|
Ê5!$ßÔ
|
|||||||
|
fi wfry s*j
|
|||||||
|
. ^UcA^t /ý/ ■ ^rt rsu
|
|||||||
|
X&
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
õíé;
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
t^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
TEC
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
<&vi<
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
A^X
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Am
|
Lucbvicum S^3R
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5lil, !:'t
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
lffil!j!raii!liii|!llijiinmmrriii)[r|!B!ti|
S!0r|!llitffifchiiiij!ii|iii]|]iimiiriimmiii(iii|i|iin tlii!?lB!fi£lll|i,1'lll!i."!l|Hii.riM|iTnil!iiinDI!!.'ffl |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
l'!!JI'iJlllui[linjll|]lluiM!l\tm
miiipJiiiiitiiifimiiiinHiJ
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wfi
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
It^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\K
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
rs
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
#«?
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
J^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%0
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i^MHH
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
li>
|
||||||||||
|
Ì. VlTRVVir POLLIONIS
D Å
|
||||||||||
|
*
|
||||||||||
|
ARCHITECTVRA
L É Â R I D Å C Å Ì.
Cum Notis, Cafligationibus if? Obferpationibm
GVILIELMI PHILANDRI integris;
DANIELIS BARBARI cxcerptis 3 & CLAVDII SALMASII paflim infertis. Pumittuntur
ELEMENTA
ARCHITECTVRA
CotteBaab lllufiriViro
HENRICO WOTTONO EquitcAnglo. Accedunt
LEXICON VITRVVIANVM
BERNARDINI BALDI VRBINATIS GuaftelteAbbatisj
Bt Bju/dem
SCAMILLI IMPARES VITRVVIANI.
D Å Ñ I C Ô V R Á
Libri tres Abfolutijfmi
LEONIS BAPTISTiE DE ALBERTIS. DE SCVLPTVRA
Excerpta maxime animadvertcnda cx Dialogo
Pomponii Gavrici Ncapolit. LVDOVICI DEMONTI Ï S I I
COMMENTARIFS
DE SCVLPTVRA ET PICTVRA.
Cum variis Indicibvs copiofiifimis.
Omnia in umm coUetta > digefia & illttflrata Á
IOANNE D£ LAET Antwpiano.
|
||||||||||
|
SERENISSIMiE AG POTENTISSIMjE
PRINCIPI.
CHRISTIN^
õ å é g £ á ô é á,
SVECORVM,GOTHORVM,
AC VAND Á LO RV Ì R Å G É Í Ì,
MAGNI DVCATVS FINNONIifi
PRINCIPL
ESTHONIiE ET CARELIifi
D V C I,
DOMINiE INGRIiE,
GVSTAVI MAGNI
F I L I £ ET HiREDI.
SERENISSIMA REGINA,
Arentis tui, Gvstavi Magni
virtutes in Te relucentes , Illius Triumphi atque etiara Tui, qui affli&iflimaj Germaniae pacem de- derunt ; Tuam Majeftatem toti Orbi merito venerabilem faciunt; verum Eruditio * 3 Tua,
|
||||
|
Tua,& Affe£tus erga omnes Eruditos vel maxime
fufpiciendam: inter quos licet nomen meum pro fiteri neque poffim neque prefumam, non putavi tamen hoc qualecunque teftimonium venerationis -mex & obfequii Tuae Majeftati ingratum futu- rum. V é ô r í í é vs hujus operis Audor illud ma- ximoOrbisPrincipi Avgvsto infcripfit■· Difci- plina ipfa Architeotura Principibushaudindigna, fiquidem pene omnes alias Artes & Scientias in- .cludit, & iis maxime fervit, qui ficuti falutaribus Legibus Regnamoderantuiyta &: Magnificis ^di- ficiis ornant: quse cum Pacis fint opera, quam Ma- jeftas Tua fuis confervavit, alienis peperit, haud intempeftivum mihi vifum, Architeduram Anti- quorum Tu# Majeftaticommendare,vere magni^ ficam, ut monumenta qiue fuperfunt, teftantur; & hunc Audorem qui in hoc fcribendi genere re- liquis omnibus praeluxit. Cseterum Deum fupplex veneror uc Tuam
Majeftatem quam diutiflime Felicem & Augu- ftamconfervet· MAIESTATI TVA
|
||||||||||||
|
devotijfimw cliens
|
||||||||||||
|
Lugd. Batav.x í Maji
cId bc xnx. |
||||||||||||
|
D Å L Á Å Ô.
|
||||||||||||
|
loANNES
|
||||||||||||
|
Á D
■'■'f ■
■t ■»""· ■ ■ * |
||||||||||||
|
BENEVOLVM LECTOREJVL
Fide Akchitectvka , nobilijjtmafa*
ne, ö· /»«û/fc* &xm^f jh**ww* necefaria difci^ plina, inter^ntiqmseprofefofcnpferit, tiabe- mw neminempttter Vitrvvivm; qui rne~ thodo quadam peculiari &- commoda prdceptct /7- fe decem Libm efi complexm^ qute,ut apparet> maximampartem hauferat ex aliorum Scriptorum monumentU 9 maxime Grcecorum (cjuare &ñßïçö illim muhis hcu graci^at) partim ex propria obfervatione &praxi. Licet autem credendum â hanc aifcipli^ nam ea atate, quafcripfit > excuhijjimamfuijje, quod&- nliquw YeMplomm, ojfedificiomm, Tontium, Arcuum, Sepulchromm* que teflantWy á quibm exemplaribmhodie pr<zcepta deducuntur $ tamen ut in aliu Artibm atque Sckntiis, multafuperioribm feculis & nofiro quoque > judiciam &- tnduflriaperitiffimomrn Archite* Bommadjecit, qui tamen hunc Vif rvvi vm lubentijfime Magijlrumfuumagnofcunt. Quapropter ab <Jimicurogcitm 9 novam &accuratam illim editionem dare conatmfum * inqua* fiquidem Viri OoBiffimi ita judicabant ^fecutmfum accuratifi* fimam editionem Cjuilielmi Thilandri, ita tamen ut UBiones quaf* dam e Jfeteribw Mannfcriptu addiderirn, non quidem in ipfo Textu 3 fed ad margjnem, ut cuique integmm ejfetfequi, quod maximeprobaret. Addidi & notas atque animadverfones ipfim Thilandri, ita tamen ut intermifcuerim etiam aliorum doBiffimo- nim Virorum nolu ■> cafiigationes & anirnadverfiones. Infronte autem collocavi doBijpmum & utilijfimum compendium hujus difciplintf > ab llluflri Viro 2). Wottono Anglo concinnatum. SubjunxiipfiVhruvio &-cPhilandri 3\(otis, Emditifimi Viri Marci Meiborniinotasad aliquot loca Vitruvii qtue Muficam fycBdnt y ut & OoBifumi Viri 3\Qcolai Cfoldmanni, Volutnrn fitruvii Ionicam reflitutam ; deinceps Lexicon Vocabulorum Vitru*
|
||||
|
Vitruvtanorunha ÏÉáÞâéçéï Viro ^Bemardino^aldo adornatum,
cui &" quadarn admifcui e fummiFiri (Jaudu Salmafii commen- tariis in Solinum (? alios Juffom: una cum ejufdem º>á\Üé com- mentario de ScamiUkimpartbm >øé jamdudum á mulmdefide* rabatur. T)emque fubjunxi quofdam libellos de ØÌçôá & Scul^ ptura &- fimilibm artibm > qutelicet per fe ArcbiteBum partem nonfaciant, tumenittam comunt tanqmm dominam, illique an~ cillantur. Thilander infuis commentariis meminit varwrum 'Tra* Batuurn, quos dehifce artibm adornaverit yfed diligentifftma in- vefligatione faffa, nihil horum deprehenderepotui, ita ut credam ipftaccidijje, quoddmmultis Viris doftky multapromittere qu^e nonpftfflant, auttmitumaffeBatarelinquunt. Hancoperamno- âíáçé & diligentiam â boni confulueritis 5 poterit âïÐáâú , â iDeH^vitamprorogav^rity operarepeti^ &,hcupletioratqueuti^ liorreddi, FaL· |
|||||
|
Å L E-
|
|||||
|
i
|
|||||
|
ELEMENTA
ARCHITECTVRiE,
Colleda
«4 Â
HENKICO VVOT TONIO, Equite,
Ex optimis Au&oribus & Exemplis,
Anglico cjuidem Idiomate firipta (f edita Londini
a/lnno m. dc. xxiv. Nunc<-veroin Latimm<z>erfa J Ï Á Í Í Å DF, L Á Å Ô , Antwerpww,
|
|||||
|
Å L 0 G l V Ì AVCTOKIS.
ENRicvsVVoTTONivsAnglo-CantianuSjTHOM^E
Optimi Viri Filius natu minimus., aSereniilimo Ia- cobo Ã, Magnje BRiTANNi^5&c.Rege> in Equeftrem Titulutn afcitus; Ejufdemque ter ad Remp. Venetam Le- gatus Ordinarius 5 femel ad Confcederatarum Provinciarum Ordines in Ivliagensi negotio ·, bis ad Garolvm Emma- nvelem Sabavdia Ducem$femelad VnitosSuperiorisGER- mani^ Principesin Conventu Heilbrunnenir, poftremo,ad ArchiducemLeopoldum, Ducetn VVirtenbergenfeix», Ci- vitateslmperiales Argentinam VLMAMQVE?&ipium Roma- norum Imperatorem Ferdinandvm II Legatus extraordi- narius 5 Tandem hoc didicic, *ANIMAS SAPIENTWKES FIEKI ^JSIESCENDO.
|
||||
|
Ñ R Ì F Á Ô É Ï-
|
||||||
|
^p^ Á õ d optts mihi erit ( ut maxim& parti Scriptomm) ccmmendare
^mjubjeOfum dc quo agere infiitui. Architcffttra, enim nonpoteB defi-
derare commendatores, qumdiu erunt nobiles Vtri & nobilU wge-
|a nia$ quapropter m hncprdfatione potim profitebor per quos profe-
JJlJP cerim , fiquidem tantUm collcffor & dtjpofitor fum fupclktfilis
alien<& , ad mcum commodum. Vr&cipuu$ noUcr magisicr cH V é ô r õ V é õ s, dtqm ita fepifiime eum nomimbo · cui quidem hdc felicitdi obtigit, quod firipfirit tum Romanum Impermm pene adjummum pervcmjfet 7 aut faltem cum Auguflw (qui fiudlis illim favebai) in animo haberet ( nifi fallor) fuis limitibm Momrchiam circumfcnbere. Hac, inquam, erat ejus bona fortum. nam temporibm qtia adhuc incremmtum capiuntyArtes ut plurimum h praxi fubmerguntur-, verum, exaltera parie, revera fuit infeticior-, quod fe exprimat tam mate, prdtfertimfcYt- bem (utifecit) <evo feracijfimo optimorum firiptorum: qua, obfettritdte, mko inform tunio, accidit, quod licet ipfim concives optime in operibui illumfecutifuerint, tamen poflquAm litera revixerunt & dentto funt politx y (quai calamitates tamultm medii aviconturbarant & mbarbHricmverterAnt) mcliut aut ftltem primum á pcregrink fueritmteUecius. TS(jm Italorum, qui primiilli manm admoverunt 7 quierantboni Grammatici , videntur Mathematices faijje imperiti , & qui boni Mathematicit igmriGrammatica, donec utrumque fujficienter conjungeretur in Leone Baptifta Albcrti Floreniino, quem primumdoffum Architectum jttdicotrans Alpes: ille ta- men magis fategit fe ipfum aufforem profiteri, quam magiftrum fmtm illuflrare· J^ttaproptcr inter illiui commentatores (fecundum meam opinionem ) oportct pri- m&mlmdemtribuereinterGallos Philandro & inter Germanos Gualthero Rivio: qui, pr&ter notas fuas. publico dedit elaboratijfimam verfionem, qualis baad factle extet in alio vulgari fermone totim orbis \ licet diqaoties deploret in eo opere dcfcctum vocabulorum Artis, uti&egoinmeo \ nam â Saxomca, matrlx nofira l'mgu&, con- quefia futt, eodem jure, meo judicio, debct & filU: etemm lingu& ut plurimum in •vocabulis artium & doBmurum faam mturalem patiuntur inopiam, licet abmdent phrafibm & fimilibm fucis, £htod ad recemiores attinet, qm ex mcra praxifcri- pfirunt, dabo illis quodipforum csi, ubi nafcetur occafio. ?{um autem poH hanc bre- vcmce-afuram aliomm7 vellem equidem fatisfacere uniatqm alteri objeffiom, qtia gravitu mihimet ipfi vidcntur mcumbere: dketur quippe mc tratfare Artem, qu& f a 2 neque
|
||||||
|
mt
|
||||||
|
4? Ñ r ¢ ô' ¢ ô é ï.
neque cum munuribm qu& obivi 7 neque fortuna convenut. t^Aique ita, rem peragar,
tum quod falcem miferim w alienam mejfem, tum etiam indecori. K^Ad primum re-
Jpondeo j Licet indulgentiflimi & qrntiofffimi Primipismei bonitate ? & indulgen-
Þá j forai obiverim aliquAm civilisminifieru partem; tttmen poBquAtn domum fitm
reverfus 7 in animum induxi reverti ad proprum fimplicltAtem, decentim opma-
tus, me calamum exercere (pr^fertim in hoc primo conatu) in his fimplicibm com-
mentAtionibiu, & traffiabili fubjctfc>5 quAm m labyrwtho & myfleriis aulkis at-
que politkis; & minus me indignum vifum iri, quod qui diu contempUtw fum
illufirem Rempub. firibam de Architeffura, quam antiquitm fuerit judkatum m
Anftot. }$i£YoazmQMi\tfio,firibentedeRebuJpubl.quumtdntumeJfet Architettm. t^d
lib. %.' fecundum ? cogor humeros contrahere, ut peregre didici, & fateri non effe me<& for-
caP·6- tufix 9 exemphm dare per praxim Artis qmm contemplor: id ipfum tamen vel ab
tmpotentu meabem fecit Jperare ■ operamhanceo gratiorem fore, quia nuUius caufi
minmquam mei ipfim ejjet fufcepta. Et hac confidentU aggrejfus fum hos conatw,
quorum dua vUfefe offerebmt: um hiflorka in defiriftione pracipuorum operum»
maximam pArtemabfilutah Georgio Vafiario *» f/V/V Architettorum: dtera Lo-
gica, redigendo regulas & cautioms hu>jw Artis ad convementem Methodum, at~
quehanc mihi fumfi', noritantumutbreviffimam & maxime Elementarkm, fedut
re ipfa certijjimam» 7S(jm licet in pyaffkis fcientiis, unumquodque pcrfeEium
exemplar, loco reguU ejfe pojfit: tamen reguU videntur prdcederc^
oportere > ut per eas idonei reddamur de excmplu juduarcj.
K^AtqueitA Adprofofitum7 noloemmprolixwprafari.
|
|||||
|
Ele-
|
|||||
|
Å L Å Ì Å Í Ô Ï R V Ì
ARCHITECTVR^
TARSTKIMA.
|^^^^^^^ Í ARCHiTECTVRA,utin cseterispra&icisArtibus,finis
^§£3) Éì§% dcbet dirigcrc opcrationcm. Hnis autem eft benc cedificare. IfPlfJl frjJSl Bona sedificatio, tres habet conditiones: corrimdditatem* !fip?§l ÊÀ8À firmitatem & dele&ationem, Communis eft hsec divifio inter %S*^ ^1§P Profeflbres hujus Artis, licet,quo pafto ignoro,nonnihil diflo- ^g^^^j^^ cata ab ipfo Vitruvio lib. é. cap. 3. quern malo fequi, ut prae- ceptorem potius Sytnmetria: quam Methodi. Utautemhunc finem aifequamur, univcrfum fubje&um fub duobus capitibus eft confideran- dum, ftatione fcti fitu, & ipfo opere. Quare primum de fitu. Prxccpta qux huc pcrtinent, lxfpiciuntautuiiiverfampoikuiram (utitadicam) aut difpofitionem fingularum partium. Quarum prima,quanquam vulgo tradatur ab Archite&is ut pars ipforum profeflionis: tamen revera mutuo accipitui: ab aliis difciplinis: quia inter Artes & fcientias, haudfecus quam inteu homincs, qujedam eft focictas & communicatio principiorum. Dcprehendes enim quxdam corum eflc mcrc Phyfiologica, quantum fpe&atad qualitatem & temperiem aeris. qui cumfit continuum ambiens & irigrediens, cu jufque defe&us in fingulis habitatiouibus (quodmaximeintendo) comginonpofTunt, propterea majorcmrequiritcau- telam : ne fit autnimium craflus, aut nimisfubtilis & penctrans ·, non obnoxius infeftisncbulis & yicinispaluftribus& cienoiislocisj aut minc.ralibns exhalario mbusexipfofolo·, nonindigeftus obdefc£tum Solis, aut inexcrcitus obdefe- £tum venti 5 quod cft vivcre quaii in palude aut ftagno aeris, ut Albertus Floren- tinus Architedus ingeniofe comparat. Qusdamvidenturmagis Ailrologica, ut cumfuadcnt cavendum amalignadnfluentiaclocis; ubiTemmiotus, conta- gia, monftrofi pattus & fimilia frequentius accidunt fine cvidenti caufa; quorum confideratio fortaffis non eft omnino vana,Qu3edam funt plane oeconomica. Ni- mirum ut locus abundct aqua & vi&u; nc fit nimis praeceps ? & difficilis acccftu tam amicis, quam domefticis. Ut non fit nimis rcmotus a navigabili aliquo flu- vio aut finu maris, utannonafaciliusfabvehipoiTit. Etaliae cjufcemodidomc- fticae obfervationes. Quaedam rurfus dici poifunt optica; qux vidclicct pcrtinenr adprobc ele&um proipe&um; quemlubet appellare regalitatem vifiis. Nam uti eft dominium (ut ita dicam) pedum, quo Dominus plurimum dele&atur, cum ambit liraitcs fux poflcifionis· ita quoquc & Dominium oculomm feu vi- fusj qui ciim fitimperiofusfenfus,&, utita dicam, ufurpator,fcrrenon potcftan- guftam circumfcriptioncm, fcd nutriri vult cxtenfionc pariter atquc varietate. Inveniotamen e contrarioimprobari a bonis au&oribus vaftos & indcfinitos ptofpectus, qui extingiuintomnemapprehenfionem extremorum obiedorum, quafi hoc pafto periret bona pars deled:ationis,de qua agimus.Dcniquc reminif- cor particularis cautionis, quam haud fcio quo referre debeam.nifi eam fortePo- liticam nominem. Nc omnino a.'dificctur juxta potentem vicinumjid enim reve- ra eflet.tam infortunatc locatum efle in terra,quam Mercurius cfl: in coclo?qui ut t a 3 pluri-
|
||||
|
6 ELEMENTORVM ARCHITECTVRiE
plurimum verfatur in combuftione aut obfcuritate, propter alterius luminis illu-
ftriores radios, quam iint ipfius. Á divcrfis hifce fcientiis, ut dixi 3 &forta(fis aliis quoque, derivant Archi-
te£ti fuam do&rinam quoad cle&ionem fitus : inquanonitafuiicverus, utdo- io.muvn. q.^ vjr noftrijevi, qui priecife reilriiigit perfc&um fitum, praefertim quoad faln- 1Ú.7. ca, britatem, ad locwm coMraquem Solradios fuos fmdit cum fub Aricte oritur: Ut verbodicam, vulthabereprimamfalutationem veris. Scd hx notx, ubicunque illas offendimus in gtavibus aut levibus audoribus, mco judicio potius vota funt quam praecepta, atque hac qualitatc illasmiflasfacio. Interea affirmo, in iitueligendo (quod eft veluti contiubium cumloco) tam prudentes eflc dcbere :cdifkantes,quam funt proci:ne cum omnia fcceriiiius,in nos congruat condem- natio,quamMagiftefnoftcL-pronuntiatmMytilenen: oppidum qmdem, inquit, <edificatum clegmter ^fedimprudmter pofitum. Atquehaec quidem de univerfali pofitura, feuftatione, SequitLU-jamdifpofitiopartium; dequa (ntquamminimumtribuaminhoc
meo opere imaginationi, qua: eft incerta & irregularis) proponam regulam a me ipfocolle&am, &inquamincidihocmodo: Notaveram, omnem artcmtunc efle pcrfc&ifTimam, cumrcduci poteftad natutale aliquod principium. Quid cnimfunt judiciofiiTimi jTrtifices quam mimi naturs? Hocme duxit adcon- tcmplandum corporis noftri fabricam . in quo fummus Archite&us rantam oftenditinduilriam, uthumanamrationeminftuporcm rapiat. Ibioffendi Cor, utvitac fonteni, in medio circiter locatum adxqualiiTimam fpirituum vicalium diftribiitionem. Oculos furfum fitos, ut tanto majorem defcribere valeant cir- ciilum intra futim confpe&um. Brachia ad utrumquc latus proje&a, ut facilius prehendercnt. Breviter (neaberrcnms injucundahac fpeculatione) planeap- paret, utifententiapetita adivina luce, locum uniufcujufquepartisdeterminan- dum a fao ufu. Ut igitur procedamus a naturali ftmttuta ad artificialem, & in rudioribus re-
bus confervemus aliquam imaginem excellentiifimarum: Omnia principalia conclavia voluptati infervientia, ut mufea & Bibliotheca; fpe&ent Orientem: nam aurora Mufis amka. Omnia loca miniftralia » qux caiorem dcfiderant, ut coquinae , balnea , piftnna, lavatoria & fimilia, Mcridiem. Omnia quae re- quiruntfrigidam tempenem,utpenuana,granana & fimilia,Scptentrioncm. Ad idem quoque latus quae deftinata funt motioni, ut porticus, praefcrtim in fervidis climatibus, ant qua: pra?tGrea poftulant conftans&invariabilelumcn, utPina- cothecx, (inquit Vitruviw) per quas intelligit (fi licetconjicerc exillius Gneco, utfa^peneceiTeeftde Latino) certarepofitoria rariorum operum pittorum aut aliorum, quoe ab Italis Studioli appcllantur» qux aliis locis ubi Solis curfus um- bras variat multum amitterent gratiie. Et fecundum hanc regulam, habita fem- per rationc ufus, qusque pars aptc poterit locari. Non eft hic prxtereundum> veteres Graxos <5c Romanos, ruri & in loco un-
dique libcro · pene rcligiofe frontes fuaaim ccdium conftituille ad Mcridicm; fortaffis ncdominidomumrevcrtentisoculuscaligarct, aututfrons a Soleil- luftrata gratiorem redderet adfpe&um, aut ob aliquam talcm cauiam. Sed Itali hodicabeo difcrepant, dcquoalibi pluradiccntur. Hscha&emis fuiFeccrint de pofitione fingulorum membrorum: cujus, ficuti Auctor noilcr facpe & im- primislib. 6.cap. 10. iniinuat, fingulariscilhabendaratio, pronatura Regio- num; nam quieque Natio tenctur fupra rcgulas quafcunqueprudcnteirprofpi- cere adverfus inconvenientia fua, & propterca fortaiTis bonura tnclinium in iEgypto,faceret bonumpenuarium in Anglia. Sequiturjamfecundummem- brum, degenerali fedione opcris. Inopere, primum confiderabo prscipuas partes;
|
|||||
|
\
|
|||||
|
PaRsPrima. f
bartes; deinde acceftbria aut ornamenta: & in principalibus, primo praeparatio-
nem materiarum 6c fecundo difpofitionem, qux eft forma. Porro quod ad materiam attinet, haud dedecet Archite&um, quod decct
philofophum, explorare proprietates lapidum & materierum: uti Abietes, Cu-
preQbSi Cedros & fimiles aereas plantas \ quae cum fint naturali quodam rigore
(qiiem in homine arrogantiam vocaremj inflexibiles deorfum, eapropteL- aptif-
fimse funtad arre&aria, & columnas aut fimiles ufus ere&os; & contra, quercus
& ilmiles materiic, quae robuifoe fimt in quavis pofitione, magis conveniunt de-
cuifatis & tranfverfis operibus, utitignis & coagmentantibus trabibus, utvo-
cant. Ad eundem modum confiderandi lapides, quia alii meliores funt int]tin-
fecus, alii aptiores ad ferendum tempeftates: Quinimo fubmitteie nos debernus
ad examinandum quoquearenam & calcem, & argillam. (dc quibus Vitmvius
egit minus delicate, ut & plcriquerccentiores.) Licet autem haec contcmplatio
fit liberalis; tamen ut hanc profeffionem & operam meam vindicem a con-
temtu, obferva, delc£tum& repartitionem materiarumad fmgulas partes fa-
biicie, magis pertinere ad fecundum fuperintendentem infcriorum materiario-
ram, qui, ut opinor, ab Au&ore noftro appellatur Ojftcmator Hb. 6.c. 11. & eo
loco manifeftc ab Archite&odiftinguitur; cujusgloria magis confiftitin defi-
gnatione & idea totius operis ·, iliiufque ambitio debet effe formam fingerc, quae
eft nobilior pars, & , ut ita dicam, triumphatfupra matcriam. Atque hic obitej:
mentio facienda templi StAIuflin<z in urbe Patavina, fingulari arte exftru&i, cujus
materia cum fint tantum ordinarii lapides, fine ulla fculptura, tamcn in admira-
tioncm rapit (nefcio qpomodo) fpe&atorem, ob fccretam harmoniam propor-
tionum. Etfane, hic eftfinis ad quem aliquo modo adipirandum in privatis aedi-
ficiis·, adquxlicetproperem?liceattamenprius colligere paucas minus trivia-
les cautiones, quae ad materiarum comparationem pertinent. Leo Baptifia Alberti
tam curiofus eft, ut optet omnem materiem caedi ex eadcm iilva, & omncs la-
pides erni ex eadem lapicidina. FhUibertm de 1'Orme Gallus Archite&us adhuc
longius progreditur 7 velktque csmentum fieri ex eodem faxo> quodin ilm-
ftura collocandum erit; credens fortaiTis melius coalitura ob quandam originis
affinitatem. Sed hi conceptus videntui: nimis fubtiles in his rudimentis, Hcet eos
haud jocofe piOducam.Nam fane ejufmodi iympathiae faepe poilinthabere pru*
dentem ad Artem applicationem. Omninofatcndumeft, facei-e csementum,
fine dele&u, e materia abje&a, ut vulgo facimus, Anglicum effe crrorem, haud
parvi momcnti in noilris ftni&uris.Cum Itali ad hunc diem,& magis adhuc vctc-
rcSjiirant foiidiflimum faxum,atq-,adeo fragmcnta marmoris,ubi abundat; qnod
fucccflu temporis denuopenefit marmor, aut faltem duritise eft indiifolubiliSjUt
apparet eTheatris qua: fuperfunt.Non poifum prieterire,dum h?c ago, quandam
latemrn fpeciem> dcfcriptam a.DanieleBarbaro Fatriarcha K^Aquilienfi> in am-
pliirimaeditioneComrnentanoraminVitruviurn: figune triangularis, quovis
latere pcdem longi & fefquidigitum circiter crafil. quam commendat ob varias
caufas: quod magis commode tra&entur, minoris fint impenfx, pulchrioris
afpedus, addantque majorem venuftatcm & firmitatem angulis parietis, ubi ve-
nufte concurrunt in dcntatum opus · ita ut mircr illorum ufum a noftris non ao
ceptum, cum proponantur a íßåï magnae audoritatis in hac fcicntia; nifi quod
omncs nationes rcpudiantnovkates, & mordicus hserent propriis modulis. Hic
apte dubitari poflet, nt quidam dubitarunt» utrum antiqui Itali coxcrint latcres,
ncc ne; quod unus atque alter Vitruvii locus ambiguum relinquit. Sane ubi na-
turalis calor fatiseft validus adfupplendumartificialem, curiofaforet ftultitia
niultiplicare operam & cxpcnfam: prseterquam quod probajiilc, per amicum &
temperatum calorcna futuros pulchrioucs» leviorcs & minus diilortos,quam pcr
violcn-
|
||||
|
8 ElEMENTORUM ARCH I TECTORiE
violcntum. Tantummodo duaspatiuntur cxceptiones; primoquod in hacrc-
mifla exfiecatione multum amittitur temporis, quod alioquin in colle&ionem impendipoflct: deindequod careantemulgentc quadam fiti feuigneo appetim calccmimbibcndi, quae ftru&uram dcbetcoagmentare. Sed ha:c controverfia rcmitti poteft ad Meridiem, ubi plus eft fervoris & patientix. Quare nolo diutius in hocfcrupulo hxrere, fed concludo hane partem de materiis, cautione princi- pali: copiam materise & pecuniae fcmper paratam efle oportere, antequam ftru- duram agguediamur: namfinuncunanuncaltera pars perintervalla ftruatur, ftrufturaficcatur & conildetinsequaliter, undeparietes cvaduntrugofi &rimofi: quare ejufmodi moras re&e improbantur a Palladio lib. é. c. é, & omnibus aliis. Exccrptis veluti Spicilegio in hunc modum hifce obfervationibus de materia, li- cet■ jam progrediad difpofitionem qnx fbrmat opus. In forma, quemadmodum feciin fitu,primnm confiderabo generalem figuratione,deinde fingula mcmbra. Figurae aut funt fimpliccs aut mixtse. Simplices autfunt circulares aut angu- lares: & circularium aiit perfe&ae, aut deficicntes, ut ovales. quibus ipeciebus cro contentus, quanquam divifio accnratior efle poflet. Porro exa&us circulus revera eft figura, quae ad noftram propofitum multas
obtinet idoneas & emincntes proprietates 5 puta aptitudinem ad commodita-
tem & rcceptum, cum fit capaciffima: item ad firmitatcm & durationem, cum
iit e partibus maxime unitis; ad pulchritudincm & voluptatem, cum imitetur
orbes coeleftes, & univerfi formam. Prietereavidetuc habere naturae approba-
tionem,cum opereturinftindu, qux cftmyftica illius fchola jnamavesnidos
fuos faciuntiphau-icos. Verum non obftantibus hifce attributis,revera valde inu-
tilis eil iigura in privatis ftru£turis,quia omnium eft rumtiiofiiTima; multum fpatii
pcrdcnsi curvatura parietum, cum dividitur: prieter pravam diftnbutionem
luminis, a centro te&i. Itaut antiquitus nonfuerit ufurpata, praeterquam ßá
Templis & Amphitheatris, in quibus partitiones nonrequircbantuu. Ovales, &
aliae imperfe&ae circulares figura:, eafdempatiunturexceptioncs, &minusbc-
neficium capacitatis. Ita ut contempianda reftet, in, hac generali figurarum
difquiiitione, angularis & ex utraque rnixta. Quod ipe&at ad angularem, licct
aiienior videatur, tamen vera cft obfervatio, hancartem amare ncquc multos,
neque paucosangulos. Nam primum triangulus qui habet pauciora iatera dc
cornua, prx ommbus maxime improbatur, ntpote rcvcra incapax &infirmus
(cujusratiopofteareddetur) atquenon refolubilis in aliamregularemfignram
quam fuam, in interioribus partitionibus.
Quantum ad figuras quinque, fex, icptem aut plurium angulomm, cx aptto-
res funtad militares ftm&uras, inquibuspropugnacula pLOjicipoiTant incor- nua, & laterafervkc intervallis , quam civili ufui: licet haudignorcm famofum illud aedificium CapraroU, quod eft familize Farnefiorum a Baroccio ftruitum fi- gura pentagona, cuminfcriptionc, inquaArchitedus ingcnuc fatetur felufta- tum cum idonea collocationc luminum & vacuitatibus vitandis.Vcrum uti hasc molimina magis adfpirant ad raritatem, quam ad commoditatem, maliiii ea ad- mirari, quam magnoperc commcndarc. Hifce perpenfis, tampraeceptisquampraxioptimomm Architectorum, dn-
citmir ad probandum quadratum redangulnm, uti medium inter nimis paucos & nimis multos angulos ·, & propter aequalem laterum inclinationem (quaerc- ftangulum faciunt) firmius quam thombus aut aliud inregulare quadratum. Ve- rutn, utrum exadnm quadratum an oblonglus fit melius, non repcrio dctcrmi- natum» quanquammeojudicio, poftcrius praeferrem; itatamen utlongitudo nonexcedat latitudinem nifi tertiaparte^ namaliasminucrct venuftatem afpe- (km» ut liqucbit, cum de Syrnmetriaagemus. De
|
|||||
|
*
|
|||||
|
Ñ Á R S Ñ R I Ì Á. 9
Dc mixtis fignris partim circularibus, partim angularibus non eft opus dicet e>
quiacum jamegerim defimplicib-us, mixtae fecundum fuam compofitioncm participant eofdem refpe&us: Tantummodo contra has una eft objedio, quod offendant uniformitatem ·, de qua itaque aliquid dicendum, quoad externiim afpe&um, de quojam agimus. In Archite&ura videripoflent dux contrariae affe- dationes, uniformitas & varietas, quaetameninteufc reconciliari qucunt, uc videre eftin magno exemplariNaturx, ad quod mihi fjepe eil recurrendum: ne- queenimulla ftru&ura uniformioL· cflepoteft, quam corporis noftriin.totafi- ■ourationc, utroque latere congmente, tam in numero, quam qualitate & men- fura parti.um: & tamcn quaedam partes funt rotundse, ut brachia, qusedam pla- nai, utmanus,quaedamconvcx3c, quaedam concavx ; itautvideamusdiverii- tatem non deftracrc uniformitatcaij & membra nobilis ftm&une fatis bene cor- reipondere poiie, licet varia fint, modo non pergatiius ad quafdam inventiones extravagantes, de quibus di&urus fum largius, ubi venero ad divifionem totius opcris. Cavendx quoquefuntenormes altitudines fex aut ieptem contignatio- num j queinadmodum & ab irregularibus figuris: & contra cavendum ab humi- libus diftentis frontibus, quae itwenuftze funt; & mrfus nefacics ftru&urae fic an- gufta & venter profundus. Adquae extuema, quacdam nationcsaut urbesad- diax funt,quarum nomina civiliter fileri poflunt. Atque haec de generali figuta- tione aut afpe&u operis. Nunc dc partibus fingulis. Omnes partes ftm&ura:, ad quinque capitarcduci
poiTunt. quamdivifionemaccepi aBapttfla Alberti, ut ipfi fuum tribuam. Sunt- quc , Ftindamcntum, Parktes, Apertnrdfcu lumindy Compartitio, Teffum. De qui- bus propofui colligere principales cautioncs, & in tranfitu attingcre rationes Artis naturalcs; ut difcurfusmeusminusmechanicusvideatur. PrimuQi itaque, quoad fundamentum, exa&iiTimam curam defiderat. narn
ii hd'c falirc contingat, turbabit omnem voluptatem domus: quapropter ut bcne poiTimushabitationeinnoftramfundare, primo coniiderandus eft kdus (ut ita dicam) foli, fuper quod ftrucre initimimus, ac deinde fubftru&io, ut Á ç- tiquivocant. Quoad primum, habemus generale pneceptum apud Vitruvium* bisabeorepetitum, ut rcm magni momenti. primum lib. i. cap. 5. & rurfus aptiuslib. 111. cap. 3.hisvcrbis, ut Philandcrbenecorrexit vulgatos codices: SuhfiruBionk fundationes fodianiur, fi qitcant inveniri, ad foliduma*in folido. Quibns verbis judico illum coramendare non modo diligens fcd & zelofum examen, quid folum ferre poiTit, monens nos non debere acquiefcere apparenti foliditati, nifi univerfa terra, quam fodimus, fimiliter folida fit. Vemm quam, profunde in hac indaginc procedendum fit, nufquam, fi bene memini, determi- navit, quia fortaflis hoc magis pendet a prudcntia, quam certa regula, fecundum fabriciepondus. ^Andreas ?alUdtm tamenpulchreconatuseftad rcgulas rcdu- cere. Concedensiftifofllirae (ipfe vocat Cava?ione) fextampartem altitudinis totius ftruduraej praeterquam Ãé cellae fintfubfolo; tunc cnim (utvidetur) yellet nos paulo profundius fodere. Quidamltali prxfcribunt; poftquam elegimus arcam, & extendimus limites operis-, primum foderc puteos & cifternas & alios fubterrancosduCtus, & cloacas ad exonerandasfordes domus; duplici benciicio; nam & naturafoli tuto deprehenditur, & apcrturae ferViilnt ad evacnandos ejuf- modivapores, qui aliter exitum nonhabentes, ftruduram fortepoifent con- quaflare. Atquc hsec fatis de Fundatione, quoelicet nonfit pars folids fabncse, hic tamcn opportunus erat locus de ea agendi. Sequitur Subflruftio, autfundamenturatotiusjsdiiiciijquod parietesfuftinet;
^cftqua-dara artificialis fundatio, utprior erat naturalis. In quahacc potifli- mum advcrtenda: primum ut Tolum fit exadc libratum 5 qnde Itali utplurimum t b ibidcm
|
|||||
|
<
|
|||||
|
■ PWI^—-—é .......XJ .1. II· „-_..»...„, ---- —i^lll
|
||||||
|
10 ELEMENTORVM ARCHITECTVRiE
ibidem ponunt tabulatum ex aiTeribus: deindc infimus chorus aut ordo conftet &
nudis lapidibus (quo latior eo melior) conjun&im pofitis fine mortario ·, quje eft generalis cautio in omnibus partibus ftrudurae, quas contigux funt afieribus aut lignis,quia calx & lignum fociari nolunt,omniura minime in fundatione.Tertio ut iiiblirudionis latitudo fit ad minimum dupla ad infiftentempariete, magisaut minus, prout pondus fabricae requiret: nam oportet, ut hoc repetam, judicium cfleliberius,quamartem.Deniq5 reperio apud quofdam curiofum pr^ccptum.ut lapidesponariturutnatifuntinlapiGidina; fupponuntenim, plus roboris habere ßç naturali fua pofitura. Natn ut Yhilippmde 1'Ormeobfervat, ruptura autincli- natio faxi inhacparte latimdinis tantum dorfi cultri, efficit in fupcriore parte ftm&urae fiiTuram plusquamdimidiipedis. tam periculoii funterrores funda- jnentales. Nihil in hifce obfervationibus dixi de palatione fundationis, a Vi- truvio praecepta, cum humido & paludofo loco fuperftruimus. nam hic error eft in primo deleftu. Itaque tales fitus quibus ncceiTe eil his uti fubpalationibus (ut Vcnetiis nobili exemplo) initio ele&i videbuntur, confilio Neceifitatis. Porro fundatione explorata& fubftru&ionecollocata, deparietibus dicen-
dum. Parietesautfuntintegri&continui, aut intermiiTi: & intermiiliones aut funtcolumnxalitantae. raaloenimhicdeillisagcre, quam utaliifecere, intei" ornamenta. Intcgri parietes diverfe a fcriptoribusdiftinguuntur, aquibufdam pro qualitate materiae, ut lapide aut latere, &c. ubi obitcr notandura 5 parictes ftrui & majora opera efilicej cujns rei nondefunt exempla in noftra Infula, & particulariter in Cantio. antiquis opinor prorfus fuifle incognitum, qui obfervantes in eo filice aliquid metallici vel ialtem fufibilitatis, ad nobilio- rem ufum illum deftinarunt. Ars nunc penitus amifla, aut forte paucis Chy- micis nota. Quidam rurfus non tam confiderant qnalitatem, quaru pofitionem harum materiamm: utcumlateres autquadratafaxa locanturfccundum fuam longitudinem, lateribus &frontibus conjun&is· aut cuneis eorum jun&is, in- ftar retis (nam ita vocac Vitruvius reticulatum oputj in communi ufu, ut videtur, ipfius xvo j licet poftea fuerit repudiatum, forte propter fubtilem illam fpccula- tionem, quam ipfe tangit: quia ita poiiti aptiores funtin fubfidendo cuncis fuis perrumpere, quam in jacente pofitione, atque ita parietem findere : fed ut haec relinquamus infcrioribus artificibus j magis ciTcntialia fiint quae fe- quuntur. Utparietesfintexadeperpendicularesadfundationem: namre£hjs angulus
(inde dependens) eft vera cauia ftabilitatis, tam in naturalibus quam aitificiali- bus pofitionibus j homo quippe fn-mitrime ftat ere&us. Ut folidiffimae & gra- vilTimaE materiasfintinfimse, utpote aptiores ferre, quam ferri. Utitru&ura, proutfurgit,proportionaliterinlatitudinediminuatuu, ad levarnentum oneris & expenfarum.Utcerti ordines caeterisrobuftioresintcrponanturinftauiyf^^, ad prohibendam ruinam totius operis, ii infcriores partesfatifcant. Denique ut angulifirmitcr vinciantur, quifunt nervi totius aedificii; quare communiter eor- roborantur ab Italis, etiam in lateritiis ftruftuns, ab utroque latere angulorurn, iaxo bene quadrato; quod & firmitatem addit & venuftatem. Atque hsec de in- tegro & folido pariete. Intermiffiones, utdixi, fiuntaut perColumnas aut per Antas. Columnas
poflem dividere inilmplices & compofitas ·, fed utplaniori& vulgari viieinfi- ftam, quinque funt ordines columnarum, fecundum dignitatcm & perfcdionem itadigeftij Tufianicm, Voricus, lonicut, Corinthim, Comfofitm aut(utquidam vocant) Rojnawtf, aliis magis generalitcr Italicus. De quibus quinque ordinibus, dicam primum qux habeant communiajdeinde quae propria. Communia, quan- tumobiervavi,habentpotiflimumtria: primoomnesfuntrotundsej namlicct quidam
|
||||||
|
____
|
||||||
|
Ñ Á R S P R I Ì Á. II
quidam putent columnam Atticurgem, de qua Vitruviaslib. 3. cap. 3. fuifle qua-
diataai· praetereunda forctut irregularis &numquam recepta inter hos ordi- ncs haud magis quam alia? extravagantes inventioncs contextamm pampina- tarum & figuratamm columnarum, quasau&omofteripfe condemnat, cum intoto opere fuohoftis fic cjufmodiimaglnationiim, Secundo, omnes dimi- nuutmir & contrahuntur infenfibilitcr, plusautminus, fecundum propoitio nem (ux altitudinis, ab tertia parte fcapi fui furfum 5 quod VhiUnder prxfcribit ex exa&a dimenfione antiquarum reliquiarum a fe obfervatamm ut venuftiiTi- mam diminutioncm. Atque hic mihi reprehendenda eil confuetudo, qnas mul- tis locis, nefcio qao pafto, inolevit, columnas in medio inflandi, quafi ty mpa- nite aut hydrope laborarent, fine ullo authentico exemplo aut regula, quod fciam, &valdc invenufto (tneoquidemjudicio) aipe&u. Verum quidem eft, ■ Vitruvium lib. 3. cap. 2. dicere: Be adjetfione, qua adjiciturinmediis columnis, tmjt apud Gr£cos ßíÏ-ðò appel/atur, in extrcmo libro erit formaiio ejus: qui locus vidctur huic errori patrocinari. Sedin hac puomiiTione, uti & aliis alibi ? Ma- gifter noftcr nosfefellit, iive memoriielapfii, fiveinjuriatcmporum, atquc itaia tenebris fumusrelifti. Ceitusinterearum,pi'3eter exempli dcfe&um, contra- riumhocciTeoriginali& naturaliarborumtypo, quem antc fecutifuntin co- ltuimis, ut ipfe Vitruvius obfervatlib. 5.cap. 1. QuisenimumquamviditCu- prefllim aut Pinum (quae ibi allcgantur) anguftas infra fupraque, & turgentes in. medio. niii fuerit morbofa planta; ut Natura (licet formoiiftima Magiftraj non- nunquam patitur fuas deforrtiitates & irregularitates. Tcrtio, omncs fuos habent ftylobatas, akitudine tertiae partis totius co-
lumnx.comprehenfabafi & capitulo$ utifuperiorafuaadditamenta.epiftylium, zophorum & coronam, quarta parte di&se columriiE; quamregularaiingularis ufus & facilitatis traditam inveni a Iacobo Barocio, cuimajorem fidem adhiben- dam duco, quam iis qui ab eo ii| his dimenfionibus difFerunt quia huic parti ma- xime animumadvertit. Haec potiiTimum habent communia, omnes ordincs. Proprictarcs illaL-um feu differentix optime cognofccntur ex modica defcri- ptione fingularum, cum fuis epiftyliis, zophoris, & coronis, ut vulgo tra&antur. Primo igitur, Tufianica eft plana, maffiva, feu ruftica columna, fimiiis robufto alicui& bcneaLtuatoruriculie, viliter amifto j quo genere comparationis Vi- tmvius videtiir dele&ari lib, 4. cap. 1. Longitudo ejus erit fex diametromm crafllifimae partisinferiorisipiiusfcapi: quae eftomniumproportionum maxi- me naturalis. Nam Auctor nofter nosdocctlib, s.cap. 1. pedemhominiseife fextam paLtem illius corporis in ordinaria ditneiifione, & homo ipfc, fecundmn Frotagoram (quod Ariftoteles alicubi approbat) eil tstÜôðßíßùí%îçì>àßôÌ ptTfov, quafi prototypus omnis exa&a: fymmetnx, quam alia occafione jam antc attigi- mus. Hanc coluranambonoiurevocavi/euir^w^ecundumVitcuviLmilib. 3. cap. 2. Itaque non cft ncccflc ejas ordinem confiderarcinter cxteras. Intcrval-, lumcjus kulntercolumnium (quo vocabulo artifices vulgo utunmr) poteft cflc circitei: quatuor iliius diametrorum, quiaquaj communiter hifce columnisfu- perponebanmr potius crant ematerie, quam elapide; ob quorura levkatcm cpiftylium non poterat laborare, licet leviter fuffultum, multo minus columna ipfatammaffiva exiftens. ContraCtio Aipcriuserit ffccundumpL*aximmaxime rcccptam) quartaparte infcrioris craiTitudinis. Ut concludam, (iatcndoenim tantum quantum pcrtinetad juftam diftindioncm, & non delineationem mi~ nuticujufquemembd) Tufcanica eftmaxime rudis coluranaj & praeeipuus il- lius charafter eft fimplicitas. Boricus ordo, graviiTimusefteorum quircceptifuntinvulgaremufum, con-
fcrvans, refpe&u aliomm quifequnntm:, magis mafculum arpcdmnj &non- fb % nihil
|
||||
|
13 ElemenTorum ArchitecturI
nihilelaboratiorquamTufcanicus qui praceifit, praetcrlbbrium nonnunquam
ornamentura, capitum leoninorum in corona, triglyphorum & mcroparutn iemper in zophoro. Nonnunquam quoque, fed raro, eft canaliculatus; & levis fculptura adhibctur in hypotrachelio five cervicc infra capitulum. Longitudo feptcm diametrorum, Gradusejus fivc ordo eft humillimus omni congrucntia, cutn fit maifivior reliquis tribus, & per confequens aptiflimus ad ferendum. Intercolumnium triplo amplius quam inferior ejus craffitudo. Contradio ej us fupcrius, quinta parte ejufdem menfurx. Difccrnere illum potius eft Heraldi, quam Archite&ij melius enim cognofciture loco, cumcft in focietate alio- mm, & e peculiari ornamento zophori (ante di£to> cum eil iblus. Ionicm ordo repraeientat fpccicm quandam foemineae gracilitatis, attamen, ut
ait Vitmvim, matronali potius & decenti ornatu, quam meretricio. Longitudo ejusjo&o diametrorum. Gradu, uti & foliditate, proximus eft Dorico, fuftinens tertium, & adornans fecundum gradum. Intercolumnium duorum fuimet dia- metrorum. Optime agnofcitur e fuo ornatu. nam corpus hujus columnae fem- per eft ftriatum, ut ftola profunde rugata. Capitulum comtum utrimquc, haud diifimile foeminarum cincinnis in concriipatione. Ionicam vocant volutam. Zophorus intumefcens inftar pulvini; &propterea haec columna haud inele- gantcr diciturPulvinata. Hi funt potiifimi charatteres. Corinthim ordo^ eft columna lafcive ami&a inftar fcorti·, inquoparticipat (ut
omniainventaj locoubiprimum nata eft: Corinthusfiquidemfuit, finecon- troverfia, unaluxuriofiiTimarum civitatumtotius orbis. Kicordo eft novem diametrorum. Gradus ejus, uno intervallo fupra Ionicum, & altiiiimus utiquc iimplicium ordinum. Intercolumnium duarum fui diametromm & quartae par- tis; quiE eft decentiffima diftantia. Contra&iofeptimaparte. In coronice tatn denticuliquam mutuli: (noftrates artifices vocant Teeth &c Cartou^es.) Zopho- rus ornatus figuris omnis generis pro libitu. Capitulum fculptum foliis pulcher- nmx phntx quam natura producit, poft Aconitum Pardalimches. reje&um forte ut ominofum, nimirum Acanthi, aut Branca urfmx^ licet Vttruvim dele&um hujus attribuatfortunaej & oportet ipfi credere. Breviterut fimplicitas & cha- ra&er Tufcanicae, italuxus & varietas eft Corinthiae, praster gradus illius altitu- dinem. Poftremus efl: compfitm ordo j cujusnomen index eftillius naturae: namhaec
columna haud aliud eft quam mixtura aut congeries priecedentium omnium ornamentorum, farto conftituens novam ipeciem. & licet opulentiifime fit comta, tamen eo indigentiflima eft, quod omnem fuam pulchritudinem mutuo capiat. Ejus longitudo (ut aliquid proprii habeat) efl: decem diametroram. Ejus gradus haud dubio altiifimus, propter ea qus ante funt difta. Verum pauca palatia iive antiqua, five recentiora excedunttertium urbanum ordincm. Inter- columnium tantum utiius diametri & femis, aut certe paulo minus quam dua- rum. Contradio columnae debet efle odava parte minor fuperius, quam infe- rius. Cognofcitur facile e fuis omamentis feu amidlu. Atque hacc de quinque ordinibus Columnarum ·, quae concludam duabus aut
tribus haud ineptis caucionibus. Primo, ubiplures quam unus horum ordinum in diverfis contignationibus, diligenscura eft adhibenda, utcolumnie prascife una fupra alteram collocentur, ut ita folidum refpondeat iblido, & vacuum va- cuo; tam propter venuftatem quam firmitatem ftrufturae: Et per hanc cautio- nem fequitur plane, quod cum ioquimur de intercolumniatione, qua: dcbetur unicuique ordini,nos intelligere de Dorica, Ionica, Corinthiaporticuautpc- riftylio,aut fimili ioco, & non de ftm&uris quae pluribus contignationibus feu ta- bulatis conftant. Secundo, fint columnx fLiperiores quarta parte minores quam inferio-
|
||||
|
Ñ Á R S P R I Ì Á. 13
inferiores, InquitVitmviuslib. 5.C. é. Mirumprsceptum, mea opinione, & ita
niirum, ut fortaffe magis conveniat, iecundum ipfius puincipia, facere eas quarta parte majores. namlib. 3. cap. 2. ubi magifter agit de contra&uris columna- rum habemus opticam regulam, quo altiores funt, eo minorem e£fe dcbere ea- rum contra&uram fuperiorem, quiaoculus ipfenaturalitercontrahitobje&a, niaCTis auc minus,pro intervalli rationc 5 quac coniideratio negle&a videri poflcc in cautione quam modo dcdimus. Veruai Vitruvius (optimus fui intcrpres) ditto loco lib. quinti, bene abfolvit fuam mentem his verbis: Column&fuferiorcs qiurtaparteminores quam mferiores,fmtconflituenda,proptcrea quod oneriferendo qu£ funtinferioraejfe firmioradebent: praferens utfapiens mcchanicus natura- lem rationem Mathcmaticse, & fubtilem conceptum abftra&is. Et tamcn lib. 4. cap. 4. rurfus vidctur affe&arefubtilitatcm, concedens, columnas,quomagis funt ftriata:, eo graciliores efle poiTe: quod oculm ,inquit, plura & crcbtora fign.i tangendo, majore vifas circuitione fervagatur. totum objeftum apparet majus, atque ita quantum iftae cavitates fubducunt, tantum fuppletur a fallacia vifus. Verum hic quoque exiftimo magiftrum magls debuifie confidcrarc naturalem inconvenientiam : nam licet columns per ftriarum du&um videantur nobis craffiores factae, tamen revera funt in fe imbecilliores, & propterea fortaiTe oportuerit, Ãé rem bcncperpendas, non cfle graciliores, fed corpulentiores; nifi apparentia praeponderet veritati. fed contra Magiftmm 11011 efl: difpu- tandum. Tcrtia cautioeft, quod proje&nrse» utvocantur, iintvaldc modcrata?, prae-
fcrtim Coronices inferiorum ordinum. nara dum quidam putant, fe illis darc pulchrum & regalem aipe&um per amplitudinem, nonnunquam impediunt in- terius lumcn, (de quo pluradicam fuoloco) atque etiam dctrahunt afpe&ui frontis exterioris$ ut apparet in una principalium ftru&urariim Venetiis, ni- niirum Palatio Grimani ad Grandem canalem, quod magnifico hoc errore non- nihil dedecoratur. Non opus eft nunc plura dicere de columnis, & ipfarutn adjun&is, de quibus tam prolixe Archite&i in fuis fcriptis, quafi ipfi tcrmini Epiftyliorum, zophororum, coronicum & fimilium fiifficercnt ad graduandos Magiftroshujus.Artis. Sedliceatmihi, antcquam pergamad aliud fubjeftum, obviam ire familiari obje&ioni. Dicctur forte, omncm hanc do&rinam de quinque ordinibus, magis convcnire lapicidinis Afix, quae dederunt 127. co- lumnas,6o. pedesaltas,temploEphefino; aut.Numidise» ubi marmora abun- dantj qtiam Anglicis ingcniis, quae ignobilioribus matcriis coguntur cfle con- tenta. Ad quod refpondco, hoc non debere noilros dcterrerc: nam faspe con- templatus fum Venetiis cum fumma voluptate Atrtum Grxcum ( Antiporticum interprctari poiTumus more Graico) ftru&um ab Andrea VdUdio fupra ofto co- lumnas ordinis compofiti; Bafes funt e faxo fine ftylobatis, fcapi aut corpora e meris lateribas,tres pedes craifi & femis in diametro inferiori,& pcr confequens xxx. pedesalti, utipfc defcripfit lib.fecundo. Nunquamvidi tam magnificas columnas e faxo aut marmore: nam lateres primum formati circulares, & dcin antequam urerentur, caEiiin quatuor partes aut plures· quarum laterapoftea tam ar&e junguntur, & cunei tam exade concurrunt inunura centrum, ut co- lumnse ex uno iaxo fadae videantur. Quam brevem dcfcriptionem praeterire nolui, ut appareatnos potius deftitui Arte quam materia, ut dciideriis noftris fatisfaciamus. Pofl: columnas fequuntur in raea diftributionc Antse (vulgo/>//<*/?m.)quaL"um
mcminit Vitmv. lib.5. cap. i.& pcne haudalibi,fub noraine paraftadum,ut Phiknder opinatur5 quod Grammaticum argumentum (licet fortc non fatis cla- rum) nolo prolixus exarainare. Quje res defignetur, planum eft cx idiomate f b 3 noftro
|
||||
|
÷4 ELEMENTORVM ARCHlTECTVRiE
noftro vulgari $ dc qua breviter co41igam obfervationes maxime confide-
randas. Antse feuparaftatas non debenteffe nimis altceaut gi:acilcs,ne videantur colu-
mmE,.neq5 nimis pumilxaut craflx, nc pilas pontium imitentnr. Decet illas non tam clegantia, quam mftica fuperficics. magis enim adfpirant ad fkmitatem & robur, quamadelegantiam. Inprivatis xdifkiis nonoportet anguftiores eiTe quam tertia parte > non latiores quam duabus partibus totius vacuitatis inter an- tam <5c antam. Iis tamen quac ftantad cornua, paulo major dari poteft latitudo, adangulos firmandum: in Theatris & Amphitheatris,& ejufmodi gravibus ftru- duris, obfervat Palladim, tamlatas eflc poiTe quam dimidium aut interdum to- tum intervallum: Notat infupcr (confentiuntque alii) juftam earum fymme- triam eife exa&um quaduatum: verum ob diminutionem expenfarum & loci amplificationem communiteranguftioresfunt in lateribus quam in frontc. Ea- rum gratia confiftit in dimidiis aut integris columnis, qux ipiis applicantuu: quo cafu bene notatum ab au&oribus, columnas pofie efle paulo altiorcs folito, quia acclinant tam bonis fulcimentis. Atque hxc fufficiantde Antis, qux funt par- vximpenfx, fedfirmx & nobilis ftm&urx genus. Porro quiafxpius, tamad pulchritudinem, quam majeftarem, reperiuntur fornicatx»quamaliter: agen- dum mihi de fornicibus, & fub codcm titulo de cameris: nam fornix revcra nihil eft aliud quam contra&a caraera 5 & camera ,quam dilatara fornix: quare, ut de hac partc compendiofe & fundamentaliter agam, redigam totum negotium in pauca thoremata. Thcorema I. Omnes folidx materix, nifi impediantur, defcendunt perpen-
diculariter deorfum» quiapondus naturalem habet inclinationem adcentrum univerfi , &naturaperficit fijos motus per breviifimaslineas. Theorema II. Lateres du&i ordinaria fua re&angulari forma, fi coagmen-
tentur iccundum libratum ordinem, inter fulcimenta fuftinentia ambosfines omnes intermedix partes neceflario fubfident naturali fua gravitate, & multo magis Ãé a fuperiorc pondere premantur, quiacum lateraeorum fint parallela, habcnt ipatiam perpendicularitei: deicendendi, finc impedimcnto, utinpriori theorcmare: quaproptcr ut perfiilant, neceilb eft ipforum autpofitionem mu- tari, aut figuram, aut utramquc. Theorema III. Si lateresdudHautlapidcs quadrati cuneatim, id eft latiores
fupraquaminfra, ponenturin librato ordine, finibus fu-ffultis utin prxcedenti Theorcmate, pun&is concurrentibus inunum centrum 7 nulla mediarum par- tium poteftfubfidere, donecfulcimentaconcedant, quia deftituuntur ipatio in illa figura ad dcfcendendum perpcndiculariter: Sed hxc adhuc iniirma eft ftm- fturx fpecies, quia fulcimenta obnoxia funt plurimx impulfioni, praeicrtimfi linea iit longa. quare hxc formararoufurpatuu, prxterquam in feneftris & an- guftioribus portis. Eaproptcr qucmadmodum ad firmandum opus in hoc tertio Tcoremate fuppofLiimus omnes matetias differentesab illisinfecundo, ita & nnnc pofitio efl: mutanda, ut liquebit in Thcoremate fequcnti. TheoremdlV. Simaterixfiguratx, utante, cuneatim, non collocenturlibra-
tim, ied formaarcus, ant portionis circuli, concurrentes in unum centrum, ne- quepartes camerzepofluntfubfidere, quia carent fpatio pcrpcndicularitcr de- fcendendi·, neque fulcimenta (utivocantur) didae camcrx tantam violentiam pati pofllint, quam in pracedenti plana pofitione. rotunditas cnim facict incLim- bensponduspotius quiefcerc fupci-fLilcimenta, quam illaimpellet. Å quo evi- dcns corrolarium deducipoteft, fecuriifimam omnium camerarum cflefemi- circularem,&omniurnfornicum hemiiphaericam, lieet non abfolute libcram ab otnni naturaliinfirmitate, (qua: eft fola praerogativa perpendicularium linea- rum
|
||||
|
ParsPrima. 15
rum & re&orum angulorum) ut Â"em&rdinui Âaldus Abbas GuafialU, in commen-
tariis ad Ariftotelis Mechanica, re&e probaf, ubi obiter obfcrvo, cum aliquares niathematicc demonftrata eft infirma» magis infirmam efle mechanice; quia errores facilius occurrunt in tra&atione folidamm materiarum, quam in gmnv niicisdelineationibus. TheoremA V. Ut femicirculares camerae,aiithemifphau-icae fornices» omnium
func lOtundiiTimae & per confequens firmiflfima;, fecundum praecedens theore- ma· ita & vcnufti.ifimae funt, quaepraeciie fervantes eandem altitudinem» tamcn diftenduntur quartam decirnam partcm longius quam eft integra diametros: qua; additio diftenfionis mukum conferet ad earum venuftatem, & paulum tan- tum demet earum firmitati. Hanc obfervationem reperio in Leone Bapufia, Al~ berti: fed praxis confervandi eandem altitudinem, & tamen diftendendi brachia aut tenninos arcus ratio eft in Alberti Oureri Geometria, qui Italos docuit mul- tas & excellentes lineas, quarum magrms ufus eft in hac Arte. Super haec quinque theoremata omnis difciplina camerandi fundatur. Quoad
cameras, quas noftri artifices vocant of thethirda?id fourth foint 5 & Hetrufci fcriptores di terZo &c di quarto acuto, quia iemper occurrunt in acutum angulum & faliunt a diviiione Diamctri, in trcs, quatuor aut pluues partes pro libitu·, Ajo, tales, tum ob naturalem imbecillitatem acuti ipfius anguli, & propter in- v&nuftatem, abdicandas efle a judiciofisoculis, & relinquendasprimis invcnto- ribus Gothis aut Longobardis, cum cseteris reliquiis barbari illius xvi. Cum, e prima mea partitione partium eujufque fabricae inquinquc capita,
duoprioraabfolverim & peraccidensdu&us fuerim ad hanc dodrinamdeca- meris, fequuntur jamitaordine Apertura^ fub qua notione comprchendo, ofiia, fenefirasjgradtis, cammos & alios conduBm: brevitcr onania emiflaria aut imtnif- faria) ad quae pertinent dax cautiones. Primo: ut finttam paucie numeroin dimenfione, quatn confiftere poteft cum
aliis necciTariis refpe&ibus: nam uno verbo, omnes aperturae infirmant. Secundo: ne nimium appropinquent angulis parietum: eifet enim eflentialis fo-
loecifmus infirmare illam partem, a quaoportetreliquasroborari: praiccptum bene notatum ab Italis, fed male abipfis fervatum.priefertim Venetiis,ubi obfer- vavi diverfas pcrgulas aut mcniana (ut Vitruvius videtur appdlare,qux funt cer- tx balauftratie extantiie ad fatisfaciendum vifus curiofitati) valde periculofe pro- jefta, ad ipfam acicm muralis anguli. Porro, licet feftinem ad repartitionem to- tiusopens,(cumreveraiitfummaperfe&iohujusArtis» diftribucre utiliter & venufte bene ele&um fubje&um) antetamenfubcemscapitibuslibetcolligere brcvitcr prxcipuas notas, quae pertinent ad has particulares aperturas. De foribm &fc?teflris. HaecadmiiTanahominum&luminis, conjungo,quia
invenio eorum dimenfiones relatas ad unam regulam.a Leone Alberti (docto in- dagatore.) qui e Pythagoreorumfchola (inqua futidamcntalis erat maxima, omnium remm imagineslaterefubnumerisj determinat, decentiirnnam cfle proportionem intcr latitudincs & altitudines 7 fi reducas fymmetriam fympho- nise & harmoniiE fonomm, adfpeciem harmonise vifas,hoc modo:Ouxprinci- paksconfonantiae, qua^ maximeauresrapiunt, confenfu naturae, funtquinta& oftava: quarum prima radicaliter exfurgitex proporrione .inter duo 8c tria:altcra cx duplici intervallo inter unum & duo,aut intcr duo & quatuor}&c. lam autem Ãé has proportiones transferamus ab a;idibilibus objedis ad vifibilia, & applicc- muscas, quamficripoteftaptiiliQiej (naturalocifempcfr confidcrata) nimirum in quibufdam feneftris& foribus fyrnmetnam duommadtria, inipfarumlati- tudine & longitudine j in aliis duplo, ut ante diftum: fine dubio ab utraliber re- fultabit venufta & harmonica deledatio ad oculos. Quae contemplatio licet vulga-
|
||||
|
i6 Elementorvm Architectvrve
vulgaribus artificibus fortaifis videbitur nimis fubtilis & fublimis, tamen memi-
nifle oportet, Vitruvium ipfura multadeterminauein fua profeflione per fun- damenta Mufices, & valde commendare in Architefto fpintum Phiiofophi- cum. id ett, vellet (ut opinor) illum cfle non fuperfkialem & flu&uantem artifi- ccm, fed indagatorem caufarum & myfteriomm proportionis. De ornamentis tamoftioram quam feneftrarum alio loco dicam: fcd liceat hicaddcre unam obfervationem: Magiftrum noftrum (ut apparete diverfislocis, & potiffimum lib, 6.cap. 9.)fupramodixmdilexifleluminofatfdificia·, ccfanefatendum eft, li- berale lumennoqdedecere quodcunqueaedifkium; exccptis folummodo tem- plis j qux antiquituserantobfcura, quemadmodum &hodiealiquapropomo- Lumen ne. Oevotionemagis requirente co/leffos quam dijfufisfyirttut. Interca cavendum, efi dffu- ^g fjciamus sedes flicet civilis tantum ufusj totas oculatas, ut crat Argus; quod &dimi m borealibus pautibus eiTet nimis frigidum,in meridionalibus nimis fervidmn;& eapropter hax res requirit plus quamfacetam comparationem. Prxtcreanulla itra&urae pars aut majoris eftexpenfae, quam feneftrae ·, aut magis ruinae fubjc&a; nonfolumob vulgarem illarh rationem, quodexpofita fit violentix omnium tempeftatum, fed etiam quia conftat tam diverfis & infociabilibus matcriis, li- gno,fcrro,plumbo & vitro,atquehisitaexiguis &infirmisutfacile concutian- tur. Oportet quoque ut reminifcac flicct tantum grammatica fit obfeLvatioj quoad oftia. Homm enim quaedam erant fores, qusedam valvce 5 illae fut ipfum nomcn indicatj foris fe aperiebant, hx introufum ·, & eranc communiteu e dua- bus tabulis, ^vxpanes^ ut nos vulgo appellamus, atque ita minorem requirebant circuitum in explicando; quamob caufam hodieque ab Italisplurimum ufur- panmr: fed imperfeftionis accufandae funt, quia licet xque bene introraittant quam priores, tamen pcjus excludunt. Ve Scalis. Perfe&am Scalam facere, cunofaadmodura Archite&urae eft pars.
Vulgares cautiones funthae. Ut habeant valde liberale lumen, adverfus omnes lapfus <5c impa&iones. Ut fpatium fupra caput fit largum & aerium, quod Itali yoc2i.r\x.unbelsfogolo, quafidicas probam ventiiationem, quia afcendens mul- tum exfpirationis impendit. Uc areae (half-paces Anglisj diflributa: iint conve- nientibus intervallis ad quiefccndum in afcenfu, & defcenfu. Ut vitentur obvia- tiones, äæ prsterea ad vcnuftatem afpe&us fcala haud parcam habeat latitudi- nem, id eft, in principali afcenfu, ad minimum decem pedes in regalibus iedifi- ciis. Utlatitudo uniufcujufquegradusnumquam fitminor quam uniuspedis, necmajorfefquipedc. Ne ullomodo excedatit dimidium pedemin fua altitu- dtnc aut craifttudinc. nam crura noftra magis laborant in clevatione 7 quam in diftcntione. Ha:runtfamiliares obfervationes. Quibos adde , utgraduscollo- centur, ubi junguntur, con un tantino difcarpa, quod intcrprctari poflumas, non- nihilinciinati, ut pcs quodammodo fimul poffit aicendcrc & defcendcre, quod licetapaucis obfervatum, fecreta & fubtilis cft deceptio molcftiac in afccnfu. Denique, ut haec doilrina redigatur ad naturale aut faltem mathematicum fun- dametitam 1 magifternofterfutvidereeftlib. 9. cap. z.) mutuaturhas propor- tiones, quK trianguli redanguli latera conftitumit, & qua: antiqua fchola infimis terrainis foletexprimere per numeros 3.4.& 5. ideft, tria properpcndiculari aScate capite ad foliim; quatuorprofoli ipfiuslineaaucrcccirione a pariete; & quinque pro totainclinatione aut proclivitate in afcenfu. qus proportio, in- quit, efficiet temperatds graduum UbrAtioncs. Haftenus de fcalis dire£Hs; funt prxterea fpirales autcochlidesfcal^five circulares five ovales, & nonnumquam currentcs circum columnam, interdum vacantes; inquibus Palladiw (m hoc fubjedo fingularis felicitatisj dividebat diametrum ptioris generis in tres partes: daiisunamipficolumna3,& duas gradibus: fectmdi genciis in quatuor, quarum duas
|
||||
|
Ñ Á R S Ñ R É Ì Á. lf
duas dabatgtadibus, & duas vacuitatibus, quae omnefmim Uimen accipiebant
a fuperiori parte ·, atque hoc in perfe&is ovalibus eft opus magiftrale. T>e Fumariis. In hoc fubje&o Itali (qui valde frugales inftruunt focos) fortaifis
haud optimi funt confiliarii; quapropter potius ab iis difcas, partim conftitucre pukhrafrontifpicia (Anglicemantels) intraconclavia.partim venufteeducere forasfumanorum gulas vaiiis formis, ut ufurpant, de quibus agamin poftc- riorc partc niei operis, & rcliqua petam a Phtlippo de Ú Orme in hac parte operis fui magis diligenti, quam in CiEteris, aut,ut ipfi tribuam fuum, magis quam quif- quam alius. Primum obfervat valde fobrie, illutn qui in difpofitione alicujus ftuu&urae
confidcraverit naturam Regionis, & ventos qui ordinario perflant ab hac aut illa partc,poflc conclavia ita ordinare,utparum incommodi patiatur afumo; & proptercaopinatur hoc incomraodum utplurimum oriri abimprudentiinitio. Aut fi non fit erratum in difpofitione, icd in ipfaftruftura. tunc inftituit logicam diiquifltioncm: ventumaut nitnium admitti infummoad orificium fivenares fiftula?, aut funium conftipari infra: fin horum nihil fit, tunc eft repulfio fami ab altiori monte autfabrica, quse fuperant fumarii fauces & operantur hos cffc- £tus. Si neque hoc fuerit, tum concludit, locum qui infeftamr, neceflario ni.mis efleanguftum & claufum, ita utfuniusnon poflit egredi per naturale princi- pium, carens iucceifione & fupplcmento noviaeris. Porro iti hifce cafibus, fuggent diverfa autificiofa remcdia: quorum unitri-
buam brevcm defcriptionem, quia redolet Philofophiam, & ab ipfo Vitruvto tangitur lib. i. cap,6. fcd ab hoc authorc ingeniofc applicatiu· ad prarfentem ufum. Vult nos comparare duas iencas concavas pilas, modicse capacitatis, cum cxiguis foraminibus apertisin utraquc, ad recipicndum aquam, aere prius cxhaufto: harumima collocanda cum foramine iiirfum fuper fcrreum filum, quod tranfverfatfumarium, paulumfuprafiOntifpicium, adordinariamaltitu- dinem acerrimi caloris aut flammse, cujus aqua rarefa&a , atque per rarefa- ftionem rcibluta in ventum,emmpet>& ita pcllet fumumiurfum,qui aliaspoffet rctaidaningula&fsperevcrti: altera, inquit, pofiuraus fuppleue locum prio- ris ubi cxhaufta fuerit, aut interca, fi opus fuerit, focum fufflaminare. Quam inventionem interpofui adaliquantam Lc&orisdele&ationcmj &cnotohPaila- dio, Antiquos calcfeciiTc conclavia fua fecrctis quibufdam fiftulis fivc canalibus traverfanuibus parictes,& perducentibus calorem (ut opinor) ad diverfas aedium partcs e communi fumoj nomen imponam illis caloris duftibus, nt venti du&us &aquaedudusdicuntur quiconducunt ventum & aquam: fivcidconfaetudi- nis aut volaptatis fucrit, frugalitatis certe fuit& uius, iupra Gcrmanomm ftu- vas: & pritferrem quoque noftrse confuetudini, nifi ignis afpc&us aliquam gra- tiam conclavibus adderet, ut Hometus nos docct fuo verfu (Ai^pfyur j ðõñüò -ì- cjipu7$p(& uix(<5^ Éüß&æ. Hom. Epigr.) qui fatis arguitillum non fui0e csecum, ut quidamvolunt. Qaod attinct ad Cloacas, ad emittendas fordcs ex ardibus (qiiielicct viles quo-
ad ufum.tamcn ad falubritatcm habirantium funt ncceiTariiE,& forte magis quam reliqua) rcpcrio innoftris audoribus hsec coniilia: Arti imitandani eflcnatu- ram in. his ignobilibus condudibus, & illos femovcndos a vifu (ubi deeft fluens aqua) in remotiflimam & folidiffimampartemfundationisj cum fccretis fpira- culis, qux tranfeunt pcr parictesinftar tubulorum in patentem aera5 & ab omni- bus Italis ftruCtoribus commcndantur.ad derivandos noxios vapores, licct alibi, quod iciam,vix ufurpcntur.Siquidem jam expendi precedentes aperturas fingu- latini, pcrveni nunc ad difpofitioncm & contextum totius opcris, qui comprc- hcndituufubnotionc Compmitionis: quam aggredi neqaeo (utpotcpraecipuam t c partem)
|
||||
|
IS ElEMENTOrVM ARCHITECTVRiE
partem) nifi pr&mifcro aliquot generales cautiones, utfeciin aliis membri?*
Primum igitur» nemo sedificatums, animum cxpleat Ichnographia ftructurce
in charta, iicct quam exa&iillmc dimenfa aut nitide expofita fecundum opti- cam: autnuda dclincatione arese, utvocant Sciographiam > fine modulo aut typo totius opcris & fmgulamm partinm, pautitionifque, e ligno aut charta. Se- cundo, ut modulus tam fit fimplex quam fieri poteftfinc coloribus aut alio or- natu, nedelc&amenoculorumprseoccupet judicium; qaod monitum, pnx- termiiTum ab Italis, reperioapud Philippum de 1'Orme, & propterea (licet Gallia non fittheatrurnftru&uramm ) merebatur uthicillius nominis mentiofieret. Denique quo majorfuerit typus, co mclior erit, non quod fuadeam ejufmodi
cnormitatem, qualem typusille S.Pctri Eccleik: Romae ab Antomo Labaco fa&us habuit, qtii continebat xx 11. pedes in lorigitudine, ÷í é. in latitudine, & ÷ 111. in altitudine, & conftiterat 4184. coronatis ·, prctium rcvera modicx capcllae: attamen in fabrica 40. aut 5 o. mill. librarnm, optem 3 ï libras ad minimum im- pendi in exatlum typum ·, nam exigua parckas in praemiffis > poteit in fine gene- rareabfurditatem majoris impenfae. Poft has praecautiones venio jam ad ipfam Compartitiomm^ per quam au&oires
huJLis artis (ut ante dictum) intelligunt venuftam & utilem areoe diitributionem m partes, quas aut ad minifteria, aut receptus pertinent, prout aut capacitas aut regionisqualiras patitur. Qax circumftantiae in hoc fubje&o impriaiis conil- derandie3 ioLigioremquepoiGerentdifqaifitionem, quam Elementaris Rhapfo- dia permittit. Quare (ut brcviter anatomizem hanc dcfinitionem) venuftas, de qua agitur, coniiitit in duplici Analogia, aut refponfu. Primo intcr partes & to- tum,perquam magnaftru&ura magnas habituraeftpartitiones, amplalumina, magaos introitus, magnas columnas aut antas, denique omnia membra magna. Secundo inter partes ipfas > non folum confiderando ipfarum longitudines & la- titudines,ut ante, cum ageremus de oftiis & feneftris; fcd & hic ingreditur refpe- cfcus altittidinis; fubje&um, fateor, difficulter reducibile ad aliquod generale prxceptum. Verum quidem eft, Antiquos definivifle longitudinem "omniura conclaviura, quaeerantlongioraduplapiOportionelatitudinisj Vitmviwlib. 6. cap, 5. & altitudinem dimidia parte longitudinis & Jatitudinis conjun&arum. VerumcumconcJaveerat perfc&equadratum, altitudinem facicbant dimidia partelatitudinis: quasdimcnfionesrecentiores Archite&iprolibitu variarunt, nonnumquamqiiadrantes latitudinem , & ducentes diagoniam lifieam aban- guload angulum di£tae quadras, altitudinem facientes,interdum majorcm,ac raro minorem quara fitintegra latitudo: quam audaciam omittendi antiquas proportioncs, quidam attribuunt Michaeli Angcloda Buonaroti, fortc proptcc authoritatem, quam confecutus crat in aliis duabus Artibus. Secundoratioeilhabenda Commoaitatis, quxconfiftit infufficientinumcro
conciavium omnis generis, &apra ipforam conncxionc, abfque diftra&ione autconfufione, itautfpedatoresnoniblum dicerc ^oftmtVna fabricaben rac^ colta, utltalifolentloquide ftrudurisbeneunitis, fedetiam videri poflltlumi- noia & apta ad recipiendos hofpites fcftivc:pnncipalis difficnltas fe offert in bene ordinandoluminafcalaiquei de quibus attingam unam atque altcram notam. In primo obfervo antiquos Architc&os hauci laboraife. Nam tam Gnxci quam Latini (de quorum privatis sedificiis Vitruvim nonnulla fcripta reliquit) commu- niter habebant duo columnata hypsethra cavxdia, unumfervicns foeminaruni regioni,alterum virorura; qui fortaffis hodic tantam fcparationem ducerent pa- rum amicam. Quomodocunque fit, perliaec mcdia, rcccptio luminis in cprpus adiirm» promtafit, tamab extraquam intro·, qus hodieiupplenda, autpcrali- quaui apertam formam fabrice, anr iriter vcnnfta reftlgia, addito aliquo meniano conti-
|
||||
|
Ñ Á R S P R I Ì Á. 19
contbnationi. cui obfcuritas metuiturj aut denique perperpendicularia lumina
a te&o; qux fupra omnia maxime funt namralia, ut mox oftendetur. Quoadfe-
cundam difficultatem quse fefc oiFertin collocandis fcalis; quod fubieftum licet
per fe non fic valdc difficile · niii quatenus ineommoda affeitfpatiis ad alios ufus
lieceiTariis (quod lumina non faciunt) inducor hk de iis diceie. Etprimum de
miniftralibus. Obfervaviin Italis fabris, quod lubenter diftribuant coquinam,
piitrinam» lavatorium, atque adeo penuarium fub folo, & proxime fupra fun-
dationem, & nonnumquam librata cum area aut pavimento celke 5 cxtollendo
primum afcenfum in aedes quindecitn pedes aut amplius,in illum finemjquo non
inodoejuimodi incommoda ab afpe&u removentur, & plus fpatii fupcriusac-
quiritur, fed & per elevationem Frontis ? majeftas additur aipe&ui. Atque hac
diipofitione principalis Scabe, quaecoinmuniternosducit inplanum fecundae
contignationis,mira effici poflunt cxiguo fpatio, cujus reipoflcm egregia excm-
pla producere apud exteros 5 nullumque majoris artis & venuftatis, quam aedcm
ftruftama Danicle Barbaro Patriarchtz Aquileienf \ cujus ante mentionem fcci
internobilcs Commentatores in Vitruvium.' Verumdcfinitio(fupradctermi-
nata) vocatnosadcontemplationemnoftras Rcgionis, ubilicctalia omniavi-
liora minifteria (fupra defcripta) ita remota efle poflunt, tamen ob agnatam An*
glis hofpitalitatem , opuseft utccllapcnuariaik magisconfpicua, &fortaiTis,
pro noftris ordinibus, indigcmus magis fpatiofa & luminofa Coquina , quam fu-
pradida compartitio poffit ferre, atque ut vicinior fit cocnaculo. Á liter enim,
prxter alia incotnmoda, fortaflis quscdam fercula in itinere poflunt intercipi.
Notemus & hunc comnumem dcfedum, quod careamus valdc ntili conclavi,
quodItalivpcant/7T/W/o·, communiatqueadeo neceiTario, inomnibusipfo-
rummajoribus familiis. Locuseft propric deftinatus confervandis cibis quia
menfa tolluntur, (donec famuli comedant) qui apud nos, veteri confuetu-
dinci magis indecentcr interimfeponuntur. Leo Baptifta Albemis vocat cel-
lam opfonariam. Porro quantum ad diftributionem conclavium, improbanda
mihi confuetudo, quae, nefcio quo pa&o, prxvaluit apud Italos, licet fine vete-
rum exemplo, quantum colligere poflum e Vitrwvio. Quod defigno, eft, eos ita
partitiones fuas difponerc, utomnibus foribus apertis intxofpe&us iit intotam
jcdcm; quae res neceiTario intolerabilcm fervitutem imponit omnibus conciavi-
bus pii£tcrquam intimo, fiquidem adidnemo poteft acccdcre nifi pcrreliqua,
autalias opoitctparietesfacereextremecraflbs, ut fecretos dent aditus. Nec
tamcnidremcdium poteft afferre, nifi imgula conclavia, tnaoftiaadrninimum
habeant; quod maximc intolerabile in frigidis & ventofis rcgionibus, & ubi-
que valde infirmat totam ftru&uram: quare apudnos, qui frigefa&ione haud
indigemus, probare non poiTum ejufmodi dire&as oppofitiones aperturarum,
cum caufam habeant meram ambitionem , exponendi nimiruniconfpe&uio-
mninmperegrinorum, totam fupelle&ilem; ideoque &magis probaturab iis
quibus animus eft paucos hofpitio accipere 5 quotantum lucrantur vanitatem,
& raro fentiunt inconvementiam, Eft&alter defedus (nam raro abfurditatcs
funt folitarise) qui ncceflario fcquitur tam fervilem difpofitionem interiorum
conclavium: Quod coganturfacere tammulta communia atfia quara funt di-
verlae contignationes; qucE (praeterquam quod ut plurimum funt obfcura, quod
difficulter vitari poteft, cum pcr medium totius domus difcurrant) tantum fpa-
tii devorant, ut proptcrca carcant porticibus & aliis locis receptus, quodfarpe
obfervavi(ut verumfatear) cum magna admkatione·, animadverti enim, nullam
nationem in toto orbe, natura: tam privatae & fecrcta;, quam Italos, & qux con-
tra minus abfconditas cedes habeat, ita ut pugna fit inter eorum habitationcs &
ingenia. lortaflis hic expedet quis, ut faltem dcfcribam (quod alii fccerein
tc 2 Ichno-
|
||||
|
2è Elementorvm Architectvr^e
Ichnographiis & Orthographiis) divcrfas figutras arearum äå partitioncs & vacias
inventiones: verum Theoretici fcriptorcs (qualem mcprofiteor) non ccgiuitur comole&i omnes particularcs caius circa fubje&um quod tra&ant; fatiseftft tradantgcncrales dirediones, & obiter quaedam vitiaindicent: rcliqua induftriae Architedifuntrelinquenda, quicumareae anguftia confli&ans faepiusadinge- niofa fubfidia confugit: Uti interdum ad conclave aliquod profcribendum,licet alias fingularis ufus, ut venuilati aliorum confulat. Itali vocant una âáç^á dan- *fftf,uti.cum cclla pcnuaria conjicitur infraScalam,autfimile quid,aut cum hsec pulchenrima faciimt, qua;maxiaie oculis fe offcrant & rcliqua (inftarinduftrii pi&oris) veluti in utnbra relinquunt, cum multis aliis, quae perfequi infinitutn eCTet. Concladam itaque hanc partem de compartitione, quam feftiviflime pof- fum,brevi defcriptione Triclinii aut coenaculi,fccundum /Egyptiorum morem» qui videntur (faltemada;vumr//r«wi) aveteribus Hebrais & Phoenicibus (a quibus oraLiis difciplina fluxit).retinuiffe, cum aliis fcientiis , in eminenti gradu, principiaquoque & praxin magnificae hujus Artis. Nam quantum conjicere poflbm e Magiftri noftritextulib.6. cap. 5. (ubi7ficut& in aliis locis, torfitfuos intcrpretcs) nulla forma ad regalem hunc uiimi poteft comparari cum illa hujus nationis, quara conabor explanare. Concipiamus aream pneclarse longitudinis(cxempli gratia ad minimum cxx:
pcdum^ &latitudinisnonnihilrmjons dimidialongitudine , cujusratio poftea reddetur.Secundum duo longiffima latera.& frontem di&i triclinii,diicurrit or- do columnamm. quas Palladimfupponit Corinthias, ( ut cx illius Orthographia» animadverto^ fupplens hoc fubje&um e Grseco, quianon novimus ordinem pLOprium/Rgyptiis. Quartum latus relinquo introitui. Super di&as columnas collocabaturepiftylium-j cujus #m*w#folumfacitmentionern. (PdlUdiusz&~ dit, &jure,zophorum&coronamJ fuperquodafccndebatcontinuusparies, Sc in eo dimidix aut trientales columnae, cxa&e refpondentes inferiori ordini, fed quarta parte minores: & inter has dimidias columnas, totum conclave erat in anibitu feneftratum, deinde abinferioribus columnis fuperftrucbatur contigna- tio, fuftentata ab exteriori pariete & capitibus columnarum, cum mcniano ba- lauftcato, fub dio finquit Magifter;) idq? tuto praecipcre poterat in /Egypto, ubi nubila haud metuenda: quapropter PalUdim ( qui rclinquit hoc menianum in medio inte&um & balauftratum circumcircaj fbrtaffis illum re&e intellexit,. li- cctineodifcrepans a caeteris; faltem oportet intelligere juftammenianilatitu- dinem reli&am inter aperturam & fencftras, ad dele&amentum fpe&atomm, quidefpc&unfuntin Triclinium. Latitudinemfuppofui, contrapriores poii- tiones, paulo majorcm dimidia longitudine; quia columnce congma diitantia ab exteriori pariete collocats, per vifus interceptionem, nonnihil videbuntur la- titudinem diminucrc 5 quo cafu fut femel atqne iterum ante dixU pmdentia plus iibi poteft fumere quam Ars. Hacc eil defcriptio /Egyptii ceci five Triclinii. Circum cujus parietes imagi-
nari poiTumus integras ftatuas, inferiuslocatas, illuftratas a defccndente lumine a concameratione, uti 5c feneftris inter dimidias columnas fupenores: ita ut hoc Tnclinium abundans habuerit lumen, & pneter cstcros ornatus, neceflario accipiebat magnam dignitatem ab ipfa altitudine Jaquearis, quod incumbcbat duobus ordinibus columnarum. Atquc ita abfolutis quatuor partibus primae mtx getieralis diviilonis, nimirum Funditiom, Parietibm, Apertum & Comparti- tione, licet jara aedi imponere fuum pilcum, hadenus intetoj & eapropter inidoneae tegere alios. Qupd fubjedura Hcet fit poftremum hujus artis in exe- cutione, tamen fempcr eft primum inintentione. nam quisvelit icdificare nifi ad mitionem \ quapropter tam locum quam dignitatem obtinens iinalis caufae, diligen-
|
||||
|
21
|
|||||||||||
|
Pars Prima.
diliscntcr fuit tra&atum a pluribus, fed anemine do&ius quam a Bemardmo Sal- do Abbate Guafia/U, (fupra aliquoties citatoj qui fundamentaliter & mathematice demonftravitfirmiflimas coagmcntationcs fupcriorum tignorum qux efficiunt teotum. Scdfcopusmcus fuitin hifce Elementis, omniumfundamentumpctere ab ipfa natura, qux fimpliciifiraa eft Artis mater. Qnare nunc tantum exponam paucasaptiflimamm & futita dicamj naturaliifimarum confiderationum, quai ad hanc partcm fpedant. Duo extrema vitandafunt in te&o: nefit aequo autgravius, autlevius. primum
patittu- yulgarem obje&ionem, quod nimis premat inferius opus. alterum con- tinet magis fecretum incommodumj nam te&um eft non tantum nuda defenfio, fed & vinculum & ligatura totius ftrii&iirac. & proptcrea rcquint convcnicntem cravitatem. fed ex hifce duobus extremis pcifiraum eft aedem nimis ponderofc eflete&am. Deinde ratio eft habenda aequalitatis, ne ftru&ura magis ab una quam ab altcra partc prematurj & hic Palldim (wx. prudens aitifex ) vult interio- res panetcs bonam partem pondcris fuftinere, & exteriores minus onerari. Ter- tio, Itali valde pracife dant tetto venuftam dcclivitatem, totam latitudinem di- vidcntes in partes novem; quarum duas ferviunt elevationi fupremi faftigii ab in- fimo. Vcruminhoc fubje£to qualitas rcgionis confideuanda: Nam fut Vitru- vius infmuatjclimata quae metuunt multas & incumbentes nivcs, magis inclina- ta tefta poftulant; & vcnuftas debct neccffitati concedere. Hx funt utiliffimae obfervationes, quas.apud Auctores inveni, de poftremo
capite divifionis, quibus concludam primam mei operis partem. Reftat fe-
cunda de omamentis interioribus autextraiedificium; pars nonitaarida
ut mera contemplatio proportionum : Quaprpter fpero me non-
nihil recreatumm Le&orem & raemet ipfum.
|
|||||||||||
|
F É Í É S.
|
|||||||||||
|
I
|
|||||||||||
|
Ele*
|
|||||||||||
|
fC 3
|
|||||||||||
|
Ñ Á R S S E C V ¹ ¼ Á.
|
||||||
|
U ì uniufcujufque manfio & domus, fit Theatmm ipfms hofpita-
litatis,fedes fui ipfms fruitionis, jucundiflima vitce pars, nobiliflima filii hsreditas, fpecies privati principatus, adeoque poiTeiTonbus epitometotiusorbis; meretuc fane, fecundum domini conditio- nemdecentei: & amxneornari. Adquemfinemduaeartes Archi- teauraeancillantur, quafiduae pcdiflequae quse dominam veftiunt & comunt, Pictvra & Scvlptvra. Interquas,antequampergo,veteremdepraecc- dentia litem dirimam hac diftinaione: in ornando xdiikio, haud dubio primas tencre Sculpturam, utpote ipfi Architefturar magis affincm, & per confequcns magis naturale & dccentius ornamentum. Sed contra, (fi utraquc Ars philofo- phice & non mechanice confideretur) cxccllcns opus pifturae, meo judicip ma- giseft admirandum objeitum, quiapropius accedit ad artificiale miraculum, utpote diftindas eminentias faciens apparere inplano, vi umbrarum, cum ta- nien ipfe umbrac non apparcant; quam opinor effe fummam dignitatem & vir- tutem Pidons, & ad quam paucifingulis feculis pcrvencrunt. Harum duarura artium (proutpcrtinentadhoc fubjedum de quo agimus) primutn confideran- dus eft deledus, ddnde difpofitio. Quoad deleaum, habemus alicubi regulam, uti recordor, zpuaPlwium, & quidem ekgantem, qua obfcrvatur, mutuam illasinter fecenfuramexercere. Piauraenim abftansoptimaeftfivideaturfcul- pta, &fculpturacumitafubtiliscft utpida putetur, ideft, cum tam confpi- cuuslcvor cftin membris.utnonfcalpmm excidifle videatur elapidc autalia materia, fed penicillus duxifle & lineafle oleo. qnod judiciofus Poeta bene ani- madvertit;
Excudent alUjpirantU rnoUius &ya.
Sedhsccgcncralianon fufficiunt bono dcleftui, fine magis particulari contra- dione judicii. Quapropter cum opus artis nobis objicitur, fitprima cautio, non qusererc quis feceric, ne fama auaoris captivet imaginationem cmtoris. Nam excelkntes virosfemper cxcellcntcr operari, falfa eft conclufio. Ad quod, inter Italos artifices, tres notabiles audiuntur phrafes, quae bene delineant gradus ipforum operum. Diccnt tibi, opus eife fa&um, condiligen^A,con fiudio, & conamorc. primaeft tantum ordinaria diligcntia 5 fecunda eftdoaa diligentia, tertia longe major eft, atque adeo plena amoris diligcntia. Non intelligunt au- tem erga cmtorcm operis, fed erga opus ipfum, ex fingulari afFeftu in hanc aut illam hiftoriara. Et cum haec omnia concurrunt ( potiflimum poftrcmum) in eminenti Au&ore, tumTortafle fuffecerit, Titknw fecit, aut 6 Öéëßáò \mi\, fine ulteriori difquifitionc j alias, artificesnonmodofuos habent profe&us& perfeaiones, fcd etiam fuosgenios & tempora. Proxima cautio fit, (ut logice proccdatnr) uti in judicando dc ipfis operibus,
nondiftrahamur fimulindivcrfasres. Quareprimo (utordiamurapi£hira) ob- fervan-
|
||||||
|
r
|
||||||
|
ParsSe.cvnda. 2 3
fervandutn , utmm bcne fitdu&a. aut, ut clegantiores artifkes loquuntur, defi-
enata : dcin an rite fir colorata. quasfuntduofummacapita-, &unumquodque habetduo principaliarequifita·, nam in defignatione oportetefle vcntatemSt oratiam; in coloratione robur & affe&um. retfquae laudes tantum ex his fe- quuntur.
Veritas (x& mctaphorice fumitur in hac artej efl: jufta & naturalis proportioin
fin<mlis partibus determinats imaginis. Gratia libera quaedam difpofitio , in tota
delkieatione, refpondens inaffcdatie libertati qualitatis in vivo corpore, maris
aut foeminx, qua: animat pulchritudinemubiadeft, & fupplet, ubi deeft. Robur
Gonfiftitin rotmidationibus & elevationibus opcris, fccundum quodmembra
magis aut minus requirunt, ita ut.fpeftator non ofFendat aliquam aciem in extre-
mislincis, utcumiutorescxciduntvcilem, quodltaliaptcdicuntinhac com-
paratione, Contormt&gliemi, nequc ullam planitiem iniigurse corporc, quod
quomodofhtab altiore difciplina eftpctcndum; namoptici nosdocenc, pla-
num apparmirum prominens & quafi convexum, fi partes rcmotiores ab oculi
axe, maxime umbrentur. Quiainomni obfcuritate, cftquxdam profunditas.
Sedutin artc perfuadendi, praecipuum praeccptum eftartem cclare, ita&hic
viiusfuaviteirdceipienduseft; per infenfibilem tranfitum, abilliiftnoribusco-
loribus ad faturatiores, quosltali vocant mediastin&uras: ideft, nonqucm-
admodum albumen & luceumovi coUocatafuntintefta, diftin&ione vifibili,
verum uti fe habcnt concufla & mixta in patina , qua; cft maximc propria com-
paratio quam comminifcipoflum. Denique Affe&iotfo. viva rcpraefcntatio cu-
jufvispaffionis, quafifigurarhaudcollocataeforcntfupcrlincumpannumautta-
bulam. fed agerent in fccna. Atqae hic commemoranda eft cum ftupdre nota;
quam acccpi ab excellcntibus artificibus·, quod licet laccitia & dolor, natura fint
oppofita, tamenitaaffines & vicinas efle in artc, utvel leviffimus pcnicillidu-
(£tus, flcbilcm vultum in hilarcm convcrtat: quse inftantia, prseter plures fimi-
ks, fxpius mihi in memoriam revocat ingeniofam fpeculationem Cardinalps
Cufani in ipfms opcribus, dc coincidentia extremorum. Atqae h#c de quiatuor
requifitis & perfc&ionibus pi&urae.
In Sculptura itidcm duae priorcs abfolute funt neGc(Tanai,tertia inconveniensj
nam folidae imagincs non egcnt elevationibus pcr lumina & umbras ·, ideoquc iii
locumillius iurrogare poiTumus (ut antc di&umj gcnus quoddam teneritatis,
quamltali \ocznt Morbide7?a, in qua fcalprum, ut verum fateau, majorctn ha-
bct gloriam quam penicillus 5 quod tam durum inftramentum cxiftens, & agcns
in tam refragantem materiam, rclinquat tatnen du&us tam fubtiles apparcntes.
Quarta quse cft expreffio affe&tmm fquatenus depcndet ab adivitarc & geftu
imaginisjum propria cftSculptoriquam Pidori. licct haud dubio coloresin hoc
iintmajorum vinum: unde, fortatfis, primum apudnos ortaeft confuctudo
colorandi ctiam Regalcs ftatuas , quam liccat appcllarc Anglicuui barbarif-
muai. Porro in his quatuor requifitis jam commcmoratis, mirumcft notatu,
nullum artificem umquamfuiflfe culpatumob exccfluminullotriumpofterio-
rum -, Solummodo VeritM (quae innoccntiffima vidcri poterajj paiTa cfl: aliquam
objcftionem5 & omnia fccula dedcruntunumaut alterum artificem, ram pro-
digiofe accmatos,ut nimium naturales judicati fuerint in fuis du£libus:utapparct
cx illuftri loco ^uinultani de AntiquorumartificuQi Chara&eribus. cnjus me-
moriacummihi nuncapteoccurrat, eum hic refcrrc cogor, uti operaepretium
fucuit.Locus ad quem collimo,extat in pcnultimo capite totius ipiius operis,atq;
ita fe habet. Pnmi, quorum quidem opcranon venuflatu modo gratia. vifmdafttnt,
cjari Vittoresfuiffe dictmtur Polygnotus at^ Aglaophon, quorumfimplex color tam
Juifiuaiofos adhtic habet, ut illx prope rudia, ac velut futura mox artk primordia,
maxi-
|
||||
|
24 EleMENTORUM ARCHITECTURiE
maximiij qui poft eos extitemnt, autoribm pr&ferantur froprio quodam intelligendh
ut mea optniofert, ambitu. PoH Zeuxis atqtte Parrhafms, w# multum &tate dijtantes, (circaPelopo?wefia ambo tempora^nam de VanhaCiofermo Soctatls-apud Xenophon- tcm invenitur ) phrimum artiaddiderunt. ^uorum prior lummum, umbrarum- que mvcnijfe rationem, fecundw examinaffe JubtUitit lineas traditur. Nam Zcuxis plits membris corporis dedit, id amplius atque mguHituratres', ( ut exiflimmt) Ho- niemm femtm, cui validifima quaque forma etUm in fcemtnU phcet. Ille vero ita circumfcripfit omnia, ut eum lenumlatorem vocent, quia Oeorum atque hcroum ejfigies , quales ab eo tradit£, cateri, tanqttam ita necejfe fit, feqauntur. Floruit atttem circa Philippum, & ufque ad fucceffores Alexandri, piffura prmpue, fid ex diverfis virtutibiis: nam cura Protogenes , ratione Pamphilus , ac Melan- thius, facilitate Antiphilus, concipicndU vifionibtM(quao<p<tvO.<ria,gvocant) Theon Samius, ingenio & gratia, quamipfe?naximew fe JAttat, Apelles eltpraflantifu- mtts. Euphranorem admirandum facit, quod& catcris optimis fitidiu interpr<x.ci~ puos, &pingendi fingendique idem mirw artifex fuit. Similis infiAtuis dtfferentia. narn & duriora & Tufcamcis proxima Calon Atque Egefias, jam mirms frtgida Ca- lanus, molliora adhuc fupradiBis Myron fecit. Oiligentia ac decor in Polyclcto fupra Cctteros, cui quAnquam á plerifque tribuitur palma, tamen nenihil dctraha- tur, deejfe pondm putant. 7<(j.m ut humanx forma decorcm addiderit fupra ve~ rum, ita non explevijfe deorum auBoritatem videtur, qum Atatem quoque graviorem dicitur refugijfe, mhilaufits uitra leves genas. K^At qu£ Polyclcto dcfuerunt, Phi- aixatque Alcameni dantur. Phidias tamen diisquam hommibm efficiendis melior artifex traditur, in ebore vero longe citra &mulum, velfinihil nifi Minervam Athc- nis Aut Olympiumin Elide Iovem fecijfet, cujw pulchritudo adjecijfe aliquid etiam recepta reli^iont videtur^ adeo majeiiat operis deum aquavit. ê_ËÜ veritatem Lyfip- pum & Praxitelem acccfijje optime afftrmmt. T(jm Demetrius tanquam nimius in ca reprehenditur,& fuit fimilitudtnis quam yulchritudinis amantior. Ha:c eft ingeniofa cenfura veterum artificnm, quam guintili&nus nobis reli-
quit. In qua poftremus charadcr Demetru, aliquod philofophicum examcn de- iiderat, quomodo artifex, cujusfcopuseftimitan naturam, poifiteiTenimium naturalisj quod itidem noftro ßåíï fiiitvitiumaut futmitiusloquar^ nimiaper- fc£tio AlbertiOurcri \ & fortaflis quoque CWichaelii AngliBuonaroti: inter quos meminimeaudireabingcniofo Artiiice fubtilcm admodumdifferentiam, quod Germanusnimiscxpnmerctquoderat, & IralusquodciTcdcbcret. Qusniaiis fevcra obfcrvatio naturse in unius communiflimis, in altenus abfolutiiTi mis for- mis, neceflario producit quendam rigorem & per coniequens majorcm natura- litatera qLiam venuftatem. Hsceft evidentiiTmiaratio, ob quam quidam cxadi fymmctriae obfei-vatorescLilpatifuerint, quodnimis eflent vcraces ·, quanmm mentcm mcam pofium explicare. Atque hsec de dele£lu pidurs & Sculpturae feqiiituu applicatio utriufque ad ornatum ftradurarum. Primo itaque quoad Piduraai, occurcit dubium, quod nimis leviteL' fuit tra-
datumnonmodoabaliquotviris, fed & nationibus; videlicet, utmmhocor- namentum dcceatextimum latus aedium. Cujus Germanitam exiguam habuere rationem, ut nobiliflima ipforum oppida videre fit maxime pida, ut Auguftam &Norimbergam. Adexpediendum hancquasilioncni uno vcrbo: verumcft, Hiftoriam a proba manu exprefiam, ubique judiciofum oculum rapere; fed haud minusverumeft, vanoscoloresinextimissedium parictibus plus habcrc dele- daraenti qnam dignitatis. Quare nolim ibiadmittere alias piduras quam e ni- gro&albo, nequein eogenere Lillasimagines (filocusfitcapax) minus quam novcmautdeccm pedes altas, qux haudvulgarcmartificcm rcquhentj quia vi- tiamagis confpicuafuntquaniiti minoribus dcfignationibus. In piduris autem, qux
|
||||
|
Ñ Á R S S S C V Í D ,Á* ..... Æ$
quse imagincs noahabent, nobiliiTimacftimitatio marmoris, & archite&urie
ipfius, ut fornicum, Golumnaram & fimilium. Ouantum ad interiorem jiarictura partem, aliud nafcitur dubium > utrum
n\8tunGrotefid,utltali, autAntique,utnosvocarous, fitrecipienda, adverfus expreflam auctoritatem Vitmvti lib. 7· cap.*5 · Ubi; Piffura, inquit, fit ejm quod eH, fett.effe fotett \ excludens perhanc feveram definitionem omnes imagines compofitas e diverfis naturisaiitfexibus, ita ut Sircnes & Centaurosabdicarir. Verum hic a Magiftro nobis abeundum, praeiertim loqtiente extra fuarn profef- fionem, & concedente pi&oribus (qui fempei: haud minus illimitati fuerunc quam Poetic) anguftioreslimitesimaginationis, quam vel ipfis graviifimis Phi- lofophis, qui intcrdum utuntur inftantiis, non exiftentibus inNatura, utivi- demus in Amphiibama Platonis, & Ariftotelis Hircocervo. Etfane f utrem determinemusj quid eiat communius & familiarius apud ipfos Romanos quam ftatua Termini, unius ipforum numinum ? quae fi bene confideremus, eft Gro- tcfcx opus. Propter has rationes nolim inopem reddere hanc artem, licet opta- rim ejufccmodi emblematicas pi&uras reftringi ad ornamenta zophororum <5c Scotiamm, ut ipfaium proprium locum. Quantum ad hiftorica opera in parie- tibns, dubitoClima noftrum nimis eife humidum ad hunc ornatum. Quare relin- quens hoc habitatoris pradentiae, fecundum loci qualitatem: tantum addam unam atque altcram cautionem, ciircadifpoikionem pidurarum interius. Pri- mo, ne ullum conclavc nimis multis oneretur$ efletenim exceflus ornaraento- ruin, pmerquam fi fuerint periftylia aut pinacotheca;. Secundo, utoptimae pi- fturas collocentur non ubi rainores fed ubi pauciorcs funt feneftrse: quapropter conclavia , non tantum ab utraquc parte feneftrataj (quai nos appellamus throug-lightea) fed &quae duasaut plureshabent feneftras adidemlatus, arti funtinimica: certumque eft, nullam pi&iiram videri in plena perfe&ione fut omnis naturaeft illuminataj quam fingulari lumine. Tertio» utin difpofitione ratiohabeaturi quomodo pi&or fteterit in pingendo, quod intelligens oculus facile deprchendet, & pofitio illa eft maxime naturalis5 itaut Italicae pi&urge mclias appareant in conclavi cujtts feneftee funt altiores ·, quia communiter fa- claefuntad defcendcns lumen, quodpraeter cxtera hominum vultus veriifime exprimit. Denique, ut decenter diftribuantur tam fecundum qaalitatem, quam venufta^
tcm: ideft» amoenaEpidurai intriGliniis&coenationibusj gravioreshiftoriaein porticibus 5 regionum dcfcriptiones, & fylvce, &. ejufcemodi fylveftria opera in hypaethris & fimilibus locis. Atque ha?c dc piffura, quie liceat concludere hac obfervatione: licet prgece-»
dcnsdedudio meafortefufficerepoifit adducendumin rationabilem delecl:um cjufcemodi deledamentorum, ncmotamen iperet feper fpeculativam erudi- tionem difccrnere poife magiftrales & myfticos dudus hujusArtis3praeter ip(um artinceaij cuiprierogativa hsec relinquenda eftjudicandide modo & opera; ficuti ipfe cogitar concedere licentiam aliis in quibufdam, fortaifis haud mino- nsmomentij exempligratia, utrumhiftoria benerepraEfentetur, an imagines vereagant, perfonae amidae fintfecundum fuas qualitates, anaffeftuslintpro- prii & robufti, & firailia. . Nunc quoad Sculpturami ordiendum itidem a controverfia, ut ante, ( qnae ca-
dit in hunc locum ) nifi liceat vocare imaginationera, fortuito fufceptam a Pal- Udw: qui cum obfervaflct in uno atque altero antiquo Arcu Veronae, quafdam paitesmateriaEjamrculptasin variasfiguras, & quafdamrudes,Goncludit, (k* cundumfuam Logicamj AntiqnosexterioremfaciGmmarraorum, &aliorun> lapidura nativorum, non fculpfifle ante quam coagmentata eiTent in corpus fd ftru-
|
|||||
|
■
|
|||||
|
^—^————
|
|||||
|
26 ELEMENrORVM ArCHITECTVRJE
ihu&urae: cujus & hanc repcrit rationem, (quemadmodum & alii comminifcun-
tur, antequam res ipfaikcerta) quodlapides rudes facilius fabromm manibus tra£l:arentur,quatn ii levigati forent, & latera magis exa&e poiTint conjugari. Quam opinionem femel conceptam porro eonatur perfuadere, notans in certis hiitoricis Sculpturis antiquis,partes & lineas figurarum, quae ab uno lapide tranf- eunt ad altemm, admodum exafte concurrere , quodputat difficulter potuiife fieri f dum loquitur derebus antiquis,oblitusdiligenti#antiquorum ) nififcul- ptie fuiflent poft coagmentationem. Verum omnia hsec argumenta non poiTunt jfuperareincommodumcomraovcndi & diflocaiidicommiiTurastoti&ibus cu- neomm^pmermokftam operationem in fuggeftis: praefertim cum deiint tefti- moniaad confirmandum, quxquidem viderim in commentariis hujus Artis. Quinimo potius verum eft, quadrafie, fculpfiifc & poliviflelapidca fua& mar- moreaopera, in ipfo antro lapicidinse, antequam a patentiaere indurarentur: Scdomiifa diiputatione, proponamaliquot notas, de difpofitione Sculptura- rirai, quiadedele&u jamante egimus. Primo omnium, ne nimis magnus fitnumeras; qui faceret domum videri pi-
nacothecam.Atq; in hoc moralisPhilofophia qux moderatur fantafias,domina- mr Arti, Et ipccialitcr ut juftutn fit moderamen in primo accefiu $ in quo Au&o- res noftri magis probant Doricum quam Corinthium ornatum. Itaque fi fnajus oftiumiitarcuatum, cum habebit infigne caput elapideaut marmorc exfcul- ptum pro clufura Arcus, & due imagines incumbant venuftò,^na verfus alteram acclinatae.quafiinter fe collature: Opinarer.hoc oblectamentum ñéßéçò judiciofi oculi exccptioni fufiicere debcrc: cui fecundo addi vellem duas magnas ere&as ftatuas ad utrnmquelatuspavimenti quod ducitintra sdifkium, ita ut fpe&ator m primo ingreflu aciem oculorum per medium illarum poflit conjicere. Ut Nichii five cellulac, fi contineant fimulachra ex albo lapide aut marmore,
ßá concavitatibus non pingantuu nimis atro colore. nam licet contraria juxtafe pofitamagiselucefcant, fccundum vetcrem regulam; tamen fubtiliter & re&e fuit obiervatum, viiiim noftrum non fatis probare tam fiibkos tranfitus ab uno extremo ad alrerum 5 quare potius fufcum habeant colorem, quam abfolute nigrutn. Vt fubtiles & teneraj Sculpturas adjuventur vicinitatc, & cralfiorcs diftantia.
Quod apparuit in vctcri controveriia inter phidiam & Akmenem circa Veneris itatuamj in qua prior oftenditprudentiam, & pepcrcit operae, quia opus ipe&an- dumeratin magnaaltitudiae, quasmergebat fuaves &diligentesadverfariidu- £his. Nobilis haec fuit acmulatio inter duos principes artificcs, & a Graecis Poetis celebrata. •Ut in collocatione ftatuarum ere&arum, conftituantur nonnihil fe inclinan-
tes antrorfum, ideo quod (jnquit Magiiler nofter lib. 111. cap. 3. ex arte no- biliori, quam fua) cum fieterimm contrafiontesx ab oculo linea duxâ extenfs fmrint, & una tetigerit imam opcris partem, altera fummam, qus fummam tetige- rity longior fiet, Ita. quo longior vifut linea in fuferiorem partem procedit, refupina- tam facit ejm Jpeciem. Cum autem (uti fupra fcriptum efl) in fronte wclfaata fue- rintyhinc wcijpeffu vidcbtmturejfeadperpenaiculum & normam. Quod Albenm "Durerm exade docuit in iua Geometria. Vitruvius noftcr vocathanc afFedio- nem inoculo rerupinationem imaginis. Proquo verbo fipfi peculiari utopi- noi^ non minus ipfi debemus, quam pro ipfa obfervatione- Atque ha:c breviter fufficiant de dele^u & ufu harum ornantium Artium. Nam loqui de ornatu ftru- »auriE,per integrum ordinem eredarQQi ftatuarum circum ambitum uniufcujuf- que contignationis, magis conveniflet Athenis autRomae, cum vel maxime flo- rcrent, cumque (m Plinius teftaturde Ãééïêíï) pene tot fculptse eflentima- *: -■" . gines, |
|||||
|
Ñ Á Ê S S Å C V Í D Á. S7
•neSj qu0t hominesviventesj nobili contentione inter Artem&Naturamde
foecunditate : quilocus arguitnon modofummam copiam, fed & magnifica & plena majeftatis deilderia etiam in privatisillius xvi, plas minufve fecundum |
||||||||||
|
J
|
pforum fortunas. Certumque cft, marmorea raonumenta& mcmorias viro-
|
|||||||||
|
rum bene de Rcpub. meritomm, quibus publicae vlx utrimque quafi iparfe
erant, non tam fuiiTenudum & tranfitorium oblc&amentum oculorum, aut fuavem temporis deceptionem itinerantibus: vctura & fecretum & potentem influxum habuifle, adipfms Monarchijeprove&um, percontinuamrepraefenta- tionem exemplorum virtutis 5 ita ut Ars fieret pars imperii. Porro ficuti Pi&uram & Sculpturam fubordinavi Archite&uras, tanquatn
jpfarum Domina*, ita funt inferiores quaedam artes illis fubordinatae; Ut pi&ura: opm Mufivum\ SculpturiEplafiice\ quas duas tantum nomino, quia aptiiTima2 iunt ad omandum fabricas. aMufivum eft genus pidurae, per parvos calculos, conchylia, & tcftas varii
coloris, & pofterioribus fcculis etiam particulas vitn,adlibitum figuratas: orna* mentum revera magnae pulchritudinis, & aevi; fed & maximi ufus in pavimentis. plaflke autem, non fubeft tantum Sculpturai, fed revera & ipfa eft Sculptura, verum hac differentia, quod Plaftes formet imagines addendo, fculptor adimen- do. De qao feftive Michael Angelm, Sculpturam haud aliud efle quam purga- tionem a fuperfluis. Demei enim a ligno aut lapide omne quod fuperfluum eft, & reliquum erit imago quam intendis. Piaftices hujus ufus prsecipuus efl: in vc- nuila concameratione aedium. Itali autem potifllmum ufurpant, frontifpicia fu- mariorum adomando majoribus figuris. Opus magnificum > haud magnasim- pcnfx, & pene tam durabile introrfus, quam duriores formae extLOrfus. Átquc hic pratermittere nequeo perbrevem digreflionem > nimu'um horum moreni defonnandi fiimarioi-um gulas in varias figuras, quamm nobiliifima eftpyrami- daliSj opus fane politae & civilis pmdentiae, ipfos condu&usfami & fuliginis convcrtendi in oraamenta. Atque haec ha&enus de corpore aedificii- Porro funt ornamenta forinfeca, ut horti, fontes, luci, confervatoria vario-
rum quadrupedum, avium, pifcium. Quarum ignobiliorum creaturamm, dicit maximus Á u&or inter Naturx filios Ariftoteles lib. v. de partib. animal. Á&Ú ìç ov%t£y.iv{v ôðçïéêùò t-z&ut ciTi^ojepcaV æüùí cJmcnci^v. cv Tmcn <fi ô&ßò öõóô÷&ò 'ßíéòé 79 fyvpAqiv. Non oportet pueriliter dejpicere ignobiliorum ammalium contemplatio- ncm: wommbw enimrebm nAturdibw inest aUquid admirabtte. De his cxtcrnis dekftamcntis verbum unum atque altemm. Primum notanda diveriitas quaedam inter Stmduras &Hortos: nam cum
acdificia oporteat efle regularia, ita hortos quodammodo irrcgulares, aut faltem valde ruditer regulares .Exemplo dcmonftremus: Vidi Hortum (quoad modum fortc incomparabilcm) cujus primus introitus crat eminens ambulacruminftac porticus, aquo defpeftus eratin totam aream inferiorem, fed potiusfecun- dum deledabilem confufionera, quaal planam partium diftindionem. Ab hoc fpe&ator defcendens pcu multos gradus, rurfus ducebatur per varios afcenfus £>c defcenfus ad varia oble&amenta odouatus & vifus; qua; non opus eft defcriberej (cflctenimPoeticiimr^tantumobfcrvabo.fingiiiasvarietatesitafuiirediipofitas, quafi magice tranfportatiE fuiflfent in novum hortum, Licet autem alix regio- nes magis folis benefkio fruantur quam noftra, & proptcrca aptiores fint ad has voluptatcs, tameti confpexi in hac noftra, tam delicatam & diligentcm curiofitatem, fine parallelo inter alias nationes, videlicec , in horto Henrki Famhatv cquitis ad manfionem ipfius in VVare-farkc, ubi, ut probe memini, tam accurate examinaverat tinduras & tempeftates fuorum florum,ut in diiponendo cos, intimi illorum qui eodem temporc puoventuri erant, paulo faturatiorcs ■id z cflcnt
|
||||||||||
|
mmm
|
mmmmmmmm
|
|||||||
|
2,5 ElEMENTORVH ARCHITECTVRiE
effent quara extimi, atq; ita pro fubtili quadam umbra fervircnt, quafi opus non
natiira: fuiiTet,fed artis.Cujus hic per occafionem vifum mentioncm facere,pro- pter amicitiam quje diu inter nos viguit, quanquam fateorcum injuria rcliqua- rum illius virtutum, qus magts folidam memoriam poftulant, quam inter fefti- vas hafce obfervationes. Atque hasc de Hortis. Fontes aut funt figurati aut folum meri aquaedn&us. UtLOrumque defcribam
incompai-abile exemplar. Primumfa&umnobili manu Mich&elis AngeliBuona- roti^xx figura agreftis foeminx lavantis & exprimcntis lineos pannos,quo aftu ex- piimit aquas fontisj qus erat venufta & naturalis inventio Artificis, docens hoc prseceptum ·, omnes deformationes in hoc genere proprias efle opoutere. AlterumrequiritlargioremexpreiTionem: Vaditlongum.ixduni^heibidum
feu mufcofum ambulacrum convenientis latitudinis, fub pedibus molle, margi- natumab utroque latereaquaedu&u e candido faxo, pe&oris altitudine, cum concavo canali infaftigio, tibipulcher rivus labebatur, adcujus aciemcollo- catierantfrequentestenuesfiftulx plumbcae in exiguis foraminibus, tamele- ganter, ut vix percipi poffint, donec manubrioli verfatione, evomant aquam ab uno iatere ad alterum altematim, ad huaianam altitudinem, figura arcus, fine ulla intcrfedionc aut obviatiofte furfum, quia fiftulie non funt direfte oppofitae» itaut fpe&ator, praeter idquod labiturin aquaediiiftum utrimque inillius con- fpe&u, ambuletfub continuo hemifphaerio aqu#, ncc guttaullain ipfum deci- dac. Invcntio ad refrigerandum fane plurimum exccllens omnes Alexandrinas delicias, & pneumatica Heronis, Speluncae, &artificialiainventafub folo, magnae funt expenfae, & exiguce au-
ftoritatis, qusemeafententiaoptem converfainillasci*yptas,quarum mentioin- teu curiofa opera Tychonii Brahg Danici Ptolemsei, uti merito ipfum appello: qu^ erant profund^ in hortis concavitates, in quibus ftelle obfervari poflunt ipfo meridie. Nam (abiter) putare, lucidiffimumfolis corpnsfurfum, mergere afpe- &um minorum luminum, error eft popularis ·, cum folum impedimentum exi- ftatiplendor, quiperreflexionemfeipargitfupranos a facie terra?; itautcaveae fupra dictce non conducant ad deliciofum, ied do&um oble&amentum. In AvUrU viminea,ad alendum omnis generis volucres, Itali (licet haud pro-
diga natio) in quibufdam locis vaftas faciunt expenfas, includentes magnum terrxfpatium, varios frutices &fublimesarbores» rivos, & caldarium nonnum- quam adjun&um ad aerem hybemum temperandum: ita ut hx cantatrices, nifi forte magis dele&entur volatu quam cantu, diu vivcrc poifint, tam apto & commodo loco, antequam ie captivasagnofcant j ita ut mihi in memoriara re- vocent fententiam Romani illius Stoici, qui, comparatione libersE fux contern-r plationis, judicabat, magtias & iplendidas fui aevi fortunas, paulo minus cflc quam commodos carceres. Quoad Pifcinas deledabiles circa iedes, referam mead gravem Auctorem
noftratem, (quanquam magis illuftrem obaliud ipfius opusde Nugis Curia- lium) nimirum Sarisburienfemac Pifcina. Atquchicfinem imponamrecundiK parti de ornamentis tam intrinfecis quam extrinfecis aedificiorum. Nunc, iicuti pleriquc qui tradidcrunt ekmenta Logicae, vulgo concludunt
capitedcmethodoj hicabripiorfpirituquodam critico, &aveohanc cedifica- tionem Elementorum concludere methpdica diredione iudicandi defabricis jam ftruftis. Etenim fine contradione judicii, quod fe perdidit per tot particu- larium diffufionem, exiftimarem magis arduum, bonum cflc ccnforcm, quam Architeduni} quia operaas adjuvari poteft deliberatione, fedjudicium opor- tet flucrc ab extemporaneo habitu. Quarc (ne hanc partem fraudem aliquo lu- mine^ optarim cum qui judicaturas eft de aliquo nobili opcre, primo examinare fe
|
||||||||
|
B^H_
|
||||||||
|
l· Ë R S S Å C V Í D Á. 2£
feipfum, utrumforte afpcctus multarum eximiarum rerum antc (quarumfor-
mx vcluti impreiFae mancnt)'illum aptura reddiderintnihil bonum credere,pr3E- tcrquam optimum; nam hic humor foret nirais acer. Dein, antequam acccdat ad conftituendum aliquam imaginabikm opinionem, omnibusmodis iatagat fe informare exa&e de aEtate opcris, de quo judicaturus eft. Et Ãé reperiat, appa- rcntes ruinas excedere proportioncm tcmporum, concludatfine ulteriori in- quifitione, utiabfolutum deeretum, aut matcrias fuiflc nimisviles, autfitum improbum. Porro, iipofthiEC praemifla, domus deprehendatur bene xtatem fuamferre,(quaefempcr eft nota firmae conftitutionis) tuncfubito retrocurrat (nam methodus cenfendi contraria eftmethodo componendi) abornamentis quce oculum alliciunt, ad raagis eiTentialia mcmbra, donec aptus iit concludere, opus cife comraiodum, firmum & dek&abile·, qux (ut dixi initio) funt trcs conditiones principales requifitae in probis aedificiis, apud omnes au&ores tam vctercs quam recentiores. Et hseceft, ut ita dicam, magis fcientifica via ccn- fcndi. Suntaliiehaud negligendx. Prima, apud Georgmm Fajfarwm, antelabo- riofum illius opus de vitis Archite&orum, obiter examinare totum sdifteium fecundutn qualitates hominis bene fa&i. nimirum an parietes ftent perpendicu- lariter fupra puram fundationem; utmm fabrica iit pulchrae ftaturge; utrum quoad latitudinem appareat fatis obefajan principalis introitus iit in medio fron-r tis aut faciei, ut os noftrum; an feneftra;, ut oculi noftri, aequali numcroilnt pofiraein utroque latcre ·, utmm minifteria, utvenae innoftro corporc, utiliter diftributa ·, & ita porro, Nam haec allegorica diiquifitio extendi poteft, quouf- quc libet ingenio otiofo. Secundavia eftia FitruvioipCo lib. i. cap. 2. ubi fummatim determinatfex
confidcrationes, qua? hanc Artcm abfolvunt: Ordmano, Otftofitto ,Eurythmia, Symmetria, Oecor <jr Oiflributio. Quarum, mea fententia, duae priores praeteriri poflunt. Nam quantum intelligo»aut ex illius interpretibus, aut ipfo textu, (qui inilloloco, inquoforteclariifimusefle debebat, eftmaximeobfcurus)per<?r- dinationem nihil aliud indicat quam conftitutionem moduli totius operis ·, nec per diffofitiomm amplius quam planam & pknara cxprcifioncm primae Ideae aut defignationisillius·, quae forte magispertinentad artificem quamcenforem. Re- liquae quatuor fufficiunt ad damnandum aut abfolvendum quamcunque fabri- ricam. Quarum Eurythmu eft gratailla Harmonia intcr latitudinem, longitudi- nem, & altitudinern omnium conclavium ftru&urae, qux ubi adeft rapit quem* que fpe&atorem pcr fecretam potcntiam proportionis: in qua hoc folum liceat notarc; qiiod, licet ttiinimus error vel offenfaquaecommitti poteft contrayi- fum, eftexceflus in altitudinc·, tamen hoc vitium nuiquam nonmagnieftmo- menti· quia maxime offendit marfupium. Symmetria eft convenientia quae difcurrit inter partes & totum , de qua
antedixi. Dwor cftcuftodiajuftirefpe&us, interhabitatoretti & habitationem. Eqtia
FalUdim concludebat, principalem introitum numquam regulandum fecun- dum ccrtasdimcnfiones, fedfecundum dignitatem domini; tamen, peccarepo- tius in cxccflli, quam defedu, argumentum eft generofitatis, & poteft fempec exciifari nobili aliquo Emblcmateaut infcriptione, ut illa Comitis de Bevilac- qua> fuper ejus largam poitam Veronae, ubi forte commifla erat nonnulla dif- proportio. Fatctlanua: Cormagis.
Atque mihi hic commemorandus eft nofter fcmpcr mcmorabilis Eques Phu UpfusSidmim; (cujusingenium reveraerat regulacongruitatis) quiiciens Bafi- iium (utidepinxit dignicatem illius mentis) potius caruifle extraordinariis qui- fd 3 bufdam
|
||||
|
30 Elementorvm Architectvra Pars Secvnda.
bufdam forrttis ad obleftanduna fantafiam fuam. quam ipacio pro aulicis, con- tentus fuit illum locare in ftellxformi cubiculo, qux alias fuiiTet, fevero judicio Artis, incommoda figura. Oifiribmio eft idonea difpofitio omnium conclavium ad minifteria, rcccptum»
aut voluptatem j de qua ante prolixius egi, quam de ulla alia parte. Hiecfuntquatuorcapita quae unumquemque obiue oportet, antequamde-
terminatam cenfaram agat operis quod examinat · qnibus concludam hanc po- ftremam partem de ornamentis. Advcrfus qux videor mihi audire obje&io- nem , etiani bene fentientis viri, has dele&abiles Artes variis modis malepoiTe applicari. Fatendutnianeeft, pofle & lafcivum , & fimiliter fuperftitiofum effe ufumj tam Pidurae quam Sculptune. Cui poffibilitati male applicandi, non tan- tum fubjeto funt femi-liberales hx Artes, fedetiamfummxperfe&iones&be- nefkia Naturae. Ut pulchritudo in meretrice, Eloquentia in homine feditiofo, audacia in ficario, prudens obfervatio horarum & humorum ia Aulico corru- pto, ingenii acumen in fedu&ore fcholaftico·, & fimilia. Quifi imo, liceat quas- rere, qux Ars poteft ciTe magis perniciofa, quamipfa Religio, ficonvertaturin Artis inftrumentum \ Quapropter ab abuti ad non uti, negatur confequentia. Cuai itaque jam quadantenus confuerim has Animadverfiones de Archi-
te&ina ,· & ornamentis illius: fentio jam, fpiritus contemplativos tam inquie- tosefle, quam funt a&ivi: namdLibitansapudraeipfum fut omnis imbecillitas eft fufpiciofaj exiftimari poCTe me inopes meas obfervationcs in exteris pattibus eonfumfiiTetantuniinlapide&ligno, &fimilibus rebus vilibus ·, ducorjamad immodeftiam promulgandi aliud opus, quod diu devovi fervitio Patria: j videli- cet, Philo/bphicam indagmem Educationis Liberomm.quaerGveraeitalterace- difkatio, aut reparatio ISlaturae, &, ut licet nominare, genus moralis Archite&u- xx- de qua Notas, quas collegi in itineribus aut habitationibus exteris, fpcro me cditumm fine publica offenfa, quanquam ea libertate quae planum Can-
tianum decet. Interea hanc farrraginem emifi foras, ut avemex,
arca, ad obfervandum, quec femita patcat ilUqus fecutura cft.
|
|||||||
|
F É Í É S.
|
|||||||
|
V 1Ô R U-
|
|||||||
|
Ë
|
|||||||
|
VITRUVII VITA EX IPSO
OPERE PER PHILANDRUM COLLECTA.
CIByl Vitruvii PollioniS) quem reperi abaliquoVitruviiRufinomine
liytl· adteBimonwm vocatum, gw* /#ir/> />*/ra, video i» dubium revocari, qui- bufdam RomAnftm, nullo, quod fciam, argumento, aliis Veronenfem exiiiimantibus, qnod Vcron& in veterisfimotura arcu adhtrnc modum legatur 3 L. VITRUVIVS L. L. CERDO
ARCHITECTVS-
Å á wfcriptio ficit, ut vir dpB'tfimm Andreas Alciatm Iurifc· decem librorum de Ar-
chitecturadtifforem L.Vitruvmm Pellionemappcllare fcmihi FerrarUdixerh, & poiieaediderit, quod pellio, ajebat, id yuod cerdo figmficnret. In cujm fententum ne tranfeam, multa me movent, pnmnm,quodm ommbm exemplaribiis ^prater unum recewfiriptum, Ul€. nonL.& Pollionemjnomrdbu4\non Pclltonem,legerim, Oemde, quodcerdonem, pdcetantiviridixerim, non ejfe continuo quod' peUionem, facilein- tellint, cuiutriufqmvocabuii origirm venit in mentem. alterumenimklucro, idefl7 -$m g êßî$÷ò, unde lucrionem quoqtie Latimvocamf, á pclltbm alterum duclumefl. Etfiidem fit,quidarchitecto cumpellibm? Cerdoenimm illaihfcriptiofUjhommis^ nonfiudii, eUindex. Vt,fi idcm credi par fuit, fuerit tamen cerdonis, non pdlionis Appelktio reflituenda. £>um & > quod Vitmviw nofier reprehcndit, architeffw ille fubmutulL· {quodvidimm) dentkulos.colloca.vit, Itaquevulgatam codtcum fcriptio- nem retinentes, dtvcrfos cjfearbitramur. Et nofirum quidem apparctparentum cura libcralibtii difciplinis ab ineunte <etate fuiffe inflitutum, encyckpdtdiamque abjolvijfe, quodipfe fatetur m librifexti proxmio. Statura vero fwffehumilh indkat mprafa- tione Ubri fecundi, lulio Cafari fuit non ignotm. poti cujiis obitum, wgravefiente jam dtate, attt ajfccta potias, ut ex memorati Itbri fecwtdi loco conjicimm, ab OBavia. fratri Augufio commendatm, apparationibdtflarum, fcorpionumt c^terorumquetor- mentorum^ cum CM, Aurel'to% P.Mimidio-, quem aliquiVitruvianicodices Numidicum •vocant^ & Cn. Cornelio^r^fecltu eft, annuo ei reditu^ quoadviveret, conflituto, J9ua munificentia excitAtw, ut indicat m f>r<efationc operis, omnem <edificandi rationem Auguflo fcripfit, quam decem libris complexum â ejje fub finem operis tefiatur 3 ne quis figuras, qua* in fuis fingulu libris extremi volumink nomine deformabat, w privatum librum, hoc eB undecimum aliquem> rejecJas falfo exiflimet. Ingenui feU- cifque fuijfe mgenii-> libri feptimus, nonm, & decimm argumento ejfe queant. Ra- phdel VoUterranm fcrtbit libro quarto geographU, Vitruvii librum de hexagonu, he- ptagonis, &idgenm^ atrno ì ccccxciv inventuminccenobioquodamadBobium oppidum, Hacfenus} quodaiiruerepojfumm. |
|||||
|
Bene-
|
|||||
|
Benevok atqtte erudite LeStor.
Quanquam admodum diligcns cura in corrigendo fuerit adhibJta, vitari tamcn non potuit
quinaliqua errata irrcperent. qua: roganms ut condones & corrigas. funt enim quxdam» licetpauca, qua: te morari pofTent. Pag. io.J. f. aqul p. /4.1. 4<ß· mlllta. p. z\\ I.1. profitetur. p. 15. 1. fr. Veiimus. p.30. I. 3.1. eo. p.40.1.17.
^y.fu(jv. p. 41.1.6. Apollinis. p.43. l.io. circumci'duntur.p.4(i. 1. penult.^e^w^.p.fS, l.ao. Iniimis. p. 61.1.38, piderotam.p. 64.1.31. êñëõìæßúýò.I- 53- vultis. ñ.6%. J.i^.perfedlionem commutar.p^i.l.^r, limen.p.8s>.l,i.deiignata. I.zJ- murbanum.p.spA.^.interiores. p.ioo. l.jo.deinde inter eas extranftil- lisj&c.p. tro.I.i. bini.p.é'4· 1.4*"· fdutatum, p. 116Ë. 1.6. Cullem. 1.45. tornum. p. 117.1. 35, limenfu- pcrum. 1. 47. vtfvi.p.iz^lj.Pythittt. p.ix<?.I. ip. teftoriisparictes iuducmu. p. 131.1.if.e^quc.p. 141. 1.3i.fcribit. p.i4i>.I.ip.&vitro. p. 154.1.27. falubriorem. p. itfi. 1.47. Mamertinum. p.itf8. É.18. & quamvis. p. 171.1.4. faburrs. p. 174.1.37. grammicis. p. 175.1.13. coaxatione. p. 1^3.1.1. Ddphinus. p. 111.1. 39. folii porracci. p. 131.1.14. ufurpavit. p. 156.1, ij. timidos. |
||||||
|
M. Vi-
|
||||||
|
·.■·
|
||||||
|
Ì· VlTRUVII PoLLIONIS
|
||||||||
|
º) Å
|
||||||||
|
Á R C Ç É Ô Å CT.VRA
|
||||||||
|
LIBER PRIMFS.
|
||||||||
|
Ñ R i£ F Á Ô É Ï.
|
||||||||
|
Vm dhina mens tua O* numen, Imperator Cxfar, imperio
| potiretur orbis terrarum, inyiSiaque <virtute, cunBis ho~
Sfiihujflratis, triumpho yiSioriaque tuaches gloriamrtur,
&* gentes omnes faba£t& tuum f^eBarent nutttm, Popu~
lnfque Komamts f^ Senatm liberatus timore, amplifiitms
tms cogitationibus, confiliifque gubernaretur, non aude-
bam tantis occupationibus de Archite&ura firipta & magnis cogitationi-
bus explicata edere, metuens ne non apto tempore interpeUans fifbirem tui ^oa>'
animi offenfionem. Qtm 'Zfero attenderem, te non filum de <-vita communi
omniumcuram, publicaque rei confiitutionembabere, fedetiam deoppor*
tunitAtepublkorum adtfiaomm: ut cimtas per te non fblum proyinciis ejfet
auSfa: rverum eiiamut majefiaslmperii publicorum adificiorum egregias
haberet auoioritates: nonputAyi pratermittendum, quinprimo quoque tem~
pore de his rebus eatibi ederem. Ideo quodprimum parenti tuo de eo fueram
notus *d> cjus rvirtittis fiudwfits: cum autem concilmm cosleftmm in fedibus
immortalitatis eum dediarvijftt, & lmperium parentis in tuampoteflatem
tranflulijjet: idem fludium meum in ejus memoria permanens, in te contulit
favorew. Itaque cwn Mar. Aurelio & Vub. Minidio î£ Cn. Comelio , ad
apparationem Balifiarum & Scorpionum, reliquorumque tormentorum refe- ai. prx-
ciionem,fuipr<sfio: f£cttm eis commoda accepi, qu& cum primomihitri~*
buiftiy recognitionem perfiroris commendationem' fervaHi. (umergo eo be-
tieficio ejjem obligatuj, ut adexitum njittenon baberem wopla timorem, hac
tibi fcnbere coepi: quod animadverti, multA te (sdificaffe, & nunc adificare,
reliqno quoque tempore i£ publicorum, 0* prhatorum adificiorum, pro
awplitiidmererum gefiarum, ut pofteris memorie traderentur, curamba-
biturum. Conjcrlpfiperfcriptiones termmatas, ut e<u attendem, & ante
/áÂáî$ pttura qualictfint opera, per tenota pojjes habere: namque bis
njoUiminibus aperui ornnes difcipli?i<e ratioties.
Á Ca-
|
||||||||
|
Ì. Vitruvii Pollionis
|
||||||
|
æ
|
||||||
|
Capvt Primvm.
Quidfit Architettura, & de ArchiteBis inflituendis. 'Rchitictvra eft fcientia plmribus difciplinis & variis
emditionibus ornata, cujus judicio probanturomnia, qusea
cacteris artibusperficiuntur, opera. Eanafcitur ex fabrica & ra-
tiocinatione. Fabrica. eft continuata ac trita ufus meditatio,
quae manibns perficitur e materia, cujufcunque generis opus
eft, ad propofitum deformationis. Ratiocinatio autem eft,
quae res fabricatas [_a] folertia ac ratione proportionis demon-
ftrareacexplicarepoteft. Itaque Architefti, qui fine literis contendcrunt, ut
nianibus eflbnt exercitati, non potuerunt efficere, ut haberent pro laboribus
autoritatem. Qui autetn ratiocinationibus & literisfolis confififuerunt, utn-
bram, nonremd^perfecutividentur. Atquiutrumqueperdidicemnt, (utora-
nibus avmis ornati) citius, cum autoritate quod fuit propofitum, funt aflequuti.
Cumin omnibus enimrebus, tummaxime etiam iri Archite&ura hsec duo in-
funt, quod fignificatur & quod fignifkat. Signifkatur propofitaresdequadi-
citur. Hanc autem fignificat demonftratio rationibus doftrinarum explicata.
Quarevideturutraqueparte exerckatum efledebere, quife Architeftumpro-
fiteatur. Itaque eutn & ingeniofum eife oportfet, & ad difciplinam docilem: (ne-
que enim ingenium fine diiciplina, aut difciplina fine ingenio, perfe&um arti-
ficem poteft eificere ) &ut literatus fit, pcritus Graphidos, eruditus Geome-
trra, & Optices nonignams, inftru&us Arithmetica, hiftorias complures nove-
rit, Philofophos diligenter audiverit, Muficam fciverit , Medicinie non fit
ignarus, refponfa junfconfultoram noverit , Aftrologiam ccelique rationes
cognitas habeat. Qax cur ita fint, hae funt caufae. Literas Archite&um fcire
oportet, uti commeotariis memoriam firmiorem efficere poffit. Deinde gra-
phidos fcientiam habere, quo facilius exemplaribus piftis, quam velit operis
ipeciem, deformare valeat. Geometria autem plura prafidia praeftat Archite&u-
rx, & primum Euthygrammi & circini tradit ufum, e quo maxime facilius
aedificionim in areis cxpediuntur dercriptiones.normaruraque&librationum
& linearum direftiones. ItemperOpticeivnsdificiis, acertis regionibus coeli
lumina re£te ducuntur.Per Arithmeticen vero fumtus sedificiomm confumman-
tur, meafurarumrationes cxplicantur, difficileique Symmetriarum quseftiones
Geometricis rationibus & methodis inveniuntur. Hiftorias autem plures no-
vifle oportet, quod multa ornamentafepein operibus Architefti defignant, de
quibusargumentisrationem, cur fecerint, qusrentibus rcddcre debent. Quem-
^idcj admodum fi quis ftatuas marmoreas, mulieres ftolatas, & qua; Caryatides di-
Uxtcon. cuntiir, pro columnis in opere ftatuerit, & infuper mutulos & coronas colloca-
verit,percontantibus ita reddet rationem. Carya civitas Pcloponncfi,cum Perfis
hoftibus contra Grazciam confenfit, pofteaGreci per vi&oriam glorlofe bello
liberati, communi confilio Caryatibus bellum indixerunt. Itaque oppido capto»
viris interfeftis, civitate delcta, matronas eorura in fervitutem abduxerunti'
Ncc funt paifi ftolas ncq; ornatus matronales deponere: uti non uno triumpho
ducerentur: fed jeteraofervitutis exemplo gravi contumelia preife, poenas dare
vidcrenturprocivitate. IdeoquituncArchite&ifuerunt, xdificiis publicisde-
fignaverunt eamm imagines oneri ferundo collocatas, ut etiam pofteris nota
poena
a] Cod. Arund. Solertia: ac rationis proportionc demonftrare, &c. Ica quoqtie annoHtura ab Ifaaco Voffio
G.fil. ad marginem inveni.
i] Co,d. Acund. confecuti. cjuod meliiis vidctur, ilEdi- |
||||||
|
DeArchitectvra L é â. É. 3
poena peccatiCaryatium,memoriae txaderetur.Non minusLacones,Paufania|Vl
Clcombrotifilio duce, Platxeo prxlio,pauca manu infinitum numeram exerci- tus Perfarum cum fupcraviflent, afto cum gloriatriumpho, ipoliorum & prxdx porticum Perficam ex manubiis laudis & virtutis civium, indiccm vi&orix, po- ftcris pro trophaso conftituerunt, ibique captivorum fimulacra,barbarico veftis ornaru, fupcibia meritis contumeliis punita, fuftinentia tectum collocaverunt: uti &hoftes horrcfcerent citnore eorum fortitudinis aftefti, &cives id exenv^/. efe. plum virtutis afpicientes, gloria erecti, ad defendendam libertatem eflent pa- #*»· rati. Itaquc ex eo multi ftatuas Perficas fuftinentes epiftylia & ornamenta eorum collocavenmt, &itaexco argumento, varietates egregiasauxeruntoperibus. Ircm funt aliie ejufdcm generis Hiftorix, quarum notitiam Archite&os tenere opoitet. Philofophia vcro perficit Arcbiteftum animo magno, & uti non fit arrogans, fed porius facilis, xquus & fidelis, fine avaritia, quod eft maximum. Nullum enim opus verc finc fide & caftitate fieri potcft. Ne fit cupidus, neque in muncribus accipicndis habeat animum occupatum, fcd cum gravitatc fuam tueaturdignitatem, bonam famam habendo. Hxc enimPhilofophia prxfcribit. Prxrerea de rerum natura, qux Grxce öõóéïëïãßá, dicitur, Philofophia cxpli- cat: quamncceiTeeitftudiofius novifle, quod habet multas & varias naturalcs qua:ftiones,utetiaminaquarumdu&ionibus. Iti curfibus enim &circuitioni- bus & librata planicie expreiiionibas, Ipiritus naturales aliter atque aliterfiunt, quorum offenfionibus mederi ncmo poterit, nifiquiexPhilofophiaprmcipia rerum naturx noverit. Item quicunque Ctefibii aut Archimcdis libros & cx- teLOrumquL ejuimodigenerisprxcepta confcripferunt, leget, cum iis fentke nonpoterir, nifihisrebusaPhilofophisfuerit inftitutus. Muficen autcra fciat oportct, uti canonicam rationem & Mathematicam notam habcat: prxterea tib. *. baliftarum, catapultamra,fcorpionumtemperaturas poifit reftefaccre.In ca-^IT". pitulis enim dcxtra ac finiftra, funt foraminahomotonomm,perquaetcndun- tomo- tur [d~] ergatis aut fuculis & ve&ibus e nervo torti funes, quinon pcrcludunturr"*"· ncc prxLigantui·, nifi fonitus ad artificis aures certos & xquales fecerint. Bra- chiaenimquxineastenfiones includuntur, cumextenduntur xqualiter & pa- ritcr, utraque plagam emittere dcbcnt. Quod fi non homotona fuerint, impc- ëÉ. mit- dient dke&am telorummillionem. Itcm inThcatrisvafaxrea, qux in ccllis fubtert· gradibus Mathcmatica ratione collocantur, & fonituum difcrimina, qux Grxci i\xS,A (aiii fcifta) vocant, ad Symphonias muficas fivc concentus componuntur, m,_ v. divifa in chcinatione diateffaron &diapente & diapafon, uti voxfcenicifoni-«<*/>· 5· tus conveniens in difpofitionibus, tadu cum offenderit, au&a cum incrcmcnto, clarior & fuavior ad fpeftatorum perveniat aures. Hydraulicas quoque niachi- nas & cxtera qux funt fimilia his organis, fine muficis rationibus efficerc nemo potcrit.DifciplinamvcroMedicinxnoviiTeoportet.piOpterinclinationescoeli, quxGrxcUAi^&dicunt, & aeres locorum, quifunt ialubres autpeitilenccs, aquarumque ufus. Sine hisenim rationibusnullafalubris habitatio fieri poteft. Jura quoquc nota habcat oportct ca, qux necciTaria funt xdificiis communibus paricturii, adambitumftillicidiomm & cloacarum &luminum. Item aquarum du&iones & cxtera qux hujufmodi funt, nota oportet fint Architedis, uti antc cavcantquaminftituantxdificia: nc controverfix, fa&is opcnbus, patfibusfa- miliarum relinquantuL-, & ut legibus fcribendis prudentia cavere poflk & loca- tori & condudori. Namque Ãé lex perite fucnt fcripta, erit ut finc captionc Al. cau- utcrque ab utroqueliberetur. Ex Aftrologia autem cognofcitur Oriens, Occi- '"""; dcns,Mcridies, Scptentrio, & cceli ratio, xquinodium, folftitium, aftrorura . ^_____j- _______ ■"'■ ' Á 2 ' cnrfus: Ë wr1!!?^,M,!, & Argentoratenfis , jlgtfipoMtt: CidTArundel. K*g*fydidu. '
*i Sunt Codices in qmbus trgttk aut non habetur. , phu
|
||||
|
4 M. VlTRUVlI POLLIONIS
curfus: quommnoticiam fi quis non habuerit, horologiorum rationem omni-
no fcire non poterit. Cum crgo tanta hsc difciplina fit condecorata, & abnn- dans emditionibus variisac pluribus, nonputo poflc jufterepente fcprofitcri Archite&os, nifi qui ab state pucrili his gradibus difciplinarum fcandendo, Al.per- fcicntiaplurium literarum & artium nutriti, pervenerin.tad fummum Du tem-
vemmt. pium Architefturx.
Atfortaffe mirumvidebitutimpcritis hominibus, poffe naturam tantum nu-
merum do&rinarum perdifccre & mcmoria contincrc. Cum autcni animadvcr- terint ,omnesdifciplinasinterie Ã./] conjunftionemrerum&communicatio- nemhabere, fieri pofle faciliter credetur. Encyclios cnim difciplina, uti corpus unum cx his membris, eft compofita. Itaquc qui a tcneris jetatibus emditionibus variis inftruuntur omnibus literis, agnofcunt eafdcra notas, communicatio- nemqueomnium difciplinarum, & earefacilius omnia cognofcunt. Idcoque de veteribus Archite&is, Pythius, qui Pricnae aedem Minervae nobilitcr eftar- chitedtatus, ak in fuis commentariis, Archite&um omnibus artibus & do&rinis plus oportere pofle facere, quam qui fingulas res fuis induftriis & cxercitationi- ■ bus ad fummam claritatem perduxerunt. Id autem re non expedimr. Non enim
debetnec potefteflc Architedus Grammaticus, utifuit Ariftarchus, fed non
agrammatos: nec Muficus, ut Ariftoxenus, fed non amufos : nec piftor ut Apcllcs, fcdgraphidos non imperims: necplaftes quemadmodum Myronfeu Polycletus,fed rationisplaftica:nonignarus: nec denuo medicusut Hippocra- tes, fed non aniatroJogicos: nec incaetcris dodrinisfingulariterexccllens, fed in his non imperitus. Non enim in tantis rerum varietatibus, elegantias fingu- lares quifqnam confequipoteft, quod earum ratiocinationes cognofcere & per- cipere vix cadit in poteftatem. Nec tamen non tantum Aixhitcdi non poffunt inomnibus rebus liabere fummitm effeftum, fedetiam ipfi qui privatim pro- prietates tenent artium, non efficiunt, ut habeant omnes fummum landis prin- cipatum. Ergo fi in fingulis doftxinis finguli artifices, ncque oranes, fed pauci, xvo perpetuo nobilitatem vixfunt confecuti·, quemadmodumpoteft Archite- £tus, quipluribusartibus debetefle peritus, non idipfum mimm &magnum faccre, ne quid ex his indigeat ·, fed etiam ut omncs artifices fuperet qui fingu- lis doftrinis affiduitatem cum induftria fumma praeftiterunt X Igitur in hac re Py- thius errafle videtur, quod non animadverterit cx duabus rcbus fingulas artes cfle cornpofitas, ex opere & ejus ratiocinatione. Ex his autem unum proprium efle eorum , qui fingulis rebus futlt cxercitati, id cft operis effc&us: alterum commune cum omnibus doftis, id eft ratiocinatio: uti Medicis & Muiicis & de venarumrythmo&depedummotu. At Ãé vulnus mederi, aut a?grum eripere de periculo oportuerit, non accedet Muficus, fed id opus proprium erit MedicL Item in organo, non Medicusfed Muficus modulabitur, nt aures fuarn cantio- nibus recipiant jucunditatem. -Similiter cum Aftrologis & Muficis eft difputatio communis defympathia Stellarum <Sc Symphoniarum [g] in quadratis & trigo- i nis,
e ] Philand. Templum pro culmine dixit, quoniam templa in tcftis fupra canterios ponuntur, ut ex lib. iv.
cap. II. cognofcimus. Scxtus Pompcius obfcurius figniflcavic Templtim, inquic, ligntim , quod in&di- ficio tranfvcrfnm ponitur. . ..'. f\ Cod. Arundel. connexionem rerum & codjunftioncm li. f. p. f. credent. Qux raclior Icftio videtur.
g] Pluland. Cum figuris tribus utantur Aftrologi, tiigono , cetragono, & hexagono , iintque apud Mu-
ficos diademata, idcft, intcrvalla iimpliciafymphoniarum maxima ,diatcflaroiiproporcionis fefquiter- tia:, diapente fefquiakerar:,, diapafon dupla:, has proportioncs in figurarum iilarum angulis, fignis & gradibus rcperiri, autor cft antiquus Grxcus idemque innominatus Ptolcma:! interpres libro prirao iailr Ma-nsf.iun, quod quadriparcitum vocant. Trigonus itaquc conflat angulo uno refto & tricnte. Tcrrago- nus uno re£lo folum , hexagonus unius rcfti Ëì^ßîø, id cft , bcflali angulo. Angulus trigoni adangu- lum tetragoni fcfquitertia; efl: propptcionis, curn eum fupcrct tricnte, & nt diatcffaron: angulus tctragoni ad beilalem hexagoni, fcfqmalters; continctenim ipfutn & ibmificm, & fit diapentc: trigoni angulus |
||||
|
deArchitectvra L é â. I. S
nis, diateiTaron &diapente; cum Geomctris de vifu, qui Grjece Aef©- o-sfjtxgg'
appellatur; catterifque omnibus do&rinis mukae res velomnes comrounes iunt duntaxataddifputandum. Opemmvero ingrefius, quimanu aut tra&ationibus ad eleffantiam peirducuntur.ipforum iuntjqui propric una atte ad faciendum funt inftituti. Ergofatisabundcis videturfecifle, quiex fingulis doftrinis partes& rationes carum mediocriterhabetnotas, eafque quje neceflariae funt ad Archi- tedluram. utifi quiddehisrebus&artibus judicaire&probare opus fuerit, ne deitimaturveldeficiat. Quibusvero natura tantum tribuit folertia:, acuminis, memorise, utpofllnt Geoinetriaro, Aftrologiam, Muficcn, caeteraique difci- plinas penitus habere notas, prcetereunt officia Archite&orum & efficiuntuu Mathematici. Itaque facilitcr contra eas difciplinas diipntare poffunt, quod pkuibus telis difciplinarum funt armati. Hi autem inveniuntur raro , ut ali- quando fuerunt Ariftarchus Samius, Philolaus & Architas Tarentini, Apol- lonius Pergeus, Eratofthenes Cyrerweus, Archimedes &Scopinas ab Syracu- fis, qui multas rcs organicas & gnomonicas, numero naturalibufquerationibiJis invcntas atque explicatas, pofteris rcliquerunt. Cum crgo talia ingcnia a na- turalLfolema, iion paflira cunftis gentibus, fcd paucis viris habcre conceda- tur: officium vero Atchite&i omnibus eruditionibus debcateffe exercitatum, & ratio proptcr amplitudinem rei permittat, 11011 juxta ncceffitatem fummas, fed etiam mediocrcs fcientias habcre difciplinarum, pcto, Caeiar, & a tc, «Sc ab hisqui mea volumiua funt lcfturi, ut fiquidparum ad artis Grammaticae re- gulam fuerkexplicatum, ignofcatur. Namquenon uti fummusPhilofophus, nec Rcthor difcrrus, nec Grammaticus fummis rationibus artis exercitatus, fcd ut Architcdus, his literis imbutus, hax nifus fum fcribcre. Dc artis vero po-Al- v>- tcftate, quxque infunt in earatiocinationes, polliceor, (ut fpero) his volumi- " nibus, nonmodo3Edificantibus,fedetiamomnibus fapientibus, cum maxima autoritate, mc finedubio priftaturum. C á p. II.
Ex qmbus rebm Architectura conflet. ARchitectvra. autemconftat ex ordinationc, quxGrace rdfys dici-
tur, & ex difpofitione, hanc autem Grsci SxoMQv vocant é eurythmia & fymmctria& dccore & diftributionc, qux Grsce ï'é÷&ïìßá, dicitiuv Ordinatio, cft modica membrorum operis commoditas ieparatim, univerfaeque propor- tionis ad fyrnmetriam comparatio. Hac componitur ex quantitate qtKE Grecc ðïó-üôçò dicitur. Quantitas autem eftmodulorum ex ipfius operis fumptione, fingulifque membrorum partibus univerfi operis conveniens effedus. Difpo- fitioautem eft rerumapta collocatio, ekganfque in compofitionibus effe&us operis cum qualitate. Species diipofitionis, qux Grscedicuntur^a/, hx funt, Ichnographia, Orthographia, & Scenographia. [a~\ Ichnographia eft cireini rcgulxque modice contincns ufus, ex qua capiuntur formatum in folis area- A 3 rum
aahexagoniangulumduplseft proportionis; lubct enimunum& trientem, id eft, trientcs quatuor, five
belies duosjhicvcro facflalis eft, id eft, duorumtrientum : fic igicur diapafon. In fignis eadcm ratio. Tri- gonusquatuorhabct figna, tctragonus tri.-é, hcxagonusduo. iv adin proportio cft fcfquiccrtia, inad li lcfquialtera, iv ad 11 dupla. Supereft ut eum confcnfumin gradibus cffeoftcndamus.Trigonus gra- dushabct cxx. Tctragonus ÷ c. Hexagonus é ÷. c ÷ ÷ ad xc eft proportio fefquitertia , xcad ix '«quiakera, cxx ad ix dupla. Enfympathia couccntuum & fieurarum cx inultis vcrbis &difEcillimis .'lliusimerprctis. a] cinoguphiaPhiland. Veftigiumoperis, quam platam forraam, quafi planara formam dicas, mci Galli, tal". Gra;cs alludentes voci, plantam nominapt, '/»©- cnim vcfti^ium eft, ° b}VU-
|
||||
|
6 Ì. V é ô r õ í é é Ñ o t l é ï í é s
rum defcriptiones. Orthographia autem eft erefta frontisiraago, modiceq; pifta
rationibus operis futurifiguira. Itera [^fcenographiacftjfrontis&laterumab- fcedentium adumbratio, ad circinique ccntruoi omnium linearum refponfus. Hx naicunturex cogitatione, & invcntione. Cogitatio eft cura ftudiiplena & induftfiae vigilantiaeq·, effeftus propofiti cura voluptate. Inventio autcm eft quae- iHonumobfcurammexplicatio,ratioquc novsereivigore mobiliicperta. Hae funttertninationcs diipofitionum. Euryriimia eftvenufta ipecies commoduf- quein compofitionibus membrorum afpe&us.H^c efficitur,cura mcmbra ope- risconvenientiaiunt, altitudinis ad latitudinem, latitudinis ad longitudinem, & ad futnmam omnia reipondeant fuie fymmetrix. Item fymmctria eft ex ipfius operisraembrisconveniens confenfus, ex partibufque feparatis, ad univcrfie figiine ipeciem, ratae partis refponfus: utin hominis corpore ccubito, pcde, palmo, digito, ca;terifque partibus [V] fymmetros eft, ficeft in operumperfe- dionibus. Etprimuminsedibus facris. ut ecolumnarum craiTitudinibus, auc etriglyphp, autctiamlV] embate baliite foramine , quodGvxci ^t^lov vo- citanr, navibus interfcalmio, quod ^iimxou^ dicitur, item cxterorum operum, e membrisinveniturfymmetriarum ratiocinatio. Decor autem.eft emcndams operis aipeftus,probatis rebus compofiti cum au&oritate. Is perficitur ftatione, qui.Graece5i/*«2<<7*es· dicitur, feu confuetudine, aut natura. Statione, cum[Vf Jovi.Fulguri, &Coelo&Soli&Lurue, jedificia fubdivo, hypanhraque con- ftituuntur. HorumenimDeorum&ipecics&effeftus, inaperto mundoatque lucenti, prxfentes videmus. Minervaj & Marti & Heirculi, \_f~] xdes Doricie fient: his enim Diis propter virtutem, fine deliciis sdificia conftitui decet. Ve- neri, FJorx, Proferpinse, fontium Nymphis , Corinthio genere conftitutie, aptasvidebunturhabere proprietates, quod his Diis propter teneritatem, gra- ciliora & florida, foliifque & volutis ornata opera fafta, augere vidcbuntur ju- ftum dccorcm. Junoni, Dian3£> Liberopatri casterifque Diis qui eademfuntfi- militu-
|
||||||
|
b] Philander: Quodde Orthograpliia diftum eft, id etiam velimde SciagrapliiadicStum, fiveScenograpliiam
appellemus; uc Hermolaus fcribendumputat, quod, ut inquit.yif univerfi tcBi, quod Grxcifcertam vocant; defirmatto, nonfiontis, ut Orthographia, non area, ut Ichnographia. Sspe vero dubitatum eft num & Archi- te&uslignoforniamfuturi operis (modellum vocantjilruerec. Ecnosfecifleexiftimamus, itaenimfutura deprehcndunmrerrata, & rainimo impendio, nuiloque incommodo, priufquam fiant, caftigantur. Vide de his plura in iingularum vocum figniiicationibus. Cl. Sahnafius inSoIin.pag. 811. è'î%ã^ößá erac refta froncis imago, qua? operis futuri reftam faciem modice depi&am oftendebac. At Ó÷Éáâã^ößáí dixere qua: non cantumfrontis.fed totiuscorporisa:diScii e foloexcitati imaginem cuml.iterumabfcedencium adum- bratione fornfatam prarferebat. Male corrigunt Sciagraphiam pro Sccnographia apiul Vitiuv. úË©- cft ii <r£nse,: corpus humanutn ita etiam Gra;ci vocarunt, corpus sdificii fic etiam appellatum. Inde & mlwj, «x/«, ï'ß÷.>)ì#,. Aufon. Mofclla,Scenctfqite dotmmm. ita appellavit domorum corpora. Ha:c ille. Vidc plura in Lexico advoccm Sciagraphia. Hoctaraenhic noneft omittendum: in vcteri Codice ( ut ab lijaco Voffio, Gcrardi filio, annotatum invenio) legi; Orthographiet antem eflerecia fi-ontis <&laterumabfceden- tium ndumbratio, &c. intcrmediis deletis, im/tgo , modiccqui ñßßßá rationibus operis futitri figura. Item Scenographla eft frontis ·■ fed reitius puto ut cditur. c ] Philand. Rcpete rcfponfus, aut fcribendum fymmetria. Codex Anindcl. particulis fymmctros eft euryth-
ta\x qualitas, iic eft, &c. d] Pbiland. Scribunt quidam cmbatere , quafi ingreflorcm dicas, quod embaten Iibroquarto vcrtatmodu-
lum. Sed nec prior illa noftra leilio difplicet ßú indufta vocula, aut, ita diftinguamus. Et primura in sdibus facris, ut e columnarum craffitudinibus, adt e triglypho embate . uc interpretctur triglypluim cmbaten, id eft, modulum, cx quo fcilicet in genere Dorico partcs omncs meticnda:,ut in aliis generibus c columna- rumcrallitudinibus. deindc fcquatur, in baliftaforamine, quodGnci /ß&ßéîéé'^í yocitant. De cofora- mincicribit lib. x.cap. 17. Cod. Arundcl. e bctterebal.&c. < e] Cl.SaImafiusinS0lin.1140. SacellalwcvocabanturTcmpla , nimirumfinctcfto. Scd& quodfub tefto
cft&foramineapertopatct, tcmplum etiam dicitur. Sopliocles cr,^ á'^áëõößúíïÀ×. Hincercro, ut vi- detur, & Fulguribus conditis lapis imponcbatur in mcdioforamcn habens. Hoc veiuci templum fnjeuri fuit. Hafcetiamara. /] Pliilander: Sacra: a:dcs hoc loco triplici tantura differcntia confiderantur , Doricbgenere, Ionico, &
Corinthio. Nani dc Tufcanicis lib. 1 v. cap. 7. tradcc. Doricarum eit negleftior & incultior ftruilura, unde & feverior. Corinthia: quod plura habent ornamctUa,delicatiorcs funt, Medis funt lonica;intcrha- rum teneritatem, & illsttimfevericatem. |
||||||
|
deArc.hitectvra L é â. É. 7
railitudine, ßú xdes lonicae conflxuerentur, habita crit ratio mediocritatis, quod
& ab fevero mo.re Doricorum & a teneritate Corinthiorum, temperabitur ea- rum inftitutio proprietatis. Ad confuetudinem autem decor fic exprimitur, cum sedificiis interioribus magfiificis, item veftibula convenientia & elegantia erunc fafta. Sl eaim interiora perfectus habuerint elegantcs, adicus autem humiles & inhoneftos, tion ernnr cum decorc. Item fi Doricis epiftyliis in coronis dcnticuli. fculpentur, autin tgl pulvinatis capiculis & coluomis Ionicis epiftyliis cxpri- mentur triglyphi» tranflatis ex alia ratione proprictatibiis in aliudgenus operis, rh~\ oftendctur afpe&us, aliis ante ordinis confuetudinibus inftitutis. Naturalis autcm decor fic crit: Si primura omnibus templis faluberrimx regioncs, aqua- rumquc fontes in his locis idonei eligentur, in quibus fana conftituantui:: deinde maxime /Efculapio, Saluti, & eorum Deorum, quommplurimi Medicinis xgri curarividentur. Cum enim cx peftilenti in falubrem locum corpora acgra tranf- latafuerint, &efontibus falubribus aquaram ufusfubmimftrabuntur, celerius convalefccnt. Ita efficictur uti ex natura loci majores audaique cumdignkate divinitasexcipiatopiniones. Itemnaturae decor erit, ficubiculis& Bibliothe- cis, ab Oricnte himina capientur: balneis & hybernaculis, ab Occidente hy- bemcf: pinacothccis , &quibus certis luminibus opus efl: paribus, a Septen- trione, qnod ea coeli regio neque exclaratur neque obfcuratiu· Soliscurfu, fed cfl: certa & immutabilis die perpctuo. Diftributio autem eft copiamm lociquc commoda difpenfatio > parcaque in opcribus fumptus cum ratione temperatio. Hsc ita obfcrvabitur, fi ptimum Archke&us ca non quxret, qiwe non poterunt inveniri aut parari, nifimagno. Namque non omnibus locis arenx fofficiae, nec cxmentorum, nec abietis, nec fappinoram, nec marmoris copia eft: fed aliud alio loco nafcitur, quorum "comparationes difficiles funt & fumptuofie. Utendum autem eft, ubi non eft arenafofficia, fluviatica aut marina lota. Ino- pia; quoque abietis aut fappinorum vitabuntur, utendo cuprcflb, populo, ulmo, pinu. Heliqua quoque hisfimilia crunt cxplicanda. Altec graduseritdiftribu- tionis, cumadufumpatrumfamiliarum,adpecuni2e copiam, autadelegantix dignitatem, xdificia aliter difponenmr. Namque aliter urbanas domos opor- tere conftitui videtur, aliter quibus expoffeilionibus rufticis influunt fru&US, non idem foencratotibus: aliter beatis & delicatis: potentibus vero, quorum cogitationibus Rcfpub. gubcmatur, ad ufum collocabuntur: & omnino fa- ciendie funt aptx omnibus pcrfonis iedificiorum diftnbutiones. C á p. III.
Departibus ArchittBur& in^nuatorum î$ publicorum &d'i-
ficiornm difiributionibus, & gnomonices & machinatioms. "pAitesipfmsArchiteauraerunttres, iEdifkatio, Gnomonice» Machinatio.
iEdificatio autem divifa eft bipartito, e quibus una eft moenium & commu- nium operum in publicis locis collocatio: akera eft privatorum xdificioram ex- plicatio. Publicorum autem diftributiones funt tres, equibusunaeftdefenfio- nis, altcra religionis , tertia opportunitatis. Defenfionis , eft muLOrum tur- numque&portarumratio, adhoftium impetus peirpetuo repellendosexcogi- tata. Religionis, Dcommimmortaliumfanorum, sediumquc facrarum collo catio.
|
||||
|
S M.-VlTRUVllPo. LLIONIS
catio. Oppoitunitatis, omnium locorum ad publicum ufum diipofitio, utl
pottus, fora, pomcus,balnea,theatm,inambulationcs, ca:teraque qu;e iifdem rationibusinpublicisdefignanturlocis. Hcecautem ita ficri debent, uthabea- turratiofirmitatis, utilitatis , venuftatis. Firmitatiscrithabita ratio cum fuerit fundamentorum ad folidum depreffio, & ex quaque matcria copiarum fine ava- ritiadiligenscleaio.Utilitatisautcmjemcndata&fineimpeditione, [/]ufulo- cprum, difpoiitio, &adrcgionesiuicujufque generis apta & commoda diftri- butio. Venuftatisvclo, cam fucrit opcrisfpecies grata & elegans, membrorum- Ai.rMio. que commcnfus iuftas habeatfymmetriarum rationes. . cinatio- ■*
nes. C á í. É V.
De electione locomm falubrium ,GT' qu& obfint falubritati3
i$ unde lumina capiantur. INipfisvcro moenibus caerunt principia. Primum elcCtio loci faluberrimi.
