Verzameling van bijdragen tot de kennis van het Publiek- en Privaatrecht

ONDER REDACTIE VAN

Mr. A. HEEMSKERK, Mr. M. DE PINTO, Mr. L. DE HARTOG, Mr. A. R. ARNTZENIUS, Mr. H. ZILLESEN, Mr. D. SIMONS en Mr. S. J. M. VAN GEUNS.

VIER-EN-VIJPTIGSTE DEEL

1 K » ».

’s-GKAVENHAGE GEBROEDERS BELINFANTE.

1893,

MIU) K A k B E I D IL R S

INSTITUUT VOOR BESTUURSRECHT

1 N I I 0 U 1).

Hlz.

— U/yotye/i///^ 7'trn firiva/e /■ec/i/en ofi s/iie/z me/ ee/ie pufi/ie^e /lesiei/ifz/h/g, door Mr. C. G. von Keeken, Commics-Chef ter Provinciale Grillie in Noord-Holland, Advocaat, Procureur en Rechter Plaatsvervanger te Haarlem .... i

— JVe(/ci7ii)/// e/t de a/ge/neei/e Pos/7’ei'ee7/jg'!/i^, door Mr. Henry Hijmans, Advocaat te Leiden..........Û7

— ff^iü t/gen Zvf r/e gesc//7elt;/e///s i7e/' 7Vede77ir7/i/sc//i’ /iz/az/üè/i, door Mr. F. N. Sickenoa, te Dordrecht (zie '77/e7/7is 1892, pag. 514.)..............•• nbsp;199

— Z/eZ nie/itve reg/eme/tZ î’/i/i /gt;o//Zie og tZe ]raZe/‘sZ77tjZs7L’crée7/ 7/1 o/ii7er/to/id eri ZieZ/eef /gt;y de firo7d//(7e /'ms/////d, door A. Duparc, commies-chef ter provinciale griffie van Friesland 395

— /dÿd/'ûgeri ZoZ de gesc/itedenis tier dVedeida/idsc/ie Z'7/ia7/Zie7i, door Mr. F. N. Sickenga, te Dordrecht (zie pag. 236.) . 414

— £e7i7ge (gt;/gt;7/7erZd7/ge7i ovez- o/ise i/a/zZz/nztigeziweZ, door Mr. S. J. M. VAN Geuns, Ambtenaar van het Openbaar Ministerie bij de Kantongerechten, te Zierikzee.....124

— SZtiZù'ZieZ 71777/ 7/7 de Zege/tTve/T/z/Z/ge 7’7/sZe7/ Tier Ge/7iee/7Zc-/’7gt;/7Z/e zzz de 7'ez-se///7/ezzde gezzzeezzZezz des Zdÿis, door J. C. VAN Schermbeek, Hoofd-commissans van Politie, te ’s Gra-venhage.........,........297

— £z-//)///dzZ. Ee/ze 6^dz7zge Zlt;/Z /zezz/ez/izig z’azi Z/eZ Eze/gezZ^Z IVeZb/zei, door Mr. A. P. Tii. Eysseix, lid van den Hoogen Raad der Nederlanden, te ’s Gravenhage......75

— EezZ(/7//gt; Tzz/dez' /zgez/l/are eozzZzo/e dez' J\^h/7/zzd/z7z/ac-Z)zoe/-sZaZiozzs, door Mr. J. Kruseman , Advocaat en Procureur, te Amsterdam................94

— /s /Ze 7’ez'/z/zc/zZe z'ez'Zegezi/i'ooz'digizzg zzz rec/zZezi z/J Ze ie/zz'ez/ê' door Mr. van der Does, Advocaat te Arnhem . . . . 113

— 77ese/z7z//7i'z/zg7'zz ozzzZzez/Z /zeZ 07zZ7i'ez/gt; Z/zZ /zczsiezzzzzg 7/77zz Z/eZ ZZz/rgezd/ß- Jl'ei/z/zeZ-, door Mr, Jac. W. VAN DEN Biesen, advocaat te Breda. (Zie T/zezzzzs 1891, p. 361) . , . . 2^7

VI

BIz.

- De ///i’one 71a// /ie/ Tor/v/is-sfe/se/, duor Mr. J. C. Nader, liDogleeraar te Utrecht.............273

— JVaur aan/c/e/ing 7’n/i de eir//77e/e// 1628 e// Tjo/gefide Durger/ÿi ll‘'e//gt;oe/:, door Mr. A. P. Th. Eyssell, Lid van den Hoogen Raad der Nederlanden te ’s-Gravenhage......459

— «/)e c/ièf/zte.» «Een/ge o/^Mer/i/n^e/i /laai' aan/eidt/tg /’em de /lerveffln/; /n üi/.//se///n.//d Ze/i g/ms/e ee/ier e/ièr/iteive/ ,ygt; j/iede /M/rr t7i7///eid/7/‘;- vn/i Zie/ 7\dedei7i77?dse// Oii/mei'/) i/gt;fgt;6 /o/ re-i^v/izig va/i ZieZ Zia/ideZsfiafiier, door Air. B. j. I’ülenaar, advocaat te Amsterdam479

— d)e /le/ioedm/ddc/e//, dtior de 7gt;/v//7u Ze /gt;esi/;e//, u/geuo/ge 17/'/. 2'/!i, D. IR //o. 82^ IR 7,’. D. /\7i. , door Mr. D. J. Woi.FSON, advocaat en procureur te Zierikzee.....502

—■ Mr. I). SiMONS, Dei/M/i/e /la/id/eidi/ig fo/ Z/eZ ITe/Z/oeZi 7'a// S//'a/'7'onZert//g. Tweede druk. Nieuw bewerkt, door Mr. M. S. Pols, Hoogleeraar te Utrecht.........155

— Air. S. J. FocKEMA AxoREA, ZZ^d/'t/gen /o/ de ZVederZi/zid-.7eZ/e DecZ/Z-igescZuedcnis, 3“ bundel, Haarlem 1Ö92, door Mr. f. Telting, Lid van den Hoogen Raad der Nederlanden, te ’s Gravenhage...............302

— ZZe Z/ehis/Z/igen t/i ZieZ ZVede/'Ze7/idseZ/e J^iz/'/e/ne/i/ 7’17/1 1848-1883, door I)r. W. P. J. Bok, 1® amp;nbsp;2“ stuk, door Mr. F. N. SicKENGA, te Dordrecht.......309

— ZZe Er^e//i//g-Co//ra///. /di7/idZeZd///g Z/ij Z/eZ n/ide/'/t'/js 7'17// ///t//deZ.i/iZ/7exe//. Z/ÿ zeZZ'-o/ide/'/'/cZ/Z e// 71111//' den Z/andeZ, door J. G. Cii. VoLMEK en P. Rats, boekhouders en leeraren in het boekhouden te Utrecht, door Mr. |. Rombach, advocaat te Rotterdam............313

— /deZ ge///ee//Ze7i'ei.e// Az E'eiZi’/'Zlt;7//i/ e// ZieZg/e. 7Je /ceZZeZijZe 7’011/'scZ//'/ZZe// /// Z/e/de //jZ/en Z/eZ/'eJ^'ende de gen/eenZe nZs//oZiZZeZ'e eenZ/e/'d, door H. G. Hartman |r.. Secretaris der Gemeente Goes, door Mr. j. B. Breukelman. commies van Staat te 's-Gravenhage...............510

— /(zï/z/zvo’ ///Ze/'//t/ZZo//i//es d’.id/n////sZ/'//Z/o// |•tl/////l//l^'e, /'ondées eZ dii/dées par M. H. j. A. Mulder, docteur en droit etc. Première Année Nquot;. 1. Avril 1893 door Mr. D. Josepiius Jitta, advocaat te Amsterdam..........52(1

— C. ). i. igt;K]lt;.'gt;1^c.liKKK'E,Z/eZ/eeZ/Z.7Z’ir/i/Z-i/’/ de/ o//de//eeZ’e/////g. Aiadcmisch procfschrill, Amsterdam 1892, door Mr. N.

K. F. Land, hoogleeraar te Groningen.......160

VII

RIz

— De 7’o/i’e//ree//fe//j'i'e ///Dn////e/7//i;r// i'a/z fr/7. 8 Hlt;?/éor/’ 7’an S/ra/rer//7. Academisch proefsclirilt van J. H. Tasset, Amsterdam i8i)2, door Mr. I). SiMONS, Advocaat te Amsterdam ..................ihy

— A. J. M. |. VAN WijNBEKGEN, Onze iiMi'ke?! omier i/e 7('er-D7ig lier 7tgt;e/ 7'an lo Mei 1886. Academisch proefschrift, Arnhem 1893, door Mr. J. Telting, Lid van den Hoogen Raad der Nederlanden, te 's Gravenhage......322

— F. C. Hekweijer, /)e Ree/ilstocstanti f/ee i/iia/nisei/e C/iris-icne/i 771 NefieeD/itRc/z-Dit/ië, Utrecht 1892, aangekondigd door Mr. A. [. E. A. Biilt;, advocaat en procureur, te ’s Gravenhage................330

— J. C. H. PjtiKKEN, Resc/ierming 7’ati 7cio7iii/g. Utrecht 1892, door Mr. S. J. M. van Geuns , Ambtenaar van het Openbaar Ministerie bij de Kantongerechten te Zierikzee . . 345

__Beperking m?/ Dige7i(io//i lioor piiïn/sdÿke bo/nmierordeningcït, door C. F. T110E Schwartzenberg en Hohenlansberg , door denzelfden...............354

— A'int/erbesckerining. — Zie Pinnseke 7vei ioi besekerming 7ian 7’er7i’iiarioos//e kinderen. Aeademisek proefschriji, door Frans CoENEN Ir. Amsterdam 1892, door Mr. W. J. Karsten, Lid van het Gerechtshof te ’s-Gravenhage......530

— De Gc/ncen/e-0n/7’anger. Acaden/isek proe/sciir/p/ door J. H. Tasset, Amsterdam, door Mr. J. B. Breukeeman, Commies van Staat te ’s-Gravenhage...........557

— j. B. Peyrot. 07/ieige7/i7/g e// pz/biiekreciiiei^'ke iicin/n/e// (7'erdedigd ie Le/de// de/t 2^'^quot; Aprii lilgs), door Mr. S. J. M. v.\N Geuns , ambtenaar van het openbaar ministerie bij de kantongerechten te Zierikzee........5()5

— N. A. Tonckens. //ei reebi 7'an beit7Sii7/gbcffing de7- piaai-sei/ike be.7ii/ren, Utrecht 1893, door denzelfden .... 580

V A R 1 A.

JVien7ve ioepassing der on/eigcnings7vei 7'an 1851, door Mr. A. Heemskerk , lid der arrondissements-rechtbank te Amsterdam.................171

— Sira/re/Toiging iegc7/ de// red//eic//r-//iige7!e/- der ZVie//7ce ^ Sï/r/naa/z/sebe courani», door denzelfden.......175

— Ze/isebri/i p/i/- das gesn//////ie J/az/deisreebi

VIIT

Hlz.

Mr. E. L. VAN Emden, Sii/i/ilenirn/ o/- /ir/ iz^ M rw/ äe /\'ef:/i/sfimf7^’ e// r/e a7///t////'s//'7r//e7ii’ fiex/ixs/f/oe// 0/1 7/e JVet/egt;--/fi/itixr/ie S/atf/s!ilt;e//e//. /M/z/'/e// ez/e. . .

— Ozienzic/// 7'zrn //fn IVe/^T-zzc/zz/z’// z7/-/i/’/// 7’a7/ //i7 /Je/z/zr/e/z/ez/Z 7Z/7Z7 /z/s/z'/ze z)7’ez- 189218^

— JVazzz' zzazz/ezz/zzig 7’azz /ze/ /iezijtzrig Zzex/azizz z/ez- //ÿh/zzzxf-s/izizzz/zzzzz/z, door Mr. A. Heemskerk, Lid van de Arron-dissements-reclitbank te Amsterdam

— /A J7z7z7zz7xz7zz' Zzzal zzü/’ ü/z /\z’z7z/sge/zzz’z/, door dcnzclfden . 381

— jVez/cr/z7Z7z/sz7ze yzzz ixfez7- yezTezt/g/ng Ze /izzzzz/ezz Ze 77/rer/z/ 28 ezi 2g Azzg. 1893. Oz-z/e 7’z77z 7(’ez7-zaazzz/iez/ezz

— Pz-^xz}ragcz7, uitgeschreven door het Provinciaal Utrechtsch Genootscliap van Kunsten en Wetenschappen 1893. . . 392

— TVzzzzz' zzazz/ezz/zzzg zzz7zz zzzZ. 6 z/er /zzzw’rzzzgszz’eZ zzozzr z/e zee/ zzg Z/eZ /azZ/zssezzzezzZ ezz z/e S7zz's(‘az7ce 7'azz /zeZa/zz/g, door Mr. D. SiMONS, advocaat te Amsterdam

— De Czzzz/ez'ez/Zze zzzzez- /zzZerzza/tozzzzzz/ /zz77’az/Z/-ec/7Z te ’s Graven-hage in September 1893

— De Izesz'zzzzZzzzg zzazz /leZ De/zazZezzzezzZ 7’7777 /zzxZzZ7e voor 1894 ^25

UITOEFENING VAN PRIVATE RECHTEN OP ZAKEN MET EENE PUBLIEKE BESTEMMING.

OPMERKINGEN NAAR AANLEIDING VAN DE ARTIKELEN 577 EN 593 VAN HET BURGERLIJK WETBOEK EN DE ARTIKELEN 230, 231 EN 238 der gemeentewet.

»Sufii cerd lt;lenique fines.»

Is volgens het in ons land geldend Recht uitoefening van private rechten mogelijk op zaken met eene publieke bestemming, d. w z. zaken bestemd voor den publieken dienst, ten dienste van het algemeen, ten algemeenen nutte, tot algemeen gebruik?

Omtrent de beantwoording dezer m. i. hoogst belangrijke vraag heerscht niet alleen geen eenstemmigheid, er bestaan te dezen aanzien de meest verschillende opvattingen.

Terwijl sommigen van oordeel zijn , dat zaken met eene publieke bestemming, zoolang zij deze bestemming behouden, niet vatbaar zijn voor (bijzonderen) eigendom, meenen anderen, dat ten opzichte van zaken voor den openbaren dienst bestemd wel (bijzondere) eigendom bestaanbaar is, doch zij overigens als aan het handelsverkeer onttrokken moeten worden beschouwd . zoodat uitoefening van private rechten daarop niet kan plaats hebben. Nog anderen zijn van gevoelen , dat ook deze opvatting niet als juist kan worden aangemerkt, en dat alleen uitoefening van die. private rechten is uitgesloten, welke met de publieke bestemming dier zaken in strijd is.

Met alle bescheidenheid veroorloof ik mij mijn gevoelen om-Themit, LlVste Deel, isle stuk [-1893]. i

trent een en ander medetedeelen , daarbij tevens verschillende rechterlijke uitspraken behandelende.

Ten einde tot eene juiste beantwoording der hiervoren gestelde vraag te geraken, komt het mij voor, dat men zich vooraf eene duidelijke voorstelling dient te vormen van hetgeen in het Transche Recht wordt verstaan onder »domaine publie», in onderscheiding van »domaine privé» of »propriélé privée.»

M. Proudhon zegt in zijn »Traité du Domaitie Publie» (N“. 203, 204 en 205, Bruxelles 1835) o. a.:

«Ainsi le domaine public national, activement considéré, «consiste dans te pouvoir même que le gouvernement exerce, «par sa haute administration, sur les objets nécessaires aux «besoins et au service publies; et eu le considérant passive-«ment, ou par rapport aux choses auxquelles il s’applique, il «consiste dans la généralité des fonds qui sont asservis à l’usage «ou à la protection de tous, sans être la propriété de personne.«

«Le domaine public diffère essentiellement du domaine de «propriété, puisqu’il ne s’applique qu’à des choses qui n’appar-«tiennent propriétairement à personne, tandis qu’au contraire le «domaine de propriélé n’a pour objet que les choses propres à «un maître qui en jouit à l’exclusion de tous autres.«

«Les choses qui font partie du domaine public étant, par «leur destination, placées hors du commerce, sont par là même «imprescriptibles: Praeseriptio lonffœ poeseesionis ad obtinenda „loca Juris gentium publica, concedi non solet (1); et, sous ce «point de vue, ces choses sont encore d’une nature civile «essentiellement différente de celle des fonds patrimoniaux de «l’état ou des communes, à l’égard desquels on applique les «principes de la prescription comme envers les particuliers.»

In M. B. \)amp;.iA.i.a, Répertoire ,\\\\olt;x »Jtomaine Public», \w.ÿ\i men : «C’est l’ensemble des choses qui ont pour destination

(1) L, 46 De usurp, et usucap, Lib. XLI, Tit. 3.

«d’être asservies à l’usage ou à la protection de tous , et qui, «en raison même de cette dstination et tant qu’elle dure, «n’appartiennent propriétairement à personne, pas même à l’Etat, «lequel n’exerce à leur égard qu’une espèce de possesoire au «nom et dans l’intérêt du publie.«

«De la définition même que nous avons donnée du domaine «public, il suit que ce domaine embrasse d’une manière géné-«rale, parmi les choses non comprises dans le patrimoine des «particuliers, celles qui présentent cumulativement ce double «caractère, d’être destinées h un usage public et de résister, «tant que dure cette destination, à toute idée d’appropriation «privée.«

«Ainsi le caractère exclusif suivant lequel nul autre que le «maître de la chose n’a le pouvoir de participer à la jouis-«sance de sa propriété ne peut, suivant l’observation de M. «Proudhon , convenir aux biens qui composent le domaine «public, puisque chacun à également, et au même titre, le «droit d’en jouir selon leur destination.«

Dezelfde onderscheiding wordt gemaakt in den Cofie Civil.

Art. 53S bepaalt «Les chemins, routes et rues à la charge «de l’Etat, les fleuves et rivières navigables ou flottables, les «rivages, lais et relais de la mer, les ports, les havres, les «rades, et généralement toutes les portions du territoire fran-«çais (jui ne sont pas susceptibles d’une propriété privée sont «considérés comme des dépendances du domaine public. «

«Art. 540 bepaalt: «Les portes, murs, fossés, remparts des «places de guerre et des forteresses, font aussi partie du «domaine publie.«

Tn tegenstelling hiermede bepaalt Art. 560 :

«Tjes îles, îlots, attérissements, qui se forment dans le lit «des fleuves ou des rivières navigables ou flottables, appar-«tiennent à l’Etat, s’il n’y a titre ou prescription contraire.«

Wel zegt Art. 539: «Tous les biens vacans et sans maître.

z^et ceux des personnes qui décèdent sans héritiers, ou dont z/les successions sont abandonnées, appartiennent au domaine //publie.//

De hierin voorkomende onjuiste uitdrukking domaine public schijnt intusschen toegeschreven te moeten worden aan een materieel abuis. De in Art. 539 opgenoerade zaken zijn toch zeer zeker het (bijzonder) eigendom van den Staat.

In J. DE Maleville ; «Analyse raisonne'e de la discussion, du Code Ciml au Conseil erjiiatn, luidt Art. 539: »Tous les biens //vacans et sans maître et ceux des personnes qui décèdent //sans héritiers ou dont les successions sont abandonnées, appar-»tiennent à la Nation.//

Ten aanzien van dit Artikel merkt M. F. Lafekkièke in zijn werk «Cours de d)roit Public ei AdminisiratiJ^« (Deel I, blz. 549, 5de uitgave) o. a. het volgende op :

//Une vérification de texte a prouvé que c’est par erreur que //les mots «appariiennent au domaine publie« ont été sub-//stitués à ceux du texte original promulgué le 14 pluviôse »An XI, et qui portait les mots «appariienneni à la N^ation.«

»Sous le Consulat, le législateur suivait la traduction de //l’Assemblée Constituante, il disait encore // la N^ation « //dans le sens ou nous disons »/’Ptat. « Lorsqu’on 1807 //Napoléon a voulu mettre le nouveau Code Civil en harmonie //avec les formes du gouvernement impérial, les dénomina-//tious «Empereur, Empire, Eiai« y ont été substituées à celles //de «Premier Consul, Gouvernement, Re'publique, E^ation.«

Üok M. Proudhon wijst er in zijn «Traité du Eomaine «Publie« (N®. 206) op, dat de uitdrukking «appartiennent au «domaine publie« tengevolge van een begaan abuis is gebezigd.

Wordt nu ook in ons Recht eene onderscheiding gemaakt tusschen «privaat« en «publiek domein«, of »eigendom ÿure vrivato « en » eigendom Jure publico «f

Door zeer velen wordt deze vraag bevestigend beantwoord.

De aandacht zij er intusschen op gevestigd, dat aan de uitdrukking »publiek domein» door allen niet dezelfde betee-kenis wordt gehecht.

Terwijl namelijk sommigen deze uitdrukking opvatten in den zin, die daaraan in het Transche Recht wordt toegekend , als zijnde onvatbaar voor zoogenaamden //privaten of particulieren eigendom//, wordt door anderen bedoelde uitdrukking in zoodanigen zin opgevat, dat van de daartoe behoorende zaken wel (bijzondere) eigendom mogelijk is, doch zij overigens als zaken buiten den handel zijn aantemerken, zoodat zij niet het onderwerp van overeenkomsten kunnen uitmaken.

Voorts zij nog opgemerkt, dat sommigen alle in Art 577 B. W. genoemde zaken onder //hetpubliek domein» rangschikken, terwijl anderen enkele der in gemeld Artikel opgenoemde zaken daarvan uitzonderen.

Ook de Hooge Raad heeft in verscheidene Arresten overwogen , dat de onderscheiding tusschen publiek- en privaat domein in ons Recht behoort te worden aangenomen.

Te dezen aanzien komen in het Arrest van den Hoogen Raad d.d. 26 Juni 1863 (W. N“. 2499) de volgende overwegingen voor :

//0. dat de regten van den Staat op zaken zijn tweeledig, //die namelijk van den Staat als zoodanig, en die van den //Staat als gelijkstaande met elk bijzonder persoon ;

//dat tot de eerste behooren de zoodanige, welke voor de //openbare dienst en voor het algemeen bestemd zijn en, zoo-//lang zij die bestemming behouden , zijn buiten den handel ;

//tot de laatste de zaken , uitmakende het bijzonder en als zoo-//danig voor vervreemding vatbaar patrimonium van den Staat;

//dat deze onderscheiding reeds met juistheid is in acht ge-//nomen in het Romeinsche Regt. waarbij naauwkeurig zijn //gescheiden de »niet in commercio» zijnde »res publicae quae in »publico nsu kabentur» en de »in commercio» zijnie »res publicae »quae in pecunia populi kabentur» ;

z/dat eveneens het Fransche Regt onderscheidt de verschil-wlende aan den Staat behoorende zaken, die namelijk, welke z/uitmaken liet »(domaine publiev en het »domaineprivé'/ van den zz Staat ;

zzdat eindelijk dezelfde onderscheiding, hoewel niet met name zzvermeld in het Burgerlijk Wetboek, niettemin niet in strijd zzis met eenig daaruit aangehaald Artikel, en integendeel nood-zzzakelijk volgt uit de Artt. 577 tot 581 van dat Wetboek; zzen dat, zoodra deze onderscheiding vaststaat, zij noodzakelijk zzmedebrengt, dat een //domininm ^urepublico//, ter voldoening aan zzde bestemming ten gebruike van het publiek oplegt eigen-zzaardig daaruit voortvloeijende verpligtingen, waartoe een eige-zznaar //jure privalo// niet is gehouden, zz

Op gelijke ouderscheiding werd o. a. gewezen in de Arresten van den iloogen Raad van 28 October 1864 (N. R. Deel LXXVlll, blz. 117), van 30 Juni 1879 (W. N°. 4406), van 17 December 1883 (W. N®. 5000), en van 6 October 1884 (W. N®. 5086).

In laatstgenoemd Arrest werd overwogen, dat krachtens Art. 577 B. W. de eigendom der bevaarbare en vlotbare stroomen en rivieren aan den Staat als zoodanig, d. w. z. publi^krecbleljl: toekomt, en dat waar de wet aanneemt — aldus wordt in het Arrest gelezen — dat de eijendom van die wateren tot het publiek domein behoort en alzoo aan den Staat uit kracAt van zijn overbeidsrecAt (1) toekomt, het behoort tot de grondwettige bevoegdheid van den Koning, als Aoofd der uitvoerende macAt om, met eerbiediging van door derden verkregen burgerlijke rechten, het gebruik van zoodanig Staatseigendom , in het algemeen belang ook door algemeene maatregelen van inwendig bestuur te regelen.

(1) De vraag schijnt geoorloofd, of .hier niet het verschil tusschen „Dominium” (Privaat Recht) en „Imperium” (Publiek Recht) uit het oog is verloren,

De opvatting dat Art. 577 B. W. betreft het vdomaine public'/ in den zin die daaraan in het Fransche Recht wordt gehecht, doch enkele der in dit Artikel genoemde zaken daarvan be-hooren te worden uitgezonderd welke behooren tot het (bijzonder) eigendom van den Staat, wordt gehuldigd in het Arrest van den lloogen Raad d.d. 29 Juni 1871 (W. N“. 3399).

De daarop betrekking hebbende overwegingen luiden als volgt :

/zO. dat bij vergelijking van de desbetreflende bepalingen z/van ons Burgerlijk Wetboek met die van den Code Napoléon zzblijkt, dat de verschillende zaken, die in Art. 577 B. W. zzworden gezegd aan den Staat te behooren, in den Code zzNapoléon waren gebragt onder twee afzonderlijke wetsartikelen , z/namelijk Art. 538 en Art. 560, met dien verstande dat de zziii Art. 538 genoemde zaken kennelijk werden gerangschikt zzonder die welke niet vatbaar zijn voor bijzonder eigendom, '/['/qui ne sont pas susceptibles d'une propriété privée//} en als zzzoodanig zijn te beschouwen als //dépendances du domaine publie//, zzterwijl aau die, genoemd in Art. 560, een afzonderlijk zzkarakter wordt toegekend , aangeduid door de woorden »appar-i/tiennent à rUtat// ;

zz 0. dat uit deze vergelijking mag worden opgemaakt, zzdat ook tusschen de zaken in Art. 577 B. W. genoemd, zzhoezeer in ééne en dezelfde wetsbepaling begrepen, eene zonderscheiding moet worden aangenomen, namelijk deze : zzsommige daarvan behooren tot die niet, en sommige die wèl zzvatbaar zijn voor bijzonder bezit, en dat deze laatste zijn de zzgroote en kleine eilanden en de platen die in de bevaarbare zzeii vlotbare stroomen en rivieren opkomen.zz (1)

Reeds aanstonds schijnt de vraag gewettigd: Met welk recht wordt tusschen de in Art. 577 B. W. vermelde zaken eene onderscheiding gemaakt, welke daarin niet voorkomt?

(1) Vergfcl. eeu Hoofdartikel, getiteld: Art. 577 B. W. Openbaar Staatsdomein ; voorkomende in W. N’. 3404, en bevattende eene beschouwing en verdediging van gemeld Arrest.

Hetgeen bij Mr. J. (^.Nvgt;vgt;v^o\m'. a Geschiedenis en Üeginselen der yeder/andsche H-'e^Mchen'/ omtrent Art. 577 vigg. B. W. wordt medegedeeld, geeft daartoe niet de minste aanleiding.

Ook in andere Artikelen van het Burgerlijk Wetboek wordt eene dergelijke onderscheiding niet aangetrofleu, terwijl indien dit wèl de bedoeling van den wetgever ware geweest, zulks niet alleen bij de zaken vermeld in Artikel 577 B. W., maar ook bij die vermeld in Art. 579 B. W., behoorde te zijn in het oog gehouden.

Wel is waar komt de uitdrukking n openbaar domein» voor in Art. 676 B. W. Op grond evenwel dat uit niets blijkt (in het hiervoren aangehaald werk van Mr. J. C. Voorduin wordt omtrent dit Artikel niets medegedeeld), dat gemelde uitdrukking opzettelijk is gekozen — en had de Wetgever eene dergelijke bedoeling gehad, dan zou zulks, als zijnde in strijd met het in Art. 577 bepaalde, toch noodig zijn geweest — meen ik gerechtigd te zijn tot de bewering, ook met ’t oog op de wijze waarop gemelde woorden hier zijn gebezigd, dat bedoelde uitdrukking moet worden beschouwd als eene al te leterlijke vertaling van het Fransche »domaine publie», voorkomende in Art. 644 van den Code Civil luidende : //Celui dont la //propriété borde une eau courante, autre que celle qui est //déclarée dépendance du domaine public par l’Article 538 au //Titre de la disfinedon des biens, peut s’en servir à sou passage //pour l’irrigation de ses propriétés. Celui dont cette eau traverse //l’héritage, peut même en user dans l’intervalle qu’elle y par-//court, mais à la charge de la rendre, à la sortie de ses fonds, //à son cours ordinaire//,

en dat aau het bezigen van deze — m. i. bepaald onjuiste — uitdrukking in Art. 676 B. W. geen enkel rechtsgevolg verbonden is. (1)

(1) Door den toenmaligeu Advocaat-Generaal Mr. C. PoLis werd in zijne Conclusie, voorafgegaan aan het Arrest van den Hoogen Raad d.d. 30 Juni 1879 (W, Nquot;, 4406), juist op Art. 676 B. W. een beroep

Voorts zij de aandacht gevestigd op het volgende.

111 H. de Groot: vln/ej^alinff/ie M de /Mlantiec^e RecAfe-ffAeleerdAe^dfquot; (Boek 11, Deel 1, blz. 34) leest men:

//De gantsche Burgherlycke Gemeenschap van Jlollant ende //West Vrieslant komen toe de stromen als den Hyn, de Wael , //die men ooc de Merwe noemt, de Maes, de Yssel, de Leek //voor soo veel die lopen binnen de palen van Hollaut. Ins-//gelycks de Meeren ende andere bevaerbare wateren , ook den //gront van alle de voorsz. stromen eiide wateren met den //oever voorsooveel die met het water den meesten tyd werdt //bedeckt.//

In het op 22 November 1820 aan de Staten-Generaal aangeboden // Otdwer/) van Aei Rurfferlijk ff edoeA voor Aet KoninffrijA der Nederlandenv worden de volgende bepalingen aangetroöeri ;

Art. 949. //Zaken, welke den Staat toebehooren, worden //landgemeene of landszaken genoemd, gelijk in het algemeen '/Staats-bezittingen, onder den naam van domeinen of Staats-//domeinen begrepen worden. En heeft daarop de Staat dezelfde //regten, welke aan partikulieren op hunne zaken toekomen, //behoudens hetgeen omtrent derzelver administratie eu de be-//schikking over dezelve bij de Staatswetten bepaald is.//

Art. 953. //Ook behooren tot de domeinen de openbare wegen , //de stranden der zee, de bevaarbare stroomen en rivieren, de //bodems en oevers der stroomen en rivieren, de aanwassen , //gorsingen en schorren door de zee aan de stranden eu monden //der rivieren, alwaar ebbe en vloed gaat, aangespoeld, de //eilanden en platen, welke in de beddingen der landgemeene //rivieren opkomen, gelijk ook de heiden, duinen, havens, //reeden, enz. voor zoo verre insgelijks op eenige dezer voor

gedaan om te betoogen, dat ook in ons Recht een „puilie/c domein” moet worden aangenomen in den zin, die in het Fransche Recht aan „domaine puilic” wordt gehecht.

10

-zwerpeti niemand bewijzen kan door regtstitels ol bezit wettige '/uitsluitende regten verkregen te hebben.//

Art. 955. //Ala eigendom van den Staat worden insgelijks //aangemerkt, alle gronden en gebouwen, welke tot ’s lands //fortificatiën behooren, en gevolgelijk, alle terreinen waarop //eenige werken van defensie zijn aangelegd geworden ; alle '/wallen, borstweringen, grachten , bedekte wegen, glaciën of '/geavanceerde werken ; alle pleinen , waarop militaire gebouwen //ge.’ticht ziju, voorts alle liniën, posten, retranchementen, //redouten , dijken, sluizen , kanalen en hunne boorden; voor zoo-//verre insgelijks ook daarop geen verkregen en onvervallen regt van '/bijzondere personen of van gemeenschappen bestaan inogt.//

Blijkens de door J. J. F. Noordziek bewerkte en uitgegeven gt;/GescAiedenis der Beraaf/sloffinffe'n ffevoerd in de Iweede Kamer der Staten-Generaal over let 0ntiverp van Buryerl/Ji ff'etboele kwam onder de Vraagpunten van Stellige Wetgeving betreffende Boek 11 (Zittingjaar 1822—1823, Deel II, blz. 410) o. a voor; /'Zal men zooveel mogelijk behooren opte-quot;tellen de zaken welke aan den Staat toebehooren ? quot;nbsp;welke vraag door 35 leden ntMstemmend'i, door 21 nontkennendn werd beantwoord.

Van het maken eener onderscheiding tusschen '/privaat-quot; en //publiek domein// was hierbij geen sprake.

In het daarop ingediende Ontwerp van Wet, medegedeeld in het zooeven aangehaalde werk van J. J. F. Noordziek (Zittingjaar 1823—1824, Deel 11, blz. 23) kwamen o. a. de volgende bepalingen voor:

Art. 22.

Hollandeclte 'felst. //Er ziju zaken die aan niemand toebe-quot;hooren; de overige zijn het eigendom, óf van den Staat, óf //van gemeenschappen, óf van bijzondere personen.//

Kranscle 'felst. quot;11 y a des biens qui n’appartiennent à

11

'/personne; les autres appartiennent, soit à l’Etat, soit à des //communaut(!s, soit à des particuliers.//

Auï. 23.

Ziollandscie Toksf. //Liggende gronden en andere onroerende //zaken die geenen eigenaar hebben, gelijk mede de zaken van //dengeen die zonder erfgenaar overleden is, of wiens erfenis //is verlaten, behooren aan den Staat.//

Franscie l'eisi. //Les terrains et autres immeubles vacants //et sans maîtres, ainsi que tous les biens des personnes qui //décèdent sans héritiers ou dont les successions sont aban-//donnés, appartiennent à l’Etat.

Abt. 24.

HoUa^uiscke Tehi. '/Ins^elijh 1/eAooren aan tien Staat, de wegen //en straten, welke ten zijnen laste zijn ; de stranden der zee, //de bevaarbare en vlotbare stroomen en rivieren met hunne //oevers; de groote en kleine eilanden en de platen welke in //die wateren opkomen, de aanwassen ; gorsingen en schorren, //door de zee aan de stranden en rivieren alwaar ebbe en vloed //gaat aangespoeld, gelijk ook de havens en reedeuj onverminderd //het door particuliere personen , of door gemeenschappen bij titel //of bezit verkregen regt op een of ander dier voorwerpen.//

Fransc^e Tekst. //Appartiennent aussi à FFtat, les chemins, //routes et rues qui sont à la charge de l’Etat; les rivages de //la mer, les fleuves et rivières navigables ou flottables, avec //leurs bords ; les îles, îlots ou bancs qui s’y élèvent, les allu-//vions et atterrissements qui se forment le long des côtes et //aux embouchures des fleuves et rivières ayant flux et reflux, //de même que les ports, havres et rades; sauf les droits que //des particuliers ou des communautés pourraient avoir acquis //sur l’un ou l’autre de ces objets par titre ou par possession.

12

Art. 26.

Hol/andscke Tekst. //Als eigenrlom vau den Staat worden //insgelijks aangeinerkt alle gronden en gebouwen welke tot /'’s lands vestingwerken behooren, en gevolgelijk alle gronden //waarop eenige werken van verdediging zijn aangelegd ge-//worden ; alle wallen, borstweringen , grachten, bedekte wegen, //glaciën of vooruitspringende werken ; alle pleinen waarop //krijgsgebouwen gesticht zijn; voorts alle liniën , posten, ver-//schansingen, redouten, dijken, sluizen, kanalen, en hunne //boorden; voor zooverre insgelijks ook daarop geen verkregen //en on vervallen regt van bijzondere personen of gemeenschappen //bestaan mogt. //

Franse//^ Tekst. //Sont pareillement considérés comme pro-//priété de l’Etat tous les terrains et constructions qui appar-//tiennent aux fortifications du Royaume, et conséquemment //tous les terrains sur lesquels les ouvrages de défenses sont //établis, comme ; remparts, parapets , fossés, chemins couverts , //glacis et ouvrages avancés; toutes les places sur lesquelles //sont construits des bâtiments militaires, et en outre les ligues, //postes, retranchements, redoutes, digues, écluses, canaux et //leurs bords; en tant qu’il n’existe pas sur ces choses un droit //acquis à des particuliers ou à des communautés.//

Ook in deze Artikelen is alzoo geen sprake van eene ouderscheiding tusschen //privaat-// en //publiek eigendom //, en men lette er wel op, dat — in alwijking van Art. 538 van den Gode Givil, waar de uitdrukking sdomame /ml/lic» wordt gebezigd — in het hiervoren aangehaalde Artikel 24 wordt gelezen... quot;Appartiennent aussi à TFtatu, etc.

Bij de beraadslagingen over de eerste drie Titels van Boek 11 van het ontworpen Burgerlijk Wetboek (J. J. F. Noonu-ziEK. Zittingjaar 1823 —1821. Deel 1, blz. 37), zeide de lieer NicoLAÏ o. a. :

13

wS’il y a des biens qui n’appartiennent à personne, ils //peuvent pourtant devenir l’objet d’une propriété particulière //par le moyen de l’occupation ; tels sont les animaux sauvages //qui n’appartiennent à personne aussi longtemps qu’ils sont //dans leur liberté naturelle, mais qui deviennent la propriété //de celui qui parvient à s’en emparer.

//D’autres biens appartiennent soit à l’Etat, soit à des com-//munautés, soit à des particuliers. Les uns et les autres sont //clairement indiqués, et la seule inspection du projet suffit //pour lever tous les doutes, que cette matière pourrait présenter.//

Noch door dezen, nóch door een der andere sprekers werd er voorts op gewezen, dat men in het voortaan geldende recht zoude hebben te onderscheiden tusschen //domaine public// en //domaine privé// of //propriété privée//.

Ilet komt mij voor, dat uit een en ander duidelijk blijkt, dat de bepaling van Art. 577 B. W. //Insgelijks beieren 'taan fkn Slaaf de weffen en straten,» etc. geenszins als eene onnauwkeurige redactie kan worden aangemerkt, maar uit een burgerrechtelijk oogpunt als geheel juist moet worden beschouwd.

Geven alzoo naar mijne meening nóch de woorden, nóch de geschiedenis onzer wetsbepalingen aanleiding om te beweren , dat in ons Recht eene onderscheiding moet worden aangenomen tusschen //privaat-// en //publiek domein//, of//eigendom jure privato» en //eigendom Jure publico », de vraag zou nog kunnen rijzen, of zulks toch eigenlijk behoorde te zijn geschied.

Üok deze vraag moet intusschen m. i. ontkennend worden beantwoord.

Eigendom toch is een zuiver privaatrechtelijk begrip, en bij het bezigen der uitdrukking //publiek eigendom// wordt naar mijne meening niet in het oog gehouden , het verschil tusschen het Privaat Recht en het Publiek Recht.

Terwijl het Burgerlijk Recht alleen regelt de betrekkingen

14 tüsscheii de burgers onderling, hetzij dezen als individuen, hetzij als met individuen gelijkstaande corporaties optreden, betreft het Publiek Recht de betrekking tusschen Geregeerden en Regeering, tusschen den Burger en den Staat ot zijne onderdeden als Gronddoelen daarvan.

Wel kunnen aan bijzomlere personen toebehoorende zaken eene publieke bestemming hebben, voor den openbaren dienst strekken, doch de regeling van dit laatste heeft betrekking op het Publiek Recht, en behoort in ’t geheel niet te huis in het Burgerlijk Wetboek. In dit Wetboek, als regelende private rechtsbetrekkingen, behooren te dien aanzien geene bepalingen voortekomen.

Tot de taak van hel Openbaar Gezag behoort het om binnen den kring zijner wettelijke bevoegdheid ten aanzien van zaken, bestemd voor den openbaren dienst, zoodanige maatregelen te nemen als hem noodig voorkomen, daartoe de vereischte voorschriften en bevelen te geven, opdat die zaken overal en zoo goed mogelijk aan hare publieke bestemming blijven beantwoorden. l)e regeling daaromtrent behoort echter niet in het Burgerlijk Wetboek, maar in de Staatswetten voor te komen.

Een en ander wordt volkomen juist in het oog gehouden in Art. 625 B. W. luidende :

^Eigendom is het recht om van eene zaak het vrij genot vte hebben en daarover op de volstrektste wijze te beschikken, //mits men er geen gebruik van make. strijdende tegen de //wetten of de openbare verordeningen, daargesteld door zoo-wdanige macht, die daartoe volgens de Grondwet de bevoegd-//heid heeft, en mits men aan de rechten van anderen geen //hinder toebrenge ■ alles behoudens de onteigening ten alge-//meenen nutte tegen behoorlijke schadeloostelling, ingevolge de //Grondwet.»

In ons Recht is dan ook — en m. i. terecht — verlaten het in het Pransche Recht geldende stelsel, volgens hetwelk

15

ten aanzien van voor den openbaren dienst bestemde zaken geen (bijzonder) eigensdomsrecht mogelijk is.

Evenzeer als de in Artikel 576 B. W. aangeduide zaken, zijn die genoemd in Art. 577 B. W. (ook die genoemd in Art. 579 B. W.), het eigendom van den Staat. Het verschil is alleen dat, terwijl de in Art. 577 B. W. vermelde goederen eene publieke bestemming hebben (1), bedoelde bestemming niet aanwezig is bij de zaken, vermeld in Art. 576 B. W.

Wat nu de publieke bestemming betreft, welker regeling niet tot het Privaat Recht, doch tot het Publiek Recht behoort, terecht komen daaromtrent in het Burgerlijk Wetboek geene bepalingen voor.

Meen ik door het vorenstaande te hebben aangetoond, dat ons Recht slechts één soort van eigendom kent (2), en de uitdrukking «openbaar domeins voorkomende in Art. 676 B. W. als geheel onjuist moet worden aangemerkt, er is eene onderscheiding, welke onze Wet wèl maakt, namelijk tusschen vzaien in den Ziundel» en ffzai:en imien den handel. »

Aan deze onderscheiding worden verschillende rechtsgevolgen verbonden. Zaken buiten den handel kunnen volgens Art 593 B. W. geen voorwerp van bezit opleveren , volgens Art 136S B. W. geen onderwerp van overeenkomsten uitmaken, terwijl volgens Art. 1990 B. W. de eigendom daarvan niet door verjaring kan worden verkregen.

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;De vermelding in Art. 577 B. W. van „de groote en kleine eilanden en de platen, welke in die wateren opkomen” schijnt intus-schen aldaar minder juist; eene publieke bestemming dezer zaken is toch moeielijk te herkennen. Bedoelde vermelding ware m. i. beter op hare plaats geweest in Art. 646 B. W., bepalende dat de eigendom van stroonien en rivieren medebrengt den eigendom van den grond, waarover het water loopt.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;In het gevoelen dat ons Recht slechts één soort van eigendom kent, wordt zoowel door de Redactie der Gemeente-Stem (N®. 1597, 1698 en 1602), als door die van het Weekblad v. d. Burg. Adm. (No. 1702, 1703 en 1704) gedeeld.

Art. 1210 B. W. bepaalt, dat voor hypotheek alleen vatbaar zijn onroerende goederen welke in den handel zijn, Art. 491 W. v. B. Hv., dat de schuldeischer van een vonnis of anderen executorialen titel voorzien, de onteigening bij executie kan vorderen van onroerende goederen welke in den handel zijn.

De toepassing van het beginsel, dat zaken buiten den handel geen onderwerp van overeenkomsten kunnen uitmaken, wordt voorts gevonden in de Artt. 1480, 1481 en 1779 B. W.

Intusschen komt in onze wetgeving nergens eene bepaling voor, behelzende een kenmerk, waaraan men de zaken zou kunnen toetsen, om met zekerheid te kunnen zeggen, of zij al dan niet in den handel zijn (1)

Toen bij de behandeling van den Titel van Bezit, een lid der Tweede Kamer (Mr. J. C. Voorduin, Deel ITT, blz. 354) in eene afzonderlijke Nota het verlangen uitsprak, dat het kenmerkend onderscheid zou worden bepaald tusschen zaken die imien en die in den handel zijn, en zelf opmerkte, dat naar zijn inzien dat kenmerk te vinden zou zijn in «de besfemminff fier ffoefkren «ad utilitatem /mblicam, zoolang zij die bestemming blijven benouden n, antwoordde de Regeering : »Men heeft het niet geraden geacht »om dienaangaande stellige voorschriften te geven, omdat het »als bijna onuitvoerlijk wordt beschouwd bij eenen algemeenen »regel aan te duiden het kenmerkend onderscheid tusschen zaken vin commerd^v en vea^tra commerdumv ; terwijl hetgeen de geëerde »voorsteller voordraagt even onbestemd zoude zijn , vermits steeds »de vraag ^oude onbeslist blijven , wat men door vulilitas pnblicav »hebbe te verstaan. De beoordeeling of eene zaak buiten den

(1) In het Ontwerp van 1820 kviam te dezen aauzieu wel eene bepaling voor.

Art. 951 van dit Ontwerp luidde; „Er kan door bijzondere personen „geen regt tegen den Staat op zaken verkregen worden, welke klaar-„blijkelijk ten algemeenen nutte bestemd zijn, en dientengevolge on-„vervreenidbare landgemeene zijn.”

17

■'/handel ia moet in elk gegeven geval door den regter naar de »om^fand/ffZ/eden worden beoordeeld, zooals men insgelijks zeer //gewaagd zoude handelen door bij de Wet aan te duiden, //welke personen of ligchainen zaken buiten den handel kunnen //bezitten.//

Volgt nu hieruit, dat zaken voor publiek gebruik bestemd buiten den handel zijn ?

Terecht wordt m. i. in eene Verhandeling, getiteld : v^off iets over zat^en buiten den ttandel» , voorkomende in het //Tijdschrift voor het Nederlandsch Regt// (Deel VITT , blz. 305) betoogd, dat zulks alleen dan als eene rechtsgeldige stelling zou kunnen worden aangemerkt en erkend , wanneer zij door den wetgever was uitgesproken , of op eenige bepaling der wet was gegrond.

Onder zaken verstaat onze Wet alle goederen en rechten, welke het voorwerp van eigendom kunnen zijn. (Art. 55.5 B. W.).

Wat een voorwerp van eigendom kan zijn, en daardoor uit zijn aard een voorwerp van bezit kan wezen (1) en een onderwerp van overeenkomst kan uitmaken , is hierdoor ook uit zijn aard in den handel. Er kunnen redenen bestaan om sommige zaken hieraan te onttrekken , maar daardoor zijn zij er nog niet aan onttrokken ; het is weder de Wet alleen, welke ze daaraan onttrokken kan doen zijn. Zonder nadere bepaling deswege, door de Wet gegeven, zal hetgeen deze als zaak erkent, en wat daardoor uit zijn aard in den handel is, ook rechtens in den handel blijven.

De Wet zegt nergens, welke zaken zij verstaan wil hebben onder zaken buiten den handel. Maar de uitdrukking zelve wijst a.m, dat men daartoe hebbe te denken aan zaken , welke hetzij dan geheel, hetzij in zekere mate aan het verkeer zijn onttrokken. Tot die onttrekking is eene bepaling der Wet noodig, sleclits ?vaar en voorzoover ten aanzien van eenige zaak zoodanige

(1) Mr. H. P. Berdenis VAN Berlekom ; „Het onderhoud van gemeentewerken door de Gemeente.” (Zwolle 1886, blz. 13) is van oordeel, dat eene zaak welke geen voorwerp van bezit kan zijn, zeer wèl voor eigendom vatbaar kan wezen.

Tfumiii, LlVsle Deel, tste stuk [1893]. 2

18

onttrekking heeft plaats gehad, is die zaak buiten den handel.

Pit geldt b. v. voor de aan de Gemeente toebehoorende wegen , straten , pleinen , enz. welke volgens Art. 230 al. l der Gemeentewet niet mogen worden vervreemti, bezwaard of verpand, 7,»n\a.ng zij niet door een besluit van den Raad verklaard zijn ter openbare dien^^t niet meer bestemd te wezen.

Ware de stelling dat zaken voor het publiek gebruik bestemd buiten den handel zijn juist, dan zoude Art. 230 al. 1 der Gemeentewet eene overbodige bepaling wezen (1).

Ten aanzien van de in de Artt. 577 en 579 B. W. bedoelde

(1) De opvatting dat zaken voor den publieken dienst bestemd, zoolang die bestemming duurt, ook in ons Reeht niet vatbaar zijn om het voorwerp van (bijzondereu) eigendom uittemaken , en als zaken welke volstrekt buiten den handel zijn moeten worden aangemerkt, werd of wordt o. a. gehuldigd door:

Mr. W. C. D. Olivier : „Proeve over de beperkingen van den eigendom door het politieregt.” (Leiden 1847, blz. 208);

Mr. P. G. E. H. DE Biebersïein : „Proeve over de zaken buiten den handel. (Leiden 1849, blz. 24);

Mr. G. A. IJssEL de Schepper: „Over de verpligting der Gemeente tot het onderhoud van openbare wegen.” (Bijdr. v. St., Deel IV, blz. 154);

Mr. C. J. W. N. VAN Hengst : „Benige opmerkingen over het eigen-domsregt der Gemeente.” (Utrecht 1863, blz. 32);

Mr. G. VAN OosTERWiJK: „De Gemeentewet.” (blz. 735);

Jhr. Mr. J. de Bosch KEMPER: „Handleiding tot de kennis van het Nederlandsch Staatsregt en Staatsbestuur.” (blz. 716);

Mr. A. R. Arntzenius: „De Artt. 230 en 231 der Gemeentewet.” (Bijdr. v. St., Deel XX, blz. 221);

Mr. G. Pekelharing: „Opmerkingen over den onderhoudsplicht van bijzondere personen ten opzichte van wegen en andere ten openbaren dienste bestemde werken.” (Leiden 1880, blz. 23);

Mr. G. A. PoKKER: „Art. 238 der Gemeentewet.” (Bijdr. v, St., Deel XXI, blz. 131);

Mr. F. A. B. A. Baron van Ittbrsum : „Art. 238 der Gemeentewet.” (Bijdr. v. St., Deel XXVIII, blz. 381);

Vergeb verder:

Mr. A. DE PiNTO : „Handleiding tot het Burgerlijk Wetboek.” (6de Druk, Deel II, blz. 238);

19 zaken worden ook door de Wet uitdrukkelijk erkend eu gehandhaafd de rechten van bijzondere personen of corporaties door titel of bezit verkregen.

Hieruit blijkt m. i. duidelijk, dat openbare wegen een voorwerp van bezit kunnen opleveren en derhalve, met ’toog op Art. 593 B. W., voor zaken die in den handel zijn, moeten worden gehouden (1).

Mr. C. W. OpzooMER : „Het Burgerlijk Wetboek verklaard.” (2de Druk. Deel ill, bk. 17); en

Mr. C. AssEB en Mr. Ph. W. van Heusde: „Handleiding tot de beoefening van het Nederlandsch Burgerlijk Recht”. (Deel II, blz. 15).

Voorts zij de aandacht gevestigd op de stukken, getiteld; „Zaken buiten den handel”, voorkomende in de Gemeente-Stem N». 1563, 1564, 1565 eu 2106. —

Daarentegen waren of zijn van gevoelen, dat er naar ons Recht ffeen grond bestaat om de in de Artt. 577 en 579 B. W. aangeduide zaken als geheel buiten den handel te beschouwen ;

Mr. G. Dibphuis : „Het Nederlandsch Burgerlijk Regt.” ( Deel I, blz. 495);

Mr. N. K. P. Land : Verklaring van het Burgerlijk Wetboek.” (2de Deel, 1’‘® stuk, blz. 43); en

Mr. P. W. A. CoRT VAN DER LiNDEN ; „Beschouwingen over het Strand.” (Leiden 1869 , blz. 42).

Uit de Conclusie van den Advocaat-Generaal Mr. J. M. Smits, voorafgegaan aan het Arrest van den Hoogen Raad d.d. 19 Mei 1876 (W. N’. 3981) en uit de Conclusie van den toenmaligen Advocaat-Generaal Mr. C. PoLls, voorafgegaan aan het Arrest vau den Hoogen Raad d.d. 30 Juni 1876 (W. N®. 4406), schijnt voorts te mogen worden opgemaakt, dat in het gevoelen dat alle in Art. 577 B. W. genoemde zaken zaken zijn het (bijzonder) eigendom van den Staat en zij alle in den handel zijn, wordt gedeeld door Mr. J. Kappeijne van de Cop-PELLO , Mr. B. M. VuELANDER Hein OU Mr. S. VAN Houten.

(1) In een Brief van den Min. van Biunenl. Zaken aan Gedep. Stalen van Overijssel, voorkomende in „Bijdr. v. St., Deel IV, blz. 167”, leest men het volgende: „Het is dan ook niet te ontkennen , dat „thans verscheidene wegen voor het publiek bestemd aan particulieren „toebehooreu , die ze bij overlijden aan hunne rechthebbenden nalaten , „en ook wel bij verkoop aan anderen overdoeu.”

Vergeh voorts Mr. H. G. Jordens: „Beschouwingen over zaken buiten den handel.” (Deventer 1869, blz. 137).

20

Voor het toekennen eener beperkte opvatting aan de slotwoorden van de Artt. 577 en 579 B. W., als zouden deze be-teekenen : //rechten die reeds verkreffen zijn, vóórdat de zaken «waarop zij rusten aan den Staat behoorden//, bestaat m. i. geen Errond. Nóch de woorden van het Artikel, nóch de geschiedenis ervan geven daartoe aanleiding (1).

Aangenomen nu dat bij voor den publieken dienst bestemde eigendommen uitoefening van private rechten mogelijk is, rijst de vraag hoe ver bedoelde uitoefening zich kan uitstrekken.

Bij voor den publieken dienst bestemde eigendommen kan m. i. niemand eenig recht, strijdende met bedoelde bestemming, op deze zaken uitoefenen. Alle rechten daarentegen, welke door den eigenaar of andere rechthebbenden, behoudens de publieke bestemming , kunnen uitgeoefend worden, blijven ongeschonden bestaan ; en bedoelde zaken kunnen , behoudens de publieke bestemming , en voorzoover zulks niet bij eenige wettelijke bepaling anders mocht zijn geregeld, in eigendom overgedragen en verkregen worden (2)

Bedoelde zaken zijn, voorzoover zij voor het publiek gebruik bestemd zijn, onttrokken aan het privaatrecht, aan het verkeer, en zijn dus jetkelfe/ijk buiten den handel (3). Het openbaar

()) De beperkte opvatting werd aan gemelde woorden toegekend door Mr. C. W. OpzooMER: „Het Burgerlijk Wetboek verklaard.” (2de Druk, Deel III, blz. 16) en door Mr. P. G. B. H. DE Bieberstein : „Proeve over de zaken buiten den handel.” (Leiden 1849, blz. 24). Ook in het vonnis van de Arrondiasements-Rechtbank te Middelburg d.d. 26 Nov. 1890 (W. N”. 6048) wordt bedoelde beperkte opvatting gehuldigd.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Volgens H. WAPPaus: „Zur Lehre von den dem Rechtsverkehr entzogenen Sachen nach römischem und heutigem Recht.” (Göttingen 1867, blz. 7 en 90) was ook in het Romeinsche Recht bij de „res putlicae in puiUco usu”, met uitzondering der flumina pailica, de uitoefening van private rechten geoorloofd, mits daardoor slechts aan de publieke bestemming niet werd te kort gedaan, en konden die zaken dan ook, behoudens die bestemming, worden overgedragen en verkregen.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Vergel. Mr H. G. Jordens : „Opmerkingen over openbare wegen.” (N. Bijdr. v Regtsgel. en Wetg., Deel I, blz. 107 vlgg.).

21

gebruik wordt Jioofdzaak, de uitoefening van private rechten komt in de tweede plaats; de eigenaar, of andere rechthebbende , mag het publiek gebruik, zooals dit door het Openbaar Gezag noodig wordt geoordeeld , niet belemmeren ; hij is verplicht de door het Openbaar Gezag te dien aanzien in het algemeen belang gegeven voorschriften en bevelen , ieder binnen den kring zijner bevoegdheid, te eerbiedigen

Zoo zoude de eigenaar van voor den publieken dienst bestemden grond op den daarin gevonden schat het hem in Art. 642 B. W. toegekende eigendomsrecht kunnen doen gelden, krachtens zijn eigendomsrecht geniet de eigenaar van voor den publieken dienst bestemden grond alle vruchten, welke die grond opleveren kan, kan hij daarin graven, etc.; een en ander mits daardoor de publieke bestemming niet wmrde belemmerd. Overeenkomsten kunnen worden gesloten over be-poting van openbare wegen of het daarop laten weiden van vee (1), voorzoover daardoor aan de bestemming ten dienste van allen geen afbreuk wordt gedaan. De opbrengst van liet grasgewas van voor den publieken dienst bestemde wegen kan, onder hetzelfde voorbehoud, door de eigenaars of andere rechthebbenden worden verpacht of verhuurd.

Wat de uitoefening der private rechten ten aanzien van de in Art. 577 genoemde zaken aangaat, de Staat kan deze of aan zich zelf houden, of, zoo noodig onder te stellen voorwaarden, bedoelde uitoefening aan anderen toestaan, en wel hetzij tegen betaling of zonder gcldelijke vergoeding, een en ander mils de publieke bestemming niet worde belemmerd.

Tot toelichting zij het volgende opgemerkt.

In Art. 577 B. W. worden genoemd; quot;de stranden fier zeen Nu is zeer zeker de Staat, aan wieu als zedelijk lichaam het

(1) Bij Arrest van den Hoogeu Kaad d.d. 13 Maart 1849 (W. N®. 1041) werd beslist, dat bet langs een weg aanwezige groes, liggende binnen de aan beide zijden van dien weg zich bevindende slooten, een onafscheidbaar gedeelte van dien weg uitniaakt.

22 strand in eigendom toebelioort, gereclitigd aan eene Gemeente zoodanig gedeelte van het strand als onder haar gebied (n.l. van die gemeente) behoort, tegen betaling van eene bepaalde som per jaar te verhuren, ten einde daarop met uitsluiting van ieder ander stoelen, banken, tenten, badkoetsen en kleine losse houten getimmerten te plaatsen of door een onderhuurder te doen plaatsen, doch de Gemeente zal, niettegenstaande dit alles, niet te kort mogen doen aan de publieke bestemming van het strand.

Bedoeld gedeelte zal alzoo gratis toegankelijk moeten blijven voor het publiek als wandelplaats, rustplaats en speelplaats, terwijl eene voldoende breedte moet worden opengelaten voor de passage van ruiters en krijgsvolk; er moet voor vaartuigen gelegenheid zijn om te ankeren, etc. Het publiek verkeer mag alzoo niet worden belemmerd.

Voorts zij in het oog gehouden dat, aangezien het geheele grondgebied van den Staat is verdeeld in provinciën eu gemeenten, en de wetgevende macht van een Gemeentebestuur zich uitstrekt over de geheele gemeente, onverschillig of de afzonderlijke deden dier gemeente in eigendom behooren aan den Staat, aan de Provincie, aan de Gemeente, of aan particulieren, de Raad eener aan zee gelegen gemeente bevoegd is om over dat gedeelte strand, hetwelk tot zijn grondgebied behoort, krachtens Art. 135 der Gemeentewet verordeningen in’t belang der openbare orde, gezondheid of zedelijkheid vasttesteilen (1).

In Art. 577 B. W. worden voorts genoemd: »de bevaarbare en vloibare stroomen en rivieren meb b,mne oevers.»

Het gevolg hiervan is dat — voorzoover bedoelde stroomen en rivieren met hunne oevers niet kunnen geacht worden noodig te zijn voor de publieke bestemming daarvan (de scheepvaart, etc.), ter beoordeeliug van het Openbaar Gezag — de

(1) Vergeh de Arresten van den Hoegen Raad van 5 Juni 1861 (N. R., Deel LXVIH, blz. 171), van 24 April 1866 (N. R., Deel LXXXIl, blz. 412), en van 26 April 1878 (N. R., Deel CXVIII, blz. 370).

23

Staat daarover de beschikking lieeft, en aan hem de daaruit voortspruitende voordeeleu toekomen.

De opbrengst der verpachting van het vischwater of van de visscherij in die stroomen en rivieren komt, met ’t oog hierop, ten bate van den Staat ( l).

Ill verband met Art. 646 B. W,, bepalende dat de eigendom van stroomen en rivieren medebrengt den eigendom van de gronden waarover het water loopt, zoude de Staat zijn eigendomsrecht kunnen doen geldeu op een schat op bedoelde gronden in die rivieren gevonden.

Mocht iemand aan de oevers van een bevaarbaren of vlot-baren stroom of rivier eeue badinrichting willen exploiteeren, of van het water van zoodanigen stroom of rivier voor eenig particulier doeleinde gebruik willen maken, hij zoude zich tot den Staat, als eigenaar, hebben te wenden, en de Staat zoude bevoegd zijn zulks te weigeren of toetestaan, en in ’t laatste geval ook de betaling van eenig geldelijk bedrag daarvoor kunnen vorderen.

Üp verschillende uitspraken van ons hoogste Rechtscollege kan worden gewezen, welke met het hiervoren ontwikkeld gevoelen in overeenstemming zijn.

Bij Arrest van den lloogeu Raad d.d. 6 Jan. 1854 (W. N®. 1510) werd beslist, dat, ofschoon de Zuiderzee en haar bodem is eeue »res publica», het evenwel niet in strijd was met

(1) Vergeb Arrest van den Hoogen Raad dd. 13 April 1891 (W. N». 6026).

De bepaling der 3de alinea van Art. 2 der Wet van 13 Juni 1857 (Stbl. N“ 87) is m. i. als overbodig aan te merken.

Ingevolge de 4de alinea van gemeld Artikel wordt tot het visseben in de hierbedoelde wateren met den heugel in de hand ubeb acte, noch vergunning vereischt.

Vergeb de Arresten van den Hoogen Raad van 21 October 1868 (W. N®. 3058), van 27 Juni 1892 (W. N». 6214), en van 21 November 1892 (W. N». 6276).

21

eeuige wetsbepaling, dat een gedeelte van dien bodem, bekend onder den naam van //bet Zwolsehe Diep// (1), aan de Maat-schappij tot verbetering van den handelsweg over dat Diep , mede door middel van Jjandaanwinuing, in eigendom was overgedrageu.

Bij Arrest van den Hoogen Raad d.d. 30 Mei 1881 (N. R., Deel CXXVIll, blz. 163) werd het niet in strijd met eenige wetsbepaling geacht, dat een aan de rivier de Waal onder de gemeente Dodewaard gelegen zandplaat, door den Staat was verkocht aan een particulier persoon, die dit door bepoting, met concessie van den Minister van Binueulandsche Zaken, productief had gemaakt; en besliste gemeld College, dat tegenover het behoorlijk gestaafde eigendomsrecht van bedoelden persoon, het uit Art. 577 B. W. voortvloeiende rechtsvermoeden behoorde te wijken.

In beide Arresten wordt — m. i. terecht — met geen enkel woord gewaagd van //publiek domein// of //eigendom /ure flMico.»

Nadat voorts de lloogc Raad bij Arrest d.d. 1 Febr. 1867 (N. R., Deel LXXXV , blz. 148) had aangenomen, dat een dijk of andere strook gronds, alhoewel tot openbaren weg dienende, niettemin bijzonder eigendom kan zijn, besliste dit hoogste Rechtscollege bij Arrest d.d. 24 April 1868 (W. N”. 3004), dat aan de Gemeente in eigendom toebehoorende wegen, ook zoolang zij voor den openbaren dienst bestemd zijn, een onderwerp van privaat recht kunnen wezen, en bij

(1) De Zuiderzee wordt in Art. 577 B. W. niet genoemd. Wellicht dat het hier bedoelde gedeelte zou kunnen geacht worden te behooren tot de in dit Art. genoemde „reeden”.

In 11. DE Groot. „Inleydinghe tot de Hollandsehe Rechts-gheleerd-heydt (Boek II, Deel I, blz. 34) leest men : „Maer wat belangt de Zuyder-zee, „alsoo deselve niet en is een deel van de Noort-zee. maer een ver-„gaderingh van Inlandsche stromen die door groote vloeden ende af-„spoeliuge van landen sodanlge rnymte heeft bekomen, werdt deselve „verstaen toetekomen de aanpaleude Volckeren. Oversulcx is intusschen „Hollant met West-Vrieslaudt ter eenre ende Over-Ussel ten andere „zijde een afdeelinge gemaeckt van de Zuyder-zee.”

25

Arrest d.d. IS December 1885 (N. R., Deel CXLT, blz. 371), dat de particulière cigeudom vaii wegen of wateren voor den ffe-meoien dienst bestemd zeer wel bestaanbaar is.

Wat uitspraken van andere Reelitscolloges betreft, zij de aandacht gevestigd op een Arrest van het Provinciaal Ge rechtshof in Gelderland d.d. 23 December 1874 (W. N®. 3882), beslissende dat de omstandigheid dat een weg publiek is, niet uoodzakelijk uitsluit, dat zijn ondergrond bijzonder eigendom is, als wanneer die ondergrond wel degelijk in den handel is, en, behoudens het daarop rustend »onus pul/lieum», verkocht en overgedratren kan worden; voorts op een vonnis der Arrondissements-Rechtbank te Amsterdam d.d. 18 Januari 1889 (Pal. v. Just., Jaarg. 1889, N“. 19), waarbij werd beslist, dat openbare wegen welke privaat eigendom zijn, niet belmoren tot de zaken buiten den handel, en de eigendom daarvan mitsdien door verjaring kan worden verkregen ; doch vooral op een vonnis der Arroiidissements-Kechtbauk te ’s Hertogenbosch d.d. 18 September 1891 (W. N®. 6079).

In dit laatste vonnis, komen de volgende, m. i. zeer belangrijke, overwegingen voor:

«Ü. dat onze wetgeving niet aangeeft welke zaken buiten r/den handel zijn, zoodat uit de omstandigheden zal moeten «worden afgeleid, of eene zaak buiten den handel is, dat is «onttrokken aan de uitoefening van zakelijke rechten door «bijzondere personen of gemeenschappen;

«dat bij de beoordeeling daarvan op den voorgrond behoort «te staan, dat de Wetgever mag geacht worden te zijn uit-«gegaan van de stelling, dat het handelsverkeer zooveel mogelijk «bevorderd en zoo min raogelijk beperkt moet worden ; dat mits-«dieu , wanneer eene zaak naast hare bestemming voor het publiek «en zonder deze in het minst te schaden, ook tot de uitoefening van «civiel recht door bijzondere personen of gemeenschappen de gele-«genheid aanbiedt, er geen enkele reden denkbaar is, waarom deze «laatste uitoefening zou moeten worden uitgesloten, daar nóch

28

'/wetsbepaling, noch rechtsbeginselen daartoe aanleiding geven;

/dat nu cen openbare weg, naast zijne bestemming als //zoodanig, ook zeer dikwijls de gelegenheid tot uitoefening //viin privaat recht openlaat, zonder in het minst zijne besteni-'/ming te schaden ; dat dit vooral het geval is bij de landwegen, die '/Ioopen over strooken gronds welke voor een beperkt gedeelte //slechts de bestemming hebben van weg, en voor het overige //de gelegenheid tot uitoefening van zakelijke rechten mogelijk //maken ; dat het geheel anders is met de openbare straten die '/ioopen door de aangebouwde kommen van gemeenten, en //over de geheele uitgestrektheid het karakter van publieke //straat dragen ; dat voor die toestanden als regel kan gelden , //dat elke handeling tot uitoefening van zakelijke rechten '/strijdig mag geacht worden met de bestemming, met het //karakter van het perceel als openbare straat,

Intusschen zij opgemerkt, dat in gemeld vonnis m. i. eene te beperkte uitlegging wordt gegeven aan de uitdrukking 'duKfi'^ f/en /Mnfkl'/, als zoude namelijk deze uitdrukking alleen beteekeneu : //onttrokken aan de uitoefening van zakelij^e reeiiefi door bijzondere personen of gemeenschappen// (1). Bedoelde uitdrukking heeft, blijkens het vroeger medegedeelde, eene uitge-breidere beteekenis.

Uc daaraan door de Rechtbank te ’s Hertogenbosch toegekende beperkte opvatting zoude voorts tot de conclusie kunnen leiden, dat openbare straten in kommen van gemeenten zelfs niet

(1) Het komt mij , voor dat de beteekenis „onttrokken aan de uitoefening van zaielijie recMeii” moet gehecht worden aan de woorden „Dervreemd, bezwaard o/ verpand”, voorkomende in Art. 230 al. 1 der Gemeentewet. Wellicht was de Rechtbank te ’s Hertogenbosch van oordeel, dat de woorden „vervreemd, bezwaard o/ verpand” in gemeld Art. voorkomende, in enundadeven zin moeten worden opgevat.

In het vonnis der Arrondissements-Rechtbank te Middelburg d.d. 2fi Nov. 1890 (W. N’. 6048) werd overwogen, dat niet met grond betwijfeld kan worden, dat de openbare straat behoort tot de zaken die buiten den handel zijn.

27

liet onderwerp van overeenkomsten zouden kunnen uitmaken. En deze opvatting is naar mijne meeuing niet juist.

Slechts kunnen die private rechten welke met de publieke bestemming als zoodanig niets te maken hebben, en behoudens het bepaalde in Art. 230 al. l der Gemeentewet, door de eigenaars of andere rechthebbenden worden uitgeoefend.

Een en ander komt mij voor ook niet geheel en al juist in het oog te zijn gehouden in het op 12 November 1S91 door de Arrondissements-Rechtbank te Arnhem gewezen vonnis (W. N°. 6107), naar aanleiding van eene door de Arnhemsche Ïramweg-Maat-schappij tegen de Gemeente Arnhem ingestelde vordering.

Daarbij werd wel is waar, m. i. terecht, aan de Eischeres hare eisch ontzegd, maar de overwegingen waarop zulks geschiedde, komen mij voor niet geheel vrij van bedenking te wezen.

Bedoelde overwegingen luiden als volgt :

wO. dat i.s ingesteld eene vorderdering tot schadevergoeding //wegens onrechtmatige daad, en wel op grond dat, hoezeer //bij de door Gedaagde aan Eischeresse verleende concessie het //recht is gegeven rails te leggen in den publieken grond en //die gedurende 30 jaren te gebruiken, evenwel door Gedaagde //die rails zijn verwijderd, en Eischeresse tijdelijk in het gebruik //is belemmerd , waardoor Eischeresse schade heeft geleden, welke //Gedaagde moet vergoeden ;

//O. dat alzoo zal behooren te worden nagegaan, welke //rechten de concessionaris aan zijne concessie kan ontleenen ; //dat deze concessie is eene vergunning door een publiekrech-//telijk lichaam, voor zooverre zijne bevoegdheid strekt, ge-//geven aan den concessionaris, om op eene zaak buiten den //handel bepaald omschreven bevoegdheden uitteoefenen, die hij //anders niet bezat, doch zóó, dat daardoor geen privaatrechtelijke //verbintenis tusschen den coucessiegever en den concessionaris //ontstaat, tenzij daarvan uit de concessie blijke;

//0. dat de concessie, welke door Gedaagde aan Eischeresse //is verleend, blijkens de overgelcgde voorwaarden (ongeteekend

28

«geregistreerd, enz.) alleen bestaat in de vergunning, om ge-«durerde 30 jaar o. a. in de Steenstraat rails te leggen en te quot;gebruiken, en daardoor de Gedaagde geenszins afstand beeft quot;gedaan van bare rechten op die straat, maar geheel vrij is quot;gebleven om, als het Gemeentebestuur overeenkomstig zijne quot;Verplichtingen het voor de aan zijne zorgen toevertrouwde quot;openbare belangen noodig acht, van dien publieken weg ge-quot;bruik te maken, al wordt daardoor ook de concessionaris in quot;de uitvoering van de bevoegdheden hem bij de concessie quot;verleend, belemmerd of geheel verhinderd;

• quot;0. dat de bepaling van den tijd , waarvoor de concessie is quot;Verleend, niet is eeue belofte om den concessionaris gedurende quot;die jaren niet in de uitoefening van zijne bevoegdheid te quot;belemmeren, waarvan in de voormelde voorwaarden zelfs geen quot;sprake is, maar alleen de publiekrechtelijke verplichting in-quot;houdt voor dat bestuur om gedurende die jaren , behoudens bet quot;publiek belang, den concessionaris het genot van die ver-quot;gunning te laten;

• quot;0. dat alzoo de Gedaagde door bet verleeneu der con-quot;cessie hare rechten op dien grond in geen geval heeft prijs quot;gegeven, en daardoor niet kan zijn belemmerd, wanneer het quot;ter uitvoering van werken in het openbaar belang noodig, quot;waaromtrent alleen het Openbaar Gezag heeft te oordeelen, quot;de geh ede vrije beschikking over dien grond behoeft;

• quot;0. dat daaruit volgt, dat Gedaagde door eene ingraving te quot;maken in de Steenstraat ten behoeve van een riool, waar-quot;door de rails van Eiseheresse tijdelijk moesten verwijderd «worden, geene onrechtmatige daad heeft verricht.« (1)

Juister zoude het m. i. geweest zijn, indien bij deze zaak

(1) Dit vonnis werd bevestigd bij Arrest van het Gerechtshof te Arnhem d.d. 7 Sept. 1892 (W. Nquot;, 6259).

Alhoewel mij niet geheel kunnende vereeuigen met de daarin voorkomende overwegingen, komt mij het Arrest van het Hof juister gemotiveerd voor, dan het vonnis der Rechtbank.

29

ware in het oog gehouden, dat de Arnhemsche Tramwegmaat-schappij om bevoegd te zijn rails in de bedoelde voor den pu-blieken dienst bestemde straat te leggen, noodig had:

l®. Eene publiekrechtelijke vergunning van het Openbaar Gezag, tot wiens werkkring behoort de zorg voor de instandhouding, bruikbaarheid, vrijheid en veiligheid dier straat;

2“, De privaatrechtelijke beschikking over den grond, voorzoover zulks noodig was tot bereiking van het beoogde doel, ten gevolge van eene met den eigenaar of andere rechthebbenden dier straat gesloten overeenkomst van ingebruikgeving en ingebruikneming.

In de veronderstelling dat de bedoelde openbare straat in eigendom toebehoorde aan de Gemeente Arnhem, zij daarover het beheer had en er de onderhoudsplichtige van was, zoude de publickrechtelijke vergunning, met 't oog op Art. 179 litt, h der Gemeentewet, behooreu verleend te zijn door Burgemeester en Wethouders van Arnhem, die aan het verleeneu dezer vergunning, zoo noodig, voorwaarden hadden kunnen verbinden, doch — en hierop zij de bijzondere aandacht gevestigd — alleen zoodanige welke in verband stonden met- en betrekking hadden op het publiek belang (de zorg voor de instandhouding, bruikbaarheid, vrijheid en veiligheid dier straat), welks behartiging aan hun College, als Openbaar Gezag, was opgedragen.

De overeenkomst van ingebruikgeving en ingebruikneming, op zoodanige voorwaarden en onder zoodanige bepalingen als partijen wenschelijk of noodig hadden geacht, zoude voorts door de Arnhemsche Ïramweg-Maatschappij behooren gesloten te zijn met Burgemeester en Wethouders van Arnhem, krachtens een te dier zake vooraf genomen Kaadsbesluit, welk Raadsbesluit, als betreffende ingebruikgeving van een ge meente-eigendom, ingevolge Art. i3S j® Art. 191 der Gemeentewet diende te zijn goedgekeurd door Gedeputeerde Staten (1).

(1) In Art. 138 der Gemeentewet toch wordt geen onderscheid ge-maakt, of de eigendommen der Gemeente al dan niet voor den pu-

30

Hierbij zij opgeinerkt, dal bedoeld Raadsbesluit alleen kon betrekking hebben op eene zoodanige ingebruikgeving der straat, voor zoover daardoor de openbare bestemming, de publieke dienst en de in het belang daarvan te nemen maatregelen , niet zouden worden belemmerd , een en ander ter beoor-deeling van het Openbaar Gezag.

Wanneer nu ter uitvoering van werken in het openbaar belang, waaromtrent alleen bet Openbaar Gezag heeft te oor-deelen , tijdelijk geheel vrije beschikking over den in gebruik gegeven grond noodig is, dan kan er bij tijdelijke opbreking van daarin liggende rails/net inachtneming der noodige formaliteiten, m. i. geen sprake zijn van onrechtmatige daad, aangezien de straat aan een particulier slechts in gebruik is gegeven — althans niet anders ion worden in gebruik gegeven — dan met dien verstande, dat de publieke dienst niet worde belemmerd en in het belang daarvan steeds ongehinderd de noodige maatregelen kunnen worden genomen. Private rechten op eene openbare straat kunnen toch slechts worden uitgeoefend als- en voor zoover deze uitoefening aan de bestemming ten dienste van allen geen afbreuk doet.

Zeer verschillend wordt gedacht over den zin, die moet worden toegekend aan de woorden : quot;aatt. de ffemeenie ie/zoo-rendezz, voorkomende in Art. 230 al. 1 der Gemermtewet. Terwijl sommigen van oordeel zijn , dat gemelde woorden duiden op een ei^ens/iomsreeii der Gemeente, zoodat de bepaling uitsluitend betreft de ten dienste van het algemeen bestemde zaken van welie de Gemeente eigenaresse is, zijn anderen (1) de meening

blieken dienst zijn bestemd. Vergeb Arrest van den Hoogen Raad d.d.

14 Jan. 1853 (W. Nquot;. 1402).

(1) 0. a : Mr. G. VAN Oosterwijk: „De Gemeentewet.” (biz. 735);

Mr. J. Oppenheim: „Handboek voor de beoefening van het Neder-landsch Gemeenterecht.” (blz. 368);

31 toegedaan , dat de bedoelde bepaling betrekking beeft op alle tot ^.et ffrondffebied der ffemeente bettoorende en onder de administratie van tiet Gemeentebestuur staande openbare weffen, etc. onverschillig wie daarvan eigenaar is.

Ijaatstgemelde opvatting komt mij intusschen niet juist voor.

Tn de eerste plaats toch zou^ om aan bedoelde bepaling — voorkomende onder het Opschrift: «Van de gemeente-eigen-dommen, werken en inrichtingen » — de ruime beteekenis toetekennen, aan de woorden geweld moeten worden aangedaan.

Maar ook de geschiedenis der bepaling toont aan, dat deze uitsluitend op aan de Gemeente in eiffendom toebeAoorende goederen betrekking heeft.

In de Memorie van Toelichting (.Mr. W. Francken: quot;Pe Gemeentewet//, blz. 456) toch wordt gelezen :

//Hetgeen ten gebruike van het algemeen is bestemd, mag //daaraan niet naar willekeur worden onttrokken. De bewoners //der gemeente hebben er regt op, dat zoolang de weg weg, //de kade kade is, de weg of kade, niet kunne overffaan in //handen van een bijzonder eiffenaar, die hun het gebruik daar-//van zou kunnen beletten.//

//Het kan echter soms in het belang der gemeente, bijgevolg //in dat der ingezetenen zijn, dat de algemeene zaak van natuur //verändere en privaat eigendom worde.//

Alhoewel den steller dezer Memorie van Toelichting ook voor oogen moge hebben gestaan de Fransche — niet in ons Recht — overgenomen onderscheiding tusschen //domainepubtic//, waarbij van eigendom van een bijzonder persoon geen sprake kan zijn, en //propriété privée//, toch meen ik, dat wel uit het bovenmedegedeelde volgt, dat geenszins worden bedoeld de aan

Mr. H. P. Bebdenis van Beblekom : „Het onderhoud van gemeentewerken door de Gemeente”. (Zwolle 1886, blz. 48); en

Mr. G. Pekelharing: „Opmerkingen over den onderhoudsplicht van bijzondere personen ten opzichte van wegen en andere ten openbaren dienste bestemde werken”. (Leiden 1880, blz. 61).

