het verkrijgen van gemeenschappelijke winst vereenigen, nog geen zedelijk ligchaam doet ontstaan 2); dat bij eene maatschap de vennoot namens allen handelt, en alle voor hun aandcelpersoonlijk aansprakelijk zijn, terwijl bij een zedelijk ligchaam de bestuurder niet namens de individuele leden, maar alleen namens het ligchaam handelt, en de indi-viduële leden zelfs niet voor hun aandeel door hem verbinden of verbonden worden 3).

De oorzaak, die tot de verwarring van maatschap en zedelijk ligchaam heeft aanleiding gegeven, is m. i. de naamlooze maatschappij. Hoewel deze hierin van het zedelijke ligchaam onderscheiden is dat zij winst beoogt, heeft zij echter dit met hetzelve gemeen, dat zij noodwendig een’ bestuurder vereischt. Dat de vennooten niet verder dan voor het volle beloop hunner aandeelen aansprakelijk zijn, is geen noodwendig gevolg dezer maatschap; integendeel, in den aard der maatschap ligt eene persoonlijke aansprakelijkheid opgesloten, zoo als die dan ook aanvankelijk steeds bestond 4), doch daar zoodanige aansprakelijkheid het uitvoeren van groote ondernemingen natuurlijkerwijze belemmeren moest , rigtte men eene maatschappij op, waarbij men bedong, dat de deelhebbers niet verder dan voor hun gestort aandeel aansprakelijk zouden zijn. Die niet-persoonlijke aan-

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;Zie Kareis, Advijsen over den Kooph. deel 11, adv. n°. 62, bl. 247 - 248 ; vg. adv. n°. 86.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Vg. 1.1, pr. en § 1 D quod cuj. univ.

• 3) nbsp;nbsp;nbsp;Vg. 1. 4, pr. D. deexcerc. act. en 11.2en7,§ 1 D. quod cuj. uiiiv.

• 4) nbsp;nbsp;nbsp;ZieVoORDDIN, GexcA. enz. VIIl, bl. 170. Die verdere aansprakelijkheid is thans niet meer bestaanbaar, zie art. 40. 2®. lld.W.v.K.vg. nicl a. 37.

sprakelÿkheid der deelgenoolen, gevoegd bij bet onmisbare van een bestuur, deed niet geheel ten onregte zoodanige maatschappij als een llgchaam beschouwen l), en men gewende zich allengs zoodanig aan dit denkbeeld, dat men niet slechts de vennootschap onder eene firma, waarvan een enkele of meerdere bepaalde vennooten het bestuur hadden, maar zelfs elke^maatschap als zoodanig beschouwde , en het ongerijmde daarvan over het hoofd zag.

Wij hebben reeds aangetoond, dat bij eene maatschap soms alle gedachte aan een zedelijk ligchaam vervalt, en hoe vaak hij, die met eenen vennoot handelt, aan geen ligchaam denkt, welks goederen hem voor de nakoming der aangegane verbindtenis zouden waarborgen , doch dat hij steeds een of meerdere bepaalde personen op het oog heeft. Wij zullen dat hier niet herhalen , doch er nog alleen dit bijvoegen, dat, ware men dan ook vroeger , onder de oud-Ifollandsc/ie wetgeving en , wil men , ook onder die van Napoleon , zoo gemakkelijk door een verkeerd denkbeeld van zedelijke ligchamen van het spoor te leiden, zulks althans onder onze wetgeving, waarin het zedelijke ligchaam met deszelfs ware beginselen en, blijkens de daarvan gegevene bepaling , van alle eigenlijke maatschap afgescheiden, is opgenomen , niet meer kan plaats hebben. Wij willen nu nog opmerkzaam maken pp de ruime gelegenheid lot bedrog, die ervoor den insolventen schuldenaar geopend zoude slaan, en waarvan wij in het begin van dit opstel gesproken hebben, indien de bijzondere schuldeischers niet op konden komen in het faillissement eener firma.

Was niet elk lid der firma failliet, en behield alzoo elk lid der firma hel beheer over zijne goederen , zoo zou hetzelve zijne goederen geheel of gedeeltelijk aan

1) Zoo werd ook door sommigen bij de beraadslagingen over dit onderwerp de naamlooze maatschappij als een zedelijk ligchaam aangemerkl. Zie VOORDUIH, Vltl, 1)1. 270 en271.

de schuldeischers der firma kunnen onltrekken door óf onmiddelijk vóór de aangifte van het faillissement die goederen te verknopen of weg te schenken , óf vóór de verzegeling en boedelbeschrijving daarmede zijne bloedverwanten of bijzondere schuldeischers te bevoordeelen ; de eed toch, die volgens art. 798 W. K. van hem gevorderd mögt worden , doelt slechts op het bezitten van goederen. Waarom zou hij zelfs zijne verzegelde goederen niet nog kunnen verkoopen? Waarom zou men geen vonnis tegen hem ten uitvoer kunnen leggen ? Want al stelde men nu , dat de vennoot het beheer over zijne goederen verliest, doch alleen ten einde en zoolang als de zaken der firma vereflend worden , en zulks afleidde uit de verzegeling, die er bij eiken vennoot plaats moet hebben, dan zoude men evenwel dien schijngrond nog ontberen omtrent de beschikking over die goederen. Ja zelfs, wanneer het waarheid ware , dat de vennoot door het faillissement der firma de beschikking over zijne goederen verloor, dan zoude er nog ruimschoots gelegenheid overblijven tot bedrog door middel van het aangaan eener vennootschap. Hoe toch te beletten, dat twee met schulden beladene personen eene vennootschap aangaan, en hunne bloedverwanten of vrienden als schuldeischers der firma doen voorkomen , om korten tijd daarna te failleren en dezen alzoo het wrak hunner fortuin te vermaken ? Art. 1377 B. W. zou voorzeker een moeijelijk en schraal redmiddel opleveren.

Eindelijk willen wij nog aantoonen , dal ons stelsel ook niet dat aantal moeijelijkheden medebrengt, welke zich oogenschijnlijk voordoen, en dal hetzelve bij deelgenootschap in onderscheidene firma’s geene reeks van faillissementen na zich sleept, doch zieh alleen tol die van de vennoolen der failliet-verklaarde firma bepaalt.

Bestaat er eene vennootschap onder gemeenschappelij-ken naam lusschen A en B, zoo kan een hunner faille-

ren, zonder dal daarom de andere ook failleert. Betaalt A zijne bijzondere schulden niet, die hij óf als particulier , óf als nog builen de firma handelende gemaakt heeft, zoo failleert hij, want hij is een koopman, die ophoudt te betalen ; doch in dat geval failleert de firma niet, maar zij is krachtens artikel 1683, 4” B. W. ontbonden. Beslaan er twee of meerdere vennootschappen, in welke A deelgenoot is, zoo geraakt, bij het ophouden van betaling van eene derzelve , geene der overige in slaat van faillissement, want deze hebben niet opgehouden te betalen, doch zij worden allen ontbonden door hel faillissement van A, een hunner leden. In beide gevallen komen do beredderaars der ontbondene vennootschap op als schuldeischers van A of van de gefailleerde firma , zoo er iets aan de ontbondene firma verschuldigd is; of wel, wanneer den gefailleerde A of der gefailleerde firma bij de vereffening iets mögt loe-komen , wordt dit aan den curator uitgereikt.

Ook de rangschikking der schuldeischers levert den curators geene bijzondere moeijelijkheden op , hoewel zij voorzeker eenigzins omslagtiger is dan die, welke bij het faillissement van een’ afzonderlijk’ koopman plaats heeft. De moeijelijkheden toch , die zich hij de rangschikking of liever reeds bij de verificatie opdoen, zouden evenzeer bestaan , ook als het faillissement der vennootschap de vennooten zelve niet deed failleren. De eeni-gc bijzondere zorg, die hel faillissement der vennootschap vereischt, is die voor de gelijke bedeeling der concurrente schuldeischers. Wij willen eene enkele berekening laten volgen voor een geval, waarin zich de meeste verwikkeling voordoet, als: ongelijkheid van het aandeel der vennooten, en schulden, zoowel der gezamenlijke als der afzonderlijke vennooten , die door pand ol hypotheek gedekt zijn of op bepaalde goederen zijn bevoorregl.

Siel, dal tie baten der firma bedragen ƒ 40000 , en de lasten ƒ 80000 , waarvan ƒ 20000 door pand of' hypotheek gedekt of op bepaalde goederen bevoorregl zijn. Deze laatste schulden alzoo uit de opbrengst dier goederen betaald zijnde, zoo bedraagt het actiefy20000, en het passief ƒ 60000. Stel, dat A deelgenoot in de firma is voor ^/t, B voor «/gt;, dan bedraagt het aandeel van A in de baten ƒ 15000, en in de lasten ƒ 45000; het aandeel van B is dan in de baten f 5000 , en in de lasten ƒ 15000. Stel voorts, dat het bijzonder eigendom van A bedraagt, het actief ƒ16000, het passief ƒ 11000, waarvan ƒ 6000 door pand , hypotheek of privilegie voorrang geniet, terwijl het bijzonder eigendom van B bedraagt, het actief ƒ 10000, en hel passief ƒ 5000, waarvan ƒ 2000 voorrang genieten. Wanneer nu de voorrang genietende schuldeischers van A en B voldaan zijn, zoo zal het overschietende van hunnen bijzonderen eigendom , gevoegd bij hun aandeel in de baten der firma, de som uilmaken, waaruit de concurrente schuldeischers hunne betaling geheel of gedeeltelijk zullen erlangen. Wij laten hier de berekening in haar geheel volgen.

Boedel van A.

Actief.

Opbrengst van den bijzonderen eigendom. . . ƒ 16000 bandeel in de balen der firma......» 15000

totaal ƒ 31000

na aftrek van hetgeen door de pand, hypotheek of voorregt hebbende schuldeischers verzwolgen wordt, ten bedrage van........ƒ nbsp;6000

zuiver . ƒ 25000

Passief.

Bijzondere schulden, voor zoo ver die geen voorrang genoten............f 5000.00.

Bedrag der schulden der firma, welke geen voorrang genoten 1)......- 60000.00.

Totaal ƒ65000.00.

Daar het passief alzoo ƒ65000.00 bedraagt, terwijl het actief slechts bedraagt ƒ25000.00, zoo zullen de concurrente schuldeischers uil den boedel van A genieten ongeveer 38*/« ten honderd van hunne schuldvorderingen.

Boedel van B.

j^ctief.

Opbrengst van den bijzonderen eigendom, ƒ10000.00.

Aandeel in de balen der firma. ... - 5000.00.

Totaal ƒ15000.00.

na aftrek van hetgeen door de pand , hypotheek of voorregt hebbende schuldeischers wordt verzwolgen, ten beloope van. . . - 2000.00.

Zuiver ƒ13000.00.

Passief.

Bijzondere schulden, voor zoo ver die

geen voorrang genoten.......f 3000.00.

Bedrag der schulden der firma , welke geen voorrang genoten 2)......-60000.00.

Totaal ƒ63000.00.

l] Dit bedrag kuml in den boedel van eiken vennoot in deszelfs geheel voor, en niet naar gelang van zijn aandeel in bel verlies, onwel om reden van de hoofdelijke gebondenheid der vennoolen. Verg. art. 878W. v. K.

‘i) Zie de voorgaande noot.

Daar het passief alzoo y63000.ÜÜ bedraagt , en het actief slechts ƒ 13000.00 , zoo genieten de concurrente scbuldeischers uit den boedel van B ongeveer 20 ten honderd hunner schuldvorderingen.

De scbuldeischers der firma erlangen alzoo ongeveer 58’4 ten honderd; de bijzondere scbuldeischers van A 38'4 en die van B slechts 20 ten honderd. Het te kort komende kunnen zij , zoo mogelijk , later op A en B verhalen , en wel, wat de scbuldeischers der firma betreft, op beiden, wegens hunne hoofdelijke gehoudenheid.

Wij moeten ten slotte hierbij opmerken dat, wanneer de betalingen, die elke boedel aan de scbuldeischers der firma zoude kunnen doen , gezamenlijk de honderd ten honderd te boven gaan , deze alsdan volle betaling erlangen, en het overschietende in dat geval ten voor-deele verstrekt van de bijzondere scbuldeischers van hem, die boven zijn aandeel in het verlies gedragen beeft, of van dezen laatsten zelven , zoo ook die schuld-eischers volkomen voldaan zijn. Zoo zouden in het geval dat wij tot voorbeeld stelden, wanneer de boedel van B eene betaling van 71'4 ^^^ honderd opleverde, deschuld-eischers der firma uit beide boedels gezamenlijk voor 110 ten honderd, en dus voor meer dan het volle bedrag hunner schuldvordering, gewaarborgd zijn. Die overschietende 10 ten honderd, ten bedrage van ƒ6000.00,zullen alsnu strekken ten voordeele van de bijzondere scbuldeischers van B en vanBzelven,omdatdeze, krachtens de overeenkomst,slechts voor '4 of 25 ten honderd in de verliezen der vennootschap moest dragen en in dit geval, wegens de hoofdelijke gehou-denbeid , reeds meer betaald beeft. Uit die ƒ6000 zullen alzoo de bijzondere scbuldeischers van B de overige 28' ï ten honderd erlangen , en de overschietende som van ƒ5145,00 zal den gefailleerde B ter hand gesteld worden , terwijl hij bovendien eene vordering behoudt op A, zijnen voormaligen vennoot , ten bedrage van

/279ÜO.()O , welke hij wegens zijne hoofdelijke gebondenheid heeft moeten voldoen boven het een vierde gedeelte , hetwelk hij volgens overeenkomst moest dragen in de verliezen der vennootschap.

De dusdanige behandeling van het faillissement eener vennootschap onder een’ gemeenschappelijken naam is, mijns inziens , de eenige , welke men aanwenden kan , zonder de bijzondere schuldeischers der vennooten aanmerkelgk te benadeelen, en hen te versteken van de aanspraak , die hun als schuldeischers bij de artt. 1177 en 1178 B, W. zoo nadrukkelijk wordt toegekend.

Eene in staat van faillietverklaring van al de vennooten afzonderlgk zoude tot dezelfde uitkomsten leiden , doch oneindig meer omslag en kosten vereischen, daar er alsdan een aantal curators, geëvenredigd naar dat der vennooten, benoemd zoude moeten worden , en deze, na de zaken der vennootschap onderling vereffend te hebben (hetgeen echter nog aan menig gewigtig bezwaar zou onderhevig zijn), elk afzonderlijk de kosten van aankondigingen , oproepingen , verificatie en vereffening zoude moeien maken. Deze weg was den wetgever te kostbaar en te omslagtig, en hij gaf de voorkeur aan het faillissement der firma, dat, als bevattende het faillissement der afzonderlijke vennooten , met oneindig minder kosten kan behandeld worden , en tevens den weg afsnijdt tot velerlei moeijelijkheden, daar alle schuldeischers thans gezamenlijk op moeten komen, en alzoo gemakkelijker blijken kan , of de opgegevene schuldvorderingen ten laste der vennootschap gebragt moeten worden , of ten laste van eenigen vennoot afzonderlijk , of wel of er eenige zamenspanning tusschen de schuldeischers der vennootschap of bevoordeeling van hen dooide vennooten binnen den bij de wet uitgeslotenen tijd heeft plaats gehad. Wat de verificatie betreft, zoo boude

Tliemia, VII 1)1, I Sl, 1810, ü

men echter in het oog, dut wel de schuldeischers der tirma bevoegd zijn de toelating te betwisten van de bijzondere schuldeischers van eiken vennoot, zoowel als die van de schuldeischers der firma , doch dat een bijzonder schuldeischer van eeneii vennoot slechts de toelating betwisten kan van de schuldeischers der firma en van zijne bijzondere mede-schuldeischers, maar niet die van de bijzondere schuldeischers van eenen vennoot, als wiens schuldeischer hij niet opkomt ; of met andere woorden, dal de schuldeischers der firma de toelating van alle schuldeischers kunnen betwisten, terwijl de bijzondere schuldeischers van den eenen vennoot de toelating van die van eenigen anderen vennoot niet betwisten kunnen ; want hoewel artt. 822, 823 en 825 W. v. K. die bevoegdheid geven aan elk’ opgekomen’ schuldeischer, zoo kan zulks echter niet anders betee-kenen dan van elk, die beweert schuldeischer, of liever mede-schuldeischer, gelijk art. 825 zich uitdrukt, te zijn. Beweert nu de bijzondere schuldeischer van den eenen vennoot niet tevens schuldeischer 'e zijn van den anderen vennoot, zoo is hij ten opzigle van de bijzondere schuldeischers van dien anderen vennoot geen mede-schuldeischer , en alzoo niet bevoegd de toelating hunner schuldvordering te betwisten.

ALGEMEENE REGTSGELEERDHEID.

0 oer po li tie-regt, door Mr. G. G Fkançois, Procureur bÿ den Hoogen Raad

Een Nederduitsch looord voor politie.

Prof. Thorbecke, in de voorrede van liet 2de Deel van de ^anteekening op de Grondwet, noemt de theorie van ons wettig politieregt hetgeen de Franschen zeggen droit administratif. Hij spreekt, bladz. 304 van het 2de Deel, van politie van het onderwijs ; op bladz. 85 van de gezondheids- en geneeskundige politie, op bladz. 91 van politie , waarvan melding gemaakt wordt in art. 144 der Grondwet, welk woord in de Grondwet van 1815 vertaald is door administration, — regie interne zoo als VAN HoGENDOKP het in de Commissie van 1815 verklaarde.

Wanneer men het denkbeeld van politie door een woord in onze taal wilde uitdrukken, zou het dan niet geoorloofd zijn Staatszorg te zeggen ? op bladz. 303 zegt de prof, dat art. 226 het armbestuur verheft tot een onderwerp van algemeene staatszorg. Dit is ook het geval met het openbaar onderwijs : Politie van het onderwijs (zoo als de prof, zegt, bladz. 304), is dus de staatszorg voor het onderwijs.

Over de staatszorg in hel algemeen zijn hier te lande twee geschriften uitgegeven, welke in de Encyclopaedic van prof. DEN Tex, bladz. 121, vermeid worden , te weten ; ViETOR, Diss, de causis politiae, a caiisis juris criminalis sejungendis , Gron. 1808, en A. Neumark, Over het wezen en den omoang der Staatspolicie, Gron. 1819. Er bestaat wijders eene verzameling der Wetten en Verordeningen, bevattende algemeene grond-

beginselen der politie, eu betrekkelijk de functiën der autoriteiten en ambtenaren , aan welke hel beheer en toezigt bij de politie is opgedragen: uitgegeven in 1836 door den Heer G. Luttenberg , waarbij behoort het Vervolg op het Groot Plakkaatboek : alyemeene en plaat^e-lyke politie, veiligheid en openbare orde. Men kan verder raadplegen de dlandleiding' tot de kennis van het Staatsbestuur, van welke het VII Deel over 1832 en 1833 in 1835 is verschenen.

S 2.

Staats-politie in Prankryk.

Bij de Fransche schrijvers vindt men de Staats-politie als een onderdeel van hun droit administratif. De oude Fransche regtsgeleerden gaven eene zeer algemeene beteekenis aan het woord police, het staatsbestuur in zijn’ geheelen omvang , de administratie zelve. Domat maakt eene onderscheiding lusschen wereldlijke en geestelijke politie , en begrijpt daarin het bestuur van den Staat en van de Kerk. In het begin der 18de eeuw begon men de wetten der politie af te scheiden van die van het burgerlijk regt, en werden de onderwerpen der wetgeving op de politie in elf hoofdstukken verdeeld, als: de godsdienst, de goede zeden, de gezondheid, de levensmiddelen , de openbare rust en veiligheid, het voerwezen , de kunsten en wetenschappen , de koophandel, de fabrijken , de arbeidslieden, de dienstboden en do armen.

Later heeft men eene onderscheiding gemaakt tusschen regterlijke en plaatselijke politie, en hetgeen men onder politie verstond binnen veel engere grenzen beperkt: eene omschrijving van de regterlijke politie vindt men in art. 8 van het Code d’instr. crim. : «la police judiciaire recherche les crimes, les délits et les conlra ventions,

en rassemble les preuves, el en livre les auteurs aux tribunaux chargés de les punir ;» — de piaalselijke politic is aldus omschreven, Gode Brum, an IV, 19: «la police administrative a pour objet: le maintien habituel de l’ordre public dans chaque lieu et dans chaque partie de l’administration générale. »

De staats-politie (police de l’état) is, volgens de fransche schrijvers, celle qui considère la société en masse comme l’objet de sa vigilance et de son action directe.» Fraai is zo afgeschilderd in eene circulaire van den franschen Minister van politie in 1815: «Calme dans sa marche, mesurée dans ses recherches, partout présente et toujours protectrice, la police ne doit veiller que pour les progrès de l’industrie, de la morale, pour le bonheur du peuple et le repos de tous. Elle est instituée, ainsi que la justice, pour assurer l’exécution des lois et non pour les enfreindre, pour garantir la liberté du citoyen , et non pour y porter atteinte , pour assurer la securité des hommes honnêtes et non pour empoisonner la source des jouissances sociales. Elle ne doit ni s’étendre au delà de ce qu’exige la sûreté publique ou particulière , ni gêner le libre exercice des facultés de l’homme et des droits civils, par un système violent do précautions.

Men kan verder in de menigvuldige werken over het administratif regt vinden , welke onderwerpen gewoonlijk onder staatspolitie begrepen worden. Men zie o. a. Cour» de droit public et administratif van Laferriere.

§ 3.

In Duitschland.

De Duilschers hebben in de laatste vijftig jaren zeer veel over dit onderwerp geschreven , en in 1802 telde Berg in zijn PoUzet/recht reeds vier en twintig verschillende

gevoelens over de vraag , wat daaronder behoorde. Na dien lijd zijn ze waarschijnlijk meer dan verdubbeld. In de Encyclopaedic van prol', den Tex §. 120 volg, vindt men het een en ander over dit jus poliliæ.

De gevoelens komen hierop neder : de politie is een deel van hel Staatsbestuur, van de publieke administratie : die deze tak van het bestuur in den ruimsten zin nemen , brengen er alles toe , wal door de regering moet gedaan worden om hel doel van den Staat, der maatschappelijke vereeniging te bereiken. Onder deze schrijvers moet weder een groot verschil bestaan ; want wat men als het doel van den Staat moet beschouwen, wordt door allen niet op dezelfde wijze uilgelegd.

Behartigens waardig is hetgeen over dat onderwerp ÄHRENS, Cours de droit naherel ou de philosophie du droit, J^ait diaprés l’état actuel de cette science en vdlle-magne, geschreven heeft, bladz, 151 : «Assigner à l’état un but trop restreint, c’est méconnaître une condition essentielle du perfectionnement social ; lui tracer un but trop large , absorber en lui tous les buts sociaux , c’est sanctionner un despotisme, qui détruit toute liberté morale, arrête le progrès au lieu de le favoriser.»

Anderen willen het politie-regt eerst dan doen werken, wanneer de bijzondere burgers niet voor hun regt kunnen zorgen zonder dat van anderen te beleedigen, of wanneer de hulp van hel gemeene regt te kort schiet, «politia est potestas, qUae saluti omnium invigilat, qua-tenus nondum oblinetur sola justitia.» Er mag nooit iels gedaan worden tegen het regt. Anderen weder leeren dat de instellingen en verordeningen , welke voortsprui-ten uit den aard van den Staat zelven, tot het staatsregl, hel Jus publicum behooren , en dat hetgeen slechts nu en dan voorvalt eigenlijk doorbet politie-regt moet voorzien worden. Zoo zeggen sommigen wijders , dat de Slaat de burgers door de Kerk laat vormen en opvoeden, en

voor hunne zedelijke belangen doet waken ; hen door straffen bedwingt, en in orde houdt, en dat hetgeen voor hun stoffelijk welzijn gedaan moet worden door de politie geschieden moet.

Prof. DEN Tex volgt de definitie van R. Mohl : « die Po-lizey-Wissenschaft, nach den Grundsätzen des Rechtstaates.» Het is de pligt van den Staat om, zoo veel dit geschieden kan , alles af te weren, waardoor de burgers in de ontwikkeling hunner zedelijke en natuurlijke krachten kunnen belemmerd worden. Alzoo wordt het doel van den Staat niet voorgesteld als alleen in regtszekerheid gelegen , maar zoo als Ancillon zeide : « 1e développement harmonique de toutes les forces et de toutes les facultés de la nature humaine.» Wanneer die beletselen van den mensch afkomstig zijn , en voorlspruiten uit het misbruik, dat hij van zijne vrijheid maakt, dan moet het gewone regt, en wel het strafregt tusschen beide komen ; en wanneer die beletselen daardoor niet ontstaan , en de bijzondere burgers niet bij magte zijn ze uit den weg te ruimen , dan is het de taak der politie om de burgers te helpen en tegen die beletselen te beschermen.

Ieder gevoelt, om dit in het voorbijgaan op te merken , dat iemand dm het politic-regt van een land wilde beschrijven, waarschijnlijk groote moeite zou hebben om strafregt en politie uit elkander te houden.

Mom zegt: « Die Polizey ist der Inbegriff aller jener verschiedenartigen Anstalten und Einrichtungen, welche dahin abzwecken, durch Verwendung der allgemeinen Staatsgewalt diejenigen Hindernisse der allseitigen erlaubten Entwicklung der Menschenkräfte zu beseitigen, welche, durch äussere Umstände verursacht, der Einzelne gar nicht, oder wenigstens nicht so vollständig und zweckmässig wegräumen könnte.»De Politie is alzoo : «die «Einrichtung und Ausdehmingder einzelnen Hulfs Anslul -«tendes Staates gegen übermächtige äussere Hindernisse.»

Volgens deze definitie zou de politie (het j.us poliliae) moeten zorgen voor den ligchamelijken toestand , voor alles wat onder gezundheidspolitie en geneeskundige staatsregeling kan gebragt worden. Om ziekten voor te komen moet verboden worden de gemeenschap met plaatsen , waa,r aanstekende of besmettelijke ziekten zijn ; moet de verkoop van voor de gezondheid schadelijke voorwerpen aan toezigt onderworpen zijn ; de prijs der levensmiddelen van eerste behoefte kan onder bepaalde voorwaarden en in zekere gevallen een onderwerp van staatszorg uitmakeu; er behoort verder toe de zorg voor armen en hulpbehoevenden van allerlei aard.

Hetgeen zedelijkheid en beschaving bevorderen kan, behoort tot de politie ; derhalve het openbaar onderwijs, en vooral de bescherming der goede zeden, en de beteugeling van alles wat daartegen ondernomen wordt.

Zij zorgt ook voor de goederen der burgers door alle onheilen en rampen af te weren, of ze te stuiten en te lenigen; de voorzieningen bij schipbreuken, branden dergelijke; zij houdt zich met de bepalingen van koophandel en nijverheid ook in zeker opzigt bezig door toezigt uit te oefenen op wegen, kanalen , maten en gewigten enz. enz.

Eindelijk vinden wij ook bij Mohl en andere Duitschers de onderscheiding tusschen regterlÿko en andere politie. — Polizey-system der Preventiv-justiz , oderRechls-polizey.

S 4.

ff'elke zijn de bronnen van het politie-regt in Nederland ? ff'^etten.

In de eerste plaats komen in aanmerking de wetten. Hel frausche Wetboek van Slrafregt bevat in zijn vierde boek de contraventions- de police. Hel behoeft uaauwe-lijks te worden opgemerkt, dat die bepalingen behooren

lot liet blrafregl eu niet lot de politie ; maar men zal tevens wél willen toegeven , dat hij die onderzoeken wil, welke de toestand is van het politie-regt in Nederland heiden niet zoo streng kan afscheiden als zulks hij de ontwikkeling der wetenschap zou kunnen geschieden. Die zich de taak voorstelt om in den trant van een der duitsche schrijvers te ontvouwen, wat er in Nederland gedaan is van de oprigting van het Koningrijk af, en wat er nog gedaan worden kan om het doel van den Staat te bereiken, en die daarmede den toestand van andere landen wil vergelijken, moet eerst onderzoeken wat reeds door het strafregt gedaan is ; en bet behoeft geen betoog dat dit regt door het politie-regt moet worden aangevuld en ondersteund. Het komt mij voor, dat beiden ten naauwste zijn verwant: daar komt nog bij dat de meeste voorzieningen van het politie-regt eene poenale sanctie moeten hebben, en alzoo bijna alles tot het strafregt zou kunnen overgebragt worden.

In de redevoering van den Staatsraad bij de aanbieding van hot vierde boek van den Code Pénal kan men iels vinden omtrent het doel waarmede de lijst der eenvoudige overtredingen achter het tafereel der misdaden en wanbedrijven is gevoegd. Het is het Wetboek der voorzigligheid , waardoor zoo vele ongelukken, ja misdaden worden voorgekomen, het breidelt de hartslogten , zoodra die slechts in geringe mate ten kwade werken, het is het Wetboek der goede buurschap en beleefdheid.

In do tweede plaats en voornamelijk komen in aanmerking de speciale wetten, bij voorb. die op de geneeskundige staatsregeling, die op het armwezen en derge-lijken : het onderwijs is niet geregeld bij de wet; waarom niet ?

y^lgemeeue verordeninge,n.

Naast de wetten staan de algemeene maatregelen of

reglementen van inwendig bestuur. Deze worden vernield in art. 72 der Grondwet: ile Koning hoort den Raad van State alvorens die besluiten uit te vaardigen. Dat de regering, omtrent de onderwerpen van algemeene staatszorg maatregelen nemen kan, zal wel niemand betwijfelen , maar het blijft eene moegelijke vraag, voor welke onderwerpen de medewerking der wetgeving moet ingeroepen worden. Regelt men het openbaar onderwijs bij besluit, waarom niet het armenwezen, en de uitoefening der geneeskunst en dergelijke? ^4 priori de grens te bepalen, schijnt moegelijk, maar nog moeijelijker zou het zijn om die op te sporen uit hetgeen bij wet en besluit geregeld is.

Bekend is de strijd , welke over de wet van 6 Maart 1818, omtrent de straffen, tegen de overtreders van alge-meene verordeningen uit te spreken , of bij provinciale of plaatselijke reglementen vast te stellen , in verband tot die vraag, ontstaan is. De Graaf van Hogendokp was geen voorstander van die wet, en hij herhaalde zijne bezwaren bij de discussie over art. 625 van het Burgerlijk Wetboek, ’t welk de uitoefening van het eigendomsregl onderwerpt aan openbare verordeningen.

5 6.

Provinciale reglementen.

De provinciale reglementen en ordonnantiën, betioo-rende tot de inwendige politie en oeconomie bekleeden eene gewigtige plaats in het staatsbestuur (1e droit administratif). Ze ontleenen hunne kracht aan art. 144 der Grondwet, hetwelk door de algemeene wijze, waarop het gesteld is, het grondgebied van de algemeene verordening, ’t welk reeds voor een groot gedeelte door de wet schijnt ingenomen, schijnbaar ten minste nog meer doet verdwijnen. Aan de Staten wordt o-pbppl e»

al oveigeliiten, zegt de Grondwet, de beschikking en beslissing van alles wat tot de gewone inwendige politie en oecononiie behoort : alle zoodanige reglementen en ordonnantiën, als zij voor het algemeen provinciaal belang noodig oordeelen te maken, moeten , alvorens haar beslag te hebben , aan de goedkeuring van den Roning worden onderworpen

Men merkt hier op de uitdrukking, dat alles geheel en al is overgelaten, maar tevens dat er gesproken wordt van gewone inwendige politie en oeconomie.

Wat staat tegen gewone politie over ? Wat tegen inwendige politie? Er wordt gesproken van algemeen provinciaal belang; wat zou art. 144 bedoelen, wanneer het belang slechts gold een gedeelte der provincie ? conf. Thorbecke ad. art.

Het koninklijk besluit heeft niet zelden het provinciaal reglement vervangen; om slechts een voorbeeld te noemen , de provinciale reglementen bedoeld bij art 6 en 7 der Grondwet van 1815; de verschillende Staten provinciaal moesten die vervaardigen, maar ze zijn vastgesteld bij Koninklijk besluit, en iedere provincie nam het door de regering bij besluit vastgestelde reglement aan. Het bezwaar , dat hierin gelegen mogt zijn, kon vergoelijkt worden : wanneer het provinciaal belang voor elke provincie dezelfde reglementen vordert, waarom zou dan elke provincie die afzonderlijk moeten opstellen ?

§ ^■

Plaatselyke oerorderingen.

De plaatselijke verorderingen moeten vooral niet veronachtzaamd worden door hem, die de Staatszorg in Nederland in het ware daglicht stellen wil. Men wane niet, dat er een bepaalde lijn van afscheiding tusschen de staatspolitie , en de gemeentelijke politie kan getrokken

worden. Veel van hetgeen men meenen zou , dat van .staatswege onverzorgd is , kan voorziening in de plaatselijke ordonnantie vinden.

Men stemt toe dat de plaatselijke besturen , even als de provinciale staten, politie keuren mogen vaststellen, dat is : dat zij artikelen mogen toevoegen aan het vierde boek van den Code Pénal ; als die niet begrepen waren onder de verordeningen omtrent huishoudelijke belangen, dan zou art. 153 der Grond wetzeer weinig beteekenen. Wij kunnen hier ter plaatse over de meerdere of mindere elasticiteit van het woord »huishoudelijk belang» geen strijd voeren, hoewel wij gaarne erkennen , dat het een hoogst-belangrijk en nuttig punt van onderzoek zou uitmaken.

De plaatselijke zor^ heeft niettemin hard grenzen. Met juistheid te willen bepalen , wat tot het gebied van den algemeenen strafwetgever, der speciale wet, van de al-gemeene verordening of het koninklijk besluit, van de provinciale ordonnantie, en van de plaatselijke verordening behoort, zou voorzeker eene gewaagde onderneming zijn.

Het artikel der G rondwet zegt alleen, en kon ook trouwens niet anders zeggen , dan dat de verordeningen in geen geval strijdig mogen zijn met de algemeene wetten , of het algemeen belang.

Opmerkelijk is het, maar de reden daarvan is ligt te bevroeden, dat de provinciale reglementen en ordonnantiën door den Koking uitdrukkelijk moeten worden goedgekeurd; wanneer dus, gelijk bijvoorbeeld in Utrecht (zie Ned. Pandecten IX D. bladz. 74, ook 85) de zorg voor de veiligheid voor personen en goederen ten platten lande de oprigting van nachtwachten noodig keurt, dan mag zulks niet geschieden, zonder uitdrukkelijke goe«lkeuring des Konings; maar wanneer elke gemeente afzonderlijk , gelijk eenige gemeenten in Zuid-Holland bij voorbeeld eenige jaren geleden deden, zoodanigen last.

in het belang der ingezetenen verordenen, dan is het voldoende dat een afschrift van het reglement aan de Staten gezonden worde.

De eigen wetgeving der plaatselijke besturen is door dat verschil schijnbaar krachtiger en onafhankelijker, dan die der provinciën.

Het komt ons echter voor dat die meerdere onafhankelijkheid slechts in schijn bestaat; want wij deelen niet het gevoelen van hen die meenen, dat door art. 153de goedkeuring der Staten als ongrondwettig of ongepast zoude moeten beschouwd worden. De plaatselijke besturen toch zenden, volgens het bevel der Grondwet, afschriften; is do zaak daarmede afgedaan? immers neen. Dat zonden van afschrift moet een doel hebben : en wat kan dat doel zijn indien het niet is onderzoek der verordening? Zouden de staten, die zorg niet grondwettig mogen, ja moeten uitstrekken tot elke gemeente, en door onderzoek en goed- of afkeuring van de stukken^ van welke zij volgens de Grondwet afschrift ontvangen, beletten dat er in de provincie strijd ontsta met de algemeene wetten of het algemeen belang. Tot de verbindende kracnt der verordening is zeer zeker de goedkeuring niet noo-dig, maar zou de grondwettige bevoegdheid der staten worden overschreden, wanneer deze bij het berigt van de ontvangst van het stuk tevens de slotsom van hun onderzoek mededeelden , ’twclk of eene goedkeuring zal moeten inhouden, of de kennisgeving, dat men aan den Koning in overweging zal geven, de verordening te doen intrekken.

Bij soortgelijke beschouwingen, wanneer ze juist zijn, zal veel wegvallen van hetgeen sommigen over die geheel op zich zelf staande provinciale en plaatselijke autonomie leeren; want het valt toch niet te ontkennen, dat de magt die goedkeurt, en de magt die zoodanige bevelen geeft, als vermeend wordt te belmoren , een groot

deel van die wetgeving beheerschl. Zou men niet kunnen zeggen , dat de Grondwet, alles [overlatende aan de Staten, en de vrije beschikking gevende aan de gemeenten, maar tevens alles onderwerpende aan de goedkeuring en inzage des Ronings , met de eene hand geeft wat zij met de andere terugneemt? En zou die opmerking niet kunnen leiden tot versterking van het gevoelen van hen, die in de koninklijke raagt, volgens onze Grondwet, veel meer zien, dan hetgeen raen onder uitvoerende raagt verstaat; eene raagt namelijk, waaruit alle magten uit-vloeijen en waarin zij zich weder vereenigen.

Welke ontwikkeling aan de staatszorg, voor zoo verre die door plaatselijke besturen geoefend wordt, gegeven is, kan men zien eerstelijk uit de wet van 6 Maait 1818, en uit de aanspraak van den Minister van Binnenlandsche zaken bij de voordragt van die wel. Het gezag der overheden moest worden gehandhaafd tegen de inbreuken, welke op de verordeningen , die zij volgens de Grondwet maken kunnen , plaatsgrijpen. Die wet, gelijk er reeds eene vroeger bestond van 26 Januarij 1815, ingevolge de bepalingen der eerste Grondwet, was een noodwendig gevolg van de Grondwet, een voortvloeisel van hare bepalingen, gelijk in die aanspraak gezegd wordt. « Voortvloeiselen, aldus gaat de .Minister voort,» die door haar niet zijn veronachtzaamd, maar die zij aan de wetgevende raagt heeft toevertrouwd ; vooreerst, vermits eene Grondwet uit haren aard geene bijzonderheden kan bevatten; ten andere, vermits de tijd in deze bijzonderheden veranderingen en wijzigingen kan doen hopen , terwijl de Grondwet in dien geest en in die hoop geschreven is , dat, met bescherming van den Alvermogende , onder de schutsraagt van de Vorsten van Oranje-Nassau , aan welke de Kroon van dit schoone koningrijk toebehoort, mitsgaders met de opregte en vaderlandlievende medewerking van de Staten-Generaal, de Natie dezelve eeuwen lang, onaangeroerd zal kunnen behenden. »

Bij een koninklijk besluit van 230ctuber 1818 is hel begrip van plaalselijke politie ontwikkeld ; hel verdient hier vermeld te worden, omdat het ons kan leeren, welk deel der algemeene zorg vatbaar werd geacht om aan de plaatselijke besturen overgelaten te worden. Er is veel bij, dat bij eene afscheiding tot het strafregt zal moeten gebragt worden.

Hel besluit verklaart, dat het aan de plaatselijke besturen , welke hierover twijfel gekoesterd hadden, overgelaten was, om maatregelen van politie te nemen, aangaande hel uitoefenen van neringen , beroepen en bedrijven, waartoe een patent wordt vereischt, en bijzonder ten opzigte van herbergiers, koffijschenkers, likeur- en andere verkoopers van dranken ; over het gesloten houden van hunne huizen op zekere dagen en uren ; — voorts omtrent het gewigt, de hoedanigheid, bereiding en baksel van het brood ; omtrent het ter molen brengen van het koorn en het betalen van maalloon, omirent het verknopen van vleesch en andere voorwerpen van eerste nood-zakeiykheid ; — omtrent het varen van beurtschepen, en het rijden van post- of vrachtwagens op bepaalde dagen en uren, —eindelijk omtrent alles, wat hel belang en hel gerijf der ingezetenen , de goede orde en bevordering van de openbare zedelijkheid noodig en wenschelijk maakten ; op al hetgeen de plaatseiijke besturen, volgens de wel van den 6 Maart, reglementen, boeten en poenali-leiten konden vaststellen, wel verstaande, dal deze reglementen niet mogen strijdig zijn met de algemeene wetten of helalgcineen belang Gonf. Ned. Pandecten IX D hl. 122.

§ 8.

P'roeg^ere oerordenin^^en.

Bÿ deze bronnen van het polilieregt [de Staatszorg], zoo als het in Nederland bestaat, zouden moeten gevoegd worden de verordeningen, tijdens de republiek

uitgevaardigd, voor zoo verre die oog vau kracht zijn; met betrekking tot de plaatselijke politie zijn er in onze groote steden nog vele; alsmede de verordeningen uit den franschen tijd geldig gebleven.

Die alzoo de onderwerpen en de grenzen van de wetgeving der politie , zoo ais die in Nederland bestaat, wil beschrijven , zal niet bij de oprigting van het koningrijk kunnen beginnen; hij zal, om tot eenejuiste kennis v^n het bestaande te geraken, de geschiedenis moeten raadplegen , omtrent hetgeen vroeger plaats vond : maar zal hij niet, eenigermate ten minste , gedachtig moeten wezen aan hetgeen Meijer (die de beoefening der geschiedenis voor waar niet verwaarloosd heeft) Codification p. 26 zegt : l’ètude historique est sans valeur pour celui, qui veut acquérir la connaissance du droit — cette recherche est inutile pour la connaissance des lois, elle est même dangereuse pour celui qui n’est pas encore parvenu à cette connaissance»? Zal het gevaar, waartegen hij met alle krachten waken moet, niet voortspruiten uit de omstandigheid, dat de Grondwet een stap terugging tot de provinciale en gemeentelijke vrijheden der republiek , en die Grondwet in werking is gebragt door een jonger geslacht, ’t welk echter nu reeds niet jong meeris, doordrongen van den geest der fransche centralisatie? De geschiedenis moet ons leeren , niet hetgeen nu bestaat, maar waarom het tegenwoordige is, gelijk wij het zien,

Zal iemand, die de geschiedenis der Nederlandsche Staatszorg gedurende het koningrijk mögt willen beschrijven , vooral op zijne hoede moeten zijn tegen de herinneringen uit de oude republiek , die, welligt omdat zo te oud was geworden, in een puinhoop is veranderd ? herinneringen uit een’ tijd, toen de staatszorg zich uitstrekte tot onderwerpen, welke het Koningschap,, hoe ook bezield door de zucht om het algemeen welzijn, en het doel van den Slaat te bereiken , daar niet gaarne onder

zou begrijpen ? zou helnooilig zijn , dal hij zich krachlig vrijware legen herinneringen uil den lijd, loen de Regenten , als P^aderg zorgden en als P^aders straften ! Is het waarheid dat de beoefening van de geschiedenis velen geleid heeft tol de overtuiging , dat in de vrije republiek die vrije vaderen, inderdaad zoo vrij niet waren, als wij in den tegenwoordigen tijd ons beroemen mogen te zijn ?

Politie (Staatszorg^^ vrijheiden vaderlijkheid zijn naauw verwante begrippen. Bij de bepaling van de grenzen der politie-wetgeving zullen de twee laatstgenoemde begrippen bijzonder uaauwkeurig moeten worden ontwikkeld. In het koningrijk der Nederladnen heeft de vrijheid door Staatszorg niet geleden. — Het onderzoek moge doen zien dat zulks aan Staatszorg is toe te schrijven?

BOEKBEOORDEELINGEX en VERSLAGEN.

NEDERLAÏIDSCHE LITERATUUR.

Gedachten over armoede , overbevolking en kolonisatie, doo.r Mc. L. P. C. van den Beruh , te Leiden bij S. en J. LuGHTMANS 1845. — 76 bladz. in gr. 8».

Ook dezen schrijver deed het toenemend pauperismus hier te lande naar geneesmiddelen omzien. Als hel beste komt liera kolonisatie , vooral hinnenlandsche , of het onl-ginnen van tol hiertoe onbebouwde gronden, voor. Hij heeft dit in vijf paragraphe!! trachten te ontwikkelen , in Welker eerste hij onderzoekt, of de armoede in ons land werkelijk toeneemt en of er overbevolking is ; de tweede handelt over hinnenlandsche , de derde over overzeesche , de vierde over builenlandsche kolonisatie , terwijl hij in

Themis, VII D . I St. 1lt;!i(i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

de vijfde besluit met eenige algeiueene opmerkingen en aansporingen.

Veel van hetgeen hier voorkomt zal men moeten beamen, maar men zal het levens betreuren, dat het betoog niet grondiger en bepaalder is , dat de S. naar het geneesmiddel gezocht heeft vóör dat hij de kwaal zelve tot duidelijkheid heeft gebragt.

Wanneer men over het pauperismus en de middelen tot bestrijding dezer Europische kwaal schrijft, behoort men vooral in een onderzoek naar de oorzaken te treden. Dringt men niet genoeg in den inwendigen toestand der Europische maatschappij in, peilt men de gansche diepte der wonde niet, men moet niet gelooven genezing te zullen aanbrengen. De S. is te veel bij het algemeene en oppervlakkige blijven staan. Hij wilde slechts omlrekken schetsen; hij wilde meer anderen opwekken dan zelf een resultaat van een volledig onderzoek leveren. Maar ook in losse omlrekken geschetst, moet het beeld ons duidelijk worden, en in korte woorden laat zich soms een schat van gedachten mededeelen.

Na de vermeerdering der bevolking op vele plaatsen te hebben aangewezen, gaat hij lol het onderzoek over, of de middelen van bestaan in gelijke male als de bevolking vermeerderd zijn. Hier vooral missen wij grondigheid en orde. De meening des schrijvers is, en ik geloof te regt, dat het bij ons niet aan genoegzame middelen van bestaan ontbreekt voor de bevolking des lands, maar dat zij door verschillende omstandigheden buiten het bereik van een zeer groot aantal ingezetenen liggen.

Deze omstandigheden had hij, al ware het met korte woordèn, behooren aan te wijzen, want daaruit moest hel blijken , of en hoe de bezwaren uit den weg te ruimen z.ijn. Hij had de verdeeling van het vermogen behooren na te gaan. Zwaar en moeijelijk mag dat onderzoek wezen , hel is de eenige weg, langs welken wij

lid doel kunnen naderen. Men heeft lol hiertoe veel moeite besteed om tot de kennis te geraken der wijzen, waarop het nationaal vermogen ontstaat en te niet gaat ; wat de verdeeling betreft, verkeert men nog in de eerste beginselen , liet men zich al te lang door de moeijelijkheden van naauwkeurige nasporing terughouden. En toch alleen eene grondige kennis der verdeeling van het nationaal vermogen en der belemmeringen, welke eene goede verdeeling in den weg staan , kan ons tot de oplossing brengen der vraag, hoe het toenemend pauperismus te stuiten is. Ieder, welke zich de zaak der armen aantrekt, moet trachten haar een slap nader lol hare beantwoording te brengen. Dat zij nog zoo weinig gevorderd is, heeft waarschijnlijk geene andere oorzaak dan dat wij nog geenen genoegzaam diepen blik in onzen maalschappelijken toestand geslagen hebben, dat het ons nog aan de voorbereidende kennis ontbreekt. Wanneer de maatschappij in al hare rigtingen onderzocht zal zijn , zullen wij niet langer in het blinde rondtasten, maar met de kennis der kwaal zullen wij het geneesmiddel ontdekken.

De oorzaken van het toenemend pauperismus zijn van tweederlei aard , natuurlijke en staalkundige. De eerste zijn die , welke haren oorsprong vinden in feiten, geheel onafhankelijk van den wetgever : zoo als de verandering , welke het toenemend gebruik van werktuigen in den arbeid te weeg gebragt heeft. Dit heeft tot schokken voor den stand der arbeiders aanleiding gegeven , welke het van te meer belang is na te gaan, als zij niet enkel lijdelijk schijnen. Die verandering in den arbeid heeft tot eene ophooping der kapitalen in de handen van weinigen geleid , welke onder de hoofdbronnen van het tegenwoordig pauperismus te lellen is. Daar het van de andere zijde bij niemand van eenig gezond versland kan opkomen om de vruchten der menschelijke kennis en beschaving te vernietigen of ongebruikt te laten, is het

— 100 —

een punt van aanbelang te zien, of men de nadeelen, daaraan verbonden , niet overwinnen kan zonder er de voordeelen van te missen.

Wat zouden echter alle pogingen, om de nadeelen, door natuurlijke oorzaken ontstaan, uit den weg te ruimen , baten, wanneer er staatkundige hinderpalen blijven bestaan, die herstel onmogelijk maken? Welk eene valsche rigting geeft de zware ongelijke druk der belastingen niet aan de nijverheid , in welk een gekunstelden toestand brengt haar niet de aankleving, zoo hier als elders, van een even onregtvaardig als heilloos bescher-mingstelsel ? Dit in bijzonderheden aan te wijzen, is van te hoog gewigt dan dat hij , die opzettelijk over het pauperismus handelt, daarbij niet eenige oogenblikken stil zou behooren te staan. Want zoo lang deze hinderpalen bestaan , beteekencn ook de beste hulpmiddelen weinig; het zijnjpalliativen, welke voor een tijd de wond minder gevoelig mogen maken, maar geene genezing schenken kunnen.

Dat de S, dit niet gedaan heeft, schijnt ons een gebrek , dewijl nu ook het door hem aangeradene weinig baten kan. Wel noemt hij verscheidene omstandigheden op, welke op de verdeeling van het vermogen eenen ongun-stigen invloed uitoefenen , maar zijne opnoeming is noch volledig noch zoodanig ingerigt, dat men de meer belangrijke redenen van de min belangrijke leert onderscheiden. Hij leert even weinig de natuurlijke oorzaken van die onderkennen , tot welke de staatkundige inrigting of de wetgeving van het land aanleiding geeft. Druk dor belastingen , gebrekkige wetgeving op het armwezen, toepassing der stoomkracht op de nijverheid, achteruitgang van handel, fabriekwezen en visscherij, bedorvenheid der armere klasse , door den S. opgenoemd, werken ongetwijfeld tot de gebrekkige verdeeling van het vermögen en daardoor tot het toenemen van het pauperismus mede,

— 101 —

maar niet allen in gelijke male. De S. had ze dus niet op gelijke lijn moeten plaatsen , maar aan ieder zijnen rang moeten aanwijzen.

Dewijl de S. heeft nagelaten, de oorzaken van het toenemend pauperismus naauwkeurig na te gaan, beloven de door hem opgegevene middelen van herstel meer dan zij geven kunnen. De S. prijst bovenal ontginning van onbebouwde landen aan. Zulk eene ontginning, met verstand beproefd , zal zeker den nationalen rijkdom vermeerderen, en wanneer zij op uitgebreide schaal geschieden kan, lijdelijk eenige verademing geven. Maar zij kan geene betere verdeeling van het vermogen te weeg hrengen, tenzij men te gelijker lijd de belemmeringen, welke deze in den weg staan , opruime. Daartoe is het uoodig die te kennen, want anders loopt men groot gevaar , van zich na eenigen tijd weder in denzelfden toestand als vroeger terug te vinden. Men zal aan het pauperismus lijdelijk een uitweg geopend hebben ; is deze volgeloopen, men vindt zich weder onder denzelfden druk.

Wal nu buitenlandsche en overzeesche kolonisatie betreft, tot wegneming van het pauperismus kan die zeker mede niet strekken ; zij kan het slechts lenigen. Plaatselijke overbevolking schijnt de prikkel te zijn, welke de bevolking en met haar de beschaving , over de wereld moet doen verspreiden. Alleen helpt zij echter niet tot wegneming van het pauperismus, want de opene plaatsen worden weder bezet ende armoede blijft dezelfde , zoolang in den staatkundigen en maatschappelijken toestand des volks geene verbetering gebragt is.

De S. schijnt mij toe een enkel palliatief als geneesmiddel aan te raden. Ik erken gaarne, dat zoolang ons de kwaal niet of slechts ten halve bekend is , er niet veel anders blijft aan te raden ; want palliatieven schenken intusschen verademing : maar ik geloof, dat men den verkeerden weg inslaat, wanneer men eerst het

— 102 — geneesmiddel gaat opzoeken om later de oorzaak en de plaats der kwaal tot bet voorwerp van zijn onderzoek te maken. Eene bloot empiriscbe wijze van behandeling biedt geenen waarborg aan. Redding mogen wij alleen van volledige kennis verwachten. Deze ontbrak ons lot hiertoe. De S. heeft ons baar niet verschaft.

N. Olivier.

Krijmoedige gedachten over het armwezen in het KoniuffriJk der Nederlanden , hedenkingen tegen de bestaande wetgeving en wenken ter verbetering dezer hoogstgewigtige aangelegenheid, te Amsterdam bij Leepel en Brat. 1845, 67 bladz. in groot 8quot;.

De klagten over de gebrekkige regeling van ons armwezen zijn algemeen en door de regering erkend. Men denkt daarom eene nieuwe wetgeving in de plaats der bestaande te stellen, welke door eene menigte koninklijke besluiten en dikwerf strijdige decisiën van gedeputeerde Stalen bijna onkenbaar geworden is. Ook de S. dezer brochure verheft tegen dezen toestand zijne slem in het eerste hoofdstuk van zijn geschrift, terwijl hij in een tweede de hoofdbeginselen mededeelt, welke hem bij eene nieuwe wetgeving op het armwezen te volgen schijnen, en in een derde hoofdstuk die meer bepaald formuleert.

Zijne bedenkingen tegen de bestaande wetgeving zijn: 1°. de verwarring van den algemeenen onderstand met de bijzondere diaconien der onderscheidene godsdienstige gezindheden; 2®. de verbastering van het werk der liefde in een werk van nooddwang; 3’. gebrek aan eenheid ; 4®. de reeks van werkzaamheden, moeite, onaangenaamheden, botsingen enz. , der armbesturen; 5“. kostbaarheid. Die

bedenkingen schijnen gegrond. Op de eersle zouden wij alleen dit aan te merken hebben, dat men behoort te zorgen van even weinig in een ander uiterste te vallen door de kennis van den toestand der diaconien aan het plaatselijk bestuur te willen ontljouden. Van alle medebestuur of inmenging in de zaken der diaconien behoort dit zich te wachten, maar het behoort inzage te hebben in haren toestand , ten einde eenen beteren maatstaf te hebben tot het geven zijner subsidiën en in deze zoo veel inogelijk gelijkheid te brengen. Gebrek aan eenheid in de wijze van behandeling lusschen de armbesturen der verschillende plaatsen is een gebrek, waarover de S., niet zonder reden, klaagt; wanneer men de burgerlijke gemeente de inzage van den toestand der afzonderlijke armbesturen of diaconien weigert, zal dit gebrek niet enkel van plaats tot plaats, maar in dezelfde plaats gevonden worden.

Minder deel ik de meening des Schrijvers, waar hij de hoofdbeginselen mededeelt, op welke zijns inziens eene goede wetgeving op het armwezen behoort te rusten. De hoofdbeginselen zijn deze twee: «A. De Staat (de bur-«gerlijke gemeente) voorziet in de behoeften van alle »armen, zonder te letten op de godsdienstige gezindheid »tot welke zij behooren. —B. Elke godsdienstige gezind-»heidkomt, zoo veel in haar vermogen is, door onder-»steuning van hare leden , naar hare eigene vast le stellen »bepalingen, vóór, dat zijlot den algemeenen onderstand »hunne toevlugt behoeven te nemen,»

Het schijnt gevaarlijk , dat de wetgever het eerste beginsel aan zijne wetgeving ten gronde zoude leggen, Den onderstand lot eenen openbaren last aan te nemen, schijnt op geenerlei regtsgroud te rusten en strijdig met het algemeen belang. Waarheen dit voert en tol welke inoeijelijkheden en verwarringen het aanleiding geeft, is elders gebleken, Ue menschelijkheid moge den Staal

bevelen , zoo veel inogelijk , de armoede te lenigen ; het moet niet tot eene bij de wet opgelegde verpligting gemaakt worden.

Verder beveelt de S. nog aan het geven vaneen uiterlijk zigtbaar kenteeken aan allen, die uit den openbaren onderstand bedeeld worden, en het over de grenzen zetten van vreemdelingen, die zich tijdelijk in het Koningrijk ophouden en tot armoede vervallen. Ik twijfel of de eerste daad velen billijk zal voorkomen ; de laatste wordt zonder eenigen twijfel door de Grondwet gewraakt.

Even weinig schijnt het goedkeuring te verdienen , dat de S. de diaconien aan geene andere magtiging tot het verkoopen liarer vaste goederen wil onderwerpen dan die der kerkelijke besturen. Dit strijdt met het ook bij onze wetgeving aangenomen beginsel, dat de Staat bijzonder de belangen behartigt van hen , welke voor de hunne niet waken kunnen, tot welke toch wel de persona; miserabiles en inrigtingen ad pias causas gebragt zullen moeten worden.

In het geheel straalt bij den S. te zeer de wensch door om de diaconien geheel onafhankelijk van alle toezigt der Staalsmagt te maken. Zoodanig regt van oppertoezigt mag de Staat zieh niet ontzeggen, want zonder dat zou hij zijne verpligting, behartiging der algemeene belangen, niet behoorlijk kunnen volbrengen.

N. Olivier.

Onderzoek over de wettigheid der xtede/ÿke reglementen en tarieven voor de makelaan-, door Mr. B. Donkek Curtius, advocaat te Amsterdam. Amsterdam, Zweesaardt en Zoon , 1845 , 75 bl. in‘8°.

Ue aankondiging van een zoo wel geschreven werkje als dat van den heer Donker Curtius over een zoo belangrijk onderwerp als de makelaardij, kan reeds op zich zelve eene niet anders dan aangename taak zgn.

Maar ik wil niet ontkennen , dat mij deze arbeid bovendien ook daarom bijzonder toelachte, omdat het mij uil de lezing bleek , hoe sommige denkbeelden door mij in vroegeren tijd (o. a. Themis, IL 152—174, 309—319) over de makelaardij voorgedragen, ook die zijn van eenen ambtgenoot ouder in jaren , en rijker in kennis en ondervinding, van handels-zaken vooral, dan ik.

Ik wil echter hiermede volstrekt niet zeggen, dat ik het eens ben met alle stellingen , in dit werkje voorkomende, en met de uitkomsten, waartoe dezen den schrijver brengen.

Integendeel, over deze laatsten vooral verschil ik in meer dan één opzigt in gevoelen met den heer Donker Curtius.

Men herinnert zich het nieuwe reglement op de makelaardij , in het begin van dit jaar, door het stedelijk bestuur van Amsterdam uitgevaardigd, en de velerlei tegenkanting, die hetzelve vooral bij den handel ondervond. En het is daaraan, aan die bezwaren vooral, dat het werkje van den heer Donker Curtius zijnen oorsprong verschuldigd is.

De schrijver stelt zich ten doel (bl. 2) het onderzoek zoo wel naar de bevoegdheid der sledelijke regeringen lot hel maken van zoodanige verordeningen , als van hare doelmatigheid.

— 106

Hij ontkent èn bevoegdheid én doelmatigheid ; maar het is juist die gevolgtrekking, die mij te algemeen voorkomt, ofschoon ik het dan ook met de meeste aanmerkingen tegen de nieuwe reglementen van Amsterdam en Botterdam eens ben. De schrijver was misschien te zeer onder den indruk vooral van het nieuwe Amsterdam-sche reglement, en de gegronde bezwaren waartoe dit aanleiding geeft, deden hem te gemakkelijk besluiten tot de veroordeeling der geheele zaak, welke, beter en verstandiger uitgevoerd, misschien op zich zelve niet zoo geheel verwerpelijk zijn zou.

In vroegere tijden werd de makelaardij hier te lande beschouwd als een stedelijk ambt, en daarom ook uitsluitend geregeerd door plaatselijke ordonnantiën en reglementen. De Fransche wetgeving schafte die af en stelde daarvoor in de plaats speciale wetten, die dan ook Jure hier te lande hebben gegolden tot October 1838, ofschoon men niet goed schijnt gevonden te hebben er zich naar te gedragen. « Dit laatste, zegt de heer Donker Curtius hl. 12, zoude alleen bewijzen, dat de gewoonte en de behoefte van den handel sterker is dan een vol geschreven of gedrukt papier, van eene openbare autoriteit uitgegaan. »

Vreemde definitie van eene wet, als ik het zeggen mag. Het kan echter waar zijn, wat de schrijver meent ; maar ook hij zal daarmede wel niet willen zeggen, geloof ik, dat eene wet geene wet is, omdat zij niet strookt met de behoefte en de gewoonten van den handel, of omdat zij den kooplieden niet bevalt. Dat de schrijver dit niet bedoelde, waarborgen ons zijne eigene woorden: «de wet is daar, en boven die wet verhelfe zieh niemand.» Bl. 18.

In 1838 kwam het Weth, van Rooph., dat de benoeming der makelaars weder opdroeg aan de plaatselijke besturen ; en deze opdragt schijnt sommigen te hebben

in den waan gebragt, dat nu alles weder lerugkeerde tol den voormaligen toestand, en dat voortaan de makelaardij weder niets anders zijn moest dan een stedelijk ambt. Dit denkbeeld straalt onlegenzeggelijk door in bot geheele reglement van Amsterdam , maar deze dwaling wordt bier, bl. 3—11, met veel scherpzinnig-beid, en op gronden, die mij voorkomen volstrekt onwederlegbaar te zijn, bestreden. Het is zeer juist, niet ieder die wordt aaugesteld door een openbaar gezag, is daarom nog ambtenaar; bet karakter vaii een openbaar ambt ligt niet in de aanstelling, maar in den aardser functien, die openbaar moeten zijn, die in betrekking moeten slaan tot, en een uitvloeisel zijn van het openbaar gezag, en door niemand dan door den ambtenaar moeten kunnen worden uilgeoefend. Zie bl. 3.

Eene andere vraag is het, of des noods de plaatselijke besturen het regt om de makelaardij te reglementeren ook zouden kunnen onlleenen aan art. 153 Grondwet?

Wat daarvan op bl. 16 —18 gezegd wordt komt mij minder overtuigend voor. Het is toch niet de vraag of ook anderen, buiten de gemeente wonenden , soms daarmede zouden kunnen in aanraking komen ; dit is het geval met alle plaatselijke reglementen ; maar het is alleen de vraag, of het reglement enkel beveelt voor wat binnen de gemeente geschiedt? En uit dit oogpunt beschouwd, en met den zin, dien de praktijk en de jurisprudentie van den Hoogen Raad gegeven heeft aan de woorden huishoudelijk belang, zou het, naar mijn inzien , niet moeijelijk vallen de makelaars-reglementen in hel algemeen te rangschikken onder die verordeningen, welke de plaat-seiijke besturen naar art. 153 Gr. maken; ofschoon ik voor mij gaarne instem met wat de schrijver zegt op bl. 17 : « Niet zelden is van die uitdrukking huishoudelijke belangen misbruik gemaakt; en hel is niet ongewoon ze le zien kneden en verwringen om goed te maken,

- 108 —

wat niet goed te maken is. » In allen gevalle zouden de reglementen, als men ze daarmede wilde goed maken, moeten voldoen aan de slotbepaling van het art.

Ik voor mij echter laat de Gr. gaarne geheel buiten het spel, omdat het mij voorkomt, dat de reglementen op de makelaardij, daargesteld door de plaatselijke besturen, een natuurlijk gevolg en uitvloeisel zijn van de bepalingen van het Wetb. van Rooph.

Mij komt het voor, dat het veel minder de vraag is, of de plaatselijke besturen die reglementen maken mogen, dan wel wat zij daarbij mogen bepalen ? En nu ben ik het geheel eens, dat inzonderheid het Amsterdamsche bestuur zijne magt ver is te buiten gegaan, en zeer veel bepaald heeft, wat het, als strijdig met de wet, niet mögt bepalen, zonder daarom nog aan hetzelve het regt te betvvisten om in het geheel een reglement te maken.

Het is waar, de tegenwoordige reglementen houden meer dan ééne bepaling in , welke óf reeds in de wet geschreven staat, èf daarmede in strijd is; het eerste is onnoodig en zelfs gevaarlijk , het tweede is volstrekt ongeoorloofd.

Niemand zal het b. v. betwijfelen, of het Amsterdamsche bestuur maakte inbreuk op de wet, toen het aan Burgemeester en Wethouders gaf bet regt van aanstelling der makelaars en alle andere bemoeijenissen opdroeg, die de wet wil hebben verrigt door het plaatselijk bestuur, bl. 25, 26. Niemand zal gelooven, of in ernst willen volhouden, dat de besturen van Amsterdam en Rotterdam van de makelaars een tweede patent mogen vorderen, het zij onder den naam van recognitie, of van lederen anderen naam, bl. 31—37. Ik zal van andere voorbeelden , die hier in menigte zouden zijn bij te voegen, zwijgen. De heer Donker Curtius heeft de beide reglementen van het begin tot het einde onderzocht en aan de wet getoetst , en daarbij telkens

— 109 — amigeloond, hoe men ieder oogenblik bijna van de wet is afgeweken; en er is in die aanmerkingen zeer weinig, dat ik niet voor volkomen juist boude.

Ik kan echter niet inzien , dat hiermede is aangetoond de volstrekte onbevoegdheid der plaatselijke besturen om makelaars-reglementen te maken. Die men gemaakt heeft deugen niet; maar daaruit volgt niet, dat er geene andere zouden mogen gemaakt worden.

Integendeel. De wet geeft aan de plaatselijke besturen het regt van aanstelling, schorsing en afzetting. De wet geeft althans dit eerste regt geheel onbeperkt, en laat de uitvoering geheel over aan het plaatselijk bestuur. En nu zou ik meenen, dat eenige algemeene reglementaire bepalingen , die de uitoefening van die regten vooraf en in het algemeen regelen, niet alleen zeer geoorloofd , maar zelfs zeer nuttig zijn kunnen. Maar, en dit ben ik met den schrijver eens, verder moeten de reglementen niet gaan ; en, indien men ze bepaalt binnen dien engen maar wettigen kring, dan zullen, ja, de plaatselijke besturen vrij wat minder te zeggen hebben , tlan zij zich zelve bij hunne tegenwoordige reglementen hebben te zeggen gegeven , maar dan zal ook tevens zeer gemakkelijk en zeer eenvoudig worden do beantwoording der vraag: wat mogen, wat moeten die reglementen inhouden?

De reglementen moeten dan ook misschien, immers wat de aanstelling, niet zoo zeer wat het ontslag en de schorsing betreft, meer zijn een reglement voor de besturen dan voor de makelaars, zoo als zich de schrijver op bl. 18 uitdrukt.

De plaatselijke besturen stellen de makelaars aan ; en het staat dus aan deze, om eene aanstelling te doen of na te laten.» Bl. 25. Het is zeer juist; maar even zoo staat het aan de besturen om aan te stellen , wie zij irillen.

— 110 —

En wal zal er nu verkeerd of ongeoorloofd in gelegen zijn, indien die besturen eens vooral bepalen bij een reglement, hoe veel makelaars zij in hunne gemeente zullen aanstellen, welke vereischten van ouderdom, van^ bekwaamheden, van burgerschap, van braafheid zij in hunne makelaars zullen vorderen ? Inderdaad , ik kan daar geen kwaad in zien ; iedereen zal dan vooraf weten wal hem te doen staat als hij makelaar worden wil ; en zal daardoor niet de regelmatigheid en onpartijdigheid bevorderd, willekeur, gunstbejag en nepotismus voor een groot gedeelte geweerd worden?

De ptaalselijke besturen hebben het regl van schorsing en afzetting, bÿ overtreding der wet. De wet zegt echter niet, welke overtreding met de ééne, welke met de andere straf zal gestraft worden; dat wordt dus at weder overgelaten aan de besturen; en is het nu niet beter ook dit in eens bij een reglement te bepalen, dan het voor ieder bijzonder geval over te laten aan het toeval, of aan de luimen der raadsleden , zoodat dezelfde overtreding heden met de ééne, morgen met de andere straf zal gestraft worden? zal daardoor niet willekeur en eigenzinnigheid in hel straffen, en menig misbruik worden afgesneden?

Maar er is eene andere aanmerking omtrent die straffen, door anderen reeds gemaakt, en welke ook aan het scherpziend oog van den schrijver niet is ontsnapt.

Schorsing en afzetting zijn exceptionele straffen, die niet eens door den regter, maar door een administratief ligchaam, des verkiezende zonder vorm van proces, worden opgelegd. Het spreekt van zelven, dat men daarbij strikt gehouden is aan de bepaling der wet, die daarmede alleen bedreigt overtredingen van de wet; de plaatselijke besturen derhalve, die mogten goed vinden die straffen verder uit te strekken , en ze van toepassing

— 111 —

le maken op de overtreding hunner reglementen, gingen zeer zeker al weder hunne bevoegdheid te buiten.

En toch weet ik niet, of het daarmede nog wel «oo geheel en al beslist is, dat de plaatselijke besturen dj makelaardij niet zouden mogen onderwerpen aan zekere reglementaire bepalingen van politie, en tegen de overtreding daarvan andere straffen bedreigen. Maar daarom zouden zij dan, juist omdat dat regt niet is af te leiden uit het Wetb. van Kooph., art, 153 Gr, en de wet van 6 Maart 1818 moeten inroepen. Zoo veel is, dunkt mij, zeker, dat als de opvatting van deze bepaling ook door den H. R,, de juiste is, de plaatselijke besturen zoodanige reglementen mogen maken omtrent andere beroepen, als daar zijn koffijhuizen, herbergen, beurtvaar-ten en anderen , en als het voor deze en andere beroepen geoorloofd is, dan zal het bezwaarlijk voor de makelaardij kunnen geacht worden verboden te zijn. Ik zal mij echter hier in geen verder onderzoek verdiepen over deze altijd netelige zaak, dank zij de verwarde orakeltaal der Grondwet,

Intusschen is zoo veel zeker, dat in dit geval die reglementen altijd zouden moeten zijn ingerigt naar de bepalingen van de Gr, en van de wet van 1818,

Het groote struikelblok in den handel, en ook de grootste grief van den heer Donker Curtius is gelegen in de courtage-lijsten of tarieven.

Dat die tarieven, door de plaatselijke besturen vastgc-steld, onwettig zouden zijn, en dat dit in allen gevalle alleen zou kunnen geschieden door den wetgever, daarvan heeft mij de heer Donker Curtius niet geheel overtuigd. Met hetzelfde regt, waarmede de plaatselijke besturen een maximum vaststellen , voor de winsten, die uit andere beroepen mogen getrokken worden, b. v, door het vaststellen van markt-prijzen , of door het maken van tarieven voor bakkers, vleeschhouwers, en derge-

lijken , zou dit misschien ook reeds kunnen geschieden voor de makelaardij.

Doch dit daargelaten, het plaatselijk bestuur heeft het onbepaalde, onbeperkte regt van aanstelling, en kan dus ook aan zijne aanstellingen verbinden zoodanige voorwaarden als het goed vindt, maar dezen moeten niet streden met de wet of de openbare orde. Deze laatste zal hier wel geheel buiten het spel zijn ; en mij is geene wet bekend, die het bestuur zoude verbieden alleen diegenen aan te stellen , die zich verbinden willen om te werken tegen een bepaald loon, althans om een zeker maximum niet te overschrijden.

Het is waar, de tarieven van advokaten en procureurs heeft men begrepen te moeten doen vaststellen door de wet; maar waarom? omdat die tarieven ook dienen moeten om de geregtskosten te bepalen, door de verliezende partij te voldoen. Die reden vervalt hier ; ieder die met den makelaar handelt, doet dit vrywiUi^ ; en verbindt zich dus stilzwijgende aan hem te betalen het loon, waartoe bij volgens zijn tarief geregtigd is.

Onwettig zijn dus die tarieven in mijn oog niet; maar zijn zij wenschelijk? zijn zij nuttig? Die vragen wil ik niet beslissen. Maar gaarne erken ik, dat de duchtige en bondige gronden, waarmede zij hier worden aangevallen, zulks in mijn oog ten minste zeer bedeukelijk maken.