Is autcm crit excelfus & non nebulofus, non pminoius, regionefque coeli fpeftans ncque jeftuofas neque frigidas, fed temperatas. Deinde ii evitabkur paluftris vicinitas. Cura enim aurae matutina: cum Sole oriente ad oppidum pervenient, & iisorts nebulae adjungentur, fpiritufque beftiarum paluftrium venenatos cum ncbula mixtos in habitatorum corpora flatus ipargent, efficient locum peftikntem. Itcm, fi fecundum mare erunt moenia,ipe£tabuntque ad Meridicm, aut ad Occidentem, noii erunt ialubria, quia per aeftatem coelum Mcridianum Sole exoriente calefcit, meridie ardet. Item,quodfpe£tatad Occi- dcntem, Sole exoito tepefcit, meridie cakt \ veipere fervet, Igitur mutationi- bus caloris & refrigerationis, corpora, quae in iis locis funt, vitiantur. Hocau- tem licet animadvertere etiam ex iis, qux non funt animalia. OQ In cellis enim vinaviis te£hs, lumina ncmo capit a Meridie, nec ab Occidente, fcd a Septen- trionc, quod ea regio nullo tempore mutationes recipit, fed eft firma perpetuo, Ub. g. & imrautabilis. Ideo etiam & granaria, quaeadSolis curfum fpe&ant, bonita- c. 9· tcm cito mutant, obfoniaque & [b~} poma, quae non in ea coeli parte ponuntur, . qujeeftavciTaaSoliscurfu,non diu fcrvantur. Nam fempercalor cum exco- quit, tcl aeribus firmitatem eripit: & vaporibus fervidis exugendo naturales vir- tutes, diflblviteas, & fcrvore mollefccntes efficit imbecillas, ut etiam in ferro animadvertimus, quod quamvis natura fit durum, in fornacibus ab ignis vaporc percakfafitum ita molkfcit, utiin omne germs formx faciliter fabricetur: & idem cum molle & candens eft, fi rcfrigeretur tin&um frigida, rcdurefcit & re- ftituitur in antiquam proprietatem. Licct ctiara confiderare haecitaeffe, exeo quodxftatc, nonfolum in peftilentibus locis, fed etiam infalubribus, omnia cor-
i] Codcx Arundel. ufus loeorum, Ikc. øé÷ non eft contemncnda leftio: emendata &finc impeilitione ufas
locorum difpofitio, <frc. a] Philander: Et Plin. lib. xiv. c. 15. fcribit latus cclla: virtaria: aut certc feneftrasobverti in Aquilonem
oportcrc, vel ufque in exortum aquinotHalem. Scd cft , quod hoc loco indicandum duximus , non abs re cellas vinarias tcftas Vitruvium dixifle. Tradit cnim mcmorato capite Plinius, aliquas gcntes vinis crelum pra:berc, alibi vero impofitis teftis arccre. Quin & Conftantin. Iraper., qui cx utriufque lingus auftori- bus y.&Tniiicu), id eft , de Agricultura libros viginti fcripfit, five qnifquis cft , qui ipfius nomine concin- navit quod circumfcrtur volumen , lib. vn. cap. 2. fortius vinum fub dio, levius vero fub tedlo adfer- vari praicipit. i] Pliilander : De pomis fervandisPlin. lib. v. c. io. hnnc in modum prxcipit. Pomaria in loco frigido ac
iicco contabulari, Septentrionibus feneftras fcreno dic patcre , Auftros fpecularibus arccre, Aquilonis quoque afflatu poma dcturpante rugis. Vide Varron. lib. 1. cap.5s. qui Iocos ubi autumna!csfru6tus ad- fervantur oporotI\ecas appellac. c]„ Philandcr : FortaiTe locushic ita crat fcriptus, arebus, aut ácorporibtu. paulo enim poft inquic; omni*
corpra calore fiant imlcctlia. <]Edi-
|
|||||
|
■*-----------~i..i.i..... ■ ■ 1 ■_________■-■■-■■■■■ _______________—_______-■■ ^. ■' -^ UiMi
|
|||||
|
deArchitectvra L é â. 1. 9
corporafiantimbecilla: & per hyemcm, etiamqux fint peftilcntiflitnaeregio-
nes efficianturfalubres.ideoquod a refrigerationibus folidantur. Non minus ctiam quod qux a frigidis regionibus corpora traducuntunn calidas, nonpof- funtdurare, fed diflblvuntur. Quae autemex calidis locis.fub fcptentrionum re<nones fn^idas, non modo non laborant immutatione loci valetudinibus, fed ctiam confirmantur. Quare cavendum efle vidctur in moenibus collocandis ab iis regionibus,qux caloribus.flatus ad corpora hominum poflunt fpargere.Nam Al$Mm exprincipiis, qusGrxci òéé÷ûË appellant, omniacorporafunt compofita, idhaia- eft ex calore & humorc, & terreno, & aere, & his mixtionibus naturali tem-rum· peratura figurantur omnium animalium in mundo generatim qualitates.Ergo in quibus corporibus cum exuperat e principiis calor, tunc interficit difiblvitque cartera fcrvore. Hsc autem vitia efficit fcrvidum ab certis partibus coelum, cum infiditin apertas vcnas, pluiquam patitur e mixtionibus naturali temperatura corpus. Item fi humor occupavit corporum venas, impareique cas fccit, castcra principia, ut a liquido corrupta, diluuntur, & diflblvuntur compofitionis virtu- ÁÉ, á U~ tes. Item e refrigerationibus humoris, ventorum & aurarum, infandunrur vitia 1"ida corponbus. Nonmmusaens,etiamque tcrrem, mcorpore naturalis compo-r/,. fiiio, augendo aut minuendo infirmat ccetera principia; terrena, cibi plcnitate; Al. air. aeria gravitate coeli. Sed fi quis volueritdiligentius hxcienfupercipere, ani- madvertat, attcndatque naturas avium & pifcium & terreftrium animalium, & ita confiderabit difcrimina temperaturx. Aliam enim mixtionem habetgenus avium,aliampiiciutrii longealiamterreftriumnatura. Volucres minushabent terreni, rainushumoris, caloristemperatc,&aerismultum. Igiturlevioribus principiis compofitas, facilius in aeris impetum nituntur. Aquatilesautempif- cium naturs, quod temperatx fint a calido, plurimumquc ex aere & terreno funt compofitx, fed humoris habent oppido [d~} quam paulum, quo minus ha- bcnt e principiis humoris in corpore, facilius in humore perdurant. Itaque cum ad tcrram perducuntur, animam cum aqua relinquunt. Item terreftria, quod e principiis ab aere caloreque habent terreni, plurimumque humoris, quod abun- dant humidx parres, non diu poiTunt in aqua vitam tueri. Ergo fihxcitavi- dentur, qucmadmodumpropofuimus, &ex iisprincipiis animalium corpora compofitafenfupercipimus, & exuberationibus aut defe&ionibus ea laborare diiTolviqueindicavimus: non dubitamus quin diligentius quxri oporteat, uti tempcratiflimas coeli rcgiones eligamus, cum quxrenda fuerit in mcenium col- locationibus falubritas. Itaqueetiam veterum rev-ocandum cenfeo rationem. Majoiresenimepccoribusimmolatis, qux pafcebantur iniislocis, quibusaut oppida aut caftra ftativa conftituebantur, infpiciebant jecinora, & fi crant livida &vitiofaprima, alia immolabant, dubitantes utrum morbo, an pabuli vitio lxfa cflcnt. Cum pluribus experti erant & probaverant integram & folidam naturam jecinorum cx aqua & pabulo.ibi conftituebant munitiones. Si autcm vi- tiofainveniebantindicio, transferebant. Idem in humaniscorporibus; peftilen- temfuturamnafcentem in iislocisaquiecibiquecopiam. Et ita tranfrnigrabant & mutabant rcgiones , quxrentes omnibus rebus falubritatcm. Hoc autem fieri, uti pabulo ciboque falubres proprietates terrae videantur, licctanimad- vertere & cognofcere exagris Crctenfium, quifunt circa Pothereum flumen, quod cit Cretx inter duas civitates Gnofon & Cortynam: dextra enim & finiftra cjus fhiminis, pafcunturpecora: fed cxiis, quaepafcunturproxime Gnofon, fple- B nem
iUud Um fUit farHm * Barbaro· Cod· autem Arondel. hic longe aliam lcaionem fuggeret; dckt cnim
u pai urn, & cjus loco lubet, quapropter: utlegatur; humoris babent oppido, quaprofter que tnimuh*· pfincipiuhumorUmcorpore^facilim, fec. Fcre in animum induco legcndum cffe pro qno minm, $"> i"; nam p1fccs plurimwn humoris habetc in corpore, fenfus ipli cvincunc. i]Vide
|
||||
|
ßï Ì. ViTruvii Pollio^is
jtiemhabent: quxautemexalteraparte, proxime Cortinam, non habent ap-
parentem fplencm. Unde etiam Medici qua:rentes de ea re, invenerunt in iis lo- cis herbam, quam pecora rodendo, imminuerant lienes. ita eara herbam colli- gendo.curantlienofoshocmedicamento, quod etiam Cretenfcs {/} &<nrxlww vocitanr. Exeolicetfcirc, ciboatque aqus proprietates locorum naturalitei: peftilentesautfalubresefle. Itemfiinpaludibus moenia conftituta erunt, qus paludesfecundummarefuerint, fpeftabuntque ad fcptentrionem, aut interfe- ptentrionem & orientem, eaeque paludes excclfiores fuerint quam littus ma- rinum, ratione videbuntur efle conftituta. Foffis enim du&is, fit aqua? exitus ad littus,& cx mari tempeftatibus aufto in paludes redundantia motionibus conci^ tatur, amarifque mixtionibus non patitur beftiarum paluftrium genera ibi nafci, qusque de ftiperioribus locis natando proxime littus perveniunt, inconfueta falfimdinenecantur. Exemplar autem hujusrei, Gallicaepaludes pofluntefle, quae circum Altinum, Ravcnnam, Aquilegiam, aliaque qua: in ejufcemodi locis municipiafuntpiOxima paludibus: quod hifce rationibus habcnt incredibi- lemfalubritatem. Quibusautem infidentcs funt paludes & non habent exitus ai. Pom- profluentes, nequeperflumina, neque per foflas, uti Pontinje , ftando putreA
rtm*' cunt, & humores graves & peftilentes in his locis emittunt. Item in Apulia op^
pidum Salapia vetus, quodDiomedesab Troia rediens conftituit, five(quem- admodum nonnulli fcripferunt) Elphias Rhodius, in ejufmodi locis fuerat col- locatum, ex quo incobe quotannis xgrotando laborantes, aliquando pervcne- runtad M. Hoftilium, abeoque publice petentes impetraverunt, uti his ido- neuralocumadmosniatransferendaconquirereteligeretque. Tuncismoratus non eft, fed ftatim rationibus dodifllme quasfitis, fecundum mare mercatus eft pofleflloncmlocofalubri:abSenatupopuloqueRomanopetiit, utlicerettranC ferreoppidum, conftituitquemoenia, & areas divifit, nummoque feftertio fin-* gulismunicipibusmancipiodedit. His confeftislacum aperuitin mare&por- Ai.mil- tum e lacu municipio perfecit. Itaquenutic C/3 Salapini quatuor millibus paf-
é,á paf. â^á5 pr0grefli ab oppido veteri, habitant in falubri loco.
C Á P. V.
De fundamentis murorum æ$ turrlum.
/^Ura ergo his rationibus erit falubritatis 03 in moenium collocandomm cx-
^-/plicatio,regionefq-,eled? fuerintfrudibusadalendam civitatem copiofae,& viaram munitiones,autopportunitatesfluminum, fcuperportus marinje fubve- ftiones habuerint ad moenia coportationes expeditas,tunc turrium murorumq; fundamenta fic funt facienda, uti fodiantur (fi queant \b~\ inveniri) ad folidumi & in folido, (quantum ex amplitudine operis pro ratione videatur) craffitudine amplio-
«3 Vide Lexicon in voce As plenon. Barbarus ad hunc locum. Afpleniam herba eft vermi fcolopen-
dra: quam iimillima. lienofos ea curari dicit Vitruv. minuic cnim licnis tumorem. imo & naturalem lienis magnitudinem ad eam parvitatem deducit, ut oves, qua: eas in pabulis frequenter fumunt, liene carcre vi- deantur, tanca vis eft in pabulo. Quis vero dubitac quin ex aquis etiam argumenta vera fumantur = Hoc quoque temporc Vitruvianum exemplum confirmatur: Petrus cnim Landus Creca; Antiftes, vir optimus, fe hoc obfervafle& invenifledixit. /] Cicero contra Rullum: Nifi forte mavultU his rebiit, atque heic litcc P. V. in Sipontina ficcitate , aut in Salpinarum peSiilentm finibtn Rullo duce collocari. a] Philander. Scribendum, & mcEnium, mutata pra:pofitione ßð eonjun£Honem,autvacareexifb'mandura
eft utramque, quod & aliqui Codicesagnofcunt. Niii fortafle putes Iegendum, in moenium collocationi- bus, quoddicat lib. v. cap. 3. Vtiin litroprimo de Sditbrita-tibtts in tnaemum coUocMionibm eft fcriptnm. Qu,in paulo ante cap. 4. ait: Cum qutrenda fuerit in mxnium coUoauionibus fnlubritas. Inyeni uraen MSS. Codicem, in quo legatur, in mcenibus conlocandii. b ] Philander: Scribendum,â qutnt. Quod etiara vitioie kgitur lib. m. c. ?.
i]Phi-
|
|||||
|
_-l
|
|||||
|
de Architectvra Lib. I. n
ampliorequam parietum qui fupratenram funtfuturi, & ea impleantUL· quam
folidiifimaftmftura. Itcmturres funt projiciendx in exteriorem partem, uti cumadmurumhoftisirapetuvelit appropinquare, aturribus dextra ac finiftra lateribus apcrtis, telis vulneretur. Cutandumque maxime videtur,ut non facilis M- fo- fitaditusadoppugnandummumm: fedita circumdandum adloca prscipitia, £°£ te~ & exco^itandum, uti portarum itinera non fint dire&a, fed [c~] axcud. Namque Á Um- cura ita fa£him fucrit, tunc dextrum latus acccdentibus , quod fcuto non eritrmu tectum, proximum erit ltuuo. Collocandaauteaioppidaiiint, nonquadrata, nec procurrentibus angulis, fed circuitionibus, uti hoftis ex pluribus locis con- ipiciatLir. Inquibusenimanguliprocurmnt, difficulter defcnditur, quodangu- lus magis hoftem tuetur quam civem. Craffitudinem autem muri ltafaciendam ccnico,uti armati homines,fi.ipra obviam venientes, alius alium fine impeditione pmerire poffint.Tum in craffitudine ejus perpetuas [d~] taleai olcagincac uftulatae quam crebcrrime inflxuantunuti utraeque muri frontes intcr fe (quemadmodum fibulisj his taleis colligatse aetcrnam habeant firmitatem. Namq; ei materise, ncc tempeftas, neccarics, nccvetuftas poteft nocere, fed ea &interra obruta&ia aquacollocatapcrmanctfinc vitiis utilis fempitemo. Itaq·, non folutn inmuro, fed etlain in fubttm&ionibus, quique parietes murali craifitudine erunt faciendr, hac ratione religati, non cito vitiabuntur. Intervalla autem turrium ita funt facienda: utnelongius fitaliaab aliafagittx emiffionc, utifiqua oppugnemr, tum a turribus quxcrunt dcxtraac finiftra , Scorpionibus rcliquifque telorunt miifionibus, hoiles rejiciantur. Etiamque contra, interior turrium dividcndus eftmurus, intervallis tam magnis, quam erunt turres, utitinera fint interio- ribus partibus turrium contignata: neque cafcrro fixa. Hoftis cnim fi quam partern muri occupaverit, qui repugnabunt, refcindent: & fi celeritci: admi- niftraverint,non patientur reliquas partes turrium muriq; hoftem penetrare,nifi ic yoluerit prxcipitare. Turres itaquc rotundae, autpolygonia? funt faciendx: quadratas enim machinje celerius diifipant, quod afigulos arietes tundendo frangunt: in [Y] rotundationibus autem (ut cuneos) ad centrum adigendo , ke- dcrenonpoflanc. Itemmunitiones muritumumqucaggeribusconjunclje, ma- xime tutiores funt: quod neque arictes, neque fufFofliones, neque machinas cxterx cis valent nocere. Sed non omnibus locis cft aggerisratio facicnda > niii quibus extra murum ex alto loco, planopcde accefllis fueritad moeniaoppu- gnanda. Icaqueinejufraodi locis primum foflae fnnt faciendx, latitudinibus & altitudinibus quam ampliflimis, deinde fundamentum murideprimendum efl: intra alvcum foffc, & id extruendum cft ea craflitudine, ut opus terrenum facile fuftineamr. Item interiore parte fubftruftionis, fundamentum diftans abexte- riorc introrfus amplo ipatio,conftituendum eft,ita uti cohortes poffint quemad- moduminacie, inftra&a;, addefendendum fupralatitudinemaggerisconfiftc- rc. Cum autem fundamenta ita diftantiainter fe fuerint conftituta, tunc inter ea  2 alia
c] Plulandcr. Alicjui Codices pro Grxca diilione ejufdem fignificationis Iiabent Latinamfcieva, lioc cft,
obliqua, finiftra , la:va. Ita habet Cod. Rcg. & Arundcl. * ] Philandcr. Per muri crafficudinem graciliores trabcs, quantum fatis crit exugendo liumori, ufta: fita cnim
iiccefcendo permanent ad diucurnitatem) intcr fe'rcvinciantur pcdinatiuiferratimvc , aut canccllatim. cam colligationcm connexioncraque fibulatam quidam putarunt cfle. Nos vero interpretamur , quas in ftruitura vocant clives Scfibulas, trajefta veluti tranttillapcr trabiura capita. Noftri ferrcis fubfcudibus armillata trabmm capita trajiciunt , atqucita rctinent. e] Ñ ulandcr. Cum rotunda: turres vcluti mukorum cuneorura compadlione eoiiftcnt, alterique alterorum
collateralmm opc confirmcntur , non poterat ullus fedc occupata protrudi. Itaquc omniura videbantur elle btmiflitnx. Eftcnim rotunda figura ad vix patiendum exaac comparata , ut qui nullutn cxpofitura angulum trangi potentem habeat. quod tcftatur Galcnus libris é. éí. íð. vm. & fine x. de ufu partium. rati' Ã IU' de "'c'lnco loquensinnuit. Patrum etiam noftrorum mcmoria ca quoquc propugnaculorum ï Utis tuta vifa cft : ycrum acrius fulminante tormeoto, alia forma cxcitata funt. |
||||
|
12 Ì. VlTHUVII POLLIONIS
aliatranfverfa conjunfta exteriori & interiorifundamcnto, C/3 pecHnatim difc
pofica, quemadmodum fcrxx dentes folent cffe, collocentur. Cum enim fic eritfa£tum, tunc itaoneristerrenimagnitudo diftributa in parvas partes, neque tmiverfaponderepremens. £g] poterit ulla ratione extrudere muri fubftrudio- nes. De ipfo autcm muro e qua materia ftruatur aut perficiatur, ideo non eft prafiniendum, quod in omnibus locis, quas optamus copias, eas non poflu- mus habere. Sed ubi funt faxa quadrata, fjye filex, five coementum, aut codhis larer, five crudus, his erit utundum. [hl Non cnim uti Babylone abundantes, liquido bitumine, pro calce & arena & cofto latere, faftum habent murum. Sic item poflTunt omnes regiones, feulocorumproprietates, haberetantas ejufdera generis utilitates, utiexhiscomparationibus, ad a:ternitatem perfeftus habea- turfinevitiomums. C á p. VI.
De divifione opernm, qua intra murosfunt, & eorum difyofi-
tione ut ^uentorum noxiiflatus njitentur. MOenibus circumdatis, iequuntur intra murum arearum divifiones, platea-
rumque & angiportuum ad coeli regionem dkettiones. Dirigentur autem haec re&e fi exclufi erunt ex angiportis venti prudenter, qui fi frigidifunt, ladunt, ficalidi, vitiant, fihumidi, nocent. Quare vitandum videtur hocvitium, & advertendum ne fiat, quod in multis civitatibus ufu folet evenire, quemadmo- dum in infula Lefbo oppidum Mytilene magnificenter eft xdificatum & elegan- fer, ied poiitum non prudenter. In qua civitate Aufter cum flat, homines asgro- tant, cum Corus, tuiiiunt, cum Septentrio, reftituuntur in ianitatem, iedin angiportis & plateis non poffunt confiftere propter vebementiam frigoris. Ven- tusautemeftacrisfluensundai cumincertamotus rediindantia. Nafcitur cum fervoroffendithumorem, &impetus fervoris exprimit vim fpirims flantis. Id autem verum efle, ex seolipilisaereis licet aipicere, &delatentibusrationibus, artificiofis rerum inventionibus, divinitatis exprimere veritatem. Fiunt enim aeolipilie xrca:, cavae: ha;habentpun&umanguftiilnrium, quo aqux infundun- tur, collocanturque ad ignem, & antequam caleicant, non habcnt ullum ipiri- tum, flmulac ailtemfervere caeperint, efficiunt ad igncm vehementem flatum. Itafcire & judicarelicet, e parvulo breviffimoquefpe&aculo, de magnis &im- manibuscoeli ventorumque natura; rationibus. Venti enim ii exclufi fberint, nonfolumefficient corporibus valentibus locum falubrem, fed etiam, fiqui morbi ex aliis vitiis forte nafcentur, qui in caeteris locis falubribus habent cura- tiones
/] Philander. Non abfimile eft quod lib. vi. c. ult. ait, de fundamentis loquens: Pr&terca introrfm contrn
terrenum, uii dcntes conjunlii muro ferratim flruantur. Sedaddic hocamplius, quod in extremk angulis cumrecejfum fuerit ab interiore angulo fyatio altitudims fubftruBianls , in utramquepartem figmtur, (S) ab hk fignk dictgoniosflruHura collocelur, & ab ea media, altera conjunBa cutn angulo muri. Peftinatim au- tcmdifponi, quemadmodumfolcnt cflcSerra;dcnces, quid fit, intelligcs cx Plinio, quilib. xi. cap. 37. Serrxti ( dedcntibus loquitur) peiliaatim cocuntes, ne contrario occurfu atterantur.ut ferpentibm pifci· but, canibai, fifc. Et ante : AliqMbmcapitibu4oflaplanit,tenmil,finemeduUis,ferr(itiipeciiniitimflruclii compagibm. Libet & hoc locoadraonerc : quod Ovidius lib. ix. Metamorpli.dixic , digitos inter fepelime junilos, id Plinium de eadem re loquentem lib.xxvm. c.i.dicerc,digitos peftinatim inter fcfe amplcxos. g~\ Philand. Scribcndum privative, non potcrit. Non tota ,. inquic, iimul tcrreni operis moles muri fub-
ftrudlionem premct, fcd ferrata dcntium ftruclura veluti concifa, in partcs difgregabirur Sc diilipabitur. h] Cl. Salmafius inSolinum, pag. 1128. Legendus hic locus; Konenim uti Babyloneabundantes liqaido bitu*
mine, eo pro cnlce & arena & colio latere fitriinm babent murum. Calce & arena farcicbantur olim parie- tes, & ca;menta concincbantur, ut&hodiefit. IuftinusdeSemiramidc : Hu Babylomam condidit, »«- rumqite urbi coBo Utere circumdedit, harena vice bittimine interftrato. Ita omncs libri hoc loco Icgunt. Ac- qui mirum eft arenam folain nominari, qux in parietibus aut muris ftruendis numquam locum habuit abfque calce. Puto omnino fcribcndum, annati vke bitnmine interflrato. Vocaverunt autem arcnatum calccm cum arena mixtam, &c. |
||||
|
ceArchitectvra L é â. I. ij
tiones mediciniE contraris.in his, propter temperaturam excluiionis ventorum,
cxpeditiuscurabuntur. Vitia autemfunt, qua: difficultcr curantur, in regioni- busqusfuntfuprafcriptse,haec, gravitudo, arthritis, tuffis, pleuritis, phthifis, faneuinis eicftio, & caetera qnx non detraftionibus, fed adjedionibus curantur. Hsc idco difficulter medicantur, primum quod ex frigoribus concipiuntur: de- inde quod defedis morbo viribus eocum, aer agitatus, ex vcntorum agitationi- bus extenuatur, unaque a vitiolls corporibus detrahit fuccum & efficit ea exi- liora. Contra verolenis&craflusaer, quiperflatus non habet, nequecrebras rcdundantias, proptcr immotam ftabilitatem, adjiciendo ad membracorum, alit cos & reficit, qui in his funt impliciti morbis. Nonnullis placuit eflc ventos quaruor, ab Oriente sequinoftiali Solanum, a Mcridie Auftrum , ab Occidente aquinodiali Bavonium, a Septentrionali Scptentrionern. Sedqui diligcntius perquifiverunt, tradidemnt eos cflc otto, maxime quidem Andronicus [Y| Cyr- rhoftes, qui etiam exemplum collocavit Athenis turrim marmoream oftogo- non, &in fingulis lateribus odogoni fingulorum ventorum imagincs exfculptas contra fuos cujufque flatus defignavic, fupraque eam turrim metam niarmorcam perfecit,&infuperTritonemxi'eum collocavit, dextramanu virgam porrigcn- tcm,^:itacftmachuiatus, uti vento circumageretur & femper contra fiatum confifteret, fupraque imaginem flantis venti indicem virgam teneret. Itaque funt collocati inter Solanum & Auftrum ab Oricnte hyberno.Eurus : Inter Au- ftrum& Pavonium ab Occidente hyberno, Aphricus; Intcr Favonium&Se- ptcntrionem Caurus, quem plures vocant Corum: Inter SeptentLionem & So- lanum Aquilo. Hoc modo videtui: eflfe expreffhm, uti capiatur numerus, & no- mina & partcs, unde flatus ventorum certi fpirent. Quod cum ita exploratum habeatur, ut inveniantur rcgiones & ortus eorum, fic erit ratiocinandum. Col- locetur ad libellam marmoreum amuffium mediis moenibus: aut locus ita expo- liatiu-adregulam&libellam, utamuifium non defiderctur, fupraque cjusloci centram mcdium [lf\ collocetur xneus Gnomon, indagator umbrae, qui Graece ó-Ëßá,ýçò^ò dicitur. [<r] Hujus antemcridiana circiter horam quintam, iiimcnda eftextremagnomonisumbra & puncto fignanda. Dcinde circino didu&o ad punctum , quod eft gnomonis longitudinis fignum, ex coque a ccntro circum- agcndalineaiOtundacionis.Itemqueobfervandapoilmcridianaiftiusgnomonis crefcens umbra, & cum tetigcrit circinationis lineam, & fccerit parcm ante- liieridian&umbrxpoftmeridianam, fignanda punfto. Ex his duobus fignis cir- cino decuflatim defcribendum, & per decuffationem & medium centrum linea pcrduccnda ad extremum,ut habeatur Meridiana & Septentrionalis rcgio.Tunc poftca fumenda eft fextadecima pars ckcinationis linea; totius rotundationis, centrumquc collocandum in meridiana linca quoe tangit circinationcm, & fi- gnandum dcxtra ac finiftra in circinatione, & Meridiana & Septentrionali parte. Â 3 Tunc
«] PhiUnder : Ita fcriptumin omnibus exemplaribus invcni. Csterum Varro lib. 111. de rc Ruftic. cap. 5.
nominc Cyprcftis hoc rcfcrt.
i] Philander: Gnomon iignificat ftylum , five veruculum. quodftans in medio amuilo collocatur ad um- bras incUgandas, undc & a Gra:cis dicitur mtiafy^, quod Jvi^ indaginem fignificcc. Eft & ipfa tota ma-
chinula , cjuautimur in defignandis & mctandis urbium viis, ad avcrtendam ab eis vim ventorum mole-
itain, ut in ftne hujus capitis ufurpacuin rcperics. Apud Sextum Pooipeium invcnio gnomara dici a noilris.
Hujufinodi ( nifi fallor ) dcfcribitur machina a Piin. lib. xvm. cap. 34. Aliialitercomponunt. Apud PIu-
tarcluim in vita Marcelli, mityn*. funt qusdara Mathcmatica inftrumenta.
£J Philander: Non admodura referc, id fi fiat alia antemeridiana hora, dum fiat propius mcridicm, qui fem- pcr cft idem, rncjuit Plinius memoratocap. xxxnn. Vtrumque vero non niii comraoditatis gratiadiilum
vclim, quod antc horam quincam prolixior fit umbra, quam ut circulo contincri fatis commode poffit.
«1 hilander : DecuiTare cft in decuflim formarc, id cft, in fpcciem ÷ Gratcx liters, five ejus Nota:, qua Ro- mam dcnanum numcrum iignilicant, atquc adeo cumDiagonii linea: duar fe in ccntro fecant. Bsc vcro
ecuiunoco tantummodonominefit , ut circulusin duasKquas partes fecari poflit. Qua; fequunturde- cuiianoncs.d.ftnbutionisvaitommcaufafiunt.
/ßá
|
||||
|
ú4.· Ì, Vitruvii Pollionis
Tunc ex fignis his quatuor, per centrum medium, decuiTatim litiex ad extrcmas
circinationesperducendx. ItaAuftri& Septcntrionis habebitur odavs partis defignatio. Reliquae partes, dextra tres & fmiftratres his squales, diftribuendae fnntin totarotundatione, utsquaksdivifiones odo ventorum defignatx lint in defcriptione: t.um per angulos inter duas ventomm regiones, & platearum, & angiportoram, videnturdirigideberedefcriptiones. His enitn rationibus & ea diviiione,exclufa erit,ex habitationibus & vicis, ventorum vis molefta. Cum enimplatea contra diredosventos eruntrconformatx, ex aperto coelifpatio impetus acflatusfrequens, conclufus in faucibus angiportorum,vehemcntiori- busvinbus pervagabitur. Quasobres convertendx funt abrcgionibusvento- rum direftiones vicorum, uti advenientes ad angulos infularum frangantur, repulfique diflipentur. Fortaffe mirabuncur ii, qui multa ventorum nomina no- verunt, quod a nobis expoiitum flt tantumraodo o&o efle ventos. JY] Si autem animadverterint, orbisterrx circuitionemperSolis curfum & gnomonis xqui- noftialis umbras, cx inclinatione cceli ab Eratofthene Cyrenxo, rationibus Ma- thematicis & Gcometricis methodis, efle [/3 inventam ducentorum quinqua- gintaduummilliumftadioram, qusfiunt paflusfemel & tricies millics mille & quingenties mille, hujus autem Oftava pars, quam ventus tcnere videtur, eft ter millies mille & noningenties trigefies fepties millc & pafius quingenti: non debebunr rairari, fi in tam magno fpatio unus ventusvagando, inclinationi- bus & receffionibus varietates mutatione flatus faciat. Itaqne dextra & finiftra ckca Auftrum, Euronotus & Altanus flarefolct. Circa Aphricum, Libonotus & Subvefperus.Ciirca Favonium Argcftes,& certis temporibus Etefix: ad latera Cauri, Circius & Corus. CircaSeptentrioncm, Thrafcias &Gallicus. Dextra ac finiftra circa Aquilonem,Supernas & [g] Boreas. Circa Solanum.Carbas & certo
|
||||||
|
e] Cl. SalmafiusinSolinum pag. 641. Etiam divcrfi rcgionam fitns , quos vaviabat inclinatio ccrli, quique
ex umbrarum incrementis ac mutariombtisdeprehendu»tur,non aliter colligi iblebant,niiipcr umbra: a'qui- noitialis gnomonem. Idera Vitruv. lib. ix. C. 8. Namque Sol squinofliali tempcre in Ariete Libraque ver- faado , qua-s exgnomone pitrtes babet noiiem, ecu umbr& facit 0B0 in declmatione ccdi qu& eil Romx. Et paulo poft: c&terifque omnibm locis alU alio modo umbrttgnomonis iqmnoctmles ab natura rerum invenitmtur difya- rmx. Idco quibufciinque in iocis Horologia defcriberciitur, eo loci fumebant i*quinoftialem umbram. Quinetiam ad dierum augmenta ac decrementa periingulos mcnfes indicanda noo aliis horis quaai a'qui- noftialibus utibantuc vetcres Cakndariorum auftores. Multa haftenus edita funt, habemus & ipli necdum edita Calcndaria, qux omnia decremeruum 8: augmentum dierum in (ingulis menfibus pet horas notanc aquinoftialcs. Cumfcribicur in illis Calcndariis 111 Ianuario diem efle horarum vm, noftemxvi, quis du- bitat quin de horis a:quino£tialibus capiendum fit ? &c. /] Philander : HocitaPlin. expreffit lib.n. cap. 108- de menfura Terra:loqiicns. Vntverfum autem htmc
circuitum Emtoiihenes, in omnium quidem literarumfitbtilitcste & bac utique prMer c&teros folers, quem cunliis proba/i video , ducentorum qmnquagintaduorummiUiiimfladiumprodidit, Qua menftira Romana computa- tione ejficittrecenties quindecies centenamiUtapaipium. Magna ycro eft inter amores in terrat ambitu con- trovcriia , quibufdam fingulis cocli gradibus terra:fpatium quoddam ftatucntibus, aliis majus minufve re- fpondere exiftimantibus. Nos quid cuique vifum eft exponemus, fcd ita, ut quod illi ftadiis dixennt, mil- liaribus interpretemur. Milliare enim cum csteris dico fpatium o£bo ftadiorum, id elt, mille pafllmm. Sta- dium enira centamviginti quinque paflus continet. Eratoilhenes, ut abhoc exordiamur, milliaria ftatuit fupra trigirita & unum millia, ducenta & quiuquaginta. fiquidem rcflc quis eum intelliget. nani Vitruvius, Plinius , Martianus, & Macrobius fupputant triginta milla & quingenta. Hipparchus ambitum vulceffe milliarium triginta quinque millium , fexcencorum & vigintiquinque. Poffidonius autem triginta tantum millium. Ptolemajus viginci duorum millium & quingentorum. Ca:cera qua; ad tcrra; magnitudinem pcr- tinent, pcti poffunt ab Ariftarcho Samio lib.de magnitudinc Solis & terra:. Eara vero autorum difcrepan- tiam arbitror e paffuum difFerentiis exortam. Sex enim reperio eorum difcrimina. Eil paflus qui continec veftigium&fpatium, ideft,pedes.duos. Eft quidno veftigia iStjnedium intervallum, id eft, pedes duos& dimidium. Tertium genusduo veftigia cum intervallo uno continet, aut contra, ideft, pcdes tres. Quar- tum duo fpatia cum tocidcm interjcftis veftigiis, id eft, pedcs quaternos. Qujntum tria intervalla cum ve- ftigiis duobus, aut contra, id eft, pcdes quinos. Sextura veftigia tria cum cocidcm intcrvallis, id eft, pedes fenos. Gra;ci ßòãçæí dicunt. Id genus expri.mitur & expanfis brachiis inter longiffinios digicos. Iunius Nypfus in Commencario de agrorum menfuris ad Cclfum tradit duodecim appellationes cffe menfurarunn, quarum in longitudine ufus eft, digitum, unciam, palmimi, fcxtam, pedem, cubitum, gradnm , paflum, de- ccmpedam, a£lum, ftadium & milliarc. g] Cod. Arundcl, Cacias. atqucad cumdQtn modum Reg. h] Co-
|
||||||
|
deArchitecI-vra L é â. 1. lj
ccrto temporc Oraithix. Euriveromediaspartestenent: in extremis* Cxcias
& Volturnus. Sunt autem 5c alia plura nomina flatufque Ventorum , a locis, aut fluminibus aut montium procellis tra&a. Praeterea aura matutinse, quas Sol cum emergit de iubterranea parte verfando,pulfat aeris bumorem, & impctu fcandendo tmdens exprimit auL-arumantelucanoipirituflatus, quicumexorto 5 ole permanferint, Euri venti tenent partes. Et ea re quod ex aurispiroa-eatur, a
Grecis ßõá©« videtur appellatus. Craftinus quoque dies, propter auras matutinas, áúßæ/ïí fcrtur cflc vocitatus. Sunt auteiTi nonnulli, qui ncgantEratofthenem ve- ram menfuram orbis terrae pomifle colligcre. quae fiveeft certa, fivenonvera, non poteft noftra fcriptura non veras habere tcrminationcs regionum.unde ven- torum fpiritus oriuntur. Ergo fi ita eft, tantum erit, uti non certam menfurae ra- tioncm, fed aut majores impetus, aut: minores habeant finguli venti. Quo- niamanobis breviter funt expofita, utfacilius intclligantur, vifum cftmihi in cxtremovolumincformas, fiveutiGrsci^/A^dicunt, duo explicaire: unum ita deformatum, ut apparcat unde certi ventorum fpkitus oriantur: alterum qucmadmodum ab impetu corum, adverfis direftionibus vicomm & platea- rum, cvitentur nocentes flatus. Erit autem in exsquata planitie centrum, ubi cft litera A, gnomonis autem antemeridiana umbra ubi eft B, & ab centro ubi eft A, didufto circino ad id fignum umbrs ubi eft Â, circumagatur linea rotunda- tionis: rcpofitoauremgnomone.ubianteafuerat, expeftanda eftdumdecreP cat, faciatque itcrum crefcendo parem antemeridiance umbrx poftmeridianam* tangatquc lineam [h~\ rotundationis , ubi erit litera C. Tunc a figno ubi cft Â, & ab figno ubi eft C. circino decufiatim defcribatur ubi eft D, dcinde per dccuiTa- tionem ubi cfl: D, & centrum, perducatur linea ad cxtremum , in qua erunt li- tcrxE&F. Hxclinea eritindex meridianae &Septentrionalis regionis. Tunc circino totius rotundationis fumenda eftpars fextadecima, circinique ccntrum ponendum in meridiana linea, ubicftliteraE, &fignandum dextra ac finiftra, ubi funt litcrae I & K. & ab G ad Ê & ab Ç adI per centrum lineas peuduccndx. Itaquoderit fpatium ab G adH, crit ipatium venti Auftri&partis Mcridianx. Item quod erit fpatium ab I ad K, erit Scptentrionis. Reliqua; partcs dcxtra tres 6 finiftra tres dividendx funt asqualiter, quse funt in Orientcm, in quibus literai
L&M, &abOccidente, inquibusfuntliterxN &0. ab Ì ad O, & abL ad N, pcrducendx funt linex decuffatim, & ita erunt xqualiter vcntorum ofto fpatia in circuitionem. Quscumitadefcriptaeruntinfingulisangulis Oftogoni, cum a Meridie incipiemus, interEurum&Auftram inangulo, erit litera G, intcr Au- ftrum & Aphricum H, inter Aphricum & Favonium N,inter Favonium & Cau- rum Ï, intcr Caurum & Septentrionem K, inter Septcntrionem & Aquilonetu I,inter Aquilonem & Solanum L , intcr Solanum & Eurum M. Ita his confc&is, intcr angulos Oftogoni gnomon ponatur, & ita dirigantur platex & angiporto rum divifioncs (/') 11 x. C á p. VII.
De Electione locorumadufam communcm Civitatis.
jrVvifisangipoftis & platcis conftitutis, arcarum ele&io ad opportunitatem &
•*-^ufumcommunemcivitatis, eftexplicanda, xdibus facris ,foro,reliquifque locis communibus. Et fi erunr moenia fccundum mare, area, ubi forum confti- tuatur,
»] Codcx Arundel. retrogradationis, ubi erit lictcrarotundationis C.
• J Barbarus: Modus antiquus fcribcndi 11 ÷ pro ofto. nam duo cx deccm hujqfmodi nota auferenda ffgni-
"'"iWeiwdniodum nota ix novem fignificat. Quibus & aftipulatur Philandcrin nocis, cum duodccim cdidiffct: & adducit aliquot eiufmodi nocarum cxeropla e vctcribus infcriptionibus. 1 /i]Phi-
|
||||
|
16 Ì. VlTRUVl É POLLIONIS DE ArCHITECT. LlB. 1.
tuatur, eligendaproximeportum:finautcmmediterranea,ixioppidomcdio. i£-
dibus vero facris, quorum Dcorum maxirae in tutcla civitas vidctur efle, & Jovi & ]unoni& Minervaean excelfiffimo loco,unde moenium maxima pars conipi- ciatur. arece diflxibuantur. Mercurio autcm in foro, aut etiam uti Ifidi & Serapi, in emporio. ApollinipatriqueLibero, fecundumtheatrum. Herculi, inqui- bus civitafibus non funt gymnafia ncqne amphitheatra, ad circum. Ì arti extra urbem, fed ad campura. Itemque Veneri ad portam. Id autem etiam Hetrufcis amfpicibus, difciplinarum fcriptis ita eft dedicatum, extra murum, [a] Vencris, Vulcani, Martis, fanaideo collocari, uti non infuefcat in urbe adokfcentibus feu matiibus familiarum Vencrea libido, Vulcanique vi e mcenibus, religioni- bus & iacrificiis evocata, ab timore incendiomm ardificia videantur liberari. Martis vero divinitas, cum fit extra moenia dedicata, non eritinter cives armi- gera diflenfio, fed abhoilibus ea defenfa, &bellipericulo, confervabit. Item Cereri extraurbem loco, quo non femper homines, nifi per iacrificium, neceflc habeant adire: cura religione cafte fan&iique moribus is locus debet tucti. Cs- tenfqueDiisadiacrificiorum rationes aptx templis aresefuntdiftribuenda:. De ipfisautem xdibus facris faciendis, &de [b~} arearum iymmetriis, in tcrtio& quarto volumine reddam rationes: quiainfecundoviium eftmihi, primumde materia; copiis, qux in sdificiis funt parandae, quibus fint viitutibus & quem ha- beantufum, exponere, commenfus jedificiorum & ordincs & genera iingula fymmetriauim pcragere, & in fingulis voluminibus explicare. á ] Philander: Venerem, Vulcanum & Martem veteres Hetrufcorum difciplina moniti intra mcEnium fepta
collocandos non putaverunt, quod libidini, voluptati, incendiis, jurgiis, litibus, pra:eiTent. Hos in urbe coluerunt, quifrugi cflent, id cft, qui eisrebus pra:cffent, undead adolefcentiam & rnatronas mali nihil derivari poflet, arque adeo qui prodeflent. Neque tamen pcrpetuum hocfuit. Quinimo& alios aliquando in urbemne obeiTentadfciveruru.NamFebrisfanumin Palatio fuifle, apud Ciceroncm, Plinium, & Vale- rium Max. legjmus. Sicut Martis ultoris templum ad forumAugufti Ovidius & Suetoniusconftkuunt. Veneris enim fuilTe in foro Csfaris, vel ipfe Vicruviusdocet lib. m. c. 11.& apud Circum maximum Li- vius collocat.Vukanumin circo Flarainio habuifle, legitur; & apud Comitium fuifle.fcribunt Dionyf. Ha- licarnaff. & Sextus Pompeius. Malam Fortunam ia Exquiliis templum habuiife, Ciceronis & Plinii confir- tnacione doccmur. Socordix vero ad Aventini montis radices fuiffe, memini legcre apud Livium, fed Mur- tia; nominc. i] Philander: Nihil muto, fed tantum monco, mclius commodiufque efle, fifcribatur e»mm, utinfine
lib. i. lcgitur. |
|||||
|
M. Vi-
|
|||||
|
M-VlTRUVII PoLLIONIS
V
º> Å
ARCHITECTVRA
LIBER SECFNOFS.
Ñ R JE F Á Ô É Ï.
Inocrates [a] Architcffus cogitatiombtis & folerthfietut,
j cum Alexander rerum potiretur, profeUim eft á Macedonia ad
I exercitum, regu cupidw commendationis. Is e pairiak propinquis
\& amicistulit ad primos ordines 0" purptirAtos literas, ut aditus
haberetfaciliores, ab eifqueexceptm himane, petiit utiquam pri-
, mum ad Alexandrumperduceretur. Cumpollkiti ejfent Jardiores
fuerunt, idoneumtempmexpeffantes. ItaqueDinocratesab iis â
exifiimans illudi, abfepetiitpr&fidium. Fuerat enim amplifimafiatura,faciegrata,
forma dignitttequefumma. His igitur natura ?mmeribm confifui, vcflimejita pofuit
in hofpitio, ö oleo corpusperunxit, caputque coronavit populea fronde, Uvum hume-
rum pelle leonina. texit, dextraque clavam tenens úçïåâéÀ contra tribunal regls jus
dkentis. T^ovitas populmn cam avertiffet, conjpexit eum Alexander , & admi-
rans, juftt ei locum dari ut accederet, wterrogavitqtie quis ejfet ? \^At ille, T)ino-
crates, inquit, ArchitcBtii Macedo, qui adte cegitationes &formas affero dignas tua
claritatcs. 7S(amque Athon montem formavi w flattia vinlu figuram, cujm mantt
lava dcfignavi civitatk áôçñûâßôçË mxma, dextera pateram, qu<e exciperet omnmm
flwminum, qu<e funt in illo monte, aqtum, ut inde «? mare profunderetur. De-
leffattM Alexatzder ratione form& ,fiatim qn^fivit,fieffentagricirca, qui pojfent
frumentaria ratione eam civitatem tueri. Cum invaiiffet, non nifi tranfmari-
nis fubvectionibus; Dinocrates , inquit, attendo egregiam fornttz compofitionem ,
& ea deleffor : fid animadverto , fi quis dedu-xerit eo loci coloniam, forc ut ju-
dicium ejm vituperetur. Vt enim natus infms fine nutricL· latte non poteH ali,
neque ad vita crefientis gradus perduci, fic civitai fine agris & eorum fiutiibm
in mmnibm affluentibw , non poteH crefcerc, nec fme abundantU cibi, ficquentiam
hdbcrc, populumqtie fine copia tueri. Itaque, qaemadmodum formationcm putopro-
bandam,fk judico locumimprobandum. Teque zwlo ejfe mcci(m, qaodtuaopera fum
C ufurm.
o] Philindet: Staficratcm Plutarchus in vita Alexandri, & inlib.de virtutc &fortunaejufdem, vocatAr-
chiteftum cum , qui ex montc Atho, Alexandri fafturum fc effigicm polliccb.itur, in cujus manu civitas auidcrct capax decem raiiliura hominum. Scrabo & Arrianus A*kxandrix fuiflc Architeflum Chinocra- tcm, fivc ut ahqui apud Strabonem legilTe videntur, Chiromocratem, alii Clicrficratem, autorcs funt. In Plin. lib. v. cap. 10. Dinochares lcgitur. cum in cap. 31. lib. vn. Dinocratcs fcriptum fit. Inilinus autem Iib.xin. Epitoma; TrogiPompcikradit.Cleomenern Alexandriamaidificafie. Aliis placct, ut Democrates lcnbatur, ldque cx Grica infcriptionc, ø÷ in ca urbe legatur. Cl.Salnufius inSolin.819. Architcftus Alexandnx vocabatur Dcmocratcs, ut Strabo, Valerius, Vitruvius, alii.appdlanr. Illealccr Oinochares tuit, qu, Ptolemxi Philaddphi tcmporibus fuit. Ex hac nominum limilitudinc Plinius, velille unde fumiir, « hi qui illum fccuti funt,altcrum pro altcropofucruat, & Oimcharen etiam appellarunt qui Alexandriam |
||||||
|
metatus cft, cttm Diaocratesdiccrcttir.
|
||||||
|
ë] Phl-
|
||||||
|
jg Ì. VlTRDVlI POLUONIS
ufurus. Ex eo Vinocrates ab rege non difiejfit, & in <uEgyptum eii eum profecutm,
ibi Alexmder cum animadvertijfct portum naturaliter tutum, emporium egregiitm, campos circa totam zALgyptumfrumentarios, tmm<inkfluminL· Nili magnas utilitates, jufiit eum fuo nomine civitatem Alexandrum conflituerc^. Itaque Dinocrates ¢ facie dignitateque corporis commendntui, ad eam nobilitatempervemt. CMihi autem, Imperator ,flaturam non tribuit natufa, faciem deformavit Mas, valetudo detraxit njires. Itaque quoniam ab iis pr&fidiis fum defertm, per auxilia. fcientia ,fcripta- que, (ut (pero) perveniarn ad commendationem. Cum autem in primo volumine de officio ArthiteBurts, termmationibufque artis perfcripferim, item de mcembits & intra mvenia arearum divifionibus, infequaturque ordo de adibm facris & publicis adifiais, itemqueprivatis, quibiu proportionibus &fymmetriis dtbeani ejfe, uti expli- centur, nonputavi anteponendum, nifiprius de materia coptis, e quibus collatis adi- ficia firutturis & materU rationibus perficiuntur, quas habemt in ufu virtutes, expofuijfem, quibufque rerum natura principiis ejjet temperata dixijfem. Sedante- quam naturales res mcipiam explicare, de adificiorttm ratiombm^unde initu caperint, & uti creverint eorwm inventiones, ante ponam, & infequar wgrejjus antiquitatis rerumnatura, &eorttm,quiinitiahumanitatisy^inventionesperquifitas\fcripto- rum pr&ceptis dedkaverunt. Itaqtte , quemadmodttm ab his fum inttitutut, ex- ponam. |
||||||
|
C á p. I.
IDepnfiorum hominum vita, & de initiis humanitatis
atque teSlorum, & incrementu eomm. Ominesveteremore, utferae, infylvis&fpeluncis&nemoiibus
naicebantur, ciboquc agrefti vefcendo, vitam exigebant: Interea quodaminloco ab tempeftatibus & ventis (V] denfse crebritati- bus arbores agitatas, &inter fe terentesramos,ignemexcitave- runt: & eo,flamma vehementi perterriti qui circa eum locura fue- runt, funt fugati. Poftea [b~\ re quieta propius accedentes, cum animadvertiflent commoditatem effe magnam corporibus, ad ignis teporem ligna adjicientes & cum confervantes, alios adducebant, & nutu monftrantes, oftendebant quas ha- bercnt ex eo utilitates. In co hominmn congrefiu, cum profundebantur aliter e ipiritu voces, quotidiana confuetudine vocabula, ut obtigerant, conftitue- runt: deinde fignificando res faepius in ufu, exeventufarifortiiito casperunt. ita fermones inter fe procreavemnt. Ergo cum propter ignis inventionem, conventus initio apud bomines & concilium & conviftus eflet natus, & in unum locum plures convenirent, habentes ab natura [c] primum, prster reliqua animalia, utnonproni, federedi ambularent, mundique &aftrorum magnificentiam aipicerent ·, item manibus & articulis, quam vellent rem facili- ter tra&arent: coepemnt in eo coetu aliide fronde facere tcfta, alii fpcluncas foderefubmontibus, nonnulli hirundinum nidos & sedificationcs earumimi- tantes, deluto & virgultis facereloca, qusefubirent. Tunc obfervantesaliena tefta & adjicientes fuiscogitationibusresnovas, efficicbant indies meliorage- neracafarum. CumeiTentautemhominesimitabili docilique natura, quotidie inven-
a] Plulmder: Bononienfis MSS. Codex habct, denfe crebritatis. Vtraque non afpernenda Icdtio.
b] Philand. Aliasicribitur,poSi ett requieta. Quam leftioncm confirmat hujuslib. c. ix.
c] Idcm. Aliqui Codices habent pratramm. Quajfcriptuw fbrtaflc commodior puriorqqe cft.
|
||||||
|
DeArCHITECTVRA L É Â. Ð. É?
invcntionibus gloriantes, aliis alii oftendebant jedificiorum effe&us, & ita exer-
centcsingeniacertationibus, indiesmelioribus judiciiseificiebantur. Primum- que furcis ere&is & virgultis interpofitis, luto parietes texerunt. Aiiiluteas gle- bas arefacientes, ftruebant parietes, materia cos [>?] jugumentantes, vitando- queitnbres&iEftus, tegebantarundinibus &fronde: poftea, quoniam per hy- bcrnas tempeftates tefta non poterantimbres fuftinere.faftigia facientes, luto in- dufto, proclinatis te&is ftillicidia deducebant. Haec autem exiis, qucefupra fcri- pte funt,originibus inftituta eife^oiTumus fic animadvcrtere,quod ad hunc diem nationibus exteris ex his rebus xdifkia conftituuntur, ut in Gallia,Hifpania, Lu- fitania, Aquitania, 0] fcandulis robufteis, aut ftramentis. Apud nationem Colchorura in Ponto propter fylvarum abundantiam arboribus perpetuis, planis dextra ac finiftra in terra pofitis, ipatio inter eas reli&o, quanto arborum lon- gitudines patiuntur, collocantur. In extremis partibus earum fupra alterx tranf- vcrfie, qux circumcludunt medium ipatium habitationis, tunc infuper alter- nis trabibus ex quatuorpartibus angulos jugumentantes, & ita parietcs ex arbo- ribus ftatuentes, ad perpendiculum imarum educunt ad altitudinem turres, intervailaque qnae relinquuntur propter craffitudinem materise Cf3 fchidiis & luto obftruunt. Itemtedarecidcntesad extremos angulos tranftra trajiciunt, gradatim contrahentes. Ita ex quatuor partibus ad altitudinem educunt me- diometas, quas & fronde & luto tegentes, efficiunt barbarico moreteftudi- nata turrium tefta. Phryges vero, qui campeftribus locis funt habitantes, propter inopiam filvamm cgentes materia, eligunt tumulos naturales, eof- que medios foifiira exinanientes & itinera perfodientes, dilatant ipatia , quan- tum natura loci patitur. Infuper autcm ftipitesinter fe religantes, [g] metas effi- ciunt, quas arundinibus & ftaamentis tegcntes, exaggerant fupra habitationes ai. s»r. maximos [h~] gmmos e tcrra. Ita hyemes calidiflimas, seftates frigidifiimas effi- mintu- ciuntteftorumratione. Nonnulli ex \i\ ulvapaluftdcomponunttuguriateda. Apud caetcras quoque gentes & nonnulla loca, pari funilique ratione, cafarum pcificiuntur conftitutiones. Non minus ctiam Maffiliae animadvertere poifii- nius finc tegulis fuba&acum palcis terra teda. Athcnis Areopagi antiquitatis cxemplar ad hoc tcmpus luto tedum. Item in Capitolio commonefacere poteft C 2 &fi-
d] Barbarusr Idetl , fubfixatislignis, ac ordincquodam mvicem collocatis tranfverfario, dircfteque, opus
contincti faciebant, ut luteas glebas fuftineret. hoc in Anglia cernimus, & tunc temporis etiam fieri Vitruv.affirmat. Philander: Iugumentare eft, cum fubfiratis fingulis hinc atque inde trabibus dircftis, iupra tranfvcrfaris alia: hinc indc finguhc in angulis, rudius, id eft, ut intcrvallum quidem flt, fed non alca mcifuta, fivc creua, committuntiir ita, ut quafi biax per diverfum concignationes, angulis quatuor fiant. Iugumcnta aliter accepit M. Cato dc re Ruttic. cap. xiv. VilU , inquic , fundamenta ex umcntis tf calce fupra terram, pede; c&teros partetes ex latere ; jugumentA fe> antepngmentn tjn.t optu erunt, ex lapide indito. lugumentavideturintelligercfuperliminare&fupcrciliumportarum&fcneilrarum. Diftaauterahfficexi- ftrauverim a jugis, qua: arrcftatiis tranfverfa fupcrponuntur. Inde militare jugum, quod fiebat, duabus hurai dchxis haftis, tcrtia fuperligata, uc teftatur Livius Decad. i. lib. }. Et juga in vitibus, qux pcda- mentis quibus reita ftat vinca , tranfvcrfa jugamur; unde & jugata: vinex dicuntur. *] Pmlandcr: Ideft, robore aflulatim fcfto. Suntautcmfcandula: tabella:, vicem tcgularum pra:ftantcs,
quibus conteitam fuifle Romam annis 470. autor cft Cor.Ncpos apud Plin.l. xvi.cap. 10. llidor. Ety- Ð U °S'' ׺."?'I?'· ^'Cit fcinduIas' Putatau= nomcn fortitas a fcindendo.
/ J Idcm: Schidix iizl $ %,æ{,, id eft, a diffmdcndo, fivc diffecando, luc & 1. vil. C. 10.funt ligni fragmcn-
" ' Ö* ln marmore dicuntur affiik cjufdcm lib. cap. 6.
gj Philander: Meta, Gracc pyramis, eft ima partc laca, fupcriori angulla. Ita ftruem M. Cato appcllat cap. iv. de bgno condendo loqueas. Ec Columcl. lib. 11. cap. 19. dc Fccno. É11 metM , inquit, convenlet,
pque m nngiiBtffimos vertices exetcui. Meta inverfa eidcm lib. IX. cap.15. cft, cujufmodi qtirim, quo vinum
iqmiur. Plm.lib. n.cap. 10, cum dixiflec metam, fe cxplicans fubjungit, turbincm inverfum , & cap. 4V1J /!" Éßturbinis reft' '»um ciTc anguftiffimum, metam vcro in cacuminis finem definere. ««!-'/■ S °S glob°s. tumulos. Alioquin etumus colleftio eft tcrra:. ColumcL.Iib.n. cap.io.
Luuminarc dicicur
X] Idem:
|
||||
|
20 Ì. V é ô r õ í é é Pollionis
& fignificare raores vetuftatis Romuli cafa in arce facrorum, [1] ftramentis
tefta. Itahisfignis, deantiquisinventionibusiEdificiorum,ficeafuiiTe ratioci- nanteSjpoirurousjudicare.Curaautemquotidiefaciendotritioresmarmsadaidi- ficandum perfeciflent, &folertiaingenia exercendo per confuetudinem ad artcs perveniiTent,tum etiam induftria in animis eorum adje&a perfecit,ut qui fueriint in his iludiofiores, fabros efle fe profitcrentur. Cum ergo ita ftierint primo conftituta, & natura non folum fenfibus ornaviffet gentes, quemadmodum reli- qua aniaialia: fed etiam cogitationibus & confiliis armaviflet mentes, & fubje- ciflet cstera animalia fub poteftate,tunc vcro e fabricatioiiibusaedificiorum gra- datirn progreffiad cceteras artes& difciplinas, efera agreftique vita ad man- fuetam pcrduxemnt humanitatem. Tum aatera & inftruentes animofe, & pro- fpicientes, majoribus cogitationibus ex varietate artium natis, noncafas, fed etiamdomosfundatasex lateritiis parietibus, autelapide ftruftas, materiaque & tegula te&as, perficere coeperunt: deindc obiervationibus ftudiorum evagan- tibus judiciis, cx incertis ad certas fymmetriarum rationes perduxerunt: poftea- quam animadverterunt, profufos efle partus ab natura materiae, & abundantern copiamadaedificationesabeacomparatam, traftando nntriverunt, Stauftam perartes ornaverunt voluptatibus ad elegantiamvitas. Igitur de hisrebus qux funtin sedificiis ad ufumidoneae, qnibuique fint qualitatibus, &quashabeant virtutes, (utpotero)dicam. Sed fi quis de ordine hujus libri difputarevoluerit, quod putaverit eum primum inftitui oportuifle: ne putet me erravifle,fic reddara rationem. Cum corpus Archite&urae fcriberem primo volumine, putavi, qui- buseruditionibus&diicipliniseflet ornata, exponere, finireque terminationi- bus ejus ipecies, & e quibus rebus nata eflet, dicere: itaque quid oporteat efle in Archite£to,ibipronunciavi. Ergo in primo de artis officio: in hoc de naturali- bus materite rcbus, quem habeant ufum, dilputabo. Naraqueliber hocnon pro-
|
||||||
|
k~] Idem: Propc curiam Calabram in Capitolino monte, haud procul a Senatoris rninc domo,fuit Romuli
cafa. de qua Virgilius^neid. viii. Romuleaque recens horrebat regin culmo.
EtOvid. Faft. m. §ju£ fuerit nostri, fi qiuris, regin nati,.
Afyite de cannn flraminibufque domum. Arcem vero facrorum, Capicolinum montem appellat, quod a fex reliquis fuperetur amplitudine, eofdem rcligione & templorum copia Iongo intervallo poft ferelinquat. Inde fadlum , ut a M. Cicerone cum fepe alias, tum maxime in ea oratione, quam ad Quirites habuir, antequam iret in exilium, Dcorum do- micilium appelletur. Philander: Teftorum tanta eft habita utilius, ut omnium primam &maximamju- dicaverint, quod omne Edificium tueatur. Et rcvera fublato tedlo putrefcit materies , labafcunt atquc facifcunt parieccs , omrnTquefenfimdiiTolviturftrucitura. Di£tu incredibile, quantum, humidam noftem, a:[tuantem folem , & imbres vel repellendo, vel excludendo, adferat commodi. Sed requiret aliquis, iemcl univerfam fere tegcndorum teilorum rationem, quajautfuerit, aut mmcin ufu cft.explicari. Quarenoti abs re hfc vifum eft fubjungere. Tefta tegi folita harundinibus & fronde, fronde & luto, harundinibus & ftramcntis, fubafla cum palew terra,ex Vitruvio animadvertimus. Scandulis vcro, id eft, ligneis aflulis, five feililibus aflerculis, ufos Romanos,autor eft Plinius lib. xvi. cap. 10. Idem libriejus cap.37. tradit.Mauros mapaliafuafcirpis, &lib. í i.cap.i4. clielcnophagos teftudmum fuperficic cafas tcgere. PaulusDiaco- iius refert, Panthcona «ereis tegulis tcftum, quarum nos in fummo fornice prargrandes aliquot vidimus. Iabolcous lurifconfultus Pandeft. lib, 1. dc verb. fignif. plumbo tegi indicat. Quod receptum etiam nunc eft. Mei utuntur la:aftris lapidcis, cujus rei inventorem Bizam Naxitun fuifle perhibent, uc tradit in Elia- cis Paufanias , aut tcgulis, iifque vel planis, vej hamatis, cum imbricibii!, fed ita collocatis , ut in duabus hamatis finguli imbrices invcniantur. Vtuntur & ca;rulei in nigro lapidis fedilibus Iaminis, cruftifve. Is lapisferra dentata, utlignum, fecatur, aflulatimquefrangitur, non ut cxteri in ca:menta. Ardofiam voca- mus, crcdo ab ardendo, quode tcdlis ad Solis radios vcluti fiatnmas ejaculetur. Eo etiam Mufici & Ai- goriftsEproabacisutuntur.ldcfttabulis, in quibusilli notas vocum fonituumque, id eft , r'^a, ifti nu- mcros fubinde deletiks ducunt. Vidi & ad Ravcnnamfolido lapide teflam sdcm rotundam D.Maris, cujiis Diametcr eilet pedura plus minus triginta feptem. Pavonacea autcm qua: vocantur a Plinio lib. xxxvi.cap. zz. tegcndigenera, pro quopavimentata abaliquibus fcribitur, a fimilitudine caudar pavo- num nomen accepcrunt, feililium fcilicet lapidum brailcis, Iaminifve aliis fupcr alias fedcntibus & inter k imbricatis, conftrufta. Qupd & ad parietura incruftationcs referri potcft, fcitilibus marmorum cruftis imbricum modo inter fc hsrcntibus. *]Phi-
|
||||||
|
D Å Á R C Ç É Ô Å C Ô V R A L É Â. Ð. 21
fitentur, uncje Architeftura nafcatur, fcdunde originesaedificiommfintin-
ftitutse: &quibusrationibusenutrits & progreifefintgradatimadhancfinitio- iiem. Ers;o ita fuo ordine & loco erit hujus voluminis conftitutio. Nunc rever- tar ad propofitum , & de copiis, quae aptx funt aidificiorum perfedionibus, quemadmodum videantuL· efle ab naturarerum procreatae, quibuique mixtioni- bus principiorum congreOus temperenmr, ne obfcura, fed perfpicua legentibus fint, ratiocinabor. Namque nulla materiamm genera, neque corpora, neque res fine principioram coetu nafci, neque fubjici intelleaui poflunt, nequc aliter naturaremm praeceptis Phyficorum veraspatitur habereexplicationes: nifi cau- Cx, qusfuntinhisrebus, quemadmodum&quiditaiint, fubtilibus rationibus habeant demonftrationes. C á p. II.
De Trincipw rerum, fecwnclum Philofophomm opiniones.
THa le s quidcm primumaquatn putavit omniumrerum efie principium.'
Heraditus Ephefius, qui propter obfcuritatem Seriptorum, a Graecis ó-a©- retvoseftappellatus, ignem. Democritus, quique eumfecutuseft Epicurus,ato- mos; quos noftri iniccabjlia corpora, nonnulliindividuavocitaverunt. Pytha- s;orxorumverodifciplina adjecit&aquam & ignem, aera & terrenum. Ergo Democritus, etfi non proprie res nominavit, ied tantum individua corpora pro- pofuit, ideo ea ipfa dixifle videtur, C<] quod ea cum funt disjunfta, nec legun- tur, necintcrnecionem recipiunt, necfeftionibus dividuntur, fediempiterno xvo perpetuo infinitam retinent in fe foliditatem. Ex his ergo congruentibus cum res omnes coire nafcique videantur, & ex in infinitis generibus rcrum na- tura eiTent diiparata:, putavi oportere de varietatibus & difcriminibus ufus ea- rum, quafquehaberenrina?dificiisqualitates, exponere: uti, cumfuerintnotae» nonhabeant qui sedificare cogitant, errorem, fed aptas ad uium copias aedificiis comparent. C á p. III.
De lateribw, ex qua terra, quo tempore&'quaforma
eos duci oporteat.
TTaque primum de latcribus, quade terra duci eos opoiteatdicam. Non enim
■*-de arcnofo, ncque calculofo, neque fabulofo luto funt ducendi: quod ex his gcneribus cum fint dufti, primum finnt graves: deinde cum ab imbribus in pa- rictibus afpcrguntur, dilabuntur & diflblvuntur: paleaqueqiue in his ponunrur, noncohxrcfcuntpropterafperitatem. Faciendi autemfunt exterraM albida, cretofa, fivc de rubrica aut etiam [b~} mafculo fabulone. Ha?c enim genera C 3 proptcr
ë] Philandcr: Hic fcnftis horum vcrborura eft: Infecabilia illa & individua corpufcula, (quosatomos Demo-
cntus * &cum fccutus Epicurus vocabant) antequam concurrant & cocant, internccionem non rccipiuot, ncc la:duntur : fimul atqU(. ;n corpUS coicmnt, a;vo obnoxia fiunt. Aliqui Codices pro Ugantur habent Uiuntur. urraque bona fcriptura. Non coeunt autem res, fed fiunt ex atomorum coitu, Democrito, Epi- curo, Lucrctio, ca:terifque cjus farina: hominibus. |
||||||
|
Tru
, ---------,-----,„„. .uTv^umuu,,.»™..,,, ë »vi .uin-«. iv.iptoribus intcr gcnera
tcvcn/ rDCIj°UmCra"' nC eonom'nemaris fluviorumquearenamfemper intelligendam ducas. Et
oe cjuimodi tcrrcno loquitur Vitruvii^. Sabiilofum enim lutum non probat.oportct cnira mareriam cqua
|
||||||
|
3iZ Ì. VlTlOVlI POUIONIS
propter levitatcim habent firmitatem, & non funt in opere ponderofa, & faciliter
aggeruntur. Ducendi autem funtper vernumtempus&auturanale, utunote- noce ficcefcant. Qui enim per folftitiumparantur, idco vitiofifunt, quod fum- mumcorium Solacritercumpercoquit, ciRcit utvideantur aridi, interius au- tem ilnt non ficci & cum poftea ficcefcendo fe contrahunt, perrampunt ea, quje erantarida, itarimofi efficiuntur imbecilli. Maxime autemutilioreserunt, fi ante biennium fuerint dufti. Namquenonantepofluntpenitus ficcefcerc. Ita- quecum recentes&nonaridifuntftrufti, teftorio indu&o rigideque [c] obfo- lidato permanente, ipfi fidentes non poifunt eandem altitudinem, qua eft te£to- rium, tenere: contraftioneque moti nonhasrent cumeo, fed a conjun&ione ejus difparantur. Igitur teftoria abftru&urafejunfta, propter tenuitatem per fe ftarenon poflunt, fed franguntur, ipfique parietes fbrtuito fidentes, viciantur. Ideoque etiam Uticenfes latere, fi fit aridus, & ante quinquennium du&us, cum arbitrio magiftratus fuerititaprobatus, tunc utuntut inparietum ftru&uris. {d~\ Fiuntautemlaterumgeneratria: unumquod Grsce ma^ov appellatur, ideft, quo noftri utuntur, [Y] longum pede, latum femipede: csteris duobus Gra- coramsedificiaftruuntur. Ex hisunum pentadoron, alterum tetradoron dici- tur. Doron autem Grceci appellant palmnm, quod munerum datio Graece äùñïí appcllatur: idautemfempergeriturpermanus palmum. Itaquod eftquoquo- "verfus quinquc palmorum , pentadoron, quod quatuor, tetradoron dicitur: & quaE funt publica opera, pentadoro, qua; privata, tetradoro ftruuntur. Fiunt au- tem cum his lateribas femilateres; qui cum ftruuntur, una parte lateribus ordi- nes, altera femilateres ponuntur: Ergo ex utraque parte ad lineam cum ftruun- tur, lf] alternis coriis parietes alligahtur: & medii kteres fupra coagmenta collocati, &firmitatem&ipeciem faciunt utraque parte non invenuftam. Eft autem inHifpania ulteriore Calentum & in Galliis Maffilia, in Afia Pitane, ubi la- terescumfuntdufti&arefafti, proje&inatantin aqua. Natare autem eos pofle ideo videtur, quod terra eft, de qua ducuntur, pumicofa: ita cum eft levis aere _______________________________________________________foli- e qua dufturus fis lareres, tenacis efie naturse, ne afpergine diflolvancur. Ear&arus. Sabulonem mafculum
efle folidum quoddam terrx genus arbitror, fed non afperum. Vidi ego folidum fabulonem ex Plavi fluvio non afperum , fcd pingucm rotunda forma , a qua forte , ut mafcula thura dicuntur , fic mafculus appel- lari potuit; teftes enim rotunditate refcrt. Effe autem arenam magnitudine infignem, mcmorat Plin. lib. xxxvi. cap. iz. c] Claud.SalmafiusinSolin.p. 1131. legit, rigidequeobfilidati, &c. Nam paffim folidatos teBoriopttrietcs
apud ipfum legere eft. ÔÉëéíßáëê¢ dicunt Gtxci. a quibus Latini Uteres dttcere. Pollux: ·á^ý%·, -áéëéíßéÀî- jj{> ôæëéíâ÷ë'àò > ·æûë<íß8ëê«». Hcrodot. i^x-vQcuilii j vjXi/Oxiiiuu>cii, &c. quum duxiflent laterurnquod iatis eflet, &c. f d] Cl. Salmaf. 123Ã. Lateres de quibus loquitur Vitruvius, uti & Plinius, crudi erant, non co£li. Quod Pli-
nius difertc monet; illini quidem crates parktum luto, & lateribus crudk extrui,qiiis ignorat ? Lateres igitur illi crudi, quibus icdificia vulgo ftruebantur,.tam apud Grarcos quam Romanos. Gixci quoque inter ùìÀÜ ·áëßí%í & ÜæôÀßí) diftinguunt. Scd & abfolute -bjAuV cum nominant, de crudo intclligunt. Solentenim l-all/j addere, quandolatercmcofluradefignare volunt. e"] Philander: Plin. lib. 3^. c. 14. Didoron longum fefquipcdc , latum pcdc dicit, quafi a longitudine no-
men acceperit, Iioc eft duorum majorutn palmorum, qui fefquipcdem eiEciunt. Quara fcripturam & pro- bo, quidque me moveat, oftendam infra cap. vni. & inveni in quodam Vitruvii Codice, fcd pro Didoron crat fcriptum lichum, mcndofe. Lichas quidcm, ut ex Polluce didicimus, eft, quantum fpatii cft inter pol- licem & indicem extenfos. Georg. VallaDicbada legit, fed quod duos palmos dicit habere , hocverum efle non exiftimo; efficit enim digitos dcccm. Sed quid ad rcm ? Noftrum vero Codiccm qui emendacum hac parte credet, Vitruvium forteadlongitudinem & latitudiucm putabit refpexifle. Veto tamen fimilias fuerit, de palmo rainore intellexiflc, & latitudinem fpcftaflc: nam duo palmi efflciunt femipedem. Verum, ut dixi, magis placet, ut legatur.longumfcfquipede, latum pcde. Sed de palmodicara lib.3. c.i. Hxc ille. Vidc Cl. Salmafium in Solin. pag. 1131. /] Cl. Salmalius inSolin. 1135. Alternis chorispartetesallignnmr. Ita plane lcgitur in vetuftiffimo Cod. Re-
gio,nonutvulgo habeturiwiij. pauloante vocavitordineshisverbis, quailic enicndamus :fiunt autem bii femilateria, qn.t CHmflruunturunaparte^latertbu^ ordines, alterafemilateriis ponuntur. tfpnrijfS"» vocat iefflilaterium. Atqueita vetus Codex exhibet; ut Striga, femiflrigium, apud Hyginum, iic laterSC fimiUterium. Eo autcm loco corium non poteft hErerc quod cruftam Si fuperficiem figniticat, non ordineffl lapidum, &ò. |
||||
|
D Å
|
ArcmitectVra L é â. II. z$
|
|||||||||||||||||||
|
folidata'» noorecipit in fe nec combibit liquorem. Igitur levi raraque cum fit
oDrietate, nec patiatuu penetrare in corpus humidam poteftatem, quocunque pondcrefuerit» cogiturab rerumnatura (quemadmodumpumex) utiabaqua fuftineatur. Sic autetfl magnas habent utilitates, quod neque in cedificationibus funtonerofi, & cum ducuntur, a tempeftatibusnon diflblvuntur. |
||||||||||||||||||||
|
C á p. IV.
De. arena, & ejpts generibm.
|
||||||||||||||||||||
|
1
|
Í coementitiis autem ftru&utis,' primutn eft \£\ dc arena quaerendum, ut ea
fitidonea ad materiam mifcendam, neque habeat terram commixtam. \b"\ |
|||||||||||||||||||
|
Generaautem arens foificia; fiint haec, nigra, cana, mbra, carbunculus. Ex his
quxinmanuconfricata feceritftridorem, eritoptiraa: qus autemterrofafue- rit, &non habebit afperitatem, itemfiin veftimentumcandidum eaconjeda fuerit, pofteaexcuflavelifta, idnouinquinaverit, nequeibitciTafubfiderk,erit idonea. Si autem non erunt arenaria, unde fodiantur, tum de fluminibus aut e glarca erit excernenda. Non minus etiam de littore marino; fed ea in ftmfturis hxc habet vitia, quod difficulter ficceffit, neque, ubi fit, onerari fe continenter paries patitur, nifi intcrmiffionibus requiefcat: neque concamerationes recipit. Marinaautemhocamplius, quodetiam parietes, cum in his tefroria fada fue- ai. n- rint, remittentcs falfuginem, ea diffolvunt, FoiTicije vero celeriter inftru&uris »»«««»- ficcefcunt, &tedonapermanent, & concamerationes patiuntur ·, fedhxqux^^T' funt dearenariis recentes. Sienim exemtae diutius jaceant, ab Sole & Luna [>] eamm & pruina conco&x refolvuntur, & fiunt terrofx. Ita cum in ftru&uram conii- diJfd- cmntur, nonpoiTuntcontinerecoementa, redeamunt &labuntur, oneraque parietcs non poflunt fuftinere. Recentes autem fofliciie cum in ftru&uris tantas habeant virtutes, exin tedoriis ideo non funt utiles, quod pinguitudini ejus calx, palea commixta, propter vehcmentiamnon poteft finerimis inarcfcere: fluviatica vcro proptcr macritatem (uti {d~} figninum) [>] bacillorum fuba&io v-1<*" |
||||||||||||||||||||
|
lorum.
|
||||||||||||||||||||
|
nibus in te&orio recipit foliditatem.
Cap.
|
||||||||||||||||||||
|
a] Pliilander: Arena: generatriafunt. Foflicix quartapars calcis addi debet, fluviatili aut marina: tertia,
autorc Plin. lib. xxxvi. cap. 13. & Vitruvio cap. feq. Sed fi uti neceffe fit maris arena, crit com- modum, ut fcribit Pallad. lib. i.cap. 10. prius eam lacunx humorisdulcis immcrgi, ut vitiumfalis.aquis fuavibus lota deponat: ut mirum videri non debeat, quod Vitruv. lib. 1. cap. 1. marinam Iotam dixerit. Eariana .· Apud Picentcs ( ut refcrt Albertus ) agro Salernicano arenam ex roari fumptam foilicia: non poftponunt: fcd cjus rcgionis non omni ex littorc defumptamprobant, fiquideni compertum habent, lic- toribus, qua ad Auftros excipiendos paccant, arenam effe omnium detcrrimam. b] Philandcr: Omnium rufa five rubra optima, meriti fcquentis eft cana , tcrtium locum nigra poifidet, uc
fcnbit Pallad.lib.i.cap. 10. Invenitur &fulva& lutea, &aliorum colomm. c ] Lcgcndum : Ab Sole & Luna concoftoc , pmina refolvuntur : nihil enim facit pruina ad coticoftionem.
Vct. Cod. lcgit pruna.
d] Phikodet: Signinumopusfitextcii;stufisadditacalce,tc(limonio Plin.lib.xxxv. cap. 11. Alitcrctiam facrnpfc Vitruviusdocctadfincm lib. viii. Galli cimentum vocaraus. Nam camcntum quid cffet, fupra
hb. l.diximus.
j · j · m So^'n· Iii9· Pro btoilltrum lege liacttlomm. Linebant primo calcc & arcna parietcs,
dcmdeinduaumteaoriumrubigebant liaculis. Qax inftrumcnta fucre kvigando jam indufto tciftorio.
Q^od G«ci A«£«(J»dicunt. Inde liaculum Ê{á»ôçî exponitur in Gloflis. Hinc liare cisJernam, te&orio polirc, apud TertuIIiatium. Et Uvum farietis apud lurifconfultum pro teftorio, it ë««», Ut olitn docuiraus, Klcnbcndoprorivtim. Glofli: A««otJ, folio; unoverbo lio, hoceft, A«J. |
||||||||||||||||||||
|
0] ph;-
|
||||||||||||||||||||
|
24 M. VlTRUVIlPoLLlONIS
C Á V. V.
De Calce, & unde coquatur optima.
DE arenae copiis cum habeatur explicatmn, tum etiam de JVJ calce diligentia
eftadhibenda, utidealbofaxo, autiilicecoquatur: &qujeeritexfpiiro(3c duriore, eritutilior in ftru&ura: qtise autem efiftulofo, in te&oriis. Cumea crit extinfta, tunc materiae ita mifceatur, ut fi erit foflicia, tres arenas & nna calcis confundantur. Si autem fluviatica aut marina, dux arena? in unam calcis conji- ciantur: ita cnim erit juftaratio mixtionis temperaturae. Etiam in fluviatica aut marina, ii quis teftam tufam & [b~\ fuccretam ex tertiaparteadjecerit, efficict materias temperaturam ad ufummeliorem. Quare autem, cum recipitaquanj &arenam calx, tunc confirmatftruduram, hxc efie caufa videtur, qiiod e prin- cipiisuticaeteraeorpora, ita& faxafunt temperata: &quae plus habent aeris, funttenera: quxaquas, lentafuntabhumorerquaeterrai, diira: quae ignis, fra- giliora. Itaqne ex his faxafi,antequam coquantur, contuianiinute, mixtaque arenae, conjiciantur in ftru&uram, nec folidefcunt, nec eam poterunt continere: cum vero conjefta in fornacem, ignis vehementi fervore correpta amiierint priftinxfoliditatis virturem, tunc exuftis atque exhauftis eorum viribus, relin- quuntur patentibus foraminibus & inanibus. Ergo liquor ,'qui eft in ejus lapidis v. ex. corpore, & aer cum exhauftus &ereptus faerit, habueritquein ferefidmim ca- uflm. lorem latentem, intinftus in aquapriuiquam exeat ignis, vim rccipit, & humore V'immex penetrante in foraminum raritates confervefcit, & ita refrigeratus rejicit cx cal- ignivim cis corpore fervorem. Idco autem, quopondere faxa conjiciunturin fornacem, recipiat. cumeximuntur, nonpoflunt adid re/pondere: fedcum cxpenduntur, eadem magnitudine permanente, excofto liquore circiter tertia parte ponderis imminu- ta efle inveniuntur.Igitur cum patent foramina eorum & raritates, arena: mixtio- nem in fe corripiunt, & ita coha2refcunt,ficcefcendoqiie cum coementis coeunt & efficiunt ftru&urarum foliditatem. C ë p. VI.
De pulvere ^rjteolano, & ejm uju. EStta1}etiamgenuspulveris, quod cfficitnataraliterresadmirandas. Naici-
tur in rcgionibus Bajanis & in agris municipiorum, qux funt circa Vefuvium montem,
a] Pliilander: Caco Cenforius cap. 38. de rc Ruftic. Japidem qium durifllmum, & quam minime variura in
fornacem indendum fcripfit. Lcge de calce reliqua apud Plin. !ib. 3 6. cap. 2,3. & Palladium lib. 1. cap.x. Quanquam onmia pene hauferunt de Vitruvio. Scd illud tamcn ex Palladio vifum eft addere , in eorum dumtaxac gratiam, qnibus non fciupcr copia librorum fuppcc/t, alioquin hic &aliisIocispotcranius cfle contcnti nuda autorum laudatione: Calcem quoque, inqnit, cx albo faxo dnro, vel Tybiirtino, aut columbino fltiviatili coquemns, aut rubro, autfpongm, aut marmore. Pofircmo q:u erit ex$i[fo & duro faxo , firuBaru convenit .· exfiHulofo vero, aut molliorilcpide, tiBorw adhibetnr Milius. Quod auccm ad iiliccm attinet, fria Roma; vidimus gcncra, album, nigrtim fivefufcum, & rubrura. Ec ex eo quidem fieri calccm, fed ea- tenus, fi ftatim quam exlapicajdina exemptus cft, coquatur. Reperitur & rutilus, cornei coloris , cinereus. cieruleus, jccoris colore. Illud quoque ad rem fucnc.lapidcm ad calcem non micus horis fcxaginta pcrco- qui, ad gypfum vero horis non plus viginti. Nec iliud tacendum, poftquam codus fuerit lapis, intus occul- tum contincreignem;aquisinccndi, quibus folct ignis cxtingui; oJeo extingui, qiio folet ignis accendi. TSarbarm·. Albam & vivam appcllant noftri cx filicibus, vcl ex torrentium globofo faxoconcotiamealccrn. Oportec autem pioguem eflc & tenacera, & tertia parte ponderis, quam fuerit ejirs lapis, leviorem. l~\ Philandcr: Ideftcribratam. Nam fuccernere, incernere& excernere Vicruviodicuncurpro cribrarc. hiC
&Jib. vn.cap. i- Sc 6. unde incerniculum pro cribro ufurpatur. /Q Philandcr: Pulvis hic Piueolanus dicitur, quod in PuteoJanis Collibus nafcitur, merfufque protinus fit
Japis, unus inexpugnabilis tindis, & fordor quotidie, urique fi Cumano mifceatur coemcnto, autore Ñûð. Jib. xxxv. cap.13. PuteoIamraencioeftapudSenccan], Qiucft. oatural. lib. 111. Sidonius dicarcheara arcnam
|
|||
|
ñ Å Á R C Ç É Ô ECT VR Á L É Â. II. 25
montcm, quod.commixtum cum calce & ccemento, non modo cceteris «difi- ai. mn
iis prceftat firmitates, fedetiammolesquaeconftruunturinmari,rubaquafoli-"",&''· defcunt Hocautemearationefierividetur, quodfubhismontibus&C^terrce ferventesfunt &fontes crcbri,quinoncflent, finoninimohabcrent aut deful- phurc autde alutnine aut bitumine ardcntes maximos ignes. Igitur penitus ignis & flammse vapor pcr intervenia permanans & ardens, efficit levem eam terram» & ibi qui nafcitur £0 tophus cxugens eft & fine liquore. Ergo cum tres res con- fimiliratione, ignisvehementiaformatae, in unam pervenerint mixtionera, re- pcntercceptoliquore una cohsrefcunt & celeriter humore duratx folidantur, ncquecasfludus, neqlievis aquxpoteft diflblvere. Ardores autem eflfeinhis locis, ctiam hxc res poteft indicare, [/} quod in montibus Cumanorum & Baja- nis funt loca fudationibus cxcavata,in quibus vapor fervidus ab imo nafcens ignis vehementia perforateam terram, per eamquemanando in his locis oritur, & ita fudationum cgregias effick utilitates. Non minus etiam memoratur, antiquitus creviifc ardores & abundaviflc fab Ì Vefuvio iiionte, & inde evomuifle circa a<n-os flammam. Ideoque nunc qui [/] fpongia five pumex Pompejanus voca- tur, exco&us ex alio genere iapidis, inhanc reda&us efle videtur generis qualita- tem. Id autem gcnus fpongise, quod exinde eximitur, non in omnibus locis naf- citar, nifi circum ^tnam & collibus Myfije, qui a Graecis Kofl&iimcwfiiioi nomi- nantur,& Ãé qux ejufcemodi funt locorum proprietates. Si ergo in his locis aqua- rum fcrventes inveniuntur fontes, & in montibus excavatis calidi vapores, ipia- que loca ab antiquis memorantur pervagantcs in agris habuifle ardoccs, videtuc ciTc ccrtum, ab ignis vchementia ex topho terraque (quemadmodum in fomaci- bus & a calce) ita ex his creptum eiTe liquorem. Igitur diflimilibus & difparibus rcbus correptis &in unam poteftatem collatis, calida humoris jejunitas aqua re- pente fatiata, communibus corporibus latenti calore confervefcit, & vehemen- tcrcfficit ea coire, cclcriterqueunaibliditatisperciperevirtutem. Relinquetur v-tmam' defideratio, quoniamitafuntin Hetruria ex aqua calida crebii fontcs: quidita nonctiamibi nafcitur pulvis, c quo eademrationefubaqua ftru&urafolidefcati Itaqucvifum cft, antequam defideraremr, de his rebus, quemadmodumeflevi- deantur, exponerc. Omnibus locis & regionibus non cadem genera terrx, nec lapides nafcuntur, fed nonnulla funtterroia, alia fabulofa,itemque glareofa, aliis v. terrc locisarehofa: necminusaliisdiverfa&omninodilTimili difpariquc gcnere, ut"*· in regionum varictatibus qualitates infunt in terra. Maxime autetn id licet con- D fiderare,
arenam appcllat hoc vcrfu, Namque dicarchet tranjlatuspulvit arent. Dicarchia enim.five dicararchia voca-
batur, qux poftca Puceoli, quod eacivicas (iiiquit Pompejus) quondam juftiffime regcbatur. Romani foffi- ciam fuam arenam.qua: in calcera convenit, pozzolanam,id cft,puteolanam appellant. Crcdo quodexcaya- tis vcluti puteis effodiamr. h] ldcm. Meliusaliqui codiccs, yuodfiibhis montibm fo terra, ferventes funt fontes cribri.
c] Idcm. Tophus eft lapis notus, friabilis.rainimum ponderis in ftrudluris habens. Eft autcm coIorisdiiFeren-
tu triplcx, rubcr, niger,& albus, ut cap. proximo docetur. n] Idem. Ea loca a fricando piaolm appcllaverunr. Vnde in Eajano Gnu Campania? montem, ad cujus radiccs
luncaquxcalidx, aquibus adfudationis locum gradibus quadraginta tribus afccnditur , tritolam ctiam nanc nominant, vel a fricando quali fnftolam, vela tergcndo; utriufquc enim ufus in eis locis eft nccciTa- rms. Sed quid oim montcm refero ? cotus illc flnus pra:ter antiquicatis maxima & pulcherimamonumenta, thcrmis rcfertiflimusca, in quibus & Ciceromana:, quarum meminit Plin. lib. 51. De Bajarum fanc aquis, &:ludatiombus,copiofiusprancr ca:teros Dion Rom. Hift.lib. xLvnt.fcribit,quam ut hisattexcrc placeat. Noltra quoquca:tate de mtikis Balneis tradidit Ioan. BaptiftaElyiius, qua hodie non invenias , poftquam lcilicct erupit magna illa cincrum vis, quibus quatuor & viginti horis cxcitatus eft Txions ille memorandus. qucm non iinc animi ftuporc confpcximus. t] ldeni. Vufuvius mons Campania:, hodie SummadiaUsj& nobilis pradpuo íßðï, quod Gra:cum appcllant :
v°, i,t0"'"· ••'""'"busSuetonio, Papinioin Sylvis,&aliis, fedfajpiusante tradenteStrabone& hocloco Ð idcm'°ÑÃ iUKmtamCn ø°Ü fub Tit0 fuit ince^"m. &" m«imum.
pumir^m d ' ·"' "p'v & Seneca: Qi^ft-natur.lib. vi. cap. 1. Pompci oppidum cft CampaaiiE, á quo
pumiccmPompejanumvocatumcxiftimamus. * ■ |
||||
|
2ü Ì. VlT R U VI É Ñ Ï L LIO NI S
fiderarc, quod qaa mons Apenninus regiones Italia: Hetruri£eq.ue ckcumcingit,
propeomnibuslocisnondefuntfoificiaarenaria: trans Apenninum vero, qu^
pars efl: ad Adriaticum mare, [gj nulla inveniuntur:'item Achaia, Afia, & o-
mnino trans mare, ne noroinanturquidem. Igitur non in omnibus locis, quibus
effervent aquascalidae crebri fontes,esdem opportunitates poflunt fimiliter con-
v. volu- currere. Sed omnia uti natura rerum conftituit, non ad voluntatem hominum,
p«tem. fecj fortuico difparata procreantur. Ergoquibus locisnon funt terrofi montcs,
fedlapideo genere materiae qualitatem habentes, ignis visper cjusvenasegre-
v. tem- diens adurit eam, & quod molle eft & tenemm, exurit: quod autem aiperum, re-
"v^inis. unquit. ItaqueutiinCampaniaexuftaterrapulvis, ficin Hetruriaexcoftama-
teriaefficiturCarbunculus. Utraqueautemfuntegregia in ftruflruris, fedaliain
terrenis ardificiis, aliaetiamin maritimis molibus habentvktutem. Eft autem
ibimaterispoteftas mollior quam tophus, iblidior quam terra, quopenitusab
imo vehementia vaporis adufto nonnullis locis procreatur id genus arenae, quod
dicitur Carbunculiis.
C á í. VII.
De lapicidmu 3 earumque qualitMibm.
DE calce & arena quibus varietatibus fint & quas habeant virtutes dixi, fequi-
tur ordo de [V] lapicidinis cxplicare, de quibus & quadrata faxa, & caemen· torum ad sedificia eximuntur copix & comparantur. Hae autem inveniuntur efle r.fimiU- diiparibus & diifimilibus virtutibus. Sunt enim aliae molles, uti funt circa urbem bai. rubraz, Pallienfes, Fidenates, Albanje: aliastemperata^utiTyburtinse, Amiter- v.regh- ninx, Soraftinae, &quae funt hisgeneribus: nonnullje durae,uti filiceje. Sunt y$c- etiam alia genera plura, uti in Campaniaruber & niger tophus, in Umbria &Pi- lie. ceno & Venetia [fi] albus, qui etiam ferra dentata, uti lignum, fecatur. Sed haec omniaquiemolliafunt, hanc habentutilitatem, quod exhis faxacum funtex- emta, in opere facillime tra&antur : & iifintin locis te£tis,fuftinentlaborem, fin autem in apertis & patentibus, gelicidiis & pruinis congcfta, friantur & diflbl- vuntur: itemfecundumorasmaritimasabfalfugineexeia diffluunt, nequeper- ferunt ceftus. Tyburtina vero & quae eodem genere funt omnia, iufferunt, & ab oneribus
|
||||||
|
g] Philander. EtPJiniuslib. xxxvi. cap. 15. ab Apenninoad Padumnon inyeniriarenamfbiTiciarntefti-
monio eft. quod falfum efle ufu comprobaturu eft. «] Philander. Quando hoc capite de lapidibus fermo eft,quibus iii ftruftura utendum,facere non poiTum.qum
deeoreferam , quieftame multis locis Romajvifus, quod prxftac commodicatem, &antiquorum , quod fciam, nemo meminit. Is grumofus eft, ut credas mukos coaluiile, colore fulvo. Vtque levitate cedit to- pho, ita duritic facile fuperat. Veluti Spongia aquam bibit, & rcddit guttatim. Itaque utuntur liujufmodi pendentibus, adpaflis Tyburtioi pumicis glebis, ad imaginem ipecus & rofcidi antri arte reddendam. Oc- cultis enim plumbeis tubulis , erogata fupcrne aqua, extruiti eo lapidis genere fonrium forniccs, perinde atque fi tophis laqucatieflent Sc pumice vivo, ftillas cxudant, nugno fpeftantium ftuporc, & obleftamen- to. Spronium vulgus nominat, fortafle quod inde ftills aqua; tanquam cxprimantur, vel ab afpcritate, quafi afpronium, fiveafpcronium. Eft enimproptcr grumosisIapisfcaber. Mirari veronemodebet, quodhoc loco & alibilapicidinas dicat, nam & lapiciedinaslulianus Pandedl. lib. 1. de vcrb. fign. dicit. Vterque me- lius, quam qui lapidicinas nulla ratione,aut non fclici neccflariave metathefi, fcribunc, cumi lapidibus cx- dendis appellata: fintj quas jam ufurpato Latinis vocabulo, Grarci latomias, & latomos, qui lapides ad ÷Ü&· ciaexiraunt, nominanc. Ý] Idcm. Den:atam ferram dixerunt, qua molliores lapidcs exfecanttir. nam alia non dentata fecantur mar-
mora. Id quodexpreffit Plin. lib. $6. cap. n. Serra,ait, inpr&tenmlinettpremente arenm, vcrfando, trallH- queipfo flcante. Adidadmodum refcrt, qua arena utaris, craifior enim laxioribus fcgmentis tcrit & plu* crodit raarmoris, majufqueopusipfafcabritispoliturarelinquit , mollior autemlcviusattcric, &velut| lingit, eoque politurx accommodatior, proximiorque. Hlud quoque animadverti, inter fecanduin afpcrg» folereaquaarenam. »1 Phi-
|
||||||
|
de Architectvra Lib.II. 17
oneribus&atempeftatibusinjurias, fedabigninon pofliinteiTetuta, fimulque
rfuntab eo tada, diifiliunt & diffipantur, ideo, quod temperatura naturali U rvo llmt humorc: item quodnon multutn habent terreni, fed aeris plurimum v. km- &ienis. Igiturcum & humor & terrcnumin hisminiis ineft, tum etiam ignis ?'«· tachi & vi vaporis cx his aere fugato .penitus infequens, & interveniorum vacui- tates occupans, fervefcit & efficit ea fuis ardentia corporibus fimilia. Simt vero itcmlapicidinaecompluresinfinibus Tarquinienfium, qusdicunnu· Anitianae, colore quidem. quemadmodum Albana:, quarum officinas maximaefuntcirca lacum Vuifitiienfem, item pra;fe£tura Statonicnfi. ¸÷ autem habent infinitas vir- r- st*- tutcs: ncque enim his gelicidiommtempeftas, ncque ta&us ignispoteft nocerc, tmen>u fed funt firmse & ad vctuftatem ideo permancntes , quod parum habcnt e naturae mixtione aeris & ignis, humoris autem tempcrate, plurimumque terreni: ita ipif- fis compaftionibus iblidats ncque ab tcmpeftatibus neque ab ignis vehementia nocentur. Id autem maxime judicare licet e monumentis, quae funt circa muni- cipium Fercntis ex his fafta lapicidinis: namquchabent & ftatuas amplas fa&as e<tegie, & minora figilla, florefquc & acanthos eleganter fcalptos, quae cum fint vetuftl, fic apparent rccentia, utifi fintmodo fafta. Non minus ctiara fabriaera- v.formU rii de his lapicidinis in seris flatura forraas habent comparatas, & ex his ad a?s fun- comPlt- dendummaximasutilitatcs, quaefipropeiubemefient, digrmm eflet, utexhis^J^" officinis omnia opcta perficerentur. Cum ergo propter propinquitatem necef- hu. fitas cogat ex rubris lapicidinis & Pallicnfibus & qux funt Urbi proximae copiis uti: fiquivoluerintfmevitiis perficere, itaerit praeparandum. Cum aedifican- dum fuerit, antc biennium ea faxa non hyeme, fed sftate exiraantut, &jacentia Flm·1·)6· permaneant in locis patcntibus: qua; aufem a tempeftatibus eo biennio ta&a lxia fuerint, ca in fundamenta conjiciantur: caetera quas non erunt vitiata, ab natura rcrum probata, durare poteruntfupra terram xdificata: nccfolum ea in quadra- tis lapidibus funtobfervanda, icd ctiam in cxmentitiis ftru&uris. C á p. VIII.
JDegeneribmftruOiurA &earum qi4al'ita{ibm) modis
ac locis.
CTrudurarimigenerafunt hxc, [>] reticulatum, quo nunc omnes utuntur, &
^antiquum, quod incertum dicirar. Ex his venuftius eft reticulatuna, fcd ad rui- nas faciendas idco paratmn, quod in omnes partes diflbluta habet cubicula & co- agraenta. Incerta vero Cicmenta alia fuper alia fedentia, intcrfeque [b"} imbricata, v- >»>pli. ¼ æ nonwrt'
|
||||||
|
ë] Phil.mil. Rcticulatum opus dicitur, cum caunenta non jacemia, fed in latus ftantia ponuntur. Ea enim
ftruftura rete videtur rcferre. Quamvis muko melius , fi cxCis fiat lapidibus ac non potius rudibus & vul- ganbus, aut coftilibus laterculis quadratis, fed in angulum ftantibus. Cujufmodi Romx & cxtra urbem videncur in mukis tuinis cx topho , parte cantum qux exraret, i;"ve teftorio proxima eflet, fpcciofa & qua- drata, qua: autem in interiorcm ftrufturam inderetur , tcmcre & vulgariterduiftaaut cafa. Rcticulatum opus Grsci AMfrfo vocanc, ut cradic Plin. cap. xxn. toties memorato. Scd & illi^x7varigc dicunt retis in rnodum ftrufta& quafi cancellata, ut hic in Maufoleo Angufti, & in veftigiis palatii Pincii Scnatorii, qupd elt non procula porta Pinciana, cui olim fuit nomcn Collatina;, videre Iicet, prsterea io monumcnto Vir- gilu, quod qui Ncapohm pctunt fufpicientes dextra vident ftatim quum crypcam cgreffi funt, itcm in finu iJajano, in caitcllo aqux quod centum camcrcllas vocant, in pifcina mirabili, ac Cumis & Puteolis in Am- ph.theatroquod Scholam Virgilii vulgus v-ocat, in caftello aqua: quod labyrinthum dicunt, ad antrutn Sy- byllx prope Avernum lacum, &infiQltis aliis locii. Vulgo amygdalatum opus vocatur. J hilandcr. IdeK, ut unuraduorum csmcntorumangulis, atque adco cxmemis ipfis invehatur, fedcat- vC|utTf"Canl Ô8 Æ""1 m0d°· Sunt aUtem imbrices tcguis advolutx & canalis in modum dufls & rcmiWr,rT ' ' l^crurum tuendorum arma (tibialia vocat Paulus IC. Pandeft. Iib.48. de C„ " )im'ta""'--DoacPliniuS ungues Simia: fcripfit effe imbricatos lib. xi.c.45-Etlib.xv.c.4S·
^ypnamlaurumfohocffepcrmarginesimbdcato. . > i] Idcm.
|
||||||
|
28 Ì. V é ô ê õ í é é Ñ ï l l é ï í ô s
çïç fpeciofam, fed firmiorem quatn reticulata, prxftant ftm&uram. Utraque
autemexminutiiTiraisfuntinftruenda, utimatcriaexcalce &arena crebiterpa- rietes fatiati, diutius contineantur. Molli enim & rara potcftate cuai fint, exfic- cantfugendoemateriafuccum: cum autem fuperarit & abundaritcopiacalcis & arenae, paries plus habens humoris, non cito fiet evanidus, fcd ab his contine- bitur. Simul autem humida poteftas e materia per caunetttorum raritatem fuerit exuCta, mnccakabarenadifcedensdiflblvitur: itemque caemcnta nonpoflunt cumhiscohxirefcere, fcdinvemftatempanetes efficiunt ruinofos. Idaurcmli- cetanLmadvertereetiamdenonnullisraonumentis, quae circa Urbem fafta fnnt e raarmore feu lapidibus quadiratis, intrinfecufque medio calcata far&uris, vetu- ftate evanida fafta matcria, Ciementorumque exa&a raritate, piOruunt,& coag. mentorum abruina diflblutis jun&uris diffipantur. Quod fi quisnolueritinid vitiumincideire, medio cavo fervato fecundum 0] orthoftratas intrinfecus, ex rubro faxo quadrato, aut ex tefta, aut filicibus ordinariis, flruat bipedales parie- tes, & cum anfis ferreis & plumbo frontes vinftae fint. Ita enim non acervatim, fed ordine ftruftum opus poterit efle flnc vitio fempitemum, quodcubilia& coagmenta eorum inter fefedentia & junfturis alligata non protrudent opus, ne- quc orthoftratas intcr fcreligatos labi paticntur. Itaquenoncftcontemnenda Graxorum ftru&ura: non enim utuntur e molli caemento polita, fed cum difcef. ferunt a quadrato, ponunt de filice feu dc lapidc dnro \â\ ordinariam, & ita (uti lateritia ftruentes) alligant eorum alternis choriis coagmenta, & fic maxime ad leternitatemfirraas perficiunt virtutes. Haec autem duobus generibus ftruuntur: vlin.Ub. [V] ex his unumlfodomum, alterum pfeudifodomum appellatur. Ifodomura 36.C.ZZ. ciicitur ctimomnia * choria jequa craffitudine fuerint ftrufta. Pfcudifodomum, cum impares & inxquales ordines coriorum diriguntur. Eautraque funtideofirma, primum, quod ipfa csmenta funt fpiffa& folida
proprictate, neque de materia poffunt exugere liquorem, fed confervant eam iii ßßéï humore ad fummam vctuftatem, ipfaque corum cubilia primum plana & li- brata pofita, non patiuntur ruere materiam, fed perpetua parictum craffitudine v.rdign- religata contincnt ad fummam vetuftatem. Altera eft, quam úìð-ëßêÉïí appel- tam. iant; qua etiam noftri ruftici utuntur. Quorum frontes poliuntur, rcliqua ita uti funt nata, cum materia collocata altemis alligant coagmentis. Sed noftri cele- ritati
|
||||||
|
c] Idem. Orthoftrata: funt arreftaria , quacunque fint materia. Ligneorum quamvis procumbentium men·
tioeftlib. x. cap.ip. Lapideotum autem racio imelligi poceft hic exTyburtini lapidis fpondis pontium Hadriani, Fabritii, & Clftii, id eft, S. Angefi, S. Barcholoman, & quatuor capitum, quanqiiam plus femi- dirutis, & in fepulchro Planciorum via Tyburtina, ad pontcm Lucanum. Inciduntur in his canalcs, in quos veluti in faminas aliud quidpiara ceu mafculum ineat committaturque. Cujufmodi funr, quasre- gnantes noftri mortefias, quafi mordefias, a mordendo vocant, commilTtira: fcilicet genus, cum perpe- tuocanaliinduntur.inferunturvctabula!, aut quippiam iimile. Hoc autem loco interpretamur procreflis coriis, fecundum qux excicandi funt bipedales parietes. Revinciuntur vero inter fe ejufdem plani corii U- pides anfis ferreis aat £ereis potius; quanquam &. ligneis fecurictilis (_ noftri hirundinum caudas vocant) cera & amurca perfufls inalligationibus ufos, ipfa opcradocent. Infcriorcsautcmlapides cum fupericm- bus configunturelavis & conncftuntur. d] Idcm. Ordinariaftruifturaniedia eftinteream qua; fit e quadrato lapide, &quxex informi csmento tc-
mcre congefto, ubi lapides etfi ad normam non rcfpondcnt, a fe invicem non abhorrent & ordine coag- mentantur. Claud.Salmaiius in Solinum 1131. Tria ha;c vulgatiffima ftrudturarum gcnera apud Grscos. Latericia ij >in âéóÜë÷. Ordinaria iimilis latcricir, fed cx lapide duro vel filice , quam \[÷Ü(*!í' vocat Con- ftancinus. Tertia ex Saxo quadrato , quam vslyiittiDQt a/Jm idem appellar. Quodcunqne iit, ordinaria di- cebantur m. i^a^nya, five ex laterc , five ex (ilice ftrufta cffent. Vitruvius: fed cum difccfferunt e qW; draco, ponunt de iilice , feu de lapide duro ordinaria , &c. ita legendum non ordinariam. Nam fcqui· tur: alligant eorum alternu chorhs coagmenta. Vbi ordmetrin funt m ifgiiny* , sditicia ordinc &é\éÜé- e] Idem. Alias legitur Ifcecodoinum & pfcudifcccodomum. Tricsclius legcbat Ifogonion & pfcudifogomon·
Vide plura in Lexico Vitruviano. * Claud. Salmafius in Solinutn 1153. Cum omnia choriaxqua crajfitudme fuerint ftrttBa. Sic vocat ordio£S
lapidum qui asquali craffitudine func in ilruftura lfodotno. Dicitur autem chorus & cborium ordo laterum- Quarc & in pfeudifodomo ordines chororum non coriorum leecndura. /·]Ñ!éÀ-
|
||||||
|
deArchitectvra L é â. II. 29
ritati ftudentcs, ereda coria locantes, ftontibus ferviunt, & in mcdio farciunt æ- *>» fraais feparatiai cum materia cxmcntis: ita tres fufcitadturin ftmftura £/] cru- *r£ ftx* dux frontium, & una media farfturae. Graci vero non ita, f ed plana collo- v. w- cantes, & longitudines coriom akernis coagmentis in craifitudinem inftruentcs,du- non mcdia farciunt.fcd e fuis ig j ftcmtatis perpetuum & in unam craffitudincm parietem confolidant, & praetcr csctcrainterponunt fmgulos pcrpetua craflitu- dineutraque parte frontatos, quos 2fawus appellant, quimaxime religaado confirmat parietum foliditatem. Itaquefi quis voluerit ex his commcnrariis aniraadvertere & cligere genus ftruftucx. perpctuitatis poteritrationem habere. Noncnim qua; ilint e mollicasmentofubtilifacie venuftatis, noneazpofluntefie invetuftatem non ruinofae. Itaque cutn arbitraria communium parietum ßßé- muntur, non jeftimant eos quanti fa&i fuerint, fcd cum ex tabulis inveniunt eo · mmlocationcs, pretio prxtentorumannorum fingulorum deducunt o&oge- fimas, &itacx reliqua fumma partem reddijubcnt prohisparietibus, fcntcn-v-fi"»- tiamque pronuntiant, eos non pofle plus quam annos o&oginta durare. De la- ^"r" teritiis vero, dummodo ad perpendiculum fint ftantes,nihil deducituir,fed quanti plml^. fueririt olim fafti. tanti eflc femper seftimantur. Itaque nonnullis civitatibus & c·I4> publica opera & privatas domos, etiam regias e latere ftradas licet viderc. Et . primum Athenis murum, qui fpeftat ad Hymettum montem&Penteknfcm. Item parietes in xde ]ovis & Herculis lateritias Cellas, cum circa lapidea in aede cpiftyliafint, &column3e. In Italia Aretii vetuftum egrcgie faftum murum. Trallibus, domum regibus Attalicis faftam, qux ad habitandum femper datur ei, qui civitatis gcrit facerdotium. Item Lacedamione e quibufdamparietibus etiam piftura: excifx interfeftis lateribus inclufae funt in ligncis formis, & in co- mitium, adornatum sdilitatis Varronis & Mursena:, fuerunt allata;. Croefi do- mus, quam Sardiani civibus ad rcquiefcciidum aetatis otio> feniorum collegio Gerufiam dcdicavemnt. Item Halicarnafll potentiffimi regis Maufoli domus Ptin. l&. cum Proconnefio marmore omnia haberet ornara, parieteshabetlatereftra-S6·^6· ftos, qui ad hoc tempus egregiam praeftant firmitatem, ita te&oriis operibus ex- politi, ut vitri perluciditatem videantur habere. Neque is rex ab inopia hoc fecit: infinitis enitn vcftigalibus erat farftus, quod imperabat Caria? toti. Acumen autcm cjus & folertiam ad azdificia paranda fic licet confiderare. Cum efletenim nacusM.ylail]s,&animadvcrtiiretHalicaraaiTi locum naturaliter efte munitum, emporiumque idoneum, portum utilem, ibi fibi domum conftituit. Is-autem locus, efttheatri curvaturx fimilis. Iraque in imo fecimdum portum, foram cft conftitutum , per mediam autem altitudinis curvaturam praecinftionem- que plateaamplalatitudinefafta, in qua media Maufoleum itacgregiis opcri- bns eft factum, ut in feptem fpe&aculis numeretur. Éá fumma arce media, Martis fanum habens ftatuam [hi] coloffi, quam [»] Üêñüëéèïí dicnnt, nobili manu Te- ______________________D 3 locharis J] Philandcr. Adverte cruftam etiamde farftura dici: ut Gnt cruttaruBialia: extima:, alia: intima: fiye intcfti-
nac.alia: medn. Et extremam quidcm cruftam appcllavcrira cxteriorisfrontis chorium & dircfturam.quara vclmi coa:quabili & minime difpari faxo ftruftam. Intimam dico , ø÷ ei e rcgione pofita cft. Media eft, ø* inter utramque veluti farfturacollocataeft , five congcftitio & tumultuario operc fuerit faft.i, iivc or- dinano, aut quadrato faxo , ut frons extcrior, ftrufta. Barbarus : ctufta: nominc non dubitavit author far- iluram racdiam nominare. iJ Pnilander. Frontatum lapidcm, qui pcrtcndit ad utramquc frontcm parictis , Graici modo Diatonon quafi
cxtcntumdicas, modo diatoron , id cft, pcnetrantem vocant. Suntenim aliqui unatantumparte frontati,
e quibus Ihc agitur, uti dc utraque parte frontatis paulo poft. Quos in muris reprafentanr talex , quem-
a modum ex cap. 5. lib. 1. liquet. Major cnim eft craflitudo publicorum urbis nmtorura, quamnnvato-
rumparictum.
pelU*ndCr'l 9olofl"os vocant moIes ftatuarum turribus pares, auftorc Plin. lib. 34. cap. 7. effe coloflos ap-
i ßñ"ã au*^orc 'pfo , vel ab noxia radiorum cfHifione , qua; ficri folet ejufmodi molcs intuendo, vel _ "ceacrc-Qiaosvolunt.
wd. Salmafms ad TrcbeU. Pollionem pag. 311. Acrolitha ftatua cft Iapidea. Neque qucnquam movcre
debet
|
||||
|
50 Ì. VlTRUVII POLLIONIS
locharis faftam. Hanc autem ftatuam alii Telocharis, alii Tiraothei pufant efle,
In cornu autem fummo dextro, Veneris &Mercurii fanum ad ipfura [T| Salmaci- disfontem. Is autem falfa opinione putatur venfcreo morbo implicare eos, quj ex co biberint. Sed hsec opinio, quare per orbem terrarum falib rumore iltper- vagata, non pigebit exponere. Non enim quod dicitur molles & impudicos cx ea aqua fieri, id poteft clfe: fcd eft ejusfontis poteftas perlucida, iaporque egre- gius. Cum autem Melas & Arevanias ab Argis & Troezene coloniam commu. nem eo loci deduxerunt,barbaiOs Caras & Lelegas ejecerunt. Hi autem ad mon- tes fugati [7]ie cogregantes difcurrebant,& ibi latrocinia facientcs crudeliter eos vaftabant.Poika de colonis unus ad eum fontem, propter bonitatcm aqus, quae- ftus caufa, tabernam omnibus copiis inftruxit, eamque exercendo eos barbaros alle&abat: ita iingulatim decurrcntes & ad cjerus convenientes e duroferoquc more, commutati in Gracorum confuetudinem & fuavitatem, fua voluntate rc- ducebantur. Ergo ea aqua non impudico morbi vitio, ied humanitatis dulcedine, mollitis animis barbarorum, eam famam eft adepta. Relinquitumunc, quoniara ad explicationern mcenium eorum fum inveftus, tota,uti funt, definiani.Quem- admodum enim in dextraparte fanum eft Veneris, & fons fuprafcriptus , itain il- niftro cornu regia domus, quam rex Mauiblus ad fuam rationem collocavit. Confpicitur enim exeaad dextxam partem forum & portus, moeniumque tota finitiojfubfiniftrarecretusfubmontibuslatensportus.itautnemopoiutjquidin eageratur, afpicerenecfcire: utRexipfe de fua domo rcmigibus & militibus fine ullo fciente, qux opus eflent, imperaret. ItaquepoftmortcmMaufoli, Ar- temifia uxorc ejtis regnante, Rhodii indignantes muliercm imperare civitatibus Carix totius, armata clafle profefti funt, nt id rcgnum occuparent. Tum Artc- miCix cum efletid renuntiatum, in eo portu abftrufam claffem, celatis remigibus, & epibatis comparatis, reliquos autem civesinmuro efle juffit. Cum autem Rhodii omatam claiTem in portum majorem expofuiflent, plaufum juflit ab ðéÜ- ôï his darent, polliceriq-, fe oppidum tradituros: qui cum penetraiTentintra mu- rum, relidis navibus inanibus, Artemifia repente fofla fa£ta, inpelaguseduxit claiTem expormminore, &itainveftaeftinmajorem. Expofitis autem militibns &remigibus, claiTem Rhodioruminanemabduxitinaltum. Ita Rhodiinonhz- bentes quo fe rccipercnt, in medio conclufi, in ipfo foro funt tmcidati. Ita Arte- mifia, in navibus Rhodiorum fuis militibns & remigibus impofiris, Rhodura eft profe&a. Rhodii autem cuni proipexiiTentiuas naves laureatas venire, opinan- tes cives vi&oires reverti, hoftes rcceperunt. Tunc Artemifia Rhodo capta, principibus occifis, trophxum in urbe Rhodo fax vidorias conftituit, ieneaique duas ftamas fecit, unam Rhodiorum civitatis, alteram fax imaginis,& iftam figu- ravit Rhodiorum civitati ftigrmtaimponentem. Pofteaautem Rhodii religio neimpediti (quod nefas eft trophxa dedicata removeri) circa eum locutn ÷Ü¢~ cium flxuxerunt, & id erefta Graja ftatione texernnt, ne quis pofletaipicere, & id ttGctlov vocitari jufierunt. Cum ergo tam magna potentia reges non contem- ferint lateritioram parietum ftruduras, quibus & vedtigalibus & prjedafaepius licitum
|
||||||
|
debet vocis ex Grxco muruata; ufurpatio: fic enim monolitlus columnas dixit Laberius, %çpsvoXt6x<;·
cumprovincifu diflioliavit, columnAsmonolitbas, tabellaUnis. Sic acroltthAfl&tUiii á'÷æßëé6&·: «÷^üëé?» |oW«n'a Epigrammace Graico nondum edito : My '÷Ìóçò áíßáôç ôá ÷ëáéíßïßÀ, «2ë« ^ioif^
Ïàôáß á÷æßëßß÷ ÷¢ìß Àîßôð» îï÷í÷.
ë] Idem. De Salmacidis fonteStrabo lib. 14. refutat eos, qui hominummolliciemeamabaereaut aquafic»
exiftimant, noti in eaquidetn, fed ia divicias & viilus incontinenciam caufam rcjicit. Sex. Pompc/us cra- dit ejus foatis aditum,panetibus anguftis cum eflet, occafioncm juvenibus potantibas dedifle violandoruin puerorum, ac puellarum. I] Vetus Cod.fugatiinterfegregacira difcurrebanr, Qwaikdio optiraaab Ifac. Vofflo judicatur.
m] Vhl·
|
||||||
|
deArchitectvraLib.II 31
à 'fum fuerat, non modo caemcntitio aut quadrato faxo, fed etiam marmoreo
bere· nonputo oporterc improbari, quae e iateritia funt ftrudura faftaxdi- fi cia dummodo rede fint peifefta. Sed id genus quid ita a populo Romano in *£· *- urbe ficri non oportcat exponam, quaeque fint e jus rei caufx & rationes non prje- " termittam. Legcs publicae nonpatiantur majores craflitudinesquamfdqwpe-«».1.3*· dalesconftitui,lococommuni: cxtcriautemparictes, nefpatia anguftiora fie-c'14' rcnt, eadem craflitudinc collocantur: lateritii vero (nifi diplinthii aut triplinthii fuerint) [«] fefquipedali craffitudinc non poflunt plufquam unam fuftinere con- tignationem. Ineaautcmmajcftate urbis, & civium infinita frequentia, inniune- rabiles habitationes opus fuit explicare.Ergo cum recipere non poffct arca plana £«JjJ tantatnmultitudinem adhabitanduminurbe, adauxilium altitudinis xdificio- mu. rum resipfa coegit devenire. Ì Itaque pilislapideis, ftrufturis teftaceis, parieti- bus cxmentitiis altitudines extm&ar, contignationibus crebris coaxatx & coena- culorum, fummas utilitates perficiunt & defpedationcs. Ergo [V] menianis & contignationibus variis alto fpatio multiplicatis, populus Romanus egregias ha- bctfine impeditione habitationes. Quoniam ergo explicata ratiocft, quidita in urbe-propter neccifitatem anguftiarnm non patiuntur cffe lateiitiosparictes, cum extraurbem opuserit hisuti iine vitiisad vetuftatem, ficerit faciendum. Summis parietibus ftrudura teftacea fub tcgula fubjiciatur akitudine circiter fef- ^1"^· quipedali, habeatque projefturas [/>] coronamm, itavitaripotcrantquaefolcnt^'rt. inhisfkriviria. Cumenim intefto tcgulae fuerint fra&x, autavcntis deje&ae, guUu. qua poifit ex imbribus aqua perpluere, non patfetur lorica teftacca laedi laterem, /cdprojeftura coronarum rejiciet extraperpendiculumftillas,& ea ratione fer- vaveritintegras lateritiorum parietum ftruduras. De ipfa autem tefta, II fit opti- ma feu vitioia ad ftrufturam,ftatim nemo poteii judicare, quod in tempeftatibus & xftate, in te&o cum cft collocata, tunc fi firma eft, ptobatur. Nam quae non fuerit ex creta bona, aur parum erit cofta, ibi fe oftendet efle vitiofam geli- cidiis&pruinatadta. Ergoquaenonintedispoteritpatilaborem, ea non poteft inftru&ura oncriferendo cilefirma. Quare maxime ex veteribus tegulis te&i ftrudi parietes firmitatem potemnt habere. C^] Craticii vero velim quidem ne invcnri
m~\ Philandcr. Cum unius tantum Iateris chorium habeant parietcs. Qui locus adjuyatjfcripturam cjuam pro-
bavifupra cap. 3. Vbi de didorodixit. Alioquinihilo habiliore? erunt parieces adfuftinendas plures conti- gnationcs, quod fint diplinthii aut triplinthii, nifi eo modo crafficudinis aliquid accedat, Iioc cft, nifi non jam fcfquipcdem fint crafli, fcd trcs pedes aut quatuor & femiffem pedis. »] Cl. Salmafius inSolin. iooff. de Romanis xdificiis Ioquitur: Legendum ex optimo codicc: Contignatio-
nibus crebns coaxata: csnaculorum, ad fummas utilitates proficiunt difparatioiie. Ha:c ille. Arundel. Cod. legit, coaffjta: cxnaculorum, ad fummas partes perficiunt operationes. 0] Idcm. Meniana erant podia, pergularvc, cujufmodifunt ea, qua: hodie ita projiccre ailucv/mus, ut mutulis
(corvos dicimus , Itali modigltones) firmiflimis quiefcant & nitantur. Romani vocabuloeo etiam nunc ucuntur. Graxiorthas appellant, ut fcribunt Thcodof. & Honor.Impp. Cod.lib. vin. de xdificiispri- vatis. rr p] Hcm. Coronxhoclocodicuntarproteaaquxdam, five projcita, idcft,prominentix & veluti fupetcilia
panetum, fuggrundulive arccndis ftillicidiis inventx.quas Bononicnksgrundaf nominant, noslarmeriosh- miliari noftrokrmonc vocare confuevimus. Quodetiam admonuit Budaeus. Eam projcfturam paulo poft ioncamtcftaccamvocat. Q^Curtius lib. ix. interpretationemadjuvat: Augufta, inquit, muricoronacrat, non pinnx, ficut ahbi, faftigmm cjus diftinxcrant, fed pcrpetua lorica tranfitum fepferac. ?j lnuandcr. Cratitupanetcs appdlatifunt ab arreftarum tranfvcrfarumque cannarura ftruflura , in cratis
modum. bcdlocus hic admonet, ut femcl compIeiUmur, percenfeamufque parietum geuera, fi prius dixc- rimus.panetes cenferi ftrufturas ø÷ obdua^ ftent ad interiora adificii vacua obvallanda.aut tefturo(quo & ñ uvia cxcipitur & sftus cxciuditur) atq; adco caraeras, contignationefve MineDt.Prxterea fiogulos parie- scHcvciuti ungulas perpctuasin latitudincm & altitadine columnas.uti portieus eft pluribusinlocis aper- vctii«m Ì* ë ? colunlnarllm rationcm cffc eos tollendos.ut finc latiores in imo & contraftiores in faxornnli r » arUmfymmctriamterDPcrati· Sunt igitur parictcs marmorei aliqui, alii quadrato latcrei"n, ë ß*mQm>ciicx informibus, fedimbricum modo hsrentibuslapidibus: funt teftacci ex bus autcann"· j hter,tllvero"rudisl«tcribus,ideft, foletantum coftisfiunt. Cracitii ligneis-craci-
tcrra, difti aUa m°prm ?■?" lnfe"iS' & P'eXe intercurfantlb»s conftant. Formacei vero paricres fiunt ex tore 1 im. ltb. 35. cap. 14. quoniam in forma circuradatis duabus tabulis infarciuntur vcrius quam
|
||||
|
3 2 Ì. V É Ô R û V É É Ñ Ï L Ì Ï Í 1 S
invcntieCfent. Quantum enimccleritate&loci laxamentoprofunt, tanto ma-
jori& communiiunt calamitati,quod ad incendia(uti [r~] fafces) funt parati. Itaq; fatius cfle videtur.impenfateftaceorum in fumptu,quam compendio cratitionun Jiu*"/"' efleinpericulo. Etiam qui funt in teftoriisoperibusrimas iniisfaciunt arre&a- riorum & tranfverfariorum diipofitione. Cum enim linuntur, recipientes hn. morem turgefcunt, deindeficcefcendocontrahuntur, & ita extenuati diirum- punt teftoriorum ibliditatem. Sed quoniam nonnullos celeritas, aut inopia aut impendentis loci deccptio cogit, fic erit faciendum: Solum fubftruatur alte, ut fintintaftiabmdere&pavimento: obrutienim inhiscumfunt, vetuftate mar- cidi fumt, deindefubfidentespiOclinantur&difrumpunt fpeciem teftoriorum. Deparietibus & apparatione generatim materiae eorum, quibusfintvirtutibus &vitiis, quemadmodumpotui, cxpofui. De contignationibus autem&copiis earum, quibus comparentur rationibusutad vetuftatem non fint infirmse, uti natura rerum monftrat, explicabo. C á Ñ. IX.
De materiac&denda, &de arborum quarumdam
yropietatibus,
MAteries W ca:denda eft a primo autumno ad id tcmpus, quod erit antc-
quam flare incipiatFavonius. Vere enim omnes arbores fiunt pregnantes, & omnes ßáò proprietatis vktutcm efferuntin frondes,anniverfariofq;fra£tus.Cum v. necef- erS° inancs & humidsetemporum neceilitate fuerint, vanx fiunt & raritatibus ft. ïÀâ imbecilla:: uti etiam corpora muliebria cum conceperint, a foetu ad partutn non fuerint. judicantiir intcgra, [b~} ncque in venalibus ea, cum funt prsgnantia, praeftantur fana: ideo quod in corpore prceieminatio crefcens,ex omnibus cibi poteftatibus detrahit alimentum in fe, & quo firmior efficitur ad maturitatem partus, co mi- v. id ex nuspatitureflefolidum id ipfum,ex quo procreatur.Itaq; edito foetu,quodprius Tum *" m a^uc* gcnus incrementi dctirahebatur, cum ad difparationem procreationis v. ab cft liberatum, inanibus&patentibus venisinferecipit, & lambendo iuccum et- iam folidefcit, & rcdit in priftinam naturae firmitatem. Eadem rationc auturanali temporum maturitatc fru&uum flaccefcente fronde, ex terra recipientes radices arbo-
quam inftruuntur. Locumhunc Plinii cmendavimus ex veteri libro , & Ifidorolib. xv. Etymolog. c.<>. qui
formatum five formatiura vocat id genus parietis. Vtuntur & fepiendis fundis atque hortis, maceriis, ideil, ex puris cannentis tcmerc congeftis,& fine arenato parietibus.Vc taceam quodfcribit Plin. lib.v. c. 5. Ham- manicntes domosfale e montibus fuisexcifo ceu lapide conftruere. Et quod idera rcfert lib. vn. c. 1. Pyg- ma:oscafasfuaslutopennifq;& ovorumputaminibusconftruere.Etfi quidhujufmodi afcriptoribus mcrao- ratur.Clathri enim five cancdli, id cft, ligna modicis iutervallis annexa, five arreftariisatque rranfverfariis fiant, five thombi figura, reticulatove opere, (quidam ab amygdalis ei forma; nomen indiderunt, ceu amyg- dalaceumdicant. bona pars noftrorum 3lauri, ut puto, folio hzangias corrupto vocabulo, quafilaurinas vo- cavit) tametfi locus iis occludatur, haudfcio, an parietis appellatione venirc poffint. Ha:cilie. Quibus hoc tantum addo, forraaceosejufmodi parietes ab Hifpanis /«/>i«/appellari. r] Idem. Budams cum ad teftimonium vocaret hunc locum, Iegifle videtur/acw. quod in aliquibus codicibus
inveni. fedmihipotiorvideturha:cnoftrafcriptio: quam confirmavit locus excap. ix. hujuslibri:/'w/>ir<<- tum efi fafckulos ex niirgis alligatos tffaces ardentes ad eam mnnitionem ncccdentes mittere. Cap.ix. /j] Pliiland. Quo tempore matcriem cardi oporteat, prater caqua: iM. Catone fcribuntur cap. xvu. Plin· lib. xvi. cap. 31. Conftantinus & Heron lib. 111.de re Ruft. uterque tradit, cxdendam materiem raaximc menfibus Decemb, & Ianuar. idque Luna jam fenefccnte & fub terra abdita. Veget. autem lib. 1 v. c. 55· * folftitio a:(Hvali ad Cal. Iaouar. &a xv Luna ad xxm, csdi praecipit. Columell. vero lib. m.c. 1. » xxLunaad xxx. Sed de raateric quidquid hoc capite traditur, liber Theophr. öà}£> 'w&l** quintus ab· folvit exailiiTime. i] Idem. Aliter Vlpian. IC. Pandc£l. lib. xxi. de a:dilit. cdift. Si mulier, inquir, pr&gnms venierit, ir.ur
omnes convenit fanam ejfe eam. Maximum enim ac fncipuum vmnns faminarum concipere, ac tneri caij·
ceptum. Subfcribitluftinian.Cod. lib.vi. deindiita vlduitatc. Sed lioc volebat Vitruvius, imbecillcm effc
prxguaotero, & ad munia obeunda tninus aptam, quod etnbryo dctrahat infc aliracntum.
(]Idem
|
||||
|
DK AlCBITECTVRA LlB.IL 3i
arborum in fe fuccutu, rccupcrantur & reftituunturin antiquam foliditatem. At
vcroaeris hyberniviscomprimit &confolidat easperid (utfuprafcriptumeft) tcmpus. Er»o fi ca ratione <Sc eo tcrapore, quod fupra fcriptum cft, caeditur ma- tcries, erit tempeftiva. Cxdi autemita oportet,utincidaturarbons craffitudoad pl>»· »*· mcdiara medullam , & relinquatur, utiper eam exficcefcat ilillando fuccus. Ital5'' ;"" quiineftinhis inutilisliquor effluens pertorulum, nonpatietur emoriineofa- nicm. ncccorrumpi materiae qualitatem. Tumautem cum ficca & fineftillis eritarbor, dejiciatur, & ita erit optima in ufu. Hoc autem ita eiTe, licet animad- vertcre ctiam in arbuftis. Ea enim cum fuo quaequc tempore adimum perforata v. ariu. caftrantur, profundunc e medullis quem habent infefuperantem & vitiofum pcr f«· foramina liquorem, & ita ficcefccndo rccipiunt in fe diuturnitatem. Qui autem v. §u*. non habent ex arboribus cxitus humores, intra concrefcentes putrefcunt & effi- ciuntinancseas&vitiofas. Ergo ii ftantes & vivas ficcefcendo non fenefcunt, v. effi- iine dubio cura eaxlem ad matcriem dcjiciuntur, cum ea rationc curarse fuerint, ««««w- |
|||||||||||||||||||||
|
man&s
vitio- |
|||||||||||||||||||||
|
habere poterunnnagnas in xdificiis advetuftatcm utilitates. Ex autem interie
|
|||||||||||||||||||||
|
difcrepantes &diffimiles habent virtutes^tirobur, ulraus, populus, cupreflhs,ì.
abies, Sccacterae. qusmaxime inaEdificiisfuntidonese. Namquenon poteftid robur, quod abies, ncc cuprcifus, quod ulmus: nec caeterce eafdem habentinter fe naturae rerum fimilitates:ied fingula genera,prmcipiorum proprictatibus com- parata, alios \f\ alii generis praeftant in operibus effe&us. Et primum Abies aeris habens plurimum & ignis. minimumque humoris & terrcni, levioribus rerum . naturapoteftatibuscomparata, noneftpondeiOia. Itaque rigore naturali con- tcnta, non cito fleftitur abonece, fed dire&a permanet in contignatione. Sed ca, quodhabct infeplus caloris, procreat & alit termitem, ab eoque vitiatur. Etiamquc ideo cclcriteraccenditur, quodquadneft ineo corpore raritasaeris patcns, accipitignem.&itavehementemexfe mittit flammam. Exea auteman- tequatn eft excifa, qua; pars eft proxima terrae, per radices excipiens ex proximi- tatc humorem, enodis &liquida efficitur: qux vero eftfuperior, vehementia ca- loris edu&is in aiira pcr nodos ramis, praecifa alte ckciter pedes xx,& peirdolata, Pl'!!- l-lS propter nodationis duritiem dicitur eflc fufterna. Ima autem cum excifa [â} qua-c'3:>" dnfluviis difparatur, ejefto [ e ] torulo ex eadem arbore ad inteftina opera com- paratur, & fapinea vocatur. Contra vero quercus terrenis principiorum faticta- tibus abundans, pammque habcns huraoris & aeris & ignis,cum in tcrrenis ope- ribus obruitur, infinitam habet aternitatem, ex eo quod cum tangitur humore, non hibens foraminum raritates, propter fpiffitatem non potcft in corpore reci- v. < w.-. pcre liquorera, fed ftigiens ab humore refiftit & torquetur, & efficit,in quibus eft f*»· Å operi-
c] Idcm. Siclib.vni. c.5. fic Cic.denat. Deor, Quibut bettiiserat ê cibm.ut aliigcnerisbeftiii-vcfccrentur.
d] Phihader. Idcft, quadripartito vcnarum curfu, ut Ioquitur Plin. quiobid tluviatamabietemnicmoraro
locoproquadriparcita (quzadopera, Thcophr. & ipfius teftimojO, maximc probatur) vocac. Quifliivia- um pro macerata aqua fluviatili intcrpretati funt, fi Vitruviura (quem Plinius hic & alibi, ut apparct, vi- dcrat) legiffent, numquamincum crrorcm incidiflcnt. Tlieophraftus hift. plant. lib. v. cradic, arborum |
|||||||||||||||||||||
|
ftlfiaiC
|
|||||||||||||||||||||
|
&i»*f, hoceft, quadripartitasdici, quibus in ucramquc partem medulla: binivcnarum curfus natur»
contranx pertcndunc. Áæâ'êé, id eft, bipartitas, curfum venarum unum tantum in utramque partem mc- duili gcrcrc, cofdcm mv icem contrarios habcre ; Ë9»»æ»« fivc fimplices appellari, qua: unum tantum ha- bentycnaumcurfum, & ix*Qat uim/&«» *7»}þ«. Gaza, fi credimus Hcrmolao, verrerat quadiivivas, bmivivas & umvivas, quod -ðÀ&æþ÷ò, Ëæà„, & ^í.æ*/»; legiffcc, manifefto errorc librarii. Plioius fignifi- cantius transtcrt, qua: habcaut quadripartitos venarum curfus, bifides, aut omnino iimpliccs. Cl. Salmafius in Solm. 1034. mcpte dicit,Sappinum vocariimaai Abietispartem.Sappinus fuigcncrisarbor cft ab Abicte diverla. Ima pars abictis co modo fiuviata difta cft Safpinta i (imilitudine Sappincx materici, non Sappi- nus. Vocat quadnfltviu d,jparatam qua: Plinio fluviataquadripartito venarum curfu. Theopbrattus ex no- medlTlamwJiM ^f'°"V0"C· Pcr m"l"m intcIligil: non corticcm, fcdeam partcmligni, quxambit |
|||||||||||||||||||||
|
<] Uciii,
|
lbidera Torulumvocatcirculum corticeum vcl ligni albumura quod ambit meduliara. QuiVi-
fZZ'l ¥ - $ë""^ «*ë®- dicitur.de abiete. Quod Viuuyio eft torulum ejicere ex ariort, |
||||||||||||||||||||
|
truviot
|
|||||||||||||||||||||
|
lipc Thc
|
|||||||||||||||||||||
|
çPhi-
|
|||||||||||||||||||||
|
'34 Ì. VlTRUVlI POLLIONIS
operibus, earimofa. Efculus vero, quod eft omnibus principiis temperata, habet
in aedificiis magnas utilitates,fed ea cum in humore collocatur. recipiens penitus per foramina liquorem,eje&o aere & igni operatione humidae poteftatis vitiatur. Cerrus, fuber.fagus, quodparvamhabent mixtionem humoris&ignis&ter- reni, aeris plurinmm, pervia raritate humores penitus recipiendo, celeriter mar- cefcunt. Populus alba & nigra, item falix, tilia, vitex, ignis & aeris habendo fa- tiate, atque humoris temperate, parum terreni habentes, leviori temperatiira comparatx, egregiam haberc videntur inufu rigiditatem. Ergo cum nonfint durse terreni mixtione, propter raritatem funt candidae, & in fculpturis coramo- dampraeftant traiiabilitatem. Alnusautem, quaeproxima fluminum ripispro- creatur, & minime materiesutilisvidetur,habetin fe egrcgias rationes: etenitn aere eft & igni plurimotemperata, non multum terreno, humore paulo. Itaque v. qmi quia non nimis habetincorporehumoris,inpaluftribuslocisinfrafundamenta minm aedificiomm, palationibus crebre fixa, recipicns in fe quod minus habet in cor- hxket. p0re ijqUoris ? permanct immprtalis ad stemitatem. & fuftinet immania pon- deraftrufturiE, & fme vitiis confervat. Itaqu?e nonpoteftextraterrampaulum tempus durare, ca in humore obrutapermanetad diuturnitatcm. Eft autem ma- xime id confiderare Ravennae, quod ibi omnia opera & publica & privata, fub fundamentis ejus generis habeant palos. Ulmus vero & fraxinus maximos habent humores, minimumq; aeris & ignis,
terreni temperata mixtione comparatx: funt in operibus cum fabricantur lents, &fub pondere,propterhumorisabundantiam,non habent rigorem, fed celeriter t/3 pandant: fimulautem vetuftatefiintaridxfaftie, autin agro perfeftae, qui incft iis liquor ftantibus, emoritur, fiuntque duriores,& in commiiTuris & in coa- gmentationibus ab lentitudine firmas recipiunt catenationes. Item £g} Carpi- nus, quod cft minima ignis & terreni mixtione, aeris autem & humoris fumiM continetur temperatura, noneftfragilis, fed habet utiliffirnam tra&abilitatem. ItaqueGraeci,quodexeamateriajugajumentiscomparant, quodapudeosjuga v. item Qy» vocitantur, item & eam ^yiW appellant. Nonminuseft admirandumde z.igaeam Cuprefiu & Pinu> quod ex habentes humoris abundantiam, aequamque cjetero- f^}~ rum mixtionem, propter humoris fatietatem in operibus folent efle pandaeifedin vetuftatem fine vitiis coniervantur: quod is liquor, qui ineft, penitus in corpori- bus earum habet amarutn faporera, qui propter acritudinem non patitur pene- trare cariem, neque eas beftiolas, quae iiint nocentes. Ideoque quje ex his gene· libus opcra conftituuntiu· permanent ad aetemam dinturnitatem.Item Cedrus & Juniperus eaidem habent virtutes & utilitates, fedquemadmodum ex cupreifu & pinu reiina, iic ex cedro oleum, quod {hf} ccdreum dicitur, nafcitur, quo reli- qus
|
||||||
|
f] Philander. Pandarecontrarium eft fqrnicari. Plin. lib. xn. c. 41. Pofulm contra cmnia inferiora ■
ttlr, palma Ú contrario fornicMur. 9g: g ] Idem. Sunt qui patcnt aceris efl*e genus, rubens, fiflili ligno, corcice Iivido & fcabro. Alii proprii gencris
cfle malunt. Auftor Plin. lib. xvi. c. 15. Noftrates Charmum appellant. h~} Idem. Å Cedromagna, quamcedrelaten dici teftatur Plin.lib.xin.c.5. &lib. xxiv. c. f. erutnpitli-
quor, five rclina laudatifllma, quaj êßß&& Diofcoridi, xeifia Galeno , xiSjjjmk P. iEgineta:, & cedreaw Vitruvio nominatur. Eumliquoremoieum dici, & Galcni teftimonioprobatur lib. vu.de faculc. fimplic· medicament. Diofcoridcsautem cap. 8<>. lib. t. oleumfierie ccdria fcribit, cumconcoquicurfciiicct, vd- leiibus fiipra lialitum ejus expanfis, atque ita cxpreffis. Hoc genus Galen. memorato loco oleofam ccdriani appellat. NamPlin. lib. xv. c. 7. ficri oleum ex malis cedri tradit, quod cedrelxum vocetur. In quo no- tandum, cedribaccas mala ab co nominari, fruftui Iuoiperi colorc & figura fimiles, fedexiliorcs, fi Galeo" credimus lib.11.de alimentor.facultat., didlas ab eodcm & aDiofcoride pra:di£lis locis cedridesjquo nominc utitur Plin.Iib.xxiv.c^. Sed illud pwcermittere nec poiTum,ncc debeo.concifas cedri txdas in furnos con- jeftas, undique igni extra circumdato, fervere, primumq; fudorem,qui aqua: modo fluxerit canali, ccdriuffl vocari, memorantePlin. lib. xvi. c. 11. fequentem vero liquorera crafliorem jam, fundere picem, quam idem diflo cap.^. lib. xxiv. cedriam appellat. Tradit Theophraft. Hift.plant. lib. v. cedri materiemna»nii efle humorera emittere: quamobrem vifas efle ex ca Deorum flatuas fudafle, quod ex ea, ficut & ex cxk- ris, quibus oleofus eft hutnoi, facere cas confueviflcnt. i] Aut
|
||||||
|
ñå Architectvra L é å. II. ■ '■ 3 5
|
|||||||||
|
qus res é
|
um funt unftx (uti etiam libri) a tineis & a carie non lxduntur. Arboris r.jmtii.
|
||||||||
|
„ -mdusfuntfimilescupreaca:foliatura:,matenes vena direfta. Ephcfiinaede*°*-
flmulacrum Dianx & etiam lacunaria ex ea, & ibi & éç caetens nobilibus fanis, proptera:ternifatemfuntfaaa. Nafcuntuirautem hx arborcs maxime Cretie& Aphnca: & nonnullis Syria: regionibus. Larix vero, quinoneft notusnifihis niunicipibus, qui funt circa ripam fluminis Padi & littpra maris Adriatici, non folum ob Cf] facci vehementi amaritate abcarie autatinea non nocetur, fed ctiam flammam ex igni non recipit, nec ipfe potcft per fe ardere, niii (uti faxum jnfomaceadcalcemcoquendam) aliislignis uratur: nectamentum flammara recipit, nec carboncm remittit, ied longo fpatio tarde comburitur, quod eft mi- nimaignis&aeris e principiis temperatura. Humore autem & terreno cft ma- teria fplfle foiidata, &nonhabensfpatia foraminum, quopoffit ignis penetrare, rejicitque ejusvitn. necpatitur ab eofibi cito noceri, propterque pondusab aqua non fuftinetiu/ed cum portatur, aut in navibus, aut fupra abiegnas |Ô) rates collocatur.Ea autem materiesquemadmodum fitinventa, eft caufa cognofcere. Divus Csfar cum exercitum habuiflet circa Alpes / imperaviiTetque mutrici- piisprsftarecommeatus, ibiqueciretcailellummunitum,quodvocabaturLa- ,! ri^tuim, tuncquiineofuerunt, naturali munitione confifi, nolucruntimperio parere. Itaque Imperatoi: copiasjuffir admoveri. Erat auteni ante ejuscaftelli portam turns ex hac materia, alternis trabibus tranfverfis (uti pyra) inter fe com- pofitaalte, utpofletdeiummoiudibus & lapidibus accedentes repellere: tunc vero ctira animadverfumeft aiia eos tcla, prxter fudes, non habere, nequepofle longiusamuropropterpondus jaculari, imperatum eft fafciculos ex virgisalli- gatos & faces ardentes ad eam munitionem accedentes mittere. Itaquc celeri- ter milites congeflferunt. Poftquam flamma circaillam materiam virgas com- prehendiffet ad coelum fublata, efFecit opinionem, uti videretur jam tota moleS concidiiTe. Cumautemeapcrfeextin&a eflet &requieta, turrifque intafta ap- paruiflct, admirans Cxfar, juflltextra telorum miffionem eos circumvallari. Itaque timore coadi oppidani cum fe dedidiflent, quxfitum unde ea efient ligna, quxabigninonlxderentur: tunc ei demonfkaverunt eas arbores, quammin his locis maximx funt copix, & ideo id caftellum Langnum, item materies La- rignaeilappcllata. Hxcautem per Padum Ravennam deportatur, incolonia £/] Faneftri, Pifauri, 4nconx, reliquifque qux funtinearcgionc, municipiis pt-xbetur, cujnsmateneifieiTetfacukas apportationibus ad Urbem, maximas habcrcntur in xdificiis utilitatcs: & fi non in omnibus, certe tabulx in {m} fub- grundiis circum infulas fi eifent ex ea collocatx , ab txajedionibus incendionim iedificia periculo libcrarentur, quod ex nec flammam nec carbonera poflunt re- cipere, ncc facere per fe. Suntautemex arbores foliis fimilibus pini, materies earumprolixa, traftabilis adinteftinumopus, nonminusquara fapinea: habet- r<sappi- quc refinam liquidam mellis Attici colore, qux etiam medetur phtificis. De fin- ^' / gulis gcneribus, quibus proprictatibus e naturarcrum vidcantur cfle ïïçéñá-,.ßï.^ ratx, quibufque procreantur rationibus , expofui. Infequitur animadverfio, quid ita, quod qux in Urbe fupernas dicitur abies, deterior cft, quam qux infer- nas, qus cgrcgios in xdificiisad diuturnitatem prx-ftat ufus; & de his rcbus, _______ Å 2 . quem- »] Aut legcmkra vidctur, ob fuccum vchcmemi acrimonia; aut fucci vchementem acrimoniam. nara
alitct conltruaio non fatis eft commoda.
t] Ad marginem Iib. Ifaaci Voffli annotatum invenio: Ita vetus; fed corrc£tum: cutn prius vidcatur fuilTc , ""Æ· a" fim'Ie qu'd i fcd legendum crates. numl"n n^U'US ™crPinit llb- "· <=· '· Eft autem Piccni, id cft, Marchia: Anconitans utbs hodie Fa-
b.1 Idem ò k P:olem. FanumFortunx, Mela: cum Vitruv. colonia Faneftris. daS ^,- ;ub§r,u"dl3fu™teai partesprominentiorcs. Ita appcllat Iabolen. PandeiUib. i. Varro fubgrim-
/»] Ph>-
|
|||||||||
|
3$ Ì. Vitruvii Pollionis de Architect. Lib. II.
quemadmodum videantur e locorum proprietatibus habere vitia autvirtutes,
uti fint confiderantibus, apertiora exponam. C Á P. X.
T)e Abktefupernate&infernate, cum Apennini ;;,
defiriptione.
\ lOntisApenniniprimae radices ab Tyrrheno mari in Alpes & in extremas
-*-'-*■ Hetrurias rcgiones oriuntur. Ejus vcro montis jugum fe circumagens, me-
diacurvaturapropetangensorasmaris Adriatici, pertingit circuitionibus con-
trafretum. Itaque citerior ejus curvatura, qusvergitad Hctrurias Campanis-
v. adso- quc regiones, apricis eft poteftatibus: namque impetus habet perpetuos a Solis
/« cur- curfu_ Ultcriorautem.quxeftproclinataadfuperummare, Septentrionali re-
"m' gionifubje&a, continetuc umbrofis&opacisperpetuitatibus. Itaquequaeinea
parte nafcuntur arbores, humida poteitete nutritse, noa folum ipiae augentur am-
v. tur- pliflimis magnitudinibus: fed carum quoque venar humoris copia repletaetur-
sente- gentes liquoris abundantia faturantur. Cum autem excifie & dolatie vitalem po-
teftatem amiferint, venarum rigorem permutantes ficcefcendo, propter rarita-
teni fiunt inanes & evanidas, ideoque in iedificiis non poflunt habere diuturnita-
tera. Qiwe autemadSoliscurfumipedantibuslocispiOcreantur, nonhabcntes
interveniorumraritates, iiccitatibus exuotaefolidantui': quia Solnon modoex
terra lambendo, fed etiam ex arboribus educit humores. Itaque quae funtin
apricis regionibusfpiffis venarum crebritatibus folidatae, nonhabentes exhu-
Tlin. l.\6. more raritatem, cum in materiem perdolantur, reddunt magnas utilitates ad ve-
c'3i" tuftatem. Ideo infernates, qux ex apricis locis \_d\ apportantur, meliores funr,
quam qux ab opacis de fupernatibus advehuntur. Quantum animo confiderare
potui, de copiis, quae funt neccflariaeinsdificioium comparationibus, & quibus
ererum natura principiorum habere videantur mixtionem , qucequeinfuntin
iingulis generibus virtutes & vitia, uti non fintignota aedificantibus, expofui. Ita-
quequipotuerint eorum praeceptorum fequipraefcriptiones, eruntprudentio*
rcs, fingulorumquc generum ufum eligere poterunt in operibus. Ergo quoniam
de apparationibus eft explicatum, in caeteris voluminibus de ipfis aedificiis expo-
netur, & primum deDeorum immortalium sedibus facris,& de earum fymmetriis
& proportionibus (uti ordo poftulat) in fequenti perfcribam.
|
|||||||
|
a] Philander. Tyrrhenum mare inferum vocatur , Adriaticum vero fuperum. Qui abietes ex Apennini ea
parte, qua: ad Tyrrlienum mare protcnditur, advehuntur, dicuntur infernates. Qua: autem ab ea, quz vergit ad raare Adriaticum, ea; fupernates nominantur. Palladius lib. ֎, c. 15. fcribit, quscunquee parte Meridiana casduntur, utiliores efle, qua: vero cxScptentrionali, proceriores, fed facile vitiari. Sed de ea relegito Theophr. lib. v. Hiftor. Plant. |
|||||||
|
M. Vi-
|
|||||||
|
Ì· V É Ô R U V II Ñ Ï L L É Ï Í É-S 'æ.
|
|||||||||
|
AR C ÇÉ Ô Å C Ô V RÁ
LIBER TERTJFS., Ë . - ,-?;
Ñ R iE F Á Ô É Ï·
Elphicvs ^Apollo[a]SocratemïçéçÚÇçé[áñéåçÞâú}çáúç Pythix
I rcfyonfis eft profeffus. h autem memoratur prudenter dottifitmefe \dixijji, oportutffehomimtmpeffora fenefirata &aperta effe,uti \ non occultos haberent fenfm, fedpatentes ad confiderandum. Vti- nnm vero rerum natura. fententiam ejus fecuta, explicala. & appa- i rentu ea conflituiffet'. Si entm it.tfutffet, nonfolum laudes aut vi- tia animorum ad mttnum afyicerentur : fed etiam difttplinarum fcientUfub oculorum confiderationefubject<x, ,çïç incertisjudicikprobdreniur, fed & dottis &fcientibm autoritas egregia &flabilii adderetur. Igitur quoniam fidc non ita, fed uii natura rerum voluit., funt conflituta, non effichur., ktpopmt homines, objcu* ratis fttb peStoribta ingeniis, fcicntias artificiorum penitm Utentes, quema.dmodum fint,judicare. Ipfiautem artifices, etidmfipoUkeanturfwmprudentiam, finonpectt' nia fintcopiofi', jettvetuftateofficinarumhabtierintnotitiam, aatetiamgratia&fo- v ^ renfi' eloquentianon fuerintpraditi, pro indufiriafiudiorum autoritates non pojjnnt pro/e». habere, uteis, quodprofitenturfiire, idcredntur. UM.aximeautemidanimadvertere poffitmtM ab antiquiiflatuxriis &pifforibus, quqd, ex his qui digmtatisnotas& com- mendatioms gratiam habuerunt, <etema memorU ad pofieritatem funtpermanentes, utiMyron, Polycletus, Phidias, Lyfippas, caterique quinobilitatem ex artefunt confe- citti. I^amque ut civitatibmmagnk, aut regibus, aut civibus nobilibm operafecerunt: ita idftrnt adepti. \_At qui non minonfludio & ingenio folertiaquefuerunt, ignobili- bttt & humili fortuna civtbui non minui egregieperfeSta fecerunt opera j ntdlam me- moriantfunt ajfecuti, quodhinonabmdftfirknequeartisfilertia, jedafelkitatefue- piin. 34. runt defirti,ut Hettas Athenienfis,Chion CorinthiU4,Myagrm Phoc£iis,pharax Ephe-8· fiut, Bedas By^antim, etiamque aliiplures. Ôæñç minm itempittores, uti Arifiomc- nes Thafita, Polycles Adramytemts, Nicomaches, uterique, qttos neque mdtfflria, ne- que artis fludium, nequefilertia defecit ,£ed/tutreifamiliaris exiguitas, aut imbecil- htasfortuna, feu in ambitione certationis contrariorumfuperatio, obfiitit eorum digni- tati. ?{cctamenettadmirandiim,fipropter ignorantiam artisvirtutes obfcurantur. Sed maxime indignandum, cum etiamfepe blandiatttrgratia conviviorum % verkju- diauadfdfamprobationem. Ergo (ut Socratiplacuit)fiiufenftii &fentemi&fcien· ■'■ ',;i tuquc difciplinis autt* ,perjpictt<£ &perlucid<efiitfent, nongratu neque ambitio Va- leret ^fedfiqui veris certifque laboribm dottrinarum, pervemffent ad fcientiam fum- mam, ets ultro opera traderentur. £)ttoniam autern ea non funt illuflrk neqiie appa- E 3 , 1 rentix
|
|||||||||
|
"] PMandtr. Eamfcnt
|
|||||||||
|
entiam Lucianus in Hcrmocimo, Momo reprchcndenti in hoc Vulcanum tribuit.
t] Idem.
|
|||||||||
|
S $ Ì. VlTHeVH Ñ O L L É Ï Í I S
rentk ajp0u, utputamu-soportuijfe, & animadvertopotim indoBos qmm doffosgrjt.
iiafuperdre, non ejfecertandiimjudkans cUm mdootis ambitione, potim hispr&cepu editis ofiendam noHrA fcientL· virtutem. Itaque, Imperator, inprimo volwmine tibi de arte, & quas habeat eaviftutes, quibufque difciplwis oporteatejfe attffum Archite- &um, expofui, & fubjeci caufas, quidita earum oporteat eum ejje pentum, rationef- quefumma Architeffurapartitione diHribai,finitionibufque terminavi. Deinde quod eratprimum &nece$arium, de mcenibus, quemadmodum eligantur locifalubres, ratio-, cinMonibm explicui: ventiquequifint & e.qutbt/s regionibmfiugulijpirent, defofma- tionibm Ð*3 grammicis ollendi: platearumque & vicorum, uti emendatdfiant difiri- bntiones f:in mcenibuf docm, &itafinitionem primo libro confiitui.Item infecundo de mdteria quas habeat in operibusutilitales & quibm virtutibm e natura rerum eii com- parata,peregi. 1{unc in tertio de Oeorum immortalmm /ndibnifacrU dicam, dr uti opor- teatperfcriptas ejfe, expomm. |
||||||
|
C á p. I.
De Sacrarum adium compofitione & Sjmmetriis, &
■.·'}·· v >- corporishumanimenfma. Edium compofitio conftat ex \Y\ Symmetria. Cujus rationem di-
' ligentiifime Archite&i renere debent. Ea autem paritur a pro- 'portione, quae Graece áíáëïãßá, dicitur. Proportioeilratspaitis 1 membroram in omni operetotiufque commodulatio,ex qua ratio 1 efficitur Symmetriarum. Namque non poteft sedes ulla fine Sym- metria atque proportionerationem habere compofitionis, nifiutiad-hominis bene figuirati membromm habueritexaftam rationem. Corpus enim hominis ita natura compofuit, uti os capitis a mento ad frontem fummam, & radices imas capilli. eflet C^O decimae partis. Item manus palma ab atticulo ad extremum me- diurn digitum, tantumdem. Caput a mento ad iiimmum verticem, oftavas. Tan- tumdem a cervicibus imis. Abfummo peftore ad imas radices capillorum, fex- tx: ad fummum verticera, quartas: ipfius autem oris altitudinis tertia pars eft ab irao menro ad imas nares: nafus ab imis naribus ad finem mediuru fuperciliorum, tantumdem : ab eofine adimas radices capilli ubi frons efficitur, item tertiaz par- tis. Pes vero altitudinis corporis iextae,Cubitus quartaE3Pcdusitem quartx. Reli- qua quoque membrafuos habent commenfus proportionis, quibus etiam anti- qui pictores'& ftatuarii nobiles ufi magnas & infmitas laudes funt aflecuti. Simi- ■ f· * liter vero facramm aeditTfn mcmbra, ad univeriam totius magnitudinis fummam. ex partibus fingulis convenientiifimum debent habeire commenfiium reipon- iutti. Item corporis centrum medium naturaliter [V] umbilicuS. Naraque fi homo collocatus fucritfiipinus, manibus & pedibus panfis, circinique colloca- tum yt] centruminumbilicoejus,circ4magendorotundationem, utrarumque ma-
*] Idem. Ideftdefcriptionibus&dclignationibus, quEperlineasfiunt. yg^iKKiJenimlineadicicur.
Cap.i· Ë] Philander. Symmetria nonhabetnomenLatinum, auftorePlin.lib. xxxiy. cap. 8. Vitruviusverohocca- pite videtur commenfum tranftulifie. VeJ potius , commenfuum reflionfum. f] Idem. Pompon. Gauricus lib. dc fculptura, hominis juflam ait altitudinem cfle novcm capitum, id eft, no-
. vies quantum fic a mentoimo ad iraum capillum : idque in adultis duntaxat; infancium enini longitudinem
non nili quatuor faciebus conftare. Et poft multa; cxcerum corporis humani fyuimetrias collationefquc ad invicem copiofius docuit'Alb. Durerus piflor inflgnis, fcripto de fymmetria corporis liumani voluminc. r] Idem. Idcmcenfet Galen.lib. i. de placit. Hippocr. &Iib. xv. deufuparc. reclamantc& improbante Ga-
. leni fententiam And· Vefaliolib. vi. rfj Idem. Centrura pro alrero circini cruredidlum eft.Pedem in circino mobilem & immobilem appellaroos.
|
||||||
|
de Architectvra Lib. III. 39
manuum & pedum digiti linea tangentur. Non niinus quemadmodum fchema
rotundationisincorporecfficitur, item & quadrata defignatioin eoinvenitur. Nam fi a pedibus imis ad fiimmum caput menfum erit, eaque menfurarelatafue- ritadraanuspanras, invenietur eadem latitudo, uti altitudo, quemadmodum aresqusad [<?] normam funt quadrats. Ergo fi itanatura compofuit corpus hominis: uti propottionibus merabra adfummam figurationem ejus refpon- deant: cumcaufa conftituiflevidentur antiqui, ut etiam in operum perfe£tioni- bus fin^ulorum membrorum ad univerfam figurs ipeciem habeant commenfus exaftionem. Igiturcuminomnibus operibus ordines traderent, idmaximein sdibus Deorum,inquibus operumlaudes & culpa: aecernx folentpermanere. Nec minus menfurarum rationes, qux in omnibus operibus videntur ncceiTanae effe, ex corporis membris collcgerunt, uti digitum, palmum, pedera, cubitum, & eas diftribuerunt in perfcdum numerum, quera Graci ôßë{ïéé dicunt." Zfl Per- fe&um autemantiqui conftituemnt numerum, quidecem dicitur. naraque ex manibus denarius digitorum numerus, ex digitis vcro palmus, &abpalmopes eft inventus. Sicut autem in utrifque palmis ex articulis ab natura decem funt pcr- fefti ,~ita etiam Platoni placuit, efie eum numerum ea re perfe&um, quod ex fin- gularibus rebus, qus fAovdJteg apud Grazcos dicuntur, perficitur decuffis, qua fi- mulacundecim autduodccim funtfa&x, quod fuperaverint, non poflunt eflc perfe&x, donec ad alterum decuflTem peirvenerint: fingularcs enim res, particulai funt ejus numcri. Mathematici vero contra diiputantes, care perfeftum efle di- xerunt numerum, qui fex dicitur, quodisnumerus habetpartitioneseorumra- tionibus fexnumero convenicntes: fic fextantera, unum: trientem, duo: fe- miiTem tria: beflem, quem éúßìïøí dicunt, quatuor: quintarium, quem sra<7*p»- pov dicunt, quinque, perfeftumfex. Cum ad fupputationem crefcat, fupra fex ad- jcctoaiTe,i(pex7ov: cumfaftafunto&o, quodefttertiaadje&a, tertiarium, qui 39Þôæ/1@* dicitun dimidia adjefta cum fadafunt novem, feiquialterum, qui yfua- ëé®* appellatur: duabus partibus additis &decufli fa&o, bes alterum,quem 3h- âìïéñáí vocitant, in undecimnumero, quod adje&i funt quinque, [gjquinta- rium akcrum, quod eforar&m^tow. Duodecim autem quod ex duobus iimpli- cibusnumeriscft cffe&us, \Jf} h-ssXcta-iova. Non minus etiam quod pes hominis altitudinis fextam habet partem, ita etiam ex eo quod perficitur pcdum numero, corpus [/] his fex altitudinis tcrminando, eumperfcdumconftitucrunt, cubi- tumque animadvcrtunt ex fex palmis conftare, digitis vigintiquatuor. Exeo ctiam videntur civitates Gracorum fccifle, uti quemadmodum cubituseftfex palmorum, itain drachmaquoque eo numero utercntur. Illas enim aereos figna- tos, uti aflcs, ex xquo fex, quos obolos appellant, [>] quadrantefque oboloram, quce
Hoc vero loco non omittendum duco, cx vctcri marmorc quod Roma: in horto Angeli Colotii viCuur, di-
diciffe nos, duo eciam antiquis fuifle circinorum gencra. Vnum eorum qui reftis & rigcntibus cruribus conrhrent, altcrum eorom mii valgi vatiive , ut ita dicam, cffent, hoc eft , qui cruribus cxtrorfum cflcnt locurvis. quibus utuntur artificesin dimetienda ftantiumcolumnarum craifitudinc, in circinandis fpirarum Fttibus, qux fubfugiunt, uti funt Scotia; & earum quadrar, atqucadeo quicquid ejufmodi eft. ç çéÚß ' \d Cft' ø?Àá0Ã X(Jualium Uterum & angulorum: nara cxiguntur ad normam anguli.
/J lhilander. Perfethonis nutncrorum varia cft confideratio apiid Martian. Capellam lib.vu. qui cft de
Antlimetica. Suntetiamqusdara apud Albertuta Leoncmlib.ix.cap.5. &Macrob.in Soran.Scipionis. Quodautemaddenariumnumcrumattinct, Iege Ariaot.problem. fedionexv. NamdeSeptenario tradic ã«1. AtticNoft. lib. 111. cap. 10. dc fenario & feptenario D. Auguftin. dc civit. Dei lib. xi. cap. 30. & 31. g\ incditiscratquintanum: fcd benemonctPhilander, fortaffcfcriptumfuiffc quiqcatium altemm, ficuti
,m,û^é;., vcrut b=s alterum. Et fane ratio ita poflulat. fe] Ph.lander: LibentiusegoexalioeodicelegetimA-JuW.
J uclt ßá omnibus editis; ,n MSto autcm Arundeliano legitur; corporUfixicsdtitudinUterminavitu^a- dum opmor; exi, quodpcrficitur corpn, kis/ix dtituiimm termmmdo. rcmijVa Scnb,tlull«sPolluxlib. ix. drachmara obolos fex habcre, dichalcon vcro oboli eiTc qaadran-
™>i w cit, quartam partem. Idem obolum odo habere chalcos vulc. Plin. aatcm Iib. u. caj>. ulr. dtfcit dc- |
|||||
|
CUH.
|
|||||
|
4ï Ì. ViTRtrvii Pollionis
qucealiidichalca, nonnulli trichalca, dicunt, prodigitis vigintiquatuorindfa-
chma conftituerunt. Noftriautem primo decem feceruntantiquurnnumerum, & [7] in denario denos sereos afles conftituerunt, & earecompofitionummiad hodiernumdicmdenariinomenretinet; etiamque quartam ejuspartem, quod efficiebatur ex duobus affibus & tertio femifle, feftertium nominaverunt. Poftea quoniam animadvcrterunt utrofque numcros eflc perfc&os, & fex & decem, utrofque in unum conjecerunt, & [m~\ fecerunt perfeftiffimum decuififlexis. Hujus autem rei autorem invenerunt pedem. E.cubito enim cum dempti funt palmi duo, relinquitur pesquatuor palmorum. [»] Palmusautem habctqua- tuordigitos : iraefficiturutihabeatpesfexdecimdigitos, & totidem afles aereos denarius. Ergo fi convenit, ex articulis horainisnumcrum inventum cfle, &ex membris feparatis ad univerfam corporis ipeciem ratae partis commenfus fieri re- fponfum, relinquitur utfufcipiamus eos, qui etiatn sedes Deorum immortalium conftituentes, ita membra operum ordinaverunt, ut proportionibus & iymme- triis feparatas atque univerfx convenientes efficerentur eorum diftributiones. /kdium autem principiafunt, e quibus conftat figurarum afpeftus. &primum in antis . quod Graece íá,þò h 'z$sy?dciv dicitur, deinde proftylos, amphiproftylos, peripteros3pfcudodipteros, dipteros, hypcethros. Horum exprirauntur forma- tioneshisrationibus. Inantiseritaedes, cum habebit in fronte antas parietum, qui ccllam circumcludunt, & inter antas in medio columnas duas, fupraquc fafti- gium iymmetria ea collocatum, quje in hoc libro fuerit praefcripta. Hujus autem exemplarerit adtres O] Fortunas ex tribusi quodeftproxime portam Colli- nam. Proftylos omnia habet, quemadmodum in antis, columnas autem contra antas angulares duas, fupraque epiftylia, quemadmodum & in antis, & dextra ac finiitra in yerfuris fingula. Hujus exemplar eft in infula Tyberina, in a;de [_f] Jo- vis & Fauni. Amphiproftylos omnia habet ea, quae proftylos, pmereaque ha- bctin poftico ad eundem modum columnas & faftigium. Peripteros autem erit, quxhabebitinfronte «Sc pofticofenas columnas, inlateribuscum angularibus undenas, ita ut fint hx columnas collocats, ut intercolumnii latitudinis interval- lum fit a parietibus circum ad extremos ordines columnamm, habeatque ambu- lationem circa cellarn aedis, quemadmodum eft in porticu Metelli Jovis Sfratoris Hermodi & ad Mariana Honoris & Vkrutis, fine poftico a Mutio fafta. Pfeudo- dipteros
|
||||||
|
cera. DiodorusapudSuidamfex: Cleopatra in fragm. quod extat, ofto; Diofcorides quidem cres jfcdputo
Clialcos apudeosdiverliponderis fuifle. Claud. Salmafius: Obolus argenteus& Siculusduodecim Chal- Coshabebat: hinceftquod ô&÷á×ßö., quadrantem eSe obolifecundumquofdamhoclocotradit Vitruvius. /] Philander. Ante Pyrrhumregemdeviftum, ut meminilegereapudPlin.lib. J3.cap. 3. libralis &dupon-
diusappendcbatUr Affis. Poftea fignatum argentum. Et placuitdenariusprodeccmIibrisa:reis, quinarius pro quinque, feftertius pro dupondio & iemifie. Varro enim & Pompcius feftertium diitum produnc, quod femis fit tertius, hoc eft, quod valeatduos afles & femiflem. Flavius vcro Sofipacer Charifius lib. 1. Inftitut. , Grammatic., quod detribus aifibus femisdeficiat, denariiquartampartemdipondmm &femiseiTe, quod
denariusdecemaflcshabueric. Inde dextantario pondere fadti afles, ideft, quintaparteminuspendentes, dctrafto fextante (Jve unciis duabus. Deinde unciales, quod unciaprffiterfcxcantemdemtacflct; demum fefcunciales, alia detraila uncia & fetnis, m fcilice: feptem cum dimidio produodecim penderentur, & de- narius fedecim affibus, qiiinarius oftonis, fcflcrtius aucem quaternis. Loctis in codicibus Plinii & mendofas & luxatus eft. Mccum And. Alciatus fentit. m\ Idem. Hoc eft, quod diximus denarium fedccira afllbus perrautatum. quanquam exiiHmamus non tantam
Iiabitam rationem perfeftionis, quam xtis alieni. »] Idcm. Palmusduplexefietraditur, minordigitorum quatuor, quiGraJciswaAaisj/dicJtur, ðáëÌòÀßÀá:-
minino gencre, hxftiSi huclutoiigpi, id cft, cohajrentes quatuor digiti, rcfcrente Polluce lib. 11. & majof duodecim digitorum, a Grscis am%pn vocatus. Plinius lib. vn. cap. %. dodrantcm transfert, id eft, quan- tumeftipatiiinterexpalTosfuinmum pollicem& extremum miiiimumdigituru. Videca:tera. namhxcni- hiladArchitefturam. o\ Idem. Iftorumtemplorumneruiiiaiquidenifupcrfunt: & apud alium autorcm, quod memini, non legi·
Portaautem Collina hodicSalaria vocatur, ab antiqua proxima via in Sabinos mittente, olim Sc Quirina"lis & agonalis difta. />] Idem. Meminit Ovid. Fafl, Iib. 1. Ncuttius autem apparcnt hodic ulla veftigia.
|
||||||
|
d'e -Áé ch é ô ËÀ vr á L.ib. Éúú. ^
dioteros autcm fic collocatnr, ut in fronte & in poftico fint columnae odionx, in
hteribus cum angularibus quindenx. Sunt autem parietes cellae contra quaternas cohimnasMmedianasinfronte&poftico.ItaduomminteL-columniorum&im^ craffitudinis columnac fpatiumcrit aparietibes circaad extrcmos ordines co- lumnarum. HujusexcmpUimRomasnoneft, fedMagnefia: Dianae Hermoge- nisAlabandi, & Apollonis \Y} Amneftae Fafta. Dipteros autem oaaftylos& pronao & poftico, fed circa aedem duplices habet ordines columnarum, utieft sdes QmriniDorica&Ephefiae Dianai Ionica, aCtefiphonte conftituta. Hy- Ar.chr,- pxthroTvero [/] decaftylos eft in pronao & poftico. Reliqua orania eadem ha-#ene· bentqusdypteros, fcd interiore parte columnas iri altitudine duplices remotas a parietibus ad circuitiorietn (ut porticus) EXJ periftyliorum. Medium autem fub divo eft fme tcfto , aditufque valvaram ex utcaqueparteinpronao & poftico. HmusautemexemplarRoraxnoneft, fcd Athcnisoftaftylos, intemplo Jovis Olympii.
C á p. II.
. De qiiinque aaium fj?eciebm.