32

anderen dan de Gemeente in eigendom toebebonrende wegen, etc.

Te meer meen ik tot deze conclusie gerechtigd te zijn met ’t oog op het Verslag der Commissie van Rapporteurs, waarin opgemerkt werd, dat sommige leden meenden, dat het besluit van den Raad, hetwelk de in Art. 230 al. l bedoelde verklaring inhield, als zijnde een begin van vervreemding, in overeenstemming met Art. 194 aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten onderworpen moest worden.

Wel is waar werd te dezen aanzien in de Memorie van Beantwoording opgemerkt, dat het Gouvernement niet inzag dat deze verklaring een begin van vervreemding zou zijn, daar zij toch kon plaats vinden, zonder dat er vervreemding op volgde en de verklaring geen burgerlijke rechtshandeling betrof, uit het vorenstaande blijkt m. i. duidelijk, dat de bepaling in het geheel geene betrekking heeft op aan anderen dan de Gemeente in eigendom toebehoorende wegen, etc. Immers alleen wanneer er sprake was van aan de Gemeente in eigendom toebehoorende wegen, etc. kon de gedachte aan toepassing van Art. 194 opkomen, niet wanneer het betrof aan particulieren in eigendom toebehoorende zaken.

Afgescheiden van de geschiedenis der bepaling, komt het mij ook voor, dat een verbod om niet aan de Gemeente maar aan particulieren in eigendom toebehoorende wegen, welke voor den openbaren dienst zijn bestemd te vervreemden, alvorens zij door een besluit van den Raad verklaard zijn voor den openbaren dienst niet meer bestemd te wezen , eenc voor de eigenaars door het openbaar belang niet gerechtvaardigde beperking zoude zijn.

Aangezien vervreemding daarvan toch slechts kan geschieden, behoudens de bestemming voor den publieken dienst, is het ge-meente-belang er niet bij betrokken.

Hierbij zij er nog op gewezen, dat de Minister Thorbucke , alhoewel van oordeel schijnende te zijn, dat vaarten , etc. ten dienste van allen bestemd, niet in den handel waren , echter erkende dat het een betwist punt was.

38

Bij de beraadslagingen over Art, 238 (Mr. W. Francken : vDe Gemeenteweigt;/, biz. 482) zeide hij toch o. a. ;

»Dat de Provincie vaarten of kanalen ten dienste aller //bestemd jure privato zou kunnen bezitten, dit is naar mijne //wijze van zien ten eenenmale onredelijk en met den aard //van de zaak strijdig. Hei is eekier een beimst punt, dat,ffelooj^ vik, beslist zal moeten worden bij de ^etopden Waterstaat {l).i/

In het oorspronkelijk Ontwerp kwam het tweede lid van Art. 230 niet voor.

Blijkens het Verslag der Commissie van Rapporteurs, gaven bij de behandeling van Art. 229 enkele leden het verlangen te kennen dat er tevens een staat zoude worden opgemaakt der buurtwegen, voetpaden, vaarten, enz. waarover de Gemeente het beleer heeft.

In de Memorie van Beantwoording werd opgemerkt, dat zoodanige bepaling in Art. 229 niet te stade kwam, doch dat, ter voldoening aan het verlangen in het Verslag uitgedrukt, aan Art. 230 eene bepaling was toegevoegd ; welke bepaling thans het tweede lid van dat Artikel uitmaakt.

Alhoewel erkennende, dat de uitdrukking //waarover de Gemeente het beleer heeft//, op zich zelf beschouwd, ook betrek-kbig zoude kunnen hebben op aan particulieren in eigendom toebehoorende zaken, zoo meen ik toch, aangezien uit niets blijkt, dat daaraan ook werkelijk door bedoelde leden die uitgebreiden zin is gehecht, in verband met de omstandigheid dat de vraag ter sprake werd gebracht bij de behandeling van Art. 229, handelende over aan de Gemeente in eigendom toebehoorende zaken, dat aan het tweede lid van Art, 230 de beperkte beteekenis moet worden toegekend. Ïe meer acht ik deze conclusie juist, omdat de bepaling van het tweede lid

(1) De Minister Thorbecke scheen alzoo van gevoelen te zijn, dat de voor den openbaren dienst bestemde wegen, etc. behoorden tot het „domaine puilicquot;, in den zin die daaraan in het Fransche Recht wordt toegekend.

nemie, LlVste Deel, 1ste stuk [1893]. 3

34 van Art. 230 daaraan is toegevoegd door de Regeering, die bij indiening der Artt. 229 en 230 geenszins heeft gedacht aan ten dienste van het algemeen bestemde zaken, in eigendom toebehoorende aan particulieren.

Terwijl Art. 229 alzoo handelt over eigendommen der (ie-meente zónder publieke bestemming, betreft Art. 230 eigendommen der gemeente mèt publieke bestemming (1), en bepaalt Art, 231 door wie deze laatste eigendommen der Gemeente zullen worden onderhouden.

Door Jhr. Mr. W. A. C. dk Jonge 'Bijdr. v. St., Deel XVII, blz. 343), die ook van oordeel is dat de Artt. 229, 230 en 231 alleen betreffen eiffen^omwen f/^r Gemeente, wordt er voorts op gewezen, dat Art. 231 beoogde een einde temaken aan den strijd die zich destijds, met name in het laatste tiental jaren in de rechtszaal, en in de rechtsgeleerde wereld in het algemeen had opgedaan over de vraag, of hetgeen stads-eigeudom was, doch ten gebruike diende van allen , in onderhoud kon worden gebracht ten laste der eigenaars van naburige gebouwen ot erven; speciaal of de plaatselijke besturen, krachtens hunne wetgevende bevoegdheid , de eigenaars van huizen konden belasten met het onderhoud der voor die huizende liggende, aan de Gemeente toebehoorende, kaden en schoeiingen (2).

Dit had naar zijne meening de Memorie van Toelichting op het oog, waar zij zeide: «Wat ten ffebruiamp;e van atten beetaat, dient op ffemeene kosten, onderAouden te worden.»

In Art. 230 der Gemeentewet wordt, behalve van wegen, straten, pleinen, grachten, vaarten, kanalen, bruggen, havens, kaden en wallen, ook gesproken van »openbare pebonwen».

Als een bewijs hoeveel verschil van opvatting tmk omtrent den rechtstoestand van dergelijke eigendommen bestaat, ver-

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;In gelijken zin: Gemeente-Stem N’. 1597, 1698 en 1602.

Vergeb voorts Gemeente-Stem N». 1843 en 1846.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Vergeb Mr. G. de Vkies in Bijdr. v. St., Deel XVIU, blz. 87.

35 oorloof ik mij hier de aandacht te vestigen op hetgeen vóór eenigen tijd in de gemeente Zaamslag plaats had.

Door den Raad dier gemeente was besloten aan de Vereeni-ging voor Christelijk Schoolonderwijs aldaar, voor eene daarbij vastgestelde jaarlijksche huursom en voor onbepaalden tijd , te verhuren de beide zuidelijke achter elkander gelegen lokalen eener openbare school in den Groeten Huissenspolder, tot het verstrekken van bijzonder onderwijs, welk besluit, met het oog op Art. 194 litt, e der Gemeentewet, aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten van Zeeland werd onderworpen.

Gedeputeerde Staten weigerden dit besluit goed te keuren, op grond dat ten aanzien dier lokalen, zijnde vpuilieamp;recAteliJke eiffendommen/f (1) der gemeente, niet gehandeld was, gelijk voorgeschreven is in het eerste lid van Art. 230 der Gemeentewet , onder mededeeling dat, Oük wanneer aan dit voorschrift was voldaan, het Raadsbesluit om andere redenen niet zou worden goedgekeurd.

Tegen deze beslissing kwam de Raad van Zaamslag in beroep bij H. M. DE Koningin , bij zijn adres aanvoerende, dat de bedoelde lokalen der in 1882 gebouwde school nog niet voor het openbaar onderwijs gebruikt of benoodigd waren geweest, en dat het verhuren daarvan in het belang der gemeente en van het onderwijs zoude zijn.

De Raad van State hierop gehoord , overwoog in zijn Advies d.d. 17 December 1890, N®. 84 o. a.:

»dat in het stelsel der Gemeentewet geen eigendom, zoolang //het tot den publieken dienst bestemd is (waartegen de door //den Raad aangevoerde omstandigheid z. i. niets afdeed), het //onderwerp eener burgerlijke overeenkomst kan uitmaken ;

//dat het genot of gebruik daarvan niet krachtens overeen-//komst, maar door verordening van het Openbaar Gezag wordt //geregeld, en dat, indien voor dat genot of gebruik gelden

(1) Vergeh Prov. Verslag Zeeland over 1890, blz. 255 vlgg.

36

//aan de gemeente worden betaald, deze als belasting worden //beschouwd ;

*dat dan ook Art. 194 litt, e der Wet alleen het oog kan '/hebben op die gemeente-eigeudommen welke niet tot den pu-//blieken dienst bestemd zijn, maar die als privaatrechtelijke //eigendommen, ten bate der gemeentekas aan anderen in huur //of gebruik worden gegeven, en geschikt zijn om zoowel in het //openbaar, ais onderhands uitgegeven te worden;

//dat de gemeente-schooi in den Grooten lluissenspolder is eene //openbare gemeente-inrichting, welke dus niet het onderwerp kan //zijn eener rechtshandeling, zooals in Art. 194 wordt bedoeld ;// en gaf mitsdien in overweging, met handhaving der bestreden beslissing, het daartegen ingcstelde beroep te verklaren ongegrond.

Üe Minister van Binnenlandsche Zaken kon zich echter met hef door den Raad van State voorgedragen ontwerp-besluit niet vereenigen.

In zijn rapport aan de Koningin- Weduwe-Regentes , opgenomen in de Staats-Courant van 25 Februari 1891 , schreef Z. Exc. daaromtrent het volgende :

//Wat betreft de overweging van dat besluit, dat in het »stelsel der Gemeentewet geen gemeente-eigendom, zoolang het //tot den publiekeu dienst bestemd is, het onderwerp eener bur-//gerlijke overeenkomst uitmaken kan, schijnt het onnoodig de //juistheid daarvan te onderzoeken , omdat het, aangenomen dat //het in de Gemeentewet wordt gehuldigd , dan toch alleen geldt »voor de gemeente-eigendommen, in Art. 230 dier Wet ver-//meld, die voor openbaar gebruik bestemd zijn , doch niet voor »gemeeute-eigendommen die slechts in zooverre gezegd kunnen »worden tot den publieken dienst bestemd te zijn, als zij door //het Openbaar Gezag en zijne ambtenaren worden gebruikt bij //de bevordering van een publiek belang// (1). Daar nu een ge-»meeute-school tot de laatstvermelde soort van gemeente-eigen-

(1) 0. Demolombe maakt eene dergelijke onderscheiding. In zijn „Cours de Code Napoléon” (2de Druk, Deel IX, blz. 343), leest men :

37 vdommen behoort, komt het mij voor, dat zij het onderwerp ffkan zijn eeiier rechtshandeling, als in Art. 194 der Gemeente-wwet wordt bedoeld, ook al blijft het Gemeentebestuur haar z/voor den publieken dienst bestemmen.

zzWat de zaak zelve betreft: Gedeputeerde Staten hebben z/gemeend reeds dadelijk hunne goedkeuring aan het Raads-z/besluit te moeten onthouden, omdat het eerste lid van Art. zz‘23() der Gemeentewet ten aanzien van het desbetreflende school-z/gebouw niet was toegepast. Dit wetsartikel spreekt echter niet z'van »ver^urinffquot; , zoodat, al ware een schoolgebouw te begrijpen zzonder de quot;openbare gebouwenquot; in Art. 230 bedoeld, dit Artikel z/toeh ten deze niet van toepassing was.

zzOp dezen grond behoort mijns inziens de beslissing van //Gedeputeerde Staten te worden vernietigd.

//Intusschen komt het ook mij voor, dat bovenvermeld Raads-z/besluit niet voor goedkeuring vatbaar is, doch op grond dat //het Raadsbesluit in strijd is met Art. 3 der Wet op het Lager //Onderwijs.//

Bij het vervolgens in laatstbedoelden geest genomen Koninklijk Besluit van 16 februari 1891 (Stbl. N“. 31) werd daarop, met vernietiging der bestreden beslissing van Gedeputeerde Staten van Zeeland, door 11 M. de goedkeuring onthouden aan bovenvermeld besluit van den Raad der gemeente Zaamslag, wegens strijd met Art. 3 der Wet op Lager Onderwijs.

Blijkens het hiervoren medegedeelde, was door den Minister onderscheid gemaakt tusschen gemeente-eigeudommen in Art. 230 der Gemeentewet vermeld, die voor openbaar gebruik bestemd zijn, en geineente-eigendominen , die slechts in zooverre gezegd kunnen worden tot den publieken dienst bestemd te zijn, als

„Parmi ces choses (qui forment le domaine public), les unes sont „livrées à l’usage public et commun de tous „in usa publico”, comme „les routes, les rues; les autres sont employées par l’Etat lui-même „à un service d’utilité générale, comme les citadelles, etc,”

38

zij door het Openbaar Gezag en zijne ambtenaren worden gebruikt bij de bevordering van een publiek belang.

Op grond dat eene gemeente-school tot de laatstvermelde soort van gemeente-eigendommen zoude beboeren, was Zijne Exc. van oordeel, dat zij het onderwerp kan zijn eener rechtshandeling als in Art. 194 der Gemeentewet wordt bedoeld, ook al blijft het Gemeentebestuur haar voor den publieken dienst bestemmen.

Is deze onderscheiding op de Wet gegrond?

Het antword moet hierop m. i. ontkennend zijn. Immers nóch in Art. 230, noch in eenig ander Artikel der Gemeentewet, wordt eene dergelijke onderscheiding aangetroffen.

Alleen wordt in de Gemeentewet tusschen de aan de Gemeente in eigendom toebehoorende zaken onderscheid gemaakt, ol zij al dan niet eene publieke bestemming hebben.

Het kenmerk zoowel van de wegen, etc. als van de gebouwen in Art. 230 bedoeld ligt daarin, dat zij voor het publiek bestemd zijn, en ieder het redi heeft daarvan overeenkomstig de bestemminff gebruikt te maken , al is het tegen betaling of onder andere verplichtingen of voorwaarden , doch tot welker vervulling ieder wordt toegelaten, en welke aan niemand die daaraan voldoet, kan worden geweigerd (1).

Volgt nu uit Art. 230, in verband met het vorenstaande, dat een gemeentelijk schoollokaal, m. i. zeker behoorende tot tot de in Art. 230 vermelde openbare gebouwen (2), niet mag worden in gebruik gegeven of verhuurd buiten de tijden waarvoor dit, overeenkomstig zijne bestemming , voor het onderwijs moet dienen?

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Vergeh Arrest van den Hoogen Raad d.d. 8 Sept. 1857 (N. R., Deel LVI, blz. 290).

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Betreffende de vraag of een schoollokaal waarin van gemeentewege onderwijs wordt gegeven, al dan niet als een openbaar, een voor den publieken dienst bestemd gebouw moet worden aangemerkt, vergelijke men de daaromtrent voorkomende opmerkingen in N”. 1496 , 1496, 1498 en 2060 der Gemeente-Stem.

39

Iletgeen vroeger werd opgemerkt ten aanzien van wegen, etc. geldt in. i. evenzeer voor gebouwen. Indien niet in het minst wordt te kort gedaan aan de publieke bestemming (1), indien deze volstrekt niet wordt belemmerd, is uitoefening van private rechten te dien aanzien mogelijk. Deze zaken zijn volstrekt niet geheel en al buiten den handel. Alleen mogen zij, met ’t oog op de uitdrukkelijke bepaling van Art. 230 der Gemeentewet, niet worden '/vervreemd, bezwaard of verpand.//

Deze woorden moeten m. i. in limitaiieven zin worden opgevat. De regel toch is, dat alle zaken zijn in den handel (2). Is eene zaak voor den publieken dienst bestemd, dan zal zij buiten den handel zijn, voorzoover zulks wordt gevorderd door bedoelde publieke bestemming, ter beoordeeling van het Openbaar Gezag. Bestaat er voorts eene wettelijke bepaling, waarbij het '/in den bandel zijn» van zaken wordt beperkt, dan zal deze bepaling wezen eene uitzondering op den algemeenen regel, en »Excepliones eunt strietissim,ae interpreialionis.//

Een Raadsbesluit waarbij het lokaal eener gemeente-school beschikbaar wordt gesteld tot het houden eeuer voordracht, tot het geven eener toneelvoorstelling, onverschillig of zulks gratis geschiedt, dan wel tegen geldelijke vergoeding, is voorts, ingevolge Art. 194 litt, e der Gemeentewet, onderworpen aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten. Het is toch een in gebruik geven van een gemeeute-eigendom, en de bepalingen der Artt. 138 en 194 litt, e der Gemeentewet zijn zoo algemeen mogelijk. Zij onderscheiden niet voor welk doel het gebruik verleend wordt, of dit al dan niet kosteloos geschiedt, enz (3).

(1) Volgens Art. 22 der tegenwoordig geldende Wet op het Lager Onderwijs zijn de schoollokalen tevens bestemd om daarin aan de schoolgaande kinderen godsdienstonderwijs te geven.

(2j Vergel. Vonnis der Arrondissements-Rechtbank te Groningen d.d. 14 Jan. 1881 (W. N”. 4658); en Arrest van den Hoogen Raad d d. 1 Dec. 1882 (W. N». 4847).

(3) Vergel. Mr J. A. FauiN in Bijdr. v. St., Deel X, blz. 420;

40

In het hiervoren ontwikkeld gevoelen omtrent de Artl. 229 en 230 der Gemeentewet schijnt, althans wat de wegen betreft, door den Hoogen Kaad te worden gedeeld.

In het Arrest van den 24sten A.pril 1868 (W. N®. 3004) toch komen de volgende overwegingen voor:

//O. dat uit Art. 230, in verband met Art. 229 der Ge-//meentewet, volgt, dat gemeente-wegen naar de uitdrukkelijke «verklaring dier Artikelen, naar het burgerlijk regt zijn het «eigendom der Gemeente en aan haar behooren ;

«en dat daaruit voortvloeit, dat de Gemeente daarop mag «uitoefenen dezelfde regten als ieder eigenaar, voorzoover zij «daarin niet door de Wet is beperkt; dat zoodanige beperking «voorkomt in Art. 230 dier Wet, waarbij is verboden de ver-«vreemding, bezwaring, of verpanding dier wegen, tenzij zij «vooraf door een besluit van den Kaad zijn verklaard ter open-«bare dienst niet meer bestemd te wezen ;

«doch dat daaruit bij het beklaagde Arrest ten ouregte is «afgeleid , dat zoodanige wegen, zoolang zij niet op de daarbij «voorgeschreven wijze aan hunne bestemming zijn onttrokken, «niet zouden kunnen zijn een onderwerp van privaat regt.«

Bij Arrest van den Hoogen Raad d.d. 3 Mei 1875 (W. N®. 3860) werd beslist, dat ouder de woorden vaan de gemeente 6e^oorendev, voorkomende in Art. 230 al. 1 der Gemeentewet, moeten worden verstaan de openbare wegen en andere zaken, die aan de Gemeente in eigendom, toebehooren.

Voorts werd bij Arrest van den Hoogen Raad d.d. 5 l)ec.

Qemeente-Stem N®. 1379, 1449; Weekblad v. d. Burg. Adm. N®. 1769 en 1800.

Daarentegen werd bij Kon. Besl. van 8 Sept. 1879 (Gemeente-Stem N®. 1462; Weekbl. v. d. Burg. Adm. N». 1583) beslist, dat de Artt. 138 en 194 der Gemeentewet alleen die gemeente-eigendommen bedoelen , welke niei voor den publieken dienst bestemd zijn.

In gelijken zin eene Missive van den Minister van Biuneulandsche Zaken van 28 Februari 1860 N®. 140, medegedeeld in Mr. G. VAN OosTBRWUK: „De Gemeentewet” (blz. 1008).

41

1884 (W, N®. 5139) beslist, dat de Artt. 230 en 231 der (lemeeutewet handelen van wegen, aan de Gemeente bekoorende.

Aangenomen dat de Artt. 230 en 231 der Gemeentewet betrekking hebben op voor den publieken dienst bestemde, doch aan de Gemeente m eigendom toebehoorende zaken en het onderhoud daarvan, behoudens bestaande wettige verplichtingen van anderen, een gemeentelast is, rijst de vraag, of Art. 231 ook geldt voor zoodanige aan eene Gemeente in eigendom toebehoorende zaken, welke Imiteti haar grondgebied zijn gelegen.

Bevestigend wordt deze vraag beantwoord door Jhr. Mr. W. A. C. DE Jonge (Bijdr. v. St., Deel XVII, blz. 352), ontkennend daarentegen door Mr. 11. van Loghem (Bijdr. v. St., Deel XVITI, blz. 267).

Het gevoelen van laatstgenoemde komt mij voor het juiste te zijn. Naar aanleiding van de opmerking van Jhr. Mr. W. A. G. DB Jonge, dat de Wet in Art. 231 niet onderscheidt, tusschen eigendommen binnen en buiten het grondgebied der gemeente, weshalve voor het maken der bedoelde onderscheiding geen grond zoude bestaan, wijst m. i. Mr. H. van Loghem er terecht op, dat wanneer in de Gemeentewet, zooals ook in den aard der zaak ligt, het woord ngemeente» gebruikt wordt, daaronder naar de bedoeling van den Wetgever, moet worden verstaan de veilen gemeenten, zoodat, indien eene wreemde ffemeenten bedoeld wordt, dit met zoovele woorden moet worden vermeld.

wGemeentew — aldus zegt Mr. il. van Loghem — '/is '/altijd ffde ééne ffemeente/f, welker huishouding wordt omschreven , '/en onder dat woord kan geene tweede, van de eerste ver-'/schiUende, gemeente verstaan worden, tenzij de Wetgever '/dit uitdrukkelijk zegt. Maar, indien dit waar is, hoe kan //dan ffemeentetoet in Art. 231 beteekenen een toet, die naar /romstandiffbeden op de eigene of op eene vreemde ffemeente «drukt f

42

//Bovendien het strijdt met de beteekenis van het woord, '/den naarn van gemeentelast te geven aan de verplichting tot //onderhoud van een werk, buiten het grondgebied der gemeente //gelegen. Gemeentelast is iets, hetwelk op eeue gemeente rust //als gemeente; hetwelk van zelf voortvloeit uit den aard eener //gemeente, als vereeniging van personen, die binnen haar //grondgebied wonen. Het woord ffemeentelast wordt gebruikt, //in tegenstelling van een last, die op den geheelen Staat drukt ; //in tegenstelling vooral (gelijk hier) van een last, die op //een bijzonder ingezeten zoude kunnen drukken. Buiten het //grondgebied kan, even als op een bijzonder persoon, zoo //ook op eene gemeente een last drukken , maar het is geen 'fffemeentetast.

//Dat dit de beteekenis van gemeentelast is, volgt ook uit '/de Memorie van Toelichting, waarmede de Regeering het wets-//ontwerp indiende. In die Memorie van Toelichting leest men //bij dit Artikel: //De billijkheid van dit voorschrift zal zeker //niet worden betwijfeld. Wat ten gebruike van allen bestaat, //dient op gemeene kosten onderhouden te worden.// Hiermede //geeft de Regeering reden, waarom zij het onderhoud van //sommige werken als gemeentelast beschouwt; die reden is, //dat het werk ten gebruike van allen bestaat, en dat het dan //billijk is, het onderhoud niet aan enkelen, maar aan het //geheel der gemeente op te leggen. Het woord gemeene kosten //sluit elk denkbeeld eener vreemde gemeente uit.//

Door aan te nemen dat eene Gemeente, die eigenaresse is van eenig werk, tot publieken dienst bestemd, buiten haar grondgebied gelegen, op grond van Art. 231 der Gemeentewet tot het onderhoud daarvan verplicht is, wil het mij voorkomen, dat niet voldoende zou worden in het oog gehouden dat nleges uscire non est verba teuere, sed vim ac potestatem » (1)

(1) Een dergelijk geval doet zich voor bij het woord „leverinffen”, in Art. 24 der Gemeentewet, waaronder m. i. verstaan moet worden

43

Ook bij het Kon. Besluit van 28 November 1864, N“. 44 en dat van 9 Januari 1868, N“ 61 werd niet aan Art. 231 der Gemeentewet de beteekenis gehecht, welke daaraan door Jhr. Mr. W. A. C. de Jonge wordt toegekend.

Bij Kon. Besluit van 28 November 1864, N“. 44 (Raad van State 1864, blz. 410; Gemeente-Stem N®. 702) werd verklaard, dat de Gemeente Dokkum , die in 1827 bij het Aalsumer Vallaat, gemeente Oostdongeradeel, eene brug, voor publiek gebruik bestemd, had gemaakt, welke steeds door eerstgemelde Gemeente was onderhouden, zich niet op Art. 231 der Gemeentewet kon beroepen, om met grond te beweren dat — na invoering dezer Wet — het onderhoud dier brug moest geacht worden een last van de Gemeente Oostdongeradeel te zijn.

Bij Kon. Besluit van 9 Januari 1868 , N®. 61 (Raad van State 1868, blz. 37) werd verklaard, dat de last van het onderhoud der Hiemerterlaan, een weg toebehoorende aan de Gemeente Bolsward en steeds door deze onderhouden, doch liggende in de gemeente Wonseradeel, niet door Art. 231 der Gemeentewet van de Gemeente Bolsward op de Gemeente Wonseradeel was overgebracht, en dat alzoo de verplichting tot onderhoud alsnog op de Gemeente Bolsward was blijven rusten.

Ingevolge Art. 205 litt, o der Gemeentewet, bepalende dat op de begroeting der uitgaven eener gemeente moeten worden

„Itvtranties,” d. w. 2. leveringen van roerende goederen. Werd dit geheel in Mterlijamp;en zin genomen, dan zou ook verboden zijn levering van een onroerend goed door een Raadslid, tengevolge van eene overeenkomst van verkoop en koop, of van verhuur en huur, tusschen een Raadslid als verkooper of verhuurder en de Gemeente als kooper of huurder.

Vergeh Kon. Besluit van 28 Maart 1855 N’. 42 (Gemeente-Stem N®. 186 en 1790); en W. N». 1696.

De bovenbedoelde letlerlijte beteekenis werd er daarentegen aan gehecht bij Kon. Besluit van 28 April 1863 N®. 23 (Luttenberg: „Chronol. Verz.”, 2de Druk, Deel III, blz. 527).

44 gebracht die van het onderhoud der gemeente-eigendommen en de seffens die eiffendommen versc^uhiiffc^e lasten, en niet op grond van Art. 205 litt, l der Gemeentewet, behooren m. i. de kosten van onderhoud van alle gemeente-eigendommen (ook van die met eene publieke bestemming) welke luiten iet ffrond^elied eener ffemeente gelegen zijn . op de begroeting dezer gemeente voor te komen , indien zij namelijk tot onderhoud dier zaken met publieke bestemming verplicht is (1).

Intusschen zij opgemerkt, dat hij die eigenaar is van eene voor den publieren dienst bestemde zaak niet op grond van zyn eigendomsrecit tot behoorlijk onderhoud daarvan, ter beoor-deeling van het Openbaar Gezag, verplicht is.

Uit een privaatrechtelijk oogpunt toch heeft de eigenaar de bevoegdheid om over zijne zaak , behoudens beperkingen door het politierecht en onteigening tegen behoorlijke schadeloosstelling, op de volstrektste wijze te beschikken. (Art. 625 B. W.)

Om echter eene voor den publieken dienst bestemde zaak naar behooren blijvend aan die bestemming te doen beantwoorden, daarbij is niet een privaat belang betrokken, maar daarbij geldt het de behartiging van een publiel: belang. En het komt mij voor een rechtsbeginsel te wezen, dat wat ten dienste van allen bestemd is en overeenkomstig de publieke bestemming wordt gebruikt, op gemeene hosten behoort onderhouden te worden, de daaraan verbonden kosten mitsdien door de gemeenschap moeten worden gedragen, tenzij de verplichting daartoe krachtens overeenkomst of eenigen anderen rechtsgrond op bijzondere personen of erven mocht rusten.

Indien derhalve niet kan worden aangetoond, dat de onderhoudsplicht van eenige voor den publieken dienst bestemde zaak rust op een bijzonderen persoon of een erf (2), meen ik

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Vergeh Mr. W. Francken ; „De Gemeentewet” (blz. 462 en 463),

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Door den Hoogen Raad werd bij zijne Arresten van 29 Nov,

45

dat, naarmate bij de bedoelde zaak is betrokken een Rijksbelang, een Provinciaal, een Gemeentelijk of een Waterschapsbelang , de kosten respectievelijk zullen behooren te worden gedragen door den Staat, de Provincie, de Gemeente of het Waterschap; terwijl voorts tusschen de daarbij betrokken besturen verdere regelingen omtrent een en ander kunnen worden getroffen.

Moeten de Artt. 230 en 231 der Gemeentewet geacht worden alleen betrekking te hebben op aan de Gemeente in eiffendom toebehoorende zaken, deze zelfde beperkte zin mag m. i. geenszins worden toegekend aan de in Art. 179 litt, h der Gemeentewet bedoelde zaken. Nóch de woorden, noch de geschiedenis der bepaling geven daartoe aanleiding.

In de eerste plaats zij er op gewezen, dat onder de daarin voorkomende woorden »zoover van ben a/ban^t» m. i. moet worden verstaan »zoover geen antier Openbaar Gezag bracb(ens pwbliei recbl met die taai is belast.» (1)

Blijkens het Verslag der Commissie van Rapporteurs (Mr. W. Pranoken : » JJe Gemeentewet», blz. 340), wenschten eenige leden, dat meer duidelijk zou blijken, dat de zorg voor het in deze zinsnede opgenoemde aan Burgemeester en Wethouders was opgedragen, voor zoover daarin niet was voorzien bij reglementen. De woorden »zoover van ben a/'bangt» schenen dit naar hunne meening niet juist aan te geven.

1864 (W. N». 2656) en van 6 Febr. 1869 (N. R., Deel XCI, blz. 126) beslist, dat onder „wettige verplicitingen van anderen,” bedoeld in Ari.

231 der Gemeentewet, moeten worden veratinni: „wettige verplicAlingen tengevolge van eene overeenkomst oy een bijzonderen recbistitel op een bijzonderen persoon ojquot; een er^ rustende.”

(1) In gelijken zin werd o. a, beslist bij Kon. Besluit van 27 Juli 1875 No. 12 (Gemeente-Stem N». 1263); bij Kon. Besluit van 11 Juli 1876 N’. 26 (Gemeente-Stem N». 1297); en bij Kon. Besluit van

14 Mei 1881 N». 19 (Weekblad v. d. Burg. Adm. No. 1687).

Vergeh voorts Gemeente-Stem No. 1670 en 1672.

46

Tn de Memorie van Beantwoording werd er echter de aandacht op gevestigd, dat de zorg voor de wegen, bruggen, enz. niet altijd op de Gemeenten rust : »Soms — aldus wordt daarin //opgemerkt — h^eft Ziei Rijk, niet zelften een ff^aferscAap »daarvoor te zorgen. Üe woorden »zoover van Aen afAangt» zijn //dus niet overbodig.//

Ue bij Art. 179 litt, h der Gemeentewet aan Burgemeester en Wethouders opgedragen zorg, voor zoover geen ander Openbaar Gezag krachtens publiek recht met die taak is belast, strekt zich m. i. uit over alle daarin genoemde zaken welke voor den publieken dienst zijn bestemd, ook alzoo over die wegen, etc. welke binnen eene gemeente gelegen, niet aan die Gemeente in eigendom toebehooren, mits slechts — en hierop komt het m. i. aan — die zaken met toestemming der eigenaars of andere rechthebbenden door het Openbaar Gezag/ ten algemeenen nutte zijn aangewezen.

Een weg toch op eigen grond door een particulier aangelegd, al stelt deze hem voor het gebruik van allen open, blijft een particuliere weg; het gebruik blijft een gebruik bij gedoogen. De eigenaar zal bevoegd zijn dien weg af te sluiten , indien hij zulks verkiest, het gebruik ervan aan sommigen kunnen toestaan, aan anderen weigeren ; er bestaat geen recAt om van dien weg gebruik te maken. (1)

Geheel anders echter wordt de toestand, wanneer de eigenaar van zulk een particulieren weg dezen heeft gesteld onder de hoede en de zorg van het Openbaar Gezag, hetwelk zich daarmede heeft belast, of een particuliere weg met toestemming van den eigenaar of andere rechthebbenden door het Openbaar Gezag voor den publieken dienst is aangewezen, alzoo het karakter

(1) Vergeh Mr. G. de Vbies in Bijdr. v. St., Deel XVIII, blz. 94; de Conclusie van den Procureur-Generaal Mr. G. A. Visschee , voorafgegaan aan het Arrest van het Gerechtshof te Leeuwarden d.d. 24 Febr. 1892 (W. N». 6132 en 6162); en het Arrest van den Hoogen Raad d.d. 8 Dec. 1892 (W. N». 6286),

47 van openbaren weg heeft verkregen. Alsdan zal de eigenaar, of andere rechthebbende, niet meer bevoegd zijn dien weg af te sluiten, indien hij zulks wenscht; voorts zal hij gehouden zijn dien weg te onderhouden, indien hij zich daartoe mocht hebben verbonden. In elk geval zal deze weg ten dienste van allen behooren bestemd te blijven, zoolang zulks door het Openbaar Gezag wenschelijk of noodig wordt geoordeeld, en zal eigeudoms-overdracht van een dergelijken weg alleen kunnen geschieden, of de eigendom er van kunnen worden verkregen beboudens de publieke bestemming.

In zijn werk «Het Reff bernent op bet onderhoud en ffebmih der meffen in de Provincie Utrecht«, blz. 117, wijst Jhr. Mr. J. RöELL er m. i terecht op, dat de Gemeente even goed een particulier tot het onderhoud van zekeren weg kan hebben verbonden, als zoodanig onderhoud kan hebben aanbesteed, doch zij in beide gevallen aansprahelijh blijft, en zich niet ontslagen kan rekenen door anderen als onderhoudsplichtigen aan te wijzen; voorts dat bij gebreke van behoorlijk onderhoud door de Gemeente, zij kan worden aangesproken , « n dat volgens Art. 205 litt. 1 der Gemeentewet op hare begrooting de daarvoor noodige sommen kunnen worden uitgetrokken (l).

Volgt m. i. uit het vorenstaande, dat zoowel de uitdrukking «behooren,« voorkomende in Art. 577 B. W., als de uitdrukking «behoorenete,« in Art. 230 der Gemeentewet, beteekenen «in eipendo/n toebehooren [de) (2); nog zij opgemerkt, dat, evenmin

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;In gelijken zin :

Kon. Besluit van 20 April 1875 N’. 13 (Gemeente-Stem No. 1249), en Kon. Besluit van 14 Mei 1881 N’. 19 (Weekblad v. d. Burg. Adm. N«. 1687).

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;In dit gevoelen wordt niet gedeeld door Jhr. Mr. W. A. C. DE Jonge (Bijdr. v. St., Deel XVII, blz. 348), en evenmin door den Minister Thorbecke, blijkens diens Missive van 7 Maart 1862, voorkomende in Mr. G. van Oosterwur. „De Gemeentewet” (blz. 841).

48

als er naar mijne meening termen aanwezig zijn om aan de uitdrukking »verireffen reeiien van HJzonf/ere personen of ffe-meensc^appenv, voorkomende in Art. 577 B. W., de beperkte beteekenis te hechten van »rechten ver^reffen vóór de in werUnff (redinff van iet BurgerliJi iKetioei», er m. i. evenmin grond bestaat om aan de uitdrukking »bestaande toettiffe verj)licótiffen van anderen», voorkomende in Art 231 der Gemeentewet, de beperkte beteekenis toe te kennen, als zoude daarmede alleen bedoeld worden »de o/i bet ooffenbtib van de invoerinff der Gemeentewet bestaande wettiffe verpliobtinffen.»

Evenals de in Art 577 B. W. bedoelde rechten van derden ook kunnen worden verkregen nà de in werkingtreding van het Burgerlijk Wetboek, evenzeer kunnen de in Art. 231 der Gemeentewet bedoelde verplichtingen van anderen ook nà de invoering van laatstgemelde Wet wettig ontstaan.

Deze opvatting werd ook gehuldigd door den Hoogen Raad bij Arrest van 16 November 1869 (W. N®. 3170) Daarbij toch werd beslist, dat bedoelde beperkte opvatting nóch in de woorden van laatstgemeld Artikel, nóch in de bedoeling van den Wetgever ligt, daar het wel niet twijfelachtig kan worden geacht, dat eene bestaande wettige verplichting dengene op wien zij rust tot nakoming ervan verbindt, onverschillig op welk tijdstip de wettige verplichting ontstaan is.

Van aan de Gemeente in eigendom toebehoorende, doch voor den openbaren dienst bestemde zaken, wordt verder gesproken in Art. 238 der Gemeentewet

Over den zin en de bedoeling van dit Artikel bestaat zeer veel verschil van meening. Om tot eene juiste opvatting te geraken, zij het mij vergund in de eerste plaats de geschiedenis daarvan na te gaan.

In de Memorie van Toelichting (Mr. W. Ekangken , »Be Gemeentewet,» blz 460 vlgg.) werd ten aanzien van de vraag, of de in Art. 238 opgenoemde rechten, loonen en gelden

49

belastingen zijn, er op gewezen, dat de Wetgever belasting in den ruimsten zin nam, en daaronder begreep, al wat van de inwoners der gemeente werd geheven, wanneer dezen gebruik maakten of genot hadden van iets, waarvan bun het gebruik of genot, o»« niet zou toekomen, ware door de plaatselijke verordeningen aan dat gebruik of genot niet het betalen eener som gelds verbonden.

Blijkens het Verslag der Commissie van Rapporteurs, werd de juistheid van hetgeen de Memorie van Toelichting bij dit Artikel ten aanzien van belastingen opteekende door vele leden beaamd, evenals men zich met de stelling vereenigde, dat het beslissend kenmerk van belasting daarin bestond , dat de inrichting waarbij of waarvoor eene recognitie werd opgelegd pu6liei:e diëtist behoorde te zijn, en alleen aan de Regeering als publieke macht haar aanwezen konde zijn verschuldigd.

Ten einde intusschen duidelijk te doen uitkomen, dat de bedoeling der Regeering was om alleen de gelden voor het gebruik of genot van openbare gemeentewerken, bezittingen of inrichtingen , de gelden alzoo die krachtens publiek recAt gevorderd werden, als eene belasting tot stand te doen komen, werd er in de Memorie van Beantwoording de aandacht op gevestigd, dat het woord »openbaren ^ ’t welk oorspronkelijk niet in het Artikel voorkwam, alsnog vóór de uitdrukking gemeente-werken ingevoegd was.

Bij de beraadslagingen gaven verschillende sprekers te kennen , dat naar hunne meening ten onrechte, en zulks met ’toog op Art. 142 der Grondwet, albe in Art. 238 genoemde heffingen als bebastinffen werden aangemerkt.

De Minister van Binnenlandsche Zaken , zulks niet kunnende beamen, wees er op, dat z i. uit Art. 142 der Grondwet volgde, dat de Wetgever zich in het bijzonder aangetrokken had »de bebanffeti, de beseberminp van iben bandebsompanp, van bet vrije vertier en verbeen/; en was mitsdien van oordeel, dat, wanneer aangenomen kon worden, dat door hetgeen de een

Themit, LlVste Deel, tste stuk [1893]. 4

50

niet belasting noemde en hetgeen evenwel door anderen onder belasdnff begrepen werd, die vrij^^id van verder en verkeer niet minder zou worden belemmerd, dan door eene belasting over welker wezen geen verschil bestond, de Wetgever eerst dàn voldeed aan de verplichting welke de Grondwet hem oplegde, wanneer hij ook zoodanige betalingen als Art. 238 noemde of bedoelde , onder deze regeling, onder deze bescherming bracht.

De vweff-, straat-, bruff-, kaai- en /laven^etden« zouden, naar de meening des Ministers, wel door niemand anders dan als belastingen worden aangemerkt.

De »kraan-, s/uis-, dok-, boom- en reergeldcn» waren , volgens den Minister, alleszins als belastingen te beschouwen, aangezien het hier betrof inrichtingen van publieken dienst ter gelegenheid van welker gebruik doorgang- of doorvaartgelden door de Overheid worden gevorderd.

De »wik-, wee^-, meet- en keurloonen» stonden, naar de Minister meende, geenszins gelijk met betalingen door particulieren gevorderd voor particuliere diensten. Naar zijn gevoelen kon er hoegenaamd geen gevaar in liggen deze in Art. 238 te noemen, wèl daarentegen wanneer zulks niet geschiedde, en de Gemeentebesturen vrijgelaten werden onder zoodanigen naam drukkende belastingen te heden: drukkende niet alleen van wege de hoogte van die belastingen, maar drukkende ook van wege het belemmerende voor het vertier en voor de handels-beweging in het algemeen

De «ffelden voor banken of staan^taatsen in kaden, op markten en derffelijke openbare plaatsen, beffrafenisffetden», als voor publieken dienst door de Overheid gevorderd wordende , moesten, volgens den Minister, op dien grond als belastingen worden beschouwd, ook dââr waar men dit woord in den engsten zin opvatte.

»Andere ffelden voor ket ffebruik of ffenot van openbare ffemeente-werken, bezittinffen of inricktinffen» , d. w. z. voor die werken, bezittingen of inrichtingen welke »ter alffemeene dienste» zijn vielen, naar de Minister opmerkte, in dezelfde categorie, en

51 konden niet worden gelijkgesteld met hetgeen aan particulieren »^ure privaion behoorde.

Ten slotte worden in Art. 238 der Gemeentewet genoemd ; vffe/den voor ket ffeiruik o^ penot van door oƒ van wepe iet Gemeeniebestuur verstrekie diensten.»

De Minister merkte op, dat het, naar hem voorkwam, noodig was dit alles zonder onderscheid te vermelden ; deed men zulks toch niet, dan zou men z. i. inderdaad eene klasse van belastingen onttrekken aan dat onderzoek, aan dat toezicht, hetwelk de Grondwet eischte.

Wat blijkt nu uit de woorden van Art, 238, in verband met het vorenstaande? M. i. dit, dut in den zin d.er Gemeentewet belastingen zijn, niet alleen die heffingen welke algeneen als zoodanig worden beschouwd, maar ook de zoodanige welke op den publieken dienst, volgens de opvatting van den Ontwerper der Gemeentewet, neergelegd in dit Artikel, betrekking hebben , in ’t bijzonder ten einde de vrijheid van vertier en verheer zooveel mogelijk te bevorderen, welke laatstbedoelde heffingen in de Wet met name zijn aangeduid, en, ingevolge Art. 254, tot geen hooger bedrag mogen worden geheven, dan noodig is te achten om den betaler naar evenredigheid van het gebruik of genot, dat hij heeft in de kosten van aanleg, onderhoud of verstrekking van het door hem gebruikte of genotene , te doen dragen.

Volgt uit het vorenstaande, dat ethe heffing van gelden ter zake van het gebruik of genot eeuer door de Gemeente geëxploiteerde onderneming valt onder Art. 238 , en daaroj) de bepaling van Art. 254 toepasselijk is?

Behooren — om eenige voorbeelden te noemen — daaronder begrepen te worden gelden, geheven door de Gemeente bij exploitatie eener gaslabriek, waterleiding of badinrichting (1)?

(1) Mr. J. T. Buys (Staatkundig en Staathuishoudkundig Jaarboekje voor 1882 , blz. LIV), daarlatende of jure eonsliiuio de gemeenten bevoegd

52

ill de eerste plaats zij er de aandacht op gevestigd, dat de Minister Thorbecke, zooals uit het vorenstaande duidelijk blijkt, met de bepaling van Art. 238 hoofdzakelijk bedoelde de vrijheid van verkeer en vertier zooveel mogelijk te bevorderen.

Met ’t oog hierop is dan ook eene zoo volledig mogelijke opnoeming van gelden vermeld, welke op den handel en het publiek verkeer betrekking hebben.

Bij de beraadslagingen over Art. 254, zeide de Minister Thokbecke (Mr. W. Francken : »De Gemeentewei» , blz. 624): wHot geldt hier in mijne oogen een strijd der eischen van de //vrijheid van verkeer en circuiatie tegen de handhaving van «oude misbruiken, tegen het verlangen der gemeenten om, «hoe dan ook, geld te maken, liefst niet in eigen boezem, «maar ten koste der bezoekers van buiten ; tegen de zucht om «de gemeente-behoeften ten laste te brengen van hen, die geene «ingezetenen der gemeente zijn.«

Evenals intusschen m i. de in Art. 238 mei name genoemde gelden steeds als belastingen in den zin der (Gemeentewet moeten worden aangemerkt, eveneens meen ik, dat aan de Gemeente het recht niet kan ontzegd worden om , ten aanzien van goederen, welke haar in eigendom toebehooren , waarvan zij als rechthebbende is aan te merken , te bepalen, of deze al dan niet voor den publieken dienst zullen zijn bestemd, indien daaromtrent althans niet bij eenige wet anders mocht zijn be-zijn met het uitoefenen van industrieën winst te maken, zoude het in jure eonsUiuendo zeer weusohelijk achten , indien de gemeenten zich zelven de voordeelen verzekerden, welke sommige takken van nijverheid kunnen opleveren, en wel bepaaldelijk van die industrieën, welke beter door de gemeenten nitgeoefend worden, dan door enkele individuën.

Mr. J. Oppenheim: „Handboek voor de beoefening van het Neder-landsch Gemeenterecht.” (blz. 268) is daarentegen van oordeel, dat bij het optreden van eene gemeente als industrieele, op dit arbeidsveld voor haar de voetangels en klemmen heel wat overvloediger dan de rozen gespreid liggen.

53 paald. Zulks komt mij voor met geen enkele wetsbepaling in strijd te zijn.

De Regeering heeft dan ook naar mijn gevoelen wel het recht toe te zien, dat de gemeente geen drukkende belasting heft bij wijze van heffing onder een anderen naain dan in Art.

238 voorkomt, doch welke inderdaad is een der daar genoemde, aangezien alsdan Art. 254 moet worden in acht genomen, doch is niet bevoegd om , wanneer zulks niet bij eenige wet is bepaald, aan een (femeentebestuur te bevelen, dat ter zake van het gebruik of genot van eenige aan de Gemeente in eigendom toebehoorende zaak, welke de Raad niet voor den openbaren dienst heeft bestemd, gelden zullen moeten worden geheven met inachtneming van Art 251. ijaatstbedoelde heffing is toch m. i. eene privaatreoitelijke, waaromtrent de zooeven gemelde Artikelen niet van toepassing zijn.

Terecht werd bij Arrest, van den Hoogen Raad d.d. 31 Mei 1877 (W. N. 4110) overwogen, dat bij geen wetsbepaling speciaal is aangewezen, welke diensten volgens het Staatsrecht tot den kring der publiekrechtelijke bevoegdheid eener gemeente belmoren.

De vraag welke bij dit Arrest werd behandeld, namelijk of gasfabrieken (1) onder de openbare gemeente-inrichtingen van Art. 238 der Gemeentewet te rekenen zijn, en dus de gasrechten als belasting moeten worden vastgesteld, is ook aan het oordeel van het Administratief Gezag onderworpen.

Terwijl de Minister Thorbeoke, blijkens zijne Missive van 29 Mei 1863, n”. 187 (Gemeente-Stem n“. 616), van gevoelen was, dat, waar leverantie aan ingezetenen beoogd werd, de toepasselijkheid van Art. 238 niet twijfelachtig was, besliste de Minister Heemskerk, in 1876 geroepen om over dezelfde vraag zijn oordeel uit te spreken, in tegenovergestehlen zin, blijkens

(1) Hierbij zij de aandacht gevestigd op eene Studie van Mr. A. J. W. Parncombe Sanders, getiteld: „Stedelijke Gasfabrieken”. (Bijdr, v. St,, Deel Vlll. blz. 220).

54 zijne Missive van 31 Mei 1876, N®. 159 (Luttenberg , Chronol. Verz., Jaarg. 1876, blz. 136).

Van waar dit verschil? Zulks is m. i. aldus te verklaren. Bij de behandeling van Art. 238 der Gemeentewet, zeide de Minister ïhokbecke (Mr. W. Francken : »JJe Gemeentewei», blz. 478): vHet komt mij voor, dat het volstrekt noodig was //dit alles zonder onderscheid te vermelden. Mögt het blijken, //dat in sommige gevallen — en die gevallen zullen in de //daad gevallen van uitzondering zijn • die loonen voor zoo-//danige diensten in allen deele behooren te worden gelijk ge-//steld met de loonen, die jure private, voor eene particuliere //dienst door particulieren bewezen, gevraagd worden, dan zal //de zaak geeue afkeuring hoegenaamd van het Gouvernement //kunnen ondervinden. Maar daarentegen zal men, door al die //gelden niet op te nemen, indedaad eene klasse van belas-//tingen onttrekken aan dat onderzoek, aan dat toezigt, het-//welk de Grondwet eischt.*

Üe Minister Thokbecke was alzoo van oordeel, dat, indien eene Gemeente aan particulieren een dienst, als hier bedoeld, bewees en daarvoor geldelijke vergoeding vorderde, de regeling daarvan zeer wel met toepassing der Artt. 238 en 254 zoude icunnen geschieden, zonder dat daartegen bij het Gouvernement eenig bezwaar zoude bestaan. Was het alzoo te verwonderen, dat, toen aan dezen de vraag voorgelegd werd, of bij exploitatie eener gasfabriek door eene Gemeente, de te betalen rechten als belasting moesten worden vastgesteld, een bevestigend antwoord volgde?

Maar de persoonlijke opvatting van den Minister ïhorbeoke , niet neergelegd in de woorden der Wet zelve heeft geenszins ten gevolge, dat nu ook voor eene Gemeente die de eene of andere onderneming doet. de wettel/jie verplicbtinj zoude volgen, om de daarvoor te betalen vergoeding te regelen met toepassing van de Artt. 238 en 254.

Terecht werd er door den Minister Heemskerk in zijne

55 hiervoren aangehaalde Missive op gewezen, dat men geenszins af/e handelingen van een Gemeentebestuur als uitvloeisels van zijn regeeringsrecht moet beschouwen , doch er onderscheid behoort gemaakt te worden tusschen hetgeen een Gemeentebestuur als overheid, en hetgeen eene Gemeente als iurfferHji: persoon verricht.

//Wanneer — aldus gaat de Minister Heemskeuk voort — //een Gemeentebestuur een gebouw voor kunsten en weten-//schappen, een badhuis of' een gasfabriek sticht, dan treedt //het als gewoon zedelijk ligchaam op, en verrigt het iets, waartoe //elk ander ligchaam of particulier bevoegd is. Vordert het dan //voor het gebruik of genot dier inrigtingen eenig recht, dan //is dit op één lijn te stellen met den prijs, dien een particulier //voor de exploitatie zijner onderneming vraagt. Legt daaren-//tegen het Gemeentebestuur straten, wegen, kanalen, sluizen //en andere openbare werken aan, hetgeen in zijne roeping en //regering ligt, dan handelt het als regeringspersoon, en de //gelden, die het voor het gebruik dier werken heft, vordert //het dan krachtens zijn regeringsrecht, en deze zijn bijgevolg '/als belastingen te beschouwen.//

Intusschen komt het mij voor , dat ook de bewering van den Minister Heemskeuk: //Wanneer een Gemeentebestuur een //gebouw voor kunsten en wetenschappen, een badhuis of een //gasfabriek sticht, dan treedt het als gewoon zedelijk lichaam //op//, niet in aiden deele als juist kan worden sangemerkt.

Ook daarbij toch behoort men weder te onderscheiden.

Is, om een voorbeeld te geven, een Gemeentebestuur van oordeel, dat het verstrekken van baden in eene aan haar toe-behoorende inrichting een open/jaar belang is, dat zulks alzoo behoort tot den ptti/iieken dienst, en wordt de Gemeente bij verstrekking dier baden beschouwd als handelende in zijn pu/dieh-ecktetijien werkkring, dan zullen, bij het vragen van gehlelijke vergoeding, de daarvoor te heffen rechten dienen te worden vastgesteld met inachtneming van Art. 254, en is

56 deze heffing te beschouwen als eene piaatselijke belasting, bedoeld in Art. 238 der Gemeentewet.

Daar echter het tegen geldelijke vergoeding verstrekken van baden niets heeft te maken met verkeer en circulatie, en in elk geval de deswege geheven rechten niet behooren tot de in Art. 238 mei name genoemde gelden en loonen, heeft m. i. eene Gemeente ook volkomen het recht om als burgerlijk persoon , als zedelijk lichaam, alzoo privaatrecAfeliji:, bedoeld onderwerp te regelen. Vordert in dit geval de Gemeente voor het gebruik dezer inrichting, overeenkomstig hare bestemming, eenig recht, dan is dit op één lijn te stellen met den prijs dien een particulier voor de exploitatie zijner onderneming vraagt.

Hetzelfde geldt voor eene aan zee gelegen Gemeente, die bij het nemen van zeebaden tegen geldelijke vergoeding in gebruik wenacht te geven haar in eigendom toebelioorend bad-materieel. Beschouwt zij zulks als een openbaar belang/, dan zal bij het vragen van vergoeding daarvoor eene regeling behooren plaats te hebben, met inachtneming van Art. 254, en is deze heffing aan te merken als eene plaatselijke belasting, bedoeld in Art. 238 der Gemeentewet.

Wenscht daarentegen eene aan zee gelegen Gemeente bij het nemen van zeebaden tegen geldelijke vergoeding in gebruik te geven haar in eigendom toebehoorend badmaterieel om daarmede winst te behalen, dan komt het mij voor, dat tegen eene dergelijke regeling op privaatrecàteUJi/en grondslaff uit een wettelijk oogpunt geen enkel bezwaar bestaat.

Het verschil bij beide regelingen is, dat bij behandeling eener aan eene Gemeente toebehoorende zaak als eene openbare, de te helfen rechten niet alleen in de termen van Art. 254 der Gemeentewet vallen, doch tevens ieder die verkeert in de omstandigheden bij die heffing voorzien en aangewezen (1),

(1) Hetgeen Mr. J. T. Burs in Bijdr. v. St., Üeel XVIII, blz. 471, opmerkt ten aanzien van heffingen door den Staat, namelijk:

57

ook het recAt heeft daarvan gebruik te maken, terwijl bij regeling op privaatrechtelijken grondslag de te betalen gelden als huur- of koopprijzen zijn te beschouwen, en de Gemeente bevoegd is om , indien haar zulks wenschelijk voorkomt, aan dezen of gene het gebruik der bedoelde zaken te weigeren.

Blijkt m. i. uit het vorenstaande, dat alzoo voor plaatselijke belastingen slechts kunnen worden gehouden de heffingen vermeld in Art. 238 der Gemeentewet, wanneer die heffingen geschieden voor een gebruik overeeni;omstiff de publieke besiemminff dier goederen, welke meening steun vindt in Art. 254 der Gemeentewet, aangezien de daarin voor de heffing der bedoelde rechten en loonen voorgeschreven maatstaf alleen aan te leggen is bij gebruik overeenkomstig de publieke bestemming (2), voor zoover mij bekend, bestaat er geen enkele wettelijke bepaling welke belet, dat voor den publieken dienst bestemde goederen ook voor andere doeleinden gebezigd worden, mits daardoor slechts niet het karakter dier goederen verandert en aan die publieke bestemming niet worde te kort gedaan.

Wordt voor zoodanig privaat gebruik of genot eenig geldelijk bedrag gevorderd, dan behoort daarbij geenszins de bepaling van Art. 254 der Gemeentewet te worden in acht genomen.

De overwegingen van den Raad van State, voorkomende in zijn Advies d. d. 17 December 1890 N“. 84, en luidende:

wdat in het stelsel der Gemeentewet geen eigendom, zoolang »het tot den publieken dienst bestemd is, het onderwerp eener »burgerlijke overeenkomst kan uitmaken ;

„Elke heffing door den Staat in zijn pubUttreebtelijb karakter een-„zijdig uitgeschreven, en aan welker betaling de ingezetenen zieh niet „kunnen onttrekken, zoodra zij verkeeren in de omstandigheden bij „die heffing voorzien en aangewezen , behoort tot het genus „belasting” „in hoevele soorten zich dat genus ook moge splitsen”, is m. i. evenzeer van toepassing op heffingen door de Gemeente.

(2) Vergeh Mr. H. A. Hoopt: „De rechten en loonen van Art. 238 der Gemeentewet.” (Zwolle 1885, blz. 35 vlgg.); eu Gemeeute-stem N». 1767 en 1769.

58

»dat het genot of gebruik daarvan niet krachtens overeen-» komst, maar door verordening van het Openbaar Oezag wordt »geregeld, m dat, indien voor dat genot of gebruik gelden »aan de gemeente worden betaald, deze als belasting worden »beschouwd :

»dat dan ook Art. 194 litt, e der Wet alleen het oog kan »hebben op die gemeente-eigendommen , welke niet tot den »publieken dienst bestemd zijn, maar die als privaatrechte-»lijke eigendommen, ten bate der gemeentekas aan anderen in »huur of gebruik worden gegeven, en geschikt zijn om zoowel »m het openbaar als onderhands uitgegeven te worden ; » komen mij dan ook als te algemeen gesteld, en niet juist, voor.

Hierbij zij melding gemaakt van een vóór eenige jaren plaats gehad hebbend verschil tusschen den Staat en de Gemeente ’s Gravenhage, betreffende de betaling voor het gebruik van een voor den publieken dienst bestemd gemeente-eigendom.

In den aanvang van het jaar 1879 werd door den toenma-ligen Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid vergunning gevraagd, om de voor den bouw van het Departement van Justitie op het Plein geplaatste loods of keet, aldaar te mogen behouden tijdens de verbouwing van het Postkantoor achter de Groote Kerk, ten einde daarin tijdelijk den dienst der Posterijen in de Residentie te doen verrichten.

Die vergunning werd door Burgemeester en Wethouders verleend, totdat het nieuwe Postkantoor zou worden betrokken, onder voorwaarde dat daarvoor door het Rijk aan de Gemeente zou worden voldaan eene som van ƒ 0.50 voor eiken vierkanten meter in te nemen gemeente-grond, of voor het geheel van ƒ 179.45, welke voorwaarde door genoemden Minister werd aangenomen.

Toen nu de loods door de ambtenaren der Posterijen was ontruimd, boden Burgemeester en Wethouders den Minister eene declaratie aan tot voorzegd bedrag, met uitnoodiging de verevening te willen bevorderen,

59

Zij ontvingen echter van Zijne Excellentie het bericht, dat de Rekenkamer ongezind was tot de verevening mede te werken, op grond dat de verordening niet steunde op eenigen rechtsgrond.

Andermaal zonden Burgemeester en Wethouders de declaratie aan den Minister in, met de opmerking, dat de vordering wel is waar niet gegrond was op eenige verordening, maar het gevolg was van de destijds tusschen Zijne Excellentie en het Gemeentebestuur aangegane overeenkomst, en huns inziens alleszins recht van bestaan had. Zij voegden daaraan het verzoek toe om de verevening bij wet te doen vaststellen, bijaldien de Rekenkamer bij hare weigering tot verevening mocht blijven volharden

In antwoord daarop berichtte de Minister, dat, aangezien de voorschritten der Gemeentewet, bedoeld in Art. 138, volgens hetwelk de Raad besluit omtrent het in gebruik geven van gemeente-eigendominen , en bedoeld in Art. 194, voorschrijvende dat zoodanig besluit aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten moet onderworpen worden, in casu niet schenen te zijn nageleefd, en waarvan de Rekenkamer herstelling zou blijven eischen, bezwaar had de vordering bij de Wet te doen vaststellen.

Naar aanleiding hiervan trachtten Burgemeester en Wethouders die bedenking te wederleggen, en werd er door hen op gewezen, dat de aangehaalde voorschriften naar hunne meening alleen betroffen de eigendommen welke de Gemeente volgens het burgerlijk recht bezit, maar niet die, welke zij publiekrechtelijk beheerde, terwijl zij verder daarbij deden uitkomen , dat de vordering eene recognitie gold, verbonden aan de vergunning krachtens Art. ] der Algemeene Politieverordening, en bepaald door het College, dat volgens hun gevoelen alleen bevoegd was de vergunning te verleenen.

Doch te vergeefs; want de Minister gaf te kennen, dat de Rekenkamer, ook na kennisneming van die beschouwing, zich

60

onbevoegd achtte de vordering als eene wettige staats-uitgaaf in uitgaaf ie brengen (1).

Aangenomen dat het Plein in eigendom toebehoorde aan de Gemeente ’s-Gravenhage, en het zoowel in onderhoud als in beheer bij deze Gemeente was, behoorde m. i., met ’t oog op Art. 138 Gemeentewet, in casu ook door den Raad een besluit te zijn genomen omtrent het in gebruik geven van het stuk gemeente-grond, welk besluit alsdan, ingevolge Art. 194 der Gemeentewet, aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten moest zijn onderworpen. Wanneer alsdan tevens door den Raad was bepaald, dat voor bedoelde ingebruikneming zoude moeten worden betaald eene daarbij aangewezen som — en zulks niet ingevolge eene verordening, vastgesteld met toepassing der Artt. 238 en 2.54 der Gemeentewet — dan zoude naar mijne meening daartegen uit een wettelijk oogpunt geen enkel bezwaar zijn aan te voeren geweest, liet gold hier toch niet een gebruik of genot overeenkomstig de pubH^i-e 6es(em,m,inff van het Plein, maar een gebruik voor een privaat doeieind.e. Voorts was de publiekrechtelijke vergunning verleend door het Openbaar Gezag, ’twelk met de zorg voor de instandhouding, bruikbaarheid, vrijheid en veiligheid van het Plein was belast.

In verband met het hiervoren opgemerkte, zal het duidelijk zijn, dat eene heffing van gelden krachtens verordeningen, vastgesteld met toepassing der Artt. 238 en 254 der Gemeentewet, zooals te Amsterdam geschiedt, wegens het gebruikmaken van openbaren gemeente-grond en van openbare gemeente-wateren voor particuliere werken of inrichtingen, welk gebruik alsdan slechts kan geschieden na verkregen vergunning van Burgemeester en Wethouders, en onder getrouwe opvolging der voorwaarden aan die vergunning in ’t

(1) Vergeb Haudelingen van den Gemeenteraad van ’s Gravenhage van 1881. (Bijblad blz. 77); en Gemeente-Stem N’. 1538,

61 belang der gemeente te verbinden, naar mijne meening niet juist is.

In de eerste plaats toch kan hetfing ingevolge verordeningen, vastgesteld met toepassing der Artt. 238 en 254 der Gemeentewet, slechts geschieden voor het gebruik van zaken met eene publieke beetemmitiff, wanneer van die zaken overeenkomsliff de publieke beetemmminff gebruik wordt gemaakt, waarbij in ’t oog zij gehouden , dat ieder die alsdan verkeert in de omstandigheden bij die heffing voorzien en aangewezen, ook het reckt heeft daarvan gebruik te maken, terwijl in de aangewezen gevallen de ingebruikgeving juist voor private doeleinden plaats heeft.

Voorts behoort de bedoelde ingebruikgevingvangemeente-grond niet door Burgemeester en (f^etkouders, maar, ingevolge Art. 138 der Gemeentewet, door den Raad te geschieden.

Omtrent éénzelfde zaak kunnen alzoo m. i. zeer goed verschillende regelingen getroffen worden. Elke regeling behoort intusschen alsdan in verband te staan met het belaru), welks behartiging men daarbij op ’t oog heeft.

Tot nadere toelichting veroorloof ik mij op het volgende te wijzen.

Art. 703 B. W. bepaalt, dat hij, die in de nabijheid van een gemeenen of niet gemeenen muur een put, een riool of een sekreet laat graven, of die aldaar een schoorsteen of eene stookplaats, een oven of fornuis wil metselen , verplicht is de tusschenruimte te laten of te maken, welke bij de bijzondere verordeningen of gebruiken te dien opzichte is voorgeschreven, ten einde alle schaden voor de naburige erven te voorkomen (1). Zulks verhindert intusschen volstrekt niet, dat, in het belang der openbare pezondkeid (2), in eene plaatselijke politieverordeninff worde bepaald een afstand van den gemeenen of niet gemeenen

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Alzoo eene regeling van privaairecktelijien aard.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Alzoo eene regeling van puilieirecAteliJamp;en aard.

62 muur, welken ieder eigenaar verplicht zal zijn bij het plaatsen van een put, een riool, etc. in acht te nemen. Jlet komt mij dan ook voor, dat er geen enkel bezwaar bestaat tegen eene bepaling, als voorkomt in Art. 15 van de Algemeene Politieverordening der gemeente Schagen, op overtreding waarvan straf’ is gesteld, luidende :

win het belang der openbare gezondheid is ieder eigenaar «verplicht den navolgenden afstand van den gemeenen of niet «gemeenen muur te bewaren :

«voor een put, riool of sekreet M. 1.50;

«voor een schoorsteen, stookplaats of fornuis (geen bakovens «daaronder begoepen) 7 centimeter:

«voor een bakoven M. 0.50.«

Evenals eene Gemeente het recht heeft om — voorzoover zulks niet bij eenige wettelijke bepaling zal zijn geregeld — eene haar in eigendom toebehoorende zaak hetzij uitsluitend te bezigen voor private doeleinden, hetzij te bestemmen voor den publieken dienst, en alsdan het gebruik of genot daarvan tegen geldelijke vergoeding voor een ieder open te stellen ingevolge verordeningen, vastgesteld met toepassing van de Artt. 23S en 254 der Gemeentewet, evenzeer is eene Gemeente gerechtigd ten aauzien van eene haar in eigendom toebehoorende zaak te bepalen, dat een gedeelte voor private doeleinden zal worden gebezigd, een ander gedeelte bestemd zal wezen voor den openbaren dienst.

De toepassing hiervan vindt men in de door den Gemeenteraad van Amsterdam vastgestelde Verordening regelende het gebruik van het Algemeen Handelsterrein aan de Handelskade, bestemd tot het laden, lossen en bergen van koopmansgoederen.

Art. 1 dier Verordening luidt: «Het afgesloten terrein op «de Handelskade, voor zooverre dit niet is of mocht worden «verhuurd (1), is onder de benaming van «Algemeen Handels-

(1) Alzoo eene regeling van privaairechtelijien aard.

63

//terrein// bestemd tot het laden, lossen en bergen van koop-//mansgoederen.//

In Art. 7 dier Verordening is voorts o. a. bepaald, dat ieder gebruiker zich verbindt zich stipt te gedragen naar en zich te onderwerpen aan de bepalingen der — met toepassing van de Artt 23S en 254 der Gemeentewet vastgestelde — Verordening op de heffing van vergoeding voor het gebruik bepaald (1).

Ten slotte zij er de aandacht op gevestigd, dat in ons Recht betreliende éénzelfde zaak zelfs twee verschillende regelingen van pKiUekrecitelÿken aard kunnen plaats hebben.

Door een Gemeenteraad kunnen n.l., krachtens Art. 135 j“ Art. 161 der Gemeentewet, in het ietanff der opentjare ffezondtteid bij eene politieverordening voorschriften worden gegeven betreftende het uitdiepen van slooten ; doch ook een Potder/jeetuur zoude ten aanzien dierzelfde slooten bij eene keur bepalingen kunnen geven tot behartiging van een potdertietanff (2).

Intusschen behoort alsdan in het oog te worden gehouden, dat elk der genoemde besturen zich zal hebben te houden binnen den kring zijner werkzaamheden, en alleen bepalingen zal kunnen vaststellen tot behartiging der aan hem opgedragen belangen (3).

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Alzoo eene regeling van ptibUeirecAielij/ceti aard.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Vergel. het Arrest van den Hoogen Raad d.d. 27 October 1884 (W. N». 5088) en de Conclusie van den Advocaat-Geueraal Mr. J. G. Patijn. voorafgegaan aan het Arrest van den Hoogen Raad d.d. 19 Mei 1891 (W. N». 6042).

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Over de vraag hoe beslist moet worden, ingeval Gemeenteverordeningen en Waterschapskeuren ouderling in strijd zijn, vergelijke men : de Conclusie van den toenmaligen Advocaat-Generaal Mr. C. Poijs, voorafgegaan aan het Arrest van den Hoogen Raad d.d. 27 Oct. 1884 (W. N». 5088);

Mr. N P. VAN NooTEN. „De Nederlandsche Wetgeving op de Waterschappen , Dijk- en Polderbesturen.” (Schoonhoven 1879, blz. 74.); en

Gemeente-Stem N“. 1836.

64

Resumeerende meen ik gerechtigd te zijn liet volgende te stellen.

In ons Recht is een «domainepublic», in den zin die daaraan in het Fransche Recht wordt toegekend, niet bekend. De uitdrukking «publiek; domein« behoort, als leidende tot verkeerde gevolgtrekkingen, geheel te worden vermeden.

Zaken welke voor den pnblieien diensi zijn bestemd, zijn ffeenszins als zaken buiten den bandel aan te merken. Op voor den publieken dienst bestemde zaken is uitoefening van private rechten mogelijk , mits daardoor slechts niet worde tekort gedaan aan de publieke bestemming ervan.

Terwijl Art. 577 B. W. betrekking heeft op zaken met eene publieke bestemming, welke aan den Staat in eipendom toe-behooren, betreft Art. 230 der Gemeentewet zaken met eene publieke bestemming, welke aan de Gemeente in eiffendom toe-behooren.

Evenmin als er termen aanwezig zijn om aan de uitdrukking werireffen rechten van bijzonderen personen o fffemeenschappen«, voorkomende in Art. ^)T7 B. W., de beperkte beteekenis ie hechten van «reebten verireffcn vóór de in werhiuff tredinff van het BurfferliJh H^etboeh«, evenmin bestaat er grond om aan de uitdrukking «bestaande wettiffe verplichtinffen van anderen«, voorkomende in Art. 231 der Gemeentewet, de beperkte be-leekenis toe te kennen, als zoude daarmede alleen bedoeld worden «de op het ooffenblih van de invoering der Gemeenfetoet bestaande wettiffe verplichtinffen«

De Artt. 138 en 194 litt, c en e der Gemeentewet hebben betrekking op alle aan eene Gemeente in eigendom toebehoo-rende goederen, alzoo ooh op die welke voor den publiehen dienst zijn bestemd.

65

De woorden »vervreew/l, bezwaard of verpand», voorkomende in Art. 230 der Gemeentewet, behooren niet in enuntiatieven, maar in limitatieven zin te worden opgevat.

Bij Art. 179 litt, h der Gemeentewet is, voor zoover geen ander Openbaar Gezag kraobtens publiek recht met die taak is belast, aan Burgemeester en Wethouders de zorg opgdragen voor de instandhouding, bruikbaarheid, vrijheid en veiligheid van alle daar genoemde in de gemeente aanwezige voor den openbaren dienel 6estemde zaken, alzoo ook van die welke niet aan de Gemeente in eigendom toebehooreu,

Om te betoogen dat de kosten tot onderhoud van aan eene Gemeente in eigendom toebehoorende zaken bestemd ten dienste van het algemeen welke builen Itaar ffrondffebied liggen, ten laste dier Gemeente zijn , kan niel een beroep worden gedaan op Art 231 der Gemeentewet.

De kosten tot onderhoud van aan eene Gemeente in eigendom toebfdioorende zaken bestemd voor den publieken dienst doch gelegen builen baar ffrontlpebied, behooren geenszins ingevolge Art. 205 lill. 1, maar — indien het onderhoud daarvan ten haren laste is — ingevolge Art. 205 lill. o der Gemeentewet op hare begrooting te worden gebracht.

De heffing van gelden ter zake van het gebruik of genot van zaken welke aan eene Gemeente in eigendom toebehooreu, kan — voorzoover bedoelde gelden niel behooren tot de wel name in Art. 23S der Gemeentewet genoemde loonen en rechten — hetzij op privaatrechtelijken grondslag (waarbij alsdan het behalen van winel geoorloofd is), hetzij op publiekrechtelijke wijze (alsdan met inachtneming van Art. 254 der Gemeentewet) geschieden, een of ander 1er beelMeinff wan den Gemeenleraad.

ITiemii, LIVsIe Deel, 1ste stuk [1893]. 5

66

Behoudens westelijke bepalingen daaromtrent, kunnen wegens het bezigen van voor den publieken dienst bestemde zaken, welke aan den Staat of aan eene Gemeente in eigendom toebe-hooren, voor prwa(e doeleinalen,, door het Rijk of door eene Gemeente gelden worden geheven. Geschiedt zulks door eene Gemeente, dan zijn de bepalingen van de Artt. 238 en 2.54 der Gemeentewet niet van toepassing.

Betreffende deze^-f^e zaai' kunnen zoowel door een Gfi?gt;iefi}iffi-ie-ifwar, als door een iraierftciap/iieftfuur, politiebepalingen worden vastgesteld.

/laariem, 1.5 Februari 1893.

Mr. C. G. voN Rekken.

Nef/rr/aw/ et? tie A/ffem/;et?-e Po8f??ereen?ff?t?ff, door Mr. Henei IIijmans.

Bij een in 1874 te Bern tot stand gekomen verdrag werd tusschen een belangrijk aantal staten, waaronder ook Nederland een algemeene Postvereeniging opgericht. Dit verdrag werd in 1878 te Parijs herzien; toen werden ook naast de hool'dover-eenkomst tusschen verschillende van de tot deze toegetreden landen nog ettelijke overeenkomsten over bijzondere onderwerpen het postwezen betreffende, aangegaan.

Gewijzigd werden deze alle bij de aanvullingsakte van Lissabon van den 21sten Maart 1885.

De laatste regeling is van 4 Julij 1891 (te Weenen opgemaakt.) Toen werden de verschillende overeenkomsten nog eens herzien, en ook nog een paar nieuwe daaraan toegevoegd. Nederland trad tot deze alle toe. Den 3den Maart 1892 had de ratificatie plaats, en den 29sten Maart werden de verschillende overeenkomsten bij Kon. besluit voor Nederland afgekondigd.

De goedkeuring der Staten-Geueraal werd niet gevraagd, gelijk de Regeering dat ook de vorige malen nagelaten had.

M. i. echter had men hier wel degelijk te doen met verdragen, welke de goedkeuring der wetgevende, macht vereischten. Dit wil ik thans trachten aan te tooneu.

Ik geloof mijn pleit als gewonnen te mogen beschouwen, als ik er in slaag te bewijzen ; 1° dat de verschillende internationale postovereenkomsten voorschriften van burgerlijk recht inhouden. 2quot; dat dergelijke voorschrilten volgens de G. W.

RS

sledits van de wetgevende macht kunnen uitgaan 3“ dat de Koning, waar het een onderwerp betreft, dat bij uitsluiting tot de bevoegdheid der wetgevende macht behoort, daaromtrent zonderde goedkeuring der Staten-Generaal geen verdragen kan sluiten. 4° dat de Koning zich ook niet bij de Postwet van IS91 de bevoegdheid tot het sluiten van zulke verdragen heeft voorbehouden.

P. A/^e internationale postovereenkomsten bevatten voorschriften van burgerlijk recht hoewel wij volstrekt niet willen betwisten dat eveneens bij alle de hoofdinhoud van zuiver administratieven aard is.

Wij willen ook gaarne erkennen dat men bij de opstelling der //oo^Aovereen^omsi zeer voorzichtig te werk is gegaan, en zorgvuldig heeft getracht ingrijpingen in de burgerlijke wetgeving der verschillende landen te vermijden. Zoo wordt art. 9 dat regelt het recht des afzenders tot terugvordering en wijziging van het adres van afgezonden stukken geheel van zijn b(‘teekenis beroofd door zijn laatste zinsnede, volgens welke de bepalingen van dat artikel niet verplichtend zijn voor die landen, wier wetgeving den afzender niet toelaat over een reeds verzonden brief of een ander stuk te beschikken.

Anders is het met art. 8. Baar wordt de verplichting der post tot schadevergoeding bij verloren gaan of beschadiging van aangeteekende stukken vastgesteld en geregeld. Daar wordt de actie tot schadevergoeding beperkt tot den duur van één jaar. Zuiver burgerlijkrechtelijke regelen !

En nu lezen wij wel in ’t slotprotocol sub il dat dit artikel niet verbindende is voor die landen (mi/fin Europa, in wier wetgeving het beginsel der aansprakelijkheid nog niet is opgenomen — maar daarmede is juist beslist dat men in elk geval voor de landen in Europa een bindenden rechtsregel wilde opstellen.

Zoo hebben wij dus in de hoofdovereenkomst een paar voorschriften van burgerlijk recht gevonden. Thans willen wij

69

hunne aanwezigheid aantoonen in de bijzondere postovereeu-komsten, waar men op dat punt vrij wat minder voorzichtig is geweest

In de overeenkomst //betreilende de uitwisseling van brieven en doosjes met aangegeven waarde* stuiten wij reeds direct op art. 7, eerste lid, dat de bevoegdheid tot wijziging van het adres beperkt tot stukken, waarvoor de aangegeven waarde 500 franken niet te boven gaat; verder regelt art. 11 de verplichting tot schadevergoeding bij verlies of beschadiging, sluit deze uit bij overmacht of eigen schuld of nalatigheid van den afzender, en bepaalt voor de actie tot schadevergoeding, dat zij in één jaar verjaart.

Dan de overeenkomst //betreffende ileu dienst der postwissels* Ik wijs hier oj) art. 7, eerste lid, dat de aansprakelijkheid der post van de tegen afgifte van postwissels bij haar gestorte sommen regelt.

Een derde bijzondere overeenkomst betreft *de uitwisseling van pakketten met de post.// Art. 13 regelt de schadcloostelling en beperkt die bij niet aangegeven pakketten tot een zeker bedrag. Tn het zesde lid van dit art. wordt ook hier voor de instelling der actie een termijn van één jaar voorgeschreven. Verder verklaart art. 14, dat er geen recht op schadeloosstelling aanwezig is, als men te hoog heeft aangegeven.

Dan heeft men nog de overeenkomst //betreffende den dienst der invordering van gelden op quitantien en handelspapier.» Art. 11 van deze overeenkomst, herhaalt hier ’t voorschrift van art. 8 der hoofdovereeukomst, waarbij de schadeloosstelling in geval van verlies van een aangeteekendeii brief op 50 franken wordt gesteld. Verder heeft men hier nog art. 12, dat elke verantwoordelijkheid der post bij vertraging uitsluit.

Ten slotte de overeenkomst //betreffende het leveren van abonnementen op dagbladen en tijdschriften door tusschenkomst van de post.* Mier kan ik slechts wijzen op art. 4, tweede lid, volgens hetwelk de postadministratiën tot geenerlei terug-

70 betaling verplicht zijn, als de uitgifte van een dagblad of tijdschrift gedurende den loop van het abonnement gestaakt of geschorst wordt.

Wie zal betwisten, dat wij ons hier overal op het gebied van het burgerlijke recht bevinden?

2°. Mr. J. Ï. Buys (Grondwet ll , pag. 227) las reeds in art. 146 der G. W. van 1848 de bepaling, dat burgerlijk en strafrecht alleen door den wetgever konden vastgesteld worden. M. i. was die aldaar niet te lezen. Gaarne echter geet ik Mr. Buys toe, dat men win onze dagen, ook wel zonder aanwijzing van de Grondwet, tot de conclusie zou komen, dat regeling van burgerlijk en strafrecht alleen den wetgever kan toebehooren.»

Daar Art. 150 der tegenwoordige G. W. voor deze onderwerpen uitdrukkelijk regeling bij de wet gebiedt, is daarmede alle mogelijke strijd hieromtrent uitgesloten.