Het vooroordeel van den handel, die vrij wil zijn, en allen noodeloozen omslag en noodelooze banden haat, is er tegen. Al bestaan er tarieven, stoort men er zich weinig aan; de overtredingen, die moeijelijk ontdekt worden, omdat geene behoorlijke contrôle mogelijk is, kunnen toch niet streng worden gestraft. Daarenboven de belooning moet evenredig zijn aan het werk, dat men verrigt, en dat is juist niet voor iedere handeling van dezelfde soort hetzelfde. Het loon hangt af van lijd en

oinslandigheden , het moet naar deze laalsten heden meer, morgen minder, gedurig gewijzigd worden, en is dus niet vatbaar voor eene vaste regeling bij een tarief, dat bestemd is om voortdurend en voor alle zaken te werken.

Ziedaar, meen ik ; de hoofdbezwaren, die zeker rijpe overweging verdienen. 31 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.f' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'gt; b/r /b

n «Mögt men toch eenmaab (zoo eindigt de Heer D.^G.) inzien, dat dàn alleen vrijheid en welvaart in,een land doorgaans kunnenibestaan , wanneer alle regeringsmagten blijven binnen de grenzen, haar door ’s lands wetten aangewezen, en wanneer de wetten zoodanig zijn, dat zij de vrije ontwikkeling niet verhinderen, en niet slechts gehoorzaamlreid en ondervierping vorderen, maar ook eerbied inboezemen.»: ' n in

r - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H A. DE PlNTO.

f ' JlJnji - hk.!.

nr.oï ; '•• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: . bioi •:'/gt; !gt;•■•

ji(ivies, van Jhr. M.iVAr Puttkammer, Advocaat te Leeuwarden, over de voorgestelde vraag .• hoe kan, zonder gevaar, geld op hypotheek worden geplaatst? uitgegeven f- in ^ het helang van geldschieters iien notarissen. Leeuwarden , G. T, N. Suringar, 1845. 81 bk in-ß“. , nbsp;nbsp;41 4i h 0.7 i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'gt;ii

Bedenkingeii op het advies van Jhr. M.^vak Putt-HA^iiyizv^, over de vraag: kan, zonder gevaar, geld ^P hypotheek worden g'eplaatst? door G. Pliester , Notaris teZevenaar. Arnhem , Is. An. Nijhoef, 1845. 23 bl. 10-8“. ;ii j

Ofschoon de, titel ons dit eerste werkje kennen doet als een advies, is echter dit advies waarschijnlijk niet dan merkelijk in vorm en inhoud veranderd en uitgebreid vooral in het licht gegeven. En toch geloof ik, dat het. dit vil 01.1 St. 1846. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8

— 114 — gemeen heeft met zoo vele geschriften van den dag, die worden uitgegeven niet in het belang van de wetenschap , maar met het een of ander bijzonder doel of oogmerk , dat het namelijk voor de eigenlijke wetenschap van het regt, geene groote aanwinst is.

Ik wil daarmede volstrekt niet zeggen, dat het boekje niets goeds bevat. Het tegendeel zal zoo even blijken. Men vindt er vrij naauwkeurig opgesomd en aangewezen do voorname moeijelijkhedcn in het behandelde onderwerp , waartoe de wet aanleiding geeft ; men vindt sommigen daarvan zelfs op eenc bevredigende wijze opgelost; en vooral ontbreekt het niet aan eene groote menigte aanhalingen uit andere werken , welke het den lezer gemakkelijk maken zullen zich met de literatuur van het onderwerp bekend te maken, en welke getuigen van des schrijvers belezenheid, en van de zorg en moeite , die hij aan zijnen arbeid besteedde.

Maar het ontbreekt, geloof ik, aan genoegzaam verband en éénheid, welke alle de deelen vormen tot één wetenschappelijk geheel ; hef ontbreekt aan helderheid in voorstelling der denkbeelden, misschien omdat de schrijver bij zijne lezers te veel vooronderstelt dezelfde gemeenzaamheid met zijn onderwerp en met zijne gedachten, waarmede hij zelf bij het schrijven ongetwijfeld vervuld was ; in één woord ik mis in dit werkje dien wetenschappelijken geest en vorming, waaraan de regts-geleerdheid in ons land en in onze dagen zoo groote behoefte heeft.

Het doel was te betoogen, dat in Nederland , met zekerheid van terugbetaling op den bepaalden tijd, geld onder (op?) hypotheek kan uitgezet worden, des (mits ?) de notaris in de acte van hypothecatie die bedingen opneme , welke de wet aan den schuldeischer, bij het vestigen van hypotheek, veroorlooft te maken. Dit leert ons het voorberigt.

— 115 —

En lot!bereiking van dal doel stelt zich de schrijver (ld. 5) twee vragen ter beantwoording voor, namelijk ; 10. welke bedingen kunnen door den eersten hypothe-cairen crediteur bij het vestigen van hypotheek gemaakt worden, ter rigtige terugbetaling van het geleende? en 2“. wélke zijn de gevolgen van deze, ter gunste van den eersten hypotheekhouder, tocgestane bedingen?

Bij de behandeling der eerste vraag geeft ons de schrijver eene reeks van niet minder dan 15 bedingen, welke een eerste hypotheekhouder kan, en naar zijne ineening, tot zekerheid zijner inschuld, behoort te maken, h

'Dat daaronder eene eerste en voorname plaats bekleedt de onherroepelijke volmagt, om, bij gebreke van betaling, het verpande voorwerp in het openbaar te doen ver-koopen^ welke de geldschieter zich bij de hypotheek-acte kan doen geven, spreekt van zelven.

Dat beding wordt niet minder breedvoerig dan naauw-keurig behandeld op bl. 5—21. Hel is met mogelijk den schrijver in alle bijzonderheden te volgen. Een paar aanmerkingen echter houde hij mij ten goede.

Op bl. 8 wordt gevraagd : wat is eigenlijk dit beding van onherroepelijke volmagt? En het antwoord is, dal het zijn zou eene vóofmaardelyke overdragt van de eigendamt-regten, welke de beleener op heldoor hem verpande perceel had ,• len einde de crediteur van dezelve gebruik zoude kunnen maken , zoo wanneer hy , (indien de?) schuldenaar niet voldeed aan die verpliglingen , welke ten gevolge van de gemaakte overeenkomst op hem rusten, en opdat de hypotheekhouder door deze conditioneel gecedeerde 'regten in staat werd gesteld alsdan niet alleen om het hypotheek in geld te veranderen, maar ook uit de opbrengst van hetzelve , de door hem geleende som cum omni eauea voor alles terug te bekomen, onder gehoudenheid van de zijde des schuldeischers, om zoo

— 116 — wanneer het pand meerder mögt opbrengen dan het hem verschuldigde, dit meerdere voor den leener ter grille te deponeren.

Dit laatste is, voor zoo ver ik weet, nergens geschreven. Doch dit daargelaten, is de definitie zelve lang genoeg, maar hare juistheid zou ik zeer in twijfel trekken. Ik kan niet inzien dat op den schuldeischer worden overgedragen eenige eigendoms-regten, of, wat hetzelfde is , dat hij gehee-1 of gedeeltelijk, voorwaardelijk of onvoorwaardelijk, eigenaar wordt van het bezwaarde pand. Artikel 1223 verklaart integendeel nietig ieder beding, waarbij de schuldeischer mögt gemagtigd worden zich het pand toe te eigenen. Hij mag doen verknopen voor zijnen schuldenaar, die eigenaar is en blijft: zie daar alles; maar hij verkrijgt niet één enkel eigendoms-regt; bij mag niet vervreemden, dan in één enkel geval, en dan nog niet voor zich, maar alleen als gemagligde van den schuldenaar. Hij mag niet bezwaren , niet verpanden , niet belasten met erfdienstbaarheden, met vruchtgebruik of andere zakelijke lasten ; hij mag niet verhuren, hij mag niet zelf betrekken, bewönen of gebruiken; hij mag niet veranderen, niet vertimmeren, niet verbouwen, niet verbeteren zelfs, als de schuldenaar , die eigenaar is, het niet wil. Welke zijn dan die voorwaardelijk overgedragene eigendoms-regten ? Zonderlinge eigenaar ! l

Ik geloof waarlijk, dat de schrijver hier veel meer heeft willen zoeken dan er werkelijk te vinden is, en dat hem dit op een dwaalspoor gebragt heeft. De zaak is zeer eenvoudig, als men zich houdt aan de woorden der wet, die duidelijk zijn. Het beding is niets anders dan eene lastgeving, eene volmagt in rem suam, eene onherroepelijke volmagt tot een bepaald einde, zoo als Itet de wet noemt.

Op bl. 10 vind ik eene andere stelling, waarmede ik

— 117 —

mij‘niet kan vereenigen. Indien er, zegt de schrijver, eenige strijd mogt bestaan lusschen het B. W. en hel W. van B. R. , dan moet aan dit laatste de voorkeur worden gegeven boven het eerste, omdat daarbij later dan bij het eerste het onderwerp is geregeld; en des te meer , omdat in het algemeen in het W. van B. R. de toepassing, wijziging, uitbreiding of beperking moet gezocht worden van de bepalingen van het B. W.

Ik geloof dat het één en het ander onjuist is. Het middel moge gemakkelijk zijn, om den knoop door te hakken, wanneer men te worstelen heeft met zoo vele mOeijelijkhedén, ontslaande uit zoo vele antinomiën lusschen dè beide‘wetboeken ; maar de gezonde regtsleer laat het, in mijn oog, niel toe.

Neenj^'het ééne wetboek is niet ouder, niet nieuwer, niel vroeger’,'' niet later dan het andere. Beiden zijn onderdeden van ééne wetgeving, van één geheel. Beiden zijn op hetzelfde tijdstip afgekondigd als wet; beiden zijp verbindend’géworden met denzelfden klokkenslag van middernacht tusschen den laatsten September en den eersten October van het jaar 1838. Aan eenelatere wel, guae priori derogat'yÀ\t d’us volstrekt niet le denken. Er is ééne wet, en ieder art. van ieder wetboek is een deel' van dit geheel. Waar men dus tusschen twee bepalingen ' van die wet, onverschillig waar zij geschreven zijn, slrgd aantreft, moet men zijne toevlugt nemen tot de algemeene regelen van uitlegkunde, welke ons de wetenschap aanbiedt.

En wat nu de tweede stelling betreft, dat het W. van B; R;', dat don'Aerm regelt , dienen moet om de bepalingen van het stellig'’regt, en dus ook die van het B.' W. toe té passen, 'zal wel door niemand worden tegengesproken;' maar juist daarom ook, kan het onmogelijk wordenfi gebezigd als' middel om tè vernietigen, af te schaffen of builen werking te stellen die voorschriften van

— 118 —

hel B. W., die het geroepen is lt;qlt;; te passen. Eu dal het ooit in den aard of in het doçl kan liggen van,een wetboek van regtsvordering omj te wijzigen,^^uit te breiden of te beperken de j voorschriften der iSleUige wet, die eene geheel andere strekking hebben, en waarmede hel niets anders gemeens beeft dan dat het die moet in praktijk brengen, en daaraan hel leven, geven; dit meen ik met vertrouwen te mogen ontkennen. , ■

Een tweede beding door den schrijver aanbevolen (bl. 21—36; is dat van niet-zuivering in geval van willigen verkoop, in art. 1254 B. W. ; een derde (bl. 36—38) beslaat hierin, dal de schuldenaar het verbonden goed niet zal mogen verknopen zonder toestemming van den schuldeischer. ,

Dat dit beding lusschen schuldenaar nn.schuldeischer bestaanbaar is, lijdt, dunkt mij, geenen.redelijke^ twijfel , en wordt hier dan ook met veel juistheid ^angetoond. Maar gelroffen heeft het mij hier lellcrlijk nagedrukt te vinden de woorden van mijnen ontslapenen, altijd hoog gewaardeerden en diep betreurden ambtgenoot vaNi dek BuRGH, in Themis, I, 15. Ik geef toe,, ijp schrijver kon noch betere gronden noch betere woorden kiezen ^ maar ik had het behoorlijk gevonden,^ indien hij, ponduj^ had verklaard, dat hij dje van,j zijnen verdiensteJijkeja, voorganger overnam. Ik vertrouw en geloof ecblef,„ dfll het verzuim onwillekeurig was ; want , ij^;,heb,ihet reeds, gezegd, de schrijver is doorgaans in het, aanbalen zeer, vlijtig. . qiübc ..! ,// '1.

Bedenkelijker is de vraag, in hoe verj^e zulk „een pactum de non vendendo, ook dansais het.),in de hypotheek-registers is ingeschreven, voor derden verbindbaar is. De heer van der Burgh meept van neen, de schrijver van ja, ofschoon hg niet dan .aarzelende ,çn schoorvoetende tot deze beslissing komt. Ik wil het pleit niet beslissen ; dit alleen wil ik zeggen, dat ik niet

geloof, dal de bondige redenen van den lieer van der Burgh hier wederlegd zijn.

Er moet vervolgens bepaald worden een termijn voor de aflosssing, ook in het voordeel van den schuldeischer, naar aanleiding van art. 1306 B. W., en dil houd ik inderdaad voor zeer nuttig; voorts de bepalingen omtrent verhuring van het bezwaarde pand in art. 1230 B. W., bl. 39—41, en die over de verzekering in art. 297 W. van R., bl. 41, 42. b

Over dit laatste beding wordt misschien wel wal ai le spoedig henen geslapt. Althans ware het van belang geweest te onderzóeken, wanneer die beteekening aan do verzekeraars] geschieden moet, wat het gevolg is, indien dit verzuimd is, vooral in geval van faillissement van den schuldenaar?

In de zevende plaats moet de schuldeischer bedingen , dat in geval van uitwinning van het bezwaarde goed door derden j van faillissement , kennelijk onvermogen of boedel-afstand van den schuldenaar, niet alleen de schuld dadelijk opvorderbaar zijn zal j maar dat hij ook gebruik zal mogen maken van het regt om als onherroepelijk gemagtigde het verpande i goed zelf te doen verkoopen , bl. 42.

De zaak kan zeer nuttig zijn; maar is voor de gevallen van faillissement en kennelijk onvermogen een uitdrukkelijk beding wel noodig ? volgt niet hel regt voor die gevallen van zelven uit art. 1307 B. W. Y^Kan hij niet uit krachte daarvan dadelijke betaling vragen ? en als hij die vruchteloos vraagt op een tijdstip,'dat hij daartoe, het regt heeft, kan hijldan niet ook perseis en daarom alleen uit krachte zijner onherroepelijke-volraagt ver-* koopen? •■■ .'■ neguib - log

De schuldeischer bedinge vervolgens: dat hel bezwaarde goed zonder zijne schriflelijhe toestemming niel in waarde zal mogen verminderd , niet van bestemming veranderd

— 120 —

Morden, bl, 43, dat bij het in waarde verminderen der vastigheden, bij het niet betalen van renten, of bij hel ontstaan van deze of gene niet te voorziene lomstandig-heden, doch welker opsomming hier onmogelÿk is, daar dezelve te eenemale. afhangen van den aard of de ligging van het gehypothekeerde., hij hel regl zal hebben vermeerdering van hypotheek te vragen, arlu 1222 B. W., bl. 43; dat de (Schuldenaar woonplaats kieze opzigtens alles wat lot de hypothecatie betrekking heeft, ook om te beteekenen de actenvan transport,'ingeval van cessie van het document, waarbij h.et hypotheek is. gevestigd en waardoor de crediteur een tranamissibel regt heeft verkregen, alsmede de keuze eener bepaalde regtbank, in geval van verschil, bl. 43, dat alle onkosten, welke hij mogt goedvinden te maken om het genot te hebben van het verpande goed en om zich va,n de stipte'terugbetaling van het geleende op den bepaalden tijd te verzekeren, voorzoo verre dezelve niet als overbodig te beschouwen zijn, voor rekening van den schuldenaar zullen komen (dit ten minste schijnt de meening, ofschoon deze laatste woorden zijn in de pen gebleven ; ê , die lange volzinnen 1), bl. 43, dat de schuldenaar door het enkel verloop van den bepaalden termijn zal in gebreke zijn, bl, 43, 44 , dat de vervallen interessen van de hoofdsom weder interessen zullen opbreng'en, bl. 44 ; dat de geleende gelden zullen blijven in bewaring, en niet dan na de inschrijving der hypotheek aan .den schuldenaar zullen worden uitgeleverd , bl. 44—46 ; en eindelijk wil de schrijver, bl. 46 , 47, in de hypotheek-acte doen opnemen eene poenale clausule, waarbij de debiteur tot iets bepaalds verpligt worde , ingeval hij de onderscheidene daarbij gemaakte bedingen niet nakomt, alsmede de dadelijke opvorderbaarheid van de schuld daaraan verbinden, en alle die bedingen in de openbare registers doen inschrijven.

Wat het laatste betreft, zij het alleen geoorloofd te

•vragen, waartoe die overschrijving in'de openbare registers van alle die 15 bedingen dienen zal? Allen zullen daardoor* toch wel miet verbindend worden voor derden; velen derzelve gaan zelfs derden in het geheel niet aan; en voor den schuldenaar zijn zij zonder overschrijving even zoo verbindend als met overschrijving,''

Tot dus verre het eerste gedeelte. Gaarne geef ik den schrijver den lof van met eene zeldzame zorgvuldigheid en naauwkeurigheid te hebben verzameld al datgene , wat een hypothecaire schuldeischer al in zijn' belang kan bepalen en bedingen , zonder dat ik nogtans zou durven verzekeren,)'‘dat er misschien niet in deze mf gene gevallen nog het een of ander zou kunnen worden bijgevoegd, ''»d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘«o.

In hoe verre ' nu'alle diegt;: bedingen altijd noodig zijn voor de zekerheid van den schuldeischer, in hoe verre zelfs allen altijd nuttig zijn , wil ik daarlaten. Bij mij is echter de bedenking opgekomen, of men niet door zoo veel te vorderen, wat niet altijd volstrekt noodig is, de grondeigenaars zal afschrikken om gelden op hunne panden op te nemen, en of men dus niet juist daardoor die(;beleeningen zal bemoeijelijken en belemmeren? Tweede en derde hypotheken zullen er zeker wel zoo goed als onmogelijk mede gemaakt worden , indien men den schuldenaar wel niet geheel onteigent, maar toch bijna uit alle zijne regten van eigendom ontzet, vooral indien art. 510 W, van B. R, moet worden opgevat in den zin, dien er de schrijver aan geeft. En eindelijk, als het eene zekere waarheid is, dat hoe meer bepalingen men vaststelt, en hoe omslagtiger en ingewikkelder men eene overeenkomst maakt,'hóe meer verschillen daaruit geboren worden , zullen dan niet die 15 bedingen misschien meermalen eene rijke bron worden voor moegelijke en chicaneuse processen ?'^‘ ''' d';

Ik erken het, de uitkomst en de toekomst zouden

— 122 — dit Vloeien deeréni}, ik ■onderwerp dan ook deze bedenkingen gaarde aair hel beter oordeel' van den schrijver; in allen ;gevallet,: idler kan uit deiijrijkeni voorraad van hel aangebodene bet zijne kiezen. Ik; voor mij zou aan het geheel, izoo ais het hier wordt voorgesleld , gt;niet gaarne, zonder hooge i noodzakelijkheid, mij zelven of mijne dienten wagen.! cO . . ‘i )l) ?. nbsp;nbsp;nbsp;. P o nb

En!nu hel tweede gedeelte. Daarover kan ik, tot mijn leedwezen ,1 geen gunstig oordeel uitbrengen,,niet omdatnikohet met veel wat daar geleerd wordt, niel censjbea, maar omdat jik hier vruehleloosdgezocht heb datgene , wal er, naar mijne meening, moest gevonden worden, n niiiii/l oo\ -ihn« to n- ■ 1-d ^r n-db..'-lt;

De schrijver had zich voorgesteld het betoog, dat men met gerustheid , en ,met zekerheid »an op zijnen tijd betaald, te, worden,, geld kan ! schieten Op hypotheek. Hij heeft in de eerde'plaats opgegeven inwat men daartoe bij de geldleening al moet overeenkomen en vorderen; maar’nu bleef ernover aan te toonen,! dal hij, ,.die zich in aHeiopzigtenj daarnaar i gedraagt, dan ookdvol-komenigerust zijn kan; ,en jdaarom»werdizeer te regt als tweede, vraag! gesteld :• welké .zijn, de .gevolgen.’van deze óed/n^e»? , .bul Joq n! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h no ’ S iri t u lob’d 11 Die vraag ondertusschen wordt niet:bcantwoordi.lt;'' low -.iedereen, zou nu., geloof-ik, met mij ! verwacht heli-ben-, ,d,e gevolgen .te vinden aangewezen! van ieder dier bedingen in, het bij zonder, en van allen te zamen ; maar voonal-het !betoog)t dat hij vdiel van l allen heeft gebruik gemaakt, stellig zeker .is;, dat'bij zijn geld op 1 zijnen lijd’«roei terug krijgen.mo 'od in .jlol^J^f.r ’ m re ,nil

Maar niets van dit alles vindt men ; het geheel© tweede gedeelte handelt,uitsluitend over hotbed ing van onherroe-pelijke volrnagt» idu8 .Van één van de vijftien ;, waarom f is mij niet reglduidelijk geworden. Deschrijver zegt wel, op bl.l 49, dat de strekking dezer tweede vraag g'eene andere

-=- 1123 —

kan zijn , dao dal.hij ziju,gevoelen mededeeJl ouilienl de imaatregelen , door, den hypolhecairen schuldçischer aan te wenden, ten einde die penningen terug ,te bekomen, welke, met inachtneming van»KooipVcIe, voorzorgen, door hem uitgezet, zijn,, en dat ;hij zich dus by de onherroepelijke volmogti zalibepalen, ( i ;

Maar nog eens,,^ waarom ?^Als ik het zeggen mag, bewijst dit niets , of hetvnnoetiZyn, 4^t, al hel, overige (wat lik ver hen-yan tqi beweren) op, dp terugbetaling van geenen invloed is; maarwaartoe dan die 14 ani|erc bedingen? en,wat: beduidt .dan het geheide boek?„

Ik zal bij: dit tweede 'gedeelte dan,pok niett lang stilstaan. Den aard, de gevolgen „van de onherroepelijke volraagt met al den aankleve van dien, wórden hier , dit erken ikagaame , naauwkeurig, onderzocht, en ontleed; en dit is op. zich ,zelve eene,averdiensle ,. hoezeer dan ook het werkje door dezæ wijze van behandelen mij voorkome,zijn doel te missen,.g i,‘MPi oox irwo n' i

Twee, zeer betwiste,, vragen inzonderheid,',worden hier in. het breede,behandeld,hhe,t pro enj fifUri^tt-n onpartijdig gewikt en gewogen, de gevoelens^ vanwnderen méden gedeeld jliOnder^ochl:, ondersteund of wederlegd jlom zoo doende te komen, tot. een eigen besluitzo nav w.-v'w^v.ib

De eorsteiisMizijo dPikpslddovaaipzecutiqien die van den enrator^iu hot faillissement bovOOrregt boven de hypotheek^van; den, schuldeischer die d,e onherroepelijke volmagt bedongen heeft? JOe. twepdp ist kan de kooper , in het geval yan.arU 510,iW.,,van Ddlj-tijpa de betaling der kooppenningen onmilt;ldçllijk jdp doorlrahng vorderen ook der volgende hypotheken», zonder,eenerangschikking af te wachten? ,0', .i, . .hm; .‘.iun.J(rm lo »loti

Dc schrijver\ant.woordt op de.;,eerste, vraag neen, pp. de tweede ja, ieker laat zich omtrent beiden *» utram^ue parle»» veel .zeggen, en gaarne erken ik he.t gewigl der gronden door den schrijver .aangeveerd, hoezeer zij mij

— 124 —

iiiel overtuigd hebben, en hoezeer ik blijf volharden hij eene tegenovergestelde meening, die ik vroeger heb verkondigd. Ji . oybi

Taal en stijl laten wel wat te wenschen over ; maar er is inzonderheid ééne zaak, welke mij in het advies zeer heeft gehinderd. Het is een vrij algemeen gebrek van sommige onzer hedendaagsche regtsgeleerde schrijvers, dat zij er zich op schijnen toe te leggen hunne schriften op te vullen, en, men mag het zeggen pte ontsieren, met eene menigte barbaarsche bastaard-woorden, om zaken uit te drukken, waarvoor‘wij in' onze eigene taal even goede woorden hebben’; de heerJVAw Puttkammer heeft deze liefhebberij vooral op eene in-het oog loopende wijze overdreven. ' ’ ''

Ik * wil hiervan uit de groote menigte'ieenige weinige voorbeelden geven: waartoe b/pv.''dient het om altijd en overal te spreken van debiteur én crediteur, als men even zoo goed en beter zeggen kan, schuldenaar en schuldeischer? Waartoe eene andere’ 'zeer geliefkoosde uitdrukking van den schrijver vaudelijk, in plaats van geldig?

Op bl. 15 het impenderen van kosten , op bl. 17 het dirigeren van executie ; representant , pretentie , eem-peteren, zijn ook al uitdrukkingen , die niet zeer bevallig noch zeer welluidend zijn, en waarvoor ik gaarne goede Hollandsche woorden in de plaats gesteld zag.

Waarom bl. 18 een beding tenderende tol i en een speciaal cas, in plaats vaneen bijzonder geval? B1.T9 de positie f in plaats van de toestand'^011 den pschuld-eischer. Is een pand met bezwaren i greveren'zoo veel beter of verstaanbaarder dan met lasten bezwaren ? Effect sorteren in plaats ^ van* gevolg' hebben vindt men honderd malen; maar vreemd kwam mij Voor het secure-ren voor verzekeren, bl. 21, en de immer bij vrijwillige verkoopingen usantieel, bl. 28; voor royeren en roije-

ment bl. 29 kan men in goed Hollandsch zeggen doorhalen, doorhaling.

Ten slotte maak ik nog opmerkzaam op woorden als deze: geprocureerde, bl. 30, inalienabiliteit, bl. 37, zich exponeren , bl, 38, moment (oogenblik), bl. 39 , tuaderen, bl. 43 , precautie , bl. 47 , poursuite* , bl. 58, contraire opcatting, bl. 61, di^ieulteren, bl. 62, enz.

De schryver zal mij, hoop ik, deze aanmerking vergeven; zij geschiedt niet om hem eene hatelijkheid te zeggen, maar alleen in het waarachtig belang onzer wetenschap. Ik.ben zoo zeer als iemand een vijand van het overdreven purismus , dat per fas et nefas ieder der kunsttermen, die eene bepaalde en voor ieder verstaanbare beteekenis hebben, die dan ook het burgerregt bij ons hebben verkregen, in stijf en gewrongen Hollandsch wil overbrengen, ofschoon onze taal er geene woorden voor heeft; ik erken dat men zich daardoor belagchelijk maakt. Maar men wachte zieh voor het andere uiterste; enkele stadhuis-woorden, enkele termes de palais daargelaten, is onze eigen taal rijk genoeg, en behoeven wÿ bij onze naburen geene woorden te gaan leenen, ook om onze meest regtsgeleerde denkbeelden uit te drukken. En waarom dan niet liever goed Hollandsch gesproken ? waarom onze wetenschap onbehagelijk en impopulair gemaakt door dat lelijke mengelmoes nvan woorden ontleend aan gebroken Fransch en monniken-latijn ? waarom den leek in den waan gebragt, dat onze wetenschap zich alleen laat verkondigen in een wanluidend en onaangenaam jargon, waaraan wij waarlijk geene behoefte hebben? Dit ten minste behoort onder die gebreken, waarvan onze bedendaagsche regtsgeleerdheid zich al zeer gemakkelijk verbeteren kan; er is niets toe noodig dan een weinig goede wil. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

En nu nog een enkel woord over de bedenkingen van

— 120 —

dun heur Pliester , die ik eerst i in handen I kreeg , nadat het bovenstaande verslag reeds gedrukt-was, doch waarin ik het genoegen had »zeer vele mgneP aanmerkingen tegen hot werk van denlheer van Puttkamher terug te vindend'ioo) V.- • '' .ld , ou^-.-

Het hoofdbezwaarhivan den heer'PtiEstER''Scbijnl' gelegen te zijn in de ovurdrevenoi regten en gunsten, die de heer van Füttkammer wil hebben loegckend aan den eersen hypothecairen schuldeischer p ten nadeele niet alleen van den (schuldenaar, maar'vooral van i,de latere hypothecarissen , en »in de vrees, »dat daarvan'juist het tegenovergestelde het gevolg zal zijnOvan wal zich de schrijver als taak voorstelde, dat de geldschietingen daardoor in plaats van bevorderd , belemmerd ^ ja- onmogelijk zullen gemaakt worden. Dat ik deze beschouwing geheel en al deele, blijkt uit hetgeen ik zelf‘vroeger gezegd hebj en» de goede en duchtige gronden van den heer PnESTEK ' hebben mij in deze meening niet weinig versterkt, i r n /

Ik wil mij niet begeven in eene beoordeeling over do bijzondere aanmerkingen’van» den heer Pliester,iSom-raige daarvan heb^ik zelf reeds gemaakt ;» met andere kan ik mij wel vereenigen ; oenige andere weder zonden door den heer van'Putteammer misschien met grond kunnen bestreden worden, zoo'als b. v. hetgeen op bl. 18 en 19: gezegd» wordt omirent hel beding- van »art. '1230 Bn-Wn »Wannéér .toch» de schuldenaar zieh’ heeft verbonden'om niet te» verhuren, en wanneer dat beding door deiinschrijving! óp 'do registers voor derde» huurders is verbindend gewordehj. dan kan ik mij moeijelijk » voorstellen,»dat de »schüldeischer die de huur,»in- strijd met de overeenkomst gesloten » wil doen vernietigen») daarenboven nog zou moeten het bewye leveren, dat hij door die huur benadeeld is. .h' ■:!• m: »

De heer Pliester wil zijne bedenkingen beschouwd

hebben als eene wetenschappelijke bijdrage, en' ik geloof inderdaad, dat zij als zoodanig eenige waarde hebben.

A. DE PiSTO.

Bedenkingen tegen hel Koninklijke heslnit oan 23 Mei 1845 [StaatsbladIVo. 45., 1) door Mr. J. vanLennep , Amst. 1845. 47 bl. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

De naam, die op den titel van dit boekje ons den schrijver doet kennen, is een waarborg dat het niet is gevloeid uit de pen door bedilzucht of afkeuringsgeest bestuurd. Gelijk een ieder geregtigd is, om zijn gevoelen te doen kennen, waar het punten, tot het onderwijs betrekking hebbende, geldt, zoo voegde hefinzotidérheid’ den Héér vanLennep zijne stem te doen hoeren, toen een belang.ijk besluit het licht zag, tot de inrigtingen voor het Hooger Onderwijs in betrekking staande. Immers hij is sedert lang secretaris van Curatoren van het Athenæum en de Latijnsche scholen in de hoöfdstad (zie de voorrede) , en heeft sedert bijhalwintigjarenjaarlijksde verslagen van den staat der scholen te Amsterdam opgemaakl'(zie bl. 19), en mag dus gerekend worden, eenige bevoegdheid te* hebben verkregen om zijn gevoelen daarover te zeggen.

Ik heb mij voorgesteld , naar aanleiding van dit boekje, ook mijn gevoelen óver het onderhavig (sic?) besluit mede te deelen, maar wil daardoor niet verstaan hebben , het werkje zelve te beoordeelen.

De regering heeft sedert lang getoond, belang te stellen in het hooger onderwijs : zij heeft getoond, dat het haar ter harte gaat, zij Verlangt dat de Hooge scholen haren ouden roem waardiglijk handhaven , wenscht niets 1) tiet is 11“. 25.

— 128 --

•vuriger dan dat echte geleerdlieid in Nederland bloeije, Ziedaar eene lofspraak , die wij uit innige overtuiging haar toekennen , en die weinigen , misschien de regering zelve niet had verwacht. En toch verdient zij die Icii volle. Tot bevordering van dat doel strekten reeds de voor twintig jaren aan de Hooge scholen ingevoerde drie Academische Graden.

Dit was een ongelukkig middel, dat men had gekozen, een middel, dat vooral door de toepassing, de verkeerde toepassing, die men er van had moeten verwachten , nooit het daarvan gewenschte doel zal kunnen bereiken. Ik heb in een voormalig dagblad (den y^condhode van den 28 December 1838) mijne gevoelens over die graden gezegd, en, zoo omdat ik er nog geen woord van terug trek, als omdat zeer waarschijnlijk dal blad , met name nquot;. 348 , nergens of zeer schaarsch zal worden gevonden , heb ik dat stukje in de Themis VI p. 662 en volgg. doen overdrukken , en het heeft in het Z^eekblad van het Ziegt onlangs, n«. 667, eenige tegenspraak uitgelokt, waarop ik misschien in dat blad wel eens zal antwoorden.

Ik herinner mij nog een’ ongelukkigen maatregel in hel hooger onderwijs, ik bedoel de afschaffing der prijsvragen , om de kosten der enkele gouden medailles; ik bedoel dat middel om de æmulatie der studerende jeugd te vernietigen. Ik zag in de afschaffing eenen verkeerden kleingeesligen bezuinigingsmaatregel, dien men door ’s Lands destÿds min günstigen finantiëlen toestand vruchteloos zocht te reglvaardigen. Door Hoogleeraren zelven, indachtig aan de spreuk van ouds in het metaal gegrift, honos alit artes, is daarin loffelijk te gemoct gekomen, en alzoo veel kwaads verhoed, dat, zoo de æmulatie wordt uilgedoofd , noodzakelijk moet geboren worden. Bezuiniging in het onderwijs strekt tot vernietiging. Eene milde hand zal rijke vruchten dragen, en bij dal vooruilzigt is de ruime bezoldiging en zijn

— 129 —

ruime uitgaven (hoe paradox dit sommigen ook moge schijnen) de ware bezuinigingsmiddelen hij deze bron van onze maatschappelijke welvaart. Zij die in het onderwijs in Nederland belang stellen, moeten verlangen , dat men de kundigsten in den lande opzoeke , hun door ruime buitengewoone bezoldiging vergoeding'geve voor hetgeen zij in de maatschappelijke betrekking, die zij moeten verlaten, verliezen, alleen om hen aan de Hoogescbolen te verbinden, en daarmede de eer van dezen te blijven handhaven. Zij zijn er bij ons, wij houden er ons van overtuigd; en is er soms een enkel der menigvuldige, vakken van onderwijs die geen’ eminenten beoefenaar hier oplevert, men zoeke dien elders, zonder zich door eenin deze verkeerd geplaatst gevoel van nationaliteit daarvan te laten terughouden, De wetenschappen toch hebben haar vaderland in de geheele beschaafde wereld. Men zoeke do geleerden in de geleerde wereld , die niet door de enge grenzen van ons -vaderland is beperkt. Onze voorouders dachten er zoo over.

Het Staats-Examen , — dat voorwerp van het besluit, waartegen Mr. van Lennep te velde trekt, -- het zoogenaamde staats-examen, dat den toegang tot het Academisch onderwij.s opent of sluit, moet ons nog.kortelijk bezig houden. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

Ik huldig de edele bedoeling van hen die eenjmiddel zochten om de jongelieden beter;toegerust aan de Hooge-school te zien komen, dan dit inderdaad het geval is , waaraan zulks dan ook moge zijn toe te schrijven. Immers het is eene waarheid, dat er velen werden gevonden , die zelfs niet in staat waren, den Professor bij zijne lessen te volgen ; — de collegiën werden om die reden voorde bevatting der onervarenen ingerigt, en gemakkelijke auteuren (gelijk, men de classici gewoon is te onderscheiden) werden, op eene schoolsche wijze behandeld , en de moeijelijkere schrijvers werden voor de Literato-rAe»««*,VIini. 181.1846. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

— 130 —

ren die pacdagogen moesten worden, bewaard : deze konden alleen het hooge Grieksch (gelijk met dat heet) begrijpen, of leeren verstaan, — Zoo ging het ook in de regten, als een gevolg van hetzelfde euvel, dat de jongelieden niet behoorlijk ingespannen 1er hooge schele kwamen. Al wie met ons de lessen van onzen vereerden Smallenhurg heeft mogen hooren, zal zich herinneren, hoe zeer die werkzame Professor zich beijverde om duidelijk te zijn, en erkennen, dat hij daarin zoo ver ging, dat het eenparig gevoelen was, dat al wie de beginselen van het Romeinsche regt uit zijne dictaten niet konde leeren, de Hooge School nooit had moeten betreden. Maar daardoor konde niet grondig worden ingedrongen in hetgeen de ware regtskennis uitmaakt. Zoo moet het academisch in een schoolsch onderwijs ontaarden, en daarmede de eer, die onze academiën reeds eeuwen hebben weten te handhaven, verdwijnen, De vrees, zij is niet ijdel, zij wordt nog in tijds ingezien. Ik juich de bedoeling bij het instellen van het Staats-Examen toe, maar het middel kan mijne goedkeuring niet wegdragen.

Ik ga niet zoo ver als sommigen, om het Gouvernement te beschuldigen, mij eene bevoegdheid te ontnemen, die ik behoor te hebben, om mijnen zoon de lessen der Hoogleeraren te doen hooren ; want die gelegenheid zal hij niet missen zoo hij daartoe slechts in staat is, en om hem vóór dien tijd toe te laten , daartoe kan de Staat niet worden verpligt. Vroeger was het vermogen om de Academiën te bezoeken van eene erkende geschiktheid daartoe onafhankelijk.

Ik meen te hebben aangetoond, dat er zijn twee omstandigheden , of dat de jongelieden den Professor niet kunnen volgen en mitsdien even dom, maar gepromoveerd, terug komen, o/dat de Professoren hunne colle-giën naar de bevatting der meerderheid willende inrig-ten, eigenlijk geen hooger onderwijs geven, en dat die

«inslaiKlighedcii een hulpmiddel vereiscliten. Dat middel is niet gelukkig. Immers ik bevroed niet, hoe de kündige examinatoren in de Slaats-commissic , ('want gelukkiger keuze is bÿ ons in den laatsten tijd niet geschied) in eenen dag beter oordeel over de jongelieden, die zij meestal niet kennen, vellen zullen, dan de Curatoren bij herhaald onderzoek der successive vorderingen over meerdere jaren studie en na voorlichting van Rector, Conrector en Præceploreu, aan de Latijusche scholen. Ondoelmatig vind ik hel Staats-Examen voor jongelingen. die de Gymnasien verlaten , om niet van het vernederende , dal er in mijn oog voor dezen in het Slaats-Eiamen gelegen is, te spreken. Voor anderen die onder de leiding van eenen gouverneur bijv, zijn gevormd , is het hoogst noodig, is er niets onbillijks, niets vernederends in; het was privaat onderwijs, Ik erken de noodzakelijkheid van een hulpmiddel in de door mij voorgestelde behoefte, en ik waag hel dat middel ongelukkig te heeten, en ik weet er nogtaus geen ander voor in plaats te geven ; ik weet niets dochnatigers, en bepaal mij dus alleen hierbij, dat ik geloof dat het beter is geen middel dan een ongelukkig middel in te voeren, liet Staats-Examen is eene inrigting, die bij ons niel wordt goedgekeurd : maar niemand heeft tol nog toe een ander middel aan de hand gedaan , om in de behoefte te voorzien.

Men zegge niet : er is geene behoefte aan ; de Latijn-sche scholen zijn goed. Ik erken het volgaarne en zou , gelijk uit het bovenstaande blijkt, het examen ook op de jongelieden die de L. scholen verlaten , niet willen toegepast hebben. Want ofschoon ik niet geloof, dat deze alle zoo eminent zijn als men zou meenen, zoo'geloof ik dat hel examen aan de curatoren moet worden overgelaten , en men konde, om met den Nederlandschen Wetgever, in a 445 Wetboek van Stratvordering te

132 — spieken , fiim geiceten op het ernstigste belasten met de inachtnetning van de alleruiterste zorgvuldigheid en naauivkeurigheid in dat onderzoek.

Maar ook dan zal een examen van de zoogenaamde privatim docti ter admissie noodig wezen. Ik geloof dat men dit aan de Literarische faculteit konde opdragen, gelijk dit tot aan liet Besluit van Mei 11. zelfs te Leiden en te Utrecht geschiedde, alwaar het vroeger intra parietes plaats vond, (van Lennep p. 34.)

Ik erken , dat ook dan in een dag, ja in een paar uren moet geoordeeld worden over capaciteiten, maar dat bezwaar is ook door de Staats-Commissie niet opgeheven. Doch men bedenke , het Examen geldt slechts de admissie lot de Academie , dat is lot de gelegenheid om verder te leeren. Al wie geschikt is om hooger ondericys (niet ingerigt voor Latijnsche-schoolbezoekers) met vrucht te kunnen volgen , behoort, mijns inziens , te worden loegelaten, want hij moet nog leeren. — Maar als men gecenseerd wordt volleerd te zijn, dat is als men de' Academie zal verlaten, als men de maatschappij zal intreden, men zorge dat alsdan niet rlan geschikte personen den doctoralen graad erlangen.

In een woord, het Staats-Examen is eene inrigting, die doet blijken van opregten wil om gebreken of het haperende in de executie van het in 1815 en 1816 ingevoerde stelsel te verhelpen. Reeds voor vele jaren was de vraag voorgesteld; of het doelmatig kon wezen, om aan de Gymnasien of sommige derzelve hoogere klassen toe te voegen met oogmerk om de leerlingen langer op deze scholen te doen vertoeven , ten einde zij meer gevorderd in jaren , op de Hoogescholen overgaan en tevens hunne kundigheden tot die hoogte brengen dat zÿ met vrucht de lessen der Hoogleeraren kunnen bijwonen, zonder dat deze, gelyk nu wel eens het geval is, tolde beginselen zouden behoeven af te dalen?

Hierop antwoordde Professor Tijdeman: «Wil men-, «alat geene ininkundigen aan de Hoogescholen komen , « dan moetmen, met alteratie van art. 149 van het Besluit « van 2 Augustus 1815, 1“, alle de aankomelingen, ook «degene die door de schoolbesturen dergewoneLatijnsche «scholen bekwaam verklaard zijn, aan het præalabel «examen onderwerpen ; 2®. zorg dragen (niet slechts voor-« schrijven, maar e^ectueren') dat dit examen bij art. 150 « van. dat besluit ingevoerd , veel strenger gehouden wor-«de dan thans veelal geschiedt; maar vooral 3“. dan « zal men de Hoogescholen voor hen die er niet behoorlijk «voor toegerust zijn onbruikbaar moeten maken: dan « toch zullen deze op oene of andere wijze voor zich zelve «zorgen en er zoo lang van daan blijven. »

De heer van Lennep bestrijdt het besluit, en tracht aan te toonen :

• 1». dat het een onbekookt en onberaden stuk is;

• 2’. dat het verkregene regten en aangegane verbind-tenissen aantasten eene terugwerkende kracht uitoefent;

• 3“. dat het gevolgen hebben zal geheel-tegenovergesteld aan die welke men zich schijnt te beloven.

Dit Stuk van dien kundigen schrijver draagt de onmiskenbare blijken van bijzondere ingenomenheid met de tegenwoordig bestaande Latijnsche scholen en hier en daar is het zelfs als ab irato geschreven, zoodat het ook, als wg zijne betrekking tot die te Amsterdam in het oog houden, als te eenzijdig geschreven raag beschouwd worden. Ik ben niet geroepen om de Regering tegen de haar door den schrijver in deze te laste gelegde stelselloosheid en inconsequentie te verdedigen, noch hel verwijt van minutieusen omslag (als op pag. 10 wordt gevonden) in niets beduidende zaken, enhei : xtetpro ratione voluntas ^nj gewigtige aangelegenheden van haar af te weren ; maar wordt de regering van onberadenheid in haar besluit be-schuldigd, wij mogten van eenen schrijver als deze een

— 134 —

under middel dut meer beraden voorkomt, verwachten, en niet een algemeen te laste leggen van onberadenheid , geboren uit de vrees voor algeheele afschaffing van de Latijnsche scholen (zie het Naschrift) vinden. La critique est aisée, mais l’art est di^fficile; niel door bloote afkeuring, maar door een beter middel aan de hand te geven, zou meer nut zijn gesticht. Is er geen beter, geen doelmatiger middel te vinden , waarom dan der Regering het tegenwoordige verweten?

Zoo het besluit verkregen regten had gekrenkt, billijk ware de kreet tegen hetzelve, maar ik kan het er niet in zien. De studenten in de theologie worden van de militie verschoond, en het besluit maakt dat A. nog niet kan worden ingeschreven, en dus niet spoedig van dal beneficie gebruik maken. Misschien nooit; welaan hÿ die niet in staat wordt gerekend de Academie te bezoeken, om later de lessen over de godgeleerdheid met vrucht bij te wonen, is het voorregt onwaard. Men vergete niet, dat hij bij de invoering van hel besluit nog geen student in de theologie was.

Door op de Latijnsche school te komen verkrijgt men geen regt, om na afloop van den schoolcursus naar de Academie te gaan. Hij had door zijne geboorte vóór hel jaar 1838 evenmin regt om op zijn 21« jaar meerderjarig te worden, en daarom is het besluit even weinig een inbreuk op verkregen regten als art. 38.5 B. W. (behoudens het 2« hoofdstuk van de wet op den overgang), op den C. N. De beweerde verkorting van de regten der steden voor zoover de alhenaea betreft, is schijnbaar van meer belang, doch ook dit stuit af op de betrekking derzelve tot de Academie.

Het is waarlijk zoo : de studenten kwamen te weinig voorbereid op de Hoogescholen en Athenaea, al heeft M«. vak Lennep er nooit van gehoord. — Het besluit wil dat voor het vervolg voorkomen , en wij verheugen ons in dal doel.

Maar, zegt de heer van Lennep, het besluit zal gevolgen hebben juist tegenovergesteld aan die, welke men daarvan verwacht:—en waarom? Omdat 1“. in het vervolg geene zoo geschikte examinatoren zullen worden gekozen als die deze taak in Augustus 1845 te vervullen hadden , 2°. de examinatoren , wie zij ook zijn mogen, eide hand mede zullen ligten of, gelijk van Lennep spreekt, «er met den Franschen zweep over gaan , en zich zelven «en anderen zoeken wÿs te maken, dat zij zeer goed in «een uur, des noods in een half uur, kunnen zien wat «erin een jongen steekt, en of hij een g'oed Latinigt, «een redelijk Graecus, een bol in mythologie, literatuur «en antiquiteiten, een tamelijk mathematicus, wel « yevorderd in de algemeene en bijzonder knap in de « f^aderlandsche geschiedenis, een goed geograaf, iu « Nederduische taalgronden ervaren is en een stijl « schrijft 200 mooi als die waarin onze staatsstukken «vervat zyn.» Abusus non tollit usum. Daarmede vervalt de geheele derde bedenking van den schrijver. — Als er slechte, dat is onkundige leeraren aan de gymna-siën worden geplaatst, zullen die gymnasiën de gevolgen niet hebben die men er van verwachten mag. Als de praeceptoren met den Franschen zweep over de studiën en de examina gaan , evenmin.

Aiedaar dus opgegeven, wat de heer van Lennep ons in zijn werkje levert, maar wal hij niet levert, is hel bewijs der gegrondheid zijner vrees , dat ondermijningen vernietiging van kennis en wetenschap het gevolg van het besluit wezen zal.

Ik vond mij geroepen, ook mijne gedachten in deze oogenblikken ter neder te schrijven over een onderwerp van zoo algemeen belang.—Het examen door de Staatscommissie af te nemen is het bewijs der zucht om een bewezen kwaad legen te gaan; hel middel is misschien niet doelmatig, maar ik weet er geen beter. Het Staals-

examen zal de verderfelijke gevolgen niet hebben die de heer van Lennep er van vreest. Hoogstens zal het in vervolg van tijd niets beduiden , ofschoon ik voor mij geloove, dat men er ten minste dit bij zal winnen , dat men in den eersten tijd zich beter tot de academische lessen zal voorbereiden, dan zonder hetzelve zou zijn geschied, al is het alleen om de vrees van niet te worden toegelaten.

Als de eerste opwelling van den kundigen schrijver zal bedaard zijn, die hem de invectiven tegen het besluit en de ontwerpers heeft doen nederschrijven, zal hij misschien een doelmatiger middel dan het examen bij opgemeld besluit vastgesteld, weten uit te denken, en door openbaarmaking van zoodanig middel het nut kunnen stichten, dat nooit het gevolg dezer kritiek zal kunnen zijn. 1}

Ik had mij voorgesteld, ook de proeve eener reg-eling van het hooger onderweg door M^ P. J. Walraven na te gaan, maar zijn art. 37 luidende : « De rector moet ook een naauwkeurig toezigt houden op bet gedrag der studenten, en het getrouw bijwonen der collegiën door dezelven, terwijl tot handhaving' der orde een genoegzaam getal marechaugge'eg te zijner begchikking zal worden gegteld, » zou mij den toon der gematigdheid hebben doen verliezen, en daarom ooordeelde ik het verkieslijk mij van de beoordeeling te onthouden.

Dav. H. Levyssohn.

1) Oe oorzaak die tot het Staats-examen in onze dagen beeft geleid, bestond reeds in vroegere tijden en heeft in het jaar 1692 lot hoogstbe-langrijke raadplegingen aanleiding gegeven. Ook toen werd geklaagd over « de al te groote gemakkelijkheid, die gebruikt wordt in lgt;et bevorderen « van jongelingen uit de triviale scholen tot de academie, en dat door-K gaans, eer zij nog de Lalijnsche taal grondig verstaan. » Zie Prof. SlEGENBEEK’s Geschiedenis der Leidsche Hoogeschool I pag. 241 en volgg. en 11 p. 3G5 en volgg.

— 1.37 —

BUITENLANUSCE LITE R AT UUR.

Le Barreau, par 0. Pinard, avocat à la Cour Royale de Paris. —Paris chez Pu^nerre, 1844, 478 bladz. 8®.

De schrijver van dit werk heeft voor de Fransche pleitzaal gedaan, wat Gormenin in zijn Livre des Orateurs deed voor de redenaars der volksvertegenwoordiging — hij heeft namelijk de schetsen geleverd der pleitredenaars , die in den jongst verledenen en tegenwoordigen tijd in Frankrijk hebben uitgeblonken , en zoo zijne taal met die van den befaamden pamflettist al niet in kernachtigheid gelijkstaat en men in zijne beoordeelingen ook niet vindt die felle en bijtende uitvallen, door onnavolgbare satyre gekenmerkt—zoo heeft des schrijvers werk daarentegen eigene verdiensten en mag als voorbeeld van uitdrukking en stijl, als proeve van fijne kritiek van de vele voortbrengselen der Fransche drukpers worden onderscheiden.

Frankrijk, dit valt niet te ontkennen, is de wieg en bakermat geweest van de Orde der Advokaten, n Gallia « causidicos docuit facunda Prittannos n schreef Juvenalis reeds en sedert is Frankrijk zijn ouden roem getrouw gebleven, zoodal de schrijver met eenig regt zeggen mag : s ailleurs, c^est wn état ; nous en avons fait une che-« Valerie avec ses obligations , ses traditions et ses « mystères. »

Intusschen heeft Nederland die instelling met Frankrijk gemeen. Herkomstig uit de overleveringen van den oudsten tijd, door de omwenteling vernietigd en hersteld in hare regten toen de kalmte was teruggekeerd , werd die geheet eigenaardige instelling, die men de Orde van Advokaten genoemd heeft, ook hier te lande bij een besluit van den Reizer daargesteld. Zij is sedert, hoezeer gewijzigd, in aard en wezen in stand gebleven , en wij behooren

— 138

daarop lioogen prijs te stellen, vooral als wij aan gene zijde van den Rijn den toestand der Balie of van hetgeen daarvan de plaats bekleeden moet, de pogingen om eenige meerdere vrijheid te erlangen, en in het algemeen het streven naar openbaarheid en mondelinge behandeling van regtszaken gadeslaan.

Als de schrijver dus uit de leden der Fransche Balie zijne beelden kiest en omtrent deze zijne opmerkingen mededeelt, dan wekt zijn werk ook daarom bij ons groo-tere belangstelling, omdat de instelling, die daar zoo vele uitstekende talenten te voorschijn riep, ook hier te lande bestaat en dezelfde maat van vrijheid en onafhankelijkheid geniet.

In eene inleiding plaatst de schrijver eenige algemeene beschouwingen voorop omtrent de oordeelvellingen, waar aan de stand van advokaten gemeenlijk is blootgesteld en buiten twijfel is er geene betrekking, waaromtrent deze meer uit elkander loopen. Hevige aanvallen, waaronder de definitie door Voltaire van den Advokaat gegeven 1), nog van de minst grievende mag gerekend worden, staan over tegen buitensporige loftuitingen, waarbij men zich niet altijd gewacht heeft voor te groote verheffing van hetgeen inderdaad goeds genoeg bezit om geene overdrijving noodig te hebben. De schrijver, die zelve als advokaat bekend is , is natuurlijk niet in het eerste euvel vervallen, maar heeft zich tevens voor het andere uiterste weten te wachten en niet te veel geofferd op het altaar der ijdelheid. Zijn oordeel is steeds onpartijdig en onbevooroordeeld.

De inleiding bevat overigens eenige treffende geschied-

1) « Vn avocat est un homme qui, n’ayant pas assez de fortune pour acheter un de ces brillants offices sur lesquels Panirers a les yeu.r. éhidic pendant trois ans les lois de Ihéodose et de Justinien pour connaître lu Coutume de Paris , et qui enfin , immatricnld, a le droit de plaider pour de l’argent, s’il a la voir forte. »

kundige herinneiingeu uit de tÿden , toen de Orde door de omwenteling werd verbroken en echter in dieu bangen tijd de verdedigers in de vervulling hunner dikwÿls gevaarvolle pligten niet achter bleven; -^ toen de laatste Bâtonnier 1) van de orde, Desèze , dieu Mirabeau den Nestor der aristocratie genoemd heeft, de verdediging van Lodewijk XVI, eu Grauveau-Lagarde (onlangs in hoogen ouderdom als lid van het Hof van Cassatie overleden) die van de ongelukkige Koningin voordroegen. « Â ce Jile de perruquier, vraagt de schrijver, qui saurait osé dire qu’un jour il défendrait la fille de n l’impératrice Marie-Thérèse, Heine de P'rance; la « Princesse Elisabeth, petite-fille de Louis XIV, sainte «et martyre ; que Charlotte Corda y , Miranda , Bris-« SOT , seraient ses clients ? Désigné pour défendre M“*. « Roland , il l’aurait défendue si elle aoait voulu l'être, a mais la f ère héroïne n’avait pas besoin d’avocat pour u ce qu’elle voulait demander à ses juges. L’échafaud {(de Sidney souriait à son courage; on sait comme ((elle y monta. M. Chauveau-Lagarde obtint d’elle un ((souvenir : M™® Roland, en récompense de son xèle, lui « donna son anneau de mariage , précieuse relique , que

1 ) De eljmologie van de benaming Bâtonnier is niet algemeen bekend. Zij lieeft haren oorsprong hieruit, dat in Frankrijk de deken deradvokaten , als hoofd der orde, de bannier van den stat [baton) van St.Nikolaas, den patroon of beschermheilige van de Balie, in zijne bewaring had. Vandaar vindt men ook nog in de Besekrijring van ’s Gravenkagc^door DE lllEMER deel 1 b1adz, 438 , dat in hel St. Mikolaas-Gaslhuis aldaar, ten jarc 1730 , eene bijzondere en afgeslotene kamer en daarnevens eene bibliotheek , hoewel van weinig belang, wierd gevonden, ten behoeve van verarmde advo-katen. Deze omstandigheid, gevoegd bij het Patronaat van St. Nikolaas, bevestigt de meening van den geschiedschrijver BoR [Ked. J/ist. bock IX pag. 142) dat hel voorzegde Gasthuis door Hertog Airrecut van Beheren zoude gesticht zijn, voor de Hovelingen, dat is zoodanlgen die het Hof van Holland hebben lol bunnen dagclijkschen regier en andere tot armoede geraakt zijnde suppoosten ; welke opgave door de Hiemer 1er aangebaalde plaatse wordt in twijfel getrokken.

— 140 —

« l’aeoeat connerDa toute sa oie. » — En hoc Chahveav-Lagarde zijne zware taak vervulde, leert het gezegde van tien als openbaren aanklager beruchten Fouqviek-TisviLLE , bij wiens teregtstelling hij als getuige verscheen: « Si J’avais J^ait mon deooir , Ghauveau-Lagarde ne « serait pas ici pour déposer contre moi. »

Toen de storm der omwenteling had uitgewoed, was de orde der advokaten de eenige instelling , die zieh weder in haar voormaligen staat herstelde. « Pour eux, nil n’y a point eu de nuit du 4 août: les avocats « n’avaient ni brisé leur blason, ni brûlé leurs par-tt chemins, »

Na deze inleiding volgen achtervolgens , zonder tijdorde daarbij in acht te nemen, de schetsen der voornaamste pleitredenaars, wier talenten met bijzondere scherpzinnigheid worden beoordeeld, Delamalle, Mérilhou, Persil , Berryer, van wien men zegt, dal sedert Mirabeau hem niemand in welsprekendheid evenaarde; Lainé, Vatis-MÉNiL, Martignag de bekende verdediger van den minister PonGNAC ; Chaix-d’Est-Ange , le champion des luttes personnelles; Paillet, vermaard om zijne eenvoudigheid en duidelijkheid, waarvan de schrijver zegt: « une cause par lui exposée est une cause plaidée; » IIennequin, Ber VILLE, Bonnet , Tripier, Michel (de Bourges) , wiens hevige welsprekenheid in een treffend voorbeeld wordt medegedeeld ; Philippe Dupin, Mauguin, Bellart , Ferrère , Odilon-Barrot , die , terwijl men de advokaten altijd verwijt, dat zij in hun vak blijven ook op de tribune, steeds volksvertegenwoordiger blijft, ook in de pleitzaal ; Teste , van wien even als van Delamalle en Hennequin als eene bijzonderheid wordt aangeteekend dat hij zijne pleidooijen grootendeels schreef, helgeen hem niet verhinderde dikwijls het pleit in zijn voordeel le doen beslechten, «n la pointe d’un ar^y'ument inat-n tendu:» Barthe; Dupin, ainé, n la phis /fraude

«renamméedn barreau moderue;» M vrie en Romiguiè-HEs: — ziet daar de rei van redenaars door den schrijver behandeld en die hij in hunne verdiensten en gebreken karakteriseert. Behalve dat bevat het werk nog een vijftal losse opstellen van historischen inhoud , die zeer belangwekkend zijn en het op eene waardige wijze besluiten.

Dit is de korte inhoud van een werk, dat eere doet zoowel aan den schrijver, als aan de balie , die er het onderwerp van uitmaakt. Z.oo , en zóó alleen, kan nog iets bewaard blijven van die wedstrijden der balie-welspre-kenheid, die op het papier niet zijn weer te geven ; — zoo worden de bouwstoffen vergaderd voor eene geschiedenis van de Orde in Frankrijk.

Meermalen en door bevoegde schrijvers is bij ons over de vereischten der balie-wolsprekenheid en over hetgeen den waren pleiter uitmaakt gehandeld ; de geschriften van VAN DER Linden en Meijer en de verhandeling van denbeer A. Siewerts van Reesema over de geregtelijke vvelsprekenheid in Nederland zijn bekend. Maar voor de geschiedenis van de Balie ten onzent is weinig of niets verrigt en mannen , die in de latere lijden zelfs een regt-maligen roem in onze pleitzalen verwierven , worden langzamerhand geheel uil het oog verloren en vergoten.

Dit is te betreuren. Wij eindigen dus dit verslag met den wensch, dat ook voor onze Balie geschieden moge, wal do hee,r Pinard mol zooveel talent voor Frankrijk heeft te boek gesteld en dal iemand den moed moge bezitten uit het stof onzer archieven en uil de talrijke geschriften van regtskundigen inhoud des ouden tijds de bouwstoffen op te zamelen eener geschiedenis van do Nederlandsche Orde van Advokalcn.

W. WiRTGENS.

— 142 —

ARAUEMISCHli LITERATUUR.

B. VAN DER Haak. — De portione légitima. Lugil. ßat., 1845, 88 pag. in 8°.

De inleiding handelt over den aard en den oorsprong van het wettelijk, of, zoo als de schrijver het liever wil genoemd (pag. 15) hebben, over het regtelijk aandeel. De sehr, beschouwt hetzelve als eene instelling van bloot burgerlijk regt ; daarover zal het wel ieder met hem eeiis zijn ; allen zullen misschien niet zoo gereedelijk aannemen , dat zelfs de verpligting der ouders, bij hun leven, om hunne kinderen te voeden en te onderhouden, geheel vreemd is aan hel natuurregt.

De verhandeling zelve is verdeeld in zeven hoofdstukken , handelende: het eerste de dejinitione ejusgue verbo-rum expUcatione ; het tweede de pereoni», qnibiit légitima portio debetur; het derde de asee bonorum, dat is de wijze waarop het bedrag der nalatenschap vol-gems art. 968 B. W. wordt berekend , ter bepaling van de hoegrootheid van het wettelijk erfdeel; het vierde rfr quantitate legitimarum portionum eingulie legitima-riie competeutium; het vijfde de iie , quae in legitimam portionem imputantur.

Het zesde hoofdstuk behandelt de regtsmiddelen , die de legitimaris heeft, het zij lot behoud, het zij lot beko-ining van zijn wetlelijk erfdeel, namelijk : de bonorum hereditariorum posseeeio, de petitio hereditatie, de actio familiae erdecundae, die ad revindicandas res donatae et ad inetitutione» et legita minuenda vel reecindenda, inbreng (coUatio'), en de actio ex teeta-mento, waarmede de legitimaris het legaat, dat het bedrag uitmaakt zijner legitime , doch dat hem ex die of sub conditione gelaten is , dadelijk opvordert.

Het zevende en laatste hoofdstuk eindelijk handelt over de gevallen , waarin de erfgenamen in de opgaande

— 143 —

of iiedertlaieude linie geene aanspraak hebben op legitime, hel zij ten gevolge van hunnen eigenen wil, het zij omdat de wet het niet toelaat, het eerste, als zij van do nalatenschap afstand gedaan hebben ; hel tweede, als hun regt verjaard is, als zij onwaardig zijn, en wanneer zij als vreemdelingen van het erfregt hier te lande zijn uitgesloten.

Zie daar den korten inhoud van een werkje , dat mij in het algemeen is voorgekomen met zorg en naauw-keurigheid geschreven te zijn. Geen der meest belangrijke vraagpunten waartoe het onderwerp aanleiding geeft, is, geloof ik, geheel met stilzwijgen voorbijgegaan. Niemand zal hel wel overal met den schrijver eens zijn over alle de uitkomsten, waartoe hem zijn onderzoek geleid heeft; en het is hier de plaats niet, om daarover in vele bijzonderheden te treden.

Ik wil alleen, om het regtsgeleerd publiek wat nader bekend te maken met hel werkje van den heer vam der Haak , dal mij ten minste de moeite der lezing wel beloond heeft, nog een paar behandelde punten meer bijzonder aanwijzen.

Het eerste en het tweede hoofdstuk verdienen vooral, meen ik, den lof, van met veel naarstigheid en volledigheid behandeld te zijn.

Gewiglig is de vraag, of de legitimaris het wettelijk erfdeel krijgt als bloedverwant of als erfgenaam; de sehr, meent het laatste, en, zoo het mij voorkomt, op goede gronden ; het meest belangrijk gevolg hiervan is, dat hij die geen erfgenaam zijn kan of zijn wil, ook geene aanspraak heeft op legitime. Zie bl. 17—26.

Op bl. 26 tot 29 wordt de beteekenis verklaard van het woord beschikken in art. 9G0 B. W. ; de schrijver vat hetzelve op in eenen zeer ruimen zin ; hij neemt den regel légitima respuit omne onus aan zonder eenige beperking ; de erflater mag beschikken noch over hel

vruchtgebruikgt; noch over het beheer, noch het vveltelijk erfdeel bezwaren met eenigen last, van wat aard ook.

Het vierde hoofdstuk heeft, gelijk wij gezien hebben, lot onderwerp de personen die regt hebben .het wettelijk erfdeel te vorderen.

Waar ouders en natuurlijke kinderen zijn, hebben beiden aanspraak op legitime , bl. 35—42. Ook dit houd ik voor zeker; maar of het wel even waar is, dat ook het wettig kind van een natuurlijk kind eene legitime te vorderen heeft, bl. 43, 44, komt mij meer twijfelachtig voor. Het mag misschien gelegen hebben in de bedoeling der wet; maar in de geschrevene bepalingen der artt. 910, 912,913 en 963 B. W. weet ik het ónmogelijk te lezen. i

Ook de stellingen der § 6 en 7, bl. 44—46. komen mij min of meer gewaagd voor, namelijk: l». dat aan den vader of de moeder een wettelijk erfdeel zou toekomen in de nalatenschap van het natuurlijk erkend kind, en 20. dat in sommige gevallen het natuurlijk kind gelijk regt zou hebben in de nalatenschap van grootouders.

Over het algemeen schijnt de schrijver zeer ingenomen met het lot en met de regten van natuurlijke kinderen. De volgende woorden op bl, 34 mogen het getuigen ;

« Ad amorem autem erga liberos incenduntur parentes non ritus solemnis recordatiane, nuptiarumve firme vinculo, sed ipsa sanguinis quasi viva voce; ncque ulla adest naturalis causa cur ex gremio concubinae minus quis natos diligat liberos, quam uxoris.»

De regtsmiddelen voor den legitimaris, in het zesde hoofdstuk, hadden misschien eene meer uitvoerige en volledige behandeling verdiend. De uitlegging echter van art. 975, op bl. 72—81, hetwelk door deszelfs onduide-delijke redactie aanleiding tot misverstand zou kunnen geven, zal waarschijnlijk met genoegen gelezen en dooi' de meesten gereedelijk gedeeld worden.

Mögt ik uiij teil slotte ééiie algcineene aanmerking veroorloven, het zou deze zijn, dat wel wat meer gebruik had mogen gemaakt worden van de literatuur over het onderwerp, vooral van de werken der Fransche schrijvers. Met aanhalingen ten minste is de sehr, bijzonder spaarzaam geweest.

A. DE^PlNTO.i

---.^4j.,iiS»—--------

A. VAN Akerlaken.—- Det/iligentia bonipatrif-fami-lia^jur. Neerl., 1845.— 73 pag. in 8quot;.

De zorg of de naarstigheid van een goed huisvader, de zoogenoemde diligentia boni patris-familia.s , zal wel altijd een vrij onzeker en onbestemd begrip zijn en blijven, en bij de beantwoording der vraag, wat men daaronder te verstaan hebbe, zal dan ook wel altijd veel moeten worden overgelaten in ieder bijzonder geval aan het oordeel van den regier, die daarbij steeds zal hebben te letten op de bijzondere omstandigheden van personen en zaken, en wat hier kan worden gehouden voor naarstige zorg, zal misschien daar als verzuim of slordigheid moeten worden aangemerkt ol veroordeeld.

Het doel dezer verhandeling schijnt dan ook niet zoo zeer geweest te zijn om eenig nieuw wetenschappelijk licht te verspreiden over dit onderwerp, evenmin als om ons daaromtrent vaste en bepaalde, regels te geven, maar de schrijver schijnt integendeel geen ander oogmerk gehad te hebben dan om eenvoudig op te sporen en te verzamelen, wat het B. W. op verschillende plaatsen omtrent hetzelve behelst, en dit kortelijk, vooral uit de voorschriften van het Romeinsche regt, toe te lichten.

Had de schrijver ook het eerste willen beproeven, hij had denkelijk eene geheel vruchtelooze poging gedaan , na alles wat er, vooral door de schrijvers over het Ro-

Themis, VlI [)1. 1 .St. 1816. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1»

146 meinsche regt, al over deze (Miÿentia boni pa/r/.t-familias, on over de leer der dolus en culpa geschreven en geleerd is.

Het is bekend, dat velen der oude schrijvers drie graden van schuld onderscheiden , namelijk de culpa lata , levis en levissitna; terwijl latere schrijvers op goede gronden schijnen te hebben aangetoond, dat die zoogenaamde culpa leeissima aan de Romeinsche regtsgeleerden onbekend en eene bloote uitvinding geweest is van latere commentaristen. De sehr, schijnt dit gevoelen te deden, ten minste ook hij neemt slechts twee graden van schuld aan ; waarom echter wordt niet gezegd. Intusschen ware het misschien der moeite waardig geweest, hiervan kort eenige reden te geven, vooral daar het nog niet geheel ontbreekt aan voorstanders van een ander gevoelen. In allen gevalle had de zaak, dunkt mij, behnoren vermeld te worden. ,

Dit daargelaten , geloof ik dat de heer van Akerlaken zijne taak, hoezeer beknopt, met de vereischte naauw-keurigheid en volledigheid heeft volbragt.

De zorg voor de zaken van een ander komt te pas, hetzij bij den bestuurder , het zij bij den gebruiker, hetzij bij den bewaarder. De wet vordert nu eens de naarstigheid en zorg van een ÿoed huisvader, dan eens alleen die, welke men gewoon is bij het bestuur zijner eigene zaken aan te wenden.

Het onderwerp wordt in zoo vele verschillende hoofdstukken behandeld met betrekking tot den getrouwden man, den voogd, den curator en bewindvoerder, den vruchtgebruiker, den huurder, den geregtelijken bewaarder (sequester), den fiduciairen erfgenaam , den erfgenaam die onderbet voorregt van boedelbeschrijving aanvaard heeft, en den negotiorum ^estor.

Of dit nu wel inderdaad alle de gevallen zijn, waarin men de zaken van een ander waarneemt, en waarin der-

— 147 -

halve de leer der culpa kan le pas komen, zou ik be-twgfelen. Om van ouders niet te spreken, maakt de schrijver van geene andere curators gewag (bl. 24) dan van die over den onder curatele gestelde wegens krankzinnigheid of verkwisting, en van geene andere bewindvoerders dan van die van art. 520 B. W. Intusschen zijn daar nog de curator over de ongeboren vrucht, die eener onbeheerde nalatenschap , die in een faillissement of in den boedel van eenen kennelijk onvermogende, de executeurs testamentair en anderen, die allen ten minste hadden behooren vermeld te worden. Waar gesproken wordt over fiduciaire erfgenamen en over hen die onder het voorregt van boedelbeschrijving aanvaard hebben, had misschien ook een woord kunnen gezegd worden over hen die zijn in het bezit gesteld van de goederen van vermoedelijk overledenen; maar zeker had , waar gesproken wordt van den negotiorum gestor, niet mogen gezwegen worden van den lastgever.

A. DE PiNTO.

G. H. SuRiNGAR , Specimen ffist. Juriti. Inaugurale, ijuo inguiritur guatenus deUnguenti Itceat grattam recusare. — Traj. ad Rhenum. 1845. — 87 pag. in 8».