SPecies autemxdium funtquinque. quarumea funt vocabula; Pycnofty-
los, id cft, crebris columnis: Syftylos, paulo remiiTioribus: Diaftylos, am- plius patentibus: rarius quamoporteat inter fe diduftis, Araoftylos: Euftylos intervallorura jufta diftribufione. Ergo Pycnoftylos eft, cujus intcrcolumnio unius&dimidiatiecolumnKcraiTitudointcrponi poteft.quemadmodumeftdivi Julii&inCxfarisforo Veneris; &iiquxalixficfuntcompofit3e. Item fyftylos cft, inquaduamm columnarum crailkudo in intercolumnio poterit collocari, & [/\ fpirarum plinthides sque magnae fint eo fpatio, quod fuerit inter duas plin- thidcs, quemadmodum eft Fortiinae equeftris ad theatrum lapideum, & reliquac quxciidcm rationibus funt compofitx. Haec utraque generavitiofum habent ufum. [b] Matrcs cnim familiarnm, cum ad fupplicationem gradibus afcendiint, non poiTuntperintcrcolamnia amplexse adire, nifi ordincs fecerint. Itcmvalva- rum afpectus obftruitur columnamm crebrifatcipfaque figna obfcurantur. Item circa xdcm, propter anguftias, impeditihtur ambulationes. Diaftyli autem hcec crit compoficio, cum trium columnamm craifitudinemintercoluranio interpo- ncre pofliimus, taoquam cft Apollims & Dianx sdis. Haccdifpofitio hanc habct difficultatera, quod epiftylia, propter intervallorum magnitudincm, franguntur. In Arxoftylis autemnec lapideis necmamioreisepiftyliisutidatm:, fedimpo- F nendas
q] Phiiander. Arcluteftonico vocabulo ufus medianas columnas dixit, ad differentiam anguiarium, de qui-
bus prxcipu cap. prox. & feq. Eadem rationc vocat mcdiana acroteria, epiftylia, capita lconina, & rcliqua. »■] Wem. Excuiiquidamcodiceshabent,«Me»e/cyi,e,MStus Bononienfls, á MneHe. fed atftimandum. nihil
cnimadluic quod firmum cffet elicere potui. Inclinat animus, ut dcpravatum fufpeaumque locum crcdam. tcnptionis cnim irarietas adfcrt mcndi fufpicionem. Hi>c ille. Atundelian. Cod. habet ë Mmesihe. /J Idcm. Suntctiam MS" codices in quibus lcgatur mdec/tflybs. Qux fcripturafi vitiofa non erit, fenfus
Vft cT "'· iftc'SukdiaIe tcmplum undecira columnas habet in frontc & totidcm in porticu qux a tergo dt. Scdomnino fcribcndumcftdecaftylos. Neque enim mcdianum intcrcolumnium patitur, inhislocis impatcm columnarum numerum collocari, quod oporteat utrumque ad eundcm modura columnas habcre. /] Idcm. PcnftylialocafuntcoluraniscUufa&nndiquefepta.
«] PhiUnder. Id eft plinthi bafium. Eft vcroplinthus una pars bafis, itadifta ,quodfotmafuareferatkt«-
rem, quem TsAi,5.»Gra;civocant. ■* ctT' Ku" PÙ™ ad m3ieftatem & dignitatem templi facit, fi a cstcro urbisfolo extet, ut gradibus af- 'fcendKu H,nc"£luniutad Pantbeon gtadibus fcpteraafcendcrctur, cumhodic multis in id gradibus de- i] Phi-
|
||||
|
4æ Ì. V 1 Ô R û V É É Ñ Ï L L I Ï Í 1 S
nenda: de materia trabes perpetua;: & ipfarum aedium fpecies funt barycae, bari-
cephalae, hurniles, latae, ornantque fignis fictilibus aut sercis inauratis earumfa- ftigia, Tufcanico morc, uti eft ad circum maximum Cereris & Herculis, Pom- peiani item capitolii. Reddenda nunc eft Euftyliratio, qax maxime probabilis, & ad ufum & ad fpeciem, & ad firmitatera rationes habet explicatas: namquefa- cienda funt in intcrvallis fpatia duarum columnarum, & quartae partis columnx craffitudims, mediumque intercolumnium, unum, quoderitin fronte, alterum quoderitinpoftico, trium columnaram craffitudine. Sicenimhabebit&figu- rationis afpe&um venuftum & aditus ufum fine impeditionibus, & circa cellam ambulatio autoritatem. Hujus autem rei ratio explicabitur fic: Frons loci, quae in aede conftituta fuerit, fi tetraftylos facienda fuerit, dividatur in partes undecim femis, pratter CO crepidines & proje&uras fpirarum. Si fex erit columnarum, in partes decem & o&o. Si o&aftylos conftituetur, dividatur in ÷÷é 111. &fcmif- fem. Item ex his partibus, five tetiraftyli, five hexaftyli, five o&aftyli, una pars fumatur, eaque erit modulus, cujusmoduliuniuserit craifitudo columnamm. Intercolumnia fingula, prseter mediana, modulorum duorum & moduli quarts partis, mediana in fronte & poftico , fingula ternum modulorum. Ipiarum co- lumnaramaltitudo erit modulorum o£to & dimidia; modulipartis. Itaexeadi- vifione intercolumnia, altitudinefque columnarum habebunt juftamrationem. Ar. ex- HujusexemplarRomae niillumhabcmus,fedin Afia [/t\Teooftaftylon Liberi aftyhn. patris. EasautemSymmetrias conftituit Hermogenes, qui etiam primus oda- ftylum pfeudodipterive rationera invenit. Ex dipteri enim sedis Symmetria fuftu- lit interiores ordines columnamm |V] xxxv 111. elque ratione fumtus operifque compendia fecit. Is in medio ambulationi laxamentum egregie circa cellam fe- cit, de aipcduque nihil imminuit, fed fine defiderio fupervacuorum confervavit autoritatera totius operis diftributione. Pteromatos enim ratio & columnarum circum &'dem difpofitio ideo eft inventa.ut aipedtus propter alperitatcm interco- lumniorurahaberetautoritatem. Prseterea fi & imbrium aquse vis occupaverit & intercluferit hominum raultitudinem, uthabeatin sedecircaque cellamcum laxamento liberam moram. Hsc autemitaexplicanturin pfeudodipteris sedium diipofitionibus: quare videtur acuta magnaque folertia effeftus operum Her- mogenes fecifle, reliquiiTeque fontes, unde pofteri poflent haurire difciplinarum rationcs. /Edibusarsoftylis columnceficiuntfaciendae.uti craffitudines earum fint partis oftavx ad akitudines. Item in diaftylo demetienda cft altitudo co- lumnx in partes o&o&dimidiam; & unius partis columnae craffitudo colloce- tur. In fyftylo altitudo dividaturin novem & dimidiatn partcm, & ex iis una ad craflkudinem columnae detur. Item in pycnoftylo dividenda eft altitudo in par- Ar.psiy- tes decem, & cjus una pars facienda efl: columnx craflitudo. Euftyli autem sedis U. . columnx (ut diafiyli) in octo partes altitudo dividatur & dimidiam, & ejus una pars
|
||||||
|
c] Philander. Sunt margiocs baflum , id eft, plinthorum, atqueadeopar:ium omnium, qua: fcapum colum-
ax fuperant, projcftura:. Sed hoc loco angularcs tantum projeilurs intelligenda: funt; catcra: enim in- tcrcolumniis annumerantur. d\ Idem. Teos infula eft cum- oppido, autore Plin. lib. v. cap. ji. ut infra cap. I. iib. iv. oftaftylos au-
tera , fivc hexaftylos, ut alia Iiabent exemplaria, nominatur .1 columnarum numcro, cujus intercoJum- niuraquidera medianum, flcut tetraHyli & hexaftyli, vult Vitruvius tribus quartis craffitudinis columna- rum aliis cflc majus. ej Idcm. Scribendum xxxiv. funt enim cxtenores quadraginta dux. Itaque fcnfas hic eft: Hermo-
genes pfeudodipteron asdem reperi:. Nam cum diptcros in univerfum fex &feptuaginta columnas, cx- teriores quadraginta duas, ideft, in froatc atque poftico viii, in fingulis lateribus cum angularibui x í , intctiores vero ÷ ÷ ÷ é í , in fionteatque in poftico í é, in iingulis lateribus cum angularibus xin '· ut pfcudodipteron, ideft, ementientem diptcron ardem efficeret , interiores quidem xxxiv columnas fuftulit, reliftis sin exterioribus, & intcryalli, fiye laxameoti, quantumcoluranarum interior ordo occupabat. /] Ph''-
|
||||||
|
DE Á R CH É Ô Å C Ô VR Á L ú Â. ÐÉ. 43
uarsconftituaturin craffitudme imifcapi, ita habebitur pro rata parteinterco-
1 maiorura ratio. Quemadmodum enim ct-efcunt ipatia inter columnas, ita p0rtionibus adaugends funt craffitudinesfcaporum. Namque fiin arseoftylo nona aut dccima pars craffitudinis fuerit, tenuis & exilis appatebit. Ideo quod per latitudinem inteixolumnioram aer confumit & imminuit afpedus fcapomm craiTitudinem. Contra vero pycnoftylis fi oftava pars craifitudinis fuerit propter crebritatem & anguftias intercolumniomm, tumidam & invenuftam efficiet fpcciem. Itaque generis operis oportet perfequi Symmetrias. Etiamque angu- lares columns craffiores faciendse funtex fua diametro quinquagefima parte, quodesabaerecircumduntUL- & graciliores efle vidcntur afpicientibus. Ergo quodoculos fallit, ratiocinatione cft exequendum. [_f] Ccntra&uraautemin fummis columnarumhypotracheliisitafaciendae videntur> utificolumna fitab minimo ad pedes quinos denos, ima craffitudo dividatur in partes fex, & earum partium quinque fumtna conftituatur. Itemquae eritab quindecim pedibusad pcdcsviginti,fcapusimusinpartcsfex& femiflemdividatur, ex earumque par- tium quinq; & femifle fupcrior craifitudo columnx fiat. Item qus erit a pcdibus vi<nnti id pedes triginta,fcapus imus dividatur in partesfeptem,eammq;fexfam- ma contra&ura perficiatur. Qux autera ab triginta pedibus ad quadfaginta alta erit.ima crafiitudo dividatur in partes fcptem & dimidiam5ex his fex & dimidiam in futnmo habeat contradurx ratione. Qux erunt a xl pedibusad quinquaginta, itcm dividcnda.- funt inofto partes, & eaninl tgl feptem in fummo fcapi hypotra- Ar.fcapo chelio contrahantur. Item fi quaj altiores erunt his,eadem ratione pro rata confti-M cai>- tuantur contra&ura;. Ha: autempropteraltitudinisintervallumfcandentisoculi""'' £hl fpeciem fallunr, quamobrem adjiciuntur craiTitudinibus tcmperatura:. Ve- nuftatera enim perfequitur vifus ·, cujus fi non blandimur voluptati proportione &modLilorum adjeftionibus, utiidin quo fallitur, temperatione adaugeatur, Ã æ vafcus
f] Philander. Hypotracliclii nomine intelligo fcapi partcm , qua: fub aftragalo eft, apothefis five apophygis
conrkxum ; utroquc cnim modo appcllatur cum limbis fuis iive annulis conflexus, qui fiunt in fummis & jmisfcapis, ubi contra&ura fpe£taruia, & in columnarum dimenfione diametros intelligenda. Viuuvius lib. éí. cap. i. Baiim fcapiappellac. Eft autcm diameterimi conflexus brevior diametro planta: partefuiduo- decima. Superac enim annulus apophygira hinc atquehinc parte ipflus vigefima quarta, quanrum fciiicer. alcus cft. Quod vero ad fuperioris cont.rair.ura; rationem attinet, liic deformabo figuram e qua pro Vitruvii fententiapetipoiTit. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
t] Idem. Advcrte in columnarum eontraftura, quo altioresfunt, minus eontrahi. nam quz plus ab oculo ab-
iunt, graciliora apparcnt Et quemadmodum crefcunt altitudines, proporcione adaugenda: fcaporum craf- Htudines; quoqucinardcdenliorcsfuntpofitacolumna:, co craffiores videntur, autore Plinio lib. xxxvi. cap.xxxu. Vtpluiminuendaiveniant cadem ratione. Idem de ftriatis dicendum, quod vifus fallatur cir- cu.t.one crcbrapervagando , ut infra traditur iib. iv. cap. iv. lllud vcro admonitu dignura ducimus, paric- tum antas, .deft,pilas adpaflas five affiftas, qaas vocant pilaflres,contrahi oportere ad angulaiium columna- rum symmetnam, ctiamG in Paothei porticu non fic faftum. Quin ubi eo ventum eft, exterius epiftylium Ê reuqua luperior ftruftura refllmnt. In tempii Antonini & Fauftina: porticu, non contrahuntur ants , aec reuiiunc cpiitylia, ftd ad pcrpcndiculum hypotrachelii columna; collocata funt.Atticurges vero, fivc Attica: coiumna;, lcu panbus fint Iateribus quadr.ua;, feu pars intcrlateat & pars promincat ex parietc, quod eenus lunt m ummo Ampbitkeatro, & tcmplo Fonun* virilis Roma;, quas planas columnasappcllant, rotunda- rumcolumnarumcontrahanturmotlo. Ý]í"ÀÃç'çç rPFeio.verbo Mtiquodixtt fpecicmproacic oculorum. Italib.ix.cap. 4. Ergo fi tantisinter-
fpcaioaern PeC1" Ñ°Å «éç»1«"«* M.Ter. Varro lib. de Lat. Lbg. v. aanotavk cx aufpiciis dici |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
/]Idcm.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
4£ Ì. VlTRUVII POLLIONIS
vafcus & invenuftus conipicientibus rcmittetur afpe&us. Ð0 De adje&ione,
qua: adjicitur inmediis columnis,qu2e apud Grrecos \í¼.(\ò appellatur,in extremo libiOcritformataratioejus, quemadmodum mollis &conveniens efficiatur. i] Idem. Scapi columna: deformata altitudine, & defcriptis in ipfa quatuor diametris, duabus in fumma altitu-
dine, aftragali fcilicet, autfilibet, prxtermiiTo aftragalo, limbi tancum , niii annuium dicere mavis , apo- phygisfive inflexa: adcontraitaraimediumlinca:, (itaenimapopliygim interpretamur prater fuum lim. bum) qua; pars & hypotrachdium a Vitruviolioc loco appellatur, & ejus ipfius contrafturx , duabus inirna calcis colutuna fqui eft limbus fiveannulus altus ipfius diametri parte vicefima quarta;) & apophygis, id eft, conftexus, qui proxime limbum iiiccedit, cujus diameter eft, ut dixi, brevior diamecro planta: fui parte duo. decima, iicut aftragalidiameter major eft contra£tura;,ideft fuperioris conflexus limbi diametro parte ipfius nona & amplius dimidia. Ipiam autein contrafturam quomodo fieri oporteret, paulo ante ex Vitruvii fen- tentia indicavimus. His ita defcriptis diarnetris , figna in media dcformata columna: altitudine diametrum parem calci fiveplanta: irai fcapi, ducque lineas reftas a capitibusdiamctrormn apophygum ad capita medis columnx, diamctro videbis faflam adjeftionem , qui & venter dicitur, quod ibicolumna videatur fubtur. gcre. Reflas autcm illas molliterin doribrainfleftcs, ut fintcolumna: teretes,ccu tornatiles. Idfcalprotcn- tandum eftdumnobis defunt Smili, Theodoriatque Tholialiqui. Illorum opera in officina columnaruoi Lemnii labyrinthi, turbines ita librati pependerunt, ut puerocircumagente tornarentur, autore Plin.lib, xxxvi. cap. xiii. Romxobfervavimusinveterum operis,qua: ego probaverim, divifofcapo in parres trcs, unam ad perpendiculumtornatam , duobus reliquis fenfim retradlis & diminutis. Quod contraftura; genuj mulco gratiilimum. Superiorisautem gencris exemplar eft in Bafilica D. Petri. In fitie hujus libri docet Vi. truviuscraifitudinesftriarum cfle faciendas , quantum adjedio in mcdia columna invenitur. Atqui com- pertumeft columnarum ftrigeseffexxiin, fingularum autcm ftrias efle nihil plus quam ex tertia ipfarnm parte, nihit minus quam ex quarta, ut jam flt facile conjicere & ratiocinari, quantum ex Vitruvii fententia in media columna lk adjiciendumnihil contrafto imofcapo. Ejufmodi columna nulla mihivilaeft, & iiaud icio, an fit oculo reiponfura, cujus rationemhabendam maximam femper duximus. Scd &lib. v. cap. i.ju- dicare videtur columnas arborum naturam imitari, abietis, cuprefli, pinus , qua: feniim ab imo ad fummum faftigiantur, ut adjeftio ea, quam in medio fieri prscipit,contra naturam videri poflit: nifi potius humanuw corpus imitari velimus, quod in ventrcm crefcit. Digrcffio utiiiifima, qua Philander univeriam columnationis & trabeationis
rationcni pro vero fubfequentis capicis tertii intellectu, diligentiflime explicat. QVonUm in rei adificatorU ornamentis primas partes columnis, & qu& fuper-
afiruuntur, tribuerit vel mediocriter in ea verfatus, & de earum ratione hoc capite agitur·, faliurum me pretium oper<e putavi ,fiqm poH Vitruvium hac parte an-imadverfit funt ab aliis, aut quantum ex veterum monimentis ipfe judicio confe· quipotui, breviter exponerem. Subfimttionibus igiturquam\firmifiime, & qmm folidifime jaffii , & finitis columnarum intervallis, excitandi funt muruli, quos fortaffe ab aramm fimilitudine non male arulas appellaveris , qui columnas fuBi- nenrit. id non trnte reBe pofu facere, qunm quo genere extruere velis, conflitite- ris. Nos reliquos imiuti univerfam columnationis & trabeationis, materiationifque rationem (ifiu nominibui intelligam etiam contignationem , reliqttamque fuperio- remflruffuram ,five te£ium,feu pavimentum voces, id eii coronkem) in genert quinque diffribuemu*. Vt ft primum maximeque fimplex genm Tufiamtm,fecun- Tufcanus Stylobata. Dorkum, Ionkum tertium: quartum locum dabimtK Corinthio: nov'tf?imumItalicum,five cowpofitumvocdU-
mui. De quo quamvis apud Vitruvium pr&fcriptum â nihil, conabimur qtt& legerimm, aut viderimm, ñáûþ explicare. De Tufcan-o primum, de aliis deinde fuo ordinc dicemui. Ab ipfojlatimfolo murulm ille,quem ajufimcndis columnis tvXo^cLtL· Graci nommant, extruendus. FietAU- t-em hoc modo. ^uam lata futura eHJj>ir<z plinthm, taffl magrmm quoqmverfnm conflitmtur quadratum,cui ñïâá probifi & coronke addentur t<sm£dit£, fuperkr, & wfi' rior AliqtiAntnm projettx. Figuras quia fmgulis membris adjkere vifam est: hinc incipiemm. Stylobatam fequitur bafi$,qti& erit alta, quantum ctty
fus ett mcdm imm CQlumn&fcnptu. Ea dtitudo in paries dividetur duas: inferkt erit
|
||||
|
D E Ar C Ç I T'EC Ô V R A L I Â. III. 4S
erit tlintho adcircimmfafadicata: dterm m partes tres divifa dm, tribaenmr
torotermeritcum apophygi limbuttfiveannulw.guahcetvmw erat pars fcapi, hoc \n vnere pro bafis parte hditafunt, m cttcris nomtem. Tufcana bafis. adperpendicalumfiatuendui^altuifexies quan-
tum mima parte ettcrajfm\ Habet veroinfum-
mo afiragalum, & apophygim, intetligo annu- lum, fedaflragalta eft duplo major fdciendus quam fit afophygu. Vtraque non amplius quam medu pars hypotrachelii capituli. Column^ im- ponendum capitulum, cujws projeiiura rejfton- deatimi fcapi apophygi > five conflexui, allum quantttm dimenfacrajiitudinisfcapiimipars di* midia. id dividitur in partes tres, infima do' nabitur hypotrachelio, medu divifx ;m partes quatuor, partes tres erunt echini, quarta an- mtli,ideH,reguL·. ^uxparsreliqttci erat capifuli, erit plinthus adcircintim faffa,
uti bafis plinthm.
* Trabs fequitur, epifiylium vocAta., quod prima fupra.
Tufcanum capitulum. coiumn& capitulam occurrat. Hoc loco peto á leffore, ut ÚÉ;É!ÉÉ'1ßÑ!ÉÉé!'é'!ÉÉ1ÉÉÉÉ'ÉÀÉÀÀ!ÀÉ'éÉÀÉ,É''À11111ÉÉ me pattatu,r docendigratin yin firuttura, lapidealateri-
llliiilill llil éÉéÉééÉÉé.ÉéÉééÉçÉééÉÉÉÉéÉìÉÉÉÉÉÉÉÉÉÉ tiave uti ■vocabulis materiationis. TS^am quod ipfeteHa- tur Vitmviut libro quarto, mAterutur£ accepta ferenda
funt columnationis omamenta,. Trabs igitur erit alta. quantum capitulum, fed pro tania fuperaddetur fexttt ipfiutpars. Epifiylio imponitur pari crafitudine Zopho' rui, qui locws efl contignntioniA, & operta tigna repr&- fentat. Summum trabeaticmis fibi vendkat coronix, qua pavimentum, aut fubtenfum potim teffum referri exiflimo, ea omnino crAfiitudine, qua trabs. Sed cum fetta erit in partes quatuor, ima & fumma erunt pro cymatiis fua cujufdam, & dt- verfeabaliis fcalpturx,,fivclineamenti. Cororjaeduabm mediisfiet, incujmmento tres.incidantur canaliculi. Ea in hoc genere &aliis ut minimumprojicietur, quan- tum alta ett. Non ab re erit ,dimenfis partibm nominA &feriem fingulL· in generibm percen'
_ r _ fire, & fivuras, quantum voluminis anmfttA patietur,
|
|||||||||
|
phorus, & Epiftylium.
|
integras defiribere_j, ut ea afura fiuatur leSlor, dum
|
||||||||
|
mea opera. in Vitrwvium graphicoter<e C? emendatiores
edantur deformationes. ^ttx vero deerant partes, ex ad- jeffis ipfis membris formii peti debebunt.Suntigiturpar- tium generis Tufcantci nomina & feries, Trabeationis cymatium, corona, cymatium, Tophorus, t<enia, epifiy- lium Capituli, plinthfts,, echinus, annulus, hypotrache lium, Columna ,five fcapi, aftragalus, apophygis fupe- rior cum limbo, nam inferiorem apophygim in bafi no* minabimm, Spirx five bafis apophygis cttm fuo limbo, torui,pli»thw, stylobata, t&nia pro coronice, quadratum perfeifum, t&niapro bafi. Httciema infcribendo fitm eum ordinemfequutm, qui i» extruendo fervari folet,
ut indicarcm quopatfo afilo furgeret opm, &perpartes crefceret. 2{unc mutatafe^ rte, quodfurfumverfusinTufcanicogeneredixi, mreliquisquatuoroUendamdeor·, Jum verftfi, exorfttt hfumma trabeationefivepavimenio mt tccto, (arbitror enim, ut F 3 dixu
|
|||||||||
|
46 M. Vitrovii Pouionis
dixi, deprefi & fubtenfitecti ejfe imaginem) ideit, ë coronke; ita enim vocavimus
dijlinguendigratia: quandoquidem corona, qim
|
|||||||||
|
Tufcana integra columnatio
cum trabeatione. |
|||||||||
|
ruerbo utiturVitruvim, coronicUeHpars. Coro-
|
|||||||||
|
nixitaqueDorica confiatcorona. &fima> altame-
dia crafitudinefcapi (de imo fempey intelligi vo. lo) adjefia offavaparte, quafiatfim®ula.Ipfx z^=3j/ma, qux, nifi' admodumfallor, imbrices repr#. ™»fentat &fuggrundam, mediam altitudinem ha. bet: reliqua medietas cum divifa ertt in partes quinque, dabuntur tres corona, in cuju-s mento ex. eidetur unicui candiculus, quem Scotiamappel- lat Vitrwuim$ quod & mreliquisiribm generi- but fiet: duarumqux reflantuna cymatio fupe- . riori,alterainferiori cedet. Triglyphi (qui cum metopis Zophorilocum obtinent, &trajeffiaper parietem fuper trabem trifulcata tignortimcapiti referunt ,ficuti metop^ intertignia, inque c&teris generibm veluti tabitla perpetua conteguntar) alti erunt quantum media crafiitudofiapi, & to- " tius quarta: lata mediam crafitudmem. Latitudo eainpartes duodecim dividetur, quarum extre- ma dua crantfemicanalkuli: Yeliquarum decem dabunturfexflriis, ideft,planii (cogimur hic, ut apertius dicamm, firu abuti nomine; Vttru- vifti enim femora njocat) quatuor, qmfuperfunt duabm mediUflrigibm, ideit, canaliculii, adnor* m<zangulumcavatis tribuentur. \^4bhis cana- liculis triglyphi ditti funt. conBantemm veluti tribusfulcis & fcalptmU, ducbtu mediii integris, &femicanaliculis hinc atque hinc cafis.Fiimt au- temhocmodo: Inmedio deformdtur femur latum partes duas ·, dextraatque finiftra. excavmtur adnormx angulumcanaliculiparicum femorecrafiitudme: deindehinc atquehincalUfemorAmhiloangufiioraprimo:poIi,femica.uliculiextremasduaspar- tes occupant* Ferufitzinpervetufiaportaprotriglyphkvidi fcalptoshexaglyphos, infi- gnitos capitulis Iomcis, & contraclos in verticem: extremas partes nonfemicanaliculi, fedfemoraoccupabant. id vero annotavi, nontamquodmihiilliprobarentur, quam ut nonnullis antiquariti, fiDiis placet,faceremfatis, quibus rarifima quaque etum ci- tra rationem faffaperplacent. T^obis nunquam placait tantam ejje vetuflatis qualU qualis cttltoribtts. ^Antiquitatem quidem certe veneramur ,fed eatenm,â nonni- rnitim improbe & contra rationemfaciet. Inter triglyphos relmquendum intervallum t$m Utum-,quamfunt ipfialti, tta enimfiet quadratum perfeffum·, id vocant metopam, quodfit inter opas duas j ita dicunt tignorumfive ajferum cubilia, id eB, ubi conqttief- cunt &fedent. (Jl4etop<e autfuntpura, autfcalpuntur lancibus, ü" tdurorum capiti- bw, revintftivittiscornibm,pendulisetiamfloribiu,fiondibm &fi"uBibm,autbaccis, normunquam & lemnifcis, hoc elt, fafciolis. t^Aiiquialiter omaverunt, Supratri- glyphos eH t£nu, qua quamvisprocurrat, ubi ad eorumperpendkulumpertingit ali- quantum exerta dr refiliens, ipfis capitulorum vicempraflat. Inter triglyphos & epi- fiylium ett t<enia altafcptimaparte medU crafitttdinisfcapi. Jpfum vero epifiylium to- tam mediam fcapi crafitudinem altum eff. Ejm partem fextam fupremam occitpant reff/ondentesfingulis triglyphis gutufix, turbinis inverfifigura, qnarum regula unde pendent, ipftmmparseHquarta. Oecoronicisproteffuradiffumfit femel, quodm Tufcana. dixifnw, ne toties eadw res repetenAaft. Par |
|||||||||
|
Á R C Ì É Ô Å ä Ô V R Á L É Â. III. 47
|
||||||||||||||||||
|
D Å
|
||||||||||||||||||
|
Dorica coronix, Zophorus, & Epiftyliuni.
|
Par erit altitudo Oorici capituli , qu<e
|
|||||||||||||||||
|
Tufcani, parque diflribtttio in plinthttmt
echinum , & hypotrachelwm, fed fubti- lior. Suprema enim pars in tres feeanda. quarum dnx plintho relincjuentur. tertia tn tres divifz, dua partes efftciunt cyma- tium: qu<e reHat , ertt reguU cymatii. CMedia Ulapays echino afcribitur. Eum ubi in partes tres diviferis, ipfe du/ts reti- nebit: reliffamtres partes annulicapiant. Hypotrachelium diximm totiut ejje par- tem tertiam infimam. |
||||||||||||||||||
|
Doricum capitulnm.
|
Columna habet aflragtdum, & apophy-
|
|||||||||||||||||
|
ges fuperiorem & i?iferiorem. \^dltaeH jfe-
pties qttantum crajfu-s efi imm fcapm. Bafis alta quantum media crafittido, dividetur w partes tres aquas. Imam plinthus habebit: du& reliqua m quatuor partiendx . earum una fiet fuperior torttt: qit<e refiant, in ë* ' quaoduas ut divifa erunt, una. dabitur toro inferiori, altera trochilo, five fcotia. IFtius feptimis partibm fiant reguU dux^ quibm elauditur. Excavanda vero ita eit, uli colum- na cum fupra bafim collocata, fuerit, annu- lus five limbus apophygis perpendiculo ejus rejpondeM, ne extra folidtim procedat: atqueifiudinhoc genere. Cum vero duo erunt trochili, quod in fequerttibw fit, animadvertendum erit, uti inferiorii cavum fu- |
||||||||||||||||||
|
perioris fuperiori regttU rejpondeat.
|
||||||||||||||||||
|
Stylobata erit proportionis diagonu,
id eft , altiii quantum eB ab angulo plinthi bafis, quA parium eH laterumy ad adverfum angulum ■' fatus vero ad perfendiculum dt£i<e plinthi. Et altitu- dini pro coronice & bafi' adduntur quin- tspartes. Coronix in tres divideturpar- teis.dtitzdabunturcyntAtio cum regula, qux ipfius ettpars tertia :qus fupereft, dabitur afiragdlo ®uL·, qua etiam ipfim tertia parte conflat. Bafi in duas divifapartes, una tribueturplintho: al- tera in duas dividetur, quarum unam — tortts accipiet: partita qu<e fuperetf in _H2g^sStylobata. < tria, Aflragalmduta habebit partes, regulatertiam. PartiumVoricigeneris nomina& feries hujufmodifunt:
Trabeationis, reguU, fima, cymatium fuperw, corona, cymatmmmferius, tania ubi capita triglyphorum, triglyphi cum metopis, tania, reguU mepiBylio, unde pendent fex gutts, Capttuli, regula, cymatium, plinthm, echinm, an- nuli tres, hypotrachelium, ColumtiA, ajtragaluj, annttlus fuperior cftm apophygi, inferior apophygis cumannulo, Ba- fis, torut fuperior, regula, trochilus, five fcotia, regttla, torta
|
||||||||||||||||||
|
48 M. V É ô R U V I I PpLLlONiS
■torus inferior, plinthtu Stylobata, , Coromcis regula, cymatium, af/ragdus, re-
gula, quadrattim diagomum, Bafis, regnla, afiragdw, tom$, plinthws.
Sequitur gemu tertium lonkmn, in quo explkando ?ton licet, quod in fuperiori-
bui, incipere á fumma trabeatione, id eff, coromce,
|
|||||||||||
|
Dorica integra columnatio
cu.m uabeatione. |
|||||||||||
|
fcdquodtrabs,id eft, epiflylium eBmodulu-s, quo
|
|||||||||||
|
in dimetiendis aliispartibm ufuri furnm· indemi-
tium capere eff necejfe. Epiflylti lonki non eflftm- plex ratio, fedex dtitudine columna petenda tllim dtitudo. id quomodo fiat, fcribit hoc capite Fitru- vitfi, ut minm mihifit Uborandam. Conflituta^ qttam oportet, ex autoris pr<nfcripto epifiylii alti- tudine, dividendx erit in pttrtes feptem, quarum 1ÌË fiet cymntium. Qua fuperabunt fex partes, %n tres fafcias ita. diflribuentur, ut una% cujus crafa- tudinem rejpondere oportet fitmmo columna. fcapo, tres partes h&beat, medi.t quatuor, fummii, tam crajfa, quam crajfus esi imus fcapus, quinque. Itx fient epiflylii prater cymatium partes duodecim. Contignntio , qu& fi( opertis veluti tabttltt unt perpetua tignorum capitibus , Zophorus dt£fa,fi piiraflatuetur, minor epiflylio quartaparte eritfa- cienda: fm fcdpettir, illo erit quarta parte majar. Habebk cymntium dtttm ipfms parte Jeptima. Su- pra cymatium collocandm coronkis dentkulus: itn enim appellatur fafcia feffa. ad dentium imaginem, qui ajfertimcapita referunt. "Dentium autem (iti njocemtu cUrioris doffrintt gratia ) altitudo duplo major lntinidine. £htod Jpatiam inter duos relin- quitw cavum, altins erit quam htum tertia parte. Ei addetur cymatium altum ipfimparte fexta. Co- romcis, qu& pavimentum, five tettum potim est, corona erit quanta media epiflylii fafcia, cuifuum erit cymatium altitudinis ipfim quartaparte. Simt, qus corona fuperadjungitur, altior ea erit parie offava, cui addita reguh ejm erit Jexta pars. Iomcum capitulum tam dtum erk, quam crajfa efi diametri im<& column£ pars
. . tertia.i^ibacifionsprxtercymatiumL·'
Iomca coronix,Zophoms,& Epiflyliiim. utiidme refrondebittoti diametro :fed «
latitudini in decem & offopartes divift
utrinque addetur unius pars dimidupu cymatii projeitura , ut fint in imiver- fum partes decem & novem. ibi ci0 recejferis in interiorem partem, pnrtis unius & dimidia latitudine, dimkten» ad perpendkulum linea. { VitruvwJ tt· theton vocat) dta pdrtes novem&di- midiam. Harum fiiprema erit abaci, »- midiAveroillafiet ei cymatmm. Supef' eft Voluta; in qua circinmda & rotun- danda, poHqitam Vitruviiperiit defof· mdiOi multilaboraverunt. Bitptifla. Albertm (quodfcum) primusctimBefihcon- |
|||||||||||
|
)■
|
|||||||||||
|
DE Ë R C Ç É Ô Å C Ô V R Á' L É Â. III. 40
fiiciitus eft lihro rci <tdificatorix f;ptimo,quanqium locus mendis, uti & totum cpus >
noncaret. x^ilbe*
■Xjvifiimus omn
trtisuftn prxceptorc) „
rantem adhuc, & membra, Itcct .egre, tollentem, reliquit, ut â ita dimilttturJpes
|
||||||||||||||||||||
|
menominefiUbor, quodfortesilli '&cgregucitracontroverftam pugnatores, etiamre
hifeffa, "econfiittarcdicrtint. Et in magnU abunie eH,vokiffe. Volataitaquerdte (nifi fallor) adcircmum mvolvetur hoc rnodo: Divifi quod reflabat linexperpendicu- larti, post deformatum abxctim, tnpartes oCto, in quinta, quam magna cst, defcribetur cyclus, quiocifhisdicitiir, itautfint ftipra ocidum partes quatuor, infravero tres. llleipjecyclus dividetur wotfantes, idett ,partes<gquasoffo, totidem duffis lineis. Defcrtbetur idem in alia chnrta feffus lineapartium irium: ducta tertia linea kfumma perpendiculari adextremnm planam, collocato circinipede fiabili in puntfo extrcmo plm^^ducito ad aliudipfiuspunctum, quodin centro oculi eft, pedem mobilem, & cir- cumanto dum lineam attingas, qua dtitta efl á fumma perpendicuUri ad extremam phnam. idcircinationis dividtto inpartcs fex ^quas, & (tpunftophnx adperpcndi- cnlarem ducito Uneas recfttsper fex illas partes. £hiodintervallum critwtcr fingu- las, partieris w quatuor: ducens itcm lineas á
|
||||||||||||||||||||
|
Ionicx volutce emcndata
circinatio. |
||||||||||||||||||||
|
plana ad perpendicuUrem, ut in fex aliis fece-
|
||||||||||||||||||||
|
ras. Oti£iis hk lineis, notapunffa, ubiattige-
rintperpendiciildrem,& iifdem difiingue angu- flam chartam. Hanc ubiadveram illamperpen- |
||||||||||||||||||||
|
Wji
|
dicularem tranfiuleri!,&in oculicentro acicuU
|
|||||||||||||||||||
|
A-fflxeriSi ttt ÜúÌôçá^éßáçéâçñïâÌ, ubhis loco-
rum eapttnffa in circumaffione refponderint ad, extremumufy: Þ erunt termini volutx.crAfi" tudo quo^ corrigiajeu baltheum dicerc mavist fenfim infinem imminuta qtumtum oportct.Rc- /TV^^^^^^fek. Uquum erit in oHantibm cycli, id esi, lineis, in \~) quasprimumoCtofecanduOculumadmonuimuSi
reperire unde duttm circini mobilupes ab offian-
te in otfantem reffas circinationes ejpciat: Nam locumprafcribere non ita licet, cum in
multis ejufdem linea locvs pleruncp, idfieripoâit.Hoc monere pojfumjniuum capi ab in~
trinfccooc7an(eplano, deindefarptm verfusper reliques otfantesfiericircinationem.
Interpendentes utrinque volutas fcalpitur echinm oviculis çâ^ééå ad libramentum
|
||||||||||||||||||||
|
fiimmum oculi, ááçâåáßñßï baccis, fingulu
intermixtis duobw verticillis-,ttflrngalo, ali- quando reflicula, ipfius tertia parte. Jjhitin- tumpotui, rem obâcuram oratione ita expli- carecontendi, ut, quilegcrint, tnc effefaci- lemdicendomaluiJJ'e,mtelliga}it, quam "vu deri difertum. £>jiodfi iddcnmm ajfcquuti fumui>ut ab his intelligamur ,quim hoc difci* plin£genereâunt verfaii, at certe eifecimm, ut,qui pcriculu non fecerint\cuni rcm ipftm cognofient,dignorecenfuijfemodofiatuant. Columna aflragalon habet, & apophyges
cumfiiislimbis, altaipfa, qumwmcrajjum G hibet |
||||||||||||||||||||
|
Ionicum Capitulum.
|
||||||||||||||||||||
|
5ï Ì. Vitruvii Pollionis
habet imumfcapum offies.Bafis nwfuperat dutudinemediam columna crafitudinemi
^uapartua inpttrtes tres,imzm relinquemm plmtho:duas reliquM in tresfccabhnut; quam infimam cum mfex diviferimni, unam ddimus aflreigalo inferiori, unam iteni |
||||||||||
|
Ionicabafis.
|
divifam in sequasportiones duabm regulis qux
|
|||||||||
|
fcottam claudant,complecientem qu& reflnbant
partiutnfexpartcs quatuor. Media dividetur pari modo inpdrtesfcx, quarum miam habebit aHragdm fuperior. "Scotiafuperior cUuditur duabm regulis, quarum quafuperior åâ, unius eitpartis, inferiordimidutantnm. ItafcotU h&cpartes habitura efi tres & dimdiam. Sum- ma tertia parte fiet toru-s. Stylobata proportionu erit fefquultera, id
est, quadrati parium laterum & ejm dimidin, partis. Sed utrinque adjungentur fixtxpartes pro coronice & bafi. Ipfum quadratum in hoc genere & aliis petitur ex perpendtculo L, , . é plinthibafis. Coronix divideturinpartes decem: quarum du,£ dabuntur cymatio, una ejm reguL·, ires coronx, dux,
fim<e,una hinc, & altcra iflim, pro regulis.Bafis dividetar inpartes quinque. Vna dabitur aj^ragdo & reguL·, qiu ejm med,ietatem habebit: fecundafima mverfe cum regu- la, qtt£ ipfitti erit tertia pars. Tertiam accipkt toruL·. Jguariam & quintamplinthm ampleffetur. IonicusStylobata.
7{omina & feriempartiumgeneris Ionici iia enume- rnbimus. Trabeatknis reguU,fimn, cymatmm, corom, cymattum, dentkulm, cymatium, Zophorm, cymatium, Epittylii fafcia prima, fafcU fecunda, fafiia tertia, Ca- pitulicymAtium , abacui,volHta,echimii, ajtragalm, Columna aflragdm, apophygh ifuperior cum annulo , Bafis, torm, regula, fcotU
uMfuperior, reguL·, afiragdm prior, afiragdm pofic-
" rior, regula, fcoliainferior, plinthns Stylobata, Co-
ronkis cymAtium, corona , Jima, quadratum propor·
tknisfefquidterx, Bafis,regula, aflragdw,fimain·
verfa, torultM,plinthui.
Ionicaintcgracolumnatiocumtrabeatione.
£)uartum nosira portionis membrum, quod Corin-
thium vocAvimm, explicmdum eii. Ejut irabs, con- tignatio, & pavimentum five tectum, id efi cpifi]- tium, Zophorm, & coromx,tam funt Ionicis fimi- lia, ut qui viderit, exculta potins, quam diverfajit judkaturm. Eadem partes, idetn commenfui. Hoc efi difcrimen, quod in Corinthto genere inter corontiw & dentkulum collocatur tam dttu, qtiam efl prim^ epiBylii fafcia, echinm fcdptm ovkulis , diquamo integris, diqtiando fuperne decetcuminatu, cum W" terfertis utrinqnc hamatis Jpkulis. Pr<etereafub ø- fiyliifafciis,fummn. & media, adduntur afiragdifin- guli, crafifm fafcupme offava, fedquifubfummn |
||||||||||
|
de Architectvra Lib/ÉÐ. $t
,Ë Ccdviw bacciffilo cum verticillis infutis,qui vero efifub media, efi veluti reflkuU.
J í " Capitulum Corinthmmeitvelttti pr&dtumde* Corinthia CoroniXi Zophoms, formatu,mvas ,ab Anguflia in Utitudinempaula-
& epiftylium. f;m ââ [axans , effigie cdathi, cui abacmfit pro operculo. Ipfius vafis refupinum per ambitum U-
brum aqttat amptittidinefive dtitudine crafittudi* nem colamn* infimam. Fundi aute latitudo qttm- tnmfitmmifcApihypotrachdiumfive contraffura. Veftitum acanthi foliis vas,altitudme.tum abaco xquabit columnx amplitudinem. Hac parte ftqui* mur Vitruvium: quidipfi'cenfeamm■, indicabimus libro qttarto. \_Abaci crafiitado erit feptima totins altitudinupdrte, fidejm divifiinpartes treS, du& dabuntur abaco : tertia relinquetur cymatio cum ejm rcgula, qux dimidia ipfm eftpars. ^uod dtitudinu faffo abaco reftat, id dimenfum in partes tres , triplici etiam foliorum differenttA vefiitur. T^amfunt imaoBo ,funt qti£ ad duas ufquepartes furgunt, nafcuntur û" tertia ex catt* libut, qui offojiint cum mediorum foliorum aL· titadinelibrati, minimx fedccim, qu^adabacumpertinent, hoceFt, quxnatas ex fe cUvicuiisabicumexcipientes fubvefliimt. Jfladhicvideturcum dibf, tumapertif- fimei» Pantheone, &porticu, qu&eftante&dcm D. i^Angeli, quamnonnulliMer» cttrii fuijfe, alii lunonU mdunt, aproximo dterutrius templo, cujm fxtant column* aliquot: fedfijunOtam fuiffe, qui Architeffuram novit, intelliget. ClaxdcuU, ut re' dcamttsunde digreftt famui, bipxrtito dtfparantur, itaut earumcrafliores partesi/i abaci angulos fngulos protendmtur, efficiantquc'volutits, idelt, majores helices itt univerfnmoffo: fedemmbw<ein angulos convemant; altera vero fubtiliores partes fub flores procurrant, (quiin frontium abacimedio fcalpti, totamejns crafitudmem rcfupini & in fiontem inclinati occupant) reddantque volutulai, id eft. minores hcli- cestotidem. SinguL· frontes ima duo folia ofiendunt: unum tantummodoex mediis ad flork perpendiculum^ aliis fub angults exifientibus. Inter h<ec & illudfurguntfin* guli cauies. Florcs funt quatuor, finguli in finguiis abaci finuatis fiontibws defor- maii, qui in eis,qu* maxime mihiprobmtur-fiapitulis, ex cituliculispoUfolia mediafur- „ . . . _, . , zentibuinafctmtur.Foliaomitiare- Connthium Capitulum. JupmUfmtperambitumUbm.A·
bacum autem quomodo finu.tri a-
porteat ,fcribemm libro quarto. Columna alta efi, quantum in
imaparte est crajfa novics, habet- que aftragalum æ-r apophyges cum armulis fuis, ut in aliis diximtu. Bafis fict alta mediaparte crafiitu- dinis cdumna. Ea dividctttr in partes quatuor: inde una eritpliri' thui, reliqua tres dividend^ funt in quinque: & unaparsfiat trochi- lus fuperiorjnferior erituna quar* tamajor. ^UQdrefiat\dividatur aquauter. Vntftrsfietcumafiragdoa'regulisduabmtrocbdtuinferior: fedttadif rt uetur, utfit rfragdm fexta parstrochili; qu.£regulAillumtangit,fitejwme- G 2 dieta-
|
||||
|
■■ô^ú--
|
|||||
|
Vitruvii Pollionis
dtetatemcrajfa: qu& iero cfi ru.
per torum, , altittidinis aslraadi habebit tantum duai tertias. \jit tera pars dividetur pari dimen- fione, in trochilum, regulas duas <y afiragalum. Corinthia bafis.
Stytobata erit proporttonis fu-
perbipartientis fertiaf,ideft, qua-
drati perfeBi > 0" duarum ter-
tiarum: fed ejmproportionis quA-
drato addetar feptimapars pro coronice, &tantundem pro bafi. Hujns coronix dijfert
ab Ionica, quodpro f,ma habetZophorum, & asiragalum
crajfum dimidia parte Zophori. Bafis funt eadem partes,
& ornnium eadem dimenfio.
Corinthius Stylobata.
CorinthiigenerL·partiurnnomina. &feries : Trabeatio-
nis, regttla,Jima, cymatwm, corona,echinm,denthulu4, cymaiium, Zophorm, Cymatium, fafcia prima, aflragalm, fafcia fecitnda, afiragdm-, fafcia tertia. Capituii, cyma- tiam-, abacm,flos in abacdfcdptus, cymatittm, <uoluta majo- res, voluta ininores, folia minima, caulis,folitt media,fo- liet ima. Columna aflragdm, apophyges & annuli ut in Tuf- cana. Bafis,iorus fuperior, regula, fcotia fuperior, reguU, 3 afiragdns prior, afiragdus potterior, regula, fcotia infe- rioriplinthus. Stylobattx-, Coronicis, cymatium, corona, Zophorm-, aflragdus. J)ua- dratum proportionis ftiperbipartientis tertias, Bafis,
afiragdm, fimn inverfa, torulm, plmthm. Corinthia integra columnatio cum trabeationc.
Jjhimtum genm, quod Itdicum quidam, mixtum
five compofitum dii vocaverunt, finem metg. partitiorii
adferet. ld poH Vitruvii fcripta excitatum ett, ad-
jecfis ex genere Ionko ornamentis , & Corinthio ad-
junitis. Trabeationis fumma pars, id e?i coronix, non
fuperabit ïôáâéÌÜúçïçé fuprema columna. ¸á dtittw
cum divifa fuerit in partes fex, du<& dabimtur corowi,
una cymatio inferion , quodfupra Zophorum diUen·
diiur, faEturum cum mutulis capittdum, cum illti d
perpendiculum reJpo?iderit diquanto projeSlim. Supy1
coronam non fima collocatur, ut in diis generibui,fd
cymatium alttimpartesillastres reliquo4.Zophorm,w
quo mutuli fcdpuntur,nihilo critdtior coronke. T^n-
tundemipfimutuli, feddtiores quarta part,e, quam U-
tiores. Inter mutulos relinquetur intervdlum, qtMtt-
tum duobm fatii futurum erat. CMutulos noflri cof'
-vos, Itdi modigliones appellant: reprsfentant autetn
fimtatAm canteriorum projeffuram. Epiflylium eadeffl
dtitudine eH, qua dtera trabeationum, Jecaturque 0
fafcw tres, haud diter quam Ionicum.
- -^ ' Cod>
|
|||||
|
Architectvra L· é â. ÐÉ.
|
|||||||||||||||||
|
53
|
|||||||||||||||||
|
D Å
|
|||||||||||||||||
|
Compofita Coronix, Zophorus, & Epiftylium.
Cdpitulum non uno fit modo. JVjiod maxime frobatur, abacum, flores, & folia
hibtt uti Cormthium, fed pro helmbui angulorum ei funt volutx , non admodum abhorrentes ab Ionkisy inter abacum
ö oviculatum echtnwn , aut tur- gentem fafciculum frondentium ra* mufculorum fafiiola obvolutum c- mergentes. Echinm altus eff qtun- tum abaciii. K^4flragalm fub echino ijifino tertia. parte crsijfas, fcalptus tnfutis baccif cum verticiliis. Vidi- mm m baflica D. Laurentd extra urbem viet Tyburtina , ab imo capi- tulo ad abaci angulos fcalpta figilla, fionte jpfn trophids militaribus or- nata: Et juxta <edem ¼. Eufcbii, adfilium parieti capitulum á fionte ad angulos protenfi habens copu cornua. Sunt & in urbe, qit<e pro voluta habent partem equi antcrlorem aLttam, cujufmodi fokt pingi Pegaftu: fitnt & qti.t pro caulkulis figna. habent : funt & quj> pro iifdem fcalpta habent fnlminx , cujufwodi in K^Anto- nini CaracaL· thermis vidimut . Sed quid moror? Non totum opm fuffecerit ad- notanda capitulorum varictali, qn<t
Rom<e confpextrniis. fedeadoffk non probantur. Compofitum capitulum.
Columna ipfa alta efl, quantum
eU crajfm imiu fcapm decies, cttm aHragalo & apophygibus annuhf- que , utinaliis genenbiis. Bafis pe- titur á Corinthio generts > iifdcm partibus, eodemque comrnenfu. Stylobata proportionvs eit dupL·,
cui additur utrinque pars otfafa proCoromce, &bafi: fed tila fumiturab Iunica, aut Corinthia, h/c á Corinthia. |
|||||||||||||||||
|
Compofitus Stylobata.
Compofiti five Italici generis partium nomina &feries: Trabeationij, rcgula, cymatium, corona ,' nluttdi in Zo- phoro ,fafiia epiflylii prima, fafcia fccimda, fafcitt tertu. Capituli, cymatium, abacm ,flos inabaco fcalptw, íïßðßá inter abticum & echinum emergcntes, cchinut, caulk: folia. Jumma, id åÐ, minima: folia media, folia ima , Colum- n& , astrngalm , apophyges cum annulL· fuperior & infe- rtor, Bafis, torus fupenor, regula, fcotia fuperior, regula, afiragalm prior, aUragalmpofierior, regula, fcotia. mferior, regula, torus inferior, plinthus. Styhbata, Coronicis, cy. matiumy corona,fima, attt cymatium, corona, Zophorus, aflragdus : quadratum proportionis dupU; Eafts, affra- |
|||||||||||||||||
|
g*l«Sifi
|
|||||||||||||||||
|
ima mverfa, tomlus ,fl'mthus.
|
|||||||||||||||||
|
Com-
|
|||||||||||||||||
|
G 3
|
|||||||||||||||||
|
Ô R U V É I POLLIONI J
Compofita integra columnatio, cum
trabeationc. Perfeci qmnta potui diligentia, ttt qu<e ab aliisde
his quinquegeneribus tradita ejfent, ipfe excolerem, aut pr<etermijfa, ex Romanorum monimentis ruinif. que adjkerem. TSljc tamen velim qu& á me fcriptn fttnt, fanffa ejfe, ut non liceat vel latum unguem dif- cedere. Tiolim e contrario mihi objkiat quifquam, ab antiquis architeffis wori femper habitam ejfe hn- rum omnmm partium aut dimenfionis rationem. 1â& ë me c&terifque itx traditafant, ut quifequetur, per- belle genm ë genere fecemat. Eum autem K^drchi- teffum oportet uftt ejfe peritum & folertem, qui de- mere aut adjicere prafcriptis velit. idque demum, â non improbe fiet quod admonet Vitruvim hbr. v. cap. vii. & lib.vi. cap. í é. Vt perperam & impor- tune faciunt quidam, qui dimenfas aliquot coronkes, & bafes, aut capitula , Tanthei, theatrorum , am- phitheatrorum, portkuum, fornicum , & therrnn- rum , in pufilla adtficia, , aut non ejafdem rationk opera transferunt. Sed multo malignitts fuborta pau- cos ante menfes male feriatorum hominum h&refis> qu& Vitruvii nunquam leffi, aut non intelleffi, prz- cepta d.tmnat , & ab ejus lectione arcere cupit. Le- gant prius imperiti& attdaces homines, &pofleajn- dicent, prafietne pro cujufque libidine adificari. C á í. III.
Defundatioriibiis & columnis., atque earum ornatu &
epiflyliiS) tam in locis folidis qttam congefirtiis. CUbstrvctionis fundationes eorum operumfodiantur (fi [YJ queatit
'-'inveniri) ab folido, &infolidum, quantum ex amplitudine operis pro ratione videbitur, extruantur: quas ftmftura per totum folura quam folidiifima fiat. Su- praque terram parietes extruantur fub columnis, dimidid craffiores, quam co- lumnx funt futurjs, uti fkmiora fint inferiora fuperioribus, quae \J>] ftereobatie appellantur: nam excipiuntonera. Spirarumque proje&urae nonprocedant ex- trafolidum. Itemfupra, parietis adeumdem modumcraiTitudofcrvanda eft: intervallaautemconcameranda autfolidanda {/} fiftucationibus,utidiftineaiv Ar. con- tur. Sin autem folidum non invenietur, fed locus erit congeftitius ad imum, aut jeaitim. palufter, tunc is locus fodiatur, exinaniaturque, &palis alneis, aut oleagincis, aut
a\ Philand. Scribcndum, â qncat inveniri.
b] Idem. Ii parietesmodoftercobatievocaiitur, poftea ftylobata:, vulgo pedeftala , fupra quos bafcs collo-
cantur. Alias non negaverim ftereobaiam pofle vocati adificii veluti baiim, quqdbaflamentum vulg"5 dicit, ficuc iiylobatam proprie columna: fukimcntum. Ha:c ille. Omnino autem diftinguendum in:cr fte- reobatam & ftylobatam. c] Ideni. Ideft.palacionibus, palisfiftucamachina adaflis, ut paulopoft prscipit. hoc eft,.fiftuca ea qua pa-
vitores utrimquc utuntur anfata. Quod puto huic loco magis quadrare. lib. VII. cap. i. Sin autem otnnis. aut cx parte cpngeftitius locus fuetit,fiftuc*cionibus cum magna curafolidctnr,5cc. &, ut loquitur Plin. 13»· xvii. cap. zi. fiftucato fpiflctur. <)]Iden3.
|
||||
|
D Å Á R. C Ç É Ô Å C Ô V R Á L É Â. III. 5 5
aut robufteis uftulatis configatur, fublicaeque machinis adigantur quam creber-
, carbonibnfqueexpleanturintervallapalorura, & tunc ftrutturis folidifli- mis U] fundamenta impleantur. Extru&isautemfundamentis, adlibramcntum ftylobats funt collocandi. Supra ftylobatas columna; difponendce, qucmadmo- dura fiiprafcriptum eit: five io pycnoftylo, qucmadmodum pycnoftyla : five fy- ftvlo, aut diaftylo, aut euftylo, quemadmodum fupra fcripta funt & conftituta. In aneoftylis enim libcrtas cft > quantum cuique libet, conftituendi: feditaco- lumns in peripteris collocentur, uti quot intercolumnia funt in frontc, totidem bis intercolumnia fiant injateribus. Itaenim eritduplex longitudo operis ad latitudinem. Naraque qui columnarum duplicationcs fecerunt, erraviflc viden- tur, quod unum intcrcolumnium in longitudine plus quam oporteat, procur- rcre vidcatur. Gradusin fronteita conftitucndi iunt, uti fint femper impares: namque cum dextro pcde primus gradus afcendatur, itcm in ilimrao [>3 templo primus eritponendus. Craffitudinesautem eorum graduum itafiniendascen- fco, ut rtequc craifiores [/] dextantc, nequc tenuiores dodrante fint collocataz: fic cnim durus non crit afccnfus. Zg] Retradiones autem giaduum, nec minus quamfefquipedales, necplusquam bipedales facicnda? videntur. Itemficirca xdcm gradus futuri funt,ad cumdem modum fieri debent. Sin autem circa xdem cx tribus latenbus podiumfaciendument, ad id conftifuatur, uti[#] quadrx, fpirae, trunci, coronx, lyfis, ad ipfum ftylobatam, qui eritfub columnx fpiris, conveniant. Stylobatam ita oportet exarquari, uti habcat per medium adje&io- nemperfcamillosimpares, Sienirnadlibellamdirigetiir, alveolatus ocu\o\i-^fi*- dcbitur. Hoc autem, uti fcamilli ad idconvenienterfiant, item in cxrremo libro ' °s' forma & demonftratio, crit defcripta. His perfeftis in fuis locis fpirx colloccn- tur, cxqucad■ Symmctriam ficperficiantur, uticraffitudo cumplinthofitco- lumnae cx dimidia craffitudine, projeduramque quam Gijeci üêöïæ^í vocitant, habcant quadrantem. Ita tum lata & longa crit columnae craifitudinis unius & Ar.fix- dimidix. Altitudo ejus, fi [/} atticurges erit, ita dividatur, ut fuperior pars ter- """"»· tiapartefitcraiTitiidiniscolumrise, reliquum plintho relinquatur. Demta plia- tho, rcliquumdividacurin partes quatuor: {Ji] fiatque fuperior torus quartae; re- liqux trcs squaliter dividantur, & una fit inferior torus, altera pars cum fuis qua- dris fcotia, quam Gra?ci tfü÷éëïí dicunt. Sin aurem Ionica; erunt faciendae, Symmetriae earum fic crunt conitituendx, utilatimdo ipirae, quoquo verfus, fit colum-
|
||||||
|
<0 Idcm. Fundamenta vocat ipfas foffas , ubi fubftruitur. ficut Iib. r. cap. f. jfundamcnta fic funt facienda,
utifodiantur, &c. &lib. v. cap. ulr. inter fepciones fundamcnta fodiantur. Ipfam vero ftruituram & fa-
bncamappcllatfubftruaionemlib. v. cap. 3.
»] Idcm. É11 ahquot antiquis exemplaribus & in codice Sulpicii nomine imprciTodccft di&iofi<mmo. & merito quidcm. namnoninrummitatctempli, fcd in fummo pavimento id ficri ccrtum cft. Hattillc. Quid.fi le-
gamus, fummo templi, id eft, gradu fummo quiaqualis cft pavimenco templi.
/ j Wcm. Aliqm codiccs pro dextante habent fextanle, fenfu plane abfutdo, id eft, ut craffitudines graduum "alint famendie ut ncque fupcrent uncias duas, ideft, duos poUices , neque fint tenuiores unciis novcm,
,áà n°vcn;.Polllc'bu5· Qi"s ·">" vidct, fi ita lcgatur, ciraffiorcm prsfcribere tcnuicatcm , quam ipfam al- «m crailitudmcm flniat. Nos fro fixtante dextantem fcribirous, id cft, ut ncque craffioresfint dccem pol-
iicious^icquctcnuiorcsnovem.
*1 fi"'" ï Rc.traaioncs vocat ubi S"dus "Icantur, quos in tcmplis impares probaveruut.
J Idcm. Quadras.dummeliornonadfbrturfentcatia, pro piintbisinterprctor , fpiras pro reliqua bafi, ut pau'opoit,truncosptoexaqaatismediis. Coronaquidfit intcliigitur; coroDix. liabet lyfim, id cft, gulam inwiam, ut vulgo dicunt. A.t itaquc, oportcrc podii bafim, medium, & coroniccmrefpondereiifdem fty- fl ì™ ô á"'"T'huS- DeP°d'° vidcLcxico": «i&dcLyfi: &Scamillis.
l.>p"ilatcirnLrvIiirC°lumnarUm' ^ Plin'lib· ***"■ «P·*»· A»ic«"ppellat, qUaterniSangu- i]p"rainn,TfintbaiiS Part.csfuotori' fupcrior&inferior, obtulic fc nobis Roraa: videndam, ficontra
euiis nirtiKnc' C"tC a°r lne!eSantI n=<)uc invenufta formabafis, quarprsterfcalpturas quai habcbat fin- . /]Idem.
|
||||||
|
5 ü Ì. V é ô r õ í 11 Ñ ï l l é ï í é s
columna: craffitudinis, adje&a craffitudine quarta & oftava: altitudo uti atti-
curgis: ita ejus plinthos, reliquumque prater plinthon, quod erit tertia pars crail fitudiniscolumnse, (Tj dividaturin partesieptem: indctriumpartiumtorus, qui eftinfuramo: reliquae quatuor partes dividendx funt xqualiter, &unaparsfiat cum fuis aftragalis, & \_m~\ fupeixilio fuperior trochilus: altera pars interiori tro- chilo relinquatui·, fedinferiormajor apparebit ideo, quodhabebitadextreraatn plinthnm projefturam. Aftragali faciendifunt oftava: partis trochili, proje&ura erit Ipirce pars oftava & fextadecima crailitudinis columnae. \n\ Spiris perfeftis 6 collocatis, columnaefuntmedianae inpronao &pofticoad perpendiculum
medii centri collocandae. Angulares autem, quaeque e regione earum futura funt inlateribus aedis dextra ac finiftra, uti partes interiores, quaj ad parietes cellac lpedant, ad perpendiculnm latus habcant collocatum: \Y\ extcriores au- tem partes,uti difturn de earum contraftura. Sic enim emnt figurx compofitio- nis sedium contraftura jufta ratione exadas. Scapis columnarum ftatutis, capi- tulorqm ratio, fi £p~] pulvinata erunt, his fymmetriis conformabuntur, uti quam craflus imus fcapus fuerit, addita o&avadecima parte fcapi, abacus habeat longi- tudinem &latitudinem,craiTitudinem cum volutis ejus dimidiam.Recedendum autem eft ab extretno abacoin interiorem paitem frontibus volutarum parte duodevigefima, & ejus dimidia 5 & fecundum abacum in quatuor partibus volu- tarum fecundum extremiabaci quadram lineae demitteiidje, cpx C^] Catheti di- cuntur. Tunc craffitudo dividenda eft in partes novem & dimidiam: ex novera partibus & dimidia, una pars & dimidia abaci craifitudini rclinquatur: & ex re- liquis ofto volutae conftituantur. Tuncab linea, quae fecundura abaciextxe- mam partem demiflfa erit, ininteriorem partera aliarecedat unius&diraidiats partis latitudine. Deinde cas lines dividantur ita, utquatuorpartes & dimidia fub abaco relinquantur. Tunc in eo loco, qui locus dividit quatuor & dimidiam & trcs & dimidiam partetn, centmm oculi fignetur: ducaturque ex eo rotunda circinatio, tam magna in diametro, quam una pars ex o£to partibus eft: ea erit oculi magnitudine, & in ea catheto refpondcns diametros agatiu\ Tunc ab fummo fub abaco inceptumin fingulis [>] tctrantorum a&ionibus dimidiatum oculi fpatium minuatur, donicum incumdem tetrantem, quieftfubabaco, ve- niat. Capituli autem craffitudo fic eft facienda.ut ex novem partibus & dimidia, trespartespra:pendeantinffaafl:i-agulumrummircapi.Cymatio,C/"3additoabaco & canali, rcliqua fit pars. Projeftura autem cymatii habeat extra abaci quadrarn oculimagnitudinem.PLilvinommbaltheiababacohanchabcntprojc£i:uram,ut circini centrum unum, cum fitpofitumin capitulitetrante, & alteram diducatur ad
|
||||||
|
Z] Idem. Omnino torus htc defcriptus major eft, quamdecet ,aftragalis (ficum co conferas)exiguxadm°-
dum craflitudinis.
m~\ Idem. Supercilium pro fupcriori fcotia: fivctrochili quadra regulave hocloco ufurpatur. "Nam Iib. 4· cap. 6. appdlaturfupercilium , quodftatim fuper oftiorum antepagmentaponmir , nonipfumquidemliy-
perthyrum , ideft, fupcrliminarc, fedquodfub ipfoeft. Vtrobiquevcro metaphoncediitum.
»] Idem. Subithocloco mirari.Iul.Pollucem lib.7.cap.t7. fcribere,fi:ylobatam efle Doricarum columDa- rumbafim, fpiramverolonicarutn, cumresfint divcrfa;, &ftylobacabafimexcipiat.
o] Idem. Locushic inantiquis & cxcufiscodicibusvaldevariatus erat. arbitratus fum legi oportere , utii" ftum de earum contraftura.
p] Philaader. Pulvinata intelligit Ionica , a pulvino, quem interprctamnr partcm, qua:inter AbacuffliJ cchinum eft, undc voluta; propendcnt. Barbariu. Ionicum capitulum pulvinatum quoque nuncupatur, a
tumoribus quibus forma illa turget veluti pulvini. g] Philand. Linea; funt ad perpendicdlum demiflK.Nam qua: alia linca in interiorem partem recedens defflit- titur, eam non aliam ob caufam addijudicavi, quamut cfle: xquidiftans, & prior vcre cathetos haberetur.
r} Idem. Tetrantorum pro tctrantum flexum eft. Sunc aucem tetrantes rei divifa; in partcs quatuor, fingH'* linealj atque adeo ipfa intervalla.
. f] Idem. Imo cytnatii eftdimidia illa pars fupra novcm : ut fit tollcnda diftio adempto, aut fortaiTe e;us lo£0 furroganda, addito. Sarbttrus dicit adempto abaco, idcft, jam detraito, quia uaam & dimidiam pa«etn
occupabat, cymatio & canali reliqua lit pars. .
|
||||||
|
de ArchitecTvra Lib.IV. 57
ad extrcmum cymatium, ckcuma<aum baltheorum extremas partes tangat.
Axcsvolutarumnecrafliorcsfint, quamoculi magnitudo: volutxque ipfx fic cxdantur, uti altitudines habeant latkudinis fux duodecimam partem. Hx erunt fymmetrix capitulomm, quae columnxfuturafunt.abminmioadpedesquin- decim. Ì Q"? fupra erunt reliqua, habebuntadeundemmodumfymmetrias. Abacus autem erit longus & lacus, quam craffa columha eft ima, adjefta parte nona: uti quominushabueritaltiorcolumnacpntra£tum,eoriemirius habeat capitulumfuxfymmetriaeprojcauram, & in akkudine ratx partisadjedionem. Dc Volutarum defcriptionibus uti adckcinum fintrefte involutx, quemadmo- dam defcribantur, in extremo libro fprma & ratio earum erit fubfcripta. Capi- tulis pcrfeftis, deinde in fummis columnamm fcapis, non adlibellam, fcd ad x- quakm modulum collocatis, uti qux adje&io in Stylobatis fafta fuerk, in fupe- . rioribus membris rcfpondeat fymmetfia epiftyliorum: Epiftyliorum ratio fic efl: habetida: ut ii columnx fuerint a minimo xn pedum, ad xv pedes, epiftylii ikaltkudodimidiacraifitudinisimxcolumnx. Itemfiaxv pedibusadviginti, columnx akitudo dimetiatunn partes ÷é 11,& uniuspartisaltitudo epiftylii fiat. kem fi a ÷ ÷ ad ÷ ÷ í pedes, dividatur altitudo in partcs duodccim & fcmiflem, &cjus unaparsepiftyliuminaltitudinefiat. Itera fia xxv pedibus ad xxx, di- vidatur inpartesduodecim, &ejusunaparsaIricudofiat. Itemfecundumratam partcra, ad eundem modum, ex akitudine columnarum expediendxfuntalri- tudincs epiftyliprum. Quo enim altius oculifcanditacies, non facile perfecat acris crebrkatem: dilapfa itaque altitudinisipatio, & vkibus extrita, incertam modulorum rcnuntiatfenfibusquantkatem. Qu^areiemperadjiciendum eft ra- tionis fupplcmcntum m fymmctriarum membris, ut cum fherint in altioribus locis opcra, autctiam ipfa[V] coloiTicotera,cei.tamhabeant magnitudinum ra- tioncm.Epiftylii latitudo in imo,qu£ fupra capkulum erit.quanta craifitudo fum- mx columnx fubcapkulocrit, tantafiat·, fummum,quantumimusfcapus. Cy- raatium epiftylii fcptima parte fux akitadinis eft faciendum, & in proje&ura tan- tundem: reliqua pars prxter cymatium, dividenda eft in partcs; ÷ 11 Ì & carum trium primafafcia eftfacienda, fecunda quatuor, funima quinque. Item Zopho- rus fupra epiftyliura, quarta parte minus quam epiftylium, ubi autoritatem ha- bcanc fcalpturx. Cymatium fux akkudinis partis ieptimae, proje&ura cymatii, quanta ejus crafikudo. Supra Zophorum denticulus cft faciendus tam akus, qiiaincpiilyliimcdiafafcia.projeiauraejusquanmmakitudo. Interfe&io, qux; Grxce ìßßï÷ç dicitur, fic cft dividenda: uti denticulus altitudinis fux dimidiam partem habeatin fronte. Cavus autem interfe&ionis hujus fiontis e tribus duas latitudinis partes habcat: hujus cymarium, ejus akitudinis fextam partcm. Co- rona cum fuo cymatio prxtcr fimam, qaantum mcdia fafcia epiftylii. Proje&ura coi-onxcumdenticulo facicnda eft, quantumerkakkudoiZophoiO ad fum- mumcoronxcymarium: & omnino omnes ecphorx venuftiorem habcntfpe- ciem, quxqaantumakitudinis, tantundcm habeantprojefturae. [^Tympani Ç autem,
0 1!jul£"<l"· Vclim pro rdiqu» fcripturareliqui, ut fit fenfus: Coluftiose qua: fupcrabunt pcdesquindecim»
/ 1 PW\A ymmctrias dcnipt° abaco, ea proportione. .
«J hiland. Scnbcndum colofficotera. (Ent enimante colofficartcra.) Sunt autem onera/ivcopera ø÷ cx-
«duntiuitammagmtudinem, amplitudinemvc, ideft, magni pondcris , excelfa , dcquibus lib. x. cap. 4.
«^"'rf CperpCtUUm d=b« in omnibus gcneribus. Nolim igitur imiteris cum Architcftum , qui
t uxic torniccm , qui eft Verona: adportam qux a leonibus appellatur; in cpiftylio enira compofito, prx- craffitudinis ' V'd'mUS ordinem ·una fcilicct craffiffima, mcdiafccunda craflltudinis, fumma minimsB
dAiwr ,2rmpanum. h,ic vocatur SU°<J porrcfta & faftigiata coronicibus claudvtur. Si vero cui prcffior vi-
mediodimit y.mpanl.altltud° ("t certectl) itaemendare poterit. Scdoin duaspartes zquas cymatio, in
biJis in cvma^ " et°S' 'ieR' PerPcndicularis linca · wqua imacollocaturcircini parsimmo-
Y atio vcro extreraa pars mobilis conftituatur, ducaturque in aliud extremura circinatio, ad cujus
medium
|
||||
|
58 Ì. Vitruvii Pollionis de Architect. Lib. IV.
autem, quod eft in faftigio, altitudoGc eftfacienda, utfronscorons ab extre. mis cymatiis tota dimetiatur inpartesnovem,&exeisunaparsinuiediocacii. mine tympani conftituatur, dum contra epiflylia, columnarumque hypotrache. lia ad perpendiculum refpondeat Coronae qnae fupra tympanum fiunt, aqna. liter imis praeter fimas funt collocandx: [æÃ\ Infuper coronas, iims, quas Grirci 3JnliSi$as dicunt, faciendx funt altiores odava paite coronarum altitudinis, Acroteria angularia tam alta, quatitum eft tympanum medium. Mediana altiora oftava parte, quam angularia. Membra omnia, quse fupra capitula columnarum funtfurura, id cft, epiftylia, Zophori, coronas, tympana,faftigia, acroteria, in- clinanda funtinfrontisfuxcujufquealtitudinisparte xn. Ideo quod, cum fte. terimus contra frontes, aboculolinexduas fi extenfte fuerint, &una tetigerit -imam operis partem, altera fummam, quae fummam tetigerit, longior fiet. Ita quo longior vifus lineaunfiiperiorempartemprocedit, [ad] refupinatam facit ejus fpeciem. Cum autcm (uti iuprafcriptum eft) infronte inclinata fuerint, tunc in aipe&u videbuntur effe ad perpendiculum & normam.C^] Columnarum ilriges facienda: funt ÷ xiv, ita excavatae, uti norma, in cavo ftrigis cum fuerit conjeda, circumafta, ita [cc~} anconibusftriarum dextra ac finiftra angulos tangat, ut acumen normse circum rotundationc tangcndo pervagari poffit. Craffitudines ftriarum facienda; funt, quantum adjeftio in mcdia columna ex defcriptione invenietur. In finus, quae fupfa coronam in lateribus funt sediuhi capita leonina, funt fcalpcnda, ita pofita, ut contra coluranas fingulas ea pri- mum iirit defignata, caetera vciOaequalimododiipofita, utifingula fingulisme- diis regulis reipondeant. Hxc autcm qux crunt contra columnas, perterebrata fint ad canalem, qui excipit e tegulis aquam coeleftem. Mediana autcm fintib- lida, uti quae cadit vis aquaeper tegulas in canalem, nedejiciaturper interco- lumnia, neque Zdd~} tranfeuntes perfundat. Sed qusfuntcontra columnas, vi- ■deantur emittere vomentiaru&us aquarum ex ore /Edium Ionicarum, quam aptiifime potui, diipofitiones hoc volumine defcripiI,Doricarum autem,& Co· rinthiamm, quae fintproportiones, in fequenti libro explicabo. medium a cymatii utroque latere ve&x ducantur linea:. Ea erit venufta tympani triangula fpecies. Colum-
nnrumbypotrachelium tnc profummifcapi apophygi five conflexu & contraiiura ponitur, quo modo inter- pretati fumuscap. ir. z] Philander. Siraa: in fummisfaftigiorum coronis collocantur, inimis nonitem. Suntautcm partes illas
obtufiores & hebetiores , inftar naii caprarum. Gulas redtas vocant Itali, & cymatiuminverfamgulam. aa] Idem. Ideft, retrorfus pandam, inmuruminclinatam.
bb\ Idern· Striatarum columnarumipfumcaputftrix dicitur, pars vcroeminulafcu protuberansvocaturftria,
unde ftriatam frontem dixit Apuleius Iib. x. Afiniaurei, pro rugofa. Vitruvius lib. x. cap. 15. oftendit Grs- cam eflediftionem, canaliculi(quiGriece sp'i| dicitur) longitudo. Fieriautem ftrias in veterura openbus cora· perias mhil plas quam ex tcrtiaparte, niliilminus quam exquartaapertioniscanaliculi. ·. (C~\ Idem. Anconesappdlantur conflexus illi, qui reilos angulos faciunt, uti videaius in norma. Hicvero
pro lingulis norma; rcgulis, fed ea potiiTimura parte, ubi junite reilum angulum efficiunt, accipiuB- • tur. Quod autem excavandas ita ftriges pra:fcribit, uti conjefta norma angulo tangat canaliculi imuiU)
lateribus veroftriarum angulos , vult hemicycli cxcavari lineamento. dd] Idem. Aut legendum eft pcrfundat, (ut Ugit editio Ioctmdiana) ut referatur ad illud,^»áöé&\ú÷¢ fcriben-
dijm perfundantur. Extanc vcro ad hanc diem fculpta in fima plana; coronicis capita leonina in reliquft porticus, cujus ad forum Romarwm, cumtribuscolumnisepiftylii, Zophori Sc coronicis portio; unise* capitibus leoninis reipondcntibus fubjedis mutulis & columnis, alteris autem ipfis Lntercolumniis. |
|||||
|
M. Vi-
|
|||||
|
59
|
||||||||
|
Ì· VlTRUVII PoLLIONIS
|
||||||||
|
º> Å
ARCHITECTVRA
LIBER gJARTVS.
Ñ R ,JE F Á Ô É Ï. '
VÌ ammadvertijjem, Imperator ,plures de ^irchiteBura prx-
cepta, voluminaque commentariorum nonordinata ,fed imeptt* uti pArtictilas errabundas, reltquijfe: dignam&utilifsimam rem ' putavi, antea difciplin* corpus ad perfeffam ordinationem perdu- cere, &pr<efcriptas in fingulis volurmnibm fingulorumgenerum qualitates explicarcj. Itaque, Ca.far,primo 'uolumine tibi de offi- cio ejus, & quibm eruditum ejfe KSirchitettam ejfe oporteat, expofui. Secundo de copiis materix, e quibta xdificia conftituuniur, difj>uta.vi. Tertio autcm demdium fncrarumdijpofitionibm, &de earum generumvarietate, quafqtte " habeant Jpecies, earumque qux funtin fingulL· generibm diftributiones, ex tribufqm gencribus qu£ fubtili^fimas habeantproportiontbut modulorum qualitates, V. quan- Io?ikigeneris mores, docui. Nunc in hoc volumine de Doricis Corinthiifque inflitutis, q""*" & ommbui, dicam, eorumque difcrimen & proprietates explicabo. motibus. C á p. I.
Oetribus generibm columnamm} earumqtieorigine
i$ inventione.
Olumnx Corinthiae, prceter capitula, omnes Symmetrias habent,
utilonica;, fed capitulorum akitudines efficiunteas prorataex- celfiores & graciliores, [/} quod Ionici capitnli altitudo tertia , pars eft craflkudinis columnas, Corinthii tota craffitudo fcapi. Igi- tur quoddus partcs e craffitudine columnarum capitulis Corin- thiotum adjiciuntiu·, cfficiunt excclfitate fpeciem earum graciliorem. Castera mcmbra, qusefupra columnas irhponuntur, aut e Doricis Symraetriis, aut Ionicis moribus, in Corinthiis columnis collocantur: quod ipfum Corin- thium gcnus piopriam coronarum rcliquorumque ornamentoram non ha- buentmftitutionem: [>] fedaut e triglyphorum rationibus mutuliin coronis & Ç 2 in
|
||||||||
|
tuio Zl^fj^f^T S Crajr'tUine ^' ide"l"n^ilionS Jdemur. loL e»im dti.
«t, mommenu, nuiquam v^mus Ca??0&tK miltllli$ gutus > öø^ . fi rcm ^J^ mil |
||||||||
|
6ï Ì. V É Ô R U V É É Ñ Ï L L É Ï Í É S
iii epiftyliis gutts Doricomorediftinguuntur: aut ex Ionicis inftitutis Zophori
fcalpturix ornaticum denticulis & coronis diftribuuntur. Ita e generibus duobus capitulointerpofito, tertiumgenus iti operibus eftprocreamm. Å columnarum enim formationibus trium generum fa£te funt nominationes, Dorica, Ionica, Corinthia, e quibus prima& antiquitus Doricaeft nata, Namque Achaia Pdo- ponnefoquetota |Y] DorasHellenis&OpticesNymphsfiliusregnavit, ifquc Argisvetuftacivitatejanonis templumaedificavit, ejusgeneris fortuito foriris Fanum: deinde iifdem generibus in caeteris Achaije civitatibus, cum etiamnum v. Nota. noa eiTet Symmetriarum ratio nata . Poftea autem Athcnienfes cx rciponOs Apollinis Delphici, communi confilio totius Hellados, trcdecim colonias unotemporcin Afiamdeduxemnt ,ducefqucin fingulis coloniis conftitucrunt, & fummam imperii partem [â] Ioni, Xuthi &Creiife filio, dederunt, quem etiam Apollo Delphis fiium filium in refponfis eft profeiTus, ifque eas colonias in Afiam deduxit, & Carias fines occupayit, ibique civitates ampliilimas conftimir, Ephefum, Miletum, Myunta, (qux olira ab aqua eft devorata, cujus facra &fuf- fragiutn Milefiis Ioiies attribucrunt) Prienem, Samum, Teon, Colophona, Chium, Erythras, Phoceam, Clazomenas.Lebedum, Meliten. HxcMelitc propter civium anOgantiam, ab his civitatibus bello inditto communi confilio eftiublata. cujuslocopoitearegis Attali& Arfinoes beneficio,Smyrneorumci* vitas inter Ionas cft recepta. Hce civitates, cum Caras & Lelegas ejecifient, eam terrce regionem a duce fuo Ione appellarunt Ioniam. Ibique templa Deorum im- mortalium conftitucntes,c?perunt Fana iedificare: & primum Apollini Panionio aedem, utividerantin Achaia, conftituerunt, & eam Doricam appellaverunt, quod in Dorieon civitatibus primum fadam eo genere viderunt. In ea xde cum voluiflent columnas collocare, non habentes Symmetrias earum, & quaerentes quibusrationibusefficerepoiTent, uti&ad onusfcrendumeflentidoneae, &in aipeftuprobatamhaberentvenuftatem: dimenfiiuntvirilis pedis veftigium, & , cuminveniiTentpedem iextam partemeifealtitudinis inhomine, itaincolum- nam tranftulerunt: & qua craffitudine fecerunt \j~\ bailm fcapi, tantum eam fe- xies cum capitulo in altitudinem exmlerunt. [_/"} Ita Dorica columna virilis corporis proportionem, &fkmitatem & venuftatem in xdificiis prxftare coe- pit. Item poftea Dianae conftituere aedem quserentes, novi generis ipeciem, iif- dem veftigiis, admuliebremtranftuleruntgracilitatem: &feceruntprimum co lumnic craflltudinem altitudinis o&ava parte: ut haberent fpcciem cxcelfioreni, bafi
gis rationi confentaneum yidcbatur , cum refirant canteriorum capita , unde ftillicidiutn fien certum eft
triglyphi vero tignorum. Id ex recentioribus Balthafarem Senenfemfecifle animadverto , fcd eatcnus, & triglypliorum cilet loco. Akerius cnim gcncris funt mutuli, quos in iedc Sanitormn quatuor coronatoruM. •inCceln montis parte (ubi caftra percgrina Auguftum conftituiite plerique omnes conientiunt) vidimus· Namque gutcsfex in fronte propendent, fubtUs vero pcrlatitudinem fex, per longitudinem quinqtrc- Prstcreundum & illud noneft, ,Br4md»r£»>inambulauone Vacicana,ideft, produda ilhMax. Pontificuffl porcicu, fupra triglyphos pofuifie mutulos. Quod vcro ad mutulorum voccm attinet, fciendura cft, Sylli' bam fecundam non per tertiam vocakrafcribi oportere, uti in noftris codicibus rcperitur/cd per ultimaB'' Cujusrcifidemfaciuntvetereslibri ScPutcolanalex Architcdonica.quam leges hujusjibri cap. vi. c] Pliilander. Dorumex Ifidoro & Rabano fcribit Boccatius Genealog.Dcor. lib. x. cap.ii.fuiflcNcptuniK
Elopisfilium, a qUo Dores nomefl & originemduxerint. Hac ille. Invenioad Codic. Ifaaci VoiTiiadfcn- • ptum : Hellenidos & Exptidos nymphiE. VerumlegeHeilenos&Orfeidosnymphx. Ï'îóê'Àß®^. Apoll.
d] Idem. Et Strabo lib. vin. Geograph. Xutlmmlonis tradicfuillcpatrcm. Stcpiianusautcm lib.de VrbiD·
Apollinis & Creufa; Erichthei filium fcribit. e] Ideni. Bafimhicnon tamprofolo, ideft, p(anta& infimafcapiparte, ut paulo poft,, quam pro conflcxU>
fiveapophygi, unde craffitudo columna; judicanda cft, accipit. Alioqui ligniiicat.& ipfan] fpiram, quS fcapo fupponitur. f] Idem. Columnarum hic referunmr geaera tria. Doricarum primum eft, qua; fcx craffitudincs in/tio alt*
. fuerunt, accepta dimeniionca pede viri, qnifextaeft pars altitudinis corporis. peileafeptcm habuerun'
craflitudinis diamctros. Secundumeflamuliebrifpecieduftarum , quibus nomen cft lonicis, qusPu1""
ftint alta: craffitudinis ima: partcs nomen, Vitnivio principio ofto , deindc 0Ù0 femis. Teitium gcnus e»
Corintluarani, quibuscadcmaltitudo, quxlonicis, teftimonio etiam Plin. memoratocap.ij.
r ^idcio·
|
||||
|
D E AltCHlTECTVRA LlB. IV. 6l
bafi fpiram fappofuerunt pro calceo,capitulo volutas, uti capillamcnto concrif-
patos cincinnos pncpcndenres dextra acfmiftra, collocavemnt, &cymatiis & ryiencarpispro crinibusdifpoikis, frontes ornaverant: truncoquetotoftrias, uciitolarum rugas,matronali more demifemnt.Ita duobus difcriminibus colum- naruminventionem, unamvirili fineornatu nudam fpecie, alteram muliebri fubcilitatc, &ornatu fymmetriaque, funtimitati. Pofteri vero clcgantia fubtili- tacequc judiciorum progreffi, & gracilioribus modulis ddeftati, feprem craifitu- dinisdiamctrosinakitudinemcolumna: DoricK, Ionicae ofto femis, conftitue- runt. Id autemgenus, quod Iones feccruiit, primo Ionicumeft nominatum. Tcaium veroquod Corinthium dicitur, virginalis habet gracilitatis imitatio- ncm: quodvirgincsproptcrztatis teneritatem gracilioribus membris figuratae, effe&usrecipiuntinomatuvenuftiores. Ejnsautemcapituli prima inventio fic mcmorafUL- efle fafta. Virgo civis Corinthia jam matura nuptiis, implicita morbo deccffit. Poilfepulturamejus, quibusea viva poculis dele&abatui:, nu- trix collcfta & compofita in calatho pertulit ad monumentum, & in fummb col- locavit: & uti ea permanerent diutius fub divo, tegula tcxit: is calathus fortuito fupra [â] acanthi radicem fucrat collocatus. Interim pondere prefla radix acan- thi media, folia & cauliculos circa vernum tempus profudit, cujus cauliculi fc- cundum calathi latcra crefcentcs, &ab angulis tegulaz ponderis necciikate ex- prefli, flexuras in extremas paites volutamm facere fiint coafti. Tum Callima- chus, qui proptcr elcgantiam & fubtilitatem artis marmoreae, ab Athcnicnfibus [>] catatechnos fucrat nominatus, prceteriens hoc monumentum, [_k~] animad- vcrtkeum calathum& circafoliorumnafcentemteneritatcm, dcleftatuiquege- nere & formx novitate, ad id excmplar columnas apud Corinthiosfecit, fym- mctriafque conftituit, ex coquc in operum perfectionibus Corinthii generis di- ftribnitrationcs. EjusautemcapituliSymmetriaficeftfacienda, {J} utiquanta Ç 3 fuerit
gl IJcm. Encarpus Grarcis friiftuofumfignificat. Hoc loco oniamentumeft, hocefl:, florumfiOiidiumque
&l>oiiioruraimpk'xusatquccontextus,coroiiario luxu foliis flores & fruftus intercurfantibus, & lorolive fafcia circumcinftis & advolutis. Cujufmodi funt, quxferta & corollas criumphales noilri vocant. Itali ghirlandas Sc fefloms a fcftivitate appcllanc. Pancarpias Sex. Pompeius cradic"coronas cx yariogencrc floruro fa&as. A] Phiiandcr. Atanthui, ut rcfert Plin. lib. xxit.cap. zt. Iierba cft topiaria , ehto longoquc folio crepidincs
margmum, ailurgintiumque pulvinorum toros vettiens. Caulis ejus fequacis cft lentitia:, quiquc duftili flexn ßá topiarium opus incorqueri pofllt: ob id mollis acanthus diftus i Virg.lib.i v.Georgic.& paulo antc, — Aut fiexi taaiiffim vimen acanthi. Qua: acantho fcriptores tribuunt, tamquadranc herba: vulgo Brancbaurfina appellatx, quod referat pedesurfianteriores , ut amplius dubicandum nonfiteam ipfara eflc. Diofcoridcs & pedccotam ait vocari lib.1n.cap.17. Quodctiam Plin.reftatus eft diaoloco. Folia habct multo quam Laftuca iatiora, longioraquc, eruca; modo incifurisdiWfa & laciniofa. Eatcnus Ar- cbitcfti & reliqui artificcs in Corintliiis capitulis naturam imitati. Nam cum caule fit binorum eubitorum altuudmc,'craflitudine digiri, pcr intervalia fub ipfum ufque verticem foliolis oblongis & fpinolis, velnti nucamcnus paniculifve quibufdam, vcilito, ex quibus candidus prodit flos.feminc oblongo Sduteo, capi- tulo thyrfi figura , illi, quod magis ad remfuam faceret, bipartiuncur , ut inde procurrant ia abaci angu- 101 hdices uujoret, m medium minores, ut fcripfi lib.}.in digreffione. »J idcm. Scnbit Plm. Iib.xxxiv.cap. 8. Callimacbura appellatum ö*,æï*÷,á, quod femper efletda- mmnutor foi, nec fmcm habcrct diligentia!. Rcpcrio& diftum fuiffe^îß-ç÷÷», quod artcm fubtilius ex- tud"ri -Ut 1au'an,f ,n Atticis ait, 0; áôòâô©* \^v->m{\ r« hiint: qui primus lapidcs pcrforaric, pcr- entqucmmutim. Suxa enim A£zr7»J« efl, comminuo, attenuo : & is artera incerpolarat, cxquifitio-
Cacothcxhe É'"*' <*^S*n^UBBa ia '"mpreiTo formis codice fcriptum eft öê,æßý÷,®-, uti inMStis Plin. *] J^w! Ctfi "0n admodum multa· Romar capitula.quamvis negligentius Iaborata.non ita abhorrcntfa
ilJr.n' 0nC.· JBt»°nte Quirinalieftcapitulumvcluticalathus, vario viminum implcxu contextus, iX!· S 1 f"i· Et liSatyri· quun zdibus Barpt. i Valle funt fcrundo epiftylio etiaranunc
iufmn1 I Pr0c,1P,tu"? habeilt calathos pendentibus racemis, fruftibus plcnos. fed nullo abaco opcrtos, cu- Zt^ ÃÀú'Ôé· "' *' caniftr'Pl,c"'* quatuormarmore*qu* vifunturinhorto Cxfarini. Siint Dian*'nrnfi!U!-Cr-j l"" ' imaginesnubilium puellarum , ö÷ calathum fercntes, fe vireinitatis pcrtafas il ldemP V* Tt'"^· DecanePh0^ multaPaufamas in Atticis. ° F
m\ Vidc
|
||||
|
6æ Ì/ Vitruvii Pollionis
fucrit craifitudoimae columnse, tanta fit altitudo capituli cum Abaco. \m\ Abaci
latimdo ita habeat rationem, ut quanta fuerit altitudo, bis tanta fit diagoniosab angulo ad angulum. Spatia enira ita juftas habebunt frontes quoquo verfus. La- titudinisfiOntesfirmentuL-introrfus: abcxtremis angulisabaci, fux frontis lati- tudinis nona: ad iraum capituli tantam habeant craflkudinem , quantam habet fumma columna, praeter [V] apothefin & aftragalum. Abaci craflkudo feptima capituli altitudinis. Demptaabaci craffitudine, dividatur reliqua parsinpartes tres, ex quibus una imo folio detur: iecundum foiium mediam altitudinem te- neat: cauliculieandetn habeant akitudinem, £o] equibusfolia nafcunturpro- je&a, uti abacum excipiant: quas ex cauliculorum foliis nats procurrant ad ex- tremos angulos voluta;, Zpl minorefque helices floribus (qui inter medium fton- tium abaci funt) fubje&ifcalpantur. Flores in quatuor partibus quanta erit abaci craffitudo, tam magni formentur. Ita his Symmetriis Corinthia capitula fuas habebunt exa&iones. Sunt autem, quae iifdeni columnis iraponuntur, capitulo- rum genera variis vocabulis nominata, quorumnec proprietates Symmetria- rum, neccolumnaaimgenus aliadnominarepoflumus: fedipforumvocabula traduda & commutata ex Corinthiis & pulvinatis & Doricis videmus, quorum Symmetncefunt in novarum fcalpturarum tranilataefubtilitatem. C á p. II.
De ornamentis columnarum.
QUoniam autem de generibus columnarum origines & inventiones fupra
iiint fcriptas: non alienum mihi videtur iiidem rationibus de ornamentis eo- rum, quemadmodumfuntpiOgnata, &quibusprincipiis & originibus inventa, dicere. In aedificiis omnibusinfuper collocatur materiatio, variis vocabulis no- minata. Ea autem, uti in nominationibus, itainre varias habet utilitates. Trabes Lib. v. enim fupra columnas & paraftatas & antas ponuntur: \jQ in contignationibus c- '· tigna m] Videquxin LexicoretulimusexPhilandroad hunc locam, in voce Abacvs.
»] PMIander. Quod hoc loco apothcfis dicitur, capite vii. nominatur apophygis , quafi aufugiumilveatii'-
ceifijtndicas, refertqae trochili five Scotia: dimidiata; infummofcapo partem fuperiorem, in imo vero in- feriorem. hic autem pro limbo iive annulo conflexus eft intelligenda, cujus origo & primordium fuit hu- jufmodi. Vetcres Architcfti, cumfcirentcolumnasinitioligneas & rotundasnt naturatulerat, hoceft , « arboribus perpctuis & non dolatis , fuftinendi teftorumfaftigiigratiainventas, (quod & Vitruvius innuit hujuslib. cap. ð.) vidilTentquc capitibus ferreos additos annulos nead pondusfinderentur , poftea marmo- rearum in calce Iatumannulum finxernnt.quem Iioc loco,ut dixi,apophygim nominat: in capite vero afttt- galura, idcft, torulum velut corquemannulo addiderunt, quibusadjuracncisligneam columnam viderant comminutam. Adeoinhoc, ut in czceris, naturam imitati prudentes anifices, qua: aidificabant, quoad per mortales fieri poterat, seternaefle elaborarunt. â] Idem. LuxatusSc depravacus locus hic mihividctur in artus redirchoc pafto ; Ó quibtu filia nafcunW
projefia, uti abacum excipiant. Ex caulkulorum foliis nat& procurrant ad extremos angulos volut* , minoref- qae heltcesfloribus (qui intra mtiintn fiontium itbaciftim)fubjeilifcalpantur. Cur ita feribam, facile intdli- get, qui noftram capituli dcfcriptionem legerit. Voloenim, vecerum monumentorura autoritatc clTc volutas, ideft, majorcsheliccs, fub angulis: volo minores bdices fcalpi fubjeftos floribus, quiinfrofl- tium abaci medio funt collocati. f\ Idem. Ideft, volutula:. Diftx verofunt aflmilitudine capreolorurn,ideft,cau!iculorum viteorum intor-
toruni, ut cincinnus , interprece Varrone lib. i. de Re Ruft. qui helices nomiiuntur ^Jra ô÷éëßáðäÀ,, ^oC cft, acircumagcndo&involvendo. Clavicuia; dicuntur Plin. lib. 13. in proosm. Idem lib. xxvn. cap·"· de lierba lda:a loquens pampinos vocat, & lib. é÷. ova polypi tordli dicit vibrata pampino. TheocrictH etiam in hedcra helices dixit, & Diofcoridcs Jib. 4. de Ifopyro fcribens , phafeolorum circos five clavicuis5 helicas norainavit. Plin.memorato cap. xi. pampinos transferc. CJaud. Salmafius in Solinum pag.4°3· cumcitaflet Plin.locum de Idajahcrba; Vbi notabis, Pliuio pampinos dicivitium claviculas &capreolos qui intorquentur, quos 'ßëéé&æ Grzci appellanr. Atquipampintu-ç öí¢-Üìéðëï». Sic tamcn utitur & pau'° poft: Ifopyron,&c. Gloff úëéî êìðßë÷ Pampiuus, clavicula.corymbi. Caf. II. "3 Philander. Habcnt etiam contignationes, quas rnei e/lagm vocant, trabcs, quibus infideant invehanturquc tigna, Iiabentplurimos infuperafleres : & revera contignatio fpeciem teclihabet, ut dici poffit non ab- iurde , teftumefleMigiatamconngnationcm, rucfus contignationem efle fubtenfum tcftuni. lodic10 |
|||||
|
m
|
|||||
|
D£ Architectvra Lib. IV. 63
tiena&axes, fubtetHs, fiimjorafpatiafunt, columen infuramo faftigiocul-
minis unde & [£| columna? dicuntur, & Ì tranftra & capreoii, G commoda, columcn & Ì canrerii promincntcs ad cxtremam fubgrundationem. Supra canrciios tetnpla: dcinde infijpcrfubtegulasaircrcsitaprominentcs,utparietcs proicfturis corum tegantuc. Ita una quarque res & iocum & genus & ordiijem proprium tuctur, e quibus rebus & a [<] materjatura fabrili, in lapideis &mar- rnoreis ccdmm facrarum xdifkationibiis artificcs diipofitiones eoram fcalptu- ris funt imitati, & eas invcntiones perfcquendas putaverunt: ideo quod ahtiqui fabri quodam in loco aedificantcs,cum ita ab interioribus parietibus ad extremas parres tfl tigna prominentia habuiflent collocata, intertignia ftruxeriint, fupra- quecoronas&faftigia venuftiorefpecie fabrilibus operibus ornaverunt. Tum projcduras tignorum quantura eminebant, adJineam & perpendieulumparie- rum prafecuerunt: qua: fpecies cum invenufta iis vifa eflet, tabellas ita formatas, uti nutre fiunt [g] triglyphi, conrra tignorum pracifiones in fronte fixerunt, & cas {lo\ ceracceruleadepinxerunt, utprxcifionestignorumtedienonoJfFcnde- rcnt vifum. Ita 0] divifiones tignorum rcftiE triglyphorum difpofitione, intcrti- gnium & opam habere in Doricis opcribus casperunt. Poftea alii in aliis operibus adperpcndiculum triglyphorum canterios promincntcs projecerunt, corumque prominentiasfihuaverunt. Exeouti e tignorum diipofitionibus triglyphi: ira v.fim*. e canteriorumproje&uris[k Jmutulorumiub coronisratio eftinvcnta. Ita fere ver'""· in opetibus lapidcis &marmoreis C0 niatuli inclinati fcalpturis deformantur, quod
fuer/nt, quibus conftant parces. Teftum liabet trauftra , canterios, templa, afleres, tegulas : Coiuignatio
habec trabes, tigna, alles, rcgulas. Harcille. Veruin advertendum, Vitruvium hic loquide contignatio- nibus fub teftis; non de omnibus. Idem Philandcr: Axes five aflcs, unde coafTatio & coaxatio , funt feili- Ics tabula: lignes. AflcrcsautemfmKtrientalesfere, ideft.lati ferequatuorpollices, fed craifiores, difti ab affidciido panctibus atque tignis, autore Scx. Pompeio. Hermolaus vero Barbarus ait efle cralfiorem &anguilam ia modum parva: trabis tnateriem. Ab axe axiculum dixit Colufflel.lib. 6. cap. 19. bl Idera. Namcolumnxproprieacceptxfunt areftaria, quxcolumen, id eft , iummum faft/gii percurrens tignum fuftinent: mnituncur vero rranitris, id eft, tranfverfis trabibus: habent & caprcolos, hoceit, pro- clinata hinc atque hinc ligtia, qua: cantcrios fuflinent. Culmen autem dicit Servius Eclogai. tcftum, quod veteres tcfla culmis tcgerent, id cft, paleis c meffibus. c] Idcni. Trabei iultincntci caprcolos, dicuntur tranitra. Sext. Pomp. tradit eflctigna , qua: a paricte in pa-
rictcm porriguntur. Alia in rc dici inteJIigitur cx loco PJin. lib. 34. cap. ii. Dccoquuur ca (loquitur d-e aqua e quafitchalcantiium) admixta dulcipari menfura, & inpifeinis funditur. Jmmobilibus fupcr has tranftris depcndcnt reftcs lapilJis cxtcnta?, qtiibus adha;refcens limus vicriis acinis imagincm quandaui uva: rcddic. Caprcoliautcai qui (int, paulo pofl dicam. d] idem. Cantcrii dicuntur ligna tcfti oblonga , a coluraine adextremum tcftum dufta , qua: ubilong/us
promincnr, eiFiciunt fuggrundam, id eft, tefti partcm porreftiorem, ubi fit ftijlicidium. Ali«E funt Camcni fignincationes, qua: huc non pertinent. e] Idcm. Matcriatura a maceria, ligno, ca eft fabrilis ars, quammci Minutiariam & Carpcntarum appcllanr.
Matenationcmpauloanteproftrufturaligncaufurpavit. /] Idcm. Qaoi faftigia in fronte aut poftico fiant, fufpicari licet, apud vctcres ligna proverfa, /d cft, dircfta,
collocan folcrc, non tranfvcrfa , id eft, non ocr latitudincra trajcfla: & Jatera cffe domorum quas fbfltes nominamus; faftigiaid docere. Z\ DcTriglyphkvideLexiconinvaceTKioiYTHvs.
h] WiiUnder. Ceras coloribus pingifolitas fii.iTe ad cas pifturas, quz uruntur, auftor c(l Plin. llb. JJ. cap. 6.
m "b· "· "Ñ·Ç· trad.t mgrcfccre additochartarum cinere , ficut anchufa admixta, quam Orchanitam \u!£T' ■ °"· va,r,of<3ue lrl coIor« pigmentis trahi, ad reddendas fimilitudincs & innumcros morta- fi.nd ft U„'n'rUm Tlden non debcat · fi l"l· Po"ux ub. 7. cap. 17· & Martianus I. C- Pandcft. Jib. 33. de runao mtrufto , cas m piftons inftrumentis ponant. Ceris veropingere, ac piflurara inurcrc, quis prioius cxco0itavent non conftarc trad.c Plin.mcmorati lib.cap.xi.Ejus prxterca duofuiiTe antiquitus genera.cera nrn V Ì fC ë^'ë ' v"ucuh'doncc cU&s P'I]g'' capere : tura accelTiiTe tertium, refolutis igni ccris, pcmcuioutcndUd gcous p,aUrx CallixcnusRhodius apudAthena:um DipnofophJib.v. r.^y^<> vocat, Aiko /é Ñ jaT' Sunt en'm & fua Pia°ribus cauteria. quorura prxter cxteros mcminit Martianus mm · ™? j'& conchas appellat vafcula.flve teftas.in quibus piftores fuos colores reponunc, quod inanmsconchjsadcamrcmpiaorcsutifcrefoieant. H projeauri ñÃ÷òþïð«'feu venus prxfefta: ad lineam & perpendiculum tignorum, quantum emineant
^ ftileTntN0D m Zophoro; ^uod umcn in amphithcatro D. Vcfpaiiaoi faa'um yidetur, etiamfi coronaro fu-
0 Mem. Nufquam tameo vidi m firontibus ioclinato», ftd reflos & squiiibrei.
wjldera,
|
||||
|
64 Ì. V É Ô R U V É É Ñ Ï L t É Ï Í I S
quod imitatio cft cantheriomm. Etenim neceiTario propter ftillicidia proclinati
collocantur. Ergo triglyphorum & mutulorum, in Doricis operibus, ratio ex ea imitatione eft inventa. Non enim, quemadmodum nonnulli errantes dixe- runt,fencflrammimaginesefletriglyphos,itapoteftefle, quodin angulis con- traque \m~\ tetrantes columnarum triglyphi coiiftituantui·, quibus in locis non patiuntur res feneftras fieri. [n~\ Diflblvuntur enimangulorum in iedificiis jun- (knxx, fiinhisfucrinrfeneftrarum lumina relifta: etiamqueubinunc triglyphi conftituuntur, fi ibi luminum ipatia fuifle judicabuntur, iifdem rationibus denti- culiin Ionicisfeneftrarum occupaviffe loca videbuntur. Utraque enim & inter denticulos & inter triglyphos, qusihntintervalla, Mctopamominantur: eWj enim Grsci [V] tignorum cubilia, uti noftri ea cava, \_f] columbaria. Ita quod inter duas opas cft intertignium, id metopa apudeoseftnominatum. Ita, uti ante, in Doricistriglyphorum&mutulorum eftinventa ratio. Item inlonicis denticulorum conftitutio, propriam in operibus habeat rationem, & quemad- modummutulicanthenorumproje&uras feruntimaginem, ficinlonicis dcnti- culiexprojedurisaiTerumhabentimitationem. [cj~\ ltaque in Gnecis operibus nemo fub mutulo dcnticulos conftituit: non enim poflunt fubtus cantherios afleres efle. Quod ergo fupra cantherios & templa in veritate debet efle colloca- tum, idin imaginibus, il infra conftitutumfuerit, mendofam habebitoperis ra- tionem. Etiamqueantiquinonprobaverunt, neque iaftituerunt in faftigiis [f\ mntulos aut denticulos fieri > fedpuras coronas: ideoquod nec canthcrii nec afleres
j»] Idem. Quid finc in Columnis tctrantes, proximo capite explicabo.
n\ Idem. Feneftras in cdificiorum angulis non putat tolerandas. quo vitio Venctiis pulcherrims ardes labo-
rant. Etrevcranufquamrobuftior validiorque efledebet ftruftura , quaminangulis. quorum fi unus vi- tiumfecerit, neceilefit jafturamfuccedere. Nos cum vecerum adificia repetimus, prudenti eos fecifle confilio videmus, ut anguli craffiores effent multo , quam reliquus paries. o] Idem. Nondefuerunt, qui procubilia, cubicula legerint, tignorum&aflerum fuftentaculaintcrpretati.
Cubilia intelligimus diila; quod ibi tigna & afleres conquiefcant fedeantque. ñ] Idem. Alioquin colmbaria lib. x. cap. é÷. vocat foramina live canales fecijndum fingulos axis oftantes,
perquiaquain tympano hauftorio organo concepta effluit. Di£U , uti exiftiujo, ^ot §>&ëíìæ£* » ideft, urinando, quafi colymbaria, quod aqua; innatenr, immerganturve . aquo ^At^fij&s Gra?ci vocant, quos Latini urinatores, qui fcilicet in natando fub aqua func, & colymbades aves natantes ac urinantes , qualcs funtanates: quanquam & eo nomineinteiliguntur falfa; & condita; oliva;, ab eo quod in fua conditurana- tant. Prifcianus lib, v. cx Plauti Rudente, columbar interpretatur vinculi genus. Ilidor. Etymol. lib. ij. cap. z. putat effe columbaria in fummis navium lateribus Ioca concava, per qua: eminent remi, di£la, quod iinc iimilia Iatibulis columbarum , in quibus nidificant. Varroni enim & Columella; iiinc loculamenta, l» quibus fingula paria fixtificant, cum tamen Palladius ipfum *&<úé g«T$e<pH«>, id eft, locum akndis columbis deftinatum, ita appellet. q] Philander. Tacite reprehendit Vitruvius fui temporis Romana a:dificia. Id vero vitii antiquorum, uti CZ-
teraotnnia, ufquc adeo plerique omncs Architefti, aut per manus traditumacceperunt&imbiberunt.aul non doflivifum atnplexi funt, utqui Vitruvium funt fecuti, nulliusin operibus vitii fuga tam appareatdc- leilatos, quam hoc qusfiviiTe,pudenda fcilicet & pcenitenda infcitia, nili frons mulris atcrita cflet. Nimirum contranaturaravideas, fub mutulisdenticulos Romi iu porticutempli Concordia:, cujus adhucoflolo- nica:coIumna:inter Capitolium & Forum cernuntur & in vicina Corinthia porticu, cujus tantum trcs'?' lumnx fuperfunt,atque in templo Pacis, & haud procul in tribus columnis, quas quidam.ut alibi dixi, p"n' tis fuifle Caligular, non fatis reftc dixerunt. Item inTici Vcfpaflani& Conftantini fornicibus, inque Nerv* porticu, acforo , inThcrmis Diodctiani. Prxterea cxtraportam Collinam , fecundum viam Salarianm1 Tcmplo pene tcrra obruto, in quo Cercris & Bacchi, cum colligcmibus e compluviata vite uvas pueris, & aliis in lacu calcantibus, defluente in tres hydrias mufto, pifturas vidimus. Verona; fimilitei- in Theatro, * duobus vcteris ftrufturE fornicibus. Arimini in uno tcmplo. Diofcororum hoc cft CaftorisS: PolluW» Ncapoli.quod D. Paulo nunc dicatum: totadenique Italia, & ubi nori! Vcrecundius.qui extruxit M.Ag"P' pa; Pantheon templum Rorna:^ fornicem Bcnevcnti.ubi fi ta:nia fub mutulis eft,at certe nonfefta inden- ticulos. Vt colligerehinc poifis, non continuo cum plaufu excipienda efle quacunque, quam vultus magni' ante tcmpore conftrufta. Iudiciura iane adhibendtim , & ca deraura in opcribus iraitanda, qua: i natun reruranonufquequaquefincabhorrentia'. Idquod & optat & queritur non lieri Vicruvius lib.vii. «Ñ·ß' r] ldcm. Locum hunc in cunftis cxeinplaribus mancumdecurtatumque inveni. mihiautem vidcturpoi1'
vitium curari hoc modo; nequeinflituerimtinfafiigiis muttilos atit dentkulos fieri. Subjungit enimi »*' quodnec centheriinecaffcres, tfc. Mutulos vero in faftigiorum frontibus vidcas in pronao Pantbei, & tu" femefamontis Quirinalis, quamBlondusfalfo Maccnatiscredidit, fuit enim in Exquiliis : csteri «cf ternpli SoIisparterafuiiTccxifttmant.aut portam.qua in campum Martium defcendebatur, quain reno\0 |
||||
|
D Å Á RC Ì É Ô 6 C Ô V R Á L É Â. É V. 05
aflcres contrafaftigiorum frontes diilribuuntur, necpofluntprominere, fed ad
ftillicidia proclinati collocantur. Ita, quodnonpotcftinvcritatcficri, id non outavcruntinimaginibusfaaum, pofle certam rationem habere. Omniacnim certa proprietate, & a veris naturs deduftis moribus, traduxerunt in opemm perfeftioncs: & ea probavemnt, quorum cxplicationes in difputationibus ratio- Vi expU_ nem poflunt habere veritatis. Itaqueexiisonginibusfymmetnas&proportio-w^»». ncs uniufcujufque generis conftitutas reliquerunt: quorum ingreffiisperfecu- I tus dc Ionicis & Corinthiis inftitutionibus iupra dixi, nunc vero Doricam ra- tioncm, iiimmamque ejus fpeciem breviter exponam. |
|||||||||||
|
C á ñ. III.
De ratione ^Dorica.
|
|||||||||||
|
Í
|
Onnulli antiqui Archite&i negaverunt Dorico genere a;des facras opor-
tere fieri, quod mendofae & inconvenientes in his fymmetriae conficipban- |
||||||||||
|
rur. Itaquc negavit Tarchefius, item Pitheus, non minus Heraiogenes.^Nam
is, cum paratam habuiflet marmoris copiam, in Doricas aedis perfeftionem commutavit, & cx eadem copia cam Ionicam Libero patri fecit. Sed tamen, nb. 3. non quod invenufta cft fpecies, aut genus, aut fbraiae dignitas: fed quod impe-c- *· & tlita cftdiftributio, & incommodainoperetriglyphorum&M lacunariorumñ'ïêÞ. diitributione. Namque neccfle eft triglyphos conftitui contra medios tetrantes columnarum. metopafque, qua; intcr triglyphos fient, aequelongaseflequam akas:' contcaque in angularcs columnas triglyphi in cxtremis partibus confti- fcuuntur, & noncontramcdiostetrantes. Itametopx, qua? proxime ad angu- larcs triglyphos fiunt, non exeuntquadratse, fed oblongiores triglyphis dimidia lb~y latitudinc At quimetopasazqualesvolunt facere, intercolumnia extrema contrahunt triglyphi dimidia altitudine. Hoc autem five in metoparum lon- gitudine , fiyc intcrcolumniorum contra&ionibus cfficiatur, eft mendofum. Quapropter antiqui evitarevifi funtin jedibus facrisDoric? iymmetri? rationem. v. vita- Nos autcm cxponimus, uti ordo poftulaf, quemadmodumaprxccptoribusac-rcj· ccpimus: ut fi quis voluerit liis rationibus attendens ica ingredi, habeat pro- portiones explicatas, quibus emendatas & fine vitio efficere poflit xdium fa- I crarum
ullumjudicium meuminterponerejfideifit penesaurores ipfos. Numquam cnim mihiplacuitaudaculorum
quorumdam ratio, quibus nib.ileft tam obfcurum, tamque abftrufum & procul ab bominum memoria po- Jicum, quodnon fiatclarum, apcrtum & cogaitum. Nimium credulis ingcniis & difcendi cupidioribus rogati ultroveprxftigiis & oiFuciisimponunn, menciuntur effofla marmora, attjue adeo infcriptas urnas, quat nulquam fucrint, imo qua: ncc pcr fomnum quidem viderinc. Temerarium hominum genus, nihil cnun gravius dicam, &quovis modo coerccndum. Scd ut ad rem redeam, Verona; etiam mfornicibus duobus, Arimioietiam m uno vccuftoidem invenias. KJ hilandcr. Lacunaria, qu£ & laqucaria & lacus dicuntur auftorc Servio, funt contignationum coelum, Cttp. m. undc laqucat* cxnationcs appciiantur. Luciliusapudlfidor. lib. 19. n ------! RefukaBt idcfque lacufquc^.
Miiod autem ad Lacuoariorum diftribuoonem attinet, fciendum lacuaaria dici & ipfa tigna & intertigoia.
â iIforC CU'" '"SvP1" rek"nc extcnorem lignorum partem, & qua:inter duofunt intervalla ipfa: mctopa;, auaarrn|Cr"'mpCa'tadlilributio & inccriorumlacunariorum necelTeeft fuiiTe impeditam. Uludaddam fnb Á ~c° · .ant'quorura luxuriam vcrfatijia coenationum laquearia feciiTe, & ita coagmcntaiTc, ut Iib. xiy itqUC ilia fuccedcret· & tefta.quoties fercnla, njutarentur. Auftor cjus rci Seflec. Epift. raidkfaitnd? 'odic'^us hic 1°'™ inquinatus & maculofus efl. fcnbcndum.oblongiores triglyphi di-
tcbat cfic DanTH' Ô 'h ' i""t ionS,ores > ø31» dcccr, fcmimodulo, five uno tetraDte. Nam opor- rcrvaricxt ' "v " usclU3cir;itas · & occuparefoluraprimum columnarum tetrantem , mediosduos neceff-^m r° tjUehinCtn'slypho- si «éü triglyphi fuper cxtremos duos tetrantes colloccntur, fit. fccVc iud^é" f-rCl m.duosPrior«· QHPdautemdimidia latitudine hic & paulo poft reftitucndum
moduli ^ c„L ;r ' ø1 rciv5": "'glyphorum mcdiam altitudinem effe femimoduli & qoartx partis unius """""•«UOipfemetopajfoIofemiraoduIoqmdrumCiperent. <J Idem.
|
|||||||||||
|
66 Ì. VlTRUVH POLLIONIS
crarumDorico moreperfe&iones. frons xdis Doricae in loco,quocolumn;e
v. xxxii. cotiftituuntur, [0 dividatur, fi tetraftylos erit, in partes ÷ ÷ í 111, fi hexaftylos, * ÷ l 1111. ex his pars una erit modulus, qui Graice 'øæËí/ò dicitur, cujus m0. duli conftitutione rationibusefficiuntur omnis operis diftributiones. Craffitu- do columnamm erit duorum modulorum, altitudo cumcapitulo xiv. Capi. tuli craffitudo unius moduli, latitudo duorum & moduli fextae partis. Crafli- tudocapituli dividaturin partestres, e quibus unaplinthus cum cymatio fiat, akera [_d~} echinus cum annulis, tcrtia hypotrachdion. Ï 3 Contrahatur co- lumna ita, uti in teitio libro de Ionicis eft fcriptum. Epiftylii akitudo unins moduli cum tamia & guttis: taenia moduli feptima guttarum longitudo fubtz- nia contra triglyphos, alta cum regula parte fexta moduli, prarpendeat. Item epi- ftylii latitudo ima refpondeat hypotrachelio fummae columnse. Supra epifty. lium collocandi funt triglyphi cum fuis metopis, [/"] alti unius & dimidiati moduli, lati in fronte unius moduli: ita divifi, ut in angularibus columnis, & in mediis, [g] contra tetrantes medios fint collocati,& [&] intercolumniis reliquisbini·, inracdiis pronao & poftico terni: ita relaxatis mediis intervallis fine inipeditionibus, aditus accedentibus erit ad Deorum fimulacra. Trigly. v. du- phomm latitudo dividatur in partes fex, ex quibus quinque partes in. medio, tudo. dux dimidis dextra ac finiftra defignentuu: regula una in raedio deformetut Mfe-
t] Idem. Quamvis lnc manufcriptos codices cum excufis convcnerim , fcribendum tamenduxi ,fitettt-
fiyloserit, inpartes xxvu ,fihexaflylos, xlii. Nam fifupra iingularum columnarum tetrantes collocentui finguli triglyphi, & in iingulis intercolumniis angularibus triglyphi duo & nictopx tres, in niediano éá· topa: quatuor & triglyphi tres: Smetops autera craiTs flnt modulum unum & femiilem, ipfi vero triglyplii crafli modulum unum: adjeftis fingulisin extremis angulis femimetopiis, ut vocat, fi refte fupputabis,re· peries modulos omnino effe plurcs viginti fcptem, fi tetraftylos erit frons aedis. Quod fi fuerit hcxaftyk, fient moduli xlii, addantur eaim utrimqueinter medianura intercolumnium, & angularia, triglyphi trcsf: rnetopa: trcs, id eft moduli quindecim. Modulum accipit pro menfura, qua partes oranes diroetienda; fuci, Ea inaliis a craiTitudineiraifcapicolumna:, in Dorico genere a triglypho petitur. d] Idem. Subaudi tribus. nam tot animadverci addi veluti regulas fub cchino in Antiquorum operibus Dori-
cis, cum alibi, tum iu theatroMarcelli, ubi hodie Sabellorura domus. in Tufcanicis autem unum annuta· Nondefucrunt tamen & cx antiquis, qui pro annulis tribus cymatium fcalpferunt. Quod genus vifita inamphitheatro, quod in mcdia urbe (ucrefert Suetonim) Vefpafianus «dificavit& Titus filius dedicavit. . Id hodie Colifium, quafi Coloffeum dicas, appellant, a ColoiTo Neronis, qiiihaudproculfuit. Sciendiffl
autem, tres annulos noD efle ejufdemperpendiculi,fed velutifafciolas prominerc, fupremum magis quffl proximura, & hunc quam infimum. e] Philander. Tertia hypotrachelion contrahatur columns.. Qui ita emendavit, deceptuseft, quod paulo po8
hypotrachelion fumma; columns nominet, & cap.n. lib. m.de contraftura Iiypocracheliorumideftfum- marum columnarum tradiderit. Sane advertendumeft,Doricoriim Sc Tufcanicorum capitulorum parreo imam etiam Iiypotracheliondici, ut liquet excap. vu. hujus libri. Leo Albertw collum vocat. Vt hoc loW fcribendum fuerit, tertia hypotracbetion, deindc, contrahatur columna, &c. lllud tamen taccndum non cft> animadverfum, minus contrahi, folidiorefque efle Tufcanas, quatnDoricas columnas, & has quam loni- cas, Ccut Ionicas quam Corinthias , & his Compolitas: (quod miror neglexiffe , auc etiam non vidiffe· fc- neftrarum palatii Farnefiorum Architeftum: ) quamobrem ßú in extruendo, pluribus columnationibus CT" utcndum , folidiores gracilioribus fubftrui folitas: quartamfedem planis columnis efledatam : adhxctj· potrachelia Dorica aliospurareliquiiTe , aliosrofas, aut acantlu folia fcalplfffe. /] Idem. Grammaticorum praceptis diccndum , dtiunumtf dtmidiattim modulum, lettiunum. IpfeW'0 '
Vitruvius fccurus iftiufmodi rerum , fimili diccndi genere utirur lib. v. cap. x. lib. viii. cap. vn. &.\i>J' cap.xiv. xv.&xix. Qiiin &Columclla lib.dearborib.cap. v. eogenere dicendi ufuseft. Sed & Va»"· nem annotavi apud Plin. lib. xxxvi. cap. ÷éð. nonabhorruilTe. Irao & ipfe Plin. eodcm lib. utitur, de'0' Iuranis qua: fuerant in domo Craifi loquens. ^] Idem. Ideft, divifafcapifummi craffitudineinpartes quatuor, ita triglyphifupra columnascolloccntnt' ut partes medias duas occupent, rcliftis utrimque fingulis: in extremistamen tantumdeeft, quantufflf1'' pcratur fcapus hic abimo, qui craflus eft duos modulos, cum fint triglyphi unum tantummodo crafli»0^0' lum. Contrahiturverofummusfcapus, utifcriptutned lib. ui.cap. n. Locatus itaquc triglyphus fcp:r duos medios tetrantes , ncccffecfl: occupec pauxillum plus, quam dextra atque (iniftra relinquatlir. h] Idem. Intercolumnium nominavit, quod fignificantius & fortalTe verius ìé'&îõÉ&éãëõößá vcl jtiCS&jHr ößáí,ßáÀ ut Latinum fingamus.intertriglyphium vocarccur.Non enim profpatio.quod cft inter iniosduart ' columnarumfcapos, utalibi, ita hoc loco accipicndum: fcdquantum eft epiftylii a triglypho. $øß columnameft, adalium, qui fuper proximam eft collocatus. Diftura cft autera intercolumniuni> "£U interfedmiumlib. i.intervemumUb.z. &·8. tntertwmnmlib. ir, ._ .■.-..:·, i]lk®
|
||||
|
D Å
|
Architectvra L é â. IV. 6?
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
rnkmat, quodGrscep?^? dicitur; fecundumeam canaliculiad normsca-
cumen imprimantur. Ex ordinccornm, dextra ac finiftra, altera femoracon- ftimanmr, atquc in cxtrcmis partibus femicanaliculi intervertantur. Triglyphis ita collocatis, raetopx, quie funtintertriglyphos, aeque altce fint,quam longx. Jccm ia extrcmis an^ulis W] femimetopia fint iraprelTa dimidia moduli latitu- dine. Ita enim erit, ut oinnia vitia, & metopamm &intercolutnniomm & la- ctinarioram, quodxquales divifionesfaotxerunt.emendentui:. Triglyphi ca- pitula fexta parte moduli iiint facienda. Supra triglyphoram capitula [/] co- ronaeftcollocanda inprojcdui-a dimidia & fexta parte, habens cymatium Do- ricum in irao, alterimi in fummo, item cum cymatiis corona crafla ex dimidia moduli. Dividendae autem funtincorona ima adperpendiculum., Triglypho- rnm & ad medias metopas viarum dke&iones, & guttamm difttibutioncs, ita uti [ni\ «uittx fex in longitudinem, tres in. latitudinem pateant: reliqua fpatia, v, dti- quod longiores funt metopx quam triglyphi > puira relinquantur, aut fulminatuimem· fcalpantur, ad jpfumque mentum coronae incidatuu linea qua,* Scotia dicitur. Rcliqua omnia tympana, fimce, coronae, quemadmodum fcriptum eft in Io- v.frpr* nicis, ita perficiantur. Hxc ratio in operibus [V] Diaftylis erit conftituta. Si'c"^ma' vero O] fyftylon & monotnglyphum opus erit faciendum , frons sdis, fi I 2 C/Qte-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
i],ldcm. Mnje; Grxcis p.us cft, qux a coxendicc incipir acetabulo, &iinit adgenu. E/uspartcs exteriorem
atqueanteriorem/si»»rLatiai vocant, interioretn & pofteriorem femen. Mecaphoricasigitur in triglyphis dicuntur fcmora veluti ftrix inter canaliculos adnorma; angulum excavatos, five protuberantes partes. Fcmoris cnim totius forma, uti rcfte a Galcno lib. de Offib. traditum cft , anteriore in partc exterioteque gibb.i, in pofcriore intcrioreque fima eft. *] Idem. Scraimetopiaappellancur, quoddimidiatarum mctoparum ilntloco. Non enim earum dimidiata-
I rum , fed fcmimoduli fcrc babent craiTicudinein, idque propter fcapi fummi contrafturam, ad cujus rcfpon-
dcnt pcrpendiculum. ~t] Phiiandcr. Ideft, corona: projcftura facienda eftexdimidia parte modiili,quantumfcilicet altaeft, ut fub-
/utigit. Inquo non poilumnon valde mirari, quidvenerit in mentem Arcliitefto theatri Marcelli, quico- ronam projcccric duplo fcremigis, quam parerac. Idtamen vidco noa difplicuiflc Sangallo, qui in ex- trucnda F.irnefiorum domo, eadcm lit ufus corona. n>] Idcm. Suntomniiiogutts , qusiucorona ima fcalpuntur ad fingulorum triglypliorum perpendiculum,
deccm & o£to , (igura diverfa; ab iis, qua; fub triglypliis propendent. Nam ha: affifti coni fivc metx figura dcformantur, illa: vcro ad circmum propcndent verticofa:, ut inverii :urbinis imam pene partem in fpeciem rcferanc, qua: tamenfcnfim imminui videatur. Atquicumguttarum aqux liabeant imaginem , oportcbat inSmas utrarutnque partcs fphxroeides habcre fclicma, id eft, efle orbiculacas. Lea Alberttu cxiftimavit fup- pcndentcs triglyphis gutcas rcprxfeinarc claviculos fcx fubafFixos tignorum ( quorum rcfefta capita &fupei: trabcm trajcil.i tiiglyph.i referunt ) rccinendorum gratia, ne rcgrcdiantur introrfus. Quidam progutcis fcalpfemnt, campaiiulaspromincncibusropalis.ideftmallcoiis. Id verofefacerc Antiquorum excmplodi- , ccbant, quodtintumabeft,crcdam,ut affirmarc aufim, carere prorfusratione.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Guttarum Coronae & Epiftylii dcformatio.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
■]
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Idcm. Id eft, in opcribus, quorum intercoluninia, praner r
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
é
n
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
accipiuuii. .S.-d
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
ç
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
narum intcrval-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
co
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
lum ! d«ii \°mm Ô '"Ñ"""1 d,ftnbution= ^ ratio habcnda eft. Nam fupra trium cc
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
, addit
|
moduli fex & femis,
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
loaaitngiyphon. Sedhic advettend'·™ J:-n--' - - - ■ '■ "
cpdiylus. Mcdianum enimia utro.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
ter mcdianum
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
coluana m tlilJZ Ô™!" utroJ1u^raoftylon cft: nam in fyftylo monotriglypho babct craff.tudinem
^*. Nttacvo^rS" · «V»· inteceoTanmium tantum patcret, quant.im craffie cfll-nt eolumnx
«iwmunuai onrmr / á On0t"gyP,0n' cnju* a"g^™i«ercolumnia nonhabentplures triglyphos
«t lpa.ua, duarum columaarum. Scdquemadmodumnon i» multum ante, Lercolumnium intcr-
ptetati
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
68 Ì. VitruviiPollionis
v.xnnXpl tetraftylos crit, dividatur in partes xxm. Si hexaftylos erit, dividatur ia
F.xxvm.partes xxxv. Exhisparsunaerit modulus, adquem (uti fupra fcriptum eft)
operadiftribuentur. tqj Itafuprafingula epiftylia, & metopae duas, & triglyphi
[>] finguli ernnt collocandi. In angularibus non amplius, quam quantum eft
fpatium [/] hemitriglyphi. Accedit id in [>] mediano contra faftigium trium
______________________________________________________tfigiy-
pretati fumus, quantum a triglyplio ad triglyphum eft fpatii, ita fl hoc loco accipimus, non dubium eft, øßá
iintfuturimoduliquatuor, id eftduxmctopa: & triglyphus unus. Eftoigitur genushoc nonfyftylon , fC(j fy ftylon monotriglyphon. *] Idem. Locus hic etiam in veteribus codicibus mendofus eft.fcribendum autem, fitetrafiylos erit, dhidatnr inpartesxixs. Si hexafiyloserit, dividatur in partes xxixs. Id itaoftendo ; hoc difrcrt opus fyftylonmo. notriglyphon a diaitylo, quod in hujus angularibus intercolumniis funt metopa: trcs & triglyphi duo, ø\ efficiunt modulos fex cum diinidio, inmediano vero metopx quacuor & triglyphi tres, id eft, modulino. vem. Inilliusautemintercolutnniisangularibusfunt metopsduascumtriglyphouno, id eftmoduliqua- tuor, in mcdiano vero metopx tres & triglyphi duo, id eft moduli fex & femis. Non enim eft neceflc admo. nerc, fupra tctrantes columnarum medios lingulos efle triglyphos, id eft, modulos totidem. Superatur igi. tur fyilylon opus utrimque fingulis duobus modulis & femiife, & in medio totidem (de tetraftylo enim nnnc mihi eft res) id cft, in univerfura modulis feptem & femifle. Atqui oftendimus tetraftyli diaftyli modulos effe xxvn; aquibus fl auferas feptem eos modulos & femiflem , quibusfuperatfyftylon, videbis fupereffe xixs. Quodlierit hexaftylon, fuperabitur modulis xns. quibusablatisreftabunt xxixs. <j] Idem. Supra fingulas epiftylii partes é non qua: intercolumniis refpondent, fed qus fuut a triglyplio fuper columnam collocato ad proxims columna: criglyphum. Id vero fpatii fuperat intcrcolumnii intervallum modulo uno, id eft,hinc atque hinc femimodulo, quantum fcilicet mctoparum tetrantibus columnarumin. vehitur, fedetque. j·] Idem. Et hic locus unus eft e pulchre contaminatis. Italiabent omnia, qu£ viderim, exemplaria; adeo per- tinaciter in errorcm confpirarunt. Collocantur autera finguli triglyphi, non bini, unde & monotriglyplii nomen naftum eft idoperis genus. Quare pro bini, finguli fcribendum: nec enim poflunt efle in interco- lumnio triglyphi bini, ubi fuut folummodo metopx dux. f] Idem. Inolevit & hic jampridem error Vitruvii codicibus. Expungenda vero eft diitio dimidiatum. Nam quantum hemitriglyphus amplus eft, tantum in angulis, quantum contra&urafcapi patitur, (ea enim pru- denti ArchiteCto moderabitur) reiinquendum; ideft, femimodulus utrimque ; qux diximus femimeto- piorum nomineaccipi. Quod ßÀ animadvertere feverius &. caftigare mihi permittatur; nam aliquid omnino libertatis aflumendum eft , fi locum hunc corrigere velis, depravatusenim manifefte cft: vel reclamanti- bus omnibus exemplaribus ifti fcriptura» notam inurara,& iil deportats locum hanc fubjiciam; in angulari- bus non amplius , quam quantum eft ipacium hemitriglyphi. Triplicem enim habendam cffe in triglyphis diilribuendis epiftyliorumrationemcenfet > angularium, mediani & eorum qus inter hoc & illa func. Ifta ait in fyftylo & monotriglypho genere habcre meropas duas & triglypbum unum, angularia autcm femi- triglyphi fere fpatium, neque amplius quicquam. Medianum vero triglyphos duos & raetopas tres; ita cnim nos emendamus. t] Idem. Hic eciamlocus tn omnibuslibristurpi maculaeft fxdatus. Fiericnim nonpoteft, utcollocaw fupra columnas triglyphis, in mediano intercolumnio triglyphi tres conftituantur, & non plures quam trcs mecop». Quare ßú eam fcriptionem recipimus, exigenda loco diftio irium, & pro ea fcribendum quatuor, ut iit trium triglyphorum &quatuor metoparum.Statim enim poft collocatos fupra columnarum tetrantes tri- glyphos, fequiturmctopa, deinde triglyphus, poftea metopa, inde triglyphus, poftea metopa tertia, deinde tercius triglyphus, quem fequitur quarta metopa ; derautn fupra columnam triglyphus. Vides in incerco- lumnio efle metopas quatuor, cumfint triglyphi tres. Sed quod cenfueriraus diaftyli & fyftyli diverfa effc mediana incercolumnia, fcribendum
OpUS tetfaftylon diaftylon. cA"e exiftimamus , duorum triglypho- rum & trium metopamm . Deforme
enira mihi vidctur, medianum interco- lumnium efle proportionis fefquiquar- ta; ad reliqua . Sed dc intercolumniis Doricis & intertriglyphiis in uniyerfuffl ita habeto. Diaftyli intcrcolumniapra:- tcr medianum.habcnt tres columnaruffl craflitudines , intertriglypliia plus hoc habcnt femiiTcm columnx. Hoc loco intertriglyphium accipio pro fpatio, quod e(l ë triglypho qui fuper medios columna: tetrantes collocatus efti *» proximum pari in loco conftitutuai: alioquin eram mctopa; nomine appd'a" Iaturus.Medianum intcrcolumnium pi- tct quatuor columnarum craiTnudinenii intcrtriglyphium fuperat hoc ipatium femifle columni. Syftyli intercolun1' nia, excepto mediano, lubent intcrva'- lum columns unius & dimidix , intertriglyphia patent guancum funt crafla: dua: colurana:. Mediano iatef |
||||
|
de Architectvra Lib. IV. 69
• 1 horum & quatuor metoparumfpatium, ut latius medium intercolum-
■1 acccdcntibus ad sedcmhabeat laxamcntum, & adverfus fimulacra Dco- "'mafDeausdignitatem. Infupcr triglyphorum capitula corona eft collocanda Mhens (utfuprafcriptumcft) cymatiumDoricuminimo, alterum in fummo. Trem cumcymatiiscoronacraflaexdimidia. Dividends autem funt in corona ma ad perpendiculura triglyphornm & ad medias metopas [*] viarum direftio- nes ' &«mttaram diftributiones, & reliquaquoque, quemadmodum didum in diaftvlis° Columnasautcm ftriari ÷ ÷ ftriis oportet, Ï] qus fi planae erunt, aneulos habeant x x defignatos: fin autem excavabuntur, fic eft forma facien- da° ita uti quam magnum cft intervallum ßúÞ÷, tam magnis ftriaturae paribus la- tcrlbus quadratum dcfcribatur: in medio autem quadrato circini centmm collo- cctur · & agatur linea rotundationis, qusequadrationis angulos tangat; & quaru tumcritcurvaturxinter rotundationem & quadratam defcriptionem, tantutn ad formam excaventur. itaDorica columna fui generis ftriatura: habebit per- fetlionem.De adjcdione ejus,que media adaugetur [j3> (uti in tertio volumine de lonicis eft perfcripta) ita & in his transferatur. Quoniara exterior fpecies iymmetriaram , & Corinthionim, & Doncorum, & lonicorum eft perfcripta, neceflc eft etiam interiores cellamm pronaique diftributiones explicare. C á p. IV.
De interiore ceUarum &' pronai diflnbutiont_j.
Dlftribuiturautemlongitudoxdis, uti latitudo iit longitudinis dimidiaspar-
tis, ipfaque cella parte quaita longior fit, quam efl: latitudo cum pariete: qui paries valvarum habuerit collocationem. Reliquas tres partes pronai ad antas v_ habc- parictum procuirant: qux antae columnarum craiTitudinem habere debent. bit^. I 3 Et
columnio dantur craffitudines tres; intertriglyphium babet cum eo fpatio & columna: femiflem. Haftenus
FhiUnder. Vcruni li rem bene aJvertas de qua agitur, yidebis bac correftione non cfle opus: Nam cum in opcre tctraflylo Jiaftylo iint triglypbi undccim,& metopa: dccem,& duo hemimetopia angularia, atq; ita in univcrfum mctopx intcgra? itcm undccim, fi iingulis triglyphis collocatis fupra columnarum tetrantes tri- buasduo hcmimctopia, relinquetur ut medianum intercolumnium tantum habeat inter tres triglyphos metopasdaas, &itidcm utrimque duohemimetopia, & duo/cliquaintercolumniainter triglyphos duos unammetopam & itidemduo hemimctopia: Namfimcdiano intercolumnio autintertriglyphiodes ( ut liic facit VhdanAer) trigiyphos tres & metopas quatuor , & viciflim aliis duobus utrimque intercolumniis triglyphosduos & metopas tres; nibilrelinques triglyphis fupra columnas collocatis: ut liquct e figura quam Philander dcdit. , ... ï «] Philander. Aliis in codicibus hic & paulo ante legitur, direffiones. Cujufmodi autem fcalptura:fuerint.non
convcmt, divcrfis divcrfa coujieicntibus. Atque nondum fatis coniht quid ftatuam, nullo relidlo ve- ibgio unde quafi via ftcrnatur. x] Idem. Columna: Doricxaut angulis iniigniuntur viginti, auttotidem excavantur ftrigibus, fcd fuo
quodam & proprio modo, ut bic prafcribitur. Nam eft aliud ftriandi gcnus lonicis debitijm, dc quo ipfc dixit cap. ultimo Iib. 3. Qua: ilriantur columna:, aut reftis lincis aut in clavicularum modum furfum ver- iusobvobtisftnantur, utun torcularium cochleis viderc eft. Corinthix abIonicis ftrias mutuantur, fed aut tora: a fummo ad imumcxcavantur, aut partium trium infima veluti baculo inferto oppletur. Vidcantur extrautbem fcapi Corinthu onychini duo, fecundo fere lapide ad viam Nomentanam, in xde ¼. Aquctis, nnro artihdo ftnati, fed non cx prxccpto. Sunt & in urbe in Bafilica D. Pctri.alterno ordine ftriisclavicula- tim Ip.ratimquc obvolutls ftnata, & frondibus, figillis, ayiculis, palmitibus racemifque afDera;. } j lacra. uc adjeftione, qua: a Gracis d.fta cft UtQt, qua in vencrem crefcit columna, ejus libri capitc fe-
cundc» praclcnpfat. In ventrcm autem crcviiTc.teftis etiam poterit cffe PeA«»<«,explicans locum illum ter- "Ô, 'n V5re"LCweronwdc Architeftis loqucntis. Dicunt, eifcre nullam effe columnamcmxad perpcnd.culumcllcpofllt. Perpendkuhm, ait, linca Uttrum iauditatem probnt, afitmmo ad imumaltitu- •W&& C Hocucun,'nomnib"^°l«mniStum maximeinftruailibusevenit.inquibus autmcdiaaut 21 ,; r ·Ô'<÷ t Notandura'1utem·fuperioremlocum, cuiliteram t appofuimus,in v«eri co- *«^ ft„ ■ fn 1 iempT? ad marg,ncro adjunaum invcni, ita lcgi; trium triglyphorum d trium mttt-
*hZ£l Ô iJ!'q ">edmm '"'"■celumnium accedemibu, ad adern habeat laxamentut», & V ZZcZlh^ m'>il'eati!d'S"i'',tem· ^ß1°™ ^fupcrioribushuccraduauseft. namfupra io
|
|||||
|
*]Phi-
|
|||||
|
ãï Ì. Vi Truvii Pol uonis
Etfiaedescritlatitudinemajorquampedes xx, duscolumna; inter duas antas
interponantur, qua: disjungantpteromatos &pronai ipatium. Itcm intercolum. niatna, qus erunt inter antas & columnas [V) , pluteis marmoreis flve exin. teftino opere fadis intercludantnr, ita uti fores habeanr, per quas itincra pronao fiant. Item fi major erit latitudo quam pedes ÷ l , columnae contra regiones co. lumnarum,quaeintei:antasrunt,inuOrfuscollocentur,&eajaltitudinemhabeant
aeque, quam quse iiintin fronte. Craffitudines autem earum extenuentur his ra-
tionibus, uti fi o&ava parte erunt,qua: funt infronte, has fiant novem partes.
Sin autemnona, aut decima; pro rata parte fiant. In conclufo enim aere,fi
quae extenuatae erunt, non difcernenmr: fin autcm videbuntur graciliorcs, cum
exterioribus fuerint ftris ÷ ÷ é Vi in his facienda: erunt ÷ ÷ í 111 aut ÷ ÷ ÷ 11. Ita
quod dctrahitur de corpore fcapi. ftriarum numcro adje&o adaugebitur ra-
tione, quo minus videbitur, & ita exiequabitur diipari rationc columnarum craf-
fitudo. Hoc autcm efficit ea ratio, qnodocnlus plura & crebriora figna tan-
gendo, majore vifus circuitione pervagatur. Namque ßú dux columnaz acque
v.crajfu. craGTx lineis circummetientur , c quibus una non ftriata & altera ftriata, &
v. firi- [£] circa ftrigium cava & angulos ftriarum linea corpora tangat, tametfi colura-
glmm. nx ^que craflae fuerint, lineas quje circumdatie crunt, non erunt aequales, quod
v.firi- ftriarum& ftrigium circuitus majorem efficietlinea: longitudinem. Sin autcm
gimm. |loc -ta vi(jebitur, non eft alienum in anguftis locis & in corsclufo fpatio graci-
liores columnarum fymmetrias in opere conftituere, cum habeamus adjutri-
cera flxiarum temperaturam. Ipfius autem cellae parietum craifitudinem pro
rata parte magnitudinis fieri opoitet, dum anta^eorumcraffitudinibuscolum-
narum finta:quales, &fiextru£i:i futuri fint, quam minutiifimis cjemcntis re&e
ftruantur. CO Sin autem quadrato faxo aut marmorc, maxime rnodicis pari-
bufque videtur efle faciendum : quod mcdia coagmenta medii lapides conti-
nentes firmiorem facienr omnis opctis perfe&ionem. Item circum coagmenta
& cubilia \â\ eminentes expreffiones, [V] graphicoteram cfficicnt in aipectu
deledationem.
C á p. V-
Oe&aibm confiituendiifecundum regiones.
|
||||||||||||
|
JE
|
Des autem facrse Deorum immortalium,ad regiones quas fpe&are debent,
|
|||||||||||
|
iic erunt conftituendx, uti fi nulla ratio impedierit, liberaque fiierit po-
teftas [>] sdis, fignum quod erit in cella collocatum, fpe&et ad vefpertinam
coeli
|
||||||||||||
|
Caf.iv. Ë] Philandcr. Plutei Iioc loco dicumur fepta rmrmorea, aut ex lateribns, aliave matcria , quibus incercolum·
niaobfcpiri, interdudive folent: opus auteminteftinum cft, quod e ligno conftat. i] Ideni. Inaliquibuslibrisinveni firiglium. quamfcripcuram Hermolaus & Sulpitius probaverunt. HanC
noftram, id eft Iucundi, rctineo.Nam s?'i| Grxcc efl canaliculus, ut ait Vitruv. lib. x. cap. xv. Columnaruni ftriatucam vocac Ariftot. Ethic. lib. ÷. fdAQi, quafi virgationem dicas. Ncque videtur rcm intcllexiffe enarrator Euftratius, qui ait effe ôô&ë «J ì^ß^êßï^ôÞÀîé», quandofcilicec adangulos reflos collota- tur. Ariftotel. cnim (jmS&ito oftrca nominat, quxLatini pedmata , ftriata & virgata vertere polTunt· Á quo fx^JhiTHi xUsut ftriacas columnas appellaveris. Videflura in Lexko. Omnino autem legendum utroquc loco Striglium; & illo lib. x. cap. xv. ro&iyi· nam sf<| niliil eft. c] Idcm. Quadrata faxa, ut iis confulanms, quibus acies ad intclligendum cft obtuiior, funt lapides cxfi ñ3ÃÉ'
bus angulis, licet non paribus lateribus. Ha;c illc. Opponuntur autem ab antiquis CEmentis. ClauA. Sdtnfj· in Solinum pag. 378. Graci vocant óõõïïì^é ëß^÷, quodLatioi quadratumfaxum. Hefychius óõàïì^ , """' J)»>itC34, éóíßñï/ö, quod ex omni parte fcilicet quadratum efl:· LapiAem de talia vulgo vocamus. rfj Idem. Inafperitatcmexcife, promiaentcs, & quod vulgo dicimus relcvata;. Quod genusvidetur infupcr'
biffimi pontis reliquiis, qui ad Narniam excruftus erat. e] Idem. Metaphoricws diiftum, pro, vehemencius obleftabunt; magis cxprcflam , majorifve encrgia: efn-
cient. Cap.y. ë] Philaader. Teropla ita futit conftitusnda, ut eorum frontes in occidcntem vcrgant. icaenirafuturuiD^'
|
||||||||||||
|
r> å Architectvra £ib.IV. 71
j. reori0ncm. Uri qui adierint ad aram immolantes, aut facrificia facientcs,
fDcftcnt ad partem coeli orientis, & fimulacrum, quod crit in aede: & ita vota fufcipientes contueantur sedem & onentem coeli, ipfaque fimulacra videantur v-**dtm. exorientia contueri fupplicantcs & facrificantes: quod aras omnes Deorum ne- ceflc cflcvidcatur adoricntcmfpeaarc. Sin autcm natura loci intcrpcllavcrit, tunc convcrtendx funt earum fedium conftitutiones, uti quamplurima pars moe- v. regh- nium e tcmplis Dcorum confpiciatur. Item fi fecundutn flumina aedesfacrifc »<"»■ ficnt ita utiAgypto ckcaNilum, ad fluminis ripas videnturfpe&aire debere. Similiter fi circum vias publicas erunt asdificia Deorum, ita conftituatitur, uti prsetcrcuntes poifint refpicere, Scinconfpeaufalutationesfacere. C á t. VI.
De ofiiorum & antepagmentorum facramm
iiiium rationwus. |
|||||||||||||
|
Ï
|
Stiorum autem & eorum [>] antepagmentorum in sedibus hae futit rationes,
uti primum conftituantur, quo genere funt futurse. Genera funt enim [lf\ |
||||||||||||
|
thyromatwn hsc, Doricum, Ionicum, C^I! Atticurges. Horum iymmetfiae
Dorici generis conipiciuntur his rationibus, uti corona fumma, qus fupra ante- pagmentum fupcrius imponitur, [d~\ xque librata fit capitulisfutnmis colum- narum, qu£ in pronao fuerint. Lumen autem {/} hypothyri conftituatur fic, uti qux altitudo &'dis a pavimento ad lacunaria fuerit, dividatur in partes tres femis,& cx iis dax partes lumini, valvarum akitudine conftituantur. Hxc autem dividatur in partcs duodecim, & ex eis quinque & dimidia latitudo luminis fiat in imo , & in fumrao contrahatur, fi erit lumen ab imo ad fexdecim pe- des, antepagmenti tcrtia parte. Sexdecim pedumadvigintiquinque, fupenor pars luminis contrahatur antcpagmenti paite quarta. Si a pedibus viginti quin- que ad triginta, fumma parscontrahaturantepagmcnti parteoftava.Reliqua quo
|
|||||||||||||
|
ut aluria Hc fimulacra ea ilnt partc , qua pritDum terra illuminatur, ut indc veluti furgemia cum Sole hxc
confpiciamus. Vccuscnim fuit apud gentes in adorandis Diis rcligio , ut ad oricntcm converccrentur, & nos recepimus Can. Ecdciiarum xi.diftinft. Mcrcurius autem Trifmegiftus in fine Afclepii tradit, Sojc occidcntc, cum quis Dcum ornre voluerir, in Auftrum intendere debcre.Sole vero orientc, in eum qui Sub- fotanus dicitur. Et conferre quidcm arbitramur, fi ftatuxin templo ponantur, uc imperitorumanimi reti- ncantur, dum fc Divos adire credunt: fimul, ut dum videmus eos , qui bene de hominum gcncre mcriti func aut vitx integritatc cxteris prxftitcrint, in Divos rcferri, ad virtutis imitationem inccndamur. ë] Philandcr. Antcpagmcnta funt lapidcs utrumque oitii latus munientcs, qui & antx dicuntur. ■s^cffahi a Cap. ãé. Grxcis, live sMflyKsinominantur: nam paraflatas aliud efledicemuslib.v.cap. i.Scd & paraftas ex nonnul- lorum fcntcntia pars cft Grxcorum xdificiorum, ut fcribit Vitruv. lib. vi. cap. x. Claud. Sitlmaf. Antc- pagmenta&aiuxdiffcrum. Vide Feftum. In tabula Marmorea apud Philand. &iuo^uover[M teguldspri- tncresomncsin antepagmcnloferro fi%its>, gfc. Vide & Lexicon. orum. Qux autiqui nuicjuam nili quadrangulafeccrunc, (icuti neque Tcneftfas. Pofteri
vcro ctiam arcuatis uii funt, poftquam pcflum ivit Archiceftonicc, & negleftis probatiifimotum operum excroplis Gcrmanorum arbitrio cxptum xdilicari. Portas urbium fuifle arcuatas, qux extant vetcrum mo- numenu, fucrint argumanto: privatarum xdium aut etiam facrarum arcuatum oftium haud invenias. t] Wcm. PtoCorinthiohoclocoinceliigcndum, & fioe hujus capicis. J] Idem. lIUufmodicoronafuaaltitudinecritdcfOrmisjquamobremfuictempus, quum exiftimavi fequen-
tem locum ualcgcndum, uti qu& dtituia aiisapavimentoadlacunarinfuerit, dividatur inpartes tres.tf ex cu dm.partesfemu lumini.valvarumdtitudineconfiituantur, non utifcriptura eft, in fartes trcs ($ fimu, & »J Idcm. Hypothyrum aati ôß÷Üï-ìñ Ö ^'jjct.id eft.hfancem inanitatem & vacuum ipiius oftii, (ive lumen.ut
cnam poftea vocat, dixit. Pollux lib. x. cap. iv. fe &&,, nifi mcndofuseft codex, vocat.Hermolausenim ò >*£"* «giuc videtur, & g«fygjjh; pro ipfis foribus & valWs. Alias hypothyri nomine lumen inftrius ^ignihcatur. Illud fortaflc non fuerit negligcndum , valvasdici, quaeintusapcrircntur, fores autem qua: fiecclT <Juciftui*Granunaticis> quostamennegligcreiniis, quse Architeftqrsfunt, fuerit aliguando |
|||||||||||||
|
*]Phi-
|
|||||||||||||
|
72 Ì. VlTRuVIl PoillONIS
quo altioraerunt, ad(*) perpendiculum videnturoportere collocari. Ipfaau.
tem antepagmenta crafla fiant in fronte altitudine luminis parte duodecirna, contuahanturque in fummofuascraffitudinisquartadccimaparte. Supercilii al. titudo, quanta antepagmentorura in fummaparre crit crafiitudo. Cymatinm faciendum eft antepagmenti parte fexta. Proje&ura autera quanta eft ejus craifi. tudo. Sculpendum eft cymatium Leibium cum aftragalo.Supra cymatium qU0(i erit iniupercilio, collocandum eft [/] hyperthyrum craffitudine iupercilii, & in eo fcalpendum eft cymatium Doricum, Cg] aftmgalum Lcfbium fima fcalptu. ra. Coronadeindeplana fiatcumcymatio: projeftura autem ejus erit, quanta altitudo fupercilii. quod fupra antepagmenta imponitur. Dextra ac finiftra pro- v. iffi. je&une fic funt faciendae, uti (t) crepidines excurrant & in ungue ipfa cymatij conjungantur. Siti autemin Ionico genere futuraeerunt, {h~} lumenaltum ad eundem modum, quemadmodum in Doricis ficri videtur latitudo, conftituatur, uti altitudo dividamir in partes duas & dimidiam, \j1 ejufquepartis unius femis ima luminis fiat latitudo: contra&ura; ita ut in Dorieis. Craflirudo antepagmen- torumakitudineluminisin frontexivparte,cymatium hujus craffitudinis fexta: reliqua pars, prseter cymatium, dividatur inpartesxi é; harumtriumprima [k] v. ex ea corfa fiat cum aftragalo, fecunda quatuor, tcrtia quinque, esque corfas cum Sque. aftragalis circum concurrant. Hyperthyra autem ad eundem modum compo- nantur, qucmadmodum in Doricis hyperthyridibus. [/] Ancones, five prothyri- des vocentur, exculptae dextra ac fmiftra prapcndeant ad imi fupcrcilii libra- menrum, prseter foliura. Ex habent in fronte craffitudinem cx antepagmentis tribus
*) Philander. Id eft, fine ulla contraftione , aut potius fi lumen ab imo ad fummum fuperabit pedes triginta,
fecundum ratam partem,ad eundem raodum expediendaeritluminis concraiiura. Atq; ita adperpendiculum collocari, crit tantifper pro rata portionc lumcn diminuere, dum tandem aliquando eo altitudinis veniat, »t nulla contrattione opus (it. Qua; cnira ab oculo longius abfunt, fuapte natura graciliora videntur. /] Idem, Superliminare Plin. diciturlib.xxix.cap.lv. Gra:ci Jv&v januam ilve oftium vocant , quod voca-
bulum Germani retinuerunt, tljur appdlantes, iicut íðßî5"î°» U&«tf)tir. Ab eo Cicer. in Verrem, Ammiao. & Orof. pfcudothyrum dixerunt propoftico, ideftoftio in parte Jediumpofterior», quafi falfum oftium dicerent. g] Idem. Vetetum codicum fidem fecutus, & vim verbi, monui aliquando Sebaft. Serlium, Iocum hiinc cor-
ruptum non cfle , pro fine fcalptura. dicebam enim Rmx fcalptura: efie aitragalum , qui fierct parura erai- nentibus expreffionibus,(id vulgus vocat humiliter relevatum) five qui rclimas caprarum nares fua fcalptura id cft lineatnento imitaretur, & non torulum, ut ca:ceri,fed echinulum. Nam cymatium Lelbinm (cujus hoc loco meminit Vitruv.) ab alio non abhorrere obfervavi, fi modo Lef bium ullum hodie videmus , nifi & quis fcalptura: ornamcntum difcriminis loco additum veli: exiftimare. Figuras fubjeci cymatii Lcfbii, & Lefbii aftragali. Cymatium Lesbium. Aftragalus Lesbius.
|
|||||||
|
Claud. Salmaf. Forte Simas fcalptas vel piftas. nam in tabula marmorea habes Sim as PictAs. Vel delen-
dumScalptura. Sicenimlegeadum ; &ineofcalpcndum eftcymatium Doricum , aftragalum Lefbiuffli ■fimas. J) Philander. Id eft margines, extremitates, projeftura:, atque adco oinamentaOmniacircumcurraDt, S
junftiones ad unguem & ÷æ ôü Üê.ò/.æ\ß contcrrainentur. h\ Idem. Cum fint graciliores & altiores columna: Ionica: Doricis, debuerat ccrtc Ionicorum oftiorum lu-
ineDnonidem, fed akius cfle. Idquodfi non fiet, crefcet in immenfum corona, fietque e dcformi n00 amplius tolcranda. Sed intelligit, ahitudinera ardis a pavimento ad lacunaria dividendam efle, uti dictun1 in Dorica, ideft, trespartes& ex eis duas partes & femis lumini valvarum conftituendas. Ita enim rcftitW' mus, vel omnibus excmplaribus reclamancibus. »] Idem. Hoc (iverumlit, fatifqueemaculatifunt codices, atquerationemhabeasSymmetrianntercoIiiffl'
niorum, quam antea prxfcripfit, fiec lumen in ima parte latius medio incercolumnio , quod ccrte & vitio- fum & deforme eft. Vt fortafle fincerior fit MS» codicis leftio, in quo deeft vox femis. i] Idem. Coriaquid eflec, qui de iftiufmodi rcbusdifferunc, qua:fiverunt. Egodum remaltius confider0'
primam fafciam interpretorantepagmentorun). Primam vero intelligo, qux eft verfus hypothyrum. GMW* Salmaf.KipQa. videHefychium. qui interpretatur êåø«ë«5, m&f&xuvoK, Å7Àê'ë|«?, òæöýí÷ß jripjai'' l] Pluknder. Sunt menfula: qua; capitibus fuis in volutarum anfraftus implicancur, ad S majufculi & oblong1
formam, & propendent ab ima corona fecundum ahtcpagtnenta ad libramentum imi fupercilii. w]Pn"
|
|||||||
|
>
|
|||||||
|
i
|
||||||||
|
dh Architectvra Lib. IV. 73
tribus partibus unam, in imo quarta parte graciliores quatn Giperiora. Fores ita
mpin»antur,uti \m\ fcapicardinalesfintexaltitudinclunjinistotiusduode- cima parte Intcr duos fcapos tympana ex [»] duodecim partibus habeantter» partes.' Ì Impagibus diftributioncs ita fient, uti divifis altitudinibus in pac- tcs quinqiie,dua: fuperiori, tres inferiori defigncnmr. Super medium medii im- Pa<res collocentur, ex reliquis alii in fummo, alii in imo compingantur. Latitu- do impagis fi.at tympani tertia parte, cymatiumfextaparteimpagis. Scaporuih latitudincsimpagisdimidiaparte. Item [/»] rcplum de impage dimidia & fexta partcfcapi. quifunt antefecundum pagmcntum, dimidium irapagis conftituan- tur. Sin autem valvatce erunt, altitudinesitamanebunt; inlatitudinemadjicia- turamplitisforislatitudo (fiIqlquadriforisfuturaeft;)altitudoadjiciatur. Att> curecs autcm iifdem rationibus perficiuntur, quibus Dorica. Praeterea corfae fub Lymatiisinantepagmentiscircumdantur. qus ita diftribuidebent, utiinantc- pa^mentis, prxter cymatium, ex partibus feptem habeant duas partes: ipfaque Forium omamcnta non fiunt [/} ceroftrota neque bifora, fed valvata, & apertu- ras habehtin exteriorespaites. Quas rationes aedium facraruminformationi- )us opoiteat ficriDoricis, Ionicis, CorinthiiTque operibus, quoad potui attin- *cre , veluti lcgitimis moribus expofui. Nunc de Tufcanis difpofitionibus, jucmadmodum inftitui oporteat, dicam. !n] Philander. Cardinales pro cardinatis dixit. Oponct, inquit, fcapos.eos, quorum cardinibus, id cft, clifpi-
dibus & cdolatis liogulis, (hoc enimmodo loquitur Coiuraella lib. 8. cap. n.) invertuntur fores , eflc ad- verlis cx duodecima parte luminis longiores.Ea vcro
longitudo additur , quod cardines in ca:fa cava infe- rioris & fupcriorisluminis veluti ia fccminas immit- tantur. »] Idem. Reftius fi habcant ternas partes & di-
midiam. o] Idem. Inipages funt reguL-e, qua: circumdanc
tympanum valvarum. Sexc. Pompejus fcribic, impa- gesdici, qua: a fabris in tabulis figuntur, quofir- mius cohsrcant, a pangendo, id eft, figere. Tympa- num autem noftri materiarii fabri fanellum vocanr, id eil, quadratum, five alterius figura; fpatium, quod in valvis aliove inteftino opere per ambitum indu- ditur. />] Idem. Replum dici coronicem impagis atbi-
tramur, qux ornamemicaufa iropagi adpingerctur, pra:ter cymacium.quod partem clTc impagis animad- vertimus. Vfurpatur & ea voxlib. x. cap.xvn. fed a!ia iigmficatione. Vide Lexicon. Claud. Salmafitu. Replum cfl: quod introrfus replicatur : replumcnirn ut duplum, triplum & fimilia. q] Idcm. Id eft feftain partcsquatuor condupli-
cabiles, ut utar verboab Ifidoro ufurpato, & rcm cx- piiinentc. Plin. lib. xi. cap. xxi. Crabrones nidos facere vcrc, & fere quadrifores, id cft, quatuor fora- minum. r] Idem. Lego Ccroftrota, ut intclligatur ccro-
ftrotumopus, cujus mcminit Plin.Iib.xi.cap.xxxvu.
m;eni,t;m é· . r wmentis & teflellis piilorum variis coloribus,& vcr-
""'"? ''Sno ™in°™™ corniium compofitum, u lithoftrotnm Upidibus, cujufmodi Przncfte pavi-
ten?Pic'f°rtaaV SV u? «.tnjao. in quo minntiffimis cruftulis ab co res gefce exprefli. Eadcra
|
||||||||
|
confpfc Pry, ^JSS^afeX^ilk hh°™s d fl^jbus, opUS úïáçþ Cymaboi piftoris,
|
||||||||
|
embfcmate feirmr- r~...........»·»«»~· ""ignitumatquepiaura : &Xyloftrotumligneo vcrmiculatum
xieD ninl ç,,ÃÃ' "^ -,° ftels"lii':iciis liSaeisaPtatl>m"queconfertum, quodBononia:in
ranwr NoTS ''""T""1 v,lilm"s'0P« Damianimonachi. Ea opera intcr piftura: generanumc- W loco kud^ V '!, P ,' À ^!1"15 pr° «r°n--o". l<-'g3tur clMhra«' & f°'»fle non abfurde. Nolo ib Vrb= »Î„;,Ô«' JPant.M AZriWx foreSi una PneolMU lex (Confules latam bdicant aono 1'tteru dercrinra fcfti. 8- r° ° ÷ V° P" ^«"^™"1) in marmorc tribus veluti pa^inis minutiflimis i'ibitat,tr4nQnam!'/"' ^™ N«poI«m cx agro in Hadriani Guilielmi domura, qui ad Ioanms majoris -"m.uonduro vi&Neapoli.non antc viderara,quam Ioannts Metcllus Sequanus ICtii Juvcnis Ê Grsce
|
||||||||
|
ö Ì. VlTRUVII Ñ Ï L L I Ï tJ I !
Grsce & Latinc doitus & antiquitatis cultor, copiam fecit. Quam, quia prater antlquitatis," quibuj
afpcrfa eft, veftigia, plcna etiam cft vocabulorum Architeilura;, fi his commentacionibus mfetuero, noe putofuturameorum, qua: (ut in Proverbio dicitur) nil ad Bacchum. Vcrba ha:e funt; qux nos propt![ charta; anguftiam, non per ejus latitudinem, quod in marmore crat faftum/fcd per longitudinem dcfuipfi. mus, fed ita tameo, ut quid in quaque pagina cflet, agnofcatur. Pagina prima.
AB COLONIA DEDVCTA ANNO X C.
N. FVFIDIO N.F.M. PVLLIO DVOVIR.
P. RVTILIO CN. MALLIO COS.
OPERVM LEX TT.
LEX PARIETI FACIENDO IN AREA QV& EST ÁÍÔÅ iEDEM SERAPI TRANS VIAM
QVI REDEMERIT PRJSDES DATO PR^EDIAQVE SVBSIGNATO DVVMVIR.VM ARBITRATV. IN AREA TRANS VIAM PARIES QVI EST PROPTER VIAM IN EO PARIETE MEDIO
OSTIEI LVMEN APERITO LATVM P. vl. ALTVM P. vl· FACITO EX EO PARIETE ANTASDVAS AD MARE VORSVM PROICITO LONGAS P.II. CRASSAS P.I:· INSVPER. ID LIMEN ROBVSTVM LONG. P. VIII. LATVM P. I:· ALTVM P. S~— INPONITO INSVPER ID ET ANTAS MVTVLOS ROBVSTOS DVOS CRASSOS S = ALTOS P. I, PROICITO EXTRA PARIETE IN VTRAMQVE PARTEM P. IV. INSVPER SIMAS PICTAS FERRO OFFIGITO INSVPER MVTVLOS TRABICVLAS ABIEGNIEAS II CRASSAS QVOQVE VERSVS S INPONITO. Pagmafecunda.
FERROQVE FIGITO INASSERATO ASSERIBVS ABIEGNIEIS SECTILIBVS CRASSEI!
QVOQVE VERSVS = DISPONITO NE PLVS S ~— OPERCVLAQVE ABIEGNIH INPONITOEX TIGNO PEDARIO FACITO ANTEPAGMENTA ABIEGNEA LATA S~- CRASSA -C CVMATIVMQVE INPONITO FERROQVE PLANO FIGITO PORTVLAQVE TEGITO TEGVLARVM ORDtNIBVS SENEIS QVOQVE VERSVS TEGVLAS PRlMORES OMNES IN ANTEPAGMENTO FERRO FIGITO MARGINEMQVE INPONITO EISDBi FORES CLATRATAS II CVM POSTIBVSESCVLINEIS FACITO STATVITO OCCLVDITO PICATOQVE ITA VT EI AD jEDEM HONORVS FACTA SVNT EISDEM MACERIi EXTREMA PARIES QVI EST EVM PARIETEM CVM MARGINE ALTVM FACITO P.X EISDEM OSTIVM INTROITV IN AREA QVOD* NVNC EST ET FENESTRAS QV£ IN PARIETE PROPTER EAM AREAM SVNT PARIETEM OBSTRVITO ET PARIETI QVI NVNC EST PROPTERVIAM MARGINEM PERPETVOM INPONITOEOSQVE PARIETES MARGINESQVE OMNES QV& LITA NON ERVNT CALCE HARENATO LITA POLITAQVE ET CALCE VDA DEALBATA RECTE FACITO QVOD OPVS STRVCTItE FlET IN TERRA CALCIS RESTINCTA I PARTEM QVARTAM INDITO NIVE MAIOREM CjEMENTA STRVITO QVAM QVJE OEMENTA ARDA PENDAT P. XV· NIVE ANGOLARIA ALTIOREM — £ FACITO. Pagwa tertia.
LOCVMQVE PVRVM PRO EO OPERE REDDITO eIdEM SACELLA ARAS SIGNAQVE
QV& IN CAMPO SVNT QVJE DEMONSTRATA ERVNT EA OMNIA TOLLlTO DEFERTO COMPONITO STATVITOQYE VBEI LOCVS DEMONSTRATVS ERlT DVVMVIRVM ARBITRATV HOC OPVS OMNE FACITO ARBITRATV DVOVIR. ET DVVMVIRATIVM QJ1 lN
CONSILIO ESSE SOLENT PVTEOLIS DVM NI MINVS VIGINTI ADSIENT CVM EA RES CONSVLETVR QVOD EORVM VIGINTI IVRATr,PROBAVERINT PROBVM ESTO qvod ieis inprobarint inprobvm esto dies operis ê novembr prlmel*
dies peqvn pars dimidia dabitvr vbei pr^dia satis svbsignata ervnt altera pars dimidia solvetvr opere effecto probatoqve. c. blossivs· q^f· wcob idemqve praes (x_ fvelcivs. q; f. cn. tetteivs. q^f·0' cranivs c. f. ti. crassicivs. Ca?·
|
||||
|
Architectvra Lib. IV. 75
|
|||||
|
C á ñ. VII.
De Tufcanis rationibm &dium fecrarum. Ocus in quo ardis conftituetur, cum habueritin longitudinefex partes, una
dempta, reliquum quod crit, iatitudini detur. Longitudo autem dividatur bipartito, & qusparseritinterior, cellarumfpatiis defignetur: quae eritproxima fronti,columnaramdirpofitionirelinquatur. Item latitudo dividatur in partes 'ecera, ex his tcrnx paites dcxtra ac finiftra cellis minoribus, five ubi alx futurae r. \bl funt, dentur, reliqus quatuormediaeaedi attribuantur. Spatiura quod critantc du· ccllasinpL-onao, ita columnis defignetur, utangulares contra antaspariemm extremorum e regione collocentur. Dux medis e rcgione panetum, qui intcr antas & mediam sdem fuerint, ita diftribuantur, utinter antas & columnas prio v- «»- res per medium iifdcm regionibus alterae diiponantur, eaeque fint ima \j£} crafli-tm' tudine altitudinis parte feptima, altitudo [bl teitia parte latitudinis tcmpli, fum- iTiaquecolumnaquartapartecraiTitudinisimae contrahatur. Spirae earum altx dimidia partc craffimdinis fiant, habeant fpirje earum plinthum ad circinum al- tam fu£E-craffitudinis diraidia parte: tO torum infuper cum apophygi craffum, quantum plinthus:capituli altitudo dimidia craffitudinis. Abaci latitudo, quanta ima craiTitudo columrue. Capituliquc craffitudo dividatur in partes tres: e qnibus una plintho, qux cft pro Abaco, detur: [V] alteraEchino, tertia Hypo- trachcliocumaftragalo&apophygi. Supra columnas tcabes [>] compaftilcs í. npo* jmponantur,uti fintaltitudinis modulis iis,qui amagnitudine operis poftulabun-^-/*· tur. Esque trabes compaftiles ponantur, ut tantam habeant craffirudincm, quanta fummae columnae erit hypotrachelium, & ita ilrit compada; \_f"\ fubfcu- dibus & fecuriculis, ut compaftuira duorum digitorum habeat laxationem. Cum cnim intcr fe tangunt & non /piramentum & pcrflatumventirecipiunt, tgl concalefaciuntur, & celcriter putrefcunt. Supra trabes & fupra parietes trajeftura mutulorum, quarta parte altitudinis columnae, projiciantur. Item in eorum frontibus antepagmenta figantur , fupraque ea tympanum fafti- giis cx [£] ftm&ura fcu materia collocetur, iupraque id faftigium, CO co- lumen cantherii. [£]]Templa ita funt collocanda, ut ftillicidium tefti abfoluti Ê 2 [Vjtcrtia-
] Philandcr. Miratus furo non femel, cumTufcanacolumna fit omnium finipliciflima , ntinufque parribus
ornata, ecquid feptimam partcm altitudinis in inucraflitudinehaberet, Dorica autem fextam tancum, cura pro gracilitatc & cencritate partes tcmperarifolcant, id eft, augeri aut minui. t] Idcm. Plin.lib. 3S. cap. 2.3. Antiquaratioertttcolumnarum^altitudinis.tertiaparsUtitiulmnmdelubri.
t] Idcm.Apophygis cum quadrarefert Scotia: partcm dimidiam inferiorem.fiquidem iri imo fcapo nominatur
aut baii, ut hocloco. Cum vero in fuperiori fcapo dicitur , Scotia: refert cumftu quadta partem iuperio- rcm, ut paulo poft, vocaturque & apothefis. Hujus lib. cap. 1. pro ipfo tantum conflcxu interpretati liunui. Namcx conflcxibus tancum coluranarum craflitudinem intelligendam arbitramur, non cx calcc aut fummo aftragalo. Etinaliaruracolumnarumdimenfionc, cum fit cum limbo fivc annulo pars fcapi, in Tufcana dem. Subaudi cum annulo uno. Nam non plus una regula circa imum cchinum ia hocgenere eircum-
cingi lolet.cum ßá Dorico, utfupra diximus.tres afFingi moris fucrit.Echinus cftlineamcnto rotunda; cavj:
lanc, non abiiniilis, plinthus opcrculum refert, annulus lancis pedcm reprsfcntat.