3quot;. Volgens art. 59 G. W worden quot;verdragen, die . eenige bepaling, wettelijke rechten betreffende, inhouden, door den Koning niet bekrachtigd, dan na door de Staten-Geueraal te zijn goedgekeurd.quot;

Art. 57 der G. W. van 1848 behelsde hetzelfde voorschrift. Het was door de Staatscommissie voorgedragen, en toen door de Kegeering overgenomen.

quot;Hetgeen staatsrechtens onderwerp is der wetgevende machtquot; — dus zeide de commissie — quot;moet niet, zoo min in als buiten een verdrag, zonder toestemming der Staten-Gene-raal kunnen worden vastgesteld.w (Buys 1, pag. 205).

Uit nam de regeering van 1848 in hare memorie van toelichting over (Vüouduin, Geschiedenis derG. W. pag. 146).

Ue staatscommissie van 1887 stelde een andere redactie voor. Zij wilde lezen quot;verdragen — die eenige bepaling bevatten omtrent een onderwerp, dat tot de bevoegdheid der wetgevende macht behoortquot;.

71

De. regeering nam dit voorstel echter niet over, en de Kamer verwierp eveneens een gelijkluidend amendement.

Ik ben het met Mr. Buys (111, pag. 101—103) volkomen eens, dat beide redactiën, goed opgevat, hetzelfde beteekenen maar dat de redactie der staatscoraunssie de voorkeur verdiende boven thans aangenomene, daar deze laatste aanleiding kan geven tot de verkeerde opvatting, als zoude men steeds uit de bestaande wet moeten opmaken, wat onder wettelijk recht te verstaan is. Hoewel de regeering juist wijl zij hare redactie in dien geest opvatte, van die der Staatscommissie niets wilde weten, zoo geloof ik toch dat hij die bij eenig onderwerp, wil nagaan, of hij met een wwettelijk rechte te doen heeft, zich steeds zal moeten afvragen , of dat onderwerp behoort tot de bevoegdheid der wetgevende macht. Daartoe behoort dan, zooals in sub 2“ bleek , het burgerlijke recht.

Stellen wij ons echter voor alle zekerheid ook eens op ’t standpunt der regeering van 1887, volgens welke de vraag, of wij mot een wettelijk recht te doen hebben, uit de bestaande wet moet worden beantwoord.

Het bestaan van een postweg bewijst alsdan reeds voldoende dat voor het postrecht regelen te stellen zijn, welke alleen van de wetgevende macht kunnen uitgaau. Daaronder treilen wij reeds direct in art. 12 der Postwet van 1891 ’t voorschrift omtrent de aansprakelijkheid der post bij het verloren gaan van aangeteekende stukken.

Ook met deze redeneering komen wij derhalve tot het //wettelijk recht» van art. 59 G. W.

4“. In de laatste alinea van art. 59 G. W. wordt bepaald, dat de goedkeuring der Staten-Generaal niet vereischt wordt als de Koning zich de bevoegdheid tot het sluiten van het verdrag bij de wet heeft voorbehouden.

Nu lezen wij iu art. 23 der Postwet: //wordt door ons geregeld alles wat betreft het postverkeer, . . . met het

72 buitenland, zooveel noodig in oveieenstenuning met de overeenkomsten of schikkingen , daaromtrent met andere regeeringen of postbesturen getrolfen of nader tot stand te brengenv.

Daarmede is echter volstrekt niet gezegd, dat de Koning zich ook het sluiten dier overeenkomsten zelve heeft voorbehouden.

Wij meenen thans onze vier stellingen voldoende bewezen te hebben, en als noodzakelijke conclusie daaruit te mogen opmaken, dat de verschillende internationale postovereenkomsten van 1891 aan de goedkeuring der Staten-Generaal hadden moeten onderworpen worden.

Dit is niet gebeurd. Be gevolgen van dat verzuim liggen voor de hand.

Baar van de zijde van Nederland het verdrag niet op behoorlijke wijze is gesloton, geldt dit land niet als toegetreden tot de wAlgemeene Postvereeuiging.w Baaromtrent heerscht tusschen de hedendaagsche schrijvers over Volkenrecht volkomen eenstemmigheid.

Zoo leert Meyer (Über den Abschluss von Staatsvertriigen pag. 110): '/indem die Zustimmung der Volksvertretung zum Abschlusse des Vertrags erfordert wird, so macht der Mangel dieser Zustimmung den Vertrag. . . . geradezu ungültig. Wo kein Gesetz zu Stande gekommen ist, ist auch kein Staats-verträg zu Stande gekommen.//

Tn denzclfden geest schrijft Gessner (Holtzendortf, Handbuch des Völkerrechts III, pag. 33—36.)

Het ware dus wenschelijk dat de verschillende internationale postovereenkomsten nog aan de goedkeuring der Staten-Gene-raal h,pudciJipir,peg.;,, en opnieuw in het staatsblad afgekondigd werddin;/ K'iJuih Jml lol biedbeoo/od on

nobnod jd'ioo / Onod Vm oh (id ydoi ,.Al''9lffiB814jfi7MPst^i#/-..Piquot;4igPns wegsch^jk ^upg ^/qpjen^^ple oiWlV^ipff te mak(fi,.,j|.^,4^ ]ijprbç,v,9p„pulpj.V ftilfipeing.JbiST

73 toogd, dat niet alleen in de lioofdovereenkonist maar ook in de bijzondere overeenkomsten voorschriften van burgerlijk recht voorkwamen. Feitelijk had ik met betrekking tot de laatste overeenkomsten dit betoog achterwege kunnen laten. Als de hoofdovereeukomst niet voor Nederland geldt, dan is reeds daardoor hetzelfde beslist voor de andere overeenkomsten.

Deze laatste zijn nl. gelijk ook uit hun aanhef blijkt, alle aangegaan uit kracht van art. 19 der hoofdovereenkomst, dat aldus luidt : wDe uitwisseling van brieven en doozen met aangegeven geldswaarde, alsmede van postwissels, van voorwerpen der pakketpost, van in t ’ vorderen waarden, van iden-titeitsboekjes, van abonnementen op dagbladen, enz., maaki kei onderwerp uit ran de i/jzond-ere scMkünffen (nsscAen de ver-seki^ende landen of groepen van landen der Vereeniging v.

De staten, welke van deze gelegenheid gebruik maakten, deden dat als leden der Postvereeniging: in die qualiteit sloten zij de verschillende door ons hierboven behandelde overeenkomsten met elkaar. Deze laatste behelzen vaak niets dan een meer uitvoerige regeling van hetgeen in de hoofdovereenkomst reeds in hoofdtrekken was vastgesteld; zeer vaak verwijzen zij naar deze.

liet is misschien raogelijk , dat die staten ook geneigd zouden geweest zijn met Nederland die bijzondere overeenkomsten te sluiten, al wisten zij dat dit land niet tot de Postvereeniging behoorde ( — goed denken laat dit zich echter niet bij den samenhang tusschen de bijzondere overeenkomsten en de hoold-overeenkomst — ), in elk geval is het duidelijk dat de bestaande overeenkomsten slechts gewild zijn tusschen leden der Algemeene Postvereeniging.

Blijkt het dat Nederland niet daartoe behoort, omdat het niet op geldige wijze tot de hoofdovereenkomst is toegetreden, dan vervalt daarmede de veronderstelling, waarvan de overige staten uitgingen, toen zij ook Nederland tot ’t sluiten der

74

bijzondere overeenkomsten toelieten, en gelden ook deze derhalve niet voor dit land. Ook wanneer deze overeenkomsten niets dan administratieve bepalingen inbielden, zou dit dus aangenomen moeten worden.

Het is op dezen grond, dat o. a. de op 23 Juni 1892 mede uit kracht van art. 19 der hoofdovereenkomst tusscheii Nederland en België gesloten overeenkomst als nietig moet beschouwd worden, ofschoon zij geen enkel burgerlijkrechtelijk voorschrift bevat.

Erfpacht, Eetie bijdrage toi berzieuinff van Z/^i Bnr-fferZiJk fEetboei:. Door Mr. A. P. ÏH. Eyssell.

Zoowel door prof. mr. J. P. Moltzer in zijne belangrijke studie '/Landbouw en Kapitaalbelegging'/ als door de Landbouw-Gommissie in haar rapport van November 1891 (Staatse. 7 Jan. 1892) wordt de vraag aan de orde gesteld, in hoever, bij uitgifte van den grond in erfpacht, vervallenverklaring van het regt zelf (^deebéance volgens de nog in Belgie geldende wet van 10 Jan. 1824 Sb. n® 14, ingevoerd bij wet van 25 Dec. 1824 Sb. n® 78) naar de artt. 780 seq. B. W. moet blijven toegelaten. Tot beantwoording daarvan wensch ik eene bijdrage te leveren en hieraan enkele bijkomstige beschouwingen te verbinden.

§ 1. De L. G. komt alleen op tegen dadelijke //ontbinding van het regt // in geval van wanbetaling. Zij zou dienaangaande het geldende regt slechts in diervoege gewijzigd wenschen, dat bij wanbetaling de vervallenverklaring niet zal kunnen worden uitgesproken, dan nadat daaraan vooraf zal zijn gegaan eene executie van het erfpachtsregt en de hiervoor bedongen koopsom onvoldoende blijkt tot bevrediging van den uitwinner. Zij grondt dit voorstel, waarvan zij ontwikkeling van het erfpachtsregt verwacht, op twee gronden : a. de onbillijkheid der vervallenverklaring, in de gevallen, waarin het regt veel grooter waarde heeft dan de schuld, zoodat dan de erfpachter in slechte tijden of bij geringe nalatigheid beroofd kan worden van de vruchten van zijn arbeid en kapitaal ; b. de feitelijke onmogelijkheid , als wanbetaling het regt kan doen vervallen , dat de erfpachter hypotheek bekome.

Dat onder het temperament van art. 781 B. W. merkelijke beschadiging of grof misbruik van het goed den regter bevoegd (niet verpligt) maakt tot het uitspreken der déchéance, ontmoet

76

bij de L. C. dus geen bezwaar. Hiermede ecliter vervalt m. i al dadelijk de (woede grond van baar voorstel: waarom zal de geldscbieter terugdeinzen voor het gevaar uit eventueele wan-(wladnff voortvloeijende, zoo hij niet terugdeinst voor datzelfde gevaar uit mi^èruH van het goed? De bedenking van het rapport kan daarom nooit verder reiken, dan tot uitbreiding der gunstige voorziening van art. 781 tot den wanbetaler. Tevens is die bedenking, bij goed beleid van den hypothe-cairen geldschieter, volkomen ongegrond. Wanneer deze, op straffe van opzegbaarheid der geldschieting, bedingt dat hem telken jare de quitantie voor den canon zal worden overgelegd, is hij in dezelfde positie als de hypotheekgever op een huis, die bedingt verzekerdhouding van het onderpand tegen brandschade en overlegging der premiequitantie ; voorts kan hij als belanghebbende ingevolge art. 1418 11. W. den achterstallig gebleven canon kwijten en, zoo hij ook voor dat geval opzegbaarheid bedongen heeft, zijn onverkort onderpand (het erfpachtsrecht) executeeren.

Omtrent de beweerde on/jUlijf-^eid der déchéance zij voorshands slechts dit gezegd, dat het door de L. C. geürgeerd verschil tusschen de waarde van het zakelijk regt en den achterstalligen canon alleen dan aanwezig is, indien die canon belangrijk lager is dan de gemiddelde verhuurwaarde van het erfpachtsgoed. Dat wanbetaling van zoodanigen laffen canon gedurende de vijf achtereenvolgende jaren van art. 780h zou intreden zonder werkelijk ffrove nalatigheid van den pachter, acht ik een hoogst onwaarschijnlijk geval.

Doch wat m. i. alles afdoet tegen het denkbeeld der L. C., is de praktische onuitvoerbaarheid daarvan. Het onderstelt eene executie van het erfpachtsregt, welker geldelijke uitkomst onvoldoende is geweest om den achterstalligen canon aan te zuiveren. Zoo het onbetaald gedeelte een bloot persoonlijke schuld is van den uitgewonnen erfpachter, quo titulo zal de nieuwe verkrijger van het zakelijk regt daarvoor worden aan-

77

gesproken? Zoo daarentegen, onverschillig in welken vorm . aansprakelijkheid voor die schuld en dientengevolge des uitgevers (1) actio nata tot vervallenverklaring ook hem treffen kan, stelt de L. C. ons voor eeiien casus pene non dabilis. Want wie zal geneigd zijn dat zakelijk regt te koopen, zoo hi j weet oniniddelijk bloot te staan aan vervallenverklaring daarvan? Ik zie in die onderstelling slechts éénen mogelijken kooper: namelijk den executant, die blijkens art. 515 quinto Kvord. eenen inzet moet doen, en, zoo hij zijn belang begrijpt, dezen inzet tot het bedrag van den achterstand plus de gemaakte kosten zal opvoeren. Hierdoor dwingt hij toch eiken gegadigde om te bieden boven die som; in dat geval is hij bevredigd. Wordt daarentegen niet hooger geboden , dan komt aan den uitgever het geveilde regt. Dat wil zeggen : men is, zonder eene vervatten-vertdannff uittespreken, beland bij d^zet/'de uitkomst, m^^nr Vdugs oenen zeer kostbaren omweg. De uitteraard aanzienlijke kosten van executorialen verkoop met of zonder voorafgaand vonnis zijn blijkens het feit, dat boven den inzet niet is geboden, groot^r geweest dan het verschil tusschen den achterstand en de waarde van het erfpachtsregt. En zou niet bij vervallenverklaring de verdreven erfpachter, al mist hij meer dan hij schuldig was, eo ipso vrij zijn uitgegaan? De bescherming, welke de L. G. hem heeft willen verleenen, laat hem daarentegen met achterstallige schuld bezwaard.

Of beslissende gronden aanwezig zijn om nimmer déchéance (2) meer toe te laten, zal blijken bij het onderzoek der voorstellen Moltzer; doch reeds meen ik op grond van het gezegde te mogen volhouden, dat het verpligtend stellen van eene voorajgaan/te uitwinning van het erfpachtsregt niemand, bepaaldelijk ook niet den erfpachter, van beter conditie kan maken.

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Kortheidshalve worden hier en elders onder deze uitdrukking ook de regtverkrijgenden des uitgevers verslaan.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Uie in het geval van executie met eoldoeude opbrengst wel is vermeden, maar ten koste vau niet geringere bezwaren : zie blz. 85.

78

§ 2. Prof. Moltkeu knoopt zijne beschouwingen omtrent het erfpachtsregt en de daarin te maken wijzigingen, ten aanzien der déchéance uitloopeud op ak/e.h/’ele afschaffing , aan de grondrente. Een enkel woord daarom over deze.

Het kenmerk van dit zakelijk regt zoekt hij (blz. l ld volgg.) in de aansprakelijkheid des rentpligtigen alleen in hef iezwaar/he ffveel en in des renthetfer.s bevoegdheid om (blz. 117) den grond te gelde te maken leihens wanneer in eenig jaar op den bepaalden tijd hem het vastgcjteld bedrag in geld (of andere zaken) niet is uitgekeerd. Hit acht ik geheel in overeenstemming met de beide vormen, waaronder in de praktijk vestiging van eene grondrente zich voordoet. Men verscl/afl zich vast goed door, n ])laats van eene kapitaalsoin als koopprijs te geven, zich te verbinden tot eene (als grondrente op het goed gevestigde) jaarlijksche uitkeering (1); of wel men bezorgt zich kapitaal op eiffen goed door het te bezwaren met grondrente, waarmede men bereikt de onopzegbaarheid van het geschoten geld. Vormen, die, hoe ongelijk in uitgangspunt, na de vestiging van het zakelijk regt aan ééne en dezelfde regtsfiguur het aanzijn schenken : van dat oogenblik af berust bij den rcnteschulde-naar de eiffendom, van den grond, ofschoon bezwaard met zake-lijken last, en in des rentheifers vermogen is slechts een Eakelijk regt van grondrente. Wat is dientengevolge het voorwerp van executie, zoo de rentebetaling achterwege blijft, en wat gaat op den kooper over? JUiffentlamsreffl belast met een zakelijk regt, waaraan de rentehefler (naar Moltzeu’s juiste betoog blz. 125 in noot] de regtstreeksche magt ontleent om, wanneer de nieuwe rentplichtige eene wederom vervallen grondrente niet voldoet, zijn met schuldpligtigheid bezwaard eigendom door nieuwe executie aan eeuen volgenden bezwaarden eigenaar te brengen.

(1) In dezen vorm heeft b. v. de gemeente ’s Gravenhage in de laatste veertig jaren heel wat bouwgrond uitgegeven , met afkoopbaar-stelling van de grondrente.

79

Met dit standpunt schijnt, iu ’t voorbijgaan gezegd, mij geheel in overeenstemming het blz. 119 geopperde denkbeeld, om in geval van executie de later op het goed gevestigde zakelijke lasten — juist omdat zij op een reeds bezwaard eigendom worden gevestigd — slechts in zoover te laten gelden , als het belang van den executant daardoor niet geschaad wordt. Omtrent het voorstel, om regt van executie (van des rentpligtigen bezwaarden eigendom) toetekennen bij misbruik of verwaarloozing van het goed, bepaal ik mij voorshands tot de opmerking, dat prof. Moltzer zich illusien maakt omtrent den beheamen spoed, waarmede op die wijs een slordige of onbekwame landbouwer van den grond zou worden verwijderd, omdat het aanwezig zijn al of niet van misbruik of verwaarloozing zich tot langgerekten strijd leent.

§ 15. wVan gelijke beginselen bij de (altoosdurende) erfpacht //uitgaande, zou de wet dan tevens den traditioneelen doch //daarom niet minder onbillijken inhoud van art. 780 en 781 //B. W. aan eene volledige herziening kunnen onderwerpen//: zoo Moltzer blz. 123.

In de verklaring van den inhoud dier artikelen (welker dubbele qualihcatie ik voor het oogenblik daarlaat) ga ik met den schrijver meê. Het regterlijk vonnis vau vervallenverklaring is in geval van misbruik enz. constUwtie^f, niet declaraticf; de voorwaarde dat de beschadiging zij m,er^elij/r, en het misbruik ffrof stelt den regter in staat om naar billijkheid te beslissen ; bij wanbetaling daarentegen vijf jaren lang zal , indien de erfpachter na zijne ingebrekestelling ook de zes gratieweken van art. 780b laat voorbijgaan zonder den achterstand aan-tezuiveren, het vonnis zal zijn deebaratief en daarom de gevorderde vervallenverklaring moeten worden toegewezen.

Ik ontken echter ten eenenmale, dat tot de voorgestelde herziening — neêrkomende op het geven van bloot executie-regt aan den uitgever, met ontzegging van alle vervallenverklaring — grond zou bestaan, omdat ffebijie beffinselen hier

in aanmerking kunnen komen ; zelfs ontken ik , dat zoodanige toepassing zich regtens behoorlijk construeeren laat. Deze meening laat zich echter niet behoorlijk verdedigen, als niet bevorens onder de oogen gezien is prof. Moltzek’s meening, dat de tijdelijke erfpacht een schadelijk en daarom eigenlijk ontoelaatbaar rcgtsinstituut is, zoodat alleen de altoosdurende erfpacht in aanmerking kan komen.

(lp die meening is blijkbaar ook van invloed geweest schrijvers overtuiging dat elk slechts tijdelijk gebruiksregt van den bodem bij dengeen, die daarop arbeidt, economisch en sociaal uit den booze is; die beschouwing, waarover ik elders het mijne heb gezegd, laat ik ongemoeid bij de tegenwoordige bespreking zijner conclusie blz. 63: //Van iedere tijdelijke //erfpacht draagt het eind onvermijdelijk den last I)e schijn-//baar zoo onbillijke bepaling van ons art. 77ii B. W., volgens //welke de grondeigenaar, bij het einde van de erfpacht, in //geen enkel geval verplicht is den erfpachter de waarde te //vergoeden van de gebouwen, beplantingen enz. door hem //gemaakt, blijkt toch, bij nader inzien, juist de niet ontwijk-//bare consequentie te zijn van de economische gedachte, welke //aan de tijdelijke erfpacht ten grondslag ligt en den grond-//eigenaar, na afloop van de jaren, waarvoor hij zijnen grond //aan anderen heeft afgestaan , wil zien terugkeeren in de vol -//heid van het, in geen enkel opzigt door zijn vroegere be-//stemming belemmerd of gepraejudicieerd, genot van den //eigendom. En hoe meer de erfpachter, ten gevolge van den //langen duur van zijn regt, zich aanvankelijk als eigenaar //zal hebben gevoeld van den grond, die hem in tijdelijk //genot was afgestaan, des te sterker zullen zich, tegen den //tijd dat zijn gebruiksregt afloopt, ook de nadeelen doen ge-//voelen van het onzeker en gestadig af brokkelend belang, //dat de erfpachter heeft bij het gehalte en den toestand van »den door hem gebruikten grond.»

Dit alles ware misschien juist, zoo vaststond dat het in den

81

aaiihef gebezigde woord onvermijdelijk teregt is gebezigd. Maar het tegendeel volgt nit art. 782 B. W. : alle de bij dezen titel vastgestelde verordeningen — dus ook het bij art. 773 bepaalde gemis van aanspraak des erfpachters op vergoeding voor gebouwen of beplantingen — zullen alleen plaats hebben , voor zoover daarvan door de overeenkomsten der partijen nie.t is afgeweken. Van partijen, van hare bedoeling bij het vestigen van tijdelijke erfpacht en haar inzigt in de gevolgen dier vestiging hangt het dus af, in hoever tegen het einde der erfpachtsverhouding het belang van den erfpachter bij eenen go(ïdcn toestand van vroeger gestelde gebouwen enz. al of niet tot een minimum teruggebragt wordt. Wel is art. 773 B. W. het logisch gevolg van de economische gedachte, waaraan ki.iiori-8ck het erfpachtsrecht ontsproten is : uitgifte van woesten of verwaarloosden grond op langen termijn tegen eenen canon zóó gering, dat de bebonwer zich door veeljarige ijverige exploitatie tot welvaart zou kunnen verhelfen, terwijl terugkeer van het (b. v. van woesten tot weide- of boschgrond vervormde) land in veel verbeterden toestand den uitgever of diens opvolger schadeloos zou stellen voor het genieten van een bloot nominaal inkomen uit hunne bezitting (1). Rn of men bij vroegere uitgiften op dezen voet, zonder eenije nadere voorzieninj niet vervallen is en, zoo ten huldigen dage een eigenaar van woeste gronden nog evenzoo wilde handelen , niet vervallen zou in de euvelen door prof. Moltzer gesignaleerd :

fl) Economisch zou men welligt die gedachte kunnen bestempelen als een op iapitalisade van iniomsltn gerigt beleid, en haar vergelijken bij het overleg van iemand, die eeue met vruchtgebruik belaste Groot-boeksinschrijving koopt. Revenu wordt niet of zoo goed als niet getrokken, maar het derven gedurende zekere periode wordt aan het einde daarvan teruggevonden in de hoogere kapitaalswaarde. Voor den uitgever in erfpacht is de zwakke zijde van dit financieren, dat hij het bestier van zijnen kapitaalaanwas geheel in handen van cenen vreemde legt.

Themi», LlVste Deel, tste stuk [1893]. 0

82 het is, met het oog op lietgeen men volgens hem van de Veluwsche domeingronden beleeft, meer dan waarschijnlijk. Doch de vaak misbruikte spreuk »jura vigilantibus scripta» is hier ten volle toepasselijk: door eene weloverlegde toepassing van art. 782 op art. 773 B. W. heeft men in de hand die euvelen goeddeels aftewenden. Verkeerd echter zou het wezen, het uitgeven in tijdelijke erfpacht, omdat dan óij zor^e-hos^jfi d/ir contracianten dergelijke euvelen dreigen, regtens onmogelijk te maken — even verkeerd als het m. i. zou wezen om , onder de eens hoogvereerde leus der vrijmaking van den bodem, uit het blijkens art. 783 ook voor het erfpacht geschreven art. 763 B. W. te blijven scheppen een voorschrift, de onopzegbare erfpacht verbiedend (1).

Geen beter middel, zou ik meenen , om te bestendigen datgene, waarover prof. Moltzer klaagt (het geringe gebruik , in de landbouwpraktijk gemaakt van erfpachtsuitgiften), dan om de niet landbouwende grondeigenaars te stellen voor de noodzakelijkheid, om hunne cultuurgronden ongeveer voorde eeuwigheid aan den eigenlijken boerenstand uittegeven. Dat moet wel ffumim geschieden en kunnen geschieden op aneJeren zakelijken voet dan op dien van grondrente, dus ook op onopzegbare erfpacht, maar het moet ook kunnen geschieden tijdelijk. Zoo men wil bevorderen dat oudere cultuurgronden, in plaats van voor eenen altoos betrekkelijk korten termijn te worden verpacht, in vaster gebruik komen bij den eigenlijken landbouwondernemer tegen genot door den eigenaar van eene uitkeering naderend tot normale pachtwaarde, zal daarom het lijdelijk erfpachtsregt moeten blijven erkend ; het niet toe te laten, of het zijdelings onmogelijk te maken door den eigenaar te knellen in allerlei dwingend regt, werkt ten voordeele der heerschappij

(1) Wat MoLTZER hieromtrent op blz. 176 vgg. in verband met. blz. 187 noot 1 in het midden brengt, acht ik afdoend tegen zoodanig verbod.

83 van het pachtcontract : van dat tijdelijk en onvast gebruiksregt, waaronder de niet eigengeerfde boer volgens prof. Moltzek stollelijk en zedelijk zoo gebukt gaat.

Uit het betoog van den geëerden schrijver volgt dus niet meer, dan dat bij de vestiging van zulk eene tijdelijke erfpacht partijen het ffouvemer eest prévoir zullen moeten toepassen ten aanzieu van des uitgevers regt op de gebouwen, werken en beplantingen. Wordt uitgegeven tegen ongeveer de gebruikswaarde, dan zal een wijs beleid medebrengen afwijking van art. 773 door eene regeling naderend tot die voor opstal (762 B. W.); heeft de uitgifte plaats gehad hoofdzakelijk tot ontginning of verbetering van den bodem, dau zal men eeuen middenweg moeten vinden tusschen het dan onbestaanbaar vottediff vergoeden der bij expiratie blijkende waardevermeerdering en het belang, óók voor den grondeigenaar, dat pernis van atle vergoeding den erfpachter niet verleide tot verwaar-loozing van onderhoud en tot wegneming ingevolge art. 772 B. W. Üoor bepalingen van aanvattend regt hiertoe den weg te wijzen, zou bij mij geenerlei bedenking ontmoeten, indien ik meende te mogen aannemen dat de daartoe noodige kennis onder het bereik des wetgevers is. Want met een stel onpraktische in de uitgifte toch ter zijde gezette bepalingen doet men niemand dienst: de zaak, naar de omstandigheden van het bijzonder geval, overtelaten aan het inzigt der contractanten, bij aanvullend regt toch meesters der regeling, zal nog het beste zijn.

liet aldus vastslaan, dat ook tijdet/jie erfpacht zal moeten blijven toegelaten, brengt onmiddelijk aan het licht, dat voor het antwoord op de vraag, ol «eene volledige herziening der artt. 780 en 782 B. W.// dient plaats te hebben, niet kan worden uitgegaan (zooals prof. Moltzer wil] //van gelijke beginselen// als die van hat grond renteregt.

Immers terwijl bij dit laatste de rentehelfer niet meer heeft dan een zakelijk regt op het vaste goed des schuldenaars, naar de oude kunsttaal een démembrement van diens eigendom , staat

84.

bij erfpacht de zaak juist omgekeerd: de gerechtigde tot den canon blijft eiffenaar, en in het vermogen des erfpachters is niet meer dan een zakelijk regt op, een démembrement van f/e.'i uii/j/evers eigendom.

Dat het bij tijdelijke erfpacht niet anders ^an , behoeft geen betoog. En indien het bij tijdelijke erfpacht nooflwendiff zoo is, kan het altoosdurende erfpacht toch onmogelijk anders wezen. Want van het oogenblik dat men tusschen deze beide een zóó cardinaal regtskundig verschil wilde gaan maken , zou de wet in de door haar erkende reeks van zakelijke regten niet meer opgenomen hebben het erfpachtsregt, naarmate van zijnen duur onderscheiden in tijdelijk en niet tijdelijk, maar in waarheid twee regten ; een van tijdelijken aard bekend onder den naam van »erfpacht//, en een ja met dienzelfde naam gedoopt maar in wezenlijkheid juridiek verschillend ffeieel van voornoemd tijdelijk regt en ^oeffenaamti niet van het regtainstituut der grondrente. Die //altoosdurende erfpacht,// die revera ffeen erfpacht meer zou wezen, zou daardoor in de wet niet anders wezen dan eene bron van onophoudelijke, niet te keeren spraakverwarring.

§ 4. Zoo ik met het voorafgaande geslaagd ben in het betoog., dat het erfpachtsregt gevestigd zal moeten blijven op zijne aloude basis, dat de eigenaar blijft de canonheffende uitgever en de erfpachter niets meer krijgt dan een gebruiksregt aan dien^ goed, zij het een haast alle eigendomsbevoegdheden omvattend en misschien altoosdurend gebruiksregt, dan schijnt het niet al te moeijelijk juridisch en economisch ook waar te maken, dat de //volledige herziening der traditioneele bepa-z/lingen van de artt. 780 en 781 B. W.// niet heel veel verder behoeft te gaan dan uitbreiding van art. 781 ook tot het geval van wanbetaling des canons: met name dat voor de déchéance geen regt van executie kan worden in de plaats gesteld.

Executie van wat? Natuurlijk slechts van datgene, wat in des (wanbetalenden of misbruikenden) erfpactders vermogen is :

85

liet regt om het goed van den executeerenden werfpachtsheer* tegen betaling van den canon te gebruiken. Indien nu, naar nir. MoLïZEu’s wensch, meer algemeen gebruikelijk werd bet uitgeven van in volle cultuur zijnde gronden niet op betrekkelijk kort loopende huur maar op erfpacht — dientengevolge tegen eene uitkeering niet veel verschillende van de gemiddelde huurwaarde — dan zou uit den aard der zaak het objecturn executionis, wegens de gebondenheid van den kooper tot dezelfde periodieke uitkeering, maar geringe contante geldswaarde hebben. Zonder grove onbillijkheid jegens den eigenaar zou dus diens regt van verhaal niet ondergeschikt mogen zijn aan jarenfan^e wanbetaling, aan merkelijke beschadiging of grof misbruik, maar zou dit moeten worden toegelaten bij elke tekortkoming in de bij art. 780 B. W. bedoelde verpligtingen ; bij de onvoldoende geldswaarde van het uitgewonnen regt zou voorts de aan alle uitwinning inherente verpligting, dat de ten volle bevredigde executant het overschot der opbrengst uit-keere aan den uitgewonnene, praktisch niet veel beleekenen. Noodwendig volgt uit dezen stand van zaken, dat eene erf-pachtswetgeving, waaraan de déchéance vreemd is, de geneigdheid om vast goed te doen exploiteeren door erfpachters in de plaats van huurboeren belangrijk zal verminderen; even als een klemmend hypotheek regt is in het belang van dengeen die crediet begeert, evenzoo is een regt, dat den uitgever afdoende waarborgen tegen wanbetaling of verwaarlooziug van het goed verleent, eene onmisbare voorwaarde om erfpachts-uitgiften te populariseeren. En gewaarborgd is de eigenaar wel door de mogelijkheid, om in zekere gevallen ophefng van het op zijn goed rustende bezwaar (het zakelijk gebruiks-regt) te verkrijgen , geenszins door de bevoegdheid bloot om de exploitatie op erfpacht over te dragen aan eenen ander.

Omdat economisch het hoofdbezwaar van afschaffing der vervallenverklaring steekt in de onvoldoendheid van het aan executie te onderwerpen onderpand, zie ik ook geen heil in

86 het voorstel (Moltzbr. blz. 127) om, met terugkeer tot de wetgeving van 1824, den uitgever voor achterstand van den canon te geven het regt van parafe exeeufie: naar art. 3 der wet van 9 Oct. 1841 (Sb. 42, betrekkelijk de regtsinagt der waterschappen ; zie ook Zurcb : Cod. Bat. in V® Erfpacht § 6 , n“. 3) het regt om zonder vonnis de goederen van den schuldenaar aan te tasten. Een regt dus, vrij wel overeenkomend met dat van verkoop krachtens art. 1223 lid 2 bij hypotheek, maar inh-erent aan de uitgifte zelve op erfpacht, in plaats van gegoten in den vorm eeuer uitdrukkelijke lastgeving des geregtigden tot verkoop van het objectum executionis. Daardoor worden den executant geregtskosten bespaard, alleen echter in geval van wanbetaling van den canon : want hem op de bloote bewering van misbruik of verwaarloozing tot executie zonder vonnis toetelaten acht ik ondenkbaar, liet onvoldoende objectum executionis wordt door die besparing niet voldoende zelfs tot canonverhaal, en daar, waar het geldelijk belang des eigenaars het meest gevaar loopt (misbruik enz.), is parate executie niet eens aanwendbaar.

§ 5. Tegen het handhaven der vervallenverklaring wordt aangevoerd , dat zij alligt leidt tot bevoordeeling van den eigenaar. Zulk bevoordeeling is ongetwijfeld een denkbaar geval ; want ofschoon hier en daar eene voorstelling als van het tegendeel bij mr. Moltzer doorschemert, sluit déchéance de gedachte aan verantwoording eeuer surpluswaarde aan den erfpachter uit. Of is de grondgedachte der vervallenverklaring eigenlijk niet deze : gij erfpachter zijt zóózeer tekort gekomen in de naleving der bedingen, waarop gij het goed van een ander ten gebruike hebt ontvangen — hetzij ten aanzien van de zorg voor dat goed, hetzij ten aanzien van hetgeen gij voor dat gebruik ver schuldigd zijt — dat dit goed niet langer in Uwe handen kan gelaten worden ? Maar mopelijh en waarsch/jnt/jh liggen hier, vooral met het oog op t. 781 B. W. uitgebreid ook tot het geval van wanbetaling esu héél eind uiteen. Met //misbruiken//

87

en wverwaarloozenw kan de erfpachter aanstonds ophouden ; doet hij het niet en constateert de regter dat zijn misbruik grof is geweest en de toegebragte schade zóó aanmerkelijk , dat onmagt of onwil bestaat om die te herstellen, dan voorwaar zal het voordeel, voor den eigenaar in het terugbekomen van zijn goed gelegen, niet ligt van dien aard wezen, dat de verbeurte van het erfpachtsregt onbillijker ware dan de handhaving van den misbruiker En zoo de eigenaar eenige jaren achtereen geen canon ontvangen heeft en eene aanmaning om alsnog te betalen na zes weken vruchteloos blijkt, aan welke zijde is bij de vraag, of die toestand bestendigd dient te worden, de billijkheid ? Is het goed nog in voldoenden toestand en het erfpachtsregt niet of slechts weinig verhypothekeerd, dan staan den erfpachter middelen tot aanzuivering en dus tot het voorkomen zijner ontzetting ten dienste; is het anders, dan kan, zonder vervallenverklaring, de eigenaar zich verlustigen in het voor-uitzigt van noch te bekomen zijn achterstallige pacht, noch van dezen erfpachter den toekomstig vcrschuldigden canon. Want uit eene exec^uti^ komt (zie boven) het achterstallige niet. Dan het middel van vervallenverklaring te onthouden is dus hoogst onbillijk en tevens onjiraktisch. Want in deze gevallen werkt de executie (gelijk ik bij de kritiek der Landbouw-Commissie aanwees) door middel van den inzet des executants als eene vervallenverklaring met langen , duren en zelfs den geëxecuteerde bezwarenden omweg.

Voor zoover desniettemin den erfpachter te gemoet te komen ware, zou welligt, met eenige analogie ook aan den termijn van art. 131)2 extr. B. W., in aanmerking komen dat de regter bevoegdheid erlangde om — indien de erfpachter in den loop van het geding herstel aanbood en cautie voor het vervolg — zijne einduitspraak op eeneu bepaalden termijn te verdagen, ten einde bekwamen tijd tot de uitvoering van het aanbod te geven en die uitvoering te beoordeelen. Dat de wet dan nog het een en ander zou moeten bepalen, b.v. dat de

88 erfpachter ondertusschen zijn regt niet zou moeten kunnen vervreemden en dat de proceskosten, ook al werd de oorspronkelijke eisch niet toegewezen , door gedaagde zouden zijn te dragen, spreekt wel van zelf.

§ 6. Aan de voorgaande beschouwingen knoop ik de bespreking van- een ander volgens prof. Moltzer te herzien artikel der bestaande wetgeving op erfpacht: te weten art. 77,5. Zijn herzieningseisch steunt op den m. i. juisten grond, dat deze wetstekst, door den in erfpacht uitgegeven ffrund aansprakelijk te verklaren voor den gebeden canon, aanleiding geeft tot de meening dat die canon (even als de grondrente) zou uitmaken eeneii zakelijken last op het uitgegeven goed , ofschoon naar schrijvers oordeel hij door andere artikelen uit denzelfden titel wordt gestempeld tot eenen Reallast : d. i. tot eene ver-fjindten?,lt;i, die haar persoonlijk karakter niet daardoor verliest, dat de verbonden persoon telkens wordt bepaald en aangewezen door den eigendom of het gebruiksregt van eenig (in casu het op erfpacht uitgegeven) onroerend goed.

liet eerste, waarop ik naar aanleiding van deze kritiek de aandacht wensch te vestigen, is dat ook voor de tot hiertoe behandelde vraag: executie ot déchéance? het aan den canon toe te kennen karakter beteekenis heeft.

Aangenomen naar het voorafgaande dat de uitgever in erfpacht, in tegenstelling met den grondrenteheffer, is en dient te blijven eiffenaar van het erfpachtsgoed, zie ik slecht kans om hem toe te kennen een za^eHJ^ regt voor den canon. Zulk een zakelijk regt toch moet noodwendig rusten op een ver-mogensobject niet van den canonheffer maar van den canon-schuldige : het kan dus niet rusten op het vaste goed zelf, maar alleen op het zakelijk gebruiksregt des erfpachters. In ons regtsstelsel kan ik mij de figuur van een zakelijk verband voor den canon op dat gebruiksregt bezwaarlijk anders deuken darr in den vorm van /i^puiAeei: zouden wij daarmede niet belanden bij de lang veroordeelde legale hypotheken? Want

89 eene conventioneele hypotheek heeft tot jiraeinis eene te verzekeren persuonHJke schuld ; do uitgever in erfpacht, die eene conventioneele hypotheek op het zakelijk regt verlangt tot verzekering van zijnen canon, en de wetgever die dergelijke hypothecatie erkent, beide verklaren eo ipso de canonbetaling tot eene bloot persoonlijke gehoudenheid.

Ontbreekt aan den canon het karakter van zakelijken last, dan volgt daaruit dat, ingeval men bij wanbetaling nimmer déchéance toestaat, bij executie voor achterstand alle bonafide hypotheken op het erfpachtsrecht (want slechts dit, niet het goed zelf, kan door den erfpachter zijn bezwaard) de vordering des canonhefiérs primeeren zullen, evenals bij executie van iemand, tot wiens boedel een verhypothekeerd huis behoort, de executant wel ook dit vermogensbestanddeel kan uitwinnen, doch slechts in bezwaarden toestand. Wederom komt hier de tegenstelling tusschen grondrente en erfpacht [dus ook, dunkt mij, de bedenkelijkheid om bij de herziening der beide regtsinstituten te willen uitgaan van ffeUjike beginselen] tastbaar te voorschijn: het voorstel Moltzeb, om den executerenden rentehefter het niet eerbiedigen van hypotheken en andere posterieure lasten op het verbonden goed te veroorloven, is bij grondrente bestaanbaar, omdat de renteschuldenaar wel het goed heeft kunnen bezwaren, maar slechts dat goed zooals b^t hem bekoorf, d. i. een voor de grondrente reeds za^elijk verbunden goed ; toen daarentegen de erfpachter verhypotheerde , bezwaarde hij een verpandingsobject (zijn zakelijk regt) waarop nog ffeenerlei verbandrustte. Bij vervallenverklaring van de erfpacht is het anders: het verpandingsobject zelf gaat te niet, en eo ipso het daarop rustende hypotheekregt.

Aangenomen echter eens de bestaanbaarheid eeiier zakelijke bevoorregting van den eigenaar op het gebruiksregt, dan werkt deze als eene eerste hypotheek op dit regt en wordt elke zoogenaamd eerste hypotheek daarop feitelijk eene tweede. Tevens ontstaat tusschen het executieregt, hetwelk men [hetzij inden vorm

90

van inherente bevoegdheid tot parate executie hetzij in dien van art. 1223 B. W.] aan den hypotheekhouder niet zal ontzeggen, en dat van den eigenaar eene concurrentie, waarbij het aau den hypotheekhouder zal zijn te wijken (1). Üf zal men op grond der bezwaren, die voor zestig jaren (zie VoouuuiN ad art. 1223 B. W. en de vergelijking van Asser § 648) aan tweede enz. hypotheekhouders het bedingen van die volinagt deden ontzeggen, den geldschieter op het gebruiksregt het vermogen tot dergelijke executie onthouden? Welke oplossing men kieze, altijd zal de credietwaardigheid van den erfpachter, die tne7i duor opkeffinff of in^oréitiff der ilécAéanee ieouyi te i^ersterien, eenen moeilijk te overschatten knak bekomen.

Maar nog in een ander opzigt verdient art. 7 75 B. W. de bijzondere aandacht dergenen, wien het om verbetering onzer erfpachtswetgeving te doen is. liet wordt door prof. J)iEigt;iiuis (Syst. Vl 1 bl. 47) verklaard in eenen gansch anderen zin dan door zijnen Amsterdamschen ambtgenoot: in eenen zin die, zoo hij de werkelijke zin van art. 775 is, m. i. op begripsverwarring bij den wetgever wijst. Stilzwijgend zou het B. W. daar ile deelbaarheid van het erfpachtsregt hebben aangenomen, doch den eigenaar tevens — als tegemoetkoming aan het bezwaar uit de deelbaarheid voor hem voortvloeijeud — bevoegd hebben verklaard om partieele voldoening door sommige erfpachters te weigeren. Alzoo: indien de aau het zakelijk gebruiksregt onderworpen, uit zijnen aard deelbare grond verdeeld wordt, zal dat gebruiksregt ook zijn deelbaar; die onlichamelijke zaak zal niet zijn een ondeelbaar objectum juris, maar daaruit zullen ontstaan evenveel afzonderlijke erfpachtsregten als er grondperceelen zijn, gelijkerwijs als bij het deelen van een

(1) Meu kan toch den eerst bevoorregte, als het tot executie moet komen, niet behandelen als de onbevoorregte executant op onroerend goed, die naar art. 508 seqq. het veld heeft te ruimen voor den houder der „onherroepelijke volmagt”. Niemand zou dan meer op erfpacht uitgeven.

91

blinder laud tusschen condoiniui er evenveel afzonderlijke eigen-domsre^fc« ontstaan als bundersgedeelten Maar van het oogen-blik af dat men deze, ten aanzien van het zakelijk regt van eigendom eeuwenoude, regtsopvatting toepasselijk maakt op een ander zakelijk regt (laat ik nog eeus, naar Frauscheu traut, zeggen: op een démembrement de la propriété), dan is hiervan het onafwijsbaar gevolg, dat iedere bruiker van een nieuw ontstaan erfpachtsperceel, zijn geregt aandeel in den oorspronkelijkeu canon betalende, niet meer doet eene partieele betaling, maar inteffraai praesteert de betaling van het verschuldigde voor zijne zelfstandig geworden erfpacht. Dan bevat dus art. 775 B. W., zooals het daar ligt, eene '/tegemoetkoming« aan den uitgever van het erfpachtsgoed zoo strijdig mogelijk met de regtskundige gedachte, die volgens Diefhuis overigens in het artikel ligt opgesloten: personen, die ieder voor zich een zelfstandig debitum volledig kwijten, worden daar voor elkanders praestatien aansprakelijk gesteld... waarom? niet omdat zij te zamen debiteuren zijn van ééne en dezelfde schuld, maar omdat, ten aanzien van het quantum der betaling, de door ieder gekweten som een fragment uit maakt eener vroeger bedougene betaling, ofschoon die geen zakelijkeu last op den grond vormt. Ja, ware dit laatste het geval, dan ware blijkens art. 1336 n”. 1 de bepaling geregtvaardigd ; doch in het gewagen van aansprakelijkheid van den grond, als stonden grondrente en erfpacht hierin gelijk, bleek ons eene hoofdfout van art. 775 B. W. Het erfpachtsregt deelbaar verklaren is, onbetwistbaar, den grondeigenaar in zoo groote juridische en economische moeilijkheden brengen, dat ongeneigdheid om zijnen grond op dien voet in plaats van door verhuring in gebruik te geven daarvan het gevolg zal zijn ; hoe zal, om slechts twee bezwaren aan te stippen, hij zich hoeden voor verbrokkeling in zóó kleine onderdeelen, dat het verhaal van den canon een onbegonnen werk wordt? en hoe zal men geraken tot vaststelling van de juiste evenredigheid tus-

92

sehen de te ontstane perceelsgedeelteii en de daarvoor verschuldigde canons? iriaar men kan zoo weinig die deelbaarheid aanueinen en haar tevens uitsluiten ten aanzien van den grondeigenaar dat, zal zij werkelijk bestaan, deelbaarheid in de eerste plaats ten zijnen aanzien zal dienen te gelden. Het integraal betalen der zelfstandig geworden canones te willen aaninerken als regtens nog partieele kwijtingen van den ouden uiteengevallen canon gaat het gebied der bestaanbare lictien te buiten, omdat zoodanige fictie in (zeestrijd is met de nieuwgeboren regtskundige figuur. M. a. w. de oplossing van het economisch probleem te willen zoeken op het terrein van za^elji regt, acht ik een zoeken naar de quadratuur van den cirkel. Mij schijnt die oplossing elders te vinden; daar, waar reeds VoET en VAN Leeuwen (1) ons heen wezen: het obligatieregt en de solidariteit. Kan niet ieder, die als erfpachter op een deel van den oorspronkelijk uitgegeven grond zit, door de wet verklaard worden medeschuldenaar van allen, die met hem erf-pachtsgrond in gebruik hebben? kunnen zij allen niet zijn per8oonlijf;e maar solidaire debiteuren? Allen zijn ze dan erfpachters; ieders zakelijk regt is zelfstandig; ieders canon voor het door hem gebruikte perceel vormt dus ook een afzonderlijken canon — maar wie erJpaoAter wordt van zulk een perceel, stelt door deze handeling zich tot solidairen medeschuldenaar van ieder, die in hetzelfde geval verkeert. Een canon van b. v. honderd gulden kan zich op die wijs splitsen in honderd pachtjes elk van één gulden — maar de uitgever kan eiken

(1) Cens. for. II. c. 16 no. 14: Licet emphyteuta partem fundi emphyteutici cum suo ouere pro rate partis suae vendiderit, domino tarnen liiera eleciio coaipetit adversus quern fundi possessorem, etiam divisim et proparte tantum possidentem, velit pro intègre ca-none »« solidum agere, sic ut divisionis beneficium possessor! nihil prosit. De gelijke leer, door Voet L. VI. T. 3 uo. 37 verkondigd, heeft (blijkens het gemis van kritiek bij v. d. Linden in diens supplement van 1793) ten einde toe in het oud-llollaudsch recht gegolden.

93

pachter in eens aanspreken voor zooveel guldens als er pachters in achterstand zijn, daar hij dagvaardt A. voor / l wegens canon van zijn eigen stukje en tevens als solidairen debiteur voor de guldens van B., C. enz. alzoo als persoonlijk gehouden tot eene totaalschuld van f x.

En tot dat punt mijner beschouwing genaderd, kom ik nog eenmaal terug op de déchéance Ten aanzien van deze blijft onderscheid van beteekenis bestaan tusschen ondeelbaarverkla-ring van het erfpachtsregt en deelbaarstelling met wederkee-rige solidariteit voor elk onderdeel van den oorspronkelijken canon. Immers is het regt zelf ondeelbaar, dan is achterstand van een der feitelijke deelhebbers in het opleggen van zijn deel der recognitie krenking van het ffanuc/ie regt en wanbetaling van flen canon met het rcgtsgevolg daarvan voor het ffatixc/i^ oorspronkelijke goed ; in het stelsel van deelbaarheid kan daarentegen wanbetaling van B wel uitwerken dat A., behalve zijn eigen debet, óók dat van B zal moeten aanzuiveren , maar nooit ten gevolge hebben dat A. door eene vervallenverklaring van zijn eigen perceeltje getroffen wordt. Toch zal wel niemand ontkennen dat, indien de grondeigenaar ieder der dedgenooten kan aanspreken als solidairen medeschuldennar van hetgeen de overigen als canon hebben te praesteeren, die bevoegdheid eene belangrijke tegemoetkoming oplcvert voor de nadeelen, aan deelbaarverklaring van het erfpachtsregt verbonden. En die wordt dan verleend zonder onbestaanbaarheid met de grondslagen zelf van het instituut als zakelijk regt.

Kerhxtp on^/er openbare conlro/e filer Rijkfilanfiiliouw-proefsladot/e, door Mr. J. Kuuseman, advocaat eii procureur te Amsterdam.

Sedert eenige jaren bestaan er in ons land vier Eijksland-bouwproefstations, gevestigd te Wageningen, Breda, Hoorn en Groningen. Tn navolging van de Duitsche » Versuchsstationen » en van gelijksoortige inrichtingen iii Zwitserland en België, dienen zij hoofdzakelijk tot het onderzoeken ten behoeve van den landbouw van grond- en watersoorten, meststoffen , voedingstoffen , zaden en andere landbouw-grondstofiën en voortbrengselen. Daarnevens worden zij gebruikt tot het doen van dergelijke onderzoekingen voor de Regeering, het verrichten van cultuur- en bemestingsproeven op z. g. proefvelden en het instellen van wetenschappelijke onderzoekingen van meer alge-meenen aard, den landbouw betreffende. (1) Ten slotte zijn de Stations te Hoorn en te Breda als de deskundigen aangewezen voor het gerechtelijk boter-onderzoek, krachtcn.s artikel 6 der Boterwet. De Proefstations stonden eerst onder het Departement van Waterstaat, Handel en Nijverheid, doch zijn thans overgebracht naar het Departement van Binnenlandsche Zaken.

Hunne oprichting was van groot belang voor den Neder-landschen landbouw. In de eerste plaats openen zij de gelegenheid, om de Produkten en grondstoffen, ten behoeve van het landbouwbedrijf aangekocht, zooals kunstmest, zaaizaden en lijnkoeken , wetenschappelijk te laten onderzoeken , teneinde na te gaan, of er goede waar geleverd wordt, lu de tweede plaats kunnen de handelaars en fabrikanten zelve onderzoekingen aan de Stations laten doen, ter controle hunner eigene waren. De

(1) K. B. van 22 April 1892 (Stil. N» 93), tot vaststelling van een nieuw reglement voor de Rijkslandhouwproefstations.

95

Rijkslandbouwproefstations zijn dus instellingen , welke strekken tot verbetering van industrie en handel in landbouw-voortbrengselen en tot wering van de daarin voorkomende knoeierijen. Hunne hulp wordt ingeroepen door de boeren, die vreezen benadeeld te zullen worden , terwijl handelaars zich vrijwillig onder Openbare Controle stellen, teneinde zich daardoor eene aanbeveling te verschaften. Onder //Openbare Controle// wordt dan verstaan het toezicht, op aanvrage van de koopers, uitgeoefend op de verkoopers, die zich vooraf onder deze controle hebben gesteld. Voor den Nederlandschen handel in kunstmeststoften, zaaizaden en voederstoften, alsmede voor den Nederlandschen landbouw, is dus de wijze, waarop deze Openbare Controle wordt uitgeoefend , van veel belang. Tevens geeft dit toezicht aanleiding tot rechtsverhoudingen tusschen koopers en verkoopers, welke, van juridisch standpunt bezien, niet onbelangrijk zijn.

Ter regeling van deze Openbare Controle waren bij de oprichting der Proefstations van Regeeringswege eeuige voorschriften gegeven, die echter aanleiding gaven tot allerlei klachten èn van de zijde der landbouwers èn van die der handelaars en fabrikanten. De Minister van Binnenlandsche Zaken benoemde daarop in Mei 1892 eene speciale Commissie , teneinde hem een Ontwerp in te dienen van nieuwe Bepalingen, betreftende den verkoop onder Openbare Controle. Deze Commissie bestond uit; 1°. den voorzitter en drie leden der Commissie van Toezicht op de Rijkslandbouwproefstations, van welke leden twee zelve het landbouwbedrijf beoefenden , 2“. zes handelaars en fabrikanten, waarvan twee in kunstmeststoften, twee in zaaizaden en twee in voederkoeken, 3°. de Directeuren van twee Proefstations, 4quot;. den schrijver dezer regelen als rechtsgeleerd lid. Teu gevolge van hare werkzaamheden zijn thans de door haar ontworpen nieuwe Bepalingen als zoodanig door den Minister vastgestcld. De Commissie heeft er zooveel mogelijk naar gestreefd, de voorschriften practisch en duidelijk voor de

96 landbouwers te doen zijn, terwijl de juridische stijl en constructie eerst in de tweede plaats in aanmerking kwamen.

Krachtens deze voorschriften wordt door de handelaars, die zulks wenschee, een formulier ingezonden aan den Voorzitter van het College van Directeuren der Rijkslandbouwproefstations, waarin zij verklaren, dat zij zich voor hunnen handel onder Openbare Controle stellen en zich onderwerpen aan de Bepalingen , voor elke Contrôle vastgesteld of nader vast te stellen.

Ten einde deze verplichting der verkoopers ook uitgesproken te zien tegenover de koopers, die ten opzichte van de verbintenis tusschen het Station en de verkoopers als derden zijn te beschouwen, wordt op de factuur, bij levering van elke partij, vermeld, dat de leverantiën geschieden met inachtneming der Bepalingen betreffende de Openbare Controle der Rijkslandbouwproefstations. Deze bepalingen beheerschen dus iederen dusdanigen koop, tenzij eene afwijkende, speciale overeenkomst tusschen kooper en verkooper is tot stand gekomen. Dit laatste geschiedt veelal bij de leverantiën aan coöperatieve vereeni-gingen van landbouwers, die hunne eigene, vaak zeer strenge, bepalingen voor de verkoopers hebben vastgesteld.

Zoodra thans een partij .kunstmeststoften of zaden, onder deze conditiën verkocht, bij den kooper is aangekomen, neemt deze in tegenwoordigheid van den verkooper of van getuigen, op de bij de Bepalingen voorgeschrevene wijze en met inachtneming van verschillende formaliteiten , eenige monsters uit de partij en zendt die aan het Proefstation, waaronder hij ressorteert. Het onderzoek en de daaruit vollende beslissing van het Station hangt nu af van den vorm des verkoops onder Openbare Controle en van de garantieën des verkoopers.

Op dit punt was eene in bijzonderheden afdalende regeling der Bepalingen noodig. Bij al deze soorten van verkoop zijn de handelaars gewoon , het een of ander in hunne periodieke prijscouranten te garandeeren. Zaden worden b.v. verkocht //vrij van warkruid// of met een bepaald percentage aan kiem-

97 kracht of zuiverheid; kuustmeststoften met een gegarandeerd irercentage aan kali of phosphorzuur. Ware nu niets anders tusschen kooper en verkooper bepaald, dan dat de overeenstemming van het geleverde met de garantie bij een Proefstation zou worden onderzocht, dan had men een koop en verkoop wop de proef» (artikel 1499 B.W.).

Naar aanleiding van deze Bepalingen omtrent Openbare Controle en alvorens tot eene nadere uiteenzetting hunner voorschriften over te gaan, zij het mij vergund eene korte beschouwing in te vlechten over den koop en verkoop op de proef volgens ons Burgerlijk Wetboek.

Art. 1499 B. W. bepaalt; »Koop en verkoop op de proef »aangegaan, of van goederen, die men gewoon is vooraf te »proeven, wordt altijd verondersteld onder eene opsd^rien/ïe woorwaarde te hebben plaats gehad.” Het is bekend, dat dit voorschrift ontstaan is door samenvoeging van de artikelen 15lt;S7 en 15SS Code Civil. Deze luidden: »A l’égard du vin, »de l’huile et des autres choses que l’on est dans l’usage de »goûter avant d’en faire l’achat, il np a point de vente, tant »que l’acheteur ne les a pas goûtées et agréées» (art. 15lt;S7) »Ba //vente faite à l’essai est toujours présumée faite sous unecon-»dition suspensive» (art. 1588). De Code had deze bepalingen ontleend aan Pothiek (1), Deze vermeldde, dat de »vente à l’essai// verondersteld moest worden onder eene ontlindend.e voorwaarde te zijn gesloten. Bij de bepalingen omtrent het periculum, van den verkooper op den kooper overgaande door meting, telling en weging, komt Pothiek ook op het proeven, en zegt, dat er eukele zaken zijn, zooals wijn en olie, die altijd worden verkocht »à la charge de les goûter.» Een dergelijke koop, zegt PoTHiER, is nog minder »parfaite» dan de koop onder voorbehoud van meting. Bij deze laatste soort toch is de kooper verbonden, zoodra hij afgemeten heeft, bij

(I) Traité du Contrat de vente, Nos. 264, 265, 266, 310.

Uunnti, LlVste Deel, 1ste stuk [1893]. ^

98

de eerste kan hij de zaak na het proeven nog afkeuren. PoTHiEii voegt hierbij : «Observez aussi qu'il faut distinguer «si l’acheteur a stipulé qu’il goûterait la marchandise pour «savoir si elle est a son goût, ou seulement pour connaître «si elle est bonne, loyale, marchande et non gâtée. Ce n’est «que dans le premier cas, qu’il peut ne pas tenir le marché, «en déclarant, après qu’il l’aura goûtée, qu’il ne la trouve «pas à son goût, dans l’autre cas il ne peut refuser la mar-«chandise, si elle se trouve bonne.« Ook hier komt het mij voor, dat Pothier dezen koop als onder eene ontbindende voorwaarde construeert, daar hij aanneemt, dat de kooper er nog af kan, «peut ne pas tenir le marché,« Uitdrukkelijk erkent hij het geval, dat de kooper volstaan kan met te verklaren, dat het hem niet bevalt. Bekend is de vraag, hoe dit te rijmen valt met het verbod der potestatieve voor-waarde bij verbintenissen. Men weet dat de Duitsche geleerden getracht hebben door allerlei vernuftige verklaringen deze moeilijkheid te ontgaan. Uitvoerig en met groote helderheid vindt men deze zaak behandeld in een opstel van Mr. G. 11. VAN Bolhuis: «Over den Aard van den Koop en Verkoop op «de Proef”, in de iViewwe Bijflraffeti, deel XVI en XVII. Met hem ben ik van oordeel, dat de oplossing der quacstie te vinden is in een formeel verschil tusschen de potestatieve voorwaarde en dezen proefkoop. Sluit men den koop aldus : «ik wil dit koopen, maar als ik niet wil , dan koop ik het niet«, dan bepaalt men niets, immers men zegt uitdrukkelijk dat men nog niet verbonden wil zijn. Uit geval staat dus volkomen gelijk met het bestellen van een boek bij een boek-verkooper op zicht, het opvragen bij een handelaar van conditiën en prijzen. Het geval ligt dus op het terrein van de voorloopige onderhandelingen tusschen twee personen, waaruit zich een koopcontract kan, docli geenszins behoeft te ontwikkelen , m. a. w. het ligt buiten het verbintenissenrecht. Doch sluit men den koop aldus: «ik koop dit, doch alleen als het

99

mij bevaltquot;, dan is dit een geldige, voorwaarddijke verbintenis. Juridisch is dit geen woordenspel, omdat de koop nu niet afhangt van de willekeur des koopers, maar van den indruk, dien de zaak op hem maakt, welke indruk niet geheel van zijn wil onafhankelijk is. Tn de praktijk komt de nuance tusschen dezen koop en dien onder zuiver potestatieve voorwaarde duidelijk aan het licht, De laatste soort is toch in het werkelijke leven strikt genomen even ondenkbaar als zij juridiek onmogelijk is. Tn den detailhandel, het koopen in winkels, komt de proetkoop dagelijks voor. Waarom zal men echter dien koop, als koop, sluiten en zich voorwaardelijk gebonden achten ? Nooit alleen en zuiver hierom, dat men eene beslissing, welke men even goed dadelijk nemen kon, wenscht uit te stellen , maar wel om te zien, of het voorwerp naar afmeting, vorm en kleur, past in de huiselijke omgeving, om het oordeel van derden eerst in te winnen, om de zaak eens te probeeren enz. In al die gevallen is dus in meerdere of mindere mate de goedkeuring afhankelijk gesteld van mate-rieele omstandigheden, die op den wil des koopers van invloed zijn, maar dieniet in dien zuiveren wil zelf liggen opgesloten.

Er blijft dus eene nuance beslaan, doch ook niet meer lt;lan dat. De kooper kan nooit gedwongen worden, de redenen, waarom hem de zaak niet bevalt, aannemelijk te maken voor den verkooper en behoeft het gewicht dier redenen nooit aan diens kritiek te onderwerpen, of van de beslissing des rechters of van derden afhankelijk te laten stellen. Zijne verklaring, dat de zaak hem niet bevalt, waarvoor hij geacht moet worden genoegzame motieven te hebben , is voldoende.

Van oudsher is nu met dezen koop- en verkoop op de proef het geval gelijkgesteld , dat de verkooper zekere hoedanigheden en eigenschappen der waar garandeerde, terwijl de kooper de zaak moest beproeven of laten onderzoeken, en hij den koop kon verbreken, indien dat onderzoek aan het licht mocht brengen , dat de geleverde waar niet aan de garantie voldeed.

TOO

Volkomen gelijksoortig zijn deze twee soorten van proefkoop natuurlijk niet. Bij de eerste toeh hangt het definitief tot-stand-komen der koopovereenkomst af van den indruk , dien de zaak op den kooper maakt, welke indruk mijectief is. Bij de tweede soort is een objectief onderzoek beslissend. Hier is dus eene ontwijfelbaar echte voorwaarde in het spel. De kooper verbindt zich, mits er iets geschiede, dat van zijn wil geheel onafhankelijk is. Toch is — niettegenstaande dit verschil — de gelijkstelling dezer twee soorten van proefkoop zeer verdedigbaar, daar ook de tweede soort, de koop onder beding van onderzoek , zeer wezentlijk verschilt van iederen gewonen koop, waarbij de verkooper volgens de wet voor verborgen gebreken instaat. Bij den gewonen koop wordt toch tusschen partijen niets gegarandeerd, waaraan de waar moet voldoen, op straffe van verval (of niet-ontstaan) van het koopcontract. Gecontracteerd wordt dan alleen over de waar, de hoeveelheid en den prijs. Blijkt bij levering, onafhankelijk van een speciaal beding omtrent garantie, dat er een gebrek aan de zaak is, hetwelk haar ongeschikt maakt tot het gebruik, waartoe zij bestemd is, of hetwelk dat gebruik in dier voege vermindert, dat, bijaldien de kooper de gebreken gekend had, hij het goed, bf in het geheel niet, bf niet dan voor eenen minderen prijs zoude gekocht hebben, dan kan de kooper gebruik maken van de rechtsmiddelen, hem door art. 1543 B. W. aan de hand gedaan. Bij den verkoop onder voorwaarde van onderzoek is de kooper verplicht te onderzoeken, of de bizondere gewaarborgde eigenschappen en bestanddeelen bij de waar aanwezig zijn, terwijl het resultaat van dit onderzoek van rechtswege beslist, of er een koopcontract bestaat of niet. Van daar dat men dezen koop gelijk heeft gesteld met den koop : »indien het mij bevalt» (»si placuerit»), »tenzij het mij niet bevalt» (»nisi dis-plicuerit»). Dit blijkt in het Romeinsche recht hij den wijnkoop , die onder het begrip van emptio ad gustum gebracht wordt. De degustatio heeft daar ten doel te onderzoeken, of

101

de wijn niet is wvinuin quod sua natura corrumpiturv , m. a. w. eeu objectief onderzoek naar eigenschappen is hier beslissend (1). Ook PoTHiER noemt beide soorten van proefkoop bij de vermelding der zaken, die men gewoon is vooraf te proeven. De tweede soort duidt hij dan aldus aan: «L’acheteur a stipulé «qu’il goûterait la marchandise pour connaître si elle est bonne , «loyale, marchande et non gâtée.” Geen sprake is er daarbij van een vermomde potestatieve voorwaarde; alles hangt af van een objectief onderzoek naar de deugdelijkheid der waar.

Waarom nu de Frausche wetgever de hierboven geciteerde artt. 15S7 en 1588 C. C. redigeerde, zooals hij dit deed , blijkt niet, liet vermoeden ligt voor de hand, dat men twee plaatsen uit PoTHiER naschreef, terwijl men de ontbindende voorwaarde in eene opschortende veranderde, op gezag van eenige glos-satoren, die gemeend hadden, dat in het Romeinsche Recht evenzeer de laatst genoemde voorwaarde bij den proefkoop had gegolden. Oppervlakkig schijnt het, alsof er nog tusscheii art 1587 en art. 1588 een verschil in rechtsgevolgen bestaat, doch meer dan schijn is dit niet. De uitdrukking: «A l’égard des choses, que l’on est dans «l’usage de goûter avant d’en faire l’achat, il n'y a pas fie »vernie, tant que l’acheteur ne les a pas goûtées et agréées,« eu de uitdrukking: «La vente faite à l’essai est toujours «presumeé faite eoue une condition euepensiven beteekenen het- zelfde. Indien het eerste artikel toch aangaf, dat men bij den koop dier zaken een «proefje« moest nemen, vóór dat men tot den werkelijken koop der ge-heele partij overging, dan werd er inderdaad niets voorgeschreven, omdat partijen dan nog verkeeren in het stadium , dat meii het nog niet eens is over de zaak en over den prijs

(1) Aldus Mr. VAN Bolhuis t. a. p. op het voetspoor van Goldschmidt. Het punt is overigens voor het Romeinsehe Recht betwist.

Voor de geschiedenis van den proefkoop zie men ook nog het acad. proefschrift van J. C. OïENs: „Koop en verkoop op de proef” (Leiden 1872).

102

en er dus, ook zonder dat de wet zulks bepaalde, nog geen koop-overeeukomst kan ontstaan. Doch in art. 1587 G. G. wordt juist verondersteld, dat men voor het ontstaan der koopovereenkomst wachten moet, totdat de kooper de partij goederen geproefd heeft, hetgeen deze dus binnen een bepaalden tijd woeZ doen; m. a. w. er is hier een koop onder opschortende voorwaarde, evenals in art. 1588 G. G.

Onze wetgever begreep het ook zoo , en voegde de beide gevallen in Art. 1499 B. W. te zamen. Hij behield de opschortende voorwaarde, doch sprak alleen van «goederen, die «men gewoon is vooraf te proeven«, zonder, als de Fransche wetgever, den wijn en de olie afzonderlijk te noemen. Men nam de conditio suspensiva aan, omdat men in de meening verkeerde, dat dit in het Romeinsch Recht ook zoo was. Daargelaten of deze opvatting de juiste is, dan was er nog voor dat vermoeden, bezien van een wetgevend standpunt, niets te zeggen. De bescherming van den kooper tegen bedriege-lijke verkoopers bleef, niettegenstaande dit vermoeden, slechts zeer gebrekkig, daar deze, als zij op bedrog uit zijn, wel zorgen zullen niet op /le proef te verkoopen. Voor zooverre de bescherming van den kooper aanwezig is, wordt zij evengoed bereikt door de ontbindende voorwaarde. Het praktische verschil in effect tusschen beide voorwaarden ligt toch alleen in het risico der zaak vóór de vervulling der voorwaarde. De bepalingen van het B. W. te dezen opzichte (artt 1300 en 1301) zijn in het algemeen billijk, doch in verband met den proefkoop is de werking van Art. 1300 zeer onrechtvaardig. Artikel 1300 B. W. toch, op den algemeeuen regel van de terugwerkende kracht der opschortende voorwaarde eene groote uitzondering makende, bepaalt in alinea 2, 3 en 4, wat de schuldeischer doen mag, indien hangende de voorwaarde, de zaak geheel en al verloren gaat of, hetzij door, hetzij buiten toedoen van den schuldenaar, in waarde vermindert. De moti-veering van deze bepalingen, die eene uitwerking bevatten

103

van het voorschrift der eerste alinea, dat de zaak voor rekening van den schuldenaar blijft, ligt in diezelfde alinea, waar deze zegt : '/(de schuldenaar) die slechts verbonden is oui '/dezelve te leveren, wanneer de voorwaarde vervuld is.” Dit is volkomen logisch. Wanneer de schuldenaar — de verkooper — eene afwachteude houding mag aanuemen en de zaak ouder zich houden, dan kan hij ook alle voorbehoedsmaatregelen nemen ten opzichte der waar, opdat zij niet bederve of verga. Dat hij alsdan ook het risico draagt, is zeer natuurlijk. Doch bij den proef koop volgens Art. 1499 B. W. is die wettelijke grond voor het dragen van het gevaar geheel verdwenen. De verkooper moet juist leveren, opdat de kooper zoodanig gedeelte der waar proeve, of de zaak op zoodanige wijze onder-zoeke, als hij goedvindt of tusschen partijen is overeengekomen. Eenerzijds dus de verplichting tot levering, waarmede de gelegenheid tot bewaren en behoeden der zaak vervalt, en au-derzijils de verplichting om het periculum te blijven dragen. Toch blijft art. 1300 B. W. op den proefkoop toepasselijk en kan de verkooper zich niet op het ontbreken der ratio legis beroepen , immers het antwoord ligt voor de hand .• //de wet //zegt, dat gij niet behoefdet te leveren ; als gij nu toch ge-//leverd hebt volgens uw contract, dan komen de gevolgen //op uw eigen hoofd neer.//

Bij de ontbindende voorwaarde echter heeft de verhouding tusschen kooper en verkooper op de proef een natuurlijken vorm. De zaak is dadelijk voor kooper’s risico en blijft dit, tenzij de ontbindende voorwaarde vervuld wordt. De kooper, die de zaak ouder zich heeft eii er voor zorgen kan, dat er geen schade aau wordt toegebracht , draagt ook het periculum. Wordt de voorwaarde vervuld, dan keert alles terug tot den vorigen stand en dan treft de toevallige schade, buiten schuld des koopers ontstaan, den verkooper. Dit is ook billijk te achten, omdat de geheele overeenkomst vervalt, en de kooper dus niets dan moeite en last, doch geen voordeel of genoegen

104 van zijne tijdelijke, leitelijke verhouding tot eens anders eigendom gehad heeft. Het spreekt van zelf, dat deze ontbindende voorwaarde bij een koop op proef van rechtswege werkt.

Hat de vervulling der ontbindende voorwaarde bij den koop ten opzichte van het periculura het hierboven genoemde gevolg heeft, is uitdrukkelijk beslist bij Arrest Hoogen Raad iODee. 1879, ff^. 4456, waarbij vernietigd werd het arrest Hof ’s Hertogenbosch 18 Maart 1879 ff'. 4408. Het Hof had het oog gevestigd op de ratio van Art. 1300 B. W. : //wie de detentie heeft, heeft het risico//, en had, dit beginsel toepassende bij art. 1301, beslist, dat dus de kooper, bij vervulling der ontbindende voorwaarde, de schade moest vergoeden, buiten zijn schuld aan de zaak overkomen. Het was klaarblijkelijk gt;nbsp;dat Art. 1301 hier feitelijk buiten toepassing werd gelaten, op grond van een ratio legis in een ander artikel. Br slaat in Art. 1301, dat de zaken tot den vorigen stand terugkeereu, even alsof er geen verbintenis had plaats gehad. In die veronderstelling moet men aannemen , dat het toeval de zaak even goed bij den verkooper had kunnen treffen. Buitendien wordt de schuldeischer (kooper) //verplicht om hetgeen hij ontvangen '/heeft terug te geven//, zonder dat de wet er bij zegt //in //deuzelfden staat, waarin hij haar ontvangen heeft.//

Welke zijn nu die goederen, van welke de wet in Art. 1499 bepaalt, dat men gewoon is ze vooraf te proeven? Ik geloof dat men daarop geen antwoord kan geven, omdat die goederen niet bestaan. Het Bransche recht noemde wijn en olie, onze wetgever liet deze goederen onvermeld. Er ligt iets naïefs in dat verwijzen naar eene gewoonte, welke bestond in de Romeinsche samenleving. Alsof de gebruiken der Romeinsche kooplieden ook maar eenigszins gelijken op die van het moderne handelsverkeer! Verkoop op de proef bestaat, gelijk het oudtijds bestond, doch tengevolge van een speciaal beding, niet krachtens eene usance bij sommige artikelen , welke stilzwijgend

105

verbindend is, tenzij een tegenbeding is gemaakt 11e eenige denkbare goederen zijn wijn en olie, ofschoon bet historische argument alleen bewijst, dat de wetgever aan die goederen heeft gedacht, voor zooverre de gewoonte van op de proef te v(;rkoopen ten opzichte van die goederen in Nederland feitelijk blijkt te bestaan. Nu komt het mij voor, dat een dergelijke gewoonte door alle groothandelaren in wijnen en oliën zou worden ontkend. Die gewoonte zou toch zeer bezwaarlijk zijn voor de handelaars en op geen redelijken grond steunen. Een groote partij wijn, aan een hotelhouder b.v. verkocht, zou onder opschortende voorwaarde verkocht zijn, de verkooper zou dus het risico der zaak dragen, met de kosten en den last van het vervoer, en hij zou bloot staan aan de niet-gemotiveerde opmerking des koopers, dat de wijn hem niet bevalt, zonder dat de wet een termijn aangeeft voor het afleggen dier verklaring. Vervolgens zou dan de verkooper de partij weer terug moeten nemen. Hetzelfde zou in den oliehandel gelden. Daargelaten nog, dat er geen speciale reden kan zijn, om wijn-en oliehandelaars meer te wantrouwen, dan de leveranciers van andere waren, is een dergelijk gebruik niet te rijmen met de eischen van het verkeer en zou het, indien het bestond , bij iederen dusdanigen koop te niet gedaan worden door een tegenbeding, hetgeen ten gevolge zou hebben , dat het tegenbeding zelf gewoonte werd en de oude irrationeele gewoonte verdween. Inderdaad bestaat die objectieve gewoonte bij sommige goederen — en derhalve dan ook bij eiken verkoop daarvan, hetzij in het groot, hetzij en detail — alleen in de verbeelding des wetgevers. In de jurisprudentie komt een enkel proces voor, waarin op die gewoonte een beroep werd gedaan. Ten opzichte van paarden besliste de Rechtbank te Rotterdam bij vonnis van 18 Mei 1857 /i EXT § 76, dat zij niel behooren tot de goederen, die gewoonlijk op de proef worden gekocht. Deze gewoonte is dan ook geheel overbodig. Wenscht de kooper een proef koop, welnu dan kan hij dit vooraf bedingen. Overigens heeft hij

106 altijd de actie tot vernietiging van den koop op grond van dwaling of bedrog en de actie wegens verborgen gebreken.

Ten slotte kan hij zich — en dit is wel gebruikelijk in den groothandel — bedienen van den koop en verkoop op monster. Deze laatste soort heeft echter slechts eeue bedriegelijke gelijkenis met den proefkoop, In sommige rechtsverzamelingen, o. a. IjEün en Levy, vindt men ze onder art. 1499 B. W. vermeld, hoewel, volgens het oordeel van de samenstellers dier repertoria, de koop op monster logisch alleen ouder art. 1493 en 1491 bekoort. Deze koop is dan ook als een oiivoorwaar-delijke te beschouwen. Het mouster-zenden is niets anders dan een zeer eenvoudige, doeltrelfende wijze van garandeereu. De verbintenis, dat de zaak op een bepaalde wijze zal moeten worden onderzocht, of zij al dan niet aan het monster voldoet, en dat bij niet-voldoen de koop van rechtswege ontbonden zal zijn, welke accessoire verbintenis juist het voorwaardelijke karakter aan den koop geeft, ontbreek! bij den verkoop op monster ten eeneumale.

Uit de voorafgaande beschouwingen volgt , dat bij eene herziening van het Burgerlijk Wetboek de '/gewoontes, waarvan art. 1499 B. W. spreekt, uit dit artikel behoorde te verdwijnen, en dat de opschortende voorwaarde door een ontbindende behoorde te worden vervangen.

Bij de Bepalingen voor den verkoop onder Openbare Controle der Bijkslandbouwproefstations heeft men de ontbindende voorwaarde gekozen en het navolgende bepaald :

Men heeft aangenomen twee vormen: 1“ den verkoop op gehalte, 2“ den verkoop onder garantie van bepaalde gehalten. Omtrent den eersten vorm wordt gezegd: «De artikelen worden //verkocht onder garantie, dat zij zekere eigenschappen of //hoedanigheden bezitten, de prijs van het artikel wordt be-//paald door het aantal procenten, bij het onderzoek van het //proefstation in de geleverde waar gevonden , te vermeiiigvul-//digen met. den eenheidsprijs per procent, dien de handelaar

107

'/opgeeft. liet onderzoekende Proefstation heeft liet recht om, '/onder opgave van redenen, de geleverde waar af te keuren '/en den verkooper tot terugname daarvan te verplichten.//

Bij dezen koop //op gehalte// behoeft de verkooper niet anders dan algemeene garantiën te geven, zonder dat hij een bepaald percentage van zekere gehalten moet waarborgen. Gewooulijk zal hij dan dit percentage bij benadering opgeven , b.v, zal hij verkoopen een partij kainiet met garantie van ongeveer 12 pCt. kali. De eenheidsprijs per procent kali is door den handelaar in zijne prijscouranten vermeld. Blijkt uit het onderzoek aan het Rijkslandbouwproefstation , dat de partij 11.3 pCt. kali bevat, dan wordt de definitieve prijs per kilogram door het station volgens dien maatstaf berekend.

Deze koop zou dus een gewone, zuivere koop zijn, ware het niet dat de slot-alinea de ontbindende voorwaarde bevatte. Indien aan de gegarandeerde eigenschappen en hoedanigheden zooveel ontbreekt, dat de Directeur van het onderzoekende Station de waar onbruikbaar oordeelt, b.v. als de geleverde kalimeststof in het geheel geen kali bevat, dan kan de afkeuring van de waar worden uitgesproken, Dit recht is aan de Directeuren der Stations voorbehouden, als een ultimum remedium. Zelden zal het noodig zijn van dit recht gebruik te maken, omdat juist deze vorm van verkoop den verkooper de gelegenheid biedt, de grenzen der garantiën niet zoo heel nauw te trekken, en hij, wetende dat de waren aan de analyses worden onderworpen, gemakkelijk zorgen kan , dat zij aan die ruim omschreven garantiën voldoen. Door de werking der ontbindende voorwaarde wordt bij afkeuring de koopovereenkomst van rechtswege ontbonden, en keert alles tot zijn ouden toestand weder, alsof er geen koop geweest ware, liet risico draagt dan de verkooper, wanneer hij de zaak terugontvangt en er, buiten schuld des keepers, schade aan de zaak berokkend is.

Behalve deze ontbindende voorwaarde staat er niets aan de

108 totstandkoming van deze koopovereenkomst in den weg. De prijs per kilogram wordt wel eerst door liet onderzoek bejiaald, maar toch is reeds vóór dien tijd aan het vereischte van Art. 1404 15. W. voldaan , dat partijen het cens moeten zijn over den prijs en over de zaak. De prijs staat toch vast tusschen partijen, n.l. de eenheidsprijs per procentisch gehalte. Voor zooverre de prijs van het loven en bieden, van de toenadering van partijen afhangt, en dit is het wat Art. 1494 15 W. op het oog heeft, is men tot overeenstemming gekomen. De prijs per kilogram hangt thans af van een objectief onderzoek, waaraan kooper en verkooper zich bij voorbaat hebben onderworpen.

