Snelperwlruk t«b «««rorobm »bunfahtk ’« UravenAflye*

THEMIS,

REGTSKUKDIG TIJDSCHRIFT,

DOOK

Mr. DAV. H. LEVYSSOHN NORMAN, Mr. A. DE PINTO, Mr. GUSB. M. VAN DER LINDEN, Jhr. Mr. J, DE WITTE VAN GITTERS en Mr. J. KAPPEYNE VAN DE COPPELLO.

TWKK»»: VKHKAMKIjlN«.:,

jtchfiite Deel«

1861.

’S GRAY ENHAGE,

CiKBROKUKRS BEIjIWFAXTK.

1861.

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

Itllllllllllllllllltllllllllllli

0986 3956

ALPHABETT8GHE LIJST

VAN

M E D E - A R B E I D E R S.

Mr. B. J. Gratama, hoogleeraar, te Mr. 1. Telting, advocaat, te Leeu-Groningen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;warden.

Mr. I. Oldenhuis Gratama , lid van de ■ Mr. S. Vissering , hoogleeraar, te Lei-

arrondissements-regtbank, te Assen. | den.

Jhr. Mr. W. A. C. de Jonge , secretaris- ; Mr. J. de Vries JzN., kantonregter, te

generaal bij het departement van ! Amsterdam.

justitie, te’sGravenhage. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!Mr. E. A. Ï. Weve, advocaat, te

Mr. J. G. Kist, lid van de arrondisse- ; ’s Gravenhage.

ments-regtbank, te ’s Gravenhage. (

1081

I N H o U 1).

STELLIG REGT (NEDERLANDSCH).

Blz.

Staatskegt. — Amifeeien/iiaert over de Emancipatie der slaee» ill de iVed. ff^esi-rndiec/te Kolonien, door G. S. DE Veer, staatsraad in buitengewone dienst............169

Ee bevoegdheid nan den plaatselighen wetgever, om verordeningen op hei strand eii de open ^ee te niaieii, door Mr. G. B. Emants, hd van de Arrondisscnicnts-Regtbank te ’s Gravenhage . . 337

Burgerlijk regt en Begtsvordering. -—Over het regt en de actie van den legataris in de Nederlandsehe wetgeving, ter bestrijding van een arrest vaudenHoogen Raad, door Mr. J, E. Giudsmit, hoogteeraar te Leiden..........363

.Irt. 1685 van het Eurgerlyh Jretboeh, beschouwd in verband met de beginselen van het Nederlandsche regt omirent de risico big de verbindtenis om te géven, door Mr. J. A. Kruin, hoogteeraar te Utrecht...................379

Elugtige beschouwingen over de herziening van het H^etboeh van Bargerlijte Regisvordering, doorMr. W. Sassen Jz., advocaat te Maastricht.............I, 406; II, 541

SiRAPREGT EN STRAP VORDERING.— Is diefstal, bij nacht en in eene bewoonde of ter bewoning dienende plaats in dienstbaarheid gepleegd, strafbaar volgens art. 386, n”. 1, C. P. f— Ontkennend beantwoord door Mr. K. A. T. Weve , advocaat en regter-plaatsvervanger te ’s Gravenhage..........1

Kunnen de artt. 222 en volg. C. P. ooi gelden ten opzigte van den afgetreden ambtenaar!’ door Mr. A. P. Tll. Eyssell, advocaat te ’s Gravenhage................228

Jrl. 225 van het tPetboeh: van Strafvordering, door Mr. C. J.

PiCKÉ, kantonregter te Tholen ...........451

Strafbepalingen op gewelddadigheden tegen de dienende beambten, door Mr. K. A. T. Weve, advocaat en regter-plaatsvervanger, ^‘ te-’sGravenhage ................ . 576

itOMMNSGll iUfrï.

Over verteÿenwoordiÿiKÿ in kei Romeinseh civiel-proces, door Mr. I. Telt ING, advocaat te Leeuwarden. (Vervolg van Deel VI, bl. 252 volg.)...........' . . . .

Re eondictio (ridearia en hei stelsel der condicliën van het Romein-svhe regt, door Mr. F. B. Coninck Liefsting, substituut-officier van justitie bij de Arrondissements-Regtbank te Assen . 83, 457

Ojimeriingen het Romeinsch regt beired^ënde, door Mr. J. B. Goun-sMii, noogleeraar te Leiden, (f^ervolg.)

Over civilis en natumtis possessio, — door Mr. J. Kappetse van DE COPPELLO, advocaat te ’s Gravenhage

A LGEMEENE REGÏSGELEBRDHEl D.

.SlAATSKEGT. — Opmeriingen omtrent de grenzen van de bevoegdheid van de regterlijhe magt en van het administratie/ gezag, naar aanleiding van: »Justiz und Verwaltung. Ein Beitrag zur Feststellung der Grenzen beider Gewalten, von G. A. Edlen VON DER Planitz , Herzog!. Sachzen-Altenb. Minister a. D. Viertes Beilageheft zu den Blättern für Regtspflege in Thüringen und Anhalt. — Jena, Druck und Verlag von Friedrich Frommann ,”1860,8quot;., 66 blz., door Mr. S. M. S. de Ranitz , advocaat te ’s Gravenhage.............239

Ms over de zoogenaamde brocurdin juris, naar aanleiding van Dr. W. H. D. Suringar’s Recensie van Dr. WiLH. Binders novus thesaurus adagiorum Latinorum ; — door Mr. Dav. H. Levyssohn Norman, advocaat te ’s Gravenhage.....602

REGÏSGESCHIEDBNIS.

Aanleeheningen aangaande de pleidooijen big de Griehen en Romeinen, door Mr. C. H. B. Booi, lid van den Raad van State . 490

BOEKBEÜÜRDEBLIN GEN EN VERSLAGEN.

Veder!«lid«die Ijitemtuur. — Redevoeringen over de Regterlijhe Organiratic, door Mr. W. Wintgens, advocaat en lid der Staten-Geueraal. Met bijlagen en aanteekeningen. ’s Gravenhage, Gebroeders Belinfante, 1861; — door Mr. W. Sassen Jz......... 117

Re Regtspraah van den Uoogen Raad, met ophelderingen en ge-schiedhundige toelichtingen, vericijzingen enz., door Mr. D. LéoN, advocaat bij den lloogen Raad der Nederlanden en lid der Provinciale Staten van Zuidholland, Tweede Deel, zesde Aflevering, Hoofdstuk VIl, Ifetboeh van Stra/vordering, artt. 226—466 ; ’s Gravenhage , Gebroeders Belinfante , 1860,j,bl, 1495—1708; — door Mr. Dav. H. Levyssohn ,NoRJ^.H, advocaat te ’s Gravenhage . ........141

TH

Biz.

SeichouieiM over he( voortdurend bestaan van artt. 283, 284 en 289 Slra/reyti (eene drukpers-quaestie), door Mr. W. J. C. VAN Hasselt , raadsheer in het Prov. Geregtshof in Noord-holland. Amsterdam, wed. J. C. van Kesteren en Zoon , 1861, 26 bl. in S’. ; — door Mr. F. A. T. Weve .... 286

Beiooff dat de Staten van Zeeland bevoegd sign bei /Ceiserliji decreet van 16 December 1811, boudende règlement de police des polders dans les départemens de l’Escaut, des bouches de l’Escaut, de la Lgs, des deux Nethes, des bouches du Rhin et de la Roer, door een provinciaal reglement te vervangen, door Mr. ü. A. Fokker, Middelburg, J. C. en W. Altorffer , 1861, 26 bl. in 80. ; — door Mr. A. de Pinto , advocaat te ’s Gravenhage.................289

De wet, boudende eene nieuwe regterlyic inrigting, met aanteehe-ningen, meerendeels bijeenversameld uit de ojiciëte bescheiden en in verband beschouwd met de verschillende, sedert 1848 voorgestelde, wetsontwerpen op eene regterlijhe organisatie, door Mr. J. W. Staats Evers , advocaat te Arnhem. Amsterdam, B. W. VAN Kempen, 1861, 228 bl. in 8”.; — door den-zelfden....................510

Eoorleningen over handels- en secregt, van A. C. Holtius, uitgegeven door R. J. L. DE Geer van Juifhaas; Utrecht, Kemink EN Z00N, 1861, 3 dn. in 8’., — door denzelfden. 616

Een woord ter toelichting van bet vraagpunt betretende de onteigening voor den spoorweg van Leiden naar boerden, door S. Vissering, Leiden, J. Hazenberg CZn., 1861; 15 bl. in 8„. ; door denzelfden.............639

De inrigting van wissel-exemplaren (clausula cassaloria). Aantee-kening van Mr. A. S. van Nierop, advocaat te Amsterdam. — Amsterdam, A. Zweesaardt en Zoon, 1861.— 32 bl. in 8quot;.; — doorMr.F. A.T.Weve, advocaat te ’sGravenhage .... 643

BuUenInndsclae IJ temt mir.— De l’expropriation /orcée du commentaire du titre premier de la loi du 15 Août 1854, par M. Martou , avocat à la cour de cassation en Belgique. — Tome premier. Bruxelles, Paris 1859 ; 600 pag. in 8quot;. ; — door Mr. A. de Pinto , advocaat te ’s Gravenhage .... 144

Le ministère publie et le barreau, leurs droits et leurs rapports avec une introduction de M. Berryer. — Paris 1860, 23 et 170 pag. in 8quot;. ; — door denzelfden.........146

Acndemisclte Uteratmir.— F. J. K. VAN Hoogstraten, Proeve eener geschiedenis der Chambre mi-partie in de tweede helft der XE Ilde eeuw te Mechelen en Dordrecht gevestigd. Utrecht, Kemink en Zoon, 174 bl. in 8quot;.; — door Mr. J. de Witte van Citiers, advocaat te ’s Gravenhage.....151

Till

Biz,

Ambboos van DEB UoES DE Bye , ÂcàdeMtsefi proe/schri/t over '^' overeenkomsten gesloten door middel van brieven , boden. openbare aankondigingen o/ telegrammen, Ijr.iäen, 181^0. 116 bl.; — door Mr. Dav. IjEVyssohn Norman.........158

E. H. Kabsten, De Parlementaire Enquête in de Constitutionnele Staten, Utr , Kemink en Zoon, 1860 ; — door Mr. J. Heems-KEEK BzN., lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.

• 1, nbsp;nbsp;nbsp;291; II, 512

• C. A. Marchant Jb., ( 'erkandeling over de herziening van den Code Pénal in België, Utrecht, J. G. Broese, 1861 ; — door Mr. A. A. DE PiNTO, advocaat te ’s Gravenhage

H . Jacobi , Hel misdrij/ van verduistering van staat en de vervolging daarvan. Amsterdam, Erven 11. van Munster en Zoon, 1859; —■ door denzelfden

E. A. C. N. WITTEBT , Over het Hederlandsehe dienstboden-regt, Leiden, 1860; — door Mr. A. db Pinto

W. J. VAN Weldbren llENGERS, Bescliouivingen over het verhand tusschen het Burgerliji regt én de Staatshuishoudkunde Utr., H. W. VAN DE Wever , 1861 ; — door Mr. L de Witte VAN CiTTERS.................648

BERIGTEN VAN GEMENGDEN AARD. . 165, 330, 537, 656.

Overlijden van den heer Laferrière

Levensberigt van John Austin

Gevangeniswezen in Nederland, in 1859

Bevolking der gevangenissen in Nederland, in 1861 .... 690

Politiewezen ovèr 1859

Regtswezen in de Overzeesche bezittingen, in 1858 , vergeleken met vorige jaren

De Iledendaagsche Balie

»4«

THEMTS,

REGTSKUNDIG TIJDSCHRIFT.

Aditste Uecl.

----------^gt;^ '- .1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;----

STELLIG REGT (NEDERLANDSCH).

Strafregt EN STRAFVORDERING. — Is diefsial, bij nacA( en in eene bewoonde of ter bewoning dienende plaats in dienstbaarheiel gepleegd, strafbaar volgens art. 386, n°. 1, C. P.l' — Ontkennend beantwoord door Mr. F. A. T. Weve, advocaat en regter-plaatsvervanger te 's Gravenhage.

De vraag of een in dienstbaarheid gepleegde diefstal strafbaar is volgens art. 386, nquot;. ], C. P., wanneer die heeft plaats gehad bij nacht en in eene bewoonde of tot bewoning dienende plaats, komt mij niet onbelangrijk voor ; immers, van de bevestigende of ontkennende beantwoording daarvan hangt het af, of de dief ten criminele of ten correctionele zal worden verwezen, en of hij tot tuchthuisstraf of slechts tot gevangenisstraf zal kunnen worden veroordeeld.

Vóór de wet van 29 Junij 1854, Stbl. nquot;. 102, was de zoogenaamde diefstal in dienstbaarheid misdaad, waartegen bij art. 386, n“. 3, C. P. was voorzien; bij art. 14, 6quot;. der zoo even gemelde wet evenwel werd zoodanige diefstal slechts strafbaar gesteld met gévangenisstraf van twee tot vijfjaren, en nu rijst de vraag of de gepleegde diefstal, die vroeger zoude zijn gcqualificeerd en gestraft overeenkomstig het

Themis, D. VIII, 1ste St. [1861]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

daarbij gewijzigde wetsartikel, eene andere en wel zoodanige qualificatie mag erlangen, als bij het niet bestaan van gemeld 3de lid van art. 386 C. P. volgens andere bepalingen van dien Code aan het feit gegeven had kunnen worden.

Ik moet erkennen, dat de vraag mij wel is waar voor den schuldige• vrij belangrijk voorkomt, maar dat zij mij uit een regtskundig oogpunt minder gewigtig toeschijnt, en dat ik hare beantwoording zelfs ten eenenmale overbodig zoude achten, ware het niet dat de Hooge Raad, blijkens een arrest van den 17 Maart 1858 ( IKee^bl. n°. 2085), met vernietiging van een arrest van het Hof van Groningen van den 13 Januarij bevorens, een tegenovergesteld gevoelen hadde omhelsd, dat mij gebleken is ook door andere regterlijke ligchamen te worden gedeeld of gevolgd. — Mijn betoog zal derhalve grootendeels slechts jeene wederlegging van dat arrest behoeven te zijn.

De gronden, waarop ik tot eene ontkennende beantwoording der aan het hoofd dezes gestelde vraag geleid word, zijn eenvoudig deze:

de wet van 29 Junij 1854 wil, dat slechts met gevangenisstraf zal worden gestraft, o. a., de diefstal, vermeld in art. 386, n®. 3, C. P.;

de aldaar vermelde diefstal is de zoogenaamde diefstal in dienstbaarheid ;

het misdrijf derhalve, dat zoodanig gequalificeerd moet worden, is wanbedrijf geworden en slechts strafbaar volgens de gemelde wet van 1854.

Deze wet toch maakt geenerlei onderscheiding; het is haar onverschillig onder welke omstandigheden de diefstal is gepleegd ; haar eenige doel is te bepalen dat het feit, dat in de termen van art. 386, n». 3, C'. P. valt, slechts met gevangenisstraf mag worden gestraft.

De wet van 1854 schaft art. 386, n'. 3, C. P. niet af; zij verandert ook niets daaraan, maar stelt alleen op het

daarbij vermelde feit eene ligtere straf, waardoor, wat vroeger misdaad was, wanbedrijf is geworden.

De Hooge Raad is, gelijk ik reeds gemeld heb, van een tegenovergesteld gevoelen, en vermeent, dat diefstal in dienstbaarheid , ofschoon niet meer strafbaar volgens art. 386, n'\ 3, C. P., toch evenwel, naar de omstandigheden, op eene andere wijze mag worden gestraft dan volgens art. 14,6quot;. der wet van 1854, en derhalve, o. a., als diefstal bij nacht in eene bewoonde of tot bewoning dienende plaats, strafbaar gesteld bij art. 386, n®. 1, C. P.

Dit oordeel van den Hoogen Raad is m. i. kennelijk onjuist: immers, de wet van 1854 stelt geene bepaalde feiten strafbaar, maar zij verandert slechts de straffen, op sommige misdrijven gesteld. De bij den C. P. strafbaar gestelde feiten veranderen derhalve niet van aard en natuur; zij behouden hunne qualificatie, doch de nu op te leggen straf heeft ten opzigte van sonunige misdrijven ten gevolge, dat zij, naar het stelsel van den C. P., van misdaad tot wanbedrijf zijn gedaald of liever verheven.

De qualificatie van het feit is ten gevolge der wet van 1854 dus niet veranderd. Volgens art. 386, no. 3, C. P. is het voor de qualificatie van diefstal in dienstbaarheid onverschillig, of de diefstal is gepleegd bij nacht of'in eene bewoonde of tot bewoning dienende plaats, welk laatste trouwens uit den aard der zaak in den regel plaats zal vinden. De regter zal dus evenmin nà als vóór de wet van 1854 bevoegd zijn het misdrijf van diefstal in dienstbaarheid, bij art. 386, nquot;. 3, C. P. oraschreven, naar gelang der omstandigheden zoodanig te qualificeren, dat het onder bereik eener andere wetsbepaling valt. Dit kan, zoo nu als vroeger, alleen plaats vinden, als de diefstal b. v. is geschied door middel van braak of met geweldoefening, doch in zoodanige gevallen is het ook geen die/slal vermeld in art. 386, wquot;. 3, van het JKetioeh van Strafrefft, maar diefstal, vermeld in art. 384 of 385 van dat wetboek.

Nu evenwel art. 386, no. 3, noch ingetrokken, noch vervangen is bij de wet van 1854, blijft de qualificatie van het daarbij strafbaar gestelde misdrijf dezelfde, en is er voor het daarin vermelde misdrijf geene dubbele qualificatie denkbaar; alleen de straf is verzacht, het strafbaar gestelde misdrijf is hetzelfde gebleven. De regter, die bij onderzoek bevindt, dat het misdrijf is datgene, waartegen bij art. 386, n^ 3, C. P. is voorzien, behoort dit te qualificeren als diefstal in dienstbaarheid, en op de overtreding van dat artikel de bij de wet van 1854 gestelde straf toe te passen.

In de gevallen dat eene zwaardere qualificatie geoorloofd is, ja, dan voorzeker kan die zwaardere qualificatie niet wegvallen; ik deed dit zoo even reeds opmerken, en geef dit den Hoogen Raad volkomen toe; in ons geval echter is eene zwaardere qualificatie niet geoorloofd, want het vermelde feit stelt daar het misdrijf, waartegen bij art. 386, n”. .3, C. P. is voorzien. Eerst dan zou de Hooge Raad juist geoordeeld hebben, wanneer deze wetsbepaling was ingetrokken en bij de wet van 1854 door een gelijkluidend artikel wa.s vervangen ; dan eerst zouden de omstandigheden van nacht en bewoonde plaats eene verzwaring daarstellen, die het misdrijf onder art. 386, n'’. 1, C. P. konden doen vallen; nu evenwel is het misdrijf onder de bepaling van art. 386, n''. 3, begrepen, en alleen de vroeger daartegen bedreigde straf verzacht.

Het stelsel van den Hoogen Raad om den bij laatstgenoemd artikel bedoelden diefstal in dienstbaarheid naar de omstandigheden anders te qualificeren, zou ook tot zonderlinge uitkomsten leiden. Immers, het zou ten gevolge hebben, dat de bijkomende omstandigheden van nacht en bewoonde of ter bewoning dienende plaats (omstandigheden, waarvan de wet van 1854 overigens het verzwarende zelfs gedeeltelijk opheft), juist daar, waar zij uit den aard der zaak het minst verzwarend zijn, het meeste zouden bezwaren. Uit den aard der zaak toch kan het den huisbediende niet als eene verzwarende

~ 5 -

omstandigheid worden toegerekend, dat hij den diefstal heeft gepleegd in eene bewoonde of ter bewoning dienende plaats; die omstandigheid toch zal in den regel het misdrijf vergezellen. En zal de omstandigheid dat het nacht was, of liever dat de zon reeds onder was gegaan, tijdens zoodanige diefstal werd gepleegd, eene zwaardere straf wettigen? Zal de huisknecht, die des avonds eene flesch wijn wegkaapt, strafbaarder zijn dan hij, die dit des morgens doet? Heeft hij in het eene of het andere geval er grootere stoutmoedigheid door aan den dag gelegd? Zal hij, eindelijk, er strafbaarder om moeten zijn, dat hij den diefstal met zijnen kameraad heeft gepleegd, eene omstandigheid, die volgens den Code Pénal op zich zelve wel niet tot verzwaring leidt, maar het misdrijf toch verzwaart, indien dit bij nacht of in eene bewoonde of tot bewoning dienende plaats is bedreven (386, 11°. 1). Neen, bij diefstal in dienstbaarheid is het de schending van het verpligte vertrouwen, welke zwaarder gestraft wordt, en dit vertrouwen moet den huisbediende noodwendig in gelijke mate zoo vóór als nà zonsondergang, zoo in als buiten de woning geschonken worden.

De enkele bijkomende omstandigheid van nacht is reeds volgens den C. P. gecne verzwarende omstandigheid van den diefstal ; eerst dan, als zich eene andere omstandigheid daarmede paart, wordt zij verzwarend, b. v. als de diefstal geschiedt in eene bewoonde of tot bewoning dienende plaats, of wel door meer dan één persoon (386, n®. 1), en nog verzwarender, wanneer zich meerdere omstandigheden daarbij voegen (381, 382, 385j.

Even eens is de enkele omstandigheid dat de diefstal heeft plaats gehad in eene bewoonde of ter bewoning dienende plaats, geene verzwarende omstandigheid, ten zij zich daarbij eene andere omstandigheid voege. Zoo is de diefstal er niet strafbaarder om, dat zij in een bewoond huis is geschied, ten zij zulks bij nacht hebbe plaats gehad (386, n°. 1), of met andere omstandigheden gepaard ging (381, 382.)

En wel verre nu, dat de wet van 1854 de straf ten gevolge van gemelde omstandigheden heeft willen verzwaren, heeft zij die juist in die gevallen meermalen aanmerkelijk verligt. Zoo is b. v. de diefstal bij nacht en door meer dan één persoon gepleegd slechts strafbaar met gevangenisstraf, mits zij niet tevens in bewoonde huizen of daarmede gelijk gestelde plaatsenhebbeplaats gehad(art. 14, 5quot;.).

Kon echter de leer van den Hoogen Raad opgaan, dan zouden thans twee dienstboden, die bij avond zamen eetwaren afhaalden en daarvan onderweg wat opaten, wel is waar slechts correctioneel strafbaar zijn, doch zij zouden integendeel crimineel vervolgbaar zijn, wanneer zij met die waren reeds in de woning van hunnen meester waren aangekomen, en aldaar te zamen, of zelfs afzonderlijk, daarvan iets wegnamen. Men gevoelt, dat het verschil in strafbaarheid in zoodanige gevallen niet op goede gronden steunen, ja zelfs belagchelijk worden zonde. De huis- of loonbediende mag niet zwaarder strafbaar zijn als hij des avonds in huis een nietig voor de hand liggend voorwerp wegneemt, dan wanneer hij bij nacht met anderen uitgaat om zijn’ meester op eene niet ter bewoning dienende plaats te bestelen!

Er zouden meerdere ongerijmde gevolgen uit de toepassing van die leer voortvloeijen; zoo toch zou de diefstal in dienstbaarheid, of laat ik zeggen door dienstboden ten nadeele hunner meesters gepleegd, thans niet alleen in den regel nog even zwaar, ja soms zwaarder (1) worden gestraft dan de overige in art. 386 C. P. vermelde misdrijven maar zelfs nog zwaarder dan diefstal op den openbaren weg of door middel van braak, inklimming of valsche sleutels op onbewoonde plaatsen begaan (zie art. 14, n’. 3 en 4), hoedanige misdrijven volgens den Code met eeuwigen of tijdelijken dwangarbeid, en alzoo met zwaardere, ja veel zwaardere straf werden bedreigd.

(1) Verscheidene dier misdrijven toch zijn thans verzacht biJ art. 14, 6°. en 7”. der wet van 1854.

Ik haalde deze voorbeelden aan, ofschoon niet zoo zeer tot bewijs mijner stelling, want de wet zoude tot zulke ongerijmde gevolgen aanleiding bunnen geven, maar men mag toch voorzeker niet ligtelijk aannemen, dat de wetgever iets bedoeld zoude hebben, wat noodwendig tot zulke gevolgen zou leiden.

Van eene zoodanige bedoeling van den wetgever is trouwens geen spoor te vinden. Bij het wetsontwerp tot verandering van sommige strafien droeg de Regering de meergemelde bepaling van art. 14, 6®., voor, zonder bijzondere toelichting daarop; op de aanmerking in het verslag dat sommige leden niet van de wenschelijkheid dezer uitzondering overtuigd waren, antwoordde zij zeer laconiek, dat zij van die wenschelijkheid ten volle overtuigd was, en voegde daar alleen dit bij : Hoe dikwerf ziet men thans niet zoogenaamde diefstallen in dienstbaarheid als misdaad geïnstrueerd en beregt, waar de waarde van het gestolene slechts weinige guldens of stuivers bedraagt (1).

Ik heb vermeend door dit korte betoog de aandacht op het meergemelde arrest van den Hoogen Raad en de gevolgen, die daaruit voort zouden spruiten, te mogen vestigen, en vrijmoedig mijne meening medegedeeld. Wenschelijk zou ik het achten dat de regterlijke collegiën, die thans de leer van den Hoogen Raad omhelzen of volgen mogten, daarvan terug mogten komen, overtuigd als ik mij houde dat de Hooge Raad mede terug zoude komen op de door mij bestreden en, voor zoo ver mij bewust is, nog slechts bij een enkel arrest (2) aangenomene leer.

(Ij Zie BijU. 1853/54 , bl. 56 4 en 625.

(2) Na het schrijven van het bovenstaande is mij gebleken, dat de Hooge Raad reeds bij arrest van den 16 Oct. 1854 (iFeefcót n®. 1596) dezelfde leer had aangenomen.

—^-

ROMEINSCH REGT.

Over veriegenwoordiffing in ket JiomeinscA civiel-procee, door Mr. I. Telting, Advocaat te Leeuwarden.

(Vervolg van Deel VI, blz. 252 volgg.)

§ 6. Gevolgen der procesvoering voor den principaal.

• i, nbsp;nbsp;nbsp;Vonnis.

Wij zagen boven in § 3, dat ieder vonnis een nieuw regtsmiddel schept, waardoor de actie, later wederom ingesteld, zonder gevolg blijft, terwijl er bovendien door ieder condemnatoir vonnis eene nieuwe zelfstandige obligatie: judicatum facere oportere ontstaat, welke in de actio judicati haar orgaan bezit, en dat eindelijk de exceptio rei judicatae, het regtsmiddel, waardoor bij de judicia imperio continentia en j udicia légitima met actio in rem of in factum eene nieuwe actie wordt uitgesloten, tevens eene positieve werking heeft, in zoo verre zij strekt, om het positief resultaat van een regtsgeldig vonnis te handhaven (1).

In de volgende § pasten wij deze beginselen toe bij de beantwoording der vraag, welke regtsgevolgen de procedure voor deh vertegenwoordiger te weeg brengt (2).

Wij zullen thans de werking van het vonnis voor den principaal beschouwen, en daarbij tevens het bewijs leveren voor hetgeen vroeger omtrent de werking van het vonnis voor den vertegenwoordiger is uiteengezet.

• a. In de eerste plaats bepalen wij ons bij de obligatio judicatum facere oportere en het regtsmiddel, waardoor zij handhaving erlangde, de actio judicati.

De obligatio cognitori, 'procurator! reum, ofactoricog-nitorem, procuratorem condemnari oportere werd, zoo

(1) Verg. § 3, noot 6-11.-

(9) Verg. § 4, Themis j VII, hl, 269.

beweerden wij vroeger, door het condemnatoir vonnis als vervuld opgeheven, en daarvoor de obligatie cognitori, procurator! reuni, of actori cognitorein, procuratorem judi-catum facere oportere in de plaats gesteld, en de actio judicati kwam alzoo regtstreeks den vertegenwoordiger des eischers en tegen den vertegenwoordiger van den gedaagde toe.

Maar welke werking had het vonnis dan voor en tegen den principaal? Het kon toch nimmer de bedoeling zijn, wanneer men het geval, dat de cognitor of procurator in rem suam procedeerde, uitzondert, dat het vonnis in het geheel geen regtsgevolg erlangen zou voor den principaal, ten wiens behoeve de gansche procedure was begonnen, of tegen den principaal, die eigenlijk de verbondene persoon was, en het zou wel boven mate onpraktisch zijn geweest, wanneer het formalisme van het proces zoodanige zege had behaald op het materiële regt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Vestigen wij eerst het oog op de procedure van den cognitor.

Hier komen de volgende plaatsen in aanmerking :

Fragm. Fa(. § 317. [Paulus, Ub. 74 ad Fdici. (2a)].

//Cognitore enim interveniente, judicati actio domino vel in dominum datur. Non alias enim cognitor experietur, vel ei actioni subjicietur, quam si in rem suam cognitor factus sit : interveniente procuratore, judicati actio ex edicto per-petuo ipsi et in ipsum , non domino vel in dominum com-petit.”

Paulus, Seni. ree. 1, 2 ^ 4) de cogni(.

//Actio judicati non solum in dominum aut domino, sed etiam heredi et in heredem datur.”

A. 7 C. TA. de cognU. (2.12).

// . . Cum manifestum sit, si cognitor . . . usus fuerit in judicio prosperiere fortuna, vel eadem réclamante devic-tus, judicati actionem sine ulla cunctatione in dominum dari vel domino.”

(2u) Verg. Bdchholz , Excurt, I. not. HO.

— 10 —

Zooveel blijkt uu al dadelijk uit de aangehaalde plaatsen, dat het vonnis voor of tegen den cognitor gewezen ook invloed oefende ten voor- of nadeele van den principaal ; maar op welke wijze?

Op grond van de beide eerste plaatsen beweert Schmidt (3), dat aan en tegen den dominus de actio judicati directa uit de procedure des cognitors toekwam. Beide plaatsen spreken eenvoudig van eene actio, en in zoodanig geval heeft men altijd te denken aan de actio directa; in de eerste plaats wordt er daarenboven onmiddelijk bijgevoegd, dat de cognitor, zoo hij niet is cognitor in rem snam, in ’t geheel geene actie heeft, //non alias enim cognitor experietur;” in § 317 Fragm. Fat. geeft de jurist, aan den procurator, in tegenoverstelling van den cognitor, eene actie, en vermits die actie geene andere kan zijn dan de actio directa, zou hij zich al zeer slordig hebben uitgedrukt, wanneer *hij bij eene vergelijking der actiën van den cognitor en den procurator, ongelijksoortige actiën had dooreenge-mengd; daarenboven blijkt het uit dezelfde plaats, waar hij de vraag behandelt, wie de satisdatio judicatum solvi stellen moest, dat er een verband bestond tusschen het regt op de actie en de verpligting tot het stellen van cautie; de procurator stelde zelf de cautie, omdat hij de actio judicati directa had, voor den cognitor daarentegen werd zij door den principaal gesteld, omdat, bij eene procedure van den cognitor, aan den principaal die actie toekwam. Hiermede is dan ook geheel in overeenstemming de uitdrukking van Gaius, IV, § 97, dat de cognitor domini loco was, dat de procedure van den cognitor voor den principaal geheel dezelfde gevolgen had, als wanneer hij in persoon had geageerd, waaruit dus volgt, dat hem uit die procedure ook dezelfde actio judicati werd geschapen, die hij zou gehad hebben, wanneer hij zelf geprocedeerd had. Omge-

(S) 1. 1. p. 26, 27.

keerd volgt uit deze leer, dat de actio judicati van den cognitor in rem suam eene actio utilis was.

Be overige schrijvers, welke het met Schmidt eens zijn, geven geene gronden op voor hun gevoelen (4). Alleen bij KuNTZE wordt eene nadere regtvaardiging aangetroffen (5).

Hij zegt, de verkrijging der actio judicati door de ver-oordeeling staat niet gelijk met de materiële verkrijging van een nieuw regt; de processale obligatiën hebben eene zuiver formele beteekenis, de bestemming, om het regt over te brengen in den toestand van regterlijke beslissing en uitvoerbaarheid. Die formele rigting openbaart zich, ten aanzien der subjecten, daarin dat de obligatie van den cognitor slechts eene bemiddelende beteekenis heeft; de con-demnatio werd wel in personam cognitoris gegeven, omdat de regter alleen met den cognitor, niet met den principaal, te maken had; maar de praetor hield zich aan de intentio, die materieel de condemnatio beheerschte, en gaf, terwijl hij de formele obligatio judicati en de materiële obligatie van den principaal in overeenstemming bragt, onmiddelijk aan den dominus de actio judicati. De bronnen spreken nergens van eene actio utilis van den principaal, en blijkbaar wordt in § 317 Fragm. Vat. de toestand van den cognitor in rem suam als eene uitzondering voorgesteld; ook de uitdrukkingen bij Gaius , dat de cognitor in locum domini gesubstitueerd en loco domini werd aangemerkt, bevestigen deze opvatting, terwijl de woorden z/quia de qua re quis-que per cognitorem egerit, de ea non magis amplius actionem habet, quam si ipse egerit,” op de actio judicati toegepast, geen anderen zin zouden opleveren dan dezen wde qua re quisque per cognitorem egerit, de ea non minus actio judicati ei daturj quam si ipse egerit.”

Men ziet, de argumenten door beide schrijvers gebezigd, komen grootendeels op hetzelfde neer; het stilzwijgen der

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven § 3 , noot 29.

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;a. a. 0. S. 36 fg.

— 13 — bronnen over de actio utilis, en de plaats van Gaius; daarenboven beroept Kuntze zieh nog op de formele natuur der processale obligation.

Boven heb ik reeds aangetoond, dat dit gevoelen onver-eenigbaar is met algemeene regtsbeginselen en met hetgeen Gaius ons berigt omtrent de formula, en dat alleen Huschke de consequentie heeft gehad, om op dien grond eene andere formule voor de condemnatio aan te nemen (6). Kuntze tracht nu aan de zwarigheid te ontkomen, door te wijzen op de formele natuur der proces-obligatiën, maar ook deze oplossing is niet bevredigend ; het is waar, dat de procesobligatiën eene formele natuur hadden, en dat bij eene procedure door vertegenwoordigers het geenszins de bedoeling der partijen was, om in materiëlen zin, regten en verpligtingen voor dezen te doen ontstaan, maar zal men dan nu op dien grond mogen beweren, dat regtens de obligation, die er toch inderdaad tusschen de vertegenwoordigers waren ontstaan, voor hen in ’t geheel geene, maar wel voor andere personen gevolgen hadden, of is het niet veel consequenter, om aan te nemen, dat de hulp van den magistraat werd vereischt, om langs een kunstmatigen weg de formele gevolgen uit den weg te ruimen en daartegen de materiële bedoelingen te verwezenlijken? Volgens Kuntze was wel de regter aan de formula des praetors gebonden, maar niet de praetor aan het vonnis des regters; de praetor begon met den regter te gebieden vonnis te wijzen op een anderen naam dan in de intentio stond, en zou dan, zoodra de regter dit gedaan had, zelf de zaak weer hebben omgedraaid, en aan den persoon, die in de intentio stond, de actio judicati hebben toegekend. Dit is inderdaad te ongerijmd, om het aan te nemen. Zoo doende zou de magistraat een werk zonder eenig doel hebben verrigt, zijn eigen werk zelf weer hebben vernietigd. Neen, de magistraat was gebonden aan het vonnis, dat een

(6) Verg, ook Bukkeb, Ö. 148.

— 13 — onmiddelijk uitvloeisel was van de litiscontestatie, evenzeer als bij ons de regier aan de dagvaarding.

En wat leeren nu de aangehaalde plaatsen? Zal men het stelsel van Schmidt en Kuntze aannemen, een stelsel, dat zoo geheel strijdt tegen alle regts consequentie, dan moet het wel boven alle bedenking vaststaan, dat die plaatsen voor geene andere verklaring vatbaar zijn, dan die door hen gegeven is. Dat is evenwel geenszins het geval; integendeel komt het mij voor, dat, daargelaten alle regtsconsequentie, de bronnen eerder tegen hun gevoelen pleiten, dan dat het daardoor zou worden bevestigd.

Opmerkelijk is in § 317 Fragm. Fai. de tegenstelling //actio daiurquot; en vamp;ctio compeiii,quot; eene tegenstelling, welke bbjkbaar doelt op die tusschen de actio utilis en directa, gelijk het dan ook bekend is, dat werkelijk diezelfde woorden dart en compeiere door de Komeinsche juristen worden gebezigd, waar zij de actiones utiles en directae tegen elkander overstellen (7). Wanneer een cognitor procedeert, wordt aan en tegen den dominus de actio utilis gegeven, wanneer een procurator ageert, ^omt de actio judicati directa aan en tegen dezen ioe.

Dezelfde uitdrukking actio datur wordt ook in de beide andere plaatsen gebruikt, waar, volgens ons gevoelen, de actio utilis bedoeld wordt, en eene soortgelijke uitdrukking vindt men in de oude interpretatio op l. 7 C. TA., waar wij lezen : //si praesentis Procurator (= Cognitor) vincatur aut vincat, in' dominum vel domino, non in Procuratorem vel Procu • ratori actio iribtieinr iudicati.” (8).

• (7) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Gai. , 11, § 253. Ook Hdschke , die later zijn gevoelen oanmerkelijk gewijzigd, en inderdaad in het punt, waarop het aankomt, '’Pg6g®''®a heeft, maakt hierop opmerkzaam. Zeitschr. f. gesch. Üio Xlll, S. 309. Ik erken evenwel, dat de juristen in dit npzigt zich niet altijd even nnauwkenrig uitdrukken. Verg. b. v. l. 79 D. de Verb. Obl. (45.1), l. 5 D. de Stip, praet. (46.5), Z. 18. § 16. D. dedamn.inf.lS^ ^}.

• (8) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, ook l. 23 D. de proe. (3.3). welk fragment volgens veler gevoelen oorspronkelijk over den cognitor zou hebben gehandeld. «Actio mibi indalyetur. •

• i- nbsp;nbsp;nbsp;14 —

Deze verklaring wordt nog versterkt door hetgeen in de l. 7 C. Ti. voorafgaat. In afwijking van het vroegere regt (9) bepalen de Keizers, dat, bij den dood des procurators of cognitors na de litiscontestalie, de processale betrekking niet overgaat op hunne erfgenamen, //sed statiin ad eum migrenf omnes, qui dominus causae fuerat, actiones-,quot; die uitdrukking //actiones migrant” kan bezwaarlijk iets anders beteekenen, dan dat de praetor aan en tegen den dominus actiones utiles gaf uit de handelingen van den cognitor (10); deze afwijking nu van het bestaande regt wordt geregtvaar-digd door de opmerking, dat ook de actio judicati aan en tegen den dominus wordt verleend ; wil men niet alle verband uit de plaats wegnemen, dan moet ook hier aan de actio utilis worden gedacht.

Dat § 317 Fragm. Fa(., gelijk Kuntze beweert, den regtstoestand van den cognitor in rem suam als uitzondering voorstelt (11), moet alleen daaruit worden verklaard, dat, zoo als Wxndscheid te regt opmerkt (12), de Romeinen de vertegenwoordiging in regten niet hebben ingevoerd met het doel, om daardoor een overgang van vorderingen mogelijk te maken, maar dat zij, toen eenmaal die vertegenwoordiging werd toegelaten, zich daarvan hebben bediend ter bereiking van dat doel. De cognitor of procurator rei alienae was voorzeker ouder dan de cognitor of procurator in rem suam; in den regel nam men daarom aan, dat de cognitor of procurator had gehandeld voor den principaal, ten zij het bleek dat hij in rem suam was gegeven. Nimmer even-

• (9) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven § 4, noot 50 — 52.

(lü) Verg, ook /. 6 D. guand. ex fact, (26,9) lt;nbsp;actio transfertur , • /. 25 feproc. (3,3) «lis orit transferenda.■ Mühlenbruch. S. 6.5,Not. 124 beroept zich nog op t 27 D. in fine de ijroc. : ■ direcla peniins toUenda, ■ welke plaats volgens zijne meening geïnterpoleerd i.«.

(11) Verg, ook 1.6, ^3 D. guodcuj.un.nom. (3,4}: quot;nisi in rem snam daine sit, «tel Ü. de proc. (3,3): .nisi ant in rem snam dann eset. •

J2 zlc(io,S l'3,Not.5. Verg. dok Vakobrow, IK , § 574 ,4nin.I.

— 15 —

wel zal men daaruit kunnen afleiden, dat de actio judicati van en tegen den cognitor in rem suam eene actio utilis was.

De bedenkingen door Schmidt en Kuntze tegen onze verklaring ingebragt, laten zich, geloof ik, zonder veel moeite weerleggen. Vooreerst is het onjuist, dat men, wanneer eene actie wordt genoemd, zonder bijvoeging van het woord utilis, altijd aan de actio directa zou moeten denken; de oorsprong van vele actiën, als actiones utiles, geraakte in den loop der tijden in vergetelheid, en de voorbeelden zijn niet zeldzaam, dat eene actie, die inderdaad van oorsprong actio utilis was, later voorkomt zonder dit kenmerkend toevoegsel (13).

Evenmin is het waar, dat volgens Fragm. Fat. § 317 de cognitor, ten zij hij is cognitor in rem suam, in het geheel geene actie heeft, en dat daarom de actie van den principaal, waartegenover geene andere actio directa staat, zelve de actio directa moet zijn. //Non alias enim cognitor expe-rietur” beteekent niet: de cognitor heeft geene actie, maar de cognitor onthoudt zich van het instellen der actie, die hij weet dat hem niet zal baten.

De aanmerking, dat Paulus in § 317 Fragm. Fat. zich niet correct zou hebben uitgedr ukt, wanneer men aanneemt, dat hij eerst de actio utilis bedoelt en aan het slot der plaats de actio directa op het oog heeft, is niet geheel ongegrond, doch schijnt mij niet van zoo veel gewigt, dat men daarom eene leer zou moeten aannemen, die geheel tegen de regtsconsequentie strijdt. Bovendien merkt Bek-KER (14) zeer te regt op, dat de gelijke werking der actio directa en utilis er ligt toe leiden kon, om het verschil

• (13) nbsp;nbsp;nbsp;MÜHLENBRUCH, S. 155. MUTHER, S. 142.

• (14) nbsp;nbsp;nbsp;a.a.O. S. 152. Verg, ook Mühlenbruch , S. 168. Vooral in het latere regt verdween het onderscheid tosschen de actio directa en niilis geheel. Mühlenbruch, S. 173 fgg. en de aldaar aangennahie i,,§ 1 D. de negot, gest. (3.5)

tusschen beide actiën voorbij te zien, en den bestaanden regtstoestand aldus te beschrijven : uit de procesvoering van den cognitor verkrijgt de principaal, uit die van den procurator, deze zelf de actio judicati.

Over het verband tusschen het regt op de actio judicati en de verpligting tot het stellen van cautie kan gevoegd ijk later worden gehandeld, wanneer wij het punt der satis-ilatie meer opzettelijk zullen behandelen.

Er blijven dus nog alleen over de uitdrukkingen bij Gaius IV, § 97, 98, ffcognitor merito domini loco habetur” en ff de qua re quisque per cognitorem egerit, de ea non magis amplius actionem habet, quam si ipse egerit.” Wat nu die uitdrukkingen betreft, dient men wel in het oog te houden het verband, waarin zij gebezigd zijn; de jurist behandelt daar niet de vraag, aan en tegen wien de actio judicati toekomt, maar hij spreekt over de noverende kracht der litiscontestatie des cognitors en de vrijstelling van satis-datie, als een gevolg van de volkomene zekerheid, welke de tegenpartij bezit omtrent die noverende kracht (15). In dat verband kon de jurist met regt den cognitor met den principaal gelijk stellen; maar nu gaat het in het geheel niet op, om die uitdrukkingen, gebezigd bij gelegenheid der quaestie van de processale consumtie, hier, waar over een geheel ander onderwerp, de actio judicati sprake is, van pas te brengen.

Ik acht het daarom niet twijfelachtig, dat ten tijde van Paulus , en zeker ook reeds vroeger, de praetor aan en tegen den principaal eene actio judicati utilis gaf, door eene formula met verandering van het subject (16). Die overdragt der actie op den principaal geschiedde volgens eene bepaling van het edict, gelijk wij uit Fragm. Fat. § 317 leeren; dat evenwel die bepaling van het edict, gelijk Bethmann-

• (15) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven § 5. Themis, \ Jl, hl 286 volg.

• (16) nbsp;nbsp;nbsp;Kkli-er , Cimlfiroc. § 53 . S. 218 , vei'ge'eken mei § 32 , 89 S. 386.

UEKKhlt, S. 146, 151 fg.

- 17 —

HoLi.wEG beweert (17) reeds zou dagteekeuen uiteen tijd, toen er nog geene utiles actiones bekend waren, wordt door niets bewezen (1lt;S). Omtrent de wijze, waarop vroeger, vóór bet bestaan der actiones utiles, die overdragt plaats had, is niets bekend; daarentegen mag men gerust aannemen, dat het procederen door cognitores, en dien ten gevolge de overdragt der actio judicati op en tegen den principaal, reeds geruimen tijd in gebruik was, voor dat de praetor begonnen was actiones utiles te geven (19).

Maar hoe ging het nu met de actio directa van den cognitor? De meeste schrijvers nemen aan, dat die actie aan en tegen den cognitor door den praetor werd geweigerd, zoo het niet bleek, dat hij cognitor in rem suam was (20). Daarentegen beweert Bekkeb, dat zij hem niet door den praetor werd geweigerd, maar de partij haar door eene exceptio doli kon vernietigen (21).

De bronnen zwijgen hier over. Wanneer men evenwel analogisch uit het latere tot het vroegere regt besluiten

• (17) nbsp;nbsp;nbsp;a.s.O.S. 176.

• (18) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. MÜHLENBRCCH, a. a. O.S, 64Not. 124. Ook Buchholtz, excurs. S p. 343 not. 49 , neemt aan , dat volgens het edict eene actio ntilis aan en tegen den principaal werd gegeven.

• (19) nbsp;nbsp;nbsp;Bekker, S. 148 , 152. Hij gist, dat tegen den gedaagde oorspronkelijk de cautio judicatnni solvi het middel zal geweest zijn, om bij gebreke eener actio judicati ntilis, tot executie te geraken. S. 172. Verg, ook SaviONT. Ohliy. II, S. 39. Not. h. Bethmann-Hollweg, S. 176 , Not. 62 stelt zich den overgang der actie op en tegen den principaal voor, even als bij de condemnatie uit eene sponsiopraejudicialis. Hij vergelijkt de obligatie des cognitors niet ten onregte met het nndum jus Quiriiium. Verg.ook Mühlenbruch , S. 59 , Not. 107. Bekeer, S. 166.

• (20) nbsp;nbsp;nbsp;Bethmann-Hollweg, S. 176. Kelleb, Cioil/jroc. S. 218.

• (21) nbsp;nbsp;nbsp;a. a. 0. S. 151 fg. 163. Zimmern’s meening is niet regt duidelijk. Hij zegt: gt;nbsp;Das ist deun auch, es scheint, im prätoriseben Edicte sei bst, als Grundsatz anerkannt worden , dass nämlich mil Wirksamkeit nnr dem und gegen den dominus die jndicali actio zusteht, nicht dem oder gegen den cognitor. • Denkt hij hier aan eene ontzegging der aciio directa in jure door den praetor, of aan de vernietiging der actie door eene perem-toire exceptie?

Themit, D. Vin, 1ste St. [1861]. 3

mag, en wanneer men mag aannemen, dat de Z. 28 D. de proc, geïnterpoleerd is en oorspronkelijk over den cognitor handelde (22), clan geloof ik, dat men onderscheid behoort te maken, of het de cognitor is, die de actio judicati wil instellen tegen de partij, of de partij, welke die actie tegen den cognitor verlangt (23).

Den cognitor werd de actie niet geweigerd door den praetor, maar de partij kon, zoo het niet bleek, dat hij cognitor in rem snam was, daartegen de exceptio doli opwerpen. De praetor erkende dus het regt van den cognitor, dat hij door zijne procesvoering had verkregen, maar tevens was er gezorgd voor het belang der partij. Nu zegge men niet, dat deze er geen belang bij had, of de cognitor voor zich zelven of voor een ander had geageerd; want het blijkt uit de l. 28 J). de proc., dat, niettegenstaande de actio directa door den cognitor was ingesteld, den principaal eene actio utilis werd gegeven; de partij moest dus excipieren, wilde zij niet tweemalen met eene actie worden bcloopen (24). Een natuurlijk gevolg hiervan was, dat wel altijd de cognitor, zoo hij niet in rem suam was, zich onthield van het instellen der actie, en het komt mij voor, dat de jurist in Frapm. Fai. § 317 juist hierop heeft gedoeld , wanneer hij zegt : //non alias enim cognitor experie-iur, quam si inrem suam cognitor factus sit.” De cognitor, die wel wist, dat zijne actie door eene peremtoire exceptio doli kon worden vernietigd, zou het niet wagen die actie in te stellen.

Wilde daarentegen de partij de actio judicati tegen den cognitor instellen, dan werd ze hem injure door den praetor geweigerd, ten zij het bleek, dat hij cognitor in rem suam was. Hier was dus geene exceptio doli noodig. Ook dit vind

• (22) nbsp;nbsp;nbsp;Kellkk , Litiscunt. S. 326. Beth.mann-Hollwkg , S. 230, Not. 143. Müiilknbrvch , S. 70. Not. 14.5. Rukker , a. a. 0.

• (23) nbsp;nbsp;nbsp;Het bewijs voor het latere regt volgt later.

• (24) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven § 5 noot 68.

ik uitgedrukt in het aangehaalde Fragm. Fai. //non alias enim cognitor ei actioni stibjicielur, quam si in rem snam cognitor factus sit.” De cognitor wordt niet blootgesteld aan de actio judicati, zij wordt tegen hem geweigerd ; eene handeling van zijn kant, het voorstellen eener exceptie, is niet noodig.

De reden van dit onderscheid is, dunkt mij, hierin gelegen, dat men door opdragt zijner belangen aan een ander zich eerder tegenover derden verbindt, dan dat men daardoor regten tegen derden verkrijgt (25). Het regt van den cognitor tegen de partij, met welke hij had geprocedeerd, werd dus nog in zekeren zin erkend, terwijl men aan den anderen kant aannam, dat niet hij, maar de principaal verbonden was. Bovendien was er, zoo ik mij niet bedrieg, nog een praktische grond voor deze verschillende behandeling. De cognitor kon er inderdaad belang bij hebben, om zelf door de actio judicati de executie te erlangen, wanneer bij vorderingen wegens proceskosten had tegen zijn principaal en deze niet solvent was (26). Door de actio judicati kon hij die kosten verhalen op de partij. Tn zoodanig geval had er geen overdragt van regten op den principaal door de actio utilis plaats, en de partij had mitsdien ook geen belang bij de exceptio doli.

Werd alzoo uit de procedure des cognitors aan en tegen den principaal eene actio judicati utilis gegeven, terwijl de actio directa van den cognitor door eene peremtoire exceptie

• (25) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Mühlenbkoch, S. 141 , 145 fg. en de alde,nr nangebaalde t 1 § 17, 18 D. de excerc.act. (14.1 )CnAMBON. die negotiorum gestio. S. 181,1 «4. Dit Strijdt niet met hetgeen Z.2S V. de proc. leert omtrent de stipniatio judi-catum solvi. De actiojndicati was een onmiddelijk en noodzakelijk gevolg der procesvoering, de stipulatie eene eigene handeling des vertegenwoordigers. Verg, § 5 noot G5.

• (26) nbsp;nbsp;nbsp;i. 30 JD. de proc. «Actoris procurator non in rem suam datus, propter impensas, quaa in litem fecit, potest desiderate , ut sibi ex judicatione satisfiat, si dominas litis solvendo non sit.• Verg, ook Bbthmann-Holl-WEO, S. 230fg.

- 20 —

gedood, en de actie tegen den cognitor geweigerd werd, geheel anders was het in den beginne, wanneer andere vertegenwoordigers hadden geageerd,

Fraffm. Fat. § 317.

«interveniente procuratore, judicati actio ex edicto perpetuo ipsi et in ipsum, non domino vel in dominum competit.”

Ibid. § 332. [Papinianus, lib. 2 respons. (27)] //Procurator absentis, qui pro domino vinculum obligatioiiis suscepit, bonus ejus frustra récusât: et ideo nec judicati actio post condemnatum procuratorem in dominum datur, aut procurator!, qui vicit, denegatur. ”

Wanneer alzoo een procurator voor een van beide partijen was opgetreden, had er geen overgang van regt op of tegen den principaal plaats, er werd geene actio judicati utilis aan of tegen den principaal gegeven. De laatst aangehaalde plaats spreekt van den procurator absentis, in tegenstelling van den procurator praesentis, waarover de voorafgaande § 331 handelt; deze laatste werd, gelijk wij later zullen zien, reeds vroegtijdig met den cognitor gelijk gesteld.

De principaal kon met de actio mandati directa van den procurator uitkeering vorderen van hetgeen deze met de actio judicati verkregen had (28); daarentegen had de procurator of defensor tegen den principaal de actio mandati contraria of de actio negotiorum gestorum contraria tot restitutie van hetgeen hij ten gevolge der tegen hem ingestelde actio judicati aan de partij had betaald (29).

• (27) nbsp;nbsp;nbsp;Zie/. 67 D.deprocur., waarin mende eerste periode derer § en § 32S Fragm. Fat, terngvindt.

• (28) nbsp;nbsp;nbsp;X. 46 $ 4 F. de proc. GÀt.Lib. 3 ad Ed. Pro«.; •Procnralor, nt in caeieris qnoque negoliis gerendis, ita et in litibus ex bona 6de ratio-nein reddere debet. Itaque quod ex lite coiisecntus erit, sive principaliter ipsius rei nomine. sive extrinsecns ob earn rem ; debet mandati judicia resti-luere: nsqneadeo, nt et si pererrorem, aut injnriamjudicis non debitnm cousecutus fuerit; id qnoque reddere debeat. •

• (29) nbsp;nbsp;nbsp;Zr. 46 § 5 D.eod. «Item contra, quod ob remjudicatam procurator

— 21

Zoodanig was de regtstoestaud nog ten tijde van Caka-CALLA (30). Men ging evenwel al spoedig, waarschijnlijk reeds in denzelfden tijd, verder, terwijl men aannam, dat de principaal met zijne actio mandati directa cessie van de actio judicati vorderen (31) en omgekeerd de procurator met de actio mandati contraria den principaal tot overneming der actio judicati noodzaken kon (32).

Eindelijk werden de overige vertegenwoordigers met den cognitor gelijk gesteld, en eene actio judicati utilis uit hunne procesvoering aan en tegen den principaal gegeven.

De meeste behoefte aan die gelijkstelling bestond er ten aanzien der tutores en curatores, die minder vrij waren in hunne handelingen dan de procuratores. Van daar dan ook, dat reeds ten tijde van Anïoninus Pius,uit hunne procesvoering eene actio utilis aan en tegen den pupil en curandus werd gegeven. Maar dan moest het ook vaststaan, dat de tutor of curator in de noodzakelijkheid had verkeerd, om zelf te procederen; had hij daarentegen zijn pupil of curandus kunnen laten ageren met zijne auctoriteit, en dit niet gedaan, solvent, contrario mandati judicia reciperare debet.. /.31 pr.eod. Ulpian. lib. 9 ad Edict ; -Si quis, cam procuratorio nomine condemnatus esset, herea exstiterit domino litis ; judicati actionem non recte reensabit: hoc. si ex ässe. Sin aut era ex parte heres exstiterit, et totura solverit: si quidem ei mandatum est hoc quoque, ut solvat, mandati actionem adversus cohe-redes habebit ; si non sit mandatum, negotiorum gestorum actio datur. Quod est, el si hei es procurator non exstiterit, et solverit..

(30) Fragm. Vat. § 317 (PAULUS lib. Had Ed.) waarschijnlijk geschreven vóór Severus en Caracalla, 198—211.Fragm. Vat. § 332 (Papiniands, lib. 2 resp.) tusschen 206 en 211. Gaius lib. 3 ad Ed. Pron. onder Antonikus Pius, Ulpiasus lib. 9 ad Ed. onder Caracalla’s alleenheerschappij, 212—217. Verg. Fitting , Ueb. d. Alter d. Schriften röm .Turisten von Eadrian bis Alexander. Baset. 1860,8.20,32,42,46.

(31 ) Verg. t. 8 § 10 E. mandat. (17, 1) Ulpiasus, lib. 31 ad Edict., onder Caracalla, l.4bpr.^ 5 eod. PAmuslib. 5 ad Plaut. l. 49 ^ 2 D- deacq. poss. (41,2) Papiniancs lib. 2 Def., waar evenwel niet bepaaldelijk over do actio judicati wordt gehandeld,

(32) Verg. l. 45 pr. § 1—5 E. mandat.

alsdan werd hij oorspronkelijk beschouwd als iemand, qui se liti obtulerat. Deze regtsontwikkeling schijnt vooral aan keizerlijke rescripten te moeten worden toegeschreven (33).

h. 2 ^r. D. de adm. (u(. (26, 7.) Ulpianus, lib. 9 ad £dicium.

//Si tutor condemnavit, sive ipse condemnatus est ; pupillo et in pupillum potius actio judicati datur: et maxime si non se Uii ob(ulit, sed cum non posset vel propter absen-tiam pupilli, vel propter infantiam auctor ei esse, ad acci-piendum judicium. JUi Aoc eiiam D, Pms rescripsil. v

£. 6 D. quand, ex /act. (27, 9), Papinianus, lib. 2 J)e/init.

//Tutor, interposito decreto Praetoris, actorem reliquit (34): secundum emn sententia dicta, judicati transfertur ad pupillum actio non minus, quam si tutor obtiuuisset.//

• h. 7 D. eod. ScAEVOLA, M. 13 Quaest.

//Tutori, qui infantem defendit, succurritur, ut in pupillum judicati actio detur// (35).

Had de voogd of curator zonder noodzaak geprocedeerd, dan werd eerst na geeindigde voogdij of curatele de actio judicati en executie op den pupil overgedragen (36).

• (33) nbsp;nbsp;nbsp;Hat is bekend, dat, hoezeer de oorsprong der actiones utiles in liet jus honorarium moet worden gezocht, ook de keizers nieuwe utiles actiones hebben ingevoerd, hetzij door toepassing van het beginsel, volgens hetwelk zij ook door don praetor waren erkend, op enkele gevallen, hetzij door vaststelling van een regel voor gelijksoortige gevallen. Verg. MünLENnancH S. 169.

• (34) nbsp;nbsp;nbsp;Zoodanige actor kon door den voogd , op zijn risico, woidenannge-eleld, evenwel slechts in bijzondere gevallen j in den regel had de pupil een procurator noodig, die door hem zei ven, auctore tntore, werd aangesleld, omdat in den regel de pupil zelf behoorde te procederen. Verg. Z. 24 pr. D. de adm. lui. (26,7), l. 13 D.de auct. lui. (26, 8) Z. 1 I C. de proc. (2, 13).

• (35) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, voorts Z, 1 Ç2 — 4, l. 58 § 1 D.de adm. lut. l. 15, 21 , 22 D. de auct. tut. l. 55 pr. £). de evict. (21, 2), Gai. I § 184. Ui.pian. 11 §24.

• (86) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Rüdokfp, Vormundsch. U, § 148. Buchka, SteUvertret. S, 63.

• h. 1 C. quand, ex fact. (53,9) Imp. Antoninus A. Septimio.

//Juliana, cujus tibi curatores condemnati sunt, si vice-simum quintum annum aetatis egressa est, actio judicati utilis adversus ipsam bonaque ejus tibi exeicenda est. Nam tutores curatoresque finite officie non esse conveniendos ex administratione pupilloium vel adolescentium, saepe decre-tum est» (37).

Eindelijk zegevierde de mildere regtsbeschouwing, dat een voogd of curator de keuze had, of hij zelf wilde ageren of auctoritas interpolieren, en dat hij nooit kon worden aangemerkt als iemand, qui se liti obtulerat. Tijdens Cara-CALi.A stond dit beginsel vast (38).

• h. 2 pr. P. in fine de adm. tut.

//Et exinde multis rescriptis declaratum est, in pupil-lum dandam actionem judicati semper, tutore condemnato.//

Z. 4, § 1 J9. de re Judicat. (42, 1) Ulpianus lib. 58 ad. £dictum.

//Tutor quoque vel curator in ea conditione sunt, ut non videantur se liti obtulisse : idcircoque debet denegari in eos judicati actio.”

De actor municipum schijnt ook reeds vroegtijdig, waarschijnlijk vóór de regering van Severus en Caracalla (39), met den cognitor gelijk te zijn gesteld.

Z. 6, § 3. Ä qued cujusq. un. nom. (3, 4). Paulus lib. 9 ad ^dictum.

» Actor itaque iste procuratoris partibus fungitur: et judicati actio ei ex JUdicio non datur, nisi in rem suam datus sit.”

• (37) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, ook l. 15 D. si guis caut. (2,11), l. 5 V. quand, ex fact.

• (38) nbsp;nbsp;nbsp;De aangehaalde l. 2 de adm. tut. Ulpiakus lib. 9 ad Rti. uit den tijd van Caracalla’s alleenheerschappij. L. 4 de re judic. Ulpianus lib. 58 ad Edict, uit den tijd van Alexander. Severus. Verg. Kitting, S. 42.

• (39) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Fitting, S. 46, Ook Kuchta, S. 60 , die bet in verband brengt met het ondere regt. Zie ook boven § 1 noot 93,96, § 2 noot 5.

Z. 4, § 2 de re Jud.

vActor mumcipuin potest rem judicatam recusare, in munie] pos enim judicati actio dabitur» (40).

Onder de procuratoren had die gelijkstelling aanvankelijk, althans reeds tijdens de regering van Sevekus en Caracalla (41), alleen met den praesentis procurator plaats. Wien men als zoodanig beschouwde, in welke opzigten hij met den cognitor gelijk stond, waarin hij van dezen verschilde, en waarom hij in vele punten met dezen werd gelijk gesteld, zal wegens den zamenhang der leer gevoegelijk later, bij de behandeling der cautien, kunnen worden ontwikkeld.

Dat de praesentis procurator, wat de actio judicati betreft, even als de cognitor behandeld werd, blijkt uit de volgende plaatsen.

Fragm. J^a(. § 331 (42).

*Quoniam praesentis procuratorem pro cognitore placuit ha-beri, domino causa cognita dabitur, et in eum, judicati actio.'/

Z. 7 C. TA. de cognit. ef proc.

«Cum manifestum sit, si cognitor vel praesentis procurator, usus fuerit in judicio prosperiore fortuna, vel eadem réclamante devictus, judicati actionem sine ulla cuuctatione in dominum dari vel domino// (43).

• (40) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, ook Z. .5 § 9 D. de const, pee. (13, 5): «Si actori ninnicipnin, vel tutori pnpilli, vel cuiatoii furiosi, vel adolescentis, ita constituatur. municipilius solvi, vel pupillo, vel furioso, vel adolescent! : utilitati« gratia pnto dandam mnnicipibus, vel pupillo, vel furioso, vel adolescent! utilem actionem, d. \ 0 D. quad cujus, un. nom. (3,4): gt;nbsp;Sed etsi actori cautuin fuerit, utilis aciio administrator! rciiim civitatis dabitur. •

• (41) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, de volgende noot en Fittiko , S. 32.

• (42) nbsp;nbsp;nbsp;Waarschijnlijk eene plaats van Papinianüs. Verg. Brthmann-Hollweo, S. 228 Not. 140. Keller , Jjitiscont. S 308 Not. 4.

• (43) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. 1.19 D.denerb. oil, [45. \}-. .Si procurator! praesentis fnorit cautum, ex stipulatu actionem utilem domino compelere nemo ambigit.' Verg, hierbij Mühlenbbdch, S 139, die er op wijst, dat Ulpiancs alleen ten opzigte van den praesentis procurator zieh zoo bepaald kon uitdrukken • nemo ambigit, lt;nbsp;omdat in zijn tijd het nog geenszins vaststond, of nitde handelingen van den procnrator aan den dominus eene utilis actio toekwam.

— 25 -

Gewoonlijk neemt men hier evenwel een klein verschil tusschen beide vertegenwoordigers aan. Het is algemeen aangenomen, dat de praetor de actio judicati utilis uit de procesvoering van den procurator aan en tegen den principaal niet verleende, dan na eene voorafgaande causae cognitie. Bij analogie kan dit worden opgemaakt uit l. 5 D. de slip, praet. (46, 5) (44) en l. 18 § 16 D. de damn, inf. (39, 2) (45). Ten aanzien van den praesentis procurator wordt het uitdrukkelijk geleerd in het aangehaalde Fragm. Fat.

Zoodanige causae cognitie zoude, dus beweert men, geen plaats hebben gevonden, wanneer een cognitor had geprocedeerd; hier zou de overdragt der actie op of tegen den principaal krachtens een algemeen voorschrift van het edict zijn geschied, omdat in § 317 Fragm. Fat. geene causae cognitio wordt vermeld.

Eerst later zou de praesentis procurator ook in dit opzigt met den cognitor zijn gelijk gesteld, en hierop zouden dan de woorden n sine ulla cunctatione» in l. 7 C. TA. moeten doelen (46).

Dit gevoelen komt mij onjuist voor (47). Men kan, zegt

(44) Padlus . lib. 48 adEdict. «In omnibus praotoriis stipulationibus hoe serrandum est, ut si procurator mens stipaletur, mihi causa cognitaex. ea stipniatione actio com pelât. *

(4.5) Paulus fod. «Si procurator meus damni infecti stipulalus sit, cousu cognita mihi ex stipniatione actio competit.-

(46) Bkthmann-Hollweo, S. 1 78, 228. Zimmern, § 159 Not. 11, § 161 Not.6, 7. Mühlenbruch, S. 63 Not. 121.69 fg. v. Buchholtz, nd § 381 Er. Vat. en excars. 3 p. 348 not. 93—95.Keller, Liliscont.S 307,326. Civilproc. S. 218 Not. 622. Liebe , S. 192 Not. 1.

liT} Mijne aandacht is op dit punt gevestigd door mijn hooggeachten vriend Mr. J. Kappetne v. o Coppello , die mij in het algemeen over deze leer en bepaaldelijk ook over den praesentis procurator zeer belangrijke en scherpzinnige opmerkingen heeft medegedeeld. Hij zegt o. a.; 'alles komt aan op Kr, Kot §317. Wordt daar bedoeld , dat wel altoos de actie aan en tegen den cognitor gegeven, doch hij daarmede, zoo helden iudex niet bleek, dat hy cognitor in rem suain geweest was, niet ontvankelijk ver-

— 26 —

MüHiENBiiucH (48), wel aannemen, dat bij alle door den jiraetor ingevoerde of ontwikkelde regtsbetrekkingen, aanvankelijk voor ieder bijzonder geval onderzocht, en door een formeel decreet — causa cognita pro tribunal! — beslist werd, of er gronden aanwezig waren, om van het bestaande regt af te wijken. Wanneer nu dergelijke gevallen herhaalde malen voorkwamen, nam de praetor eene bepaling op in zijn edict, waarbij hij bij voorraad verklaarde, onder welke gegevens hij zekere betrekkingen als regtsbetrekkingen zoude beschouwen, wanneer hij tegen de striktheid van het oudere regt regten wilde verleenen, beschermen of herstellen, maar het formeel decreet bleef bestaan, niet alleen voor die gevallen, waarin individuele omstan-kUardwerd, of meent de jurist, dat door den praetor de actie aan en tegen den cognitor geweigerd werd, als niet werd aangetoond, dat hij was geweest cognitor in rem suam? De laatste uitlegging rijmt kennelijk het best met de woorden en zij heeft tevens de sterkste regtsgronden voor zich---Het onderzoek naar datgene, waarop het hier aankwam, de vraag namelijk of de cognitor al of niet had gehandeld in rem suam , mankte alzon niet uit het onderwerp eener door den iudex te beslissen exceptie, maar eener door den praetor te houden causae cognitio. ■ Dat is evenwel niet ver-eenigbaar met l. 28 D. deproc., waar met ronde woorden eene exceptie genoemd wordt, en waarmede kan worden vergeleken/. 16 £). depact. Ik geloof, dat Mr. Katpetse hier niet behoorlijk onderscheiden heeft tussche de actio directa en Ae actio uiilis. Voor het verleenen of weigeren der actio directa aan of tegen den cognitor was geene causae cognitio noodig. Hier had eenvoui\gposlulatio plaats, wel te onderscheiden van causae cognitio. Verg. Mühlbnbrüch, S. 164 Not. 324. Was het de cognitor, die de actie vroeg, dan werd ze verleend, en partij kon zich daartegen beroepen op de exceptio doli, zoo de cognitor niet aantoonde in rem suam te hebben gehandeld. 1.28 D. de proc. Was het de partij, die de actie vroeg tegen den cognitor, dan onderzocht de praetor, of hij al dan niet in rem suam had gehandeld , en weigerde in het laatst e geval de actie. Maar dat was geene eausae cognitio, het was enkel het voorloopig onderzoek, dat in den regel bij de poslulntio plaatshad, of eene actie kon worden toegeetaan en of zij voor het onderhavig geding paste. Mühlenbroch, a. a. 0. Daarentegen voor het vorlee-nen of weigeren der actio utiUs, dit stem ik Mr. Kappkïne toe, was eene eausae cognitio noodig.

(48) a. a. 0. S. 148 fg. en 164 fg.

digheden nog een bijzonder onderzoek noodzakelijk maakten , maar ook bepaaldelijk voor al die actiën, welke formeel of materieel naar liet voorbeeld van bestaande actiën werden gegeven, de zoogenoemde utiles actiones.

Naar dien algemeenen regel was er dus ook eene causae cognitio noodig voor het verkenen of weigeren der actio utilis aan of tegen den principaal uit de procesvoering van den cognitor, en het is, mijns inziens, inconsequent, wanneer Mühlenbbuch elders (49) onderscheid maakt tus-schen den cognitor en den procurator.

Dat het edict, als algemeenen regel, aan en tegen den principaal, even als aan en tegen de municipes (50), eene actio utilis toekende uit de procedure van den cognitor of actor, doet de noodzakelijkheid der causae cognitio niet vervallen. Immers de actie kon alleen dan aan den principaal worden verleend, wanneer de cognitor niet in rem suam had gehandeld (51). Wanneer dat vast stond, gaf het edict de actio utilis. De vraag, of de cognitor al dan niet in rem suam had gehandeld, moest dus eerst worden onderzocht en uitgemaakt, en daarvoor was eene causae cognitio noodig.

Bovendien laat er zich geen gezonde reden voor het beweerde onderscheid denken. Waarom zou de praetor, wanneer een cognitor geageerd had, altijd en zonder eenig onderzoek, de actio utilis aan den principaal hebben verleend, en waarom zou hij, wanneer een praesentis procurator gehandeld had, eerst hebben onderzocht, of deze al dan niet in rem suam gehandeld had ? liet was toch evenzeer mogelijk, dat ook de cognitor in rem suam was gegeven, en er alzoo grond bestond, om de actio utilis aan den principaal te weigeren.

Eindelijk, de woorden//sine ulla cunctatione,” laten zich

• (49) nbsp;nbsp;nbsp;Verg.de plnatpen boven in noot 46 aangehanld.

• (50) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. l.G^SD. quodeuj. un. nom. boven mecgedeeld

• (51) nbsp;nbsp;nbsp;Dil geldt evenwel niet van de aclic legen den principaal. Verg. 1.29 D. de /jroc.en beneden bl, 25.

zeer gemakkelijk verklaren, wanneer men in het oog houdt, dat de actio judicati van den procurator in den beginne slechts door cessie op den principaal kon overgaan. Zoodanige cessie, willen de Keizers zeggen, was er niet noodig, wanneer een praesentis procurator had gehandeld; hier kon onmiddelijk, zonder eenige cessie, eene actio utilis worden verleend, maar dat daartoe geene causae cognitie werd ver-eischt, wordt volstrekt niet beweerd.

Ïen laatste werden ook de andere procuratoren met den cognitorgelijk gesteld. De actio utilis van den principaal trad in de plaats der gedwongene cessie, de actie tegen den principaal berustte op de analogie der actiones adjectitiae qua-litatis (52). Wanneer die regtsontwikkeling haar volledig beslag heeft erlangd, laat zich moeijelijk beslissen, omdat vele plaatsen, die voor het Justiniaansche regt de gelijkstelling van den cognitor en procurator, wat de actio judicati betreft, leeren, welligt geïnterpoleerd zijn (53).

Wat den eischer betreft, komen hier de volgende plaatsen in aanmerking.

Z. 28 J). de procurai. (3.8). Ulpianus, lib. 1 Disput.

//8i procurator meus judicatum solvi satis acceperit ; mihi ex stipulatu actio utilis est (54), sicuti jWica^i actio mihi indulgetur. Sed et si egit procurator meus ex ea stipulatione me invito; nihilominus tarnen mihi ex stipulatu actio tri-buetur, quae res facit, ut procurator meus, ex stipulatu

(.52) Verg. Bethmann-Hollweg , S. 227. Not. 138. Mühlenbrüch , S. 135, 142 fg , 152. Chambon, S. 185 fgg. Bekker , S. 163.

• (53) nbsp;nbsp;nbsp;Ten aanzien der /. 28 D. de proc, en l. 86 D. de solui, wordt dit beweerd door Bethmann-Hollweg, S. 230 Not. 143, Keller, Litisconi. S. 326 fg. en Mühlenbruch, S. 70 Not. 1 45 ; ten aanzien der l. 29, /. 31, l. 01 /). de proc en Z. 4 D. de re jud. door Keller , a. n. 0. Verg, overigens Mühlenbruch , a. a. 0. en S. 139.

• (54) nbsp;nbsp;nbsp;Veië.l.2T£gt;.inJinedeproc.(3,a},l.amp; D. de stip, praet. (i3, i}, t. 18 Ç 16 de damn inf. (39 , 2). De eerste plaats zie § 5 Themis, Vil bl, 308. De beide anderen, zie boven noot 44 en 45.

— 29 — agendo, exceptione debeat repelli (55): sicuti cum agît Jndicad non in rem suam datus, nec ad earn rem procurator factus.”

h. 86 D. de solut. (46,3). Paulus, lib. 8 ad Ediclvm.

//Hoc jure utimur, ut litis procurator! non recte solva-tur: nam et absurdum est, cui Judicali actio non datur, ei ante rem judicatam solvi posse.” (56)

In de eerste plaats wordt het met ronde woorden uitgesproken, dat uit de procesvoering van den procurator, aan den principaal de actio judicati werd gegeven, //judicati actio mibi indulgetur,” en dat wel eene actio utilis, zoo als niet alleen uit het woord //indulgetur,” maar vooral ook uit den zamenhang der plaats, in verband met hetgeen omtrent de actio ex stipulatu wordt gezegd, ten duidelijkste blijkt. Uit de tweede plaats laat het zich door een ontwijfelbaar argument a contrario opmaken.

Over den verweerder wordt in de volgende plaatsen gehandeld.

Z. 61 JJ. de proc. (3,3) Paulus, lib. 1 ad Plauiinm.

//Plautius ait: Procuratorem damnatum non debere con-veniri, nisi aut in rem suam datus esset, aut obtulisset se cum sciret cautum non esse, omnibus placuit. Idem erit observandum, et si defensoris loco cum satisdatione se liti obtulerit.”

Z. 28 Z. eod. in fine.

»Sed et si defensor meus satisdederit, in me ex stipulatu actio non datur : quia nec judicati mecum agi potest.”

Z. 4 pr. J), de judic. (42.1) Ulfianus, lib. 58 ad Edicium.

(5.5) Vcrg. ?. 16 D. de pact. (2. H): « Si cum emptore heieditatis pactum sit factum, et venditor hereilitatis petat: dolt exceptio nocet, nam ex qm» resiriptnm esta Divo Pio, utiles actiones emploii heredltatis dand is, ineiiio adveisus venditorem heredltatis exceptione doli debitor hereditarius uti potest. ■

(56) Verg. ook nog 1 25 en l. 30 D. de proc. . Item si retentione aliqua procurator uti relit, non facile ab eo lis erit irans/erenda.t De tweede plnals zie boren noot 26.

//Si se non obtulit procurator, judicati actio in eum clenegabitur, et in dominum dabitur : Si sc obtulit, in ipsum dabitur. Obtulisse autem se liti videtur non is, qui in rem suam procurator datus sit: nam bic alia ratione recusare actionem non potest, quia hie non in alienam, sedin suam rem procurator factus est.”.

Z. 31 D. de proc. Ulpianus, lib. 9 ad Jididtim.

//Si quis, cum procuratoris nomine condemnatus esset, heres exstiterit domino litis, judicati actionem non recte recusabit. ”

h. 29 D. eod. Ulpianus, lib. 9 ad lidicliim..

//Si actor malit dominum potius convenire, quam eum, qui in rem suam procurator est : dicendum ei licere. ”

De l. 4 pr. D. de re Judie, leert het duidelijk, dat tegen den principaal de actio judicati werd gegeven uit de procedure van den procurator. Uit de overige plaatsen volgt het, hoezeer niet direct, echter niet minder zeker. De veroordeelde procurator, die erfgenaam was geworden van den principaal, kon de actio judicati niet van zich afwenden, zegt l. 31 D. de proc.; hij kon zich niet beroepen op zijne qualiteit van procurator, en op dien grond beweren, dat de actie dus niet tegen hem moest worden gerigt {l. 61 D. de proc. en l. 4 pr. D. de re jud.), w’ant hij w'as den principaal in diens verpligtingen opgevolgd, en tegen dezen werd eene utilis actio gegeven. Zelfs wanneer een procurator in rem suam had geageerd, had volgens de l. 29 J). de proc. de eischer het regt, om met voorbijgaan van dezen, den principaal aan te spreken. Kon hij in dit geval ook den principaal aanspreken, hoeveel te meer nog, wanneer de procurator niet in rem suam, maar eenvoudig als vertegenwoordiger gehandeld had?

Was er evenwel een defensor, zonder mandaat, voor den principaal opgetreden, dan werd er geene actie tegen dezen laatste verleend. Dit leeren l. 28 in fin. en l. 61 in fin. J). de proc. Dit is geheel in overeenstemming met het

— 31 -

algemeen beginsel, dat wel uit de handelingen van den lasthebber, maar niet uit die van den negotiorum gestor tegen den principaal kan worden geageerd; immers door het mandaat heeft de principaal zich verbonden tot goedkeuring der handelingen van zijnen lasthebber, en moet hij de gevolgen dier handelingen dus ook tegen zich laten gelden; zoodanige gehoudenheid van den principaal kan daartegen niet bestaan, waar geen mandaat gegeven is (57). Be toepassing van hetzelfde beginsel zagen wij vroeger, toen wij aantoonden, dat de falsus procurator, de negotiorum gestor en de falsus tutor en curator door hunne litiscontestatie den principaal of pupil niet verbonden (58).

De eischer kon evenwel, wanneer de defensor insolvent was, de cessie der actio negotiorum gestorum contraria vorderen, en langs dien weg voldoening van den principaal erlangen (59).

Er werd dus aan en tegen den dominus eene actio utilis gegeven uit de procedure van den procurator. Men moet evenwel, naar ’t mij voorkomt, nog eenig onderscheid maken tus-schen den eischer en den verweerder. Aan den eischer werd alleen dan de actio utilis verleend, wanneer het bleek, dat de procurator niet in rem suam had gehandeld ; dit volgt noodzakelijk daaruit, dat de actio utilis van den principaal in de plaats is gekomen van de gedwongene cessie der actie van den procurator (60), en die cessie kon natuurlijk alleen dan gevorderd worden, wanneer de procurator niet in rem suam had gehandeld. De principaal kon alleen dan regten verkrijgen uit de handelingen van den procurator, wanneer deze als zijn vertegenwoordiger, ten zijnen behoeve

(.57) Verg. Bethmann-Hollweg, S. 231. Min jiiist Plchta, S. 63,dia ook uit de procesvoering van den defensor eene actio judicati tegen den principaal schijnt aan te nemen,

(58) Verg. § 5 noot 51.

(.59) Bethmann-Hollweg, S. 282.

(60) Zie boven noot 52.

— 32 —

had gehandeld, niet wanneer hij had gehandeld ten behoeve van zich zelven.

Daarentegen werd de actio utilis tegen den verweerder altijd verleend, hetzij de procurator als procurator rei alienae, hetzij hij in rem suam had gehandeld, gelijk de aangehaalde l. 29 D. de proc. leert (61). Terwijl alzoo de principaal alleen dan regten kon verkrijgen uit de handelingen van zijn procurator, wanneer deze ten zijnen behoeve had gehandeld, werd hij door die handelingen altijd verbonden. De schuldeischer, zegt Mühi.enbkuch (62), kon zijnen schuldenaar niet beletten, om zich door een procurator te laten vertegenwoordigen, maar de regtsbetrekkiug tusschen hen beiden werd daardoor in ’t minst niet ^veranderd, en daarom had hij de keuze, tegen wien hij de executie wilde rigten. Hij kon daarbij dan ook belang hebben, wanneer namelijk de procurator in rem suam insolvent was.

Dit onderscheid hangt bovendien zamen met het algemeen beginsel, waarop ik vroeger reeds wees, dat men, door opdragt zijner belangen aan een ander, zich eerder tegenover derden verbindt, dan dat men daardoor regten tegen hen verkrijgt (63).

Nog eene vraag blijft ter beantwoording over. Hoe ging het met de actio directa van en tegen den vertegenwoordiger? Werd die actie geweigerd, of kon ze door eene exceptie doli worden afgeweerd, of moet ook hier worden onderscheiden?

Velen nemen het eerste aan (64); anderen deelen het tweede gevoelen (65); Liebe geeft aan den procurator des

• (61) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, ook Z. 45 § 2 V. mandat. (I 7.1) : 'am si nolit creditor oblipa tionem mutare.» Müulk'Biu en, S I S2 fgg. 143 Not. 288.

• (62) nbsp;nbsp;nbsp;n.a. 0. S. 134.

• (63) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven noot 2.5.

• (64) nbsp;nbsp;nbsp;Bethmann-!lol.LWEG, S. 230. Zim-mekn , § 161 Not. .5, 9. Keller, Cioitproc. S. 218.

• (65) nbsp;nbsp;nbsp;MüHLi.NBHLca, S. 59 Not. 109, S. 141 , 142 Not. 288, 145. Ook,

verweerders eene exceptio doli, terwijl de actio judicati aan den procurator des oiseliers geweigerd, of daartegen eene exceptio doli zou zijn toegelaten (66).

Ik geloof, dat liier onderscheid moet worden gemaakt. Wanneer de vertegenwoordiger vau deu eischer de actio judicati vroeg, werd zij hem niet geweigerd^, maar de partij had eene exceptio doli, zoo zij niet kon aaiitooneii in rem snam te hebben gehandeld. //Quae res facit, ut procurator meus, ex stipulatu agendo, exceptione debeat repelli, sicuti cum agit judicati non in rem suam datus, nee ad earn rem procurator factus.” In deze woorden der l. 28 J). de proc. wordt het, dunkt mij, te duidelijk uitgesproken, dan dat er aan kan worden getwijfeld, en het w’ordt bevestigd door de l. 16 D. de pact., waaruit blijkt, dat geheel hetzelfde plaats had met den verkooper eeiier erfenis, die ageren wilde uit een pactum door den kooper gesloten.

Tegenover de duidelijke woorden der l. 28 kan men zich, mijnsinziens, niet met regt beroepen op de f. 86 /). de solut. en l. 6 § 3 D. g?iod cvj. un., waar gezegd wordt //judicati actio non datur.” Het blijkt immers nergens uit, dat hier werkelijk een technische term gebezigd wordt, en dat men alleen zou mogen denken aan eene weigering der actie in jure door den praetor. De uitdrukking moge dan al niet volkomen naauwkeurig zijn, ik geloof, dat de jurist, met het oog op de peremtoire exceptie, zeer wel kon zeggen: procurator!, actori judicati actio non datur (67). In dit opzigt hebben MüiiT,EXBRUCH en Bekker dus regt.

Werd daarentegen de actio judicati gevraagd tegen den

naar't schijnt, Bekker, S. 151,164 , 173 cnPDcnTA, S. 63, die evenwel alleen over den vertegenwoordiger des verweerders spreekt. Hij mankt onderscheid tasschen den cognitor en de overige vertegenwoordigers.

• (66) nbsp;nbsp;nbsp;a.a.O.S. 192 en 196.

• (67) nbsp;nbsp;nbsp;Dien overeenkomstig verbetere men het gezegde in § 5, Themiit, VII, bl. 278.

Themit, D. VIII, Iste St. [1861). 3

— 34. -

vertegenwoordiger van den verweerder, dan weigerde depraetor in jure de actie, en was er alzoo geene exceptie noodig. Het tegenovergestelde gevoelen van Mühlenbruch, Bekker en PucHTA is strijdig met de bronnen.

Ik stem toe, dat de uitdrukking in l. 31 D. de proc. //judicati actionem non recte recusabit” eenigzins doet denken aan bet voorstellen eener exceptie, en dat men hiervan uitgaande aldus zou kunnen redeneren, de procurator, die erfgenaam geworden is vau den principaal, kan tegen de actio judicati niet met grond excipiëren; hij zou dit dus wel kunnen doen, indien hij. niet was opgevolgd in de regten en verpligtingen van den principaal, en van eene exceptie kau geen sprake zijn, of er moet eene actie zijn verleend. Intusschen zal het ons blijken, dat dat //recusabit” evenzeer kan doelen op de verdediging door den verweerder in jure tegen de actie aangevoerd.