Onder de praerogativen der Kroon , die , wat grenzen zoowel als wijze van uitoefening betreft, tot veelvuldige en zeer uiteenloopende beschouwingen hebben aanleiding gegeven, behoort het regt van gratie. Men pleegt het te noemen het schoonste voorregt dat aan de koninklijke waardigheid bij de grondwet verbonden is. En zeker men heeft gelijk, wanneer men hem, dien gegeven is die magt, die bij het noemen reeds zoo aanlokkelijk klinkt, zich steeds voorstcll als daar zittende gelijk

— 148 —

een opperste regier, die zijne hand slechts heeft uit te strekken om weedom en schande van een geheel geslacht af te keeren, of uit de volheid zijner magt slechts het zoete woord van genade behoeft van de lippen te doen vloeijen om den ongelukkigen, dien drang van gebrek en nood alleen tot misdaad dreef, aan het hopeloos gezin terug te geven. Maar is dat eene juiste voorstelling ? Vergeet men daarbij niet, dat, ofschoon door geene wet gebonden , nogtans geen willekeur of luim de uitoefening van dat regt mogen leiden, maar vaste regelen moeten worden gevolgd, en door het hoofd van allen het belang van het algemeen en den staat der wetgeving eerst en boven het belang van den enkelen moet er worden in aanmerking genomen? Vergeet men niet, dat dus altijd de stem des smeekenden niet kan verhoord worden, opdat geen onregt gedaan en van de toegekende magt geen misbruik gemaakt worde : dat de stem van het hart moet gesmoord, waar alleen die der rede mag worden gehoord? Ziet men niet voorbij, dat, waar genade kan worden verleend, echter weigering pligt kan zijn; dat eenmaal slechts te moeten weêrstaan aan den drang om genade , waardoor men van vele zijden wordt beëngd, wel opweegt tegen het genot van velen te kunnen ver-ligten; dat dus in plaats van het schoonste, het veeleer vaak het pijnigendste voorregt is, dat aan de koninklijke handen is toevertrouwd?

Maar diezelfde regelen , de aard van dat regt en de redenen waarom het bestaat, kunnen vorderen, dat hij , dien het niet gegeven is om slechts vergiffenis te schenken alsof de misdadige hem alleen had beleedigd, maar om verligting of ontheffing van straf te doen geworden aan hem, wiens daad niet geëvenredigd is aan destraf, door de wet daarop gesteld, het ook daar aanwende , waar het niet gevraagd wordt.

Zoodanig zeldzaam geval heeft, zooals bekend is, zich

bij ons opgedaan, Ier gelegenheid dat zekere Fox en VMS LuiK 1er dood waren veroordeeld. De vraag is toen veel besproken of eenen veroordeelde gratie kan worden verleend , ofschoon hij haar niet had gevraagd , ja zelfs weigerde? Die vraag te beantwoorden heeft de Heer SuMSGAR zich, bij zijne Dissertatie, ten onderwerp gesteld.

De sehr, .schijnt bij de behandeling daarvan te zijn uitgegaan van hel oogpunt, dat, om de vraag wel te kunnen beantwoorden, vooral moest worden nagegaan en vaslgeslcld wat eigenlijk gratie is ten aanzien van hem dien hel werd verleend en van hem die hel schonk.

In een eerste Hoofdstuk wordt daarom zeker gegeven eene disquisitio /listorica de indole et nahtra juris gratiae, § 1. Jure Domano p. 1—23, § 2. Jure Canouico, p. 23 — 32, § 3. Jure Jniperii Jioinauo-(Termanici , p. 32—37 , § 4. Jure patrio antiquo, p. 37—55, om in het tweede Hoofdstuk te handelen de indole juris gratiae aetate nostra. Het tweeledig element, dat de seh'', zegt tegenwoordig bij het gratieregt in aanmerking te komen, doet hem twee paragraphen vormen , waarvan de eerste , p. 56—65 , strekt ten betooge , dat ook thans nog de gratie een benejicium i.s voor den veroordeelde, en de tweede, p. 66—73, de eischen der utilitas publica in het licht moet stellen. Daarna komt hij in het derde Hoofdstuk, p. 74—86, tot het eigenlijk onderwerp zijner Dissertatie, tot de vraag au gratia obtrudi potest i7tvito?

De beide eerste hoofdstukken blijken dus alleen inlei-lt;ling tot het derde te zijn. Is de sehr, daarbij niet óf te uitvoerig, óf onvolledig geweest? Of bad hij als genoegzame voorbereiding tot het regl versland der vraag, die hij aan het hoofd van zijn proefschrift schreef, niet kunnen volstaan met eene beschouwing van het regt van gratie in het licht van den tegenwoordigen lijd? Hel

denkbeeld van gratie toch, zooals hel is in den tgd, waarin de wet geldt, die het tot koninklijk praerogatief stelt, en waaronder de vraag moet worden beslist, kan bij die beslissing alleen in aanmerking komen. — Maar indien men, om dat denkbeeld nog duidelijker voor te stellen, de geschiedenis zijner wording meent te moeten mededeelen en daartoe, bij het romeinsche regt reeds aanvangende, bet kanonieke regt, dat van het Duitsche Rijk» en het oud vaderlandsche doorloopt, om zóó tot de latere denkbeelden op te voeren, mag men dan den sprong wagen van de grafelijke tot den tegenwoor-digen tijd ? Of geeft men zich niet daardoor bloot aan het verwijt, dat öf een onnoodig hoofdstuk geleverd werd, dat aan het overige nimmer juist kan aansluiten , öf eene geschiedenis gegeven is, waarvan twee honderd der laatste en belangrijkste jaren zijn overgeslagen? Op eenige wei-: nige .woorden na, waarbij van een paar voorbeelden, beiden uit de provincie Gelderland, van de jaren 1725 en 1733 (p. 42) gewaagd is, wordt toch het geheele tijdperk der Republiek met stilzwijgen voorbijgegaan, en onder anderen in hoofdstuk II alleen de inhoud der bepalingen van het regt van gratie medegedeeld, die in onze staatsregelingen en constituties van den aanvang dezer eeuw gemaakt zijn. Op te sporen wat onder de Republiek plagt te geschieden, zou zeker niet het gemakkelijkste deel der disquisitio historica geweest zijn , maar waarom dan ook niet liever hel geheele hoofdstuk doen vervallen? De dissertatie zou een veertigtal bladzijden korter geweest zijn, maar daarom zou het andere veertigtal niet in waarde verminderd zijn.

De beantwoording der vraag zelve beslaat nu naauwe-lijks een zesde deel van het geheele geschrift en wordt in weinige bladzijden afgedaan. Daarbij vindt alleen eene wederlegging plaats van de gronden, door den heer Buma, in zijne te Groningen in 1823 verdedigde dissertatie de Jure Gratiae, aangevoerd voor lt;le meening, dat een

— 15) —

veroordeelde allezitis hel regl heeft om eene opgedrongen gratie te weigeren. Gelijke gronden werden ook onlangs weder voorgedragen doorhen , die de hier bestrelt;len meening aanhingen. Alleen die gronden op te nemen en te wederleggen , was welligt geen verwerpelijke vorm van Iteliandeling, maar gaf van zelve tevens plaats aan twee gebreken, waar dan ook de dissertatie niet vrij van te spreken is. Namelijk , dat zij, in de eerste plaats, niet onderzocht wat al voor een strijdig antwoord op de gestelde vraag kan worden aangevoerd , en dus ook , in de tweede plaats, in uitvoerigheid en kracht van betoog noodzakelijk eenzijdig is. Het is nu eene wederlegging van eens anders meening, geen onderzoek naar het antwoord, dat op de vraag gegeven behoort te worden. Doordien nu aan den leiband geloopen is: van het betoog van anderen, heeft de S. zich van zelf beperkt tot de tegenspraak van bekende beweringen en argumenten, en zich de aanleiding benomen om nieuwe gezigtspunten te geven. Nu ook is hij, door alleen stellingen van anderen te wederleggen , gëeindigd met wat bij een vrij onderzoek voorop had moeten staan. Namelijk óf wil, óf toestemming van eenen schuldige iets kan afdoen tot de straf die over hem wordt uitgesproken, of vervolgens al dan niet aan hem wordt ten uitvoer gelegd ?

Dusdanig onderzoek moest, mijns inziens , leiden lot de uitkomst dat wil en toestemming van den misdadige in geenerlei aanmerking komen kan. Misdaad geeft geen regl van strafvorderjn. Die doodt sluit, geen pactum met de maatschappÿ, dat hem het regt geeft van haar te vorderen , dat zij hem straffe met de koord. Het hangt zelfs niet van den misdadiger af of zijn bedrijf zal vervolgd worden of niet, en hoe kan men hem dan eeh regt op straf toekennen? Waar geen regt op hel ontvangen van straf bestaat, hoe zal men daar kunnen vragen, of dó gestrafte ook genoegen neemt met de verligting zijner

— 152 —

boete? — Een schuldeischer heeft regt op de voldoening van de geheele schuld, maar zal de schuldenaar den schuldeischer kunnen beletten de schuld voor het geheel of een deel kwijt te schelden, en alzoo regt hebben hem te dwingen het geheel aan te nemen ? Een misdadige is schuldig jegens de maatschappij ; waar zal hij zijn regt op gronden om te vorderen, dat de maatschappij zich niet met het mindere tevreden stelle? .(p

Geheel, kan ik instemmen met de toestemmende beantwoording, die de sehr, op de vraag heefti gegeven onder de mits, «ut legitimus sit juris gratiae usus, ut intra fines legum poenalium subsistât Princeps, neque per latum lubidinis campum vagetur. » (p. 73.)

Heeft de misdadige geen regt op eene vervolging, hij heeft zeker nog minder regt te vorderen,;( dat hij schuldig verklaard worde. Hoe hij bekent, wat hij vordert of vraagt, door hem niet schuldig te verklaren wordt zijn re^t zeker nooit verkort. Bij schuldigverklaring evenmin, wanneer de regter het bestaan van verzachtende iomslan-digbeden aanneemt en hem daarom eene ligtere straf oplegt dam in het algemeen bij de wet op de daad is ge-steldi En is ook dit niet eene soort van begenadiging; verschooning van de strafheid der wet? Zou men echter durven beweren dat de toestemming van den schuldige in aanmerking kon komen bij de vraag over het bestaan of niet bestaan van verschoonende omstandigheden, en bij de bepaling der straf dien ten gevolge ? Zou men durven beweren dat den schuldige onregt wierd gedaan, indien men, niettegenstaande zijne vooruit reeds ■ verklaarde weigering, toch op grond van verschoonende omstandigheden hem eene mindere, dan de gewone straf oplegde?

Welligt zegt men daartegen «de schuldige heeft bij het plegen zijner misdaad geweten welke straf de wet daartegen bedreigt, hij heeft dus in die straf toegestemds en daar hij wist dat die bevoegdheid tot vermindering

vaiiilral (^n versefeoonende omslandigbcden d(yintjgtci5{)pk bij de icet gegeven was, zoo heeft hij daar eveneens in toegestemd.» — Maar is hét gratie verkenen niet eveneens ontheffing van de straf hij de wel in het algemeen op hef feit gesteld, uit hoofde van bijzondere omstandigheden, die, omdat zij vermindering ten gevolge hebben, dus uit haren aard' verschoonend zijn? En is dat regt van gratie verkenen niét eveneens bij di wet vastgesteld? Kan men dus niet rn'et evenveel régt zeggen, dat,ook in de gratie vooraf reeds evenzeer is toegestemd als in de straf en de toepassing van art. 209 Wb. y. Strafv. ?

Toestemming y.zeg ik , alsof ooit aan toestemming gé-i dacht kan worden. Te regt verwerpt de sehr, alk nut en 'noodzakelijkheid eener toestemming. Maar waarom hier niet bijgebragt een argument, dat zoo klaar de valsch-heid der meening van hen in het licht stelt , die toestemming vorderen en met hel « invilo non obtruditur beneficium » strijden? Namelijk hun stelsel in toepassing te brengen bij den Schuldigen minderjarigen. Wat bepaald is omtrent het regt van gratie is algemeen en onderscheidt niet tusschen meerderjarigen of minderjarigen.' Zal men den laatslen nu op het schavot brengen, omdat hij geene gratie vraagt, en hem er moeten brengen, als en omdat hij de aangeboden genade weigert? Zal men hem, die onbevoegd is eenige in regten geldige verbindtenis aan te gaan, of over eenig deel van zijn goed te beschikken, de beslissing over eer en leven laten? Of zal men dat doen afhangen van ouders of voogden, en het kind straffen, omdat zij gratie niet vroegen of haar zelfs weigerden?

Toestemming kan geen vereischte zijn. Of is het zelfs denkbaar dal hel doen werken van eene in het behing der maatschappij aan de kroon grondwettig opgedragene magt afhankelijk zou kunnen zijn van den luim of het goed vinden van eeiien veroordeelden misdadiger? ,4,

■ 1 r G. M. V. n-i L.

BERIGTEN VAN GEMENGDEN AARD.

— wij hebben ontvangen; het regtsgeding van Dr. SCBEITS VAK KlOOSTKRDVIs, beschuldigd, doch vrijgesproken van de misdaad van vergiftiging, uitgegeven door Mr. J. S. Schaap. Zulk een verslag is uit deszclfs aard weinig geschikt voor cene wetenschappelijke beoordeeling. Wij meenen dan ook met deze eenvoudige aankondiging te kunnen volstaan. Het boekje houdt in : de acte van beschuldiging, het visum re-pertum der deskundigen, een kort verslag van het verhoor der getuigen. en van dat des beschuldigden, een uittreksel van het requisitoir van den Adv.-Gen,, de pleidooi van den verdediger, en eindelijk het arrest van vrijspraak.

— Ter Leidsche hoogcschool is , in de faculteit der regten , den 9 Fehr. jl. om te beantwoorden vóór 1 November aaost., uitgeschreven de volgende vraag : ; , i 11 t ■

Historiam Juris Gratiae in patria nostra, inde a Carole V, ad legem Imperli anni 1 798.

— De bevolking der centrale gevangenissen in België, is, na de dertien jaren van 1831 toten met 1843 vermeerderd van 3,217 tot 4,593. Het laagst was dat getal in 1833, te weten 3185 personen, het hoogst in 1841, namelijk 4792.

Het j penitentiair gesticht voor jonge gevangenen te St. Huibrecht,,dat sedert Junij 1844 is geopend, bevat 125 personen. .

De bevolking der buizen van verzekering- en arrest, zijnde 26 secondaire gevangenissen, is in het tijdsverloop van 13 jaren, van 1576 tot 2133 gevangenen geklommen.

— In een der jongste n”. van de Allgem.-Zeitung (van 1 Febr. 11.} vindt men een belangrijk ovei-zigt nopens de nieuwste voortbrengselen der wetenschap in Dalië, van den heer .MITTERMAIER, met de hoofdzakelijke mcdedccling waarvan w ij onzen lezers geene ondienst meenden te doen; het luidt in de hoofdtrekken als volgt:

« Wie ook slechts cenigermate de voortschreden van den menschc-lijken geest gadc.slaat, weet dat in eiken tak der wetenschap en kunst met onderscheiding mannen worden geteld , die Italië hun Vaderland noemen. Onbetwistbaar zijn de omstandigheden , waarin Italië zich bevindt, voor de vrije vingt van den geest niet gunstig ; de druk der censuur en eene inmenging der politic in alles; het, althans in cenige .Staten, zoo voelbare, onzalige mistrouwen tegen de vrije verstandelijke ontwikkeling des volks, en de'^trenrige toestand van den bockhandel in dat land zijn groote hinderpalen tegen de vrije nilspreidingvan de vleugelen der wetenschap. ’Niettemin doet zieh ook in Italië dc magt kennen der

upenbare meening eu de kracht der behoefte, welke overal zegerijk de onregtvaardige perken overschrijden. Twee verschijnselen vallen den beschouwer van Italiens verstandelijkcn toestand spoedig in ’t oog. Met elkjaar groeit aldaar het getal aan der mannen, die als ware vrienden des vaderlands, zonder baatzucht, al hunnen ijver en werkzaamheid te koste leggen ter bevordering van Italiëns bloei en tot het doen herleven van zijnen ouden roem, mannen, die te dien einde op de beschaving en verlichting van’t volk uit zijn, diehetgewigt van elk nieuw verschijnsel op’t gebied des geestes begrijpen , die elke nieuwe ontdekking ook voor Italië pogen aan te wenden en de opheffing van de drukkende bezwaren, die 't geestelijke en stoftelijkc hier belemmeren, trachten te bereiken. Belangwekkend is het aantal tijdschriften, dat in den geest van dezen edelen arbeid wordt geschreven; vooral ook merkt men vele dagbladen op, die ter verbreiding van nutte kennis onder de geringere volksklassen bestemd zijn, bladen die vaak tot in de kleinste steden worden gevonden, en buiten ’s lands ook niet bij den naam bekend zijn.

«De door den achtenswaardigen Vaierio in Turin geschrevene JLeWure di famiglia verspreiden, bij voortduring, op eene aantrekkelijke wijze, nuttige kundigheden en wokken tot allerlei goede ondernemingen op. De in Milaan verschijnende Annali di statistica werken weldadig door de verbreiding van alle nieuwe ontdekkingen, door mededeeling van statistieke berigten en andere degelijke bijdragen. Onder 'bescheiden titels verschijnen b. v. in Salerno een door het oeconomisch genootschap aldaar uitgegeven dagblad II Picentino, in Aquila het onderden naam van 11 gran sasso d’Italia geredigeerde blad , die in alle takken van wetenschap mededeelingen doen. Onder den titel van Spighe e paglie geeft de geestrijke Ofiioil thans in Corfu een tijdschrift uit, hetwelk ten doel heeft om de, helaas! nog al te veel in Italië verspreide, ongegronde meening , dat de wijsgeerigc nasporingen gevaarlijk zouden zijn , en andere vooroordeelen te bestrijden. De in Napels door Mancini geschreven Ore solitarie en de door Mateo Adgustinis uitgegeven Temi Napoletani, de door I’OERIO, CosANi Pricchera bezorgde Jiivista Na-poletana, de onder bescherming van het ministerie van Binnenl. Zaken m Napels verschijnende Annali civili del regno deUe due Sicilië, de in Milaan uitkomende Rivista Europea, het in Palermo gedrukte tijdschrift Giornale di statistica en het in Florence verschijnende Giomale agrario behelzen de treftclijkstc verhandelingen , niet alleen in het vak der regtswetcnschap en staathuishoudkunde, maar ook in dat der wijsbegeerte en der natuurkundige wetenschappen , waarin overal de rigting doorstraalt, om het noodzakelijke er van te doen gevoelen dat voor de volks-opvocding gezorgd en de nijverheid verlevendigd worde.

— 15(1 —

« Een tweede verscliijnsel, dut ten waurborj} voor Iluliens verstandelijke en stoirdijkeontwikkelinfj strekt, en dat bijzonder weldadig op de bevordering der wetenschap aldaar werkt, is bet jaarlijks bonden van wetenschappelijke Congressen. — De schrijver van dit berigt, die aan verscheiden van die Congressen deel nam, weet nil eigen waarneming hoe invloedrijk voor de verspreiding van kennis, voor de wisseling van meeningen, voor, de uitroeijing van vooroordeden en volks-antlpatblën deze Congressen zijn geworden. Verblijdend is het, op te merken, met welk oenen ijver de Italianen aan deze vergaderingen deel nemen , en boe vele der in de onderscheiden gedeelten van de beschaafde wereld zaàm ver-gaèrde ervaringen hier bekend en benuttigd worden. Het laatste Congres ia Napels, alwaar de vriendschappelijke bejegening van de zijde der regering, de zorgvuldigheid des ministers SaN Ancelo en het voorkomende van de stedelijkc overheden elk medelid van het Congres het verblijf in die zoo bekoorlijke stad nog meer veraangenaamden, had een groot aantal geleerden uit alle streken van Italië vereenigd ; de bijeenkomsten van de leden deden nieuwe betrekkingen aanknoopen , bewerkten eene wisseling van beschouwingen en maakten de Italianen bekend met de ontwikkeling en den toestand der wetenschap , der nijverheid, der wetgeving van andere landen , maar boezemden den vreemdelingen nog eene groo-tere achting in voor de kennis en het edele streven van zoo vele bescheiden, voor hun vaderland voortwerkende Italianen. Die Congressen roepen regelmatig in de stad, waarin de verzameling gehouden wordt, merkwaardige, letterkundige verschijnselen in ’t leven, en geven door de raadpleging over gcwlgtigc vragen in de vereeniging tot het bearbeiden van nieuwe geschriften en van de verslagen der daartoe benoemde commissien aanleiding. Welk een schat levert reeds de uitgave op van de door de vereeniging uitgelokte, steeds op de p'aats van het Congres verschijnende Guides of beschrijving van de stad der bijeenkomst. Het Congres Ie Milaan heeft aanleiding gegeven tot de verschijning van het hoogstgewigtig, door den geestvollen Caiiakeo in Milaan, met andere grondige geleerden aldaar, uitgegeven werk : Kotisienaturaliecieili su la Lombardia. Idilano 1844. uo «Niet onbelangrijk is bet voor Dnitschland te achten , hoe zeerin Italie de lust voor de Duitsche letterkunde al meer en meer aanwakkert, en hoe vanjaar tot jaar bet getal der Italianen, die zich met de Duitsche taal inlaten, toeneemt. Schrijver dezer opmerkingen heeft bij advokaten in Genua , bv. de grondig-wetenschappelijke mannen Caveej en TOKRï • Imekerijen gezien, waai in zich de meeste geschiedkundige en regCsgclecrdc werken der Duitschers bevonden. In Napels.hondt Manzi»! zich ook met de Duitsche regtswetensebap bezig; een talentvol jeugdig man , uit Salerno. AdiNOITI, heeft van Duitsche regtsg. verhandelingen goede overzettingen

Ifflcvcnl. De procureur-gviicraal VlscAiiDl in .Salerno Iii'i'ft nit liet slülsrl van Savignï de bcschonwlngen over (rewalt und Irrthum verlaiM^ en le Napels met aantcckeningcii uitgegeven. Dezelfde verluidt thans, gezamenlijk met ADiNOin, de Instituten van Püchta. Prof. Motu, in Pisa, heeft zestien verhandelingen van Dintschc schrijvers over lijfslralP. zaken vertaald in het licht gegeven. Waiter’s Kerkregt is in Pisa in het 11a-Haansch ovcrgehragl. Dat van Pimiips wordt thans mede overgezel. De nilmuntendc met de Dnitsche literatuur len volle bekende ÏOMASO GaR, in Florence, heeft cene goede vertolking , met toevocgselen voorzien , geleverd van Papenoordis Cola de Rienzi, Torino 184,5. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

aWij zijn verlegen. als wij de menigte nieuwe werken, die in 1845 in Italië zijn verschenen . en die voor ons liggen , overzien. » De schrijver geeft in onderscheidene vakken grootere en kleinere op, waaruit wij hier, als meest met ons doel strookende, eerst de volgende vermelden:

Eene reeks van zeer geleerde cn zicli tevens door praktische rigting kenschetsende verhandelingen van den cerwaardigen CorPi, in Home, nieeslal in de Accademia Tiberina aldaar voorgelezen, waaronder hv. die suite senitii et sulla libera proprieta dei fondé in [lalia.

Drie geschriften van den edelen, met zeldzame kundigheden toegerusten markgraaf Giwo Capponi , te Florence ; waaronder eene verhandeling sulla dominazione dei Longobardi in Italia.

Eene hoogst geestrijke verhandeling over de wijsbegeerte der geschiedenis l eeft A. Ranieri, Prolegomini di una introduzione allo studio delta scienza storica, Firenze 1845, uitgegeven.

Een zeer goed geschrift over de in Italië zoo menigvuldig voorkomende inrigtingen ten behoeve van arme meisjes leverde ToiiASEO: dei sussidii dotali e della utilità loroparagonala ad altre istiluzioni di publica carita.

Maar dit en andere zijn nog slechts kleinere werken. De heer Mittermaier laat daarop volgen de verzekering, dat er geen vak van wetenschap is, waarin Italië , in 1845 , geene werken heeft aan het licht gebragt, die bij de buitenhmdsche geleerden onbekend zijn, « ofschoon die werken mogen worden aangeduid als diep ingrijpende in de vorderingen der wetenschap. » iiBovenal (zegt hij) behoort te worden vermeld een werk in ’t vak der wijsbegeerte, namelijk dat van den baron Winsfeare: ‘Saggi di Filosofia inteUeetuale, Napoli 1843—45 (in 4“.) Twee deden hiervan liggen voor ons; het eerste omvat de inleiding in de studie der wijsbegeerte (het behelst, zonder de noten, 512 bladzijden); bet tweede deel heeft ten titel Dizionario della ragione, en levert eene blootlegging van bet verband der verscheiden rigtingen van de wijsbegeerte, waarin zeer gccstvolle opmerkingen voorkomen ; wijders poogt bet eene bepaalde taal voorde philosophie te gronden , daar het, bij alle wijsgeerige uitdrukkingen, in den vorm van een woordenboek, de beteekenls der woorden in de philosophie ontwikkelt.

— 158 —

Het eerste deel levert eene in de meeste bijzonderheden tredende geschiedenis der wijsbegeerte. De schrijver, die door zijne aanhalingen in de noten bewijst, hoe hij met de bronnen zelve vertrouwd is, en door de kennis der vreemde talen, bij magte is, om de werken zelve der builenlandsche wijsgeerente beoefenen, begint met de wijsbegeerte der oudheid, ontwikkelt de begrippen van de wijsgeeren der middeneeuwen en toont hoe ieder der voornaamste wijsgeeren , tot in den nieuwsten tijd , invloed op zijnen tijd uitoefent ; hij plaatst de hoofdstellingen in de keringen van die allen in het licht ; en vooral verdient dank zijne ontwikkeling der stelsels van alle Italiaansche wijsgeeren (van bl. 442 tot 505), wier werken men meestal, buiten ’s lands, ook niet bij name kent. Uit decritiek des schrijvers vloeit voort (het tweede gedeelte zal zijn stelsel ontwikkelen), dat hij ’t meest tot de Schotsche school nadert. De heer C. AVinspeafe (afstammende uiteen Engelsch geslacht, van ’t welk inde vorige eenw eenige leden in Napelsche dienst overgingen) is procureur-generaal in Napels geweest en hij heeft zich als een uitstekend beambte doen kennen. Hij is de schrijver van het ook door den heer v.Sa VIGNY met veel roem vermeld, gi-ondig historisch werk : degti ainsi feudali, van verscheiden andere geschiedkundige en regtsgeleerde schriften , vooral van een zeer goed over het getuigenverhoor in strafzaken. Sedert eene reeks van jaren heeft de bcerWiNSPEAKE zijn ambt nedergclcgd, en bij leeft thans louter voor de studie der wijsbegeerte. Zijn wijsgeerige geest en zijne fijne ontledingskunst, verbonden met de gaven voor ’t werkdadige, vruchten van eene langjarige staatsdienst, zetten zijner werken eene groote waarde bij.....»

De algcmeene geschiedenis van den ijverigen , door diepe opvatting en fraaije schildering uitnemend werkenden CanTo, in Milaan, is in alle kringen van Italië verbreid. De nieuwste arlicid van Cantv su/fa storia Lombarda del secolo XVIl, Milano 1844 , verdient erkentenis.

Onder de werken over staatsbuishoudkuude komt bovenal voor dat van Bianchini (in Palermo) Delia seienza del ben vivere sociale e della economia degli state, di Louovico Bianchini. Tot dus verre éérided.

Eene uitmuntende ontvouwing van het credietstelsel voor den landbouw, met ontwikkeling van hetgeen deswege in verscheidene landen gedaan is, en met degelijke praktische voorstellen voorzien, vindt men in het werk van den graaf Dl Saimonte: Notizie sopra le principali institmioni di crédita agraria da sernre di base alla studio deU’ appUcasione di questo crédita in ItaUa.Torino 1845.

Den prijs, door het RK. instituut te Milaan daaraan toegekend, verdient allezins de ook aan edele staatkundige inzigten rijke verhandeling van den advokaat Resieiu : qualé l’influença delle associazione i/ulustriale e commerciali sulla prosperitd publica , quai sarebbero i piti congnti mezzi per tutelarle? Milano 1845.

— 159

Van ceil met roeni bekenden Siciliannscben svlirijver I!. ViTO D’OffliES li£GGI0, ligt ecn nieuw work: Memorie legixlotire ed erotiomiche , Palermo 1845, voor ons.

Algemeenc opmerkzaamheid verdient de, door den kündigen Ruil-SOTTI, in Napels uitgegcvcne Bibliotheca di comercto ; zij is rijk aan statistieke bouwstoffen en goede vertoogen, bv. in bet sink XVI, 1845, p. 134, over het nieuwe handelslraktaat tUsschen Napels en Engeland.

Een gewigtig werk over de gevangenissen, met den grootsten rijkdom in de behandeling van de beginselen en bijzonderheden , heeft VoiPiCKllA, in Napels, vervaardiger van verscheiden andere goede werken over het gevangeniswezen, geleverd, onder den titel van : Proposta di una compiuta riforma deUe prigione, Napoli 1845 (Tot dus verre één deel).

Ecnc grootc menigte juridische werken beeft Italië, in 1845, aan bet licht gebragt.

Daaronder zijn vooral te tellen: llct werk van l’OGGl, geschiedenis der wetgeving over den akkerbouw tot den nicuwsten tijd, Cenni storici delle leggi saU’ agricultura dai tempi romani fino ai nostri, Firence 1845. Dit werk is in vier deden vervat : het eerste , dat de Romein-schewetgeving behandelt, is zeer goed bearbeid.

Een door de volledigheid van de literatuur en door de opgave van de beslissingen aller voorname geschilpunten over handclsregt zeer gewigtig werk heeft de advokaat CoBsl in Florence openbaar gemaakt, onder den titel: Codice di Comercio, colle note; nnooa compilazione per cara di nn amocato toscano, Fircnce 1844.

Voor het handclsregt verschijnt sedert 1845, te Alessandria, een opzettelijk tijdschrift, dat belangrijk is door de ontwikkeling, die er in gegeven wordt aan de geschiedenis der leerstellingen en door de inachtneming der handelsgebruiken , en wel onder de hoofd-medewerking van de Gennesebe advokaten Cavebi Cabelia en Tobbe de ManteiH, beide om hunne grondige kennis beroemd; dit tijdschrift heet: Giurisprudenz a del codice di comercio.

Van het grootc werk des beroemden criminalisten en tegcnwoordigeil minister NICCOUNI, in Napels: Quistioni di diritto, is het zesde deel versehenen. — In den loop dezes jaars zullen zijne in Italië hooggeschatte voorlezingen over het crimineel regt aan het licht komen.

Een werk over internationaal regt heeft de staats-procureur Rocco , in Palermo uitgegeven , onder den titel Dell’ uso e autorità delle leggi del regno delle due Sicilië., considerate netle relationi con le persons e col territoria degli straniert, ossia tratlato di diritto civile internn-- zinnale. 2 vol. Palermo 1844. {Omwerking van het vroegere werk des schrijvers).

Ken geestrijke arbeid heeft de regier l.OMONACO geleverd onder den

— 160

lilcl: Sloriit de’ print i/iii délia teyislazione Napoli 1844. H'’' ia Kpiie vcrjfelijkiiijf van de wijsgeerige beginsplen des regis met de ontwikkeling van de beschouwingen, die aan de wetgevingen der oudheid en van Germanic ten grondslag liggen , en door de gewigtigste rcgls-instcl-lingen zijn henengevoerd.

De geleerde advokaat Belli, in Rome, heelt een reglsgclccrd woordenboek bearbeid, gelijksoortig aan dat van ÜRissoMUS, DiHKSEN, onder den titel; Vocabolnrio gluridieo tecondo il diritto comune. Rome 1845.

Dezelfde schrijver heeft een zeer scherpzinnig geschrift over de nori operis niiHciatio bewerkt, met het opschrift: Delia nunciazione di nora opera ^qual era.qaalè, quale potrebbe essere ; tratatto Jf .VartinangrIo de Martino. Napoli 1845.

« Twee der meestbeteekenende verschijningen in het vak der regten zijn hel werk van DEL Rosso in Pisa en de verzameling van de geschriften des proc.-gen. Agbesti in Napels.

« liet eerste (in verscheidene deelen, waarvan Wij er vier voor ons hebben) heeft ten titel ; Siu^gio di diritto privalo romnno attuale., precedutod’iinn introdazione di diritto naturale, e segnito da note perpétué di Gius fiomano. Pisa 1845. n

«Del Rosso bchi»9rt tot de gccslrijksle reglsgelcerden van Italië; de schrijver heeft, wel is waar, zijne soms vreemde beschouwingen, die men niet altijd kan beamen ; maar eene groole mate van oorspronkelijkheid en diepe philosophische geest kenschetsen zijne werken , waarin hij bet burgerlijk regt systematisch naar de grondbeginselen der politiek van de wetgeving en der wijsbegeerte van ’t regt voordraagt, maar levens doorgaande toetst hoe ’t Romcinsche regt in elke leerstelling de regts-om-stundigheden in ’t oog houdt. |,

« AoRESTi (in 1776 , te. Napels geboren) leerde reeds in 1802 te Parijs het Romcinsche regt, schreef verscheidene belangrijke, met bijval ont-vangene werken, en is sedert jaren proc.-gen. bij het llof van Cassatie te Napels. Zijne openings-aanspraken en kleine geschriften zijn zeldzaam geworden en nu in één quarlo-deel verzameld.*

«Hij Queft de decisioni delle graneorti cirili in materia di diritto uil. ACRESII paart ecqe zeldzame scherpzinnigheid en eene fijne kunst van ontwikkelen, met groote gclecrdheid.Grondig kent hij het Romcinsche regt, maar allerwege poogt hij aan te toonen hoe nadedig de blinde voorliefde voor hetzelve in de gcriglcn en in de nieuwe wetgevingen geworden is, en hoe weinig den streng wijsgeerigen navorscher de voorschriften van het Romcinsch regt kunnen voldoen ; zijne ontwikkelingen in vele ceglsgcvaUen worden als meesterstukken beschouwd.»

REGTSRUNDIG TIJDSCHRIFT.

ZEVENDE JAARGANG.

----■i.nOQOii' ■---

STELLIG REGT (NEDERLANDSCH).

Staatsregt. — Onderzoek, of de wet van den 16 'November 1814 (Staatsblad n®. 106), houdende bepaling’en omtrent de milita{7'e lande^ronden eti ^ebomcen, en het bouwen en aanleg’gen van woningen , tuinen en hootngaarden of andere geftichten, in den om trek van vestitigen, sterkten , posten en liniën van defensie, toepasselyk is op deti omtrek van zoodanige vestingen , als 7ia de tiitvaardiging dier wet, of althans na de invoering der Grondwet van 1815, zijn gesticht, en bij Konink. besluit van 8 Julij 1844 (Staatsblad n®. 44) zijn verklaard tot vestingen van den eersten of tweeden rang , zoodat de artt. 9, 10, 11 en 12 dier wet, zonder eenige beperking, tegen de bezitters van pe^weelen binnen 300 roeden afstands vari zulke vestingen tnogen worden ingeroepen , door Mr. A. F. Sifflé, advokaat te Middelburg.

Ten einde bij dit onderzoek ordelijk te werk te gaan , stellen wij ons voor de volgende punten te beantwoorden ;

f^ooreerst : Wat is het doel en de zin der wet van 16 November 1814?

Themis. Vil. D. II. Sl. 1846. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11

Ten liceede: Indien deze wet ook op na hare uitvaardiging aangelegde vestingen toepasselijk ware, zouden dan zoodanige artikelen, welke eene erfdienstbaarheid, of daaraan verwanten op den grond klevenden last, aan de perceelen , binnen 300 roeden afstands van die vestingen opleggen, voor zoo veel zij daarvoor alle sehadever-^oeding weigeren, niet strijdig zijn met de Grondwet van 1815, ook gelijk die herzien is in 1840, mitsgaders met het Burg. Wetb. van 1838, en de wet op de onteigening ten algemeenen nutte van 1841 '!

Ten derde: Is derhalve de wet van 16 November 1814, hoe men haar ook versta, waar zij dergelijk eenen op den grond klevenden last met weigering van schadevergoeding oplegt, wel van toepassing op den omtrek van na de invoering der Grondwet van 1815 gestichte vestingen, al zijn ze bij Koninklijk besluit van 8 Julij 1844-verklaard tot vestingen van den eersten of tweeden rang? En moet ook ten deze thans niet worden nageleefd de wet van 29 Mei 1841

f^ooreerst dan : Wat is het doel en de zin der wet van 16 November 1814?

L Veel is er, ook in arresten en vonnissen, gesproken over de algemeene strekking der wet van 16 November 1814, doch wanneer wij letten op den tijd en het aangekondigde doel harer vervaardiging, terwijl hetgeen deswege blijkt door de duidelijke woorden dier wet ons bevestigd wordt; dan zal het ons helder worden, dat do wet slechts de in den loop der laatste 50 jaren vóór 16 Nov. 1814 gestichte vestingen bedoelt.

Immers op het eind van 1814, zag men reeds eene vergrooting van het Nederlandsche grondgebied te ge-moet. Het lag in den geest en de omstandigheden des tijds, dat Nederlandsche vestingen in de eerste plaats eenen voormuur tegen Frankrijk moesten daarstellen. Doch als men nu nieuwe vestingen tegen dien gevaar-

163 — lijken nabuur opwierp, waar zou men die slicblen? Voorzeker op Belgischen grond, eenen grond, waarvan men de vereeniging met Nederland binnen kort verwachtte.

Maar zou men nu, om die reden, al de vorige vestingen slechten of verwaar!oozen?

Dit zou roekeloos zijn geweest. Men kon die nog altijd als achter-lim'ën van verdedig'in^ behouden ; maar in Oud-Nederland nieuwe vestingen aan te leggen , dit zou geldelijke opofferingen hebben vereischt, die beter konden besteed worden aan de versterking en vermenigvuldiging der harrière-gteden (gelijk wij uit geschiedkundige herinnering ze nog cens noemen willen) in het weldra met Nederland te hereenigen België. Alleenlijk dit stond tevens vast: de oude vestingen van Noord-Nederland moest men ilesniettegenstaande behouden.

Tot de rigtigheid der verdediging behoort hel , «lat de regering niet slechts meester zij van de vestingen en militaire landsgronden zelve, maar dal ook , lol op zekeren afstand, de omstreken óf niet bebouwd en beplant zijn , óf dal het aldaar gebouwde en geplante spoedig, gemakkelijk en met weinig of geene kosten voorden Staal, kunne worden weggeruimd.

Mei soortgelijke erfdienstbaarheden waren dan ook de perceelen in den omlrek der oude vestingen bezwaard ; doch in de laatste 50 jaren, een tijdvak zoo vol onlusten, omwentelingen en verwarring, waren de van ouds beslaande bepalingen deswege bij velen vergelen en overlreden. Op al het gebeurde terug le komen, was ónmogelijk; maar de Regering meende slechts een oud regl te hernemen en beter te regelen, wanneer zij voortaern hel houwen en planten in den omlrek van al wal in de laatste vijftig Jaren vesting geweest was, aan beperkingen onderwierp ; terwijl zij buitendien in den aard dier beperkingen eenig onderscheid maakte , naar mate do vestingen

— 164 — konden gerekend worden tot de eerste of tweede , dan wel tot eene lagere klasse te behooren , en naar mate de hinderlijke voorwerpen reeds tijdens den aanleg dier vestingen hadden bestaan en nog bestonden.

Dat, met inachtneming dier onderscheiding, het alle-zins regtvaardig was, bij art. 9 der Wet, schadevergoeding 1c weigeren aan hen , die , in strijd met het oude regt van den Staat, op den afstand van 300 roeden der steden of plaatsen, die in den loop der laatste 50 jaren tot sterkten hadden gediend , gebouwd of geplant hadden, en nu, zoo ras de Regering het noodig oordeelde, hun wederregtelijk gebouwde en geplante moesten zien sloopen en rooijen , valt in het oog ; en wij behoeven ons dus niet te verwonderen, dat de voordragt van Wet, gelijk ze thans nog luidt, in Nov. 1814 door de Staten-Generaal werd aangenomen.

Men leze de Inleiding, behelzende de beweegredenen van de voordragt der Wet. Men zie art. 1 , waar terstond als eigendommen van den Staat worden aangemerkt alle gronden en gebouwen, welke, inden loop der laatste vijftig jaren , tot de fortificatiën hebben behoord , hetgeen nooit kan beteekenen : in den loop der laatste vijftig jaren , ook de stichting van eenige nieuwe vesting voorafgaande, vermits alsdan toch eerst naar de Wet van 1810 zou moeten onteigend zijn geworden, alvorens men eenigen grond of eenig gebouw tot eigendom van den Staat kon verklaren. Men zie de artt. 9, 10, 11, 12 en 21. En het schijnt ons onmogelijk, tot een ander besluit te komen, dan dat de wet van 16 November 1814 alleenlijk bedoelt alles , wat in den loop der 50 jaren , die wet voorafgaande, vesting of sterkte was geweest.

Of men niet beter zou hebben gehandeld , met eene wet te maken, die ook op eventueel aan te leggen nieuwe vestingen in Noord-Nederland zag , staat ons niet te onderzoeken.

— 165 —

Maar wij gelooven, dat de Staten-Generaal nooit zouden hebben toegestemd in de oplegging van het servituut , om in den omtrek van nieuwe vestingen niet te mogen bouwen en planten dan onder veelvuldige beperking, of de Regering had er moeten bijvoegen, dat de bezitters van zoodanige door hen vóór de stichting dier nieuwe vestingen geërfde of gekochte gronden zouden worden schadeloos gestekl voor de vermindering der waarde hunner eigendommen.

Dit zou zijn geweest in overeenstemming met de beginselen, ontwikkeld door den staatsraad portalis, bij het aanbieden van boek II, titel II, hoofdst. 1 en 2 van het Wetb. Nap. aan het Wetg. Ligchaam, 17 Januarij 1804. Men zie het Expose' des motifs du Cod. Nap., présenté au corps Législatif par MM. les orateurs du gouvernement , dans les séances etc., potir faire suite et servir de commentaire à l’édition officielle du Cod.Nap., Paris 1801. bl. 175, 176 en 177, inzonderheid bl. 176, waar wij lezen : « Les charges de l’état doivent être supportées avec égalité et dans une Juste proportion. Or, toute égalité, toute proportion serait détruite, si un seul, ou guelgues uns pouvaient jamais être soumis a faire des sacrifices , auxquels les autres citoyens ne contribueraient PAS.»

Dit kon echter den Staten-Generaal niet verhinderen, de wet van 16 November 1814 aan te nemen, omdat daarbij niet voor de oplegging van een nieuw, maar voor de handhaving van een oud servituut, de schadevergoeding geweigerd werd aan hen, die zelven en wier voorgangers niet anders, dan onder den last dier erfdienstbaarheid , hadden bezeten. En wal nieuw aan te leggen vestingen betrof, daar sprak de wet wel niet van, doch daarvoor had men de wet van 8 Maart 1810 op de onteigening ten algemeenen nutte. Men kon niet alleen de gronden onteigenen, tot de vesting zelve benoodigd , maar

ook drie lionderd roeden verder in ’tronde, zoo men bel terrein slechts in het bestek begreep.

Had men dan die 300 roeden ver in het ronde niet noodig voor de vesting, men kon die gronden op zoodanige voorwaarden in huur of pacht geven als men verkoos, en dus, mits onteigenende en de schade vergoedende, aan den Staat al de regten verzekeren, die hij , zonder schadevergoeding schuldig te worden, voor den omtrek van hetgeen inde laatste 50 jaren vesting geweest was, zich bij de wet van 16 November 1814 bedong.

II. Maar ten tweede, al ware de wet van 16 November 1814 ook op naderhand aan te leggen vestingen oorspronkelijk en in alle hare uitgestrektheid van toepassing geweest, zou dan die wet, voor zoo veel zij, onder weit/ering van ac/iadevergoeding', den last oplegt van bintien zekeren omtrek in de nabijheid van vestingen van den eersten en tweeden rang niet te mogen bouwen of planten, dan onder veelvuldige beperking, niet strijdig zijn met de Grondwet van 1815, ook gelijk die herzien is in 1840, mitsgaders met het Burg. Wetb. van 1838?

Voorzeker is er noch onteigening noch schadevergoeding noodig voor elke beperking in de uitoefening van het eigendomsregt.

Maar men behoort onderscheid te maken tusschen lasten en beperkingen , die aan alle ingezetenen en over geheel het Rijk henen worden opgelegd, en tusschen zoodanige lasten en beperkingen, die slechts op sommige ingezetenen en op sommige perceelen drukken, in het belang van al de burgers en geheel den Staat.

Mag men b. v. nergen* deze of geeno fabrieken oprig-ten, zonder bekomen verlof, nadat de belanghebbende naburen zullen zijn gehoord; hij, die zulk eene fabriek wil stichten, heeft geen regt op schadeloosstelling, al wordt het verlof hem geweigerd; want al de ingezetenen

verkeeren met hem, in het belang der veiligheid en om het vrij genot van elks eigendom, in denzelfden toestand.

Niemand mag ergens in het land , zónder verlof, hetzelfde doen.

Dan alleen komt schadeloos.stelling te pas, wanneerde last aan eenige weinigen ten behoeve van allen of van velen wordt opgelegd , b. v. als aan iemand zijn eigendom of de uitoefening van eenige regten van eigendom ontnomen wordt, omdat er in het algemeen belang een spoorweg wordt aangelegd, eene vaart gegraven, eene vesting gesticht. Dan moeten allen, of zij ten minste, die erdoor geacht moeten worden bevoordeeld te zijn, en dus het zij de Staat, het zij de provincie, het zij de polder, hel zij de gemeente, de schade vergoeden aan de weinigen , wie hun eigendom geheel of gedeeltelijk ontnomen wordt. Dat de Grondwet en hel Burg. Welb. dit alz.oo voorschrijven, behoeft geen beloog.

Doch men zegt: «ja, wel is er onteigeningen scha-« deloosslelling, als de eigendom van den grond geheel «of gedeeltelijk, in het algemeen belang, iemand onl-« nomen wordt, maarniet, wanneer men hem den grond «laat behouden en slechts de uitoefening zijner regten «van eigendom beperkt. De wet v»n 16 November 1814 «legt aan de naburen der vestingen den lust op, van «voorlaan niet, dan na bekomen verlof en onder veel-« vuldige beperking, te mogen bouwen en planten tol « op 300 roeden afslands van de vesting ; maar dat terrein « wordt hun noch geheel, noch gedeeltelijk ontnomen. Der-« halve is die wel, al weigert zij schadevergoeding voor « die beperking van het eigendomsregt, niet strijdig met «de later ingevoerde Grondwet, het later ingevoerde «Burg. Wetb., en de wel van 29 Mei 1841.»

Hiertegen meen ik le mogen aanvoeren, dat eigendom niet alleen bestaat in het loutere bezit van den grond,

maar ook in het regt, om van dien grond het i^euot te hebben. Dat men wel van zijnen eigendom geen gebruik mag maken, strijdig met de wet; doch dat die bepaling de schadevergoeding' niet buitensluit, wanneer de wet aan sommigen eenen last oplegt, in het belang \an allen, daar hetzelfde artikel, het 625' van het Burg. Wetb., er weldra bijvoegt : alles behoudens de onteigening ten algemeenen nutte, tegen behoorlijke schadeloosstelling ingevolge de Grondwet.

De wet van 1814, gesteld dat zij ook op na 1814aan-gelegde vestingen van toepassing is, kan dus wel de uitoefening van sommige eigendomsreglen aan de bezitters van perceelen in den omtrek der vestingen verbieden; maar voor zoo veel zij hun , die zÿ van hun welverkregen regt gedeeltelijk ontzet, schadevergoeding weigert, is zij strijdig met de Grondwet van 1815 en 1840, mitsgaders met hel Burg. Wetb. van 1838, en bevorens met de wet van 8 Maart 1810, doch tegenwoordig met die van 29 Mei 1841 ; ten zij men konde bewijzen, dat zulk eene beperking in de uitoefening van het eigendomsrcgl geene gedeeltelijke onteigening is.

En elke beperking inde uitoefening van het eigendoms-regt is eene gedeelielijke onteigening, waarvoor, indien zij aan sommigen ten behoeve van allen of van velen wordt opgelegd , schadeloosstelling is verschuldigd. Want art. 625 Burg. Wetb. zegt ; eigendom is het regt, om van eene zaak het vrij genot te hebben enz. Wat zaken zijn leert art. 555 en volgende, namelijk alle goederen en regten, welke het voorwerp van eigendom kunnen zijn. Ontneem ik dus iemand een regt, dan ontneem ik hem eene zaak; en ontneem ik hem eene zaak, dan beroof ik hem van een deel van zijn eigendom', zijn boedel vermindert in waarde door het verlies van dat zakelijk regt.

Zoo zeide reeds Toullier , le droit civil Français, suivant tordre du Code, IIP, Edit. Tom. 111, p. »0 -

« La propriété e^it plut ou moins imparfaite suivant « l’étendue, l’importance et le nombre des droits qui en a ont été détachés. Chacun de ces droits, ainsi détaché «et conféré à une tierce personne, est une portion de «la propriété parfaite; c’en est un démembrement. « Une fois détaché, ce droit devient lui-même, pour «celui qui l’a acquis, une véritable propriété qu’il «ne peut plus perdre sans son fait.»

Neemt derhalve de Staat aan dezen en genen het regt af, om op zekere gronden te bouwen en planten naar welgevallen , dan wordt de Staat eig;enaar van dat reg-t, en hij die het verloren heeft, is daarvan onteigend. Maar is dat nu gebeurd ten nutte van het algemeen, dan is ook de schadevergoeding verschuldigd, thans naar de wet van 29 Mei 1841, te voren naar die van 8 Maart 1810.

Trouwens, dat het opleggen eener erfdienstbaarheid of van eenigen daaraan verwanten op den grond klevenden last, eene gedeeltelijke onteigening is, wordt ook geleerd in de tmeede verzameling van regtsgeleerde adviezen, uitgegeven te ’s Gravenhage en te Amsterdam, bij de Gebr. van Cleef, 1845, alwaar wij lezen, in het V' advies, bl. 23 en volgende, dat door het opleggen van dergelijk eenen last de ingezetenen re vera van eenig gedeelte hunner eigendommen zouden ivorden ontzet. Het hiermede strijdige arrest van het hof van Gent, van 11 April 1844 (^U^eekhlad van het Liegt, n“. 580) rust vooreerst op de valsche stelling van een do/ninium eminens, hetwelk den Staat op alle goederen der ingezetenen zou toekomen. Ten tweede is het gegrond op oude Belgische weiten, terwijl onze wetgeving van 1841 op het stuk der onteigening mildere beginselen voorslaat. Ten derde wordt de daar in het ongeluk gestelde eigenaar onder anderen ook op dien grond veroordeeld , dat hiJ zijnen eigendom verkregen had, toen die reeds met servituut bezwaard was; hetgeen geheel anders is met hen ,

die dooi' de stichlitig eener nieuwe vesting zieh in hel vreedzaam bezit en genot van hunnen, in dat opzigt tot dus ver onbezwaarden, eigendom zagen gestoord.

Op de hier te lande bestaande quaestiën is derhalve dat arrest, voor zoo veel het op goede gronden steunt, van geenerlei toepassing.

lil. En daarom ten derde : hoe men de wet van 16 November 1814 ook verstaan moge, daar zij in elk geval, voor zoo veel zij, onder weigering' van gchadeloosntelling, eene beperking van eigendoms-regten, ten nadeele der bezitters van perceelen in de nabijheid van vestingen, ten behoeve van de massa der ingezetenen voorschrijft, strijdig is met de later ingevoerde Grondwet en burgerlijke wetten; zoo is zij op den omlrek van vestingen, na de invoering der Grondwet van 1815 gesticht, in zóó ver niet van toepassing. Want de naburen der oude vestingen hadden zich, vóór de invoering der Grondwet van 1815, de erfdienstbaarheid zien opleggen, of liever zij hadden het oude regl van den Staat op de met dat servituut regions sedert lang bezwaarde perceelen zien handhaven. Zij hebben zich dus niet te beklagen. Maar allen, die perceelen bezaten buiten de nabuurschap van oude vestingen , waren vrij van dien last. Nu verzekert hun de Grondwet van 1815, dat zij noch geheel noch gedeeltelijk van hunnen eigendom zullen worden ontzei zonder schadevergoeding.

Na 1815, en weina 1830 , worden er nieuwe vestingen geslicht. Meent men nu de wel van 1814 ook daarop toe te passen; men doe het toch niet in strijd met de Grondwet; men doe hel na 1838 niet in strijd met art. 625 van het Burg. Wetb., na 1841 niet in strijd met de tegenwoordige wet op de onteigening ten algemeenen nutte : kortom, men weiijere geene sc/iadevergoedintj.

Steeds wordt eene vroegere door eene latere Wel gewijzigd , en de vroegere door de latere Wet afgeschafl.

J71 -

voor zoo veel zij daarmede strijdig is. Üitis inzonderheid waar van eene Wet, die beginselen daarslcll, gelijk de Grondwet. Men zie hierover Prol. Tuorbecke , yiaiitee-ketting op de Gfondwet, 2'*“ Uitg., iP'Deel, LI. 321 , oj» het 2'‘' der add. art. en vergelijke hiermede hel belang rijke arrest van den Hoogen Raad, van 5 November 1840 in de zaak van den Gouverneur der provincie Utrecht, wegens onteigening in het belang van een ijzeren spoorweg , medegedeeld in het ff^eekblad van bet Jiegt, n». 133, waar dezelfde leer wordt gehuldigd.

loo zijn dan de bepalingen van den Code Nap., en de wet van 1810 wel gewijzigd door de wet van 1814; doch toen die wet weder, wat de weigering van schadevergoeding in art. 9 betreft, gewijzigd werd door de Grondwet van 1815 , werden de artt. van den Code Nap. en der et van Maart 1810, die schadevergoeding vorderden, weder van toepassing.

De Code Nap. werd door het Burgerlijk Wetboek van 1838 , en de wet van 1810 door die van 1841 vervangen. Laatstgemelde wet, in verband met de Grondwet en het Burgerlijk Wetboek, is tbanti in deze onze eenige rigtsnoer.

Vruchteloos zou men zich tegen dit alles beroepen op het Koninklijk Besluit van 8Jullj 1844; want vooreerst zou lt;lat Besluit de Wet, veelmin de Grondwet, niet kunnen tegenspreken; maar ten tweede, bepaalt dat besluit wel, welke vestingen tot de eerste en tweede klasse behooren te worden gerekend , doch voegt er niet bij , dat er geene schadevergoeding zou verschuldigd zijn, indien men de bezitters der bijgelegene peiceelen van een deel hunner eigendomsregten berooft. Ten hoogste zou men uit dat besluit kunnen afleiden, dat de Regering ook op nieuw aangelegde vestingen de Wet van 1814 wil hebben toegepast; doch dit moet dan geschieden, voor zoo veel die wel met de latere teelten niet strijdig is, en dus

— 172 — voor 200 veel zij kan geacht worden na de Grondwet van 1815, de Wetgeving van 1838, en in het bijzonder ook na de wel op de onteigening ten algemeenen nutte van 29 Mei 1841 , van kracht te 2yn g'ebleven. Het verbod van bouwen en planten zou dan bestaan, inaarde schadevergoeding zou verschuldigd zijn.

Immers , als men iemand zijn te voren verkregen regl in deze geheel of gedeeltelijk ontneemt, dan is de stichting eener vesting in zijne nabijheid voor hem geene onverschillige zaak. Er wordt eene erfdienstbaarheid aan zijnen grond opgelegd ; hij heeft dus belang in die 2aak, d. i. inliet aanleggen der vesting, ten gevolge waarvan zijn eigendomsregt wordt beperkt. Maar wat zegt art. 13 der wet van 29 Mei 1841 ? Niet gelijk art. 18 der wet van 8 Maart 1810: «Dans les cas où il y aurait des tiers inté-«ressés à titre d’usufruitier, de fermier ou de locataire ;w maar geheel onbepaald , zonder het belang van derden tot de 2oodanig'en te beperken, die eenig regt hebben op het onteigend wordende terrein :

«Indiener derden mogten zijn, die belang in deiAhi «hebben, zullen deze, des goedvindende, hun belang, op «gelijke wijze als de eigenaar van den grond, kunnen «doen gelden , hetwelk alsdan ook op de2elj'de wijze zal «worden geregeld.»

Indien men dus slechts aanloont belang te hebben als derde, bij hetgeen er van ’slandwege geschiedt, dan heeft men even zoo wel aanspraak op schadeloosstelling als de eigenaar van eenigen in bezit genomen wordende grond. En art. 23 verklaart : jdl de vroegere wetten op dit stukzgn afgeschaft ; niet slechts de wet van 1810, maar al de vroegere wetten op dit stak zijn afgeschaft. Voor zoo veel de wel van 1814 ontzetting van eigen-do7nsregten, bij art. 9, onder weigering van schadevergoeding voorschreef, was zij eene wet op dat stuk of op de onteigening ten algemeenen natte, eene

uitbreiding der wel van 1810. Zij is dus in too ver uitdrukkelijk a/geschaft.

Behoudens beier oordeel ben ik dus van gevoelen, dal de bedoelde beperking der uiloefening van eigendoms-regl, zonder toekenning van schadevergoeding, niet meer kan worden gevorderd.

Burgerlijk Regten Regtsvordering. — Over de gevolgen der collective dagvaarding van erfgenamen, door Mr. A. de Pinto, advokaat te ’s Gravenhage.

Hoe zal de scbuldeischer van een overledene, op de gemakkelijkste wijze zijne vordering in regten kunnen doen gelden? hoe zal hij kunnen opsporen alle de erfgenamen van zijnen schuldenaar? hoe zal hij hunne namen en woonplaatsen te weten komen? hoe, in één woord, zal hÿ zieh kunnen wapenen tegen exceptiën van non-qualihcatie , het zij door verkeerde personen , het zij door niet alle erfgenamen aan te spreken?

Aan deze en dergelijke overwegingen hebben wij in ons Wetb. van Burg. Regtsv. het slelsel te danken van de zoogenaamde collective dagvaarding, of met andere woorden de bepaling van art. 4, n°. 6, «dal dagvaardingen en alle andere exploilen, len aanzien van overledenen , zullen gedaan worden aan de gezamenlijke erfgenamen en in eens, zonder uitdrukking van namen of Woonplaatsen, ter laatste woonplaats van den overledene, edoch niet langer dan gedurende een jaar na het overlijden; » en dat alles op straffe van nietigheid, art. 92.

Men heeft het op die wijze, en dat is het voorname, zoo al niet hel eenige doel dezer nieuwe bepaling , den schuldeischers van een overledene zoo gemakkelijk mogelijk

willen maken , en deze wijze van dagvaarding is derhalve 1er hunne gunste alleen ingevoerd.

Men mag hieruit evenwel niet afleiden, dat nu ook de schuldeischer van de gunst der wet, die alleen ten zijnen behoeve gegeven wordt, mag afstand doen, om de erfgenamen individueel en op de gewone wijze te dagvaarden, omdat gunsten en voorregten niet worden opgedrongen, en omdat men niet legen iemand mag inroepen eene wet, die alleen in zijn voordeel geschreven is; want om deze of andere regelen van uitlegkunde te kunnen toelaten , daartoe spreekt de wet te algemeen, te duidelijk en te stellig; er zal, dat is, er moet zoo, en dus met anders, worden gedagvaard, en dat nog wel op strafte van nietigheid ; zoodat de schuldeischer wel degelijk en in ieder geval aan dat voorschrift is gehouden , ook dan, als het hem , in plaats van gemak, ongemak , in plaats van gemakkelijkheid, groote moeijelijkheden , in plaats van eenvoudigheid , kostbaren omslag baart.

En dat dit inderdaad werkelijk dikwijls gebeuren kan en moet, wordt duidelijk voor ieder, die aandachtig op de ^evol^en der collective dagvaarding, met het oog op • Ie wet en do praktijk, doordenkt.

De bepaling der wet op zich zelve , zoo als zij bier staat, de dagvaarding aan het sterfhuis, geeft reeds aanleiding tot eenige vragen en verschillen, waarover hel echter mijn doel niet is hier te handelen ; ik heb dil elders (1) getracht te doen; maar die moeijelijkheden en

( t ) Namelijk in dc Jlandl. tot het If'. van H, R., Annl. ml § 3. n”. C. De eciilgc vraag, die daar, voor zoo ver ik weel, is over hel hoofd gezien , is deze: hoe moet het exploit geschieden, als in hel sterlhuis, dat reeds door vreemden bewoond wordt, geen der erfgenamen of bedienden van den overledene meer gevonden wordt? Doch die vraag beantwoordt, meen ik, zich zelve-, indien men slechts bedenkt, dat de gezamenlijke erfgenamen in deze gevallen zijn de geëxploileerdén; vindt nn de deurwaarder noch dezen , noch iemand hunner , noch ifman«l

— 175 -

verwikkelingen worden vooral groot, en vermenigvuldigen zich tot in het oneindige, indien men wil nagaan en onderzoeken , welke de gevolgen zijn van de collective dagvaarding; het is daarmede, dat ik rag thans meer Injzoniler wensch bezig te houden.

Het onderwerp is geheel praktisch , en het is misschien wel juist daarom, dat het door onze wetten-makers in hun wetboek, dat in alle opzigten zoo geheel onpraktisch is, is over het hoofd gezien.

Men heeft namelijk in de wet gebragt eene theorie , die geheel nieuw is, maar die niettemin zich door werkelijke verdienste zeer aanbeveelt ; dit laatste kan niemand betwisten, en in zoo verre verrigtte men een goed en nuttig werk. Maar nu heeft men verder er niet aan gedacht, om in de eerste plaats die nieuwe theorie in hare bijzonderheden en noodzakelijke gevolgen verder te ontwikkelen, en in de tweede plaats, om die nieuwe theorie met de verdere voorschriften der wet, en met de algemeene wijze van regtspleging in verband te brengen.

Men dacht, het was genoeg, nu men bij de wet had bepaald , hoe de erfgenamen voor schulden van den overledene zouden worden gedagvaard; maar men vergat, dat zulk een nieuw en daarenboven geheel exceptioneel middel niet zoo maar midden in de bestaande inrigtin-gen kon geworpen worden ; maar vruchtbaar moest zijn in gevolgen, en bovenal van eenen zeer gewigtigen invloed op den verderen geregeldenafloop van hetproces.

Men weet nu, hoe er moet worden gedagvaard; maar dat is alles, en men weet niet, hoe men met de alzoo collectief gedagvaarde erfgenamen litiscontesteren moet; men weet niet, wat er geschieden moet, als sommigen hunner Iiuisgcnoolen of die daarvoor kan gehouden worden , aan hunne door de wet aangewezen woonplaats, dan moet hij zijn exploit, naai' aanleiding van art, 2, doen aan het hoofd van het plaatsclijk bestuur.

— 176 —

hunner op de oproeping verschijnen, anderen wegblijven; men weetniet, en dit vooral is van belang, en dit vooral kan aanleiding geven tot ernstige ongelegenheden, hoe men het vonnis, tegen die collectief gedagvaarde erfgenamen geslagen, moet ten uitvoer leggen.

Ofschoon het art. spreekt van alle exploiten in bet algemeen , meenik echter dat alleen, wat de dagvaardingen betreft, zich deze en dergelijke moeijelijkheden kunnen voordoen, en zal ik mij dan ook bij dezen alleen bepalen.

Eene eerste vraag nu, welke onderzocht cn beantwoord moet worden , is wel op zich zelve, naar mijn inzien, tamelijk eenvoudig ; maar zij is niet minder belangrijk, omdat van hare oplossing alles bijna, wat verder volgt, afhangt.

Zij is deze : wie, of liever hoe, moeten de erfgenamen op de collective dagvaarding verschijnen ? moeten allen te zamen verschijnen als erfgenamen van y7, op de wijze, zoo als zij gedagvaard zijn, en dus ook zonder namen of woonplaatsen te noemen? of wel verschijnt ieder individueel voor zich, als erfgenaam , en voor zijn aandeel?

Naar mijn inzien kan het niet zeer twijfelachtig zijn, of het eerste alleen is door de wet gewild en bedoeld. Zij wil en zij beveelt stellig, dat moeten worden gedagvaard de erfgenamen ; de erfgenamen moeten dus ook opkomen ; want op de dagvaarding kan alleen hij verschijnen , die geroepen is.

Als eene vennootschap gedagvaard is, dan kan niet ééu enkel vennoot op zijnen naam opkomen, maar even weinig ook een erfgenaam , indien de vereeniging der erfgenamen gedagvaard is.

Indien echter dit vaststaat, dan is het eene tweede vraag, wat er geschieden moet, indien eenigen der erfgenamen verschijnen, doch anderen niet? moet er dan regt worden gesproken bij verstek tegen allen ? of wel moet het verstek alleen worden verleend tegec de niet-

verschenen erfgenamen, ende zaak tegen do anderen aangehouden, om, overeenkomstig art.79, hij een tweede vonnis de zaak tiisschen alle partijen contradictoir te beslissen ?

Ook deze vraag is, geloof ik , eenvoudig ; want het antwoord volgt van zelf uit dat, op de eerste vraag gegeven.

Of zal men zeggen, dat toch ieder erfgenaam als gedaagde is te beschouwen, dat dus tegen hem, die gedagvaard is en verschijnt, geen verstek kan worden verleend, en dat men hem niet kan doen boeten voor het verzuim van eenen mede-erfgenaam, dien hij geen middel had te noodzaken , om met hem op te komen.

Alle die beschouwingen kunnen zeer juist zijn ; maar dit alles is de vraag niet; en mogt dan daar ook eenige hardheid in gelegen zijn, dat ik niet geheel wil ontkennen ; die hardheid is een dadelijk gevolg van de wet, tegen welker duidelijke en stellige voorschriften zulke zwarigheden niet opwegen.

Tot personae gnot gualitates, Neen , niet ieder erfgenaam , als zoodanig, voor zich zelven , is in lite, en kan dus ook niet optreden ; de wet beschouwt de erf^eyiamen alseen ondeelbaar geheel, als ecne soort van zedelijke veree-niging of ligchaam ; niet A als erfgenaam voor de helft, en B als erfgenaam voor de wederhelft, maar de erf^enatnen van A zijn gedagvaard; deze alleen hebben het regt om de vordering te betwisten ; indien deze niet verschijnen, dan is ook niet in lite do persoon, die gedagvaard is; en dan moet tegen dezen verstek en vonnis gevraagd en gegeven worden.

De erfgenamen staan in dit opzigt gelijk met vennootschappen, zedelijke ligchamen, openbare instellingen of besturen. Waar deze gedagvaard zijn, kan niet één vennoot of één lid worden toegelateu, om in de vordering te berusten of haar tegen te spreken. En even zoo is het met de erfgenamen. Deze regel lijdt alleen uitzondering voor vennootschappen, indien de wet of de overeenkomst

Themis, VlI 1), Il St. 1840. 12

medebrengt, dat één der vennoolen de vennootsebap aan derden, of derden aan de vennootschap kan verbinden, en dat bij derhalve voor en namens de vennootsebap , en als haar wettige vertegenwoordiger optreedt.

Het stelsel der vonnissen van voeging, op dit geval toegepast, zou bovendien niet alleen leiden tot groole inoeijelijkheden en ongerijmde gevolgen, maar het zou daadwerkelijk het geheele voorregt der collective dagvaarding voor denschuldcischer vernietigen. Neemt men toch aan, dat er alleen verstek moet worden verleend tegen do niet verschijnende erfgenamen, dan moet men ook aannemen, dat de eischer nu zal verpligt zijn détient dat is ieder erfgenaam, die niet opgekomen is individueel, ten tweeden male te dagvaarden. Maar juist dat is hel, wat do wet heeft willen ormoodig maken ; juist, omdat men de onmogelijkheid inzag, waarin een schuldeischer zoo dikwijls verkeeren kan , om alle de erfgenamen van zijnen overledenen schuldenaar te kennen , heeft men het stelsel ingevoerd der collective dagvaarding. En zal dan nu de schuldeischer dat alles beter weten , of kunnen welen zelfs, bij eene tweede, dan bij eene eerste oproeping? Immers neen. En het gevolg zou dus zijn, dal het in de magt zou slaan , het zij van sommige der erfgenamen , om, door opzettelijk weg te blijven, hel zÿ van allen, om, door eene gemeenschappelijke zamenspanning, den schuldeischer te kwader trouw te berooveu van hel voorregt, hem door de wet gegeven.

En nu erken ik wel, dat hiertegen misschien overslaat eene andere zwarigheid , deze namelijk , dal o[gt; die wijze bet steeds in de magt zal slaan van een der erfgenamen, om, door niet te willen verschijnen op de dagvaarding, en door later te weigeren mede te werken lot het verzet tegen het vonnis bij verstek , alle anderen de mogelijkheid te benemen, om zich legen eene onregtmalige vordering te verdedigen. Maar vooreerst zal zich zulk een geval

— 179 —

wel niet dikwijls voordoen, omdat, waar werkelijk eene goede verdediging bestaal, het belang van allen evenzeer medebrengt, die te doen gelden. En ten tweede, wat hiervan zijn moge, als dit eene zwarigheid is, dan is het eene zwarigheid , die uit de wet volgt, en waaraan men zich wel moet onderwerpen, behoudens het verhaal of de actie tot schadevergoeding, voor heni, die daardoor in de onmogelijkheid isgebragl,om zich behoorlijk te verde-iliiien, tegen hem,die daar de schuld of de oorzaak van was.

Alle deze moeijelijkheden beslaan, en zullen zich , vrees ik, bij de regtspleging voor de kaplongereglen meermalen, waar de partijen in persoon verschijnen , doen gevoelen. Bij de hoven en regtbanken zal dit minder het geval zijn, omdat de procureurs, die de wet kennen, er wel niet gemakkelijk toe zullen overgaan, op zulke dagvaardingen, anders dan voor alle de geroepene erfgenamen , te verschijnen.

Maar van meer gewigt en minder gemakkelijk op te lossen, is de zwarigheid, die ontstaat uit hel vonnis zelf, dat men tegen de gezamenlijke erfgenamen verkregen heeft, indien men dit wil ten uilvoer leggen, nadat de boedel gescheiden en verdeeld is, en aan ieder der erfgenamen zijn geregtigd aandeel is uilgekcerd.

Vóór de boedelscheiding kan daarover geen verschil rijzen; want zoo lang de nalatenschap nog onverdeeld is, geeft art. 1147 B. W. den schuldeischers van den overledene hun verhaal op die onverdeelde goederen; en zij zullen derhalve het vonnis, dat dan toch eigenlijk is verkregen tegen de nalatenschap, ook op de goederen, welke diezelfde nalatenschap uitmaken, ten uilvoer leggen.

Maar wat na de boedelscheiding ?

Dan wordt de zaak waarlijk moeijelijk en bedenkelijk.

De meeste , ten minste zeer vele boedels worden binnen bet jaar na het overlijden gescheiden. De schuldeischer echter, die vóór het einde van dat jaar, doch na de

— 180 — boedelscheiding, zijn geld in regten wil opvorderen, moet lot dat einde procederen tegen de g^ezamenUjke offg'enamen, en dezen alleen kunnen dan ook tot betaling worden veroordeeld.

Dat alles is zeker en duidelijk. Maar niet zoo duidelijk is het, w'aarora men in art. 4 juist dien termijn heeft gesteld van een jaar, die ten eenemale willekeurig is, omdat er geene enkele reden valt uit te denken , waarom men dezen en niet eenen anderen termijn gekozen heeft. Het is mij althans zoo vreemd als onbegrijpelijk, waarom men niet dit voorschrift heeft in verband gebragl met do bepaling van art. 1147 B. W., door het regt of den pligt der schuldeischers, om de gezamenlijke erfgenamen te dagvaarden, te laten voortduren tot aan de scheiding, onverschillig of deze vóór of na het jaar plaats heeft; omdat alleen tot zoo lang de zaak uitvoerlijk is, maar omdat zij ook even uitvoerlijk en aanbevelingswaardig blijft na verloop van het jaar van het overlijden, zoo lang nog de nalatenschap eene onverdeelde massa uitmaakl.