Ook is de zaak, behoudens het geval, dat de ontbindende voorwaarde vervuld wordt, dadelijk voor rekening des koopers. Er is wel is waar eenige analogie met Art. 1497 15. W. Evenals daar de goederen, bij het gewicht verkocht wordende , tegen zooveel |)er kilogram, niet voor rekening des koopers komen vóór de afweging, zou men hier kunnen zeggen, dat de goederen verkocht zijn. tegen zooveel per procentisch gehalte, en dat ze uiet voor rekening des koopers komen vóórdat de analyse aan het Proefstation heeft plaats gehad, liet is echter duidelijk, dat Art. 1197 alleen doelt op physieke afmetingen, door uitwendige handelingen te constateeren, niet op een chemisch onderzoek van bestanddcelen. De ratio van ïkrt 1497 is buitendien deze, dat de kooper vóór de weging, telling of meting niet kan weten, of een eventueel ongeluk zijne goederen heeft getroffen, dan wel die goederen, welke achteraf zullen blijken niet tot zijn partij te behooren. Deze ratio is bij het onderzoek aan de Stations niet aanwezig. Physisch zijn de goederen toch reeds geïndividualiseerd.

De tweede vorm van verkoop onder Openbare Controle is de verkoop //onder garantie van bepaalde gehalten.// Hieromtrent is voorgeschreven: //De artikelen worden verkocht onder //garantie, dat zij van bepaalde bestanddeelen een aangegeven

109

«gehalte bevatten. Voor hetgeen bij het onderzoek aan het «gegarandeerde gehalte, buiten bepaalde grenzen, blijkt te «ontbreken, is de verkooper aan den kooper schadevergoeding «verschuldigd, terwijl de overeenkomst van koop en verkoop «iii stand blijft. Het onderzoekende Proefstation heeft het recht «om, onder opgave van redenen, de geleverde waar af te «keuren en den verkooper tot terugname daarvan te verplichten.«

Door deze regeling wordt aan het bezwaar voldaan, dat de verkooper, eene nauwkeurige garantie van eigenschappen en bestanddeelen der verkochte waar gevende, zijne waar afge-kcurd ziet, indien bij het onderzoek aan de Stations blijkt, dat het minste of geringste aan het gegarandeerde ontbreekt. Indien aan een gegarandeerd percentage van lijn meel in het z g Thomasphosphaatineel of aan gewaarborgde zuiverheid van zaden slechts 1 pCt. te kort kwam , of er in een kilogram zaden , «vrij van warkruid» verkocht, één korrel warkruidzaad gevonden werd, zou de geheele partij, op grond der van rechtswege werkende ontbindende voorwaarde, afgekeurd inoeten worden.

Dit zou in den handel der landbouwprodukten en landbouwgrondstoffen niet alleen onbillijk , maar ook onpraktisch zijn. Een kunstmeststof, niet de gegarandeerde 12 pCt., doch slechts 11 pCt. kali bevattende, is daarom toch zeer bruikbaar voor bemesting van het land. Eveneens gaat het met de andere stollen, die, tot zekere hoogte niet voldoende aan de garantie, toch te goed zijn om afgekeurd te worden. Geheel anders is dit met bouwmaterialen, welke ook veelal geleverd worden met bepaalde garantie — een garantie vervat in een gedeponeerd monster— en met de bepaling, dat eerst het monster en later de partij onderzocht zullen worden op zwaarte , vastheid, draagkracht enz., aan daartoe ingerichte particuliere Proefstations voor bouwmaterialen. Afkeuring is hier het logisch gevolg van niet-voldoen aan zekere absolute vereischten, waaraan bouwmaterialen moeten voldoen, zullen zij bruibkaar zijn en geen gevaar opleveren. De landbouwer echter is in vele gevallen

110

bereid, de geleverde waar te behouden, indien hij het verschil met de garantie vinden kan in een zekere geldsom. Men heeft daarom thans bepaald, dat, niettegenstaande er aan de garantie — tot zekere hoogte — niet is voldaan, de overeenkomst van koop en verkoop in stand blijft en kooper en verkooper beide hunne wettelijke verplichtingen hebben na te komen, terwijl zich bij die wettelijke verplichtingen eene contractueele voegt, nl. die tot het betalen eener schadeloosstelling aan dmi kooper, vastgesteld door het onderzoekend Landbouwproefstation.

Ilit niet voldoen aan de garantie moet, zal schadeloosstelling er het gevolg van zijn, volgens de zoo even geciteerde bepaling, plaats vinden boven een minimum en beneden een maximum. Het minimum wordt aangeduid door de woorden ; ^buiten bepaalde grenzen.w Hiermede wordt gedoeld op een zekere speling van hoogstens 1 pCt., i pCt. enz., bij elk artikel afzonderlijk vastgesteld, binnen welke de geleverde waar geheel straffeloos niet-voldoen mag aan de garantie Ook bij zeer nauwgezette berekening kan de levering, door een bekwaam en te goeder trouw zijnde leverancier geschied, eenigszins anders uitvallen , dan bij de garantie was opgegeven. Het scheen niet wenschelijk , bij zulke geringe afwijkingen schadevergoeding te eischen. Beneden een zeker maximum moet het niet-voldoen aan de garantie blijven zal het verschil in schadeloostelling worden gevonden. Boven dat maximum — hetgeen ter beoordeeling van de Stations staat — wordt de waar afgekeurd en is de koop van rechtswege ontbonden. Ook deze koop is dus onder eene ontbindende voorwaarde aangegaan, evenals de verkoop op gehalte.

Het bedrag der schadevergoeding werd op de volgende wijze geregeld. Men zou volgens de opgaven der prijscouranten hebben kunnen berekenen, hoe hoog de prijs was van het ontbrekende gehalte aan eenig bestanddeel der waar , en dit bedrag als schadevergoeding door den verkooper aan den kooper kunnen laten betalen. Daarbij ontstond echter het bezwaar, datinvele

Ill

gevallen de schade grooter kon zijn dan een verschil in prijs. Levering van zaaizaad met onvoldoend aantal kiemkrachtige zaden, of van kunstmest met een te gering gehalte aan phosphor of kali, kan een nadeeligen invloed oefenen op den oogst van den kooper-landbouwer. In de schadeloosstelling moest dus niet alleen begrepen zijn eene vergoeding voor het tekort, maar ook een element van vergoeding voor benadeeling in het bedrijf. Dan kwam echter eene nieuwe moeilijkheid hierin te liggen , dat de Directeuren der Stations onmogelijk dit wisselende element der schade konden begrooten. Daarom werd bepaald, dat het bedrag der schadevergoeding door het Proefstation wordt berekend naar de opgaven in de prijscouranten voorkomende, vermeerderd met S pCt. Tn deze 8 pCt. ligt eene vergoeding voor de eventueele meerdere schade aan den knoper toegebracht boven de waarde van het tekort , en tevens ligt er een correctief in voor de somtijds te lage prijsopgaven in de prijscouranten De handelaars geven toch veelal in de prijscourant van elk jaar de prijzen laag op, met het oog op mogelijke fluctuatiën , terwijl het gebruik medebrengt, dat men niet absoluut aan die prijzen gebonden is maar die bij elke bestelling definitief opgeeft.

Deze prijscouranten zijn aan de Directeuren bekend krachtens Art. 4 en .5 der Bepalingen : Art. 4 «De garandeerende ^handelaren zenden op zoodanige tijdstippen, als in de hizondere quot;bepalingen voor elk artikel nader wordt aangegeven, hunne «concept-prijscouranten in bij den voorzitter van het College quot;van Directeuren der Kijkslandbouwproefstations. Zij zijn ge-quot;houden aan de daarop vallende aanmerkingen te voldoen, quot;behoudens beroep op den Minister van Binnenlandsche Zaken. quot;Ontvangen zij binnen acht dagen na het postmerk der afzending quot;geene aanmerkingen, dan worden de prijscouranten geacht quot;te zijn goedgekeurd. Het is aan de garandeerende handelaren quot;geoorloofd, de prijzen in hunne prijscouranten te wijzigen ; quot;deze veranderingen moeten echter aan den voorzitter voor-

'/noemd worden medegedeeld. Van elk der goedgekeurde prijs-«courauten worden twee exemplaren aan elk der Proefstations //ingezonden.'/

Art. .5. '/De prijscouranten der garandeerende handelaren //moeten bevatten: 1°. een volledige lijst van hunne onder quot;Openbare Controle te verkoopen artikelen met prijsopgave, quot;2quot;. indien een gehalte wordt gegarandeerd, dit gehalte in quot;procenten, -S”. hetgeen verder wordt gegarandeerd.quot;

Na de uitspraak der Proefstations kunnen de betrokken handelaars en koopers hercontrole der waar aan een ander Station eischen. Bij verschil van uitkomst der twee analyses wordt het gemiddelde verbindend verklaard. liet College van Directeuren der Stations publiceert eenmaal ’sjaars de uitkomsten der Openbare Controle, zoodat daaruit blijkt, in hoeverre de garantie door de handelaars wordt nagekomen. De garandeerende handelaars kunnen van de lijst der verkoopers onder Openbare Controle geschrapt worden : «. indien tweemaal vervalschiiig van een door hen geleverd artikel is geconstateerd , ó, indien blijkt, dat de door de Proefstations bepaalde vergoeding wegens een tekort in gehalte niet binnen zes weken na de uitspraak van het Proefstation met de koopers is verrekend, c. ingeval is geconstateerd , dat zij zich nog in een of ander opzicht niet naar de algcmeene en bizondere bepalingen betrelfende de Openbare Controle hebben gedragen. Het besluit der schrapping wordt gemotiveerd ter kennis gebracht van den Minister van Bin-nenlandsche Zaken en van den betrokken verkooper. Laatstgenoemde kan daarvan bij den Minister in beroep komen, mits binnen twee weken na den datum van het bericht door het college en onder gelijktijdige mededeeling aan voornoemd college. (art. 15 der Bepalingen.)

Thans staan in ons land 25 groothandelaars onder Openbare Controle, terwijl in het laatste jaar 411 partijen, onder Openbare Controle verkocht, aan de Stations zijn onderzocht.

Is fie ijer/ilicamp;te verteffemooordiffinff in reellen af le keuren.'’

Reeds na eene vluchtige doorlezing van een opstel van de hand van Mr. Reeling Knap in Tkemis LUI n“ 2 over het hierboven aangehaalde onderwerp, bekroop mij de lust door eenige regels blijk te geven, dat het hem niet is mogen gelukken, iedereen van de waarheid van het daarin beweerde te overtuigen en nog meer werd die lust bij mij aangewakkerd door de lezing van eene aankondiging van die aflevering van Tkemis, voorkomende in IK. n“ 6204, waaruit mij bleek, dat ook door mannen van naam en gezag op ’t gebied der rechtswetenschap het voorschrift van verplichte vertegenwoordiging nog lang niet als zoo verwerpelijk wordt beschouwd.

Den schrijver op den voet volgende, wil ik beginnen eens na te gaan welke gronden ons de wenschelijkheid, ja noodzakelijkheid , van deee ook in de voornaamste beschaafde landen geldende instelling doen aannemen, en de wijze, waarop zij door Mr. R. K. bestreden worden.

Zeer gemakkelijk wordt deze taak mij gemaakt door de ook bij schrijver aangehaalde zinsneden, betreffende den grond der instelling van de verplichte vertegenwoordiging in rechten, uit het werk van Prof, van Boneval Eaure.

«De grond der instelling,« zoo schrijft Mr. Eaure , Ned. Burfferl. Procesrecht blz. 160 en 161 «ligt in de noodzakelijk-«heid van het nauwkeurig in acht nemen der voorgeschreven «vormen, en de onmogelijkheid voor de gedingvoerende par-«tijen om dit zei ven te doeu.

«De noodzakelijkheid der vormen en de daarmede in verband «staande vertegenwoordiging heeft ten doel de gelijkheid der gedingvoerende partijen te bevorderen.

Themis, LlVste Deel, 1ste stuk [1893]. 8

114

vDe moeilijkheid , ja onmogelijkheid , voor de gedingvoereude '/partijen volgt vooreerst daaruit, dat inachtneming der vormen //als een werk in vele opzichten van routine, routine vereischl; //dat bovendien de lange duur der processen en de veeltijds //verwijderde woonplaats van de partijen zelven te veel tijd //zou kosten.

//Eindelijk komt in aanmerking het toevertrouwen der stukken.//

In dit beknopt bestek vindt men hier eenige van de voornaamste argumenten bijeen en hoewel Mr. Reeling Knap tot de conclusie komt, dat deze zinsneden de noodzakelijkheid der verplichte vertegenwoordiging geenszins op afdoende wijze aan-toonen, neem ik met gerustheid de woorden van den geleerden jurist tot leiddraad.

De wenschelijkheid van het in acht nemen van bepaalde vormen en formaliteiten bij de procesvoering raag als een uitgemaakte zaak beschouwd worden. Ik zal mij dan ook van eene toelichting daarvan onthouden, maar terstond voorop stellen, dat het voor partijen onmogelijk is, zelven die vormen in acht te nemen.

Om nu zijne onderdanen te helpen en hen in de gelegenheid te stellen , voor de richtige naleving diei- formeele voorschriften te zorgen, heeft de Staat de vertegenwoordiging door een procureur ingesteld en die vertegenwoordiging verplichtend gemaakt. Dit laatste geschiedde om de menschen, om zoo te zeggen, tegen hen zelven te beschermen. Menigeen toch zou allicht denken ; och , dat kan ik zelf ook wel, en zou zoodoende door het een of ander verzuim zijn proces verliezen.

Wel is waar geschiedt dit dan door eigen schuld, maar dat mag voor den Staat geen reden zijn, om, vooral waar het zoo goed kan als in dit geval, zijne onderdanen niet te beletten, door onkunde zich zelven schade te berokkenen.

Geeft men nu eenmaal iedereen het recht, in persoon zijn proces te instrueeren, dan kan men ook niet beletten, dat partij door een volmacht een ander persoon voor zich laat

115

optreden, of slechts in naara zelf optredende alle noodige schrifturen door een ander laat opstellen. Hoe licht vallen de menschen dan niet in handen van zaakwaarnemers, die, de goede natuurlijk niet te na gesproken, óf der zake niet kundig zijn, óf op alle mogelijke wijze hunne kliënten het geld uit den zak kloppen Teder, die eenigzins van onze rechtspractijk op de hoogte is en de civiele zittingen van een kantongerecht meermalen heeft bijgewoond, zal moeten toegeven, dat uitbreiding van den werkkring van dit slag van lieden lang niet gewenscht is.

Welk eene prachtige gelegenheid zou er niet opengesteld worden voor gepatenteerde zaakwaarnemers en deurwaarders, om hunne cliënten een kostbaar proces te doen voeren! Vele zaken zouden aan dergelijke menschen worden toevertrouwd, hoewel zij over ’t algemeen niet in staat zijn naar behooren een proces te leiden. De hulp van een procureur zou dikwijls overbodig geacht worden, en toch kan bij ’t instrueeren van een proces juridische kennis niet gemist worden.

Nu moge men vrij zeggen dat kan allemaal wel waar zijn, maar de menschen zullen door schade en schande wijs geworden aan dergelijke zaakwaarnemers hunne belangen wel niet meer toevertrouwen. Helaas, ik zou die hoop niet durven koesteren. Het gaat hiermede als met kwakzalvers. Probeer eens de menschen at te houden van het gebruik van kwakzalvers geneesmiddelen en hen naar de doctoren te sturen ! De praktijk leert ons, dat kwakzalvers en zaakwaarnemers even gezocht zijn. In den tegenwoordigen tijd waarin wij geleerd hebben, de bekende theorie van het '/laisser faire, laisser aller,// niet meer als de onomstootelijk juiste en goede te erkennen, zou het, dunkt mij, al zeer misplaatst zijn, deze theorie zoover door te zetten, dat ook op dit gebied de Staat zich van inmenging zou moeten onthouden.

IToutine wordt vereischt voor de juiste inachtneming der pro-cessueele vormen en daarom geeft de Staat het recht, anderen

116 te vertegenwoordigen, slechts aan hen, die er hun uitsluitende werkzaamheid van maken en dagelijks hiermede bezig zijn. Uit het feit, dat een goed procureur noodwendig routine moet hebben, blijkt de onmogelijkheid voor partij om zelve het proces te instrueeren.

Het is nu wel waar, dat pas gepromoveerde juristen zich niet op routine kunnen beroemen, maar niemand wordt gedwongen zich van een zoodanig jong procureur te bedienen. De wensche-lijkheid van eene stage op een procureurs kantoor, als vereischte voor het toelaten als procureur, wordt dan ook na het bekende adres der Amsterdamsche balie weinig meer bestreden; alleen de practische uitvoerbaarheid schijnt bedenkingen te doen ontstaan. Dat evenwel familie regeering er door in de hand zou gewerkt worden, zooals Mr. R. K. beweert komt mij voor wat vergetrokken te zijn. Men zegt, slechts enkele bevoorrechten zullen plaats kunnen vinden en ’t meerendeel zal niet weten, waarheen zich te wenden. Het lijkt mij, dat, ware de zaak eenmaal zoo geregeld, de practijk zich zelve wel zou helpen. Wel is waar zouden allicht enkele jongelieden , die thans procureur worden alleenlijk om wat om handen te hebben, zich in dat geval met den titel van advocaat vergenoegen, maar zij, die het werkelijk als hun. toekomstige carrière beschouwden, zouden met eenige moeite wel een kantoor kunnen vinden. Er bestaat in ons land om zoo te zeggen geen enkel vak, waarin niet de gelegenheid in ruime mate open is, om er zooveel van te leeren, theoretisch en practisch, als iedereen zelf wil. Welk procureur zou weigeren, een jonger collega op zijn kantoor te nemen, indien deze zich, evenals bij bankiers wel gebruikelijk is, verbindt zich niet in hetzelfde arrondissement te vestigen, vooral als daaraan ook eenige vergoeding is vastgeknoopt?

Niet alleen het gemis aan routine maakt het voor partij onmogelijk, zelf de vereischte vormen in acht te nemen, ook gebrek aan tijd of de te verwijderde woonplaats kan daarvan oorzaak zijn. Al merkt Mr. R. K. nu zeer terecht op, dat

117 opgedrongen diensten zelden aangenaam zullen zijn, dat neemt niet weg, dat de onmogelijkheid voor partij, zelve haar proces te instrueeren, toch blijft bestaan en dat in deze gevallen een vertegenwoordiger noodig is.

Dat zij dan gedwongen wordt, zich te bedienen van een vertegenwoordiger, die de daarvoor benoodigde kundigheden bezit, kan in dit geval toch moeilijk afgekeurd worden.

In de tweede plaats dient de instelling der verplichte vertegenwoordiging om de gelijkheid der geding voeren de partijen te bevorderen. Als toch in een proces de een wel, de ander niet zich door een procureur liet vertegenwoordigen, stonden partijen voorzeker lang niet gelijk. Hij, die meent, het wel alleen af te kunnen, zal in den regel tot zijn schade het tegendeel ondervinden.

Nu kan men wel met Mr. R. K. zeggen; dat doet er niet toe; de partij heeft het aan zich zelf te wijten; de Staat kan zich daarvoor niet aansprakelijk stellen. Maar men dient toch ook te overwegen, dat de verliezende partij naar s’raenschen natuur het verliezen niet aan eigen schuld zal toeschrijven, maar het eerder wijten aan de wet of den rechter. Waar de Staat door de besproken instelling dit idée van rechtskrenking bij zijne onderdanen kan wegnemen en de partijen tevens op meer gelijken voet kan brengen, daar mag hij dit niet nalaten.

Het valt nu wel is waar niet te ontkennen, dat de gelijkheid van partijen nog niet volkomen is, en dat de ééne procureur beter dan de andere in staat is een proces te instrueeren Maar zou daarin door afschaffing der verplichte vertegenwoordiging eenige verbetering komen? Immers neen, de ongelijkheid zou veel grooter zijn, terwijl, zooals het thans geregeld is, partijen in hoofdzaak gelijk staan. Het publiek moge nu al eens de kennis van een procureur verkeerd beoordeelen, de partij is er toch altijd beter aan toe dan wanneer zij zelf het proces voerde.

Bovendien komt in aanmerking het toevertrouwen der stuk-

118 ken. Wel is waar kan dit nu niet als een argument van buitengewoon veel gewicht gelden, maar het valt toch niet te loochenen, dat, voerden partijen zelf het proces, mededeeling der stukken door middel van deponeering ter griffie vrij wat meer zou voorkomen dan thans onder collega’s het geval is. Wegens onbekendheid of andere redenen zullen partijen elkander niet zoo licht vertrouwen, terwijl ook een verwijderde woonplaats en de risico van verloren gaan bij toezending ’t dépôt ter griffie zal bevorderen. Onnoodig is het de practische bezwaren toe te lichten, die bij eenigszins omvangrijke dossiers zoude rijzen, zoowel voor hen, die de stukken ter griffie komen inzien, als voor het personeel ter griffie zelf!

Ten slotte nog eene opmerking. Waar moet het heen met het zoo hoog geroemde decorum op onze terechtzittingen, als men partijen onvoorwaardelijk toestaat, in rechten hare eigene belangen voor te staan?

Zij zijn niet gewend in ’t openbaar te spreken en zij zullen alleen op haar eigen belang lettende, aan haat en drift botvieren. Welk een kijverij en kabaal zou zulks van tijd tot tijd opleveren !

Wij hebben nu in kort bestek de voordeelen der verplichte vertegenwoordiging besproken. Gaan wij nu eens na, op welke gronden Mr. Reeling Knap meent, aan de besproken instelling recht van bestaan te moeten ontzeggen.

]n de eerste plaats voert hij als argument aan, de mogelijkheid , dat de procureurs bij ééne rechtbank en corps weigeren voor iemand op te treden en deze dan feitelijk rechteloos zoude zijn, althans wat het privaatrecht aangaat.

Tk meen te moeten opmerken, dat dit argument eenigszins zijn doel mist en niet kan leiden tot afkeuring van ’t instituut der verplichte vertegenwoordiging zelve, maar alleen van de wijze, waarop het hier te lande geregeld is!

Tk moet toegeven, dat waar de wet in ’t belang van orde en recht en ’t belang der justiciabelen zelven, vertegenwoor-

119

diging door een procureur eischt, zij ook moet bepalen, dat de aangezochte procureur zijn hulp niet moet kunnen weigeren en zij althans de gelegenheid om te procedeeren niet afhankelijk moet maken van willekeur en gunst. Ik zou dan ook geen enkele reden weten te vinden, waarom in 't reglement n® 3 niet eene dergelijke verplichting voor procureurs kan worden opgenomen, of wel een voorschrift, waardoor de rechter de bevoegdheid kreeg, om, zoo het uiterst zeldzame geval, dat alle procureurs weigeren, zich voordoet, er één van hen aan te wijzen, die de zaak zal hebben aan te brengen.

Uiterst zeldzaam noem ik het geval van weigering van dienstpraestatie van alle procureurs bij een college en had Mr. Faure niet één geval aangehaald (1) de vrees van Mr. ß. K. zou terstond bewaarheid zijn en zonder de minste aarzeling zou ik dit geval een hersenschim genoemd hebben. In vroeger tijden moge het zich wel eens voorgedaan hebben, tegenwoordig, nu de dubbele bijstand in rechten afgeschaft is en dientengevolge het aantal procureurs bij elk college in belangrijke mate is toegenomen , kan men het veilig een rarissima avis noemen.

Het valt niet te loochenen, dat geen enkele wetsbepaling gevonden kan worden, waarop de verplichting van een procureur om zijn dienst te verleenen, steunt, maar het is ook waar, dat men toch niet kan veronderstellen, dat het de bedoeling van den wetgever geweest is, ouvermogenden in beter conditie te plaatsen dan vermögenden. Wanneer toch een procureur krachtens 859 of 864 B. Rechtsv. aangewezen wordt, mag hij niet weigeren al krijgt hij geen betaling. En nu hij wel betaald wordt, zou hij mogen weigeren.

Er bestaat op dit punt eene gaping in de wet, maar groot gevaar levert het niet op. Als toch de zaak van dien aard is, dat er geen procureur kan gevonden worden, die bereid is haar op zich te nemen, kan men veilig het er voor houden,

(]) W. 1910.

120 dat de rechtskrenking niet groot zal zijn. Integendeel, als alle procureurs bij een college weigeren eene bepaalde zaak op zich te nemen , zal daardoor dikwerf voorkomen worden , dat het summum jus, summa injuria wederom eenmaal bewaarheid werd. Moeilijk toch kan men met ’t oog op de rechtschapenheid en den stand van de procureurs hier te lande veronderstellen, dat eeuige reden behalve die, voortspruitende uit de zaak zelve, aanleiding tot de weigering zou kunnen geven.

Het tweede argument, door Mr. K. K. aangevoerd, is, dat het van groot belang is, dat partijen zelf voor den rechter verschijnen en deze dan licht kan putten uit de bron zelf.

Ook aan dit argument meen ik alle mogelijke kracht te mogen ontzeggen. Mr. R. K. zegt zelf, dat de personen, die in een procedure, worden betrokken, in den regel, uit wel begrepen eigenbelang, toch de hulp van procureurs zullen inroepen.

Hoogst zelden zou zich derhalve de gelegenheid voordoen, dat de rechter licht kan putten uit de bron zelf, en dit zou altijd afhangen van den wil van de partij.

Bovendien geeft art. 19 Bur^erl. Rechtsvordering naar mijne bescheiden meening daartoe voldoende gelegenheid. Den rechter wordt alle mogelijke vrijheid gelaten, de partijen in persoon te doen verschijnen: hij behoeft een verzoek van partij daartoe niet af te wachten , maar kan ambtshalve de verschijning gelasten, als de zaak hem maar voor schikking vatbaar voorkomt. Dit laatste kan men nauwelijks eene beperking noemen, want met een weinig goeden wil kan men bijna elke zaak vatbaar achten voor minnelijke schikking.

Ik meen dan ook met gerustheid te durven beweren, dat, wanneer men in de praktijk het wen schel ijk had gevonden, in vele zaken zelf partijen te hooren — de toepassing van art. 19 is toch tegenwoordig hoogst zeldzaam — dit artikel daartoe voldoende gelegenheid bood.

Wijders geeft, als het wenschelijk schijnt, de tegenpartij

121 in persoon door den rechter te doen liooren, de mogelijkheid van een verhoor op vraagpunten der partij de gelegenheid, zulks aan den rechter te verzoeken en hem zoo licht te verschaffen uit de bron zelf. Juist in de gevallen, dat de rechter dit noodig heeft, zal een verhoor op vraagpunten dan ook aangevraagd worden.

Ten derde pleit volgens Mr. R. K voor afschaffing der verplichte vertegenwoordiging, de mogelijkheid , dat de pleitbezorgers in hun eigen belang in plaats van in dat hunner kliënten het proces zullen voeren of wel noodeloos rekken.

Dit gevaar acht ik door de afschaffing der verplichte vertegenwoordiging niet bezworen.

Evenals van het vorige wordt ook van dit argument de kracht ontzenuwd door ’t feit, dat in den regel partijen zich toch van procureurs zullen bedienen en dus dit gevaar slechts afgewend zou worden in die enkele gevallen, dat de personen zelf het proces voerden.

Bovendien zouden de personen, die, ware vertegenwoordiging niet verplicht, in staat zouden zijn, zelf naar behooren het proces te voeren, ook wel kunnen oordeelen, of hun pleitbezorger het geding rekte en noodelooze onkosten maakte , en daartegen de noodige maatregelen weten te nemen. Ik heb hier vooral op het oog de personen , door genoemden schrijver aangehaald : een procureur bij een ander college, een eersten deurwaarder, die rechtskennis bezit of iemand, die, zonder den titel van meester in de rechten te bezitten , goed van de rechtspractijk op de hoogte is. Voor deze personen bestaat toch het boven aangeduid gevaar in ’t geheel niet.

Ten slotte het argument, door Schrijver in de laatste plaats genoemd, maar dat bij hem boven alle andere gaat, liet zou namelijk willekeur en groote onbillijkheid zijn, dat de Staat, terwijl hij partijen vrijlaat hunne geschillen (eigen richting n. t. uitgesloten) te beslechten, zooals zij willen, nu eenmaal niet verkiest, dat, als partijen de tusschenkomst van

122

de rechterlijke macht inriepen, zij iii persoon verschijnen.

De kracht van dit argument kan mij maar niet duidelijk worden. Kan men het toch wel onbillijk noemen, dat de Staat zorgt, dat processen slechts gevoerd worden door menschen, bekend met de vereischte processueele vormen en formaliteiten? Ts het onbillijk, dat de Staat zijne onderdanen behoedt voor schade, die noodwendig zou moeten voortvloeien uit hunne onbekendheid met de procesvoering?

Wil men het onbillijk noemen, dat alleen aan procureurs dit recht van procesvoering verleend wordt, hoe onrechtvaardig moet men het dan wel niet vinden, dat de Staat, hoewel hij iedereen vrij laat hypotheek te verleenen , huwelijksche voorwaarden te maken, zooals men wil en de wet toelaat, toch voor het tot stand komen daarvan eene acte eischt, die alleen door een notaris kan verleden worden. Niemand zal er aan denken dit onbillijk te noemen.

En waarom zou het willekeurig zijn, als de Staat de vertegenwoordiging door een procureur verplichtend stelt? Het is toch zeer logisch en gerechtvaardigd, dat de Staat zegt : gij kunt voor de beslissing van uwe geschillen mijn tusschenkomst inroepen ; maar dan tevens aan die tusschenkomst de voorwaarde verbindt, dat de geschilpunten, wat vorm en inhoud betreft, behoorlijk voorbereid en toegelicht aan zijn orgaan, den rechter, worden onderworpen, en daarom eischt, dat een procureur de partij in rechten vertegenwoordige. Ïot hun eigen bestwil dwingt de Staat zijne onderdanen daartoe, en bovendien eischt eene goede rechtsbedeeling de verplichte vertegenwoordiging gebiedend. Waar men dus kan zeggen, dat deze instelling in ’t algemeen belang is, kan er van willekeur geen sprake zijn.

In korte woorden hebben wij nu de voor- en nadeelen van onze rechtsinstelling nagegaan.

W ij hebben gezien, dat als nadeel alleen in aanmerking komt, het feit, dat er zeer enkele personen zijn, die wel in

123

staat zijn, zelf richtig hun proces te voeren en dit iiiet mogen doen, maar dat daartegenover staat, dat de richtige inachtneming der processueele formaliteiten , de gewenschte gelijkheid der partijen dit instituut noodig maken.

Wij zagen, hoe gevaarlijk eene afschaffing daarvan zou zijn wegens de onvermijdelijke toename der zaakwaarnemers en hunner werkzaamheden, en wegens het weinige vertrouwen, dat in eene zoodanige rechtsbedeeling zou gesteld worden. Tk aarzel dan ook geen oogenblik deze tot nu toe weinig aangevochten instelling in ’t algemeen belang te achten en met vele rechtsgeleerden (1) van naam de aan ’t hoofd geplaatste vraag bepaald ontkennend te beantwoorden.

V. D. D.

(1) 0. a. DE PiNTO Burffgrl. Rechtsvordering II, § 114.

EEN IGE OPMERKINGEN OVER ONZE KRANKZINNIGENWET. (1)

liet is nu bijna negen jaren geleden sedert ons land in het bezit kwam van eene nieuwe krankzinnigenwet, met zorg voorbereid en bewerkt, en—vergeleken met hare voorgangster van 1841 — eene belangrijke verbetering. Dat die wet een moeilijk onderwerp van administratief recht regelt, een onderwerp waarbij alle klassen der maatschappij betrokken zijn en dat uitlokt tot critiek èn van deskundigen èn van leeken, behoeft geen betoog, llare werking, hare deugden en gebreken en de voornaamste vragen, waartoe hare toepassing aanleiding heeft gegeven, in vogelvlucht te beschouwen is het doel van dit opstel, waartoe het onlangs verschenen — met groote zorg en uitvoerigheid bewerkte — deel van het werk van den Heer Mus-QUETiER mij eene welkome aanleiding biedt. Tevens zal zich nu en dan de gelegenheid voordoen den blik buitenslands te slaan, zoowel op Engeland, dat zijne zeer talrijke wetten bij die van 29 Maart 1890 tot ééne heeft saamgevoegd (2), als op Eraukrijk, waar sedert verscheidene jaren een Regeerings-ontwerp met Rapport eener Senaatscommissie, voorbeeld van uitstekenden legislatieven arbeid, in onderzoek is (3). Dat intusschen

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Geschreven naar aanleiding van het werk van den heer H. A. MusQUÉTiER „Wet van den 27 April 1884 (S(6l. no. 96)”. 2de aanhangsel. 2de gedeelte (’s-Gravenhage. 1892).

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;In den 20steu jaargang der Annuaires de Législation Etrangère (bldz. 16—36) komt eene Eransche vertaling voor van de voornaamste der 342 artikelen dezer wet.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Van het zeer omvangrijke Rapport, namens de Commissie door

125

ook bij onze Oostelijke naburen bet vraagstuk zich in de groote belangstelling der publieke opinie mag verheugen, bewijst het eigenaardige geschrift, welks aankondiging ons zal doen kennis maken met denkbeelden die in ieder geval de aandacht verdienen en ons terstond plaatst vóór de meest besproken vraag van ons onderwerp.

liet door mij bedoelde geschrift, Eduakd August Schroder’s quot;Zur Reform des Irrenrechtes// (Zürich und Leipzig, 1891), beweegt zieh in denzelfden gedachtenkring, als zijn //Das Recht im Irrenwesen,// waaraan ik vroeger in dit tijdschrift enkele opmerkingen wijdde. Ongetwijfeld verdient het eene nadere kennismaking, in zooverre het aantoont de groote waarde van een zeer deugdelijk onderzoek naar de geestvermogens van hem die in een krankzinnigengesticht zal geplaatst worden, de mogelijkheid van dwaling en de onherstelbare gevolgen daarvan. Van den toestand in Duitschland en Oostenrijk, waar de wetgeving niet dezelfde hoogte als in Engeland, Erankrijk en Nederland bereikt heeft, hangt het sombere tafereelen op, die de overtuiging wekken dat niet altijd genoegzame waarborgen voor de persoonlijke vrijheid bestaan , en het begrijpelijk maken dat niemand minder dan Rudolf von Jheri.vg de pogingen van den schrijver om daarin verbetering te brengen als een //Kampf urn’s Recht// betitelde, eu hem de woorden schreef; //Sie haben einen der wundesten Punkte unseres bisherigen Rechtszustandea herausgegrillen, um durch Aufdeckung seiner üefahreu die Gesetzgebung aus ihrer Indolenz aufzuschrecken und sie zur Erfüllung ihrer Pllicht zu uöthigen, Rechts-

den Heer Theophile Roussel uitgebracht, kon ik door de welwillendheid van Jhr. Mr. G. J. Th. Beblaerts van Blokland kennis nemen. Thaus geldt in Frankrijk nog de wet van 30 Juni 1838, die in vele opzichten voortreffelijk mag worden genoemd en door Ludwig Jolly in zijn opstel „Gesundheitspflege und Polizei (Schönberg, Handbuch der Politischen Oekonomie, 1882, 11, bldz. 558) als „die formell vollkommenste Irrengesetzgebung” wordt betiteld.

126

Sicherheit an Stelle der Rechtsunsicherheit zu setzen.» (1)

Voor ons land, welks wetgeving reeds eene halve eeuw geleden uit hare »Indolenz» werd wakker geschud, hebben de beschouwingen van Schröder niet die beteekenis, die daaraan

(1) Eene ernstige bedenking, door Schröder tegen de wetgevingen in het midden gebracht, betreft het ontbreken van elke omschrijving van het woord „krankzinnigheid”, zoodat over de beteekenis der „gesetzlichen Schlagworte; Rasende, Wahnsinnige, Blödsinnige und Verrückte” allerlei verschil van meening bestaat. De groote moeilijkheid, aan het geven eener juiste begripsbepaling verbonden, heeft ook onzen wetgever van 1884 er toe gebracht de definitie van art. 1 der wet van 1841 („allen die van het geheel of gedeeltelijk vrije gebruik van hunne verstandelijke vermogens beroofd zijn”) te schrappen en daarvoor geene andere in de plaats te stellen. Men kan deze reden billijken, maar toch meenen, dat het tweede argument, door de Regeering in hare Memorie van Beantwoording gebezigd, als zou eene juiste definitie in eene wet als de onze geene waarde hebben (Bijlagen tot de Handelingen der Tweede Kamer, 1882—1883, 52.1 bldz. 1), niet opgaat. De belangrijke vraag, of idioten als krankzinnigen moeten beschouwd worden, had dan althans in de wet eene oplossing gevonden. Nu bleek daaromtrent tusschen de hooge autoriteiten verschil van meening te bestaan. De Inspecteurs, krankzinnigheid omschrijvende als eene slepende dooi ziekte veroorzaakte storing der verstandelijke vermogens, rekenden het idiotisme ook daartoe te behooren, en wilden dus op het gesticht voor minderjarige idioten te ’s-Gravenhage de wet van 1884 zien toegepast; terwijl de Minister van Binnenlandsche Zaken van een ander gevoelen was (zie § 26 van het Verslag der Inspecteurs over de jaren 1885, 1886, 1887). Het than.s aangenomen systeem, volgens hetwelk een 25 patiënten uit het gesticht zijn geëvacueerd en het dus nu alleen voor achterlijke, voor ontwikkeling vatbare kinderen beneden 18 jaren openstaat, is eene transactie, waarbij de Inspecteurs zich om financieele redenen hebben nedergelegd. Vermelding verdient nog, dat zij in hun Rapport aan den Minister afzonderlijke idiotengestichten, eenvoudiger en minder kostbaar dan gestichten voor andere krankzinnigen, verdedigden; een denkbeeld belichaamd in de Engelsche Idiots Act van 1886, 49 en 50 Vict. c. 25, de verpleging van idioten in daartoe bestemde inrichtingen bevelende en het toezicht aan de Commissioners in Lunacy opdragende, en ook door de Fransche Senaatscommissie voorgestaan.

127

ill Duitschland en Oostenrijk zal moeten worden toegekend. Toch komt het mij voor, dat zelfs daar de slotsom, waartoe de schrijver komt, niet dan met de grootste behoedzaamheid zal kunnen worden aanvaard. De stelling toch, dat in het krankzinnigenwezen de geneesheer zoo weinig mogelijk stem moet hebben, zijn advies slechts waarde bezit voorzooverre het neffaiief is d. w. z. voorzooverre het uitinaakt dat er in een bepaald geval ffeene krankzinnigheid aanwezig is (1), en dat het onderzoek naar de geestvermogens zooveel mogelijk aan dat naar de schuld van een misdadiger gelijk moet zijn, is, hoe warm en talentvol ook verdedigd, voor ernstige en gegronde bestrijding vatbaar (2). Waar de grondgedachte der hedendie — in haar Rapport (bldz. 39 vlg.) herinnerende aan de goede werking van het Bngelsche idiotengesticht te Earlswood met 6Ü0 verpleegden , en aan de Amerikaansche inrichtingen o. a. die in Massachusetts waar bij i der verpleegden lichamelijke, verstandelijke of zedelijke vooruitgang viel waar te nemen —- aan den Staat de verplichting wil opleggen voor jeugdige idioten (ook voor epileptici) afzonderlijke inrichtingen in het leven te roepen.

Musquetier wil in de wet geene definitie van krankzinnigheid, maar haar wel (met enkele afwijkingen) ook op idioten en idiotengestichten toepasselijk verklaren.

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;„Wir sehen also dasz der Forschungsweg in der Psychiatrie, welcher sich met dem negativen Beweise der Geisteskrankheit beschäftigt, der dankbarere ja derjenige ist welcher allein auf wissenschaftlichen und praktischen Wert Anspruch erheben darf” (bldz. 30 infra.) Ten bewijze dat deze weg tegenwoordig reeds betreden wordt, vermeldt sehr, een certificaat van den Berlijnschen Hoogleeraar Eulenburg, dat „einem durch das heutige Irrenrecht bedrohten seine Menschenrechte zurück gab.”

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;„Die eigene, im Individuum ruhende Schuld und Ursache (causa) der Gefährlichkeit des Irrsinniffex erheischt so eine Sira/e welche ihrem Effekte nach keineswege verschieden ist von der Strafe für die Schuld (noxa) des Verbrechers”, (bldz. 31). De Staat trede dus op door middel zijner „Gerichte.” Hij were daarbij den arts als deskundige. Zoodra deze nl. als zoodanig in een proces optreedt, „entsteht ihm ein Interesse an dem Ausgange der Sache; er ist nicht allein befangen, er wird in gewissem Sinne sogar zur Partei” (bldz. 32).

128

daagsche krankzinnigenverpleging, dat de krankzinnige een ziei:e is , door den wetgever wordt prijsgegeven, geraakt deze op allerlei dwaalwegen en komt hij er allicht toe heil te zoeken bij het — hier vooral zoo gevaarlijke — leekenelement (1). Waar hij daarentegen den geneesheer den overwegenden invloed toekent, tevens krachtige waarborgen tegen vergissing en kwade trouw scheppende, waarborgen die — onder meer — èn in de aan het medisch certificaat te stellen eischen èn in het toezicht der Rechterlijke Macht kunnen gevonden worden, kan hij met alle reden overtuigd zijn, dat het aantal dwalingen tot het minimum wordt teruggebracht. (2)

Daarom geloof ik ook, dat het bij ons reeds door de wet van 1841 aangenomen en door onze tegenwoordige wet behouden stelsel, waarin de rechter over de opneming in het gesticht beslist op eene geneeskundige verklaring (in de practijk

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;In geestdrift ontstoken voor de jury „eine der schönsten und würdigsten Zierden eines freien Volkes”, wil sehr, daaraan de beslissing opdrageu. Waar echter in Engeland de jury geroepen werd over de vraag naar het bestaan eener zielsziekte uitspraak te doen, was haar optreden wel in staat hare volkomen ongeschiktheid daartoe te toonen. Men denke b. v. aan de behandeling der Catheart-zaak (Juli 1891), waarin de jury na een onderzoek van 17 dagen de patiënte in strijd met het gevoelen van de groote meerderheid der psychiaters volkomen bij zinnen verklaarde. En in ons land leert b. v. het merkwaardige geval, vermeld in het Verslag der Inspecteurs over 1882— 1884 en opgenomen in het Weekblad van het Recht n’ 6110, hoe moeilijk het somtijds zelfs voor deskundigen is uit te maken, of in zeker geval simulalie aanwezig is, en welk gewicht in dergelijke gevallen aan het oordeel van „het groote publiek” zou te hechten zijn.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;De uitspraak van Hermann Reusz in zijn werk „Der Rechts schütz der Geisteskranken”, (bldz. 125) „Irrenanstalten sind Krankenanstalten mit Detentiousbefügniss” legt terecht den nadruk op het tweeledig karakter van het krankzinuigensticht. Tevens is daarmede de reden aangegeveu waarom ’s wetgevers regeling der plaatsing in een gesticht zoo vaak van /mee zijden critiek ondervindt, zoowel van hen die kraukzinnieheid als eene gewone ziekte beschouwen, als van diegenen die vóór alles aan de eenigszins op eene straf gelijkende vrijheidsberooving denken.

129

zal men wel bijna altijd kunnen zeggen dat de geneesheer beslist onder het fiat des rechters), goed gewerkt heeft. Somtijds aangevallen , heeft het zich nochtans in de algemeene sympathie krachtig gehandhaafd, ja! is het met onze zeden en gewoonten zoozeer saarageweven, dat in 1884 geene enkele afkeurende stem daartegen zich in de Volksvertegenwoordiging hooren deed. En als men leest het belangrijk gedeelte van het Verslag onzer Inspecteurs over de jaren 1885, 1886, 1887, § 12 over verlof en ontslag en § 15 over de niet — krankzinnig bevou-denen handelende (1), dan komt men tot de overtuiging, dat die sympathie waarlijk niet misplaatst is. § 12 begint wel is waar met de mededeeliug dat talrijke klachten door verpleegden en hunne familieleden over onrechtvaardige opsluiting gedaan werden, maar steeds bleek die klacht ongegrond ; slechts in één geval werd door de Rechtbank — echter tegen het advies der Inspecteurs die den patiënt aan vervolgingswaanzin verklaarden te lijden — het ontslag bevolen. Wat § 15 betreft, het moge waar zijn dat op den eersten aanblik een aantal van vijftien personen over de drie jaren van beteekenis schijnt te zijn, maar men bedenke tweeërlei. In de eerste plaats, dat hieronder patiënten voorkomen vertoonende //een acuut geval van alcoholin-toxicatie// of //vlagen van razernij//, zoodat een zeer kort verblijf in het gesticht, wel verre van een gruwel te zijn, noodzakelijk was om den lijder geheel tot kalmte te brengen. Ïen tweede, dat verscheidenen na als niet-krankzinuig ontslagen te zijn, later weder werden opgenomen en toeii ondubbelzinnige kentee-kenen der ziekte vertoonden. Maar vooral mag op het heugelijk feit de uadruk gelegd worden, dat aan het lichtvaardig afgeven der geneeskundige verklaring nergens kan gedacht worden, omdat in het ééne geval, waarin zulks vermoed werd eu de autoriteiten een nauwkeurig onderzoek iusteldeu, er, zooals zonneklaar bleek , in werkelijkheid niets onregelmatigs geschied

(1) Bldz. 28—30 , 33 — 38; § 15 is overgeuomen in het Weekblad van het Recht no 6225.

TJuimit, LlVste Deel, 1ste stuk [1893]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

130 was en de Officier van Justitie, zoo hij, omtrent den toestand van den lijder vóór de opname in het gesticht, voldoende ware ingelicht, alle reden had gehad een langer verblijf daarin te vorderen. (1)

Bij het thans behandelde punt dient ook de bedenking te worden vermeld, welke de Heer A. Mackay in devergadering der Tweede Kamer van 12 December 1887 tegen de bepaling maakte (art. 7 tweede lid) dat alle woningen, waarin iemand meer dan twee niet tot zijn gezin behoorende krankzinnigen verpleegt, als gesticht worden aangemerkt. (2) Deze woningen aan het Staatstoezicht onttrekken wilde de afgevaardigde geenszins; alleen wilde hij de mogelijkheid openen dat — met toestemming van het geneeskundig Staatstoezicht — de opname zonder rechterlijke machtiging zou kunnen geschieden, teneinde zoodoende de familieleden eerder te doen besluiten een lijder te doen verplegen bij particulieren, waar de verzorging goed is

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Op een paar punten van ondergeschikt belang zij hier nog de aandacht gevestigd. In de eerste plaats op het feit, dat bij de jaar-lijksche verlengingen (art. 24) aan de Rechtbank alleen de aanteeie-nitigen, niet — zooals bij de opname in het gesticht — de gettiodveerde veramp;laring van den geneeskundige moet worden overgelegd. Het komt mij voor, dat, teneinde de Rechtbank zoo volledig mogelijk in te lichten, deze laatste van belang is, en het dus aanbeveling verdient op voorbeeld van bet Regeeringsontwerp baar bier te herstellen. In de tweede plaats op de weuschelijkheid dat vervalle het belemmerende gebod van artikel 16, volgens hetwelk in de verzoeken en requisitoiren iel gesitcM moei morden genoemd, waarin de opname verlangd wordt; dit gebod levert geene voordeeleu op, maar practische nadeeleu, als eenmaal de machtiging voor een bepaald gesticht is gegeven en opname daarin onmogelijk of minder wenschelijk wordt. — Ten slotte ge-looven wij, dat de taalkundige opmerking in de „Gemeentestem” uo. 1774, dat naar onze wet het woord „plaatsing” slaat op de intrede in het gesticht (zie het opschrift van § 3 ; plaatsing en verblijf), juist is en dat dus in den aanhef van art. 30 het bedoelde woord voor „verblijf’ moet plaats maken.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Handelingen der Staten-Generaal, 1887—1888, Tweede Kamer bldz, 434.

131

en zieh misschien reeds twee patiënten bevinden. Zeker zon het hier eene belangrijke afwijking van het door onze wet gehuldigde stelsel der rechterlijke machtiging betreffen, voor welke afwijking overwegende redenen zouden moeten bestaan. Dit laatste meen ik echter te mogen betwijfelen. Reeds maakt de wet eene uitzondering voor het geval men een bloedverwant bij een particulier, waar geen of één krankzinnige verzorgd wordt, wil doen verplegen. Aan de bezwaren der familie om aan de zaak ruchtbaarheid te geven en die haar kunnen doen besluiten om liever dan den rechter in de zaak te mengen den lijder tot diens nadeel te laten vertoeven in zijn eigen buis — bezwaren die Dr, Donkersloot (1) te breed uitmat bij zijne bestrijding der rechterlijke machtiging in het algemeen, maar de Minister H eemskerk in zijn antwoord aan den Heer Mackay te weinig telde toen hij verklaarde geen verband te zien tusschen ge-genoemde machtiging en den gezondheidstoestand van den lijder — komt de wet dus voldoende tegemoet (2). Verder behoeft zij niet te gaan. Dat voor het prijsgeven van den door haar gestelden regel ook daar afdoende grond is, waar de particuliere persoon de verpleging van krankzinnigen meer tot een soort beroep gaat maken , zich daarop bijzonder gaat toeleggen (hetgeen geschiedt als hij meer dan twee bij zich neemt) en zijne woning dus het karakter van een klein gesticht gaat geven waarin het zuiver intiem-huiselijke der verpleging niet meer zoozeer op den voorgrond treedt, heeft de ervaring m. i. niet bewezen. (3)

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;In zijne brochure „de krankzinnige tegenover de wet en de maatschappij”, Dordrecht, 1870.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 2 der Belgische wet van 28 December 1873 beschouwt als krankzinnigengesticht elk huis, waarin een krankzinnige — zelfs alleen — wordt verpleegd door iemand die niet zijn bloedverwant, voogd, curator of voorloopige bewindvoerder is. Eene dergelijke bepaling behelst het Italiaansche ontwerp van 1885.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Veel minder dan het vraagstuk der opname in het gesticht heeft dat van het verlof en ontslag de gemoederen in beweging gebracht Toch geloof ik, dat juist kier onze wet eenige aanvulling en verböte-

132

Met liet vraagstuk der plaatsing hangt de regeling van het Staatstoezicht in zooverre samen, dat dit strekken kan en moet om gevallen van opsluiting van niet-krankzinnigen, welke zich ook bij de grootst mogelijke wettelijke waarborgen voor bescherming der persoonlijke vrijheid kunnen voordoen, te ontdekken. Geenszins is echter het Staatstoezicht hiertoe beperkt. Vooral Engeland heeft dit begrepen en door de instelling (in 1845) van de Commissioners in Lunacy machtig veel bijgedragen tot verbetering der ' krankzinnigenverpleging en het opruimen van misbruiken. Ue belangrijke schrede, die het door die instelling op den weg der centralisatie deed, heeft het voorzeker niet berouwd. Toezicht houdend over Londen en naasten omtrek, oppertoezicht over het overig gedeelte van het land , — een oppertoezicht dat echter in de bijzonderheden afdaalt en zich openbaart ring behoeft. Wat het verlof aangaat, zal eene erkenning der juistheid van het’o. a. door de Fransche Senaatscommissie (Roussel, bldz. 346 — 349) op den voorgrond gestelde, dat eene voldoende verpleging van den lijder door hem bij wien hij verblijf gaat houden van het hoogste belang is, er toe leiden om met den Heer Musqüetier aan dezen persoon de verplichting op te leggen den geneesheer van het gesticht op diens verlangen geregeld van den toestand des lijders op de hoogte te houden. Ook het voorstel van den heer M. om het ontslaff op verzoek va» de betreUinffefi des lijders (art. 28, 3’) onder de verplickte op te nemen, natuurlijk onverminderd het verzetrecht van den ge neesheer in art. 29, voor welk denkbeeld ik in mijn proefschrift (Staatstoezicht op de Krankzinnigen, 1888, bldz. 265 en 256) eene lans brak, juich ik van harte toe.

Ten aanzien van genoemd art. 29 heeft zich de vraag voorgedaan, of, wanneer de Officier van Justitie alleen de beslissing der Rechtbank vraagt zonder eene bepaalde door iem aangeffeoen beschikking te vorderen , dit college toch eene beslissing moet nemen. Bij arrest van 20 Juli 1891 (W. v. h. R. no. 6082) beantwoordde de Hooge Raad — in strijd met de conclusie van den Procureur-Generaal Mr. PoLis — deze vraag toestemmend; m. i. terecht, omdat de Rechtbank, eenmaal door den 0. v. J. van de zaak in kennis gesteld, deze (volgens alinea 3 van het artikel) zal moeten afdoen, en dus hare beslissing niet afhankelijk mag stellen van eene bepaalde oordering (om het ontslag al of niet te verleenen) van het Openbaar Ministerie.

133 zoowel ill een kenuisuemeu van alle op de krankzinnigen en de gestichten betrekking hebbende maatregelen als in het maken van inspectiereizen en het houden van //enquêtes// bij die gelegenheid — zijn zij waarlijk kampioenen voor de rechten en belangen der ongelukkige lijders geweest, die in de wet van 1845 hunne Magua Charta hadden gevonden (i). Is het te verwonderen , dat er in Frankrijk, waar ondanks de onschatbare diensten, door sommige Inspecteurs Généraux aan de zaak der kraiikziiiiiigeuverpleging bewezen, tot nu toe juist eeiie krachtige , centrale, onafhankelijke macht ontbrak, ernstig sprake is in dit opzicht bij den overzeeschen nabuur ter schoole te gaan? (2)

Vooral door persoonlijke bezoeken, door eigen aanschouwing en nauwkeurig toezicht hebben de Engelsche Commissioners zoo nuttig kunnen zijnen aan het krankzinnigenwezen zoovele diensten kunnen bewijzen als thans algemeen erkend wordt. Volkomen terecht daarom werd door onze Kegeering in haar schriftelijk antwoord op het naar aanleiding van de Begroeting voor 1892 uitge-

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Het aantal bezoeken, dat volgens de wet van 1890 (artt. 187— ‘201) de Commissioners jaarlijks moeten brengen is ; één aan de asÿlums (openbare gestichten), één aan de hospitals (een tusschenvorm tusschen de openbare en bijzondere), één aan de sinffle patients, twee of zes aan de licensed houses (bijzondere gestichten) naarmate deze in Londen en naasten omtrek of daarbuiten gelegen zijn. Meestal moeten de bezoeken door twee te zamen wurden gebraeht, van welke één een médical practitioner, de ander een barrister is- — Bovendien worden de openbare gestichten eens per 2 maanden door leden van het oisitinp committee, die zieh door een geneesheer kunnen laten vergezellen, de bijzondere elk trimester door hunne visitors bezocht.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;11e Senaatscommissie (Roussel, bldz, 181) brengt hulde „à la vigoureuse impulsion donnée par les Commissioners a cette brauche longtemps négligée de l’assistance publique” De instelling geheel overnemen wil zij niet, daar zij vooral de rechterlijke attributen der C. onvereenigbaar met de Fransche wetgeving acht, lu het door haar voorgestelde „comité supérieur des aliénés” — staande naast den Minister van Binnenlandsche zaken — zijn de Magistratuur, de Administratie eu de medische wetenschap vertegenwoordigd.

134

brackt Voorloopig Verslag op thf karakter van het Staatstoezicht de nadruk gelegd (1). Het is dan ook te hopen, dat het bi j de begroeting voor 1891 verdedigde denkbeeld om het toezicht slechts aan één Inspecteur op te dragen, nimmer worde verwezenlijkt. Een stap achterwaarts zou dan worden gedaan. Alles hangt hier vooral af van de toewijding en den tijd, dien de Inspecteurs aan hun zoo gewichtigen werkkring besteden kunnen teneinde in waarheid zorg te dragen voor de aan hunne hoede toevertrouwde belangen. Men bedenke zich dus dubbel eer men hun aantal vermindere en daardoor — het gevolg kan niet uitblijven — afbreuk doe aan het krachtig Staatstoezicht waarin ons land zich thans verheugt.

In den omvang van het Staatstoezicht ligt een der belangrijkste verschilpunten van onze wet met hare voorgangster van 1844 , tevens eeue harer heilzaamste verbeteringen. De bepaling dat dat toezicht zich, behoudens eene straks te vermelden uitzondering, over alle krankzinnigen uitstrekt, is een noodzakelijk gevolg van de overweging dat ook Imilen de gestichten — bij particulieren of familieleden aan huis — zooveel gevaar is voor slechte verpleging door onwil of onkunde, en dat de Staat verplicht is daartegen te waken. Tntusschen was de nieuwe bepaling van artikel 3 , eischende aangifte aan den Burgemeester, begrijpelijkerwijze velen niet naar den zin en in hun oog uiting eener overdreven Staatsbemoeiing; het laat zich dan ook verklaren dat in het eerste driejarig tijdperk der wet de toepassing juist van dit artikel zeer veel te weiischeu overliet. De maatschappij heeft altijd tijd noodig om in nieuwe wetteiijke bepalingen in te groeien , en het is te verwachten dat de volgende verslagen der Inspecteurs van vooruitgang ook in dit opzicht zullen kunnen gewagen. Zoo zal dan ook eerst later, als men

(1) De Minister verdedigde de verhooging der post voor reis- en verblijfkosten der Inspecteurs met de opmerking dat dezen in de gelegenheid moeten zijn „telkens daarheen Ie reizen waar een doeltreffend toezicht hunne tegenwoordigheid vordert.” (Staatsbegrooting voor 1892, V. 11, bldz. 12).

135

de nieuwe bepaling als eene deugdelijke heeft leeren beschouwen , de vraag kunnen worden beantwoord of de uitzonäerinff van artikel 2, betreffende hen, die — zonder van hunne vrijheid beroofd te zijn — in hunne eigene woning of die hunner ouders of echtgenooten worden verpleegd, moet worden gehandhaafd. Twijfel hierover is thans gewis geoorloofd. Aan den éénen kant de vrees om aan de teerste en innigste verhoudingen te raken en de verpleging, die een heilige band tot eene uitstekende moet wijden, binnen het bereik van het vorschend oog van den Staat te brengen. Aan de andere zijde de overtuiging dat zelfs die verhoudingen niet altijd een waarborg zijn tegen verwaarloozing, dat hier vooral eene overdreven angst om krachtig op te treden de oorzaak van zooveel kwaad kan zijn ; de overtuiging die bij de Beraadslaging in de Tweede Kamer leidde tot verwerping van het amendement-DoNNEK, strekkende om ook de verzorging ten huize van de ^infiere?i aan het Staatstoezicht te onttrekken. Vooralsnog komt ’t mij voor, dat de laatste overweging den wetgever niet duidelijk genoeg voor oogen heeft gestaan , jen dat als deze in de drie thans uitgezonderde gevallen (1) de verplichting had opgelegd om van de verpleging, zoo deze eenigen tijd geduurd heeft, aan den Burgemeester kennis te geven, men niet voor overdreven inmenging in huiselijke verhoudingen zou behoeven beducht te zijn. (2) Het

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Vooral ook bij verpleging van een krankzinnige in diens eigene woning door vreemden is de vrees voor misbruiken en verwaarloozing waarlijk niet hersenschimmig, althans even gegrond als bij verpleging aan huis bij de kinderen, welke laatste wèl aan het toezicht is onderworpen.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Eene afdeeling van de in 1881 met een onderzoek naar de werking der Pransche wet van 1838 belaste Staatscommissie besloot de wenschelijkheid uit te spreken dat iedere familie, t’ huis een krankzinnige verplegende, daarvan aan den Kantonrechter kennis moet geven (Roussel bldz. 85). De tegenwoordige Senaatscommissie, met instemming aanhalende de woorden van den geneesheer Luvs, die juist aan den nuiselijken haard „les séquestrations les plus odieuses” aanwezig achtte, wil echter slechts — indien de noodzakelijkheid om den

136

voordeel ware dan verkregen, dat de Inspecteurs de ówoey^Z^CTi/ zouden hebben een plaatselijk onderzoek in te stellen (van liun tactvol optreden mag natuurlijk worden verwacht dat zij van die bevoegdheid slechts dan zouden gebruik maken als er reden was te vermoeden bf dat de verpleging te wenschen overliet bf dat zij de grenzen eener huiselijke verzorging te buiten ging) eu op die wijze zouden kunnen beoordeelen of er vrijheids-berooviug plaats had en dus scherper toezicht uoodig was. Thans heelt de verpleger zelf de beslissing daaromtrent; vrijheids-berooving kan hij allicht rekenen niet aanwezig te zijn; — en zoo is het gevaar niet denkbeeldig dat in strijd met de wet de deur zijner woning voor het Staatstoezicht gesloten blijft. (1 )

Met het toezicht houden op de krankzinnigenverpleging heeft de Staat zich intusschen niet tevredengesteld. Er aan gedachtig dat het hier eeue openbare zorg betreft en dat het aanwezig zijn vair een voldoend aantal gestichten eene zaak van algemeen belang is, heeft hij aan de daarvoor het meest geschikte corporatie, de provincie, opgedragen dat belang te behartigen. De kranzinnige opgesloten te houden drie maanden geduurd heeft — aangifte door ouders of echtgenoot aan den Procureur de la République die, zoo hij niet noodig oordeelt dat de lijder geheel onder het Staatstoezicht komt, aan den verpleger het inleveren van periodieke geneeskundige verklaringen omtrent den toestand bevelen kan.

(I) Wel wordt in artikel 38 der wet strafbaar gesteld het nalaten van het doen van aangifte en zal dit ook van toepassing zijn op den ouder of echtgenoot die, een lijder verplegende, dezen van zijne vrijheid beroofd houdt zonder aangifte te doen, maar men verwachte van die strafbaarstelling niet te veel practisch resultaat Het berooven der vrijheid zal in vele gevallen zeer moeilijk te bewijzen zijn, ook omdat de patiënt zelf niet als getuige kau optreden. Nog minder zal het Openbaar Ministerie dus tot deze vervolging overgaan dan b. v. tegen hem die zijn broeder verpleegt en zijn plicht om, ook al heeft er geene vrij-heidsberooving plaats, aangifte te doen, niet nakomt. Zeker zal iu het tweede geval het bewijs niet zoo moeilijk te leveren zijn. £n toch werd zelfs tot zulk eene vervolging bijna nimmer overgegaan, hoewel — volgens de Inspecteurs — de overtreding meermalen voorkwam.

137

meening, in bet eerste ontwerp onzer wet voorgestaan, dat de provincie met liet oog op den haar in het Staatsorganisme toekomenden werkkring, aan deze staatszorg bij uitnemendheid vreemd moet blijven , komt mij voor niet onwederlegbaar te zijn ; voer het optreden der provincie - hetwelk reeds door art. 8 der wet van 181'1, zij ’t dan ook niet krachtig genoeg, bevorderd werd — pleit integendeel de wenschel ijk heid om met de plaatselijke omstandigheden rekening te houden. In ieder geval zal de provincie, nu zij door den wetgever met de taak belast is, zooveel mogelijk moeten zorgen, dat binnen haar grondgebied voldoende plaatsruimte voor de verpleging van hare lijders aanwezig zij. Volkomen beamen wij het hiervoor door de Inspecteurs in 1886 tegenover de Staten van Zeeland gebezigde argument, dat de verpleging op verren afstand van de woonplaatsen der patiënten èu in dezer belang èn in dat hunner betrekkingen moet worden afgekeurd. (1)

Geenszins wordt hiermede bedoeld, dat de provincie juist altijd tot oprichting van eigene provinciale gestichten moet overgaan. Men kan, het is waar, de bezwaren der Gedeputeerde Staten van Zeeland tegen die oprichting — de vrees voor de groote geldelijke otters, de zware verantwoordelijkheid welke de exploitatie van een eigen gesticht medebrengt, en het gevaar dat de keuze der geneesbeeren bij de Staten niet in goede

(1) Musqueiibh bldz. 580. — Op het nadeel van verpleging op verren afstand wezen ook de Ged. Staten van Noord-Holland in hun voorstel (in juli 1885) aan de Provinciale Staten om in de nabijheid van Meerenberg een tweede gesticht op te richten, zich daarbij beroepende op het oordeel van den geneesheer-directeur van Meerenberg , die dit nadeel zoo groot achtte, dat hij reeds daarom alleen de uitbesteding van krankzinnigen meende te moeten ontraden (Musqubtier , bldz. 569).

Ook het Bestuur der Nederlandsche Vereeniging voor Psychiatrie liet zich, in zijn schrijven aan de Provinciale Staten van Zuid-Holland d.d. 24 December 1890, in gelijken zin uit, uadmk leggende op het belang der verpleegden „dat medebrengt dat zij niet te ver verwijderd ziju van hunne betrekkingen.”

138

handen zou zijn (1) — overdreven achten en van oordeel zijn dat Noord-Holland een uitstekend voorbeeld heeft gegeven, dat deze provincie tot eere strekt en hare zusters tot navolging moet prikkelen. Toch moet worden erkend, dat de provincie de haar door de wet in artikel 11 (2) opgedragen taak behoorlijk vervult, indien zij met bestaande gestichten overeenkomsten sluitende, zich van de ffoede verpleging harer krankzinnigen aldaar verzekert. Bij de hoogst belangrijke beraadslagingen , den 17®quot; Juli en 29®quot; December 1891 in de vergaderingen der Provinciale Staten van Zuid-Holland gehouden — waarin met groote uitvoerigheid en levendigheid de vraag naar de door de provincie te volgen gedragslijn besproken werd — werd op dat punt terecht de nadruk gelegd. (3) Het voorstel van de meerderheid der Commissie van Rapporteurs strekte om èn voor den bouw van een buitengesticht te Delft èn voor de verbetering van het bestaande gesticht aldaar en te Dordrecht subsidie te verleenen. Digt; vraag deed zich nu voor: Wordt dit laarste door de wet van 188'li bevolen? Is het — zoo niet met de uitdrukkelijke letter dan toch met den geest van hare bepalingen — in strijd dat de provincie de zorg voor de beslaande stadsgestichten aan de gemeenten, onder toezicht der Inspecteurs, overlate? Bevestigend werd deze vraag door de Heeren Neeb, Breesnee en Buïs, ontkennend door de Heeren Crena de Jongh en Biciiün van IJssELMONDE beantwoord. De Heer Grena de JoNon, die in

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Musquetier. bldz. 583.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Art. 11: „Voor zoover niet op andere wijze in de behoefte aan gestichten tot opneming van de in eenige provincie wonende of verblijvende krankzinnigen wordt voorzien, zorgt het bestuur der provincie, hetzij afzonderlijk, hetzij in verceuiging met de besturen van andere provinciën, voor de oprichting en instandhouding van gestichten, voldoende aan de door deze wet gestelde eischen.”

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Het verhandelde in de vergaderingen van 19 November 1889, 17 Juli en 29 December 1891 komt in hoofdzaak voor bij Musquetier blz. 497—548. Enkele redevoeringen, zooals die van den Heer Crena DE JoNGH in de tweede vergadering, worden daarin echter gemist.

139 de vergadering vau 17 Juli met kracht zijn aiueiidemeut verdedigde om alleen vau de wet(el/jf:e eu niet van de mureele verplichtingen der provincie te gewagen, ging het ontstaan van artikel 11 na, om daaiuit de slotsom te trekken, dat alleen voor vokloende plaaf-xruimte, en niet voor de wijze vau verpleging, door het gewest behoeft te worden gezorgd. Het komt mij voor, dat het historisch betoog van den geachten afgevaardigde niet geheel afdoende was, voorzoover het een argument ontleende aan de woorden door den Heer van der Kaay, die namens de Commissie van Rapporteurs het door haar voorgestelde artikel 11 verdedigde, en den Minister Heemskerk jin de Tweede Kamer gesproken. Immers de onderhavige quaestie, de vraag of het zorgen voor de goede verpleging op het terrein der Provinciale Staten ligt, werd bij die gelegenheid met geen enkel woord besproken. Wel was Minister Heemskerk vau oordeel, dat het hier betreft de verplichting worn te waken voor genoegzame plaatsruimte» en niet »om te zorgen voor de verpleging,» (1) maar uit de verwijzing des Ministers naar de rede van den Heer van der Kaay blijkt dat hij met dit laatste bedoelde het zelf ter hand nemen van de zaak door oprichting van eigene gestichten, en die taak niet op [de schouders der provincie wilde leggen. Wel zeide de Heer van DER Kaay ; »de provincie zorgt alleen dat er gelegenheid is tot opneming van de krankzinnigen,» (2) maar uit hetgeen hij volgen liet blijkt dat hij met het beperkende woordje »alleen// het handhaven der bestaande finandeele regeling wilde uitdrukken. Waar dus de wordingsgeschiedenis van het artikel de quaestie niet beslist, omdat daaruit noch een gebod noch een verbod aan de Staten om te handelen zooals de meerderheid barer Commissie voorstelde is af te leiden, geloot ik dat de provincie zich in de goede richting beweegt, als zij bevordert

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Handeliugeu der Staten-Generaal, 1883—1884, Tweede Kamer bldz. 943.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;idem bldz. 942.

140 dat het gesticht niet alleen de lijders kunne herbergen, maar ook die hulp aanbiede die de wetenschap heden ten dage voor hen eischt; als zij — als publiekrechte!ijk lichaam met een object van openbare zorg belast — die taak zoo deugdelijk mogelijk vervuil en — zooals de lieer Buys het in de Julivergadering uitdrukte — zich er niet mede tevreden stelt dat zij niet door de Regeering op de vingers wordt getikt. Eeiie dergelijke opvatting van hare roeping ligt geheel op haren weg, ja! is haar plicht. Alleen ten opzichte van het in het leven roepen van eigene gestichten is haar optreden subsidiair, hare houding eene afwachtende.

Gaf artikel 11 aan onze Provinciale Staten aanleiding tot vaak uitvoerige debatten , een daarmede nauw verwant onderwerp maakte in onze Tweede Kamer het punt uit van eene gedachteii-wisseling, die — al bestond zij slechts uit eene interpellatie en het antwoord des Ministers daarop (1) — van groot belang was en, zoo ik mij niet zeer bedrieg, hare nawerking ook bij eene eventueele herziening der wet zal doen gevoelen. Zoo toegerust als bij zijne den 23 Maart 1892 gehouden redevoering, kou de lieer Goeman Bokqesius verzekerd zijn dat de door hem ontwikkelde grieven tegen de inwendige organisatie en verpleging in het Haagsche Krankzinnigengesticht indruk zouden maken èn op de in onze materie belangstellende niet — deskundigen èn op hen die geroepen zijn tot verbetering van den bestaanden toestand mede te werken, een iiidruk des te sterker naarmate de interpellant minder heil in sensatieverhalen, bij dergelijke onderwerpen zoo verleidelijk en meer kracht in stellige feiten bleek te zoeken. Buiten mijn bestek valt ’t de besproken grieven na te gaan, voor zooverre zij niet door wettelijke bepalingen kunnen worden weggenomen. Op twee punten zij hier dus slechts de aandacht gevestigd. Inde eerste

(1) Handelingen der Stateu-Generaal, 1891—1892, Tweede Kamer bldz 766 vlg. ; Musqubtier bldz. 429—451.

141 plaats op de dringende noodzakelijkheid dat de Regeering geene gestichten toelate, die geene waarborgen voor eene deugdelijke verpleging opleveren ; dat zij niet — zooals in casu —■ vergunning verleene quot;in het vertrouwenquot; dat de verbeteringen zullen tot stand komen, maar streng haar veto doe klinken, gedachtig aan de onherstelbare nadeelen die veroorzaakt worden zoo dit vertrouwen mocht worden beschaamd. Wel verre dat eene nadere regeling der vereischten — bulten de in artikel 8 gestelde (1) — bij Algemeenen Maatregel van Bestuur als tegenover de oprichters van een gesticht te bezwarend zou moeten worden afgekeurd, is aan zulke norm groote behoefte. De Regeering van 1884, die naar aanleiding van het Voorloopig Verslag de oorspronkelijke vóórlaatste alinea van artikel 8 (bevelende nadere regeling bij Algemeenen Maatregel) liet vervallen en bij de openbare Beraadslagingen een limitatief karakter aan de opsomming in het artikel toekende (2), deed m. i daarmede een stap in de verkeerde richting. En wat het tweede punt betreft, ook daarin zegevierde te kwader ure de wil der Kamer, toen deze, aan het amendement van den Heer van Belden hare goedkeuring hechtende, het Regeeringsvoorstel verwierp dat voor elk gesticht waarin meer dan twintig krankzinnigen

(1) Art. 8 : „Geene vergunning tot oprichting van een krankzinnigengesticht wordt verleend tenzij behoorlijk voldaan is aan de volgende vereischten :

1’. eene ruime, gezond gelegen Wuniug met voldoende gelegenheid tot beweging in de open lucht;

2«. afscheiding der seksen, behalve bij kinderen beneden de tien jaren ;

3». voldoende gelegenheid tot afzondering naar den aard en het getal der krankzinnigen ;

40. voldoende voorziening in den geneeskundigen dienst en in den huisdienst . . . enz.”

(2) Handelingen der Staten-Generaal, 1883—1884, Tweede Kamer, hldz. 940. Minister Heemskerk verklaarde dat „door de wijziging die het oorspronkelijk ontwerp ondergaan heeft, de bevoegdheid vervallen is om er meer voorwaarden bij te voegen en de zorg der Regeering zich alleen moet uitstrekken tot de vier genoemde voorwaarden.”

142 verpleegd worden een inwonenden geneesheer eischte (1). Het groote nut, ja ! de onmisbaarheid van het muonen van een geneesheer mag — vooral na de droeve ervaringen met liet Haagsche gesticht opgedaan — als bewezen worden aangenomen (2); ongetwijfeld is niet het minst door het aldaar voorgevallene de overtuiging gewekt, dat toen Minister Heemskerk het Re-geeringsvoorstel tegenover het genoemde amendement met de opmerking verdedigde dat er wel //eenige waarborg» in de verplichte inwoning van een geneesheer gelegen is, hij zich eer te zwak dan te sterk uitiiet. Het geheel wijden van tijd en zorg aan de belangen der lijders kan het best geschieden door den geneesheer die in hun midden leeft en steeds zijn wakend oog over aller toestand laat gaan ; en tegenover de opmerking van den Heer A. Mackay — die het amendement-van Helden o. a. steunde met het betoog dat het mwonen alleen geen waarborg is waar de wet niet het a^ijfl in ^iei ijestic^-t aatiweziff zijn vordert — mag de stelling worden verdedigd dat in bet eerst(! een zeer sterk vermoeden voor het laatste gelegen is. Dat eerste in artikel lt;8 als vereischte voor grootere gestichten op te nemen schijnt mij thans dubbel wenschelijk toe, omdat — juist met het oog op de limitatieve uitlegging van het artikel — het zelfs tegenover nieuia op f-n ric/itan gestichten niet dooide Kegcering kan worden gevorderd; terwijl aan het dooiden Heer van Helden geopperde bezwaar ten opzichte van de rfiefü 6es(aantie, die geen inwonenden geneesheer en ook geene ruimte voor eene woning voor dezen hebben, misschien door cene overgangsbepaling zou zijn tegemoet te komen (3). —

(D Handelingen bldz. 941.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Vergelijk het Hoofdartikel in het „Vaderland” (nummer van 23 Juni 1892) dat op klemmende wijze betoogt, dat een toestand zooals in het genoemde gesticht en andere met nog meer patiënten voorkomt (in welke geen enkel inwonend geneesheer is) door de wet moet worden onmogelijk gemaakt.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Tn het achtste Hoofdstuk der Engelsche wet wordt voor elk lieensed Aome met meer dan 100 patiënten alsmede voor elk iuspital (zie de noot van blz. 133) een inwonend medical praciUioner geëischt.

143

Deze beide punten, waarop ik reeds vroeger in mijn proefschrift (1) de aandacht vestigde en die door den Heer Bouresius op duidelijke en overtuigende wijze werden besproken, hebben ten volle aanspraak op de belangstelling en nauwgezette overweging van den wetgever.

Onze beschouwingen over de krankzinnigenwet kunnen een minder critisch karakter hebben waar wij thans tot de beide laatste onderwerpen overgaan, het beheer der goederen van de in een gesticht geplaatsten en het verhaal der verplegingskosten, onderwerpen waarvan • wat het eerste betreft — de Rechterlijke Macht eene enkele maal, en — wat het tweede aangaat — ons pseudo-administratiefrechtelijk college, de afdeeling contentieus van den Raad van State, herhaaldelijk geroepen werd kennis te nemen.

Kan naar onze wet de Arrondissementsrechtbank ook voor den krankzinnige, die in eene buitenlandsde inrichting verzorgd wordt, een provisioneelen bewindvoerder benoemen? Ontkennend is deze vraag door de Rechterlijke Macht beantwoord, bij vonnissen der Haarlemsche (dd. 11 October 1886, W. v. h. R. n°. 5336) en Arnhemsche (dd. ‘29 April 1891, W. v. h. E. n”. 6028) Rechtbank. liet tot motiveering van dit m. i juiste antwoord aan het ontstaan der artikelen 32 en 33 ontleende argument werd vooral door den Heer Rethaan Macaué in zijne vóór bet eerste vonnis genomen conclusie ontwikkeld. Hij toonde aan, hoe de wetgever de in die artikelen neêrge-legde verreikende rechtsgevolgen heeft willen in het leven roepen voor hem die met inachtnemiiig van alle bij de wet voorgeschreveu formaliteiten in een gesticht is opgenonien ; en hoe de gevolgtrekking voor de hand ligt, dat voor hem — die ouder werking eeiier vreemde wet, niet de waarborgen van de onze aanbiedende, geplaatst is — de bepaling van art. 33 geacht moet worden niet geschreven te zijn. Bovendien blijkt naar mijne meening de beteekenis van het woord '/kraukzin-

(1) bldz. 202—206.

144

nigengesticht» uit menige andere bepaling der wet; waar b. v. in art. S de vereiscbten voor oprichting worden opgenoenid, heeft het woord natuurlijk slechts de in Nederland gelegen gebouwen op het oog. Ook mag nog op de moeilijkheden, die de ruimere interpretatie medebrengt, gewezen worden, zooals wanneer in een concreet geval de vraag zich zou voordoen of eene bepaalde buiteidandsche inrichting, bestemd bv. tot eene meer huiselijke verpleging van zenuwlijders, als gesticht in de beteekenis van onze wet moet beschouwd worden ; ook wanneer reeds — zooals in de openbare gestichten in Frankrijk — van rechtswege een provisioneele bewindvoerder optreedt, die met den door onzen rechter benoemde in botsing zon kunnen komen. Op deze gronden kom ik tot de slotsom, dat de beperkte opvatting van het bewuste woord de juiste is. Tevens meen ik daarmede voldoende de redenen te hebben aangegeven , die mij er toe leiden met het vonnis der Amsterdamsche Rechtbank dd. 12 Mei 1891 (W. v. h. R n°. 6070) van oordeel te zijn dat op eene wel in Nederland gelegene, maar door de wet niet als erkend krankzinnigengesticht beschouwde inrichting, bv. het Buiten-Oasthuis te Amsterdam , artikel 33 niet van toepassing is (1)

Tot meer moeilijkheden leidt een ander punt, betreffende het ophouden van de bevoegdheid van den provisioneelen bewindvoerder. Naar aanleiding van een in het Voorloopig Verslag gedane vraag, welke rechtsverhouding tusschen bewind voerdelen verpleegde bestaat bij diens verlaten van het gesticht, voegde de Regeering aan art. 33 de laatste alinea toe. Voor-

(1) In de regeling van het beheer der goederen der krankzinnigen lag eene der zwakke zijden van de Eugelsche wetgeving. Slechts voor het vermogen der „lunatics, so found by inquisition”, wij zouden zeggen ondercurateelegestelden (meestal na een onderzoek door eene Jury), ongeveer duizend in getal en ruim 1 pCt. van het geheele aantal krankzinnigen, werd zorg gedragen. Thans is in Hoofdstuk IV der wet (artt. 108—-149) de gelegenheid geopend ook in het beheer der goederen der overige lijders te voorzien.