De woorden //procuratorem damnatum non debere conveniri” in l. 61 J). de proc., hoezeer vrij algemeen, schijnen toch beter voor mijn gevoelen te passen, dan voor de tegenovergestelde leer. Dat gevoelen wordt evenwel volkomen bevestigd door de l. 4 pr. D. de re Jud. //sï se non obtulit procurator, judicati actio in eum denegaHiur.'quot; Hier kan aan niets anders worden gedacht, dan aan het weigeren der actie in jure door den praetor (68). Uit het slot der plaats blijkt, wat men in de L 31 D. de pree, te verstaan hebbe onder dat vrecu-sare actionem.” De procurator in rem suam, zegt het fragment, //recusare actionem non potest.” Alzoo de rei alienae procu-

(68) Verg. Keller, Cinilftroc.S. 140 fg. 206: ■ 1st die Einwendung schon vor dem Prhtor sowohl ihrer Wahrheit als ihrer Erheblichkeit nachunbe-.'Uitten oder unzweifelhaft, so kann sie nicht durch Exceptio zurUntersu-chung verstellt werden, sondern es mu-ss schon jetzt die Wirkung Platz greifen, welche sie hei günstigem Ausgange de Untersuchung gehabt haben würde, d. i. die Abweisung der Klage durch den Piätor selbst, die Dei.cga-tio actionis.quot;'

— 35 —

rator reciisare potest; de actie werd tegen hem geweigerd, het kwam dus niet tot het voorstellen eener exceptie, en mitsdien kan het recusare hier niets anders beteekenen dan het afweren der actie in jure (69).

'ten aanzien van de tutores en curatores vinden wij in l. 5 D. en l. C. q7tand. ex fad. uitdrukkingen, welke tweeledig kunnen worden opgevat.

//Non dabitur in curatorem — — judicati actio, non inagis quam in tutores,” zegt de eerste plaats, en dezelfde uitdrukking vonden wij vroeger in de l. 86 D. de solid., waar toch niet kan worden gedacht aan eene denegatio actionis. De woorden //tutores curatoresque--non esse conveniendos ex administratione pupillorum vel adolescen-tium” in l. 1 C. quand, ex fact, komen geheel overeen met de uitdrukking in l. 61 D. de proc. Maar de Z. 4, § 1 B. de re judic. zegt duidelijk: //debet denegari in eos judicati actio”, enmetopzigt tot de actio ex stipulatu wmrdt hetzelfde geleerd in l. 15 D. si quis caut. Ook hier bestaat dus geen de minste twijfel.

Alleen dan, wanneer de vertegenwoordiger in rem suam gehandeld had, of wanneer hij moest worden aangemerkt als iemand, qui se liti obtulerat, werd de actie tegen hem verleend. //Plautius ait : procuratorem damnatum non debere convenir!, nisi aut in rem suam datus esset, aut obtulissct se,” zegt de jurist in l. 61 B. de proc., en in l. 4 pr. B. de re furl.: //si se non obtulit, judicati actio in eum de-negabitur — — si se obtulit, in ipsum dabitur ;” ten aanzien van de tutores leeren wij hetzelfde uit l. 2 pr. B. rle adm. fut. : //pupille et in pupilium potius actio judicati datur: et maxime si se non liti obtulit.”

De eerste uitzondering heeft geeue verklaring noodig, de tw'eede vindt daarin haren grond, dat hij, qui se liti obfert,

(69) Dezelfde uitdrukking komt ook voor in 1 5 B. quand ex pact en l. 4 ^2 B.de rejud., waar over tutores en actores sprake is, waar zij op gelijke wijze moet worden opgevat.

daardoor te kennen geeft, het risico van het proces op zieh te willen nemen (70).

b. Thans gaan wij over tot de beschouwing der exceptio rei judicatae, in hare beide negatieve en positieve werkingen.

Wat de negatieve werking dier exceptie’, de processale consumtie betreft, kan ik na het in de vorige § betoogde omtrent de regtsgevolgen der exceptio rei in judicium de-ductae, zeer kort zijn.

Het is ons gebleken, dat die exceptie reeds in den tijd van Gaius aan den eischer kon worden tegengeworpen uit de litiscontestatie niet alleen van den cognitor, maar ook van den procurator, tutor, curator en actor, mits deze vertegenwoordigers behoorlijk waren gelegitimeerd, terwijl daarentegen de principaal niet werd verbonden door de handelingen van den falsus procurator, den negotiorum gestor, den falsus tutor en curator, ten zij hij ratihabitie gaf; en dat aan den anderen kant de gedaagde zich altijd op die exceptie kon beroepen, onverschillig of zijn verte-genwoordiger mandaat bezat, of eenvoudig zonder mandaat à als defensor ageerde. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

Geheel hetzelfde geldt van de exceptie rei judicatae in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

hare negatieve werking, en de plaatsen, waarop wij ons beroepen hebben bij de behandeling der exceptio rei in judi-

(70) Verg. Bethmann-Hollweg, S. 231 fg. Pdcijta, S. 63 Not. — De woorden in /. 61 ß. deproc. «cum sciret cautum non esse,» worden door cerstgenoemden. Not. 146, aldus verklaard: de procurator,qnise liti offert, neemt daarmede het risico op zich, dat is , verbindt zich te betalen , om restitutie te vragen van den principaal ; was het hem bekend , dat de finan-tiëlo omstandigheden van den principaal geene voldoende zekerheid opleveren , dan moet hij voorzeker het periculum dragen. Zoo als de plaats in de compilatie van Justinianus voorkomt, kan ik mij met deze verklaring wel vereenigen. Is zij evenwel, gelijk Keller beweert, geïnterpoleerd, dan heeft de jurist gewis de cautio judicatum solvi op het oog gehad, welke niet door den cognitor, maar door den principaal werd gesteld, en waardoor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;? dits ook deze laatste verbonden was. Verg, ook Schvlting, Jurit/jrud. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ antejust, ad Paul. Senl. 1,2 § 4 not 10.

~. 37 —

ci Ilin deductae, spreken dan ook inderdaad, in hare tegenwoordige gedaante, over de exceptio rei judicatae, hoewel ze waarschijnlijk oorspronkelijk op de exceptio rei in judicium deductae betrekking hebben gehad.

Wij zullen thans nog met een enkel woord moeten spreken over de positieve werking der exceptio rei judicatae.

Bij actiones in personam had de eischer tot handhaving der res judicata genoeg aan de actio judicati, de verweerder aan de exceptio rei judicatae, omdat hier het object der intentio, waarover het onderzoek van den regter loopt, geheel gelijk is aan het object der condemnatio, m. a. w. wat de gedaagde aan den eischer schuldig is, daartoe moet hem de regter veroordeelen.

Niet alzoo bij actiones in rem; hier is de betwiste regts-betrekking geheel verschillende van den inhoud der condemnatio. De intentio noemt een zakelijk regt, de con-demnatie bevat eene persoonlijke geldpraestatie ; hier moet men dus onderscheiden het oordeel van den regter over f het zakelijk regt zelf, den inhoud der intentio, en het . eigenlijke eindvonnis, de condemnatio of absolutio. Alleen B uit de condemnatio ontstond de actio judicati. Wanneer nu de eischer geen ander middel bezat dan dit, zou inderdaad gt;nbsp;de belangrijkste beslissing over het zakelijk regt zelf hem voor de toekomst niets baten. Immers wat hielp hem de actio judicati, wanneer hij, na zijn proces gewonnen te hebben, later zelf als gedaagde in de noodzakelijkheid kwam, om zijn zakelijk regt te moeten verdedigen? of hoe zou hij zich kunnen beroepen op de beslissing des regters over zijn zakelijk regt, wanneer het niet tot condemnatie gekomen was, omdat de gedaagde had voldaan aan het bevel van den regter tot restitutie ?

De eischer had daarom dringende behoefte aan een middel, om het positief resultaat van een vroeger geding te j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;doen gelden, en dat middel bezat hij in de exceptio rei

^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;judicatae in hare positieve werking. Even ais de verweer-

der, die voor een tweede maal met dezelfde actie werd be-loopen, zich kon verdedigen met die exceptie, kon ook de eischer zieh daarvan bedienen, wanneer het hem toegekend zakelijk regt hem later werd betwist (71).

De vraag is, kon de eischer zich ook op die exceptie beroepen, en kon die aan den gedaagde worden tegengeworpen, wanneer hij niet zelf, maar door een vertegenwoordiger had geprocedeerd; gaf het vonnis, ten gunste van den vertegenwoordiger gewezen, den principaal de exceptio rei judicatae, en wederkeerig gaf het vonnis tegen den vertegenwoordiger gewezen, de exceptie tegen den principaal ?

Voor zoo (verre mij bekend, wordt dit punt niet opzettelijk in de bronnen behandeld. Men mag evenwel gerust aannemen, dat ten opzigte der exceptio rei judicatae in hare positieve werking dezelfde regelen golden als ten opzigte dier exceptie in hare negatieve werking. De principaal kon zich dus op de procesvoering van zijn vertegenwoordiger beroepen, mits hij werkelijk mandaat gegeven had, of naderhand de handeling goedkeurde; door de ratihabitie werd hij gebonden aan de procesvoering van den vertegenwoordiger, even als of hij dezen vooraf volmagt gegeven had (72).

Was er voor den gedaagde een vertegenwoordiger opgetreden, tegen wien de eischer condemnatie verkregen had, dan had hij eveneens tegen den gedaagde de exceptie rei judicatae, evenwel dan alleen, wanneer die vertegenwoordiger behoorlijk gelegitimeerd was geweest; de procedure van den defensor verbond den principaal niet.

Dit leert de 7. 40 § 2 D. de procurai., waar over de exceptio rei judicatae in hare positieve werking sprake is.

z/Sed et is, qui quasi defensor, in rem actione convenitur,

• (71) nbsp;nbsp;nbsp;Kellbr, Litiscnnl.^21,28. Cinilproc. ^ 72.

• (72) nbsp;nbsp;nbsp;Vorg. Betiiuakk-IIollweo, S. 215. Zi.mmern,§ 160Not.4 en boven § 5, Themit, VIl, bl 302 en .304 noot 61.

— 39

praeter solitam satisdationem judicatura solvi, etiain de rato debet cavere. Quid enira, si in boe judicio rem meara esse pronuncietur, reversas ille, cujus defensor extiterat, velft fundum vindicare, nonne ratum non videbitur habere, quod judicatum est? denique si verus procurator extitisset, vel ipse praesens causam suam egisset, et victus esset, si a me vindicaret, exceptione rei judicatae suramoveretur.'/

De defensor van den gedaagde, tegen wien eene revindicatie wordt ingesteld, moet cautio de rato stellen, zegt de jurist; want het kon gebeuren, dat de gedaagde, nadat de eischer toewijzing zijner actie had verkregen, »si in hoc judicio rem meara esse pronuncietur,» tegen den vroegeren eischer met eene revindicatie opkwam, en alzoo met der daad toonde, dat hij de handeling van den defensor niet ratihabeerde; had deze zelf geprocedeerd, of zich door een behoorlijk gevolmagtigden laten vertegenwoordigen, dan kon de vroegere eischer hem de exceptio rei judicatae tegenwerpen. Uit de procedure van den defensor verkreeg dus de eischer geene exceptie tegen den gedaagde, en deze moest daarom cautie stellen (73). Dit was dan ook geheel in overeenstemming met het algemeen beginsel, dat men slechts met zijn wil kan worden verbonden, en dus alleen door die personen, welke het zij door lastgeving, het zij door ambtsbetrekking, de bevoegdheid hebben, om voorden principaal te handelen (74).

Vatten wij het betoogde omtrent den invloed der procesvoering van den vertegenwoordiger op den principaal in korte woorden zamen, dan komt het hier op neer. Wanneer de eischer of de verweerder zich had laten vertegenwoordigen door een cognitor, werd de actie het zij ipso jure, het zij door de exceptio rei in judicium deductae en rei judicatae ge-

• (73) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Keller, Litiscont. 8.3.59—361 en 349. Wetzell , Vindica-tionsproc, S. 161.

• (74) nbsp;nbsp;nbsp;Verg.b.v. Beth51xnn-11ollwbo,S. 211; zie ook boven § 5, Themit, VU, bl. 807.

consumeerd. De eischer kon dus niet ten tweeden male ageren, het zij hij zich door een cognitor had laten vertegenwoordigen , het zij hij had geprocedeerd met den cognitor des verweerders ; de litiscontestatie van den cognitor des eischers verbond den principaal, de litiscontestatie van den cognitor des verweerders verschafte zijn principaal regt. Het vonnis voor of tegen den cognitor gewezen kon worden ten uitvoer gelegd door of tegen den principaal; na de invoering der actiones utiles geschiedde dit door eene actio judicati. De actio directa van den cognitor des eischers werd door eene exceptio doli vernietigd; tegen den cognitor des verweerders werd die actie door den praetor geweigerd. Alleen dan wanneer de cognitor in rem suam had gehandeld, werd aan den eischer geene actio utilis verleend, terwijl de eischer daarentegen de keuze had, om of den gedaagde zelven met de actio utilis, of den cognitor in rem suammet de actio directa aan te spreken tot voldoening. De eischer kon het positief resultaat eener res judicata doen gelden door de exceptio rei judicatae, wanneer hij zelf of de gedaagde door een cognitor had geprocedeerd.

Wat de processale consnmtie betreft, werden de overige vertegenwoordigers, althans reeds in den tijd van Gaius, met de cognitoren gelijk gesteld, behoudens de verpligting tot cautiesteUing wegens ratihabitie, waarover later. Evenwel bestond hier een onderscheid tusschen den eischer en den gedaagde; zou de eischer verbonden worden door de handeling van zijn vertegenwoordiger, dan moest deze, het zij door mandaat, het zij door ambtsbetrekking, de bevoegdheid bezitten om te handelen; bezat hij die bevoegdheid niet, dan moest de principaal ratihabitie hebben gegeven; de gedaagde daarentegen kon zich ook op de handelingen van den defensor of negotiorum gestor beroepen. De actio judicati werd aanvankelijk niet gegeven aan en tegen den principaal ; de principaal kon alleen met de actio mandati directa uitkeering vragen, de vertegenwoordiger met de actio mandati

- 41 -

contraria restitutie van het door hem betaalde. Tjater nam men aan, dat de principaal cessie, de vertegenwoordiger overneming der actio judicati vorderen kon. Eindelijk werden de vertegenwoordigers in het algemeen met den cognitor gelijk gesteld; bij de tutores, curatores en actores had die gelijkstelling het eerst plaats, onder de procuratores was het aanvankelijk alleen de praesentis procurator, die even als in andere opzigten ook hierin aan den cognitor werd gelijk gemaakt. De vertegenwoordiger moest evenwel de bevoegdheid hebben gehad om te handelen; was dit niet het geval, dan werd de actie tegen den principaal niet verleend. Overigens bestond hier hetzelfde onderscheid tusschen den eischer en den verweerder, als bij de procesvoering van den cognitor. De eischer kon eindelijk het positief resultaat der res judicata doen gelden, wanneer hij had geprocedeerd door een behoorlijk gelegitimeerden vertegenwoordiger, of di^^anddingen had goedgekeurd, daarentegen kon hij zich

den gedaagde alleen dan op de exceptio rei judicatae beroepen, wanneer deze geprocedeerd had door een gelegitimeerden vertegenwoordiger.

Het judicium tusschen vertegenwoordigers gewezen was altijd geldig, ook al ontbrak de volmagt, want dat gebrek kon worden verholpen door opgevolgde ratihabitie ; en zelfs wanneer die ratihabitie niet volgde, had dit geene nulliteit ten gevolge; immers in ieder geval waren de negotiorum gestures zelve, die geprocedeerd hadden, verbonden. Van daar dan ook, dat het Romeinsche regt zoo gemakkelijk negotiorum gestores toeliet.

Gelijk wij vroeger reeds zagen, werd voor den gedaagde reeds van oudsher, een negotiorum gestor of defensor toegelaten. (75) Hier bestond weinig vrees, dat het vonnis zonder gevolg zou blijven. Was de principaal geabsolveerd, dan zou hij er niet tegen opkomen. De condemnatie trof

(75) Verg. § 2 , 7 Aemis, VI, bl. 461.

— 42 —

den defensor, deze moest, onverschillig of de principaal a dan niet ratihabitie gaf, daaraan voldoen. De principaal had daarenboven het hoogste belang bij de toelating van den defensor, omdat in den regel zijne positie daardoor wel beter, maar niet minder wordt, de defensor bevrijdt hem van eene actie en wordt zelf schuldenaar. In die gevallen, waarin de principaal er belang bij hebben kon, om tegen het vonnis op te komen, b. v. bij de actio in rem, werd de partij door eene cautio de rato voor nadeel gevrijwaard.

Ook bestond er geene groote zwarigheid, om voor den eischer een negotiorum gestor toe te laten. Bragt hij het tot eene condemnatie, dan had de principaal geen reden, om de ratihabitie te weigeren. Werd de gedaagde geabsolveerd en op nieuw door den principaal aangesproken en gecondemneerd, dan vroeg hij van den negotiorum gestor, krachtens de cautio de rato, waarover wij later zullen handelen, terug wat hij den eischer had moeten praesteren als het id quod interest wegens de niet gevolgde ratihabitie, terwijl de negotiorum gestor wederom zijn verhaal had tegen den principaal. De principaal gaf daarom, zoo hij niet verzekerd was tegen dit verhaal, liever ratihabitie.

Intusschen waren ten tijde der klassieke juristen velen van gevoelen, dat voor den eischer geen negotiorum gestor behoorde te worden toegelaten (76). Het staat immers aan

(76) Wel zegt Gai. Ï V § 84: • quin etiam sunt qui putant vel earn precu-ratorem videri. cui non git mandatum , si modo bona fide accedat ad nego-linin et caveat ratam rem dominum habitmum.» Maar daarentegen leert JüLiANüS in /. 6 § 12 2). Je neg. gest. (3, 5): «quoniam conveniendi eos jtdicio facultatem non habuit (negotiorum gostor), qui nullam actionem intendere potuil.» Paulus in 1.5 §4 D.de praescr. verb. ( 19,5): «in priorem speciem tnandatum quodammodo intervenisse videtur, eine quo exigi pecunia alicno nomine non potest.» Verg, nog /. 8 pr. D. de negot. gest. en daarbij Chambün , R. 89 Not I. Anders oordeelt Libbk , S. 183 , die beweert, dat men ten tijde van Gaius geen onderscheid maakte tusschen den procurator en negotiorum gestor, en beiden, tegen cautie de rato, gelijkelijk toeliet, terwijl de controverse, waarvan Gaiüs melding maakt, niet de vraag zou hebben betroffen, of een negotiorum gestor voor den eischer kon worden toegelaten , maar de

de willekeur van den eisclier, wanneer hij ageren wil, en er was dus geen zoo dringende behoefte, om voor een afwezigen eischer een vertegenwoordiger toe te laten, als dit ten aanzien van den gedaagde het geval was.

In den regel liet men daarom voor den eischer alleen een mandataris toe, hoezeer dan ook het bewijs van het mandaat niet a limine litis werd gevorderd (77). Slechts in enkele gevallen, waarin de principaal en de negotiormn gestor door eene naauwere persoonlijke betrekking, of door gemeenschappelijk belang verbonden waren, waarbij alzoo het belang van den principaal minder gevaar liep, werden ook negotiorum gestures toegelaten (78).

vraag, of men den falsus procurator, die als zoodanig optrad, terwijl het later bleek dat hij geen mandaat bezat, den naam f/rocuraior kon toekennen. Dit gevoelen is evenwel strijdig met de andere aangehaalde plaatsen. Nu beweert wel is waarLiEBE, dat later, naGAiüS,eene verandering zou hebben plaats gegrepen, en dat, terwijl nog tijdens dezen jurist negotiorum gestores evenzeer voor den eiseher zouden zijn toegelnten als procuratores, later die toelating zt)U zijn beperkt geworden lot de uitgezonderde gevallen , en hij brengt dit in verband met de gelijkstelling van den procurator en den engnitor wat betreftde vrijstelling van de cautie de rato, waardoor het onder^ scheid tusschen den veras en falsus procurator praciische gevolgen erlangde, S. 186 fg., doch de onjuistheid dezer bewering springt in het oog , wanneer men bedenkt, dat de plaats van Julianus in/. 6 rfeneç. ^est ongetwijfeld ouder is dan de commentariën van Gaios. Verg. Fitting S. 6 en 21.

• (77) nbsp;nbsp;nbsp;GaiüsI.I. ■ quia saepe mandatum initio litis in obscuro est, etpostea apnd judicem ostenditur. » Verg, ook Cicero pro Quinet, c. 6.: «denunciat seso procuratorem esse,« Liebe, S. 181 fgg. die evenwel, m. i., de woorden «posten apud judicem ostenditur * verkeerd opvat, wanneer hij zegt, dat zo niets anders beteekenen, dan dat ia den loop der procedure voorden judex het mandaat door de ratihabitie van den principaal zich openbaart.

• (78) nbsp;nbsp;nbsp;L. 3.5 pr. D. deproc.: • Sed et hae personae procuratorum debebunt defendere, qui bus sine mandatu agere licet; utpuia liberi, licet sint io potestate: item parentes, et fmtres, etadfine.s, et Uberti.« /. 41 eod. ; «Foe-minas pro parentibus agere interdum permittetur causa cognita.» /. 40 § 4 eod .• • In his autem personis, in quibus mandatum non exigimus, dicendum est, si forte evidens sit, contra volnnlatem eos experiri comm , proquibus iiiterveniuut, debcre eosrepelli; ergo non exigimus, ut habeant volunta-tem, vel mandatum, sed ne contraria voluntas probet ar; quamvisde raio ofFerant cautionem. • L 21 C. eod, : • Marituscitramandatum in rebus uxoru8

Wanneer gedurende den loop van het proces een gebrek in de legitimatie zich openbaarde, had dit geene nietigheid van het judicium ten gevolge. De litiscontestatie met den falsus procurator of negotiorum gestor gesloten, bleef geldig, en de exceptio falsi procuratoris kon daarom na de litiscontestatie niet meer worden voorgesteld (79). Gelijk wij zagen, was de partij tegen nadeel gewaarborgd door de cautio de rato. Had zij verzuimd deze te vorderen, dan had zij het zich zelve te wijten, en er bleef haar, zoo de principaal haar later in regten mögt betrekken, niets anders over dan met de actio doli haar verhaal te nemen op den procurator (80).

Anders ging het evenwel, wanneer de principaal, zelf tegenwoordig, verklaarde de handelingen van den falsus procurator of negotiorum gestor niet te zullen erkennen.

Was voor den eischer een falsus procurator opgetreden, dan moest de gedaagde worden geabsolveerd. Want zoodra de principaal geene ratihabitie geeft, ontstaat de verpligting tot schadevergoeding uit de cautie de rato, waardoor de procurator verbonden wordt tot vergoeding van ieder nadeel, enm solemni entisdatione, et alia observatione iniercedendi libérant habeat facultateni.-1. 3 §3 D.judic.sole.(46,1}: -Sed et si forte exliberis vel paren-tibusnliqnisinierveniat, vel vir uxoris nomine, a quibus mandatum non exigi-tur, an committalur .•.tipnlatio.quaeritur? Magisque erit, ne committi debeat: nisi fuerit ei mandumm , vel ratum habilum, quod enim eis agere permitlitur Edicto Praetoris. non facit eos precuratnres. • Verg, ook boven § 2 noot 19. Mühlbnbrccii , S. 62 Not 115. Met het oog op de laatst aangebaalde plaats zeglLiEBE, S. 184, dat het ‘mandatum alicui essegt; en ‘agere perinitti‘ t»ee geheel verschillende zaken zijn. In zekeren zin heeft hij hierin gelijk, maar hij vergeet, dat dit onderscheid alleen geldt in de uitgezonderde gevallen, waarover deze ende andere aangebaalde plaatsen handelen. Als regel werden tijdensGaids door vele juristen het ‘mandatum alicuiesse« en het ‘ agere permitti ‘ als uitdrukkingen van dezelfde betcekenis gebezigd, omdat inden regel alleen zij werden tocgolnlen, die werkelijk mandaat bezaten.

• (79) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven § 4 , noot 43.

• (80) nbsp;nbsp;nbsp;Verg.LiEB»,S. 191.

en zoo veel te meer, om de zaak niet verder voort te zetten. Bovendien kan de gedaagde zich op de exceptio doli beroepen, omdat tweemaal hetzelfde van hem wordt geeischt.

Verklaart daarentegen de gedaagde de handeling van den defensor niet te zullen goedkeuren, dan had de eischer toch het regt, om tegen den defensor, die door de litiscontes-tatie zijn schuldenaar geworden was, voort te procederen, en de schade kwam ten laste van den defensor.

Eerst in lateren tijd werd de vohnagt in den aanvang van het proces onderzocht, en had het gebrek aan mandaat nietigheid van het proces ten gevolge, wat evenwel alleen van den negotiormn gestor des eischers moet worden verstaan (81).

§ 7. Caudones rem raiarn Aaieri en judicatum solvi.

J. Wij zagen vroeger, dat de vertegenwoordigers van den eischer, mits zij mandaat hadden van hunnen principaal, of krachtens ambtsbetrekking de bevoegdheid bezaten, om te procederen, door hunne litiscontestatie de actie van den principaal vernietigden, ’t zij ipso jure, of door de exceptio rei in judicium deductae, welke aan de partij uit hunne litiscontestatie werd geschapen, en dat in dit opzigt, althans reeds ten tijde van Gaios, geen onderscheid bestond tus-schen den cognitor en de overige vertegenwoordigers (1).

Tntusschen was de zekerheid, welke de partij had omtrent het bestaan dier bevoegdheid, bij alle vertegenwoordigers op verre na niet even groot.

Wanneer de eischer een cognitor had aangesteld, //certis

(81) L. 24 C, de proc. l. 3 C. Th de cog». et proc. Consultatio Vet. Icti § 3 bijScHDLTiso,.Zungt;;/r. antejust. p. 815 sq. Op dit gebruik , om a limine litisde productie der volmagt te vragen , doelt ook l. 12 C. de proc. Verg, in het algemeen Bethmann-Hollweg, 8.217 — 225. Zimmern, § 160 Not. 5 — 12, § 162 Nut. .'gt;. Chambon, § 10.Over de Z. 24, C,deproc, zie ook Liebe, S. 193.

(1) Zie boven § 5, Themis, VII, bl. 286 volgg.

— 46 —

et quasi sollemnibus verbis,” eu //coram adversario,” bon cr bij dieu adversarius geeu de minste twijfel bestaan ojntrent de bevoegdheid van den vertegenwoordiger. De wil van den principaal, om den cognitor in zijne plaats te stellen, en waaruit noodzakelijk zijne bedoeling voortvloeide, om de handelingen des cognitors tegen zich te laten gelden, werd door hem zelven in eene vaste formule duidelijk uitgesproken, in bijzijn der partij. Die wil stond dus ontwijfelbaar vast, en de partij behoefde niet te schromen, om zich met den cognitor in te laten. Zij had geene meerdere zekerheid noodig ; eene cautie van den cognitor, dat de principaal de handeling zou goedkeuren, waardoor deze zich verbond tot vergoeding van het interest, in geval die goedkeuring achterwege bleef, was volstrekt onnoodig (2).

Dit leert dan ook Gaius, TV, § 97 en 100.

//Ac nee si per cognitorem quidem agatur, ulla satisdatio vel ab ipso, vel a domino desideratur, cum enim certis et quasi sollemnibus verbis in locum domiui substituatur cognitor, merito domiui loco habetur.”

//Haec ita si in rem agatur: si vero in personam, ab actoris quidem parte quando satisdari debeat quaerentes, eadem repetemus, quae diximus in actione, qua in rem agitur.”

Nu is het wel waar, dat de mogelijkheid ovçrbleef, dat de principaal vóór de litiscontestatie van wil veranderde (3), of kwam te overlijden; men mag evenwel veilig aannemen, dat in het eerste geval de intrekking der volmagt niet kon geschieden buiten weten der partij, evenmin als dit met de aanstelling het geval was, en dat even als de aanstelling aan een vasten solemnelen vorm gebonden was, dit even-

e'j Verg.boven § 2.

(‘ij Warneer men in het oog hon It , dat het dominium litis voor den cognitor, evenzeer als voor de overige vcrtegenwoonligers , eerst ontstond door de litiscontestatie (verg. §4, noot 31), mag men er m. i, niet aan twijfelen, d.i» vóór dien tijd eene wilsverandering nog altyd mogelÿk bleef.

— 47 —

zeer gold voor de herroeping (4). En wat het tweede bezwaar betreft, hierover schijnt men zich te hebben heengezet.

Die zekerheid bestond er niet, ten opzigte der bevoegdheid van de overige vertegenwoordigers. Of er mandaat gegeven was, was eene vraag, die door de partij in den regel moeijelijk met zekerheid kon worden beantwoord, want, terwijl de cognitor //certis et quasi sollemnibus verbis’’ en '/coram adversario” werd gegeven, werd, gelijk GAnis,IV, § 84, zegt, de procurator, //absente et ignorante adversario” aangesteld (5); bovendien, het was mogelijk, dat de principaal later buiten weten der partij zijn wil veranderd en de lastgeving opgezegd had, of dat door zijn overlijden de lastgeving was geëindigd (6). Ziedaar zoo vele mogelijkheden, die de bevoegdheid des procurators ten eenemnale onzeker maakten. Ook bestond er niet altijd voldoende zekerheid, of hij, die zich als tutor, curator of actor voordeed , inderdaad die voorgegevene hoedanigheid bezat.

In die onzekerheid nu lag het risico voor den gedaagde, om voor de tweede maal, door den principaal, wegens dezelfde zaak te worden aangesproken. //Periculum enim est,” zegt Gaius, IV, § 98, //ne iterum dominus de eadem re experiatur, ”

Hier was dus een middel noodig, om den gedaagde te waarborgen tegen het nadeel, waaraan hij zou kunnen worden blootgesteld door eene herhaalde aanspraak in regten, en dat middel was de cautie wegens ratihabitie, waardoor de gedaagde tegen den vertegenwoordiger en zijne borgen verhaal had, in geval er geene ratihabitie van den principaal volgde en deze op nieuw eene actie instelde. Door deze cautie

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;L. 3.5 D. de Ü. J. : ■ nihil tam naturale est, quam eo genere qull-que dissolvere, quo eolligatum esi.lt; Verg, ook /. lOP, 1.53 eod, I. 80 JJ. de lol. (46.3). BccHHOLTZ, exeiirs. 3, p. .34.5.

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;Festus; -Procurator autem absentis nomineanctor fit.-

• (6) nbsp;nbsp;nbsp;Fragm. Vat.^ 333. In het geval van overlijden was zelfs het gelieele . judicium nietig. Verg, boven § 4 noot 50. Zie ook Z. 6 § 2 D^ gwdcitj. un, nom.f de exceptie, daar vermeld, zal wel de exceptie doli zijn.

— 48 —

tegen alle mogelijk nadeel verzekerd , kon de gedaagde zich veilig met iederen vertegenwoordiger inlaten, en behoefde hij niet angstvallig te onderzoeken, of deze wel inderdaad de qualiteit bezat, waarin hij zich voordeed.

Aanvankelijk werd die cautie van iederen vertegenwoordiger, uitgenomen den cognitor, gevorderd.

A. 33, § 3 D. de proc. (3,3) Ulpianus, lib. 9 ad Judicium.

//Ait Praetor: cujus nomine quis actionem dari sibi pos-iulabit, is euin viri boni arbitratu defeudat (?) et ei, quo nomine aget, id ratum habere eum, ad quem eares pertinet, boni viri arbitratu satisdet.”

A. 39, § 1 D. eod. Ulpianus eod.

//Qui alieno nomine agit quamcunque actionem, id ratum habiturum eum ad quem ea res pertinebit, cavere debet.”

Te regt merkt Beïhman-Hollweg op (8), dat deze bepaling ongetwijfeld tot het edict behoorde, dat een aanhangsel uitmaakte van het Edictum cognitorium, en dat zij daarom betrekking heeft op allen, die alieno nomine ageerden, en geen cognitoren waren; tevens blijkt het, dat de praetor hier de vertegenwoordigers van den eischer op het oog heeft, terwijl in den regel wegens de defensio geen cautie gevorderd werd.

Misschien stamde die algemeene verpligting tot cautie-stelling af uit een vroeger tijdvak, toen alleen de litiscon-testatie van den cognitor de actie van den principaal consumeerde (9); zij laat zich echter ook nog in den tijd van Gaius wel verklaren, wanneer men in het oog houdt, dat de praesentis procurator toen nog niet bekend, en de (7/ Ditdoeltop de reconventie. Verg. Mühlenbruch , S 614. Verg, ook Fragm. Val- § 330, 336.Z. 43 § 4 Z. 46 § I D.de proc. 1.3,5 C. eod. l. 6 §3 1). quod. cuj. un. nom. Voor den cognitor bestond die verpligting niet Hij werd in litem, speciaal voor het onderwerpelijk geschil, en a praesente aangesteW. De defensie van den absens in een ander geding lag dus niet in zijn werkkring. Verg.ook Buchholtz, excuis. 3 p. 347 not. 84.

(8) a B. O.S. 180, Not. 69. Verg, hier Fragm. KaL § 322 , 323.

^9) Verg, boven § 5 , noot 32.

legitimatie van den absentia procurator zeker in de allermeeste gevallen vrij onzeker was (10).

Ten aanzien van den procurator wordt het voorts geleerd door Gaius IV, § 98.

//Procurator vero si agat, satisdare jubetur, ratam rem dominum habiturum. periculum enim est, ne iterum dominus de eadem re experiatur.”

Kai. l^^agm. § 333.

//Absentis procuratorem satisdare debere'de rato habende, recte responsum est. Multis enim casibus ignorantibus nobis mandatum solvi potest, vel morte, vel revocato maudato.”

Het verdient opmerking, dat in de aangehaalde § 333 de reden, waarom cautie gevorderd werd, niet wordt gezocht in de omstandigheid, dat de handeling van den bevoegden vertegenwoordiger den principaal niet zou hebben verbonden, maar in de onzekerheid, of de vertegenwoordiger werkelijk bevoegd was.

ConsuUaiio, § 3.

//Ex Pauli Sententiarum lib. 1. Item alia eodem libro et corpore. Actoris procurator non solum absentem defendere, sed et rem ratam dominum habiturum satisdare cogitur (11). Item alia eodem libro et corpore. Petitoris procurator rem ratam dominum habiturum, desiderante adversario, satisdare cogitur; quia nemo in re alienajidoneus est sine satis-datione. Item alia eodem libro et corpore. Si satis non det procurator absentis, actio ei absentis nominenon datur.” (12)

De praetor liet alzoo geen procurator zonder cautiestel-ling toe, wanneer namelijk de partij, de eenige belanghebbende in dezen, daarop aandrong //desiderante adversario;” vorderde deze de satisdatio, en werd aan dezen eisch niet voldaan door den procurator, dan werd hem de actie geweigerd //actio ei non datur.” Verzuimde evenwel de partij,

• (lO) nbsp;nbsp;nbsp;IIüsCHKB , in Zeitschr.ƒ.gesch, Rw, XIV. S. 68.

• (11) nbsp;nbsp;nbsp;Fragm. T'ai. §336,

• (12) nbsp;nbsp;nbsp;Bec.5enf.I.3, §5,6.

Themis, D. VIII, 1ste St. [1861]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

_ 50 —

. ill!

om cautie te vragen, danki n er bij den praetor geen reden bestaan, om de actie te weigeren, daar hij niet behoefde te waken voor de belangen van den gedaagde, en deze had het mogelijke nadeel aan zich zelven te wijten (13).

Van den tutor en curator zegt Gaius, IV, § 99;

//Ïutores et curatores eo modo, quo et procuratores, satis-dare debere, verba edicti faciunt.”

Dat eindelijk de negotiorum gestor, zoo hij in lateren tijd werd toegelaten, cautie stellen moest, ligt in den aard der zaak. Immers hier ontbrak het mandaat, de grond der bevoegdheid , welk gebrek alleen door latere ratihabitie kon worden aangevuld. Was de negotiorum gestor daartoe bereid, dan kon er, gelijk wij in de vorige § zagen, weinig bezwaar tegen de toelating bestaan.

Gaius, IV, § 84.

wQuin etiam sunt, qui putant, vel eum procuratorem videri, cui non sit mandatum, si modo bona fide accedat ad negotium, et caveat ratam rem dominum habiturum.”

Consuléaiio, § 3.

//ExPauli Sententiarum lib. 1. Voluntarius procurator (14), qui se negotiis alienis offert, rem ratam dominum habiturum cavere debet.” (15)

Oorspronkelijk werd die cautie aldus geformuleerd: //am-plius eo nomine neminem petiturum.” (16) Die formule bleek

• (13) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. § 6 noot 80 en § 4 noot 43.

• (14) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Ciciiiio, Brutus c. 4 inf. Scholtino, ad h. Z. not. 5. Liede, S. 181, Not. 2.

(1,5) ßec. Sent.1,3 §3.

(16) CiOERO,pro Rose, com.c. 12 'amplius a se neminem petiturum.-- ■ neminem amplius petiturum; • Brutusc.S ■ nmplius eonomine neminem, cujus petitio sit, petiturum ;• Verr. II c. 23 ■ de illa hereditate cum Epicrate neminem esse actumm;. ad Bam. XIIl. 28 (Keller Civilpr. Sot. 673 citeert 3, 28 ; dit is eene drukfout) ■ amplius eo nomine non peti. ■ 1. th JD. rem rat. hab. (46.8) «ampliusnon peti;. l. 4§l D. de Verb. Obi. (45, I)', I. 27 § 14 D. ad leg. Aguil. (9,2) ■amplius non ngi ; • 1.2 D.ut legat. (36,3) ■ iiemiuem rmplius petiturum;« l. 24, 31 C. de transact. (2,4) ■nihil amplius peti; • Verg. Keller, Civilproc. § 57. Not. 678.Reis, Privatr. S. 880.

evenwel onvoldoende te zijn, omdat zij alleen waarborgde tegen het instellen eener nieuwe actie; de mogelijkheid bleef dus bestaan, dat de principaal op eene andere wijze, b. v. door zijne vordering in compensatie te brengen, tegen de handeling van zijn procurator opkwam (17), men begon daarom later eene uitbreiding aan de cautie te geven door deze of dergelijke formule: //non petiturum eum cujus de ea re actio, petitio, persecutio sit, et ratum habituros omnes, ad quos ea res pertinebit” (18), eindelijk werd er eenvoudig cautie gesteld //dominum rem ratam habiturum”, waardoor de partij verzekerd werd tegen iedere handeling van den principaal, welke met de procesvoering van den vertegenwoordiger in strijd was (19). Die cautie werd gegeven door eene stipulatie, bevestigd door borgtogt (20); de vertegenwoordiger beloofde daarmede de ratihabitie van den principaal, of in geval die ratihabitie niet werd gegeven, vergoeding van het nadeel, dat de partij daardoor leed, het interest (21). Gelijk wij reeds opmerkten, werd ze in den regel alleen door den vertegenwoordiger des eischers gegeven, omdat alleen van de zijde van dezen vrees bestond voor eene herhaalde actie. Bestond dat gevaar ook van den kant des verweerders, dan moest ook zijn vertegenwoordiger de cautie stellen (22).

• (17) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. l. 15 D. rem rat. hab.

• (18) nbsp;nbsp;nbsp;L. 23 en 14 1). rem rat.'hab,

• (19) nbsp;nbsp;nbsp;£.12^3 D. eod.; .give quis petat, sive compensatlone utatur, coinniittiiur staiim ratam rem dominum habiturum stipulatio: nam qua-liter quis eundem aetum retractet, qui a procuratore actus est, committi stipulationem oportet. •

• (20) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. l.i,l.Spr.,l.22 pr. § 2,3 . Z. 23 eod.

• (21) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Z. 2, 13 pr., 18, 19, 22 § 2. 25 pr. eod. Gewoonlijlt. be.stond dit interest in hetgeen de gedaagde aan den principaal ex jodi-cato had moeten betalen on de impendia litio, verg. Z, 8 § 2, Z. 22 pr. eod., in sommige gevallen waren het alleen de impensae litis, Z. 22 § 4, 5 eod.

• (22) nbsp;nbsp;nbsp;Zie l. 39 § 5—7, de proc. Fr(tgm. V'at. § 340 ; L 6 D, rem rnf, hab. 1. 40 § 2 D. de proc. Veig. ook hoven § 6, noot 73. Betumann-HOLLWEO, S. 191, Not. 93, Kellee , Civilproc. § 57, Not. 673.

— 52 —

Die cautie was, gelijk uit het gezegde blijkt, een surrogaat vau de exceptio rei in judicium deductae of rei judicatae, en van daar, dat de verpligting tot voldoening aan den inlioud der cautie in die gevallen ontstaat, stipulatie com-mittitur, waarin de tweede actie door quot;die exceptie zou kunnen worden afgeweerd, in geval de principaal zelf of een behoorlijk gelegitimeerde vertegenwoordiger had geageerd (23). Onmiddelijk evenwel sloot zij eene tweede actie niet uit, maar, omdat de vertegenwoordiger door de cautie tot schadeloosstelling verbonden werd, en hij wederom met de actio mandati contraria zijn verhaal had op den principaal, werd deze langs indirecten weg teruggehouden van het instellen eener nieuwe actie.

Daar nu de reden, waarom de praetor cautie vorderde, in de onzekerheid gelegen was, welke er bestond omtrent de bevoegdheid van den vertegenwoordiger, begon men in die bijzondere gevallen, waarin die bevoegdheid aan geen redelijken twijfel onderworpen was, reeds spoedig vrijstelling te verleenen van de cautie.

Zoo leert Gaius, IV, § 99, dat reeds in zijnen tijd de tutores en curatores somwijlen Van de cautie w’erden vrijgesteld.

Na de mededeeling, dat volgens het edict de tutores en curatores, evenzeer als de procuratores, tot satisdatio ver-pligt waren, vervolgt hij : z/Sed aliquando illis satisdatio remittitur.”

Het was in den regel voor den tutor en curator gemak-

(23) L. 22 § 8, t 8 pr. D rat. rem hab. l. 40 § 2 D. de proc. Orer de eerste plaat zie blt;-ven § .5, Jhe.tiiis VII, bl. 299 ; over de laatste § 6 , noot 73 Bethmann-Hollweg, S 183 zegt: ■daher sie in denselben Killen com-mittirt wird, in welchen, wenn der Kläger persönlich oder durch einen cognitor geklagt hätte, diese Einrede der zweiten Klage enigegenstände.» Dit geldt evenwel naar bet vroeger betoogde niet alleen van den cognitor, naaar van iederen behoorlijk gelegilitneerden veitegonwoordiger, en er bestaat, gelijk vroeger is nangetoond, geen voldoende grond, om de 1.22 § 8 D. rent ral. hab. voor geïnterpoleerd te houden.

kelijker, om het bewijs voor zijne aanstelling te leveren, vooral wanneer hij door den praetor zelven was benoemd, dan voor den procurator, om de partij te overtuigen van het bestaan van het mandaat (24), en men zou daarom oppervlakkig kunnen meenen, dat hier in den regel geene behoefte aan cautiestelling bestond ; houdt men .evenwel in het oog, dat de exceptio rei judicatae uit de procesvoering van den tutor of curator door eene repliek kon worden vernietigd, in geval de tutor of curator geene cautie rem salvam fore ten behoeve van zijnen pupil had gesteld (25), dan kan het niet bevreemden, dat de vrijstelling van cautie wegens ratihabitie aanvankelijk slechts als uitzondering werd toegelaten (26).

Wat intussohen nog tijdens Gaius uitzondering wns, was reeds in den tijd van Ui.pianus regel geworden.

Z. 23 D. de adm. et per. int. (26,7) Ulptanus,' lib. 9 ad J^dictwm.

A’Vulgo observatur, ne tutor caveat, ratam rem pupillum habiturum: quia rem in judicium deducit: Quid tarnen, si dubitetur, an tutor sit, vel an duret tutor, vel an gestus illi commissus sit? Aequum est adversarium non decipi. Idem et in curatore est, nt Julianus scripsit.”

Z. 13 C. de adm. tut. (5.37) Imp. Gordianus A. Longino.

//Tutores débita pupillaria, seu deposita reposcentes, ad satisdationem compelli non posse, manifestum est.”

liet beroep op Jumanus in de eerst aangehaalde plaats kan op het eerste gezigt bevreemding wekken, omdat deze jurist nog ouder is dan Gaius, en alzoo voorzeker in zijn

• (24) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Hüschke , a. a. 0. Bktiimann-Holi.wkg , S 181, Not. 70a en in navolging Schlauer, § 11 S. 44, denkt hier aan die gevallen, waarin de tutor in de noodzakelijkheid was , om voor den pupil to ageren, en het proces niet wachten kon tot de pupil van do reis teruggekeerd of mondig geworden was.

• (25) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. 1. 1 ^ Z D, de cur.Jur. Zie boven J 5 , Themit VII, bl. 296.

• (26) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Bekkeb, S. 158 fg.

— 54 — tijd de verpligting tot satisdatie nog regel was. Te regt merkt evenwel Bethmann-Hollweg op, dat dit beroep niet op de geheele plaats betrekking heeft, maar alleen op het laatste gedeelte, //aequum est adversarium non decipi.” (27).

Van den actor gold, althans ten tijde van Caracai.la, hetzelfde.

h. 9 D. rem rat. Aai. (46.8) Ulpianus, Ui. 9 ad ^dicium.

//Actor civitatis nee ipse cavet, nee magister universi-tatis, nee curator bonis consensu creditorum datus.”

Z. 6, §3 7?. qnod cuj. m. nom. (3,4) Paulus, Ui. 9 ad S!dictum.

//Actor universitatis si agat, compellitur etiam defendere: non autem compellitur cavere de rato. Sed interdum si de decreto dubitetur, puto interponendam et de rato cau-tionem.”

In den regel mag men aannemen, dat de volmagt van den actor, die door een speciaal decreet van den ordo de-curionum werd aangesteld (28), bekend genoeg was; en daarom werd alleen in die gevallen, waarin daaromtrent twijfel bestond, de satisdatie gevorderd. In lateren tijd, toen men niet meer de gewoonte had, om voor een enkel proces eenen bijzonderen actor aan te stellen, maar elke civitas haren eigenen syndicus had, die in alle processen voor haar optrad (29), kon er geen redelijke twijfel meer bestaan omtrent de vereischte qualiteit.

Op gelijke wijze werd er gehandeld met de procuratoren; ook ten hunnen aanzien werd er geene zwarigheid in gevonden, om van den gemeenen regel van het edict af te wijken, in geval de legitimatie vaststond.

Z. 1 C. de proc. (2,13) Divus Antoninus Pius A. Severo.

• (27) nbsp;nbsp;nbsp;8.8. O.S. 193.

• (28) nbsp;nbsp;nbsp;£ S . 6 $ 1 P quod cuj. un. nom.

• {29) nbsp;nbsp;nbsp;L. 1 § 1, Z.j 6 § I in fin eod.

— 55 —

//Cautio ratihabitionis time exigitur a procuratore, quo-ties incertum est, an ei negotium mandatum sit.”

Fragm. Fat. § 333. (30)

//Gum autem certum est, mandatum perseverare--- satisdationis nécessitas cessât.” (30a)

De eerste plaats heeft aan de uitleggers nog al eenige moeite veroorzaakt. Zij schijnt in' strijd met hetgeen Gaius leert; immers terwijl deze in het algemeen van alle pro-curatores de satisdatie vordert en van geene uitzonderingen schijnt te weten, zou volgens het rescript van Antoninus Pius, dat zeker ouder is dan de commentaren van dezen jurist, de cautie dan alleen noodig zijn, wanneer er twijfel bestond omtrent het mandaat. Bovendien is het rescript niet vereenigbaar met de leer van Bethmann-Hollweg en zijne volgelingen, dat nog ten tijde van Gaius de procuratores niet in litem deduceerden, en waarin zij dan de reden zoeken voor het algemeen vereischte van satisdatio (31).

Daarom beweert Bethmann-Holiweg, dat de plaats geïnterpoleerd en in hare tegenwoordige gedaante niet van Antoninus afkomstig is (32), en daarmede vereenigt zich LiEBE (33). Volgens Kellek moet hier of aan interpolatie worden gedacht, of men moet aannemen, dat de plaats geene betrekking heeft op eigenlijke procesvoering , maar op eene andere geregtelijke handeling (34). Evenzoo oordeelt

• (30) nbsp;nbsp;nbsp;Waarsebijnlijk uit Papiniancs, lib'XV Re.i[gt;. Bethmann-Hollweg. R. 201 , Not. 107.

(30a) Vere. ook l. 3 Ç i D. ut tn po.«. Zepat (36,4).-Si procurator satis legatorura deaideret: si quidem mandatom ei sit, non babebit necesse de rato cavere , sed erit ei satisdandum ; si vero dnbitetnr, an mandatum sit , vel non sit, de rato caiitio erit exigemla.quot; Wat Heller , Cwilproc,, Nnt. 674 met de aanhaling der I. 5 ^ i D, de proever, verb, bedoelt, ie mij n^et duidelijk.

• (31) nbsp;nbsp;nbsp;Dit laatste wordt evenwel betwist door Heller, Liliscont 8.322.

(32 i a. a. 0. 8. 181 , Not. 72 en 192.

• (33) nbsp;nbsp;nbsp;a. a. 0.8. 188, Not. 2.

• (34) nbsp;nbsp;nbsp;latiicont, S. 319—321.

V

— 56 —

Zimmern (35). Daarentegen merkt Bekker op, dat het mandaat van den procurator absentis altoos min of meer onzeker is, zoodat Gaius en andere juristen zeer wel in het algemeen van de procuratoren de satisdatio konden vorderen, zonder daarom in strijd te geraken met deze plaats van Antoninus (36).

Mühlenbruch zegt, de zin door Bethmann-Holi.weg en Kelleb aan dit rescript gehecht, laat zich alleen door een argumentum a contrario afleiden; maar de toepassing van dat argumentum is hier niet noodig, omdat de plaats ook op deze wijze kan worden verklaard, dat iemand, van wien het twijfelachtig is, of hij mandaat bezit, onder cautiestelling kan worden toegelaten (37). Het komt mij evenwel voor, dat die verklaring veel gedwongener is dan de gewone, en zich met den stijl der geheele periode moeijelijk rijmen laat.

ScHi.AYER gist, dat er misschien oorspronkelijk in het rescript het woord semper zal hebben gestaan ; ik kan echter niet inzien, dat de toevoeging van dit woord in den zin veel verandering kan aanbrengen; of de Keizer zegt, de cautie wordt dan gevorderd, wanneer het mandaat onzeker is, dan of hij zegt, de cautie wordt dan altijd, of wel, de cautie wordt altijd gevorderd, wanneer het mandaat onzeker is, zal wel op hetzelfde neêrkomen.

Na het opperen dezer gissing geeft hij dan de volgende verklaring: oorspronkelijk stond de praetor er bij iederen procurator op, dat deze cautie stelde; later gebeurde het evenwel dikwijls, dat de cautie niet werd verlangd, wanneer het mandaat zeker was, en de partij er niet op aandrong; men wilde den procurator vooral in zaken van weinig belang, en bij het bestaan dezer beide voorwaarden, gaarne ontslaan van de noodzakelijkheid der borgstelling; i.u gebeurde het, dat een praetor zwarigheid maakte om deze

• (85) nbsp;nbsp;nbsp;8.a. 0. § 1.59,Not. 20.

• (36) nbsp;nbsp;nbsp;a.a.O.S. 154.Not.36,

• (37) nbsp;nbsp;nbsp;a.a. O.S.68,Not. 138.

— 57 — gewoonte te volgen, en - den Keizer vroeg, hoe hij te handelen had; kortweg antwoordt deze, wanneer er geen bepaald zeker mandaat bestaat, moet gij in allen gevalle de cautie vorderen (38).

Men ziet dus, Scht.ayek geeft althans toe, dat reeds vóór den tijd van Gaius de cautie niet altijd gevorderd werd, en de gewoonte reeds had veld gewönne'', om in die gevallen, waarin de volmagt zeker was, den procurator daarvan vrij te stellen.

Zoo oordeelt ook PUCHTA, die er bijvoegt, dat misschien Gaius, zich bij zijne voorstelling zooveel mogelijk aan het edict aansluitende, heeft nagelaten de verandering, die in zijn tijd reeds begonnen was, opzettelijk mede te deelen. En tot staving van dit gevoelen beroept hij zich op l. 2 pr. D. âe adm. tut., waaruit blijkt, dat dezelfde Keizer ten aanzien van de tutores, bepaaldelijk wat betreft de actio judicati, reeds de nieuwere regtsbeginselen gehuldigd heeft (39). Met het gevoelen van Puchta schijnt Keij.er in zijn later werk zich te vereenigen (40).

Het komt mij voor, dat op deze wijze de zwarigheid kan worden opgelost, zonder dat men tot het aannemen van inter-polatiën of gedwongene verklaringen zijne toevlugt behoeft te nemen.

De vraag is thans, wanneer werd de volmagt als voldoend zeker, en de procurator als behoorlijk gelegitimeerd beschouwd? Dat was dan het geval, wanneer het niet alleen vaststond, dat er mandaat gegeven was, maar ook, omdat het mandaat eene voortdurende betrekking is, dat het niet was ingetrokken, noch door den dood van den principaal had opgehouden.

• a. Die zekerheid bestond ten aanzien van den praesen-

{38) a.R. 0. f I I , S. 46.

(■39) a. n. O.S. 61 , Not. dd.

• (40) nbsp;nbsp;nbsp;Cioilproc. Not. 618*

— 58 —

tis procurator, en van daar dat deze, evenmin als vroeger de cognitor, cautie behoefde te stellen.

De principaal verscheen in persoon met zijnen gemag-tigde ten dienenden dage voor den regter, die van de zaak kennis nemen moest, daar verklaarde hij mondeling, dat hij dezen met de procesvoering belastte, en van deze verklaring werd aanteekening gehouden in de acta van het geregt. De dus aangestelde gemagtigde werd praesentis procurator genoemd (41).

De volgende plaatsen komen hier in aanmerking :

Fraffm. F ai. § 317.

//.... apud acta constitute procurator! haec satisdatio remitti solet. Nam cum apud acta non nisi a praesente domino constituatur, cognitoris loco intellegendus est.”

Fragm. Fai. § 333.

//Cum autem certura est, mandatum perseverare, id est cum praesens est dominus satisdationis nécessitas cessât.”

8 I. de faiisdat. (4.11).

//Sin autem per procuratorem lis vel infertur, vel susci-pitur; in actoris quidem persona, si non mandatum actis insinuatum est, vel praesens dominus litis in judicio pro-curatoris sui personam confirmaverit, ratam rem dominum habiturum, satisdationem procurator dare compeUitur.”

Theophilus, ad A. l,

(41) Deze voorstelling, die afwijkt van de heerschende, erken ik gaarne verschuldigd te zijn aan mijn’ vriend Mr. J. Käppktne v. D. Coppello. Praesentis procurator en procurator apud actafactus is volgens hem één en dezelfde persoon ; terwijl de vroegere schrijvers deze beiden onderscheidden en aannamen , dat de praesentis procurator niet altoos was apud acta factus, en do procurator apud acta factus niet altoos was praesentis procurator. Verg. Betiimahu-Hollweo, S. 197 fgg. Zimmern, § 159. Bdchholtz , ercurs. 3 p. 348. MüHUENBRCCn , S. 67. LlP.BE, S. 186. PnenTA, S. 61. Zie echter ook Keller, S. 217. Eene geheel andere verklaring geeft wederom Hefftee, Obs.ad öai.l. IV c. 19: lt;procuratorem praesentis 1. e. sive H praesente nullis certis verbis, sive ab absente, nunc antem reduce, eonititutum. gt;nbsp;Van dit laatste heb ik geen spoor kunnen vinden.

— 89 —

«Sin autem procurator est, qui agit aut qui convenitur, ex latere quidem actoris cogitur satisdare ratam rem dominum habiturum, nisi forte vel mandatum exliibeat, in se conceptum'a domino, in actorum confectione insinuatum, vel praesens dominus litis in judicio personam procuratoris confirmaverit, dicens: Hunc ego constitui.” (42).

h. nn. C. de satisd. (2.57).

«Non est incerti juris, eum qui apnd acta factus est agentis procurator, non compelli ratam rem dominum habiturum satisdare; hoc enim casu veluti praesentis procura-torem intervenire intelligendum est. Itaque etsi postea mutata voluntate procuratorem esse noluerit, tarnen judicium, quo quasi procurator expertus est, judex ratum habere debebit. Sin autem ei ab adversario suo opposita fuerit in ipso litis exordio defensionis allegatio: etiam ipse quasi absentis in hac parte procurator satisdationem super exci-pienda lite praestare cogitur: qua non praecedente, lis, quae ei data est, ulterius procedere a judice non conceditur.”

Uit de aangehaalde plaatsen blijkt het dus, dat de meester persoonlijk met zijnen procurator voor den regter verscheen , die van de zaak kennis moest nemen, en dat daarvan aanteekening geschiedde in het gerigtsprotocol. «Gum apud acia non msi a, praesenie domino constituatur” zegt Fragm. Fai. § 317, terwijl wij in § 3 Insf. en bij Theophilus lezen; «vel praesens dominus litis in Judicio procuratoris sui personam confirmaverit,” en hetzelfde leert ook de l. un. C., op welke plaats wij later nog terugkomen, in de tegenstelling: «non est incerti juris, eum qui apud acia factus est agentis procurator, non compelli ratam rem dominum satisdare ---sin autem ei ah adversario suo opposita fueiit in ipso litis exordio defensionis allegatio : etiam ipse quasi aisentis in hac parte procurator satisdationem super exci-pienda lite praestare cogitur.” De procurator apud acta

(42) Vertaling van Rsiiz.

— 60 —

factus was geenszins ontheven van de verpligting, om den principaal in reconventie te verdedigen, welke verpligting niet rustte op den cognitor ; in hac parte, in dat opzigt, was hij quasi absentis procurator, en hieruit vloeit noodzakelijk voort, dat hij alzoo in andere opzigten, bepaaldelijk wat de cautie de rato betrof, inderdaad praesentis procurator was.

Eindelijk zou men zich welligt kunnen beroepen op den Inierpres ad l. 7. C. TA. de cogn. //Cognitor est cui sine man-dato causam suam agendam praesens praesenie Judice litigator injungit.” Wanneer het waar is, dat de Interpree, als praktisch schrijver, den praesentis procurator van zijnen tijd, die met den vroegeren cognitor op eene lijn gesteld werd, op het oog had (4d), dan zijn zijne woorden een getuigenis te meer voor de stelling, dat de aanstelling voor het geregt geschiedde.

Dat die verklaring van den principaal mondeling plaats had, blijkt duidelijk uit de voorstelling bij Theophilus: //dicens: hunc ego constitui. ” Misschien kunnen daardoor ook de woorden van den Interpree; //Sine mandate ” worden verklaard; hij heeft dan willen te kennen geven, dater geen lastbrief werd vereischt (44).

De principaal verscheen met den gemagtigde ter teregt-zitting. Immers praesentis procurator beteekent niet anders, dan dat de principaal zich op dezelfde plaats bevindt, als de procurator, en die plaats was hier de teregtzitting (45). De meester wees als ’t ware op den gemagtigde, die naast hem stond, zoo als uit de voorstelling bij Theophilus duidelijk zigtbaar is. Die verschijning van beide personen in judicio vinden wij ook weder terug bij den Interpree.

Dat eindelijk die aanstelling plaats had ten dienenden

• (4S) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven § 2. Themis, VI. bl. 466.

• (44) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, ook boven § 2, noot 27.

• (45) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, ook Bkthmann-Hollwbo, S. 197. Buchholtz , excurs, S. p. 348.

dage, volgt noodzakelijk uit de omstandigheid, dat de procurator zelf tegenwoordig moest zijn, terwijl, gelijk wij later zien zullen, ook vooral door deze veronderstelling het zich verklaren laat, waarom hier geene cautie noodig was.

Daarentegen neemt Bethmann-Holt.weg ook eene bui-tengeregtelijke aanstelling aan, waarbij noch de tegenwoordigheid van het geregt, noch die van den procurator, maar wel die van de tegenpartij vereischt werd (46). Hij denkt zich eenen praesentis procurator, die inderdaad niet anders was dan de cognitor, ontdaan van de oude vormen van het civielregt (47), en die wijze van aanstelling zou volgens hem de oorspronkelijke zijn geweest, terwijl de aanstelling in judicio eerst later meer algemeen in zwang zou zijn gekomen.

Die voorstelling vindt evenwel geen den minsten steun in de bronnen, en er bestaat ook volstrekt geen noodzakelijkheid , om aan te nemen, dat de praesentis procurator ook in den vorm der aanstelling het evenbeeld moet zijn geweest van den cognitor. Men mag wel aannemen, dat gewoonlijk de partij tegenwoordig was, omdat de aanstelling ten dienenden dage plaats had, maar dat die tegenwoordigheid der partij een noodzakelijk vereischte zou zijn geweest voor de aanstelling, zoo als dit met opzigt tot den cognitor het geval was, blijkt nergens uit, en evemnin melden de bronnen iets van eene aanstelling buiten regten.

Die praesentis procurator werd in de meeste opzigten met den cognitor gelijk gesteld. Wat de executie van het vonnis, de actio judicati betreft, zagen wij dit reeds vroeger; ten aanzien der cautie de rato blijkt het uit de aangehaalde plaatsen. Van daar dan ook, dat de jurist in Fragm. Fa(. § 331 zeggen kou //praesentis procuratorem pro coguitore placuit haberi,” dat in l. 7 C. TA. de Cogn. de cognitor en

• (46) nbsp;nbsp;nbsp;a.a. O.S. 197 - 199.

• (47) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven §2. rAemis, VI. bl. 463 volgg. BithmànN-HüllWtu, S. 199. ZlMHKBH , § 159.

— 62 —

de praesentis procurator als dezelfde persoon worden beschouwd, en dat eindelijk in de Westgothische en Justini-aansche compilatie de laatste den eerste geheel verdrongen heeft.

De reden, waarom de praesentis procurator geene cautie behoefde te stellen, was, gelijk wij aanmerkten, daarin gelegen, dat de partij hier zeker was, niet alleen dat er mandaat was gegeven, maar ook dat het niet was herroepen of vervallen. //Gum certum est, mandatum perseverare, id est cum praesens est dominus,” zoo als de jurist in Fragnt. Fat., § 333 zieh uitdrukt.

Dat er mandaat gegeven was, was niet twijfelachtig en ligt bewijsbaar; immers de principaal had zelf mondeling in judicio verklaard, dat hij dien persoon aanstelde als zijnen procurator ; was de partij, wat voorzeker in den regel ’t geval was, daarbij tegenwoordig, ze had ’t met eigen ooren kunnen hooren ; in ieder geval werd er aanteekening van gehouden in de acta van het geregt.

Maar even zeker was het bovendien, dat het eens gegeven mandaat voortduurde. Een lastbrief van den absentis procurator, hoe verseh ook, is altijd eenigen tijd oud; er bestaat dus de mogelijkheid, dat het mandaat later herroepen of door den dood vervallen is ; maar wanneer de principaal last geeft ten dage dienende, op ’t eigen oogenblik, waarop de procurator zijne functie aanvaardt, is herroeping der vol-magt of overlijden van den principaal vóór den aanvang van het geding physiek onmogelijk, en mögt al de principaal tusschen de eerste verschijning voor ’t geregt en de volbragte litiscontestatie zijn wil veranderd hebben, dan was hij zeker verpligt de partij behoorlijk kennis te geven van de intrekking van het mandaat, zou hij tegenover deze kunnen worden ontslagen. Immers door de wijze der aanstelling had hij te kennen gegeven de handelingen des procurators te zullen erkennen, en de partij bewogen, om zich met dezen in te laten ; zoo lang de herroeping dier aan-

— 68 —

stelling niet behoorlijk ter kennis van partij was gebragt, kon de principaal zich daarop tegenover deze niet beroepen (48). Niet onduidelijk blijkt dit ook uit Fragm. Vat. § 333, waar aan de aangehaalde woorden voorafgaat : »Absentis procuratorein satisdare debere de rato habendo, recte responsum. Multis enirn casibus ignorantibus nabis mandatum solvi potest, vel morte, vel revocato mandato^” en waaruit dus volgt, dat ten opzigte vaii den praesentis procurator zoodanige ignorantia niet kon bestaan.

Die praesentis procurator was voorzeker aan het geregts-gebruik zijn ontstaan verschuldigd; wanneer evenwel dat gebruik in zwang gekomen is, laat zich niet zeker bepalen; met name wordt hij ’t eerst door Papinianus en zijne tijd-genooten vermeld (49). Bij Gaius komt hij nog niet voor; daaruit mag evenwel niet met zekerheid worden besloten, dat het gebruik niet reeds vroeger zich zal hebben vertoond, en het is niet onmogelijk, dat het rescript van Antoninus in l. 1 C. de proc. reeds den praesentis procurator op het oog heeft gehad (50).

• b. Behalve den praesentis procurator werd naar analogie van den cognitor de gemagtigde behandeld, die voorzien was van eene volmagt, waarvan de principaal een dubbel had doen toekomen aan de partij.

• F. 65 D. de procur. (3,3). Modestinus, Fib. singularis de Furemaiicis.

»Si procuratorem absentem dominus satisdatione rele-vare velit, lUeras suas ad adversarium dirigera debebif,

• (48) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. 1 1 § 2 F. quad jussu (15,4),i. li £gt;. de Sc. Alaced.{l4,6}. Btru-HANN-IIOLLWEG, S. 1 94. fg. ZiMMERN , § 159. Zie Oot GlÜCK , XV. S. 356. Niet juist zegt Bekker S. 155: - In soldien Fallen blieb denn aucb eine spätere Willenserklärung des Dominus auf die Wirksamkeit der bereits ein-eeleiteten Klage ohne Einfluss ;■ dat körnt op ’i zelfde neêr. als of Ï mandaat onherroepelijk ware.

• (49) nbsp;nbsp;nbsp;Zie de aangehaalde plaatsen uit de Fraym. Fut. Verg. Bkthmann-IlOLLWEO. Not. 102 , 106 . 107.

• (50) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Keller, Civilproc . Not. 618.

quitus significet, Quem adversus eum Procuratorem, et in qua causa fecerit; ratumque se liabiturum, quod cum co actum sit: hoc enim casu, literis ejus approbatis, velut praesentis procuratorem intervenire inteUigendum est. Itaque etsi postea, mutata voluntate, procuratorem esse noluerit, tarnen judicium, quo quasi procurator expertus est, ratum esse debet.”

Hier had de principaal zelf de partij in het bezit gesteld van het bewijs der lastgeving, en schriftelijk verklaard de handelingen des procurators te zullen goedkeuren ; de herroeping kon daarom tegen haar geene gevolgen hebben, dan sedert het tijdstip, dat zij daarvan behoorlijk kennis had erlangd; immers zoo zal men het slot der plaats, waaruit schijnbaar de onherroepelijkheid der lastgeving zou kunnen worden afgeleid, wel moeten verstaan (51). Het is waar, hier bestond niet die zekerheid als bij den praesentis procurator, wiens mandaat althans vóór den aanvang van het proces niet kon zijn herroepen of vervallen, doch het lijdt geen twijfel, dat de plaats geïnterpoleerd is, en de jurist inderdaad z'velut cognitorem” en //quasi cognitor” geschreven heeft (52); en de procurator, waarover hier sprake is, kon dan ook met regt met den cognitor worden gelijk gesteld.

De aan de partij toegezonden volmagt moest natuurlijk echt zijn, //literis ejus approbatis;” in zooverre was deze niet geheel veilig en stond er aan bloot, dat de principaal naderhand het stuk van valschheid betichtte, maar dan had de partij voorzeker de actio de dolo tegen den procurator. Over het andere bezwaar, dat de principaal inmiddels overleden was, stapte men te ligter heen, omdat dit ook bij den cognitor en den praesentis procurator zich kon voordoen.

• c. Die toezending van een dubbel der volmagt aan de partij gaf waarschijnlijk aanleiding tot een anderen maat-

• (51) nbsp;nbsp;nbsp;Bethmann-Hollwko, S. 203.

• (52) nbsp;nbsp;nbsp;Zie ook Bethmann-Hollweo, Not. 109, 110.

regel, die later veelvuldig in de praktijk voorkwam. De procurator kreeg van zijn principaal een lastbrief, epistola mandati, dien hij bij zijne verschijning voor het geregt overlegde en in de acta deed opnemen of daaraan vasthechten. Hieruit ontwikkelde zich het gebruik, om bij den aanvang van het proces de volmagt te onderzoeken, terwijl bij gebreke van voldoenden lastbrief de satisdatio wegens ratihabitie werd gevorderd. Weigerde de procurator deze cautie te geven, dan beschouwde het latere regt het geheele judicium als nietig (53). '

Het vroegste spoor hiervan vindt men in de Consuliado § 3.

//Addidisti etiam, quod mandatum neque gestis legaliier guérit allegaium, nee satisdatorem dedisset ille ipse procurator ab uxore factus, et sic causam dixisset, quam agebat. Quod si verum est, illud judicium dici non potest. Sed nee judices sine verecundia et turpitudine erunt, qui personam in ipso litis initio non inquisierunt, sicut est legitimum: nec fecerunt, ut satisdatorem daret procurator, quod et consuetudinis est: et re vera legaliter observator. — ---Eespice leges subter adjectas : tuiic intelliges, quod qui mandato utitnr, satisdatorem dare debet. Sed in illo mandato hoe futurum est, ubi aut verbo mandatur, aut g es (ie episiola mandati non legitur allegata.quot;

Wanneer alzoo de procurator niet bij magte was, bij den aanvang van het geding «in ipso litis initio”, een lastbrief //epistola mandati” te. produceren, welke in het audientie-blad werd opgenomen //gestis legaliter allegata,” maar zich eenvoudig op eene mondelinge lastgeving beriep, //verbo mandatur,” moest hij de satisdatio wegens ratihabitie geven; in het tegenovergestelde geval was hij daarvan bevrijd.

Hierop doelt ook de mededeeling bij Symmachus X, ep. 59 betrekkelijk het proces tusschen Gaudentius, als curator der minderjarige Martiana junior, en den procu-

{53) Verg, hoven § 6, noot 81.

Thentii, D. VUI 1ste St. [1861].

— 66 —

rator van Martiana senior, welke plaats een aanschouwelijk beeld geeft van de wijze van procederen in dien tijd.

//Nam in ipso limine quaestionis cum procuratie, quam clarissima femina senior Martiana mandaverat, invalida dice-retur, quod ante cuidam Principi esset injuncta: ubi refusas in dominam comperimus actiones, atque actis praeioriia in Liberium denuo jura translata, objecta cassae praescrip-tionis amovimus. Tune defensio partis adversae negavit stare personam, ettjus proewraiwnem superioris gesta ju-didi non ienerent. Contra, neque exactam prius mandati recitationem, et inter partes tributum procurator! beneficium reparationis ajebant. Huic parti longius quam opor-tuit, immorata contentio est. Sed quia prior cognitor ut justo defensori restituerat temporum cursum, qui per actores non poterat impetrari, et procuraiio legebatur Prae-toris allegata gudicio, haec quoque praescriptio conquievit. Successit aliud, ut obitu Martianae clarissimae feminae mandatum diceretur extinctum. Sed contra venerabilis Julian! sanctio stare procuratorum jussit officia causarum dominis viventibus inclioata. Ergo cum et reparationem superstite Martiana et conventionem partis adversae super aestimandis bonis Jnberius impetrasset, pronunciavimus non perisse mandatum.”

Symmachus had hier te oordeelen in eene procedure wegens inofliciosa donatio en inofficiosum testamentum, welke reeds jaren lang bij onderscheidene regters aanhangig was geweest. Aanvankelijk was de zaak aangebragt door den procurator Princeps, later door den procurator Liberius voortgezet, en nadat inmiddels de eischeres, Martiana Senior, overleden was, werd het proces nu door Liberius namens hare erfgenamen vervolgd voor Symmachus.

De curator van de gedaagde, Gaudentius, wierp in ipso limine quaestionis eene exceptio procuratoria op. Ik moet hierbij opmerken, dat de exceptiones pro curatoriae, welke oorspronkelijk alleen strekten, om onbevoegde personen te

weren (64), in den loop der tijden eene meer uitgebreide strekking verkregen hadden, en tevens dienden, om den vertegenwoordiger wegens gebrek aan volmagt uit te sluiten (55).

Tot staving dier exceptie beriep hij zich op drie gronden;

Vooreerst dat de procesvoering vroeger aan een zekeren Princeps was opgedragen geweest. Dat vroegere mandaat was evenwel vervallen door de ’aanstelling van een nieuwen procurator, Liberius (56), terwijl het uit de //acta praeto-ria,” bleek, dat deze laatste werkelijk mandaat had verkregen. Daarom werd deze bewering door Symmachus verworpen.

In de tweede plaats beweerde men, dat de volmagt van Liberius niet was opgenomen in het audientieblad //cujus procurationem superioris gesta judicii non tenerent.” Daartegen repliceerde deze, dat de productie der volmagt niet vroeger gevraagd, en hij als quot;procurator stilzwijgend toegelaten was, terwijl hem een nieuwe termijn na de denuntiatie was toegestaan (57). Ook deze bewering werd verworpen, omdat de vroegere regter de vernieuwing van den termijn, die door eenvoudige actores niet kon worden verkregen, aan Liberius toegestaan had, en omdat de procuratie, opgenomen in het protocol des praetors, nu werd geproduceerd, //procuratie legebatur Praetoris allegata judicio.”

Eindelijk beriep men zich op de omstandigheid, dat de lastgeefster overleden, en daardoor het mandaat vervallen was. Dat streed evenwel met een voorschrift van Keizer Julianus, ’t welk bepaalde, dat de vertegenwoordiging nog bij het

• (54) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven § 2, noot 43.

• (55) nbsp;nbsp;nbsp;L. 23, D. rem rat. hab. (46, 8): • cuni is qui postes peteret procurator non esset, et propter hoc exceptionibus procurntoriis excludi posset. gt;nbsp;Verg. Liebe, S. 187 fg.

• (56) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. l. 31 in ƒ. D. de proc. (3,3) ;• Julianus alt, cum , qui (ledit diversis temporibus procuratores duos, posteriorem dando priorem prohibuisse videri. ■

• (57) nbsp;nbsp;nbsp;Bethmann-Hollweg, Gerichltverf. u. Process., § 23, Not. 15—25.

leven van den principaal aangevangen ook na zijn dood bleef bestaan (58), en vermits nu Liberius nog bij het leven van Martiana het proces had aanhangig gemaakt, besliste SvMMACHTis, dat het mandaat niet was vervallen.

Hetzelfde gebruik hebben ^ S L âe satisd. en Theophilüs oj) het oog (59).

De reden, waarom in dit geval de cautie kwijtgescholden werd, is duidelijk. De zekerheid, dat partij de procuratie, wanneer het noodig is, altoos weer te voorschijn zal kunnen brengen, wordt in dezelfde, ja in nog hoogeremate verkregen door opneming in, of aanhechting aan het audien-tieblad, dan wanneer de partij zelve een dubbel der volmagt in handen had, en tegen het gevaar, dat de gemagtigde een reeds vervallen volmagt deed insinueren, beveiligde de actio de dolo.

Bethmann-Holt,WEG geeft intusschen eene andere voorstelling van de zaak. Even als hij het bestaan aanneemt van een praesentis procurator niet apud acta factus, zoo denkt hij zich ook een absentis procurator apud acta factus, en dat is dan de gemagtigde, cujus mandatum actis insi-nuatum est.

De principaal, zoo vat Bethmann-Hollweg de zaak op, verlijdt bij het een of ander geregt, waarschijnlijk bij dat zijner woonplaats, eene volmagt, welke in het geregtspro-tokol wordt opgenomen, hij zendt een authentiek afschrift hiervan aan zijn procurator, dat door dezen bij het geregt, waar de zaak dienen moet, wordt overgelegd (60).

(.58) L. 1 C. Th. de cogn. et proc., (2,12), l. 23, C. de proc. (2.13) gt;nbsp;Nulla dubitatio est, post causam in judicio pnblicaiam , utpote dorai-Bum litis procuratorem effectum , etiam post excessum ejns, qui de-fensionem mandaverat, posse ineboatam littm jurgiumque finire: quippe cum et procuratorem posse eum instituere, et ad heredes suos inchoata transmitrere, veteres juris voluerunt conditores. gt;

(.59) Zie de plaatsen boven bl. 58, 59.

(BO)a. a. 0. S. 200. Evenzou Zimmern , § 159, Not. 19, Bucuiioltz , excurs. 3. p. 348 seq. not. 97.

69 -

't Komt mij evenwel voor, dat in de aangehaalde plaatsen de actis insinuatio niet als eene handeling van den principaal, maar van den gemagtigde wordt voorgesteld, en dat het geregt inderdaad dat is, ’t welk van de zaak kennis neemt. Vooral blijkt dit, dunkt mij, uit de woorden bij Symmacuds //cujus procurationem superioris gestajudicii non tenerent,” waar bezwaarlijk aan een ander judicium kan worden gedacht, dan dat, waarbij de zaak reeds vroeger aanhangig was geweest. Eveneens zegt ook Theophit.us niet, dat het mandaat door den principaal in de acta werd geïnsinueerd, maar dat het door dezen op den procurator werd verstrekt, ytpolA.fyov e?s dvroy vtto tov Skshótou, en dan later in de acta werd opgenomen; en wanneer het waar is, dat die insinuatie geschiedde bij het geregt, waar de zaak werd aangebragt, kan er ook aan geene handeling van den principaal worden gedacht, omdat we hier met een absentis procurator te doen hebben.

Het schijnt wel, dat Bethmann-IIot.lweg door de l. m. C. de saiisd. tot deze onderscheiding tusschen den praesentis procurator en den procurator apud acta factus is gebragt, bepaaldelijk door de woorden: //Hoc enira casu veluéi praesends procuralorem intervenire inteUigen-dum est.”

Bij eene vergelijking van deze plaats met de l. 65 D. de proc. (61) wordt het ihtusschen hoogstwaarschijnlijk, dat de l. un. C. oorspronkelijk aldus luidde:

//Non est incerti juris, eum, qui apud acta factus est agentis procurator, non compelli ratam rem dominum habi-turum satisdare; sin autem ei ab adversario suo opposita fuerit in ipso litis exordio defensionis allegatio: etiam ipse quasi absentis in hac parte procurator satisdationem super

(61) De overeenstemming tusschen beide plaatsen is ook aan Hktiim A-ss-Hollwko's aandacht niet ontsnapt, maar hij beweert, dat er geen grond is, om interpolatie aan te nemen. S. 206, Not. 110. Zie ook Zim-meux, § 159, Not. 19. Keller, Litiscont., S. 317, Not. I en 4.

excipienda lite praestare cogitur: qua non praecedente, is, quae ei data est,ulterius proeedere a judicenon conceditur. Rei autem proeurator vel defensor, etiam sub gestorum tes-tificatione factus, in ipso litis limine judicatum solvi satis-dationem in omnibus causis praestare cogitur.”

Nu veranderden de compilatoren in de l. 65 D. de proc. den cognitor in praesentis procurator (62) en laschten het slot dier plaats in de l. nn. Cod. in, misschien omdat zij het noodig keurden het daarin uitgesproken beginsel ook in den Codex op te nemen, doch zonder zich er om te bekreunen, dat hierdoor de zamenhang der plaats verloren ging, en de valsche schijn ontstond, alsof de procurator apud acta factus een ander was dan de procurator praesentis.

Voor het Justiniaansche regt bevat daarom de leer van Bethmann-Hoi.i,weg , dat de procurator apud acta factus niet altijd procurator praesentis was, maar dat daaronder ook moet worden verstaan een procurator absentis, cujus mandatum actis insinuatum est, waarheid; voor het vroegere regt kan zij niet worden aangenomen.

Er blijft evenwel nog een argument over, waarop Beth-MANN-HoM-WEG zich beroept. Symmachus spreekt niet alleen van eene procuratio, vervat in de //superioris judicii gesta,” maar hij noemt ook eene //procuratie praetoris allegata judicio” en zegt, dat de regten //actis praetoriis” op Liberius waren overgedragen.

Partij had er zich op beroepen, dat de gesta superioris judicii geene volmagt bevatten; die bewering werd evenwel krachteloos gemaakt door de omstandigheid, dat desniettemin de vroegere regter Liberius feitelijk als procurator had toegelaten en erkend, en door de productie van eene procuratie praetoris judicio allegata. De praetor wordt hier dus, zegt Bethmann-Hoi,LWEG, blijkbaar tegenover den vroe-geren regter gesteld, en komt hier niet als regter in de

(62) Dit neemt ook Bxthmann-H' llwbg aao, verg, boven noot 52,

zaak voor, maar als openbaar ambtenaar, ten wiens overstaan de acte was verleden (63).

Ik geloof echter, dat ook deze uitdrukkingen niet ten gunste van Bethmann-IIou.weg’s voorstelling kunnen worden aangevoerd. Hij vestigt zelf later de aandacht op de woorden in den brief van Symmachus : »ubi refusas in do-minam comperimus actiones, atque actis praetoriis in Libe-rium denuo jura translata” en zegt daarover het volgende; voor de leer der vertegenwoordiging in het proces, verdient het opmerking, dat de lastgeving als een overdragt der actie beschouwd, en de vertegenwoordiger gedurende het proces als dominus litis beschouwd werd (64).

Met het oog hierop zoude men welligt kunnen beweren, dat dan ook de in de plaats stelling van een anderen procurator niet zonder de medewerking des praetors kon plaats hebben, en dat de uitdrukkingen bij Symmachus over de acta praetoria hierop doelen.

Tntusschen hecht ik nog meer aan eene andere omstandigheid. Het proces was aanvankelijk aanhangig gemaakt door een keizerlijk rescript (65); nu is het bekend, dat aan de verleening van zoodanig rescript de regtsgevolgen der litiscontestatie werden toegekend (66); wanneer men dit in het oog houdt, en bedenkt, dat, gelijk wij vroeger zagen, de translatie judicii ’t zij van den principaal op den procurator, ’t zij van dezen op den principaal, ’t zij van den eenen procurator op den anderen, na de litiscontestatie niet dan na causae cognitio des praetors kon geschieden (67),

(6.3' Gericht/uerf. u. Process., S.4H fg., Not. 16, 19. Verg, ook Libbk, S, 190, Not. 4.

• (64) nbsp;nbsp;nbsp;a. a 0. S. 416.

• (65) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Bethmann-Hollweg, a. a. 0. R. 410. Over bei rescript-proces in 't algemeen zie denz. § 38. Zimmb«» , § 143. Pi ciiTA , § 1 78. Keller, OioHfiroc. § 82. S. 348 fg.

• (66) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Bethmamn-IIollweo, n a. 0. § 38. Not. 10. Zie ook Pdchta, a. a. 0. S. 228.

• (67) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven § 4, noot 44, 45.

komt het mij zeer waarschijnlijk voor, dat wij hier inderdaad aan zoodanige cognitie te denken hebben, en dan is ook de uitdrukking van Symmachus //jura translata” volkomen juist en passend (68); ’t lag in de reden, dat de praetor de volmagt, van den nieuwen procurator in zijne acte opnam. De praetor was hier alzoo niet de openbare ambtenaar, ten wiens overstaan, tot bevestiging der waarheid, de acte verleden werd, maar de magistraat, die na causae cognitio over de substitutie van den nieuwen procurator had beslist.

• d. nbsp;nbsp;nbsp;Door de gemaakte opmerking verkrijgt eindelijk nog eene plaats van Ulpianos, waar over dit rescriptproces gehandeld wordt, hare bijzondere regtvaardiging.

L. 21 D. raiam rem Aaberi (46,8) :

//Ne satisdatio ratam rem dominum habiturum exigatur in his, quae nomine ejus ageret, qui eum se fecisse procuratorem libelle Principi (69) dato professus est, prodest.//

Wanneer het proces aanving met een rescript des Keizers, werd door de keizerlijke kanselarij bf eene expeditie van het rescript, bf de minuut aan den verzoeker uitgereikt, en door diens zorg bij den regter, waar de zaak dienen moest, geïnsinueerd, Dat stuk behelsde natuurlijk niet alleen de keizerlijke beslissing, maar ook het verzoekschrift zelf, waarin de naam des procurators stond uitgedrukt. De procurator werd in dat geval van de cautie de rato vrijgesteld.

De reden dier vrijstelling vindt men algemeen daarin, dat aan de insinuatie van het rescript, ’t welk de volmagt vervatte, geen mindere kracht behoort te worden toegekend dan aan de regtstreeksche insinuatie der volmagt in het audientieblad, en dat ook hier eene herroeping van ’t mandaat

• (68) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. l. 17, 27, 42, § 7, 46 pr. D. de proc. l. 22 C. eod.,1 4.5.

• § 1, D. mand. (17.1), /. 1 , § 2 çu/6. mod. pign. (20,6) «transferre judicium •

• (69) nbsp;nbsp;nbsp;Noodt, ad tit. D. de proc. ( Op. omn. II, p. 89) wil hier lezen .prae-tori;gt; hij denkt hieraan den procurator praesentis apud acia factus. Zie daarentegen Kelder, Litiscont., S. 319 , Not. 4.

- 73 —

zonder eene belioorlijke kennisgeving aan de tegenpartij, tegen deze geene gevolgen kan hebben (70). Nu ontken ik niet, dat deze redenering allezins gegrond mag worden genoemd, maar ik beweer, dat wanneer inderdaad het rescript gelijke werking had als de litiscontestatie, en mitsdien eene translatie judicii buiten medewerking van den magistraat niet meer kon plaats hebben, er nog veel sterker grond bestond, om den procurator van de cautie vrij te stellen.

• II. nbsp;nbsp;nbsp;Wij gaan thans over tot de beschouwing der cautio judicatum solvi.

De toestand van den eischer en die van den verweerder waren wezenlijk verschillend; de eerste verlangt eene verandering van den bestaanden toestand, de laatste daarentegen wil den bestaanden toestand doen voortduren, de eerste neemt daarom eene vorderende, aanvallende, positieve, de laatste eene weigerende, afwerende, negatieve stelling in; de eerste moet hetgeen hij verlangt tot aan den afloop van het proces missen, terwijl de laatste dat, wat hij misschien zal moeten praesteren, tot dien tijd toe behoudt; de eerste heeft daarom belang bij de voortzetting van het proces, om tot eene condemnatie te geraken, terwijl de laatste juist een tegenovergesteld belang heeft; eindelijk de eerste heeft niet altijd zekerheid, dat hij voldoening na de condemnatie zal erlangen, terwijl de laatste altijd zeker is.