1 lilm' ò kr t?1'et "griseonjunais compofita:, quas cuergancas, ut interprecor, vocat, lib. <;. cap. ý r ur j ■ ublCudcs funt eabellas ligncx, quibus intcr fc trabes compineuncur. Eifccuriculis. Noftri id gcnus
(ubicudii■.tncnint,&cUvesvocant: fcribcmus&aliudlib.x.iap.xvT
1 U ' i!i°ii°eClIefiunt diaunl· Se<l'n|iujufmodivitiisVitruvioindulgendum.
«riliff ?"ec*meDtarioa"l«crculis,idcnimftruftura:nominefienificatur, vclligno .quodma-
1 IdT ""tcrici vocabulo fere intclligitur. b
& bfogh^Vfci,^'gmta' qU°dfummura totiuscuIminisfiftigium occupat, ut fup.c. 11. dc Culffline
tuie"0C1I10C0,4tCmpia %Dtaflkmenta' è"* tranfvcrfa fupra cantheiios ponuntur, fupra qua: collocan-
f«re imaeincm !!den.tor*Uf'opo«ere craffiores quamIatiorcs, quod eorum projeaurasdcnticulorum tc frontc. ' icnbat<3«e "b. 3 · dcnticulum oportcrc altitudinis fuae dimidiam partcm habere in /] Idcm.
|
|||||
|
76 M. VlTRUVlI POLLIONIS
[/] tertiatio refpondeat.C^Fiunt autem xdes rotundae,e quibus aliae monopterc
fine cella columnats conftituuntur, ali« peripterje dicuntur. Quas fine cella v-flyh- fiunt, tribunalhabent&afcenfumexfuxdiametritertiaparte. Infuper [>3fi:ylo. batas colurana: conftituantur tam ahx, quanta ab extremis ftylobatarum parieti- bus eft diametros, craflaealtitudinis fux cum capitulis & fpiris decums partis. Epiftyliuiii akum columna; craffitudinis dimidia parte. Zophorus & reliqua qusinfuperimponuntur, ita uti in tertio voluminede Symmetriis fcripfi. Sin r_ â^ autem peripteros ea cedes conftituetur, [V] duo gradus & ftylobatse ab imo con- Uta. ftituanmr, deinde celkeparies collocctur cum receflu ejus a ftylobata circa par- temlatitudinisqyintam, medioque valvarum locus ad aditusrelinquatur. Ea- que cella tantam habeat diametrum, prjeter parietcs & circuitionem, quantam altitudinem columna fupraftylobatam. Columnxcircum cellatn iifdem pro- portionibus fymmetriifque diiponantur. In medio tedi ratio ita habeatur, uti quanta diametxos totius operis erit futura, dimidia akitudo fiat C/>] tholi prseter florem. Flos autem tantam habeat magnitudinem , [^] quantam habuerit in fummo columnse capitulum praeter pyramidem. Reliqua (uti fcripta funt ea) proportionibus atque fymnietriis facienda videntur. Item generibus aliis con- ftituuntur sdes, exiifdem fymmetriis ordinatx & alio generc difpofitiones ha- bentes, utieft [/} Caftoris in circo Flaminio & interduos lucos £/] Veiovis. Itera
|
||||||
|
Tertiarii defonnatio. /] Idem* Tertiarii vocabulo intelligi-
muscum tranilrisligna, qusatefti cul-
mine dufta in utrumque latus a capreolis & columnari columna fuitinentur. Vt ex fubjunila figura intelligt poteft. ?»] Philand. Templorum quanquani
alia fiant quadrata , alia fexangula > alia multorum angulorum , Cceli naturam imitati vetcres s imprimis rotundis funt deleftati.Eorum vero qua: fine cellafunr, fed columnis tantum circumvallata, mo- noptera dicumur, quod genus eft Vefta: Corinthium,adforam boariumrqua: ccl- lam habent columnis obfeptam, peripte- ix vocantur.Horum excmplar antiquum nullum eft Roma:, fedTiburci vetuftiffl- mum. Bramantes tamen in mome Au- relio (ita cnim Credimus appellatura, a proxima Aurelia porca, quse D.Pancratii liodic dicitur,non montem aureum ab arcna: aureo colore, ut quiadhanc diemfcripferunt, putaverunt) D. Pctro Doricam extruxit. »] Idcm. Scribendum, infupcr ftylobatas, numero mukitudinis & accufandi cafu. Ha:cille. Vcrum V. cod. legit, ftylobata; columna:, quodfbrtafie melius; nam infuper hic accipere videtur propranerea: namcum hic ftylobata columna fuefit pro cella, cui fitaulacrum imponeretur, non vidctur hic pro integra columna fumi. o] Idem. Atqui lib. tcrtio dixit oporterc fieri gradus impari numcro: fed fortafle ibi quod fieri oportuit, hoc loco quod ejus generis erat proprium, docuit.
p] Idem. Tholuseft xdificiicamera , qus altius crefcens, rotundaformain faftigiatum cacumcn dcfinit, a quo waijsie»9»Ae«Jis £w«/ fcripfit Dion lib.53. Re enim vera Pancheum eft hemifphsrio teitum.hoc eft cir- culata camera , inquc medio hemifpharrio lumen ad circinam fjftum. Alias eft teftudinis umbilicus, id eft veluti fcuturn in nicdio tefto, quo trabes omncs conveniunt, ubi dona fufpendebantur, auftore Servio .ffineid. ix. Placidus Laflantius in tert. lib. Thebaid. Statii tradit effe in media templi cameralocumin quo voventium primitix aut exuvia: figebantur. Varro de re Ruft. lib. 3. cap. f. de ornitlionc loquens, Tholum dixit sdificiumrotundum , columnatum.duplici columnarura ordine, inter quas retibusproparietibusob- je£iis, avesomnegenus, marcimeque cantatrices nutriebantur. q] rdem. Supra tholum (mei lanternam, Italietiam tribunam appellant) fiebat pyramis.fupra pyramidemflos addcbatur. Quod quadamtenus Romx imitatus cft Bramantes in a:dicula periptera in monte Aureiio D. Petrodicata. Antiquumexemplareftnullum. r\ Idem. Flaminius circus didluseft, quodincampis Flamiuiis effct ardificatus; fuitvero illcubi efta;des D. Catharina: ad Botechias, ut vocant, obfcuras.
f] Idera. HocOvidiusFaftorumlib.nl. ————— SacrataquodiUis
TemplaputantlucosVeinviiitiiteiiitfs, |
||||||
|
deArchitectvra L é â. IV. ?ø
Item af »utius [*3Nenlori Diana: columnis adje&is dextra ac finiftraad huiiiefos
pronai. Hoc autem gencre primo fafta iedes, uti eft Caftoris in Circo, [Q Athe- nis in arce Minerva?, in Attica, [V] Sunio, Palladis. Earum non alise, fed exdem funt pfoporciones. Cdlx enim longitudincs duplices funt ad latitudines, & uti reliqua £x} exifona. quxfolenteiTeinfrontibus, adlatera funt tranilata. Non- nulli etiam dc Tufcanicis gcneribus fumentes columnaruhi difpofitiones, tranC fcrunt in Corinthiorum & Ionicorum operum ordinationes. Quibus enim locis pronao procurmntantae.in iifdem e regione cellae parietum columnas binas col- VAn locantes efficiunt Tufcanicoram & Graecorum opcram communem ratiocina- »*>. tionem. Aliivero removentes parietes a:dis, & applicantes adintcrcolutwnia pteromatosfpatio parietis fublati, efficiuntamplum laxamentum cellae. ReliqUa autem proportionibus & Sy mmetriis iifdem confervantes aliud genus figurae no- minifque videntur pfeudoperiptemm procreavifle. Hxc autem gcnera propter ufum facrificiomm convertuntur. Non enim omnibus Diis iifdem rationibus cedes funt faciendae, quod alius alia varietate facrarUm religionum habet effeflus. Omncsaediumfacraramratiocinationes, uti mihi traditae funt, expofui, ordi- nefquc & fymmetrias earam paititionibus diftinxi, &quarum difpares funtfi- gura & quibus difcriminibus inter fe funt diiparatse, quoad potui,figriificare fcri- ptiscuravi. Nutic de aris Deorum immortaliurii, utiaptam conftitutionem ha- bcantadfacrificiorum rationera, dicam. C á p. VIII.
T>e aris Deorwn ordinandu. AR& fpe&ent ad Orientem, & femper inferiores fint collocatae, qnam i!mu-
lacra, quse fuerint in •aede,uti fuipicientes divinitatera qui fupplicant & facri- ficant, diiparibus altitudinibus ad fui cujuique Dei decorem componantur. Al- titudines earum flc funt explicandae, ut Jovi, omnibuique coeleftibus quam ex- celfiifimx conftituantuf; Veftae, Terrae, Marique humiles collocentur: ita ido- nese his inftitutionibus explicabuntur inmediisasdibusararumdeformationes. Explicatisxdiumfacrarumcompofitionibusinhoclibro, in iequenti decom- munium opemmreddemus diftributionibus explicationes. |
|||||||||
|
Erat idtemplumprope Afylum , inter Capitolium & arcem Tarpciam, teftimonio Gell. Noit.Attic. Iib. v.
cap. xti. id.cft, ad Palatium. quod, poilquam ad Pont. Max. Reip. Rom. fumma tranflara cft, conferyato-
rium vocatur.
*] Claud.SalmaGusinS0lin.pag.S7· Lacini Aricins Diana ternplum proprie vocabant tJemus. Vnde ipii DianaNiWjwen/iiindigetabatur, & faccrdos ejusRex Nemorenfis, u: eft apud Suetonium. Plin.lib.xxxr.
cap. vii. Ex hislocis conftat Nemus proprie vocatum fuifle templum illud Diana: Aricins, quod in ncmo-
ribus pofitum effet. Ovidius:
Ecce fuburbanx temphim Nemorenfe ¿ßáðË.
t] Philander. Meminit hujus templiin proosmio lib. vn. Fuitautem ad Acropolim curantc Pcticle coiiilru- ftum ab Iftino Architcfto, aufiore Strabonc libro nono.
»] ldem. Sunium promontorium cfle in Atcica, pra:ter alios teftimonio funt Q^Curtius lib. x. & Sclioiiaftes Callimachi in hymno Dcli. Nam Homerus & Ariftophanes in nubib. ar.fci KsLucuck dicunt. Suniadis
autera Minervx racraiuit Paufanias in Atticorum principio , cujus dclubrum infnramo SUnii vcrtice cxiftc-1
re fcribit.
x] Vide dt hac voce Lexkon. |
|||||||||
|
Ì. Vi-
|
|||||||||
|
Ê 3
|
|||||||||
|
Ì· VlTRUVII PoLLIONIS
|
||||||||||||
|
T> Â
ARCHITECTVRA
LIBER QVINTVS.
Ñ R ¢ F Á Ô É Ï.
VI amplioribm voluminibm, Imperator, ingemi cogitationes prA-
ceptaque explicaverunt, maximets U" egregias adjecertmt fitisfcri- ptis autoritates: quod etiam velin nojtris quoque fiudiis res pate- retur, ut amplificationibm autoritas & in his praceptis augeretur, \fed id non efi, quemadmodum putatur, expeditum. ºæïç enim de \K_sirchite£tnra fic fcribitur, ut hiBoria aut poemata. HiBoru perfe tenent leffores; habent enim novarum rerum vari/ti expetfa- tiones: poematum vero, carminum metra & pedes, ac •verborum elegans dijfofitio, &'fententurum mterperfonas, ö verfttum diflintta pronttntiatio,prole6tandofenfiis legentium, perdttcit fine ojfenfa adfummam fcriptorum terminationem. id autem in Architeffura canfcriptionibus non poteJt fieri, quod 'vocabula ex artis propria ne~ cefitate concepta, inconfueto fermone objiciunt fenfibus obfcuritatem. Cum ergo ea per fe nonfint aperta, necpateant eorum in confuetudine nomina, tum etiampracepto- rum lale vagantes fcripturxfi noncontrahantur, & paucis &perlucidis fententiis explicenttir,frequentia. multitudineque fermonis impediente, incertas legentium effi- cient cogitationes. Itaque occultas nominationes,commenfufque e membris operum, pronuncians, ut memoria tradantur, breviter exponam. Sic enim expeditius ea re- cipere poterunt mentes. 7{on minui, cum animadvertiffem difientam occupationi- bus civitatem publkis Ö privatis negotiis, paucis judkavt fcribendum, uti angufio Jpatio vacuitatU ea legentes breviter percipere pojfent. Etiamque Pythagora, htfque qtti ejui h&refim fuerunt fecuti, placuit cubicis rationibm pr^cepta in 'volttminibus fcribere, confiituertmtque £a} cubum c c × í é verfuum., eofque non plut quam tres in una confcriptione oportere effe putaverunt. Cubus autem e& corpm exfex late- tibus aqttali latitudineplamtierum quadratum. Is cum eHjaffui, quam mpartetn incubmt, dttm eB intnttus, immotam habet flabilitatem: utifunt etUm teffera·, qttas in alveo ludentes jaciunt. Hanc atttemfimilitudinem ex eofampfjfe videntur, quod is numerus verfuum, uti cubas, in quemcunque fenfum infedent, immotam effieiat ibi memoriafiabilitatem. Graci quoque poeta Comici interponentes echoro canticum, divijerunt Jpatia fabularum j itapartes cubica ratione facientes, inter- capedinibus levant attorum pronunciationcs. Cum ergo h&c naturdi modo fint á majori-
a] Phiknder. Cubushicexfenariofit, qui fc mukiplicans, efficit fuperficiem quadratam cubi, trigintafex.
Eam autem fenarius fimultiplicavctit, facict cubum ccxvi. Cubus dicitur & Teflera a Martiano Jib. A- rithmctica;. Eumfcribit Tima:us Locrenfls Iibro de Anima rnundi (ut refert Rcuchlinus de cabaliftica lib. u.) ex tetragono nafci, folidilfiinum & ftabile omnino corpus , fex quidem latcra , 0¿0 vcro angulos nabens. Ejusverbafunt: þ< j $ ôßÀ^ãÜéÀß fywudZ, ô xvSn» \tyeu<im%<> »£ fiiScumi -ðÜí-ðé í£ì&> % ø· ô&.Ü'&Ëé |
||||||||||||
|
V. CCL
|
||||||||||||
|
'■êÉá
|
||||||||||||
|
j }á»é& 'Ë?'·
|
||||||||||||
|
(,} Plu-
|
||||||||||||
|
D Â Á R C Ì É Ô Å C Ô V R A L À Â. V. 79
maiorihui obfervata, animoque advertam, inttfitattu & obfcuras muhis res ejfe mihi
ftribendas·, quo faciltus adfenfus legentium pervenire pofimt, brevibutvoluminibtu udicavi fcribere. Ita enim expedita erunt ad intelligendum, eorumque ordinationes in/litui uti nonfmt quarentibui feparatim colligenda ,fed e corpore ttno & infingulis •voliitninibus generum haberent explicationes. Iiaque,Gefar,tertio &quarto <volu- mine ddium Jacrarum rationes expofui: hoc libro publkorum locorum expediam dijpo- Cttiones. Primumque forumuti oporteat confiittii> dicam: quod in eo &publicarum & privatarum rerum rationes per magifiratui gubemmtur. C á P. I.
De Foro) ejufque difjjofitionLj.
1 Rseci in C<1 quadrato, ampliifimis & duplicibus porticibus,
' fora conftituunt, crebrifque columnis, & lapideis aut marmo- ì-eis epiftyliis adornant:&fupraambulationcsincontignatio- inibus faciunt. Italiaevero urbibusnon eadem ratione eft fa- Pim-B. i ciendum, ideo quod a majoribus confuetudo tradita eft, gla- '*·"P·1· jdiatoria rnunera in foro dari. Igitur circum/pc&acula fpatio- iiora intcrcolumnia diftribuantur, ckcaque in porticibus ar- gentariie tabernae, moenianaque fuperioribus [£] coaxationibus colloccntur, qux & ad ufum & ad ve&igalia publica refte erunt diipofita. Magnitudincs au- tem ad copiam hominum oporret fieri, ne parvum ipatium fit ad ufum, aut ne propter inopiam populi vaftum forum videatur. Latitudo autem ka finiatur, uti longitudo in tres partes cum divifa fuerit, ex his dux partes ei dentur. Ita cnim oblonga erit ejus formatio, & ad Ipedaculorum rationem utilis diipo- fitio. Columnae fuperiores quarta parte minores, quam inferiores, funt confti- tuendar, propterea quod oneri ferendoi quas funt inferiora, firmiora debent efle quam fuperiora. Non minus quod etiam nafcentium oportet imitari natu- ram, ut in arbotibus teretibus, abiete, cupreflb, pinu, e quibus nulla non craffior eft ab radicibus: deinde crefcendo progreditur in altitudinem, nauirali contraftura peraequata nafcens ad cacumen. Ergo fi natura nafcentium ita po- ftulat, re&e eft conftitutum, in altitudinibus & craffitudinibus fuperiora infe- riorum fieri contraftiora. [<f] Bafilicarum loca adjun&a foris, quam calidiifimis partibus oportet confti-
tui,
a] Philander. Gra:ci quadrato foro uii funr, Italioblongo, utforilatitudoduas longitudinis tertias haberec.
Ego vero non improbaro, fiduplas erit longicudinis ad Iatitudinem. Ca:terum quod ad ufum attinet, fora duplici fuerunt apudRomanosdifferentia:fuerant enim in quibus negotiorum civiliumcaufa homtnutn con- vcntus, aut deleftationis fierent: fucrunt & in quibus rcs ad comtnmies populi ufus parata vcndcrentur at- quecmererttur. Prioris generis Romxfucrunc maximecelebriatria , Romanum, Ctfaris, &.Augufli,ic quibus intclligcndum cumapud Poetas audis, triplex forum, aut tria fora. Illud fori nomine pcr antonoma- ium inlignitur. Idcm forura magnum dicitur ab Ovidio Faftor. 3. & Latium, ejufdcm opcris 4. & vctus.ab Herodiano in Antonino. Patuic vero in longitudinera a. Capitolini radicibus ad Titiarcum. Iftudfuic poil tcmpla Pacis & F^autlina:, hoc cft poft sdem D. Martina:, fuperiori vicinum. Ejufdcm gencris fuerunc Ncrva:, quod tranfitorium didum eft, quod inde ad tria illa fora tranfitus paterct: Trajani, inter Capitoli- num & Quirinalem: inquocochliscolumna. Praterea Saluftiiin Quirinali, pofl; xdcm D.Sufanna:. Po- fterioris aucem gcneris , Boariumin velabro , pifcarium inter templa Fortuna; virilis, & Saturniac Opis, hoceftintcrS. N4ariam j£gyptiacam& S. Mariam in porticu. Cupidinis, in quo cfculenta & poculenu dclicatiora vcndcrentur. alii in Equiiiis, in Cxlio alii ftatuerunt. Suarium, ad Quirinalis radices , ubi nunc templum D.Nicolai in porcilibus, Olitorium intcr Capitolinum & tlieatrum Marcelli. Suburbauum;in quo a Rufticis res ad viftum neceffaria; vendebantur, ex Martiil. lib. 7. Fucrunt & Archimorium, Ceditianum, Argcntarium, Iugariurn & Efquilinum. *1 ptT' Coaxat,oncs dixit Pro tabulatis, ab axibus, idefti tabuus. Dequibus vide plura in Lexico.
f J Philander. Bafilic^ regisdomusinterprecantur. Vt jurc vidcatur, initio locafuiflc, quo convenircnt prin-
cipcs
|
||||
|
gO · Ì . V É Ô R U V II Ñ Ï L L É Ï Í É S
tui,ntperhyememfine moleftia tempeftatum feconferre in eas ncgociatores
poffint: Earumque latitudines ne minus quam ex tertia, ne plus quam ex dimidia longitudinis parte coftituantur: nifi loci natura impedicrit,& aliter coegeritfyni- mctriam comutari. Sin autem locus erit amplior in longitudine,[>i] Chalcidica in extremis conftituantur, uti funt in Jiilia Aquiliana. Columnae Bafilicarum tam altae, quam porticus latae fuerint, faciendse videntur. Porticus, quam mediutn ipatiumfuturumeft, ex tertia finiatur. Columniefuperiorcsminores quamin- feriores (uti fupra icriptum eft) conftituantur. Pluteumquod.fueritinter fupe- riores columnas , itemquarta parteminus, quam fuperiores columna: fherint, oportere fieri videtur: uti fupra bafilicae contignationem ambulantes ab nego- tiatoribus ne conipiciantur. Epiftylia, Zophori, coronae ex Symmetriis colum- naram, utiintertiolibrodiximus, explicentur. Non minus fummam dignita- tem & venuftatem poflunt habere comparationes bafilicarum, quo genere [>] coloniae Juliae Faneftri collocavi curavique faciendam, cujusproportiones& fymmetriae fic funt conftitutx. Mediana teftudo inter columnas eftlonga pe* des cxx.lata pedes lx. Porticus ejus circateftudineminterparietes & columnas lata pcdes xx. Columnje altitudinibus perpetuis cum capitulis pedum l. craffi- tudinibus quinum, habentespoft fe [/*] paraftatas altaspedes xx,lataspedes duos femis,craflas pcdem unum femis,qu? fuftinent trabes,in quibus invehuntur poiticuum contignationes. Supraqueeasaliseparaftataepedumxvi 11, latae bi- num, ciaiTs pedem; quse excipiunt item trabes fuftinentes cantherium & porti- - cuum(qu? funt fubmifla infra teftudinem)tefta.R.eliqua ipatia inter paraftatarum &.coLumnammtrabes per intercolumnia luminibus funt reli&a. Columnae funt in latitudine teftitudinis cum angularibus dextra ac finiftra quaterhae: in longitu- dirie,quae eft in foro proxima,cumiifdem angularibus íé 11, ex altera parte cum angularibus í é · Ideo quod medice aux in ea parte non funt pofitae, ne impediant afpeftus pronai acdis Augufti, quse eft in medio latere parietis bafilicse collocata, ipe&ans medium forum & aedem Jovis. Item tribunal eft in ea aede £g} hemicycli fchema-
|
||||||
|
cipes ad jus dicendum: poftea vero quam addirum eft tribunal, bafilicas negotiatoribus cejffifle , tribunali
magiftratibus reliilo. Quod ipfc raox Vitruvius refert. Si libct, lcgito de hac re Baptiftam Albertum rei sdificatoria: lib. vn. cap.xiv. Porro ante in bafilicis judicia peragi folita indicant, Quintilianus lib. ul- timo & Plinius Ca:cilius in epiftolis non femel. Ecclefiaftici fcriptores, Hieronymus, Auguftinus, ca;teri, pro facris cedibus bafilicas dixerunt. d] Idem. Vifumfuit quibufdam officinam efleubi pecuniacuditur, ^ra ? ^«AaijtjAV»?· Erant enim apud
antiquos triuraviri pecunia: cudendae, quos in «ereis nummis ica fcriptos animadvertimus: Á. Á. Á. F. F. Id eft, auro, argento, a:re, fiando, feriundo. Ego vero in ea fui aliquando fententia, ut exiitimarem fuifle ambulationes fecundum tribunal tranfyerlas, ubi rhetores & caufidici etiam verfarentur, diverfas fcilicct a porticibus. Reperi pofteaapud Sextum Pompeium, Chetlcidicum genus cffe adificii, ab urbe Chalcidiadi- ilum. Vtitur Aafonius in periocha libri primi Odyflex. Idemprimura vcrfumlibrixxin.ejufdem operis yercens, pro eo quod Homerus cHfgeTerappellavit, Chalcidicum pofuit, Chakidicum , ait, grejfu nntrixfu- perabat nnili, Et Arnobius lib. iv. contra gentes, firiiuntur Dii vefiri m trkliniit c&leftibtu, atque in chal- cidicU anreis ctxnitare , potare, &ad altimum fidibm &vocwn modulntionibut mulceri. Chalcicecorum mentio cft apud eundemlib. m. pronon abfimiliadificio. Avet, inquit, animui, atqueardetin Cbdcimca illii magnu.atque infaUtiis coelisDet>s Dea/queconfticereinteBis corporibus atqae nudii.Fuh &Lacedxmone Palladis templum, quod quiasreumeflet, Chalcioscon appellabant. Livius dec. iv. lib. v. Mteli circ» Chalcioecon (Minerva; eft templum sreum) congregati c&duntur: vitio tamen librariorum, codices habenc Chalcioten. Meminit & Aemilius Probus ejus templi. & Paufanias fe vidifle fcribic. Vide& Lcxicon. e] Idera. Dixilib. n.cap. ix. Faneflrem hodie Fanum vocari: quo tamen in loco nullaiftius baiilicsex-
tant veftigia, etiamfi aliquibus aliter vifum, fed quibus ftruftura; ratio incognita erat. /] Idem. Hoclocopoftponuntur. Sunt alias paraftats, pila:quadrata; ,aut lapidespilaruramodoadcolum-
narum latera appofiti, vulgo difla:pilafiraU, prominentibus iplis columnis partibus duabus , aut fecundum alios, parte folummodo iuimedia. Plio.lib. 33. cap. 3. Sed& illius anrem camer* & argmte&trAbesnar- rantur, j^· columnn & paraflma. g\ Philandcr. Periphrafis eft arcus circuli, cum non eft femicirculus, fed flcxa eo minor linea. Tribunal
igitur deformatur á÷Ëöááßßß,úÜ eft lineamento nondifllmili oncraria· navis Scapha;.Romani vocabuliLatini vcftigia rctinuerunt; vocant enim maximutt], ut ita dicam, nichium, ad caput a:dis intiraum, tribnn»m. In qua re ufus eft Vitruv. lib. 4. cap. 7. /;] Idett».
|
||||||
|
deArchitectVraLib. V. ti
fchematis, tninore cuirvatura formatum. Ejus autem hemicycli in fronte eft
interVallum, pcdum xlvi, inttorfus [£] curvamra pedum xv, utieos qui apud magiftratus ftarent, negotiantes in bafilica ne impedirent. Supra columnas xtribus tignis bipedalibus compa&istrabesfuntciicacollocatae, exque abter- tiis colutnnis, quae funtin intcriori parte, revermntur ad antas, quae a pronao procurrunt, dextraque & finiftra hemicyclum tangunt. Supra trabes contra capicula ex fulmentis difpoiifx pilx funt collocatx, altae pedibus tribus, latae auoquoverfiis quaternis. Supra eas cx duobus tignis bipedalibus trabes [Tjeuer- |
|||||||||||
|
V. ccr-
|
|||||||||||
|
aanese circa funt collocatae; quibus infuper tranftra cum capreolis contra Zo-
ohoros &antas&parietespionai collocata, fuftinent unumculmen perpetux f""*' bafilics, alterum a medio fupra pronaum xdis. Ita faftigiorum duplex nata difpofitio, extrinfecuste&i, & interioris altae teftudinis, praeftant ipeciem ve- nuftam. ktm fublata epiftyliorum ornaraenta, & [/'] pluteorum columna- rumque fupenorum diftriburio, operofamdetrah.it moleftiam, fumptufque im- minuit cx magna parte fummara. Ipfx vero columnx in altitudine perpetua fub trabe teftudinis perduftae» & magnificentiam impenfas & au&oritatem operi adaugere videntur. C Á Ñ. Ð.
Oe&ranOy carcere* & curiaordiriandis.
Ì 2pR.ariurn, carcer, curiaforofuntconjungenda, ied ita uti magnitudo
-^ •*-'/ymrnetrix eorum foro reipondeat: maxime quidem curia imprimis cft facienda ad dignitatem municipii five civitatis. Et fi quadrata erit, quantum habuerit latitudinis, dimidia additaconftituaturaltitudo: Sin autcm oblonga fuerit, longitudo & latitudo componantur, &fummacorripoiIta, ejusdimidia pars fublacunariisaltitudini detur. Prxterea prascingendi funt parietes medii, \_b~\ coronis ex inteftino opere, autalbario, addimidiam partem altitudinis. Qux fi non erunt, vox ibidiiputantium elatain altitudinem, intelle&ui non poterit cffe audientibus. Cum autem coronis praecinfti parietes emnt, vox ab iis morata, prius quam in aere elata diifipetur, auribus eritintellefta. h] Idem. Defunt curvatura: pedes vm,ut fit femicirculus. Namcutn in frontc pateat pcdes xivi,ut fiatme-
dia pars diametri oportec curvaturam introrfus efle pedurn xxin.
t] Idem. Compaftiles fupcrius vocavit, id eft, lignis trabibufve junftis compa&as: nifi cui magis placcbit af- fabre faftas, quod djif-ìò Gra:c. fit accuratc faftum.
*] ldem. PluteihoclocoiUnt fupcriorum abinferioribus coluranisinterfepta, ideft, quicquidefta capitulo inferiorum columnarum, ad bafim fuperiorum, ut paulo ante.
ë] Philander. Id ftudiofe obfcrvarunt prifci Romani. Nam & a;rariumfiriiremSaturnia:de, qua:adfbra per- Cap· ir.
tiuebac, conftac, & carcerem ad terrorem increfcentis audacia: raedia urbeimminentemfbroxdificatum tradit Livius lib. l. cui Ser. Tullius fubterraneum locum, quem dcfcribit Saluftius, addidit, hodie D. Petro cognomcnto In carcere dicatum; & curiam Hoftiliam contraforum fuifle ex Afconio in orationera pro Mi- lone fatis apparet. ij ldem. Coronasproimegriscoronicibusdixit, id eft pracinftionibus & veluri tranfverils cingulis, quibus
praccinguntur parictes, ncvox, priufquam iotelleda fit, diifipctur. Eadcm ratione pulpita & fuggefta concionantium inccftino opere obtcgimus: eadcm hcmicyclos Chori fedes in templis. Itaque pracinftio- mbus iftis ficbac, ut vox noa claberetur, fcd veluti repulfa cogeretur, & plenior confirmatiorque fieret. Alias corona omameotura eft camers, ut tb. 7. c. 3. unde coronarium opus cjufdem lib. cap. 3. & 6. |
|||||||||||
|
L
|
|||||||||||
|
Cap-
|
|||||||||||
|
ga -MiVlTRWVIlPOLLIONIS
|
|||||||
|
C á ñ. III.
De Theatro ejufque falubri conftitutione.
CUra fomm conftitumm fuerit, tum Deorum immoitalium dicbus feftis lu-
doramfpe&ationibuseligendiiseftlocus theatro quam ialuberrimus: utin primolibrodcfalubritatibus inmoeniumcollocationibus eftfcriptum. Perlu- dos enim cum conjugibus & liberis perfedentes, deleftationibus detinentur, & corpora propter voluptatem immotapatenteshabcnt venas,in quasinfidunt au. rarum flatus : qui fi a regionibus paluftribus aut aliis rcgionibus vitiofis adve- nient, nocentes ipiritus corporibus infundent. Itaque fi curiofius eligetur locus theatro, vitabuntuc vitia. Etiamque providendum eft, ne impetus habeat a me- ridie. Sol enim cum impkt ejus rotunditatem, aer conclufus curvatura, neque habens poteftatem vagandi, verfando confcrvefcit, & candcns adurit excoquit- que & imminuit e corporibus humores. Ideo maxime vitandce funt his rebus vi- tiofa: regioncs, «Sceligendxfalubres. Fundamentorum autem, fi inmontibus fuerit, facilior crit ratio: fed fi neceffitas coegerit in plano aut paluftri loco ea conftitui ,folidationesfubfl:ruftioncrqueitaeruntfaciendiE, quemadmodumdc fundationibus sedium facrarum in tertio libro eft lcriptum. Infuper fundanienta lapidcis & marmoreis copiis gradationes ab iubftru&ione fieri dcbent. {/] Pras- cin&iones ad altitudines theatrorum pro rata parte faciendae videntur, neque al- tiores, quam quantaprscinftionisitinensfitlatitudo. Si enim excelfiores fue- rint, repellent& ejicientin fuperiorempartemvocem: necpatkntur infcdibus fummis, quasfuntfupra pr3ecinftiones,verborum cafus certa fignifkatione ad au- res pcrvenire. Etadfummamitaeftgubernandum, uti [b~} lineacumadimum gradum & adfummum extenta fuerit, omnia cacumina graduum anguloique tangat. itavoxnonimpedietur. [c~\ Adituscomplurcs&ipatioibsoportet dif- ponere. nec conjunftos fuperiores inferioribus, fed cx omnibus locis perpctuos & \d~\ dire&os fineinverfuris faciendos: uti cum populus dimittitur defpeftacu- lis, ne comprimatur, fed habeat ex omnibus locis exitus feparatos fine impeditio- ne. Etiam diligentereft animadvertendum, ne fit locus furdus, fed tit in eo vox quamclariifimevagaripoifit. Hocverofieriitapoterit, fi locus eleftus fuerit, ubinonimpediatur refonantia. Vox autem eft fpiritus fluens, & aerisi&ufenfi- bilis auditui. Ea mpvetur {/} circulorum rotundationibus infinitis: uti fi in Ef} ftantem aquam lapide immiflb nafcantur innumerabiles undarum circuli crcfcen-
|
|||||||
|
a] Philander. Hoc loco pracindtionesfuntgraduumfupenorum ab inferioribus divffiones. Tota enim gra-
datione in partes tres divifa, fingulis divifionibus fiebat gradus duplo ca:teris l.icior. Alritudinem obfcurius fignificavit Vitruvius, cum ait, pr&cinliiones non effe altiores, quam quantafit itinerUpr&cmBionis latitudo. \i eft, interjeftas velmigraduum refraftiones & areolas akiores effe non dcbere , quam fint lata:. Latitudinis non finit rationem, fed fuifle cam quam diximus , animadverfum eft ex veterum monimentis. V\ Idem. Hic linen pro funiculo accipitur, utlib. vi. cap. ix. & lib. ix. cap. ix. Vtitur Plinius lib. xxxir.
cap. ii. & ColumeJla lib. ðé. cap. xv. & lib. vru. cap. xi. i] Idem. Vomitoriadici teftiseft Macrob. lib. v. Saturnal. Vomitoria, inquit, mfyectaculkdicimutundeho·
mines ghmeratim ingredientes in fediliiCfe fundunt. d] Idem. Sineflcxu: ncinangulis, dum divertendum &flcftcndum cft, quando e fpe&aculis defcendit po·
pulus, confluentesfe comprimant: quod omninoeft vitandum. e] Idem. Confert vocem cum orbibus & circulis, quos unda jafto Iapidereddk. Philofophice iftud quidem.
Sedfcitu dignum eft quod fcribit Hippocr. in lib.decarnib.fpiritmn efle qui vocem edit. Inde fieri ut qtios vocem intendcreoporteat, ii fpiritus quam plurimum introtrahant, indequeforas propelianc. Quibusau- tem plurimus infit calor, eos maxima voce prsditos cfle idem auiloreft fedt. quarta lib.vi.dc morbis popu- laribus: caufara efle quod plurimus frigidus fit aer, ex duobus vero magnis magna etiam qua; generantur exiftere. /] Idem. Stantem aquam dixit non otiofe. Nara in quamvis aquam miflus Iapis non facic orbcs, fed in fU-
gnantcm & imnjotam. Vide Senec. lib. i. cap. ji, Qusft. natural. |
|||||||
|
D Å Á R C Ç É Ô Å C Ô V R A L É Â. V. 8 3
crefcentes a centro, & quam latiflime poflunt vagantes: nifi anguftia lociinter-
pellaverit, aut aliqua offenfio, quae nonpatkurdefignationesearumundarum ad exkus pcrvenire. Itaque cum interpellentur offenfionibus, primae redundan- tes in fequentium difturbant defignationes.Eadem ratione voxita ad circinum ef- fkit motiones. Sed in aqua circuli arqua planicie in latkudinem moventut: vox & in latitudinem progreditur, & altitudinem gradatim icanditlgkur ut in aquaun- darum defignationibus, ka in voce, cum offeniio nulla priorem interpellaverit» non difturbat fecundam, nec infcquentes, fed omnes fine rcfonantia, peive- niuntadimorum &fummorum aures. Ergo veteres Archke&i, naturxvefti- „[¢ perfecuti, indagationibus vocis fcandentes theatrorum perfecerunt grada- tiones: & quacfiveruntpcr canonicam Mathematicorum & Muficam rationem, iit quscunque vox eifet in fccna, clarior & fuavior ad ipeftatorampervenket aures. Utienimorganainaeneis laminis, autcorneis, Cg3 diefi, ad chordarum fonituum claritatem perficiuntur: iic thcatrorum, per haanonicen ad augen- dam vocem, ratiocinationes ab antiquis funt conftituta:. C Á í. IV.
T)e Harmonia Cecundum Anfioxmitraditionem.
HArmonia autem cft mufica litteramra obfcura & difficilis, maximequi-
dem, quibus Grcece litterae non funt notae: quam fi volumus explicarc, ne- ceffc eit ctiam Grxcis verbis uti, quod nonnulla eorum Latkias non habent ap- pcllarioncs. Itaque (utpotero) qiiamapeitiflimeex Ariftoxenifcripturis inter- pretabor, & ejus [>] diagramma fubfcribam, linitionefque fonituum defignabo, uti qui diligcntius atcenderit, facilius percipere poffit. Vox cnim mutationibus cumfle&kur, aliasfit[T]acuta, aliasgravis: duobufque modis movetur: \_c\ å quibusunushabetefFectuscontinuatos, alter diftantes. Continuavoxnequeia finitionibus confiftk, neque in loco ullo, eifickque terminationes non apparen- tes: intervallaautemmediapatentia; urifcrmonc,cumdicimus,fol, lux,flos, nox. Nunc cnim nec undc incipk, nec ubi defink, intclligkuf, fcd neque cx acu- tafaftacftgravis, nec ex gravi acuta apparct auribus. Per diftantiam autcm e contrano. Namque cum fle&kurin mutatione vox, ftatukfe in alicujus ibnitus finitionem: deindeinakcrius, & id ultro ckroque crebro facicndo inconftans apparctfenfibus.utiincantionibus, cum fk&entes voces, varietatem facimus modulationis. Itaque \Ü~\ intervallis ea cum vcrfatui'·, & unde inkium fecit, & ibi L 2 defik,
£] Philandqr. Diefisintelugiturftatimquam fonus fenfu percipi potcft. Hoc loco utitur pro fonituum quo-
damdifcrimine, licut cap. proxim. in harmonico proquarta toni partc. Ecdiciim quidem Philolausapud Boethium Mulic.lib. v. cap. m. effcait fpatium quo duobus tonis major eft fefquialtera proportio. id cft netnitoniun) minus, cujus dimidiumvocaturdiachyfma : quanquam iu a:quas duas partesdividinonpoteft rcipfa, cum contineat diefisfupra triacommatafere dimidium. Hemiconiumautcm majus, qua; apotome diotur, cftlicmitonium cumcommatein fuperparcicnteproportioneobfervatum. «] Philander. Diagramma, defignationem, dcformationem, dcfcriptionemquc fighificat. Iftius autem dia-
gr.immaus, utaliarum omnium figuramm; quas Vitruv. pollicetur, jafturam fecimus. V\ Idcm. Soni gravitatcm quidem ficri, cumexintimo fpiritus trahitur, acumea vero exfupcrGcie oris
emitti, author eft Mart. Capclla lib. ix. c] ldcm. Idem Martianus lib. eodera , triplicem cfle vocis rationcm fcribit, continuam veluc colloquium,
divifam fivediaftematicam, quamin modulatione fervamus, & mixtam quacarmiuarccitantur. VideBoc- thium Muficeslib. i.cap. xii. Nam lib. v. cap.iv. & v. traditde vocibus unifonis& non unifoiiis. ë] PhiUnder. Intervalladicunturdiaftemataidcil vocisfpatia , quibusacuta& gravis includitur. Quemad-
modum autcm ex iis fiuntfyftemata , ita hxc cx plithongis, qui clcmcntorum vice in Mufica funguncur, authore Adiafto peripatctico. Quod vcro trium tantum modulationum gcncruro merainit Vitruvius, id Fecit plurimorum fententiam fecutus. Nam Pappus & Clconidcs in harmonico introduftorio mixtum ad- didcrutic, vcl commune: hoc quidcmex infiftentibus pluhongis: illud veroinquo duoauttriagcncra e] Idcm^
|
||||
|
S4 Ì. VitruVii Poluonis
defiit, apparet in fonorum patentibus finitionibus. Mediana autem patentia in-
tervallis , obfcurantur. Genera vero modulationum funt tria. Primum quod Graxi nominant áñìïíßá*. Secundum£fi<Y*a. Tertiuma|#7?jOi/. Eft autem hai·- Hionije modulatio ab arte concepta: & ea re cantio ejus maxime gravem & cgregiam habec autoritateai. Chroma fubtili folertia ac crebritate modulorurn, fuaviorem habet dele&ationem. Diatonivero. quodnaturaliseft,facilior inin- tervaliorum diftantia. In his tribus generibus 03 diflimiles funt tctrachordorum difpofitiones, quod harraonia retrachordomm & tonos &diefeshabetbinas. Diefisautemefttoniparsquaita. Ita in hemitonio duae diefes funt collocats. ChromatL duohemitonia in ordine funt compoiita, tertium trium heraitonio- rumeftintcrvallum. [/] Diatoni duo iunt continuati toni, teirtium hemito- nium finit tetrachordi magnitudinem. Ita in tribus generibus tetrachorda ex duobus tonis & hemitoniofuntpersquata. Sedipfacumfeparatimuniuicujuf- que gencris finibus confidei-antuu, diifimilem habcnt intervallorum defignatio- nem. Igitur intervalla tonomm & hemitoniorum &tetrachordorura in voce divifit natura, finivitque terminationes eoram menfuris, intervallorum quantita- te: modifque certis diftantibus conftituit qualitates, quibus etiam artifices, qui organa fabricant, ex natura conftitutis utendo, comparant ad concentus conve- nientes eorum perfeftiones. Zgl Sonitus, qui Grsce Qfy>\yti dicuntur, in unoquoque genere funt decem <3c o£to, e quibus o&o funt in tribus generi- bus perpetui & ftantes, reliqui decem cura communiter modulantur, funt va- gantes. Stantes auterci funt, qui inter mobiles interpofiti continent tetrachor- di conjun&ionem, & e generum difcriminibus fuis finibus funt permanentes. Appel-
e] Idem. Exponit Capella tetrachordum quatuor fonorum in ordinc pofltorum congruentem & fidam con-
cordiam. /] Idem. Hoc demum verura cft , fi ab hemkonioincipiensduostonosfubftituas.
g] Idem. Phthongus quid eflet varii tradiderunt. Ptolemams volumine de Muficafonutn elTeait, unum&
eumdcm tenentem tenorem. Ejus Incerprcs Porphyrius tradit effe fonum per unum & eundem eduftum tenorem. Bacchins intervallorunf minimum, Ariftides Quintilianus minimum vocis pcr fe eledtum ; Ari- ftoxenus cafum vocis modulatilis ad tonum unum: cui fuffragantur Pappus & Emmanuel Bryennius. Nara Thratylo & Theoni eft feniibilis inftrumcnti vocis enarmonius. Antiqui phthongos feptem ftatuerunt, he- ptachordum lyram componentcs, ut refcrret Lunam hypate, Mercuriura parhypate , Vcnereni hyperpar- hypece, qua; & lichanos, Solem raefe, Martcm paramefe, Iovem paranete , Saturnum nete. Nicomachus in harmonices enchiridio , contrario ordine numerat, & planetis diftribuit, ut fit fumma hypate Sacurno & ima Luna: dicata. Alii quindecim volucrunt. Alii phthongorum id efl; fonorum , qui apte & cum ratione modulationem componcrent, eile decem & o£io tropos tradiderunt, quorum hic Grzcas appellationes Vitravins ponit. Nos fubjefta figura quomodo Latine dici queant & ad fcalam mufices noftri temporis re- ferri valeant, ex Marciani, Gaphlirii, Petri, Aronis & aliorum Muficorum , quos vidimus, libris indicabi- mus.fi prius monuerimus, ex fententia Francini Gaphmii clares efle vigiati duas, cum Ioannes Pont. xxir. & Guido Aretinus (qui, ut refcrt Andreas Ornithoparchus, primus ex hymno D. Ioan. Baptifta:, fex illas fyllabas, at, re, mi.fa.fil, la, a quo vulgares muficos confucveram utremifafollarios vocare, mulkis confo- 3iantiisct>nvenire perpendit) viginti taDtum veliat. Certe Ioan. Frofchius fides his literis & notls Ã. b. b. £. fci □ . cc.dd. & ee. inlignitas antiquis ignotas fcribit. Neque libet recenfere alia,qua:dehis traduntBerno Cluniacenfis Abb., D.Bemardus Abb. Clarevallenfis, civis meus, quaravis alii Fontanajum putent.Ioannes . Tinftor, OthoTheogeriisEpifc. Wilcliclraus quidam, omneslibrisde Muficafcriptis. Principiodicimus non cfle, cui conferre poiTimus noftrarum fummam & imam, id cft, E. la & G. ut. deinde non eiTe eundem ordinem. Quid cum quo convcniat, defcriptis nuraeris intelligcs. Itaque incipiemus a proflambanpmeno, quitroporumprimus & infimuseft. Et decem & fcptem pbthongis (proQambanomcnos enim in tetra- chordis non reperitur) conftituuntur tetrachorda quinquc , hypaton , tncfon , fynemmenon, diezeugme- non & hyperbolson. Qua: cum in tribus modulationum gcneribus, harmonico, chromatico & diatonico, duobustonis&hemitonioperficiantur, diffimiles taraen habent intervallorum difpofitiones. Et primum quidem ab hypa:e hypaton ad hypaten mcfon defignatur, fecundum ab hypate mefon ad mefen , tertiura i niefe ad netcn fynemmenon : quartum a paramefe adneten diezeugmenon : quintum a nete diezeugme- non ad ncten hypcrboteon. Ea vero omnia in harmonia fiunt duabus diefibus & ditono , in cbromatc duobus hcmitoniis & trifhemitonio, in diatono hemiconio & duobus tonis. Ita raagnitudine quidem per- aquantur, fedintervallorum diftantiafmit diffimilia. . |
|||||
|
Aiiti-
|
|||||
|
D Å Á R C Ç É Ô Å C Ô V R A L É Â. V. / 8$'
Appellantur aatem fic, proilambanotaenos, hypate hypaton, hypate meibn,
meie,nete fynemmenon, paramefe, nete diezeugmenon, nete hyperbolxon. Mobiles autemfunt quiintecrachordointerimmotosdiipofiti,in generibus & locislocamutant. Vocabula autemhabenthaec. Parhypate hypaton, lichanos hypaton,parhypate mefon, lichanos mefon,· tritefynemmenon,paranetefynem- menon, trite diezeugmenon ,paranete diezeugmenon, tritehyperboheon, pa- renetchyperbolxon. Eiautem qui moventur recipiuntvirtiitesalias.Intemlla enim & diftantias habent crefcentes. Itaque parhypate quae in harmonia diftat ab hypate diefi, in Chromate mutata habet hemitonium ·, £hj in diatono vero tonum.Quilichatios in haraioniadicitur,abhypatediitethemitonium:in chroma tranflatus, progredimr duo hemitonia, in diatono diftat ab hypate tria hemito- nia. Item decem fonitus, propter tranQationes in gencribus, efficiunt tripliccm •modulationum varietatera. Tetrachorda autem funt quinque, primum gra- viffitnutn,quod Graecc dicitur [7] vmejoy. Secundum medianum,quod appcllatur utm. Tertium conjun&um, quod óáíçñìøïí dicitur. Quartum disjunftum, quod ËåæÝû/Ô^ïí nominatur. <£uintum, quod eft acutiffimum, Graece vjar«/»So- I 3 · ëï^ïí
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vide plura apud Daniel. Barbarum. ncque enim hac prolixius liic agenda opinamur, fiquidcm ad Muficam,
non ad Architefturam propric pertincnt. *j Philander. In Manufcripto excmplari, quod Bononisin D. Salvatoris Bibliotheca vidiraus , defunt hx quatuor diftiones, & refte quidem. E/us fcripturam fcquunturquidam codicesipfi iroprefli. i, v"', "oc*; <il,*^eSuunturtt:I:r3Cl:lordoruninominafcnboingignendicafu numeri multitudinis, idefl: UU*™" ' ì*£ù"' DiwwA>°»i > &'^djy(8fluv,' ûá$æ<éëáßáß. Quo in loco adverte i «f æïëáßáí per af di- phtiiongum fcribi, non pcr e, pra;terca non mvspjSJii,, fcd owifyjtyit, Hn S euoel*Tt£%, quod conjungi 5c eonnefti figniScat. Gclliuscnimlib.xvi. cap. vm. mwri^oi adjuntlum fivc connsxutn dici fcribit. . /.] Phi-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
il»
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
86. Ì. VlTRUVlI POLLIONIS
ëáÁïí dicitur.Concentus quos natura hominis modulari poteft,Grcceque óíìöá.
íéïé dicuntur, funt fex, diatefiaron, diapente, diapafon,diapafon cum diatcflaron, diapafon cum diapente, difdiapafon. Idcoque a numero nomina receperunt, quod cum vox conftiterit in una fonorum finitione, ab eoque fe fleftcns muta- verit & pervenerit in quartam terminationem, appellatui· diatcflai-on, in quin- tam diapente, ino&avam diapafon, inodavam& dimidiam, diapafon&dia- tciTaron, in nonam & dimidiam, diapafon & diapente, in quintam decimam difdiapafon. Non enim inter duo intervalla, cum chordarum fonirus, aut vocis cantus fa&us fuerit, nec in tertia > aut fexra aut feptima poffunt conibnantiie fieri. Sed (ut fupra fcriptum eft) diateiTaron & diapente, ex ordine ad difdiapafon convenientes, ex natura vocis congruentis habent finitiones, & ei concentus procreantur ex conjun&ione fonituum, qui Gisce ^[ãá dicuntur. C á p. V.
De Theatri vafis.
ITa ex his indagationibus, mathematicis ratioclnationibus fiunt vafa icrea pro
ratione magnitudinis theatri, eaq; ita fabricentur, ut cum tanguntur, fonitu fa- cere poffmt inter fe diatciTaron, diapente, [>3 ex ordme ad difdiapafon.Poftca in- ter fedes theatri, conftitutis cellis, ratione mufica ibi collocentur, ita uti nullum parietem tangant,circaque habeant locum vacnum & a fummo capite fpatiutn, ponanturquc inverfa> & habeant in parte quas fpeftat ad fcenam, \â} fuppofitos cuneos, ne minus altos iemipede, contraque eas cellas relinquantur apcrturae in- feriorum graduum cubilibus, longa: pedes duos, altx fcmipedem. Defigna- tionesautem earum quibus inlocis conftituantur, fic explicentur. Sinon erit ampla magnkudine theatrum, mediaaltitudinis tranfverfa regio defignetur, & inea tredeciru cellx, duodecim aequalibus intervallis diftantes confornicentnr, \c~\ uti ca echea, quae fuprafcripta funt, ad ncten hyperboleon fonantia, in cellis, qua funt in cornibus extremis utraque parte, prima colloccntur, iecunda ab ex- tixmis diatefiaron ad neten diezeugmenon, tcrtia diateiTaron ad netcn parame- fon, |Xl quarta diateffaron ad neten fynemmenon, quinta diateffaron ad mcfen, fexta
a] Philander. Id eft ita fabricata iint vafa, ut collocata, cura tefta fuerint, reddant fymphoniarum differentias
omnes, ideft diateflaror^diapente.diapafon.diapafon & diateffaron, diapafon &diapcnte, & difdiapafon, hoc cft ratione intervalli.fefquitertia.fefquialtera, dupla, dugla iefquitertia, dupla fefquialtera,& quadrupla. His feptis clauferunt Pichagorei vocum conccntum. Quicquid fupra eflet.putaverunt ftridorem cffe potius, quam continuam vocem.Vide Boethium lib. de mulic.i. & Plutarchum in libello de Mufica. Nam recentio- iss haud infcite difdiapafon cum diapente addiderunt.id eft nonam. decimam: diatelTaron enim quartam vo caat, diapente quintam, diapafon o£tavam>diapafon cum diapente duodecimarn, difdiapafon quinumdeci- mam.Quin cum natura coinparatum fit,ut vox hominum haudferc ad difdiapafon intendatur, (iiquidem in- ter fe quantumautintendiaut dcprimipoflunt,expendatur)fidibusadjc£lisad vigcfimum vocisgradum pro· greflbs, atqueadeoadtrifdiapaiim & vigclimumfccundum gradum, fenfu ncc quicquam eatenus reda· mante, tradit Froichius. i] Philander. Hoc lococuneis ferreisalns femipede fuftinentur inverfa zrea vafii: proximo vero capite cu-
nei funt theatri graduurn, atquefubfellioruin, ubi fedent fpeitacores , ordines, quidiriguntur in intervallis duarum linearutna centroad circumferentiam duftarum: centrumhic pro orchcftra: punfto medioacci- pimus: fpeitantur autcma fumma gradationc adimam. Intercuneos ficbant itinera, fcalariave , ut loqui- tur Vitruvius , quodnos cx theatro M, Marcellianimadvertimus. Nam Vitruvius tradit a pracinihOnibuJ itiHeribus altcmiscuncos defcribi oportcre , ut quemadmodum funt pra;cin(!.T:ioncs trcs, fint & cuneoruffl genera tria pcr eas, non direfla , fcd altcrna. | c] Idem. Id eft fonituum & troporumdifcnminailladcccm & ofto, qux Grsci i)'^«7«vocant, ut traditlib. r.
cap. i. Hkc ille. Plinius lib. xi.cap. li. -Mirapr&terea fnnt dcuoce AignttaiBu. In theatrorum orcheftr* fcobe aut harena fitperjeBa dcvoratur, & in rudiparietttm circumjeBu , doliii ettam inanibus : currit eaderi) concavo -vel relio farietum fratw , quatnvU lenifono diiia verba ad alterum caput perf^rens , â nulla ßç&ö¢' litMimpediat. quarehic potius vafa illa xrea fununtelligenda, quorum collocatio-liEc difcrimina fonituuni & croporum facit; quam ipfa difcrimina. d] ldem. Simik veti non eft in le tam aperta» Vitruvio fomnutn obrepfiflc, quamobrqm djwciTaron fuppofiti-
txanl
|
|||
|
D E AR C ÇÃ T£ CTVR A L É Â. V. §7
fextadiateffaronadhypatenmeibn, inmedio unum diateflaron ad hypaten hy-
paton. Ita hac ratiocinatione vox ab fcena, [e] uti ab centro profufa fe circuma- sens ifl taduqueferiens fingulorum vaforum cava, excitaverit audam clarita- tem & concentu convenientem fibi confonantiam. Sin autctn amplior erit maonitudotheatri, tunc altitudo dividaturin partes quatuor, utitresefficiantur rcgionescellaramtraniveriedefignataEi unaharmoniae,altera chromatos, rertia diatoni. Et ab imo'quae erit prima, ea ex harmonia collocetur, ita uti in minore theatro fupra fcriptum eft. In mediana autem paite prima, in cxtremis cornibus ad chrpmaticen hyperbolaeon habentia fonitum ponantur: infecundis abhis diatefiaron ad chLOmaticen diezeugmenon. £g] Jnterriis diatefiaron adchro- maticen iynemmenon» in quartis ad diatefiaron adchromaticeniynemmenon, in quintis diateflaron ad chromaticen hypaton, fextis ad paramefen, quod & ad chroraaticenhyperbolaeon diapente, & ad [£] chromaticenmefon diateflaron, habeant confonantiae comaiunitatem. Inmedio nihileft collocandum, ideo quodfonituum nulla alia qualitas in chromatico genere fymphonisconfonan- tiam poteil habere. In fumma vero divifione & regione ccllarum, in cornibus primis ad diatonon hyperbolason, fabricata vafafonitu ponantmyn fecundis dia- teiTaron ad diatonon diezeugmenon, tertiis diateflaron ad diatonon fynemmc- non, quartis diateflaron ad diatonon meien, quintis diatefiaron ad diatonon hy- paton, fcxtis diateflaron ad proflambanomenon: inmedio admefen, quodca & ad proflambanomenon diapafon, & diatonon hypaton, diapcnte habct fym- phoniarum communitates. Hasc autem fi quis voluerit adperfeftum facile pcc- ducere, animadvrcrtatin exixemolibro diagramma muficieratione defignatum, quod Ariftoxenus magno vigore & induftria, gencracim divifis modulationibus conftitutum rcliquit: de quo fi quis ratiocinationibus his attenderit, & ad nacu- ram vocis, & ad audientium deleftationes, facilius valuerit theatrorum efficere per-
riam diflionem ex hac famili.i procul amandandam arbitror , ne diligentia rcquirenda fit hoc loco, incuria-
queaccufandadiiigentiflnniaudtoris. Barbarus in fua editione hanc diftioncm omilit: lcgens, quarta ad netcn fynemmenon ; acqucitaetiam vct. Cod. MStus. e] Idem. Huc pertinct quod fcnbit m cap. de motione vocis ad circinum.
f] Idcm. Exiftimavit Ariftotclesproblem.fcft.xi. nonparum ad vocis conferreconfonantiam vafi vacuaS:
puteos. Vitruvius in graduum prxcinilionibus, quas dixiriius cile tres, (ßú quidcm niagna funt rhcatra) to- tidem cellarum regioncs conftituit, ubi colloccntur vafa inveria, quorum pcrcuiiione ad ipeilatorum aurcs vox vegetiorclariorquc atque fuavior pcrvenirct. Eas regioncs in trcdeciai cellas dividit Eequalibus intcr- vallis, id eftcellas paribus viciffiminterftitiisdifpofitasdiftnbuit, fexhinc atquc hinc, &unam mcdiam, qua: tamen non ufus , fed partitionis& refponfus caufa fit in mediaprxcinftione. Inunaprxcinilione po- nuntur vafa, quihabent liarmonis rationem, hoc modo : In cornuum cellis collocantur, qua.'foi)itUm lia- bcnt uctes hyperbolxon. Subfequuntur utrimque, qux funt ad neten diezsugmcnon intcrvallo coiifonan- tia; diateffaron. In tcrtiis cellisfunt, qusadneten paramefcn intervailo item diateflaron. Quxiiintio quartis, tono folummodo diftant, & funt netesfynemmenon. In quintis cellis funt ad racfen, intervallo dia- tellaron. Infextis cellis ad liypaten mefon , itemdiateflaronfpatio. Inmediacclla funt ad hypatcn hypa- ton , intervallodiateffaron. Inmcdia prajcinflionefunt vafa cliroraatos. Collocantur autem in ccrnibus vafa, qua: funt ad paraneten hyperboIa:on. In fecundis cellis ad parancten diczeugmcnon , ipatio diatcili- ron. In tertiis ad parancten fynemmenon , fpatipdiapente. Inquartisad lichanou mcfon, inteirallodia- tcflaron. In quintisad lichanon hypaton , itcra diatcflaron. In fextis ad paramcfcn , quodfpat/um ad para- nccenhypcrbolEoncftdiapentc, adparaneten fynemmcnon diatcflaron. In chromatis mediacella nulla lunt yafa,quod a lichano hypaton ad proflambanomenon auc ad aliam omnino xyiji.voeum nulla fit confo- nantia : funt enim hemitonia tantum duo & tonus. In tcrtia prxcindlionc collocantur vafa diatoni. Et in cornibusquidem ea, qua: funt adparanetcn hyperbolseon. Infecundis cellis ad paranctendiczeugmenoa fpatiodiatcflaron. In tertiis ad parancten fynemraenon, diapcnte. In quartis ad lichanon mcfon , diateffa- ron. In qurntis ad Iichanon hypaton, diateflaron. In fextis quar ad proflambanomenon, diatciTaron fpatio. Iq media qua; fuot ad niefcn, quod ca ad proflambanomenon habct confonantiam diapafon , & ad lychanoa nypatondiapente. Hxccgofcripii, utlocusapud Vitruv. fcde convulfus deformatufquc emendari pof- * fic. cujusme rei fubmonuit Ludovicus Lucenius, Vir liberalibus difciplinis, pratcr mcdicinx pcritiam,
emditus,&c. · ....
Si Hem. Et Antiquioranes, &qu;dametiaracxcuflcodicesitahabenc, non tamendiatcflaron.feddiapcnte
clt confonantia.
" Id=m· Magnushicerror, & qui pleraqiie orania , qua; viderim , invaiit exemplaria. Vitium habcreco- gnoyennt artifices. pro mcfon fcribendum fynemmenon; alioqui Vitruvius non iatis vidcrit. t] Idctn.
|
||||
|
88 Ì. V É Ô R V V 1 É Ñ Ï t L I Ï Í I S
perfediones. Dicetaliquisforte, [/] multatheatra Romse quotannis fafta efle,
neque ullam rationem harumremm inhisfuiffe: fed[Tl erravit in eo, quod omnia publica ligneatheatra tabulationes habent complures, quas necefle eft fonare. Hocvcrolicet animadvertere etiam in Citharoedis, qui fuperiore tono, cumvoluntcanere, advertuntfead ScensevalvaSj&itarecipiunt abearumau- xilio conibnantiam vocis. Cum autem exfolidis rebus theatra conftituuntur, id cft, ex ftru£hira csementomm, lapide, marmore, qux fonare non poffunt, tunc exhishac rationefunt explicanda. Sinautem quaeritur, in quo theatro eafunt fafta, Romasnonpofiumusoftendere, fedin Italixregionibus, &inpluribus Gr3ecorumcivitatibus.Etiamqueautoremhabemus[;/3L.Mumniium,quidiruto theatro Corinthiorum, ejus aenea Romam deportavit, & de manubiis ad adern Lunje dedicavit. Multi etiam folertes Architefti.quiin oppidis non magnis thca- tra conftituerunt, propterinopiam, \m"\ fi&ilibus doliis ita fonantibus ele&is, hac ratiocinationg compofitis, perfecerunt utiliilimos effe&us. C á p. VI.
De conformatione 'Theatrifacienda. IPfiusautemtheatriconformatioficeftfacienda, utiquam [/] magnafutara
eft perimetros imi,centro medio collocato circumagatur linea romndationis, ineaque quatuorfcribantur trigonaparibuslateribus & intervallis, quxextre- mam lineam circinationis tangant, quibus etiam in duodecim fignorum cade- ftium defcriptione Aftrologi, exmuficaconvenientiaaftrorum, ratiocinanmr. Exhistrigonis, cujus latus fuerit proximum Scenx, caregione quae prscidit curvaturam circinationis, ibi finiatur Scenas frons, & ab eo loco per centrum pa- ralklos linea ducatur, quae disjungat {b"\ profcenii pulpitum & orcheftra; regio- nem (ita latius fa&um fuerit pulpitum, quam Gracorum, [V] quod omnes arti- ' fices
|
||||||
|
i] Idem. Theatra ex veteri more lignea ac tcmporaria primum fiebant, poftetiam vetfatilia. Cujufmotli
C. Curionem in funebri patris munere feciffc fcribit Plin. lib. 3<ß. cap. 15. Qjue res tametfi diffxcilis faitu fuerit, eaui tamcn intelleximus & deformavimus. Poftea lateribus, lapidecasfo&marmoreextruftaiiint, non temporaria mora, vcrum sternitatis deftinatione, ut dicam cum Plinio, quale Pompeii, quale M. Mar- celli, quoruminvita cemporum injuria ctiam nunc extaat cadavera. Ex lateribus Amphithcatrum Roma:, Statilii, cxtra urbem ad Lyrim Campania: fluvium , qui temporc Plinii Glanicus diccbatur, nunc Gari- gliano ad Minttirnas, qua: hodic Trajetto-, & Putcolis. Ex quadratis lapidibus, Roma:, Titi. Å folido Mar- more, Veronenfe, Capuanum , &Atheuienfe. Theatra vero e quadratis lapidibus, Romae, Pompeii & Marcelli. Qua; Roma; hodie non extent, nominantur a Paterculo Caifii, a Suetonio Claudii, a Tacito C. Casfaris, ab Aufonio Balbi, a Spartiano Trajani, i Sext. Aurelio Neronis, a Martialc Efquilinum. fci puto pro Amphithcatris accipienda. It] Idem. Perplacentcodices , inquibusfcriptumlegioius, errabit aut crravcrit.
/] Idem. Mummiura Coiinthura viciflc & vafa a:rca & figna multis Achaiajoppidisdifperfifleteftatur Plin.
lib. 34. cap. 3. Meminit Afconius tcrtiacommcatat. in Vcrtem, Paufaiiias etiara in Corinthiacis, Achaicis & Eliacis. w] Cl. Salmafms. De hisdoliis inrclligcndus Seneca: quomodoin dolio cantantit voxfertotum ctimquahm
difcujfionepenurrit ac refenat, Cf tam Uvittr mota tamen circuit nonjine tntht ejtu tumitltm qtto iaclufa e!t·
vi. ë] Philandcr. Hic eftfenfus, cumlincamduxeris, quantara velisfrontem exftruendi theatri patcrc, inejus
mcdiocollocato circini pede ftatariofcu immobili, quod hic centrum vocat, uti cap. 1. lib. 3. diduflcxjue
circino ad uttumvis cornu dudta; linca:, circumagatur rotundatio.
i] Idcm. Profceniura autore Diomcdc eft lociis ante Scenam. Ibierat pulpitum , in quod aftores fabularum
prodirent. Sccna itaquealtiorerat pulpito, pulpicum altius orclieftra, in qua erant Senatorum & honoii- ficentiilimorum apud Romanos loca, &apud Grascos fcenici fuas perficicbant ailiones. t] Idem. Secus apud Grjccos, apud quos, cum rcliqui artifices per orcheftram fua pcragant, foli comici Sc
Tragicifuas in Sccna pra;ftant a&iones. Efl: aucem Scena, ut Caflidioro placet Variar. lib. s.frons thcatri, id cff.ca theatri pars.qua: ab uno ejus cornu ad alterum cum coopertura ducebatur, quod fierct cheatrum ßá hcmicyclifcrcformam. Ea aut verfatilis fuit, cum fubito toca machinis quibufdam verterctut, & aliam pi- dlura: faciem oftendcrct, aut duflilis, quurh traftis tabulatis hac atquc illac fpecics pifturs nudaretur inte- rior. Autor Servius lib. 3. Gcorgic. Scd libct Callidiori vcrba de thcacri origine rcferre,ex Epift. ad Symnu- chum. Cum agrhultorci, inqtiit, ferfAtis dkbiupiim iiverfis rmminibtu fcr vicos kcofijue celsbrarint,Athe- |
||||||
|
D Â Á R C Ç É V Å C Ô V R Á L É Â. V. 89
fices in fceiiam dant operam, in orcheftra autem fenatorum funt fedibus loca de-
ftantia) & ejus pulpitialtitudofit nepluspedum quinque, uti qui in orcheftrafe- derint, fpedarepoffint omniumagentiumgeilus. Cunci/pe&aculomminthea- tro ita'dividanrar» uti anguli trigonorum, qui currimt circum curvaturam circi- nationis, dirigant afcenfus fcalaique inter cuneos ad primam praecin&ionem.Su- pra autem altcrnis itineribus fuperiores cunei medii dirigantur. Hi autem qui funt in imo, & dirigunt fcalaria, erunt numero fepteoi, reliqui quinque fcenae de- fignabunt compofitionem, & unus raedius contra fe valvas regias habcre debet, & qui erunt dextra ac finiftra, ho/pitalium defignabunt compofitionem, [W] ex- tremi duo Ipedabunt itinera verfurarmn. Gradus ipeitaculorura, ubi fubiellia componantiuyie minus alti fint [>] palmopcde; ue plus pede & digi tis iex. Lati- tudines eorum ne plus pedes duos femis, nc rainus pedes duos conftituantut:. C á p. VII.
Detectoporticus l^heatri.
TEfturii porticus,quod futurura eft in fumma gradatione, cum fcenx altitudi-
ne libratum perficiatur. Idco quod vox crelcens,a:qualiter ad iiimmas grada- tiones & teftum perveniet. Namquc fi non erit xqualc, quo minus fuerit altum, vox praeripietur ad eam altitudinem, acl quam perveniet primo. [Y] Orcheftra in- ' ter gradus iinos,quam diametron habuerit,ejus fexta pars fumaturj& in cornibus circuraquc aditus, ad ejus menfurx perpendiculum inferiores fcdes prxfcindaa- / tur, & \j>2 qu2e pracifio fuerit, ibi conftituanturkincramfupercilia: ita enim fa- ■*/· f°»~ tis altitudinem habebunt eomm conformationes. ScenjE longitudoad ovchciltx^'^' diametron duplex fieri debet.[Y] Podii altitudo,ab libraracnto pulpiti cum coro-; na& [Xjlyfi.duodecimaorcheftrx diametri. Suprapodium columnx cum capi- M . tulis
nienfes primum agrefte principium, inurbanum fyectaculum coUegerunt, theatrum Gr&co vocabuh -viforium no-
minmtes, qusd eminut aftnntibut turba conveniens fine aliquo impedimcnto videatnr. Tronsnutem theatri fcena dicitur, ab umbra luci denfijfima, ubia pafloribm inchoante vtrno diverfis fonis carmina ctmlnbantur· Ha:c Cafliod. Videplurain Lexic. d] Idem. Verfura: funt, ubi uno latere abfoluto, in aliud deflefti necefleen. Columel. iib. 2. cap. i.dearan-
tibns juvencis loquens; fed nec in media parte verfitra confiflat, Vitruv. cap. xi. hujus lib. pro angulo in- tcriorcconjunffarumadangulosrcilosporcicuum dixit, uticap.xii. pro curvatura. Hoc vero loco func porticus a fcenaadTbcatricornuaduflx, non quidem pertinentcs: utiexthcatro Marcclliobfervavimus. Quanquam ineo quodPola:, qux urbs eft Dalmatis,ccrni:ur,ad ipia comuaita procurrunc, ut Iiceac ipfiim thcatrum plano pcde ex iis ingredi. e] Idem. ld eit vigintidigitis, fivepalmis quinque; diilioae coinpoilta; dcqua alibi fufius fcribcmusad
cap. n.lib. 10. ë] Philandcr. Orcheftram, ab áî^áìá^,ºÜ eft, falto velgcfticuior, diftam, locum cfle in mcdio theatro, ubi Cap. vu.
funt dcfignatafenatorumloca, proximo cap. voluit. Id quidem apud Romanos. Nam Iulius Polluxlib. uii. cap.1.9. Choridicit eiTe propriam, utfcenamailorum. Queralocum lcgas oportct, C thcatri partcsfcirc cupis. b] Idem. Ha;c fcriptura yitiura liabct. Scribcndum cnimqua, mutato fcilicet pronominc in advcrb/um. U
vero mcndi non femcl in hoc opere invcnitur. Barbarus fcribic qua,&obfervat. Primusgraduum ordo non « ftatim a terra ereilus crat, nara dcpreflus nimis fuiflec, cum gradusduostantum pcdesfeipisalcicflcnt, &
fubfclliaquoq;inorcheftralociseminentibuscollocata. Idco Vitruv.monct/cxtamdiamctri orcheftra;par- tcm iiimcndam , eam eflc aicitudinemillius mari tanquam ftcreobatis, qui orcheftram ambit, in cujus am- bitu prxciduntur itinera ad afcenfus & fcalas, & qua parce priroa praciffo fafta fuerit, ibi fupercilia tanquam lupra bminaria ponantur.ut ibiafcenfus iniciura eilc £gnincetur. apertionesergohujufinodicam aita5 ctant, quarafextadiametriorchcftraipars. . f] Philandcr. Podium menianorum liabet fpeciem, locusfciiicetad fpeflandumhabiiis, cujus pars qu* magis
provehitur, pulpieum eft, veluti pcrgula qusdam. Dan. Barbarus. Noftrifarapeitttm & poggiitm vocant in Ë ofcrt* SceniB' ca,as ßá&"°ú pafs ad orcheftram pertincns, eftpulpitum.
l™Bjtr· Lyffm,&paulopoft undam, proeodemdiftaexiftimaverim,nempcproilma rcftaaucinverii,
ideltgulareilaautinverfa.ut Itali vocant, quscoronajimponifoknt, &undamimitantur,hoc eft, und» jnftar linuofaifunt. Sedincoronis, qua; fupra Zophorum conftituuntur, numquam nifi rcfta? fiunt. In fty- Jobatarum autem coronis inverfe aut ctiam reft» ponuntur. At jn ftcreobatis, qu;E baflamenta yocsot, aai- raadvcm nonnili inyerfas cpllocari. , e] Uem.
|
||||
|
9ï Ì. Vitruvii Pollionis ■
tulis & fpiris, altae quarta parte e j uidem diametri. Epiftylia & ornamenta earu m
columnarum, altitudinis quinta parte. [<?] Pluteum infuper cum unda & corona, inferioris plutei dimidia parte: fupra idpluteumcolumnasquartaparteminore altitudine fint.quam inferiores.Epiftylia & ornamenta earum columnarum quin- ta parte. Item fi [/"] teitia epifcenos futura crit, medianipluteifummum iitdi- midia parte. Columnsfummx medianarumminus altae fint quarta parte. Epi- ftylia cum coronis earum columnamm, item habeant altitudinisquintam par- tem. Nectarnen in omnibus theatris fyrametrix ad omnes rationes & effe&us pofftmt refponderc; fcd oportet Architeftum animadvertere, quibus proportio- nibus neceffe fit fequi fymmetriam, & quibas rationibus ad lcci naturam aut ma- gnitudinem opus debeat temperari. Suntenim res quasinpufillo &inmagno theatronecefle eft eadem magnitudine fieri propter uilim, utigradus [g] dia- zomata, pluteos, itinera, afcenfus, pulpita, tribunalia, & fi quae aliaintercurrunt, ex quibus neceffitas cogitdifcedere ab iytnmetria, ne impediatur ufus. Nonmi- nus fi qua exiguitas copiarum, id eft, marmoris materiae, rcliquarumque rerum, quaeparantur inopere,defuerint,paulumdemereautadjicere, nimirumidne ni- mium improbe fiat, fed cum fenfu, non crit alienum. Hoc autem erit, fi Archi- Ar. no- teftus erit ufu peritus: praetereaque ingenio mobili, folertiaque non fuerit vi- b,b' duatus. Ipfje fcens fuas habeant rationes explicatas, ita uti medice valvae ornatus habeant ihl aulse regiae, dextra acfitiiftra hofpitalia. Secundum autem ea ipatia ad ornatus comparata (quae locaGraeci <æé%4¢êÉ%ò dicunt, ab eo quod machinx fint iniislocis, verfatiles rrigonos habentes) in fingula tres fint ipecies orna- tionis,quae,cumautfabulamtnmutationesfuntfutur3e, feu X_i] Deorumadven- tus cum tonitribus repentinis, verfentur,mutentque ipeciem ornationis in fron- tes. Secundum ea loca |T] verfurae funtprocurrentes, quse efficiunt una a foros altera a peregtre aditus in fcenam. Cap.
|
|||||||
|
c] Idem. Pluteummcmui eflequo inferiores columtia: a fuperioribus fejunguntur.Hoc autem locouti lib.iv.
cap.4. pro podio di&um eft: ut velhinc Vicruv. nofter,quamvis doiliflimo le&ori, negotiumfacerepoffic, quodeodemvocabulodiverfisin rebus utatur. Hxc ille. Sed nota, hxnc\ocma,Pluteum infitper,&<;. ufq; ad itemfitertia, neque in Iucundiana, neque Dan. Earbarieditione haberi: ab Arundel. autem cod. agnofci. /] Idem. Hocefttertia columnatio, livetertiusfurfumverfus columnarumordo; afcena, úÜåË,úßð·£ myvm
formatovocabulo. Plin.Iib. 36. cap. J. deM.Scauritheatroloquensidexpreflit, cumait; Scma eitriplex altitudine. Quaforma dici poterit fcenaaltkudine firnplex, duplex, triplexve, uti & porticus ad carum dif- feentiamqua: a laxitate id appcllationis habuerunt, de quibus cap. ix. dicam. g] Idem. Pra:cin£tiones & veluti tranfveria cingula, id eft, interjeftas gradibus areolas. Alias diaiomatis no-
mine intclligara coronices.quibus contignationes difcernuntur,aut qua: ornamcnti magis quam alicujus ne- ceflitatis gratia adduntur, ut ia exteriori palatio Nerva: ad radices montis Quirinalis. h~] Philandcr· Trium valvarummedia,5i«^(A«oii, an-riXaw & éÃá^ò 'ßËî®* i Poiluce dicitur. Dan. Barbarus.
Valvse mcdia:, qua:medio cuneo e quinque Scena; attributis reipondent, ab oroamentis & amplitudioc, quam habebant, rcgia: dicebantur. Vtrimque aliffiportx erant concharum modo, quas Nickiosdicimm· Ita pro ironte Scena: tres erant apertiones, ante quas in fingulis xnachinx erant collocata; triangularcs, axi- bus veriatilcs. in iingulis carum frontibus piftura; crant fecunduru fabularum, quas agebant, opportuniw- teui. nam in una comica Scena pro comoediis, in altera tragica pro tragoediis , in tcrtia fatyricapro fatyris defiguabacur. Vcrrebantur illa; facies, & ab illis machinis Dii loquebantur. <] Idem. Qua:ad hoc pertineant, triafunt vocabulaapudPoilucem lib.iv.cap.xix.^ëâãßßïí unde Diie fub-
iimi fuper fccpam apparebant, qucm locura (oifi fallor) intellexit Plato in Clitiphone bis verbis.fcdGrarcei cum ad objurgandos homincs velut e tragica raachina Deus aliquis repente exclamarct: xs^wcm(gva«, alca verfatilis machina inftar fpecula:, ex qua fulmina Iupiter ejaculabatur; âîâßÀ&ïñ, locus poft fccnam, in quo utribus calculis confertis & pcr aera verfatis , tonitru fimilitudinem imicabatitur. It] Idem. Á Polluce <afe«t*%< vocantur. Claud. Salmafius in Solia. 176. Tranflatum cft Hiachina qua Diii'n
fcenam aliquid loquuturi aut afluri transferebantur «fei«'x%(! machinis. ItaDeosipibsappellat Vaierius (tranflatum antea, VceritceuinAutumtunias , M. Scnurus exquifito genere veflis cnltum mduxit) quum antea induercntur Puniceis tunicis, extjuifito genere vcilium induxit in fcenam Scaurus. Phxdnjs: Diifantk- quuti more tranflatitio. ut fokt in tranflato. Tranflatum igitur, -ç ºã÷.ßê>.Áì^, «ß ^fei«x1®-. Scio quomodp Uftinguant Grsci ii ÉãêýxXdjf^, &J» ·?ìí÷áíûò. Sed Dii etiam per ßãêß^÷^é^ folcbant in fccnam indudi quos ìí÷÷íº ferre non potcrat. Ipfi quoquc ßßêí÷,ëþ & Üï÷õêëþ difti, qui eo modo in icenatn indufli. |
|||||||
|
a] Phi-
|
|||||||
|
deArchitectvraLib. V. ■ 9i
|
|||||||||||||||
|
Cap. VIII.
- Tietribm Scenarum generibm.
|
|||||||||||||||
|
Gi
|
nera autem £a} funt fcenarum tria, unnm quod dicitur Tragicum»alterum
|
||||||||||||||
|
é
|
|||||||||||||||
|
IComicum, tertium Satyricum. Horum autem ornatus funt inter fe diifimi-
les, diiparique ratione: quod Tragicx deformantur columnis, faftigiis & iignis, reliqutfque regalibus rebus; Comicx autem xdificiomm privatorum, &me- nianorum habentfpeciem, perfe&ufque feneftris diipofitos imitatione coramu- nium sdificiorum rationibus. Satyricx vero ornantur arboribus,fpeluncis,mon- tibus, reliquifque agreftibus rebus, in \_(â topiarii operis ipcciem deformatis. In Grxcorum theatxis çüç omnia iifdera rationibus funt facienda, quod primum in ima circinatione, utin Latino, trigonorum quatuor, in eo quadratorum trium anguli circinaaonis lineam tangunt.Et cujus qualdrati latus eft proximum Scenei prxciditque curvaturam circinationis, ea regione defignatur finitio profcenii, & ab ea regione ad extrcmam circinationem curvaturx, paralklos linca defigna- tur, in qua conftituitur fronsScenx, \jQ pcr centrumque orcheftrx e profcenii rcgione parallelos linea defcribitur, & qua fecat circinationis lincas, dextra ac fi- niftrain cornibushemicycli centra defignantur: & circino collocato in dextra ab intervalLo finiftro circumagitur circinatio ad proicenii dextram partcm; item ccntro collocato in finiftro cornu ab intervallo dcxtro circumagitur ad profcenii finiftram partem. Ita tribus ccntris hac defcriptione, ampliorem habent orche- ftramGrxci, & Scenamreceffiorem, minoreque latitudinepulpkum, quodAo- ãðïí appellant. Idcoqueapud eosTragici & Comicia&oresin Scenaperagunt, reliqui autem artifices fuas per orcheflxam prxftant a£tiones.[X] Itaq·, ex co fce- Al. kci. nici &thymelici Grxcefcparatim nominantur. Ejas [e\ logeialtitudonon mi- nus efle debet pedum decem,non plus duodecim.Gradationes fcalarum inter cu- neos & fedes, contra quadratomm angulos dirigantur ad primam prxcinftiottS> abea prxcin&ione intcreas itinerum medix dirigantur, '& ad iummam quoties prxcinguntur, altero tanto femper amplificantur. Cum hxc omnia fumma cura folertiaqueexplicatafint.tuncetiamdiligentiuseftanimadvertendum.utifitele- ftus locus, in quo leniter applicctfe vox, neque repulfa refiliensincertas auribus referat iignificationcs. [f\ Sunt enimnonnulliJocinaturalirerimpedientesvo- . Ì 2 cis
<] Plulander. Qua; fequuntur dc tribus fcenarum gcneribus , velim fuperioricapitiaddi, ut fit initium cap.
viii.ibi,\nGr&cisthextris. Nam qna:ufqueillucdicuntur, adRomanos pertinebt. Atibide conformatione theatri Graicorum incipit traftare, argumento li non diverfo, certe gentium variaium. Nequc tatucn vclim quenquam cxiftimare a Vitruvio feilos in capita libros: quin potius, quod alibi teftati fumus , perpetua & concinua ufumdicitionc. Ejus reiiinon fitaliud argumentulii, certe trialib. ut. primacapitafidemfaccre poflunc, qua: conftat partcm efle proa:mii. Sed fcitione dclicato leilori voluimus cfle cautum. b\ Idcm. Pro eoquod Gracidicunt ôç7ðï{Çò. De Topiariis operibus alibi; &inLcxico.
c] Idem. Vide, quantum adferc obfcuritatjsinferpunftio nonfuolocopofita. Tolle moleftamJdiftin£lioncni
|
|||||||||||||||
|
-i .................................,—,thymelicorumveronomincintell/gimus 1____,..
thariidos, cithariftas & tibicincs,atquc id genusfymphoniacorum, iin & fyptXrn. Eft autcm ^eAij thcatri
pars ubi hiilrioncs fuas aftiones perficiunt. lul. Pollux in orcheftra dicit eflefive âúú/&, fivc âáì^éé, hoc cft, iivepulpitum.fivcaram. «J Idcm. Nondeftint exemplaria, ubi profoc/.fcriptum c(ibgei. ncquefortaflcabsre. NatnIogeum, id efl: ëï><é«, pulpitum fignificarc, pauloante dixit, & apud Polluc. legimus lib. iv. cap. jj>,
jl ldcm. Cura fint loci, aut diflonantes, ant circumfonanccs, aut refonanccs, aut confonantcs, poftrcmorum maxiraa eft lubcnda ad vocis in thcatris ciftftum ratio, reiiqua; difFcrcntJas vitiofa: iunt. Admonetlocus hic.utdicam,animadverfu[n effc a me ad Vrbem locum triplionum,id cft,a quo tcr hemiftichiutn,& integer volubiliore lingua pronunciatus verfus tcr rcdderetur. Is Baffiani hippodromuseft.fcdcatenus, fiad Ca;cilia! Metcllalepuicridextramadftansinclames. Fecit hoc, ut facilius Lucrctio cicdcrem, curalib.4. ak: Sex etiam aut fiptem loca vidi reddere voces, Vnam cum jaceres. im caU.es coilibtu ipfis , . Verba repulfantes iterabant diiia referro. cmm Olympia porticus beptaplionos, uti Plin. lib. xxxvi. meraora:. />]PhU
|
|||||||||||||||
|
9Æ Ì. VlTRUVll PotUONIS
cismotus: utidiflOnanteSjquiGraECedicunturjci^J/^mi: circumfonantes, qui
apud eos nominantur -æ&ç÷,ßÀíôßò: itera refonantes, qui dicuntur cd^xSvTig: con-.
fcmantefque, quos appellant w^Smf. Diffonantes funt, in quibus vox prima,
cum eft elata in altitudinem, offenfa fuperioribusfolidis corporibus, repulfaque
Ar.nfi- refiliensinimurn, opprimitinfequentis vociselationem. Circumfonantes au-
dem in tem funt> jn qUibus circumvagahdo coafta vox fe folvens in medio iine extremis
cafibus fonans, ibi cxtinguitur, incertavciborum fignificatione. Refonantcs
vero, in quibus, cumin folido taftu percufia refiliat, imagines exprimendo, no-
viffimos cafus duplices faciunt auditu. Item confonantes funt, in quibus ab
Ar. di- imis auxiliata cum incremento fcandens. ingredituL-adanresdifcretavcrboram
/erta' clatitate. Ita fi inlocorumeleftione fueritdiligens animadvcrfio, emcndatus
eritpmdentia ad utilitatem in theatris vocis effe&us. Formarura autem defcri-
ptiones inter fe difcriminibus his erunt notats , uti quae ex quadratis defignan-
tur, Grxcorum, qux ex paribus trigonomm lateribus, Latinoruiji habeantufus.
Ita his praefcriptionibus qai voluerit uti. emendatas efficiet theatrorum per-
fediones.
C á p. IX.
De porticibus poB Scenam, &ambulatiombm.
WpOft Scenam porticus funt conftituends, uti cum imbres rcpenteludos
-*- interpellaverint, habeat populus, quo fe recipiat ex theatro. [Ý] Cho-
. ragiaquc laxamcntum habeant ad chorum parandum, uti funt porticus Pompc-
janx, itemqiieAthenisporticusEumenici, patrifque Liberi fanum. [Y]Etex-
^ic.T^-euntibuse thcatro finiftra parte Odeura, quod AthenisPericlescolumnislapi-
mifiodes. deis difpofuit, naviumque malis & antennis e fpoliis Perficis peirtexuit. Idem au-
tem etiam, incenfum Mithridatico bello, rex Ariobarzancs rcftituit. Smymx
|[ë!] ilrategeum. Trallibus porticus ex utraqueparte (ut fcenas) fupraftadium,
cxterifque civitatibus, qua: diligentiores habuerunt Architcftos. Circa thcatra
funt porticus & ambulationes, quse videntur ita oporterc collocari, [e] uti dupli-
ces fint, habeantque exteriores columnas Doricas cum epiftyliis & ornamcntis,
cx
a\ Philander. Porticus additK funt facris a'dibus, illuftrium nrorum domibus, & publicis £Edificiis,neccflira-
tis aut ornamenti animive caufa. Sub eis repentinas pluvias vitabant, umbrafque ac frigora captabant, va- riifcjue fcrmonibus diem confumebant, a meridie Solem hyeme, a fcptcntrionesftivas umbras excipientes. lnfigniores memoraniur, Apollinis Palatini,Circum maximum verfus; Augufti in Martio campo& cjus foro; j£mylii inter portam Trigeminam & Navalia Argonautarum a Campo ad Septa Agrippa:, <ø÷ & lovis VI- torisj & Panthei; Antonini Pii juxta S. Stephanum in Truglio , Balbi, contigua ejus theatro, circa obfcuras nunc apothecas; Capitoliiin latere divi Capitolini, &c. i] Idem. Choragiafignificant & eos quiludoruminftrumentumfuppedi:ant,& Jocumundc totuminftrumen-
tum promitur. De vcftibus quidem comicis & tragicis fcribit pleraque Iul.PolIuxlib. iv. cap. Jtvin. De Choragis vero Libanius in argumento OrationisDemoftlicnis !tj Ì«Ëâ. Solebanc indumentaaiTumi a clio- ragis, qus a;diles prsbenda locabant, ut eft apud Plautumin Perfa. Fulgentitis Placiades effe etiam chora- gium virginalefunus putat, idque ex Apujciidifto hoc ; Iam feralium nuptiarum miierrima; virgini chora- giutil ftruitur. Si proinftrumcnto & apparatu funeris intcllcxit, in cjus fententiam pcdibus co. Metaphori- cas cnimferalium nuptiarumapparatum lignificavit. c\ Idem. Odeum etiam Roraani habuerunt, ut ex Ammiano lib. xvi. pra:tcralios didicimus. iSn ·ß «ËÃú, in-
quit Suidas, a cantu diftum. Erat autera gradatim vuut\Jic3zJio:m, id eft , minufculum tlicatrum,' ftruflus locus, unde Mufica certamina fpcftabantur. Scribit cnim Suetonius, Neronem muficum certamen inftituif- fe, Domitianum item , ubi pra;tct cicharosdos ccrcarent citharifta; & pfallocitharifta;, atque ctiam Odcum excitaviflc. Et Plutarchus in vita Periclis author cft rctulifle rcgii tabcfnaculi formam. Nam & Suidas atc in co Ai(9ts>i'e«» ø KffcH©* fuifle. Odei meminitnon femel in Atticis &Corinthiacis Paufanias. Odeaqiu- tuorfuifleRonia;lcgimus, unum in Avcntino , alterum inter Palatinum & Codiumadmetamfudaiueni, tettium prope theatrum Pompeii, quartum Domitiani, de quoSuctonius. d] Idem. Stratagcum five ftratcgcum, armamentarium dici potuiti ubircponerentur hoftinm fpolia, aut pra:-
torium, quo convenirent militcs. e] Idem. Porticusdupliccs appcllata:funt aduplici columnarum ordinc, ficut triplices Suetonio in Ncronc di-
cuntur, in quibus tres funt columnarum ordines. Nam & Gallienus Imp. porticum Flaminiam ufquead pon- tem Milviumparaverat ducere, uc tetraftiche fieret aut etiam pentafticlic, inquit lul.Capitoiin. in cjus vki, id cft quatuoraut quinque orduium columnarum: ad laxitatem enim hxc fpcitant.noa adaltkudinem· Nai" ultH
|
||||
|
D Å Á R C Ç É Ô Å C Ô V R A L É Â. V. 93
cx rationc modulationis Doricoe perfedas. Latimdines autem eamm ita oporte-
re fieri videnrur, uti quanta altitudine cohimnae fuerint exteriores, tantam latiM· dinem habcant ab inferioreparte columnarum extrcmarum ad medias, & a me- dianis ad parietes, qui circumcludunt porticus ambulationes. Medianas autern columns quinta parte altiores fint.quam exteriores, fed aut Ionico autCorinthio eenere deforrnentur. Columnarum aurcm proportiones & fymmeft-iae non erunt iifdera rationibusquibus ipatdibusfacrisfcripfi. AliameniminDeorurntemplis debent haberegravitacem. aliam iti porticibus & cxtcris operibus fubtilitatem; Itaquc fi Doricigcncris erunt columnae, dimetiantur eauim altitiidincs cum ca- pkulisinpaitesquindecim,&exeispartibusunaconftituatur, &fiatmodulus, ad cujas moduli racionem omnis operis eritexplicatio, & in imo columnx cra£ fitudo fiat dtiorum modulomm. Intercolumnium quinquc&moduiidimidia pairte. Altitudo columnae, prseter capitulum, quatuoidecim modulorum. Ca- 4r. xn. pituli akitudo moduli unius: Iatitudo modulorum duortim, & moduli iextaepar- tis. Cxtcri operis modulationes, uti dc sdibu5,facris in libro quarto fcripmm eil, jta perficiantur. Sin autem Ionicas columniE ficnt, fcapus pra;ter/piram & capi- tuluminoftopartes&dimidiamdividatur, & ex his una craflitudini columnx dctur. Spira cum plintho dimidia craifitudine conftimatur. Capituli ratioita fiat. utiin tfl tcrtio libro eft demonftratum. Si Corinthia erit, fcapus&Zpira, uti in Ionica: capitulum autem, quemadmodum in £g] quarto libro eft fcriptum, ita habcat rationem. [h~\ Stylobatifque adje&io, qux fic pcr fcamillosimpares, ex Ar.ft*. Ì 3 defcri-ww·
ulcra quartam columnationem furius veffus non puto antiquos eiTe progreflos. NequeSepuzonium.fcpul-
chrigracia , via AppiainterPal.itinum & Coelium montes a Severo Imp. extrmSum, (cuidimidiamdecilc partemad Circum Maxini. opcrisratiodocet) a feptcno columnarum ordine vocatmn eft. Arguuuc tres qui luperfimc aicitudincfpeftabdes, arguunt intenoris ardificii ex quadrato lapide intcrfepta feptein,& vcluti folaiia, ut loquuntur, five tabulara, unde a nbnnullis feptifoliurn appcllatum eft. Qtiod Egnatius Baptifta & Pli. Beroaldus, ca:terique, parum vidcrunt, qui alios quatuor columnarum ordiues fuperimpoficos fuifle exi- ftimaruut. Ncc credibiJis reliqua aititudo, faftigiuro ad cacumcn zftimancibus, ut loquar cum Plinio. /] Philandcr. Ejuslibri cap. in.demonftravit: quo loci & ex fentcntia noftradcmonftravimus, qiiomodoad citcinum defcriberctur lonicum capitulum, id eft, refte volutx involverentur. Nam qux fiunc cx Vicruvii prafcripto, nili artificis manu adjuventur, haud icio, 3n fuperbo judicio fint faiturs fatis. Et quanquamha- ftenus is locus habitus eft.ut Delio (quod dicitur) liabcret opus divinatorc,& Oedipo conjeftorc; nili fallor, qua; fcripfimus, ita fcripiiraus, uc qua; tradiderit paruoj culca & difficilia, pro viribus non ncgligenter & di- lucide trait.iverimus. g] Idcm. ld faclum cap.m. Nos tamcn, ut femel totam colutnnitionisrationcm tradcrcmus, iibro tettio, ia digrcffione noftra, Corinthii capituli maluimusrationem indicarc.
h] Idem. Ampliaviinuslib.in. cum diccrct, itacxa:quarioportercftylobatas , uti habcrent pcr mcdium i&- jcilionem pcr fcamillos ioipares. Qiiid vcro jam tunc fufpicarcmur, libct hoc loco pluribus exponere: nam fortaffe non ftllet a divinatione pecitum auxilium. Quid cnim va hujufmodi rcbus aliud facias ? Eandem plane habuifle iu ftylobatis rationcm Vitruvium,quam in columnis.putabamus. Atqui ex cjus fententia (pc- rierat cnim promiiTa dcforraatio) demonftraveramus, columnrs ventrem adjici.ut inrumcfcerent in medio, &, ut loquar cum Columella, in ventrcrn latcfccrenc, partibus iiimma atq; iiw icnfim a mcdio contraftis & diminutis. Itaquc cum intelligeremus, Athenis, urbc Grxdx vccuftiiHma etiam hodie oftendi flylobatasad plinthi baiis latitudincm non rcfpondcntes , (qu£ alioquin forma cft & pulcherrima, & Romaiiis pcrpetuo ufurpataj fcd contrailoi,exiftimabaraus,Gra;corum confuetudine,per fcamillos impares,id cft.ccu gradibus quibufdam.ficriadjeilioncm in mcdiis ftylobatis, hoceft, ficri, ut gradatitu a fupremis atq; infimis partibus quadratorum, qua: coronicibus fuis & bafibus clauduntur, mcdium verfus fubturgerent & adaugcrcntur, Id cura non omni ex parte fatisfaccret, coepimus 3£ iftud expendcre. Initio flylobatam ftiiiTe ftatim a funda- mcntorumfubftruftione vclutiperpetuumparicccm , qutcolumnarumbafaexcipcrct. Ejuspartcmcgro- mce, infcriorem ba(J, reliquo mcdio fpatio ad libellam exa:quato , ornari folitam. Eo modo cum eflct, al- vcoiatum vifmn fuifle , pari fciiicec pra:tcr circumcurrentcs partes pcrpcndiculo. Id, qui fecufi fijnt, cum vitarc yellent, ad fpirarum perpcndiculura quicquid rcpcricbatur (fpatio quod intcrcolumniis rcfpondebat fua rclifta fpecie) cfticicbant ut refilirct, ied nufquam raagis aut minus,quam utamplitudinem plintlii baiis pra:tcr fuas projcfturas perpendiculo refpondcret,& interlepci llve plucei partes (ica voco quod cx ftylobata non re/ilit) cum projedti partibus,id cft.coronix cum coronice, medium cxxquatum cum cxa-quato medio, & bafis cum baii.confentirent. Hujufmodi rcfilientcs ftylobatas.quos, nili fallor, fcamillos Vitruvius vocat, five fcabellos aut icamulos.ut aliqui codices habent,irapares autem.ut mterftylobatiis (iingere autcm opor- tct yocabula, dum ulicata non pollis rcperire, & ita paulo raclius /ntelleilum iri, quam fi dicam iBeibftylo- batiaj jd cft, intericptis pcfpendiculo non reiponderent, cum magis ad rationcs podiorum, unde ipcdariib- •t Icac, pertincre arbitrarcntur , aut quandoflne apcrtionibus, id cft, fine podio frontcs vcl lacera a;dificiorutn nunt,& columna: itaparieti adlixrent.ut tantum pars quota proraineat; (quod diximus hujus lib.cap.t. cum . dc paralhtis loqucreinur) ubi itioncs habcrc vcllec expeditiores, tantum ex illo perpctuo paricce, fub baff- bat,
|
||||
|
94 Ì. Vitruvii Pollionis
defcriptione, qux [i] fupra fcripta eft in libro tertio, iiimatur. Epiftylia, corons,
cxteraqueomnia, ad columnarum rationem, ex fcriptis voluminum fuperio- rum, explicentur. Media vero fpatia, qus erunt fub divo inter porticus, ador- Alviri- nandaviridibus videntur, quod [>] hypjethrxambulationeshabentmagnamfa- d'"' lubritatem. Et primum oculorum, quod ex viridibus fubtilis & extenuatus aer, propter motionetn corporis influens,perlimat[/]fpeciem,& ita auferens ex ocu. lis humorem craflhm,aciera tenuem,& acutam fpeciem relinquit. Pmerea cum corpus motionibus in ambulatione calefcat.humores ex membris aer exugendo imminiiitpknitates, extenuatq; diffipando, quodplus ineft,quatti corpus poteft fuftinere. Hoc autemita efle,ex eo licet animadvertere,quodfub tcftis cum fint aquarum fontes, aut etiam fub terra paluftris abundantia, ex his nullus furgit hu- mor nebulofus, fed inapertishypsthrifquelocis,cumSoloriens vaporetangit mundum, exhumidis & abundantibus excitathumores, & etiam conglobatos in altitudinem tollit. Ergo fi ita videtur, uti in hypjethris locis ab aere humorcs ex corporibus exugantur moleftiores, quemadmodum ex teira per nebulas vi- Mel.ky- dentur, nonputodubiumefie, quinampliflimas&ornatiflimasfiibdivohype- t* ,.ôß. j-j^^fq^jg. colloearioportcatin civitatibus ambulationes. Easautem, utifintfem- pcrficcae&nonlutofae, ficeritfaciendum. Fodiantur&exinaniantur quamal- tiifime, & dextra atque finiftra {m~\ ftruftiks cloaca? fiant, inque earum parieti- bus, quiad ambulationem fpeftayerint, tubuli inftmantur inclinati fafiigioin ai. doa- cloacis. His perfeftis compleantur ea loca carbonibus, deinde infuper fabulone m' ex ambulationes fternantur & exsequentur: ita propter carbonum naturalem ra- ritatem, & tubulorum in cloacasinftraftionem, excipientur aquarum abundan- tiae, & ita ficcae & fine humore perfedae fuerint ambulationes. Praterea in his operibus O] thefaurifuntcivitatibusinneceiTariisrebus a majoribus conftituti. In [VJ conclufionibus enim reliqui omnes faciliores funt apparatus, quam ligno- rum. Salcnimfacileanteimportatur: frumentapubiiceprivatimque expeditius congeruntur, &fidefint,holeribus, carnefeu leguminibus dcfenditur. Aqus fofluris puteomm, & de coelo repentinis tempeitatibus ex tegulis excipiuntur. __________________________De
bus, amoris interfcptis.ieliquerunt, quantum iplis excipiendis fatis effet. Vt fint omnino genera ftylobata-
,, ... , _■ ' . rum duo.perpetuum Si expcditum. 11-
Stjlobatá refihentu effiguratto. lud aut /noreoderaq. du£fu percurrit,
aut refilit ad fpirarum perpcndiculum,
ut fubje&a figura oftendit. de expedito dixi lib. iii. ubi fingulorum generum trado rationes. Quod ad rem faciat, ex antiquorum monumentis aliud conji- cere non potui. Pofterioris certe noftr? fentcntia; inveni viudicesAntonium 8£ Baptiftam Sangallos Architcftos infi- gnes.ut mihus me c6je£l:ur£ panitcac· t] Idem. Diximus cjus lib. cap. nr. Scamillorum deformationem promitti quidema Vitruvio,fed nefcio quo ma- lo fato ad nos non pervcnifle. k] Idem. Quardam ambulatiomim
funt apcrtae atque fub divo , id eft, finc ullo teflo, dicunturq; hypaithra:,quau vai ·$ cufyvi, aeri expofica;. Alix ftnt hypogea;,ita enim appellantEgefippu5 & Petronius,id eft,fubterranea:,quibus non funt abfimiles cryptoporticus, un- diqqe fciliccc parietibus tcfts, & ""' quam fubterranca: porticus. i] Idem. Pro oculorum acie fpeciera ufurpavit, uti a me annotatum lib. m. cap. u.
m\ Idem. Cloacam locum eflc concavum, per quem colluvies qua;dam fluat, ejufque appellationetubos
g & fiftulas contineri, auiftor eft Vlpianus Pandeft. lib. 45. de Cloacis. Struitiles autem cloacasdixit fabii»
conftantcs. Excidunturenim&fpccusinfaxoduroaut topho.' »] Idcm. Thefaurum, rei cujufque efle copiam.qui Scx. Pompeii legcrit fragmenta, igaorare minijnc potcft·
0] Idem. Eonomineintelligit urbium obfidioaes.
f]Idcm
|
||||
|
D Å Á R C Ç É Ô Å C TV R. A L É Â. V. 95
De iignatiohc, quxmaximeneceiTariaeftadcibumexcoquendum, difficilis &
molcfta cft apparatiojquod & tarde comportatur, & plus confumkur.Inejuimo- di cemporibus tunc cx ambulationes aperiuntur, &menfura: tributim fingulis capitibusdefignanrur. Ita duas res egregias hypaethrje ambulationes praeftant, Ãñ3 unam in pacefalubritatis,alteraminbdloialutis. Ergohisrationibus, am- bulationuna cxplicationes non folumpoft fcenam theatri, fcd etiam omnium Deorum teaipiiseffeaa2,magnascivitatibuspraeftarepoteruntutilitatcs. Quo- niam haec a oobis fatis videntur efle expofita, nunc inicquentur balnearum diipo- fitionum demonftrationes. C á p. X.
De Balnearum aifyofitionibw & partibus.
PRimum eligendus locus eftquam [Y] calidiifimus, ideih averfus a Septen-
trione & Aquilone. Ipfaautem [b~\ caldaria tepidariaque iumen habcantab Occideate hyberno. Sin autem naturaloci inapedierit, utique a mcridie,quod maxime tempus lavandi a meridiano ad vefperum eft conftitutum. Et item eft animadvertendum, uti caldaria muliebria viriiiaque conjun&a & in iiidcm re- gionibus fint collocata. Sic cnim efficietur, ut in vaiaria ex (V] hypocauftp com- munis
f] Idem. Salubritatis , quia ambulatione & motionecorporis humorum plenitudines molcftiores exuguncur:
falutis, quia ex hypa:thris (in quibus arbores fuerant conlita;) ia concluiionibus ca:duntur ligna, quorura difiicilis erat apparatio. a] PhiJander. Pa:ne quicquid hic de balneis fcriptmn eR.PaUadtus in Iibri fui primi cap.xL. tranitulk. De cjus Cap. x.
nominis ratione fi quisrequiret, ex Suida& Etymologoitaeiiatisfaftum volumus. ûáëáíàáí aliquiexifti- nunt diilum ·æ5^í þßâáËÇ* S« xnxf, quia anxietatcm pellat ex animo. (quod memorat D.Auguftin. lib. ix. confelT. cap. xu,) cui fententia: refragatur orthographia. Aliis placet ij&^-rc&i â&ëáíéÀß «*!'«», quod veteres glandibus vefci moris fucrit, cortices vero fuccenderc. Epaphroditus enim aoetp exurere in- terprecatur. Vopifcus cum tradit Aurelianum therraas fecifle in tranftyberaoa rcgionc hyemales , vidctur agnovifle xilivas, atque adeo pro anni temporibus extruftas: ncque non-meminit utrarumque in Gordiano juniore Capitolinus. Sed illud pranercundum non eft, quod tradit Spartianns in Hadriano, nemincm nili a;grum lavari in publico paflum ante horam o&avam. Martial,lib. xi. Offavam fotemfervare, lavttbimta una.
Scis quamfint Stephani balmajiincta mihi. Quadrantc lavabant, teftibus Horatio & Iuvenali. Agrippa centum & ieptuaginta gratuicatalnca praibuir;
qua; poftea in infinitum au£tafunt, auftore Plinio. Memorabilcs baJnex live cherma: in urbcfuerunt; Pala- tinz, in dorfo Palatini; Neronis, in ejus domo; Agrippina; , aNeronismatrcincolIe Viminali Quirinalem vcrfus; iEmilii Pauli, in clivo Quirinali, nunc Bagnapeli; Olympiadis, in Viminali, prope S. Laurcntium in PamTperna ; Novati in eodetn, ubi nunc S. Pudcntiana; tcmplum ; Polyclcti propc ludum /Emilii Lcpidi gladiatoris, de quibus Porpbyrio& Helenius in Horatium: Stephaniin vallecoilis Hortulorum; Titiin Efquiliis; Domitiani inter portasFlumentanam &Pincianam; Trajaniin Aventino ; Commodiadradices Viminalis; Antonini in latere Avtntini via Ardeatina ; Decii ia Áventiuo ; Dioclctiatiiin Virainali: Con- ftantini m Quirinalis defccnfu ; Gordiani in Efquilino via Prameftina; Pliilippi ia codem poft Titi; Sevcri trans Tyberim ; Aureliani fub laniculo. Memorantur & alia ab Auftoribus. Nam Sex. Ruftis fupra oftin- gentasagnovit. In Nympiia;a autcm, ut id addam, gratiaj& voluptatiscaufa aquadeduccbatur, indc Nym- piia:um Marci, Ammiano; AJexandri, Rufoj Gordiani, Capitolino. Zonaras tamcn in Lconis I. vita, putac cfle palatia publica.in quibus qui anguftius habitareiw nuptias celebrarent, a nympliarura ftatuis difta. Hax ille. Veramhiec Nymptia:adiverfifunt gencris &uius. Vidc Ciaad.Salmafiumin Capitolin.pag. 167. V. Viftor de reg. utbis, Nymphaia Roma: duodccim fijifle tradit. b\ Uem. Caidaria tepidariaquc hoc loco pro ccllis accipiuncur.mox pro vafis.Ahcnum caldarium.tepidanum
&ftigidariumdixit. Quodautcmpaulopoftait caldaria muliebria viriliaque conjunfla , & in eifdem elle collocata regionibus oportcre, id 8dde tepidariisacceptum volumus. Ca't.erum& M. Varro lib. 11. de Analogia tradit in balnco conjunfta fuiffe a:dificia bina : unum ubi viri, akcrura ubi mulicres lavarentur. C. Gracchus in Orat. de proraulgatis Jegibas, cura dicit balncas viriles, vidctur& mulicbrcs intcllexiflc. EjusverovcrbafuDtapud Gelliumlib. x. cap.in. Pudorcnimnon paricbatur utrumquc fcxum fimul la- van.fcd commoditascoDJungidefidcrabat. c] Idem. Paulo poft hypocaufin vocat, id cft fomaculam , caminatamvc firoiluram, five concamerationes
tnquibusignisfuccenditur, undcaquatalcfit. Papinius Sylvar. lib. 1. ., Tenutmvolvunt Hypocaufla vaporem. Hoceft fornacatum opus in quo inclufus eftignis. Cic ad Quintum fr.lib. 5. Vaporariutn appellat.
MU'ousin locis eos qui pro locoadfudandum interpretantur , non habeo cur probem. Non tamcn ocga- rcnnij ca m tc, ®^ ■nisnx.aiett, hoc eft a fucccndendo,quiafub ejus loci pavimento ignis luccenfus fudo- |
||||
|
96 Ì. VitruVii Poliionis
manis iit ufus corum utrifquc. Ahenafupra hypocauftura tria funtcomponcn-
da,unum caldarium, alterura tepidarium,tertium frigidarium: & ka collocanda, uti ex tepidario in caldarium, quantum aquae caldae exierit, influat; de frigidario in tepidarium ad euradem modiun: teftudinefque alveorum ex communi hypo- caufi £d~l calefacientur. Suipenfurae caldariomm ita funt facicndoe, uti primutn feiquipedalibus tegulis folutn ftcrnatur inclinatum ad hypocaufim, uti [jQpila cummittatur, non poffit introfefifteresfedrurfusredeatadC/J prarfiirnium; ipfaperfe itaflamma faciliuspervagabiturfub fufpenfione: ibpraque laterculis [g] beffalibus pilae ftruanturita diipofits, uti bipedales tegulae poffint fupra eiTe collocats. Altitudinem autempilae habeantpedumduorum, eseque ftruantut ×â} argilla cum capillo fubafta, fupraque collocenturtegulae bipedales, qua;lu- ftineant pavimentum. concamerationes vcro, fi ex ftrufturafaote fuerint, erunt utiliores. Sin autera contignationes fuerint, figlinum opus fubjiciatur. Sed hoc ita erit facicndum. Regulx ferrcie aut arcus fiant, eatque uncims ferreis ad con- tignationem fuipendantur quam creberrimis, eaeque regulae five arcus ica diipo- nantur, ut tegulse fine marginibus federe in duabus invehique poiTint> & ita tots concamcrationes in ferro nitcntes fint perfe£tx,eammque camerarum fuperiora coagmentaexargillacumcapillo fuba&aliniantur. Inferiorautcm parsquxad pavimentum ipedat, primum tcfta cum calce trullifletur: deindeopere [*] al- bario five [/'] te&orio poliatur; cseque camerae in caldariis fi duplices fa&ae fue- rint, meliorem habebunt ufum. Non enim a vapore humor corrumpere poterit matcriem contignationis, fedinterduas cameras vagabitur. Magnitudines au- tcmbalnearum videnturfieri procopia hominum. Sintautem icacompofits. Quantalongitudo fuerit, tertiademta,latitudo fit, praeter [/] Scholam labri, & alvei. Labrum utique Fub lumiiie faciendum videtur, ne ilantes circum fuis ura- bris
|
||||||
|
remelicit, hypocauitimenticmemfeciile Vlpian. Pandeil. lib. xvii.mandati. Fornacatorem inPapiniano
Pandeil. xxxui. dc fimdo inftrufto, interpretor fervum, <jui in balneo curam habet fuccendendiiguis. d] Philander. Pro calefiant diftum eft, ut lib.4-cap. 7. concalefaciuntur, pro concalefiunt. c] Idem. Ca:l. Biiodiginus, vir mulca: leftionis , pro pilis, fpharis & glomis picc illitis , niiimefallitmefflo- ria, quibuslanguefcensignis excitabatur, eft interpretatus. Ego puto fimplicitcr diftum pro quacunque Spliarula five globulo. De inclinatione enim fo!i hypocaufti loquitur, cui vafariaimpofita funt. /] Idem. Prsfurniura eft os hypocauiti fivefornacis, quoligna infornacem induntur. Quonoijiineutitur Catocap. 38. lib.de reRuftica.
g] Idem. Oftounciarumfive pollicum. Pesenim induodecim uncias , ideft, polliccs dividitur. Etutfefljcl dicam.pesdividitur in palmos quatuor, palmus conftat quatuor digitis feupollicibus tribus. digitustam latus eft quam fuutlata hordeigrana quatuor. b] Idcm. Argilla terra eft (ive creta, qua figuli utuntur , pinguisfcilicet. Ea multiplicirepcritur colore , eft enim candida, eft cinerea, eft in candido cinerea, eft punicea, rubra, purpurea nigra, lutea, viridis, & varia. Nomcn tamen videtur a candore nafta ; ^jsVcnim candidum iignificat. i] Idem. Hocfitpuracalce, idemqucvocatur album opuslib.7.cap.3. decopluravidein commcntariodc Vicruv. verborura fignificatione.
/i] Idcm. Teftorium etiarafi omnem cruftam indnci folitam ilgnificct, hoc tamen loco comp(e£liturarena- tum, id eft, mortarium & marmoratum, quod naftraatas/iacc^WOTappellat, atque malthatn, quam fmal- tum vulgus Italorum nominat: cujus quiaratio propria eft caftellorum aqu», eam in lib. vm. cap. vn. dif- tuliraus. Claud. Salmafius in Solinum. pag. 112. &i^ip. Iuveteri Infcriptione calx arenata, his vcrbis, qua: fic legendafunt; eojquepttrietts,mArginefqueomnesqUAlitarvmcrunt, calccharenatalitopolitoque, & cakemiiiadealbato.ubicalcemiiuiiam vocac meram & puram , cui non admixtaarena. Hinc obfervanda differentiaalbarii operis & teftorii. Teftorium fit harenata calce vel marmorato: Albarium calcemcra. Vitruvius : Teciorwfive albario opere: & alio loco, albnm opm appellat. Inde Albini & Albariiqui deafbant. Proprium verbum liujus operis dealbare, ut teftorii liniri & poliri. Gra:ci ^»'«3« vocant tam albarios quani tedlores. HcfychiusjaKiJvTtSjAiJii^iivont;. Et ^viaim Ëá-æß^áôæ^ >ú ã,æ/tmi. Item «Bfuf^is, «VSs»Ai: ^J" tiue decalceatio- Itaenimvctercs loquuti. Feilus: calceataxdificia, calcepolita. Vide cztcra. /] Philander. Schola, utplacct Hermolao, nobis quoque, parseftlabri five alvei, id cft lapidea: ftruftx'5 foffa: balncarum , ubi poileriorcsoccupato a prioribus Iabroalveove prsftolabantur & fpcilantcs ftabanr. Aliis placet poÃticélmeßIecircum^abrélnl. Quainiignificatione ufurpatumfuilTealiquando, eftindicatuniio epiftylio porticus, quam in fori Romani capite ad radiccs Capitolii, librariis prsconibus , C Avi- lium Licinium Trofium fecilTe , ipfa infcriptio doccbat: fcd pro porticu in qua cflenc taberns diftum c° loco quis non videt ? Ea igittir porticus obruta prius, cum antc paucos annos refcfta fuiflit, inventus eft ti- tulus in interiori cpiftylio huinfinodi. C. AVI-
|
||||||
|
t> £ Á R C Ê É ú Å C Ô V R A L ß Â. V. pf
bris obfcurent lucem. Scholas autem labrorum ita fieri oportet fpatioias, uc
cum prioresoccupaverint loca, circumipe&antes reliquire&e ttare poffint. [V] Alvei autem latitudo inter parietem & pluteum ne minus ilt pcdes fenos, ut gra- dus inferior inde auferat & pulvinus duos pedes. (VJ Laconicum,fudationefque, faat conjungendae tepidario; caeque quam latae fuerint, tantam altkudinem ha- beantadimam curvaturam hemilpha:rii: [o] mediumquelumen in hemiiphaerio relinquatur, exeoque.clypeumieneum catenis pendeat: pcr cujus reduftiones &demifiiones perficietur fudationis temperatura : ipfumque adcircinum fieri oportere videtur, utiequalitcr a medio flamms vaporiique vis per QtT| curvatune rotundationes pervagetur. C á ñ. ×É.
|
||||||||||
|
De PaUftrarum adificatiorte fjt Xyfils.'
|
||||||||||
|
Í
|
Unc mihi videtur (tametfi non fint Italicae confuetudinis) palaeftrarum aedi-
|
|||||||||
|
ficationcs tradere explicate,& qiicmadmodum apud Graecos conftituantut
mon*
C. AVILIVS LICINIVS TROSIVS CVRATOR
SCHOLAM D£ SVO FECIT.
BEBRIX AVG. L. DRVSIANVS A. FABIVS XANTHVS. CVR. SCRIBrS LIBRARIIS
ET PRjECONIBVS JED. CVR. SCHOLAM
AB INCHOATO REFECERVNT MARMORIBVS ORNAVERVNT VICTORIAM
AVGVSTAM ET SEDES jEN£A$ ET CETERA ORNAMENTA
de sva pecvnia ficervnt.
Fuiflccnim & Scholas in porticibus, quiPlin. lcgericcap. y. lib.xxxvi. minitneignorarepoteft.
ni\ Idem. Nominealvei Iabrutn intclligit, ut ante, prster Scholam labri & alvci: vuicq; fub dio efle, iatum
pedcs ftx. Vt parum profpexerint, qui pro alveolis feu tubis in pafiecibus laconici relitlis interprctati funt. De balneis enira adiiuc loquitur: de Iaconico vcropoftea. Sed minus fucccnfendum Arcliiteftura: ignaris, nec fatis, ut puto, verfatis, in hoc autorc. , »] Idem, ApudDionemlib. nrr legimusdiftumcfleLaeoniciin^hoC cli,'-ðé/^Ë-ðß^'À Xaxayiiyr, quod La-
ccdamonii incjufmodifudatoriisexercerentur. Eis vero fudorem ex calorc ficco cliciauilor cft Cclfus lib. i. cap. 16. Vndc illud Columella: in procemio: ®iuotiAianam cruditMen\l»conkii excoqmmus, (tf cxutio fudore, fitim qu&rimiu. Erant autem veluti turricula: camerata: to hemifpharrium. qua: cadcm localignifi- cat, cum ait, fudatiovics. Seneca in Epift. Sudatoria vocat, & a rotundicare Sphxrifierium Suctoniur/n Ve- ipallano, & Plin. in Epift. ad Gallum de villa fua Laurentina. Carterum proximo cap. concamerata: cu/uf- dam fudationis meminic, qux liabcat in vcrfuris lacomcuna. Cor. Ceifiis lib. 3. cap. 17. dicit aflas fudatio- ncs , ad differcntiam carum, qux fiunt balncis. Quod duplici modo ficri vidimus in finibus Arvcrnortim, in urbecuicalidis aquiscitnomen. In ca variis c Iocis crumpit maximavis aqua: calidiffima;. Pra:cipiu fcacurigo ftatim quara in labrum decidit, perfpecumin publicum fubdialc lavacrum derivatur. Aliasprj- vata; fibi domus, ut monti raaxime viciua: funr, aut diverforia comparant. Itaquc, prius in caldana , id cft, fudatonascel!as,apertoperlatusalterumcanali perfluentes, ea calidiflimo vaporc complcnt. Inde in balnca influunt. Libcrum tibi eft utro modo velis fudarc: fed haud Ccio , an çéúú magno cum pcr/culo in caldariis pcrfiftere poiTis, tantopere praifocatus cft xiias, & folo oftiolo, quo clauduutur, cmeabilis. Ncque tamcti unus cft carum aquarum ufus. Civcs maximafcacurigine coquendis utuntur ovis, pullis explumandis, por- ccllis ncfrendibus & ovillis capitibus pcdibufve dcglabrandis, carnibus ctiam elixandis & julculis; adconili/1 iiumxni fiporis habcnc. Fullones vero partim, exbalneis cum fubterraneis cloacis extra nrbcm cffluxc- runt, fcmitubulis lignris colleftas, denfandis, firniandifquc& abftcrgcndis pannistantifper CufRciuat, dutn fullonicismalleisfubjeftifunt , partira cx ipfo montc conccptas, hauitoriis modiolispimiatarotaproximo fngidorivo mota verfatis, eandem 111 rcm congcrunC. â] Idcm. Hcmifphsrium a teftudinc difiert, quod hasc ex duobus arcubus in cruccm ft in centro fecantibus
conftare vidctur, illud autcm planc iphzricum atque orbiculatum eft. Itali vocant cupfoUm. Contingic tamcn ut multangulum fiac, cujufmodi duplex Florentia; vifltur , id cft, \ia ftruihim uc intermeari poifit: opusintototcrraruraorbe unicum. In cjus vcrtice collocata Spharra snea capit homines minimumduo- decim. f] Idem. QuomodoidprocuratumiTc, filentlo prarteriit Vitruv. nos vcroex veterumtiiermarurnraonumcn-
tis deprehendimus. Sublaconici pavimento concamcratio crat, ubi fuccendcbatur ignis , quaquavcr/um vcro in parieribus ad imam hemifpha:rii curvaturara (Iruftiles fiflilefve canales, five tubul/.ut vocatProculus Pandcft.lib, viri. dcServit. urban.prxd. pcrquosflamma: vaporifque vis defcrcbatur. Vbiautcm curva- turam contingerat, rorundosreooperculo, quod clypeum appcllat, (eamenira clypci fuiflc figurara, Polt- r^l-*™4e R.oman. Caftrametatione agit, dcmonftratj impedita, fub fufpcnfionc peivagabatur. C^ui iudabant, clypci fublationedepreffioneque calorimodcrabantur. LacOaici figuram yide in Lexicoexrcli- quus thermarum Caracalls, & aliam apud Barbarum. Í /»] Ñ!»'-
|
||||||||||
|
9s M. Vitruvii Pquiohis
l. intm rnonfttrare. Conftituuntur autcm [a] intnbuspomcibusexcdrafpatiofae. ha,
portki- bentesfedes» inquibus Philofophi, Rhctorcs, reliquique qui ftudiis dele&an-
h'M' tur, fedcntcs difputare poflint: In pakftris periftyliaquadrata, five oblonga,
ita funt facienda, uti duorum ftadiorum habeant ambulationis circuitionem,
quod Graeci voant [b] 3ßáõëïí. ex quibus tres porticus fimplices difponantur,
quartaque quse ad meridianas regiones cft convcrfa. duplex, uti cum tempcfta-
tesventofiefunt, nonpoffitafpcrgoininteriorempartcmpcrvenire. In duplici
autem porticu collocentur hasc mcmbra. [c] Ephebeum in medio -,(hocautetn
eft exedra ampliffima cum fedibus, qua; tertia parte longior fit quam lata) fub
dextro £d) coriccum , deinde proxime Ð Ï connifterium; a connifterio in
/. øËôç verfura porticus frigida lavatio , quam Grseci ëáôæïí vocitant: ad finiftram
Grui cphcbei [/3 elxothcfium; proxime autcm ekeothefium, frigidarium; abeo-
/u^era que •ter -m j-^-j propnigeum in verfmra porticus, proxime autem introrfus e
rcgione frlgidarii collocetur concamerata fadatio, longitndine duplex, quam
latitudine, quas habeat in vcriuris ex una partc laconicum, ad eundem modum,
uti fuprafcriptum eft, compofitum. Exadverfo laconici, caldam lavationem.
In palceftraperiftylia, quemadmodum fupra fcriptum, ita debentperfcfte efle
diftributa. Extra autem difponantur porticus tres: una ex periftylio exeunti-
bus, duce dextra ac fmiftra [h~\ ftadiatse. Ex quibus una quse fpeCtaverit ad Septen-
trionem > perficiatur duplex, amplifllma latitudine: altcra fnnplex ita fafta,
uti inpambns,qux fuerint circa parietes, &quxerunt ad columnas, margi-
nes habeanuiti femitas, non minus pedum denum, mediumque excavatum,
uti gradus bini fint in defccniu fefquipedali a marginibus ad planiciem. Quae
planicics fit ne minus lata pcdum duodecim. Ita qui veftiti ambulaverint cir-
cum in marginibus, non impedienttir ab [i~] cun&is fe excrcentibus. Hsec autem
porticus îõòßò apud Grscos vocitatLic, qtiod Athlets per hybema tempora ia
tectis
|
||||||
|
a] Philander. Exedra afediurnfrequentiadi&aeit. Ejus figurarn referunt, qua in ccenobiis vocantur capi-
tula. ÑïÐéé÷ lib. i. cap. iv. tradit feiiionem effe ubi viri conlidcnt, ßßá mfr&Suu^) ci »>Spts. i] Idem. Diaulcm dicunt curriculum five fpatium, itaconftruftum, ut cumcurforesad ftadii metam perve-
niflcnt, flexo curfuper verfuram redirent eo , unde effent digrefl!, d quo Ëïß/ëüøï/^ß curfores, quiubt rnetam pertigerant, celerrimo circumailu uodc venerant rectirrebant. Alioquin ßßáíë®^ Heroni habet in longitudinem pedcs milleducentos, ftadium vero iexcentos, ß'ßëé÷®' ftadiaxu. Intcrpres Ariftophanis Ëá«ë8 noniine intelligit locura diio Radia continentem, ad ducentomm cubitorum menfuram. Certe hoc loco Vicruv. Ë'ßùëïí dicit, qtiod duorum ftadiorum ambulationis habet circuiticmem. c] Idem. Itaappcllaturlocus, ubi puberes cxerccbantur , quos Ccnforin. lib. dcdie natali vult efll-decimo
fexto xtnus auno. Non tacendum lioc loco appcllaffe vefticipes antiquos eos qui prima barba veftiebantur. d] Idem. Scribo coriceiim, pro loco ubi puelliE exerccbantur, aut coriceum pro tonftrina. Non defuerunt
quicoryceum lcgerint pro loco ubi pila cxcrcerentur, quod Gra:ci corycum pilam vento conflatam vocect, ö÷ Latinis follis dicitur, cujus mcminit Paul. iEginetade fpeciebus gymnafiifcribens. Vide Turneb. l.io. cap. 10. Advetfar. & Mcrcurial. lib. i. cap. 8. & lib. x, cap. 4. & lib. 3. cap. 4. de Art. Gymn. e] Idem. Legcndum coniileriura , tQrid ubipulvere poll unftionem luflaturi afpergebantur, ut prehen-
liones eflent firmiores & non lubricae. Nam & pnlvcrcm luftatoribus ex /Egypto allatam autoreft in Nc- roneSueton. & Plin.lib. }5.cap. 15. & in gymnicQ inftrumentopulvcrisfpoitulamenumerat Pollux, ipfs- quc pulveris infpcrfio Grajcts Üöí dicimr , ufurpato Martial.vocabulo lib. vu.in Philenen. f] Idem. Locus ubi ccromate, id cft ceraco oleo perfundebantur, quanquam elsodeufium potiqs dicendum
videtur. A/uaicnim rigofignificat. Vnftuarium vocari potcftexlib. 11. Epift.Plinii. Ceroma apud PHn· lib. xxxv. cap. 11. quidam pio coniterio & elsothefio incerpretantur: alii pro loco , ubi Athleta; exerce- bantur. Alias cft ceroma , quoccrtaturi ungebantur, oleo fcilicit fubafta cera. cuiterra: quoddamgemss admifcerifolitum, teftiseft Plinius lib. xxxv. cap.xni. g~] Idem. Propnigcumiuffocatorium, hoccft, locusubiignis prxdufus a:ituat Scprsfurnium fignificac. PU-
cct ut provaporaria cella ufurpatum lit. Fuerunt quilegeriut propineura , procellaquam Plinius Epift· lib. v. guftatorium vocavit, Mercurial.de Arte Gymnaftic.lib. 1. cap. x. Ante liypocauftum viaqua:d3m crat, propnigeum.quafi dixeris pra;furnium, a Vitruvio vocaca. Vide ibidetn figuras paljcftra; cum periftil'0 quadrato: itemque oblongo. fj] Philander. Porticus ftadiata: didla: funt quod in iisceu teilis ftadiis per hyernem ccclo nonferenoathlctx
exercerentur, aut fpcftantibus hominum copiis certarent, non a pafluum numcro, ficuti milliaria; a Sue- ton. inNerone, quas Vopifcus in Aureliano milliarienfes vocat. »'] Claud. Salmaiius legendum ccnfet j ab miliis fe extrcentibm,
*] Pbi-
|
||||||
|
¼ Å Á R C Ç ú ÔÃÅ C Ô V R Á : L > Â. V. 99
teiiisC^] ^adiisexercerentur. Eaciunda autem Xyfta fic videntut, utfint inter
duasporticusfylvae, aut [/] platanonps, &inhisperficianturinterarborcsam- bulationes, ibique ex opere fignino ftationes. Proxime autem Xyftum & du- plicctn porticum, defignenturhypaethrxambulationes, quasGraeci \m~\ -zsu- Ëï/Ì^÷ß , noftri [>] Xyfta appellant; in quas per hyemem ex Xyfto icreno ccelo Athletae prodeuntcs, exercentur. Poft Xyftum autem ftadium, ita figu-' ratum, utpoifmt hominum copix cumlaxamento Athktas certantes ipeftare. Qax in moenibus ncceiiaria efle videbantur,ut apte difponantur, perfcripfi. C á p. XII.
Oefortubns^flruBurisindquafaciendii. :
DE opportunitate autem jVj portuum noneftpmermittendu.m,fedquibus
rationibus tueantur naves in his ab tempeftatibus, explicandnm. Hi autcm naturaliterfifint pofiti, habeantque acroteria five promontoria procurrentia, ex quibus introrfus curvatura five verfuraeexlocisnatura fuerint conformata:, maximas utilitates videntur habere. .Circum enim porticus, five [â] navaliafunt facienda, five £f ] exporacibusaditusademporia, turreique ex utraque parte Í 2 collo-
li] Philander. Stadiumpraiter vulgatam fignificationem ufurpant autorcs, Sueton.in Domitiano, Martialis
lib. 3. ad Matronam, Ammianus lib. xvi, Lampridius in Vario. caneri, pro curriculo, id eft loco ubi curfo- res aut achleta: exercerentur. In qua figaificatione, quantum judico , accipitur ab Aphthonio in defcript. arcis Alexandrire. Ejus Scholiaftes pto theatro interpretatur. Stadiorum tria genera inraiio apud Cen- forin. Italicum pcduni cxxv, Olympicum pedum io c, & Pychicum pedummille. FaciundaXyfla; locus eft luxatus. naque enim Xyftorum, hoc eft fubdialium ambulatiorium ante rationem redderet, quam mcmo- raret. Quamobrem poft illa vcrba, in te&is ftadiis exercerentur , fubitituenda claufula. Proxime autem, Xyftum. mde, faciunda autem Xyfta', &c. Rurfura, Pofl: Xyftum autem. I] Idera. Loci platanis conliti, &, ut alii dicunt, plataneta. Platanonaenim quarto cafu dixerunt Martial. 1. J. de viperainoreurfa:; & Apollinaris Epift.lib. ãðé. cujusnominativum proculit Pliniuslib. 1. in cpiil.ad Caninium Rufum. Sjuid, inquit, platanon opctciffimtti. Referc Plin. lib.xii. platanos Athenis fuifle celcbra- tasin ambulacione Academix. Nos multasnonfinc voluptatevidimusRoma: in vincto.Card. Salviau , fcd maximam & pulcherrimam in colle hortulorum. ni] Idcm. Ita hoc loco & lib. vi. cap. x. Iegitur, fed in melioribus cod/cib. ■s&xtyi/uiSxf icribitur. »] Idem. Xy(lus& Xyftum, cum apud Gixcos idem figuificent, apud Latinosnonnihilhabentdifcriroinis. Nam Xyftos hi vocant porticus tedtas, ubi athletx per hycmem exercebantur: Xyfta autem fubdialcs am- bulationes, ubi fudo coclo fuas exercebant pakeftras, quas illi ©ijk^ofu&Kappellant. Tertull. lib. ad Mar- tyres, Xyitarchen vocat eum , qui Xyfto praeeft. quam di£Uonem itiveni etiam in Gra:ca infcriptionc balis ftatua: ereila: ab Hermodoro Hermopolitano patri Demetiio. Ea nunc jacet inter .Quirinalcm & Capito- lium , in qua reperias pancratiaften & periodohiccn diflum , quorum ille dicitur qui pugil & luftator eft, liic vero qui Olympia, Nemea , Pythia & llthmia vicerit. Xyfticum dici qui certac, teftatur marmor luc in- icripcione. L. TJHENODORVS XYSTICV^
PARIDI THYMELICO BENE;. MERENTI FECIT. Vide pra:tcreaqua? .À Claud. Salmafio funtannotata in Tertull. Iib.de Pallio. pag. 13Ã. Vbi &pauIoante pag. 2.30. omncs fere tefta: porticus, quas Grxci fyipisi, & Jpifmi |t<s-»s appdlanc , adjunilas fibi liabebant hypatthras ambulationes, qua; inde paradromides íoatx. ' ë] Philander. Portus cftlocusconclufus, quo portanturmerccs&indeexportantur, ut apud Vlpianum IC. Iegimus lib; L. de verb. & rer. fignificat. Ponus aut naturalcs funt, cujufmodi tres habuiilc Aclienas fcri- bit Thucydides: aut artcfaili, quos cothones gen. mafculino, & cothona neutro dfci teftis eft Servius 1.1. itneidos. Claud. Salmafius inS0Iin.pag.1ii8. Latini vocarunt cothones portus nianu faftos & cffoflos. Fcftus: Cothones appelltmturportus in mariintertiores, nrte & mantifdlti, Atqui cothon pro portu foflltio vix Latinum videtur. Ita vocabatur parva iafula Carthaginis qua: vicem portus pra:bcbat & navalia habebat. Str.1bol1b.xvn.de Cartagine. Faiftitiaha:c infula & Euripo circumdata, id eft, canali manu fa<fto. Forte K»5w>di£);avoce Grxca, quodrotundaeflet inftar poculi. Etpoftpauca: Ex illo portu Carthaginienfi co- ^oneahi, utvidetur, portus manufafti fic dicebantut, fi fides eft Fefto. Foffas etiamappellarunt Latini. , ^°d,ecluoqueapudNannetesportusFc/adicitur. · ■ . J miander. Navalia intelligit loca, ubi conftruunturnavcs, quaflatEve inftaurantur & adfervantur. quorum
rationerri tradit in finc capicis. Ã v"' ^c^a' c0(^'ces Pro porticibuslegunt portubus. Emporia vero funt loeaubi merces yenduntur. unde
icnbu ad finem lib. r, Mercurio, uti llidi & Serapi in eroporio «dem conftituendam. d] Idcm.
|
||||
|
100 Ì. V É Ô R V V II Ñ Ï L L É Ï Ê É S
collocanda, ex quibus caterwe traduci per machinas poifint. Sin autem non na-
turalerti locum, nequeidoneumad tuendas atempeftatibus naves habuerimus, kavidetureiTefaciendum, uti finulliimflumen inhislocis impedierit, fed erk ex una parte [d] ftatio; tunc ex altera partc ftrufturis five aggeribus expedian- tur [e] progceffas. Et itaconformandieportuum concluiiones. Eaeautem ftru.-· durx, qux in aqua funt futura, videntur iic efle facienda:; uti portetur [/] pul- vis a regionibus,qux funta Cumis continuatx ad promontorim^Minervx,ifque mifceatur,uti [g\ in mortario duo ad iinum refpondeant: deinde ttrnc in eo loco, qui definitus erit, [h] arcaeftipitibusrobuftis&catenisinclufie in aquam dimit- tends, [i] deftinandaquefirmiter. Deinde inter eas inferior parsfubaquaex- iequanda &c purganda, & csmentis cx mortario materia mixta (quemadrao- dum fuprafcriptumeft^ibi congerendum, donicum compleatur ftru&ura: fpa- tium, quodfueritinterarcas. Hoc autemmunus naturale habent ealoca,qux iiipraicripta funt. Sin autcm propter flu&us aut impetus aperti pelagi [y] de- ftinatiE arcie non pomerint contineri, tunc ab ipfa terra five crepidine Q] pulvi- nus quam lirmiiTime ftruatur. Ifque pulvinus exa»quata ftraatur planitie, minus quam dimidiae partis: reliquum, quod eft proxime littus, proclinatum latus ha- bcat. Deindc ad ipfam aquam & latera, pulvino circiter fefquipedaks margines ftruantur [7] a:quilibres eiplanitis, qux fuprafcripta eft. Tunc proclinatio ea impleaturarena, & exasquetur cum margine in planitia pulvini. Deinde infuper cam exaequaticmem pila quam magnaconftitutafuerit, ibi ilruatur, eaque cum crit £xtru£ta, relinquatur ne mirius quam duos menfes, uti ficcefcat. Tunc au- temfuccidarurmargoqus fuftinet arenam. Ita arena flu&ibus fubruta cfficiet in mare pite pra;cipitationem. Hac ratione quotiefcunque opus fuerit, in aquampoteiiteiieprogrcflus. In quibus autem locis pulvis non nafcitur, his ra- tionibus crit faciendum, uti arcse duplices [m] relatis tabulis & catenis colligats Al. in ia eo loco, qui finitus erit, conftituantur, & inter \n\ deftinatas creta meronibus, eronibm. · pv
|
||||||
|
d] ldem. Stationem Vlpian. PandeQ:. lib. xliu. de fluminibus, interprecatur lociim, ubituto nayesftare
pofllnt.
i] Idem. ProgreiTus appdlat aggerum illara continuatamferiem objedtam ad arcendos fluitus , excluden- damque aquam, quam nofttiab elata terra levatam dicunt, Gracci -÷ýì^ºò/., Latini moles. Icali idappellatio-
nis retinummt.
/] Idem. Puccolanus vocatur htc pulvis lib. n.cap. vr. Conftat autem alumine , bitumine & fulfure. Non abfimili prxdita natura in Cyzicenaregione terra.qua: qualibet magnitudine cxcifis.demerfa in niarc,lapjdca
cxtrahitur, utfcribit Plin.lib.3^. cap.i;. Etab Oropo Aulidetnufquequicquia tcrra; marialluitur, in faxa
mutatur. Id genus terras necefle eil aluminofas efle, aut chalcantho, id eft, futorio atrameoto infeftas, &
prartcr id biturainofas.
g\ Idcm. ItainlacuarenaPuteolanamifceatur, ut trcsejuspanes in unam calcisconjiciantur, confundan-. turque.itaerkarenafefquiplex. '
b"l Idem. Idgenus aquarii iepti vulgus vocat cataraftas. Vide Lexicon.
»] Idem. Hoceftalliganda:. Apulcius lib. j.de Atin. aureo. At bonaPantbia,ei!!migitUr, inquit.forcr.ttmc primtimbncchatimdifcerpittms , vel mtmbris ejat deflinath virilia defecamttt■.' Hscillc. Prioics editiones
babcbant diflinend&qne: ut & Barbari.
y\ Phihnder. Éá MSto Cod. legicur, deilinx arctu nonfctuerint continere: ur fint deftina: vincula & catens· a deftino, quod vincirc diximus fignificare.
li] Idem. Id eft.fundamentum faritum ca;mcntis aut arcna. Alias pulvinum. Servius lib.x. ^neid.ait.a nautis vocariduriorcmarcilam, qus remcantibus fluilibus&eumibusdenfatur.&inmodumfaxidutefcit. Vid=
Lcxicon.
/] Idem. Id eil, pari libramentoad regulam cozquat». Vfurpavit vero Iiic & Iib.ix. cap.vm. planitia prima inflexione , uti Ciceroin particionib. mollitia.
»»] Idcm. CoramiiTis, utinorthoilratisfieridixitnuslib.u.itaenimreferritabulasintcrprctamur. »] ldem. Ec hic in MSS. lib.non deftinatas, fed defiimi legitur, de quo paulo ante dixi. Quidam bunc Iocum italegit. Et imergermislcreta, veronibufqne cx ulva palufiri faSis: ut fint intergerinidifti, quodintcr
fundamenta pro fultura intcrgeruntur: alias non roeronibus , fed peronibus fcribitur , ut apnd Plinium
lib. ji. cap. 14. pro faccis. CKterum & merones Hermolaus putat pofle intelligi partes magnas pilaruM
fpecie, qua:inarcasconjicerentur. Peronibus ut legatur, magis placet, ut lit intelleftus hic, conjiciendos
effe in feptaillafaccos ex ulva, plenos creta ad exfugendam aquam. Haxille. Scd Claud. Salmaliuskgcn-
ducq ccnfet,ineronibus. Yidc Lcxicon, inquopluradehocloco.
|
||||||
|
beArchitectvra L é â. V. éïß
ex ulva paluftri· faftis calcetur. Cumitabenccalcatum&quamdenfiffimefue-
rit, tunc C°3 cochleis, rotis, tympanis collocatis, locus qui in ea feptionc finitusfucrit,exinaniatur ficccturque, & ibi interfeptionesfundamentafodian- mr. Si teurenaerunt, ufqueadiblidumci-affioi:a quam murus, qui fupra futurus crit, exinaniatur ficceturque; & mnc ftrudura ex caemcntis, calce & arena com- plcatur. Sin autem mollis locus erit, palis uftulatis alneis aut oleagincis, aut 10- bufteis configatur, & [/>] carbonibus complcatur: quemadmodum in theatro- rum & muri fUndationibus eft fcriptnm. Deinde tunc quadrato faxo murus du- catur junfturisquamlongifllmis, utimaximemedii lapides coagmentis conti- neantur. Tunc qai locus erit inter murum, C^3 ruderatione five itru&ura com- pleatur. Ita erit uti poffit tiirris infuper xdificari. His perfe&is, [r] navaliorarn ea erit ratio, ut conftimantur fpeftantia maximc ad Septentrionem: nam Mc- ridiatiae rcgionespropterxftus, cariem, [/] tineam, teredines, reliqnarumque beftiarum nocentium genera procreant, alendoque confervant; eaquc xdificia minime funt [t] materianda propter incendia. Demagnitudinibusautemfinitio nulla efle debct, fcd facienda ad maximum navium modum, uti & fi majores naves fubdu&x fuerint ,Jiabeant cum laxamento ibi collocationern. Qux ne- ccflaria ad utilitatem in civitatibus publicorum locorum fuccurrerc mihi po- tuerunt, quemadmodum conftituantur & perficiantur, in hoc volumine fcripfi. Privatorumautcmxdificiorumutilitates, & eorurn fymmetrias in fequenti vo- lumine ratiocinabor. Í 3 M. Vi-
|
||||||
|
ï] Philander. Hauftotizfunt rota;,dequibus lib. x. cap. ix. & xt. abunde prscipit.
y] Idem. Dixit cap. ix. hujus libri, carbombusinefTenaturalem raritatem. lnde faftumcit utlib. m. cap.iu.
& lib. vn. cap. iv. carbonibus compleri loca ca .quibus ab humore timetur, flve quaioportet conceptum humorera cbibere & exfugere, ipfe pra:cipiat. De muris dixit lib. i. cap. v. de tlieattislib.hu jus cap.ni. quanquam eorum fundationcs peti vult e lib. tertio; id vero reperire eft capite tertior, j] Philander. De ruderatione eft integrum caput ptimum Lib. vn. ne quis a nobis loDgiorem deckrationem
rcquirat. ' . · r] Idcm. Pro navalium. mutat a declinationc, quomodo viridiorum, ancylibrum, Saturnaliorum invenias.'
Vcitigaliorum quoque frequenter ufurpavit Aiinius Pollio , fi verafunt qua: Macrobius lib. primo Satur- nal. dicit. Tanta fuit apud veteres ejus genitivi liccntia. Obfervac autem Barbarus navalia cjufmodi vulgo ab Italis vocatiSquerros. /J Idem. Separavii;tineama teredinc, ut Plin. lib. xvi. Cap.xLi. quifcribit, teredinemin marifentiri, terre-
ftrcs effe cineas. Id ante eumriixcrat Tlieophraftus öí-mr i&e/"* lib. quinto. Infuperque eilc tercdincm corpore parvam , capitc magno & dentibus: Tineas vero fimiles vermiculis , quibus paulatim matcries perforatur. Ipfe Vitruvius lib. n. cap. é÷. termitem vocavit. Eft & thrips ligaarius vermiculus, hoccft qui ligna todit, autore Phocionc Grammatico in Lexico : ficut ips cornua & vites , cis frumenta, midas fa- bani, ix vitrum, fo veftcs. Ammoniusquomodo mj, JpiW.xits & ºêé; diiferant, ctiara ttadidit. f] Idcrn. Id eft, ligno cxtruenda non funt: imo omnino i civium domibus, propter inccndia , funt navalia
femovcnda, arcendaque; ut ejus quoque rei nos le&orcm moncamus. D. Barbarus in comment. ad hoc caput. Ca;tcrum me ab his rationibus avocat amplitudo V.enctonim nava-
lis, (liremium & naviumappatatus, inftrumentorura omnium copia , tormentorum & machinatum multi- ' tudo, munitionum & armorum omnis generis thefaurus, infinitorunj attificum ferics, rcrum ordo, facilis. ufus, promtaque ad omnes necelfitates expeditio. Qaz omnia maritima: rei praftantiara & exccllentiam illis racrito tradiderunt. Et poilpauca : Vnde in co loco & rerura copia: & ordo mirabilis vidctur, ut uno oculi iiftu, quicquid ad inlVrucndam juftam claflem opus eft facillimecducatur. Vela, remos, funes, aticho- ras, tormcnta, machinas, organaque orania unico nutuin eduftas triremes impofita videres. Providit hoc Nicolaus Zenui vir clarifliraus ftudio , ac iogenio multo, cujus reifruftnoi poftea patrcs multa ciim laudc atquc admiratione hominum pcrcepere. |
||||||
|
102.
|
||||||
|
Ì· VlTRUVII PoLLIONIS
|
||||||
|
º> Å
Á R C Ç É Ô Å C Ô V R Á
LIBER SEXTVS.
Ñ R ¢ F Á Ô É Ï.
Ristippvs PhilofophasSocratkui ^naufragiocum ejeffut ad
Rhodienfium htut ammadvertijfet Geometrica fchemata defiripta, ' exclamavijfe adcomites ita dtcitur, Benejperemm, hominum cnim ' vefttgia video. fitfimque in opptdum Rhodttm contendit, & recia in gymnafium devenit-, ibique de rhilofophia dijj>utans muneribm ett \ donatm, ut non tantum fe omaret,fed etiam eis, qui una fuerant, ' veHitum, & c&tera qum opus ejfent ad njiffum, pr&ftaret. Cttm atttem ejus comites in patriam reverti 'voluiffent, interrogarentque eum, quidnam 'vellet domum renunturi, tanc ita mnndavit dicere, ejufmodi pojjefiones & viatica liberis oportere parari, qu& etiam e naufragio una poffent enatare. 7S(amque ea. vertt prdfidi&fant vita, qitibus neque fortunm tempeflas imqua, neqtiepublicarum rerum mutatio, neque belli vaffatio poteFi nocere. Non minm eam fententiam aitgendo, Theo- phraHia, hortandos doffospotiw ejfe quampecunix confidentes,itaponit, Doclumex omnibus folum nequein alienis locis peregrinum, neque amifiis familiaribm & ne- cejfariis inopem amicomm: fed in omni civitate ejfe civem, difficilefque fortttn&, fine timore, pujfe defyicere cafm\ <^At qui non doSlrinarum-, fed felicitatis prafidiis putaret fe ejfevallatum, labidis itineribm vadentem, non*flabili, fed tnfirma, con- âßüúáÞ vita. Epicurus vero non difimiliterait, TaucAfapientibm fortunam tribuere, qu£ autem maxima, & neceffaria fitnl, animi mentifque cogitdtiombusgubernari. H*ec itx ejfe plttres Philofophi dixerunt, non minm etiam foeta, qui mtiqtias Coma- dias Gr<ece fcripfcrunt, & eafdem fententiai verfibus in fcentt prontmciaverunt, Eucrates, Chionides, <^AriTtophmes, maxime etiam cum hk CAlexis, qui Athe- nienfes aitideo oporterelaudari, quodomniumGracorumlegescogunt parentes ali/f liberis, Athenienfium non omnes, [a] nifi eos qui liberos artibm erudiffent. Omnii enim munera forttma cum dantur,ab eafacillime adimuntur: difciplina vero con- jun£t<e cum animis, nullo tempore deficiunt, fedpermanent flabiliter adfummum exi- tumvitd. Itaque ego maximas infitiitafque parentibm ago atque habeogratias, qttoi Athenienfium legem probantes me arte crudiendum curaverunt, & c/t, qux çïçñïßö ejfeprobatAfinelitteratura, \h\encjclioquedoffrinarum omnium difciplina. CurfP ergo
a] Philander. Sanxit legc Solon filium haud patri neceflaria vitai deberc, a quo nullam artem accepiffet·
Quodteftarur Plucarchus in ejus vita. Meminit iftius rei Galenus Menodoti, inea, qua: fuaforia eft ad artes, oratione. i] Philander. Encyclion difciplinam ti quamalii encyclopa:diam dicunt, intclligit circularcro orbiculatam-
que difciplinarum omoium fcienriara. Quasutnemo mediocritcr doftus conjunitionemcommunicatio- nemque inter fe habere iverit inficias: italib. primi cap. i. vult, in omnibus Architeftum fi non excellerc atcette tindtum, & non imperitura cflc. c] Idem.
|
||||||
|
Dj Á R C Ç Ú TE CT VR Á LlB, VI. 103
|
|||||||||||||
|
V&nrenM*nittr'ii Ö$Ê&$ß1É£Çâ doffrwtiMftm heheremeopias difciplinarum)
ú mmi* aphUotecbnis mhv6 cowmwUwrtfmqw firtpMm me dele£fms, e^ |
|||||||||||||
|
wU<tWpluf habmdi ne-
|
|||||||||||||
|
Kiuter» > amqm^prQprieUtemd(vitkr(tmm4mme, nihildgfidemre. "Sedfirte
nonmllih^levia juaicantes, pHtantegsejfe taMumfipmtes, qutpepuMafmtco- |
|||||||||||||
|
afuftftf?} fedpQtmtenuitatfmcifmkom fnm4, qwmabmdantiam cumiafamiafi?
amndmprobw*'■·' ideonotities pnmm fB adfecata, feiumtnhti voluminibmeditis Cut '(hero) pofiem ctiam erc> nottis. IJjqucefimirwdum, qmdita. pluribmfim igno* tas. cxteri Architeclirogant & ambiwt, ut trchiteffentW· mihiautemapracepto- ribiueUtradiUim.rcgatumnQnrQgantm , Qpvrtere fttfciperecuram, qwiingenutti color movetur pudore, ptfendorem fufpmefitm; nam beneficium dantes, non acci* pietttcs, amUantur. jkuidemmputemtiiJHfpwn-, qmragetur, depAtrimoniofitm* ptm faciendos committere grati# petentis, nifi quod pr#d* compendiique cjus caufk jidicet faciendum ? Itaque mtjoresprtmum hgenereprobatu opera tradebant Archi- leffis: deindeqiidrebitnt fihgwfle effent educmi; ingenuo pudori, non audacu pro- tervttitU committenditm judicantes. Ipfiantem mificesnon erudiebant nifi fuosli- beros, 4Ht co<rnettos, & eosvlros bonos mfiHttcbant, quibm tantarumremm fideipe- cunufine dubitMone permitteremw. Cttm mtem mimddverto, ab indoffti & impe- ritistmta dtfciplirw mag?uti-idwemjaffan, &abhU, quinonmodo Architetfur*, fedomnino ne fsbrics quidem notitiam hnbent, nonppffttm non latidarepatresfamilias eos, qui liueratur<e fiducU confirmati, per fe adificantes itajtidicant: fiimpcntk ftt ßïçéçÞßßåçëáçß, ipfis potius digmores ejfead fiwn voluntAtem, quamaddienam pe- cttnt# confumere fummam. If.tqite nemo wtem tilhm aliam conatur domi facere, uti fuirmam, vfl fttllonicam, mt ex c<ttem qi*& fitnt fmiliores, nifi ArchiteCiuram^ ideo quodquiprofitentur, non artevera ,fedfalfi nominantur ArchiteSH. £)uas ob res corptvs ArchitcEiurx, mtionefque ejuspHtnvi diligentifime confiribendas, opinam idtmmas omnibm gentibtunon ingrattim futttrat». Igitur quoniam inquinto deopr portumtdtecummmium opzrwmperfcripfi, inhocvolwnine privatorum tedificiorwn ritmwationeS) ö cQmmenfus fymmetriArum explicabo. |
|||||||||||||
|
C á r. I.
De diverfis regionumqualitatibiis, & variis cceli
afbeBibus, jecttndum quos funt <cdificia dif^onencia. /Ec autetn ita erunt rede difpofita, fiprimQanimadverfurn
'fucrit, quibus regionibus, autqujbusinclinationibus mundi
conftituantur. Namquealiter[Vj /Egypto, aljtec Hifpania,
non eodem modoPonto, diflimilitcr Roma:, item caeteris
jterrarum®ionumproprietatibus oportere videntur con-
' ftimi generasedificiorum: quod alia parce folis curfu premitixr
tcllus, alia longe ab eo diftat, alia per medium temperatuc. Igitur uti conftitutio
mundi
c] Idem. Kbirebustribuit, qus funt hominum. Philologusenimisdicitur, qui ychementidifciplinarumtc-
nctur amore, quiquc diicendi ftudio inhiat, in eoque cominentacur & totus incumbit: philotechnus autem artium opificiorumque ftudiofus & artificiorum cultor. ë] Philander. Habent enim diveribshorizontes. Efl: autera hprizon, qui lacmifpha3riummanifcftura aboc-(-..ji ,
culco tcrminar,ab ß&æù,ßÜ eft finio,nominatus. Macrobius fuperftantis ceeli tcrniinum, Martianus Capclla naitorcm, Ptokma;us& Alfragaaushcmifphsriicirculmnvocaat. . V\ Idcffl.
|
|||||||||||||
|
Àè4 Ì. ViTRtrvii PolLionis
mundiadtetrae fpatium inclinatione iignifericirculi.,&Solis curiil, difpatibits
qualitatibus naturaliter eft collocata, ad eundem modum etiam ad regionum ra- tiones, coelique varietatcs, videntur asdificiomm debere dirigi collocationes. Sub feptentrione aidificia teftudinata, & maxime conclufa, & non patentia, fed converfa ad calidas partes, oportere fkri videntur. Contra autem fub impetu So- lis, meridianis regionibus, quod premuntur a calore * patentiora, converfaque ad fcptentrionem & aquilonem,funt faciundauta quod ultfo natura hedit, arte erit emendandum. Item rdiquis regionibus adeundemmodumtemperan, quem- admodutn coelum eft ad inclinationem mundi collocatum. Hxcautem ex na- tuira rerum funt animadvertenda & confideranda, atque etiam ex membris cor- poribufque gentium obfervanda. Namque Sol, quibuslocis mediocriter pro- fundit vapores, in his confervat corporatemperata; quaeque proxime currendo Ar.exu- dcflagrat, eripit exfugendo temperaturam humoris. Contra vero refrigeratis renAo. regionibus, quod abfunt a meridie longe, nonexhauritur a caloribus humor, fedex coelo rofcidus aer in corpora fundens humorem, efficit ampliores corpo- raturas, vocifque fonitus graviores. Ex eo quoque fub feptentrionibus nutriun- tur [b] gentes immanibus corporibus, candidis coloribus, dire&o capillo & rufo, oculis caefiis, fanguine multo: quoniam ab huraoris plenitate, coelique re- frigerationibus, funt conformati. Qm autem furit proximi ad axem meridianum, fubjeftiqueSoliscuifui,brevioribus corporibus, colorefufco, crifpo capillo, oculis nigris, cruribus invalidis, fanguine exiguo,Solis impetu perficiuntur. Ita- que etiam propter fanguinis exiguitatem timidiores funt fcrro refiftere, fedardo resac febres fufferuntfine timore, quodnutrita funt eorum membra cumfer- vore. Itaque corpora quae nafcuntur iiib feptentrione, a febri timidiora &imbe- cilla: ianguinis autem abundantia, ferro refiftunt fine tiiiiore. Non minus fonus vocis in generibus gentium difpares & varias habet qualitates, ideo quodtermi- natio orientis & occidentis circa terrse librationem, quadividiturparsfuperior Ar.ter- & inferior raundi, haberevideturlibratam naturali modo circukionem, quam minmio- etiam Mathematicihorizontadicunt. Igimrquoniam id habemus,certumani- mo [f] fuftinentes, a labro, quod eft in regione ieptentrionali, linea trajefta ad id quod eft fuper meridianum axem, ab eoque altera obliqua in latitudinem adfummumcardinem, quieftpoft ftellas ieptentrionum, fmedubitationeani- tnadvertemus ex eo cflc fchema trigoni mundo, uti organi, quarn [d] ïáìæà÷ßá/ Gra:ci dicunt. Itaquequod eftipatium proximum imo cardini abaxis lineain meridianis finibus, fub eo loco qux funt nationes, propterbrevitatem altitudinis ad mundum, fonitum vocis faciunttenuem & acutifllmum, uti in organo choi> da, quae eft proxima angulo. Secundumeara autem reliquae ad mediam Grs- ciam remiffiores efficiuntinnationibus fonorum fcanfiones. Item a medioin ordinem crefcendoad extremos feptentriones, fub altitadinecceli, nationurn ipiritus fonitibus gravioribus ab natura rerum exprimuntur. Ita videtur mundi conceptio tota,propter inclinationem,confonantifllme perSolis temperaturam ad harmoniam efle compofita. Igitur quas nationes funt interaxis meridiani car- dinem, & feptentrionalis medio pofits, utiin diagrammate raufico, medianae vocishabent fonitumin fermone: qusque progredientibus ad feptentrionem funt
b~\ Idem. Hoc etiam narrat Galenus lib. ð. de temperamentis : cujus fententia: fubfcribit Tacitus lib. de
Germanis: eorum comas dicens efle rutilas & procera corpora. Vide Plin. lib. n. cap. lxxviii. Naffl flavos eflememinilegcreapudluvenalem Sat. m. Lucanumlib. i. & II. Strabonem lib. vn. Hcrodii- num lib. éí. Claudianum alicubi & Conrhadum Celtem in Elegiis. Galenus quidem certe in commentario in lib. de falubri dista, profitetur non effe flavos fed ruftos. c] Idem. Ideft animoatquecogitationefingentes, & imaginantes, ut vulgus loquitur.
d] Philander. Sambuca rauficum eft organum triquctrum, imparibus loDgitudine & craflitudine fidibus, ut
tradit Horatiiinterptcs Porphyrio. £] Idero.
|
||||
|
D Å Á R C Â É Ô Å C Ô V R Á L É Â. VI. Ú0$
funt nationes, quod altiores habent diftantias ad mundum, fpiritus vocls haben-
humore repletos adjVJhypatas, & proflambanomenon, a namra rerum fonitu graviore coguntur: uti eadem ratione medio progredientibus ad meridiem gen- ^s paranetarum acutiflimam fonituvocis perficiunttenuitatem. Hoc autem vcrum effe,ex humidis natune locis graviora fieri, & ex fervidis acutiora,licet ita experiendo animadvertere. Calices duo in una fornace ceque cofti, jequoq;pon- dere, ad crepitumq; uno fonitu fumantur, exhis unus in aquam dimittatur, poft- ea ex aqua eximatur, tunc utriqj tangantur. Cum enim ita fa&um fuerit, largitec jnter eos fonitus difcrepabit, squoq; ponderenon poterunt efle. Ita & hominum corpora uno genere figurationis & una mundi corijun&ione concepta, alia pro- pterregionis ardorem acutum ipiritumaeris exprimuntta£hi, aliapropterhu- moris abundantiam graviflimas effundunt fonorum qualitates. Item propter te- nuitatem coeli, meridianae nationes, ex acuto fervore, mente expeditius cele- riufque moventur ad confiliorum cogitationes. Septentrionales autem gentes infufe craifitudine coeli.propter obftantiam aeris humore refrigeratae, ftnpentes habent mentes. Hoc autem ita efle a [/] ferpentibus licet aipiccre, quxper calotem cumexhauftatn habenthumorisrefrigerationem, tunc acerrimemo- ventur: per brumalia autem & hyberna tempora mutatione coeli refrigeratae, im- motx funt ftuporc.ita non eft mirandum Ãé acutiores efficit calidus aer hominum mentes, refrigeratus autem contratardiores. Cum fintautem CgHmeridianae nationes animis acutiflfimis, infinitaque folertia confiliorum, fimul ad fortitudi- ncra ingrediuntur, ibi fuccumbunt, quod habent exu&as ab fole animorum vir- Ar. tx. tutes. Quivcro refrigeratis nafcunfur regionibus, ad armorum vehementiam 'f"5·. paratiores funt,magnifque viribus ruunt fine timore,fed tarditate animi fine con- tutiL·" fidcrantia irruentes, fincfolertia, fuis confiliis refringuntur. Gum ergoab na->»'. tura remmhaec ita fint in mundo collocata, utomnes nationes immoderatis fl'^ mixtionibusfintdifparatas, placuit, utinterfpatiatotiusorbis terrarum, regio- tur. numque, medio mundi populus Romanus poflideret fines. Namque tempera- tiffimx ad utramque partem, & corporum membris, animorumque vigoribus, Ï pro
e] Idein. Scribo ad hypatas & proflambanomenon. Vocum autem varietasex climatumdivcrfitatc naicitur.
Nam gentes, quo breviorera habent Poli elevationcm.eo funt acut/oris vocis, quo iubJimiorem, co func fo- nkibus gravioribus: anetc fciiicet, tranfeundo permeten, ad hypaten &proflambanomcnoa pcrtingendo, Uc in mufica theacri dclignauoncfupcriori libro demonftrarum eft. ld vero aic fieri proptcr brevitatemalti- tudinis aut diftantiam ad mundum. Vti in organo Sambuca ,"chorda qua: eft angulo proxima , (ita cnim lo- quitur Vitruvius) id eft, quse eft brevifTuna, tenucm &acutiiTiraum habet vocis fonitum : ab ea yero, qux ab augulo maximc abeft, id eft i longifltma, gravior exprimitur fonitus. Sed animadverflonc d/gnum puca- mus, qnodcx Capella & Aufoniorefcrclanus Parrhafius, in arboribus muficam rationcm diverfam eflc. Namut quaqucproceriorarbor eft & inaltum tendit, comagisvento pulfa acutum reddit fonum : qua:- cunque vero quam minimura abfunt a radicc, gravius & rauco murmure quatiuntur. Aufonii locus eft inEpift. ad Paulinum quarta, fi quis & hqc defiderabit. Martianiautem lib.i.Nupt. Philologix, verba iiec funt; Inttr hic mira fyeBacula, firtundrumque curfits, moim nemorum, etiamfufummtibuiflabris, cu~ ItoramoduUtio melicoquodam crepitabat appulfu. Nam eminentioraprolixnrum arborum culmina,perindeque diflenta, acutofonitit refultabant. Quicquid vero terrn confine acpropinquum ramis ncdivibtufuerat,gravitM raucaquatiebat. At mediaratisper aimexa fitccentibut, duplis ac fefquialteris, necnon etmm fijqmtertiis, fifquhaavU, etiam finediftretionejuniiuris,licetintertenlrentUmmata, concincbanL·,. /] Phiiandcr. Galenus extremo fecundo libro dc affeitis locistradit, calorcm motum cxcitare, frigus vero
ociofum & ad tnotiones pigrum efficercanimal. Indc anitnaliafrigidioris naturxperIiyemcm Tolcrc laterc, ipfafquc adeo viperas, fi contreftentur, deferanturque, non morderc : contra per a:ftatem,atque tum potif- fimum, cum canicula: ardore exxftuant, fsvire & furorcm praifefcrre. Eo refpexifie mihi vidctur Ovi- diut fecundo Metamorphof. cum ait: QH&quepolopofitaeStglacialiproximaferpens, ; ' >r>
trigorepigra prius, necformidabilUulli, : .,
Incaluit, fumpfitque novas fervoribus irai.
g] "åçé· Natiopcs qua: ad meridiem vergunt, cum animi perfpicuitate & confilio plutinjum valeant', íßð·
out minimum poffint, feptentrioncm incolcntes, viribusiniiixai&confiliisdeftitutaEfraDguntur. Vtvc- rum Gt, csii qualitate ingcniis aliquid accedere aut adimi. Vide Hippocratem lib. dc acre, aquis & locisi Anltotel. Problcawt. fc£t. xiv. «que lib. vn. Politie. & Vcgetiumlib. i. de re milit. cap. u v b}Utm,
|
||||
|
Éè6 Ì. VlTRUVII POLLIONI!
pro fortitudine funt in Italia gentes. Quemadmodum cnim Iovis ftella, inter
Martis ferventiifimam &SaturnifrigidiiTimammediacurrens, teraperatur, ea- demratione Italiainterfeptentrionalem meridianatnque ab utraque parte mix„ tionibus temperatas & invi&ashabetlaudes. Itaqueconfiliisrefringit Barbaro- rumvires, forti manu meridianorum cogitationes. Ita {Jj} divinamens civita- tem populi Romani egregia temperataque regione collocavit, uti orbis terra- rum itnperio potiretur. Qupdfiitaeft, utidiffimiles regionesab inclinationi- bus coeli, variis gcneribus fint comparatx,& ut etiam naturae gentium diiparibtis animis, & corporum figuris, qualkatibufque nafcerentur, nondubitamusaedifi- ciomm quoque rationes ad nationum gentiumque proprietates aptc diitribui de- bere, cum habeamus ab ipia rerum natura folertem & cxpeditam monftratio- nem. Quoadpotui iumma ratione proprietates locorum ab natura rerum difpo- iltas animadvertere, expofui, & quemadmodum ad Solis curfum & inclinationes coeli oporteat ad gentium figuras conftituere sedifkiorum qualitates, dixi. Ita* quenunc ilngulorum generum insdificiis commenfusfymmetriarum, &uni- verfos, & fcparatos, breviter explicabo. C á p. II.
cDeadificiorum prievdtornmproj)orHonibits&' menfuris*
NUlla Archite&o major cura efie 'debet, nifi uti proportionibus ratae partis
habeantatdificiarationum exaftiones. Cum ergo conftituta fymmetriarum ratio.fuerit, &commenfus ratiocinationibusexplicati,tuncetiam acuminis eft proprium,piOvidereadnaturamlociauturum,autfpeciern,&detradionibusvel adje&ionibus temperaturas cfficere, uti cum de {>] iymrnetria fit detra&um, aut adje&um,id videatur rede efle formatum.iic ut in afpedu nihil defideretur. Alia enim ad manum ipecies efle vidctur, alia in excelfo: non eadem in conclufo, dif- fimilis in aperto. in quibus magni judicii eft opera, quid tandem faciendum fit. Non enim \b~\ veros videtur habere vifus effe&us, fed fallitur fiepe ab ejus judicio mens. Quemadmodum etiam in fcenis pi&is videntur columnarum proje&urse, JY] mutulorum ecphorae, \jt\ fignorum figurae prominenres, cum iit tabulafinc dubio ad regulam plana. fimiliter in navibus remi. cum fint fub aqua direfti, ta- menoculisinfraftividentur, & quatenus eorum partes tangunt fummamplani- tiem liquoris, apparent (utifunt) direfti. Cum verofubaquafuntdimiffi, per naturs
|
||||||
|
h~\ ldem. Dccebat fcilicet eam urbem, quseratfuturamundi caput, qua: tot populorum difcordes fcrafque
lioguas fermonis commercio contraheret ad colloquia , qua: una cun&arura gencium in toto orbe eflet fii- tura princeps, & pollere confiliis, & viribus yalere. Ingratus lim, nifi acceptum bencficium, non dico datJ occaiione, fed vel petitarifter. Salve, parens altera. Sequanus mihi Caftilio patria eft, Romame ßêêëéß ffiwQai, id eft, aliquo virtutis & doftriuse nomine complexaes, & ita complexa, ut Romanum civern, niiiil minus fperantem, autambientem, efle volueris. Pro tanto munere, ne quidculpa deteramiDgenii, di- cam non cura Horatio principem urbium,fed cum Frontino reginam te & dominam orbis,terrarum Deam, cui par nihiliit & nihil fecundum , dicam non urbera, fed orbis epitomen: ea parte Polernonem oratorem imitatus, uti cx Galeni cornnientario prirao in Jib. Hippocratisde Articulis didicimus. Cab. ii. "] Philandcr. Oportct omnino Architciium ingenio efle folerti, raulta doflrina· maximo ufu, atquc impn- mis acerrimo efle judicio, cui, pro loci commoditatc aut dccore, artis interdum pracepta negligenda. Nec cnim in omnibus locis omnes fymmetris efFe£lus rcipondcre poflunt. Ý] Idem. Oculorum fcnfus profedlo accrrimus, veruntamcn qui non raro fallatur. Remi enim cum flnt fiii»
aquarefti, oculis tamenfrafli vidcntur. Vid. Senec. Natural. quxft.lib.i. cap.m. i] ldem. Hoc eft projeftura:. itaenim& uckur & interpretaturcap.ulc.lib.iii. Mutulos autcm dixi efl"c
qui anoitris Architeftis corvi nominantur. d] Idem. Piftorcs prominentias ex tabula , umbris, lineis&commiuutisangulisftonftrareelaborant. Vm-
bris quomodo fiat, docet Plinius lib.xxxc. cap. xi. Omnes, inquit, qui volumeminmtiits videri, cmii-
cantia faciunt, coloremque condiunt nigro. Magna prorfusarj, iiiEquoextantiaoftendere, &inconfraft"
folida omnia. Plato meminit lib. x. dcRcpub...