J 45

beeld hiervoor was art. 33 der Belgische wet. Van dit model werd echter afgeweken. Immers terwijl ginds bepaald wordt dat de bevoegdheid des bewindvoerders ophoudt »dès que la personne placée dans un établissement d’aliénés n’y sera plus retenue», beperkt ons voorschrift dat ophouden tot de gevallen dat het ontslag is verleend of op verklaring van den geneeskundige dat de lijder hersteld is óf op verlangen van het Openbaar Ministerie. Niet voorzien wordt dus in de beide laatste in artikel 28 genoemde gevallen, dat óf op verzoek van den aanvrager der plaatsing óf wegens niet-betaling der verplegingskosten de lijder ontslageTi wordt. Blijft dus, als een lijder, hoewel niet hersteld, op verzoek zijner familie, het gesticht verlaat, en spoedig daarop — na in huis verpleegd te zijn — genezen wordt verklaard, de bevoegdheid van den bewindvoerder toch voortbestaan ? Dat het antwoord op deze vraag ontkennend moet luiden omdat hier de regel cessante causa cessai eflectus volkomen van toepassing is, zal wel algemeen worden toegestemd. Bene andere vraag is ’t echter — en deze deed zieh bij de Arrondissementsrechtbank te ’sGra-venhage voor — of de rechter in zulk een geval het ontslag van den bewindvoerder moet uitspreken (1). De Officier van Justitie stelde zich op het standpunt, dat de laatste alinea van art. 33 uitdrukkelijk de gevallen aangeeft waarin de bevoegdheid van den bewindvoerder ophoudt, en dus de Rechtbank buiten die gevallen geen ontslag verleeneu kan ; dat bovendien des rechters tusschenkomst niet noodig is omdat de bewindvoerder, die zijne betrekking wenscht neder te leggen, dit uit eigen beweging kan doen met mededeeling aan hem die het initiatief tot zijne benoeming heeft genomen. De Rechtbank echter beval de oproeping van eenige personen, opdat dezen over den toestand van den ex-verpleegde zouden worden

(1) Het geval wordt besproken door Mr. A. C. L. Pabst (in het W. v. h. R. no. 617S), die aanvulling van art. 83 op dit punt zeer wenschelijk acht,

TTumit, LlVste Deel, 1ste stuk (1893]. 10

14.6

gehoord. Zij rekende zicli dus aangewezen om de zaak te onderzoeken. Mijns inziens terecht. De bewuste alinea immers bespreekt alleen de gevallen , waarin de bevoegdheid i^su Jure ophoudt; ten aanzien van (^at ophouden is de redeneering a contrario geoorloofd: voor het ontslag van artikel 28 3® en 4® geldt het niet. Om echter in deze gevallen van de zaak kennis te nemen , zich omtrent den toestand van den patiënt te laten voorlichten en — daartoe termen zijnde — te verklaren dat het beheer van den bewindvoerder overbodig is geworden en dus een einde neemt, ligt geheel op den weg der Rechtbank. Deze benoemde den bewindvoerder, riep daardoor den wettel ijken toestand in het leven, en is derhalve de aangewezen macht om dien toestand te doen ophouden en den persoon weder in het beheer zijner goederen fe herstellen. Gaarne erken ik echter, dat — nu de wet eenmaal gezwegen heeft — tegen deze redeneering bedenkingen kunnen worden aangevoerd, en eeue duidelijke wetsbepaling noodig is om alle debat over de vraag af te snijden.

Wat de io,'i(en der verpleging betreft, talrijk zijn de Koninklijke Besluiten houdende beslissing omtrent de vraag, welke gemeente in een bepaald geval verplicht was deze volgens artikel 40 onzer wet te dragen (1). Krachtens artikel 26 der

(1) Over de vraag wie de verplegingskosten betaalt vau een krankzinnige, die krachtens Art. 37 Strafwetboek in een gesticht geplaatst wordt, heeft de Hooge Raad bij arrest van 14 November 1889 (W. v. h. R. n’ 5796) eene belangrijke beslissing genomen. Hij maakte uit, dat in dat geval de kr. op requisitoir van kei Openiaar Ministerie daarheen gezonden wordt en dus krachtens art. 40 onzer wet de Staat de kosten slechts voorscUei (dus de gemeente, die woonplaats was, deze moet vergoeden). Het arrest was in overeenstemming met de conclusie van Mr. Gregory, die er op wees dat uit artikel 24 al. 2 onzer wet blijkt, dat zij met de in art. 40 2® gebezigde uitdrukking „wier plaatsing of verdere verpleging ingevolge deze wet geschiedt op requisitoir van het openbaar ministerie” ook de door den strafrechter geplaatsten op het oog heeft. Dit betoog schijnt mij afdoeude te zijn

147

Armenwet (waarheen genoemd art. 40 verwijst) rust die verplichting — natuurlijk voorzooverre de kosten niet kunnen worden verhaald op de inkomsten van den verpleegde zelven of diens bloed- en aanverwanten, die naar het Burgerlijk Wetboek tot onderhoud verplicht zijn — op de gemeentewaar de lijder woonplaats heeft, nl. — zoo is de administratieve jurisprudentie — op het oogenblik dat de opneming in een gesticht noodig geoordeeld en daartoe de rechterlijke machtiging gevraagd wordt. Met groote nauwkeurigheid wordt nu in de Koninklijke Besluiten nagegaan ol op dat oogenblik de lijder in deze of gene gemeente woonplaats had. Üe algemeene gedachtengang daarbij is deze. Uit allerlei omstandigheden moet worden afgeleid of het vertrek uit eeue gemeente geschiedt met het voornemen daar niet meer terug te keeren ; geenszins mag het ontbreken der in artikel 76 B. W. bedoelde verklaring als tegenbewijs worden aangemerkt (1). Eveneens zullen ten aanzieu van de vesUffinff, als geeue kennisgeving aan het nieuwe gemeentebestuur werd gedaan , aanwijzingen kunnen geput worden uit de banden, die den persoon aan die gemeente binden ; ja ! zoozeer moet daarop gelet worden. dat zelfs al verklaart men vóór den Kantonrechter niet van plan te zijn zich in eeue plaats te vestigen , zulks toch moet worden aangenomen indien blijkt dat men er heen ging om eeue zij ’t dan ook tijdelijke hulp te krijgen (2). — Moeielijker wordt de quaestie, wanneer geruimereu tijd vóór de opneming in een gesticht de patiënt abnormale verschijnselen vertoont. Verlaat hij in die omstandigheden de gemeente waar hij tot nu toe woonde, dan zal deze woonplaats 6lijven, zoo ondubbelzinnige evenals de redeiieering, dat artikel 10, handelende over het Rijks-gesticht en dit voor de bedoelde personen openstellende, daarom uiet geacht moet worden de tosten der verpleging ten laste van het Rijk te brengen.

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;K. B. van 9 April 1889 N» 169; Musquetier bldz. 665—667.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;K. B. van 28 Februari 1891, N». 7 ; Musquetier bldz. 684—687.

148

blijken van krankzinnigheid vóór dat verlaten aanwezig zijn (1) ; indien echter slechts sprake is van zwakheid van geestvermogens, ontevredenheid en malen, en dus een wil om de gemeente te verlaten nog kan worden aangenomen , houdt deze op woonplaats te zijn (2). liet spreekt van zelf, dat juist in zulk een geval, als de patiënt — zwak van geestvermogens — uit de gemeente vertrekt en óf gaat rondzwerven óf tot elders wonende familieleden zijne toevlucht neemt, vaak moeilijk aan vestiging in eene nieuwe gemeente kan worden gedacht, en bij gevolg, waar noch de oude noch de nieuwe in aanmerking komen, volgens genoemd artikel 26 der Armenwet de kosten ten laste van het Rijk gebracht worden. (3)

Staan wij ten slotte nog eenige oogenblikken stil bij een onderwerp, dat in het buitenland niet alleen van geneeskundigen maar ook van den wetgever de bijzondere aandacht heeft getrokken, dat — al heeft onze wetgever minder belangstelling daarvoor betoond — toch zelfs bij een vluchtigen blik op onze wet niet mag worden voorbijgegaan, ik bedoel het onderwerp der zoogenaamde misdadige krankzinnigen.

Reeds terstond zij er opgewezen, dat met deze benaming (criminal lunatics) in Engeland zoowel de veroordeelden, die

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;K. B. van 7 Juni 1889 N’. 23; Musquetiek bldz. 669—671.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;K. B. van 24 September 1890 N®. 15 ; Musqubtibr bldz. 676—678.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Een bijzonder geval deed zich voor (K. B. van 19 November 1891; MosQUBTiER bldz. 690—692) ten aanzien van een krankzinnige, wien het in art. 27 der wet bedoelde oerlof was toegestaan ; toen de lijder weder erger en een terugkeer in het gesticht noodzakelijk werd, weigerde de gemeente — die tot nu toe betaald had — ook de nieuwe kosten te dragen; de door art. 27 bevolen vereischten waren n.l. niet in acht genomen ; dus — zoo redeneerde zij — was hier geen verlof maar ontslag (art. 28) gegeven en moest die gemeente betalen, waar de lijder woonde toen zijne tweede opneming noodzakelijk werd. Deze redeneering werd terecht in het K. B. verworpen , daar in ieder geval de bedoeling geweest was verlof te ver leenen en dus de tweede opneming als eene voortzetting der eerste moest worden beschouwd.

149

iti de gevangenis krankzinnig worden, als de in artikel 37 van ons Strafwetboek bedoelde ontoerekeningsvatbaren . diederechter naar een krankzinnigengesticht zendt, worden aangeduid. (1) IJ(ï bedenking dat voor de tweede categorie de benaming eene onjuiste is, bedoelt niet zoozeer eene taalkundige opmerking te zijn, maar heeft m. i. beteekenis, omdat bij de belangrijke vraagstukken , die zich omtrent hunne behandeling hebben voorgedaan, op dat zoogenaamde mis^iadiffe element soms te veel nadruk is gelegd. Engeland , waar de wet van 1860 de oprichting van het gesticht te Broadmoor voor beide categorieën beval , is daarvan een voorbeeld. Tegen den vóór dien tijd bestaanden toestand van vermenging der criminal lunatics met de gewone lijders in dezelfde gestichten hadden de Commissioners in hun rapport van 1853 ernstige bezwaren geopperd. Die vermenging achtten zij nadeelig voor de verpleging der gewone lijders, zoowel omdat hen taal en zeden der criminal hinderen als omdat de verzorging van dezen alle aandacht der bewakers vereischt; terwijl de verpleging der criminal bemoeilijkt wordt omdat dezen, ziende dat zij niet zoo spoedig als de anderen ontslagen worden, zich geprikkeld toonen ; bovendien oefent het teit, dat de óéne soort strenger moet bewaakt worden dan de andere, een verkeerden invloed uit op de tucht, classiticatie en alge-meene behandeling der lijders; ten slotte zagen zij in de vermenging eene onbillijkheid, kwetsend voor de gewone lijders die voor elke vernedering zeer gevoelig zijn, en voor hunne betrekkingen. Is nu ten aanzien van de niet- toerekenings-vatbaren, door den strafrechter opgezonden, de laatste grief juist? Moeten zij in moreelen zin beneden de andere krankzinnigen gesteld worden, terwijl juist de rechter besliste dat geene straf op hen mag worden toegepast? Zeer stellig niet. I’llke reden voor eene afzonderlijke verpleging, aan dergelijke

(1) De uitdrukking „criminels aliénés” wordt in Frankrijk, zoo ik mij niet bedrieg, alleen voor de tweede categorie gebezigd.

150

motieven ontleend , moet dus streng worden gewraakt (1).

Natuurlijk wordt toegegeven dat ten hunnen aanzien de verpleging een bijzonder karakter moet dragen en rekening moet worden gehouden met de anteeedenten des lijders. Men houde eehter in het oog, dat niet zij alleen bijzondere eischen aan de behandeling stellen. Herhaaldelijk doet zich het geval voor, dat een patiënt in een krankzinnigengesticht gevaarlijke verschijnselen vertoont, eene neiging tot daden van geweld tegenover verplegers of medeverpleegden , welke een streng toezicht en buitengewone voorzorgsmaatregelen tot plicht maakt. Ook voor zulke patiënten zal dus, als men eenmaal de wenschelijkheid eener afzonderlijke verpleging der in art. 37 Strafwetboek bedoelden opgrond van iuv ffevaari^i ^araiier heeft aangenomen, de deuren van dit gesticht moeten geopend worden. De in 1880 in Engeland benoemde Staatscommissie stelde dan ook in haar Rapport als bare slotsom , dat aanbeveling verdient de verwijdering van criminal lunatics, die eene bijzondere verzorging behoeven, naar afzonderlijke gestichten in welke tevens lijders zouden kunnen worden opgenomen die, zonder te hebben terechtgestaan of veroordeeld te zijn , gevaarlijke neigingen vertoonen. En in dezelfde richting bewegen zich de voorstellen der Regeering en der Senaatscommissie in Frankrijk, eischende een bijzonder gesticht voor de aliénés criminels en de lijders die - in een gewoon gesticht zijnde — aldaar eene door het strafwetboek als crime on délit betitelde handeling plegen. Bovendien — en ook dit verdient de aandacht omdat het volkomen in overeenstemming is met hetgeen onder de genoemde Engelsche wet van 1860 practijk was — kan in beide voorstellen de in het

(1) „Ce n’est pas une peine sous une autre dénomination qu’il s’agit d’infliger aux accusés acquittés pour démence; c’est une aorte de détention préventive, qui les mette hors d’état de nuire; c’est surtout un traitement qui les ramène à la jouissance de toute leur raison.” (Chauveau et Hélie, Théorie du Code Pénal, Bruxelles, 1846, I, n» 889).

151 bijzonder gestiebt geplaatste, volgens op initiatief van den behandelenden geneesheer door den Minister van Binnenlandsche Zaken genomen Besluit, naar zijn Departementaal gesticht worden overgebracht. (1)

In hoeverre nu voor de in artikel 37 van ons Strafwetboek bedoelden een afzonderlijk gesticht noodig ia, dan wel reeds aan de eischen eener goede verpleging wordt tegemoetgekomen door eene afzondering in het gesticht, waarin zij met de gewone krankzinnigen te zamen vertoeven, is eene psychiatrische quaestie, die hier slechts gesteld , geenszins opgelost kan worden. Verre van gemakkelijk schijnt de oplossing te zijn Van niemand minder dan Legrand nu Saulle haalt de Fransche Senaatscommissie het gevoelen aan ter beantwoording in den tweeden zin. Genoemde geleerde wilde van het priucipieele onderscheid niets weten ; de aliénés criminels rekende hij geenszins gevaarlijker dan de gewone; verscheidene hunner had hij zachte en bedaarde patiënten zien worden. (2) Toch komt de Senaatscommissie zelve

(1) De Engelsche wet „to consolidate and amend the Law relating to criminal lunatics” is van 14 Augustus 1884 (47 eu 48 Viet. Ch. 64). Onder criminal lunatic verstaat zij èn den gevangene die kr. wordt èn hem „for whose safe custody during Her Majesty’s pleasure Her Majesty nr the Admiralty is authorised to give order” (den persoon die in krankzinnigheid een strafbaar feit pleegt). De Secretary of State moet ten opzichte van eiken o. 1. minstens éénmaal iu de drie jaren onderzoeken „the condition, history and circumstances of such lunatic” en beslissen of deze ontslagen kan worden; het ontslag kan worden verleend onder bepaalde voorwaardeu , bij welker niet-nakomiug de Secretary of State den lijder weder kan doen in bewaring stellen (artt. 4 en 5). — De ruim twintig wetten, vóór de wet van 1884 iu Engeland omtrent de bedoelde personen gemaakt, zijn afgedrukt in het werk van Danby P. Fry „the Lunacy Acts.” (Londen, 1877), bldzz. 579—623.

(-2) Volgens Legrand du Saulle heeft men „exagéré les incouvé nieuts de leur maintien dans les asiles ordinaires, ainsi que les répugnances ou la terreur qu’ils inspireraient à leurs compagnons d’infortune et aux familles de ces derniers” (Roussel bldz. 270).

152 lot celle andere slotsom. Zieh beroepende op de stelling dat bij die eenmaal in krankzinnigheid een in het algemeen strafbaar feit pleegt daartoe later steeds weder kan overgaan (1), en op de verklaring van een van Frank risk's grootste zielkundigen, EsQuiROL, dat hij nimmer iemand — lijdende aan monomane du meurtre — geheel beeft zien herstellen, rekent zij een afzonderlijk gesticht door de eischen der openbare veilig-lieid geboden. Te wenschen is het voorzeker, dat ook bij ons dit punt bijzonder door de deskundigen worde onderzocht, opdat blijke of onze wet eene goede keus deed door in artikel 10 het Rijksgesticht te bestemmen èn voor de beide categorieën der '/misdadige« èn voor de gewone krankzinnigen (militairen , en hen , wier verzorging volgens artikel 20 der Armenwet door het Rijk moet worden betaald).

Ten aanzien van de gevangenen, die in de gevangenis krankzinnig worden, kan m. i. geene vaste theorie worden aangenomen, noch die welke een langer verblijf in de gevangenis onvoorwaardelijk afkeurt omdat alsdan elke gedachte aan straf moet ter zijde gesteld worden, noch de door de Franscbe Senaatscommissie gehuldigde opvatting, dat zij — althans zoo zij tot langere straf veroordeeld werden — in bijzondere aan de gevangenis verbonden inrichtingen moeten verblijven, wel onder de behandeling van een geneesheer maar toch steeds onder toezicht en gehoorzaamheid van de //autorité pénitentiaire,// omdat hunne vermenging in krankzinnigengestichten met andere krankzinnigen tegenover dezen krenkend zou zijn. Kan de lijder in de gevangenis voldoende verpleegd worden, dan zal daartegen geen theoretisch bezwaar bestaan, omdat hij toch in ieder geval gevangene blijft; biedt de gevangenis echter, wat bij ons wel meestal het geval zal zijn, geene genoegzame hulpmiddelen tot

(1) „II ne reste pas moins ce fait bien démontré, à savoir que l’homme aliéné qui a commis un crime peut en commettre d’autres, et l’expérience permet encore d’affirmer qu’il en commettra d’autres, si, rendu à la liberté, il est replacé dans les conditions où le premier crime a été commis.”

153 verpleging aan, dan zal overbrenging naar het Rijksgesticht (overeenkomstig artikel 3 van den in artikel 22 Wetboek van Strafrecht bedoelden Algemeenen Maatregel) in het belang vau den patiënt zeer wenschelijk zijn, zonder dat aan eenige onbillijkheid tegenover de //gewone« aldaar verblijvende krankzinnigen kan worden gedacht. Of deze vermenging in strijd is met de eischeu eener goede verpleging, ook Ä moet door de deskundigen worden beslist.

Bij één punt wil ik nog een oogeublik stilstaan, dat ten opzichte der n i et-1oe r e k e u i ngs v a tba r en vau evenveel belang is als ten aanzien der ye/eone krankzinnigen de p/aat-■sinff in een gesticht, n.l. het untslo^. Met de zooeveu aangehaalde stelling van Ksquibol en het gevoelen vau tal van andere gezaghebbende psychiaters vóór zich , moet men tot de overtuiging komen, dat hierin een der zwaartepunteu der quaestie gelegen is. Al is de lijder voor het oogeublik hersteld — ziehier o. a. het standpunt dat de geneesheer van Broadmoor vóór de enquêtecommissie van 1880 innam — dan kan toch het ontslag hoogst gevaarlijk zijn, een langer verblijf in het gesticht noodzakelijk (1). Volgens onze wet is echter in zulk een geval een langer verblijf onmogelijk. Artikel 28, voor alle lijders en alle gestichten geldende, beveelt het ontslag zoo de verpleegde geeue blijken vau krankzinnigheid geeft. Let men op de mogelijkheid, dat degeen die in krankzinnigheid een strafbaar feit pleegde, ook al schijnt hij voor goed hersteld, spoedig een nieuwen aanval kan krijgen — eene mogelijkheid , die waarschijnlijkheid wordt als de lijder in zijne vroegere

(1) De Engelsche Comiuissionners verklaarden in hun rapport van 1880, dat zij in Broadmoor ouder de 447 verpleegden er 47 hadden aangetroffen die, waren zij lijders in een gewoon gesticht geweest, zonden zijn in vrijheid gesteld. De Frausche Senaatscommissie draagt de uitspraak over het Ontslag aan de Rechtbank op, aan wie de geneesheer de verklaring doet of de lijder genezen is en — zoo ja — of hij is „légitimement suspect de rechute.” Het ontslag kan voorwaardelijk zijn.

154

omgeving terugkeert en de misdadige neigingen weder ontwaken — dan moet men dat gebod als te absoluut beschouwen. Ue wetgever geve den geneesheer de bevoegdheid een dergel ij ken lijder öf langer in het gesticht te houden óf met een onder alle waarborgen gegeven verlof daaruit te doen vertrekken en aldus de maatschappij tegen de genoemde mogelijkheid te vrijwaren. Hij drage, zoo hij beducht is dat op deze wijze misschien een patiënt langer dan noodig van zijne vrijheid beroofd blijft, de beslissing over het ontslag aan den rechter op, die volgens artikel 37 Strafwetboek de plaatsing beval (1). Dat die rechter daarbij alle behoedzaamheid zal in acht nemen, niet zonder zwaarwichtige redenen het ontslag zal bevelen in strijd met het gevoelen van den geneesheer, er aan gedachtig dat het /lier vooral eene zeer moeilijke psychiatrische vraag betreft tot wier beantwoording de uiet-zielkundige vaak volkomen onbevoegd is, is te wenschen en — het mag van den Mcderland-schen rechter gezegd worden ! — te verwachten.

Zi^riisee, Januari 1893. S. J. M. van Geuns.

/Vaecirift. Het in de laatste plaats besproken onderwerp werd, zooal.s blijkt uit de in de jongste aflevering van het 'rijdschrift voor Strafrecht verschenen «mededeelingen en beschouwingen« van Professor Mr. van Hamel over het derde te Brussel gehouden congres voor Grimineele Anthropologit^, aldaar besproken naar aanleiding van oen door Ur. de Boeck en Mr. Utlet opgemaakt Rapport.

31 Maart 1893. v. G.

(1) Zie het belangrijke opstel van Mr. D. J. Mom Visen „Opmerkingen over art. 37 al. 2 van het Wetboek van Strafrecht en over het gerechtelijk-psychologisch onderzoek in strafzaken” (Themis, 1887), bldz. 432.

Mr, I). Simons, Beknopte f/andleidmff to( ^ef B^elboek van Sira/vorderinff. T?oeene tlrui:. Nieuw be/verkt. — Haarfem 1892, door Mr. M S. Pols j^IIooffleeraar te Utrec^l.

Met werk van den heer Simons heeft in zijne eerste uitgave een te goeden naam en eene te^algemeene bekendheid bekomen, om in eene nieuwe uitgave eene bijzondere aanbeveling te behoeven. Toch is het eene aangename taak die nieuwe uitgave te kunnen aankondigen Zonder iets van zijne verdiensten prijs te geven of zijn oorspronkelijk karakter van beknopte handleiding te verliezen, beeft hek werk door de nieuwe bewerking nog aanmerkelijk in waarde gewonnen. Hoewel in omvang zeer weinig toegenomen, is het in inhoud rijker en vollediger in vorm tot een hoogere klasse verheven. Ue eerste uitgave stelde zich hoofdzakelijk ten doel de kennis van het Wetboek , zooals het na de diep ingrijpende ^wijziging van 1886 in werking zou treden, te bevorderen, en daar ook de volgorde van het Wetboek was gevolgd bij de indeeling der stof, bekleedden de vergelijking met het alsnog bestaande recht en de aanwijzing der verschillen een zeer aanzienlijke plaats. Veel daarvan was als het ware van voorbijgaand nut voor eene handleiding, gedoogde besnoeiing, nu het overgangstijdperk voorbij was, terwijl aan den anderen kant eene zesjarige werking van het gewijzigde Wetboek in het licht der praktijk en onder den invloed van wetenschap en rechtspraak voor de kennis daarvan niet onvruchtbaar was gebleven. Van de geleverde vruchten is nu bij de nieuwe bewerking ruimschoots, en toch met oordeelkundige beperking, gebruik gemaakt. Dank zij die bepeikiug is het werk eene beknopte handleiding gebleven, waarbij in den regel de casuïstiek, voorzoover ze niet over de beginselen van ons strafvorderingsrecht licht verspreiden, is vermeden. Toch is de

156

titel, handleiding tot het ITelôoei: van strafvordering, niet nicer geheel juist gebleven, tengevolge van eeue verandering infden vorm, die de waarde van het werk verhoogt, maar tot uitzetting van het kader heeft geleid. Zoodra men een meer systematischen vorm bij de bespreking van het strafvorderingsrecht kiest, ziet men zich gedwongen ook dat deel in het kader op te nemen, dat niet in het Wetboek van strafvordering, maar elders, met name in de wet op de Rechterlijke organisatie, is geregeld ; en hoewel de schrijver blijkbaar geen gestreng systematische bewerking heeft beoogd, heeft hi j toch de indeeling van de stof in het Wetboek van Strafvordering voor een meer systematische indeeling verlaten. Daaraan hebben wij reeds dadelijk de 'eerste twee afdeelingen, handelende over de rechterlijke macht en over het openbaar ministerie en zijn hulppersoneel te danken , terwnjl in de derde afdeeling nu ook al wat den beklaagde, zijne plaats in het proces en zijne verdediging betreft, en vroeger verspreid werd gegeven, is samengevat. Door het aannemen van zulk eene indeeling heeft de bespreking van het strafproces, waaraan de in acht hoofdstukken gesplitste vierde afdeeling is gewijd, aan helderheid en regelmaat nog belangrijk gewonnen, zelfs waar overigens de tekst geene omwerking heeft ondergaan. Door niet alleen aan het bewijsrecht de plaats toe te kennen die er aan toekomt, vóór de behandeling van den procesgang, maar ook vooraf de allerwege door het Wetboek verspreide bepalingen over de dwangmiddelen, tot een geheel vereenigd, te bespreken, heeft de schrijver aanzijn werk in tweederlei opzicht een belangrijk voordeel verzekerd. Aan den eeuen kant verkrijgt men een beter inzicht in den aard en den samenhang der dwangmiddelen, en komt de weinig bevredigende regeling van dat onderwerp in onze wetgeving, het onsamenhangende, onvolledige , soms tegenstrijdige der wettelijke bepalingen beter uit. Maar aan den anderen kant ontlast het de beschrijving van het strafrechtelijk onderzoek van telkens wederkeerende, voor de helderheid en geleidelijkheid

157

dier beschrijving schadelijke uitwijdingen over de dwangmiddelen. Dank zij de meer stelselmatige behandeling is ook de bespreking van het voorbereidend onderzoek en van het eindonderzoek volkomen gescheiden, zijn de rechtsmiddelen in één hoofdstuk vereenigd, en worden de bijzondere procedures, die in het Wetboek het regelmatig overzicht van den gewonen procesgang verstoren , op haar plaats , als aanhangsel in het laatste hoofdstuk bijeengebracht.

Slechts enkele malen stuitte ik op een betoog of uiting van een oordeel, waarbij ik neiging gevoelde een vraagteeken te stellen, of op onnauwkeurigheden of onvolledigheden , blijkbaar aan de aandacht van den schrijver ontsnapt. Het eerste volgt uit den aard der zaak , waar zoo talrijke controversen te vermelden en niet dan in zeer bekno])ten vorm te bespreken waren. Van het laatste zal ik allerminst den schrijver een grief maken , omdat enkele daarvan ook mij kunnen worden ten laste gelegd. liet eerste valt buiten het bestek dezer aankondiging. Slechts op één punt, dat wellicht tot de tweede soort behoort, vestig ik de aandacht des schrijvers, omdat zij mij voorkomt een bezwaar, tegen de vrije bewijstheorie aangevoerd, minder juist voor te stellen. Op bladzijde 64 noot 3 leest men, dat Modderman (in zijn bekend werk over de wettelijke bewijsleer) te recht betoogt dat het eene dwaling is, als zou bij de huldiging der vrije bewijstheorie de geheele bewijsvoering vervallenaen slechts op eene intieme convictie worden gevonnisd. In de eerste uitgave werd dit sterker uitgedrukt , en die dwaling als overwonnen gestempeld. Is de gewijzigde redactie te danken aan hetgeen door mij ter plaatse, in de noot aangehaald, wordt gesteld, dan sluit zij daarop niet, omdat mijn bezwaar een ander was. Maar bovertdien is de opmerking waardeloos. Daar gelateir dat Modderman eigenlijk iets anders betoogt, is het bezwaar dooi' de voorstanders van wettelijke voorschriften tegen de vrije bewijstheorie aangevoerd, niet dat bij het ontbreken van wettelijke voorschriften op bloot gemoedelijke overtuiging

15s

moet worden recht gesproken, maar iaw worden recht gedaan. Zoolang het een onbetwisbaar feit is, dat de leer der rechtspraak op bloot gemoedeiijke overtuiging taliooze wanne voorstanders telt, zoowel in de praktijk als in de wetenschap, zijn wettelijke voorschriften onmisbaar om de toepassing dier leer te beletten. In dat geval toch is elk rechter niet alleen bevoegd maar verplichl, de theorie toe te passen die hij voor de ware houdt. Üe voorstander van rechtspraak op de z. g. rechtelijke overtuiging zal naar deze, de voorstander van rechtspraak op bloot gemoedelijke overtuiging naar bloot gemoedelijke overtuiging recht doen. Eu hetzelfde is het geval met de bijzondere bewijs-regels, waaromtrent geen minder verschil van gevoelen bestaat, leder zal toepassen wat naar zijne subjectieve meening de ware leer is, en bij gebreke van een bindend voorschrift daartoe verplicht zijn. Dit bezwaar nu wordt niet opgelost door een betoog, dat bij gebreke van wettelijke voorschriften de toepassing van de leer der bloot gemoedelijke overtuiging niet van zelf voor elk verplichtend wordt, ook voor hen die haar een gruwel achten. Een voorstander van de leer der rechterlijke overtuiging zonder regeling bij de wet., zooals Modderman was, moet het betoog leveren dat ook bij het ontbreken van zoodanige regeling rechtspraak op bloot gemoedelijke overtuiging is uitgesloten en kan worden belet. En dit betoog is tot nu toe niet geleverd en kan m. i. niet geleverd worden.

Van de onnauwkeurigheden of onvolledigheden zijn enkele blijkbaar slechts drukfouten. Zoo bijv. blz. 10 de vermelding van de wet van 9 April 1877, Stbl. n». 72, als regelende het aantal der rechtbanken en kantongerechten, terwijl vermoedelijk bedoeld is Stbl. n®. 74—78, of u®. 79; op blz. 56 de verwijzing naar Art. 143. 2®, in plaats van Alt. 141. 2«. Bij de op blz. 21 volg, aangegeven gevallen van aanwijzing van een bijzonder forum competentiae kunnen nog gevoegd worden de gevallen van Art. 8 der wet van 26 October 1889, Stbl. n®. 135, en van Art. 21 der wet van 15 April 1891, Stbl. n®. 84,

159

bij de op blz. 25 besproken gevallen van aanwijzing van een anderen dan den gewonen competenten rechter bij verwijzing na vernietiging in cassatie of revisie, een gelijksoortig geval na vernietiging in appel ; voorkomende in Art. 247 strafvordering. Ook komt mij minder juist voor bet ontwerp tot wijziging van bet Wetboek van strafvordering van den Minister Modderman (blz. 2) het eerste ontwerp te noemen, tenzij men spreke van regeeringsontwerp. Het eerste ontwerp was geleverd door de staatscommissie, en bleef de grondslag, niettegenstaande het eene zeer belangrijke omwerking onderging, ten gevolge van de uitzetting van het kader der herziening, die aan de herziening zulk een hybridisch karakter, en later aanleiding gaf tot den vcrraakelijkeu strijd over hetgeen binnen of buiten het kader viel Ik vermeld het alleen, omdat eene herinnering aan het weinig bevredigende stelsel van herziening, of liever de stelselloosheid der herziening, tot verklaring van het zeer gebrekkige, ook van het herziene Wetboek kan dienen. Dok de aanwijzing van andere onvolledigheden heeft geene andere strekking dan er de aandacht van den schrijver op te vestigen.

UtrecAt, 25 Februari 1893. F.

G. •). J. DE JoNCHEERE, ÄflZ recktukarakkr à,er onrlerfeeieninff. Academifte// pruefaeZ/nf/.. Am-xierdam LS 9 2.

De redactie van T^^mis zond mij deze dissertatie toe mei verzoek, «eene bespreking of aankondiging daarvan voor een der eerstvolgende nummers van ’t Tijdschrift te willen geven.quot; Uit de wijze , waarop ik aan dat verzoek heb gevolg gegeven — door eene vrij uitvoerige bespreking in te zenden, die reeds in het eerstvolgende nummer zou kunnen worden opgenomen — blijkt voldoende, welken indruk de kennisneming van het stuk bij mij achter liet. De 108 ruimgedrukte bladzijden geven misschien niet alles wat over het onderwerp te zeggen is, maar zeker hebben zij de verdienste dat zij zich gemakkelijk laten lezen; wij worden er niet in onthaald op zwaarwichtige, maar slecht verwerkte geleerdheid, waarmede allen worden opgeroepen die het behandelde punt hebben besproken of zelfs aangeroerd ; nog minder worden wij uitgenoodigd om met den ' schrijver in het gericht te gaan zitten over de personen, die niet het geluk hebben met hunne meeningen en uitingen hem te behagen Det bewijs wordt ons echter geleverd dat ook met een eenvoudigen vorm en met een bescheiden toon een academisch proefschrift zich gunstig kan onderscheiden tusschen den grooten stapel van geschriften, waartoe ieder bij zijne promotie eene bijdrage, hoe dan ook , heeft aan te brengen. De S. weet onze belangstelling voor zijn onderwerp gaande te houden, omdat hij het zelf behoorlijk van verschillende kanten heeft bezien en zich een helder beeld daarvan heeft gevormd ; at is het geen die]) zinnig stuk, waarmede hij zijn afscheid neemt van zijne uriver-siteit, hij blijkt daar geleerd te hebben hoe men zich de zuivere voorstellingen moet maken, zonder welke de praktijk moeilijk vruchtdragend kan zijn.

liet eerste en zeker belangrijkste hoofdstuk handelt over de

161

strekking der onderteekening. liet onderteekenen eener akte beschouwt de S. terecht als eeue rechtshandeling , eene verklaring dat de inhoud van het stuk in rechte als van hem afkomstig zal gelden. De onder het stuk geschrevene, en uiterlijk waarneembaar blijvende handteekening levert het bewijs, dat de onderteekening heeft plaats gehad ; maar de onderteekening zelve is eene wilsverklaring, evenzeer b. v. als wanneer een Romein op een : spondesne met een : spondeo antwoordde.

De S. ziet zich hier verplicht het terrein te betreden , waar de groote strijd wordt gevoerd omtrent wil en wilsverklaring. Men kan het hem niet euvel duiden dat hij niet diep ingaat in dit vraagstuk; hij waagt zich alleen aan eene voorspelling, die althans de warmte van zijne overtuiging bewijst. De oude wilsleer zal vallen, want zij is tyrannisch en overal waar de voorstanders der vrijheid den strijd aanbonden tegen de tyrannie, is hij met de nederlaag van de laatste geeindigd. Tyrannie nu heet het, den wil te bekleeden met het hoogste gezag én de verkeersopvatting geweld aan te doen. Wij mogen ons verheugen dat voor de leer, door den S. omhelsd, deugdelijker argumenten zijn bijgebracht dan dergelijke betuigingen van sympathie of antipathie Mij dunkt, een voorstander van de oude leer zal — met even veel of even weinig recht — van tyrannie spreken, als iemand, die bij vergissing een stuk heeft geteekend , aansprakelijk wordt gesteld, al blijkt hij geenszins den wil te hebben gehad zich naar den inhoud van dat stuk te verbinden. Bij elk conflict van belangen ligt het voor de hand, dat elk der partijen overtuigd is de billijkheid aan hare zijde te hebben, en dat zij en hare woordvoerders die overtuiging met meer of minder groote woorden uitspreken. De 'zaak moet echter volledig, van beide kanten worden beschouwd, en dan zal de beslissing moeten vallen ten gunste van de nieuwere leer. Bij de eenmaal afgegevene wilsverklaring werden rechten gegeven ; de goede trouw laat niet toe, dat men zich daaraan zal onttrekken. Niet alleen in het eigenlijke handelsverkeer, maar in het

Themii, LlVsIe Deel, Iste stuk [1893]. tt

162 algemeen bij alle verkeer in de maatschappij is dit beginsel vast te houden.

Be onderteekening houdt de verklaring in, dat men zieh onderwerpt aan den inhoud der akte; al zoude die verklaring niet met den werkelijken wil overeenstemmen, zij is bindende v oorzoover niet een voorbehoud of eene vooronderstelling gemaakt en evenals de verklaring zelve te kennen gegeven is. Op dit punt komt mij de S. voor, niet geheel helder te zijn. Op blz. 16 onderscheidt hij het voorbehoud, dat wèl, en de vooronderstelling, die niet voor derden (en voor de weiler-partij) kenbaar is. Bij gebleken onjuistheid van het eerste zou de rechtshandeling ipso jure nietig zijn ; daarentegen zou bij de vooronderstelling de handelende door het bewijs van zijne vergissing te leveren de nadeelige gevolgen dier vergissing van zich afwenden. Doch op blz. 23 en 24 wordt algemeen gezegd dat de vooronderstelling, die niet geuit en voor derden niet uit de omstandigheden af te leiden is, op het rechtsgevolg der obligatoire wilsuiting zonder eenig gevolg blijft, en op blz 2S heet het bij de onderteekening in blanco, dat het bewijs van het gemaakte voorbehoud bij niet-verwezenlijking de gevolgen der onderteekening zal kunnen afwenden. Be voorstelling op die verschillende plaatsen is niet volmaakt dezelfde^ en het geheel geeft den indruk van eenige weifeling. Zoude niet eenvoudiger en juister gezegd kunnen worden, dat het voorbehouil of de onderstelling de verklaring nader bepaalt, mits zij zijn kenbaar gemaakt, hetzij uitdrukkelijk, hetzij stilzwijgend?

l'leu blanc-seing, eene handteekening in blanco, wordt altijd onder een voorbehoud gegeven, nl. dat hij wien het in blanco geteekende papier wordt ter hand gesteld, boven de handteekening eene akte zal schrijven of doen schrijven van den inhoud zooals die hem bij de afgifte wordt medegedeeld. Be inhoud dier akte kan verschillend bedoeld zijn ; het blanc-seing kan zijn afgegeven om het in te vullen met een contract, dat voor den teekenaar met een derde zal worden gesloten, maar eveneens met de

163

machtiging om er eene verbintenis ten behoeve van den ontvanger zelf boven te plaatsen; soms, als in het geval van Art. 136 Kh., is reeds door het stuk, waarop de handteekening gesteld wordt, de inhoud der akte in meerder of mindere mate bepaald, en eveneens kan bij de handteekening eene bijvoeging woiden gesteld tot nadere bepaling; in het geval van Art. 1915 B W. is dit zelfs noodzakeiijk. Past men nu echter den door S ge-huldigden regel toe, dat een voorbehoud aan derden moet zijn kenbaar gemaakt om tegen hen te kunnen werken, dan zal men wel tot het besluit moeten komen dat de teekenaar aan den inhoud der akte gebonden is jegens derden, al overschrijdt hij die het blanc-seing ontving, de hem verstrekte machtiging (1). De teekenaar heeft hier bij voorbaat bekrachtigd wat boven de handteekening geschreven zal worden, zooals hij bij eene onder-teekeniiig a posteriori bekrachtigt wat de reeds geschrevene akte te zi jnen aanzien inhoudt. Zoo beslist zelfs Dilphuis (Systeem 11, blz. 370 V.), ofschoon hij (bv. op blz. 58 en 97 v.) verklaart met de nieuwe leer niet te kunnen meegaan. Hij onderscheidt niet of degene wien het papier ter hand is gesteld, of een derde, die geen recht daarop had verkregen, de invulling had gedaan. Bij misbruik zal zeker schadevergoeding verschuldigd zijn , maar de aansprakelijkheid blijft gelden ; het gemaakte voorbehoud kan werken tegenover hem, wien het bij het overgeven van het stuk werd te kennen gegeven, en eveneens tegenover derden , wien het werd kenbaar gemaakt, maar verder ook niet. Ik zou zelfs betwijfelen of het den teekenaar zal helpen, als hij aanloont //dat, hetgeen daarin te zijnen aanzien staat vermeld, hetzij geheel, hetzij zoo als het daar staat, noch door hem noch door een ander op zijnen naam, is geschied// (Diephuis blz. 372); ook bij de zoogen. algemeenc wilsonderwerping bindt de verklaring,

(1) De S. hecht er gewicht aan, dat van geen „lastgeving” mag worden gesproken als niet in uuum van den lastgever is gehandeld ; die stelling, al ware zij juist, doet hier weinig ter zake; zie trouwens wat de S. zelf opmerkt op blz. 28 n. 2.

KU

al wil men in werkelijkheid niet alles wat daarin is opgesloten. Het afgeven van een blanc-seing is zeker gevaarlijk ; een voorzichtig persoon zal er niet licht toe overgaan, en de wetgever waakt ook te recht in sommige gewichtige gevallen tegen misbruik , door eene holographische akte of althans eene eigenhandige bijvoeging te eischen. Maar in het algemeen zal men toch ook verbonden moeten zijn aan het stuk, dat men a priori geteekend heeft; aan te nemen, dat men zich niet verbinden kan zonder den inhoud der verbintenis te kennen, zal zelfs voor een voorstander van de rechtzinnige wilsleer te sterk zijn.

De 8. aarzelt dan ook niet de geldigheid der a priori geteekende akte te erkennen. Zooals echter bij Diephüis, in dit cn in verscheidene verwante gevallen, de natuur boven de leer gaat, zoo zien wij onzen 8., niettegenstaande zijn warme ontboezeming omtrent de eischen van het verkeer, hier terugkeeren naar de oude wilsleer. Wanneer iemand, zoo verklaart hij, eene andere wils- of gedachten-uiting dan de doo!- mij gewilde en hem als door mij gewild medegedeelde, boven mijne handteekening schrijft, dan kan men toch niet beweren, dat zulk eene wils-of gedachtenuiting van mij afkomstig is. Maar, al wordt dit toegeecven, mag ik mij hierop beroepen tegenover derden, aan wie niet eveneens het door mij gewilde werd medegedeeld? 8. meent, dat het voorbehoud bewezen mag worden niet vervuld te zijn ; de echtheid der onderteekeuing wordt dan niet ontkend, maar wel die van den inhoud ; al wordt eene dergelijke onderscheiding in artt. 1913 en 1914 B. W. en 176 ßv. niet gemaakt, dat verklaart zich daaruit, dat daar alleen aan het gewone geval, van onderteekening a posteriori , is gedacht. Uie artikelen kunnen wij ter zijde laten; mij dunkt echter, het onderzoek naar de beginselen had hier eenigszins ernstiger moeten zijn. 8.’s beslissing is misschien de juiste ; maar zij verdiende vooral met het oog op den bestaanden strijd over het wilsdogma meer grondige overweging.

Hei tweede hoofdstuk handelt over den vorm der ondertee-

165

kcuing. Kerst worden eenige Iiistorisclie opmerkingen gegeven. Herinnerd wordt, dat bij de oude Oostersebe volken, bij de Komeinen, en ook in latere tijden bet zegelen van de stukken als waarborg van bun afkomst moest dienen; eerst daarna nam de onderteekening die plaats in. Het stellen van ketteeken des kruises, naa?t of in de plaats van handteekening, schijnt een oud-Saksiseb gebruik te zijn. Men zoude over dit alles wel meer licht verspreid willen zien ; wie had een zegel, hoe vormde het zich , in hoever hing het samen met een bepaald persoon , bestaat er ook verband tusschen het zegelen en het plaatsen van een kruis? En wanneer heeft het schrift een zoo persoonlijk, individueel karakter verkregen, dat men er toe konde komen de handteekening aan te nemen als het teeken dat het stuk door dien persoon was erkend en aanvaard? Uie vragen zijn echter voor den jurist van minder gewicht dan voor den historicus. De S. behoefde er dus niet op in te gaan. Doch dan had hij de bladzijden, die hij aan dit punt gewijd heeft, beter als eene inleiding vóór zijne verhandeling kunnen plaatsen. Zij worden ons voorgestcld als behelzende eene schets van het oudere recht, maar die is toch in zeer losse trekken gegeven.

Het hedendaagsche recht ziet dan in de onderteekening het bewijs dat eene akte van den persoon afkomstig en voor hem bindende is, wiens handteekening onder die akte voorkomt. Verschei dene vragen doen zich daarbij evenwel voor, waarvan de voornaamste achtereenvolgens door den S. worden nagegaan. Het stellen van een merk of teeken kan zeker niet als //handteekeningquot; gelden. Maar hoe is het met eene handteekening, die onleesbaar is, die eigenlijk niet uit letters maar uit tcekens bestaat, al zijn deze deze dan misschien zeer kunstig getrokken en even moeilijk als eene leesbare handteekening door een ander na te bootsen ? S. meent ook dan eene handteekening te moeten erkennen ; in een dergelijk geval heeft men toch weder het vaste en het indivi-ducelc, dat bi j de handteekening op den voorgrond moet staan ; trouwens waar ligt ook de grens tusschen leesbaarheid of

166

oiileesbaarlieid? Dat een naam , die onder eene akte is afgedrukt, als een onderteekening zon kunnen gelden, zal niemand beweren ; maar of datzelfde ook geldt bij een naamstempel, is zeer betwist [n de praktijk is moeilijk de eisch vol te houden dat b. v. stukken, die bij duizenden worden uitgegeven , door directeuren enz. elk afzonderlijk zullen worden geteekend; evenwel een langs dergelijken mechanischen weg verkregen handteekening is toch geene eigenlijke handteekening. De S. erkent den naamstempel, mits naar de vaste handteekening geclicheerd: dat is als ’t ware een concessie, met eenige reserve gedaan, en ik wil toegeven dat men daartoe wel gedwongen is; maar ook de S. zal weer moeten erkennen dat een dergelijk facsimile toch niet eene onderteekening kan heeten. Dat de waarborg voor de afkomst van het stuk geringer is, springt in het oog. Een dergelijke twijfel bestaat ook, wanneer wel de naam door de hand van den onderteekenaar is gesteld, maar zonder dat hij de beteekenis van de letters kende. De S. erkent echter eene dergelijke handteekening niet, omdat zij het eigenlijke persoonlijke karakter mist; maar dat is met menige handteekening het geval, en zelfs zoude een handteekening geldig zijn, al ware zij met de «vaste handteekening« in strijd. Waar is trouwens weder de grens? Menigeen , wiens handen aan zwaren lichamelijken arbeid gewend zijn , brengt slechts onder zwoegen een naamtee-kening tot stand, en rekent zich toch geenszins onder de analphabeten. Een dergelijke onderteekening heeft ook dikwijls karakteristieke eigenaardigheden , even goed als de handteekening van meer ervareuen. Tk herinner mij een vrouw, die eene van hare voorletters, eene E, altijd schreef als een 3; zou men nu, omdat zij aan die hieroglyph een andere beteekenis toekende dan hare medeburgers, hare handteekening moeten ontkennen, terwijl men de mysteriën aanneemt, die allerlei mannen van zaken voor hunne onderteekening uitgeven?

Niet veel meer grond hebben wij onder de voeten bij de vragen omtrent hetgeen in de naamteekeuing moet worden

1(57

uitgwlrukt. S. beslist, de geslachtsiiaain, al of niet voorafgegaan door voorletters, moet worden geschreven. Veel meer dan eene bewering is dit zeker niet ; ik wil daar echter gaarne bijvoegen, dat men ook voor de eene of andere tegenovergestelde meening weinig meer dan beweringen zoude kunnen bijbrengen. Dat de phautasie-namen , waarmede in Frankrijk wel wordt gewerkt, of een enkele letter of haal of schrap, ook bij akten van weinig gewicht niet als naamteekening kan gelden, wordt met recht door 8. betoogd.

Niet lang geleden zag ik — ik meen in eene bespreking ecner academische dissertatie — den wenscli uitgedrukt, dat de doctorandus over het doorhem behandelde onderwerp, indien het zich daartoe leende, een ontwerp van wet zou opstellen. Ik zou in het algemeen geen hooge verwachtingen durven koesteren omtrent dergclijke proeven van aan vangers, wanneer zelfs de fun-gecrende wetgever zoo zelden lauweren kan behalen. In dit geval echter zoude ik den 8. wel cens een poging zien wagen om eene regeling van het onderwerp, dat hij in dit 2® Hst. behandelt, te ontwerpen. Over het jus constitutum kan hij weinig geven ; in het jus constituendum zoude hij zich vrijer kunnen bewegen, en ik heb allen moed dat hij daarin iets bruikbaars zou kunnen leveren.

In het derde hoofdstuk, over het onderzoek naar de echtheid der onderteekening, wordt in de eerste plaats gehandeld over de legalisatie. Terecht wordt opgemeikt dat zij geen afdoenden waarborg geeft, wanneer niet de haudteekening in de tegenwoordigheid van den legaliscerenden ambtenaar gesteld is en terwijl de teekenaar zelf dien ambtenaar bekend is; vergelijking met eene gedeponeerde haudteekening of bekendheid met de vaste hand-teekening sluit zeker de mogelijkheid niet uit van bedrog. Dat zij het bedrog echter moeilijker maakt, is reeds iets gewonnen.

111 de tweede plaats wordt de erkenning of het bewijs der echtheid van de onderteekening van onderhandsche akten besproken Zonder die erkenning of dat bewijs mist de recliter alle zekerheid, dat het overgelegde stuk werkelijk van hem af komstig en voor hem bindende is, wiens uaani daaronder is gesteld. Erkent die

IBS

persoon cle handteekening als de zijne, dan heeft de rechter zich daarbij neer te leggen. De S. noemt het opmerkelijk, hoe weinig vrij de rechter hier is in zijne overtuiging; ik meen, dat eenige regels verder eene afdoeude verklaring daarvan wordt gegeven; het is hier eene beschikking van partijen, waarnaar de rechter zich heeft te voegen. Bij ontkenning wordt de echtheid uitgemaakt door getuigen, door bescheiden of door deskundigen. Getuigen kunnen verklaren, dat zij de handteekening op het stuk hebben zien stellen ; uit bescheiden zoude eveneens moeten blijken , dat onder de bepaalde akte door den bepaalden persoon zijne handteekening is gesteld ; dat voldoende zou zijn //het produceeren van geschriften, waarin van het bestaan der betwiste akte wordt melding gemaakt,// betwijfel ik. Dat veelal bewijs door deskundigen het eenige is, wat overblijft, is duidelijk, en van algemeene bekendheid is het, hoe weinig zeker de resultaten van een dergelijk onderzoek juist daar zijn, waar de echtheid twijfelachtig is. Bij dit punt staat ook de S eenigen tijd stil. Hij wijst op hetgeen reeds bij de 73® Novelle werd bepaald, en toont verder aan dat de rechter hier niet verplicht is het door de deskundigen geuit gevoelen te volgen, indien zijne overtuiging daartegen strijdt (Art. 226 Rv.) 11 ij beschouwt het bericht van deskundigen zelfs als een feitelijk vermoeden, dat dus niet geldt wanneer het niet door andere vermoedens gesteund wordt.

Bij het overlezen van het geschrevene rijst bij mij eenige vrees, dat. de heer Joncheere ten slotte den indruk zoude ontvangen alsof ik na eene beleefde inleiding niets dan aanmerkingen voor zijn arbeid zou overhebben. Niets lag evenwel verder van mijne bedoeling Wanneer ik op sommige punten nader inging, was dit omdat niet alleen het onderwerp, maar ook de wijze waarop het behandeld werd , mij aantrok ; en wanneer ik mijne bedenkingen opperde, dan was het omdat ik den 8 te hoog meen te moeten stellen dan dat hij enkel loftuitingen zoude begeeren

N. K. R. Land.

/)e Vülienrec/Mijke uüzui/f/erlftffeH van Arf. S ff'elóvef: van Sf-rafreM. Academ.üe/i proef-scArifi van J. fl. Tashwï, Amsterdam IS^''2..

Eene ouvangrijke en inhoudrijke monographie geeft de schrijver der boven geciteerde dissertatie in zijne drie honderd paginas teilende verhandeling, liet is bekend dat Art. 8 van ons Wetboek van Strafrecht de toepasselijkheid der Strafwet en der daarvoor in de Artt. 2—7 gestelde regelen beperkt door de uitzonderingen in het volkenrecht erkend zonder die uitzonderingen nader te omschrijven en vast te stellen. In de gevallen dus waarin de Nederlandsche rechter kan worden geroepen aan het voorschrift van Art. 8 toepassing te geven zal hij zelfstandig moesten vaststellen wat in de aan hem onderworpen vraag als een door het volkenrecht erkend beginsel mag worden aangenomen. Bij dat onderzoek kan de studie van den heer Tasskï hem een uitnemende handleiding zijn. In een achttal hoofdstukken behandelt hij met groote volledigheid alle gevallen , waarbij het beginsel van Art. 8 in toepassing kan komen, geeft uitvoerig de verschillende meeningen aan, in quaestieuse punten door de viri docti gehuldigd en trekt door eene vergelijking hunner uitspraken de conclusie wat volkenrechtelijk als de usance mag worden aangenomen. Uit den aard der zaak hebben bij een dergelijken arbeid de eigen meeningen des schrijvers minder beteekenis en dit is dan ook door hem zelf gevoeld want de grootste plaats in zijn geschrift wordt ingenomen door de uiteenzetting van de opinies van anderen. Waar de schrijver zijn eigen opvatting mededeelt schijnt mij zijn betoog, vooral wat de inkleeding betreft, niet altijd even logisch; zoo b v. is het mij niet gelukt den schrijver te volgen in zijne op blz. 78 gegeven beschouwing omtrent de zoogenaamde exterritorialiteit van bij den gezant in dienst tredende onderdanen van den staat waar de gezant vertoeft. Ook mag ik niet ontkennen dat bij de

170

tnededeeling van de gevoelens van anderen de rangschikking der opinies nog al eens wat te wenschen overlaat, waardeerde lectuur niet wordt vergemakkelijkt, lutusschen ook met die gebreken blijft de monografie van den heer Tasset een zeer bruikbare en nuttige arbeid, liet is mij natuurlijk niet inogelijk in bijzonderheden na te gaan de verschillende conclusies, die hij omtrent bepaalde quaesties trekt; uit de vele teeken ik aan dat hij de niet toepasselijkheid der Nederlandsche Strafwet ook aanneemt voor de bij den gezant vertoevende familieleden en voor zijne bedienden, ook al zijn zij onderdanen van den staat waarbij de gezant zijne functiën uitoefent doch dat hij die verwerpt voor de consuls en ook bestrijdt de fictie als zou het gezanlschapshotel als exterritoriaal mouten worden beschouwd. Ue daar gepleegde misdrijven vallen dus onder de algemeene bepaling van art. 2. De exterritorialiteit van het vreemde oorlogsschip, ook al vertoeft het in onze havens, wordt door hem aangenomen, daarentegen die van het koopvaardijschip verworpen , in overeenstemming ook met de zienswijze van onzen wetgever, die bij Art. 4 1° der Invoeringswet het de competentie van den plaatselijken rechter beperkende Avis du Conseil d’État van 20 November 1800 afschafte. Volkomen juist eindelijk acht ik de opvatting van den schrijver dat de verhouding tusschen art. 8 eu de artt. 4 en 5 uiet verbiedt om een misdrijf op een vreemd oorlogschip gepleegd te vervolgen, wanneer de dader zich binnen het bereik der Nederlandsche justitie bevindt en volgens de artt. 4 en 5 aan hare jurisdictie onderworpen is.

ilet lijstje van errata dat de schrijver oiis aanbiedt bevat er niet minder dan zes en tachtig. Ik ben ten opzichte van het vervelende weri^ der correctie niet te veel eischeiid maar ik zou toch durven zeggen dat door welke oorzaken dan ook de drukker van dit geschrift tegenover schrijver en lezers wel wat al te zwaar heeft gezondigd. Van den benevolus lector wordt hier wat veel gevergd. D. S.

Nieuwe Tuepannin/f i^r (Jufeiffeniuffswet vun 1851.

Van het 20 Jan. 1893 ingediende wets-outwerp ii“. 124 is de tekst als volgt:

wWij verklaren, dat het algemeen nut de onteigening vordert, „ten name der gemeente Amsiertiam, van eigendommen in die „gemeente, noodig voor den aanleg eener straat, met weder-«zijdsche bebouwing, van de lleerengracht tegenover de War-z/moesgracht naar de Keizersgraeht, tegenover de Westermarkt, „aldaar. «

Bij de ter-visie-legging volgens Art. 7 der wet van 28 Aug. 1851, n“. 125, zijn bezwaren ingébracht tegen het geheele plan van aanleg der straat en ook tegen de bewering, dat voor dien aanleg zou noodig zijn terrein aan weerszijde van de 25 meter breede strook , voor de straat zelve verlangd.

Tn hoeverre die bezwaren in aanmerking komen als argumenten tegen de doelmatigheid der bij ontwerp van 20 Jan. 11. voorgestelde onteigening, is geen rechtskwestie. Wel is dat de vraag of de wetgever, dit ontwerp volgend, handelen zou in strijd met de wet van 28 Aug. 1851 , 8(1//. n«. 125. Die wet, nooit anders gewijzigd dan bij wetten van 1 Juni 1861 , n». 54 en 29 Maart 1877, n«. 52, voor watersnood en oorlog, is onze steeds geldende algemeene wet op de onteigening ten algemeenen nutte en kan, volgens Art 151 der Grondwet van 1887 zonder eenigen twijfel, in ’t geheel niet bij een onteigeningswet voor een speciaal geval worden buiten toepassing gehouden.

Üp dat standpunt plaatste zich dan ook de Memorie van Toelichting, zich niet beroepend op eenige aan te brengen wijziging der wet van 28 Aug. 1851, maar enkel aanhalend de argumenten, door het Amsterdamsch Gemeente-bestuur aangevoerd tegen de beweerde overtolligheid der voor bebouwing gevraagde onteigening.

172

Misschien zal de Memorie van Antwoord nog duidelijker aantoonen, wat in dezen ’t Ministers rechtsopvatting is. Voor-loopig intusschen mag men nog altijd veilig de wet van 1851 als grondslag nemen, zoo men vast goed onteigenen wil.

Nu zeggen zij, die bezwaar maken tegen het wets-ontwerp : //Ten einde de nieuwe straat aan weerszijden te kunnen «bebouwen, wordt onteigening gevraagd van eeue veel grootere «breedte dan voor het werk — het maken van die straat — «noodig is, zoodat onteigening par zone wordt bedoeld, die, «volgens de wet, regelende de onteigening ten algemeene nutte, «niet mag plaats hebben,«

Dat nu onteigening par zone nog iets anders is en ook toelaat, te onteigenen om de winst, door het werk te verkrijgen, aan den onteigenaar ten goede te doen komen, behoeft men niet nader uiteen te zetten. Üf intusschen de hier aangehaalde zinsnede daarom strijdig is met het recht, blijft een open vraag.

Leest men de wet van 1851, tot nog toe de eenige, waar antwoord op die vraag te vinden is, dan vindt men in Artt. 2,6,7, 8, 9, 10, 11, 12 13, 19, 21 telkens de woorden Itet werk of het ffeheele werh gebezigd. Van het geheele werk moet volgens Art. 6 en Art. 12 een uitgewerkt plan ten inzage liggen. Wanneer de uitvoering van het werk aan bijzondere personen of vereenigingen is toegestaan , treden dezen aks eischende partij op in het geding ter onteigening (Art. 19).

Men onteigent' dus met wettelijke machtiging enkel voor ’t maken van een werh. Meer onteigening van vast goed dan daarvoor heeft de wetgever van 1851, die een nieuwe regeling, een invoering als ’t ware, der onteigening ten algemeene nutte tot stand bracht, stellig niet gewild.

Uat de aanleg eener straat een werk is, daarover zal wel geen twijfel bestaan. En ook zal niemand tegenspreken, dat het valt onder de algemeene categorie van Art. 2 der wet, «het werk, dat onteigening vordert.«

Maar hoe is het nu met de aan beide zijden aan te brengen

173

bebouwing? Ts de gemeente Amsterdam voornemens, die zelve te gaan aanbesteden of uitvoeren? Heeft zij een uitgewerkt plan daiirvan (Artt. 6, 7, 12) ter Gern eente-Secre tarie liggen? Of is het voornemen, den grond, dien men door onteigening bekomt, weer ter bebouwing te verpachten ofte verkoopen? Op die vragen geeft de Memorie van Toelichting geenerlei antwoord. En ook het hierboven aangehaalde Artikel, dat het wets-ontwerp vormt, beantwoordt ze niet. De woorden «van «gemeentewege« of «door de gemeente« vindt men niet in genoemd Artikel. Nu zou de uitvoering door een ander dan de gemeente allicht weinig afdoen tot het geldelijk belang van wie onteigend wordt, maar zijn verplichting om zich aan onteigening te onderwerpen mag door den wetgever, zoolang de wet van 1S51 geldt, niet willekeurig, niet zonder een nieuwe algemeene wet worden uitgebreid.

De wet van 1851 heeft enkel voor onteigening ten behoeve van een werk den wetgever voor diens speciale wetten machtiging gegeven. De speciale wet mag dus niet zooveel ruimte laten aan den onteigenaar als aan ’t gemeente-bestuur gelaten wordt in het wets-ontwerp. Wat de onteigenaar doen gaat moet zijn een werk, llij kan dat wel aanbesteden, natuurlijk! maar hij kan niet den door onteigening verkregen grond weer aan een derde afstaan om te doen wat ermee moet worden gedaan. Altans niet zonder vóór de onteigening te hebben doen zien, voor welk plan, voor welk werk onteigend wordt,

Gevraagd wordt onteigening ten name der gemeente, nu moet (zie Art. 1 wet 1851) het ook zijn voor werk, door of altans voor rekening van de gemeente te verrichten. Nu moet dus, wil het wets-ontwerp niet op grond der wet van 1851 en van Art 151 Grondwet 1887 rechtens onaannemelijk zijn, het aanbouwen van huizen langs de ontworpen straat evenzeer door of vanwege de gemeente geschieden als de aanleg van die straat zelve. Een plan van die huizen moet ter inzage zijn evenals een plattegrond van de straat.

174

Menigeen zal zulk een bouwen van huizon door of van wege de gemeente niet hoogst gewenscht achten. Hij strove dan naar herziening der wet van 2S Aug. 1S51 Si6/. n». 125 een streven, misschien het best te verduidelijken en te verdedigen door speciale vermelding van het zich thans te Amsterdam opdoend geval van onteigening voor straataanleg! Maar hij vennijde de tactiek van niet-vermelding, van ignorantie, die het hierboven afgedrukt wets-ontwerp schijnt te volgen.

fW/rut/r/ 1.S93.

Sfrafverva/ffinff (effen den Redac(enr-Ui(ffever der Nieume Surinaamec^^. eCouranf:quot;

Dü Heer T. Libbri ador Ellis is van de Nieuwe Snrhiaamec^e Couran(, die Zondags en Donderdags te Paramaribo verschijnt, nMlacteur-uitgever. In de n^’s 50 en 52, dd. 22 en 29 Dec 11., heeft hij verslag gegeven of doen geven van hetgeen hem op strafrechte! i jk gebied weervaren is (toen zijn blad nog zéér jong was) wegens publicaties in de n»’s 5, 6, 7 en 8 (13—27 .Tuli) of liever wegens verdenking omtrent de wijze, waardoor hij tot die publicaties was in staat geraakt. Ilij werd 9 Aug. te 9 ure gedagvaard om te 9^ ure in de gehoorzaal van den rechter-commissaris ie verschijnen als verdachte. De verdenking betrof nl. dat hij den surnumerair 1. J. Bueno de Mesquita door aanbiedingen zou hebben bewogen, afschriften van ter Griffie bewaarde stukken, die nog niet voor openbaarmaking bekend waren, ter publicatie in de Nieuwe Surinaamec^e Courant over te geven. Hij had nl. bijzonder spoedig in die couranten 5, 6, 7 en 8 verslag gegeven van zittingen der Koloniale Staten. Volgens zijn opgave was dit uitsluitend door eigen opteekening. Het llof, dat te Paramaribo tevens de taak vervult die in Nederland der rechtbank is opgedragen, gelijk ook de leden //rechters« heeten, vond die opgave onvoldoende en verleende 9 Aug. rechtsingang met bevel van dagvaarding in persoon. Dat vonnis werd 10 Aug. beteekend en dienzelfden dag nog gevolgd door huiszoeking, in verdachte ’s winkel, in de letterzetten), in het redactie-bureau der Nieuwe Surinaamset/e Courant, waar door rechter-commissaris en advocaat-generaal alle papieren werden nagegaan, brief voor brief onderzocht en het brievenboek gelezen, in de slaapkamer van verdachte en diens vrouw, waar linnenkast en andere meubelen werden doorzocht. Van een en ander werd proces-verbaal opgemaakt, ver-

176

klaring houdende, dat bij de liuiszoeking niets was gevonden, in de onderwerpelijke zaak dienende of afdoende

Eerst 19 Nov. bleek den verdachte weer iets van de zaak. Mij werd nl. toen geconfronteerd, vóór den rechter-cormnissaris, met de hh. Dr. A. Salomons en 11. Barnett, leden der Koloniale Staten.

Den 21 Nov. kreeg hij door een deurwaarders-exploit kennis, dat de instructie in zijn zaak gesloten was. Die kennisgeving geschiedde volgens Artt. 102 en 103 Wetboek van Strafvord. voor Suriname met bijvoeging, dat hij eene memorie aan het Hof kon inleveren en daartoe, zoo hij zulks verlangde, toevoeging van een raadsman door den President kon verkrijgen. In den H^est-Indiër van Zondag 18 Dec. kon hij de beschikking van het Hof in raadkamer dd. 15 Dec. lezen, dat het op grond van Art. 109 Strafvordering verklaart, dat er geen termen tot terechtstelling van hem beklaagde aanwezig zijn. Die Artt. 102 en 103 komen ongeveer overeen met Artt. 118 en 119 Strafvord. in Nederland, Art. 109 met Art. 127, al. 4 in Nederland.

Ziedaar de mededeeling der feiten, ontleend aan de J^ieuwe Surinaamge/ze Courant van 22 Dec 1892, die voor den lezer, die van het afkeuringswaardige daarvan nog niet volkomen mocht doordrongen zijn, 29 Dec. door het beoordeelend Fervofff en Slot in n» 52 van het blad gevolgd is.

Volgens die beide courantartikelen heeft de Surnumerair J. J. BuENO DE Mesquita zich zelven beschuldigd van aan den lieer Ellis de redevoeringen te hebben gegeven, de hem daarvoor door dezen aangeboden belooning intusschen van de hand wijzend, en is die surnumerair wel geschorst, maar reeds in Augustus herplaatst, en wel ter (Jouveruements-Secretarie, waar betere kans op promotie bestaat dan aan de Griffie der Koloniale Staten.

Hierin ligt zeker wel een argument voor de bewering, der het Hof de geheele zaak niet had moeten doeri instrueeren. Heel veel nadeel lag er zeker niet in, al hadden de in’t openbaar voorgelezen stukken en in ’t openbaar gehouden rede-

177 voeringen langs eenigzins on regel matigen weg de courant bereikt. Meer speciaal intusschen behoort in Themis de kwestie thuis, in het Fervo/ff en Slof (n*. 52) gesteld. Was het vonnis, waarbij rechtsingang werd verleend, in strijd met de wet in zijn opgave van het te onderzoeken feit?

Er staat : »Als zoude T. Libertador den ambtenaar J. B, »DE Mesquita door aanbiedingen hebben bewogen afschriften «van ter Griffie bewaarde stukken , die nog niet voor openbaar-wmaking bestemd waren . ter publicatie in de I^ieuwe Surinaam-n,K^e Courant over te geven.»

Valt dit aldus gestelde feit nu ouder het Surinaamsche Wetboek van Strafrecht? Hadden Artt. 117, 362, 363 van ons Nederlandsch Wetboek in Suriname kracht, dan was dat zonder eeuigen twijfel wél zoo. Alle giften of belofte toch, aan een ambtenaar gedaan ten gevolge of naar aanleiding van hetgeen door dezen in zijne bediening, in strijd met zijn plicht, is gedaan of nagelaten, zijn in Nederland strafbaar. Tn Suriname intusschen stelt Art. 127 Wetboek van Strafrecht wel, dat openbare ambtenaren, »die zieh tengevolge van aangenomen »aanbiedingen of beloften, ontvangen gaven of geschenken ^ »onthouden van iets te doen, dat hun pligt medebrengt» strafbaar zijn, maar niet zoo duidelijk Art 129, dat ook strafbaar is wie hen omkoopt tot zulk een onthouding of tot het plegen van eenig met hun ambtsplicht strijdig feit.

Het was waarschijnlijk om de speciaal lichte straf tegen vergeefsche poging, in Art. 129, slotalinea, bedreigd, dat men dat Art. 129 in zijn geheel in het wetboek opnam en zich niet hield aan het algeineene Art. 30 no. 1 , dat als medeplichtigen straft (met gelijke straf als de daders) »die door gaven , »beloften, bedreigingen, misbruik van gezag of van raagt, »listen of schuldige kunstenarijeu tot het plegen van het misdrijf »aansporen, of wel inlichtingen geven om deze te plegen.»

Nu straft intusschen Art. 129 Strafrecht enkel het dwingen of omkoopen (of de poging daartoe) tot de, daar genoemde

TTi^mis. I.IVste Deel, 1sfp stuk [1893]. t^

178

speciale feiten, waaronder het algcineene begrip van zieh onthouden van iets te doen, dat de plicht medebrengt, niet valt.

Heeft het daarom nu voor Art. 127 Strafrecht de categorie van medeplichtigheid, in Art. 30, n«. l omschreven, te niet gedaan? Dat is de rechtskwestie, en deze moet ul. i. ontkennend worden beantwoord. Art. 129 geeft wel een engere omschrijving van de feiten dan Art. 30, maar het vermeldt nergens dat laatste artikel. Spccialia derogant generalibus, natuurlijk , maar verder dan zij zei ven reiken brengen zij geen verandering als de wetgever dat niet uitdrukkelijk verklaart.

Rn zonder die uitdrukkelijke verklaring ten deze aannemend, dat Art. 129 Strafrecht de medeplichtigheid te niet doet voor alffi omkooperij, ook de daar niet speciaal vermelde, komt men tot de vrij dwaze conclusie , dat de wet het omkoopen tot het mei verrichten van eenige ambtshandeling geheel zou hebben vrijgelaten!

Had het Hof dus de zaak kunnen verduidelijken door in zijn rechtsingang verleenend vonnis van 9 Aug. behalve A.rt. 129 of nog liever in plaats van Art. 129 Strafrecht aan te halen Art. 127 en Art. 30, meer gebreken op de wet gegrond kan men moeilijk hier vinden.

De. Nieuwe Surinaamscie Courani streeft daarnaar dan ook niet, gelijk zij over ’t geheel de juridische vraag slechts zeer onvolledig behandelde. Dat zij intusschen over een rechtsvervolging als de hierboven omschrevene niet juist met eerbied het een en ander schrijft, is zeer begrijpelijk! Moge in de toekomst in Suriname geen instructie worden gelast, tenzij met wat meer feitelijke grondslagen, wat meer waarschijnlijkheid en met volkomen juiste en volledige aanhaling van wetsartikelen ! Ook instructie brengt mee het weinig aantrekkelijke wkomen »vóór den rechter.// Al werkt ze misschien mee tot verhooging der lezenswaardigheid eener courant, toch zij wie in rechten te beslissen heeft ook met instructie voorzichtig ! Ook een vonnis dat instructie gelast moet een wc^^tspraak zijn!

/’ei/man 1893. A. Heemskerk.

Bij Perd. Enke te Stuttgart verscheen in 1892 het ti“ deel, in zijn 1® en 2® Heft zamen 352 blz. bevattend, van het ZeiMiriff f. ri. Ge^. /{andelsrec/zt. Redactie zijn Prof, (Goldschmidt te Berlijn, Ur. Fr. v. Hahn Senaatspresident van het Rijksgerechtshof te Leipzig, H. Keiszner lid van het Kammergericht te Berlijn, Prof. P. Laband te Leipzig en Prof. W. Pappenheim te Kiel. Het tijdschrift blijft nog steeds vrij wat bijdragen ontvangen, ook van anderen dan de heeren redacteurs. Uit Nederland bleef inzender Prof. Molengraafp te Utrecht Evenals reeds in T/temis 1892, blz 620 en ook in 1890 en 1891 vermeld werd, deelde hij hier de Nederland-sche haudelswetgeving mede, ditmaal over 1891. Frankrijk, Engeland, Italië en België kregen ook hun beurt over 1891, respectievelijk van Ur. G. Cohn te Zurich, Dr. E. Cruesemann te Londen, verder Ur. K. Koehne te Berlijn. Als wegwijzers zal menigeen die opgaven begroeten, al is in den regel het opslaan der wetsbepalingen zelven er niet minder gewenscht door. Een algemeen internationaal verdrag betrof de posterij, ten onzent tot de wet van 15 April 1891, SM. 287 en het Kon. Besluit vau 11 Febr. 1892, SM. 341 leidend, in Uuitschland tot de wet van li Juni 1892. Ue Amtsrichter Ur. Max Mittelstein te Hamburg begon de Afdeeling II (Rechtsquellen) met een uitvoerig overzicht daarvan , de nieuwe Uuitsche wet als aanhangsel mededeelend. Bovengenoemde andere medewerkers tot genoemde Afdeeling 11 , die blz. 131 — 208 beslaat, behandelden (behalve voor Frankrijk) mede de post, maar niet allen over later tijd dan ’t jaar 1890.

Afdeeling 1 (Abhandlungen) bevat een uitvoerige studie van den Gerichtsassessor A. Eschenbach, te Berlijn , tegen Art. 376 Handelsgesetzbuch, dat den commissionair behoudens tegen-contract vrij laat voor eigen rekening te verknopen aan diengene ,

ISO

voor wien bij koopt, te koopen van diengene, voor wien bij verkoopt. Met biz. 70 begint de uitlegging van Ari. 101 Handel-gesetzhucb door den Amtsrichter W. MEnFELn, te Wriezen.

Een stuk uit het Zeihckrift van 1S90 blz. 435 e. v. van Dr. Geioek bestrijdend, betoogt de schrijver, dat Art. 101 enkel ziet op ’t geval van ontneming van een aan een deel der vennooten opgedragen beheer, maar niet (in strijd met Art. 102) kan recht geven tot ontneming aan een deel, waar allen krachtens de. akte beheer hadden. Enkel toezicht, geen verandering van karakter der vennootschap.

Blz. 100—127 is prof A Schaube te Brieg aan ’t woord met een historisch overzicht van de Consules mercatorum te Pisa in de 12® eeuw liet tegenwoordig buitenlandsch karakter gold toen te Pisa evenmin voor het consulaat als te Milaan, Piacenza en andere Italiaansche steden. liet was toen meereen handelsrechtbank.

liet slot der oorspronkelijke verhandelingen geeft Prof. Goldschmidt. in een van Dr. E. Patetta, privaat-docent aan de Turijnsche Universiteit, uitgegane aankondiging, een Latijnschen brief van Baldus uit het einde der 14® eeuw woordelijk aan-halendc, welke brief omtrent wisselrecht wel interes.sant is, o. a. omdat de renteberekening bestreden wordt enkel met dezen zin: wquia ex quo ipse percepit fructus, non debet habere usuras.« Een zeer moderne opvatting dus van het rentebegrip !

Rechtsspraak was ook nu weer een goedgevulde Afdeeling 111, in blz. 209—234 mededeelend 07 beslissingen over llandels-wetboek, Merken wet, wet op Auteursrecht en Wisselordnung, uit menig Duitsch tijdschrift aangehaald.

Blz. 235—352 bespreken de literatuur. Eerst tien recensies, alle vaii Duitsche boeken, daarna, met blz. 268 beginnend, het overzicht van Prof. Schulz te Leipzig, over 1891 tot Juli 1892 opgevend de titels van 1081 boeken of andere geschriften, op juridisch en economisch gebied verschenen. Behalve Duitsch-land en Oostenrijk, hebben ook Erankrijk, België, Engeland,

181

Amerika, Italië eu Xederland daar vermelding gevonden. Spanje en Zwitserland ook.

Als middel tot bekendmaking in ruimen kring blijft liet Zeit^ciri/Ï zeer aan te raden voor wie iets nieuws het licht doet zien. Bij zulke titelopgaven is completie te bereiken, voor menigeen nog dienstiger dan compleete recensie over al het verschijnende zijn zou, gesteld eenig tijdschrift kon die bevatten.

En de handel zal wel steeds een internationaal karakter blijven dragen, een gesammtes Handelsrecht ook buiten het land, waar het besproken wordt, zeer Jezenswaard doen zijn.

Blijft het Verslag over de Kijkspostspaarbank (laatstelijk in TAemis 1890 bl. 1.53 besproken over 1888), ook weder over 1891 verschenen bij Gebr. van Gleuf te ’sGravenhage, in vele opzichten hetzelfde karakter dragen van geleidelijke toename — diuirin valt iets nieuws te vermelden, dat (ziebl.ll en 12) de Kijkspostspaarbank in 1892 geheel kon vergoeden, wat zij sinds 1881 aan het Rijk heeft gekost. De wet van 25 Mei 1880 Slbl. n» 88 heeft dus nu aan de verwachtingen voldaan, zonder den Staat een last te hebben opgelegd. En zulks hoewel de uitgaven, als in de meeste vakken van dienst, wat vermeerdering bleven vertoonen. De f 100,000 van 1888 zijn in 1881 reeds f 127,477.53^ geworden, 7 6,948 78 meer dan in 1890. Het aantal kantoren is in 1891 gestegen tot 1217, in 1890 tot 1202. Het saldo der inlagen steeg, hoewel het in sommige gemeenten verminderde, in iedere provincie, zoodat het voor het geheele Rijk toenam van f 19,247,836.36^ op 31 Dcc. 1890 tot 7 21,439,250.53’ op 31 Dec. 1891, hetwelk met de dikwijls bij geschreven renten de totale schuld aan de inleggers stijgen deed van 7 21,250,500 655

7 24,013,721. 49*. Het aantal in omloop zijnde boekjes was in dienzelfden tijd geklommen van 281,870 tot 319,106

Ook nu weer blijven Groningen, Drenthe, Friesland en

182

Overijsel het karakter vertoonen van weinig inleggers naar gelang der bevolking, altans van veel minder dan in de andere provincies gevonden worden.

Van de kantoren waren er .350, waar in 1891 meer werd terugbetaald dan ingelegd. Hoewel dus die vermeerdering het totaal van het saldo niet deed afnetnen, was zij toch sedert 1890, toen er niet meer waren dan 225, bizonder sterk te noemen Het getal inlagen steeg dan ook van 548,165 met f 12,973,500.84 in 1890 slechts tot 562,549 met f 13,558,868.79 in 1891, dat der terugbetalingen van 181,866 met f9,719,446.09J tot 207,031 met 1 11,367,454.62, dus naar verhouding meer.

Bleef niettegenstaande het fonds steeds vooruitgaan, ten deele lag zulks aan toeneming van het ffemi(Meld reutebedrag van 3.33 pUt. tot 3 35 pGt. In hoofdzaak aan het voordeel, dat een groot deel van het publiek blijft zien in deze gelegenheid tot geld bel esrging met matige rente, maar tegen een op den Staat overgebracht risico en met zeer geriefelijke gelegenheid tot opzegging.

Moge wellicht op den duur een weinig meer profijt voor den Staat te hopen zijn dan de enkele tot nog toe verkregen vergoeding van uitgaven, te meer daar de kans altijd bestaat, dat de postspaarbank eflecten zou moeten verkoopen tegen lagere koersen dan de inkoopprijzen — men moet erkennen, dat voorloopig de werking gunstig is en dat waar het publiek toont, de zaak op prijs te blijven stellen, voorzichtigheid in ’t beheer der Kijkspostspaarbank nog niet met ongerustheid voor de Rijkskas behoeft gepaard te gaan.

Daf ook in 1891 evenals in vroegere jaren weer meer Nederlanders geld beleggen in de Belgische postspaarbank dan Belgen in de Nederlandsche, verdient nog de aandacht, al loopt het niet over groote cijfers.