Om die ongelijkheid van toestand te herstellen, strekte de cautio judicatum solvi, waardoor de eischer niet alleen de zekerheid erlangde, dat het proces zonder dolus malus ten einde toe zou worden voortgezet, maar waardoor hem ook een middel werd geschapen, om na de condemnatie voldoening te erlangen (71).

Zij bevatte namelijk drie clausules; door de eerste, de

• (70) nbsp;nbsp;nbsp;Bethsiann-Hollwf.o . Versuche, S. 205.

• (71) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. PuCHTA, § 157. Keller, Ciuilproc., § 56. Verg, voorts Sationt. System, VI, S. 27 fgg., 51—53. Wbtzbll. Vindications-proc., S. 100 fgg. RÖMER, das Erloschen des kläg. Rechts, S. 35 —45.

— 74. — re defendenda, werd de behoorlijke voortzetting der zaak, door de tweede, de re judicata of de judicato solvendo, de voldoening van het judicatuni, door de derde, de dolo malo, de afwezigheid van eiken dolus beloofd (72).

Die stipulatie werd bevestigd door borgtogt, en de eischer verkreeg daaruit alzoo eene actio ex stipulatu tegen den verweerder en eene actie tegen zijne borgen, wanneer het proces van den kant des verweerders niet behoorlijk werd voortgezet, of deze dolo malo had gehandeld, terwijl hij in geval van condemnatie de keuze had tusschen de actio judicati, de actio ex stipulatu tegen den verweerder en de actie tegen de borgen (73).

De strekking dier stipulatie was quanti ea res erit, in het eerste en hoofdpunt het condemnatum, in de beide andere punten deels het .geldelijk bedrag der nog niet ten einde geloopene zaak, deels het veranderlijk interest des eischers (74).

Wanneer de gedaagde in persoon procedeerde, was die cautie niet in alle gevallen even noodzakelijk; anders evenwel , wanneer hij door een vertegenwoordiger ageerde. Eerst dan, wanneer de eischer zekerheid bezat, dat het proces behoorlijk zou worden voortgezet en hij na de condemnatie voldoening zou erlangen, kon hij er genoegen in nemen, dat in plaats van den verweerder, die hem verbonden was, een ander de verdediging overnam (75). Het was daarom een algemeene regel: #nemo defensor idoneus sine satis-datione esse creditur.”

• (72) nbsp;nbsp;nbsp;L.6D. judical, solui (46,7): «Jadicutum solvi stipulalio tres dau-tnlas in unnm collatas habet: de re judicata, de re defendenda, de dolo malo. ■

• (73) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. S.wiOKT, S. 2S, Not. 1. Römer, S. 39,-ziet in die stipulatie niets dan eene satisdalio, en wil daarom alleen tusschen de actio judicati tegen den verweerder en de actie tegen de borgen de keuze geven. Het komt mü evenwel voor, dat dit gevoelen zich moeijelijk laat vereenigen met l. 38 , § 2 , J), de sol, (46,3).

• (74) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Keller , a. a. 0. Not. 663. Zie ook Wetzell, S. 104.

• (75) nbsp;nbsp;nbsp;Bethmann-Hollweb, S. 284. Bekker, S. 171.

A^oor den tijd van het klassieke en Justiniaansche regt is dit aan geen twijfel onderhevig (76). Meer betwist is het evenwel, of ook reeds in vroegeren tijd hetzelfde beginsel gold, en sommigen hebben beweerd, dat ten tijde van Cicero de procurator omnium bonorum even zoo min satisdatio behoefde te geven als de principaal zelf (77).

De aanleiding tot deze bewering ligt in Cicero’s oratie pro Qunedo. Hij zegt daar in c. 7 : //negat Alfenus aequum esse procuratorem satis dare, quod reus non deberet, si ipse adesset.” Wanneer nu reeds in dien tijd, zoo redeneert men, het beginsel vaststond, dat iedere procurator des verweerders de cautie stellen moest, kon de redenaar zoodanige stelling onmogelijk verdedigen, en zoude hij daardoor veeleer nadeel aan zijne zaak hebben gedaan, dan dat deze daardoor gebaat werd; ’t is mogelijk, dat Alfenus ten onregte de satisdatio weigerde te geven, maar Cicero moest, terwijl hij die handelwijze verdedigde, in ieder geval een schijn van regt voor zich hebben.

Die meening is evenwel grondig wederlegd door Keiler (78). Vooreerst merkt hij op, dat het beginsel z/nemo defensor idoneus sine satisdatione” bij de klassieke juristen zoo dikwijls en altijd zoo met dezelfde woorden voorkomt, dat het in dien tijd inderdaad als een adagium juris mag worden aangemerkt (79); hieruit ontstaat reeds een gewig-tig vermoeden voor de oudheid van dien regel. Verder wijst hij op eene andere plaats bij Cicero, in Verr. II. c. 24,

• (76) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Gai. IV., § 101 , 90. /. 46 , § 2, D. de proc. (3.3) en § 1 en 5 Inst. de satisdai. (4,11) en voorts de vele plaatsen aangehaald by Keller, Semestr. ad Cic.*l, p. 115, Not. 3 en Bethmann-Holl^’eo , S. 23.5 , not. 152.

• (77) nbsp;nbsp;nbsp;Rau , Disput, jurid. ad Cic. orat. pro P, Q,uintio, L. B. 1825, p. 51 seq. Rein, Privatr. S. 487 fg., 2de ed., S. 931, Not. 1. Verg, ook Schrader . ad § 1 , .7. de satisdat.

• (78) nbsp;nbsp;nbsp;Semestr. I, p. 114—138.

• (79) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, ook Schraler , ad ^ l ,/■ de satisd.ad verb, •quia--- ereditnr.»

- 76 -

waaruit blijkt, dat het vereischte der satisdatio in dien tijd in ’t geheel geene nieuwigheid was (80). Hij toont vervolgens aan, dat men in de aangehaalde plaats der oratie pro Quinctio wel degelijk te denken heeft aan de satisdatio procuratoria, en niet aan eene satisdatio ex persona Quinctii, op grond, dat er eene missio in possesionem bonorum had plaats gehad, en betoogt in verband daarmede, dat de redenaar de stelling van Alfenus dan ook eigenlijk niet zoo zeer tracht te verdedigen, als wel te verontschuldigen, terwijl hij haar niet met stilzwijgen kon voorbijgaan.

Dit gevoelen wordt dan ook gedeeld door meest alle, zoo oudere, als nieuwere schrijvers, terwijl zij als uit eenen mond de bewering van Alfenus ongegrond verklaren, en zich vereenigen met de beslissing van den praetor, die hem zonder satisdatio niet heeft toegelaten (81).

Wanneer men daarbij in het oog houdt, dat de reden, waarom die cautie van iederen vertegenwoordiger gevorderd werd, in Cicero’s tijd evenzeer bestond, als later, mag men gerust aannemen, dat er in dit opzigt geen verschil bestond nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;tusschen het oudere en het latere regt.

Die cautie werd in allen gevalle gevorderd, wanneer voor den verweerder een vertegenwoordiger optrad, onverschillig of hij was cognitor, procurator, defensor, tutor, curator of actor, en er bestond in dit opzigt dan ook geen onderscheid tusschen den praesentis en den absentis procurator. Alleen in de persoon, die de cautie stelde, moet men onderscheiden.

• (80) nbsp;nbsp;nbsp;-Adeunt Bidini, petunt hereditatem ; procuralores postulant Insimiilaiit (advarsarii) hominam (Epicratein) fraudandi caussa discessisse : postulant, ut bona possidere jubeat. Debabat Epicrates numraum nullum nemini : amici, si quis quid peteret. judicium se passuros, judicatum eolri satisdaturos esse dicebant. gt;

• (81) nbsp;nbsp;nbsp;HeinbcciüS , d’iti'j. ad til. .7. de saiisd. § 3, waar ook aange-hnald wordt Sibonius , de judic., I, 27 , p. 500. Bbthmann-Hollwïq, S. 235 , Not 152. ZIMMERN, §161, Not. 15. Beekkr , S. 17 1. Heiwerk van Erky, der Rechtetreit zioischen P. ditinctius und Natrius, Zürich, 18.52 , beb ik niet kunnen raadplegen.

Wanneer voor den verweerder een cognitor optrad, was het de principaal, die de satisdatio gaf; de overige vertegenwoordigers daarentegen moesten zelve cautie stellen.

Gaius, IV, § 101.

//Si quidem cum cognitore agatur, dominus satisdare jube-tur; si vero cum procuratore, ipse procurator, idem et de tutore et curatore juris est.”

Fragm. Fat. § 317.

//Ad defendendum cognitore constitute, dominus, non cognitor actori satisdare cogendus est; cum vero procurator defensurus intervenit, non dominus sed procurator judica-tum solvi satisdare compellitur. Quae satisdatio adeo neces-saria est, ut earn remitti non posse, etiam si apud acta procurator constitatur, divus Severus constituerit.”*

L. 10 JD. ^udieatum solvi (46,7). Modestinus, lib. 4 Pandectarnm.

//Si ad defendendum procurator datus fuerit, satisdare jubetur judicatum solvi stipulatione, quae non ab ipso pro-curatore, sed a domino litis interponitur. Quod si procurator aliquem defendat, ipse cogitur satisdare judicatum solvi stipulatione.”

Deze laatste plaats is bijzonder merkwaardig wegens de oogenschijnlijke interpolatie. In hare tegenwoordige gedaante is ze onverstaanbaar, omdat daarin twee gevallen tegenover elkander worden gesteld, die geheel gelijk zijn. Zonder twijfel schreef de jurist in de eerste helft tweemaal cogni-nitor, waar nu procurator gelezen wordt, en dan is de plaats geheel in overeenstemming met hetgeen Gaius en Pragm. Fat. berigten (82).

In het Justiniaansche regt werd in dit opzigt de prae-sentis procurator met den cognitor gelijk gesteld, en de satisdatio alzoo door den principaal gegeven.

^ ^ I. de satisdat. (4.11).

(SSI Ver». BETiiMAbN-noLLWEC , S. 237. Kltu ER . L:liscoril., P. 32S, Not. 7. Semfstr. ,1, p. 116, not. 6. Zimmekk, § 161, Not. 16.

vSi vero aliquis convenitur: si quidem praesens procura-torem dare paratas est, potest vel ipse in judicium venire, et sui procuratoris personam per judicatum solvi satisda-tionem solenni stipulatione firmare, vel extra judicium satisdationem exponere, per quam ipse sui procuratoris fidejussor existât pro omnibus judicatum solvi satisdationis clausulis.”

En hieruit laat zieh dan ook de interpolatie in de aangehaalde l. 10 en in eenige andere plaatsen verklaren (83).

Daarentegen stonden de procurator apud acta factus, die, gelijk wij boven zagen, in het Justiniaansch regt niet identiek dezelfde is met den praesentis procurator (84), en de procurator, wiens mandaat in het keizerlijk rescript was opgenomen, met den procurator absentis gelijk.

Z. nn. C. de saiisd. (2.57).

//Rei autem procurator vel defensor, etiam sub gestorum testificatione factus, in ipso litis limine judicatum solvi-satisdationem in omnibus causis praestare cogitur.”

Z. 21 D. rai rem Aab. (46.8).

//Ne satisdatio ratam rem dominum habiturum exigatur in his, quae nomine ejus ageret, qui eum se fecisse procu-ratorem libelle Principi dato professus est, prodest. Quod si judicatum solvi satis ab eo procuraiore postuletur, necesse est, ut juri manifesto pareatur.”

De reden van het onderscheid tusschen den cognitor en de overige vertegenwoordigers geeft Fragm. Fai § 317, in deze woorden:

z/Cognitore enim interveniente judicati actio domino vel in dominum datur ... interveniente procuratore, judicati

• (83) nbsp;nbsp;nbsp;l. 8, § 3, I. 15, pr. l. 46 pr. D. de pror. Verg. Bbthmann-UoLLWEG, S. 238 , Nol. 156. Zimmern, § 161, Not. 21. Ten onregte beroept Pochta, S. 62, Not. kk. zieh op J'ragm, Pat. J 317 en I. 46,

i , D. de proc. ; nil de eersic plaats blijkt toch uitdrukkelijk, dat in den tijd der klassieke juristen , die gelijkstelling nlt;gt;g niet bestond. Zie ook SCHLAIJEK, S. 50.

• (84) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, boven hl. 70.

actio ex Edicto perpetuo ipsi et in ipsum, non domino vel in dominum competit.”

De principaal werd, wat de behoorlijke voortzetting der zaak betrof, in zeker opzigt borg voor zijnen cognitor (85), en ten aanzien der voldoening van het condemnatum gaf hij eenvoudig zekerheid voor eene verpligting, die op hem zelven rustte, omdat de actio judicati op hem werd overgedragen (86). Daarentegen moesten de overige vertegenwoordigers zelve cautie stellen, omdat, althans naar het vroegere regt, de actio judicati altijd tegen hen gerigt was, en niet tegen den principaal gegeven werd, zoodat de eischer inderdaad een nieuwen schuldenaar kreeg in plaats van den vroegeren (87).

Wij zijn aan het einde onzer taak. Wij volgden de ontwikkeling eener belangrijke materie, die als voorbeeld strekken kan van den bewonderenswaardigen historischen ontwikkelingsgang van het geheele Romeinsche regt. Langzaam en consequent, zonder sprongen, gewoonlijk zonder ingrepen der wetgevende magt, ontwikkelde zich dit regt, even als in de natuur de bloem zieh uit de knop, en de halm uit den graankorrel ontwikkelt. Overal waardering en erkenning.

• (85) nbsp;nbsp;nbsp;Verg, ook § 4 , .7. de Satied. « per qnam ipse sni procurntoris fidejnssor existit,- en vooral Schrader, ad h. L

• (86) nbsp;nbsp;nbsp;Zoo Iaat zich de zaak zeer goed verklaren, zonder dat men met Schmidt en Kcktze behoeft aan te nemen, dat de actie tegen den principaal de actio directa was.

• (87) nbsp;nbsp;nbsp;Verg. Bethmann-Hollweg, S. 236. Pdchta, S. 63. Keller, CinUproc., S. 234. Juist tegenovergesteld is de verklaring van Bekeer, S. 172, die do reden, waarom voor den cognitor de principaal zelf de cantie stelde, daarin zoekt, dat de actio judicati niet regtslrecks tegen dezen laatste was gerigt, en de cautie mitsdien daartoe strekt, om den eischer een regtstreeksch middel tegen den principaal te geven. Dit is evenwel vooreerst in strijd met Fragm. Vat. § 317; ten ande'e geldt hetzelfde in nog hoogere mate ten opzigte der procuratoren , waarbij oudtijds zelfs geen overdragt van regt door utiles actiones plaats had ; het onderscheid laat zich dus op deze wÿze niet verklaren.

van de eischen des tijds, te gelijk met eerbiediging van bestaande beginselen; overal vereeniging van het element van vooruitgang met het conservatief element tot de schoonste harmonie; geene afschaffing van het oude, om het nieuwe daarvoor in de plaats te stellen, maar vereeniging van het nieuwe met het oude, toepassing van ^het bestaande op de veranderde levenstoestanden door analogie en fictiën.

Dat vonden wij hier in hooge mate. Wij zagen hoe in den aanvang het strenge beginsel gold, nemo alieno nomine lege agere potest; hoe, bij meerdere uitbreiding van den staat, en vermeerdering van het verkeer, het dringend noodzakelijk werd, om processale vertegenwoordiging toe te laten; hoe men aan dien eisch des tijds voldeed, doch zonder ooit uit het oog te verliezen, dat handelingen onmiddelijk slechts regtsgevolgen hebben voor of tegen hen, welke ze hebben verrigt; wij zagen, hoe de praetor door eene hoogst eenvoudige formule indirecte vertegenwoordiging mogelijk maakte, hoe door de litiscontestatie een nieuwe schuldeischer of schuldenaar in plaats van den oorspronke-lijken optrad, en hoe de regtsgevolgen van het vonnis wederom langs indirecten weg werden overgebragt op en tegen den oorspronkelijken schuldeischer of schuldenaar, den principaal. Wij zagen, hoe in den beginne alleen die vertegenwoordigers werden toegelaten, die door hunne ambtsbetrekking bevoegdheid bezaten, of die op eene formele wijze door den principaal waren aangesteld, hoe men evenwel langzamerhand verder ging en ook andere vertegenwoordigers, die enkel mandaat van hun principaal hadden, en eindelijk zelfs bloote negotiorum gestures toeliet; hoe er evenwel in den beginne onderscheid werd gemaakt tusschen die verschillende vertegenwoordigers, hoe de cognitor vrij was van satisdatie wegens ratihabitie, omdat zijne bevoegdheid boven allen twijfel verheven was, terwijl er ten opzigte der bevoegdheid der overige vertegenwoordigers twijfel kon bestaan, hoe de gevolgen van het vonnis voor of tegen den cognitor

gewezen actief of passief op of tegen den principaal werd overgelragt, tcrmjl dit by de overige vertegenwoordigers alleen langs een omweg kon gescliicden; hoe eindelijk in beide opzigten de overige vertegen«oordigers, het eerst zij, die krachtens ambtsbetrekking ageerden, later ook de procuratoren, mits hun volmagt zeker was, met de cognitoren werden gelijk gesteh!, en hoe den ten gevolge dezelaatsten eindelijk uit de praktijk verdwenen. Wij zagen, hoe die geheele ontwikkeling vooral door de regtscheppende inagt van den praetor eu de regtspraktijk, en in lateren tijd ook door keizerlijke rescripten plaats had.

liet gebruik, dat de Romeinen wisten te maken van de processale vertegenwoordiging voor het materiële regt, ligt buiten den kring onzer beschouwing ; het zoude een nieuw opmerkelijk voorbeeld kunnen oplevcrcn, hoe men aan de eischen des tijds wist te volooen, met eerbiediging van bestaande beginselen.

BIJVOEGSELS EN VERBETERINGEN

§ 1, noot 25. Hierbij te vergelijken Iheeing, Geist d. röm. Reekts, II, 2 S. 550.

» nbsp;nbsp;30. Bijzondere opmerking verdienen de woorden ^ut alter suo nomine recte agat” in de aangeliaalde l. 11 D. de 0. et A. Over de Ronieinsclie opvatting in tegenoverstelling der hedendaagsche verg. Iheking , Geist, 11, 2. S. 672.

B 34. Over traditio verg. L'a ^ iD.de acq. rer. dom. (ii.i'). Bij de aangeliaalde schrijvers voege men nog Vange-KOW, Pandect. 1II, S. 294. Cuailbon, neÿot. ÿest. S. 179 fg.

» nbsp;nbsp;nbsp;35. Verg. nog Iheking, II, 2. S. 560. Not. 093.

» nbsp;nbsp;40. Anders oordeelt Vangbrow, III, S. 295, die de nieuwere praktijk trachtte redden, door ook hier een overgang van regt door middel eener actio utilis aan te nemen.

n 58. Verg, ook Chambon, S. 182.

Themis, D. VlH, Iste St. [1801 j. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6

— S3 —

§ 1, noot 80. Verg, ook Ihering, II, 2. S. 651 fg.

’ » nbsp;nbsp;nbsp;88 Verg- ook Rüdorfp in Zeitscir./. gescA. Rie. IX S. 384. n 93 Verg, ook Marezoll, bürg. Ehre. S. 218.

a nbsp;nbsp;102 Verg, hier ook in ’t algemeen Sell, Recvperatio S. 117 ^SS- ®^*' ^® peregrini hunne belangen konden laten voordragen door patroni, strijdt niet met Gil. IV § 82. ^ie Sell, S. 137 Not. 2.

» 103 Tegoo de leer van Mommsen zie ook Mother, ggguestr. u. Arrest, S. 140.

» 121 Verg-ook Wetzell, RMicatio/tsproc. S. 51 ea Reis, Privatr., 2® ed. S. 571.

r 124 Over het judicium liberale zie ook Wetzell, S. 49 Not. 3, 4,

» 126 Nog hij te voegen I^üsleservcs , Heinecc. Antig. p. 654 not.

t 163 Bij te voegen Rein, Privatr. Z‘. ed. S. 668.

^2 nbsp;nbsp;„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 Bij te voegen Mühlenbruch, Cess. S. 65, s nbsp;nbsp;18 Bij te voegen Mühlenbruch, Cess. S. 65 fg.

• » nbsp;nbsp;24 Bij te voegen Mühlenbruch, Cess. Not. 112. » nbsp;nbsp;nbsp;28. Bij te voegen Keller, Civilproc. § 52 Not. 614.

• » nbsp;nbsp;nbsp;43. Eene exceptio militiae wordt met name genoemd in l_ 13 C. de proc. (2,13).

• » nbsp;nbsp;40 By te voegen Marezoll, bürg. Eire, S. 214fgg. Tegen het gevoelen van DüPONi zie Buchholtz, excurs, p. 347.

• ^ nbsp;nbsp;nbsp;3 nbsp;nbsp;„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 Verg, ook Mühlenbruch, Cess. Not. 64 en 87.

• „ nbsp;nbsp;nbsp;22__24. Hier nog bij te voegen Schlayer, die Leire ÿ_ d. Caut. in Zeitscir. /. Civilr. v. Proc. IX § 11,12.

• ^ nbsp;nbsp;nbsp;4 nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;4g Verg, ook Keller , Civilproc. § 68 Not. 812.

• 5 nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g Verg, ook l. 10 C. de proc. (2,13), Tiemis VII bl. 284. By d® ^‘ 18 ^- ‘^ ^’‘‘^- ^^ '^‘”‘^- ^^^- (26,8) vergl. vooral l. 22 Ü. eod.

Tiemis VII bl 302. Bij de l. 56 dejud. verg, ook Z. 2 § 2, 3 DJudica/.

(46,7)

Bij het betoogde op bl. 307. Verg, vooral l. 49 E. solo, de proc. (3,3); l. 2 § uit. ad Sc. f^ell. (16,1) l. 51 § 11). de proc. 1.1 § 3 Ü. quod. cuj. un. nom. (3,4). Aid. Lees in plaats van: »stipulationes rem ratam haberi en judicatuin aolvi” — »stipulatio judi-catum solvi.”

noot 67. Verg, ook Mühlenbruch, Cess. S. 55 Not. 100.

De condictio iridcaria en Aeé stelsel der condictiën i'on het Iiomei7isc/ie i'efft; door Mr. F. B. CuNlscK LiEPsTiNG, substituut officier vau justitie bij de Arrondissements-ltegtbank te Assen.

I.

De titel der pandecten De condictione triticaj-ia was van ouds eene der cruces interpretum. Noodt verklaarde onbewimpeld : //Memoria teneo omnia de hac condictione //tradita a tituli liujus interpretibus ; sed expensis omnibus //diligenter, adeo nihil probare mihi permisi, ut contra //saepe miratus sim, tam secure tractari actionem, cujus //nemo non modo usum, at nec nomen ad probabile expli-//cando perduxit.” En waarlijk, als men de geheel uiteen-loopcnde gevoelens der vroegere regtsdoctoreu over deze actie nagaat, dan mag deze rondborstige erkentenis van onwetendheid, door onzen ouden scherpzinnigen Romanist afgelegd, niet alleen als de eerlij k ste, matrr ook als de verstandigste, behandeling dezer stof gehlen. 1’erwijl zwakkeren van geest raden naar het onbekende, grijpen naar het onbereikbare, behoort er kracht van oordeel toe, om in te zien, dat de bekende praemissen niet voldoende zijn, om er eene conclusie op te bouwen. Aan Noodt ontbrak de sleutel, die lateren den toegang kon openen tot deze leer, nadat NiEBUHK zijn grooten schat te Verona had gevonden. In Gajus zijn ons zulke belangrijke aanwijzingen betreffende deze actie en haar ontstaan geschonken, dat dit gedeelte van het Romeinsche regt, vooral na de behandeling der condictiën door Saviony in het 5''® deel van zijn Systeem, ons geen adplum impenetrabile meer zijn kan. De geheele leer der condictiën heeft door deze behandeling veel gewonnen en condictiën doordringen zoodanig het Romeinsche regt, dat voor wie daar niet innig meê vertrouwd is, het Corpus juris van Justinianus op vele plaatsen een gesloten boek zal blijven. Deze schrede voorwaarts heeft dus onbe-

schrijfelijk veel vooTf'eel aangebragt; maar, hoeveel ook werd opgehelderd, nog blijft veel duisters over. Wat tot verklaring daarvan leii’en kan, is voor goed verstand van het Bomeinsche regt van het meeste belang. Ik wil daarom trachten eene bijdrage tot toelichting daarvan te geven. Ïen einde kortheid te betrachten en noodeloozen omslag te vermijden, zal ik mij daarbij zooveel mogelijk van aanhaling van schrijvers onthouden. Dit zal, wat de oudere Romanisten betreft, die den sleutel tot de verklaring dezer actie misten, te meer geoorloofd zijn, daar men ‘natuurlijk aan hunne vermoedens geen gewigt kan hechten.

Voor de algemeene leer der condictiën is het een belangrijk en zeer bestreden punt tevens, welk eene plaats en welk een omvang men aan de condictio triticaria heeft toe te kennen. Dat zij met de condictio voor bepaalde geldsommen (waarschijnlijk naar de aanvangsw’oorden van hetgeen daarover in het Edict voorkwam) Si ceriumpeieiur genoemd, naauw' zamenhangt, blijkt uit de plaats van Ulpianus , 1.1 fl'. de cond. trit. (13.3).//Qui certain pecuriam numcratam petit, //iUa actione utitur Si cerium jjeteiur : qui autem alias res, //per triticariam petet actionem.// Beide actiën worden hier naast elkander gesteld, als alleen verschillende in het object. Van beide wordt vermeld, dat zij strekken tot opvordering van bepaalde zaken, zonder dat van eene bepaalde schuld-oorzaak (zooals b. v. bij de actiones bonae tidei koop en verkoop, bewaargeving enz. en bij de condictiën zelve het iudebitum of sine causa datum) eenige spraak is. Even als door de actio Si cerium peieiur elk certa pecunia crédita werd geeischt, zoo strekte de condictio triticaria tot opvordering van alle andere res certae creditae, uit welke oorzaak ook het creditum was ontstaan. Dat beide deze condictiën zeer oud zijn, weten wij uit Gajus I. IV. § 18 en 19. (1).

(1| § l. Ilaee anicin legis actio consiituta est per lej^em Sili»m et Cal-purniatn : lege quidem Silia certae pecuniae, lege vero Calpumia de omni re certa. § 2. Quare autem haec actio desiderata sit, cum de eo, quod nobis dari oportet, potuerimus Sacramento, aut per judicis postu-lationem agere, vulde quaeritur.

Voordat de formulae bij de lex Aebutia waren ingevoerd, bestond er reeds eene legis actio, condictio genoemd, waardoor het creditum, id quod dari oporlei Ç^}, werd geeischt. Deze legis actio was voor vaste geldsommen ingevoerd bij eene lex Silia en bij eene lex Calpumia voor alle andere bepaalde zaken. Zij kreeg den naarn van condictio van den vorm der actie. De eischer kondigde den gedaagde aan, dat hij op den 30sten dag voor het geregt moest verschijnen, om een regter te kiezen (2). Op dien dag daagden de partijen elkander dan over en weder, condicebanl (.3), om na twee dagen voor dezen gekozen regter te verschijnen, liet ligt in denaard der zaak, dat deze handeling voor het geregt, waartoe de gedaagde te voren bij solemnele aankondiging, denuntiatio, was opgeroepen, niet enkel in de wederzijdsche daging voor den gekozen regter bestond, maar dat daarmede de bepaling verbonden was van het twistgeding, van

(*I In hoever credilum en quod dart oportel als synoniem moeien beschouwd worden, zullen wij later zien.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;De partijen moesten zich over den regter verstaan. Dit zal men zoo moeten opvatten, dat er een zeer ruim regt van rejectie was. De regier, die door geene der partijen was gewraakt {rejectus), kon geacht worden, volgens goedvinden der partijen met de beslissing te zijn belast. Van daar kou Cicero in waarheid zeggen, dat oudtijd.s zelis over de kleinste zaak alleen een regier kon regt-preken , omirent wieti beide partijen waren overeengek men. Pro Cluentio c. 43 ; « Neminem vo-• luerunt majores nostri ... ne pecuniaria quidem de ie minima esse «judicem . nisi qui inter adversarios convenisset. »

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Op zich zelf was het werkwoord condicere geen regtsterin ; het werd ook wel gebruikt voor andere afspraken , b. v van een maahijd, Seneca , Dial. 10, de Brev. vitae, c. 16, § 3, «Saepe illis bmgus vi-• deiur dies, quod dum veniat condictum leuifuti comae, tarde, ire boras «qucruiitur.» Gellius X, 24, § 9. «Sacerdotes quoque. cum populum • in lertium diem condicunt etc • Het gebruik schijnt echter dat woord alleen in den passiven vorm in de dagelijksche spieektaal te hebben toegelaten. Festus , of eigenlijk het epitome van Pavles Diacones, in v. v. verklaart de wooiden condictum est (ed. Müller, bl. 39) in het algemeen quod in commune dictum est ; maar condicere (bl. 64/is volgens hem dicendo denuntiare en condictio (bl. 66) verklaart hij als denuntiatio in cerium diem ejus rd de qua ayitur.

-se

het onderwerp, waarover de strijd zou worden gevoerd (4). Deze aanwijzing kon nu, daar de actio altijd op de schuld van eene bepaalde geldsom of andere bepaalde zaak betrekking had, zeer kort zijn. De actie kon alleen worden ingesteld, waar de eischer beweerde, dat de gedaagde aan hem verbonden was, om eene bepaalde zaak, in eigendom over te dragen, hetwelk in de formula werd uitgedrukt door de woorden dare oporiere. Dat de initialen A. T. M. D. 0. Ajo TE MiHi DARE opoRTERE bij Valerius Probus (D. Gothofredus ^iwetores linguae haiinae, bl. 1453) voorkomende, op de formula dezer legis actio zien, schijnt men veilig te kunnen aannemen. Op het proces per formulam kunnen die woorden niet slaan, gelijk door SAViGNY,Syst. V, bl. 578 is opgeinerkt, omdat in de formula niet de partij, maar de Praetor sprak (b. v. si paret dare oportere, judex condemna). Afwijkende van Savigny, t. a. p. en Püchta, Tnst. § 162 b, II, bl. 91, brengen Bethmann-Hom,weg in eene verliandeling over het Centumviraal regt ZeUscAr. yUr g.llecAlsw. V. bl. 374 en Kelder, Civil Process, § 14, noot 209, bl. 58 (5), deze woorden tot de legis actio per sacramentum. Daar naar mijn inzien de oude condictio met vereenvoudiging van vormen is ontstaan uit de 1. a. per

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;In het fnrmnlierpr' ces verkreei; incn hetzelfde door de verklering mn hetgeen men in het geding beweerde en verlengde, ten over.stenn van getnigen afgelegd, testalio, door de partijen over en weder gedaan, co’itrsinlio FESTfa. eigenlijk Paui.vs Diacoscs , i. v. (ed. Müller bl. 6.51; • Conlrstari e‘t, cum uterque reus dicit: testes estotb. ■ Reus werd oudtijds zoowel ven den eiseher als van den gedaagde gezegd.

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;Dat de woorden Jp Ie mihi dure oportere de formula bevatten , waarmede de eischer bij vervolging van pecunia certa crédita in de 1 a. per sacramentum het proces inleidde, is hoogstwaarschijnlijk , vooral ook met het oog op Gajus. I. IV, § 16, waar de handelingen in judicio voor de vindicatio zijn vo irge'Chreven. Deze werd aangevangen door de verklaring des eischers, terwijl hij de hand op de litigieuse zaak of, zoo het grondstuk was, op eene zode daarvan leide: Hune hominem (aliamve rem] ex jure Quiritium meum esae ajo. naartnode stemt eene inleiding van de actio in personam door de verklaring: Ajo te mihi dare oportere, geheel overeen.

— 87 —

sacramentum, vallen beide gevoelens in mijn stelsel zamen. Deze woorden, als het essentiële der actie uitdinkkende, moeten in beide legis actiones zijn voorgekomen.

Gelijk wij boven opmerkten, werd deze legis actio ingevoerd door de leges Silia en Calpurnia. Van welken tijd die wetten zijn, is even als van de lex Aebntia, niet met juistheid te bepalen (6). Dat zij echter deze zijn voorafgegaan, is gewis en even zeker schijnt het, dat zij van latere dagtee-kening zijn, dan de lex Pinaria (7). Althans behoort het ontstaan dezer legis actio te worden gesteld in den tijd, toen er belangrijke wijzigingen in de procesvormen gebragt werden en daar er eene groote overeenkomst moet hebben bestaan tusschen de legis actio per condictionem en het proces per formulam, is het hoogst waarschijnlijk, dat deze nieuwe legis actio eene eerste schrede is geweest tot vereenvoudiging van het geding, die door de invoering van het proces per formulam verder voortgezet en meer algemeen geworden is. De omstandigheid, door Gajus , I. IV, § 20 vermeld, dat het in zijn tijd een punt van ernstig onderzoek was (valde quaeritur), waarom deze nieuwe legis actio noodig was geweest, kan ook dat vermoeden eenig-zins wettigen. Indien deze legis actio eerst korten tijd voor de lex Aebutia was ontstaan, dan had zij, door deze wet, waarbij het proces per formulam ook voor het creditum werd toegepast, ophoudende te bestaan, niet dan een zeer korten leeftijd. Hierdoor wordt het begrijpelijk, dat men ten tijde van Marcus Aurelius omtrent deze oude actie zoo weinig zeker onderrigt was. Gajus voegt, terwijl hij deze onzekerheid vermeldt, daar nog eene reden van twijfel bij, die voor ons van het uiterste gewigt is. Hij zegt namelijk, dat de reden voot het invoeren dezer legis actio, moeijelijk was na te

• (6) nbsp;nbsp;nbsp;Hoewel de gevoelens over den ouderdom dezer wet zeer uit elkander loopen , wordt zij echter eenstemmig in de 6de eeuw geplaatst, volgens enkelen is zij van het jaar 605. Het meest waarschijniyk komt mij voor, dat z|j van het midden dier eeuw danteekent.

• (7) nbsp;nbsp;nbsp;Deze lex dagteekent waarschÿnlyk vau omstreeks 300 j. n. d. stichting.

gaan, omdat het object daarvan, id q7iod dari oportet, kon worden vervolgd door de Icgis actio per sacramentum en door die per judicis postulationem (8).

Deze plaats van Gajus is voor verschillende uitleggingen vatbaar. Zij kan zoo worden opgevat, dat een gedeelte van id quod dari oportet oudtijds behoorde tot het gebied der legis actio per sacramentum, een ander gedeelte tot dat der legis actio per judicis postulationem. De vordering van pecunia certa zou dan tot de 1. a. per sacramentum moeten gebragt worden, die van andere res certae tot die per judicis postulationem. De woorden van Gajus laten echter ook cene andere verklaring toe; dat men namelijk id, quorl dari oportet, oudtijds gedeeltelijk althans ter keuze of door de 1. a. per sacramentum of door die per judicis postulationem kon eischen. Dat certa pecunia débita tot het gebied der 1. a. per sacramentum en uitsluitend daartoe behoorde, kan niet worden betwijfeld. Tot dezen procesvorm moet men alle bepaalde vorderingen brengen. De onbepaalde actiën daarentegen, waarbij eene schatting door den regter of arbiter noodig was, vielen onder de legis actio per judicis postulationem. Tusschen de actiones (in personam) van bepaalde geldsommen, waarbij aan geeue schatting of taxatie kon gedacht worden, maar alleen strijd over het verschuldigd zijn der geheele som of het niet schuldig zijn daarvan bestond en de actiones incertae, houdt de actio voor andere res certae debitae het midden. De veroordeeling vereischte eene schatting en in zoover is het verklaarbaar , dat de res certa kon geeischt worden door de 1. a. per judicis postulationem. Op de stellige verklaring van Gajus , dat een gedeelte van hetgeen later door de condictio, oudtijds door die legis actio geeischt werd, mogen wij dat als zeker aannemen. Dit belette echter niet, dat de verschuldigde zaak eene res certa was, al moest dan ook vóór de veroordeeling iu eene bepaalde

.{8) Zie noot 1.

geldsom eene schatting voorafgaan. Diezelfde vordering viel dus ook onder de 1. a. per sacramentnm.

Gesteld de eischer kwam in judicium met de bewering: Ajo te mM iriiici modioi centum dare oportere, en dat bij ontkenning van den gedaagde daarna de wederzijdsche uitdaging ad sacramentum plaats had; dan hing de beslissing, wie te regt, wie te onregt tot het sacramentum had uitgedaagd, van het al of niet bestaan eener bepaalde obligatie af, evenzeer als bij certa pecunia débita; van de vraag namelijk, of de bepaalde geëischte zaak verschuldigd was of niet, an dare operier et. Het éénige onderscheid bestond hierin, dat indien die zaak geene som gelds was, eene waar-quot; dering werd vereischt. Eene aestimatio nu was niet vreemd aan de 1. a. per sacramentum. Doch bij die actio gold het vooral de vraag, door wien het sacramentum te regt, door wien het te onregt gedaan was (9).

De in het ongelijkgestelde, hetzij de eischer, die geoordeeld werd', eene schuld te hebben beweerd, die werkelijk niet bestond, hetzij de gedaagde, die een werkelijk bestaande schuld had ontkend, werd beschouwd, als te hebben willen misleiden. Geheel anders was de aard der 1. a. per judicis

(9) Cicero, pro Caecina c. 33 lt;Decemviri . . . sacramentum nostrum •jusium judicaverunt. « Dezelfde pro Milone c. 27, «qui non calumnia • litium, non injustis vindieüs ac sacraraentis aliénas fandos . . . pete-tbat.» Dezelfde pro domo c. 29: «Si decemviri sacramentum in liber-«tatem injustum judicassent. » Zie Keller, Civil proces § 13, hl. 55 (De door hem aangehaalde 1. 13 Cod. de Inoff. test, schijnt op deze zaak geene betrekking te hebben). Niet geheel te onregt maakt Keller § 16 , bl. 67 de opmerking . dat in de 1 a. per sacramentum eigenlijk geene bepaalde veroordee’ing of ontzegging van eisch voorkwam. Die stelling j is echter te absoluut. De uitspraak hield wel in de eerste plaats in . wie teregt, wie te onregt het sacramentum gestort of gesteld had , eujus \sacramentum jusiurn, cujus injustum esset ; doch het komt mij voor, 'dat daarmede wel eene condensatie zal verbonden geweest zijn. By certa pecunia was dan niets meer noodig; maar ook voor andere res ceriae, kon er alleen veroordeeling zijn , dat de gedaagde de geëischte zaak moest geven. Zoo de gedaagde niet gewillig daaraan voldeed , werd er eene aestimatio vereischt. Men zie verder over deze aestimatio Keller t. a. p.

postulationem (10). Hoe weinig ons ook van deze actio is overgeleverd, daar de plaats der Instituten van Gajus, die daarover handelde, is verloren gegaan, dit mogen wij als zeker aannemen, dat daardoor in 't algemeen alles geeischt werd, wat onbepaald en voor verschillende waardering tus-schen partijen vatbaar was, wat eene vereffening van schuld behoefde. Hieronder viel dus al wat eene aestimatio ver-eischte. Onder dit laatste was de res ceria praeter nume-ratam, quae dari oportet begrepen, want tot de veroordee-ling was eene aestimatio noodig. Het was niet genoeg, dat fle regter uitsprak, dat eene bepaalde zaak (uitgenomen geld) moest worden overgedragen (Numerium tritici modios centum vel fundum Fulcinïanum dare oportere): er moest ook worden uitgemaakt, hoeveel de over te dragen zaak waard was, want eene bepaalde veroordeeling, d, i. veroor-deeling in eene bepaalde geldsom, werd vereischt. — Wij hebben de plaats van Gajus dus zoo te verstaan: quad dari 0/ortet kon oudtijds door de legis actiones per sacramentum en per judicis jmstulationem worden gevorderd, door de

(10) Rddorfp Röm. Rechuigeschichte, II, § 22, bl. 81 wil deze legis •ctin in het algemeen mor nl!e rei incertae hebben toegelaten. Keller Civil Process. § 7 en 8 schijnt haar te willen beperken tot hetgeen later onder bet formnlier-proces gebragt werd tot de arbitria, waartoe volgens Cicero pro Roscio Comoedo c. 4 , behoorde hel mile, moih-ratum, waarin het vooral op de billijkheid aankwam «Quid est inarbitrioî ■ mite, moderatnin, qcaktdm akqciüs bt melids, id dari.gt; Deze opvatting schijnt echter voor de onde I. a. per judicis postulationem te nanuw. De actio ex stipniatn zouden daarvan alzoo zijn uitgesloten, even als de condictiones incerti. In de I. a. per judicis postulationem werd een judex of arbiter geneven , waarschijnlijk naar dat een dier woorden in de verschillende wetsbepalingen voorwant of volgens sommigen geheel naar de keus van de partijen of den Praetor ,doch zonder dat er tusschen den judex en arbiter eenig weitelijk verschil was. Althans Cicero spot in de oratio pro Murena c. 12 met de juristen, omdat zij nog niet wisten , of men judex of arbiter moest zeggen •jndicem nn arbitrum dici oporteret.•

Deze twijfel zon niet bestaan hebben, indien er in de oude legis actio reedi «en prak'i°ch verschil bad bestaan tusschen de benoeming van een arbiter en een judex.

eerste, indien het verschuldigde eene bepaalde geldsom, door de eerste en door de tweede ter keuze, indien het verschuldigde eene andere bepaalde zaak was. Men kon derhalve voor certa pecunia alleen de actio met het sacramentum, voor aliae res, behalve deze ook eene legis actio instellen zonder sacramentum, en deze laatste wijze van procederen was ongetwijfeld veel korter, daar de legis actio per sacra-mentum nog eene afzonderlijke litis aestimatio vereischte. De 1. a. per judicis postulationem was daarom welligt meer gebruikelijk en daar men alzoo meer gewoon was, res alias te vorderen sine sacramento, zou het aannemelijk zijn, dat men in de nieuwe 1. a per condictionem daarvoor ook geene sponsio eischte. Op deze wijze is het ook alleen te verklaren, dat de sponsio tertiae partis wel bij de condictio voor bepaalde geldsommen, maar niet bij die voor andere bepaalde zaken plaats had (11). Eene reden voor dat verschil bestaat in het latere regt niet; men moet dus de oorzaak daarvan in een vroegeren regtstoestand zoeken. De algemeene regel voor alle Historisch onderzoek, dat de gevolgen van beginselen en instellingen, die plaats hebben gemaakt voor nieuwe, nog blijven voortleven onder een ander stelsel, waarmede zij ni et noodzakelijk, maar alleen tijdelijk en toevallig zamen-hangen, moet ook in het Romeinsch regt niet worden voorbijgezien. Hoe groot ook bij dit volk de scheppingskracht op dat gebied was, ging de hervormingsdrang met eene groote vasthoudendheid aan het bestaande gepaard. Wel vond men voor elke veranderde levensbehoefte eene wijziging

(11) Er was eenig verschil tnsschen het sponsio en het sacramentum. liet laatste verviel aan het aerarium, de sponsio kwam ten voordeele der overwinnende partij. Daarenboven was het sacramentum eene vaste som, 50 of 500 asses, naar mate het onderwerp van strijd beneden of boven de waarde van 1000 asses was: de sponsio daarentegen was altyd een bepaald gedeelte van de gevorderde som, gewoonlijk een derde, voor de vorderingen van argentarii en voor pecunia constiiuta in hetaltemeen de helft. Beide het sacramentum en de sponsio komen echter hierin overeen , dat beide eene poena temere litigantinm bevatten en ook als zoodanig beschouwd werden,

— ga

in het regtsstelsel ; maar wat kon blijven bestaan, dat behield men ook. Zoo wijzigden zij hun geheelen procesvorm, daar de meerdere en veelzijdige behoeften eener meer ontwikkelde maatschappij, eene rijkere en vrijere levensuiting, zich bezwaarlijk kon buigen in het naauwe harnas van enkele vaste regtsvormen. Zoo schaften zij ook wel oude formaliteiten af, die door den loop der tijden zonder praktisch nut bleken te zijn; maar men mag aannemen, dat zij behielden, wat behouden kon worden en dat zij de groote leidende beginselen van den ouden strengen vorm in het langzamerhand ontstane vrijere processtelsel overdroegen. Zoo moet ook, waar een nieuwe vorm voor de vervolging van pecunia certa crédita werd ingevoerd, uit het oude proces zijn overgenomen, wat voor overneming in den nieuwen vorm vatbaar was. De condictie verschijnt ons dan als eene eerste voortschrede op den weg der hervorming, die met de lex Pinaria was begonnen. Door deze wet was alleen voor kleinere zaken (res minoris quam mille aeris) de groote vereenvoudiging ingevoerd, dat de zaak niet door het geheele centumviraal geregt werd onderzocht, maar aan het oordeel van één regter uit de centumviri of welligt uit het album werd opgedragen (1^). Overigens bleven de oude

(12) Gajus J. IV, § 1.5. De beperking tot eeue bepeable som kon misschien doen denken, dat deze niet alleen betrekking had op actiones in personam. Uit eene plaats van Pseud. Asconius in Verrem II. § 26. ed. Orelli, bl. 164: inaniqiie cum in rem aliquam agerent litigntores et poena • se sacrumenti peterent, poscebant judicem , qui dabatnr post trigesimum • diem.- blijkt echter stellig, dat men daarbij ook aan actiones in rem moet denken, Daniël die Legisactionen und das Formularprooosz der alter Römer, Schwerin 18.58, bl. 211, n». 44, denkt hier wegens de woorden poscebaut judicem aan de 1. a. per judicia po.lt;tulationem en wil uit die plaats adelden, dat het sacramentum niet het kenmerkend karakter der 1. a. per sacramentum was , maar dat dit ook bij de 1. a. per judicia postulationem voorkwam. Tut de vele vreemde en onhoudbare stellingen, die men in dat boek aantreft, zou ik ook deze rekenen. De naam zelf der 1. a. per sacramentum toont reeds genoeg aan, dat het sacramentum juist dat was, wat haar onderscheidde van de overige legis actiones. Ook de overige duiden in haren naam het kenmerkend verschil aan, dat baar van anderen onderscheidt.

- 93 -

solemniteiten behouden. Partijen verschenen voor het Centn mviraalgeregt en droegen daar hunne actie voor. Voor bepaalde geldsommen moet dit geweest zijn met de woorden Ajo fe w/iAi 500 aeris dare oportere (13). De gedaagde ontkende dit. Daarna volgde de uitdaging van den eischer tot het sacramentum , Quando (u negax, ad xacramenivm ie provoeo, die door den gedaagde ook van zijne zijde met eene uitdaging werd beantwoord Wijders werden borgen gesteld voor de voldoening van het sacramentum (14). Eerst nadat al deze formaliteiten waren vervuld, daagden de partijen elkander, om op den 30sten dag weder voor den Praetor te verschijnen, teneinde eenregter te kiezen. Nadat dit op dien dag had plaats gehad, was er weder eene wederzijd-

(18) Zie noot .5.

(14) Gajus, J IV. 16. Deze pleats heeft-aUeen betrekking op de vin-dieaiio. De inleiding van het proces door de bestelling aan het sacra-mentam Tonr de actio in per-onam moet echter op gelijke wijze hebben plaats gehad, uitgenomen de manna conaertio en de uitspraak wie in het bezit zou blijven. In personele actiën sprak dan de eischer de woorden : Ajo ie miïii dare oportere^ fjuando negas sacrameftto te provoeo ^ waarop de reus ongeveer met dezelfile woorden moet hebben geantwoord: SuniHter ego saeraniento te provoeo, quando ais me tibi dare oportere. Men zie Kelleb, Civil procesz, § 13. De boven aangehaalde woorden hij Valerius Prohus belmoren volgens hem tot de legie actio per sacramentum. Daartoe wil ook Betmann-Holwko , über die Com-petenz des Centumviralgeiichts Zeitschr. f. gesch. ßeehtsv. V , bl. 374 , ze gebragt hebben. Op bl. 86 en in noot 5 bragten wij die op het voetspoor van Saviont tot de condictio. De condictio Si eertum petetur strekte tot vervolging van ceita pecunia, quae dari oportet, waartoe vroeger de 1. a. per sacramentum diende. Men verlieze daarbij niet uit het oog, dat alleen de vormen, niet het essentiële, de grond der vordering, verschilde. Naar mijn gevoelen is de condictio niets anders, dan een verkorte vorm van de 1 a. per sacramentum. liet Ajo te mihi dare oportere, waarin de geheele bewering des eischers was zamengevat, was dus gelijkelijk aan beide actiën eigen In bet formnlier-proce» bleef ook dezelfde kern behouden. In do formula , als door den praetor verleend, sprak alleen de partij zelve niet , maar de praetor , Si paret dare oportere, judex eondemna. Volgens Gajus , J , IV . § 38, was echter de oude condictio in haar wezen onveranderd in het formnlier-proccs overgegaan.

— 94 —

sehe aanzegging, om na twee dagen voor den gekozen regter te verschijnen, ten einde het geschil, waaromtrent beide partijen voor den Magistraat verklaarden, wat hunne bewering was (15), te beslissen. Oj) dien dag werd dan voor den regter eerst eene korte aanwijzing van den eisch en van de verwering en van de middelen voor beide gegeven (16), en daarop volgde de bewijsvoering en de breedere toelichting (causae peroratie).

Gaat men nu den gang van dit proces na, dan moet het terstond de aandacht trekken, hoe onbeteekenend en nutteloos het meerendeel der tijdroovende formaliteiten was. Behalve het sacramentum was het eenige wezenlijke en voor het proces belangrijke, dat men daardoor bereikte, dit, dat tusschen de partijen door de wederzijdsche verklaringen in jure naauwkeurig bepaald was en vaststond, welk het geschilpunt was, waarover de strijd zou loopen. Vooral bij vorderingen van bepaalde geldsommen, waarbij alleen eene bewering van schuldig en niet schuldig zijn der bepaalde som mogelijk was (uitgenomen de gewone algemeene exceptiën) moest het doellooze dier omslagtige vormen zeer in het oog vallen. Eene eerste bepaling van het punt van den strijd kon men zeer goed verkrijgen door eene denuntatio ten overstaan van getuigen, welke eene som men van de partij eischte. Bij meer verwikkelde zaken, waar onderscheidene beweringen in ontelbaar verschillende schakeringen mogelijk waren, mögt men nog hechten aan eene zekerheid, die de verklaring van partijen op de solemnele wijze ten overstaan van den magistraat opleverde ; bij de eenvoudige vordering van vaste geldsommen, waarbij tegen de

• (15) nbsp;nbsp;nbsp;In bet forinulier-proces bleef deze bepaling van heide beweringen, een noodzakelijk vereischte in eiken procesvoim. behouden in do litis contestatio.

• (16) nbsp;nbsp;nbsp;Causae collectio, quasi causae sune in brevecoactioGAJU8j.lv, 15. Bÿ Ps. Asconius in Verrem II, § 26 ed. Orelli bl. 164 wordt dit causa« conjectio genoemd.

— 95 —

verklaring van verschuldigd zijn alleen het niet schuldig overstond, waren getuigen evenzeer bij magte, om het geschilpunt met de vereischte naauwkeurigheid te vatten en kon dit derhalve door de denuntatie ten overstaan van getuigen even goed bewezen en verzekerd worden, als door de verklaring voor den magistraat. De denuntiatie bevatte (17) tevens eene oproeping, om op den dortigsten dag voor het geregt te verschijnen, tot benoeming van een regter, ad capiendum judicem. Op deze wijze was de geheele eerste verschijning voor het geregt uitgewonnen en bereikte men veel eenvoudiger hetzelfde doel.

Dat er niet een naauw verband 'zou bestaan hebben tus-schen het sacramentum der legis actio , eene boete ten bate der schatkist, (zooals wij die in ons burgerlijk regt nog voor een eisch in cassatie kennen) en de sponsio tertiae partis van de condictio voor bepaalde geldsommen, zal men bezwaarlijk kunnen beweren. Waar men geen voldoenden grond erkende, dat door procesvoerende partijen, alleen omdat zij procedeerden, een ofler ten voordeele van den staat werd gevorderd, lag het voor de hand, om terwijl men het sacramentum afschafte, de daarin vervatte poena temere litigantium te behouden door aan de verliezende partij de betaling eener bepaalde geldsom aan den overwinnaar op te leggen. Men verkreeg dit door eene sponsio van den eischer en eene restipulatio van den gedaagde, dat hij een derde gedeelte van de geldsom in kwestie aan de tegenpartij zou betalen, indien de regter uitsprak, dat men te onregt geprocedeerd had (18). Zoo was de condictio ex lege Silia

• (17) nbsp;nbsp;nbsp;Gajds, J. IV, § 18, 'Et haec quidem aclio proprie condictio vocabatur, nam actor advereario denuntiabat, ut ad judicem c piuudum trigesimo die adesset.*

• (18) nbsp;nbsp;nbsp;Gajus, ,1. IV, § 13, « eaque actio (per sacrameolam) perinda ■ periculi'sa erat . . . .atque hoc tempore periculosa est eer tue créditée • pecuniae propter sponsiouem , quad periclitatur reus, si teraere neget, • et restipulaiiooem, qua periclitatur actor, si uou debitum petal.*

niets anders, dan eene verkorte legis actio per sacranientum, waarbij ook het sacramentum in den gewijzigden vonn eener spousio bleef bestaan. Kon het object der beide condictien oudtijds geheel ter keuze, hetzij door de 1. a per sacramentum, hetzij door die per judicis postulationein worden gevorderd, waar zou men dan de oorzaak zoeken, waardoor het sacramentum voor de eene condictie (voor vaste geldsommen) gewijzigd was blijven bestaan, voor de andere (voor alle andere bepaalde zaken) was vervallen? Keli.ek beweert het laatste, maar heeft geene oplossing van de oorzaak van dat verschil gegeven. Zijne gronden, dat de beide condictien uitsluitend zonnen zijn ontleend uit het oude gebied der 1. a. per sacramentum, zijn daarenboven zeer zwak ( 19). Dat de lex Calpurnia voor actiën, die vroeger tot het gebied der 1. a. per judicis postulationem hadden behoord, een proces-vorm invoer de, waarbij het sacramentum en de sponsio tertiae partis was

(19) Civil pnicesz. § 18, bl. 76 in/ximlerheid ook noot 247. Volgens Keller zou men uit de plaats van Gajos alleen kunnen opmaken , dat door de legis actiones per sacramentum en per judicis postulationein genoeg was gezorgd voor id, quod dan oportet, terwijl dit laatste N. 15. alleen zon behoord hebben tot het gebied der 1. a. per sacramentum. Wij merken daartegen op, dat Gajus duidelijk zegt, dat men id quod dari oportet door de 1. a. per sacramentum en door die per judicis postulationein had kunnen vervolgen. Keller schijnt ook aan deze zijne verklaring zelf niet veel te hebben gehecht, want hij voegt er bij, dat indien Gajus werkelijk mögt bedoeld heoben dat het dare oportere , dat later tot de condictio behoorde , vroeger verdeeld was tusschen de beide oude legis actiones, dat men dan Gajus bezwaarlijk zon kunnen gelooven. Dezen laaisten nu zal men niet zoo geniakkelijk alle geloof weigeren, althans niei zonder zeer gewigiige gronden en die geeft Keller volstrekt niet Kudorpf . Röm. Reobtsgesch. II, § 23, bl. 83 en anderen willen, dat de condictio de 1. a, per manus injectionem voor het nexum zou hebben vervangen. Dat deze oude procesvonn vorm in de condictio is opgegaan, kan niet worden betwijfeld. Terwijl de buiiengewone vorm werd afgeschaft, bleef de gewone wÿze van procederen over. Het kau zijn, dat de afschaffing van bet nexum eene der oorzaken van de invoering der condictio is geweest. Zoo algemeen echter , als Rudorfp dit van de condictio wil hebben aangenomen, dat zij alleen zou zijn ingevoerd . om de manus injectie ie vervangen. is dat niet aannemelijk. Hij is daarmede ook in stryd mot deze plaats van Gajus.

weggevallen, doch die overigens eigenlijk niets anders was, dan een verkorte vorm van het proces per sacramentum, verwoudere niemand, want waarschijnli jk was er tusschen de legis actiones per sacramentum en per judicis postulationem eene groote oyereenkoinst. Behalve het sacramentum bestond het kenmerkend onderscheid hierin, dat in den laatsteu proces-vorm niet het i entumviraalgeregt, maar één gezworene, een judex of een arbiter, uitspraak deed.

Overigens is er niet de minste grond, om aan te nemen, dat er wat de vormen der inleiding van het proces betreft, eenig verschil tusschen deze legis actiones was (20). Vooral was de overeenkomst groot bij den door de lex Pinaria gewijzigden vorm der actio per sacramentum. Welligt had deze wet niet anders gedaan, dan den vorm der judicis postulatio op de 1. a. per sacramentum overbrengen. \V aaroni zou men, terwijl men ook bij de 1. a. per sacramentum volgens die wet voor sommige gevallen een regter benoemde tot beslissing van het geschil, een anderen vorm hebben gekozen, dan reeds voor de benoeming van een gezworen regter in eene andere actio bestond?

Op deze wijze is het alleen te verklaren, dat er bij de condictio rei certae praeter pecuniam numeratam niet, bij de condictio certae pecuniae wel eene sponsio tertiae partis plaats had. Op zich zelve was deze sponsio bij beide condictien gelijkelijk mogelijk. Tot een derde behalve het object van den eisch kon bij beide evenzeer worden veroordeeld, omdat bij beide eene veroordeeliug in eene bepaalde som gelds moest volgen.

(20) 'J'eii tijde van Gajus werd het pieces voor hel Ceiituiuvnuul-gerejt. waarin ung werd ireprncedeerd volgen» de onde 1. a. per sacta* luemutn , op s-deinnele wijze voor den praetor door het sacrainentuin ingeleid, Gajus J. IV, § 16. Voor de storting of borgstelling van dit sacrainentimi moest het onderaerp der actie reerls bepaald zijn. —Eene gelijke bepaling was noodig hij de benoeming van een regter in ile I. n. per posmlatioiretn Men mag nannemen , dat de vormen voor deze bepaling van den strijri in heide actiën vrij gelijk zal geweest zijn, ter v.ji in de eene het sacramentum. in de andere de judicis postulatio daarmerle verbonden was.

TAernis D. VIII, 1ste St. [1861]. ^

98 -

Be oplossing van dat verschil moet men dus in den vroe-gereu regtstoestand zoeken en bovengegevene schijnt mij, naar hetgeen ons van den ouden proces-vorm ten opzigte van het creditum bekend is, de eenig mogelijke te zijn. Tk moet echter erkennen, dat mijne stelling niet anders is, dan eene hypothese, hoeveel waarschijnlijkheid daar ook voor moge bestaan (21). Voor de bepaling van den aard en den omvang der beii.e genoemde conüictiën staan wij gelukkig op een vaster bo^em van exegese.

Uit Gajus J., IV, § 18 en 19, weten wij, dat de condictio ex lege Silia gerigt was op pecunia eer (a, die ex lege Calpurnia op omnis res cerla, ynae dari oportel. Beide actiën zijn dus algemeen. L it welk contract ook de obligatio, het creditum, ontstaan was, steegs kon men daarvoor de convictie instellen. In zooverre bevatte het creditum alle andere contracten in zich, zooals Ulpianus uitspreekt in 1. 1 11’. de Heb. Cred. (12.1). «Omnes contractus, quos ralieuain lidem secuti instituimus, complectitur;” en 1. 9 eod. «Certi condictio competit ex omni causa, ex qua cer-z/tum petitur, sive ex certo contractu petatur, sive ex incerto. z/Uicet enim nobis e.x omni contractu certum condicere, »dummo .0 praesens (niet afhankelijk van eene toekomstige zzvoorwaarde of tijdsbepaling) sit obligatio” (22). Indien

(2li lii niituurwcteiihcliappen is men lien »erlwizendeu vooruitgang van den laalsien tijii vooi numelijk verhcImMigil mui lie Iiypotlieiicche ineibode. Op Iièt uehied der morele weienrcliappe», inzonderheid viui de gesebie-denis der maaisehappelijUe omwikkeling is het veel moeijelijker , zich rekenschap te geven van den weg, die in het onderzoek is bewandeld, omdat elke toestand veel ingewikkelder, elk feit met een menigte andere nog veel nnauwer verbonden is, dan in de stofFelijke wetenschappen Inzonderheid echter is het meerendeel der kennis van de oudste geschiedenis, ook langs den hypolbeti8chen weg verkregen, hoewel met minder bewustheid der metlnale. Gelijk de hypolhere in nauiurwetenschapi en door eene veelheid van waarnemingen moet bevestigd worden . zoo moet zij op gebied van geschiedenis hare hevegt;tiging vinden door naauwgezel onderzoek of in al de verschillende toestanden, waarmede de gogevene feiten in verband staan , de aangenomen bypothe-c doorgaat.

(22) Op het voelspo ir van do Glossatoren en ile latere Romanisten, vat üAViOM Sy.-t. V, Beil. 14, nquot;. 23, bi. 580 de woorden ex incerta

— 99 —

aanvankelijk met onze toestemming (in welken vorm of welk soort van contract dan ook) eene zaak uit ons vermogen in dat van anderen was overgegaan, zonder dat voor dien eigendomsovergang een regtsgrond bestond, dan konden wij die za^tk volgens Komeinsch regt bij condictietcrugvorderen (23), liet eeiiige vereiselite daarbij was, dat ilie zaak een cer-tum in den meest strikten zin was, dat is, eene bepaalde geldsom, of eene andere bepaalde zaak. Eene zaak is bepaald (certa) indien zij door een bepaalden naam is aangeduid of wanneer soort of liocgrootlieid bepaald is 1. 6 11. de Reb. Cred. teertuin est, cujus species vel quantitas, quae in »obligatione versatnr, aut nomine suo aut ea demonstratione //quae nominis vice fungitur, qualis quantaque sit, osten-//ditur:” 1. Tl tb de V. D. (45.1). //Certum est, quod ex x-ipsa pronuntiatione apparet, quid, quale, quantuinque sit: //lit ecee aurei decern, fundus Tusculanus, homo Stichus, //tritici Africi modii centum, vini Campani optimi, amphorae //centum.” Blijkt .soort of hoegrootheid eener zaak niet, dan is zij incerta J. 75. pr. en § 1 11'. cod. //Ubi autem non apparet, //(|uid, (|uale, quantuinque est, incertain esse stipulationem, //dicendum est. Ergo si qui fundum sine propria appcllatione, /'vel hominem generaliter sine proprio nomine, aut vinum //frumentumve sine qualitato dari sibi stipuletur, incertum //deducit in stipulationem.” Dergeli jke onbepaalde zaken konden door geene der oude condictien worden gevorderd. Bepaalde zaken daarentegen, uitgezonderd geld, vielen onder contracta op, als betrekking hebbende op de contractas innominati. Door Hembacii, Credit urn bh 84 en 'olg. is onwederlegbaar bewezen , dat de contractus hier incertus is genoemd , als eene res inceita daarvan bet onderwerp is, zoo als men ook de stipulaiio certa en incerta ondei scheidt. De twijfel van Savigst , dat dan voor de condictio incerti in het geheel geene ruimte zou overblijven, verdwijnt, als men er op let, dat de res incerta der overeenkomst, later vóór het instellen «Ier actio een certum kon gewi.rdeu zijn. Dan is het in den regel , dat men ageert door de condictio certa, die in dat geval echter is ontstaan uit een contractas incertus,

123 Zie 1. 1 ff. de Reb. Cred. waarover wij later zullen handelen.

— 100 —

de condictio ex lege Calpumia. En deze condictio is volgens Gajus bij de invoering der formulae in haar wezen onveranderd gebleven. In Inst. IV. § 33 verklaart hij uitdrukkelijk , dat er geene formula naar het voorbeeld der oude condictien was gegeven, zoodat de formula, voor de oude legis actio per condictionem in de plaats getreden, zonder eenige verandering of fictie was overgenomen (sua vi ac potestate consistit), omdat bij den eisch zoowel van vaste geldsommen als van andere bepaalde zaken de intentio luidt, flaé de zaait zelre aan ons be/ioor£ te worden overgedraffen ; wSive enim pecuniam sive rem aliquam certam debitam nobis //petamus, earn ipsam dari nobis oportere. intendimus, nee //ullam adjungimus condictionis fictionem.” Derhalve zijn bij de invoering van het formulier-proces de condictien ex lege Silia en ex lege Calpumia in hun wezen onveranderd in het nieuwe stelsel overgegaan, en zij kunnen, daar de intentio blijft gerigtop de zaak zelve, geene andere intentio hebben gehad, dan Si parei dare oportere. Vare beteekent overdragen in het eigendom vaneen ander 1. 7ö § 10 tf.de V. 0. //ilaec stipulatio fundiim Twecnlanum dari, ostendit '/se certi esse: continetque ut dominium omnimodo efficia-tur /itiputatoris guoijuo modo.quot; Seneca de Benef. V, 10, '/dare »aliquid a se dimittere est, et quod tenueris habendum //alteri tradere” (24). Wij mogen dus uit de plaats van

(24) Ook in de Basilica is op onderscheidene plaatsen op deze betee-kenis van het wotud dare gewezen. In een schoUutn van Stephanus op L. 23, i. I . c. 4 vinlt;1eii wij dii met zoovele woorden vermeld: âdçf ydf) ^efTb ro dfOnÔT^^v Ttot-f/Oat/, want dark beteekent imiand eitje-nair m ken. Deze wooideu zijn vel niet van Stlphakus zelven , maar van onderen, wier gevoelen hij aaiihanlt. Het blijkt echter uet'^e^, dat hij met deze hunne bewering instemt. ïn c. 1 , § 2 van dezen zelfden titel ze*»t dezelf te jurist van de conlt;lictilt;gt; Si curiam jjefetm-: ^'laO-i, äff oTt o TCaçoir xf^rov yertKÓt; y.ovâi'y.ri'y.i'OÇ arcra (fvoty-ijv Idi/órTjca dfOTroTfiuv àvuxttkeZruf aal i/.t'tf VTfvviraióii '^X^‘' 't^o dd^e. Mi n woel welen , dat de algein-'ene CondiCio cerii injl'iens hare eu/ene natuur iten eigendom tprngnor-dert en uit haren aard het dare berat. Vulpens hem was ook door Tiiko-PHILCS gewezen nn het verschil tn««chen dare en tradere c. 9, §3 van

101 —

Gajus besluiten, dat er na de invoering van het proces per forinulain twee algeineene coudictiën hebben bestaan, waarvan de eene was gerigt op bepaalde geldsommen, de andere op alle andere bepaalde zaken en dat de formula van beide coudictiën de intentio bevatte, dat eene bepaalde ziak in eigendom zou worden overgedragen (25). Van beide mogen wij wachten, dat zij in de Pandecten melding zullen worden teruggevonden. Over de eerste is geen verschil van gevoelen. Men vindt daar op vele plaatsen melding van gemaakt. Zij komt voor onder den naaam van Si ceri7tm pe(e(ur. Dit is uitgesproken door L't.pianüs in 1. 1 de 11. Cond. Trit. (13.3). //Qui certam pecuniam numeratam petit illa actione utitur vSi cerl/im peiehirquot; en hij voegt daar onmiddelijk bij quot;qui //autem alias res per triticariam condictionem petit.” Deze algemeenheid der triticaria en hare vermelding naast de condictio, de certa pecunia numerata, doen terstond denken, dat de triticaria de oude condictio ex lege Calpur-nia is. Men zou kunnen vermoeden, dat Ui.pianus aan de plaats van Gajus had gedacht. Waar hij echter zegt, dat men alle andere zaken vordert door de triticaria, laat hij bij de woorden alias res de nadere bepaling van Gajus, cerlas, weg.

Door Savigny is dan ook geoordeeld, dat de condictio triticaria zoowel de vordering van onbepaalde als van be-

tifel : '0 àyooaüiyç ov KuXû*.: Hyfi,. ai 7râçf r dó^e. Ovrf yà^ èraya^ Tov Trçâctjv dfOTrÓTtjv Ttoi^fZv lov âyoQaGn-fjf, dklâ ^i6rov ahö) i:Qff.^trfVftgt;v drTtyxâî^^fTfu tÔ Ttf.r^a ivoVf xal hffçoràoamp;'fu T-ijv TUf^i fxnxyGfO)^ dov/cXav: 2'avra fifv ovv,d)lt;i fb/rov (;)(ô(fi-koç 0 /.caxaçÎTijt;. De kuoper kau met met retit Zffftjm , SI PARKT DAKE. H unt de uerkoOfer behoejl den küOfier niet eiiienaar te imikeu , rnanr hij wordt alleen genoodzaakt bent het verkochte te leveren en zich te verbuiden , om in r/eval van mtwinning het dubbel van den kooppri;/i te befttlen, /hl nu leerde, gelijk ik zeide , TukophilUS zaliger. Op het verschil tusschen dare en tradere steunt ook de heslissinuj van Celscs in l. 16, ff. causa data c. n. sec. Daar« p heeft ook betrekking I. I I , § 2 , ff. de Act. Eint. et Vend.

(2.5) Gajus, IV, § 33. Sive enim peenniam sive rem aliqnnm certam debitam nobis petamus, earn ipsam dari nobis intendimus.

102 — plaide zaken omvat. Dit gevoelen komt mij echter onjuist voor. Het schijnt, dat die geleerde zelf cenigen twijfel koesterde, of zijne stelling wel waar was. Het woord zi?.? deed den sclierpzinnigen en geleerden jurist twijfelen, of Ulpianus daarmede alleen eene bepaalde zaak, die kon vallen onder de intentie si parei dare operiere, kon bedoeld hebben; doch die twijfel wordt gemakkelijk door hem verwijderd (26).Dit vereischtookgeenebijzondereoverweging: in het woord ree kan immers geen denkbeeld ven bepaaldheid liggen. De uitdrukking res ceria doet reeds veronderstellen, dat er ook res inceriae zijn moeten, al was ons dat buitendien uit de regtsbronnen niet volkomen bekend. Toch gelooven wij, dat de Corypliae der hedendaagsche Romanisten door een juist gevoel werd geleid, waar hij in de woorden van UnriANUs: a/ias res per irUieariaM con-diciionem peiii, eene aanduiding vermoedde, dat deze daarbij alleen had gedacht aan actiën, waarvan de intentie luidde: Si parei dare oporiere. Doch die aanwijzing ligt niet in het -woord res, maar in peiei. Feiere rem duidt aan, dat de actie gerigt is op eene bepaalde zaak zelve en wordt in zeer juisten en eigenlijken zin gezegd van de condictiones voor bepaalde geldsommen en andere bepaalde zaken, omdat men daarin eischt krachtens verbindtenis, dat bepaalde zaken zelve moeten worden overgedragen, om-

(96) System, V Beil. 14, n^. 39, bl. 626. «Der einzige Zweifel gegen die Aljremcinheit des Sinnes dieser Stelle könnte etwa noch aus dem Wort res hervorgenommen werden, so dasz der Name itnticaria) dennoch auf Condictionen mit dare oporiere (nur ansaer dem haaren Gelde) beschiänkt wäre. Allein dieser Schein verschwindet durch die von Ulpian hinzugefügten einzelnen Anwendungen Mit dieser Klage nämlich soll man einen fnndus einfordern können etd vectigads eit. Bei einer gewaltsamen dejection ans einem Grundstück kan der vorige Besitzer den fundas selbst condiciren , wenn er Eigenthümer ist; aus-zerdem aber die possessio. »

De condictio der possessio wordt door Savigny te onregt als eene condictio triticaria aangemerkt, zoo als wij later zullen zieu.

dat de iiitentio op de zaken zelve gerigt was, Gajus J, IV, § 33, //quia intendimus earn ipsam dari oportere.” Dat kan niet gezegd worden van formulae, waarvan de intentio ook gerigt was op een facere en luidde Quir/quid dare facere oporiet, zoo als bij de condictiones incerti. Waar van een facere sprake was, kon men niet zeggen rem pe(im7M. Pelere wordt gebruikt voor opvordering van zaken, hetzij dat wij eischen, dat wij als eigenaars daarvan zullen verklaard worden en als zoodanig in het bezit daarvan zullen gesteld worden, hetzij dat wij vorderen, dat de eigenaar of houder daarvan verbonden is, om die aan ons over te dragen, om ons daarvan eigenaar te maken. In de verklaring op den titel de Rebus Creditis der Basilica 23.1 teekent ook de Schioliast aan, dat àTraÎTrjats vooral in meest eigenlijken zin wordt gezegd, als wij vorderen, dat iets ons eigendom zal worden. (27) Volgens hem noemt de wetgever de condictiën overal peiidones {(inaiTii(Siis).A.aa zulk eene stellige verklaring

(-quot;) § -^ O/Xmv OVV Ó ro/^f^oamp;fv q Ttfiçftrftjlaxfftb, âç ivrfvamp;fv tyv di'daoxaki'a'i' ^o^^tTra ov/t TrfÇi^KfivMv Tióv 7rç(iy/j.âT0)v j t'^q èy(gt;)y^lt;; T-^t; fKrhv.ovOt]^ /xfZvn, alka 7rf()l 7fçayftâi:lt;')v âr^hov piy Óvrfov r^q yfifrfçaç df0jroTfirtQ xal Ti^Q âytnyÿç v^jç xt-rovft-fvtjg fig nvri^v ri/v TovTutv draxlT/akv xal dTtabr/ja^v, TrQoo^ifamp;tj tó dvraTf^Tai’. Kvqùoç yà^ aTtair'^Gbg X/ytrtUf orb Tb i^tjrovfifv yfVfOamp;ftb y^ifTfçor: ró de f/7tóv ^rjTTjoa 7t)^fov yfVfOamp;fib f/^óv ^ droTTov. Kal Tov xioeov yà^ xovdbXTbXbov KbTOVVTfQ, TTf^^l ov xal y âbâaoxalba fOcb, ovTo) Xfyo/ifv: TtobT^GÓv fxf, n/r^fj âfçTgÔTtjv Tovroxt TOV TC^dyfiaTOQ y TÓao)v TObüvde dçyvçbwv. De loelgeoer nu wiUf'nde loonen ^ dat idj hipr niet hand II over die zaken of' oner de regtsvorderinq (de inndicalio] waardoor men dœ i'or^ deri, maar over bepaalde zaken^ die niet in ons eïi/endom zijn, en over de refftsi'orderinq die wordt ingesteld, om deze zaken ttruq te vorderen, op te eischen . plaatste hier het woord dTtfUTfbTab. (Het opschrift ' an den titel is Tte^l TtçnyfittTMv xçtotaTovftfvMv, fdv färb â^Xov xal dTtabTfûTab xal Tte^l exdbx'gaeox; avTWv} U ant d.TabTrjabÇf {opeisehmg ^ peiilioï wordt voornamelijk gezegd, als wij eischen, dat iets het onze zal worden, te eischen nu dat het mi/ne nog meer bet mijne zal worden, is ongerijmd • want de conaictio certi, waarover hier gehandeld wordt, instellende, zegden wif alzoo • Petrus, maak mij eigenaar van deze zaak of van zooveel en zoodanige geldstukken»

- 104 —

van den Bysantijnsclien scholiast kan men geen gewigt ontzeggen. Daarnaar is pedfio de technische term voor elke condictie, die op eene bepaalde zaak gerigt is en waardoor men eischt, dat die zaak zal worden overgedragen, in zijn eigendom zal worden overgebragt, met de intentio Si paret dare oporlere. Reden om de verklaring van den Scholiast in twijfel te trekken, is er niet. En al mögt men minder vertrouwen stellen in de kennis, die de Grieksche geleerde van het Latijn had, al mogt men aan zijne woordverklaring weinig hechten, dan zal men toch de gevolgtrekking niet kunnen ontgaan, dat de Bisantijn, in het Latijnsche woord eene fijnheid zoekende, die in de taal niet lag, in het woord petere eene beteekenis wilde vinden, die hem uit andere bronnen bekend was, dat men aan dat woord bij de condictiën hechten moest. Dit zal men in allen gevalle moeten toegeven, dat hij, voor wien al de bronnen van Ro-meinsch regt nog openlagen, eene condictio, yuarem. ped-mus, alleen opvatte, als eene condictio, waardoor meneischte, dat eene zaak in het eigendom zou worden overgebragt. Daartoe moet de zaak bepaald zijn, want anders is het een /acere, zoodat de uitdrukking van condiedo, qua rem pedmus eene gelijke beteekenis heeft met condiedo de re certa. De con-dictia triticaria, qua alias res (praeter pccuniam numera-tam) petimus, waarover Ulpianus in de reeds aangehaalde 1. 1 ff. de cond. trit. (28) handelt, is derhalve dezelfde, als de condictio ex lege Calpurnia de omni certa bij Gajus J. IV, § 19. De laatste had geene betrekking op onbepaalde zaken: de condictio triticaria der Pandecten kan even weinig dienen tot vordering van onbepaalde zaken.

Volgens Sa View is dit laatste wel het geval en blijkt dit stellig uit de zaken, die Ulpianus opnoemt als voorwerpen van de condictio triticaria. Hij meent zelfs, dat de enkele inzage der genoemde 1.1 ff. de Cond. trit. allen twijfel, die men

(28) bl. 84.

volgens hem overigens uit de woorden rem petimus kon voeden, moest doen verdwijnen. Enkele dier zaken zijn volgens Savigny stellig res inceriae (29). Ik moet hier geheel van hem in gevoelen verschillen. Niet alleen toch noemt Ulpianus alleen zaken, die voor certae kunnen worden gehouden ; maar hij stelt ook als regel op den voorgrond, dat die zaken bepaald moeten zijn, hetzij in gewigt, hetzij in maat : z/et generaliter dicendum est, eas res per hanc actionem // peti, si quae sint praeter pecuniam numeratam, give in //pondéré give in meneura conslen( (30), sive mobiles sint z/sivesbli.” Welligt heeft Ulpianus hier gedacht aan zijne bepaling van res certae, voorkomende in 1. 74 ff. de V. ()., boven aangehaald op bl 99. Of de zaak overigens roerend of onroerend, ligchamelijk of onligchamelijk was, deed niets ter zake, indien men in de aanduiding der ligchamelijke zaak of van het jus in re aliéna, maar de soort en de hoegrootheid bepaald had. Dat erfdienstbaarheden op res certae, even als die zaken zelve tot de bepaalde zaken res certae gerekend worden, vindt ook zelfs bij Savigny geen bezwaar. Hier is geen twijfel mogelijk, of deze zaak wel kon vallen onder de intentio Si paret dare oporlere, want men kan immers de servitus altijd overdragen door de in jure cessio. Aan de verpligting van het dare oportere kon dus letterlijk worden voldaan, en de waardering in de condem-natio, het Quanti ree est, kon ook geen bezwaar hebben. Dit laatste was moeijelijker, zelfs hoogst bezwaarlijk bij vruchtgebruik. Als de eischer echter de formula met de intentio : Si paret fundi Tusoulani usumfructum dare oportere, verlangde, was het bezwaarlijk hem die te weigeren , want die ususfructus was eene bepaalde zaak en voor overdragt vatbaar. Werd zij verkregen, dan was daardoor de regter verpligt, indien de eischer de obligatio bewees,

• (29) nbsp;nbsp;nbsp;Zie bl. 102 noot 26.

• (30) nbsp;nbsp;nbsp;IJelzij dat ztj in yeiaigt, hetzij dat zij in maai bepaald zijn.

te veroordeelen en volgens de condemnatio Quand ea res es( de waarde daarvan te bepalen (31). Maar hoeveel moei-jelijkheid was er niet in zulk eene schatting, hoe willekeurig moest die bepaling altijd schijnen? Bij onzekerheid van de opbrengst van de volgende jaren, bij onzekerheid vooral van den duur van het vruchtgebruik , was het bijna niet mogelijk de waarde te bepalen. De schatting was dus bijna niet doenlijk. Een gemiddelde leeftijd aan te nemen, had op zich zelf veel bezwaar. Den Romein zou eene daarnaar berekende waarde van vruchtgebruik niet hebben voldaan, want men kon op die wijze de verschillende ligchaamsgesteldheid der vruchtgebruikers niet in aanmerking nemen, en hem zou het niet ontgaan zijn, dat daarvan in den regel de duur van het leven afhangt. En al had men met den gemiddelden leeftijd genoegen kunnen nemen, hoe zou men tot de kennis daarvan zijn geraakt, terwijl men geene tafels van gemiddelde sterfte kende ? Hoewel dus volgens de strenge consequentie van het regt de condictio met de intentio: Si parei dare apartere, voor vruchtgebruik moest worden toegelaten, is het niet vreemd, dat daarvoor meer eene andere actie werd gebruikt, die met de condictio certa concurreerde. Daarom zal het ons niet verwonderen, dat Ulpianus op eene andere plaats leert, dat men gewoon was, om den ususfructus eener bepaalde zaak als een incertum te beschouwen, althans te vorderen door eene actio incerta, in casu de actio ex stipulatu 1 47 § 3 , ff. de V. 0. // Eundi certi si quis usumfructum sti-// pulatus fuerit, incertum intelligitur in obligationem // deduxisse ; hoe enim jure magis utimur. ”

(311 Zni) moest ook de rester de waarde van eene onder voorwaarde (relegafeerde zaak schatten De maatstaf washier de prijs, die men voor zulk eene gelejrateerde zaak, terwijl de voorwaarde nog hangende was, zou besteden 1. 14, (F. de eond. furt. (13.1) gt;nbsp;Si servus fartivus sub ■ enndictinne legalus fuerit, pendente ea here.s condictionem hahebit . . . ■ Quodsi pendente conditione jndicaretur, judex acstimare debebit, quanti • emptoiein iuvenerit. ■

— 107 —

Be laatste woorden schijnen stellig aan te duiden, dat de ususfructus ook wel als res certa beschouwd en door eene condictio ccrta gevorderd kon worden. liet kan zijn, dat daarover verschil van gevoelen bestond, en dat men aan die woorden de beteekenis moest hechten, dat het gevoelen , dat de ususfructus als res incerta moest gevorderd worden, het meest gevolgd werd. Bie woorden kunnen echter ook beteekenen, dat de ususfructus zoowel door eene formula voor res incertae, met de intentio Quicquid dare Racers oporiet kon geeischt worden, als met eene formula voor bepaalde zaken, met de intentio Si paref dare oportere; dat is met andere woorden, zoowel door eene actio incerta aks door eene actio certa, en dat het eerste in de praktijk meer gebruikelijk was (hoc jure magis utimur). Voor dit laatste was dan ook de gewigtige reden , die wij bovenvermeldden. Beze verklaring schijnt daarom de voorkeur te verdienen (32). Be formula met Quicquid dare facere oportei gaf aan den regtcr meerdere ruimte en vrijheid. Baarnaar kon hij bevelen, dat de ususfructus zou worden overgedragen en dat de gedaagde zich onder het stellen van zekerheid tot de jaarlijksche uit-keering van eene bepaalde som verbinden zou of eindelijk hem in eene bepaalde geldsom veroordeelen (33) Wegens deze belangrijke practische voordeelen is het zeer begrijpe-

(32) De ususfructus valt volgens Saviont ?^ysr. V, Beil. 14,noot c., bl. 618 onk onder de intentio: Si pnret dare oportere. Dat Vlpiaküs echter voor de siipulaiio ususfuctus de actio incerta ex stipidatu t'-elaat, is hem niet ontmaan. Hij schrijft dit ook toe aan de moeiie’ijkheid . om de waarde van het vruchtgebruik le scha’ten Dat hij overigens de ususfructus als een incertum wil gevorderd hebben, en vermlt;iedt. dat toch de intentio zou uelui'l hebben Si parel dore oport re , daarvan geeft hij zelf geene oplossing. Het oude Romeinsche regt liet zulk eene vereeuiging van de formulae der actione'^ certae eu incertae niet toe Tk kan hier niet anders in zien , dan eene dwaling die het gevolg was van de onjuiste lt;nbsp;pvattiiig van den omvang der condictio triticaria.

(S3) Officio judicis kon de prae^tatio eener handeling worden opgelegd en eerst bij ongehoorzaamheid van dew gedaagde aan dat bevel, de ver-

108 —

lijk, dat men algemeen verkoos , om den bij stipulatio bedongen ususfructus van bepaakle zaken niet door do condictio triticaria maar door de actio ex stipulatu te vorderen. De intentio der laatste actie was: Quidt/uid dare faeere oporiei, Gajus.!. IV, § 1.36. Gelijk wij later zullen betoogen, concurreerden ook de condictiones incerti met de triticaria. In al die gevallen van concurrentie kon dan ook de ei sell er de formula der condictio incerti ook met de onbepaalde intentio kiezen. Het was dan eene actio incerta, waardoor men den ususfructus vorderde. In dien zin zeide Uj.pianus, dat het meer gebruikelijk was, den ususfructus als een incertum te beschouwen. Dit alles nam echter niet weg, dat ususfructus kon worden overgedragen, dat' het vruchtgebruik kon vallen onder de intentio Si paref dare operiere, dat het op zich zelf eene bepaalde zaak kon zijn, en gevorderd kon worden door de condictio triticaria. Dat overigens de ususfructus van bepaalde zaken onder de res certae gesteld worde, vindt ook bij Savigny geen bezwaar.