• . J;," e\ Idero.
|
||||||
|
deArchitEctvra L é â. VI. loy
natur» perlucidam raritatem remittunt enatantes ab fuis corporibus fluentes
imagincs ad fummatn aquae planiciem, atque ibi commotx efficcre videntur in- fraftum remorum oculis afpeftum. Hoc autem, five fimulacrorum impulfu,fcii radiorum ex oculis effufionibus (uti Phyficis placet) videamus,utraq·, ratione vi- deturita efle, utifalfajudicia oculorumhabeataipe&us. Cum ergo quaefunt vcra falfavideantur, &nonnullaalitei:quarafuntoculisprobentur, non puto opor- tere eflc dubium, quin, ad locorum naturas aut neceifitates, detra&iones aut ad- je&iones fieridebeant; fedita ut nihilin hisoperibus defideretur. Hsc autem etiam in°-eniorum acuniinibus, non folum do&rinis efficiiintur. Igitur ftatuenda eftprimum ratio fymmetriarum, aqua fiirftaturfine diibitatione commutatio. Deinde explicetur operis fnturi & locorum imum ipatium > longitudinis & lati- tudinis: cujus cum femel fucrir conftituta magnimdo, fequatur eamproportio- nis ad decorem apparatio,uti non fit confiderantibus afpe&us [>] eurythmiae du- bius: de qua, quibus rationibus efficiatur, eft mihi pronuntiandum. Primumquc de cavis aedium, uti fieri debeant, dicam. C á ñ. IIL
De cavis adwmt
GAva aedium quinque generibusfuntdiftin&a, quOrum ita figura: tiominari-
tur, Tufcanicura. Corinthiumj Tetraftylon, Difpluviatum, Teftudinatum. Tufcanica funt, [>3 in quibus trabes in atrii latitudine traje&je habeant 'm-Ar.uUi* terpenfiva & |~^3 colliquias, ab angulisparietumangulos tignorum intercur-**"·■ rentes: item afleribus iiillicidiorum in medium compluvium deje&us. In Corin- thiis iifdem rationibus txabes & compluviacollocantur, fedaparietibus trabes recedentes in circuitione circa columnas componuntur. Tetraftyla funt, quss fubjeftis fub trabibus angularibus columnis, & utilitatem trabibus, & firmitatem prxftant, quodneque ipfsmagnum impetum coguntur habere, neque ab in- Uquam, terpenfivis onerantur. [YJ Diipluviata autem lunt, in quibus [d] deliquiae arcam fuftincntes ftillicidia rejiciunt. Haec hybernaculis maximas pratftant utilifates, quod compluvia eorum ere&a, non obftantluminibus tridiniorum. Scd caha- bentmrefe&ionibusmoleftiammagnam, quodcircaparietesftillicidiadefluen- tia continent fiftiil£,qu£ non celeriter recipiunt ex canalibus aquam defluentem. Itaque redundantes reftagnant, & [f\ inteiiinum opus, & parietes in eis gencri- __^______________ Ï 2 bus e] Idem. Eurhytmiamdixit Vitriiv. lib.i. cap.n.efle venuftam fpcciem, commodumque incompoirtiombus
membrorum afpeftum. Ea concinnitas nafcitur ex fyramctriis prafcriptis, au: iis , quz a folerci & acuto Architcftoprooccafionequsruntur. «] Philander. Interpcnfiva Hermolatis ait efle tigilla aut afleres abangulis parietumad angulostignorura Cap.iit,
mtcrclufos, ad imbresin colliquias derivandos. Egocoetiam nomine dici crediderim ligna qujcdam, fiil- craftillicidiorum: aut quorumpars trajeftas&alioquin veluti penfiles uabcs fuftinet, altera paricti infixa affijcavceft. i] Idem. Colliquiasintelligocanalcs,quidefluentemeftillicidioaquararccipiunt. Claud.Salmafiusin So-
lin.pag. 72.7. Collkms ctiara vocat Plinius, ampliores iiilcos , qui interponebamur ad educcndam aquam lnfoflas. Inufueft, inquit, $· collkias interponere, Jiitalocm po/lulat.ampliore fulco, qunmfojfas aqu/tm eaucant. c] Idem. Tefta difpluviata, ut intcrprctor, fiunt trabium junflis capitibus, mutuo innixu, paribufquc con-
trafepondcribus, imis partibus divaricatis. Ea, niljfallor, Scxt. Pompeius peftinataappellat, iicuttcftu- dinataéç quatuor partcs devexa. Cujus fententiam adjuvat locus ille cap. é.hb. ð. Itacx quatuor partibus adaltitudinemcducuntmcdiometas, quasfronde&lutotesentes, efficiunt barbarko more teftudioata turrium tefta. " «J Wem. Deliquiarum vocabulo vidctur incelligcre, quas Scxt. Pompeius dicit delitias, tigna qua: a culminc
tefli ad tegulas angulares uldmas verfusfaftieium collocantur. Vndeteftum delitiatum & delitiarcs tc- gulic. Namcolhtiastegulasidem autor ait eile per quas aqua in vas defluere poteft. Nondcfunt cxcmpla- "^^'ousproarcam.fl^OTlegatur. ' J em. Profeneftris hoc loco intdligendum. Alias omne opiis materia conftans (ienificatur inteftini ope- nsappellatione. VideLcxicon. |
||||
|
1è8 Ì. VltRHVnPoLUONlS
Ar.fi»- bus aedificiorum corrumpunt. Teftudinataveroibifiunt, ubi non funt impetus
tl0t*' magni, & in contignationibus fupra fpatiofa redduntur habitationibus. C ë ñ. IV.
De AtriiSi ^altSi & tablinis, cum dimenfionibm &
fymmetriiseorum.
|
||||||||||
|
á;
|
riorum [>] vero longitudines & latitudines tribus generibus forman-
|
|||||||||
|
*tur. Etprimum genus diftribuitur, uti longitudo cum in quinque partes di-
vifafuerit, trespartes latitudini dentur. Alterumcum in tres partes dividatur, dux parteslatitudinitribuantur. Tertium,utilatitudoin quadiato paribus late- Ar. dia- ribus defcribaturj inque eo quadrato diagonii linea ducatur, & quantum rpatium gonios, habuent ea linea diagonii, tanta longitudo atrio detur. Altitudo eorum, quanta longitudo fuerit, quarta dempta, fub trabes extollatur, rcliquum [£] lacunario- rum & zx.cs. fupra trabes ratio habeatur.tV] Alis dextra ac Gniftra latitudo,cum fit atrii longitudo ab triginta pedibus ad pedes quadraginta,ex tcrtia parte ejus con- ftituatur. Ab quadragintaadpedes quinquagintalongitudodividatur in partes tres & dimidiam: ex his una pars alis detur. Cum autem erit longitudo ab quin- quaginta pcdibus ad fexaginta, pars quarta longitudinis alis tribuatur. Ab pedi- bus ftxaginta ad oftoginta, longitudo dividatur in partes quatuor & dimidiam; ex his una pars fiat alarum latitudo. Ab pedibus oftoginta ad pedes centum, in quinque partes divifa longitudo, juftam conftituerit latitudinem alarum. Trabes earttm liminares ita alte ponantur, ut altitudines latitudinibus fint aequales. [d] Tablino, iilatitudo atrii eritpedum viginti, dempta tertia, ejus fpatio idiquum tribua-
a\ Philander. Statim ab interiori januaintroeutnibus, occurrit atrium, a:dificiumcontinens aream, in quam
collcfta (inquit Sext. Pompeius) ex omni tefto pluvia defccndic. Diftum, uc Varro exiftimat, ab Atriati- bus Hetruria: populis, unde exemplum fit fumtum. Servius^Eneid. lib.i.abatro, quod in eo culina eflet, dici mavult; locus in quo locupletiorem domus ignem colerent, uti a Varrone eft traditum. Culinas enim Agenius Vrbicus in volumrne de agrorum controverfiis refert vocatas efle in fuburbiis loca inopum funeri- bus deftinata. Illud vero non fucrit negligendum, quod facri Euangeliifcriptores ÜÜëßí) vocant, id interpre- tem vertiffe atrium, quanquam Grsci non utuncur, utfcribitur faujus lib. cap. x. Gellius certe lib. xvi. cap. vi. refert, nonnullosexiftimaiTe, primorem partem domus, qua: Atriurn vulgo diceretur, veitibulum efle. Namquodad vocabulum attinec, Athsneus traditcM/Ai/)appellari perflabilem locura, & ß^õëçßæ^ dici locum, utrimque ventum excipientem : ufiirpatum autcm fua acate (quemadmodum Menander & Di- philus uG erant) pro regiis , quod ante fe habeant ampla fubdialia Ioca , quia ibi prxtoriaiii roilites obdor- miant s Homerutnvero perpecuo aula; nomine fubdialialoca intelligereubiHerceilovis erat ara. lib. dei- pnof. í. Ha:cille. VideLexicon. Claud.SalmaGus in Solinum pag. iziS. Sed & «ifs^jftKs & «Â&^á'&ê ha- buere Gracorum privata a;dificia, qua; tamen Atrium more Roraanorum non habuerunt. Hxc ille. Forro quidfucncatriumR.omanisexlib.il. iEneid. licet colligere. Vbi, Veflibulum nnte ipfum primcque in limme Vjnhitt
Exultat, ------- &c.
Dcin ,
■—— Vna omnts Scyria pubes
Sutceiunt tetto, —— &c.
Et deniquc, Apparet domu* intm, & atria longa patefcimtj.
Å quibus apparet,primo non fuifle veftibulum; ncque arcam hypathram; fed partem domus fub tcitp,at<]ac adeo penetrale, & fortaiTe concameratam porticum. i] Philandcr. Id eft, cavi ipforum laquearium. BarbAria. Altitudo vero atriorum eadem in oranibus, id eft. eodem modo excipitur: nam demitur quarta: longicudinis pars; rcliquum datur altitudini, idcft, afolo» trabes; quasefttefticatena, qua;atcam& teflumfuftincc. i] Idem. Als dicuntur hoc loco quod utrimque coqtinuo ,ib impluvid ftruitur. Barbarus. Habetatrium dextra ac finiftra alas, qux Gra;ce pteromatadicuntur. Claud.Salmafiusm SoIin.iiiS. vlioyi proprie *· latera a;dis columnarum ordines five porticus. Hinc hodieque columnaca teoiplorum latera vocamus AW· d] Philatider. Pro pinacotheca tablinum pofuit. Nam in tablino ,■ quod Gra;cis ã%«ìì#%öíëÜ÷éï> dici- tur, codices & monuraenta rerum in magiftratu geftarum aflcrvantur, inpinacothecis vcro piila; tabuls & ftatua;, ut ex Plinio lib. xxxv. cap. n. & xn. conjicere licet. At non figna, utidem ait, cxternorum ar- tificum, nec a;ra aut marmora apud majores, fed exprefll cera vultus iingulis difponebantur armariis, ute'* fcnc imagines, qus comitarcntur gentilitia funcra: fcmpcrque defunito aliquo, totus erat familia; ejus, ø1 pmqusB1
|
||||||||||
|
DE ARCHITECTVRA L I B. Vl. ÉÏ?
tribuatur. Sieritabpedibustriginta., adquadraginta, ex atrii latimdine tablino
dimidium tribuatur. Cum autem ab quadraginta ad fexagiota, latitudo divida- tur inpartes qainque, &ex his dax rablino contribuantur. Non enim atriatni- f*'"j$ noracum majoribus eafdem poiTqnt habere fymmetriamm rationes. Si tmsa^nod- ÉÕ1 maioram fymmetriis utemurin minoribus, neque tablina, neque alac,utilita-i«i. tetn poterunt habere: iin autem minomm in majoribus utemur, vafta &uthtna- niainhis eaerunt membra. Itaquegeneratim magnitudinum rationes exquifi- tas &utilitati&aipe£luiconfcribendas putavi. Altimdo tablini ad trabem ad* jeftalatitudinisbdtavaconftituatur. Lacunariaejustertialatitudinisadaltitudi- nem adje&a extollantur. Fauces, minoribus atriis e tablini latitudine dempta tcr- &■ "l>- tia majoribus dimidia, conftituantur. Imagines itemalte cumfuis ornamentis^ *' adlatitudinemalarum fint conftituta:. Latitudines oftiorum ad altitudinem, il Dorica erunt, uti Dorica, fi Ionica emnt, uti Ionicaperficiantur. Quemadmo- dum de thyromatisjin quibus quarto libro rationes fymmetriarum funt expofitse. Libi Jr< Xf} ImpluviiJuraenlatum latitudinisatrii, neminus quarta,neplus tertiapartecap. n. relinquatur: longitudo uti atriipro rata parte fiat. Periftylia autem in traniverfo tertiapartelongiorafint, quamintiOrfus. Columnas tam altse, quamporticus lats fuerint. Periftyliorum intercolumnia ne minus trium, neplus quatuor co- lumnarum craffitudine inter fe diftent. Sin autem Dorico more in periftylio co- lumnseeruntfaciundse, utiinquartolibrode Doricis fcripfi, itamodulifiinaan- tur, ut ad eos moduloS triglyphoramque rationes difponantur. C Á Ñ. V.
De triclinus, G^ ozcis, exedris, &xpinacothecis, & eorum
dimerfonibus.
Á Ricliniorum [a~] quantalatitudo fuerk, bistanta longitudo fieri debebit.
Ï 3 [*] Alti-
umquam fueratpopulus. Stemmata verolineisdifcurrebantadimagines pictas. Sunt autcm ftemmata (uc
obitcr dcclaremus vcrbum Plinii, Iuvenalis, Periii, Martialis, Suetonii, &c.) gradus gencris & ordincs
defcendentium , qui ramis quibufdam & velur intercurrentibus lineis diftingucbantur: ut cujuidamami-
quam lcftioncm commutantis licentiam hic probarc non poilim.SophoclisScholiaftes ia Oedipode,ftcmtiu
intcrprctatur lanam ramo circumvolutam. Scd de tablino & pinacotheca vide qua: funt apud Alexaudrum
ab Alexandrolib. v. genial. dier. cap. n. Vide&Lexicon.
e] Idcm. Pcrverfa eft hac fcriptura , lcgendum vero efl:, fi enimmajorum fymmetrils utemur in tnmoribtu'.
Item paulo poft,pnautem majortiminminoribututemur, reftituendum, fin autemminorum utemurinma~
joribui. Fugiffetmelocushic, ðßßúconniveatiniihitranfilientiquefummonftraflctacrivitingcnioLuce-
nius nieus. Atquc ita Philande;edidit, cum in prioribus editionibus contra haberetur.
/] Idcm. Deorfiimquo impluit,implimum dicitur, furfum qua compluit, compluvium, utrumque;i pluvta.
Autor Varrodelingua Latina lib. iv. Afconius inlib.lll. Ciceronisin Vcrrem , impluvium locumcflc
fcribit fine icfto in ardibus , quo impluere imber in dpmum poflit. Vide de utroquc Lexicon, .
a] Philandcr. Tricliniuma tribusleilisdiftum: aCiccrone,lib.n. de oratore, oonclave transfertur. Scr- Cap. v.
vius /Encidos libro i. fcribit, antiquos ftratis tribus leftis epulatifolitos : crrarcque cos , qui triclininm di-
cunt ipfam bafilicam , aut coenationem. Vel hic unuslocusfacit contraScrviifeDtcnnara: nelaudemFa-
bium Quinril. & Vakrium Maximum, qui, quod Ciccro memorato Ioco, de Scopa loqucns, concJavc dixe-
rat, Triclinium intcrpretantur. Quis autcm fuerit apud vetcres accumbendi mos, qua;lituin eft, dcc ab ullo,
cujus ad hanc diem edita fit (quod fciam) fcntentia, expoiuuin. Nos vcroquod ledione, &marmoribus
antiquis aniniadveherimus, non pigcbitadfcrrc , uc ad cxietos aliqua quoquc liincpcrveniatutilicas. Ita-
que pranfuri aut cccnaturi illi (prandiorum enim, ne cui Scrvii autoritas imponac, mentio cft apud Hippo-
cratcm lib. n. de viftus racione in morbis acutis,apud Xenophontem in a'conomico, ubi Ifchonuchus di-
cit fe lcvitcr prandere uc cffioa; det locum , apud Plaut. Tcrcnt. Valerium Maximura, Plinium Cxciliutn,
Iuftinum, &alios: quanquam Galenus lib. vi.de tuenda valetudine refcrt, fe, oifi tardius lavaret, cibum
non fumpfiiTe, & illum quidem cum furaeret, folo pane uci abfque potu, quofdatn vcro olivis, mellc, arque
tdgenus ufosciimpotu: ut videripolfitcibus , queraihterdiufumerent, lcvis&facilis fiiifle, coenaco-
pioSor: utcunque gravifllmus autor Ariftoteles problcmaton feftione m. ait, pranderc krgccrenare parcc
prEcipi) jlli, inquam, pranfuri, aut cacnaturi, folebant Ieftosnonnunquam accubitprios tres fternere, divcr-
iosicilicctabcisipquibusdormirent, quorura Iongitudincm effe pedum fex, &pauloplus, laticudioem
vcropedumtrium.autorcftAnftotelesmechanicorum quKftionc vicefiraa quinta; (HcliogabaJum cnim
tradit
|
||||
|
É ÉÏ Ì, VlTRtJVII POLHONIS
tradit Lampridius folidoargenco habuifle leftos triclinares, & cubiculares;) unde vocaturn tridiniurn; ali.
quando duos; a quo Plautus, aftu quarto Bacchidum, tfidinium formavit; quod & pro lefto in quo bin difcumberent, accipipoteft, idque mea fententia melius. Scd & Vitruvius hujus libri cap.x.ut in ffiCo quatuor tridiuia fterni pofllnt praifcribit. Et Iulius Polluxlibroi.cap.vm. oii»» dicit -Àî/.÷ëééç, & Ë^. ÷뻫, ex lciftorum qui fterni poterant, idque ab uno tantum latere mcnfa: (quam oblongam fuiffe e leflo'- rum ratione pars eft) numero. Antiphanes & Anaxandrides, T6«Air«dixerunt, Phrynichus 'iirmKx„„ ufurpavit, ut eft apud Athenamm lib. n. & apud eundem lib. v. fcribit Callixenus ad proram navis Philo- patoris fuifle«5(9» Te*<n&ifoieixXiw. ut conjeilura: fit locus, plures aliquando ftratos lcftos, vd unum, qu{ plures difcumbentes caperet, proconvivarumnumero, lacumque a magnitudinis ratione, etiamfinul- los haberet leftos, cccum triclinon, tetraclinon, pentadinon, &c. appellatum, ficnti ledos tridinos, te- tradinos, hexaclinos, (quibus pares longitudine menfa: addebantur) i numcto convivarum, quos capetcnt. Quamyisfere gratiarum numero deleftatos & mufarum defiifle animadverfurn fit, quod& Gelljus libr. xiii. cap. xi. ex Varrone tradit. Notum eft enimillud ex Iulio Capitolino in Vero , feptera convivium, novem vcro convitium. Quin & Archeflxatus, Poeta Syracufius, convivas efle aut tres, aut quatuor, aut non plures quinque vult, alias futurum conventum manipularium & rapto viventium. Sunt autem hi vetfus ex libro.qui fecundum Chryfippum inlcribitur ^atpmcfua, fecundum LynCeum & Cal-
limachum *$V7nl$ti&, ut Clearchus vult, ÚÇûíâëï^'á, ut alii, etymnti*. Id quod libro priroo dipnofophifton Athena:us annotavit. Platonis tamenfyropofiumo&o & viginti (legendum enim iy,m Ý êß^'ß, çïç oVote? Ý «j»C') celebrafle inibi Athenams prodit, & apud eum libro fcxto in nuptiis parafitus Charephon triginta convivasadmittit: quSrum numerandorum munus ywuMHsvlwn dabatur. Toties vero menfas» hoceft, ut interpretor, repolitoria, quoties fercula & opfonia, mutari, & onuftas a duobus ferri, convivifquc accu- bantibus apponi folitas, ex Alexi Poetaapud Athenamm lib. ix. & Plutarcho in vita Pelopida? conjedmus. Vinoufiiuntpartimmero,quod ax^lgt Gra:ci dicunt, partim diluto , quod â««í õ^ÀîÀ, quafi aquofum di- cas, vocant: uti apud Athenamm Hegefander. K&Qsai aucem nonuna fuit ratio. Klonnullas apud memo- ratum Athenseum librodecimo produnt Mcnander, Alcxis, Diodes , Nicochares, Amipfias, Eupolis, Her- mippus, Anacreon, Pherecrates, Ephippus, Timocles,Xenardius, Ion, Alca:us , Sophilus. De rnoderato cnim Clierzmon, Panyafis , & Mnefitneus rcferunt. Plutarchus tres niixtionis modos, tribus muficalibu! confonantiis fimiles, tradit, hemidiam , cum tribus aqua; partibus dua: vini adduntur, diateiTaron, cum tri. busaqua:unavini,diapafon, cumunivini dua: aquae. In poculorum vero numeroPanyafisdidt primumeflc ׫6<7æúú, ¿'îáéé, Ý AutvQs, fecundum Veneris, & Dionyfl , tertium Tt*Sgea*s <c á'ôôé;. Eubulus vero exiftimat primumeiTetiyBai, fecundum 'ßîþ%ò (Jibvis re, tertium ums , quartura û'æîßíò, quintumâïßßò, iextujn*»'- jtisivjfeptimumti^Mmav, oftavum ÷ë^©-, nonum^Ais» decimura f&vlai , utiapudeundemlegiturl.il, ubimultain vini coratnendationem traduntur. Verba uirais effet longura tranfcribere ; fatis viium eft ia quo inveniri poflunt notalTe. lllud tamen pra:termittere non poflum , quod a Plutarclio in commentario -ê%< ftijxs traditur, vinofitatis & ebr.ietatis , hoc eft chelQtai Ý ^eiiuhanc efle differentiam, ut vinofitate re- laxatib quardam anitni fiat fiye exhilaratio, quam anQiv vocat, ebrierate vero öëõáñßá, id eft importuni lo- quadtas. Confuevifle autem in leftis difcumbere, prarter alia loca, indicat Virgil. /Eneid. lib. i. ———— T« <tef ej>ulis accumbere diviim. '
EtjEneid. II. Inde toro pater Mtietu fic orfus ab dto.
Etalibi: Ad hsc Horatius lib. i. SetmonumSatyraiv.
Snpe tribat liSis videas cttnare quaternos.
Et carm. lib. i. Ode xxvn. Cubito remanete prejfo.
Item Ovid. Amorum lib. i. Eleg. iv. Cum premet ille torum , vidtu comes ipfa modefle
lb'u ut accumbas. ————
Et lib. 11, de Arte Araandi, Atque erit in focii fcemina parte tori.
Suetonius in Augufto; Neque coenavit una, nili ut in imo lefto affideret. £t poft: Solebat & inxqualilTinla·
tum rcrum fortes, & averfas tabularum pifturas in convivio venditare , incertoque cafu fpem mercantiuffl vel fruftrare, velexplere, itaut perfingulos leftosjidtatio fieret. Teremiusin Heautont. Accuriuntfervii foccos detrahunt, videoalios feftinare, leftos fternere , ca:nam apparare. Columella lib. x. cap. i. Villicus Ct frugalitatis exemplum, ncc nifi feriis diebus accubans cosnet. Valerius Maximus lib. 11, dc inftitutis anti- quis. Fcemins cum viris cubantibus fedentes co:nitabant. Quin & apud vcteres Romanos non fuiiTe ufum accumbcndi , fedpoftea virosdifcumbereccEpifle, Scmulieres fcdere , quod turpis vifuseftin muliereac- cubitus, autoreftlfidpruslib.xx. etymolog. ex Varronede vitapopuli Romani. Catonem enim Viicen- fem nunquam jacuiffe nifi dormiturura , fediedifle pofl: coepta civilia bella, & auditam Pharfalicam dadcni. fcribit Plutarchus in ipflus vita. Sed & is accumbendi mos ad Deos eft tranflatus. Nam in Capitolio ft»"s ttibus leftulisconviviumapponcbatur Iovi, Iunoni, & Minerva;. Iupiter vero, id eft ejus Cmulacrum, fta" tuebatur in leftulo recubans, Iuno & Mincrva in fcllis fedebant, feptem viri epulones appofitis epulis con- viviacelebrabant. Et ne mihi necefleficomniaomniumlocalaudare, Roma; vidimus in D. IoannistaK" ranenfis valetudinario, fiveid iit nofocomiura, five Senododiium , riam hofpitale vocant, liancinfccl' iponda infcriptionem: ÇÄúò. BIOC. ÔÏ. ÆÇÍ. ÃËÕÊú. ÔÏ. ÈÁÍÅÉÍ. ÚÐÏ*ÉÁ,
itca
|
||||
|
Architectvra Lib. VI.
|
||||||||||||||||
|
D Å
|
||||||||||||||||
|
III
|
||||||||||||||||
|
Item in sdibus £> D. EuftatTuiA Quirici, in bafilica D D. Apoftoloruln , atque aliis Jocis, Mutina; etianJ,
fcalpttV in marmoribus flngulis iingulos jaccntes in le£tu|o homincs, aliquando binos, fubje&o pulvilio cii- bito.appoiitaadleftum tripode menfa, aliquando moaopodio. Oftendit & Veneciis hujufmodi duoraar- mora Francifcus Valerius Venecus, unum Romanuni, puiillum iHudquidem, alterum ß Pelopbnnefo ufque adfeftum. Przrerea Roma: ia xdibas Hieronymi Maffei, 8c Mactlm Saflii vifuntilr alartnora non admo- dum abfimiiia, ubi funt lefti duo decubitor/i cum menia una. In uno fedet vir feminudus, fuppoiito liumeiis pulvino , adejusgenuaeftfcMiiaa pronainnixicubito. Iuxtafecundumlcitumftac prpmilia barba ventro- fus fertex, Silenum efle crediderim, cui ibleas nudus juvenis ut jacitilro demit, ( folcas enim demere folitds elfi, pulWnifqueinnitica:nantes, prxter marmora, mult/s Marcialis & aliorum fcripcorum locis probari poceft) pone vcro alius nudus iaclinabundum fuft/nct, dum derralmncur. Quod fuerat, cum hscfcriberem, Mactlia:i Saflli, hoc eft pulcherfimum, inde tranflatum eft ad magnificam FarneGorura domum. Neque ramcn velim exiftimari nudos jacuifle, quamvisitafculptores exprelTerint. Id ccrte efftceruut, utiartis plus appareret. Ibi enim mufculos, venas, flexus, eluccre erat neceile. Panno autem opefire, quod effingere non pomifle credibile fit, cjus vero vel fufpicionem longe ë feefle oportere exiftimabant. Nani & paluda- menta& thoracesitafcalpferunt, uc non folura toros, mammas, umbilicum , fed ipias adeo coftas interdum & qiiicquid fubeflec, emendate atque graphice expreiTerint. De his rebus cura ad Paulum Wium Novo- comenfem Epifcopum Nuccrinum , virum & diicrriffimum, & ßÀ quem noftrum feculum tulit ôç*.õú<ñ^ re- tuliflem , (foleo enim aoa raro mei amantifllraum invifere, & poft le£tas pulcherrima: & omnibus nocis ab- Colats hiftoria:, quara fcribic, aliquot paginas , pterifque de rebus fententiam rogarcj dixit non defuifle, qiii cxiilimarent veterura triclinia nonadmodumfuiiTedivcrfa a monachorum noftrorum tricliniis, (qua: rcfc- iloria vocant) ubi fternuntur menfa: tres, ad caput una, & ad latera du£ : tantum hoc intercffe quod illi in leflis federent (quod eum facere menia humiliorevidi)& Germanos in hypocauftis morem dicebac fervafle) hi vcro noilri fedilibus utantur. Notariautem Horatianodifto verfu convivatoris avariciam, qui tribus le- ftis , id eft, ut interpretantur illi, ftratis fedilibus volebat ccenarc duodecim , potius quana Iedum quartura,, & menfatn (lernere , ceu non ampliorefle deberec leilus, quam qui trescaperet, niii angufte. Eccertein fpeciem videri poffit ea fententia plaulibilis, fed cum neque cujuiquam icriptoris, neque vcteris marmoris autoritatiinnitatur, haudfcio, an temere araplcftendafic. Animadverto cnim jacuiiTe, aut non fedifle, ut folemus, id eft , ut fpioa cum femorc reftum anguluni efFiccret, & item femur cum tibia ; (id enim cfle fcderedocuitGalenuslibrodeufupartium corporis humani tertio, & innuit Ariftoteles mcchanicon qua:- flione xxx.)fcddiilencisaliquaadocrunbus,nonnunquamdextropopliteIa;vurT;premeritesgenu, intcrdum complicitis cruVibjjtn akernas viciffitudines > aliquando incoxantes, feu cofllm iniidentes; (liccat cnim mihi, & vetera, at cmc fignificantia Pomponii Atellaaarnm fcriptoris verba renovare, & mollire) quo geftu federe folen: fartores. & Turcas edere conipexi Venetiis. Plures etiam tribus in lefto accubitorio , iive ftibadio, & abaco.iis enim vocabulis res eadem JSgnificatur,jacuiiIe indicat Martialis Epigrammatoalib. ix. in Mamurram: Et tefladineum menfus qaater hexaclinon
Ingemuit citro non fatU ejje fuo. Quctebatur Mamurra, quod accubitorius Iaminis teftarum telludinum veftitus Ieftus, quem comparare velle vidcri optabat, minus quadraret, cum fex tantum caperet, ipfius vero citrea menfa amplior efler, acque capacior. Illis tamen fuccenfendum non arbitror, ßÀ antiquorum moreiK noftro cempori, quoad ejus ficri potuic, accommodare ftuducrint. Potuit autem eos aliquid movifle, quod diutius & diligentius pcr- fcrutantibus , atque reftius confulentibus ilitisfaflurum non erat. De me lioc certe profiteor, muitas inci- diile fi-pius in tnentem fententias , quas cum quidemmajorem in modum probaveriin: de e/s vcro cum ie- verius Sc exailius anquirerem, errores inveni iu ca parte ipfa, qua: potiifimum deleilaflet, & valde caftigan- dos. Porro autem (ut aliquando fufceptam rem finiamus) mcnfas mappis non inftravifle Romanos, ex Mar- tialis lib. x. epigr. in Olum conjici poteft : pro fe autcm quenque convivam adferre confiievifle, idemlib. xii. deHermogenefcribens indicat. Sed illud hic a:fl:imandum occurrit, num & ad eofdem referri poiTit, quod quadautenus tradit Iulius Pollux lib. vi. cap.xiv. & apertius e Paufania Varinus Phavorinus Ca- |
||||||||||||||||
|
Lateranenfis & Mutinenfium marmorum forma.
|
mers,allata poft cccnani
|
|||||||||||||||
|
ablut/onis & mantilium
loco raedulla panis, lioc cft magdalia, five apo- magdalia, folitos con- vivas tnanus abfterge- re , quam poftca cani- bus darcnt. Iftudqui- dcm certe conftat, & autorcm habemus A- thenxum libr. é v. ib- lcnne fuifle Arcadibus fuam quenque qua nia- nus deterfiflct apomag- daliam fecum auferre ob nofturnos tcrrores,' qui iu compitis folcnc accidere, Ì eft , ut in- terpretor, ut adorienti- bus canibus objiccreat: neque enim fucric id u- tilc remcdium. JLatera- |
||||||||||||||||
|
neniis, & Klutinenfium, qaod pulchcrrima videbantur , id eft probanda: rei accommodatiifima, quan.
quam obfokfcentia tamen & detrita penc hxc, illud integrius.figuras fubjunxi. Vide & Mercurialem de Arc. gymn.
|
||||||||||||||||
|
Hi . Ì. VlTRUVH PoLLIONIS
[Ý] Altitudines omnium conclaviorum qux oblonga fuerint, fic haberedc-
bent rationem, uti longitudinis & latitudinis menfura componatur, & exea fummadimidiurafumatur, &quantumfuerit, tantumaltitudinidetur. Sinau- tem [c] exedrae aut [ety ceci quadrati fuerint, latitndinis dimidia addita .altitudi- nes educantur. Pinacothecje, utiexedrx, amplis magnitudinibus funtconfti- tuends, oeci Gorinthii, tetraftylique, quique/kgyptiivocantur, latitudinis & longitudinis, utifupratricliniorum fymmetrix fctiptae funt, itahabeant ratio- nem: fed propter columnarum interpofitiones, fpatiofiores conftituantur. In- ter Corinthios autem, & ^gyptios, hoceritdifcrimen. Corinthiifimplicesha- bent columnas, aut in podio poiitas, aut in imo, fupraque habent epiftylia, co- ronas, aut ex inteftino opere, aut albario. Praeterea fupra coronas curva lacu- —■"■""*'' gymn· l'b. i. cap.
XI. & ieqq.
|
|||
|
DEAaCHITEfcTVRA Ll£i Vl; IIj
nariaad tircinum jYJ delumbata. In /Egyptiis autemfupra columfias epiftyliai
&abepiftyliisadparietesquiruntcirca, imponendaefl: [fl contignatio, fupra eam coaxatio & pavimentnm fub dio, ut fit circuitus. Deinde fupra epifty- lium, ad perpendiculum inferiorum columnamm , iraponendae funt minores quarta parte columnie. Supra earum epiftylia, & ornamenta, lacunariis ornan- tur, &intercolumnasfuperioresfeneftraecollocantur. Ira bafilicarura eaiimi- litudo, non Corinthiorura tricliniomm, videtur efle. C á p. VI. .
^De cecis more Gr&co,
Flunt autem etiam non Italicas confuetudinis [d] oeci, quos drxci Êõæéê!á/÷$
appellant. Hi collocantuf Ipe&aetes adSeptentrionem, &maxime viridia profpicientes; valvafque habentinmedio. Ipfiautemfint ita longi &lati, uti duo triclinia, camcircuitionibusinterreipedantia, poffint efle collocata, ha- bcantque dextra ac finiftraluminafeneftrarum valvata, uti \b~\ viridiade teitis per fpatiafeneftrarumproipiciantur. Altitudineseorumdimidialatitudinis ad- dita conftituantur. In his aedificiorum generibus omnes funt faciendas earum fymmetriamm rationes, qus fine impeditione loci fieripoterunt. Luminaque parictum altitudinibus , li non obfcurabuntur, faciliter erunt explicata. Sin Ar-«*: autem impedienturabanguftiis, autaliis neceilitatibus, [c] tutnopuserit, utie'"" ingenio & acumine de fymmetriis detra&iones, aut adje&iones fiant, ut non diflimiles veris fymmetriis perficiantur venuftates. C á p. VII.
<tAdqua$cceliregiones qu&qut &dificiorUm genera fj?e£tare
debeanty utufui & falubritctti fintidonea. XTUne explicabiraus quibus proprietatibus genera aedificiorum ad ufum &
■^coeli rcgiones aptc debeant ipeotare. [a] Hyberna rriclinia, <3c balnearia, Occidentem hybernum fpeftent. Ideo, quod vefpertino lutnine opus cft uti: prxterea quodetiamSolOccidens, adverfum habens Iplendorem, caloiem re- P mittens,
e] Philaader. Idelt, curvaquidem, fednonadperfeitamrotundationem, humilitcr confornicata. ■
f] Idem. Faila cignorum textura, feftiles tabula:, qus.axes & afles dicuntur, fupra ftatuenda:, & clayis coa-
figenda:. Qua autem fit materiaadcoaxacionem utendum , docebiccap.i.lib. vn. «] Pliilaader. ÊõæéêßíÜò, ita enim fcribendum, vocaverunt a Cyzico oppido Milefiorum ßá Propontidc, au-"·
thore Pjin.eap. ult.lib. v. Fuit aetem nobile arce , moenibus, portu, turribufijue marmords, uctradic L. Florus. · l] Idem. Ea alii vindariaappellant. Sunt aijtem loca virenribus arboribus confit^. Ahnotavit Macrobius
lib.i.Satumal., viridia.cum pro adjedlivb accipiuntur,genitivum in iutn facerc,ut,Vifidium pratorum:cutn vero lpfacn loci viriditatem iignificare voles. viridiorum dicendum eife, ut, formdfa facies virid/orum. Vi- ridarios Vlpianus, Pandeft. lib. xxxm.dc fundo inftruiio , vocat prajfeftoscurandis viridariis. Sed corri- |
||||||||||
|
am
cap."iv. laminfenefirisfuuplebs ttrbana inimttginc UnU innftmcrfit*
|
||||||||||
|
hortorum quotidiana oculU rura pnhsbmt, antequamf
|
||||||||||
|
f*va latmmatio. Inde Martialis illud lib. xi:
|
||||||||||
|
Donafti, Lupd rutfub urbe nobis i
Sed rm eli mihi majus in feneflra. Ç Tdcm. Lege qua: huc pcrtinent fupra cap. n. & lib. v. cap. nr. . "J Philandcr. Triclinia ut non cadem funt omnia, fed pro anni ceraporibus mutautur: ita varias codi regio-
nes fpeiftare debent. jEftiva ita obverti oportec, ut excipiant feptentrionein, verna & autumnalia orien- tcm,; hybcrnis occidentem hybernum dari vulc Vitruvius j aliis magis placet, mcridianura Solera. ' '"' ^jfdem/
|
||||||||||
|
114 Ì. V É V R û V É É Ñ Ï L L É Ï Í É S á
mittens, efficit vefpertino tempore regionem tepidiorem. Cubicula & Biblio,=
An vi- thecae ad Orientem ipe&are debent.Urus enira matutinum poftulat lumen.Itetu
f"1' inBibliothecislibrinonputrefcent- Namiahis, quaeadMeridiem&Occideii-
Ar. ubri tem fpeftant, a tineis & humore vitiantur, quod venti humidi advenientes, pro-
vitia». ei.eant eas & aiuntt infundentefque tiumidos fpiritus pallore volumina cormtii*
punt. Tricliniaverna&autumnalia adOrientem. Cum enim pi-jetenta lumini*
bus, adverfus Solis impetus progrediens ad Occidentem, efficit ea temperata
ad id tcmpus quo opus iblitum eft uti. /EftivaSeptentrionem·, quodea regio,
(non ut reliquae, qusper folftitium propter calorem efficiuntur asftuofx) eo
*quod eft averfa a Solis curfu, femper refrigerata, & falubritatem, & voluptatem
inufuprasftat. Nonminuspinacothecae, & \â] plumanormntextrinse,pifto-
rumque officina;, uti colores eorum in opere, propter conftantiam luminis,
immutata permaneant qualitate.
C á v. VIII.
Deprivatomm & commumum adificiomm proprmlocis^
generibus ad quafiunqueperfonarum qualitates con*venientibus. CUm ad regiones coeli ita ea fuerinr difpoiita, tunc etiam animadverrendum
eft, quibusrationibusprivatis aedificiisproprialocapatnbusfamiliarum, & quemadmodum communia cum extraneis aedificari debeant. Namque ex his quae propria funt, in ea non eft poteftas omnibus introeundi, nifi invitatis: quemadmodum funt cubicula, triclinia, balneas, cxteraque, quaeeaidemha- bentuiiisrationes. Communia autemfunt, quibus etiam invocati fuo jure de populo poflunt venire, id eit, veftibula, cava aedium, periftylia, quaequeeun- dem haberepofluntufum: igitnr hisquicommunifuntfortuna, nonneceflaria magnificaveftibula, nec tablina, neque atria, [a] quodhi aliis officia prseftanc ambiundo, qux ab aliis ambiuntur. Qui autem firu&ibils mfticis ierviunt, in eorum veftibulis ftabula, tabernae, in xdibus \b~\ crypta;, horrea, [e] apothecae, csteraque quae ad fruftus fervandos magis, quam ad elegantis decorem poiTunt Ar.fia- efle, ita funt facienda. Item foeneratoribus &publicanis commodiora & fpe- ihfiora. ci0fiora ( & ab infidiis tuta. Forenfibus autem & difertis, elegantiora & ipatio- fiora ad conventus excipiendos . Nobilibus vero, qui honores magiftratufque gerendo prsftare debentofficia civibus, facienda funt veftibula regalia , alta atria , & periftylia amplifllma, fylvae, ambulationeique laxiores ad decorem maje,
b] Idom. PlumariosCant qui i pluma diilos putant: alii a plumeis culcitris. Nos exiftiinamus, eorum no.
mineintelligi, qui toniento quodcuqque genus veftis aut ftraguli confarftum , inculcaturaveacu pingunt. Eos noftri a punftis contrapunSores vocant, alii recnmatores. Vnde & opus plumariorum intelligi poteft, quod ttalis recttmatum dicitur. Natn polymicarios divcrfos effe ccnfemus a plumariis, utcunque plmwrii variis filis utantur. Sunt illi quidetn, ut arbkrarnur, texcores, qu/ /n texendo liciis , id cft filis verflcolori- bus utuncur. Certe D. Hieronymus, Hcrmolaus & Egnatius, plumarios & polymitarios pro iifdem acci- piunc, a liciorum multiplici varietate: ìßôö* enimfilum fivelicium iignificat. Vide Lexicon. a] Philander. Roma: uti inter pracipuos erat honores falutari, ita in maximis officiis ialutare: eratque
utraque res plaufibilis & popularis , plurimumque ad gratiam captandam valens. Mediocris fortunxhomi- nes, qua; ab humilioribus officia expeiiant, ut falutationcs, ea majoribus pra;ftant. De quare cxtat lepi- diifimumMartialis Epigramma in Maximum lib. u. / Mane falutatum venio ; tu aicervs ejjh
Ante falutatm .· jam fumtts ergo pares.
b'] Idem. Cryptidicuntur folHe teftudinata;fubtefraneiE, aut concavaloca, &/crobes, ubitriticum condi-
tur. Nam utfcribic Varro cap.ivn.jib.i. derc Rufl:. quidara habcnt granaria fub tcrris utifpeluncas, qua* vocant firos. Alii ad id utuntur puteis. c] Idera. Apotheca; funt cella; vinarix, id eft ubi vinum & fervatur, & venditur, quas Xenophom«««««»
Eupolis vero ßð5»»«ß, utiPollnx memorac lib, vi. cap, ii. & lib. ix. vocaverunt. tftliem·
|
||||
|
deArchitectvra L é â. VI. éÀ5
majcftatis perfe&x. Prsterea Bibliothecas, pinacothecas, bafilicas non diifi-
mili modo quam publicorum operummagnificentiacomparatas, quodin do- niibus eorum fepius & publica coniilia, &privatajudicia arbitriaque conficiun- tur. Ei-<to fi liis rationibus ad fingulorum generum perfonas, utin Jibro primo dc decoreeftfcriptum, ita diipofita erunt ardificia, nonericquodrepcehenda- tur. Habebuntenimadomnesres, commodas&emendatasexplicationes. Ea- rum autem rerum non folum erunt in urbe aedificiorum rationes, fed ctiam ruri: praeterquam quod in nrbe atria proxima januis folent efle: [d] ruri vero pfeu- dourbanis ftatim periftylia.deinde tunc atria", habentia circumporticus pavimcn- tatas. /peftantes ad palaeitras & ambulationes. Quoadpotui, urbanas rationes sdificiorum fummatim pcrfcripfi, ut propofui. C á p. IX.
De ruflkorum adificiorum rationibm, & multamm
partium eomm defcri^tionibus^ atque ufibus. NUnc £a] rufticarumexpeditionum, utilntadufumcommodai, quibuique
rationibus collocareoporteateas, dicam. Primumdefalubritatibus, utiin primo voluminc de mcenibus collocandis fcriptum eft, regioncs afpiciantur, & ica villx collocentur. Magnitudirics earura ad modtmi agri, copiafque fru&uum comparentur. Chortes magnitudineique earum ad pecorum numccum, atque quot juga boum opus fueritibi veriari, ira finiantur. In chortc culinaquam cali- diifimo loco defignetur. Conjun&a autem habeat bubilia, quorurn prsiepiaad focum & orientis cceli regionem ipeflrent, idco quod bovesItimen & igncm ipe- ftando, horridi rion fiunc Item $] agricolae regionumimpcriti, non putant oportere aliara regionem cceli bovesipe&are, nifi ortum Solis. Bubilium autfim debent efle latitudinesnecminorespedum denum, nec majores quindenum. Longitudo, uti fingula juga, ne minusoccupenc pedes ieptenos. Balneariaitem conjun&a fint culins; ita enim lavationis ruftica: miniftratio non erit longe. Torcular item proximum fit culina:; ita enim ad £cj olearios fru&us commoda crit miniflratio: habearquc conjun&am vinariam ccllamhabentem ad [d] fe- ptentrionemluminafeneftrarum. Cutn cnim aliapartehabucritquaSolcalefa- cere poflit, vinuin quod crit in ea cella, confufum ab calore, cfficietur imbecil- P 2 lum.
|
||||||
|
d] Iilcra. Villa.aucoreColumellalib. i. cap. vi. in tresdividiturpartes. urbanam , rufticam & fruihiariam.
Vrbana, quam Vitruvius, quodurbis domum ementircrur, fpeudourbanam appcllat, eacft viltepars, quam fibipatcrfamiJias refervat, vocacurquc pra:torium a Martiale, Statio primo iylvarum, Palladiolib. r. cap. viii. & Neratio I. C. lib. Pandcfl. vm. de fervic. ruftic. prsdioiuin. Ruftica pars villici cft , & fa- milia:. Ibifunc bubilia, equilia, ovilia, caprilia , omnedcnique luftic.uminftrumentum. Fruftuaria pars continct cellam oleariam , torcularia, ccllam vinariam, de&utoiiam , fcenilij, paleaiiaquc, & apochecas & horrea. «] Philander. Si vitiofa non eiTctcapkumdiftributio, aut aliquid deefiic, aut manifeftiffimus cflct Solccci-
fmus. Fortafle , qui primus diftribuit, fcripfcrat: Nimc Rujlicorum expeditioncs, ut fubintelligeremr ardi- ncioram, aut,>itinc ru/lk/ts expeMthnes. Dixerat enim prxfcripfilTc urbanas rationes Jcdificiormn. Nospo- tius rcfcrr: ad vocabulum rtttianesexiftimarems.ut fiat capicisinitium, ibi, Vrimum de fdubritnte. ut intcili- gatur.ineptamfuiiTe, ne quid gravius dicam, capitura fe&ionem. Sed ad rcm qua: facianc, ha:c funt. Ne- gant villam longius ab urbc fejunftam cfle oportere. Pra;cepcum eft Xenopliontis, ad villam excrcitii gra- tu pcdibus eundum, redeundum equo. Erit ad eam via non impcdita , fcd aftivis hybcrnifquc itiouibus & fubveaionibus commoda. b] Ucra.; Aliquicodiccsnoncontemncndipro/w/icr/WhabcnticnW. Vtraque tolerabilisfcriptura, fedraa-
gisarndetpofteriorha;c,idcft,inqua/>er>/(Jegatur. ' '.' *J Idem. Quinque machinis in conficiendooleo ufoscfle autiquos,cx L.cap.lib.xii.CoIumella; animadverto,
ni°Ia, trapeto, canali, folea, &rudicu!a. Quo in loco Coclius pro folea pucat reftius kgi,felena, quod
<;a:ci raAiwif canalet & fiftulas nimcupcnt. Sed apparet aliudper folcatn intclligi, cum canalemno-
f«. Cclljm vinariam Sepcentrioncm fpcitare oportere fcribunt Plin. lib. xiv. cap. xxr. & Pallad/us
lib.
|
||||||
|
ß16 Ì. VlT-ROVII POLLIONIS
lum. Olearia autem itaeft collocanda, ut habeat a meridie calidifque regionibtis
luracn. Non enim debet oleum coogelari, fed tepore caloris extenuari. Magni- tudines antem earumad fruchmm rationem, & numerum doliorum funt faciea- dx, qiiar cum fint [e} cullcaria. per medium occuparc debeat pedes quaternos. Ipfum autem C/D torciilar, finon Zgl cochleis torquetur, fcd ve&ibus & [hj prelo premitur, ne minus longum pedes quadraginta confiituatur. Ita eninj eritve&iariofpatiumexpeditum. Latitudo ejusneminuspcdumfenumdcnumj nam fic erit ad plenum opusfacientibusliberaverfatio&expedira. Sin.autcm du.obus prclis loeo opus fuerit, quatuoir & viginti pedcs latitudini dcntur. Ovilia &capnliaitamagnafuntf^cienda , ut fingula pccora arcaeneminuspcdesqua- ternos & femipedem, ne plus fenos poillnt haberc. [_i 3 Granaria fnblimata & ad feptentrionem,aut aquilonem ipe&antia difponantur.Ita cnim frumcnta non po- terunt cito concalefcere, fedafflatu refrigerata diu fervantur. Namque caeterx regioncs procrearu curculionem, & rcliquas bcftiolas, q'uae frumentis folenr no- ccre. [iQ Equilia quammaxime in villa, ubiloca calidiffima fuerint, confti- tuantur, dumneadfocumfpe&ent. Cumenimjurncntaproxime ignemftabu- lantur, horridafiunt. Itemnon fLintinutilia prarfepia, qusc collocantur extra culinam in aperto, contra Orientem. Cum enim in hyeme anni fereno coeloin ea traducuntur, matutinobovesadfolempabulumcapietites, fiunt nitidiorcs. CO Hor-
lib. 1. cap. xviii. frigidam iljam quidem & longe a balneis, ftabulis, furno, ftcrquiliniis. Columella tamcn
lib. i.cap. vi. apodiecas redtc fuperponiaic iislocis, unde plerumque balnearum fumus exoriatur : quoniam vina celerius vetufccfcunc, quafuini quodam tenore pra:coquem maturitatem trahunc. Multade cellis vinariis traduntiira Galenolib. i.antidocon,qua;&erit opera: preciumlegiili. <■] Idem. Cujleare vas xx. amptioras continet, amphoraMiitem XL.fextarios. de CulLeo ita fcribit Fannius:
Efi (tf his decies qtiem confioit amphora noftns Culltts, boc nulla esl major menfura liquoris. Sed prsftat hic paucis mcnfurarum rationes complefti. Cullem atnphoras xx. capit, id cftlibras menfura- les , quibus fcilicec rei malcs, non potidus exigitur, mille fexcencas ; amfhora urnas duas, id cft libras lxxjc. urna congios quatuor, id eft libr. xl. Congitu fextarios fex, id eft libr. x. Sextarim heminas duas , id eft li- bram & beiTem five uncias xx ; hemina , qux & cotyla , quartarios duos, id eft uncias ÷: quurtarim accta- bulo dup, idcft, uncias v. ace/a£«/»/#fefquicyatlium & uncias duas cuni dimidia : cyathtts ligulas quatuoi id cft fefcunciam, draclimam & fcrupulum, ur ita cxprimendi gratia dicam,(liceat enim id mihi.quod Colu- mella;, qui lib. v. cap. i. in agrorum menfuris dixic unciam, femunciam , fextulam & iicilicum ; liceat quod Plinio, quilib. xm.cap. xv. dixit inenfim quatuorpedes , fextante & ficilicoexcedenrem, tota vero ■ craffitudine fefcunciali; liceat quodipii Vitruvio , qui lib. x. ficilicum fovaminisdixit.) Liguln, qux &ali-
quaudo coclilcaris nomine intelligicur , drachmam & fcrupulum. De pondenbusdicam lib. vi. cap. viir. ex qutbus rationem tranflationis venari poteris. f] Idem. Quod hoclocodefcribicur, divcrfum eft i noftra: fempeiiatis torcularibus. IUud obitcr occurrit
animadverlionedignumi torculum, torcula, & torcularium repeririapud Catonera , Columellam ic Pli,- nium. Scribit tameh Solipatcr non unoin loco lib. i. torcularercilius dici quam torcular. g] Philander. CocMe* fumper quas claviculatim ftriatas foratum preium & ipfumfpiratiraattollitur &de-
mittitur in torculari, veftiariis ergacam vctfantibtis. Sunt enim vcftestrajcfti pcr eam macliinam baculi, undevocaci. Quod adcochleam attinet, fciendum eft, & in machinis catumcfft· uium ; quarum aliquas quadratas, alias lenticulares Oribafius lib. ftn^ciiif^mii tradit, atquc iftud quidemfoititas nominis ex Ipira- rum tortilium fcalptura, ciim cochlea: omnis ad torvum roiundacus iit fcapus. Etquadratasquidc-indice" banc , inquibus ftris & ftriges, id ert: protuberantcs partes & cavum quadrata funt: Ienticnlaies vero , in quibus cavum & veluti fulcus, imum verfus anguftum cft, futnino lato, niga autem & quaii porca.id eft,pars eminula, cura iic iu ima partelata, inverticem gracilefcit & extenuatur. Oribafius fiuiplices eas vocat, qua; uno duntaxat caprcolo , id eft, tortuofo canaliculo cxcavata: funt: duplices vero, qua; binos habent excifos canaliculos. Eadcmrationedixeris triplices, quadruplices & rcliquas pro canaliculorum numero· Cochlea fceraina, id eft in qua vertiturtortilis fcapus, quara Gra;ci ^Sbi^^Km vocant, Larino noinine ca- ret. Itaque Grxcum ufu cft mollicndum. h\ Idem. Scribit Servius lib. Georg. n. prclaeiTc trabcs, quibus uva jam calcata piemitur. Locushicm-
dicioeft in oleario etiam torculari prelofuum eiTclocum. Nonenimmagis de vinario quam oleariopW" fcribit. SufFragatur Columel. lib. xu. cap. l. & nii. »'] Idem. Tradit Varro lib. l.cap. lvii. triticum condi oportere in granaria fublimia, qua: perflcntur venio
abexortuac Septentrionum regicmc , ad qux nulla aura humida a propinquis lotis afpiret. icge Colurue!). lib. 1. cap. vi. Plin.lib. xvni. cap.jS. Palladium lib. é. cap. 19. *] Idem. Equorum ftabuia vult Paltad.lib. i.cap. xxi. itameridianas plagas refpicere., ur non tamenegeant
Septentrionisluminibus, qux pcr liyemcm claufa nonnoceant, perarftatcm patefaflarcfngerent. Plancas habcrc roborcis fuppofitas cum ftramine,ut jacenf ibus molle iit, ftantibus durum. |
||||
|
DE Á R C HI Ô Å CT VR Á Li Â. VI. 117
Ã/1 Horrea, foeniiia, farraria,piftrina, extra villamfacienda videntur, ut ab
iEnispericulofintvills tutiores. Siquidddicatiusinyillisfaciendum fuerit, ex iymmetriis, qua: in urbanisfuprafcriptafunt conftituta, ita ftruantur, ut iine im- peditione rufticje utilitatis sdificentur. Omnia aidifkia ut luminofa ilnt oportet curari.fed, qu<e funt ad villas, facilioravidentureiie, ideoquodpariesnullius vicini poteft obftare. In urbe autem, aut communium parietum altitudines, autan^ufti^lociimpediundofaciunt obfcuritates. Itaquedeeare ficeritexpe- . ricndum. Ex quapartelumen oporteat fumere, [m] lineatendatur ab altitu- dinc parietis, qui videtur obftare, ad eum locum, cui lumen oporteat immittere: &fiabeaJinea, inaltitudinemcumpiOipidatui', poteritipatiumpuricceliam- plum videri, in eo loco lumen erit fine impeditione. Sin autem oftkient trabes, /eu Ì Hnxim, aut contigaationes, de fuperioribus partibus aperiatuir, & ita immittatur. Etadfummatn itaeft gubemandum, ut e quibufcupque parribus ccelum profpicipotent) per eas [V] feneftrammlocorelinquantur : ficenitn lucida crunt aedificia. Cum autem in tricliniis caeteriique conclavibus maximus eft ufus luminum, tum etiam in itineribus, clivis, fcalifque, quod in his faepius aliialiis obviam venientes, ferenteslarcinas folent incurrere. Quoadpotui di- ftributiones opcrumnoftratium, utfintaidifkatoribusnonobfcura2,explicui. Nunc etiam quemadmodum Grascorum confuetudinibus a:dificia diftribuan- tur, uti nonfint ignota, fummatim exponam. C á ñ: ×.
De Gr&corum adificiorum, eorumque pdrtwm difpofitione,
atque differentibwnominibiM 3 fatis ab Italicismoribus
i$ ufibus difcrepantibw.
Ë Triis Grsci quia non utuntui:, neque noftris moribas xdificant, icd ab
<l *-januaintroeuntibus, itincrafaciunt latimdinibus rion fpatiofis, &cxuna parte cquilia, & ex altera [VJ hoftiariis cellas, ftatimque janusinreriores finiun- tur. Hic autemlocus interduas januasGrxce <$õîùòßßïí appclJatur. Deinde cil inrroitus in periftylion. Idperiftylium in tribus partibus habcc porticus, inea paitc quasipeftat ad mcridiem, duas antas intcr feipatio amplo diftantes, iii qui- P 3 bus
t] Vide Palladiumlib. r. cap. xxxn.
»»] Idem. Ideftfuniculus, rcfticuia: qua (Tgnificauone fa^e utiturvoce Linear.
n) Idem. Liminapro fuperliminaribus , ut cap. ult. hujus lib.& apud Plin.lib. $<f. cap. 14.diffic'£ime.boC
csntingitinlimineipfo, quod foribm imponebant. VndeVarrolib.ii.cap.lv. vocavit limen infcriuS, iic difccrnerct a fuperiori. Nonius 3pud Marcellum, utrumque expreffic. Exuelumcn iiiperum, quoditiihi mifcro fxpeconfregit caput, infcrum autem, ubi ego ornncs digitos dcfregi meos. »] Idcra. Defeneftrarum rationenullum eftapud Vitruv.praceptuni, nos, quod fcimus, trademus. Earura
lumenantiquiquadrangulo finierunt, quodgenus extancaiiquarin ViaAppia. Noftri arcuacis cciam utun- tur, a quibus cum recclferunt, quadranguio non contenti, intcrfepco traofverfario diftinguum, aiiquando ciarreftarium addunt, quo modo cum intcrftindia: funr. fencftrar, croiferias, quaii dicas cruciatas , vocaot, quod in crucis modam tranfverfariurn jugamentam arredario veiut intcrfcftum videatur. Pro lacunarium akitudine, unum , duoceaucplurafiunt tranfverfariaintericpta. Arreotarionim rcroloco, vidi qui cola- mcllasfupponercnt, modofingulas , aliquando Doricam & fuperjedlam Ionicam. Tranfvcrfaria verofolo cymmatio fcalpuntur. Defcneirrarum anguftiis aut jatitudine difputarum cft. Fuerunt, qui Epicuri placitis innixi (ut fcilicet fiat vifioiimulacris rerum ad oculos lacis} feneftraslatiores faciendas'cenfucrunt. Alji, Stoicos fecuti, quiex radiisquiab oculis jundii effufi ad res feruntur, vifionem ficri putaat, anguftiorcs commendant, quod quo ariitior fuerit adicus, eo fint juniftiorcs in exitu vifuri radii, obquc id fuaviores cgrcfliones. Qua; ratioplacuit Architefto Cyroapud Cicerotiemepift. ad Atticum lib. ir. "] WuUDder. Iul. Polluxcap. viu.Iib. 1. rradit janirorislocumdici «v^«^e>fubfequi ■afjh/v Sc á^áõëá:
. ^toverointerioremeiiepartcm, quaroai^BiwaitabHomcro vocari. Enarrator tamen Homeri Uiad. ix.luncpK) illuftrata Solc porticu interpretatur; ì$÷ë J *&<&*■<», ôßô'ßí «©f fai» <nleapfu>* *"*> ©^•"«^,úßßß^ë^â^. · · ·. iJClaud.
|
||||
|
éé8 . Ì. ViTRuvn Pollionis
bus trabes invehuntur, &quantum interantasdiftat,.exeotertiadcmpta ipa-
viat-. tiumdaturintrorfus. Hiclocus apudnonnullosC^^iasV, apudalios©^^ saimxf. nominatur. Inhis locis introrfus conftituuntur [V]<xci.magni, inquibusma- Jsdmaf. tresfamiliaruracumlanificiis habent feffiones. Inproftadis autem dcxtra ac fi- ôÀé$. niftra cubiculafunt collocata > quorum unum [W] thalamus, alterum amphitha- lamus dicitur. Circum autem in porticibus triclinia quotidiana, cubicula etiam &cells familiaricx conilituuntur. Hxcpars sdificii, [e] gynsconitis appella- tur. Conjunguntur autem his domus ampliores habentes latiora [/] periftylia, in quibus partes funt quatuor porticus altitudinibus, aut una quse ad meridiem ipeftat excclfloribus columnis conftituitur. Idautemperiftylium, quodunam alriorcm habet potticum, Rhodiacum appellatur. Habent autem ea: domus ve- ftibuJa egrcgia, & januas proprias cum dignitate, porticufque periftyliorum, al- bariis & teftoriis, & ex inteftino opere lacunanisornatas, & in porticibus, qux ad feptentrionem ipedant, triclinia Cyzicena, & pinacothecas: ad orientem. ~ autem bibliothecas, exedras ad occidentem, ad meridiem vcro /pe&antes oecos quadratos, tamamplamagnitudine, utifaciliterineis, [g\ tricliniis quatuor ftra- tis, mmiilrationum, ludorumqueoperis, locuspoifiteflbipatiofus. Inhiscecis fiunt virilia convivia. Non enim fuerat inftitutum, matresfamiliarum eorum moribus accumbcre. Hsc autem periftylia domus, andronitides dicuntur, quod in his viri fine interpellationibus mulierum verfantur. Prjeterea dextra ac finiftra domunculx conftituuntur, habentes proprias januas, triclinia, & cubicula com- moda, uti hofpites advenientes non in periitylia, fed in ea hofpitalia rccipiantur. Nam cum fuerunt Graci delicatiores, & ab fortuna opulentiores, hoipitibus ad- venientibus inftruebant triclinia, cubicula, cum penu cellas. Primoque die ad coenam invitabant, poftremo mitrebant pullos , ova, olera, poma , reli- quafque res agreftes. Ideo pi&ores , ea qus mittebantur hofpitibus pi&uris imitantes, xenia appellaverant. Ita patresfamiliamm in hofpitio non vide- . bantur efle peregre, habentes fecretam in his hoipitalibus libertatem. Inter hxo autem periftylia & hofpi talia, itinera funr, qus mefaulae dicuntur, quod inter dnas aulas media funt interpoiita. Noftri autem eas [hl andronas appellant. Sed hoc
|
||||||
|
Ý] Claud. Salroaiius in Solinum pag.1117. Idperiflylum in tribus partibns habetporticm. In quarta parte
qtu fj>eBat ad meridiem duai Amas interfe fratio amplo diflantes, in quibtti trabes invehuntur, & quantum inter antas diflat, exeo tertia dempta fyatium datur introrfns. Eiclocas apud nonnullos éæí&ßÜò, apud alioi ■ðçòÜò nominatur. Ita totusillelocuskgcndus. In poftrcmis his verbis perperam excufumefl:.· apudnon- nullos <á&úÜò, apudatios ©^bifwj. Imo-awswi, non ®^t?K5· .Atqueita poliea fcriptum vidimus inoptimo exemplari: apudaliospafias. Ðá^ßÜ^ß; aliud funt, nempe Antx. Paftas duas habet Antas, hinc & inde, <jux funt z3wsafos. Templum in Anth iimiliter dicebatur, É êßß c* ■z&M-iilQw, quod paftada habebaf fivc «jfjjb^ncuraduabus Antis. Tiurusautemnon iia'S TmQcti^ difta, quod in ea convivarentur , fediinii •wwas-m.id eft mty.t>i\m, quod opere inteftino cslatis laqueariis & teftorio albarioque opere induftis piiftifve & auratis ornata eflet. Hinc ·ëì5ì'ú«{ , S^^t^^y-y-axi á÷-m Hefychius interpretatur: & ôéêßôéñïâßï» w«. ciwji'. Sed Tjafss velum fignificat variegacum plumario operc , quod tlialarai vel ceci foribus prjetenile- batur. ' e] Philander. Ante legebatur cccci, manifefto crrore. Claud. Salmaims pag. 1118. pro lamficik legic,1*·
nificis. d] Idem. Viri&uxoris cubiculum, Thalamus. Vbi Ancillar, Amphithalamus. Neque enim longius abefic
oportet, quamut.vocata:e.xtempIoaudire pofllnt, & prafto efle.ad jubentis imperia. e] Idem. Gra:ci a:dificium inpartes duasdiftribuebant: naminqua parte viri iinefffiminarum interpella-
tionibus veriabantur, eamandronitida appcllabant: ubi vero congruerent mulieres, gyna:conitida. Gyna:- cium videocam fuiflepartem, in qua mulicrcs prxcipuc hnifkio & textrinsdabant operam. VidcLaer- tiumin Diogcne Cynico. * /] Idem. Dixi, periftylium locum effe fcptum columnis. Addit Iul. PoIIuxlib.r.cap. vnr. dici & «fesx.'""»·
st/ë©·· cnim atque ximy idem Grccis. vocari autem fecundum Atticos <z£e*&m, quia st« ·25Ë<þ©À», id cft latus, fignificet. De Rhodiaco vide Lexicon. g] De Triclinio vide Lexicon; & qax ante cap. v. a Philandro annotata. b~\ Philandcr. Andronaj, inquit, appellant itincra intcr aulas, id eft, acria, cum Graicis andron locus iit <i°*
raicilii longitudine anguftior, in quo viri morabamur, autorc Scxc. Pompcio, Secundum autcm Vitruv· occi»
|
||||||
|
ifi Á r c ý É * å c tv ú Á L 1 Bt Vl. cii9
hoc valde e£l mirandum: nec enim Graxe nec L.atine poteftid convenire. Gtxci
enim áß^ùíáò appellant oscos, ubi convivia viriliafolent cffe, quod eo muliercs non accedant. ltemaliieresfuntfimiles, utixyftus, prothyrum, telamones, <Sc nonnulla alia ejufmodi. kvm enim Grasca appellatione, eft porticus ampla lati- tudine> in<[ua athleta? per hyberqa tempora exercentur. Noftri autem hypaethras ambulationes, CO xyftos appellant,quas (^^|ýéú^ diCunt.Iteni ptOthyra Grcece dicuntur> qus funt ant.e /n januis veAibula. Nos autetn appellamus pro- thyra» qu^ Grace dicuntur CJ?i ",a\gftv&.ltcrn C\ qua virili figura figna mutulos aut coronas fuftinent, no.ftri [/J tclamon.es appellant,cujus rationes,quid ita,aut qua- re, cx hiftoriis non inveniuntur.Graeci vero eos Üôëïí¼,ò vpcitant.Atlas enim hi- ftorice formatut, iuftinens mundum, ideo quod is primum curfum Solis & Lu- na% iyderumque omniutn ortus & occafus, mundique veriationum rationes, vi- gore animi, folertiaquecuravithominibustradendas, eaque re apidoribus& ftatuariis deformatur, pro ep beneficip, fuftinens mundunr: filia?que ejus Atlan- tides fquasnos [m\ Vergilias,, Grsciautem.Wi^^nominantJ cumfydenbiis in mundo funt dedicatx. Nec tamen ego, utmuteturconiuetudonomin.atio- num, autiermonis» ideohsecpiOpofui, fed uteanon fintignota, philolpgis ex- ponenda judicavi. Quibus cpnfuetudinibiis aedificia Italico morc & Graxorum inftitutis conformantur, exppfui, & de fymmetriis fingulommgenerumprppor- tiones perfcripfi. Ergo quoniam de venuftate decorequeante eftfcriptum, nunc exponemus de firmitate, quemadmodum ea fine vitiis permaneat, & ad vetufta- tcm collocetur. ■.,.',. ■ ~, ?.'.·."<■'■,' ".'.! , Cap<
|
|||||||
|
oeci, ubi viriliaconviviafiunt. VideSuidam & Pollue. lib. r. cap. vm. Nam & virilia convivia diciandro-
nasaitHermolaus. Apud Ariftotel. certe Policic. n.lcgimus, folennesepulas, publicave conviviaa Cre-
tcnflbilsprirrtorri, deinde a Lacedxmoniis andria vocata , qua: poftea hi phiditia nuncupaverint.' Patavini.
hodic aritiofem andronem nominant.
i] Idem. Ex his qua; annotaviraus lib. v; cap. xi. apparer, xyfta gen. neutr. fcribcndum. Quam le&ioncm & aliquot fcripci codiccs habent, & loan. Sulpitii nomine editi retinuerunt.
'·] Idcm. Suntrepagulalignea, quibus arccntur eqUi aut currus ab a:dium veftibulis. /] Idetn. Memini Roma: accUrate & follicite hoc quafitum.quod a ServiojEneid.l.ex Åççßï explicatumam. madvettimuSi Aitenim, Tclamonem Latinc, Grace Atlauta dici: &quadantcnusinnuitlib.iv.ibi:
Atlantem duro cceltim qui vertice fulcit. Mirutn clt, Vitruvium latuifle, hoininem plcraque alia non vulgaria non indoilum, neque imprudentcto.
m} Idem. OvidiusFaftorumIib.lv: Pleiades incipknt humeros rehvare pmemos,
GHtifeptem dici, fex tamm ejfe folent. VideGclI. Noft. Attic.lib. xn. Vitruviuslib.ix. cap. v. indicare videtur eas efle iti caudaTauri: qtiod imitamr Plin. lib. u. cap. xlii. cum taraen Ovidius in Faftis Sc cateri tradantpoftenores partcs non viden\ Cujus vcrfus funt: Vncca fit an taurm, non esi cognofcere promtum: , '.
Parsprior apparet, pofleriora latent.
Galenus, commentanoprimolib. i. de Epidemiis Hippocratis, tcftis efl a Grxcisappeilari tam pluralinu- mcro •BAjeinef.quam fingulari •raAJsisVEarum ortum idem fcribit,Aphorifm.lib,iii. Aphorif.xiv.cx fenten- tia Hippocratis plerifq; Epidemion locis,a;flacis principium cfle.inde Canis ortumoporam.id eft fruftuum generationem, ut Nicol. Leoniccnus.ut cgo, pomorum niaturitatem (iirj&autem.Phavorino tcfte, 9t?®* ^ ftinmi^a, hoc cft sftatem & autumnum fignificat) inclioarc, poft hunc orientem Arfturum initium cfle Autumm: deinde occafum Plciadum hycmis principium facerc, poftremo xquinodium, auod liyemcmfe* «jmtur.venscffeinitium. r >r é é |
|||||||
|
*]Pbi-
|
|||||||
|
12,0 Ì. VlTRUVIl POLLlONiS
|
|||||||
|
C á ñ. XI." : . :;':/v;
*Defirmitate &*fundamentu ddificiortim.
ZC Difkia quae Ã_<1 plano pede inftituuntut, fi fundamenta eorum fa&a flierinf,
*-*-J\U uti in X_b] prioribus libris de muro & theatris a nobis eft expofitum, ad vetuftatem ea eruntiine dubitatione firma. Sin autem [e] hypogea concamera- tioneique inftkuentur, fundationes eomm fieri debent craffiores, quam qusein fuperioribus aedifkiis flxuftura funt futufje: eorumque parietes, pike, columnie, ad perpendiculum, inferiorum medio collocentur, uti folido reipondeant. Nani fi in pendentibus onerafuerint parietum aut columnarum, non poterunt habere perpetuamfkmitatem: prsterea inter limina,fecundum pilas&antas.poftesfi fupponentur, eruntnon vitiofae. Limina enim & trabes ftru&uris cum fint one- rataz, medio fpatio [et] pandantes, frangunt [e] fua lyfi ftru&uras. Cum autem iubje&ifuerint & fubcuneati poftes, noti patiuntur infidere trabes, neque cas lae- dere. Item adminiftrandum eft, uti leventonus parietum fornicationes, cuneo- rumdivifionibus, & adcentrum rdpondentesearumconclufurae. Cutn enim extra trabes, aut liminum capita, arcus cuneis erunt conclufi ,'primum non pan- dabit materies levata onere: deinde fi quod e vetuftate vitium ceperit, iine r^Omolitionefultufarumfacilitermutabittir. Itemquequae [f] pilatimagun- tur sdificia, & cuneorum divifionibus, coagmentis adcentrum reipondentibns, fornices concluduntur. Extrema: pila: in his latiores Ipatiofuntfaciundai, uti viresexhabentesrcilfterepoiTmt, cum cunei ab oneribusparietumpreffi, per coagmenta ad centrum fe prcmentes [g} extruderint incumbas. Itaque fi angu- lares pilae erunt ipatiofis magnitudinibus, continendo cuneos, firmitatem operi- bus prxftabunt. Cum in his rebus animadverfum fuerit, uti ea diligentia in his adhi-
|
|||||||
|
ë] Pliilander. Plano pede dixit hlc ad difFerentiam hypogeorum & concamerationum . uti ad difFerentiam
concignationumdixitlib. vn.cap. i. Siplano pedeerit rudcrandum. &cap.iv. ejuGtetn libri, Conclavibus qua: planopedcfuerint. b~] Idera. De muris expofuit lib. i. cap. v. dc Thcatro lib. v. cap. ni.fedejusfundationempetivult ezl.ui.
eftautem incap. iii. i] Idem. Sunt fubterranea xdificia, arcuato operc extru&a, ut cella; vinarijc, olearia?,&c.
d] Idem. Pandatiles, id eft incurvata: & ponderi cedentes. Ei contrarium eft fornicari, id cft, reniti, pondus
fuftinere, in divcrfum curvari. e] Idem. Valde mihi fufpeftus eft locus hic.Exiftimo fcribendum,fua lyd,ii eft folutione & hiatu. aut, fublifa.
aut vocabulumeftarcniteftonicum. de quibus verbis in prooemio lib. v. verbafecit. Hicille. Legcndum videtur Sullyfi.a verboGraco ro/*.tw,quafidicas, fimuliblvo: id enimbenehuic lococonvenit. namcura liminaaut trabes iticurvantur deorfum & oneri cedunt, necefle eft ftruituras impofitas firoulfolvi & frangi. Idetn oftendunt remedia qua; huic periculo adhibenda prsfcribit. ee] Idem. Senfus eft, non nccefle erit admovere tibicines & fulcimenta, fi quid erit immutandum. Plin. Iib.
xxxvi. cap.v. Cyzici & bouleuterion vocant scdificium amplum, ilneferreoclaYoitadilpofitacontigna- tionc, ut exiniantur trabcs fine fulfluris, ac rcponantur. /] Idera. ldeftperpilas. Suntautem pua; quadrata:, quas Gra:ciWAi(iVocant: quo nomineutitur Plin.
lib. vi. cap. xxvm. Quanquam ftela: propriedicuntur ftantesin monimcntis columna;. Qua:autemfuiit rotunda;, vocantur ÷.¹»Àß & ^ixa. Á pila dixit Ciccro Philipp. n. oppilare, pro obfirmare & obcludere. V» anteipfumLucret. lib. vi. pro obftruere, & liberiorem fluendi curfum impedire : Etl quoque, utipojjlt magnui congeflus areni
"FluSHbm adverfis oppilare oflia contra,
Cum mare fermotum ventis ruit inttit arenam.
Á quo poftea recentiorcs medici oppilationcm appellarunt jocineris, atquc adeo aliorum vifcerum ritiuiii·
g\ Idcm. Extruderint pro extrufcrint diftum eft. Incumbas autera appellare videtur incumbentes cuneos ,'i
eft reliquos pra'ter medium, qui unus rc&e, fivc ad pcrpendiculum ad centrum fertur. Aut, quod omnin" fentimus, eam pila; partem, ubi arcus innituntur. luliimpofias ab imponendo vocant. quo nomine etiam intelliguntur fultura; & veluti mutuli teftudinum, fornicum, & lunulati gencris camcra;, quorum formani unam fubjicicmus. Admonebo tameo obiter, ab antiquis Architedis omnes fere in periftyliis, porticibus> templis,fcneftris,arcus non pilis,fed rotundis columnis impofitos fultofve fuifle,maeno vitio; cum debcani |
|||||||
|
DE ARCHITECTVRA L I B. VI. ' *I2I
adhibeatui*, non minus etiam obfervandum eft, uti omnes ftru&urie \h"\ perpen-
diculo rdpondeant, neque habeant in ulla parte proclinationes. Maxima autem cfle debet cura fubftru&ionum > quod in his infinita vitia foletfacereterrae conge- ftio. Ea enim non potcft eifc femper uno pondere, quo folet efle per aeftatem: fed hybernis temporibus recipiendo ex imbribus aqus multitudinem crefcens,& ponderc, & amplitudinc difrumpit &extrudit ftrufturarum feptiones. Itaque ut huic vitio medeatur, fic erifl faciendum, uri primum pro amplitudine congc- ftionis craflitudo ftrufturse conftituatundeindeiri frontibus [t] anterides, five eri- fraac fint, una ftruantur, eaeque inter fe diftent tanto /patio, quanto altitudo iiib- ftruftionis eft futura, craifitudine eadem qua fubftru&io. Procurrant autem ab irao, pcr quam ciaffitudo conftituta fuerit fubftru&ionis, deinde contra- hantur gradatim, ita uti fummam habeant prominentiam quanta operis eft craffi- tudo. Pratereaintrorfuscontraterrenum, utidentes conjunfti muro ierratim Qj, \ ftruan-
fumrais truncis reipondere , atque in iftiufmodi operibus non poffint, his rotundis, his ahgulis conftanti-
|
||||||||||||||||
|
lncumb& form-a.
|
bus, quos necefle cft perpendiculum rotundo-
|
|||||||||||||||
|
rum fcaporura fiiperare, contra quam rcs cx-
pctit. Id vitii emendare volucrunt veteres ali- quotArchitedb',fed haud fcio an omni cx parte feceririt. In iis fuerunt, qui thermas Diode- tiani j quique Paeis cemplum extruxerat, quod ad facratn viam Vefpafianus a;dificandum cura- vit,acque qul Bacchi ad viam Numentanam fc- cundo fere ab urbe lapide architcftatus eft, aut inftauravit. Illi velutiprorurapentia ex pariete intimarumtrabium,id eft epiftyliorutn, capita, zophoro & coronice circum ornata, intcrar- cus & fubftitutas columnas protendemnt. Hic non fimulavk trabium eruptionem, fcd,ceu per frontem prius inter arcus & columnas epi- ftylium, zophorus & coronixdecurriiTent,inio epirtylio & pulvinato zophoro ad pares angu- Ios contra coluranas refeftis, corunicum pro- jefturas , uti operis ratio exigebat, diftendit. Hoc pafto exilUmaverunt non effe mendofa fua opera, & angulos arcuum firmiora habere cubilia. Non poflumulla ratione faccre, ouin infcitix eos infimulem, qui mcdiis arcuatis ftruiiuris co- lumnas, aut qu.is vocant pilaftras , five planas columnas fiiperftruunc. Proximum eorum erro- rcm duco , qui in exrruendo non coluranas columnis imponunt, feu eas iint rotundx, feu planx fint, fcd in mcdiis infcriorum intercolumniis fuperiores colloeant. quod genus extra Vrbemin Appia videmus. Terpendiculi figura.
f>] Idem. Perpendiculiprateriddequolib.vn. demonftrabimus, eftaliud genus, quo ex-
ploraturullane iit in.ftrufturaproclinatio: fieri autem poteft hoc modo. Sit regula per cujus mcdium, quam longa eft, dcformata fit linea: properideat c filo plumbuin ab altcrutro ca- picc: inalccro ut commodius fiat, fit foramen, in quod poffic plumbum intrare, autaliud quippiam ejufraodi. Ea regula cum admovebitur ftruftura;, li quidem refta crit, filurt c quo pcndet plumbum , tanget tocam defcriptam lineam : fi aliqua ioclinatio fucrit & ipium filura necefle cft a linea difccdcre. Ejusfiguramappofuimus. i] Pliilandcr. Nos 'contrafortia & arcus obnitentcs diciraus. Itali fytronos, ccufintcaka-
na, id eft, obnitcmcsniudspilas vocant. Eademdicuntur ºîÜíì^. qua diftione utitur cap. I. bb.x. Habec TarquiniiSuperbi agger (ishodieab «dc D.Viti ulcra Diocletiani thermas protenfus cernitur ) anterides , fed aliquando frequentiores , aliquando rariorcs , id cft plus inter fe diftances , quam Vitruvii prafcriptum patitur. Quam rem bene confultus , quifquis |
||||||||||||||||
|
i
|
rmtille, Architcilus pro loci natura tcmpcravit. Claud. Salmxfiut in Solinum pag. liitf.
Anterides funt columna; vcl lapidcs cmincntiorcs qui interponuntur ad fuflinendatti ftru&u- |
|||||||||||||||
|
ram . Grzcum eft ai^gjh;, ^i f m-nraiea. Vndc & øßç^éôì^ ctiam diaa. Hefy-
objectx & obnixa; ad fulriendam fabricam. Vitruvio Erifma;, id eft, ßß«í»ò«^. jHarc erifmit,
ut ha;c Schtm». |
||||||||||||||||
|
122* M. Vitruvii Polliokis de Architect. Lib. VI.
ftr uantur,uti finguli dentes ab muro tantum difcedant,quanta altitudo futura erit fubftru&ionis. Craflkudinis autem habeant dentium ftru&urse uti muri. Item in [k] extremis angulis, cum receCTum fuerit ab interiore angulo, fpatio akitudi- nis fubftru&ionis in utramque partem fignetur,&ab his fignis diagonios ftmftura collocetur, &ab eamedia, altera conjun&a cum angulo muri. Ita dentes& diagoniae ftrufturae non patientur tota vi premere niurum, fed diffipabunt reti- nendo impetum congeftionis. Quemadraodum opera ilne vitiis oporteat con- ftitui, & uti caveatur, incipientibus expofui: namque de regulis, aut tignis aut afleribus immutandis, non eadem eft cura, quemadmodum de his, quod ea, quamvis fint vitiofa, faciliter mutantur. Ita qus nec folida quidem putantur effe, quibustationibushaec potuerunteiTefii:ma> & quemadmodum inftituan- tur.expofui. Quibus autem copiamm generibus oporteat uti, non eft Archite&i poteftas: £/]ideoquodnoninomnibuslocis omniagenera copiarum nafcun- tur, utiinproximo volumine eft expofitum. Praetercain dominieft poteftate, utrum lateritio, an aementitio, anfaxo quadrato velit Kdifkare. Itaque om- nium operum probationes tripaitito confiderantur, id eft, fabrili fubtilitate, ma- gnificentia, & difpofitione. Cummagnificcnteropusperfe&umafpicietur, ab omni poteftate impenfte laudabuntur: cura fnbtiliter, C*»u°ffkmat:orisproba- bitur exa&io: cum vero venuftate, proportionibus, & fymmetriis habuerit au- toritatem, tunc fuerit gloria Archite&i. Haec autem refte conftituuntur, cum is & a fabris, & ab idiotis patiatur accipere fe confilia. Namque omnes homines, non folum Archite&i, quod eft bonum poflunt probare: fed inter idiotas & eos hoceftdifcrimen. quodidiota, nififa&um viderit, nonpoteft fcirequidfutu- rumiit; Archite&us autem, fimul animo conftituerit, antequam inceperit, & venuftate, &ufu,&decore, qualefitfuturum, habetdefinitum. Quasrespri- vatis sedificiis utiles putavi, & quemadmodum fit faciendum, quam apertiffime potui, perfcripfi. De expolitionibus autem eoruits, Ut fint elegantes, & fine vitiisadvetuftatem, in fcquentivolumineexponam. M. Vi.
ë] Philander. Loctim liunc indicavimus libri primi capite quinto.
/] Idem. Legendumnegative, quod non in oninibus locis, &c. Nam lib. l.cap. n, dixit non omnibus ÉïÜ
arenamfofficiam nafci, &c. Et in fine fuperioris libri de pulvere Puteolano lioc idcm raonuit.
m~] Idera. Officinatoripfefaber eft, qui extruit. Architeftiverocftatbitrari&deformarc, id eft dciignirc. |
||||
|
123
|
|||||
|
Ì· VlT.RUVII POLLIONIS
º> Å ARCÇ É Ô Å C Ô V R Á
JLIBER SEPTIMFS. ·;■'·*>.·'
Ñ R _£ F Á Ô É Ï-
Á J ï r å s, cum fapienter, tum etiam utiliter inflituerttnt per
commentariomm relationes cogitata tradere poftais: uti ea non interirent, fedfingulk &tatibui crefcentia voluminibus edita,gra- datimpervenirent vetufiatibus ad fummam doffrkiarttm fuvtili- tatem. Itaq ue non mediocres, fed infinitA funt his agendx gratu, quodnon invidiofe filentespr&termiferunt: fedomnium generum fenfm confcriptionibui memorix tradendos curavertint. TfjimqM ânon ita fecijfent, non potuijfemiti fcire, quaresm Troja fuiffent gefla; nec quid Thdes, Oemocritm, Anaxagoras, Xenopihanes, reliquique Pkyfici fenfiffent de re- rumnitura-, quafqueSocrates,Plato, Arifloteles, Zenon,Epicur,us, ahiquethilo- fiphi hominibm agendx vita terminationes finivijfent; fett Crcefiti, Alexander, Da- rita, ciiterique reges, quasres, aut quibus rationibut gefijfent, fuifjent nota: nifi mipres pr&ceptorum comfarationibus omnium memoria ad pofieritatem commcntn~ riis extulijfent. Itaque, quemadmodam his gratufitnt agendx ,fic contra qui eorum fcrijXa furantcs, pro fuUpradicant,, funt vituperAndi; quique nonpropriU cogitatio- nibns nituntur fcriptorum, fedinvidii moribtis aliena. vioUntesgloriantur, non modo funt reprehendendi, fed etiam quia impio more •vixerunt, pcena condemmndi. Nec tamen h& res non vmdicata cttriofiui ab antiquis efle memorantttr · quorum exitus ju- diciorum quifusrint, non eH alienttm, qu^madmodumfint nobis traditi explicare. Re- gcs ^Attdici mAgnisphdologi&dulcedinibusindufficumegrcgiam [a^ bibliothecam Pergami ad communem deleffationem infiituijfent, tuncitem Ptolemaus, infinito ^elo cupiditatifque incitatm fiudio, non minoribui wdufiriisadeundem modumcon- tenicrat £b] CsilexmdrU comparare. Cum nutem fumma diligentiaperfecijfet, non putavit id fatis ejje, nifipropagationibm in feminando curaret augendam. Itaque Mufis & Apollini ludos dedicavit, & quemadmodum Athletarum, fic communium (criptorumvifforibiti pramia & honores conflituit. His itawflitML·, cumludiad- sjjent, judues litterati, qui eaprobarent, erant legendi. Rex cum jam ex civitatefex _____ ' ' Q-2 le£ioS
«] Plnlander Inquacrant librorumduccntamillia, autore Plutarcho in vita M.Antonii. Non prxtcrmit-
tatn quod fcnbit Galenus inlib.Hippocratisde natur.liumana , Comment. i. inter Rcges Alexandria: &
ergami magnam fuiCTe in c.omparandis veteribus libris contcntionem, ncc ante corum xcatem ullum um-
tjuam hbrum Falfuni habuifletitulum ; utvcro propoiimm pra:mium iis, qui antiqui cu/ufpiam autoris li-
41 \T ° é rfent · tUm CiCpiire mulcos filfo titul° «nfigniws adferre.
J Wem. In caBibhothecaad millia ferme voluminum feptingcntafuiflefcribit Gcllius lib. vr. cap. ult. me-
minemnt cjus Eufebiuslib. mi. de prajparac. Euangel. Ammianus lib. xxn. & Ariftcuslib. dc lxx Intcrp.
^aicnus Commentar. u. in lib. m. Hippocrat.de vulgaribus morbis teftatur mirum fuifle Ptolema:im
omparandis hbns ftudium. Magnum iitud quidem, fed magis mirum, Epaphroditum Ch„roneum Gram-
«atica: protcflorem, qui a iibeliis fuit Ncronis, triginta millia optimorum librorum habuiflV.
t]Claud.
|
|||||
|
124 Ñ R iE F Á Ô É Ï.
le£ioshabuijfet, nec tamcito feptimum idoneum invcniret, retulitadeos, qui fuprz
bibliothecarafuerant:&qwxfiit,fi quem novijfent ad idexpeditum. Tutic eidixe- runtj ejfe quendam Arifiophmem, qui fummo fiudio fummaque diligentia quotidie omnes libros ex ordme perlegeret. Itaque in- conventu ludorum cum fecreta fedes ju- dicibm effent dtfiribuU, cum c&teris Arifiophanes citaties, qttemadmodum fueratUcus ei depgnattit 7fedit. Primo Poetarum ordine adcertationem inducto cum recitaren- tur fcripta, populus curiotm fignificando.monebat judices quod prcbarent. Itaque cum ab fingulis fintentu funt rogata, fex untt dixerunt. Et quem maxime ammad- vertermt multitudintplacuiffe, ei primum pramium, infequenti fecundum tribue- rttnt. Kyiriflophanes verocumabeo fententia rogaretur, eumprimumpronunckri juftt, qmmimme'populo;placwjfet. Citmautem rex& univerfivehementer indigm. rentur ,furrexit, & rogando impetravit, ut paterentur fe dicere. Itaque filentiofatto docuit unum ex his eum ejfe Poefam, c&teros aliena recitavijfe. Oportere autemjtt. dicantes non furtn, fed Jcriptaprobare. v^Admirantepopuio, & rege dubitante,fie· tns memoru e certis arm&rm infimta ■voltimim eduxit, & ea cttm recitatk conferenk coegit ipfos furntos de fe confiteri. Itaque rex jufit cum his agi furti, condemnatof. que cum ignominiadimifit. Ksirifiophanem vero amplifimk muneribm ornavit, $· Jupra bibliothecam confiituit. Infequenttbus annis á Aiacedonia Zoilws, qui adoptavit cognomen-, ut Homeromafiix vocitaretur, Alexandriam venit, fmque fcripta conirs. Ilkdem & Odyjfeam comparataregirecitavit. Ptokmxmveroctim animadvertiffu Poetarum parentem philohgi&que omnu ducem abfentem vexari, ü" cujits abcunQu gentibm fcripta fufpicerentur, ab eo vituperari, indignatus nullumei deditrejpOn- fttm. Zoilw dutem cum diutim in regno fuijfet inopia prejfm, fummiftt adregcm foflulam, ut aliquid fibiiribueretur. Rexvero rejpondiffe dicitur, Homerum, öé ante annosmille decejfijfet, <evo perpetuo multa millia hominump.ifcere, item dehete qut meliori irigenio feprofiteretur, nonmodo fe unum, fedetiam pluresalerepop. Etadfummam morsejm ,ut paricidudamnati, varie memoratur. Aliieum firipfi- runt á Philadelpho ejfe incrucem fixum , nonnulli \_z\ineum'lapidesejfeconjeffos, alii Smyrna vivum inpyram conjefftim. £>uorum utrum ei acciderit, merenti dtgn conflititñáåçá. T^onenimalitervideturpromereri, quicitateos, quorum refponfmt, 'quid fenferint fcribentes, non poteH coram wdicari. Ego vero, C<efar, neque alienis indicibiumutatis interpofito nomim meo idprofero corpm, neque ullius cogitata vitti- perans, infiitui ex eo me approbarc. Sed omnibm fcriptoribm wfimtas ago gratM quod egregiis mgemorum fokrtiis ex <evo eollocatis, abundantes aliis aliogenere copia pr£paravermit. Vnde nos uti fontibm hmrientcs aquam, & adpropriapropofita tn- ducentes, fxcundiores, & expeditiores habemm adfcribendum facultates: talibufft confidentes autoribus audemus infiitutiones novas comparare. Jgitur tales mgrejftii corum habens, quos ad propofiti mei rationes animadvertiprapsratai, inde fumenfo progredi ccepi. T^amqtie primum Agatharchm Athenis, <UEfchylo docente, tragcedii» fienamfecit,& de ea commentarium reliquit.Ex eo moniti Oemocritui,&AnaxdgoriU, de eadem refcripferunt, qttemadmodum oporteat ad aciem oculorum,radiorumcL exten- fionem,certo loco centro conflituto,adlineas ratione naturalirejpOndereiuti de incertitrt cert£ imagines &dificiorum infcenarumpicturis redaerentJpeciem: & qu£ in diretfH phnifque frontibus fint figurata y alia abfcedentia, alia promineniu ejfe "vidcnnW· Poflea Silenns de fymmctriis Ooricorum edidit volumen. De xde Iunonis, qux eii Snmh DoricaTheodorwj [ajlonica Ephefi, quaett Oianx, Ctefiphon&Metagenes. Ve fnffl
t] Claud. SalmaUus in Solinura pag. 548. nonrmlli Chii m eum lapides ejfe conjetios.&c. Chii pro in urbfCliio·
d] Philandcr. Hanc jedcmdiptcronfuiiTc , fcribit lib. ni.cap. 1. Architefti autem noraen non uno moaf
fcriptutn invenio. Plinius cjuidcm ejus meminic lib.vn. cap.xxxvit. &lib.xxxvi. cap.xiv. Quibusn1
Jocis, poftHermolaicredoemcndationem, Ctefiphontem , uti nunco^aiiVitruviumlegitur, di&uo1"1'
vcnias, cuiuin ante imprcflis libris Crcliplion vocaretur, in MSt, modo Chryiippon , modo Ch'reM,e'"!'
|
|||
|
Ñ R Â Ã Á Ô É Ï. .125
farioMlnerva,qttodeffPryena, Ionkum, Phileos. Itemde&deMinervA \€\Dorica>
m£ eft Athenis in arce, Iciinm & Carpion. Theodoms Phocemde Tbolo., quieftDel- phis. Philode\&dium facrarum fymtnetriis, & de armamentario, quodfuerat Firat portti. Hermogenes de dde Dim<x Ionica, qu<g esi Magnefupfeudodipteros,& Libcri patru[£~] Teomonopteros. Item Argelimdefymmetriii CorinthiL·, &Ionico Trallibm cjEfuddpio, quod etiam ipfe fttamanu dicftnr fecijfcj. De Maufoko Satyrtis & Ãsl Ptott0$ qiiibtM vcre felicitas fummum maximumque contulit munm. ^uo- rum entm artes avo perpeiuo nobilijfimas laudes, &fempitcrno forentes habereju- dicantur, & coghatis egregiat operai prafiitemnt. 1$jmque âé]fingulisfiontibin âçæçÀé artifices fumpfertmt certatim partes ad omandum O"probandum, Leochares, Bryaxes, Scopas, Praxiteles: nonrmlli etiam putant Timotheum, quorum artL· emi- mns excellentia coegit ad [Ã] feptemfyectaculorum ejtts operis pervenirefamam. Pra- terea minws nobiles tnuhi pracepta fymmetriartim confcripferunt, ut Nexaru, TheO' cydes, Demophilos, Pollis, Leonides , Silanion, AieUmpus, Sarnacm, Euphranar. Non tnwus de machinaiombfis, uti Cliades, Archifat, Archimedes, Ctefibios, Nym- pU». Ub. phodorus, Philo By^anteus, Biphilos, Charidas, Polyidos, Phyros > Agefiflratos.^·0·11· jguorum ex commentariis, qua-utilU ejfe in his rebut -animddverti, collctta in unum cocn corpm, & ideo maxime, quod animadverti in eareab Gracis volumifza plttra edita, ab noflris oppido quamp&uca. Fufttius enim mirum de hk rebus primus infiituit edere volttmcn. Item Terentim Vnrro de nqvem difciplinis, unumde Archhetfura. Pttb. Septimiws duo, ^Amplim vero in id genus fcriptura adhuc nemo incubaijfe vi- dctur, cumfuijfent & antiqui cives magni Architecii, qui potuijjent non minus ele- ganter fcripta comparare. Namque Athenis Antiflates, & Callajchros, & Antima- chides, 0" Porinos, ArchiteBt, ÑßââãáßïademIovi olympio facientifandamentA conflittierttnt. Poii mortem autem ejm, proptcr interpellationem Reip. incepta reli- querunt. Itaque circiter annis ducentis poii, Antiochusrex, cuminid opmimpen- fam ejfet pollicitm, cclL· magnitudinem, & columnArum circa dipteron collocatio- nem, epiflyliorum, & caterorum omaWentQrum ad fymmetriarum difijributionem, ônagnafilertiaâ;ientiaqéécâßmma, civis Romamis Coffutiw nobiliter efi architeffatus. id autem opm non modo vulgo ,'fed etiam in paucis ë magnificentia nominatur. Nam qnatuor locis funt xdium facrarum marmoreis operibm ornat& difyofitiones, e quibtfs proprut dehisnominationesclurifima famanominantur. JjhiorumexcellentU■> pru- dentefque cogitationum apparatm, fujpeffm hdbent in Deomm £kj fifttnonio. Pri- mumque ttdes Ephefi Bianx Ionicogenereab Ctefiphonte Gnofio-, & filio ejus Meta- geneettittftituta, quam pofiea Demetrimipfms Dianx fervtts, & FconituEphefitit dicuntur perfeciffe. Lfttileti Apollini item Fonicis fymmctriis idem Peoniut Daphnif- queMilefiusinfiituerunt. Eleufinx CererU & Proferpin&celkm, immanimagnittt- Q^ 3 dine,
Srribonis Gtxci codices gcrmanam mea fententia fcriptioncm retinucrunt, /n cjuibus Cherfiphron norni-
natur lib. xiv. Templi meminit Sibylla Pcrfica, qux & Cumsa vocata eft, Oracul. lib.v. Claud. Salmafius in Solinum pag. 814: libri omnej, Sc injer eos vetuftiffimus Regius, liabcnt Crefipbon. <] Phiknder. Scribendum Dorica. refercur enim ad sedcm, cujtis fpecies erac Dorica. ita cnim fieri oportcre
pracepit lib. 1. cap. 11. dixi autemde ea xde cap. vil. lib. iv. /] Idem. Coaluerant vitiofa iniitione dua: diiiiones. Monui lib. 111. non unam cfle, fed duas, hoc fenfu : In
Teofuit a;dcs monopteros dicata Baccho,'de quafcripiit Hermogenes. Quid autcm ellet monoptcros xdes, rcripfilib.iy. cap.vii.de Teovcrodixilib.nl. cap. 11. LegeStraboneriilib.xiv. & Sfcplianurn lib. de urbibus. g] Idcm." Mcminit Pythii veteris cujufdam Architcdli lib.k· cap. 1. qui xdem Minerv» fft Pryensarchite-
ftatus. & lib. iv. cap. 5. Pytheum dicit. uc pofllt idem ciTe Architeftus. tantum moneo, nihitrtatuo. Ì ÉÌö· DeMaufoleoPlin.lib.xxxv. cap.v.quemlegc.
i) Idem. Oibisreptem miraculapra:tcr cxtcros recenfec CaiTjodorusVariar. lib. vn. Siquis, qua; de Orbis
miracqlis fcribunc Diodorus Siculus & Antipater lib. 1. Epigramm. Gtajcorurn, cumhis & qus me- niorat Hyginusiib.fabular. cap.ccxxni, coofcrat, poteritquatuordecim colligcre, tamdiverfatra- J 1 mlander. Prï templo interprccor; quod tamen non mcmini me apud alium autorcm legere.
■ ' 1} Idem, .
|
||||
|
126 Ì. V É Ô R U V 1 É Ñ Ï L Ll Ï Nl S
dtne, iBinm Dorico more, fine exterioribm columnis ad laxamentum ufus fitcrificio.
rumpertexit. Eamautempoflea, cum Demetrius Vhderew Athenis rerum poiirc- tttr, ihilon ante templumin fionte columnis confiitutis proflylon fecit. Ita auSio ve- fiibulo Uxameutum initiantibm operifque fumm&m adjecit autoritatem. In Afly vero Iovem olymfttim amplo modulorum comparatu ^Corinthiis fymmetriis & proportio- nibm (uti fupra fcriptum eB ) architettandum Cojfutini fafcepiffe memoratur. Cu- jm commentarium nullum eit inventum: nec tameu á Cojfuiio folum de his rebus fcripta funt defideranda, fedetinm á C. Mtttio y qai niagna fcientia, confifus ades [1] Honoris & Virtutis M^riana celU, coltitnnarumque & epiflyliorum fymmetriitt, legu timisartuinftitutisperfecit. idvero fimarmorewm fuijfet, ut haberet quemadmo- durn ab arte fubtilitatem, fic á magnificentia $· impenfis autoritatem, in primit & fummis operibws nominaretur. Cum ergo ö antiqui nofiri inveniantur non minus quam Graci fuiffe magni Archttecii, & çïâúË memoria fatii multi, & exhis pauci pr<ecepta edidijjent, non putavi- filendum, feddifyofite· fingulis voluminibmde fin- gulis exponendum. Itaque quomam fexto volumine privatorum <xdificiorum rationes perfcripfi, tn hoc, qui jeptimum tenet numerum, de expolilidkibus, qttibusrationibui & firmitatemhabere pofint, exponam. · G á í. É.
T>e ruderatione commode perficienda.
Rimumq; incipiam.de ruderatione, quse principi^tenet expo-
j litionum, uti curiofius iummaq5 providentia folidationis ratio habeatur. Etfiplano pedeerit ruderandum, quasratur folum fi fit perpetuo folidum, & ita exaequetur & inducatur cum (VJ ihtumine rudus: [b] fi aut omnis, aut ex parte, congeftitius lo- cus fuerit, \_c] fiftucationibus cum magna cura folidetur. In contignationibusverodiligentereftanimadvertendum>nequi paries, qui non exeat ad fummum. fit extruftus fub pavimentum, fed potius re- laxatus fupra fe pendentem habeat coaxationem. Cum enim folidus exit, conti· gnationibus arefcentibus, aut [d] pandatione fidenttbus, permanente ftrudurae foliditate, dextra ac finiftra fccundum fe facit in pavimentis neceflario rimas. ltem danda eft"opera, ne commifceantur axes Ì efculini quernis, quod querni firaul
i] Idem. £jus«dismencioeft lib. m.cap. r. &apud Plutarchum lib. de fortuna Romanor. Matmorea ta-
bula inventa ßá via Flaminia indicac demanubiis Cimbricis & Theutonicis extruftam. Fuitaucem inea montis Efquilini pattc, qua: vulgo Merulaqa pro Mariana vocatur. Illud vero przetcrmitti non debet, quod D. Auguftinus intellexit lib. de Civit. Dei v. cap.xn. (quem locuminvenias in nono fermone fecundK par- tisrofarii Bernardini a Buftis , & fexagefima confideratione pritna: partis gloria: raundi Bartholoma:i a Chafleneofalfo citatum. ut hac parte quoque demerear Itudiofos) neminem*Honoris templum ingredi po- tuifle, qui noneflet prius Virtutis iogreflus. > . Cap, i. a] Philander. Statumen dicitur, quicquid pto fulcimento (ternitur, id eft pavimentorum imum ftratum, in-
duftionis corium imum. Fieri deberc ftatumen in pavimentis non minorc faxo quam quod poflit manum implere, paulo pofttradit. Ý] Ideixij Non dubito quin fcribcndutn fit, fm autem omms, fentcntia ita poftulante & adjuvantibus ali- quibus libris. Arund. legit *autem. -,-■:'■
c] Idem. Id eft palationibus, palis aut fublicis uftulatis confixis & machinis adaftis. Aut Cmpliciter intelligc
folum fiftuca exjequari & firmati: quod Plin. tradit lib. xxxvi. cap. xxv. qua in fignificationc fupra ufuseil lib. iii. cap.3.&infralib.x.cap. 3. ßß] Idem. Hoc jpfo cap. paulo poft: Contignationeshumorecrcfcentes, aut ficcitatedecrefcentesfeupanda- tionibus lidcntes, movcndo fc faciunt vitia pavimentis.
e] Idem, Palladiuslib.i.cap. ix. itahocexpreflit: Deinde ut axes qnerntcum MfculeUnonmifceantur- N«m quertw humore concepto, cum fe cceperit ficcare > torquebitur ($ rimnf in pavimento faciet, /ifinltet autem fmevitiodurat. Sed fiquerm fufpetente , ifculus defit, fubtiliter quercus ficcetur, & tritnjverfus, Ktq«* direBus, dnplex ponatur ordo tabularnm, cUvis fteqnmtibns fixus /]ldctn.
|
||||
|
D Å Á R C Ç É Ô Å C Ô V ÅÁ L É Â. VII. Ú2?
fimul ac humorcm perceperunt, fe torquentes rimas faciunt in pavimeritis. Sin
autcmefculus nonerit,. &neceflitas coegerit propterinopiam utiquernis, fic videtur eiTefaciendum, ut fecentur tenuiores: quo minus enim valuerint, eo fa- ciliusclavisfixicontinebuntur. Deindeinfingulis tignis, extremispartibusaxis, bini clavi figantur, uti nulla ex parte poflint fe torquendo anguli exeitare. Nan> quede [/] cerro, aut fago feu famo, nullus ad vetuftatem poteftpermaneie. Coaxationibus faftis, fi erit, £g] filex, finon, palea fubfternatur, utimateries ab calcis vitiis defendatur. Tuncinfuper ftatuminetur £h} nc minorefaxo,quam quodpoiTitmanumimplere: ftamminibusinduaisrudcretur. [z] Rudusfino- VLim erit, adtres partes una calcis miiceatur, fi £k} redivivura fuerit, quinque ad duutn mixtiones habeant reiponfum. Deinde rudus inducatur, & ve&ibusli- gneis £lj decuriis indudis crebriter pinfatione folidetur, & id non minus pinfum abfolutum craffitudine fit \m\ dodrantis. Infuperex [»] tcfta nucleus induca- tur, raixtionem habens ad tres partes unam calcis, uti ne minore fit craffitudinc pavimentum digitorum fenum. Supra nucleum, ad regulam &libellam exa&a, pavimentaftmantur, five [o] fcftilibus, feutefleris.' Cumeaextru&afuerint, & faftigia extru&iones habuerint, ita fricentur, uti fi fe&ilia fint, nulli gradus in [/3 fcutulis,aut trigonis, autquadratiSjfeuf^Jfavis^xtent. Sedcoagmen- \ torum
__________________,_______________!-------------------------------------------------------------------------------------------------,--------------------------------------------s,-----------------1-------------------------------------------------
/] Idcra. Palladius memorato loco dicit has arbores diutiflime durare ftratis paleis vel filice. Farnum autem
etiara hodie vocat Italia de gencre quercuuro arborem. g] Idem. In Plin. lib. xxxvi. cap. z^. ubi eandem rem tradit, mendofe fcriptum eft filice pro filicc: ut ia
Vitruvianis aliquoc codicibus filex profilex, qua; eadem dicitur filix. Ejus duocflc genera icribit Plin. lib. xxvir. cap. ix. b] Idem. Facile eft velindoftiffimo judicare, fcribendum eflc, quam quod. ( lcgebatur amec/uam qui.) ðé'ßÀ
forte pro adverbio interpretari quis malueric. Quod haud fcio an alibi apud Vitruvium invenias, apud alios ccrte frequentiflime. i] Idcm. Palladius libi i.cap. ix. Statuminabis rudui. idett, faxicontufi dnas partes cumum calcu tent'
peraticonflitues. · k] ldem. Ideft e veteri renovatum. Vtuntur enim ad pavimentaduplici ruderc: novo quod fit e lapidc tuno
primum contufo , aut teflis, addita una parte calcis ad duas: vetere five redivivo ex pavimentis, aut a:difi- ciis dirutis, in quo mifcendo minus opus eft calcis, fed ad quinque fufficiunt partcs dux. Rudus Belga: vo* cantpupnC. Ã) Philander. Id eft.indufla hominum decuria five multitudine, qui ligneis vcdlibus pinfant & fubigant ma»
teriam , utmoxcap. iii. Pudctquenquamrepertumefle, qui pro baculis decurias efle acccpras fcriberet. Hsec ille. Arundel. codcx ut & alii pro Aeturiis lcgunt de coriis. m\ Idetn. Novcm pollicum. Nam pollex uncia eft, id eft pars pedis duodccima.
»] Idem. Niicleum vocat maxitne refifttntem cruftam, fivecorium, id eft medium five hlterius pavimcn-
tum. Italum vulgus animam appellat. <] Idem. Pavimenta a paviendo id cft feriendo difta, ut ipfum inftrumentum pavicula vocatur. Principio
piftafuerunt, poftea tadlafunt lichoftrota, id eft lapillisiirata : quorutn fit mentioapudVarronctnlib. in. rei Ruftic.cap.i. &Plin. Iib.xxxvi. cap.15. Perfcflilia intclligo feftasparvas cruftas.in varios intcrdum co- iorcs, id eH opusamuflcatum, five mufeacum five mufivum, ut Spartianut ia Pefcennio dicit, & D. Augu- ftinus lib.deCivitateDeixvi. cap. vm. vulgoMufaicum vocamus. Per tciTeras autera,quadratagrandia. Opusmulivum expreffit NilusScholafticus Epigramat. lib. tv. w£sc* ëéßõ aXxfyv à'÷ß.çò'Óõìößòðò yui- fiL· i|«m>!i; ðßôíî<&: Alciatus vcrtit, Qua arte ex aliis alufy.c lafillis Tam cito compoptum tranfterim inSatyrum. Artifices dicuntur Mulivariia Theodolio& Valentiniano, Codftis lib. x. de excufationibus Artificum. Mufivi operis pavimenti accuratiifima diligentia acque arte confertas & coagmentatas parti- culasvidimus Tiburtiin villa qua: dicitur Quintiliani, & Romx in Kdibus Math. Soifii,& in Aventino monte in D. Alexii templo (quo loco fucrat Herculis) ad aram maxiraam. In eis, inquam, particulis tef- fcllulata marmora minutulis fabis haud majora, pifcium fed & aliarum rcrum cffigies variis coloribus cmcndate & grapliicoterws imitantur. Libcnter in hoc diverti, quod fcirem pauciflimis animadverfas cffc cjufmodi pavimentorum reliquias. Nota enim func omnibus templi Bacchi lacunariai via Nomcntana. à ·?" Ñé1"^ius''^·}'' caP·,x· Tefleras&fcutulas in pavimentodixit pro fruftis quadratis& rotundit, i icuti figura , a qua ctiam fcutulatum equum appellant autorcs, qui vulgo pomulatus vocatur: & fcutula- tumaraacarum rete nominatur.Plin. lib. xi. cap. 13. Nam fcutulas idcmautor lib. xvn. cap. xvi. intelli- gitcortices, quiin emplaftratione exarboribus fcuti fieura eximuntur, &quicadem forma pommtur. Vidc Lexicon. ■ 9J Idera. Nos cum quaircrcmus quid hoc nomine iignificaretur, incidimus ia apum alvearia, conteitiplati fu-
mus cellas fexaogulas, tum intclleximus Vitruvium favos dixiffe pro fruftis hexagonis. Nam favus, ut fcri- IU *u u 'UI'rel ^-u^'c· "P·XVI· e^. qucm fingunt apcs raulticavatum e cera, cum fingula cava fena ^p3, ,nt' iuot fingulis pcdcs dedit natura. Qaanquam non fcmper cjufdcm figurs tcperiri, autor eit (..olmnella lib. ix. cap. 15. fed & quadrata & rotunda & lonea. Vidc Lexicon. i. 5 r\Hh
|
||||
|
I2S Ì. VlTRUVII POLLIONIS
torura compoiitio planam habeat inter fe dire&ionem. Si tefleris ftni&iirn erit,
ut eae omnes anguloshabeantsequales, nullibique a fricatura extantes. Cum enim anguli non fuerint omnes aequaliter plani, non eric exa&a, ut oportct, fricatura, Itcm teftaceafpicataTiburtinaiunt diligenter exigenda, ut nonha- beant lacunas, nec extantes tumulos, fed fmt extenta, & ad regulam perfri- cata. Super fricaturam (levigationibus & polituris cum fuerintperfefta) in- cernatuc marmor, & fupra [>] lorioe ex calce & arcna inducantur. Sub [/] dio vero maxime idonea faciunda funt pavimenta, quod contignationes hu- more crefcentes, aut ficcitate decrefcentes, feu pandationibus iidentes, mo- vendo fe, faciunt vitia pavimentis. Praeterea gelicidia & pruins non patiun- tur ea integra permanere. Itaqueiineceffitas coegerit, ut minime vitioia fiant, fic crit faciundum. Cumcoaflatumfuerit,fupei:altei-acoairatiotranrveffafter- natur , clavifque fixa duplicem prsbeat contignationi loricationem: dcinde ruderi novo tertia parstefta: tufse admifceatur, [t] calcifqueduaepartesadquin— que mortarii mixtionibusprxftentreiponfmii. Statuminatione fa£ta, rudusin- ducatur, idque pinfum abfolutum ne minus pede fit craflum. Tuncautem [«] nucieo indufto (uti fupra fcriptum eft) pavimentum e teflera grandi circiter binumdigitum cxfa ftruatur, faftigium habens in [x] pedes denos, digitos bi- nos: quod fi bene temperabitur, & recte fricatum fuerit, ab omnibus vitiis erit tutum. Uti autem inter coagmenta materies ab gelicidiis ne laboret, [y] fracibus quotannis ante hyemem faturetur: ita non patietur in fe recipere ge- licidii pruinam. Sin autem curiofius videbitur fieri oportere, [V] tegulse bi- pedales inter fe coagmentatae fupra rudus fubftrata materia collocentur, ha- bentes fingulis coagmcntorum frontibus excifos canaliculos digitales: quibus jun&is impleantur calce ex oleo fubafta, confricenturque inter fc coagmenta comprefla. Ita calx, qux crit hxrensiii canalibus, durefcendo, non patietur aquam, neque aliam rem per coagmenra tranfire. Cum ergo fnerit hoc ita per- ftratum , fupra nucleus inducatur, & taal virgis cxdendo fubigatur. Supra autera
|
||||||
|
*·] Pliilander. Id eft, teilorium, crufta, coriuni. Vnde loricare parietes Varroni de re ruftic. lib. i. cap. xvir.
• Plin.de IchneumOne loqucns, lib. vin. cap. 14. dicit, cura limo fe mergere, ficcareque fole, & ejufmodi coriis fe loricare. Loricacioaem vero paulo poft cum dicit, non corium intellexit, quod quibufdam vifiwi, fed contabulationcm. Duplici cnim illarum feftilium tabularurn textura, arrcftariarum & tranfverfariarum, (quarum capita neceflarium prasfigi, ne torqueantur) eodem tenore ceu catenis quibufdam tigna retinen- tur, ne pandare & fidere poffint; & ejufmodi operimento ab injuriaajftatis atque humoris vindicantur. Lo- ricam interpretati fumus lib. 11. eiTe teftaceam ftrufturam, id eft vcluti coronices projeftas, five femiMi- gia, qua; flillicidium a parietibusarcerent. /] Idetn. Subdialia pavimenta, quas mei terraceas dicunt, Grxci invenerunt, ut fcribit Plin. lib. xxxvi·
cap. 15. Eodem loco fubcegulanca pavimenta vocat qua: fub dio non funt. i] Idera. Proportioeftduplafefquiakera. Advcrteautem, hocloco mortarium dici non proipfo Iaeu( ubi
rutro fubigitur, ut fupra lib. v. cap. ult., fed pro ipfo rudere , five matcria. Id ad finem lib. vm. ufurps· tumrepcnes. Vide Plin. diftoloco. «] Idern. Craflb fexdigitdS, ut pracipit Plin. difto cap. xxv.hoc eft fefqui palraum. Digiti enim pro peis
decimis fextis partibus, & pollices pro duodecimis apud autores intelligendi, ne incerta fit menfurandi »- tio. Plin. lib. xy. cap. 14. &lib. xm. cap. 13. X] Idem. Plinius fefquuncemdicft,ideft unciamcumdimidia , fivepollicem cum femifle, quifuntdigi»
duo. Sancunciacontinet digituraunum & tertiam digiti partem, fextans duos & duas tertias, quadtans quatuor, quieft palmusminor, id eftôôáëáéøÀ, triens quinque& unam tcrtiam, quincunx fex&duastcr- tias, femis fivcfemipcs o£lo, feptunx novera & unam tertiam, bes deccm & duas tertias, dodrans duodc- cim, eftque Grscis amjufii: dextans trcdecim & unam tcrtiam :deunx quatuordccim & duas tctdas. P«» qui as & pondo habetur, fedecim continct. y] Idcm. Id eft olei fecibus, amurca, retrimentoolei. Sunt enimfraccsolearumcarncs< &indefeces. Autor
Plin.lib. xv. cap. 6. - z] Philander. Hunc locum ita cft ifflitatus Palladiuslib.vi. cap. xr. Ttmc antequam ruilus ficcetur , bi(ti#
(intelligeregulas) qu&per cmnialateracanelkulos habcant djgiiales, jungemm ita, Ì calce viva eX Ë· temperata, bipedarum canales, qttiinter fi conneBendi ftint, impleantur , fif earum conjuniiione rudttl omne cooperimttr .· nam ficcata omhk maleria unum corpm efficiet, & nuUnm trmfinittet humerem. ëï] Idem. Idcftfrequcnrerbacillis.rudibufvc vcrbcrando denfetur; inde illudinfracap. m. BacukrHt»f>><''
aclionibtu fundAtt fiUditates. Etlib. 11, cap. iv. BadllorHm fubaBimbui intettorw recipit[didstatcm- bb] Idcm,
|
||||||
|
. D 2 ARCHITECTV R Á L É Â. VII. J2Q
autemfive ex teflera grandi, five exfpica.#£] teftacea flruantuf,faftigiis,qui-
bas eftiupra icriptum, Et cumikeruntfa&a, non cito viciabuntur. " Cai. II.
JDe macerauone calcis adalbariaopera & teffioria
perficienda.
CUm a pavimcntomm curadifceifiimfuerit, tuncde £a] albariisoperibus
eft explicandum. Id autem eritreftc, fi glebje calcis optiinre ante muko [£j tempore quam opus fuerit macerabuntur: uti fi quagleba parum fuerit in fornacc cofta, in maceratione diuturna liquore defervere coada, uno tenprc concoquatur. Natnque cum non penitus macerata, fed recens fumitur, cutn fuerit induda, habcns latentes crudos calciilos, puftulas emittit: qui calculi in opere unotenore,cumpermacerantur,diiTolvunt &diiTipant tedtorii politio- nes. Cum autem habita eritratio macerationis, & idcuriofius opere praepara- tumerit: iumatui: (YJafcia, &quemadmodummatedadolatuL·, fic calx in lacu R mace-
ßß] Idem. Spicatorum teftaceorum meminit Plin.lib. xxxvi. cap. lj. nec tatnen explieat quomodo facere
oporteat. Ex veterum opcribus didici fieri pavimentumfpicatum teftaceum laterculis coililibus junftis & in Jatus proclinacis adfpicarum fimilitudincm ut figura: oftendunt. Vulgus vocac pifcis fpioaiii. Qapr Spicatttm opus.
|
||||||
|
modoin AntoniiMufa Auguftimedici cap.de Vetonica fpicatus flosdicitur, in'fumq|0 Caule ita diipofl-
tus, ut fpica; in frugibus formam oftendat; quomodo Plin. lib. xxi. cap. 17. fpicatas herbas aliquot nomi- nat; & lib. xxiv. cap.15. chamEciiTon dicit fpicatam effe tritici modo. Romx & in Tyburtinis Hadriani & Manlii Vopifci villis in eo pavimcnti genere vifuntur laterculi cofti craffi digitura unum, lati trcs, longi fex. Sunt & longi digitos quacuor, craffi unum, lati duos. Mille funt alix in baiilicis pavimentorum fpecies cx marmoris omni genere, ex jafpide, porphyrite, onychc five alabaftrite , quorura materiam longo intcr- vallo fupcrat opus. Qiianquam nec illa funt veterum opera, fed nec recemia. â] Philander. Teitoria, qua; illinimenta funt quadam parietum & quafipavimenta , atque incruftatio, aut q^ tu
calcc pura fiunt.&albarium opus vocarur, auc "ypfo, &fortaflenonfiner3tionegypfa:uraappellaripollit, aut calce&arena, & diciturarenatum : aut marmore & calce j & marmoratura nominatur. Qui ccxtoriis inducunt.Graecis 'nafmrtti dicuntur, id eft u ôý; ■çÀ÷.ßæ ®%klgi*m· Tbcodof.& Valentin. Á Á. Cod.lib.x. de cxcufat. artific. vocant albinos , five potius albarios. 1«! ?' ("a'CC з°ç U"° """^0 *& tefto"'a utuntur · nam eft, qua; ftatim a gleba ad opus confertur, viliori- .. busdicataalbariis. Intritara autem vocant, qua: tempore macetata & fcrmcntata, nobiiioribus relincjui-
tur. Tradit Phn. lib. xxxyj. cap. 2.3. intritara , quo vetuftior fic, eomeliorem: inveniriquein antiqua- nimadiumlegibus, ne reccntiore trima uteretur redemptor quifquam. Tcrfiaquoque partc ponderis, quam fuus fuerat lapis, levior fit oportct calx, quaro periti probcnt: ut hoc non pratermittam. Vide fupr* 1 fj dcm. Dolabra.notumfabroruramatcrianoruminftrumcntum, quoafpcritasdolatur & perpolitur.
^JIdcm,
|
||||||
|
sjo Ì.- V é T.R-U-VI é PoiiioNis
naacerata |V3 afcietiir. Si ad afciam offenderint calculi, non erit temperata:
cumque ficcum &purum ferrum educetur, indicabit eira[i] evanidatn & fitj. culofam: cum veropinguis fuerit&re&emacerata, circa id fenramentum uti glutinum hsrens, omni ratione probabitie effe temperatam. Tunc autem ma< chinis comparatis camerarum diipofitioues in conclavibus expediantur, nifi [/Jlacunaribus ea fuerint ornata. C Á p. III.
Decameramm ai^ofitigne^ tmllijfatione &?
te&orio o^ere. |
|||||||||||
|
c
|
Um ergo Mcamerarum poftulabitur ratio, fic erunt faciundae. AiTercs
|
||||||||||
|
direfti difponantur inter fe, ne plus ipatium habentes pedes binos, & hl
maxime cupreffini, quod abiegni ab carie & ab veftutate celeritei· vitiantur. hique alferes cutnadformamcircinationisfuerintdiftributi, [£] catenis diipo- fitis, ad contignationes (five te&aerunt) crebriter, [c] clavis ferreis fixi, reli- gentur:
d] Idem.. Calccm ut utikm ad albarium opusprobes, poft Vitruv. etiam repetit Palladius lib, i. cap. 14.
Afcia, inquit, cdcem quafiltgnum dolabis. â nufqunm acies ejus offenderit, & ftquod afiU adh&ret, fuerit molle ac vifcofum , confiat albariu operibns convenire. Hoc & Plin. fcribit memorato cap. 13. Lacumzp. pellac conceptaculum, ubi calx maccratur, ut fi qua glcba parum ignibus in calcario (ita lociim ubi coqui. turappellat Palladius) excofta fuerit, maceratione foJvatur. e] Idem. Idcftraram, inanem, cumoporteaclentam efle & glutinofam, quam ad teftoria probes.
f] Idem. Lacuuaria proprie contignationumfunt. Camera; verocurvantur, aliain teftudines, quxdamia
hemifphxria, a\ix complufculis arcubus conftant, quardam iftarum partes quota: funt. Suat & compofita·, quas mixtas & incertas vocaverim. a] Philander. Cameix, autore Servio Gcorgic. 11 r. difla: funt 3. camuro, id eft curvo. Nos a Grxco potim
ducimus. Namw,w^i id genus ftruflura; ab Architeftis appellari docet Galenus lib. vm. de ufupart. corporis. Earmnfpeciesfunt, teftudo & h*mifph«rium , dequibus dixi lib. v. cap. x. &fornix, quaob- TeHuio.
Fornix.
|
|||||||||||
|
longa&inarcurucurvaeft, quo gcncre in hypogxis & ctyptoporticibus utuntur. Eft &genusapudlt2-
f losnon inveiiuftum , !nec inucile , quod a fonna lunulatum vocant, quarta: fcilicet teftudinis partcs. t° iblent delumbata fornix, & hemifphairium hcbctius, caftigatius circumfepiri five circumcingi.
£] Idem. Id eft ligneis vinculis, quibus inter fe compinguntur, & codcm tenore retinentur aiTcres· Ita uws eftlib v. cap. ultimo.
i]j Idcm. Vfucomprobatumeft£:rreosclavosin inteftino opere plurimum valcre , arreos in csteris 1 3t<]a |
|||||||||||
|
dbArchitectvra L é â. VII. iji
sentiu': easquecatenaeex ea [^materiacomparentur, cuinec caries, necve-
tuftas, nec humor poflit nocere, id eft [_e] bnxo, junipero, olea ,robore, cupreflb, c£teriique fimilibus, prster quercum, quod ca fc torquendo rimas facit quibus ineft operibus. Afieribus diipofitis, tum [f~} tomiice ex iparto Hifpanico arundincs Grxcx tufasadeos (uti forma poftulat) religentur. Item fupra cameram materies ex calce & arena mixta fubinde inducatur, ut fi quae ftilte ex contignationibusaut te£tis ceciderint, fuftineantur. Sin autem amn- dinis Grscsc copia non erit, de paludibus tenues colligantur, & £g ] ma- taxx & tomicx ad juftam longitudinem una craflitudine alligationibus tem- perentur, dum ne plus inter duos nodos alligationibus binos pedes diftent: & hx ad aiTeres ( uti fupra feriptum eft) [h] tomice religentur, [>3 ciiltel- liqiie lignei in eas configantur. Cietera omnia (uti fupra fcriptum eft) expe- diantur. Cameris difpofltis &intextis, [£] imum coelum' caramtmllifletur, deinde arena dirigatur, poftea aut creta', aut marmore poliatur. Cum camers · politje fuerint, fub eas [/] corons funt fubjiciends, eaque quam maxime te- nucs &fubtilesoporterefieri videntur. Cum enim grandes funt, ponderc dedu- cuntur, nec poflbnt fe fuftinere, in hifque miriirae [?w]gypfum debct"admi- fceri, fcd excreto marmore uno tenore perduci, uti ne pracipiendo non pa- tiatur uno tenore opus inarefcere. Etiamque cavendie fiint m cameris prifco- rum difpofitiones, quod eai-umplaniti«e coronarum gravi pondere impenden- tes, funtpericulofa:. Coronarum autemalicE funtpurae, alixcadatx. Concla- vibus, autubiignisautpluraluminafunt ponenda.puraefieridebent, ut esefa- " R 2 cilius
humido loco,pra:ft3re,& pcne xcernos efle.Habemus enim clavos Kreos e navi Trajani.fi credinjus Baptift?
Alberto, ßú Blondo, Tiberii, qui inlacu Nemorenl? ad eorum a:tarem jacucrat, nullarubigine labefadta- . tos. Animadvertimus marmora clavis ferreis maculari, Iabefa&ari& corrumpi. Rubiginem qui verebun- tur, cerufla , gypfo & picc iiquido inungant. </] Idem. Plin. lib.xvi. cap.xi. tradit.caricm, vetuftatemquenon ientirc, cupreflum, cedrumi cbcnum, Io-
ton.buxum.taxum, junipcrura, oleaftrum & oleam: cx reliquis tardiffimclariccm, robur,fuber, caftaneam & juglandcm. e] Idem. Ifta materiefierioportereeatenas fcribit Palladius lib. i. cap.13.
/] Idem. Scribendum tomice, aut, ut paulopoft , tomica, auferendi cafu. Sunt autem tomicesfive tomjea:
levitertortxreftcs ex fparco, harundinibus, junco , palma, ex cannabi etiamimpolito & lino , uc cx PJm. lib. xvn: cap. x. Columclla Iib. xu. cap. 51. Palladio lib. 1. cap. 13. & aliis fcriptoribus deprchenditur. Vide Lexicon. ,?] Idem. Lcgo, & mataxa & tomice, utfit mataxa teftis feu funiculi fpecics. Lucilius apud Ifidorum
Jib. Etymolog. xix cap. 4. Plumbipauxillum rudis, lini^Uemat»xam. Defcribit enim bolidem, id cft, inftru- mcntumquo maris akitudotencatur. Idem lib. memorati cap.ip. didlam exidimat a circuitu filorum , ,i meta; vel quod transferarur, quafi mctaxam; fed pro ea quam Aquitani mndmffitn, Hctrures, Cajetani, Ro- mani&pcne univcrfa ltaliz mataffam vocant, quam fcilicec fsmina; vertendo rhombo*machinuIa perfi- ciunt. Rliodiginuscap. xi.lib. 17. led.antiquarum.quidhoc nomine flgnificaretur , non intcllexit: ejus hxc Ãéééê vcrba ; Vitruvius tamen lib. vi. de (ttludibm, inquit, tenues colliganturmctax&. Atqui, nonhoc dicit Vitruv.fed.tenueshaiundincs paluftres tum adhibendas cflc , cum Gra:ca: non fuppeditabunc; ma- taxas vcro, tomicafque tcmperandas, ac ad aflcres religandas. Vidc ca;ccra in Lexico. h] Lcgendum eft tomice aufcrendi cafu. Quod & Philander obfervavit.
1] Idem. Sunt verucula lignea", quibus transfigunturtomices,vclutifpathclla:.
*] Pnilandcr. Ideft, gypfo inducatur. Aliaseft trulliiTatio trullacujufcumque tcftoriiinduiliO. Scd quod
paulo poft gyppfneminit,ceu non admifcendi coronis, credidimus ipftrum camcrarum induftioneni gypfo ncn; acque ita trulliiTationcm interpretati fumus. Hic camen locus, nifi fallor, occaifonem dedit Budxo, viroahoquin judicioaccrrimo , fufpicandi trulliflationem fierigypfo, ceu ea fcoiper cjufmodi cffct. Ve- rum potuic cumadmonerc locus e proximo ftatira cap. tro arenato tefia trullijfetttr. & lib. v. cap. x.primnm tefia cum calce trullijfttur. · Á é ' Ornamcncum cfle caraerarum coronas apcrtiifinie aftendit cap. ir. nec cnmtr»rum corowrio opere
fubtiUs ornata,. Qc calataruni generibus fcripfi lib. 1. cap. 1. »] Idcm. Plinius tamen lib. xxxvi. cap. 24. gypfum dicit coronis efle gratiffimum. Proxima vcro ealci rcs
gypiuni1 fic ex coilo lapide, & foditur e terra, ut in Cypro. Prater id quoddcnfum eft , vidi duas fpccies, noo abfimilcs alaba(lrita:_; Scagliolam Itali, quafi dicanc fquamcolam , utramque vocant, quod veluti quatnis con(lcnt,fcd una raajoribus,altera minoribus.Hac non nifi ad gypium utuncur, illam etiam fecant ciuiiasad teiloria & obducendas vitriIocofeneftras, quod pcliucida iit,unde Sc fpecularis lapidis nominc ç c ctta & abaliquibus in aluminibus habica.Multiplici in Germania rcpcritur coloris diffcrcnria.Eft can- ' 1 ééçé,éð candido cinereum.cinereum nigris maculis interftinilum, cinereum tantum,fubrulfiim & viride. »] ldem.
|
||||
|
13 Æ Ì. VlTRUVII POLLIONIS
ciliu^extergeantui:. In aeftivis & exedris, ubi minime [V] fumus efl:, nec fuligo
poteftnoccre, ibi cadataefuntfaciendie. Scmper enim [Vjalbumopus.propter fuperbiam candoris , non modo ex propriis, fedctiam ex alienis aedificiis conci- pit fumum. Coronis explicatis parietes quam afpcrrime trulliflentur, poftca an- tehifupra.trulliflationefubarefcenre, deformentur dkectiones arenati, uti lon- gitudines ad [/>] regulam &lineam, altitudines ad perpendiculum, anguli ad {cf} normamrefpondentesexiganmr. Namquc ficemendata tcctoriorum in pi- fturis eritfpceies. Subarefcente,iterum, actemoinducatur: ita quo fundatiot erit ex arenato diredura, eo firmior erit ad vetuftatem foliditas tcdtorii. Cum ab [r] arena praeter trulliffationem, non minus tribus coriis fuerit deformatum, tunc e marmoreo grano direftiones funt fubigendse, dum ita materics tempcretur, uti cum fubigitur non hxreat ad rutrum, fcd purum ferrum eunortario libretur. Grano indufto & inaircfcente, akerura corium mediocre dirigatur: id cum fub- ■adumfuerit, & bcne fricatum, fubtililis inducatur. Ita cum tribus [/] coriis areiis, & item marmoris, folidati parietes fherint, neque rimas, neque aliud vitium in fe recipere poterant. Sed & [t] baculorum fubaftionibus fundatas fo- liditates, marmorifque candore firmo levigatx, colonbus cum politionibus indu&is, nitidos expriment iplendores. [>] Colores autem udo te&orio cum
»] Idem. Locushic, fl nonantiquorumKdificia.inquibus iiulkfiintvefligia,argumentocire poilk, cubicula
conclaviave non habuiffe fpiracula.five gulas, unde fumus cxiret, qux vulgo camini dicuntur, Latine vero infumibula nominari pofle plerique omnesconfcntiunt. Caminus eniin luculcntus Ciceroni feptimo fami- liar. alibi erat, & aliud : uti 8c inillo Suetonii in Vitell. Flagrante triclinio ex conceptii camini. Indeputo autiquos ligfoa amurca maceraffe, ut fine fumi tsdioarderent. quod fcribit Cato de re Ruft. cap. cxxx.a quo axg.w<& vocata; Daffl «gnwosfumuni Ugnifkat. Ebrum, praner alios, meminit Galenus lib. i. antidoton, Quin & il quis diligentius erit in Romanorum monimentis verfatus, incelliget parvo negotio , quomodo prudentes illi a frigore caverent. In fubterranca fcilicet ftruflura fornix erat oblongus, & exeoquaqua. verfum in intirais parietibus de induftria relicti ftrufliles ad fummam contignationem canales , qui nares haberentadlocaomnia, in quibus vellent procurare calorem , contectas exemptilibus operculis. Forni! ille partim concalcfiebat fuccenfis lignis; cineres cnim & fuligincm reperimus : partim fcrventibus implc- baturaquis.undeper canales patefaftis naribus excipiebsnt ceci,triclinia, cubicula& ejufmodi sdificiaca- lidurn vaporem. lftud puto intellexifle Plscidum Grammaticum, cum, quid ZetaelTet, explicans,tradit,an. tiquos frigida aqua in fubterraneum fornicem e formis demiffa, omnes sdium particulas per emiffim lenis fpiritus vaporationem refrigerafle. Nam Galcnus lib. ix. & x. raethodi, curipo id fieri pofle commemorat, cum per sftatem febrientibus aeremambientem prsparare docet, nempe ut ex euripo aliqua aurain- fpirct. , o] Fhilandcr. Proalbariofeumarmorato,quod Si«cc^«w vocant, dixit albumopus.
p] Idem. Exigenda reftitudine folent fere arcifices veteres uti regula , qus a Grxcis i^.vm dicitur. fabri
vero materiarii, five carpenrarii, etiam amufi utuntur, id eft fiuuculo, queffl rubrica aut alio colore obli- nunt. Gra;ci úÜûìÀÌ dicunt. Gcll. lib.uk. cap. ult. lincam vocat. Politianus in Charmide Platonis rega· lam transfert. Ammoniusin Categor. Ariftocelis fivc ArcliitK ; fabrum uti amuffi inftrumcntoad exigcn· dam materiei reilitudinem aut curvitatem, non aliter atque domorum ftruftor catlieto,id eft,perpendicub exigit parictes , refti Ifcc , ancontra. Vtuncuretiamlibra, qua;& libelladicitur , ad dire&ionesexigcn- das&longitudincs, ut ex Vitruviodidiciraus, S: Plin. lib. xxxvi. cap. n. Sci^. Conftat autem gnomonc id eftregulis duabus, ita junitiscapitibus duobus, & divaricatis altcris, ut reftum angulum efficiant. Pw- det ab angulo e filo plumbum , quod ubi tranfverfa; compaftx tertix regula; defcriptam in medio ad per- pendiculum lineam tetigerit , indicabit libratam longitudinem. Inftrumcntum noftri niveUnm, Itali partim livellum , ^nimarcipendulumYoam: ficiit adperpendicuIumeiTeLatinidicOnt, idajunteiTefi- ftum ad plumbum. q] Idcm. Nontiam fiibri appcllant yj««<iw»j, quam itacomponunt. Regulx capitialiamprominentemW-
agmentant > ut referant dua: aDguIum rcftum. Vitruvius lib. ix. cap. n. veram normam kadeformat >ut iit triangulus difparibus.lateribus, uno tamen rc£to angulo. >■] Idem. Palladiuslib. i.cap. 15. hunc Iocumita imitatur. Parietum teftura fic fiet fortis CJ' nitida:pritM
tmllii frequentetur inauBio: cum ficcari cceperit,'tterum inducatur,& tertto: posl h&c trin coria, 1*"""" moreogrnno cooperiatur adtrullam, qu* induBitante tamdiu fubigcnda esi, ut rutrum \ quo calx fubig>tm· mundum Uvemtu. H&c quoque marmorii gram induffio , ctim ficcari cceperit, aliud corium fnbtilitt* W1' imponi. fic £f· foliditatem cuftodiet & nitorem. /] Idem. Corium eciatn pro duftu & direirione tedorii atque pavimcnti dixit Cato cap. xvin.de R.RuftiC·
/] Claud.Salmafius. Lcge fid &liac#lorum: in Vec. Coi.'c& jacidorum. dequoalibi difluoi.
«] Philander. Cum madente adhuc, &, ut nunc loquuntur, frefco tcflorio eriint inducli colorcs. R.ecoUf
autem udo illini ex omnibus coloribus purpuriiTum, indicum , cxruleum, melinum, auripigmentum, ap- pianum & ceruiTam, autorcft Plin. lib. xxxv, cap. 7. ' jflPV-
|
||||
|
DE ARCHITECIYU LlB. VII. J33
cumdiligenterfuntindudi, ideo nori remittunt, fed funt perpetuopermanen-
tcs quod calx,in fornacibus excodo liquore, & fada raritatibus evanida jeju- nita'te coada corripit in fe quae res forte eam contigerunt: mixtionibufque ex aliis poteftatibus collatis feminibus feu principiis, una folidefcendo in quibuf- cunquemembriseftformata, cum fit arida, redigitur, uti fuigeneris proprias videatur haberequalitates. Itaquetedoria, qus rede funt fada, neque vetu- ftatibus fiunt horrida, neque cum extcrgentur, remittunt colores, nifi fi parum dilieentcr, &inaridofuerintindudi. Cum crgo ita in parietibus tedoria fada fuerint, (utifuprafcriptumeft)&firmitatem,&iplendorem, &ad vetuftatem permanentem virtutem poterunt habere. Cumvero unum corium arena:, & unum minuti marmoris erit indudiim, tenuitas ejus minus valcndo faciliter rum- pitur, nec fplendorera politionibus, proptcrimbecillitateracraffitudinis, pro- prium obtinebit. Quemadmodum enim ipeculum argenteum tenui lamella du- dum, incertos & fine viribus habetremiffiores fplendores: quod autem e folida tcmperaturafueritfadutn, recipiensin fe firmis viribus politionem, fulgcntcs in afpedu, certafquc confiderantibus imagines reddit: Sic tedoria, qax ex tenui funt duda materia, non modo fiunt rimofa, fed etiam celeriter evanefcunt. Qux autemfundata arenationis & marmoris foliditate fant craflltudine fpifla, cum funtpolitionibus crebris fubada, non modo fiunt nitentia, fed ctiam imagines exprefias afpicientibijs ex eo opere remittunt. |>3 Graecorum vero tedores non folura his rationibus utendo faciunt opera firma,fed etiam [y] mortario colloca- to, calce&arenaibiconfufa, decuriahominumindudaligneis vcdibus pinfant materiam.& ita ad certamen fubada tunc utuntur.Itaq; veteribus parietibus non- nulli[z.]cruftas cxcidentesproabacis utuntur: ipfaque tedoria abacorum & X_ad] fpeculorum divilionibus circa fe prominentes habent exprefllones. Sin au- temin {bb~\ cratitiis tedoria emnt facienda, quibus necefie eft etiam in arreda- riis, & tranfverfariis rimas fieri, (ideo quod luto cum liniuntur, neceflario reci- R 3 ' piunt
x] Philander. Pro iis qui parietes inducunt, dixit teilores , uti infra cap. ix. & Varro de re Ruftica lib. III.
cap.n. S}uamneque pictor , neque Uclorvidit umquam. y] Idem. Mortarium dixit proloco, ubi adnitente certatim Iiominum multitudine materia pinilcur & fubi-
gitur. uti ante pro conccptaculo, five Iacufculo & alveo , cum ait : fedpurum fcrrum emortario libretur. Etiamii ibi pro fubafta materia vidcri pofflt diftum. Hoc autem fic expreflit Plin. lib. xxxvr. cap. 13. In Gr&cia tettorix ctictm hayenatum quod indufluri funt, priut in mortario ligneis veliibut fubigunt. z] Idem. Si pro Geomctritum, Arithmeticorumque menfulis abacos intelligereplaccf, fcnfuserit horum
verborum: Teftoriorum tanta fuit apud veteres craffitudo, ut exeftis Gcomecra: & Logifta; in fupputatio- nibus fuis pro menfulis & tabulis deformatoriis uterentur. Porro autem illud admonendum puto , ufos cfll: antiquosad parietum teftoria, prartcr albarium opus atque marrnoratum , fe&ts inquadrata, tabulas, fexangula, triquetra, marmoribus, alabaftrite.porphyrite, ophitc, jafpide,& id gcnus lapidibus, atque vitro. Hxadada; cruftationcs nominabantur, illse vero induifta?. Nec tantumtoti parietcs uno aliquo, gcnetc marmoris operiebantur, verum & interrafo marmore , vermiculatifquc ad effigics rerum & animalium cru- ftis. Lapidcm quoquepinxerunt; quod Claudii principatu inventum : Neronis vero , maculas , quajijon cflent, io cruftis inferendo unitatem variare, ut Plin. refcrt lib. xxxv. cap. 1. Neque defuit in incruftatio- nibus fcalpturarum genus, id eft, fcalpro malleolo adafta ad efBgiem rcrum & animalium excifum. Nam & pivimentumfcalpturaturnfuifleRomsinaidelovisCapitoliniidemPiin.lib. xxxvi. cap. 15. mcraorat. Induilarum vero alia; funt pura;, alia? piila;, aut cKlata?, id eft iniignita;, five afpera;. Nos , nifi dccipior, ■ anaglyphicmnopusdicerepofluraus, cumextabit, ficut diaglyphicum, quaado introrfus fiet imprcflio. Qua; pinguntur, aut in ficco fiunc, aut in udo : udis nativus color convcnit, ficcis failicius. Novum in- vcntum cft piftorias cruftas vcrnice illuminare , de quo lib. vn. Admifcucrunt incruftationibus conchas, potiflimura fontium fornicibus. Quod genus videturin villa Ciccronisad Formias Campanis oppidum, interfparfis purpuris , peloridibus, carerifque conchis j & Roma: aliquot locis. Id quod recentiorcs imitati funtnoninfeliciter. De Abacisconfulc Lexicon: ««] Idem. Nequc enim ulla fpecula rcddunt certiores imagincs , quam hujufmodi cxpolita teftoria , aut le-
vigata: marmorca; cruila:. Ad quatn rcm vidiraus Venetiis & Roraa; fuiirillo & tripolea uti, Ccut nos do- ccmuslib.depolituris. vu.m' ^r,lt'cl' Par'et" fiunt cx direflis & tranfveriis lignis, aut cannis potius intcxtis in cratismodum,
ut lib. 11, cap. 8. Á Papiniano Iib. xvii. Pandeit. pro focio, ex Mcla dicitur parics concraticius, ideft cra- ticmsmter duos communis, fivequiintcr duos confincs ftruitur & quafi intcrgcritur. Vnde intergeri- nam appdlant Plia. lib. xxxy. cap. xv. & Sex. Pompcjus. «] Idem
|
||||
|
!j4 M. VlTRUVII POLLIOMIS
piunt humorem, cumautemarefcuntextenuati, inte&oriisfaciuntrimas) id
ut non fiat, hxc erit ratio. Cum paries totus luto inquinatus fuerit, tunc in eo opere cannae clavis {cc~\ mufcariis perpetua; figantur:deinde iterum luto indufto, fi priores tranfverfariis arundinibus fixse funt, fecunda: ercftis figantur: & ita (uti fupra fcriptum eft) arenatum, &marmor, &omneteftorium inducatur. Jta cannamm duplexinparietibusordinibustranfverfisfuaperpetuitas, nec iegmi- na, nec rimam ullam fieri patietur. t
C á ñ IV.
De politionibm in humidis locis. .. QUibusrationibusiiccislocisteftoriaoporteatfieri, dixi, nunc quemadrao-
dum humidis locispolitiones expediantur, utpermanere pofllnt fine vitiis, exponam. Et primum conclavibus,quiEplanopedefuerint, abimopavimerito altecirciter pedibus tribus pto arenato tefta trulliiTetur, &dirigaturutieaepar- tcs [V] te&oriorum ab humore ne vitientur. Sin autem aliquis paries perpetuos habuerit humores, paulum ab co recedatur, & ftruatur alter tenuis diftans ab eo quantum res patietur, &inter duosparietes canalis ducaturinfcrior quam libramentum conclavis fberit,, habens [3>] nares ad locura patentem. Item cum in akitudinem perftmftus fuerit, relinquantur ipiramenta. Si enim non per nares humor&in imo, &iniummo habuerit exitus, non minus in nova ftru&urafe diffipabit. His perfettis paries tefta trullifletur, & dirigatur, & tunc te&orio poliatur. Si autern locusnonpatktur itru&uram fierit canales fiant, &nares exeant ad locum patentem. Deinde tegulaj bipedales ex una parte fupra mar- ginem canalis imponantur, ex altera parte [c] beffalibus laterculis pilae fub- ftruantur. In quibus duarum tegularum anguli federe poflint, & ita a pariete cx diftent, ut ne plus pateant palmum : deinde infuper ere&as [d~\ hamatae tegulas ab imo ad fummum parietem figantur, quarum interiores partes cu- rioilus £<?] picentur, ut ab fe refpuant liquorem. Item in imo & in iummo fupra
cc] Idem. Mufcarios clavos interpretor, qui funt umbellati, id e/t, eapite latiore, & expalib in orbem cacu-
mine! quomodo umbellatos fccniaili, fambuci & anili dicimus flores. Nam qua; Diofcorides dicit tnua^n, id eft, comas & umbellas, Plin. lib.xn. cap. zt>. vocat mufcaria. Semine,inquit, in mufcariapmdente. Vidc plura in Lexico/Claud. SalmafiusinSolin. pag. 1130. De Craticiis loquirur, quibus luto induftis , canna- rum duplex ordo affigebatur, ut te£loriumfuperinduflumfirnmisadlia:refceret. Inmuris Babyloniis inter lingulosordineslaterum textacannarumftipataerant& bitumine aggluttnata. Ita enim corrigenda &in- telligenda verba Herodoti ,· Ý S^g. % inHfun «Ë»í 7KfQxs ãëÜñùí 2À$ßßéæ÷æíç( , & inter ordinariam laterum flrufturam texta cttnnaritm fiipantcs. Vide caitera. a] Philandcr. Alii codiccshabent teBoriorum. fi vero noftramfcriptionera nonir.utnndamduclmus, didum
erit textorium , uti meum , exitmm , liberum , &c. qux recenfct Cicero in oratore ad Brutum, pro meo- rum , cxitiorum, liberorura, &c. b] Idcm. Narcs intelligit cxtremam pcrftrufti canalis partem , qua egeritur quicquid humoris conceptum
eft, id eft ipias canalis fauces. Cland. Salmafiut in Solin. pag. %og. Sic Vopifcus: Foffam petrans ingentem, qu&dejeSUin falum naribtiipdudem ficcaret. Iu olim refte eraendavimus. Ôáöæï \é'íûâ» intelligit. Sic nares canalis Vitruvio. c] Idera. Id eft, ofto unciarum five pollicum. Vncias enim pollicibus rcfpondere monuimus lib. 11 r.
d] Idem. Hatnatas vocavitaddif&remiamearum, quascap. x. lib. v. dixit fine marginibus. Sunt enim tc-
gularum aliqus; planx , funt & in canaliculi modum dufta:.· alix habcntmargines utrimqueextantes, cx- teraplan«e: eashocloco vocac liamatas. Tegula: pmerea V/truviofunt tefta: latiorcs, quibus noa tara ad ftruiluratn utimur, quam ad pavimenta &aliaopera, inquibustegendi ufum pracbenc: earumquepar- tes, quieaipeftuipatent, autpura;funt , auc vitrolithargyrove oblita;, aut in formas imprcfla; reruni cx- tantes imagines receperunt. Hsec illc. Vide alia ad hunc locum in Lexico. Non eft pra:termittendum, in Bclgio noftro, fortc & alibi, hujufmodi planis tcgulis quadratis, piftis invarias figuras & vitriatis parietcs conclavium intus tcgi, jucundiflimo ipcftaculo ; nontamen diftant i pariete aliquo intervallo, fedilli coagmcntantur. e\ Iaem. Pice liquatajungantur , oblinanturve. quod etiam i"mpicarc& topicaredicitur ColumeUalib. xlf;
cap. 3.9. & Catoni cap. cxx. Verum, fi Vitruvii mentem refpiciafflus, non vulc illas pice jungi,fcd interiori parte obliui. *" # ' » /]Phi,
|
||||
|
DE Á R C Ç ß Ô Å ý Ô V R Á L É Â. VII. 13$
fuora camcramhabeantipiramcnta. Tum autcm calce ex aqua liquida deal-
bentur, uti trulliflationem teftaceam non reipuant. Namque propter jejunita- tem, qujeefi: a fornacibus excofta, trulliflationem non poflunt recipere, nec fiiftinere, oiG. calx fubj-efta utrafque res inter fe conglutinet, & cogat coire. Trulliflationc indufta pro arenato tefta dirigatur, & caetera omnia (uti fupra fcriptafunt in te&oriorum rationibus) perficiantur. Ipfi autem polirionis eo- rum ornatus proprias debent habere decoris rationes, uti & ex locis aptas, & ex ^enerum difcriminibus non alienas habeant dignitates. Tricliniis hybernis non eftutilishaeccompoiitio, nec [f] megalographia, nec cameramm coronario opereiubttlisornatus: quodea&abignisfumd, & abluminumcrebris fuligi- nibuscorrampuntur. In his vero fuprapodia, abaci ex atramento fiintfubigen- di, &poliendi, cuneis Cgllfilaceis, feu miniaceis inrerpofitis. Cumexplicatie fuerint camera purse, & politae, etiam pavimentorum nonerit diiplicens (ii quis animadvertere voluerit) Graecorum hybernaculorum ufus, qui minime iumptuofus eft, fcdutilisapparatiis. Foditur enimintralibramentum tdclinii airitudocirciterpedum binura, & folo [h~\ fiftucato inducitur autrudus, aut teftaceiim pavimentum, ita [2] faftigatum, utincanalihabeatnares. Deinde [^cougeftis, &ipiflccalcariscarbonibusinducitur exfabulone, & calce, & favilla mixtamateries, craflitudinefemipedali adregulam &libellam: &fummo libramento CO cotc defpumato redditur fpecies nigri pavimenti. Itaconviviis corum, & quod \m\ pocuiis &iputifmatiseiFunditur, fimul atque cadit, fic- cefcit: quiqueverianturibiminiftrantes, & finudispedibus fuerint, non reci- piuntfrigus ab ejuimodi genere pavimenti. .' C Á Ñ. V.
T>e ratione pingendi m adificiu·
/^iEteris conclavibus, id eft vernis, autumnalibus. asftivis etiam.atiiis & pe-
^-'riftyliis, conftituts funt ab antiquis ex certis rebus certse rationes pictura- rum. Narnque [/} pi&uraimago fit ejus quod eft, feupoteft efle, uti hominis, aedi-
/j Philander. Megalographiam interpretor pifturara magnifumtus & magnarum perfonarum , auc rerum
deformatricem atque figuratricem, utideorum, pugnarum, fabularum,uc proximo cap. fequenti. Eo modo dixit Plinius lib. ÷÷÷ã. cap. x. rhyparographon, fordidarum atque humilium rerum piftorcm. Vidc Lexicoa. g] Idem. Non quovis file ad abacos utebancur.fed tantum imrmoroib.quoniammarmorincorefiilitama-
ntudinicalcis, uttradit Plin. cap.ulc. lib. 3 3. Vide quai fcribo in Capitaduoicquentiadeiile. Namqui fili- ceis a filice Icgit, quid effet Sil, non intellexit. h] Idem. Idcft.folo pavito fiftuca, aut veftibus, paviculave, ut lib. m. cap. 3. autfolidAndafiflncM'tonibm>
^(uftici^.i.fisiucathnibtiicum magnx cttra folidetur. «J ldera. Scribe faSiigatam. Namfaftigio vox Latina non eft. Itaquc ubicunque invencris, exiilima mcn-
dofum cfle codicem. *] Hem. Hoc etiam fcribunt Plin. lib. xxxvr. cap. ij. & Palladms lib. 1. cap. ix.
I] Idcra. Id eft, laivigaco, abfterfo. Plin. memorato cap. dicit ddpimcre , & paulo poft cote depolitum, in-
terpretans illud deSpumart^. m] Idem. Id eft fputis & cxcreationibus, qua; a Grarcis ð\í<ôì&<éá Sc ôðôíï-é^ôá dlcuntur. Iuvenalis Satyr.n.
poftcnoreproleviaqua;oreconcepta;afpergineufuseft. Namitaut legarur, placcc inagis, quamucaliis ex Muciano vifum, & pa:dcmatc. øáß Lxced&moniam, inquit, pityfmate labricat orbem. ut non pro annulo, fed Laconico, orbem taccdasmoniumintelligamus. Qujdampitylifmitte, pro genere exercitacionis. quod lano Cornario non difplicuit. Eft enim ðéôíëßæáí Gal. lib. n. de bona valetud. tcfte, cum quis fummis pe- dibusingrediens, tenfas in iublime maaus, haacantrorfum, illam retrorfum cclerrime movet. Alii pop- pyimate pro blanda attreftatione & fono legunc. Scd liberum efto per me lcftori Jodiciam. Claud. Salma- jius .· Pycifmacis. Pytifma idem quod pyciflatio; nam íí%æð> & 2^ôçé%æá> cft J/qnorem, in orc fum- tum , vi exprcflum ejiccre, ut folent qui vinum probant & dcguftant. dc quo vide Terentium in He- autoncim. Ã ° adJ^™' Vui^° 'lilar' f°let Horatianum iIlu<! ex EPiil· ad Piioncs, Piiloribus atque PoetU S&idlibet
udendi femper fuit ^Hapoteflas. At non fine rifu fpedtari ñïßÃå initio illius libellt ait piftorem , quihu- jnaoo
|
||||
|
13 6 Ì. V É Ô R U V É É Ñ Ï L'É É Ï Í É S
jedificii, navis, reliquammque rerum, e quarum formis certifque corponim
finibusfiguratafimilitudinefumunturexempla. Ex eoantiqui, qui initia exp0. litionibus inftituemnt, imitati funtprimum cruftarum marmorearum varieta- tes&collocationes, deinde coronarum, & [£] filaceomm , miniaceorumqtie cuneorum inter fe varias diftributiones, Poftea ingreifi funt, ut etiam aedificio- rum figuras, columnarumque & faftigiorum eminentes proje&uras imitaren- tur: patentibus autem locis, uti exedris, propter amplitudinem parietum fce. narumfrontes Tragico more, aut Comico, feu Satyrico, defignarent: ambula- tionibus vero, propter fpatia longitudinis, varietatibus [c] topiorum ornarent,ab certis locorum proprietatibus imagines exprimentes. Pinguntur enim portus, promontoria, litora.iiumina.fontes,^] euripi,fana,luci, montes,pecora,pafto- res, nonnullis locis item fignorum megalographiam, habentem Deorum fimu- lacra, feu fabularum diipofitas explicationes, non minus Trojanaspugnas, feu Ulyflis errationes,per topia,caeteraq; quas funt eomtn fimilibus rationibus ab re. rum natura procreata. Sed haec quae a veteribus ex veris rebus exempla iumeban- tur,nunciniquis moribus improbantur. Nam pinguntur te&oriis monftrapo- tius,quam ex rebus finitis imagines certs.Pro columnis enim ftatuuntur calami, pro faftigiis [e] harpaginetuli ftriati cumcrifpisfoliis&volutis. Item candela- bra iEdicularum,fuftinentia figuras,fuprafaftigia earum furgentes ex radicibus, cum volutis coliculi teneri plures, habentes in fe fme ratione fedentia figilla, non minus etiam ex coliculis flores dimidiata habentes ex fe exeuntia figilla, alia hu- manis, alia beftiarum capitibus fimilia. Hax autem nec funt, nec ficrip.oiTunt, nec fuerunt. Ergo ita novi mores coegerunt, uti inertia mali judices conni- veant artium vhtutes. Quemadmodum enim poteft calamus vere fuftinere te- dum, auc candelabrum asdiculas, & ornamenta faftigii, feu coliculus, tam te- nuis&mollis, fuftinere fedens figillum, aut de radicibus & colicnlisex parte flores dimidiataque iigilla procreari? At haec falfa videntes homines, non re- prehcndunt, fcd dele&antur: neque animadvertunt, fi quid eorutn fieri poteft nec-
tiiano capiti velit jungere equinam eervkem, & varias inducere plumas. Ea demum pfdgenda exiftima-
bat, qua; a natura non abhorrerent. Nec mihiobjicias, antiquorum ejufmodi opcra etiam nunc Roma: & Putcolis oftendi, &, quod piftura: genus mox reprehendi:, Italis dicftas grottefcas ; credo quodin terraob- rutis veterum a:dificiorura fornicibus, quas grottas quafi cryptas vocant, primam invenerint. Non poflunt verodicipiitura;qua;funt a verirate aliena:, etiamii autores nafta: fint egregios. Scddepidlura fcribe- tnus aliquando & colorum compofitione (proprioeireidicato opere) quodnullus tentavit, & piiloribus iptls ufu magis quara ratione cognitum. Quod autem ad reliquorum colorum rationem ipeftat, (quando- quidem vitrariis, figulis, infedtoribus fua eft & colorum ratio) id nos in hyalurgia, plaftice & baphice, libris trademus. , h"\ Idem. Silaceos a filc. &pro purpureis hocloco exponi poteft ex cap. xi. & 14. hujus libri: etiamfiSil
fuifle lutei coloris, gencraliter dictum, excap.vn. conjicere liceat. Cum enira dixiffct ochram Atticam non haberi, fubjungit, Itacfo antiqui egregie copiafilis adpolitionem oferumfunt up. Vt fit liberum, utro vplei modo filaceos cuneos interpretari, purpureos,auu luteos.Verum & hic luteus color apte quadrare videbitur. Et Plinius.explicansVitruvii locura proximi capitis,in quodicit fubigendos efle ex atramento &poliendos abacoscuneis filaceis feu miniaccis intcrpofitis , itatradit, Attko ad lumina utuntur. Adabacosnonnifi marmorofo, quoniam mArmor in eo refiflit amnritudini calcis. Nifi propter raritatem illud fuerit faitum. c] Idcm. Topia' hic & paulopoft, utaliis topiaria, arbufculis, fruticibus & hortis naturafequacibui&
flexibilibus, variarum rerumefilgies reprsfentant, a topiis, id eft, funiculisnominata. Indetopiarii,arti- fices formandarum arborum aut hcrbarum in varias formas. Vide Lexicon. d] Idem. EuripiautoreCiccrone lib. 1. deLcgib. fun: duftus aquarum, qui & nili eodem loco dicuntui·)
itatamen, ut exiftimem nilos efle, fi majores fint. Vtuntureuripivocabuloineaugnificatione, quoruffl mihi vcnitinmeotem, Plin. lib. vm. cap.is. lib. xxxvi. cap. 15. & aliis locis: Ovid.lib.i. dePonto, Sueton. ßç Caef. diftatore, Seneca Epift. lib. xiv. Lampridius in Heliogabalo, & Galenus Method. rac- dendilib. ix. &x. e] Philander. Ornamenti genus, quod quale fuerit, ne fufpicari quidcm potui.Ncc rae fugit,harpagones five
harpagincs adunca effe inftrumenca, quibus res, qu«e in puteos ceciderint, extrahuntur. icem quibus nav« compiuntur. Jara î"^ôçÀæáéé, id eft, rapiendo. Sedarduum eltdeiis, qu» conjeftura fequenda funt ,ali- quidpromittcre. Confului quicquid ad hanc diem Roma:& Tyburtiin Hadriani atque Manlii Vopifc» villis, quicquid Puteolis vetufta; pidura: reteftum cft, quod Vitruviani harpaginetuli cognitionemface^ rct. non profeci hilum. VideLexican. /] Idem.
|
||||
|
DE AUHITrCTVRA L I B. VII, i37
necne. Judiciis autcm infirmis obfcuratas mentes, non valent probarc, quod po-
teft efife cum autoritate & ratione decoris. Neque enim pi&ura; probari debenr, qux nonfuntfimilesveritati: nec fi fa&xfuntelegantesabarte, ideodehis fta- tim debet repente judicari, nifiargumentationescertashabuerintrationes fine offenfionibus explicatas. Etenim etiamTrallibuscumApaturius Alabandeus eleganti manu finxiflet fcenam in minufculo theatro, tfl quod åêêëçóßáòò/ïí apud eos vocitatur, in eaque fecifict pro columnis figna, centaurofque fufti- nentes epiftylia, tholorum rotunda tefta, faftigiorum prominentes verfuras, coronafque capitibus leoninis ornatas: qux omnia ftillicidiorum e teftis habcnt rationem: Pfieterea fupra eam nihilominus [g] epifcenium, in quo[#]tholi, pronai. femifaftigia, omnifque te&i varius pifturis fuerat ornatus: Itaque cum afpectusejusicenxpropter alpcritatem eblandireturomnium vifus, & jafn id opus probare fuiOentparati, tum Licinius Mathematicus prodiit, & ait, Alaban- deos fatis acutos ad omnes res eiviles haberi, fedpropter non magnum vitium indecentia: infipicntes eos cfle judicatos 7 quod in gymnafio eorum quae funt ftatux, omnesfurft cauias agentes, in foro auremdifcos tenentes,aut currcn- tes feu pila ludentes. Ita indecens inrer locorum proprietatcs ftatus fignorum, publice civitati vitium exiftimationis adjecit. Videamus irem nunc, ne Apaturii fccna efficiat & nos Alabandcos, autAbderitas. Quis enim veftrum, domos fupra tcgularum teda poreft habere, aut columnas, feu faftigiorum explicatio- nes ? Haec enim fupra contignationcs ponurtrur, non fupra tegularnm tefta. Si ergo, quae non poifunt in veritate rationem haberefafti, in pi&uris probaveri- mus, accedemus & nos his civitatibus, quaepropter harcvitia infipientes funt judicatae. Itaque Apaturius contra refpondere non cft aufus, fedfuiluliticenam, &adrationemveritatiscommutatam, poflea corre&am approbavit. Utinam Dii immoitales feciflenr, ut Licinius revivifceret, & corrigeret hanc amentiam, te&oriorumque errantia jnftituta :'fed quare vincat veritatem ratio falia, non erit alienura exponere. Quod enim antiqui iniumentes laborem & induftriam, pro- bare contendebant aitibus, id nunc coloribus & eorum eleganti ipecie conie- quuntur: & quam fubtilitas artificis adjiciebat operibus autoritatem, nunc do- minicus fumptus efficit ne defideretur. Quis enim antiquorum non , uti me- dicamento, minio parce videtur uius efle i At nunc paifim plerunque toti paric- tes inducuntur. Accedit huc [/'] chryfocolla, oftrum, [£] armenium : hax S vero
f~\ Idem. Na: illi mibi videntur Vitruviumnon legifle, qui ad teftimonium vocantes, pro, inminufculo
theatro.legcrunt.ut pra;teream,quod Alabandenis tribuant,quod eodem autoreTrallibus erat tribuendum: & illi Caria:, hi func Lydix populi. Ecclefiafterion ereo vocabant, quod eo ipeilarum congrcgaci conve- nircnt. Minufculum autcm theatmm Grscis Jio?a<X» dicitur, utapud Varronem Jib. m. dcReruft. cap. v< g] . Idem. Epifcenium five epifcenos, ut lib. v. cap. viii. quod fupra fcenam cxtruitur, id cft, columnatio-
num five contignationum ordines. h] Idem. Tholos, quorum mentiofaila lib. lv. cap. vn. intelligimus erciliores Cameras templorum hcmi-
fphsriis, id cft, cnppolit addi folicas. Itali tribuncu & laternas vocant. Eaiautemfiunt multanguteaut ad cycli ducuntur ambitum. »j Idem. Chryfocolla fafticia , quam Diofcorid. lib. v. in arruginibus numcrat, utuntur aurificcs agglu-
tinando, fcrruminandoque auro, boracem vocantcs. Vndc & Auricapiftrura ab Aviccnna vocatur. Eam Vcnetns vidimus quadruplici coloris diffcrentia, albam, lutcam, viridem & nigricanccm. Naciva: Pl/n. lib. xxxiii. cap. v. colorem eflc herba; fcgetis Iste virentis fcribit, eflcque liumorcm in puteorum fcrobibus pcr renatn auri deduentem , craffefcentc limo rigoribus hibernis ufque in duritiem pumicis. Laudatiorem ma:rariis metallis, proximamioargentariisfieri:invenin & inplumbariis: viliflimam, aurariam. Addic, nativam lutea herba tingi, ob idquc luceara dici, cujus etiam nifminit lib. xxxv. cap. vr. quamlongs ,. 0Pn»«n ccnfent. De ca fcribit Gaien. Simpl. Mcdkam. lib. ix. & x. ubi de humana urina tradit. #
*J Idem. Armcnium, quod Galcn. lib. ix. Simpl. Medicam. Armemacum vocat, probatur Diofcoridi lib. v.
c. iv. quod ca:rulci coloris eft, Plin. vero lib. xxxv. cap. vr. quod viridis, communicato colore cum ca:ru-
eo. Mefucs lib. Simpl. n. mcliorem dicic cum Iapidcm armenium qui colorera habet roediura intcr viri-
cm. °t>(curum. Apud Trallianumlib. i. cap-xxn.keasj pariumefie viriumcum alboveratroinpur-
ganda «n bile; quod majorcs htoent.