Moge de directeur A. Sassen in een volgend verslag weer vooruitgang kunnen vermelden !

183

Mr. E. L. VAN Emden, te ’sGravenhage, heeft, iii 1890 eu 1891 bij Gebr. Bblinkante aldaar bet licht doen zien het 12'' deel en het tot 31 Dec. 1890 bijgewerkte Supplement op het 12® deel van de Rechtsspraak en de Administratieve Beslissingen op de Nederlandsche Staatswetten , Besluiten enz Een Alphabetisch Register op de twaalf deden der Rechtsspraak doet het 12® deel nog zeer in nuttigheid winnen, al valt het supplement er uit den aard der zaak buiten. Het 12® deel is bet twaalfde vervolg op Deel 1 der Rechtsspraak van Mr. D. Leon. De kieswet, de provinciale wet, de gemeentewet, de wet van 1850 Stbl. n® 44 op het Nederlanderschap, de onteigeningswet, de wet op de kerkgenootschappen (1853), de armenwet, de jachtwet, de militiewet, het Kon. Besluit van 8 Mei 1862, Stbl. n® 46, betrekkelijk de militie, de wet van 1 Juni 1865 Stbl. u® 60 betrekkelijk de geneeskunst, die van 1 Juni 1865, Stbl. n® 61, betrekkelijk de artsenijbereidkunst, die van 7 April 1869 betrekkelijk de maten, gewichten en weegwerktuigeu, die van 10 April 1869 betrekkelijk het begraven, die van 28 Mei 1869 op het gebruik vau stoomtoestelleu, met het Kou. Besluit van 24 Sept. 1869 Stil, n® 154 tot uitvoering, die van 20 Juli 1870 op het veeartsenijkundig Staatstoezicht, die van 4 Dec. 1872 tegen besmettel ij ke ziekten met hare aanvullingen bij wetten van 3 Dec. 1874 eu 28 Maart 1877 ., de spoorwegwet vau 9 April 1875, de wet van 2 Juni 1875 op het toezicht bij het oprichten van inrichtingen, welke gevaar, schade of hinder kunnen veroorzaken (de fabriekwet), de wet vau 5 Juni 1875 op de hondsdolheid, het Kou. Besluit van 27 Oct. 1876 Stbl. n® 183, een algemeen reglement gevend voor den dienst op de spoorwegen, eveneens het Kon. Besluit van 9 Jan. 1876 Stbl. u® 7, de onderwijswet van 17 Aug. 1878, de wet van 23 Apr. 1880 op de openbare middelen van vervoer, die van 25 Mei 1880 op de handels- en fabrieksmerken, die vau 21 Juni 1881 op de zeevisscherijeu, de drankwet van 28 Juni

] Si

IS81 , de krankzinnigenwet van 27 April ISSi, bet Kon. Besluit van 25 Nov, 1885 Sfb^ n” 196 omtrent den dienst op de Staatsspoorwegen, dat van 21 Juli 1886 Sibb n® 123 omtrent de zalm- en elftvisscherij, dat van 31 Maart. 1887 Sai. n“ 46 omtrent het baggeren en visschen, de wet van 5 Mei 1889 omtrent den arbeid van jeugdige personen en van vrouwen, die van 9 Mei 1890 met verbodsbepalingen tegen het dragen van wapenen.

Ziedaar het na de Grondwetsherziening van 1848 uitgevaardigde, dat in het 12® Deel en voor zooveel noodig ook in het Supplement de voor den lezer gewenschte aanhaling vindt. Dat er ook nog bestaan wetten en Kon. Besluiten, uitgevaardigd vóór de Grondwetsherziening van 1848, leidde Schrijver tot het wijden daaraan van zijn Afdeeling B, waarbij het wel geen lezer zal storen, dat het opschrift dier Afdeeling bij vergissing juist zegt wz/a de Grondwetsherziening van 1848.'/ De opschriften immers zijn duidelijk genoeg in Art. 6 der Staatsregeling van 1798 met Art. 13 van die van 1801 (torens), de Besluiten van den Souv. Vorst dd. 19 Febr. en 25 Aug. 1814, u®’ 17 en 9, (herstel in het vischrecht) dat van 26 Maart 1814 betredende heerlijke rechten, dat van 8 Febr. 1815 n® 11 betreffende jacht, de schutterijwet van 11 Apr. 1827, de wet van 9 Oct. 1841 betredende de rechtsmacht der dijk- en polderbesturen .... Ziedaar wat — al is het tamelijk oud — nog wel in onze dagen niet van practische beteekenis op economisch en juridisch gebied ontdaan is.

Zulk werk als Mr. B Ij. v. Bmden verrichtte, zal vermoedelijk nog menigeen grootelijks van dienst kunnen zijn, llulp bij ’t vinden van basis voor decisie, dat is voor wie beslissen kan gewenscht !

Overzw/if van rien wef'ffevenilen arbeiti van, /tel

Üepariemeni van Jn^tide over 1892.

lict zal niet ontkend kunnen worden, dat in liet afgeloopen jaar het deel door het Departement van Justitie genomen aan den wetgevenden arbeid zeer aanzienlijk is geweest en de Minister aan het hoofd van dat departement er in geslaagd is de regeling van verscheidene belangrijke onderwerpen als wet in het Staatsblad te doen opnemen. De redactie van dit tijdschrift meent, dat een overzicht van het voornaamste wat gedurende 1892 op rechtskundig gebied is voorgesteld en tot stand gekomen, aan de lezers welkom kan zijn.

In de eerste plaats is eene aanvulling gebracht in de wette lijke bepalingen omtrent de olographische testamenten, Zooals men weet, was in hoogste instantie bij arrest van den Hoogen Raad van 18 Dee. 1885 (Weekblad van het Recht n“. 5252) beslist, dat op hem, die zich beroept op een olographisch testament, de bewijslast rust van het door zijne tegenpartij ontkende feit, dat het testament -met des erflaters hand geheel geschreven en ge teek end is (vonnis rechtbank Winschoten W. v. h. R. n°. 5077, bevestigd door arrest hof Leeuwarden W. v. h. R. n®. 5218). Deze leer stemde niet overeen met de bedoeling, die bij de samenstelling van het Wetboek had voorgezeten , ul. aan het gedeponeerde olographische testament het vermoeden toe te kennen van eigenhandig te zijn geschreven door den erflater; eene bedoeling, welke ook in de practijk was aangenomen tot aan de uitspraak van het arrest van Dec. Tn de Tweede zoowel als in de Eerste Kamer was meermalen gewezen op de bezwaren, welke uit de in het arrest gehuldigde leer voortvloeiden, en op voorziening aangedrongen, waarop in Febr. 1892 een wetsontwerp bij de Tweede Kamer werd ingediend tot wijziging van art. 980, B. W., dat geworden is de

186 wet van 18 Juni 1892 ÇSfiZ. n“, 116) tot aanvulling van de arlt. 980 en 988 van het Burgerlijk Wetboek.

Op deze wet kan gewezen worden als een gelukkig resultaat van gemeenschappelijk overleg van Regeering en Kamer. Oorspronkelijk was voorgesteld eene gewijzigde lezing van art. 9'^0, zoodat het zoude luiden ; «Zoodanige olographiesche uiterste wil. overeenkomstig het rorige artikel door den notaris [zijnde] in bewaring genomen, wordt, tot t/et bew^s van bef tez/endeet, vermoed ffebeef met d^ band van den erf ater ffesebreven en yeteebend te zijn, heeft dezelfde kracht als een bij openbare akte gemaakte uiterste wil en wordt gerekend gemaakt te zijn op den dag der akte van bewaargeving, zonder aanzien der dagteekening welke zich in den uitersten wil zelven mogt bevinden.quot; liet tweede artikel van het ontwerp verklaarde de bepaling van art. 980 ook van toepassing op olographische testamenten, vóór het in werking treden dezer wet bij oenen notaris in bewaring gesteld.

Al aanstonds bleek uit het Verloopig Verslag der Commissie van Rapporteurs van de Tweede Kamer, hoe vele gevaren er zelfs aan eene partieele herziening, en dan nog maar van één artikel, verbonden zijn. Nu eene wijziging van art 980 werd voorgesteid, werd de wensch vernomen om bij deze gelegenheid ; 1°. het ologra-phisch testament, dat zoo weinig verschilt van het geheim testament, niet langer te handhaven en slechts twee wijzen van beschikking bij uitersten wil te erkennen, namelijk eene met medewerking van den notaris en eene zonder dat de notaris den inhoud van het testament kent ; 2quot;. art. 42 der wet op het notarisambt aan te vullen ten behoeve der erfgenamen ab intestate voor wie eenig onderzoek onontbeerlijk is om te kunnen beslissen of zij al dan niet tegen het testament zullen opkomen ; 3°. deze afdeeling der uiterste willen aan te vullen met bepalingen ten behoeve van dooven ; 4''. eenen vasten regel te bepalen voor het door den kantonrechter geopend dan wel ongeopend uitreiken aan de geadresseerden van brieven of stukken bij een ologra-

187

phiscli testament gevoegd ; 5°. de vormen voor liet geheim testament te vermeerderen. Wat de redactie van het artikel zeil aangaat, daarvan werden niet minder dan zes verschillende wi jzigingen aan de hand gedaan , waarvan slechts eene verband hield met het Regeeringsvoorstel, iil. om het woord 'igeJieel'i te verplaatsen Eeneprincipieele bestrijding werd gevonden bij hen , die het ontwerp als overbodig voorstelden op grond, dat, waar art. 979 zegt, dat het olographisch testament geheel met de hand des erliaters geschreven moet zijn , het niet wenschelijk is in art. 980 te zeggen, dat zulks vermoed wordt en het af keurden, dat door dit vermoeden een onderhandsch geschrift, waarvan juist het kenmerkende is, dat het kan worden ontkend , geauthenticeerd werd. De omkeering van den bewijslast geschiedde , volgens hen, zonder noodzakelijkheid, omdat daarvoor geen reden van maatschappelijk belang bestond, terwijl er door het scheppen van deze wettelijke fictie afbreuk werd gedaan aan de invoering van de leer der vrije bewijstheorie. Sommigen wenschten het nieuwe wettelijke vermoeden zijn grond te doen vinden in eene verklaring van den erflater voor den notaris af te leggen. In het Verslag zelf werden deze meeningen bestreden. Art. 979, zoo werd gezegd, bepaalt aan wélke vereischten deolographische uiterste wil moet voldoen, o. a. dat hij geheel met de hand des erflaters moet geschreven en geteekend zijn , waardoor nog onbeslist blijft de vraag van het bewijs of aan dat vereischte voldaan is. Met die vraag houdt zich art 980 bezig, waarvan de wijziging strekt om de bedoeling des wetgevers beter uit te drukken en de bewijslast te leggen op hem, die ontkent, dat aan de vereischte eigenhandigheid voldaan is. Voor het scheppen van het vermoeden van eigenhandigheid bestond alle reden , zoowel omdat het schier niet zoude voorkomen, dat iemand zijn olographisch testament bij den notaris brengende met de verklaring, dat hij het geschreven heeft, dit in strijd met de waarheid zoude doen, als omdat zondei' dat vermoeden de olographische testamenten geheel op losse schroeven zouden

188 worden gezet, liet gold een algemeen maatschappelijk belang, want het bewijs der eigenhandigheid was in vele gevallen niet of bijna niet te leveren, en dat in het bijzonder, omdat van deze soort van testamenten juist bij voorkeur werd gebruik gemaakt door die klasse van ingezetenen van wie in den regel weinig of geene geschriften bestaan, welke als bewijsmaterieel in aanmerking zouden kunnen komen, liet verband met de vrije bewijstheorie werd overigens niet ingezien.

De Minister liet zich door al deze opmerkingen niet van zijn standpunt brengen en hield zich aan het doel der voordracht «om in de wet uit te drukken wat met betrekking tot de rechtskracht der olographische testamenten moet gelden.« Hij sloot zich in hoofdzaak aan bij hetgeen ter verdediging van het voorstel tegen de bestrijders in het voorloopig verslag was aangevoerd.

Iiitusscheu wijzigde de Minister zijn voorstel door de bestaande redactie van art. 980 te behouden maar er een tweede lid aan toe te voegen luidende: «De als olographische uiterste wil door den notaris in bewaring genomen akte wordt, tot het bewijs van het tegendeel, vermoed met de hand van den erllater geheel geschreven en geteekend te zijn.« Voorts bevatte het ontwerp een nieuw artikel om liet vermoeden van eigenhandig schrift ook aan te nemen voor den bij art. 9lt;SS bedoelden besloten uitersten wil van den erflater, die niet kan spreken, 'l’e dien einde werd voorgesteld aan art. 988 een tweede lid toe te voegen luidende: «Op dezen uitersten wil is het tweede lid van art. 980 van toepassing«, eene toevoeging, die alleszins rationeel was en binnen de grenzen van de voorgestclde partieele herziening. Art. 2 ontw. werd m. m. art. 3.

In de vergadering der Tweede Kamer van 12 en van 13 Mei werd het wetsontwerp behandeld (Handelingen der Tweede Kamer 1891—92 bl. 911—94-5 en bl. 918—954) en de verschillende gevoelens waarvan uit de gewisselde schrifturen gebleken was, nader uiteengezet. Er werd daarbij nog op het gevaar gewezen,

189

dat mei! in een proces omtrent eene andere quaestie liet ologra-phiscli testament zoude kunnen gebruiken als stuk van vergelijking zich daarbij er op beroepende , dat dit gesdirift wordt vermoed te zijn geacbreven met de hand des erflaters. De Minister ontkende, dat dit gevaar kon ontstaan met te verwijzen naar de stukken, welke volgens art. IS-t W. v. Burg. Rechtsvordering als stukken van vergelijking mogen aangenomen worden. Eene authentieke acte is het olographisch testament niet, terwijl het, niet door partijen erkend, ook niet als stuk van vergelijking kan dienen. Ook werd een bezwaar tegen het voorstel ontleend aan art. 176 en vlg. W. v. B. K., die alleen de quot;evallen kennen , dat degeen , die zich op een stuk beroept, de echtheid daarvan moet bewijzen en voorschrijven hoe hij die moet bewijzen. Indien dit wetsontwerp werd aangenomen, zouden bepalingen in het leven moeten geroepen worden , die de procedure van art. 176 en volgende in gewijzigden zin ook hier toepasselijk maakten. De Minister rescontreerde dit bezwaar met de opmerking, dat al mocht art. 173 en volgende van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering niet geschreven zijn met het oog op bewijs der onechtheid van een onderhandsch ireschrift, dit niet weg nam , dat op zoodanig bewijs de artt. 176 en volgende toejiasselijk zijn. Art. 176 slaat letterlijk op het geval dat zich zal voordoen bij aanneming der wijziging. Mocht er al in de verdere artikelen van bedoelde afdeeling van het W. v. B. R. een enkel punt niet letterlijk kloppen op de bewijsvoering voor de onechtheid, (uit den aard der zaak kwam in art. 177 in plaats van bewijs van echtheid, het bewijs van onechiheid) dan zoude eene analogische toepassing geenerlei bezwaar kunnen ontmoeten, liet artikel werd hierop zonder hoofdelijke stemming aangenomen.

De Commissie van Rapporteurs stelde eene wijziging en uitbreiding voor van art. 2 van het ontwerp, waartegen de Minister geen bezwaar had en dat na het ondergaan van verschillende redactiewijzigingen werd aangenomen met 40 tegen

190

22 stemmen. Hierdoor wordt aan art. 988 R. W. als tweede lid toegevoegd : » De uiterste willen, in het voorgaande en in dit artikel bedoeld, worden, tot het bewijs van het tegendeel, vermoed door den erflater onderteekend, laatstgemelde uiterste willen daarenboven met zijne hand geheel geschreven en gedag-teekend te zijn.v

Het kwam der Commissie van Rapporteurs logisch en consequent voor het verinoeilen, dat geldt voor de onderteekening van oiographische en het eene deel van de geheime testamenten (door een erflater, die niet kan spreken) ook te laten gelden voor de overige geheime testamenten. Wilde men beweren, dat het vermoeden van geldigheid zich alleen moest uitstrekken tot het geschlift (den inhoud) dan had men in art. 980 niet van onderteekening moeten spreken, maar nu men dat eenmaal gedaan heeft en het ook gedaan heeft voor één soort van geheime testamenten, was dit eene voldoende reden om het uit te strekken tot alle geheime testamenten. De rechtsgrond toch is voor alle drie gevallen dezelfde. (Hand. bl. 953 2® kolom).

[n het Verslag van de Eerste Kamer, waarin het ook niet ontbrak aan een wensch naar ruime herziening van de materie testamenten, werd voornamelijk teruggekomen op de vraag of de procedure van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering omtrent geschillen over de echtheid van geschriften niet gewijzigd moest worden, waarop de Minister in de vergadering van 15 Juni (Handelingen 1® Kamer blz. 227—234) antwoordde met eene aanhaling van hetgeen hij dien aangaande in de Tweede Kamer had gezegd. Het ontwerp vond wijders bestrijding op grond der omkeering van de bewijslast, waardoor de wettelijke erfgenamen in dezelfde netelige positie kwamen als vroeger de testamentaire. Intusscheu werd ook hier het ontwerp aangenomen met 35 tegen 4 stemmen. (¹)

¹

Over dit onderwerp zie men nog in de Nieuwe Bijdragen voor rechtsgeleerdheid en wetgeving XII, Hoogvliet blz. 503 en volg. Rechtsueleerde adviezen 111 blz. 72. Weekblad van het Hecht u®. 6172.

191

De. wijziging is tot stand gekomen, omdat de Minister weerstand beeft weten te bieden aan den aandrang om de partieele herziening ook uit te strekken tot andere onderwerpen en zich uitsluitend gehouden heeft aan het doel, dat hij met de wijziging wenschte te bereiken.

Eene beslissing, waarvan het belang niet valt te ontkennen, is genomen door de wet van 29 October 1892 (Stif. n®. 241), houdende aanvulling der wet van 3 .Tan. 1884 {Sifj^. n®. 3), tot aanwijzing der gestichten, waar hetzij gevangenisstraf, hetzij hechtenis wordt ondergaan, en van aanverwante gestichten. Reeds gedurende eenigen tijd was er dringende behoefte gebleken aan ruimte in de Kijks-opvoedingsgestichten voor jongens. Bat gebrek aan plaatsruimte was zelfs van dien aard, dat zij eene behoorlijke toepassing der artt. 38 en 39 S. W. verhinderde. Deze toestand eischte voorziening. Uitbreiding van de bestaande gestichten te Alkmaar en aan den Kruisberg bij Deutichem was niet wenschelijk te achten wegens de groote ophooping van opvoedelingen, waarom door den Minister werd voorgesteld een derde gesticht in het leven te roepen, dat opgericht zoude worden in de gemeente Avereerst. Hiertoe was echter uoodig eene aanvulling van art. 8 der gestichtenwet bepaleuden in het derde lid het aantal en de plaats der Rijksopvoedingsgestichten, in welken zin dan ook door het eenig artikel der wet van 21 Oct. genoemd art. 8, derde lid werd gewijzigd, zoodat dit lid thans luidt. //De Rijksopvoedingsgestichten zijn gevestigd voor de jongens te Alkmaar, aan den Kruisberg bij Doeticliem en te Veldzicht, gemeente Avereest, voor de meisjes te Montfoort.” Eene wet van denzelfden datum (Sl6l. n®. 242) tot verhooging van de begrooting van het Departement van .Justitie (IV de hoofdstuk der Staatsbegrooting) stond een eersten termijn toe van vijftigduizend gulden om met het werk te beginnen, dat geschat is op f 275.000 en waarschijnlijk in den loop van 1894 zal

192

kunnen geëindigd zijn. Het plan is ontworpen voor eene bevolking van een paar honderd jongens, desnoods uit te breiden tot teil hoogste 240. liet gesticht zal verrijzen in de nabijheid van de Dedemsvaart op ruime terreinen, die aan den Staat behooren en waarop zich bevinden eene bouwhoeve, eene kerk en eenige woningen voor beambten , behoorende tot het vroegere gesticht in de gemeente Ommen. Tn hoofdzaak zal daar landen tuinbouw en boschcultuur worden uitgeoefend , terwijl er eene mandenmakerij en touwslagerij aan zal worden toegevoegd.

Uit het Verslag der Tweede. Kamer, waarin ook gewezen werd op het toenemen der recidivisten en aangedrongen op voorstellen tot invoering van voorwaardelijke tenuitvoerlegging van straften, bleek van verschil in meening omtrent de plaats van vestiging en omtrent de in het gesticht te verrichten en aan te leeren bezigheden, ambacht of veldarbeid De discussie (30 Sept. 1892. Mandelingen 2® K. blz, 114—120) liep voornamelijk over de vraag, welke arbeid het meest geschikt was met het oog op de toekomst der opvoedelingen en over detail quaesties van inrichting van het gesticht. De Eerste Kamer behandelde het ontwerp in hare vergadering van 28 Oct. (Hand. 1® K. blz. 72). In haar Verslag was de wenschelijkheid betoogd het gesticht te Alkmaar te bestemmen voor jongens uit de steden en de beide anderen voor jongen van het platte land, ofschoon er tevens werd op gewezen, dat niet eene te strenge classificatie moest worden volgehouden. De Minister vereenigde zich met deze laatste zienswijze, terwijl hij daaraan toevoegde, dat er uit den aard der zaak voor het geven van eene te uitsluitende bestemming aan het gesticht niet te vreezen was, daar er toch ook gezorgd moest worden voor arbeid en opleiding in geval van slecht weder en in de wintermaanden. Het voorstel werd hierop aangenomen zonder dat er bedenkingen tegen werden ingébracht.

Bij de bovengenoemde verhoogingswet van het vierde hoofdstuk zijn tevens gelden toegestaan voor het tot gebruik en ter bewoning geschikt maken van het nieuwe huis van bewaring

193

te Breda, waar zieh 32 cellen en 11 geineenschappolijke verblijven voor mannen en 5 cellen en 4 gemeenschappelijke verblijven voor vrouwen bevinden.

Eene hoogst gewichtige wet voorzeker is die van 12 Dec. 1892 {Sai. nquot; 268) vop het Nederlanderschap en het ingezetenschap.'/ Deze wet strekkende tot uitvoering van art. 6 der Grondwet heeft de regeling der nationaliteit in haar geheel opgenomen en los gemaakt van het Burgerlijk Wetboek. Den 174™ Mei 1889 was in de Tweede Kamer het debat geopend over een ontwerp regelende de gevolgen der naturalisatie ten aanzien van de echtgenoot en minderjarige kinderen van den genaturaliseerde, dat echter geschorst was na de aanneming eener motie, waarbij de wenschelijkheid werd uitgedrukt om het onderwerp van het Nederlanderschap en het ingezetenschap in zijn geheel bij eene wet te regelen. Door de wet van 12 Dcc. is aan dien wensch gevolg gegeven en kan thans met voldoening geconstateerd worden, dat eindelijk de quaestie van het tweeërlei Nederlanderschap, door de wet van 28 Juli 1850 in het leven geroepen, is uit den weg geruimd. Bij het in werking treden der wet, bepaald op 1 Juli 1893, vervallen dan ook volgens hare slotbepaling de artt. 5 tot en met 12 B. W. (l’weede Titel, 1 B, van Nederlanders en vreemdelingen) en de wetten van 28 Juli 1850 (Sfil. nquot; 44 wet op het Nederlanderschap), van 3 Mei 1851 [Sf6l. n“ 46 houdende wijziging der laatstgenoemde wet) benevens de wet van 21 Dec. 1850 {SM. n“ 75, kosten van naturalisatie). In de wetten, waarin sprake is van Nederlanders, hetzij volgens het Burgerlijk Wetboek, hetzij volgens de hiervorengenoemde wetten van 28 Juli 1850 en 3 Mei 1851, wordt in plaats daarvan gelezen: //Nederlanders volgens de wet op het Nederlanderschap en het ingezetenschap.// In art. 22 echter der wet van 6 April 1875 {SM. n® 66 regelende de algemeene voerwaarden, op welke ten aanzien van de uitlevering van vreemdelingen, verdragen Thtmii, LlVstp rtcel, Istp stuk [1893]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13

194

met vreemde mogendheden kunnen worden gesloten), worden de woorden, quot;volgens het Burgerlijk Wetboekquot; (l) vervangen door quot;Volgens de wet op het Nederlanderschap en het ingezetenschap, alsmede Aen, die in de Niederlandscite ioloniën of ie-zHfinffen in andere wereld/leelen uil aldaar ffevesUffde anders zijn geboren.v Ue gecursiveerde slotwoorden tijdens, de beraadslaging aau het artikel toegevoegd, deden in de Eerste Kamer (Vergadering van 10 Dec. 1892) beweren, dat met het oog op art. 83, 2® 1. S. W. quot;Met den Nederlander staat gelijk ieder ander wiens uitlevering bij de wet is verbodenquot;, met het tweeërlei Nederlanderschap nog niet gebroken was (Handelingen 1® Kamer 1892—93 bl. 98) zoowel ten opzichte van het strafrecht als van het uitleveringsrecht. He Minister gaf toe, dat deze speciale regeling hare werking zoude doen gevoelen op de toepassing van het Wetboek van Strafrecht, maar dat dit voorzien was en eene onvermijdelijk noodige consequentie. Wanneer men aan de Javanen en verdere inlanders verzekert, dat zij niet zullen worden uitgeleverd, dan moeten zij, voor de toepassing van het strafrecht, hier te lande als Nederlanders worden beschouwd. Dit was ook naar de bedoeling, welke bij de tot standkoming van art. 83, 2® lid S. W. had bestaan.

De wet heeft het stelsel aangenomen, waarbij de grondslag van het Nederlanderschap gelegd wordt in de afstamming (jus sanguinis), tegenover het vroeger gehuldigd stelsel, dat dien grondslag vond in het territoir (jus soli). Het zoude te ver voeren en de ruimte aan dit verslag toegestaan gedoogt het ook niet om in bespreking te treden van de in de Kamer gevoerde debatten ; met eene korte inhoudsopgave der wet moet volstaan worden.

De wet bevat 16 artikelen, eene overgangsbepaling en eene slotbepaling. Art. 1 bepaalt wie Nederlanders door geboorte

(1) Art. 22. Iste lid. Als Nederlander beschouwt deze wet hen, die het zijn volgens bet Burgerlijk Wetboek.

195

zijn. Art. 2, wie ook Nederlanders zijn. Arlt. 3 en t bevatten de verkrijffing van het Nederlanderschap door naturalisatie en artt. 5 en 6 de gevolgen der naturalisatie voor vrouw en voor kind. Dat de naturalisatie van den man zich uitstrekt van rechtswege tot zijne vrouw, vond vooral veel bestrijding. Art. 7 bepaalt de wijze van verlies van het Nederlanderschap. Daarbij is o. a. aangenomen, dat een verblijf van tien jaar buiten het Rijk en zijne koloniën of bezittingen dit verlies tengevolge heeft, tenzij men iedere tien jaren kennis geeft, dat men Nederlander wenscht te blijven. Volgens de overgangsbepaling begint deze termijn te loopen op 1 Juli 1893. Artt 8 en 9 bevatten bepalingen omtrent den staat der vrouw bij ontbinding des huwelijks, die door of ten gevolge van haar huwelijk den staat van Nederlander verloren of bekomen heeft. Art. 1 0 stelt regels voor het geval dat het kind, geboren vóór dat zijn vader door naturalisatie in een ander land diens Nederlanderschap verloor, weder Nederlander wil worden. Art. 12 bepaalt, dat allen, die volsrens deze wet den staat van Nederlander niet bezitten. vreemdelingen zijn. De volgende artikelen behandelen het ingezetenschap. Art. 19 zegt, dat de bepalingen van ingezetenschap, in bijzondere wetten voorkomende, alleen gelden voor zooveel betreft de onderwerpen in die wetten behandeld.

Een bijzonder geval heeft zich voor gedaan met de wet betreffende de vicariegoederen. De wet van 11 Juli 1884(5'^7. n“. 130) houdende voorloopige maatregelen tot behoud van vicariegoederen gold oorspronkelijk voor een tijdvak van niet langer dan vijf jaren. Bij de wet van 23 Juni 1889 (Sibl. n“. 84) werd die termijn veranderd in acht. Toen nu een wetsontwerp strekkende om het getal acht in elf te veränderen bij de Eerste Kamer in behandeling kwam, was de termijn van acht jaar verstreken en had de wet opgehouden te gelden. De Regee-ring erkende in de vergadering van 10 Aug. 1892, dat de duur der geldigheid van eene wet, die zelve niet meer gold , niet

196

kon verlengd worden (Handelingen Eerste Kamer ISyi—92 biz. 286) en werd de behandeling verdaagd. Hierop werd een nieuw wetsontwerp voorgesteld geheel gelijk luidende aan de vervallen wet, dat de wet is geworden van 29 Oct. 1892 ÇSt67. n“. 210), Deze wet zal niet langer gelden dan drie jaren Tn het Verslag der Cominissie van Rapporteurs van de Tweede Kamer werd het betreurd, dat de maatregel niet was opgenomen, waarbij de inventarissen enz. der vicarieën bij de collatoren en beheerders zouden worden opgevraagd en niet-nakoraing van dien plicht verlies van de bevoegdheid als administrateur ten gevolge zoude hebben, terwijl er werd aaiigedrongen op overlegging van de rapporten uitgebracht door de leden der Staatscommissie. De Minister verklaarde (Vergadering 2® K. van 21 Oct. 1892), dat de gewenschte aanvulling niet met den aard en het doel van het tegenwoordige ontwerp zoude overeenkomen en van eene dergelijke bepaling op zich zelve geenerlei effect was te verwachten. In 1884 was het rapport en de betrekkelijke adviezen der Staatscommissie aan de Kamer alleen voor de leden medegedeeld. Eene bepaling als thans gewenscht maakte in het rapport een onderdeel uit van een serie van bepalingen, die ter nakoming daarvan zouden moeten strekken. De eigenlijke regeling der vicariën behoorde tot den werkkring van het Departement van Binnenlandsche Zaken.

Voorts is bij de wet van 10 Aug. 1892 {Stól. n® 181) de termijn, gedurende welken Art. 1 der wet van 6 Maart 1818 (Stbl. n® 12) van kracht blijft, wederom met een jaar verlengd. Art. 22 van de invoeringswet van het Wetboek van Strafrecht had dien termijn bepaald tot 1 Sept. 1888. Deze termijn van art. 22 is het eerst met één jaar verlengd bij de wet van 4 Aug. 1888 (Stbl. u® 103) en daarna is het gewoonte geworden dien telken jare met -slechts één jaar te verlengen door het jaartal te wijzigen. (1) De strafbepaling der wet van 1818 is nog noodig

(1) Zie in Themis 1892 bb 25 en vlg. „Welk doel is beoogd met

197

voor het Koninklijk besluit omtrent de tolheffingen en o. a. voor het toezicht op de verveningen en ontgrondingen. De leitelijke toestand zoude ten opzichte van de laatstgenoemde materie niet gedoogen eenigen tijd zonder strafbepaling te zijn.

Ook moet nog gewezen worden op het Koninklijk besluit van 29 Sept. 1892 {Sibf. n® 228) waarbij ter voldoening aan het voorschrift van art. 3, 2® 1. der wet op het notarisambt» het maximum van het getal notarissen, die voor ieder arrondissement kunnen worden aangesteld , gewijzigd en verhoogd is.

Op het Koninklijk besluit van 29 Nov. 1892 ÇSfbb. n® 2.57) mag hier eveneens wel de aandacht gevestigd worden. Bij dit besluit is met ingang van 1 -Tan. 1893 de zorg voor de uitvoering der arbeidswet van 1889 en van de daaruit voortvloeiende besluiten van het Departement, van .Tustitie overgebracht naar dat van Waterstaat.

Ten slotte zij hier nog vermeld, dat bij de Tweede Kamer thans aanhangig zijn de volgende wetsvoorstellen : een ontwerp van wet op het faillissement en de surséance van betaling en een ontwerp van een Wetboek van Militair Strafrecht, die beide in handen gesteld zijn van bijzondere commissies van rapporteurs. Voorts een ontwerp tot wijziging van art. 469 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering strekkendeom de verkeerde praktijken tegen te kunnen gaan, die bij executoriale verkoopeii plaats hebben. Dit ontwerp is ter openbare behandeling gereed. Wijders een ontwerp tot intrekking van Art. 87 van de wet op de regterlijke organisatie en het beleid der justitie en in verband daarmede tot wijziging van eenige bepalingen der bestaande wetgeving, waarover het voorloopig verslag der Kamer verschenen is. Voorts een ontwerp tractaat met België tot wederde herhaalde verlenging van den termijn gedurende welken art. 1 der wet van 6 Maart 1818 (Stil, n“ 12) van kracht blijft P” door Mr. T. SïBENGA.

198

zijflsdie toelating der behoeftige ingezetenen, onderdanen van liet andere land, tot pro deo procedure en eindelijk een voorstel tot wijziging van Art 3 der wet van 26 April 1852 [Stbl. n® 92 houdende regeling der afkondiging van algeineene maatregelen van inwendig bestuur van den Staat) strekkende om het inwerking treden van een besluit, dat gelijktijdig in Staatsblad en Staatscourant moet worden geplaatst, vroeger te doen plaats hebben dan thans en wel op den tweeden in plaats van den vijfden dag na dien der dagteekening in het Staatsblad en de Staatscourant. Deze beide laatstgenoemde wetsvoorstellen zijn eerst onlangs ingediend.

12 Februari 1893.

LlVste Deel. — TWEEDE STUK.

BlJdrafffin fnf lt;/e ffenc/ueflem.') (1er N^eiier7an(llt;ic//e finen/ciët!, door Mr. F. N. Sickenga te BordreM. (1)

XV.

WIj moeten, na. de geschiedenis der conversie en der leening van 1844, en na die der Begrooting van Uitgaven en Middelen over 1844 en 1845, thans weder den draad van ons geschiedkundig verhaal opuemen bij de, reeds ter loops genoemde, Begrooting voor 1846 en 1847, ingediend 28 December 1844.

»Nog weinige maanden geleden,» herinnerde de Regeering bij haar aanbieding, »schenen ’s lands financiën zieh in een bijna reddeloozen toestand te bevinden.» En thans was de toekomst, zoowel als de oogenblikkelijke toestand, bevredigend. De toekomst, althans tot 1850, terwijl alsdan het financieel evenwicht was verzekerd door de te wachten »ruimere inkomsten uit onze Overzeesche bezittingen.» Die laatste toevoeging werpt voor ons die van verre staan een lichte schaduw over het helder tafereel.

Voor 1846—47 was, in plaats van een te kort, zelfs een »niet onaanzienlijk overschot» te voorzien. De conversie, nagenoeg geheel tot stand gekomen, op gunstiger voorwaarden dan men had durven hopen, zou reeds over 1816 ten volle haar voordeelen doen gevoelen. Om het verkregen voordeel te doen uitkomen, vergeleek men die Begrooting voor 1846 bv. met die voor 1843.

Voor 1843 was, met latere verhoogingen, doch zonder de /' 500,000 voor Onvoorzien, begroot /'71,731,078.126, voor 1846, eveneens zonder de ƒ400,000 Onvoorziene uitgaven, ƒ 67,345,107.006, onder welk laatste cijfer intussehen begrejien

(1) Vervolg van Themis 1892 p. 514.

Themit, LlVste Deel, 2(le stuk [1893]. ^^

200 was ƒ300,000 voor amortisatie van schuif!, en ƒ 161,800 voor niet nader aangeduide uitgaven , die echter door een ontvangst van gelijk bedrag onder de Middelen werden opgewogen. Het na aftrek dier beide posten overblijvend cijfer van f 66.883,307.00«, vergeleken met dat over 1813 (al ging die vergelijking blijkbaar niet geheel op) toonde aan een bezuiniging van ƒ '1,847,771.12, waarvan als rentebesparing berekend werd ƒ2,600,000. Rekende men evenwel billijkheidshalve daarbij de rente over de 22 millioen aflossing aan de Nederlandsche Handelmaatschappij en die over de sedert 1843 gedekte achterstanden, beide te zamen ad ƒ 1,200,000, zoo zou in die drie jaren niet minder dan zes millioen blijken bezuinigd te zijn, waarvan als rentebesparing /’ 3,800,000.

Toch was dat nog niet alles. «De Staatsbegrootingen zullen allengs nog verbeteringen ondergaan door de achtereenvolgende vernietiging van Staatsschulden, door een vermindering der pensioenen, waarvan na de verschillende en herhaalde organisatiën het bedrag zoo aanzienlijk heeft moeten klimmen, en eindelijk in een niet zeer verwijderde toekomst, door een nadere besparing op de renten der Staatsschuld.// Een gelukkig feit scheen het den Minister, dat onze Staatsschuld, die voor een groot deel in het bezit van vreemden was overgegaan, zich thans weer in Nederlandsche handen bevond, en dat alzoo //de renten door den Staat gedragen binnenslands verteerd worden.» Wel is waar heeft die rentevermindering ook de Nederlandsche houders van Staatsschuld getroffen, maar vooreerst staat daartegenover de belangrijke koersverhefting dier schuld, en ten andere komt die verlaging van den rentestand den handel, der nijverheid en den landbouw zeer ten goede. De algemeene welvaart is, ook blijkens de opbrengst der belastingen , vooruitgaande, en — de Regeering »hoopt bij voortduring aan de natie het voorbeeld te geven van hetgeen volharding en geestkracht vermögen // Daarbij heerschen thans orde en regel in het beheer der geldmiddelen.

2(11

Bij alle takken van bestuur staat bet beginsel van spaarzaamheid op den voorgrond, en »oneindig sterk is de kracht van hetgeen dagelijks werkt, al is het dan ook met kleine hoeveelheden te gelijk.» Bovendien wordt thans openiaarZ/eifi gehuldigd. Zij boezemt vertrouwen in aan de schuldeischers van den Staat en aan het volk, dat bereidwilliger de lasten zal dragen, »van welker noodzakelijkheid het overtuigd is.»

Zij is (een treffend woord inderdaad na de ervaring van jaren)» het beste tegengif tegen iedere poging die aangewend mocht worden om onrust te doen geboren worden , waar niets dan rust heerscht, eii waar ieder zooveel belang heeft dat rUst blijve heerschen.» Ook tengevolge dier openbaarheid is ons financieel beheer reeds vereenvoudigd.» De nuttelooze complicatie der Oostindische schuld, reeds merkelijk verminderd, zal spoedig kunnen ophouden. De Staatsschuld zal op geringe uitzonderingen na, welke de tijd allengs doet verdwijnen, op Orootboeken ingeschreven, aan ieder bekend zijn. Alle bijzondere fondsen, voor zoover het bestaan daarvan niet onmisbaar is, worden opgeheven.»

lieeds thans, meent de Minister, zijn de uitgaven teruggebracht tot een bedrag, naar verhouding geringer dan in andere Staten, of zelfs dan in ons eigen land in vroegere naar het heet eenvoudiger tijden. Ook de lasten zijn dientengevolge lichter dan toen. liet financieel evenwicht is thans verzekerd, terwijl toen jaarlijksche tekorten zich ophoopten, en bijna geregeld buitengewone belastingen op de bezittingen en inkomsten noodzakelijk maakten. De Minister had hier blijkbaar het oog op de moeilijke, veel bewogen jaren aan ’t begin dezer eeuw — toen trouwens io/onia^e ba/en; nog onbekend waren.

Zoo was in 1800 het toen voorgedragen (nimmer ingevoerd) stelsel van algemeene belastingen geraamd, bij een bevolking van twee millioen op een opbrengst van twee en veertig millioen, terwijl thans door een bevolking van drie millioen slechts twee en vijftig millioen wand opgebracht: alzoo (oen

202 y 21, thans ƒ 17 per hoofd. Zelfs werd over 1807 door twee millioen inwoners betaald tOs m il Hoen, d. i. dus iets meer dan ƒ 23 per hoofd.

En nog zou Z. M. »zieh gelukkig rekenen, de lasten zijner beminde onderdanen verder te kunnen verminderen,» doch het belang van den Staat verbood dit. Z. M. vertrouwt dan ook, »dat men zich niet overgeve, hetzij aan vergrooting omtrent derzelver wezenlijk bedrag, hetzij aan ijdele begoochelingen omtrent de mogelijkheid eener vermindering daarvan langs een weg, welks bewandeling vroeger zooveel onrust, zooveel onheil, zooveel oneindig grootere lasten na zich heeft gesleept.»

Intusschen diende de invordering der bestaande belastingen beter dan tot heden verzekerd. Ken »stelsel van regelmatig werkende belastingen,» verklaarde de Regeering bij haar Toelichting van het Ontwerp tot verbetering van den zeepaccijns (7 December 1844), is noodig, »zoodanig ingericht, dat niemamd zich aan de verplichting om zijn verschuldigd aandeel daarin op te brengen onttrekken kan.»

z/Tk heb het dan ook als een heiligen plicht geacht, de hand te slaan aan de herziening onzer belastingwetten in den aangeduiden geest, en ik geloof daarbij op de ondersteuning van U.E.M. te mogen rekenen. Nagenoeg al onze belastingwetten vorderen zulk een herziening, zz Zonder die herziening is »nimmer op vaste, genoegzaam verzekerde inkomsten, nimmer aan een vermindering der lasten des Nederlandschen volks te denken. Integendeel zou dan de eerlijke ingezetene gevaar loopen van door nog zwaarder belastingen te worden gedrukt, en zou in alle gevalle die gelijkmatigheid van lasten, welke bij de (irondwet gevorderd wordt, slechts in naam bestaan.zz

Bij dat hoog ideaal bleef zeker de toepassing, toen en tot heden , verre ten achter !

Voor dat we verder op die Begrooting voor 1840 en 1847 ingaan, moeten we cens opzettelijk stilstaan bij wat daarin

203 voor ons voor hut ooguiiblik de hoofdzaak nitinaakl: de rente der Siaatsschuld.

(Jelijk men zich herinnert, was bij indiening van het Gon-versiu-ontwerp geraamd een rentebesparing tengevolge van de verschillende linancieele maatregelen van f 2,169,026.

Daarbij was evenwel niet gerekend op de aflossing der schuld aan de Handelmaatschappij of op die van den achterstand en op de tekorten der latere diensten. Bovendien was tegen verwachting slechts voor een klein deel der Belgische schuld een verwisseling verlangd, en was voor de opbrengst van ver het grootste deel Nederlandsche schuld afgelost. Vergelijken wij, met inachtneming van een en ander, de werkelijke uitkomst met die verwachting van vroeger. Daartoe kies ik vooreerst de hoofdsommen toen en thans.

Volgens de opgave thans was vernietigd een normaal bedrag van:

en in het leven geroepen :

/' 120,856,861 3 percents schuld, // 240,500,000 t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en

quot; 13 136,500 » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« koloniale schuld.

/ 374,493,361.

Ter nog juister vergelijking stel ik er nevens de waarschijnlijk juister uitkomsten, die later werden megedeeld bij de toelichting van de reeds genoemde wet van 30 Mei 1847 (StaaMf. nquot; 27), tot vereveuinu: der uituaveu betreffende conversie en Iceninsr van 1844,

Daarentegen was aangegaan een schuld van : ƒ 120,856,861.— à 3 percent......f nbsp;3,625,705.83

* 237,640,500.— « 4 nbsp;nbsp;» nbsp;nbsp;.....« nbsp;0,505,620.—

» 12,240,500.— ( f 14,748,500 min reeds vroeger bestaande ƒ2,409,000)

koloniale schuld, à. 4 pCt. . / nbsp;nbsp;nbsp;480,080.—

f 370,746,861,— nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f 13,621,305.83

w 361,265.636.55| oplevereud een vermeer

dering der hoofdsom van » 17,404,837.— /' nbsp;nbsp;9,481,224,44^ en eeu vermindering in

jaarlijksche rente van........ƒ 3,873,531.17.

Voor het jaar 1846 werd thans bij het Ontwerp-Begrooting een rentebesparing becijferd van f 2,600,000. Daarbij was

ƒ 88,145,592.40

205

alleen veiliglieidslialve ile rente over de ƒ !),7!Vd,!bj() vier pereents Schatkistbiljetten van bet jaar 1834 uitgetrokken, daar quot;de verbederde toestand van de geldmiddelen in het algemeen zal kunnen veroorloven,» een gedeelte daarvan buiten omloop te houden. Kn dan nog zou, »bij het verdwijnen van achterstanden een meer ruime kas dan vroeger kunnen bestaan, die tot eenig rentegenot kon worden aangewend.» Voor dit een en ander wordt onder de Midd(den een post: »Winst op renten» opgenomen, ten bedrage van ƒ 2.50,()()(). Van het totaalcijfer van het Hoofdstuk was in het Ontwerp afgetrokken de som van /' 3,300,000 voor rente op de indische schulden. In de Wet zelve verdween die aftrek, doch daartegenover zou onder de Middelen worden opgenomen een zelfde bedrag voor verhoogde Indische bijdragen. Het totaal in de wet, waaronder trouwens /' 300,000 begrepen was voor alfossing van schuld, steeg tengevolge van een en ander boven het cijfer van vóór de conversie en leening: tot/'36,018,169.39 over 1840, ƒ 35,999,669.33 over 1847, tegenover ƒ 35,125,828 (zonder de /' 300,000 aflossing) (1) als oorspronkelijk begroot cijfer voor 1814, na aftrek der /'4,000,000 Belgische bijdrage.

Dat bedrag werd overigens over 1816 sedert nog verhoogd (Wet 31 Maart 1846, SfaaMl. nquot; 14) met ƒ 112,500 voor rente over 5 millioen 4| pereents Schuldbekentenissen Amorti-satie-Syndicaat, waarvan 0]) dat oogenblik de aflossing nog niet had plaats gehad.

Ik kein thans terug tot de Begroeting in haar geheel, tot haar Toelichting door de Regeering.

Na de vergelijking met vroeger tijden trad de Minister bij

(1) Voor die aflo.ssiug werd trouwens bij uitzondering over 1846 en 1847 onder de Middelen opgenomen hetzelfde bedrag (ƒ300,000) uit het Fonds van de koopprijzen der domeinen. Bovendien was o. a. over 1846 voor ruim ƒ 700,000 aan domeinen verkocht, met welken verkoop de Minister wenschte voort te gaan.

2U6

zijn Toelicliting in een rangscliikking van uitgaven, zooals wij die tot nog toe niet ontmoetten. Zoo worden onderscheiden :

Uitgaven, »daargesteldz/ bij de Grondwet : Huis des Konings, en Schadeloosstelling der leden van de Staten-Generaal,

Uitgaven, »gegrond op bijzondere wetten'/, o. a. Nationale Schuld, Traktementen van de leden der rechterlijke macht en der Kekenkamer, kosten der Eerediensten, der Zee- en der Landmacht, der Gevangenissen, van den Waterstaat en van Publieke Werken, van het Onderwijs, van Kunsten en Wetenschappen, van het Armwezen, van de Nationale Nijverheid, van de Militie en de Schutterijen, en voorts o. a. nog enkele zeer algemeene posten, die wel eenigszins de waarde ontnemen aan deze uit den aard der zaak toch reeds willekeurige iudeeling, als: »Ma-terieele behoeften» ( ƒ 1,981,822.39), »Pensioenen , alloopende betalingen en non-activiteitstraktementen» (/'3,041,664.64), en //Kosten van administratie» (/'6,471,621.13).

Dat laatste cijfer vooral schijnt den Minister een krachtig bewijs voor de reeds verkregen bezuiniging en vereenvoudiging in het Staatsbestuur.

Behalve de wijziging in het Hoofdstuk Nationale schuld, werd o. a., bij vergelijking over de jaren 1844 en 1847, tegenover een verhooging van Financiën (o. a. met /' 175,000 voor het Algemeen burgerlijk pensioenfonds) en van Justitie (o. a. met ƒ 47,300 voor Gevangenissen), bv. de Begroo-ting voor Binnenlandsche Zaken verlaagd van ƒ 4,216,271 tot 3,995,770, die voor Marine van f 5,447,141.75 tot ƒ5,296,732.75, die voor Oorlog zelfs van f 12,458,000 tot een rond cijfer van ƒ 12,000,000, en eindelijk die voor Onvoorziene uitgaven van ƒ 500,000 tot /' 400,000.

Tegenover die Uitgaven zijn de Middelen voorzichtig geraamd, en beloven toch nog een Overschot, over 1846 van ƒ 97,215, over 1847 van ƒ 150,765. Het Koloniaal batig slot bv. zal over beide jaren, evenals thans reeds blijkt over 1844, waarschijnlijk belangrijk boven de raming stijgen. Het

207

is reeds ongeveer ƒ 500,000 lager gesteld dan vroegere berekeningen, in verband met de atlossing der sehuld aan de Nedorlandscbe I taudelinaatschappij, zonden aangeven.

Een zekere seliaduw wordt over die zonnige vooruitzichten geworpen door den Minister van Marine, bij verdediging zijner Begrooting.

«Met het doel om de batige saldo’s die uit de inkomsten der Overzeesehe bezittingen voor het moederland beschikbaar moeten gesteld worden te vermeerderen (!),« bleek iil. de Indische Begrooting o. a. voor de koloniale marine verminderd van ver boven de ƒ 2,000,000 tot ƒ 1,600,000, van welk laatste cijfer nog ƒ 400,000 bestemd bleek voor de koloniale civiele marine. De «vroegere koloniale marine was bij de Nederlandsche marine ingelijfd,« wier Begrooting daartegenover slechts luttel verhoogd was.

liet voorloopig geraamd koloniaal batig slot, boven de ƒ 6,500,000 en ƒ 3,300,000 , bedroeg toch nog niet minder dan /' 3,365,000. Voor de toewijzing dier ƒ 3,300,000, noodig geworden door de opneming van hetzelfde bedrag onder de Uitgaven, waarop zij eerst in mindering gebracht waren, bleek nog voor de Rekening een afzonderlijke wet noodig, 30 Maart 1848 (Staatsbl. n“ 14).

Evenals het koloniaal batig slot, zijn ook de overige middelen matig gesteld, ook al bleek thans reeds over de elf maanden van 1844 een werkelijke opbrengst van ruim / 800,000 boven de raming.

Eindelijk werd het reeds besproken Overschot over 1845 , evenmin als het waarschijnlijk Overschot over 1844, onder de middelen voor 1846 en 1847 medegeteld.

«Aan deze Overschotten zal, zoodra het juiste beloop daarvan bekend is, bij de wet een nadere, voor de schatkist voordeelige bestemming kunnen worden gegeven.«

Ue koers onzer Staatsschuld steeg, onder den invloed dier gunstige vooruitzichten, voor de 2| percents tot 65, voor de

208

nieuwe 3 percents tot 79|, en voor de t percents tot OSJ percent.

Knkele feiten trekken, I)ij een vergelijking der ontworpen Begrooting met die over 184)4 en 1845, nevens de reeds genoemde, onze aandacht. Zoo het verlaagd cijfer voor kosten van het departement van Binnenlandsehe Zaken en voor dirs van provinciaal beheer (ƒ 537,450 over 1847 tegenover ƒ'633,149.50 over 1844), voor Waterstaaten Publieke werken (ƒ 1,915,510, tegen ƒ2,060,645), en voor Onderwijs (nl. voor Ilonger, tegenover een geringe verhooging voor Lager ouderwijs). Daarentegen bleken verhoogd — zonder dat daarvan een verklaring gegeven wordt — het cijfer voor Kunsten en Wetenschappen (o a. voor de Koninklijke bibliotheek en voor het Paviljoen te Haarlem), en dat voor verpleging van behoeftige krankzinnigen (/ 15000 tegenover f 4000). Twee nieuwe posten bleken voorts opgenomen: »Octrooien en aanmoedigings-middelen voor kunst en volksvlijt,» en »Hulp- en aanmoedi-gingsmiddelen ten behoeve van kunsten en wetenschappen.» Kvenzoo verscheen onder het Hoofdstuk voor de Zaken van den Hervormden en andere eerediensten, eene nieuwe uitgaaf: »Subsidie aan het provinciaal kerkbestuur van Priesland voor predikantsweduwen,» alleen ten einde tegemoet te komen aan de bezwaren, welke ten aanzien van de vroeger gevolgde wijze van aanwijzing van dat subsidie ontstaan schenen te zijn. (1)

Op het Hoofdstuk Marine werd bezuinigd ruim ƒ 150,()()(), o. a. tengevolge der »gedeeltelijke suppressie van het établissement der Marine te Helvoetsluis,» en van een sterke vermindering op den post »Pensioenen en atloopende betalingen» (/'295,643.50, tegen ƒ352,823.50). Die laatste post bleek trouwen.’ onder ieder Hoofdstuk (behalve Buitenlandsche Zaken) min of meer belangrijk verlaagd, waar tegenover stond de verhooging voor het Burgerlijk Pensioenfonds met ƒ 175,000. Onder Oorlog vinden we »Pensioenen en gagementen» zelfs verminderd van f 1,815,000 tot / 1,501,181.14, en voorts

(1) Verg. Sfaaiiicourant 13 November 1846.

209

o. a. een post »Overcompleete olïicieren, mitsgaders surplus-, J en non-activiteits-traktementen« van /'2S7,772.S0 lot /‘SO^dOO, kosten der Marechaussee van ƒ 211,000 tot ƒ 182,000, enz. Overigens werden die posten «Overcompleete officieren enz.,« en evenzoo «Gratificatiën// (ƒ 18,000) van de Afdeeling //Buitengewoon//, die nog een onderdeel dezer Begrooting uitmaakte onder de gewone uitgaven overgebracht, en bleven als //buitengewoon« voortaan alleen over: «Materieel der artillerie,« ƒ 180,000 (nevens gewoon: ƒ 440,000), en «Materieel der genie,« ƒ 500,000 over 1846, ƒ 550,000 over 1847, voor werken, «alsnog noodzakelijk in de drie fortificatie-directiën, ter verbetering en voltooiing van ’s Rijks verdedigingsstclsel.// Op het geheele Hoofdstuk Oorlog werd zoo een, reeds genoemde, bezuiniging verkregen van ƒ458,000.

Onder Financiën vinden we, nevens de verhooging van hot subsidie aan het Burgerlijk Pensioenfonds (ƒ 120,000 tot 295,000), een verlaging voor Pensioenen van ƒ264,730 tot ƒ 235,000, en voorts een verhooging o. a. van «Kosten van de scheepvaartrechten op den Rijn,« van ƒ83,700 tot ƒ202,500. Twee nieuwe posten eindelijk kwamen ook hier, pro Memorie, voor: «Dekking van tekorten in de kassen der Ontvangers van de directe belastingen, in- en uitgaande rechten en accijnsen,// en een van dezelfde strekking voor de Ontvangers der indirecte belastingen. Onder voorbehoud van die Memorieposten, bleek een verhooging van het geheele Hoofdstuk met ruim ƒ 230,000.

Het Verslag der Kamer op het ingediende Ontwerp was niet in allen deele gunstig. Het drong aan op nog strenger splitsing en raming van verschillende posten, waardoor tal van af- en overschrijvingen konden vermeden worden. Men verlangde, met het oog op de nieuwe Grondwet, overlegging der Rekening over 1842 — die inderdaad volgde, 14 Juni. Men achtte wenschelijk een wijziging der nieuwe Instructie voorde Rekenkamer, op grond van de geschillen, blijkens de Ver-

210 slagen dier Kamer tusschen haar en de Regecring gerezen.

Bovendien gal het Verslag over het gebruik der geldmiddelen over 184.3 geen zuiver overzicht, in zoover nog steeds gelden voor bijzondere fondsen vermengd werden met die der schatkist. Men wenschte, voor zoover die nog overgebleven fondsen niet konden worden ohgeheven, een afzonderlijke Begroeting voor ieder fonds, en opneming van het voor- of nadeelig saldo onder de Middelen of de Uitgaven der Staatsbegrooting, of althans een afzonderlijk beheer dier fondsen, opdat ze niet meer aan hun bestemming zouden kunnen worden onttrokken en voor andere doeleinden aangewend. Evenzoo verlangde men o. a. ten opzichte van de kosten der gevangenen, van die der Landsdrukkerij en der Staatscourant, en zelfs van het Instituut te Medemblik, opneming van het saldo in de Staatsbegrooting, met bijvoeging der afzonderlijke begrootingen dier kosten. De Staatsbegrooting zou, meende men, daardoor tegelijk meer of min verlicht worden (?). Voorts werd door velen een opgaaf verlangd van het gebruik der (over 1843) voor //Onvoorziene uitgaven// aangewezen gelden. Over ’t geheel knoopten zich tal van vragen en aanmerkingen vast aan verschillende Begroo-tingsposten; zoo behoefde vooral een vrij belangrijk cijfer voor //Verschillende uitgaven,// meende men, nadere toelichting. Ue raming der Middelen scheen, vergeleken met de werkelijke opbrengst over vroegere jareu, nu eens te hoog, dan weer te laag, en in ieder geval willekeurig. Een post van ƒ 300,(1(10, uit den verkoop van domeinen, bestemd tot bijdrage voor herstel dor munt, mocht in geen geval als middel tot dekking van gewone uitgaven op de Staatsbegrooting dienst doen.

Bij de beraadslaging bleek een vrij sterke drang tot bezuiniging en tot (i rond wetsherziening, en verklaarden sommige leden, in het uitblijven daarvan aanleiding te vinden tot verwerping der geheele Begroeting. Slechts een ernstige wil scheen noodig, om bezuinigingen op verschillende grootere en kleinere uitgaven toe te passen. Bovendien eischte men nog meer orde

211

en regel in de financieele verantwoording aan de Algemeene Rekenkamer en aan de Staten-Generaal. Ook de wijze van behandeling der Begrooting scheen nog te wenschen over te laten. De toelichtende stukken werden eerst na het opmaken van het Voorloopig verslag, en dan nog slechts gedeeltelijk, op last der Kamer en voor de Kamer gedrukt » De uitvoerige staten tot staving der staten van berekening, welke bij de aanneming der Hoofdstukken van Begrooting wettelijke kracht bekomen, de cijfers waar het eigenlijk op aankomt, zijn ongedrukt gebleven, en wat daarvan nog een groot bezwaar uitmaakt is, dat zij alzoo buiten de kennis der Rekenkamer blijven» .... Wel was er vooruitgang, in zoover die staten van berekening thans werden gedrukt, maar daartegenover stond dat ze veel minder gesplitst bleken dan vroeger, bv. voor het Hoofdstuk Buitenlandsche Zaken, dat vroeger (18H) 64, en thans slechts 17 posten van uitgaaf bevatte. Kn juist eerst door meerdere splitsing zouden meer of minder belangrijke bezuinigingen mogelijk blijken. Bovendien werd bv. voor het Maritiem Instituut en voor de Militaire Academie niet het totaal van uitgaven, maar alleen het netto cijfer, na aftrek der bijdragen van adelborsten en cadets, begroot. Daarentegen werden bv. voor de Gevangenissen het b''utn bedrag aangevraagd, en de inkomsten van den arbeid der gevangenen onder de Middelen opgenomen.

Volgens een der leden bleef er willekeur heerschen in geheel de inrichting van de Begrooting en hare onderdeelen. Zoo bv. wat aanging de f/iefisfrermetiffinff, waartegen wel bij de Wet van 10 Februari 1844 voorzien was in enkele gevallen, doch waaromtrent een algemeen beginsel ontbrak. Of ook wat betrof een tal van nog altijd bestaande bijzondere fondsen, die niet voorkwamen op de Staatsbegrooting, en buiten wettelijke regeling bleven, terwijl de Kamer daarvan niet anders vernam dan de ronde cijfers, in het Verslag over het gebruik der geldmiddelen opgenomen.

212

Eindelijk tring, meende een ander lid, deze beraadslaging met overhaasting gepaard , en werd geen voldoende tijd gelaten voor onderzoek der vele gewisselde stukken. Door die «door niets te rechtvaardigen overhaasting// wordt men gedwongen //Begrootingswetten aan te nemen, wier vorm en inrichting onze vaststelling van uitgaven niets beteekenend maakt,quot; en wier uitgaven gedekt worden door middelen quot;waaromtrent zelfs geen Ontwerp van wet bij deze Vergadering is ingediend,quot; en een «financieel beheer te bestendigen . waarvan de contrôle door de Rekenkamer onmogelijk schijnt.quot; Een nieuwe regeling der comptabiliteit scheen dan ook volstrekt noodig.

Inderdaad bleef aan die verantwoording van ’s Lands penningen veel ontbreken. Zoo was het Verslag over de financieele uitkomsten over 1842 geheel achterwege gebleven, liet Verslag der Rekenkamer over 1843 kwam eerst in eind Mei 1845, tegelijk met dat over 1844. Een grondig onderzoek werd daardoor zeer moeilijk. Maar ook een «oppervlakkige lezing« toonde aan, dat een zeer ruim gebruik was gemaakt van af-en overschrijvingen, en voorts bleek een herbaaldelijk «niet beantwoorden en niet afdoen, soms jaren lang van de zijde der Regeering, der gewichtigste comptabele zaken.» Ónmogelijk werd het daardoor voor de Rekenkamer, haar hoeken bij te houden, en een «opeenstapeling van werk// ontstond, een «niet behoorlijke afsluiting der dienstjaren.» Was de Rekenkamer zelve daarbij altijd haar roeping getrouw, of bleek zij «terecht in de toepassing somtijds toegevend, om botsing en ongelegenheid te voorkomen?//

De Rekenkamer zelve verklaarde in haar Verslag (over 1843), dat zij in haar oordeel omtrent de bestemming van een Be-grootingspost niet altijd overeenstemde met den betrokken Minister, en dat in zoodanig geval de verevening óf niet kon plaats hebben, óf moest worden toegelaten «op verantwoonle-lijkheid van den Minister, met vermelding in het Verslag«— wat intusschen in strijil was met de Wet. van 1841. Zelis

213

bleek „bet getal uitgaven die stof tot bedenking gaven nog al aanmerkelijk.» De Rekenkamer wenschte dan ook wel eens vooral voortaan in dergelijke gevallen door de wet gemachtigd te zijn. (1) Bovenal, zoo verklaarde zij, bleef voor de Kamer bezwaarlijk de verevening van uitgaven op bijzondere fondsen, als niet op de wet steunende, waardoor een oordeel omtrent de werkelijke uitkomsten van een dienstjaar gebrekkig blijft, «lloe schadelijk de vertraging in de regeling der bijzondere fondsen werkt, laat zich gcreedelijk beseffen, wanneer men nagaat dat nu reeds over drie dienstjaren, zoowel de algemeene als de bijzondere comptabiliteit der middelen en van ’s Lands tinanciën in een soort van werkeloosheid verkeert.» (2)

De Minister van Financiën nam in zijn verdediging al die bezwaren op, en erkende de behoefte aan een betere regeling der comptabiliteit, die evenwel, meende hij, zeker niet bevorderd zou worden door een verwerpen dezer Begroeting. 11 ij erkende ook de moeilijkheden, tusschen de Algemeene Rekenkamer en de departementen van Algemeen bestuur gerezen, waaraan evenwel zooveel mogelijk wordt tegemoet gekomen , doch die eerst geheel kunnen worden weggenomen door een nieuwe wettelijke regeling

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Een lid der Tweede Kamer merkte op, dat de Rekenkamer, door haar viseeren van uitgaven buiten de Begrooting uit bijzondere fondsen, aan haar roeping te kort had gedaan. Juist door de wei gering van haar visa overeenkomstig haar Instructie zou toch de noodzakelijkheid zijn gebleken eener wettelijke voorziening die dan ook niet had kunnen uitblijven.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;De moeilijkheden met de Algemeene Rekenkamer gunnen ons als bij toeval nog een blik op zekere opvattingen van de Regeering dier dagen. Zoo vond men in zekere posten, als „Gratificatiën” en „Schadeloosstellingen en Tegemoetkomingen” gelegenheid tot een betoon van liefdadigheid, gelijk dat in onze dagen van bijzondere personen , maar niet van den Staat verwacht wordt, bv. voor een „gratificatie van ƒ 100.— aan een weduwe, moeder van een bureau-ambtenaar bij het departement van Oorlog, die na een langdurige ziekte gestorven was” (Staaitcourani, 21 Juli 1845, no. 170).

214

dp grond (lier algeineene bezwaren vond zelfs Hoofdstuk T der Begroeting, Huis des Konings, een tegenstemmende minderheid van 19 (tegen 37) stemmen. Hoofdstuk 111 (Buiten-landsche Zaken) werd zelfs met één stem meerderheid venvorpef/, deels om redenen tegen de Begroeting zelve, deels wegens liet beleid van den Ministeri het vond eerst later, na een aangebrachte bezuiniging van f 5000, zijn weg naar het Staatsblad. Daarentegen deed zich bij Marine (Hoofdstuk VITI,in scherpe tegenstelling met de gedachten wisseling omtrent Oorioff), het opmerkelijk verschijnsel voor, dat door de meeste sprekers bezwaar werd gemaakt tegen fe ver /gedreven iezuiniffinff. De Minister zijnerzijds erkende, dat bij zijn departement inderdaad belangrijke bezuinigingen hadden plaats gevonden. Zoo was de Koloniale marine bij de Nederlandsche ingelijfd, en bleek de som', daarvoor aangewezen, belangrijk verlaagd, (1) terwijl toch die Koloniale marine slechts uit //verouderde, kleine vaartuigenquot; bestond en dringend voorziening nondig had. Evenzoo was de Nederlandsche marine in onvoldoenden staat. De Minister had zich voor haar een minimum van eischen gesteld, waaraan zou moeten worden voldaan. Evenwel //staan thans al de schepen die men voor ’s Rijks dienst noodig acht, voor zoover zi j niet reeds zijn afgebouwd, op de hellingen ;// zij zullen bij de schepen van geen //andere natie behoeven achter te staan.// Ook waren de magazijnen nagegaan en was daarin zooveel mogelijk aangevuld wat bleek te ontbreken. Wel had hij gaarne meer dan gevraagd was beschikbaar gezien, maar ook hij moest zich voegen in het onvermijdelijke en genoegen nemen met het noodzakelijke.

Een geheel andere ontvangst wachtte Oorioff. Men verweet den Minister, dat hij een vermindering van het totaal zijner Begrooting met ruim _ƒ 300,000 als een ijezniniffin/j/ voorstelde, terwijl zij, volgens een lid der Kamer, alleen voort-

(1) Vergelijk bl. 9 hiervó(5r.

‘215

sproot uit bet vrijvallen van een grooter bedrag dan dat aan non-activiteitstraktenienten en pensioenen, zoodat eigenlijk van veriooij/inff, in plaats van verlaging, sprake moest zijn. De Minister verdedigde zich, door te wijzen op een bezuiniging bij het wapen der marechaussee, en op fjwiienffeivone uitgaven , onder deze Begrooting opgenomen en haar totaal verhoogend. Ook waarschuwde hij tegen ondoordachte bezuinigingen. Men kan zich toch niet //met die zoogenaamde bevoegde beoordeelaars vereenigen, die vermeenen het land te zullen verdedigen, door zich achter de liniën en in de vestingen op te sluiten, en overigens het geheele land in het rustig bezit van den vijand te laten, om het naar goedvinden op contributie te stellen en uit te putten. De Regeering integendeel wil die sterkten en liniën als steunpunten voor de mobiele strijdkrachten doen dienen, om met te meer kracht de ingezetenen ten platten lande tegen den vijand te kunnen beschermen, waartoe een wakkere, goed bereden cavalerie en talrijke goed geoefende rijdende of lichte veldartillerie allernoodwendigst is.//

De tijd heeft blijkbaar ook in deze inzichten verandering gebracht.

Bij Hoofdstuk TX A fJVationaffi SeMA) werd gevraagd naar een eindafrekening der conversie — die evenwel, naar de Regeering verklaarde, moest wachten tot de afbetaling van den laatstee termijn Belgische rente, in Februari 1846. Van de Schatkistbiljetten waren belangrijke bedragen ingelost; evenwel was men in den laatsten tijd, op uitdrukkelijk verlangen der Beurs, overgegaan tot een wederuitgifte van 4 percents biljetten voor één jaar à 100’ percent.

liet Hoofdsluk Koloniën, met zijn eindcijfer van ruim ƒ 93,000, tegenover de millioenen koloniale uitgaven , vond nog eens zijn ernstige bestrijding, doch ook zijn gunstig beslissende meerderheid van 37 tegen 18 stemmen. — Een weinig meer licht, althans over een deel van het koloniaal beheer, werpt de koloniale Rekening, //aantoonende de hoegrootheid

Tiemis, LlVsIe Deel, 2de stuk [1893]. 15

210

der Oostindische remises in goederen en in geld en bet gebruik van die remises gemaakt,quot; die door een Staatscommissie werd onderzoebt en bij Koninklijk besluit goedgekeurd. Zoo bleek bij dat Besluit [Sfaaf/fcowrani 11 Juli 1S45 n®. 162) de Minister van Koloniën gemachtigd, om bv. quot;bij de boeken van bet departement als oninbaar te doen afschrijvenquot; een vordering van ƒ 647,212.73| ten laste van Suriname, wegens nadeelig verschil tusseben van daar ontvangen remises en de voor die kolonie gedane betalingen in de jaren 1837—42, toen Suriname heette (!) niet gesubsidieerd te zijn , en echter blijkens deze uitkomst een subsidie ontving, en voorts nog een vordering van ƒ' 35,130.63, waarmede het over 1844 verleend subsidie van f 150,000 bleek overschreden te zijn. Een lid der Kamer merkte thans bij de beraadslaging op, dat een Begroeting van tadfiff ït/i/fioen voor koloniale uitgaven geheel onttrokken bleef aan het toezicht van ’s Lands Vertegenwoordiging, dat uit de overschotten van de Oost door de Regeering eigenmachtig geput werd voor uitgaven ten behoeve van de West, en dat met het oog daarop een wettelijke vaststelling dezer Begroeting niet veel beteekende.

Eindelijk bleek het laatste Hoofdstuk {Onvoorziene uif^aven') tengevolge van in de Kamer gerezen bezwaren gewijzigd, en voor het eerst aangevuld met deze bepaling; dat in de Rekening afzonderlijk zouden worden opgenomen quot;de posten der uitgaven (tenzij ffeieime), wegens elk departement van Algemeen bestuur gedaan.quot; Daartegenover was vervallen bet voorschrift, dat in die uitgaven in de eerste plaats zou worden voorzien uit de overblijvende gelden van andere Hoofd stuk ken , en in het daarna tekortkomende uit een volgende Begroeting, en was op verlangen der Centrale Afdeeling daarvoor in de plaats gesteld de beperking, dat door de uitgaven van dit Hoofdstuk quot;het massaal cijfer der Begroeting van uitgaven// nimmer mocht worden verhoogd. Eerst verworpen, werd hel Hoofdstuk na die laatste bijvoeging ten slotte aangenomen.

217

Aaii de behandeling der Begmoting voor 1816—47 sluit zich eigenaardig aan een woord over enkele dier bijzondere fondsen , waarvan van tijd tot tijd sprake was.

'Zoo vooreerst de «kas van bet hotiwezen » Die kas, verklaarde de Minister bij gelegenheid dier Begroeting, is geen Rijksfonds. Zij is «daargesteld door prestatiën van den handel ; het is geen heffing, dus geen Rijkseigendoin. Het Rijk heeft zich belast met de administratie van de aldus bijeengebrachte fondsen,« maar het blijft «een particulier, geen Rijksfonds.« Wel beheert de Staat het fonds «niet om de restanten aan den handel uit te keeren,« maar zoo, «dat dezelve eenig en alleen en voortdurend in het belang van den handel worden aangewend.« — Het fonds voor het loodswezen bleef daarmede dus vooralsnog buiten rekenplichtig beheer.

Van meer gewicht was de verhouding van den Staat tot een andere zaak, den aanleg van den Rijspoorweff. Men herinnert zich de vragen , gerezen bij vroegere gedachtenwisseiingen tusschen Regeering en Vertegenwoordiging. Een Commissie, door den Koning benoemd (22 October 1844), herinnerde in haar Verslag (Staatscourant 3 Februari 1845) er aan, dat reed.s in Februari 1838 een Ontwerp was ingediend tot aanleg van een spoorweg van Amsterdam en van Rotterdam over Utrecht naar Arnhem, maar door de Tweede Kamer verworpen. Daarop beval Koning Willem 1, overtuigd van het belang der zaak, zelf (Besluit 30 April 1838) dien aanleg, voorloopig van Amsterdam naar Arnhem, onder beheer van het Alinisterie van Binneulandsche Zaken, en opende een geldleening onder eigen garantie, van negen mitlioen, tegen een rente van 4| percent, vermeerderd met 25 percent van de zuivere winst en een premie bij aflossing van 4 percent. De leeuing, zoo T schijnt boven pari geplaatst, bracht na aftrek van onkosten en renten ruim 0’ millioen op, welk bedrag reeds gestort was, eer het werk nog werd aangevangen. Uit zijn voorraad verstrekte het Fonds

21S daarop voorschotten aan de schatkist, die daaraan behoefte had, van l September 1838 tot 31 December 1840 ten bedrage van zeven millioen , tot een rente van drie percent. Verder schijnt nog een bedrag van vijf millioen tijdelijk uitgezet op het vijf percents Grootboek, op welke Inschrijving voor een deel beleening gesloten werd bij de Nederlandsche Bank , waarna de Inschrijving met eene kleine winst werd verkocht. De toestand bleek thans, Februari 1845, deze, dat was uitgegeven ƒ' 10,783,476.84, en ontvangen, met inbegrip der leening, ƒ 10,537,003 06. Het alzoo blijkend nadeelig slot van f 246,473.78 was evenwel door een koninklijke gift van den tegenwoordigen Koning van f 1,327,535.111.J feitelijk veranderd in een goed slot van ƒ 1,081,062.13^.

Maar meerdere middelen dan deze bleken noodig voor voltooiing. Het Besluit zelf, waarbij de Commissie was in ’t leven geroepen, overwoog daarbij, dat bij de voorwaarden der leening geenertei rekenplichtigheid aan de deelnemers der leening erkend was, en dat bovendien openbaarheid ten deze gewenscht scheen, om eerst daarna te trachten in de verder noodige middelen te voorzien.

De Commissie wees als vrucht van haar onderzoek in haar Verslag op zekere Itijksuitgaven , die ten laste van den Rijnspoorweg gebracht waren, doch daartegenover ook op de kos-telooze diensten der Rijks-ingenieurs die geheel voor den aanleg gezorgd hadden, welk voordeel wellicht tegen het genoemd bezwaar opwoog.

Tn ieder geval bleek dringend de behoefte aan een geldelijke voorziening, met het oog op de gebrekkige inrichting der onderneming , en ook op de onmisbare uitbreiding tot de Duitsche grenzen. Bij de «bestaande samenstelling van deze onderneming,'/ was daarin, naar het eenparig oordeel der Commissie, niet te voorzien. Of (en liefst) de Staat, of een bijzondere Maatschappij moest hier optreden en aan het tweeslachtig karakter der onderneming, dat haar werkzaamheid

219

verlamde, een einde maken. Van die beslissing zon trouwens, zij voorzag bet, »voor een groot gedeelte de toekomst der spoorwegen in ons vaderland afhankelijk zijn.»

In strijd met de meening der Commissie, bleek sedert de keuze der Regeering beslist voor een particuliere Maatschappij.

In de zitting der Tweede Kamer van 30 April 1845, waarin die mededeeling plaats had , betreurde een lid dat besluit, en een ander lid het feit, dat dat besluit genomen was buiten de Staten-Ceneraal. Doch de Minister blijft bij zijn voorkeur voor een particuliere Maatschappij, ook met het oog op de toekomst, waarin nog vijf-en-zeventig millioen zullen noodig blijken voor een »volvoering van het ontworpen volledig spoorwegstelsel hier te lande.» In de Staatscourant van 24 Mei 1845 volgde daarop een Koninklijk besluit (van 20 Mei), houdende »overdracht bij wege van rechtstreeksche concessie van den spoorweg van Amsterdam over Utrecht naar Arnhem, met alle deszelfs baten en lasten, mitsgaders de daaraan verbonden uitbreidingen en vertakkingen, aan zeven particulieren. Concessionarissen nemen voor hun rekening de leening van negen millioen, en storten »tot waarborg en verzekering» ƒ 500,000. Zij zullen binnen twee jaar aanleggen een spoorlijn tot het Entrepotdok te Amsterdam , en binnen drie jaar eene van Utrecht tot Rotterdam , en nog eene van Arnhem tot de Pruisische grens. Zij zullen eindelijk aan den Slaat betalen »zoodanig bedrag, als bij een Reglement op het aanleggeu en exploiteeren van spoorwegen door particulieren of bijzondere maatschappijen voor de kosten van het toezicht en beheer (?) dier spoorwegen zal worden bepaald,» tot een maximum van drie vierde per duizend van het kapitaal der onderneming. Eindelijk zal de Staat den Rijnspoorweg, met materieel, kunnen naasten (»terugnemen» heette het in de overeenkomst) 31 December 1848, tegen vergoeding der kosten van aanleg of daarstelling en van »al zoodanigi! andere sommen, als, met voorkennis en goed-

220 vinden der Kegeering, tot het doen van uitbreidingen of verbeteringen zullen besteed zijn.«

Reeds vroeger, in I S42 , was door de Regoering een Ontwerp ingediend tot aanleg voor rekening van den Staat van een spoorweg van Maastrieht naar de Duitsche grenzen (Aken), waartoe werd voorgedragen het aangaan eener leening van ƒ 3,700,000. Ook ditmaal gaf men evenwel in d(’ Kamer de voorkeur aan een te subsidieeren particulieren aanleg. Daarop volgde in 1845 een nieuw ontwerp, tot toekenning aan een eventucelen concessionaris van de kolenmijnen te Kerkrade. De concessionaris zou een deel van de zuivere opbrengst der mijnen aan den Staat uitkeereu, en na einde der concessie (99 jaar) zonder vergoeding aan den Staat overdragen de mijnen met materieel. In de Kamer werd daarbij de wenscheliikheid uitgesproken van een beperking van, en een toezicht op de exploitatie der mijnen, maar toch het Ontwerp, behoudens een kleine wijziging, met een groote meerderheid aangenomen (Wet 19 Juni 1845, Stbl. n“. 29).

Ken zaak, die reeds herhaaldelijk ter sprake kwam, was de herziening van ens munisielsel. Een (reeds genoemde) Wet van 22 Mei 1845 {Siaaisbl. n®. 23) begon met opheffing van het Fondu voor iet Muntwezen, overbrenging van de uitgaven op de Staatsbegrooting, voor het eerst over 1845, en wettelijke bekrachtiging der uitgaven over 1842 tot 1844. Die laatste uitgaven (ƒ 726,197.14|) zouden worden gedekt uit het goed slot van het fonds en verder uit het fonds der koopprijzen van domeinen.

Een Wet van 18 December daarop {Staatsbl. nquot;. 90) bepaalde de intrekking der vóór de Muntwet van 1816 geslagen zilveren muntspeciën.

Van de ƒ 6,212,000 , door de Wet van 22 Mei 1845 voor herstel der munt aangewezen, werd bij Wet van 1 April 1846 ƒ 3,212,000 op den dienst vau 1846, en van dit bedrag bij Wet van 31 Maart 1847 {Staatebl. uquot;. 15) weder

221 ƒ .3,574,000 op dun dienst van 1817 overgeschreveu. Tot dekking werd daarbij aan 1846 toegewezen de opbrengst van te verknopen duizend Aandeelen Nederlandscbe Bank, nog altijd in bezit des Rijks (geraamd op ƒ 1,500,000), (1) terwijl een nadere voorziening over 1847 werd voorbehouden. Volgde de nieuwe Muntwet, van 26 November 1847 (Staatsbl. 11“. 69), een verdere verhooging der Begroeting (Wet 30 Maart 1848, Staatsbl n“. 7) over 1847 voor dit doel met f 110,000, en over 1848 met ƒ 2,823,000, beide posten nader te dekken. Van dat laatste cijfer werd sedert weder (Wet 30 October 1848, Siaafsbl n®. 76) ƒ 500,000 overgebracht op den dienst van 181'9. Een Wet van 17 September 1849 {Slaafsbb. n®. 46) voegde aan die ƒ 500,000 nog toe een bedrag van ƒ 250,000 ; van die ƒ 750,000 werd eindelijk weder (Wet 4 Mei 1850, Sf^absbl. n®. 22) ƒ 575,000 op den dienst van het jaar 1850 overgebracht. Inmiddels hadden een Wet van 17 September 18'1'9 {Staatsbl. n®. 45) bevolen de intrekking der zilveren muntstukken, geslagen volgens de Muntwet van 1816, en d« Wet van 17 September 1849 {Staatsbl. n®. 40j aan de gouden muntstukken van ƒ 10 en ƒ 5 hun karakter van wettig betaalmiddel ontnomen. Eindelijk beval nog cens een Wet van 17 December 1851, Staatsbl. nquot;. 169, de overschrijving van ƒ 75,000 van de ƒ 575,000 van 1850 op den dienst van 1851, en aanvulling van dien laatsten dienst met nog ƒ 840,369.22 daarenboven. Telt men een en ander te zamen, dau kostte blijkbaar het nieuwe muntstelsel aan den Staat een som van ƒ 10,235,369.22.