Men geeft, hoe men het ook inkleede of noemen wil, door het middel van collective dagvaarding , eene actie teg'en de nalatenschap. Maar dan ook komt het er bij de vraag, lot wanneer men die actie zal hebben, alleen op aan le weten, of die nalatenschap, als zoodanig, nog bestaat, en dus nog vatbaar is om aangesproken en uitgewonnen te worden? maar hoe veel dagen, weken of maanden er verloopcn zijn sedert den dood van den schuldenaar, is eigenlijk volmaakt onverschillig.

Mij ten minste schijnt dit zoo eenvoudig, dat ik een «ogenblik getwijfeld heb, of men hel arl. wel zoo streng letterlijk moet opvallen, en of het niet veeleer moet worden verslaan in dien zin, dat althans de vernligting van den schnldeischer, om de erfgenamen collectief te dagvaarden , ophoudt, wanneer de nalatenschap tusschen hen verdeeld is? Ik kwam op die gedachte, vooral bij het

— 181 —

lezen van liclgecn ik over de beraadslagingen over dit art. vond opgeleekend bij van den IIonert, Handb., bl. 160, 161, omdat het mij daaruit bleek, dat dit aanvankelijk, bij het eerste voorstel der regering , werkelijk de bedoeling geweest was.

Aanleiding lot het middel gaf de volgende aanmerking der eerste afdeeling:

«Voor zoo verre boedels nog onverdeeld zijn , is het te meermalen voor eene eischende partij moeijelijk, om de juiste namen en woonplaatsen van de erfgenamen te welen; men zou hierin kunnen voorzien door te bepalen, dat tot aan de boedelacheidrng^ de erfgenamen collectief ten slerfhuize konden worden gedagvaard. »

En hierop volgde een voorstel van dezen inhoud ;

«Ten aanzien van nalatenschappen, tot dat de boedelscheiding gedaan is, van enz.»

Maar bij latere herzieningen en veranderingen zijn die woorden tot dat de boedelscheiding gedaan is, uil het art. weggevallen, en i.s daarvoor in de plaats gesteld de termijn van een jaar. Of men daarvoor eene reden gehad heeft, en, zoo ja, welke , daarvan blijkt niets. Maarzeker is het, dat men do voordragt heeft veranderd, en dat de woorden der wel, zoo als die nu luiden , volstrekt niet dubbelzinnig zijn. Wat daaruit nu af te leiden vall voor de waarschijnlijke bedoeling der wet, zal ik niet onderzoeken ; maar iedereen zal wel met mij, geloof ik, zwarigheid maken, om aan do wet eene uitlegging te geven, zoo geheel in strijd met hare duidelijke en stellige woorden, en die het noodzakelijke gevolg hebben zou, dat men de collective dagvaarding uitsloot voor eenen lijd, waarop zij gebiedend wordt voorgeschreven , en haar toeliel voor eenen lijd , waarin zij stellig wordt verboden.

Naar de gewone regelen van het regt, en naar de gezonde begrippen eener wel geordende reglspleging nu, zoude het vonnis, dat hel gevolg is van zulk eene dag-

vaarding, moeten ten uitvoer gelegd worden op lt;le nalatenschap, als de gemeenschappelijke eigendom van de erfgenamen van de vervolgde en veroordeelde partij ; even als het vonnis, tegen eene vennootschap gewezen, wordt ten uitvoer gelegd op de goederen der vennootschap, en dat tegen iedere andere gemeenschap op die der gemeenschap.

Ondertusschen is deze weg door den aard der zaak zelve eene volstrekte onmogelijkheid, nadat de nalatenschap door de verdeeling heeft opgehoiiden als zoodanig te beslaan, en er dus geene gemeenschappelijke erfgoederen meer zijn om de schuldvordering op te verhalen; en op die feitelijke onmogelijkheid moeten natuurlijk alle argumenten schipbreuk lijden.

Maar wat dan ?

Er blijft wel niet veel anders over dan te zeggen, dat hel vonnis moet worden ten uitvoer gelegd op de goederen van ieder erfgenaam voor zijn aandeel, die nu, naar de voorschriften der artt. 1146 en 1147 B.W., tol betaling der schulden persoonlijk is aansprakelijk geworden , in evenredigheid van hetaandeel,dat hij uil de nalatenschap ontvangt.

Edoch, zal de schuldeischer ook niet, door dit te doen, zich blootstellen aan exceptiën , die schijnbaar ton minste niet geheel ongegrond zijn, en aan menigvuldige mocijc-lijkheden ? zal de erfgenaam hem niet tegenwerpen , dal het vonnis alleen uitvoerbaar is legen de partij, tegen wie het gewezen is ? dat niet ni.i, maar de g'ezamenlijke erfgetiamen van den erflater, zijn gedagvaard en veroordeeld? dat dus dit vonnis voor hem, in zijn privé, is eene rei inter alios ? en dat men dus krachtens dat vonnis , tegen anderen gewezen, niet kan uilwinnen zijne goederen ?

En inderdaad, naar strikt regt is dat alles volkomen waar en juist. Ik voor mij geloof nu wel niet, dat de regier zulk eene verdediging zou behoeven aan te nemen; wanl het komt mij weinig aannemelijk voor, dat dezelfde wet, die mij beveelt en noodzaakt op die wijze tr; dag-

— 183 —

vaarden, en die den regier voorschrijft op die wijze le vonnissen , ooit kan gewild of bedoeld hebben, niet alleen, dat zulk een vonnis ónmogelijk zon kunnen worden ten uitvoer gelegd ; eu dat zelfs de schuldeischer van een overledene, gedurende een geheel jaar , geen enkel wettig regtsiniddel hebben zou , om betaling te krijgen. Maar niets waarborgt ons, dat dit door alle regters zoo zal worden begrepen. En had de wet zelve niet in dergelijko gevallen moeten voorzien? en zulke ergerlijke chicanes moeten onmogelijk maken ?

Maar ook dan zelfs, als men over deze wezenlijk ernstige inoeijelijkheid geheel zal heen gestapt zijn, blijft de schuldeischer nog aan andere gevaren en onaangenaamheden blootgesteld.

Altijd kan het voor hem , die geprocedeerd heeft tegen de gezamenlijke erfgenamen eener reeds verdeelde nalatenschap, zeer moeijelijk blijven te weten , niet alleen wie erfgenamen zijn, maar vooral ook voor welk gedeelte ieder hunner dit is, en bij loopt dus het gevaar van öf verkeerde personen te executeren, of van op A of B meer te verhalen, dan hel weltig aandeel, waarvoor hij gehoudenis. En zoo iemand nu, die, het zij geheel verkeerd , het zij voor een te groot aandeel, wordt uitgewonnen , heeft ongetwijfeld het regt, legen zulk eene tenuitvoerlegging in verzet te komen ; en de schuldeischer, die handelde guoperieulo, zal zich zien veroordeelen in kosten en schadevergoeding; niet eens, maar twee, drie keeren; ja, is hij ongelukkig in zijne nasporingen, en wil men hem kwellen en het hem lastig maken, dan kan het duren lot in het oneindige , eer hij de regle personen gevonden heeft, en dan zal bij meer dan zijne geheele vordering waardig is, verspillen aan zulke doeUooze eu ijdele vervolgingen.

Als men dit alles bedenkt , dan wordt hel de vraag , of de schuldeischer, die dit alles vóórziet, niet verstan-

diger en voorzigtiger handelen zal, door vrijwillig afstand te doen van het voorregt, dat de wet hem aanbiedt; en liever af te wachten den tijd , waarop hij niet meer zal wryzZ/^f zijn, daarvan gebruik te maken? Want de wet laat hem inderdaad slechts de keus om öf dit te doen, bf zich aan alle die gevaren, onaangenaamheden en kosten goedsmoeds bloot te stellen.

Men had, zoo als dikwijls, een goed doel, maar dat men zeer slecht heeft ten uitvoer gebragt. Men wilde de schuldeischers helpen; maar in waarheid bewees men hun eene zwakke dienst, en hielp men hen, om te spreken met een oud spreekwoord, van den wal in de sloot.

■—» a-c—--

Nag' iets over het motiveren der a7’resten van den lioog'ett Raad in cassatie. Toevoegsel op Themis, VI, 396 volgg. Door Mr. A. be Pirto , advokaat te ’s Gravenhage.

Moeten de arresten van den Hoogen Raad gemotiveerd zijn , ook wat betreft de daadzaken ? Deze vraag is door mij , Thetnis, VI, 399,400, voorgesteld en toestemmend beantwoord; dat antwoord, naar mijn inzien, op de wet en op het algemeene voorschrift van art. 59 W. van B. R. gegrond, is echter in strijd met de praktijk , bij den Hoogen Raad aangenomen. In de Ned. Jaarh. voor Regtsg. en fTetg. van ditjaar, blz, 95, wordt de juistheid vandeze mijne meening betwijfeld, en de aanleiding voorde gewoonte van den Hoogen Raad, om zijne arresten in facto niet te motiveren, gezocht in art. 105 R. 0., volgens hetwelk de Hoogo Raad ten principale regt doet, zonder in een nieuw onderzoek naar het al of niet bestaan van de daadzaken, in het arrest of vonnis vermeld, te kunnen treden. Deze oplossing nu bevredigt mij niet; zij bewijst, bedrieg ik mij niet, ook eigenlijk te veel.

— 185 —

Daar worden zoo veel processen gevoerd ook bg de Hoven en Reglbanken, die alleen loopen op regts-punten, zonder dat er eenig verschil bestaal over daadzaken , en zonder dat dus eenig bepaald onderzoek of beslissing ilaaromtrenl te pas komt. En niemand zal het wel beweren , dat de uitspraken in zulke zaken zijn vrijgesteld van den algemeenen regel, die voorschrijft, dat ieder vonnis, o. a., moet zijt gemotiveerd in facto ; integendeel de inhoud van die motieven zal, uit den aard der zaak , eenige wijziging ondergaan, en men zal zich daarbij moeten bepalen tot het exposé der gevoerde procedures; men zal zeggen, wat door de ééne partij is geëischt, wal lt;laartegen door de andere partij is ingebragt, en eindelijk welke dus de punten van verschil zijn, die bij het vonnis ten slotte zullen moeten worden onderzocht en beslist, bij de motieven wjureen bij het dispositief. Men ziel hieruit, dat motieven omtrent de daadzaken juist niet onafscheidelijk en onafhankelijk zijn van een feilelijk verschil ; eu dat integendeel zulke motieven zich zeer goed laten denken, ook daar waar geene daadzaken te onderzoeken, maar alleen regtspunten te beslissen zijn. Zoo ook is het, naar mijn inzien, met de arresten in cassatie; indien ik dus daarin verlang motieven omirent de daadzaken, dan wil ik daarom niet, dat de Hooge Raad zich zal verdiepen in een nieuw onderzoek van tiisschen partijen betwiste daadzaken, maar dan wil ik alleen, dat men daarin vinden zal eene beknopte opgave van de facta van het proces; d. i. met andere woorden, eene beschrijving van de procedures, want dat zijn bij de zaken in cassatie altijd de eenige daadzaken, die ter bcoordeeling van het geding in aanmerking komen. De motieven in facto zullen zich dan bepalen tot de vermelding van hetgeen voor den regier is gevorderd door de eischende partij , van de verwering, daartegen ingebragt, van den verderen loop van hel proces, van de beslissing des regters, zoo

— ISO —

in fado als in Jure , en eindelijk van de middelen van cassatie, daartegen aangeveerd.

Over openharen verkoop van roerende g'oederen ,■ door M''. GiJSB. M. van der Linden, advokaat te ’s Gravenhage.

In 1841 werd de aandacht des publieks bijzonder ingeroepen op de uitsluitende bevoegdheid van sommigen tot het houden van openbare verkoopingen van roerende goederen, het doen van verhuringen, verpachtingen enz. De vraag of die bevoegdheid alleen den notarissen toegekend of door hen met deurwaarders en griffiers moest worden gedeeld , werd met zoodanig toenemende warmte behandeld, dat het Weekblad v.h./ieg't, waarin hoofdzakelijk die strijd werd gevoerd , ten laatste verpligt was de debatten gesloten te verklaren 1). Dit belette echter niet, dat toen kort daarna bij de Staten-Generaal het ontwerp vanWet op het Notarisambt ter beoordeeling was ingediend, het bedoelde punt bij het vele geschrijf over dat gewigtig stuk van wetgeving mede weder ter sprake kwam.

Het vroeger geschrijf scheen ook niet zonder invloed gebleven bij, het ontwerpen der wet die aan de Staten-Generaal werd voorgedragen. Daarbij werd in art. 67 voorgesteld te bepalen, dat alle openbare verpachtingen, verhuringen en vrijwillige verkoopingen bij opbod, afslag, inschrijving of op welke andere wijze en in welken vorm ook gehouden , zoo van onroerende goederen, als van schepen en vaartuigen, meer dan tien last metende, en van onligchameUjke roerende goederen alleen ten overstaan van notarissen zouden kunnen plaats hebben 2).

Over bet meerder of minder doelmatige dier bepaling l) nbsp;nbsp;nbsp;lie H'eekb. v. h. Regt, n’quot;. 151, 165 , 167 , 807.819, volg.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;V.D. H0NERT,Ges, en lieg. d.N.Wclg. belr. li.N(itarisand)l, ',269.

was echter groot verschil. In de menigte van adressen toch die aan de Tweede Kamer door notarissen werden gerigt over het voor hen zoo belangrijke wetsontwerp , werd vooral ook op art. 67 gewezen, en op uitbreiding der ontworpen bepaling tot alle roerende goederen aangedrongen. Deurwaarders , griffiers en makelaars kwamen ilaartegen hunnerzijds ook met verzoekschriften op en ijverden voor het behoud der bevoegdheid hun bij de wet v. 22 pluviôse VU gegeven 1). In dat verschil van gevoelen, dat uit het onderzoek der afdeelingen ook in de Tweede Kamer bleek te bestaan, vond de regering echter grond voor de meening om de bepaling van art. 67 met eenige geringe wijzigingen te moeten behouden en tevens ook de aanbestedingen van werken en leveranciën daaronder te moeten opnemen; terwijl, ter nadere toelichting door haar nog werd opgemerkt, «dat men aan de grifliers en «leurwaarders geenszins de bevoegdheid wilde betwisten , om een factumle kunnen constateren, maar dat men hen, uit den aard der instelling van het notarisambt, zoowel als krachtens de definitie van deszelfs attributen en doel, onbevoegd oordeelde om overeenkomsten tot stand te bren-gen; deze toch wederkeerige verpligtingen tusschen partijen bevattende, zijn dan alleen geldig, wanneer zij uit authentieke of door partijen onderleekende onderhandsche acten voortvloeijen ; het is dan alleen dat daaruit een vinculum juris kan bewezen worden. Dat artikel van het ontwerp is echter van geen invloed op alle andere verkoopingen van roerende goederen, krachtens do wet van 22 pluviôse VII, plaats hebbende. Deze acten hebben, hoezeer voor notaris verleden, geen parate executie ; geen grosse kan daarvan worden afgegeven , ten ware dezelve door verkoopersen keepers waren onderteekend» 2).

Getuigde die toelichting van helderheid van inzigl, of 1) T. B. lIoNERT, a w. il, Op dc ill 1,269 en 482 in de nol. aang. pl. 2) v. D. IIONEKT, a. w. I, Ld. 482 en 483.

juist begrip der zaak? De voorgeslekle bepalingen althans kon zij niet doen behouden. En de regering vond zicli dan ook verpligt te zeggen, dat de bedenkingen, welke zoowel tegen het oorspronkelijk voorstel, als tegen het gewijzigd ontwerp , op dat punt waren aangeveerd, «tot het besluit hadden geleid om. het onderwerp der openbare vrijwillige verknopingen , zoowel van onroerende, als van onligchamelijke en ligchamelijke roerende goederen, op tijd of tegen dadelijke aflevering en betaling verkocht wordende, en de daarmede in een onmiddclijk verband staande openbare verhuringen, verpachtingen en aanbestedingen, bij eene afzonderlijke wet te regelen, met welker zamenstelling men reeds een aanvang gemaakt had, en welke, naar men vertrouwde , inde volgende zitting der Staten-Generaal zou kunnen worden aangeboden, — Ten einde echter het in werking brengen der wel op het notarisambt niet tot dat tijdstip te doen uitstellen, zijn, bij het laatste artikel van dezelve, de wet van 22 pluviôse Vil, en al de daarmede in verband staande verordeningen in stand gehouden. — Bij de boven bedoelde wet zal dan ook meer eigenaardig kunnen worden geregeld alles wat, door de verschillende beambten, met het houden van openbare vrijwillige verkoopingen , verhuringen, verpachtingen en aanbestedingen belast, naar den aard der goederen, welke daarvan het onderwerp uitmaken, behoort te worden nagekomen , en de kracht, welke aan de verschillende, daarvan op te maken acten behoort te worden toegekend; en men heeft daarom gemeend alle de bepalingen of uitzonderingen , betrekkelijk deze aangelegenheid, uit hel wetsontwerp te moeten ligten» 1).

Dien ten gevolge wordt bij art. 81 der wet van 9 julij 1842 op hel notarisambt gezegd, dat de wet van ,22 pluviôse VU, en al de daarmede in verband

l) v. I). IIONEHT, a. w, I, bl. 307,

slaande verordeningen in stand blijven. Die wel kwam in werking op 16 october 1842. Omtrent terzelfder lijd vingen de Staten-Generaal de zitting aan, volgende op die waarin de wet op het notarisambt was aangenomen. Maar die zitting ving aan en, wat men ook beloofd had, de regering is inmiddels met de zamenslclling der wel, waarmede in den zomer van 1842 gezegd was reeds een aanvang te zijn gemaakt, niet klaar kunnen komen ; immers de zitting werd gesloten en de toegezegde voor-dragt bleef achterwege. Het werk dier zamenstelling schijnt daarna zeer te zijn tegengeloopen ; want sedert zijn nog twee zittingen weder ten einde gebragt , en nog verneemt men niet, dat men zoo gelukkig geweest is het zoo ver te hebben kunnen brengen van met de zamenstelling van een ontwerp gereed te komen. In-lusschen blijft dus steeds de oudere fransche wetgeving den openbaren verkoop van roerende goederen beheer-schen en stof tot verschillende gedingen opleveren. Daar dus nog geen uitzigt schijnt te bestaan op eene goede regeling en spoedige verbetering op dit punt, gepaard met buiten werking stellen van de vreemde wetten , kan hel niet noodeloos of zonder belang zijn eenig punt, de openbare verkoopingen van roerende goederen betreffende, in het bijzonder na te gaan.

Als zoodanig bieden zich als van zelf in de eerste plaats aan een onderzoek naar de kracht der acte bij openbaren verkoop van roerende goederen opgemaakt, en de vraag, wie tegen den kooper, die schuldig blijft de koopsom te voldoen , eene vordering heeft om hem tot die betaling te dwingen? 'ei

Vooral toch daarover is in den laatsten tijd gebleken nog veel verschil te zijn.

Immers in 1840 werden die punten behandeld voor het Hof van Overijssel en daardoor is, bij arrest van 4 mei 1840, onder anderen overwogen, dal griffiers en deur-

waardors even als notarissen bevoegd zijn om openbare verkoopingen van roerende goederen te bonden , doch aan de processen-verbaal, van die verkoopingen gemaakt, bloot eene ^»cale strekking en geene kracht van authenticiteit in regten kan worden toegekend, indien dieacten naar de voorschriften der wet van 22 pluviôse, jaar VlI, en niet overeenkomstig de wet van 21 ventôse, Xr jaar, als volledige koopacten zijn opgemaakt, en is dien ten gevolge vernietigd een vonnis van de arrond.-regtbank te Almelo, van 2 januarij 1840, waarbij «el degelijk kracht van volkomen bewijs aan die processenverbaal was gehecht 1). — Zoo is door de arrond.-regtbank te Nijmegen, bij vonnis van 13 october 1843, in hooger beroep en met te nietdoening van een vonnis van het cantongeregt te Wychen van den 5 april bevorens, op grond , «dat uit de bepalingen van art. 5 der wet van 22 pluviôse , jaar V1I, wel uit den aard der zaak en implicité volgt, dat de processen-verbaal van verkoop, door de daarin opgenoemde ambtenaren, ingevolge hare voorschriften opgemaakt, als authentieke acten, kracht van bewijs in regten bezitten , om daar te stellen niet alleen, dat al de daarop als loegewezen vermelde voorwerpen, voor den uitgetrokken prijs zijn verkocht, maar ook, dat dezelve zijn gekocht door de als kooper aangeteekende personen; dat echter de bevoegdheid van genoemde ambtenaren als zoodanig zich niet verder kan uitstrekken, dan tot het constateren dier daadzaken, en dat voor zoo verre zij als notarissen bevoegd zijn, om van alle overeenkomsten acten te passeren, dergelijk proces-verbaal van openbaren verkoop, om als authentieke acte te kunnen gelden voor de overeenkomst van borgstelling, daarbij aangegaan, moet zijn opgemaakt volgens de vormen bij de wetten op het notariaat vasl-gesteld», beslist dat een proces-verbaal van openbaren ver-

l) Knlerl. Ueglspraai, V. 1,1. 198. Begt in Died. II, :(27.

— 191 —

loop van roerend goed, overeenkomstig de wel van 22 pluviôse VlI, door eenen notaris opgemaakl, niet als bewijs kan gelden voor de borgstellingen daarin vermeld 1). Door de arrond,-reglbank te Middelburg daarentegen is bij vonnis van den 25 september 1844 overwogen, « dat een notaris is een openbaar ambtenaar, dal aclen, door openbare ambtenaren in den wettigen vorm verleden, zijn authentieke bescheiden , en dan ook het proces-verbaal, dat door een notaris, overeenkomstig de voorschriften der wet van 22 pluviôse VII, was op gemaakt, onder de authentieke bescheiden moet worden gerangschikt ;» en beslist, dal uit kracht van zoodanig proces-verbaal, te regt en overeenkomstig art. 735 wb. v. B. Rv. beslag onder handen van derden was gelegd op goederen en gelden, verschuldigd aan den kooper van roerend goed op eene openbare verknoping , ten einde daarop te verhalen wat hij wegens het alzoo gekochte nog schuldig was gelileven 2).

Ten aanzien van de vraag wie den nalaligen kooper voor de betaling moet aanspreken is niet minder verschil, liet boven aangehaalde arrest van het Hof van Overijssel geeft daarover geenerlei inlichting , dewijl daarbij slechts uitspraak werd gedaan over eene opgeworpene niet-onl-vankelijkheid, en niet werd beslist de hoofdvordering, gedaan door den eischer, als eigenaar van turf, welke ten oDerstaan van den griffier van een vredegeregt in

1) J^ff/f'iglt;^^‘ Bijblad, VI , hl. 181.

3) If'tV. h. R»^ II®.542 en R.geL f^ijbl. Vil, 533. Tegen dat vonnis, waarop straks nog zal worden verwezen , is eene voorziening in cassatie gengt, onder anderen wegens schending van art. 1 der wet van 25 ventôseXI, en verkeerde toepassing der wet van 23 pluviôse Vil. Bij arrest van den Hoogen Raad van 27 nov. 1845 is evenwel die voorziening verworpen, op grond, dat hel vonnis aan booger beroep onder ■ worpen was, en dus de eiseb tot cassatie was niet-onlvankelijk. De hooldquaeslie derhalve is bij den lloogcn Raad unheslist gebleven. R etkb. r. h. Regt, n° gïl.

februarij 1833, in het openbaar was verkocht 1). Maar de cantonregter te Boxmeer heeft, bÿ vonnis van 15 december 1842, de vraag beslist, door aan een deurwaarder, die gedagvaard had tot betaling van «rugstand van gedane aankoopen op den publieken verkoop van meubelen , door zijn ministerie gehouden,» zijnen eisch te ontzeggen , op grond , dat den eischer, uit het leeneii van zijn ministerie bij dien verkoop , «niet het regt was geboren om ingeval van wanbetaling, eenen der koopers ten zijnen eigenen name le dagvaarden, hoedanige actie alleen aan den verkooper kan competeren» 2). Omtrent een jaar vroeger had de arrond. - regtbank te Breda in denzelfden zin geoordeeld, ofschoon uit het vonnis moet worden opgemaakt dat in die zaak niet door, maar ten overstaan van den notaris de verkooping gehouden is 3j. Om-

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;Ook in de zaak, vermeldin R gel. Bijhl. V, 785, schijnt dievraajf niet in aanmerking jjekomen. Bij het aldaar medegedeeld arrest van het Hof van Utrecht v. 31 jan. 1843 , bevestigend een vonnis der arr.-regtb. te Amersfoort v, 17 febr. 1841, is een ondernemer van publieke verkoopingen jegens hen, die hem vruchten te velde hadden doen verkoopen , verantwoordelijk gehouden voor het bedrag der kooppenningen , vermeld in het proces verbaal der verkooping, door den griffier van het cantongeregt te Wijk bij Duurstede opgeinaakt.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Weekhl, v. h. Regt, nquot;. 363.

• 3) nbsp;nbsp;nbsp;Dat vonnis , in geenc verzameling, zoo ik meen , opgenomen , is gewezen op 28 December 1841 en van den volgenden inbond ;

Overwegende, dat de gedaagde, hoezeer behoorlijk geroepen, geen procureur heeft gesteld ;

Overwegende, dat de vordering des eischers strekt tot betaling eener somme van ƒ261.80, nitmakende den koopprijs met de verhooging van een paard met gareel en gcry, op den 19 Maart 1841 door den gedaagden gekocht op eeue openbare verknoping, welke ten verzoeke van zekeren Cornelis Klesbras, landbouwer onder de gemeente van Poortvliet, ten overstaan van den eischer als notaris en van getuigen werd gehouden ;

Overwegende, dal de bestaande verordeningen, die aan den notaris de bevoegdheid geven om in zijne ambtsbetrekking verkooping van

— 193 —

streeks ter zelfder tijd echter moet in eene gelijke zaak dooiden cantonregter te Breda de exceptie van niet-ontvanke-heid van den notaris zijn afgewezen en de gedaagde tot betaling aan den notaris zijn veroordeeld. Eindelijk heeft het Reyts^l. Bijblad, VIL 533 gelijktijdig twee met elkander strijdige beslissingen kunnen vermelden, welke door dezelfde arr.-regtb., binnen den tijd van een half jaar teMiddel-burg zijn gewezen. De eene was in de zaak , waarvan zoo straks reeds gesproken is, en waarin, bij vonnis van 25 september 1844, is beslist, dat, daar uit hetproccs-verbaal «niet blijkt, dat de eischer als ^emagtigde heeft verkocht, of ook als ^ema^tigde met de eventuele koopers is overeengekomen omtrent tijd en plaats van betaling, maar dat integendeel uit. hetzelve consteert, dal de eischer, schoon ten verzoeke van anderen , echter zelf als notaris, en heeft gedaan genoemden verkoop , en ten aanzien van plaats en tijd van betaling met de eventuele koopers is overeengekomen , dan ook de eischer alleen en bij uitsluiting van anderen geregligd is, als notaris, te vorderen de nakoming der overeenkomst, tusschen hem , als verkooper, en den gedaagde, alskooper, aangegaan.» De andere zaak werd beslist bij vonnis van 19februarij 1845 ; daarin was de vordering ingesteld door hen ten wiens roerende goederen te honden , geenszins medebrengen , dat hij daardoor als partij bij die handelingen is te beschouwen , maar integendeel met het gewoon regt in verband moet worden gebragt, naar hetwelk de openbare ambtenaar, alleen om aan de handeling van partijen, het zij in het algemeen, hetzij in hun bijzonder belang, eenen meerderen waarborg bij te zetten , tusschen beide treedt;

Overwegende, dat derhalve de notaris, ten wiens overstaan roerende goederen zijn verkocht, nit deze zijne tusschenkomst geen regt ontleent, om in eigen naam de betaling van den bedongen koopprijs te vorderen , en de eischer dus blijkbaar lot de door hem inge-slclde actie is onbevoegd; ' *.....

Verleent verstek tegen den gedaagde, doch verklaart den eischer niet-ontvankelijk in zijnen verderen eisch en conclusie, c. ez.

Themis,WIO. 11 St. 1846. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13

— 194 —

verzoeke de verkoop was gedaan , en daartegen, doch vruchteloos, door de gedaagden aangevoerd, dat zij, als koopers, niet met de eischers, als verkoopers, hadden gecontraheerd , maar met den notaris, en, aangezien deze hun nog geld schuldig was , daarmede de gevorderde onbetaalde kooppenningen waren gecompenseerd 1). Gelijktijdig met deze beslissing was door de arrend.-regtb, te Arnhem, hij, ten wiens verzoeke verkocht was, niet-ontvankelijk verklaard op grond dat niet hem, maar den notaris de actie toekwam tot betaling der door den gedaagde , al» bor/^ , verschuldigde gelden van in openbare veiling gekocht roerend goed. Dat vonnis echter was gewezen ten gevolge der bewering van den gedaagde, dat de notaris was gesubrogeerd in de regten van den verkooper, uithoofde hij het gehecle bedrag der kooppenningen, na aftrek der onkosten, met den verkooper had verrekend ; dat dus ook reeds de schuld, waarvoor nu was gedagvaard , door betaling aan den eischer was gekweten , en hij geen regt had om eene dubbele betaling te vorderen. Het Hof van Gelderland evenwel heeft in die verdediging geen smaak kunnen vinden en hel vonnis vernietigd. Dit arrest, op 29 januarij 1845 gewezen , is in cassatie aangevallen en daarbij! de niet-ont-vankelijkheid van den vroegeren eischer, en de ontvankelijkheid van den notaris alleen beweerd op grond der wet van 22 pluviôse, Vll'jaar, maar te laat om door den Hoogen Raad te kunnen worden beoordeeld, enalzoo is de voorziening tegen het arrest verworpen 2).

Het is niet onnatuurlijk dat, bij zoo veel verschil van regterlijke uitspraken, veroorzaakt door groote verscheidenheid van handelen in eene zaak van schier dagclijk-sche praktijk , ook elders steeds dezelfde onzekerheid en tegenstrijdigheid wordt aangetroffen. Zoo bijv, werd in een

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;R(^fsgel. /Ü/blad. VU. 536,

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;ff eeib, v. K. Regt , ii®. 695.

adres aan de Tweede Kamer, belrekkelijk bel ontwerp van wet op het notarisambt, voorgesteld als of hel eeno zeer, verkeerde meening waie, «dat deurwaarders almede geregtigd waren tot verkoopingen op tijd en op credit van alle roerende goederen 1);» werd gelijkertijd in een adres van notarissen uil Amsterdam opgekomen tegen de strekking van art. 67 van het eerste ontwerp, dat, door alleen den openbaren verkoop van onligchame-lijke roerende goederen uitsluitend aan de notarissen op le dragen, «aan de grifliers en deurwaarders de vrijheid bleef verzekeren, om vrijwillige verkoopingen van lig-chamelijke roerende goederen, zoowel tegen dadelijke betaling en leoeidng , als op da^ en op andere, later le vervullen voorwaarden , ten hunnen overstaan le doen plaats hebben 2),» en werd eindelijk door de deurwaarders te Amsterdam daarentegen volgehouden, dat bij openbare verkooping van roerende goederen , de fransche wet «geen authentiek geschrift verlangt in het belang der partijen en om het gewigt der zaak, gelijk bij hypotheken , schenkingen enz., maar de wet hier slechts de tus-schenkomst jVan openbare ambtenaren wil, opdat de rigtige betaling der aan den lande verschuldigde regislralie-regten worde verzekerd 3).»

Van waar dat verschil, die onzekerheid?* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'*

' Naar hel mij voorkomt zijn zij hoofdzakelijk le verklaren uit de gelijktijdige invoering van de beide wellen, die en het notariaat en de openbare verkoopingen van roerende goederen regelen. Men kreeg alzoo een notariaat, dat bevoegdheid tot het houden dier verkoopingen medebragt. Van den aan vang af werd men er dus van zelf toe geleid om het eerder le beschouwen als een natuurlijk uilyjoeisel van het notarisambt, het ambt opge-

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;vamIdes UiisERT, a.iw. tl, 110. Zie ook hel adres Vóii notarissen ,iiit ttryciiter. a, w. II. 336.., un. ii.nu , iiH'K • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;V. D. IIOSERT, if. W. II, 168. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, 3) v. n. lloSEKi , a. w. It, 415. o.in

196 —

rigl om als alleen en uilsluitend authentieke aclen van vrijwillige overeenkomst op te stellen, dan wel als eene bevoegdheid, die sints lijden her als een bijzonder ambt aan sommigen was toegekend, en nu ook aan de notarissen was verleend. Van daar ook de strekking om het deelen dier bevoegdheid roet griffiers en deurwaarders eerder aan te merken als een inbreuk op de regten en natuurlijke grenzen van het notariaat. Had men de wetgeving zien worden , zooals een verloop van jaren ze in Frankrijk totdat zamen-stel had bijeengebragt, waarin ze eensklaps en te eener tijd bij ons werd ingevoerd ; had men dus het fransche notariaat gekend, zonder bevoegdheid om in het openbaar roerende goederen te mogen verkoopen, zonder zelfs daarvan aclen te mogen opmaken , maar integendeel dit alles aan anderen opgedragen gezien en door anderen met verbindende kracht zien verrigten ; had men vervolgens dat bijzonder ambt van openbaar verkooper van roerend goed zien opheffen en de werkzaamheden daarvan zien toedee-len aan andere openbare ambtenaren, en daaronder ook aan de notarissen , dan ware geene gelegenheid geweest tot minder juiste beoordeeling en onzekere opvatting der zaak. Maar dit alles vond geene plaats. Op eenmaal werd een berg van wetten, en decreten, en besluiten van kracht verklaard; het oude werd afgeschaft en alles moest zich op eens schoeijen , niet naar eenen vorm, die geheel nieuw was vervaardigd, maar naar eene leest, die door een geruim verloop van tijd was gebragt in den toestand waarin wij haar ontvingen, en reeds jaren lang bij anderen alzoo had gediend. Van daar, dat men in dien algemeenen schok zich slechts haastte om aan te nemen wat en zoo het gegeven werd , maar minder in aanmerking nam den vroegeren toestand van het vreemde tand waaruit het kwam, welken wij niet gekend hadden, en waarin toch moest worden doorgedrongen om de wetgeving, op dit punt vooral, goed te kunnen beoordeelen.

En toch zijn zelfs in onze eigene vroegere instellingen punten van overeenkomst te vinden , die tot meer juist aanzien van de vreemde regeling van zaken hadden kunnen leiden. Maar hetgeen men kreeg was fransch ; bijgevolg zag men niet naar hetgeen bij ons bestaan had, en ging alzoo ook het licht verloren, waarin gelijkheid van inrigting in beide landen het uit den vreemde inge-voerde had kunnen stellen.

Meestal, naar mij voorkomt, ziet men het onderwerp nog te veel met een notarieel, te weinig met een historisch oog.

Herinnering van wat bij ons vroeger bestond, schijnt dus bij een onderzoek op boven vermelde punten, eensdeels geen geheel misstandigen uitwas, noch anderdeels het nagaan van den loop der oudere fransche inrigting, voldoen aan eene niet dringende behoefte. En, zonder bier te 'villen beslissen , zij het mij vergund daarbij eenige bedenkingen mede te deelen, die tol eene beantwoording leiden , die niet met de meest dagelijksche opvatting schijnt overeen te stemmen.

Men denke echter niet dat mijn voornemen is alles , wal tol den openbaren verkoop van goederen betrekking bad, mede te deelen. Hoe belangrijk ook een volledig tafereel van onze oudere regten en gewoonten , betreffende de openbare verknopingen, zoude zijn tot betere kenning en beoordeeling van veel, dal dienaangaande nog gebruikelijk is en in stand gebleven, ligt zoo iels evenwel geheel buiten het bestek van dit opstel.Herinnering van hetgeen bestond is genoegzaam voor zoover het in verband gebragt kan worden met de thans behandelde vraag en lot toelichting daarvan strekken kan.

Vroeger was de verkoop van roerende goederen, bij openbare opveiling aan meestbiedende , niet opgedragen aan notarissen, maar meestal in de sleden het regt daartoe als eene bijzondere bediening beschouwd, welke

door de stedelijke regeringen werd begeven of openlijk verpacht, onderden naarn van vendu-, of erfhuis-, of stok-regt. Die dat regt had waren erfhuismeesters, vendumeesters of stokhouders.

In de steden was dat algemeen en mogt geen verkooping van roerend goed bij opveiling in het openbaar worden gehouden, noch roerend goed worden geschat, dan door de vendumeesters, op straffe van boete, ja zelfs in sommige gevallen op straffe van arbitraire correctie Ij.De vendumeesters waren stedelijke ambtenaren, en moesten bij eede beloven, het onderhouden der ordonnantiën, en de goederen, die men hun ten verkoop overgaf, ten meesten oir-baar en profijt der eigenaars te zullen verknopen 2j. Zij moesten soms gebruiken tot schrijver en omroeper zoodanige personen als door de vroedschap daartoe waren aangesteld en door de erfhuismeesters moesten worden ge-

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;«Sonder dat iemand anders eenige goederen in ’t geheel ofte deel binnen dese stad , ofte vrylieid van dien j zal mogen aesli-meeren , of hy openbare opveylinge verkopen , op poene van 25 guldens t’elken reyse te verbeuren , ende indien zuleks by naelil geschied, daarenboven arhitralyk gecorrigeert te worden, I’appli-ceerim de voorschreven boete ten behoeve van dim OlTieier, Ainbachts-kanier ende den geïnteresseerden Erfhnysmeesler , clks een derdeii-deel. » art. 4 van de Ordon. op ’t verkoopamhl van Hupsen en Huysraad, mits^aders de waarderinge van roerende goederen , liM-nen de Slad Utrecht, v. 2 mei 1638 ; art. 6 Ordon, op 't verkoppen enz-aldaar v. 17jan. 1701. gcampl. 18 jan. 1712;Te Water, Utr. Plc. Bk. 111, hl 869, 872.Zie ook art.1, 15, 16, volg., der Ordon. op de vendu en ia.Ttitie van meubelen , van Rotterdam, v. 23 nov. 1773; ten aanzice van schepen, seheepsparten , en koopmanschappen in het algemeen, art. 2. Ord. v. 1677; art. 1. Ord. v. 1694 , in Handv. van Amsterdam 11, hl. 5115 voorts de Ord. over verkoop van verschillende koopwaren, inboedels, enz. a. w., 513 en 520. Wagekaar , Bes. v. Amst, IX, hb 190 volg.; Ord. op 't Uendurecht Ic Middelburg van 28 mei 1763, in Uerli, over de Opveilingen , hl. 35 in de noot.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 15, 16, Ord. v. Utr. 1638 ; art, 21 , 23, Ord. v. Utr. 1701; art. 93 , Ord. r Rotterdam 1773.

— 199 —

gageerd en geloond 1). De erfhuismeeslers deden , zoo niet zelf, dan door den schrijver den naam van den kooper mei den prijs, waarvoor gekocht was, te boek stellen hg het verkochte stuk goed 2) ; en die aan-teekeningen hadden volkomen geloof. Dit hadden zij ook voor de daarbij aangeteekende borgstellingen, 3), want de verkoopingen waren niet altijd legen contant of gereed geld, in welk geval daardoor betaling dadelijk, of ’s anderen daags, of soms ook wel nog later verstaan werd 4), maar ook op dag 5), in welk geval de erfliuismeeslerniet gehouden was het goed te laten volgen , alvorens de kooper voldoenden borg had gesteld. De erf-liuismeester was voor de koopsom verantwoordelijk aan hen, die ten verkoop hem de goederen had geleverd en verpligt daarvoor borg te stellen, indien zulks werd verlangd 6) ; hij echter en niet degeen diens goed was ver-

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;Arl. 12,13 , Onl. v. Utr. 1638 ; art. 19 , iT , iü , Ord, r, Uir. 1'01. Zie : Instructie voor den roeper van de Erfhuizen, binnen t'lrecht, van 23 mei 1663, bij Tt Water, a. w., lil. 878, In Rot-tmlam werden daartoe irebezigd twee klerken ter Secretarie, art. 35. Ord. r.Kotterdnm, 1773. Te Amsterdam werdende verkoopingen, die «willig en in ’topeidiaar, in't Rekken of bij de Stok of ander-sints , bij opveiling » geschiedden , door vendumeesters of afslagers gehouden , « ten overstaan van een secretaris of gewoone clerq harent wegen.» Handv.r. Ainsi 11, 510 en volg.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;«Pretia a licitatoribus oblata diligenter in tabulas referte débet vel ipse, vel scriba ad hoc pecnliarilcr conslitutus. » Mathakus, de Aucllonibus. Lib. 1, Cap. 9, § 7. Verge!. Resol. der Staten-Generaal, genomen op requesten van den secretaris en stokhouder van Sas van Gent, dd. 1718,1740, 1741. Gr Pl. Bk. Vil , 458 volg.

• 3) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 29 , 32, Ord. v Vlr. 1638; art. 36 , 89, Ord. v. Utr. 171)1 •, art. 38, 45 en 51 , Ord. v. Rotterdam 1773.

• 4) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 30, Ord. v. Utr. 1638 •, art. 37 , Ord. o. Utr. 1701. Wsot-SAAR, Beschr. v. Amsterdam, Ti, 84 en aldaar aangeh. HuHi/e.iJ. Amsl. U, 502,503,505 , enz. 520.

• 5) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 31, Ord. v. Utr. 1638; art. 38, Ord. r. Utr. 1701.

• 6) nbsp;nbsp;nbsp;De erfhuismeester zal, « l'Synen perlcule de kooppenningen

— 200 —

kocht, was geregtigd van de koopers betaling le vorderen, en daarom was /ie7n regt gegeven legen de borgen zoowel als tegen den hoofdschuldenaar 1). De invordering der kooppenningen was «ten hunnen pericul», en daarom genoten zij gemeenlijk van de roerende goederen, die zij verkochten, den 20’quot;®” penning 2).

van de kopers invorderen , ende de lieden die deselve aangaan , ^t geld daarvan leveren.» Art. 2, aangek. Ord. op 't vorkoopambt binnen Utrecht van 1638. Art, 3 der Ord.v. 1701 en 1712. Zie ook voor zoo ver de borgstelling jegens den eigenaar betreft art 3.5 en 36 Ord, » ■ Iffr. 1638; art. 42 Ord, v. Utr. 1701; art. 21 Ord, v, Rotterdam v. 1773. « Dat den seboltns van ’t inmaenen der vcrkofte goederen sal genieten den 25' penningb, mits voor de restanten in te staen, en sullen de kooperen lot genoegen der schouten stellen suffisante cautie, voor wclcke borgstcllinge van yeder perceel, bedragende tien gulden tot twintig gulden , den scholtus genieten sal tien sluyvcrs , ende van twintigh gulden en daer boven eene gulden, met dien verstande soo yemandl meer als een perseel koopt, sal den scholtus niet meer als eene gulden voor die borgstelling mogen genieten , ende die contant betaelt sal hier van vry syn. » Art. 7, Ordon, over het houden van openb. venduen enz, in Ueluwe en Ueluwenzoom, v. 10 maart 1683; Geld. Plac. Bk, 11, 537.

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;«Ende sullen de erfhuismeesters sodanig recht hebben tegen de borgen, ende clex van henlieden hysonder als legen den principalen debiteur, sonder dat deselve hun met de exeptiën van excussic ende divisie sullen mogen behelpen.» art, 33, Ord.v, Utr. 1638; art. 40, Ord. v. Utr. 1701; art, 51 Ord. v. Rotterdam 1773, die bij art. 66 en 67 den vendumeester ook parate executie gaf legen koopers en borgen, gedurende een jaar na de verkooping , en gedurende dcnielfden tijd regt van praeferentie op des koopers goederen, vóór andere loopendc schulden , geen ouder generaal noch speciaal verband hebbende, — Voor Zeeland, en bijzonder voor Middelburg, zie aangch, Uerh. over de opveiling, bl. 34 in noot a, — «Datde schouten alle gebreekige koperen ende derselver burgen voor de vendupenningen paratelyckcn naer verloop van die voornoemde ses wecke aan ’t gerede sullen mogen executeren, » Art, 11 bov, aang-Ord. voor de Veluwe.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;«De.se erfhuysmeesters sullen van alle roerende goederen, die sy verkopen , ende ten gelieve van de goede lieden , 't baren laste

Overheden van de steden of van den Lande, waren niet gebonden aan verkoop door den vendumeester, maar konden lands of stads goederen doen verkoopen door hunnen bode, deurwaarder of roedrager 1). Geregielijke verkoop ging of door deurwaarder, of roedrager of bode, of ook door den erfhuismeester in bijwezen van den pander, of wel door schout en gadermeester, door den concierge , enz. 2).

Ook andere gevallen en goederen waren niet aan het vendu- of stokregt onderhevig. Zoo moesten de goederen van militairen in werkelijke dienst van den lande zijnde, of daarin overleden, in geval van openbaren verkoop, door den auditeur militair bij de trom en niet door den stokhouder der plaats worden verkocht 3) ; zoo mogten erfgenamen onderling in het sterfhuis de goederen des boedels bij opbod verkoopen ; zoo was het den vendumeesters verboden openbaar vendu te houden van nieuwe, ongewerkte goederen, ’t zij'in de stad gemaakt, ’tzij van buiten ingevoerd, noch ook van Oost-Indische waren, va pericul uylmancn, genieten den 20 penning ende niet meer. » art, 38 , Ord, ». Utr, 1638; art. 44 , Ord. v Ulr. 1701; art. 61 , Ord. ». Rotterdam , 1773. « Dat de voorz. stuiver per guide , die volgens de gerecipieerde usance door den koper boven de kooppenningen zoowel van soluente als van insoluente boedels wordt betaalt, aan den auditeur militair toekomt, als daarvoor alle crediten tot lijn privé lasten neemende , en bet montant van de kooppenningen , hetzij daaromtrent banquerouten opkoomen of niet, ten vollen moetende verantwoorden.» Res, Stgt; Gen,^ 23 mei 1742. Gr. Pl. Bk, VII, bl. 462.

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 5, Ord. ». Utr 1638; art. 7, Ord. ». Utr. 1701.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 30, 31, 73, 74 v. rubr. 6 der Instr. ». d. Bore ’• Utr. v. 3 april 1583 in Utr. Plakaatb. 11, 997. Art. 20 , 29, 30, 31 , Gener. Ord. v. Stat. v. Ut. op ’t invorderen van alle reële en personele ongeldcn v. in 1686 a. w. 11.520. Wagenaib, Betchr ». Amst. X, 105 volg. In Middelburg door cenen der Stads-Kamerboden ; Perk, over de Opveilingen t. a. pl.

• 3) nbsp;nbsp;nbsp;Res d. St.-Gen. v. 19 sept. 1713; 24 aug. 1713; 2 meil740; 2R jan. 1741; 1 ocl. 1743; 26 maart 1745. Gr. Pl. B. Vil. 458 volg.

- 202 —

leu ware zij in boedels voorkwamen , zijnde anders den verkoop daarvan den makelaars gegund; enz. 1),

Ten aanzien van onroerende goederen was nog al verschil. In Utrecht bijvoorb. gold daarvoor het regt als voor roerende 2) ; rn Zeeland werden zij ten overstaan van cenen notaris verkocht door een crieerder, en bleef de invordering van de kooppenningen aan den verkooper zelden overgelaten 3). In Rijnland werden over de openbare verkoopingen geroepen, binnen de sleden een notaris tot het voeren der pen, en ten platten lande de schout 4).

Ten platten lande geschiedden de openbare verkoopingen van roerende goederen bij opveiling, gemeenlijk door schout en'secretaris. In Utrecht bijvoorb. was bepaald» dat het «allen en eenen ygelyk ten platten lande vry-slond en gelaten werd , omme selver of ten overslaan van schout en schepenen , of dooreen openbaar notarises Hoofs van Utrecht, erfhuys van syne meubile en imineubile goederen te houden»’ 5). 'In Rijnland' werd over de verkoopingen ten platten lande den schout geroepen, «die op de verrekening van de borgtogt agt neemt, Sonderling in de verkoping van roerende goederen, die op dag verkoft werden, daarvoor hy van ouds plag te moeten instaan, gelijk als nog op sommige dorpen in Rijnland, daar den schout den verkoper van roerende goederen het uytgeloofde en beschouwde geld ópschiet, en op sekre sitdagen van de kopers, op seker gewin legen de

• t) Art. 6 en 8 Onl. ». Utr. 1638 ; Art. 8 en 12 Oril. »• Utr. 1701. Alteratie van art. 30 der OrJ. van de Vendue rquot; taxatie van meubelen van Rotterdam van 2 maart 1771; en art. 20, 22 vol{f. Ord. ». Potterdam 1773. Hmidv. ». Amslerdio»

• II, 513, 514, voljf. Peril, over de Opreil. t. a, pl.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 2 Ord. r. Vtr. 1633 en 1701.

• 3) nbsp;nbsp;nbsp;Peril orer de OpveUinÿen 1* sink , Madz. 34 , noot a.

• 4) nbsp;nbsp;nbsp;v. Leeuwen, Cost. ». Pijnt- bl. 142,

• 5) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 19 Gener. Ordon. der Stat, r, Utr. op ’t im orderen der ongdden v, 1686. Utr. Pinr. Bk. II , 520.

gebrekige, invorderi : daarvoor hy syn pond geil geniet ; « later echter schijnt het inslaan voor de kooppenningen in onbruik geraakt te zijn. Voorts vvas bij de verkooping tegenwoordig de secretaris, die de pen voerde, en wiens aanteekeningen geloof hadden in regten 1). Op de Veluwe en Veluwenzoom geschiedden zij door den schollus 2).

Alzoo vinden wij ten aanzien van roerende goederen ééne wijze van doen vrij algemeen geldende. Namelijk dat de openbare verkooping daarvan moest geschieden door een openbaar ambtenaar, daartoe opzettelijk aangesteld als erfhuismeester, vendumeester, enz., of, krachtens zijn openbaar ambt van secretaris of schout, daarmede bij uitzondering belast en bevoordeeld; dat deze persoon zelf verkocht, hel bedrag inde, voor het geheel daarvan jegens hen, die hem goed ten verkoop hadden gegeven, was aaansprakelijk, ook al kon hij zelf geene betaling van alle kooppenningen erlangen; dat hij zelf opteekende , of deed opteekenen door een gezworen schrijver, het goed, met den prijs waarvoor , en den persoon aan wien het verkocht was , benevens degenen, die zich als borgen voor de keepers hadden gesteld , en deze aanteekeningen volkomen geloof in regten hadden ; dat hij , en nieldegeen, ten wiens gelieve of verzoeke bij verkocht had, tegen de nalatige betalers en de borgen moest en kon ageren ; dat eindelijk dit alles zoo was, hetzij de verkooping om gereed geld, het zij die op lijd was gehouden.

Wanneer wij nu zien wat in Frankrijk plaats heeft gehad, dan vinden wij daar dezelfde inrigtingin de hoofdtrekken weder. Daar was zelfs nog meer dan bij ons het houden van openbaren verkoop een byzonder ambt.

Bij een edict van februarij 1556, werden in de konink-Igke jurisdicties ambtenaren aangesteld , die onder den naam van huissiers-priseurs, met uitsluiting van ieder

• 1) nbsp;nbsp;nbsp;ï. I.KEVWïs , a. w., ld. 143.

• 2) nbsp;nbsp;nbsp;Aangek. OrtI, r. d. Stat. ». Gildcrl, v. 10 Maart 1683,

ander, bel regt hadden de roerende goederen te schatten, of ze in het openbaar te veilen en te verknopen, ’t zij dit vrijwillig, ’t zij geregtelijk geschiedde. Na in 1576 met de sereens royaux ordinaires tot een corps te zijn vereenigd, scheidde Lodewijk XIV bij edict van october 1696 die ambten wederom van een, en schiep, onder den naam van jurés-priseurs de biens meubles, een nieuw soort van ambtenaren, die, met uitzondering van de stad en vrijheid van Parijs, in alle steden en vlekken van het koningrijk zouden worden gevestigd, met de bevoegdheid om, bij uitsluiting van ieder ander, schatting en uitveiling van roerende goederen te doen. In februarij 1771 vaardigde Lodewijk XV daarover ook een edict uit, waarbij hij de toen bestaande o^ices ophief en nieuwe oprigtte, en waarin bij art. 5 wordt bevolen, dat de Jurés-priseurs vendeurs de meubles de kooppen-uingen zullen moeten ontvansen, zelfs al waren, door hen die ’t aanging, andere deurwaarders omtrent dien verkoop geroepen ; bij art. 6, overeenkomstig het edict van 1696, wordt hun toegekend 4 deniers pour livre van den koopprijs, die zij konden inhouden van het bedrag der verkooping; en bij art. 9 wordt aan iedereen, bijzonder aan de notarissen, griffiers en deurwaarders, hoedanig ook, het houden van zoodanige verkoopingen verboden, op eene boete van 1000 livres, die gedeeltelijk ten behoeve van dejurés zouden zijn, welke door die overtreding waren benadeeld 1). Maar reeds eene maand later, op 7 julij

1) Art. 6. Les dits Jurés-priseurs vendeurs de meubles, feront seuls et a l’exclusion de tous autres dans toute l’étendue du ressort du bailliage, sénéchaussée et autres justices du lieu de leur établissement la prisée, exposition el vente de tous lesbiens-meubles, soit qu’elles soient faites volontairement, après des inventaires, on par autorité de justice , en quelque sorte ou manière que ce puisse être, et sans aucune exception , recevront les deniers provenant des dites ventes, quand même les parties y appelleraient ^autres huissiers , et jouiront de la faculté

— 205 — 1771, werden bij opene brieven, de uilgifle en verkoop der nieuwe ambten geschorst, en tijdelijk, met uitsluiting overigens van ieder ander, de notarissen, griffiers, deurwaarders of sergens royaux gemagtigd, de alzoo openslaande function, mits overeenkomstig de daarvoor bestaande reglementen, waar te nemen 2).

d’eiploiter , dans le cas de l’eiéculiun et vente de meubles , eoneur-remment avec les autres Iinissiers, dans l’étendue de leur ressort.

Bij art. G wordt liiiu toegekend : «eonlormément audit édit d’Octobre 1696 , 4 deniers pour livre du prix des ventes seulement, lesquels ils retiendraient par leurs mains sur les deniers prorenans du dit prix; 2 sovs 6 deniers pour chaque rôle de grosse de leurs procès-verbaux, et pareil droit de 2 sons G deniers pour l’enregistrement de chaenne des oppositions qui seraient faites à la délivrance des deniers provenansdes dites ventes-, non compris le contrôle et le eont du papier timbré, desquelles oppositions ils feraient mention dans leurs procès-verbaux , et demeureraient garans ; et en outre pour chaque vacation de prisée dans le cas quelle aurait lieu , et qu’il en aurait été dressé procès-verbal, 30 sons, sans préjudice des exploits qu’ils feraient comme huissiers, desquels lisseraient pavés comme huissiers.

Art, 9. Faisons très-expresses inhibitions et défonces a tous notaires, greffiers, huissierv et sergens de quelque juridiction que ce soit, même des amirautés, de s’immiscer a l’avenir de faire les dites prisées, expositions et ventes de biens-meubles , en quelque manière que ce soit, à peine de 1000 livres d’amende-, et aux controleurs des exploits de contrôler aucuns procès-verbaux de prisées et ventes desdits biens meubles, qui seraient faits par autres que Icsdits jurés-priseurs , à peine de pareille somme; et lesdites amendes applicables , moitié à l’hôpital du lieu , et l'autre moitié aux pourvus desdits offices , ne pourront être modérées , ni réputées comminatoires.

2) In de opene brieven van 16 julij 1771 wordt bevolen: «qu’il soit sursis à la levée et vente des offices de jurés-priseurs vendeurs de biens-meubles, créés par l’édit du mois de février dernier , jusqu’à ce qu’autrement il ait été ordonné, en conséquence , que les notaires , greffiers, huissiers ou sergens puissent faire valablement, lorsqu’ils en seront requis, les prisées et ventes de biens-meubles, en te conformant aux édits, déclarations, arrêts et reglcmens rendus à ce sujet-, dérogeant quant à ce seulement, aux dispositions de l’édit dn mois de février dernier-, faisons défences a toutes personnes

Die tijdelijke schorsing van het ambt van juré-priieur vendeur d. b. m., schijnen inmiddels particuliere personen te hebben willen te baat nemen om zelve openbare verknopingen te houden, het zij van hunne eigene goederen, hetzij van de goederen van hunne schuldenaars. Dit streed echter tegen de verordeningen, waardoor nog altijd de, slechts tijdelijk door anderen waargenomen,functiën van den geschorsteajuré-prigeur werden beheerscht, en is door den voormalgen Conseil d’état daartegen gewaakt bij arrest van 21 augustus 1775, en daarbij herinnerd, dat schatten en opveilen van roerende goederen toen slechts aan notarissen, griffiers en deurwaarders alleen was geoorloofd (1). Doch dit hielp niet; en driejaren later was de Conseil d’état verpligt nog uitdrukkelijker te bevelen, dat niemand, buiten de zooevengenoemden , eenen verkoop mögt houden, alware het ook de eigenaar in persoon (2). Eindelijk autres que les notaires , greffiers , huissiers ou sorgens de s’immiscer à faire les prisées et ventes de biens-mcnhlcs , sous les peines portées par l’article 9 de notre édit. „

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;De Conseil d'état beval bij zijn arrest van 21 augustus 1775, « que conformément à l’article 5 de l’édit du mois de février 1771, et aux lettres patentes du 7 juillet suivant, il ne pourra être procédé à aucune exposition publique et vente à l’encan de meubles et eflels mobiliers, soit qu’elles soient faites volontairement, soit après les inventaires, soit devant les juges, ou par autorité de justice, en quelque sorte et manière que ce puisse être et sans aucune exception , par d'autres que par les notaires , greffiers, huissiers ou Sergens; fait très expresses inhibitions et defences à toutes personnes , même au propriétaires des meubles et elFets mobiliers, héritiers cretin-tiers et autres, de s’immiseer à faire \es dites expositions et ventes à l’encan, sous quelque prétexte et pour quelque cause que ce puisse être , à peine de confiscation des meubles et effets mobiliers qui seront encore existons , et de pareille amende contre les contrevenans.»

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;De Conseil d’état beval bij zijn arrest van 13 november 1778 : « Que l’édit du mois de février 1771 , les lettres-patentes du 7 juillet de la même année , les arrêts des 21 août 1772 et 20 juin 1775. seront cxéculés selon leur forme et teneur; fait, en eonséquenee,

werd die schorsing, bij liet edict van 1771 opgerigt, weg-gerioinen bij een arrêt da con»eil d’état van 25 november 1780, de ambten VAUjaré-prisear vendeur de biens meubles begeven en verkocht, en verviel alzoo tevens de tijdelijk aan notarissen, grilBers en deurwaarders verleende bevoegdheid.

Ten laatste werd het ambt van huissier-priseur afge-schaft bij art. 1 der wet van 21 julij 1790, en de func-tien daarvan op de notarissen, grilBers en deurwaarders overgedragen. Die functien zelve veranderden daardoor niet van aard: zij werden geene eigenlijké notariële-, noch grilBers-, noch deurwaarders-werkzaamheden; maar de functien van het ambt van huissier-priseur, dat als afzonderlijk ambt ophield te bestaan, en waartoe alleen geene bijzondere ambtenaren meer werden benoemd , werden met die van andere ambten vereenigd, even als in 1576 reeds dergelÿke vereeniging,gezien was. Geene vermenging van twee ambten tot één vond dus plaats, maar vereeniging van twee ambten op één persoon, waarvan lt;le functien onderscheiden bleven, zoo als zij vroeger steeds geweest waren 1).

défences à toutc.s pcrstmnes sans caractère , même au pro/gt;rielairi'.f, héritiers ou autres, de (aies personnellement l’exposition, vente ou adjudication à rencan , d’aucuns biens-meubles .à eux appartenans on à d’autres, à peine de confiscation des meubles, et de mille livres d’amende ; leur enjoint d’y faire prore’iler par te! notaire . ([reffier, buissier ou sergent que bon leur semblera , lesquels seront tenus, sous les memes peines, de dresser des procès-verbaux en forme et sur papier timbré, desdites ventes , et de comprendre dans lesdils procès-verbaux tous les articles, exposés en vente, tant ceux par eux adjugés soit en totalité ou sur simple échantillon , que ceux retirés ou livrés par les propriétaires ou héritiers pour le prix de l’enchère ou de la prisée ; les quelles amendes ci-dessus ordonnées, ne pourront en aucun cas être remises ni modérées par les juges.»

1) Art. 5. «J,es procès verbaux de vente et de prisée faits par les ofiieiers ci-dessus désignés, ne seront soumis qu'aux mêmes droits de contrôle que ceux des jurés-priseurs. »

— 208 —

Bij de wet van 17 september 1793 bevestigdede nationale conventie wat in julij 1790 was bepaald, en breidde het zonder uitzondering tot de geheele republiek uit (1).

Doch al spoedig bleek dat daarop inbreuk gemaakt werd. Dit gaf aanleiding tot een arrêté du Directoire Exécutif v.l2 fruct.IV(2}, waarin werd gezegd, dat particulieren zich het regt aanmatigden openbare verkoopingente houden van roerende goederen en inboedels; datechter de wet van 1793, alleen aan notarissen , griffiers en deurwaarders daartoe bevoegdheid gevende, duidelijk heeft bepaald: «que «ce droit ne pouvait être exercé par des citoyens, ni «même par des fonctionnaires publics, qui ne seraient «ni huissiers, ni greffiers, ni notaires; » dat dit nog duidelijker wordt wanneer men overweegt, dat door die wet, evenals door die van 1790, de notarissen, griffiers en deurwaarders, «ontété eubroffég aux droits des ci-devant «huissiers-priseurs, à qui une foule de réglemens, et «notamment l’édit de février 1771, avaient attribué «celui de faire teuls, et à l'exclusion de tous autres, «la prisée, exposition et vente de tous biens-meubles, «soit qu’elle fussent faites volontairement, après «inventaire, ou par autorité de justice , en quelque « sorte et manière que ce pût être et sans aucune «exception;» dat het tevens noodzakelijk is, aan de schatkist de opbrengst van het regt van zegel en registratie te verzekeren, waaraan de schattingen en verkoo-pingen zijn onderworpen, «et qu’éludent presque toujours «les citoyens qui, sans caractère légal, se permettent «de procéder à ces actes;» en herhaalde «conformément «aux lois des 21 juillet et 17 septembre 1793, et aux «réglemens antérieurs, maintenus provisoirement par le

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Merlin, R. v“. Huissier-Priseur, aiviaar lt;iok is opgenomen het later vermelde Arrêté van 27 nivôse V, maar niet zonder uitlating van meer dan cenen regel waardoor het onverslaanbaar wordt.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;FoRTi iN, Kerzam. I,bl. 292. v. u. IIoneht. a. w. II, bl. 563.

— 209 —

«décrel de la convention nationale du 21 septembre 1792,» de uitsluiting voor ieder ander, dan voor de notarissen, griffiers en deurwaarders, bijna met dezelfde woorden als van bet edict van 1771.

Spoedig daarna , op 27 nivôse V, beeft bet Directoire een tweede Arrêté over dit onderwerp uitgevaardigd (1} Daarbij werd gezegd dal, daar volgens art. 2 arrêté v. 12 frucl. IV zij, die onbevoegd zieb met schatten en verknopen van roereml goed zouden bemoeijen, door de administratie voorde reglbanken zouden worden vervolgd, tot vcroordeeling in de boelen, bij do niet afge-scliafte reglementen vastgesteld, hel van belang was voor het verkrijgen der registratie- en zegel-regten, weder onder de oogen der burgers en der geconstitueerde inag-len te brengen de vroegere reglementen., die over dit onderwerp bestonden; dat de wetten van 1790 en 1793, «ayant subrogé les notaires, huissiers et greffiers aux «ci-devant huissiers-priseurs, dans toutes les attributions «relatives aux prisées et ventes de meubles, qu’elles «n’ont pas formellement exceptées, il en résulte que les «dispositions pénales, qui ont été portées précédemment «contre les conlrevenansaw droit exclusif des huissiers-«priseurs, de faire les prisées et ventes de meubles, «doivent être republiées pour être appliquées aux con-«Irevenans au même droit, transmis aux notaires, «greffiers et huissiers,» en besloten de in het arrêté herhaalde bepalingen van art. 5 en 9 van het edict v. febr. 1771, deopene brieven v.julij 1771 , en de arresten van den conseil d’état van aug. 1775 en nov. 1778 voorl-lt;lurend van kracht te verklaren.

In Frankrijk was het dus, wat de openbare verknopingen van roerende goederen aanging, voor een groot deel even als bij ons. De bevoegdheid daartoe was, ook tevens met hel waarderen van dusdanige goederen , aan bijzondere

(1) Fuaivis , f'er:atn. I. 322. v. n. llostsT. a. w. 11 .'jO5, nemigt;, VII Dl. II Sf. 1846. 14

— 210 —

personen, als een op zich zelf staand openbaar ambt, opgedragen. Geene andere mogten het een, noch het ander doen; hetzij de verkoopingeri willig geschiedden, hetzij geregielijk, hetzij bevorens andere deurwaarders er bij gebruikt waren : dit laatste dus even als vroeger in Utrecht, waar de pander of deurwaarder de roerende goederen , welke geëxecuteerd werden, voorden winner door den erfhuisnieester moest doen verknopen. Ook moesten die huissiers-priseurs de kooppenningen ontvangen en konden daarop hun loon inbonden. Van den verkoop werden geene formele koopaclen, maar procesverbaal opgemaakt, waarin zij alles moesten vermelden, de opposities niet uitgesloten , en die dus als zoodanig bij natuurlijk gevolg ook geloof in regten genoten.

In de functiën dier ambtenaren werden de notarissen, griffiers en deurwaarders in 1790, en vervolgens bij herhaling, aan de vroegere huissiers-priseurs gesubrogeerd. Hel ambt verviel alzoo eigenlijk niet, maar aan eene bepaalde soort van openbare ambtenaren werden daarvan de werkzaamheden opgedragen. De reglementen, de boelen, de uitsluitingen, inéén woord alles wat het ambt betrof, bleven van kracht, alleen degenen, die het waarnamen, veranderden. Deze deden dat dus ook niet als notarissen, als griffiers of als deurwaarders , maar omdat zij dit waren. (1) Ook zij verkochten dus en niet de eigenaar, noch de belanghebbende schuldeischer.

(1) Zeer juist zegt LoBET. Elémens de la science notariale. Paris 1307. 4°. II. 808, waar hij aan het eind der afdeeling, «over verkoop», begint te handelen de lavente de mobilier à l'enchère : «La « vente publique et aux enchères des objets mobiliers n’est point «une opération essentiellement attachée aux fonctions des notaires; s aussi, Ic procès-verbal d’une pareille vente , quoique fait par un «notaire, n’est pointé proprement parler, un acte notarié , ni régi « par la loi du 25 ventôse XI. gt;nbsp;en op bl. 818 , n”. 29 : « L’art. 1'' de « la loi du 22 pluviôse VII, ordonne qu’une vente publique d’effets « mobiliers ne puisse se faire gu’en présence et par le ministère d’offiriers

Die oudere fransche wetten en de beide arrêtés van het Directoire van 12 fructidor IV en 27 nivôse V, zÿn bij decreet van 8 november 1810 bij ons executoir verklaard, gelijktijdig met de wel van 22 pluviôse VII (1), waarbij de formaliteiten bij den verkoop van roerend goed bij opbod in acht te nemen , worden voorgeschreven, en de boeten tegen het overtreden der wet nader zijn bepaald.

Verandering is bij die wet in de inrigting niet gebragt. Dit was haar doel noch uitdrukking. Want door bij art. 1 te zeggen dat 'des meubles, effets , marchandises , bois, «fruits, récolle.s et tout autres objets mobiliers, ne pour-«ront être vendus publiquement et par enchères, qu’en «présence et par le ministère d’officiers publics, ayant «qualité pour y procéder,» was het duidelijk, dat zq ten aanzien der instelling zelve niets wilde veranderen, maar zich gedroeg aan de daaromtrent bestaande bepalingen. De wet van pluviôse had grootendeels eene fiscale strekking, en gaf, tot inning der op verkoop van roerende goederen gestolde regten,voorschriften die berekend waren en opgesteld naar den aard vau de geheele inrigting.

Wie nu zal de kooppenningen moeten invorderen, wanneer een kooper niet betaalt ?

Volgens onze oude inslelingen leidt het geen twijfel of

tpublics ayant qualité pour y procéder. La lui du 27 ventôse IX, veut « qu’à Parisees officiers publics ne soient que les commissairespriseurt, « qui ont été créés par cette loi ; et les lois de 9 et 21 juill. 1790 et «17 sept. 1793, ordonnent que dans tout le reste de la France, ces «officiers publies ne puissent être que des notaires , des greffiers ou « des huissiers. Un notaire , qui fait une vente publique d'objets mo «biliers, exerce donc , dans cette circonstance, un ministère qui lui est «commun avec les greffiers et les buissiers. Aussi nous avons déjà « observé que le notaire, dans une pareille vente, n'agissait pas comme « notaire, mais comme officier public. 11 n'en faut pas moins que, dans «l'acte, on exprime sa qualité de notaire, puisque c'est cette qualité « qui lui donne le pouvoir de faire une vente de cette espece. »

(1) Fortvis. Verr. II. ?; v. n. llosesT. a. w. 11.569.

dat regt kwam den erfhuismeester toe; den man, die verkocht en niet hem, die deed verkoopen; den man die met de koopers handelde , niet den eigenaar , die veelal bij den verkoop niet tegenwoordig was, diende koopers vaak in liet geheel niet zagen, noch diens naam zelfs zij soms niet kenden.

Zal men volgens de fransche instellingen , die bij ons zijn van kracht gewonlen en nog zijn , niet hetzelfde kunnen en moeten antwoorden?

Wie is de man die handelt bij den openbaren verkoop van roerend goed? wie verkoopt? immers niemand anders dan de /ure-vendeur de btenx meubles, hetzij hij notaris, griffier of deurwaarder zij. Hij verkoopt, doet de daad van verkoopen , even als de Jure-prlseur waiir-deert en de daad van prijs bepalen doet. Hij zelf handelt en er wordt niet dooreen ander gehandeld ten zijnen overstaan. Want dan zou bÿ niet meer verkoopen , de verkooper zijn, maaralleen een lijdelijk persoon wezen, die een feit constateerde,dat in zijne tegenwoordigheid voorviel.

Het edict van februarij 1771 en de daarop gevolgde verordeningen bepalen , dat zij zijn de vendeurs de meubles, en niemand anders vendeur zal mogen zijn. De eozi-seil d'e'tat liesäl, dat niemand tot eenige « vente à l’encan de meubles» zou kunnen procederen, behalve de bevoegdverklaarden; en verbood uitdrukkelijk, zelfs aan de eigenaars, zich in eenigen deelc met verkoop van roerend goed bij opbod in het openbaar te bemoeijen. Zoo bleef het ook na de wet van 22 pluviôse VIl. Daar onder was eveneens vendre niets anders, dan de daad van verkoopen, dan hel sluiten der overeenkomst van verkoop ; immers daarbij werd in art. 7, al. 8, de boete bepaald , die elk burger zal beloopen , en vendant ou faisant vendre publiquement et pur enchères. Na die wet blijft dus steeds de notaris, de griffier, of deurwaarder, de man die, alsjzzre-vendeur de biens meubles fungerende,zelf verkoopt;en doet

— 213 —

zulks nid de eigenaar die den verkoop beval,noch de schuldeischer,die het goed z.ijns schuldenaars heeft doen beslaan, (l) Die wet weêrspreekt ook de meening, dat de ambtenaar alleen bij den verkoop tegenwoordig is om te beschrijven wat er voorvalt. Want hem is bij art. 2 niet verboden tol /iet opma/ten eener acte over le gaan, zender vooraf daarvan bij het bestuur der regislralieaangifle te hebben gedaan, maar gezegd «aucun officier public ne pourra/aroeerfer « à une vente publiiju.e et par enc/ièreg, d’objets mobiliers, «qu’il n’en ait préalablement fait la declaration au bu-

(l) Opmerkelijk is wat gezegd wordt in eene rirculaire det régisteiirs de T enregistrement et du domaine national du 1 rentôse an ni. « Les .abus qui s’étaient introduits, citoyen, dans les ventes d'objets mobiliers faites publiquement et par enchères, ont déterminé le corps législatif à rendre la loi dont nous allons vous transmettre les dispositions (de wet van 22 pluviôse V1I).