; 1} Idcm.
|
||||
|
! 3 g Ì. VlTRUVlI POLLIONIS
vcro cum inducuntur, etfi non ab aitefuntpofita; fulgentes tamen oculorutn
redduntvifus, & ideo quod pretiofa funt, legibus excipiuntur > ut a [/] domi. no, non a redemptore, repraEfententur. Qnx commonefacere potui ut ab er- rore difcedatur, inoperetedoriofatis expofui. Nunc de apparationibus, utfuc- currere potuerint, dicam; &pritnum, quoniam de calce initio eft di&um, nunc demarmore dicendumrcftat. |
|||||||||
|
VI.
|
|||||||||
|
á ñ
|
|||||||||
|
De marmore, quomodo paretur ad tectoria.
MArmor noneodemgenereomnibusregionibusprocreatur, fedquibuf-
dam locis glebas ( ut ialis) micas perlucidas habentes, [>] nafcuntur, qus contufie & molitae, prsftant teftoriis & coronariis operibus utilitatem. Quibus autem locis hae copias nonfunt, csmenta marmorea, five[£] aiTulje dicuxjtur, qux marmorarii ex operibus dejiciunt, pilis ferreis contunduntur, cribrifque excernuntur. Eae autem excrets tribus generibus feponuntur, & quae pars gran- dior fuerit, quemadmodumfupraicripmmefl:, arenato primumcum calcein- ducitur. deinde fequens. ac tertio, qiKe fubtilior fuerit. Quibus induftis & di- ligenti te&oriorum fricatione lxvigatis, de coloribus ratio habeatur, uti in his peducentes exprimant iplendores/Quprum h«ec erit differentia & apparatio. C á p. VII.
De coloribm, & primum de ochra* COlores {VJaliifuntquiper fe certislocisprocreantur, &indc fodiun-
tur: nonnulli ex aliis rebus, tra&ationibus, aut mixtionibus, feu tempe- ratadscompofitiperficiuntur, uti praeftent eandem in operibus utilitatem. Pri- mum autem exponemus qu§ per fe nafcentia fodiuntur.Uti quodGr5ce[^]<%f ë dicitur.
/3 Idcm. Idcft, quirecipit extruendam & inducendamdomum, cogi non poteftlegein pingendo.utichiy-
focolla, oftro Sc armenio : quandoquidem id genus colores precioliores func, quam ut inter reliquos lu- beridebeant, nifiidpaftum fic. Plin. lib. xxxv. cap. 6. floridos colores dicic efle cos, quos dominus pin- genti prxftat, minium, armcnium, cinnabarim, chryfocollain, indicum & purpuriflum. C<*/>. VI. a] Idem. Coronarum opus duplicicer intelligitur.aut enim pro ornamento caraerarum dicitur, ut hoc cap. &
quarto , de quibus coronis fcripfit cap.ui. aut pro coronis iumitur, quibuspra;cinguntur parietes. idque cft duplex, inteitinurn&albariurn, ideft, exmatcrie& ex calce,ut lib. x. cap. 11. V\ Idera. Affulas vocat, quas Gra:ci óêí,òééò dicunt, id eft, fragmema, fivc frultula, qua: fcalpendo marmora excidimt. Sunt enini & affula:, Sext. Pompejo tefte, qua: func fecuribus excufla; ■ uti apud Plin. lib. xxw. cap. 11. Alii ajfulis ttds, fabjeHu & fubinde infiratk, oleo aiperfnm accendunt^. Nam in imprcifis codicibus baflulk legitur. Ea fragmenta ferrcis piftillis tunduntur, & fctaccis incerniculis triplici differentia cribran- tur ad tedtoria: quod crairiflirrmm fuerir, fubaftuminducitur prireo: idubi aruerit, mcdiocri fit fecun- dum corium: fubtiliiiiniotercium coriura dirigitur. Ab affulis Plautus in Capcivis dixit affulatim. Plinius verolib.xn.cap.il.aflulofe. Claud-, SalmafiiaiaSolinum yag.joz. AilulaproprieTsciijnAiJiii^.Paulmus: —— vicit brevii aflulaflammam.
Aliisaflula. Feftus: Tcomitts,fantafftAs.exarbonbut,dumc&Auntur,excu,ffsi. Ita &apud Servium cxChu- dio: aflitU ambufla. Hinc ajfulatim dedolare vijcera, Plauto. quod minutatim exponit Nomus. rcflc Hinc aJfuL· marmore&, apud Vicruvium, to oxmXsx.i^y,, ex marmore, dum csditur, cxcuiTa. nec (juic- • quam mutandum. GloiTa;: ºýðôçëßêÜ, defomo , dedolo. Vtrumque dicebatur, aflula, & ttjfnla, pro eodeffl. iic merfiu, mertm ; fijfiu, fiftut; fixin, fiftut. & iimilia.
Cap.yil.a] Philander. Colorura aliqui funt nativi, ideft, utvulgus vocat, minerales, qui fodiunttir : quos nu-
merat Plin. lib. xxxv. cap. 6. Sinopim, rubricam, parKtonium , crcthriam & auripigmentum, Aliifunt
fadtitii, quimixtura&artefinguntur. De iis, quiuafcuntur, hoccap. & duobusproximis loquitur: dc
aliis qui fiunc, reliquis capitibus fermo cric.
i] Idem. Ochra Iutea cit,quod & nomen indicat:fed cum uritur.fit rubra:feftinfta vero aceto.purpurea. Scn-
bit Plin. difto cap.S. Ochram etiam fieri exufta rubrica in ollis novis, luio circumlitis. Nani & in TopW
iafulaRubrimarisnafci, iderq exautoritateIubs rcfert. Quo in loco dciideroia Plinio diliaeutiam· F'c
° enim
|
|||||||||
|
DE
|
Á R C Ç ÃÔ E~C Ô V R Ë. L I Â. VII. 13?
|
|||||||||||
|
dicitur. H«c vcro multislocis (uc etiam inltalia) invenitur, fed qux fueraC
optima, Attica, ideo nunc non habctur, quod Athenis argenti fodinx cum habuerunt farailias, tunc |Y] ipecus fub terra fodiebantur ad argentum inve- nicndum. Cum ibi vena forte inveniretur, nihilominus, uti argentum, perfeque- bantur. Itaque antiqui egregia copia-[Ë] iilis adpolitionem operum funt ufi. Item [e] rubricae copiofe multis loois cximuntur, fed optimae paucis, uti Ponto Sinope, & ZEgypto, in Hi/pania Balearibus, non minus etiam [/] Lemno, cujus infulie veftigalia Athenienfibus Senatus populufque Romanus conceifit fruenda. [g] Paraetonium vero exipiislocis, undefoditur, habetnomen. Ea- dem ratione '[h] Melicmm, quodejns vis metalli infulae Cycladi Melo dicimr efle. Ì Creta viridis itcm pluribus locis nafcitur, fed opt.ima Smyrnae. Hanc autcm Graeci [k] fa$oltov vocant, quod Theodotus nomine fuerat, cujus in fundo id genus cretie primum eft inventum. [/J Auripigmcntum, quod ^ro- tutoy Grxce dicitur, foditur Ponto. Sandaraca itempluribuslocis, fcdoptima S 2 . Ponto>
|
||||||||||||
|
cnim fabrilis rubrica ex ochra, non ochra cx rubrica , uti eft apud Thcopbraftum ß&ë ëßßáí, & Diofcorid.
lib. v. cip. 6%. quem de Ochra cap. 58. legito. Forte fcripferat, Ex ea exitflafit rubrifa: ne vir ille do&if- flnius filfa prscipere videacur. Nifi exiftimamus, virumSenatoria: dignitatis , inque Rcipubl. muneribus occupacum , fucceiTivis horis vix potuiffe, quod excerpfit, defcribere. VideLexicon. Hoc tantum addo, in illo Plin. loco, legendum, fit ex ocbracxnfla rubrica t ex Theophr. c] Idem. Metalliciputeoscum Plin-lib. xxxiii. cap*. 6. appellant, quos in Germania audio ad quingento-
rura paiiuum akitudincm effe effoflos , id eft, altos pedes ter mille fepcingentos & quinquaginta. rf] Idem. Silis prxcipuc tria gcnera apud Plin.reperiolib.xxxui. c.11. Atticum,marmorofum,& preflum fivc
Scyricum , propriequc Iimum efle. Adfcrri ibidem tradk ex Acliaia , atque item e Gallia quod lucidum vocctur , cujus meminitlib. xxxv. cap. 6, Pauloante indicavimus cx lioc locOj exiftimare nos Sil cffe lutei coloris. Cum enim Ocbra Atcica carerent, ufi funt Sile , non illo quidem Attico, fed quod proxitne accc- deret ad Ochrs colorem. NaraSil Atticumarbitramurcoloris efle purpurei violacei, qui& iaflthinus di- citur. Scribit enira Vitravius cap. uk. hujns Iibri, Attici filis colorem effici trita creta perfufa & macerata, in aqua, in qua conferbiierint viols, & cxprefla: fint. Ne vero de luteis violis quis intelligere poflit, facic quoddocet aliquot modos facicndi purpurei coloris.Sane Georg.Agricola in Bermanno dialogo ex Hcrmo- ]ao Barbaro exiftimat id Latinis efle Sil, quod Gracis-á÷,òñ. Et Hermolaus fatetur , fe aliquando de- ceptum, qui putarit Sil & ca;ruleum idera cflc. Quorum fententia fi vera eit, ut vera vidctur , loci hujus fenfus hic erit, Pra:cipuam & pra:celleiucm fuiiTe antiquis copiam Silis , id cft Oclira;, tum fcilicct cunx Atticahabenda:, qua; crat optima, faculcas eflet: fuo temporc aliam fuiffe rationem: cam adferri illa dc- fiiflet, uti ca:ptum detcriore, Italicafcilicet: inventam enim tunc setatis in multisiocis, etiam in Italia. Vc Latino nomine Silis expreflent quod ante Grxco Ochra?. lllud autem certe mc torquet, quod Diofco- rides Ochram commendac undique Melinam , & gcncre Atcicam, Vitruvius vcro Silis Actici coJorem fuifle purpureum innuit. Vide plurain Lexico, in voceSil. <] Idem. Qua;hicderubiicafcribuntur , eadeSinopidetraditPIin. Iib. xxxv. cap.i*
/] Idem. Quod de coloribus loquatur, apparct.dc ea tantum intclligere, qux ^éëß©-· Asftvia, hoC eft.rubrici
Lemnia vocatur. In Lemno enira jEgei maris Infula, ad Ha:pheftiada urbcm, occidentcm fpeftantcm , in colle quodam, triplici reperiebatur terra difFerentia , ut apud Galen. lib. ix. fimpl. Medic. legimus. Eraq cnun cui Diana: figillum imprimebatur, qua: Lcraniafphragis dicebatuf. Efat miltos Lemnia ■nx.l3t1x.ri, ru- bnca fabrilis, qua potifllmuiii utcbantur fabri, fcd & piftorcs. Erat & tertiigeneris extcrforia terra , qua utcbantur linteis & veftibusablucndis. Exiftimavit Plin. di&o cap. vi. rubricam Lemaiam nonniii figna- tam vcnundari, unde & fphragis appellaretur. Deceptus , qui pucarit eandcm cfle rubricam Lemniam& Lcmniam figillatam , cum ha:c fit terra diverfa a rubrica, vcl autorc Galcno lib. antid. 1. & apcrtius illo Simpliciiim ix. VideLcxic.Rubrica. |
||||||||||||
|
g] ldem. Parttoamm a loco /Egypti, undefoditur, nomenhabet: fieri fcribic Plin. Iib. xxxv. cap. vr. cx
/puma mansfoiidaca cum limo e candidis coloribus pinguiiTiaiiim, & teftoriis.tenaciilimuni proptcr la;vorem. Qapa etiamdixerac lib. xxxni. cap. v. Quod fi verutn cft, ut ccrte eft, non potuic c fpuma ma- risficri, alioqum fiilfugine fuatcftoriis futura erat ineptiflima. Potius ieitur credendum, ex pinguibus faxis folutis oriri. · ÑÃâç?·'À Mclinum (Melijm vocat Theophraftus) & ipfum candidum eft, optimumin Infula Melo, autore
L Im. lib. xxxv. cap. VI. & VI u Mslinum colorcm Latinos gilvum appcllare tefiimonio eft Servius Georg. lll'-fn L,x'"-caP-u,t· In Aoribus prolutcodiciDiofcoridi&casterisanimadvcrti. Sed&Diof- cond. lib. v. ochram ñßï^ôìé,ëº,ßí&ßë÷, undique luteam deffgnans. Mcminit Paulus I. C. Pandcft. lib.
xxxii. dcLegat. m. tndini coloris. Ec Galen. lib. 11. de compoiit. medicament. docet qux dicantur meli- nacmplaltra, in quoruai coftione xrugo admifcetur. Exiftimantur appellata, quodcotoncinulircferant J dem. Ea eft, quantum conjicerc poffum, quam Vcneti terram vitidcm appcllant.
/1 Id m" ÕÀ(1^"Ã Plin· nefcio q"3» rcfte lib. xxxv. cap. 6. idceruflfa; triboifle. lor/1"/ AuriP'§racl?tual fcnWi PHn. Iib. xxxm. cap.4.in Syriafodi picloribus in fumma tellurc, auri co-
> ^"agili^apidmnfpeciilanmnniodo. Noa tam differre a Sandaracha ê ipfi. qoam eolwei videtur. 1 l Nam
|
||||||||||||
|
Ú^Ï Ì. VlTRUVII POLLIONIS
Ponto, proxime flumenHypanim habet [m] metallum. Aliis locis, ut imer
Magnefiae&Ephefifines, funtloci unde effoditur parata, quam nec molere, nec cernereopuseft, fedficeftfubtilis, quemadmodum fi qua efl: niana con- tufa & fubcreta. G.ap. VIII.
De minii rationihm.
INgrcdiar nunc Ì minii rationes explicarc. Id autem agris Ephefiorum Cil-
bianis primummemoratur eiTciiiveiltum, cujus & res, & ratio iatis magnas habetadmirationes.Eoditurenimgleba, quse Anthrax dicitur, antequamtrafta- tionibus ad minium perveniat, vena, uti fcrreo magis fubrufo colore, habens circa ferubmmpulverem. Cum id foditur, ex plagis fcrramentorum crebras emittit lacrymas [£] argenti vivi, qua: a foflbribus ftatim colliguntur. Hae glebs cum colle&x funt in officinam, propter humoris plenitatem conjiciuutur iti forna-
|
||||||
|
Nam prancr eam , qus fit ceruffa in fornace cofta, de qua inferius cap. xn. eftalia folTiciaapud Diofcorid.
lib. v.cap. lxxi. Reperitur aucemcum auro& argento infodinis colore flammeo, vulgus arfenicon ru- brum vocat ■ quod autera mixtum lutci eft coloris, dicitur auripigmentum, id eft, croccum arfenicon. Eit & tertium arfenicigenus, album, etiam foflltium.Rifagalumautem quod vocant, in genere eft fa£tir.iorum, Fit vero i Chymiftis arfenico , quod illis abfoluceeft album & nativum , & auripigmento , quodcroceum arierjicum illis eft, squis portionibus mixtis & fublimatis. m\ Idem. Metallum vocabulum eft TnXvmtps*. Significat enim metallicam fodinam, ut apud Ptolemaumi Gcograph. lib.vn. & Plin. pafllm. Significat etiam venam ex qua cxcoquitur metallum,& ipfumexcoftum. Eft&aliorumfofflliumfodina.ut hic & cap.<>. Diofcorid. lib. v. cap. 59. & 60. quomodoHeiOdot.dixcr.it, Salis in Libya circa Atlantemeile mer.allum,&c. Dixiffeautem Grscos metalla,quod ubicunque unaeilin- venta vena , nonproculiriYenituralia, autor eft Plin. lib. xxxm. cap. fi.hoceft, quod «'*.«/tsr' ««.3inve· iiiatur. a] Philander. Minium tradit Plin. lib.xxxm. cap. vn. effe arena: coccinei coloris trita: Iotam farinam. quod
fubfederit .iterumlavari, id effe vifum nonnullis minium optimum , aliis quodprimaloturafieret. Explo- dendus eorum ertor elt, qui cinnabarim & minium idem effe crediderunt, etiamli Theophraftus, ob coloris fimilitudinem, non afi/niw,fea x-mdSx&t appellaverit, quando Cinnabarirafcribanc Plin. difto cap. Solinus &Diofcorid.lib. v.cap.Lix. Sed ex quorundam hic fententia (quam tamendamnare videcur, cumdeeo non tradiderit lib. 11. cap.de animal.fanguine, fedinter metallicarecenfcat) ianiem efleDraconiseliiiele- phantorum morientium pondere .permixco utriufque animalis fanguine , nequealium elTe colorem , quiin pifturis pro.prie reddat fanguincm, ut taceam ciunabarim plurimiim rei medica: momenti adferre, cum mi- nium Gt venenum. Arrianus certe in periplo tradit, Cinnabari, quod Indicum appellatur, effe ex arboribus quibufdam velutilacryraas: &meojudicio (fiin re controverfacenfereintegrum eil) haud male. Namii Aloyfius Cadamuilus navigationis Cux cap. éí.ºá InfulaS. portus refertarbores.qua: cerafo fructus non ab- fimiles ferant.fed coloris Veneti, anni temporeftatoferroincifas.amiofequentegummicmittere, quodahe- nis decoftum & defecatumfanguis efficiatur.quem appellant Draconis. Qupd ad id,quod cinabrium llveci- naprium appellant, attinet, faftitium efle conftat, exargenti vivi partibus duabus,& fulphuris parte una.aut contra , aut etiam a;quis portionibus. Dequa refcripfit BukaliscognomeDtoServitor. Metallicum &6· dlitiumaguoveruntMatthsusSylvaticus, &SantesArduinuscap.vt.Tra£tat. fecundiprsclarioperis, quod fcripfit de venenis, quod cum Itali Abbatis libris impreflum eft. Averroes v. lib. Colliget cap. xliii. fin- guinem Draconis in metallo collocat. Legedeminio qua: fcribam cap. 111. lib. ix. Hxcille. VideCW· Salmafium inSolinura pag. 1157. ubiinteralia fcribit: Miuium proprieHifpanum ab amne cognominc- At genus miniiquod folura vetuftiffimis fuit cognitum , nondum invento Hifpanico, xw&Sa&t vocarunt Gra;ci, non ob fimilitudinem coloris cum illocinnabari quodex Attica apportabatur, ut male autumanc vi- ri doili. Immo concra eft. Nara illud pofterius nocutu, quod a iimilitudine minii lllius , quod xm&Sae* y0' cabatur Gra:cis antiquis, id oomen accepit. J] Idem. Quatuor elTe argenti vivi genera animadcerto, nativi duo, & duo failitii. Primum vomica liquoris
sterni, exeolapidefluerttis, quiin argentivenisreperitur. Plin. lib. xxxni.c.ii. Secundigeneris meminit, quod fciara, unus liic Vitruvius. Tertium genus Ý minio fingi, & quomodo id (iat, docet Diofcorides lib. v· cap.ffo. Quo in loco &quartum genus reperio,quod incer metalla nafcitur. Plin. lib.xxxu 1. c8.bydr.1rgy» nomine tertium illud appellavit.Solec enim nativum.argentum vivum.faftitium veroliydrargyrum vocatc. Sed utrumque hydrargyri nomine Grzci pariter & Latini fignificant. Apud Ariftotelem lib. i.de An.iraJt áîã/îï» ÷õ%é; Alexand. Aphrodyf. recle hydrargyron eft interpretatus ; argenro enim colore adfimile cft, aqusveroinftar fluit. Hsc ille. Argentum vivumomnenativum efi, & uniusgeneris, fed variifunt modt eliciendi ex illo faxo c quo & miniuni fit. & ipfum illud faxum fuas habct differentias, de quibus confulendi fun: fcriptores de rebus metallicis ; nam hoc jara non agimus. Non mirum autem minium elTe vencnurn. licct ufum habcat falutarem cum de eo accipitur quod vulgo Sanguis Dracoais appellatur; & jam Dulli du- bium eft, Arboris eiTelachrymam. t]Pbi-
|
||||||
|
deArchitectvra L é â. VII. 141
fornacem, ut interarefcant, &is qui ex his ab ignis vapore fumusfufckatur,
cum refedit in folum furni, tnvenitur efle argenmm vivum. Exemptis glebis, óçá÷ cx, quae refidebunt, propter brevitates non pofiunt colligi: fed in vas aqiis converruntur, & ibi inter fe congiuunt, &' una confunduntur. [c] Eae au- tem cum fint quatuor icxtariorum menfurae, cum expenduntuc, inveniuntur eflc pondo centum. Cuminaliquo vafe eftconfufum, fi fupra idlapidis cente- narii pondus imponatur, natatiniummo : neque eum liquorem potcft onere fuo premere, nec clidere, nec diffipare: centenario fublaro, fi ibi [i] auri fcru- pulumimponatur,nonnatabit,fedadimmnperiedcprimetur. [e] Ita, nonam- plitudinc ponderis, fed gencreiingularum rerum gravitatem efle, aon eft negan- dutn. Id autem multis rebus eft ad ufutn expeditum. Neque enim [f] argcn- tum, neque a?s fine co potefl: re&e inaurari. Cumqiie in vefte intextum eft au- rum, eaque veftis contrita, propter vctuftatem ufum non habeathoneftum» panni infiftilibus vafis impofitifupra ignem combumnrur. Is cinis conjicitur in aquam, & aciditur ei argentum vivum: id autem omnes [_g] micas auri corri- pitinfe, & cogitfecum coire: aqua defufa, cum id inpannuminfunditur,& ibimanibuspremitur, argentum perpanniiraritates propter liquorem extra la- bitur, aiu-umcompreffionecoa&umintra, purum invenitur. C á p. IX.
De minii temperatura.
REvertar nunc ad [a] minii temperaturam. Ip& cnim gleba: cum funt aridoe,
pilis fcrreis contunduntur, & moluntur: & lotionibus, & co&uris crebris S 3 efficitur,
r] Philander. Scribo , ex cum fint, refertur cnim ad guttas. Porro ledtor diligens cx hoc loco compararc
iibi rationem poterit componendi Sextarii Romani, qui congii fextacftpars, a quo ei nomen , ii Fan- nio credimus & Demetrio Alabaldo , ii nerapc fibi paret vas, quod xxv. argcnci vivi libras capiat. Eo co- gnito, non eiic dperofum reliquasliquidorum menfuras intelligere, in quo tantopere ab aliis fudatura eft. Hkc ille. Sed dubito an ha:c ratio firma fit; tiam cum hoc metallum omnium fit ponderofillimum, nii- norem locum occupat; atquc ica non iequecur, in iis qua: minoris iunc ponderis, & minus loci occupari; fi bcne rationem capio. d) Idcm. Scrupulum iive fcrupulus. qui & fcripulusa Frontinodiciturlib. i.deaquxduft., eftdrachma:
tcrtia pars, ut docct Prifcianus de ponderibus, five Rliennius Fannius, ut crcditur. Volutius Metia- nus fcriptulum fcibit, ceu fic a Gra:co y^/A.^. Nam idem fignificare Fannius indicat hoc vcrfu: Gramma •vocant, noflri fcriftlum dixere priores. Sed de ponderibus itafeiiielexiftimato. Librauncias pendct duo- decim, fefcuncia unciam unam & femiflem, uncia fcmuncias duas. Duella five dup!afextulauncia;pars cft tertia , pendetque fcrupula ofto : ficilicus uncia: pars quarta fcrupulorum fex cft: fcxtula uncioE pars fexta fcrupulorumeftduorum : dcnarius uncia; parsfeptimafcrupulorum triura & trium feptimarum fcrupuli : draclima Balbo unciar pars oftava.icrupulorum trium. Viiloriatus uncia: pars decimaquarta fcrupuli unius & trium decimarum quartaruni; fcrupulum pendet obolos duos, obolusfemiobolos duos , fcmioboks fili- quam unara&femiflem, filiquagranaquatuor, granum lentem uiiam & fcmiflem. e] Idem. Hoc cft, non magnitudine & molcTei a:ftimanda cft gravitas, fcd ut quxquc dcnfior & compailior
cft. Hacille. Hoceft, quodantediximusdefextariiratione. /j Idem. Plin. lib. xxxui. cap. v. de argcnto vivo loquens: Ergo Si cum a:ra inaurantur, fublitumbraflcis
pcrtinacifllme rctinct. Ha-c ille. Adde & magnum illius ufum cflc in argeoti mccallo; Cuat enim venx qua; abfquc illo eliquari & educi non poflunt. g] Idcm. £oiemcap.Vliaius,omniaeimnatantpr£teraurum-,idu>!Umadfetrahit. Ar»entumcnimvivHm
amicum auro plumbi gcncribusfacile adha:refcit, difficile argcnto : difficilius xri, difficillimc ferro. Difcc autcni ex hoc loco, qua racionc ex detrita aurata vcfte aurum colligi poflit. Ex inauratis raetallis quomodo id nen qucat, tradit Vannocim Hirmguciw lib. pyrotechnia; ix. cap. x. Chryfukam aquam chymifta; com- ponunt, ab cxtrahendo auro di£lam, quatn aquamfirtem vocant. flj Philandcr. Diverfura hoc eft a minio Diofcoridis. Nam lib.v. cap. lix. fcribit, ex Iapidc quodam argeota-
nas arena; mixto temperari. In Exquuiis, fed carinarum olim partc, ubi hodic Vinctum loanriu Guidi, & ei proxmia, funt reliquix, ut fufpicantur quidam, aurea: domusNcronis. cgo vcro Palatii Titi potius dixerim. in his elegantiiTima cernitur piilura: quam cum admirarer audaci tcmpori non ccififle , fcd ita efle oblufta- tam, ut rccens indufti vidcrentur colores, eorura prater aliosdici vix qucat quantum nobis arrifcrintduo eculonoftronon imitabiles, luculenccr & tempcrantcr nibcns unus, altcr Ixce vircntis fcgctis raodo.UJum mu minmm effe, hunc nifi chryfocollam, adduci non polTura ut crcdam. ß>] Idcm.
|
||||
|
É4Æ Ì. VlTRUVll POLLIONIS
cfficitur, ut adveniant colores. Cum ergo haec cmifla erunt,tunc minium, pro-
pter argenti vivi reli&ionem, quas in fe naturalcs habuerat virtutcs relinquit, & efficitur tenera natura & viribus imbccilla. Itaque cum eft in cxpolitionibus conclaviumteftonisindu£tum, permanet fine vitiis fuo colore. Apertis vero, id eil pciiftyliis, aucexedris, autca:terisejufmodilocis,quoSol& Lunapoffit fplendores & radios immittere, cumab iis locis tangitui.·, vitiatur, &, amifla Viitute coloris, denigratur. Iraquecum & alii multi, mmetiam [£] Faberins fcriba, cum in Aventino voluiiTethaberedomuraeleganterexpolitam, perifty- lii parietes omnes induxit minio, qui poft dies triginta fafti funt invenufto va- rioque colore. Itaque primo locavit inducendos alios colorcs. At fi quis fubti- liorfuerit, äå volueritexpolitionem miniaceam fuum colorem retinere, cutn paries expolitus & aridus fuerit, tunc |Y] ceram Punicamigniliquefaftam paulo oleo tcmperatam [d] feta inducat. Deinde pofteacarbonibus in ferreo vafe compofitis, eamceramapprimccumparietecalefaciendofudarecogat,fiatqne ut peraequetur. Poftea cumcandelalinteifquepuris fubigat, uti fignamarmo- rea nuda curantur. Hxc autem JY] ncwmgGrasce dicitur.Itaobftans ceraePunicaj £f2 lorica non patitur, necLunaeiplendorem, necSolis radios, lambendo cri- pere ex his politionibus colorem. Quse autem in Ephefiorum metallis fberunt officinse, nunctraje&aefuntideoRomarn, quod id genus vense poftea eft in- ventum Hifpaniie regionibus, ex quarum metallis glebx portantur, & per publi- canos Romx curantur. Eae autem officinae funt inter aedem Florae & Quirini. Vitiatur minium admixta calce. Itaquc fi quis velit experiri id fine vitio eflc, fic eritfaciundum. Ferrea [gjlamna fumatur,ineaminiumipponatur,adignem collocetur, doneclamna candefcat: cume candore color immutatus fiierit, critque ater, tollatur lamna abigne: &,firefrigeratum {h~] ireftituatur inprifti- num
V\ Idem. FabcriiScribx non femel mcminit Cicero. Emendanduseft P. Vi&oris locus, feu SextiRufide Vr-
bis regionibus, ubi proFaberiaporticu, kgitur fabraria. c] Idem. Ideftcandidamceram. Quo autem fiat modo, tradit Plin. Iib. xxi.cap. 14. Ventilatur,incpih,fttb
dio fepiia cerafulva, deinde fervet in aquit marina ex alto petita, addito nitro , inde ligulis eligunt flsrem , id eil, candidijfima qudque, transfunduntque in vas, qitod exiguum mariiht habeAtfrigids., &· materiam decoquunt feparatim, dehinc vm ij>fum refrigerant, & cum h&c terfecere , juncea cratefub divoficcnnt Sole Ltinaqutj. H&c enim candoremfacit. Skcantes, ne liquefiat, protegunt tenui linteo. Candidiffima <verofit,poB infolatiomm etiammm recocia. Eadem res a Diofcoride fulius explicatur lib. 11. cap. 75. d] Idera. Id cft penicillo e fetis compofito.
e] Idem. Hermolaus Corollarii cap. dccccxlv. eam loricationem coniafim cx Vitruvio vocat, cgo vero
x&fi™ non mutavetim : ica enim appellata eft, quod cera carbonibus cum pariete calefieret: nam n&iu uro iignificat. Claud. Salmafiusm Solinumpag.2^. Hec ilxavQi; Grxcedicitur. Itafcribendum ; mcndofe enim legitur: H&c autem imtfojs Gr&ce dicitw. Sic tertius ilicu!n&· modus curabatur, ceris igne remiffis & penicillo induftis. In priore quem Paufias & cateri ejusgeneris ac tetnporis pidtores cclebrarunt nullus ufus penicilli, quia liquefafla: cerx non inducebantur, fed pofita; in tabula poftea inurebantur. Pliniusdeillo genere: cerispingere, ac pUluram inurere, quiiprimus excogituverit nsn conftat-é. Ceris igitur primum pin- gebant.dcinde piituram eara inurebant, lioc eft, igne ccras pcraquabanc. Ha:c omnia pingcndi genera nunC exokvere, & tota encauftice hodie evanuit,ea pra:cipue qua ceris inurebatur. /] Philandcr. f3eft teftoriura, crufta, ut fupracap. 1. Hunc vero Jocumcum fuperionitaexpreiTit Plin.lib.
xxxin. cap. 7. de minio loquens: Solis atque Lun&conti^{usinimici!4, remedium Ìparieti ficcato csraPu- mat cum oleo UquefdBa candetisfetts inducatur, iterumqm admotis gatts. carbonibiu, adumtur adfudorem uf· que, pofiea candelii fubigatur, ac deindelinteispurit,ficut £3 marmora, nitefcunt-é. g~\ Idera. Lamna prolamina, eafigura, qua mna & minavideri poteft diilum, ut apud Horat. lib. 11. Carmin.
Oden. Scd&maamGra:cum&intcgrumverbum, minam veroLatinum cenferidebecex Plin. lib. xxi· cap. 10. Sunt quigradatimputant dicilamam, laminam &lamcllam. Ccrte Sexf. Pompcjus lamam dicic eiTclacunam, idefl:, aquaicollcftioncm, quam alii luftrum appcilant. Quod autemadremattinet, Plin· diflolib.xxxiii.loco dicit auri modo niinium probari: Auro candentefucatum nigrefcit,[imerumretmttco- lorem. Deinde fubjungit: Invenio & cahe adulterari, acpmdifere rationeferrilamina,finonfit aurum, ife* deprehendi. Fecit frequens aurirepetitio, locushic Plinii menda ne careret. Itafcriptum inveni in omnibus codicibus MSS«s pariter & excufis. Verura enimvero cmaculabitur, fi pro auro .purumlegas, ad hunc mo- dum : ferri latnma, â non fit purum, dsprehendi ilico. Hec ille. Sed menda potius ha:rcre vidcturin eo, Auri modo probmur. ubi Iegendum : Auro modo (id eft tantum) probatur, Nam fequentia hunc habent fenfum: fi aurum non fit ad manum, etiam ferti lamina probari pofle. h] Idem. Reflituatur, nanreftiiuat, ffribendum eft, quandoquidem adminium, nonad laminam refertur,
id eft, fi priftinum colorem rccipia:. iT Idern. |
|||||
|
*
|
|||||
|
D Å Á R C Ç É Ô Å C Ô V R Á L É Â. VII. I4J
niim colorem, fine vitio fe eflc: probabit. Sin aiitem permanferit nigro colore,
jfiwnificabit fe eflc vitiatum. Qux fuccurrere potuerunt mihi de minio, dixi. m Chryfocolla apportatur a Macedonia, foditurautemexhislocis, quifunt proximi xrariis metallis. Minium & Indicum pf] nominibusipfisimiicant, qui- bus in locis procreantur. C á ñ. ×.
De coloribm qui arte fiunt.
*
IlSfgiediar nunc ad ea, qux ex aliis generibus tn dationum temperaturis com-
mutata, recipiunt colorum proprietates. Et primum exponam de atramento. Cujusufusinoperibusmagnashabetneceflitates, ut fmtnotx, quemadmodum prsparentur certis rationibus artificiorum ad id temperaturx. Namque |V] «di- ficatur locus, uti laconicum, & expolitur marmore fubtiliter, & lxvigatur: antc idfkfornaculahabens in laconicum [£j nares-, &ejus[c] prxfurnium magna diligentiacomprimitur, ne flamma extra diffipetur: in fornace refina colloca- tur. Hanc autetn ignis poteftas urendo cogit emitteie per nares intxa laconi- cum [A~S fuliginem: qux circaparietem & camerx curvaturam adhxrefcit: inde colleftapartimcomponiturex gumrai fubado ad ufum [e] atramenti Jibrarii: 1/2 reliqua tcdtores, glutinum admifcentes, in parietibus utuntur. Siautemhx ' . copix non fuerinc paratx, ita ncceiTuatibus erit adminiftrandum, neexpc&a- tione mors res retineantur. IgJ Sarmenta aut txdx fchidix comburantur, cum
i] Idcra. Diofcorides lih. v. cap.*Liv. fcribit,ChryfocolIam laudatiffimam Armeniacam. Et Plin. Iib. xxxui.
cap. v. laiidaufTnMara tradit in Armenia, fecundam in Macedonia, largiflimam in Hiipania. Jt] Idem. MiniumMinioHifpanixfluvionomendedit, ficredimus Iuftino libro xuv. Scribit Plin. lib. 33.
cap. vn.nonferealiundeinvehi ad Romanos, quam ex Hifpania. Celeberrittium ex Sifaponenfi regiofle in Bxtica, miniario metallo veiligalibus Pop. Romano, nullius diligentiore cuftodia. Indicum idem autor cft ejuldem lib, cap. vi. ex.India apportari, inexploratx adhuc inventionis. Vcneti Endigo vocant. Noftri, quibus ingratus chirothecarum ett candor, eas, aaimi voluptatifque cauia, indico inficiuat & colorant, Indi appellantes. Cxruleus eft illi color, vcrum nigrior. Sed dc illo mox. ë] Philander. Diximus lib. v. laconicum efle locum veluti cameratam in hemifphxrium turriculam ia bal· Cap. x.
neis. Ad cjus formam jubet extrui; in quod ex adhxrence fortucula defcratur fumus refinx. b] Idem. Id efl: interiores fauccs, osinterius.
c] Idetn. Hocctiam Ioco pro exteriore ore fornaculx interpretor; quodubi inditxfuncSchidix, diligen-
tiflime occludcndum eft. d] Idem. Fuligoeft denfatusfumusparietibusinhxrcns. ' *
c] Idem. Prxter atramcDtum librarium, five fcriptorium, uti Cor.Celfus vocat. id e(t quo fcribitnus, dc<juo
Diofcorid. lib.v. cap.ult. tradit, triplex hic atramenci teftorii five piftoriiratioprxfcribicur Plin. lib.xxxv. cap. 6. hunc locum cil imitatus. Cum enimdixiflet, atraraentum nativum, aut faifuginis tnodo cmauare, aut terram ipfam fjilphurei coloris ad hoc probari: Fit , inquit, & fuligine pluribus modis , rclida vel picc cxuftis. propter quod officinas etiam xdificavere furaum cum emittentcs. Adultcratur fornacium balnea- rumquc fuiiginc, quo ad voluminafcribenda utuntur. Sunt & qui vini fa:cem exflccatam excoquant, affir- mcntque, fi ex bono vino fsxfucrit,indicifpeciera hocatraraentumprxbere. /] Idem. Fuliginem cam vocat Diofcorides lib. éí. æáãáñöߢÀá/ cic-æÀëÀù, id eft, piftoriam fiiligincm. Qiiod
ad glutinum attinet, quod Grxci modo ngThcui, modo izw^iHslhnui nominant, trad.it Ariftot. lib.rn. de Hiir. Animal. ex coriorum boura mucofolentorcj quod in iis plurimus fit, fieri. Plin.lib. xxrm. cap. x. fieri ait prxilantiifimum ex taurorum auribus & genitalibus, adulterari vero quibuiVis pellibus inveteratis, calceameDtis etiara decoftis. Ejusglutini, ficuti SarcocolUe fuus , eratin piituris & induftionibus ufus. Alia glutini traduntur genera, auri chiyfocolla, ferri argilla, xrcsrum maflarum cadmia, laminarum alu- mcn, xramentorum ftannum , ftanni argentum , marmoris & plurabi refina , plumbi a!bi album, nigri album oleo.Eft & quo lapidis marmotifve fragraenta cum reliquo corpore conjunguntur. lithocolla Grcccis dicitur. Conficitur ex ejuflem marmoris aut lapidis pulvcre cum tauri glutino. Cujus loco aliqui ovi albu- mcn , aiii piccm adjiciunt. Hinigrum tantum colorcm, illi adjectis pigmentis colores quofvis poflunt cmentin. Glutinurnautcni five collam nominaat autores, quo tcnaci nexu bxrent, qux alia ratione aptius jungi non poterant. g] Idem. Tollo diftin£i:ionem, & lego, tzdx Schidix, id eft, vcJuti fragmenta & veluti aiTula; & fecamenw ·
5 a^oris. de quaPlin. Jib. xvi. cap. x. In qua fignificacionc ufum monuimus lib. 11. cap. 1. Claui. S»u
mefiui 111 Solm.pag. 504. T&da communiseft pices, & pinus Sc omniura arborura ^éÜúößòïç. mt enim ar- „,°j!?/Pec,a'e n°men eft, fcd res pertincns ad omncs éðïôïö^»; arborcs, qux txdam habent, quam Gra:ci & i»iu vocant, qui nufquam bauc vocem ufurparun: pro cerco arboris gcnere. Vide rcliqua. f>] Idem.
|
||||
|
I44 Ì. V é ô ä. õ V é é Ñ ï l l é ï í é s
cum erant carbones, extinguantur. Deindeinmortariocumglutinoterantur.
Ita erit atramentum te&oribus non invenuftum. Nonminusfifarxviniarefa&a &coda in fornace fuerit, & ea contrita cumglutinoinopereinducetur,per- quam atramenti fuavcm efficiet colorem, &quoraagis ex meliore. vino para- bitur, non modo atramenti, fcd etiam [#] indici colorem dabit imitari.. C á í. XI.
De carulet temperationibm.
CI% r í l å é Ì temperationes {#] Alexandrias primum funt invents, poftea
item Veftorius Puteolis inftituit faciendum. Ratio autem ejtis, e quibus eft
|
|||||
|
h~\ Idem. Indicum pra^er id quod tanquatn fpuma in Indieis harundinibus nafcitur, cft & fpuma purpurej
innatans infeiforiis purpurariis cortiais. Optimum autem quod ca."ruleum eft, autoribus Diofcoridc Iib.v. cap. lvu. & Plin. lib. xxxv. cap. vi. Neutrum hodie invenirur : fed quod in officinis vaenit, quo pidlores •cxruleum nigrantem,faturumve, &, utdicunt , obfcurumcolorem,& ciun auripigmento viridem procti- rant, ex Ifatidefic. Hoc genus quomodo fiat, tradidit Ruellius^lib. n. de natura ftirpium , utfateamur, undeprofecerimus. lfatimfativam, qua: a Gallis teftimonio Csefaris V. dc belio Gallico , & Plin. lib. xxu. cap.i.cum glaftum diceretur, (i]jfifuppofiticiafitvox.inmeli8ribus enim eormn autorum manufcriptis li- bris non invenitur) nunc guefdum nonnullis, aliis paflellum vocatur, herbam etfi infignibus virorecaulicu- lis notatarn,fuccotameninficientcmca3ruIeo,trufatilibus molis premunt ut herbaceam faniem excludant, deindc exfuitam digerunt, & poft tinitos pannos, cscruleam illara innatantem ferventibus cortinis exem- ptam ficcant piftorum ufibus, Inditm vocames. Ha*c ille. Paftellum longe aliud efle quam Indicutn, vulgo jamnotifiimumeft, uti & e diverfis herbis colligkur : illud guadum vulgodicitur, Belgis 3©£gil/ fitquea lfatide:hoc,poftquam in Indiam navigari ca;ptum eft.didicimus longe ab Ifatidediverfs planta: fuccum coa- gulatum& ficcatum.efle , quod vulgo Indigo & Anil appellamus; quod prautantiifimumadferturex Ame- . rica; provincia Guatimala , & ex India cui jam Mogores dominantur. Ih defcriptione illius Imperii multa de herba & quomodo Indicumexilla fiatdiximus; plura quoqucin Notis ad Hiftoriam naturalera Brafiliar, qus nuper prodiit; ad qua curiofum Leftorcm mittimus; nam hsc parum aut nihil ad Archirefturam pro- priediftampertinent. Atramentum autetn quo fcribimus eo praftantius judicatur, fi in nigredine faturi quid csrulei aut purpurci referat ; qui eit proprius optimi Indici color. « . d\ Philandcr. Caruleum Gra:ci Cyanon mafculino & foemino genere, uti Galen. medicam. Sitnpl. lib. ix.
teftatur, vocant, .etiamli in reccntiorum Mcdicorum commentariis Lizurion invenitur. Arabes Lapidem Lazulidicunt, Avicenna Azulum, mei voceparuminflexaafurum. Meiues lib.dere Medica ð. fcribit, ctiam ilellatum vulgo dici, quod maculas quaflam aureas ilellarum modo radiantes habcat. Quod (i nuf- quam alibi vidiflem , pocerat annulus mihia Lucretia Borromea Patavinapuelladonatus perfuadere, cui collataVenusinvenuftafuerit. Nimirumin qua dolanda naturam myrotheciura omne exhaufifle credipar fit. quartam Charitem & Muiarum decimam dicas, aut unam potius tres Charites & Mufas novem. Repc- ritur ia njetalloriimfodinis per fe ortum,aut abradituri materiametallica.Meminerunt Diofcoridcs Iib. v. cap. 56. Galenuslib. mcmorato fimplic. p. TheaphraftooriJVMftfii!, Plinio eftarena: reenim vera,quilapis Lazttli vocatur, Sabuloni arenxve dura; eft fimilis. Cujufmodi vcro fit cligenda, docet Diofcorides, nempe, qua vehementer fit faturata colore ca;ruleo. Quomodo autem temperari debeat, hod loco Vitruvius. Ca:- rulei etiaiu nomine intelligi poffe gemmam, quam officina: Turcicam appellant, autor eft Hermolaus. U quamvis mihifiat verifimile, aufim tamen alFirmarc, cyanon efiegemmam epellucentium numcro, adeo- queSapphiro cfleflmilcm, ut utramque remgemmarii una Sapphiri voce nomineht. De quibus Theo- phraftus & poileumPlinius lib. xxxvn.cap. <>. Reddetur,iaqmt,perfecy/tncs, accommodatopaulo antejn- fliidi nomine, colore c&ruleo. & qua: fequuntur. Namcumproxiniocapicecxruleara jaipidem circa Ther- modoontem amnem effe tradcret, innuebat, id genus cyanon aut dici aut certe pofle vocari; quod tamM nomcn proprium erat pellucentis gemma;, Quo in locogravitererrant, quilapidem carruleum,& cyancam getnmam, pro eadem re accipinnt, cum ille ik metallica arena (five lapidem cum nonnullis appelles) non tranflucens, ha:c veropelluceat. Cxte.riim Ltfdovicus Vertotnanus Romanus Patritius fuaj navigat.lib.in. qui cft rcrum Pcrficarum,Eranon lapillura in Euphrate reperiri dicit, eumque efle.qui Turcica vulgo dica- tur. Scribam, quod fcntio. Cumduorumcolonim permiftis fuccis con(lans,Turcica qua;vocatur, gemnn ex csruleo laftca iit, addubitaripoteft num fit lafpidis ca ipecies, quam Plin. lib.xxxvn. cap. 8. niodoaeri- zufam, modo Boream a Graxis teftatur appellari / coelo matutino autumnali iimilem. Vidit hoc ante me, ied fupprcflo Plinii nomine, Agricola, qui fubterranea diligentiffime perfccutus eflr. Hlec ille. Vt degeffl- misfileam, dequibusdixiin Commcntariode Gcmmis & lapidibus : quod ad hunclociim Vicruviiiacit, legequxa Boetiofcriptafiint lib.11.de gemmis& lapidibus cap. 114. & aliquotfequentibus; ubiaccurate docet quomodo lapis Lazulipta;parecuradtindluram fivecoloremillum , quivulgoazurusappellacur, & quibus modis adukeretur. i] Idem. Caiiuleum enim Sc nafcitur&fit. InAlexandria /Egypti primum temperatum cft. Indedivilio
illa apud Theophraftum lib. -z&t ëßßáé, Kw»o; ¼ ø. cw%(pvi%, i j ï÷&áðò, àáð-ßî þ Á ºãýõúá. ÓêË»! j«? '/þ» tw-npvm, Ý Ktisrgii^., Hsc ille, Vide qua ad hunc locura Theophrafti annotayimus in coiDmcntario de Gemmis & lapidibus. c] Idcffl.
|
|||||
|
D Å Á R C Ç ! Ô Å C Ô V R Á L ú Â. VII.. JhfS
cft invcnta, fatishabetadmirationis. [c] Arena enim cum [d] nitrifloreconte*
rjturadeo fubtiliter, utefficiatur quemadmodum faiina, & JV] aeriCyprio IU miscraifis (ut fcobis) fa&oimmixtaconfpcrgitur, utconglomeretur. Deinde piU manibus veriando efficiuntur, & ita colligantur ut inarefcant. Ex aridse componunturinurceofittili, urceusinfornaceponitur, kaaes, &eaarena, ab ietiis vehementia confervefcendo cum coaruerint»inter fe dando, & accipiendo fudores, a proprictatibus difcedunt, fuiiquercbusperignisvehementiam con- fefta, cceruleo rediguntur colore. £fl Uftavero, quae fatis habet ufilitatis in operibus, tedoriis fic temperatur. Glebafilisbonicoquitur, ut fit in ignecan- dcns, ea autem aceto extinguitur, &efficiturpurpureocolore. C á ñ. XII.
îßðïéçïÜßifiat cemjfa} & arugo, & fandaracha.
DE ta") cerufla, aerugiiieque, quam noftri [b] acrucam vocant, non eft
alienum qucmadmodum comparetur dicercRhodii enim in doliis farmen- ta componentesacetumfuffundunt, & fuprafarmentaplumbeas maffas collo- cant: deinde dolia operculis obmrant, ne ipiramentumbbturata emittant. poft certum tempus aperientes inveniunt e maffis plumbeis ceruflam., Eadem ra- tionelamellas asreas collocantes, efficiunt Ð Ï aeruginem, quas jeruca appel- T latur.
c] Ca:rulei antiquitus triafuifle gcnerarefert Plin. lib. xxxm. cap. ult. Sc ante eum Theophraftus libro me-
morato: jEgyptiuiii, quod niaxime probamr; Scythicutn, quod cum teiitur in quatuor colores mutatur, candidiorcm nigrioremve, crailiorem fenuioremve ; & Cyprium, quod Scythico prsfertur. Scd id Scy- thico tribuit Plinius, quod de ca:ruIeo in univerfiim Theophraftusintellexit. Acceflerunt poftea Puteo- lanum & Hifpanienfe. Vide reliqua. Faflicii riunc multa: funt fpecies, quas in pidlura explicabimus. <f] Idem. Nitri florem intelligo, non Arabum baurachM eft, Aphronitrum, de quo Diofcorides lib.v. cap.^8.'
& Plin. lib. xxxi. cap. 10. fed favillattfnitri, id eft, quod eft in nitro leviffimum & candidilfimum, ut ßá fale favillam interpretarur Plin. Iib. xxxi. cap. 7. Ha:c illc. Cland. Sdmafius in Solin. pag. 1075». Spuma idem quod fios. Hinc quod Grxci vocant Üöîßíéôò*», Vitruvius nitti florem dixit; & falfi qili aliter expo- nunt;Lib. vii.Cap.n. &Lib. vm.cap. 3. Aqumutem (]>eciesciiqux cum habeett ntn fatis pellifcid/u ve- niu, jjiumauti flosnatatin fummo, cohre fimiltt vitri purpurei. Sic flosairis cft cjus veliicifpuma. Florcra argenti & fpumam eandem dixere riw kijupjvpm. Gloflx vecercs : ë <Ja:'f?<'f ©"> argentiâ/uma: Plinio quo- qtie Aijitfã/ñ©-. nrgenti Jpuma vocatur. Gra:ci 2fyipx Ü'íâ&· eam appellarunt. Ncopliytus: aiK&tyylpu, *ü?''%1<"*)â" é&×ßç» ffiu^fuits'· Lithargyrum illi vocarunc «ø^áë,êé^í, quia, ut Autor cft Diofcotidcs, Üñìßæß «s ra oipJwXjiei^i. Vide cxtera. e] Idcra. Id eil, delimats aeris Cyprii fcobi five ramento trita arena mixta afpcrgitur. Fuifle aucem pritnam
«ris inventioncm in Cypro autor eft Plin. lib. xxxmi. cap.i. aquoa:s AclioSpaftiano cuprttm , utihodie, vocatum, & a:rofa Cypros Verrio, atque cuprini clavi Palladiolibn. cap. 16. utiPlin.lib.xxin. cap. 3, vascupreum. Namidem CypriumproajreCyprio dixit lib. xxxvi. cap. 16. & pyxidem Cypriam lib. xx. cap. 15. l\xc jlle. Vide & Claiid. Sdmaftum in Solinurapag. io^ 4. Legic auteni hunc locumita ; (£ iri Cyprio mfcobUfallo; hoc eft,£ifto utfcobs. f] Idem. Vfta, ut fcribit Plin. lib. xxv. cap. vr. Cttfit reperta eB, incendio Vyr&ei, ceruffa in orciicremattt.
OptimaAfiatka, qu&purptirea-appeUatur. Fit tf cremato file marmorofo , & reflinilo aceto. Sineeaumbr£ nonfiunt. Qui locus adjuvat fcntentiam., qua pro luteis Silaceos cuneos intcrprecati fumus. Sil enim , quod ochram Grmcis cfle fupra diximus, ii combuftam in aceto rcftinxeris, e luteo purpureum fiet. Harc c /r ^'erum non v'deo , quomodo hic locus fententiam ipfius adjuvct j quinimo magis verifimile eft, Sil hiifle rubri coloris, cura reftindlurfi aceto purpureum colorein faciat. Claud. Salmafim. Ab ufta ufticius colorapud Ifidorum. fedaliterejim deducit. Flammei autem coloriseumdicit, hoc eft, purpurci. ë] Philandcr. Pfimmythium, id cftceruflanj, laudatiiTimum in Rhodo tradit Plin. Jib.xxxiv. cap. ult. foriCap.xti,
autem ramentis plumbi tcnuiffimis fuper Vis acetiafperrimiimpofitis , atque ita diftillantibus. Quodcx eo cccidit in ipfum acetum, arcfailura molitur, & cribratur, itcrumque acetomixto , in paftillosdividitur ,& m fole liccatur aftate. Vide reliqua apud Diofcoridcm lib. v. cap. mi. & Serapionem , qui omniuin dili- gentillimedcearefcripfitcap.cccLxviii. *] Idem. jErucafcribendum,aba;re, ut difFerat ab cruca infcfto.quod Grsci ^V^ app^l211'· Vermicula- HS enim, quam in makn^ Diofcorid. norninat, nihil cum ifta habet commune. Illa nafcitui, & fpontc fe contrahit in vermiculos, vel in eos fingicur: hxc rafilis tafltum & failitia. C r-m" ^'KrIS ^111"135 aut mairasindolio/uperfarmentaacetoafpcrriuioafpcifacotnpofueris, nt nulkm
ipiramentum.decimo die ubidolium aperueris, a;ruginem invenies, quam dicimus viride aeris, five verde-
Tw\ ^ * kminis aireis fupraacetum fufpenlis in cadis, ne attingant, poft totidcm dics ralis. Aliidelimatam
ßúÐú icobcm accto fpargunt, vcrfancquc fpathis fepius die, doncc abfmnatur. Eandem fcobem alii in morta-
|
||||
|
146 Ì. Vitruvii Folliohps
latur. Ceruflaverocuminfornacecoquitur,mutato colore adigtiis incendium,
efficitur [d] Sandaracha. Idautemincendiofaftoexcafudidicerunthomines, & ca tnuko meliorcm ufum praeftat, quam qus de metallis per fe nata foditur. Cap. XIII.
Qupmodo fiat ofirum, colorum omnium faffitiorum
excellentiffimum.
INcipiam nuticdeoftrodicere, quod & cariffimam, & excellentiifimam ha-
bet, praeter hos colores, afpeftus fuavitatem. Id autem excipitur ex [Y] con- chylio marino, e quo pnrpurainficitur, cujus non minores funt quam caetera- rum naturse rerum confideraritibus admirationes, quod habctnon inomnibus locis, quibus nafcitur, unius generis colorem, fed folis curfu naturaliter rera- „peratur.
riis sreis ex aceto terunt. Reliquos modos, quibusfic a:rugo, fcribunt Diofcorid. lib.v. cap. 45. & Plin. \h.
xxxiv. cap. 11. Eft & foflilis a;ruo-oå÷ ajrariis lapidibus abrafa, altera per canicula: ardores ex fpecu quodam diftillat& colligitur. Tertiama fimilitudine vermium fcoleciam vocant. Vide ne cutn Guidone Cauliacio a;ruginem florem a;ris dicas. Eft <2t6®< %xXz.S res diverfa, ex Diofcoride & cjeteris, grana fcilicet parva qm.' dam, a panibus a:risprolilientiacum affufaaqua refrigeratur. Chalcanthum aucem , quod Latini atramen- tum futorium appelhnt, recentiores vitriolum, duplici differentiareperitur, eft enim nativum, quod coppa. rofam vocant, eft& faftitium. éß] ldem. Sandaracha eft duplex , foflitia colore Cinnabaris, qiiam diximus id:eflc , quod a vulgo arfenicum rubrum vocarur, & faclitia, ceruiTainfornace cremata. Diofcorideslib. v. cap. 53. & Galenuslib. ix. fim- pliciuin, ajunt iandycem appellari. Aetius lib. 11. cap.55. Syricum etiam dicit vocari. iEgineta lib íð. Sy- ricura, Sericumve, licuti legit Hermolaus. Á quo puto nominatum Sericinum unguentum a Mefue in An- tidotis , etiamfi non poftrema: nota: medicis a ferico vellere diftum & exiftimatum, & fcriptis mandatum fit. Meimfententiam adjuvat, quod pracedente capite, deunguento, quod ceruHa vocatur, verba fecait. Eaautemeft Serapionis minium&fereofFicinarum.nativufflenimhaud temerc invenias, fed quod plumbo &ceiufiafa£hun lit. Plin.lib. xxxv.cap. 7. fieri fandycem vult Ý ceruffa, a:qua portioncrubricaadmifta, Syricum vero Sinopide & Sandyccmixtis. Hoc fublini aurum & cap. 7. lib. xxxm. dixerat, quanquam pervcrfe pro-Syrico Scyrico ad hanc diem fcriptum cft. Csterum Plinius Sandycem, in illo Bucolico Vir- gilii verfu, Spontefua Sandyxpafcentes vefliet agnos, pro herba interpretatus eft, quem fecutus eft Servius. Ego femperpro colore iiiterpretatusfum, & niii fallor, melius, &c. Vide Salmafmm 111 Vopifcum pag.jij. & plenius in Solinum, pag. 1155. ubidocet, Sandycem Armeniacam Strabonis, & tcrram Armcniacam Ga- leni quod ad colorein ealdem pofle videri, licet hiec luteum, illa rubrum prsferat: quia u%g0» & ^rvpfo», lu- teum & rubrutn colores funt affines& qui fa:pe confunduntur. Vbi & fcribit; Sandaracha facie rubra, fcJ lutco colore tingit. YndeSandaricinumproiuteo. Non tamen eadem cum Arraenia terra. Eadem potius fuerit cum Arfcnico rubro. Cap.xm. ë] Philander. Conchylium ut interpreter fimpliciter diftum pro purpurapifce , facit quod iequitur ; Àø)
purpura , t$c. rurfum cum dicit, oftrum e conchylio marino excipi. Tum nefcio quid fcrupuli fubowur. Nam conchylium, oftrum & muricem idem effe plerique omnes fatentur. Diftingui vero a purpura non ibit inficias, quilegerit Plin. Iib. ix. cap. $6. Vitruvius quadruplici coloris difFerentia effe , proregiomim, unde excipitur,varietate,hic fcribit.Plinius autcmdiflo cap. Concliylii dicit colorem auflerum inglaucofy irafcenti jimilemmari.Jit lib. xxi. cap. 8. Conchylii colorem unum intelligi in heliotropio, alium in raahi ad purpuram indinantem ,.alium in viola ferocina vegetiffimum. Nos itaque conchylium hic pro purpura, & oftrurupropurpursfanieaccipirous, ut muricem apud Virgil. Eclog. iv. & oftrutn Georg. 111. Sc£- neid. iv. Venetiis quando agcbamus, cum ftella pifce attulit purpuras aliquot Philipp. Strozzius Florenti- nus. Solebat cnim vir ille bene doQus non raro invifere Mxcenatem meum , tum regium Legatum, diffe- rendicauiadererumnatura, potiiTimumpifcium. Exillis, inquaiw, contufispurpurisexcepimusfaiiieffl violaccara gratiifimam. Porro autem , ut nihil relinquam > quod poffit ftudiofos adjuvare, illud pra;ter- eundum non eft, aCiceroneAcadem.lv. dici roare purpurcum. quopoftea uilis eft Virgil. Gcorg. iv. non in hoctantum Ciceronisimitator^ a Propeniolib. i.adGallum, purpureum papaver ;-quod Catullas in Epithalamio Iuliae & Manlii luteum dicit: & qua:aliquanto funt remotiora a Virgi]. 1. Georgic. purpu- reum capiilura Nifi : quod imitatus Tibullus Eleg. iv. lib. 1. vocat purpureamNifi comam : ab eodcm Aeneid. 1. purpureum lumen juventa:; & Aeneid. vi. lumine veftire purpureo: ab Horat. id princip"3 &2~ tim iib. iv. carmin. purpureos olores ; ab Albinovano apad Thyleimm purpuream nivem. Eftautem,ui nos poftea reperimus, ex Elegia, quai nunc incerto autorc legitur de motte A4igufti. Sed purpureuffl (quod de pofterioribus & fimilibus diitumVoIumus) auftoribus Porphyrione & Acroue apud Poecas accipiwrpro pulcliro, id eft, ut imerpretor, cuiiaeftnaturalispulchritudci, cui fincerus candor. Addam &I10C, qu™ haud temere nifi apudServium in vm. /Eneid. reperias, purpuram lingua Gallica diflam fuifle Virg*,aa°c illud, Virgatis lucent fagulU. De purpurarum gcncribus legc Athena;um lib. in. Ma:c ille. Vide R.ondelct· & AJdtovandura. Nec non Fab. Columnam. f] Idcm·
|
|||||
|
■I
|
|||||
|
deArchitectVra Lib. VII. I47
pcratur. Itaque quod legitur Ponto & Gallia, quod hae regiones funt proximje
ad Septentrionem, eft atrum: progredientibus inter Septentrionem & Occi- dentem, invenicur lividum. Quod autem legitur ad /Equino&ialem Orientem & Occidentem, invenitur violaceo colorc. Qupd vero Meridianis regionibus excipitur, rubraprocreaturpoteftate, &ideo hocrubrumRhodoetiaminfula creatur. csteriique ejufmodi regionibus, quas proximae fuut ibJis curfui. Ea conchylia cumfuntle&a, ferramentis circa fcinduntur, equibusplagis[£]pui> purea fanies, uti lacryma profluens, excufla in mortariii terendo comparatur, & quod ex [c] concharum marinaram teftis eximitur, ideo oftrum eft vocitatum. Id autem propter falfuginem cito Rt iiticulofum, nifi mcl habeat circumfijiiira. C Á p. XIV.
De purpureis coloribiM. Fluntetiam Ì purpurei coloresinfe&acretan£jrubiaeradice>& [c] hyigi-
no: non minus & ex floribus alii colores. Itaque tin&ores cum volunc Ô æ fil
R Idem. Conchyliorum, id eft, purpuramm cruore, nigrantisro&colorefublucente, utunturpartimtin-
gentium ofTicina;, partim piitores.colore excellentiflirao & fuaviflimo. Quomodo ad lanas apparari debeat docent Plin. lib.x. cap.jS.&Polluxlib.t. c.4. Verum, utreftemonuit Senecanatur. qua;ft. lib. r. c.z, Pur- pura eodem conchylio non in unum modum exit. Intcreft quantum macerata fit;craflms medicamentutn aa aquatius traxcrit, fapius merfa fit an excofta, an femcl tin&a. In eam lufit Cafllodorus lib. 1. Var. in Epift. ad Theonem. Pidlores vero purpureo utuntur cruore trito in mortario.ficuti indicat Vitruv., aut crcta ar- gentaria in eum liquorem ferventi aheno addita,& inebriata; bibit cnirn eum colorem celerius lanis: purpu- rifllira vocat Plin. Iib. xxxv. c. &. Argentaria autem creta nirorem argentcum reddit codem auftorc difti lib.cap. 17. meminic &lib. xvi. cap. 8. Vopifcusin D. Aureliano purpurei pallii memirjit, quod Perfarum Rex ab Indis interioribus acceptum Aureliano dederat. ad id cum matrona; & ipfe Aurelianus fiias purpu- ras jungerent, cineris ipecie decolorari videbantur, divini comparatione fulgoris. Talera purpuram fandy- cera Indicam facere, & curetur, idem tradit dici, memoratumque pallium eo purpura? genere, quod poftes jicc ulla gens derulit, nec Romaims orbis vidic, in templo Iovis Opt. Max. fiiiffe. £t bj.irt.im genus fnifle purpurx.conjici poteft, quod Eutropius fcribat Neronem blatteis funibus pifcacuffl, qucm Suetonius purpn- reisfeciffetrad.it. Hxc ille. Cland. Sdmtifiui in Vopiicum pag. 395. Blattam, ut notum eft, recentiores dixerunt, quam vetuftiores purpuram. SlntU velBlatte£ proprie bulli luti ex itineriBtu, ut ex Fefto icribit Paulus. Sic etiartj vocarunt bullas fanguinis concreti: unde ia Gloflis: Blattea, $ñâìæ&·áéì&É®*: hiac blatteum, lioc eft, fanguineuui.pro purpureo : nam fanguineum colorem & purpureum camdem cffc voJue- runt. Serviuslib. 111. fed quoniam fumptaofum erat £5" crndele viiHmns velhomines interficere, fanguinei colork cccpta esl vejlis mortuis injici, ut & iffe tefiaturvi. Mneid. Pttrpureafque Japer vefles, velamina not».
Vbi manifefte fanguineum & purpureum eundem facit. Plinius de Tytio Colorc: Zam ei fumma, colorfa». guinis concreti, nigricans afyeftu, idemque fufyeftu refulgens. Vnde $» Hometo purpuretu dhitur fanguit. Hoc gcnus purpura: blattam vocarunt, qua: vox, ut dixi, concretumfanguinem ffgnificat, & fimilitndine Iutea; blattK. Adde quod faniem purpura;, fauguinem&cruoremetiamappellarunt. Cafliodorus: Scilicet ne fanguis iile nobilis aliquid ipiraret horroris. Alibi; nigredinem fangiiineam,^ &umorem/*ngni»eumappdlat. Optima: Gloffa;: Mxttella, 'friftS©·' áß^º&· ô Ç$1÷»ëß#». nam blattam, bJatteam & blatellam pro codcm dicebant. r] Idera. Non igitur ab oilreis pifcibus, quod exiitimavit Landinus vir alioqui doftus, fed 5«ra ßë5?*ê8, id eft, tefta: quod ex conchyjiis five purpuris legatur teftis tefta pifcibus. Quanquam purpuram oftrearum quan- datn effe fpecieta annotatum cft. Nara 'ifpeut genus efle ad omnia teftacea, 'ispsx autcm fine Diplitongo ipc- , ciemex Ariftotele admonuit Galcnus lib. Sirrjpl. Medic.xi. Athenajuscertelib. m. per«Diphthongum
vetcres proferre folitos affirmat, nec aliter apud Cratinum & Epicharmum fcriptura reperiri j Piatonera vero ia Pha;drodixiffe correpta, per é fcilicct. Ego in extreina Tima;i pagina idinceni. Vitiofiim Athena;i codicem habuit Hermolaus. Archilochum enim pro fcriptore laudat, cum fint º^÷ëÌÀ Cratini opus; ita cnimlegitur, KgjtOTt^ij>^iA»^i;5. Alioquin ignorare nonpoterat Cratinum icripi?freArchilochos,quos paulo ante eodem verfu legerat citatos; ne Iaudem 1 v. & ix. libros, ßá quibus id opus nominatur. Hxc ille. Oftrea dicuntur concha; bivalves in genere, & particulare earum genus, vulgo notiffimurD; fcd ha? nihil ad purpuras, qus non funt bivalves, ied conchylia peculiari nomine. VtraqueautemGrajcii^a^s/kf^sap- pellant. Quare reacfupra>Jn5'«s?ii«V.8oftrumdiaumaircruit. *] Philaader. Plin. lib. xxxy. cap. 6. laudari ait Puteolanum purpunlHim potius, quarn Tyrium, aut Getuli- Cap.xiv· cum, vel Laconicum. caufamefle quodhyfgino maxiraeinficeretur, rubiamque cogcretur forbere.
*J Idem. Rubiam Diofcorid. lib. nr. cap. rj7< Erythrodanon vocat, alii ereutliodanon. Radix cftrubra, quatingunturlana;, pelkfque perficiuntur, unde vulgo dicitur Rubea tinciorum. Earadice pueri Libcra- libustingebarDUsova,^a^«/am vocantcs. LegcPlin.l.xix.cap. j.&lib. xxxiv. cap.n. JJ Idem. Hyfgiamu id cfle, quod vaccinium & hyacinthiun, exiftimat Hermolaus." Cui, ut fubfcribam, facit quod
|
||||
|
é48 Ì. VitruviiPollionis
fil [Ë] Atticum imitari, [>] violam aridam conjicientes in vas cum aqua confer-
vefcere faciunt ad ignem: deinde cum eft temperatum, conjiciuntin linteum, & inde manibus exprimentes, recipiunt in mortariura aquam ex violis coloratatn, &ex ea erctriam infundentes , & eam terentes, efficiunt filis Attici colorem. Eadera ratione vaccinium temperantes, & lac mifcentes, purpuram faciunt ele- ganrem. Item qui non poflunt chryfocolla propter caritatem uti, herba, qux [/] luteura appellatur, ca:ruleuminiiciunt, & utuntur vindiflfimo colore. Haec autem
|
||||||
|
quod mox fequitur, Eadem ratione vaccinium tctnperantes, & lac mifcentes, purpuram faciunt elegantem.
Sed& qui fcripiit opus Pandeit. rncdic. Matth. Sylvaticum , videofuific iaca fententia, cumde vaccinio tradic. Qnid fenferic Plinius judicari non poteft , ettamli hyfgini memineritlib. xxi. cap. %6. &lib.u. cap. 4t. Nondum vero tanta: apud mc eft autoritatis Nicandri Theriacon Scholiaftes, utin ejus fentcntiam pedibus eam, qui dicat flavi efle coloris, id eft, {ja*V-nl÷òþì&ºé, a quo »í^«ïâ«ö? ôá ·þð> áàô£âßæ&ñâñ÷,. Quod autem ad vaccinium & kyacinthum attinec , Iohannes Ruellius eadera putat , aftipulatus Scrvio. Nic. Leonicenus crcdidit vaccinium effeliguftri acinos, ideft,ejus arboris, quam noftri Troefnam vulgo dicunt.appellavit enim Virgilius vactinia mgra. quod forcaffe fpeiUas Columella lib. x. quieftdeculta Hortorum carmine fcriptus, dixit: ~ —— (ff nigro permifla liguflro
Ealfama cum Cafia neilens. —— Nifi fcripferit niveo. fuit enim facilis a vocenigro in nivcodeflexus. Volaterranusin Virgilio nonvaccink fedlacinia pro liguftri acinis legit. Alioquin vaccinia prima inflexione Plinio eft arborlib.xvi. cap.18, Franc. MaiTarius agreftia efle moramavult. Cujuscredo fententiam fequutum Fuchfium, cum ait Virgi- lium unius littera: nnmutatione vacinia vocaffe, qua: Grsci/3i!TOti&/3ct2n«dicunt ,ideft, rubifeu fentis hurailis mora. Etrevera Galenus â÷-mx lib. n.de Aliraent. faculcat. tradit appcllari, & lib. vn. Compoiit. pharmacor. «5 "V*!· Dccis intellexit Plin. lib. xv. cap. 14. Romt, inquit, nafiuntur tf in rubli, multum differente cttllo. Sed emaculandus inolitus error & ob id receprus, & pro Roma: mora fcribendiim c&.Claui Salmafius prohyfgino kgit hyfgi. nam hyfginum pro colore fumitur ut coccinum. Vide pleniusin Lexico, d] Philander. Pro fit Sil Atticum fcribeadum. Id trium generum efle optimiim, autor eft Plinius lib.xxxm.
cap.ii. e] Idem. Plinius memorati lib. cap. ult. non filis, fed cxrulei eam fraudem effe videtur fenfilTe. Fraia (in·
quit de ca:ruleo loquens) viola arida decotta in aqua , fuccofer linteum exprefloin cret&m Eretriam. Admo· nendi fuut qui ha:c legunt, violam iutelligi eam oportere qua: nigra five purpurea dicitur, aut etiam limpli- citer viola, uti a Grajcis Ú». Mei violam Martiam & Quadragefimalem appellant. Mirura autem vidcii non dcbec nigram dici , cum Leucoia nigra pro purpureis dictafintab Hippocratc. Ha:cille. Quibm hoc taatum addo; Violam illam etiam recentcm, in aqua maccratam & tantum tepefaftatn, ita ut caveatur ne nimis propc igni acccdat, (alias enira fcrvcfaifta ftatim colorem amittit) aquam eleganciifimo colorc c<e- ruleo & fubpurpureo tingcre ; cujus ad hanc fraudem ufus eiTc poffit. f] Claud. Salraaiius in Sohnum pap. 154. Qus lutum appellatur. Lutum autcm & Ifatls diverfa; funt herbi;
ha:c caerulco colore inficic, illa luteo. SedaudiamusintereaPhilandrumad hunclocum:& correftionesin- termifcearaus. De Chryfocolla nativa, luteavocata, diximus. Eam menticur caeruleum herba lutcainfc- ftum , fiveipfaherba ca:ruleo fubtrica, ut docet Plin. lib. xxxin. cap. v. {fedquomodopateB Chryficohm mcntiri hic mixth, qus. ■viridem colorem facit, â Chryfocolla ipfa efl Itttea é aat quidopus bac fiaude?) Infc- ftiva difta , ut hoc loco teftatur Vitruvius ; ncque enim de herba loquitur, quod exiftimavit Hermolans. Sed qus herba cffet, quam Plinius luteam, Viiruvius lutum appellat, & ktum, ut puto, Virfil. EcloM. Croteo mutabit -velleraluto; qua:fitum eft. Nos apud Diofcorid. lib. n. legimus, Iuteam hcrbam Romanis efle, quam Grxci Ifatim dicunt, (i modo fatis etnendati funt codiccs. (Salmafim loco fupra di£lo. Diolco- rides: 'i<m!h'„ ãâ»ö£ò%îùíôá\. Addititia Diofcotidis a Romanis f&mv vocari fcribunt. Scribendum fonaffc ÷éôîïí, & falluntur qui ëú&í corrigunt. Similicer emendandus Apulejus. Graci, inquit, Ifattm FrophM Apifion, Latirit alutam appeUavere.Aa legendum vitrum ! Scriptum erat ultrnm, inde ultum & alutatn cor- rupta. In alia tamenfumfententia, quia vetuftiflimus hbetalntam retinct, & magis ad hanc fcripturamai- cedit Ieftio additamentorum Diofcoridis ñS^»,quam potius exApulejo cenfeo corrrigendam in «Af&F.Vidc rationes illius.j De Ifati tum dixi cum de Indico fcribcrem fupra cap. x. Certe facile pedibus eo in fcnten- tiamRucllii, quiluteamguadumdiftum putat herbam infeitoriis cortinis notam tingendis luteocolote pannis. Quam etiam Ifatidi fuperinducunt infcftores conciliando virore, noflratefque virguncula: lixivio | macerant, ut capillumflavumfaciant. (Multumabcftivero. nam GuadutnSc Varaotiacademfunt: qua:* paftcl|umdicitur, de quo fupra. j Vt mihi non parum halucinatus videatur Leonlcenus in lib. de Plinii erro- ribus, qui eam hcrbam Lylimachiam putat: cujus fententiam non fatis fcio cur fit fecutus, pra:terito tanicn autore, Rucllius, ac non potius qua: in Ifatide tradiderat, memor probarit, cum manifeftiflimum fit, LyC- machiammultumabinfeftoriaillaherba, quam, ut dixi, mei guadum, Ferrarienies Corneolam , Hettufo partim Ceretam, partim Sragliam, Romani Herbam Rojfam vocant, diverfam. (Claud. Salmafiui: H*£ Corncola Ferraricnliura & Herba roffa Romanor. eft, quam Rubiam dicebant Romani. Videejus dcfcri- ,, ptionem apud Diofcorid. nam corneolam vel ceretam vocant,quod folia ftellatira decuflata habeat.Diofco-
rides lib.m. cap. 109. Plin. lib. xxii.cap.i. Simile pUntagini gaafium (non glaftum) in GaUia-vocntuf' qua Britannorum cohjuges nurufquelotocorpore obliu,quibufdam infacris,(i nudt, incedunt. Vocatur hodie' queguefdum.) Nequeargumento effedcbuerat, quod Plin.cap.ult.lib. xxvi. prodac, Lyfimachiam ca- pillum flavum facere, quodquc i Diofcoride traderetur, Lytron alio nomine appellari, voce non admoJuni abhor-
|
||||||
|
ueArchitectvra L é â. VII. 149
autem infeftiva appellantur. Itetn propter inopiam coloris [^] indici, crctam
\k~\ Selinufiam, aut [/'] annulariam, vitrumque, quodGraeci \k~\ ýáëïé/appellant, inficientes, imitationem faciunt indici coloris. Quibus rationibus &rebusad difpofitionem fkmitatis, quibu fque decoras oporteat fieri pifturas, item quas ha- beant omncs colores in fe ppteftatcs, ut mihi fuccurrere potuit, in hoc libro per- fcripfi. Itaque omnes sedificationum perfe&iones, quam habere debeant oppor- tunitatem, ratiocinationibus feptem voluminibus funt finitae. In fequentiautem de aqua, fi quibus locis non fuerit, quemadmoduminveniatur, & qua ratione ducatur, quibus rebus, fi eritfalubris & idonea, probetur, explicabo. |
||||||||||
|
abhorrente a luteum & lutca , ufurpatisaVitruvioac Plinio vocibut, & Iubrico lapfu; aut contra in illo
alterutrum pro Lytron potuiflc fcriptum fuifle, tam multis adverfantibus. Vtcunque res habec, nccefle cfl: luteam colore tingere luteo, alioquia numquam ciim cairuleo Chryfocollam eflct mentitura. g] Idem. Hoc&Plin. lib. xxxv. cap. 6.
h] Idem. Ea laftea eft autore Plin. lib. xxxv. cap. 16. Maxirae laudariait Diofcorid. lib. v. cap. 54. eam quas
vehementer refplendet, candidam, fmbilem, & aqua dilui celerrimam. i] Idem. Annulare fcribit Plin. didt. lib. cap. 6. candidum efle, quorouliebres piftura: illuminantur. fieriex
creta, admixtis vitreis gemrais ex vulgi annulis, unde & annulare dicatur. Id exiftimo intelligi, ex quo pofle imitari Indicum ait Vitruvius.. i] Claud. Salmafius. Quod GrxcVimTit dicunt. itaV. C.Pal. &nicro,qiiod Grsci'irafe dicunt, inficicntes.
inS0lia.pag.155· |
||||||||||
|
\ .
|
||||||||||
|
Ô 3
|
||||||||||
|
M.VJ-
|
||||||||||
|
15è
|
||||||
|
Ì. VlTRUVII PoLLIONIS
|
||||||
|
º) Å
ARCHITECTVRA
LIBER OCTAVVS.
Ñ R ¢ F Á Ô É Ï.
1Å fiptem fapientibm Thales CMilefius omnium rerum principium
|Ca] icfuam eitprofejfits, Heraclitm ignem, £b] LMagorum fa-
r cerdotes aqttam & ignem, Earipides auditor ^yinaxagora, quem
\philofophum x^dthenienfes fcenicum appelUverunt, aera & ter-
Iram, eamque ex ceeleHium imbrittm comeptionibm wfeminatam,
jfcetus gentium, & omnium animalium in mundo procreavijfcj:
&qu& exeaefferitprognatA,cumdijjolverentttr,tempommnecejfttate coaffa, in ett-
demredire: qitttquede aere nafierentur item in cceliregiones reverii, neque interi-
tiones recipere ,fed dijfolutione mtttata, in eandem recidere, in qua antefuerant, pro·
pnetatem. Pythagoras vero, Empedocles, Epkharmus, aliique Phyfici & PhUofophi,
h<ec principit quatuor effe propofuerunt', aerem, ignem, aquam, terram, eorumque
inter fe coh<erentes naturati figuratione ex generum diftnminibm ejfuere qualitates.
\_sinimadvertimus vero nonfolum nafcentinex his efjs procreata, fid etiam res o.
mnes non difine eorum poteTfate, neque crefcere, nec [c] tueri. Namque corpon
fine Jpiritu redundanti, non pojfunt haberevitam, nifi aer influens cum incremento
fecerit mBtts &rem'$ionescontincnter. Cdorisveroânon fuerit in corporejufia
comparatio, non eritjpiritus animdis, neque ereliiofirma^cibi^ vires non poterunt hn-
bere concoffionis temperaturam. Itemâ nonterreUricibomembracorporkalantur,
def,cientur,&itA ë terreniprincipii mixtione erunt deferta. ^sinimdtx vero,fi
fuerint finehumorL·potettate exanguinata &exu6i<t &prmcipiortim liqttore, inten-
refient,
e] Philander. Milefio Thaleti vifum eftutium aqua: elementura, id eft, omnium ierum principiiim. Quodi
Sencca natural. quaeft. lib. m. cap. xni.craditur; &iPlutarcholib. de Placit. Philofoph. i.cap. ui. Vn<k petendade princip. reliqua. Ab Ariftot. itcm lib. n. Metaphyf. atque Probo Eclog. Virgilii vi. l·] Idcm. Magi apud Perfas, ut pra:ter alios tradit Suidas, crant Philofophi & Ö< ëâ'9é«, quorum princeps Zo-
roaftres. Gra;ci cjufmodi homines vocabant Philofoplios, Latini Sapientes, /Egypcii Prophetas, Affyrii Chaldajos, Indi Gymnofophiitas, GalliDruidas. \ e] Idem. Tueorpaifiveufurpavit.quemadmDduminvbounantiquaexHifpaniainfcriptione,radxx.a Dianio
oppido lapidem, in aidicula mira; magnitudinis lapidibus ftrnfta, litteris bicubicalibus fculpta, cujus mihi fe- cit copiam Thom. Cadamuftus Laudcnfis, Pauli III. Ponc. Max. Mcdicus, fcd autorc Iacobo Corneliano, juvene, ingenio, dodlrina, & morum elcgantia infigni, coque noraine mihi charilTimo, ipfam hic appofui: PALLADI VICTRICI
SACRVM.
HlC HOSTIVM RELIQVIAS PROFLIGAVIT CATO, VBI ET SACELLVM MIRO
ARTIFICIO STRVCTVM ET ^EREAM PALLADIS EFFIGIEM RELIQVIT.
PAREANT ERGO ET NOSCANT OMNES, SENATVS ET POPVLI ROMANI
IMPERIVM ET DEORVM NVMINE ET MILITVM FORTITVDINE
ET TVERI ET REGI.
d] Idcra.
|
||||||
|
Ñ R JE Â Á Ô ÉÏ. 151
refcent. Ighur divina mens, qu& proprie neceffaria eflent' gmtibus, non confiituit
JfficilU &cara, utifunt tnargarit<e, aurum, argentum, c&teraque, qua nec cor- pus nec natura aefiderat: fedfine qaibus mortdmm vita non poicSt efle tuta, tffu~ ditad mtinum parata peromnemrnundum. Itaque exhis â qutdforte defit in cor* pore (pirittts, ad reflituendum aer afignatui idpr&flat. xjdpparattu autem adauxi- Ua caloris, folkimpetus, & ignis,mventus, tutiorem efftcit vit<tm: item terrenm {ruBns efiarum pr^fians copias, fupervacuis defiderationibus alit & nutrit animalU pafcendo continenter. [d] Crfqw vero non- folumpotus ,fed úçâçýá* ufui pr&bmdo neceftttates gratas (quodeftgratuita) praflattitilitntes. Exeo etiamquifacerdoiia qerunt mortbtts zjEgjftiorum, oflendunt omncs res e Uquoris potefiate confifierz^ '. rclltaquecum hydriam tegunt, qu£ adtemplufit ademque cafia religiQne refertur, tttnc interra procumbentes manibui adccdum fublatu, iwventiowbus gratias agunt divint benigmtatis. |
||||||
|
C Á Ñ. h . ^
De aqUA in^ventionibm.i
U u ergo 5c aPhyficis, & aPhilofophis, & ab iacerdotibus
judicetur, ex poteftate aqux omnes res conftare. putavi, quo* niam in priorjbus feptenivoluminibus ration.es jedificioram funt expofitaj, in ho,c oportere de ioventionibus aquae. quaf- que habeat in locprum proprietatibus virtutes, quibuiquera· tionibus ducatur, & qqetmdmodum item ea probetur, fctx* : berc. Bft enim roaxime neceflaria, & ad vitam. & ad dele&a- ■ tiones. & adufumquotidianum. Ea autemfaciliorerit, fi fontes erunt aperti» & fluentes. Sin autem non profluent, \jQ quxrenda iub terra fiint capka, & col- ligenda: qiKeficeruntexperiunda, uti procumbatut in ££3 dentes, antequam fol exortus fuerit, inlocisquibuseritqusrendum, & in terra mento collocato & fulfto, proipiiiantur cx regiones, Sic enim nojti errabit excelfius quam opoiv teac ..
¼ Idem. Dc aqusc prsftantia & utilitatibns traiiit Pliq, lib. xxxi. cap. i. DifTcrentia; ha: creduntur, putcales,
fontanales, flueutes, ftagnantes, &t collefticia:. Pluvialium qua:dam nubium attritu, fylgctris, tonitribufquc exprimuntur , quas àòñ÷ôðÞáßScPfo/ltaioxvocam: quEdamfulminibus cxcutiuntur , quas ÷ßîááé/éáß dixc- runt. Fontium aquas falubriratem Kgris corporibus aiferre, auftpr cft apud Frontioum C- Amaraaus Apollinaris.' · «] Idem. Idca;remoniarumgenusfacilcadducorutcredamad Aegyptios inveilum, poftquam de Deorum
.praftantiaintergemeseft certatum., Nam , ut fcriptum eft apud Suidam , cnm Chaldxi/gncm Jiaberent Deum, circuttifercntcs, quodomniapervinceret, unumDeumexiilitnarivolebant.cajterarumenimgentium Dii. quia xre, argcnto,ligno, Japide & ejufijiodi aliqua matfria conftarent, cos ajebant igne conilimi. ld cum ad Canopi iacerdotem allatum eflet, ut erat ingenio ad aftutiara compofito, hydriaT pertufx aqua pkna: fora- mma obduxic, & totam variis pinxit coloribus , & fimulacro , (quod gubernatoris Menelai efle fcrcbatur) pnqs abfciflo capite, aptavit. Non ita multo pofl: tcmpore cum Chalda:; veiiiiTcnt, ignemquelimulacro ad- moyiiTent, fafturi ipfi pcriculum, num pofleht & Aegyptiorum Deumfuperare , liquata cera fenfimcfBuens rimis aquaignem extinxit, ut Aegyptiorqro Canopus fac,erdptis aftutia Chaldarorum Dei viftpr cpiperit ab aluscoli. Rcfertur& i Rufino Ecclcf. Hift. Iib. n. cap. p6. Eam, nifi fallor, hydriam graphice cxpreffie Apulejus lib. ult. de Afino aurco; Vmul/t, inquit ,faberrimecavitta, fundo quamrotundo, miris extrmfecus jimulacrij effigiata; e';m orificmmnonaltiufculelevatum, in citnalcm porrettum, longo rimiAoprominebnt. Ex ahaparte vero multum recedens, fpatiofa Matatione adb&rcbatanfa, qunm (ontorto nodtilo fnpcrfedebat afyis Jquame& cervicis ftriilotumore fublimu. *] Philander. Caput aqine eft, undc nafcitur, autore Vlpiano Pande£t. lib. xliii. de aqua quotidiana c^6. i.
& a;ftiva. ■ i Idem., Quat hic traduntur in quKrwida aquarum fcaturiginc cffe aqmJegihns^njinadv.ertcnda, uniyerfa Pli-
nius tranftulit 111 cap. j.Iib.xxxi. Palladius autemhunc Iocumicaexpre.flit Jib. IX. cap. vni. ^me prtut» Ih á'í 1u'but aqna qiurenda e0, iqualiter pronpts mentp ad terram deprejfojaceus in tcrra, orienHm '»· >*e ß. f' Ï'·"' øéïÀïáé crifyum fubtili nebula aeremfurgere videbit, & velntroremfyttrgercfignojdiytp vM-
"*Jtirpn aut arborii netabi}. Namconfiat,ficciikcii,ul>ibii(fiet,aquitmlaterij, (]Idcm·
|
||||||
|
15* Ì. ViTruViiPoClionis
teat vifus, cum crit immotum mentum: fed adlibratam altitudinem in reglo-
nibuscerta finitionc defignabit. Tuncinquibuslocisvidebuntur [V]humoies fe concrifpantes, &inaerafurgentes, ibi fodiatur; non enim in ficco loco hoc fignumpotefi: fieri. Item animadvertendum eft quaerentibus aquam, quoQii] genere fmtloca. Certa enimfunt, inquibusnafckur. Increta,tenuis&exilis & non altaeftcopia; ea erit non optimo fapore. Item fabulone foluto, tenuis: fed fi inferioribus locis invenietur, ea erit limofa & infuavis. In terra autem ni- gra. fudores & ftillas exiles inveniuntur: quae ex hybernis tempeftatibus colkfts in fpiffis & folidis locis fubfidunt; ex habent optimum faporem. [>1 Glarea Ar. in-r vero mediocres &noncerta: venx reperiuntur; ex quoque egregia funtiuavi- ctru. tate item £yj fabulone mafculd, Cg3 arcnaque & carbunculo, certiores& ftabiliores funt copiae, eseque funt bono fapoce. Rubro faxo & copiofie, & bo- nas, fi non perintervchiadilabantur&liquefcant. Sub radicibus autcm mon- tium , & in faxis filicibus é uberiorcs&affluentiores, eseque frigidioresfunt& falubriores. Campeftribusautemfootibusfalfae, 'graves, tepidx, nonfuaves: niiiquxex montibus fub terra fubmanantes erumpunt in medios campos, & ubi funt arborura umbris conte&s, prseftant montanorum fontium fuavitatem, \h\ Signa autem qnibus terrarum generibus fuberunt aquas, praeter quod fupra fcriptumeft, hxcerunt: fi invenientur nafcentia, tenuis juncus, falix erratica, alnus, vitex, arundo, hedera, ali^que qux ejufmodi funt, qux non poflunt nafci, necali per fe, finehumore. Solent autera eadcra in lacunis nata efle, qus fidentes praeter reliquum agrum excipiunt aquam ex imbribus, & agris pet hyemem, diutiufqueproptercapacitatem confervanthumorem ·, quibus non eft credendiim. Sed quibus regionibus & tcrris, non lacunis, ea figna nafcuntur Anmd. non fata, fed naturaliter per fe creata, ibi eft qusrenda. [ /' ] In quibus locis cae creta. ncm fignificabuntui: inventiones, fic erunt experiunds. t &1 Eodiatur quoquo ■ '■_. · verfus
|
|||||
|
e] Idem. Vapores undatim e cerra furgentes, undatim crifpos.
d] Idcm. Et cerrarum ^enus confiderandum, ut poflit vel de tenuitatc, vel de abundantia & fapore judicari.
Qu» vero hic docentur, & Plinius & Palladius diitis locis repetunt. e] Idem. Id eft, tttra qux fabulofa erit & plena rainutis lapidibus, cujufmodi qui ad ripas fluviorum funt, qui
glareaetiamvulgoltalorumdicuntur. Sicut apud Columcllam non femellib. n.cap:i. f] Idem. Ideft, utinterpretor, afpero, fcabro, minus flavo , fubfufco. Quanquam de hoc videoctiampluri-
aium dubitari, quod lib, iii. cap. i. fabulonem irafculuin inter ea genera terra: reccnfeat, unde duccndi funt lateres, atque id propter la:vitateni. ut poffit efle fabulo raafculus terray^enus & arena:, id eft,.matetii folidioris quam fit terra. Certe paulo ante dixit fabulonem folutum , addifSrentiam, ut apparet, mafculi. Sed & metallicifabulonem durum, marera appellant; mollem, foemiaam. g] Idcm. Prohis Plinius dicit arenam carbunculofam, five arenam caibunculum.ut in aliquibuslibris kgitur.
Eft enim carbunculus areoa: genus, ut lib. u. cap. 6. Alias eft terra: genus, gemma, morbus, atque vitiutn atque arborum vitium,cum ut quodam urcdinis carbone exufta: funt.Plinio & cateris.Evenit & toti oculo: palpebra: quoque maligna exulccrario, qua; interdum perambulat, quara Celfus Qarbunculum, Aeginetiit'· ({c/.v.Mtnv VOCaC.
h~\ Signa fcx prater fuperius fcptimum quzrcnda aqua: rcfert, fi juncus tenuis nafcatur, falix fylvatica, alnus,
vitex, harundo, hedera. Qinbus tum credcndum, inquit Palladius dift. cap. fineque lacuna eft,nequealiquis ibicx confuctudine huraor infidct. Plin. addit tuffilaginem fylveftrera, quam offlcina: ungulam caballinatn appellant, lib. xxvi.cap. 6. äé ranamraultumalicui loco peftorc incubantcm , lib. xxxi.cap. 3". Et batta- chium fivc chryfanthemon abaquilegibus mire celebratam efle, eo quod aquam fubefle certum li:, ubi cmi- care fdlet, autor cft exiis qui de re Ruft. Grsce fdripferunt Democritus in bydrofcopico , id cft deaquarum inveftigatione. Id veioinvenics jiUTmix-un, id eft librorum, qui de agricultura infcribuntur Conftantinino- niine, Iib. 11. ubi & ex Paxamo, multa adeamremfacientiatraduntur. Vide & Theodorici primi Oft'0" goth. rcgis Epift. ad Apronianum; apud Cafliodor. Variar. lib. 111. i] Idem. Sideerunteafignafex, quibus afleruit fignificari fubeflc aquara, aliis quioque rationibus inJicat
tentandum. Qua: traduntur a Plin. & Palladiolocis indicatis. k] Idcm. Ex verbis Palladii, quemdixihac parte, utplerifquealiis, cflc Vitruvii imitatumfcriptaatquepr*-
ccpra, fubodprarilicct,locum hunc mcndanon carerc, (legcbatur enim ëþê,Éëééì nemintt4pcdesquinqxe.it· que ita excufus a Iocundo.) ut fuerit fcribcndum: Fodiatur quoquo ■verfitt Ucm lattu pedes tres, dtut ne W- nmpedesqninqtit-j. Ejushajcfunt verbacxcap. vm. lib. 9. Locut ergo,ubi fupradtHafignarepercrU ,f<"><*· iurlatitudinepedibHstritw,altitUdinepedibusquinque-j, Pljnius difto cap. m.ait : loco in altitudinetn pf- dnm quinqtie defojji. Democritus & Paxamus ytu-nrni«.u> loco a nobis citato dicunt, altitudine cubitorum trium.
|
|||||
|
é> å Architectvra Lib. VIIL jis^
vcrfus locus latuspedes tres, altus ne minus pedes quinque, in eoque colloce-
tnr circiter folis occafum fcaphium aereum, aut plumbeum, aut pelvis, ex his nuoderitparatum. idqueintrinfecus oleo ungatur, ponaturque inverfum, & fummafoiTura operiatur arundinibus, .aut fronde: fupra tcrra obruatur: tum poftero die apeiiatur, & fi in vafe ftillae fudorefq; erunt, is locus habebitaquam. , Item fi vasex cretafa&um.nonco£tum,ineafoifione eadem rationeopertum, pofitum fuerit, fi isiocus aquamhabuerit,cumapeitumfuerk vas, humidum erit» &ctiamdiffolvctur ab humore. Vellufqiie lanae fi collocatum erit in ca fofliira, infequenti autera die de eo aqua exprcfla erit, fignificabit, eumlocum habere copiam. Non minus fi liicerna concinnata, oleique plena & accenfa, in eolocoopertafuerit collocata, &poftero dienoneritexu&a-, fedhabuerit reliquias olei & '[ /] ellychoii, ipfaque humida invenietur, indicabit, eum locum rjfchni. habereaquam: ideo quod omnis tepor ad fcducit humores. Item in eo loco i-rnis fi fa&us fucrit, & percalefa&a terra, & adufta, vaporem nebulofum ex ie iiifcitavcrit, is locus habebit aquam. Cura hsec ita erunt pertentata, &quaefu- prafcriptafuntfignainventa, tum deprimendus eft puteus in eo loco: & fi ca- put eritaquaunventum, pluresfuntckcafodiendi, &per [>]ipecusin unutn locum omnes conducendi. Heec autetn maxime in [»] montibus & regionibus Septemtxionalibus funt qujerenda, eoquodinhis&fuaviora, &falubriora, & copiofiora inveniuntur: avcrfi enitn funt iblis curfui, & in his locisprimum cre- brx funt arbores, & fylvofae, ipfique montes fuashabentumbras obftantes, ut radii folis non diredi perveniant ad terram, necpoilinthumoresexugcre. In- tervallaquoquemontiummaxiraerecipiuntimbres, &·, propter fylvamm cre- britatem, nives ibi ab umbris arborum & montium diutius confervanmr: de- inde liquatae per terrae venas percolantur, & ita perveniunt ad infimas montium radices, ex quibus profluentes fontium erumpunt fluCtus. Campeftribus autem locis contrario non poiTunt haberi copiae, quae &, fi fint, non poflunt habere ia- lubritatem, quod folis vehemensimpetus propter nullara obftantiam umbra- rum eripit exhauriendo fervensexplanitiecampofumhumorem : & fi quaibi funtaqiueapparentes, exhis, quodeftleviifimumtenuiiTimumque &fubtilifa- lubritate, aer avocans diifipat in impetum coeli: quaeque graviifimae, duraeque, &infuaves funtpaites, exinfontibuscampeftribusrelinquunmr. G á ñ. II.
De aojua imbfmm, ejufcjue virtutibus.
TTaque qus ex [a] imbribus aqua colligitur, falubriores habet virtutes, eo
Aquod eligitur cx omnibus fontibus, leviffimis fubtilibufq; tenuitatibus: deindc V ■..:·· per
trium. Hxc ille. Sed & notandum, e PalladU> videri negatiyam eflc delendam. Nam & ia V. Cod. legifur:
Quiius â b& ftgnificabuntur. " ■ ■ .■ yi-n . Ú] idem. Ellychnium fignificat funiculum, qut cx papyro, cannabe, ftuppa, goffy pio, aliave ejuiinodi ma-
tcna tortusin lucernis uritur. Nam lychnos lucernam fignificat. Vocatur& thryallis Sc phlomos autore Polluce lib, vi. cap. 18.& lib. x. cap. %€. meafententia, quod ba:funt licrba:luccrnaris, velDiofcorid. te- ftimonio lib.iv.cap. 104. De lychnuchis, id eft, lucernasgeftantibus,vid. Egtuncium in Sutton; m\ Idem. Per meatus & dcrivacula fubterranea. ... .: .
*i ilKffl· Excipiunt cnim montes (ut eft apud Ariftot. Meteor. 1.) pluvia: dcfccndcntis magnam copiam, Sc
fubeuntem vaporem refrigerant,rurfufque ia aquam coDcernunt,unde & maximos fluvios ex maximis fluere montibus confpicimus. *] _PbilaDdcr. Pluvia aqaa ab Aegineta lib. 1. tap. l. ex fententia Hippocratis comfflendatur , quod fit levis, Caj>. II»
?hr T,· *f & tenu.'s' quodque cclcrius putrefcac, indicium efle virtutispotius quam vitii. Eifentcntia: iublcnbit Columellalib. 1. cap. 5. Ideciatn Avicenna voluit, puteorum aquam improbans Iib. 1. Fcn.n. Aquarum pluviarura, quas Gra;ci iftS&iuf appellant, a:ftiva; (Hippocraces tefte Galeno «gsu'<w vocat) ma- *»meptobantur.Galcnus & Oribafiusicaftatuuat, Pluyiarumaquarumsftivatn, Âßø÷ cumtomtrucadc-. ooa -\ " ret, ' ■
|
||||
|
154 ' Ì. V É Ô R û V 1 É Ñ Ï L L É Ï Í É S '
per aeris exercitationem percolata tempeftatibus liquefcendo pervenit ad ter-
ram. Etiamque non crebriter incampisconfluuntimbres: fed in montibus, aut ad ipfos raontes ideo, quod humores ex terra matutino folis ortu moti, cum iimt egrefli, in quamcunq; partem coelifunt proclinati,trudunt aera,deinde cum funt moti proptervacuitatemlocLpoftfe recipiuntaerisruentesundas. Aerautem cura ruit, [bj trudens quocunque humorem prxvium, ipiritus, & impetus, & undas ccefcentes facit ventorum. Á ventis autem quocunque feruntur humores conglobati, ex fontibus & fluminibus, &paludibus, & pelago, cum tepore folis continguntur, exhauriuntur, & ita tolluntur in altitudinem nubes: es deinde cumaeris unda nitentes, cum perveniuntadmontes, ab corum offenfa, & ptocellis, propter plenitatem «Sc gravitatem, liquefcendo difperguntur, & ita diffundunmr in terras. {/3 Vaporetn autem, & nebulas, & humores ex terra naici, hscvideturefficerc ratio, quodeahabetinfe&caloresfervidos, &fpi- ritus immanes, refrigerationefque, & aquarum magnam multitudinem. Ex eo cumrefrigeraturnoau, ventorumflatusoriunturpertenebras, &abhumi- dis locis egrediuntur in altitudinem nubes ·, foloriens impetu tangitorbem ter- rse; tum aerabfole percalefaftuscumroribusexterratollithumorcs. Licetft exbalneisexemplumcapere. Nulkeenim [djcamerae, quce funt caldariorum, fupra fe poflunt habere fontes: fedccelum, quodeftibi.expraefurniis ab ignis vapore percalefadum, corripit ex pavimentis aquam, & aufert fecum in came- rarumcurvaturas,&eamfuftinet. Ideo, quodfempcr vapor calidus inaltitudi- nem fe trudit, & primo non remittitur propter [_e] brevitatem, fimul autem plus humoris habet congeftum, non poteft fuftineri propter gravitatem, fed ftillat fupra lavantium capita. Ita quoque eadem ratione cxleftis aer cum ab fole per- eipit calorem, ex omnibus locis hauriendo tollit humores, & congregat ad nubcs. Itaenimtcrrafervoreta&aejlcit humores; ut £/] corpus hominis ex .. ■':■':- calore ret, falubriores efle ca qua: cum nimbis: qus vero ex glacie & nivc liquatis fierent, eflc deterrimas. Plin,
lib. xxxi. cap. 3. multis verbis coruni fententiam refellit, qui cifternarum aquam maxime probant. Inipri. mis quod levitas deprehendi aliter quara fenfu vix poteft.nullo pene momento ponderis aquis inter ie diftan- tibus, quod cadens inficiatur halicu terrs: quo fit.ut pluvixaqua: fordium inefle plurimum fentia:ur,citiffi- meq; ideo calefiat aqua pluvia j utiliores qua: profluunt exiftimari; curfu cnim procurfuque ipfo extenuari, atq; proficere; ftagnantes atq; pigras merito damnari. H«ec quidcm Plin. totidem.fere verbis. Damnatur& ab Aetiolib. 1n.cap.175. aquaplima.Seddeaquis Iege, fi Jibet, commentarium iv.Galeniin vi- Hippoc. lib. de morbis vulgaribus. Averroim fimplic. cap. 38. & ejufdem argumenti Rhazen cap. iv. Legitur& interGalenilibrosafcicitius dc bonitate aquse, & pleraqueab eo traduntur lib. 1. dcianit. tuend. & lib.i. fimpl. medicam. Quaeautem a Seneca traduntur lib.Nat.quaft. 3. cap. 15. ea magis ad cap. proximum pertincrit. Sedfbrtaffenonfueric parergonaddereexHippocratis Aphorifm. Sec. v. aquam eatn, quscito calefit Si frigefcit efle leviffimam:quod & Plin.refert dido loco: & inccrpreutur Galen.ctiam lib.de ptifana. £] Idem. Ipfedixit lib. 1. cap. 6. Ventum eiTe aeris flucntisundam cum inccrtamotus redundantia. Ari-
ftotelesautem Meteorol. lib. ii. ventum ait eiTc terreni halitus copiam, qua; circa terram agitatur. Et lib. de Mundo (Ariftoteli enim adfcriptum legimus) cx ficco halitu, cura a frigore fic impellitui, ut difliuat, ventum effici vult, qui nihil aliud efle videatur, nifi quaoiplurimus confertuique aer. Vide Senecam quaA natural. v. & ex recentioribus Cardanum contradicentium medicor. lib. 11. traftatu 1. contradiil. 16. c\ Idem. Ab hoc orbe in aerem, qui fupra nos elt, duplex halitus effertur, autore Ariftot. lib. dc Mundo;
quorum alter ficcus & fumidus, qui a terra evaporatur; alter humidior & vaporofior, qui exhalatur ab hu- moribus. Ex hoc nebuJa:, rores, pruina:, nubes, imbres, nives, grandfncs gignuntur : ex illo venti, coru- fcationes, tonitrua, prefteres.ideft, accenli rurbines, fulmina, &hujufmodi. d] Idem. Ideft, cellarum, ubilavabantar, utfupra lib.v. cap. 10. Galenus lib. Methodix. balneipartcs
cnumerat quacuor : primam, in quamingredientes ú in aere verfarencur calido; ipie lib. ix. fimplic. oiedi- cam. ubide Cbalcancho loquitur, tsr&f&haxni&ia dicit appellari fokre, quod in eis corpora prsmoiffrifo- leant, diverfum fcilicet iedincium ab eo quod Iib. v. interpretati fumus Laconicon : fecundam, quo ex 31* in aquam calidam defccnditur,- id proprie ë÷éò°* ait appellari: ab hac egreifi, mox in tertiam frigidam ibant: in quarta fudorem detergebant. Vide totum iocum, nimirum quid qusque pars virtutis habeat expli«D" tem. De Balneis idem multa tradit lib. in.de tuenda valetud. De fri&ionibus vero ejufdetn operis lib· "· De balneisitem Halifilius Abbatis.Theoric. lib.v. cap.13. Quodßé Pliii. Cscil.lib.v.Epiflolaad Apoilipar· legeris, puto feceris operzpretiuin. e] Idern. Ideft, exiguitaten]ftillafumfive paucitatetn. Siclib.vli. cap. 8. ExemptUgleblsgutti.ettpurifi·
dunt, propterbrevitatemnanpojfuntcolligi. fl Idem. Vnde&nosedoilifudoremficcocalorcelicimusLaconicis, Et quia de fudore fermo, qaanqi»m
|
|||||
|
^mm
|
|||||
|
D Å ARCHITECTVR Á L É Â. VIII. 155
calore emittitfiidores. Indices autemfuntejusreiventi, exquibusquia ftigi-
diffimispartibusveniuntprocreati, feptemtrio & aquilo, extenuatos ficcitati- bus inaercflatusfpirant. Auftcr vero&reliqui, qui a foliscurfuimpetumfa- ciunt, fiinthumidiflimi,&femperapportantimbres: quod perealefa&i abre- irionibus fervidis adveniunt, & cx omnibus terris lambentes eripiunt humores, &ita eos profuitduntadSeptemtrionalesregiones. Haec autemficfieri, tefti- nionio poflunt eife capita fluminum, quaz orbe terrarum [g] chorographiis pifta, itemque fcripta, plurima maximaque inveniuntur egrefla ab Septemtrio- ne. Pnttmmque in India Ganges, & Indus, a Caucaib monte oriuntur: Syria, Tygris, & Euphrates: Afia. item Ponto, Boryfthenes, Hypanis, Tanais, Col- chis, Phafis: Galiia> Rhodanus: Belgica, Rhenus: citraAlpes, Timavus>& Padas: Italia Tybris: [£] Maurufia (quam noftri Mauritaniam appellant) ex monte [ Ï Atlante Dyris, qui ortus ex Septemtrionali regione3 progrediturpcr Occidentem ad lacum Heptabolum, & mutato nomine dicitur Nigir, deinde ex lacu Heptabolo fub montes defertos fubterfhiens, per Meridiana loca manat, &influit inpaludemColoe , quje circumcingit Meroen, qua: eft /Bthtopum Meridianorum regnum. Ab hifque paludibus ie circumagens per flumina [_kj Aftafobam, & Aftaboram, & aliaplura,pervenitper montes ad[/] cataradam, ab eaque fe pracipitans per Septemtnonakm pervenit intcr Elephantida & Sye- V 2 nera,
non admodumfacic adrem, addam ex Ariftot. lib.m.dc Hift. animal., fanguincm,fiimmodice humefcat,
in fpeciem fanieidilui, & adeo fercfcere, uc nonnullifudore cruento exudarinr. |] Idem. Chorographiamdifferrea Geographiaautoreft Ptolem.lib. i. Geograph. quod illa pcr partes lo-
corum fingula ac etiam minutiffima qua:que deicribic, ut portus , vicos, populos: hujus vero proprium, unam & continuam terram oftendcre. Deinde Chorograpbia, qua: locis accidunt, magis confiderat, quam diligentem proportionis diftanciarum rationem, quod Geographia; eft. Poftremo Chorographia locorum Piftura eget: Geographia per lineas tenues & denotationcs tantum , pofitiones & univerli figurationes oftendere poteft. De his multa func apud Euftathium Dionyfii Africnarratorem. h] Idem. Strabolib, nlt. dicit, quia GraJcisMaurufiiappeIIantur,Romanos&indigenas vocarc Mauros. dc
corunj origine fcribit Procopius lib. éí. bell. Vandalici. >'] Idem. Scribitdidtolib. Strabo, rnontem elTe in Libya , quem Grsci Atlantem voant, Barbari Dyrim.
Idemfentiunt Plin.lib. v. cap. i. &SoIin.cap. 57. Vitruviusnon montem quidera, fed Nilum cx monte Atlanteortumdixit vocari Dyrim, qui poftea mutato nomine Niger, poftremoubiin./Egyptumpervemr, Nilus appelletur. Fieri potuit, ucMauri, qaonomineipfummontem, unde profluic, vocent codemnominc & ipfura fluvium; atque id fpeftafle Vitruvium credibile eft. CerteDionyfius Afer, Euftathius,& Srephanus Sirinvocanc. Nilus Grxcadiir.ioeft,autoreServio Georg. iv. cum Melo Latine nominetur. Sext. Pom- pejus Iib. 1. cauiara tradit. Alumtnto, ait, pro Laumedontc a, veteribtn KomanU ntcdam Gr&c& lingui affuetii diclumefi. Sic Melopro Nth,Catitmituspro Ganymede» Alphitupro Alpbco dhcbatur. Horus Apollo Nilia* eus, feu potius Philippus, qui Grsce ex itgyptia lingua eura vertit, tradit, quem Aegyptiacq vS» vocant,in- terpretatum,»£o»,id cft novum lignificare.Libet hoc loco conjcfturam noftram adferrc* Diximus Nilum Ni- frum vocacum. Q^id ita vero non legi qui dicerct. Fottaffis ita appdlatus eft a folitudinibus nigri pulveris,
equibus Plin.lib. ã. cap. 1. aut quiaHebrxisSihorvocetur, utieft Efaia:cap. 15. Iofua;cap. iji. &lib.i. Paraiip. cap. 13. quod nigrum & turbulentum interprctari polfit, a turbulentis fcilic. aquis,uti a quibufdatn cft annotatum. Sed hxc conjeiftura fit, nonfententia. *] Pbilander. Aftapum & Aftaboram Plin.lib. v.cap. 9. Solin.cap.45. & Melalib.i.cap. p.ipfum Nilura
dicunt.qui hfc duobus veluti brachiis infulam Merocn claudat. Strabo autem lib. ult. & Ptolcm. Geograph. iv. cap.vm. flumina diverfa faciunt. Diodorus Siculus lib.i.dicit,ab iis, qui Infiilam Meroen habitant, vo- cariAftapum, ideft, aquam e tenebris vcnientem. AtPlin.&Solin.diftislociscircaMeroendivifumNi- lum afferunt lxvo alveo Aftaborcn, dextrovero Aftuiapen nominari. Quodverohic Vitruv. Aftaibbam pro Aftapo flve Aftapode dixerit.mirum effe non debct: nam & Strabo Aftofabam a nonnullisfcribit appel- lari. Porro autem Aftofabam apud Vitruviura, anapudS:rabonem Aftafobanl fcribendum fit, andiverfos fecuti fint auftores, milii non liquet. Ha:c ille. Vide Cl. Salmnfinm in Solin. pag. 418. ubi inter alia: Acthi- cus nofter nondutn edrtus vocat Aftroborim. Si dc eo fic habet: hic Aftroborps á Nib elongans efficit circu · lum immenfum, qui circulus includit magnitadinem termrum, in qua eSi civitM metropolis, qu& Meroe «ppetta- tur.adivifione Nili vel feparathne Afiroborit ufquead Meroen oppidum milia%6o- Multaaliade Niloibi legasquajnufquamalibivifuntur. <] Idem. Cataraften tradit Strabolib. ult.ciTcad mcdium fereflumenpctrofumquoddamfupercilium, in
jupenoreparteplanum, ut flumen recipere poflit, definens in prscipitium. In Nilo cft hujufmodi quidam Jocus ubi pra;cipitans ruit potius, quam fluit. Matcellin. lib. xxu. praruptos fcopulos interpretatur. Me- ramerunt Sencca quajft. natur. lib. iv. cap. n. Plin. cap. 9. lib. v. Philoftrat. Vit. Apollon. Tyanei lib. vi. Cicero ccrte in fragmcntolib.vi.de Repub.fcribit Catadupa nominari. Nili quis noviflimi tantum cata- ra tiparti extrema; hoc nominis tribuendum exiilimet, quod ita appelknt Hcrodot. lib, II, & Ariftidcs inAcgyptupratione. m) idero.
|
||||
|
Ij6 -ß Ì. VfTROYII PotLIOKlS
nem, Thebaicofquein /Bgyptum campos, & ibi Nilus appellatur. Ex [m] Mau-
ritania autemcaputNiliprofluere, ex eomaximecognofcitur, quodexaltera partemontis Atlantis funt alia capita item profluentia ad Occidentis Oceanum, ibique nafcuntur t>] Ichneumones, [o] Crocodili, & alias fimiles beftiarum pifciumquenaturx, praeter [o] Hippopotamos.Ergo cum omniamaxima flumi. na in orbis terrarum defcriptionibus abSeptemtrione videantur profluere, Aphri- caeque campi, quifunt in Meridianis partibus fubje&i folis curfui latentes penitus habeant humores, necfontescrebros,amnefqueraros5 relinquitur utimulto mdiorainveniantur capita fontium, quasadSeptemtrionem Aquilonemve fpe- £tant: nifi fiinciderintin fulphurofumlocum, aut aluminofum, feu bitumino· fum; tunc enim permutantur, & aut calidae aqusE, autfrigidae odoreraalo, &fa- pore, profundunt fontes. Neque enim calidae aqux eft ulla proprietas, fed frigida aqua cum incidit percurrens in ardentem locum, effervefcit, & percalefa&a egre- ditur per venas extra terram, ideo diutius non poteft permanere, fed brevi ipatio fit frigida. \_cfy Namque ii naturaliter effet calida, non refrigeraretur calor ejus. Sapor autem & odor, & color ejus nonreftituitur, quod intin&us & commixtus eft propter naturae raiitatem. Cap.
w] Idcm. Ariftoteles lib. i. Meteor. autor eft prima Nili fluenta ex Argyro monte decurrere.Herodot. lib.ir.
ignorari aic unde oriatur. Paufan. in Atticis tradit cx Atlante monte manare aquam turbidam, ad ipfum. qlie fontemapparere Crocodilos cubito haud minores, qui ad hominum acceffum ftatim mergantur. Idetn in Corimhiacis ait non deefle qui ex Euphrate terrz condito &c poftea fupra Aethiopiam emergente Ni- liim effici exiftiment. De Nilo ha;c fere Ü Parafio traduntur; Durim Samiuffl putare eum in Lybia caput at· tollere; Parmcnoncm Byzantium, Iovem eum Aegypti appellare ; Iovis cnim appellatione a prifcis Aegy- ptiis cultum; inde & Pindarum epitheto Êîüçáé, hoc eft Saturniuin nominare, quod exundans imbtiura vi. cem exhibeat. In Aegypto urbem efle cjus nominis, lacram amnis fcdera, ex Hecatxo Hermippum dicerc: priusfuiire nominatum Oceanum, Aegyptum, Aeton, Tritonem, dcmum Nilum, a Cyclopis filioNilo Aegypti rege, cui avus patemus fuerit Tantalus. >j] Idcm. Ichneumon in Aegypto nafcitur, animal felis magnicudine , fed figura a mure non admodumab.
horrente. Habet incernecinum cum angue bellum, nec prius hoftem aggrcdicur, quam focios vocet & liuo obdufto contra i&us morfufque fefe loricct. In dimicatione caudamatcollens, irritos iftus averfus excipit, donec obliquo capite fpcculatusinvadat in fauces. Debcllat & Crocodilum. Autores funt Ariftotel. namr. Hiftpr. lib. ix,& PIin.lib.vn1.cap.z4. &ij. e] Philander. Crocodilum defcribit Ammianus lib. xxn.de Acgypto loqucns. Vide Herodotum lib. n.S:
alios. Ha:c ille. Fera jam notiffima &i a pluribus defcripta , ut antiquos auftores confulere opersepretium non fit, qui &fabulofa qiuedam de illa prodiderunt. Reperitur autem non folum in Africa, fed in Amcrici diverfa mole. p] Idem. Hippopotatnon , idcft, fluviatilem equum.autore Ariftotele de Hiftoria animal. lib. 11. gignit
Aegyptus ; ei juba eft equi, ungula quales bubus, roftrumrelimum , talus ineft bifukorum modo ; demts exferti, fed leniter ; cauda apri, vox equi, magnitudo aiini: tergoris tanta craffitudo, ut ex eo venabuh fi- ciant: interiora omnia equi & afini. Inter harundines celfas & fqualentes nimia denfitate ha:c bellua, ut tradit Ammianus didlo libro, cubilibus pofitis, otiura pervigile circumfpeftat, laxaque copia ad depafccn- dasfegetesegreditur: cumque jam ca:peric diftenta avcrfis veftigiis, diftinguit tramitesmultos , neunius planeitinerislineas infidiatoresfecuti, repertam fine diiFicultate confodiant. Item cum nimiaaviditatecx- tuberato ventre pigrefcit, fuper calamorccens exe&o femora convolvit, & crura ; ut pedibus vulneratis cruoregeftus madefcentem faciat lcvem; & carnes faucias cceno oblinic quandiu in cicatrices conveniant plaga:. Qups de Crocodilo dixi fcripiiffe, iifdem locis dc Hippopotamo ctiam ipfi dixerunt. Horam figni- ficaturi Aegyptii fluviatilem equura pingebant, ut tradit Horus Apollo Iib. de Hieroglyphicis notisn. g] Idem. Aquarum qua: creduntur calida: e0"e , quod id natura comparatum non fit, (ignem enim canalcs,
per quos tranfeunt, continent, cujus fames copiofum bitumen ; etiamfi alia fit Vitruvii fcquentis capitis fententia) Calor diu permanere non potcft. Quicquid vero contraxerint faporis, odoris aut caloris ex loco- rum, quos percurrunt, natura, id fua fponte non collitur. Variorum autem faporum in amnibus & fodtibm rationem,ad ignis, quiineftautgignitur, facultatem rcfert Ariftoteles Meteorol. lib. 11. quod tcrra, ut magis minufvecombufta eft, varias formas fpeciefque fortitur, quippe aluminc, calce & catcrisid g«u! facultatibus rcpletur, quas dum aqua; dulces influunt commutantur, tiuntque nonnulla: acidas, ali»amarSi alia; alios fapores & odores induunt. Legito Scnecam nacural. qua;ft. lib. 111. cap. 14. de caloris caulis. De vario autem faporc cap. io. Colorem autcm nanciiiuntur a ficcis terris , ramcntifque (axorum, quibii* inficiuntur. Indealbi five laftei coloris Nar Vmbria; fluvius, lutei Ochra Saxonia:, flavi Tyberis, ^n Acidul* prope urbem Goppingam, ad Vilfum fluvium, fanguinis fere colore Tekplius fons circa Pataras, - punicei Rubicon , viridis Neufola in Carpathi monte, glauci Thcrmopylarum juxta lavacrum, quod Chy- tros muliebres vocant, CErulei Ifara; Norici flurainis, nigri Galcfus Calabri», nigerrimi Allera Saxoni* qui in Vifurgim influit, & fi qua: funt alius coloris aqua;. Nam qui ob alvei terram , arenas , calculos, 1«s> ilirpes etiam ripis inhsrentes, indun:ur, proprii non funt aquartun fcd eos videntur habere. ' . |
|||||
|
___
|
|||||
|
de Architectvra Lib. VIII. 157
|
|||||
|
Cap. III.
J)e aquis calidis, & quas habeant <uires á diverfis metallis
prodeantes: & devAriorumfontmm^uminum, lAwumque natura. SUnt autem etiam nonnulli fontes calidi, ex quibus profluit aqua fapore opti-
mo> qux inpotioneita eftfuavis, utinec [<]fontanalisabCamoenis,nec [b] Martia faliens defiderctur. Hasc autera anatura perficiuntui· his rationibus: cum in imo per alumen» aut bitumen, feu fulphur ignis excitatur, ardore per- candefacit terram· quae efl: circa ic. Supra fe autem fervidum emittitin fupeiiora locavaporem, &ita fiqui in hislocis, qui funtfupra, fontes dulcis aqusna- fcuntur, offenfi eovapore, eiFervcfcuntintervenas,&itaprofluuntincon-upto fapore. Suntetiamodore&faporenonbonofrigidifontes, qui ab inferioribus locis penitus oiti, per loca ardentia tranfcunt, & ab his per longura fpatium terrs percurrentes refrigcrati perveniunt fupra terram, fapore, odore, colo- reque corrupro, uti in [Vj Tyburtina via flumen [d] Albula, & inJV] Ardea- tino fontes frigidi eodemodore, qui fulphuratidicuntur, & reliquis locis fi- milibus. Hiautemcumfintfrigidi, ideo videntur aipe&u fcrvere, quod cnm in ardenrem locum alte penitus inciderunt , humore & igni inter ic con- gmcntibus oflfenfi, vehementi fragore validos in fe recipiunt fpiritus, & ita V 3 inflati
ë] Philander. Fontanalis hxc aqua a fontibus luci Camcenarum, qui fuit extra portam Capcnara , attcftante Caf. ur.
Afconio ; unde porta appellata, primum Camocna , dein Capena; & fontanalis, fl Fulviocrcdimus , hodic S. Sebaftiani dicitur. Nili quis exiftimet Vitruv. ad aqua?du£r,um rcipexiffe. quod nobis nonplacet. Livius Decad. 1. lib. i. autor eft, Lucum eum Numam Mufis confecraiTe, quem medium ex fpecu opaco fons percn- ni rigabat aqua. $] Aqux Maitiai via Valeria concepta: duftus fuper portam Exquilinam ad Thermas Diocletiani deduftus cft.
Prius tamen a Nerva fucrat in Coelium & Aventinummontes derivata, ut traditur a Frontinolib. i. de Aquajdudt. Commendacur ea aqua a Plin. lib. xxxi. cap. é. c] Idem. Hsc cxiis eft qux intraurbem cceperunc. Triplici autem fuerunt differentia , fuerunt urbana;,
vix facra:, vitE nova: dua;, vialaca, altaiemita, viarefta, viafornicaca, via fuburrana, pifcinaria, triurnpha- lis, Aelia. Aliarum in urbe cxperunc Flaminia , Prxneftina , Tyburtina , Labicana , Campana , Gabina, Appia, Ardeatina, Aurel/a : extra urbem vcro, Claudia, Aemilia;duai, Caifia, Cymina, Amcrina, Salaria, CoIIatina, Numentatia, Tufculana, Caropana, Valeria, Numicia, Latina, Corndia, Viteiiia, Ofticnfis, Por- tuenfis, Laurentina. d] ildem. Tyberim prius diftum effe Albulam , autoresfuntVarrodeLing.Latin.iv.Virgil.jE.ncid.vni.
Scx. Pomp. & alii. Sed ad Vitruvii locum ha;c nihil. De iis *utem albulis aquis intelligcndum , qua: frigida: inagroTiburtinoad varios morbos funt falubres , utfcribunt Strabolib. v.&Plin. lib. xxxi. cap. Z. Me- minit Suetoniusin Vita Augufti. Martialis lib. i. vocat aquas fulphureas: Jtur ad Herculei gelidiu qua Tiburit arces,
Caneque fulfureis AWitla fumat aquh.
Et lib. iv. vocat crudas: Crudarum nebuU quod 'Albularum.
Deiis, puto, fenfit Galenuslib. vni. Meth.Medendi, & Simpi.Medicam. Iib.i. Mcminerunt etiam Aetius
Scrm.xm. cap. \i%. & Paufan.in Meffenicis í%î xdO^y appeliat. Easaquas pra;tcr fulphur& alumen, qui- bus tinila; funt.probabileeftaliquidde candidiflimo faxo pra:terfluendo abrafiffe. Conjeilaenim in easfe- mina candido tedlorio velut faccharoobducuntur, quibus non puerorum modo procacitati, fed viris etiam impofuimus. Exiftimabant fcilicet efle condita faccharo femina, & quas noftri vocant trageas, voce, ut pu- to, flexaiai ô3 ôî÷ãéé/^-çê, qua; bellaria fignificant. Diftant veroea; aqua:abVrbeplusminusxiii lapidem, a Tyburc plus minus tertium, influebantque longo trailu in Aniencm, qui liodie Tcverone, id efl;Tybcrio- lusdicitur. Quantum vero eo intervalloantiqua:via:paviruential!uerant, repertum tqpaceacruilaoper- tum plus quam tres pedes alta. Q£in & nos ex Albulis detulimus Iierbas in lapidem converfas: earurn cnimaquarumalluvione magnaparsagridevaftabatur, & ramentis faxorum, perqua; fluxerant aqua;,herbis miidentibus, & foleexficcatis, ea: lapidcfcebant. Municipes vcro Tyburtini reftiifima viainalveurn pedes otto & dodrantem latum, altum pedes ÷ í. coaftas magno oainium comiiiodo noftro tempore de- nvarunt. «J Philander. Ardea, inquit Strabolib. v. Rutulorum colonia, diftans a mari (ladiis lxx. ab urbe autem
ú÷· mill. paff. Conditaefta Danae Perfeimatre, ut tradunt Plin. lib. ðé. cap.f. & Virgil. Aeneid. vn. I" agro Ardcatino erant friffidi fontes, odoie fulfureo fatidi, quod etiam referc Ioannes Boccatius Libro - ae.Fontibus. ·
|
|||||
|
158 Ì. VlTRUVII POLLIONIS
inflativi [f] venti, coafti bullientes crebro per fontes egrediuntur. Ex his au-
tern quinonfuntaperti, fed autfaxis, autaliavidetinentur, peranguftasvenas vchementia fpiritus extrudunturad fummos £g] grumorum tumulos. Itaqne qui putant tantareakitudine,quafuntgrLimi, capitafontium habere, cumape- riunt foiftiraslatius, decipiuntur. Namque uti aeneum vas, non infummislabris plcnum, fed aquse menfuram fax capacitatis habens e tiibus duas partes, oper- culumqueineocollocatum,cumignisvehementifervoretangatur, percalefieri cogitaquam, ea autem propternaturalemraritatem in icrecipiensfervorisva- lidam inflationem, nonmodo implet vas, fedipiritibus extollensoperculum & crefcens abundat, fublato autem operculo emiffis inflationibus in aere pa- tenti, rurfusadfuumlocumrefidet: Ad eundem modum capita fontium, cum funt anguftiis compreffa, ruunt infummo fpiritus aquas bullitus: Simul atque latius funtaperti, exinanitiper raritates liquidse poteftatis refidunt, & reftituun- turinlibramentifuiproprietatem. Omnis autcm aqua calida, ideoquidem eft medicamentofa, quod in [h] praeviis rebus percofta, aliam virtutemrecipitad ufum. Namque fulphurofi fontes nervomm labores reficiutif, percalefaciendo exugendoque caloribus e corporibus humores vitiofos. Aluminoii autem, cum diflbluta membra corporum paralyfi aut aliqua vi morbi recepemnt, fovendo per patentes venas refrigerationem contraria caloris vi reficiunt, &ex hoc con- tinenter reftituunturinantiquam membrorum curationem. Bituminofi autem, interioris corporisvitiapotionibuspurgando, folentmederi. Eft autem aqus frigidx genus nitrofum, uti l /'] Pinnae Veftinse, £k] Cutiliis, aliifque locis firailibus, quodpotionibusdepurgat, per alvumque tranfeundo, etiam [/] ftru- marum minuit tumores. Ubi vero [m] aurum, argentum, ferrum > ses, plum- bum, reliqujeque res earam fimiles fodiuntur, fontes inveniuntur copiofi, fed hi maxime funt vitiofi . Habent enim vitia contraria aquae calidae. quam ful- phur, alumen, bitumen emittit·, qui per potiones, cumincorpus ineunt, & per venas permanando, nervos attingunt & artus, eos durant inflando. Igitur nervi
/] Idem. Vi concepti ipiritus, qui aquam exprimit, & ßá akum cogit. ex quo incitu & vario vehememique
motu illifas anguftis locis exiftimat hujufmodi aquas incalefcere, diverfo fcilicet modo, atque es, quas pau- lo ante credidit ignc fuppolito effervefcere. g] Idem. Lib. n.indicavimus grumum efie colle&ionem teme. Hic promontibus accipimus. Docct ita-
que, non continuo librandos efle fontes , unde emergere videntur. Fieii enim plerumque, ut quorumfon- lium videntur efle capita in fummis montibus, fi quis latus apcriat, experiatur eo altitudinis extolli & veluti cxtrudi vehcmentia concepti fpiritus, dura aquafaxis aut alia vi retinetur,quo minus libramcnti fui proprie- tate cxeat, & per anguftas venas exprimitur, quas fi folfiiris patentioribus aperueris, refidit aqua, uc multt decipianturin Iibrandis fontium capitibus. h] Idem. Id eft , pcr quas permeat, priufquam ad aperturam prodeat.
i] Idem. Veftinos ultra Picenum efle tradit Strab. lib. v. Pinnam autern effe oppidum apparct Pinqenfiiim>
quos in Veftinis collocat Plin. lib. in.cap. iz. quarta Italia regione. Hodie Penna dicitur. i] Idem. Strabolib.v. nonCutilias vocat.fed Cotifcolias.ci KwSotoAi'«<;, inquit,frigida:aquffiiunt, quarum
potus & infeffio morbos curant. Plin. lib. xxxi. cap. %. Cutilias cum Vitmvio dixit. CutilU, ait, m Sabinis gelidiffim&.fuHttquodam corporninvadtmt, ut propemorftu videripojpt; aftiffim&fiomacho, nervis, unrvirfi corpori. Easaquas cx vinecefle eft aluminofas & nitrofas effc, fcd plusaluminis quam nitri habere'. I] Idem. Struma;,autore Aegineta lib. iv. cap. 33. funt glandulae obdurata:, quibus collum, axilla:, inguina
occupantur. Gtxcistfiyifoi dicuntur. noftri etiam fcrofulas vulgo appellant, fortaffis quod his fcrofe, >i eftporcstentantur&laborant. Vide Celfum lib. v. cap. 38. & Galcn. lib. xiv. Methodi. m~\ Idem. Hoc dicit, quia videntur aqua: attritu infici, aliquidque odoris , faporis, coloris, facultatis etianj
earum rerum,quas alluerint, induere. Metalla aiicem non cfle Éúðå fapores indicio erit liquor in vas cujufvi! metalli conjeftus , fi aliquandiu fteterit. Eft vero a?ris ingratus &amatus odor , deindeferri, poftpluwb» candidi, minus carterorum. Odoremaurum, cumfenfit ignes,exfe mittit fuavem, fedqui vixfenfuper"" piatur, argcntum fubfostidum , xs & fcrrum magis fcrtidum, hebctem plumbi oenera. Auri color eft &'- vus, argenti candidus, airis fulfureus, ferri fubnigcr, plumbi candidiargentco rainus candidus, plumbi oigri fufcus. Facultates horum & reliquorum metallicorum ( quarum in aquis, quod ipfa lambant, maxima ha- benda eft ratio) fcribunt Diofcorid. lib. v. & Galen. lib. ix. dc flxnclic. medicamenc, Hkc ille. Adi Eac- ciutn dc Thermis, qui diligentiifimc de his omnibus fcribit. »]PW-
|
||||
|
deArchitectvra L é â. VIII. 159
nervi inflatione turgentes, ex longitudine contrahuntur, &itaaut C»3 neurU
cos, aut podagricos efficiunt homines, ideo quod ex duriffimis, & fpiflioribus» frigidiifimifquerebusintindashabent venarum raritates. Aquae autem fpecies eft, quse cum habeat non fatis perlucidas venas, /puma, uti flos, natat in fummo colore fimilis vitri purpurei. Haec maxime confiderantur Athenis. Ibi enim ex hujuftnodi locis & fontibus, & in £o] Afty, & adportum Pyraeeutn, du&i funt falientes, e quibqs bibit nemo propter eam caufam» fed lavationibus & re- liquis rebus utuntur. Bibunt autem ex puteis, & ita vitant eorum vitia. £p ] Troe- zeni non potefl: id vitari, quod omnino aliudgenus aquasnonreperitiir, nifi quodCibdelihabent. Itaque in ea civitate, aut omnes, aut maxima partefunt pedibus vitiofi. Ciliciae vero civitate Tarfo flumen eft nominc £q} Cydnos, in quo podagrici crura macerantes levantur dolore. Sunt autem&aliamulta ge- nera, quae fuas habent proprietates, uti in Sicilia flumen eft [>] Himera, quod a fonte cum eft progreflum, dividitur in duas partcs : quaj pars profluit contra j^Etnam, quod perterrae dulcem fuccum percurrit, cft infiriita dulcedine: al- terapars, qiise per eam terram currit undeial foditur, falfum habet faporem. Item ParaeEonio, & quo eft iter ad Hammonem, & Caflio ad ^gyptum, lacus funtpaluftres. qui itafuntralii, uthabeantinfuperfeialem congelamm. Sunt autem&aliispluribuslocis& fontes, &flumina, &lacus, qui per falifodinas percurrentcs neceiTatio falfi perficiuntur. Alii autem per pingues terrx yenas profluentes, un&i oleo erampunt, uti £/"] Solis (quodoppidumeftCiliciae) flumen nomineLiparis, in quonatantes autlavantes, ab ipfa aqua ungun.tur. Similiter/Ethiopia: lacus eft, qui unftoshominesefficit,quiineonataverint: & in India, qui fereno coelo emittit olei magnam multitudinem. keai Cartha- gini fonscft,, inquonatatinfuperoleumodore,uti fcobe [>]citreo, quooleo etiam pecora folent ungi. Zacyntho & circa Dyrrachium, & Apolloniam, fon- tes funt, qui picis magnam multitudinem cum aqua vonmnt. Babylone Iacus ampliC-
»] Philander. Neurici five Nervici, utroque enim modo dicuntur, funt quinervorumlaborespatiuntur. Sed.
illud a Gneco na«cy, hoc a Latino nervus. o] Idem. Afty iive Aitu, ut Latinipronuntiant, quamvis oppidum quodque fignificet, ut apud Homerum
nou raro, ejus tamen appellatione, etiamli nomen non adjiceretur, Athenis accipi rcceptura eft, ut apud La- tinos Vrbis vocabulo figmficatur Rotna. Vtuntut Tcreot. in Eunucho, Cicero de Lcgib. ì. alii. Pireeus portus eft & emporium Athenarum. f] Idetn. Dehacreita Plin. lib. xxxr. cap. n. Aquarum culpa in Trazene omniumpedesfcntiiwt. Eftau-
tem oppidum Acbaia;. j] Idem. Cydnus, tradente Vibio Sequeftro, per mediam urbem Tarfon Cilicia: decur rit. Similclegiturapud
Plin. lib. v. cap. 27. Ex Tauro monce oritur, fi credimus ArrianodegeftisAIcxand.Iib.il. Curtiuslib. 111. fcribit de eo in hunc modum: Cydnus indytm amnis, nonfyatio aquamm,fed liquore memorabilU, quip- pe lenitrattu efontibm labens, purofolo excipitnr, nec tmentes incurrunt, quiplacide manantem alveam tur- bent. Itaque incorruptibilk, idemque frigidiffimtti, quippe multa riparum amoenitate inumbratut, ubiquefon- tibxsfimilit,inmare evadit-é. Aflcrit Solinuscap. 11. gentili lingua Syros quicquid eft candidum , cydnum vocare. Vndehuic amninoraen. PodagricismederiauitoresfuncPlin. lib.xxxi.cap. 1. &Strabolib.xiy. Frigidiflimum eiTe ex Gaien. lib. de procatardlicis caufisfacile conjeceris. r] Idem. Hoc flumen Stefichorus apud Vibium Sequeftrum ait in duas fiudi partes: una in Tyxrhcnum mare,
altera in Lybicurn decurrere. Solinus Himercum. vocat; traditque, coeleftibus mutari plagis, amarum cfle dum in AquiJonem fluic,dulcem, ubi ad meridicm fleftitur. Vide & Claud. Salmafium ia Soiinum. f] Idem. Hoc Plin.lib.xxxi. c.n.ica in melioribns codicibus refert. Pdyclytusaffirit, explere oleivicemjuxta
Soks Cilicitfontem. (VideClaud. Salmaflum inSolin. 777.) Theophraftus hoc idem iniEthiopia, ejufdera nominis fonte. tycus,inIndia:terrisfontemefle, cujus aqua luccrna: ardeant. Idcm Ecbatahis traditur. Solinuscap.xLin.in jEthiopia nonlongc abHeliutrapeza fcribit efleiacura,quopcrfufacorporavelut olco nitefcunt. Audio, ctiam nunc Degernfex Bavaria: loco Fontem eiTe, ex quo fummo quotidie olenm habea- tur. Advertendum aucem, quod oleum in hoc autores vocant, effe liquidum bitumen, quod, qaia oleo fi- fflile eft, & propter pinguedinem ad lucernarum lumina olei vice uti folcrenc, olcum appellarunt % ut nunc petroleum quod e faxis effluat. !j Idem. Forcaflls fcribendum.odore utifcobis citrexaut citreorurn.id eftodorc ramencorum fivefcobis ci-
treorum, quibus odor acerrimus, auftorc Plin. Iib. xv. cap. 18. Ejusautem fontis meminit auftor demira- bihb. auditu. Atiftocelis enim non effe, xnulcis coDJeduris poflumus probare. Sequittir longa digreffio dc ar- b0i«"uaufqucappelJitioi)ibus,i«/»ww»>/rtA«<>w(/?e»««. *]Phi-
|
||||
|
160 Ì. VlTRUVlI POLLIONIJ
ampliifima magnkudine, qui [»] Limne afphaltitis appellatur,habet fupranatans
liquidum bitumen, quo bitumine & latere teftaceo ftrufto muro Semkamis cir- cumdedit Babylonem. Irem [x] IoppjE in Syria, Arabiaque Numidarum, lacus funt immani magnitudine, qui emittunt bituminis maximas moles, quas diri- piunt, qui habitant circa. Id autem non eft mirandum; nam crebrse funt ibi lapi- cidinae bituminis duri. Cum ergo per bituminofam terram vis erumpit aqua, fecum extrahit, &cumfit egreflaextra terram, fecernitur,&itarejicit ab febi- tumen. Etiamque eft in Cappadocia, in itinere quodeftinter[j]Mazacam& Tuanam, lacus amplus, iri quem lacum pars five arundinis five alii generis fi de- tnifla faerit, & poftcro dieexempta, ea pars, quxfueritexempta, invenietur lapidea: qus autem pars extra aquam manferit, permanet in fua proprietate. Ad eundem modum [V] HietapoliPhrygiae effervet aqux calidae multitudo, ex qua circum hortos & vineas foffi s duftis immitcitur. Haec autem efficitur poft annum crufta lapidea, & ita quotannis dextra ac finiftra margines ex terra fa- ciendo inducunt eam, & efficiunt his cruftis in agris fepta. Hoc autem ita vide- tur naturaliter fieri, quod in his locis, & eaterra, quibus is nafcitur fuccus, fubeft coaguli naturae fimilis. Deindecum comraixta vis egreditur per fontes extra terrara, aiblis & aeris calore cogitur congelari, ut etiam in aieis H^falinariis videtur. Item funt ex amaro fucco tenx fontes exeuntes vehementec amari. Ut in Ponto eft flumen [ Â ] Hypanis, qui a capite profluit circiter millia quadra- ginta fapore dulciffimo: deinde cum pervenit ad locum, qui eft ab oftio ad mil- liacentum fexaginta, admifcetureifonticulusoppidoquam parvulus. Iscura ineurainfluit,tunctantammagnimdinemfluminis facitamaram. Ideo, quod per
|
||||||
|
»] Philander. Eft in Iuda:a lacus, qui a bitumiue, quod gignic, Afphaltires vocatur. £<ôöáë%í enim bitumen
"Graecidicunt. Dlummemorat Gakn. iv. fimpl. cap. zo. a quibufdam ma're mortuum vocari, nonnullisfta- gnum bituminofum , abaliis Sodomenum, a circumjacentibus ftagnum montibus, quos Sodoma appellanr. Eft & in Babylonia Afphaltites lacus, e cujus bitumine, & latere teftaceo , conltru&o muro Babylonem Se- miramis cinxifle fcrtur.De bitumine & muris Babylonis mentio eft apud Dionemin Vlpio Trajano.Sega/w in NotU Philandri Digrejfio de Bitumine, quam confulto omittimui. x] Idem. Ioppe , inquit Solinuscap. xLvn.oppidumantiquifTimumorbe toto, utpote antc inundationem
conditum. Ibi eft & lacus bitmninofus. y] Idem. Scribunt alii Mazacan & Tuanam accufandi cafu. nos etiam tuernur Mazaca & Tuana numero mul-
titudinis exStrabone & Stephano. Mazaca vocari Cxfaream ab Augufto, ficamque cfle fub Argeo monte, tradunt Sex.Rufus & EufebiusinChronic. Meminit Plin.lib.vi.cap. 3. ^] Idem. De ca aqua, practcr Vlpian. qui Pandeft. lib. xli 11. de aqua quotidiana fiortos ea irrigari dicit, hunC
in modiim tradit Strabo lib. xm. Contra Laodiceam Hierapolis, ubi aqua; calida: fcaturiunt, & ubi Pluto- nium eft , qua: utraque non parvam adrairationem praftant. Nam aqua adeo facile in tophutn duratur, ut quideducunt, öæñÃì÷ß ìâéïýâ÷ß, id eftfolidafepta conficiant. Hoc autem necefleeftfierie fimili inateria, qua corallium; fuccofcilicec lapidefcentc, qui ftirpes, flores, fruftus, ofla, animalcula, chirothecas, fpecula, ftrigiles, veftes, calceamenta, malleos, & catterain qua: recipitur.fecum vertit in lapidem : autquiaeaaqw e faxis quidquam abraferit, quod ubi refederit, aut Sol exficcaverit, aut aqua; fervor, quod magis placet, fta- tim quam conftitcrit cogat qua; contigerit in lapidem vcrti. Certe Vitmvius cxillimavic eum fuccumii aquis inefle, qui quod coagulum lafli, id aquis prxftaret. A\ Idera. Sal, ut eftapud Plin.lib.xxxi. cap. 7. aut gignitur, aut fit: qui fa&itiuseft, ex marinisaquis&/al«
fis foncanis, putealibufve iu falinis fit, atque etiam e fui generis lixivio. Nativus vcro aut e montibus caidi- tur, cujufmodi func in regno Taccam , tam magni, ut orbi univerfo falem fufficere poffint, fi credimus M. Paulo Veneto lib. 1. de Orientalib. Regionib. Aut fofficius eft, id eft e campo efFoditur, cujus çïðþ1; intelligo cum qui fub arenis tcgitur: aut a fonte petitur, qui falem fert, vel cujus rivuli Solis calore iiccaci in falem convertuntur, aut a fluvio, qui falis ramentadefert, velcujus fummain falem dcniantur, aquisvd- uti fub glacie fluentibus: aut e lacu, fcu ftagnum dicas, qui vel totus in falem vertitur , vel medius, vel tt- tremus hinc atque hinc, id eft fuperna & infcrna parte, vel fale sftuat : aut ad mare gignitur tenuis, û & fpuma qua:dam llcca maris, five fal e maris fpuma. Vt fint falis nativi genera, cxCas, foffitius, fontanus, fln- viatilis, Iacuftris, & mariaus. Vide Diofcoridem lib. v; Plinium meinorato loco ; Galenumlib. ix.&x'' Simpl. Medicament. J5] Phiknder. De hoc Solinus Cap. 14. Hypanis, inquit, amnis oritur inter Auchetas, Scythicorum amoium
princeps, purus & hauftufaluberrimus, ufque Callipodum terris inferatur , iibiExarapeusfoniinfafflif« amarafcaturigine , qui Exampeusliquido admiflus fluori, amncm vitio fuo vertit, adeo ut diillmilis fib1 in raariacondatur. Refert & hoc Mdalib.n.cap.i. Vidc Cl. Salmaf. in Solin, p. 700. & 705. r C]Uaa>
|
||||||
|
D Â Á Â. C Ç É Ô 1 C Ô V R Á L É Â. VII É. ßäß
per id genus teme&venas, unde £C] Sandaracha foditur, ea aqua rtidnandd
perficitur amara. Hxc autem dilfimilibus faporibus a terrx proprietate perfi- ciuntur, uti ctiam ift frudibus videtur. Si enim radices arborum > aut vitium» aut reliquorum feminum, non ex terras proprietatibusfuccum capicndo ederent fruftus, unogenere eiTentinomnibuslocis®ionibusomniumiapores. Sed animadvertimus,apud infulamCO] Leibonvinumprotyrum, {jSjMxoniara Al.prn xd&miccujfiijiTLtj, item Lydiam [>] Meliton, Siciliam {GT\ Mamertinum, Cam- *™}™· paniam [H] Falemum.inTerracina&Fundis [Tj Cscubum, reliquifq; locis pluribus innumcrabili multitudine genera vini viirtotefq; proereari: quas non ali- terpofluntfieri, nifi cnm terrenus humor fuisproprietatibus iaporuminradici- X bus
C] Idem. Dixi Tupralib. vii. cip. 7. Sandarachampluribus Iocis fodi, fedoptimamPonto prope flumen Hy-
paaim liabere mctallum. D] Idem. Vinum protropon. Sunt etiam MS« Codices in quibus /ta Icgatur. nam in aliis protyrum fcribi-
tur diftione ex h.ic familia Ionge amandanda. Deeft vero pra:pofitio apud, autalia hu/ufcemodi, quia fequi- tur procreari. Quod autem ad protroponipeitat, fcribit Plin lib. xiv. cap. 9. & Pollux lib. vi. cap. i. ita appellarivinuni, quodfponte effluir, antequam cakentur uva:: inquareutitur Plin. Iib. xxx. cap. 6. Tor- tivum enim dicitur, torculari exprcflum poft primam prefluram , vinaceorum circumcifo pede. Eft & lixi- vum vinutn, aliud, ut vidctur, a procropo, quodftilicet diftillavit antequam nimium caIccntur,au<£tore Co- lumellalib, xn. cap. 17. iS.Sc 4i.Nampra:Iigancum diftumexiftimamusaM. Catone cap. j.dereruftic. quod prallegitur in ufum operariorum. Ad huuc vero locum magis attincc quod tradit Athenaus lib. 1. My- tilensos, vinum quod apud eos dulce nafcilur, G&tyopg»appellare , alios ctiam «j©'^»». Eft autem Myti- ]eneurbsLcsbiinfuIa:in/3igeoiTiari. Et Plin. lib. xiv. cap.7. protropon Gnidium intcr tranfmarina vina recenfet. Emendandusinterimlocus iEliani lib. xm. in quopro i^t-nui fcribeadura iaxit%m<^·. Loqui- tur enim de Lesbio vino. À] Idem. Perijnax hoc loco eft concordiaexemplarium, mendoiam tamen (Mdoniam) eiTele&iotiemnon
dubico. Catacaumenices roemorato cap. vn. Plinii, vini genus cft, a Catacecaumene regione circa Laodi- ceam, de qita Strabo lib. xiv. Grajce, fed in hanc fententiam : Voiih&c, inquit, regio qutc CatACecaumene dicitur, qtimgentorumfladiorum longitudinem, latitudtnem quadringentorum, five e» Mypa, five Msonia no- minmdnfit, nam utroque nomine dicitur, ea tota arboribm caret, prtter vitem, qui Catacecaumenon fert vi- num, quodnulli elegantia ceiit. Sitmmct campornm facies cinerulenta eft, montana, petrofa & nigra, tanquam ix aduflione qundam, G^ajdxm credtmt ex crebro fulmimtm & fulgurum iBu contingercj. Verttm cenfendum potiwtpropter ignem fubterraneum , cujits ortia defecerunt. ExhisStrabonisverbis , atqueitemfinelib.jtii. ubi, «fe< Ö Hsiife.x.ixcatj.S/Jrii loquens, inq uir, ßù ei Mvaimi, « j Mcumav ö÷éçé, facile cft emendare Vitruvium. Itaque pro Maloniam fcribendum Mxoakm. Sunt & apud Stepbanum lib. dc Vrbibus de hac rcgione non- nulla. De vinohoc Joquutuseft Virgil. lib. rv. Georgic. Cape ëß&ïçßß carchefia Bttcchi. Ã] Idem. Dccovino.flvcutinaliquibusIibr/sIegitur.Aietoii, (namdkskgitur Milcton) nunquare quic-
quam a me leftum cft. Miletum quidem conftat urbcm eflelonia!, qua; prox/ma cftLydia;. Subdubitavi num poflct hic mendofus eile locus,& pro Meliton Taiolium magisquadrarec. aut ut Catacecaumenitcn , iuTmolitcndixiffet, ufurpato etiam yocabulo a Galen. lib. ii Antidot. * alibi. Tmolum enim moatem LydiaiauiloreftPlia. lib. v.cap. ij>. vitibusfuiiTeconfitum. Et lib. xiv. cap. 7. Tmolii vini memin/r, uri Diofcorid. lib. v\ Quin & Galen. Iib. xn. Method. duoejusgenera prodit. G] Philand. Mamcrtini, natio Campania;, autore Strab. lib.vi. in urbem Sicilia: Mcflanam habitatores indu-
xcrunt,tantumquc in Meflanis invaluerunt,ucin ipforum raanu confifterctjpotiufque Mamertinos vocarent omncsquam MeiTanos: cumque feraciifimus vini ager eilec, vinum quidcoupfum oon Meflanum, CeiSc Mamerftinura nuncuparcnt, quod contra Italica omnia & quidem praftantiifima Cf rtaret. Meminit Plin. lib.xiv. cap, 6,Si Martialislib. xm. Epigram. Amphora Nefloria tibi Mamertina feneB»
Si detur, quodvis nomen hebere potest, H] Idem. Falernus agcr ia Campania eft. Incipitautema ponte Campania; lxva petentibus coloniam urba-
namSyllanara. Inde vinum, cui fccunda nobilitas dabatur y ut tradit Plin.diftocap. vi. Quod tamcn nec m novitate, nec in nimia vetuilate corpori falubre. Media vero 2tas a quintodecimo anno incipic, eodedi autore. '} Idcm. Vitmvium apparet Cxcubi vini nomine appellafle, quod in Tcrracina Volicorum olim Mctropol/,
& Fundis Caippania: urbe, id eft, carum agris, nafceretur, cam tamcn eorura utrumque propriam habeat appdlationcm, fitque Cxcubus ager, unde Cajcubum vinum, ficuca Fundis Fundanum appellctur. Strabo jib. v. Cscubum quidem, licct paludibus adjaceac, vineta tamcn vini feracifllma pra;cipuij cnutrit arbori·- bus. Et poft eodem lib. Sinui vero Cajetano contiguum & Cajcubum, cui adjacet urbs Fundi in Appia via. f S? ' C °ra Pr2c'Pl:a a<^eo v'ns gcncrat: verum Czcubum & Fundanum & Setinum, ficuti Falcroum, & Albanum & Stagnanum, inter nobilia nuraerantur. Et Martialis lib. xm. Fundani& Ca:cubi diverfis vcrfi- bus mcminit. De Ca;cubolege Plin. lib. xiv. cap. vi. Illud vero tacendum non eft, Galeni tcmpore verum t-xcubum intercidilTe, Roraanofque tuni temporis Caccubum vinutn, non i loco , fed ab a:tatc appellailc, ccuacubando, adjefta intcnfiva particula c*. Idquod noa obfcurecoriiicipotcftcx lib. xn. Methodi& 1'b. de cuchynjia & cacochymia. XJIdcm.
|
||||
|
i6a M. Vitrovh Pouionis
bus infufus, enutrir materiam, per quam egrediens ad cacumen, profundit pro-
priiimloci & generis fui fruftus & faporem. Quod fiterra generibus humorum nonefletdiffimilis&difparata, nontantum inSyria& Arabiain [ËÃ] arundini- bus, & juncis, herbifque omnibus eflent odores, neque arbores [L] thurifera, neque [Ë/] piperisdarentbaccas, necmyrrhac glebulas,nec Cyrenis in ferulis lafer nafceretur: fed in omnibus tcrrse regionibus & locis, eodem genere omnia procrearentur. Has autem varietates regionibus & locis inclinatio mundi, & fo. lis impetus, propius autlongiuscurfumfaciendo , talesefficit terrahumores, qux qualitates non folum in his rebus, fed etiam in pecoribus & armentis difccr- nuntur. Haecnonitadiffimiliter efficerentur, nifi proprietates fingularum terra. rum in regionibus adfolispoteftatem temperarentur. Sunt enim Boeonxflumi. na [_N~\ Cephyfus, &Melas, Lucania? [0] Crathis, TroiaeXanthus, inque agris Clazomeniomm, & Erythraeorum, & Laodicenfium, fontes ac flumina: curn pecora fuis temporibus anni parantur ad conceptionem partus, per id tenv pus adiguntur eo quotidie potum.ex eoq; quamvis fint alba,procreant aliis locis [P] leucoph£a,aliis locis pulla,aliis [ J? ] coracino colore. Ita proprietas liquoris cum init in corpus, profeminat intinftam fui cujufque generis qualitatem. Igitut quoniam in campis Trojanis proxime flumen armenta rufa, & pecora kucoph^a nafcuntur: ideo id flumen Ilienfes [Ë'] Xanthum appellaviffe dicuntur. Etiam- que inveniuntui- aquae genera mortifera · quae per maleficum fuccum terrae per- currentiarecipiunt infe vira venenatam: uti fuifle dicitur Terracinx fons, qui vo- cabatur \_ S~\ Neptunius, ex quo qui biberant imprudentes vita privabantur: qua· propter antiquieum obftruxifledicuntur. Etapud[jr]CychiOs inThraciala· cus,
JC] Idem. Quodarundinem dixerit, mirum videri non debet. Siquidem non caruit imitatore. Itaenim Plin,
lib. xiv.cap. n.vocavit, quemlib. xii.cap. zi.&lib. xm. cap. n. calamum odoratum dixerat, utSolin. pofteacap. 6^. Idem memorato cap. %t. prodit, cornrnunemefleArabiaijIndiaJ&Syria:. Diofcorid.lib.i. . cap. 17. in India nafci tcftatur, prajcipuarquc efle bonitatis fiilvwn, geniculis frequcntibus, & qui afliilofe frangitur, plena araneorum fiftula, albicantem, lentum in mandendo & aftringentem. Q^Serenus,lib.(lc medicina, cilamum iimpliciter nominat. Hippocrates ìé/îå-öí^í, ideft, unguentariiim five aromatarium, Meminit Xenephon lib. é. ïíáæ÷âá;. Quem calamum aromaticum oificinae vocant, radixeft, ðïçá- lamus. & fortafle eft acorus. ncque enira aliunde ad nos quam ex Europa adfertur. Etjuncis. Intelligit jon- cum odoratum; qui a Gracis ^?»©-, id eftjuncusper excellentiam dicitur,ab Ailuario u-^tnw^-®-, aPla- teario, Nicolao prxpofito, & officinis, Squinantum. Dc eo Plin. lib.xn. cap. 11. Diofcorid. lib. 1. cap. ii, Celfus lib. iv. & v. vocat juncum rotundum. Scribitautem Galen. lib. de Hippocratis vocabulis, ipfnm appellare á-^Àéïí lihatrftn, id eft, fuavc olentcm. i] Idem. Thuris arborem tradit Theophr. lib. ix. Hift. plant. quinis fere cubitis attolli. Solam Arabiam,
nec tamen univerfam thus mittere, auftores funt Plin. lib. xn. cap. 14. & Solin. cap. 46. Diofcorid. Iib. 1. cap. 70. etiam Indici thuris meminit, &c. M] De Pipcre Antiqui multa fabulofa tradiderunt. melius de eo recentiores; qui confulendi. Vti Sc de Myr·
rha, & Laferpitio; ne hic notas oneremus. jN] Idem. Deiis Plin. lib.n. cap. 103. itadicit: InBaotiaamnisMelas ovesprocrcat nigras, Cephifuscx
eodem lacu proflucns albas. O] Idem. Callimachi Scholiaftes fcribit Cratliidem fluvium efle Arcadia?; Herodot. vero lib. 1. Acha:orum,
a quo qui in Italiaeft notnen acceperic: in quo tradit Strabo lib. vi. homines lotos cxfarie candidos & (U- vos effici. Vibius Sequcfter aurei coloris. Plinius autem c Theophr. afferit candorem bobus ac pecoribus facere: quin & homincs, qui ex eo bibanc, candidos, molliorefque ac porrefta cflc cotna. Meminit & ulu- nus. Á Paufania in Brutiis collocatur, ab aliis in Calabria, a Vitruvio in Lucania. P] Idem. ld eft, cineracei coloris, & ut noflri loquuntur , qrifea, ut Itali beretina, colore mixto ex albo &
fufco,cx nominisnotatione : undeacacia Ieucopha:adiciturPhn.lib.xxn.cap.io.Martialieciamleuco· phasatus.Iib. 1. Epigr. ad Matcrnum, cinericio colorc indutus. g] Idem. Strabo lib. ix. de Laodicenfium pecoribus loquens ns^,x.'n!w %òÜâ* vocat, cujufmodifcilicctin
corvis confpicitur, id eft, nigerrimum. S] Idem. Scribit Plin. lib. 11. cap. 103. rufas oves juxta Ilium Xanthum efFiccre, unde & nomenanw'·
Scu/Vsenim rufum fignificat. Ariftot. lib.n 1. de Çift.Animal.autor cft, Scamandrum amnem flavas reddere oves credi, ut Xanthutn pro Scamaadro nuncupatum ab Homero exiftimatum fit. Vide Claud. sAm*]· in Solin.pag. X7j. & 1155. S\ Idem. Boccatius lib. de fontib. prodit, Anxurem fontem efle Volfcorum haud longe a Terracina, Anxof
antea diita, qui ab eo quod ignaris lethalem hauftum prsberet, ab incolis iDJeftis lapidibus & terra opple' tuseft. T] Idera. DcI10ciraPlin.lib.xxx1.cap.il. Nccareaquas Thcopompus & in Thraciaapud Cychrosd'clt·
|
|||||
|
-^^_______
|
|||||
|
âå ArchiTectvra Lii. VIII. 163
cus, ex quo non f°lura øà biberint moriuntur, fed etiam qui laverint. Iiem in
rjr1 Theffalia fons eft profluens. ex quo fonte, nec pecus ullum guftat, nec bc<- itiarum genus ullumpropius accedit: adquem fontem proxime efl: arb.Drflo- rcnspurpureocolore.Nonminusin[JT]MaGedonia,quolocifcpultuseftEuripi- des, dcxtraac finiftra monumenti, advenientcs duo rivi concurrunt in unum: ao cumbentes viatorcs pranfitare folent, propter aquae bonitatcm·, ad rivum autera> quieftin akerapartemonumenti.nemo accedk.quod mortiferamaquam dicitur habere. Item eftin Arcadia Nonacris nominata terrae rcgio, qux habct in moii' tibus e faxo ftillantes frigidiifimos humores. Hscautem aqua [rj wyis $áò no minatur, quara neque argenteum, neque aeneum, neque ferreum vas poteft fu- ftinere , fed diffilit» & diffipatur. Confervare autem eam ■ & continere nihil aliud poteft, nifi mulina ungula, qux etiam memoratur ab Antipatro in provin- ciam, ubi eratAlexander, per Iollam filiutn perlata eiTe, & ab-eo ea aqua regem eflenecatum. Item Alpibus in Cotti regno efl: aqua, quam quiguftant, ftatim concidunt. Agroautem Falifco via Campania in eampo Corneto eftlucus, in quo fons oritur, ubi anguium & lacertarum, reliquarumque ferpentium ofla ja* centia apparent. Itemiuntnonnullaeacidae vense fontium, uti [_ZJ Lyncefto: &inltalia[i] Virena: Campana[>3Teano: aliifquelocisplunbus: quachanc Iiabent virtutem, uti calculos in veficis, qui nafcuntur In corporibus hominum, potionibus difcutiant.Fieri autemhocnaturaliterita.ideo videtur, quod [3] acec & acidus fuccus fubeft in ea terra, per quam egredientcs vense intinguntur acri- tudine, &itacum in corpus ineunt, diffipant quae ex aquarum fubfidentia in. corporibus & concrefccntia ofFenderunt. Quare autem difcutiantur ex acidis cat res, fic poflumus animadvcrtere. Ovum in aceto fi diutius impofitum fuerit, cortex cjus mollefcet & diflblvetur. Itera plumbum.quod eftlentiiTimum &gra- viflimum, fi in vafe collocamm fuerit, & in eo acetum fuffufum, id autem oper- X 2- tum
Hoc ailtetn Vitruvii loco deeft prapoficio apud, ut fit, £5* apud Cychros. Nam hi funt Thracia: populi; ne
quisnominandicafuaccipiat, pro iplius lacus nomine. Ariftoreles , fi modo ejus cft liber, de mirabil. ati- ditu, non Cychros fed Pfittos, (nili codex mcnda non caret) neque lacum, fed fonticulum vocat. lib. certe deHiftor. animal. m. Pfychron vocuara ait a frigiditate. V] Idem. De ifto fonte Iocus Plin. intelligendus lib. xxxi. cap. u. Alter circa Thejfaliea Tempe, quoniam
vifiu omnibus ttrrori efi, traduntque etiam &s ac ferrum erodi ill» aqua. Profluit (ut indicmiimus) brvtit Jpetio, mirttmque filiqua filveftru amplelii radicibm fontcm eum dicitur, femper florenspurpura. Id cft quod iignificavic Vicruvius, cum dixitarborem florentem colore purpureo. Ex viapparet eas aquas multo atta- mento futorio infeitas efle. X] Idcm. Et hunclocumnmtuatuseft Plin.lib. xxxi.cap. ii.
Ú] Idem. Deeadcm vide Plin. Iib.ii. cap.ioj.&lib.xxxr. cap.n. &lib.xxx.cap.ult. Iuftin. lib.vii.Paufa-
niam in Arcadicis, & alios. Alii autem ungulam equi, alii afini, Aelianus Afini Scychici cornua, huic aqiue confcrvandx idpnea tradunt. Z] Philander. Plin. Iib. ð. cap. 103. Lyce/lis, inquit, áøßË , qu&voeMur Acidtda, -vini modo temulentos fitcit.
Vib. Sequcfter Lyfum nominat, dicitque efle Thracia: fluvium. Ovid. ult. Metamorphof. mcminit: Huic fluit effcBu dijpar Lyncefiitu amnit:
6}tiem quicunque parum moderato guttere traxit, Haud aliter titubat, quam â mera vina bibijjet-. Eadcm vis traditur ab Oribafiocx Rufolib. v.cap. 4. Üëí^-ç÷Ü, nifi eodcxmcnda non carct. Et for-
talTis locus intelligendus de fonte , quem quidam apud Ligures facere temulentos fcribit. Aqua etiamnura inCampania (qu«c hodie terra laboris dicitur) inter Vulturnum & Cumasfcate:,& in ipfis Linterni Cn.Sci- pionis Africani villx atquc adco fepulcri ruinis, qua: epota facit temulemos. 1] Idem. Locushic mihi valde fufpeftus eft, tanta eft codicum varietas. In aliquibus Virenna kgitur: itt
nonnullis Vienna, in aliis Virena. De quibus quid ftatuarn, nondum cercum cft. i] Idem. Teanum, Sidicinum cognominc, in Campania eft. ibiaquam acidulam calculofls mederi autor efl:
Phn.lib.xxxi.cap.il. JJ Idem. Phn. lib, xv. cap. %■/, genera faporum fimplicia tredecim commemorat: duktm, fuavctn, pin-
guetn, amarum , auilcrum.acrcm^cutum.acerbum, acidum, &falfum. Eflealia tria, unuminquoplu- res panterientiuntur, ut in vinis aufterus acutus.dulcis & fuavis, omnes alienos. Alterum in quo fit & alie- nus quidcm, fcd & fuusquidampeculiaris, ut in lafte lenitas, cum fuavedulcc & pingue verc dici non poifit< •fciie & aquis nullum, ut tamen co ipfo fiat aliquis, »c fuum genus faciat. Vide Galen. lib. I. fimpl· tatii- camcat. & lib. qui ipfi afcrjbitur, dc oculis. 4]IderO/
|
||||
|
164 Ì- VlTRUVIl POLLIONIS
tum & oblitum fi erit, efficietur uti plumbum diflblvatur, & fiat ceruffa; Eifdem
rationibusxs, quodetiamfolidiore eftnatura, finiilitercuratumiifuerit,diiFu pabitur&fktaerugo. Item [4] margarita, non minus faxafilicea. quse neque ferruoi ncque ignis poteft per fe diffblvere, cum ab igni funt percalefa&a, aceto iparfo diililiunt & diflblvuntuc. Ergo cum has res ante oculos ita fieri videamus, ratiocinemur iifdcm rationibus, cx acidis, propter acritudinem fucci, etiam cal- culofos e natura rerum fimiliter pofle curari. Sunt autem etiam fontes uti vino mixti: qnemadmodum eft unus Paphlagonise, ex quo, etiam fine vino, potan- tes fium: temulenti. Equiculisautem in Italia, & in Alpibus natione [ 5 ] Medul- lorum, eft genus aquae, quam qui bibunt, efficiuntur turgidis gutturibus. In Ar- cadiavero civitas eft non ignota Clitori, in cujus agtis eft fpelunca profluens aquns, [ 6 ~] qiiam qui biberint fiunt abftemii. Ad eum autem fontem Epigtam- maeftin lapide infcriptum, hac fententia, verfibusGrascis: eam non efle ido- neam ad lavandum, fedetiaminitnicam vitibus, quodapud eum fontem Me- lampus facrificiis purgaviflet rabiem Proeti filiarum, reftituifletque earum virgi- num mentes in priftinam fanitatem. Epigramma autemeft idrquod eft fub- fcriptum: Á'ãñßôç, mw ôÀàßì,íáÁò 73 ìß(^Ëìææ/íïí ø óæ âèãõõõç
Ä('ø(§^, Üí ú%á%êßò ÊëâßôéÀîö^ Éñ÷üöìïí , Ôçò [â^~ß^7àêñÞíçò &fuQou{ ðßì.á, ngf 'Æßçýñ,íý'ìö&éò
¾ïñßá,óé òçóïí ðêí n aiv æÜôðëéïí. Á'^ëá óõ ìÞô 39ð ë÷ßæâú âÜëçò %îüá,, ìç óå ngj\ áàñç
×Éçìçíç %ñìçò cv ôíò ßüí¼> ì&ß· Ößßßãß c/^ßìçí ôôçãçí ì\ó÷ìôôæëïí, 'ßí^á. ÌÀëá,ìôô÷ò,
Á%óýì&ì(& ëàé÷ôçò ¿îÏÌÏáò "×òã÷,êßçò , Uecvig. êÁèáãìïí åêï-øáé áðüêñõöïé/, éõô Ü,í Üôã Áñã÷ò
Ïõñåáôîç÷Üçò qAvfa Á'î÷,á^ßçò. Item eft infula Chio fons, e quo qui imprudenter biberint, fiunt infipientes, & ibieftEpigrammainfculptum ea fententia: Jucundam efle potionem fontis cjus, fed qui biberit faxeos habituram fenfus. Sunt autem verfus hi: 4] Idem. Scribit Plin. lib.ix, cap. xxxv. acetiafperitate& vi margaritas in labem refolvi. Et lib. xxm. cap.i.