Op een wettelijke regeling der pensioetien, door de Regeering reeds toegezegd, werd nog eens aangedrougen in het Verslag der Centrale Afdeeling over het Ontwerp tot verhooging van

(1) Die Wet van 31 Maart 1847 {Stil. n®. 154 vond vooral wegens het bezwaar tegen verkoop dier Baukaandeelen in* de Tweede Kamer slechts een meerderheid van één stem (21 tegen 20 stemmen).

222 net subsidie aan het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds over 1845 met ƒ 250,()()(), Men vroeg, of liet Ponds onderworpen was aan de controle der Rekenkamer? Üf het nog andere inkomsten had dan de kortingen en het Rijkssubsidie ? De cijfers die nu en dan werden medegedeeld bleken niet overeen te stemmen, waren onvolledig en onduidelijk. Zelfs scheen uit de ontvangen raededeelingeu te blijken, dat de Regeering zelve niet op de hoogte was van den stand van zaken. wMen kon zich dat alles niet verklaren, evenmin als men kon begrijpen, hoe, bij een behoorlijke administratie en boekhouding, het mogelijk is geweest, dat men in de maand December 1844 nog zulke onjuiste berekeningen omtrent de inkomsten van het Ponds over dat dienstjaar (die thans bleken een tekort van ƒ35,892 op te leveren) heeft kunnen maken. Men werd daardoor geleid tot het vermoeden, dat wellicht de vermindering van inkomsten nog aan een andere oorzaak . . . moet worden toegeschreven, en bepaaldelijk, dat wellicht het verleenen van vrijstellingen van inhoudingen (kortingen) tot een aanzienlijk bedrag, als de voorname reden te beschouwen is(!), waarom die inhoudingen zooveel minder moeten hebben opgebracht gt;nbsp;dan men berekend had.// Ook vroeg men, of wellicht pensioenen ten laste van het Fonds gebracht waren, die eigenlijk op de Staatsbegrooting t’huis behoorden.

Eindelijk verscheen de verlangde wettelijke regeling, in de Wet van 9 Mei 1846 (Sfaaisbl. n® 24), betrelfende de burgerlijke pensioenen — terwijl de Regeering beloofde een Ontwerp op de militaire pensioenen. Bedoeld werd, het//bezwaar// dier pensioenen niet //uitsluitend aan de schatkist op te leggen,// en tevens //de geopende uitzichten der bestaande ambtenaren in billijkheid te regelen.// Opgeheven werden het bestaand Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds, en het Pensioenfonds voor de weduwen en weezen van hoogleeraren. De Inschrijving op het Grootboek teji name van dit laatste (ƒ 54,600 op het 2j percents Grootboek) werd doorgehaald, en de baten van beide.

323 fondsen, daaronder begrepen de 25 percent der boeten en verbeurdverklaringen bij de directe belastingen, in- en uitvoerrechten en accijusen, aan het algemeen Burgerlijk Pensioenfonds toekomende, en voorts een doorloopende korting ten laste der «bestaande// ambtenaren werden voortaan aan de schatkist toegewezen. Daartegenover zouden ook de pensioenen van alle bestaande ambtenaren voortaan op de Staatsbegrooting worden uitgetrokken.

Wat de toekomstige, na de Wet aan te stellen ambtenaren betreft, werd wel de bepaling vooropgesteld, dat hun, en in enkele gevallen ook bun weduwen en weezen, «ten laste van den Staat,// pensioen zou worden verleend, maar bleef toch dat pensioen buiten de Staatsbegrooting. Een Pensiuen/onfi« vuur 6'urfferliJke amöienaren werd hiervoor opgericht, uit de vrij wel zonder uitzondering verplichte «alloopende// en «doorloopende// kortingen der (verplichte) deelhebbers. De Raad van bestuur van het Fonds bracht overeenkomstig de uitvoerige thans gestelde wettelijke regelen (aan de Regeering) haar oordeel uit omtrent iedere aanvraag om pensioen eu het bedrag daarvan. «In buitengewone gevallen, waarin niet is voorzien, of waaromtrent de wettelijke bepalingen geacht worden geen billijken maatstaf tot vergelding van diensten, door burgerlijke ambtenaren van den Staat bewezen, op te leveren,« zou voortaan bij afzonderlijke weilen worden voorzien. De jaarlijksche Begroeting van het Fonds zou bij de wet worden vastgesteld, de Rekening door de Rekenkamer worden opgenomen en gesloten, en daarna aan de Tweede Kamer overgelegd. De inkomsten van het Fonds «welke niet volstrekt noodig zijn tot bestrijding der uitgaven, worden belegd in Inschrijvingen op een der Grootboeken van Nationale schuld, over welke Inschrijvingen niet anders dan bij de wet kan worden beschikt.//

Of er een berekening aan die kortingen en uitkeeringen ten grondslag lag, blijkt niet. De ondervinding wee.s sedert naar

224 hot schijnt o)) een veel te grooto reserve, uit die kortingen verkregen, in strijd met de uitgesproken bedoeling der wet, om althans een deel van den last der pensioenen voor rekening der schatkist te laten.

Verschillende wetten (van 9 Mei 1S46, 8(61. n” 25—30) verhoogden daarop verschillende lloofdstukken der Begroeting I S16—47 met een gezamenlijk bedrag van f 679,533.50 (waarvan alleen voor Financiën ƒ 639,406.50), voor pensioenen, wwelkc op het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds zijn of later zullen worden aangewezen” en alsnog met 1 Januari 1846 ten laste van den Staat worden overgebracht.

Bij een Wet van dezelfde dagteekening {Stóf, n® 32) werd, overeenkomstig verlangen der Kekenkamer, alsnog voorzien in de verevening der uitgaven van de Afffemeene LamfyäriMer/j over 1841 tot 1845, en in een wettelijke begroeting voor 1846 en ’47: ƒ 40,146.43 over 1811 (1), ƒ 163,500 over 1842 en ’13, ƒ 163,900 over 1844 eu volgende jaren (een opgaaf van cijfers der inkomsten ontbreekt). De mogelijke batige saldo’s werden toegewezen aan het dienstjaar, waarin de rekening van ieder jaar door de Rekenkamer zou worden gesloten, terwijl in nadeelige sloten van eenig jaar nader bij de wet zou worden voorzien. De uitgaven van het loopende jaar, zoo merkte de Minister op, kwamen reels op de Staats-begrooting (binnenslijns) voor.

Nog was bij een Wet van dezelfde dagteekening [Sfil. n® 36) wel gehandhaafd een afzonderlijk verslag aan de Rekenkamer van de opbrengst der tollen en van de kosten van onderhoud van den straatweg van Maastiicht naar de Geldersche grenzen , waarvoor vroeger (zie deze Stwliëti n® Xll) een geldlecning van ƒ 950,000 was aangegaan , ten behoeve van de deelhebbers dier geldlecning, maar de toen voorgeschreven afzonderlijke

(1) Van de totale uitgaven over dat jaar ad /165,370.70 , waarvan ƒ 125,224.27 reeds door de Rekenkamer verevend was. Be bezwaren der Rekenkamer waren eerst later gerezen.

225

Rekening werd voor het vervolg opgeheven. Zij zou voor het laatst over 1814 en ’45 worden vastgesteld en het blijkend te kort op de Staatsbegrooting over 1815 worden overgebracht. Te beginnen met 1846 zouden uitgaven en inkomsten onder het Hoofdstuk Binnenlandsche Zaken der Staatsbegrooting worden opgenomen.

Evenzoo werd bij Wet van dezelfde dagteekening [8(61. n” 39) het zelfde Hoofdstuk der Staatsbegrooting voor 1846 en ’47 verhoogd mei f 306,000 en 186,000 (waarvan sedert, bij Wet 30 Maart 1848, Stil, u“ 16, ƒ’ 154,000 werd overgebracht op 1847 en ’48), voor verderen aanleg van don Rijksstraatweg van ’s Bosch naar Kuilenburg, waartegen provinciale en gemeentelijke bijdragen voor het werk ouder de Middelen werden op-geuoineu. Een Ontwerp was nog voorafgegaan , doch op het ongunstig Verslag der Afdeelingen weder ingetrokken tot het aangaan eeiier leeuing (van teu hoogste f 638,000) en vestiging van een Bijzonder fonds voor dezen weg (Ontwerp 6 Februari 1846, Staatscourant n® 33). Uit de Toelichting van dit Ontwerp bleek, dat reeds op de Begroeting voor 1844 en '45 voor dat doel een som van ƒ 50,000 was aangewezen , en dat door provinciale, gemeente- en polderbesturen werd bijgedragen ƒ58,510.

En nog eens werd bij een Wet van dezelfde dagteekening (Stil, n® 34) een wettelijke regeling getrotfen betreffende de uitvoering van werken aan de JJetlemsvaart, en de voldoening van daarmede in verband staande lasten.

Een lange geschiedenis lag reeds achter die wettelijke regeling. Reeds in 1809 bleek Baron van Dedem door de Regeering gemachtigd tot aanleg van het naar hem genoemde kanaal. De tinancieele uitkomsten schenen evenwel eerlang, bij het niet geheel voltooid zijn van het kanaal, niet aan de verwachting te beantwoorden; de Regeering kocht daarop, in 1826, het gedeeltelijk voltooide kanaal voor ƒ 390,000. De stad Zwolle beloofde een belangrijke bijdrage voor de verlangde aansluiting aan de Vecht nabij de stad.

226

liiiniddels had Baron van Dedem, door anderen geholpen, een leening weten te sluiten van / 1,500,000, en verzoelit (UI verkreeg wederovername van het kanaal voor den vroegeren koopprijs, 1828. De betaling dier geheele koopsom, noch de voltooiing der overeengekomen werken volgde. Rechtsgedingen vloeiden daaruit voort tusschen de Regeering en de ondernemers, en verwikkelingen tusschen deze en de deelhebbers in de geld-leening, welke eindigden met een schikking tusschen de verschillende partijen , bepalende dat het kanaal in het openbaar zou worden verkocht, en van de opbrengst ƒ'132,387 (kooper bleek sedert de provincie Overijsel voor ƒ 404,400) zou dienen tot voltooiing der meest noodige werken, terwijl de overige werken deels vóór den verkoop door de medecrediteuren, deels (eu waarschijnlijk wel hoofdzakelijk) na den koop door den kooper zouden worden gemaakt. Tot besteding dier /' 132,387, vermeerderd met de mede overeengekomen uitkeeringen der stad Zwolle, ten gezamenlijk en bedrage van ƒ 171,260.13 , waarvan een deel werd verrekend met de stad Zwolle wegens bij voorbaat reeds uitgevoerde werken, werd thans de wettelijke bekrachtiging gevraagd en verkregen. Voorzoover op twee dier uitgaven minder mocht benoodigd blijken dan begroot was, zou dat overschot ten goede komen aan de directeuren der e/op de Dedemsvaart gevestigd geweest zijnde geldleening van ƒ'1,500,000.» Een rekening der gezamenlijke uitgaven zou door het departement van Binnenlandsche Zaken aan de Rekenkamer ter vaststelling worden overgelegd.

Eindelijk gelastte een Wet, nog eens van 9 Mei 1846 (^S(6L n» 33) de opheffing van een ouden bekende, het Fonth fier Nationale NiJverA.eilt;t. Ter inogelijke verevening door de Rekenkamer werden de uitgaven sedert 1841, over de gezamenlijke jaren tot een totaal voor iedere soort van uitgaaf, wettelijk vastgesteld, en een mogelijk saldo aan de schatkist toegewezen. De »liquidatie der ten name van het Fonds nog uitstaande sommen zal zooveel mogelijk worden bespoedigd en

227

op den reeds begonnen voet worden voortgezet, door het aangaan van transactiën met de onderscheidene debiteuren of andere schikkingen, door overdracht der vorderingen aan derden, mitsgaders door den verkoop van de aandeelen , die het fonds in naamlonze maatschappijen en andere ondernemingen bezit.quot;

Bij de toelichting van het (gewijzigd) Ontwerp werd nog eens herinnerd, dat bij de Wet van 12 Juli 1X21 (Sfbl. n“ 9) een jaarlijksche toelage van ten hoogste ƒ' 1,300,0(10 was aangewezen tot vorming van dit fonds, en dat later allengs die jaarlijksche toelage verminderd was, tot b. v. f 800,000 over 1829, en ƒ 190,000 à ƒ 195,000 over 1842 en volgende jaren , met bestemming toen hoofdzakelijk als premiën voor de visscherijen. Er bleek thans nog uit te staan (eind 1845): ƒ221,462.82 aan vorderingen waarvan de terugbetaling verwacht mocht worden, voorts quot;onzekerequot; vorderingen, quot;geschatquot; op ƒ 212,750, en nog aan quot;deelnemingen in verschillende maatschappijenquot;, ƒ496,450. quot;Meerdere bijzonderheden te openbaren is aan de Regeering bedenkelijk toegeschenen , uit aanmerking van den aard en de strekking van de verleende ondersteuning en genomen deelnemingen.quot; Evenwel hield zij zich bereid tot quot;nadere openingeiiquot;, zoo die verlangd mochten worden.

1)(! Tweede Kamer sprak dat verlangen naar verdere openingen onder geheimhouding uit, ook ter betere controle door de Algemeene Rekenkamer — waaraan evenwel door de Regeering niet schijnt voldaan.

Wat niet tot stand kwam, was een voorgedragen wet (Ontwerp 11 Januari 1845) tot bestendiging, in afwachting eener beslissing omtrent bet al of niet opheffen van het Foti/k voor den Landiou?v, der belasting op runderen en ander vee over 1845 en ’46, en tot het onttrekken van het fonds aan de contrôle der Rekenkamer. Sedert het laatst der vorige eeuw uit deze belasting gevormd, had het Fonds in 1814 bedragen ƒ 2(12,460, en was bet sedert aangegroeid, in 1838 tot een bedrag van ƒ 4,957,000 Inschrijving op bet 2^ percents

228

Grootboek. Evenwel was sedert dat bezit snel geslonken , tot .ƒ 2,957,000 bij bet einde van 1842, waar nog afging een schuld aan de schatkist voor gedane voorschotten van ,ƒ 60,776. Daarnevens stond over dat jaar een uitgaaf van ƒ110,000 voor de Veeartsenijschool, de Commissie van Tjandbouw, enz., en slechts .ƒ 18,000 voor «gewone« schadevergoeding voor gedood vee (meest paarden). Daartegenover stond als rente der Inschrijving ƒ 73,925, en als opbrengst der belasting stel ƒ 120,000.

liet Algemeen Verslag der Tweede Kamer over een gewijzigd Ontwerp wees op het feit, dat, in plaats van alleen voor gedood, van tijd tot tijd ook voor aan longziekte //e-tiMmew vee tegemoetkoming verleend was, waaraan eerst bij Wet van 9 Juni 1842, Sül. N® 21, een einde gemaakt werd.

In 1843 werd daarop ten behoeve van België van het Fonds afgeschreven 1 millioen Inschrijving. Het bedrag hiervan daalde daardoor, en door eeu tekort op den dienst over 1845, tot ƒ 1,757,000. Het Fonds zelf bleek in vele gevallen onmachtig tot hulp en tot het voorkomen of beteugelen der toen heer-schende veeziekte. Een opieffinff van het Fonds, verklaarde de Regeering thans, wenschelijk als zij wellicht ware, zou een jaarlijksche uitgaaf van ruim twee ton gouds ten laste der schatkist brengen.

Omtrent de Rekening waren door de Rekenkamer bezwaren gemaakt. Daarom werd voorgesteld te bepalen, dat deze voortaan wel de uitgaven zou toetsen aan de wetten en verordeningen, maar zonder dat een wettelijke Begrooting werd vastgesteld.

In de Tweede Kamer werd aangedrongen op opheffing van het fonds, en tevens gewezen op de onbillijkheid, dat alleen veehouders door deze belasting een algemeen fonds voor den landbouw moesten in stand houden. De Minister erkende de wenschelijkheid der opheffing, en wees er daarbij op, dat hel fonds was een Rijksfonds, waaraan «bijzondere bezittingen ver-

229 bonden zijn, zoodat den wetgever de vrijheid wordt gelaten over dat fonds naar goedvinden te beschikken, mits dit slechts niet anders geschiede dan tot einden, die in zeker verband staan met het doel der oprichting.” Overigens scheen, in afwachting eener opheffing, een tijdelijke voorziening in de middelen, gelijk thans werd voorgesteld, onmisbaar.

Intnsschen verwierp de Kamer het Ontwerp, en verviel daarmee de belasting. Het daardoor vergroot te kort moest worden aangevuld door een beschikking nog eenmaal over de bezittingen van het Fonds.

Een Ontwerp volgde daarop (2 December 1845), tot op/z^ffiti^ van het fonds, en tot vervanging door een reefotuis, gepaard met nog een Ontwerp tegen de verspreiding van de heerschende longziekte onder het vee, een tot voorziening in andere uitgaven ten behoeve van den landbouw (hoofdzakelijk voor het Kabinet van landbouwwerktuigen te Utrecht) en nog een vierde ontwerp, tot verevening van de uitgaven van het Fonds van den Landbouw over 1842 tot ’45.

Aan het Veefonds zouden overgaan de bezittingen van het Landbouwfonds, behalve het Kabinet van landbouwwerktuigen , waarvoor het als vergoeding ƒ 30,000 zou ontvangen. De kosten dier inrichting en andere uitgaven ten behoeve van den landbouw zouden voortaan komen (over 1846 en ’47 ƒ 65,00, met welke som de Begroeting over ieder dier jaren werd verhoogd) ten laste der Staatsbegrooting. Ten behoeve van het Veefonds zou een belangrijk verhoogde belasting op runderen, paarden en schapen geheven worden. Het Veefonds zelf zou aan de bepalingen op »’s Lands comptabiliteit» zijn onderworpen, een Verslag met een Begrooting zou om de twee jaar aan de Staten-Heneraal worden aangeboden. Die Begrooting voor 1846 en ’47 werd thans bepaald op ƒ 356,568 ’sjaars

Wat de overname van het Kabinet van landbouwwerktuigen aangaat, men bracht de kosten daarvan in verband met de, mede voorgenomen opheffing van het Fonds der Nationale

330

Nijverheid. Be blijvende kosten werden, gelijk wij zagen, in dat zelfde verband ten laste der Staatsbegrooting, Afdeeling Nationale Nijverheid van het Hoofdstuk Binnenlandsche Zaken gebracht. Eigenlijk , meende de Minister, zouden daarop voortaan ook behooren de kosten der nog bestaande Coinmissiën van Landbouw. »Bij het bestaand verschil van gevoelen omtrent het nut dier Gommissiën,» had hij echter »geaarzeld,» den ])nst van f 17,000 op de Begrooting uit te trekken, en vond hij thans een uitweg — door die som nog ten laste te brengen van het Fonds voor de Nijverheid, dat stond opgeheven te worden. »Be Begeering heeft toch gemeend , de instandhouding dier Gommissiën te moeten laten varen.» Maar het »scheen toch moeilijk en zou ook onheusch geacht kunnen worden ,» ze reeds met het einde van dit jaar op te heften. Be Gommissiën zonden daarom blijven bestaan tot einde 1lt;S46 en de kosten tot zoolang »buiten rechtstreeksch bezwaar van ’s Rijks schatkist» (1), d. i. uit het Fonds voor de Nationale nijverheid gevonden worden, ƒ 18,000 werd daaruit aangewezen voor dit doel, f 30,000 voor overname van het Kabinet van landbouwwerktuigen ; wat daarvan »overschoot», zou »aan ’s Rijks schatkist verblijven.»

Terwijl die verschillende Ontwerpen, sedert nog gewijzigd (Maart 1846), nog eenmaal werden verworpen of ingetrokkem (zitting 4 April 1840), bereikte het nog eenigszins gewijzigd, gelijktijdig ingediend Ontwerp tot opheffing van het Fonds der Nationale Nijverheid, gelijk'wij zagen, het Staatsblad.

Aan het slot van ons opstel wacht ons nog een onderwerp, dat reeds herhaaldelijk ter sprake kwam, en dat ook in deze linancieele studie niet geheel mag worden voorbijgegaan : de door velen verlangde Grondjvef,s/ierziem.nff.

Be vraag om (irondwetsherziening was sinds jaren vernomen , en door de herziening in 1810 niet opgelost, maar veeleer versterkt. Een Voorstel uit den boezem der 'I’weede Kamer, het

231 voorstel der Negen mannen, volgde e,erlang, 9 December 1844. De groote meerderheid dezer Vergadering, zoo verklaarden de Voorstellers quot;heeft het verlangen naar een hervorming der Grondwet bij meer dan eene gelegenheid geopenbaard.quot; De Eerste Kamer scheen, ai vorens zich uit te spreken , eerst een bepaald voorstel te willen afwachten, en ook aan de Kroon was men quot;een volledige uitdrukking van de gewenschte verande ring schuldig.quot; Naar het oordeel der Voorstellers zelve quot;gebiedt de Grondwet, terwijl zij (voor een herziening) noof^za^^ÿi^eid der verandering eischt, niet op een dwang van omstandigheden te wachten, waarbij geen vrijheid van wil meer geldtquot; . . . .

Wat de financieele bepalingen van het Voorstel aangaat, vinden wij vooreerst het inkomen van den Koning, dat van de Koningin-weduwe en dat van den Prins van Oranje oningevuld. Men verklaarde zich van de noodzakelijkheid eener verandering ten deze niet geheel overtuigd . maar achtte toch quot;bij eene in onderscheiden opzichten veranderde huishoudingquot; een nieuw onderzoek, ook in het belang der Kroon zelve, ge-wenscht, en verlangde ten slotte de vraag uitgemaakt te zien, of niet, in plaats van bij de Grondwet, beter bij gewone wet ter gelegenheid van de troonsbeklimming van een nieuwen Vorst of op vaste tijdstippen, dat inkomen te bepalen ware. Onder het inkomen der Kroon achtte men overigens wenschelijk ook de kosten van onderhoud der quot;landsgebouwen, ten ge-bruike des Konings aangewezenquot; (tot nog toe tot een maximum van ƒ 50,000 ’sjaars, op de Begrooting gebracht) op te nemen.

De Beffroofinff van Uitgaven en Ontvangsten zou meer dan tot heden op den voorgrond treden onder de onderwerpen van behandeling bij ’s Lands Vertegenwoordiging.

Bij de wet zouden voortaan worden vastgestcld de jaarlijksche quot;Begrootingen van alle uitgaven, zoowel als van alle ontvangsten des Rijks, hetzij in Europa, hetzij in de Overzeesche bezittingen.quot; De Ontwerpen zouden bij de 'I’weede kamer worden ingediend twaalf maanden vóór aanvang van het dienst-

T^emia, LlVsIe Deel, 2de stuk [1893]. 16

232 jaar waarvoor ze moesten dienen. Een Begroeting, zoo luidde bet in de Toelicbting (en wij herkennen in die Toelichting vooral de hand van den eersten onderteekenaar Mr. J, R. I’hohbkcke) — quot;die niet alle uitgaven en alle ontvangsten omvat, beantwoordt niet aan de reden , om welke een Begroeting wordt vastgesteld. De reden geldt ten aanzien van uitgaven en ontvangsten Het is dus onvermijdelijk, de koloniale uitgaven en ontvangsten , in zooverre zij Rijksuitgave)) e)i ontvangsten zijn, onder den regel te brengen Een Begroeting moet volledig zijn ; dit is haar eerst en volstrekt vereischte, doch haar i)i-riebting kan, mits de rekening, welke bet afgeloopen buis houden moet rechtvaardige)), nauwkeurig zij, zonder schade grootelijks verschillen, zij kan meer of mi)) in bijzonderheden gaan, of bij algemeene omtrekkoi blijven. Onder inachtneming dezer vrijheid ziet men niet een wezenlijk beletsel om de raming van bet koloniaal huishouden, die toch )ioodig en ook gebruikelijk is, dewijl zmider haar aan een ordelijk beleid )iiet te denker) ware, i)i de wet op te nemen.quot;

Het sinds 1840 bestaande voorschrift tot quot;mededeeling der laatst inerekomen Staten van ontvangsten en uitgaven» was, meende men , »zonder beteekenis, wanneer het onderzoek dier stukken bij de Vertegenwoordiging geen invloed op hun inrichting en vaststelling mag hebben. Mededeeling aan de Staten-Generaal o])der voorwaarde dat zij niet oordeele)) of dat bu)i oordeel werkeloos blijve, strijdt met hun roeping evenzeer als met het stelsel der ministerieele verantwoordelijkheid.

Het voorschrift vM, ^ei ffeiruik imn àef‘ baUff /iM-, ieiicm-baar ien fje^^five van ivf. moederman// bij tie tvet zal ?i)ordfin ffervffel/l, is de zonderlingste begoocheling, die i)i een Grondwet ooit plaats vond. Het baffff xlof., 6excbikbaar ten M/oeve van bef moederland, zal toch wel een Sfaateini^omst zijn , in hoe engen zin moi dat woord ook neme. Gebiedt nu de Grondwet, het gebruik der 8taatsinkomste)i over ’t algemeen bij zie wet te regelen, waartoe dit in ’t bijzonder verzekerd van het ten

233

behoeve des moederlands beschikbaar batig slot der Koloniale Begrooting?. . . . Of er een batig slot zij en welk, de bevoegdheid om dit na te gaan wordt aan de Staten-üeneraal ontzegd; het wordt door een te dezen aanzien oppermachtig, boven alle aansprakelijkheid verheven , Gouvernement bepaald.»

Een jcutrliJhc/ie Begrooting zou het voortaan zijn. Een tweejarige Begrooting toch, «ten jare 1840 bij vergelijk in de Grondwet gebracht, strookt niet met het gebod eener jaar-ZiJhe/te vergadering der Stateu-Generaal, noch met de jaarZiJheZ/e overweging der schuld, in A.rt. 126 en 197 voorgeschreven. Zij is met het wezen eener Zjeffrooiinff zelf strijdig. Deze toch is inderdaad jaarlijksch. Tweejarige Begrooting is niets anders dan twee jaarlijksche wetten op eenmaal maken. Men raamt voor twee elkander opvolgende tijdperken tegelijk, in weerspraak met het beginsel, dat men het plan voor ieder tijdperk van de ZaatsZ voorgaande feiten doe afhangen. Ook zal de voorbereiding, zoowel als het overleg der Begrooting, jaarlijks wederkeerende, in gemak, eenvoudigheid en spoed winnen. Een zorge, die slechts om de twee jaren terugkomt, is, nadat men haar een jaar ter zijde stelde, een ZmiZenffeißone last.«

Voorts zouden voortaan niet meer de uitgaven voor ieder departement van algemeen bestuur noodzakelijk onder één Hoofdstuk der Begrooting, noch ieder Hoofdstuk onder één Wet behoeven te worden opgenomen.

Tedere Begrooting zou twaalf maanden vóór aan vang des dienstjaats worden ingediend. Vóór haar in werking treden moesten «de middelen tot hare dekking zijn vastgesteld.«

Eindelijk zou voortaan het «uitvoerig Verslag van de uitgaven en ontvangsten van het laatst gesloten financieel jaar« bij ile 7üeZ worden «goedgekeurd.« Dat Verslag, verklaarde de I'oelichting, «behelst de Rekening, die, sluitende op de Begrooting, echter veel uitvoeriger moet zijn , dan de uitvoerigste Begrooting mag wezen.« Die Rekening toch «verantwoordt het gebruik van ’t geen als een algemeene post op de Begrooting

234

voorkwam in de bijzonderlicden. De Middelen worden niet dan onder beding dim- reebtvaardiging aangewezen. De Begroeting wordt aangenomen op grond van vermoede]ijke beboette; eerst liet onderzoek der gedane uitgaven leidt tot kennis der werkelijke buishouding. Bei/roolen is een plan ramen; de Rekening be-oordeeleu is de uitvoering van bet plan keuren. De beslissing der Wetgevende macht kan bij bet laatste minder nog dan bij bet. eerste worden gemist. Bij bet begrojten vragen de Ministers eenvoudig, met opgave van redenen; wat beteckent, of’ hoe werkt, zoo de Rekening niet moet worden gewettigd, hun grondwettige aansprakelijkheid? Het vaststellen der Begroeting is slechts de aanvang eener regeling, die met bekrachtiging der Rekening wordt voltooid.

Tot een nauwkeurig onderzoek der Rekening, tot »staving van het Verslag,» gelijk het Voorstel luidt, blijft de Algcmeene Rekenkamer geroepen. Zelfs wordt die taak »inzonderheid» als haar werkkring aangewezen, en de uitvoerige omschrijving hiervan, gelijk die in de bestaande Grondwet voorkwam, weggelaten. Ook blijft de verplichting tot wettelijke regeling der bezoldiging van de leden der Rekenkamer achterwege, gelijk eveneens die tot een keuze der leden »zooveel mogelijk» uit al de provinciën.

De bepaling in de bestaande Grondwet dat de Staatsschuhl jaarlijks in overweging moet worden genomen »ter bevordering der belangen van de schuldeischers van den Slaat» — moest plaats maken voor dit algemeen beginsel: »de nakoming der verbintenissen van den Staat jegens zijn schuldeischers wordt gewaarborgd,» hoofdzakelijk slechts met bedoeling, »om te beveiligen tegen de dwaling, waartoe een wetgevende macht in donkere tijden kon vervallen , alsof verbintenissen met publieke schuldeischers, in den vorm eener wet gevestigd, door een nieuwe wet éénzijdig, of zonder hun toestemming, mochten worden veranderd.»

Een algemeene, doch door haar algemeenheid nietszeggende

235 bepaling: »De Koning heeft het opperbestuur van de algeiiieene geldmiddelen,» gaat weder vooraf aan de nadere aanwijzing; dat Hij de bezoldiging regelt van alle collegiën en ambtenaren, die uit ’s Lands kas worden betaald, en die brengt op de Staatsbegrooting. Van die bepaling blijven alleen uitgesloten de bezoldigingen van de ambtenaren der reobterlijke macht, welke, evenals alle burgerlijke en militaire pensioenen, bij de wet worden geregeld.

Bij de ivel zouden voortaan worden vastgesteld »de Begroetingen van alle uitgaven, zoowel als van alle ontvangsten des Rijks, hetzij in Europa, hetzij in de Overzeesche bezittingen.»

Het Voorloopig Verslag der Centrale Afdeeling omtrent het voorstel (niet in de Äaaitsewra«^ opgenomen) bleek alles behalve gunstig. Een Memorie van Beantwoording volgde (evenmin in de Stautsemrant voorkomende), begeleidende gewijzigde voorstellen , waarbij o a. het inkomen des Konings was ingevuld , met een cijfer van ƒ 1,000,000. Een »Algemeen Verslag» (opgenomen in de Slaaf’tcuuraui van 21 Mei 1SI5) verklaarde sedert, die Memorie van Antwoord »voor notificatie aan te nemen.» Wederom had het Voorstel »bij de groote meerderheid van de leden der Tweede Kamer geringen bijval gevonden.» Zelfs was een opzettelijk onderzoek der voorgedragen wijzigingen onnoodig voorgekomen, daar het hier gold »de beoordeeling van beffinselen, ten aanzien van welke een toenadering, door wederzijdsche toegefelijkheid tot stand gebracht, niet wel mogelijk schijnt. »

Onder zulke ongunstige voorteekenen begonnen, beloofde de beraadslaging dan ook weinig goeds. Verschillende leden verklaarden zich tegen deze Croud wetsherziening reeds daarom , wijl ze niet van de Regeering was uitgegaan, en de Regeering zelve wachtte niet met haar oordeel tot het eind der beraadslaging De volstrekte noof/zaieb/ß-bei/^ eeuer herziening gelijk die beoogd werd, welke noodzakelijkheid volgens de Crondwet

236 loch iiiocst vaststaan, was, incunde zi), niet gebleken. En uit bet oogpunt van besainiffh/f/ scheen de voorgestelde proeve gewaagd; de voorstellers zelve lieten dezen grond tot herziening dan ook weinig gelden, doch des te meer gold hij bij vele eenvoudigen in den lande, teekenaars van verzoekschriften tot aanneming der Ontwerpen. In plaats van deze ontwerpen die wzoo zeer alle de beginselen eu hoofdbepalingen van het Ne-derlandsch staatsrecht op eens zouden vernietigen en oinkeeren« — stelde men namens den Koning een belofte, die reeds vroeger door Z. M. zelf was afgelegd ; dat wZ. M. op Zijnen tijd niets zou verzuimen, wat zijn overtuiging Hoogstdenzelve zou aan-wijzen, als geschikt en noodzakelijk om tot wezenlijke verbetering van onzen inwendigen toestand bij te dragen.w

De vraag werd gesteld: of de Kamer een voorstel tot verandering en bijvoeging in de Grondwet wilde doen, en ontkennend beantwoord, door een meerderheid van 34 tegen 21 stemmen (30 Mei 1845), liet werk der herziening en hervorming was daarmede voorloopig van de baan.

/JurdreM, 1893.

Mr. K. N. SicKKNOA.

He/ic/M/Mth/f/et/, nmfrenl Ael Oi/itoer/t M- //^rzieiüiif/ ntia //e( /i/iryerf/Jiquot;, H^'efAoe^ (1).

TWEEDE AEDEELINö.

Kan bedingen m hitoelijhuoorwaartiet/..

Daar ik reeds vroeger de regeling van het goederenrecht tusschen echtgenooten bij tweede en verder huwelijk heb besproken, kan ik nu verder dit punt stilzwijgend voorbijgaan.

jklleen zij hier nog opgemerkt dat ik in de vorige Verhandeling, T/zemis 1lt;S91 , N®. 2 op pag. 364 schreef:

«Voor alles, men zij er op bedacht, dat de voorschriften wan art. 236 dan pas werken, als door vermenging van goe-'/deren en schulden bij tweede of verder huwelijk voor den '/nieuwen echtgenoot voordeel opkomt.//

duidelijkshalve moet hier nog bijgevoegd worden

eu dit voordeel een kindsgedeelte of indien er minder dan drie kinderen zijn, het één vierde des boedels van den Imr-trouwdcn echtgenoot te boven gaat.

Al trekt dus de nieuwe echtgenoot eenig voordeel, daardoor werkt art 23ß nog niet, alleen dan als dit voordeel het gezegde maximum overschrijdt.

De verdere wijzigingen in deze afdeeling door de Commissie aangebracht, zijn zeer aan te prijzen, natuurlijk met behoud van mijn vroeger ontwikkeld standpunt over ’t huwelijk , huwc-lijksgoedrcnrecht en rechten van man en vrouw.

(1) Zie Themis 1891 p. 380.

238

DEKDE AFDKEIJNG.

ya)/, de ffemee/iscd/aj) run mns( en rerlies en ran die run vruc/den en Mumsfen.

Art. 216.

De definitie van winst en verlies in dit art. vervat, is veel beter dan in ’t vigeerend Burg. Wetboek. Vooral keur ik het goed, dat onder verlies worden gerekend zoowel de uitgaven als de schulden, door ieder der echtgenooten, gedurende de gemeenschap gemaakt.

Zoodoende vervalt het spitsvondig onderscheid, dat nu, bij gemeenschap van winst en verlies, tusschen uitgaven en schulden gemaakt wordt. Betaalde schuld is geen schuld meer, zegt men , maar eene uitgave en daar nu uitgaven teel onder ’t verlies vallen, maar niet de schulden persoonlijk de echtgenooten betreffende, zoo hangt het van willekeur en den betalingstermijn al' om eene persoonlijke schuld der echtgenooten door al of niet betaling, onder of buiten de gemeenschap van winst en verlies te laten vallen. Zie hierover Vonnis R. Utrocht. 23 April 1884. W. 5080.

Art. 217.

Dit art. zegt, dat alle winst en verlies, na ’t ophouden der gemeenschap, waarvan de oorzaak gedurende de gemeenschap is geboren, in de gemeenschap valt.

Dat is niet meer dan rechtvaardig gelijk ik reeds bij de behandeling van art. 162 aantoonde. Zoo vallen dan nu expressis verbis onder winst, uitkeeringen van levensverzeke-riiig, overlevingskassen , begrafenisfondsen en tutti quanti.

Maar waarom nu pensioenen uitgezonderd, waarvoor toch ook bijdragen geleverd of kortingen geleden zijn gedurende de gemeenschap ?

239

Wil men ze uitzonderen, ik zal ’t niet af keuren , mits men de helft der gestorte bijdragen of der ingebonden kortingen aan den anderen echtgenoot vergoedde. Ue rechtvaardigheid eisebt dit. Sterft de, recht op pensioen hebbende, echtgenoot het eerst, de gestorte bijdragen zullen als verlies moeten worden beschouwd.

Art. 219.

Hier is nu de grove onbillijkheid van art. 216 Burg. W. weggevaagd , dat als door de echtgenooten uit de gelden der gemeenschap, een huis b. v. aanzienlijk verbouwd en vergroot of een buitengors tot een polder is ingedijkt geworden, de meerdere waarde der onroerende goederen alleen ten goede komen aan den echtgenoot, aan wien zij in eigendom behoorden.

Het was eenvoudig schreeuwend onrechtvaardig en in rechten heeft men er al soms een kunstje op gevonden, om die waardevermeerdering onder de winst te brengen. Zie vonnis K. Utrecht. 23 April 1884. W. 5980.

Art. 222.

De gemeenschap van vruchten en inkomsten is dus geheel gelijk aan de gemeenschap van winst. Het verlies alleen blijft voor ieders rekening afzonderlijk.

VIERDE AFDEELING.

f^a.71 .sc/zenhiiff, erfsfellinff o f maimff iiiti,KAe)i. aanniaam/e echtgenooten.

Art. 226.

I n de eerste alinea van dit art. zegt de (loinmissie, dat makingen niet herroepen of kiachteloos kunnen gemaakt worden,

210 dan ingeval de bevoordeelde, dt; bij die making opgelegde verplichtingen niet nakomt.

Maar nu leest men in de tweede alinea van dit artikel, dat men de making kan herroepen, door doodeenvoudig de goederen in de making begrepen te vervreemden.

Dat gaat niet aan.

De man immers heeft veel meer rechten als de vrouw om te verkoopen etc., zij kan in den regel zouder zijne toestemming niet verkoopen.

Wil men absoluut de vrijheid laten, om de bij making gelegateerde goederen te kunnen verkoopen, om zoodoende die goederen, staande ’t huwelijk, onder de vervreembare goederen te behouden, welnu, men taxeere de goederen en men vermake of de goederen of hunne waarde, maar of het goed of de daarvoor in de plaats gekomene gelden moet aan de bevoorrechte echtgenoot verblijven.

VIJFDE AFDEELING.

Kan Sü/^jni^iny len be/toeve van aansfaantie ec/iiffenoaten door derden.

Volgens onze nu vigeerende wet, kunnen derden aan de aanstaande echtgenooten of aan een hunner, bij wijze van gift het geheel of een gedeelte hunner nalatenschap vermaken en deze giften zijn onherroepelijk , art. 233 en 234 B. W.

De Commissie zegt, dat behoeft niet, willen derden niet dadelijk bij schenking aan de aanstaande echtgenooten ’t een of ander ter hand stellen, welnu, zij kunnen dan de aanstaande echtgenooten bij gewoon testament bevoordeelen, maar, en hier komt ’t op aan, die erfstellingen zijn herroepbaar — ik acht deze wijziging zeer verkeerd.

Nu hebben de aanstaande echtgenooten niets aan zulk een testament, dat ieder oogenblik kan herroepen worden en hoe

241 ligt komt er geene verwijdering of af keer zelfs in naaste familiebetrekkingen. Alleen die onzekerheid is onverdragelijk. — Is echter zulk eene beschikking onherroepbaar, men kan er dan dikwerf gerust op trouwen.

En ook het bevordert het sluiten van huwelijken, want hoe dikwerf gebeurt ’t niet, dat een Oom of Tante wegens zaken niet in staat is om dadelijk eene schenking te doen, maar volgaarne een gedeelte van hun vermogen na doode onherroepelijk willen afstaan.

Ook moet zulk eene schenking der nalatenschap , bij vooroverlijden van den begiftigden aan de kinderen uit ’t huwelijk geboren overgaan , evenals nu in art. 233 B. W. bepaald is.

NEGENDE TITEL.

Kan de imtbindinff des inmefij/cs.

De Commissie stelt voor om het huwelijk te doen ontbinden : 1® door den dood.

2® door een nieuw huwelijk, nadat de andere echtgenoot vermoedelijk overleden is verklaard.

Zoolang het niet zeker is, dat eene der echtgenooten overleden is, moest een nieuw huwelijk verboden zijn. De mogelijkheid immers bestaat, dat de vermoedelijk overledene nog leeft en als hij leeft, dan is alleen het huwelijk met hem gesloten, wettig en komt hij terug, dan moet zich de tweede man, die zich echtgenoot waande, terugtrekken. Men bedenke dus de allertreurigste gevolgen bij terugkeer voor de nieuwe echtgenoot en voor de uit dat huwelijk gesproten kinderen, wier

242 belangen ten minste zooveel doenlijk zonden moeten worden gewaarborgd. Vooral nu de telegraapb bijna de polen der aarde beeft bereikt en afstand door ’t stoomwezen tot een minimum van tijd is teruggebracht, is het waarlijk niet aan te prijzen ’t vermoedelijk overlijden als reden van ontbinding des huwelijks op te nemen.

Wil men het voor niet christenen toelaten, men late dan toch de waarschijnlijkheid zoo digt mogelijk der zekerheid raken.

3quot; door echtscheiding.

Over deze materie heb ik reeds in den breede mijne meening gezegd , zie Themis .50 D. n® 4 pag. 436.

Mocht echter onverhoopt de wetgever geen christelijk onverbreekbaar huwelijk aannemen , hij late dan toch alleen echtscheiding toe om zeer zware en gewichtige redenen, als overspel in den vollen zin des woords, namelijk als het is com-pletum , certum, nnius, culpabile, parte invita , verbo ant facto non ante remissum ; de meeste andere redenen , die de Commissie in art. 230 toelaat zijn wel zwak voor zulk cene hoogst ernstige zaak.

Gelukkig echter begint al meer en meer de oppositie tegen echtscheiding toe te nemen.

Onder de protestanten, die in den laatsten tijd hunnen stern tegen de echtscheiding hebben verheven , noem ik bij voorkeur M. Phelps, de oud-ainbassadeur der Vereeuigde Staten bij het llof te Londen. Hij zegt, dat volgens ’t officieel rapport van de Commissionen of Labor, — er van af 1867—1886 328.716 echtscheidingen in de Vereenigde Staten zijn uitgesproken, dat er in de verschillende staten 3000 cours de divorcs in werking zijn en dat er voor de blanke protestantsche bevolking alleen in 1889, 30,000 echtscheidingen zijn uitgesproken. Volgens hem nemen, hoe ontzachelijk de bevolking ook in America moge aanwasschen, de echtscheidingen nog tweemaal sterker toe dan de bevolking.

Hij noemt dit alles een schande voor zijn land en een groot

243 sociaal gevaar en ten slotte vraagt hij dat men aan de van echt gescheidenen verhiede te hertrouwen. (Zie Bien-Public 1889, n® 365).

Maar nog sterker laat de groote Gladstone er zich tegen uit in de North American Review van December 1889. Men leze hiervan de vertaling in »het Centrum» 1890 n® 1735 waar o. a. Gladstone zegt :

»Terwijl elke echtscheiding het huisgezin schendt, verwoest »echtscheiding met hertrouwen dit in wortel en tak. De ouder-»lijke en echtelijke verhoudingen zijn samengevoegd door de »hand van den Almachtige, niet minder dan de personen door »den band des huwelijks verbonden, liet huwelijk beoogt niet »alleen eene volkomen gelijkheid van belangen en genegenheden »doch ook de schepping van nieuwe, gezamenlijke en op zich »zelf staande verplichtingen van de toekomst en slechts door »den dood begrensd.

»Deze verplichtingen verliezen alle wederkeerigheid, waar »echtscheiding bestaat en de wederkeerige gehoorzaamheid »daaraan is verminkt en verwoest.»

Men had mogen \ erwachten , dat toch de Commissie de eischen van ’t vig. wetboek gehandhaafd en den weg tot echtscheiding nog niet meer zoude vergemakkelijkt hebben.

liet tegendeel is helaas waar!

De Commissie stelt voor, om aan echtelieden toetestaan, gezamenlijk echtscheiding aan te vragen één jaar nadat zij van tafel en bed gescheiden zijn , art. 263 Bedenkt men daarbij, dat men om eene bepaalde oorzaak dadelijk en zouder opgave van redenen bij gemeen overleg, twee jaren na ’t huwelijk scheiding van tafel en bed kan aanvragen, (art. 266 en 269) dan ziet men dat echtscheiding anderhalf of twee en een half jaar na huwelijk mogelijk is (1).

(]) De Commissie komt hier bijna tot de leer vau van Houten. Scheiding bij onderling goedvinden zonder eeuige beperking. Vragen

244

Rij ’t Vigeerend Wetboek bad men daardoor toch minstens zes of aclit jaren noodig (art. 255 en 291).

Maar nog verder gaat de Commissie. Tn art 264 stelt zij voor, om aan ierier der echtgenooten, als de scheiding van tafel en bed 2 jaren geduurd beeft, bet recht te geven echtscheiding te vragen, als de andere echtgenoot, na regterlijke sommatie, de samenwoning weigert te hervatten. Onder ’t vigeerend Wetb. is daar niets van bekend en ook in ’t algemeen echtscheiding na scheiding van tafel en bed onmogelijk, indien niet beide echtgenooten daartoe hunne toestemming geven.

Tegen deze regeling verzet zich dan ook Mr. 0. Wttewa.il, T//emi.lt;i, D. 51, 1, pag. 99, alwaar hij zegt «Voor allen, die «niet uitsluitend aan woorden hechten, is het toch duidelijk, «dat eene scheiding van tafel en bed, zonder opgave van eene «bepaalde oorzaak, na een jaar gevolgd door een ontbinding «van ’t huwelijk , in werkelijkheid gelijk staat met eene ccht-«scheiding bij onderling goedvinden. De formaliteiten zijn zelfs «niet bezwarend en in omstreeks anderhalf jaar zoude men op «die wijze kunnen scheiden.« en verder op pagina 101. «Ver-«eeniging tengevolge van een deurwaardersex])loit acht ik onze-«delijk«. Maar, en dit is erger, het heeft den schijn dat de Commissie, door deze bepaling den geloovige Christen, die echtscheiding verafschuwt, tot hervatting der samenwoning h(‘eft willen dwingen, want zegt Mr. Land, T/temin 48 D. n° 2 pag. 306. «Alleen zal haar betoog« (dat der Commissie namelijk) «hen niet overtuigen tot wie het toch gericht schijnt te zijn , «hen nl. voor wie de ontbinding anders dan door den dood een des tijds, 1877, 1, p. 58. Nog een stap en de aanhangers der vrije liefde hebben ’t pleit gewonnen.

Wat onbezonnen huwelijken zullen door dit alles bevorderd worden , want als het eens tegenvalt, welnu dan maar van elkaar af. De verleider kan nu gerust beloven om met zijn slachtoffer te huwen. Hij kan er toch na korten tijd weer af. De uitgeknepen citroen kan immer.s weggeworpen worden, zegt Mr. G. Wttewaal, nemis, 51 , no 1 p 93.

215

wgruwel is; zij kunnen niet indirect medewerken tot een ver-quot;grijp tegen ’t geen hun heilig is, en worden dus gedwongen «de samenwoning te hervatten waarvan de scheiding hen had «ontheven«, en verder. «Het is niet te ontkennen, de vrees «voor gedwongen celibaat leidt hier wel ver; afgescheiden nog «van de dogmatische bezwaren, is het alternatief in menig «geval niet van hardheid vrij te pleiten. Aan samenwoning «met den schuldigen echtgenoot valt allicht zelfs niet te denken «etc.« — en zegt Mr Wtiewaal, TZ/emi/i 51,1 pag. 101. «De katholieken , die aan hun geloof hechten en daarom niet «willen medewerken tot eene echtscheiding , zonden genoodzaakt «zijn om, gesommeerd, tot dezen stuitenden stap te besluiten.«

Ik voor mij, wil niet onderstellen, dat de Commissie werkelijk zulk een voornemen heeft gehad.

Maar zeker is het, dat al is nu ook de geloovige christen niet altijd verplicht op dergelijke hoogst onzedelijke sommatie de samenwoning te hervatten, het zal toch dikwijls voor hen eene reden zijn een allerongelukkigsts en allerellendigste samenwoning te hervatten, om zoodoende den anderen echtgenoot van concubinaat en de kinderen uit het 1® huwelijk voor schade en schade, te behoeden Maar hoe komt de Commissie nu tot dit uitterste? Hoort!

«De vrouw die« (b. v. bij veroordeeling van haren man tot 4 jaren gevangenisstraf) «niet van haar man af wil, geeft de «voorkeur aan hetgeen in het stelsel der wet het zachtere middel «is; zij vraagt en bekomt scheiding van tafel en bed Na het «verstrijken van den noodigen tijd roept de man haar in «rechte, om het huwelijk ontbonden te. krijgen. Zij weigerten «heeft het nu , gedurende haar verder leven, in hare macht, «hem, die haar echtgenoot blijft, niet enkel het aangaan «van een nieuw huwelijk te beletten, maar liem daarenboven «tot volkomen ingetogenheid te dwingen. Immers, gaat hij «zich te. buiten, dan dient zij, niettegenstaande zij afzon «de.rlijk woont, eene klacht wegens overspel tegen hem in eu

246 wart. 241, W v. St. is toepasselijk. Men denke bovendien waan den staat der kinderen, die zoodanige echtgenoot, zoo whij de drift der natuur niet kan bedwingen, bij eene andere wvrouw kan hebben verwekt, en die overspelig zijn enkel omdat wde echtgenoote van hun vader goedvindt een onnatuurlijken wtoestand te laten voortduren, w

Maar vraag ik aan de Commissie, hoe weet gij, dat die man , wetende dat hij niet hertrouwen kan, zich niet betert en dat die vrouw zich niet met hem verzoent. Maar moet nu , om dien man met wien .samenwonen wellicht niet meer mogeiijk is, in de gelegenheid te stellen zijne hartstochten in te volgen, vrouw en kinderen voor goed ongelukkig en tot schande worden gemaakt en gebracht.

En verheelt u, dat zelfs de Commissie de vrouw vrijlaat om den man te sommeeren de samenwoning te hervatten. De zin dezer sommatie is dus, als gij man niet met mij wilt zamenwouen , neem ik een ander. Dit alles strijd m. i. tegen alle begrip van fatsoen.

In art. 255 wordt door de Commissie wederom een nieuw baantje aan de ambtenaren van den Bugerlijken Stand gegeven. Nadat zij eerst door de Commissie! in art. 111 gepromoveerd zijn tot huwelijksvoltrekkers, worden zij nu begiftigd met het baantje van huwelijksontbinders.

Vroeger sprak de Rechtbank ten minste nog di! scheiding uit. Maar de Commissie komt tot deze dingen, omdat zij er prijs op stelt, dat een ieder toch maar weten zoude, dat zij geen huwelijk erkent, dat niet door dien ambtenaar gesloten ,— geen echtscheiding aanneemt, dat niet door dezen and)tenaar voltrokken is.

24,7

TIENDE TITEL.

Kan /le ed/ei/lin^ van tafel en l/e/l.

De scheiding van tafel en bed is steeds bij de Christelijke volken een middel geweest om voor goed of tijdelijk een einde te maken aan de echtelijke samenwoning, indien dit om de eene of andere zwaarwichtige reden wenschelijk of noodzakelijk was.

De heiligheid van het huwelijk werdt er niet door aangetast, daar de van tafel en bed gescheidene nooit geen ander huwelijk kunnen sluiten, dan nadat een der echtgenooten overleden zij.

Dat de wet in sommige landen na twee of meer jaren van scheiding van tafel en bed, echtscheiding toelaat en dikwerf in die landen de scheiding van tafel en bed , ile voorbode der echtscheiding is, dit kan men bejammeren, maar doet niets af aan het groot en somtijd.s onmisbaar nut van de scheiding van tafel en bed zelve.

Maar men moet dan ook scheiding van tafel en bed niet toestaan , dan om zeer gewichtitre redenen als echtbreuk, aanslag op het leven , of zware mishandeling, enz.

Het italiaansche wetboek laat het bijv, in art. 150 toe, wegens echtbreuk, vrijwillige verlating, of wegens uitspattingen, mishandeling, bedreigingen en zware bedreigingen enz.

Echtbreuk van de zijde des mans levert daar geen grond tot scheiding op »tenzij hij een bijzit onderhoude in zijn huis of blijkbaar elders, of ook indien er zulke omstandigheden bijkomen, dat het feit een zwaar onrecht jegens de vrouw in zich sluit” (alinea 2).

De Commissie, omdat zij zoo gemakkelijk na scheiding van tafel en bed , echtscheiding toelaat, heeft eenige redenen weggenomen , waarvoor men nu scheiding van tafel en bed kan aanvragen. Zij schrapte o. a. scheiding van tafel en bed om eene enkele mishandeling, beleediging of buitensporigheid. De

Tlkmi«, LlVste Deel, 2de stuk (1893J. 17

248

De begrafenis van die laatste reden, nu de grootste aanwerfster van scheidingen van tafel en bed, zal wel niemand betreuren, en ik voor mij hoop ook,, dat de beide andere niet terugkomen al werden ook de eischen voor echtscheiding na scheiding van tabel en bed verscherpt.

Art. 267.

Dat alleen de scheiding van tafel en bed kan vervallen door de hervatte samenwoning der gescheidene echtgenooten is wel wat al te exclusief.

Waarom ook niet door verzoening?

Dit toch kan in extremis te pas komen, als de eene echtgenoot aan den ander, die op sterven ligt, zijne misslagen wil vergeven, want van hervatting der samenwoning is dan geen sprake meer.

Deze verzoening moet echter door eene notariële acte of zoo dit niet mogelijk was, door getuigen blijken.

Art. 273.

De Commissie vindt de nu voorgeschrevene formaliteiten, om tot scheiding van tafel en bed, bij onderlinge toestemming, te geraken, veel te omslachtig en te lastig en heeft dan ook duchtig het hakmes gebruikt om de meeste dier formaliteiten in te korten of te verwijderen. Tk voor mij zoude die formaliteiten en termijnen maar laten, zooals ze nu zijn. Er is toch waarlijk geen periculum in mora.

Ts de termijn van zes maanden te lang, welnu men neme er vijf of vier, maar toch steeds twee comparitiën voor den rechter, met gelijke tusschenruimte.

Vooral zie ik er bezwaar in , dat de rechten nu vrij zal zijn om de bloedverwanten in de opgaande liniën al of niet ter voorlichting op te roepen. Men roepe er des noods nog de broeders en zusters bij, ’t is mij goed, maar waarom niet eerst

249 heil gehoord, die door liefde, ervaring en rijp oordeel, 't best in staat zijn , den rechter voor te lichten. Ue zaak komt mij ook gewichtig genoeg voor, om door de geheele recthbank en niet voor édnen Iteehter-tlominissaris behandeld te worden.

ELFDE TITEL.

VAN AFSTAMMING.

late Afilee/iiifr. Fan iwdiffe afsfa?»nmiff

Art. 283.

De man kan de wettigheid ontkennen, indien hij bewijst, dat hij sedert den driehonderdsten tot aan na den honderd-tachtigsten dag vóór de geboorte van het kind in de onmogelijkheid geweest is, met zijne vrouw' gemeenschap te hebben. liet beroep op onmacht uit andere hoofde dan verwonding of kunstbewerking is uitgesloten nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Aldus luidt nu ’t nieuw' artikel ter vervanging van art. 3(17. B-W. Wat aangaat de eerste zinsnede, komt mij de redactie duister en gedwongen voor.

Zoude deze redactie niet beter 'zijn?

«Ue man kan de wettigheid ontkennen, indien hij bewijst «dat hij gedurende het tijdsverloop, dat is verstreken tusschen «den 300sten en den LSOsten dag vóór de geboorte van het «kind in de onmogelijkheid is geweest met zijne echtgenoote «gemeenschap te hebben.»

De tweede alinea van art. 2S3 zoude ik wenschen te zien vervallen.

Als men toch het beroep op onmacht wil uitsluiten dan ook moet hieronder behooren die ontstaan door verwonding of kunstbewerking.

250

Wil men het gesloten huwelijk wegens bewezen onmacht als niet gesloten beschouwen, daar dan het doel, waarom men huwt, onmogelijk is te bereiken , het ware zeer goed te verdedigen.

Art. 284.

»De man kan de wettigheid ontkennen, indien hij bewijst, »dat zijne vrouw na den driehonderdsten en vóór den honderd »liegen en zeventigsten dag van de geboorte van het kind voor-»afgaande, overspel heeft bedreven en hare zwangerschap voor »hem is verborgen gehouden of daartoe pogingen zijn aan-»gewend. »

»De rechter wijst den eisch af, indien de man binnen de »voorschreven tijdruimte met zijne vrouw gemeenschap heeft »gehad.»

Zoo luidt nu het art., dat bestemd is om art. 308 B. W. te vervangen , luidende :

»De man kan de wettigheid des kinds niet ontkennen op »«■rond van »overspel, ten ware de geboorte voor hem zi j ver-»borgen gehouden; in welk geval, hij zal worden toegelaten om »het bewijs dat hij de vader des kinds niet is tot volkomenheid »te brengen.»

Mij komt het voor dat dit artikel gerust achterwege kan blijven.

Heeft toch werkelijk de gehuwde man met zijne echtgenoote geeue gemeenschap gehad in den volgens art. 283 omschreven tijdsruimte, welnu hij kan ’t kind ontkennen. Maar zoolang dit niet vaststaat is het altijd onzeker, wie vader van het kind is, en dan »in dubiis pater is est, quem nuptiae »demonstrant.»

Maar de Commissie, die dit ook wel beaamt, wil hier echter de bewijslast van den man op de vrouw overbrengen. Hij moet niet meer bewijzen, dat hij in dien tijd geen gemeenschap met

251 zijne echtgenook heeft gehad, maar zij of anderen moeten om den eisch te keeren, bewijzen, dat hij wel met haar vl. gemeenscha]) heeft gehad.

Volgens rechten, onus probandi incumbit actori, en ook het door hem te leveren bewijs is mogelijk, b. v. door afwezigheid, maar het door haar of anderen te bewijzen feit onmogelijk. De man heeft het dus steeds in den hand , om bij overspel in de gegeven gevallen de wettigheid van een kind, dat evengoed ’t zijne kan zijn als van den overspeler, te kunnen ontkennen en dit acht ik ten hoogste verkeerd.

Art. 285.

Is ook dit artikel wel noodig. Wonen de cchtgenooten zamen, welnu de man is vader

Wonen zij niet zamen, ’t zij dan om scheiding van tafelen bed of om andere rederen, hij kan volgens art. 283 de wettigheid van ’t kind ontkennen.

Want het is immers best mogelijk, dat er nog van tijd tot tijd gemeenschap bestaat tusschen van tafel en bed gescheidene cchtgenooten. hetzij dat zij den man of hij de vrouw opzoekt, liet vermoeden dus, dat van tafel en bed gescheidene echtge-nooten geenen gemeenschap onderling meer hebben is niet zoo sterk, dat daardoor alleen kinderen onwettig kunnen verklaard worden, indien de vrouw of anderen niet bewijzen, dat er wel degelijk gemeenschap heeft bestaan.

Art. 286.

llier laat de Commissie eene der redenen weg, die aan den man in art 3 )6 B. W. de bevoegdheid ontnemen om de wi ttitrheid van het kind te ontkennen en wel «wanneer het kind «niet levend is ter wereld gekomen.«

Nu zegt de Commissie wel, deze bepaling kan achterwege blijven, de man heeft bij de ontkenning geen belang. Dat geef ik notr zoo grif niet toe. Stel een ongehuwde vrouw

252 sterft ill de kraam na bevalling van een dood kind. Hij b.v., flie aan de overledene verloofd was en met een ander trouwen wil, kan er soms groot belang bij b.ebben om te bewijzen, dat bij de vader van dat kind niet is.

Art. 287—289.

Ik vind bet zeer good, dat als de man do ontkenning niet beeft ingosteld, zijne erfgenamen in den regel onbevoegd zijn tot ontkenning. Alleen voor bet geval, dat de man door afwezigheid, onmogelijk de vader kan zijn, zoude ik er geen bezwaar in vinden om ook aan de erfgenamen toe te staan zooals nu, de wettigheid te ontkennen, mits binnen den termijn, waarin de vader het had kunnen doen. (1)

Ook keur ik het bepaald af, dat iemand twee maanden na de opheffing van curatoele wegens krankzinnigheid, de wettigheid van een kind kan ontkennen. Zijne getuigenis toch beeft zeer zeker over ft tijdvak waarin hij krankzinnig was, geone de minste waarde.

Dat de erfgenamen, de door den man iugcstclde rechtsvordering kunnen doorzetten is zeer aan te prijzen Want na de Litis contestatio, Heredi quoque prospiceretur et heres tenetur ex omnibus eausis. L. 139. pr D. de R. I.

Het is ook goed, dat nu in art 289 uitgemaakt is, dat de vertegenwoordiger van den minderjarige, tegen wien ’t proces moet gevoerd worden, door den kantonrechter moet benoemd worden, waarover nu verschil heerscht, alsook dat na den dood van ’t kind tegen dien vertegenwoordiger kan worden voortgeprocedeerd. daar nu uitgemaakt was, dat door ’t sterven van ’t kind, de vertegenwoordiger eo ipso ontslagen was. H. R. 20 Maart 1865. W. 5151.

(1) Zie over de quaestie onder ’t Vig. Burg. Wetboek, of de erfgenamen van den man het mogen doen in de gevallen waarin de termijn van ontkenning voor den man nog niet begonnen was. R. ’sHage, 16 IJee. 1890 W. uo, 6082.

253

Art. 290.

Met flit artikel vangt fie Coininisie de regeling aan, op welke wijze wettige afstamming kan bewezen en betwist worden. M. i heerscht hier eene vergissing en daardoor eene verkeerde regeling. In ons Vig. B. W. zeggende artt. 316 en 31S.

316'. »De afstamming van wettige kinderen wordt bewezen quot;floor de acten van gebtiorten, in de registers van den bur-quot;gerlijken stand ingeschreven.» »Bij gebreke van zoodanige »acten, is het ongestoord bezit van den staat van wettig »kind voldoende.» en

313. »Niemand kan zich op eenen staat beroe|)en die strijdig »is met dien, welke zijne acte van geboorte en het bezit, met »die acte overeenstemmende, hem geven, en wederkeerig kan »niemand den staat betwisten van dengene, die een bezit heeft, »overeenkomstig zijne acte van geboorte.»

Maar hierop komt het aan, men gaat bij de artt. 316 en 318 van de veronderstelling uit, dat het bestaan van het huwelijk, waaruit dat kind geboren is bewezen zij, op de wijze vermeld in de artt. 155, 156 en 157. Burg. Wetboek. Zie Raad van State 14® deel. 1884. pag 319.

Ik voor mij vind deze regeling uitmuntend, als toch het bestaan van het huwelijk der ouders bewezen is en men heeft een staat, in overeenstemming met zijn geboorte acte in verband met die huwelijksacte, of bij gebreke van eene geboorteacte, het ongestoord bezit van den staat van wettig kind , dan moet het onaantastbaar vaststaan, dat dit zoo is , want anders ontbreekt alle rechtszekerheid omtrent afstamming en alles wordt op losse schroeven gesteld.

En in de veronderstelling, dat art. 318 B. W. voorop zet, dat het bewijs van het huwelijk aanwezig is, dan volgt daaruit, dat men zich wel op eeu staat kan beroepen die strijdig is met de geboorteacte en het bezit met die acte overeenstemmende en dat men ook flen staat kan betwisten van iemand , die

254 een bezit heeft overeenkomstig zijne geboorteacte, maar dan moet het bewijs van het bestaan van het huwelijk niet aanwezig zijn.

Verder zegt art. 319 11. W. Als nu ’t bestaan van ’t huwelijk bewezen is, maar de geboorteacte ontbreekt en het onafgebroken bezit van staat, dan mag men de afstamming door getuigen bewijzen evenals in de andere gevallen voorzien bij art. 319. Dit alles natuurlijk behoudens tegenbewijs.

En wat doet nu de Commissie? Zij zegt in art. 290.

«Wettige afstamming kan, bij het ontbreken der geboorte-«acte , of indien betwist wordt, dat zij hem betreft, over wiens afstamming geschil is, werden bewezen door onafgebroken bezit «van staat, behoudens tegenbewijs. Wanneer geen onafgebroken «bezit van staat aanwezig is, kan de afstamming ook op andere «wijze bewezen werden.«

Maar hier staat niet bij, dat het bestaan van het huwelijk moet bewezen zijn en dit toeh is onmisbaar wil men niet aan een ieder de vrijheid geven om te bewijzen van een ieder af te stammen. Daar dus de Commissie art. 318 B. W. voor-noemd geschrapt heeft, en dit naar ik meen , omdat de Commissie voorbijzag, dat art. 318 stilzwijgend ’t bewijs van ’t bestaan des huwelijks aanneemt en vooropzet, zoo kan nu een ieder zich op een staat beroepen vreemd aan zijn geboorteacte en aan zijn bezit van staat, of den staat van een ander betwisten, die bij het bewijs van het huwelijk der ouders een bezit beeft overeenkomsitg zijne acte van geboorte of overeenkomstig zijn ongestoord bezit van den staat van wettig kind.

Hierdoor zoude, zooals wij zagen iedere afstamming betwist ieder wettig bezit van staat op losse schroeven gezet worden.

De rust der huisgezinnen en ’t algemeen belang verzetten zich tegen zulke bepalingen Wat toch eischt in de Burgerlijke zamenleving meerder vastheid en onaantastbaarheid dan het bezit van staat van wettig kind.

Men moet dus verordenen ;

255

1». Bij het bewijs van het bestaan des huwelijks , kau niemand zich op eenen staat beroepen, die strijdig is met dien, welke zijne acte van geboorte in verband met het bestaande huwelijk cn het bezit met die acte overeenstemmende, hem geven en wederkeerig ook, kan niemand een dergelijk bezit van staat betwisten.

Bij gebreke van geboorteacte , is het ongestoord bezit van staat van wettig kind in verband met 't bestaande bewezen huwelijk voldoende.

2®. Indien het bewijs van het bestaan des huwelijks der overleden ouders ontbreekt, kan niemand zich op eenen staat beroepen, die strijdig is met die, welke zijne acte van geboorte hem geeft; mist men het uiterlijk bezit hebbe dier staat en de ouders opentlijk als man en vrouw hebben geleefd (1).

Dit n®. 2 is ook onmisbaar, daar de commissie wel elders die materie geregeld heeft, voorkomende in de artt. 155 en 156, maar nergens behandelt ’t geen nu vervat is in art. 157 B.-W. en ook m. i. moet in dit geval de afstamming onaantastbaar vaststaan.

3°. Wettige afstamming kan, hetzij ’t bewijs van het bestaan des huwelijks aanwezig is, maar de geboorteakte ontbreekt, hetzij ’t laatste aanwezig maar’t eerste bewijs ontbreekt, of indien in deze gevallen betwist wordt, dat zij hem betreffen, over wiens afstamming geschil is, hetzij zoowel ’t bewijs van het bestaan des huwelijks als de geboorteacte ontbreken, kan worden bewezen door onafgebroken bezit van staat behoudens tegenbewijs.

Wanneer geen onafgebroken bezit van staat aanwezig is kan de afstamming ook op andere wijze bewezen worden cn zoo verder als in art. 290 bepaald is. Zoodoende zal deze mater! veel beter geregeld zijn.

Niet te ontkennen is het, dat ook de zaak in het Vig.

(1) En wederkeerig kan niemand een dergelijk bezit betwisten.

256

Burg. Wetboek gemakkelijk tot vergissing en verwarring aanleiding geeft, daar de zaak o]) versebilieude plaatsen behandelt wordt zonder eeue systematische indeeling.

Verrier zijn door de Commissie groote verbeteringen en vooral vereenvoudiging iu den tekst aangebracht.

De laatste alinea van art. 290 las ik echter liever aldus:

z/Jlet begin van bewijs bij geschrifte kan ontleend worden 'zaan familiebescheiden, brieven, huiselijke papieren en registers zz openbare of onderhandsche acten, afkomstig van den man ot zz de vrouw, van wie het kinrl beweert een wettig kind te zijn z/of van hem, in wiens belang het zou geweest zijn, de be-zz weerde alstamming te verzwijgen.'z

Tn de door de Commissie voorgestelde redactie, kan men zich niet beroepen op familiebescheiden brieven, huiselijke papieren en registers voortgekomen van hem die er belang bij had, de beweerde afstamming te verzwijgen.

Art. 291, 292.

In deze beide artikelen behandelt de Commissie de vorderingen tot inroeping en tot betwisting van staat, enkel strekkende om het bestaan of niet bestaan der afstamming te doen uitspreken.

Ik zie niet in, waarom deze vorderingen bier op zich zelve behandeld worden.

Bij het vorig artikel zagen wij , wanneer men zich op eeiien staat kan beroepen en wanneer die betwist kan worden. Wil nu iemand, enkel om ’t voeren van eenen naam. zonder dat hem dit materieel voordeel aanbrengt, een proces beginnen, het staat hem immers vrij dit te doen, door er die restrictie bij te voegen, maar gevaarlijk zoude het zijn om hierdoor eene andere regeling in te voeren , daar dan wederom de rust der familien onnoodig gestoord zoude worden, als men gemakke-

257 lijker eene reehtsverordeiiing tot inroeping of betwisting eener staat zonder materieel voordeel zoude kunnen instellen dan dezelfde rechtsverordening die materieel voordeel kan aanbrengen.

Maar ook ik zoude bepaald de regeling van de art. 325 en 326 B. W. aanhouden en in ’t algemeen voor elke inroeping of betwisting van staat decreteeren, dat die rechtsvordering alleen door de erfgenamen van bet kind mag worden aangelegd ; 1°. indien ’t kind minderjarig of binnen drie jaren na zijne meerderjarigheid is overleden ; 2° mag worden voortgezet als zij door ’t kind is begonnen; want ik keur betten hoogste af dat als een kind ’t niet gedaan heeft, zijne erfgenamen ’t wel mogen doen. Dat kind zal daar wel overwegende redenen voor gehad hebben, die zijne erven moeten eerbiedigen.

Dat de art. 322 en 323 geschrapt zijn , keur ik goed , want men had het in de hand, om de strafactie te voorkomen door volgens art. 323 B. W. voor dat de rechter kan beslissen of er een begin van bewijs aanwezig is, de procedure niet door te zetten, zie dit geval Iloogc Raad, 28 Mei 1888 Weekblad Nr 5564.

Ten slotte zij hier nog opgemerkt, dat de rechtsvorderingen tot inroepen of betwisten van staat niet genoemd worden in art. 129. Rechtsvordering. Goudsmit. Pand, systeem 1 pag 216 zegt, dat dit komt, omdat men die actiën evenals bij de Romeinen onder de zakelijke actiën rekende.

Art. 298.

Ook dit art. zal met het oog op ’t gezegde bij art. 291 en 292 gewijzigd moeten worden , en dat men geen afstand dier verjaring kan doen , is niet kwaad gezegd te worden, ofschoon ongezegd het toch door de openbare orde zoude verboden zijn.

258

TWEEDE AF DE EET NG.

l'an miceldffe af/ffammiti^.

Art. 294.

In deze aldeeling wordt gehandeld over de erkenning van natuurlijke kinderen. Door die erkenning worden burgerlijke betrekkingen geboren tusschen bet kind en diegene dor ouders die bet erkend heeft. Die erkenning kan zelfs bet kind geheel en al wettigen, als o. a. de ouders 't kind erkennen bij ’t aangaan des huwelijks

Maar de vermelding in de geboorte registers, dat eene zekere vrouw van een kind is bevallen, geeft alleen en op zich zelve geene erkenning. Het is niets als het constateeren van het feit der bevalling. Zelfs bij geheime kraamuitlegging wordt soms’t kind ingeschreven als te zijn bevallen van eene vrouw, aan wien eene andere naam wordt gegeven, als de werkelijke moeder draagt.

Maar als de moeder ’t kind niet erkent of de vader eveneens handelt in de gevallen, waarin ’t onderzoek naar ’t vaderschap is toegelaten, dan kan ’t kind vorderen, dit hij in rechten verklaard worde te zijn ’t kind van die vrouw of van dien man en als de vordering hem wordt toegewezen, dan is hij erkend zonder medewerking van zijne moeder of vader en die vcr-kregene erkenning geeft hem dezelfde rechten , als de door vader of moeder vrijwillige gedane erkenning.

Is de erkenning op vrijwillige of gedwongen wijze verkregen dan werkt zij achteruit tot aan de geboorte, (1) en brengt dit ’t belang van ’t erkende kind mede, dan wordt hij, nog inde schoot zijner moeder zijnde, als geboren aangemerkt.

Op deze wijze wordt algemeen onder ’t vigeerend Wetboek over de erkenning en de gevolgen van deze gedacht.

(1) Arrest H. R. 30 Jan. 1885 v. n. H, B. R. 50 p. 383.

ä59

I)e bovenstaande leer is door de Commissie overgenomen en en veel duidelijker uitgedrukt dan in het vigeerend B. W. Laat ons nu zien, welke veranderingen de Commissie verder voorstelt.

De Commissie wil art. 34(1 B. W. schrappen.

Dit art. luidt.

«De erkenning, staande huwelijk, door een der echtgenooten //gedaan, ten voordeele van een natuurlijk kind, hetwelk hij, //voor zijn huwelijk, bij eenen anderen persoon dan zijn echt-//genoot verwekt heeft, kan noch aan dien echtgenoot, noch //ook aan de kinderen uit dat huwelijk geboren , schade toe-//brengen.

//Niettemin zal die erkenning hare gevolgen hebben, na de ontbinding van het huwelijk , wanneer daaruit geene afkome-//lingen overblijven.

Men zoude geneigd zijn tot het behoud van dit artikel, als men bedenkt, dat als een man of vrouw met elkander huwende, voor elkander verborgen hebben gehouden, dat zi j een natuurlijk kind verwekt of gebaard hebben, zij na huwelijk tot schade en schande van echtgenoot en kinderen, niet meer tot die erkenning mogen overgaan.

De overweging echter, dat ’t natuurlijk kind bij ’t handhaven van dit verbod, het toch in de hand heeft om zich gerechtelijk te doen erkennen welke bevoegdheid men hen zeker niet mag ontnemen , leidt er toe om, met de afschaffing van ’t art. genoegen te nemen.

Art. 296.

De erkenning kan nu volgens art. 236 B.-W. geschieden door iedere authentieke acte of door eene verklaring voor den ambtenaar van den Burgerlijken stand.

De Commissie breidt de wijze waarop erkend kan worden, bij dit artikel aanmerkelijk uit, maar noemt daar ook niet in

260 op, dat erkenning ook kan geschieden bij onderhandsche acte. Er is veel voor te zesruen, maar ook veel te^en , en ik ben er niet voor, omdat als men het bij onderhandsche acte kan doen, men 't liefst dat middel zal gebruiken, dat wil ’t effect sorteeren toch publiek gemaakt moet worden.

Art. 298.

Mij dunkt, dat hier expressis verbis de vrouw moet worden gemachtigd om zonder bijstand van den man erkenningen te kunnen doen Nu staat er wel in de VI® Titel Ontwer]), Art. 150, dat de vrouw zonder bewilliging van den man daden kan verrichten, waarvoor die bewilliging niet vereischt wordt, maar dan moeten toch ook die daden omschreven worden.

Verders is hier door de Commissie wijselijk verordend, dat in den regel erkenning van een kind niet kan geschieden als het niet minstens 15 jaar jonger is dan den geen die hem erkent. Daardoor zijn groote misbruiken voorkomen , want nu gebeurt het, dat als een jongman van 21 jaren b v. huwt met eene vrouw van 30, welke vrouw reeds een natuurlijk kind, door een ander verwekt, ter wereld bracht en dus nn bij ’t huwelijk der moeder 11 jaren oud is, de jonggehuwden maar voor ’t gemak samen dat kind als ’t hunne erkennen en dus wettigen. De jongman zoude dan op zesjarigen leeftijd reeds vader geweest zijn.

Vooral in de mindere klassen geeft men daar niets om.

Art. 299.

Dit artikel moet art. 338 11. W. vervangen, luidende: //kinderen in overspel of bloedschande geteeld kunnen niet //worden erkend // De Commissie wil het alleen den vader verbieden, indien het kind door hem in overspel verwekt is, ten minste zoolang ’t huwelijk niet is ontbonden.

Daar echter art. 911 aan bloelt;lschandige en overspelige kin-

261 deren ’t noodige levensonderhoud verzekert, zoo toch moeten zij eerst doen uitmaken wie of vader of moeder is. welnu dan wordt het toch bekend.

Ook zijn er middeltjes om nu toch zulke kinderen erkend te. krijgen, b. v. een kind buiten huwelijk in bloedschande geteeld, wordt na de bevalling ter vondeling gelegd. De moeder is en blijft nu onbekend. De vader daarna erkend het et 1e tour est fait.

Om deze en andere redenen kan ik met de verandering der Ooaimissie zeer goed mede gaan. Natuurlijk in mijn systeem be-teekent ontbinding des huwelijks alleen ontbinding door den dood.

Art. 661.

Bij dit artikel is het goed zich te herinneren, dat als de moeder het kind erkend, ’t kind den naaiii krijgt van die moeder zelfs al stond het in de Burg, stand vermeld als geboren uit een andere vrouw.

Wordt ’t kind erkend door den vader, dan krijgt het den naam van den vader.

Eveneens als het kind door vader en moeder erkend wordt, zie Arrest 11. R. 25 Oct. 1878 v. n. 11. Oem. Z. 31 p. 145.

Maar de Commissie, die ook in dit art geen erkenning van een natuurlijk kind gedurende ’t leven van de moeder toelaat wanneer zij niet in die erkenning heelt toegestemd, voegt er nu niet bij, zooals in art. 339 B. W. «Wanneer zoodanig «kind, na het overlijden der moeder, erkend is, heeft de «erkenning geen ander gevolg, dan alleen met opzicht tot «den vader.«

Daar ook, gelijk wij zagen, ’t kind, buiten de moeder om , erkenning van den rechter kan eischen, welke erkenning ook na hun dood kan geëischt worden, dan toch ook zijn de erfgenamen der moeder er door benadeeld. Uit dien hoofde zit! ik geen bezwaar om deze bepaling weg te laten.

Äß‘2

Art. 304.

Dit art. is werkelijk een aanwinst.

De vermelding immers in de registers van den Burgerlijken Stand, dat die vrouw de moeder is van dat kind, krijgt m. i. ook zonder fbrmeele erkenning, genoegzame kracht, om dat kind als van haar te doen doorgaan , als dat kind een onafgebroken bezit van staat heeft overeenkomstig die geboorteacte.

Akt. 306.