Geheel anders is zijn oordeel over den ager vectigalis. Dezen houdt hij ontwijfelbaar voor eene res incerta (34). PiiCHTA stemt daarin zoodanig met hem in, dat hij, die de condictio triticaria alleen voor bepaalde zaken wil hebben toegelaten, het fragment van Ulpianüs voor geïnterpoleerd verklaart. In plaats van «fundum quoque, ])er hanc //actionem petimus eisi vectigalis sit,” zou Ui.pianus in de laatste woorden geschreven hebben, nigi vectigalis sit (3.5). Voor die verandering is echter geen andere grond, dan cordcenne: tot eeno vaste geldsom worden ntteesproken 1. 55 ft', de Act. Enit. et Vend. (19.1) 1. 9 ft’, de Praeser. Verh. (19 5). Zonder onbillijkheid kon deze veroordecling in dat geval door den regier zoo hoog worden bepaald, dat de eischer nimmer schade leed. Be gedaagde werd daardoor niet benadeeld , want door overdragt van hetgeen hij schuldig was, kon hij zich van de betaling daarvan bevrijden.

• (34) nbsp;nbsp;nbsp;Zie noot 26.

• (35) nbsp;nbsp;nbsp;PuCHTA , Inst., TI, § 165, noot bh. hl. 119,

— 109 —

dat volgens Puchta geene andere, dan res certae, onder de condictio triticaria konden vallen, en daar hij den ager vectigalis voor eene res incerta hield, moest hij de plaats van Ui,PIANOS, waar stellig gezegd wordt, dat deze ook door de triticaria kon worden geëischt, voor opzettelijk veranderd of corrupt houden. Dit laatste schijnt mij niet noodig , daar de ager vectigalis werkelijk voor eene res, en indien hij met genoegzame zekerheid is aangeduid, ook voor eene res certa moet gehouden worden. Wat het laatste betreft, zal ik kunnen volstaan, men te verwijzen naar het op bh 99 aangevoerde, wanneer eene zaak voor bepaald moet worden gehouden. Men zal, als de ager vectigalis overigens als eene res moet worden aangemerkt, wel geene meerdere bepaling kunnen vragen, dan Qui/l, ywale en yuanium. Anders zou men in strijd zijn met Ulpianus, 1. 74 ff. de V. 0. Dat nu de ager vectigalis als res aangemerkt moet worden, en voorwerp van het dare zijn kan, mag-*worden aangenomen, omdat voor den ager vectigalis eene zakelijke actie, eene actio in rem, bestond. Hoewel in beide gevallen de eischer geen eigendom had, was echter zijn regt op de zaak erkend en had dit regt zooveel overeenkomst met het dominium, dat even als aan den eigenaar de vindicatie open stond, zoo ook aan de genoemde regthebbend en eene zakelijke actie werd verleend, w'aardoor zij hun goed van eiken houder konden terugvorderen 11'. de Agro Vcct. (6.3). In de zakelijke actie over den ager vectigalis liep de strijd of het zakelijk regt bestond of niet, of de eischer den fructus van den grond had of niet, even als in de vindicatie, of eene zaak het eigendom van den eischer was of niet, of hij eene servitus, een ususfructus had of niet. Was de zaak, de servitus of de ususfructus aanvankelijk met toestemming des eischers maar zonder regtsgrond, uit het patrimonium des eischers in dat van een ander overgegaan, dan hield de vindicatio op, doch had de eischer de condictio om zijn goed terug te bekomen. Die actie strekte, dat het goed weder in zijn

eigendom zon worden terug gebragt. De condict’o was gegrond oj) hot t/are oporiere. /fare beteekent iemand eigenaar maken; maar men Jette wel, dat dit niet altijd is, iemand eigenaar maken van de ligèhamelijke zaak, waarop zijne condictio betrekking beeft. N oor eene servitus op — en den ususfructus van — den ager Tusculanus bad bet Si parei t/nre oper/ere, jur/ej- cwiz/emna met de beteekenis, dat de regter den gedaagde moest veroordeelcn, om den eiseber eigenaar te maken van den ager Tusculanus, maar alleen om bem eene servitus of den ususfructus daarvan te versabaffen, dat is , om bem dat zakelijk regt zoodanig te leveren , dat hij er eigenaar van werd. Op dezelfde wijze kon de condictio voor den ager vectigalis niet daartoe strekken, dat de eiseber eigenaar van den ager zou worden gemaakt, want de regthebbende was ook geen eigenaar geweest. Hij bad niettemin een zakelijk regt op de zaak en dat kon voorwerp der condictie zijn, evenals de servitus en de usns-fructus (36). Eigenaar verklaard te worden van eene erfdienstbaarheid of van het vruchtgebruik, dominium servitu-tis et ususfructus, is ook eene ongewone spreekwijze. Op dezelfde wijze kou men eigenaar verklaard worden van het zakelijk regt (de erfpacht), van den ager vectigalis, van den fructus. Hetzelfde verschil, dat er was tusschen dare en /rädere servitutem vel usumfructum, bestond ook omtrent het regt van erfpacht op den ager municipii. Tradere serni/u-/em was iemand stellen in het genot eener erfdienstbaarheid,

(36) liet verschil tusschen tradere en d ire, waarop in noot 24 is gewezen . moet ook omtrent hei regt op den airer vectigalis in het oog worden gehouden. Bij koop had men eene actio, om in het hezit van dat regt gesteld te worden en dat cautio zou winden gesteld voor geval van evictio. Al bleek het, dat het municipium geen eigenaar van den grond was, toch kon het hiermede volstaan Was er echter b. v. bij siipnlatm eene ver-hindienis aangegaan, om dat regt over te dragen, vagt; er dus een dare ofiortere, dan kon de con Hciio worden ingesield en dan moest hij gebreke van overdragt van het zakelijk regt, van de erfpacht, de waarde daarvan worden betaald. Was dus het municipiuin geen eigenaar, dan was het lot dit laatste verpligt.

maar âare servi/.uifim was, hem de erfdienstbaarheid zoodanig te leveren, dat hij er onniiddelijk eigenaar van was. Even-zoo was het met den ususfructus en ook met het zakelijk regt op den ager vectigalis. Bij traditio moest de erfpachter alleen in het genot van den ager gesteld worden; de condictio daarentegen doelde op het regt zelf.Ä parel agrum vectigalemdare opor/.ere zag op de verpligting, om het regt van erfpacht aan den eischer te verschallen. Even als bij de condictio van de servitus en den ususfructus, was ook de condictio agri vectigalis, namelijk van het zakelijk regt, op de onligchame-lijke zaak zelve gerigt; het earn ipsam dari oporiere inlendi-mus van (lajus kon daarvoor worden toegepast. — Dat verder de ager vectigalis als res werd aangemerkt, blijkt ook uit een fragment van Paulus, 1. 16, § 2, ff. de Act. Pig. (1 .7) #Etiam vectigale praedium pignori dari potest. Sed et super-//hciarium; quia hodie utiles actiones superficariis dantur. ” Daar dat regt als onderpand (hypotheek) kon worden gegeven, moest het eene zaak, een res zijn. Hetgeen in het laatst dezer wet voorkomt, hoewel op het superticiarium betrekking hebbende, is hier ook van veel gewigt. Paulus zegt, dat het superticiarium als hypotheek kan gegeven worden, omdat daarvoor in zijnen tijd utiles actiones (in rem) bestonden.

Wat door eene actio in rem kon geëischt worden, is eene res, en kan als zoodanig voorwerp van pignus zijn. Waar wij dus uit het bestaan eeuer actio in rem besluiten, dat het voorwerp daarvan regtens als res moet beschouwd worden en derhalve ook voorwerp van het dare operiere zijn kan, volgden wij het voetspoor van Paulus. De ager vectigalis valt als res onder de judicia familiae erciscundae ff. 1. 10 (10.2) en communi dividundo 1. 7 pr. (10.3). Zelfs kon dit regt in vruchtgebruik worden gegeven 1.1 pr. ff. Quib. mod. ususfr. am. (7.4). Vatten wij zamen: dan kon de ager vectigalis als hypotheek worden gegeven, de gewone actiën tot scheiding en deeling van goederen waren daarop van toepassing,

men kon dien in vruchtgebruik geven, en er was eene zakelijke actie tot terugbekoming van dat regt tegen eiken houder van den grond: let men op dit alles, dan is er waarlijk geene reden, waarom men zou aannemen, dat deze niet het voorwerp zou hebben kunnen zijn van de condictio, gua rem petimvs , waaronder alle zaken zoowel ligchamelijke als onligchamelijke vallen.

Al de zaken, die Ulpianus in 1. 1, h. t. noemt, als het voorwerp der actio triticaria kunnende uitmaken, moeten alzoo gebragt worden tot res certae, quas dari oportet.

In een fragment uit de schriften van denzelfden jurist, vinden wij onze stelling, dat de triticaria alleen betrekking heeft op bepaalde zaken, bevestigd,]. 2. h. t. '/ Sed et ei, qui wi aliquem de fundo dejecit, posse fundum condici Sabi-wnus scribit. Et ita Celsus. Sed ita, si dominus sit, qui //dejectus condicat. (Jaeterum, si non sit, possessionem »eum condicere, Celsus ait. w Ulpianus neemt hier het gevoelen van Sabinus et Celsus over, dat hij, wien een grondstuk met geweld was ontnomen, dat kan con-diceren door de condictio triticaria Eene stelling, die grootelijks twijfel toeliet), doch ook alleen onder de voor-wwde, door Celsus daarvoor gesteld, dat namelijk de beroofde van dien grond eigenaar was geweest. Was hij dus geen eigenaar, maar alleen bezitter, dan kon hij deze condictio niet instellen. Hij kan dan niet ^iwd-ii.m petere, dat is, vorderen, dat die zaak aan hem zal worden overgedragen en is alzoo ook volgens het fragment van Ulpianus in 1. 1 h. t. «alias res praeéer pecuniam numeralam per Aanc adionem peleéquot; van deze actio uitgesloten.

He condictio, waardoor eigendom van ligchamelijke zaken of zakelijk regt wordt gevorderd, kan den possessor niet dienen. Dit zegt Ulpianus in deze lex 2 ook met zoovele woorden. Hij voegt daar verder bij, dat de beroofde echter, ook als hij geen eigenaar is, eene condictio kan instellen, om het bezit terug te erlangen // caeterum si non

— 113 —

sit, possessionem enm eondicere, Celsns ait.” Cae/erum duidt eene tegenstelling aan. Reeds Beissonius in voce merkte op, dat dit woord synoniem is met alicquin. Dat de possessor den grond kan condiceren, fundum eondicere, wordt ontkend , maar volgens Celsus kan hij wel de possessio condiceren. Zaken, res certae, werden gecondiceerd door de formula, met de iiitentio Si paret dare operiere; handelingen en praestatiën, waar men daarvoor eene condictio had, door coudictiones incerti (37) met de formula Quicquid dare lacéré oportef. Welke condictio incerti Celsus bedoelde kan niet twijfelachtig zijn. Men heeft alleen te denken aan de condictio furtiva. Deze condictio had (odio furum) geheel bijzondere eigenschappen. Zij werd gegeven geheel tegen den regel, hoewel de eigenaar den eigendom van het hem ontstolen goed niet had verloren. Zoo wordt zij hier ook toegezegd, hoewel het geroofde goed aan den eischer niet eens in eigendom had toebehoord. Dat overigens het hier een onroerend goed geldt, heeft geen bezwaar, want de condictio furtiva werd volgens onderscheidene juristen en bepaaldelijk ook naar het gevoelen van Celsus, zoo als wij weten uit 1. 25 ff. de furtis (47.2), niet alleen voor roerende, maar ook voor ontroofde onroerende goederen gegeven. (38) De condictio furtiva was eene condictio in-

• (37) nbsp;nbsp;nbsp;PüCHTA heeft t. a. p., noot 35 er op gewezen, dat deze condictio possessionis de condictio incerti is. Savigni volgende, neem: hij het bestaan van ééne algemeene condictio incerti aan. Dit is naar mijn gevoelen onjuist. Gevolg daarvan was, dat hij niet onderzocht, aan welke condictio incerti hier nicest gedacht worden.

• (38) nbsp;nbsp;nbsp;Oudtijds was er ook diefstal van onroerende goederen. Later kende men dat niet meer Sabisus éditer leerde nog, dat er furtum van onroerend glt;ie«l was Gelliüs XI, 18, § 1 3. «In quo (Sabini Ilbro) id quoque scriptum est, • quod vulgo inopinatum est: non hominum tantum neque rerum moven-• tiuin, quae anferri occulte etsun ipi possunt, sed fundi quoque et aedium • fieri furtum: clt;»ndemiiatuin quoque furii colonum, qui fundo, quem con-«duxeiat, vendit«. possessione ejus dominum intervertisset. » Ten tijde van Gajus werd dit echter algemeen afgekeurd, J., 11, 51: lt;nbsp;enm im-« probata sit e=»rnm semeutia, qui putaverint, furtivura fundum fieri Thetnis, D. VIII, Isle St. [1861J. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8

certi. Ulpianus zegt alzno, dat de possessor de actio, waardoor men den grond vordert, qua fundum petimus, waarover in dezen titel wordt gehandeld, niet heeft, en dat wel, omdat hij geen e genaar was. Zoo als de Romeinsche juristen veelal de gewoonte hebben, als zij eene bepaalde actie voor een gegeven geval ontzeggen, voegt hij daar onmiddellijk aan toe, dat de bezitter echter wel een ander regtsmiddel heeft, dat hij namelijk de possessie kon con-diceren. Hij stelt alzoo de condictio incerti tegenover de condictio certa, de furtiva tegenover de triticaria.

Even als 1. 1, bevestigt derhalve 1. 2 de stelling, dat de condictio triticaria alleen betrekking heeft op res certae Ook in de twee overige wetten van dezen titel wordt alleen van res certae als voorwerpen dezer actio melding gemaakt.

Dat wijders de verbindtenis tot het dare eener bepaalde zaak scherp van die tot het dare eener onbepaalde zaak of de praestatio van een factum moet worden afgescheiden, kunnen wij ook opmaken uit de omstandigheid, dat er eene afzonderlijke formula vereischt werd voor id, quod certo loco dari oportet. B. v. Ïitius heeft zich bij stipulatie verbonden om eene bepaalde hoeveelheid geld of goed op een bepaalden dag over te dragen te Ephese. Daaraan heeft hij niet voldaan. Was hier geene bepaling van plaats bijgevoegd, dan zou de eischer de condictio Si cerium petetur of de triticaria zonder twijfel kunnen instellen.

Volgens 1. 1 fl'. de eo quod certo loco is hij daarvan

possc.» De condictio ex cansa funiva werd evenwel later nog door Celscs en zelfs door Ulpianus toegelnten. Van waar dit verschil ? De condictio funiva wa.s zeker zeer oud en oudtijds omvatte zij ook res immobiles omdat er ook was een furtum rei immobilis. Hoewel nu later, terwijl door bijzondere wetten tegen gewelddadige berooving van onroerend goed was voorzien, het furtum tot roerende goederen werd beperkt, bleef men echter aan de condiciio furtiva , die geene strafactie was , maar alleen strekte tot terugbekomen van met geweld of door list ontroofd goed, den ouden uiigebreiden omvang toekennen.

— 115 —

echter uitgesloten. Was nu de triticaria ook gerigt op res incertae , had zij ook de intentio Quiequid dare Racers oporiel kunnen bevatten, dan zou voor die gevallen de triticaria altijd kunnen zijn ingesteld. Dat de gedaagde toch schuldig was, om te Ephese eene bepaalde som gelds of eene bepaalde hoeveelheid gerst over te dragen, eum Ephesi dare oportere, kon niet worden ontkend, en de regter was derhalve door de formula verpligt, te veroor-deelen, quanii ea res est. Volgens genoemde!. 1 kon echter de algeraeene condictio niet worden ingesteld, en was eene actio utilis noodig , omdat de eischer, indien de schuldenaar zich nimmer begaf naar de plaats, waar hij beloofd had te zullen betalen, het hem toekomende anders op geenerlei wijze kon vervolgen : // Quia iniquum erat, si //promissor ad eum locum, in quem daturum se promi-//sisset, nunquain accederet (quod vel data opera faceret

*vel quia aliis locis necessario distringeretur) non posse //stipulatorem ad suum pervenire, ideo visum est, utilem //actionem in earn rem coinparare. ”

Dp de aangewezen plaats, te Ephese, stond den eischer eene actio ten dienste, dat is de condictio Si cerium pe-telur of de triticaria. Deze kon echter op de woonplaats des gedaagden, te Rome, niet worden ingesteld, omdat er geene verbindtenis bestond, om daar te betalen en dus overeenkomstig de intentio Si parei dare oportere niet kon blijken, dat daar iets moest worden overgedragen. Voor dat geval was eene uitlis actio noodig. De gewone condictio kon zeer gemakkelijk en op eene bij de Romeinen zeer gebruikelijke wijze voor het gegeven geval worden aangewend, namelijk door de tictio, dat de op de woonplaats des gedaagden te Rome gedane eisch gelijk werd gesteld, alsof die was gedaan te Ephese. Het quanii ea res est van de condictio triticaria werd daardoor als het ware overgebragt naar Ephese, en den regter moest ver-oordeelen voor zooveel, als de verschuldigde zaak op den

bepaalden tijd te Ephese waard was. Het middel was zeer eenvoudig: men behield op deze wijze geheel het karakter en de eigenschappen der condictio triticaria (39).

Wezenlijk verschil tusschen deze en de actio arbitraria de eo quod certo loco debetur was er niet. De toevoeging eener andere plaats was hier de eenige oorzaak, waardoor de triticaria was uitge.sloten. Onder de intentio Si paret fiare oportere kon de betaling, of om juister te spreken de overdragt in eene andere plaats niet vallen. Dit zou wel het geval zijn geweest, indien de triticaria de intentio had toegelaten van Quiequid dare facere oporieé, want de overdragt op eene vreemde plaats , een incertum , viel daaronder. Nu is echter de actio arbitraria noodig geweest, omdat de triticaria niet was toegelaten ; daaruit volgt dat in de triticaria eene intentio Q/tiequid dare J^acere oporiei niet niogelijk was, dat deze condictie alleen beperkt was tot de intentio Si paret dare oportere en dat daardoor alleen res certae konden worden gevorderd.

Zoo hebben wij dan uit vergelijking van enkele plaatsen uit Gajus, door verklaring der daartoe betrekkelijke frag-

(«39) De omstandigheid, flat ook bepaalde geldsommen door de actio arbitraria werden gevorderd, kon oppervlakkig schijnen met deze opvatting in strijd te zijn. Men denke echter niet, dat de eisch van certa pecunia, op eene andere plaats verschuldigd, meer overeenkomst zou hebben met de condictio de certa pecunia. Juist het verschuldigd zijn op eene andere plants doet aan de obligatio het karakter der bepaaldheid, der liquiditeit, verliezei». De waarde van duizend asses te Ephese.was niet gelijk aan duizend asses te Home. De waarde van de som , verschuldigd te Ephese, kon meer of soms ook minder zijn , gelijk Ulpiands zeer juist opmerkt in 1. 2. pr. h. t. Die waaide moest door den regter bepaald worden in geld, natuurlijk uit te betalen te l^mie. dat is volgens het gestelde voorbeeld, op de woonplaats des gedaagden ♦ waar het proces werd gevoerd. Wij hebben dus eene bepaalde zaak, die verschuldigd ilt;, die overgedragen moet worden, een dare oportere, hetgeen de condictio Si cerium fitintur en de tritic.iria gerreen hebben , maar eene onbepaa’dc coudemnatie. f/unn/i ea res est, hoewel het verschuldigde eene bepaalde som gelds is Dit iautste is alleen aan de triiicaria eigen.

inenten uit de Pandecten en door toelichting daarvan uit enkele plaatsen der Basilica, den aard en den omvang der condictio triticaria bepaald. Zij heeft alle bepaalde zaken behalve geld, res certas créditas (40) praeter pecuniam numeratara, zoowel roerende als onroerende, zoowel onlig-chamelijke als ligchainelijke, tot voorwerp en strekt daartoe, dat zij in eigendom zullen worden overgedragen. De formula daarvoor was: Si paket tkitici modios centum (vel FUNDUM TUSCUI.ANIIM ALIAMVE KEM CEKTAVl) DAKE OPORTERE, QuaNtI EA RES EST, JUDEX CONDEMNA.

Er blijft nu nog over aan te wijzen, welke plaats deze condictio onder de overige condictien inneemt en daarmede te gelijk over te gaan tot de toelichting van de algemeene leer der condictien.

LOEKBEOO'lDEELIXliEX EN VE bSE 'üEs

(NEDERLANDSCUE LITERATUUR.)

Rederoerinfffin over /îe^j/.e/'Uj^e Orga-tiMni e^ door Air. W. WiMTOE-Xs, advocaat en lid der Staten-deneraal Met bijlagen en aanteekeningen. ’s(Iravenhage, Ge-BROEKERS BeLINPANTE, 1861.

Deze redevoeringen mogen onder de belangrijkste gerangschikt worden, die in de Tweede Kamer der Staten-Generaal over het ontwerp van wet op de regterlijke inrigting zijn uitgesproken. Hare afzonderlijke uitgave zal dààroin velen welkom zijn en met het in druk uitgegeven vAdviesquot; van

(401 Hbumbach, Crfihtum 1)1. 124, wil de elide cendiciio niet alleen tot res crrditne, beperkt hebben, omdat G.\Jn.s .1. 1 V. 19 , alleen spreekt van res certaa. De behandeling dier vraag'kan ee'St later volgen. Naar uiijit gevoelen is de ouder condictio, zoowel al- de nieuwe, beperkt tot het creditutn, tnaur is bet begrip van beide en van bet creditum en van de condictio later belangrijk uitgebreid.

— 118 —

den spreker, groot nut kunnen hebben voor de leden der Eerste Kamer, bij hunne aanstaande beraadslagingen over dat gewigtig onderwerp. De leze vindt hier, onder verschillende rubrieken, vereenigd al wat door den heer Wintcens in de jongste zitting der Staten-Generaal gezegd is, mitsgaders zijne beide nota’s omtrent het ontwerp-vAN der Bruroiiev en een drietal redevoeringen; de eene gehouden tegen de wet van 29 Mei 1849, houdende bepalingen omtrent eene veranderde zamenstelling der kamers van den Iloogen Raad en de Provinciale Geregtshoven; de twee andere over de ontwerpen van de Ministers Nedermetjer VAN RosENTHAt, CU PooT. De bekwame en begaafde Spreker heeft het onderwerp niet alleen theoretisch doorgrond, maar hij heeft het ook in de praktijk van nabij leeren kennen en zijn oordeel, op rijpe ervaring gegrond, mag te regt op hoogen prijs gesteld worden, leder zal voorzeker met hem van gevoelen zijn, dat er geen onderwerp kan worden genoemd, w^aarbij het algemeen belang der natie en ook de bijzondere belangen der ingezetenen naauwer zijn betrokken dan bij eene wet op de Regterlijke organisatie, bij eene regeling van het zamenstel der regterlijke inrigtingen en van de attributen der ambtenaren, belast met de regt spraak in burgerlijke gedingen en in strafzaken (1). Ik meen tevens,

(I) »Dans la combinaison des ponvoim . zegt een schrijver, il n'en est »point qui nou«! intéresse pins virement que le pouvoir judiciaire ; les »autres lessons «le la machine politique n’ont sur nous qu'une action »éloignée, partielle et momentanée; mais le pouvoir judiciaire a cela de »particulier qu’il pè'O tout entier sur chacun de nous , qu’il couvre chaque »point de notre existence; que la vie, l’état, l’honneur, la fortune • oscillent com nneHetnent dans ses terribles balances: armé d’une égide »pour défendre et d’un glaive pour frapper, il s’occupe de nous-mêmes »avant notre naissance, il protège nos premières années, il s'empare »de tous les actes de notre vie, et (juand nous ne sommes plus il dispose »encore de notre mémoire; il mutile et renver.«e les monuments de notre »volonté. Les autres forces publiques n'ont é'é imagincés que ponr sa »perfection; car en dernier résultat la société ne subsi.'te que par l’effort »du pouvoir judiciaire, qui remplace sans rélûchc le droit du plus fort • par celui du plus juste.»

even als hij, dat er geen onderwerp van wetgeving kan worden aangewezen, waarbij aan den wetgever, vooral aan hem, die met het on(werpen van zoodanige wet is belast, hoogere eischen worden gesleld van kennis der algemeene behoefien en van de juiste middelen om daaraan fe voldoen.

Met hoe veel zorg nu de zaak ook moge behandeld zijn, zoowel door den Minister van Justitie, als door de Kamer, blijft het echter mijne wel gevestigde en innige overtuiging, dat de vrucht van het gemeenschappelijk overleg, slechts door eene geringe meerderheid verkregen, niet van aard is om de voldoening te verschaffen, die men had mogen verlangen. Buiten de Tweede Kamer heeft het aangenomen ontwerp van wet weinig bijval gevonden en menigeen kan thans de gedachte niet onderdrukken, dat de vrees van den schrijver van het »Advies« zich verwezenlijkt heeft en de aanneming eenigermate daaraan mag worden toegeschreven, dat men rle ff/terre fa^e aan de zaak een einde heeft willen maken. Dat door die zucht tot afdoening een s'elsel heeft gezegevierd, zoo algemeen door de staatshuishoudkundigen gewraakt, als dat der S(aa(.t,ipoorweffen laat zich nog eenig-zins daardoor verklaren, dat men niels had en toch volstrekt iels wilde hebben, ofschoon een votum, dàürom verleend, niet minder verkeerd is, maar wij zijn in Aet bezit eener regtertijie organisatie, en het zou inderdaad te betreuren zijn, indien het bij sommigen slechts te doen ware geweest om de tegenwoordige regeling, op welke wijze dan ook, te veranderen.

De Grondwetgever, de invoering eener nieuwe regterlijke organisatie voorschrijvende, heeft zeker’iets anders verlangd dan de bloote wijzigingen, welke thans door de Tweede Kamer zijn aangenomen. Daardoor wordt in werkelijkheid niets veibeterd, maar integendeel hier en daar eene nieuwigheid in de plaats gegeven, die zal blijken veel minder goed te zijn dan het bestaande.

Om te beantwoorden aan hetgeen de natie noodig heeft,

had het ontwerp van geheel andere beginselen moeten uitgaan en de spreker heeft in mijn oog geen ongelijk, als hij gelooft dat door zulk eene regeling niemand zal zijn bevredigd. Of echter zijn denkbeeld veel voorstanders zal vinden om het hooger beroep in burgerlijke zaken af te schaffen en het regtsmiddel van cassatie ruimer optevatten en toe te laten, behoudens het middel van request civiel in de gevallen door de wet bepaald, daaraan zou ik vermeenen te moeten twijfelen. Met zoodanige hervorming, in de nota van den heer Wintgens breeder ontwikkeld, verklaar ik ronduit weinig ingenomen te zijn en mij dunkt dat de geëerde schrijver moeijelijk zal kunnen wederleggen dat door dit stelsel niets anders dan een vermomd appel zou worden ingevoerd. Als ik mij niet bedrieg, dan schijnt ook de steller der nota alleen tot dit denkbeeld gekomen zijn, omdat hij vereenvoudiging zoekt in het wegnemen van een trap van regtspraak en de vroegere poging om den Iloogen Raad tot hof van appel te maken is mislukt. Bie mislukte proeve van vroegere Ministers had hem evenwel niet moeten ontmoedigen en ik zou niet zoo zeker willen beweren dat een herhaald voorstel in dien geest, door een gewild en bekwaam minister verdedigd en het talent van den spreker ondersteund, andermaal schipbreuk zou hebben geleden. Als ik het reeiremenl van gevoelen der Kamer omtrent andere onderwerpen naga, dan geloof ik dat men niet had behoeven te wanhopen, vooral niet wanneer het stelsel met kracht van taal en klem van redenen ware ontwikkeld en aanbevolen, liet bestaan der elf Neder-landsche hoven, uit symetric daargesteld, is tegenwoordig vrij algemeen veroordeeld', en zoo zich hier en daar nog eene enkele stem voor het behoud verklaart, dan is dit meer omdat het voorgestelde zoo weinig voldoet dat men liever het bestaande wenscht te behouden, dan wel omdat men zich met de tegenwoordige regeling kan vereenigen.

Eene inrigting, op zoo breede schaal aangelegd, kan

— 121 —

dan ook onmogelijk de goedkeuring van onpartijdige regts-geleerden verwerven. Reeds bij hare wording werd de voorspelling gemaakt dat voor het heirleger van regterlijke ambtenaren, die men inhet leven riep geene evenredige bezigheden zouden worden gevonden en de hoven, met al den aankleve daarvan, weinig meer zouden zijn dan eeneopeen-siapeling van sinecuren en on^osien. De spreker zegt dat de uitkomst deze voorspelling tot waarheid heeft gemaakt en toont dit aan uit de geregtelijke statistiek, zeer te regt opmerkende dat daaromtrent geene voldoende gegevens door de Regering zijn verstrekt, hetgeen hier nogthans van het hoogste belang ware geweest. Niet voldoende en slec/ié verdeel de arbeid, ziedaar een van de groote gebreken onzer regterlijke organisatie. Daarin verandering te brengen moet dus ons streven zijn. Wij moeten niet ie veel, maar ffoerl bezoldiffde en bovenal bel;wa»!e regters hebben, die gesta-digen arbeid vinden, want hoe meer werk, hoe vlugger en beter geoefend de regter zal worden , hoe beter en spoediger hij zijne taak zal leeren volbrengen. Naar mijne meening, ware één hof van appel in burgerlijke zaken voor hetgansche Rijk voldoende en bij den kleinen omvang van het land en de veelvuldige middelen van communicatie, die door de spoorwegen nog aanmerkelijk zullen verbeterd worden, gemakkelijk voor allen genaakbaar. Mijn stelsel zou wezen om van de regtbank den gewonen regter te maken, het appel in burgerlijke zaken op te dragen aan den Hoogen Raad; het middel van cassatie in civiUbne af te schallen en alleen toe te laten in belang van de toet, of zoo men wil, in belang van den Staat; de regtsmagt van den kantonregter te beperken, maar zijne voluntaire jurisdictie uit te breiden en de jury in te voeren, of althans de zware strafzaken, zonder beroep, doch behoudens cassatie, te laten beregten door een vrij talrijk collegie, gevestigd in de hoofdplaatsen der provinciën. In plaats van dus het voorstel van den spreker, omtrent de wegneming der instantie van hooger beroep te omhelzen,

— 122 —

maak ik liever de volgende woorden, door hem uitgesproken, over het ontwerp van den minister van Ncdermkyer VAN Rosenthal, in de zitting van den iSden Mei 1852, tot de mijne: //Men late den Hoogen Raad blijven een hof »'van cassatie in strafzaken; men make er evenzeer van een z/hof van cassatie in civiele zaken, maar alleen in Aeé he-nlatiff fier ïce^, wanneer partijen stil zitten en het Openbaar zzMinisterie de zaak wil vervolgen. Dan ook zal in den zzgeest der Regering voldaan zijn aan artikel I 62 der (Jrond-zzwet. Maar voor het overige brenge men daar de civiele zzzaken in hooger beroep en geve men voorschriften tot voor-zzkoming van tegenstrijdige beslissingen, als twee kamers zziu civiele zaken zullen regt spreken, door eene beslissing z/des noods, en chambres reunies. Dan zorge men ook voor zzeene behoorlijke distributie der zaken en eene spoedige zzafdoening. Voor dit alles zijn zeer gemakkelijke voor-zzschriften te geven. liet meerdere personeel, dat dan de zzHooge Raad zou moeten hebben, is gereedelijk te vinden zzuit de thans bestaande Hoven en Regtbanken. Behoudt zzin de hoofdplaïitsen der provinciën de Hoven voor de zzberegting der grootere misdaden, maar smelt ze in een met zzde Regtbanken aldaar en draagt hun tevens op de behan-zzdeling der civiele zaken in eerste instantie en geeft dan zzvoor die strafzaken alle mogelijke waarborgen. Laat zes zzraadsheeren daar het geding beslissen, zonder appel, want zzliet appel is nadeelig voor de behandeling der strafzaken, zzllet verzwakt het vertrouwen op den eersten regter en zzgaat ook, uit hoofde van de meerdere verwijdering der zzplaats van het misdrijf en van den tijd, waarop het ge-zzpleegd is, met moeijelijkheden gepaard.'z Wat overigens zoo wel toen, als later bij de behandeling van het ontwerp van den minister Güdefroi, door den heer Wintgens gezegd is, komt mij, wat het meerendeel betreft, zoo juist voor dat ik het gaarne zou willen onderschrijven. Ik tref daarin zoo vele practische waarheden aan, dat ik mijne

verwondering niet kan verbergen, zijne denkbeelden niet meer opgang te hebben zien maken bij de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Mijn gevoelen zal, wel is waar, weinig gewigt in de schaal leggen, maar ik vermeen toch, dat'het niet van alle belang ontbloot kan zijn, wanneer de stem van iemand, die in de actieve practijk is in de kofetad, weerklank vindt bij eeTi confrère in de provincie. Het zijn voornamelijk de volgende hoofdpunten, waarop ik nader bij dit verslag van de redevoeringen van den heer Wintgens, de aandacht wil vestigen.

Vooreerst : de uiièreiding van de regt.imagi van den ^an-tonregier. De geachte spreker haalt hier de statistiek aan om te doen zien dat de gewone civiele jurisdictie nu reeds voor drie vierden bij den kantonregter berust en noemt dit een zeer abnormalen toestand. Strekt nu het wetsontwerp om dat reeds verbroken evenwigt,te herstellen? Geenszins. «Bij dit voorstel,quot; zegt hij, quot;is de competentie van den quot;kantonregter nog verhoogd van 200 tot 300 gulden; wor-quot;den bij hem gebragt de possessoire vorderingen; worden quot;in de art. 45 50 een aantal bijzondere bepalingen gevon-quot;den om nog veel meer gedingen hij den kantonregter te quot;brengen en wordt zelfs in de Memorie van Toelichting quot;het denkbeeld aangegeven van eene verpligte waardering quot;der vorderingen, waardoor een groot getal der nu als on-quot;bej)aald bij de regtbanken ingcstelde vorderingen tot de quot;Competentie des kantonregters zou worden overgebragt.quot; Het gevolg van dit voorstel, gelijk het daar ligt, zou dus quot;zijn dat niet meer drie vierden, maar misschien meer dan quot;zeven achtsten der zaken door den kantonregter zouden quot;moeten worden beregt, welke intusschen slechts is de »exceplionele regier, deregter bij uitzondering, terwijl voor quot;den eigenlijken, voor den gewonen regter, waarschijnlijk quot;nog niet één achtste van de zaken zou overblijven.quot; Hij wdjst vervolgens op de Kransche wet van 25 Mei 1838, volgens welke de vrederegters slechts regt doen tot 100

franken in het hoogste ressort en tot 200 franken behoudens hooger beroep, en toont, uit het getal der zaken, welke voor de regtbanken en vredegeregten in Frankrijk behandeld worden, aan dat aldaar eene betere verhouding, eene juistere verdeeling van den arbeid gevonden wordt tusschen die beide takken van burgerlijke regtspraak, tus-schen den eigenlijken regter en hem die bekleed is met eene exceptionele regtsmagt, dan volgens de nieuwe wet in Nederland het geval zal zijn.

Van de Fransche wet van 1838 sprekende, had hij daarbij kunnen herinneren aan hetgeen des tijds door den zegelbewaarder omtrent de uitbreiding van de regtsmagt van den vrederegter gezegd werd ; ^Cet accroissement,quot; zoo sprak hij , //doit être mérnré, faif ai-ec circonspeefion et mis en /'harmonie avec la capacité premmee des juges de paix //et le temps (pi’ils peuvent donner il l’expédition des affai-//res.......La loi qu'il s’agit de faire doit convenir à rle.^ //régions diverses par leurs ricAesses antant qne par leurs //habitudes........Lorsqu’on a douté si une attribution //nouvelle serait en rapport avec la nature de cette juridic-//tion, c’est contre l’extension de compétence que ce doute //a été résolu. Les chambres décideront si le projet répond //aux besoins généraux, s’il foit assez, et s'il se garde plus //soigneusement encore d'aller tiop loin.// Van daar, dat men een eerste ontwerp, waarbij uitgestrekter regtsmagt aan den vrederegter werd gegeven , had laten varen en dat van 1838 had voorgesteld. //Par 1e premier,// zeide Amti.hau in zijn rapport aan de Kamer der Afgevaardigden, //1e juge //de paix avait une Juridiction complète et ordinaire; par //le prf)jet, qui vous est soumis, il demeure/z^^'e diexcep-ntion; aucune des formes compliquées n’approche de son //siège.// Men beschouwde in Frankrijk de zaak op die wijze uit het ware oogpunt en merkwaardig waren onder anderen ook de volgende woorden van den heer Renouard in de Kamer der afgevaardigden: //Si l’ou voit les choses com-

«me elles sont, notre société comme elle est faite, on re-«connait que, pour trouver des hommes suffisamment capa-«bles, il ne faut pas exiger trop d’eux, et que pour trouver «des juges de paix et des suppléants pour tous les cantons «la prudence commande de borner leurs fonctions et leurs «devoirs à ce que l'on peut raisonnablement exiger d’une «classe très nombreuse de citoyens. Si nous appliquons ces «considérations générales aux juges de paix envisagés comme «juges civils , on verra qu’il ne faut pas donner à leur com-«pétence une extension qui dépasse les forces d’un jwffe »unique, choisi pour le plus grand nombre parmi des hom-«mes, qui ne sont pas attirés vers des emplois plus élevés «ou des professions plus lucratives.....Si on exigeait le «grade de licencié en droit, on peuplerait nos campagnes «d’avocats sans causes et de praticiens découragés d’au-«tres carrières.«

Hoe geheel anders is men bij ons ontwerp van wet te werk gegaan ! Van het verschil van gewoonten en van rijkdom tusschen de verschillende provinciën, is niet de minste notitie genomen. Onze wetgever schijnt er met aan gedacht te hebben, dat in sommige streken van ons Rijk schier alle zaken in eersten aanleg bij den kantonregter worden overgebragt. Men heeft de zaken niet beschouwd , zoo als zij zijn, en niet genoegzaam ingezien, dat met het luitenants-tractement, dat den plattelands-kantonregter wordt toegedacht, geen geschikt personeel te vinden zal zijn, dat volkomen berekend is voor de belangrijke taak die men den unicus jufiea; op de schouders legt. De heer Wintgens doet daarbij opmerken, hoe weinig in getal de regtsgedin-gen zijn over groote sommen en dat de verhouding van de zaken, waarbij over duizenden wordt orestreden, onge-looflijk klein is tot het overgroot getal quaestiën over een lager bedrag. Het meerendeci der zaken zal derhalve voortaan, met minder waarborg voor goede regtspraak, beregt worden, ofschoon verkrijging van goed regt het eerste doel

— 126 —

is, waarmede men eene reg terlijke organisatie maakt en ffoeel^oop regt slechts het tweede vereischte moet zijn. Dat ook het regt goedkooper zal worden moet ik ten stelligste betwisten, het zal integendeel veel duurder zijn, omdat men meestal in twee instantiën zal pleiten en in sommige gevallen in den volsten zin van het woord kan gezegd worden; //que le choix de la juridiction est laissé à l’entière quot;nbsp;discretion du de/endeur qw , devenu le maître de dessaisir quot;son juge, pourra traîner son adversaire devant un autre '/tribunal// (zie de art. 43,4-1 en 50). Verreweg geef ik de voorkeur aan het denkbeeld van den spreker, om aan den kantonregter te geven eene patriarchale, conciliërende regt-spraak en zijne voluntaire jurisdictie uit te breiden. //De »regier die op het platleland woont te midden van de be-/'volking, is meer bekend met de toestanden en aangele-» genheden. Hij is de aangewezen man om te zijn de be-» middelaar van de partijen , niet zoo zeer om regt te spreken »als wel om het regt spreken onnoodig te maken en te »voorkomen. Hij moet de man zijn , die den vrede bewaart //en den strijd voorkomt, hij moet wezen de pacispraeses // amiciliae custos. « Meermalen is wel is waar het middel van coiiciliatie veroordeeld, omdat het niet aan de verwachting heeft beantwoord, doch ten onregte. Waarom toch heeft dat middel niet beantwoord aan de verwachting? Vooreerst: omdat de schildering al te fraai was, alsof een vrederegter, gelijk een vader onder zijne kinderen, slechts te spreken zoude hebben om onregtvaardigheden te herstellen en verdeeldheden en klagten te doen ophouden ; enten tweede, omdat aanvankelijk het personeel, waaruit de vre-degeregten in Frankrijk waren zamengesteld, wel iets te wenschen overliet. Men moet echter het middel niet om Aet personeel veroordeelen en sedert dat hierin verandering is gekomen en het ambt aan betere handen is toevertrouwd, heeft de uitkomst de weldadige vruchten daarvan bewezen. quot;L’expérience d’un demi-siècle, zegt Regnard , ne permet-

— 127 —

//plus aujourd’hui d’élever aucun doute sur son utilité. Les //statistiques publiés par le Ministère de la Justice nous //apprennent que la MoUie des contestations se terminent e devant les tribunaux de paix. Ce résultat justifie leur in-// stitution avec plus de force que tous les arguments de //la t éorie.// Wel heeft de Minister van Justitie zekere klein-achting aan den dag gelegd, voor de Lransche vredereg-ters , terwijl hij de Nedcrlandsche kantonregters in bescherming nam, maar ik mag hier, met alten eerbied voor de denkwijze van den minister, niet ontveinzen dat ik in dit opzigt meer waarde hecht aan hetgeen de Franschen zd-ven omtrent de instelling getuigen. Zoo zegt onder anderen Renouard in zijn rapport over de wet van 1838:

//On peut affirmer que généralement la composition per-//sonnelle des justices de paix est très satisfaisante. On peut «le prouver par des faits.'/ De rapporteur beroept zieh vervolgens op de statistiek en laat er op volgen: //0n y voit //que la justice rendue par les tribunaux de paix est ac-//tive, paternelle, acceptée par les parties qui se pourvoient //rarement devant les juridictions supérieures; et que ces //juridictions, devant lesquelles ne sont portées que les //affaires qui offrent des doutes, n’en ont qu’un petit nom-//bre il réformer. Il est un tout autre ordre de preuves et //de chiffres, qui témoignent de la bonne composition des //justices de paix. Que l’on parcoure la liste des membres //que l’élection appelle aux conseils généraux et aux con-//seils d’arrondissement, on verra que près d’un sixième des //juges de paix sont investis par la confiance de leurs con-//citoyens au mandat de les réprésenter II faut le dire //encore, à titre de légitime espérance pour l'avenir, on //remarqué depuis quelque années, parmi les candidats pour //ces places nu nombre toujours croissant de personnes aux-//quelles une sérieuse consistance sociale est entièrememt //acquise.// Gaspariv gaf van de vrederegters en hunne regtspraak dezelfde gunstige getuigenis in de Kamer der

O A 0000

— 128 —

Pairs en voegde er bij: //Comme médiateurs des parties //les juges de paix n’ont pas été moins heureux et dansles //affaires qui sortent de leur compétence, ils ont pu con-//ciller 38,454 sur 97,558. Ainsi, Messieurs, le temps //a prononcé et l’institution des justices de paix, avec les //attributions déterminées par l’assemblée constituante se // trouve solidement établie sur la double base de la raison //et de l’expérience.// (1) In België heeft de ondervinding niet minder het heilzame der instelling bewezen en mij is een Belgisch vrederegter in de nabijheid van de poorten van Maastricht bekend, die drie vierden der zaken bij minnelijke schikking afdoet. Zie dat zijn uitkomsten, die meer zeggen dan alle redeneringen ! IJ bi rerum testimonia adsunt nou opus est verbis. Het zal overigens in Frankrijk en België wel even zoo geschapen zijn als in Nederland, men zal daar even als hier V4)ortreflelijke, maar ook minder bekwame en misschien zelfs geheel ongeschikte regters aantreffén en, indien de Minister van Justitie, die in zijne voormalige betrekking van Officier van Justitie te Amsterdam en ook als Baad sheer eenige vonnissen van kantonregters onder de oogen kan gehad hebben, doch welligt nimmer eene zitting van een kantongeregt buitei^ Amsterdam heeft bij-gewoond, overal van meer nabij deregtspraak en debehan-

(I) Keeds vroeger had CARRé, die aich tegen de uitbreiding van de regtsmagt van den kanton regier verklaart, het middel van conciliatie verdedigd tegen de aanmerkingen van Meijer, daarbij de volgende woorden aanhalende van Billion .Prétendre que tous les procès peuvent gt;êire prévenus par le moyen de la conciliation, ce serait prétendre ■que tous les hommes doivent êire également dociles à la voix de la ■ raison; que la cupidité, la haine, l’aveuglement, ramour propre ces ■ sources fécondes de discorde, cesseront d'enflammer et il'égarer les ■ plaideurs. Mais croire i/ue la médiation du maf/isirat/lacificatrur diminue • nohililement le nombre des procès, c’est croire ce gui est possible, ce qui est ■ et ce qui se réalisera, encore mieux dans l’avenir, si l'institution est ■ perfectionnée. (Les lois de l’organisation et de la compétence des jurisdictions liviles par Carré torn. 111, pag. 436 en tom. IV, pag. 183 en voigg.)

— 129 — deling van zaken de kantongeregten had kunnen gadeslaan , dan geloof ik zeker, dat hij veel van zijne illusion zoude verloren hebben.

In ieder geval schijnt mij volkomen juist wat door Re-NOUAKD bij zijn verslag over de wet van 1838 is gezegd: '/Quelque bonne que soit la composition personnelle des jus-stices de paix; quelque satisfaisantes que puissent être les améliorations qui tendent à s’y introduire de plus en plus par le scrupule que l’administration apporte à ses choix et par les progrès généraux de l’instruction et des lumières, il n’en faut pas moins reconnaître que, par la nature même des choses, la très grande majorité des juges de paix, fût-elle encore plus éclairée qu’elle ne l’est, et ne ^u(-ce parce qu'elle se compose de Juges prononçant seuls, n'est pas apte à statuer sur des questions ardues et sur des interets d'une valeur considerable. — Un autre péril grave, dans lequel on tomberait, si l'on multipliait sans mesure les affaires par-devant les Justices de paix, et si l'on augmentait trop leur importance, serait d’y créer des barreaux secondaires, sans lumières, sans consistance sociale, et qui trop souvent oilriraieut, dans nos campagnes, un refuge aux hommes d’aflaires rébutés par les grandes villes.//

Tegen dit laatste gevaar is ook door den heer Wintgens gewaarschuwd. Ten aanzien van de vereischten voor een vrederegter, zou ik met hem van meening zijn, dat voor die judicature veel meer noodig is een man van rijpe ondervinding en menschenkenuis, een welgezeten burger, dan een min of meer geleerd jurist, en dat het wenschelijk zou zijn voor dien man, die op zich zelven staat, die geheel aan zich zelven is overgelaten, veeleer een leeftijd van 30 jaren te bepalen dan voor een lid der Regtbank, die in zijne medeleden steun kan vinden. Nu men echter van den judex pedaneus een regter wil maken avec Juridiction complete et ordinaire (1), acht ik, behalve een leeftijd van 30 jaren,

(l) Zeer juist heeft de heer Wintgens onder anderen ook betoogd dat, ï/temis, D. VlJI, Isle St. [1861j. 9

den graad van meester in de regten, met gebleken bekwaamheid , aanstelling voor het leven en eene hooge bezoldiging noodzakelijk, wil men geen gevaar loopen te moeten kiezen : wou parmi ceux qui n’auront rapporté des écoles de droit //qu’un titre dépourvu de science véritable, ou parmi de «jeunes légistes, qui n’accepteront que comme un moyen «d’avancement des fonctions, qui demandent, pour être bien «remplies, d’être longtemps confiées à la même personne; «afin qu’elle acquière sur les justiciables ce crédit qui résulte «de l’habitude de vivre parmi eux ; c’est-à-dire la connais-«sance de leurs intérêts, de leur caractère et même de leurs «passions.« (2) Ik behoef het dus niet te zeggen, dat ik de aanneming van het amendement betreur, waardoor de kan-tonregters, gelijk thans, voor vijfjaren zullen worden benoemd en, bij den leeftijd, die vereischt wordt, en het karig tractement, dat men welligt zal bepalen, geene groote verwachtingen koester van het personeel, waaruit de kanton-geregten in het algemeen zullen zijn zaamgesteld, al wil men ook de verschillende griffiën gebruiken om aanstaande kautonrcgters te vormen, wat in mijn oog geen voldoenden waarborg zal opleveren en het voor velen nog al minder aanlokkelijk zal maken om naar de betrekking te dingen.

Jtegismaffi van den kanlonregier in sira/zafien en omgaande amblenaren van hel Openbaar Minisierie. De heer WiNTGENs roert het eerste onderwerp slechts ter loops aan wanneer bij de bevoegdheid om regt te spreken wordt gevoegd de magt om de uitvoering der regfspraken te verzekeren , alsdan de volheid van regtsmagt ontstaat, In plc^niiude de Juridictian , en dat met het buitengewone karakter van de rcgtsinagt van den kantonregier niet te rijmen is het voorschrift . waarbij tot zijne competentie ia gebragt de van-waarde-vcrklaring van arresten, wanneer de vordering tot van-waarde-verklaring of tot opheffing gepaard gaat, met een eisch tot een bedrag hetwelk behoort tot do bevoegdheid van den kantonregter. Cf. Carrb loc. cit. III. pag. 42*1, amp;nbsp;volg.

(2) Woorden door Mr. ^Vk.iükns nangebnidd nh het Exposé des motifs van een voorstel \iiU wet iu Frankrijk dd. 15 February 1838.

— 131 —

en acht óók deze regtsmagt te uitgebreid, welk gevoelen door mij volkomen gedeeld wordt. Hij zou wensclien dat de competentie van den kantonregter in polilie-zaken wierd teruggebragt tot hetgeen ze eenmaal geweest is, zeven dagen gevangenis en 75 gulden geldboete en vindt het te veel en gevaarlijk eene maand gevangenisstraf door den kantonregter te doen uitspreken. Meer breedvoerig wordt de invoering van een afzonderlijk openbaar ministerie bij de kantongeregten besproken. Heeds van den aanvang dat dit nieuwe rad in den wagen werd voorgesteld, is het op goede gronden door den heer Wi.ntgens bestreden. Zoodanige instelling zou inderdaad geheel onnoodig en schadelijk zijn en te vergeefs heb ik naar aannemelijke redenen gezocht, wdarom de waarneming van het openbaar ministerie niet op den bestaanden voet zou kunnen worden gehandhaafd, behoudens eene billijke tegemoetkoming voor zijne ver-rigtingen. Het is óók mijne meening dat de Gemeentewet hier niets heeft beslist of willen beslissen en ik ben van de juistheid nader overtuigd door de argumenten van den spreker. Wat kan dus het behoud van het bestaande in den weg staan? Wat zou den wetgever beletten om nu bepaaldelijk de waarneming van het Openbaar Ministerie op te dragen aan hen, die er tot dusverre mede belast waren, al ware hij 00^ vroeger van een ander gevoelen geweesl, indien de ondervinding geene schadelijke gevolgen van de thans in werking zijnde inrigting had doen kennen? De tegenwoordige titularissen hebben immers geene blijken gegeven ongeschikt te zijn voor die overigens niet zeer moeijelijke taak, die volgens een bevoegd beoordeelaar, den verdienstelijken commissaris van politie Mr. Hues, slechts weinig tijd en inspanning kost, en zij hebben zelven hun verlangen te kennen ge.gcven bij voortduring met de waarneming van het open-boar ministerie belast te blijven, mits hun daarvoor eenejaar-lijksche bezoldiging worde toegekend. Door de vergoeding te verschafleu, waarop zij volgens regt en billijkheid aan-

spraak mogen maken, zou alzoo op eene voldoende en min kostbare wijze in de zaak voorzien zijn. De spreker heeft op geestigen trant zijne afkeuring te kennen gegeven over het gewijzigd voorstel van den minister, volgens hetwelk een ambtenaar van het openbaar ministerie, een persoon ad koe als een vrij duur perpeiwum mobile, gestadig tusschen de wielen zou zitten en het arrondisement bereizen Çquœrens quem devorei) om bij de verschillende kantons van het arron-disemeut de politiezaken te behandelen. Het komt mij voor dat de opdragt van het openbaar ministerie bij het kantongeregt aan de oflicieren van Justitie of hunne substituten, welke naar aanleiding vaneen amendement, is aangenomen merle hare eigenaardige bezwaren heeft en evenmin goedkeuring kan vinden als het voorstel van den Minister. Er zal nu evenzeer een rondreizend ambtenaar van het openbaar ministerie bestaan en wel een zoodanig, waardoor de onafhankelijkheid van den kantonregter kan lijden, omdat men w'elligtde officieren van justitie over zijne herbenoeming zal raadplegen. Buitendien zal daarmede wat de kosten betreft, niet veel uitgewonnen zijn, omdat vermeerdering van het getal substituten eene noodzakelijkheid zal worden en vergoeding van reis- en verblijfkosten aan het omgaan in het arrondisement verbonden moet blijven. Het behoeft overigens geen betoog dat de kantonregter zijn tegenwoordig Karakter van hulpofficier niet zal kunnen behouden en de bepalingen van artikel 32 en volgende van het wetboek van strafvordering eene wdjziging zullen moeten ondergaan , wol men geeue allerzonderlingste verhouding tusschen de kan-tonregters en hunne ambtenaren van het Openbaar Ministerie zien geboren worden.

Idooger beroep in elraj'zaken en beregting dier zaken in eerelen aanleg. Hier ontmoet ik den geachten spreker op een terrein, waar ik mij, na grondig wikken en wegen, geheel aan zijne zijde geschaard heb. In zijn oog //is de ÆbehandeHûg der groote struizaken bij de gewone regtbanken

— 133 —

^hoogst verkeerd ; een daartegen te rigten appel heeft groote '/nadoelen; het zal in aff« gewigtige zaken worden ingesteld »en tot de grootste ongelegenheden aanleiding geven; de quot;middelen om den omslag en de kosten, aan die dubbele quot;behandeling verbonden', eenigzins op te wegen, zijn eindelijk quot;mede in geen opzigt te verdedigen.” Deze beschouwing is, mijns bedunkens, de éénige ware en het mag verwondering wekken dat er nog mannen van grondige regtskeiinis en practische ervaring gevonden worden, die met het stelsel schijnen te dweepen. quot;Theorie,'/ ik zeg het den spreker na, '/maar theorie alleen, theorie zonder praktijk, zal ons hier quot;brengen op een weg, waarop hun, die er zich op willen quot;bewegen, niets anders dan teleurstelling wacht.quot; De redenaar bestrijdt de gestereotypeerde stelling, die hij een elooddoener noemt, namelijk: dat, zoo er een hooger beroep is, waar het uw geld en uw leven betreft, a fortiori een hooger beroep moet zijn, waar het geldt uw eer en uw leven. Het verschil echter tusschen het burgerlijk geding en het strafgeding, springt dadelijk in het oog en wordt zeer juist door hem uiteen gezet. Ik moet, om de beschikbare ruimte niet te overschrijden, naar zijn betoog verwijzen, waardoor men de overtuiging zal erlangen, dat die zoogenaamde dooddoener niets anders dan den schijn voor zich heeft, doch onhoudbaar is, wanneer men in den aard der zaak doordringt. Veeleer zou het eene inconsequentie zijn het appel in correctionaiibns te behouden en in zware strafzaken te ontzeggen, maar de heerWiNTGENS wil in alle strafzaken één enkel volledig, van degelijke waarborgen omringd, onderzoek ter verzekering van goed regt, en dat verdient zeker veel meer aanbeveling dan het thans voorgestelde. In zijne geschriften heeft hij op eene overtuigende wijze de verderfelijke gevolgen geschetst van een stelsel dat nergens ter wereld op die schaal is ingevoerd (1), en gaarne voeg ik mij

(l) Men vindt het betoog daarvan voornamelijk in zijne nota’s en in zijn «Advies over Regterlijke Organisatie.»

bij zijne ambtgenooten, die hem verklaard hebben zijn gevoelen op dit punt toegedaan te zijn. liet is opmerkelijk dat hij in het in te voeren stelsel eene belemmering schijnt te zien voor de invoering van de jury, waarvan hij overigens een voorstander is, terwijl anderen daaraan over-ffangsmaatreffel hunne goedkeuring schenken. Ik zou het betreuren zoo de voorgestelde beregting der strafzaken de instelling der jury in den weg stond, maar niet minder zoo wij eerst eene ongelukkige proeve zouden moeten maken om daartoe te geraken. Men ziet het; de eenige weg om eene voldoende oplossing te geven aan het moeijelijk vraagstuk van de beregting der strafzaken, is de dadel^'^e invoering der jury. Die instelling is goed, of zij is niet goed. Zoo zij goed is, waarom heeft dan de spreker niet meer voor de invoering geijverd? en waarom wordt ze dan nog langer aan de natie onthouden ? Zijne bedenking dat de tijd nog niet gekomen is heeft bij mij weinig waarde, en nog minder die van het verslag der kamer , dat er vooroordeel tegen de jurg zon bestaan of dat onze natie nog te weinig belangstelling heeft in de alge-meene zaak. De heer Wintgens wees op de krachtige voorspraak die de jury in onzen landgenoot Meijek heeft gevonden. Deze zegt daarvan onder anderen in zijne Instu-tutions judiciaires (torn. V, pag. 595 en 597). ^La nature jfmeme du meilleur des Gouvernemens, de la monarchie //constitutionnelle indique le jury comme le complément de //la juste répartition des pouvoirs entre le prince et la na-//tion. La nation peut et doit avoir sa part dans cha-//que branche de l’autorité, et cette part est indiquée par //les rapports qui existent entre elle et le souverain. . . . //C’est ainsi que le jury fait partie essentielle d’une monarchie //constitutionnelle, qu’il est presque incompatible avec une //autre forme de Gouvernement, et qu’il a une tendance po-//litique qui le rend le lien le plus intime de l’union des //citoyens à leur pays.// De jury strookt dus met onze

13.5 —

instellingen en zal der natie lief worden even als thans het stelsel der directe verkiezingen bij haar is geworteld. Maar zoo men geen jury wil of dur/l invoeren, dan bestaat er nog geene denkbare reden om een ganschen omkeer te brengen in de strafregtspleging zoo als die thans bestaat. Het bestaande heeft geen kwade vruchten gedragen en gebleken verkeerdheden of aan te wijzen mistastingen zijn niet aanwezig om in eenig opzigt een systeem, als nu door de Tweede Kamer gehuldigd is, te kunnen wettigen. De spreker heeft een aantal bezwaren tegen het nieuwe systeem aangevoerd, als daar zijn: de moeijelijkheid om bij alle, óók bij de kleinere regtbanken, een voorzitter te vinden, die de hoedanigheden bezit om de zaak naar behooren te leiden; de ongeschiktheid en ongenoegzaamheid van het personeel dier regtbanken; de onmogelijkheid om overal in den verpligten regtsbijstahd te kunnen voorzien; de ongeschiktheid van sommige regtslocalen voor de behandeling van groote strafzaken; het verkeerde om alle misdadigers zonder onderscheid op gelijken voet te behandelen en het ontbreken van dat indrukwekkende en imposante , hetwelk in een crimineel regtsgeding vereischt wordt; het gevaar dat de getuigen tusschen het eerste en tweede onderzoek kunnen sterven of zich de zaak niet meer herinneren, dat zij niet meer zoo vrij en onbevangen zijn als bij de eerste behandeling; de kosten en moeijelijkheden aan de dubbele behandeling in strafzaken verbonden, het voornitzigt dat schier in elke zware strafzaak zal geappelleerd worden; en dergelijken meer, die mijns erachtens wel tegen te spreken , maar voor geem^ behoorlijke wederlegging vatbaar zijn. liet voornemen om de instructie te beperken ten einde eenigermate te voorzien in het bezwaar der kosten en van den omslag, welke uit die dubbele behandeling zullen volgen, vindt bij den spreker geen bijval. Hij ziet daarin het beeld van den Italiaanschen wond-heeler, die des nachts in het duister, op de straat de geen

kwaad vermoedende voorbijgangers aanrandde en hun met eene deskundige hand gevaarlijke wonden zooht toe te brengen, en zich vervolgens uit de voeten maakte om daarna als wond heeler terug te komen en zijne slagtoffers met liefde en zorg te Verplegen, ten einde zich den triumf zijner wetenschap en van zijne kunst te verschaffen als hij de volkomene genezing van den zwaar gewonde had bewerkt, hoewel het ook soms gebeurde dat de verwonde bezweek of gedurende zijn verder leven het gedenkteeken droeg van het nadeel hem toegebragt. //Zulk een triumf bereidt men //zich ook hier voor, men bederft de voorafgaande instructie //en de behandeling in eersten aanleg om later door een //appel de zaak zoo goed mogelijk te herstellen. De triumf //van het appel in strafzaken wordt langs dien weg bevor-//derd; maar ook dat zal niet kunnen geschieden zonder slagt-//offers der kunst, hetzij de maatschappij hetzij de beklaagden, //die gelaten in hun tegenwoordigen toestand met een en-//kel goed geregeld onderzoek beter waren gediend.// Minder bezwaar zou ik vinden in de afschaffing van de acte van beschuldiging, als zijnde doorgaans niets anders dan eene eenzijdige pleidooi, des te nadeeliger voor deç beschuldigde, omdat zij een blijvend stuk is in het geding, maai^ ver-pligte instructie moet er, behoudens eenige uitzonderingen, hlijven en wel eene beëedigde, waaraan de beschuldigde kan deel nemen en des verkiezende zijne verdedigingsmiddelen moet kunnen doen gelden, terwijl zoo het appel verleend wordt, dit ook aan het openbaar ministerie moet openstaan en het tweede onderzoek in appel niet behoort te geschieden op de stukken, die ónmogelijk kunnen teruggeven al wat in eersten aanleg heeft plaats gehad, maar moet zijn eene behandeling de novo in den volsten zin van het woord, waarbij de verhoorde en, zoo noodig, andere getuigen opgeroepen worden, omdat alles van hunne houding en verklaring afhangt en juist het getuigenverhoor het gewigtigste deel is van de geheele zaak. //Even the

— 187 — countenance looks and gestures of a witness,” zegt een Engelscli schrijver, //addesto, or takes away from the weight //of his testimony.” Is het een ongelukkig denkbeeld om appel toe te laten in strafzaken, nog ongelukkiger zou het zijn het slechts ten halve te verleenen, en met den wensch dat dit nimmer moge gebeuren, stap ik van dit gewigtig onderwerp af om ten slotte nog een woord te zeggen over:

lief beroep in caesaiie. Het nut van dit middel is mij altijd zeer problematiek voorgekomen. Verdiepen wij ons in geene geleerdheid en laat ons de zaak beschouwen zoo als zij is. Het middel is in werkelijkheid een bedriegelijk lokaas: //Une leurre pour les justiciables”, en stuit meestal af op de beslissing in fado, waarvan de verweerder (en dat kan hem niemand kwalijk nemen) doorgaans- zijn »cheval «de baiaUlequot; maakt. Tracht eens den eenvoudigen landman, die een proces heeft, aan het verstand te brengen dat de uitspraak, waarvan hij de vernietiging vraagt, voor den Hoogen Kaad als kwalijk geicezen af als een maijw^e' w’ordt beschouwd, maar toch bevestigd is en in wezen moet blijven, ik verzeker u gij zult een Tantalus-arbeid verrigten. De ongelukkige pleiter zal niet weten waar hij het heeft, hij zal uwe wet, iont bonnement ridicule vinden, maar nu komt nog het ergste achterna, hij heeft niet alleen zijn proces verloren, maar hij moet ook de kosten van drie instantiën, d. i. van twaalf praktizijns betalen, nu klaagt hij meer dan ooit dat hem een schreeuwend onregt is gedaan, nu zegt hij dat er geen regt meer in Nederland te vinden is, dat men hem in een valstrik heeft geleid en dat uwe regters niets te beteekenen hebben, die niet bij magte waren zijn onregt te herstellen. Dat is in den regel de uitkomst van uwe captieuse wet’, dat is de vrucht van het schoonste sieraad in den //Tempel van Themis!” De schildering is misschien overdreven, het oordeel van den te-leurgestelden pleiter in vele opzigten hard eu verkeerd.

— 138 -

maai' todi valt er weinig tegen te zeggen. Een hof van cassatie, als wachter van de wet, kan in een groot uitgestrekt land zijn nut hebben, maar een hof van cassatie in burgerlijke zaken voor een klein land als het onze, noem ' ik met den heer Wintgens eene superfetatie, een vijfde rad aan den wagen, dat noch voor het regt, noch voor de zoogenaamde jurisprudentie, noch bovenal voor de belangen der regtbehoevenden goede vruchten kan opleveren in evenredigheid tot het verlies van tijd, van arbeid en van kosten, welke daarmede voor de regtbehoevenden gepaard gaan. //Men moet, zegt hij, de werking dier instelling hebben //gezien, om te beseffen wat de regtsgedingen in cassatie //zijn, hoe weinig wezenlijke resultaten voor de regtbehoe-//venden, daar verkregen worden, hoe zij veeltijds worden //afgewezen, of omdat het zaken geldt van feitelijken, regts-//kundigen aard, zoodat het werkelijk geschonden regt, door-//dien er tevens feiten beslist zijn, niet kan worden gehand-//haafd, of omdat er niet dadelijk eene wetsbepaling valt //aan te wijzen welke uitdrukkelijk is gevioleerd.” Omniet te veel van de aandacht der Kamer te vergen, bepaalt de spreker zich bij een paar voorbeelden. Die zich overigens daarvan wil overtuigen, sla de twee-en-twintig deelen eens open van de verzameling van arresten van den Hoogen Raad, uitgegeven door van den Honert (Burg. Jegt, Begl van JCoop/t., Burg, Beg(svordering'), hij zal op menige bladzijde het bewijs daarvan vinden. //Men behoort dat niet aan den //regter in cassatie te wijten, als hij erkennen moet dat //hij de miskenning der meest palpabele regten niet kan te //keer gaan,” neen, er zijn daaronder voortreffelijke arresten aan te wijzen, maar de wettige middelen van herstel ontbreken. //Het is het systeem der cassatie, het is het //gebrek van het stelsel, wanneer de regter zich niet be-'/kreunt om gekrenkte belangen en niet altijd bij magte is //de regten te herstellen die gekwetst zijn. Hij ziet in de //cassatie wat zij is : alleen een middel tot handhaving van

//tie Majesteit der wet, van liet legislatief gezag niet in «het particulier, maar in het algemeen belang.« De Regering had door haar voorstel de gegrondheid der bezwaren erkend en om daaraan te gemoet te komen de cassatie ruimer opengesteld en ook toegelateu wegens scAendinff van ^ct regi. Daardoor ontving het regtsmiddel van cassatie eene geduchte nederlaag, daardoor ontaardde zij in een vermomd appel en werd zij in werkelijkheid eene derde instantie, wat zij nu reeds eenigermate is, zoodat de omslag en kosten nog aanmerkelijk zouden vergroot zijn en de justitiabele het voor-uitzigt zoude hebben verkregen om drie instantiën te doorworstelen. De Tweede Kamer heeft echter na langdurige en hoogstgewigtige beraadslagingen de zaak gelaten zoo als zij was en, nu moge daarbij door bekwame redenaars eene uitgebreide beteekenis aan het woord wet gegeven zijn, dit zal niet baten, de Hooge Raad zal zijne jurisprudentie handhaven en, gelijk te regt in het Jfeeiblad, n”. 2222, betoogd is, blijven beslissen dat wet, in den zin van het cassatie-proces, onmogelijk iets anders kan beteekenen dan de geschreven Nederlandsche wet. De heer Wintgens had gelijk dat hij noch de voordragt der Regering wilde, noch het amendement, dat het behoud van den tegenwoordigen toestand tot strekking had, en eindigde met de schoone woorden van den heer van dek Brugghen , welke voorzeker al de bestrijders der cassatie tot de hunne zullen maken : «Het eenige dat mij overblijft, is, mij te troosten met de «gedachte dat ik, de zaak afgeraden hebbende, het niet «helpen kan, en met de waarheid, dat meerderheden, hoe «magtig ook, de waarheid niet kunnen maken, noch weg-«makeu en dat zij toch eenmaal gelijk krijgt.”

Het was onmogelijk bij dit verslag al de beschouwingen van den heer Wintgens ter toetse te brengen. Hoe men ook over de zaak moge denken, niemand zal hem den lof

— 14,0 —

kunnen ontzeggen, dat hij eene gewigtige en wel doordachte bijdrage heeft geleverd tot de kennis van het onderwerp. Zoo ik hier en daar omtrent ondergeschikte punten van hem in gevoelen verschil, ten aanzien van de hoofdzaak ben ik het met hem eens en verklaar ik zijne oordeelkundige aanmerkingen met onverdeeld genoegen te hebben gelezen. Zijn tegenstand bij de gevoerde beraadslagingen was, gelijk wij uit de voorrede van zijn werkje vernemen, slechts de voortzetting van de gedachtenwisseling der bij Kon. besluit van 24 September 1853 ingestelde commissie, waarvan hij de eer had nevens den tegenwoor-digen Minister van Justitie lid te zijn.

Onder eerbiediging van het gevoelen van anderen en nederig de vlag strijkende voor de bekwaamheden van den Minister, wil ik echter mijn oordeel niet verzwijgen, dat zijn ontwerp dien tegenstand schijnt te wettigen en met het stelsel der vijf hoven, den indruk moet maken alsof het op stemberekeiiing is ingerigt. Het is de voortzetting van de langzame afbraak der hoven, die men niet in eens durft sloopen, reeds vroeger door den heer DonkekCuk-Tius begonnen, en bestendigt den onzekeren toestand der Regterlijke Magt in Nederland. Liever had ik met mijn geach-ten confrère eene reformwet verlangd, met doelmatige verandering in de regtsvordering en vermindering van registra-tratie- en zegelregten daarnaast, eene wet waardoor het verkeerde in de wortel aangetast en stabiliteit werd gegeven aan onze regterlijke instellingen. Moge de Eerste Kamer zich de wenken van den spreker ten nutte maken en ons behoeden voor eene Regterlijke Organisatie, die ik als eene wezenlijke ramp voor de justitiabelen zou beschouwen !

W. Sassen Jz.

— 141 —

De liegt,ijiraai van den Hoogen Daad, met ophelderingen en gescAiedhnndige ioelicAtingen, verwijiiingen em. door Mr. D. ].É0N, Advocaat bij den Hoogen Raad der Nederlanden en Ud der Provinciale Staten van ZuidlioUand, Tweede Deel, zesde aflevering, Hoofdstuk Vil, iretboeh van Strafvordering, artt. 226 — 465; ’s Gravenhage, Gebkoeders Belineante, 1860, blz. 1495 — 1708.

Doe opus, Aie labor est. Deze woorden bevatten den indruk, dien de geheele verzameling op mij maakt.

Met dit stuk besluit de ijverige Léon zijnen arbeid. Ja, zoo mogen wij dit product van dien werfman noemen, zonder hem in het minst te willen kwetsen. Het is de zevende, maar nu ook de laatste maal, dat ik de partiële afleveringen vermeld. Telkens bewonderde ik het taai geduld bij het vervelend opsporen, verzamelen, excerperen enz, enz., en ik kan mij zoo levendig verbeelden, dat hij het: Aisce igitur féliciter peractis uit de volheid zijns gemoeds heeft uitgesproken, toen hij het laatste citaat nederschreef.

De onvermoeide compilator, arrêtiste, de Nederlandsche Paii.t.iet of hoe men den Heer Léon ook noemen moge, is dien arbeid nog niet moede, want hij berigt, dat de supplementen op dit werk, zoodra eenigzins mogelijk, zullen worden afgeleverd.

Onder de juristen, evenals elders, volgt ieder zijneindi-viduële neiging. Men heeft volgelingen der historische — der dogmatische school, dweepers met — en geringachters van het Romeinsche Regt, letterknechten en geestzoekende uitleggers , taalcritici, afkeurders en afbrekers van de bestaande wetten, ontwerpers van nieuwe voorschriften enz., enz.

Wat de een hoog waardeert, is in het oog van den ander kleinigheid. Elk heeft zijne eigenaardige rigting, en die volgt hij en moet hij volgen; daarin kan hij nuttig wezen. En dat is het geval met Mr. Léon als met ieder ander. — Zijne

— 142 —

judicieuse compilatie heeft hare waarde, ook in mijn oog.

Wie mijne vroegere aankondigingen heeft gelezen, zal weten, dat ik, het regt voor onzeker houdende, mitsdien geneigd ben, met Molinaeus de uitspraken als toevaUiff-Aeilen afliankelijk van het personeel dat tot de kennisneming geroepen wordt, te beschouwen. De verzamelde gewijsden zijn niet even vele waarheden, want zij zijn tusschen verschillende partijen gevallen, res inter alios. Het zijn zoo vele gevoelens van regtscoUegiijn, die wij als die van regts-geleerde individu’s mogen onderzoeken en beoordeelen. De President van Bijnkershoek zegt dan ook ergens: vides, lector, quot capita, tot fere sententias : tuum erit in hoe depraeliantium hominum eertamine discernere, quis justius induit arma.

De Heer Léon geeft de quintescens der verschillende uit.spraken, en voegt er de regtsliteratuur bij, en als hij door het laatste den theoretischen jurist op de hoogte der wetenschap houdt, zoo doet hij door het eerste vooral groote dienst aan den practicus. Beiden weten wat bestaat, en waar het te vinden is.

Het laatst uitgekomen deel der regtspraak bevat de slraß-vordering, is afzonderlijk verkrijgbaar, en onontbeerlijk voor de jonge advocaten die, na haar //in het Hollandsch mei echi hrilischen geest ” te hebben hooren behandelen, met dit boek dadelijk op de hoogte der jurisprudentie komen.

Dit is van belang voor hen, als nog steeds uitsluitend met de verdediging van crimineel beschuldigden ex officio belast wordende, als of meerdere geoefendheid daartoe niet noodig is of ongeschikt maakt, of wel de eer en het leven minder waarde dan ander goed heeft.

Ik herinner mij, daarover reeds geklaagd te hebben in Themis, 1ste Verz., V Deel, pag. 40 en volgg., toen ik over het getuigeubewijs in criminali schreef, en ten gevolge van het gebeurde in twee mij opgedragen zaken, den wensch uitdrukte dat het bewijs zuiver zij !

— 143 —

De bewijsleer (zij komt ook in het onderwerpelijk deel van Mr. Léon’s werk voor) is moeijelijk, en in ons wetboek naar veler oordeel, onvolledig en weinig meer beteekenend dan de aanspraak van art. 342 Code d’Instr. Grim. Zij is, ook mijns inziens, een wassen neus, — eene reden te meer, dat wij moeten wenschen en bidden, dat Nederland zich, zoo lang zij geldt, moge beroemen op gemoedeUjie regters, en bewaard blijve voor de zoodanige die zwaar straffen uit hoofde van quasi bijzonder grooten afkeer van het kwaad, maar ook voor regters die de bestanddeelen van het wettelijk bewijs in elk bijzonder geval alleen iellen zonder ze te wegen. Artt. 433 en 444 dwingt tot het laatste.

Men vergeve mij deze uitweiding: er is misschien meer nut in dan in de herhaalde aankondiging van Mr. Léon’s werk, dat zich als een practisch boek zelve aanbeveelt. Het in zijne bij zonderAeden te beoordeelen, is mijn voornemen nooit geweest: het is er niet vatbaar voor en zou mij verdrieten : het is mijne rigting niet.

Ik heb het doorgeloopen, en ik herhaal het : ik heb het taai geduld dat tot de zamenstelling werd gevorderd, bewonderd, ik doe hulde aan den ijver, de zorg en de naauwkeurigheid, en ik roem de wijze van behandeling.

Jonge advocaten vooral zullen, om de boven aangevoerde reden, uit het afzonderlijk te verkrijgen deel over de strafvordering , de vruchten plukken van den onvermoeiden arbeid van eenen ouderen ambtsbroeder, waartoe zij zelve buiten staat waren. Wij hadden, niettegenstaande den bladwijzer, om de uitgebreidheid bij sommige artikelen, de nummers van allen gemakshalve boven aan de bladzijden gewenscht. De ofliciële uitgave der deelen van het Staatsblad geeft sedert 1847 de nummers der wetten en besluiten aan het hoofd, en dit levert, bij het naslaan, groote gemakkelijkheid.

Dav. H. Levyssohn Norman.

(BUITENLANDSCHE LITTERATUUR.

J)e l'expropriaiioît forcée ou commenfaire du titre premier de la loi du I 5 Août 1854 , par M. Martou ,' avocat à la cour de cassation en Belgique. — Tome premier, Bruxelles, Paris 1859. — 600 pag. in-80.

De Belgische wet van den 15 Agustus 1854 heeft tot doel en onderwerp, eene hervorming en verbetering van de bepalingen van het Napoleontische regt, over de uitwinning van onroerende goederen, naar vorm en inhoud. Zij brengt namelijk, wat den vorm betreft, in ééne wet, die nu zijn zal de spéciale codificatie voor dat geheele onderwerp, te zamen alles wat in de Pransche wetboeken van burgerlijk regt en van regtsvordering daarover verspreid is; zij heeft derhalve, in dit opzigt, het voorbeeld gevolgd van onze Nederlandsche wetgeving; en men vindt in de nieuwe wet de bepalingen van vorm en regts-pleging vereenigd met die van positief regt, omtrent de zaken, die als onroerend goed kunnen worden in beslag genomen, de personen door en tegen wie, en de titels uit krachte waarvan het beslag kan worden gelegd.

Die vorm echter heeft vrij ernstigen tegenstand ontmoet, reeds in den senaat. Men had namelijk de voorkeur gegeven aan twee verschillende wetten, houdende de ééne verandering van de nominatim aan te wijzen artikelen van den Code N^ap., de andere van die van het wetboek van Burg. Regtsv., met behoud van de nommers en van de volgorde der oorspronkelijke artikelen, op de wijze als dit bij ons geschied is met den titel van het Burg. Wetb. over boedelscheiding, en van eenige daarmede in verband staande bepalingen van het wetboek van Burg. Kegtsv. ; omdat men, zeker niet geheel zonder reden, vreesde, dat door die wijze van partiële wijziging, de eenheid der codificatie verbroken wordt, en gevaar loopt van eindelijk geheel verloren te gaan.

— 145 —

Dat gevoelen vind ik verdedigd door den schrijver van het aangekondigde werk: »la Belgique, zoo eindigt hij zijne bestrijding van den gekozen vorm, déjà dotée d’un petit code hypothécaire, d’un petit code de la vente d’immeubles de mineurs, ne peut-elle pas espérer, dans un avenir plus ou moins prochain, un petit code de louage, des obligations, etc.? La gloire du législateur se compromet à distribuer ainsi en petites monnaies les corps de droit qui nous régissent plus d’un demi-siècle.”

Maar om tôt de wet terug te keeren, als de vorm aanmerkingen heeft uitgelokt, meer is men het eens over den inhoud ; en algemeen wordt erkend, dat daardoor voor België zeer wenschelijke verbeteringen en vereenvoudigingen worden gebragt in de voorschriften van het Fransche regt. Haar onderwerp strekt zich bovendien verder uit, dan het opschrift zou doen verwachten. Alleen de eerste titel, artt. 1 — 92, behandelt de geregtelijke uitwinning; maar daarop volgen nog, artt. 93 — 111, drie andere titels, tot opschrift hebbende, de tweede, de la surencière sur aliénation volontaire; de derde, de l'ordre; terwijl de vierde of laatste titel bestaat uit twee transitoire bepalingen.

De bekende Brusselscheschrijver, de heerMARTou, die in de laatste jaren zoo veel heeft bijgedragen tot ontwikkeling en bloei der wetenschap in België, niet het minst door zijn verdienstelijk werk over het Belgisch hypotheek-regtj geeft ons ook van deze wet eene verklaring, die zeer de aandacht verdient. Het werk zal echter beperkt blijven tot het eigenlijk onderwerp, dat is tot den eersten titel, en tot eene verklaring van art. 110, waarbij de invloed der nieuwe wet geregeld wordt op geregtelijke verkoopen, aangevangen vóór hare afkondiging.

Men weet ook hier te lande reeds, dat men van de pen van den heer Martou alleen grondig en degelijk werk te wachten heeft, niet alleen artikelen-regt, maar echte

Themis, D. VIU, Iste St. [1801]. 10

i-. 146 —

wetenschap, en men kan zieh een denkbeeld maken van de volledigheid en de uitvoerigheid, waarmede ook deze wet door hem verklaard wordt, indien men verneemt, dat in dit eerste deel alleen de eerste 13'artikelen der wet behandeld worden; dat is het eerste, doch niet het minst belangrijke hoofdstuk, houdende algemeene bepalingen.

Ik geloof het bij deze korte aankondiging en aanbeveling te kunnen laten ; omdat het alleen mijn doel was de aandacht van de Nederlandsche regtsgeleerden te vestigen op dit werk; en omdat het bovendien, zonder eene al te groote uitvoerigheid, niet wel mogelijk is, den schrijver te volgen in zijne aanteekeningen op de verschillende artikelen.

A. DE PlNÏO.

Le tainislère public et le barreau, leurs droits et leurs rapports, avec une introduction de M. Berryee. ■— Paris 1860. 23 et 170 pag. in-S”.

Er is eene leer, die zich in de laatste tijden in Prank-rijk tracht te vestigen, en die zich uit den staatkundigen en maatschappelijken toestand van dat land wel laat verklaren. Zij bestaat hierin , dat de advokaten bij de verdediging van beschuldigden , zouden moeten blijven binnen de palen van wat men noemt den eerbied verschuldigd aan de ambtenaren van het openbaar ministerie, als de vertegenwoordigers van het staatsgezag; dat zij in hunne pleidooijen tegen die ambtenaren niet zouden hebben diezelfde vrijheid als tegen ieder ander tegenpleiter; en dat hun rol zich streng zou moeten bepalen tot verdediging tegen en wederlegging van de beschuldiging, zonder dat zij ooit,ondereenig voorwendsel, aanvallers zouden mogen worden, veel minder zich zouden mogen veroorloven de

o

«i- 147 — woorden en handelingen van de openbare aanklagers te beoordeelen en te veroordeelen.

Het aangekondigde werkje is een protest tegen die nieuwe leer; en het schijnt voornamelijk het bekende proces tegen den advokaat Ollivter, dat er aanleiding toe gegeven heeft.

Niet het minst merkwaardige er van is zeker de inlei-d ng van Berryer, van den man, //die nu weldra vijftig jaren de advokatie heeft uitgeoefend, met het besluit om nooit eenig ambt aan te nemen, dat hem beletten zou zijn naam ingeschreven te houden op het tableau onzer orde;” merkwaardig daarom vooral, omdat de grijze, maar wakkere pleiter daarin optreedt voor de handhaving van de vrijheden der balie, met eene kracht en met een ernst, die wel bewijzen, hoe moeijelijk, hoe onmogelijk het is, zelfs door de meest despotieke wetten, het vrije woord te dooden bij hem, die gewoon is er met waardigheid en overtuiging gebruik van te maken.

Het boekje zelf is voor Frankrijk een gelegenheidsgeschrift , en te vergeefs zal men er veel nieuws in zoeken. Het is toch, geloof ik, niet zonder waarde, niet alleen om den moed waarmede het waarheden verkondigt, waarvan men tegenwoordig in het land van den schrijver liefst niet te veel hoort; maar ook, omdat er waarheden zijn, die wel iedereen met woorden, dikwijls zelfs niet zonder eenigen ophef, erkent; maar die, als het op handelen aankomt, zoo veel mogelijk op den achtergrond worden geplaatst, zoo al niet door vele niet minder gezochte dan willekeurige beperkingen en reserves, geheel krachteloos worden gemaakt ; waarheden, die, zoo zij al niet tegen openbare bestrijding behoeven verdedigd te worden, niettemin van tijd tot tijd wel eens opzettelijk in het geheugen teruggeroepen mogen worden.

De vraag, die de schrijver zich voorstelt, is deze: //is de advokaat, die het woord voert om den invloed te

^ 148 —

vernietigen die het requisitoir kan gemaakt hebben op het gemoed van den regter, met het oog op de hoedanigheid zijner tegenpartij, gehouden deze met eenig bijzonder ontzag te behandelen? heeft hij integendeel tegen over deze dezelfde vrijheid als tegen ieder ander tegenpleiter?”

£n het antwoord is, gelijk zich verwachten laat, ten voordeele van de meest volledige en onvoorwaardelijke gelijkheid van de beide strijders in het judicieel debat, zoo als dit voor den strafregter gevoerd wordt; omdat de maatschappij daar vertegenwoordigd wordt onder twee verschillende titels, die echter onwedersprekelijk gelijk zijn, door het openbaar ministerie, en door de balie; indien de cène haren pligt vervult door met alle kracht te waken voor de bestraffing der misdrijven, de andere bewijst haar geene mindere dienst, door te doen gelden alle die overwegingen, die de onschuld van den beklaagde kunnen aan den dag brengen, of, zoo als Du pin het in een zijner werken uitdrukt. :

//Quelque respect que mérite 1e ministère public, qui a de bons appointements pour accuser dans l’intérêt de la société, on ne doit pas avoir moins d’égards pour l’homme qui se voue gratuitement à la défense de ses concitoyens, et dont le ministère est aussi nécessaire à l’accomplissement de la justice que l’accusation même, puisque sans défense il ne peut y avoir de condamnation légale.”

Wil men nu zeggen, dat die voorstelling misschien wel wat zeer sterk gekleurd is, het zij zoo. Maar twee zaken blijven toch altijd waar: dat geen ware strijd, maar alleen schijn-strijd denkbaar is, zoo lang niet beide partijen dezelfde wapenen tot hare beschikking hebben; en dat de veroordeeling van onschuldigen, zeker niet minder strijdt met het openbaar maatschappelijk belang, dan de vrijspraak of straffeloosheid van schuldigen; en dat derhalve tegen het een even ernstig moet worden gewaakt als tegen het ander.

— 149 —

De schrijver verdedigt zijne stelling met deze driegronden: 10. de beginselen, waaruit de beide instellingen van openbaar ministerie en balie zijn voortgesproten en zich ontwikkeld hebben; 2quot;. de gevolgtrekkingen, afgeleid uit de beginselen der thans van kracht zijnde strafwetgeving ; 3'’. het gevoelen der nieuwere regtsgeleerden en de voorbeelden der praktijk.