Saxa runipere infufum acetum, qua; non ruperit ignis antecedens. Idcm tradit Paufanias in Arcadicis.
5] Idem. Videtur intelligere habitatores vallis Cillerie, qua; diftat ab Oeno oftavura lapidera, meridiem vcr- fus ; iis enim aquarum vitio guttur inmmefcit. Turget & iis qui vallem Morianam ad Alpes Cottias inco· lunt, fed maxime qui ab Aquabella Cameram ufque dextra habicanc, nempe quibus non raro propcnduli gutturis ftrumain humerum rejicitur. Quidam id aquarumfrigiditati acceptum referunt, cum metallicis, qua: lambunt, tribui oportuerit. Sunt enim in iifdem montibus frigidiffima;, contraria vi prjedita;. Nam- que vidi Camera;, qui puer ad ludum proximorum montium profeftus aliquot annos id vitii contraxiflet, grandiorem fai1um,curandx rei paterna: caufa in illos vicinos miflum, aquarum potu biennio.quo peritidt, curatum, fenfim fcilicet imprudenti& nec opinantievanefccntctumore. 6] Idem. De hoc fonte in huac modum Ovid. Mctamorph. ult. Cliiorio qiiicnnque fitim de fonte levarit,
Vinafugit, gtmdetque merii abflemim undis.
Seu í'ê efl in aqua, calido contwriaiiino,
Sive, quodindigens,memorant, Amithaonenntta
Prcetidtu ttttonitm pcfiquam fer carmin ($ herbm
Eripuit furiis, purgamina mentis in illas
Mifitaquas, odmmque tncri permanfit in undis.
Meminit & Plin.lib.xxxi.cap. x.& Vib. Sequefter. Eudoxusapud Stcphanum fontctn quendam in Azami Arcadia; parte memorat, cujus aquamiguftantibus, vini veniat ta:dium tantum, ut ncodorquidemejus feratur, quod in eam aquam Melampus abjecifle credatur piamcnta illa, quibus Prosti filias furentcs iMta· verat. Vrbs ubi Iuftrata: funt, dicitur Stcphano AxQei. Paufanias Heliac. lib. i. purgamcntain Anigmin Elidos flavium in Arcadia; monte Lapitho ortum projecifle imprudentem Melampodem ex quorumdan1 fententia refert, a quo ei fluvio aqua; iofuaves & tetri odoris. Ca:terum narrat Philander, cura de veriibus Grcecis vertendiscogitaret, fupcrvcnifle atnicos Ioannem Noretium, Bartlioloma:am Pratenfium& Gm- lielmum Gifcafetium, viros in utriufquc Iingua; auftoribus diligenter verfatos, qui eos cx temporc baua infelicitcr vcrterint; & quidem ptimum cpigramma Pratcnfius in hunc modura: |
||||
|
d å Architectvr á L é â. VIII. 165
ÚÉçãçí, &7&Ë íïïý7ÔÀÔî@* ï ôçòïå ðéÜí.
Sufis autem, in qua civitate eft regnum Per/arum, fonticulus eft, ex quo qui
biberunt, amittunt dentes. Item in eo eft fcriptum Epigramma, quod fignificat hancfentenriam: Egregiam efleaquamadlavandum.fed eam,fibibatur,excu- terc e radicibus dentes. Et hujus Epigrammatos funt verfus Graece: "À'^Ëßá, ôüíéê âëßð¹ò öïæß^âÀ, £in, ô Üôð %ßî<ç
Ááôæâßì9ßì ËíýîùôôïéòËæëá,æç 'ßòéí"ß÷&í.
itv jj â Ëëçò éïßëçò ðïôé íçïà@" Üãëáïí í$ùñ, Á,'êñË ìüíïí Üïëé÷÷ ÷£ëß@» Üøàßâì©',
Avv}[AOf ðîßòçñåò 3dri÷%íé dcurig ïïüí-ðò n<7J?#£ij 'âìýáéí ïîöáüÀË Jtvns ßïç.
C á ñ. IV.
De proprietate item nonnullomm locorum & fontium.
SUnt etiam noniiullislocisfontium proprietates, quae pirocreant quiibi na£
cuntur egregiis vocibus ad cantandum, uti Tharfo, Magncfiae, aliifque ejuf- modi regionibus. Etiamque [>] Zama eft civitas Afrorum, cujus moenia rex Iuba duplici muro fepfit, ibiquc regiam iibi domum conftituit. Ab ea millia paC fuumviginti eftoppidumlirauc, cujusagrorumregionesincredibilifinitiE fiint terminatione. Cum eflet enim Africaparens & nutrix ferarumbeftiarum, ma- xime ierpentium, in ej us agris oppidi nulla nafcitur, & fi quando allata ibi pona- tur, ftatim moritur: neque id folum ibi, fed etiam terra ex his locis, fi alio tranf- latafuerit, fimiliterefficit. Idgenus terrae etiam C^] Balearibus dicitur eflb, fed aliam mirabiliorem virtutem ea habet terra; quam ego ficaccepi. C. Julius Mafiniife filius, cu/us erant totius oppidi agromm poflefliones, cum patre Cx- fare militavit. Is hoipitio meo eft ufus: ita quotidiano conviftu necefle fuerat de X 3 - philo-
, Si te, fique pecut, medio fttis orbe diei
Ad fontis (paflor) Clitorii antra premiur
Inde tuam refiingue fitim , quin (tfprope Nymphas Najadas omne tuum tu quoqtte fifie fecut.
Membra lavandatamen caveas committere lympht, Ne noceat vinflit ebrietate potut.
Vitibut infeflas fuge aquas , ubi nemfe Melampus Luflravit dira Pratidas á rabicj,
Arcanam abftergens maculam, & fe protinus Argis Adtetrica montes contulit /IrcadU. Et quod ad verfus Gixcos , hxc norat: In Ifigono vetuftiflimo de aquis fcnptore , cujus bencficio Vitru- vianis codicibus redditi funt Grxci verfus, cum lacunofa cflent omnia cxemplaris, legitur: ßë%» \ò A^- Ë>À5. Quainrefibi mirificc gratulatur Marcellus, quodprimusetencbrisinlucctnprotraxcrit. Diftichon autcm ita vertit Gifcaferius: Sunt gelidi fontis latices, dulcefque bibenti,
Saxem attamenbinciUco fenfus eriti. Alterum Epigramma i'ta vcrtit Noretius. Hofjies, aquam cernis metuendam, innoxi» membrU .
Sumere mortales unde lavacra qucant.
Sinimum in -ventrcm nitidcim defeceris smdam, Admoris tantum labra fuprema, licet.
Vrotinus in terram Ubentur abore molares, |
|||||||
|
Et fedeslinquent mandibuU vacuaf.
*J PMander. ScribitStraboIib. ulc. Zamam regiatn Iub£perfuatemporaaRomanisdeflru£tam. Et Plin. Gap. IV. lio.v.cap.4. oppidumZamerifeponitinAfricainterlibcra. Liviuslib.x.Dccad. m. prodit quinquedie- rumiteraCarthagineabeiTc. *] Uem. Balearis tcrraferpentcsnecat, ut cftapudPlin.-Jib. xxxv.cap. uk. Sunt autem Balcarcsinfulardua w mari meditetraneo, quas hodie vocant Majoricam 8i Minoricara. |
|||||||
|
I
|
|||||||
|
366 Ì. VlTRUVII PoLLlONI.S
philologia difputare. Interim cum eiTet inter nos de aqus poteitate & ejus virtu^
tibusfermo, expofuitefiein eaterraejufmodifontes, utquiibiprocrearentur, J/j voces ad cantandum egregias haberent. £d] Ideoque femper tranfmarinos cataftosemereformofosj&puellasmaturas, eofqueconjungere, utquinafce- rentur ex his, non folum egregia voce, fedetiam forraa effent non invenufta. Cum haec tanta varietas fit difparibus rebus natura diftributa, quod humanum corpusexaliquaparteterrenum, ineo autem multa gencra funt humorura, uti fanguinis, laftis, fudoris, urinx, lacrymamm. Ergo fi in parva particula terreni, tanta difcrepantia invenitur faporum, non eft mirandum, fi in tanta magnitudine terrae, innumerabiles fuccorum reperiantur varietates, per quarum \e~\ venas aquae vispercurrenstinda, pervenit ad fontium egrefltis, &ita ex eodiiparcs variique pcrficiunrur in propriis generibusfontes,piOpterlocorutndifcrepan- tiam, & regionum qualitates, terrarumque diifimiles proprietates. Ex his autera rcbus iiintnonnulla, quae ego per me peripexi, ciEtera in libris Graccisfcripta in- veni, quorum fcriptorum hifuntaudores,Theophraftus,Tim£eus, Poffidonius, Hegefias, Herodotus, Ariftides.Metrodoms, quimagnavigilantia,&infinito ftudio,locorura proprietates,aquamm virtutes, ab inclinatione coeli, regionum qualitates ita diftributas efle,fcriptis declaraverunt: quorum fecutus ingreflus, in hoc libro perfcripfi, qux fatis efle putavi de aqux varietatibus, quafacilius ex his perfcriptionibus cligant homines aquse fontes, quibus ad ufum falientes poifint ad civitates municipiaque perducere. Nulla enim ex omnibus rebus tantas vi- detur habere ad ufum neceffirates, quantas aqua. Ideo quod omnium anima- lium natura. fi frumenti frudu privata fuerit, arbuftifve, aut carne, autpifcatu, aut etiam qualibet ex his reliquis rebus efcarum, utendo poterit tueri vitam: fine aqua vero, nec corpus animalium, nec ulla cibi virtus poteft nafci, nec tueri, nec parari. Quare magna diligentia indnftriaque quserendi funt & eligcndi fontes, ad humanjc vitae falubritatem. C á r. V.
De aquarum experimentk*
EXpertionesfY] autera & probationes eorum fic funt providend^. Si erunt pro-
fluentes,&aperti,antequamduciincipiantur, aipiciantur, animoq; advertan- tur,qua mebratura fint,qui circa eos fontes habitant homines.Et fi erunt corpo- ribus
c] Idcm. Tradk&Pliniuslib. xxxi. cap. i. ex Varrone, Zama: in Africa fontcm efle, quo canora: yocesfiant.
Videntur ex aqua: Sandaracha eile infefla:, qu«e voccm purgat, & fufpirioiis prodeft. ii] Idem. Locus ambiguus eft, fed potior mihi videtur jfenfus, ut accipiamus Zamenies & Ifmuc oppidi civcs,
atque adeo totius agri incolas, folitos efle compararc aliunde, id eft tranfmarinos,fervos formofos, & nubi- lcs puellas, ut qui ex conjunftis his matrimoniis apud fe nafcerentur , & voces adcantandum baberent egrc- gias, & venuila cflent fpecie. Dicit enim cfle cjufmodi, quicorurnagro procreentur, ne intelligamus, alio trauiVedos cjufdem vis liberos procrcarc: nam a fontibus id accidit. Sunt autcm cataftifervi, di£H a cata- fta compede Martiali, Periio.Tibullo, Pliniolib. xxxv. cap. 18. Non mefugitHermolaumhoc locolegiflc calafins, & apud Beroaldum lib. xr. Apuleii de Afiu. aureo, fcr/ptum cataflos, & apudalios calitfafiros, pro iisquifunt canoravocc: quafi hi & illi volucrint ex Zamaa tranfmarinis redimi juvenesegrcgia voccSi puellas, ex quibus qui gigncrcntur, cademeflent vi pra:diti: ac non potius exteros, hoc eft tranfmarinosab illisipfisZameniibusformofosadidcoraparari, quod tamcn Vitruvius apertifllme ffgnificavit. Nam cum dixilTec ejufraodi in ea terra & agro cfle fontcs,uc qui ibi procrearentur.voces ad cantandum haberent cgrc- gias, ftatim fubjungit, ideoque quia habcrent ejufmodi vis fontcs, emerc ergo non liberos, fcd fervos, quos reiie cataftos vocat, tranfmarinos quidem ipfos, neque fine dekilu , fed Forma pra:ftantes. Illud vero voca- bulorum genus calaflri, calafafiri ï cataflli, nufquam tnemini me legere, nec fando audire. e·] Idem. Exiftitnavit Theophraiius lib. de cauf. plant. vi. & e veterum fententia, aquam terrai pcr quam pcr-
currit, faporibus infici non alitcrquam fruflus vitis, atque arborum, qui res radicibus junftas fapiant. Quod PJin.imitatus, lib. xxxi. cap. 4.ait: Tales funt aqm, qualistei-ra, per quamfiuunt, qualefque htrbarum, qtim lavant, fucci .· ut eofdem amnes parte aliqua infalubres rcperiri nonfit abfnrdum dicertj. C/lp. V. ë] Philander. Aquam novam fic probabis auflore Pallad. lib. ix. cap. x. In vafi tnto nitido ftargaf, (£â«*■ tulam nonfecerit, pobnVuis jndicewr. Item Hecoffa ttnee vafitilofi armnm vel limum non reliquit infin»^· utili*
|
|||||
|
*
|
|||||
|
DE Á R C Ç É Ô Å C Ô V R Á L É Â. VIII. É6ã
ribus valentibus, coloribus nitidis, cruribus non vitiofis, non lippis oculis, erunt
probatiifimi. Ite fi fonsnovus fuerit foflus,& in vas [b] Corinthium,fiveaIterius o-eneris, quod erit ex jere bono, ea aqua fparfa maculam noufecerit, optitm erit. ftemque in aheno fi ea aqua defervefa&a, & poftea requieta & defufa fuerit, ne- quein ejusahenifundoarena, autlimusinveniatur, eaaqua erititem probata. Item fi legumina ia vas cum ea aqua con je£ta ad ignem pofita, celeriter perco&a fuerint, indicabunt eam aquam efle bonam & falubrem. Non etiam minus ipfa aqua, quas erit in fonte, fi fuerit limpida &perlucida, &quocunquepervenerit aut perfluxerit, fi mufcus non nafcetur, neque juncus, neque inquinatus ab aliquo inquinamento is locus fuerit, fedpuramhabueritipeciem, innuctur his fignis efle tenuis, & in fumma falubritate. C á ñ VI.
De perduffiionibw & librationibm aquamm ;
& inflrumentis ad hunc ujitm. . NUnc de perdu&ionibus ad habitationes moeniaque, ut fieri pporteat, expli,-
cabo, cujus ratio cft prima £a] perlibratio. \b~\ Libratur autem dioptris, aut libris aquariis, aut chorobate, fed diligentius efficitur per chorobatem, quod diopme libraeque fallunt. Chorobates autem eft regula longa circiterpedum xx. ca habet \f\ ancones in capitibus extremisaequalimodp perfe&os, inqueregula: capitibusadnormam coagmentatos, & inter regulam & ancones a cardinibus compa&a tranfverfaria, qus habent lineas ad perpendiculum re&e defcriptas, pendentiaque ex regula perpendiculainiingulis partibusfingula. qux, cumre- gula fuerit collocata, eaque tangent seque pariter lineas defcriptionis, indicabunt libratam collationem. Sin autemventus interpellaverit, & motionibus lineas non potuerint certam fignificationem facere, tunc habeat in fuperiore parte ca- nalem longum pedes quinque, latum digitiim, altura fefquidigitum, eoque aqua infundatur, & ii xqualiter aqua canalis fumma libra tanget, icietur efle libratum. ,.-*·'' Ita
utilis erit. Item â legumina cito valebit excoquere, vel â colorcptllucido carens, mufco &f omni labc folltttionU
aliena. Referuntur & ifta a Plin. lib. xxxi. cap. 3. i] Idem. Idcft Kris Corinthii, quod maximifemperfaituraeft abantiquis. Confuljoncfietiauri, argcntiic a:ris, probant Plinii loca lib. ix. cap. 11. & lib. xxxvn. cap. 5. Ejus tria gencra tradit lib. xxxiv. cap.i. No- men accepit id gcnus, quod incenfa Corintho, aurum, argeatum,& jes in unum eonfluxerinr, pcruftis pluri- mis ftatuis atquc fimulacris, uti apud Florum lib. 11. cap. 16. legimus, & innuit Plin. difto loco. Alio enim rcferridebet, quod Paufan. fcribit, aquas Pyrenesfrigidiilimi fontis acrocorinthii, id eft arcis Corinthi, ad tmgendura ss efle aptas, R candens in cas merfum reftinguatur. Paufanias autem fubjungit, cm ^«ëÀ(/; yi cm in Kog^xSim;. Mihi videtur flgnificare.aqua Pirenes ca;ptum cingi SES,poftcaquam tcmperatum illud Co- rinchiihaberedefierunt. Scitunon indignum, quodlib. iv.Tufcul. quseft.innuit Cicero, a:s Corinthium tardius xruginem contrahere. Ita cafus uaturam imitatus eft, qua;etiaminterdum velquatuor mctalla mif- cct: qucra rurfum ars & fraus imitan:ur, varia metalla petmifcendo & tcmperando. *] Pnilander. Librare aquam non aliud eft, quam conferrc altitudinem loci, undc concipitur aqua, cura loco Cap. vi,
quodeduccndaeft, five id fiat reilis lineis five pbliquis. »] Idcm. Dioptra, pra;terquam quod eft inftrumentum, quo Georaetras, autorc Suida.ex intervallo explorant
altitudinem turrium, & propugnaculorum, atque univerfara ejufmodi dimcnlionem, quod gcnus func qua- drans geometricus, fcala altimecra, baculus Iacob, & alia innumera: eft & inftrumentum librandis aquis accotnmodatum, ^s J äé<ðú\þ>?, id eft, ab inlpiciendo explorandoque diftum. 'Illius mentio eft apud Pto- lcrna:uiii, Theonem, Proculumin AilrolabiojatqucPIiniumlib. 11.cap.tf9. Vocaturque Arabice/tltpdadtt. VideLexicoa. c] Idem. Qui propendentcs cum adjefta reila regula, normalem angulum faciunt, id cft reftum, ceu
ncxuscftcubiti, quiGracis«'/i»Vdicitur. Quainfignificationeufiiseftadiineralib. 111. normas fcilicct utramque regulam eo nomine intelligens. Hefychius fcribit etiam murorum flexus vocari á/÷Ü«. Nam locacfleofliBusplenaEtymologusauftorcft. Et ipfe Vitruvius Iib. iv. cap. 6. 'anconcs vocac cas veluci , fflenfulas, quai in oftiorum antepagraentis dcxtra acfiniftraadimi fupcrciJiHibramentum prster folium propendcnt. Sunt & ancones vafa Papioiano Pandedl.lib. xxxm. dcfundoinftrufto. De quibus Catclr· Iianus Cotta. -, d] Idem.
|
||||
|
168 Ì. VlTRUVlI POLLIONIS
Jta eo chorobate cum perlibratum ita fuerit, fcietur quantum habuerit faftj.
gii. Fortaife qui Archimedis libros legit, dicet non poffe fieri veramexaqua librationem, quod ei placet aquam non efle libratam, fed [d] iphseroidcs ha- bere fchema, & ibihaberecentrum, quoloci habet orbisterrarum. Hoc au- teni (five plana eft aqua, feu fphseroides) necefle eft extrema capita canalis regulae pariter fuftinere aquam. Sin autem proclinatus erit ex una parte, ø÷ erit altior non habebit reguls canalis in fummis labris aquam. Neceffe emra eft, quocunque aqua fitinfuia, in medio inflationem curvaturamque habere, fed capita dextra ac finiftra inter fe librata efle. [>] Exemplar autem chorobaris erit in extremo volumine defcriptum. Et fi erit [/] faftigium magnum, faci- liorerit decurfus aquae. Sinautemintervallaeruntlacunofa, fubftra&ionibiis erit fuccurrendum. C á p. VII.
Quot modis ducantur aqua. DU&us autem aquae [a~\ fiunt generibus tribus, rivis per canales ftruftiles, aut
fiftulisplumbeis, feutubulis fi&ilibus. Quorumea: rationes funt. Si canali- bus,ut ftru&ura fiatquamfolidiifiraa.folumquerivilibramcnta habcat faftigiara, ne minus in [b] centenos pedes femipede, eaeque ftrufturse confornkentur ut minime fol aquam tangat. Cumque venerit ad moenia, efficiatur \c] caftellum, & ca-
|
||||||
|
d] Idem. Ideft, figurxefle rotund». Eameflefiguramaqua:, indicio funt pluvia: , gutta: roris. Cumitarcs
habeat, ut in corporibus, qu£ homogenea vocant, partcs flbi eam figuram veodicent, quam totum ipfura. Prasterea qui navigant, propter aqua: tumorera, qua: eminus non vidcnt, ubipropius accefferunt, videre poflunt. Sed vide,fi plura defideres, Ariftot. lib. n.deCcdo ; Ioan.a Sacrobuftoinlib.SphKra;, Strabon. lib. ult. & alios. e] Idem. Periit ha?c Vitruviani Chorobatis deffgnatio cum cxtetis. Hxcille. Habes Chorobatis defornu-
tioncm apud Dan. Barbarum, adhunc locura. Vide Lexicon.- /] Idera. Id cft, fi altus locus eft, unde concipitur aqua, & latius erit deducenda.
Cap.nn- ë] Philander. Palladius lib. é÷. cap. n.addit quartum genus, canales ligncos. Cum ducenda, inquit, efi Ëøé», ducituraHtfirma/lruHili, aut plumbeisfiftulis, aut canalibm ligneis, aut fiSihbm tubis. Vbiforraam ftrufti- lcm, pro canali conftante fabrica dixit. -iEreis fiftulis ducere, rccens inventum, ncc adeo tritura : & quam- quam plumbei longiori terapore duranc, hoc habent mali, quod fi curfus aqu£e inrerrumpitur, efflorefcit iErugo, quam qus aqua lambic. corradit inteftina. Plumbeis fine magno nocumento utimui'. alioquin non tamfiftularum , quamaquarum vitioidaccidit. Quidam apudFrontinumpro tubis tuldos legit. unde & Tullios diftos putat, pudcndo errore, aut potius geminato. Ncque tamen mc latct , quid de tulliis fcribat Sext.Pompejus. Procop. lib. i. tradic, Roma: quatuordecimaqusdudlus fuifle ex cofto latere, ealatitudinc ac profunditate, ut equefter vir cum cquo pcr eos evadere poiTet. V\ Idcm. Sefquipede fcribitur in Palladio difto loco. itacnim ait ; ii per planum veniet, inter fexagenos, aut centenos pedes feniim reclinetur ftruftura in fefquipedcm , ut vim poffit habcre currendi. Longealiter no- ftra: jetatis Iibratores : nam in fexcentos pedes unum tantum pollicem deprimunt. quod haud fcio an perpc- tuum cffe poffit. Scribit autem Plin. lib. xxxi. cap. 6. aquamfubircaltitudineoiexortusilu, etfi longiore rraftu veniat. f] Idem. CaftellufflTeccptaculum eft, quod aquam publicam recipit, autoreVlpianb Pandeft.lib.43.de
aqua quotid. & a:ftiva. Scribit Scxt. Pompejus, dividicula fuiffe , quE nunc funt caftella, ex quibus a rivo communi aquara quifque in fuum fundum ducit. Extant eriam in hanc diem Ronu caftella in aquEdufti- bus , quamvis femidiruca. Quorum quinque quidem vidimus: in Coslio raonte fub aqua: Claudis duflu unum, haud procul a curia Hoftilia , id eft ab zde dicata D. D. Ioamii & Paulo: alterum ad portam Na> viam, quEhodiepottamajordicitur: tcrtium in Viminali, quxBotta: thermarum Diocletianihodicvo- cantur : qiiartum ia Exquiliis thcrmarum Titi, quod a fornicibus appellant vulgo feptem Salas, cum ta- men vel novem numeraverimus: quintum Balinearum Palacinarum : & extra urbcm ad Primam portam· Pmerea toto finu Bajano, Cumis & Puteolis. Maltha inducebancur tenaciirima,&,ut utar Plinii verbis,du- ricie Iapidcs antecedente. Ea fiebat calcc in vino reftinfta, & tufacumadipe fuillo &fuccofici, aut cam eodem adipe & pice. Opus ipfum priufquam malthetur, oleo perfricandum. Senatusconfultum cft apuc' Frontinum , quod aquam non nili e caftello duci permitcebac, ne aut rivi aut fiftula; publica: lacerarentur. Calix, id eft modulus a:neus, caflelloaut rivo induebatur. iserat modulus erogatorius. hioc fiftula app'i«- batur, non qualifcunquc, id eft ejufdera lurainis, quo calix fignatus eft, fed luminis, id eft capacitatis, quanu impetrata fuerac, & longittidinis non minus digitorumxn. Is e(l modulusacceptorius. Fucrintautetn mo- duJorumdiiFercatixxxy.quaravisinufuxv. tantum frequentes. quasrccenfct idcm Fiontinus lib. J. flPh'-
|
||||||
|
DE Á R C Ç É Ô ECT VR Á ;;LlB. VIII. 160
g-caftelloconjundiimadrecipicndum aquam triplex immiflarium, collocen-
turque in caftello tres fiftulae iequaliter divifae intra receptacula conjuncta, uti cumabundaverit,abextremisinmediumreceptaculum redundet. Itainmcdio ponenturfiftulae inomnes[^]lacus &falientes» Exalteroinbalneas, utve&i' «alquotannispopuloprxftent: ex quibus tertio in[tf] domos privatas, ita, ne defit in publico. Nonenim poterunt avertere cum habuerint a capitibuspro- prias du&iones. Hae'c auteni qiiare divifa conftituerim, hae funt caufje, utiqui prifatim ducent indomos, vedtigalibustueanturpet publicanos aquarum du- £tus. tfl Sin aucem mcdii raontes erunt inter moenia & caput fontis, ficcrit faciundum, uti [g] ipecus fodiantur fub terra, librenturque ad faftigitmi, quod fuprafciipram eft: & fitophus erit,autfaxum, iniiio fibi[h~} canalis excidatur: fin autem terrenum aut arcnofum erit folum, parietes cum camera in fpecu ftruantur, &itaperducatur, [>]puteiqueitafintfa£ti, utiintcr duos finta&us. Sin autem [k] fiftulis plumbeis ducetur, primum caftellum ad caput ftruatur, deinde ad copiam aquje latrinse fiftulamm conftituantur, esque fiftuls ab co ca- ftello collocentiu· adcaftellum, quod crit in mcenibus. [/j Fiftulce nerainus longs pedum denumfundantur,quas Ci[m] centenarix erunt, Mpondusha' beant in fingulas pondo ì c á fi o&ogenarije, pondo d c c c c l ÷. ßú quinqua- genarise,pondo dc. quadragenariae,pondocccclxxx. tricenariaj, pondo ccclx. Õ vicena-
i] Philander, Ec lacuum frequcns eft mentio apud FrODtinum. Erant cnim publica aquarum conceptacula,
ubiRomana plebs ablueret lintea & fimilia. Inde balnearum, fullonum, coriariorum, aliorumque ncceflita- tibus fatisfiebat.poftremum horri irrigabantur. Scdinter plurima caduca: aqua: coramoda,illud non poftrc- nium putat Frontinus, quod & urbis falubritati maximc conferret, quia iramundiciarura facies, impurioc fpiritus, & cauf» gravioris coeli, quibiis apud veteres urbis infamis aer fuerat, remota; eflcnt. Salientes,fi- ftularum funt capica, qui & fiphunculi dicuntur, quofum oia ßú pcrenniter fluunc, mailis, id cft,manimis tc- guntur.Varrocap.i4.1ib.m.vocat papillas,(ive ut aliquacxcmplariahabent,mammilIas,<iairiodorusubera. Et quod intetdum pro mailis fculpantur ora Leonina.quod teftatur Plutarchus lib. iv. Sympof. problematc quinto, apud i£gy ptios fieri: ea Sidonius Apollinaris dicit Leoncs. Si, cura libct, obturantur & la'xantur, id fit epiftomiis, quorum manubriola dum torquentur, patefaciunt nares, atque ita manac aqua, contraria verfatione eafdem obcurant. Ha?c ille. Papilla: i&x, aut capita leonina potius ornamenta funt epiftomio- rum, a fornia ita difta: quam partes elTentiales; cumapertio & obturatioper manubriolafiat.prout carutn foramina torquendoaut aperiunturaut clauduntur. e] Idcm. Scribit Frontinus lib. 11. apudaniiquosomnemaquaminpublicosuiiis crogarifolitamefle, Icge-
que cautum ne quis privatus aliam ducerec, quam qua; ex lacu humum accciTifreti (caducam vocabant; ) & hanc ipfam nonin alium ufum, quam balncarum, aut fullonicorum: vcftigali/que ftatutam mercedcm, quai in pubiicum pcnderetur , aliquid & in domos Principumdaretur . vide rcliqua. Scitu illud dignum, quod tradit Galenus lib.xvi.de uf.part., ne in civitatibus quidemaquam molc ac pondcre arqualcm locis omoibus eflc difperfam : balnco cnim publico, aut Deorum luco, pattem aquae majorem tribui, fontibus vcro bivio- rum & privatis balneis minorem. Vttblicttnidicuntur, qui quid a fifco coaducunt, ut publicura veftigal, por- tus va;naliumrcrum, falinarum , mctallorum, auitore Vlpiano Pandcft. lib xxxix. de publ. & vcftig. &: eodem & Cajo lib. l. de rer. & vcrb. fignific. f] Idem. Palladius lib. ix. cap. z.itaexpreffit : Siquis rnons interjeltut occurrcrit ,aut perlaterA&jus aquam
Aucemttscbltquam, aut ndctqus. captit fyelimcMlibrabimtu,per quarum ftruBuramfervcmat, Montcsau- temcollefve (ut obiterdicam) duabus caulis cffici, rcrum natura: periti tcftanrur, aquarura impetu&vt vcntorum : contra iifdem & tcria: inteftino incendio demoliri ac diffipari iidcm tradunt. g\ Ideii). Specum eiTe fubterraneum meatum , per quem aquaducatur, tradic Vlpian. Pandeft. lib. 43. de
rivis. RcdliusquamcumPra;torisverbaeodem cap.cxponens , fpccumait iifclocum, exquodeipicitur i inde fpcflacula cile diaa. â] Idem. Pari figura diftum a Pl.uito in Amphitryonc, telo fuo fibi, & in Captivis, fuo fibi fucco. Et a Tc- rcnt. in Adelph.y<io fibi gltidio; & plura ejufmodi.
*] Idcm. Puteos hoc loco appellat a:ftuaria, quibus rcfpirare pofflt pcrflucns aqua & vis fpiritus rclaxctur, nc conclufus aer curfum aqua; morctur. Similia fpiramcnta paulo mox columnaria nominat.
*] Idem. Pra:ter Plinium, Frontinum & Palladium.PaulusI. C.Pandcft. Iib.xxxix. de aqua pluv. arccnd» fcribit, aquam per fiftulas duci confuctum fuifle. Vndc Statiuslib. 1. Sylv. ait: Terque fer obliquum penitut qun laberit amnem Martia, & anditci trknfcunis flumina plumbo, Fit & mentio in iibro quarto Metamorph. Oidii. ] Idem. Hoc ita Plinius lib. xxxi. cap.ff. fiftulas dcnum pedurn longitudinis elTe lcgitimura eft, «y Idem. Id eft, fl lamina, antequam in rotundationem fleftatur, lata crit digitos ccntum. stque ita in aliis tormulis iutelligendum. ,. .
"3 Idem. Scribe lingiilasj fenfu ita cxpoftulante. refertur cnim ad fiftulas.
flldcm,
|
||||
|
170 M. ViTR U V É 1 P Ï 1 L 1 Ï Í 1 S; "
viccnarix, pondo ccxl. quinumdenum, pondocLxxx. denum, pondo cxx,
{o} oftonum, pondo xcvi. quinariae, pondo lx. Exlatitudine autemlamna- rum [/>] quot digitos habuerint antequamin rotundationem fle&antur, nia. gnitudinum ita nomina concipiunt fiftuls. Namque quae larana fuerit digitorum quinquaginta, cumfiftula perficietur ex ealamna, vocabitur quinquagenaria, firailiterque reliquse. Ea autem du&io, quse per fiftulas plumbeas eft fututa, hanchabebitexpeditionem: quod ficaputhabeatlibramentaadmoenia, mon- tefque mediinon fuerintaltiores, utpoflintinterpellare, fic necefle cfteorurtj intervalla Fubftruere adlibramenta, quemadmodnm in rivis & canalibus dichim eft. Sin autem non longa erit circuitio, circumduftionibus. Sin ante [£] valles erunt perpetuae, in declinato loco curfus dirigenttir: cum venerit ad inuim, non alce iubftmitur,ut fit libramentum quatn longiffimum: (hoc autera crit vcn- ter, quod Graeci appellant Ìëßá») deinde cum venerit ad adverfum clivum, quia ex longo ipatio ventris leniter tumefcit, tunc |Yj exprimatur inaltitudi· nem fummi clivi: quod fi non venter invallibusfaetusfuerit, nec fubftrudutn adlibramfaftum, fedC/"]geniculuserit:, crumpet&diflblvet fiftularum com- mifluras. Etiam in ventre [t] columnaria funt facienda, per quaz vis ipiritus re- laxetur. Ita peu fiftulas plumbeas aquamqui ducent, his rationibus belliiTime potemnt efficere & decurfus, & [u] circumdu&iones, & ventrcs, & expreffus. Itemhacrationecumhabebunta capitibusad moeniafaftigiilibramenta, inter 1X3 aftus ducentos ijon eftinutile caftella collocari, ut fi quando vitium aliquis locus fecerit, non totum omneque opus contundatur, & in quibuslocis fit faftum facilius inveniatur: fed ea caftella neque decurfu , neque in ventris plani. tic, neque in expreifionibus, nequeomnino in vallibus, fed in perpetuafiant sequalitate. Sin autem minore fumptu voluerimus aquam ducere, ficeritfa- ciundum. Tubuli craflb corione minus digitorum duorum fiant extefta, fed ita, uthitubuliexunapartefintC)Qlingulati, utaliusinalium inire convenire- quepoflint. Tum coagmenta corum, [^J calce viva ex oleofubada funt illi- nenda, & in declinationibus libramenti ventris, lapiseftex faxo rubro in ipfo geniculo collocandus: ifqueperterebratus, utiex decurfu mbulus noviifimus inlapidecoagmentetur, & primusfimiliterlibrativentris, ad eundem modum in adverfum clivutn: noviilimuslibrati ventris in cavo faxirubri hxreat, & pri- nius
e] Idem. Iq Plinio, qui totum hunc locum a Vitruvio accepturn, iifdem pene verbis difto cap. 6. pertraftM,
mendofe, pondo centenalegitur. Palladii Scriptura Vitmviana: eft genuina, lib. ix. cap.n. f] Idem. Hoc non fatis probatur Frontino lib. l. quodlamina:, cum circumagitur, aliquid perit. Plinius ta.
men Vitruvium eft fequutus. , j] Idem. Palladius difti libri C3p. xi. Si fe vallis interierat, ereftas pilas , vel arcus ufque ad aqua; jufta vefli-
giaconftruemus, autplumbeisfiftulisclaufamdejicipaticmur, & explicata valle confurgere.
r\ Idem. Expriraerc aquam ufurpatur pro in altum ducere & cogcre, ut fit, cum a monte defcendcrit in val- lem, fi in adverfum montem cogatur confcendeic.
/"] Idem. Si ita flexuofus & nodofus erit canalis, ut cum in imum vallis defcenderit, perpecuo libramenro noa procedat, fed in adverfum clivum ad angulum non normalem, fed acutum dirigatur.
f] Idem. Id eft xftuaria, live fpiramenta. Beroaldus in SuctoniiAugullo, legifte videtur colluviaria, pcr qus colluvies & immundicia cjiccrentur ; longe a Vitruvii fententia.
»] Idcm. Quandoperlateramontisobliquamducimusaquam, nec fpecubus utimur lib. i.cap. i. vocavit circuitiones.
x] Idem. Ailus longitudinis habet pedes centumSc viginti, au&oribus Columcllalib. v. cap. i. &Plinio lib. sviii, cap. 5. Duplicatusinlongicudinemjugerumfaciebac. Claud. Salmafms in Solinum pag «84.
Gra:ci ■jjAe5p°»dixereagrimodumquatuorlimitibus, centum pedum in unoquoque lacerc , hoceftdeccm
anconarum, five decetnpedarura. Hic aftuseft Latinorum. SedquiaLatinusvelkalicus minor cft Grsco,
ita ut x. pcdes Graci vel Philetera:rii duodecim pedibus Italicis comparcntur, Iiinc faftum ut ■asfy&' ø'
centum pedcs Gracos in omni Iatere habet, cetltum & viginti halicos habeat. Vide cstera.
jr] Idem. Plin. lib. xxxi. cap.6. dicit.commiiTuris pyxidatis, id eft, ut inferior fiftilis tubulus intret fuperio- rem. Palladius difto loco his verbis expreflit: ex una parte reddantur angufli, m falmi Jpatto unusin nlterum
pojfit intrartj.
£] Idem. Calxefornaceinccllisvinariisrcftinguitur, dcinde oko njacerata & fubafls, junguotur tubuli. Vidi qui viao reftingucrcnt.
..... . 4*]PM- |
||||
|
¼ Å Á R CHIT £ OTV R Á L É Â. VIII. É7É
mUseXpreifionis ad cundem raodum coagmentetur. Ita librata plinitia tubu-
lorura ac decurfus &expreifionis, non extolletur. Namquevehemensfpiritus inaqu£cdu£tioncfoletnafci, itautetiam faxapermmpat, nifipriammleniter& parce acapite aquaimmittatur, & in geniculis aut verfuris, alligationibus aut pondere [aa~\ faburze contineatur: reliqua Omnia utj fiftulisplumbeis irafunt collocanda. {bb~\ Item cum primo aqua a capite immittitur, ante favilla im- mittetur, uti coagmenta, fi qua funt non oblita, favilla oblinantur. Habent au- temtubulommdudionesea commoda. Primuminopere, quodfiquod vitium fa&uai fuerit, quilibetid poteft reficere: etiamque multo ialubrior eft ex tubuiis aqua, quam per fiftulas: quodperplumbum vidctur efle ideo vitiofa, quodex: eo cerufia nafcitur: haec autem dicitur efle nocens corporibus humanis: ita fi, quodex eo procreatur, idcft vitiofum, non eftdubium, quinipfum quo que non fic \cc\ falubre. Exemplar autem ab artificibus plumbariis poflumus accipere, quod palloribus occupatos habent corporis colores. Namquecum fundendo & plumbum flatur, vapor cx eo infidens corporis artus, & in dies exureris, eripit ex membris eorum fanguinis virtutes. Itaque minime fiftulis plumbeis aquaduci vjdetur, fivolumuseam habere falubrem. Saporemquo- que meliorem ex tubulis efle, quotidianus poteft indicare vi&us, quodomnes extru&as cum habcant vaforum argenteorum [ddJ mcnfas, tamen propter fa- poris inregritatem fictilibus utuntur. Sin autcm fontesnoniimt, undeduitio- nesaquarumfaciamus, neceflc eft puteos fodere. Inputeommautem foffioni- bus non efl: contemnenda ratio, fed acuminibus folertiaque magna naturales rerum rationes confideranda;, quod habet multa variaque terra in fe gencra. Eft enim, uri reliquce res, ex quatuor principiis compofita. Etprimumeftipfater- rena, habetque ex humore aqus fontes. Item calores, unde etiam fulphur, alu- men, bitumennafcitur: aenfqueipiritusimmanes; qui cum graves, perinter- venia fiftulofa terrae, perveniunt adfoffionem puteorum, &ibi [ee) homines offendunt fodientes, namralivaporeobturantineorum naribus/piritus anima- lcs: ira qui non celerius inde efFugiunt, ibi interimuntur. Hoc autemquibus rationibus caveatur, fic erit faciundum. Lucerna accenfa demittatur, quxCi permanferit ardens, fine periculo dcfcendetur. Sin autem eripietur Jumen vi vaporis, tunc iecundum puteutn dextra ac finiflxa defbdiantur [f/3 «ftuaria, ita (quemadraodum per nares) ipiritus ex asftuariis difllpabuntur. Cum hazc fic Õ 2 . expli-
ë á] Pbil.inder. Saburra id genus arena: eft, quo naves oncrari folent, ut jaftantc fluilu flabiliores fint. Vir-
gilius Gcorgicon 1 v. — S&pc lapittos
Vt cymbs. infiabdcs flutfn jaBante fabltrram TuUanL·,. —— b b] Idem. Hoc ctiam Palladius lib. ix. cap. u.Sedantequxm, inquit., in iisaqux cHrfm immitttttur, fttvillA in eascx/giio liquore decurrat, titglutinaripojfit, âquafunt vitia tuborum. £11 autem favilla cinis proprie is, iu quo excm&orum carbonura rcliquia: fuperfunt aliqua;: quain rc Ü Virgilio diftum cft JEatid. lib. VI. Tcfiqusim collapfi cineres, & flamma quievit, Reliquiiti vhio ($ bibulam lavere favillam. c c] Idcm. Aut abundat particula ncgativa, aut fcribendum eft falubre. Et pnor quidem fcriprura mihi vide- turgcnuina. Priorautem fcriptura crat : non dubium eil quin ip(nm quoque non fit mfoltibrcj.
da] Idcm. Meufi hoc loco pro abaco difta cft, id eft pro raenia vafis potoriis aut ò-fcariis contiocndis ac- connnodata.
< e] Idem. Libet hac dc rcPalladii vcrbaafcriberc, cxlib. ix.cap.5. It fidiendis,ik,puteii, cavetidum esi fijftrum perkidum, quoniamplermnque terra.fulpbur, alnmenybitiimenedncit ,quor;tm{pirittu mifii, anhdt- tumpeflii exhalant, (tf occupatis flatim naribm extorquent «nimtu, nifi quu fugs. ftbi velocitate fnccurrat. Priuf ergo quam defcendatur adinfima, in eis locii ponm luctrnam acccnfam , qus. â extinBa nonfuerit, perkti- lum non timebts. Si vero extinguetur, cavcndut eit locm, qtiem Jpirittu mcrtifer ouupabit. Gjiuod â alio lico aqnanonpolcll invemri, dextra Uvaqtteputeos fodicmut, tifquc adaqiuipfimUbramcntitm ,($ ab hu forami- *>a hinc inde patefaBa, velut nares inttu agemtis, qua noccns jpjsrjtHi evaporet: quo facio lalern pHteorumfirtt - , âÌßÖÑ'áß. Tradit & hoc Plin. lib. xxxi. cap. 5. 1} j ldstu. ld eft fpiramnita & velucinares,perquasgr,iYis/piritusrdaKtiir. . |
||||
|
172 Ì. Vitruvii Pollioni s de Architect. Lie. VIII.
explicaca fuerint, & ad aquam erit perventum, tunc puteus ita fepiatur ftm&urd, ne obturentur vense. Sin autem loca dura erunt, aut in imum vcnse pcnitus non fuerint.tunc [gg] figninis operibus ex teftis,aut a fuperioribns locis, excipiendx funt copiae- ln figninjis autem operibus hax funt faeienda, uti arcna prknum puriiiima afperrimaque paretur, ca:mentum de iilice frangatur, ne gravius quatn [hti\ librarium, calx quam vehementiiTuna [«] mortario mifccatur, ita ut quin- que partes arenae ad duas calcis rcfpondeant: moitario ca:mentum addatur: ex eo parietes in foffa ad libramentum altitudinisfuturs deprefla, calcenturve- £tibus ligneis ferratis. Parietibus> calcatis in medioquod erit terrenum cxina- niatur ad libramentum imum parietum, & exa;quato folo ex eodem mortario calceturpavimentumadcraiTitudinem, qux conftitutafuerit. Eaautemlocafi \kk~\ duplicia aut triplicia fafta fuerint, uti percolationibus aquse tranfmutari poiTint, multofalubrioremejus ufum efficient. Limusenim cum habuerit quo fubfidat, limpidior aquafiet,& fine odoribus confervabit faporem: fl non, [//] fa- lera addi necefle erit, & extenuari. Quai potui de aquse virtute & varietate, quafque habeat utilitates, quibufque rationibus ducatur & probctur, in hoc volumine pofui: de gnomonicis vero rebus & horologiorum rationibus in fe- quenti perfcribam. |
|||||||
|
gg] Idcm. Diximusfignitmmopusfieriex teftis contufis.additacalce. fediftiusdiverfaeft compofitio. Vidc
Lexicon. Pro tefiis fcribcndum videtur, quod in antiquis codicibus legitur, teftu: caufamque erroris fuiffc, quod figninum opus teftis tufis fiat. quorum librorumfcripturam adjuvat Vitruvius lib. v. cap. ?. cumaiti aqu& fojfurii puteorttm, & de coelo repentinis tempeflatibm ex tegulis recipiuntur. Scd enim & praefen- tem tueri pofle vidcraur, teftas pro tegulis interpretantes , uti&idem ufurpavit lib. n.cap. 8. Deipfaaa- tem tefta, inqwt.fifit optima, feu vitiofa adflmRuram, fiaiim nemo fotesijudicare, qmd in tempefiatibm fo &fiitteinte£iacutrt eficolloceta, tunc, fi firma efl.probatur. Paulo poft : Ergoqmnonin teBUpatipoteritUh- rem,eano-apoteftinfiruSiuraoneriferendoejJefirma. Pracepit, fi fons deeffet, ut putei fodiantur. Veriun- tamen quia fajpenumero evenit, ut nec id fucccdat, aqua, ubi altius eiFodi csptum eft, evanefcente , rci tam neceffaria: confulendura putavit cifternarum conftruftione,in quas ex teftis , arcave, aqua: pluvia: collige- rentur. Perplacet Palladii Rutilii prscepcum Iib. i.cap. 17. anguillas, pifcefquc fluviatiles mitti in eas, pa· fcique convenirc, ut horum natatu aqua ftans agilitatem curreniis imitetur. Vidc reliqua. bh\ Idem. Id eft ponderis unius libra:. Sic lib. vn. cap. 8. vocat ccntennrium lapidem. Sic Columella lib. xn.
c^.^l.Librariafrufla. Idemlib.in. cap. l^.quinquelibralepondmlapidiidicit. ii] Idem. Hic proloco, ubi arenatum rutro fubigitur, quod antca indjcavimus , accipitur. Sed quodilatim
fequitur, proarenato interprctamur, cumait, mortario cccmentum addatur. k k] Idem. Plin. lib. xxxvi. cap. 13. de cifternis loquens: Vtiliusgeminas effe, Ì inpriore vitia confidant, &
per colum in proximam tranfem maxime pura aqita. Hac ille. Hocautera apudBdgas ufitatjffimutn cft. Sedcum cifterna: fubterranca; & camerats fint,atqueaquafn'gidiiTuTia, pifcesin iisvivere nonpoffunt. 11 ] Idetn. Scribit Palladius lib. ix. cap. 5. aquatn, (i limoL· fueric, falis adraiftione corrigi.
|
|||||||
|
M. Vi-
|
|||||||
|
Ì· VlTRUVII PoLLIONIS
|
||||||||
|
º> Å
|
||||||||
|
ARCHITECTVRA
L I Â Å R NO NVS.
Ñ R ¢ F Á Ô É Ï-
Obilibvs [a] ^Athletii, qui Olj/mpia, Pythia, Itthmia,
Netnea, vicijfent, Gr&corum majores ita magnos honores confii' tuemnt, uti non modo in conventuflantes cum pdma & cororiA \ferant laudes, fed etiam cum revertuntur infuas civitates cum vicioria·, triumphantes qttadrigii in mcenia & inpatrias invehan- tur, e reque jwblica perpetua vita confiitutU •veEiigdhbm fruan- tur. Cumergo id animadvertam, admiror, quodita non fcripto- ribtu iidem honores, etiamque majores, fint tributi, qui infinitas utilitates avo per- petuo omnibm rrentibus prafiant. id enim magis erat infiitui dignum, quod Athleta fux corpora exercitationtbm efftciunt fortiora, fcriptores nonfolumfuos fenptsperfi- ciimt, fed etiam omnium, Ubrk ad dtfcendum <J" animos exacuendos pr^parantes pr£cepta. Qb] J>hiidemmLMiloCrotoniates, quod fuit mviffm,prodefthomimbus? autc^teriqui eogenere faeruntvictores? nifi quod dumvixerunt ipfiinterfuos cives hitbuerunt.nobilitatem. Tythagone vero prxcepta, Democriti, PlatonL·, KArifiotelis, c/ttcrorumque fapientum quotidiana, perpetuii indufiriifcultA, non folum fuis civi- bm,fed etiam omnibutgentibus recentes &floridos eduntJruffus: equibus quiá Õ. 3 - tenerh
Û1—------------------------------------------1-----------,--------------------------------------------------------------------------------——---------------------------------------■--------------------„_»————^—----' ~
ë] Pliilander. Imitatus efthac in partclfocratem in prooemio Panegyrici. Qua:ric eciam Ariftoc. Problem.
k€x. xxx. cur vcteres prastnia certarainibus corporum pofuerint, fcientia: nullus quicquam (tatucrit. Cx- teriimquatuorifUcertamma cdebrata funtin Gracia, inhonorem Iovis, Apollinis , PaUcmonis & Arche- mori. Pra:miacertantium erantoleafter, poma , pinus, apium ■ ut auftor cft ArcMaslib. i.Epigram. Gra:- cor. Vtebantut autem ludis quinque, (unde pcntaclilon,Lacinis quinquccertium,& pcntathli quinccrtiones difti, qui his ludis viciflcnt) ialtu , curfu , difco , jaculo & lufta, quos Simonides rccenfct Lib. i. Epigramrnatum; iS-fiia mq Tivjt7 ÁéïøîÜúéé ¼ ößëùí®' þÀÀ(«ß, ' ."' "
Referuntur & a Paulo l.C.de alea; Iufu lib.xi.In faltu haltcribus,id cft,maflulisplumbcis canquam iibramen-
tis utcbancur, quibus figuram oblongi circuli, nec velad dimidiam partem accuratc rotundifuifle mcmorac Paufanias Eliacorum lib. i. Itaque cfle faftos, uti qua parte tnanibus prenfarcntur, in anfulas, uti in Iora cly- pci, digici infercrcntur. Cxtera quid elicnc, omnibus puto intelligitur , difcus vcro non itcm. Ammonius |
||||||||
|
lii gymnicis certaminibus peiiodon viciffc , qui Pythia , lfthmia, Nemea, & Olympia vici(Tet, aflcrit
Scxt. Pompejus , acircuitu eorum fpcftaculorum. Sunt &de liis certaminibus nonnullaapud. I. Baptiftam Pium.prima; in docendo Rorna: cclebriratis Grammaticum & amiciffimum noilrum.in lib. Annotat., & A- icxandrum ab Alcxandro Genial. Dier. lib. v. cap. S. Quibus Olympiadibus qua; ccrtamina fint addita, lc- gito apud Paufan. in Eliacis. p] Idem. DeMilbnisfortitudineinhunc raodumtradit AelianusTreix/Aiisiiieiaf Iib. ii. Ìé뻩·' ôê'ô» ôôû« fi»t»,iua» ry ÷À&öÀÜ÷í, sJVt; r ÜË-ðÜëùí tXm i^u/iijv. Mcnjinit & lib. xii. Eum fcribit Solinus cap. 4. pmniaegrfle, f«praquam homo valet. & Plin. lib. vi.cap. éü. ait, cum conftitiflct, neminem veftigiocdu- xiue, roalum tcnenti nemincm digitum cprrcxiiTc. Mcminic & Galen. lib. 11. dc tucnda Valctud. ut taccam Paufan.lib. u. Eliacorum. Scd cui non cfl: nota cjus fortitudo ! Vide Claudium Salmafium in Solinum Pag-3S-&fcqq. /é] ÑÉéÉ-
|
||||||||
|
174 Ì. VlTRUVII PolLIONIS
tetteris Atatibus doSirinarum abundantia fatmntur, optimos habent fapientis, finfhs
inftitmmtque civitatibus humanitatis tnores, tzquajura, leges: qtiibus Abfentibus,null& poteB effe civitas incolumis. Cum crgo ttrnta munera, ab fcriplorum prudentia, pri. vatim publiceqtte fuerint hominibns praparata, non folum arbitror palmas & coro, nashis tribuioportere, fedetiam decerni triumphos, &interOeorum fedes eos de- dicandos judicari. Eorum autem cogitatn utiliter hominibus ad vitam expUcanii: } quibus fingula paucormn, uti exempla ponam; quz recognofientes, necejfario hu tribiii honores oportere homines confitebuntur: &primum Platonis e multis ratioci. nationibus utilifimis unam, quemadmodum ab eo explkatafit, ponam. C Á P. I.
Tlatonis inventum de agro metiendo*
Ocvs aut ager paribus lateribus, fieritquadratus, eumque
oportuerit iterumex paribus lateribus duplicare, quiaid ge- nerenumeri, acmultiplicationibus non invenitur, exdefcri- 1 ptionibus linearum emendatis reperitur. Eft autem ejus rei haec | demonftratio. [>] Quadratus locus, qui crit longus & latus pedesdenos, efficit ares pedes ccntutn. Siergo opusfuerit eum duplicare, & aream pedum duccntomm item ex paribus lateribus facere é quaerendum erit, quam magnum latus ejus quadrati fiat, ut ex eo ducenti pedes duplicationibus ares refpondeant. Id autem numero nemo poteft invenire: namque fixiv. conftituentur, cruntmultiplicatipedescxcvi. Si xv. pedes ccxxv. Ergo quoniam id non explicatur numero in eo quadrato lorigo & latopedes decem, quaefuerit; linea ab angulo ad angulum diagonios perducatur, uti dividatur in duo trigona azqua magnitudine, fingula areae pe- dum quinquagenum: adejus linea: diagonalislongitudinem..locusquadratus paribus lateribus dcfcribatur. Ita quam magna duo trigona, in minore qua- drato quinquagenum pedum ] linea diagonica fucrint defignata, eadem ma- gnitudine &codem pedum numeroquatuor in majoreerunt effefta. Hacra- tione duplicatio grammicis rationibus a [b] Platone, uti eft [f] fchema fubfcri- tum,fuitcxplicaca. * Cap.
a] Philander. Quadrati menfura facillima eft , vel auftore Cohimclla lib. v. cap. n. Nam cum fit undiquc
pedum tocidera , inultipliccntur in fe duo latera, & qiuc fumma å÷ multipliclatione effefta erit, eara dice- mus efle quadratorum pedum. Vt, ii locus quoquov.erfus decera pcdum , ducemus decies dcnos , qui fiunc centum: diccmus igitur locum habcre pcdes quadratos centutn. Idem efficere numerisin duplicatione quadrati non licec. Nam ut qua:ras numeros omnes, non invenias tamen, qui in fe multiplicatus ducento- rumpedumfaciataream. Quoenim id fieripofle maxime videtur numero, fient centum nonagintafex. Itaquedefuntad numerum ducentorpm eificiendum quatuor. Qupd fi libet progredi & tentare altiuspsr quiudecim, ut ducasquindecies quiridecim , fient duccnti viginti quinque pedes. Efficiendum ergogram- maticis, id eil linearibus defcriptionibus. Id qupmodo refte ficri pofl"it, hic docct Vitruvius. Haicille· ¿áç. Barbarus. Diagonialioc modo invcnitur, duolatcra qu.idrati perfe fingulain fe ipfa vertcndo multi- plica, nimmam colligeiplius multiplicitionis, & cjus fuaimxqnadratam radicem qua:rito; tantaerit dia- gonia. Sit quadratum <t. b. c. d. ºá fingulis latcribus pcdcs quinque. duc unius Iateris quinque in fc; reddcn- tur 25. & iterum ahcrius lateris quinque in fe ducito, reddcntur 15. ha;c collefla cumprioribus z^XanVXata cfficiencv0· quorum quadrataradix eftpcdum 7. & unius quarts. Eadera ratio in aliis reftangulis qna- dracisinvcnitur. ut in oblongo quadrato e.f.g.b. latus e.g. pedum o£to, ducriinfe efftciunt <?4.1atu5 e. f. pedcsfex, hi dudi in fc rcddun: stf. qui cuin 54. colIcdlieiFiciuntccnrum ; quorum radix quadr.ua iiint 10. tanta eft igitur diagonios Siduplicis quadrati latas. Exempliim fchcmatis Vitruvii facikcft. natn quadratuma. c. h. d. duplum cft quadrato a. d , quoniara ejus ktus fit ex diagonali a. d. minoris qua- drati; & quod numeri gencre nullo cfficitur, id grammaticisrationibus abfolvitur. VtiliiTima vero & Mu! rei ratio in plurimis obfcrvationibus quotidiani ufus, ut experienribus cric manifeftum. b~\ ldem. Potuit & alia ratione, quam a Platone oftcnfum cft, paribus lateribus quadraturaduplicari. Naro
datum quadratum fi circulo cinxeris, trttangatis illius quatuor angulos , rurfufquc ipfum circulumalio quadrato claudas, ipfum hoc quadratum duplo majus eft priori. Hac ratione uii fumus lib. iv in defcri- bendo abaco capituli Corinthii, Miffos facio alios dublicandi quadrati modos, quos c Georaetris unufqu"" que iibi vcnabitur. c] Idera. Et hsc figura cum reliquis pcriit, minoti taracn jaftura: facillima enim cft. I] PI"'·
|
||||
|
D Å Á Ê C Ç ÉÔ Å C Ô V R Á 1.1 Â. IX.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
175
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
C á ñ. II.
; „ De Norma Bjthagoricum WOentum ex orthogomi
tngoni deformatione.
ITem Pythagoras pQ normatii fine artifieis fabricatipnibus inventam oflendit j
& quammagnolaboccfabrinormamfacientes, vixadverum perducereppf- fant, id rationibus & merhodis emendatum, ex cjusprasccptis explicatur. Nam- que fifumanturregula: txes, equibusunafit pedes rres, altera pedes quacuor, tertia pedesquinque, hzequeregula; inter iecompofits tangantalia aliamfuis |
|||||||||||||||||||||||||||
|
ScaL· Cochlides.
|
cacuminibus extremis, fchemahabentestrigoni, deforma-
|
||||||||||||||||||||||||||
|
bunt normam emendatam. Ad eas autcm regularum fingu-
larumlongitudines,fi fingula quadrata paribus latcribus de- fcnbefltur,quoderitpedum triumlatus areaj.habebitpedes novem: quod erit quatuor/exdecim: quod quinque etit,vi- ginti quinque. Ita quantum arex pedufti numerum duo qua- drata.extribus pedibus longitudinis laterum, &quatuor, efficiunt :aequetantum nurperumredditunumex quinque defcriptum. Id Pythagoras cum invcniflec, non dubrtans a Mufis fe in ea inventione monitum.maximas gratias agcns, \b~\ hoftias dicitur iis immolavifle. Eaautemratio,quemad- modurninmultis rebus & menfuris eft utilis, etiaminxdi- fkiis fcalarum xdifkarionjbus ? uti temperatas habcnt gra- duutnlibrationes, ellexpedita.i Si enimakitudo contigna- tionis,ab fumma {Y] coxatione adimum libramentum, di- vifa fuerit in partes tres, erit earum quinque in fcalis [d] fca- porum;afta longitudine inclinatio. Nam quam magnx tuerint
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
«] Philander. Normaeftadquam exiguntUr anguli,ficut ad regulam longitu-
dines, ad perpcndicillum akitudines. Qux Cicerolib. n. Acadcmic. qua;- ftion. cria cornplexus eft. Á tqui fi crcdercmus, inquir, non egcremus perpcndi- culis, non normis, non regulis. Norma ytuftm Grarcis vocarur, ut apud Lu- cianurn in Harmonide. V\ Idem. Tradit Cicerolib.de Natur.Dcor. nj. Pythagoram cum in Geome-
tria quiddam novi inverufTet, Mufis bovem immolare folitum. Quod autcm rem noltram attinet,fcribit Ioan. Rcuchlinus lib.n.de Caballiftica, aut potius Laertius Diogenes lib.vm. nam apud eum id ctiam legimus, ficuti apud Athe- Disatn lib.x.ex auftoritatc Apollodori Arithmetici.illum boves centum immo- lafle, (itafunt fitfymaAi interpretati ) cum repcriflet <m ô&éãýíí úöíãßÞ÷ ç ¢ì ßîâÀù ãýßßéù íæðÀÜ÷æê Mioty to)? *#&!÷éßæáÀß> ideft, quod trianguli orthogo- nii refto augulo fubjeftumlatus tantam valcret, quantum qtia: concincrent, , five, triangiilireftanguliquod reftoangulo fubtenditur latus a;quepofleatq;
latera eundum angulum continentia. Ea propofitio, quanquam aliis vetbis, cit apud Euciidem, lib. i. penultima, quam probant Thcon & Campanus. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
II
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
mv
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
aa:
|
c] Idem. Id eft ,3 fummis contignadonis tabulis. Axibus enim tignisimpofitis
|
||||||||||||||||||||||||||
|
contignationum fola fiunt, intertigniaque conftant.
d] Idem. Scapus fcalarum eft truncus a fumma contabuiatione ad receflionem,
/f Ñ jWmjfJ! ^ 'n Ë·'5!·éçâ autem, ut obiter dicam, confcenditur aut rctSa itione, fed quar ßú jJ kjj||3
W ulll^-3 Vi flionibus: quod genusandquifolebant faccreimpari graduutn numero. Auc
i^ lljPij^jjj^jll y^ cochlidibusfcalis, ideft, quibuspcrgyrumfurfumitnr. Cochlidiaappellare queas auchore Strabonc lib.uir., ob id quod tortili & anfradluofa in modu teftai cochlearis ftruflura ab imo ad funimumevadatur.Vuiuiq; figuras fubjiciemus. Rurfus fcala; coaftant aut gradibus.aut acclivi. Prioris generisfunt Rorna; co- chlides columna: Trajani & Antonini. In illa funt adfaftigium rcs ab eogefta; |
|||||||||||||||||||||||||||
|
é
|
fculpta;,& in primis bellum Dacicum: intus ab imo ftylobatx ad fummam co.
lumnam afcenditurgradibus centum oftoginta duobus,ne quis fcptuaginta tres |
||||||||||||||||||||||||||
|
___I exaliorumfcriptisdicat.Feneftellas habet quadraginta quatuor;uti numerando
aeprehendimus. Eft criirn apudRufum mendofuscalculus.lu altitudinc variant, Eutropius& P.Viftor.queni
malui-
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
176 ,.Ì. Ì$ Ô R û VI É PoLLIONIS
fuerint intetr contignationem & imum libramentum.altitudinis pattes tres, qua:
tuor a perpendiculo recedant, & ibi collocentnr interiores calces fcaporum. Ita eriim erunt [ e ] temperatse graduum & ipfarum fcalarum collocationes: Item ejus rei erit fubfccipta forma. Cap.
lnalmmus effe Sextum Rufum.llle dicit pcdum cffe centum quadragmta.hic centum viginti o£to.R.ccentior
quidampedcs putavit efleplus minus centum viginti tres. Horum nullus farisexfide altitudinem retu. lit. Nos vero exaftius diraenli, reperimus pcdcs centum viginti & paulum amplius fupra femipedem. An. tonini columna incendio deformata , fed altior , pedum fcihcct centum feptuaginta fex, graduum duccn- . „ é. .;" . torumfex, feneftramm quinqiiaginta fex , fi cre- ScaU retu itionts. dimus Rufo. nam hodie ad fufflmum; quod con.
I -fra&i funt gradus , confcendi non poteft. Habct
& fimulachra rerum geftariim circumquaque cac- lata. lllud autem in utraque admirationc carcrc nondebet, quod craffitudo uno perpetuoqiie la- pide conftat, in quo incifi gradp : & cotBjd fum- mum gyrum cslata lint vanarum rerum & perfo- narum fimulachra , neceffeque fit aliquando par- ticulam mfecundum lapidem fervari,ica commifli funt tamen & ad unguem conjunguntur & conve. niunt, ut ne oculatiffimus quidem , nifi meditato & confulto in rem prarfentem venerit, animadra- tere poffit.Ec fcal<e quibus iti futnmum Pantheum confccnditur triquctro afcenfu faftigiaritur , ha- bentquc poft feptcnos quofque gradus rcfraftio. nes five areolas. vacuum ipfura eadera illa eftab imoad fummum, qualumcn immittitur, figura. Pofterioris vero gencris, hoc eft , acclivis ,'bellif. fime nobis retulit formam diftenta Trifolii filiqua, Qua re fortaffls admonitus Bramantes, Archite. ftorum poft atniquos illos diligeti0imus,pulclier. rimam acclivetu cochlidem extruxit in Vaticano Pontific. max. «edificio, cui a poficione Beluedirt eft nomen inditum, ipfo acclivi ab imo ad fura- mum innixo quatuorcolumnariim continuatis or- dine generibus.ita ut nullus fcapus fit,ideft.Utltali loquuntur, nulla fit anima,fiye ftylus,aut antenna. Nam his vocabulis eatn rem fignificant. Admiranda magiseft Vrbini palatii fcalarum nuncratio:nulIisenim columnis fulciuntur gradus, nullo fcapo. Nos tamen ex imis fcalis intelleximus fcapum fuifle, fed ftudiodc- ditaque opera fuifle fublatum, demolitumque. e] Idem. Degraduum retraftione & craflitudine Iege lib. tll. cap. 3. quK ad (acras ardes pertineant. Retra- itionem enim illam ( quam conftat ex perpendiculo & receffione habere dcbere ad.craflitudinem rationcm proportionis fefqukertis ) niliil effe dubium oportet ad privatarum a?diumfcalas pertinere. Dan. Harlt- ruf. ln fcalarum collocatione judicium & experientia requiritur. Difficile enim eft aptum ad poncndasfca- las locum invenire.quoniam canerarum partium & meitibrorum difpofitiones facile impedire pofluiit. Qua- re qui a fcalis impedimentum timet, iinpcdirefcalasnon debc:. Solutasenim & liberascoltocationcshabe. re fcalas oportet. nam ibi fatis commoda: crunt, ubi nil dabunt incommodi, ut ait Albertus. De fcaiis xi>- ficiorum traftantes , genera, fitum,figuram,apcnioncsScpartesconfiderabimus. Afcendimus igituraut per gradus,autper acdivia. Accliviacommodiorafunt , quoniam fenfim fcandimus finemagnamotionc: prasfertim fi itudium pofucrimus, ut quam leviflimas afcenfiones habeant, & hoc modo in montes hominum opcrafit afccnfus. Sed fcala; illa:, quKgradus habent commodxdebentclTe & ltiminofa;. In ardificiis eniru locafub fcalis pra;bent commoditatesðïá parvas. Sed fi ad cosquifcandunt & dcfcendunt fcalarumcotn- modaa-eferamus, illx crunt commoda:, qus ita temperabuntur tum in univctfum , tum rationegraduunii uti a Vitruvio diftum eft, fcilicct ut a fumma contabulatione ad imum pcrpendiculum ircs Cnt partes, ab iino perpendiculo in reccfiu quatuor , ab ukimo receflu ad futnmam contabulationeraquinque. Itaenim ad norma; ratioaem fcapi fcalarura tanquam fubtendentes trigoni lines tcmpcrabuntur. Graduum veronu- merus & ratio rctraftionura, quas noftri requics yocant.fichabenda eft,ut non multosgradusfaciamusfinc retraflionis & plani cujufdam interpolitione, quoniam fi erit planum, commodicaci infervicmus, & pericul" providebimus, nam afcendentes fefli in retraftionc refpirant, & qui cafu prscipitant, locum inveniunt pla- num, in quo firmari poflint. Alcitudo autera graduum & retraftio ita funt tcmperanda, ut quam nuninis pcs laboret, dumelevatur. CochHdesfcala;. qua;adlimacismodum fafta:, vocantur,minusarcxtcnent. Sed difFiciliorem prabcnt afccnfum, ptasiertim cum ncccffitatc fiunt. Incpte in angulis ardium iri tota fac Germania collocantur, & ca ratione vitiofir, qua funt feneilrx & apertiones alis, qua in angulis fiunt. Sca- larum multitudo improbatur ob impeditiones, quas faciunt in a:dificiis;& graduum multitudo onerofacft Ê gravis. Tres vero apcrtioneshabent ( ut plurimum ) fcala:, imam,mediam &fummam. AbimainceptO eft afccnfus, in mcdia afcendiraus, a fumma inaulas fupra ingredimur. Imapars itain profpcflu efieitbtU ut quam primum januam ingredientibus vidcatur. Mcdialuminofa fit , & lumcn squabilitcrgradus ïÂÂå! continga:.hoc iufict,ut qu» ratio fuerit umbrse in planum projcilaf,altitudinum totiusfcal»cademin Sra* |
|||||
|
«h
|
|||||
|
deArchitectvraLib. IX. 177
|
|||||||
|
Cap. III.
G) uomodo ^ortio argenti auro mifia> in integro opere de~
frehendj difcernique poffit, ■ ARchimedis veiOCummultamirandainventa&variafuerint,exomni-
bus etiam infinira folertia id, quod exponam, vidctureiTe expreflum ni- mium. Hiero enim Syracufis audus rcgia poteftate, rebus bene geftis, cum aureatn coronam votivam , Diis immortalibns in quodam fano conftituiflet ponendam, [/Jimmani pretio locavitfaciendam, &aurumad[£]facomaap- penditredemptori. Is, ad tempus, opus manufaftum fubtilirer, regi approbavit, & adfacomapondus cdronce vifus eft praeftitiffc. Poftcaquam [Y] indiciumeft fachim, dempto auro, tantundem argentiin id [d] coronarium opus adtnixtum efle: indignatus Hiero fe contemptnm, neque inveniens, qua rationeid fur- tura deprehenderet, rogavit Archimedem, uti infeiumeret fibide eocogita- tionem. Tunc is cumhaberet ejus rei curam, cafuvenit in balneum, ibiquc cum in {/} folium defcenderet, animadvertit quantum corporis fui ineo infi- Z deret,
|
|||||||
|
dibus repetiatur. Summa pars in medio auls nos exponat, ita ut univerfe ejus partes iequabiliter cerni pof-
fint, & fencftrarum lumina in medio collocata impari nilraero finl: oranes autem parces & apertiones uni in co confenciant, ut ampla: lint & magnifica:, ut fere videantur invitari adafcenfum accedentcs. Con- veniunt rcfta; cum cochlidibus iti proportione graduum, in apertionibus & aliis rebus. Scd hoc difirrunc, quod reftarum fcapus eft tanquam linea tranfverfa a fumma coaffatione ad plani rcceflum projefta , ut linea diagonios vel hypotenufa : Cochlidis vero icapus eft ad perpendiculum collocatus, & circa cumtanquam circa axem gradus ponuntur. *] Philander. Sulpitii nomine irnprcifiis codex, pro, immani pretio, habet, raanupretio. Quani fcripturatn CAp· ni. inveni & in Manufcripto Peruiia;, qui fucrat e Bibliotheca Franc. Maturantii. Eandetn iuveaias in mclio- ribus Plinianis codicibuslib.xxxiv. cap.7. proquoimpreiTipartimimnlani pretio, partim ex raanus pcecio, partimmanipretio. Ejus verbafunt: folitumeniraexmanuprctiocujufcunque fignidenariosfeponcreau-* rcos fingulos. Vulgus pro manufaftura diceret.Vtitur etiam lib.xxxv.cap.i lib.xxxm cap.2,. & xxix.cap.i. Invenias eandcm in Ciceronis lib. 111.contra Verrem. VbiPxdianus manupretium aic dtci.ubi non tara ma-* teria: ratio, quam manus atque ar:is ducitur. Invenias & in orationc advetfus Pifonem. Eft autem compo- fita diftio, de qua Varro lib. iv.de ling. Latin. Pretium , inquic, quodasftimationisemptionifvc caufacon- ftituitur, diftum a peritis, quodhi folura pofluncfacere rcite. Si quid datum pro operaaut opere, merces, a merendo. Quod mamjfaftum &daturaproco,manuprctium,amanu& pretio.Corcdiarium.iiqu/dadditum prxterquam quod debitum, ejus vocabulum fidutn a corollis, quod ha:, cum placuerant aiiores ia fceaa, darifolitas crant. I] Ucm. Sacoma,ideft n)V.«/!«iGra;cis,cfta:quipondium,hoc eft aqualcpondus; uchoc Ioco&hujuslib. cap. ultimo, a:quo pondere phelli, facoria faburrale : aut quod lanci trutina; furfum lacse adjungitur, ut gra- viorifiataqualis, ut eftapud Iul. Pollucem lib. iv.cap. 14. Ariftoteles inMechanicisdicit áÞ÷á/ömi£i/,fro ajquilibrium facere. Audiarium vero (tefte Sexco Pompejo) antiquidicebant, quod fuper menfuram vel pondus juftum adjiciebatur, ut cumulus vocatur in raodio. Navn audlum vocabatur fpatiura circi quod fupct dcfinitum modum viftoria; adjungicut. Quidam apud Vitruvium profacomatclegit facomam, primafcili- cct nominuminflexione, pro panniculo terforio, pudendo errore. Vide de cadcm re Monetliolium in Ariftotclis Mcchanicafpag. 15 r." t] Idem. Vicruvium exiftimo indicium duxiffe a lapideindice, quictiam a Latiniscoticuladicitur, a Theo- phrafto lib.de Lapidib. Heracliusj a Plinio lib. xxxm. cap. 8. Lydius. Ovidius Metamorphof. lib. n. de Batto: 1 ·»' Perjuraque peBora vertit>
In dnrum filicem, qui nanc qttoque dicitur initx. Eo proditur legitiraum fitaurum, boc eftpurum putum& obryzum, an adultetatutti. Hrc ille. Scddcce- pit Pliniumambiguicas loci apud Theophraflum : *« HSfXiifBpri xii®4 rfgjiKA^», yjj Þ Avfa. Naoj illud, Heraclius Iapis, refcrendum ad magaetem, Lydius ve-
ro ad coticulam. *] Idem. Alias legitar coronarium, cadcm plane (Tgnificatione, idque mea Tentcntiamelius, cumdcuna tan- tum corona dicat.
«3 Idem. Ideftlabrum.utCaconidereRutl.cap.x. Plin. Iib. xxix. cap. t. & lib.xxxi.cap. %. Corn. Celfo & aliis. Vnde cella folearis. five, ut lego, foliaris dicitur a Spartiano, ubi folia, id cft vafa , quibus in balneis ntebantur, folebant adfervari. Domicius Calderinus apud Martialem lib. ii.dicitiolium ciTe vasinthcr- niiijinquolavabanturquiiudarenolebant. Solium autem proiederegta Verriodiilum placet, quafi foli- aum, quod ex integro ligno conftaret. Afpero Grammatico a fede diflum roagis placet. Sunt & folia locu- lamcntainquibuscorporaconduntur. Piin lib. xxxv. cap. tz. Quin & defuoflos fcfo multifiiiilibus foiiis coadi maluctc. Vfurpatut in ea Cgnificatione id verbl a QjCuttio & Suetonio, /] Idem.
|
|||||||
|
178 · Ì. V É T*R U V É É Ñ Ï L L É Ï Í É $
deret, tantum aquae extra folium effluere. Itaque cum ejus rei rationera expliCa,
tionis ofFendiffet, non eft moratus, fed exflliVit gaudio motusde folio, &nil. dus vadens domum verfus, fignificabat clara voce iriveniiTe quod qua?recct. Í3çé currens identidem Gr£ce clamabat[/J ÅÀ^êË,åý'^êË.Ôééçé vcro ex co inventio- nis ingrefluduasdiciturfeciflemairas aequo pondere, quo etiam fuerat corona, unam ex auro, alteram ex argento. Cum ita feciflet, vas amplum ad fumma iabra implevk aqua, in quo demifit argenteam maiFam. Cujus quanta magnitudo in vafe depreflfa eft, tantum aquae effluxit. Ita exempta malTa, quanto minus factum fuerat refudit £gl fcxtario menfas, uteodem modo, quopriusfuerat» adlabra sequaretur. Itaex eoinvenit, quantum ad certum pondus argenti certaaquE menfura reiponderet. Cum id expertus eiTet, tum auream maffam fimilitcr pleno vaie demifit, & ea exetnpta, eadem ratione menfura addita, invenit ex aquanon tantum defluxifle, fedtantumminus , quantum minusmagno corporeeodem pondere aurimafla eiTetquam argenti. Poftea vero replcto vafe in eademaqua ipfa corona demiffa, invenit plus aquae defluxifle in coronam, quam in am-eam eodem pondcre maflara: & ita ex eo, *quod plws defluxerat aquae in [h~] corona quamin mafia, ratiocinatus, deprehenditargentiinauromixtionem, & manife- ilum furtum redemptoris. Transferatur mens ad ArchitiE Tarentini, & Era· tofthcnis Cyrenaei cogitata. Hienirnmulta &grata a Mathematicis rebusho- minibusinvenerunt. Itaquc cum in caeteris inventionibus fuerint, gratiinejus rei concertationibus maxirae funt fufpefti. Alius enim alia ratione explicare curavit, qupd Dclo imperaverat reiponfis Apollo, \J ] uti ane ejus, quantum haberet
|
||||||
|
/] Idem. Ideft,Inveni, inveni. deprehendi furtum fraudulenti redemtoris. Plutarchi eade re hac funt vcrbi.
g") Idem. Verbum , efl, proculdubio vacat, itaque inducendum. De Scxtario Sc reliquis menfuris dixi lib. yi,
cap. <>. DeSextariocciamlib.vu. cap. 7. h~\ ldem. Si cui placebit tentare, iu experietur. Aquam qua: effluit, tam ad auri & argenti, quam ad corons
immiflionem, lingulatim communi aliquo menfuraautponderis generedimetiatur, numerufque ejus fivt ponderls, flve tnenfurx, qua: auri immiflloni refpondcc, vocetur b, qu«e argenti c, qu<e corona; d. Subduca- tur b, a c, & reliquum iic f j & a d; & reliquum lit g ; & d, a c ; & reliquum fit h. Poftea pondus corona;li· gnificeturaliquonumerOj&fitl.Partiarurlperf, &cfFicietur m:& multiplicet m g ; & faciatn:&h; &fi· ciat p.Afiero.I pondus corona; per xvu. feptimi lib. Euclidis ex ñ pondere auri & ç pondere argenti conlla- re, Narratur&a Q^Rhemmio Fannio Pala:mone,in fine libellide ponderibus &menfuris,aliaratio: quim, quia noti nifi plurimis verfibus expofuit, non video necelTarium cur adfcribam: fatis fueric indicafle locum, unde peti poffit. Explicatur & a Gemma Frifio in compendio Arithmetica:. j] Idem. Erat in cubum duplicare, rem raulto difiicillimam.Arguebat DeliosApolIo.quodGeometriam negli-
gerent. Qua; resfufiflime trai^atur ab Eratofthene Epiftola ad Ptolemamm, & Ioanne Grammatico in ana- lytics Ariftotelis libro (quantummemini) primo. Ejus enim codicis mihi nunc copia non eft. Refertw etiara a Plutarcho Iibro de Socratis Daimonio , & a BelTarione defenfionis Platonis lib. 1. cap. 8. Qwdam fcriptis prodidit,cubi duplicationem inventum efle Platonis.duarumlinearum rcftarum mediis duabus pio- portionalibus repertis. Eratofthenes tamen difta Epiftola tribuit Hippocrati Chio, ut legimus apud Gcor- giura Vallam lib. Geomctria: quarto, hoc eft expetendorum & fugiendorum xm. in hanc fere fententiara. Tragicus quidam introduxit Minoa Glauco fepulcrmn excitare voientetn intcrrogatum , quanam id figu" extiui mallct, refpondifle cubioa, fcd ita ut bis tantum caperet, quantumcubus, qui quoquoverfus eflct pc- dum centum. Quidam, ut id fieret, putavit Jatus unumquodque duplum effe faciendum, hallucinatus. Etc- nimlateribus dupiicatis planum quodlibet quadruplum efhciebatur, ipfum vero folidum ofluplum. Qu*i fitum concertatumque eft, quonam modo propofitum folidum in ea forma permanens duplicari poflct. R« ad Gcometras relata eft; ambigentibufque ca;teris , Hippocratcs Cliius indicavit ficri ld poffe, fi conftitu« duabuslineis, quarura major minoris eflet dupla, dua: media: in continua proportione invcnirentur. Ali- quanto poft Delii.cum oraculo Apollinis juberentur aram ipfiusduplicare, ncqucqua id fieri poflet ratione, fatis viderent, objurgante Platone, qui in Academia erant, Geometras; Architas Tarencinus pcr heniiq'- lindros, Eudoxusperinflexaslineasdenionftraverunt, fed parum ad iifiim , ut ca;teri omnes , prartcrMe- nechmum, qui breve quiddam & fubobfcurum reliquit. Poftea Eratofthcncs inilrumentum formavit. ValU idem rationcm inveniendarum mediarum proportionalium.ex fententia Archimedis,Eutocii, Platonis, Hc- ronis, Philonis Bizantii, Apollonii, Dioclis, Pappi, Pori, Meneclmii, Archita;, Eratoftlienis, Phiioponi, & DionyGodori, eodem loco tradereconatus eft. Hec egofcripferam, cum beneficio Rodolphi Pii Carporura Cardinalis faftaeft mihicopia videndi exfcribendiq; ( curante id Ma-cenatc meo) Arcbimcdis de Spha:ra& Cylindro cum enarratione Eutocii volumen, omamento futururo auguftiflima: illi & inftruftiflimwBibiio" theca;, quam tu, toto orbe terrarum maximis fumptibus conquificis omnium difciplinarutn & linguarumf· |
||||||
|
de Architbctvra L é â. IX 179
bris, Franeifce Rex Regum potentiflime & Chriftianiifitne, ad Fontem Bleeium, five Fontembellum * aiit
Callirrhoen dicerc mavis.inftituifti.Id volumen GeorgiiVal^ fucrat.in quo prarter iingu^ Dorica: proprie- tatem & omiifiooem ipirituum atquc accentuum, qua; in lcgendo nonnihil exhibuerunt difFicultatis. oc- curruntfubindcfylkbatum &diftionua5nota:)qua:nei Gratcisquidemipiisfatisagnofcuiicur. Itaqueex eo dcprehcndimus , quz i Vaila craditaeflent, ab Eutocio AfcalonicafaiptaelTein Archimedis libri-sfet íöáßñöß £.êõëß»$8 fecundi Theorema primum.quodin eo docereturproportionales medias lineas invenirc. Quodautem ad Archicara& Eratoflhenem , quorum hicmeminit Vitruvius, attinet, quoniam ab utroque breWus tardita ratio videbatur, quam ut a multis incelligi poflet, Ludovicus Lucenius, quem non femcl in hoc opcrc Dominavi.quod cjus judicium.quo fum Roma: familiariter ufus,magnopere mihi placuit, & unum exomnibus rneorum fcriptorum cenforem elegi, meauftoreexplicuic. Quod ii afcripfero, videbornoa parvam a ftudiolis iniiflegratiam. Prius itaque dicam, qua ratione ille Architam duo media proportionalia, per hcmicylindros inveniife exiftimet, qua: eadcmcft dupJicandi cubi ratio. Deinde oftendam,qua: fit ratio conficiendi mefolabii, mftrumentiad mediaproportionalia, unum , duo, aut pluradeprehcndenda.cubi- cumque corpus fervayi figura quantumlibetaugendua) ex Eratofthenisinvencione. Ergo quodad Arcliita: inventurn attinct, imt data: dua reita: Iinea;, bc.&cd. inter quas duas medias proportionalcs invenire oporteat. Defcribacur circulus b c, & a ligno c. per primamquarti Euclidisducaturlineaarqualis cd.qua; coneruat in circulo b c d f. & fiat refta linea circumferentia: c d. & ha:c eadcm linea extra circulum pro- du£ta,& linea g h.qua: in figno b.tangat circulum b c d f, concurranc in figno g. concurrant cniin per xvi. &xvn. tertiiejufdcm, & nonam communemfententiam, ac quintumpoftulatum. Deindeintelligatur be- micylindrus ereftus in femicirculo b c d. & in eodemfemicirculo alius iimilis femicitculus ad angulos re- ftos ereftus, atq; in parallelogrammo hemycilindri pofitus. praecerea incelligacur hunccundcm feiuicircu- lum ereftiitn circumduci verfus lignura d, ejus dimetiente b c. ab eodem arquilibrio nufquam diraoto, & c. (ieno maoente, fecareque fua circumferencialiemicylindrifuperficiem convexam, &defcribere in eaquan- dam lineam cylindricatn, inftar utiquc earum, quibus in horario cylindro horarum fpatiadiitinguuntur; in- tcllifaturquc rurfus triangulum c b g, manente ejus altero latcre c b, quod circuli b c d f. dimetiens eft, in oppofitam partem , quam motus fuic femicirculus, circumverti, & defcribere altcro latcre c g, per xvi. diffipitioncti) undecimi, conicam fupcrficicro,qua: obvians Iinea; cylindrica; concurrct in exteriori convexa hemicylindri fuper^cie , inaliquoexhis, qus erunt in eadem liaea c g. intcr d. & g. & hoc fignum lit k. a quo ad phnum femicirculum b c d. excitctur, perxr. undecimi, pcrpcndicularis linca k n, qua: in ipfam in- cidet femicirculi circumfcrentiam, in quahemicylindrifupcrficies, ubicft fignumk,fuit ere£ta;& conne- ftantur iignacn, & incelligatur linea c k. Eacum ratioerit cb. ad c k. qux ck. adcn. & qua; c n.ad.cd. Quod ut oftendatur ita haberc, excitentur per xxxi. primi linea; gb h. a fignod,paralleluradf,qua: coo- eruat in circulo b c df. fiatq; reiHa circumferentia; d f. Sc intelligatur fignum d.dcfcriberc in conifupetficie iemicirculum d m f. cujusdunetiens fitd f. defcribanturque ifta omnia.quaiitum rcs ipfa patictur,in fubjcfio plano.in quo habeat poiitionem motusquidem femicirculus bck. Triangulum vero ufque ad fui ipilus fcmi- circuliq; in exteriori hcmicylindri fuperficie communcm feflioncm circumdu£lum,ut cft b l c,Cgnum hujus communis feftionis fif k. & iemicirculus quem defcribit d, fit d m f. & perpendicularis a figno k. in planum fcmicirculum incidens.lit linea k n: qua: quoniam eft in fuperficie femicirculi c b k, fignum ð, ßç quod inei- det, erit in quoejufdem fenncircuii dimetiens, quieft c b, fecat inea pofituracircuraferentiam femicirculi b c d. Deinde conneftantur figna ç c linea recia, qua: c b. demetientis fcmicirculi b c d, in caquam raodo diccbamus policura , pars eric, eademque fecabit linearn d f. & fecet in ligno p. Ac linea c g, imo vcro c 1. latus tiranguli ad locum communis feilionis cum femicirculo deduftuin , ut expoficum fuit, fccet femicir- culumdmf, in m. ideft.fignum, quod in ifta trianguli pofitura deTcribit d,'(it m. conneftanturquc rcftis lineis fignakb.& m n.&m p. Quibus iIcdirpoficis,quoniamuterqueremicirculorum bcjc. &d mf. adan- gulos reftos in eodem fubjefto plano crcdlus eft, eric lin;a mutua; feftionis cominunis utrique pcr tcrtiam & quartamxi,incideiisad angulos rcftos inplanitiemcirculibc df, perpcndicularifquc dimetienti dF, & perxui.fexti,nn:diaproportionalislinearum ñ f. & pd. fit autcm ca ra p. cujusquadratumper xvti. fcxti aequum erit parallclogrammo ex ñ f. & ñ d. lineis, & per xxxv. tertii, erit cadem in p. media proporfionalis inter lincas c p. & ñ ç. triangiilaque rn c p.& ñ ð m. erijot per vi.& iv. fexti fimilia & proportionalia, quum fint anguli ad p. rcfli, & circum eos latera proportionalia. Scd quoniam ra ç p. & c m p. fubtendunturpro- portionalia latera , crunt, pcr vi. fexti, anguli arquales, & pcr eandcm angulus m c p. angulo ç m p. etiara aqualis ; eritque pcr xxxn. prinii, & n. communemfententiam, angulus n m c. rcftus, & triarigula ç m c. &n mp. & m c p. ad invicem fimilia. Et rurfus quoniaraanguluskn c.rcitus cft pcrhypotheiini,atqueita angulo m ñ c. a;qualis, & angulus ç c k. communis ciiknc. & m ñ c. triangulis, crunc ctiam ea triangula per cafdem squangula , ac ouinino flmilia , nec non & triangulum c k b. eifdem fimile , quum fit angulus bkc, perxxxi.tertii.etiamrcitus. Erit igitur.ficut c b.adck. Iateratriangulibc k. circum angulum bc k, fic pcr iv.fcxci.ck. ad c n.qua:circaimiikm, imoeundemnc k. angulumtrianguli cn k. policafunt, & a:quisangulisinfimili triangulo fimiliterfubtenduDturj &per eandem.eodcmquc modo ficutck.adc n, fic c n. ad c m. latera trianguli ç c m. circum angulura ç c m. Sed manifeftumeljjc m. cflea?qualem cd. quura fit ncccfle.d. & m. figna a c. cum faftigio atqualirer diftare, eo quod in circulo ab uno & eodem figno in co- nifuperficie circumfcripto polita func.lnter b c. igitur & c d. invcnta erunt duo mcdia proportiopalia c k.& c n. quod fuerat oftendendum.. Ca:terum quoniam problcma, non theorema iftud eft, non alienum crit cx- plicare, quo pafto iftiufmodi rncdia per hanc ipfam ratiocinationemnon tam iptclligi, quam rc ipfa inveniri queant, atque inventis quomodo uti poffimus: etfi hoc Eratofthenes negct, per hanc Archita: craditioncm poffefieri. Statuam igituradlibcllam planitiem, defcriptifquein ea,circulobc df. fuper ccntrumq , tri- angulobcg,lineacd, ac dimeticntebc \ qua; omniapropofui in planodefcribioportcrc i infuperqucafi- enoc. lincac b. quifitajqualisbq ; & congruat femicirculob c d. His.inquam, ficdifpofitis, conftruam bemicylindrum, cujusaxis non fit mioor b g, balis vero fit femicirculus b c d. & huic femicirculohepiky- lindrum imponam; atque a figno b, quod eric in circuraferentia femicirculi, per hcmicylindri convexum cngara liaeam,qua! ad fubejftum planum perpendicularis lit,& xqualis c h.hoc cft b q. & fit ea h i.Tum ab s. C, '.'· .'Zi iigno |
||||
|
Ì. V É Ô R U V É É Ñ Ï L L É Ï Í É S
|
|||||||||||
|
1*0
|
|||||||||||
|
figno adfigna b. &c. extrema dimetientis circuli admou per bemicylindri convexum veluti Lcsbia aliqua fc
|
|||||||||||
|
Hemicjlindn re}>r&fentMio.
|
gula, vel pro ea, linea, hoc eft filo tenui dedu.
|
||||||||||
|
dta.defcribam per id convexum cylindricarn
lincam qua: fit b s c. Rurfufquc in eo latere pa. rallelogrammum hemicylindri, cujus altermn G extremum infidet iignob, abeodem fignoad' ~^ alcitudinembg. fignabo iigno g, & ab hocad d. fignum ºï plano politum pcr convexam fu_ perficiem hemicylindri ducam lincam cylin- drica: fimilem, qua: cylindricam b s c. fecabit in aliquo figno ; & fecet in figno k. Á quo in circtimferentiam femicirculi b c d, linea: veto h s, deducam parallelum, qua; (it k n. & con- neflam figna n. & c. tefta c n. & ponam ç k. in plano conjunftam c. n. ad angulos reftos, & perficiam triangulum c ç k. dufta linca c k. Ec afleram prscedentem Archita: ratiocinatio· nemefleiicutbc. adck. itac k. adc n. &fic c n. ad c d. quod oportebat invenire. Figuram fubjeci. Sequitur, ut de tnefolabio dicam. Conftituatur tabclla lignea oblonga, atque quadrilatera, ad re. gulam norraamque bene undique levigaca, fupraque eam, fi duo tantum media pcrquiruntur, concinnentut cabells tres ex sre, aut alia quavis materia ad hoc opus idpiiea , qua: fint quam tenuiflima , ad rtgulam nor- mamqueFibrefaftajquadrata:, aut altera parte longiores, qiiarum una in tabelkelignea: medioimmobilis locetur, alia: vero duar,ad dextram altcra.ad liniftram altera ita conftituantur, ut ha:rentes media; cabeliujx, alcera qua: a dextris eftfupra eam, altera , qua: i finiftris eft , fubeadem in planitiefubjeftaducircduciquc pro libito poffic. Dextrum aut finiftrum quum dixero,ad ipfius mefolabii, non ad artificis poiituram refero, In earum autem tabellarum fingulis fingula pariaq; omnino parallclogramma reitangula quatuor lateribus comprehcnfa, & dimetiente a dextris ad iiniftramdedufto , tenuiffimjs lineis graphice appoliteque defcri. bantur, fic ut primae fuperipris dexteriorifque tabellulae reftangulum dextrum habuerit latus inter b. fupc- rius & c. fignum inferius comprehenfum , dimetientemque b f. Latus finiftrum df. ii: proximi reftanguii latus dextrum. cujus fi dimetiens-fuerit d h, finiftrumque latus g h, hoc ipfum g h. fit commune fequenti parallelogrammo. cujus fi eri: dimetiens g m, in rn. fignum inferius definet finiftrum cjus latus : erunrquc harc tria parallelogramma, quum maximc extrema; tabellula: ieduQas utrinquc fuerint,in hunc modum dif- polita; quum vero maxime in fefe redufta;, fuperioriadperpendiculum fuppofita. atqueitafiet,ut fiveal- teram , five utramquein hanc velillara partem duxeris, reduxerifve , perpetuo tamcn parallela tara latera, quam dimetientes reftangulorum in quovis fitu permaneant. Sin autem filura media perquiruntur, ( nam unicum binis duntaxat tabcllulis invenire perquam facile eft,) quotquot fuecint inveftiganda plura duobus, totidem tabcllulx fimiles fimiliterquedifpofitaj ad finiftram partem adjiciantur, unica earum, five ea tnedia fit, fivc alia qusvis, immobili manente. non enim quod nulla earum immobilis fit inveniri duo media , aut quotquot oportuerit, non poterunt. Verum quum fic fupervacaneum omnes mobiles eile, commodiuserit, tnediam ftabilem conftituere. erunt autem, ut quxque erit d.exterior, ita & fuperior. (fuperiorern cam fem. per appcllo,qu9 dum in unum coguMur, fuperinducitur inferiorem qua; fubducitur.) Majora vero minoravc ut parallelogramma fint, non aliud intereft , quam quod majora prafertimque oblongiora exaftiorem evi- dentioremque ufum exbibent, at tabellute majores, quarn futura funt in eis paralklogramma, fruftra atquc inutiliter fient: praeter margincs tamen inferius fupcriufque, qui obteguntur canaliculis , per quos mobilcs tabella: difcurrunc: atque hos margincs in immobili cabella majufculos efle oportet, ut intra eas marginum partes, quibus ea inferius fupenulque configitur , mobiles alia; tabelke ab omni impedimento libere pro- currant. Namiiniftrorfum alis , prster ultimam , qua: ad dextram locata cft, marginera extra paralklo- grammi latus nullum habcre poflunt. Si tamen ulcima finiflrorfum, fi eadem atque aJia: omnes dextrorfum margine non omnino caruerint, commodiorem ufum prxftabunt, tura ut quam maxiniefeduila: fint, ha- beant tamcn fingula: eos margines fingulis proximistabellis fupppfitos,quos, dum moventur, pratereuntes confequantur, tum in extremis tabellulis, ea parte marginis excra reilranguli aream,aliquis veluti umbilicus cminens adbiberi poiTit.quo tabellxin utramquepartemaptiusfmpelliqueant. quanquam hoc non minus apte fiet exiguis foraminibus in parallelogrammorum arcis extra dimetientem terebratis, in quae pcdis cir- cifliaut alterius rei acumen, quo utrinque ducantur, admittere poiTint. Erunt igitur parands tabella; adin- vicem xquales, prster itnmobikm , quamdixialiquandolongioremelTeoportere, atque juxcarationeni fuperiorum , quotquot ex fuerint, collocandx. Mefolabiiad eummodura conftitutiufum jam exponam. Sint refta: linea:, inter quas oportet duo auc plura media conftiruere, s. major , t. minor. Fiat, primi dcxtc- rioris fuperiorifque parallelogrammi dextrum latus, qtiod pofitum eft, inter b c. figna comineri , arquale li- nea: s, quoniam hsc fuit major expofitarum. deinde cx infimi, ulcimiquc ad finiftram parallclogrammi fini- ftrolatere, quodinm. fignum datum Fuic, inferius definere. abfcindamabca parte, qua m. iignurti politura cft, fegmcritum a:quale t. iinea: minori expofitarum , quod fit m n. Tunc igitur tabclla: invicem cogantur, roobilibus vcrfus ftabilem , fi qua fit,in feipfas mutuo deduflis, donec Cngula latera oranium rcflangulo- rum ad finiftram eorum pofita fecent fingulos proximorum dimetientes , idque in fignis, qua: cum b. Sc n. fub eadem refta linea dirigantun fignaboque ea omniura feftionum (igna: cruntque hnjufmodi pofitura fe- gmenta laterum fub his fignis Cta, mcdia continua proporcionalia inter s. & t. datas lineas. quod crat invc- veniendum. Quod fi latus b. c. prims tabellula: arquum non fuerit, fed alterius rationis ad s j fi eandem etiam rationem habuerit fegmentura m n. ad t; candem habebunt mcdia fegraenta alia ad mcdia qua; per- quiruntur. Si vero filum pertenue a b. figno in planitiem parallelogrammorum deduflum perfOramcn quodfitinn. demittaturlibratumplumbo, queraadmodum in perpendiculo fierividemus, ufumreguls ■ -■ ßçéçåÃï" |
|||||||||||
|
0Å Á R CH É Ô Å C Ô V R Á L É Â. É %. . jgj
habcret pedumquadratorum , id duplicaretur, &ita fore, ut hi qui eflentin
ea iufula, tunc religioneliberarentur. Itaque [k] Architas hemicyljndorum de-
|
|||||||||||||||
|
in mefolab.o, aj explorandum , atf ea omma figna fub eadem linca finc, commodiorem exhibebit Neon,·
videbiturfortaflis abrebc ahenum latns ulti.m paralldogrammi verfus finiftrum, ex quo feemenraad magnicudmem mmorum Imearum expoficarumabfcihdi habent in fexaginta partes, vcluti in mirmra ohv fica foramimbus d.ftmguere perpufill.s, jequaliterque inviccm diftantibiB;quonim fummi medium iit inJo angulo paralldogramm., in quem latus ipfum fuperius definic, u: filo, ficuti propofuimus, pro re-ula Ji biio, facilms fit in quacumque ratione, quam numerus fexagenaiius ad mmorem liabere poteit media oro" pomonahamvemre. Sed non erit tunc ubdla illa bontmua minoribus cabdlulisfubjicicnda, qua/non fincj filuia. infcrius dam.tt,; fcd regulas five hgne*, flve xre*, five cx alia ad eam rem accommoda» Ltc- r,a, .0 quadnlaten «ijiiflamreilangubcircuinfcrentia! fpeciera difponend* erunt, area pervia media atque maniremauente, qua perpendiculum per quamcunque laccris parallelogrammi parcem fubmiiTum liberc Fervaganpoffi^nqueb.msharumregularum.qu^ vat.stabdlulxadeundemmodum, qiiofupeniu, concirmand*. Adha-c, vcl fub medio nicfoJaWo bafis
aU.tudfms 6» quantk eft mefolabi, longitudo vel ihb finguli. fingul* ejaGlen, altitudinis adhibendL coliunellz, qutbus inmxo mcfolabio, atqae m fublimi pofito, perpendiculo locus fit, quo prooende» Nr quc horum quicquam prohibebir, ne in eodera mcfolabio, regula, cum opus fuerit, uti non poifimus' Vffl autem qux aflerm, mcdia proporrionalia. fic oftendam. Defcribamin fuperficie plana hafce lineas, quwnad- modum/neiolabioadhanc paralldogrammorum formam redafto ddineatsfunt: &fiqmdem tr&ustin tummodo mefolabii rabellisufi fimus , quas adduc media inveftiganda fufficerediximu,., (neque enim fi plures fint, d.verfamcx.gent demonftrand! rationcm) erunt m caJefcriptione triadifparia paraJleJo-ramma rcftugala, quomm pnmum njaximumqiiMd dextram pofitum, crit b c d f, idem quod ß ß prirta EaWi conftitnt.one fuerat ctiam b c d f: alterura mmu, cric d f g h, tertium miwfflum g h ð m: & connX fl- gna b.& n.lmea refta b ç; m qua per hypothefim crunt figna feaionmnsquoram quod eft in latere d f aDDcI- lecur q; quodin gh.appcUaurr.producamqnelineas c m.Kb n.ultram.& n. donecconcurrancin fiirnoo concurrent enim per v. poftulatum. fiquidem angulus c b r. ffiinor cft angulo c b d. refto per ,x Z'„ ncmfententiam, fcangulusbcp. reftuseftper hypothcfim. Ecquoniam in primariamefolabiicoSl none , pr.ufquam tabelt* loco moverentur, triangulo b c f. & df h. & g h m. habuerunc fingula fln-uks «ftoe angulos, & latera c.rcum reclum angulum in uno triangulorum , lateribus alterius cir?um fiS angMkmfueruntxquaha: Erunt etiara perfextamvi. anguli c fb.& f hd.& hm g. adinvicem ajqualeT & per xxvm. pr.m,, Iidm bf. & g h. & r m. inhoc paralldogrammorum fi:u mutuoetiam pardUd^Cu perque quonutp tnangula b c p. & q f p. & r h p. & ç á ñ. habcnt omnia angulum b ñ c. communem & imgula fi-gulos reftoa per hypotbefim, afferam per 11. communem fcnc?„tiam, & fccundTZtl xxxii.pnm^fle squangula, & per iv.fexti, aut iimavis per n. ejuflem.babere Iatera proportioDalia eflc qae ficut b c. ad q £ fic b ñ ad q p, & ficut q f ad r b, fic q p, ad r p. ficutquc r h. ad ð É, Ãã ñ ad ç ñ E^ ad q p. fic f h. ad h P. & compoiite pcrjcviy. qu.inti, hcut b p. ad q P> fic effe f p. ad h p. Et quoniam ad latus
|
|||||||||||||||
|
Mefolabii ajfigurtttio.
JO_______________G. |
9 f· tnanguli q pf. afta eftpa-
|
||||||||||||||
|
rjlldus r h, ctte per ca/dcm, ifc-
|
|||||||||||||||
|
ut fp. ad Ji p,' fic q p. ad r p, &
per xi. quinti, /Tc b p. ad Q p, & rurfus per caidcm, fic efle q p. ad r p,& r p. ad ç ñ. quaruorque has lineas die proportionales,b p. & q p. & r p. & np. Scd often- fum eft, flcuc b p. ad q p, fic ha- bere bc.adqfl & ficutqf.ad r h , fic q p. ad rp. ffcutquc r h. adnni, ficrp.adn.p. igiturpcr xi.quinticrunt & hfectiamli- nex· proportionales, bc.Sc q F. & r h. & d m; atque inter b c. & ç rri. duo proportionai/a jnvcn- ta.jjnod fuerac denionflrandum. E/t igitur & ntio /pia linca: b c. ad ç m. linca ia tres fimilcs & ajquales rationcs diflcila. qua; (i- ve fuerit dupla, five alia qusvis ratio, dum ç m. vcl latus fit di-
fti cubi per Corollarium xxx.
undecimi, vel rcferat unitatem;
& b c. numerum cubi ejiifdem
jl* j»·. J-" rationis ad datura cubum ; per
vnr.librinoai, &xvi. &xvit. fexti, eric utrovis modo demonftratum, t h. latus efle cubi addatumcu-
• bum eandeni rationcm habcntis. Et ad id inveftigandum ratio perpctuo in univerfutnque tradita; Cujus pcr-
indeac Geometrica: difciplina; ignorantiam Apollo viius eft oraculo exprobrafle.
«] Idcm. Eratofthenes epiftola ad Ptolemsuin ait, Architain Tarentinum per hcmicylindros demonftrabi-
uterquidcmdefcripfifle, verum ut idfubmanumduceretur,inufumquecaderet, neutiguamalTequipo-
|
|||||||||||||||
|
• ■>■■··.
182 Ì. VlTRUVII PoLLlOMI S
defcriptionibus, Eratofthenes organica mefolabi ratione idem explicaverunt.
Cumhxc fint tam magnis do&rinairum jucunditatibus animadverfa,& cogamut naturaliter, iiiventiorubus fingularum rerum confidcrantcs effe&us, moveri; multas res attendcns, admiror etiamDemocriti de rerum natura volumina, & ejus commentarium, quodinfcribitur[/] xtyminm, in quo etiam utebatur an. nulo, l/ri] fignans cera ex milto qux eflct expcrtus. Ergo eorum virorum co- gitata,
tuiffc. Quamobrem fe formafle inftrumentum teftatur, quod, nili fallor, hoc loco mefolabium Vi-
tmviusappellat. Emendandumautemapud Vitruv.procylindrorum hemicylindrorum , ex Eratofthcne& ipfo Archita, referente Eutochio Afcaloniu, loco a nobis fupra memorato. 2] ldem. Caffa & nihilidiilio eft . fcribendum ^ftfl&tfot, ut lit feleftarum comprobatarunique rerutn com.
mcntarius. Plinius lib. xxiv. cap. 17. Chirocineta vocat , Diogenes Laercius lib. ix. in ejus vita cherniba, five problcmata. Hsec ille. Cl. Salmafius ia Solinum pag. uoo. Nam ^pifoiipi» dicitur quod manufcriptnn, eft, fed & quod manu fculptum , unde ^îßÃæñöïé annuli. Sic ^finprik» dc annulo fignatorio , quod raanu elaboratum eft. Eudemus Rhetor in Lexico : ^ñü÷^&, >ot;^»j<A«j«^*» w^?*1»·/^»· Suidas: M. ÷.ìãé%, >>ot %lpm }t[kvft/3p* é? é&Ééæßó-ìßñ÷. Hinc titiilus Democritici commencarii ^ß,÷,ì^. Plin. lib. xxiv, cap.17. Demoeriti certe chirocmetaejfe confiat. ln h'x ille poii Pythngoram magorum flttdiofijfimut, quamo portentofiora tradit- ? Male in vulgatis Chirocineta , nec melius interpretantur ita diftaquod affidue mani- bus traftanda efient. Vitruv. lib. ix. cap. 111. Multas res attendens admiror etiam Dfmocritide rerum nmu- ra volumina, ^yeam commentarium qui infcribitur ^(ÌìÞð» , in qao utebatur annulo, fignans ceramolli qiu ejfet expertut. tta locum illum conftituo, vulgo depravatiiiimutn. Editur enim ^4îï÷ßé>é%», inquo etkm utebatur tmnulo, fignans cera ex rnilto qus. ejfet expcrtm. At in Codice fcripl;o optirao habetur, quedfcribitur < chirocmeton mquoetiam utebatur anmdo fignitretur moliicit ejfet experths. Vnde nosfacimus : fignans cer» molli qu& ejfst expertm. Verum eft ctiam quod infcribitur ^nfiiiat. Commentarius ille infcribebatur j$pU(nf(&. Antiqui Critici lotis dubiis de quibus amplius quairendum eflet, aut notabihbus, adfingebaot fruftula ex cera; iB^afuAaV^^i dicebantur, Hefychius: ila,£cf,-s!h&G-[&%l· <nt ki)s^'« "»imVfififKt ms æãÞ. (&Qv ci vfitfiiSfiicii· Etalioloco: TlapefpvznfSpxâéæëßáe]i;nvifiiizsiscar^xaye/a^, na&i ii æçôçïæçºéç. Qi^ibus cerulas adfingimus ad aliquid inquirendum. Dcmocritus ia eo commentario quo retum naturalium arcana & abditafcrutabatut, iis paradoxis qua; ipfe vera expertus erat, notas illas e cera adfigerc folebat, & annulo quidem fuo fignatas. Annulus autem ^oxft»^»dicebatur, hoc eft manu fculptum, Hinclibroti· tulus yjf'iK(in(g. vel %1?<é÷.ìíôá>. Quod totus eflet ex illis quseftionibus quas ipfe experimcnto vcras efledi- . dicerat, & quibus propterea cerulas annulo fuo figoatas appofucrat. Hefychius: ÷Éñßêñ^, xtfvmitfo, ifm
ixm y^cuv ■ì^éïâ/ß». Explicat infcriptionem illam Democritici commcntarii. An potius ^lx-ptflg. infcri. ptuitifuit, quod omnia qus in illo libello traftabat, manu ipfe feciffet & experimento proprio comprobif- fet5 P.norem fententiam adftruit & confirmac Vitruvius. Titulus hic libriDemocriticicorruptus apud Laertium habctur in vita ejus, ubi fcriptum eft, ;$>»<>e«« öí<çé& «©^ëú'^^ß. Scribendum tibiaffero, ^fi. fn\ Idem. Id eft, miniata cerula, utloquitur Ciceroad Atticumlib. xv. Sc miniatulacerula, ut lib.xvt. Qui-
busin locis indicat, Atticum, qua; in ipfius fcriptis notrprobaret, miniataceranotare folitum. Quomodo hic traditur, Democritum.qus effet expertus, fignafle cera minio infefta, cui fignum annulo cflet impref- fum. Id vero faciebac, uc quorum periculum non feciffet, internofcercntur , & data occafione experiretur, aut fiedere non poflet, haberent qui leflurierant, qus fequercntur, haberent & de quibus liqucret. MM& autem Gtscos etiam minium vocare, unus fuerit locupletiffimus teftis Plin. lib. xxxi 11. cap. 7. Neque cnim nobisfufpeftaeileafcriptio.etiamfilibro medicinaliumepiftolarum IV. vifa fueritloanniManardo, inttr eos qui mcdicinam cum bonis literis conjunxere, publico omnium confenfu celeberrimo. Nam /A)Qx voca· bulum efle otaJotj^» vidifle Plinium non poflumus non credete , ut Theophrafti & Diofcoridis a^fua, ii efl; minium, exitiakm vcl traftantibus pulverem fignificarit, & eam, quae Vitruviura ipfum, ca:teros feciitis rubrica vertitur, qua;que haufta non uni medetur morbo, tantum abeft, ut refpirando trafta noccat. Nihilo fcilket infolcatius.atque a Celfo gravi & medico & Latina; lingua: au£lorc,quinto ac fexto libris non femtl minium Synopicum pro milto Synopica diftum eft. Neque vidco cur ab Honiero Iliad. 11. Cephaleniorum & finitimorum locorum duftx ab Vlyffcnaves (ßéë%7ÀÜ(í,íé vocata; fuerint, quod rubrica,five ea fic Synopis, feufit fabrilis, piftas habuerint proras, ac noh potius quod minio,quando eas commendare volueric. Et iftud apud Romanos aliquoc etiam poft feculis tanta; fuit auftoritatis, ut Iovis ipfiusfaciem feftis diebus minian- dam Cenfores locarint, & triumphantiura corpora lini folita legamur; Rubrica: vero pretium longe minus fuiffe , plerlque omnes^tcftentur. Quin & ipfe Pliuius, cum tubricam jam Trojanis temporibus in honort fuifle Homeri auftoritate tradit, ,êé'×ß®- quomodo verti queat, oftendic, rcm ipfam non exprimit: qua; vcro ante dixit, qusque fubjungit, fi quis penitius atquc penficulatius legcrit, ea uppit» imellexifle comproba- j verint. Itaque fcmel de iis ita ftatuo, rubricam, minium & milcon generalitcr audiri, & pro re nata, au: é&- \ jefto gentis, ufufve cognomine intelligi, uftfttet vcro nufquam , nifi pro perniciali illa coccinei coloris Fari- j naufurpari, Prore natafucrit,cum apud Celfumlib iv.cap. de torminibus, (ita enimËðË&ê"'Ú£ÃÉ'!) É legeris minii glebam adverfus inteftinorum ulcera valere, pro Lemnia tcrra.fivc Lemniafphragide inccrprc» tari: ex Dipicoride cap. dc Lemnia, & Galeno lib. ix. fimplic. mcdic. ubi de Samia terra tradit: uti & cno* dem cum lib.v. in lcnibus emplaftris, in paftillo ad fordida ulcera, & iib.vi. in liquido collyrio Euolpidis.mi- , nium iitnplicitcr diilum reperies , profynopicarubricainterpretari. Noneft taracn negligendam, Scrapio-
nis minium & quod ßï offlcinis venditur, Diofcoridis & Galeni efle Sandycem. Miniculatorem Vlpianui Pandeft.lib. xxxvui. de opcris liberc. vocat, qui minio majufculas literas, auc ejufmodi aliquid pingit· Haicillc. VideCl.SalmalimninS0lin.pag.zi7. „]AntS
|
|||
|
D Å Á R C Ç É Ô Å C Ô V R Á L É Â. IX. 1»3
eitata, non folum ad mores corrigcndos, fedetiamadomniumutUitatetnpar-
petiio funt prxparata. Athletarum autem nobilitates brevi fpatio cum fuis cor- poribusfenefcunt. Itaqueneque tummaxrmcfantflorentes, neque pofterit;ate, neqne inftitutis hi, quemadmodtira fapientum cogitata, hontmum vits prodeffc poflant. Cam vero neque moribus, nequeinftitutis f criptQmmprieftantifaus Ki- buantur hotiores, ipfe autera perfe nientes aeris altiora profpicientes; memo- riarutn gradibus ad ccelum elatar, xvo immortali non modo fententias, fed eriam figuras eorum pofteris cogunt eiFenotas. Itaque qui litterarum jucimdi- tatibus inftruilashabcnt mentes, non poiTuntnon in fuispeftoribus dedicatum habere, ficati Deoruro, fic & Ennii Poetae iimulacmm. Accii autetn carmim- bus quiftudiofe dekftantur, nemmodaverbariimvimues, fed etiam figuram ejus videtitur fecum haberc pcaefentem. Item plures, poft nbftram meaioriam nafcentes, cum X,ucretio videbuntur, velut coram, de rerumnatura difputare : de arte veroRhetorica ciimCicerone: multi pofterorum cam Varrone con·» ferent fermonem de lingua Latina. Non minus etjamplures [»] Philologi, cutn Graecorum fapientibus multa deliberantes, fecretos cum his vidcbumur habere fermones. Etadfummam , fapientium fcriptorum fententiae corporibus abfen- tibus vctuftare florentes, cum infunt inter confilia & difputationes, majores har- bent, quam pratfehthirn funt, auftoriEates omnes. Itaque, Csfar, hisau&ori- busfretus ,'fenfibus eorum adhibitis &confiliis, eavoluminaconfcripir, & prfo- ribus feptem de jedificiis, oftavo deaquis, in hoc de gnomonicis rationibus, queaiadmodum eas radiis folisinmundofunt per umbram gnomonis inventae, quibufque rationibus dilatentur, attt contrahantur, explicabo. C á p. IV. *
2)<? gnomonicisrationibns, ex rddits folisperumbramm-
njentis; & mundo, atque planeta. TCA |VJ autemfuntdivinamente comparata, habentque admirarionon ma-
•*-'gnam,confiderantibus,quo'd umbra [b~] gnomonis a;quixiodialis alia raa- gnitudine eft Athenis, alia Alexandriae, alia Romae, non eadcm Placentiae é casterifque orbis terrariini locis. Itaque longe aliter diftant defcriptiones horo- logii>rum, locoirum mutationibus. Umbramm enim aeqmnovtialium magni- tudinibus defignanturanalemmatorumforma:, ex quibus perficiuntar, ad ra- ticmem locorum, & umbrae gnomonum, horarum defcriptiones. [c] Analen*· ffla, eft ratio conquifita folis curfu, & umbrae crefcentis a bruma, obiiervatione inventa,
»] Ante lcgcbatur philologicum. quoJPhikndcrcorrexit.
ë] Philander. Qux fupenora funt tria capita, videntur pars efle Proocmii: hocautem Iibriinitium. Cxp.
£] Idem. Speftat iftud ad horologiorum rationem, dequa infra cap. vm. fatis raulta prxcipit.
c] Claud.S.ilma(iusinSolinumpag. 739. Ex his verbis videtur Scaliger C0l0ecii)fe vcterurn Horolpgia ad
Brums obfervationem defcripta Fuiffe, &ha:c vocata Horologia Brumalia, quartatiofemperfervatatueric, priufquam Mcton 9é^»« inveniffet. Nihii vanius aut futilius. Primura Analcrama non eft Horologium, fed idquoddicampaulopoft Deinde analemmatumratio, non ad umbra; Bruraal/s magnitudincm deforma- batur , fed a:quinoftialis gnomonisumbram. Locus ille VitruviiquihancrcntcntiamScaligerofuggeflit, loagc corruptilfimus, minima mutatione fic emcndari debet: Andemma eii ratio cohquifita Solit c>irftt& umbr* crefcentis á Bruma, obfervntione hiventa. Dicit rationcm conquifitaro efle Solis curfu, Sc. urobrse ob- fervationc crefcentis a Bruma. Vmbra crefcit a Bruma, a Solftitio dccrcfcic. Breviffima itaquc umbra Bru- mx die.ut Solftitii longiffima. Tali obfervatione umbra: crefcentis & decrefcentis, non folura Solis curfura deprehenderunc vetcres Mathemacici, fed etiara mundi magnitudincm, quanca Mundo effet terra, aliaque mfinita, ctiam multo ante Horologiorum inventionem & horarum obfervationcra. Quinimo å÷ eadcm obfervatione gnomonica.Sc.umbrarum increracntis & dccremcntis, etiam Horologia poftca prodita fun(, & hora; obfervari caepts. Analemraata crgo longe antc Horologia, $c ab Horologiis diverfa. Analennp«um porro forma: umbraj jEquinoftialis magnitudimbus defignabantu* noa Bruraalis auc Solfticialis: ncc ad ra- "4 tionctn
|
||||
|
À«4 Ì. V ß ô r õ í ú é Polliokij
inventa, equaper rationes Archite&onicas, circinique defcriptiones, cft in-
ventuseffe&usinmundo. [d~\ Mundus autem cft omnium naturae rerum con- ceptioftimma, ccelumquefyderibusronfbrmatutn. [e] Idvolviturcontinenter ciroum terram atque mare, per C/3 ^xis cardincs extremos. Namque in his locis naturalis poteftas ita architeftata eft, collocavitque cardines, tanquam centra, unumaterra & amari in fumriio mundo, acpoftipfas ftellas Septem- trionum. Alterum [g] trans contra fub terra in Meridianis partibus, ibique circum eos [h~\ cardines orbiculos, tanquam circum centra, ut in torno, per- fecit, quiGraece 5raAofnominantur,perquospervolitat fetnpiterno coelum. Ita media terra cum mari, centri loco naturaliter eft collocata. His natura difpofi. tis, itauti Septentrionali parte a terraexcelfius habeat altitudine centrum, in Meridiana autem parte inferioribus locis fubje&um a terra obfcuretur, tunc ctiam per medium, tranfverfa & inclinata in Meridiem, circuli delata zona duo- decim fignis eft conformata, quae eorum fpecies ftellis difpoiitis, duodecim par- tibus peraequatis, exprimit depiftam a natura figurationem. Itaque lucentia cum mundo, reliquoque fydcrum ornatu circum terram mareque pcrvolantia, curfus
|
||||||
|
tionem Brumaeaut Solftitii referebanrur. Idcm Vitruvius: Itaquelonge aliter diftant dejcriptiones Horologh-
rum, locornm mutatiombut. Vmbmrum enitn magnitudimbm deftgnantur Armlemn,Morumform&, ex quibm ferficiuntur, adrntionemhtorum & umbrz gnomonum, horarum defcripticnes. Vides ex Analemmatum for- mis perficiadrationem locorum & umbrs gnomonum Horologiorum defcriptiones, Ergoaliud Horolo- gium, aliudAnalemma. Ex Analemmatis dcfignatione fumebatur Horologii defcribcndiratio. quodfc aliolocorcpetiit, hocmodo: Ita habebitur AnnlemmMos deformatio. Cumhocita fit defcripium, &ex- flicntum , Jiveper hyberaasUneas fiveper<efliviu, fiveper &qu'moBides, autetiamper menfiruiu.m fubje- ctitmibm rationes horarum erunt ex AnalemmMK defcribend&. Veteres Aftronomi qui aquinoftiorum ac folftitiorum veram rationem ope gnomonicorum ac fciotherkorum organorum indagarunt, Horologii! & horarum obfervatione ad eam rem uli non func, fcd folis analemmatis. Horologia quippe tunc in ufu noa fuerunt, ut nondumreperta. Anaximander Lacaidemone Àßëéïéîßôçù «onftituit, inquoper gnomonem folftitia & arquinodlia defigaabantur. Non fuit illud Horologium, fed Analemma.In Analemmatis fola um- brarum magnitudo prout crefcercnt decrefcerentvc refpeftabatur. Per urnbrs quippe momenta fota cre- fcentis ac decrefcentis, non per horarum obfervationem, nec Horolbgiorum racionem,eft inventus effedut in Mundo, quem dicit Vitruvius. Vide ca:tera. d} Philander. Mundus cujus circumflexu teguntur cunfta, a perfeita abfolutaque elegantia ita appellatus, ut a GrjEcis igV^i, alio nomine ca:Ium dicitur a calando, defcripto circulo, qui fignifer vocatur , iu duo- decimanimalium effigies, auftore Plin. lib. n.cap. iv. Aliis placet a concavitate diftum coelum . tyiXt» cnim id eft quod coocavbm. Id apud Laerrium Diogenem legi, efl*e fpha:ram volubilem & immenfum te- ftum. Plato in Tima:o,Mercurius Trifmegiftus in Pimandro,Alcinous lib.de doilrina Platonis,Iamblichus lib. de myfteriis, & Syneiius lib. de fomniis, tradunt mundum effe animal, ut hoc quoquc non pra:tcream. e] Idera.'Vnde&Ethcrvocatuseft,aba;terno& irrequietoaaibitu, quafiaci^a» · id cft , feinpcr currens. Qua in fententia video effe Ariftotelem. Alii iiri § «« %«», jjtti fyf&lvtiv, id eft, a fcmper calefacicndo. Annotavit exHomeroGalcnus, comment.iv.in fcxtum demorb. vulgarib. Hippocr. lib. Veteres ca:lum nos ambiens exquiiite purum, sthera, ncbulofum vero, aera vocare confuevilTe. /] Idem. A%a» tyrfM (inquit Produs) «si» >> %1&/*éôî®'-sf&i iu tptytf · hoc eft , Axis mundieft dimetiens, circum quem vcrfatur. Lucan. lib. i. Aitberis immenfipartem fipreflerh unam,
Sentiet axis onut. ——
Et Prudentius: Et fitflks axu cardinem mundi ruentis folveritj.
Homcrus (cui,ut Poet«c, multa fingere licuit) tam vaftam molem non putavit pcndentem volvi ixctaiim, fed Atlanpem tradit columnas habuiiTe, quibus terram, CKlumquc fuftincret. Verfus ex i. OdylT. ad- fcribam ; Ôúßßóí,ò âßíèßá cthv, t%l ot ôÝ êßïíáò áõôÞò
Ìá÷îáò, ajytu») ôé <£ xywh tiptpV, \%÷óé· g] Idem. Duriufculutn loquendi gcnus, qualia non pauca funt hujus auftoris.
%] Idera. Scribo, circum eos cardincs. (nam ante legebatur, circura otbiculos.) Quod Sulpitianus codcx
agnofcit. u: lit fcnfus: Perfecit circum axis cardines id eft extremas partcs & vcluti cnodaces, orbiculos( quia Gricis 7ôßëá vocantur, quafl dicas vertices , quod in eis caliim perpetuo vertatur, quemadaioaum tornus in armillis. Auibores alii, quos ego viderim, magno confenfu dicunt ccelum circum axcm volvi» cujus extrcma duo punfti vocentur poli, Qua: fententia rccepta probataque eft. Vnum Varronem videom eadem fere fententia cum Vitruviofuiflc, ut ex Gellii lib. in.cap. x.dcprehendimus. Latini vercices oi· xerunt, ut Virgil. é. Georg. Plin. lib. 11. cap· xv. & alii Gracos imitati, qui ôÞëêò, a ôðëßá, id eft, vetto, no- minaruru. Poliduofunt, arilicusfiyeborcalis, &antarilicus,iiveauftralis. ,,'■'.. · ' <] Idcm,.
|
||||||
|
de Architectvra L é â. IX; 18s
cuffos perficiunt ad cacli rotunditatem. [Y] Omnia autem vifitata & invifitata
ternporum neceffitudine funt conftituta, ex quibus fex figna numero, fupra tcrramcumcaelopervagantur: caetera fubterramfubeuntia, abejus umbraob- fcurantur. Sex autem ex his femper fupra terram nituntur. Quanta pars cnitn no viffimi figni depreffione coada verfationes fubiens fub terram occultatur,tan- tumdem ejus contrariac verfationis neceffitate fupprefia, rotatione circumafta trans e locis non patentibus & obfcuris egreditur adlucera. Namque vis una& neceifitas urrumque fimul Orientem & Occidentem pecficit. Ea antem figna cum fint nutnero ÷ 11. partefqiie duodecimas iingula poffideant mundi, verfcn- turque ab Oriente ad Occidentem continenter, tunc per ea figna contrario curfu lk~} Luna, ftella Mercurii, Veneris, ipfe Sol, itemque Martis, & Iovis, & Saturni: ut per graduum afcenfionem percurrentes , alius alia circuitionis magnimdine ab £/] Occidente ad Orientem in mundo pervagantur. Luna Á a \j»\ die
Ð Idem. Id eft, qua: videntur & non videntur. Apulciuslib.iv.de Alin. dicitnoftem viiltatampro confpc-
£ta· Ctceroautemin orit.de arufp.refp. invifapro non vifa ufurpavit. & Carf. de bell. civil. lib. i. Com· muni. ait, /* vitio imtitrs, ut invifis latttantibas, aut imognitit rebm magis confidamiu, vehementinfque ex- terreamur. i] Idem. Ab his feptem ftellis, quas -Tskcuirnui Grjeci, multi ex noftris erratieas, Nigidius apud Gellium er-
rones vocat, func appellati ab /Egyptiis primum hebdomadis dies, Saturni, Solis, Lunaj, Martis, Mercurii, Iovis, & Veneris: quos hodie partim Sabbatum, Diem Dominicum, Luna;, Martis, Mercurii, Iovis & Ve- neris: partimSabbatum, Diem Dominicurn, Feriamfecundam, tertiam,quartam, quintam , &fcxtam dicimus, idque audtore Imper. Conftantino , fi vera tradic Nicephorus in ejus encomio , (Sylveftro enim Pontifici Romano tribuit Bedas capite oilavolibri denatura rcrum) Sabbatiappcllationem rctinentes,quia Deus omnia cum crcaffet, eo die , id eft feptimo quicvit, &aDominicoIiebdomadainclioantes, quiafic eodie Chmstvs Servator & Redemptor nofter a morruis a patre fufcitatus. Philailrius quidem certe Epifcopus Brixienfis in libro de hasrefibus cradit Oeum nomiiia dierum ab origine mundi appellaflc pri- mum, fecundum, tertium, quartum, quintum, fextum, leptlmum. OrdinisaucemilliuscaufasapudDio- nem libro triceiimo feptimo, quiprimus eft eorum, qui ad hanc diem prodierunt, & Ioannem Oxi- philinum in ejus epitome, legimus duas, quas, ut poteriums, quoniam neutec eorum adhuc in manus omnium venit, nec alius, quem legerim, prodiderit, non tam vertemus, quam explicabimus, eoque liben- tius, quod memini ea de re qua:fnum eife ab Antonio Angelo Ambiano, araico & bcne do£lo viro, cum ipfe Coaftantinopoli, ego Roma in Galliam reverli, Lutetia: apud Ioannem Perellum civem mcura, mex- que olimpucritixinftitutorera atque moderatorem, nunc vero prima; celebritatis medicum, ccEnarerour. Occalionem autem attulerat liber Theodori Gazx <z$e* ftlwm, a Perello ante annos viginti fumma fidc, Sc pari elegantia verfus. Priraa igitur-ratio hxc eft : cum exiftimarent /Egyprii, planccarum eum cfll' ordi- nem, utoibisfummusSaturnidiceretur, proximus Iovis, tertius Martis, quartusSolis , quintus Veneris, fexcus Mercurii, fepcimus Luna;; diatelTaron harmonia: rationem habcntes, quod in ea vis omnis muiica contineretur, orbium tetrachotda feptcm commenti funt, quorura fingulas primas ftellas fingulis kebdo- madis diebus aflignarent. Primum tetrachordum a Saturno ad Solem cortcipiebant.fccundum a Sole ad Lu- nam, tercium a Luna ad Martem, quarium a Marte ad Mercurium, quintum aMercutio ad Iovern, fexturn a Iove ad Veneretn. Indefa&um, ut primus dies fit appellatus Saturni, quia primi tetrachordi princeps erat Saturnus , & pari ratione fccundus Solis , tertius Lunas , quartus Martis, quintus Mercurii, fextus lovis, & feptimus Veneris. Altera ordinis ratio eft. Cumnaturalis dies quatuor & viginti horis conftarct, primam dabant Saturno, fccundam Iovi, tertiam Marti, quartam Soli, quintam Vencri, iextam Mercurio, feptimam Luna;: ruifus odlavam Saturno, nonam Iovi, acdeinceps ad vicefimamquartam, qux Martis cum effet, contingebat, ut proxima: diei prima cflet Solis, tcrtia: Luns, quartse Martis, quinta: Mercurii, fexta; Iovis, & feptima: Veneris. Exeodiebus hebdomadis planetarum inditum eftprscfidium, quos mcmorato ratiocinio primis horis praefle contigerat. Quem morem receperunt longo poft temporc & non ita pridem, ii Oxiphilino credimus, Grsci, & Romani. Etrevera, utlegasomniaomniumaati- quorum monimenta, nunquam reperias eam dierum appellationem. Narn ut de Grascis Ioquamur, ex He- fychio, Polluce, Suida.Gaza, csteris manifeftum eft eos rnenfem in tres decadas partitos ciTc, i'fw/4°'B fdw«, ft{rZiT<&;8c (p$irctl<&>. & primam tVctflptidiem, ííìßùßáí vocafle, fecundam Jit/Tr^jt» ºúêâñ÷, numerum Cc- quentesad foiyiiio isw^Js. Inde primam ìß<ôÆ>ô&· dixifle ra&t-rfw lm Ë'^ , iecundam JiOitgji» ra ˺^, confequentcs ad eli&$*s.Vo(iremo öÂ&çÀÖ primam appellaiTe.A^-A/ tpSirol&.fivcâæ&¢» im aiyiii, fe- cundam atiiiL· ö3ß,ïí1<&; five ßËú/gjt» \ôð Ü÷&ßé, fic deinceps progredientes ad º>1ù £ tisw. Romanos au- tcm menfem diviGffe in Calendas, Nonas, & Idus, tam tritum eft, ut yel pucris ex libello horariarum pre- cum notura fit. i] Idem. Omniumerrantiumfiderum, ideft planetarum meatus, contrariummundo curfuraagcre, idefl
Ia:vum fcmpcr, illoindextrampracipiti, tradit Plin. lib. n. cap.vin. Quo in loco advcrtendum , is- Tum appcllari Oriencalera mundi partcm , dextruravero Occidentem, contra quamfit Geographorura placitis traditum, ipfis fcilicet contraria ratione utcntibus, idque audtore etiam Ariftotele. Varto libro fexto de Latinalinguaejufdcmfuitfenteotiaicura Vitruvio. Ejuscempli (deca;Ioloquitur) partcs quatuor di- cuncur, finiftra ab Oriente , dextra ab Occafu, aDticaadMeridieai, pollica ad Septcntrionem. Hetru&i areffi-
|
||||
|
186 Ì. VlTRUVII PottlONIS
[w] dic xxv111. & amplius circiter hora, cceli circuitionera per curretis, ex qUo
coeperitfignoire. adidflgnurrirevertendo.perficitlunaremmenfem. Solautem figni fpatium, quod eft duodecima pars mundi, menfe vertente vadens tranfit: ita duodecim menfibus duodecim fignorum intervalla pervagando, cum redit ad id fignum unde coeperit, [«] perficitfpatium vertentis anni. Ex eo, quem circulum Luna terdecies in duodecim menfibus percurrit, eum Sol iifdem menfibus fe- mel permetitur. Mercurii autem & Veneris ftells, circum Solis radios , Soletn ipfura , uti centrum, itineribus coronantes, regrefius retrorfum & retardationes faciunt. Etiamftationibus, propteream ckcinationem, moranturin fpatiis fi- gnorum. Id autem ita efle maxime cognofcitui: ex Veneris ftella, quod ea, cum Solem fequatur, poft occafum ejus apparens in caelo, clariffimeque lucens, Ve- iperugovocitatur: aliisautem temporibnseumantecurrens, &oriens antelu- cem, Lucifer appellatur. Ex eoque nonnunquam plures dies in uno figno cotn- morantur, alias celerius ingrediunturin alterum fignum. Itaque quodnon aeque peragunt numerum dierum in fingulis fignis, quantum funt moratae prius, tranfi. liendo cekrioribusitincribus, perfkiunt juftum curfum.Ita efficitur, utiquodde- jnorentur in nonnullis fignis,nih.iluminus cum eripiunt fe a nec£ffitate morae, ce- leriter confequantur juftam circuitionem.Iter autem in mundo [o] Mercuriiftella ita pervolitat, utitrecentefimo & fexagefimo die per fignorum fpatia currens perveniat ad id iignum, exquo priore circulatione coepit facerecurfum: &ita pcraequatur e/us iter, ut circiter tricenos dies in fingulis fignis habeat numeri ra- tionem,
|
||||||
|
arufpices uti ab Higino in libro dc agrornm conftitutionibus traditum eft, dextram partem orbis terra-
rumappeilaverunt eam, qua: Septentrioni fubjacec, liniftram vero, cpx ad Meridianum terra: occafum. Aueures in Meridie conftituiffe, ex Livii libro primo ab urbe condita liquet. m\ Idera Plinius lib. n. cap. ix. fieri ait vicenis diebus feptenifque, & tertia diei partc. Martianus Capdli
lib vui viginti feptem diebus & belTe. Cafiiodorus libro Variarumxi. triginta diebus. Sedpnsftatejus de planetarum curfu verbareferre. Saturnus (ait) annis triginta conftituta fibi csli fpatia pervagatur.Stellj lovis duodecim annis attributam fibi regionem illuftrat. Martisfydus ignea celeritate raptatum, decem & ofto menfibus deputata fibi difcurri:. Sol anni fpacio Zodiaci circuli figna prxtervolat. Aftrum Venens menfibus quindecim fpatia conceffa tranfcendic. Mercurius velociute fuccinftus, trcdecim menfibus pro- pofita fibiintervalla prztervehit. Luna pecuiiari nobis vicioitate proximiori, trigintadiebus peragit, quod anni fpatioSolaureus circumveftus impleverit. Vfquehuc CaiTiodows. Qui ratiociaio magis fubtili utim- tur.exPtoIemso, Alfonlique tabulis, Saturno tribuuntdies deciesmille feptingemos quadragincafex, ide'ft,annosvigintinovem, dies cen:um quinquaginta quatuor, & horas fere quinque. Iovidies quater mille trecentos triginta & unum , id eft, annos undecim , dies tercentum & tredecim, & horas fere qm- tuordecim Marti dies fexcentos oftoginta fcptem , & horam unam , id eft, annum, dies trecentos, & vi- ginti unum, horas decem & novem, & minuta fere decem. Soli dies trecentos fcxaginta qumque, horas quinque, & minuta fcrc quadraginta novem. Veneri totidem , Mercurio tptidcm: Luna: dies viginti fe- ptem horasfeptem, & minuta fere quadraginta. Neque tamen exiftimandum eft, planetam ficuti homi- nem aut formicaro per fc moveri, ita enim quaflavis aerem , aut pifcis aquam penetrando, rumperet quod ab incorruptibili fit corpore alienuro, fed movetur ab orbe quodam diftinflo , & ad ld deftmato, in Orien- tera. Alioquin impetu pritni motus movetur ad Occidentcm. »1 Idem. Solis, ficut reliquarum planctarum, meatuseft duplex, altero quoties ab ortuin occafumcura
mundocorripiuntur, altero iplifuum circulumcontra raundumperficiunt. Sol itaque ccclxv. diebus &quadrantefere,ideftannuofpatio,curfumfuumperagit. Itafcre ftatuuDt omnes. Iuxta vero Alfonfi fupputationem, qua: ca:teris prasftare cenfetur, verusanni circuituseft dierum treccntorum fexaginw qumque , horarum quinque , & quadraginta riovem fexagefimarum alterius hora;, & przterea partium ie- cundlefexagefimsfedecim. Sic fiet mcnfis dicrum triginta, horarum decem , mmutiarum pnmammyi- einti novem, fecundarum fex, tertiarum viginti. Galenus autem tercio commemario in prognoftica Hip- pocratis explicans verba illa, Ncquc annus, neque menfes integris numerari diebus poflunt, tradit unum- quemquemenfemminoremeirctrigintadiebus, majorem veronovem& vigmci. nommatumqueefleab antiquis menfem tempus intcr duas Luna; coitiones intercedcns: fed & ipfe Hippocrates libro de feptimeftn partu, duos menfcs ait noyem & quinquagintaferediebus abfolvi;deccm ycro.feptem dierum quadragems. Solem Orpheus in hymnis, five Onomacritus, ut exiftiroat Paufanias, (cjV» ø[&,, id eft mundi oculum vocat. Ambrofius przter id, jucunditatemdiei & cacli pulchritudinem lib. é v. hexaemeron appellat.Homc· rus eum cunfta intueri & audire affirroat, éßÝëé©- S-% vmntQogi (úçøéé) S »»ô' úôôáêß{,. & apud Am- mianucn libro vigefimo primo invenias mundi racntera dici. % 0] Idcm. Proximum VeDeri Mercurii fydus, auaore Plin. lib. u. cap. 8. a qutbufdam appellatum Apomms·
inferiore circulo fertur novcm diebus ociorc ambitu, modo ante Solis exorcum, raodo poft occafumlple»- dens, numquam ab eo vigiati partibus remotius. I(JeBJ_ |
||||||
|
de Architectvra Lib. IX. 187
tioncm. Veneris autemcum eft liberata ab impeditione radiorum folis, xxx·
diebus percurrit figni fpatium.quo minus quadragcnos dies in fingulis fignis pati- tur,cum ftationemfecerit, rcftituiteamfummamnumcriin unofignomorata. lf} Ergo totatn circuitionem in caelo , quadringentefimo & o&ogefimo & quintodiepermenfa, iterumin fignumredit.exquofignoprius iterfacerecoe- pit. Martis vero circiter fexcentefimo odogefimo tertio die fyderum ipatia per- vagando pervenit eo, ex quo initium faciendo curfum fecerat ante i & in quibus fignis celerius percurrit cum ftationem fecit,explct dieruranumcri rationem. [q] Iovisautemplacidiotibusgradibusfcandens contramundivcrfationem, cir- citertrecentis fexaginta quinque diebus fingulafigna permctitur, & confifiitpcr annos ÷ 1. & dies trecentos fexaginta tres, & redit in id fignum, in quo ante ÷ 11. annosfuerat. [r] Saturni vero menfibus undetnginta & ampliuspaucis diebus pervadensperfignifpatium,annonono&vigcfimo, citciter diebus clx, inquo ante tricefimo fuerac anno in id reftituitur: ex eoq·, quo minus ab extrerao diftat mundo, taato majorem circinationem rotae percurrendo tardior videtur. Hi autemquifuprafolis ker circinationesperagunt, [f] maxime cum intrigono fuerint, quod is inierit, tum non progrediunmr, fed regreflus facientes raoran- tur, Kl donicum idem Sol de [»]eo trigono in aliud fignum tranfitionem fecerit. Id autem nonnullis fic fieri placct, quod ajunt iblem, cum longiusabfitabftantia quadam, non lucidis itincribus errantia per ea fydera obfcnratis morationibus impcdiri. Nobis veroid non videtur. Solisenim fplendor perfpicibilis <5c pa- tens, iine ullis obfcurationibus eft per omnem mundum, ut etiam nobis apparec, cum faciunt eae ftells regrefiiis & morationes. Ergo fi tantis intervaUis noftra fpecies poteft id animadvertere»quid ita divinitatibus fplendoribufque aftrorum Aa 2 judica.
p] Idem. Scribit Plinius memorato locoVencrcm figniferi ambitum peragere triccnis & duodcquinquagcnis
diebus , ab Sole numquam abliftentem partibus fex atque quadraginta longius. Hoc ex Timsei fentcntia.
j] ldem. Typographi negligcnciaprocontrafcriptum eftcolor. Quodnon mpnuiffem, nilifcirem uul- lius pcne momenti mendas ofcitancem le&orem aliquando retardare. Sed quod ad rera ipeftat, tradit Pli- nius di&oloco, Iovis circulum circumagi duodenis annis. r] Idem. Saturnum, qucm Gra?ci Pha:nona vocant, fummurn efle fydus, & maximo ambire circulo, ac rri- gcfirao anno ad breviflima fedis Cax principia regredi, certum efle ait Plinius.
J] Idcm. Sunt omnino quacuor afpeituum genera, quodalibi ceftati fuojus, trigoDUs, tetragonus , hexa-
gonus , & adverfusfex fignis. De quibus lovianus Pontanus czkdium rerum Jibro primo. Quj planeta
diftac ab alio intervalloiignorura quatuor, eum dicemut altcrum trigono refpiccrc, triangulique figura no-
tari folet. Si diftabit trium (ienorum fpatio, tetragonum diccmus, quadratique forma effmgitur. Si abcrit
fignorum duorum intervallo.hexagonum vocabimus.afterifco quidcm notatum. Oppofkum fex fignis, five
diametrakm, notamus figno oftonarii numcri, id eft notanon diifimili ei, qua oitonarium numerum figni-
ficare folent. qui hac cempeftate non adraodum vetufta fupputandi ratione u:untur, per notas, quas algori-
AibeStuutn furura, fticasablndis,utexiitimo,mutuatovocabulo(ln-
■" J dica:enimha;decemSgura:,i.i.3.4.5.(i.7.8.ji.&o,
{J tziphra cflc perhibentur, uti a GeorgioValla tradi-
turArithmctica;librotcrtio)vulgoappellant.It3qi
trigonus fit intervallointcr duos planccas cxx par-
tium; tetragonus xc. hexagonus lx. Oppofitio
clxxx. nam totus circumfcripcionis ambituseft
partiumccclx.Saturnus, Iupitcr, Mars, & Luna,
a Sole figuris diftarc poiTunt omnibus. Vcnus 8c
Mercurius nulla. Mercurius quidcm ccrte cum
plurimum abcft, partibus fere quinquagiata diftat·
Figurara afpcftuumfubjccimus.
Ë D afpcftus trigonus.
Á C afpc&us tetragonus.
Ë Â afpe&us hcxagonus.
Á Å afpeftus diametralis.
t] Idctn. Vocabulum Plautinum & Catonia- num· utfupr3 lib. m. cap. 5. Cato dc re Ruft. cap. c 1x1. Vfque Ucebit vellfis, dtmicum infemn viderit irtj. |
|||||||
|
«] Idem. Paulomoxfcinterprecamr, cum ait, in dteriut trigoni figmm ejJtJ.
|
|||||||
|
*}Idera.
|
|||||||
|
ISS Ì. V ß Ô R V V É É Ñ"¼ L L É Ï Í É S
judicamus obfcuritates objici pofle > Ergo potiuS ea ratio nobis conftabit, quod
fervor quemadmodum omnes res evocat & ad ie ducit, (ntetiara fruftus ex terra furgentes in altitudinem per calorem vidcmus, non minus [>] aqiue vapo- res a fontibus ad nubes per arcus excitarc) eadcm ratione [ y2 folis impctus vehe- mens,radiis trigoniforma porrectis,infequentesftellas adfe pcrducit, &ante- currentes, velnti refrenando retinendoque, non patitur progredi, fed ad fe cogit regredi, &inalterius trigoni iignum cfle. Eortafle defiderabitur, quid itaiol quinto a fe figno, potiusquamfecundoauttertio, qux fuat propiora, faciatiti his fervoribiis retentioncs. Ego quemadmodum id fieri videatur exponam. Ejus radiiin mundo, uti tngoni,paribuslateribus,forma, lineationibus extenduntur: id autecn nec plus nec minus efl: quintum ab eo .figno. Igitur ii radii per omnem mundum fbfi circinationibus vagarentur, neque extentionibus porrefti ad tri- goni formam linearentur, propiora flagrarent. Id autem etiam Euripides Grxco. rum Poeta animadvertifle videtur: ait cnim, qux longius a fole eflent > hsec vehe- mentius ardere, propiora vero contemperata habcre : itaque fcribit in fabula Phaethonte fic,* Kcc*{-m iro'^u.,m <4' tyyvg ßàêæñô "é%{. Si ergo res & ratio & tefti- , monium Poetas veteris id oftendit, non puto aliter oportere judicari, nifi quem- admodum de ea re fupra fcriptum habemus. Iovis aurem inter Martis, & Saturni circinationem currens, majorem quam Mars, minorem quam Saturnus pervolat curfum. Item reliquae ftelkc, quo majore abfunt fpatio ab extremo cado, proxi- mamque habent tcrrse circinationem, celerius percurrere videntur. quod qux- cumquc earum minorem circinationem, peragens. fcepius iubiens prxterit ibpe- j riorem. Quemadmodum fi in rota , qua figuli utuntur, impofita? fuerint feptem formics, canalefque totiderain rotafafti fintcircum centrum inimo, accre- fcentes ad extremum, in quibushae cogantur circinationem facere, verfeturque rota in alteram partem, necefle erit eas contra rotae verfationern nihil minus ad- verfusitineraperficere, & quae prcfeimum centrum habuerit celerius pervagari, quxque cxtremum orbem rotts peraget, etiam fi seque cekriter ambulet, pro- pter magnkudinem circinationis multo tardius perficere curfum. Similiter aftra nitentia contra mundi curium, fuis itineribus perficiunt circuitum, ied cadi vcria- tione redundationibus rcfcruntur quotidiana temporis circulatione. Efle autera alias ftellas temperatas, alias ferventes, etiamque frigidas, hasc cile caufa videtur, quod omnis ignis in fuperiora loca habet fcandcntem flammam. Ergo Sol s- thera, qui eft fupra fe, radiis exurens efficit candcntcra: in quibus locis habct cnr- fum Martis ftella, itaquefervensab ardore folis efficitur. Saturni autem, quod \ eftproximaextremomundo, tangitquecongelatas cxli regiones, vehementer cft frigida. Ex eo lovis, cum inter utriuique circuitiones habeat curfum, a refri- gcratione ealorcque corum racdio, convenientes temperatiffimofque habere videtureffeftus. [£] Dezonaxn. fignorum, &feptemaftrorum, contrario- que corum opere ac curfu, quibus rationibus & numeristranfeunt ex fignis in fi- gna, &circuitumiuumperfkiant, uti a prceceptoribus accepi, expofui: nunc decrefcentilumine Lunx diminutioneque, utitraditum eil nobis a majoribus. dicam. Bcrofus,qui a Chaldzeorum civitate five natione progreiTus in Afia etiam difci-
x] Idem. Arcus, quem Irim vocant, cauiam cffc fcribit Plin. lib. ir. cap. 5?. radium SolisimmiiTum cavs
nubi repulfa acicin Solem rcfraftum , coloruniquc varietatem mixtura nubiutn, aeris igniumque fieri: nifi Sole adverfo non fieri, ncc unquam, nifi dimidia circuli forma, ncc no£tu, nec unquam plures limul, quani duos. Delri multa apud Nicephorum Blemidern lib. Meteoron , Ammianum lib. xx. Ariftotelemlib. 111. ejufdem argumenti, & Senecam natur. quxft. lib. 1. Signum autera efle pluvia:, vcl unus Valerius Flaccus Argonaut. lib. iv. tcftimonio efle poteft. fftuid memorem, quiu lr'u áøéïß, cjuas torqtieat Anccn. Ç ÷é ille. Imo Iris fluvii nomen Valerio. y\ Idem. Scribendum efle porrcflis fexto cafu numcrimultitudinis , argumcnto eft quod poftca fequatur,
Ejus radii in mundo uti uigoni paribus iateribus, forma , lincationibus extenduncur. s]Pl»i-
|
||||
|
DE ARCHITBCTVRA LlB. IX. I89
difciplinam patefccit, ita eft profeflus, pilam cfle cx dimidia parte candentem, re-
liqua habere csruleo colore. Cum autem curfum itineris ftii pergens fubiret or- bemfolis, tunceamradiis, &impetu caloriscorripi, convertique candentem, propter cjus proprietatemluminis adlumen. Curn autem ea evocataadfolis or- bes fuperiora ipe&et,tunc inferiorem partera ejus,quod candcns non fit, proptcr aeris fimilitudinem obfcuram videri;cum adpcrpendiculumextet,adejusradios totum lumen ad fuperiorem ipeciem retineri, & tunc eam vocari primam. Cum pra;ceriens vadit ad Orientis caeli partes, relaxari ab impetu folis, extremamque cJLispartemcandentisoppidoquam teniii lineaad terram mittere ipkndorem, &ita exeo eam fecundam vocari. Quotidiana autem verfationis remifiione, tertiam. quartam indies numerari: feptimo die Sol cum fit ad Occidentem, Luna autem inter Orientem & Occidentem medias cseli teneatregiones, quoddimidia parte cadi fpatio diftet a fole, item dimidiam candentix converfam haberead tcrram. Inter Solcm vero & Lunam cum diftet totum mundifpatium & Luna, Orientis orbem Sol retrofpiciens, cum tranfit ad Occidentera, eam, quod lon- gius abfit, aradiis remiflam, quartadecima die plena rota totins orbis mitterc fplendorem, reliquofque dies decrefcentia quotidiana ad perfeftionem lunaiis mcnfis, verfationibus & curfu, a fole revocationibus fubire rotam, radioique ejus etiam menftruas dierum efficeire rationes. Vti autem Ariftarchus Samius, Mathematicus ,vigore magno rationes varietatis difciplinis de eadeni rcliquit, ex- ponam. \aa\ Nonenimlatet, Lunam fuum propriumquc nonhabere lumen, fed efle uti fpeculum, & a Solis impctu recipere iplendorem. Namquc Luna de feptem aftris circulum proximum terrx in curflbus minimum pervagatuir. Itaquc quot menfibus \bb~\ fub rotam folis radiofque primo die antcquam praeterit latens obfcuraKur, & quoniam eft cum fole, nova vocatur: poftero autem die, quo nu- meratur fecunda, prseteriens a fole, vifitationem facit tenuem extremic rotunda- tionis. Cnm triduum receiiit a fole, ci-cfcit, & plus illuminatur: quotidievero difcedens cum pervenit ad diem feptimum, diftans a Sole occidente circiter me- dias cseli regiones, diraidia Uicet, & ejusquseadfolem parsipcftat, eaeftillu- minata. Qijarto autem decimo die, cum in diametro fpatio totius mundi abfir a fole, perficitur plena, & oritur cum Sol fit ad Occidentem, ideo quod totum ipa- tium mundi diftans confiftit contra, & impetu iblis totius orbis in /e recipitfp^n- dorem. Septimodecimo die cutn Sol oritur, ea preiTa eftad Occidentem, vi- gefimo & altetro die cum Solcftexortus, Lunatenct ciircitCL· medias caeli rc- giones, & id quod fpe&atad folem, habet lucidum; in reliquis obfcura. Item Aa 3 quo-
*.] Philand. Zodiacum five figniferum appellat Zonam, Manilius vcro balchcum Sc fafciam. Ejus funt vcrba:
Sed nitet ingenti flellattn baltheui orbcj,
Infignemque facit c&laro lumme munium,
JEt ter vicentt* partes fattt atque trecentat
' .·■ ln longum, %'u fex latcfcit fafcia p.irtes. »«] Idem. Pmeralios omnes, Plinius lib. 11. cap. ix. aflerit Lunamin totumrautuataa Solcluecfulgere,
tantumque & terris oftendere, quantum ex Sole ipfo concipiat. Hoc idern dicit Galenus libro tertiodc dicbus decretoriis. Hinc illud Ciceronis iu fomnio Scipionis , Vltima coclo , citima terris , luce lucebat aliena. Euripjdes in Phceniffis Lunam Solis efle filiam dicit, quod ab eo Iumen mutuataquodamraodogi- gnivideatur. OfiliaSolis Luna (inquit) á^ýãæôÀî «ßë/ê mXmtt. Scd quid proliibet & iftud cx Gra:corum Latinorumque commentariis addere , Lunam in.coitu cfle five filere dici, quandoin cadem parteerit, in quaSol: Varro intcrmenftruum , Firmicus Macernus fyaodicam, alii intcrluniura vocant. Geoituram verointelligl, cumaSoleabeftpartcsxv. Ortum, cum abefl: partes xxx. ^/«/««ßÀ, iivc corniculatam aut curvam in cornua, cum abcft partes lx. fcxangulamque facit mundi ad Solsm ijguram. 2^·çì3>> five Ë^ü- é>ì$», idcftdividuam , fivexqua portionedivifam , cumaberit partcs xc. quadrangulamqueefficit cura Solefiguram. dfttpliatjsr, fivediuiidio orbe majorcm, cum cxx. partcsaSoleabhicrit, &triangulam facit mundi ad ipfum figuram. mainxlwoi, id cft fmuatam in orbem, five plenam, cura cft in diamctrocum Sole,abcftque clxxx. partes. LegeMarcellinum Ammianumlibro xx. w] Idcm. Dc hoc dicendi aenere aifitim dicam lib. x. cap. yn. |
||||
|
é9ï Ì. V é ô r g í 11' Ñ ï l l é ï í é s
quotidie curfum faciendo, circiter odtavo & vigefimo dic fubit radios folis,
&icamcnftruasperficitrationes. Nunc,ur in iingulismenfibusSolfignapcrva- dens, auget & minuit dierum & horarum fpatia, dicam. C á r. V.
De Solis curCu per duodecim figna Zodiaci.
IS naraque cutn [a] Arietis fignum init, & partem octevam pervagamr, perfi.
citaiquinodium vetnum: [6] cum progreditur adcaudam Tauri, fydufque Vergiliarum, e quibus eminet dimidia pars prior Tauri in majus fpatium mundi, quam dimidium procurrit, procedens ad Septentrionalem partem. Å Tauro cumingrediturin Geminos, exorientibus Vergiliis magis cirefcit fupra terram, & auget fpatia dierum: deinde a Geminis cum init ad Cancrum, qui breviilhrium tenet csli fpatium, cum pervenit in partem ofitavam, perficit folftitiale tempus: & pergens pervenit ad caput & pe&us Leonis, quod eae partes Cancro funt attri- buts. Expe&oreautem Leonis&finibus Caneri, Solis exitus, percurrens rcli- quaspartes Leonis, imminuitdieimagnitudinem & circinationes, reditque in Geminoruraaequalem curfutn. Tunc vero a Leonetranfiensin Virginem,pro- gredienfque ad finum veftis ejus, contrahit circinationem, & sequat eam, quam Taurus habet, curfus rationem. Å Virgine autem progrediensper finura, quifi- nus Librae partes habet primas, in Librac parte oiiava perficit squinodium au- tumnalcqui curfus aequat eam circinationem.quae fueratin Arietis figno. Scor- pionemautem cumSolingreffus fuerit occidentibus Vergiliis, mintiit progre- diens ad Meridianas partes longitudines dicrum. Å Scorpione cum percurrendo init in Sagittarium ad femina ejus, contra&iorem diurnum pervolat curfum. Cum autcm incipit a feminibus Sagittarii, quaepars eft attributa Caprieorno, ad partem oftavam, breviifimum cceli percurrit fparium. Ex eo a brevitate diurna, bruma, ac dies brumales appellantur. Å Capricomo autem tranfiens in Aqua· rium, adauget & exaequat Sagittarii longimdine diei fpatium. Ab Aquario cum ingrefius eft in Pifces, Favonio flante, Scorpionibus comparat sequalem curfum. Ita Sol ea figna pervagando, certis temporibus anget aut minuit dierum & hora- rum ipatia. Nunc de caeteris fideribus, [Y] quae funt dextra ac finiftra zonam fi- gnorutn, Meridiana, Septentrionaliquc parte mundi,ftellis dilpofita figurataque, dicam. Cap.
|
|||||||
|
ë] Philander. Quatuor infignes temporum mutationes hoc capiredefcribuntur, ajquinoftiorum, folftitii,&.
bruma:. Eas fieri in oftavis fignorumpartibus adfirmat. cuifuffragaturPlinius lib. xvm.cap. 2.5. & lib. ir. cap. 51. his verbis: Sol autem ipfc quatuor differentias habe:: bis :equata nodte diei, vere & autumno, & in centrum incidens tcrrK , oftavisinpartibusarietisaclibra:: bispermutatisfpatiis, inauftumdiei, bruma in oftava parce Capricorni; noftis vero, folftitio totidem in partibus Cancri. Qui locus admonet, ut dicam errarc eos, qui brumam hybernum folftitium vocant: qua in fententia folus vecerum fuit Columella, & p°- ftea Servius. Optimi enitn auftores ôîïôçò %$ñß&á<ê brumam, éòïôéáò ^ig/tcK, folftitium appellant. i] Idem. Ca:tcri Tauri partcs pofteriores non videri ajunt.Vnus Plinius Vitruvium cft fecutus lib. 11. cap.41·
In cauda, inquit, Tauri feptem, qitas appeliavere Vergilim. c] Idcm. Eodicendi genereufuseft lib.x. cap.xi. dixtra autem& finiftr» cochleam tigna coUocantur. &
cap. ij. Quidtxtra uc finiftra canalem fignntur. |
|||||||
|
Toru!
|
|||||||
|
»s Architectvra Lib. IX. spi
C á t VL
De (jderibm qu& funt á Zodidco ad Septentrionem. Í Á ì qJ å [<] Septentrio.cjuem Graeci nominant'áòê-çí CvjciXutrjv, habet poft
fe collocatum Cuftodem. Ab eo non longe conformata eft Virgo, [fi] cujus fupra
Fhiland. Toeus hic locus de fyderibus, qui capite hoc & proximo abiblvitur, adeo luxatus mendifquc deformis
cft, ut nifi liberiorc, aut audaciorc potius caftigandi rationc cmendariiatis non polfit. Loca tancum aliquot (quando jurii amplius mihi non pcrtnifi) ex ingenio caft/gavi,quam tametl conjefturam noftram tunc ama- bimus, cnm a doftis viris probari audiemus. Reliquam vero leiliooeni perturbacam, laceram , & tnacu- lofaffl purgare volenti, Arati phznomena, & Higini libri de ftellis, aut Baifi in Germanici mfionem com- mcntarii, Produs, Ptolcnmifve, & cxteri opem adferre potcrant. Satis vifumeft (dura communem kiiio- ncm inanem commentitiamque putamus)perfun£fcorie & obiterloca interpretantes indicare,quorum bene- ficio veriorem, fi non nativam fcripttonem dare integrum erat. (Democritum enim plvylicum fecutum cife fe hac parte nobis commonftravit.) & fortafle qus annotamus, ftudiofis opem adferrc poffint ad melio- rem indagandath. Illud pro re poflumus indicarc, ab Hipparcho, Ptolemaio, & Alfonfo notatas efle ftellas fupra mille duas ac viginti, fextuplici raagnitudinc diftinilas. Prima; magaitudinis efle quindecinii Se- cunda; xlv. Tertia: c c í 111. Quarta; cccclxxiv. Quinta: c c ÷ é é. Sexta: ééðð. Imagines cfle quadragintaofto , quod Pifces & Gemini fint figna duplicia : aut fihaifigura; pro iimplicibus liabean- tur, Ophiuchusprohomine & Serpente, & equi duo juxta Pcolcman fententiam fint ftacuendi. Etquo- niatn huc fermonis ventuiri eft , non erit corum qua; Jai&tr&iivQi vocant, ii & illud addidero, quod ex Al~ fragani fcriptis conjecitnus, & ad calculum rcvocavimus, ftellarmn prima: magnitudinis ambitum cfle, quantutn terra; centies & quindeeies. de cujus ambitu dixi librii. capitc fexto. Secund«E magnitudinis, quinquies & odluagies. Tercia:, bis & feptuagies. Quarta: quioquagics. Quinta:, tricies & fexics. Sextai vicies. Rurfura Luna: ambitum minorem efle terra: ambitu fepties & tricies, Mcrcurii tcr millics ccnties, &teriupra quadragies. Venerisfepties & tricies. Å contrario Solis majorem efle ambitum quatntcrra: centics& fexagies iexies, Martisfere bis, Iovisfemel & nonagics, Saturni quinquies & nonagies. Prx* terea a tetra ad Lunam intervalli milliaria eflc ccntum fexaginta millia & viginti fcptem fupra quadraginta: ad Mercurium treeeiita fedecim millia & viginti oftocam quingentis: ad VenereM oftihgenta triginta &unum raillia, & cum oftiogentis vigintifcx: adSolem fexies millies quinquagies oflies mille &du- centa o£toginta novctri: ad Maftem fexics millies mille, centics oifries milie quadringeiita & novem: ad lovemquacer & quadragiesrafliies-rnille,quadriDgentiesbis & feptuagies milie, & cumTcxcentis viginti quinque: Ad Saturnum bis & feptuagies mille , & quadringenta quattior. Adoitavam fpha:ram centies millics mille, feptingenties fexagies fexies mille.Si cum centum novem & rionaginta. Ad nonam fphxram femel & ducenties niillies raille, quingenties tricies & fcptiesmillc ■ & fupra quadraginta novem. Decimam ipha;ram , & undccimam nonnovic Alfraganus, ncccoqpifquaaiantiquior, nonam enim putabant cfle primum mobile. Q^ifuntfccuti Aftrologi, illamabhocdiftinxerunt. Vndccimaiii vero immbbilem qui- dcm illam, Gncorum primus Baiilius, Latinorum aucem Strabus & Beda poiliifie ftruntur, quam ab im- menfo iplcndore , & ardentiflima claritate É^ôð/ñßâé·, quafiignitumdicas, vocavcrunt. Ibi Dei OpciffliMa- ximi, & bcatorum fpirituum ordinem, atquc ianflorumfemper vcncrandoruili iedcm Theologi cxiftimant cile^ Dequare, (i plura cupis, legito Egidium Romanum commentario infccund.fcntcnt. diftinftionti fccunda. Nam & de iis mcmini gravitcr atque diferte diffcrere non vulgarcm amicum nofttum Ioanncra VaiTuriura Arabianum, cxcellcntis ingcnii atque doflrini virum, meliorifqac noca: Thcologum. â] Philandcr. Cum in calo fint aftra, live fydera , id eft ligna, qua: animalia refvc alias reprEfcntant, multis conftantia ftcllis. (hoc enim aftrum a ftella difFert, id cft ttipn iin 'S X&P&1, audloribus Galcno commcn- tario primolibri primi Epidemion Hippocratis,& Ammon/o libro de diftrcntiis.) eoruni alia funt auftrina» alia aquilonia, univerfa trigintaquinque, fententiaMarciani Capclte, lib. vui. ut rcliquis placec, triginta fex: ocutri enim Zodiaci figna adnumeraflt. SuncquiSeptentrionaliahis Aufoniiveriibus decem& oovcm recenfent: Ad Bore.i fartcs ArBt vertuntur tf AnguU,
Pofl hos ArHefh-jlax, pariterque Cerona, genuqite Prolapfm, Lyra, AvU, Cephetu, tf Cajfiopeia, Auriga, ($ Ferfetu , "Deltoton, Andromeds, aflrum, Tegafui , 0· Delpbtn.Telum , Aquilaque, Anguitenenfqtt^j. Dc iis qui ad Meridiem funt, capitc proximo erit iermo. *] Idcra. Ea ftella Baflo in Germanicum antcvindcmiator dicitur, Plinio lib. xvni. cap. 31. in Impreflis co- dicibus vindertiiator , infcriptis vindemitor, quo in loco reftius antcvindcm/torlegatur. Nequemela- tcnt verbailla Columella; lib.xt. cap. n.vi. nonasMartii vindemiator apparet, qucm ift/j^tig^ dicunt : putoenim ad fupcriorum formam exigenda, & m&i%vyti-m& pro i{*^(*mj* fcfibcndum, uti & apud Ptolc- ma:um libro de inerrantium ftellarutn lignificationibus: eodcuicumColumelladie. Mcndum idcm ex hoC tollcndum , feptimo Calendas Septerobris: ex illo vero, fexto Calcnd. cjufdem menfis. Supcrftitiofius hoc tradidi, ut intclligeret leftor id mcodi non unum fcriptorem invaiifle. Scio & Ovid.Iib. 111, Faftorum Vindcmitorem dixiflc: ' Sive efi Arltophylax, âí$ eft piger ille Bootes,
Mergelttr, ■vifui effugietque tuos. v . AtmntfugietVmAemitir, Faciunt
|
||||
|
ú92 Ì. ViTruvii Pollionis
fupra humeram dextrum lucidiifima ftellanititur,quamnoftriprovindemiam
majorcm, Grcci [c] <ðæ$\?ûãôçí vocitant, [d] candens autem magis fpecies ejus cft colorata. Item alia contra eft ftella media genuorura [e] Ciiftodis arfti, qui Arfturus dicitur. Eft ibidedicatus e regione capitis Septentrionis, tranfver- fusadpedesGeminorum, Auriga, ftatque in iummo cornuTauri. C/] Iteai- que in furamo cornu laevo ad Aurigae pedes, una tcnct parte ftellam, & appella- tur aurigae manus. Hoedicapralaevohumero Tauriquidem & arietis , infuper Perfeus dexterioribus [g] fubtercurrens bafim Vcrgiliarum, [h] finifterioribus caput Arictis, [i] & manu dextra innitens Caffiopex fimulacro, lseva fupra aurigam tcnet Gorgoneum ad fummum caput, iubjicienfque Andromedse pe- dibus. [k] ItemPifces fupra Andromedam & ejus ventrem & Equi, quae fiint fupra fpinam Equi, cujus ventrislucidiifimaftella finit ventrem Equi & caput Andromedae. Manus Andromedae dextra, fupra Caifiopeae fimulacrum eft con- flituta, lsvafuper i/1 AquilonaremPifcem. Item Aquarius fupraEqui caput. JVJ Equi unguke attingunt Aquarii genua. jV] CaiTiopeaepiedia eft dicata Ca- pricorno.
|
||||||
|
Faciunt taraen provindemiae vocabulum Proclique confenfus, & verba illa Plinii t vindemia; raaturitatem
promittens; ut placeat noftra illa animadveriio. Proclus eam ftellam ad dextram Virginis alam conftimit. c] Idem. Proclodiciturajo^i/yn^;, id eft pravindemitor , Cbalda:is almucedie alaraph.
d] Idem. Exiftimavi pro fpecies fcribendura effe fpica, quodfulgida fi: in Virginis manu ftella, ø÷÷ýò a Gra:-
cisdiita, & a Chaldans alzimon alazel. Germanicus in verfione Arati, Fulget fpica mani»· DeeaBaffus ejus enarrator ia hunc modum prodidit. Habet (de Virgine loquitur) in fingulis manibus fingulasftellas: illa qua: dextra, clarior eft, & vocatur fpica. Hoc idemHiginus. Emendandus uterque; & pro dextra le- gendum finiflra. Manilius torridam fpicam vocat, fortafle idem fpcftans, quod Vitruvius, cum aic, cau- dens. Nam & Bafliis in principio Commentarii, igaeam fpicam appellat. e] ldem. Convenit Proclo, Ptolemaso, &Baffocum Vitruvio. Germanicus Contra, qua vincula nodant,
Quod Rufus Á vienus.imitatus dixit, Aurea qna fummos aBringunt ungula amilitu. Illum fecutus Higinus in Zona collocat. Vtcunque eft, genuorum progenuum diftum, nifi mavis fequi codicem eum, in quo iti icriptum invcni, media cuftodis gcmini arfti. Vbi fi gemina; legas, & Lacinc leges , & cum pofterioribns fentics. Eummihicodicem utendumdedit politi & clegantisingeniijuvenis ThomasSpica Romanus. O ftodem Arfti intellige majoris. Dicitur autem ob id Arftophylax , fed & Bootes , quod plauftrum iequi videatur. Appellatur etiam Arflurus auftore Baflo, qua in fignifieatione ufurpatur a Plinio, Firmico, Ma- nilio, & ante ipfos hoc loco Vitruvio. /] Idem. Hoc ordine in omnibut, qiue viderim, excmplaribus, ha:c verba funt collocata. Eara vcro le£iio-
ncm pcrturbatatn quidem ac turpiter divulfara , & auftorum leilione , & rc ipfa animadvertimus , ncc ta- menlocumreitituerepotuimus. Nequeenimtamfacileeft veram leftionem invenire, quamfalfamadul- terinamquc hanc integrum eft convincere. Certum quidem eft , in fummo la:vo cornu Tauri ftarc aurigs pedes : una manu , id eft flniftra tenere ftellas duas, qua; hoedi appellantur : in iiniilro humcro clariorem efle, quam capram nominant. Canerum quatuor cxtrema; illa; diftiones, Tauri quidcm & Arie- tis , conjungenda: funt cum fequentibus his duabus, infuper Pcrfeus. Et licct Latini fermonis puritas id non patiatur, fortaile non abhorruerit ab eo dicendi genere Vitruvius, aliquando haud fatis Gramnutkus, aut potius pra:ceptorum fecurus, utipaulo poft, Inde Sagittarii, Scorpionis, Libra: infuper, fi quidem locus nott vacatmenda. NiiJpotiusfcripfillecredibileflt, Tauro quidem & Arietc infuper. utlib. v. cap. i. & lib.ir. cap. xxi. quibus infuper, & quo infuper. aut Taurum quidem & Arietem infuper . ut diftilib. v. cap.J. infuper fundamenta . & lib. 3. infuper coronas. & apud Ca;farem Commcntariorum de bello Gallico libro quarto , Ha:c utraque infuper, auc, fubaudiile figna. g\ Idem. Supcrcurrit, nonfubtcrcurrit, nififupraeffe collocatura ad rem nonfacit. Sunt autem Vergilis
numero feptem ftella: in dorfo Tauri, quanquain fcptima vix fatis conipici poteft , auftore Arato, ut Pto- clus non abs re fex dixifle videatur. V\ Idem. Aut parum profpiciunt oculi, antnoncaput, fed caudam pcrcurrit Arietis.