Dit artikel moet ilan het beruchte art. 342 B.-W. vervangen waarbij het onderzoek naar het vaderschap wordt verboden

Berst zullen wij een blik werpen op de vroegere, op dit stuk geldende bepalingen, de redenen opgeven, waarom wij ons met ’t verbod van dat onderzoek, uitgezonderd in geval van schaking of verkrachting niet kunnen vereenigen en dan de uitbreiding opgeven, die ons bij dat art. te voegen noodzakelijk voorkomt.

Vroeger was in ons land, in alle provinciën, dat onderzoek naar ’t vaderschap aan de onwettige kinderen, vroeger kevis-kinderen genaamd, hier te lande toegelaten, zie 1 luig de Groot Inleydinge enz., Xll, Deel par. 1.

lu Friesland goldt deze uitzondering, dat als eene dienstbode zwanger geworden was bij haar broodheer of den zoon of bij eene in huis inwonende en onder opzicht staande, zij geene actie van dotatie, kraamkosten of alimentatiepenningen had. Statuten van Friesland 1, 4, 3.

Professor van Assen, Nederlandsche Jaarboeken 1841, 3'^ deel. N“. 4, pag. 648 teekent hierop aan .

« Men vergete echter niet, dat onze voorouderlijke wetten // op den dienstbaren stand zeer onmeedoogend waren, en hunne // aristocratische geest kenmerkten.”

In Frankrijk, waar vroeger de verleider, wilde hij niet opgehangen worden, met de verleide moest huwen, werd bij

263

Parleinentsacte van 1769 verordend, dat men den verleider moest veroordeelen «aux frais de I’accouclieinent, à Feutretien //de l’enfant, et à des dommages-intérêts envers la mère.”

Kene der regtsmaximen , die bij dat onderzoek golden was :

//(’reditur Virgini dicenti se ab aliquo cognitam et ex eo //praegnantem esse, meretrici, non item, quamquam si constet «habitasse meretrieem cum eo, a quo se dicit cognitam , locus //esse potest condemnationi fiduciariae.”

Ofschoon ouder de Pransche Revolutie, door de Conventie, het onderscheid tusschen natuurlijke en wettige kinderen werd afgeschaft, werd toch door art. 8 van het decreet van 12 Brimaire an Tl, verordend dal de natuurlijke kinderen hun afstamming door bezit van staat konden bewijzen.

//(Jette preuve” zegt ’t artikel «ne pourra résulter que delà //representation d’écrits publics ou privés du père ou de la «suite des soins, donnés à titre de paternité et sans interrup-«tion , tant à leur entretien qu’à leur éducation.”

De Code Napoléon verbood echter ieder onderzoek behalve in geval van schaking.

IVlen achtte het niet doenlijk om in deze cen vast en deugdelijk bewijs te verkrijgen. Want, zeide o. a. Dnveroier in het Tribunaat op 23 Maart 1803.

«La nature ayant dérobé ce mystère à la connaissance de «l’homme et de ses facuitiis morales et physiques, aux pereep-«tions les plus subtiles de ses sens, comme aux recherches les «plus pénétrantes de sa raison, et le mariage étant établi //pour dont.er à la société, non pas la preuve matiirielle, mais, «à défaut de cette preuve, la présomption légale de la pater-«nité, il est évident, lorsque le mariage n’existe pas, ((u'il «n’y a plus ni signe matériel, ni signe légal ; il n’y a plus «rien qui fasse supposer même la fiction conventionnelle sociale. «La paternité reste ce qu’elle était aux yeux de, la loi comme «aux yeux de l’homme: nu mystère impénétrable et il est en «même temps injuste et insensé de vouloir qu’un homme soit

T/iemis, LlVsIe Deel, 2de stuk [1893]. 18

Ä64

//convaincu malgré lui, d’un fait dont la certitude n’est ni //dans les combinaisons de la nature ni dans les institutions //de la société.//

Üeze demonstratie streeft ’t doel voorbij, want dan zoude men iedere erkenning of wettiging moeten verbieileu.

Napoléon echter zelve zeide als 1® Consul in de zitting van de Conseil d’Etat op ‘26 Brumaire, an X.

'/La crime d’avoir démoralisé la mère de l’enfant, doit être //réparé par une condamnation pécuniaire.// Locré t. VI. p. 1‘23.

Wij zien dan ook , dat verscheidene arresten, de vader tot geldelijke vergoeding tegenover de moeder veroordeelden.

Langs dezen omweg, deed men dan toch werkelijk een onderzoek naar het vaderschap, want niemand kon dan toch tot vergoeding veroordeeld worden, of eerst moest bewezen zijn , dat hij bij die vrouw een kind had verwekt.

//Attendu// zegt o. a. de Regtbank van Puy, ‘29 Janarij 1S69 (Dalloz 1870. 8. 12) qu’au nombre des faits dommageables, //qui peuvent résulter d’une promesse de mariage, on doit //quelquefois ranger la grossesse d’une tille, qui a (ité séduite //par l’espoir d’une union, qui ne se réalise pas, mais (pe //pour qu’il en soit ainsi, il faut qu’il soit clairement démontré, //que la grossesse est le résultat direct de l’engagement de //celui, qui a promis le mariage.//

Zie nog in den zelfden zin, arrest van het llof van Cassatie van 26 Juli 1864. Dalloz 1864. 1. 847.

Dit is ook de leer van Larombière, Traité des obligations, III n“ 80, Massé et Vergé, I p. 117 en Dalloz jurisprudence générale. Voce Responsabilité, n® 160.

Dit goldt ook als de vrouw op andere wijze dan door trouwbeloften misleid was. Zie Dalloz 1862. 2. 129.

111 Frankrijk deed dus de jurisprudentie haar best om zooveel mogelijk de hardheid van dat verbod naar onderzoek te verzachten.

Bij ons te lande werd hij de eerst algemecne codificatie door het wetboek Napoleon voor het koningrijk Holland, more majorum,

265

aan ecu onecht kind , het recht gegeven om van zijnen vader levensonderhoud te eischen art. 263 en in art. 266 werd bepaald, dat als er merkelijke indicie of presumptien zijn , dat iemand de vader van een kind is, men aan hem een eed kon opdragen van zuivering. Weigerde hij die te zweeren of bleef hij daartoe opgeroepen, weg, dan werd hij verklaard vader te zijn.

Bij de inlijving bij Frankrijk kwam ook de Code en met haar het verbod naar het vaderschap in deze landen.

Na de Fransche overheersching stelde het Ontwerp Burg. Wetboek Kempbu in 1820, verschillende feiten, waaruit kon bewezen worden, dat iemand vader was van een kind, zelfs door art. 531 n“ 3. kon ’t vaderschap door alle authentieke en onderhandsche acten , waarin de vader ronduit zijne betrekking tot het kind erkende, bewezen worden.

Tn ons vigeerend wetboek werd zonder slag of stoot art. 342 aangenomen, echter werd het onderzoek niet alleen toegestaan bij schaking . maar ook bij verkrachting. Zie VooanuuN 1 ]). 562.

Buitenslands is het onderzoek naar ’t vaderschap verboden in Bolivie, Haiti, Polen, Servie en in de Zwitsersche kantons Neufchatel en van Fessen, in Sardinië en in Baden, maar toegelaten op deze of gene wijze in Beijeren , Oostenri jk, Engeland, Pruissen , Duitschland , Portugal, Spanje , Italie en Louisiana.

En wat nu stelt de Commissie voor te doen?

Zij erkent, dat de onwettige vader dezelfde zedelijke verplichting tegenover het kind heeft als de moeder. Maar toch stelt zij voor het onderzoek naar ’t vaderschap verboden te verklaren en wel voornamelijk ;

Primo op grond, dat het eigenlijk nooit met zekerheid te zeggen is, wie vader van ’t kind is ;

Secundo, omdat als men door onderzoek eene, ged wongene erkenning uitlokte, de vader ouderlijk gezag over die onwettige kinderen zoude verkrijgen en daardoor cene geregelde betrekking tusschen hem, die kinderen en kunne moeder zouden ontstaan, hetgeen voor zijne vrouw, waarmede hij gehuwd en voor de

i«6

uit dat huwelijk gesproten kinderen zeer rampzalige gevolgen zoude kunnen hebben ;

Tertio, wilde men, evenals in ’t Engelsch recht, alleen den vader daardoor verplichten het kind te onderhouden, dan zoude volgens de Commissie bij die scherpe afscheiding tusschen erkende en wettige kinderen als ’t ware het concubinaat wettelijk geregeld worden.

Maar als antwoord diene :

Het eerste argument streeft het doel voorbij. Zeer zeker het vaderschap is een geheim en ontsnapt aan alle waarneming, maar in huwelijk wordt toch ook de man door de wet geacht vader te zijn der in het huwelijk verwekte kinderen. Niemand nu zal mij betwisten, dat de stelling, dat een kind, gedurende het huwelijk verwekt, den man tot vader heeft, helaas ook wel eens bezijden de waarheid is.

Voor het tweede is ook geen bezwaar. Tk zoude het zelfs zeer goed vinden, dat indien iemand verklaard werd te zijn vader van een onecht kind, tijdens hij gehuwd was met eene andere vrouw dan de moeder van dat kind, dat dan alleen die vader verplicht werd eene geldelijke bijdrage te geven aan de moeder tot onderhoud en opvoeding van dat kind.

En ad tertium wat is er tegeir, dat in zooverre de gevolgen van ’t concubinaat geregeld worden. De gevolgen van overspel, verkrachting en schaking worden ook wel geregeld.

Het verwondert mij integendeel, dat de Commissie, bij den hevigen strijd, die meer en meer tegen dat ongelukkig verbod ontstaat, niet meer aandacht aan deze stof heeft geschonken.

Daarbij moet men niet uit het oog verliezen , dat ook het vigeerend Burg. W. hoewel in art. 342 , het onderzoek naar het vaderschap verbiedende , het wederom in andere artikelen bedektelijk toelaat.

1®. In de laatste alinea toch van art. 321 Burg. W. staat te lezen , dat als men den staat wil betwisten , waarop iemand zich beroept, zelfs al is het moederschap bewezen, het vri j staat te bewijzen, dat iemand het kind niet is van den man van die moeder.

267

Ts dit een onderzoek naar het vaderschap? Ja immers.

2quot;. In art. 914 B. W. wordt door de wet alleen levensonderhoud verleent aan in overspel of bloedschande verwekte kinderen.

Maar hoe zullen die kinderen dat onderhoud zich zien toegewezen , zonder onderzoek naar het vaderschap ?

3°. Art. 1401 B. W. zegt: Elke onrechtmatige daad, waardoor aan een ander schade wordt toegebracht, stelt dengenen , door wiens schuld, de schade veroorzaakt is, in de verplichting van dezelve te vergoeden.

En nu noem ik het verleiden van een meisje, na haar een huwelijk of wat dan ook voorgespiegeld te hebben, waardoor zij haar eer en deugd verliest en haar een kind wordt geboren, een alleronrechtmatigste daad, die den verleider verplicht aan haar alle schade te vergoeden.

lloe zal men daartoe nu komen zonder tot dat onderzoek te geraken ?

Verder komt mij een zoodanig streng verbod naar het onderzoek des vaderschaps, 1® onrechtvaardig. 2® wreed en 3® onzedelijk voor.

1®. »Necare Videtur, non tantum is, qui partum praefocat; »seil et is, qui abjecit et qui alimonia denegat.» leest men in Eiber 35 Tit. 3. Lex 4. Dig. de agnosc et alend. liberis, zoo reeds spraken de Romeinen en het oude Eransche spreekwoord zegt: »qui faict l’enfant, doit le nourrire.»

Men zal mij toch moeten toegeven , dat dit door de recht-vaardiirheid quot;ceischt wordt. De natuurwet gr ritte het in ’s men-sehen hart en het redeloos dier wordt er door zijn instinct toe gedreven, liet gaat dan toch ook niet aan , om na zijne hartstochten bot te hebben gevierd , nooit meer om te zien naar de vrouw, die men ongelukkig gemaakt en het kind dat men in de wereld geroepen heeft.

Blijkt het nu, dat het geweten geen kracht genoeg bezit om den mensch hierin naar plicht te doen handelen, dan moet de

268 wet zooveel moge lijk voor die ongelukkige wezens zorgen, die tocli hun ondanks op de wereld gekomen zijn , zonder uaain , fortuin of vaderlijke hoede.

Veel zoude hier nog bij te voegen zijn , maar ik wil besluiten met eeue aanhaling vau Alexandre Dumas, hls. Théâtre complet. Le hls naturel. Préface, p. 4.

«Moi, ce trouve que l’homme qui met au monde volontaire-«ment un hls sans lui assurer les moyens matériels, moraux «et sociaux de vivre , sans se reconnaître responsable enfin de tous «les dégâts consécutifs, est un malfaiteur, qu’il faut classer «entre les voleurs et les assasins.«

Mochten deze woorden wel begrepen worden vooral door de jongelieden, dan zouden er jaarlijksch in Frankrijk geen 75.000 onechte kinderen geboren worden, waarvan er 70.000 zonder bekende vader zijn. — Zie Nieuwe Provinciale Groninger Gourant. 2 Dec. 1800 n® 236.

2®. Noemde ik het stelsel wreed.

Om een roover van echt allooi naar waarde te schatten, zegt men, hij had zooveel of zooveel moorden op zijn geweten. Maar helaas, art. 342 B. W. heeft er vrij wat meer op haar geweten, dan de grootste rooverbende ooit gehad heeft.

Tn Frankrijk telt men jaarlijks over de 200 kindermoorden , door de ongehuwde moeders gepleegd, die aan ’t daglicht zijn gekomen. Ja wie telt ze die kindermoorden, door de ongelukkige verleide in wanhoop gepleegd, als zij door den verleider verlaten en verstooten het kind ter wereld brengt, dat haar alleen haat tegen zijnen vader inboezemt en voor een wijl de van nature eigen moederlijke gevoelens verstikt.

Bn ook hoe dikwijls wordt reeds de vrucht der onwettige samenleving vermoord, alvorens het ter wereld komt, om toch maar de schande en schade te ontloopen.

Zeer terecht zegt daarom Alexander Weill: Que deviendront nos filles, p. 159.

«Celui, qui a inventé cette sentence, la recherche de la

269 '/paternité ifest pas permise, a commis un crime de lèse hnma-//nité.// Zie 8. van dkn Anker, Stadieëu Tiende jaargang. V. 32.

En hoe wreed is dat verbod tegenover die kinderen, die in leven blijven

Atjehj het vreemden legioen, kermistroepen en de publieke buizen vinden onder hen geregeld stof tot recruteering.

Til. Ten laatste noemde ik het stelsel onzedelijk in hare gevolgen.

Dit zal geen lang betoog behoeven. Als men toch, zonder vrees van later met de zorgen voor de opvoeding te kunnen worden belast, vrij den teugel kan vieren aan zijne hartstochten , is het dan te verwonderen, dat velen ’t concubinaat boven het huwelijk verkiezen, als hen de godsdienst niet van zulk een misdaad terughoudt. Zij kunnen dan immers alle de lasten op de vrouw doen neerkomen en behouden voor zich niets als de lusten.

Vooral in deze tijden van socialistische beroeringen moet men toch den moed hebben het kwaad onder de oogen te zien.

De werklieden helaas, volgen maar al te zeer de voorbeelden van hunne patronen en superieuren. Zij, met tijdelijke goederen in hunne oogen misdeeld, verafschuwen nog meer de zorgen, die hen door 't huwelijk zouden worden opgelegd. Overgeven aan hunne hartstochten, die immer meer eischen en nooit verzadigd zijn, slaan zij oogen en handen naar en aan het goed van anderen. En wie ijst niet bij de tooneelen van onzedelijkheid en diep dierlijk verval, dat soms uit een of andere stad ,• mijn enz. wereldkundig wordt en ’t menschdom met ontzetting en vrceze voor de toekomst vervult.

Wel krachtig zoude de breidel zijn, die men den ontucht in den muil zoude wringen, door te bepalen dat om deze en gene reden iemand vader geacht wordt te zijn van een kind.

Verantwoordelijkheid toch zal altijd de grootste breidel zijn zijn voor wangedrag.

270

Degeen die over een en ander meer wil weten, leze «des ^/preuves et de la Keclierelie de la Paternité naturelle.«

Charles Jacquier. Paris, A. Maresco ai né. 17 Rue Soul-Hot. — Waaruit ik ook vele bijzonderheden heb geput.

Maar boe dan nu te handelen zal men vragen?

Moet nu maar iedere vrouw op haar woord gelooid worden, ieder man op grond van een begin van bewijs in een schandelijk proces gewikkeld kunnen worden.

Moet de vrede, liefde en eendracht in menig huisgezin voor goed verstoord worden?

Moet men niet opzien tegen allen die schandalen ?

Maar men vergeet, dat het schandaal in de misdaad steekt; niet in het middel om de misdaad te voorkomen. En dan, wie zal in deze tijden van zedenbederf, gemis aan godsdienst, geen strenge eischen stellen, voordat het onderzoek wordt toegelaten. Ik zoude dan, behalve in de gevallen nu reeds vermeld in art. 306 onderzoek naar het vaderschap toelaten.

• 1. nbsp;nbsp;nbsp;Als in authentieke of onderhandsche stukken van den vader afkomstig duidelijk blijkt, dat hij zich als de vader van ’t kind beschouwt, b. v. als hij in eenen brief aan de moeder schreef tijdens baar zwangerschap, «troost u maar, als gij ’t «kind waarvan gij nu zwanger zijt en waarvan ik mij als vader «erken, ter wereld zult hebben gebracht,« enz.

• 11. nbsp;nbsp;nbsp;Als de vader voortdurend in concubinaat met eene vrouw heeft geleefd.

IIT. Als ’t kind eene staat bezit, die duidelijk doet blijken dat do vader hem in ’t openbaar als zijn kind erkende en be-bandelde door b. v. voor zijne opvoeding en vestiging te zorgen door toe te laten dat hij zijn naam draagt en als zijn kind door de familie erkend werd.

Wat zoude er dan tegen zijn om het kind tot het onderzoek van ’t vaderschap toe te laten en zijne erkenning te laten vorderen.

271

Tegenbewijs staat immers van rechtswege vrij

Maar verder zoude ik niet willen gaan, om niet blootgesteld te worden aan schandelijke processen, die met weinig kans tot slagen de vrede, liefde en eendracht tusschen echtgenooten en uit menig huisgezin zoude te niet doen of verbannen. Zelfs zoude ik, als de erkenning werd verleend, willen bepaald zien, dat de man, zoolang zijne echtgenoote leeft, tot niets anders kan veroordeeld worden , als om aan de moeder en het kind geldelijke bijdragen te verleenen zonder verdere vaderlijke rechten.

Art. 308.

win de gevallen, waarin geene erkenning mag geschieden, wwordt het onderzoek, wie vader of moeder is, niet tocgelaten.w

Ik begrijp niet, dat de Commissie dit voorstelt, want op welke wijzen moeten nu b. v. bloedschennige kinderen ’t hun toekomend levensonderhoud bekomen, als zij noch vader noch moeder mogen uitvorscheii.

DERDE AFDEEUNG. ran weUi^itiff.

Art 310.

Zeer aan te bevelen is het, dat als de ouders bij’t huwelijk verzuimd hebben kinderen te wettigen, zij dit nog staande huwelijk kunnen doen, zoodoende loopt men de kostbare brieven van wettiging mis, die nu volgens art. 320 B. W. in dat geval gevorderd worden.

Art. 312.

Ik begrijp niet, dat als ’t kind door beiden erkend is en door sterfgeval van een hunner ’t huwelijk niet kan doorgaan.

272

waarom dan ook Hkind niet, bij stilzitten der overgeblevene, de wettiging even goed kan verzoeken als de langstlevende.

De langstlevende vader of moeder kan er nu belang bij krijgen dat kind niet te wettigen.

Ik zoude ook hier de Kroon, na advies van den Jloogen Raad zooals vroeger, de brieven van van wettiging doen verleenen.

A KT. 314.

Ik kan wel met dit systeem, dat art. 333 B W. geheel onverwerpt medegaan. Vooral ook omdat de bloedverwanten al.s zij niet in de wettiging toestemmen, die kinderen kunnen onterven. (l/'urM vervolffâ.)

De Ikeorie van Ztef l'orren/i-/i(elsel.

De vraag, doer het Bestuur der Juristeii-Veroeuiging aaii de orde gesteld, of hervorming onzer Grondboekwetgoving wellicht gezocht moet worden in de ric^fin^ van iiet 2'orrens-sfeisel, maakt wel is waar de studie van dat stelsel in mijne oogen noch belangrijker, noch aantrekkelijker, dan zij het reeds was, doch geeft aan eene uiteenzetting der beginselen van dat stelsel meer kans dan vroeger op eenige belangstellende lezers. Vandaar, dat ik mij gaarne kwijt van de vereerende uitnoo-diging der Redactie van dit tijdschrift, om zulk eene uiteenzetting door hare tusschenkomst het licht te doen zien. Ik wensch mij daarbij te plaatsen op een geheel objectief standpunt; noch aan te bevelen , noch tot verwerping te concludeeren ; ik wensch niets meer en niets minder dan het stelsel volledig te doen verstaan door hen, die in de aanstaande bijeenkomst der J uristen-Vereeniging geroepen zullen zijn, om een praktisch-wetenschappelijk oordeel uit te spreken. Het doen van voorslagen blijve den geachten praeadviseurs voorbehouden : ik zal mij voldaan rekenen, indien ik geacht kan worden iets te hebben bijgedragen tot het uit den weg ruimen van scheeve voorstellingen en het voorkomen van misverstand. Meer dan voldaan zal ik mij rekenen, indien wellicht deze studie den een of ander mocht o])wekken , om zelf de oorspronkelijke bescheiden van het Torrens-stelsel (1) ter hand te nemen en de Nederlandsche

(1) De oorspronkelijke bescheiden, die (door de welwillendheid vun den heer I. Boek Hz.) mij ten dienste gestaan hebben, zijn ;

Return (House o/ Commons) nquot;. 190. Registration o/ title (Australian colonies) ;

Return (House of Commons) n®. 211. Registration o/ title (British colonies) ;

Tie Real Property Act, 1886 (South Australia);

Torrens, Essay on transfer of land (Coiden Club).

274

reohtsliteratuur met uieiiwc bijdragen tut de kennis dezer zoo veelszins merk waardige wetgeving te verrijken. Immers, geheel afgesclicideu van de vraag, of men bet stelsel zelf wil overnemen of navolgen , de studie ervan (1) zoude ik hier inheemsch wenschen. Daarom eere den heer 1 Boek Hz., die het eerst voor een Nederlandsch publiek het Torrens-stelsel in bijzonderheden uitwerkte en de bronnen deed kennen, waar men meer te weten kon komen (2). Op zijn voetspoor gaf de beer A. C. W. VAN Woerden in een onzer meest gelezene tijdschriften eene opmerkelijke schets van hetzelfde stelsel (3). Eigen bekendheid met de bronnen, waaruit ook deze schrijvers geput hebben, geeft mij den moed nevens deze voort redelijke bewerkingen nog eens datgene, waarop het vooral aankomt, zoo beknopt mogelijk in het licht te stellen, goed te doen uitkomen, welke plaats het Torrens-stelsel onder de overige stelsels van Grondboek wetgeving inneemt.

Gelijk »het Leeiistelsel” eene abstractie is uit de verschillende stelsels van afhankelijken grondeigendom (fenurt^, die sedert het Mcrovingische tijdvak binnen de grenzen van ons werelddeel zijn waargenomen, een denkbeeldig rechtssysteem derhalve, verkregen door binnen zekere historische en geographische ])erken al het locale of tijdelijke weg te denken; zoo ook is »het Torrens-stelsel” niets wezenlijks maar eene abstractie uit

Zij zullen geciteerd worden als :

Return n’. 190;

Return n’. 211 ;

R. R. A.;

Torrens , Rssay.

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;En trouwens van het geheele Eugelsche recht. Zie over het belang dezer studiën o. a. prof. Hamaker, RerAtsgel. Magae. dl. IX (1890) p. 386—388.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;herkrijging van onroerende zaken (1890) p. 16—37.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Gids, 1891. IV p. 320—338.

275

de verschillende stelsels van Grondboekwetgeving, die direct of indirect onder de impulsie van Sir Kobert Torrens eerst in Australië en later ook in andere werelddeelen zijn tot stand gekomen. De groote trekken, aan al die stelsels gemeen, vormen, wat men noemt: het Torrens-stelsel. Nu zijn deze wetten reeds tot een tamelijk groot getal aangegroeid. SoulA Australia, waar de wieg van het Torrens-stelsel gestaan heeft, is thans aan zijne zevende Torrens-wet (1); Queen,slaud, voor zoover bekend, aan zijne tweede regeling (2); Kietoria, minstens aan zijne vierde (3), en zoo vervolgens. Nu spreekt het wel van zelf, dat op deze wijze de verschillen voortdurend grooter zijn geworden, terwijl de gemeenschappelijke trekken meer en meer vervloeien. Aanmerkelijk zijn reeds volgens G. K. ITolden (4) de afwijkingen tusschen de oorspronkelijke Torrens-wet voor Suullz, Australia (1857) en die van 1861. Maar wat te denken van de Tunesische wetgeving, die volgens Besson (5) te beschouwen is als »une oeuvre de saffe eclecticisme ou se coml/i-nent l/,eureusem,ent les principes de la loi française et les amél/ora-

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Ziehier de serie:

Jteal Property Act (n’ 1 5 of 1857) : Return nquot; 190 p. 154 (vermelding). Real Propertp Act Amendment Act (n» 16 of 1858) : ibid, (vermelding). Real Property Act (n» 11 of 1860); ibid, (vermelding).

Real P^operte Act (u’ 22 of 1861): Return no 190 p. 154—179 (afdruk).

Real Property Act Amendment Act (uO 11 o/quot; 1869—70): Return no 190 p. 184 (afdruk).

Real Property Act Amendment Act (no 128 of 1878): Return no 211 p. 7—23 (afdruk).

Real Property Act (no 380 oyi886) = R. P. A.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Real Property Act of 1801 (afgedrukt in Return no 211 p. 32—65); Real Property Act of 1877 (afgedrukt: ibid. p. 72—79).

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Real Pioperty Act of 1862 (vermeld: Return no 190 p. 96), twee Amendment Acta (vermeid: ibid. p. 122) en Tranafer of land statute of 1866 (afgedrukt: ibid p. 97—122).

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Return no 190 p. 90.- „'I'Ac Soutk Australian Act of 1801 . . . . . . . difered conaiderably from mr. TnKw.^s’oric/inal measure of M57,”

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;Livres fonciers (1891) p. 379 sq.

276

f/tmis doni gt;i'//onorent les x^nièmeit fotic}er8 de ^etranffer.quot; Toch wordt zij niet slechts door dezen schrijver, maar ook door den heer I. Boek hlz. tot de Torrens-wetten gerekend (1). Wilde men door werkelijke abstractie van alle locale en tijdelijke afwijkingen tot de kennis van '/het Torrens-stelsel” komen, men zoude thans reeds zich tot eenige algemeenheden te bepalen hebben. (Gelukkig staat een andere weg open, dezelfde, dien men zoude inslaan, indien men verplicht ware'/het Leenstelsel” te karakteriseeren. Men zoude dan namelijk een der vele manifestatiën van dat stelsel, bijv, de Hóri feiuhrum, als type nemen, en de voornaamste afwijkingen tusschen het zoo verkregen beeld en het leenrecht der Merovingische oorkonden, dat van den Saksenspiegel, dat van Pothikk (2), dat van het hedendaagsche Engeland, waar het pas gaf, ter sprake brengen. Dezelfde methode dringt zich op bij ons onderwerp Men kiest een type, en vermeldt bij gelegenheid voorname afwijkingen. Dit is dan ook de methode van den heer Boek geweest, toen hij het Torrens-stelsel bij zijne landgenooten iiileidde. Ik wensch dit voorbeeld niet alleen, maar ook de keuze van den ge chten schrijver te volgen. De JieaZ Properf// Act van SoutA Austrulia (1SB6) is inderdaad als uitgangspunt verreweg het geschiktst, vooreerst, omdat Zij de meest ontwikkelde manifestatie van het Torrens-stelsel mag heeten, en dan ook , omdat zij de langste geschiedenis achter zich heeft.

liet Torrens-stelsel, aldus opgevat, behoort met het Neder-laudsche en het Pruisische tot die stelsels van Grondboek wetgeving {reffisiratwn), die als grondslag der boekhouding het

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Perkrijging enz. p. 19. Voorzichtiger drukt zich de heer vak Woerden uit; „eeiie soortgelijke regeling” (6ids 1891. IV. p. 322).

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;(ed BuGNET I p. 47—14Ü = Inirod. au til. I de la roiit. d’Orleans;

IX p. 493—749 nbsp;nbsp;nbsp;Traité des Jie/s.

^77

fiscale kadaster {public map) hebben aangenomen (1). Op de perceelen van het fiscale kadaster worden in Australië gelijk hier eu in Pruisen de mutatiën, die ter publicatie inkomen, aangeteekend (2). Het bezwaar, dat die mutatiëu geen betrekking hebben op kadasterperceden, maar op eigendoinspereeelen van wellicht afwijkenden vorm en inhoud, een bezwaar, dat de Nederlandsche noch de Pruisische wetgever zieh aantrekt, hoewel de geheele publiciteit door die dubbelzinnigheid een leugen en een valstrik wordt (3), — dat bezwaar ruimt de Australische wetgever uit den weg, door het kadaster rechtsgeldig te verklaren , althans ten aanzien van hen, die èona fide en onder bezwarenden titel hebben verkregen benevens hunne 6ona fide opvolgers en rechtverkrijgenden (4). Gelijke rechtsgeldigheid wordt der inschrijving zelve bijgelegd. Derden-verkrijgers, die te goeder trouw met den ingeschreven titularis onder bezwarenden titel gehandeld hebben, verkrijgen door hunne inschrijving

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Zie voor Australia ; R. R. Â. sect, 242 (ia sect. 220. 8).

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Dit blijft ook dan waar, wanneer twee of meer kadaster-perceelen voor de boekhouding tot eene eenheid worden sameugevat.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Men onderscheide wel. Niet „de gebrekkigheid” van ons kadaster maakt het ongeschikt tot grondslag der boekhouding, maar het gemis van rechtskracht. „De gebrekkigheid” kan slechts een motief zijn, om van het verleeuen van rechtskracht af te zien. Zie voorts over het begrip „gebrekkigheid van het kadaster” den heer Boer in de flattdel. der Jur.- Kereen. 1893 1 p. 189. Het kadaster is gebrekkig, wanneer „de perceelgrenzen op het terrein en de overeenkomstige op de kaart (na herleiding op de aangenomen schaal) belangrijk van elkaar afwijken.”

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 69. Zie hier den text der wet: RAe title of every reyistered proprietor . . . . siatl . . . ie atsolute and indeyeasMe, suiject only io tie followiuff yuali/ications :

III. IPAere any portion op land Aas ieen erroneously included, iy ivrony description o/ parcels or ioundaries, . ... in wAicA case lAe riyAts 0/ iAe person wAo but /or sucA error would be entitled so sucA land sAall prevail, except as against a registered PROPRIETOR taking SUCH LAND bona fide POR VALUABLE CONSIDERATION , OK ANY PERSON bona fide claiming THROUGH OR UNDER HIM.

een onaantastbaar recht (1), mits hun eigen titel geldig, d. w. z. noch wegens valschheid, noch wegens ontoereikende volmacht, noch wegens onbekwaamheid der wederpartij nietig of vernietigbaar zij (‘2). Voor eene juiste toepassing dezer beginselen komt natuurlijk alles aan op juiste omschrijving van het begrip fjotia fifiex. De wetgever intusschen heeft zich daaraan niet gewaagd. Hij bepaalt zich tot een negatief voorschrift: quot;Knoie-ififlffe of f/ie ernten ce 0/ any imrefut'ered estate, intere.'it, contract, or truxt .i/iatt not 0/ ituetf be evietence of want of bona fides.....('^)” ; sen voorschrift, waaruit men zou kunnen alleiden, dat bijv. hij, die desbewust koopt van een ingeschreven pseudo-erfgenaam, als tjona fide verkrijger gelden moet. De bedoeling zal wel deze zijn, dat men z’ch niet heeft te storen aan contractueele titels, die door de partijen niet ter publicatie zijn aangeboden, ook al mocht men van dit oudere contract toevallig kennis dragen. Voor het overige zal bij ontstentenis cener wettelijke definitie de Australische rechter de grenslijn tusschen fraud (4) en bona fdoi te trekken hebben.

Uit het voorafgaande volgt, dat het Torrens-stelsel behoort tot den kring der stelsels, die aan de inschrijving positief gevolg verbinden [reffietration of titte] behoudens de e.rceytio doti mati tegen hem, die mata fide, en tegen hem, die om niet verkregen heeft. Op dit punt en de verdere beperkingen der rechtskracht is het verschil tusschen het Torrens-stelsel en het Pruisische zoo gering, dat het de. moeite niet loont, daaromtrent in bijzonderheden te treden. Ook daarin stemmen

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;R. R. A. sect. 249: .... no unregistered estate, interest, contract, or agreement shall prevail against the title of am/ bona fide subseguenl transferee, mortgagee, lessee, or encumirancee, for valuahle consideration, duty registered under this Jet.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. J. sect. 09. II.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. J. sect. 72,

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Deze rechtsterm koint voor in R. P. J. sect. 69, 1. Over de beteekenis vergelijke men Kerr, the Student’s Blachslone 10th. ed. (1887) p. 344.

279

de beide wetgevingen overeen, dat alleen die eigendonnneli eene plaats in het Grondboek (lieffitiier Booi) erlangen , wier eigenaars daartoe aanvrage doen en hun recht behoorlijk staven, terwijl de niet aangemelde onderworpen blijven aan het negatieve stelsel (^reffiftfratiem of dee^g), dat in Souf/i Australia op eene wet van 1841 , in Pruisen op eene ordonnantie (1) van 16 Juni 1820 steunt. De rechten van derden worden hierbij in Pruisen beschermd door de formaliteiten van het zoogenaamde Aufffe/jotsverfal/ren, dat bij de lieic^scivitprozessordnwnff § 823— § 836 nader is geregeld. Deze formaliteiten bestaan in eene openbare oproeping door aanplakking en advertentiën , in hoofdzaak als bij ons in art. 4, 7“ Kv. is voorgeschreven. Daarbij komt in Australië persoonlijke waarschuwing (notiefi) van vooronderstelde belanghebbenden ('2). Protesten tegen de aanvrage (caveats) schorsen de opneming in het Grondboek, totdat zij ingetrokken of op de vordering van hem, tegen wiens aanvrage zij gericht zijn (caveatee), door het gerecht van onwaarde verklaard zijn (3). Zijn binnen den te stellen termijn (4) geen protesten ingekomen , of de ingekomene door intrekking vervallen, of van onwaarde verklaard, dan lijft de autoriteit,

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Deze f^erordnung eu bijbeliooreiide DeelaraUon (van 28 Juli 1838) vormen de NaMrage 205 en 438 tot het Allgem. LandrecAf. Zij zijn uitdrukkelijk in stand gehouden door § 140 der GrundAueAord//ut/g. Het is, geloof ik, niet algemeen bekend, dat zoowel in Pruisen als in Australië het negatieve stelsel het gemeene recht is.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;ToRRENS, Essay p. 19' Notices are seroed apoti lAe persons in possession , upon suck persons, if any, as tAe examiners may indicate as iitely to Ae interested eitAer at taio or in equity, and wAo Aave not joined in tAe application, and also upon tAe owners and occupiers of contiguous land.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;ToRRENS 1.1. p. 19: If mitAin tAe time appointed caoeat Ae lodged, tAe action of tAe registrar is suspended until it Ae mitAdraion, or until Ae receives tAe final judgment of tAe Supreme Court upon tAe f/uestion raised.”

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;„not less lAan one montA nor more lAan tivelne montAs from lAe date of tAe frst puAticaiion.” (R. P. A. sect. 33.)

TAemis, LIVste Deel, 2de stuk [1893]. 19

âSO

die in dezen te beslissen beeft, mits de titel van den aanvrager geldig schijnt, het goed bij het Grondboek in (irinffft fie lantf under fie acf) en onttrekt het daardoor aan het ge-meene recht. Autoriteit is ten deze de Boekhouder ÇHeffisfrar Get/eraf) een niet rechtsgeleerd ambtenaar, die door juristen Çtofieffore) wordt voorgelicht. Eene geheel andere verhouding dus, als in Prutsen, waar de Boekhouder onder het gezag van den kantonrechter (Amfericiter} staat, en diens beschikkingen uitvoert (1). Ook aan gene zijde van de keerkringen wordt de bestaande verhouding niet door allen als normaal beschouwd. Een merkwaardig wetsontwerp (2), afkomstig uit Xew Soufi Haf ex wil de juridieke adviseurs van den Boekhouder om vormen tot een boven dezen geplaatst college (Land Tiffes Courf). J)it ontwerp schijnt echter ontwerp te zijn gebleven.

Ieder ingelijfd goed ontvangt in het Boek een afzonderlijk blad (3) (cerfificaie) waarop het goed zelf kadastraal omschreven, de eigenaar met name aangeduid (4), en van nu af de verdere mutatiën door den Boekhouder bij wege van een kort onder-teekend uittreksel (memoriaf) worden aangeteekend (5). Tedere

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Zie § 43 der Orundf/uciordnung,

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Afgedrukt met toelichting in Refurn n» 190 p. 47—80.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. seci. 49.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Bijv. John Adams o/ Adelaide merc/ianl is now seized o/ an estate in fee simple in that piece of land situated in the hundred of Clare, county of Clare, heinp the south-eastern portion of the section numbered 136 in the said hundred, and formed by drawiny a line from the north-east corner to the south-west corner of the said section. Vgl. ToRRBNS, Rssay p. 62.

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;Bijv. No 15. Sale, dated the iOth. day of January 1859, produced the same day at two o’clock in the afternoon from the above-named John Adams to tCilliam Brown of the above-described land. Consideration: money paid £ 6000.

No 18. Lease, dated etc. produced etc. from etc. to etc. Term 21

281

vennckliiig moet inliouden: den aard der mutatie, de namen van partijen, en het volgnummer der ingeleverde oorkonde (1). zVlle ingeleverde oorkonden namelijk worden bij haar ontvangst genommerd en volgens dit nommer tot een algemeen oorkon-denboek samengebonden (fi/.eei). Men zoude verwachten, dat dit nummer tevens den ran? uitwees. Zulks is echter niet bet geval : de rang wordt bepaald door den datum der inschrijving (2). Indien men nu hieruit afleidde dat het uittreksel gedateerd moest zijn , zou men zeer verstandig redeneeren, maar het toch bi j het verkeerde eind hebben, althans wat SoM Australia betreft (3). Het (Irondboekblnd is overigens niet, gelijk in Pruisen in kolommen gesplitst: eigendomsoverdrachten, hypotheekverlee-ningen, huren (voor zoover aan inschrijving onderworpen), vestiging van servituten worden door elkander ingeschreven. Is het Blad vol, dan vervangt men het door een ander. waarop de inmiddels doorgehaalde inschrijvingen worden weggelaten. Oorspronkelijk was deze vernieuwing bij iedere verwisseling van eigenaar voorgeschreven, doch dit onpraktisch standpunt heeft men sedert laten varen. Ook kan op verzoek van den eigenaar combinatie zoowel als splitsing van Orondboekbladen plaats hebben (4).

years. Sent £ 500 per annum, payable Aalf-yearly on tie 20*'' day o/ July, and 20‘'‘ day of January.

N’ 21. Mortgage, dated etc. produced etc./rom etc. to etc. Principal sum secured £ 2000. Rate of interest, 10 percent. Date appointed for redemption, 23'’'* day of MarcA, 1861. Interest to he paid Aalf-yearly etc.

De nummers verwijzen naar het oorkondenboek.

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. J. sect. 51. — In een positief stelsel zijn de oorspronkelijke bescheiden van belang om onjuiste inschrijvingen te kunnen rectificeereu, zoolang dit namelijk geoorloofd is (d. w. z. zoo lang het goed nog niet is overgedragen aan een 6ona Jide derde).

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 56.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;In plaats van dateering der inschrijving, cischt de wetgever vermelding van dag en nur der inlevering (Æ. P. A. sect. 51).

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 78.

iiSii

De inutatiëu, die het Giondboekblad vermeldt, zijn vau twee soorten: contractueele en onvrijwillige. De contractueele mutatie (^transfer) vooronderstelt eene geldige overeenkomst tusschen de partijen en inschrijving door den Doekhouder. Vereischten voor de .geldigheid van overeenkomsten betreitende onroerend goed (tleeris) zijn naar Bngelsch recht de volgende (1): bekwaamheid, eene geoorloofde oorzaak, schrift, behoorlijke redactie, voorlezing, het zegel en (in de meeste gevallen) de onder-teekening des vervreemders, afgifte van het document, aanwezigheid van getuigen. Bedenkt men nu, dat de inschrijving iiaar Australisch recht positief rechtsgevolg heeft, zoodat dus de ingeschrevene overeenkomst ten aanzieu van latere bona M^ verkrijgers steeds geacht wordt geldig te zijn, dan ligt het voor de hand , dat de Boekhouder niet inschrijft zonder zich overtuigd te hebben, dat deze vereischten werkelijk vervuld zijn. Anders immers zoude men gevaar loopen door de inschrijving juist datgene te sanctioneeren, wat de wet wil uitsluiteu : overgang van recht krachtens den wil van een onbekwaam persoon, of zonder geoorloofde oorzaak , of zonder in acht neming der voorgeschreven formaliteiten. Maar niets is minder waar: de Boekhouder is verplicht iedere mutatie in te schrijven, wanneer men hem een ingevuld formulier {sebeMe) vooriegt, dat de geauthentiseerde handteekening van den ingeschreven eigenaar draagt (2), voorzoover niet een of andere grond van onbekwaamheid (3) toevallig te zijner kennis gekomen en door hem in het Grondboek aangeteekend is (4). // The b/usiness of tie ('Land Titles Jfepartememt is . . . . reduced in all cases of transfer to tiis single q/teslion : Is tie signature of

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Kerr, He student’s Bladstone IO**“ ed. (1887) p. 179—182.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 56 jis sect, 267—269.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Gronden van onbekwaamheid zijn: inyaney, coverture, lunacy, unsoundness of wind (R. P. A. sect. 220, 50),

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 77, 189.

283

/Jie o/mier flw/y au/Zten/wa/efi {I)/» Dit schijnt ■ oppervlakkig vreemd, maar de verklaring is niet ver te zoeken. Indien men namelijk wilde gaan onderzoeken, of de ter inschrijving aangemelde overeenkomsten werkelijk voldoen aan de wettelijke vereischten, met name of de oorzaak geoorloofd heeten mag, dan zoude men moeten vervallen in eene lastige en tijdrovende verificatie, die het stelsel spoedig in discrediet zoude brengen. Om dit te voorkomen neemt men met eene geauthentiseerde handteekening genoegen, het oog sluitend voor de mogelijkheid dat die handteekening ernstige contrabande: dwang, bedrog, onbekwaamheid, ongeoorloofde oorzaak, benadeeling van crediteuren (2), dekt. M.a w. men verklaart het onderteekenen van een formulier (3) voldoende om overdracht van onroerend goed te weeg te brengen ; men maakt den grondeigendom zoo mobiel als een orderpapier. liet is hier niet de vraag, of deze mobilisatie wenschelijk is; ik wil enkel het feit coustateeren , dat de loftuitingen, die aan het Torrens-.stelsel worden toegezwaaid , door hen die daar zeggen : het Torrens-stelscl levert

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Return u’ 190 p. 53 (G. K. Holden). — Indien een ingeschrevEii hypotheekhouder vervreemdt, wordt niet geverifieerd, of de schuldenaar werkelijk in gebreke is (ibid.).

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Legitimarissen kent het Engelsche recht niet.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Bijv.: /, Join Adams, being registered as seized of an estate in fee simple (subject iotoever to suci encumbrances, liens and interests as are notijied by memorandum endorsed iereon) in tiat piece of land etc.

in consideration of tie sum of £ 6000 paid to me by Jf'illiam Broten, tie receipt of tciici sum I iereby acinoteledge, do iereby transfer to tie said R^ittiam Brown all my estate and interest in tie said land above-described, (of wel ; in consideration of lie sum of £ 2000, tiis day lent to me by fFUliam Brown, lie receipt of wiici sum 1 iereby acinowledge, do iereby covenant witi tie said IRilliam Brown, tiat I will pay to iim fie above sum etc., secondly tiat I will pay interest etc. And for tie better securing to tie said fRitUam Brown tie repayment etc., / iereby mortgage to tie said R^illiam Brown all my estate and interest in tie said land, above described).

2.84

al de voordeelen van een positief stelsel op zonder den last en het nadeel der ambtelijke verilicatie, da/- die foftuidnffen ai/een ver^reyen zij-a, ffeHJ/: zij ai/een mr^reffen kond-cn murden, door öed-e/cie mol/disaiie (1). Tevens volgt hieruit, dat 'I’okkkns zich bedriegt, M'anneer hij meent, dat zijne voorstellen alleen van belang zijn voor de zekerheid van den grondeigendom, en de natuur van dat recht onaangeroerd laten (2), Integendeel zijn stelsel vooronderstelt de aanvaarding van een beginsel, dat den aard der zakelijke rechten tot in het hart tast, het beginsel namelijk, dat hun verhandelbaarheid aan die van een wissel gelijk gemaakt worde.

Onvrijwillige mutatiën (tran-smissionii) hebben ])laats door sterfgeval, of bij het leven van den ingeschreven eigenaar door faillissement {inso/vmc^), boedelafstand {staiuior^y assignmeni}, huwelijk (indien het goed ten name der vrouw staat). In de drie laatstgenoemde gevallen zal de oude rechtstoestand voortduren totdat de curator [trustee} zich ais eigenaar (3), of de man zich als mede-eigenaar doet inschrijven (4). Dit voor te schrijven bij sterfgeval, gaat zelfs de macht des wetgevers te boven. I ndien hij er tegen op ziet, alle nalatenschappen te sequestreeren ,

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Het verdient meer de aandacht, dan er tot nog toe aan te beurt gevallen is, dat op den hier bedoelden weg ook door den Pruisischen wetgever de voornaamste schrede reeds gezet is, terwijl het Duitsche Ontwerp bij de Torrenswet in dit opzicht nergens achterblijft. Maar hoor dan nu ook de noodkreet van Gierkb. Soziale Aufgaèe des grtvairecHs (1889) p. 23: „fKenn wir .... mil der óJfentUehen Koitlrole und Setundung der RecAlsBerhäUnisse an Grundsliiclcen nichts als eine staatlich gewährleistete Moiilisierung des Grundbesitzes erreichen, so werden wir zwar einen sehr freien, sehr prompten und sehr sicheren 1^erlcehr mit Bodenwerthen erzielen, aber die grosse soziale Funktion des Grundeigenthums . . . . werden wir untergraben.” Ja, lieve menschen, het mes snijdt niet van twee kauten.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Besag p. V ; „The system of conveyancing herein explained does not Interfere with the principles or rules of law, or with the powers o/ landowners or their rights or liber lies.”

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 170.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 190.

285 dan zal hij moeten gedoogen, dat door het overlijden van lederen ingeschreven eigenaar een plaats in het Grondboek vacant en de persoon van den rechthebbende onzeker wordt liet eciiigc, wat hij doen kan, is, af te wachten totdat de .luccessor zich bekend maakt of toevallig bekend wordt, en na onderzoek van diens recht hem in de plaats van den overledene in te schrijven. Tot zoo lang blijft noodwendig de plaats van den overledene vacant. Nu is naar Engelsch recht in het onroerend goed opvolger in de eerste plaats de testamentaire erfgenaam (devisee') en bij ontstentenis van dezen de erfgenaam ah intestato (Aeirj. Daarmede komt het overeen, dat de oudere forrens-wet van Sou(^. Australia [1) den Boekhouder machtigt den erfgenaam, die zijn recht staaft, als zoodanig in te schrijven onder in acht neming van (in hoofdzaak) dezelfde voorzorgsmaatregelen, als wanneer een goed bij het Grondboek wordt ingelijfd (2). Ten einde van deze bij ieder sterfgeval te herhalen verihcatie af te komen, heeft nu de wetgever van 1878 een zeer eenvoudig en doellreöend, maar tevens, gelijk blijken zal, hoogst bedenkelijk middel aangegrepen. Den executeur-teslamentair (ea-ecutor), of, bij ontstentenis van dezen, cenen gcrechtelijken bewindvoerder (administrator'), schuift hij tusschen den erflater en den erfgenaam als successor in, bekleedt dien successor met de volledige rechten van eenen eigenaar (3), en reduceert den erfgenaam dus tot houder van een vorderingsrecht (4). Dit stelsel, afgezieu aan de Eugelsche wetgeving voor roerend goed (5), wordt in de volgende woorden samengevat:

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Heat Properly Act of 1861 sect. Ti, 80.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Advies der rechtsgeleerden (solicitors), die den Boekhouder lcr zijde staan ; oproeping van onbekende belanghebbenden bij advertentie; persoonlijke waarschuwing (notice) van vooronderstelde belang hebbenden.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;S. P. A. (1886) sect. 175. 178.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Ä. P. A. (1886) sect. 181.

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;Vgl. KuRR, the student’s Slacistone 10'*' ed. (1887) p. 247—254.

386

ff Real (1) proper^/ devolves uptm lite ereeulors, amd nul on lie devisee under a ioill; and upon lie admimislralor. and nul upon lie leir-al-law, in case of inleslaep Çi).» Ten einde tie strekking van dit voorschrift te begrijpen moet men weten, dat de executeur, om in functie te treden liet testament, waarin hij benoemd is, bij bet gerecht moet overleggen en de geldigheid er van door een eed, of ingeval van tegenspraak per lesles moet bekrachtigen [prove lie will'). Gerechtelijk bewindvoerder wordt, bij ontstentenis van eenen executeur, de naaste be kende bloedverwant [nearesl friend), wanneer hij zich als zoodanig door het gerecht heeft doen aanstellen llale oul lellers of adminisiralionij en borg gesteld heeft voor een behoorlijk beheer (3); meldt geen der bloedverwanten zich aan, om tot bewindvoerder benoemd te wor.len, dan heeft het gerecht vrije hand om tot bewindvoerder te kiezen, wien het daartoe geschikt acht (4). Iii korte woorden komt het stelsel dus hierop neder, dat de Staat den erflater uitnoodigt, om het vermogen door de benoeming van een executeur te sequestreeren, onder de mededeeling, dat hij het anders zelf zal doen. Gelijk men

ONDER LEVENDEN AAN DE VERIFICATIE ONTSNAPT EN DOOR NIETS

ANDERS ONTSNAPPEN KAN DAN DOOR BEDEKTE MOBILISATIE ; ZOO ONTSNAPT MEN BIJ STERFGEVAL AAN HETZELFDE EU VEL, EN KAN DAARAAN OOK NIET ANDERS ONTSNAPPEN , DAN DOOR BEDEKTE SEQUESTRATIE VAN STAATSWEGE. Immers wanneer mijn vriend Treub zich voorstelt, dat men aan de moeilijkheid ontsnapt, door aan den Boekhouder het recht te geven om //bij overgang door overlijden een verklaring van erfrecht te vorderen, afgegeven door een rechterlijk ambtenaar, die op-

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;In Engeland alleen : personal.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Reiurn n’ 211 p. 6.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Kerr, the student’s Black,stone etc. p. 252.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Kerb, 1.1.: „lf none of the kindred take out administration, . . . the court may . . . . commit administration to such discreet person as it approves of,”

387 roepingen van reclitliebbendeu zou kunnen doen (I),'/ dan ziet 11 ij geheel voorbij, dat men do verilicatio niet afschaft door baar in andere handen te leggen.

Ben der meest opvallende eigenaardigheden van het Torrens ■ stelsel in vergelijking met andere positief werkende stelsels is de veelheid van middelen, waardoor het van Staatswege spoliatie van rechthebbenden door valsche inschrijvingen tegengaat. Het eerste middel is de ambtshalve aanteekening (^caveat) ter voorkoming van onderkruiping (for tAe preigt;eniion of an^ fraud or improper dealing), waartoe de Boekhouder onbepaald bevoegd is verklaard (3). Heeft onderkruiping reeds plaats gehad, dan treedt voor deze bevoegdheid de andere in de plaats, om het abuis te recti ficeeren, tenzij de ten onrechte geboekte titel reeds aan een derde verkrijger ware overgegaan (3). In dat geval namelijk staat men voor een fait accompli, omdat 6ona file verkrijgers onder bezwarenden titel van het oogen-blik hunner inschrijving niet meer kunnen worden uitgewonnen op grond van gebreken in den titel van hun auteur. Voor zoodanig geval nu is berekend het beroemde waarborgfonds [assurance fund}, dat gevormd wordt uit coutributiën van hen, die als eerste eigenaar of als erfgenaam (4) worden ingeschreven, en welks tekorten uit de schatkist gedekt worden (5), gelijk de overschotten in de schatkist vloeien (6). Alleen gedeposse-

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;fT. e. N. A. n“ 1183 p. 428.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 220 (5). De clausule, die hem machtigt, om door ambtshalve aanteekening de rechten van personae miserabiles te dekken, schijnt nevens de algemeene clausule vrij wel overbodig-

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sec(. 220 (4). — G. K. Holden, Return n’ 190 p. 91 • „A ffeneral poteer of amending errors on tie register is ... . conferred [to tie Registrar Oeneral).”

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;„f/pon tke first //ringing of land under . . . t/tis Act, . . . and also upon .... transmission in eonseguiuce of .. . death” [R. P. bisect. 201). Zoo ook : ToRRENS, Essay p. 22.

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;A. P. A. sect. 206.

• (6) nbsp;nbsp;nbsp;R. P, A. sect. 202.

28S

deerden, houders van een vus in re, worden uit dat fonds schadeloos gesteld, de bonders van een iu,'i ad rem worden uitdrukkelijk buiten gesloten (1). Daarentegen hebben beiden gelijkelijk de bevoegdheid, om zelf door eene voorloopigc in-sebrijving Çcaveal') hunne rechten te verzekeren tegen beschikkingen van den ingeschreven titularis. Ziehier den tekst der wet, waarbij deze belangrijke bevoegdheid zonder eenige beperking wordt toegekend, nAny persen, eiaiminy to 6e interesleA a( la/e or in equify, mketier under an ayreemenf, or under an unreffis(ered insfrument, or otherwise howsoever in 6a7id, may lodye a caveat {'Zy/t Zulk eene voorloopige inschrijving heeft, zoolang zij stand houdt dit gevolg, dat bet Grondboek voor alle, daannede strijdige, beschikkingen gesloten blijft. »So tony as an// caveat s/iatl remain in force tAe Registrar Getieral sAatt not cMitrary tAo tAe requirem,ents tAereof {'■i} reyister any deathly mitA tAe tand in respect of toAicA. sucA caveat sAatt Aave 6een lodyed (k).” Zij houdt stand, tot op bet oogenblik, dat de persoon, tegen wiens beschikkingen zij gericht zijn Çcaveatee') door tusschen-komst van den Boekhouder de intrekking vordert, en daarna minstens 21 dagen. Antwoordt de nemer der voorloopige inschrijving {caveator} op de vordering tot intrekking met een

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 2]1.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;S. P. A. sect. 191.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;De vorm van het caveat is die van een verbod, bijv. : To the Peyistrar General, Tahe notice that A, Thomas Jones of Adelaide, yentteman, elaiminy estate in fee simple in the section 136 situated in the hundred of Clare, county of Clare, forhid the reyistration of any dealiny leiih the before mentioned estate. In het Boek zal iiu worden aangeteekend : N“ 55, Caveat, produced etc. by Thomas Jones etc. elaiminy etc., forbiddiny etc. (Vgl. Return, nquot; 211 p. 94). Het nummer verwijst naar het oorkondenboek.

Er zijn geleerden, die meenen, dat deze eigenaardige vorm vergelijking, wat den inhoud betreft, tusschen caveat en Pormeriuny uitsluit.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;R. P A. sect. 191, III,

289 eisch tot van waarde verklaring, dan kan de rechter bij voorloopige beschikking (order m (ie premities) dien tennijn verlengen (1). Dit is een zeer delicaat punt, omdat den rechter bij voorloopige beschikkingen de dubbele taak gesteld is: v(o pro(ec( Mi parses , tin one affninst (jeiw/ entrapped 6^ precipitation, tie oticr affainet beiny iaraesed ip a claim merelp veiralioti,i (2).'’ Wie dit maar tamelijk doet, doet het al heel mooi.

111 het voorafgaande is bijeengebracht, wat Touukns beschouwt ais ket bijwerk van zijn stelsel, of als ondergeschikte afwijking van het algemeene type der positieve stelsels (reffislrationof title), waartoe hij terecht ook de Australische wetgeving brengt blijkens den volgenden text uit zijn JHesap, waarin hij de geschiedenis van het positieve stelsel resumeert, nConveyancing ^V reyielralion of title iœ ieen in operation for over a century in Prussia, in Savaria, and otier European States, notably in Hambury, zoiere, duriny an eaperience of over 600 years, itias yielfled advanlayes immeasurably superior to tiose of any otier System. In Enyland also, as applied to lands under copyiold tenure (3), tie same principle ias been observed ever since tic jVorman period, tiouyi on a limited scale, and enctimbered loiti muny obnoxious cont/itions of feudalism. I’or 23 years (4) the SAME SYSTEM ias been in operation in Souti Australia (k).” Datgene nu, wat volgens Tourens, en, naar ket mij voorkomt, te reckt, onder de positieve stelsels ket zijne ondersekeidt, is

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;B. B. A. sect. 191. V—VI1.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Beiurn n’ 190 p. 38.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Copyiold lenure is tenure (afhankelijke eigendom), waarvoor oorspronkelijk tase services (diensten, een vrij man ontwaardig) verschuldigd waren, ook al zijn deze thans in een geldcijns (quit-rent) geconverteerd. Vgl. Kerk, tie student’s Blacistone 10’*' ed (1887) p. 124, 132.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;Dit is dus geschreven in 1881 fl858 23).

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;Essay p. 9 vg.

•290

de omstandigheid, dat hij aan alle rechthebbenden certiticaten uitreikt, terwijl dit bijv, in de Pruisische wetgeving slechts tuet betrekking tot hyjrotheekhouders plaats grijpt (1). In dien zin noemt Tokeens (2) zijn stelsel //een« positief, maar tegelijkertijd «zijn« certificaten-stelsel (w^ dupZ-icaf-e spsiem of conducUnff roffi^fraiwi of (?(7esj. Het certiticaat is, voor den eigenaar: een copie van het Grondboekblad, dat op zijn erf betrekking heeft {fluph'ca(e cerii/ieaie} ; voor andere rechthebbenden : een duplicaat van het door hun auteur onderteekend formulier, dat zij ter inschrijving hebben aangeboden, voorzien van het ambtelijk bewijs, dat die inschrijving werkelijk heeft plaats gehad ((luplKate instru-mené of (U/ef De beteekenis van al deze certiticaten ligt nu daarin, dat het legitimatie-papieren zijn, d. w. z,, dat niemand, al legt hij ook het onderteekend formulier over, dat als acte van transport of hypotheekverleening dienst doet, wijziging van bet Grondboek kan verkrijgen , tenzij hij tevens het certiticaat van zijn auteur overlegt. Want iedere rechtswijziging moet tegelijkertijd in het Grondboek en op het certiticaat geboekstaafd worden. Het voordeel dezer uitgifte is volgens Tourens drieledig. Tn de eerste plaats waarborgt zij tegen oudereang van het Grondboek door brand of andere calamiteiten omdat iedere rechthebbende een dubbel van den titel, in zijn bezit heeft (3). Het vereischt echter niet veel nadenken om in te zien , dat dit voordeel niet door uitgifte, maar door het bloote houden van dubbelen (4) verkregen wordt, en dus ten onrechte hier in rekening is gebracht. In de tweede plaats

(Jj Ten aanzien van andere zakelijk gerechtigden zag de wetgever daartoe gcenerlei „pradiscies Bedürfniss”, en met de arrogantie van een wetgever sloot hij dns zelfs de mogelijkheid van uitreiking uit : (rru/idiacAffeselze (Werner) H. p. 159.

(2) Bssay p. 15.

(.3) „TAis duplira/e meiAod Aas iAe furlAer recomwieadatio« (Aal in (Ae eeoit of dealruclion Ap fre, or otAerieise, of anp instrumefit ev'dencinff lille, IAe duplicaie remains available for everp purpose” (Essap p. 24).

(4) Mita men ze op eenp andere plaats bewaart.

291

waarborgt, volgens Torrens, de uitgifte van eertificaten tegen valschbeid (]), en deze opmerking is ontegenzeggelijk juist. Immers niemand zal nu, met een valsch transport gewapend, de plaats \ an den ingeschreven titularis kunnen forceeren, tenzij hij eerst het legitlinatie-papier ontvreemdt. In de derde plaats maakt, volgens Torrens , diezelfde uitgifte het verkeer nog gemakkelijker (2), waarschijnlijk, omdat men nu zonder inzage van het (Grondboek zich op de hoogte kan stellen van het recht der wederpartij, door inzage te nemen van het in haar bezit zijnd certificaat. Althans dit is de grond, die voor dezelfde bewering in Duitschland wordt opgegeven (3). Oplettende be-sehouwing doet echter zien, dat met dit voordeel het nadeel verbonden is, dat men door het certificaat wellicht bedrogen wordt. Dit kan namelijk in een aantal gevallen van de waarheid afwijken. Het is volstrekt onmogelijk, het certificaat tot een volkomen betrouwbaar papier te maken. Reeds van den aan vang af kunnen onjuistheden zi jn ingeslopen, waardoor het een be-driegelijke voorstelling geeft van den stand van zaken. Hen hypotheek bijv, is in het hypothecair extract (memoranz/uM of cZ/arffesJ, dat integreerend deel uitmaakt van ieder formulier, bij ongeluk onvermeld gebleven. Ook later, bij iedere wijziging van het üronkboek, kan de overbrenging op het certificaat met fouten gepaard gaan, die den op het certificaat vertrouwenden verkrijger onherstelbaar nadeel zullen berokkenen. Het grootste gevaar levert de ambtshalve rectificatie op. Deze kan namelijk op de inlevering van het certificaat niet wachten. Wel kan men dwangmaatregelen tegen den houder decreteeren — de Australische wetgever veroorlooft gijzeling tot zes maanden —

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;„nis duplicate system is of essential service, ... as .. . safe-ffuarding against fraud” [Kssay p. 23).

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;„ms duplicate system is of essential service, . . . . asfacUitattny dealings” (Essay p. 23).

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Vgl. Entwurf einer (TrundAuckordnung p. 99: „■• da sonst ein jeder Erwerfier das Grundiuc/t einseàen miisste.”

292

maar alle dwangmaatregelen kunnen falen, vooral indien men den houder niet kent, en men zal dus ten slotte genoodzaakt kunnen zijn, het (frondboek in orde te brengen en het certificaat ongewijzigd te laten. ()ok dan kan de overlegging van het certificaat niet gevorderd worden , wanneer een ander persoon uit hoofde van eigen recht over hst goed beschikt. Van den hypotheekhouder kan men niet eischen , dat hij het certificaat van den eigenaar bijbrenge, wanneer bij het goed verkoopt, of doet verkoopen. In al deze gevallen is of wordt het certificaat een leuijenschrift, want quot;iet einer Kof/ision ztcisc/ten f/em Bwc/ie vtul ilem Briefe »mes ersie^res voryei^n (i).quot; Het afgaan op certificaten vereischt dus altijd die mate van luchthartigheid, welke den Duitschen Ontwerper bezielde, toen hij schreef: quot;tier {B)rief fi:annj r/em Erteerier . . . . nicif eine so aisoinfe Sic7/eriei( iezwfflioi seiner Ueiereinedmmiinff mt/ äem Grnn//iuc//e oeien äass der Eneerier nie das Grundiuci einzuseien iraucife {2).quot; Een waarlijk voorzichtig kooper laat zulks nimmer na (3), vooral niet in Australië, waar voorloopige inschrijvingen ^cavea/s) zonder overlegging van het certificaat geboekt worden (4), en zelfs executie voor schuld zonder voorafgaande inbeslagneming van het certificaat plaats mag hebben (5). Deze laatste bepaling is daarom zonderling, omdat chirographaire crediteuren eenvoudig het recht van hun debiteur uitoefenen, en dus even goed als deze tot overlegging van het certificaat gehouden moesten zijn. Zoowel zij, als die betreffende de dispensatie der voorloopige inschrijvingen, berust op de overweging, dat zonder dergelijke

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Motive zu dem Entw. eines £. 6. B. Ill p. 615.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Entio. einer ßrundiucAordn. p. 66.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Naïef is de opmerking van Besson (Livres fonciers p. 435), dat men het bezwaar kan wegnemen, door aan verkrijgers van certificaten op schriftelijke aanvrage mededeeling te doen van de afwijkingen tnsschen Grondboek en certificaat.

• (4) nbsp;nbsp;nbsp;ToRRENS, Essay p. 24, 26, 46.

• (5) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. R. seet. 108.

293 faveur van deze aanspraken licht, niet veel terecht zou komen (1). Boven en behalve dit alles staat de verkrijger altijd nog bloot aan het gevaar, dat hem een geamortiseerd stuk in handen wordt gestopt, omdat men niet licht voorschriften zal kunnen ontberen' waarbij onder bepaalde (toch nooit onfeilbare) voorzorgen de uitreiking van nieuwe certificaten in de plaats van zoek geraakte mogelijk wordt gemaakt.

Het Torrens-stelsel vormt den overgang van bedekte tot openbare mobilisatie. De mobilisatie namelijk , die tot nog toe in beginsel bestond, doordat onderteekening van een formulier alle gebreken geacht werd te dekken (2), wordt nu zichtbaar, doordat ieder transport gepaard gaat met overgifte van een certificaat, dat den eigendom , de huur of de hypotheek representeert. Deze zichtbaarheid brengt nu op hare beurt te weeg, dat inschrijving der mutatiën eene overbodige formaliteit wordt. Immers, wat is het doel dier inschrijving? (leen ander, dan het verzekeren der prioriteit, krachtens den regel: Reff)s(ered eafafes .... take priorit// according io tke date of reffistration (3). De eigenaar kan een onbepaald aantal acten van transport jiasseeren: wie dus zeker wil gaan, moet zorgen, dat zijn titel gepubliceerd worde, tout cwnme ekez noue! Maar de aanleiding tot die zorg vervalt, wanneer er een legitimatiepapier, en de verkrijger niet slechts van de acte van transport, maar ook van dat papier gesaisissecrd is; immers nu kan hij er op rekenen , dat alle vroegere of latere transporten toch krachteloos olijven wegens gemis van het essentieele admimcutum. Wie het

• (l) nbsp;nbsp;nbsp;Vgl. Jinlw. einer Grund/rucAordn. p. 66. — Men lette wel, dat deze twee klippen door den Staatswil geschapen zijn, de overige door de natuur der zaak, en dus zelfs bij den besten vorm van mobilisatie, onvermijdelijk zijn.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sert. 57.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;ToKRENS, Essay p. 22.

294

certificaat bezit, heeft zicli daardoor feite!ijk de prioriteit verzekerd; wat zal hem bewegen zijn titel te doen inschrijven? Het is waar, dat de niet ingeschreven certificaathouder bloot staat aan het gevaar, naderhand het (irondboek door voor-loopige inschrijvingen (caveats') gesloten, of wel het goed g(^-ëxeenteerd te vinden. Het is ook waar, dat hij deze gevaren voor 10 .t^minffx af kan wenden (1). Er is du.« eenig belang, om zich te doem inschrijven, en de prijs matig. Maar dit belang is niets, in vergelijking van wat verzekering der prioriteit zijn zoude. En deze kan men zich niet meer door inschrijving verzekeren , wanneer men zich harer reeds verzekerd heeft door bezit van het legitimatiepapier, flef i/t z/u/t eenfi owomxfookzl/jie waar/zeit/, tlaf /if wef^ffever, zHi’ cerdfica/’en wUreiH, i,ei voornaamfe óe/at/ff itzeff z/oef uzif/fzz z/a/ Zzzif puó^ie^. fzij zie insc/rrijvinz/ /zeefi, en z/af dze zzzefffez-er zicA er op moef zzooriereuien, zfai zie inftc/zrzjzzzzzff in een xf^ezis tzzaznieizzi aanlal ffevaUen rerzwinzel zal zzzorzlen. Zijn er certificaten, dan zal in dit; certificaten handel worden gedreven (2), ook al staat liet nog zoo duidelijk in de wet, dat ieder transport gepubliceerd moet worden. Want de certificaathouders zullen ook zonder inschrijving zich volkomen zeker gevoelen , en slechts in zeldzame gevallen hun vertrouwen beschaamd zien. nbsp;Er zal zich dus een extra legaal vinkeer ontwikkelen, en de vraag zal zijn, wat den wetgever daartegenover te doen staat. 'I'wee wegen staan voor hem open. Hij kan vooreerst zijne certificaten intrekken, d. w. z. te.rug-keereu tot de beginselen van het gewone positieve stelsel. Hij kan in de tweede plaats het verkeer legaliseeren, dus het vereischte der inschrijving prijs geven. In dat geval ontstaat een gewoon mobilisatie-stelsel Maar hij zal het Torrens-stelsel in geen geval kunnen behouden. JJa’I' stklskl, pnntrciTKiT

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;Zooveel kost iedere inschrijving in Szzuilz Auslrzilizt.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Belcening i.s reeds door de wet voorzien: K. P. A. zieet. 149 Vgl. ToRRENS, Kssay p. 24 vg.

295

EN MOBILISATIE WILLENDE VERBINDEN , LOOPT NOODWENDIG UIT OP ZELF-VERNiETiGiNG. Dc gescluedeuis is daar om het te bewijzen. De wet van 1878 heeft voor Sowt/z A-usiralia het Torrens-stelsel opgelieven, en daarvoor een gewoon mobilisatie-stelsel gesubstitueerd. gt;/Power is i^iwen io Pt^ Reffistrar General f-o jzlace on P/e Reffisfer hooi-, a person who Aas derireti tifle lAroztffA several unrez/islered inslmmenls, insfrumenls ivAicA ouffH lo Aave leen rei/istered in H^ usual order, bui fArouffA some acci-d/zni or neffUffence on tAe part of lAepersons interested never actually were so reffistered,quot; Men ziet zelf in, dat zulks in strijd is met nlAe essetilial principle of tAe Torrenssystem,quot; namelijk ntAat no estate or interest passes except by reyistration (1),” maar volhardt des niettemin in de dwalingen zijns weegs bij de latere wet van 1886 {R. P. Ä. sect. 246). Zoo spot de logica der feiten met de logica der systemen.

Dus leeft sints vijftien jaren SoulA Australia niet meer onder het Torrens-stelsel, maar onder een gewoon, zij het gebrekkig, mobilisatie-stelsel. Want gebrekkig moet wel een stelsel zijn, dat niet om zijns zelfs wil is ingevoerd, maar enkel dienen moet, om de gaten van een ander stelsel te stoppen. Dit mobilisatie-stelsel zondigt nu, volgens mij, op drieërlei wijze. Vooreerst, omdat het niet genoeg zorg draagt voor de splitsbaarheid van certificaten, ’t Ts waar, de eigenaar kan zijn erf in perceelen snijden, en voor ieder perceel een afzonderlijk certificaat verkrijgen tegen inlevering natuurlijk van het oorspronkelijke certificaat (2). Maar hij kan niet zijn certificaat doen splitsen in certificaten voor evenredige deelen, niet inruilen tegen een hoofdbewijs voor den bezwaarden eigendom en deelbewijzen voor hypotheek, huur, servituten en wat dies meer zij (3). Ten tweede zondigt ditzelfde mobilisatie-stelsel

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;H. Gawler, in Return n« 211 p. 6.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. sect. 78.

• (3) nbsp;nbsp;nbsp;Hypotheek (huur, servituten) aan eigen order kent de Australische wetgeving niet.

Tiemit. LlVste Deel, 2de stuk [1893]. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20

ÄOß

tegen den regel ; if ^aut qu'une porie .soit ouverte ou fermée. Met geeft den Boekhouder discretionaire macht om tweede en derde opvolgers in te schrijven of buiten te sluiten (1), het verzuim van inschrijving huns auteurs al of niet door de vingers te zien. De derde fout is deze, dat het revindicatoir en executoir beslag op het goed zelf toelaat, zonder gelijk beslag op het certificaat te eischen. Moe geheel anders zoude een stelsel er uitzien, opgebouwd op het beginsel, door mr. Feith gesteld juist in hetzelfde jaar, waarin Soutf Australia zijn vaste goederen mobiliseerde. Aldus sprak mr. Beith(2); «Moe meer men den eigenaars van vaste goederen de gelegenheid geeft om die te mobiliseeren, en aan de geldschieters om hun geld op solide wijze te beleggen, des te meer bevordert men de ware belangen van beiden.« Ik laat geheel daar, of dit inzicht juist is; ik treed ook hier niet oj) het terrein, dat den praeadviseurs is toegewezen; hoe aanlokkelijk ook, ik sluit alle beschouwingen Ae leffe ferenrla buiten. Uit alleen wil ik gezegd hebben, dat men geen behoorlijk mobilisatie-stelsel verkrijgt tenzij op den grondslag door mr. FEri’H met zoo groote helderheid aangewezen ; en dat zij, die voor de gevolgen eener algemeene mobilisatie beangst zijn, in het ToKKENs-stelsel het paard van Trojc binnenhalen.

Utrec/it, 22 Mei 1893. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J. 0. Naber.

• (1) nbsp;nbsp;nbsp;R. P. A. .sect. 246.

• (2) nbsp;nbsp;nbsp;Handel. Jur.-Vereen. 1878. I p. 196.

S/a’ix/.ii’i: ran af /fe feij/enwoorfllffe ioafen //er Geineen/e-f^j/ifie in. de rer'K//i//end.e ffemeenten dee RiJh.

Geachte Redactie,

Ik heb de eer U hiernevens, ter plaatsing in Uw tijdschrift, aan te bieden een exemplaar mijner circulaire dd. 14 Juni 1893 aan de heeren burgemeesters van alle gemeenten in het rijk.

Met zeer veel bereidwilligheid is aan mijn in dien rondzendbrief gedaan verzoek gevolg gegeven, zoodat ik in staat ben geweest om samen te stellen de statistiek van de kosten der gemeentelijke politie in al de gemeenten, die ik mede hierbi j voeg.

Ik heb ten aanzieu dier statistiek enkel te doen opmerken dat de bedragen, in de laatste kolom van den staat, te, laag zijn en dit wel omdat vele burgemeesters mij hebben bericht niet in staat te zijn om op te geven de vermoedelijke waarde der gebouwen of lokalen bÿ hun politie in gebruik. Zij gaven als niet ongegronde reden daarvoor op dat een of meer lokalen van het raadhuis tot dat doel worden gebezigd.

Uit de cijfers blijkt dat de kosten der gemeentelijke politie zijn te stellen op ± f 1.— per persoon.

In de rijksbegrooting heb ik bevonden dat de kosten der maréchaussee bedragen........f nbsp;nbsp;532,32.) en die van de rijksveldwacht en overige rijks-of algemeene politie.........« nbsp;nbsp;534,993

Samen nbsp;. nbsp;ƒ 1,127,313

Tel ik hierbij op het totaal der kosten van de gemeentelijke politie ad.......// 4,403,823 dan kom ik tot het gezamenlijke bedrag van . nbsp;ƒ 5,534,141

In de noot, voorkomende op bz. 51 van het praeadvies van

Mr. J. G. T. Heylioers, in den overdruk uit de Handelingen der Nederlandsche Juristen-Vereeniging, 24« Jaargang, 1893 1, wordt melding gemaakt van een opstel in de »Gemeentestem.« Daar werd bedoeld het opstel van mijne hand, opgenomen in Nquot; 2149 van dat Weekblad. Ik voeg van dat stuk

298 een afschrift bij mijn tegenwoordig schrijven en noodig U uit om ook dat in Uw Tijdschrift te plaatsen. (1)

'n-Gravenkaffe, 9 Juli 1895. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Van Schermbeek.

Bijfa^e I. ’s-ÜRAVENHAGE, 14 Juni 1893.

liet feit, dat in de Algemeene Vergadering van de Juristen-Vereeniging, op 28 en 29 Augustus 1893 te Utrecht te houden , zal worden behandeld de vraag :

// H- efte /je^voren de ffrond^ilaffen (e zijn voor d^ sam.ensle/Hnff veener alffemeenepolüie-wet, zoovel ten- aanzien van de bevoeffd-r/beden abs van de or^anisaiie der /loKde''quot;

(1) Deze regelen ontving ik ter correctie, juist nadat ik in n’. 56 van „Het Paleis van Justitie” kennis had gemaakt met het Arrest van deii Hoogen Raad dd. 29 Mei 11. dat ik zeer belangrijk acht bij de beuordeeling van de gemeentelijke politie. Daarin is beslist dat een agent van politie (een der species van het genus „dienaar van politie”, vermeld in art. 190 der gemeentewet) niet behoort tot de ambtenaren, volgens art. 8 W. v. Sv. belast met het opsporeu van strafbare feiten en dus ook niet behoort tot het gezag, bevoegd om bij een bekeuring een verdachte naar zijn naara te vragen, met het gevolg dat deze, een valschen naam opgeveude, art. 435 n“. 3 W. v S. zou hebben overtredeu.

Onbegrijpelijk is het mij geweest, dat de Regeering, bij de jongste herziening van het Wetboek van Strafvordering, tegen haar eigen belang in, de „dienaren van gemeentelijke politie ’, ondanks dat zij bij de wet zijn dienstbaar verklaard aan de algemeene of rijkspolitie en dat is beslist, dat zij zijn „dienaren der openbare macht”, niet heeft opgenomen in art. 8. Dan zou hun dienstbaarheid aan de rijkspolitie heel wat meer practisch resultaat hebben en dan zou de last achterwege kunnen blijven om hun commissiën te geven als onbezoldigd gemeente-of rijksveldwachter, zooals o. a. te ’sGravenhage met alle het geval is.

In een vorig ontwerp voor een nieuw Wetboek van Strafvordering waren de dienaren van politie wèl in dat artikel opgenomen. Waarom zouden zij minder vertrouwen waardig zijn dan gemeente-veldwachtors of rijksveldwachters en waarom is er niet meer verband tusscheu art. 190 der gemeentewet en meer-genoemd art. 8 f (Zie hierbij bz. 24 van het praeadvies van mr. H. J, Kist).

17 Juli 1893. v. S.

299

heeft mij geleid tot het besluit om een Statistiek te verzamelen van de tegenwoordige kosten der gemeentelijke politie in al de gemeenten des Rijks.

Ik neem de vrijheid een beroep te doen op Uwe medewerking om te komen tot de bereiking van dit doel en verzoek U beleefd mij dit stuk ingevuld terug te zenden, gaarne vóór 28 dezer.

Ik stel mij voor om aan die Statistiek openbaarheid te geven of haar ter beschikking van de Juristen-Vereeniging en voorts van het Departement van Justitie te stellen.

JJe JJoofdcomm.Msaris van Pooide, VAN Schermbeek..

Gemeente :....................

Provincie :....................

Arrondissement :................

Bevoiking-cijfer op 31 December 1892 ;......

Vermoedelijke waarde van de politie-gebonwen of lokalen

l'oegestaan op de begrooting van 1893 voor:

Jaarwedden van de commissarissen van politie . . _f Belooning van de inspecteurs en verdere dienaren of beambten van politie

Kleeding en wapening

Verdere uitgaven in zake de politie

Samen . . ƒ

Huur, schoonhouden en onderhoud der lokaliteiten bij de gemeentelijke politie in gebruik Totaal . . ƒ

Aantal commissarissen van politie : ....., inspecteurs:

brigadiers of hoofdagenten : ....., agenten : ....., gemeenteveldwachters ; ....., andere politiebeambten; .....; sterkte te

Deugdelijk verklaard.

Pe Barf/emeester.

Bijlage B. STATISTIEK van de kosten der gemeentelijke politie, in al de gemeenten des Rijks.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6