Na kortelijk te hebben aangetoond, dat in den oorsprong de openbare beschuldigers geene andere waren dan gewone advokaten, die de souverein of de staat belastte met de waarneming van deze en van andere zaken, treedt de schrijver omtrent het tweede punt in eenige meerdere bijzonderheden.

Zonder hem daarin te volgen, zij mij ééne opmerking vergund; want als ik het eens ben met de slotsom van des schrijvers redeneringen, zijn voorname grond schijnt mij minder juist. Ik geloof namelijk, dat hij veel te ver gaat, indien hij beweert, dat de wet, in dit opzigt in Frankrijk weinig verschillend van de onze, als grondbeginsel zou aannemen de volkomen gelijkheid van regten van beschuldiging en verdediging; en dat zelfs daar, waar zij eenig verschil kent, dat geheel zou zijn in het voordeel der laatste. Het mag waar zijn, dat het regt van wraking der gezworenen, zieh voor deze eenigzins, ofschoon tamelijk onbeduidend, verder uitstrekt dan voor het openbaar ministerie; en dat tegen eene vrijspraak niet, tegen eene-veroor-deeling wel het beroep in cassatie openstaat. Het is echter volstrekt niet moeijelijk andere voorbeelden te vinden, waarmede even gemakkelijk eene geheel tegenovergestelde stelling te betoogen is. Om toch de leer van den schrijver aan te nemen, moet men de geheele voorloopige instructie wegdenken, die niets anders kent dan regten en wapenen van de beschuldiging, en waarin zelfs de verdediging zonder regten en zonder wapenen eene geheel onbekende zaak is. Maar bovendien, men denke aan het groot verschil in het

— 150 —

regt van ondervraging der getuigen; van de geheel verschillende wijze, waarop voorzien wordt in de kosten van verdediging en beschuldiging. Het zou niet moeijelijk zijn meer voorbeelden aan te voeren; ik herinner alleen nog, dat men niet lang geleden bij ons geoordeeld heeft, dat het doen hooren en zelfs het ondervragen van deskundigen, een monopolie is van het openbaar ministerie.

Maar, en dit is, geloof ik, het antwoord, dat zijn allen uitzonderingen; gelijkheid is voor het overige regel, en voor onderscheidingen in de manier van spreken, en in de woorden, die al of niet zouden mogen gebruikt worden door de ééne of door de andere partij, is in de wet geen enkele grond te vinden, en zij zijn daarom willekeurig, maar zij zijn bovendien met het wezen van' een vrij en wezenlijk debat onbestaanbaar, en zij laten van het geheele regt van verdediging niets dan den naam bestaan, omdat niemand bij magte is hare grenzen aan te wijzen, die iedereen plaatsen kan, waar hij wil.

Bij het derde gedeelte zal ik niet stilstaan, omdat het moeijelijk zou vallen eene keuze te doen uit de bloemlezing uit de verschillende schrijvers ons daar gegeven. Ik zal deze korte aankondiging besluiten met de woorden, waarmede de schrijver zijn welgeschreven werkje eindigt:

*De regterlijke dwalingen quot;zijn gelukkig zeldzaam, maar er zijn er toch enkelen, die onherstelbaar zijn. Zij behelzen gewigtige lessen voor den regter en voor den advokaat. Het geweten van den één kan niet gerust zijn dan wanneer hij alles gezegd, dat van den ander dan wanneer hij alles gehoord heeft,”

De bijlagen achter het werk geplaatst, zijn van tweeërlei en van zeer verschillenden aard.

In eene eerste reeks vinden wij cenige uittreksels uit de merkwaardigste werken van d’Aguesseau, Diipin en andere oude en nieuwe schrijvers, over de onafliankelijk-heid van den advokaat, over den advokaten-stand en de

— 151 —

openbare bedieningen, over de magistratuur en de staatkunde, enz. Daarop volgt de bekende consultatie van den raad van toezigt der Parijsche orde over de zaak van den heer Ollivier. De lezing van dat eerste gedeelte van de bijlagen verdient, naar het mij voorkomt, bijzonder te worden aanbevolen aan de jonge leden der balie, die daarin overvloedig stof zullen vinden, om de bij hen zoo-geheel onmisbare liefde en achting voor hunnen stand op te wekken en levendig te houden.

Het tweede gedeelte geeft ons de wetten en reglementen op den advokaten-stand, te beginnen met de ordonnantie van 11 Maart 1544, tot het decreet van 22 Maart 1852.

A. DE PiNTO.

(ACADEMISCE LITTERATUUR).

Proeue eener gescMedenis der Chambre mi-partie in de (weede Ztelfd der X Pilde eeuw te MecAelen en Dordrecht gevestigd, doorMr. F. J. K. van Hoogstraten. Utrecht, Kemink en Zoon, 174 bl. in 8quot;.

Het is niet altijd in de schriften der publicisten, dat plannen aangetroflcn worden tot vreedzame ontwikkeling van een bevredigenden regtstoestand, die, in het afgetrokken beschouwd, veel goeds bezitten en zelfs, zou men zeggen, zeer gemakkelijk in praktijk te brengen zijn, terwijl de toepassing lang werd uitgesteld en geschiedde zij al, het daarbij niet verder dan tot een begin van uitvoering gekomen is. Ook praktische staatslieden hebben dikwerf schoone plannen ontworpen, eene algemeene opinie ten voordeele van hare wenschelijkheid en uitvoerbaarheid weten te doen ontstaan , een wettelijk aanzijn aan de vrucht hunner bespie-

— 152 —

geling kunnen verschallen, maar hebben schipbreuk geleden bij hunne pogingen om aan de nieuwe inrigting een voortdurend bestaan te verzekeren. Wanneer zij, die voor de voortdurende verwezenlijking van eene instelling, die zeldzaam voorkomt, moeten zorg dragen, het ingewortelde besef missen van hare deugdelijkheid, geen levendig begrip hebben ni^t slechts van het goed, dat er door kan ontstaan, maar ook van het kwaad dat er door kan worden voorkomen, dan gaat het nog veel erger, dan met hetgeen langdurige gewoonte heeft geijkt, maar waar de oude sleur heerscht en aan ontwikkeling niet gedacht wordt. De instelling, die nu eenmaal daar is, doch zonder ijver wordt bestuurd, blijft ten minste bestaan; een enkele krachtige hand is soms voldoende om haar uit een droomend voortbestaan tot een vruchtbaar leven te verhellen. Hetgeen nieuw is en niet dadelijk wortel schiet sukkelt wel soms eenigen tijd kreupel voort, doch vervalt dan ook weder voor goed.

In het hier aangekondigde boek wordt de treurige geschiedenis van eene dier instellingen behandeld, waardoor de oprigters een grootsch denkbeeld trachten te verwezenlijken, doch die spoedig zonder de minste opspraak weder verdween door de laauwheid van de regering, die haar met alle magt in stand had moeten houden. Oorzaken van oorlog weg te nemen is wel het omniddelijke doel, waarnaar ieder streven moet, die, al is het dan in nog zoo ver een verschiet, de mogelijkheid erkent om eenen, al is het geen eeuwig-durenden, dan toch een langen vrede tusschen de beschaafde volkeren te bewaren. Het eerste middel, dat zich als van zelf voordoet, is eene overeenkomst tusschen twee of meerdere volken om de geschillen, die zich mogten opdoen, door eene Regtbank te doen uitmaken. Zoodanig was de bepaling in het een-en-twintigste artikel van den vrede van Munster, dat ondanks zijne breedbespraaktheid, wel in het hier aangekondigde werk had mogen worden overgedrukt: //Daar zullen ter wederzijden eenige Rechters in gelijk getal

— 153 •—

worden gecommitteerd bij forme van Chambre Mi-partie, die hunne residentie sullen houden in de Nederlanden, en op al zulke plaatzen als behooren sal ; ende sulks bij beurten, dan onder het gebied van d’eene, dan van d’andere, nadat zulks bij onderlinge bewilliginge sal goet gevonden worden, welke wederzijts gestelde Rechters, volgens de Commissie en Instructie hier te geven, en op dewelke zij zullen eedt doen, volgens seeker formulier, daartoe ten wederzijden te arresteeren, zullen opzicht nemen over de handelingen der ingezetenen der voorz. Nederlanden, ende lasten en impositien, die ter eenre, en ter andere zijde geheven zullen worden op de coopmanschap, ende indien de voorsz. Rechters komen te bevinden, dat daarin ter eenre, ofte ter ander, ofte wel ten beyden zyden exces werde begaan, sullen ’t selve exces reguleeren en modereeren. Voorts sullen de voorz. Rechters examineeren de questien over de non executie van het Tractaat, als ook de Contraventien van dien, die in tijden ende wijlen zouden mogen komen te rijzen, soo in de landen van herwaarts over, als ook in de verre afgelegen Koningrijken, Landen, Provinciën en Eylanden in Europa, en daar op sommarie en de plano disponeeren en uitspreken, ’t gene zij in conformiteit van het tractaat bevinden sullen te behooren. Ende sullen de Sententien, van de voorsz. Rechters, ter executie worden ge-stelt door de ordinaris justitie der plaatse alwaar de con-traventie is geschiet, ofte wel jegens de personen van de contraventeurs, na dat sulx naar gelegentheit sal worden gerequireert ; ende en sal de voornoemde justitie in geen gebreken mogen bbjven, de voornoemde executie te doen, of te laten geschieden en de contraventie te repareren, binnen den tijdtvan ses maanden, naar dat de voorsz. ordinaris justitie daar toe sal wesen versocht.”

Aan de Noordnederlandsche staatslieden, dit schijnt zoo goed als zeker, komt de eer toe van die wijze bepaling in het tractaat te hebben gebragt; reeds in 1619 werd tot

— 154 —

de oprigting van een dergelijk geregtsliof door de Engel-sche eii Nederlandsclie Oost-lndische Compagnie besloten ter bescherming van den handel op de Molukken, Banda en Amboiiia; in 1632 maakte dan ook dit punt een der voorwaarden uit, waarop de Staten-Generaal tot een vredesverdrag met Spanje wilden onderhandelen. Misschien is het juist daaraan te wijten, dat hetzelfde politieke ligchaam, dat eerst zoo op de instelling aandrong, toen het op de uitvoering aankwam, daaraan zoo vele moeijelijkheden in den weg legde. Zij, die het denkbeeld hadden geopperd (jammer dat hunne namen niet bekend zijn) waren denkelijk niet meer aan het bestuur. Trots alle klagten van wederzijde over niet nakoming van het tractaat, trots de herhaalde aanmaningen van de Spaansche zijde, werd eerst op den ISdcn Julij 1652 de instructie van de kamer met de commissie- en eedsformulieren gearresteerd. De Spaansche regering talmde niet met het aanstellen der regters, die zoo als van onze zijde werd berigt, //zeer gaauwe lieden en regts-geleerden waren.” In plaats van aan het spreekwoord te denken; die een boer wil bedriegen, moet een boer medebrengen, werd hierdoor de vrees voor de chambre mi-partie nog sterker dan zij reeds te voren was. Doch al te lang kon het niet verschoven worden en op den 23®‘®“ December 1658 werd de kamer te Mechelen plegtig geopend, waar zij zitting houden bleef tot in 1655, wanneer zij naar Dordrecht verhuisde, niet zonder veel tegensparteling van den kant der Spaansche regters, die breed opgaven van de //goede, zoete lucht” waaraan zij gewoon waren en die zij nu tegen eene //zware waterachtige” verwisselen moesten.

Nog eene enkele maal werd de plaats van bijeenkomst weder naar Braband overgebragt. Naauwelijks waren echter twintig jaren na het tractaat van Munster verloopen, of de chambre mi-partie liet niets meer van zich hoeren, zoodat in 1675 de Baad van State zeggen kon dat zij //nu reeds eenige jaren buiten functie en employ geweest was.” Om

— 155 —

die reden werd voorgesteld om de betalingen van bezoldiging aan de nog aanwezig zijnde ondergeschikte beambten te staken, hetgeen ook geschiedde en sedert werd er over de geheele instelling zelfs geen woord meer gerept, zelfs niet in de vredesverdragen van Nijmegen en Rijswijk en evenmin in die van Utrecht.

De oorzaak van dit spoedige verval heeft vooral daarin gelegen, dat, om allerlei redenen, de Hollandsche regters dikwerf afwezig bleven en de magt of de wil schijnt ontbroken te hebben om hen op hunnen post te houden. Zoo weinig bekommerde de regering er zich over, dat het juiste tijdstip, waarop het bestaan der kamer feitelijk ophield, niet meer schijnt bepaald te kunnen worden.

Wat heeft nu de chambre mi-partie gedurende haar kortstondig bestaan uitgerigt? Het personeel is voltallig geweest met de noodige toevoeging van praktizijns, zoo advokaten als procureurs. Vele processen zijn aangebragt geworden en de belanghebbenden schijnen gedacht te hebben, dat het daarbij niet blijven zou. Ten minste rekende de //ordinaris drucker van de Ho. Mo. Heeren Staten Generaal” het in 1656 geene slechte speculatie, om de instructiën zoowel voor de regters als voor de //suppoosten, die voor den Raedt van de selve Chambre postuleren”, uit te geven met het volgende berigt: //Tot den Leser: Dewijle den Procureurs en de Deurwaarders, die voor den Raedt van de Chambre mi-partie toe-gelaten is te practiseren bij het derde Articul van de Ampliatie van de instructie gelast is, t’observeren ’t Reglement van den Hoogen Raedt tot Mechelen residerende, soo -wanneer de Residentie van de Chambre sal wesen onder het gebiedt van den Heere Koningh van Spaiguen, ende wanneer de voorsz. Chambre hare Residentie sal houden binnen de Geünieerde Provintien ofte onder het gebiedt van de Heeren Staten Generaal, 't Reglement van don Hoogen Rade van llollandt, Zedandt ende Vrieslandt. Ende dat, bij onkondigheit van de Practycquen, vele question over

— 15ß —:

'tbeleydt der saken by île respective Procureurs werden geinovcert, heeft een liefhebber, ter weringe van deselve, ende geinack van de praktizijns, de moeyte genomen van beyde de voorsz. instructien nevens den anderen soodanigh te stellen, dat Articul op Articul soo veel doenlyck slaende, de differentien in een op-slagt der oogen haer komen te verthoonen. Weshalven niet ondienstigh geacht is ’t selve door den druck gemeyn te maken, ende d’over-een-stemmende woorden ende articulen met een ronde romeynsche, de differentien, hoe kleyn oock souden mogen wesen, met een lange letter in ’t curcyf te stellen.”

Wij hebben dit berigt hier geheel overgenomen omdat het boek vrij zeldzaam is en meteen er uit blijkt welke de vorm van procederen was. Het zal wel niet veel debiet gehad hebben en de reden ligt voor de hand ; geen enkele beslissing van de kamer is bekend, en gerust kan het er voor gehouden worden, dat er ook geene enkele door haar genomen is. Dit is te meer te betreuren, omdat vele van de aangebragtc zaken, waarvan soms enkele stukken nog aanwezig zijn, van groot belang waren. Al dadelijk had zij te beslissen hoe de landen van Overmaze tusschen den Koning van Spanje en de Staten moesten verdeeld worden, een geschil dat voor alle andere zaken van staat door haar behoorde te zijn afgedaan. Doch ook hierin rigtte zij niet veel uit : in ’s Gravenhage werd in 1661 en nader nog in 1664 te Aken deze zaak geregeld.

Het is te betreuren dat zoo weinig stukken tot ons zijn gekomen, vooral daar vele der processen liepen over juris-dictie-geschillen, zoowel kerkelijke als wereldlijke, en waaruit dus licht te verwachten was omtrent de duistere geschiedenis van de regtspraakin de Vereenigde Nederlanden.

Niettegenstaande het blijkt, dat ook processen in staat van wijzen zijn gebragt heeft de kamer geen enkel arrest gewezen. Benevens andere oorzaken moet dit wel voornamelijk aan de omstandigheid geweten worden, dat in elke

— 157 —

zaak alle regters zitten moest, acht van elke zijde. Daar zij nu gedurig, althans de Hollandsche regters, of niet voltallig waren of om deze of gene reden afwezig, zoo is het ligt te begrijpen, dat de zaken niet konden worden af-' gedaan.

Wij hebben getracht in korte trekken eenig denkbeeld te geven van den aard en de geschiedenis van deze bijna geheel vergetene inrigting, waarbij de bedoeling zoo goed was, terwijl de uitvoering zoo slecht is uitgevallen. De schrijver van de hier aangekondigde academische dissertatie heeft zich zeker verdienstelijk gemaakt door het zorgvuldig bijeenbrengen uit onuitgegeven stukken van het weinige dat hier te lande omtrent de werkzaamheden der kamer nog is overgebleven. Bij het zwijgen van alle geschiedschrijvers, die zoo zij er van spreken, naauwelijks meer dan den naam vermelden, levert dit geschrift eene belangrijke bijdrage tot de Vorstudien, zoo als de Duitschers zeggen, voor eene meer volledige geschiedenis der staatsinstellingen onder de republiek, dan waarover wij ons tot nu toe kunnen verheugen. De schrijver behandelt vooreerst de geschiedenis van de oprigting, daarna bespreekt hij de zamenstel-ling en werkkring om met een verhaal van de handelingen en lotgevallen van de kamer te eindigen. Voor zoover wij het kunnen beoordeelen, schijnt hij een goed gebruik gemaakt te hebben van het weinige dat hij vond. Een bepaald archief is niet aanwezig, slechts hier en daar zijn fragmenten van de dossiers op te sporen geweest en de briefwisseling van de Staten-Generaal en hunne resolutien hebben moeten aanvullen wat elders ontbrak. Omtrent de personen, wien de eer van het denkbeeld toekomt, is niets te vinden, ook ontbraken de berigten over hen die het zij als regters het zij als praktizijns tot de geschiedenis der kamer be-hooren. Evenwel is het den schrijver mogen gelukken een geheel te vormen, dat met belangstelling gelezen kan worden, en waaruit een levendige indruk van het gebeurde

— 158 — ontstaat. Ook de uitweiding in den aanvang over enkele dergelijke gemengde geregtshoven, die in dien tijd bestonden, zal zeker met genoegen worden gelezen.

Is nu de geschiedenis van de chambre mi-partie met dit werk een gesloten boek geworden? Het is te hopen van neen. De schrijver heeft onderzocht hetgeen onder zijn bereik lag : de stukken, waaruit het deel van de Republiek der Vereenigde Nederlanden te kennen was. Hoewel de kans zeer gering is, kan mogelijk uit een of andere verzameling nog wel iets hierover opgedolven worden. Doch onwaarschijnlijk is het niet dat er stukken bestaan van de Spaansche zijde, waaruit meerder licht zal opgaan. Even als de Hollandsche regters met de Staten in briefwisseling waren, zullen de Spaansche ook wel verslag van hun wedervaren aan hunne regering hebben gedaan en zeer ware het te wenschen, dat nog een of ander stuk van een dier «»zeer gaauwe lieden en regtsgeleerden” kon gevonden worden. Het is dus te hopen, dat een Belgisch geleerde zich door dit geschrift zal opgewekt gevoelen, om ook in zijn land eenig onderzoek in te stellen.

J. n. W. v. C.

Ambeoos VAN DER DoEs DE BvE, ÂcademtscA progf-scArift over overeenAomsien, gefloten door middel van brieven, boden, openbare aanAondigingen of ielegrammen. ~ Leiden 1860. 116 bladz.

Het is een verblijdend verschijnsel, als wij bij de studerende jeugd, in hetgeen van haar uitgaat, bezadigdheid en degelijkheid zien gepaard gaan. Die beide loffelijke eigenschappen van elk geschrift hebben wij in den onlangs verschenen open brief aan Mr. van Heemskerk Az. bewon-

— 159 —

derd, en er ons over verheugd, omdat wij gevreesd hadden, dat de ongelukkige uitval tegen de Leidsche Academie al ligt bij de jeugdige beoefenaars der studiën een anderen toon had kunnen doen aanslaan. Die bezadigdheid en degelijkheid in geschriften van jeugdige schrijvers worde algemeen, blijve hun bij. Zij zullen die van vroegeren tijd en ouderen van dagen beschamen, die, bij een onzalig twistgeschrijf, de hartstogten opwekten en in hun oordeel over hunne bestrijders of degenen wier leer zij niet waren toegedaan, zich beijverden om ze te verguizen, en daartoe vindingrijk werden, helaas, in ergerlijke qualificatien en verwenschingen.

Eene goede zaak laat zich op andere wijze beter verdedigen dan met scherpheid en bitterheid, soms ook in fijne vormen ingekleed. Dat allen van hunne jongere land- en studiegenooten leeren, dat men niet alleen den moed behoort te hebben, om voor zijne meening uit te komen, maar vooral dat het schelden en razen bij het uiten dier meening, eigenwaan, onbeschaafdheid, zwakheid of gemis van gronden verraadt, en zich niet door een beroep op zijne overtuiging laat verdedigen. —

De tegenwoordige studerende jongelingschap, te regt spes patriae geheeten, voorspelt eene solidere en beschaafdere literatuur in elk vak, en wie het wel met het vaderland meent, zal bij verschil van gevoelen ook buiten de regts-wetenschap en de practijk, alle hatelijkheden gaarne missen.

Moge het nooit iemand gelüsten, daarvan eene doonien-keur te geven, want bloemlezing zou het niet kunnen heeteii, wilde men ze uit geschriften van vroegeren en zelfs van onzen tijd oprakelen, om met Biiderdijk te spreken, dien wij niet eerder hebben willen noemen omdat hij, gelijk wij onzen J. M. Kemper ook nu nazeggen, niet om den toon, waarin hij zich eenmaal gewend heeft, zijne gevoelens voor te dragen, maar ondanks dien toon, groot zal genoemd woorden.

— 160 —

Dit een en ander lag mij op het hart, en ik wist geene geschiktere gelegenheid dan deze te vinden, om mijne ingenomenheid te doen kennen met den gemelden open brief, met zooveel waardigheid geschreven en van studenten aan de mij altijd dierbare Leidsche Hoogeschool uitgegnan.

Immers mij is de aankondiging van het proefschrift van den heer van der Does de Bye opgedragen, denzelfden die als student reeds de beweerde meerderjarigheid van den Prins van Oranje op achttienjarigen leeftijd heeft bestreden, en bij die bestrijding de stellers van meerbedoelden open brief is voorgegaan , om met bezadigdheid zijne leer (1) te verdedigen.

Gunstig hadden ons zijne twee vertoogen, mede om den toon, reeds voor dien schrijver gestemd, en wij namen daarom gaarne de taak op ons , om dit proefschrift, dat wij ons toch hadden voorgenomen te lezen, bij de lezers van ons tijdschrift bekend te maken. Op eene enkele uitzondering na, is ook hier waardigheid in acht genomen. Ik val een jeugdigen schrijver niet hard, als ik hem in ’t vuur zijner verdediging een te scherp woord zie ontglippen.

De titel ook lachte ons toe. In onzen tijd van vooruitgang en van bespoediging ook van communicatie, moet degelijkAeid niet uit het oog worden verloren. Bij gelegenheid der behandeling van de regterlijke inrigting (welke uitdrukking is de grondwettelijke, doch zeker door «regeling der regterlijke magt” beter wierd uitgedrukt), werd te regt verklaard, dat spoedig regt niettemin goed regt behoort te zijn.

De zuivere regtsbeginselen behooren in het oog gehouden te worden, bij al de voortvarendheid, die wij toejuichen.

De uitvindingen van lateren tijd mogen de communicatie bespoedigen, er blijft afstand. Die waarheid heeft invloed op het regt, met name ook op overeenkomsten. Men moge

(1) Deze ia ook de müne. Zie Themis, 2* Vert. V. bl. 432 eu vulgg.

zieh verdiepen in definition van een overeenkomst, zij zal altijd uitloopen op ooereeniominç), om verbindende te zijn. Deze overeenkoming kan niet bestaan zonder den door partijen bij monde, of geschrift of zelfs door Aandeling (zie art. 1S30, 2de lid, B. W.) verklaarden wil: zij heet in het ragt (oeslemming , en deze behoort daarom tot de ver-eischten — of voorwaarden der bestaanbaarheid — van overeenkomsten. Zie art. 1356, l”. B. W. Wanneer ik van den verklaarden wil spreek, bedoel ik natuurlijk den door de eene partij aan dt andere verklaarden en mitsdien hem bekend gemaakteri wil.

Ten aanzien van dezen regel (want uitzondering is het, waar de wet, gelijk in art. 1830, 2de lid, van stilzwijgende toestemming spreekt) ontmoet ik, bij de uiteenloopende gevoelens, den schrijver al dadelijk op bladz. 5, alwaar hij als zijn gevoelen opgeeft, dal eerst ket bekend worden van den aanbieder met de toestemming des bewilligers eene overeenkomst te voorsekijn roept.

Ik kan mij niet altijd met de gronden des schrijvers vereenigen; zij falen, als hij die uit bepalingen omtrent het nuncupatieve testament en de stipulaties put, omdat in het eerste van geen partium consensus de rede kan zijn, en in beiden het gevorderd orale op zijne beurt de tegenwoordigheid vordert, terwijl hier van verwijdering sprake is. Somtijds ook bewijst de schrijver te veel en hij verliest dan daardoor zijne kracht.

Bedriegt mij niet alles, dan moet de eisch der bekend-keid met de toestemming hierop steunen: de toestemming, dat hoofdvereischte der bestaanbaarheid eener overeenkomst, moet ■worden gegeven aan een bepaald persoon, op dat deze de verbindtenis of de verpligting om te geven, te doen of niet te doen, kenne. Zoo lang die kennis niet tot dien persoon is gekomen, en slechts op weg is, bestaat zij voor hem niet. Art. 1720, 2e lid, zegt uitdrukkelijk, dat de schenking ten opzigie van den sckenker slechts van kracht

Tliemii, D. VIII, Iste St. [1861]. 11

— 162 — zal zÿn van den dag, waarop de aanneming aan dezen zal zijn be(eel;enfi geworden (pag. 21).

Aan deze bepaling ligt de in het algemeen vereischte bekendheid der toestemming ten grondslag. — terwijl de uitdrukkelijke erkenning van eene ^^iHzwijgemie aanneming in een bepaald geval (het mandaat), niet geldt ter verkorting van de algemeenheid van den regel.

Vox Sciieurl’s strijdige leer wordt door den schrijver, ook door het wijzen op het gevaar van het verloren gaan der medegedeelde, maar den ander nog niet bekende toestemming, betwist.

De aard en vereischten van het aanbod en van de bewilliging worden door den schrijver mede onderzocht, en zijne leer is geene andere dan die, welke, met betrekking tolde toestemming, de woorden in idem placilum met zich brengen.

liet behoeft naauwelijks opmerking, dat de speciale vereischten tot het wezen van een bepaald contract behooren vast te staan ook buiten de toestemming, alvorens de Cjuaestie omtrent het tijdstip van zijn ontstaan behoeft te worden onderzocht. Eene overeenkomst van koop en verkoop bijv, is niet gesloten, zoo lang niet partijen het over de zaak en den prijs fpretium) zijn eens geworden (art. 1494).

De bekendheid met de aanneming is, volgens des schrijvers leer, noodig, maar hoe zij ontstaat en waaruit zij wordt afgeleid, daaromtrent zijn geene vaste regels te geven. Het verschil der overeenkomsten maakt dit ondoenlijk.

Bij uitloving van een prijs (praeminm) bijv, (welke prijs N. B. de eigendom des uitlevers tijdens de uitloving behoort te zijn) bestaat het contract, al is den uitlover de naam des deelnemers nog onbekend.

De uitloving is het aanbod tot eene overeenkomst : de deelneming is de aanneming van dat aanbod, die den consensus qui contractum facit, daarstelt.

Wat de bewilliging betreft, die dat belangrijk gevolg

— 163 —

heeft, deze zal in den regel uitdrukkelijk gegeven of uit zekere omstandigheden moeten worden afgeleid. Daartoe behoort zeker niet het niet spoedig terugzenden van meestal ongevraagde ter bezigtiging bekomen goederen.

Wij verschillen van dezen schrijver op pag. 34 en thesis

• 6. nbsp;nbsp;nbsp;— Het misbruik, dat van toezending van boeken op beziens wordt gemaakt, kan door het stilzwijgen van den daarmede overladene, niet tot koopcontract worden verheven, want dit zou spoedig in eene schandelijke speculatie ontaarden. Men beroepe zich niet op de gewoonte waarnaar de wet niet verwijst, evenmin op een quasi «qui tacet, consentit,” maar houde de leer der 1. 142 Dig. de regulis juris quot;qui tacet, non utique fatetur,” in het oog.

Is eenmaal het aanbod door bekend gemaakie aanneming contract geworden, dan mag het niet worden veranderd door den aanbieder. Ons zweeft het gebeurde met het Koelnische Schutzverein voor oogen, waarop wij ook doelden, toen wij den eigendom van het uitgeloofde, tijdens de uitloving, bij den uitlover vorderden, omdat, zoo lang het eens anders goed is, het door ons niet kan worden aangeboden. Wij zouden een regt op het goed aanbieden dat wij niet hebben.

Het is als met den koop en verkoop waarvan art. 1507 spreekt. In hetgeen dat art. bedoelt, heeft de Hooge Raad zelfs diefstal gezien.

De vergissingen, de dwalingen, de daaruit voortvloeijende verantwoordelijkheid, de mededeeling van vreemde wetgevingen op de versnelde middelen van communicatie zijn de onderwerpen, die in de zeven hoofdstukken worden behandeld. De opschriften van deze luiden :

• I. nbsp;nbsp;nbsp;Tijdstip, waarop de overeenkomst tot stand komt.

• II. nbsp;nbsp;nbsp;Andere vereischteu van aanbod en bewilliging.

• I1I. nbsp;nbsp;nbsp;Oorzaken, welke de zamenmerking van aanbod en bewilliging verhinderen.

Verloop van tijd.

— 164 —

Wilsverandering.

Onbevoegdheid.

Krankzinnigheid en dood.

• IV. nbsp;nbsp;nbsp;Vergoeding van schade door den bewilliger geleden ten gevolge van het niet tot stand komen der overeenkomst.

• V. nbsp;nbsp;nbsp;Uitvoering der overeenkomst.

VT. Over de telegraphische berigten en andere middelen van cosrespondentie.

VIL Wetgeving in andere landen.

In het 6e hoofdstuk wordt de zaak van Weiler contra Oppenheim over het verkeerd overgebragt telegram, doordien een beambte te Krankfort van veriav^en in plaats van van amp;au^en had gesproken, beoordeeld.

De schrijver, ik moet het erkennen, heeft, vooral op het laatst, de stof met eenige door zijn vertrek verdedigde haast behandeld. De bijzondere onderwerpen, in elk der hoofdstukken ter sprake gebragt, verdienen gelezen te worden, en zullen in voorkomende gevallen met nut kunnen worden geraadpleegd.

De mededeeling van hetgeen de wetgeving in andere landen betreft, moge onze wetgevende magt ter raadpleging strekken, als zij eens overtuigd zal zijn van de noodzakelijkheid der wettelijke regeling van een onderwerp, dat in onze eeuw van spoed dagelijks belangrijker wordt.

Dav. H. L. N.

BERIGTEN VAN GEMENGDEN AARD.

Den 14 February jl., is te Parijs overleden de heer LaferriÈRE , lid van het Instituut, inspecteur-generaal der regtsfaculteiten. Hij mögt slechts den ouderdom van 62 jareu bereiken. Onder de belangrijke werken, die men van hem heeft, zal het voldoende zijn deze te herinneren: Hisioirt du droit/rançais (1843—1858.6 deelen in 8’.); Essai sur l'histoire du droit fl-ançais (2 deelen in 8°.) ; Cours de droit public et administratif (5' druk, 1860. 2 deelen in 8”.).

De heer Laperrière was een der leiders van de Nouvelle Revue critique de léffislation et de jurisprudence.

— In het laatst des jaars 1859 overleed te Londen loHU Austin, een man, wiens naam onder de luisterrijkste van de hedendaagsche Engelsche regtsgeleerden geroemd wordt; ja, in sommige opzigten, zegt een Engelsch tijdschrift, is niemand hummer boven hem te stellen. Hij werd den 3 Maart 1790 geboren; begaf zich op zijn zestiende jaar in de krijgsdienst en bragt verscheiden maanden met zijn regement op Sicilië door ; zijne vrienden evenwel, die zijn brandenden dorst naar kennis hadden opgemerkt, welke hem zijn gansche leven door is bijgebleven, raadden hem om de krijgsdienst vaarwel te zeggen, en eene andere roeping te volgen. meer met zijne neiging en begaafdheden overeenkomende. Intusschen hield hij het karakter van den echten krijgsman steeds in hooge waarde en ontleende hij welligt veel van de standvastigheid en ijver, aan dien stand eigen, bij de betrachting van het nieuwe levensdoel dat hij, naar huis teruggekeerd, zich met vollen lust voor oogen stelde. Hij legde zich op de regtsstudie toe met een ijver en onvermoeide inspanning, die zijne mede-stnden-ten zoowel als zijne leeraars verbaasde, en werd in 1814 advokaat.

Helder en krachtig van geest,sterk van geheugen, kenschetste zijne . wijze van uitdrukking zich al dadelijk door het echt klassische ; gespierd , beknopt en duidelijk was zi n stijl.

In 1819 koos hij,zich tot gade Miss Sara Tavlor, van Norwich, beroemd om hare begaafdheden. De hooge vooruitzigten in zijne loopbaan werden intusschen voor Austin weldra verduisterd door zijne zwakke gezondheid, die hem niet toeliet de praktijk voort te zetten.

Gelukkig werd te dier tijd, bij gelegenheid van de stichting van de Londensche Universiteit, een stoel voor de regtsgeleerdheid opge-rigt en werd Austin met algemeene stemmen tot leeraar daarvoor beroepen. Men had geen gelukkiger keuze kunnen doen, maar ook zou er voor hem, bij zijne groote geleerdheid en bekwaamheid, geen geschikter plaats te vinden zijn geweest. De vraag was alleen of zijne gezondheid bestand zou zijn tegen den arbeid, dien hij zich in zijn ijver en liefde voor de taak had opgelegd. Van die innige zucht daarvoor gaf hij terstond blijk, door zijn besluit om het tijdsverloop tusschen zijne benoeming en den aanvang zijner lessen in Duitschland door te brengen, alwaar hij zich door den omgang met de uitstekendste meesters in het Romeinsche regt in zijne wetenschap kon volmaken. Hij vertrok naar Bonn, verzeld door zijne vrouw en eenige dochter, en vertoefde daar omstreeks zes maanden, die hij aan de studie wijdde ; gelukkig mögt hij zich toen in eene betere gezondheid, ten minste iu een verpozing van krankte, verheugen.

— 166 — dan in eenig tijdperk van zijn leven het geval was ; hij zag er dan ook altijd met genoegen op terug.

Het doel dat hij nu voor oogen had, dat namelijk van zijne geliefkoosde wetenschap te onderwijzen, was geheel overeenkomstig met zijne talenten en neigingen. Bij uitnemendheid was hij tot leeraar geschikt: grondige geleerdheid, groote omvang van kennis, en eene bewondereuswaardige gemakkelijkheid van voorstelling stonden hem daarbij ten dienste. Hij ving zijne lessen onder de meest gunstige omstandigheden aan. Onder zijne leerlingen bevonden zich vele jonge lieden,- die als ’tware op den drempel van het leven stonden en die zieh wclligt nog meer door hunne talenten dan door hunnen rang onderscheiden, van welke wij hier alleen zullen noemen — de tegenwoordige Master of the Rolls, Lord Clarendon, Mr. C. P. Villers. sir G. C. Lewis en Lord Belper. Zijne lessen werden door alien bewonderd, maar het meest nog door hen, wier kennis en scherpzinnigheid hun oordeel van de hoogste beteekenis maakte; en alles scheen den voortduur te beloven van het schitterend gevolg waarnieê hij zijnen arbeid aanving en dat het collegio voor zijn vak eene beroemdheid gaf boven alle verwach! ing. Doch in weerwil van dien glansrijken aan vang zijner professors-loopbaan, bleek het alras dat Engeland geenszins zulk een zoo groot getal studenten in de regtsgeleerdheid zou opleveren als voldoende zou wezen tot onderhoud van dezen leerstoel, en daar er voor de leeraren geen andere bezoldiging was dan de gelden door de studenten betaald, sprak het van zelve dat niemand die plaats kon bekleeden, zoo hij niet zelve eenige fortuin had of eene winstgevende bezigheid met zijn professoraat verbond. De heer Austin, die geen vermogen bezat en de studie en het, onderwijs van ziuie wetenschap als meer dan voldoende achtte om geheel zijn leven in te nemen , zag zich genoodzaakt zijne leeraarsplaats op te geven. Bovendien bezweek ook zijne gezondheid onder de overgroote eisehen die hij zich zelven stelde. Hij wijdde inderdaad aan ieder onderwerp een arbeid waarvan de omvang naauwelijks te beselfen was, zelfs door hen die het meest voldaan waren over de uitkomsten, waarover hij nimmer voldaan was. Hij meende dat hij niets gedaan had vóór hij den hoogsten voor hem bereikbaren trap van volmaaktheid had bereikt. Openbare goedkeuring beteekende in zijne schatting weinig; hij verbeeldde zich niet dat hij er aanspraak op konde maken. Het gunstig oordeel van eenige enkele bevoegde mannen ging hem echter zeer ter harte, doch de proefsteen voor al wat hij ondernam was zijn eigen besef van volkomenheid. «Hoe zuiver, hoe verheven zijne denkbeelden waren , hoe onvermengd met eigenliefde , ijdelheid, eerzucht of een dier harlstogten die menschen jegens zich zelven verblinden, is door geen woorden uit te drukken,quot; Wij halen hier de woorden aan van iemand die hem goed kende, en zij zijn geen overdrijving. Een droevig gevolg van zijne misschien overprikkelde naauwgezetheid was de vreesselijke uitputting zijner krachten, waardoor zijne krankte, die hem reeds de uitoefening van zijn vak zou hebben belet, bij kortere poozen terugkeerde. — In 1833 werd hij benoemd tot lid van de commissie tot herziening van de strafwetgeving en ving ook die taak aan met den ernst en de toewilding

167 —

die hem kenschetsten bij al waarin de belangen der waarheid en het welzijn der menschheid betrokken zijn. Doch spoedig kwam het zijne collega’s voor, dat zijne inzigten te afgetrokken, te wetenschappelijk waren en zij wenschten een meer praktisch verslag te leveren. Daarbij verschilde hij van zijne ambigenooten, in de wijze waarop zij hunnen arbeid wenschten op te vatten: de gebeurtenissen hebben de denkbeelden van den heer Austin regt doen wedervaren. Het is te betreuren dat men hem niet opgedragen had een nitgewerkt stuk op het veelomvattend gebied der strafwetgeving in Engeland op te stellen. Hij was ouder allen hel meest geschikt om zoo iels te volvoeren. Dan zou de commissie de bijzonderheden hebben kunnen aanvullen of, zoo zij het verkoos, een afzonderlijk rapport hebben kunnen leveren over de punten, waarbij de algemeene schets als inleiding of aanhangsel had kunnen dienen. Toch begreep hij dat de openbare ineening moest worden geraadpleegd ; en met zijne gewone belangeloosheid eu iiaauwgezetteu afkeer om een lioogbezoldigd ambt te blijven bekleedeii. wanneer hij zich niet m staat vond zijne pligten naar de door hem zelf gestelde eischen te volbrengen, nam hij zijn ontslag en begaf zich ter wille van zijne gezondheid voor eenigen tijd naar Boulogne.

In 1837, werd hij op aanbeveling van zijn vriend sir J. STEPHAN, toen onder-secretaris van het departement vaii koloniën, aangewezen om officieel onderzoek te doen naar de grieven der Malthezers, die sedert langen tijd ten sterkste aan de aandacht van de regering waren aanbevolen. Hij ging, verzeld door deu heer (nu sir George) Lewis, die als tweede commissari.s was benoemd, en van wien hij een hoo-gen duiik koesterde, reeds van het oogenblik af, dat hij dezen als zijn leerling leerde kennen. Behoeven wij tezeggen, dat hij het onderzoek aanvatte met de hem eigene warmte voor rept, regtvaardig-heid en menschelijkheid ? Zijn uaain wordt door de Malihezers dan ook met liefde en eerbied herdacht. Sir Siephen plagt te zeggen, dat de tarief-wijziging, die door Austin werd voorgesleld en door het gouvernement aangenomen, het beste stuk van wetgeving was, dat hij in zijn tijd gezien had. De heer Lewis keerde naar Engeland terug, en Austin was juist aan het moeijelijk punt van hervorming van wetten en regtspleging begonnen toen hij plotseling werd teruggeroepen. Hij was benoemd onder het bewind van lord Glenelg, die even onverwacht werd ontslagen als de heer Austin, en wiens opvolger waarschijnlijk dacht, dat het beeindigen der commissie het beste verslag was dat hij het Huis der Gemeenten konde geven.

Austin’s gezondheid was door het verblijf op Maltha er niet op verbeterd, en daarom reisde hij in 1840,door zijne gade verzeld , naar Carlsbad, alwaar het bad hem wezenlijk goed deed, zoodat hij daar verscheiden zomers achtereen terugkeerde. De winters van 1842 en 1843 bragt hij door te Dresden en te Berlijn, alwaar hij zich verheugde in vriendschappelijk verkeer met den heer voN Savigny , voor wien hij steeds de grootste bewondering had gekoesterd,

In 1844 besloot hij zich met der woon te Parijs te vestigen, en bleef daar ook tot dat hij, vier jaren later, door de omwenteling werd verdreven. Het was eene regtmatige schatting aan zijne geleerdheid en talenten gebragt, dat het Instituut hem bij de eerste openval-

■— 168 — lende plaats, tot corresponderend lid van de zedelijke en staatkundige klasse verkoos.

De laatste tien jaren van zijn leven bragt hij op zijn buiten te Weybridge in Surry door, met zijne gewone oefeningen, en zoo veel letterkundigen arbeid als zijne wankelende gezondheid maar veroorloofde. Niemand wordt zoo zeer geschikt geacht, wat kennis van zijn karakter en zijne gevoelens betreft, als hartelijke genegenheid, dan zijne levensgezelinne, mevr. Austin, om zulke gedeelten van zijne onschatbare werken, die door hem voltooid of bijna voltooid werden nagelaten, voor den druk gereed te maken. Een gedeelte slechts zijner voorlezingen is in het licht gegeven, namelijk in 1832, onder den titel van :• vTAe Province 0/ Jurisprudence determined, en heeft altijd de hoogste bewondering verworven. Om een denkbeeld te geven van de hoogachting, waarin dit werk staat, zij het voldoende aan te stippen, dat, daar hij altijd weigerde er eene tweede uitgave van in ’t licht te geven, de exemplaren zoo schaarsch zijn geworden, dat men er soms tot zeven of acht guinjes voor betaald heeft.

Wat Austin’s karakter aangaat valt voornamelijk in ’t oog die volslagen zelfvergetelheid, welke pligtsbctrachting tot een heerschen-den regel maakt, en waaraan iedere persoonlijke bedenking moet worden opgeofferd. Het opsporen van de waarheid was altijd zijne eerste gedachte; het verspreiden van kennis, daarop gegrond, zijn tweede. Iemand die hem zou hebben gezegd, dat deze of gene gedragslijn meer tot zijne verheffing zou strekken dan eene andere , zou eene taal hebben gesproken , voor hem zoo onverstaanbaar als die van een onbekend land.

Ónder zijne geestvermogens was er een, dat bijzondere opmerking verdient, zijne zekere en vlugge opvatting van overeenkomst en onderscheid , overeenkomst tusschen zaken die schijnbaar verschillen, verschillen tussehen dingen die schijnbaar gelijk zijn en welke gewone menschen onmogelijk kunnen opmerken, maar die zij als ontwijfelbaar moeten erkennen zoodra de opmerking gemaakt is. Vereenigd met stoutheid om aangenomen inzigten te durven verwerpen, en met verbeelding gepaard, is dit een der groote grondtrekken van het genie.

Wij kunnen deze korte en gebrekkige schets niet sluiten zonder even te wijzen op de omstandigheid dat men den heer Austin als een leerling van Bentham beschouwd heeft. Zoo men daarmede bedoelt zijne innige bewondering voor dien grooten man, en dat zijn geloof als ’t ware in diens werken de rijke brou was, waaruit zijn arbeid tot herziening der Engelsche wetgeving voortkwam, dan is dit zeer waar. Maar hij was nimmer een van Bentham’s blinde aanbidders of onderworpen vleijers. Op zekere punten verschilde hij eerbiedig, maar toch standvastig van diens meening.

THEMIS,

REGTSKÜNDIG TIJDSCHRIFT.

TWKKne vizatKAiiKfiivo,

Achtste Igt;eel, TWEEDE STUK.

STELLIG REGT (NEDERLANDSCH).

Staatsregt. — Aanieeiieningen over de JEmanetpatie der slaven in de ^^ed. West-Indisde Kolonien, door G. S. DE Veer, Staatsraad in buitengewone dienst.

Bij de discussie over het Koloniaal batig slot, onlangs in de Tweede Kamer, deed de Minister van Kolonien de toezegging, om spoedig nieuwe voorstellen tot afschaffing der slavernij in onze West-Indische koloniën te zullen aanbieden. Dit geeft aanleiding, om ook onze beschouwingen over dit gewigtig onderwerp mede te deelen.

Als leiddraad volgen wij het voorloopig verslag der Commissie van Rapporteurs, op de in September A’. p°. door den Minister Rochussen aangeboden wetsvoorstellen ; waar-Wj ^ÿ gelegenheid zullen vinden om, zoowel de goede zijde van deze voorstellen als hetgeen daaraan o. i. ontbreekt, te doen uitkom en.

§ 1. Het verslag vangt aan met zekere verontschuldiging wegens den scherpen toon van het voorgaande, op de in Mei 11. ingediende wetsvoorstellen. Gansch niet overbodig , daar het vroeger verslag eenen geest van opgewondenheid ademde, die bij de overweging van zulk een gewigtig onderwerp vreemd moest blijven, en daaraan althans niet bevorderlijk kan worden geacht. Met hoe veel leedgevoel wij

Themis, D. VUi. 2de St. [1861]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12

— 170 —

het vroeger verslag lazen, te meer verheugt het ons, thans eene bezadigdheid aan te treffen, geheel passende aan den ernst der zaak. Langs dien weg alleen kan men geraken tot de waarheid en tot de oplossing van het moeijelijk vraagstuk.

Ter verdediging der critiek omtrent hetgeen men noemt // de wankelbaarheid van den Minister van Koloniën ” wordt aangeveerd, dat deze Minister eerst een aanzienlijk deel van de vergoedings-gelden aan de slaven-eigenaren toe te kennen, wilde bestemmen voor de immigratie van vreemde arbeiders; dat hij vervolgens de immigratie geheel uit de wetsvoorstellen deed verdwijnen; en dat hij thans op nieuw' de vergoedings-gelden voor een gedeelte aan de immigra-tié dienstbaar wil maken. Voor den oppervlakkigen beschouwer klinkt dit zeker vreemd; doch wanneer men dieper doordringt in de toelichting op deze verschillende wetsvoorstellen, dan vindt men daarvoor goede gronden aangevoerd. Een' ovefzigl van die gronden , in verband tot de tijdsomstandigheden waaronder deze-«'etsvoOTStellen werden ingedierid, möge daaf van getuigen.

Tn 1858, toen de Minister zijn eerste emancipatie-plan aanbood, bestond het vooruitzigt, dat de Afrikaanscheimmigratie, door Frankrijk ondètnomen en krachtig tegenover Engeland verdedigd, zich zou bestendigen. Men her-innere zich den hevigen strijd hierover tusschen de twee groote mogendheden gevoerd, het Fransche eskader naar Lissabon gezonden om' een Schip met Afrikanen, dooreen Portugeesch oorlogschip aangehouden, op te eischen enz. Het liet zich aanzien of Frankrijk dit stelsel zou dóórzetten, in welk geval wij ons daarbij hadden kunnen aansluiten óm Afrikaansche immigranten voor Suriname te bekomen. Daarop rustte het plan van den Minister, en achtte hij het eene voordeelige geldbelegging in de door hem voorgestelde bank, die er de krachtige impulsie aah zou geven.

Het voorloopig verslag op dit zijn eerste emancipatie-

— 171 —

plan, bevatte een krachtig protest tegen het stelsel der Bank, waartegen ook van elders hevige bezwaren werden opgeworpen. W ij houden ons overtuigd, dat de Minister ondanks dien tegenstand bij zijn plan zou hebben volhard, en er ook in geslaagd zou zijn om het bij de Kamers te doen aannemen, aangezien het verreweg het beste was wat, hand aan hand met de emancipatie, voor Suriname kon gedaan worden. Wat gebeurt er echter? Hangende de overwegingen over dit plan liet Trankrijk zich door Engeland bewegen om van de Afrakaansche emancipatie af te zien. Het behoeft geen betoog dat, na deze concessie, de zaak hopeloos voor ons werd. Voor den krachtigen aandrang van Engeland zouden wij toch hebben moeten zwichten, doch die aandrang zou veel van zijne kracht hebben verloren wanneer Erankrijk hadde volgehouden.

Men keurt af dat de Minister een geruimen tijd liet voorbij gaan eer hij zijn tweede emancipatie-plan indiende, doch men moet daarbij verschoonend in aanmerking nemen : vooreerst dat hem een voorname grondslag was ontvallen, en dat bij zoo vele andere zorgen tot zijn laste, een geheel nieuw plan niet zoo dadelijk bij de hand was; en ten tweede, dat de toenmalige Gouverneur van Suriname, die geheel andere stelsels was toegedaan, inmiddels was afgetreden en vervangen door eenen die aan deze kolonie geheel vreemd was. De wisseling van denkbeelden over zulk een gewigtig onderwerp, met den man die het zou uitvoeren, kan niet overbodig worden geacht, en daartoe was tijd noodig.

In Mei van het afgeloopen jaar diende de Minister zijn tweede emancipatie-plan in, waarvan de immigratie geen bestanddeel uitmaakte. Die wijziging was geene inconsequentie, maar het gevolg van veranderde omstandigheden. Aan Afrikaansche immigratie viel niet meer te denken, en de proeve met Chinezen in Suriname genomen was hoogst ongunstig uitgevallen; bovendien had de Minister geen goeden dunk van Chinesche immigranten, zoo lang zij zonder

— 17» ~

vrouwen aankwamen; destijds bestond nog geen voorbeeld dat Chinesche vrouwen mede emigreerden.

Om een’ vasten grondslag voor de emancipatie te vinden, vermeende de Minister alle illusies te moeten buitensluiten en de hoop, om Suriname als landbouwende kolonie te behouden , hoofdzakelijk te moeten vestigen op de tegenwoordige arbeiders na dat die zouden zijn vrijgemaakt. Tllusie zou het zeker zijn dit te verwachten wanneer aan de vrijge-maakten de keuze geheel werd vrij gelaten om al- of niet te werken. Van daar de restrictie op hunne keuze, strekkende om hun de onvoorwaardelijke verpligting op te leggen, om op de plantagiën, waar zij zich bevinden, te blijven arbeiden.

Deze restrictie en het gemis van het bestanddeel der immigratie, maakten de hoofdbedenkingen uit tegen het tweede emancipatie-plan, hetwelk overigens in al de onderdeden met hevigheid werd bestreden.

Waarom is de immigratie in het derde wetsontwerp voor Suriname weêr opgenomen, nadat die uit het tweede geheel was verdwenen? Geene berigten van den dag, zoo als men scheen te veronderstellen, hadden daarop invloed, maar de daadzaak, dat, sedert de indiening van het tweede emancipatie-plan, de Chinesche immigratie eene beduidende wijziging had ondergaan: het blijkt nu, dat de immigranten hunne vrouwen medenemen; zijnde een aantal Chinesche vrouwen sedert in Britsch Guiana aangeland. Zonder hunne vrouwen aankomende, in een zoo schaarsch bevolkt land als Suriname, kunnen zij ónmogelijk aarden; zij zullen dus steeds den termijn van overeenkomst afwachten om terug te kee-ren. Nu is het voor ieder duidelijk, dat zij met eenen arbeid van 4 à 5 jaren, de kosten van hoen- en terugreis niet kunnen goed maken, de onzedelijkheid van hun ge-ïsoleerden toestand niet eens in aanmerking genomen (1) !

(I) Zie onze Nota, onder n”, 2, der Bijlagen gereproduceerd, door den heer vak dbr Gon Netroukr , in zijne brochure getiteld : JeCluae»-tie von erijen arbtiii m di Weit-iniUe.

— 173

Het kan geen bevreemding baren, dat, toen het uitzigt op eene Afrikaansche immigratie verviel, ener niet anders overschoot dan de Chinesche zonder vrouwen, de Minister, met opzigt tot de immigratie, tot de conclusie in zijn tweede voorstel kwam. Nu echter de mogelijkheid blijkt, om ook de vrouwen te doen medegaan , bestaat er hoop, dat de Chinees in Suriname niet blootelijk taakwerker zal zijn, maar dat hij er zich met zijn gezin vestigen en door propagatie eene duurzame additie tot de bevolking maken zal, waarbij de onzedelijke strekking der immigratie van mannen alleen wegvalt.

Dat de Minister onder die veranderde omstandigheid den afgebroken draad weder opvatte, is natuurlijk; het verwijt van //wankelbaarheid” is niet regtvaardig, wanneer men bedenkt dat het hier plannen geldt, die met de buitenland-sche staatkunde en andere omstandigheden buiten onze controle in naauw verband staan, en dat plotselinge wijzigingen hierin de best beraamde plannen kunnen in duigen werpen.

De leden die als verdedigers van den Minister optraden, vergisten zich hierin dat nog uitzigt zou bestaan op de Afrikaansche immigratie. Dat uitzigt is voorshands vernietigd, nadat Frankrijk de zaak liet varen. De overeenkomst van 25 Julij 1860, krachtens welke uit Britsch Indië voor de Fransche koloniën arbeiders werden getrokken, strekte juist tot afkoop van de Afrikaansche immigratie. De concessie hiermede aan Frankrijk gedaan, was zeer groot, daar het nationaal eergevoel daarin betrokken was, en het Engelsch gouvernement ten volle bekend was met het treurig lot van de immigranten in la Réunion, zoodanig als dit o. a. door den heer Duvai., in de Revue des Deux Mondes, is geschetst. In die opoftering ligt het bewijs opgesloten hoe veel Engeland er aan hecht om de emigratie van Afrikanen te voorkomen; omdat men Frankrijk moet ontzien, worden groote concessien gedaan; met

^ 174 —

ons zou Engeland eenen anderen weg inslaan om zgn doel te bereiken.

Met de leden die zich in dit opzigt vergisten, zijn wij het evenwel volkomen eens, dat de bestaande cultures in Suriname door de emancipatie niet behooren verstoord te worden. Anders toch besteden wij den emancipatieprijs om die kolonie voor Nederland te doen verloren gaan, en om de zwarte bevolking in dieper ellende te storten dan die der tegenwoordige slavernij. Met eene toelichting op dit gevoelen zullen wij deze § besluiten.

De Staats-Commissie, onder voorzitting van wijlen den heer J. C. Baud , heeft blz. 16 —28 van haar eörste rapport, overtuigend aangetoond, dat Suriname slechts ééne bron van welvaart bezit, namelijk de landbouw; en dat wanneer deze opdroogt, die kolonie alle waarde voor ons verliest. Om die bron te doen vloeijen moet zij bearbeid worden, en de eenige handen die thans daaraan werken zijn de slaven. Om 'er den landbouw niet te doen verloopen, moet dus de emancipatie vergezeld gaan van afdoende waarborgen tegen het verlaten van de plantagiën, ten zij die in stand gehouden werden door grooten aanvoer van vreemde arbeiders. Ja, door eene immigratie op groote sohaal is Suriname'te behouden, ook dàn wanneer de ge-emancipeerden den veldarbeid verlaten. De mogelijkheid daartoe is in Britsch Guiana gebleken,'doch de kosten daarvan .zouden zeer hoog loopen, en Suriname is te arm om die te dragen. Zij die de emancipatie verlangen tot losmaking der arbeiders ‘van hunne tegenwoordige werkplaatsen, teekenen in de voorbaat protest aan tegen de kosten -van immigratie, en wel beschouwd, is het dan ook niet te vergen, dat, boven de aanvankelijke 16 à 17 millioen, het moederland'gestadig aan Subsidiën verleene voor de immigratie. De kosten van een enkelen immigrant berekenende op /'SOO (de Chinezen’in Suriname hebben meer gekost), zoo zijn 12 miilioenen noodig om 40,000 immigranten, waarmede,—

' j- verKes afgereXend, — ,de tegenwoordige ai;bQiil^r,s ter naauwernood zullen zijn vervangen. Kan het tnoederlaud dien last dragen? Wij gelooven het niet! Dan, iiptnigratie of geen immigratie, de geëmancipeerden geraken .jp slechter toestand, wanneer zij geheel werden los gemaakt: pok dit is in de Britsche en Pransche koloniën gebleken, zoo als later zal worden aangetoond.

AVij behoeven intusschen niet zoo ver te gaan pm dien uitgang op te sporen, in Suriname zelve zijn er^twee klassen van vrij gemaakte slaven, die hetzelfde te aanschouwen geven, namelijk: de gemainwmilleerden en ,de boscA-ne^ers. De gemanumitteerde klasse is er een type van pverkeloos-heid en zedeloosheid ; van de vroegste tijden,is het,vrij,geven van slaven, door hunne meesters, in Suriname In .zwang geweest, zoodat hun getal nog al aanzienlijk ,is ,en grooter had kunnen worden wanneer zij een geregeld leven deid-den ; doch, wat de couranten np ,en ,dan ,zeggen mogen, zonder vrees voor tegenspraak, derven ,wij als .daadi^aak te poseren, dat nog nooit ,een gan^pupiijteerde zich .voor geregelden veld- ofifabripkgrbeid verledigde; denmannen beoefenen veelal een ambacht of doven, van jagt en visebvangst, en de vrouwen loopen met pakjes langs straat, ..veelal hare deugd daarbij veilende, tot ouderdom haar in,eHendje,dpet bezwijken; niet zelden is het liefdadigheid,van de.vroegere meesters of van anderen, die hen en hunne kinderen voor prangend gebrek behoedt; tot zelfstandigheid geraken zij zelden. AVij hebben hier natuurlijk het oog op den regel, en willen enkele uitzouderingen niet te na spreken.

Wat nu de boschnegers betreft, de geschiedenis van Suriname leert ons, dat zij eertijds plantage-slaven waren die in de vorige eeuw rebelleerden en al,onze pogingen om hen in de ontoegankelijke bosschen te achtervolgen en . te onderwerpen, verijdelden, tot „wij, uit vrees voor meerdere aansluiting, genoodzaakt werden met lien.vrede tejnalçen .en ze als vrije stammen te erkennen. „Van dieu tijd af, nu

ongeveer honderd jaren, leven zij in volkomene onafhankelijkheid en genot van alles wat de milde natuur dadr oplevert. Onder zulke onstandigheden kon hun getal merkelijk aan-groeijen; de oorzaken echter die dit beletten, doen het neger-karakter uitkomen, zoodanig als het zich vertoont in Afrika en overal elders waar het de leidende hand der beschaving mist. Aan afgoderij overgegeven, treft men zelfs menschenoifers onder de Surinaamsche bosch-negers aan; tooverij, gifmengerij, minnenijd en sterke drank, spelen de hoofdrollen onder hen; daarentegen hebben zij onoverwinnelijken afkeer van geregelden arbeid, die hen herinnert aan de tucht en orde welke zij hebben afgeschud en daarop niet weinig trotsch zijn; in bandeloosheid hunnen hoogsten roem stellende. De bosschen, rijk aan wild, vruchten, eetbare wortelen en kruiden - de rivieren wemelende van visch, krabben enz. voorzien in al de behoeften die zij kennen of gevoelen; eene hut van rondhout gedekt met palmbladen verstrekt vele huisgezinnen tot woning en is spoedig opgeslagen: aan kleeding hebben zij weinige behoefte, zij beminnen die slechts als sieraden; om opschik, geweren, kruid, lood, zout en sterken drank op te doen, zullen zij zich hoogstens de moeite geven om eenig timmerhout te vellen en ten verkoop naar de stad af te voeren, waarna zij weer geruimen tijd aan het nomaden-leven bot vieren. Ziet daar in korte trekken den leefregel van den Surinaam-schen bosch-neger geschetst, welke geene uitzondering aanbiedt.

Met zulke elementen, — de gemanumitteerden en bosch-negers, in den eigen boezem; regts de gedemoraliseerde geëmancipeerden in Britsch Guiana, links die van Cayenne, welke alle bosch-negers zijn geworden,— bestaat er geen enkele grond om te verwachten dat de Surinaamsche slaven eenen anderen of beteren weg zullen opgaan wanneer hunne emancipatie hen van de plantagiën losmaakt.

Hoe meer men hecht aan het geluk van deze menschen,

17? -

te meer behoort men te waken tegen zoodanigen uitgang, welke hen, wel van de tegenwoordige slavernij zou vrijmaken, maar slechts om hen over te geven aan de slavernij der onbeteugelde liartstogten.

Wij moeten gewagen van een recent feit, hetwelk meer dan boekdeelen spreekt: den terugkeer namelijk van St. Domingo onder Spaansch bewind. Ruim eene halve eeuw, verkeerde deze //parel der West-Indiën,” het grootste, schoonste en vruchtbaarste onder de eilanden, in de volmaaktste onafhankelijkheid, na het meesterschap van Frankrijk en Spanje te hebben afgeschud. De geschiedenis van deze negerregering bij uitnemendheid, is eene aaneenschakeling van burgeroorlogen en wanbestuur. Hoe trotsch op hunne overwinning op de blanken behaald, komen zij tot de overtuiging, dat zij zich zelven niet kunnen regeren, en roepen zij als gunst de verdreven meesters terug.

Wat moet het die negers, die eigenmagtig zich de titels van Keizer, Hertogen, Graven enz. gaven, gekost hebben om tot deze daad van zelfverloochening te geraken ! Het feit is eenig in zijne soort en levert, na eene lange en zuivere proef, het onloochenbaar bewijs op, dat de negers de leidende hand der blanke beschaving niet kunnen ontberen.

Meer dan alle redeneringen getuigt dit feit van de noodzakelijkheid van een Staatstoezigt over geëmancipeerde negerslaven, ten einde hen voor grooter onheilen te behoeden.

§ 2. Algemeen werd de opmerking gemaakt, dat de tegenwoordige regerings-voordragt, of liever het wetsontwerp voor Suriname, waarop het hier voornamelijk aankomt, naauwelijka eenig ander verschil met het onmiddellijk voorafgegane ontwerp aanbiedt, dan de reeds opgemerkte nieuwe bepaling tot aanmoediging van de immigratie, en dat de hoofdbezwaren, tegen het vorig ontwerp, in het voorloopig verslag van 18 Junij 11. ontwikkeld, blijven bestaan. Op nieuw, meende men, kan tegen het voorgedragen emanci-patie-stelsel worden aangevoerd, dat het, in plaats van aan

~ lis —

deslaven volledige vrijheid te schenken, destrekking heeft om hen, althans gedurende de eerste tien jaren, tot bepaalden arbeid te dwingen, onder de heerschappij van koloniale verordeningen, waarvan de ware aard onbekend is. Het beweren, dat vermeende slavernij de plaats van de erkende zou innemen, bleef dus van volle kracht. Voorben, die de geheele wet in overeenstemming met haar eerste artikel weuschten, moest dit stelsel onaannemelijk zijn, ten zij het duidelijk bleek, dat geen ander stelsel van emancipatie mogelijk was. Die overtuiging echter bestond bij zeer vele leden niet. Te vergeefs hadden zij in de Memorie van Toelichting naar gronden gezocht, die hen van .zienswijze konden doen veranderen. Telkens werd in § 2 dezer Memorie de stelling op den voorgrond gezet, dat het vooral aankomt op de handhaving der bestaande toestanden, en dat daarop moest worden voortgebouwd om eenen .nieuwen toestand voor te bereiden. De Minister verloor daarbij uit het oog, dat de emancipatie, wanneer zij dien naam zal verdienen, niet zonder hevige ischokken is tot stand te brengen. Het hoofddenkbeeld des Ministers om Suriname als suiker-voortbrengende kolonie te behouden, strekt om de .negers door het ongezonde werk op de suikerplanta-giën te doen uitsterven enz.

Wat is de slotsom van al deze redeneringen? dat de slaven bf voor het geheel in eens moeten worden vrij verklaard, óf trapsgewijze losgemaakt. Waartoe het eerste denkbeeld leidt, hebben wij onder § 1 reeds aangetoond; en wat het tweede betreft, verwijzen wij in de eerste plaats imr het zorgvuldig onderzoek door de StaatsrCommissie in haar eerste rapport p. 33—90 it^esteld, omtrent de verschillende geopperde stelsels van/emancipatie, waarbij zij tot de overtuiging kwam, dat trapsgewijze vrijmaking het slechtst te bedenken stelsel is, en buitendien niet meer mogelijk; ten tweede aan de.vroegere voorloopigc verslagen, waarbij (dit denkbeeld zeer, rijpelijk overwogen en ver-

worpen is; en ten tierde aan de bezwaren ook in dit voorloopig verslag zeer juist aangevoerd, dat, zoo trapsgewijze vrijmaking zich overigens laat verdedigen, de tijd daartoe verloopen is, en dat eene wet in dien zin uitgevaardigd, de grootste rampen zou kunnen ten gevolge hebben.

De grondslag, om Suriname als suiker-voortbrengende kolonie te behouden, door de Staats-Commissie ook met kracht van redenen aanbevolen, is dus het eenige rationele stelsel dat voor die kolonie past. Wij zullen de tegen dat stelsel gemaakte bedenkingen drachten te ontzenuwden, om vervolgens aan te toonen, waaraan de niet te ontkennen sterfte onder de slavenbevolking in die kolonie, is toe te schrijven. Aan dit laatste is zeer veel gelegen.

Als het wezen der slavernij zit in verpligting tot den arbeid, verkeert de groote massa der Nederlandsche bevolking in slavernij. Op wien toch drukt die verpligting niet! Zij, die deze verpligting'voor de Surinaamsche slaven geheel wenschen 'op te heffen, verliezen uit het oog het verschil tusschen de 'beide landen. Men .veroorlove ons dit verschil 'kortelijk aan te 'wijzen :

Nederland'is bevolkt naar rede van 5000 zielen op de □ mijl; Suriname telt er ter naauwernood 27 op die uitgestrektheid. In Nederland vindt ‘men geen lt;plek gronds waar men, zonder er /voor te’betalen, kan verblijven: in Suriname kan men honderde'mijlen ronddolen, zonder'dat er acht op wordt geslagen. In Nederland 'kan men niet zonder geld of geldswaardigen arbeid voedsel, kleeding, huisvesting enz. bekomen; de Surinaamsche bosschen bieden alles aan , wat de neger als behoefte kent. In Nederland eindelijk is de winter een scherp zwaard, die tot zorgen noopt ; in het land van eeuwigen zomer bestaat die prikkel niet. Wie beseft dit verschil niet, en hoe kan men voor een.oogenblik aannemen, dat de oorzaken, die hier tot ingespannen arbeid dwingen, daar ginds zouden ‘gelden!

Maar, zegt men, in Nederland wordt niemand’rekenschap

— 180 —: gevraagd hoe hij zijn’ tijd doorbrengt, een ieder is meester om over zijn persoon te beschikken. Wij antwoorden daarop : in Nederland zijn er hoiiderde middelen om aan een bestaan te geraken ; in Suriname is die keuze zeer beperkt. In Nederland zijn er vele rijken die uit milddadigheid werk verschaffen en bovendien een aantal liefdadige instellingen; in Suriname treft men zeer weinige welgestelden aan en geen enkel armengesticht. In Nederland worden de dieven achtervolgd en gestraft; in Suriname kunnen zij, zonder ontdekt te worden, stelen, of zich in de bosschen aan de straf onttrekken.

Wij zouden deze parallel veel verder kunnen trekken, doch achten het aangevoerde voldoende om te doen zien, dat, waar de dwang der slavernij ophoudt, het welbegrepen belang van de vrijgemaakten zelve medebrengt, hen aan den geregelden arbeid te houden, zonder welken geene welgeordende maatschappij denkbaar is; zonder welken zij de leidende hand der beschaving derven en onder de heerschappij van het vuistregt geraken zouden. Zoo veel is zeker, dat wanneer de blanke bevolking, die zelve de velden niet kan bebouwen, geene handen voor dit werk kan vinden, zij het land verlaten of van gebrek omkomen moet, als wanneer onze rol in Suriname uitgespeeld is. Die maatschappij eenmaal zamengesteld uit twee deelen, blank en zwart, is door wederkeerige belangen aan elkander gehecht. Die verhouding is thans wel abnormaal, en daarom behooren er aan de gedrukte partij, groote concessiën gedaan te worden; gaat men hiermede echter, en wel plotseling, te ver, dan wordt men niet alleen onregtvaardig jegens de andere partij, maar met roekelooze hand verscheurt men de banden die deze gemengde bevolking aan elkander snoeren, tot groot nadeel voor allen.

De bestrijders van het ministerieel stelsel zijn intusschen volkomen in hun regt en zien de zaak goed in, waar zij hunne medewerking weigeren zoo lang niet duidelijk blijkt,

— 181 —

- dat de euvelen, die thans de negerbevolking ter neêr drukken, zullen ophouden. Hun bezwaar is gegrond op een feit, hetwelk groote krankheid aanduidt, en dat feit mag niet bestendigd worden.

Bij den aanleg van de slaven-registers in 1825 (vóór dien tijd bestond er geene behoorlijke controle) bedroeg die bevolking ruim 56,000 zielen; thans is zij verminderd tot ongeveer 37,000, aanduidende eene vermindering in 35 jaren van 19,000 of 600 per jaar. Meer is niet noodig om de krankheid te doen uitkomen. In den regel toch, waar geene onderdrukking plaats vindt, groeit eene bevolking ook aan; waar dus het tegenovergestelde plaats vindt, spreekt dat feit het veroordeelend vonnis over het stelsel uit. Wel zijn velen dezer slaven gemaunmitteerd, doch dit getal is gering tegenover de sterfte.

De oorzaak dier sterfte op te sporen, ten einde die dooide emancipatie te doen verdwijnen, is o. i. de gewigtigste taak der wetgeving.

De afwezigheid van de plantagie-eigenaren is steeds eene voorname oorzaak van dien achteruitgang geweest — immers waar de eigenaren ter plaatse woonachtig zijn en hun eigen goed beheeren, zoo als in de beide Nickerie-districten, zijn de plantage-magten aangegroeid. Wij hopen en vertrouwen , dat de emancipatie al dadelijk ten gevolge zal hebben om de plantagiën te brengen in handen van hen die ze in persoon beheeren. De afwezige plantage-eigenaren, die reeds sedert geruimen tijd geene voordeeleu van hunne bezittingen genieten, zullen blijde zijn om tot liquidatie te geraken, zich te vreden stellende met de vergoeding voor hunne slaven en hetgeen zij voor hunne plantagiën nog kunnen bedingen. Dit is hun ten minste ernstig aan te raden, daar het beheer door tusschenkomst van gemag-tigden, na de emancipatie, hoogst schadelijk voor hen zou uitvallen.

Maar wij willen in de huishouding der plantagiën een

weinig dieper doordringen om de oorzaken van wval op te sporen.

De slaven-reglementen van 1851 hebben wel eenige verbeteringen aangebragt, doch de ongunstige verhouding tus-schen geboorte en sterfte niet geheel doen ophouden. De hoofd-oorzaak van dit laatste is gelegen in het onveranderd laten van de werktaken berekend op een arbeid van tien uren ’s daags, van 6 ure ’s morgens tot 6 ure’s avonds, met een schofttijd van twee uren. Tien uren arbeids beteekent daar twaalf uren, in aanmerking nemende, dat vele werkplaatsen ruim een uur van de woningen der slaven verwijderd zijn, en dat zij dus 2 uren op het pad, heen en terug, verliezen. Om ten 6 ure op de werkplaats te zijn, moeten zij reeds ten 5 ure hunne woningen verlaten. Zij kunnen niet den geheelen dag zonder voedsel blijven, dus moeten zij midden in den nacht opstaan om eenige spijzen gereed te maken en mede te nemen. Gedurende den schofttijd kunnen zij daartoe niet naar hunne woningen terug keeren, daar die twee uren geheel zouden verloopen met de heen- en terug-marsch, geen oogenblik overlatende om spijzen te bereiden, of die te nuttigen, veel minder om eenige rust te genieten. Men neme voorts in aanmerking dat de vrouwen zoowel als de mannen aan dezen afinattenden arbeid deel nemen; dat zij elkander dus niet onderling met de huishouding kunnen bijstaan; en dat de kinderen, die te klein zijn om naar het veld mede te gaan, aan de zorg van zoogenaamde créole mamas moeten worden overgelaten. Na afloop van het dagwerk moeten zij een uur loopen om hunne woningen te bereiken, alsdan is het reeds donker en zijn zij te afgemat om iets voor zich of hunne kinderen te doen ; hoogstens schiet er tijd over om een armoedig potje te koken, te eten, en zich ter ruste te begeven , want den volgenden morgen moeten zij vóór dag en daauw op om hetzelfde te herhalen, en dit duurt onophoudelijk voort, met verpozing alleen van den Zondag,

— 183 —

dîe diki^ylS besteld moet woeden oia verloren werk in te halen. Men neme éindelijk in aanmerking, dat dit werk geschiedt in de tropische hitte onder den blooten hemel, afgewisseld nu en dan door stortregens, gedurende welke men moet dóórwerken of straf ondergaan. Ts er eene andere oorzaak noodig om ’s menschen gezondheid te ondermijnen of af keer tegen zulk werk in te boezemen ! .

Slecht voedsel is mede eene oorzaak der sterfte onder de slaven. Professor MoLDEa, te Utrecht, heeft het hoofd-voedsel, de banaan, scheikundig onderzocht en bevonden, dat het minder voedingsdeelen bevat dan onze aardappelen. Hetgeen hun als toespijs wordt verstrekt, twee pond gezouten visch, is, naar hetzelfde oordeel, in hoeveelheid en gehalte onvoldoende om de krachten te onderhouden. Zie het werkje van dien Hoogleeraar, getiteld: De Negervoe-ding in de Kolonie Suriname.

Aan dit bezwaar zou worden te gemoet gekomen, wanneer den slaven tijd werd gegund om zich beter voedsel te verschaflen ; immers wild, visch, krabben enz. zijn overvloedig binnen hun bereik5 de teelt van klein vee en een klein tuintje zouden rijkelijk daarin voorzien; maar den geheelen dag zijn zÿ in het veld, en te huis komende is de avond reeds gevallen ; in de duisternis kan men niets vangen, evenmin tuinwerk verrigten of vee verzorgen. Zoo blijven deze hulpmiddelen voor hen uitgesloten en moeten zij teren op het karig rantsoen, zonder eenige verandering van spijs. Men beproeve het eens weken achtereen dezelfde spijs te gebruiken, al is die voedzaam en smakelijk, de eentoonig-heid verwekt walging, en de maag, die afwisseling vordert, wordt ongesteld, waarmede al de ligchaamsdeelen lijden; Wat moet het dan zijn, wanneer men jaar in jaar uit niet antlers te nuttigen krijgt dan banaan en bakkeljauw!

Er zijn nog andere oorzaken voor de sterfte, waarin wij ons echter niet zullen verdiepen, eensdeels omdat zij te Vèel in het Volkskarakter zijn dóórgedrongen, om in eens

— 184 -

te worden uitgeroeid, en ten andere, omdat de opheffing der slavernij daarin van zelve wijziging zal brengen, mits de voornaamste oorzaak gelijktijdig worde opgeheven.

Gebrek aan tijd, ziet daar het voornaamste bezwaar. Kunnen de arbeiders over eenige uren beschikken, terwijl de ilag nog aan den hemel is, zoo zullen zij zelve, ook geholpen door het loon voor hunnen arbeid, voor beter voedsel zorgen, gezonder blijven, en zich gelukkig gevoelen. Zoo zonden wij, o. a., als stellige bepalingen in deemancipatie-wet verlangen:

dat van veld-arbeiders in geen geval langer werk zal gevergd worden, dan acht uren in het etmaal, en wel van ’smorgens 7 tot ’s namiddags 5 ure, met twee uren schofttijd, tusschen 11 en 1 ure ; en

dat de werktaken, bij de publicatie van den 6 Mei 1851, Gouv. Bl. n°. 4, geregeld, welke alle berekend zijn op eenen arbeid van tien uren in het etmaal, met ^^^ verminderd worden.

Dit zou al dadelijk eene wezenlijke en zeer weldadige verbetering zijn in het lot van het plantagievolk. Uit dankbaarheid daarvoor zullen zij geene zwarigheid maken tegen het verblijf op hunne plantagiën, waaraan zij overigens gehecht zijn ; doch blijven de werktaken onveranderd, dan zullen zij niet anders dan met geweld daar te houden zijn, en die gespannen verhouding zal vermomde slavernij zijn.

Met het oog op de immigratie, bestaat er nog eene andere zeer krachtige drangreden voor zoodanige wijziging in de werkuren en taken, te weten ; de naar Suriname overgevoerde Chinezen hadden, bij contract met den Neder-landschen Consul te Canton gesloten, zich als arbeiders verbonden tegen eene vaste bezoldiging van 4 dollars =ƒ 10 ’s maands met vrije voeding. Al dadelijk na hunne aankomst werden de aangegane verbindtenissen te niet gedaan, en voor deze immigranten verbindend verklaard het bij reglement van

— 185 —

1851 voor de J^a^^e« vastgesLelde tarief van werktaken, met bepaling, dat zij voor elke afgewerkte taak 39 e. zonden genieten, en dat zij zelve in Kunne voeding zullen voorzien. Zonder deze daad te willen kwalificeren, vestigen wij slechts daarop de aandacht, dat hetgeen thans voor de geëmanci-peerden zou worden bepaald, mutatis mutandis voor de immigranten zal gelden. Het is inenschkundig, en voor behoud der orde zelfs noodzakelijk, dat tusschen arbeiders aan dezelfde taak geen onderscheid gemaakt worde, mits de bepaling voor allen billijk zij. Maar hebben wij boven aan-setoond, dat de voornaamste oorzaak der sterfte onder de slaven in Suriname gelegen is in de langdurigheid der voor hen bepaalde werktaken, zoo houden wij ons tevens overtuigd, dat de Chinezen veel minder daar tegen bestand zijn, en dat de immigratie geene goede resultaten kan opleveren, ten zij hierin in billijkheid voorzien worde.

Daar wi j op een en ander later zullen terugkomen willen wij kortelijk onderzoeken, of een arbeid van acht uren voor het onderhoud der plantagiën voldoende zij.

Een Surinaamsche planter zou vermoedelijk ontkennend op die vraag antwoorden; doch de daadzaak toont het tegendeel aan. De stelling is geenszins gewaagd, dat meer en beter werk zou verkregen worden, wanneer de taken billijker geregeld wierden dan thans; alsdan zouden de arbeiders met een gezond ligchaam en opgeruimd gemoed ze afdoen, waar zij thans ontmoedigd, traag werken, ziek worden en een vroegtijdigen dood te gemoet gaan; — door te veel te w’illen verkrijgt men minder ! Een afdoend bewijs, dat acht uren in het etmaal althans niet te weinig is tot onderhoud van de plantagiën, treft men aan in Britsch Guiana, waar het klimaat en de gesteldheid van het land geheel gelijk zijn aan Suriname. Gedurende de zoogenaamde leerlingsjaren (apprenteceship) moesten de apprenticed labourers op de plantagiën 71 uur in het etmaal ten

Themit D. VIII, 2de St. [1861]. 13

— 188 —

behoeve hunner meesters arbeiden. Het is bekend, dat deze overgangsperiode, die vier jaren duurde, vele onaangenaamheden baarde; desniettemin toont de statistiek aan, dat Britsch Guiana onder de slavernij, nooit zoo veel suiker had opgeleverd als gedurende de werking van het leerlingstelsel. Men houde hierbij in het oog, dat destijds nog geen enkele immigrant in Britsch Guiana was aangekomen, en dat dus âl het veld- en fabriekwerk door de leerling-arbeiders is verrigt geworden. Hiermede achten wij ons voorstel genoeg geregtvaardigd.

Herhaaldelijk zijn de Bransche koloniën in het voorloopig verslag ter sprake gebragt ; dit geeft ons aanleiding om bij die koloniën stil te staan.

Sedert de Engelsche emancipatie had Frankrijk zich ernstig voorgenomen dit voorbeeld te volgen. Vele voorstellen werden gedaan, vlugschriften uitgegeven, en eene Staats-Commissie onder den Hertog de Bkoglie benoemd om deze zaak tot rijpheid te brengen. Nog was men //zoekende naar den steen der wijzen,” toen de omwenteling van 1848 den Gordiaanschen knoop doorhakte. In koortsachtige spanning improviseerde Lamartine een voorstel, dat bij acclamatie werd toegejuiebt. //L’esclavage est aboli,” dit was de hoofdinhoud der wet, met eene onbestemde toezegging van schadevergoeding aan de meesters, waarover later zou worden gedelibereerd. Men haastte zich die wet in de koloniën ten uitvoer te leggen, en wat heeft zij aanvankelijk gebaard? Oproer, brandstichting, moord en alge-meene verlating van den arbeid. Nog liggen die berigten ons verseh in het geheugen, men kan ze terug vinden in de dagbladen van 1848 en 49. Eerst toen Napoleon aan het bestuur kwam werd de orde hersteld en met eene krachtige hand onderhouden. De Code Pénal Colonial werd ingevoerd , waarvan eenige der voornaamste bepalingen zijn medegedeeld in de Memorie van Toelichting op het eerste emancipatie-ontwerp van den heer Kochossen, p. 50—52.

Ware het mogelijk gelijke bepalingen in Suriname ten uitvoer te leggen, dan zouden wij, hetgeen zulke goede uitkomsten te weeg bragt, slechts behoeven na te volgen. De ondervinding leert echter, dat het Fransche gouvernement daarmede niet overal naar wensch slaagde. In Martinique en Guadeloupe gelukte het volkomen de geëmancipeerden weer onder de tucht te brengen en op de plantagiën te doen arbeiden; in Cayenne daarentegen bleven alle pogingen daartoe vruchteloos. Waarom? De reden hiervan bevat voor ons eeue waarschuwende les, welke niet mag voorbij gezien worden.

Martinique en Guadeloupe zijn beide kleine eilanden, voor het geheel in percelen afgedeeld en aan particulieren in eigendom afgestaan; men vindt er geen plekje gronds waar derden zich naar goedvinden kunnen vestigen, en de geringe uitgestrektheid der beide eilanden maakt het voor de policie gemakkelijk, om overal de overtreders der wet te achterhalen en tot de orde terug te brengen. Cayenne daarentegen, aan Suriname grenzende, biedt even als deze laatste uitgestrekte bosschen aan, waar de policie niets kan uitrigten. Toen de vrijverklaring der slaven daar werd af-gekondigd, trokken al de arbeiders zich van de plantagiën terug, en sedert is Cayenne in eene woestenij herschapen, dienende alleen tot strafplaats voor boeven en staatkundige gevangenen uit Frankrijk. Opmerkelijk is toch het verschil tusschen deze drie koloniën onder hetzelfde gouvernement en naar dezelfde regelen bestuurd! Op twee gelukt het de orde te herstellen en de weelvaart te doen herleven, op de derde faalt men ten eenenmale.

Hetzelfde verschijnsel doet zich voor in de Britsche koloniën: op de kleine eilanden Barbados, Antigua, St. Kitts, Nevis, St. Vincent, Montserat, St. Lucia en Granada, gelukt de emancipatie volkomen, zonder merkbaren achteruitgang in wel vaart. In de groote koloniën Jamaica, Britsch Guiana en Trinidad trekken zieh de geëmancipeerden

— 188 — terug, en kan de landbouw alleen door immigranten worden in stand gehouden.

Hieruit is met bijkans wiskundige zekerheid af te leiden, dat de slaven in Suriname, zonder voorbehoud vrij verklaard wordende, het voorbeeld zullen volgen van Cayenne, Jamaica, Britsch Guiana en Trinidad. Daarom is een voorbehoud iioodig, strekkende om de geëmancipeer-den aan hunne plantagiën te binden, mits echter voor billijke behandeling gezorgd worde.

Nu nog een enkel woord over de immigratie in de Fran-sche koloniën,

Tu Martinique en Guadeloupe zijn het niet alleen immigranten, die het plantagewerk onderhouden, maar nemen ook de geëmancipeerden, zoo als boven opgemerkt is, daaraan een ijverig deel; maar de immigranten dragen veel bij tot vermeerdering der welvaart, omdat zij onder behoorlijke surveillance gehouden worden, Tn Cayenne daarentegen is de immigratie, even als de emancipatie, geheel mislukt, De immigranten, die nog al in grooten getale derwaarts gevoerd werden, sloten zich aan bij de geëmancipeerden, of namen de vingt naar Britsch Guiana, zoodat Frankrijk zeer contre coeur het denkbeeld heeft moeten laten varen, om Cayenne als productive kolonie te herstellen.

Zullen wij ten slotte van deze § nog refuteren de verschillende denkbeelden in de afdeelingcn geopperd, zoo als het over de grenzen verwijderen van geëmancipeerden, die geen behoorlijk middel van bestaan kunnen bewijzen ? Het zijn wanklanken in het gehoor van ieder die in Suriname iets afweet. Zij zijn trouwens in de afdeelingcn zelven afdoende gerefuteerd, even als de emancipatie-plannen van Geb', Beelps, van Generaal van Radeks en andere.