«L’article l veut que les ventes à l’enchère d’objets mobiliers ne puissent être faites que par les seuls officiers publics, qui ont qualité d’v procéder. Ces officiers, suivant les arrêtés du directoire de 12 fructidor, an VI , et 27 nivôse , an V , qui rappellent les lois antérieures sur les ventes d’effets mobiliers, sont les notaires, les greffiers et huissiers. Nous observons qu’il n’est pas ici question du mobilier national: tout autre individu, quand même il serait revêtu d’un caractère public , n’a pas le droit de procéder pour lui ou pour autrui, n une vente publique de meubles aux enchères; » en voorts wat men leest in erne depêche van den minister van justitie aan den procurcur-generaal te Brugge, van 2 October 1811 , «La loi laisse bien a chacun la faculté de faire des rentes tous seing prisé, mais elle ne permet point de les faire précéder par les publications et les formes solennelles, réservées aux seules ventes publiques; car il n’est pas loisible d un particulier de faire des rentes publiques de son mobilier, quoiqui’il lai soit litre d'en disposer de la main à la main.n Wordt hier niet zoo duidelijk moge-bjk gezegd , dat , wat men onder de hand zelf mag doen , bij opbod in het openbaar door een ander moei worden gedaan ; is bet dus die ander niet die verkoopt, verkooperls tegenover den koo-per,en is dus de eigenaar wel des koopers partij bij de overeenkomst? Beide stukken zijn medegedeeld door v. o. Hossin. a. w. II. 571, 588,

— 214 —

«reau de l’enregistrement dans l’arrondissement duquel «la vente aura lieu.» Hij verkoopt en maakt daarvan proces-verbaal op; hij schrijft geene overeenkomsten, die door eigenaar en kooper worden gesloten. Art. 5 van de wet van 22 pluviôse VII, vordert, ook alleen voor de geldigheid van het proces-verbaal, dat de officier public ®ÿ l*ijg®®*®®f' door twee getuigen en het proces-verbaal bij heleinde van elke sessie door hen gezamenlijk worde onderteekend. Maar degeen, die doet verkoopen , kan er bijzijn of wegblijven, even als ieder ander. Zijne tegenwoordigheid wordt niet vereischt, omdat hij niet zelf verkoopt, en de koopers alleen met den feitelijken verkooper, den jure-vendeur bandelen. Zijne onderteekening van het proces-verbaal wordt evenmin gevorderd, en het gemis daarvan, noch van die der koopers, doet het gebrekkig en ongeldig zijn. ■— Die verkoopt zal ook den koopprijs vorderen en ontvangen; dat is een natuurlijk gevolg van de functien des verkoopers. In ons oud regt was dit uitdrukkelijk bepaald. De fransche verordeningen laten evenmin na te zeggen, dat de huiseier-oendeur de penningen moest ontvangen. Hij deed dit dus krachtens de wet en niet ten gevolge slechts van eenen last, hem door den eigenaar gegeven. Deze mo^t , al wilde hij het zelfs, aan geen ander opdragen , maar moeet het aan den vendeur overlaten.

Een ander noodwendig gevolg , dat wij ook in ons oud regt aantroffen , is de aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid des verkoopers jegens den eigenaar, die deed verkoopen, voor het geheel bedrag der kooppenningen. Daarmede onafscheidelijk was de bevoegdheid om de nalatige koopers tot betaling aan te spreken. Merkwaardig is ten dien opzigte de bij Merlin t. b. a. pl. medegedeelde beslissing van het parlement van Parijs, op 25 november 1763 gegeven tegen een huifeier-priseur, die , bij de verknoping van goederen eener nalatenschap aan des

— 215 —

«verledens weduwe, die in genieenschap van goederen gehuwd en bewaarster der zegels geweest was , eenige goederen hebbende toegeslagen , beweerde dat de schuld-eischers het bedrag der kooppenningen, welke door de weduwe nog niet betaald waren, niet van hem konden vorderen , maar op de weduwe moesten verhalen. Doch het parlement besliste , dat hg verpligt was het volledig bedrag der verkooping uit te keeren, en alleen hij tegen de weduwe eene actie had.

Het is duidelijk dat, door het voorgaande aan te nemen, men eene hoofdbedenking doet wegvallen , die gewoonlijk gemaakt wordt tegen de authentieke kracht van processenverbaal van verkooping. (1) Namelijk dat nergens blijkt

(1) Ook in het op bl. 190 vermelde arrest van het hof van Overijssel, waarin onderanderen is overwogen dat, wel is waar, bij onderscheidene oude fransche wetten en eindelijk bij de wet van 22 pluviôse VH «de gezworen schatters {jurés-priseurs), notarissen, griffiers en deurwaarders , met uitsluiting van bijzondere personen , tot het honden van openbare verkoopingen van mobilaire goederen, zijn bevoegd verklaard, onder zondanige voorschriften, als tot verzekering der verschuldigde zegel- en registralic-regtcn kunnen strekken ; dat nogtans , in deze verschillende wetten , geene enkele bepaling voorkomt, welke zou kunnen aanduiden, dat de bedoeling daarvan is, om, aan de gedachte personen, eenige vrijwillige jurisdictie op te dragen , met andere woorden , hem de bevoegdheid toe te kennen om de stipulation tussehen de partijen te constateren, veel min om daaraan het karakter van authenticiteit te geven; dat, daarentegen, de weinige daarbij, voor de processen-verbaal dier verkoopingen , voorgeschreven formaliteiten, zoodat noch de onderteekening des vcr-koopers , noch die der koopers, zelfs niet de vermelding van dezes naam , wordt gevorderd , ten duidelijkste het tegendeel daarvan aantoonen ; terwijl ook onderscheidene uitdrukkingen , zoo in de motiven als in de bepalingen dier wetten duidelijk te kennen geven , dat de strekking daarvan geene andere is , dan om de belangen der schatkist tegen de misbruiken van bijzondere personen te verzekeren; gaande, trouwens, alle deze wetten , klaarblijkelijk , van de veronderstelling uil dal deze ver-

— 216 —

in de fransche wetten , dat de bedoeling geweest is aan de furég-priseurg eenige vrijwillige jurisdictie op te dragen , met andere woorden , hen de bevoegdheid toe te kennen om de stipulatien tusschen de partijen te constateren. Want wanneer de eigenaar, die deed verknopen, niet de actie had tot invordering van de achterstallige kooppenningen, maar àe Juré-vendeur , dan is het zeer natuurlijk , dat men indie wetten noch eenig spoor van op-dragt van vrijwillige jurisdictie bespeurt, noch de bedoeling ziet doorschijnen , om aan die ambtenaren bevoegdheid te geven tot het constateren van stipulatien tusschen den eigenaar en de koopers. De fransche wetten wilden dit ook niet, evenmin als zoodanig regt bij ons oud regt den vendumeesters gegeven was.

Het komt hier ook niet te pas. Men boude toch in het oog , dat het hier geldt een verkoop van roerend goed in het openbaar. Deze is niet te vergelijken met een onder de hand tot stand gebragte overeenkomst van verkoop, waarvan men eene acte tot bewijs der stipulatien doet opmaken. De formaliteiten, gevorderd voor de geldigheid eener zoodanige acte, moeten geheel andere zijn, dan koopingdi alleen plaats hebben met dadelijke levering tegen contante betaling, hoedanig alleen het den hittssiers-priseurg . in welker attributen , met opzigt tot de gedachte verkoopingen de gewone deurwaarders, grifliers en notarissen . naderhand getreden lijn , volgens het oude regl, vrij stond te verknopen, blijkens eene acte van notorieteit van het Châteli't te Parijs van 15 mei 1720, in de toepassing bevestigd, bij een arrest van bet Parlement van 25 november 1763, waarmede overeenkomt art. 624 van het fransche Cod. d. Pro. Civ. ; gelijk dit insgelijks bevestigd wordt, door twee arresten van het Hof van Parijs, van 10 junij 1816 en 26 april 1830, zonder dat hiertegen iets kan afdoen, dal, ook in Frankrijk, de gedachte personen meermalen tnobilia op crediet verkochten , blootelijk met in achtneming van de , bij gezegde wettelijke bepalingen, voorgesebrevene vormen, daar dezelve alsdan geacht moeten worden de gevaren daarvan of voor hunne bijzondere rekening of voor die hunner lastgevers te hebben genomen.»

die men bij verkoop in het openbaar zou kunnen vorderen. Daar is het meestal een voorwerp van meer belang, waarover de handeling loopt tusschen weinige menschen, en aan hel duurzamer bewijs van welks eigendoms-over-gang meerdere behoefte is , dan waar het geldt eene ver-kooping van roerende goederen , welker overgifte dadelijk de eigendom doet overgaan; welke zaken zijn uit haren aard Tan minder, en vaak van zoo geringe waarde , dal het belagchelijk zijn zou van elk stuk eene acte van eigendoras-overgang op te maken met al die voorzorgen en behoedzaamheid, als bij andere acten vereischten moeten zijn. Hier zijn zoo vele menschen tegenwoordig en handelende, hier is spoedig verloop zoo noodig in het belang des eigenaars, dat, indien men telkens den keeper uit de menigte wilde te voorschijn roepen, om met den eigenaar-verkooper voor notaris en getuigen te verschijnen om een behoorlijke acte vankoop on verkoop op te maken en le teekenen , men dan spoedig door al die vertragingen den lust der keepers verflaauwd zoude zien , en of de verkooping aan geen eind zou komen , of tot merkelijk nadeel van den eigenaar zon moeten worden veortge-zel. En wal nulteloozeberg van acten zou meu opeenstapelen’, men deukeislechts aan cene boekenverkooping van eenige (luizende nummers.

Daarom is hel genoeg , dat de openbare ambtenaar , die verkoopt, alles in een proces-verbaal beschrift, de deugdelijkheid zijner aanteekeningen door twee getuigen wordt verzekerd , en , krachtens die aanteekeningen , hij tot betaling kan vervolgen. Hoe eenvoudiger de vormen zijn, hoe spoediger alles kan alloopen, boe beter in hel belang van allen is gezorgd. En in een geval dat, uit den aard der zaak, plaats vindt in tegenwoordigheid van vele en, uithoofde van hun belang, oplettende getuigen, kou de wetgever te regt meenen te kunnen volstaan met hel eenvoudig proces-verbaal van den openbaren ambte-

218 — naar en beëedigden verkooper, die geen hoogere som kan opleekenen len nadeeie der koopers, zonder, krachtens diezelfde aanteekeningen, tot uitkeering van eene gelijkelijk hoogere som aan den eigenaar verpligt te zijn.

Is het tevens ook niet in het belang van den eigenaar zelf, dat een openbaar ambtenaar met de in-vordering der kooppenningen zij belast? Die doet verkoopen geeft hem de goederen over, ziet uit het proces-verbaal het bedrag, waarvoor zij verkocht zijn, en ontvangt dat bedrag in zijn geheel van den man, die, krachtens zijn ambt, jegens hem daarvoor aansprakelijk is. Moeten de eigenaars zelve het geld ontvangen, en de nalatige betalers vervolgen, eindeloos zijn verdrieten moeite , groot de kosten en het verlies, die aan verkoop vaii roerende goederen zullen verbonden zijn, Doet het integendeel de ambtenaar-verkooper, dan is alles veel zekerder en ligter dan voor den eigenaar. Want hij kent het gewone personeel der koopers, weet wien hij kan ge-looven, van wien hij borgtogt vorderen moet; want hij, door zijn herhaald optreden bij elke verknoping, heeft zoowel in de steden als vooral ten platten lande eene zedelijke kracht tegenover de nalatigen, die de eigenaar, dien het slechts zelden gebeurt te moeten doen verkoopen, niet bezit, en die te weeg brengt, dat hij slechts zelden moet vervolgen en schaars door wanbetaling verlies zal lijden. Is de ambtenaar-verkooper met de moeite der invordering en verantwoording der kooppenningen belast, dan is het loon, dat hem betaakb moet worden daaraan evenredig, en daarom ook, even-als vroeger bij ons op den tvviii-tigsteri penning, bij de fransche wet op minstens 5 van de honderd bepaald, terwijl het soms lot 8 ten honderd klimmen kan (1), Maar zoo dit niet het geval is, waartoe

(1) Art. 7 der wel van 27 ventôse l\ , waarbij voor Parijs de aanstelling van 80 commissairesi»'ïsi!iirt-ve)tlt;lturs ile meubles wordt bevolen. MüRiis , R. Huissier-Priseur {litlg. Brussel 1820. S”)

liai! den eigenaar genoodzaakt zijn eigen goed door een ander voor een hoog loon te moeten doen verknopen ?

Moet echter het gezegde niet grootendeels vervallen door de opmerking, dat hij deze geheele wetgeving klaarblijkelijk de veronderstelling ten grond ligt, dat deze verkoopingen alleen plaats hebben met dadelÿke levering tegen contante betaling?—Zeer zeker, indien de opmerking waar zij ? Maar dit kan met grond worden betwijfeld. Volgens ons oud regt is zij dit stellig niet, en in de fransche wetten is mij het klare blijk der gezegde veronderstelling nog niet in het oog gevallen. In de wet van 22 pluviôse wordt met geen enkel woord er op gewezen, dat steeds tegen gereed geld zal moeten worden verkocht : overigens is het in de vroegere wetten nergens geboden noch verboden. Nergens bovendien is bepaald, dat, indien er verkocht werd op tijd, dan van eiken koop eene notariële acte zou moeten worden opgemaakt. En dit toch zou wel een vereischte wezen om openbare veiling van roerend goed op tyd aan andere vormen en vereischten te binden dan die om gereed geld, geschiedt ; vooral bij eene wetgeving , die van ver-kooping in het openbaar bij opbod bijzonder handelt, en zonder iels het minste te treden in de bepalingen en voorwaarden , die de belanghebbenden vermeenen mogten in hun belang en naar de bijzondere omstandigheden van elke verknoping te moeten maken.

Het zou ook zeker niet zyn ten voordeele van hen die deden verknopen, indien zij dit altijd om gereed geld moesten en niet op andere voorwaarden mogten doen plaats vinden. Want men verlieze niet uit het oog, dat geen notaris in het openbaar bij opbod verknopen mögt, zoolang de huissiers priseunf bestonden; dat het dus onmogelijk was notariële acten van eene verknoping van roerend goed op te maken, zoo lang het onbepaald aan de notarissen op strade van 1000 livres boete was ver-

boden zieh met eenigen openbaren verkoop van roerein! goed te mengen; en dat dus gedurende eeuwen het in Frankrgk niet verboden kan zijn geweest, roerend goed bij openbare veiling anders dan tegen dadelijke betaling le mogen verknopen. Zulke cene doellooze beperking eener natuurlijke bevoegdheid is niet aan te nemen de veronderstelling geweest te zij 11, waarop eene wetgeving rustte,die mei geen woord overigens van al of niet contant betalen gewaagt.

Maar art. 624 van den C. d. P. C. beveelt toch verkoop tegen contante betaling? — Het is waar, maar indien nu een geregtelijke verkoop gehouden wordt tegen gereed geld, zul dit dan wezen omdat de wet van 22 pluviôse en de vroegere wetten geene andere wijze van'verkoopen toelieten , of wel om het uitdrukkelijk gebod van art. 624 , dal niets geen gezag heeft bij geheel vrijwilligen verkoop (1)?

Eene andere tegenwerping is, dat althans de ambtenaar in zijn proces-verbaal moet zetten ten verzoeke van wien hij verkoopt, en dit zeker niet nondig ware, indien hij alleen als de verkooper moest worden aangemerkt.

Evenwel verliest die opmerking alle gewigt, wanneer men bedenkt, dat het'een voorschrift is van de wel van pluviôse, alleenlijk om alle bedrag en ontduiking van regten voor le komen. Daarom zegt art. 3 dier wet ook

( 11 « L’art. 624 du C d. P. C. dit que I'adjiidicalairi: sera tenu Je payer comptant. Gelte disposition ne pent sijfnifier antre chose , sinon que l’oflicicr publie qui fait la vente , à le droit d’exiger , de l’adjudicataire; qu’il paie à l’instant même le prix de l’adjudication que lui aura été faite. Il est rare qu'on use d’une pareille rigueur; et souvent elle serait plus contraire que favorable aux inlérêls bien entendus des héritiers, parce qu'une pareille sévérité serait désagréable aux assistans , et ralentirait nécessairement leur ardeur. De cette disposition, on doitseulemcnl conclure , que l’oIUcicr publie à le droit d’exiger comptant le payement du prix de l’adjudication, et que s’il livre des objets à credit, il en devient personnellement responsable, envers les héritiers, pour le compte desquels il fait la vente. C’est, en effet, ce que vent l'art. 625 du même code. » Lout. a. w. bl. 820, N*. 40.

221 —

niet slechts, flat de naaiu van hem moet worden vermeld, ten wiens verzoeke wordt verkocht, maar ook van dengenen wiens goederen ten verkoop zullen worden aangeboden, Maar dit geschiedt niet in het belang van de hoopers, maar alleen in dat der schatkist, en daarom moet het ook niet vermeld worden in het proces-verbaal maar in de verklaring, die, vóór het houden der verknoping, ten burele van den ontvanger moet worden overgegeven, en in afschrift boven aan het proces-verbaal geplaatst.Die vermelding heeft dus eigenlijk niets geene betrekking op de verhouding tusschen kooper en verkooper.

Maar bovendien spreekt hel niet van zelf, dat , ofschoon Ae /uré-priseur verkoopt, hij geen eigenaar is van alle roerende goederen, die hj ten verkoop aanbiedt ; en dat hij dus wel altijd , of hij het vermeldt of verzwijgt, ten verzoeke van een ander zal verknopen? Althans het zou een hoogst vreemd verschijnsel wezen, indien een notaris, griffier of deurwaarder iemands goed ging verkoopen zonder daartoe gerequireerd te wezen , of hem de goederen daartoe waren aangewezen en overgegeven.

Indien de ambtenaar moet gerekend worden zelf te verknopen en hel regt te hebben bij wanbetaling zelf te mogen vervolgen , krachtens het proces-verbaal, voert hij dan niet als bewijs aan eene acte die hij zieh zelf heeft vervaardigd , en is dil geene ongerijmdheid? — Al meende men thans hel daarvoor te moeten houden, zou dit kunnen wegnemen , dat de oude instellingen het werkelijk zoo meile braglcn? Maar zou het nog welzoo ongerijmd zijn, zelfs in den legenwoordigen stand der wetgeving , dat kracht van bewijs verleend ware aan een proces verbaal, en datin tegenwoordigheid van twee opzeilijk als zoodanig daarbij geroepene getuigen, en als te midden van eene naauwlellende en , bij hetgeen voor • valt, belang hebbende menigte, die later als even zoo vele getuigen zoude kunnen optreden, wordt opge-

maakt betreffende eene handeling, die onafgebroken, in het openbaar plaats vindt, doorloopend en onmiddelijk door een openbaar en beëedigd ambtenaar wordt beschreven, en veelal door partijen dadelijk ten deele wordt afgedaan door de aflevering van het goed zelve? Zou dat zoo ongerijmd zijn, dat de mogelijkheid van bestaan daaraan zou moeten ontzegd, terwijl een boek door een koopman, een niet-ambtenaar, buiten de tegenwoordigheid van iemand , desnoods in het geheim, opgemaakt, voor hem een bewijs van verkoop der daarin opgeteekende voorwerpen zal wezen tegen derden , tegen personen , die hij als verkooper, daarin als koopers heeft vermeld? of terwijl een enkel proces-verbaal door een beëedigd ambtenaar opgemaakt genoeg is om den daarin beschuldigden dader wegens misdrijf te kunnen doen veroordeelen? Het kan de aandacht ook niet ontgaan dat te eerder hier als bewijsmidtlel iets zou kunnen worden toegelaten, dat in andere gevallen men zou vermeeneU te moeten wraken, daar het feiten geldt, ten bewijze waarvan men zich niet altijd op het proces-verbaal zal behoeven te beroepen, maar waarvoor de veelal geringere waarde een bewijs door getuigen zal veroorloven , dat steeds uil den aard der zaak zoo ligt te leveren , zal zijn.

Maar het proces-verbaal heeft geene authentieke kracht.-Ziedaar eene andere stelling , die mijns inziens, nog niet zoo volledig bewezen is, dan zij wel dikwijls wordt aangevoerd(l).

Waarom missen die processen-verbaal authentieke kracht? Was onder het fransche regt niet zoowel eene authentieke acte, als onder ons nieuwe regt, de zoodanige, welke in den wettelljken vorm is verleden, door often overstaan van openbare ambtenaren , die daartoe bevoegd zijn ter plaatse waar zulks is geschied? (2) Idquot;

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;zie behalve de reeds in dit opstel aaiijrch. pl,, bet TUtlsihr. r. h. l^oturitamht. I. 33 , 296, 392; II. 51, 111. 34.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 1317. C. X. a;t. 1905 li. W.

— 223 —

dieu nu een deurwaarder, griffier of notaris een procesverbaal van verkooping binnen zijn ressort en met inachtneming der bij de wet van 22 pluviôse VH, voorgeschreven vormen heeft opgemaakt, op grond van wat zal men die aan den algeineenen regel der wet onttrekken en het authentieke kracht ontzeggen?

Omdat er niet bij in achtgenomen zijn de vormen bij de wet op het notariaat voorgeschreven ? Die tegenwerping kan bij oppervlakkig inzien van art. 1 der wet van ventôse X[ niet zonder grond schijnen, omdat dââr in hel algemeen wordt gezegd, dat de notarissen de openbare ambtenaren zijn bevoegd om acten en contracten op te stellen, waaraan men authentieke kracht gehecht wil hebben, en er niet de als van zelf sprekende beperking is bijgevoegd, voor zoover de wet niet ook andere ambtenaren, krachtens art. 1317 6’. ?V.authentieke akten laat opmaken. Het is evenwel minder begrijpelijk hoe men, zoo als echter geschiedt, zulks nog kan bewezen (1) na

(1) «De notarissen zijn, naar de ■wel van 22 pluv. Vil en daarmede in verband staande verordeningen, die uitdrukkelijk bij art. 81 der wet van 9 Julij 1842 zijn in stand gehouden, te gelijk met de griffiers en deurwaarders, bevoegd lot het houden van openbare verkoopingen van meubelen en meubilaire goederen, zonder daarbij alle de formaliteiten in acht le nemen , welke volgens de laatstgenoemde wet, bij hunne acten worden gevorderd.

«Het gebrek dezer formaliteiten heeft intusschen ten gevolge, dal de processen-verbaal dier verkoopingen het voorrcgt der authenticiteit missen , en door partijen niet geteekend zijnde , zelfs geen voldoend bewijs kunnen oplevcren. Van daar, dat men, zoodra hetzij de aard der verkochte voorwerpen , hetzij de voorwaarden bij den verkoop bedongen , tot verbindtenissen aanlci-•*'quot;B gwen , die niet dadelijk kunnen worden uitgevoerd , de gedarbte formaliteiten behoort in acht te nemen, en met regt aan de griffiers en deurwaarders de bevoegdheid tot het houden van zoodanige verkoopingen ontzegt. » Deze laatste perioden kwamen voor in hel Handb. voor tiotarissen, door Mr. J. J. Loin., 1. 17. Breda 1841, en worden herhaald op blndz. 5 van hel

de wel van 9 fulij 1842 , waar, uithoofde dat hij ail. 1 dt notarissen uiltluitend bevoegd worden verklaard authentieke akten te verlijden, zeker ook de beperking uitdrukkelijk is gevoegd «alles voor zoo verre het verlijden dier acten door de wet niet ook aan andere ambtenaren opgedragen of aan dezelve geheel voorbehouden is.»

Doch bovendien moest men ook onder de wet van ventôse in het oog houden dal hier geen sprake is van eene notarieële acte, maar van eene handeling, die door bijzondere wetten wordt beheerscht, die aan de notarieële werkzaamheden gedurende eeuwen is vreemd geweest,maar thans door de notarissen tegelijk mei anderen kan worden gedaan , niet als notaris of als griffiers of als deurwaarder, maar omdal hen als hel ware tegelijk en de funcliëu van die ambten en die van juré-priteur zijn opgedragen. Uit haren aard duldt noch vereisclil zij dus inachtneming van alle de formaliteiten , welke bij andere handelingen of het ten geschrifte brengen van andere overeenkomsten noodig worden geoordeeld. De nolariëele wetgeving verliest hier dus alle toepassing. Van daar dan ook dat de bekwaamheid der getuigen niet beoordeeld moet worden naar de wet van ventôse Xl, noch naar die van 9 julij 1842 (1). Vandaar dat de onderteekening door kooper of eigenaar onder de acte gesteld of weggelaten niets bij kan brengen of afdoen tol hare geldigheid en kracht; zg zijn geene eigenlijke partijen en worden ook niet dezer dagen op nieuw uitgekomen eerste boek van dat /landboek, « omgewerkt naar de wet van 2 .bdij 1842.»

(1) «Comme le procès-verbal de vente publique d'effets mobi-lier.s, quoique fait par un notaire , n’est pas à proprement parler an acte notarié, il n’y a aucune nécessité que les témoins qu’on y appellera , aient les qualités requises par l’art. 9 de la loi du 25 ventôse, an 11. Aux termes de l’art. 5 de la loi du 22 pluviôse, an 7, il suflil que les témoins appelés pour une vente publique de meubles, sachent signer et soient doiniciliés ; c’est à dire, ne soient pas des hommes inconnus et sans aveu.» I.oret. a, w. bladz. 819, N“. 31.

— 225 —

gezegd voor den ambtenaar te verschijnen opdat hij zou beschrijven wat zij waren overeengekomen. Van daar dat zeer te regt door de Regtbank te Middelburg bij twee onderscheidene vonnissen den 5 februari) 1820 is beslist, dat art. 13 der wet van ventôse XI, waar de verschillende verpligtingen der notarissen ten aanzien van het opstellen hunner acten zijn voorgeschreven , niet van toepassing is op de processen-verbaal van verkoop van roerende goederen, als behorende deze acten, niet onmiddellijk tolde attributen van het notariaat, maar als door hen zijnde op te maken als oßieiert publics, krachtens bijzondere wetten en gelijkelijk met andere openbare ambtenaren (1). En van daar eindelijk dat men in strijd met eene resolutie van den minister van financiën van 31 october 1832 zou moeten oordeelen, dat een proces-verbaal van openbaren verkoop van roerend goed zou mogen worden opgemaakl, naar aanleiding van de wet van ventôse XI voor twee notarissen, in plaats van overeenkomstig het gebod van de wet van 22 pluviôse VII, door één notaris in tegenwoordigheid van twee getuigen (2j. Die resolutie is alleen te verklaren, door dat de minister uitbet oog had verloren de door de Middelburgsche regtbank eenige jaren te voren zoo duidelijk gemaakte onderscheiding tusschen de acte, voor eenen notaris door partijen verleden, en het proces-verbaal door den openbaren ambtenaar opgemaakt van de door hemzelven gehouden verknoping. Eene miskenning, die zamenhangt met eene andere dwaling die gevonden wordt in de reeds aangehaalde memorie van toelichting op het eerste ontwerp van wet op bet notariaat» dat men aan de grilfierseu deurwaarders geenszins de bevoegdheid wil betwisten om een factum te kunnen constateren, maar dat men hen uit den aard der

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Circulaire van den Auniinistrateur der Registratie van 6 nov, 1824. hij v. U. UoNEKT. a. w. 11. 611.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Rcfftsk. Ti/ds. voor hel Noiarisamhl, 1. 21)7.

Themis, Vil Dl. 11 Sl. 1846. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15

instelling van het notarisambt onbevoegd oordeelt om overeenkomsten tot stand te lirensen ; deze toch weder-keerige verpligtingen tusschen partijen bevattende, zijn dan alleen geldig, wanneer zij uit authentieke ol door partijen onderteekende onderhandsche aclen voort-vloeijen.» Daargelaten dat do geldigheid eener overeenkomst in den regel niet voortvloeit uit de acten, en dat men bij het stellen der memorie in het! vierde jaar der nieuwe wetgeving reeds de art. 1102 en 1103 Code Nap. vergeten scheen, is het echter onjuist te stellen , dat het in den aard van het notarisambt ligt ooereenkonisten tot stand te brengen. Integendeel doen de notarissen «als zoodanig, bij het opmaken hunner acten, niets anders, dan de daadzaken constateren, die ten hunnen overstaan, dat is, in hunne tegenwoordigheid als openbaar ambtenaar hebben plaats gehad, 1;. Zij doen niets anders dan juist dat waartoe men overigens de deurwaarders en griffiers wel wil bevoegd houden, namelijk, van een factum te kunnen constateren. En wanneer het waar is, dat alleen de openbare magt in staat is krachten waarde aan eene acte to verleencn, en daarom de tusschenkomst van notarissen, als zijnde openbare ambtenaren, zoodanige kracht en waarde aan de acten bijzet, dan schijnt er nog minder grond voorhanden waarom het procesverbaal door oenen openbaren ambtenaar opgemaakt in de vormen bij do wet voorgeschreven, wel authentieke kracht en waarde hebben zal als die ambtenaar notaris heet, en niet zoo hij griffier of deurwaarder wordt genoemd , terwijl nogtans de wet alle drie gelijkelijk lot het opmaken bevoegd verklaart.

Mag men eindelijk bij deze quaestie wel redeneren uit den aard van het notariaat, zoo als wij het thans kennen, als geheel afgescheiden van de contentieuse jurisdictie ? moet men niet integendeel bestendig in het oog houden hoe in

(1) LoKE, Haiidh. r. I\'o[. I (1846) hhulz. 3.

vroegeren lijd toestand en werkkring van het notariaat in Frankrijk waren? hoe toen de lijn van afseheiding tusschen Contentieuse en vrijwillige jurisdictie meeC gevoeld werd dan gezien en hoe weinig men ze daardoor deed uilkomen ?

Het is waar het notariaat, zoo als het aanvankelijk door den heiligen Lodewijk te Parijs was opgerigt, en latét door hem of zijne opvolgers in het overig Frankrijk was gevestigd, vormde eeiie van de contentieuse afgescheiden jurisdictie, waar tot nog het steeds geheel mede vermengd en één was geweest ; maar toch was het in onmiddelijke afhankelijkheid gebleven van de opperste regtsmagl, binnen welker ressort het was toegelaten. Vandaar dat aanvankelijk de parijscho notarissen geene aclen voor zich mogten doen verlijden dan in eene der zalen van het Châtelet, hun daartoe aangewezen; dal zij verpligt waren aan het hoofd hunner acten den naam van den prévôt van Parijs te schrijven , en alleen executoire kracht daaraan was gehecht, indien deze er zijn zegel had opgezet. Ofschoon gemis van edicten ten aanzien der oprigling van notariaten in het overige Frankrijk niets met zekerheid kan doen bepalen, bestaan er echter geene redenen om te geloven , dat zij niet op denzelfden voet zouden zijn opgerigt en niet in gelijksoortigen toestand hebben verkeerd,als die van Parijs.

Dewijl niets blijft zoo heeft ook hier de tijd wijzigingen cn veranderingen gebragt, naar de neiging tot hetgeen het notaris-ambt worden moest en geworden is.Die afhankelijkheid van den beginne versleet; zoow'el uit de zaal van het Châtelet,als uit de actenkamers deranderehoven verdwenen de notarissen allengs, en de études werden de plaatsen waar de dotariele aclen werden verleden. Desechter zijn voortdurend lot aan de omwenteling, de notarissen door den welge-verals leden beschouwd an de contenlieusejurisdiclie, binnen welker ressort zij hunne funclien uitoefenden; zij bleven als daartoe behoorende dienaren aangemerkt, werden als zoodanig op de rollen en boeken gebragt, hadden deel van

— 228 —

de regten en privilegiën aan de dienaren van dal regterlijk ligcbaam toegekend , en schaarden zich daarbij als bof of raad, waartoe zij behoorden, bij pleglige gelegenheden en in het openbaar verscheen ; ook de grossen hunner acten waren niet executoir zonder te zijn gegeven in naarn van hel hoofd of den voorzitter van het regterlijk ligcbaam, waar bij zij waren ingeschreven. Zij zelve beschouwden zich niet minder als leden van dat ligchaamen lieten niet na dienovereenkomstig de vermelding hunner ambstbediening in-terigten. Zoo noemden de notarissen te Parijs zich notaire» du Châtelet deParis,en de anderen notaires ati bailliage, notaires aupre'sidial, enz. van de plaats waar zij gevestigd waren. Het was daarin ook alweder als bij ons; notarissen ’s Hoofs van Utrecht, openbare notarissen bij den Hove van Holland en Westfriesland , enz.

Bij de wet van 25 ventôse XI heeft dit soort van dienaarschap van hel notarisambt opgehouden. Daar volgens is het verband tusschen den nolaris en bet regterlijk ligchaam, in welks omtrekbij werkzaam was, geheel geslaakt. Hij is er noch dienaar, noch lid meer van, en heeft er geene andere betrekking meer toe dan ieder ander burger. Door die wel, in één woord , vormt thans het notariaat eene soort van jurisdictie op zichzclven, en slaat afgescheiden en onafhankelijk van de overige regtsmagt 1).

Die nieuwere toestand, dat zelfstandiger zijn van bel notariaat in de maatschappij moet echter geheel builen het gezicht worden gesteld, bij de beschouwing der behandelde punten. Men is anders zeker ze uit valsch oogpunt te bezien. Evenmin mag men dus ook de tegenwoordige lijn van afscheiding van dè vrijwillige en contentieuse jurisdictie, welke vroeger voor den wetgever zoo niet bestond noch door hem in betoog werd gehouden, lot leiddraad nemen ter beslissing van de vraag of verkoopsaclen van »leurwaarders en griffiers even veel kracht en geloof heb-

J) toBET, a. w. I. 44.

ben, als die van notarissen. Maar integendeel moeien uit den vroegeren toestand van hel notariaat worden opgehelderd en beslist de vragen , die uit eene wetgeving zich opdoen , welke zelve van die vroegere tijden dagleekent. En wanneer men dan bedenkt, dal toen en notarissen , en griffiers en deurwaarders, gelijkelijk dienaren waren bij dezelfde hoven en reglbanken, en dat, loen een vierde soort van met ben gelijke dienaren ophield te beslaan, daarvan de functii naan de overige drie soorten gelijkelijk werden opgedragen , zou men dan niet tot de overtuiging moeten komen, dal vele gronden als niets beteekenend moeten wegvallen, waarop men echter thans somwijlen, door miskenning van den lijd, waaruit de nog geldende wetgeving over den openbaren verkoop van roerende goederen afkomstig is, ongelijkheid van bevoegdheid en van kracht hunner acten, tus-schen notarissen, griffiers en deurwaarders wil bouwen ?

ALGEMEENE REGTSGELEERDHEID.

Praeventive Justitie door Mr. W. A. C. de Jowge, Hoofdcommies bij het Departement van Justitie.

Scheiding tusschen de administrative en reglerlijke magt is in het staatsregl als regel erkend.

Eene der uitzonderingen op dien regel is door sommige schrijvers, als strijdig met de wetenschap en doelloos tevens, afgekeurd, en heeft aanleiding gegeven tot het ophouwen van een geheel nieuw stelsel, het systhema der Praeventive Justitie of Regterlijke Politie.

Volgens hen, welke dat stelsel zijn toegedaan, berust thans bij het onderdeel der administrative magt, dat den naam van politie draagt, een gedeelte der werkzaamheden bij de justitie behoorende, hetgeen in strijd is met het algemeen aangenomen beginsel van afscheiding

— 230 — tusschen administratief en regtcrlijk gezag, en door geene genoegzame gronden volgens hen gebillijkt wordt. Dat deel, nu van do tegenwoordige werkzaamheden der politie wordt door hen opgevorderd ten behoeve der Justitie en met den naam van Praeee»tive Justitie bestempeld. Ik stel mij voor hier een overzigt te geven van dat systhema, met vermelding van de voornaamste gronden die vóór en tegen het stelsel pleiten’.

Hij die het systhema der praeventive justitie met de meeste volledigheid uiteengezet, en tot een volkomen geheel gemaakt heeft, is Robert von MoiiL , de bekende hoogleeraar te Tübingen, die over de wetenschap der politie en der praeventive justitie twee afzonderlijke werken heeft geleverd (1). Beide, zoowel politie als praeventive justitie, worden door hem teruggebragt tot en afgeleid uitbet doel van den staal. In het algemeen is, volgens Mom., het doel van den staat (/techtsstaat) .• dat elk individu in de meest mogelijke vrije en volledige uitoefening en hel genot van alle zijne krachten ondersteund en gehandhaafd worde. Ondersteuning, handhaving nu laten zich niet veronderstellen, tenzij er zieb eeno wederstrevende kracht opdoe, welke dat genot, die vrije en volledige uitoefening verhinderen. Die hindernissen zijn van tweederlij aard. liet is óf een mensch, die den burger van den Staal door eene onregtmatige [rechtswidrig^en, unrecht lichen] handeling in zijne regten verkort, — öf het is de overmagt Van uiterlijkc omstandigheden, van louter physische krachten, die eene hindernis daarstelt, welke de magt eens individu’s niet in staat is te boven te komen. Die hindernissen,

(1) Die PoUzei-ff^isxensehaft nach den Grundsdlzen des Bechts^ Staates . Il Deelen , Tiibin/ren 1832 , en tweede uitgave 1814. Sysfetn der Praventiv'Justiz oder Bechts Poftzei, Tübingen 1834, en tweede uitgave 1845. Men vergelijke Berg , Handbuch des deulsclain Polizeirechtcs doit, 1^02. I.0Ti, Burkardt , Pölitz , enz*

en geene anderen van welken aard ook zijn denkbaar, moeten beide door den Slaat, zal hij aan zijn doel beantwoorden , uit den weg worden geruimd.

Op welke wijze doet de Staal dit? Aan de onregtmatige baudelingen van den mensch biedt hij hel hoofd door de Justitie. Deze bepaalt hoeverre de grenzen van eens ieders regten zieh uitstrekken ; deze verbiedt aan een ieder anderen om binnen die grenzen te treden , met vaststelling van bepaalde straffen lo^en den overtreder; deze eindelijk stelt reglers , welke de klagten der burgers onderzoeken, ook zonder voorafgaande klagle eene Stoornis van regten opsporen, den twist overeenkomstig de wetten beslissen, en den overtreder straffen.

Tegen de overmagt van uiterljke omstandigheden, van physische oorzaken, treedt leene andere magt van den Staat op , die men den naam van politie heeft gegeven. Wat men onder politie te verstaan hebbe , is op verschillende wijzen beantwoord (1). Moiil brengt er onder : al hetgeen ten doel heeft om , door tusscheri-komst van den Staal, alle die hindernissen uit den weg te ruimen, welke eene volledige, niet ongeoorloofde , ontwikkeling der menschelijke krachten in den weg slaan, en , aan uiterlijko omstandigheden haren oorsprong verschuldigd , door den individu niet of althans niet zoo voldoende, als door den Staat, kunnen worden opgeheven.

Uit hetgeen voorgaat, laat zieh reeds de verhouding opmaken lusschen justitie en politie. De eerste laat zich alléén in met onregtmatige handelingen van den mensch, met stoornissen van de regten der burgers ; de andere handelt volgens Mout daar, waar hindernissen uit physische oorzaken ontstaan, hindernissen welke uit haren aard (2) alléén de belangen der burgers sloren.

(1) Zie ; Mr C. J. Fr4hçois, over Politie-Beyt, in Themis 1846 b. 86.i (2)Uil baren aant, zeg ik , want van stoornis van regten kan gecne sprake zijn bij piwsisebe oorzaken , naluurversebijnselcn en

De juslilie bemoeit zieh alleen met regtsstoomisscn. Wanneer dus twee burgers in geschil komen over hunne onderlinge regten en verpligtingen , dan wordt dat geschil onderzocht en beslist door de justitie, en wel door de burgerlijke justitie. Heeft een burger de regten cens anderen burgers gewelddadig geschonden, zoo is het de justitie, de criminele justitie, welke de geledene schade zoo veel mogelijk herstelt en de bij de wet bepaalde straf toepasl.

Wanneer intusschen de justitie een burgerlijk geschil beslist, den gewelddadigen aanrander van eens anders regten gestraft heeft, dan heeft zij slechts hersteld, voor zooverre in haar was , de stoornis van regten die gepleegd is, maar zij heeft aldus nog niet volledig aan hare roeping voldaan. Op haar rust niet alléén de ver-pligting om kennis te nemen van eene ^eplee^de schending van regten en om die zooveel mogelijk te herstellen , — een andere, haar eerste pligt is, zoodanige schending van regten te voorkomen, eene verpligling van, voorwaar ! geen minder gewigt dan die om te herstellen. Dit laatste wordt duidelijk, wanneer men be-

litinnc g-evolgcn. Wanneer zich eene a-mslekende ziekte in den Slaat vertoont, dan is het de politie welke maatregelen neemt en niet de justitie, want de burger die door de ziekte wordt aangetast, ondergaat eene stoornis in zijne belangen , niet in zijne regten ; wanneer eene dievenbende het land onveilig maakt , dan is het de pligt der justitie om een eind daaraan te maken , want de burger , die van goederen of leven beroofd wordt, ondergaat eene stoornis zijner regten.

Overigens komt mij onder verbetering hel zeggen van Mout, dal de politie alleen gaat over hindernissen uit pht/sische oorzaken ontstaande , niet geheel vrij van bedenking voor. Niet slechts de hindernissen uit physische oorzaken ontstaande, maar ook menschelijke handelinyen, kunnen aanleiding geven om de politic te doen optreden , indien namelijk ’s menschen daden niet de regten , maar de belangen van het algemeen of der burgers sloren , hetgeen in de maatschappij dagelijks gebeurt.

denkt hoe onvolkomen dikwerf de eens gepleegde regls-schending voor herstelling' vatbaar is, hoe soms de herstellende justitie in het geheel niet werken kan. (1)

Hieruit nu ontstaal eene verdeeling der justitie in twee takken, de voorkomende, praeventive justitie, die het begaan eener schending van regten voorkomt, en de herstellende j'ustitie, welke in burgerlijke zoo wel als in strafzaken de stoornis van een regt, door den eenen burger tegen den anderen gepleegd, herstelt. (2)

Politie dus van de ééne zijde, Justitie, uil twee hoofd-onderdeelen bestaande, van den anderen kant, zijn de twee inriglingen van den Staat, welkegelijkelijk tot bereiking van zijn doel zamenwerken, de eene door de belangen,de andere door de regten van zijne burgerste bezorgen.

De verhouding dezet twee Staatsinriglingeu wordt op deze wijze genoegzaam duidelijk. Doch wanneer men hel oog werpt op de praktijk, dan vindt men daar eene schromelijke verwarring : het grootste gedeelte toch der voorkomende justitie bevindt zich in handen der administrative magt, der politie, onder den tegenstrijdigen naam van /legterlij'ke Politie. Zoodanige verwarring is in strijd met de wetenschap, en in de praktijk bestaat er geene afdoende reden voor.

Dat in de praktijk politie en voorkomende justitie meestal vereenigd zijn, zal wel niet als argument worden aangevoerd ten betooge dat zoodanige vereeniging goed is. Daartoe dient bewezen te worden dat er tusschen

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Men denke b. v. aan het leven j de gezondheid, de zeden, waarvan het beginsel, eens aangetast, welligt nimmer wordt hersteld.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Sommigen daarentegen verdoelen de justitie in voorkomende, iurgerli/ke en criminele, en splitsen haar ahoo in drie takken. De tweeledige verdeeling schijnt de voorkeur te verdienen, daar toch burgerlijk- en stralregt één doel hebben , nam. herstellen, en alzoo beter als twéé onderdeelen van één geheel worden voorgesteld, waartegen dan over staat dat gedeelte der justitie, hetwelk voorkomt.

— 234 —

politie en praeveutive justitie, zoo al geene naauwe verwantschap, dan toch ook geen strijd is iti aard en strekking , — een bewijs dat nioeijelijk te leveren valt. Welke overeenkomst toch bestaat er tusschen twee instellingen, waarvan de ééne ten doel heeft het afwenden van hindernissen, ontstaande uit oorzaken van louter physischen aard, of die, zoo zij al door den mensch worden veroorzaakt , dan toch in geen geval de regten der burgers schenden, maar hunne belangen benadeelen , waarvan de andere daarentegen uitsluitend zich met de regten der burgers bemoeit, en uitsluitend ten doel heeft de stoornissen van die regten, uit de onregtmatige handelingen van den mensch voortspruitende, te voorkomen? tusschen twee instellingen in welker werkkring een materieel onderscheid bestaat, dat haar in aard en strekking geheel van elkander doet verschillen ? Er bestaal tusschen de politie en de praeveutive justitie niet alléén geene verwantschap , daar is strijd tussçhen beide, zoo wel als er strijd is tusschen eerstgenoemde en de herstellende justitie.

Eene iVereeniging nu van .twee instellingen,, zoodanig van eikwder verschillend, wordt door de wetenschap afgekeurd. Doch ook in het praktische leven is geene reden voor dat inéénmengen van werkzaamheden van materieel verschillenden aard ; integendeel de spoedige en geschikte afdoening van zaken kan er slechts door lijden , en nergens blijkt de onmogelijkheid om de prae-ventive justitie op zichzelvo te doen werken, of althans van de politie af te nemen en naauwer te verbinden met die werkzaamheden in den Staat, tot welke zij uit haren aard behoort. Heldeel der zoogenaamde F'ry willi^e Re^ts-pleging, dat men gewoonlijk lot de voorkomende justitie brengt, is een bewijs voor de mogelijkheid daarvan.

Tusschen de voorkomende en herstellende justitie daarentegen is geen strijd; daar tusschen beslaat eene naauwe verwantschap. De instelling toch die eene schending van

reyten voorkuuil, eu zij die eene schending van regten herstelt, zijn naauw aan elkander verbonden, want beiden gaan over stoornissen van één en denzelfden aard, voortkomende uit ééne en dezelfde oorzaak, — stoornissen van regten, voortspruitende uit de onregtmatige handelingen van den inensch. Wel is waar ook hier is Verschil, maar het is geen materieel onderscheid lus-schen het kwaad, dat zij uit den weg ruimen, gelijk dat bij de praeventive justitie en de politie het geval is : het verschil lusschen de herstellende en voorkomende justitie bestaat in den tijd wanneer, en de middelen waarmede zij werken. Het oogenblik namelijk eener gepleegde schending van regten is de grenslijn tusschen heiden. Zoolang eene onregtmatige handeling nog voorkomen kan .worden , zoolang is de praeventive justitie werkzaam ; maar zoodra doet zich de mogelijkheid niet op dat de herstellende justitie handele, of eene handeling der voorkomende wordt ondenkbaar. Het verschil der middelen, waarmede beide werken, is een noodzakelijk gevolg van het verschil in den tijd harer handeling.

Maar dit verschil in tijd en middelen stelt geenen ouderlingen strijd daar. Integendeel, hel onderwerp van beider bemoeijing is de regten der burgers; het doel van beide is bescherming dier regten ; zij doen het slechts op verschillende tijdperken, en dien ten gevolge met verschillende middelen, zij zijn twéé onderdeden , die , elkander de behulpzame hand biedende , tol bereiking van één doel, één zamenwerkend geheel vormen.

Ziedaar, waarom, theoretisch en praktisch, eene vermenging van politie en praeventive justitie wordt atgekeurd , en de laatste lol de justitie wordt terugge-'’ragt. (1).

Sommigen he^en de werkzaamheden der praevenliA/e

1^^ Bcie lienswijze len aanzien der verhouding lusschen politie

— 236 —

justitie op andere wijze beschreven. De een brengt daartoe het straffen van geringe overtredingen, als zijnde dezen van te weinig belang om door de criminele justitie te worden behandeld; een ander begrijpt er onder het opsporen van gepleegde, maar in de omstandigheden nog niet bekende , misdrijven. — De dwaling van beiderlei leer is kennelijk. Op de eerste valt aan te merken, dat de meerdere of mindere omvang van eene eens gepleegde schending van regten niets in haren aard verandert, en zij alzoo, groot of klein, altijd tot de herstellende justitie, maar nimmer het zij tot de eigenlijk gezegde politie, het zij tot de regterlijke politie of praeven-tive justitie behoort (1). Doch ook het opsporen van reeds gepleegde misdrijven kan niet behooren tot eene instelling, uitsluitend bestemd om nog niet gepleegde

prai'venlivc en herstellende justitie is nog ontangs bestreden door WiRTH, Speculative Ethik, Stiittg. 1843, en Köstlin, Neue Revision der Grundbegriffedes Criininalrechts ,'Ïnbingen 1845, welker mee-ningen kortelijk uitééngezet en wederlegd zijn bij Moiil , Praec. Justiz. , 2' Uitgave bl, 18.

(1} Onjuist dus is de benaming van contravention de police of politie-overtreding, wanneer die naain aan eene schending van regten gegeven wordt (b. v. art. 471, n'’. 9 en 11 Cod. Pén.), en zulks alleen opgrond dat zij van geringen omvang is, en de daartegen gestelde straf een zeker maximum niet te boven gaat. Hij die een regt schendt, handelt tegen de justitie , niet tegen de politie. Men zie ook Mr. G. de Vries, de fPetgevende Magt der Plaat-seti/ke Besturen. Haarlem 1846, bl. 88, en het aldaar aangeha.ilde art. 6 Crimineel Welb. voor het Koningrijk Holland. De onjuiste benaming van politie-overtreding komt mede in het Nederlandsche Wetb. van Strafv. voor; echter neemt daar geene administrative aulhoriteit meer kennis van regts-stoornissen hoe gering ook, gelijk dit onder de Fransehe wetgeving het geval kon zijn, artt. 138. 166 Cod. d’ I. Cr. Of de kennisneming van eigenlijk gezegde politie' overtredingen aan de administratie moet worden overgelaten, h eene andere vraag.

schendingen van regten te voorkomen. Zoodanig opiporen van misdrijven kan nergens toe gebragt worden dan tot het decider herstellende justitie, dat kennis neemt van eene gewelddadige schending van regten, het strafregt, gelijk dan ook bij de Fransche en Nederlandsche wetgeving geschied is (1),

Anderen eindelijk hebben het geheele strafregt als opgelost in de praeventive justitie, en gezegd : het Strafregt, door het stellen en toepassen van straffen , voorkomt het begaan van misdrijven het zij bij den gestrafte , het zij bij anderen. Men gevoelt dat men hier op het zoo ruime veld der straftheoriën komt, en dat hij ilie door het stellen en toepassen van strafiën in de eerste plaats wil afschrikken, er indedaad toe gebragt moet worden om het strafregt enkel te beschouwen als een middel, waarvan de voorkomende justitie zich bedient om haar eigenaardig doel te bereiken. Monn neemt een ander doel der straffen aan ; hetgeen hij-—wilde hij aan zijne aangenomene verdeeling in voorkomend en herstellend regt en zijne onderverdeeling van het laatste in burgerlijk en strafregt getrouw' blijven —trouwens wel doen moest. Hij namelijk neemt bij het toepassen der straf wegens eene begane schending van regten in de eerste plaats als doel aan, het herstellen van den vroegeren, thans gestoorden, regtstoestand, het vergoeden van

(1) Lil police judiciaire recherche les crimes.....en rassemble lespreures, et en livre les auteurs aux tribunaux, art 8 Cod. d'I. Cr. Hrt opschrift van Tit. I, Wetb. van Strafv., l'an het opsparen der misdrijven schijnt de voorkeur te verdienen boven het niet zeer bepaalde opschrift bij Livre I, Chap. I, Cod. d’l. Cr. gebezigd. De Police Judiciaire wordt gewoonlijk gesteld tegenover la police administrative, qui prévient les crimes, hetgeen ook »z Bosca Kempkk^ 1, 114 doet, zonder zich over Mont’s scheiding tusschen adinini-slrative politie en regterlijke politie, anders genaamd praeventive justitie, uit te laten.

— 238 —

de schade, die de in zijn regt geschondene daardoor geleden heeft. Dit nu, het is duidelijk, is geen voorkomen, maar herstellen, en wanneer de middellijke gevolgen eener straf het afschrikken van den gestrafte of van derden zijn, dit is eene gelukkige maar toevallige omstandigheid , die aan het strafregt zijn wezenlijk, eigenaardig doel niet ontnemen kan. Ook van eene goed bedeelde burgerlijke regtspleging zal een der gunstige gevolgen zijn, dat men, het vruchtelooze eener onregt-matige handelwijze inziende , die voor de toekomst geheel of gedeeltelijk zal achterwege laten , maar dit ontneemt haar den rang eener op zieh zelve staande werkzaamheid niet, die haar eigen doel heeft, namelijk herstellen. Met even veel, of liever met even weinig grond zou men onder de maatregelen der voorkomende justitie kunnen rangschikken het bevorderen van de beschaving, de welvaart enz. vaneen volk, én op de vraag, welk het doel der volksopvoeding zij ? kunnen antwoorden, het voorkomen van regtsstoornissen. ‘

Niettegenstaande het tegengesteld gevoelen van mannen als ZiACUARia (l), sluit Mout van de praeventive justitie uit al hetgeen middelijk, psychologisch er toe leidt oni het plegen van regtsstoornissen te voorkomen , en brengt er alléén datgene toe, hetwelk eene schending van regten physiek onmogelÿk maakt en aldus onmiddelijk voorkomt. Hij bepaalt daardoor naauwkeurig de grenzen van het onderwerp , die anders niet ligt te vinden zouden zijn , daar in de tegengestelde meening de werkkring der praeventive justitie en hare maatregelen in het oneindige kunnen worden uitgebreid.

Maar het ligt niet in den kring der voorkomende justitie om alle regtsschendingen te voorkomen. Zij kan noch mag dit.

Op twoederlei wijze kan een regtstoestand geschonden (1) nerzi^ BUrher vom Stuate^ 111, 361. Eerste uifgave.

worden ; op eene getoeUdadige of eene niet gewelddadige wijze. Ook eene onregtmatige handeling, die zonder geweld te werk gaat, schendt wel is waar een regt, en oppervlakkig zou men meenen dat ook hier de praeveii-tive justitie moest handelen. Hoe echter zal zij voorkomen dat iemand eene vordering aan een anderen doe, of aan eene hem gedane vordering weigere te voldoen? Alkondo zij dit ^oorkomen, dan zou zij dit nog slechts mogen doen ten opzigte eener onregtmatige vordering of weigering, [een regtmatige eisch of weigering schendt geen regl], maar hoe verkrijgt zij de zekerheid dat indedaad die vordering of weigering, welke zij voorkomen wil, onregt-matig is? Tot hel bekomen dier zekerheid wordt een onderzoek vereischt, een onderzoek dat (foor de justitie niet kan aangevangen worden dan nadat de vordering gedaan is, en alzoo , indien zij onregtmatig is, do regls-schending reeds is gepleegd en dien ten gevolge de voorkomende justitie niet meer handelen kan.

Geheel anders is het met eene gewelddadige schending van regten gelegen. Zoodanige handeling vordert in den regel voorbereiding , bij het volvoeren eene langere of kortere tijdruimte , in tegenoverstelling eener niet gewelddadige regtsstoornis, die in de ziel wordt gesmeed en met één woord soms gepleegd. Hel is daarom dat de prae-vcnlieve justitie alleen over gewelddadige schendingen van regten gaat, dal zij hel voorkomen van misdrijoen alléén ten doel heeft.

Gil al hetgeen voorgaat vloeijen do navolgende grondregelen voort. De praevenlive justitie bemoeit zich alléén met schendingen van regten, en wel met gewelddadige schendingen, misdrijven; zij gaal niet alleen over nog niet gepleegde, maar ook over reeds aangevangene , i voor zooverre die in haren loop nog kunnen gestuit L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;worden en alzoo gedeeltelijk voorkomen ; zij behoeft

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet, gelijk do herstellende justitie , eene zekerheid te

hebben, waarxchijnlykheid is voldoende om haar le doen handelen, objective, d. i. waarschijnlijkheid dal eene reglssloornis zal gepleegd worden, en gubjectivii levens, d. i. waarschijnlijkheid dat deze of gene individu een regt wil of zal schenden ; de praeventive justitie wacht niet, op de aangifte van den bedreigde, zij handelt uit haar ei^en; in sommige gevallen eindelijk kan zij een burger in zijne vrije handeling beperken, hoewel geene waarschijnlijkheid bestaat, dat hij zelf zich aan eene regtsstoornis schuldig make, maar alleen op grond dat een derde in die handeling waarschijnlijk eene oorzaak zou vinden om een regt te schenden , in welk geval eene schadeloosstelling van Staatswege aan hem , dien de praeventive justitie in zijne regten beperkte, kan verschuldigd zijn.

Na in de hoofdzaak de beginselen te hebben opgegeven , waarnaar do Staat bij het voorkomen van regls-schendingen te handelen hebbe, wil ik thans eenig-zins nader de onderwerpen beschrijven, welke lot den werkkring der praeventive justitie gebragt worden, met vermelding der middelen welke zij daarbij bezigt. Die onderwerpen worden verdeeld in de regten van den Staat en de regten der burgers.

Eene schending der regten van den Staat kan plaats grijpen op tweederlei wijze, zoodat zij óf ten doel heeft de geheele omkeering van zijnen grondwettelijken vorm, óf slechts ingrijpt in één enkel regt van den Staat. Dienovereenkomstig zijn ook de middelen , die de Staat bezigt tot voorkoming van eene stoornis zijner regten óf algemeen óf bijzonder. Tot de eersten , welke eenen geheelen ommekeer moeten voorkomen, worden b. v. gebragt: het bewaken van staatkundige genootschappen, van groote, met een staatkundig doel bijeengekomene, volksvergaderingen; maatregelen omtrent de drukpers, b. v. de censuur, het vorderen van een verantwoorde-

lijken uilgevcr enz. ; maatregelen omtrent vreemden , en wat dies meer zij.

De bijzondere maatregelen tot voorkoming van eene schending der regten van den Staat zijn vele, en hangen af van den aard der dreigende regtsstoornis. Eene schending b. v. van het eigendomsregt van den Staat wordt voorkomen onder anderen door de lolliniën tot bewaking der grenzen tegen smokkelaars, door het plombéren van transito-goederen , enz.

De regten der burgers en de middelen die de prae-ventive justitie tot voorkoming eener stoornis van die regten in het werk stelt, zijn nog van veel grooteren omvang.

Reeds bet kind dat nog niet geboren is, heeft regten , en daarvoor reeds waakt ook de praeventive justitie door het verbod om artsenij-middelen te verkoopen, geschikt lot afdrijving der vrucht; tot behoud van het leven en de gezondheid der burgers wordt evenzeer het verkoopen van gif verboden, vechtpartijen voorkomen of gestuit, gevaarlijke publieke spelen belet; tot verzekering der persoonlijke vrijheid neemt zij b. v. de voorzorgen , welke onmogelijk maken , dat iemand als krankzinnig in een gesticht worde opgesloten, zonder van zijn verstand beroofd te zijn.

De regten der burgers welke, in den tegenwoordigen stand der maatschappij, verreweg het meest aan stoornissen bloot staan , zijn hunne eigendomsregten. In vele gevallen zal de eigenaar zelf zijne regten weten te bewaren , eu alsdan treedt de voorkomende justitie niet op , maar is dit niet aldus, en wordt hel eigendomsregt van eenen burger door geweld of list bedreigd , zoo is hel de pligt der praeventive justitie om te handelen. Als de gevallen, waarin zij te dien opzigte werkzaam zijn moet, worden gewoonlijk de volgende opgenoemd.

Wanneer een eigendomsregt met eene heimelijke of

Themis, VII Dl. IV St. 1846. 16

— 242 —

openlijke , f^eicelddadige aanranding bedreigd wordt, waartegen als voorkomende middelen worden aangewend, b. v, de zorg dat de grenzen van eens ieders onroerende goederen bepaaldelijk zijn afgebakend, hel opzigt over de bossclien en de jagl, de maatregelen tegen land-loopers , en dergelijken ; wanneer bedrog, misbruik makende van het goed vertrouwen, benadeeling eens eigendomsregts doet vreezen, in welk geval de justitie b. v. door het bekend maken van het begaan eener zoodanige reglsstoornis, hel plegen van dergelijken voor de toekomst verhoedt; wanneer eene, overigens wettig aangegane, overeenkomst in hare gevolgen de verkre-gene regten van derden zou kunnen benadeelen; welk geval mijns inziens echter in den regel moeijelijk te voorkomen zal zijn en veelal dien ten gevolge tot de herstellende justitie belmoren zal, terwijl het bovendien zeer dikwijls geene aanleiding tot eene gewelddadige reglsstoornis of misdrijf zal geven, waarover alléén, gelijk op goede gronden geleerd wordt, de praeventive justitie gaan kan. De voorkomende justitie is verder werkzaam, wanneer het regtshandelingen geldt in den vorm of in de zaak zelve dermate moeijelijk , dat ter voorkoming van dwalingen, alleen aan deskundigen de behandeling daarvan wordt toegestaan ; eindelijk wanneer iemanrl geestelijk of ligchamelijk buiten staat is zijne regten te bewaren of zelfs schendingen er van te bemerken , b. v. de krankzinnige, de verkwister, de minderjarige , de afwezige, allen welker regten de praeventive justitie bewaakt door het stellen van curators, voogden, bewindvoerders enz.

De drie laalstopgenoemde gevallen maken een belangrijk deel uit der zoogenaamde f^rijiciUige Jiegt^pl^’ ging of Juriidiclio volnntaria, die in het algemeen ten doel heeft om , zoo veel mogelijk, hel ontstaan van regtsgedingen en stoornissen van cigendomsregien U'

voorkomen, en welke, voor zooverre zij onmiddelijk het begaan van misdrijven verhindert, gelijk het stellen van curators, voogden enz. inderdaad doet, te regl tot de praeventive justitie wordt gebragt (1). Het verdient opmerking dat deze gevallen, tot de vrijwillige regts-pleging behoorende, in de praktijk de eenige zijn, waarin voorkomende justitie niet met politie verward wordt, m dier voege dat de praeventive justitie te dezen aanzien in de meeste landen geheel van de politie is afgescheiden, en gedeeltelijk op zich zelve staat en hare eigene beambten heeft, gedeeltelijk met de herstellende justitie is vermengd (2).

En zoo ben ik ten slotte gekomen tot de vraag, hoe zal de inrigting der praeventive justitie en harer beambten zijn ?

Reeds lang genoeg, en ten onregte , gelijk het boven betoogde aantoont, is de praeventive justitie als een deel der politie beschouwd. Er blijft dus alleen de keus over om, óf de zaken van het voorkomend regt, in hare hoedanigheid van regtszaken aan den regter, den bedeeler van het herstellend regt, toe te voegen , óf tot hare behandeling afzonderlijke ambtenaren te stellen.

Kiest men het eerste, ook dit reeds is eene schrede voorwaarts , want ten minste zal het een ambtenaar der regterlijke , en niet meer der administrative magt zijn, die de zaken van de voorkomende justitie behandelt.

Maar verreweg de voorkeur verdient het om eene instelling , welke in haar doel , in de beginselen waarnaar en de middelen waarmede zij handelt, iets geheel eigendommelijks beeft en van alle andere Staatsinslel-

(1) Onder vele anderen schreef hierover Peems, Handhuch des yerichilichen Verfahrens in nicht streitigen bürgerlichen Rechtsachen. Erl, 1821.

12) Vergelijk MoiiL , in i\^n Staatsrecht des Königreiches fVarleni-berg, Tiihlng. 1840, 2' uitgave, Deel 11, hl. 229 en volgg.

Hilgen verschilt, ook tot een op zieh zell' gt;tuanil geheel te verheffen, en als zoodanig te laten werken, opdat aldus de praevenlive justitie , toegerust met hare eigene beambten , regtsstoornissen voorkome , gelijk de herstellende justitie de eens gestoorde regten herstelt.

Ziedaar het stelsel der zoogenaamde Praeventive Justitie in ruwe trekken geschetst. Ik heb het wel der moeite waardig gekeurd om cenige bladzijden aan dat systhema te wijden. Geleerden hebben het op verschillende gronden bestreden (1) ; .sommigen hunner gingen (ten onregle) zelfs zoo verre van de verpligting van den Staat tot voorkoming van regtssloornissen geheel te ontkennen; staatslieden hebben de mogelijkheid , het nut der toepassing betwijfeld, zonder dat echter de toepassing nog immer beproefd werd. Wat men intusschen van het stelsel zegffe of denke, onmiskenbaar heeft de leer van MoHL en de zijnen der wetenschap eene schrede verder doen gaan, door met krachtige hand in dat verwarde, uit heterogene deelen bestaande geheel, dat den naam van politie-wetenschap draagt, het ware van het onware te scheiden, in een helder daglicht te stellen , hoe vele zaken uit gewoonte en onwetendheid tot eene administrative instelling van den Staat zijn gekomen, die inderdaad een op zich zelf staand onderdeel van de werkzaamheden der regterlijke raagt moeten uitmaken. De leer der praeventive justitie moge aan velen vreemd schijnen, omdat zij nieuw is, op eene plaats in de wetenschap heeft zij aanspraak , in afwachting dat zij ook in de praktijk worde toegepast, waarvan de onrao-lijkheid nergens blijkt.

(1) En spins met meer hevijjlieid dan argumenten , zoo al.« ZiMMERiiASS , die Deutsche Polizei des neunzehnten Juhihundiris, Hannover 1845, II Ïh., die hei stelsel der praevenlive jnstilie ein wahres lHonslruin im staatlichen Oryanismus normt.

Jett over openlijke strafooltrekking^en.

Het nut eener openlijke voltrekking van straflen aan overtuigde en veroordeelde misdadigers is eene dier mee-iiingen, die zoo algemeen en diep ingeworteld is, dal noeh eene meer en meer toenemende verlichting en beschaving , noch eene meer en meer zich ontwikkelende juiste kennis van den aard en de doeleinden eener goede Strafwetgeving, die hebben kunnen doen wankelen of omverrewerpen. Het denkbeeld dat dergelijke openlijke voltrekking heilzaam op de gemoederen der aanschouwers terugwerkten bij hen eenen blijvenden indruk van schrik en afschuw voor de misdaad achterlaat, is de grondslag waarop de wetgevers van verschillende landen bouwen, wanneer zij dikwerf vreesselijke vonnissen, dood- en scha-volstrafien zoo openbaar mogelijk doen plaats hebben, ten einde de veroordeelde tot een waarschuwend voorbeeld voor zijne medeburgers moge verstrekken. Gelijk wij zeiden, dit denkbeeld is algemeen in alle wetgevingen verspreid en toegepast, en zal, vooral in Europa, waar het bovendien door het gebruik en de gewoonte van eeuwen bevestigd is, welligt zeer moeijelijk voor meer heldere inzig-ten en eene andere wijze van handelen plaats maken.

Verblijdend moet het daarom dan ook denbeoefenaar van het slrafregt en vooral den menschenvriend zijn te zien, hoe men langzamerhand in de jeugdig opbloeijende en kracht-volle gewesten aan gene zijde des grooten Oceaans , zich van de banden , waarin gewoonte en vooroordeelen hel mensch-dom keienen , losrukt en een stelsel aanneeml welks aard en werking volkomen voldoende schijnt voor onze verlichtere tijden en zeden, daar het alle openlijke strafvoltrekkingen doel vervangen door hellen uilvoerleggen der vonnissen binnen de muren des kerkers. Verblijdend noemen wij de ontwikkeling van dergelyke denkbeelden; nog verblijdender dat ze ook in ons werelddeel zijn aangenomen, en dil

— 246 — beginsel aireede in de wetgeving van een der Zwitser-sche kantons openlijk is gehuldigd.

Bij welken menschenvriend en waren vaderlander komt echter, wanneer hij deze voortgangen ziel en derzelver belang overweegt, niet de wensch op: mogt men een dergelijk stelsel ook in onze aanstaande strafwetgeving zien toepassen. Mogt Nederland , dat zoo dikwerf, wanneer het de heiligste regten der menschheid gold, wanneer het de grondvesting van hel geluk des burgers betrof, wanneer het om vooruitgang in verlichting en beschaving te doen was, zich boven alle volkeren onderscheidde, althans met de edelste om den eersten rang kampte, mogt Nederland in zijne aanstaande nieuwe strafwetgeving deze mildere beginselen huldigen ! Het is waar de ontwerpen onzer strafwetgeving zijn voorgedragen en men heeft zich daarbij aan de oude beginselen gehouden, gelijk bij ons, helaas, maar al te dikwijls gebeurt. Maar het is ook waar, dat het nieuwe stelsel nog weinig bekend is, en dal welligt eene nadere kennis van hetzelve tot eene betere waardering en toepassing zoude leiden. Wij stellen ons geenszins voor in een kort overzigt m allen opzigle het overwegend belang des nieuwen stelsels aan te tonnen, en maken het nog veel minder onze taak wetgevende vergaderingen te willen voorlichten, maar wij wenschen alleen de aandacht der wetgevers zoowel als van alle menschenvrienden te vestigen op eene vraag vau zoo hoog en overwegend belang, naardien hier gehandeld wordt de jifre constituendo.

Het is dan ook de beschouwing van hel gewigt der zaak, die ons aanspoorde, om kortelijk eenige dor hoofdbezwaren te ontwikkelen, die zich steeds bij ons tegen het beginsel van openlijke strafvoltrekking hebben voorgedaan, ten einde daarna de gunstige zijden aan te toonen, die de navolging van het tegenovergesteld beginsel schijnen aan te bevelen.

Eene eerste bedenking, die wij legen de openlijke voltrekking van vonnissen meenen in het midden te moeten brengen, is, dat zij tegen een zeer belangrijk beginsel Tan bijna alle goede strafwetgevingen lijnregt aandruischl, dat namelijk tier zedelijke verbetering des misdadigers. Wij zullen hier wel in geen uitvoerig betoog behoeven te treden van de waarheid van het door ons gezegde , dat zedelijke verbetering des misdadigers, ofschoon wel niet het hoofddoel der strafwetten , echter nimmer daarbij moet worden uit hel oog verloren.

Beroemde mannen (*) hebben reeds lang vóór ons mei kracht en welsprekendheid de zaak der gevallenen verdedigd tegen beginselen, welke als het ware voorull-■stelden, dat na ééne misdaad haar bedrijver voor altijd voor de Maatschappij verloren was. Geen stelsel, al wilde men zelf met Bestham en anderen aaime-men, dat vreesaanjaging en afschrikking hel hoofddoel der strafwetgeving, ja het eenige behoorde te zijn; en zulks niet beter kon bereikt worden, dan door vreessc-lijke en openlijke strafvoltrekkingen (’), zoude naar onze

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;JoDSRE en Muyart de Vouglass, rraiié de justice crimineUe, préf. 111. Lois crim. p. 39. Charles Lucas. Du système pénal. Kossi. Traité du droit pénal, p. 397, alwaar hij zegt: «Une peine qui ne «tend pas à l’amendement du coupable , est une peine qu’on doit «désirer de ne pas employer. Celle qui tend à le démoraliser , est «une peine qu^il n’est pas permis d’employer.» Zelfs Bentham erkent dit beginsel, wanneer hij zegt, Traités de legislation. Vol. II. p. 407 : «C’est une qualité dans une peine que de pouvoir servir à la réfor-«mation du délinquant, je ne dis pas seulement par la crainte d’etre «encore puni, mais par un changement dans son caractère et ses «habitudes.»