§ 3. Na de gedachtenwisseling over de wetsvoordragt in haar geheel, trad men in beschouwingen over verscheidene daartoe betrekkelijke punten. Daarbij verklaarden zich zeer vele leden tegen het bijeenhouden der slavenmagten en

_ |lt;;9

het daaraan teii naauwste verbonden voorschrift, omtrent de verpligtiiig tot regelmatigeu en gezetten arbeid. De deswege gedane voorstellen laten zich uit het standpunt, waarop de Regering zich plaatste, zeer goed verklaren. Wil men den bestaanden toestand zooveel mogelijk handhaven, dan moeten de slavenmagten in haar geheel blijven op de plan-tagiën waar zij zich thans bevinden, en ieder lid daarvan nagenoeg denzelfden arbeid blijven verrigten als tot dus verre. Maar waarin, vroeg men, zal dan de duur gekochte vrijheid der negers bestaan?

Het zij ons geoorloofd deze vraag vooraf te beantwoorden, waarna wij ook de overige punten zullen behandelen. De weldaden, tot dien prijs al dadelijk aan de negers te scheuken, bestaan:

1“. In den afkoop van het regt van eigendom, thans op den persoon van den s^aaf en op zijne afstammelingen in het oneindige klevende. Waar de slaven thans beurtelings als roerende of onroerende goederen verkocht, verpand en weggeschonken worden; waar de meester thans in dien ruimen zin beschikt over hun persoon, over hunne kundigheden, over hunne bezittingen (volgens het daar heerschend l egt, behoort alles wat de slaaf verkrijgt zijnen meester toe), ja zelfs zich het regt aanmatigt, om over hunne kuischheid te beschikken en die door willekeurige straffen kan afdwin-geu,— zullen zij voortaan zich zclven toebehooren, de vruchten van hunnen arbeid genieten, en door de wet beschermd worden in hun persoon, in hunne bezittingen en in hunne eer. Groot is dit voorregt in ieder opzigt; en Nederland werpt daarmede de smet van '/slaven te bezitten,” van zich af.

2quot;. In het regt van een wettig huwelijk te kunnen sluiten, welk regt feitelijk en wettelijk aan de slaven thans is ontzegd: feitelijk, omdat de meesters het regt hebben, hunne slaven her- en derwaarts te zenden of hen te verkoopen, waardoor een der voornaamste gevolgen van het huwelijk, het zamenwoueu, ten allen tijde kan verstoord worden;

_ 190 —

wettelijk, omdat de burgerlijke stand geene huwelijken met-of tusschen slaven onderling toelaat, terwijl de publicatie van den 31 Maart 1829, //omtrent het solemniseren van huwelijken in de kolonie Suriname” (Gouv. Blad, nquot;. 3) aan geestelijken op eene zware boete verbiedt huwelijken in te zegenen, die niet vooraf ten overstaan van de ambtenaren van den burgerlijken stand zijn gesloten. Deze wet wordt wel is waar, niet streng nageleefd, met opzigt tot kerkelijk gesloten huwelijken tusschen slaven, welke de Regering veeleer tracht aan te moedigen ; doch zulke verbi ndtenissen, in strijd met de wet, hebben geene burgerlijke gevolgen ; zij legitimerende kinderen niet, en kunnen door de willekeur der meesters steeds verijdeld worden. Ts er één bezwaar tegen de slavernij, welke deze als onnatuurlijk en mensch-onteerend kenmerkt, dan is het dit verbod, hetwelk zich verzet tegen de oudste*en heiligste instelling van het Opperwezen. Wie erkent in dé opheffing van dat verbod, hetwelk op geene andere wijze is te niet te doen, geene groote weldaad, waarbij de zedelijkheid veel zal winnen !

3”. In de afschaffing van de zoogenaamde huisselijke jurisdictie, welke den meester het regt toekent om, zonder iemand daarin te kennen of rekenschap te geven, zijne slaven ligchamelijk te kastijden. Dat van dit regt een zeer ruim gebruik wordt gemaakt, getuigen de jaarverslagen, die telkens de duizende zweepslagen, door de meesters opgelegd, mededeelen. Of niet buiten deze officiële opgaven meerdere stratfen werden uitgedeeld, laten wij in het midden. Zoo veel is zeker, dat het toegekende regt vatbaar is om grovelijk misbruikt te worden, en dat op de plantagiën geen controle hierop bestaat; de autoriteiten in de divisiën met de politie belast, zijn zelve planters, clericus clericum non decimal. De reglementen van 1851 hebben het getal zweepslagen door de meesters op te léggen, aanmerkelijk beperkt, de bevoegdheid daartoe

werd niet geheel ontnomen, omdat zij beschouwd werd als onmisbaar voor de discipline ouder slaven. Met de afschaffing van de slavernij vervalt dat regt per sé; doch de wet behoort regels te stellen tot handhaving der discipline buiten tusschenkomst van hen die geëmancipeerden in huur hebben. Daarom is o. a. de instelling van landdrosten in de plantage-districten hoog noodig, mits daarbij bepaald worde, dat deze ambtenaren noch direct noch indirect in de plantagiën belang mogen hebben.

In deze drie zaken; de verAandelbaarAeid, de wering van Aeé AuwelijA, en de willekeur van de meesters, zit het wezen der slavernij en niet in de vérpligting tot den eerbied, lederen meusch, naar gelang van zijn stand en aanleg, opgelegd. Men vergete voorts niet het transitoire van dezen toestand welke door algeheele gelijkstelling zal achtervolgd worden.

Al deze weldaden worden door de afschaffing der slavernij dadelijk aan de negers verzekerd, wanneer de wet tevens tegen misbruiken voorziet. Zij zijn groot, ten volle waard het ofler daaraan door Nederland gebragt. Men wachte zieh evenwel voor de zucht om hen alles in eens te geven. Door te veel te willen bedingen onthoudt men hun het goede wat zij dadelijk kunnen bekomen; of, gelukt het hun dat // alles ” in eens te geven, dan zullen zij ër geen belainelijk gebruik van weten te maken, maar veeleer hun ongeluk te geraoet snellen. Aan waarschuwing hiertegen ontbreekt het niet.

Tegen het gevoelen van de //vele leden,” die het anders willen, is onze meening gevestigd, dat voor Suriname geen heil te wachten is zonder behoud van den tegenwoordigen grondslag barer productie. Hoe overtuigd ook van de quot;misbruiken , die het bestaande aankleven — en hoe innig onze wensch zij om die misbruiken te zien ophouden, wij kunnen geen anderen grondslag vinden. Verlaat men dien, dan is Cayenne het voorland waarop wij zeilen, daar de kosten

— 192 — voor ons te groot zijn om, even als in Britsch Guiana, immigranten in voldoende getale aan te voeren.

Maar, zegt men, het ongezonde werk op de suikerplan-tagiën brengen de arbeiders ten grave. Onder de voorgaande § hebben wij de sterfte erkend en de voornaamste oorzaken er van opgespoord; ten stelligste ontkennen wij evenwel de beweerde ongezondheid van het werk opsuiker-plantagiën. Tot staving van onze meening beroepen wij ons op de ondervinding l». in Java, waar de suikercultuur op de gezondheid der bevolking geen schadelijken invloed uitoefent; 2quot;. in Barbados, waar nagenoeg niets dan suiker wordt verbouwd, en waar de bevolking steeds aangroeit; hetzelfde is ook waar te nemen op de overige kleine Britscheeilanden, en op Martinique en Guadeloupe, en 3quot;. in Britsch Guiana, een land grenzende, ■— en in alles gelijkvormig—aan Suriname, alwaar immigranten van verschillende deelen der aarde worden aangevoerd om de snikerplantagiën te bewerken, zonder dat hunne gezondheid daaronder lijdt. Ts het eene daadzaak dat de men-schelijke gezondheid eene zware proef doorstaat, wanneer men zich van gematigder luchtstreek naar de verzengde verplaatst, — zoo als bijv, van China en Madera naar Guiana, — dan kan het werk op de snikerplantagiën niet ongezond genoemd worden, waar Chinees en Maderiaan daaraan in Britsch-Guiana deel neemt zonder schadelijke gevolgen.

Het werk zelf is niet ongezond, althans voor den neger die daaraan gewoon is, maar wel de wijze waarop men de slaven in Suriname daartoe dwingt. Daarom ijveren wij voor de afschaffing der slavernij en van de misbruiken die in deze kolonie heerschen, doch raden ten sterkste aan het behoud van den grondslag waarmede zij staat of valt.

Dwang zal in den regel niet noodig zijn om de negers te houden op de plantagiën waaraan zij thans behooren.

— 193 —

en waaraan zij in wezenlijkheid gehecht zijn ; maar zegt men hun, dat zij die naar goedvinden verlaten kunnen, dan zullen velen hunner, ware het slechts uit zucht naar nieuwigheid, den mensch aangeboren, daarvan gebruik maken. Welke zouden dit nu doen ? Zeker niet de ouden en gebrekkigen, die thans genade-brood eten, en weten dat zij elders de kost niet kunnen verdienen; gevolgelijk zullen het zijn de jonge werkbaren, die, in het bewustzijn van eigene krachten, een ruimer blik in de toekomst hebben. Maar ,welke plantagie-eigenaar zal alleen met de invaliden willen opgescheept zitten ! kan hij de geheele raagt bijeen houden, dan zal hij, ora de. wille van het W’erk der validen, zich getroosten de invaliden bij te houden en te verzorgen, even als hij tot dus verre zich die lastposten heeft laten welgevallen. Ziet men niet in welke verwarring het geven zou, wanneer de banden welke deze raagten bijeenhouden, werden verscheurd! Schokken zijn bij de emancipatie niet geheel te vermijden; wanneer men het evenwel in de magt heeft de schokken te matigen, moet men ze niet noodeloos vermeerderen.

Op grond van zekere advertentie in de Surinaamsche Courant van Junij 11., »waarbij 40 à 50 werklieden aldaar, meestal kleurlingen, zich aanboden ora tegen een dagloon van y 1.25 ’s daags, op plantage als del vers te arbeiden,” kwam het aan onderscheidene leden voor, dat eene regeling van werkovereenkomsten, buiten bemoeijing van bet gouvernement onbetwistbaar mogelijk ware. Wij willen voor een oogenblik die mogelijkheid aannemen ; tot goed verstand der zaak, vestigen wij evenwel de aandacht op deze bijzonderheid: Zij die zich c. q. vrijwillig als arbeiders komen aanbieden zullen niet uit eigene beweging de geheele magt, waartoe zij tot dus verre behoorden, mede-nemen om uit het te verdienen loon de invaliden te onderhouden. De planter van zijnen kant zou zulks ook niet gaarne zien, en volkomen in zijn regt zijn om de invaliden

af te wijzen en alleen het werkbare volk in dienst te nemen. Wat wordt dan van de invaliden? De tusschen-komst van het Gouvernement is dus onontbeerlijk, ten einde voor deze laatste te doen zorgen, ten zij het zich voor het geheel met hun onderhoud belaste, en dit onderhoud zou geen gering bezwaar zijn, in aanmerking genomen dat de plantage-magten in den regel bestaan uit | werkbaren en | ouden gebrekkigen en kinderen die geen productief werk kunnen verrigten. Voor zoo ver men, in de zorg voor de invaliden door de werkbare, eene onbillijkheid wil zien, houde men in het oog, dat die zorg voor het grootste gedeelte, zoo niet voor het geheel, overgaat op den planter, die eene geheele magt in huur neemt.

Maar wij achten het zeer gewaagd van de leden, die uit eene advertentie in de Surinaamsche courant onbetwistbare bewijsgronden putten, en daarop een geheel stelsel bouwen. Wij herhalen hetgeen wij reeds als daadzaak poseerden, dat nog nooit een gemanumitteerde in Suriname zich voor veld- of fabriek-arbeid op eene plantage verhuurde. De advertentie waarop hier gedoeld wordt was, naar wij onderrigt zijn, eene fictie, afkomstig van zekere raddraaijers, die ook in Nederland hunne handlangers hadden, welke vele lasterlijke artikelen in de Provinciale Priesche Courant leverden. Zoo veel is zeker, dat het aanbod van die 40 of 50 kleurlingen geen gevolg heeft gehad. Zij of hunne vertegenwoordigers konden trouwens gerust het aanbod doen, wel wetende, dat geen planter in Suriname er acht op zou slaan; een ieder die de kleurlingen in Suriname kent, weet zeer goed, dat zij voor het delvers-werk even weinig geschiktheid als lust bezitten. De advertentie heeft evenwel doel getroffen, daar er in de Tweede Kamer acht op is opgeslagen, vermoedelijk het eenige doel waarmede zij is geplaatst.

Wij willen beproeven ook het vraagpunt op te lossen, hoedanig het Gouvernement zijnen invloed zal doen gelden

lot bevordering van contracten tusschen planters en arbeiders.

De kennelijke bedoeling van het wetsvoorstel heeft de strekking om de plantage-magten zoo veel eenigzins mogelijk bijeen te houden, en zoo verre deze magten betreft, behoort die invloed beslissend te zijn, ter voorkoming, dat zij uit elkander gaan, ongeregeldheden plegen en de invaliden onverzorgd laten. Ten aanzien van de planters kan die invloed slechts bemiddelend zijn, omdat hun ten deze geene verpligting kan worden opgelegd. Het geval is denkbaar, dat de negers wenschen te blijven , doch dat de eigenaar der plantage hen niet verkiest te houden. In zoodanig geval moet het Gouvernement onderhandelen om de plantage in bezit te krijgen, des noods door middel van onteigening. Het algemeene belang brengt stellig mede dat de negers niet met geweld van den grond en van hunne woningen verdreven worden. Een tusschenweg is mogelijk, namelijk, dat de negers overreed worden op eene andere plantage te gaan, wanneer de eigenaar willig is hen in massa te huren, of wel, dat zij op eene Gouvernements-plantage worden gebragt.

In al deze gevallen moet aan het koloniaal gouvernement de ruime hand worden gelaten; wetsregelen daarvoor te stellen zou zeer belemmerdend werken. Het laat zich intus-schen gemakkelijk bevroeden, dat het bedingen van voorwaarden niet zonder voorlichting aan de negers kan worden overgelaten. Hunne volslagen onbekendheid met de waarde van hunnen arbeid en met alle vormen van soortgelijke transactiën, zou er toe leiden, of dat zij deerlijk bedrogen werden, of dat zij eischen doen, die de planter ónmogelijk kan inwilligen. Eene bemiddelende tusschenkomst is onmisbaar , ware het slechts om de contracten in wettelijken vorm te doen sluiten. Bij de behandeling der artikelen zullen wij terugkomen op den duur van deze contracten, welke bij het 'Wetsvoorstel, o. i., te lang is gesteld.

§ 4. Daar deze § uitsluitend over de immigratie-quaestie handelt, en wij daarover reeds uitvoerig zijn geweest, zullen wij slechts enkele opmerkingen daaraan toevoegen.

Aangezien de Alrikaansche immigratie voorshands buiten aanmerking moet blijven, en Madera weinig volk meer te missen heeft, is de eenige hoop om Suriname van arbeiders te voorzien, gevestigd op China; maar om hierin wel te slagen, moet men het anders aanleggen dan in 1858 met die eerste 500.

De eerste en voornaamste zorg moet zijn, om ook de vrouwen te doen medegaan, zonder welke men voor korten tijd zeer dure taakwerkers bekomt, maar geeuegevestigde kolonisten.

De tweelt;le. niet minder gewigtige zorg van het Gouvernement, bestaat in het toezien, dat de goede trouw jegens de immigranten worde in acht genomen; met de eerstelingen heeft dit geen plaats gevonden; de treurige gevolgen daarvan mogen tot waarschuwing strekken ! De Publicatie van 24 December 1856 (Gouv. Bh nquot;^. 19), Aom-flende voorloopige bepalingen beireffende immigratie, behoort vervangen te worden door stellige voorschriften, regelende de verhouding tusschen meesters en arbeiders. Evenzeer behoort te niet gedaan te worden het besluit, dd. 16 Jubj 1858, n’. 6. wiiarbij de werktaken, bij de reglementen van 1851 voor de slaven vastgesteld, op de immigranten worden toepasselijk verklaard. Behalve hetgeen wij omtrent deze werktaken reeds hebben gezegd, doen wij opmerken, dat zij bij gemeld reglement verdeeld zijn in 84 §§, onder de meest vreemdsoortige benamingen. Al konden zij in het Chineesch vertaald worden, zouden zij voor deze menschen onverstaanbaar blijven. Zoodanig tarief tot grondslag van de aan te gane verbindtenissen te stellen, moet argwaan verwekken en op misleiding en ongenoegen uitloopen. De contracten moeten eenvoudig en verstaanbaar worden geformuleerd , opdat men wete waartoe men zich verbindt, terwijl

— 197 —

er waarborgen voor de stipte naleving moeten zijn. Voorts worde in het oog gebonden de concurrentie waarin Suriname, in het aanwerven van immigranten, tot Britsch Guiana staat. Biedt men minder voordeelige voorwaarden aan, dan zullen onze buren het beste volk bekomen, en met het uitschot, waarmede wij ons moeten tevreden stellen, laat zich niets degelijks uitrigten. Het beste wat wij ten deze kunnen doen, is te volgen het voorbeeld van Britsch Guiana, waar zeer goede voorschriften bestaan, en waarde emancipatie bij uitnemendheid is geslaagd.

tn de derde plaats moet het Gouvernement zich met de zaak wel bemoeijen, om daaraan eeiien goeden gang te verzekeren , maar geenszins om voor eigene rekening den overvoer te doen. De aanstelling van immigratie-agenten is noodzakelijk. Zij die immigranten verlangen, vervoegen zich bij den agent en sluiten een contract, waarbij zij zich verbinden het aangevraagde getal bij aankomst in dienst te nemen enz. De aanwerving, overvoer en sterfte gedurende den overvoer zijn alle voor hunne rekening. De premie uit het immigratie-fonds, voor de levend aangevoerden te voldoen , strekt in mindering van de transportkosten. Dit alles bij wettelijke verordening te regelen, waaromtrent almede in Britsch Guiana goede voorbeelden worden aangetroflen.

Eindelijk kunnen wij ons gaaf aansluiten bij het voorstel in het voorloopig verslag, dat niet zonder wettelijke sanctie meer gelden voor het immigratie-fonds worden bestemd dan de aangewezen twee millioen. Voor deze som kan men, de premie stellende op de helft van de transportkosten, ruim 13,000 Chinezen aanvoeren, hetgeen voldoende is te achten tot aanvulling van de, ten gevolge der emancipatie, te verliezen werkkrachten.

Werkkrachten zullen aanvankelijk stellig verloren gaan, omdat van geëmancipeerden niet dezelfde werktaak mag gevergd worden als van slaven. Even stellig verwachten wij evenwel, dat op den duur werkkrachten zullen aangewonnen

— 198 —

worden, wanneer de werkloonen worden verminderd en , ten gevolge daarvan, niet alleen de gezondkeids-toestand onder de plantage-magten zal verbeteren, maar ook hnn getal door propagatie zal aangroeijen. Op gelijke wijze is te verwachten , dat immigranten met hunne, vrouwen aankomende, eene bestendige en steeds aanwassende additie tot de bevolking zullen uitmaken. Voorshands zal dus alleen noodzakelijkheid bestaan tot aanvulling van werkkrachten. Slaagt de immigratie, en wordt het geraden geacht, tot meer krachtige uitbreiding der cultivatie, den aanvoer te vermeerderen, dan kunnen zij, die er de voordeelen van genieten, onderling de kosten van dragen.

De Europesche immigratie zullen wij laten rusten, omdat ze met de emancipatie-questie weinig temaken heeft, immers voor wettelijke regeling niet vatbaar is.

• § 5. nbsp;nbsp;nbsp;Ook wij achten het medegedeelde in § 3 der Memorie van Toelichting, omtrent de Landdrosten, niet bevredigend, en verlangen, dat deze ambtenaren vóór of gelijktijdig met de emancipatie zullen in functie treden. Blijft het politie-toezigt in de buiten-districten opgedragen aan de zoogenaamde burger-olBcieren, die alle plantage-directeu-ren zijn, dan is er geen bescherming voor de negers mogelijk. Dit alleen zou hen van het verblijf op hunne plan-tagiën afkeerig maken. De optreding echter van bezoldigde ambtenaren, aan welke bij uitsluiting het gezag in de buiten-districten werde opgedragen, zal verzoenend op hen w-erken.

Deze ambtenaren, zullen zij aan hunne roeping getrouw blijven, mogen noch dadelijk, noch zijdelings, in de plantagie belang hebben. Dit dient in de wet te worden opgenomen.

• § 6. nbsp;nbsp;nbsp;Voor zoo ver er mogelijkheid bestond, om de nieuwe Nederlandsche wetgeving te doen invoeren, op de wijze door den Minister aangekondigd, is dat plan in duigen gevallen door den dood van den heer Metman. Het zij nu die invoering plaats hebbe bij de wet, dan wel bij Kon. besluit.

nadat de Raad van State daarop vooraf gehoord zij, hetgeen wij als een grondwettig vereischte beschouwen, zoo zal zij in ieder geval te laat aankomen voor de emancipatie, immers wanneer met deze laatste voortgang worde gemaakt. Om die reden, en met het oog op den treurigen toestand van het tegenwoordig regts wezen in onze Westindische koloniën, komt het ons wenschelijk voor, dat de toewijzing van de vergoedtngsgelden enz. zoo veel mogelijk, buiten form van proces en zonder hooger beroep geschiede. De overlating hiervan aan den tegenwoordigen sleur, met hooger beroep in den Haag, zou den gang van zaken in de kolonie deerlijk belemmeren.

§ 7. Met de meeste inspanning hebben wij voor ons zelven overwogen, of het mogelijk zij de reglementen voor de uitvoering der emancipatie en welke het staatstoezigt over de vrijgemaakten zullen beheerschen, al dadelijk over te leggen; doch het antwoord op die vraag bleef ontkennend. De mogelijkheid daartoe wordt in het minst niet bewezen door het werk van de Staals-Commissie, wanneer men in het oog houdt, dat die Commissie op het gebied der théorie, gansch nieuwe toestanden wilde scheppen ■— even goed kan men bij tooverslag het volkskarakter veranderen, als onder de Surinaamsche negers het dessa’s-be-stuur .van Java invoeren.

Is het plan van de Staats-Commissie geheel ter zijde gesteld, alleen omdat het geheel onpractisch werd geacht, zoo kan de Regering zich bezwaarlijk daaraan spiegelen. Bovendien zouden de reglementen van de Staats-Commissie, welke, met opzigt tot het burgerlijk regt van de geëmancipeerde!), niet zeer vrijgevig waren, toch ook weinig voldoen.

De hoofdredenen waarom de overlegging van dusdanige reglementen ons onmogelijk voorkomt, zijn de volgende

Vooreerst ntist men daarvoor een grondslag. De grondslag daarvan is natuurlijk de emancipatiewet, welke nog

— 208 —

in de maak is, en waarin de Tweede Kamer wijziging kan brengen. Alles wat men op den nog hier gelegden grondslag opbouwde, zou zwak staan.

Ten tweede zou de overlegging van de concept-regle-menten, ze van zelve maken tot een integrerend deel der wet, vatbaar om in de Tweede Kamer te worden gewijzigd. Ze verkrijgen zoo doende kracht van wet, waarmede het koloniaal bestuur in een dwangbuis wordt gestoken.

Ten derde, en dit is het grootste bezwaar, zou de wettelijke regeling belemmeren den geleidelijken overgang, van het Staatstoezigt tot aan de ophefling van dien band. Daarvoor is gesteld een termijn van tien jaren, welke eene voorbereidings- of overgangs-periode zal uitmaken. Wettelijk geregeld, zal de toestand onveranderd blijven, en het einde van dien termijn zal nieuwe en mogelijk veel geweldiger schokken mede brengen. Deze moeten zoo veel mogelijk voorkomen worden. Hetgeen thans zou worden geregeld, zou voor den aanvang te zacht, en voor het vervolg te streng zijn. Voor den aanvang moet met energie gehandeld worden, ten einde de plantage-magten zoo veel raogelijk bijeen te houden. Is men daarin geslaagd, dan kan de teugel ruimer gevierd worden hoe nader men komt aan het einde van den gestelden termijn, zoodat de overgang schier onmerkbaar zal zijn. Langs dien weg is voorbereiding mogelijk, terwijl de wettelijke regeling stilstand oplegt en de gemoederen in gestadige spanning houdt.

Het voorgestelde in de tweede alinea van art. 15, achten wij een zeer gelukkig denkbeeld, om namelijk de geëman-eipeerden van het Staats-toezigt te ontheffen, zoodra voldoende blijkt dat zij dit toezigt niet behoeven. Hoogst wenschelijk en verstandig zou het zijn van deze latitude zoo ruim gebruik te maken, dat het Staats-toezigt zich oploste in eene volkomene gelijkstelling, zoodat bij het einde van den gestelden termijn niets meer te veranderen overblijve. Dit zou verreweg de beste oplossing der zaak

— 201 —

zijn; en hiertoe kan men geraken, wanneer de bevolking door propagatie en door immigratie aangroeit, en in verband daarmede concurrentie voor den arbeid ontstaat Concurrentie voor den arbeid is ondenkbaar in een land bevolkt met 27 zielen op de vierk. mijl.

Niet ongegrond is iiitusschen het bezwaar’der wetgeving, om mede te werken tot het scheppen van toestanden waarvan zij aard en strekking niet kan doorgronden, billijk is haar verlangen naar waarborgen voor dadelijke verbetering in het lot van de vrijgemaakten, en voor geleidelijke ontwikkeling van hunnen maatschappelijken en zedelijken toestand.

Zoodanige waarborgen zijn* niet te geven in koloniale reglementen welke, wegens de daarmede beoogde voorbereiding, kunnen en behooren gewijzigd te worden; vaste beginselen zijn daartoe noodig, opdat het koloniaal bestuur daarvan niet afwijke, of, c. q. ter verantwoording geroepen worde. Zoodanige waarborgen ontbreken in het ministerieel voorstel niet geheel, volledig zijn ze evenwel niet gegeven. Wel wordt daarin aangefroflen de zekerheid dat het //wezen der slavernij,” zoodanig als wij die onder § 3 hebben omschreven, dadelijk zal ophouden; maar het voornaamste bezwaar wat op de gezondheid der zwarte bevolking verderfelijk werkt, namelijk de te ruime beschikking over hunnen tijd, wordt onaangeroerd gelaten, gelijk mede het strafstelsel, en de bescherming aan de vrijgemaakten te verleenen. De ontbrekende waarborgen zijn aan het wetsontwerp gemakkelijk toe te voegen en zullen aan het gekozen stelsel geen afbreuk doen, maar veeleer eene goede uitvoering daaraan verzekeren.

Over het strafstelsel wenschen wij een woord te zeggen. Is de zweep het onmisbaar werktuig om zulke werktaken af te persen als men in Suriname, gansch tegen zijn belang, van den slaaf vergt, na de emancipatie mag dit vernederend werktuig niet meer geduld worden. Iets

Themit, D. VIII, 2de St [1861]. 11

— 802. —

anders is het, of de neger, hij wien alle gevoel van schaamte, als het ware uitgebeukt is, al dadelijk vatbaar is om zonder corporele straften tot zijn pligt gehouden te worden.

Met den meesten ernst is herliaaldelijk bij ons, door daartoe ingestelde Staats-Commissiën, de vraag onderzocht, of corporele straften onontbeerlijk zijn tot handhaving der discipline bij onze legers en marine? Die vraag is even zoo dikwijls ontkennend beantwoord.

In Engeland, waar de philantropie zoo ijverig in de weer is, geraakte men tot geen betere oplossing. Nogtans heeft het stelsel door kapitein Mariat aanbevolen, waarmede hij van de Britsche admiraliteit grooten lof inoogstte, veel bijgedragen om corporele straften in onbruik te brengen. Dit stelsel bestaat eenvoudig in het verbod om op heeter daad te straften; minstens 84 uren na het misdrijf mag de straf volgen. Menschkundig beschouwd, gaat men in drift ligter over tot eene strafoefening, dan wanneer men een nacht daarover geslapen heeft en tot bedaren is gekomen. De arme patiënt heeft ook tijd gehad om zich te bezinnen en van halsstarrigheid, komt hij in submissie, onder belofte van beterschap. Van weerskanten ontstaat toenadering welke leidt tot kwijtschelding.

Te allen tijde en bij alle volken zijn corporele straffen onmisbaar geacht tot handhaving der discipline. Gaarne erkennen wij de tegenwerping, dat men hier niet te doen heeft met legers; ter wederlegging hiervan merken wij evenwel op, dat men te doen heeft met menschen, die aan zeer strenge discipline zijn onderworpen geweest. Meer ter zake is het onderzoek, hoe onze gemoedelijke voorganger in het werk der emancipatie is te werk gegaan?

Het Engelsch Gouvernement, ten volle erkennende, dat slaven niet op eenmaal te leiden zijn zonder corporele straffen, bepaalde in de emancipatie-wet, dat zoodanige straften aan de leerling-arbeiders mogten worden opgelegd, wel niet

- 2*05 -

willekéurig dóór de meesters, maar dóór tuSscllenkörtlstVas'* speciaal daartoe aangestelde ambtenaren, na rijp onderzoek.

Dit is het voorbeeld dat ons meest navolgenswaardig voorkomt. Om hierin consequent te zijn, is de instelling van landdrÄen, gelijk staande aan de special magistrates der Engelscheu, gebiedend noodzakelijk. Aan deze ambtenaren werd de handhaving der discipline in hunne respective districten uitsluitend opgedragen. Zij moeten in het centrum der districten gevestigd zijn, en uit eigene beweging, of op aanvraag, de plantagiën bezoeken om waarnemingen te doen of geschillen te beslechten. Aan den planter worde hoegenaamd geene magt verleend, anders dan om zijne bevelen te geven; worden die niet nagekomen, of misdragen zich de arbeiders, de landdrost beslisse daarover na gezet onderzoek. De straffen, door hem uit te spreken, moeten zoo veel mogelijk bestaan in geldboeten of onthouding van loon. Slechts zelden neme hij toevlugt tot corporele straffen, en alsdan niet zonder voorafgaande degradatie, waartoe het verdeelen in klassen is aan te bevelen. Dit zijn de hoofdpunten voor de instructiën van de ambtenaren, welke zeer goed in de wet kunnen worden opgenomen.

Wij wenschen een stap verder te gaan, en wel te verbieden, dat vrouwen-disciplinair aan den lijve gestraft worden. Overbodig is het hierover in bijzonderheden te treden.

§ 8. De wensch, door een aanzienlijk aantal leden geuit, dat de kosten der emancipatie door de Algemeene Rekenkamer worde geverifieerd, komt ons billijk voor. Wij zullen daarover echter niet uitweiden, daar vermoedelijk deze aangelegenheid zal geregeld worden bij de eerlang te verwachten comptabiliteits-wet.

In hoever de tegenwoordige gouverneur van Sùriname over het wetsontwerp gehoord zij, is ons natuurlijk onbekend. Ten aanzien van den wensch echter, om het bedrag

— 204 —

te kennen van de Hypotheken, op Surinaamsche plantagiën gevestigd, kunnen wij met zekerheid zeggen, dat de Regering daaraan niet kan voldoen, vermits de meeste dier hypotheken van zeer oude dagteekening zijn, waarvan de registers in het ongereede zijn geraakt met dan brand van 1821. Dat bedrag te kennen zou trouwens denjuisten stand van zaken niet aantonnen, daar velen van de verhypothekeerde plantagiën sedert zijn verlaten.

ONTWERP La. //.

Van dit ontwerp wordt eene gewijzigde redactie aangeboden, waarvan het volgende tot toelichting strekt.

Considerans. De woorden: vde stem der menschheid,” welke ook ons overtollig voorkomen, hebben wij doen wegvallen. Minder kunnen wij ons echter vereenigen met de overige bemerkingen op de considerans. De wet strekt toch niet eeniglijk tot afschaffing der slavernij, maar bevat ook voorzieningen in het belang van landbouw en nijverheid, o. a. in den aanvoer van landverhuizers. Al gelukte het niet deze belangen vooruit te brengen, hetgeen toch het doel is, worden ze nogtans bevorderd door de poging om ze voor achteruitgang te behoeden.

EEKSTE AFDEELING.

Art. 1. Aan dit artikel hebben wij toegevoegd het voorkomende in art. 13, omdat dit hier beter op zijne plaats staat.

Ook ons komt het noodig voor, dat de wet zoo spoedig mogelijk na de vaststelling, in de koloniën worde afge-kondigd en uitgevoerd. Het berigt der aanneming bij de Kamers snelt spoedig vooruit en verwekt opgewondenheid; wanneer dan de afkondiging zich lang laat wachten, zouden daaruit groote moeijelijkheden kunnen ontstaan. Bezwaarlijk laat zich echter in de wet zelve voor de afkondiging een

— 205 —

termijn stellen, vooreerst, omdat zich niet vooruit laat bepalen hoe lang de wet bij de beide Kamers aanhangig zal blijven; — de Eerste Kamer heeft het regt van amendement niet, evenmin mag de Regering in het eenmaal door de beide Kamers goedgekeurd ontwerp verandering maken; ten andere, mist men zekerheid omtrent den juisten tijd, waarop de wet in de koloniën zal aankomen; in duplo verzonden kunnen beide op zee vergaan, zonder dat men in tijds daarvan berigt ontvange om eene derde bezending te doen enz. Eene verzekering van de Regering, dat zij zich met de verzending zal haasten, en dat hare voorschriften aan de koloniale besturen geene vrijheid zullen laten om met de afkondiging en uitvoering te dralen, zal voldoende waarborg zijn, waar de aard der zaak zelve spoed vordert.

De termijn van zes maanden, na de afkondiging der wet, voor het uitspreken der vrijverklaring gesteld, komt ons niet te lang voor wegens de vele voorbereidselen, noo-digom de districts-besturen te organiseren, voorzieningen te maken voor planlage-magten, die hunne meesters verlaten enz.

Art. 2 behouden. Het komt ons voor, dat de daartegen gepperde bedenkingen van ondergeschikt belang zijn, tegenover het oponthoud en de bedenkingen, door een dieper onderzoek omtrent de vroegere bestemming der slaven te weeg te brengen.

Art. 3 oud, vervalt. Het zou o. i. te streng zijn, om het regt op vergoeding aan slaven eigenaren te ontzeggen, alleen omdat zij niet binnen een gestelden vrij korten termijn de hier bedoelde opgaven indienden. Overbodig is evenwel de bezorgdheid der Regering voor de belangen van mogelijke afwezige slaven-eigenaren ; — voor zoover deze niet door hunne gemagtigden vertegenwoordigd werden, treedt het departement der onbeheerde boedels voor die belangen op, zoodat het geval waarin de Regering wenscht te voorzien, schier niet denkbaar

— 208 —

is. Als eene overtollige bepaling, zou bedoeld artikel in zekeren zin niet schaden; maar omdat het met opzigt tot de verificatie van de verschillende opgaven, zoo als te regt ia opgemerkt, verwikkeling te weeg brengt, achten wij het beter dat artikel te doen wegvallen.

Art 3 als art 4. De aanmerking hierop vervalt door de weglating van het oude art. 3.

Art. 4 als art. 5. Herhaalde vergelijkingen hebben doen zien, dat de schadevergoeding aan de slaven-eigenaren in de Engelsche en Eransche koloniën toegekend, veel hooger is, dan thans aan die in Suriname wordt toegedacht. On-regtvaardig en onbillijk zou het zijn, daarop verderaf te dingen. De vergoeding door elkander per hoofd te berekenen, kwam ook ons aanvankelijk weinig aannemelijk voor ; bij rijpere overweging kunnen wij ons daarmede vereeni-gen, omdat vele moeijelijkheden welke de uitvoering der wet zouden belemmeren en vertragen, daardoor worden vermeden. Eene classificatie der slaven naar ouderdom, bekwaamheid of ambachten, zou veel oponthoud en geschillen te weeg brengen, en noodzakelijk maken, dat iedere slaaf in confrontatie met zijnen meester worde gebragt, waardoor groote attroupementen zouden ontstaan. Voor de rustige uitvoering der wet is het hoog wenschelijk, dat zoodanige zamenscholingen zoo veel doenlijk worden voorkomen.

Sommige leden achten het onbillijk, dat ook op de vergoeding voor particuliere slaven een gedeelte wordt gekort, ten einde daaruit de immigratie te bevorderen. In abstracto moge voor dit beweren wel eenige grond bestaan ; doch behalve dat hierdoor het cijfer voor de aanmoediging van immigratie te veel zou verminderen, merken wij op, dat de eigenaren van particuliere slaven zich over het gewijzigde wetsvoorstel niet te beklagen hebben. Eene classificatie van de slaven, zou voor hen minder voordeelig zijn uitgevallen.

— «or —

Ons met de massale vergoeding, zoowel als met het stelsel van toewijzing kunnende vereenigen, besluiten wij met de opmerking, dat karigheid in dit opzigt, zou terugwerken op de vrijgemaakten, wier arbeidsloon geregeld zal worden naar gelang der middelen, waarover hunne meesters te beschikken hebben. — Ook hier weer zien wij het naauwe verband, waarin de beide deelen der Surinaarasche maatschappij tot elkander staan.

Ter nadere toelichting onzer meening, omtrent de regt-matigheid eener billijke schadevergoeding, verwijzen wij naar een artikel door ons geplaatst in het Handels- en Effedenblad, hetwelk hierachter wordt gereproduceerd.

Art. 5 als art. 6. Nieuwe argumenten ter verdediging van het regerings-voorstel ten deze, kennen wij niet, en verwijzen mitsdien aan de Memorie van Toelichting.

Art. 6 als art. 7 geene aanmerking.

» 7 » ff 8 ff ff

ff 8 ff ff 9. De weglating van het oude art. 3 komt aan het op dit artikel aangemerkte te gemoet. Wat overigens betreft het woord //verevend,” hetgeen daarmede bedoeld wordt is duidelijk. Wij kennen daarvoor geen beter woord.

Art. 9 ais art. 10. Eene commissie van hier uit te zenden, zou te duur en te omslagtig zijn. Ofschoon ook wij liever de regeling der vergoedingsgelden uitsluitend aan de administrative magt zagen toebetrouwd, bestaan hiertegen eigenaardige bezwaren, die moeijelijk door arbitraire uitspraak zijn uit den weg te ruimen. Maar wij bevelen aan de uitzending van een paar leden, ter aanvulling in het geregtshof, voor die gevallen, waarin de aanwezige leden door plaatselijke belangen buiten hun geheel geraken.

Art. 10 als art. 11. Een verjarings-termijn, en wel zoo kort als hier verlangd wordt, laat zich bezwaarlijk bepalen. Wij blijven dus aan de redactie de voorkeur geven.

Art. 11 als art. 1«. De eenvoudige bepaling, dat de

— 208 — vergoedingsgelden waarover men het niet eens kan worden, of waarop derden aanspraak maken, geconsigneerd blijven tot men de zaak eens worde, of daarover bij eindvonnis beslist zij, komt ons verkieslijker voor boven de inlassching van de proces-orde, zoo als in de voorgaande ontwerpen. De ontzegging van rente, in de wet, komt ons overbodig voor, daar geen sprake van rente zijn kan waar de gelden beschikbaar liggen en op eerste aanvraag van regikebbenden worden uitbetaald.

Art. 12 als art. 14, zijnde art. 13 ingesloten bij art. 1.

TWEEDE AFDEELING.

Art. 13. In plaats van art. 15, hetwelk den aard en de strekking van het over de vrijgemaakten te voeren staatstoezigt geheel in het onzekere liet, hebben wij de daarbij te volgen hoofdbeginselen in de wet opgenomen en zoodanig afgebakend, dat dienaangaande geen twijfel overblijft. Als toelichting hierop verwijzen wij naar §§ 2 en 7 boven, alwaar wij uitvoerig behandeld hebben het stelsel dat ons meest geschikt voorkomt om aangeduide euvelen te doen ophouden: slechts enkele opmerkingen voegen wij daaraan toe.

Wij anticiperen vele bezwaren tegen de onthouding van alle regtsmagt over de vrijgemaakten aan de planters, doch achten de toekenning van zoodanige regtsmagt, hoe gering ook, strijdig met het beginsel van de vrijverklaring. Steeds is beweerd geworden, dat, op zoo groeten afstand van de hoofdplaats, de meesters minstens de raagt eener preventieve opsluiting beboeren te hebben enz. Hierin zien wij juist eene wijde deur voor raisbruiken niet alleen, raaar ook de hoofdbron van veel misverstand. Zoo dikwijls thans geschil met de slaven ontstaat, en dat de plantage-directeur er niet in slaagt de rust te herstellen met staande voetzweepslagen uit te deelen, geeft hij last om de weder-spanningen op te sluiten, waarop deze zich dikwijls uit

— ano -

de voeten maken en wegloopers worden, iets waaraan niet gedacht zou worden wanneer de overtreders met rust gelaten werden tot aan hooger beslissing van hunne zaak. De emancipatie moet die willekeur te niet doen en den vrijge-maakten handhaven in zijne regten tot dat de bevoegde magt een onpartijdig onderzoek in het werk stelde en zoo noodig straf oplegge. Deze heilzame waarborg zal den plan-tage-bestuurder zelfbeheersching leeren en doen beseffen dat hij niet meer met slaven te doen heeft.

De regtsmagt hierbij aan de landdrosten te geven is uiterst matig, vergeleken met de tegenwoordige tucht welke onder vrijgemaakten niet bestaanbaar is ; zij is evenwel voldoende om gewone geschillen tusschen planters en arbeiders af te doen. Onder die geschillen zijn hoofdzakelijk te rangschikken onafgewerkte taken en zoogenaamde brutaliteiten. Voor eerstbedoelde tekortkoming wordt de arbeider gestraft met onthouding van loon, en bij herhaling met geldboete of zelfs met lijfstraffen; en wat de laatste betreft, veel wordt in den slaaf als brutaliteit aangezien wat de planter zelf uitlokte, omdat hij geen tegenspraak kan dulden of wel eens eischen doet die de kieschheid verbiedt te noemen. De zelfbeheersching, waarin de planter willens of onwillens zich moet oefenen, omdat zijne regts-magt ophoudt, zal van zelve leiden om veel over het hoofd te zien wat aan het plantagewerk niet schaadt.

Ts de regtsmagt van den landdrost voldoende om geschillen als de hier bedoelde af te doen, strafbare delicten behooren niet tot zijne competentie, maar van den gewonen regter.

In enkele gevallen van gezamenlijk verzet of muitenden geest, kan het te pas komen eene gedelegueerde regtbank in loco te zenden, doch die gevallen zullen zeldzaam zijn waar de willekeur wegvalt en de onderlinge verhouding minder gespannen is dan onder het beginsel der slavernij. Langs dien weg is voorbereiding tot genot der algeheele

210 — vrijheid, in tien jaren tijds, mogelijk. Op eene andere wijze aangelegd, blijven de negers slaven of worden zij boschnegers.

Onze meening, dat van de veldarbeiders geen langer taak behoort gevergd te worden dan van ac/it uren in het etmaal rust op de omstandigheid, dat de werkplaatsen,— in het veld,— verre van de negerwoningen verwijderd zijn. Hierop dient eene uitzondering gemaakt te worden met opzigt tot het werk in de fabrieken, vooreerst omdat deze steeds in de onmiddellijke nabijheid der woningen zijn geplaatst, en ten andere, omdat de fabrieken niet zouden kunnen bestaan wanneer zij slechts acht uren in het etmaal kunnen aan den gang worden gehouden.

Voor fabriekarbeiders stellen wij voor de werktaken op tien uren in het etmaal te bepalen.

Art. 14 overgenomen uit art. 15. Het komt ons beter voor hiervan een afzonderlijk artikel te maken slaande op al de vrijgemaakten, terwijl art. 13 meer bepaaldelijk het staatsfoezigt op die in de plantage-districten regelt. Ter toelichting hiervan verwijzen wij naar het behandelde in § 7.

Art. 15 als art. 16. Eene algeheele toepassing van het burgerlijk regt op de vrijgemaakten, zou hun zonder bescherming laten, aangezien zij in volslagen onkunde verheeren omtrent de regten en verpligtingen daaraan verbonden. De uitzondering in dit artikel strekt, o. i., niet om hun regten te onthouden, maar wel om hen in het genot daarvan te handhaven. Het zou wenschelijk zijn eenige alge-meene beginselen daarvoor in de wet op te nemen, maar zonder de voorlichting der ondervinding zou men hierin ligt mistasten. Nu is het wel waar, dat de vrijgemaakten juist in den aanvang de meeste behoefte aan bescherming zullen hebben, en dat, wanneer eerst de ondervinding moet worden geraadpleegd, zij daarvan inmiddels zouden verstoken blijven. Men boude echter in het oog, dat het staats-toezigt hun als natuurlijke beschermer en raadsman wordt

üii —«

toegevoegd, omdat de daarmede belaste ambtenaren hen in alles zullen ter zijde staan, tot dat dienaangaande meer in bijzonderheden zal zijn voorzien. Ouder dit voorbehoud bestaat er geen gevaar eene proef te nemen, hoever de vrij-gemaakten de werking van het burgerlijk regt kunnen verdragen. Ook hierin is geleidelijke ontwikkeling wensche-lijk, hetgeen belemmerd zou worden door dadelijke regeling bij de wet.

Art. 16 als art. 17. Lediggang en zwerverij zijn de grootste vijanden, waartegen men in den aanvang der emancipatie zal te kampen hebben. Wij zeggen in den aanvang, vastelijk vertrouwende, dat, wanneer de vrijgemaakten de eerste opgewondenheid te boven zijn, zich rustig vestigen, en de groote weldaden hun geschonken leeren waarderen, alles een ordelijke gang zal aannemen en zich geleidelijk ontwikkelen.

En al moge, als een voorbeeld ter bestrijding van dit gevoelen, worden aangevoerd hetgeen na de emancipatie in de Eransche koloniën is waargenomen , wij blijven toch bij die meening volharden, eensdeels, omdat het stelsel der voorgedragene wet rust op den grondslag, dat aanvankelijk bestaande toestanden zoo veel mogelijk zullen worden gehandhaafd, en anderdeels, omdat het karakter der neger-bevolking in Suriname in vele opzigten verschilt van dat der negers van de oostkust van Afrika, hoedanige de neger-bevolking b. v. van Réunion uitmaken.

Onder § 3 hebben wij in het breede besproken de na-deelen en verwarring, welke zouden ontstaan door het uiteen-loopen van de plantage-magten. Hiertegen moet boven alles gewaakt worden, en zulks is niet mogelijk, wanneer men aan plantage-negers de keuze vrijlaat om al of niet eene overeenkomst te sluiten tot het verrigten van geregelden arbeid. Is aanvankelijk dwang hiertoe noodig, men zie er niet tegen op, het zal kort duren en de gevolgen zullen heilzaam zijn. In dit opzigt althans behoort de Regering

- 212 -

de vrije hand te behouden, ten einde de teugels te vieren naar gelang de vrijgeinaakten de stem der rede leeren verstaan, waar zij thans alleen de impulsie der zweep volgen. Men houde in het oog, dat het hier niet geldt eene definitive regeling, maar een’ overgangs-maatregel, welke de opheffing van het Staatstoezigt moet voorbereiden.

Zoo als wij vroeger opmerkten, zou hetgeen men thans wettelijk bepaalde, voor den aanvang te zwak en voor het vervolg te streng zijn ; daarom komt het ons wenschelijk voor, hieromtrent niets meer te bepalen, dan in het artikel is opgenomen.

Maar de leden, die overigensmet dit artikel vrede hadden, keurden het af, dat van verpligten arbeid gesproken werd, zonder bijvoeging der woorden: //tegen behoorlijk loon.” Ook wij zouden hoogelijk afkeuren, dat van de vrij-gemaakten arbeid worde gevergd, zonder hen behoorlijk daarvoor te beloonen. In die meening hebben wij het //bedingen van loon,” opgenomen in het nieuwe art. 18, waarmede aan het bezwaar van deze leden is te gemoet gekomen en waardoor het ook overbodig wordt bedoelde woorden, welke hier niet op hunne plaats zouden staan, in te lasschen.

Art. 17 als art. 18. De eerste opvatting van dit artikel leidt, zoo als te regt is opgemerkt,tot het ongerijmde en kan dus de juiste niet zijn. De tweede opvatting is de ware, namelijk, dat elke plantage-magt uitsluitend in het onderhoud voorziet der tot die magt behoorende invaliden, en dat zulks insgelijks met elke corporatie het geval is. W at de plantage-magten betreft, de planter die eene ge-heele magt in huur neemt, belast zich in het algemeen met het onderhoud van de invaliden, het bezorgen van geneeskundige verpleging enz. zonder dat daarvoor met ieder individu eene rekening worde geopend. De aanleg en het onderhoud van een hospitaal, de bezoldiging van een geneeskundige en andere algemeene uitgaven, kunnen niet bij hoofdel ijken omslag op de arbeiders verhaald worden ; het-

— 213 —

zelfde is nagenoeg toepasselijk op de schoolinrigting. De planter moet zieh getroosten, die algemeene kosten voor zijne rekening te nemen, doeh vindt daarvoor vergoeding in den arbeid van de werkbaren, die indirect daartoe bijdragen. Aan de landdrosten is thans bij art. 13 opgedragen, om te zorgen voor billijke overeenkomsten, in al deze belangen van de plantage-magten, terwijl dezelfde pligten rusten op de ambtenaren, in de stad Paramaribo, met het Staatstoezigt belast, omtrent welke laatste evenwel zulke bepaalde voorschriften niet noodig zijn, eensdeels omdat zij meer onder het oog van het koloniaal gouvernement werkzaam zijn, en ten andere, omdat de vrijgemaakten onder hun toezigt gesteld, zulke massale verzorging niet veieischen.

Art. 18 als art. 19. Dit artikel is niet in strijd met het voorgaande; het zegt niet, dat de Staat voor zijne reice-ning de gelegenheid tot genot van geneeskundige verpleging en van onderwijs der kinderen enz. verschaft ; de bedoeling daarvan is , dat het toezigt over een en ander aan den Staat zij opgedragen. Dit speciaal toezigt komt ons zeer noodig voor, ten einde de verzorging der zieken en het onderwijs der jeugd, alsmede de verpleging van onverzorgde weezen en bejaarden, aan vaste en algemeen werkende regelen te onderwerpen. Langs dien weg worden de landdrosten en overige ambtenaren met het toezigt over de vrijgemaakten belast, onder zekere controle gesteld, ter voorkoming dat ieder in deze speciale aangelegenheden naar eigene zienswijze handele of er de hand mede ligte.

De schoolpligtigheid is voldoende bestreden, ook wij achten haar in Suriname onuitvoerlijk. Het onderwijs der jeugd kan aan geene betere handen worden toevertrouwd, dan die van de Moravische Broeders, welke geheel vrijwillig en zonder eenige belooning te vorderen, die taak op zich genomen hebben en met loflelijken ijver hunnen werkkring uitbreiden, zoo als o. a. blijkt uit het laatste vijf-

— Ä14 ~

jarig verslag van de Maatschappij tot bevordering van het Godsdienstig Onderwijs der slaven in de kolonie Suriname , in het afgeloopen jaar uitgegeven. Het blijkt daaruit tevens, dat de Regering op krachtige wijze het werk van de Moravische Broeders ondersteunde, waartoe de emancipatie in het algemeen, en het voorgestelde in dit artikel meer regtstreeks, de impulsie zal verhoogen.

Art. 19 als art. 20. Met //Staatsdiensten” wordt hier bedoeld het werk tot dus verre aan zoogenaamde kommandó-negers opgedragen, zoo als :

het onderhouden van land- en waterwegen;

het stuiten van brand in bosschen en velden, welke soms groote verwoestingen aanrigt ;

het herstellen der dammen bij overstooming enz.

Voor zoodanige spoed-vereischeude werken kan men niet vooraf beproeven vrijwilligers te bekomen. Noodig is het, dat daarin voorzien worde op eene wijze waardoor de vrijgemaakten zich er niet aan onttrekken kunnen, doch uitdrukkelijk wordt in dit artikel bepaald, dat zulke diensten behoorlijk beloond worden, hetgeen het daaraan verbonden bezwaar vergoedt.

Aan de zoogenaamde kommando-dienst is tevens verbonden de binnenlandsche verdediging opgedragen aan de gewapende burgermagt in de buiten-districten. Waar de slaven thans tijdelijk daaraan deel nemen, zouden vrijgemaakten zich geheel daarvan ontslagen kunnen rekenen, ten zij de wet eene verpligting oplegt. Van het najagen van w'egloopers in de bosschen kan natuurlijk geen sprake meer zijn; maar waar de rust feitelijk verstoord wordt, moet het gezag zich laten gelden, en pligt is het voor ieder welgezinde om daartoe mede te werken. In dien geest kan het tegenwoordig artikel geacht worden den grondslag te leggen voor eene reorganisatie van de gewapende burgermagt, terwijl het tevens voorziet in de eerstbedoelde werken van algemeen belang.

Art. 20 als art. 21. Het doel der wet kan toch niet zijn om alle plantagewerk plotseling te doen staken en tot zelfs den te veld staanden oogst prijs te geven. Eene bepaling, zoo als de hier voorgestelde, en welke o. i. op hare plaats staat, is volstrekt noodig om moedwillige beschadiging te voorkomen. Bit is ook de meening van vele leden der Kamer.

Met de daartegen geopperde bedenkingen geheel instemmende, stellen wij voor art. 22, oud, te doen wegvallen.

Art. 21 als art. 23, voor zoo ver aan de bezwaren tegen dit artikel geopperd, niet is te gemoet gekomen ; door ons nieuwe art. 13 zijn die in de voorloopige beschouwingen voldoende opgelost. Maar ook ons komt de termijn van vijf jaren, voor de werk-contracten, te lang voor, wij geven in overweging dien termijn te stellen op twee jaren.

Art. 22 als art. 24.

// 23 » * 25.

Een toezigt op de geëmancipeerden in de stad Paramaribo enz. is noodig, ter voorkoming dat deze zich bij de gema-numitteerden kunnen aansluiten; uit den aard der zaak zal dit toezigt een ander zijn, dan dat aan de landdrosten opgedragen. Met //corporatiën” worden bedoeld de beroepen, tot dus verre door de stads-slaven uitgeoefeud, zoo als ambachten, huisdiensten enz., welke zij na de vrijmaking kunnen verwisselen, mits zich aan lediggang niet geheel overgevende. Be organisatie hiervan kan en behoort overgelaten te worden aan den landvoogd, die, door de ondervinding voorgelicht, daaraan eene goede rigting zal weten te geven. Eene ruime toepassing van het voorgestelde onder art. 14 beveelt zich voor deze klasse aan, ten einde hen zoo spoedig mogelijk in den normalen toestand te doeii overgaan.

Art. 26 oud: kan geheel wegvallen in verband met het voorgestelde in het nieuwe 13de artikel.

Art. 24 als art. 27. Be reserve in dit artikel achten wij noodig, daar men onmogelijk met zekerheid kan bepalen hoedanig de stand van zaken over tien jareu zal zijn.

'1

— 216 —

DERDE AFDEELING.

Artt. 25 en 26. In deze beide artikelen, waarvan de laatste geheel nieuw, hebben wij getracht de grondslagen leggen om eene goede uitvoering aan de emancipatie te geven, met waarborgen tegen zulke misbruiken als met de eerste Chinesche immigranten hebben plaats gehad. Zie het behandelde onder § 4 der voorloopige beschouwingen, hetwelk tevens ter toelichting op deze beide artikelen strekt.

Art. 27. Met de toevoeging aan art. 29 oud, wordt te gemoet gekomen aan het verlangen om de uitgaven, gevorderd voor de uitvoering dezer wet, onder de controle van de Algemeene Rekenkamer te stellen. De wijze waarop, zal nader dienen geregeld te worden, ten zij de wet op de comptabiliteit inmiddels daarin mögt voorzien.

Artt. 28, 29 en 30, als artt. 30, 31 en 32 oud. Het voorbehoud in art. 29 (31 oud), door sommige leden verdedigd, achten ook wij onmisbaar; doch aangezien dit artikel bepaalt, dat ieder buitengewone maatregel, door den landvoogd in de uitvoering dezer wet genomen, aan de Staten-Generaal zal worden medegedeeld, behoudt de wetgeving daarop het toezigt.

BIJLAGE I.

WETSONTWERP L’. A, M a/scAaffing der slavernij in de iolonie Suriname (1).

Wij WILLEM III enz.

Allen enz.;

Alzoo wij in overweging hebben genomen, dat het algemeen belang de afschaffing der slavernij vordert, en willende dezen maatregel

(1) De artikels waarnnar verwezen wordt, zijn die van liet ministerieel ontwerp. Bijblad van I860—1861, billigen, bladen 54—£8, bladzijden 214 — 231.

— 317 — tevens doen strekken tot bevordering van landbouw en nijverheid in de kolonie Suriname,

Zoo is het, dat Wij, den Raad van State gehoord, en met gemeen overleg van de Staten-öeneraal, hebben goedgevonden en verstaan, gelijk Wij goedvinden en verstaan bij deze:

EERSTE AFDEELING.

Geer de ^sc/ia^mÿ der slavemÿ in de i:olonie Sitriname.

Artikel 1. De slavernij wordt in ^de kolonie Suriname afgesehaft op de wijze bij deze wet bepaald.

Uiterlijk binnen zes maanden na de afkondiging dezer wet in de kolonie Suriname, wordt de vrijverklaring der slaven bij gouverne-ments-publicatie uitgesproken.

Tot op dat tijdstip wordt door de meesters of hunne vertegenwoordigers in het beheer en de verzorging der slaven, op den voet der bestaande verordeningen behoorlijk voorzien.

Art. 2 onveranderd behouden.

Art. 3 vervalt.

Art. 3 als art. 4 onveranderd.

Art. 4 als art. 6 idem.

Art. 5 als art. 6 idem.

Art. 6 als art. 7 idem.

Art. 7 als art. 8 idem.

Art. 8 als art. 9 idem.

Art. 9 als art. 10 idem.

Art. 10 als art. 11 idem.

Art. 11 als art. 12 idem.

Art. 13 vervalt, als zijnde reeds opgenomen in art. 1.

Art. 12 als art. 14 onveranderd.

TWEEDE AFDEELING.

P'an de vrijffemaai:ten.

Art. 13. Ue vrijgemaakten staan onder een bijzonder toezigt van Staatswege, dat de strekking heeft hen te beschermen en op te leiden voor het familie- en maatschappelijk leven, overeenkomstig de navolgende beginselen.

Het staatstoezigt wordt uitgeoefend door daartoe door den Gouverneur van Suriname aangestelde ambtenaren, van wien zij hunne instruotiën ontvangen.

De ambtenaren, die in de plantase-districten met dit toezigt TAemii, D. VIII, 2de St. [1861]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15

— 218 -

worden belast, hebben den titel van landdrosten. Zij mogen, noch regt-streeks noch zijdelings, aandeel hebben aan landbouwende ondernemingen of daarop geldschieters zijn.

Aan de landdrosten wordt speciaal het toezigt opgedragen over verbindtenissen, door de vrijgemaakten met plantagc-eigcnareu in hunne respective districten te sluiten, tot het verrigten van arbeid. Zij staan den vrijgemaakte ter zijde in het bedingen van loon en het regelen van werktaken. Zij zien toe dat de werktaken niet hooger gesteld worden dan op acht uren in het etmaal in het veld en op tien uren in de fabrieken.

Zij zorgen voor de wederzijdsche naleving van de aangegane verbindtenissen en treden op als eischers of verdedigers van de vrijgemaakten, tot handhaving van derzelver regten.

Zij zijn bevoegd de arbeiders te straffen, wanneer deze aan hunne verpligting te kort schieten of op andere wijze zich vergrijpen.

Hunne regtsmagt strekt zich uit tot:

• «. nbsp;nbsp;nbsp;het opleggen van geldboeten, hoogstens tot /8 of acht dagen gevangenis ;

• b. nbsp;nbsp;nbsp;het ontzeggen van werkloon voor de dagen waarin zij nalatig zijn geweest; en

• c. nbsp;nbsp;nbsp;het opleggen van lijfstraffen met een riet, stok of touw, niet te bovengaande vijftien slagen.

Aan de laatstbedoelde straf zullen in geen geval de vrouwen onderworpen worden.

Wanneer de vrijgemaakten zich aan misdrijven of misdaden schuldig maken, welke de regtsmagt van de landdrosten te boven gaan, worden de overtreders naar Paramaribo opgezonden om voor den gewonen regter te regt te staan.

In algemeenen zin oefenen de landdrosten jegens de vrijgemaakten de pligten uit van den voogd over zijne pupillen, met uitzondering evenwel van het geven van toestemming tot het aangaan van een wettig huwelijk, en van beschikkingen bij uitersten wil.

Behoudens het bepaalde in de voorgaande alinea, wordt het toezigt over de vrijgemaakten buiten de plantage-districten uitgeoefend op de wijze, voorgeschreven in de artt. 23, 24 en 25.

Art. 14. De vrijgemaakten kunnen, op voordragt van de ambtenaren met het staatstoezigt belast, door den Oouvemeur van Suriname van dat toezigt worden ontslagen, zoodra voldoende blijkt dat gemeld toezigt voor hen niet meer vereischt wordt.

Art. 15 als art. 16 onveranderd.

Art. 16 als art. 17 idem.

Art. 17 als art. 18 idem.

• — '219 —

Art. 18 als art. 19 idem.

Art. 19 als art. 20 idem.

Art. 20 als art. 21 idem.

Art. 22 oud, vervalt.

Art. 21 als art. 23, met verwisseling alleen van de woorden: «vijf jaren,quot; in quot;twee jaren.quot;

Art. 22 als art. 21 onveranderd.

Art. 23 als art. 25 idem.

Art. 20 oud, vervalt.

Art. 24 als art. 27 onveranderd.

DERDE AEDEELING.

Âlÿemeene bepalinffen.

Art. 25. Anvoer van voor landbouw en nijverheid in de kolonie Suriname geschikte landverhuizers en arbeiders, wordt door het koloniaal bestuur beschermd en aangemoedigd.

Te dien einde worden, tot een gezamenlijk bedrag van twee rail-lioen gulden, premiën uitgeloofd ter gedeeltelijke tegemoetkoming in de kosten van dien aanvoer.

Art. 26. Bijzondere verordeningen door Ons, of Onzentwege, door den Gouverneur van Suriname uit te vaardigen, regelen:

• a. nbsp;nbsp;nbsp;het bedrag van de premiën, onder art. 25 bedoeld :

• b. nbsp;nbsp;nbsp;de agreatie van agenten die, onder toezigt van het Gouvernement, met de bezorging van landverhuizers worden belast, als:

Ia de Kolonie Suriname;

tot opname en verzending van aanvragen voor landverhuizers :

tot het sluiten van contracten met de aanvragers, waarbij de laatste zich verbinden om de kosten en schaden van aanwerving en overvoer te dragen;

tot toewijzing van de landverhuizers bij aankomst in de kolonie Suriname; en

tot afrekening met de aanvragers of hunne regtverkrijgenden.

SuHen de Kolonie Suriname:

tot aanwerving van landverhuizers en het bezorgen van scheepsgelegenheid voor hunnen overvoer, waarbij tevens gelet worde:

op de verhouding waarin het getal der mannen tot dat der vrouwen behoort te staan;

op voldoende scheepsruimte in verhouding tot het getal van de passagiers ;

op voldoende levensbehoeften en water gedurende de reis ;

— 220 —

op geneeskundige verzorging en eindelijk op goede behandeling van de landverhuizers aan boord van het schip;

c. het toezigt op de naleving van de contracten door de landverhuizers, vóór hun vertrek naarde kolonie Suriname gesloten,waarin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* geeuerlei verandering mag gemaakt worden, zonder hunne toestemming en medewerking ;

tl. de wederzijdsche verpligtingen van meesters en arbeiders, en

e. de zorg voor den terugkeer van de landverhuizers, na geeindigden diensttijd, wanneer d.t bedongen is en door hen verlangd wordt.

Art. 27. De uitgaven, uit deze wet voortvlocijende, worden gekweten uit de koloniale geldmiddelen, doch verantwoord bij de Alge- meeue Kekenkamer.

Artt. 28, 29 en 30 als 30, 31 en 32, onveranderd overuemeu.

BIJLAGE 11.

Wij hebben voor ons liggen eene brochure van Mr. A. AI. de Rouville , Procureur des Konings op Curaçao, handelende over de vraag ;

Is Hederland verpligi, om, iig emancipatie der slaven in If^esi-In-diën, de eigenaren der slaven schadevergoeding volgens de waarde van lederen slaaf te betalen, of kan men regtens volstaan met eene tegemoetkoming op door den Nederlandschen wetgever willekeurig aangenomen schaal P

De catalogus van werken over de emancipatie is reeds zoo groot, dat men niet verwachten kan, veel nieuws te zullen vernemen, en toch is deze verhandeling niet overbodig, in zooverre zij eene regts-vraag omvat, in de afdeelingen der Tweede Kamer herhaaldelijk bestreden. De heer de R. bepaalt zich dan ook bij die enkele vraag, alle andere geschilpunten over de emancipatie onaangeroerd latende. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Het is ons doel niet eene analyse van het werk te leveren, maar slechts om het aan te prijzen als zeer lezenswaardig voor de beoefenaren der regtswetenschap, en inzonderheid voor hen, die geroepen worden, de emancipatie bij de wet te regelen. Men treft er aaneen zuiver juridisch betoog omtrent het regt van eigendom, klevende op den slaaf.

Schrijver sluit zich gaaf aan bij de stolling, dat de slavernij in strijd is met het natuurregt; maar, levert dit een grond op om de slavernij af te schaffen, geenszins mag die stelling, naar zijn oordeel,

te baat wurden genomen, om het bij beschreven wetten erkende

— 221 —

vegt te betwisten of te verkrachten. Op bondige wijze wederlegt schrijver alle ter zake aaiigevoerde argumenten, besluitende met een krachtig beroep op art. 147 der Grondwet.

Onder het lezen kwam de wensch in ons op, om het punt in geschil door den Hoogen Raad te doen uitwijzen ; de mogelijkheid daartoe bestaat door eene impulsie van belanghebbenden in Suriname, bijv. A. koope van B. een slaaf, doch weigere de betaling, zich verschuilende achter al de argumenten in de afdeelingen der Tweede Kamer bijgebragt, ten betooge, dat het regt van eigendom niet kleeft op den mensch enz. De koloniale regter zal zonder twijfel die argumenten verwerpen, en den koopprijs toewijzen.

Hoe zal echter de uitspraak zijn, wanneer de zaak in appèl ge-bragt worde bij den Hoogen RaadP

Vele malen heeft die Raad, in hooger beroep, het regt van eigendom op slaven erkend, en zou bezwaarlijk in tegenspraak met zijne eigene gewijsden een ander vonnis kunnen vellen.

Hebben de bestrijders van het regt van eigendom op slaven wel gedacht aan die vele gewijsden van het hoogste regterlijke collegie in Nederland? Deze vraag wenscheu wij aan ieder hunner gerigt te hebben.

Het natuurregt, waarop men zich hier beroept, zou even goed de strekking hebben, om ieder ander regt van eigendom aan het wankelen te brengen, want allen komen wij naakt in de wereld en nemen niets mede ten grave. Dit is de leer der Communisten, welke alle maatschappelijke orde verstoord (1).

Waarin bestaat de waarborg voor het regt van eigendom?

Immers niet anders dan in de wetten. Verwerpt men die, dan stuurt men met volle zeilen op het compas der Communisten, met huldiging van het regt des sterksten.

Wat anders dan het regt des sterksten, wil men in de Kamer doen gelden? Immers de koloniale belangen worden door geen enkele stem vertegenwoordigd ! Uit de hoogte beslist men over de gewigtigste

(1) Wij gclooven dat de regtaquaestie hier zeer eenvoudig is en voorde hand ligt. Immers uitgaande van de bekende regtstelling: lt;nbsp;puisque sua hat delicto,- .Wie onregt doet zal er ook de straf van dragen. — vragen wij slechts; .Wanneer mensohenhandel een natuurverkrachtend onregt. is — en wie zal dit ontkennen? — wie heeft dan hier onregt gedaan? Hij, die eene, volgens de wet, geoorloofde daad verrigt en voor zijn geld gekocht heeft; of de Staat, die zulk eenen handel heeft veroorloofd en wettig beschermd? . . . Onzes inziens kan naar hovengemel-den regtsgrond de uitspraak niet twijfelachtig wezen.

(Kerf, roti het B. en Eff'ect.-blad.)

— 222 —

belangen van de kolonisten en, verre van zieh door deskundigen te laten voorlichten, verwerpt men, als partijdig, het oordeel van allen, die plaatselijk in de koloniën bekend zijn.

Onpartijdigheid ? Ja, deze moest voorzitten bij de beslissing eener regtsvraag, waarvan het zijn of niet zijn van duizenden onzer in de koloniën gevestigde landgenooten afhangt. Maar is de Tweede Kamer in casu onpartijdig ? De herhaaldelijk uitgebragte voorloopige verslagen geven den indruk, dat zij veel meer ijveren voor de belangen van de schatkist. Ja, zij wenschen de emancipatie, maar zoo goedkoop mogelÿk.

Als bewijs dat onpartijdigheid hier niet voorzit, kan strekken, dat terwijl het regt van eigendom op slaven nog nimmer door eene regtbank — Nederlandsche of vreemde — in twijfel is getrokken, de meerderheid in de Kamer, eeniglijk om op den emancipatie-prijs af te dingen, daarop het natuurregt wenscht toe te passen.

Üp zedelijk gebied erkennen ook wij de juistheid der conclusie ; op het maatschappelijke of in juridischen zin, heeft zij veel van eene chicane, hoedanige wij van vertegenwoordigers van het Nederlandsche volk niet hadden verwacht.

Hoe minder de West-Indische belangen worden vertegenwoordigd, te meer moest men, om aan het mandaat getrouw te blijven, waken tegen willekeur. Als het de Regering ware, die dezen weg op wilde, moest het de Vertegenwoordiging zijn, die daartegen opkwam. Dit zou eene houding zijn, waardig het Nederlandsche volk; de tegenovergestelde rigting is eene verloochening van zijn alom gemanifesteerd karakter.

In nagenoeg gelijken zin verklaarde zich de Tweede Kamer, bij gelegenheid der behandeling van het eerste wetsontwerp tot vaststelling van het reglement op het beleid der Regering van N.-I. Zie Voorloopig Verslag der commissie van rapporteurs, dd. 12 Maart 1853, ad art. 1Ï8. waarin de vrijverklaring der kinderen was opgenomen.

»Zeer vele leden ontkenden de bevoegdheid der wetgeving tot vrijverklaring der kinderen van slavinnen, gander achadeloosstelling der eigenaren. Die leden beweerden, dat het hier gold eene onteigening, die naar strikte regelen' van het regt en volgens het uitdrukkelijk voorschrift der Grondwet niet anders kan plaats hebben, dan tegen schadeloosstelling.»

is dit waar ten aanzien van nog niet geboren kinderen, à plus forte raison zal het ook gelden voor aanwezige slaven, die aanzienlijke kapitalen vertegenwoordigen en veel voordeel aan hunne meesters opbrengen.

De vergelijking der emancipatie met jagt-, heerlijke regten-, tiend-heffing enz. is gausch oneigenaardig, zelfs met de emancipatie in

— 3(18 —

onze Oost-Indische bezittingen, laat zieh die in West-Indie niet vergelijken. In al die gevallen toch is er rede van eene geringe opoffering ten algemeenen nutte, en wat de Oost betreft, is het genoeg bekend, dat niemand düiir in den arbeid van slaven zijn bestaanmiddel vindt, en dat men die slechts uit weelde er op na hield.

In Suriname daarentegen, een land dat geene andere bron van welvaart bezit dan de landbouw, zijn het de slaven, die het gansche fortuin der ingezetenen uitmaken. Ontneemt men hun hunne slaven, dan staat dit gelijk met onteigening ook van hunne plantagiën, daar zij aan den grond, zonder de arbeiders, niets hebben. Om die reden stelde de Staats-Commissie dan ook voor, eene algemeene onteigening van de landelijke bezittingen met de slaven.

Dit was consequent, ofschoon in de hoogste mate wederregtelgk, zoo als krachtig is aangetoond in het door Mr. de Rouville geciteerd werk: Iets over de Emancipatie, van den heer DB Veek.

De veronderstelling dat de slaven na hunne vrijmaking tegen billijk loon, de plantagiën zullen blijveu bebouwen, rust op geene zekerheid. Kon daarop staat worden gemaakt, dan bestonden er termen, om op den emancipatie-prijs iets af te dingen, maar juist de meerderheid in de Kamer, die het eigendomsregt op slaven betwist, ijvert het sterkste tegen de neiging der Regering, om den geëmancipeerden de verplig-ting op te leggen, te blijven op de plantagiën waar zij,zich thans bevinden. Om consequent te blijven, moesten zij, die het laatste verlangen, stemmen voor eene ruime schadevergoeding, ten einde het regt te verwerven om de slaven geheel los te maken. Die algeheele losmaking zou het ongeluk van de geëmancipeerden, en het verderf van Suriname ten gevolge hebben, doch wij beoordeelen hier slechts het beginsel

Wij willen de quaestie aan nog een ander beginsel toetsen, en vragen aan hen, die het regt op volledige schadevergoeding betwisten : Of zij niet anders zouden gestemd zijn, wanneer zij zelve aanzienlijke bezittingen in slaven hadden, en hun fortuin bedreigd zagen.

Het antwoord zal vermoedelijk zijn: Wij achten het beneden ons, menschen als slaven te bezitten. Dit is hoogstens eene ontduiking van de vraag. Men kan door erfenis in het bezit van slaven zijn gekomen, en in ieder geval komt het, uit het Christelijk oogpunt, niet te pas zich buiten de quaestie te stellen. De leer die ten pligt stelt, anderen te doen zoo als men, onder gelijke omstandigheden, wenscht gedaan te worden, duldt die exceptie niet. Of mogehjk zal men antwoorden: De Christelijke leer heeft niets te maken met de regeling van een zuiver juridisch vraagstuk. Dit antwoord is meer ter zake, mits men zich zuiver houde op het juridiseh terrein, en

— 224 -^

hief aWaalt tot het speculatief natuurregt. lutusschen is het krachtens de Christelijke leer, dat de emancipatie gevorderd wordt. Is men het hieromtrent cens, dan hebben ook de slaven-eigenaren aanspraak op eene Christelijke behandeling. Of hebben de slavcn-eigena-ren het zoo bont gemaakt, dat zij van de Christelijke liefde, — die zich zelfs tot vijanden uitstrekt, — behooren uitgesloten te worden ? Zeker is het, dat hunne belangen niet veel sympathie bij de meerderheid in de Kamer aantretfen. Wij voor ons verlangen slechts regt-vaardigheid en eerlijke uitvoering van de Grondwet. Vermeent men evenwel; dat de Grondwet niet voor de koloniën verbindend is, zoo volge men de regerings-reglementen, waarin gelijke bepaling wordt aangetroffen als in art. 147 der Grondwet. Er is meer wat hiervoor pleit: De Christelijke behandeling, die wij voor den slaven-eigeuaar inroepen, staat in naauw verband tot zijne verhouding tegenover den geëmancipeerde. Ontvangt de planter eene billijke schadevergoeding, dan kan hij het loon van zijne arbeiders ruimer stellen en bovendien zich stoom- en andere werktuigen aanschaffen tot vcrligtiug van den handenarbeid; wordt hij daarentegen karig bedeeld, dan werkt dit teug op het arbeidsloon, en ziet de planter zich buiten staat om de hulpmiddelen aan te schaffen, door de wetenschap aanbevolen en elder.s met het beste gevolg aangewend ; hij blijft op den ouden voet voort-sukkclen, tot groot bezwaar voor al de betrokken partijen, eu wordt eindelijk uit de concurrentie geheel verdrongen, waarmede de gelegenheid om nuttig werkzaam te zijn, ook voor de geëmancipeerden verloren gaat.

Wij oni kennen de moeijelijkheid ecner hoofdsgewijze schatting der slaven, ten einde langs dien weg lot bepaling der schadevergoeding te geraken, geenszins. Eene soort van compromis schijnt noodig, maar dan moet de billijkheid worden in acht genomen, zonder welke het niet te vergen is, dat de andere partij er genoegen mede neme.

De planters in Suriname zien zeer goed in, dat de emancipatie niet langer te weêrhouden is, en verlangen er zelfs sterk naar. Sedert ruim 25 j aren hangt hun het zwaard van Damocles boven het hoofd ; die onzekere toestand bluscht alle zelfvertrouwen uit, en voor zoo verre zij den moed hebben om met den tijd mede ie gaan, is het crediet voor hen afgesloten.

Het stoomwezen heeft in de industriële wereld verbazende resultaten geleverd , maar blijft voor Suriname onbenut, omdat men de middelen niet heeft om dit aan te wenden.

In dezen toestand zou de planter zich groote opofferingen getroosten, om eindelijk tot zekerheid te geraken, maar wanneer de zekerheid

— 225 — hem den ondergang te gemoet voert, heeft hij ala Nederlander het regt om daartegen op te komen.

Omtrent het quantum der vergoeding, vergeleken met de Britsche compensatie, geeft het bovenaangehaald werk, »Iets over de emancipatie” pag. 18 en volg, eenige data, aantoonende hoe verre de rege-rings-voorstellen te kort schieten. Naar die gegevens moesten de eigenaren in Suriname voor hunne 38,000 slaven ontvangen / 24,747,838. Doch daar de Britsche compensatie slechts 8/20 van de geschatte waarde der slaven bedroeg, klimt het cijfer voor de Surinaamsche slaven in die verhouding tot ƒ61,869,495. Daar het toenmalig voorgesteld cijfer slechts bedroeg ƒ14,237,485 toont deze vergelijking een te kort aan van ƒ47,632,010.

Het laatste voorstel der regering wijst voor 37,169 slaven een totaal aan van ƒ11,777,370, zijnde al weder merkelijk achteruit gegaan.

Hieronder is niet begrepen de som van (wee millioen voor het immigratie-fonds gereserveerd, doch ook die twee millioen ontvangen de slaven-eigenaren minder, en tegenover het opgegeven te kort, beteekenen zij ook luttel.

Eene meer naauwkeurige berekening aan grooter cijfermeesters overlatende, doen wij opmerken, dat ook de Engelschen getransigeerd hebben, toen zij slechts ’^o van de getaxeerde waarde der slaven als compensatie toewezen; doch hieraan werd te gemoet gekomen, vooreerst door gunning van den arbeid der geëmancipeerden als leer-ling-arbeiders ronder loon, gedurende vier en zes jaren, en ten andere door beschermende regten, ten behoeve der West-Indische planters, op producten van vreemde koloniën gelegd, welke bescherming, blijkens statistieke berekeningen, aan het Engeische volk meer gekost heeft, dan de aanvankelijke twintig millioen ponden sterling, voor de emancipatie betaald.

Wanneer naar den eisch der onteigeningswet gehandeld wordt, zal de emancipatie ons zeer duur te staan komen ; van wederszijde moeten er schatters worden benoemd, waarvan de gemiddelde cijfers tot basis strekken. Nu mogen de schatters aan den kant van hei gouvernement nog zoo gemoedelijk te werk gaan, aan de zijde der planters, die meestal hunne eigene zaak zouden beslissen, zou dezelfde gematigdheid niet worden in acht genomen. Minder echter om de hoegrootheid der som, wordt opgezien tegen eene hoofdzakelijke schatting; men is, o. i. te regt, beducht dat zoodanig procédé de uitvoering der emancipatie belemmeren en de rußt verstoren zou.

Op dezen laatsten grond, rust onze straks geuite meening, dat een compromis is aan te bevelen, mits de billijkheid betracht worde.

Wat eischt de billijkheid P

Om dit op te sporen zullen wij de volgende drie punten kortelyk behandelen :

1’. Het zoogenaamde apprenticeship, aan de Engclsche eigenaren toegekend als gedeeltelijke vergoeding voor hetgeen hnn als schadeloosstelling te min werd uitbetaald, wordt door de ervaring afgekeurd. Ook in theorie beveelt zich dit stelsel niet aan, vermits het wezen der slavernij daarbij niet werd te niet gedaan, immers de meesters behielden het regt, om de leerlingarbeiders sonder loon op hunne plantagiën te doen arbeiden, en om dit regt te verkoopen, te verpanden en te verruilen, even als zij met de slaven plegen te doen ; het heette dat zij over het regt op den arbeid beschikten, maar in wezenlijkheid verkochten zij de menschen zelve; dit was dan ook de voornaamste bron van twist en tweedragt, — de klip waarop het stelsel schipbreuk leed.

Om die klip te mijden moet het regt van eigendom (de verhandelbaarheid) dadelijk ophouden.

Dit stelsel, zoo als het in de Engelsche emancipatie-wet was geformuleerd, kan dus voor Suriname niet in aanmerking komen.

2*. Beschermende regten te verleenen zou ten eenemale strijden met ons vrijgevig handelsstelsel. Ook in dit opzigt kan evenmin vergoeding worden verleend voor den verminderden prijs der slaven.

3quot;. Het eenige wat ter tegemoetkoming voor den Surinaamschen planter kan worden gedaan, is dat hem zekerheid worde gegeven, om zijn bedrijf te kannen voortzetten ; met zoodanigen waarborg zal hij zich te vreden stellen met een verminderden prijs voor zijne slaven ; zonder deze of andere tegemoetkoming zou de willekeurig bepaalde vergoeding, onder welke benaming ook, eene groole onregt-vaardigheid en verkrachting van het grondwettig beginsel zijn.

Onderzoeken wij, in de laatste plaats, of die waarborg kan gegeven worden, zonder de slavernij, in vermomde gedaante, in wezen te laten. Dit onderzoek brengt ons op een ander terrein, om namelijk het door de Regering voorgesteld staatstoezigt te beoordeelen. Op den voorgrond staat, dat de slaven, onder strenge tucht en in volslagen afliankelijkheid opgegroeid, ten eenemale onbekend zijn gebleven met de eenvoudigste transactiën van het dagelijksch leven; zij krijgen huisvesting, voeding, kleediug en geneeskundige verpleging van den meester en kennen geen zorgen; slechts dan wanneer zij niet werken, den meester bestelen, of zieh tegen zijn wil verzetten, worden zij gestraft, overigens wordt op zedelijkheid en deugd onder hen geen acht geslagen ; in de volle beteekenis van het woord zijn zij groote kinderen, die niet op eens aan eigane leiding kunnen worden overgelaten, zonder aan vele gevaren bloot te staan. Een toezigt

— 237 — is onontbeerlijk, niet alleen om hen voor te liohten omtrent de pligten, die zij jegens hun gezin en aan de maatschappij verschuldigd zijn, maar ook om hen in hunne regten te beschermen tegenover de vroegere meesters, die, uit oude gewoonte, een onbeperkt gezag over hen zouden willen voeren, en van hunne onkunde partij zouden weten te trekken. Beveelt zich, uit dit dubbele gezigtspunt, een staatstoezigt aan, niet minder is het noodig om hen terug te houden van lediggang en zwerverij.

Tot zoo ver keuren wij het staatstoezigt goed; minder kunnen wij ons echter vereenigen met den wensch der Regering, om de regeling van dat toezigt aan de wetgeving te onttrekken, en die aan het koloniaal bestuur geheel over te laten ; ook komt ons de termijn voor de werk-contracten, bij het laatste wetsvoorstel gesteld op vijfjaren, te lang voor. Hierdoor zou van de geëmancipeerden fflebae adscri/ti, worden gemaakt, een toestand weinig verschillend van de slavernij, vermits met den grond de arbeiders zouden worden verkocht.

Om vermomde slavernij te voorkomen, moet de wet doel en strekking van het staatstoezigt in groote trekken omschrijven, zoo als:

Aanwijzing van de ambtenaren met het staatstoezigt belast; beperking van hunne regtsmagt; onthouding van alle straf bevoegdheid aan huurders van geëmancipeerden; bepaling van de uren van arbeid, beperking van den termijn der werk-contracten op hoogstens twee jaren, en dergelijke meer.

Met zoodanige waarborgen in de wet, zal het staatstoezigt heilzaam werken ter voorbereiding van eenen toestand, waarin de leidende hand kan ontbeerd worden. Tot dien beteren toestand zal niet weinig bijdragen de aanwas der bevolking door propagatie en immigratie, waaruit concurrentie voor den arbeid zal geboren worden. Zonder een krachtig toezigt zullen de millioenen, aan de emancipatie besteed, strekken om Suriname voor Nederland te doen verloren gaan,'en om de negerbevolking over te geven aan de heerschappij der onbeteugelde hartstogten.

Alles hangt af van de wijze, waarop men de zaak aavangt: wil men met éénen sprong het hoogste toppunt bereiken, dan tuimelt men, en die val zal groot zijn.

Begeert men de emancipatie tot behoud en opkomst dier kolonie, dan wachte men zieh voor den tuimelgeest, waaruit nooit iets goeds is tot stand gekomen.

Langzame ontwikkeling is de zekerste weg, om tot het beoogde doel te geraken.

Dit leert ons de natuur zelve, terwijl de, ervaring met duizende

— 22^ —

voorbedden waarschuwt tegen hevige schokken, die de gemoederen in ziedende beweging brengen en tot maatschappelijke ontbinding leiden.

Dat men dan de lessen der ervaring, ook in de geschiedenis der emancipatie in andere koloniën opgeteekend, niet verwaarlooze, bij de regeling van dat gewigtige onderwerp.

Gaarne zouden wij ons gevoelen ten deze nader ontwikkelen, doch ons bestek laat dit niet toe. Wij bepalen ons tot het uitspreken der op bekendheid met het volkskarakter rustende meening, dat het welbegrepen belang der negers niet toelaat, hen te vervreemden van den werkkring, waarin zij zijn opgegroeid, waarvoor zij alle vereischten bezitten, en waarin zij zich gelukkig zullen gevoelen, wanneer de willekeur der slavernij ophoudt en vervangen wordt door de milde verhouding van loontrekkende arbeiders.

Eene bezadigde beschouwing leidt er toe, om overeenstemming te bespeuren tusschen de belangen van meester en slaaf, welke niet zoo verre uiteenloopen als men veronderstelt, maar zich veeleer toenadc-ren op het gebied van maatschappelijke orde.

Dit is het vereenigingspunt door wijze staatszorg aanbevolen, waarin de meesters vergoeding zullen vinden voor het hun ontnomen regt, en gaarne zullen berusten in een bij de wet vastgestelden prijs voor hunne slaven.