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Bentham zegt dit in zijn Traités. Vol. II. p. 405 uitdrukkelijk: «Une peine réelle qui ne seroit point apparente . seroit perdue pour «le public, læ grand art est d’augmenter la peine apparente sans «augmenter la peine réelle. On y réussit, soit par le choix mémo «des peines, soit par les .solennités frappante.« dont on accompagne «leur exécution.»

— 248 —

gedachten nog kunnen wettigen tot de openlijke vernedering en verguizing des misdadigers. Wij erkennen volgaarne dal de Slaat het regl heeft, ja verpligt is de misdaden te straffen, ten einde de maatschappelijke rust en orde , hoofddoel der menschelijke zamenwoning, te bewaren: maar van waar, vragen wij, heeft de Staal het regl om een misdadiger, voor zijn geheel volgend leven melde onuitwischbare smet der schande te brandmerken en hem tot een voorbeeld voor zijne medeburgers le stellen ? hem voor altijd de terugkeering in de Maatschappij le ontzeggen, althans hem die op eene middellijke wijze bijna ónmogelijk te maken? En toch dit zijn de noodzakelijke gevolgen van de openbare voltrekking der vonnissen. Wij spreken hier namelijk algemeen en bedoelen niet alleen de voltrekking in het openbaar van doodvonnissen, maar ook van alle andere lijf- en onteerende straffen. Vooral deze laalste zoo mildelijk, helaas, ook in onze heden-daagsche strafwetgeving voorkomende ('), openlijk ten uilvoer gelegd , worden eene bijna onoverkomelijke zwarigheid voor de zedelijke verbetering des misdadigers. Welke uitwerking, wij vragen hel geruslelijk eenieder, die eenen dieperen blik in het menschelijk hart geworpen heeft, welke uitwerking moet het hebben op iemand die, gelijk toch dikwerf gebeurt, nog niet alle gevoel van zedelijkheid en eigen waarde verloren heeft, wanneer hij zich op een schavot aan den smaad, aan de uitjou-vving van de heffe des volks ziet blootgesteld ? Wordt niet zijn naam met eene schande gebrandmerkt (“), die een geheel opvolgend deugdzaam en braaf leven nooit

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Bij ons toch komen , uitgenomen de poenn l aiiitalii, bijna alle slr.dTen neêr op yeesseling, brandmerk en confinement in een rasp- of fuihthuis voor zon veel jaren.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Die scliande moet, volgens BenTnAK , juist strekken, «pour «exposer le délimpiant au mépris des spectateurs et de le faire régar-mler comme indiirnedcla société de ses anciens amis.» Vol. II. p.412.

III slaal zal zijii uil le wisschen? Zullen er iiicl al lijd , ook na verloop van jaren , lieden aanwezig zijn , die eenmaal getuigen zijner schande en onteering waren? Voorzeker moeien wij alle deze vragen bevestigend beantwoorden en de uitkomst hiervan kan niet anders dan bedroevend zijn. De veroordeelde moet zich bijna , als voor de maatschappij verloren, beschouwen. Hij kan onder zijne medeburgers, in welke betrekking ook, niet meer optreden; hij is onteerd, hij, die op een schavot ten schouwspel van het volk gestaan heeft. Men zal hem vlieden en ontwijken en hij wordt een balling te midden der maatschappij. Neen, beter nog , dan zulk een leven, is hel voortgaan op den weg des verderfs en der boosheid, dien hij eenmaal betreden heeft ('}• ^'^ daar de redenering van den onteerde.

Dal zij waar is, leert, gelooven wij, de ondervinding in vele en treurige voorbeelden.

Eene andere bedenking tegen de openlijkheid der strafvoltrekking, vooral bij doodvonnissen, en die zich mede legen alle zedelijkc verbetering des veroordeelden verzet, is, dat bij vele misdadigers het vooruitzigl op die aanstaande openlijke voltrekking van hun vonnis , en de wijze waarop zij zich dan, ten aanschouwe van het publiek gedragen zullen, maar al te zeer hunne laatste

(1) Wij zouden wat aangaat het verderfelijke der onteering rooide zedelijkc verbetering van den misdadiger, volgaarne de sclioonc woorden van Bestham toepassen , door hem gebruikt lot afkeuring der ontecrende straffen voor minderjarigen. Vol. II. p. 279. «Celui oqui n’auroit pas l’espoir de renaître à l’honneur, renaîtrait diffî-«cilement à la vertu.» Over dit geheele onderwerp is mede uiterst belangrijk te lezen Emile vas Uobebeeke , De la Hcddive etc. Gand. 1846. Deze noemt de Exposition publique en de peines infamantes, lies peines immorales, die regtslrceks de zedelijkc verbetering des mis-dadigers tegenwerken, p. 206. Ook Anotrue Chaoieau en Uelie I-ADSTiN, théorie tla Code Pénal, Vol. I. p. 5.3, denken hier op dezelfde wijze over.

— 250 —

oügenblikkeii dermale vervullen, dal zij zieh niet mei rust en ernst aan hunne zedelijke verbetering kunnen wijden. Zeer juist, naar onze gedachten , wordt dit ook door den Heer LiBER (') opgemerkt, wanneer hij zegt: «Er (de misdadiger) «kann nicht in sich gehen und bereuen, wenn «ihm noch bevorsteht , vor vielen Tausenden zu sterben «und zu zeigen, ob er brav, oder wie eine Mämme «abfaehrt.» Ieder zal voorzeker ligt de waarheid dezer opmerking erkennen. De misdadiger weet het, hij heeft de hoofdrol in een treurspel te vervullen. Zal hij zulks doen als een vreesachtige? Neen! liever alle krachten ingespannen, om dikwerf voor het oog zijner geheime medepligtigen, met eene zekere vertooning van moed en zielsgrootheid te sterven. Hoe dikwerf toont de geschiedenis der lijfstraffelijke regtspleging ons dergelijke voorbeelden ! En hoe zou men ooit bij het opwekken en levendig houden van dergelijke gevoelens, in het gemoed des veroordeelden de zaden van waarachlig berouw en christelijke bekeering kunnen slrooijen en tot rijpheid zien komen.

Dan. wij meenen hiermede genoeg gezegd te hebben, om aan te toonen , dat de openlijke voltrekking der strafvonnissen , met een zeer gewigtig vereischle van elke goede strafwetgeving , dat namelijk van zedelijke verbetering des misdadigers , in strijd is, en daarmede niet kan vereenigd worden.

Wij gaan over tot eene volgende bedenking tegen hel tegenwoordig stelsel. Het komt ons namelijk voor, dat hel denkbeeld van door openlijke strafvoltrekking schrik

(1) De HeerLiBER, Hoogleeraar te Columbia (N.-Amerika), deelde, onderden titel: «Veber Extrumuran und Inlramuran ffinriclitungen, onlangs een zeer belangrijk vertoog mede, waaruit genoemde woorden door ons ontleend zijn. Men vindt hetzelve in bet Krilische Zeitschrift fur Rechtswissenschnft und Gesetzgebung des Auslandet van Mjttïubaïkb und Mohe, 17quot;' Band.

en vices aan Ic jagen ^intimidation is volgens Bentham het hoofddoel der slraffen) den strafwetgever tot eene noodelooze strengheid, ja wreedheid moet leiden. Niets toch is natiiurlijker en meer met de inwendige redeneringen van ’s menschen gemoed overeenstemmend, dan dat hij, waar hij meent door strengheid zeker doel te zullen bereiken , door de voorstelling van de nuttigheid van dat doel, deszelfs grenzen overschrijdt. Wij maken ock hier wederom volgaarne de woorden van Liber tot de onze, wanneer hij zegt; «Wird einmal angenommen, «dasz die Strafe auf andere vortheilhaft wirkt durch den «sinnlichen Eindruck den sie macht, so bietet sich der «Gedanke sehr natürlich dar, dasz eine groszere Pein einen «tieferen Eindruck mache, und die gräszlicbe Liste erson-«nener Qualen, die uns in der Geschichte der Pönologie «mit Schauder erfüllen ist eine natürliche Folge. Die Qual-«straBen sind die Folge dieser Ansicht.» Dat deze redeneringen waarheid behelzen zien wij in de theoriën van Bentham (Vol. 111. Ch. IX.) waar hij handelt «de fortifier Pim-«pression des peines sur l’imagination,» en daartoe als middelen aanbeveelt, dat publieke strafvoltrekkingen, «soient parmi les premiers objets qui frappent les yeu-v de l’enfance!» ook, «les robes emblématiques de l’in-«quisition,» en dergelijk meer. Maar niet alleen theoristen, ook wetgevers worden hierdoor medegesleept, en dat dit mede geenszins overdreven is blijkt uit den Code Pe'nal van 1810, welks vervaardigers men weet, dat zeer tot het stelsel van Bentham overhelden. Wij bedoelen hier nu niet zoo zeer de dikwerf noodelooze strengheid, die in dit in vele opzigten gebrekkig Strafwetboek, in het algemeen doorstaalt, maar voornamelijk de vreesselijke, eene goede strafwetgeving onteerende, bepalingen van art. 13. Dat wij ons hetzelve geheel voorstellen cn cen weinig nader betrachten. Het luidt: «Le coupable condamné a mort «pour parricide sera conduit sur le lieu de l’exécution.

«cii chemise, nu pieds et la lète couverte d’un voile «noir. Il sera exposé sur l’échafaud pendant qu’un huissier «fera au peuple lecture de l’arrêt de condamnation; il aura «ensuite le poing droit coupé , et sera immédiatement «exécuté à mort.» Waartoe deze vreesselijke vertooning, waartoe die gerekte marteling des veroordeelden getlu-rende de lezing van een dikwerf lang en ingewikkeld vonnis ; waartoe die wreede verminking, die men eer in eene Turksche of Japansche wetgeving zou zoeken, dan in die van een beschaafd volk! Om schrik en vrees in te boezemen ? Om den gevallen misdadiger, die de zwaarste straf boeten zal, nog eens tot voorbeeld voor zijne mede-menschen te laten strekken ? Maar zal men, in plaats van dit doel te bereiken , niet veeleer juist het omgekeerde uitwerken? Naar onze gedachten voorzeker ! Wij aarzelen niet met Ciiauveau te zeggen , « on veut inspirer de l’hor-«reur, on inspire de la pitié, un tel spectacle outrage «l’humanité et révolte les spectateurs.»

Dit is dus een der treurige gevolgen van het aangenomen beginsel van openbare strafvoltrekking, want het behoeft wel geen betoog, dat wanneer de doodstraf binnen de muren des kerkers wordt voltrokken , deze geheele toestel en noodelooze wreedheid doelloos wordt en nimmer door den strafwetgever uitgedacht zou zijn. Men heeft het dus eeniglijk aan dit beginsel te danken , dat de waar-achtigstc leer der strafwetgeving, welke de Romeinsche Regtsgeleerden reeds erkenden wanneer zij zeiden: «Ülti-«mum supplicium esse mortem solam interprelamur,» welke Berlier zoojuist in den Franschen Staatsraad deed zeggen, «que 1e principe éternellemeni vrai de la grada-«tion des peines, ne saurait s’étendre à différencier et «à graduer le mode d’infliger la peine de mort ; la justice «qui établit des punitions, et la justice sociale qui veut «des exemples sont également satisfaites quand le coupable «meurt;» met voelen werd getreden en plaatsmaakte voor

de bij den wetgever noodlottige zucht, om eene mededinging tusschen de wreedheid en ongehoordheid der misdaden en der straffen te willen daarstellen. Gelukkig echter voor het menschdom , dat toenemende beschavingen zachtere zeden deze zucht langzamerhand onderdrukten , en der-zelver invloed de bepaling van art. 13 althans gewijzigd en met afschaffing der wreede verminking in het Fransche Strafregt terug liet (^).

Dubbel gelukkig echter zou hel menschdom zich mogen noemen wanneer het beginsel, dat aanleiding tot deze en dergelijke bepalingen gaf, algemeen mögt worden afgeschaft.

Wij komen thans gevoegelijk lot een vierde hoofdpunt onzer beschouwing, dat de beantwoording der vraag moet bevallen, in hoeverre dergelijke strafvoltrekkingen gunstig op het publiek werken , in hoeverre die inboezeming van schrik en afschuw der geregligheid tot een waarachtig hulpmiddel strekt, 1er voorkoming van misdaden. En hier gelooven wij, dat het verkeerde en onjuiste van het tol dus verre gevolgd stelsel ten duidelijkste in het oog zal springen. Alleen uit de criminele statistiek zoude met zekerheid kunnen blijken, in hoeverre, in landen, waar de zoogenaamde ^b^chreckuiig^,lt;itheorie het meest gevolgd wordt (en men moet ons hier wel begrijpen , lol deze ^ibsc/ireckungstheorie behoort vooral ook de

(1) Men zie art. 16 der Wet van 1832, alwaar ons art. 13 aldus luidt: «Lc roupalile condamné k mort pour parricide sera conduit «sur le lieu de l’czceutiou eu chemise, nu pieds , et la tête couverte «d un voile noir. Il sera exposé sur l’écharaud, pendant qu’un huis-«sier fera au peuple lecture de l’arrêt de condamnation , et il sera «immédiameut exécuté à mort.» Men ziet dus, dat de wijziging van art.13 allesbehalve volledig is en zich bepaalt tot dr afschalTing van 111’1 afkappen der reglerhand. Men vindt dit artikel, alsmede de niet zerr belangrijke discussiën daarover gehouden, hij Adolphi Ciixoveau. Code Pénal progressif, Paris 1832. p. 94. sqq.

— 254 —

publieke voltrekking der vonnissen, en maakt daarvan een wezenlijk deel uit) mindere of meerdere misdaden plaats hebben dan in die landen, waar men mildere beginselen aanneemt. Het bewijs echter hiervan, kan hij den nog gebrekkigen toestand , waarin zich deze statistiek in de meeste Staten bevindt, moeijelijk, zoo niet ónmogelijk geleverd worden. Maar in de geschiedrollen der volken, in de jaarboeken der menschheid vinden wij op iedere bladzijde met onuilwischbare letters, ter onzer leering opgeteekend , dat, naarmate de straffen openlijker waren, naarmate dezelve met meer toestel en wreedheid voltrokken werden, naar die mate ook woestheid, ruwheid, onbeschaafdheid , ja bloeddorst, meer en meer toenamen. Schoon en krachtig zegt dan ook Ghakles Lucas , «pour «prouver l’elïicacité des codes sanguinaires, il faudrait «donc nous montrer, qu’ils ont été inutiles et non exécu-«lés. Mais dès lors que l’histoire nous montre au contraire «l’échafaud en permanence auprès de chaque code Dra-«conien, la crainte a perdu la moitié de son domaine,» Men ziet het vooral in de dagen van volksberoeringen. De herhaalde vertooning van openlijke strafvoltrekking stemt het gepeupel tot woestheid, gevoelloosheid en wraakzucht. Men herinnere zich inde Fransche geschiedenis de vreesselijke dagen van het schrikbewind, het werd toen het volk tot eene behoefte bloed 1e zien stroo-men. Wij herhalen hel, de geschiedenis leert, dat het volk zich niet alleen aan zulke tooneelen gewent, maar ze gaarne bijwoont, om er zijne goed- of afkeuring, onwil of mededoogen op de openlijkste en aanstootelijkste wijze te uiten. In dezen zin kan men weder met Lieer zeggen : «Eine Hinnrichtung auf offenem Felde ist ein «Gladiatorenspiel vom Staat dem Volke, dein niedrigen «Pöbel gegeben. Man drängt sich nach dem Orte, wo, «der allen entarteten Naturen so ergötzlichen schauder «genossen werden soll, als der, welchen die Volksmenge

«Römischer Städte der schlichtesten Zeiten nach dem «Circus 5vogen machte.» Belangrijk ook is het, tot staving van ons gevoelen, dat welligl nergens ter wereld meer, dan in het vrije Engeland , waar do publieke en herhaalde voltrekking van doodstraffen zeer algemeen was ('), het volk, dat is de laagste klasse der Maatschappij, in dierlijke woestheid verzonken was. Wij kunnen tot staving hiervan ons niet onthouden eene plaats uit het werk van den verdienstelijken en geleerden Goede (9 af te schrijven, alwaar hij over de strafvoltrekkingen in Engeland, en met name te Londen en vóór de gevangenis van Newgate, sprekende, zieh aldus uitlaat; «Auf der Richtplatze von «Newgate zeigt sich der Pöbel oeffentlich handelnd. Hier «jauchzt er den Helden des Stücks Beifall zu, oder er «empfängt sie mit Hobngelachter und Beschimpfung, oder «er erwarbt das Ende der Scene in dumpfer Stille. Dasz «letztere kann immer als ein Zeichen seiner tieferen Theil-«nahme betrachtet werden.» Zoo verhaalt ons ook nog dezelfde schrijver, dat het Londensche. gepeupel het lijk van den moordenaar Abersha.w aan de galg ziende hangen, «der Cadaver vorn Galgen herunterrisz und sich die «Knochen zertheilte. Schwerlich, voegt hij er bij, könnte «der Eifer die Reliquien eines wunderthätigen Heiligen zu «besitszen weiter getrieben werden als damals die lei-«denschaftliche Begierde des Pöbels ein Stükehen von

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Men kan de waarheid hiervan wel niet beter aantoonen , dan dour te zeggen , dat gedurende de laatste twintiÿ jaren, de doodstraf aldaar Zn luiee en dertig gevaUenis afgeschaft. Vooral onder het tegenwoordig bewind , is er een groote vooruitgang in dit opzigt, en schijnt men spaarzamer met mcnschenhloed te worden. Men zie over een en ander het reeds meer donr ons aangehnalde werk van Ebilk van Hore-«EEiZB, in de Inleiding en ook p. 105 sqq.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Hnglanil, H'ales, Irland und Schotlland. Erinnerungen an Nalnr und Kunst aus einer Reise in den Jahren 1802 und 1803 , von Cnais-TiAS dcßusT Gottlieb Ijoede , Dresden 1806. Theil II. p. 368 sqq.

— 25G —

«ÀBERSHAws profanen Überresten zu erbeuten. Vorzüg-«lich hoch im Werthe werden die Finger gehalten, die «man zu Tabaksstopfern zu gebrauchen gelobte.» «Der «Pöbel schlug und raufte sich darum.» ■— Zoo zien wfl dat dikwerf ook, bij dergelijke openlijke strafvoltrekkingen de meest barbaarsche bijgeloovigheden plaats hebben; als het opzamelen van het bloed der ter doodgebragten ; het doopen van doeken in hetzelve, als waaraan bijzondere krachten worden toegeschreven, en dergelijke meer. Soms geeft ook de gelatenheid en schijnbare grootheid van ziel, waarmede een boosdoener zijne straf ondergaat, een gevoel van bewondering, van bijna afgodische vereeringen zucht om dusdanig voorbeeld na te volgen , aan velen der toeschouwers. Ja, de schijnvroomheid van vele verharde booswichten, deed dikwerf het gemeen in de meest dwaze uitersten vervallen en hen den vollenden dag als heiligen en martelaars vereeren, aan wier door gruwelen bezoedeld leven het wrekend zwaard der geregtigheid heden een einde maakte. Een- treffend voorbeeld hiervan zag men bij de teregtstelling der beruchte gifmengster, de Markiezin de Brinvilliers. — Den dag na hare 1er doodbrenging zamelde het volk hare beenderen op en bewaarde die zorgvuldig , «parce que le peuple disait «qu’elle était sainte.» Men ziet hieruit, dat vooral in gevallen van een voor den misdadiger opgewekt mede-doogen , het geheele doel van schrik-aanjaging, en daardoor voorkoming der misdaden, vervalt. Maar dit valsche medegevoel kan veel vreesselijker gevolgen hebben, ja dikwijls de maatschappelijke rust en orde op de geduchtsle wijze bedreigen, wanneer het zich vereenigt met het denkbeeld, dat de misdadiger te zwaar, of wel onverdiend gestraft wordt. En niets is gemakkelijker en natuur-lijker dan deze voorstelling. Waartoe moet deze nu het gemeen leiden ? Tot wantrouwen, ja tot haat tegen die magt, die onverbiddelijk gestreng in haar oordeel, het

Wrekend zwaard der geregligheid zwaait. Tegen die magt, die onverbiddelÿk gestreng de misdaad opspoort en den, nu door het gepeupel met mededoogen aangestaarden boos-wieht, openlijk der strafle prijs geeft. Waarlijk wij noemen dit zeer bedenkelijk voor de rust des Staats. Zoodanig was ook liet gevoelen van een onzer landgenooten ('} in de laatste helft der vorige eeuw, die reeds toen zeide (en wij voeren zijne eigene woorden te liever aan , daar dezelve een sprekend bewijs opleveren, dat reeds vroeg, ook in ons vaderland , helderder inzigten op het stuk van strafvoltrekking bestonden), «quibus quaeso oculis adspi-«cietur (vulgus) vultus Magistratus, qui publicae exeeu-«tioni, qua supplicium de homine sumitur, praeest: pro-«fecto tremendus ac venerabilis sed pariter ingratissimus «adparebit ; imo dixerim maximae parti spectatorum odio-«sus, qiiae , quippe ad ralionis usum hac occasione in «subsidium adhibendum , inepta , auctorem tantum poenae «immisericordem et inexorabilem adspectat, quae con-«teniplatio ejus, sensus alieno dolore adflictos ita distur-«bat, ut existiment ejus auctoritatem veniae a sonte «impetrandae obstaculo fuisse; fingunt adeo executioni «eum adesse ut vindictae dulcedine fruatur, cui ad extre-«mum usque induisisse videtur. » — Voor ons weten wij waarlijk niet, wat gevaarlijker voor den Staat kan worden, dergelijk valsch mededoogen, of bewondering voor den misdadiger, dan wel de woestheid en bloeddorst, waaraan bij andere gelegenheden zich het volk overgeeft. Genoeg echter blijkt, naar onze gedachten, uit het aangevoerde, niet alleen het nuttige, maar het noodzakelijke eener veranderde wijze van strafvoltrekking. Is

1) De door ons aangevoerde woorden sijn genomen uit eene hoogst belangrijke en welligt niet algemeen genoeg bekende dissertatie aan et guutenusexpédiât ultima supplicia publice irrogari,door onzen landgenoot, den Hr. Bodwess , le Utrecht, indenjaro 1774 verdedigd.

Themis, Vll Dl. tV St. 1846. 1 ?

— 258 —

hel, na het gezegde, niet duidelijk, dal in plaats van schrik en vrees voor de misdaad in le boezemen, dikwerf eene juist omgekeerde uitwerking wordt te weeg gebragt, die tot de treurigste gevolgen kan leiden? Dergelijke looneelen, gelijk Boitard (1) te regt zegt, «habituent les témoins à des idées, à des images, à «des procédés, dont il faut les écarter.» Hoe weinig beleekenend, het doel geheel missend, is deze enkel zinnelijke afschrikking van het kwaad ! Men merke op, hoe aan den voet van datzelfde schavot, waar een mede-mensch voor het oog van duizenden sterft, om in zijne laatste oogenblikken nog tot een waarschuwend voor^ beeld voor anderen te strekken, dikwerf de ontwerpen tot nieuwe en snoode misdrijven gesmeed worden , of wel dadelijk nieuwe misdaden, als diefstal en baldadigheden, plaats hebben. Te regt zegt Bouwers hier ook weder van het graauw, «nihil deterrentur homines deper-« dili, quominis in furto manifesto deprehendantur, « interea temporis dum alii ejusdem criminis convich «patibulo figuntur. » Wij herhalen het nogmaals, meer en meer toenemende beschavingen verzachting van zeden maken eene verandering en omwenteling in dit punt van strafwetgeving algemeen wenschelijk, ja dringend noodzakelijk. Maar welligt zullen velen, die de gebreken van het bestaande stelsel inzien en erkennen, echter huiverig zijn het nieuwe te omhelzen en hetzelve met achterdochtige oogen beschouwen. Welligt zullen zij en anderen ons afvragen, of men dan door het ter zijde stellen van alle afschrikking voor het publiek, een eerste en hoofddoel eener goede stralwetgeving uit het oog verliezen, en, door eene valsche menschlievendheid verleid , alles aan zedelijke verbetering en beschaving wil overlaten, die, helaas, volgens de uitkomsten in de meeste landen, hiertoe geheel schijnen te kort te

l) Boitard , Leçons sur le Code Pénal.

schieten ('). Welligt zullen zij ons vragen of men door strafvoltrekkingen binnen de muren des kerkers , niet de baan zal openen tot eene geheimhouding in de bestraffing der misdaden, welke tot ondermijning moet strekken van die openlijkheid , die in elke goede wetgeving behoort le bestaan en den zekersten en eenigen waarborg op kan leveren, dat niet de voltrekking van de uitspraken der heilige geregtigheid in wettige moorden ontaarden, die zooveel te stralfeloozer zijn zullen naarmate zij meer in de stilte voltrokken worden. Indien deze en dergelijke de gevolgen van het nieuwe stelsel zijn moesten, niemand zoude het verder verwerpen, niemand ijveriger vervolgen dan wij ! Maar dit stelsel goed gewijzigd , en gelijk het in sommige der Noord-Amerikaansche Staten is aangenomen, heeft alle de voordeelen, die wij er ons van voorstellen, zonder eenigen grond van vrees op te leveren voor nadeelen en schrikbeelden, die men maar al le gereed is te bezigen , wanneer het de afschaffing van oude vooroordeeleu raakt.

Om het ongegronde hiervan ten volle aanschouwelijk temaken wenschen wij nu nog , naar aatdeiding van het vertoog van den Heer Lieer, het nieuwe stelsel een weinig nader te ontwikkelen. Men moet namelijk met hem de zeer juiste en diep menschkundige onderscheiding maken, tusschen hlosz Sinnliche Ähschreckung en Moralische fTarnung. De eerste is, gelijk elk genot of elke smart, die alleen de zinnen aandoet, voorbijgaande.

t) De bedenkingen wegens het ongenocgiame van het zoogenaamde système penitentiaire , zoo als het thans in sommige landen heslaat, vindt men soms door statistische waarnemingen, op eene voor den menschenvriend bedroevende wijze, bevestigd. Zonder hierover echter thans in beschouwingen te treden , zij bet genoeg te zeggen, dat deze treurige uitkomsten welligt grootendeels te zoeken zijn in de slechte inrigling der gevangenissen. Die hierover meer en zeer belangrijke zaken lezen wil, bevelen wij ten sterkste het nerk van Knus wa Uokebsske aan.

en kan uit haren aard geene blijvende en duurzame indrukken nalaten. Vandaar, dal zij nooit aan het oogmerk des wetgevers , die zich haar wil dienstbaar maken, kan voldoen. De laatste echter staat veel honger, en reikt in hare gevolgen veel verder. Zij is even hoog boven de eerste verheven , als zedelijk gevoel boven zinnelijke aandoening. De Heer Lieer beschrijft haar als, « eine von «früh geleistte Stimmung der Gemülher, eine Moralische «Scheu, eine Wirkung des klaren Bewustseijns, dasz «Missethat bestraft werden rausz. » Treffend laat hij er op volgen: «Wo Todesslraffe zugelassen wird ist es das «algemeijne Bewustseijn, dasz Blut für Blut gefedert wird, «welches zum Gedeihen der Gemeinde wirkt, nicht aber «der etwaige Schauder, denn der Anblick eines blutenden «Körpers oder dasz Zucken eines Gehängten verursacht. «Dies ist eine Wirkung der Warnung, die Unvergleichalich gröszer ist, als die der Abschreckung. » Die waarschuwing zoo plegtig en algemeen mogelijk te maken, ziedaar het doel, hetwelk in eene goede strafwetgeving, bij het voltrekken der vonnissen, vooral moet worden in acht genomen.

Deze voltrekking zal nu daartoe, gelijk gezegd is, binnen de muren der gevangenis plaats hebben , in tegenwoordigheid der bevoegde autoriteiten, als der regters, of althans van eenigen hunner, der leden van het ste-delgk of plaatselijk bestuur, der gezworenen, in landen waar deze regtsinstelling gebruikelijk is. Verder in het bÿzijn van een zeker aantal burgers, volgens behoorlijke daarvan op te maken lijsten, door het lot gekozen, en die als getuigen zich bij de voltrekking zullen moeten bevinden; verder ook nog diegenen zijner bloedverwanten , die zulks begeeren mogten. Vóör dat het vonnis ten uitvoer gelegd wordt, zal eene commissie, bestaande uit vier personen en den voorzitter der vergadering, in tegenwoordigheid van twee geestelijken, den veroordeelde in

— 261 —

plegtige en bescheidene bewoordingen zijne laatste bevelen afvragen. Een half uur vóór de voltrekking van het vonnis zullen al de klokken op eene bijzondere en statige wijze aanvangen te luiden. Terstond bÿ het begin daarvan zal de politie zorgen, dat in al de buurten, welke zich in meer onmiddellijke nabijheid der gevangenis bevinden , de winkels gesloten worden en alle publieke arbeid en vermakelÿkheid op straten en wegen ophoude. Wanneer de straf voltrokken is, zal zulks den volke door een vernieuwd klokkengelui worden aangekondigd, en van de geheele handeling en afloop der voltrekking een procesverbaal worden opgemaakt, hetwelk door allen, die daarbij tegenwoordig waren, moet worden onderteekend, overal aangeplakt, en in alle nieuwspapieren bekend gemaakt. Ç1)

Het blijkt naar onze gedachten ten volle, dat dergelijke wijze van strafvoltrekking geenszins zonder uitwerking op de gemoederen zal zijn; dat zwijgende en plcg-tige zal juist slechtdenkenden in zichzelven doen keeren en in bun hart welligt de eerste kiem lot eene zedelijke omwenteling ontwikkelen. Voor de laatste oogenblikken des misdadigers, voor zijne gemoedsrust en zedelijke verbetering, indien dezelve nog mogelijk is , is het nieuwe

1) Naar onze gedachten zoude het welligt mede zeer gunstig op da gemoederen der menigte kunnen werken , wanneer de geestelijken , die bij deze sombere plcgtigheid tegenwoordig waren , bij derge-'ijke gelegenheid korte , zedekundige traktaatjes schreven, waarin zij, naar aanleiding van de gestrafte misdaad, nuttige wenken en vermaningen voor het volk zochten mede te deelcn. Dergclijko traktaatjes konden dan kosteloos verspreid worden , en zouden gewis meer nut slichten, dan de laffe en dikwerf slechte en zedclooze verhaaltjes in rijm en onrijm, waarin tegenwoordig de herinnering aan dergclijke trcurtuoneelcn onder den gemeenen man bewaard worden; armzalige opstellen, bevallende: t De lautste woorden des misdadigers, t enz. door liedjeszangers als anderzins aan het volk nilgeveut, dikwerf welligt uren vóór dat nog de misdadiger zijne straf heeft ondergaan.

— 262 — stelsel zonder tegenspraak veel beter , ja, gelijk wij reeds in den aanvang zeiden, de eenige wijze, om die verbetering te bewerken. Hij kan thans zijne laatste oogen-blikken geheel ongestoord aan zijne hoogere belangen wijden, zonder door vrees voor de openlijke tooneelver-tooning, waarin hij de hoofdrol moet spelen, daarvan afgehouden te worden.

Uit hetgeen wij omtrent de wdjze van voltrekking gezegd hebben volgt ook nog overtuigend , dat de vrees van sommigen voor te groote heimelijkheid, en daarmede ligt verbonden willekeur in de strafvoltrekkingen , geheel vervalt. — Er zijn toch zoo vele getuigen daarbij tegenwoordig, uit zoo verschillende standen en betrekkingen gekozen, dat bedrog en zamenspanning hier ondenkbaar, ja onmogelijk kan geacht worden. Geregtelijke moorden kunnen altijd en bij alle strafvoltrekkingen plaats hebben, maar dan nog even goed bij die, welke openlijk en ten aanschouwe van een geheel volk geschieden, als bij die, welke binnen de engere muren van den kerker plaats vinden. De geschiedenis levert ons de voorbeelden in zoo vele auto da fö^, waarbij koningen in hunne hoven voorzaten, in zoo vele strafvoltrekkingen in dagen van staalkundige beroeringen en verdeeldheden, en wel ten volle geldt ook hier het zeggen van Liber : « Wo die «Despotie nicht die augenblickliche Aufwallung desVolkes «fürchtet, zieht sie sogar die Oeffentlichkeit bei diesen « Hinrichtungen vor. »

Wij meenen hiermede ons voornemen te hebben volvoerd , door namelijk eenige der wezenlijke en groote bezwaren, die tegen het stelsel van openbare strafvoltrekking beslaan, aan te toonen , en korlelijk het nieuwe stelsel ende voordeelen , die hetzelve belooft, te ontvouwen. Die voordeelen met wiskundige zekerheid vooruit te bepalen is den regtsgeleerde en wetgever onmogelijk. Voor beiden echter is het hoogst gewigtig, en voor den

— 263 —

menschenvriend verbindend, wanneer de Heer Liber ons berigt, dat de landen waar dit stelsel van strafvoltrekking is aangenomen, er zich wel bij bevinden, dat men niet alleen in geene derzelven de oude wijze van doen terug verlangt, maar zich veeleer geluk wenscht eenen zoo belangrijken en in hare gevolgen voor de maatschappelijke beschaving gewigtigen stap gedaan te hebben. De meeste noordelijke staten van de Amerikaansche republiek, laatstelijk ook de staat Ohio, zijn lol dit beginsel toegetreden, dat, gelijk wij reeds zeiden , ook in Europa, in de wetgeving van een der Zwitsorsche kantons [£ern) is aangenomen.

Wij aarzelen dan ook niet dit ons opstel te eindigen met den vurigen wensch, dat ook in andere landen en vooral in ons vaderland de aandacht van regtsgeleerden en wetgevers , door dit voorbeeld opgewekt, zich meer en meer op een zoo hoogst belangrijk en voor het algemeen gewiglig onderwerp moge vestigen. i

BOEKBEOORDEELINGEN EN VERSLAGEN.

NEDERIANDSCHE LITERATUUR.

De wetgevende magt der plaatselijke besturen , naar art. 153 der Gr,, door Mr. G. de Vries, Az., Procureur bij de Arrondissements-Regtbank te Haarlem. Haarlem, A. G. Rrusema.n, 1846, 291 bl, in 8®.

«De balie heeft verscheidene keuren, reglementen en verordeningen der plaatselijke besturen, met de beschuldiging van ongrondwettigheid aangevallen, en bij de verschillende regterstoelen hevig bestreden, zonder echter bij die aanvallen van een bepaald stelsel uit te gaan.»

— 264 —

Ik zou niet durven beweren, dat dit verwijt door den heer de Vries op bl. 16 zijner inleiding, aan de balie gedaan , geheel ongegrond is ; en ik wil hem evenmin betwisten de stelling, dat die beschuldigingen der balie misschien dikwijls meer zijn toe te schrijven aan de behoefte die men gevoelde, om do autonomie der plaatse-hjke besturen binnen zekere grenzen te bepalen, dan aan het volle besef dat altijd die groote uitgebreidheid, daaraan door de besturen gegeven, met eenige stellige bepaling der Grondwet in strijd was.

Maar ik geloof te mogen vragen, of dit verwijt van stelselloosheid of beginselloosheid alleen de balie treffen moet? of het niet voor het minst met even veel regt raag worden toegepast én op do besturen én op den regter? Of zou men meenen, dat de plaatselijke besturen, die aan de zeker vrij rekbare en onbestemde woorden van art. 153 Gr., toch waarlijk wel eene zeer ruime betee-kenis gegeven, en zich in naam van dat regt om hunne huishoudelijke belangen te regelen, al vrij wat aangematigd hebben, bij het maken hunner keuren en wille-keuren altijd een bepaald stelsel voor oogen hebben gehad, of wel dat de regterlijko magt, die, zoo als de schrijver zich uitdrukt, de aangevallene keuren en reglementen meest in bescherming nam, en handhaafde, daarbij altijd een bepaald stelsel en zekere beginselen raadpleegde?

Ik geloof het niet.

En geen wonder, waarlijk; dezelfde oorzaken die de ééne in dwaling bragten, bestonden voor allen. De Grondwet vergenoegt zich met aan de plaalselijke besturen in het algemeen op te dragen de beschikking hunner huishoudelijke belangen, en het maken van verordeningen daaromtrent; maar nergens, noch bij do Grondwet, noch bij do wet, noch bij de algemeene reglementen, is hel algemeen beginsel nader ontwikkeld, noch zijn de grenzen van die plaatselijke wetgevende magt stelselmatig

aangewezen ; en ’t gemis van eene wel op de welgevcnde inagt der plaatselijkc besturen en op de politie, waarover de heer de Vries zoo herhaaldelijk klaagi, is de gemeene bron geweest van misbruiken en uitbreiding van magt, aan de ééne, van onzekerheid en vitterijen, aan de andere zijde, van dwaling voor allen.

De onzekere regts-toestand, waarin de magt der plaat-selrke besturen nog altijd verkeert, laat een zoo ruim veld voor willekeur, misbruik, en onbestemde beschouwingen en bespiegelingen, dat ieder gemakkelijk, én in het algemeen, én zelfs voor iedere zaak datgene kiezen kan, wat hem hel best te pas komt en wat, hel zij het beste strookt met zijne bijzondere inzigten, het zij naar zijne wijze van zien in het algemeen belang het meeste wenschelijk is.

Deed de wetgeving en de jurisprudentie weinig , de wetenschap deed tot dus verre niets tot ontwikkeling van dit onderwerp; en eene verhandeling over de wetgevende magt der plaalselijke besturen moge eene stoute onderneming zijn; maar vooral, waar zij zoo gelukkig wordt ten einde gebragt als door den heer de Vries geschied is, is de wetenschap dank verschuldigd aan den schrijver, die daartoe lust en moed genoeg gevoeld heeft.

Het onderwerp is niel alleen belangrijken moeijelijk, maar het is in waarheid nieuw , en de weg dien de schrijver zich zelven heeft moeten banen , was nog geheel onbetreden. Immers hoe veel er ook gepleit en gevonnisd is over de wettigheid van dit of dat reglement, niemand heeft nog beproefd dit alles te brengen tot een wetenschappelijk geheel ; van beide zijden streed en schermde men in hel wilde rond, maar aan een zeker stelsel, aan een bepaald beginsel, aan vaste regels, bleef het tot dus verre ontbreken.

Eene eerste proeve om in deze gaping te voorzien, kan niet anders dan op zich zelve reeds nuttig en

— 366 — .

welkom zijn; maarzij wordt dit vooral, en zij klimt niet weinig in belangrijkheid, wanneer zij zich onderscheidt door grondigheid en onpartijdig wetenschappelijk onderzoek ; wanneer daarbij wel wordt partij getrokken van het bestaande in fado, van de voortbrengselen der wetgevende zoo wel als van de regterlijke magt, zonder dat men nogtans zich door autoriteiten gebonden acht, of verblinden laat; wanneer eindelijk die arbeid zich kenmerkt door onafhankelijkheid en afkeerigheid van alle partij-zucht, wanneer men heeft weten te vermeden de beide uitersten, om het zij de magt der besturen buiten hare natuurlijke grenzen uit te breiden, het zij die door een gezocht en overdreven liberalismus le beknibbelen.

En dat zijn, geloof ik, de verdiensten die niet ligt zullen worden betwist aan het werk van den heer oE Vries , waarvan ik trachten wil den lezers der Thernif een kort verslag le geven.

Het werk is verdeeld in vier hoofdstukken.

Het eerste handelt over de vraag (hl. 20—26), aan wien de uitoefening van de plaatselijke wetgevende magt is opgedragen? Over die vraag valt intusschen weinig te zeggen, omdat zij een dadelijk en duidelijk antwoord vindt in de Grondwet, in verband met de reglementen voor het bestuur der steden en der gemeenten ten platten lande. De wetgevende raagt berust bij de plaatselijke besturen volgens de Gr., en het plaatselijk bestuur bestaat uit den burgemeester, de wethouders (ten platten lande de assesgoren), en den raad,; en het zijn dezen allen gezamenlijk die de reglementen maken , met uitzondering alleen van de zeer zeldzame gevallen, bedoeld bij art. 70 van het reglement op de steden, en art. 33 van dal op het bestuur der platle-lands-gemeenlcn, in welke de reglementen kunnen worden gemaakt door burgemeester en wethouders (of assessoren) alleen.

Van meer gewigl eu vau grootereu oiuvaug is bel tweede hoofdst., waarin geleerd wordt, hoe ver zich de wetgevende magt der plaatselijke besturen uilslrekl.

In eene eerste afdeeling wordt de kracht onderzocht der woorden huîi'houdelÿk belang, waarvan zich de Gr. in art. 153 bedient, die aanleiding hebben gegeven tot 200 vele verschillende opvattingen en meeningen, en welker zin en beleekenis eigenlijk naauwkeurig en bepaald had behooren te zijn omschreven bij de algemeene reglementen, waarvan datzelfde art. 153 gewaagt, bl. 27, 28.

Deze vraag is zeker van groot gewigl ; kon uien het daarover eenmaal eens worden, dan waren spoedig alle twisten en botsingen geëindigd; want het is juist de weinig hestcnide beleekenis dezer woorden , die de bron is van alle de menigvuldige moeijelijkheden over dit onderwerp gerezen. Maar zoo lang die woorden niet in aller oogen eene vaste en dezelfde beleekenis hebben, zal de stelselloosheid en de beginselloosheid, waarover de heer de Vries met zoo veel regt klaagt, onvermijdelijk moeten 'oortduren.

Ik wil wel bekennen, dat ik ook juist om die redenen bij de behandeling van dat punt gaarne wat meer volledigheid , wal meer uitvoerigheid, maar vooral wat meer helderheid gewenschthad; mij tenminste komt het voor, dat er ook na alles wat tot toelichting der zaak gezegd wordt, in die woorden nog veel duisters en onzekers overblijft,

nffuighoudelyke belang^en zijnde belangen der huii-bouding-; en huishouding van eene plaats vormt het geheele bestuur en beheer der inwendige aangelegenheden , en de geheele inwendige regering ; huishoudelyke verordening'en zijn dus die, welke uitsluitend eene bepaalde gemeente betreffen en de belangen van andere gemeenten niet raken.» bl. 30.

In hel algemeen is dil zeker waar, en ik wil met den schryver aannemen , dal het woord huishoudelijk ook hier in dien zin moet worden opgevat. Wel is het waar, dat daardoor de magt der plaatselijke besturen al zeer uitgestrekt worden kan ; maar ik erken, dat daar waar geene bepaling dor wet aanduidt, dat zij aan de door haar gebezigde woorden eene bijzondere beteekenis heeft willen geven, men die woorden moet opvallen in den gewonen grammaticalen zin, omdat iedere andere beteekenis, die men daaraan zou willen geven, volstrekt willekeurig wordt.

Het karakter van huishoudelykheid, als ik het zoo eeiis noemen mag, zal dan enkel en alleen daarin gelegen zijn, dat hel reglement bestemd is om te werken binnen de grenzen der gemeente , waarvoor het gemaakt is.

Maar ook dan nog blijft de wetgevende magt beperkt binnen zekere grenzen , die het nu juist van belang wordt op hare juiste plaats te stellen ; en zoo komt het dan in de eerste en voorname plaats aan op de vraag, wat behoort tot het algemeen, wat lot hclprooinciaal, wat tot het plaatselijk huishouden? — Een bepaald en naauw-keurig antwoord op die vraag is zeker niet gemakkelijk; maar ik heb het dan ook hier te vergeefs gezocht.

Het is zeer waar, geloof ik, wat gezegd wordt op bl. 38, dat als zaken van algemeen belang te beschouwen zijn alle die, welke ook aan de overige deelen des rijks eigen en voor eene gelijke regeling in het geheele rijk geschikt zijn; en voor zaken van gemeentelijk huishoudelijk belang daarentegen, die, welke uil den bijzonderen aard der plaatselijke omstandigheden voortspruiten , of die daarmede in zulk een verband staan, dat de regeling der-zelven naarmate van die omstandigheden verschillend behoort te wezen.»

Maar, bedrieg ik mij niet, dan is juist de moeijelijk-heid hierin gelegen, om te bepalen, wat behoort tot de

eerste, wat behoort tot de tweede cathegorie? En die moeijelijkheid wordt niet geheel opgelost. Wel geef ik toe, dat het misschien niet mogelijk was, dit in alle bijzonderheden te beschrijven; eenige algemeene regels daaromtrent zouden mij echter wenschelijk zijn voorgekomen.

Uit de eerste vraag wordt eene tweede geboren , die van niet minder belang is. Kan namelijk de regier onderzoeken, wat plaatselijk, wat algemeen belang is? met andere woorden, kan de regter de toepassing weigeren van een reglement, op grond dat daarbij geregeld is een onderwerp van algemeen belang ?

De vraag wordt ter loops behandeld op bl. 38 en 39; maar het antwoord komt mij daarom weinig bevredigend voor, omdat hel, als ik het wel begrijp, te gelijkpa en neen zegt, en omdat noch voor het ja, noch voor het neen, redenen gegeven worden.

De schrijver begint met to erkennen de bevoegdheiil des regters om onverbindend te verklaren, die plaal-selijke verordeningen, waarbij blijkbaar over zaken van algemeen belang'is beschikt; en dat is naar mijn inzien de ware leer, omdat hel een dadelijk en natuurlijk gevolg is van de vrij algemeene stelling, dat de regter, alvorens eene wet toe te passen , mag en moet onderzoeken, of zij is gegeven door het daartoe bevoegd gezag, en omdat het plaatselijk bestuur niet is de bevoegde wetgever voor zaken van algemeen belang.

Maar nu volgt er ;

«Doch hel kan soms twijfelachtig zijn, of een punt meer voor eene algemeene, dan voor eene plaatselijke regeling vatbaar zij te achten, en het is dan de wetgever, (welke? de plaatselijke? de algemeene?) niet de regter, die zulks beslissen moet. Heeft nu eenig plaatselijk bestuur omirent zoodanig onderwerp verordend, terwijl de wetgever het zich niet heeft aangetrokken, dan geloof ik, dat deze laatste omstandigheid, in zulk een twijfelachtig

— 270 —

geval, bÿ den regier ah een vermoeden gelden mag , dal de zaak door den algemeenen wetgever niet van algemeen belang geacht is , en daaromtrent alzoo door het plaat-xelÿ'k bestuur te regt is beschikt. »

Maar waar toch heeft de heer de Vries die onderscheiding , tusschen twijfelachti^e en niet twyfelachtige gevallen gelezen? In geene wet slaat zÿ geschreven, en mij komt zij volstrekt willekeurig voor; mij schijnt hel toe, dat hij daardoor schept een ten ëénemale onhoudbaar transactie-stelsel, dat de geheele leer , door hem op den voorgrond geplaatst, omverwerpt.

Neen , één van beiden, de regter mag in dal onderzoek treden, of hij mag het niet; hetislt;/eweZ, en niet een vermoeden , die dit moet uitmaken, en te beweren, dat hij hel heden ja, morgen neen mag, dat kan niet opgaan ; te zeggen, de regter moet niet toepassen de keur, die blijkbaar, maar hij moet wel toepassen, die welke slechts twijfelach-tigbeschikt over algemeene belangen: is dat niet stelselloosheid? is dat niet beginselloosheid? En bovendien, wanneer is een geval twijfelachtig? wanneer is het dit niet? en wie zal beslissen, of bet geval al of niet twijfelachtig is?

De wetgevende inagt der plaatselijke besturen is daarenboven onderworpen aan de uitdrukkelijke voorwaarde, dat hunne reglementen niet mogen strijdig zijn, het zij met de wet, het zij met het algemeen belang. Is zij strijdig met de wet, dan moet er de regter de toepassing van weigeren; maar de vraag, of eene plaatselijke verordening in strÿd is met het algemeen belang, staal niet ter beoordeeling van den regter , bl. 39. Het toezigt der provinciale staten en van den Koning is daar, om te zorgen, dat de besturen in dit opzigt de grenzen hunner wettige magt niet overschrijden, bl. 237, 238.

Doch ook deze wezenlijke voorwaarde, voor de verbindende kracht der reglementen, behoort onder de hoofdbeginselen die het onderwerpbeheerschen, en had daarom,

'lunkt mij, wel verdiend wat meer te werden uitgewerkl.

Wanneer is er strijd met de wet? wanneer mei hel algemeen belang? Ik gevoel wel, dat bier dikwijls het jut in causa positum, zal moeten gelden, en dat hel veel gemakkelijker althans is, ieder reglement op zich zelf te toetsen aan de wet en aan het algemeen belang, dan üie vraag a priori in het algemeen te beantwoorden , docheenige algemeene regels zouden misschien ook hier kunnen zijn op den voorgrond gesteld.

Zoo b. v. zou ik denken, dat zoodra eenig onderwerp is geregeld bij eene algemeene wet, ieder plaatselijk reglement, dal hetzelfde onderwerp zou willen regelen, dat daarin voor deze of gene gemeente verandering zou willen brengen , hel zij door uitbreiding, het zij door wijziging of beperking, daardoor alleen moet geacht worden te zijn strijdig met de wet; de heer de Vries schijnt wel van dezelfde gedachte, wanneer hij bl. 37 zegt: «aan de gemeente-besluren blijft in allen gevalle alleen de beschikking over dit gedeelte der inwendige regering, wat de algemeene en de provinciale wetgeving oordeelen het bestaan hen te kunnen en te naoeton overlaten ; » maar een opzettelijk onderzoek, en een duidelijk antwoord op deze vraag, vindt men eigenlijk in zijn w’erk niet.

Na aldus te hebben bepaald de kracht en de betec-kenis der woorden huishoudelijk belang', gaat de schrijver over tot een onderzoek, bl. 39—52, over de vraag, welke daarvan de gevolgen zijn ; en hoezeer hg zich daarbij bepaalt alleen tot de negatieve gevolgen, en wij dan ook meer leeren wat er niet dan wat er wel uit volgt, is echter hetgeen wij bier vinden over veeren, en post- en wagen-diensten, zeer belangrijk. Geen van beidenkunnen bij plaatselijke reglementen worden geregeld , omdat beiden niet belrelfen ééne gemeente, maar ten minste twee, en omdat zij dus niet kunnen gezegd worden , alleen het huishoudelijk belang der gemeente te regelen. De gronden,

waarmede deze stelling verdedigd wordt, komen mij voor niet alleen onwederlegbaar to zijn; maar zij zijn vooral daarom gewigtig, omdat er weinige zaken zijn, waaromtrent de jurisprudentie, in zulke vreemde en zonderlinge dwalingen is vervallen, als juist de veeren en beurtvaarten, Eene tweede afdeeling houdt zich bezig met den omvang der gemeentelijke huishouding. De inwendige regering heeft, buiten de inrigting van het bestuur en de defensie, tot hoofd-onderwerpen : het finantie-wezen , het regts-wezen en de politie.

Het tinantie-wezen, als niet uitmakende een onderdeel der plaatselijke wetgeving, en dus niet regtstreeks lot liet onderwerp dezer verhandeling beboerende, wordt op bl. 53—56, slechts in het voorbijgaan even aangeroerd; maar meer uitvoerig is de schrijver over de belasting-regle-menten, die door de plaatselijke besturen, zoo als bekend is, alleen kunnen worden daargesteld onder goedkeuring van de provinciale staten of den Koning, art. 155 , 156 Gr.

Belasting is het opleggen der verpligting of de verplig-ting zelve, om eene som gel(is op te brengen of af te staan aan den Staat, aan de provincie of de gemeente, ten einde deze daarmede in zijne behoefte kunne voorzien; belastingen beslaande in de opbrengst van andere goederen in natura, zijn bij ons niet in gebruik, bl. 57.

Recognitiën voor makelaars, gevorderd door plaalselijke reglementen, houdt de schrijver, op de bekende gronden, voor onwettig, bl. 57 , 58 ; zoo ook de reglementen, welke aan de eigenaren der huizen de verpligting opleggen tot het herstellen der stads-kaden of schoeijingen, of der straten, bl. 58—64.

Zeer breedvoerig, en niet minder oordeelkundig, naar het mij voorkomt, wordt het onderwerp behandeld der weg-, straat-, brug-, kaai-, haven-, kraan-, sluis- of pont-gelden, der recognitiën voorplaatsen op de openbare markten, hallen, vischmarkten en dergelijke, alsmede der

omslagen voor het onderhoud van lantarens, brandspuiten, nachtwachten en dergelijken, bl. 64—77. De schrijver maakt namelijk onderscheid tusschen die genieente-eigendommen, waarvan het gebruik aan alle ingezetenen gemeen is , als straten, grachten , bruggen , ponten, enz., en die waarvan de gemeente eigenaresse is, zonder dat het gebruik daarvan behoort aan alle ingezetenen , als beurs-gebouwen, vischmarkten ; de laatsten kunnen worden verkocht of verhuurd ; de eersten niet ; wat voor het gebruik der laatsten gevorderd wordt, kan worden beschouwd als retributie of huurprijs; wat voor dat der eerste wordt geeischt, is eeue ware belasting.

Het regtswezen wordt verdeeld in burgerlijken slrafregt.

Het burgerlijk regt kan nooit en in geen geval een onderwerp zijn van plaatselijke wetgeving;, want uit het voorschrift van art. 161 Gr. volgt van zelve, dat alles wal het burgerlijk regt betreft, uitsluitend en voor alle deden van het rijk wordt geregeld door de algemeeue wet. Het is waar, de wet zelve verwijst in sommige gevallen naar plaatselijke gebruiken of verordeningen; maar daar waar wordt verwezen naar het plaalselijk gebruik, kunnen daarom nog geene plaatselijke reglementen voorschriften geven van burgerlijk regt; want in die gevallen is het de regier, niet het plaatselijk bestuur, die onderzoekt en beslist, wat het gewoonte-regt medebrengt. Plaatselijke reglementen kunnen daarentegen wel tusschen beide komen, daar waar de wet verwijst naar bijzondere verordeningen ; maar dan ook zijn het steeds reglementen van politie, en niet van burgerlijk regt, die bedoeld worden. Dit wordt met vele voorbeelden gestaafd. Bl. 78—87*

Voor het strafregt geldt dezelfde regel als voor het burgerlijk regt, op grond van hetzelfde art. 161 Gr., bl. 87,88. Dit neemt echter niet weg, dat de plaatselijke besturen de beschikking hebben over de plaatselijke politie; want politie en strafregt zijn twee zeer verschillende zaken;

rheuiis, Vil DL tV Sl. 1810. 18

274

liet kenmerkend onderscheid bestaal hierin , dat het strafregt ongeoorloofde de politie geoorloofde daden verbiedt en straft, of zoo als hel hier op hl. 88 gezegd , en verder tot bl. 91 ontwikkeld wordt, dat het s'.rafregt straft de inbreuk op eens’ anders regten, de politie daarentegen eene daad verbiedt j niet omdat de dader daartoe geen regt heeft, maar niettegenstaande hij daartoe regt beeft, alleen omdat die daad van nadeelig gevolg kan zijn voor het algemeen belang ; zoodat eene overtreding van politie is zoodanige daad , welke op de regten van anderen geene inbreuk maakt, maar die alleen in het belang van het algemeen welzijn is verboden, of wel het verzuim van datgene, wat om dezelfde reden is geboden.

Die ■onderscheiding is zeker zoo eenvoudig als waar; het strafregt is repressief, de politie preoentief. Hel is alleen de valsche, willekeurige en onregtskundige verdeeling der misdrijven van den Code Pe'nai, die bij ons dat onderscheid heeft doen verloren gaan.

Ofschoon eindelijk de politie het regt heeft om te verbieden en zelfs te straffen, wat op zich zelve niet onregt-matig of ongeoorloofd is, vallen echter niet alle geoorloofde daden onder haar bereik , maar alleen die welke in het openbaar geschieden , naar buiten werken , en voor het algemeen nadeelige of gevaarlijke gevolgen hebben kunnen; want de politie oefent geene voogdij uil over de individus, zij waakt alleen voor het heil der maatschappij, bl. 91—95. ,n.

De onderwerpen der plaatselijke verordeningen eindelijk, worden behandeld in eene , derde en laatste afdeeling van dit hoofdstuk. Hoe belangrijk die afdeeling ook. zij, het is niet mogelijk den schrijver hier in alle bijzonderheden te volgen. Ik bepaal mij dus tot eene korte opgave van den'hoofd?akelijken inhoud.i ai ■ , nm' u liU ,:-;?:■-7-'

De algemeene regel is deze : onderwerpen van plaatselijke politici kunnen alleeni opleveren zoodanige maat-

regelen, die door de bijzondere gesteldheid of omstandigheden der plaats worden gevorderd; al het overige behoort lot de algemeene politic. Een plaatselijk reglement kan dus alleen dan beschikken, wanneer bijzondere plaatselijke aangelegenheden , bijzondere voorzieningen vorderen; die voorzieningen integendeel, welke niet slechts dienstig zijn voor deze of gene gemeente, maar die overal even nuttig of noodig zijn, kunnen alleen door algemeene weiten of verordeningen worden géregeld.

De juistheid der stelling wil ik niet betwisten; maar de juiste grenslijn tusschen die onderwerpen van alge-meene en plaatselijke politie, zal altijd onzeker blijven; de schrijver geeft dan ook geene bepaalde regels om beide van elkander te onderscheiden ; doch hij vergenoegt zich met bij zijne voorbeelden aan Ic wijzen , wal hij tot het één, wat tot het ander meent te moeten brengen, en dat nog wel zeer dikwijls zonder daarvan reden te geven.

Intusschen kan daarover, meen ik, juist, zeer verschillend gedacht worden.

Zoo b. v. meent de schrijver, bl. 121 , dat het te lang werken in de fabrieken der kinderen, door den algemee-nen wetgever zal moeten geregeld worden, omdat de helang-en van alle prooincien of gemeenten, waar fabrieken zÿn of zullen komen, op dit punt volkomen dezelfde ^yn. Ik zou twijfelen , of dat wel volkomen juist zij, omdat ik meen, dat de vraag, hoe lang men de kinderen zonder nadeelige gevolgen voor hunne gezondheid kan laten werken, afhangt én van den aard van het werk, dat zij verrigten moeten, én van de plaats waar dit geschieden moet, én van meer plaatselijke aangelegenheden.

Op bl. 123 en 124 daarentegen wordt aan de plaatselijke besturen het regt toegekend om reglementen te maken omtrent het te digt op elkander bouwen, en straf te bedreigen tegen het werpen van vuil en slinkende voorwerpen op wegen en in riolen, tegen hel niet schoon houden

van straten en al wat vertier de reinheid der plaats ver eisclit. Maar is dit alles dan niet overal even noodig? en behoort dus dit alles niet liever tot de algemeene politie?

Ouder de bijzondere onderwerpen van plaatselijke politie worden gerangschikt het voorkomen van misdrijven, bk 96—112; het onderwijs, hl. 112, 113; de godsdienst, bl. 113, 114; de goede zeden, bl. 115—118; het leven ende gezondheid, bl. 118—127, de voorziening in de eerste levensbehoeftén, bl. 127—129; de beveiliging tegen brand en watersnood, bl. 129—135; de landhoinv, bl. 135—141; de nijverheid, bl. 141—149; de handel, bl. 149—159; de wegen en wateren, bl. 160—163; het uiterlijk aanzien der plaats, en het bouwen en sloopen, bl. 163—171.

Over dit alles slechts zeer enkele bedenkingen.

Zoo ben ik nog niet overtuigd van de waarheid der stelling, dat de plaalselijke besturen het regt hebben, om aan de ingezetenen alle persoonlijke dienstpligtig-heden op te leggen , welke hun goeddunken, die op bl. 108—112 verdedigd wordt; zoo geloof ik ook niet, dat de zoogenaamde Zondags-wet van 1 Maart 1815, die zeker met den geest onzer Grondwet, en met het daarbij aangenomen stelsel van vrijheid van godsdienst, en van gelijke bescherming- van alle erkende godsdienstige gezindheden, weinig strookt, maar die echter niet is ingetrokken, kan worden gerekend stilzwijgend te zijn vervallen, zoo als dit hier op bl. 113, 114 geleerd wordt.

Ofschoon ik het met den schrijver volmaakt eens ben, dal de wijze waarop men te Amsterdam en te Rotterdam de reglementen voor de makelaars heeft ingerigt, voor de wet moeijelijk is te verantwoorden ; zoo blijf ik toch van oordeel , dat daarom nog niet ieder ander en beter ingerigt reglement op de makelaardij onwettig en ongeoorloofd zijn zou. Wat daaromtrent door mij, T/ieniis, Vil, 109,

110, is aangevoerd komt mij voor hier op hl. 150—152 niet te zijn wcderlegd.

Eindelijk is de heer de Vbies op hl. 165—168 van oordeel, dat het den plaatselijken besturen vrijstaat, door reglementen het regt der ingezetenen te beperken , om op hunnen grond te bouwen en te slopen, hoezeer hij zelf •lat regt op bl. 170 en 171 zeer bedenkelijk noemt in abstracto.

Ik kan ook dit niet eens zijn, wanneer ik in art. 626 B. W., zeer uitdrukkelijk geschreven vind, dat de eigenaar op zyiien g'rond alle beplantingen en gebouwen kan doen stellen , welke bij goedvindt; dan volgt daaruit, dunkt mij , dat hij in dit regt door geene polilie-regle-menten mag beperkt worden ; en ik vind in die meening mij versterkt, wanneer ik in hetzelfde art. lees, dat de eigenaar ook onder den grond mag graven en bouwen , doch dit behoudens de wijzigingen der verordeningen van politie op bet stuk der wegen, enz. ; en waar dus de wet zoo duidelijk spreekt, doet het mijns inziens minder ter zake, welke redenen hem tot bet bezigen van die woorden hebben bewogen.

Het derde hoofdstuk handelt over de middelen van bedwang , door welke de plaatselijke besturen aan hunne verordeningen kracht kunnen hijzetten. Die middelen zijn middellijk, de slratfen, of onmiddellijk, de maatregelen van politie; de eersten, die den overtreder met een kwaad bedreigen, alleen om door de vrees voor dal kwaad een leder van de overtreding terug te houden; de tweeden, die ten doel hebben het zij om het gebodene te doen vcr-rigten, of hetgeen legen een verbod verrigt is , weder teniet le doen, hl. 173, 174.

De beschouwing der straffen wordt aangevangen met eene korle ontleding der wet van 6 Maart, 1818, hl, 175—180. De slrallen bij die wel loegeslaan, zijn gevangenisen geldboete; alle anderen, bepaaldelijk de verbeurd-

— 278 -

verklaring, zijn ongeoorloofd en onwettig, bl. 205 -— 212. Over de boete in het bijzonder spreekt de schrijver bl. 181—204; de gevangenis wordt niet opzettelijk behandeld. De alternatieve straf van boete , in geval van onvermogen te vervangen door gevangenis, gaat de raagt dec plaatselijke besturen te buiten, bl. 192 -200; de gronden voor deze stelling komen mij zeer aannemelijk voor ; zij komen hierop neder : art. 7 der wet van 1815 gaf aan dc plaatselijke besturen dat vermogen uitdrukkelijk; maar de wet van 1815 is in haar geheel afgeschaft door die van 1818, en daarin komt zoodanige bepaling niet voor.

Hetzelfde geldt omtrent zulke bepalingen in reglementen, waarbij meesters of ouders worden aansprakelijk gesteld voor de overtredingen van hunne kinderen of dienstboden; niet alleen omdat ook de bepaling van art. 8 der wet van 1815 in die van 1818 niet is opgenomen; maar ook omdat de algemeene beginselen van strafregt en ook van onze wetten, niet toelaten iemand te straffen voor misdrijven of overtredingen van anderen, bl. 200—204.

Eindelijk wordt dit onderwerp besloten met de behandeling der vraag : wat is het gevolg, als de besturen hunne magt overschrijden bij de bepaling der straffen? bl. 212—217.

Het antwoord is, dat niet de geheele keur daardoor nietig wordt, maar dat alleen do met de wet strijdige strafbepaling niet verbindende is. Ik wil dit aannemen in de eerste hypothese op bl. 213, wanneer b. v. met gevangenis of boete, verbeurdverklaring of eene andere onwettige straf bedreigd is; men kan dan de eerste straf toepassen, en de tweede houden voor niet geschreven; maar men kan hetzelfde, geloof ik , niet zeggen, indien is bedreigd eene hoogere boete of gevangenis dan de wet gedoogt; men kan dan niet deze toepassen, omdat de wet dit verbiedt, men kan de straf

evenmin terug brengen lot die, welke wel in liet algemeen door het bestuur had kunnen bedreigd worden , maar die hetzelve niet op de overtreding gesteld dieefl ; de regter zou op die wijze wetgever tevens worden. Maar wat eindelijk, als tegen de overtreding alleen eene ongeoorloofde straf, b. v. verbeurdverklaring, bedreigd is? Dan zal toch wel de geheele keur, als onwettig, moeten worden ter zgdc gesteld.

Omtrent de maatregelen van politie wordt als regel gesteld op bl. 218, dat niet alleen de plaatselijko besturen het regt hebben om in hunne reglementen , te bevelen de uitvoeringivan hel gebodene te docnl bewerkstelligen, en het verbodene te verhinderen, of het in strijd daarmede gedane te vernietigen; maar dat zij zelfs zonder tusschen-korast van deu regter, die bevelen kunnen ten uitvoer leggen, of doen den uitvoer leggen, bl. 233—236.

Mij komt dit ondcrlusschen vrij bedenkelijk voor. iWaar toch staat dat eerste regt voor de besturen geschreven? In de wet van 1818 zeker niet; en dat het stilzwijgend uit de Grondwet volgen zou, kan ik even .weinig toegeven. Maar als het tweede ) waart is, treedt dan niet het bestuur, de politie, de minste veldwachter of geregts-dienaar in de plaats van den regier? oordeelt nietthij eigéndunkelijk over hel beslaan der overtreding, over de wettigheid van bel bevel, terwijl hel een en het ander misschien voor betwisting vatbaar was? en behoorde niet voor het minst de overtreding wettigde zijn uilgemaakl, voordat men aan bet handelen, b. v. aan het afbreken van mijn huis gaal ?

Dat de wegruiming van hetgeen in strijd met eene politie-verordering gebouwd is, geene straf is, en als straf ook bij die verordeningen niet zou kunnen bedreigd worden , heb ik nooit voor twijfelachlig gehouden. Hel. wordt voor het overige hier met veel juistheid en kracht betoogd op bi. 221—224. Zoo ooknW. 225—233, dat

bij geene plaatselijke reglementen de last kan worden verstrekt op ambtenaren om in de de woningen der ingezetenen , huns ondanks, binnen te dringen ; dat strijdt met art. 168 Gr., bl. 225—233.

De plaatselijke besturen oefenen hunne magt uit onder het toezigt der provinciale staten en van den Koning. Dit is het onderwerp van het vierde hoofdstuk.

Aan de provinciale staten moeten worden toegezonden afschriften van alle plaatselijke reglementen, ten einde hen bekend te maken met de behoeften van de verschillende deelen der provincie, en hen in staat te stellen om behoorlijk toezigt te honden op de naleving der wetten, en de.s noods bij overtreding der wet, aan den Koning de noodige voordragt te doen. Hunne goedkeuring wordt echter niet geëischt en behoeft niet gevraagd te worden; de Grondwet wil niets anders dan opzending; en, daar die opzending eenvoudig is een maatregel van orde, is ook daarvan de verbindbaarheid der keur niet afhankelijk, die derhalve evenzeer wettig bestaat, ook dan als aan die formaliteit niet voldaan is, bl. 238—244.

Veel verder gaat het toezigt des Konings, die bet regt heeft de reglementen, welke hij strijdig oordeelt te zijn met de wet of met het algemeen belang, te schorsen en te niet te doen ; maar die daarentegen in geen geval de plaatselijke besturen kan noodzaken tot het maken van reglementen op bepaalde onderwerpen, bl. 248—256.

Eindelijk het vijfde en laatste hoofdstuk : op welke wijze moeten de plaatselijke verordeningen worden afgekondigd?

Noch in de wet, noch in de reglementen vindt men daarvoor eenige bepaalde voorschriften of regels, en de klagten hierover door den schrijver aangeheven , zullen wel door niemand ongegrond worden geoordeeld, bh 257—259.

Rij gebrek aan wettelijke voorschriften geschiedt de afkondiging gewoonlijk door aflezing van de puij van hel

— 281 —

raadhuis, en door de aankondiging of aanplakking van gedrukte of geschrevene afschriften, bl. 260, 261. Dat die verspreide afschriften of afdrukken moeten in zich dragen alle de kenmerken hunner wettigheid, dat is, dat zij uitdrukkelijk moeten vermelden de inachtneming van alle die vormen, waarvan de verbindende kracht van het reglement afhankelijk is ; dat men b. v. niet door overlegging van notulen, of door getuigen of door andere middelen kan bewijzen , dat een reglement door den raad gemaakt is, indien dit uit het stuk zelf niet blijkt, is wel aan geen redelijken twijfel onderworpen. En toeb is het tegendeel wel eens beweerd niet alleen, maar zelfs heslist. Doch het is te verwachten, dat de bondige redenen door den heer de Vries, bl. 261—264, tot wederlegging der gronden van conveniëntie voor dat stelsel , dat waarlijk onhoudbaar is, wel eens aangevoerd, allen zullen overtuigen.

De afkondiging geschiedt voorts door burgemeester en wethouders of assessoren , bl. 264, en houdt in : vermelding, dat het reglement door den raad is vaslgesteld , of de reden waarom dit, in de enkele geoorloofde gevallen, niet geschied is , bl. 264—270; van de Koninklijke goedkeuring, waar die noodig is, 270; van den tijd der afkondiging, 273—275; van den tijd, waarop het reglement in werking komt, bl. 275—276; en eindelijk de onderteekening van den burgemeester en den secretaris, bl. 276—278.

Eindelijk wordt het geheele werk besloten met eenige zeer doelmatige en behartigenswaardige wenken, omtrent de beste wijze om de reglementen te verspreiden en bekend te maken, bl. 279—286. Het spreekt intusschen van zel-ven, dal, vermits hiervoor geene wettelijke voorschriften hoegenaamd bestaan, de plaatselijke besturen in die middelen geheel vrij zijn.

Niemand zal het wel omtrent alles met dit werk eens

— 282 —

zijn; maar iedereen zal hij de beoordeeling van hetzelve wel in het oog moeten houden, dat het is eene eerste schrede op eenen ongehaanden weg; iedereen zal danrenhoven erkennen, dat het zeer veel voortreffelijks inhoudt, en dat wij aan den schrijver menig nieuw en juist denkbeeld te danken hebben. Redenen genoeg dus voor de beoefenaars van ons staatsregt, om den heer de Vkies voor zijnen verdienstelijken arbeid, dank te zeggen.

: , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11 . A. DE PlNTO.

Je nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in !. '!■) lui , i ■

BOITENLANDSCHE LITERATUUR. *

fiistoire eowtitutionnelle de la monarchie Espagnole depuis l'invasion des hommes : du nord Jusqu’à la mort de Ferdinand VII, par le Ci®. Victor nu Hamel. Paris 1845, 2t vol. in 8“. ' ■ m “

De beschouwing der wisseling in de staatsregtelijke instellingen in Spanje is eohe der leerrijkste, die uit de nieuwere geschiedenis der Europesche volken te putten is. Geen land kan misschien beter tot voorbeeld strekken, boe de medewerking des volks tot de regering wezenlijk hijdraagt tot innerlijke bloei en aanzien naar buiten, en het levert tevens het bewijs, dat, al gaf men zich minder rekenschap dan nu van de theorie, de praktijk van constitutionele begrippen en vormen, niet zoo nieuw is als het soms wordt voorgesteld. iHetgeen de tegenovergestelde wijze van regering ten gevolge heeft, is ook in die geschiedenis maar al te zeer na te gaan. Men,vergelijke toCh de welvaart van het land en de daardoor ontstane mogelijkheid, om zoo geducht eene overheersching als die der Mooren te doen eindigen met de volslagenc uitputting van krachten, nadat Ferdinand en zijne twee

— 283

opvolgers, Karel en Philips, alle magt en alle bestuur lot zieh hadden getrokken. Die magt, aangewend tegen de belangen des volks, had niet dan nadeelige gevolgen. Hunne onverdraagzaamheid in bet godsdienstige en hunne onderwerping aan den wil eener magtige geestelijkheid, beroofde het land van nuttige ingezetenen, wier vlijt en Werkzaamheid wel noodig was, om den naijver der inboorlingen op te wekken. Een noodlottige vorm van administratie , het bijna noodzakelijk gevolg van elke alleen-beersching, die zelfs de geringste en onbelangrijkste zaken aanhot oordeel des opperbestuurders onderwerpt, ontnam alle veerkracht aan het staatsbestuur. Een verderfelijk stelsel van monopolie, en beweerde bescherming der nijverheid, deed alle wezenlijke welvaart verdwijnen.

Geene uitgeslrekte koloniën, geen invoer van goud, zelfs niet de gelukkige ligging en de vruchtbaarheid des lands, konden tegen deze nadoelen opwegen. Alles geraakte in diep verval, en hetgeen in deze eeuw met Spanje is voorgevallen, getuigt hoe moeijelijk het is om zich uit dien toestand weder te verheffen , en met welke bezwaren een volk te worstelen heeft^ dat zich alle zelfstandigheid heeft laten ontnemen (1).

Do schrijver van het werk, dat wij hier aankondigen, heeft zich ten doel gesteld de. verspreide bouwstoffen der staatsregtelijke geschiedenis van Spanje te verzamelen en een geheel daarvan te vormen. De verdeeling van het land vóór de regering van Ferdinand en Isabella , is oorzaak geweest dat de kronieken, vöör dien tijd geschreven ,

(1) Als maatstaf van den bloei eens lands, kan doorgaans de verandering in bet getal inwoners genomen worden. Spanje lelde onder Ferbinasd en Isabei.i.a eene bevolking, op 20 millioenen geschat. Op bet einde der regering van Karei It . waren er slechts 8, en na den Successie-oorlog slechts 6 millioen. Het gevolg der rust die het in de vorige eeuw genoot, was eene vermeerdering tot omtrent fï millioen inwoners. Nu is de bevolking ongeveer lö millioen.

— 28i —

slechts de lotgevallen van elk rijk in het bijzonder behandelen , en later belette de regeringsvorm elke onpartijdige beschouwing: zoodat de latere Spaansche geschiedschrijvers niets vermelden, dan hetgeen den Köningen aangenaam konde gerekend worden. Robertson is de eerste, die een blik geslagen beeft op de inrigting der Spaansche monarchie, vóór dat de koninklijke overmagt zich deed gelden. Iti de inleiding zijner geschiedenis van Karel den V'quot; kon dit echter niet dan zeer beknopt geschieden. liet is ook bekend dat hij na-zeer veel moeite de vergunning bekwam, om van de archieven te Simancas bet uitwendig^e te aanschouwen, zonder er gebruik van Ie mogen maken. Ten einde een meer volledig denkbeeld te geven van de vroegere staatsregtelijke instellingen in Spanje, is dit werk geschreven.

De schrijver beweert, en zijn werk bewijst het, dater reeds zeer vele bronnen geopend zijn ter bereiking van zijn doel. Hel moet echter niet voorbijgezien worden, dal hij zeker nog geen gebruik hepft kunnen maken van den toegang tot de staats-archieven , die eerst in 1844 door den minister Pena Flojuda is verleend geworden. Deze vergunning mag in Spanje als een groole stap beschouwd worden , daar te voren alle staatsstukken zeer geheim werden gehouden. Het ontbrak dan pok niet aan beperkingen, boven diegene die in zulke zaken altijd noodig zijn. Men kan zien hoe daarin sedert eene verandering is gebragt in het verhaal van den heerGACHARD, door de Belgische regering afgezonden , ten einde de archieven van Simancas te onderzoeken (1).

Deze geschiedenis is verdeeld in vier onderdeden. Hel eerste beval het verhaal van hetgeen voornamelijk nict betrekking lot hel staalsregt in Spanje is voorgevallen

(IJ Dit ^crslay is upgenoincii in iid Juurnal lie la U-iye van dit Jaar, nquot;. 10.3, 104 vu 105.

— 285 —

Tanden inval der noordsche volken af tol de regering van Kahel DEN V*'quot; ;

Het tweede behelst een overzigl der staatsregeling in Caslilie en Arragon, gedurende hetzelfde tijdperk;

In het derde deel wordt de geschiedenis behandeld van Spanje onder de dynastie van Oostenrijk ; en in het vierde die der Bourbons lot den dood van Ferdinand Vil.

Voor zoo verre wij over een onderwerp van dien omvang en dit gewigt kunnen oordeelen, gelooven wij dat de lezing van dit werk niet geheel zonder voldoening zijn zal, vooral indien men in aanmerking neemt dat het een nog ongebaanden weg doorloopt, niet alleen wal belrefl de constitutionele geschiedenis van Spanje in het bijzonder, maar ook constitutionele geschiedenis in het algemeen. Het oordeel moge scherp geacht worden , maar wij geloo-vcri dat het moeijelijk te betwisten is, dat verreweg de meeste geschiedschrijvers bouwstoffen verzamelen zonder een vast plan en dat de bewerking daarvan ook overvloedig getuigt. Van daar ook, dat indien men eene bepaalde inrigling in een land op verschillende lijden wil leeren kennen, het hoogst zeldzaam is dat men bij denzelfden schrijver genoegzaam daarover vindt opgeleekend, al is zijne beschrijving voor een bijzonder tijdvak volledig; en beter bewijs is niet te vinden, dat hij zich bij hel behandelen van elk tijdperk niet heeft voorgesleld de volgorde en het betrekkelijk belang der te behandelen zaken.

Van dit gebrek is de schrijver niet vrij te pleiten. Soms vindt men op de eene plaats een onderwerp zeer uitvoerig behandeld, dat op eene andere slechts als terloops wordt aangeroerd. Hoe weinig hij b. v. moge op hebben met de constitutie van het jaar 1812, en van hoe geringe waarde dit staatsstuk moge wezen, is het toch niet genoeg in een werk onder dezen titel, zich van de verdere vermelding af te maken door eene citatie uit de werken van den markies de Miraflorès, waaruit de voornaamste zinsnede

is: «L’historien, pour analyser la constitution n’a besoin que «de transcrire l’art. 181: les cortés devront exclure de la «succession au trône celui ou ceux dont l’incapacité serait « reconnue, ou qui se seraient conduits de manière à mériter «de perdre la couronne.» Van eene constitutie, die niet alleen op het papier geschreven is geweest, maar ook gedurende onzen tijd geheel of gedeeltelijk in werking is gebragt, behoorde wel eenig meerder denkbeeld aan den lezer gegeven te worden, dan hij uit het hier aangehaalde zal kunnen bekomen. De vereeniging der Unie in Arragon (die men aan het eind van dit opstel breeder zal zien vermeld), heeft in 1288 ook het plaatsen van een diergelijk voorschrift in de toen bestaande constitutie doorgedreven , en de schrijver acht zieh toch daardoor niet ontslagen van eene verdere ontwikkeling der beginselen van die instelling.

Geheel consequent spreekt de schrijver geen enkel woord van de constitutie, die voor de regering van Joseph Bo^xpxRTE is vervaardigd, en van de Junta, die Napoleon te Bayonne deed vergaderen, van 150 afgevaardigden uit Spanje en de koloniën (waarvan 90 verschenen zijn). Het mag evenwel voor niet geheel van belang ontbloot worden geacht, dat Napoleon begreep eene vertegenwoordiging der drie standen (geestelijkheid, adel en volk) te moeten behouden , en de Roomsch Gatholijke godsdienst als alleenheerschende te moeten verklaren, zonder dat eene andere zelfs geduld werd.

Het is bijna onvermijdelijk voor een schrijver, die zaken voorbijgaat, die hij behoorde te vermelden, om zich niet tot verbalen te laten vervoeren van gebeurtenissen, die met zijn onderwerp in geene of zeer geringe betrekking staan. Hieronder behoort in dit werk het lang gerekte verhaal des opstands der Nederlanden tegen Spanje, en hetgeen in den tachtigjarigen oorlog daar is voorgevallen. Het is zeker niet te loochenen, dat die gebeurtenissen middellijk grooten invloed hebben uitgeoefend op Spanje , het

lij door de geldelijke verliezen, die het land daardoor heeft geleden, net zij ook door den invloed, dien zij op de denkbeelden der Spaansche koningen hebben moesten , die daardoor zeker niet geneigd zijn geworden, om veel vrijheid aan hunne Spaansche onderdanen te laten. Maar dit had even goed kunnen worden aangetoond zonder in een opzettelijk verhaal te treden. Misschien is de schrijver er toe gekomen door voorbij te zien, dat, wel is waar Spanje en de Nederlanden onder één souverein waren ver-eenigd, maar daarom nog niet denzelfden Staat uitmaakten.

Even zoo vindt men verscheidene onderwerpen behandeld , die in eene geschiedenis van Rakel V te huis behooren (b.nV. de krooning door den Paus), maar die gerust konden worden achterwege -gelaten in een werk, dat hem alleen als Roning van Spanje beschouwen moet.

Bij het lezen van dit werk zal men ook nooit uit het oog moeten werliezen de sterk aristocratische gezindheid van den schrijver. Deze kan het best worden gekend door de volgende woorden, gevoegd bij de vermelding der maatregelen, waardoor Fekdinand en Isabella de magt der steden vermeerderden, terwijl zij die des adels trachten krachteloos te maken :

«L’équilibre nécessaire au corps social se trouve donc rompu, du jour où la noblesse n’y fait plus sentir son contrepoids, et si, avec raison nous avons applaudi précédemment à l’admission aux cortès des procuradores du tiers état ,(trions traitons d’inique et d’inconstitutionnelle la mesure, qui éloigna les députés de la noblesse de cotte assemblée. Une telle infraction aux institutions réprésontatives du pays devait avoir tôt ou tard de funestes résultats, et favoriser les tendances usurpatrices de la royauté ou de lal démocratie. Toutes deux allaient se trouver en présence, sans corps aristocratique capable, seul, d’arrêter les vues ambitieuses de l’une ou de l’autre. Telles étaient les conséquences delà politique inconsidérée

1

— 288 —

des prédécesseurs de FERotsAND et d’IsAEELLE , politique que ces deux souverains développèrent démesurément et avec persistance. N’y avait-il pas lieu de craindre que le royaume ne tombât sous le régime absolu , ou ne serait exposé à tous les désordres intérieurs d’un gouvernement dominé par la licencj plébéienne? Dans tous les cas, la liberté se trouvait en danger le jour où sa plus sûre garantie lui était enlevée (1).gt;gt;

De schrijver heeft deze stelling, hoe waar zij ook in de vorige eeuwen in Spanje zijn moge, zeker te onvoorwaardelijk nu nog van toepassing gehouden. Van daar ook de onverschilligheid , waarmede wij gezien hebben dat hij de tegenwoordige Gortés, en de Constitutiën door hen aangenomen , behandelt.

Wij laten hier volgen twéé uittreksels uit het werk, die misschien niet zonder belangstelling zullen gelezen worden. Het eerste bevat den hoofdinhoud der geschiedenis der Gortés, gedurende den tijd dat zij de grootste inagt hebben uitgeoefend.

In het tweede vindt men het verhaal van eenige omstandigheden , die den terugkeer van Ferdisand VII hebben vergezeld, en waarvan de schrijver onderrigt is door zijnen vader, destijds prefekt van het departement der Pyrenées-Orientales.

De schrijver vermeldt omtrent de Gortés het volgende:

Reeds vóör de veroveringen der Saracenen kwamen in Spanje vergaderingen bijeen van bisschoppen en edelen'^ die in Kerk en Staat de wetgevende magt uitoefenden, en tot wier bevoegdheid zelfs de keuze der vorsten behoorde. Na de herstelling der onafhankelijkheid werd aanvankelijk door de geestelijkheid alleen, in de conciliën, wetten voor den Staat vaslgesteld (2). In Gastilie is vooral

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Deel 1, 1)1. 261.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Dit lurugkceren tot ilc vroegere instellingen , nieUcgensbia'nde den langen diinr der overliecrscliing, was gemakkelijk gemaakt door

opmerkelijk bet concilium le Coyanza, gehouden in 1050, 1er gelegenheid van het huwelijk van Ferdinand I met Sancha . waardoor met dat rijk de Asturien en Leon zÿn vereenigd. Niet alleen zÿn aldaar onderscheidene bepalingen omtrent de reglsbedeeling vastgesteld, maar ook tie voorwaarden waaronder de leenmannen, der nu tot één vereenigde rgken, den eed van getrouwheid aan Ferdinand zouden zweren.

De adel was te magtig om niet haar vorig aandeel in de regering te herkrijgen. Eene eeuw later vindt men dan ook vergaderingen van bisschoppen en edelen (Curiae mixiae), in de uitoefening eerier zeer uitgestrekte magt. hl 1114 is door zulk eene vergadering te Palencia de scheiding geregeld tusschen Urraca van Gastilie en Alfonsus van Arragon, en daardoor een einde gemaakt aan den oorlog, dien de beide echtgenooten jaren achtereen legen elkander hadden gevoerd.

Afgevaardigden der steden verkregen van lieverlede regt van zitting in de vergadering. Hel eerst verschenen zij in 1169 , en werden in 1188 uitdrukkelijk opgeroepen. Van dien tijd af schijnt de benaming Cortes in gebruik te zijn gekomen, en is de latijnsche taal niet meer bij ile beraadslagingen gebezigd. In 1260 eerst is door

Ifi staatkunde der Mooren. « Les sectateurs de Mahomet, » (^egt RoBiBTSo») « sont les seuls enthousiastes , qui aient uni l’esprit de tolérance avec le zèle du proselitisme , et qui, en prenant tes armes pour étendre et propager la doctrine de leur prophète , aient permis eu même temps à ceux qui ne voulaient pas la recevoir, de rester attachés à leurs opinions et aux pratiques de leur culte. Si les moeurs et les lois anciennes ont résisté en Espagne aux secousses violentes d’une conquête, et ont continué de subsister malgré l’établissement d’une nouvelle religion et d’une forme nouvelle de gouvernement, on le doit à ce caractère singulier du Mahométisme et au désir qu’avaient les Maures de faire désirer leur domination aux vaincus. » fnlr. à i’Jiist. de Charles V, Sect. 3.

Themis, VII. D. H. St. 1846. 19

— 290 —

Altossi’s X het bezigen der landtaal in de weiten eu openbare stukken bevolen.

Volkomen geregeld zijn de zamenstelling eii werkzaam-hetlenderCorlés van Gastilie door Alfobsus XI (den//^reA«gt;' bijgenaamd). Zijn doel was voornamelijk het fnuiken van de magt der leenmannen en van den adel in hel algemeen, Daartoe trok hij de regl.sbedeeling tot zich en riep in 1328 de Gorté.s bij een te Medina del Gampo, waarin voornamelijk de regten der steden zijn bekrachtigd.

Volgens hetgeen in die vergadering is vastgesteld, waren de Gorlés zamengesleld uit drie standen (genaamd brazos, bras of egtamentoi'), De geestelijkheid werd vertegenwoordigd door de aartsbisschoppen, de bisschoppen en de abten der groote kloosters. De adel, door de grootmeesters der orden van den heil. Jacobus , Galatrava en Alcantara, door de graven (de groote leenmannen der kroon), de ricos hombres (de mindere leenmannen der kroon) , en door de magtigsten onder de infanzonet ol cahaderos (de leenmannen der eerslgenoemden). Afgevaardigden uit de steden vertegenwoordigden den derden stand. Het getal dier sleden was oorspronkelijk omtrent negentig, hetwelk in de zestiende eeuw tot negentien is verminderd ; en door de nalatigheid van sommige sleden om afgevaardigden te zenden, en door het als leen uitgeven van anderen door de kroon. De nuttigheid om de steden in slaat te stellen van hunne belangen voor te dragen, is echter toen nog ingezien; waarom aan de plaatsen, die hun regt hadden verloren, werd toegeslaan, om de nog zitting-hebbenden te magtigen van in hunnen naam het woord te voeren.

Hel regt van bijeenroeping berustte bij den Koning, die aan geen bepaalden tijd zich ooit heeft verbonden, hoewel in 1313 de Gorlés (te Valladolid) hadden bepaald dat zulks elke twéé jaren behoorde te geschieden. Dadelijk na elke troonsbeklimming werden de Gorlés altijd

bijeengeroepen, hetgeen noodzakelijk was door hel gewigt, gehecht aan den wederkeerigen eed, door Vorst en volk af te leggen. De plaats van bijeenroeping was mede geheel aan den Koning overgelaten ; alleen was het hem niet geoorloofd zulks in eene vesting te doen.

De Gorlés hadden hel regl om zelve voorstellen te doen, en beraadslaagden volgens den last door hunne'committenten gegeven. Hunne magl was zeer uitgebreid. Hunne bewilliging was noodig voor de belastingen, en zij konden ook rekenschap vorderen van het gebruik der loe-geslane gelden. Oorlogs-verklaringen en vredes-verdragen werden ook aan hunne goedkeuring onderworpen, en ook de huwelijks-verbindtenissen van hel koninklijke huis, hetgeen van belang was door dat de vrouwen niet van de regering waren uitgesloten. De staatsregtelijke en burgerlijke wetgeving werd door hunne medewerking lot stand gebragt (zoo is b. v. in 1349 het wetboek, bekend onder den naam van steie partir/as, de zeven hoeken, door hen aangenomen).

Het moet niet worden voorbijgezien, dat de sleden hunne eigene besturen verkozen , en dat die bevoegdheid (hoewel in 1349 doorÄLFONSus XI aanmerkelijk ingekort), veel tol hunne welvaart heeft bijgedragen.

In Arragon vindt men ook reeds zeer vroeg instellingen, die van de vrijheidszucht der inwoners getuigen; die steeds, nog meer zelfs dan de Castilianen, gestaan hebben op hel behoud hunner reglen en privilegiën. De Corlés waren zamengesteld uit de afgevaardigden van vier standen : de geestelijkheid, de hooge adel, de mindere adel en de steden.

Opmerkelijk is de groote magt, toegekend aan den opperregter (justicia ofjustiza')^ uit den minderen adel gekozen, met het voorname doel om den Koning en de groote leenmannen in toom te houden (1), en die aan de

{1) De schrijver bestrijdt de aangenomene meening, dat de jiistiza

— 292 —

Cortés alleen rekenschap verschuldigd was. Het was deze ambtenaar , die. bij de inhuldiging de bekende formule uilsprak , waarbij de Koning aan zijnen toestand tegen over de Cortés werd herinnerd , en het nakomen van den eed van getrouwheid afhankelijk werd gesteld van hel in stand houden der regten en privilegiën.

De justiza was regier in hel hoogste ressort, zelfs van de geestelijke regtbanken. Alleen voor het geval dat hij zich aan regtsweigering schuldig maakte, werd een geregts-hof van tien afgevaardigden der Corlés gevormd. Tevens was hem opgedragen om voor de uitvoering der wetten te waken met eene commissie uit de Corlés, die bij elkander bleef zelfs gedurende den tijd tusschen de zittingen.

Het is duidelijk dal zoo grootc magt, aan een enkel ambtenaar opgedragen , liglelijk konde worden misbruikt. Om elke overschrijding tegen te gaan, magtigden de Corlés, sedert 1461,. zeventien leden, uil hun midden door het lot aangewezen , ten einde driemaal ’sjaars te vergaderen tot het aanhooren der klagten tegen den justiza. Zij oordeelden daarover en hadden het regl van afzetting, zelfs, in weinige gevallen, om de doodstraf uit te spreken.

De Cortes in Arragon behoorden elk jaar te Saragossa te vergaderen (eene wet die zelden is opgevolgd) ; sedert 1307 was de Koning slechts tol eene bijeenroeping om de twéé jaren gehouden, in welke plaats hij wilde, echter niet in eene vesting.

Opmerkelijk in de staatsregtelijke geschiedenis van dit rijk is de instelling en bloei der vereeniging Çhertnandud) der Unie, die het beperken der koninklijke magt ten doel had. Deze vereeniging werd als wellig erkend door de Corlés te Tarragona, en Alfonsus 111 werd genoodzaakt hunne privilegiën, als deel der constitutie, teerkennen, uit dc grontc leenmannen werd gekozen, omdat geen doodvonnis tegen ben konde nilge.sproken worden. Dit was . volgens bein, evenzeer ren voorregt van den minderen adel.

Deze privilegiën kwamen voornamelijk hierop neder: dat ile leden der vereeniging, die in de Cortes‘zitting hadden, het regt hadden, de bijeenroeping der laatslcn te vorderen, zoo de Koning of zijne ministers inbreuk maakten op de regten des volks ; en zoo de Koning de bijeenroeping 'veigerde, zelve te vergaderen. In die vergadering konden ïij het betalen dersubsidiën doen schorsen, en zoo de Koning Weigerachtig bleef aan hunne wenschen te voldoen en geweld jegens hen pleegde, hadden zij het regt om hem af te zetten, zijnen wettigen opvolger in de plaats te stellen ; 011 bij ontstentenis van dezen een nieuwen te kiezen, zelfs een vreemdeling of iemand, die de Roomsch Catholijke godsdienst niet beleed.

Deze buitengewone magt in den Staal hield echter op te bestaan in 1348 , door de onvermoeide pogingen des Konings Pedro IV, die, hoewel eerst overwonnen, naderhand weder sterk genoeg werd om de Cortés te noodzaken van de vereeniging der Unie te ontbinden , waardoor hunne privilegiën vervielen. Hij zoude dit welligt niet verkregen hebben, zoo hij niet levens uitdrukkelijk de bestaande fueros had bevestigd en uilgebreid , die geene onmiddeHijke beperking bevatten der koninklijke magt.

Deze verandering had ook nog ten gevolge, dat de . magt van den justiza grooter werd, die door den invloed der Unie geleden bad.

Als bewijs der wezenlijk verlichte denkwijze der Arra-gonezen kan nog worden aangevoerd, dal in 1327 door de Cortés het gebruik der pijnbank en de algemeene verbeurdverklaring van goederen zijn afgeschaft.

Dit zijn de hoofdtrekken der staatsinrigling ten tijde dal Arragon en Castilie onder Ferdinand en Isabella tot één rijk zijn vereenigd. Van dal tijdstip af is de Koninklijke magl in Spanje steeds loegenomen ; in Castilie evenwel eerder dan in Arragon. Dit laatste rijk , hel erfdeel van Ferdinakd, is eerst door zijne opvolgers lol groolere

onderwerping kunnen gebragl worden, Ferdinand zelf zag zeer goed in, dat de Arragonnezen nog te veel gehecht waren aan hunne privilegiën om inbreuk daarop te gedoo-gen; van daar is het ook zeker te verklaren dat hij aan hen, die de afschaffing der Arragonesche fueros aanraadden, antwoordde: dat dan ook zijne magt zoude te gronde gaan; terwijl hij in Gastilie alle moeite aanwendde tot omverwerping dier instellingen. Daar was zoo iets gernak-kelijker door de nog gevaarlijke nabuurschap der Mooren, die als van zelve den Vorst grooter magt moest geven en Isabella moest er te meer toe worden aangespoord, om den hoon, haren broeder aangedaan, te wreken. Deze (Hendrik IV) was in 146.5 van den troon ontzet en de plegligheid vergezeld van zeer vernederende vormen. (De scepter en degen was bet beeld des Ronings ontrukt.) De adel en de geestelijkheid waren de standen die hel eerst werden aangevallen. Onder hel voorwendsel dat hunne toestemming niet noodig was tot belastingen, die zij toch uiet mede betaalden , werden zij niet opgeroepen tot de Corlés in 1480, waar dus alleen de afgevaardigden der sleden verschenen. Door deze werd goedgekeurd de verandering in het bestuur der gemeenten, die sedert 1371 door de Roningen gewenscht werd , om de keus van den eersten magistraatspersoon lot zich te trekken. In dezelfde zitting is de bekende heilige hermandad tol landsinstelling verheven, terwijl dit in Arragon niet zonder beperking is geschied. Nog grooler was het onderscheid bij de bekrachtiging van de regtsmagt der inquisitie, eenige jaren later. In Caslilie kostte de invoering geene moeite; in Arragon ontstond een opstand, waarin de groot-inqui-sileur het leven verloor , zoodat aanmerkelijke wijziging in de instelling noodzakelijk werd.

De drie militaire orden zijn onder deze regering onder het onmiddellijk bestuur der kroon geraakt, hetgeen de koninklijke magt zeer vermeerderen moest.

— 295 —

Ferdinand overleefde zijne vrouw, en werd door haar aangesteld als regent in Castilie , gedurende de minderjarigheid van Don Carlos. Zijne laatste daad als zoodanig was wederom eene inbreuk op de regten des volks; hij zelf benoemde tot opvolger in het regentschap den kardinaal XiMENEs. De adel deed eene poging om die onwettige keuze nietig te verklaren ; Ximenes behoefde slechts op de kanonnen te wijzen die op een plein van Toledo in batterij stonden, en te verklaren dat hij van deze zijne raagt ontleende: niemand gevoelde zich magtig genoeg ora verderen tegenstand zelfs te beproeven. Het was er evenwel ver af dat zijne bevelen onvoorwaardelijk zouden worden gehoorzaamd. Een zijner besluiten, omtrent het oprigten van eene militie, werd door den adel in sommige steden zoo heftig bestreden, dat de terugkeer van bon Carlos noodzakelijk werd. Het is bekend hoe de Spanjaarden tegen zijne Vlaamsche raadslieden werden ingenomen. Een besluit, dat ook de adel belasting zoude moeten opbrengen, gaf te Toledo aanleiding tot zulk eeiien tegenstand , voornamelijk van de zijde van Don ,1uan de Fadilla , dat de uitvoering onmogelijk werd. Afgevaardigden uit onderscheidene steden kwamen te Valladolid hun beklag maken bij Don Carlos. Om hen niet aan te hooren vertrok deze naar Saragossa, waar hij als K.oning van Arragon werd uitgeroepen, na den eed in handen van den justiza te hebben afgelcgd. Al zijn beleid was daar noodig on» de verbittering tegen de Vlamingen te doen bedaren.

Castilie werd geheel ten onder gebragt na en ten gevolge der keuze van Don Carlos tot Keizer van Duitsch-land. Hij riep de Cortés bijeen in het afgelegen Compos-tclla om hen beter in zijne magt te hebben. Niettegenstaande de weigering van Toledo en andere voorname steden om te verschijnen, en een opstand te Valladolid, zette hij zijn plan door; en gedeeltelijk door overreding,

gedeeltelijk door omkoopiiig verkreeg hij de meerderheid, en de subsidiën werden toegestaan. Naauwelijks was de vergadering ontbonden of hij verbrak zijne belofte van geene vreemdelingen aan het hoofd der regering te plaatsen en vertrok daarop, alles in staat van gisting achterlatende. Arragon en Valencia werden door het voor-zigtig bestuur hunner Onderkoningen in rust gehouden, Castilie konde door den zwakken Kardinaal Adriaan niet in bedwang worden gehouden. De meeste steden, voornamelijk onder het beleid van Don JuAiv de Padilla, vormden eene vereeniging, de afzetting der vreemdelingen ten doel hebbende, en het herkrijgen hunner oude regten. Niettegenstaande zg zich door het erkennen der magt van Johastta van Arragon trachten geducht te maken, werden zij spoedig bedwongen en het doodvonnis over Don Jhan uitgesproken. De Koning betoonde zich nu wel grootmoedig en gaf veel toe, doch dit was van niet langen duur. De Cortés weigerden de subsidiën in 1538, daar zij zich te vergeefs met vrede gevleid hadden , en dit was de naaste oorzaak van hun geheelen ondergang. Dc Koning ontbond hen en besloot voorlid vervolg slechts de afgevaardigden der negentien voornaamste steden op te roepen.

De laatste hand aan dit vernielingswerk werd gelegd door Philippus II. Hoewel hij nog in Castilie eenige malen de Cortés bij elkander riep, werden nu en dan de belastingen op koninklijke besluiten geheven. In Arragon greep hij de gelegenheid aan, dat zijn voormalige geheimschrijver, Antonio Perez , zich onder de bescherming van de regtsmagt des justiza had gesteld , om dat ambt alle kracht te ontnemen en de meeste fueros af te schallen (1). De laatste justiza Don Jüan de Nuna is zonder vorm van proces ter dood gebragt.

(!) Een verhaal van deze omwenteling, door Pekez opgesleld, is dadelijk in het Ncderdiiitsch vertaald onder den titel : Cort-begryp

— 297

De regering met en door de natie werd nu vervangen dooreen bestuur van administratieve collégien, onder het onmiddellijk toezigt des Konings, en hoe dat toe ging is onlangs in een ander iwerk te goed gezegd geworden om het hier niet telt; herhalen: no-

« Philippe IIi était sévére et défiant. Il n’accordait jamais entièrement sa confiance..... Quoique très impérieux, il était indécis et' sa volonté était plus exigeante encore qu’arrêtée.

«Sa manière minutieuse de gouverner le conduisit, autant que son naturel ombrageux , à se servir d’hommes qui différaient d’esprit et de vues, et que divisait entre eux l’ambition. Il dirigeait par écrit les vastes états de la monarchie espagnole, tout passait sous ses yeux, les petites choses comme les grandes. Il consultait beaucoup, hésitait longtemps, et décidait tard par suite de son irrésolution et de la lenteur inévitable qu’imprimait aux affaires l’habitude de tout lire, de tout annoter, de tout ordonner lui-même. Bien qu’il fut très appliqué et extrêmement laborieux , il ne pouvait suffire à tant d’occupations. Aussi y avait-il toujours du retard dan.s ses volontés et dans ses mesures. Les conseils nombreux, fondés par son père et par lui, instruisaient les diverses affaires, qui étaient de leur compétence et lui donnaient leurs avis dans des consultes.

de stucken der ÿlieschiedenlsscn ran Antonio Pebei , onlanx verdreven secretaris van den teghenwoordigen Coninek van Spangien, Phuips de tweede , waerinne de Spaensclic practycken , tot een spiegel van alle menschen , nuttelick ende naecklelick ontdekt werden.

Wacruyt oock de gront en de eerste oersprone der voorleden beroerte binnen Saragoza, hooftstadt van Aragon, claerlicken te verstaen is. Wt het Spacnsch ghetoghen , door Joost But. ’sGravenhage. 1'druk 1595, 2’druk 1596.

Uit in de Nederlanden bekendinaken zijner handelwijze verbitterde Psuips zoodanig tegen Ferez, dat hij sluipnaoordenaars op hem ■ifzond. die echter ontdekt en te Londen ter dood zijn gebragt.

Indépendamment de ces avis motivés, il demandait à ses ministres de lui exposer leur opinion par écrit (1).»

Het tweede uittreksel uit het hier aangekondigde werk, datwÿ zeiden te zullen geven , doet de gevolgen zien van den zonderlingen toestand, waarin Napoleon de Frankrijk omringende ryken had gebragt; eu is ook merkwaardig, omdat er uit blijkt hoede Spaansche prinsen door hunne eigene raadslieden werden beoordeeld.

Napoleon had aan Ferdinand VII, gevangen in liet kasteel van Valeuçay, dezen brief geschreven:

Mon Cousiti,

Les circonstances dans lesquelles se trouvent actuellement mon empire et ma politique me font désirer d’en finir avec les affaires d’Espagne. L’Angleterre y fomente l’anarchie et le jacobinisme ; elle cherche à y anéantir la monarchie et à détruire la noblesse pour y établir une république. Je ne puis que ressentir profondément la ruine d’une nation si voisine de mes États, et avec laquelle j’ai une si grande communauté d’intérêts maritimes. C’est pourquoi je veux Ôter à l’influence anglaise tout prétexte, et rétablir les liens d’amitié et de bon voisinage qui, pendant tant de temps, ont uni les deux nations. J’envoie auprès de Votre Altesse Royale le Comte de Lafo-REST , sous un nom supposé, et Votre Altesse peut donner créance à tout ce qu’il lui dira. Je désire que Votre Altesse soit persuadée des sentiments d’amour et d’estime que je professe pour elle. Celte lettre n’étant à autre fin, je prie Dieu, mon cousin, qu’il vous ail en sa sainte et digne garde. — Saint Cloud , 13 novembre 1813.

(1) Mignet. AsTomo Pmrbz et Philippe II. Pari.« 1845 . ch. 1. In dit werk vindt men ook een zeer omstandig verhaal der omverwerping der oude instellingen van Arragon door Philips. (Dezer dagen heeft een tweede, veel vermeerderde druk van dit werkte Parijs hel licht gezien.)

— 299 —

Den Graaf de Lafohest gelukte bel den kanunnik Escoiquitz en den Hertog va ir Sam-Cablos lot debelangen des Keizers over le halen, die Don FERDifTAn» ook overreedden om de regering weder te aanvaarden op de Voorwaarden door Napoleon gesteld. Daarop vertrok de Koning naar de grenzen van Spanje, vergezeld door zijnen broeder Don Carlos en zijnen oom Don Antonio.

Vóór dat zij te Perpignan aankwamen , vervoegde zich bij den prefekt van het departement der Pyrenées-Orien-lales (den vader des schrijvers) de kommandant van den generalen staf van den maarschalk Suchet , die in Spanje het militaire opperbevel voerde. Deze zocht eerst door omwegen en vervolgens meer openlijk den prefekt over te halen om de band te leenen tot eene poging om den maarschalk lot Koning van Spanje te doen uitroepen ; hij haalde daarbij het voorbeeld aan van de veldheeren van Alexander den Grooten, waarvan verscheidene over gedeelten van zijn rijk geheerscht hebben.

De prefekt weigerde tot zoo iets eenige hulp te verkenen en oordeelde het geraden om den kanunnik EscoiQuiTZ van de zaak kennis te geven , er de vraag hijvoegende , of de Koning en de Prinsen niet moesten bekend gemaakt worden met het hun dreigend gevaar, ïijn antwoord was; «Sa Majesté Ferdinand VU dirait tout; l’infant Don Antonio n’y comprendrait rien; l’infant Don Carlos apprécierait vos bons avis et garderait le secret : attendez.»

Suchet zag zieh echter in zijne hoop te leur gesteld , door de gisting onder de Spanjaarden, toen zij vernamen dat Ferdinand zieh in hunne nabijheid bevond. Hem bleef dus niets over dan om den Koning den intogt vrij te laten.

Eene vrij merkwaardige bijzonderheid viel te dier gelegenheid voor. Op de grenzen stonden Spaansche troepen geschaard, met den Generaal Copons aan het hoofd.

3ÜO —

Deze reed den Koning te geiuoel, sprak hem aan, te paard blgvende zittende, en eindigde met het verzoek dat hij den eed op de Constitutie zoude afleggen. Ferdinand was op het punt van toe te geven, toen Don Carlos tusschen beiden kwamen den Generaal toesprak: «Stijg af voor uwen Souverein en roep met mij: leve de Koning.» Het leger daardoor medegesleept, dacht op het oogenblik niet meer aan de Constitutie.

.1. DE Witte van Citters.

ACADEMISCHE LITEKATIinR.

C. G. OpzooMER , Diesertatio juridica inaugtiraUs de naturali oblig^atione. Lugduni-Batavorum apud J. H. Gebhard et socios, 1845.

Het doel der wet is zekerheid te verleenen. Dit is ónmogelijk , wanneer hare termen niet bepaald, hare uitdrukkingen niet voor elk duidelijk zijn. De meeste twisten der regtsgeleerden ontstaan uit het verschillend begrip, dat zij aan de woorden hechten. Dit wordt veelal veroorzaakt door het onzekere der uitdrukkingen , in welke de wetgever zijnen wil verklaarde. Men loopt daarbij gevaar om óf zoo vele denkbeelden als er regtsgeleerden zijn te zien oprijzen, óf als stellige waarheid aan te nemen, wat uit de menigmaal zeer onzuivere bron der overlevering voortkomt.

Ons van die onzekerheid te bevrijden, den waren zin der woorden, het juiste begrip der instelling uit te vor-schen , den akker der regtsgeleerdheid van hel welig daarop tierend onkruid te bevrijden, is de schoonste taak, welke een regtsgeleerde ondernemen kan. Hij bereidt den grond voor, hij wint een vast terrein, waarop men later met vrucht werkzaam zal kunnen wezen. Niemand bevordert meer den vooruitgang der wetenschap

dan die de ware lieg rippen tot helderheid zoekt te brengen. Zijn onderzoek, met oordeel en verstand gevoerd , sticht dan zelfs groot nul, wanneer men zich met de slotsom niet altijd vereenigen mögt. Ilij heeft de gedachte op een punt gevestigd, hetwelk over ’t hoofd werd gezien ; hij heeft de zwarigheden in een helderder licht gesteld en voor anderen gemakkelijker te ontwijken gemaakt. ,

Zulk een verdienstelijk werk verrigtte de heer Opzoo-siER,die, hoe jong ook, met het meeste regt je quoque principthus permixtum a^noscit y^chioii-, toen hij de natuurlijke verbindtenissen tot het onderwerp zijner dissertatie koos. Hij onderwierp deze aan een nieuw onderzoek , en kwam tot geheel nieuwe resultaten.

Hij heeft, het begrip der natuurlijke verbindtenissen uit algemeene regtsbeginselen trachten op te sporen ; in hoe verre dit overeenkomt met de wetsbepalingen hier of elders aangenomen , gaat hij niet opzettelijk na, hoewel hij toch nu en dan het romeinsche en ons tegenwoordige regt met de resultaten van zijn onderzoek vergelijkt.

Men is gewoon de natuurlijke verbindtenissen uit het naluurregt af te leiden. De S. heeft daarom de betrekking lusschen naluurregt en slellig regt onderzocht, ten einde aldus den oorsprong der natuurlijke verbindtenissen te ontdekken. Dit heeft hem tot de slotsom gebragt, dat zij alleen uit het stellig regt kunnen ont-staan.

De zaak is van te veel belang , dat dat wij niet kortelijk den gang zijner redenering zouden opgeven.

De verhandeling is in vier hoofdslukken verdeeld. In het eerste verklaart hij het onderwerp en de verschillende denkbeelden , welke men vroeger en later daarover gehad heeft , in het ttoeede loont hij den aard van stellig en naluurregt aan, en in het derde hunne betrekking lot elkander. Dit brengt hem in het vierde

hoofdstuk lot de nadere bepaling van hetgeen natuurlijke verbindtenissen zijn.

Wanneer bewezen zal zijn , dal men zich bij den regier niet te gelijker tijd op het natuurregt en op de geschrevene wet kan beroepen , vervalt van zelve de leer, welke verbindtenissen onderslelt, bij welke alles wordt overgelaten aan de regels eener hersenschimmige billijkheid. De grondslagen, waarop die leer rust, moeten worden weggenomen , ten einde een nieuw gebouw op te riglen. Wat deed men lot hiertoe op dit punt? Men sloeg den verkeerden weg in en begon van achteren, met het romeinsche regt. In plaats van te onder zoeken wal hel verstand als waarheid aanloonde en vervolgens, in hoe verre de Romeinen dit erkenden ol wat hun belette tot die erkenning te komen, begon men met dal regt en nam blindelings aan wat men daar vond, zich niet ontziende het naar de meening , welke men zich gevormd had , te verdraaijen. Onze regtsgeleerden kwamen wel hierin met de duitsche overeen, dat zij de natuurlijke verbindtenissen uit het natuurregt afleidden, maar de verschillende aard van beiden kwam daarbij echter duidelijk te voorschijn. De hollandsche regtsgeleerden namen het aan, zonder zelfs de eerste beginselen te onderzoeken, op welke binnen de grenzen van dat natuurregt de natuurlijke verbindtenis gevestigd is. Zij stelden geenerlei algemcenen regel , maar noemden slechts eenige voorbeelden , alles verder aan de beslissing des regters overlatende. De Duitschers daarentegen, over de natuurlijke verbindtenissen sprekende , handelen altijd eerst over het natuurregt, leiden haar daaruit af: liet burgerlijk regt moest volgens sommigen ze uitsluiten om niet te gelden; volgens anderen moest het ze uitdrukkelijk erkennen om te gelden. Zij bepalen zich echter bij hare gevolgen; den grond, waarop zij rusten, haren oorsprong en aard onderzoeken zij niet.

Waar nu ook de natuurlijke verbindtenissen op rusten mogen, natuurregt of stellig regt ; altijd behooren wij hel karakter van beiden te kennen. Regt is hel zamenslel der uitwendige voorwaarden van ons beslaan; daarvan is natuurregt het volmaakte beeld; stellig regt de lijdelijke uitdrukking. Dit laatste tracht het eerste meer en meer nabij te komen zonder hel immer geheel te bereiken. In den eersten aanvang is het stellig regt de gewoonte, gelijk zij zich bij hel volk openbaart, en aanloont, hoe het volk het begrip van het regt heeft opgevat. De maatschappij ontwikkelt zich meer en meer, de volksgewoonte wordt onzeker ; talrijke andere onderwerpen eischen de belangstelling en de krachten des volks; de betrekkingen, op welke het regt moet toegepast worden, groeijen aan; door verdeeling van arbeid komt men daaraan te gemoel: bepaalde personen, regls-geleerden, treden nu voor het volk op. Overlevering en slender doen deze zich bij het oude bepalen, zich aan hel gezag van dezen of genen persoon overgeven en zoo houden zij zich vast aan hetgeen het volk reeds niet meer denkt. Verzetten eenigen hunner zich daartegen, willen deze den vooruitgang des volks volgen, zoo ontstaal er strijd en met den strijd onzekerheid. Deze onzekerheid wil men doen ophouden ; men wil hel niet langer aan de reglsgeleerden overlalen, te beslissen over de handelingen en geschillen der burgers. Men wil de regels kennen, volgens welke regl gesproken zal worden ; de lijd is gekomen dat wetboeken noodzakelijk geworden zijn. Bij het maken dier wetboeken kan de wetgever niet naar willekeur regels stellen; zij moeten de volkomene uitdrukking zijn van hel begrip van het regt, gelijk het volk dit ten tijde van het ontwerpen opvat. De wetgevende magt is daarbij slechts orgaan van den volkswil. Waar deze dien wil of niet of onvolledig uilgedrukl heeft, ontstaal het verschil tusschen

lomieel en werkelÿk regt. Hel eerste moet echter, ten einde juist die onzekerheid niet ontsta, welke men heeft willen vermijden, gehoorzaamd worden; maar het blijft de laak des wetgevers het regl te doen vooruitgaan met de denkbeelden des volks.

Uit het voorgaande blijkt reeds waarom natuurlijk en stellig regt niet te gelijk kunnen gelden. Even weinig als vertraging en vooruitgang, onvolrnaaktheid en volmaaktheid zich laten vereenigen, even weinig natuurlijk en stellig regt. Hoe kan men , wanneer hel stellig regl do lijdelijke uitdrukking is van het natuurlijk regl, door den volkswil aangenomen en uitgedrukt, nevens dat regt nog een anderen regel erkennen? Wie zou die wetgever moeten wezen? Erkent een wetgever, welke dit toeliet) niet, dat het door hem gestelde regt onvolledig is gt;nbsp;niet deugt, wel formeel maar niet werkelijk regt is ! komt hij daardoor niet te kort aan den hem opgedragen last, welke strekte om zeker regt in het leven te roepen? Stellig en natuurlijk regt kunnen niet te gelijker tijd gelden. Waar natuurlijk regt geene plaats vinden kan, is het nog veel minder mogclijk er eene voor de zoogenaamde billijkheid, menschelijkbeid of voor de zedelijkheid te bewaren, want deze behooren lot de inwendige voorwaarden van ons bestaan , hel regl alleen stelt de uitwendige voorwaarden. Het natuurlijk regl kan dus alleen strekken om de gebreken van het stellig regt, en te gelijk met de noodzakelijkheid zijner verandering het doel daarvan aan te wijzen.

Wanneer stellig en natuurlijk regt niet te gelijker tijd heerschen kunnen , spreekt het van zelf, dat ook de natuurlijke verbindtenis niet op het natuurlijk, maar alleen op het stellig regt rusten kan. Burgerl^'ke verbind-terns is dan die, welke, op de wet rustende, door deze met de meest volkomene kracht voorzien is en natuurlijke verbindtenis die, welke, insgelijks op de wet rus-

tende met minder volkomen kracht toegerust is, en uit welke geene regtsvordering voortspruit. Die minder volkomen kracht kan óf van de volkomen kracht, welke zij vroeger had, overgebleven zÿn, óf de verbindtenis kan van den aanvang af minder volkomene kracht gehad hebben. In het romeinsche regt behoort tot de eerste fis praescriptio, tot de laatste behooren de/jaeZa. Vaii deze, wier kracht van den aanvang af minder volkomen was, zijn er twee soorten: 1°. die, welke zonder uitdrukkelijke wetsbepaling geenerlei kracht zouden gehad hebben, de pacta en 2®. die, welke volkomen kracht zouden gehad hebben, doch door de wet daarvan beroofd zijn; b. v. bij het SCtum Macedonianum. Van deze bestaat de tweede soort bij ons niet, daar de wet geene natuurlijke verbindtemssen opnoemt, welke zonder haar niet aanwezig zouden geweest zijn. Tot de derde soort behoort de verbindtenis uit spel en weddingschap ontstaande. Of de eerste soort bij ons eene natuurlijke verbindtenis doet ontstaan, hangt van de uitlegging af, welke men aan de artt. 1417 en 1983 B. W. geeft. Alleen uit de wet kan dus beslist worden, welke verbindte-nissen natuurlijke verbindtenissen zijn : het is eene vraag van uitlegkunde , waarbij men nagaan moet of er zonder wetsbepaling eenige burgerlijke verbindtenis zou aanwezig zijn en of de wet de verbindtenis enkel beperkt of die opheft. Op natuurlijk regt, billijkheid, menschelÿk-heid, als buiten de wet gelegen, behoeft men niet te letten.

Ik geloof hier, voor zoo verre dit in,weinige trekken mogelijk was, de hoofdredenering van den heer Opzoo-MER getrouw te hebben wedergegeven. Vele en hoogst belangrijke punten zijn door hem boven alle bedenking gesteld, maar desniettemin! is zijne redenering mij op sommige te absoluut en zoekt hij in het stellig regt eene voortreffelijkheid, welke dit althans voor het oogenblik noch bezit noch bezitten kan.

rAem;i,VJID. IISt.l846. • 20

De slellitig, dat nevens het stellig regt geen naliiui-regt kan gelden, zou waarheid wezen, wanneer hel eerste de volkomene, hoewel dan ook maar lijdelijke, uitdrukking was van het laatste. Dit is echter het geval niet. Geen enkele wetgever tot hiertoe, heeft, geloof ik, beweerd of gedacht, dat hem dit gelukt was. Ook bij de beste pogingen om het ideaal, de eeuwige waarheid , gelijk die zich bij het maken zijner wet vertoonde, te naderen , beseft hij zijne onmagt daartoe. Hij gevoelt zelf, dat niet elk punt hem duidelijk voor den geest staat; hij oordeelt, dat hij niet alles kan voorzien. Langzaam , maar gestadig gaat de menschelijke kennis voorwaarts ; nevens de denkbeelden,) welke tot volkomene rijpheid gekomen zijn, hebben zich anderen gevormd, welke hij nog niet genoeg beheerscht om ze in zijn werk eene juiste plaats te geven. Op het eigen oogenblik dat hij de i wet maakt, ontstaan er nieuwe begrippen en is dus zijne wet niet meer hel volmaakte afbeeldsel van het werkelijke regt. Het woord volmaakbaarheid zelf geeft onvolmaaktheid te kennen, en de bewustheid dier onvolmaaktheid, niet enkel met betrekking tol het regtsbesef in het algemeen, maar vooral ook met betrekking tot zijne opvatting daarvan, doet den wetgever de gelegenheid tot aanvulling van het ontbrekende openlaten. Die bewustheid doet hem de bron , uit welke hij putte, niet geheel sluiten. Dit is een bewijs van onvolledigheid, van onvolmaaktheid, zegt de heer Opzoomer; ik stem het gaarne toe, maar welk wetgever zal gelooven een volmaakt werk, voor zoo verre dit van iets lijdelijks gezegd kan'worden, geleverd lehebben? Naarmate onze opvatting volkomener, onze kennis juister worden zal, moet de noodzakelijkheid tot zulk een beroep op andere regels dam die van het stellig regt vermintleren, naaar wij zgn'nog niet zoo ver gekomen, dal wij die reeds nu kunnen afwijzen. Die noodzakelijkheid werd tot hiertoe

floor eiken wetgever uitdrukkelijk erkend en menige wenk komt daaromtrent in de beraadslagingen der wetgevende kamers voor, De reden ligt, dunkt mij, zoo voor de hand, dat ik reeds daarom niet met den hoogleeraar HoLTius (1) zou durven aannemen , dat de Romeinen geene andere natuurlijke verbindtenissen zouden erkend hebben dan die op het stellig regt rustten. Al was de verklaring der door hem opgenoemde plaatsen boven bedenking en al kon tegen zijne meening uil het corpus juris geene enkele wet aangevoerd worden, zoo schijnt het reeds a priori niet aan te nemen, dat de Romeinen hun stellig regt op het punt der verbindtenissen voor volledig zouden gehouden hebben. De gansche toestand van dat regt schijnt daarmede in strijd, gelijk hun herhaald beroep op aequitas of j us gentium. Zij konden niet betwijfelen, dat in het algemeen belofte om iets te geven of te doen, verbindt, al wilden zij niet aan elke belofte volkomene of gelijke kracht toekennen. Is hel denkbaar •lat zij hier de leemten van hun regt niet uit het gemeene regtsbesef zouden hebben aang^vuld ?

Het grootste bezwaar, hetwelk men mijns inziens legen •le algemeen heerschende meening aanvoeren kan, is, •lat zij op ecne verwarring tusschen wetgevende en reg-terlijke raagt nederkorat; want laat men den regier, ter beoordeeling of eenige verbindteuis tot de natuurlijke behoort, zijne beslissingaan het natuurregt onlleenen , zoo maakt men hem tot wetgever, iels wat strijdt met het denkbeeld van de afscheiding der magten. Ik erken •lit bezwaar gereedelijk en houd het voor zeer wezenlijk, maar ik houd het althans in den tegenwoordigen toestand onzer reglsontwikkeling VoOr onvermijdbaar. Vindt bovendien niet hetzelfde plaats, wanneer de beslissing

(1) In zijne verhandeling over de leer der obligatio naturaUs, Sephiatsl in de Nederlandsche Jaarboeken roor Regtsgeleerdheid en ffetgering, Deel VII , hl. .529 volgg.

of eenige bepaling met de goede zeden in strijd is aan den regter wordt overgelalen?

De toepassing der leer van den heer Opzoomer op ons regt schijnt mij geheel te falen. Het burgerlijk welhoek heeft slechts cens het woord natuurlijke verbind-teniggen in art. 1395 § 2. Heeft de wetgever daarmede alleen die verbindtenissen bedoeld, welke de wel wel opnoemt, maar aan welke zij niet al de regten schenkt, welke gewoonlijk aan de verbindtenissen eisen zijn? Mij dunkt, de heer Opzoomer heeft de zaak tegen zich zelven beslist toen hij naar waarheid zeide , dal lol hiertoe allen het bestaan dier verbindtenissen niet aan het stellig regt, maar aan hel natuurlijk regt ontleend hebben ; dat hij de eerste is, welke dit punt onder de uitsluitende heerschappij van het stellig regt tracht te brengen. Tol dusverre deelde dildie heerschappij met het natuurlijk regt. Onder den invloed der noodzakelijkheid van zulk eene aanvulling werden onze wetboeken geschreven. De verhandeling van den beer Opzoomer kan dus wenken geven voor den wetgever, maar slaat niet op hei ju» congtituttim. Onze wetgever dacht, toen hij sprak overnatuurlijke verbindteniggen, niet aan stellig) maar aan natuurlijk regt; daaraan wilde hij getoetst hebben wat al of niet natuurlijke verbindlenis rnogl heeten. Passen wij de leer van den heer Opzoomer op on.s regt toe , zoo handelen wij in strijd met een der eerste regels eener goede uitlegkunde, w'elke aan de woorden geenen anderen zin gehecht wil hebben dan hij) die ze sprak, bedoeld heeft. En daaromtrent kan weinig twijfel bestaan.

Bij het ontwerpen der fransche wetboeken hebben de verschillende takken der wetgevende magt, weldegelijkaan het natuurlijk regt, gelijk aan de zoogenaamde billijkheid, nevens het stellig regt eene plaats ingeruimd : men zie LoCRÉ, Egprit du Code Napole'on, T, I.p. 42—53, 204,

207, 209, 211 , 213; Malleville, Analyse raisonnée du Code Civil, T. J. p. 1308; Portalis in zijn Discours préliminaire du Code Civil [conférence du Code Civil, T. I. p. XXJI, XXr, XXrjI); dezelfde, benevens Grémier en Faure bij de behandeling van den titre préliminaire du Code Civil in den Code Xapoleon et motifs, T, Il p. 13, 17 s., 34, 46.

Onze wetgever heefl niet anders gehandeld. Groot-gebragt in de leer, dat het romeinsche regt de beschrevene reden was, volgde hij dit. Al ware dus het betoog van den heer Holtius , hierboven vermeld , boven allen twijfel verheven , al ontleenden de romeinsche regts-geleerden, hoewel de zaak in theorie niet altijd juist inziende, toch in de praktijk hunne obUgationes naturales aan het stellig regt; neemt dit niet weg , dat onze wetgever een ander gevoelen volgde en het er voor hield, Hat de natuurlijke verbindtenissen ook bij de Romeinen niet op het stellig, maar op het natuurlijk regt rusteden. De gedachte aan zijne onmagt om alles te voorzien bezielde hem bij het ontwerpen zijner regels en hij meende daarom eene plaats aan het natuur-regt en de billijkheid te moeten inruimen. In het ontwerp van eene inleiding; van recht in het alg^emeen der Staatscommissie van 1798 vindt men dan ook verscheidene bepalingen , welke dit aantoonen. Men zie slechts in het eerste hoofdstuk art. 14—19, vergeleken met art. 2 en 38; in art. 39 lezen wij : «Wanneer in hetWet-« boek van hd Natuurrecht, Volkenrecht, Bürgerrecht, «ook van het Zeerecht, het Wisselrecht, en zoo ver-«ders, wordt gewag gemaakt, moet het woord Recht «genomen worden voor een zamenstel van Natuurlijke, «Volks-, Burgerlijke en andere Rechts-wetten van eene «zoort. » In het tweede hoofdstuk, van toerekening handelende, zegt art. 112 : «In ’t algemeen is Onkunde «van ’t Natuurrecht meer toerekenbaar , en daarom min

« verschoonlgk dan van ’t Burgerrecht.» In het vijfde hoofdstuk , van wetten handelende , luidt art. 3 : « De « Maatschappye heeft, haiten de Natnur-wetten , ook « Burger-wetten, zoo algeineene als bijzondere, noodig, «geschikt naar de verschillende omstandigheden van «ieder Volk.» Art. 36 en 37 van datzelfde hoofdstuk trachten de betrekking tusschen natuurlijk en stellig regt aldus te regelen: Art. 36: «De Burgerwetten staven «veeltijds, en bekrachtigen alleenlijk het Natuur-recht : «zoo verbieden zij Diefstal en andere Misdaden.» Art. 37 : «Zij bepalen ook zoodanige zaken , welken het algemeen «Natuur-recht onbepaald laat: hoedanig is de tijd van « Meerderjarigheid, de Straffen , de Plechtigheden van «Uiterste Willen, en andere noodige zaken.» In het zesde hoofdstuk , van fferkonu'ten , Gewoonten, Gebruiken of Costuimen, art. 3, lezen wij: «Niets kan als «eene loffelijke Herkomst of Costuime gelden, hetwelk « of tegen de Natuur-wetten aanloopt, of de goede «Zeden beledigt, of strijdt met de gezonde Reden, waar-«door dan de loffelijke Herkomsten en duchtige Gebrui-« ken van alle Misbruiken en Verkeerdheden worden «onderscheiden.» In het elfde hoofdstuk, van bet zie ij-g'en der fretten, beveelt art. 4 : «Indien ook uit zooda-«nige algemeene, in het Wetboek gestaafde Grondregels, «geene beslissing lot het voorhanden zijnde geval kan «getrokken worden, dan moet hel algemeen Natuur-recht «gevolgd worden.»

In het Wetboek Napoleon , ingerigt voor het koningrijk Holland , is op dit punt niet veel te vinden. Art. 5 evenwel zegt: «Wanneer eenig geval voorkomt, hetwelk bij «de wet niet bepaald is, noch, door de toepassing van «de regelen eener gezonde uitlegkunde, volgens de wet «kan worden uitgemaakt, moet in de beslissing van hel-« zelve gevolgd worden , hetgeen mot de billijkheid en de «analogie van het vastgestelde regt, in gelijksoortige geval-

— 311 —

«len, zal bevonden worden lueesl overceukonislig te zijn. » Wal ons burgerlijk wetboek nu bepaaldelijk betreft, zoo blijkt dezelfde opvulling op meer dan ééne wijs. In hel ontwerp van burgerlijk wetboek van 1820, lezen 'vij b. v. in art. 59 (hel is art. 66 van het ontwerp van 1816) : «Wanneer ook de analogie des regts de zaak niet «uitmaakt, moet die uitlegging aangenomen worden, «welke het meezit met de natuurlyke hillijkheid overeen-«komt, en de natuurlijke vrijheid der menschen het minst «beperkt;» en in art. 73 (art. 83 vau 1816) : «Wanneer «ook op deze wijze» (namelijk, bij het zwijgen der wet, door analogie) «de beslissing van de zaak in geschil «niet kan gevonden worden, beslist de regier volgens «de voorschriften der natuurlijke billijkheid.» Met betrekking tot de natuurlijke verbindlenisscn, zegt art. 2150 (art. 2457 van 1816) alleen hel volgende: «Wanneer de «persoonlijke verpligting om iels te geven, te doen of «niet te doen, uit geen dezer bronnen» (namelijk overeenkomst of de wet), «zoodanig als die in dit wetboek «gewijzigd zijn, kan worden afgeleid, is dezelve geeue «eigenlijk gezegde burgerlijke, maar alleen eene natuur-«lijke verpligting of verbindtenis.» Bij de beraadslagingen over het zoo even vermelde art. 73, beriep men zich telkens, en daaronder de heeren Nicolaï , Liefmans , Gendebien , Remper , als riglsnoer voor den regter op die al^emeene billykheid of ket natuurlek regt. Getchiedenie der Deliberfltien, D. 11, bl. 174, 389, 392: verg. Voorduin , Geichiedenis en Beginselen, enz. D. I, St. II, bl. 312, 319, 382.

In dit laatste werk vinden wij op art. 1395 B. W. niets aaugeleekend, hoewel in dat artikel de natuurlijke ver-bindtenissen bepaald genoemd worden , van welke de Code Cioiliviïjgl. Üitde beraadslagingenis hel echter gebleken , dat men, op het voetspoor van den franschen wetgever, bij de verbindtenissen voornamelijk Pothier gevolgd heeft.

~ 312 — die, gelgk allen, zoo vóór als na hem, meende, dal natuurlijk en stellig regt zeer goed nevens elkander konden heerschen. Zie Geschied, der Delib., D. II, bl. 40 en VooKDUiH, D. I, St. I, bl. 223, D. V, bl. 3, 14.

Op nog een punt in deze verhandeling ben ik gestuit. De schrijver wil geene andere natuurlijke verbindtenissen aannemen dan die, welke het stellig regt erkent. Indien dit zoo is, zullen wij uit de wet alleen moeten kunnen opmaken, of eenige verbindtenis eene burgerlijke, dal is volkomene, of natuurlijke, dat is minder volkomene, is. Nog vóór dat de handeling volbragt is, moeten wij dit weten. Die hoedanigheid kan niet voorlvloeijen uit de gezindheid der handelende personen, maar alleen uil de wel. En ondertusschen vermeldt de heer Opzoomer een paar gevallen, waarin de burgerlijke of natuurlijke hoedanigheid der verbindtenis, niet de wet, maar den luim der verbondene personen lol oorzaak zoude hebben. Hij zegt namelijk, dat het antwoord op de vraag, of er na de verjaring eene natuurlijke verbindtenis overblijfl, daarvan afhangt of men meent, dal op die wijze in ons regt de verbindtenis zelve te niet gaat, of alleen de regtsvorde-ring vervalt. Op gelijke wijs is hel gesteld met minderjarigen , enz. Zegt art. 1366 B. W. niets dan dat zij door het beroep op hunne minderjarigheid de regtsvordering kunnen doen vervallen , zoo blijft er op hen eene natuurlijke verbindtenis rusten; houdt dat artikel daarentegen hunne handelingen voor geheel nietig, zoo bestaal er geenerlei verbindtenis.

Nemen wij nu aan, iets hetgeen ik hier niet te onderzoeken heb, dat die meening de ware is, volgens welke in beide gevallen eene natuurlijke verbindtenis geacht moet worden aanwezig te zijn, zoo zal het van de handelende partij afhangen, naar haar goedvinden die ver-bindlenis of tot eene burgerlijke óf tol eene natuurlijke te maken. Iemand vordert na veertig jaren de betaling

eener schuld; roepl de verweerder nu de verjaring niet in, zoo zal hij zich veroordeeld zien als of de verbind tenis eene volkomene ware; en zoo zal hij eene enkel natuurlijke in eene burgerlijke verbindtenis veranderd hebben. Op gelijke wijs zal de minderjarige , naar male hij zich op zijne minderjarigheid al of niet beroept, de verbindtenis lol eene burgerlijke of natuurlijke kunnen maken. Maar kan aldus de hoedanigheid eeiier verbindtenis van den wil der' personen, in plaats van dien der wel, afhangen? Zou men daarom, in de leer van den heer OpzooMER , natuurlijke verbindlenissen niet enkel lot die moeten bepalen, welke de wet erkent, maar aan welke zij geene regtsvordering leestaal, met uitsluiting dus van diegenen, aan welke de wet geene regtsvordering weigert, maar aan welke zij een middel geeft, waarmede zij zich tegen die regtsvordering kunnen verzetten. De wet maakt ze niet van volkomen onvolkomen, maar opent daartoe alleen de mogelijkheid. Het zou hier anders niet de wet zijn, welke bepalend optreedt, maar de handelende personen zouden de plaats van den wetgever innemen. De heer IIoLTius, deze tegenwerping voorziende , heeft in gemelde verhandeling, bl. 545, daartegen aangeveerd, dat «eene exeptio , een regtsmiddel, alleen tegen de werking «der actw gerigt, uit de obligatio geboren, de obligatie «zelve niet van natuur kan doen veranderen. De aard «eener exceptio is processueel; zij kan dus op de obli-egatio geenen onmiddelijken invloed uitoefenen. » Rusten niet zoowel exceptio als actio op eenen regtsregel, al is het dan ook een strijdigen, en steunt dan die tegenwerping niet op eene verwarring van materieel en procesregt?

Hoe dit ook wezen moge, de dissertatie van den heer Opzoomer blijft een der belangrijkste regtsgeleerde stukken, welke sedert lange jaren hier uilkwam. Hij zal in veler hoofden het begrip van natuurlijk en burgerlijk

regi benevens hunne betrekking onderling duidelijk gemaakt hebben; hÿ zal veler oogen open hebben doen gaan voor de ongerijmdheid, om, bij de toepassing eener stellige wetgeving, zieh telkens op aan het regt vreemde beginselen, als billijkheid , zedelijkheid, enz. te beroepen; hij zal door een luid sprekend voorbeeld aangetoond hebben, hoe gevaarlijk het is zich met algemeene woorden tevreden te stellen, of op goed geloof regisregels als zeker aan te nemen, zonder hunne waarheid te hebben onderzocht. Op den weg alleen, welken hij bewandelt, kunnen wetgeving en wetenschap vorderingen maken en zich aan de boeijen ontwringen, in welke traagheid en vooroordeel haar gekluisterd houden. w. o.

S. M. S. Modderman. — De Htterarum cambialium indoseamento, Juris imprimis Neerlandcii habita ratione. Gron. 1844 , 132 pag. in 8°.

«Welk is hetiregtsgevolg van een onvolledig endossement, door den trekker gesteld op eenen wissel aan eigen order? »

Deze vraag is door mij behandeld in Themis, ly, 49—57; en ik kwam daarbij tot het besluit dat een zoodanige geëndosseerde van den acceptant betaling kan vragen vau den wissel, als ware hij daarvan eigenaar. Die meening berustte onder anderen op den volgenden grond; dat, ja, het onvolledig endossement, slechts geldt voor volmagl, naar art. 135, W. v. Kooph., doch alleen tusschenden endossant en den g'eendosseerde, doch dat het ten aanzien van alle anderen, en dus ook ten aanzien van den acceptant, niet slechts is eene volmagt, maar integendeel geldt als volledig endossement ; zoodat de geëndosseerde wel ids à vis van den trekker wordt gehouden voor reken-

pligtig kistliebbci', maar dat bij u-etti^e hoiidef is *au den wissel vis à vi* van alle anderen, die met zijne hoedanigheid van gemagtigde niets te maken hebben.

Deze mijne meening is later ook omhelsd de tweede verzameling van Be^tsg'. y^dv., bl. 172 volgg. ; zij is daarentegen in het vorige jaar hevig en con amore bestre-lt;len door den heer Modderman in Begtgÿ'. Bijhl., Vil, 837—846. Bij het lezen van dit laatste opstel bleek het mij, dat het voor een groot gedeelte slechts was de herhaling en de nadere ontwikkeling der bedenkingen door dien schrijver voorgedragen tegen mijne leer, in zijne mij destijds nog onbekende academische verhandeling, en die ik daar dan ook werkelijk later gevonden heb op bl. 119—124.

Ondertusschen had de lezing van het opstel in het ^^iS^^S^- B^bL, bij mij reeds dadelijk het verlangen opgewekt, ook de dissertatie te kennen van den heer Modderman, van welke ik mij, naar zijne wijze van behandeling en uit zijn schrijven, hoe weinig ik het daarmede dan ook nog eens was, echter veel goeds voorspelde; en in die verwachting heb ik mij zeker niet bedrogen gevonden.

Ik besloot dan ook tevens hetgeen ik mögt hebben te antwoorden op de aanmerkingen van den heer Modderman, uit te stellen tot dat ik met zijn oorspronkelijk geschrift zou hebben kennis gemaakt, en daarvan dan te gelijker tijd den lezers der The7nig een kort verslag te geven.

Ik ga thans het één en het ander beproeven,

De heer Modderman dan is van oordeel, vooreerst dat de geëndosseerde in quaestie niet alleen ten aanzien van den trekker, maar dat hij ook ten aanzien van allo anderen, ook van den acceptant, is te houden voor lasthebber van den trekker; en ten tweede, dat hij wel uit dat mdoagement de betaling kan vragen bq den acceptant, echter niet bij eene wissel-actie, maar slechts bij gewone actie.

De gronden van den beer Moddermms hebben mij evenwel niet overtuigt!. Ik gevoel weinig lust om daarover thans in eenen breedvoerigen pennen-strijd te treden; maar ik wil alleen kortelijk opgeven de redenen, waarom ik geloof bij mijne meening te moeten volharden.

Zeer gaarne geef ik het den heer Modderman toe, dat het art. 135 slecht Hollandsch spreekt, en dat het in plaats van tugic/ien , had behooren te zeggen ten aamien van, om het denkbeeld uit te drukken, dat het, naar mijne meening , zich voorstelde. Maar is dan dit art. hel eenige, waarin onze wel zich van onnaauwkeurige, onhollandsche uitdrukkingen bedient? Ongelukkig neen ; en daarom valt dan ook uit dergelijke gronden niet veel te redeneren; en de heer Modderman, die zich meer dan ééne geestige persiflage veroorlooft tegen de grammatica onzer wetboeken, zal daaraan zeker wel niet veel hechten.

Het is dan ook niet de vraag, of het art. zijne gedachte in beter taal had kunnen uitdrukken ; maar het is de vraag, of die woorden, waarvan het zich bedient, eenigeii anderen zin kunnen hebben, indien zij niet beteekenen, dat de geëndosseerde alleen ten aanzien van den endossant, niet ten aanzien van derden wordt gehouden voor lasthebber? En op die vraag blijf ik neen antwoorden; zegt het art., wat de heer Modderman wil, dat namelijk de geëndosseerde ook ten aanzien van alle anderen wordt beschouwd als lasthebber, dan beteekenen de woorden tusschen den endossant en dengenen aan wien hij den wisselbrief heef geendosseerd niets.

De heer Modderman betwist dat niet; maar zijn geheel stelsel heeft dan ook tot grondslag de stelling, dal de geheele tusschenzin overtollig is, niets beteekent, en alleen aan de breedsprakigheid van onzen wetgever moet toegeschreven worden. Ik erken, hel is een gemakkelijk middel, om zich uit de verlegenheid te redden, indien men

slechts voor niet geschreven kan houden die bepalingen lier wet, welke aan een eenmaal a priori opgevat stelsel hinderlijk zijn. Ik voor mij vind echter geene vrijheid die woorden uit de wet willekeurig door te schrappen, zoo lang het nog mogelijk is daaraan eene gezonde heteekenis te geven.

De heer Modderman verwijst mij naar het Burg. Wetb.; alle de bepalingen op het mandaat uit het Burg, Wetb. zegt hij, zijn hier van toepassing; want het Burg. Wetb. is van toepassing op 'zaken van koophandel, voor zoo ver daarvan bij bet ff'etb. van Kooph. nietig a/geweken.

Concéda; maar is dit wel iets anders dan eene petitio principii? Ik houd het er voor, dat hier juist van de bepalingen van het Burg. Wetb. is afgeweken, omdat hier is een mandatum etui generis, hetwelk alleen wordt geregeerd door de exeptionnele bepaling van art. 135, dat er den aard en alle de gevolgen van beschrijft, en eo ipso de voorschriften van het gemeene regt uitsluit.

Wat hiervan echter zijn moge, volstrekt onbegrijpelijk blijft voor mij de stelling, dat de gecnitosseerde wel uit zijn volledig endossement betaling zou kunnen vragen bij den acceptant, maar niet bij eene wissel-actie , doch bij eene gewone burgerlijke actie.

Welke burgerlijke actie? waaruit zal die ontstaan? hoe komt de geëndosseerde daaraan? Dit wordt niet gezegd; en ik begrijp niet, dat daarop een antwoord kan mogelijk zijn.

Een van beiden.

Of de geëndosseerde is voor den accceptant de lasthebber van den trekker, of hij is dit niet.

In dit laatste geval is hÿ voor den acceptant gelijk aan lederen anderen wettigen houder, en hij heeft de actie van art. 144, de wissel-actie, waarmede hij betaling vraagt.

Maar in het eerste geval, door den heer Modderman aangenomen, kan hij geene andere actie hebben dan de

318 — trekker, zijn lastgever; deze heeft geene actie tol heta-Hng, civiel noch commercieel ; hÿ heeft alleen de actie van art. 148, tot rekening en verantwoording of tot schadevergoeding; en de geëndosseerde kan dus, in dié hypothese, onmogelijk eene andere actie hebben.

En hiermede genoeg getwist. Liever wil ik de lezers der Themig met den inhoud dezer waarlijk uitmuntende en belangrijke verhandeling bekend maken.