Zijn wij het, omtrent het regtspunt, met den heer de Rouville geheel eens, aan de uitvoering van het voorop gestelde beginsel doeu zich zwarigheden kennen, welke een tusschenweg noodzakelijk maken. De tusschenweg, zal die den naam van compromis verdienen, moet steunen op eerlijke erkenning van het regt en op de billijkheid.

Dit aan te toonen, is ons eenigdoel. Am. Ver.

Strafkegt EN Strafvordering. — Kunnen tie arti.

222 en volgende C. l^. ooi: gelden (en opzigle van den afge(reden amblenaar .^ door Mr. A. P. Th. Evs-SELL, advokaat te ’s Gravenhage.

De rijke, zoowel Pransche als Nederlandsche, jurisprudentie over de afdeeling van den Code Pénal, getiteld: outrages e( violences envers les de'positaires de l'aulorité e( de la force publique, bewijst zonneklaar, tot hoeveel

— 229 — strijdvragen de in die afdeeling vervatte artt. 222—233 aanleiding kunnen geven. Trouwens, zulks is immer het geval, waar eene poging is beproefd om het wederzijdsch grondgebied van twee verwante beginselen af te bakenen: daar zal zich voortdurend en onder immer nieuwe vormen de vraag opdoen, welke feiten onder de voorzieningen betrekkelijk het eene, welke onder die betrekkelijk het andere vallen. Beleediging van en geweld tegen elkeen moeten, binnen zekere grenzen, door de strafwet worden beteugeld, want ook te dien opzigte heeft elk regt op bescherming van Staatswege. Die aantasting wordt van meer beteekenis, en is daarom strafbaarder, wanneer zij den staatsambtenaar als zoodanig geldt, want van ter zijde wordt daardoor het staatsgezag zelf aangetast, en wanneer dit niet ongeschonden blijft, waar zal het dan heen met de bescherming van het individu, waartoe dat gezag geroepen is? Van daar, dat de wet te regt eene strengere straf oplegt aan hem, die zich aan de dragers van het staatsgezag, aan de vertegenwoordigers van den Staat heeft vergrepen : maar van daar ook, dat die zwaardere straf niet is eene bescherming, verleend aan den persoon des ambtenaars, doch dat zij is eene handhaving van Aei ambi tegen alle aanranding. De ambtenaar echter blijft altijd ook bijzonder persoon; wanneer nu is hij aangetast als ambtenaar, wanneer als individu? AVanneer geldt de aanranding zijn ambt, wanneer zijn persoon?

De zoo even ontwikkelde beginselen brengen dan ook mede, dat, terwijl de beide eerste afdeelingen H. T, T. II, B. III. C. P. voorzien in geweld tegen ambtelooze personen en de artt. 367 en volgende van hetzelfde Wetboek waken tegen hun aangedane beleedigingen, de artt. 222 en volgende C. P. alleen hunne toepassing kunnen vinden bij aantasting van den ambtenaar qua ialis. De hoogere straf neemt in den persoon des ambtenaars het ambt zelf iti bescherming : van toepassing dier straf kan dus alleen

de rede zijn waar door zoodanige toepassing werkelijk eene bescherming van het ambt plaats heeft.

Die ratio legis heeft volle erkenning gevonden bij ’sHoogen Eaads merkwaardig arrest van 7 October 1846 (v. D. HoNERT, Sirc^refff en Strafvordering, 1846 TT, 253—259), waarbij dat collegie uitdrukkelijk overwoog, //dat art. 222 C. P. de strekking heeft om magistraats-//personen niet als bijzondere maar als openbare personen //te beschermen en in Aen de magt ie doen eerbiedigen, f/waarmede zij belleed zijn ; ” — alsmede //dat het zoowel //uit de geheel verschillende rubrieken, waaronder de artt. //222 en 375 C. P. zijn geplaatst, als uit de woorden //zelven dier wetsbepalingen duidelijk blijkt, dat men bij //eerstgemelde bepaling heeft willen beschermen 7iet open-nbaar gezag als zoodanig, en bij laatstgemelde den bijzon-//deren persoon afgescheiden van zijne waardigheid of be-//diening. ” De toepasselijkheid dier ratio legis moest dit ook beslissen over de toepasselijkheid der artt. 222 en volgende op feiten van beleediging en geweld. De kunstterm, waarmede de Franschen den bijzonderen aard der besproken strafbepalingen aanduiden, la garantie professionelle des fonctionaires, is dan ook slechts de uitdrukking van dit algemeen erkend criterium.

Is nu dit criterium aanwezig, wanneer een (^getreden ambtenaar wordt aangetast ter zake van hetgeen hij eenmaal als ambtenaar heeft verrigt, — en in het algemeen, moeten op zoodanige aanvallen de artt. 222 en volgende C. P. worden toegepast? Ziedaar de vraag, die wij kortelijk willen behandelen.

Wij vinden daartoe de aanleiding in een arrest van het Fransche hof van cassatie van 23 Maart 1860 (Sirey 1861,1, 207, 208), hetwelk wel is gewezen óp een middel, ontleend aan de Fransche wet van 25 Maart 1822, maar waarvan de motieven ten volle op de art. 222 en volgende C. P. toepasselijk zijn. Dat arrest beantwoordt

de gestelde vraag in bevestigenden zin op de volgende gronden : //Sur 1e troisième moyen, tiré de la violation de '4’art. 6 de la loi du 25 Mars 1822, en ce que le sieur '/Sain a été condamné comme complice d’un outrage pu-//blic envers un ancien fonctionnaire : Attendu que l’art. //6 de la loi du 25 mars prévoit et punit l’outrage fait pu-//bliquement, à raison de leurs Jonctions et de leur qualité, //soit à un ou-plusieurs membres des deux chambes, soit //à un fonctionnaire public etc. ; que l’art. 16 de la loi du //17 Mars 1819 frappe également des peines, qu’il pro-//nonce, la diffamation envers tout dépositaire ou agent de //l’autorité publique pour des faits relatifs à ses fonc-//tions; que ces dispositions sont générales: qu’elles ne //distinguent pas entre les faits diffamatoires relatifs à des //fonctions expirées ou celles qui sont actuellement exer-7/cés; que, dans les deux cas, il existe des motifs de pro-//téger et de défendre le caractère de l’homme public : que //l’outrage, qui s’attaque au passé du fonctionnaire, n’en //peut pas moins rejaillir sur la fonction même.” Menziet: terwijl de argumenten uit de ratio legis dezelfde zijn bij toepassing van den C. P. als bij de aangehaalde Pransche wetten van 1819 en 1822, geldt ook voor de artt. 222, 224, 225, 228 en 230 C. P. de overweging, dat de aldaar gebezigde uitdrukkingen van magistraat, kommandant der openbare magt enz. algemeen zijn en niet onderscheiden tusschen de afgelegde en de nog uitgeoefende betrekking. Had dus het arrest over de toepasselijkheid van den C. P. moeten beslissen, de beslissing zou ongetwijfeld dezelfde zijn geweest: daarin ligt voor ons de belangrijkheid, maar daarin ook het gevaar van het te Parijs gegeven voorbeeld. Te meer, omdat niet alleen die jurisprudentie (gelijk mij door eene bevriende Pransche hand is medegedeeld) reeds algeraeene huldiging bij den lageren regter in Prankrijk vindt, maar vooral ook omdat eene bekwame pen de verdediging dier jurisprudentie heeft op zich genomen , daarom

— 233 — achtte ik het geenszins onbelangrijk de redenen te ontvouwen , die m. i. tot eene andere beslissing moeten leiden dan in overeenstemming met het mcdegeelde arrest is verdedigd door den heer Paringault in de Reviie praiiqne, X, p. 433.

De tekst der wet is eer in ons voordeel dan in dat van de nieuwe jurisprudentie: de meest natuurlijke uitlegging toch van uitdrukkingen, als : magistrat, fonctionnaire, commandant, zal toch wel die zijn, welke daaronder slechts den in dienst zijnde ambtenaar begrijpt, vooral waanneer men het algemeene beginsel indenkt, dat de strafwet altijd exceptioneel en daarom van beperkende uitlegging is. Ziedaar ons antwoord op het eerste argument van het besproken arrest. Overdreven gewigt hechten wij echter niet aan deze opmerking, daarom zullen wij thans het verschil overbrengen op het terrein der theorie en der algemeene beginselen. Wij volgen in onze uiteenzetting het betoog van den heer Paringault, die de gronden voor zijn stelsel breedvoeriger uiteenzet, dan het Hof van Cassatie zulks heeft gedaan.

De ratio legis, door ons in het hoofd van dit opstel ontwikkeld en door het bestreden arrest zelf ingeroepen, is bescherming van Aei amb(. Zal die bedoeling der zwaardere straf bereikt worden, door die bescherming ook tot den afgetreden ambtenaar uit te strekken ? Twee gevallen zijn mogelijk: of de ambtenaar heeft eenen opvolger bekomen: of met zijne aftreding is ook zijn ambt vervallen. In het laatste geval bestaat deze vertegenwoordiging van het Staatsgezag niet meer en is dus alle bescherming daarvan overbodig. fn het eerste geval vertegenwoordigt de nieuwe ambtenaar den Staat; in zijnen persoon dus zal de waardigheid van het Staatsgezag moeten worden gehandhaafd, niet in dien van zijnen voorganger. Wordt deze soms beleedigd ter zake van zijne vorige functiën, het gezag van zijnen opvolger zal daaronder niet lijden, omdat im-

— ass

mers deze door de zwaardere straf wordt beschermd. Acht men toch deze bescherming niet voldoende, dan moet men de gansche leer, waarop onze afdeeling van den C. P. rust, prijs geven, als minstens in de praktijk onhoudbaar. De uitbreiding dus dier bescherming op den afgetreden staatsdienaar zou zijn een voorbijstreven van het doel, hetwelk de artt. 222 en volgende C. P. willen bereiken, d. i. een euvel, waarvoor de strafwet in de eerste plaats zich wachten moet.

Maar is de uitbreiding der garantie professionnelle noodzakelijk, zoo als het aangehaalde arrest en de voorstanders der leer van het Hof van Cassatie beweren ? Alvorens deze vraag te beantwoorden, willen wij het betoog dier noodzakelijkheid , gelijk het met den meest mogelijken klem door den heer Pabingaut.t wordt geleverd, aan de lezers van dit tijdschrift mededeelen. ^Lorsqu’un fonctionnaire //(zegt die schrijver) rentre dans la vie privée, la société //n’a plus rien à redouter de lui; mais la réciproque n’est //pas vraie. Tout au contraire, c’est alors plus que jamais //que ce fonctionnaire a besoin d’une protection sérieuse //contre les récriminations, les froissements, les mécontente-*ments que sa gestion a suscités, et s’il arrivait un moment //connu à l’avance, où l’on aurait carte blanche pour l’explo-//sion de ses inimitiés de toutes sortes, on les dissimu-//lerait au cours de l’exercice professionnel pour en réserver //la manifestation le jour de l’expiration des fonctions.” Doch deze voorstelling zondigt bij haren grondslag: zij kan slechts waar zijn wanneer de delicten, waartegen onze afdeeling van den C. P. voorziet, ongestraft kunnen worden gepleegd tegen bijzondere personen. Zij gaat uit van de veronderstelling dat de ambtenaar bij zijne aftreding afstand doet van alle bescherming op dat stuk, en nu straft de C. P. ook, hoewel in mindere mate, dezelfde misdrijven jegens den ambteloozen burger: ja die wet zelve gaat uit van het ■denkbeeld, dat de voorzieningen van artt. 222 en volgende nemis, D. VIII, 2lt;1e St. [1861]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16

— «84 —

niet zijn nieuwe incriminatiën, maar slechts verzwaring van straf wegens de hoedanigheid van den beleedigde. Zelfs al bestond er geene strafwetgeving ten behoeve der bijzondere personen, dan zou hierin nog geene reden bestaan tot uitbreiding van een in de ruime toepassing zoo be-denkelijk beginsel, als dat der garantie professionnelle: doch daarover zoo straks. Wij keeren terug tot het bestaan van zoodanige voorzieningen ter bescherming van den amb-teloozen burger, en durven alsdan met vertrouwen stellen, dat wanneer ile gewone wetgeving op het stuk van belee-diging, hoon, laster en geweld voldoende is, daarin ook voor den afgetreden ambtenaar een voldoende waarborg zal zijn gelegen: te meer omdat, wanneer hij ter zake van zijne vroegere ambtsdaden zonder aanleiding beleedigd wordt, de justitie daarin zeer te regt zou zien eene verzwarende omstandigheid, aanleiding gevende tot toepassing van het maximum der straf. Is daarentegen de gewone wetgeving slecht, of zelfs bestaat het bijna ondenkbare geval, dat deze ten eenenmale ontbreekt, dan is de beweerde noodzakelijkheid van waarborg voor den afgetreden ambtenaar eene reden te meer, om in de bestaande gebreken te voorzien , doch ligt daarin geen argument tot uitbreiding eener exceptionele en in menig opzigt gevaarlijke bescherming.

Immers men vergete niet dat in het stelsel van het Hof van Cassatie de garantie professionnelle na aftreding zich ook moet uitstrekken over den afgezetten en zelfs schandelijk weggezonden ambtenaar, zoowel als over den meest achtenswaardigen oud-raadsheer. Dit zag de heer Parin-GAULT dan ook wel in, maar hij zocht tegen deze bedenking toevlugt bij een beroep op het doorzigt der ambtenaren van het publiek ministerie. Wij willen hierop niets afdingen, doch merken op dat er toch altijd menig feit van beleediging en geweld tegen eenen verachtelijken ond-ambtenaar mogelijk is, hetwelk (vooral bij aangifte des betrokkenen) niet onvervolgd ^an. worden gelaten. En wat

— 235 —

dan ? dan zal de regier eene verzwaring der gewone straf moeien opleggen, waar hij misschien van oordeel is, dat het minimum der laatste reeds meer dan zwaar genoeg zou drukken op hem, die, door verachting en verontwaardiging vervoerd , zich een oogenblik heeft vergeten ! Genoeg ter wederlegging van het argument der noodzakelijkheid eener voortgezette garantie professionnelle.

Er is echter nog meer, dat, tegen de vermeende voor-deelen dier voortzetting in de schaal gelegd, daartegen meer dan opweegt. Men denke aan het groot aantal men-schen, hetwelk door die extensieve uitlegging van den C. P. aan de heerschappij van het jus commune worden onttrokken om onder die van het jus singulare over te gaan, eene ontegenzeggelijk min wenschelijke zaak. En de strekking bestaat om het reeds zoo aanzienlijk aantal ambtenaren nog te vermeerderen. Reeds de gedurig vermeerderende behoeften der Staatsdienst geven daartoe aanleiding. Wij zullen slechts drie voorbeelden uit het tiental jaren aanbalen: de Rijkstelegraaf-dienst, de Rijksveldwachters en den aanleg van Staatsspoorwegen. De heer Paringault , die dit bezwaar niet heeft voorbij gezien, maakt het o. i. bij zijne poging tot oplossing nog bedenkelijker. Hij spreekt van het groote aantal onbezoldigde ambten, waaraan de belooning van het streelende gevoel van gewigt niet door inkrimping der garantie professionnelle moet worden ontnomen. Wij zien juist in de overprikkeling van dat gevoel door hetgeen wij eene uitbreiding van dien waarborg noemen een groot gevaar. Die uitbreiding is onbeperkt: zij volgt den ambtenaar door geheel zijn leven. Het gevoel nu van eigenwaarde, dat gewoonlijk bij die onbezoldigde nietige dignités de clocher het grootste is, zal leiden tot het hemelsbreed uitmeten van, tot het oneindig veel gerucht maken over elke zoogenaamde beleediging ter oorzaak van de functiën, juist dewijl die voortdurende waarborg niet weinig tot de opgeblazenheid van dergelijke dignitarissen zal bijdragen.

— 236 —

Voor het door ons bestreden stelsel wordt ook nog de bewijsvoering uit het ongerijmde ter hulpe geroepen. Het eerste dier argumenten is uit de speciale Fransche wetgeving geput; wij willen het echter niet voorbijgaan, omdat sommige beschouwingen, daaraan verbonden, ook voor ons regt niet onbelangrijk zijn. Het artikel der wet van 1822, waarop de beslissing van het Hof van Cassatie werd ingeroepen , beschermt o. a. de getuigen en gezworenen tegen beleedigingen, hun ter zake van hunne verklaringen of hunne functiën aangedaan, en deze bepaling moet (men merkt dit zeer te regt op) ook gelden voor den tijd, waarin zij niet meer tot de regtspleging medewerken. Niet alleen erkent gij zelf dus (zie hier de tegenwerping), hier de voortduring van den waarborg, nadat getuigen en gezworenen hun publiek karakter hebben afgelegd, terwijl gij u in andere gevallen daartegen verzet ; maar zijt gij ook niet dubbel inconsequent, door te gelijker tijd dien voortdurenden waarborg te weigeren aan den regter en het openbaar ministerie, die in hetzelfde drama eene rol vervullen? Wij antwoorden daarop met de erkenning, dat misschien geen deel onzer strafwetgeving meer leemten heeft dan die op laster, hoon en beleediging, vooral ten aanzien van bijzondere personen, en dat, zelfs zoo de getuigen vallen onder de citoyens chargés d’un ministère de service public van art. 230, speciaal eene voorziening ten opzigte van zoodanig vergrijp tegen deze (waarvan de voorbeelden ook ten onzent niet ontbreken), de aandacht des wetgevers zeer verdient, omdat de toepasselijkheid van aangehaald artikel in ons stelsel niet verder zou gaan dan de duur der debatten, waarin de getuige wordt gehoord. Doch aan die erkenning voegen wij toe een uitdrukkelijk persistitbij onze stelling, dat eene leemte in de gewone wetgeving op dit stuk is een argument tot verbetering dier wet, maar niet tot invoering van eene in zoo menig opzigt bedenkelijke uitbreiding der garantie professionnelle in elk harer onderdeelen, als waar-

heen het door ons bestreden stelsel voert, en met het oog op de beweerde inconsequentie van bescherming der getuigen ook na de debatten, zonder zulk eene bescherming voor de regterlijke magt, dringen wij dat persistit aan met de opmerking, dat zoodanige waarborg veel noodiger ie voor den getuige, die na de debatten zijn karakter verliest, dan voor den magistraat, wiens functiën niet eindigen met elke beregte zaak. De onvoorwaardelijke toepassing van een beginsel , zonder te vragen naar de aanwezigheid der praemis-sen, waardoor dat beginsel wordt bepaald, is eene valsche consequentie, enkel van schijn, en juist ook omdat de uitbreiding par voie d’interprétation van den ambtelijken waarborg, die in bepaalde gevallen hoogst nuttig zijn kan, daartoe voert, bestrijden wij die nieuwe leer.

Een tweede argument uit het ongerijmde voor die leer is, dat in ons stelsel de ambtenaar, die promotie maakt, alle bescherming ter zake van zijne vorige ambtsverrig-tingen zal moeten missen. Daarop zouden wij al dadelijk kunnen antwoorden, dat de gepromoveerde ambtenaar toch ambtenaar blijft, en dus de artt. 222 en volgende C. P. hunne toepasselijkheid ten zijnen opzigteniet verliezen, een uitlegkundig argument, vrij wat gezonder dan dat van het Hof van Cassatie, dat eenen ambtenaar fingeert, waar deze, door aftreding, niet meer aanwezig is. Doch zoo men deze uitlegging te gedwongen mögt vinden, zou daarin door eene verduidelijking der wet kunnen worden voorzien, indien men meende niet te kunnen volstaan met de overweging, dat eene beleediging, eenen ambtenaar in dienst aangedaan ter zake van vroegere functiën, stellig eene hoogstverzwarende omstandigheid zou vormen en aldus aanleiding geven tot toepassing van het maximum der bij de gewone wet bedreigde straf. Een dezer beide wegen zou in elk geval veel verkieselijker zijn dan de onbeperkte toepassing van de nieuwe leer.

Die theorie toch stuit eindelijk op nog andere over-

— 238 —

wegingen af, al behoeven wij Nederlanders ons voor sommige daarvan minder beducht te maken dan naburige volken. Wij bedoelen de spanning, welke in tijden van politieke opgewondenheid daardoor kan worden vermeerderd en het struikelblok, hetwelk die leer den geschiedschrijver in den weg werpt. Wat betreft het laatste, behoeven wij niet stil te staan bij de belemmering, welke zij baart voor de vrijheid van beoordeeling in elke proeve van histoire contemporaine. Doch overwegen wij den toestand in het eerste, ook bij ons altijd mogelijke geval.

In tijden van crisis gaat het bestuur over in handen van mannen, die in staatkundige denkwijze geheel van hunne voorgangers verschillen ; de meerderheid der vertegenwoordiging wordt de uitdrukking van eene tegenovergestelde politieke rigting. Wat zal er nu gebeuren, wanneer oud-ministers, oud-vertegenwoordigers, oud-hoofdambtenaren van de gevallen rigting worden beleedigd ter zake van woorden en daden, die den stempel droegen hunner politieke denkwijze en de omkeering in het staatsbestuur ook haren invloed heeft doen gevoelen in de zamenstelling der regterlijke magt ? Zij zullen heul moeten zoeken bij regters en vervolging eischen van ambtenaren, die, hoe eerlijk ook, zoo al niet de aanleiding tot het feit staatkundig veroordeelen , ten minste de heerschende spanning in rekening brengen, en daarom de toepassing zullen schroomen der wet, die hen aan eene zwaardere straf bindt — of de beleedigde zal moeten zwijgen en verdragen. En men spreke hier niet van toepassing der verzachtende omstandigheden — want deze zal slechts kunnen leiden tot vermindering van straf; maar de zaak zal altijd moeten worden aangebragt en beregt als belee-diging enz. van eenen ambtenaar ter zake zijner function en zal in de gevallen van de artt. 231 en 232 C. P. ten criminele moeten worden afgedaan, terwijl zij anders slechts tot een correctioneel proces aanleiding zou hebben gege-

— 289 —

ven — en juist in dit een eu ander liggen belangrijke elementen van agitatie. Wanneer daarentegen de afgetreden staatsman niet meer verlangen kan dan de toepassing van het gemeene regt, dan zal deze, zoo lang men geene volslagen omwenteling beleeft, geene zwarigheid hebben; dan zal dat verlangen hem niet gehaat maken en zal zoowel het publiek als de regterlijke magt begrijpen, dat slechts die bescherming wordt gevraagd , waarop elk burger evenzeer aanspraak heeft.

Onze slotsom is dus, dat wij te doen hebben met eene leer, die, wel verre van steun te vinden in de woorden der wet, integendeel aandruischt tegen het exceptieve en daardoor beperkte karakter van elke strafbepaling, waarvan de bedenkelijkheid in het algemeen oneindig grooter is dan hetgeen in speciale gevallen voor haar kan pleiten. Wij concluderen daarom tot verwerping.

ALGEMEENE REGTSGELEERDHEID.

StaatsRegt. — Opmerkingen omirent ete gremten van de bevoegdheid van de regterlijie magt en van het adminietraiiej^ gezagi naar aanleiding van: Justiz und Verwaltung. Ein Beitrag zur Feststellung der Grenze beider Gew’alten, von G. A. Edlen von der Planitz, Herzog!. Sachsen-Altenb. Minister a. U. Viertes Beilageheft zu den Blättern für Rechtspflege in Thüringen und Anhalt. Jena, Druck und Verlag von Friedrich Frommann, 1860, 8*., 66 blz. ; — door Mr. 8. M. 8. de Kanitz, advocaat te ’sGra-venhage.

Er is veel en in zeer uiteenloopenden zin geschreven over het al dan niet regtmatig bestaan van de zoogenaamde

~ â40 —i

administratieve justitie, haar wezen, hare kenmerken en hare grenzen. Tn Duitschland staan twee breede rijen van schrijvers tegen elkander over, waarvan de eene van de administratieve justitie niets wil weten, en alle regtsge-schillen, onverschillig op welke onderwerpen zij betrekking hebben, tot de kennis van de gewone regterlijke raagt acht te behooren, terwijl de andere, den heiligen maar on-verstandigen ijver van de tegenpartij betreurende (1), aan deze het regte inzigt in het wezen der zaak, het juiste begrip van hetgeen de moderne opvatting van den Staat medebrengt, in één woord het besef van de diepe gedachte die in de administratieve justitie is opgesloten, ontzegt. Dat die strijd nog op lange na niet beslecht is, zou men reeds alleen uit den hierboven uitgeschreven titel opmaken : eene bijdrage tot afpaling van het gebied van de regterlijke raagt en van het administratief gezag.

Ook ten onzent bestaat veel verschil van gevoelen over de administratieve justitie. Zij heeft bij ons warme voorstanders, maar ook krachtige bestrijders, van die » logiciens absolus,” zoo als Vivien ze noemt, die meenen dat, wanneer er regt moet gesproken worden, dit geschieden moet door die magt in den Staat, waaraan de regtspraak is toevertrouwd. en die de regtspraak door het administratief gezag eene anomalie achten.

Misschien zullen zoowel de voorstanders als de bestrijders van de administratieve justitie niet ongaarne kennis maken met het geschrift van den oud-minister voN dek Planitz. Onze litteratuur is ten aanzien van het administratief regt niet zeer rijk. Wel ontbreekt het bij ons niet ten eenenmale aan geschriften, waarin de verhouding van het administratief gezag en de regterlijke magt behandeld wordt, maar die geschriften dragen de blijken, dat de schrijvers bijna uitsluitend den blik op Frankrijk hebben gerigt: zij zijn doortrokken van Fransche denkbeelden,

(I) Vos MOHL,

Flansche toestanden worden er in besproken, bijna geene andere dan Fransche schrijvers aangehaald. Ook om die reden meen ik een geschrift over dit onderwerp, dat op Duitschen bodem is geboren, te mogen aankondigen. Naar aanleiding van dit geschrift zal ik mij eenige beschouwingen veroorloven, die, zoo al op geene andere, dan toch welligt op de verdienste van actualiteit aanspraak zullen kunnen maken. Er heerscht bij ons in de regtspraak nog steeds veel onzekerheid en weifeling omtrent de grenzen van de bevoegdheid van de regterlijke raagt. Misschien zal het vraagstuk eerlang weder aan de orde van den dag zijn, wanneer er weder eens een nieuw ontwerp van wet op den Raad van State bij de wetgevende raagt zal worden ingediend (1).

Het geschrift van den heer vox der Planitz is klein, doch belangrijk van inhoud en zeer goed geschreven. Ik zal den inbond kortelijk trachten terug te geven.

Blijkens de voorrede zal de schrijver de juiste grenzen tusschen de regterlijke raagt en het administratief gezag trachten te vinden. Hij acht eene poging daartoe geregt-vaardigd, omdat, hoezeer het beginsel van de afscheiding van regtspraak en bestuur in de Duitsche wetgevingen vrij algemeen wordt gehuldigd, dat beginsel, zoowel in de wetgevingen zelve als in de bijzondere gevallen, op zeer uit-eenloopende wijze wordt toegepast.

In de eerste afdeeling van het geschrift ontwikkelt de schrijver de beginselen, waarvan hij bij zijn onderzoek uitgaat. Zij komen hierop neder. In het staatsorganisme bekleeden de regterlijke magt en het administratief gezag eene wezenlijk verschillende plaats, en hebbeneenewezenlijk verschillende bestemming. Door de regtspleging beantwoordt de Staat aan zijne voorname roeping, verwezenlijking van de regtsidee, vervult hij zijn eersten pligt,

(i) Zie beoeden blz. 283.

— 242 —

bescherming van personen en eigendommen, in het algemeen voor zoover mogelijk handhaving van het regt. De regts-pleging openbaart zich als burgerlijke regtspleging inden strijd tusschen bijzondere personen, en als strafregtsple-ging, voor zoover zij de met straf bedreigde handelingen, waardoor inbreuk wordt gemaakt op de regtsfeer van bijzondere personen of van de algemeene zaak, opspoort en bestraft. Doch met de handhaving van het regt is de roeping van den Staat nog niet vervuld ; nevens de regter-lijke magt zijn andere organen onmisbaar om vele en velerlei belangen te behartigen, als daar zijn: de staatshuishouding in haar geheelen om vang, de openbare veiligheid , de zekerheid des lands naar buiten, de volkswelvaart en volksbeschaving en vele anderen. Dit alles is het gebied van het administratief gezag. — Niet minder dan door hare bestemming, zijn de beide magten, om deze uitdrukking te gebruiken, van elkander onderscheiden door de regels volgens welke zij beslissen. Die regels zijn voor de regter-lijke magt door de wetgevende magt vastgesteld, om tot bescherming van het regt te dienen ; zij zijn derhalve niet de uitdrukking van eene oogenblikkelijke of plaatselijke behoefte, maar worden geacht de uitdrukking van een volstrekt regtsgebod te zijn. Maar de verordeningen, die door het administratief gezag gemaakt en uitgevoerd wor • den, zijn dikwijls het uitvloeisel van eene tijdelijke of plaatselijke noodzakelijkheid, en dragen dien ten gevolge meer of minder een tijdelijk, plaatselijk en betrekkelijk karakter.— Ook de vormen, waarin beide magten handelen, zijn zeer onderscheiden ; bij de regterlijke magt zijn zij bepaald voorgeschreven; bij het administratief gezag laten zij meer ruimte voor willekeur.

In dit alles zijn voldoende gronden gelegen waarom de beide magten van elkander afgescheiden behooren te zijn; doch de objectieve afscheiding van de regterlijke magt en het administratief gezag kan niet plaats hebben zonder

eene subjectieve scheiding van de personen, door wie functiën van regtspraak of bestuur worden uitgeoefend. Zelfs alleen doelmatigheidshalve is dit laatste een noodzakelijk vereischte.

Hieruit, dat de regterlijke magt en het administratief gezag ten eenenmale van elkander verschillen, volgt dat de voorwaarde voor de volle en heilzame werking van beide deze is, dat zij van elkander onafhankelijk moeten zijn, in één woord : het beginsel van de coördinatie van beide mag-ten , dat is, dat aan de beoordeeling van de eene onttrokken is, wat de andere binnen de grenzen van hare bevoegdheid heeft beslist of ten uitvoer gebragt.

Doch hier rijst de vraag; beslist elk van die twee magten over hare eigene bevoegdheid? De schrijver is met Bi.uNTscHT.i en anderen van meening, dat, waar de bevoegdheid van de regterlijke magt of van het administratief gezag twijfelachtig is, uit de coördinatie van beide volgt, dat geen van beide boven de andere geplaatst is; dat zij derhalve beide aan een hooger gezag moeten onderworpen worden, dat in het hoogste ressort in geschillen over bevoegdheid tusschen beide uitspraak kan doen, en verklaart zich op dien grond een voorstander van hoven van competentie (Competenzgerichtshöfe), zoo als er in Pruissen sinds eenige jaren een bestaat.

In de tweede afdeeling worden de onderwerpen behandeld, waarin het twijfelachtig is of de regterlijke magt dan w'd het administratief gezag bevoegd is te beslissen. Zij draagt tot opschrift: «Berührungspunkte der Justiz und der Verwaltung.’’

De vraag, welke van de beide magten bevoegd is, kan oprijzen, wanneer de onderdanen van een Staat onderling geschil voeren over zekere strijdige belangen. Maar is het administratief gezag immer bevoegd tusschen geschil-voerende bijzondere personen uitspraak te doen ? Die vraag moet (altijd volgens den schrijver) bevestigend worden be-

— 244 —

antwoord. Welke magt bevoegd is hangt in de bijzondere gevallen niet hiervan af, of er al dan niet regt gesproken moet worden ; evenmin hiervan, of een subjectief en individueel regt van een staatsonderdaan in geschil is ; evenmin hiervan, of eene wet al dan niet toegepast moet worden; maar het komt alleen hierop aan, welke de natuur en de bron van die regels (Normen) is, naar welke de zaak beslist moet worden. Is die regel, waarin de laatste beslissings-grond gevonden moet worden, privaatregtelijk, dan behoort de zaak tot de kennis van de regterlijke magt. Doch is de laatste beslissingsgrond gelegen in overwegingen, die onmiddellijk op het algemeen belang betrekking hebben, of in een met het oog op het algemeen' belang uitgevaar-digden stelligen regel, zoo is de zaak administratief. Wanneer eene wet van het administratief gezag is uitgegaan , dan is ook slechts het administratief gezag in staat en geroepen om ze uit te leggen en toe te passen. De overwegingen van doelmatigheid, welke tot de wet aanleiding hebben gegeven, welke er de strekking van bepalen, en er de uitlegging van motiveren, zijn vreemd aan het gebied van de regterlijke magt, en behooren tot het gebied van het administratief gezag.

Verder raken de grenzen van de regterlijke magt en van het administratief gezag elkander in de onmiddellijke betrekkingen van de staatsonderdanen tot het staatsgezag.

De schrijver onderzoekt dit in de eerste plaats op het gebied van het strafregt. Niet alleen de regterlijke magt, ook het administratief gezag is bevoegd tot het opleggen van straffen. Welke van beide in de bijzondere gevallen bevoegd is, hangt af van de beantwoording der vraag: van welken aard is de positieve strafbepaling, welke toegepast moet worden? hoe is zij ontstaan? is zij bijwijze van verordening uitgevaardigd door eene administratieve autoriteit? of wel is zij een uitvloeisel van de algemeene grondwettig geconstitueerde wetgevende magt in den Staat,

— 245 —

en als zoodanig als landswet afgekondigd? De algemeene wetgevende magt heeft zekere handelingen — het zij schendingen van het regt, het zij zware vergrijpen tegen de zedelijkheid, welke door het zedelijk bewustzijn van het volk gewraakt worden, — met straf bedreigd. Deze handelingen worden door de regterlijke magt beregt. Doch er zijn tevens strafbepalingen tegen onzedelijke handelingen, welke uitgaan van eene enkele staatsmagt, b. v. van den Minister van Financiën, of van den Minister van Binnenlandsche Zaken, van een provinciaal bestuur bij wijze van verordening, of van de gesanctioneerde autonomie van eene corporatie. Deze worden door het administratief gezag toegepast. De strafwetten van de eerste soort zijn voor het gansche gebied van den Staat geldig, vermoedelijk duurzaam en onvoorwaardelijk te gehoorzamen ; mäar de aanleiding tot de strafbepalingen van de tweede soort is niet zelden gelegen in omstandigheden van plaat-selijken of tijdelijken aard, tot welker beoordeelingieder-maal aan de bevinding van de administratieve autoriteit de noodige ruimte moet gelaten worden. De schrijver geeft hier een voorbeeld. Het bestuur van de residentie X. vaardigt heden eene verordening uit, waarbij, onder bedreiging van eene gevoelige straf, verboden wordt des nachts bij troepen op straat te zingen. Doch den volgenden dag wordt den vorstelijken huize een langgewenschte spruit geboren. Daarop besluit hetzelfde plaatselijk bestuur der volksvreugde den volgenden nacht geen geweld aan te doen, en de gensdarmerie krijgt in last voor ditmaal van dat verbod geen notitie te nemen, en de menschen in vrede te laten zingen.—Met de verscheidenheid van afkomst van de strafbepalingen is de verscheidenheid van het innerlijk wezen van de met straf bedreigde handelingen veelal in overeenstemming. Die van de eerste soort zijn onbepaald slecht en te veroordeelen ; die van de tweede soort in den regel op zich zelve tamelijk onschuldig, doch slechts

— 246 —

naar tijd of plaats schadelijk of onbetamelijk. — En zelfs zijn sommige schendingen van het regt, b. v. ontduiking van belastingen, ook wanneer zij nietineene verordening, doch in eene wet van administratieven aard strafbaar raog-ten gesteld zijn, eer tot het gebied van de politie, dan tot dat van de regterlijke magt te brengen, en behoort de bestraffing daarvan aan het administratief gezag te worden overgelaten.

De schrijver acht de opdragt aan het administratief gezag van de bestraffing van de zoogenaamde politie-over-tredingen wenschelijk, zoowel in het belang van de regterlijke magt als van het administratief gezag. Wanneer men de strafbepalingen van de administratieve autoriteiten door regterlijke autoriteiten laat voltrekken, zoo maakt men de regterlijke magt tot een werktuig van het administratief gezag. Door het hooger beroep van de administratieve autoriteiten op regterlijke autoriteiten toe te laten, wordt het beginsel der coördinatie van de beide magten miskend. In het algemeen wordt de regterlijke magt, wanneer zij administratieve strafbepalingen ten uitvoer moet leggen , op een haar vreemd gebied gebragt, en genoodzaakt tot beoordeeling van motieven van eene naast haar staande staatsmagt, die verre liggen van de overwegingen, waarvan zij zelve behoort uit te gaan. De strafbepalingen van de administratieve autoriteit zijn te veelsoortig en veranderlijk dan dat de toepassing daarvan zou kunnen opgedragen worden aan dezelfde magt, die de criminele justitie moet uitoefenen. Het attribuut van Themis is het zwaard, als symbool van hare roeping om werkelijke misdadiger.s te straffen, — niet de roede, waarmede de minder gevaarlijke maar ondeugende kinderen getuchtigd worden. — Niet minder is die opdragt in het belang van het administratief gezag. Zal de bestraffing van politie-overtredingen aan haar doel beantwoorden, dan moet zij zonder tijdverlies , zonder omslagtige formaliteiten plaats hebben j

— 817 —

dan moetdebeoordeeling van de doelmatigheid van de bestraffing aan de administratieve autoriteiten overgelaten worden.

Doch niet alle met straf bedreigde overtredingen, welke wetenschappelijk beschouwd van zuiver administratieven aard zijn, behooren daarom door de administratieve autoriteiten beregt te worden. Er moet toegegeven worden aan den regtmatigen volkswensch, dat in de gevallen, waarin de bedreigde straf eene zekere maat te boven gaat, deze slechts door de regterlijke magt worde uitgesproken. De vaststelling van die maat is van zuiver positieven aard, en geschiedt door de wetgevende magt.

Niet twijfelachtig is de bevoegdheid van de administratieve autoriteit ten aanzien van de disciplinaire straffen. Zij berust in eene bijzondere ondergeschiktheid van den overtreder, of heeft haren grond in een regt van toezigt. De disciplinaire straffen worden dan ook door de autoriteit als zoodanig, als geplaatst boven den ondergeschikte, uitgesproken.

Ik heb tot dusver den heer vox der Planitz op den voet gevolgd, en ben in de ontwikkeling van zijn systeem tamelijk uitvoerig geweest. Nu men zijne beginselen en de toepassing daarvan ten aanzien van de verhouding van de staatsonderdanen onderling, en van deze tegenover het staatsgezag op het gebied van het strafregt kent, geloof ik ten aanzien van het overige gedeelte van het geschrift met een kort overzigt te kunnen volstaan.

De heer vox derPlanitz tracht dan vervolgens de grenzen van de regterlijke magt en van het administratief gezag af te bakenen bij de verhouding van de politie, hier genomen in den zin van veiligheids-politie, tegenover de criminele justitie. Die verhouding is Verschillend, naar mate de politie tegenover de justitie te beschouwen is als zelfstandige administratieve autoriteit, dan wel als haar ondergeschikt orgaan. Zij handelt zelfstandig en op hare eigene verantwoordelijkheid, door, wanneer een misdrijf begaan is', doeh de justitie nog niet

in de gelegenheid is te handelen, deze door velerlei maatregelen in de hand te werken. Doch wanneer de justitie zich de zaak aangetrokken heeft, staat de politie tegenover haar in den regel in eene ondergeschikte verhouding, en brengt hare bevelen op hare verantwoordelijkheid ten uitvoer.

In de derde plaats komt de verhouding van de regter-lijke magt tot het administratief gezag ter sprake bij de nijverheids-politie (Gewerbspolizei). De schrijver acht het administratief gezag in den regel bevoegd om alle geschillen te beslechten waartoe het gildenwezen aanleiding kan geven, behalve wanneer zuiver privaatregtelijke betrekkingen aanwezig zijn. Evenzeer komt aan het administratief gezag alleen de beoordeeling toe over de al dan niet nakoming van de voorwaarden, waarop eene concessie tot de uitoefening van eenigen tak van nijverheid verleend is, en over de al dan niet noodzakelijkheid van de intrekking van die concessie.

Ten vierde bespreekt de schrijver de grenzen van de bevoegdheid van de regterlijke magt en van het administratief gezag ten opzigte van de administratie van ’s lands financiën (Einanzverwaltung). Wanneer de administratieve autoriteit tegenover de onderdanen regten doet gelden, regten, welke de Staat om te kunnen bestaan hebben moet, dat is , voor zoo ver zij ter bestrijding van de behoeften van de staatshuishouding belastingen of andere algemeene praestaties vordert, staat zij als gecoördineerd gezag niet onder, maar nevens de regterlijke magt. Slechts dan wanneer het administratief gezag op het gebied van ’s lands financiën tegenover een onderdaan of eene klasse van onderdanen in eene privaatregtelijke verhouding is gekomen, wanneer namelijk bijzondere gronden van vrijstelling, als daar zijn overeenkomst, privilegie of verjaring, beweerd worden, kan van de bevoegdheid van de regterlijke magt sprake zijn. Op alle andere bezwaren, waartoe de heffing

— 249 — van belastingen aanleiding kan geven, wordt door het administratief gezag beschikt.

Ten vijfde behandelt de schrijver de vraag: of en in hoever de handelingen van de administratieve autoriteiten, welke een administratief karakter hebben, voor het forum van de regterlijke magt kunnen gebragt worden.—Over de doelmatigheid van de maatregelen van de administratieve autoriteiten komt aan de regterlijke magt geen oordeel toe. Maar de regterlijke magt is bevoegd wanneer door een administratieven maatregel private regten van staats-onderdanen gekrenkt zijn, en over deal dan nietprivaat-regtelijke natuur van die regten of over de waardering daarvan geschil ontstaat, zonder dat evenwel zij die het aangaat zich tegen den maatregel van de administratieve autoriteit verzetten, of de noodzakelijkheid daarvan betwisten. Ten aanzien van beweerde krenking van andere dan private regten, bijv, van regten uit concessiën enz. ontleend, is de regterlijke magt onbevoegd. Bezwaren tegen de noodzakelijkheid van door ondergeschikte administratieve ambtenaren als zoodanig genomen maatregelen kunnen slechts bij de hoogere administratieve autoriteit worden ingebragt. Die maatregelen zullen alsdan door het administratief gezag bekrachtigd of afgekeurd worden. Tn het eerste geval blijft het regt tot het instellen voor de regterlijke magt van eene vordering tegen den fiscus tot vergoeding van de in private regten geledene schade onverkort; in het andere geval is de ambtenaar wegens de aan private regten toe-gebragte schade civielregtelijk aansprakelijk. Dat de vordering tot schadevergoeding tegen den ambtenaar kan ingesteld worden, die niet gehandeld heeft tot bereiking van administratieve doeleinden, maar van zijne hoedanigheid als ambtenaar misbruik heeft gemaakt tot het plegen van ongeoorloofde handelingen, is niet twijfelachtig.— Kunnen ook regterlijke ambtenaren tot vergoeding van door hen toegebragte schade aangesproken worden ? Natuurlijk

Themis, D. VIII, 2de St. [1861]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

— 250 —

niet, wanneer iemand beweert door eene regterlijke uitspraak in zijne regten benadeeld te zijn. Tegen regterlijke uitspraken staan slechts de wettelijke regtsmiddelen open. Doch wanneer een regterlijk ambtenaar zich aan wederregtelijke handelingen of aan pligtverzuim heeft schuldig gemaakt, kan de vergoeding van de daardoor toegebragte schade in regten van hem gevorderd worden.

Eindelijk handelt de schrijver in de zesde plaats over de bevoegdheid van de regterlijke raagt en van het administratief gezag ten aanzien van de verhouding van de staatsdienaars tegenover den Staat. De aanstelling van alle ambtenaren is eene daad van het administratief gezag. De ambtenaren verbinden zich hun ambt naauwgezet naar eed en geweten te bekleeden; zij onderwerpen zich aan het toezigt van den Staat; de Staat zegt zijnen dienaars eene bezoldiging toe. Of nu de ambtenaren hunne verpligting nakomen, of zij bij voortduring de noodige geschiktheid bezitten voor hunne betrekking , kan slechts het administratief gezag beoordeelen. Hieruit volgt dat de Staat geregtigd is een ambtenaar ook tegen zijn wil te ontslaan, en dat de ambtenaar hiertegen niet bij de regterlijke magt kan opkomen. Maar kan de ambtenaar dan ten minste de uitkeering van zijne bezoldiging in regten van den Staat vorderen? Ook hierop antwoordt de schrijver ontkennend. Het ontslag van een ambtenaar met geheele of gedeeltelijke inhouding van zijne bezoldiging is een disciplinaire maatregel. Zelfs wanneer men de verhouding van den ambtenaar tegenover den Staat ten aanzien van de bezoldiging als eene overeenkomst zou meenen te moeten opvatten, ten gevolge waarvan de regterlijke magt bevoegd zou zijn er kennis van te nemen, zou de laatste beslissingsgrond door het administratief gezag gegeven worden. De Staat zou een beroep doen op zijn regt van toezigt op de ambtenaren, en de regter zou, evenmin als hij den ambtenaar zou kunnen veroordeelen om zijn ambt

in het vervolg beter waar te nemen, de gronden kunnen beoordeelen, waarom het administratief gezag gemeend heeft dat de ambtenaar in de vervulling van zijne verpligtingen te kort is gekomen, en waarom het goedgevonden heeft tegen hem disciplinaire maatregelen te nemen. Daarom acht de schrijver de regterlijke magt ten deze onbevoegd, en wenscht hij aan de ambtenaren waarborgen tegen willekeur gegeven te hebben in de instelling van een //Disciplinar-gerichtshof.”

Ik hoop zeer dat mijn verslag van de verhandeling van den heer VON dek Planitz niet te uitvoerig zal geacht worden. Doch het geschrift kwam mij zeer belangrijk voor, zoowel om de beginselen van den schrijver, die ik getracht heb terug te geven, als om hunne consequente ontwikkeling, welke telkenmale gepaard gaat met de vermelding van daartoe betrekkelijke bepalingen uit de Duitsche wetgevingen. Ik heb mij tot dusver van alle uiting van eigene meeningen onthouden , ten einde de lezer niet iedermaal in de overpeinzing van het systeem van den schrijver zou gestoord worden. Men veroorlove mij nu enkele opmerkingen, waarbij ik niet zonder opzet dikwijls den vrageuden vorm zal bezigen.

De heer voN der Planitz — wij hebben het gezien — gaat uit van een beginsel, dat meer en meer als waar en heilzaam erkend en toegepast wordt; de wenschelijkheid van de scheiding van regtspraak en bestuur. Inderdaad zijn de regterlijke magt en het administratief gezag, hoezeer men ze beide als onderdeden van de uitvoerende magt moge beschouwen, ten zeerste onderscheiden door roeping, door den aard van de normen, die hun tot rigtsnoer verstrekken, door de objecten, ten aanzien waarvan, en de methode, volgens welke zij handelen. De roeping van de regterlijke magt is : handhaving van het regt ; van het administratief gezag: zorg voor het algemeen welzijn; de eerste moet regels toepassen, die, het uitvloeisel van het

— 252 —

regtsbewustzijn, minder veranderlijk zijn dan de veelal door tijdelijke of plaatselijke omstandigheden in het leven geroepen bepalingen, welke door het laatste worden ten uitvoer gelegd ; de eerste beslist over regten ; het laatste over belangen; de eerste is aan vaste normen gebonden en gaat met voorzigtigen en afgemeten tred; het laatste, dat dikwijls snel moet beslissen en handelen, is vrijer en losser in zijne bewegingen.

Dit verschil leidt tot het besluit, dat regtspraak en bestuur gescheiden behooren te zijn, dat zij niet door dezelfde personen behooren te geschieden, en dat de regterlijke magt en het administratief gezag verpligt zijn elkanders gebied te eerbiedigen.

Doch waar liggen nu de grenzen van beider gebied?

De wettelijke regelen, waardoor de bevoegdheid van het administratief gezag omschreven wordt, laten daaraan meer of minder willekeur. Veelal vermag de toepassing van die regels in de bijzondere gevallen naar goedvinden, volgens overwegingen van doelmatigheid of billijkheid te geschieden; doch in andere gevallen is aan het administratief gezag bepaald voorgeschreven wat het doen en laten moet (1). Wanneer nu ingezetenen beweren, dat het administratief gezag zijne bevoegdheid te buiten is gegaan, uitdrukkelijke wettelijke bepalingen miskend of hen anderzins in hunne regten gekrenkt heeft, dan beklagen zij zich niet over de uitoefening van de discrétionnaire magt van het administratief gezag, doch dan is het onderwerp van hun bezwaar een verschil van meening over regten. Het is zaak deze onderscheiding in het oog te houden. Men verwart dikwijls de zoogenaamde administratieve regtsmagt, die het conten-

(I) Vivien , Etudes admirastratioes, I, p. 124: ■ Le pouvoir de l’administration se trouve ainsi limité et défini ; elle tient en quelque façon en ses mains deux sortes d’autorités, l’une discrétionnaire, l’autre réglée; l’une intelligente, l’autre passive; l’une libre et soumise dans son exercice amp;nbsp;toutes les vicissitudes des temps et des lieux, l’autre contrainte et dominée par la loi, le réglement ou le contrat qui la régit.»

— 253 —

tieux administratif ten onderwerp heeft, met de beschikking op bezwaren over miskenning van belangen. Doch het contentieux administratif //diflere du réglement discrétionnaire des simples intérêts en ce qu’il ne se produit que quand un droit est invoqué (l).”

Is nu het administratief gezag als zoodanig immer bevoegd dergelijke regtsgeschillen te beslissen?

Deze vraag, de eerste, die bij het onderzoek naar de grenzen van regtspraak en bestuur oprijst, wordt door den heer voN der Planitz bevestigend beantwoord. Hij wijst aan de regterlijke magt slechts de eigenlijk gezegde burgerlijke regtspraak en de strafregtspleging toe. Het criterium van de bevoegdheid van de regterlijke magt is, volgens hem, gelegen in den aard en den oorsprong van den regel, die toegepast moet worden. Is die regel privaatregtelijk van aard en oorsprong, dan is de regterlijke magt bevoegd; in alle andere gevallen het administratief gezag.

Ik heb bezwaar tegen de wijze, waarop de heer voN der Planitz tot dit besluit komt. Ik geloof dat hij niet zoo gelukkig is geweest de op dit gebied zoo gevaarlijke klip van eenzijdigheid te ontkomen.

De schrijver zet de grenzen van het bestuur zeer wijd uit. Hij kent daaraan ook wetgevende magt toe, en naar zijn oordeel is het administratief gezag niet gebonden aan de wettelijke verordeningen, die het heeft uitgevaardigd. Uit deze stellingen leidt hij consequent af, dat de beslis-

(I) Vivien, bl. 121. Ik kan mij daarom niet vereenigen met de definitie in de dissertatie van Mr. C. J. van Bell, De Raad van State, bl. 119, door Mr. DE la Bassecour Caan, Handl. tot de kennis van het Adm. Regt, bl. 45, overgenomen: -de administratieve regtsmagt bestaat in de beslissing van alle bezwaren, door besturen of particulieren inge-bragt tegen de toepassing van wetten of andere verordeningen of tegen overscbrijding van bevoegdheid, waardoor de administratie de belangen dier besturen of particulieren heeft gekrenkt, voorzoo verre namelijk die bezwaren niet betreffen burgerlijke en burgerechapsregten en niet leiden tot de toepassing van straften.»

— 2.54 —:

sing van alle geschillen, waartoe de toepassing van die verordeningen aanleidinggeeft, aan het administratief gezag toekomt. // Jfenn die VeneaUmg ein Geseie erlaseen Aai” zoo schrijft hij bl. 18, //so ist auch nur die Verwaltung volstandig befähigt und berufen, dasselbe auszulegen und anzuwenden. Die Zwec^mäszigf;eitsrwci:sicAien, welche das Gesetz veranlasst haben, welche dessen Tendenz bestimmen und dessen Auslegung moiiviren, liegen dem Gebiete der Justiz fremd und fallen in das Gebiet der Verwaltung. — Daher sind denn auch nicht blosz alle Geselze der ferwaliungsèeAörden, sondern auch alle deren Entscheidungen, formell betrachtet, mehr oder weniger nur Provisorien, und vermögen nimmer so, wie dies Justizerkenntnisse bewirken, Rechtsverhältnisse unter Privaten definitiv zu ordnen.” »Die administrative Gewalt erldszt Verordnungen, resp. führt dieselben aus” (bl. 7; vgl. bl. 25). Wordt door deze woorden niet de ouderscheiding miskend, die in den constitutionelen Staat niet minder tusschen wetgeving en bestuur, dan tusschen bestuur en regtspraak behoort gemaakt te worden? Dat de wetgeving in sommige gevallen van dezelfde magt uitgaat die bestuurt, verandert het wezen der zaak niet. //Wetgeving en bestuur blijven verschillen, al is de wetgever en bestuurder éénzelfde persoon” (1). Wetgeving bestaat in het uitvaardigen van algemeene regels, waarvan de nakoming binnen de aan de bevoegdheid van den wetgever gestelde territoriale grenzen verpligt is. Dit is geen daad van bestuur. Het administratief gezag, als het reglementen of verordeningen van wetgeving maakt, doet dit niet als zoodanig, maar als het zij algemeene, het zij gewestelijke of plaatselijke wetgever.

(1) Thokbecke, Aant. I, bl. 142 n, aangobaald in de merkwaardige verhandeling van Mr. J. Quarles van Ufford: Beschouwingen over de overschrijding van regtsgebied door de Regterlijke magt en over de alge^ meene maatregelen van inwendig bestuurt» ThemiSt IX, 1848, bl. 428; vgl. bl. 405 vv.

— 255 —

Omdat de schrijver aan het administratief gezag als zoodanig wetgevende magt toekent, beschouwt hij de wettelijke verordeningen die het uitvaardigt niet als vaste regels, welke, zoo lang zij bestaan, zoowel voor het administratief gezag zelf, als voor de ingezetenen bindende kracht zouden hebben. Daarom spreekt hij van de overwegingen van doelmatigheid, die de uitlegging van eene dusdanige verordening motiveren. Doch is dit juist.'’ Zonder twijfel, wanneer in die verordeningen aan het administratief gezag de bevoegdheid om naar willekeur te handelen is toegekend. Ook wanneer de regten en verpligtingen der ingezetenen daarin bepaaldelijk zijn omschreven? Vermogen dan de overwegingen van doelmatigheid, die tot de wettelijke verordeningen aanleiding hebben gegeven, bij hare uitlegging in aanmerking te komen? De op het bestuur betrekkelijke verordeningen, die een wettelijk karakter dragen (wettelijke verordeningen over belastingen, krijgsdienst, concessiën enz.), zijn, als gegrond op tijdelijke en plaatselijke omstandigheden, minder onveranderlijk dan de eigenlijke burgerlijke wetten, maar mag hieruit met den schrijver worden afgeleid, dat zij een provisioneel karakter hebben, dat er niet, zoo lang zij bestaan, definitief regtsbe-trekkingen tusschen bijzondere personen onderling, of tusschen het administratief gezag en bijzondere personen door kunnen gevestigd worden ? Niets belet den algemeenen of plaatselijken wetgever de bestaande wettelijke verordeningen , wanneer het algemeen belang zulks eischt, te wijzigen, af te schaffen, of door andere te vervangen, maar tot zoo lang staan die verordeningen gelijk met de burgerlijke wetten, moeten, zoo als zij daar liggen, toegepast worden, en binden in de eerste plaats het administratief gezag (1). Wanneerde uitlegging van uitdrukkelijke wets-

(l) «En certains cas, la puissance de l'administration est limitée, non par la loi, mais par des réglements on par des engagements particuliers. Les règlements d'administration publique ont la force et l'autorité de la lui; ils procèdent comme elle, et comme elle limitent les pouvoirs

— 2!5ß — bepalingen altijd naar doelmatigheid kan geschieden, hoe zullen dan de ingezetenen weten waaraan zich te houden ?

Wij hebben gezien hoe de schrijver zijne beginselen op het gebied van het strafregt toepast. Consequent komt hij tot het besluit, dat het administratief gezag de straffen, die het in zijne wettelijke verordeningen bedreigd heeft, in de bijzondere gevallen zelf moet opleggen. Aan de reg-terlijke magt blijft overgelaten de toepassing van de alge-meene wetten, waarin de eigenlijk gezegde misdaden strafbaar zijn gesteld. //Wenn man überhaupt die Justiz Gesetze vollziehen heiszt, die in administrativem Interesse ausgeflossen sind, so zieht man sie in ein ihr fremdes Terrain hinein, unel nötAigt sie zu BeurtAeUung von Motiven einer neben iAr steAenden Staatsgewalt, die jfern von eigent lie A Justizmäszigen Brwägnngen liegen» (bl. 31). //Die Strafbestimmungen dieser Art erscheinen als motivirt durch Interessen von local- oder zeitig-individueller Natur, bei deren jedesmaliger fTürdigung dem subjeAtiven beAördlicAen Ermessen Baum gelassen werden musz» (bl. 26). Wordt niet weder de oorsprong van dergelijke strafverordeningen met hare werking verward? Worden niet steeds in strafverordeningen aan de ingezetenen bepaalde verpligtin-gen opgelegd, en staat daar niet tegenover, dat zij tot geene andere verpligtingen gehouden zijn ? Mag eene strafverordening, behoudens de ruimte, die den regter daarin kan gelaten zijn, immer naar willekeur worden toegepast? Als het vorstelijk huis zich over een jonggeborene verblijdt, vermag de politie toe te laten dat de onderdanen, trots alle verbod, hun medegevoel naar hartelust in gezang openbaren; doch wanneer een andermaal de politie proces-verbaal opmaakt wegens verboden zingen op straat, dan behoort het onderzoek van de qu’ils transmettent. Les engagements particuliers résultent des traités que l’administration passe avec des tiers pour les fournitures de l’Etat, pour l’exécution des services publics.— Il en résulte un lien de droit, auquel l’administration ne peut se soustraire.» Vivien, Et. adm,, 1, p. 124.

— 357 —

vragen : of het bewijs van het ten laste gelegde feit geleverd is, en of het bewezen feit in de termen van de strafbepaling valt, op regtskundige wijze, naar //Justizmaszigen Erwägungen// te geschieden.

Ik zal den heer voN uek Planitz niet volgen in de verdere, in der daad consequente, toepassing van zijne beginselen op de verschillende onderdeden van het bestuur. Ik zou daarbij slechts de bedenkingen moeten herhalen die ik tegen de stellingen, waarvan de schrijver uitgaat, en tegen de wijze waarop hij daartoe komt, heb gemaakt. Indien echter //alle administrativen Eunctionen mehr oder weniger immer nur das Gepräge der Ephemeren',' Localen, Relativen, und man musz hinzufügen, in gewisser Hinsicht des Discreiionären, WiU^iiArUcAen an sich tragen// (bl. 7) ; indien het administratief gezag niet als zoodanig wettelijke verordeningen uitvaardigt, en de uitlegging van die verordeningen, waar krenking van regten beweerd wordt, naar streng regt, niet naar willekeur en doelmatigheid, moet geschieden, is dan ook het criterium van de bevoegdheid van de regterlijke magt of van het administratief gezag, hetwelk de schrijver vindt in den aard en den oorsprong van de regels, die aangewend moeten worden, niet onjuist? Dat de aard en de oorsprong van de toe te passen regels niet beslissend kunnen zijn, volgt m. i. ook hieruit dat, zoo als VON DER Planitz zelf opmerkt (bl. 6 n.), sommige onderwerpen geacht worden tot het privaatburgerlijk regt te behooren, waarvan de regeling in der daad mede het uitvloeisel is van de zorg van den Staat voor het algemeen belang, als daar zijn : voogdij, curatele, afwezigheid, enz. Het komt mij voordat wij de vraag, of het administratief gezag als zoodanig bevoegd is te beslissen waar regten in geschil zijn, ontleend aan wettelijke verordeningen van administratie-ven aard, voor alsnog met den schrijver niet bevestigend kunnen beantwoorden, en dat de schrijver niet overtuigend heeft aangetoond, dat de bevoegdheid van de regterlijke

— 258 — magt tot het gebied van het privaat regt en van het strafregt in engeren zin beperkt is.

Vele andere Duitsche schrijvers komen in de hoofdzaak tot hetzelfde besluit als de heer v. D. P., doch op andere wijze. Zij gaan uit van het publiekregtelijk karakter van den Staat, van de verhevenheid van het staatsorganisme boven den individu, en leiden hieruit af dat de Staat niet als gelijke partij tegenover een individu in den gerigte kan staan, doch dat het alleen aan den Staat zelven, en derhalve aan het administratief gezag, dat hem vertegenwoordigt, toekomt, de geschillen te beslissen waartoe de werking van zijne organen aanleiding geeft. »Nach der Natur des Staates als eines sittlichen Reiches, dem die Einzelnen als Glieder angehören, kann nur er selbst, seine eigene beherrschende Macht, sohin die Regierung das Urtheil über die gesetz-mäszige Anwendung ihrer Funktionen haben, sie kann nicht für Vornahmen derselben erst der Entscheidung der Gerichte als einer dritten Macht bedürfen, noch weniger kann sie selbst der Macht der Gerichte, deren Verurthei-lung, Befehl und Volstreckung unterliegen” (1), Wanneer iedermaal, dat een onderdaan in zijne regten beweerde gekrenkt te zijn, eene regterlijke beslissing kon ingeroepen worden, dan zouden de handelingen van den Staat het karakter van een hooger gezag verliezen, dan zon hem zijne heerschappij tegenover den onderdaan op geene andere wijze toekomen dan den schuldeischer zijne regten tegenover zijn schuldenaar; dan zouden de onderdanen niet langer leden zijn van een zedelijk organisme, doch zouden als afgescheidene, onafhankelijke, gelijksoortige wezens tegenover hem staan. Derhalve behoort op deze wijze onderscheiden te worden: die levensbetrekkingen, waarin het hoofddoel is den enkelen staatsburger het hem toekomend regt te waarborgen, vormen de sfeer van de regts-

(l) Stahl, Philoftophie dex Rechts , 11, 2, 3e Aufl. , 1856 , bl. 607 ▼v*Ï vgt BLü^TStBU, Alldem. Staatsrecht, bl. 498 vv. e. »*

359 -^

pleging; die daarentegen, waarin het algemeen welzijn hoofdzakelijk beoogd wordt, de sfeer van het bestuur. Het criterium van de bevoegdheid van de regterlijke magt of van het administratief gezag is dan ook niet alleen gelegen in den aard van het onderwerp van de vordering, of dit op zich zelf beschouwd een verkregen regt is, of op bepaalde wetten gegrond is, ook niet in den aard en den oorsprong van den toe te passen regel, maar tevens in den aard van de betrekking (Verhältnisz), van het levensgebied, waartoe het behoort of waarvoor het ter sprake komt, of namelijk het onderwerp van het geschil eene privaatregtelijke, ook fiscalische betrekking (Verhältnisz) is, dan wel eene publiek-regtelijke.

Zóó SïAHL, Bluntschli en anderen. De kracht van hunne leer is gelegen in de gelijkstelling van den Staat en het administratief gezag, ten gevolge waarvan de ingezetenen tegenover het administratief gezag in dezelfde verhouding zouden staan als tegenover den Staat, en aan het administratief gezag tegenover de ingezetenen hetzelfde gezag zou toekomen als aan den Staat. Ook tegen deze voorstelling kunnen echter bedenkingen gemaakt worden. Het is waar, de individuen zijn niet op zich zelve staande wezens; als geheel, als organisme, waarvan zij leden zijn , is de Staat boven hen verheven, heeft de Staat magt over hen. Doch volgt hieruit dat, wanneer de bevoegdheid van het administratief gezag tot zekere handelingen betwist of krenking van regten door het administratief gezag beweerd wordt, aan ditzelfde administratief gezag de beslissing van die geschillen toekomt? Dan zou aangenomen moeten worden dat de Staat opgaat in het administratief gezag, dat het administratief gezag den Staat volkomen vertegenwoordigt, ook wanneer het in strijd met de van staatswege gestelde vaste regels handelt. Doch het administratief gezag is slechts een van de organen van den Staat, en oefent slechts bepaalde func-tiën van den Staat uit. De individuen zijn leden van den

— 360

Staat, doch van een bepaalden Staat; zij behooren tot een bepaald staatsorganisme, dat eene bepaalde inrigting heeft, wiens organen niet willekeurig, maar volgens zekere, overeenkomstig de staatsinrigting vastgestelde regels werken. Ook het administratief gezag, waaraan de zorg voor het algemeen welzijn is toevertrouwd, heeft geene onbeperkte magt, is niet vrij van alle banden; het heeft een afgeba-kenden werkkring, en is gebonden aan wettelijke regels. Zoo lang nu het administratief gezag die regels in acht neemt, zich binnen zijn werkkring volgens zijne bevoegdheid beweegt, zóó lang vertegenwoordigt het op dit gebied den Staat, en draagt als zoodanig tegenover de ingezetenen het verheven karakter van den Staat. Doch kan het geacht worden den Staat te vertegenwoordigen, wanneer het in strijd handelt met de regels, waarin de wil van den Staat zich heeft geopenbaard? Wanneer het administratief gezag de perken van zijne bevoegdheid overschrijdt, verliest het dan niet het verheven karakter, dat het door zijne roeping, om op een aangewezen gebied de functiën van den Staat uit te oefenen, aan hem ontleende? Omdat de individuën leden zijn van het staatsorganisme, kan de Staat hen beperken in hun vermogen, in hunne vrijheid en in hetgeen hun verder eigen mag zijn; daarom zijn zij gehoorzaamheid verschuldigd aan de regels, waaraan zij door de daartoe bevoegde organen van den Staat, van staatswege, onderworpen zijn. Maar terwijl die regels aan den eenen kant zoovele beperkingen zijn van hunne onafhankelijkheid, waaruit vele en velerlei verpligtingen voor hen ontstaan, zoo zijn diezelfde regels aan den anderen kant de grenzen, welke aanwijzen tot hoever die verpligtingen gaan; zoo is binnen die grenzen eene sfeer gelegen, die ook voor het administratief gezag heilig behoort te wezen. Met andere woorden, tegenover de verpligtingen der ingezetenen staan hunne regten. Juist als leden van een bepaald staatsorganisme, hebben de ingezetenen aanspraak

— 261 —

om overeenkomstig zijne regels geregeerd te worden, om aan geene andere verpligtingen onderworpen te worden, dan hun daarbij zijn opgelegd. Even als de ingezetenen aan die regels gehoorzaamheid verschuldigd zijn, even zoo moet het administratief gezag daaraan eerbied betonnen ; en het administratief gezag, dat zijne bevoegdheid te buiten gaat, dat in strijd met de wetten handelt, maakt niet minder inbreuk op het gezag van den Staat, verstoort niet minder de in den Staat gevestigde orde, dan de ingezetenen door hunne overtredingen. Daarom, even als het noodig is, dat het gezag van den Staat gehandhaafd, de in den Staat gevestigde orde beschermd worden tegen schending door de individuën, zoo bestaat er ook behoefte aan die handhaving en bescherming, waar het administratief gezag zich niet gehouden heeft aan de regels, die het tot rigtsnoer hadden behooren te verstrekken. Is nu het administratief gezag, dat toch slechts één van de organen is van den Staat, waaraan uitsluitend de zorg voor het algemeen belang is opgedragen, bevoegd zelf in alle gevallen de regtmatigheid van zijne handelingen te beoor-deelen, ook wanneer niet hare billijkheid of doelmatigheid betwist, maar hare onwettigheid beweerd wordt, in het algemeen, wanneer geschil gevoerd wordt over regten, tot welk levensgebied die dan ook mogen behooren .P Leidt niet juist de scheiding van reglspraak en bestuur tot eene ontkennende beantwoording van deze vraag? Moet niet ook op het gebied van het bestuur geregtigheid verwezenlijkt worden, en komt daarom de beslissing van dergelijke geschillen niet veeleer aan een ander, onafhankelijk en onpartijdig orgaan van den Staat toe? Zou daardoor het verheven karakter van den Staat miskend, en dien ten gevolge de individuën als onafhankelijke wezens tegenover hem geplaatst worden? Immers neen, omdat het juist de erkenning is van de hoogheid, van het gezag van den Staat, dat op elk gebied de regels, die zijnentwege voor

de werking van elk zijner organen uitgevaardigd zijn, gehandhaafd worden.

Wanneer dan Stahi., Bluntschli en ook vox der Planitz (1) aan de regterlijke magt uitsluitend het gebied van het privaat regt en van het strafregt toewijzen, en aan het administratief gezag de bevoegdheid toekennen, om alle andere regtsgeschillen te beslissen, is dit dan niet eene willekeurige beperking van het gebied van de regterlijke magt en eene even willekeurige uitbreiding van dat van het administratief gezag ? Waarom is het minder overeenkomstig de roeping van de regterlijke magt, de ingezetenen te handhaven in de regten, die zij uit publiekregtelijke wetten ontleenen, te waken dat zij aan geene andere ver-pligtingen, dan welke uit die wetten voortvloeijen, onderworpen worden, dan de ingezetenen in hunne private regten, tegen alle inbreuk van bijzondere personen te beschermen? Waarom geldt het alleen op privaat-en strafreg telijk gebied : //Die Gerechtigkeit des Staates besteht darin, dasz er die Herrschaft seiner eignen Ordnung, und dasz er das Recht der Unterthanen das er zugesichert, aufrecht halte” (2)? En wanneer aan het administratief gezag de beslissing van de publiekregtelijke regtsgeschillen toekomt, waarom dan ook niet van de privaatregtelijke ?

Men zegt, dat geregtigheid wel is waar op elk gebied moet betracht worden, op het gebied van het bestuur zoowel als op dat van de regtspraak, doch dat zij op het eerste slechts de grens (Schranke) is, op het laatste daarentegen het stellige, eenige doel ; dat op het gebied van het bestuur het algemeene welzijn beoogd wordt, behoudens

• (I) nbsp;nbsp;nbsp;bl. 4 v.: .die Gerechtigkeitspflege des Staates manifestirt sich nun als bürgerliche Gerechtigkeitspflege in dem Streite zwischen Privaten, und als strafende Gorechtigkeitspflege.— Die Aufgabe der Justizorganisation im Ganzen ist es, nach beiden Richtungen hin Schutz des Rechts zu gewähren gt;.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Stahl, t. a. p., bl. 597.

— 283 —

de geregtigheid, doch dat op het gebied van de regtspraak de geregtigheid zelve en slechts zij wordt beoogd. Daarom zijn de grenzen van regtspraak en bestuur, afgezien van het strafregt, in het algemeen af te bakenen volgens de scheiding van privaat en publiek regt, omdat op het gebied van het privaat regt, in de privaatregtelijke betrekkingen, het doel is den enkelen mensch zijn regt te waarborgen; daarentegen op het gebied van het publiek regt, in de publiekiegtelijke betrekkingen, het belang van het organisme, dat als geheel de enkele leden beheerscht, wordt nagestreefd (1).

Hier worden tegen elkander overgesteld besinar en regi-spraa^ en hun verschillend doel, en vervolgens in het tweede lid der vergelijking op dezelfde wijze de publie^-refffelij^e en de privaatregfelijie beirei:imffeit (Verhältnisse). Ik betwijfel de juistheid van die redenering. Indien ik mij niet bedrieg staan de publiekregtelijke en de privaatregtelijke betrekkingen niet tot elkander in dezelfde verhouding als bestuur en regtspraak. Men kan naar welgevallen zeggen, zoowel: op het gebied van het bestuur, als: in de publiekregtelijke betrekkingen, wordt het algemeen belang, behoudens de geregtigheid, nagestreefd ; doch men kan de uitdrukkingen: regtspraak en privaatregtelijke betrekkingen niet op dezelfde wijze verwisselen. De geregtigheid, het doel van de regtspraak, is niet het doel in de privaatregtelijke betrekkingen. Integendeel. Evenzeer als in de publiekregtelijke betrekkingen het algemeen belang behoudens de geregtigheid wordt nagestreefd, evenzeer beoogen de bijzondere personen, die tot elkander in privaatregtelijke betrekkingen treden, niet degeregtigheid, maar hun belang, en is ook hier de geregtigheid slechts grens. Iemand, die een huis koopt, heeft niet de geregtigheid ten doel, maar hij heeft een huis noodig, en dit

(l) Stahl. t a. p., bl. 609 t.

convenieert hem. Het koopcontract móet hij volgens het regt nakomen. Eerst dan wordt in de privaatregtelijke betrekkingen de geregtigheid doel, wanneer tusschen de bijzondere personen geschil ontstaat over regten, en daarover de beslissing van de regterlijke magt — niet van dezelfde personen, die tot elkander in privaatregtelijke betrekkingen staan — wordt ingeroepen. Moet deze onderscheiding niet ook op publiekregtelijk gebied gemaakt worden ? Op dit gebied is bevordering van het algemeen belang doel, doch wanneer nu in de bijzondere gevallen miskenning van de geregtigheid, die //grens” had moeten zijn, beweerd wordt, dan wordt de geregtigheid doel. Doch dan kan de handhaving van de geregtigheid niet overgelaten worden aan hetzelfde gezag, aan hetwelk niet de geregtigheid maar het algemeen belang ten doel is gesteld, tegen hetwelk juist de grieve van miskenning van de geregtigheid wordt ingebragt.

Het ontkennen van de bevoegdheid van het administratief gezag als zoodanig tot het beslissen van dergelijke geschillen is niet de strekking van bestuur en van regtspraak te verwisselen; het is slechts te willen, dat het bestuur op wettige wijze aan zijne bestemming beantwoorde. Evenmin wordt daardoor ontkend, dat in sommige en wel in vele gevallen het administratief gezag binnen zekere grenzen vermag te handelen, zoo als het goèdvindt, en naar goedvinden op de bezwaren, die tegen deze zijne handelingen oprijzen, beschikt, zonder dat de regterlijke magt er iets mede te maken heeft; — hier — het is reeds opgemerkt — is slechts sprake van die gevallen, waarin de bevoegdheid van het administratief gezag beperkt, waarin de regten en verpligtingen van de ingezetenen bepaald zijn.

Mijne opmerkingen hebben ten betooge gestrekt, dat de beslissing van de zoogenaamde administratieve regtsge-schillen niet aan het administratief gezag als zoodanig toekomt, niet is eene daad van bestuur doch van regt-

— 265 —

spraak (1). Ik wensch mij hier op een of twee schrijvers — in dit opzigt bondgenooten — te beroepen. » Als men zegt, dat men evenzeer administreerl, indien men geschillen over de door de daden der administratie gekrenkte regle7i tracht te beslechten, al.s wanneer men besluiten uitvaardigt en toepast, of eene beschikking naar goeddunken neemt, dan verwijdert men zich van de ware voorstelling der zaak, en men doet de woorden, het taalgebruik geweld aan. De autoriteit, die r^^Z^geschiUen beslecht, spreekt regl, doch administreert niet. Hij, wiens regleti door eene administratieve daad geschonden zijn, vraagt regl, een vonnis (geene gunst, welke het onderwerp eencr administratieve beslissing kan zijn) (2).” Wel kan de beslissing van de administratieve regtsgeschillen aan administratieve autoriteiten of collégien opgedragen worden, maar daardoor verandert die beslissing niet van aard. Zij blijft regt-spraak. Elke beslissing van een opgeworpen regtsgeschil is regtspraak, onverschillig wie beslist, hetzij de administratieve regter hetzij de gewone regter (3). vMais, dit-on, en pareille matière, juger c’est encore administrer. Cette proposition a fait fortune et on l’a souvent répétée. Notre

• (l) nbsp;nbsp;nbsp;Ik neem hier bestuur in engeren zin, volgons de onderscheiding die bij vos der Planitz , bl. 6, hoewel in eene andere beteekenis, voorkomt: 'das Wort Verwaltung oder Administration hat eine Zweifache Bedeutung, eine weitere, in der es so viel bedeutet als: Ilaudhabung irgend einer staatlichen Function, und eine engere, in welcher die Verwaltung als eine von der Justizpflege Getrennte Function zu bet.aehten ist.- — Besturen is ook regtsrcgels toepassen, doch regtspreken is m.i. beslissen, wanneer over die regels geschil bestaat. Zoo zegt ook de heer Thorbecke, Aant., 11, bl. 160: lt;nbsp;Kegteischap is in ieder tak van uitvoerende raagt vervat, waar over een geschil van bevoegdheid, of over een feit naar een regtsregel moet worden geoordeeld..

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;(Mr. J. QnARLES van Ufpord) Beschouwingen ooer de wijze van regeling enz. wan den liaad van State, bl. 68.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Vgl. Mr. H. VAN SoNSBEECK, Nadere bijdrage ter regeling van de confiieten van attributie, bl. 25 en 32.

T/temis, D. VIII, 3de St. [1861]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18

— 266 —

réponse est simple, et pourra sembler naïve. En cette matière comme en toute autre, dirons-nous, juger c’est juger.” Volgens den schrijver van deze woorden, vertegenwoordigt het administratief gezag den Staat. Maar vervolgt hij : //l’administration en est-elle moins tenue d’obéir aux lois et d’exécuter les contrats qu’elle a passés? Ces lois, ces conventions ont les unes et les autres pour objet de restreindre ou de régler son action, d’introduire des garanties contre ses abus, des précautions contre ses erreurs. Com-meni raelmeUre à décider elle-même quels devoirs elles lui prescrivenl, quelles barrières elles lui opposenl!’ Le sentiment qui a dicté les dispositions restrictives de la loi ou les clauses du contrat est incompatible avec la confiance qui en laisserait l’administration seule appréciatrice. Il n'ÿ a qu’une aulorilé éiranffère et impartiale, c'est à dire une juridiction véritable qui puisse prononcer (1).”

Derhalve ook in administratieve regtsgeschillen regt-spraak. Maar door wien? Dit is de tweede vraag, die bij de behandeling van dit onderwerp oprijst. Behoort de regt-spraak in administratieve zaken te geschieden door bijzondere regters (zoo als de conseils de préfecture en de conseil d’état in Frankrijk) of door den gewonen regter?

Zijn er afdoende bezwaren tegen dat de gewone regter ook van het contentieux administratif kennis neme? De beperking van den werkkring van den gewonen regter tot het gebied van het privaat- en van het stratregt is in Frankrijk in den laatsten tijd mede een gevolg geweest van de Fransche revolutie, en eene reactie tegen de groote magt, die de Parlementen in Frankrijk vermees-terd hadden (2). Is zij echter gegrond in het wezen en de bestemming der regterlijke magt ? De bestemming

(I) Vivien, Et, aäm., I, bl. 130 v.

(2J Ygl. Vivias, 1. )., 1. bl. 19 v.

— 267 —

der regterlijke magt is toch — afgezien van het jus constitutum — de handhaving van het regt op elk gebied, de openbaring van de geregtigheid van den Staat (1). Welke grond is er dan voor de beperking van den werkkring van de regterlijke inagt tot privaat-en strafregtelijk gebied? Vivien antwoordt: //les affaires administratives comportent une justice réglée comme les affaires judiciaires, mais elles sont placées dans des conditions qui ne permettent pas de les déférer aux mêmes juges (2).” Waarom niet? De heer Quarles van Ufford antwoordt ; //behalve dat men den burgerlijken regter niet die administratieve kennis, welke voor de beslissing van het contentieux administratif gevorderd wordt, schijnt te kunnen toeschrijven, leidt de opdragt van de regtspraak in de bedoelde regtsgeschillen aan de civiele regtbanken tot onderwerping van het administratief gezag aan de regterlijke magt en de beide hoofddeelen van de uitvoerende magt, die zooveel mogelijk gescheiden moeten blijven, worden in ééne hand vereenigd (3).”

Deze bedenkingen schijnen mij niet onvatbaar voor eenig antwoord. Ontzegt men den gewonen regter de voor deze regtspraak vereischte kennis, omdat andere wetten en andere overeenkomsten moeten uitgelegd en toegepast worden dan die gemeenlijk de regtsbetrekkingen tusschen bijzondere personen regelen? Doch de burgerlijke of straf-regter wordt bekwaam geacht de meest ingewikkelde ques-ties te beslissen over allerlei onderwerpen, waarvan hij nooit zijne bijzondere studie heeft gemaakt. Dagelijks wordt voor den regter het debat gevoerd over den zielstoestand

• (l) nbsp;nbsp;nbsp;'Die Rechtspflege ist Hnndhabung und ist Odeuhirung der Gerechtigkeit des Staates»: Stahl, hl. .597.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Et. adm., 1, p. 140.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Beschuuw,, bl. SS V.

— 268 —

van een beschuldigde tijdens het plegen van de hem ten laste gelegde daad, over de eigenschappen en werking van schadelijke bestanddeelen, waarvan met een misdadig doel gebruik is gemaakt, en over andere onderwerpen niet minder vreemd aan het gebied van het burgerlijk regt. Kan de regter zich niet evenzeer in administratieve regtsgeschil-len zelf op de hoogte stellen, of zich door deskundigen doen voorlichten ? De regter zou immers niet geroepen worden om zelf maatregelen van bestuur te nemen, maar slechts om de toepassing van regtsregels te beoordeelen. En indien de gewone regter daar niet toe in staat is, kan men dan hier blijven staan ? Moet de leer van de beperking van zijn gebied tot het eigenlijk gezegde privaat- en strafregt niet leiden tot de invoering van eene bijzondere regtspleging in polderzaken, in zaken van koophandel, van kerkregt en tot steeds meerdere splitsing van de regtspraak ?

Men vreest vertraging van den gang van het bestuur door langdurige gedingen, en hun nasleep, hooge kosten. Doch de in alle regtszaken zoo wenschelijke vereenvoudiging van procedure en de afschaffing van de aan het rijk te betalen kosten zouden deze bezwaren zeer verminderen, zoo niet wegnemen. Buitendien belet niets de vaststelling van de noodige maatregelen tegen stremming van het bestuur, als daar zijn, behalve dat de beslissing van sommige administratieve regtsgeschillen aan administratieve regtscollegiën uitdrukkelijk kan opgedragen worden, de parate executie, korte termijnen voor de procedure voor den gewonen regter, verpligting tot voorloopige nakoming van de bevelen van het administratief gezag, bevoegdheid om in de eerste plaats van het administratief gezag redres van grieven te verzoeken, behoudens het regt om zich tot den regter te wenden enz. En is de vlugheid in de behandeling van zaken door administratieve collégien van algemeene bekendheid ?

— 2ß9 —

Bovenal ducht men door de opdragt aan den gewonen regier van de beslissing van het contentieux administratif de onderwerping van het administratief gezag aan de reg-terlijke magt, waardoor de zoo heilzame scheiding van regtspraak en bestuur weder verloren zou gaan. Men voorziet dat de regterlijke magt zich onophoudelijk inbreuken zal veroorloven op het gebied van het administratief gezag, die telken male slechts door het opwerpen van conflicten zouden kunnen gekeerd worden (1). Doch de regter zal zich nimmer mogen mengen in de zuivere administratie, en is op dit gebied de vrees voor onderwerping van het administratief gezag aan de regterlijke magt meer gegrond dan op het gebied van het strafregt, waar ook de Staat tegen den individu in den gerigte treedt, waar ook de regter tusschen den Staat enden individu uitspraak doet? Het is immers evenmin onderwerping van de wetgevende magt aan de regterlijke, wanneer de regter algemeene maatregelen van inwendig bestuur en andere wettelijke verordeningen, zoowel wegens strijd met de wetten als verzuim van vormen , niet toepast. En bestaat er minder gevaar voor overschrijding van bevoegdheid van een van beide zijden, wanneer de administratieve regtspraak niet aan de ge-Avone regterlijke magt, doch aan den Raad van State of andere administratieve collegiën wordt toevertrouwd? Mag niet evenzeer van het hoogste regterlijk collegie als van den hoogsten administratieven regter verwacht worden, dat het de grenzen van het bestuur zal eer-

(l) •Enfin, et cette considération est une des plus graves, si le contentieux administratif était déféré a l’autorité judiciaire , les limites qui le séparent de l’administration pure seraient exposées U de fréquentes violations. Le respect n’en pourrait être assuré qu’au moyen de conflits sans cesse répétés, dont la fréquence établirait des luttes fâcheuses entre l’administration et l'autorité judiciaire, et provoquerait des plaintes nombreuses:quot; Vivien, p, 142.

- 270 -biedigen en beschermen? Indien men beducht is, dat het opwerpen van conflicten dikwijls noodzakelijk zal zijn, zullen die conflicten vermeden kunnen worden, wanneer nevens de tusschen de ingezetenen over burgerlijke regten regtsprekende magt nog eene andere insgelijks regtspre-kende magt bestaat? Er zal dan zeker boven het hoogste regterlijke en het hoogste administratief-regterlijke collegie nog een hooger collegie moeten geplaatst worden, dat den strijd tusschen die beiden in hoogere eenheid en harmonie oplosse. Dan zullen de burgers toch ongetwijfeld erlangen die eenheid van de regtspraak, die zekerheid en onveranderlijkheid van het regt, die — het kon niet missen — de vruchten zouden zijn van de ook met ingenomenheid aan Frankrijk ontleende cassatie. Doch hoe zal een dusdanig hof van competentie beslissen? Volgens streng regt? Doch dit doet immers ook de regterlijke inagt. Waarom haar dan het oordeel over hare eigene bevoegdheid onttrokken? Of volgens bet algemeen belang? Doch is dit niet met andere woorden volgens willekeur?

Tn het algemeen zullen de bezwaren tegen de beregting van de administratieve regtsgeschillen door de gewone regterlijke magt dezelfde zijn bij de opdragt daarvan aan den Raad van State of andere zoogenaamde administratieve regtbanken. En toch zal de beregting van die geschillen in ieder geval regtspraak moeten zijn, dat is, die beregting zal omgeven moeten worden met de noodige waarborgen van onafhankelijkheid, onpartijdigheid en kunde van de regters, openbaarheid van de behandeling en vrijheid van were. Immers die administratieve collégien zullen bij de beslissing van de administratieve regtsgeschillen collégien van regtspraak zijn, niet van bestuur. Hier zijn toepasselijk de woorden van Vivien: //II y a — dans les entrailles même de notre droit public un principe placé au dessus de la contradiction. C’est celui qui assure «»e

— 271 —

ianeHon, une garantie, qui, pour employer la langue élu palais, ouvre une action à tout citoyen invoquant un droit. —■ Entre citoyens, nul ne conteste qu’il y ait lieu de déférer aux juridictions établies toute difficulté qui donne lieu à l’examen du texte d’une loi ou d’une convention, à l'effet d'en déterminer le sens et d'en donner l'interprétation, non arbitraire et ffacultatwe, mais fformeUe et doctrinale. — Pourquoi la règle admise sans exception dans tous les cas où les citoyens sont en débat les uns avec les autres, ne le serait-elle pas quand un citoyen est en débat avec l’Etat ? Tjoin de la repousser dans ce cas, il semble qu’il y ait une raison particulière de l’admettre, car au citoyen qui a l’Etat lui-même pour adversaire, il faut une protection particulière contre un adversaire si puissant (1).” Zullen nu die waarborgen bij den administratieven regter talrijker, ten minste niet minder zijn dan bij den gewonen regter? Al bezit hij meer administratieve kennis, zal hij beter regt spreken , hij die niet zijn leven uitsluitend aan de beoefening der regtswetenschap heeft gewijd? of zal hij meer onafhankelijkheid bezitten, hij die misschien niet als de gewone regter voor zijn leven aangesteld is? of meer onpartijdigheid, hij die, misschien tevens bestuurder of uit herinneringen van zijn vroeger bestuur, ligt geneigd zal zijn te vragen, niet, wat regt is, maar, wat, zijns inziens, het algemeen belang eischt? Daar is een woord van een voorstander van de administratieve justitie, dat vrees inboezemt voor de regten der ingezetenen: //de natuur van het geding sluit den burgerlijken regter uit. Hij kan niet oordeelen over ’lt; geen door Aet gemeene belang wordt gevorderd (2).”

Men heeft dikwijls en luide geklaagd over de overschrijding van regtsgebied door de regterlijke magt in ons

( 1 ) VlTIEN, Üt. Adm., I. p. 129 v.

(2) Thorbucke, Aant., £1, bl. 157.

— 272 —

vaderland. Men heeft het aanmatiging genoemd wanneer zij, behalve met de beregting van misdrijven, zieh ingelaten heeft met andere gesehillen dan tussehen bijzondere personen over andere dan zuiver burgerlijke regten. Men heeft haar verweten dat zij te dikwijls uit het oog heeft verloren dat al wat het publiek regt raakt buiten hare bevoegdheid ligt (1). Zijn die klagten en verwijten regtmatig? Men zou dan moeten aannemen dat art. 148 van de Grondwet limitatief is, niet enuntiatief; dat daarin de geschillen over eigendom en die daar verder genoemd worden niet bij uil-sluifinff, maar uiislmiend aan de kennisneming van de regterlijke magt zijn onderworpen ; dat twistgedingen over eigendom enz. beteekent : twistgedingen over eigendom enz. iusscAen bijzondere personen, at hetgeen met de woorden van het artikel en met zijne geschiedenis in strijd is. Men zou dan moeten aanuemen, bf dat wij hier, even als in Frankrijk, administratieve regtbanken hebben, aan wie ook zonder Uitdrukkelijke opdragt de regtspraak in alle administratieve regtsgeschillen toekomt, hetgeen in strijd is met de werkelijkheid en met art. 1 van de wet op de regterlijke organisatie, waarin gezegd wordt dat aan andere collegiën dan aan de gewone regterlijke collegiën slechts over bepaalde onderwerpen bij de Grondwet of andere wettelijke bepalingen regtsgebied is toegekend; bf dat art. 145 van de Grondwet; //er wordt alom in de Nederlanden regt gesproken in naam des Konings,” aldus uitgelegd moet worden: er wordt alom in de Nederlanden in naam des Konings regt gesproken,

(I) Vgl. de reeds aangehaalde Beschouwingen over de overschrijding van regtsgebied door de Regterlijke magt en over de algemeens maatregelen van inwendig bestuur, door Mr. J. Quarles van Uppord , in Themis, 1848, 1)1. 367 vv.; Thorbecke, Aanteek,, II, hl. 156 w. — Contra: de hoer van SoNSBEECK e. a. ; — ook verdient herinnering : de leerstellingen omir. de regt, magt door wijlen Mr. J. D. Meijer in den jare 1817 geuit, en uit zijne schriften in den jare 1842 herinnerd door Mr. A. D. Meijer, bl. 88, 96, 114 V., 116 v., en Meijer, Instit. jud., VI, bl. 52 vv.

^ 273

wel te verstaan in alle geschillen over zuiver burgerlijke regten tusschen bijzondere personen; in administratieve regtsgeschillen wordt in den regel geen regt gesproken.

Het denkbeeld van eene algemeene regterlijke magt, als derde hoofdmagt in den Staat verbeeld, moge een wanbegrip zijn — hieruit volgt m. i. niet dat de regter zich uitsluitend op het gebied van het privaat regt mag bewegen; regterschap moge in ieder tak van uitvoerende magt vervat zijn, waar over een geschil van bevoegdheid of over een feit naar een regtsregel moet worden geoordeeld, — doch is daarom de beslissing van administratieve regtsgeschillen eene verrigting van polMscA bestuur, en derhalve aan den burgerlijken regter onttrokken ? de burgerlijke regter moge, zooals de tegenwoordige Minister van Justitie bij de beraadslagingen over art. 1 van de //nieuwe regterlijke inrigting” zich uitgedrukt heeft,//niet bevoegd zijn om te oordeelen over de regtmatigheid van de handelingen van de uitvoerende magt, binnen den kring barer bevoegdheid verrigt,” maar beoordeelt de burgerlijke regter de reffimadffAeid van de handelingen van de uitvoerende magt binnen den Aring Aarer bevoegdAeid verrigt, wanneer hij onderzoekt of de uitvoerende magt binnen den kring harer bevoegdheid heeft gehandeld, wanneer hij zich onbevoegd verklaart, zoodra hij bevindt dat het administratief gezag krachtens diens discrétionnaire magt heeft gehandeld, doch daarentegen van het geschil kennis neemt, wanneer eenig regt daarvan het onderwerp is?

De Nederlandsche regter gaat dan ook voort met zich in vele gevallen bevoegd te verklaren, waar andere dan zuiver burgerlijke regten in geschil zijn, die in landen, waar de administratieve regtsmagt georganiseerd is, aan de béoordeeling van den gewonen regter onttrokken zouden zijn, en niet alleen wanneer hij door bijzondere wetten in bijzondere gevallen bevoegd verklaard is. De jongste tijd

— 274 —

is rijk aan in dit opzigt merkwaardige beslissingen. Eenige voorbeelden (1) mogen hier volgen.

Zij die van oordeel zijn, dat de Staat, de provincie, de gemeente enz. slechts dan in regten kunnen betrokken worden, wanneer zij optreden als burgerlijk persoon, wanneer hunne regten en verpligtingen voortvloeijen uit eene //burgerlijke” wet, dat daarentegen de gewone regter onbevoegd is, wanneer de Staat, de provincie, de gemeente als publiek ligchaam krachtens //politische” wetten, verordeningen of overeenkomsten verbinden of verbonden zijn, zullen zich niet kunnen vereenigen met het arrest van den Hoogen Raad van 18 Maart 1853 (Ned. Reffispr., 44, 39, 167). Het gold de aan den luitenant-generaal van Damme, bij keizerlijk decreet van 8 Fructidor, Jaar XTTT, verleende concessie tot indijking van zekere gronden en schorren in Zeeland, ten gevolge waarvan den 7 Brumaire, ' jaar XIV, tusschen den generaal v. D. en den prefect van het departement van de Schelde een pacht-contract was gesloten. De Staat was gedagvaard tot het verleenen van autorisatie tot het indijken van zekere schorren, waartoe de eischers krachtens de concessie en het contract beweerden geregtigd te zijn. De Hooge Raad verklaarde zich uitdrukkelijk bevoegd om van de zaak kennis te nemen, op grond dat het onderwerp van den eisch betrof de uitvoering van een burgerlijk contract, ten gevolge eener concessie van den toenmaligen Souverein, tusschen of namens den Staat ter eenre, en den auteur der eischers ter andere zijde gesloten, waaruit voor beide partijen regten en verpligtingen waren geboren, omtrent welke, ingeval van verschil, de beslissing naar art. 148 der Grondwet behoort aan de

(I) Ik kies mijue voorbeelden uit de jurisprudentie na 1848. Oudere vindt men in het aangeiiaalde opitel van Mr. J. Quarles van Ukfoku, is Thtma 1848.

— S75 -

regterlijke magt (1),doch verklaarde de eischers niet-ont-vankelijk op grond, dat in het contract bepaald was, dat er geen autorisatie tot eene nieuwe indijking zou gegeven worden zonder een voorafgaand onderzoek, hetwelk uitsluitend aan de administratieve magt was voorbehouden. Men kan ten opzigte van de qualificatie van de concessie en het contract met den Hoogen Raad van meening verschillen, en evenwel de regterlijke magt bevoegd achten om van geschillen over daaruit voortvloeijende regten en verpligtingen kennis te nemen.

liet Hof van Zuid-Holland heeft de regterlijke magt bevoegd verklaard ten aanzien van eene vordering door den Staat ingesteld tegen de erfgenamen van een comptabel rijksambte-naar tot rekening en verantwoording van het door dezen gevoerd beheer (arr. 14 Maart 1849 en 5 Maart 1851, J^ed. Regl^pr., 38, 73, 375), en bij arr. van 28 Dec. 1853 (Neil. Regigpr., 50, 85,380) kennis genomen van eene vordering van eene gemeente tegen haar afgetreden ontvanger tot het doen van rekening en verantwoording van zijn gevoerd beheer, en afgifte van de gelden, registers en documenten tot de comptabiliteit der gemeente behoorende. — Is echter de betrekking tusschen den Staat of een van zijne onderdeden en een ambtenaar wel //burgerregtelijk? ”

De aanstelling van ambtenaren geschiedt door den Staat of een zijner onderdeden zeker niet als »burgerlijk persoon.” Evenwel heeft de Hooge Raad bij arrest van 15 Oct. 1858 {yed. Regispr., 60, 12, 57) goedgeheeten het dispositief van een arrest van het Hof van Gelderland, waarbij dit aan een gemeenteambtenaar eene vordering tegen eene gemeente tot betaling van zijne bezoldiging had ontzegd,—

(l) Ook de procnreur-generaal, schoon tot onbevoegd-verklaring concluderende, noemde de regten en verpligtingen, nit het admodiatie-contract en de concessie voor de partijen voortgesproten, burgerregtelijk ; t. ». p., bl. 173.

— 276 —

niet, zieh onbevoegd verklaard om van de zaak kennis te nemen. — Is met dit arrest niet eenigermate in strijd het arrest van den Hoogen ßaad van l April 1858 (J^ed. Refftspr., 58, 56, 299), waarbij de Hooge Raad zich onbevoegd heeft verklaard om kennis te nemen van eene vordering van een ontslagen ambtenaar tegen den Staat tot toewijzing van wachtgeld ? Waarom ook toen de vordering niet ontzegd, indien zij bleek ongegrond te zijn?

Eene concessie tot het leggen van gazpijpen onder stadsstraten wordt door het bestuur van eene gemeente uit het oogpunt van het algemeen belang, niet als vertegenwoordiger van een burgerlijk persoon verleend. Toch heeft de regterlijke magt regt gesproken op eene vordering door een concessionnaris tegen de gemeente Maastricht ter zake van de intrekking van de hem verleende concessie, en op eene vordering in reconventie tot wegruiming van de bestaande gazbuizen,en heeft de H. R. bij arrest van 3 Junij 1859, (JVed. Beglsp^r., 62, 36, 168) de door den concessionnaris opzigtens de vordering in reconventie bestreden bevoegdheid van de regterlijke magt gehandhaafd.

De Regtbank te Dordrecht had bij vonnis van 4 April 1859 (Ned. Jieffispr., 64, 79, 379) gemeend zich onbevoegd te moeten verklaren ten aanzieu van eene door den Staat tegen de gemeente Puttershoek ingestelde vordering tot teruggave van door den Staat betaalde transport-, vestigings- en verplegings-kosten van veroordeelde, in die gemeente armlastige, bedelaars ;—doch dit vonnis werd door het Hof van Zuid-Holland bij arrest van 11 Junij 1860 ( TTeekil. v. A. Ji., n». 2225), onder bevoegd-verklaring van de regterlijke magt, vernietigd.

Eene vordering door de gemeente Zwolle ingesteld tot wegruiming van een uitstek, hetwelk een bijzonder persoon precario over eene //jure publico” aan de gemeente toebe-

— 277 —

hooiende straat had, is door de Regthank te Zwolle toegewezen {JKeeiiH. no. 2241).

Dat eene gemeente door den regter kan veroordeeld worden tot herstel en schadevergoeding, ter zake van handelingen door haar bestuur als zoodanig gepleegd, waardoor inbreuk is gemaakt op de regten van bijzondere personen, is o. a. beslist bij arrest van het Hof van Gelderland van 9 Januarij 1861 (tTeekbl. n«. 2257; vgl. Regtbank Breda, 13 April 1858, ^ed. lïegfspr., 65, 62, 373; Regtbank Nijmegen, 30 Junij 1860, JTeekbh n“. 2204). En toch heeft het administratief gezag die handelingen niet als burgerlijk persoon gepleegd, en moet in dergelijke gedingen zijne bevoegdheid tot de handelingen, waarvan de onregtmatig-heid beweerd wordt, worden onderzocht.

Zeer vele voorbeelden kunnen bijgebragt worden, dat de regterlijke magt over regten cn verpligtingen, niet uit //het burgerlijk regt” in engeren zin, maar uit //politische wetten, regeringswetten,” voortvloeijende, heeft geoordeeld.

Zoo heeft de //burgerlijke” regter ingevolge de wet van 28 Nov. 1818, eene diaconie veroordeeld tot restitutie aan eene andere diaconie van gelden voor provisionelen onderstand aan behoeftigen, en heeft de H. R. bij arrest van 15 Eebr. 1850 (Ned. Begtspr., 35, 3, 7) de bevoegdheid van de regterlijke magt in dit opzigt uitdrukkelijk erkend.

Zoo heeft de Regtbank te Rotterdam bij vonnis van 26 Junij 1850 (Ned. lïegtspr.,4lt;4!, 96, 447), kennis genomen van eene vordering van het polder-bestuur van zekere polders tegen de gemeente Rotterdam, ter zake van het op verkregen consent van het Hoogheemraadschap, waaronder die polder ressorteert, verrigten van eene doorgraving en het plaatsen van zuigbuizen in een dijk, tot opruiming en herstelling in vorigen staat.

De regterlijke magt heeft uitspraak gedaan, — niet, zich onbevoegd verklaard — op eene vordering ingesteld door

— 278 —

iemand, die de koninklijke toestemming had verkregen tot het oprigten van eene gazfabriek te Nijmegen, en die op dien grond beweerde, dat hem door het bestuur dier gemeente ten onregte de vergunning, om tot het leggen der gazpijpen de straten op te breken, was geweigerd. Bij arrest van 14 Jan. 1853 (ÆeÆ liefflspr., 43, 80, 395) handhaafde de H. R. des lageren regters uitspraak.

Dikwijls heeft de regterlijke magt meer gelet op den aard van het onderwerp, waarover hare beslissing werd ingeroepen, dan op den oorsprong daarvan, bij voorbeeld, in een arrest van den H. R. van 13 April 1855 {Ned. Iteffispr., 50, 9, 25) gewezen in een geding over het bestuur van vicariegoederen, waarin overwogen wordt : //dat bet beheer in den regel is een uit den eigendom voortspruitend regt, dat deze aard van het onderwerp niet verandert, noch hetzelve aan de kennisneming van de regterlijke magt wordt onttrokken, wanneer dat regt uit eene oorzaak wordt ontleend, onder het publiekregterlijke te rangschikken. ”

Tot de // politische ” wetten behooren de belastingwetten en verordeningen. Toch heeft de wetgever (art. 15 wet van 22 Mei 1845, Slbl. n®. 22, en art. 260 der gemeentewet) de regterlijke magt bevoegd verklaard om in zekere gevallen de belastingschuldigheid van in belastingen aangeslagen en te onderzoeken. De interpretatie van die wettelijke bepalingen door de regterlijke magt is merkwaardig. Bij arrest van 20 October 1854 [A^ed. Jlegispr., 48, 40, 176), heeft de Hooge Raad aan de regterlijke magt de bevoeglt;lhei(l toegekend tot cognitie en beslissing van een verzet tegen een dwangbevel wegens eene plaatselijke directe belasting, gegrond op beweerd onwettig bestaan der belasting_zelve. —■ Bij arrest van 22 October 1858, {N’ed. Regispr., 60, 15, 74) heeft de Hooge Raad ontvankelijk verklaard een verzet tegen een dwangbevel wegens eene plaatselijke directe belasting op

— 279 —

grond, dat de aangeslagene niet zou zijn ingezeten der gemeente (1). — Eindelijk is de vraag: of de burgerlijke regier bevoegd is kennis te nemen van eene actie tot terugvordering van betaalde plaatselijke belasting, bij hoofdclijken omslag geheven, gegrond op het beweren, dat de eischer gedurende een gedeelte van het jaar, waarover de omslag is geheven, in eene andere gemeente verblijf hield, en daar in den hoofdelijken omslag is aangeslagen , bevestigend beant-WQord door het Hof van Zuid-Holland, bij arrest van 7 Maart 1859 [JTeeibl. v. A. Regt, n’. 2060) en van 27 Junij 1860 [ITeeAbl. n”. 2191) (2).

Wanneer, zoo als in dit laatste geval, de regtmatig-heid van de plaatsing op door het administratief gezag wettig vastgestelde kohieren (vgl. art. 264 vv. der gemeentewet) bij de regterlijke magt met vrucht kan bestreden worden, waarom moeten dan, in zake onderhoud-pligtigheid van wegen, de door het administratief gezag vastgestelde kohieren, bij vervolging der aangewezen on-derhoudpligtigen, door de regterlijke magt tot grondslag van haar onderzoek en beslissing worden aangenomen, ook al wordt de onderhoudpligtigheid zelve ontkend (vgl. arrest van den H. R., 5 October 1859, R'ed. Regispr., 63, 11, 35 (3) ? In een arrest van dieuzelfden dag in eene dergelijkc

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Dit arrest wordt bestreden door dhr. Mr. C. J. van Nispen tot PANKERDEN , in de iiijdragen van Betz c. s., III, bl. 264.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Vgl. de polemiek over deze zaak en art. 245 gemeentewet in de Bi}dr. v. Betz c. s., I, II, III ■ passim.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Vgl. over die onderhondpligtigheid, behalve mijn opstel in Themis, Dec. 1859, waar ook de ia dit opzigt zeer weifelende jurisprudentie wordt vermeld, eene belangrijke brochure: de onderhmid-pUgtigheid, Zwolle, 1860. De schrijver vereenigt zich met de leer van den Hoogen Raad in het arrest van .5 Oct. 1859. Hij acht de onderhond-pligiigheid eene persoonlijke verpligting, niet een zakelijken last. Zon men echter het tegendeel niet afleiden uit zijne omschrijving van deze verpligting, bl. 4 : ■ zij is eene van ouds bestaande voorziening of praes-tatie, welke ten opzigte van voorwerpen van openbaar gebruik, gelijk wegen, kaden en walbeschoejingen, door bÿzondere personen wordt

— 280 — zaak heeft de H. Raad beslist dat de vraag, of iemand ver-pligt is een openbaren weg te onderhouden, niet behoort tot die, welke in art. 148 Grondwet tot de kennis der regterlijke raagt worden gebragt, daar toch //de onderhoudspligtig-heid, als last ten openbare nutte, op den eigendom klevende, niet is een onderwerp van privaatburgerlijk regt, noch uit zijnen aard, noch naar den zin en de strekking van het burgerlijk wetboek.”

Evenwel heeft de Hooge Raad, bij arrest van 22 Maart 1861 [JTeeidlad van Aet Jie^t, n“. 2259; vgl. n'“. 2136, 2185 en 2208), de regterlijke magt bevoegd geoordeeld ten aanzien van eene vordering door eenige grondeigenaars tegen de gemeente Leeuwarden ingesteld, strekkende, dat zekere hun toebehoorende landen verklaard zouden worden //onbezwaard van den last om, bij eene slatting der stadsgracht, slik, aarde en andere speciën, uit die slatting ontstaande, zonder hunne toestemming daarop te laten bergen (1).” Wel heeft de Hooge Raad verklaard, dat de verpligting om een openbaren weg of vaart te onderhouden en de verpligting om specie uit eene stadsgracht te ontvangen ten eenenraale verstrekt, en wier verptiytimj daartoe wordt aangewezen door een vast goed, waarvan zij ab eigenaren bekend staan* eoz.ï Wat is die aanwijzing dan het gevolg van den last die op het onroerend goed rust, waardoor natuurlijk de eigenaars tot zekere verpligtingen gehoudeu ziju ? En zal nu een dergelijke last in strijd met art. 231 van de gemeentewet bij eenvoudige provinciale verordeningen opgelegd , of, wat nog sterker is, door de plaatsing op de overeenkomstig die verordeningen opgemaakte kohieren onherroepelijk gevestigd kunnen wurden ?

(1) Vgl, de merkwaardige pleitrede, gehouden voor het Ilof in Friesland (voor de gemeente Leeuwarden), door Mr. I. Teltino , ’s Grav. 1860. Het komt mij voor, met het oog op de niet limitatieve bepaling van art. 148 der Grondwet, dat uit de stolling van Mr. T., dat de last van aardberging is een onus publicum volgens de beginselen van het poliiieregt daargesteld , niet noodwendig volgt de onbevoegdheid van de regterlijke magt, om van een geschil over die verpligting kennis te nemen.

— 2R1 —

van elkander verschillen, daar de eerste geen inbreuk maakt op het vrij genot en de beschikking van den grond van den onderhoudpligtige, de tweede daarentegen het vrij gejot van den eigendom van den grond belemmert en beperkt. Doch is dit onderscheid wezenlijk? Het is waar, de onderhoudpligtigheid, op eenigen eigendom klevende, is niet eene beperking van het vrij genot en van de volstrekte beschikking, waaraan,, volgens art. 625 B. W., de eigendom onderworpen is, doch desniettemin is zij m. i. een op den eigendom rustende zakelijke last. Wat doet het nu af ter beoordeeling van de competentie, dat de onderhoudpligtigheid in faciendo, de verpligting om specie te ontvangen in patiendo bestaat? Ook door grondrenten wordt het vrij genot van den eigendom van den grond niet belemmerd noch beperkt.

De H. R. overweegt in het aangehaalde arrest verder: //dat ’s Hoves beslissing (dat zich onbevoegd had verklaard) mede daarop berust, dat de ingestelde vordering niet is gerigt tegen de uitoefening van eenig beweerd burgerlijk regt, maar tegen die van een beweerd staatsregt op der eischeren eigendom; dat echter, Aei zij de beiwisiing van Aei vol en vrij genol van Aet regl van eigendom is gegrond ogi een beweerd burgerlijk regt, Aet zij op een staatsregt, niettemin Aet geding tot AandAaving van Aet volle en vrije eigendomsregt is een geding daarover, en mitsdien, naar art. 148 der Grondwet, onderworpen aan de kennisnemingen beslissing der regterlijke magt.” Zou ditzelfde niet mutatis mutandis ten opzigte van de onderhoudpligtigheid kunnen overwogen worden, en bestaat er derhalve niet strijd tusschen dit laatste arrest en het boven aangehaalde arrest van 5 October 1859?

Uit deze voorbeelden, welke voor vermeerdering vatbaar zijn, blijkt, dat de regterlijke magt hare bevoegdheid niet altijd beperkt heeft geacht tot het gebied van het eigenlijk gezegde privaatburgerlijk regt en van het straf-

Tiemt, D. Vin, 2de St. [1861). IQ

— 882 — regt. Velen beweren ten onregte. Tk zou met dat beweren niet durven instemmen. Zijn de nadeelige gevolgen er van gebleken ?

Aan hen, die elk, ook uit het staatsregt voortvloeijend, regt, bij den gewonen regter wenschen te kunnen handhaven, wordt verweten, dat zij te zeer uitgaan van den individu, van diens regten, dat zij bezield zijn met een zeker privaat regt el ijk egoïsme, hetwelk de geringste beperking op grond van het algemeen belang van de individuele regtsfeer met weerzin duldt. Zij die de bevoegdheid van de regterlijke magt tot de zuiver burgerregtelijke geschillen wenschen te beperken, gaan daarentegen uit van de verhevenheid van den Staat boven den individu, van den voorrang, die aan het algemeen boven het bijzonder belang toekomt.

De gave erkenning van de verhevenheid van den Staat kan echter gepaard gaan met de ontkenning, dat het administratief gezag, ook wanneer het onregtmatig handelt, den Staat vertegenwoordigt, en dat daaraan als zoodanig de bevoegdheid toekomt om te beslissen, wanneer krenking van regten beweerd wordt. De willige onderwerping aan alle wettig opgelegde verpligtingen kan gepaard gaan met weerzin tegen administratieve willekeur. Is de waarde voor de ingezetenen geringer van die regten, welke, uit politische wetten ontleend, zij tegenover het administratief gezag bezitten, dan van de burgerlijke regten, welke zij tegenover hunne medeburgers vermogen te doen gelden?

liet schijnt ook dat in sommige landen, waar de administratieve justitie inheemsch is, er nog geen reden tot beklag bestaat over te groote onafhankelijkheid van de ingezetenen tegenover het administratief gezag, over miskenning van het algemeen belang en te hooge schatting van de rechten der individuën. Of meent men dat in Prankrijk de ingenomenheid met de administratieve regtspraak onverdeeld is? Het is eene schoone spreuk: salus populi suprema

— 288 —

lex esto, — maar het is wenschelijk dat zij niet dikwijls toegepast worde. Indien de vrijheid in de eerste plaats vereischt, dat de ingezetenen in hunne regten tegen elk en een ieder gehandhaafd worden, zullen dan in Nederland bij voorkeur de instellingen nagevolgd worden van een land, waar, bij eene tot het uiterste gedreven centralisatie, niet alleen de ingezetenen vele regten missen waarop wij prijs stellen, maar hun, bij beweerde krenking van hunne regten door het administratief gezag, geen beroep op eene onafhankelijke en onpartijdige magt openstaat? En indien daar, voornamelijk in de schatting van de voorstanders van de kracht van het gezag, de administratieve regtspraak bij uitnemendheid doelmatig is, zal dan ook op onzen bodem de ontwikkeling van die vreemde plant heilzaam wezen ?

Nadat dit opstel was geschreven, is eene nieuwe wets-voordragt tot regeling der zaraenstelling en bevoegdheid van den Raad van State bij de Tweede Kamer der Staten-Generaal ingediend. Over het geheel schijnt de in dit ontwerp georganiseerde Raad van State eene copie in miniatuur naar het Eransche model. Dat de regeling der administratieve regtsmagt er niet in gemist zou worden, was te verwachten. De bevoegdheid van den Raad te dien aanzien wordt in art. 23 omschreven. In de artt. 35 en volgg. wordt de wijze geregeld, waarop de zaken van administratieve regtsmagt in den Raad zullen behandeld worden. Er bestaan ongetwijfeld alle redenen om de waarborgen voor een bedaard en naauwgezet onderzoek toe te juichen, die aan de belanghebbenden worden toegezegd in de bevoegdheid om hunne belangen zoowel schriftelijk als mondeling, dit laatste in eene openbare vergadering van den Raad, te verdedigen.

Doch op welke administratieve regtsgeschillen wordt in het ontwerp gedoeld? Merkwaardigerwijze luidt art. 23;

— 284 —

//De Raad wordt door Ons gehoord over schorsing of vernietiging van uitspraken van Gedeputeerde Staten over geschillen van bestuur of andere, wier beslissing Aun door bÿgondere wellen is opgedragen.quot; Blijkbaar een terugslag op art. 168 der provinciale wet. Hoe men nu over den omvang van het contentieux administratif hier te lande, dat aan de kennisneming van den gewonen regter zou onttrokken zijn, moge denken, in dit artikel schijnen toch slechts bedoeld de bepaalde gevallen in de bijzondere wetten , waarin aan de Gedeputeerde Staten administratieve regtsmagt is opgedragen. Ten minste zal de in artt. 35 volgg. omschreven wijze van behandeling slechts bij deze plaats hebben.

Verder zal, wanneer deze voordragt wet wordt, in strijd met de leer van den Hoogcn Raad (arrest van 7 Januarij 1859, d^ed. Reglspraal:, 61, 6, 25), de veel besproken vraag beslist zijn of aan de schorsing en vernietiging door den Koning, krachtens art. 133 der Grondwet, ook onderworpen zijn de in art. 168 der provinciale wet bedoelde uitspraken der Gedeputeerde Staten.

Aan den Raad zal, evenmin als in Frankrijk, een zelfstandig regterschap, in den zin dat zijne uitspraken de kracht zouden hebben van een regterlijk gewijsde in het hoogste ressort, worden toegekend, noch zal dit collegie of een deel daarvan uit onafzetbare leden bestaan; doch, even als in Frankrijk, zal hij zijn oordeel in administratieve geschillen slechts in den vorm van adviezen uitbrengen, terwijl aan den Koning, die zieh met het oordeel van den Raad ook niet zal kunnen vereenigen, de beslissing van het geschil zal verblijven. De toekenning van zelfstandige regtspraak wordt in de memorie van toelichting geacht in strijd te zijn met het beginsel, dat hier te lande de uitvoerende magt bij den Koning berust, die haar door zijne verantwoordelijke ministers uitoefent, zoodat die magt niet voor een deel aan een ander staatsligchaam kan worden over-

— 285 —

gedragen, waardoor voor dat deel de ministeriële verantwoordelijkheid zou ophouden te werken, De memorie van toelichting herinnert, dat het uitvoerend gezag niet ophoudt te Settere», wanneer het geschillen van bestuur beslist, dat de zoogenaamde regtsmagt, die het daarbij uitoefent, niet anders is dan het geven van uitvoering aan wetten. Wij meenen met alle bescheidenheid dat dit geene afdoende wederlegging is van de leer van Vivien: //en cette matière comme en toute autre, juger c’est juger.” De beslissing van de geschillen zal dan inderdaad aan den minister gelaten worden, die daarbij overwegingen aan Ae^ algemeen belang ontleend zal kunnen doen gelden. Zal dit zijn de algemeen gewenschte regtepraal: ook in administratieve regtsgeschillen ? Waar blijft dan de scheiding van bestuur en regtspraak ? Indien het toepassen van politische wetten, ook waar over die toepassing geschil ontstaat, is besturen, hoc behoort dan het toepassen van de burgerlijke wet genoemd te worden? En indien de regt-spra ak van den burgerlijken en den strafregter ook een tak is van het uitvoerend gezag, duldt dan het beginsel van de ministeriële verantwoordelijkheid zijne zelfstandige regtsmagt ?

- fcSô -

BOEKBEOORDEELINGEN EN VERSLAGEN.

(NEDERLANDSCHE LITERATUUR.)

BescAouwing over Aet vooridurend bestaan van art. 283, 28 4 en 289 van Aet ffetboeA van Strafregt, {eene druApersquestie) door Mr. W. J. C. van Has-sEi.T, Raadsheer in het Provinciaal Gereglshof van Noord-Holland. — Amsterdam, wed. J. C. van Kes-teren en Zoon, 1861; 26 bl. in 8o.

De schrijver deelt ons mede, zijne » beschouwing over het voortdurend bestaan der art. 283, 284 en 289 van het Wetboek van Strafregt » reeds voor eenige jaren te hebben opgesteld, en die, uit hoofde van zekere omstandigheid, weder te voorschijn te hebben gebragt. Het is wel niet twijfelachtig of die omstandigheid is de vervolging van zekeren persoon wegens het verspreiden van gedrukte aanbevelingsbriefjes bij de verkiezing van een lid van een’ gemeenteraad, die door de Arrond.-Regtbank te Amsterdam veroordeeld en door het Hof van Noord-Holland, bij arrest van den 25 Peb. jl. {IfeeAblad nquot;. 2261) van alle regts-vervolging ontslagen werd, welk arrest sedert door den Hoogen Raad is vernietigd bij arrest van den 30 April jl.

Reeds bij arrest van den 30 Nov. 1847 besliste de H. Raad uitdrukkelijk, dat de gemelde artikelen van het Wetboek van Strafregt niet zijn afgeschaft of vervangen door art. 1 en 5 van het besluit van den Souvereinen Vorst van 24 Jan. 1814, Stbl. n». 17. Bij de arresten van 25 Nov. 1845 en 7 April 1857 nam de Hooge Raad stilzwijgend mede het voortdurende bestaan dier artikelen aan. Tegen dit gevoelen, door vele regtsgeleerden gedeeld, bleven bij den S. nog altijd bedenkingen, die hij in zijne //beschouwing* bloot legt; — bedenkingen, zeg ik, want hij schijnt, gelijk de titel van zijn opstel reeds aanduidt.

3e gemelde artikelen niet zoo stellig voor afgeschaft, maar veeleer voor strijdig met onze tegenwoordige wetten en ’instellingen te houden, en vermeent dan ook ten slotte de wetgeving te mogen, ja te moeten opwekken tot ophelBng of vervanging dier artikelen.

Ik voor mij schaar mij geheel aan de zijde van den lloogen Raad, ofschoon ik het den S. volkomen toegeef, dat de bewuste artikelen de kenmerken dragen van den tijd waarin en van het bestuur waaronder zij zijn vastgesteld, en, als tal van anderen, dringend wijziging behoeven. Het is toch wel een stellig bewijs dat eene wet niet deugt, wanneer het openbare ministerie tallooze raaien hare overtreding straffeloos moet laten voorbijgaan, wil het zich niet schuldig maken aan nuttelooze vervolgingen, die, ja, wel eene veroordeeling zouden na zich slepen, maar even zeker eene begenadiging noodig zouden maken.

En,toch, zou.eene stipte vervolging door het openbare ministerie, zou eene strikte toepassing der wetten door den regter niet een krachtig middel zijn om tot verbetering eener gebrekkige wetgeving te geraken ? Het is waar, enkele malen zouden alsdan de overtreders van nuttelooze of ver-sletene wetsbepalingen (ofschoon niet doelloos) worden gekweld, maar is dit niet beter dan aanvankelijk de overtreding der wet lijdelijk aan te zien en na verloop van welligt geruimen tijd den onergdenkende, al zij het zonder doel om hem te kwellen, met de vervolging te verrassen van een feit, dat hij, die geen regtsgeleerde is, wel voor geoorloofd moest houden ; nu hij datzelfde of een soortgelijk feit zoo lang straffeloos zag plegen. Het benadeelt ook gewis den verschuldigden eerbied voor de wet, wanneer de handhaver der wet hare toepassing niet vordert; wanneer hij alsdan later wederom die toepassing vordert, zal hij bezwaarlijk den blaam ontgaan van daarin willekeurig en partijdig te werk te gaan.

Inderdaad, wanneer zoowel het openbare ministerie als

— 288 —

de regier steeds eene stipte vordering van straf en toepassing der wet, en derhalve niets meer dan eene naauwkeurige pligtsbetrachting, zonder overbodige gestrengheid, hadden in acht genomen, ik geloof dat wij ons reeds lang in de afschalïing van vele verouderde wetten en in het bezit van een nieuw Wetboek van Strafregt zouden verheugen, terwijl wij thans genoegzaam zekerheid hebben het halve-eeuwfeest te zullen zien aanbreken van eene provisionele instandhouding van den Code Pénal.

Wanneer noch het openbare ministerie noch de regier toegeven aan eene m, i. misplaatste inschikkelijkheid, geene palliativen bezigen, en de gebreken der wet alzoo onverbloemd en onverwijld doen uitkomen, zal de regering zich weldra gedrongen voelen het in het oog springende gebrek zoo spoedig mogelijk te verhelpen, zonder dat zij, gelijk thans veelal, te vreezen heeft dat eene voorgestelde partiële wijziging door de Kamers der Staten-Generaal als onvoldoende begroet en op dien grond verworpen wordt.

De beschouwingen van Mr. van Hassei.t, al vereenige men zich dan ook niet daarmede, zullen evenwel doen uitkomen , tot welke zonderlinge tegenstrijdigheden en ongerijmde gevolgen (ofschoon ik die niet allen beaam) het voortdurende bestaan der artt. 283, 284 en 289 C. P. leidt, en mogen een spoorslag te meer zijn tot afschaffing of verbetering der wetten van uitheemschen oorsprong, die ons nog heheerschen.

Een verblijdend teeken acht ik het overigens, wanneer een hooggeplaatst regterlijk ambtenaar openlijk zijne stem verheft tegen de gebreken der wetgeving, die hij moet toepassen; deregering zal daardoor des te eerder aangespoord worden tot het voordragen eener afschaffing of vervanging van zoodanige wetsbepaling. Mögt de opwekking van den S. daartoe een spoedig gehoor vinden!

E. A. T. Weve

lieioog dai de S(aien van Zeeland bevoegd üijn iel Keizerlijl: decreet van 16 December 1811, houdende reglement de police des polders dans les départe-mens de Escaut, des bouches de l'Escaut, de la Lys, des deux Nethes, des bouches du Shin et de la Roer, dMr een provinciaal reglement te vervangen-, door Mr. G. A. Fokker. —Middelburg J. C. en W. Ai-torffer, 186]. 26 bl. in-Squot;.

De vraag, die de heer Fokker in deze bladen met zijne gewone beknoptheid en helderheid behandelt, komt hierop neder :

Zijn de provinciale staten bevoegd, wetten en kracht van wet hebbende decreten in te trekken en buiten werking te stellen, wanneer daarbij onderwerpen worden geregeld, volgens de tegenwoordige grondwet en organieke wetten, behoorende tot hunne bevoegdheid?

De schrijver beantwoordt die vraag toestemmend, hoofdzakelijk op grond, dat men niet vragen moet, welke magt de verordening gemaakt heeft, maar wel wie, zoo zij nog gemaakt moest worden, daartoe thans bevoegd zou zijn?

De schrijver heeft voor zich het gezag van den hoogen raad, van het hof van cassatie, van de regering, immers van vele ministers van binnenlandsche zaken, van eenige provinciale besturen, en eindelijk van de meeste schrijvers, die de vraag behandeld hebben, bepaaldelijk van den heer VAN Nispen , in zijne verhandeling in Themis, VI, 1—30, 349—371. Hij heeft echter tegen zich den heer Thorbecke. En hoe veel gewigt nu ook het gevoelen van dezen laatste in de schaal moge leggen, het kan misschien niet opwegen tegen de vrij eenstemmige leer van jurisprudentie en schrijvers. Kon dus de vraag beslist worden alleen naar de autoriteits-leer, dan ware zeer zeker het pleit in het voordeel van den schrijver uitgemaakt.

Maar als men dit terrein verlaat, om het wettelijk

terrein te betreden, wat wordt er dan van de zaak ?

Ik moet bekennen, dat mij dan de zaak nog zoo duidelijk niet voorkomt. Er mag veel te zeggen zijn voor de stelling door den schrijver verdedigd. Het is toch ook eeue onmiskenbare waarheid, dat, gelijk door Thorbecke wordt opgemerkt: «door eene provinciale verordening een algemeeue maatregel van inwendig bestuur niet kan worden krachteloos gemaakt.” — En dit geschiedt toch zeker voor een gedeelte, indien de provinciale staten eene wet of een keizerlijk decreet voor meerdere provinciën vastgesteld, voor hunne provincie afschaften en intrekken. De zaak is, dunkt mij, te strijdig met de eenvoudigste beginselen van staatsregt, om haar aan te nemen, zoo lang geene wetsbepaling kan worden aangewezen, die haar,rals uitzondering, voor bepaalde gevallen toelaat.

Ik voeg hierbij de opmerking, dat het mij voorkomt, dat de voorstanders van de leer van den heer ^Eokkeu. zich misschien wel wat te veel hebben laten verleiden door de vrees voor de gevolgen, en niet genoeg gelet hebben op de voorschriften der wet en op de beginselen van het regt. Neemt men, zegt men, deze leer niet aan, aan de bepaling van art. 193 Grw. zal onmogelijk uitvoering kunnen worden gegeven in de provinciën waarin het decreet van 1811 geldt, het polder-regt zal daar niet kunnen verbeterd worden, maar stationnair moeten blijven, zoo lang men de grondwet niet verandert.

Is die vrees niet wat overdreven? Waarom ruimt men toch eindelijk niet eens op die Eransche wetten en decreten die uitgediend hebben, en in onze tegenwoordige instellingen niet meer passen? Waarom zou althans niet het decreet van 1811 bij de wet kunnen worden ingetrokken, en zouden niet onmiddellijk de besturen der betrokken provinciën nieuwe polder-reglementen maken? Mij dunkt, hiermede ware de geheele moeijelijkheid uit den tvegl geruimd.

— «91 —

Maar, al ware dat het geval niét, men kon dan klagen over den gebrekkigen en verwarden toestand van onze wetgeving , en over het ongerijf, dat'hieruit volgt, maar die nadeelige gevolgen kunnen het regt niet veranderen.

Men moet, als men zoo veel hechten wil aan gevolgen, bovendien ook niet vergeten, dat, wat waar is voor provinciale staten, ook waar zou moeten zijn voor gemeentebesturen, waterschaps-besturen en andere kleine magten in den staat. En waar zou hét heen, indien deze allen de wetten van vroeger staatsgezag konden gaan 'intrekken, alleen onder het voorwendsel, dat daarbij onderwerpen geregeld zijn, die zij thans beweren te behooren tot hare bevoegdheid.'’ Mag men ook niet vreezen voor de verwarring, die hieruit zoude kunnen geboren worden?

A. DE PlNTO.

ACADEMISCHE LITERATUUR.

Üe Parlementaire Pnquete in de ConeUtutionele Staten, door Mr. E. H. Karsten. Utrecht, Kemink EN Zoon.'1860.

T.

De titel van dit boek belooft meer dan de S. bedoelde, meer althans dan de inbond aan'den lezer biedt. //In de constitutionele staten:” maar behalve Engeland, aan welks staatsregt een zeer uitvoerig en belangrijk Hoofdstuk T. is ''gewijd, bevat het tweede Hoofdstuk in vier §§-de parlementaire Enquête volgens eenige coUstitutien van het vaste land, t.w. die van Erankrijk, België, Duitschland, Noorwegen, terwijl het derde en laatste uitsluitend over Nederland handelt. quot;De S. zegt aan het slot' der' voorrede: /»Wat de republieken quot;betreft, men kani die 'niet’stilzwijgen voorbijgaan, omdat

— 29S —

daar de vertegenwoordiging en de uitvoerende inagt niet in dezelfde evenredigheid tot elkander staan als in de Monarchie.” Het valt niet te ontkennen, dat b. v. de constitutie der Vereenigde Staten in Noord-Amerika tot dus verre de betrekking der magten anders regelt : doch zou niet juist dit verschil over vele beschouwingen een nieuw licht hebben doen opgaan; en zoo al de grond afdoende is om de republieken niet in den kring van het onderzoek op te nemen, geldt hij evenzeer voor de terzijdestelling van andere constitutionele staten: Spanje, Sardinië, Griekenland, waarde regeringsvorm de parlementaire Enquête toelaat? Hoedanig ook het antwoord op deze vraag zij, dit werkje behelst omtrent het gewigtig onderwerp een aantal wetenswaardige zaken. Naar wij meenen, is het een Akademisch proefschrift, en de S. heeft door zorgvuldige nasporingen aanspraak op eene naauwgezette kritiek. Hij beschouwe dit verslag en onze opmerkingen als een blijk der belangstelling, waarmede wij kennis namen van zijnen arbeid.

De historische wijze van ontwikkeling, te regt naar ons inzien door den S. bij de behandeling zijner stotfe gevolgd, brengt hem aanstonds in Engeland, onder de regering van Eduakd IIT. Hallam’s overzigt van Europa’s geschiedenis gedurende de midden-eeuwen, bij voorkeur geraadpleegd, wijst den oorsprong der parlementaire Enquête in de laatste helft der XlVde eeuw aan. Misschien had een meer diepgaand onderzoek, aan de hand van Palgrave, Allen, van Lord Redesdale (Lords reports on the dignity of a Peer) van Hallam zelven, (in //Supplementary notes to the View of the state of Europe during the middle-ages ”) het eigenlijk karakter der eerste parlementen in een meer helder licht gesteld. Oorspronkelijk toch stonden deze, als advizerende raad den Vorst ter zijde, en waren regtspleging en zaken van judicieelen aard van hunne beraadslaging niet afgescheiden. Palgrave noemt ze, //the poor man’s court, the per feet model of a rernedial-coyaX^ //the king’s council became

— 293 —

virtually a committee of parliament. //Sporen van die aloude bemoeijingen bleven eeuwen lang bestaan, en zijn nog te ontdekken in de benoeming bij het Hoogerhuis van Triers or auditors of petitions, bij elk nieuw parlement (zie May. Parliam. practice, p. 476), welk gebruik tot in onze dagen stand hield. Voor een juist inzigt in de wording en den aard der parlementaire Enquête is deze tweeledige oorspronkelijke bestemming der volksvergadering niet onverschillig. Onze auteur vergenoegt zich in § 1 met de opsomming van enkele voorbeelden van een ingesteld of bevolen onderzoek. Door de ontwikkeling in drie rigtingen, wordt hij geleid tot eene onderscheiding in politieke-enquête, wetgevings-enquête en verkiezings-enquête (bl. 9). Wij betwijfelen, of deze omschrijving wel alles omvat naar des Schrijvers eigene opvatting der enquête, als //een middel voor parlementaire ligchamen, om vrijelijk tot de kennis te geraken van hetgeen er buiten hen omgaat, zooverre dit ter voldoening aan hunne roeping strekken kan.” (Voorrede bl. V.) Geene verslagen meer vermaard, dan die van het Huis der Lords: //On the dignity of a Peer,” door de schriften van Guizot in breeder kring verspreid, dan anders aan parlementaire rapporten te beurt valt. Tot welke categorie zal men deze historische onderzoekingen brengen? Of rangschikt de S. ook zulke gedenkstukken onder zijne //politieke* indeeling? Neem dan de laatste drie maanden zitting van het parlement ter hand, en gij zult verlegen staan waartoe de helft der verleende enquêtes te brengen. Het is waar dat de eerste Minister zoowel als de leider van de tegenpartij bij herhaling hebben gewaarschuwd tegen de strekking om de wetgevende magt in de taak van het uitvoerend gezag te mengen, en dat enkele voorstellen tot het houden van enquête zijn afgewezen: b. v. een in te stellen onderzoek ' naar de medegedeelde stukken betreffende den oorlog in Afghanistan, meer dan 20 jaren geleden, reeds overgelegd. Doch de onvolledigheid der drieërlei indeeling van Mr. K.

— 294 —

wordt door de toegestane enquêtes duidelijk bewezen. Deze opmerking doet een ander gebrek bij de behandeling van het onderwerp in dit eerste Hoofdstuk uitkomen, dit namelijk , dat niet scherp genoeg onderscheiden zijn en uit een gehouden de verschillende tijdperken der Engelsche geschiedenis. Ook hier had Hallam in een ander, door onzen schrijver niet geraadpleegd, werk; //theConstitutional History of England,” op den regten weg kunnen helpen. Men vergunne een citaat (vol. 3. p. 194) voor ons doel als geschreven. //The essential change which the fall of the old dynasty had wrought in our constitution displayed itself in such a vigorous spirit of inquiry and interference of parliament with all the course of government as if not absolutely new, was more uncontested and more effectual than before the revolution. The Commons indeed under Charles II had not wholly lost sight of the precedents which the Long Parliament had established for them ; but not without continual resistance from the court, in which their right of of examination was by no means admitted.....In June 1689, a special committee was appointed to inquire into the miscarriages of the war in Ireland, especially as to the delay in relieving Londonderry. A similar committee was appointed in the Lords I do not think there is any earlier precedent in the journals for so specific an inquiry into the conduct of a public officer, especially one in military command. It marks therefore very distinctly the change of spirit which I have so frequently mentioned. No courtier has ever since ventured to ,deny this general right of inquiry, though it is the constant practice to elude it. The right to inquire draws with it the necessary means, the examination of witnesses, records, papers, enforced by the strong arm of parliamentary privilege. In one respect alone these powers have fallen rather short; the Commons do not administer an oath;” etc. Onze Schrijver heeft wel een duister besef gehad van deze langzame ontwikkeling der

— 295 —

door hem beschreven regten, waar hij aan het slot van zijn eerste Hoofdstuk (bl. 1.05) den indruk wedergeeft van zijn onderzoek, en met Macaulay’s woorden geheel het karakter van het Engelsch staatsregt sclietst. Maar hoe veel zou zijne voorstelling aan aanschouwelijkheid hebben gewonnen,indien dezelfde tact en historische zin de keuze zijner voorbeelden hadden bepaald. Hai.lak noemt «de antecedenten van het Lang# Parlement:” een beslissend keerpunt in de constitutionele geschiedenis van Engeland. Veel nieuw licht is in de laatste jaren over de grootsche parlementaire gestalte van Pym en zijne beroemde medestanders verspreid. Uit de opteekeningen van hunne tijdgenooten, het dagboek van Sir Simon d’Ewes, na twee eeuwen uit het stof der vergetelheid opgedolven, hebben Sanford, Förster, Ranke, de echte figuur der kloeke strijders naar het leven geteekend, kunnen wedergeven. Niets gaf hun meer kracht dan de bewustheid dat zij voor de aloude regten huns lands op de bres stonden : en de zaak der voorvechters van het absoluut gezag is daarop verbrijzeld. Indien de heer K. had kunnen goedvinden zijn historisch onderzoek vast te maken aan het streven en de namen van deze edele mannen, die inderdaad voor de regten en volksvrijheden der menschheid hebben gekampt, zijn betoog zou een duidelijk en juist inzigt hebben geleverd. Nu is er iets mats en kwijnends in de optelling van voorbeelden en feiten zonder verband, en de organische ontwikkeling, die tot het wezen der Engelsche instellingen behoort, blijft in ’t duister schuilen. Kort en zinrijk heeft Sir James Mackintosh dezen eigenaardigen groei der Brit-sche constitutie gekenmerkt; //Government may be, in some degree, reduced to system, but it cannot flow from it. It is not like a machine, or a building, wich may be constructed entirely, and according to a previous plan, by the art and labour of man. it is better illustrated by a comparison with vegetables, or even animals, wich may be, in a very high degree, improved by skill and care, which may be grie-

— 296 — vously injured by neglect or destroyed by violence, but which cannot be produced by human contrivance. (History of England I. bl. 84.)

Ingevolge de aangenomen onderscheiding wordt in § 2, bl. 10, de politieke enquête beschouwd. Zij is naar eene latere definitie des S. (bl. 52) een middel van waarborg tegenover de regering : een onderzoek dat een oordeel in zich sluit, goed- of afkeurend over handelingen of verzuilen der regering.....Als het Huis der Gemeenten eene politieke enquête instelt, kan het met Lord Chatham zeggen: //We are called ^^e greai Inquest of ike nation and as such it is our duty to inquire into every step of public management either abroad or at home, in order to see that nothing had been done amiss. Hier is het een regt voor de natie, dat het handhaaft tegenover de Kroon:... het hangt af van het regt van contrôle over de regering.” Van dit beginsel als grondslag uitgaande, ontleent de S. aan AIacaht.av’s geschiedenis de beschrijving eener reusachtige enquête, in 1695 door het lagerhuis ingesteld, en alle takken van het staatsbestuur omvattend. Men ziet hier het regt in zijn vollen omvang werken, en voor zooverre de bedoeling was om aan den lezer aanschouwelijk te maken , welk een krach-tigen hefboom het parlement in handen heeft om zijn toezigt te doen gelden, kon geen treflender voorbeeld worden bij-gebragt. Er zijn natuurlijk eeuwen verloopen alvorens eene zoo onbeperkte uitoefening van het regt tot controle in het leven trad. Een tweede voorbeeld, door den S. (bl. 47) vermeld, //als van minder omvang maar in gelijken geest // is de enquête in 1742 tegen het bestuur van sir Rob. Wai.pole doorgedreven, en die wij hier noemen, alleen om het gevoelen te bestrijden, dat //de goede voortgang door kuiperijen verhinderd werd. //Dit beweren wordt gestaafd met een beroep op de rede van W. Pitt (lord Chatham) in het lagerhuis gehouden (23 Maart 1742); daar leest men de gronden des voorstellers; wie een billijk oordeel wil uitspreken,

— 39^ —

óverwege de redeneringen der tegenpartij bij CoxE. Walpole, I, pag. 710, III, pag. 609, en Lord John Russell Memoirs of the affairs of Europe I p. 450—480.

Tot opheldering van den werkkring van het Hooger-huis //als handhaver van de regten van den adel// (bl. 10) hadden wij gaarne eene verwijzing gezien naar het onderzoek 111 1856 door de lords ingesteld //on the Life Peerage question etc.// en // on the appellate Jurisdiction,// die daarvan het .gevolg was. Beide deze onderwerpen kwamen aan de leden van het Hoogerhuis belangrijk genoeg voor, om de * debates,// en de bescheiden tot de enquête betrekkelijk in eene officiële uitgaaf (under appointment of the House) verkrijgbaar te stellen. De toon der beraadslaging , de wijze van behandeling, de kunde en bekwaamheid daarbij aan den dag gelegd, zijn inderdaad bewonderenswaardig ; men leert daar begrijpen, hoe eene aristocratie van dien stempel zich handhaven kan, en aan alle stormen weerstand biedt die hare standgenooten deden vallen. Op bl. 20 wordt // het zeer versehe voorbeeld // aangehaald van het onderzoek door de Gemeenten ingesteld, in hoeverre de lords eene bill tot afschaffing eener belasting (hier de papier-belasting) regtens konden verwerpen. Het verslag op last van het Lagerhuis, den 29 Junij 1860, gedrukt (Report from the select commitee on Tax-Bills) behelst een volledig overzigt van alles wat over het betwiste punt, te beginnen methetjaar 1407, in de parlementaire geschiedenis voorkomt. Als proeve hoe de regels, door den heer K. uit het werk van Ekskine May (Parliamentary Practice) ontleend, en sporadisch medegedeeld, in de praktijk werken, is dit verslag buitengemeen leerrijk en aanbevelenswaardig. Uit eene uitdrukking op bl. 35 zou de lezer welligt opmaken, dat Ekskine May de onderscheiding van politieke enquête in zijn werk aangeeft : zij wordt echter noch in de eerste (1844),noch in de laatste uitgaaf (1859) van diens Parliamentary Practice gevonden. (Mr. K. schijnt beide drukken

ÏAemù, D. VIH, 2de St. [1861]- 20

— 898 —

te hebben gebruikt.) Omtrent de //joint committees of both Houses // (bl. 50) had de S. met vrucht Hatsell’s Precedents Hi, 34*. IV, 26, 194* kunnen raatlplegen, een klassiek werk van den voorlooper van Erskine May , even als deze in de betrekking van Clerk aan het Parlement verbonden. De oude parlementaire usantie omtrent de bovengenoemde Tax-Bills wordt in het breede beschreven vol. III, pag. 368, appendix 5, want Hatsell is gewoon vooral zijne aanteekeningen rijk met historische nasporin^en te stofleren. Wij hebben zorgvuldig nageslagen, wat de S. in deze en de volgende §§ aan het meer beknopt en bondig werk van Erskine May ontleent, wat betreft de wijze en middelen van uitvoering bij het houden der verschillende enquêtes; zijne vlijt en naauwkeurigheid verdienen allen lof.

Niet ongelukkig was de inval om uit de meer dan 4f0jarige staatkundige loopbaan van sir Robert Peel de voorbeelden in § 3 te nemen. Na Pym is niemand te noemen, door gezag en invloed als parlementslid aan dezen staatsman gelijk: daarbij is door het werkzaam aandeel, dat Peel aan elke beraadslaging nam, de inhoud zijner Speeches als een spiegel der parlementaire geschiedenis van zijnen tijd. Of evenwel, de methode om door eeno reeks van voorbeelden iedere soort van enquête op te helderen de meest verkieslijke weg zij , of de S. alzoo handelende, wel volkomen is trouw gebleven aan zijn voornemen om de historische wijze van ontwikkeling te volgen (voorrede bl. V) willen wij niet beslissen. Het is bij de behandeling van dit onderwerp, gelijk bij de meeste Engelsche instellingen, eene eigenaardige moeijelijkheid, dat de wording, de geschiedenis door de vrije werking en de verschijnsels van het volksleven moet worden verklaard, en dat duidelijke afscheiding van begrippen in het wezen der zaak gegrond bij het nagaan harer ontwikkeling niet wel is vol te houden. De uitdrukking van Pitt , zoo geliefd bij onzen schrijver «we are the grand Inquest of the Nation,« was in 1742

— OTS —

geldig en juist, geKjk in 1400. Als de grooteCofnmoner daarbij voegt: //Besides, Sir, when the complaints of the people are general against an administration, or against any particular minister, an inquiry is a duty we owe to our Sovereign as well as to the people. We meet here to communicate to our Sovereign the sentiments of his people. We meet here to redress the grievances of the people,// dan is ook dit toepasselijk op den grooten raad van Eduard: maar de grieven zijn als de middelen van herstel onvergelijkbaar in omvang en aard. Men moet dus ter verduidelijking zijne toevlugt nemen tot feiten en gebeurtenissen, zoo als die zich voordoen in de verschillende tijdperken van het volksbestaan : onze eenige bedenking tegen S.’s keuze en manier zou zijn, gelijk wij reeds vroeger opmerkten, dat hij de phases niet scherp genoeg doet uitkomen. Zeer streng is daarentegen bij hem het onderscheid tusschen de soorten van enquête, wat haren grondslag aangaat. De // wetgevings-enquête // rust, naar zijn oordeel, op het regt van initiatief (bl. 52) ; zij is een voorbereidend onderzoek naar een maatschappelijken toestand, welke een onderwerp van wetgeving kan zijn. Grenzenloos is derhalve haar gebied, gelijk de volksbedrij-vigheid zelve, voor zooverre die onder bereik des wetgevers valt: inzonderheid in Engeland, waar het parlementair alvermogen door geene geschrevene staatsregeling wordt beteugeld (bl. 55). Nadat kortelijk de onderwerpen zijn aangewezen, die volgens gebruik, uitsluitend van één der beide Huizen uitgaan, volgt eene bonte rij van ingestelde enquêtes, tusschen welke eigene opmerkingen van den heer IC worden ingevlochten: soms ook voorbeelden uit den jongsten lijd, tot welken Peel’s Speeches niet reiken (bl. 66). Het matig gebruik door het parlement van de wetgevings-enquête gemaakt, en hare weldadige strekking worden geroemd (bl. 72) en de regels der toepassing vervolgens aangewezen. Er zijn punten, waarin de praktijk verschilt

— 800 -

van de behandeling bij eene politieke enquête. Ofschoon de statuten en standing-orders nergens onderscheiden : het zijn afwijkingen, bv. in de zamenstelling van de com-missieu van onderzoek, inden aard van het getuigen-ver-hoor, dat enkele malen scArifteliji: geschiedt, en hier (bl. 74) wordt opgehelderd door mededeeling der geschreven vragen aan deskundigen gerigt, uit lord Brougham’s Report on Education (1816). Eindelijk wordt deze § 3 besloten met eene korte aanwijzing van het verschil tusschen deze soorten van onderzoek , uitbet regt van initiatief geboren, en andere commissien of handelingen van het parlement, op afwijkenden grondslag gebouwd (bl. 77—80). De ver-kiezings-enquête, // zoo goed als uitsluitend aan het Huis der Gemeenten eigen// (§4, bl. 80) wordt afgeleid //uit een ander regt, namelijk de bevoegdheid om over de deugdelijkheid der verkiezingen als regter te beslissen. // Volgens onzen auteur // zou zoodanig onderzoek in het Huis der Lords (alleen) kunnen voorkomen, ten gevolge van de verkiezingen der 16 leden, vertegenwoordigende de Schotsche Pairschap ; maar wij meenen, det daar nog geen voorbeeld van bestaat, en ook in de toekomst niet ligtelijk te verwachten is.// Eene gissing en eene vergissing! Wat de toekomst baren zal, is onzeker, doch wij vestigen de aandacht op eene bijzonderheid, door lord Redesdale in het Hoogerhuis aan de lords voorgehouden, toen over de toelating van lord Wensi.eydai.e beraadslaagd werd: (25 Pebr. 1856). //Your Lordships, perhaps, are not aware that a standing order ■— a very ancient one — is this : // If there be any difference in the form or style of the writs, from the ancient, it is to be examined how it came to pass. Therefore we have a standing order which requires us jealously to examine when any difference takes place in the summons of any individual to this House from that which anciently used to be the case: That we are ordered and especially directed to examine if anything of the kind

should take place. // Waarom is het niet ligtelijk te verwachten, dat zieh eene afwijking bij het benoemen vaneen Schotschen Pair zal voordoen, gelijk vóór vijf jaren bij het patent dat sir James Paeke tot Baron Wemsletdalk verhief, waarbij de neteligste vraagpunten oprezen, zoodat deze zaak in Engeland de grootste constitutionele questie der eeuw is geheeten ?

Meer stellig en zeker is de vergissing van Mr. K. wat het verledene betreft. Er bestaat een zeer treffend voorbeeld van een Schotschen Pair, wiens verkiezing door hetHooger-huis betwist en onderzocht is. Wij bedoelen de zoogenaamde Brandon-case, in December 1711; ze ontstond uit verzet tegen de toelating van den Hertog van Hamilton, als Lid van het Britsche House of Lords, met den titel van Duke of Hamilton and Brandon. Men kan de bijzonderheden lezen in de verzameling van stukken //on the Life Peerage Question.// En deze laatste zelve, al betrof zij niet de verkiezing van een Schotschen Pair, geeft zij niet het regt om tegen de meening des schrijvers te beweren dat eene verkiezings-enquête ook in het Huis der Lords wel degelijk kan voorkomen? Er was bij de eerste beraadslaging groot verschil aangaande de wijze van onderzoek : de verzending naar een //Select Committee//werd door zeer bekwame Leden, als Lord Gkey en Aberdeen voorgestaan: de behandeling voor het Committee of Privileges op voorstel van Lord Lyndhurst aangenomen. Ondanks zijne zeldzame scherpzinnigheid was echter deze grijze staatsman eenigzins verlegen, toen hij voor het committee verscheen met de instructie eeuer zaak, waarvan sedert vier honderd jareu geen voorbeeld was : uit het stof der archieven werden voor hem onleesbare, half-vergeten , bijna onverstaanbare bescheiden opgedolven; getuigen werden gehoord, twee ex-kanseliers aan den voorsteller der motie toegevoegd: herhaald uitstel was noodig ; en de schrandere regtsgeleerde wist de gekozen handelwijze slechts te verdedigen door een

— 302 —

beroep op de termen der opdragt van het onderzoek, (v I will observe that the direction to the Committee is to examine, consider and report upon this patent... how can we examine and investigate without hearing evidence ? And when one noble Lord says that we have brought this diflSculty upon ourselves bij getting this question referred to the Committee for privileges, I would observe that if it had not been referred to the committee of Privileges precisely the same inquiry must have taken place at the bar of the House. //) 12 th Febr. 1856. Waarom is het vermoeden onwaarschijnlijk , dat zich op nieuw een soortgelijk onderzoek aan de overweging van het Hoogerhuis kan voordoen?

Eene andere dwaling van den heer K. treflen wij op bl. 81—2 aan. » De verkiesbaarheid der candidaten stond niet aan hun oordeel : (nam. van het huis der Gemeenten.) //hier had het Huis slechts de wet toe te passen, ^éns, in 1769, beproefden de Commons opdat punt hunne krachten, en verklaarden de verkiezing van zekeren John Wilkes ongeldig, dewijl die kandidaat wegens een seditious libel in dezelfde zitting uit het Parlement verdreven wasv enz. De aanduiding van den befaamden volksman, als zekeren J. Wii,KEs, zal vreemd klinken, misschien wel een’ glimlach a^ersen aan de kenners van Hogakth en aan de lezers van JuNius. Maar onjuist is de bewering, dat de geruchtmakende verkiezing van Wilkes als eeniff voorbeeld van een onderzoek naar de verkiesbaarheid van den candidaat door het Huis der Gemeenten moet worden beschouwd. Het antecedent der expulsie van Walpole, in January 1712, staat in de Journals van het Huis aange-teekend, en werd bij de vernietigde keuze van Wii.kes van weerszijden ingeroepen. Wij kunnen hier volstaan met vermelding van het feit, zoo als Coxe het opgeeft : (Memoirs of the Life and Administration of (Sir Ron. Walpole, I, p. 37.) // In the mean time a new writ being issued for Lynn, he was rechosen for that borough; but a petition

— 808 —

being made against the return, by Samuel Tatlor, the opposing candidate, the Commons resolved: //That having been expelled this House for an high breach of trust in the execution of his office, and notorious corruption when Secretary-at-War, he was incapable of being reelected a member to serve in the present Parliament.» (p. 42). The dissolution of the Parliament at length taking place, Wai--pole’s incapacity was removed, and he was again chosen for Lynn.»

De zeer opmerkelijke wijziging door Grenville's wet, in 1770, ten aanzien van het onderzoek der verkiezingen ingevoerd, wordt vervolgens (bl. 82) naar de mededeelingen van Erskine May (Law and Practice of Parliament) geschetst. Sedert de heer K. schreef, is het eerste deel verschenen van een nieuw, zeer boeijend werk van dienzelfden auteur: »the constitutional History of England by Thomas Erskine May», waar het oordeel over den vermaarden maatregel van Grenville (p. 302 en vgg.) eenigzins verzacht te lezen staat. Hij noemt dien »een baken in de parlementaire geschiedenis » het committee der dertien leden is eene regtbank, inderdaad van het Huis onafhankelijk, ofschoon ook zaâmgesteld uit mede-leden. De hoofdbedenking was, dat de privilegiën werden in gevaar gebragt, en de magtsuitoefening beperkt door den drukkenden band van wetsbepalingen; veel had kunnen gedaan worden door het Lagerhuis zelf, maar Grenville wantrouwde de volharding van de Gemeenten, ten zij aan de voorschriften der wet gebonden. — De acte, aanvankelijk slechts voor een jaar aangenomen, werd in 1774 op voorstel van Sandys bestendigd: alle tegenkanting moest zwichten, nu hare heilzame werking vijfmaal gebleken was. Onder de heftigste bestrijders was Pox, die in de wet eene aanranding zag van de regten der vergadering. Daartegen stond het gevoelen over van lord Chatham, door E. May uit diens briefwisseling aangehaald, die »den maatregel als den dageraad

— 304 — van betere tijden begroette, als het eenig middel om de volksvertegenwoordiging nog voor verachting te vrijwaren.

Wij oordeelen nu naar de uitkomst, en onderschrijven, door ondervinding geleerd, de uitspraak door den S. (hl. 84) medegedeeld: evenwel, eene poging kan niet worden gewraakt, die aan de rijpe ervaring van eenen Chatham dergelijke schoone uitzigten opende. Wanneer onze S. ook verder (bl. 102) na de latere en jongste proefnemingen van het Parlement om eigen bevoegdheid aan banden te leggen, die zelfopoffering af keurt, en de verkiezings-enquête voorstelt // behandeld als eene stiefzuster //, dan schijnt hij ons moedwillig de oogen te sluiten voor den verleidelijken invloed, dien de aard van dit onderzoek medebrengt. Belangen van kiezers en gekozenen zijn teedere planten: zij kwijnen en verwelken bij de minste aanraking met eene ruwe hand. Het '/beschermend karakter, dat hij zoo te regt met Ron. VON MoHL aan de volksvertegenwoordiging toekent, en op den voorgrond plaatst; de verpligting om de natie te behoeden //in al die gevallen waarin zij onregt zou kunnen lijden// (bl. 235), de grondslag volgens hem, der aanspraak op het regt van politiek onderzoek, wordt niet uitgesloten, spreekt zelfs luide bij het onderzoek naar verkiezingen. Maar de belangen der natie worden dan ligt vereenzelvigd met de voordeelen eener partij: vooral in Engeland, waar de regering vroeger volkomen was en nog grootendeels is parHj-regermg. Bolingkoke geeft als kenmerkend onderscheid van //partij// en //factie// aan, dat bij de laatste publieke belangen (public ends) voor bijzondere bedoelingen (private ends) wijken. Zijn eigen voorbeeld en parlementaire gedragslijn kunnen leeren, hoe ligt de grens wordt over-schredea. Waarom zou dan de onverbiddelijke regel der wet niet ten rigtsnoer zijn van menschelijke zwakheid. De beperkingen op bl. 89 genoemd, eene cautie van 1000 j^, aanwijzing van bepaalde belanghebbenden, uitsluiten van algemeene klagten, zullen wezenlijke grieven wel niet smo-

8 Os

ten, maar een krachtige breidel zijn voor afgunst en achterklap en ongeoorloofd dienstbetoon. Misschien is ook iets daaraan toe te schrijven, dat de //stiefzuster// de jongste der zusteren is: want, tegenover het weifelend woord van May , dat het regt van beslissing in zake van verkiezingen waarschijnlijk (probably) reeds vóór Ei.izabeth’s tijd door de Commons zou zijn uitgeoefend (bl. 81), handhaven wij het aangenomen gevoelen tot dat een antecedent van vroegere dagteekening zal ziin aangevoerd. Vg. Hallam Con-stit. History, I, p. 373.

^prU 1861. J. HEEMsKEUKBzn

G. A. Maechant Jr., Verhandeling over de herziening van den Code Pénal in Pelgiè. XVI, en 260 p. 8quot;. Utrecht, J. G. Broese, 1861.

Aan het vervolg van de korte geschiedenis der Leydsche Hoogeschool in den Leydschen Studenten-Almanak van 1861 is dit jaar, even als het vorige, toegevoegd een verslag van den toestand van het onderwijs aan die Hoogeschool gedurende den cursus 1859—1860.

Be methode gevolgd bij, de hulpmiddelen van het onderwijs in iedere faculteit ernstig (niet langer in de boniades der //mixed pickles'/) en kritisch beschouwd door studenten in het officieel orgaan van het corps,— ziedaar iets nieuws, iets ongewoons, iets, waarvan hij, die vreemd is gebleven aan de interne geschiedenis van ons hooger onderwijs gedurende de laatste twintig jaren, zich naauwelijks een denkbeeld zal kunnen vormen.

Of zoodanige openbare beoordeeling op den duur gunstig zal kunnen werken op de wenschelijke, natuurlijke verhon-

- 306 —

ding tusschen leeraar en leerling? In de Leydsche Academie-wereld denkt men, naar ik verneem, zeer verschillend over de beantwoording dezer vraag ; ik zal haar niet trachten uit te maken. Dit alleen wil ik zeggen: lt;Z»^ verslag, in gepasten toon met blijkbaren zin voor waarheid en regt geschreven, bevat over het onderwijs in de regten zeer vele hoogst belangrijke opmerkingen, die geen jurist, met liefde en ijver voor zijne wetenschap bezield, zonder belangstelling en genoegen zal lezen.

Wat ik zeg over het verslag van het onderwijs in de juridische faculteit in het algemeen geldt intusschen niet voor dat gedeelte, waarin de redactie haar gevoelen uitspreekt over de beoefening van het strafregt in het bijzonder.

//Met het strafregt ziet het er te Leiden treurig uit”, zegt de commissie van redactie. Wij weten niet of er soms onder de Leydsche juristen zijn, die geneigd zouden wezen deze zeer onbewimpelde erkentenis te desavoueren, doch wij willen het hopen. Maar wat ons meer bijna dan die erkentenis zoude doen twijfelen aan de juiste inzigten der Leydsche juristen in de studie van het strafregt is — ofschoon, wij ontkennen het niet, de gevolgtrekking uit de dwaling van enkele bekwame studenten, die de hand hebben gehad in het verslag, tot den geest van het algemeen ook hare gewaagde zijde heeft — de zonderlinge stelling der redactie dat in een tijd, als de onze, waarin een nieuw strafwetboek wordt te gemoet gezien, uit den aard der zaak de studie van het positieve strafregt minder belang moet inboezemen, terwijl men het ook daarom vooral betreurt, dat — wat men noemt — het philosophische deel op het Leydsche collegie over strafregt slechts eene zeer ondergeschikte plaats inneemt.

Hoe! het positieve strafregt moet minder belang inboezemen, omdat een nieuw strafwetboek wordt te gemoet gezien? Maar behoeven wij het den Leydschen juristen, die in alles zoo goed op de hoogte van hunnen tijd blijken te zijn, te herinneren, dat wij nu reeds sedert bijna eene halve

eeuw dat //nieuwe strafwetboek” te gemoet zien, dat niets ons waarborgt, dat die toestand niet nog eene halve eeuw zal duren, en dat het in ieder geval tot de groote onwaarschijnlijkheden behoort, dat het Fransche strafwetboek geheel door een ander zal zijn vervangen, voor dat de juristen, die thans te Leyden studeren, in onze balie en onze magistratuur zullen zijn opgenomen, »Het i:an zijn — zeide de Minister van Justitie in de zitting der Tweede Kamer van de Staten-Generaal van 7 Dec. 1860 — het kan zijn, dat binnen vier of vijf jaren een nieuw strafwetboek door de wetgevende magt zal zijn vastgesteld,” Het Aan dus zeer zeker ook langer zijn; en nu geloof ik dat moeijelijk kan opgaan het beweren, dat men aan de Academie zoo veel werk niet behoeft te maken van ons tegenwoordig wetboek, omdat het misschien over vier of vijf jaren door een ander zal zijn vervangen. Daarenboven, ons positief burgerlijk regt is geheel gecodificeerd, maar het strafregt is voor dergelijke algemeene codificatie niet vatbaar, en al stond het vast, dat de gewijzigde Code Pénal morgen door een ander wetboek zoude worden vervangen, dan zoude daaronder nog de studie van de andere bronnen van het Nederlandsche strafregt, die ook naast dat nieuwe wetboek zullen blijven bestaan, niet mogen lijden. Eindelijk mag men hier in herinnering brengen de woorden van Haus, door den heer Makohant aangehaald in zijne verhandeling (1): //Ce serait une folie de renverser le Code Pénal de fond en comble et de le remplacer par un système tout différent, pour le plaisir seul de créer une législation toute nationale,” Wat van België geldt, kan men ook van ons zeggen. Het Fransche strafwetboek zal altijd eene voorname plaats innemen in de geschiedenis van ons strafregt, ook dan als het zijne geldende kracht zal hebben verloren. En dit te meer, omdat de invoering van dit nieuwe wetboek, door de vele veranderingen nu reeds gedurende eene halve eeuw in het Fransche wetboek gebragt

(1) Pag. 10, io de noot.

30« —

langzamerhand voorbereid, wel nimmer zal zijn een geïsoleerd feit in de geschiedenis onzer strafwetgeving. Men raadplege de ontwerpen van het Nederlandscho strafwetboek, bepaaldelijk die van 1847, en men zie of die te verklaren zijn zonder eene grondige kennis van het Pransche strafregt.

Kunnen wij ons dus niet ontslagen rekenen van eene grondige studie van den Code Pénal door onze weinige sympathie voor dit wetboek of door de meerdere of mindere waarschijnlijkheid, dat het binnen kort door een ander zal worden vervangen, dan moet ook, vooral met het oog op onze toekomstige strafwetgeving, de geschiedenis der fata, van het Pransche strafwetboek in andere landen ons voortdurende belangstelling inboezemen.

Uit dien hoofde vestigde ik reeds voor acht jaren de aandacht der lezers van dit tijdschrift (1) op het Pruissische strafwetboek van 1851, dat in de Rijn-Provincien den Code Pénal verving ; uit dien hoofde nam ik met eene onder de lectuur onverflaauwde belangstelling kennis van deze uitmuntende verhandeling over de herziening van den Code Pénal in België.

Men kent het ongunstige onthaal dat aan het eerste ontwerp van een Nederlandsch strafwetboek (1827), vooral en niet ten onregte, in de Zuidelijke provinciën ten deel viel, en men weet, dat België bij zijne afscheiding van Nederland nog in het bezit was van den grootendeels onveranderden Code Pénal. Intusschen bepaalde de constitutie van het nieuwe Koningrijk (van 7 Pebr. 1831) in haar slotartikel, dat binnen zoo kort mogelijken tijd al de wetboeken (dus ook het strafwetboek) zouden moeten worden herzien (2).

(li Themit, le serie, (11. XIV, p. 352 -.372 44.5 -504. Vgl. mijn epslel over de codificatie van ons strafregt in het \reekh/. van het Regt van 25 Sept. 18.54, nquot;. 1576.

(2) Art. 139. ’Le congrès national declare qu'il est nécessaire de pourvoir par des bas sépare'es et dans le plus court délai possible, aux objets suivants: 1“. etc., 11«. la révision des Codes quot;nbsp;Zie over de geschiedeuis vau het strafregl in België, sedert zijne afscheiding van Nederland,de Voor-

— 809 —

Wij weten het ook in Nederland bij ondervinding, dat het gemakkelijker is dergelijke bepalingen in eene constitutie te schrijven dan er gevolg aan te geven. Het herzieningswerk van den C. P. in België, dat thans posi varias casus een gelukkig einde schijnt te naderen — onder het schrijven dezer regelen duren de beraadslagingen in de Kamer der Afgevaardigden te Brussel voort —, werd eerst voor goed aangevangen in het jaar 1848. Bij Koninklijk Besluit van den 1 Mei van dit jaar werd eene commissie benoemd, ten einde (zoo als onze schrijver zegt) den C. P. andermaal te herzien en een nieuw ontwerp zamen te stellen met aanvulling van de leemten, welke de ondervinding van de laatste jaren in het ontwerp van 1834 had doen ontdekken. Onder de leden der commissie bevonden zich twee Belgische criminalisten, wier groote verdiensten ook in het buitenland naar waarde worden geschat, de Hoogleeraren Haus en Nypels. Die commissie heeft haar werk voltooid, en reeds in 1853 werd het eerste (algemeene) gedeelte van het ontwerp (1), natuurlijk niet onveranderd, tot wetver-rede der Verhandeling van denbeer Marchant, en hare Inleiding p. 6—10; vgl. ook Mittermaier, die Strafgesetzgebung in ihrer Fortbildung, Erster Beitrag (Heidelberg 1841),§ 12,s. 122—125. Mittermaier maakt gewag van eene wet van 29 Febr. 1832, waardoor eenige volgens den C. F. met lyf- of unteerende straf bedreigde diefstallen correctioneel zyn gemaakt, en van de muntwet van 5 Jung 1832, in welker slotartikel is gederogeerd aan arit. 132—134 C. P. Van meer belang nog is de bekende Belgische wet op het duel, van 8 Jan. 1841. Ontwerpen van wet, houdende eene moer algemeene herziening van denC. P , naar het voorschrift der Grondwet en het voorbeeld der Fransche revisiewet van 1832, werden aangeboden in 1832 en 1834, maar het bleef bij de ontwerpen, welke niet aan de behoefte eener doorgaande en diepingrijpende hervorming van den Code voldeden.

(1) Livre I. Den itifraelions et des peines en minéral. Men vindt in dit boek, met afwijking van do vroeger door de commissie aangenomen indeeling, nn ook de algemeene bepalingen over poliiie-ovortiedingen, terwijl de laatste titel van het tweede b.gt;ok (Livre II, des infractions et des peines en particulier) de byzoudeie soorten van overtredingou behandelt.

— 810 —

heven, terwijl, gelijk ik reeds opmerkte, de beraadslagingen over het 2de boek, in 1858 begonnen, nog niet geheel zijn afgeloopen.

Aan de beschouwing van dit //herzieningswerk ” is het akademische proefschrift van den heer Marchant gewijd. De inhoud van het ontwerp (1), het gevoelen daarover uitgebragt door de Regering, de beraadslagingen in de Kamer der Afgevaardigden en in den Senaat, en eindelijk de veranderingen, ten gevolge vau dit alles, in het oorspronkelijke werk der commissie gebragt, worden ons medegedeeld op eene wijze, die tegelijk getuigt van schrijvers heldere jnzigten in de studie van het strafregt en van zijne grondige kennis van den medegedeelden en beoordeelden wetgevenden arbeid.

Medegedeeld en beoordeeld, want de heer Marchant bepaalt zieh niet tot een bloot relala rej'erre- hij geeft ons bij een volledig verslag tevens een degelijk kritisch overzigt van het ontwerp en de daarover gevoerde parle-.mentaire debatten.

Men zal van mij na het gezegdequot;geene eigenlijke analyse, geen verslag van het aangekondigde proefschrift verlangen. Immers het valt moeijelijk een verslag van een verslag te geven, en ik zal mij daarvan dan ook onthouden.

Het is mij genoeg de aandacht van ons regtsgeleerd publiek, en bepaaldelijk vau hen, die zich het lot onzer strafwetgeving aantrekken, op deze wezenlijk verdienstelijke verhandeling te hebben gevestigd. Dat ik, hoe gunstig dit oordeel over den eersteling van den heer Marchant ook luide, het over al de daarin besproken gewigtige vragen van strafregt met hem eens zoude zijn, zal men geen reden hebben te veronderstellen, al stip ik de punten niet aan,

(1) Het ontwerp wordt alleen medegedeeld in eene Hollandsche paraphrase , aan welker getrouwheid wij geen reden hebben te twijfelen, maar die toch het gemis van den niet opgenomen oorspronkelijken tekst niet kan vergoeden.

— 811 —

omtrent welke schrijvers gevoelen mg minder juist of betwistbaar voorkomt (1).

Eenige opmerkingen nog slechts ten slotte, waartoe de voorrede der verhandeling mij aanleiding geeft.

In deze voorrede geeft de schrijver in bedenking, of er niet meer kans op een, ook in Nederland, zoo lang ge-wenschten uitslag (nl. de codificatie van ons strafregt) zou bestaan, indien men het geliefkoosde denkbeeld van een nationaal strafwetboek naar de gewone voorstelling liet varen, en zich bepaalde tot eene herziening van den Code Pénal in den geest en op de wijze als die in België werd tot stand gebragt. De schrijver acht het daarbij wensche-lijk, dat die herziening bij ons, even als in België, aan eene commissie zal worden opgedragen. Dit laatste is voor verschillende beschouwing vatbaar; de zaak der codificatie commissoriaal te maken heeft veel voor, maar ook veel tegen. De Belgische commissie moge goed gewerkt hebben, spoedig gewerkt heeft ook zij zeker niet. Zij was, gelijk de voorrede van deze verhandeling ons leert, niet minder dan tien jaren in functie.

En het denkbeeld, dat de schrijver ook bij ons in praktijk wil hebben gebragt, — geen nationaal strafwetboek naar de gewone voorstelling, maar eene herziening van den Code Pénal?

(1) Onder des Schrijvers stellingen, met welke ik mij niet vereenig, beboeren die over den concursus deUctorum. P., 74 sqq. verdedigt hij het stelsel van cumulatie, door den Belgischen wetgever in beginsel aangenomen, niet echter dan met belangrijke wijzigingen, welke aantonnen dat het systeem bezwaarlijk consequent kan worden doorgevoeld. Te regt merkt do Schrijver op (p. 76 in de noot), dat het Pruissische wetboek van 1851 in § 56 hetzelfde beginsel huldigt, maar de wijzigingen in § 57 uitgedrukt zijn nog aanmerkelijk nitgebreid door de wet van 9 Maart 1853, vermeld door Mittermaier, Arch, des Crim. Recht, 1853} Ergänzungsheft, p. 23. Twee jaren na de invoering van het wetb. werd deze wet reeds aanbevolen op grond : »dass das in § 56 des Pr. Gesetzb. aufgestellte Princlp zu unverhältnissmässiger Härte geführt, und die Begnadigung zu oft in Anspruch genommen hat.”

— si» —

Ik moet erkennen, dat bij de eerste lectuur die woorden mij maar half bevielen. Hoe, na al die vergeefsche pogingen, na al die verijdelde verwachtingen, na al die van jaar tot jaar hernieuwde teleurstellingen, zoude het plan om voor Nederland een Nederlandsch strafwetboek te vervaardigen nu eindelijk voor goed moeten worden opgegeven, om ons te behelpen met eene herziening van het Frans ehe wetboek, — iets in den geest van het Wetboek Napoléon ingerigt voor het Koningrijk Holland. Maar de aandachtige lectuur van het boek zelf deed mij van den eersten schrik, door de voorrede opgewekt, bekomen. Ik heb daardoor immers de overtuiging verkregen, dat het strafwetboek, waaraan de wetgevende Kamers van onze zuidelijke naburen thans de laatste hand leggen, veel meer is dan //een gewijzigd en verbeterd Code Pénal”; dat men het te regt met den heer Makchant (op de volgende bladzijde zijner voorrede) mag noemen //een nieuw strafwetboek”. Immers zoo in het tweede boek, bij de leer der speciale misdrijven, de Code Pénal dikwijls is gevolgd, niet zelden misschien is nageschreven, ook hierin vindt men vele belangrijke verbeteringen van vorm en inhoud; maar daarenboven en vooral, ofschoon sommige bepalingen der twee eerste boeken van den Code mogen zijn behouden, toch is in het thans vastgestelde algemeene deel van het Belgische wetboek de Code niet meer te herkennen, en is ook de onwetenschappelijke indeeling van dit wetboek geheel ter zijde gesteld (1). Dit nu, meen ik, dat men ook bij ons verlangt, waar door mannen van het vak wordt gewezen op de behoefte aan een //nieuw strafwetboek”. Van het algemeen gedeelte van den C. P. is, na de wet van 1854, ook bij ons weinig

«

(1) Vgl. Ntfels, ia de Nieuwe B^dr. van sen Tex ea vak Hall, I, p. 336, 337, en lU, p. 359. Die geleerde schrijver doet opmerken , dal het ontwerp van bet eerste boek veeleer was eene réforme dan eene révition van den C. F.