Op het gewigt van het gekozen onderwerp behoef ik wel niemand opmerkzaam te maken; maar vooral wint het in belangrijkheid, omdat de schrijver zich niet heeft bepaald tot de verklaring en de ontleding der bepalingen van het Wetb, van Koophandel ; maar omdat hij integendeel aan zijnen arbeid eenen regt welenschappelijken vorm gegeven heeft, door de voorschriften van hel geschreven regt te toetsen aan de geschiedenis en de algemeene beginselen van het regt, en, bij ieder belangrijk punt, te vergelijken niet alleen melden Code de Comtn., maar ook met andere vreemde wetgevingen.

Het werk wordt gesplitst in drie hoofdstukken.

Het eerste handelt over het endossement in het algemeen, en wel over het begrip (pag. 1—6), de geschiedenis (pag. 6—11), en het nut (pag. 11—15) van het endossement.

Mögt ik mij hier eene aanmerking veroorloven, ik zou twijfelen aan de juistheid der definitie op pag. 3. De schrijver noemt het endossement geripturam in litterarum cambialium’rERdo eiaratam. Maar hij laat onmid-dellijk daarop volgen, en te regl, dat het niet volstrekt noodig is het endossement te plaatsen op den rug van den wissel. Maar waartoe dan de woorden in tergo? Daaruit toch zou volgen, dat het endossement b. v. onder den wissel geschreven geen endossement was. De regel legem magie comprehendere ea quaeplerumque, quam ea, quae perraro /inrit, waarop zich de sehr, beroept,

3iy -

kail met worden loegepast op d«Jinitien, die althans zeker niet mogen behelzen datgene wat geen bepaald vereischte is van de gedefinieerde zaak,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Het tweede hoofdstuk handelt) over de vereischten van het endossement ; daar wordt onderzocht niet alleen wat behoort tot den uitwendigen vorm,, maar tevens alles wat behoort tot de handeling zelve, zoo met betrekking tot den wissel, als tot de personen door en aan wie geendosseerd wordt (pag. 17).

Men moet namelijk wel onderscheiden tusschen de uiten inwendige vereischten reyui^iia interna et externa , materialia et formalia: om het contract daar te stellen tusschen den endossant en den geëndosseerde, zijn do laatste voldoende; maar om aan hem, aan vvien men den wissel overdraagt, de hoedanigheid te geven van geëndosseerde, zijn ook de eersten noodig, b. v. de trekker, moet door den wissel deugdelijk kunnen verbonden zijn, de wissel zelf moet in alle opzigten echt zijn, enz. pag. 18, 19. Bij die gelegenheid wordt nog het één en ander gezegd over den wissel, met betrekking tot het endossement. Zoo behooren de woorden : aan order niet tot belwezen van den wissel; maar zij zijn volstrekt noodig om dezen vatbaar te maken om bij endossement te worden overgedragen, pag. 23—30; zoo kan een wissel na den vervaldag, niet meer worden geendosseerd, pag. 30—34; maar wat, wordt gevraagd op pag. 34, indien het endossement niet is gedagteekend , en alzoo niet blijkt, of het voor of naden vervaldag gesteld is? Voor ons, is het antwoord, is dit geheel onverschillig, omdat hel onregelmatig, en daaronder het ongedagteekend endossement, in geen geval den eigendom van den wissel over-draagt. Het antwoord is juist ; maar wat als beweerd wordt dal hel blanco endossement, waaruit geageerd wordt, eerst na den vervaldag gesteld is? moet hij, die dit beweert, daarvan hel bewijs leveren? of wel moet de

houder het tegendeel aantoonen? Dit schijnt voor verschillende beschouwingen vatbaar; en die vraag had ook misschien wel mogen onderzocht worden.

Het endossement moet worden geschreven, niet op een afzonderlijk papier, maar op den wissel zelven, ofschoon niet noodzakelijk op den rug, pag. 35—40; eindelijk wordt gehandeld over de personen, door en aan wie kaïi geëndosseerd worden, pag. 40—50; en daarna gaat de sehr, over tot den vorm van het endossement, en wel inde eerste plaats van het volledig endossement, hetwelk moet inhouden den naam van den geëndosseerde, pag. .53—57, de vermelding van genoten waarde of waarde i» rekening, pag. 57 — 61, de dagteekening, pag. 61—67, en de onderteekening van den endossant, p. 66—71.

Over het endossement in blanco, zie pag. 71—83, e» eindelijk over het onvolledig endossement, pag 83 —89.

])c regten en pligten uit het endossement voortvloei-jende, maken het onderwerp uit van het derde en laatste hoofdstuk. De sehr, heeft het echter niet noodig geoordeeld , afzonderlijk te spreken over de regten en pligten van den endossant, die of trekker is, en als zoodanig vreemd aan het behandelde onderwerp, óf tevens geëndosseerde , en over wien aldus in die hoedanigheid wordt gesproken, omdat alle regten en pligten tusschen endossanten en geëndosseerden zijn correlatief, pag. 90.

Afzonderlijk worden beschouwd de regten en pligten van den geëndosseerde jegens den endossant, pag. 91—96; lt;lie jegens vroegere onderteekenaren , pag. 97—104, en die jegens latere geëndosseerden en den acceptant, pag. 104—111; alles zoo wel bij volledige als bij blanco-endossementen.

Daarna volgt dan het onvolledig endossement, en wel', welke handeling ontstaat daardoor tusschen den endossant en den geendosseerde, pag. 111- 118? en welke is de verhouding tusschen zulk een geëndosseerde en derde

— 321 —

personell? pag. 118—124. En hoc deze laatste vraagwordt beantwoord, zagen wij bij den aanvang van dit verslag.

Met eenige opmerkingen over valsche endossementen, die zeker voor eenige breedere ontwikkeling waren vatbaar geweest, wordt het werkje besloten, pag. 124—131.

Ik betreur het, dat de weinige ruimte, welke wÿ in de Thémis aan de academische verhandelingen geven kunnen , mij verbiedt in meer bijzonderheden te treden over een geschrift, dat inderdaad venaient algemeen gekend en gelezen te worden. Want ik meen van hel werkje van den heer Modderman het getuigenis te moeten afleggen, dat het zich én in omvang en in r^dom van onderwerpen, én in grondigheid en volledigheid van bewerking zeer gunstig onderscheidt boven de meeste academische verhandelingen. A. D. P.

Teixeira de Mattos Specimen medicum inaugurale continens nonnullag observationes et yuaestianes Médico-légales. Lug. Bat. 1846.

Bij de krachtige en zoo vruchtbare ontwikkeling , door de ijverige beoefening van oorzaken en gevolgen der natuurverschijnselen, thans door de stellige wetenschappen zóó sterk aangezet, die dan ook onophoudelijk, de schoonste resultaten opleveren, tol verduidelijking en opheldering der verschijnselen in hel planten- en dierenrijk, waaruit ook de- geneeskunst als rationele wetenschap de schoonste vruchten trekt, bij dit kenmerk van den geest der eeuw, is het dan niet te verwonderen en te bejammeren, dat die alom in het beschaafd Europa verspreidde geest, zich ten onzent bÿna niet doet opmerken, en dat men het eene zeldzame uitzondering mag noemen, wanneer er eene Academische Dissertatie het licht ziet, die zich

nemis,\n o. 11 SL 18-16. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21

hierdoor kenmerkt. In Duitschland toch is dit geen vreemd verschijnsel.

Waarin moet men de reden van deze zonderlinge onverschilligheid, bij de beoefenaars der geneeskunst aan onze Hoogescholen zoeken , die onverschilligheid met al wat buiten hen omgaat, zoowel wat de onderzoekingen in de schei- en natuurkunde, als wat de geneeskundige staatsregeling betreft? Is de ware oorzaak hiervan te zoeken in het bekrompen onderwijs aan onze Hoogescholen, wordt de aandacht van hen, die aldaar de geneeskunde beoefenen, niet met nadruk en ijver getrokken op dit alles, door de Hoogleeraren, op al wat er omgaat om ons heen in de beschaafde wereld in verband met onze kunst, of is bet slechts een oppervlakkig van buiten leeren van daadzaken zonder zamenhang?

Hierop kunnen wij antwoorden ja en neen. De Hoogleeraren zijn voorzeker mannen , die men met regt kan beschouwen als kennis dragende in hunnen wetenschap-pelijken lak van onderwijs, bekend met al wat er in Europa omgaat. Maar in iets anders is voornamelijk deze reden gelegen. Onze Hoogescholen voldoen niet aan de behoeften, niet aan de vereischten, om eenen arts, van den geheelen omvang der kunst bewust, te vormen. Dit is aan onze Hoogescholen bijna volstrekt onmogelijk en wel om eene zeer eenvoudige reden ; omdat het klein getal Hoogleeraren onmogelijk toereikende is, om aan die behoeften te voldoen en bovendien dewijl steden, als Leijden, Utrecht en Groningen, voor de practische beoefening en vorming van een geneesheer, geeno voldoende gelegenheid aanbieden.

Het onderwijs is dus van alles de oorzaak. Vier Hoogleeraren onderwijzen aldaar de geneeskunde in geheel haren omvang. De Hoogleeraar in de Chirurgie moet NB. onderwijs geven in de theoretische en practische chirurgie, in de operatieve heelkunde, waaronder natuurlijk behoort

•le uitgebreide Ophthalmologie met hare zoo moeijelijke operatieve processen , chirurgische cliniek , theoretische on praktische Verloskunde, verloskundige cliniek, die ontzettend veel tijd kost en nu nog daarenboven gereg-*®lÿllt;e geneeskunde of zoogenaamde medicina forensis. bie medicina forensis wordt in Leijden bijna niet onderwezen, dit is algemeen bekend en wordt door iedereen toegestaan. Het spreekt bijna van zelf, dat de Hoogleeraar dit collegie naar behooren niet geven kan, die onmogelijk tijd heeft, om zich hiermede op eene wijze, zoo als tot begrip dezer tweevoudige wetenschappelijke beoefening noodzakelijk is, bezig te houden. Er vertonnen zich dan, die enkele keeren dat dit collegie gegeven wordt, zeer weinige toehoorders en bijna nooit zoogenaamde juristen , dan alleen wanneer er iets vreemds of iets grappigs te hooren of te zien is. Dit is wel het geval aan onze overige Hoogescholen ook, en geen wonder dan, dat onze geregielijke geneeskunde ten onzent zoo laag staat, dat wij zoo vele gevallen zien voorkomen, waarover door den daartoe geaulhoriseerden geneesheer de onnaauwkeurigste soms onvoldoende rapporten opgemaakt worden, en dat onze kundige regtsgeleerden rondborstig zelf bekennen, dat zij eigenlijk nooit onderwijs in de medica forensis genoten hebben, en hun nooit op lijken, gevallen tot de geregtelijke geneeskunst behoorende, zijn vertoond. Dit geeft derhalve zeer dikwijls aanleiding tot zeer vele hatelijkheden, verwljtingen, beschuldigingen over en wéér tusschen den verdediger van den beschuldigde en den arts, die dan hierdoor meestal in eene ongelukkige positie komt, daar hij natuurlijk minder bespraakt is, minder gevat is, dan de geoefende spreker, hetgeen veelal tot schande strekt voor onze kunst.

Deze gevallen komen dikwijls voor , en dan eerst gevoelen, èn de beleedigde Arts in de Advocaat, hoe weinig geregelde,ordelijke kennis zij hebben van geregtelijkegenees-

— 324 -

kunde, en wgten dit beiden aan het gebrekkig onderwijs.

Het is dan ook eene zeldzaamheid dat er eene Academische Dissertatie het licht ziet, die handelt over de geregtelijke geneeskunde, niemand denkt er aan bij het verlaten der Hoogeschool.

Eindelijk, ja eindelijk daagt er eene zoodanige op, die, met degelijke bewerking uitgevoerd, over deze stof handelt.

Met verwondering, maar levens met een gevoel van lang gerekte voldoening, ontvangen wij het werk. En ziet hel voldoet aan de hoofdvereischten die men thans verlangen mag van eene Dissertatie in dezen tyd. Daarom is de stof belangrijk, omdat zij gelijktijdig op twee vakken der wetenschap ingrijpt, die hier onderling ineensmelten, en daardoor in het maatschappelijke, bij eene degelijke beoefening met dubbele kracht werkzaam kunnen zijn. Dit boek dan bevat geene oppervlakkige beschouwing of koud vertoog van enkele gevallen; neen, alle de gevallen worden door duidelijke conclusiën opgehelderd en verder worden er tot inlichting, vele zaken ontleed en verduidelijkt, die tot eer van den schrijver toornen, dat hij bekend is met den geheelen omvang der wetenschappelijke geneeskunst tot op dezen tijd , en dat hij door eene uitgestrekte belezenheid, eenen warmenijver voor onze kunst betoont.

De schrijver vangt aan met drie belangrijke gevallen van hevige verwondingen, die den dood ten gevolge hebben gehad. De lijkschouwingen en de rapporten welke betrekkelijk dezen zijn gedaan, kunnen door juistheid en nauuwkcurigheid en daarbij wetenschappelijke waarde als voorbeelden strekken voor anderen. Men heeft hier niet nagelaten bij allo drie de lijken, de drie holten te openen, dehersen-, de borst-en de buikholte, alhoewel de naaste oorzaken des doods, genoegzaam en duidelijk bleken, zoodat het verdere openen van de eene of andere holte hier onnoodig scheen. Dit is evenwel altijd een eerste vereischte bij lijkschouwingen. De naaste oorzaak moge

— 325 —

zoo duidelijk schijnen als eenigzins denkbaar is, de ondervinding van jaren heeft geleerd, dat door toevallige omstandigheden, de dood eene nog nadere oorzaak had. En evenwel hoe vaak heeft het niet plaats, dat men dit over het hoofd ziet. Het zoude wel der moeite waardig zijn, om eens na te gaan, hoe in de laatste jaren de verhouding heeft plaats gehad, tusschen die gevallen waarin de drie holten geopend zijn of niet, en hoe dikwijls in het geheel geene holte.

Verder behandelt de schrijver drie groote vragen ; de eerste beantwoorde vraag is : welke de zekere kenteekenen zijn van den dood en hier worden er tien aangehaald, door beroemde schrijvers opgegeven. De rig'or mortis neemt hij alleen van deze aan aks een vrij zeker ken-teeken, zeggende :« Ex omnibus igitur, guac de ri^ore ft mortis diximus ea conchtdenda videnttir.

• « nbsp;nbsp;nbsp;1“. Ei^orem mortis semper vitä exstincta observari.

• « nbsp;nbsp;nbsp;20, Causam.proximam ri^oris mortis adhuc latere.

• « nbsp;nbsp;nbsp;3“. Ri^oris mortis certum quidem 7nortis signum «esse, sed nonnumquam no7i ita disstingui posse a «contractionibus, aliiscausis tribuendis, quae durante «quoque vita similetn membrorum rigiditatem pro-«ducere valent.»

Dit wordt dan ook vrij algemeen aangenomen en door de ondervinding gestaafd, terwijl de overigen geene zekere kenteekenen zijn.

De tweede vraag handelt over de veranderingen van het bloed in geregtelijke gevallen, en de derde vraag over de asphyxie bij verhangenen.

Deze twee vragen worden op eene zeer onderhoudende wijze beantwoord en geven blijken van ijverige studie, en bekendheid met wat er omgaat in de wetenschappelijke wereld.

Wij willen hierover niet verder uitweiden, dit strookt niet met het doel van dit verslag. Wij hebben alleen

— 326 — getracht, dit werk aan te bevelen als een krachtige aanstoot tot herstelling en verbetering wat het onderwijs in tie Medicina Porengis-liclreïl, de meer jeugdige geneeskundigen en vooral reglsgeleerden, die door hunne verschillende betrekkingen als staatsmannen zullen optreden in andere betrekkingen, en daardoor eens vermögenden invloed zullen krijgen, aan te wakkeren om de behulpzame hand te bieden, met kennis van zaken, overtuiging, vasten wil en warmen ijver voor het welzijn der Maatschappij , voornamelijk te zoeken in de herstelling van ons, op dit punt, ziekelijk hooger onderwijs.

G. C. VAH DE KaSTEELE.

lUed. et Chir, Doctor te ’s Gravenhage.

BEIUGTEN VAN GEMENGDEN AARD.

De koninklijke Belgische Akademie heeft, onder andere vragen, nitge-schreven de volgende :

Faire l’histoire de l’impôt en / elgiyue, depuis les temps les plus re'cule's fusqu’à l’invasion française.

De Akademie verlangt, in het antwoord op deze vraag, de be|)aliiig van de verschillende soorten van lasten, wie ze hief en welke die wijze van heffing was.

Comment, avant le régne de Charles-Quint, le pouvoir judiciaire a-t-il été exercé en Belgique ? Quels étaient l’organisation des différents tribanau-v , les degrés de jurisdiction , les lois ou la jurisprudence d'après lesquelles ils prononçaient ?

De antwoorden moeten zijn in het l.atijn, Fransch of Vlaamsch, en ingezonder» worden voor 1 Janna ij 1847 aan den vasten secretaris, den heer QUETELET.

De prijs der goedgekeurde beantwoording is een mcdailje ter waarde van 60ll franken.

Een buitengewone prijs van 3000 franken, wordt door de regering toege-staan, voor de voldoende bewerking van de geschiedenis van Aei tijdvak van Albert en Isabella. « Dat tijdvak, zegt de Akademie, is gewiglig voor de geschiedenis van België. Voor liet eerst lol eenheid teruggebragt, had het een nationaal bevlind. Gedurende dat tijdvak, bragt het cene menigte beroemde mannen voort en oefende het eenen gewigtigen invloed uit. De geschiedenis moet zicli tot aan den dood van Isabella uitstrekken. — De Akademie verlangt niet zoo zeer cene eenvoudige verhandeling, maar een werk, dat degelijkheid van inhoud aan smaak van vorm

paart, en waarin hel onderwerp behandeld wordt in alle opzigten van binnen- en buitenlandsehe staatkunde, van beheer, handel, inaalsehap-pdijken toestand, beoefening der wetenschappen. letteren en kunsten.

«Tot regt verstand der zaken , behoort het werk, als inleiding, een tafereel te geven van den toestand onzer gewesten bij de komst der aartshertogen. »

Ook voor dit werk is de uiterste lijd lot inlevering 31 Dec. 1846. De Akatemie verlangt de grootste naauwkenrigheid in de aanhalingen.

— Te Parijs ziet thans het licht Encyclopédie ud Droit, ou Répertoire raisonné de législation et de jurisprudence en matière civile , administrative, criminelle et commerciale , contenant par ordre alpha-iétigue l'explication de tous les termes de droit et de pratique , un traité raisonné sur chaque matière, la jurisprudence des divers cours et du conseil d'état, arec un sommaire des législations étrangères, sous la direction de MM. Sebire et Carteret , avocats à la Cour Royale de Paris.

Deze verzameling is zeker eene der belangrijkste, welke men sedert lang wat regtsgelcerdheid betreft in Frankrijk beeft uitgegeven. Mannen als DopiN, Teste , Isambert , Mériihou, Rossi, Paiieet, Maccaree en vele andere werken daartoe krachtig mede. In een berigt over deze verzameling, van de pen van den heer llEiLE , raadsheer in bet Ilof van Cassatie, lezen wij o, a. :

« Het denkbeeld van cene encyclopedie doet zich van zelven voor in tijden, waarin de mcnschelijkc geest, met zijne schatten verlegen, en soms aan dien groeten voorraad twijfelende, de behoefte gevoelt om zich zelf rekenschap daarvan te geven en zijne goederen te beschrijven; ’t is als eene mijlpaal, die hij op zijnen weg wil stellen. L’Encgclopédie des Sciences, die cene der gebeurtenissen van de vorige eeuw uitmaakt, heeft onbetwistbaar de verdienste gehad dat zij Ic geschikter ure werd vervaardigd en aan het licht kwam. In de algemcene omwenteling, die de wetenschappen ondergaan, vervult elk barer er ook cene, die haar bijzonder eigen is, en dit is bovenal waar van de rcgtsgeleerdheid. welke met eiken oogenblik in betrekking lor den maatschappelijken toestand staat. Ook zij heeft dus hare encyclopédie gehad ; aan die behoefte van te herinneren, zamen-en tot een kort begrip te brengen zijn wij den Répertoire van Guïoi verschuldigd; want ’tis vreemd, doch waar, men heeft boeken noodig ter wegneming van ’t bezwaar van den overvloed der boeken, en men vermindert die niet, dan door er nog bij te voegen. Om aan zijnen tijd eene zoodanige voldoening te verschallen, heelt Merlin het werk van GorOT verjongd; met behoud van den vorm, liet hij ruimschoots *1® gelegenheid open, om al wat slechts mogelijk was er uit te doen vervallen, ten einde cene breede deur open te stellen voor de inmiddels opgekomen wetgeving. De Répertoire van Merlin zal altijd blijven bestaan als de meest omvattende bewaarplaats van regtsgelcerdheid, welke wij bezitten, als in zich hebbende opgenomen wat het leven der regtsboeken nitmaakt, de leer; maar als boek van dadelijk, dagelijksch nut, ondergaat het de gemeene wet, het begint te verouderen. Vele dingen zouden daar ook reeds uitgelaten kunnen worden, en onze onrustige bedrijvigheid slaat ongeduldig die geleerde bladzijden om, waar men le over vindt, wat niet meer gezocht wordt. De heer Favard de Lanulade heeft dit in 1823 wèl gevoeld, en hij beeft dit pogen te verbeteren;

maar zijn Iti-perloire, dal een oogenblik zijn nnt gebad beeft, is niel le grooten spoed zamcngesleld (in minder dan Iwee jaren' ; dat werk mist wat Merlin verlevendigt, vollieid en kern. Oordeelvelling vindt men er niet in, doleer is daarin zwak, eiumbis ^ zoo als QuiNTiLIAAN zon zeggen; bel beperkt zlcb te vaak tot de kwijnende omscbrijvingderwct, en soms tot bare eigen woorden. Misschien dat men in zijnen tijd, toen alles scheen te leven in de verwachting dat er iets gebeuren moest, niets meer verlangde noch duldde.

« En veroorlooft dan de lijd, waarin de Encyclopédie dn Droit verschijnt. meer? Wij gclooven bet. De crisis beeft opgehouden, en alles duldt aan, dat wij in een bepaalden toestand overtreden, althans zoo bepaald, als bet der hedendaagsebe maatschappijen, en inzonderheid aan de onze, gegeven is zulks te zijn ; want de tijd, dien men voor zulke grootc ondernemingen kiezen moet, is niet die, waarin niets verandert; men zou dan immer wachten; maar die, waarin de maatschappij zich tot eene langdurige rust bereidt, en waarin bet waarschijnlijk is, dat verscheiden geslachten clkaèr zullen opvolgcn, zonder dat er een schok in den grond der zaken plaats hebbe. De Code Ciril bebeerscht ons sedert twee en veertig jaren en zal ons nog lang beheerschen ; cenige wijzigingen, welke de staatshuishoudkunde, de wetenschap van het crediet, de vlugt der nijverheid, de verwonderlijke ontwikkeling van den roerenden eigendom ten laatste noodzakelijk zullen maken, zoowel in het bypothckcnstelsel als in de onderscheiding der goederen, zullen geenerlci grondslag van dit schoone gedenkstuk verwrikken. De Code de Commerce heeft zijne bepaalde regeling van ’t stelsel der faillieten erlangd, de Code de Procédure de zijne over den verkoop van onroerende goederen ; de onteigening ten algemeenen nutte is eindelijk op de ware beginselen gevestigd ; bet administratieve regt, dank zij de edelmoedige pogingen om het tot eene wetenschap te vcrlicff'n, en om bet punt van uitgang in zoo veel- en schijnbaar zoo vreemdsoortige stoffen te vinden, het administratief regt is geboren ; de gemeente en het gewest zijn personen geworden ; het dubbele gezag, dal ze beheert, beeft zijne regtstreeksebe regeling, zijne wel afgebakende bevoegdheden; ieder weet wat bij mag en verpligt is. Kortom, alles neemt zijn vasten regel en grondslag aan, en de hoeren Sebire en Carieret hebben met reden gedacht, dat er thant ook iels te doen viel.

« Zij vervullen de taak, die zij op zich genomen hebben, als mannen, die haar verstaan. Naar de vijf eerste deelen op te maken, is de uitvoering volkomen goed begrepen : niets is te veel en niets te weinig: men vindt die juiste maat, die zoo moeijelijk in de bewerking van em compendium is in'toog te houden, waarbij zoo vele bouwstoffen, en zoo veel dors, onder de handen komt ; van daar dat deze bet bock vult zonder het tc voeden, een ander niets leert zoowel aan hen die weten als die niet weten. Elk onderwerp is bier, op eene te gelijk spaarzame en volledige wijze behandeld. Eene der voorwaarden in zulk een werk, die ’t minste te bereiken is, is eene oordeelkundige afscheiding tusschen ’t verle-dene en ’t bestaan blijvende regt ; dat vraagstuk schijnt ons hier wezenlijk opgelost; men zegt van het oude niet dan hetgeen noodig is voor ’t begrip van bet nieuwe, en de verklaring van het laatste gaat hierdoor niet dan te winnen. »

HEGTSKUNDIG TIJDSCHRIFT.

ZEVENDE JAARGANG.

STELLIG REGT (NEDERLANDSCH).

Burgerlijk Regt en Burgerlijke Regtsvordering.— Over het voordeel, dat de tweede echtg^enoot, 2oowel volgens gemeenschap als erfregt, van den anderen echtgenoot mag genieten, door Mr. H, Obreen , Notaris lo Leiden.

Onder de vele regtsvragen , welke dagelijks in het Nederlandsch Burgerlijk regt oprijzen, heeft zich deze ^'oorgedaan : of de echtgenoot, voorkinderen hebbende, •lie een tweede of volgend huwelijk aangaat, aan den oieuwen echtgenoot kan aanbrengen, 1®. een kindsgedeelte voordeel, het een vierde zijns boedels niet te bovengaande , uit krachte van gemeenschap van goederen of huwelijksche voorwaarden, en 2®. een ander kindsgedeelte, een vierde zijns boedels niet te bovengaande, uit krachte van uiterste wilsbeschikking?

Dan wel of hij beperkt is, zoodanig dat het voordeel, hetwelk de nieuwe echtgenoot uit beide gemelde hoofden

Themis, Vil D. 111 Sl. 1846. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22

— 330 —

te zamen genomen verkrijgen kan, niet meer mag bedragen dan bij ieder derzelve afzonderlijk is bepaald (1)?

Mijn gevoelen is stellig voor het laatste en, zoo ik meen, ook de praktijk in het algemeen, doch het eerste gevoelen begint onder bekwame reglsgeleerden meer en meer veld te winnen, en hier en daar in praktijk te komen, hoezeer ik niet weet dat het nog ergens sclirif-telijk verdedigd is (2).

Bj eene vraag, in de praktijk zoo gewigtig en waaraan zulke teedere belangen verbonden zijn , achtte ik het niet onbelangrijk om mijn gevoelen mede te deelen, ten einde ook de ontwikkeling van het tegengestelde uit te lokken, of eene verkeerde opvatting van het systeem te doen verlaten.

Na een enkel woord over de vroegere wetgeving op dit stuk , zal ik meer bepaald het stelsel van den Code Civil behandelen , die toch nog alle huwelijken beheerscht, welke van 1 Maart 1811 tot 1 October 1838 zijn gesloten en mitsdien in de praktik alsnog van de meeste toepassing is, om vervolgens do vraag naar het Nedei-landsch Burgerlijk regt te behandelen.

De Grondwet, waaraan de geheele beperking, van het vermogen om bij tweede huwelijk den nieuwen echtgenoot te bevoordeelen, haren oorsprong ontleent, is de tex 6 Godicis de Secundis Nuptiis van de Keizers Leo en Anthemius, Hac edictali etc., waarin aan den vader of de moeder, kinderen uit vroegeren echt hebbende , die .tot een tweede of volgend huwelijk overgaat, verboden wordt, om aan de nieuwe vrouw of aan den nieuwen man bij testament, hetzij schriftelijk of mondeling, of bij codicil, als erfgenaam of legataris

(1 Zie de vraag Themis, deel VI, pag. 538, 539 en 540.

(2) Onder liet schrijven dezer zijn er twee vragen over de hier behandelde artt. 236 en 949 uitgekomen, zoodal dwzelver onderzoek wel aan de orde van den dag is.

of bij fideicommis meer na te laten — en om aan den-zelven bij schenking onder de levenden of huwelijksgift of bij gift 1er zake des doods meer over te dragen of te doen verkrijgen, dan aan den zoon of de dochter, als er slechts een is, of aan den minst verkrijgende derzelven als er meer kinderen zijn.

Bij deze wet dus, welke in eeuen doorloopenden zin «11e hoofden opsomde , uit krachte waarvan iets te verkrijgen zoude zijn, en welke die allen gelijkelijk met een zelfde verbod trof, kan nimmer twijfel ontstaan of uit verscheiden hoofden derzelve dan wel uit meerdere of allen te zamen een kindsgedeelte voordeel mögt verkregen worden, daar het uit de verbodswet zelve duidelijk blijkbaar was, dat ieder afzonderlijk of ook allen te zamen aan eene zelfde beperking, die op allen werkte , onderhevig waren.

Alleen werd dit onderscheid in acht genomen , dat daarin ons Vaderland het costumier regt gold voor alle niet geschreven overeenkomsten, in die gewesten waar de «ettelijke gemeenschap van goederen, door het huwelijk zonder huwelijksche voorwaarden, als eene zoodanige plaats had , die gemeenschap door de Romeinsche wet niet kon getroflen worden ; en mitsdien ook onbeperkt bestond bij tweede huwelijken nevens de bepaling der Romeinsche wet, die alleen voor huwelijksche voorwaarden, schenkingen en testamenten gelden bleef ^1).

Zoo dat onder de oud Hollaudsche wet de gemeeu-scliap van goederen uit het costumier regt haar volle kracht behield, bij tweede huwelijken. — Hetzelfde werd bepaald bij het Wetboek Lodewijk Napoleon in art. 208.

Doch in Frankrijk, waar sinds lang de lex hac edic-lali geheerscht had, werd bij den Code Civil hetRomein-sche beginsel zonder uitzondering aangenomen eu ook

(1) I)E Groot, lui. tol de II. R. II li. VI 0. § 9. Vas oni Keesszi., Theses scleclac uquot;. 29 mi ruudcni etc.

— 332 — op wellelijke geineenschaj» van goederen toepasselijk gemaakt,

De Fransche wet nagaande is dit ligt aan te looneii.

Het zijn de artikelen 1098, 1099, 1496 en 1527 welke dit ])unt regelen.

Art. 1098 onder den titel van gift onder de levenden en bij doode bevat het verbod : «L’homme ou la femme qui ayant des enfans d’un autre lit contractera un second ou subséquent mariage, ne pourra donner à son nouvel époux, qu’une part d’enfant légitime le moins prenant et sans que dans aucun cas, ces donxations puissent excéder le quart des biens.»

Art. 1099 sluit alle afwijking van die bepaling uit door zijdelingsche middelen of tusschen gestelde personen.

Deze voorschriften, gesteld in het IX® hoofdstuk, handelende van do beschikkingen tusschen echtgeuooten hetzij bij huwelijks-contract het zij staande huwelijk onder bovengemelden titel, slaan dus zoowel op alle giften bij huwelijksche voorwaarden of anders onder de levenden te doen als op die ter zake des doods of bij testamenten, en sluiten dunkt mij alle bedenking uit of eene tweeledige bevoordeeling uit beide hoofden zou geoorloofd zijn, en of dus een kindsgedeelte zou kunnen verkregen worden bij gift en een ander 'bij erfregt of legaat.

Immers hier is eenvoudig het ^even verboden van meer dan een kindsgedeelte, terwijl de titel, waaronder het verbod om te geven geplaatst is, hetzelve op beide wijze van geven toepasselijk maakt; en het volgend artikel zelfs alle indirecte of zijdelingsche wijzen van meer te geven onder dit verbod trekkende , zoo is het voorschrift dus ook hier gebiedend en uitgebreid — de wijse hoe, is voor do wet onverschillig; de hoofdzaak is de hoeveelheid welke verkregen mag worden, en die niet mag worden te boven gegaan.

Art. 1098 kan dus niet beschouwd worden als regelende alleen het erfregt of enkel de huwelijksgiften, maar het bevat een algemeen voorschrift op alle vormen van geven toepasselijk: dat is op al die wijzen van eigendoms-overgang, door welken de een armer wordt om den anderen rijker te maken, of liever die onder niet bezwarenden titel plaats hebben.

Let men nu nog op de woorden «sans que dans oueun cas, zoo zien deze, wet is waar, meer bepaald op het getal der kinderen, maar zij strekken tevens tot bewijs van den wil des wetgevers , dat de giften bij leven of dood in geen geval het een vierde des boedels moglen te boven gaan; omdat de wel van giften in het algemeen spreekt, ze tot dat 74 beperkende; zoo-dat het artikel zelve en de titel waarin het voorkomt, gcene plaats laten aan de meening dergenen , die zeggen, dat men b. v. bij huwelijksche voorwaarde 'li zou kunnen geven en nog 'ji bij testament; want dan zouden deze giften een vierde meer bedragen dan het '/» der goederen; het cas d’excès zou dus aanwezig zijn — en het meerder gegevene moeten worden ingekort.

Dat hier een algemeene regel gesteld wordt, zoowel voor het een als voor het ander, is duidelijk, ook daaruit dat de artikelen 1496 en 1527 bij tweede huwelijken het beschikbare bij wettelijke gemeenschap — of door huwelijksche voorwaarde niet regelen , maar , enkel naar dit art. 1098 verwijzende, hetzelve er op toepasselijk verklaren.

De wetlelijke gemeenschap van goederen is wel het belangrijkste middel om eigendom onder niet bezwarenden titel over te dragen, want door de voltrekking des huwelijks alleen schenkt de rijkere echtgenoot den minder gegoeden de helft van zijnen rijkdom (1).

Zoo heeft dan ook art. 1496 voorgeschreven, dat wel

(1) Zie DE P1NT0, aanf. op titel tX van liet Ned. Burg. Wetb.

— 334 -

al de bepalingen omirent gemeenschap van goederen bij tweede huwelijk zouden gelden , doch onder deze beperkende bepaling : « Si toutefois la confusion du mobilier et des dettes opérait au profit de l’un des époux un avantage supérieur à celui qui est autorisé par l’art. 1098, au titre des donations entre vifs et testa-mens, les enfans du premier lit auront l’action en retranchement. »

Dit art. schrijft dus geenszins voor, dat door de gemeenschap niet meer dan een kindsgedeelte voordeel, hoogstens ’/^, mag worden aangebragt; maar alleen de mogelijkheid veronderstellende , dat door de gemeenschap van goederen , bij tweede huwelijken , in de uitkomst het voorschrift van art. 1098 zou worden overtreden, stelt de wetgever als naijverig op dat art. vast, dat, indien het mögt gebeuren, dat door de gemeenschap zoodanig verboden voordeel wierd verkregen , de voorkinderen het regt zullen hebben om (Le inkorting te vorderen, — si ia confusion opérait un avantage supérieur à celui qui est autorisé; de mogelijkheid der overschrijding veronderstellende , geeft het art. alleen het regt tot de inkorting het geeft geen nieuw regt om zijdelings meer te verkrijgen , dan regtstreeks was toegestaan , maar wanneer zulks gebeurde verklaart het, dat de voorkinderen het regt tot inkorting zullen hebben.

Het art. is dus zamenw'erkend met art. 1098, het laat deszelfs beperking in hare volle kracht; het is een blijk hoe de wetgever wilde, dat de vroeger gestelde beperking ook op de wettelijke gemeenschap zou toepasselijk zijn; het bevat een verbod tegen mogelijke overtreding der reeds gegevene wet en een voorschrift van wie er het regt van zouden mogen inroepen ; niet iedereen vermag dat, het wordt alleen aan de voorkinderen gegeven.

Dit gevoelen wordt bevestigd door Massé de la Science des Notaires, Livr. VUI, Ghap. 33, zeggende; Cel

article 1098 s’entend non seulement de toute donation tiirecte , mais de toute espèce d'avantage indirect.

En matière de secondes noces il peut y avoir avantage indirect de quatre manières dilTérentes.

• 1”. Lorsque la donation est faite à personnes interposées.

• 2°. Lorsqu’elle est déguisée sous la forme d’une autre convention simulée.

• 3“. Lorsque l’avantage résulte de l’inégalité existante entre l’actif et le passif apporté de part et d’autre dans la communauté.

• 4». Lorsque l’avantage résulte des conventions de communauté.

Les deux premières espèces sont frappées de nullité (art. 1099).

Les troisième et quatrième ne sont que susceptible de reduction (1).

Terwijl Merlin, Répert.v. secondes Noce», § T, Art. 2404, een anest van het Hof van Cassatie vermeldt ook I)ij Grenier aangehaald, traité des Donations et Testa-niens, hetwelk op deze overweging is gegrond:

«Considérant que les art. 1098 et 1099 déterminent et limitent d’une manière positive, l’avantage qu’un époux veuf avec des enfans d’un premier lit, qui passe à de secondes noces, peut faire à son second époux, et que la réduction, de tout ce qui tend à excéder cd avantage, est également ordonnée d’une manière expresse aux profit des enfans du premier lit, » etc.

Welke overweging bet regtsbegrip omtrent deze wets-

(1) Hetzelfde beginsel vindt men reeds ontwikkeld bij Poidier, Contrat de Mariage n°. 544, 547, 548, 550, 551. Donations entre nfs, art. 7, § 1, al. 3 et 4.— Deiviscodri , Titel IV, 3 boek, des donations entre rifs et testamens quid si l’avantage résultait seulement de l’omission d’une clause dans le contrat de mariage etc. Tou-UER T. V, n”. 884 etc.

bepaling in Frankrijk ook bij alle autheurs blijkbaar, volkomen uitdrukl.

Dat ook art. 1527, omtrent huwelijksche voorwaarden, niets anders bepalen kon, dan bij de reeds ontwikkelde artikelen is gesteld, laat zich reeds vooraf verklaren, daar art. 1098 uitdrukkelijk, volgens hethiervoren gezegde, voor giften bij huwelijksche voorwaarden en staande huwelijk geschreven is ; zoodat bij de huwelijkscïre voorwaarden zeker zonder wetstrijd niets anders kon bepaald worden; doch het artikel schrijft ook alleen voor, dat alle overeenkomst bij huwelijksche voorwaarden, qui tendrait dans ses effets à donner, à l’un des époux, au delà de la portion réglée par l’art. 1098 etc. sera sans effet pour tout l’excédant do cette portion ; het is even als art. 1496 slechts eene voorziening, dat als de huwelijksche voorwaarden zoo wierden ingerigt, dat de uitkomst eene overschrijding van art. 1098 zou te weeg brengen, zoodanig beding, waaruit dit voortvloeide, van onwaarde zou zijn, voor dat te bovengaande. Wij vinden dus in de Fransche wet ten slotte slechts ééne bepaling van de hoegrootheid van het voordeel, hetwelk een hertrouwend echtgenoot met voorkinderen aan zijnen nieuwen echtgenoot mag maken, gesterkt met vier bevelschriften , tot afwering van mogelijke overschrijding van dat geoorloofde, 1°. door gift aan tusschen gestelde personen , 2“. door gift onder bedekten vorm, 3°. door wettelijke gemeenschap van goederen, 4». door voor-deelige bedingen bij huwelijksche voorwaardeu.

Zoodat het, gelijk ik vertrouw, nu duidelijk is aangewezen , dat de Fransche wet, geheel met de Romeinsche overeenkomt, slechts een beschikbaar kinds of vierde gedeelte toelatende uit welken hoofde ook. Gaan wij dus nu over tot de behandeling der vraag naar het Neder-landsch Burgerlijk Wetboek.

Tot het costumier-regt of tot het Wetboek Lodewijk

— 337 —

Napoleon is de nieuwe wetgeving op dit stuk stellig niet teruggekeerd, want dan moest de wettelijke gemeenschap van goederen onbeperkt zijn gebleven, welke nu integendeel, bij Art. 236, uitdrukkelijk beperkt is.

Het onderzoek bepaalt zich dus tot de mogelijke afwijking van het systhema van den Code Civil.

De voeging van de titels over gemeenschap van goederen en huwelijksche voorwaarden, bij het hoofdstuk over huwelijken, in het 1« boek, in plaats van bij de ’erbindtenissen in het 3% is oorzaak geweest, dat de inrig-ting of vorm van het voorschrift, ook bij bedoeling van hetzelfde als de Fransche Wet, noodzakelijk eenige wijziging moest ondergaan, daar de onderwerpen nu in omgekeerde orde voorkwamen ’en zulks te meer door de afscheiding van den titel der'schenking en die der giften ter zake des doods.

Bij het ontwerp van hef jaar 1820, was men teruggekeerd tot het costumier of oud Hollandsch regt ; het geven of maken van een meerder voordeel dan een kindsdeel was op alle wijzen verboden, het trouwen in gemeenschap van goederen daaronder niet begrepen. Art. 417 en 419.

Doch bij bet tegenwoordig Wetboek zijn de bepalingen omtrent de tweede huwelijken er geheel op de zelfde moti-ven als bij den Code Civil ingebragt, voor zoo ver zulks uit de toelichtingen en discussiën blijkt; waarbij reeds van het nu behandelde vraagstuk , als van eene mogelijk te ontstane valsche uitlegging der wet sprake is geweest, voor het geval dat de bepaling niet werd verduidelijkt.

Doch zien wij de wet zelve : in den IX titel van het eerste boek, onder het opschrift van gemeensciap of huwelijki-cJievooricaarden bij tweede of verder huwelijk, verklaart Art. 235' de algeheelo gemeenschap van goederen ook toepasselijk op tweede en volgende huwelijk ; doch voegt Art. 236 er de beperking bij : dat echter

indien er kinderen of afkornelingen uit het vroeger huwelijk aanwezig zijn, aan den nieuwen echtgenoot door de vermenging van goederen en schulden hij eenige gemeenschap geen meerder voordeel »nag' opkomen, dan ten heloope van het minste gedeelte , hetwelk een dier kinderen , of hij vóór-overlijden deszelfs afkornelingen hij plaatsvervulling gemeten, en zonder dat dit voordeel immer het ’/» des hoedels van den hertrouwden echtgenoot mag te hoven gaan.

Dit is dus de Fransche Wet zoona mogelijk gevolgd, de gemeenschap is toegelaten; doch het verhod heperkl het voordeel, hetwelk de nieuwe echtgenoot door dezelve uit den hoedel van den hertrouwden mag verkrijgen, tot het heloop, — dat is tot eene gelijke som in geldswaarde, — van het minste gedeelte, hetwelk een der vöór-kinderen geniet.

De wet stelt dus tot maatstaf van het deel, hetwelk de echtgenoot verkrijgen kan, het genot van het kind (1).

Staan wij hierhij even stil, — dit woord genieten mag, dunkt mij, niet onopgemerkt voorbijgaan — de wetgever had kunnen zeggen; het minst gedeelte waartoe een der vóör-kinderen geregtigd is , doch dan was de vraag gebleven, waarover onder den Code Civil dikwerf verschil was , of het deel moest genomen worden waartoe een kimi geregtigd zou zijn, dan wel de som, die hetzelve verkreeg.

Nu kan die vraag, dunkt mij, niet gedaan worden; het woord «genieten» sluit toch in zich de hefeekenis van werkelijk verkrijgen, ontvangen, zich toecigenen; waar slechts regt bestaat, is geen genot aanwezig; men geniet niet wat men niet bezit.

Zoodat dit woord eene volstrekte bepaling aan den maatstaf geeft, waarnaar het voordeel uit de gemeenschap aan den tweeden echtgenoot mag worden toegemeten;

(1) zie Mr. G. Dispnvis, Pled. Surg. liegt, Deel 1, pag, 564.

— 339 —

de som, die het minst nemend voor-kind geniet, mag ook door den 2'quot; echtgenoot als voordeel worden verkregen , heimeerdere wordt ingekort, waarbij nog deze beperking gevoegd is, dat het deel van den nieuwen echtgenoot nimmer het ^/^ des boedels van den hertrouwden mag te bovengaan,

De oorzaak of rede der wet is dus duidelijk de bewaring van het belang der vóór-kinderen, de zorg dat, bij tweede huwelijk , de boedel huns vaders of hunner moeder, ten voordeele van behuwdmoeder of behuwdvader, met meer dan een vierde mogt verminderd worden.

De tweede alinea, aan de vóór-kinderen de regtsvor-dering tot inkorting gevende, bewijst dit nog nader.

Belangrijk is ook de bij die alinea gestelde tijdsbepaling voor de werking van bet verbod en de uitoefening van het regt tot inkorting, te vyelen bij het openvallen «der nalatenschap van den hertrouwden echtgenoot.»

Dit staat in verband met de bepaling , die het genot der vóór-kinderen lot maatstaf stelt; want eerst dan kunnen ïij genieten ; ja het geheele voorschrift of verbod heeft alleen kracht en vindt eerst toepassing bij de ontbinding en verefiening der gemeenschap, die bij het openvallen der nalatenschap van een der echtgenooten te pas komt; want, zoolang het huwelijk duurt, bestaat de gemeenschap vanregtswego ; voor man of vrouw , kan geen voordeel uit de gemeenschap getrokken worden, dan bij hare ontbinding.

In dezen alleen «bij doode van den hertrouwden echtgenoot», dewjl eerst dan het regt van de vóór-kinderen geopend wordt, gelijk ook dezelfde alinea nog bepaalt, dat hel voordeel der inkorting valt in diens nalatenschap.

De Àrlt.207 en 238 strekken hetzelfde verbod uitlot 1 nbsp;nbsp;nbsp;bevoordecliug bij huwelijksche voorwaarden en tot gift

i nbsp;nbsp;nbsp;door zijddingsche wegen , onder verdichten titel of aan

tusschen beiile komende personen, de twee laatsten op straffe van nietigheid.

De gemeenschap van winst en verlies wordt er inArt.240 alleen van uitgezonderd.

Gelijk aan het Fransch regt vinden wij dus hier hetzelfde verbod tegen bevoordeeling van den tweeden echtgenoot door:

«. gemeenschap van goederen.

• b. nbsp;nbsp;nbsp;huwelijksche voorwaarden.

• c. nbsp;nbsp;nbsp;gift aan tusschen gestelde personen.

• d, nbsp;nbsp;nbsp;onder verdichten titel o/andere zijdelingsche wegen.

Gift onder de levenden of schenking tusschen de eclit-genooten is van zelf uitgesloten, voor alle echtgenooten, staande huwelijk verboden zijnde Art. 1715; de vra.ig blijft over, hoe is het met gift ter zake des doods, bij erfstelling of legaat? Want de gemeenschap vereffend zijnde en het deel van den over hlijvenden echtgenoot er nitgenomen, dan eerst bestaat uit het overschielende de nalatenschap van den eerst-gestorvenen.

Zijn er kinderen dan bestaat er eene legitimeportie voor ieder dcrzelve en overigens een beschikbaar deel; zien wij nu wat de wet daarvan zegt.

In de 2° afdeeling des XIPquot; titels van het 2® boek, handelende van de bekwaamheid om bij uitersten wil te beschikken of daarvan voordeel te genieten, leert Art. 949: de man of vrouw die, kinderen uit een vroeger huwelijk hebbende, een tweede of volgend huwelijk aangaat, zal bij uitersten wil aan zijnen lateren echtgenoot niet meer mogen geven dan het minste gedeelte hetwelk een der wettige kinderen geniet, en zonder dat in eenig geval de beschikking het vierde zijner goederen mag te boven gaan.

Het is dus de herhaling van hetzelfde verbod , doch in een ander geval, — met dit onderscheid dat hier niet enkel van voor kinderen, maar van wettige kinderen wordt

— 341 — gesproken. Bij het aangaan van het huwelijk kon toch ook bezwaarlijk van anderen dan van voor-kinderen sprake zijn; hier, waar het bepaald geldt het overlijden des hertrouwden, kunnen er ook kinderen uit dit tweede huwelijk zijn ; beider betrekking op den boedel van hunnen vader of van hunne moeder is dezelfde, dus moesten hier niet enkel de vóór-kinderen maar al de wettige kinderen in aanmerking komen ; — ten andere wordt hier gesproken van c/oederen, hetwelk niet zoozeer synoniem is met nalatenschap als sommigen meenen, maar met boedel; want de verzameling der goederen van iemand zijn de eenheid zijns boedels : wg vinden dus hier hetzelfde verbod van aan den nieuweren echtgenoot meer te geven dan ten hoogste het een vierde des boedels of der goederen van den hertrouwde; — of wil men het als nalatenschap verstaan , dan zoude het moeten zijn van hetgeen in de nalatenschap is en wat er in zou behooren te zijn, ware het niet weggeschonken; niet enkel van hetgeen hij slechts werkelijk nalaat.

Wij vinden denzelfden maatstaf, het deel hetwelk een kind geniet.

Terwijl het onderwerp mede hetzelfde is en niet slechts genoemd wordt de nalatenschap, maar de boedel van den hertrouwde.

De vraag is nu, staan deze wetsbepalingen op zichzelve of in een zoodanig verband, dat uit de beide hoofden te zamen slechts een deel kan genoten worden.

Want is het huwelijk buiten gemeenschap aangegaan en zonder vooïdeelige bedingen bij de huwelijksche voorwaarden , of bestaat er door de gemeenschap geen voordeel, maar mogelijk zelfs verlies voor den nieuwen echtgenoot , dan is er geen zwarigheid ; art. 949 volkomen duidelijk , werkt dan alleen.

Maar als er voordeel in gemeenschap of huwelijks gift bestaat, dan ontstaat de moeijelijkheid of nu de beide

lilels afzonderlgk voordeel toekennen, dan of dezelve te zamen werken , en is uit den eersten titel het een vierde reeds verkregen, hoe dan te handelen met den tweeden* en hoe als door twee kindsgedeelten de boedel des hertrouwden te zamen meer dan een vierde verminderd werd?

Hoewel de artikelen in geen uiterlijk redekunstig verband staan, gelijk in het Fransche Wetboek het geval was, komt mij echter het innerlijk logisch verband der zaken zoo overtuigend voor, dat de vraag zeker ontken-nend moet beantwoord worden.

Het voorschrift van art. 236 slaat toch in kennelijk verband, evenzeer als art. 949, met de leer van het weltelijk erfdeel (1) ; de berekening van hel kindsgedeelte geschiedt alleen naar derzelver voorschriften , en de ge-heele toepassing van het verbod betreft uitsluitend de vereffening des boedels van den hertrouwden echtgenoot, tusschen zijne kinderen en zijnen tweeden echtgenoot, bij het openvallen zijner nalatenschap.

Beide artikelen betreffen dus de vereffening van eenen zelfden boedel, op hetzelfde tijdstip (2) tusschen dezelfde personen; beide hebben eene oorzaak, het belang der kinderen; één doel, de bewaring des boedels van den hertrouwde voor de kinderen ; ze bepalen beide tot maat het deel hetwelk het kind geniet; als maximum ‘A ‘’e® boedels stellende.

Maar nu geniet het kind slechts eens, uit een hoofd , één kindsgedeelte, met regl tot inkorting van hetgeen de echtgenoot meer verkrijgen zou ; het kind toch geniet uit de gemeenschap niet adders dan uil de nalatenschap ; —■ het deel van den echtgenoot uil beide hoofden naar het deel des kinds moetende gemeten worden , zoo kan dezelve ook uit de nalatenschap eu de gemeenschap te zamen niet meer verkrijgen dan

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Mr. C. Diepbdis, pag. 55.5.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Mr. I.EVÏSSOHH, Thimis VI, paff. 540.

een deel, gelijk aan dat hetwelk het kind uit heide geniet. — Met de bepaling van het t|^ kon dit twijfelachtig wezen, want de echtgenoot mögt tweemaal krijgen, hetgeen dan de gt;l2 zijn zou, doch het kitirfg-deel maar eens bestaande, en slechts ééne som gevende, zoo kan het voordeel, uit welken hoofde ook, aan den echtgenoot die som niet te boven gaan, zonder dat hij meer geniet dan het kind; welk meerder genot juist is verboden.

De boedel des hertrouwden is ook slechts één, en hoewel van denzelveu een deel kan genomen worden voorde gemeenschap en een deel beschikbaar is uit de nalatenschap, zoo maken toch die beide deelen te zamen een deel zijns boedels of een deel zijner goederen uit; waarvan de nieuwe echtgenoot soms minder dan een vreemde en nimmer meer dan '/i genieten kan.

Daarom is ook te regt in art. 949 niet van zijne nala-tenschap, mAAT van zijne goede7’en gesproken, waardoor nog te meer het verband der artikelen blijkt (1).

Al verwijzen dus de woorden der artikelen niet regls-streeks naar elkander, zoo is toch het verband, uit den aard der zaak in dezelve liggende, onmiskenbaar en wijst de toepassing zelve de onmogelijkheid aan om ze anders dan in verband op te vatten.

De gemeenschap bestaat toch , behalve uit de overwinst, — die gelijk gedeeld wordt, —uit de vereeniging van den boedel A des hertrouwden echtgenoots en B van den nieuwen. Trekken wij nu de helft der winst bij A en stellen wij dan het kindsgedeelte in A =ar, dan mag de nieuwe echtgenoot een voordeel genieten , hetwelk met 5 kinderen zal zijn ‘/a van A als B niets bedraagt, blijvende dus, als dat deel uit A gaat, voor de nalatenschap Sa? over.

Indien wij nu aannemen dat uit art. 949 de nieuwe echtgenoot nog, behalve ar, een kindsgedeelte in de

(1) Zie Behandeling van rerschiUenfle vraagxtuk/centefineekiSUi,

overige 5a? kau genieleu, dan moet dezelve van die' 5a? weder i/a krggen = ÿ.

Dus deelen de kinderen in plaats van 5a?, 5ÿ en ieder kindsdeel is — y.

Doch’ dan heeft immers de nieuwe echtgenoot een deel dat nooit gelijk kau zijn aan het minste deel hetwelk een der voorkinderen geniet?

Want de echtgenoot verkrijgt x -^ y en ieder kind geniet slechts y.

Zoodat het deel van den echtgenoot in de gemeenschap , mede niet gelijk zou zijn aan een kindsgedeelte, maar het verschil van a? tot y meer zou bedragen.

Zou men dat verschil nu weder op de gemeenschap inkorten en in de nalatenschap brengen; dan zou de echtgenoot uit de gemeenschap wederom slechts y verkrijgen en het kindsgedeelte bedragen y “*- r/e a? — ÿ en zoo vervolgens in het oneindige.

Ook zou het tot maatstaf stellen van het kindsgenol, terwijl hetzelve nooit uit de gemeenschap, maar alleen uit de nalatenschap geniet, ongerijmd zijn geweest, Indien zulks niet in verband werd verstaan met de bepalingen omtrent de legitime portie en het beschikbare eens boedels.

Daar is toch slechts één belang van het kind waarvoor het regt om de inkorting te vorderen aan hetzelve is verleend , dat is de bewaring van 74 ’an de goederen, of van den boedel, van zÿnen vader of moeder; niet slechts van diens nalatenschap, maar van diens boedel of goederen , om welke reden ook art. 960 rakende de légitimé is geschreven niet alleen tegen de beschikkingen hij uitersten wil, maar ook tegen die bij gift onder de levenden.

De uitleg der door ons behandelde artikelen, is dus ook aan die bepaling onderworpen , dat door dezelve aan de legitime portie niet mag worden te kort gedaan.

~ 345 —

En nu is het zeker, dat de geheele uitleg, dien men zou willen geven aan artt. 236, 237 en 949 alsof uit beide hoofden door de echtgenoot zou kunnen verkregen worden, altijd in strijd is met de leer van het wettelijk erfdeel.

Indien het toch waar zou zijn, dat de tweede echtgenoot uit beide hoofden '1^ kon verkrijgen, dan zouden deze 2/j de helft der goederen van den hertrouwden ult-maken ; hetwelk met slechts 1 kind reeds de geheele beschikbare som der goederen uitmaakt, en waartoe dus zelfs in dat geval, het verbod overtollig zou zijn, als uilmakende eene bepaling op andere wijze , maar met hetzelfde effect, als die op het wettelijk erfdeel gesteld is.

Waren er slechts 2 kinderen, dan zou de legitime reeds *j^ zijn en het verbod van 2 maal ^/^ dus geheel overtollig wezen, waar slechts ‘I^ kon verkregen worden, en zijn er drie of meer kinderen, dan blijft altijd slechts gt;1^ beschikbaar niet alleen bij doode, maar bij gift onder de levende en bij de doode te zamen.

Zoodat in die opvatting , in plaats van dat de artikelen eene beperking aan het gewone regt van beschikking zouden geven, zij hetzelve veeleer zouden uitbreiden en in te gunstige bepalingen doen overgaan, die zelve nog weder aan inkorting voorde gewone legitime onderhevig waren.

Bij voorbeeld, de hertrouwde, 5 kinderen nalatende, zou de andere echtgenoot '/6='/3o i» den boedel verkrijgen uit de gemeenschap of huwelijksche voorwaarde, en nog '/« in do overige ”/3G—Vso uit de nalatenschap , doch dat is ‘'/36 der goederen, terwijl het beschikbare slechts ’/36 is. Volgens art. 960 dus zou de beperking naar de artt. 236, 237, 949 Vso meer geven, dan zonder dezelve zou verkregen worden.

Laat de hertrouwde 4 kinderen na, dan zou de overblijvende verkrijgen '/5='/25 uit de gemeenschap of bij

Themis, Vit. D. lit. SI.HÜC. 23

— 346 —

huwelijksche voorwaarden , en gt;/^ in de overige ’‘’‘lu al® erfgenaam —‘‘lis', dus te zamen ’/jj; dat is circa ’ƒ,5 meer dan volgens art. 960 is geoorloofd. En zoo vervolgens met 3 kinderen '’I^^, in plaats van ^I,^; met 2 kinderen ^jÿ, in plaats van ^j^; met l kind de helft, gelijk het beschikbare. Zoodat men door deze uitlegging de wet meer zou doen geven, aan wien zij meer wilde ontzeggen.

Mij dunkt, dat in ’t eind ik geenen twijfel laat, of de 1« in het hoofd gestelde vraag kan nooit anders dan ontkennend beantwoord worden , en de wet is geregt-vaardigd in hare woorden en in hare beteekenis, even als in de juiste uitdrukking der bedoeling van den wetgever; want dat de wetgever het alzoo bedoeld heeft, is blijkbaar uit de redevoeringen van regeringswege, en uit de antwoorden in de sectiën, en moest zoo zijn uit het beginsel, waar men van uitging, om de lex hae edictad toe te passen (1).

Doch ik heb op den historischen grond niet gebouwd, omdat er zoo vele zijn, die bijzonder geringe waarde aan onze vaderlandsche zamenstelling van- en discussie over de wetten hechten; en die ook hier zouden zeggen: de woorden zijn duidelijk, dan vraag ik niet naar de bedoeling, volgens des wetgevers eigen regel.

De ratio legis, die alleen in het belang der voorkinderen ligt, en in de zorg, om te scherper te waken tegen hetgeen ligter gebeuren kon, zou toch ook niet hebben toegelaten, om bij uitersten wil de beschikking over een deel te veroorloven , waardoor het dubbele zou verkregen worden van wat zoo scherp beperkt was, bij huwelijksche voorwaarden, bij bedekte en zijdelingsche wegen, en waar zelfs de gemeenschap van goederen om

(1) Zie de aanteckening bij Mr. Voorddin op deze artikelen inzonderheid, de aanmerking der 1 de sectie. 9 Febr. 182.5. Ook AssER, pag. 32,5.

iiiuest worden ingekorl (1); de reden, de oorzaak, hel doel bleven loch hetzelfde, te waken, dat niet meer dan 'li der goederen vervreemd werd, en hoe zon men dan kunnen aannemen, dat alleen , omdat er door tweërlei middelen , uit twee verschillende titels kan verkregen worden , aan die middelen van verkrijgen zoodanig vermogen zou zijn toegekend, dat deze geheel het doel en het belang der wet vemietigtlen, en waar ze toevallig zamenwerkten, niet slechts 'j^, maar de helft der goederen zouden laten vervreemden.

Deze uitkomst alleen is reeds genoegzaam, om de ***^l®gg’nS der wet, die er toe leidt, voor valsch te doen aanzien, als brengende een gevolg te weeg, waarde wel stellig tegen aandruischt, zeggende, dat nimmer en dal in ^een geval het deel meer dan '/^ der goederen bedragen zal.

Terwijl nog daar te boven dit vreemde gevolg zou aanwezig zijn, dat men bij uitersten wil en huwelijksche voorwaarde to zamen eens zoo veel zou kunnen vermaken, dan bij ieder afzonderlijk, en dat de herhaling van hetzelfde verbod in twee gevallen zou worden opgevat als een dubbel voorregt gevende; hoedanige opvatting van eene herhaalde verbods-bepaling toch mede niet aannemelijk is.

Eéne zwarigheid blijft echter nog, het is deze , als 'Ie hertrouwde door gemeenschap van goederen of huwe-lijksche voorwaarden het een vierde der goederen reeds heelt vervreemd ten voordeele zijner nieuwe echtgenoot, behoudt hij dan geen beschikbaar deel voor zijne nala-lensebap? Het antwoord kan dunkt mij geen ander zijn, dan dat in dit geval de gemeenschap van goederen met schenking of gift onder de levende moet gelijk gesteld quot;orden, zoodal het overhouden van een beschikbaar deel

(1) Mr. DE PiNTo liDcft de wel ook aldus verslaan, Haiidletiliiig, 2'. Red., ? .501 , „». 2, pag. ‘2Ki cn 247.

in zijne nalatenschap afhangt van zijn aantal kinderen, wettelijk erfdeel hebbende — en dat, bij als het beschikbare meer dan 1/4 is, in allen geval dat meerdere wel beschikbaar heeft ten behoeve van kinderen of vreemden, maar nooit ten behoeve zijner 2^ echtgenoot, als welke daarvan uitgesloten is.

Belangrijk blijft nog de vraag over, hoe het regt is le verslaan, als niet de hertrouwde, maar de 2*= echtgenoot eerst sterft, kinderen of anderen dan den hertrouwden als erfgenamen nalatende (1)?

En in de praktijk is voorzeker de juiste toepassing dezer bepalingen niet gemakkelijk en de berekening van het voordeel moeijelijk genoeg, vooral als er geenebehoorlijke stalen of inventarissen zijn, die ieders aanbreng bewijzen ; van welke velen het gewigt als bewijsmiddel van aanbreng niet genoeg op prijs stellen. Al hetwelk echter niet zoo reglstrecks lot het nu behandeld vraagstuk behoort; hetwelk ik gemeend heb tot deszelfs eenvoudigste gedaante te moeten brengen, met weglating van alle zulke bedenkingen als het konden verwikkelen, en die voor afzonderlijke behandeling geschikt zijn, zoodra het beginsel vast staal.

Oeer de verpUg^ting' van den verkooper van onroerend goed tot levering, door Mr. N. Olivier , Advokaat te Leiden.

Volgens art. 1510 B. W. rusten op den verkooper twee hoofd-verpligtingen : het verkochte te leveren en den kooper te vrijivaren. Wat onder die levering ver-

(1) Men vraagt ook, welk liet regt is. als de echtgenoot die hertrouwde sterft, slechts een voorkind nalalendc, omdat de artikelen spreken van één der kinderen. Zie Rect en wet , Tijdschrift voor het Notaris-amit 1 deel, 2 stuk, waar die vraag wordt opgeworpen, welke echter onder het Fransche en Ronieinschc regt reeds uitgemaakt was.

— 349 —

staan moet worden, maakt onder de regtsgeleerden een punt van verschil uit: bepaaldelijk in hoe verre die ver-pligting den verkooper voor wederregtclijke aanmatigingen van derden aansprakelijk stelt.

Wanneer men de beteekenis van het woord leverintf in het oog houdt, schijnt mij die vraag weinig twijfel te kunnen baren. Algemeen wordt daaraan, ten minste wanneer er van eigeiidoms-overgang sprake is, de zin gehecht van overgave in de magt of het bezit van den verkrijger. Niet het bloote regt van eigendom was voldoende, ook het bezit moest verkregen worden. Zelfs de fransche wetgever erkende dit, al schonk hij aan levering de plaats niet, welke daaraan toekwam. Levering is, zeg ik, overgave der zaak in de magt van een ander, ïich zelven daarop voortaan alle regten ontzeggende. De vorige eigenaar stelt den nieuwen in de mogelijkheid om voortaan op de verkochte zaak zijne regten uit te oefenen. Bij rocende ligchamelijke zaken geschiedt dit door de enkele overgave der zaak aan den verkrijger. Bij onroerende en onligchamelijke zaken is zulk eene eigenlijke levering, overgave van hand tot hand, eene natuurlijke onmogelijkheid. Hier moet dus de wetgever optreden om de vormen te bepalen, welke de plaats eener werkelijke levering zullen bekleeden. Die overdragt is zeker fictief, dewijl de aard der zaak geene eigenlijke toestond, maar, in de plaats tredende der werkelijke, moet zij noodwendig bij onligchamelijke en onroerende zaken dezelfde gevolgen hebben, welke bij roerende aan de werkelijke verbonden is. Wanneer deze magt en bezit geeft, doet ook gene het, want de fictie moet strekken om het ontbrekende aan te vullen. Nu kan ik mij het geval begrijpen, dat men de geschiktheid van den vorm betwist, door den wetgever gekozen, maar ik geloof niet, dat men toestaan mag om aan het woord levering eene geheel andere beteekenis te geven, dan men er

gewoon is aan le hechten, en dat op geenen anderen grond, dan dewijl men met de lt;loor den wetgever ingevoerde fictie niet tevreden is.

Ziet men wat het wetboek zegt, zoo blijkt daaruit, mijns inziens, duidelijk, dat de overschrijving in de openbare registers, volgens art. 671, de levering is, welke de artt. 1510 en 1511 den verkooper van onroerend goed opleggen. Na in art. 1510 zijne hoofdver-pligtingen, levering en vrijwaring, opgenoemd te hebben, verklaart de wetgever in het volgend artikel, welke de kracht dier levering is, namelijk dat zij het goed in de magt en het bezit van den kooper brengt. Hoe die levering geschieden moet, zegt hij hier niet. De bepaling van art. 1511, als van leerstelligen aard, hadkun-nen gemist worden. De wetgever werd tot de plaatsing verleid door hel voorbeeld van den Code Civil in art. 1604 en van het wetboek Napoleon, ingerigt voor hel koningrijk Holland , art. 1379 fl).

In de beide zoo even genoemde wetboeken volgen onmiddellijk na de verklaring van hetgeen de levering uitwerkl de wijzen, op welke zij geschiedt; in het fransche, artt. 1605 — 1607, in het hollandsche , artt. 1380 — 1382. Waarom deed onze wetgever niet hetzelfde? Ten einde de nuttelooze herhalingen te vermijden , in welke hier het wetboek Napoleon, ingerigt voor het koningrijk Holland , vervallen is. Hij herinnerde zich die vormen reeds eens te hebben opgegeven (2) en hij behoefde daarop te minder terug te komen, als hij in art. 1495 naar die artikelen verwezen had.

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;De bedoeling van dit artikel is dezelfde als van ons art. 1511, maar een klein verschil in de redactie doet er de meening van den wetgever beter uitkomcn. Wij lezen daar ; « Levering is de overdragt der «verkochte zaak, waardoor dezelve komt in de magt en in het bezit van « den kooper. »

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;VoOBDOIN, Geschiedenis en beginselen der Nederlnndsche wetboeken, D. V, bl. 175.

— 351 —

In art. 1511 derhalve drukt de wetgever uit, welke lie gevolgen der levering zijn, onverschillig hoe zij, naaiden aard van haar onderwerp , plaats gehad hebbe. De vorm moge verschillen, de kracht is dezelfde. Die vormen 'varen medegedeeld in artt. 667 —671. De wet stelt dóór overschrijving van onroerend goed in de openbare registers geheel gelijk met de bloote overgaaf van roerend goed; geeft de laatste magt en bezit, de eerste zal het ook doen.

Ik zie hier geen twijfel mogelijk , maar ware hij dit, eene vergelijking met het fransche wetboek en met dat van het koningrijk Holland zou dien doen verdwijnen. In alle drie heerscht het denkbeeld, dat de levering, mils in de vormen geschied bij elk hunner bepaald , magt en bezit geeft: alleen in de plaatsing der artikelen is verschil ; niet in het wezen der zaak. Wanneer het wetboek Napoleon , ingerigt voor het koningrijk Holland , onmiddellijk op de zoo even vermelde bepaling van levering in art. 1380 doet volgen : «de levering van onroerend «goed geschiedt door opdragt, volgens hetgeen in art. «591 is bepaald,» en zoo in art. 1381 den vorm der levering van roerend goed en in art. 1382 dien van onlig-chamelijke zaken beschrijft, telkens naar gelijke artikelen verwijzende van den titel, in welken het de wijzen opnoemt, op welke eigendom verkregen wordt; zoo zal men, geloof ik, gerust mogen zeggen, dat volgens dat wetboek althans fictieve levering magt en bezit geacht werd te geven. Waaruit kan men nu met eenigen schijn bewijzen, dat onze wetgever op dit punt bepaaldelijk van het anders al te trouw gevolgde voorbeeld zijner voorgangers afweek Z

De fransche Gode kent aan de overeenkomst alleen reeds de kracht toe om den eigendom te doen overgaan (1) ; wat daar dus omtrent de levering wordt aan-

(1) Ik behoef hier niet de verkeerdheid aan Ie loonen van deze bepaling; de onlwikkeling zelve, welke lt;le wetgever in den Code aan de

— 35'2 —

geti oflen in art. 1605—1607, zal wel boven alien twijfel op de door sommigen zoogenaamde feitelijke levering moeten zien. Maar nu zou ik toch wel wenschen te weten, waarom men meer kracht hecht aan de overgave der titels van eigendom, bij art. 1605 van dat wetboek bevolen, dan aan eene overschrijving in de openbare registers. Om eigendom te verkrijgen was die niet noodig; deze had de overeenkomst reeds gegeven , men werd dus geacht er het bezit door te verkrijgen; waarom zal deze fictie nu voor feitelijke levering, voor traditio vaciiae possessionis, gelijk men zegt, gehouden kunnen worden en meent men, in strijd met de beteekenis van het woord levering, in strijd zoo met de duidelijke woorden onzer wet, als met haren zamenhang met de door haar gevolgde wetgevingen, dat zulke gevolgen bij ons onmogelijk aan eene fictie kunnen toegekend worden (1) ?

Sommige regtsgeleerden achten bij verkoop twee leve-ringen noodig, eeneJictieve en cene/eitelijke (2}, anders is er, meenen zij, strijd tusschen art. 1511 en art. 671.

Reeds in den eersten opslag moet het vreemd voorkomen , dat de wetgever, over de verpligtingen van den verkooper sprekende, met geen enkel woord van dubbele levering melding maakt, maar het geheel aan de leer der levering gaf, gelijk menig artikel, was in tegenspraak met liet dunr hem aangenomen beginsel.

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;In het ontwerp van Burgerlijk Wetboek van 1820, art. 1016, lezen wij: «Onder levende daarentegen, gaat door wille van den vorigen « eigenaar geen eigendom over dan alleen door overdragt of in bezitstel-« ling, waar door iemand de vrije en onverhinderde beschikking over de «zaak bekomt.» Overdrayt werd dus hier gelijk gesteld met in bezitstelling. F.n dat deze ook doormiddel eencr fictie geschiedde, toont ons art. 1029: «Onroerende goederen daarentegen worden niet andersorer-« gedragen, dan alleen bij authentiek transport.» Authentiek transport bad dus de kracht cener in bezitstelling: waarom niet overschrijving In de openbare registers?

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Ik gebruik hier de woorden van den heidscheo regter in een vonnis, aan het eind van dit opstel geplaatst.

— 353 —