«] Idem. Ethiclocus inquinatus eft, fiqnisalius. Nammanu dextra innititurCaifiopcia:fimulacro,idque
fupra aurigam. Gorgoncum vero caput veluti fumrais capillis prenfum fubjicit Andromeda: pedibus. kj Idem. Necfatis mihiconftat, quomodolocus liic flt etnendaodus. Pifcium quidem aljftrinus fupra fpj-
nam Equi Pegali (qui dimidius, id cft priore tantum parte ufque ad umbilicum pacet) collocatus eft: Aqui- lonius vcro Andromeda: humero proximus flniftro, iive cx adverfo vcntris Pegafieft. Ejusauterayentris lucidifllma & extrcma ftella finit Andromcda; caput, Commumque mbent duo femper fydera flamma, aitRufusAvienus.
Z] Idem. Nam funt gemini Pifces , quorum (inquic Germanicus ) alter in auftrum tendit, Threicium Bo-
reatn petic alter. Aut fubaudi, figna ; auc fcribc , Aquarius. m\ Idem. Imofiniftra Eqiriungula finiftram avis alam attingit. Dequare Ciceroin Arati pluenomenis in
hunc tnodum. laro vero ciinaca eft ungula vehemens Fortis Equi, propter pennati corporis alam. Vt for" taffc hic fcribendum fic, Equi ungula attingit avis pennam. w] Idera. Hocfalfumcft, CIochs cftinteger. Nam E^uiculus (quera Equumprioremappcllant) dtcatui
|
||||||
|
DE Á R C Ç ú Ô fe G Ô V R A L I » 1%. igJ
pcicorno. Supra in altitudine, Aqnila & Deiphinus. Sccundumeos eftSagitta*
Ab ca autem Volucris, [0] eujus penna dextraCephei manum attingit& fce- ptrum, la:va fupra Caffiopeam innitkur: fub Avis cauda [/>]pedes Equi funt ifubtcdi, [q] inde Sagittarii, Scorpionis, Librse: infupec [V] Serpens fummo roftro Coronam tangit: ad eum medium Ophiuchus in manibus [/] tenet Ser- pentem, lavo pedc calcans frontem Scorpionis, mediam partem Ophiuehi ca- pitis. Non longe pofitumeftcapntejus, qui dicitur nixus in genibus. Eomtn autem faciliores funt [/] capitum vertices ad eognofcendum, quod non obfcu- rjs ftellis funt conformati. Pes ingeniculati [«]ad id fulcitur capitis tempus Serpentis, qui eft interArdos (qui Septemtriones dicuntur) implicatus: \jx\ parve per eos fledtiturDelphinus: contra VolucrisiOftrumeftpoikaLyra. In- ter humeros Cuftodis & Geniculati Corona eft ornata. In. Septemtrionali vcro circulo, duas pofits funt Ar&i, fcapularum dorfis inter fe compofitse, pe&oribus averfie, e quibus minor [/] KtwiQa^, major ßÌêç a Gracis appellatur, ca- rumque capita inter fe defpicientia funtconftituta:· caudx capitibus eamm ad- verfe contraque diipofitse figurantur. [z,] Utrommque enim fuperando cmi- ■ -  b nenf,
eft Capricorno. CEterura extrema: tres illa; diitiones, fupra in altitudiuem, rcferenda: funt ad fequeatia,
ut legacur , Supra in altituAinem ÁøéËá & Ddphinm. An vcro Vicruvius cafumgenitivumprodativo po- fucrit, hoc eft, an Capricorni pro Capricorno fcnpferit, non audeo afflrmare. c] Idem. Si fccptrum five caduceus in auftnnis eft, ut ex Hipparcho cradit Proclus, locus hic dcpravatus efti
&fortafle profceptrum legendum Serpentem, ut eum intelligas , quieft inter Aritos. f] Idem. Dexcerquidem Equipesad Avis caudam vergit. Avis auteai & Gallina a nonnullis vocatur.
q] Idem. Exiftimo fcribendum, Inde Sagittarium, Scorpionem, Librara infnper. aut deeft diftio figna, alia-
veejufmodi. aut fubaudiit, quod antea admonuimus. r] Idem. Ophiuchi Scrpens roftro iummo tangk Ariadnes cotonam. Alia vero eft auftrirta, quara Bacchi
fuifle plurimi aiTerunt. /] Idcm. Lego, La:vo pede calcails frontcm Scorpidnis, mcdiam partem Ophiuclii capitis. Vt fit fcnfiis,
Ophiuchus lavoquidem pcde calcatScorpionisfronterti, atisSerpens, quera tcnet Ophiuchus , capit Si ringit mcdiam partem ipfius Opliiuchi. Qujdam conjunguiit fequentcm claufulam , hoc modo Icgentes, Ad partem Ophiuchi capitis non longe poficum eft capu:, &c. Dicitur autem Ophiuchus ab Arafo, & ejus intcrprcte Theone,atq; Proclo.qilafi ßöéüé÷®*, quod Serpcntem teneat. Non tamcndcfuerunt, qiii Ophiul- cam, quafi Serpenticrahum fcriberenc. fed potior mihi prior fententia vifa eft, i] Idem. Malcinte.rpunila eft claiifilla. hoc enirn, in genibus, legendum cutn fine fupcrioris, fed proNeifijs
fcribendum nifus, autnixus, in hunc raodum: £;usquidicicurnixusins;enibus. deitlde fequatur; Eorum autemfaciliores, &c. Gra:ci ci pmcai appellanr, Latifli ingeniculum, uticribic Iulius F/rraicus lib. vi. Ovi- diuslib. viii. Metamorph.nixumgcnu. Manilius lib. v. nixamg'eDufpeciemdixit. EumHiginustradit fuiflc Herculera , qui genu dcxtro nixus, finiftro pede capitis Draconis dcxtrarn partem opprimiire cona- tur. Caufa crroris fuit, quod libfario fabula notior effct Ncffi Centauri, qui Dcianira: Hcrculis uxpti, ab ipfo fagitta vulncratus, ut mortetn fuaffl vindicaret, pcrfuafit ut veftem fuo fangutne litarrl, quo illum ia fui araore retineret, mitteret. Qua indutus adeo cruciatus eft, ut feipfe in pyram conjecerit. Semel moned, ex Higino, & BaiTo , quiinCxfarcm Germanicum Commentaria fcriplic, petendaefle, qua; ad liifto- riara aut fabulam fyderum pertincant. / «] Idem. Locus hic non vacat mcnda. Eutn fic pofle reilitui exiftimo: Q^i eft inter iritos (qui Septentrlo-
ncs dicuncur) implicatus. Nam ingcniculatus fingitur ianiti capiti Dfacortis, qui inter arftos, id eft urfais majorem & minorem implicatur. Vergil. Georg. lib. r. Maximws hic flexa finuofo elabittir anguis,
Circum pe'qtte duas in morem fluminii arlios. Nequo tatnen exiftimandum ita efle in ccelo, quemadmodum vulgo pinguntur, fed majorem cffe juxta cau- dam Draconis, minorcm veto in fpira, ficuci Arati carmine, & Ptolemaa magaai conftruftionis opcrcf, quod vocant almageftura, atque adeo re ipfii dofti fumus. *] Idem. Si Vitruvius duos Equos putavic eflc , hoc eft fi Pegafum, & Equi feftionem agnovit, quos & Pto-
lemsus & Alfonfiis efle credideruiit,fortaiTe hoc loco lcgendum, Equi parvi per os.Si unum tantum ftatuir| Pcgafi pcr os fcribendum. y] Idcm. De iis Gcrmanicus Ca?far in Arato :
Hic Iovis altrices Heltce Cynofuraque fulgent.
Dat Graiii Helicecurfut majoribiu afiris, PhoeUicns Cynofura regit. Vcrfus Arati ilint, ï< ôß» ■fi»miQlgf, \my.Mm ^xhm, Tlwd^iiiflw, ikix.hu. ßëé÷,çãß ñ aityii u%mA
¸,ºí áëß ■nx./jg.tpm'^ , ttdjgti »?« aja&t· Ti<4' «.(icf. Ö«é«>££5 ðßóéùá mfiuin JuXaixrcUi. *] Idcm, Nonfatis mihihic locus intelligitur. Scriptionera quidera mcndum contmsr? nondubito, fcd
jjondiuri
|
||||
|
194- Ì. V 1 Ô RU VI É Ñ Ï LLIO Í É S
nent> in fummo pcr caudas eorum eiTe dicitur. Item Scrpens eft porrefta, e qua
ftella, quaediciturpolus, plus elucet circum caput [><«] majoris Septemtrionis.
Namque qus eft proxime Draconera, circum caput ejus involvitur·, una vero
Al.fcxu. circum Cynofurae caput injefta eft fluxu , porre&aque proxime ejus pedes.
& mt- Çòï autem intorta replicataque fe attollens refle&itur a capite minoris ad majo-
lui!' retn, contra roftram &capitis tempus dextrum. Item fupra caudam minoris
Cephei funt pedes, ibique ad fummum cacumen facientes ftellae funt \bbl trigo-
num paribus latcribus infuperArittis fignutn. Septemtrionis autem minoris, &
CaiTiopeae fimulacri, complures funt ftelliae confufae. Quse funt ad dextrara
Orientis inter zonam fignomm, & Septemtrionum fydera in coelo difpofita,
dixi. iiunc explicabo quse ad finiftram Orientis Meridianifque partibus ab na-
tura funt diftributa.
C á p. VII.
De Syderibm 3 qu&funt á Zodiaco ad Mertdiem.
PRimumfub [a] Capricomo fubje&us \J>2 Pifcis auftrinus [c] cauda profpi-
ciensCephea: X_d~\ ab eo ad Sagittarium locus eft inanis, [e] Thuribulum fub Scoipionis aculeo. [f] Centauri priores partes proximae funt Librae, & Scor-
nondum vel firmi quicquam fenfus elicere potui. Altius autem diuturna negligentia infedit vulnus , quim
ut ei a nobis mederi poflic. Hacille. Barbarus ka, edidit. In fummo per capicaeauunefle diciturporreih ierpens. * aa] Philander. Aliquanto vicinior eft polus minoris urfa: cauda:, ut potuerit fcriptum fuiffe, circum caudam
" minorisSeptentrionis, Barbams. Obfcura & mendofa leftio , fed non eft defperandum ; nam fi memine- rimas, Vitr. non tantumimagincs, fed & ftellasquafdam fcparatas poncre, & ejus mentem efle, non omnes imagines, neque omnes ftcllas collocare,fed eas tantum, quarum ortus & occafus poffumus animadverrac & oculis contucri, ut ipfc teftatur infra, profcfto non mirabimur fi Vitruvius ex uno loco in alium tranfire videtur. Defcriptaigiuirferpcntisparteilla, qua; porredla eftpercaudas urfarura , antequam flexusillius fcrpen:is, qui etiatn Draco nominacur ab eo, defcribat, duas lucentes ftellas ponit, qua: funt in urfa minore, &dicit: Et qu& flella dkitur Polm ,plm elucet circum caudam minoris Septentrionis; nam ea ftella cftin cauda minoris urfa?, qtije ad caput majoris urfa cft;; ut etiam poffit legi, circa caudam majoris Septentrioiw; ut aliqui codices habent ; nam ex alia parte, qua eft propc Draconem circum caput ejus, fcilicet minoris, involvitur alia ftella, qu«e iimiliter in confiderationem venit. Sed fi fupra legatur, circacaput majoris, opor- tcbit legere, Nam qun eil froxime Draconem, circa caput minoris involvitur, una vero, id eft, fimul circum Cynofura; caput injedla eft ftexu, porreftaque proxime ejus pcdes. fequitur Draconis defcriptionem inter Vrfas, ubi fi averfis dorlis defpiciunt,longo traftu producitur ferpens fcu Draco , mox ad Cynofurs caput injeftus flexus fuos incipit, unde fleftitur, porrigkurqueproxime ejus cynofura; pedes. Hsc ille. Codcx Arutidel. Å quaftellaqua; dicitur Polus elucet circa caput majoris, &c. W] Idcm. AeArai^»vocanta fimilitudinelittcra; GracSjideft, Ä. Ciceroin Arato: —— Deltoton dicere Graii Quod foliti, pmili quia formn littera claret. Quod autem ait paribus lateribus, intelligendum duobus: ex Arato. Cap.vn-a) Philander. Auftrina figna, dequibus hoc capitetraditur, ferecompleftuntur bi Aufonii Vcrfus ; Orion, Procyon, Lepus, ardens Syrim , Argo,
Hydras , Chiron, Thuribulum qucque , Pifcu, Cf ingens Hanc fiquitur PiflrU, jimtil Eridantqtie fluenta. Adjunxerunt alii Corvum, Craterem& Coronam Auftrinam. V\ Idem. Hic Pifcis modo notius, modo auftrinus, aliquando Pifcis magnus & meridionalis dicitur. Cujus nepotes feruntur Pifces, qui funt in Zodiaco conftituti, auftore Baffo.de quibus Ovid. lib. ti. Faftor.
r] Idem. Diviboni.quantuma Cepheodiftat Pjfcishic ! Itaqucfcribioponuit,caudamprofpiciensCeti,i<l cft obverfus ad Ceti caudam. De quoi:a Avienus Arati Parapliraftes. Vltra fetofi rurfum Jjieciem Caprkorm Cardinis immerfi, qua funt auflralia flabra, ln Piflrin borrificam converfiu, vifcera Pifas Subvehitur ; notium vocat ifltim Gr&cia, pifcem. d] Idem. Videtur Vkruvius,aut quifquis iseft, quemeftfecutus,coronam aufiralem fquam Proclusi&As**
a nonnullis ait vocari) non noviflc. Nara prsctermiffa ea ftatim ad Thuribulum confugit. Eft vero ipfa c"l- locata ante priores Sagittarii pedes, inter Pifcem auftrinum & Thuribulum. e] Idem. Ccclefte hoc iydus Arato dicitur fy-niytm, id eft ara, incerpretibus Cicerone, Rufo, Firmico, Maoi-
lio atquc Hygino. Germanicus vocavit Thuribulum, ut Proclus ^vy.iiSieA"· Baffo facrarius & pharum ap- pellatur, Ptolema;o & Alfonfo Lar. /] Idera. Et hic locus non carct menda. Nani fi diftio proximx noraen lesiitur, fcribendum erit, prox''mS
° funt
|
||||
|
db Architectvra Lib. IX. J95
Scorpionemtenentinmaiiibus. [g] Simiilacrum id, quod Beftiam aftrorum
periti nominavenint, ad Virginem, & Leonem, & Cancrum: Anguis porrigens agmen ftellarum intortus, fubcingic regionem Cancri, erigens roftrum ad Leo- neai, medioque corpore fuftinens Craterem, admanumqueVirginis caudam fubjiciens, in qua ineft Corvus. thl Quaeautemfupra fcapulas, pcraque funt lucentia; ad Anguis interius ventris, fubcaudamfubje&useftCentaurus. Juxta Craterem &Leonem navis eit,quxnominaturArgo,cujusproraobfcuratur: redmalus:, & qux fiint circa gubernacula, eminentiavidentur, COipfrque navi- cula & puppis per fummara caudam Cani jungkur. [£] Geminos autem minuf- culus Canis fcquitur contra Anguis caput,major itemfcquitur minorem. Orion vcro tranfverfus eft fubje&us, [/] preifus ungula Centauri, manu Ixva tenens cla- vatn, alteram adGeminostollens, [w]caputvero cjus bafim Canisparvoin- tervallo infequens Leporem. Arieti & Pifcibus Cetus eftfubje&us, a cujus crifta ordinate utrifque Pifcibus difpofitaeft tenuis fufio ftellamra, quxGrxcevoci- tatur [»] i^fkUm '■ i°l magnoque intervallo introrfus preiTus nodus Serpentium, attingitfummamCeticriftanvEridani per ipeciem ftellarum flumen profluit, initium fontis capiens a lavo pedeOrionis. Quae vero abAquario fundi me- moratur aqua, pLOfluit intcr Pifcis auftrini caput, &caudam Ceti. Qux figu- Bb 2 rata
|
|||||||
|
funt Libra: & Scorpioni. Si adyerbium exiftimatur,dempta fcilicet dipluhongo , & eodcm modolegendus
eric locus; aut Libram fcribendum eric, iicuti Scorpionem. Ejufmodi enim advcrbia duplicem habere con- ftructionem, vel pueris notum eft. Illud vero tenenc in manibus, conjungcndum cum fequcntibus, ut lega·» tur, tenent in manibus fimulacrum id, quod beftiam, &c. Sed de Cencauro in ha:c verba tradit Baffus: Qiiidam arbicrantur, tenere in finiftra raanu Arma & Leporem, in dextra vero Bcftiola, qua: JneJim appella- tur, & B»{«f, id cft, utrem vini plenum, in quo libabat Diis in facrario. Qua: arma dixic Baflus, incerpre- tor quem thyrfolochum vocavit Proclus. Meminit enirn thyrfi Baflus in ftcllarum cnumerationc. f] Idem. Viitimam quam Chiron, id eft Centaurus ad aram proximam offert, nemo certo donayit nomine GrajCim, inquii: Ciceroin phxnomcnis. Aratus quidem^/js^e», Lacini raodo feram, aliquando bcftiam & be- ftiolam dicunt. Firmicus, Ptolemxus, & Alfonfus Lupum, Martianus Pantheram. h] Idem. Minus eft hic locus maculofus, tantummodo fiais claufula: eft faciendus pofl: diitionem lucentii; &: altera incipienda, Ad anguis interius ventris, fub caudam, &C.
i] Idem. Canem dixit majorem: naoiisproprieCanisappellatur. Habet vero in ore fulgcntiflunam ftellam,' qiise aliquando nomine torius fyderis vocatur Canis, aliquando Canicula, & Syrius, ad quam cum Sol accef- ferit, duplicaturipfiuscalor, ut annotavit Bafliis. Hyginus tamen Canem in lingua dici prodit, &Syn'um in capite. Baflus contra, Habet, inquit, ftellas,in capite unara, qux Ifis dicitur, in Iingua unam, qtiam Sy- riura vel Canem vocant. Galenus Comraentario primo primi Iibri morborum vulganum Hippocratis, in CanismandibulacoIIocatSyrium, quod Aratusdixerat ,& ceftaturcjusScholiaftes, quemoriridecimo& nonodic lulii menfisadhotavitinaphorifmorum Hippocratis feftionem quattam Philjthcus. Cancmau- tem illis ortum fexto Calendas Augufti conftat. Nobis oritur Calcndis luliis. k] Idem. Procyon Gracis, ufurpato etiam a Latinis fcfiptoribus vocabulo, & Anticanis, atque rninor Canis Latinis hoc fydus dicitur. De quo Ciceron. verfus in Phajnomen. Anticank Grajo Precyon qui nomine fertur.
EfleautemfubGeminis& Rufus Avienus teftatur: Vltimus e0 Procyon Geminorum fabditus aflro.
I] Idem. Orion remotiifimus efta Centauro&cxadverfooppofltus, quare abfciifa primafyllabaproCcn- tauri eft Tauri fubftituendum. Atque ita edidit Sarbarm. Et dextra manu Orion clavam tencc, & eatidcm ad Gcrainos tollit. '. , , ni\ Locus ctiam hic e contaminatis eft & qui nos diu torfcrit; eum vero tum intclliges. cunj pro cafut, pra;-
pofitionem afud repofueris. ' »] Idem. QuaGdicasMercuriidelicias ·, fedquidita, nondum invcni. Ea effufio flcllarum cft indextera Aquarii manu. de qua ia hunc modura Aratus in Phccnomenis: Ϻï ôéò ô' ÉëßãÞ ÷õáéò Ihii®- f»J» >§ VvJ»
Óáé¢á/Sfiis. ^ U eft, qualis qua:dam patva fufio aquae hinc atque binc fparfa;. Meminit ctiam Hyginus libro tertio, Vide
Lcxicon.
«] Idcm.Perfuadcre tnihi non poflum,VitruviuraSerpentium nominc Pifces intellexiiTc.quare proScrpentiura fufpicatus fumfcriptum fuifle Pifcium. Suateoim Pifcium aquilonii & auftralis (ille &({<&, hic rni®- no-
fflinatur) cauda: quafi vinculis (Proclo ëßéá, Baffo lineola: dicuntur,aliquibus linum, aliis ligamcntum , ut
. tcftaturPontanuscomraentationumincentumPtolemaeiiententia! libro primo) conjuncla;. Pra;fulgens - aiiuin ftella, qua: ia fummis lineolis confpicitur, Grxce muthrfi©* dicitur,Latine nodus,commiffiira et/am Pifcium Pliaio, & poftca Baifo, nodus ctiam coeleftis, uti ab codcm Pontano littcris eodem Commentario
mdicumcft. '. ..,..
>]Iden),
|
|||||||
|
■
|
|||||||
|
196 Ì. VlTRUVII POLLIONIS
ra.ta fotmataque funt fyderain mundo fimulacra, natura divinaque mente dcfi.
gnata, ut Democrito Phyfico placuit, expofui: fed eatantum, quorum ortus <5c occafus poOuraus animadvertere, & oculis contueri. Namque uti Septem- triones ckcum axis cardinem verfantes non occidunt, neque fub terramfbb- eunt: fic & circa Meridianum cardinem, qui eftpropter inclinationetiUTmndi fubjedus terrx, fyderaverfabundalatentiaquenonhabent egreflus Orientes fu. pia terram. Itaque eorum figurationes proptei- obftantiarn terrae, non funt nots. Hujus autem reiindex eftftella Cf3 Canopi, quae hisregionibus eftigno- ta, renunciantibus negotiatoribus, qui ad extremas ^gypti regiones, proxi- mafque ultimis finibus terrae tcrminationes, fuerunt. De mundi circa terram [>] pervolitantia, duodecimque fignorum, & Septemtrionali Meridianaque paite fyderum difpofitione, ut fit, perfe&us docui. Namque ex ea mundiverfa- tione. &contranoSolisperfignacurfu, gnomonumquesquino&ialibus um- bris, analemmatorum inveniuntur defcriptiones. Cxtera ex Aftrologia, quos effectus habeant figna duodecim , ftellae quinque, Sol, Luna ad humanx vitae rationem, [r] Chaldffiorumratiocinationibuseftconcedendum: quod propria eft eorutnC/J gcnethliologis ratio, uti poffint antefada,&futura, ex ratio- cinationibus aftrorum cxplicare. Eorum autem inventiones, quasfcriptis reli- querunt, quafolertia, quibufque acuminibus, &quam magnifuerint, qui ab ipfa nationeChaldaeorumprofluxerunt, oftendunt. Primufque Berofus, in in- fdla & civitate Coo confedit, ibiqueaperuk difciplinam. Poftea ftudens Anti- pater, itemque Achinapolus, qni etiam non e [/3 nafcentia, fcd ex conceptio- ne genethliologise rationes explicatas reliquit. Dc naturalibus autem .rebus Thales Mileflus, AnaxagorasClazomenius, PythagorasSamius, Xenophantes Colophonius, Deraocritus Abderites, rationes, quibus e rebus natura rerum gubernaretur,quetnadmodum quofque effe&us habent, excogitatas reliquerunt. Quorum inventa fecuti, [»] fyderum & occafus & ortus, tempeftatumque figni- ficatus, [x] Eudoxus, Eudaemon, Calliftus, Melo, Philippus,Hipparchus, Aratus, cseterique ex Á ftrologla, {.yj Parapegmatommdifciplinis invenerunt, &eas
|
||||||
|
p] Idem. Proclo Canobus appellatur in libro de fph*ra : O'joi ÷÷ñù -raf ôíßáëßù ·£ Á'ñ [Ss xeifS/i®^ ëá/÷®û<
Ü<ñ!î, Ê÷>ùæ®~ iye/^æß^), itl cft , SjusfieUain fummo Argut navii gubernacuh fulget, Canobtu nommatur. Canobum ait Pofidonius in GrxcL· non vidcri, inde faftum , ut ejus Aratus non meminerit. Vide Strabo- nemlib. m. Lorcus hic admonet, ut errorem Plinii & Procli indicem manifeftiiTimum, pace tantorum vi- rorum dixerim. Plinius dicit a Rhodo abfcondi, magifque Alexandria:. Proclus in Rhodo sgre confpici, AlexatidriK non cerni. Sed cum Canopus ftella lit figni Auftriai, ncceflc cft commodius Alexandris, quam in Rhodo infula cerni. lllaenim magisin Auftrumprocedit, quam Iikc. q] Idem. Id eft, vcrfatione, circaiatione. Alii legunt pcrvolitantis (& itaedidit Barbetrut) ut referatur ad di-
ftionem mundi. Vtraque leftio noncarct auftonuteveterumcodicum. r]' Idem. Dc Clialdxis Ciccro libro i. de divinatione, his verbis tradit: Chalda:i, quiexdiuturnaobfervatio-
nc fyderum fcicntiara putantur effecifle, ut pridici poflet, quid cuique venturum, & quo quifque fato mtus cflet. Aulus Gellius vulgum reprehendit, qui mathcraaticos dicit, quos Chaldaos gencilitio vocabulodi- cere oportcbat. Vidc eum lib. i. cap. ix. & lib. xiv. cap. i. Suetonius tamen in Augufto, Iuvenalis, Corne- lius Tacitus, & lulius Firmicus etiam mathcmaticos appcllant. Auguftinus lib. iv. Confeffionum, plaoeta- rios vqcat. Annotavit Euftathiusinprimumlibrura IliadosHomcri, horum curiolitatcm nihil rclitjuiiie, qitod planctis non fubjecerit. /] Idem. Genethlialogiadivinatio eft, qua ex nativitate fucccfllis pronuntiatur. Vndegenethliologi &ge-
nethliaci diili funt Mathematici. t] Idcm. Suctonius, Spartianus & Firmicus Maternus gcnituram dicunt, Iuvenalis gcnefim , Ambrofius
lib. iv. Hexaemeron, cum vulgonativicatcm. . »] Idem. Locusintegernoneftjdeeftquceapars, quacmcrgcrefydera fignificantur. Ncque enim eumobi-
tutn occafumque diccret, erat pratermiifiirus ortum. Quamobrcni, ntillo tamen adjutus codice, fcribo, Ij- deratn ortus & occafus, uti patilo ante, qttornn) ertus & occitfits pojfimus animadvertcre & ocitlts contmri. x] Claudl Salmaf. inSoh'n.738. Exdoxut, Ettd&mon, Calliffm, Meton > Vhilippas ,Hipparthm, &c. Nullus
exillaaatiquitate Philippusnobis,necputo cuiquamnotaseft, quiparapegraataaftronomicacompoilierit. Vctus fcripcuta habuic thlliriuiyix quo fecerunt Philippus: omnino fcribendum Phaimu. Vide & anrece- é dcntiaejus.
y] Philander. Parapcgtnata funt, ut exiftimamus, ailronomica inftrumenta, quibus ortus occafufque (yde-
rufflj
|
||||||
|
D Å AR CHITE C Ô V R Á . L'I B. IX. I97
Sc easpofteris explicatas reliquerunt. Quorumfcientiai funt hominibus fuipi-
ciendx, quod tantacurafuerunt, ut etiam videantur divina mente tempefta- tum fignificams poftfuturos, ante pronunciare: quas obreshxc coram caris ftudiifque funt conccdenda. , C á í. VIII.
Ve Horologiorum rationibm^ & umbrisgnomonum
JEquinofitiali temf>ore3 Komx & nonnullis áÀþ Éïþ.
NObis autem ab his feparandae fant Ì horologiorum rationes, & expH-
candce menftruse dierum brevitates,itemquedepalationes. [TJ Namque Soljequinoftialitempore Ariete Libraque verfando, quas ex gnomone partes habetnovem, easumbrsfacito&oindeclinationecaili, quaeeftRoma:. Item Athenis qtjatii magnaifunt gnomonispartesquatuor, umbrse funttres.' Adfe- ptem Rhodo quinque. At Tarenti novem ad undecim. Alexandris tres ad quinque. Caeterifque otnnibus locisalis alio raodo umbrae gnomonum aequi- no&iales ab natura remm inveniuntur diiparats. Itaquc in quibufcumque locis horologia erunt defcribenda, eo loci ibmenda efl: cequino&ialis utnbra; & fi crunt (quemadmodumRomai)gnoraonispartesnovem, umbrje oftons, de- fcribatur linea in planitia, & ex media [c~\ <are?V op3»V erigatin·, uti fit ad normam, qua:dicirur gnomon: &alinea quaeerit planities, in finem gnomonis circino novem ipatia dimetiantur; & quo loco aonx partis fignum fuerit, centrura con- Bb 3 ftituatur,
rum, tempeftatumque fignificationes cognofcuntur, acquc invcniuntur, difta, quod c multis variifquc con-
cinnaca cflent, a 's&MTmyiuu, id eft adpingo, five affigo. Laertius Diogcnes lib. vm. au&or cft Dcraocri- tumaftronomicafcripfiflt: ·á5^ôÞ£ì3%&. Pegmata auteai in theatrorum fpeitaculis videQturfuiffe tabulata pcc fc furgentia, taciteque in fublime crefcentia, Martialis lib. j. Epigrammaton: Et crefcunt media pegmata celfa via.
Quod quidara ad atnphitheatrum rcferunt. Domitius certe Calderinus dkit, pcgtna eompaftuin eflc adi- ficium, quod ornatura ftatuis, vel aliquo alio ludicro, intcrdum pueris confidentibus in fcenarn produceba- tur. Pegmares gladiacores vocavit Suetonius in Caiigula, quiin ejufmodi machinis e ligno compaftis, & inpompa voluptatis caufa circumferrifolicis.depugnarent. Adquamrcmfolebant fcrc viJiifimis, & ienio confeftis uti. Dc pegmatis lcge qua: fcribit BloudusFlaviuslibrodecimo de Roma triumphante. Vide. Lexicon. ë] Philander. Scribit Martianus Capella lib. Gcomctria;, vafa qus horofcopa velhorologia dicuntuc, divcr- Cap.yiu.
fitatibus immuuta componi, alioque gnomone ultra quingenta ftadia difcemi, umbtis pro locorutn elatio- nibus cclils, aut inclinantibus infinuatis. Hoc etiatn ante eum monuerat Plin, lib. n. cap. 71.& lib.VI. cap. , ult. ubide umbrarumdifferentiis abundc. Vide qua: de Horofcopiis & Horofcopis vafis fcribit Claud.Sal- maiiusad Solin. pag. 6<ji. & fcq. b] Claud. Salmafius in Solin.pag.tf41. Ad squinoftialis dieipartcs duodenarionumcto aqualiter dividcn-
das,' Babylonii Graxique omnes Aftrologi veteres & Gnomonicirationesfuasaccoramodaruot. Necfaae aliter ficri potuit. Et hoc ita fiebat nondum publicato horarum nomine & ufii. Poft ens tepertas & Horolo- gia inventa, quum hora; ipfa: variarenc & pro dierum ratione modo breviores modo longiorcsponerentur. Aftronomi camcn Aftrologique omnes,& Gnomonici, infuper habitahorarum civili obfervatione, a:quino- ilialcs folas ad ufum ac rationes fuas obfervabanc. Etcnimcum horologia omnia tumadcurfiim Solisfaila, lioras exhiberent omnium anni mcnlium, cx umbrarum momeatis crcfcentesac dccrcfccntes, folius Gno- monis «equinotlialis umbras rcfpiciebant, gnomonici & rationcs orancs Matliematicas ad cum difigebant. Vitruv. lib. 1. c.vi. Siautem animadvertcrentorbis terrturcuitknem, &c, Eciam divcri? regionum fitns, quos variafacit inclinatio cceli, quique ex umbrarum incrementisac mutationibusdeprchenduntiir, non aliter colligi iolebant, nifi pcr umbra; a:quino£Halis gaomonem. tdcm Vicruv. iib. tx. cap. 8. Namqut SoliquinoHialitemporc, &c. Etpaulopoft: Ctferifquoomnibmlochs aliA aliomtdoumbmgmmonum<equi- uoSiales ab natura reram inveniuntar difyaratt. Idco quibufcumquc inlocis horologia dcicribcrentur, eolocifumebant ffquinoftialcm umbram. Qu^inetiam ad dicrum augtnenta ac decrcmcnta per fingulos menfcs indicanda non aliis horis quam aquinoftialibus utuntur vetcrct Calendariorum auilotcs. Vide reliqna. 0 Philander. Idcft, ad rcftos aogulos. Earalincamvocatgnomona, qua; diftio quanquam normam (Jgni-
ncat, ut antca diximus,eo tamcn nonfunt referenda Vicnivii verba ha:c, ut fit ad normam. Eft eoim ,hoc loco, idem, ad angulos reftos erigi, &, ad normam cflc. Cl. Salmaiius in Solin. pag. 670. Ttaiim etiam fty- Jus horologii Sciotherici, quo cognbfcuntur umbrai, & cx umbrisliora:. Plinius umbilicum vocac , Hefy- clnusr.a^„, quod in medio vaGs horoloeici fcmpcr poncretur. Abhoc stiomoaediftiGuomonicj, &ars Gaomonica. . /i]Pbi-
|
||||
|
É98 Ì. VlTRUVII POLLIONIS
ftituatur,ubieritlittera Á·,& didufto circino ab eo centro adlincam planitise,ubi
eritlitteraB, circinatiocirculidefcribatur, qusdicitur Mcridiana. Deindeex novem partibus, quiefuntaplanitiaad gaomonis centrum, oGto fumantur, &· fignenturinlinea,quseeftinplanitia, ubieritlitteraC. Hxcautem eritgnomo- nis iequinoftialis umbra: & ab eo figno & littera C, per centrum ubi eft littera A, linea perducatur, ubi eritSolis xquinoftialis radius. Tuncab centro didufto circino ad lineam planitis xquilatatio fignetur,ubi erit littera Å finifteriore parte, & I dexteriore in extremis lineis circinationis, & per centrum perducenda linea: ut aeque duo hcmicyclia fint divifa. Hsec autem linea a Mathematicis dicitur Ho- rizon. Deinde [/) circinationis totiusfumendaparseftquintadecima, &cit- cinicentrumcollocanduminlineackcinationis, quoloci lecat eamlineamje·. quino&ialisradius, ubieritlitteraF, &fignandumdextraacfiniftraubiiuntlit- terx G, H. Deinde ab his, & per centrum, lineae ufquead lineam planitis perdu- ccadx funt, ubi erunt littera Ô R.: ita erit Solis radius, unus hybernus alter xfti- vus. Contra autem Å» littera I erit, ubi fecat circinationem[i]linea,qua;efi: trajcda per centrum: & contra G & H, litterae erunt Ê & Lr, & contra C & Ñ & Á, eritlitteraN. TuncC/]perducendaefuntdiametriabGadL, &abHadK. Qupe erit inferior, partis erit x&ivx. fuperior hyberns. Qriae diametri funt seque medije dividendje.ubi erunt litterse Ì & Ï, ibiq; centra fignanda, & per ea figna, & centrum Á, linea ad extremas lineas circinationis eft perducenda, ubi erunt litercE P, Q^ Hxc erit linea <zt&s ïî^ò radio iequinoftiali. Vocabitur autem hax lineaMathematicisrationibus Axon : &abeifdcm centris didudo circino ad extremas diametros, defcribantur hemicy clia duo, quorum unum erit aeftivum, alterumhybernum. Deindein quibuslocis fecant lineae parallela: lineam eara qax dicitur Horizon, in dexteriore partc crit littera S, in finifteriore V; & ab ex- tremo hemicyclio, ubi efl: littera G, ducatur linea parallelos Axoni ad finiftrum hemicyclium, ubi eft littera H. Haec autem parallelos linea vocitatur Zg] Laco- tomus: & ttim circini ccntram collocandum efteoloci, quofecat eamlineam aequino&ialis radius, ubi erit littera X, & deducendum ad eum locum, quo fecat circinationem sftivus radius, ubi eft littera Ç, & centro aequino&iali intervallo asftivo circinatio circuli menftxui agatur, qui \h~\ Manacus dicitur. Ita habebitur analemmatos deformatio. [/] Cum hocita fitdefcriptum & explicatum, live ■ per
<j] Philander. Trecentarum fexaginta partium (gradus appellant)in quajdividiturcirculus, pars quintade-
cimaeft viginti quatuor. Ptolemarus tamen dicit maximaai Solis dcclinationem efle vigintitriumgrad.& quinquaginta & unius minutorum. Itaque ut deciraa quinta flt pars , deiimt novem «linuta. Siquidem uca- quaque pars live gradus fexaginta conliat minutis. e\ Idem. Ea eft, quam horizonta dixit appcllari, qua: in a:qua duo hemicyclia raeridianum circulum dividit.
/] Idem. Nondum funt diamctri , fcd bafes arcuum, futura: poftea iiiametri femicirculorum sflivi 5c
hyberni. g] Idem. Lacotomus, hoc loco, quid (it intelligitur. Eft enim Iinea re£ta axi parallelos, aradipsftivo, quo
Jocifecat meridianum , adradiumhybernum, utipfccundcm meridianum interfecat, dufta. Sed curiti appellcturnoninveni. Barbarm. Ideft, linea qus amplitudinera pra;finit, quoniam ealineaab unoad alium tropicum trajicitur , & incegrumdeclipationis Solis intervallum compleftitur, intra qtiod reliquo- rumdeclinacionescollocanda;iunt. Vide Lexkon. h~\ Idem. £m$(uitat, id eft, a menfe, formatum nomen menftrui circuli manaeos. Eft enim circulus quo
umbra5,pra:terxquino(itialemEeftivam&hybcrnam , de quibus tradidit /dcprehenduntur, cujus diametrt eftLacotomus. Quod auccra dicit, Et centro sqtimoliiali intervallo ößíï, £JV. Gcnus eftdiccndiGeoBC- tris familiare, cum fignificare volunt altero circini pede in dato flgno manente, altcrum ad conftitutara nia- gnitudinem dcducendum, ut circulura pcrficiant. De raanaco feu Monacho circulo vide plura in Lcxico. i] Claud. Salmaiius in Solinum pag. 617. Exhis conftatapertifTime, otuniaHorologia qua; tutnficrentra-
tionibus gnomonicis , omnes omnino dies anni breviiTimos longifilmofquc in duodecim horas babuifle Kqualiter divifos, horafque ipfas co numero in diem contributas quales erant per fingulos dies, modolon- gifiiraas, modobrcviflimas, oftendifle. Hincexplicaodumhoc vetusdiftichon. §iuam parvm ccelum capit hic lapis, atque puflh
Gnimene, fc Stlii vertit adotnnii iterl |
|||||
|
:
|
|||||
|
Ñ Å Á R C Ç ú Ô Å C Ô V R Á L É Â. IX. É99
pcrhybernaslineas, fivepersftivas, five per squinoaialcs, autetiampermerl·
ftruas, infubjeftionibustatione horarum erant ex Analemmatis defcribendx, iubjicienturque in eo multae varietates, & genera horologiorum, & defcribentur rationibus his artificiofis. Omnium autem figurarum defcriptionumque earum effcftus unus, ilti dies aequinootialis, brumalifque, itemquefolftitialisin duode- cim partes aequaliter fit divifus. Quas rcs non pigritia deterritus, praetermifi, fed ne multa fcribcndo offendam, a quibufque inventa iunt genera defcjriptionefqus horologiorum, exponam. Neque nunc nova genera invenire poflum, nec [£J alicna promeispradicandavidentur. Itaquequse nobis tradita funt, a quibus fintinventa,dicanj. C á p. IX.
De Horologiorum ratione & ufu3 atque eomm
inventione, î$ quibus inyentoribus. HEmicyclivm excavatum exquadrato, ad enclimaque fuccifum Bero-
fus Chaldxus dicimr invcnifle; [>] fcaphen five hemifphxrium, Ariftar- chus Samius. Idemeiiam difcum inplanitia, arachnen Eudoxus Aftrologus: nonnulli dicunt Apollonium. Plinthium fiye lacunar (quod etiam in circo Fla- minio efl: poiitum) C^H Scopas Syracufius, [c] ^gtu, ÉòáñéßìÀÀì÷ Patmcnion, •ar©V ôéÁí ÷ëøË Theodofius, & Andreas. Patrocles pclecinon, Dionyfiodorus conum, Appollonius pharetram. aliaque genera, & qui fuprafcripti funt, & alirplures inventareliquerunt, uti gonarchen, engonatbn. antiboreum. Item exhisgeneribusviatoriapenfilia uti fierent, plures fcripta reliquerunt: ex quo- rumlibris, fi quis velit fubjeftiones invenife, poterit, dummodofciatanalem- matos defcriptiones. Item funt exaqua conquifitsab eifdem fcriptoribus horo- logiorum rationes: primumque toiiaCtefibioAlexaadrino.quietiainfpiritus natu-
|
||||||
|
Ad omnem Solcm dicit accommodari horologii lapidem, ad a:ftivum nimirum & brumalem, a:quino£lia-
lemque atque omnium menfiutn. Vidc cundeni & pag. <Sjo. k] Idcm. Benignum & plenutn ingenuicfle pudoris icnbit Piinius ia prseiatione naturalis liiftorix, uteri, pcr quos profeceris: obnoxii contxa animi, inrelicifque ingenii, deprehendi in furto mallc, quam rautuum red- dcre. Inde vitio verfum eft Ariftoteli, quod quse ab aliis accepiflet, acccpta ferrct ncmini, quin potius, ubi peccare exiftimaflet, nominatim carperet, & infeftarctur. lllud cgo fccutus fum nimis fottaffe anxie, ne dicam fiiperftitiofe. Malui tamcn in eam partcm peccare. «3 Philander. Genera horologiorum funt, licut& reliqua qua: fequuntur, diilaa figura. Scaphia tradit Mar- Cttp, ix.
tianus Capella lib. Geometrise, vafa effe rotunda, serea, ia quibus ftyli in medio fundo fui proccritate hora- rumduiftusdifcriminant. Vocabulum ipfum iadicac noruamfuiflerotunda, quara fcapha: uavigiolicxca- vata lineamento. Niliconcavitatemtanturarefpexerint, iirai? pmiwvii. quodinnuit Vitruviuscuminquk, five hemifphcerium, fi idem putavit. Potuit camen id horologii, &fcapha: , & bemifpliEriideformari exca- varivc curvatura. Vide Lcxicon. i] Claud. Salmafius in Solin. pag. 63 6. Plinthium fivc Lacunar ad horas invcnicndas fecifle Scopam Syracu-
iiura tradit. Sed is pofterior Archimede fuit. Nam plinthion illud incircoFlaroiniopofiturafuiirenarrat. cujus & verba ita diftinguenda funt: Arctchnen Eudexut AHrologui: nonnulli dicunt Apollonium. Plinthion five Lacunar, quod eiiam in Circo Vlaminio eSi poplum, Scopas Syracufiiu, &c. Hinc etiam alio loco Scopi- nam á Syracufisvocit, & raultas res organicas & gnomonicas numeris naturalibufque rationibus inventas & explicatas tradit Tcliquifle. c] Dc his vide Lexicon, uti & de Scaplic .
<f) Philander. Hocdicicetiam Plin. lib.vn.cap. 57. Pncumaticaautcm organa, quafidicasfpiritalia.funt
machitia:, quibus vi aeris, conccptique fpiritus, aquaextollitur. Quzcunqueigitur nulla raanifefta cauia,fcd acris vi aut fiunt aut moventur, ea cercc pneuraaticis organis ficri intelligimus, iicuc quE aquarum expref- fionibus fiuot, hydraulicis quaii fiftuliscontenta aqua. ExtantpneumaticaHeronis Akxandrini. Hscille. Ctefibium fubPtolcmacoEuergetafloruifle tradit Athensus Iib. iv. Claud. Salmafita inSolin. pag. ^37. Korologia porro folaria diebus tantum, non etiam noitibus ufui fuerunc. Idco ctiam aquaria horologia ha- bucrc, quae horas noftium aque diexumque dividcrent, cura cjufmodi horarum incremcnti ac decrctnentt notis & indieiis ut in Solaribus. Plinius : Etiam tum tttmen nubilo incert& fuere hors. ufqiie »d proximum U*- flrum. Tunc Scipio Kaftca colleg» I.acenatis primm aqu» diviftt horas &quc noSium ac dierum. Cenforinus dedienatali: Deinde diqtianto post Nafica Cenfor ex aqttafecit Horarinm, &ipfum ex confuetttdine m- fcendi
|
||||||
|
Ñ—————MWW—
■
20Ï Ì. V É Ô R U V É É Ñ Ï É L É Ï Í É !
naturales, pneumaticafque res invenit. Seduti fuerunt ea exquifita, dignum ftu*
diofis eft agnofcere. Ctefibius enim fuerat Alexandrix natus, patre tonfore; is ingenio & induftria magna prxter reliquos excellens, diftus efl: artificiofis rebus fedelc&are. Namquecum voluifletintabcrna fuipatrisfpcculumitapendere, utcumeduceretur, furfumquereduceretur, linealatenspondusdeduceret, ita collocavit machinationem. Canalem ligneum fub tigno fixit, ibique trochleas collocavit, per canalem [V] lineam inangulum deduxit, ibiquetubulos ftruxit, in eos pilam plumbeam per lineam demittendam curavit: ita pondus cum decur- rendoin anguftias mbulorum premeret coeli crebritatem , vehementi decurfu perfauces frequentiam coeli compreilione folidatam extrudens in aerempa- tentem, offenfione & tada fonitus expreflerat claritatcm. Ergo Ctefibius cuni animadvertiflet, ex [/] taftu coeli & expreffionibus fpiritus vocefque nafci, his principiis ufus, [g] hydraulicas machinas primus inftituit. Item aquarumex- preffiones [h~\ áþ-ðñ&ô÷ò porre&i rotundationifque machinas, multaque deli- ciarum genera, in his etiam horologiorum ex aqua comparationes, explicuit. Primumq; conftituit cavum ex auro perfeftum, aut ex gerama te.rebr.ata: ea enim nec temntur percuflu aqux, nec fordes recipiunt, ut obturentur. Namque xqualiter per id cavum influens aqua fublevat fcaphum inverfum, (quod ab arti- ficibus phellos five tympanum dicitur :) in quo collocata regula, verfatilia tym- pana denticulis xqualibus funt perfecta: qui denticuli aliusalium impellentes, verfationes modicas faciunt & motiones. Itemalixregulxaliaquetympanaad eundem mpdum dentata; [i] qux una motione eoafta, verfando faciunt eflfedus varietateique motionum, in quibus moventur figilla, vertuntur metx, calculi aut tona projiciuntur, buccinx canunt. reliquaque parerga. ln his etiam, aut ia columna, aut paraftatica.horx defcribuntur, quas figillum egrediens ab imo vir- gulx fignificat in diem totum, quarum brevitates aut crefcentias cuneoriim ad- jeclus aut exemptus,in fingulis diebus & menfibus, perficere cogit. Prxclufiones aquarum.ad temperandum.ita iuntconftitutx. Metx fiunt dux,una folida.altera cava ex torno, ita perfeftx, ut alia in aliam inire convenireque poflit: & eadetn regulalaxatioearum aut coartatio efficiat, aut vchementem> aut lenem in ea vafaaqux influentem curfiim. Itahis rationibus, & machinatione ex aqua, com- ponuntur horologiorum ad hyberniim ufum collocationes. Sin autem cuneo- rum adjedtionibus & detra&ionibus correptiones dierum aut crefcentix non probabuntur, quodcuneifxpiifimevitiafaciunt, ficeritexplicandum. Inco- lumella horx ex analemmatis tranfverfe defcribantur, menftruxquclinex in co- lumella fignentur, eaque columella verfatilis perficiatur, uti ad figillum virgu- lamque (cujus virgulx egrediens figillum oftendit horas) columna verfando continenter, fuis quibufque menfibus brevitates & crefcentias faciat horarum. Tiuntetiam alio genere horologia hyberna, qux anaporica dicuntur, perficiun- turque
|
|||||||
|
fcendia Sole hcrns, Solarium c&ptum appeUnri. Atque ha;c horologia aquaria baud minus quam Solaria, dic-
rum horas prout breviores eflent aut longiorcs, contrahebant aut producebant, diemque in lioras duo-
• decim ajqualiter dividebaat, <eque ac Solaria , fed& no&emquoqueintoridem, quod in Solariis efle noa poterat.
e] Philander. Id cft, funiculum, uc alibi interpretati fumus. Vtitur&Iib. lv. cap. 4. Sic Palladius lib. nr. cap. 9. Lineam, inquit, fervatii iis jpatiis qu& placuerit cuftodire, candidis fignis , vel qnibitfcumque noil··
bitrnu, tunc tenfa per tabulam linea, £fc.
/*] Idera. NulloiKgotiovidimusfcribendumeiTe extailu. (anteenim kgebatur tnCtu.) nihilominusputavi- mus adnotandum, ne ofcitantem fugeret.
g] Idcm. Hoc Plinius refcrt diilo xxxvu.cap. & Athena:us lib. iv. diphofoph. dc hydraulicis dixi modo, Si cap. i.lib. 1.
y\ Idem. Ideft, ultroncas, fpontaneas. Fiuntautem macliinisfua fpontc verfatilibus & pcr. fc motii. ^ áàôí^-ð>7ðéÀ7ÀÆ÷.úò Heronis liber legeadus cft. Memini: eciam Politianus mifccllan. cap. 97,
t] Idera. Antc lcgcbatur raonitionc. " · A]Ide'm.
|
|||||||
|
^^^_^___^_
|
|||||||
|
DE ARCHITECTVRA LlB, IX. iOI
turq; rarionibus his. Uorx diiponuntur ex virgulis seneis, ex analemmatos defcri-
ptione ab centro diipoGta: in fronte: in ea circuli func circundati menfttua fpatia finicntes. Poft has virgulas tympanum collocetur, in quo defcriptus & deplftus fit mundus.fignifcrque circulusjdefcriptioque ex duodecim caeleftium fignorum ik figurata, cujus e centro deformatur cujuflibet figni ipatium, unura majus, al- terutn minus. Pofteriori autem parti, tympano medio, axis yeriatilis eft inclufus, inque eo axe snea mollis catena eft involuta: ex qua pendet ex una parte phellos five tympanum, quod ab aqiia fublevatur, ex altera sequo pondere phelli facoma faburrale. Ita quantum ab aqua phellos fublevatur, tantum faburrae pondus infra dcducens verfat axem, axis autem tympanum: cujus tympani verfatio, alias cfficitutimajorparscirculifigniferi, aliasminorinveriationibus, fuis tempori- bus defigncthorarum proprietatcs. Namque in fingulis fignis fuicujuique men- fis dicrura numcri cava funt perfe&a, cujus bulla, qua» Solis imaginem horo logiis tenerc vidctur, fignificat horammfpatia: eatranflata ex tercbratione in tcrcbrationem rnenfis vertentis perficit curfum fuum. Itaque quemadmodum Sol pcr fyderum ipatia vadens, dilatat-contrahitque dics & horas, fic bulla in horologiis Uigrediensper punfta contra centri tympani veriationem , quotidie cumtransfertur, aliis temporibus perlatiora, aliis peranguftiorafpatia, men- ftruis finitionibus imagines efficit horarum & dierum. De adminiftrationc au- tcm aquae, quemadmodum fetemperet ad rationem, iicerit faciendum. Poft frontem horologii, intra collocetur caftellum, in idque per fiftulam ialiat aqua, & in imohabeatcavum: ad idautemaffixumfit ex 2ere tympanum habens fo- ranien, per quod ex caftdlo jn id aqua influat. In eoautera minus tympanutn includatur cardinibus cx {T]torno, mafculo &foemina inter fe coartatis, ita uti rainus tympanum , quemadmodum [7] epiftomium, in majore circum- agendoarfteleniterquevcrfetur. Majoris autem tympani labrumcequis inter- vallis ccclxv. punfta habeat fignata: minor vero orbiculus inextremacir- cinatione fixara habeat lingulam, cujus cacumen dirigat ad pun&orum regio- nes. Inqueeo orbiculo temperatum fit foramen, \m\ quaintympanum aqna influit pcrid, & fervat adrniniftrationem. Cutn autem in majoris tympani la- bro fuerint fignorum coeleftium deformationey, tdautemfitimmotum, & in futtimo habeat dcformatum Cancri fignum, adperperidiculum cjusin irao Ca- pricorni, ad dcxtram fpeftantis Librx, ad finiftram Arietis: Signa quoquc cx- tcrainter Gorumfpatiadefignatafmt, utiin coelo vidcntur. Igitur cumSolfue- iit in Capricorni orbiculo, lingula in majoris tympanipartc & Capricorni, quo- tidic fingula punfta tangens , ad pcrpendiculum habens aquas currentis vdie- mcns pondus, celeriterpcrorbiculi foramenidextruditadvas; tumexcipiens cam (quoniam brcvi fpatio impletur) corripit & contrahit dicrutn minora fpatia & horarum. Cutn autem quotidiana verfatione majoris tyaipani lingula in- greditur in Aquario, \n\ cun&a defcendunt foramina perpcndiculo, & aqux C c vehe-
k] Idcm. Vt (it mafculus, qui inalium incac, intretve: foemina autemqiia: naafculumrecipiat. Supra,cuncos,
& metam folidam & cavam appellavit. I] Idetn. Epiftomia func, quorum manubriorum (Gra:cis vocantur çéßöéöß) vcrfatione patefiunt, aut obcu-
rantur eorum caualium nires, in quibus collocata funt. Hujufmodi uciaiur in capitibus non percnniurn fi- phonum, Srpcrcaex malluvio, cur enim non itaappellem ? in trulleum, Cve fcyphum cutn Plutarcho nominabis, dum manus in divertoriis lavantur, aqua aut influit, aut poft ablutionein pracluditur. Gcorg. Alexandrinus in librura tcrtium Varronis dc rc ruftica cap. v. dicit cffe foramen, per quod aqua cffluit. Eo tamen in loco Varronis reftius meo judicio Iegas cpitoniis verfis, quam epiftomiis, & in hoc Vkruvii, epi- tomum quam epiilomium, quod cpitonia fint cciam vcrtibula epiftomiorum. Quanquam proprieeono- mme verticiila iive daviculi in citliara quibus intcndunturaut rcmiltunturfides, fignificantur. w] Idem. Mclius, meo judicio, codex, in quo pro qua fcripcum efl: qui».
»j Idcm. Cur noa potius legatur, difieiit tum foramen aperpcndiettlo t ita fcilicet expofcente ienfu. Arund.
codcx lcgit; ctmHa foramina defcendmt. Deformacioncs horum Horologiorum aquariorum yide apud Baibarum. ë] Phi-
|
||||
|
3,02 Ì. Vitruvii Pol lioni s de Architect. Lib. IX.
vehementi curfucogiturtardiusemitterefalientem. Ita quominus celericurfu vas excipk aquam, dilatat horarum fpatia. Aquarii vero Pifciumque punftis, utigtadibusfcandens, orbiculi foramen inAriete tangendo oftavam partem, aquae temperate falicnri prseftat iequino&iales horas. Ab Ariete per Tatm & Geminomm fpatia adfumma Cancripun&a, partis oftavje foramen feu tym- panumverfationibusperagens, & in akitudinem eorediens, viribus extenua- tur, & ita tardius fluendo dilatat morando fpatia* & efficit horas in Cancri - figno folftitiales. Á Cancro curn proclinat, & peragk peirLeonem & Virgi- nem, adLibrae partis octavaepun&a revcitendo, & gradatim corripiendo fpa- tia, contrahk horas,. &itaperveniens ad punda Librae, aequinoftiales rurfus reddkhoras. PerScorpionisvero fpatia & Sagittarii proclivius deprimens fcfe foramen, redienique ckcuma&ione ad Capricorni partem oftavam, reftituicuc celeritate falientis ad brumales horarum brevitates. Qux funt in horologiorutn defcriptionibus rationes & apparatus, ut fint ad nfum expeditiores, quam aptif- iitne potui perfcripfi. Reftat nuncderaachinationibus, & de earum principiis ratiocinari. Itaquede his ut corpus emendatum Ar- chke&ura: perficiatur, in fequcnti volumine incipiam fcribere. |
||||||
|
é é·
|
||||||
|
M. Vi-
|
||||||
|
Ì. VlTRUVII PoLLIONIS
º) Å AR C Ç ITECTVRA
LIBER ¼ Å CIMVS.
PRiEFATIQ.
é Obili Gracorum & ampla civitate Ephefi lex vetutfa dicitur ë
majoribm, dttra conditione, fedjure ejfe non iniquo confiituta. \Nam i^Architettws cum publicum opus curandum recipit,puUiee- ', tur quanto fttmpttt id futttrum: tradita aflimationey magiHratui \ bom ejta obligantur, donec opus fit perfeffum. Eo autem ab/o- luto, cum ad diffium impenfa. rejpondet, decretis & honoribm or- natur. Itemfi non amplim quam qmrtainopere confumitur, á Ë afiimationem efi adjicienda, & de publico praflatur,ncque uUa pcemtenetur. Cum vero amplias qttam qttarta in opere confumitur, ex ejm bonis ad perficiendum pecu- nia exigitur. Vtinam Oii immortales fecijfent, quod ea lex etiam populo Romano, non modo publicis, feji etiam privatL· /tdificiis kjjet conflituta: namque non finepam grajfarentur imperiti, fed qui fitmmadoffrinarum fubtilitate effent prudentes,fine dubitatione profiterentur tSirchitetfwam: neque patres familiarum inducerentur ,ad infimtas fumptuam profufiones, & ut ex borns ejicerentur :■ ipfique <^irchiteffit txna timore coaffi, diligentim modum impenfarttm ratiocinantes explicarent, uti patres-fdmiliamm ad id, quod praparavijjent, feupaulo amplius ad]kientes,<edi- fick expedirent. Namqui quadraginta ad opus pojfunt parare, fi adjkiant centum, habendo J}em perfeSiionk, deleffatiombtis tenentur. j>td autem adjettione dimi- dk, aut ampliorefumptuonerantur, amijfajpe, & impenfa abjc£ia,fraffis rebm &mimis,defiBere coguntur. Nec folum idwitium in^tdifiais, fed etiam inmune- ribus, quxamagiHratibns foro gladiatorum fcenifqae ludorum danlur·, quibus nec mora, neque expeBatio conceditur, fed necefitas finito iempore'pcrficere_ cogit: uti [unt fedes Jpetfaculorum, [a] velorttmque induftiones, & ea omnia, qu<efienicis Cc 2 ftioribu-s
ë] PbiUndcr. Et fiparium velum mimicum (ita enira fcribendum apud Donatum, non miniajum) quod po-
pulo obfiftit, dum fabularumaftus mutantur. cujusmentio a,pud Apulejum lib. i. de afino, fed metaphori- c&. Oro tc (ait) auheum tragicum dimoveto, & flpaiium complicato, & cedo verbis commumbus. pro, dic vcrbis intclligibilibus, hic accipcre poflumus. & vela, quibus flagrantiflimo Sole theatrum, amphithea- trumve, forum etiam, quando gladiatoria cdebantur fpeftacula, integi, intendiqueapudPIinium, Mar- tialem, Suetoniumque lcgimus. Extant Roina: in fumtno amphitheatro Vefpafiani foratnina, per qus tra- jiciebanturantennsvelafuftinentcs, & infra mutuli, quibus ipfa: innicebantur. Dc thbatro vcro locuple- tiffimus & affiduus teftis eflepotcrit T.Lucretius Carus, quilib. iv. eum dixiflcc, raultadefuramoipfoja- culari colorem, inqiiit: Et vulgo facitmt idlutea, rufaquevela,
Et ferrugitjea, mm in magnk tenta theatrls
Permalosvulgata, trabefque, trementiapcndent.
Namque ibi confejfum c/iveai fubter & omnem
ScenaUm jpeciem patrum , matrnmque, deorumque, .
lnficiunt, coguntque fuo fluitarc colore.
Et quanto circum mage junt inclufa theatri
Maenia , tam magu hdc inttu perfufa Itpcrt
Omnia (orrident cwctptaluce diei. o"i Phi«
|
||||
|
ao4 Ì. Vitruvii Pouionis
tnoribtts per machinationem adjpettationes papulo comparantttr. In his vero oput eH
pradentu diligenti, &wgenu doMfwicogifatu, quod mhil eorum perfiatur fi»e machinationejudiorttmquewrio ac folerti vigore. Igitur, quoniamhM tu fitm tradita&conjlituta^nonvidetur effe alienum, uticmtefitmmaque dtligentfa,ante~ qmm wfiitMMuroperA,eorum exfediantur rationes. Ergo quomam.nequelex, neque morum mflitatio id potefi cogere, & quotamis &pratores & adrfes ludorutn calfa machinationes prtparare debent : vifum mihi eB, Imperator, nonejje akc num, quoniam de tdificiis in prionbm voluminibus expofm), w hoc, qmfimttmem fummL corporis habet confiitutam, ø* fintprincipixmaohmamm ordmata,ñ*, ceptis explicarc^>. |
|||||||
|
C á r. I.
De machina. cjuidfit. & e)m ab organo differentia, -
origine & neceffiiate. Achina eft continensex materia conjunftio, maximasad
onerum motus habensvhtutes. Ea movetur ex arte circulo- rum rotundationibus, quam Graeci êõ÷ëéê,ø ntvtiQv appellant. Eftautem unum genusfcanforium, quod Graece Üë^ëÉë^ß dicitur·: alterum ipiritale, quodapudeos 7ð><£>ìá,1é÷3À/ appella- tur, tertium tradorium,id autern Graci fidvcwmv vocant. Scan· forium autem eft, cummachinae itafuerint collocatae, utad altitudinem tignis ftatutis, & txanfverfariis colligatis, fine periculo fcandaturad apparatus fpe&ationem. Spiritale eft, cum fpiritus, expreffionibus impulfus, & plagce, vocefque organicws exprimuntur. Traftorium vero, cumo nera machi- nis pertrahuntur, autad altitudinem fublata collocantur. Scanforia rationon arte, fedaudaciagloriatur. Ea catenationibus, & traniverfariis, & [Vj plexis colligationibus, & [b] erifmatum fulturis continetur. Quaeautemipirituspo- teftate aiTumit iagreiTus elegantes, artis fubtilitatibus confequitur effe&us.' Tra- ftonaautemmajores, & magnificentia plenas habet ad utilitatem opportuni- tateS, & in agendo cum prudentia fummas virtutes. Ex his funt alia, quae mecha-. nic«s, alia quas organicws moventur. Inter machinas & organa id videtur eflc difcrimen, quodmachinse pluribus Operibus, autvimajore coguntur effechs habere, utibalifte, torculariumqueprela. [c] Organaautem unius opere, pru- denti ta&u perfkiunt, quod propofitum eft, uti Scorpionis, feu anifocycloniffl verfationes. Ergo & organa, & machinaram ratio, ad ufum funt neceflaria, fine quibus nulla res poteft effe non impedita. Omnis autem macbinatio eft a rerum natura procreata, ac a praeceptrice & magiftra mundi verfatione inftituta. Nam- queanimadvertamusprimum, &aipiciamuscontinentemSolis, Lunie,quin- que
ë] Philander. Colligattones plexas dicit implicitas & connexas funibus, modo furfum, modo deorfum, moio
in tranfverfum traduclis, vario complexu. Ý] Idcm. Erifmatura fulturas facile intelliget, cuinonfit incognitumfcalarumgenusid, quonoftriutun-
tur legendis ab arbore fnj£fcibus, putandis etiam jugatis & compluviatis vitibus, quura non eft, cui alteriu! genensfcalsapplicentur, hsreantve. De iis mihi fermo'eft, qua: hucatque illuc transferri poflunt: geto- torias , fi vidctur, appellemus. Fit autem id fcalarum genus hoc pafto. Tigilla, (ive fuftes arreflarii duo te- retibus quotlibet baculis trajiciuntur , quos fortafle nunc non ineptc votemus fcandulas, quod ipfis ab iu- ferioribus ad fuperiora afcendatur ; Ciceroni enim gradus dicuntur. Tcrtius fuftis, qui, quia fibula conjun- ftus eft, liberam habet verfationem, ut explicari, cum libct, & complicari poffit, divaricatus praftac eri- ' fmatis vicem, id eft, obnitentis fulcri. i] Idem. Dixit machinas pluribus operibus habcreeffeftus: quare , hocloco, fcriboo/>erecertiainflexioflc.
Qui opcra: fcripferunt ab opera, funt falfi, quod poftea fcqueretur, prudenti tadlu. |
|||||||
|
■
|
|||||||
|
de Architectvra Lib. X. 20$
queetiamftellammnaturam, qua: ni machinata verfarentur, non habuifletrms
interralucetrii necfruftuum maturitates. Cumergo majoreshaec itaefle ani- jnadvertiflcnt, e rerum naturarumpferunt exempla,& caimitantes induai rebus divinis, commodas vitae perfecerunt explicationes. Itaque comparaveruntut eflent expeditiora, alia machinis & earum verfationibus, nonnulla organis. Et ita qux arumadyertemnt ad ufum utilia efle ftudiis, artibus, inftitutis, grada- tlm augenda do&rinis curaverunt. Attendamus enim primnm inventum de ne- ceifitatc, ut veftitus; quemadmodum telarum organicis adminiftrationibus [d] connexus ftaminis ad iUbtegmen, non modo corpora tegendo tueantur» fed etiamornatus adjicianthoneftatem. Cibiveronon habuiflemus abundantiam, nifi juga & aratra bobus jumentifque omnibus eflent inventa. Suculammque & pielorum, & ve£tium, fi non fniffettorcularis pratparatio ·, neque olei nitorem, neque vitium fruftum habere potuiflemus ad jucunditatem. Portationcique eo- rumnon eflent,nifi plauftrorum, aut [<?] farracorumperterram.navicularurn peE aquam, inventae eflent machinationes. 1/2 Tratinaruni vero librarumque pon- C c 3 deribus k
d) Idem. Stamen , id eft, ftantia in longum fiia radio cum fubtegmine, five fubftamine, uti foleo fcribercj
id eft, trama, percutritur, infilium alterna fublatione & depreffione, pendentifque peftinis percuifione den- fatut in telam aut pannum, & jugo convolvitur. Id organicis adminiftrationibus fit, quod in textrina: libro docebimuscumcajterisejufcegeneris. Scimillud non indigrmm, quod apud Sextum Pompejum legimr, foragiaem appellan filum quo tcxtrices diurnuniopus diftinguuut, a forando diilum. Ulud quoquenon pracerierim, quodfcribit Pliniuslib. xix. cap. i. vidifle fe plagas caflcfvc tanta: tenuitatis, utcumcpi* dromidibus annukm hominis traniirent, ijno portante multitudinem , quafaltuscingeretur, lingulaque earum ftamina centeno quinquageno filo confticifle. Nec tanien minus mirum, quod in eodem loco tradit, fingula fila thoracis Amafis regis iEgyptii conflitifle treccntis fexaginta quinque filis. »] Idem. Sarracumplauftrigenusefledifcasex Iulio Capitolino, in Antonino Philofopho. Tanta , inquit,
peflilentia fuit: ut vehictAu cadavera exportata fmt, fiirracifque. Cl. Salmafius ad hunc Iocum Capitolinii Serracum & Sarracum diccbatur ; & erat ha;c vox jamoptimis Latinitatis temporibus ufitata. Itivcnal. —— Corufcat Serraco veniente ahies. —— Glofla:: Sarraca £'ì&îá· Amm. Marcellin. lib. xxxi. cumque adgretmineA venerint inoriiculatamjlguram locatis farraclu, ferinoritu vefcnntur. Sarraclis, id eft, Sarraculis. /] Philand. Dehis commodiuscap. 8. Scd quod pra:ftent utilitatem, multis rationibus comprobari poteft:
nos antiqnam marmoream infcriptionctn, qua: cernitur in Columnenfium palatio, ad Bafilicam DD. Apo- ftoloruraj pecuariaai fcilicet legero putavimus pro temporc raritace fua fafturam fatis. Ea eft hujufmodi ; EXAVCTORITATE
TVRCI APRONIANI VC PRiEFECTI VRBIS RATIO DOCVIT VTILITATE SVA
DENTE CONSVETVDINE MI CANDI SVMMOTA SVB EXAGIO POTIVS PECORA VENDERE QVAM DIGITIS CONLVtJENTIBVS TRADE RE VT Ap"pENSO PECORE CAPITE · PEDIBVS ET SEVO LACTANTE ET SVBGVLARI LANIO CEDENTIBVS RELIQJVA CARO CVM PELLE ET INTE RANEIS PROFICIAT VENDITORI SV-B CONSPECTV PVBLICO FIDE PON DERIS CONPROBATA VT QjyANTVM caro occisi pecoris appendat
et emptor norit et venditol commodis omnibvsetpr^eda damnata qvam tribvnvs offi civm cancellarivs et scriba de pecvariis capere consveve rant qjje forma i ntread i gti *· |
||||
|
206 Ì. V É Ô R Â V É É Ñ â 1 Ð â » É ß
deribus examinatioreperta, vindicatab iniquitate juftismoribusvitam. Non
minufque funt innumerabiles moderationes machinationum, de quibus non ne- ceflevideturdiiputare, quoniamfuntadmanumquotidianae, utfuntrotae, [£] folles fabrorum, rhedie, f^].cifia>tomi,caeteraque quse communes ad ufum con- fuetudinjbus habeat opportunitatcs. Itaque incipiemus de his quee raro ve- niunt ad mahus, utnotafint, explicare. C á p. II.
De &dium facramm, Yublicommque operum ma-
chinationibfts trafforia. PRimumque inftituemus de his, quae sedibus facris ad operumqiie publicorurn
perfe&ionemneceflitatc comparantur: quae fiunt ita: Tigna tria ad oncrum magnitudinemrationeexpediuntur, &j>]acapite fibulaconjunfta, & iaimo . divaricata, eriguntur funibus in capitibus collocatis, & iis item circa diipofiti? ere&a retinentur. \J>} Alligatur infummo trochlea, quametiam nonnullire- charaum dicunt. In trochleam induntur orbiculi duo, per axiculos verfatibnes habentes, per cujus orbiculum fummum trajicitur du&arius funis: deinde de- mittitur & traducitur circaorbiculiimum trochleae inferioris5 refertur autem adorbiculum imum trochleae fuperioris, &ita defcendit ad inferiorem, &in foramine ejuscaputfunis religatur. Altera pars funis refertur intet imasma- chinaepartes. In quadrisautem tignorum pofterioribus, quoloci funt divari- cata, figunturCOchelonia, in quae conjiciuntur fucularum capita, utfaciliter axes
|
||||||
|
ET DISPOSITIONIS SVB GLADII PE
.RICVLO PERPETVO CVSTODIEN DA MANDATVR. | -
gj Idem. Fabrorumfolles, quibusinfornacibus&caminisutunturexcitandoigni, exprefllt Virgil. Aeneid.
lib. yiii. —— Alii ventofis fottibus aUriu
Accipiunt redduntque. cem, ait, hsris noliumii fex & quin^uaginta milli» pafimm cifiis pervolavit. .II. ë] Philander. Pofterior prarpofitoabundat. (legebatur enim a capite a fibula conjun£ta) quocirca tollenda.
EftautcrafibuIa,quaniGrarci(E^o»i» vocant, velutiaxiculus, fivefubfcudicula, autclaviculus, quotraji- ciuntur tignorum capita, ut duci poffint, quo ima: partes divaricentur. Fibula etiam in cingulis intelligi- tur; trajcitaenimperannulumparsfibularetinetur. Dicitur & fibula uncinellus, quofoemina: pofterio- remveftem fubneftunt. Fibula iteni ufui fuit ad reprimendum coitum. Vnde fcribit Cornelius Cclfus Jib. vn. cap. 15. adolefcentulos infibulari folitos, interdum vocis, interdum valecudinis caufa. Ejus hanc fiiifle rationem: Cucis,qua; fuper glandem eft,extendebatur, notabaturqj utrifq; lateribus atramento, dein- de remittebatur. Si glans a notis libera erat, qtla nota: erant, cutis acu filuni ducente tranfverberabatur, ejufque fili capitainter fe deligabantur , quotidieque id movebatur, donec circa foramina cicatriculs fie- rent. Ha: ubi confirmatae erant, exemptofilofibulaaddebatur. Ejufmodifibutementioeftapud Iuvew- lem & Mawialem non femel, qui refibulare dixit, pro fibulam folvere, Epigrammaton lib. ix. Cujus refibulnTjit turgidum faberpenem.
Ea niach.inah.odie utuntur nauta?, capram vocantes. £] Idcm. Trochlea, five trochalia, aut rechamum dicas, traftorii generis cft machina, cum sreo aut lignto
orbiculo, qui per axiculum verfatur, trajefto fune du&ario. Vtimuretiam hauriendae puteisaqua, po- liam vulgo vocantes. Quanquam & ad hoc ipfum tollenonis ufus eft, alteram partem prargravante pondere, uteftapudSextumPompeium. Fiunt vero trochlea: auftore Ifidoro Etymolog. lib. xix. cap. 11. adfimili- tudinem È littera: Gra:ca; oflava:, dicunturquc a :rochis, id efl rotulis. c] Idem. Chelonia funt veliiti umbilici, aut anfai, qua: appinguntur, id eft affiguntur arreftariis, in quibus,
ccu in armillis, fucularum cardines verfantur, atqueadco ipfe rota;. Didaverofunt chelonia afimilitudioc tegunjenti teftudinis animalis, qua; ÷ëýç Gtxce. dicitur, vulgo tortua, & ipfa tefta yiXuncv. Eft autein fucula tra£toria machitia, id cfl: axis, duobus tignis incumbens, trajeftis utrinque proxime cardines vefli- bus uno, duobus, pluribufvc ; ( Ariftoteles mechanicjnquaiftioncxiii. vocat i^XiCxtt;) quibus dum cir- cumagitur, ut manubriis, dudluarius ad eim religatus funis, per trochles, â adcft (fic enim & fine trochJea) orbiculum currens, obvolvitur, atque ita fubievamur aut deprimuntut onera. Cheloniaautem, utio |
||||||
|
deArchitectvra L é .â. ×.
|
|||||||
|
207
|
|||||||
|
axesvcrfetitur. ¸.÷ fucula: proxime capitahabent foramini binaita temperata,
ut veftes in ea convcnire poffint. [d~} Ad rechamum autem imum ferrei fprfices rcli^antur, quorum dentes in faxa forata accommodatitur. Cumauremfunis habetcaputadfuculamreligatum, &veftes ducenteseam vetfant, funisfein- volvendo circa fuculam extenditur, & ita fublevat onera ad altitudinem & ope- rum collocationcs. . C á ñ. III.
Ve diverfis appelidtionibm ma,chinarum, & qua ratione
erigantur.
H/£c autem ratio machinationis, quod per tres orbiculos circumvolvitur,
[a] triipaftos appellatur. Cum vero in ima trochlea duo orbiculi,. iri fupe- liori tres verfantur, id pentafpafton dicitur. Sin autem majoribus oneribus erunt niachinas comparandse, amplioribus tignorum longkudinibus & craiTitudini- buserit utendum: & eadem rationein fummo fibulationibus, inimo fucula- rum verfationibus expediundum. His explicatis, [b] antarii funcs ante, laxi col- locentur, rctinacula fuprafcapulas machins longe difponantur: & finonerit ubireligentur, pali refupinati defodiantur, & circum [c] fiftucatione folidentur, quo ,
quoqueobitcraddam, apud Ariftotelem mechanicoin qua:itionexxviu. iunt machina: juxtaputeosadb.au-
. ricndam factlius aquam, akcrampartem prsgravantc pondere/Tollenones, niiifallor, vocavit Plinius lib.xvm.Gap.il. & Sextus Pompeius.
d] Idem. Ferreos forpices kgerimlibentius, quam forfices, iftiscnim incidimus aut tonderaus. Calpur- nius edoga v. ne fit aciita Torfice Ufa cutis. Illis vero adfocum utimur , aut calidum fcrruni in fornacibus & tcnemus & verfaraus, tenaculas a tenendo vocantes. Ad iftorum iimilitudinem fublcvandis oncribus forpicibus uli funt. Ferreas regulas duas pro clavo configebaiu axiculo, ut agi poflent, id eft, ad prehen- _ .. . r , . ,. . „. ,. ' fioncs & morihm coirc & Iaxari, Cuneolt m formam Updis conjefc ctim áö. imis „pitibus uncinatis, quibus
pondus mordicus prehcnderctur.
Sumraa capitaarmillatafune du- ftario trajiciebamur, vincicban- turque, quiad fuculam velcrga-. tatn religatus , dum veriationc ad easinvolvitur, aftringebat, & ca- ptaoncra attollebat. Roms alia cft fublevandi pondcris ratio. Ex- cavatur iu racdio lapis, quantum pvo vaftitatc fatis cft , fcd ita, ut forma: excifa: os anguftum fic, fundumhtius. In latera indutuur- cuneoli fcrrdduo, quapartela- tiorcs fimc, quibus illa complean- tur: quod autem intci utrunque vacui iiipercft , tertio graciliore irapktur: dcindearmillatacuneo- lorum capita anfa ad Ð iavcrfi fi- militudinem , & ipfa armillata , prehenduntur. Per arrnillas tra- jicitut axiculus, & fubicudicula terrea , fivedaviculoobfirmatur, neefiluat. Rechamiuncoanfa prehcnditur , aut fi trocukauncum nou
habct.alligaturfunisduftarius.&ergatafublevaturonus. Figuram adjecimus.
*] Philandcr. Trifpaftos a numero orbiculorum nomen acccpit, quod quanto pluresajhibcntur orbkuli, Cap.lll· poodus quafi in partes concifum diftributumquc commodius trahitur. áôàæù enim traho lignificat. Eadem
figura paulopoft dicit pcntafpafton a quinqueorbiculis, & polvfpafton cap. 5.& cap. 16. hujus libria mui-
ticudinc-. VideLexicon. '
*J Wcm. Aliqui codices habent antani. forte fcribendum duftari!. Sunt autemqui pertrochlea: orbiculos
trajiciuntur. Antarium bellum fcripflt Sext. Pompcius effe, quod ante urbem s:critur. Vidc Lcxicon. Nam
hicfalliturPhilandcr.
0 Idcra. Fiilucarc cft fiftuca adigcre, five figere , &fiihica cxxqnare, denfare, firmare folum.uthic, iibristertio & fcptimo. Eftautem fiftuca ligncum, anfatum, & capitibus ferratum inftrumentum, quo
pavitorcs utuntur: cft & quo pali, fubliciquc in terram panguimir. Dixi libro tcrtio de ecnere pofteiiori.
ë] Phi-
|
|||||||
|
!è8 Ì. VlTRUVII POLLIONIS
quo funes alligentur. Trochlea in fummo capite machinae rudenti cantineatur,
&exeofunesperducanturadpalum, &qii32eftinpalo trochleailligata, circa ejusorbiculumfunisindatur, &referatnrad eamtrochleam, qucseritadcaput machinas religata. Circumautem orbiculumab iummo trajeftus funisdefccn- dat, & redeat ad fuculam, quseftin imamachina, ibique religetur. Veftibus autem coafta fucula verfabitur, & eriget per fe machinatn fine periculo: ita circa difpofitis funibus, & retinaculis inpalis haerentibus, ampliore modo machina collocabitur. Trochleas & du&ariifunes, utifuprafcriptum eft, expediuntur. |
||||||||
|
C Á p. IV.
Similis fiiperiorhnachina, cuicolofkotera tutius committi
pojfiint, imrrmtata duntaxat fucuU in tymyunum. SI í autem coloificotera amplitudinibus & ponderibuspnera in dperibus
fuerint, non erit fuculai committendum, fed quemadmodum fucula che- loniis retinetur, ita axis includatur, habens in medio tympanum amplum, quod nonnullirotamappellant, Grxciautem Üé*.$ß$þ(\í, alii^V^o^oj/vocant. Inhis autem machinis trochkie non eodem, fed alio modo comparantur. Habent enim &inirno&infummo duplices ordines orbiculornm: ita funis duftarius trajiciturin inferioris trochleaeforamcn, utiaequalia duocapitafint furiiscum erit cxtenfus ·, ibique fecundiana inferiorern trochleam refticula ckcundata & connexa, utr£quepartesfuniscontinentur,utnequeindextrarn, nequeinfini- ftram partem poffint prodire. Deinde capita funis referuntur in fumraatrochlea abexterioreparte, & dejiciunturcirca orbiculos imos, &redeunt ad imuoi, con jiciunturque infitns trochleae ad orbiculos ex interiore parte, & refcruntur dextra ac finiftra ad caput fummae tiochleae, circaorbiculosfumaios. Trajedi autem ab exteriori parte refemntur dextra acfiniftra tympanumr in axe, ibiquc ut hxreant colligantur. Tum autcm. circa tympanutn involutus altcr \jQ funis refertuiradergatam: ociscircumaftus tympanum & axem involvendo, funes, qui
»] Philander. Ergata machina traftoria ( quam Arifloceles mechanicwn qusChone xiu. æõñí, ut opinor,
appdlat) vel hoc a iucula differr , qiiod axe eft refto , nonjacente, porreftove: vedlibusenimiicutifu- ErgaU,
|
||||||||
|
cula verfatur, non id quidem brachiorum dudtu, fed obnitentibus, & ambientibus veftiariis.,Itm·**&*!*
vocant. Suculamautem (ut nihil prajtermittam eorum, qusad juvandos ftudiofosfaccrevideo; ^ |
||||||||
|
deArchitbctvra L-ib. ×. 209
quiinaxc religatifunt, pariter fe extendunt, &italeniterlcvant onerafinepe-
riculo. Quod fi majus [b] tympanum, collocatum aut in medio, aut in una partc
: cxtrcma, habucrit fineergata calcantes homines, expcdiriores habcre potem
opcris cffcdus.
C á p. V.
Aliua machin& iractorugenm.
ESr autemaliud genusmadiinsfatisaitificiofum, &adufu«l celcritatis cx*
peditum: ftdineo darcoperam non poflunt nifiperiti. Eft cnim tignum, quoderigitur & diftinetur retinaculis quadrifariam. fub retinaculis chelonia duo figuntur, trochlea funibus fupra chelonia religatur: fub trochlea regulalonga circiter pedes duos, lata digitosTex, crafla qaatuor, fupponitur. Trochleae ter- nosordinesorbiculoruminlatitudinem habentcs collocanmr, itatres duftarii funes in fummo machinas religantur, Deinde refemnturad imamtrochleam, &tra')iciuntur ex interiore parte per ejus ovbiculos fummos. Deinde referuntuu ad fuperiorem trochlcam, & trajiciuntur ab [a] exteriore parte in interiorem, pec orbiculos imos. Cum dcfcendcrint ad imum ex intcriorepartc, & per fecundos orbiculos traducuntur in exteriorem, & referunturadfummum-, adorbiculos D d fccun-
tdcsmcruorata qusftione «· clicit. Quin & Galenus commentariis dc frailuris fccundo & tcrtio, fcribic,
|
||||||
|
SucuU.
|
||||||
|
Hippoeratem %>«; vocare axcs, & hltmttt axiculos, id eft, ut interpretor, fuculas. Hoc idcm refert in com-
mentarus de articulis tertio, &quarto. Figuras adjunxi. »] Idem. Tympanum , quod Gra:ci ctiam yt^-ia appcllant, eft rota? ambitus magni genus, cujus circura- a«a;, calcantibus honiinibus affixas pro gradibus regulas, axis fune obvolvitur, atque ica onera extollun- tur, autfublatadcptimuntur. Lucretius libro quatto: ■Multaque per trochlecu £5* tympan» pondere magno
Commovet, dtque leiii fufiollit macbina nifu.
Claud. Salmafius m Solin. pag, 5S4. Inter tympanum, & rotam plauftrorum, hxc erat difFcrentia, quod tympana cx folidis tabulii eranc contexta, rotx cx radiis. Virgil. v,. , %H'radiostrivererotis, aut tympanapUuftris. 1 male Servius tympana interpretatur tefta vehiculorum. Melius Iunius Philargyrus notat.Poetam tvm-
P™a appeUaffe rotas ex folidis tabulis faftas. " ^Alljnd"' Ë aexterioreParte^>n'eriorem.^ Obclo fodienda fcriptura. Syncera & gcnuinacft lcdio, Cap. v.
"finmttrtt, quam Bononienfc manufcrip. cjcempl. agnofcit. bl Idcra.
|
||||||
|
2, ôï Ì. VlTRUVIIPoLLIONIS
fecundos traje&i rcdcunt ad imum, eximo referuntur ad caput, & traje&i pCr
fummos redeunt admachinam imam.In radice autem machinae collocaturtertia trochka. [â] EamautcmGraiciewaV0^ > noftriartemonemappellant. Eatio. chlea religatur ad machinx radiccra habens orbiculos tres, pcr quos traje&i funes traduntur hominibus ad ducendum. Ita trcs ordines hominum duccn- tes, fmeergata, celeriter onus ad fummum perducunt. Hocgenus machina; polyfpafton appellatur, [c~] quod multis orbiculorum circuitionibus, & facilita teni fummam praftat, & celeritatem. [d] Una autem ftatutio tigni hanc habet utilitatcm, quod (ante) quantum vclit & dextra ac finiftra , ad latera declinando onus deponcrepoteft. Harum machinationum omnium, quaeftipra funtfcti. ptiE, rationcs, non modo ad has res, fcd ad onerandas naves funt parats, alij reote> aliaeplana: in [e] carchefiis verfatilibus collocatae. Non minus finetigno· _____________________rum
] Idem. Trochlea haec in machinis tertia, hoc eft, qua: in machinje five crcfti tigni radice collocataeftj
Latiois artemo, a Gra:cis \ôéÜã><é vocatur. Nicolaus Liranus, içlibrurn
aftorum Apofiolorum,artemoncm interpretatur velum parvum. Sicct Accurlius Pandcft. lib. L.dc verbor. fignifkat. pro gubemaailoiqnoj nemocredidcrit.Ifidoruslib.xix. etymolog. monuerat artemoncrnve- lum efle dirigenda: potius navis caufa comparatum , quam celeriiatii, Aliis vero efle vclura placet addititium.id eft,vclum parvum.quod majj. ribus appcndi & aflui folet, ab ºøÜ.ù . qiiod labolcnus Iurifconfulta |
|||||||||||||||||||||||||
|
IX
|
difto loco pandedt. magis additamentum elFe , quam partem navis cxi-
|
||||||||||||||||||||||||
|
ftimavit. Erafraus, & Alciatus, ita apud Lucam interprctar.tur, Ü
ejus limilitudine trochleam arcemonemdiftam efie Alciatus credidit Artema vcro, id eft Ëñôééì&, audoribus Etymologo, & Varino Pluti. rino, cft lorum , .i quodependct crumena. Vide Lexicon. c] Idem. Otbiculotum multitudine pondera fjcilius traftari probat Lto Eaptifta rei a:d:ficat. lib. vi. cap. 7. de qua re lcge etiara meclianicoi Anftotelis qua:ftion.xvni'. Hdcille. Monantholms ad hanc quiltioi pag. 137. Quo plures func orbiculi troclilcis, eo quidem facilius&ni nori vi pondus ttahitur, ut eft demonftratum a Guido Vbaldo pro· pof.m. Si aliquotfequentibus de trochlca.Et paulo poft: Huic vcroioco non poffum non inferere unam machinatn e fcx trochleis, & funiculii quinque compolicam, (e pluribus componi, fi ufus poftulet, nihil obci) niira cclcritate & funis duftarii paucitate atque compendio pondus it- tollentem, quara mibi communicavit Georgius Lhullierius vir fineho- noris titulo numquam mihi nominandus, piopter fiium in artes matlic- roaticas & matliematum ftudiofos, quandiu vixic, fingularem amoteft Macbinacft ejulfnodi, Sit tignum A.B. perpendiculariterinfiftens, cii etiam ad re£ios alterum iniiftat, ut C. D. Sint fex trochlea:, E. F.G.H. I. K. funiculi quinque, L, A. N, M. Q^ P. S, R. Â, Ô. quorum prirmii |
|||||||||||||||||||||||||
|
JG
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Ç
|
|||||||||||||||||||||||||
|
ê
|
|||||||||||||||||||||||||
|
,÷
|
|||||||||||||||||||||||||
|
ë
|
circumvolvitur circa duos orbiculos E&Fin cxtremis tignorum circi
fuos axiculos raobiles; rcliquorura finguli circa lingulos a proximeac- |
||||||||||||||||||||||||
|
tecedentibusfuniculis fufpcnfos. InX. autemiit harpagoad apprchcn-
dendunj pondus 3 attollendum vcl dcprimendum. Si enira extrcrmim L abharpagone V liberetur &ad Á traducatur,defcendetiino quafi nifiu ocuh pondus 3, tantumfpatii, quantifuntfuniculi Í Ì, Q_P,R S, ÂÔ. Tanti erunt autem,quantos loci, ad qucmdefccndcre, vel e quoeduccre volumns, profun-itas poftulat. Si autemattolli oportcat, extremuml. cumerit in A, traducccurad harpagonem V. In hac machinaigiturkc duo infunt, iacilitas motus ob niultitudinem trochlearum , & celerit'= motionis, quia quanto temporis fpatio cxtremum funiculi L ab Á tranl- fcrtur ad harpagonem V, eodcru pondus 3 infimo loco furfum per dccu- plam longitudinem & amplius, fi quis volet, evthitur, aut contra. d] Philander. Quod atrinet ad utilitatem liujus macbin», viditnus Romi in sdificanda BafilicaD. Pctri, fublevandis ingentibus columnis, magm mole compaftam mukis tignis & afleribus trabem, antcnnam vocairti ergatis furrigi. in ea fummacrant trochlece dua:,lingula; fingulis funibs' trajeflx, qui ad proximaquatuor altaloca religati quadrifariam ipft™ diftinebant, tantifper dum fublatum polyfpafto omis dcponcndum cl>ct: tura pro laxato retinaculorum altero, fenfim & kviter inclinabjtul compaitilis illa trabs, & columnam dcponebat. e] Idcm. Machinas ßç verfitilibus carcbcliis collocari idcm fcribit hujuslib. cap. ultimo : ut intellig' cs<- chefii nomine debeac machinx pars ca, in qua collocau veriatur, Sc pro exponendo oncre, ut bbct, cif- |
|||||||||||||||||||||||||
|
cumagitur.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
á] Pbi-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
DE ArCHITECTVRA tlS. É 211
rameredionibus inplano, ctiam eadem ratione & temperatis funibus&tro-
chleis, fubdudiones navium efficiuntur. C á ñ. VI.
Ingeniofa Ctefyhontis ratio adgravia onera ducenda,
Í Ï í eftalienumetiam Ctefiphontisingeniofaminventionemexponerc. Is
enim fcapos columnaram exlapicidinis cum deportare vellct Ephefiuraad Dianx fanum> propter magnitudinem onerum, & viarum eampcftrem mollitu- dioetn, non coofifiis carris, ne rotx devorarcntur, fic eft conatus. De[>]ma- teriatrientali fcapos quatuor, duos tranfverfarios interpofitos duobuslongis, quantalongitudo fcapifuerat, [b~l compleftit & compegit, & [V] ferreos cho- daces, uti fubfcudes, in capitibus fcaporum implumbavk, & armillas in materia adchodacesciLXundandosinfixit, item baculis iligneis capita religavit. Cho- daces autem,in armillis inclufi, liberam habuerunt verfationera tantam, uti cum bovesducerentfubjunfti, fcapiverfandoinchodacibus&armillisfinefinevol- verentur. Cum autem fcapos omnes ita vexiffent, & inftarent epiftyliorum ve- fturiE, filius Ctefiphontis Metagenes tranftulk eam rationem e fcaporum ve- fturaetiam inepiftyliorum dedu&ione. Feckenimrotas circiter pedumduo- dcnum, & epiftyliomm capitain medias rotas, eadem ratione, cum cfyodaci- bus & armillis inclufit. Ita cum {d~\ trientes a bubus ducerentur, in armillis in- cluii chodaces verfabant rotas. Epiftylia vero inclufa uti axes in rotis, eadcm ra- tione qua fcapi, fine mora ad opus pervcnerunt. Exemplar autem erit cjus, quemadmodum in palseftris [e] cylindri exjequant ambulationes. Neque hoc potuiffet fieri, nifi primura propinquitas eflfct. Non enim plus funt ab lapicidinis adfanum, quam £/] millia paifuum oCto\ nec ullus eftclivus, fed perpetuus campus. Noftra vero memoria, cum coloffici Apollinis in fano baiis eflet a ve- tuftate diffraCta, & mctucntes ne caderet ea_ ftatua & frangeretur, locaverunt ex cifdem lapicidinis bafim excidendam. Conduxit quidem Paconius. Hsec autem bafls cratlongapedesduodecim, latapedeso&o, altapedesfex· QuamPaco- nius, gloria fretus, non uti Mccagenes apportavit; fedeadem ratione alio genere conftituit machinam facere. Rotasenim circiter pedum quindecim fecit, & his rotis capita lapidis mclufit: deinde citxa lapidcm [g] tufosfextantales,ab rotaad rotam , ad circinum compegit, itauti fufus a fufo non difta.ret pedcra. unum. Deindccircafufosfuneminvolvit, &bubusjunftisfunemducebat; ita cum explicaretur volvebatrotas: fed nonpoterat adlineam viare&a ducere; Dd 2 fed
i] Philander. ldeft, craffitudinis quatuor pollicum.
l>] Idcm. Si non vacat mcnda, ufurpavit verbum complefto þßñ^×êéß;, iicuti3c quiad tcftimonium voca-
tur a Marccllo Pomponius. Aliqui vero codices habcnt complexus eft. e] Idcm. Chodaccs, livc, ut aliifcribunt, Cnodaces, & mca fcntentia melius, funtferrcie rotundar parre cx-
teriorefubfcudicula:, in excremisfcaporum vcl axium capitibus adafta: implumbatave , pcrquasinar- millis ( eo nomine accipimus fcrreos annulos & veluti umbilicos ia arrcftariis aut tranfvcrfariis) fcapi aut sxes, ctiam tomi.verfaotur. Vide Lcxicon. <i] ldcm. Pro trienralibusfcapisdixit trientts.
<] Ideqj. CylindrusUpis cft :ercs in modum columna;, quoarese,aut ambulationcsfolidantur, & cosquan-
tur, a volubilitatc diilus.nam ÷.íëáÇù volvo fignificat. Metaphoricws ufus cft Py chagoras, in vcrfibus au- icis, (fi quidcm ejusfunt, ac nonpotiusalterius cujufpiam) cum dicit, mortalcs cylindris ex aliis in alia ferri,iudicans, nunquam confiftcrc. /] Idcm. Id cft, pedum quadraginta millia. liquidcm illius ca elt interprctatio capite hujus lib. xiv , pcdujtl'
millia quinque, id eft, paflus mille. gl Idcm. Fufosvocatdemateriafcxtantaks, id cft, craiTas duos pollices regulas, a rotaadrotam peruoi-
vcrfiltnambitum ; ut a:quo intcrfe fpatio diftent, duiSas & affixas: quod ut e fuforauliebri, cumtrahi- tur mvolutum filumefFundi videtur, & vcrtitur fufus, ita involutus circum cas regulas funis cum trahcrc- tur, cxplicabacur, cxvolvcbaturque , & clfimdebatur, atquccopailo verfabatur raachina. A]Idcra.
|
||||
|
112 .: Ì. Vitrovii Pollionis
fedexibatiounamvel alteram partem; ita neccfleerat rurfus retroducere. Sic
Paconius ducendo & reducendo pecuniam contrivit, \h~\ ut ad folvendum non eflet. C Á ñ. VII.
De inventione lapicidim, qua templum Diana Ephefia
confirtiStttm ett.
PUfillum extra progrediar, & dehis lapicidinis, quemadmodum funt invente,
exponam. Pyxodorus fueratpaftor.isinhis locis verfabatur. Cum autcni cives Ephefionim cogitarentfanum Dianae exmarmore facerc, decemerent- que a Paro, Proconnefo, Heraclea, Thafo, uti marmore; per id tempus propul- fis ovibusPyxodorusineodemloco pecus pafcebat, ibique duoarietesinterfc concurrentes, aliusalium prxterierunt, & impetu fa&o unus cornu percuffit faxum, ex quo cruftam, qux candidiffimo colore fuerat, dcjecit. Tta Pyxo- dorus dicitur oves in montibus reliquifle, & cruftam curfim Ephefurir, ciim maxime de ea re ageretur, detulifle. Ita ftatim honores ei decreverunt, & noraen mutaverunt, ut pro Pyxodoro Euangelus nominaretur: hodieque [a] quotmen- fibus magiftratusin eum locumproficifcitur, & eifacrificiumfacit, & .finonfe- cerit, poena tenetur. C á ñ. * VIII.
Deporreffo & rotundatione machinamm adonerum
levationes.
DE tra&oriis rationibus, quse neceflaria putavi, breviter expofui: quanim
motus & virtutes, dux res diverfx & inter fe diilimiles, uti congruentcs, ita principia pariuntad duos perfeftus: unum porre&i. quem Graeci |V] &%áé vocitant: alterum rotunditatis, quem êõ÷,ëùÀçí appellant: fedverenequefine rotundatione motus porre&i, nec fine porre&o rotationis verfationes onerum pofiunt facere levationes. Id autcm ut intelligatur exponam. Inducuntur uti centra axiculi inorbiculos, & in trochleis collocantur, perquos orbiculos fu- nis circumaftusdireftisdudlionibus, & in fucula collocatis, ve&ium verfatio- nibus onerum facit egreflus in altum: cujus fuculat cardincs, uti centra, por- re£ti in cheloniis, foraminibufque ejusve&es conclufi, capitibusad circinum circuma&is torni ratione, verfando faciunt onerum elationes. Quemadmodum etiam
b~] Idem. Ideft, ut id pcrficere non poflet, quodfefadturum rcceperat. Nam is folvifle dicitur , quiidfe-
cit, quod promifit, auftore Vlpiano Pandcft. lib. l. de verbor. fignificationibus. Quo in loco folutioiii: verbo omnem fatisfaftioncm accipiendam fcribit, uti Paulus iolutionis verbum ait ad omnem Iibc- rationera pertinere quoquomodofaftam , Pandeft. lib.xi.vr.defolucionibus. Porroautem, ad foiven- dumnon elTe, dixit pro eo, quodalii folvendonon effcdicunt. Hkc illc. Sed interpretatio hujusloci petenda cfl: e pnefatione: vult enim dicere, Paconium tahtam pecuniam contrivifle, ut cum ex ejus bonis ad perficiendum pecunia cxigerctur , in illius boais tancum non im-eniretur. Itaque non modq opus non perfecic, fed neque pecuniara reftituere potuit quam fmftra contriverar. Cap.vu. a] Phiknd. Pro fingulis menfibus, eafigura qua quotannis dicimus. veceres enimita loquebantur.Eo dicendi
genereufuslib. é÷. capitequarto, eo Cato de ruftica cap. 45. eo Varrode Latina lingua quarto. Sed& Eomponius, &Vlpianus lurifconful. Pandeft. lib. xxxyi. quandodies legati vel fideicom. cedat, praster fuperius ufurparunt quotdiebus. Apulejusverodeafino aureo lib. xi.dixit, quotdics, uti Plautus in So- cho , quotcalendis. Aleminifiii (inquit) quotcdeniis petere demenfum cibum. Cap. vm. a] Philander. Scribendum <sO'i««* quiris vel mediocriter Grzcas literas edoilus agnofcat ( antea legcbatut
Ü&Á». ) itaenim appellat reflum fire porreftum motiim. Poterant iftud & alia ejufmodi negligi, <\ax k- floripfe nullo ducc calligaret: fa:pe tamen unius litcrx comrautatio magnas offudit tenebras. & ociofum kilorem decepic. b] Idcm.
|
||||
|
D Å Á R C Ç É Ô Å C Ô V R A L É Â. ×. JU 3
ctiam ferreus ve&is, cumeftadmotusadonus, quodmanuummultitudonon
poteft movere, fuppofita uti centco cito porre&a preffione, {b~\ quod Grasci ýæ&ñü÷ëéïí appellant, &vedis lingua fub onus fubdita, caput ejus unius ho- niiiiis viribus prefium, id onus extollit. Idautemfit, quodbrevior pars prior veftis, ab ea pireflione, quod eft centrum, fubit fubonus : & quod longius ab co centro diftans caput ejus, per id cum ducitur, faciundo motus circinationis, cogit preifronibus examinare paucis manibus oncris maximi pondus. Item fi fub onus vedisfcrreilingulafubjefta fuerit,neque caput ejus preffione in imum, fed adverfus inaltitudinemextolletur, lingula fiilta in arese folo habebit eam pro onere: oneris autem ipfius angulum pro preffione : ita non tam faciliter, quatn per prefllonem, fed adverfus nihilominus in pondus oneris erit excitatum. Igitur fi plus lingula veftis iupra hypomochlion pofita fub onus fdbieric, & caput cjus propius cefitrumprefliones habuerit, non poterit.onus elevaie, nifi (quem- admodum fupra fcriptum eft) examinatio veftis longiusper caput. neque juxta onus fueritfa£ta.· Id autem ex [>] trutinis, quas ftaters dicuntur, licct confi- derare. Cum enim anfa propius caput, unde lancula pcndet, ubi ut centrum eft collocata, & xquipondium in alteram partem fcapi per punda vagando, quo longius, aut etiam ad extremum perducitur paulo, etiam pari pondere amplif- fimam penfionem parem perficit , per fcapi librationem & examinationem longius a centro recedentenj. Ita imbecillior iequipondii brevitas, majorem D d 3 vim
b] Idem. Veitibus , ideft, lingulatis feu roftracis palisferreis, aut ligneis, utimur raovendis oncribus: eos
Gra;ci /4$÷ëßá vocarit. Vnde -^ì^÷ëÌ quod vcdi fubjicitur. Vitruvius preflioncm appdlat. llliusau- tcm lingua oneri fubdita, five roftro, (unde roftratum vcitcm Plinius intelligit lib. xvni. cap. 18.) & fup- pofito hypomochlio, preffo capite non parvam adferri extollendo oncri facultatem fenties. Ariftoteles me- chanicwn quaeftione tertia hoc probac. Ex quo libro videtur Vitruvius, qua; hoc capite fcribuntur, hau- fiffe. Perpetuis illequatuor vocabulis in demonftratione utitur, veilis, hypomochlii, pondcris, & motoris: ferael autera ftatuit , tanto facilius & plus pondctis motorem movere , quanto ab hypomochlio diftabic magis. In editione Monantholii problema cft lv. Potentia: veftis caufa. Vide qua: annotavit. c] Philander. De hac re vide quxltionem xxi. mechanicah Ariftotelis. Trutinaruui autem duo funt genera.
Vnum, quod fcapo five jugo, quod librile appellari docct Pompcjus, in medio lingulato, ( ca lingua Grjcca igaat, Latineexamendicjtur, ) appeufis in ipfis capitibus lancibus, autqua?carum-vicefint , inanfa verfa- tur. Phocylides in ammonicorio Poe~
Libru. mate fuHp&t, Ariftotelcs æõñé, iatini li- bramappcliant.Examcn,cum fummo mc-
dio anfic pundlo rcfpondct, ncc in hanc, aut illam paitem inclinatur , fit acquili- brium.livc arquamentumdicas cum Scx- to Pompeio. Id gcnus bilances vocanr. Altcrum genus eft dimidia quafi libra , id e(t, tifiiZvytov, imius fcilicct Iancis aut unciprolancc. Ariftotcles in mechanicis i>«A«>/iiVOCat,Vitruvius ftateram, quod vocabulum Romanirctinucrunt. Vulgus noilrum, atquc Hitpani, Romanam ap- pellant. Proxime caput fcapi, unde lanx dependct, autuncus, anfa eft curacxa- minc: quodfcapifupereft, punftis.aut lineis,five denticulis eft diftinilum, (Ari- ftotelcs appcllat ùôáö-ç÷) fingulis certi pondcris indicibus, cum per fcapum va- gans xquipondiumillisinicderit. Porro autcm quanto longius ab squilibrato examine rcccfleric, tanto majoris virn ponderis nancifcicur. Appendiculumau- tem, quod pcrfcapum vagatur , Vittu- vius nominat jcquipondium , Ariftotcles in mechanicis á-öáßîù^. Scapus fit ve- ftis: punfta in fcapo cffc pro hypomo- chlio, funt qui interpretantur : nos vero articulum , qn0 in anfa vcrfatut fcapus, intelligimus: pondus eft quod in lance miponitur: squipoudium
vcro viccm moventis obtinec. Figuras adjcci.
6 ' Sed
|
||||
|
2,1+ Ì. VlTRUVII PQLLIONIS
vim ponderis momento deducens, fine vehementia, molliter, ab imofurfum
verfum egredi cogit. Quemadmodum etiam navis onerariae maximx guberna- tor, [d] anfam gubernaculi tenens, quod [?] ï'éá,î a Grascis appellatur, una manti momento per centri rationem preffionibus artis agitans, verfat eam amplifflmis & immanibus mercis & penus ponderibus oneratam, [/] ejufque vela cnm fint pcr altitudinemmediam malipendentia, nonpot:fthaberenavisceleremcur- futn: Cg3 cumauteminfummocacumineantennsfubdudafunt, tuncvche- mentiori progreditur itnpetu, quod non proximc calcem mali, quod cftloco centri ,fediniummo,longius, & ab eo proglxflTa recipiuntin fe vclaventum. Itaque utiveftis fubonerefubjettus,fipermcdiumpremitut:, durioreft, neque incumbit: cum autem caput ejus fummum deduckur, faciliter onus extollit: fimili-
|
||||||||||||
|
Sed illud prstereundum non arbitror,
|
||||||||||||
|
Statera.
|
aginam, fi credimus Pompejo , effe tjua
|
|||||||||||
|
inferitur fcapus trutina;, id,eft, in quo
foramine trutinafe veitit. Ea interpre- tatio fi vitiofa non eft, qu.im vcra flt, pu- to xftimandum. Nam fcapus in fora- rncn infertus quomodo furfum deorfum- vcagi queat ( qui fynt proprii trutina- rum motus) non video. Quamobrem eo nomineanfam , quodin vetuftaara ftatera, quam Florentinus aurifex hic oftcndit, in annulo fcapum verti con- fpeximus.aut anfa: axiculum.fibulamve, intdligimus. Vide Monantholium pag. I47.&feqq. d] Idem. De gubernaculo quxritur
apud Ariftotelem mechanic^n quaiftio- nev. Gubernaculum vicem veitis ge- rit, marc oneris, cardines in quibus vcr· titur gubernaculum liypomochlii, gu- bematormotoris. Hxc llle. Ariftoteles mechamcwn problematc í é. fecundum editionem Monantholii: TS rnihtxlxbi- VCtftiUi; £W77fli', (£ & ì£úëèí <Æà&ßî%ßà% «ß
Id eft ; Gubernaculi potentu caufa, (i
quod navigium magvsin contrariumfrs- cedat quttm remi palmula. e] Pliilander. Gubernaculifumma pars , quamanfam Vitruvius nominat, <>'(«!dicitur, auftore Iulio Pollucc
onomafticwn lib. i. cap. p. quanquam & ipfum totum gubernaculum eo nomine intclligi poteft , vcl tefte Thoma Magiftro, lib. dc didtionibus Atticis. racdia pars ößáò, aut ñßæá , aut ÷æðßñéì& vocatur. extrema ðÀÀîõñïé. quod rcliquum eft, áí÷À» appcllatur. /] Idcm. Legequxftionem vi. mechahician Ariftotdis. Malus fit veftis. mali fedes, ideft, ÀÁßëéâ», Ari-
ftotelicft hypomochlium ; Vitruvio, ipfius mali calx. navigium pondus. (piritus , qui vela tcndit, eft rao- tor. Velorum gcnera tradit Ifidoruslib. etymolog.xix. cap. 5. iftaefle, acation , cpidromon , dolonetHi artemonem, liparum, & mendicum. Acation vcluuiciTe ait maximum, & in mcdia navi conftitutum. Epi- dromon fecunds efle magnitudinis, fcd ad puppim. Dolonem minimum, & ad proram defixum. Artemo- ncm, ut dixi, dirigcndx navis potius caufa commendatum quam celeritatis. Siparum, unum pedem habens, quo juvari navigia folent in navigationc , quoties vis venci langucfcit. Mcndicum , quid fit, non cxplicat. Sextus vero Pompeius de eo flc tradit, Mcndicum dici putant velum, quod in prora ponitur. g\ Idcm. Non dubium e(l, quin fitlegendum fubdufta:; u: refcratur adantenna;. Cum, inquit, in fummo
mali cacurainc fubdudta; funt antennx; non,veIa fubdufta in cacumine antenna:·. Eft aucera antenna lignum in tranfverfum mali pofituni, undc pendec velum. Graci «egjsia* dicunt. Artcmidorus libro primotlc interpretationcforaniorumvidctur liiWsgjtio* appellaffe. Valcrius Flaccus lib, 1. Argonautici5ii,& Lucanus librovm. &x. voce Grxca ceruclios vocant, qnod conma lubeant. AV^oKt^iaautemfunt antennarum extrcmx partes. Á Tertulliano lib. tcrtio adverfus Marcionem cornua vocantur , uti ante a VirgilioA- neid.m. Mali vero (ut id addam ex Macrobio Saturnaliorum Iib. v. ) parsinferior pterna : pars meoia trachelon : pars fumma carclicfion dicit. Eadem prorfus funt apud Athcnaum lib. xi. ex Afclepiade Myf- leano. GalenusCommcntario de articulis tertio tradit, ô <5»»é id eft, malam navis, maximum atquc crc- ftura tignura efle, cui fumrao fuperpoficum eft ligniim tranfverfum, a quo fufpenditur velum, id eft, lio* teutn , quodi ventis inflatur , difturn ß$ß«». Funcsautcm infummo ôçýï ng.pynma nominari. Et in Iibro deHippocratis vocabulis ait, antcnna: fummitaiem lifym nomioari, & -ð^æ/ßíß rudeutes inde in fummum veluaipeivenientcs. h] Idcm·
|
||||||||||||
|
DeArCHITECTVRA Ll Â. ×. 215
fimilitcr vela, cum funtpermediura tcmperata.minoremhabentvktutem. Qtias
autem ifl capirc mali fummo collocantur difcedetia longius a centro, non acrio- fed eodem flatu preiTione cacuminis, vehemencius cogunt progredi navcm. rh~\ Etiam remi circafcalraos ftrophis rdigati,cum manibus impelluntur & redu- cuntur, \j}ciir6niis progredicntibus a centtO palmis in maris undis.fummamim- pulfa vchementi protrudunt porreftam navem,recante prora liquoris raritatem. Oncrum vero maxima pondera, cum feruntur a \J] phalangariis hexaphoris, & tctraphoris, examinantur per ipia media centra phalangarum, utiindivifi oncris folido pondere,ccita quadam divifionis ratione squas partcs collis finguli ferant operarii. Media: enim partes phalangarum, quibus lora tctraphororum invehun- tur clavis funt finitx, nc labantur in unam velaltcram partem. Cum enim extra fiuetn centri promoventur, premunt ejus [/] collum, ad quem propius accefle- runt: quemadmodum inftatera aequipondium cum examine progtedituradfi- ncs ponderationum. Eadem ratione jumenta, cum juga eorum [m] fubjugiorum lorispcr medium temperantur, aequalkec trahunt onera: cum autem impares iunt eorum virtutes, & unum plusvalendo ptemit alterum, loro traje&ofkuna parsiugilongior,qnsimbecillionauxiliatiu-jumento.Itainphalangtsutinjugis, cum in medio lora non funt collocata, fed eam pattem, qua progreditur lorum a medio
h] Idem. Scalmus dicitur in navi ubi loris remus alligatur. Ipfuni autem lorum auftore PoIIucelib.i. cap.9.
vocatur éîï7Àáçî. Virruvius ftrophasappellat j Latini, tefte llidoro lib. xix. cap. 14. flruppos. Á Tcalmo interfcalmiumlib. 1. vocavitfpauumimer fcalmos. <] ldem. Scribendumpalmis(non uc ante kgebataTparmis) utiapudCatullumlegitur in Argonaut.aut pal-
mulis, utiapud Virgil. /Eneid. v. Appellanturenimpalmularcmi, utfcribit Sextus Pompejus , adlimilitu- dinem manus humanae. Ccntrum vero Iioc loco accipimus pro fcalmo, auftoritate Ariilotclis mechauican quaiftionequarta. Nam cum fnic rcmigum tres differentia:, tradente Pollucedido cap. s : corum qui in |
||||||
|
iacismihi probatur prior Ariftopbanis enarrator, quiputacremiges eos, qui ininferiorc navis parte
>.afsi&i,quiinmcdio, ^<þ?<'&ß, qui in infcriore, JpmO&s&ia) cumfint, inquam, tresrcmigum differencia:, ipfe ille Ariitoteles demonftrat, remiges eos, qui in media nave funt collocati, maxime eam propellere ; ibi coim maxime navem pelli, ubi maris plurimum fecatur ; plurimum autem fecari ubi plurimum rcmi a ccn- tro, id eft.fcalmo, intus eft; maximam vcro remi partem a fcalmo in mcdio navis intus effe.cura ipfa in me- dioampliorik. Remum veftem.fcalmiiti) hypomoclilion.marepondus, rcmigcm cum qui veftem movct, referrc vult. Tantoautemfacilius motorem pondus movere, quaiicoabhypomochlio diiUbit magis veftis pars, quam premit, & ante monuerat qusftione tertia, & hac ipia lepetit. Vc jam facile pcrcipiacur, qux fit cjufmodi rerum caufo. Remi partes ifts traduqtur a Iulio Polluce libro primo onomaft. ef^jg/Aov, id cft, mamibrium, s^siespars racdia, ðúÀæö, fivc ittfni ««jw^ultima pars,qua veluti in palmam delinic. Annota- tumlegi Copas populos remifuiffe inventotes: ejus verolatitudinis Platcenfes. Claud. Salmttftmobferva- tion.adlus Atticum& Rom.pag. S80.& 681. Et inde 5»X«ft«ureraiges,qui nonlonge abaqua circacari- n.imnavisremigabant. èïßëá^ß,åßÀ^^; navisintiraus & infimusfinus, ubi infimus ordo remorum &re- migum. Mediaparsnavisinterfummam & imam partem vocabatur îõã÷, a quaremiges (fJ^oi, qui in e* parte reraos agitabant. Pollu*: ôá j fuim 4 çùò æõã÷, Jfci æíñïé npiwf). Sequitur futnma pars navis circa conftratum, qiia; pars 5?«»©·· nuncupabatur,a qua remigcs 5pew?rof vocati. Vide caetcra. k] Philander. Phalangarii funt bajuli, a phalangis , tcretibus fuftibus , quibus onera ponderaque feruntur,
tranfvehunturve, qui fi feni funt, hexaphori, ii quatcrni, tetrapbori appellantur. Nonio Marcello dicuntur palangar, & palangarii: verbum item ex Afranio palangare , pro palangis tranfcrre. Phalangcs autem , five phalangia Pollucilib. vn.funt fuiles, quibus fuppolitis , naves ad pelagusattrahuntur, aut adlitusfubdu- cuntur. Carfari lib. n. de bello civili phalangx vocantur. Machinatione, aic , navali phalangis fubjeftis ad turrim hoftium admovent. Plinius Iibri feptimi capitc fexto & quinquagefimo tradit prarlium Afios contra jEgyptios primum fecifle fuftibus , quos phalangas vocarcnt. Catera enim , qucc a multis citantur , eifque magni nominis audloribus, nefcio qua fide, aut fronce verius, laudentur. Sunt eotffl non Plinii, fed infcrta. Plulangas quidem certe, & ó÷í^,ëû»; offa digitorura nominari fcribit libro de offibus Galenus, & öÜëá^Ë ftatcram appcllare Ariftotelem in racchanicis paulo ante diximus. Plato mcmoratum bajulorum lignum ó÷ÁÀïøßæ/éïé vocat, quod tradit & Pollux difto libro. Sofipater Charifius libro primo phalangiam tradit eiTc fudem, cui quid deligatur. Vide Lexicon. i] Idem. Ariftoteles in mcchanicis hoc tradit qua:fl:ionci9. Phalanga, id eft, îýëï Ariftoteli, vcftis vicetn
obtinet: onus pro hypomochlio eft : propinquius oncri fit id, quod movetur; remotiorpromotorehabc- tur. In cditione Monantholii quacftione eft 30. Vide & illius commcntar. w] Idcrn. Á Catone cap.cxxxv. libri de re ruftica fubjugia lora dicunturquibus jumentorumcollaadjuga
alligantur. Iulio Polluci lib. é. æõñßßó-^. Cunt lora, qnibus jugum temoni conjungitur. Ipfe autera clavui, cuiinvolvuntur.iswjdicitur. Naru quo rotarumaxesoifitmantur, 'ßñæâë®' nominatur Eratoftheni, & <n- • &ë®- Gorgia?, C crcdiinut Polluci cap. x. Iib.l. ë] Phi»
|
||||||
|
216 Ì. VlTEUVlI PoLLIONIS
mcdio centro, breviorcm efficit, & alteram longiorcm, ca ratione, fi pcr id ccn-
trum, quolociperduftum cftlorum, utraque capita circumagentur, lon<*ior pars ampliorem, brevior minorcm agct circinationem. Et quemadmodum mi- nores.rotas duriores & difficiliores habent motusrfic phalangae,& juga,in quibus pattibus habcnt minora ab centro ad capita intervalla,premunt duritcr colla:qua autcm longiora habent ab eodcm ccntro fpatia, lcvanr oneribus extrahcntcs & fcrcntes. Cum hxc ita ad ccntrum porrcftionibus & circinationibus receperint morus, tum vero etiam ploftra, rhcds, tympana, rotse, cochkaz, icorpiones, ba- lif.;x,prela,ca:tera;qae machins.iifdeai rationibus per porreCUim centrum & ro- tationem circini ver/ata;, faciunt ad propofitum cffeftus. C Á Ñ. IX.
De organoram ad aquam hauriendam generibw, & pri-
mum de tympano.
rUNc dc organis, quie ad hauriendum aquam inventa funt, quemadmodum
' variis generibus comparentur, exponam: & primum dicam de [a] tympa- no: Idautem nonalte tollit aquam, fed exhaurit expeditiiTimemultitudinem magnam. Y\t axis adtornuraaut [b~] circinum fabricatus, capitibuslamina ferra- tis , habens in medio circa fe tympanum cx tabulis interfe coagmentatis: collo- caturque in ftipitibus habcntibus inic fub capite axis ferreas laminas. Inejus tympanicavo interponuntur o&o tabulse tranfverfae, tangentesaxem&extre- mamtympanicircuitioncm.quxdividuntaqualiaintympanofpatia.Circafron- tem ejus figunturtabula;, reli&is femipedalibus aperturis ad aquam intra conci- piendam. Item fecundumaxem [c] columbariafiunt,excavata in fingulisfpatiis ex una parte. Id autem cum eft \_d~\ navali ratione picatum. hominibus calcanti- bus verfatur, & hauriendo aquam peraperturas, quce funt in frontibus tympani, reddit eam per columbaria fecundum axem. Ita fuppofito labro ligneo, habente una fecum conjunftum canalem,& hortis ad irrigandum» & falinis ad temperan- dumprxbctm-aqusemultitudo. Cum autemaltiusextollendumerit, eademra- tio commutabitur fic. Rota fiet circum axem eadem magnitndine, ut ad altitu- dincm, qua opus fuerit, convenire poffit. Circum extremum latus rotce figentur modioli quadrati.pice & cerafolidati. Ita cum rotaa calcantibus verfabitur, mo- dioli pleni ad fummum elati, rurfus ad imum revertentes, infundent in [e] caftel- lum ipfi per fe, quod extulerunt. Sin autem magis altis Iocis erit praebendum, in ejufdemrotx axe involuta duplex ferrcacatena, demiflaque ad imum libramen· tum collocabitur,habens fitulos pendentes a?reos congialcs.Ita veriatio rotce ca- tenam in axem involvcndo, effert fitulos in fummum, qui cum fuper axem pec- vehentur, cogenturinverti, & infundere in caftellum id aqua:, quod extulcrunt. Cap.
a] Philander. Tympanum hoc Ioco iiauftorium cft organon, quod gcnus hauftta Lucretius libro quinto vo-
cavit, cumait, Vt fuvios verfare rotas, tttqne hauflra, videmui.
Nam detympanomachinatradtoriadixifupra capite quarto. , i] Idem. Deeft prjepolitio ad , & fcribendura fabricatus. Priorcm fcripturam magis probo. Efl: autem a<l
circioum fabricari, id qtiod mox capitc undecimodicit,adcircinum rotundari. Sedquodfit ad tornum, a[- cit ex torno fubigi. unde capite undecimo, fundulis ambiilatilibus ex torno fubtiliter fubaftis: & paulo poft, Inquibusaxes funt ex torno fubaili. Circinum autem Gra:ci à^&æßôßù dicunt. Ariftopliancs innu- bibus, éïßìøïß ob£/i5->(ov, Üôá $.\&æßôÉë> ëáæáé,û eft, cumobelifcum curvaifct, moxcircinura capiens. c] Idem. Dehisametraditumeftlib.iv.cap.il. VideLexhon.
d] Idem. Apparetex Diofcoride, & Plinio, cum navesoppicarentur, fuiffe ceram. Illeenimlibri primi c S--
hiccap. ii. libro. xvi.referunt.zopiflam vocari dcrafam navibus maritimis picem cum ccra. Ea vcrolori- catioficbat ad navium tutelam. e] Idein. Caftellum hic interpretor immiilarium , fivc conceptaculum aqua: tympano organo hauite é CI
quo derivari poflit per canales,aut tubos, in quxvis loca. |
||||
|
ñ a AncHitsc ô í r á L é â. ×. %ßã
J é
G á ã. ×. T)e rotis & tympants ad molendum farinanu.
Flunt etiam in fluminibus rotaeeifdemrationibus, quibuSfuprafcriptumeiL
Circa earum frontes affiguntur pinnae, qux curn percutiuntur ab impetu flu- minis coguntprogredientes verfari rotam: & ita modiolis aquam hauricntes, & in fumtnum referentes, fine operamtn calcatura,ipfius flurainis impuliu verfatse, priEftantquodopuseftadufum. Eadem ratione etiam veriantur [a] hydraulx, /. ffyttro» in quibus eadem funt omnia, prxterquam quod in uno capite axis habent tym- m1u' panutn dentatum & inclufum. Id autetn ad perpendiculum collocatum [b"} in cultrum, verfatur cum rota pariter. Secundum id tympanum, majus item denta- tum planum eft collocatum > quo continetur axis, habens in fijmmo capite JY] fubfcudem ferream, qua mola continetur. Ita dentes ejus tympani, quod eft in axe inclufum, impellcndo dentes tympani plani, cogunt fieri molarum circi- nationem, in qua machina [d] impendens infundibulum, fubminiftratmolis fru- mentum, & eadem verfatione fubigitur farina. jM»r." C á í. XI.
'Decochlea, qu&magnameopiam extollit aqua, fednori
tnm alte.
EStautemetiam Ì cochlex ratio, qux magnam vim haiirit aquae; fed non
tam alte tollit, quam rota. Ejus autera ratio iic expeditur. Tignum fumitur, Ee cujus
ë] Philandcr. Hydraulas vocat machinas, qua: vi aqucc , non hominum calcatura verfantur. Hu ille.
Claud. Salmafiusin Solin.pag. 583. Eadem ratione etiam verfantur bydromyU, Ira re&e emendant dofti
pro hydrauU. í'äîñëíß&ß Gtxci vocant.
À\ Philander. Alias in cuitro , utinfra cap. xiVj ubi quid fignificet, indicabo. ClAnd. Salmafius in SoJin. cap. 691. Apud Vitruvium in cultrum pofita ea dicuntur, qua; peipcndiculariter funt collocata.
c] Idem. Intdligit, quod vulgoferrum molcndiniippcllamus.
d] Idem. Infundibulum pranerquam quodapud M. Catonem cap. x. & xi; dccipituf ptoeb , quo in vafi
liquores infundimus, & apud Plinium lib. xxiv. cap. xv. per quod radicis impofita: carbonibusnidor imbi- bitur, eft & in moletrina live molendino inftrumentum, quo macliina; appenfo, mobilis & tremuli ligneas lingux percuflione, miniftratur molis frumentum, unde farinafiat. Mola: infcriorpars meta, fijperior cacillus dicitur auitore Paulo lurifconfulco Pandeft. lib.xxxm. defund. inftrufto. lllud vero non abs re additum fucrit, molas antiquis futfle jumcntarias , quas Gellius trufatiles libro tertio vocat. Vtrafque Cafcellius & Trebatius, apud Iabolenum Pandcft. diilo capite, effe inilrumemi putant, Offilioeflc fupd- leftilis non rcftc exiftiraante. Fuerunt poftea etiam aquarix molae, quarum liic meminit Vitruvius, 8c Palladius lib. 1. cap. xur. qui fcribit, piftrina, ideft, moletrinas, fiaquje copia eft, itadebereconftitui, Ut ibi formatis aquariis molis, fine animalium vel hominum labore frumcnta frangantur. Reticerc boc non poffum, quodab inftituto alienum effe non vidcatur. Augufta Taurinorum fubalpina urbs cft. Adeam vidi decem & ofto molendinorum (liccat mihi cutn aliis ita appellate) verfari pinnatas rotas Duria flumine paffibus plus minus triginta: Opus mca iententia ut urbi multo utiliflimum, ita maxima folercia conftm- liluni,erogatafcilicct cot rotis angufto in alveo aqua. lllorum frumentaria duodecim, reliqua oryza:, rifum vocam, exglumanda:, conterendisaromatis, qua:noftri, in eifque Macrobius libro ultimo Saturnalium, aliquandofpecies, uti recentiorcs Gracci mcdici «¢é, nominant.tormentana: pulvcri tundenda;, acuendis gladiis, armifque lxvigandis, cudendo fcrro, abluendis dcnfandifque rudibus pannis comparataerant. *J Philander. Hauftorium organon hoc loco cochlea eft. Ejufmodi organon vidiinus adfpecumlacusThra- Cap.xu
fymcni, qui nunc Perufinus dicitur, acceptz per Flaminium Confulem ab Hannibale cladis nicmoria no- tiflimus. lllovero concefferat Ma:cenas meusalleilus recordatione tanta: rci. Fuitautcmeacladesinpla- mticinterMevium &Gietum jaccnte, quam SanguinetK rivus cx Mevio monte manans interfecat, &in Thrafymenumconditur. Illehabet ab ortu villam, inftar oppidi, Tuorura diflam, ab occafu fauces, qui- bus claufus fucrat Flaminius, ameridieThrafymenum. Non ita procul locus cft , ubi caftrametatus fucrac Hannibal, qua; vallis Romana dicitur. Eft & Oflaria vicus, ab Oflium dicla multitudine , vcrfus Corto- nam a Thrafymcno tribus pafluum millibus diftans. Libuit iftud noftrislucttbratioaibusappendicis yiceid? dere, ut vd hic lumen aliquod, & fplcndor, hiftotia; adferretur. s-
|
||||
|
£18 Ì. VlTRUVII POLLIONIS
cujus tigni quanta fueritpedum longitado, tanta digitorum expeditur craffitu-
do: id ad circinum rotundatur. In capitibus circino dividuntur circinationes eorum [b] tetrantibus in partes quatuor, vel o&antibus inparres oao.duftis lineis: exque lineae ita collocentur, ut in plano pofito tigno ad libellam, utriuf. que capitis linex interfereipondeantadperpendiculum: ab his deinde a capite ad alterura caput Hneae perducantur convenientes, uti quam magna erit pars o&ava ckcinationis tigni, tatn magnis ipatiis diftent fecundixm latitudinem. Sic & in rotundatione & in longitudine, xqualiafpatiafient. Itaquo loci defcribun- tur lineje, qux funt iii longitudine fpe£tantes,faciendx decuflationes,& in decuf. fationibus finita punfta. His ita emendatedcfcriptis, fumitur falignca tenuis,aut de [O vitice fefta regula, quae unfta liquida pice figitut in primo decuflls pun&o : deinde trajicicur oblique ad infequentes longitudines & ckcuitiones decuifium. Et ita ex orditie progrediens, fingula punota pnetereundo & circum- involvendo, collocaturin fitlgulisdecuflationibus: & ita pervenit&figitmad eamlineatn, recedensaprimoinoftavumpunftum , in quaprimaparsejuseit fixa. Eo modo quantum progreditur oblique per fpatium & per ofto pimfta, tantundem in longitudine procedit adoftavumpunftum. Eadem ratione pcr omne fpatium longitudinis & rotunditatis fingulis decuffationibus obliquefixa: regulx, pcr ofto craflitudinis divifionesinvolutos faciunt canales, & juftara Zd~] cochlex naturalemque imitationem. Ita per id veftigium aliae fuper alias figuntur unfta? pice liquida, & exaggerantur ad id, ut longitudinis oftava pars fiat furama craifitudo. Supra eas circundantur & figuntur tabulx, quae pertegant eaminvolutionem: tunc ex tabulx pice faturantur, & laminis ferreis colligan- tur, ut ab aqux vi ne diflblvantur. Capita tigni ferreis clavis & laminis continen- tur, iifque infiguntur ftyli ferrci. Dextra autera & finiftra cochleam tigna collo· cantur, in capitibus utraque parte habentia [e] tranfvcrfaria confixa. In hi^fora- mina ferrea funt inclufa, inque ea inducuntur ftyli, & ita cochlea hominibus cal- . cantibusfacitverfaticmes. Ere&io autcm ejus ad inclinationem fic erit collo- canda,uti, quemadmodum [/] Pythagoricumtrigonum orthogonium defcri- bitur, fic id habeat refponfum: id eft, uti dividatur longitudo in partes quinque: earum trium extollatur caput cochlcx: ita erit a perpendiculo ad itnas nares ejus fpatium partes quatuor. Qua ratione autem oporteat id efle, in [g] extremo libro ejus forma dcfcriptaeft. [h].- Quae de materia fiant organa ad hauriendam aquam
£] Idem. In tetrantes & oftantesdicimtur dividi circinationcs , liverotundationcs, cumin partes quatuor
aut odlo dividuntnr, duftis a centto ad circumferentiam comparibus lineis, uc squalia reliiiquautur fpatia. c] Idcm. Ideft, Atnerinafaliec; (i verx funt Diofcoridis nomenclaturs. Aliaenim inre ufurpatur hici
Plinio & Columella. Vulgo Agnus caftus dicitur. oiytm autem, id eft, ca(Him, a Grscis vocatum effc, quod in Thefmophoriis factis Cereris caftitatem cuftodientes mulieres foliis ejus (ibi cubitus fternerent, repen apud Diofcoridem lib. i.cap. cxvi. atque Galenum litnplicium mcdicamentorum libro fexto. Etcuffli" montc Luco Spoletinorum inveriiflcm , ejus rei periculum £i£lurus mecum detuli , probaviquc , uc tnitw> tempnris injuria, aut hominum negligentia deformatum efl*e Galeni Gra;cum codicem dc alimcntis, ncC id animadvcrtifle interpretcs. ibi enim in primi libri extrema pagina tradicur elyim refrigcrare, cum apcr- tiffime calefacere fcribat librofexto memorato, fimulque exficcare, & maxime omnium flatus difcuterc, ob id in Thefraophoriis fubfterni, quod ante ipfum dixcrat & Diofcorides. d] Idem. Id eft, tortili & claviculata fpirataque ftruftura cochlca; refcrun: tcftam. De torcularis cochlca
dixi lib. vi. cap. 9. ej Idem. Quae tigna ne labantur, aut vacillent, retincant. Qua in fignificatione ufuseft lib, vin· cap·6·
cum ait, Á cardinibus compafta tranfvcrfaria. Caidines cnim intelligit imas anconum pattes. /] Idem. Deeolib. ix. multa Vitruvius fcribit, & luculenter.
g] Idem. Et hxc cochlea: defcriptio cum ca;teris periit, quas cnumcravimus lib. 1. cap. 6. Extremura aute™
librum dixit ukimam hujus lib. decimi partem , ne quis undecimum aliquem comminifcatur. Namad»- nem opcris fcribit omnia Architeftura: membra decem voluminibus efle cxplicata. Eo modo cxtrcnwm ccram libro tertio Ciceronis in Verrera intcrprecatus eft Afconius , id eft, ukimara tabulam, ulcimam pat- tcm tabula:. b] Idera. Scribcndum tum ex fuperioribus, tum ex inferioribus arbitror, Qux de materia. nam maclun*
qus fequuntur, nonlignofolurn, fed ccre etiam conftant. " qidcin. |
||||
|
 ŠAR C Ç É TECTVRA L ú Â. ×. 21*9
aquam» &quibus'rationibusperficiantur, quibufque rebus motus rccipientia
prceftentverfationibus [/] infinkasutilitates, uteflcntnotiora,quamapertifli- mepotuipericripii. C Á p. XII.
De Ctefibica machina% qu& altifiime extollit aquarn.
INfequitur nunc de Ctefibica machina, quas in altitudinem aquam educit,
monftrare. Ea fit ex asre, cujus in radicibus modioli fiunt gemelli paulum diftantes, habentes fiftulas (furcillae funt figura) fimiliter cohsrentes, inme- dium catinum concurrentes. inquo catino fiant axes, in fuperioribus naribus fiitularum coagmentatione fubtili collocati: qui praeobturantes foramina na- rium, non patiuntur exire id quod ipiritu in catinutn fuerit expreffiim. Supra carinum penula, ut infundibilum inverfum, eit attemperata, qus etiam per fibulam cum cuneo trajefto, continetur & coagmentatur, ne vis inflationis aquae eam cogat elevare. Infuper fiftula, qux tuba dicitur, coagmentata, in altitudine fit erefta. Modioli autem habentinfra nares inferiores fiftularum axcs interpofitos fupra foraminaearura ,.quae fuht in fundis. Ita de fupernis in mo- diolis emboli mafculi, torno politi, & oleo fubacti, conelufique regulis & vefti- bus convolvuntur, qui ukro citroque frequenti motu prementes aerem, qui erit ibi, cum aqua axibus obturantibus foramina , cogunt & extrudunt inflando preiTioriibusper fiftulammnarcs aquamin catinum , e quorecipiens penulafpi- ritus exprimitperfiftulaminaltitudinem: &ita ex inferiore Ioco caftello collo- cato, ad faliendumaquafubminiftratur. Neetamenhjecfolaratio Ctefibii fer- tur exquifita, fed etiam plures & variis generibus alke, qux ab eo liquore prcffionibus [a] coa&o fpiritu, efferre a natura mutuatos effeftus oftenduntur: uti[b] merularum ■ qtiie motu voces edunt, atque engibata, qux bibentia tandem movent figilla, csteraque qus dele&ationibus oculorum & anriutn fen- fus eblandiuntur: e qnibus quce maxime utilia &neceiTaria judicavi, felegi, & in ÐÏ priore volumine de horologiis, in hoc de expreflionibus aqus diccndum putavi. Reliqua, quae non funt ad neceffitatem > fed ad deliciaium voluptatem, qui cupidiores erunt, ejus lubtilitates ex ipfius [d~\ Ctefibii commentariis potc- mntinvenire. Å? é Ca p.
'] Idem. Ad pnxpofitio vidctur otiofacffe , nifi ßúcuipiam forraile videbitur poffta pro uftjue ad , quafidi-
ceret, utilitatesadufque infinitas. Vt Iibj n. cap. 8. Et ccrnaculorum ad fummas utilitatcs pcrficiuut. «] Philander. Ante lcgebatur coa&a:: lege cdafto, Ut ixferatur ad fequcntcm didlionera fpiritu. & , fi cjuid Cap. xir.
intelligo , hoc fenfus expofcit. i] Idcm. Merula; & cngibata de generc funt hydraularlim : quorum illis quidcra reddebantur voces huma-
narumimitatrices,& cantus aviumeffiftriccs: his autem raovebatltur icunculc (libenterenirnuror verbo Suetonii) tanquam viverent. Noftroteniporc non fpiritu vi aqus concepto, ut illa, fed fidiculis hcrvis oc- cultis figilla videntur ambulare, & humana omnia prster fcnnonem rcpra:fentare. Eas imagunculas Grzci njOpoWeifw vocant. c] Idem. Libri noni, qui hunc praccdit, cap. p. de his fuit fermo.
«] Ciaud. Salraafiusin Solinum pag. 6}7· &feq. agens deaquario Horologio. Hujus invcntof exticit Ctc-
fibius Alexandrinus: quiin /€gypto vixit Ptolemxorum temporibus. Meminit Athcnaius , lib. xi.vafiS cujufdam quod pi/m dicebatur, ab hoc fadi & in templo Vencris Arfinocs dedicati; quse Arfinoc Ptolemsi Philadclpiii uxor fnit, & poft mortem noinine Veueris Zephyritidos culta. Nihil alienum fecero ab hifce exercitationibus, fi Epigramma Hedyli, quodcorruptiiTimum legitur ia Athxnau libris, hcicemendatum · proponam. Nec cnim ab rc prorfus diffonura cft, quum & a;tatcra, qua vixit Ctcfibius, oftendjt, & arten» ejusindicet. Sic igitur legcndum eft: 'Zuf07n>-mi, i^ tSv øéëïæßøí'ñéé (tj" »!>oii
Ti pvlgt «Si/ui foir' ÚËô' A'fjjrai)f>
0'f^K-L· Bjjotw AiyjTrhoi, 05 ëé/ßáß $fg> ×Ëë7ðæ{, K{HS>£ it©j ñé/ro elpfdpx,
|
||||
|
Ì. V É Ô R û V É É Ñ Ï L L É Ï Í É S
|
|||||||||
|
2 20
|
|||||||||
|
C á ñ. XIII.
T>e Hydraulicis machinis, quibm organa perficiuntur.
DE Ì Hydraulicis autem quas habeantratiocinationes, quam breviflTune
proximeque attingerc potero, & fcriptura confequi, non prastermittam.De materia compa&a bafi, arca ineaexaerefabricatacollocatur. Suprabafimeri- guntur regulae dextra ac finiftra fcalari forma compato,quibus includunturasrei modiolifundulisambulatilibusextornofubnliterfubaais, habentibus fixos in medio ferreos ancones, & verticulis cum ve&ibus conjunftos, pellibufque lana- tis involutos. Iteminfummaplanitia foramina circiterdigitommternum, qui. bus foraminibus proxime in verticulis collocati asrei Delphini, [£] pandentia habentes catenis cymbala ex ore, infra foramina modiolorum chalata intra ar- cam, quo loci aqua fuftinetur. Ineft in id genus uti [c] infundibulum inverfum, quod fubter taxilli alti circiter digitorum ternum fuppofiti librant fpatium l.pnigeos. imum, ima inter labra, \Ü ] phiga:os & arcae fundum. Supra autem cerviculani ejas, coagtnentata arculafuftinetcaput machinae, qnae Graece \_e\ ê,á,íùí ìáóéÜò appellatur: incujuslongitudinecatiaks, fi tetxachordos eft, fiunt quatuor: 11 hexachordos,fex: fio£tochordos,o£to. Zf] Singulisautemcanalibus fingula epiftoraiafunt inclufa manubriis ferreis collocata, qax manubria cum torquen- tur, ex arca patefaciunt nares in canales. Ex canalibus autem canon habet ordi- nata in tranfverib foramina, refpondentia in naribus, qux funt in tabul-a iiimma, qii£E tabulaGrasce £g~] otV»|dicitur. Inter tabulam & canonaregulsefuntin- tcrpoiitae, ad eundem modnm forats & oleo fubadae, ut faciliter impellantur,& rurfiis introrfus reducantur, quaeobturant ea foramina, pleutitidefque appel- lantur, quaram itus & reditus, alias obturat, alias aperit terebrationes. Hx regu- Ix habent ferreachoragiafixa & junftacum pinnis, quarum pinnarum taftus motio-
|
|||||||||
|
Í«ë(§^ 077»ÔßÀí àíïßî jttw^? øßëïí á^ßãý^âÔò
Åê'îå fi£A©J %im ðáôîéïí ß| viitiai· Astm , viot, pjjijl ôùà\ *ðôÀæ Áñóéíüçò.
Cap.xiu, á] Pliilander. Huic organi generi non admodum ablimile erat id , quod generis vocabulo organum
vocamus, nifl folo fpiritu abfque aqua uteremur. Csterum cum iint organa aut 'w&n» , qua: intcntionc perficiuntur, aut 'iftwd/øá, quasfpirituinflantur, in qua; hydraulis referri debcat, quajrit Ariftocles apud Athensum lib. iv. Dipnofophiftiih , ied in eam fcntentiam incumbic , ut fit, 'ßìôð/þ&í , quod cjusfiflulx' flatuaiab aqua accipiant. %$!1éòñ÷ì$/!ßÀ -S> e\ cwhc\«5 ti vhs^ , £ Ü&ïéð>éÌñ÷'§ i'hi%; tJot 7j»^ tsctv'iaxis,'h 3 %jg.7n>visfdfim ufyvm 2^. V ofya.nn, ifnrvtm^) ÜáàëË, Ý d'^» iizilikSn vsQalvjn. Fiftuls , inquit, ima parte iil aquam verfa: funt, qua commou ab adolefcentulo, axinis pcr organou motis, & percurrcntibus, ipiritu inflantur fiftula;, & fuavem fonum reddunt. i] Idem. Scribendumpendentia. Et levishaceft menda,fedadmonenda.
r] Idem. Infundibulo , five infudibulo , ut in manufcriptis libris iiic , item capiteproximo, atque itcm dc-
cimo legitur, in vafa oris angufti liquores infunduntur. d] Legendum pnigeos: Etymolog. magnum: mtytii ss3>4 nii Kap.iiyTi'«öàñ©· ■ 'ßç j Ý 'S iifauXixi ify'·
ííìÀî®*?!. VidepluraadhunclocuminLcxico. e] Dan. Barbarus. Arcula igitur ad cura ufum erat, ut aerem per ccrviculum infundibuli afccndentem fcr-
varet, & eumadfuos canales emittcret. Erat enim regulacanalibus diftinfta per longum; canonaGra;ci, noftri rcgiftrum vocant. In canalibus tranfverri foramina eranc ad numerum fonituum ; fupra vcro com- poficionem hujus regulx cum fuis canalibus &. foraminibus, erat ubula collocata, qua: omnia conrcgcbat, & undiquc canona continebat. /] Philander. Qucmadmodum falientium five iiphunculorum ora cpiftomio coerccntur, manubrioloruni
cum libet veriatione aqua effluit, ita in mufico organoepiftomiis continctur aut iaxatur fpiritus cx arca m canales , ut etiam in fine hpjuscapitisdocetur. Quo in loco qui comprcffusdiciturcpiftomiorum , &'n vctufto codice cpitonicorijm , cx alio codice libcntius dixcrim compreffum cpiconiorum , pro manubrus epiftomiorum. De Epiftomiis vidc Lexicon. y] Dan. Barbarus. Tabula hxc i Grsecis ôð'<«|, a noftris fommerium dicitur, quod tot habet infummofoM- , "s wina> |
|||||||||
|
DE ArCHITBCTVRA LlB.X. 221
motiones efficit regularum. Continentar fupratabulam foramina, quae ex cana-
libus habent egreiTum fpirims. Regulis funt annuli agglutinati, quibus rj?3 lingu- Ijeomniumincludunturorganomm. Å modiolis autetn fiftulxfuntcontinen- ter conj unftae ligneis cervicibus, pertingentefque ad nares, qus funt in arcula, irt quibus axes funt ex torno fuba&i & ibi collocati, quicum recipit arcula animam, fpiritum non patientur obturantes foramina rurfusredire. Ita cum ve&es extol- luntur, ancones deducunt fhndos modiolorum ad imura. Delphinique, qui funt in vcrticulis inclufi, chalantesin os cymbala, replentfpatia modiolorum, atque ancones,extollentes fundos intra modiolos vehementi pulfus crebritate,& obtu- rantes foramina cymbalis fuperiora, aera, qui eft ibi claufus, preflionibus coa- &um infiftulascogunt,perquasinligneaconcurrit, & perejuscervicesinar- cam: motioneveroveftiumvehementiore /piritus ftcquens compreiTus epifto- miorum apetturis influit, & repletanimacanales. Itaquecumpinnxmanibus taftaepropellunt.&reducuntcontinentcrregulas, [>] altcrnis obturando fora- mina, alternis aperiundo,ex muficis artibus multiplicibus modulorum varietati- biisfonantcsexcitantvpces. Quantumpotuiniti, utobfcurarcsperfcripturam ' dilucide pronunciaretur, contendi. Sed hasc non eft facilis ratio, ncque omnibus expedita ad intdligendum, praeter eos, qui in his generibus habent exercitatio- nem. Quod fi qui parum intellexerint efcriptis, cumipfamrcmcognofcent, profe&o invenient curiofc & fubtiliter omnia ordinata. C á p. XIV.
Qua ratione rheda <velna*vi tveofiyperacium iter
demetiamur.
TRansferaturnunc cogitatus fcripturx adrationemnoninutilem.fedfum-
raa folertiaamajoribustraditam: qua in via rheda fedentes, velmarinavi- gantes, fcire poflumus quot millia numero itineris fecerimus. Hoc autem eJ.it . fic. Rotx, quae erunt in rheda, fint latas \_a] pec mediam' diametron pedum quaternum & fextantis: utcumfinitumlocum habeatinfe rota, ab eoquc inci- piat progrediens in folo vix facere verfationcm, perveniendo ad eam finitio- Ee 3 nem,
mina, quot funt foramina in canali fa£ta, qua: fimulrcfpondere & convenire poflint j ha:c foraminaad foni-
tuum , hoc eft, filtularum numerum facienda funt. Fiftula: enim in modiolis a:reis Iigneis capitulis in ta- bulaengunturappofitaadforamina. Expeditis canalibus, tabulaqueperforata, interponimus intcrtabu- lam & canales regulas quafdam perforatas eodem raodo Iiabcntia foramiua, <\ax rcfponderc pofllnt, cum impelluntur , foraminibus qua: funt in fumtna tabula, & his qua: funt in canatibus: fedita compofita: funt, ut manubriorum feu choragiorum corura, qua; promincnt, calcatione verfan poffint, & earum verfacioni foramina ^ qua: funt in illis regulis, refpoudeant foraminibus, qua: funt in caaalibus, & his cjuk in fumma tabula collocantur, ut fpiritus ad fiftulaspermeare poflit. h~\ Dan.Barbarus. Lingula: autcm cornca; erant, autexlaminis ferrcis fubtilibus ordinc collocata:, icd
obliquaifoliisporraceismodo; Spathas Gra:ci, Vitruvius lingulas, nosfyateUas nominamus. Earumca- pitibus furiiculi aut catella: erant alligatai, qua: contra carum flexiones cas pinnarum preflionc adduccbant. Sedchoragiis, pinnifque minime taftis, ad fuum locum lingula: revcrtcbantur, & funiculis vplvebanc rc- gulas, itautearumforamina nonampliusrefponderent foraminibus tabulx: itaaer & fpiritus non per- mittcbatur cxire ad fiflulas, undc nullusfonitus cdebatur. i} Philander. Scquitur, alterius aperiundo. quare conjeftura dufti arbitramur fctibendum obturando. Ali-
qui codices habent altcrnis, id eft, viciflira: neque eafcriptura carct auftore & clegantia. Virgilius: Alterriu dicetis.
Statius pritno libro Thcbaidos, —— Paulum alttrnis inverba mmrfque
CunHantur. Vtitur Plinius lib. xxv. cap. ultimo. ë] Pbilander. De hocgcnercdicendi loquutusfum lib. ix. cap. 3. Diaraetros autem, quam dimetienrem Cap,xiv.
Latinidicunt, cft refta linea, figuram, qua longiflime patct, ex aquo fecans. Vnde xf 2^$.ìßéî<>» apudBa- fibum ad Athanafium, & apud Athanafium libro de Nicena Synodo, pro longiflime, |
||||
|
J2J í Ì. VlTRUVII POLLIONIS
nem> a qua coeperit verfari, certum modum ipatii habeant pera&um pedtim ×ð,
His ita praeparatis, tunc in rotse modiolo ad partem interiorem, tympanum ftabilitcr includatur, habens extra frontem fuje rotundationis extantetn denti- culumunum. Infupcr autetnad \J>~] capfum rhedas loculamentum firmiter fi. gamr, habens tympanum verfatile in [>] cultro collocatum, & in axiculo con- clufum. In cujustympanifrontem, denticuli perficianturiequaliterdivifi, nu- mero quadringenti, convenientes denticulo tympani inferioris. Praeterea fii- periori tympanoadlatus figaturalterdenticulusprominensextradentes. Super autem tertiunj tympanum planum, eadem ratione dentatum inclufum in alte- rum loculamentum collocemr, convenientibus detnibus denticulo, qui in fe- cundi tympani latere fueritfixus: in eoquetympanoforamina fiant, quantum diumi itineris miliariorum numero cum rhedapoffitexiri; minusplufve rem nihil impedit: & in his foraminibus omnibus calculi rotundi collocentur, inque ejus tympani theca (five id loculamentum efl:) fiat foramen, unum habens ca- naliculum, qua calculi qui in eo tyrapano impofitifuerinr, cum ad eum locum venerint, in rhedx capfum & vas aeneum , quod eritfiippofitum, fmguli cadere pofllnt. Ita cum rota progrediens fecum agat tympanum imum, & denticulum ejusfingulisverfationibustympanifupenoris denticulos impulfu cogat praetcr- ire, efficiet, ut cum quatercenties imum verfatum fuerit, fuperius tympanum ferael circumagatui:, &denticulus, qui eftad latusejusfixus, unum denticu- lum tympani plani producat. Cum ergo quadringentenis verfationibus imi tym- pani, fcmel iuperius verfabitur, progreffus cfficiet fpatia pedum [d] millia quin- que , id cft , paffiis mille. Ex eo quod calculi deciderint fonando ilngula millia exiife monebunt. Numerus vero calculomm ex irao colleftus, Tumma diumi milliariorum itineris numerum indicabit. Navigationibus vero, fimiliter paucis rebuscommutatis, eademratione efficiuntur. Namquetrajiciturperlaterapa- rietumaxis, habcns extra navem prominentiacapita, in qux includuntur rotx diamctiO pedum quaternum&fextantis, habentes circa frontes affixas pinnas aquamtangentes. Itemmediusaxis in medianavihabet tympanum, cumuno denticulo extanti extra iuam rotunditatem. Ad eum locum collocatur locu- lamentum, habens inclufum in fe tympanutn, pcraequatis dentibus quadrin- gentisconvenientibusdenticulotympani, quodeftin axe inclufum : praeterea ad latus affixum extantem extra rotunditatern alierum dentem. Unum infuper in altero loculamento cum eo confixo, inclufum tympanum planum ad eun- dem modum dentatum, quibus dentibus denticulus, qui eft ad latus fixus tym- pano, quodeftincultrocollocatum, incosdentes quifunt plani tympani, fin- gulis verfationibus fingulos dentesimpellendo in orbem, planum tympanum verfet. In plano autcm tyrapano foramina fiant, in quibus foraminibus colloca- buntur calculi rotundi. In theca ejus tympani (fiveloculamentum efl:) unum ex- cavetur, habens canaliculum, qua calculus liberatus ab obftantia, cura ceciderit ,in vas sreum fonitum fignificet. Ita navis cum habuerit irapetum, aut remorum, aut ventorum flatu, pinnje, quae erunt in rotis, tangentes aquam adverfam,vehe- menti retrorfus impulfu coafts, verfabunt rotas. Ex autcm involvcndo fe agent axem , axis vero t)rmpanum; cujus dens ckcumaftus, fingulis verfationibus fingulos fecunditympanidentesimpellendo, modicas efficit circuitiones. Ita cutn
b] Idem. Capfum a capiendo difla eftin hoc loco rhedxpars, ubi, qui veitantur , fcdcnr. Iiidoruslib.x*·
etymologiarum cap. xn. fcribit capfum effd carrucam undique contextam , quafi capfam. Loculamentum autemtympaniconcepraculiimefl,quod& thecam appcllari paulo moxindicat. Vide& Lexicon. c] Idem. Supra , & hoc loco fignificat in cultro collocari tympanum , quando cft in Iatus, fivcad perpencfr-
culum , ut loquitur , & non planum, hoc eft , quando ejus axis in porre£lum litus eft, non pcrpendicull' riter. Quodloquendigeausretinet Italia. Vide quajfupraannowtaad cap. x. ltt.ff. d] Idem. Lcgequa:fcripfilib. i. cap. i. de pailuiim diverfitate.
|
||||
|
D Å Á R G Ç É Ô Å C Ô V R Á L É Â. ×. 223
cum quatcrcenties ab pinnis rotae fuerint verfatae, femel tympanum planum
circumagentimpulfudentis, quiadlatuseftfixustympani in cultro. Igiturcir- cuitio tympaniplani, quotiefcunque ad foramenperducet calculos, emittetpcr canaliculum. [<?] Ita &fonitu&numeroindicabitmilliariarpatianavigationis. Qax, pacatis & iinemetutemporibus, ad utilitatem & dele&ationcm paran- da, quemadmodum debeant fieri, peregifle yideor. C á p. XV.
De Catapultamm €f Scorpionum rationibm. NUnc vero quas ad praefidia periculi, & neceifitatemfalutis funtinventa, id
eft fcorpionum, catapultarum, & baliftamtnrationcs, quibusfymmetriis comparari poffint, exponam . Etprimum de \jt} catapultis & fcorpionibus. Omni igiturproportione eomtn ratiocinata ex propofita fagittae longitudine, quatn
e] Philander. Noftri fxculi nauta? Iongcfacilius curfus fuos dirigunt, & quantum navigationisperaftum iit,
jntdligunt, ejus beneficio t quinonita multis recrofeculis in Campania: oppido Atnalphis pyxid/culam cum chalybe & magnete priraus fabricatus traditur, cujus indicio ad polos nautx dirigcrcntur. Quanquam nondefunt, quiapud Plaut. ia Trinummo vcrforiam pro non abfimili inftrumento interprecancur. lllud ante nos monuit Greg. Gyraldus, & eoprior Blondus Flavius , lioc etiam Hermolaus. Dan.Bariaros. Facilis eft propofita: rci demonftratio his, qui Arithmcticas rationes intelliguut, quoniam totum nego- tiumincocft, ut prsfinitam notarum magnitudinemfciamus. Cumergo a diametro circinatio rotunda- ' tioois furaatur, necefle erit certas & prarlioitas diametros rotarum ftacuere. ldeo Virruv.rotarumdia-
metros quaterntimpedum & pollicumduorum conftituit, pollices enim duodedm pedem efficiunc, idco pollicesduo fextam pedis partemfaciunt. Cum igicur tanta fuerit diamecri magnitudo , roca; circinatio erit pedum duodenum iSc diraidium. Quod fi quatercenties volvatur, dabuatur mihi quinque mille pe- des : unde quia quinque pedes paffum unum conftituunt, mille paflus erunt confeiti: at mille paflus mil- liareunum conftituuntj ergo quatercenties voluca rota rfiilliare unura oftendec. Vt vero lixc digaofcamus, alterara rheda; vel navigio rotam fubliraiorcm ponic, iti cultro pofitam , qux dentcs habet quadringentos, itatainen utinprioris rota: lacere affigatur denticulus, quifingulos fecunda: rota; denticulosin iingulis verfationibus compellat. Ita enim fiet ut per fpatium id quo fccunda rotafemcl rcvolvetur, prima quadra- genties verfetur, atque milliare unum conficiat. Vt vero id innotcfcat, tertiam rotam facit in plano poil- tam , quar in rotundatione toc foramina, quot dentes, habeat: in iingulis autena foraminibus fingulos cal- culos iramiflos. calculi cum pervener/nc ad foramen, quod erit ia ejus rota: loculamento , cadet 10 ameum, vas, & fonitum dabic. Vt vero hoc prxitet, opus eft fecunda; rota: denciculura apponjre, qui flngulis vcr- fationibus lingulos jacentis Scplanxrotxdeiiticulos protrudat. ita fiet, ut peraitis miliiarasilngulis,calculi in foramina politi in xneum vas iacidentcs etiam fonitu milliariorum confeftionem & numerum often- dant. Non diffimilis ratioin navigio erit, modo ca obfervcntur, qux a Vitruviodifta fiint. qusfacilc iutclliguntur. Philander. Hic Vitruvio rurfus atrox vulnus inflixit injurla temporis, aut potius hominum ncgligentia. ï«Ñ·÷í·
Vtramenimniagisaccufem , pcndeo animi. Non fatis erac, prajftantiifiiniauiloris utiliffimum opus loco de ftcllis turpiter divulfum efle, ac fccdatum , nifi & ca parte , quadc machinis bellicis traditur, fadiffime deformatumeflet, ut nihil dicam de viciis, quibus totum fcatebar. Et ferriquidcm potcrat illius loci inju- ria, quod multo mclius cx\i racio cx aliis aufloribus cognofci poffit: eorum vcro qua; dc machinis pra:ci- piuntur, gravis non efle non potcft, quod nulla veterum cxtcnt monimcnta undc quafi via fternatur, & liic noftcr auftor adeo maculofus fit, & , ut dicara, carcinomatibus dcformis, ut neque ^EfcuIapius medicus, quamlibet a veteribus Poetis cgrcgie laudatus, curare poflit. Haic res me multum torfit, acdmfollici- tura habuit. Omnibus ingenii viribus contendi, cx al/quot exemplarium veftigiis, & ejus argumenti, qui extent, fcriptoribus, emcndarc ; ncc quicquam tamen profeci. Sagacioris ingenii alii, quod adipifci non potui, fortafle confequentur. Vtcunquc eft, ne quid ftudiofls, qaoad cjusfjcri poflet, decflem , nevc plane fim jejunus, qua:dam anuotavi. «] Idcm. Hoc capite, & fcquentibus duobus, nerao non vidct, catapultis & fcorpionibus mitti fogittas, ba-
liftisautcm jaci lapides. Vcgetius lib. iv. de rc militari fcribit, baliftis non folum lapides, fcd&jacula initti: apud lulium Ciefarcm, lib. i. de bcllo civili, lego catapukis faxajaci: licuc apud Vakrium Maxi- mumlib.i. iilices baliftis, &Ciceronemlib. 11, Tufcul.qua:ft.&alios, quosrcferc Nonius. Ammianus Marcellinus lib. xxm. fcorpione quidem lapides, balifta vcro mitti fagittas tradic ; utriufque defcriptio- ncm, ut tum tcraporis componebantur, exprimens; ut tamen Grxcum hominera agnofcas, quemfcefle nec difFitetur. Sunt eciam apud Ctefibium, Appollodorum, Athcnxura, & Philoncm, libris de macliinis, dc iis & aliis multa, fed quas emendationem corruptiffimi liac potiflimum parcc noflri Vitruvii non adaiodura juvennt, ipfis non fatis integris & emaculatis aufloribus.Nam qux Antliemii nomine «<%< ■a^jfH^m ìç%*- ni/i^-mv legimus, & funt mutila , & alterins fuot inftituti. Et copiofc quidem & luculentcr cum amicis in- gcmo & doftrina infignibus per coDJefturam de, his machiuis diflcrui, qux ipfi roajorcm in modum pro- bavcrint,
|
||||
|
a24 Ì. V é û R õ í é À Ñ ï llio ê é »
quam id organum mittere debet, ejufque nonce partis, fit foraminumin ca-
pitulismagnitudo» perquaetenduntur nervi torti, qui brachia continere cata- ■pultaram debent^ Eorutn autem foraminum capituli fic defprmatur altituda & latkudo. Tabulae, quat funt in fumrao & in itno capituli, paralklique vocan- tur, fiant crafluudine unius foraminis, latitudine unius & ejus dodrantis: in ex- tretnis, foraminis unius & S. Paraftads dextra ac finiftra, pmer [Ý} cardi- nes, alts; foraminum quatuor , crafiae foraminum quinum: cardines forami- nisSg. Á foramine admedianam paraftadam item foraminis S9. Latitudo pa- raftados mediaj unius foraminis & ejus I. K. craffitudo foraminis unius. In- tervalium ubi iagitta collocatur in media paraftade foraminis partis quartx. [c] Angiili quatuor, qui funt circa in lateribus & frontibus, laminis ferreis, aut ftylis aereis & clavis configantur. Canaliculi (qui GraecefW] øæ dicitur) lon- gitudo foraminum xix. Regularum, quas nonnulli DQ bucculas appellant, quisdextra ac finiftra canalem figuntur, foraminum xix. akitudo, foraminis unius, & craffitudo: & affiguntur rcgulae dus, in quas inditur fucula, [/] habens longitudinem forarainura trium, latitudinem dimidium foraminis·: craffitudo bucculae quas affigitur > vocitatur camillum, feu queroadmodum nonnulli, lo- culamentum [g J fecuriclatis cardinibus fixnm foraminibus. i. Altimdo fora- minis S. Suculae longitudo:"/;. foraminum \\\ craffitudo fcumlae, foraminutn ix. Epkoxidos longitudo foraminum S:-· craffitudo -· Item chelo (fivema- nucla dicitur) longitudo foraminum iii. latitudo & crailltudo S:-· Canalis fundi longitudo, foraminum xvj. craflitudo foraminis :'<latitudo $:-· \}f\ Co- lumella&bafis in folo foraminum viii. latitudo inplinthide, in qua ftatuitur columella, foraminis S:-· craffitudo Fz. columellae longitudo ad cardinem, foraminum xii. :'< latitudo, foraminis S:-· craffitudo G9. Ejus [>] capreoli tres, quorum longitudo foraminum ix. latitudo dimidium foraminis ;\\ craffi- tudo
|
||||||
|
baverint. nondum tamcn, quod Iibenter fequar, inveni. Quamobrcm hic ledlorem admonitum velim, fi
quistandemreperietur, qui in totumhunc locumaudaciusinvadat, ne fibi fucum fieri patiatur, ncverei probabilis captus illecebris tam a vero ferat fe abduci, quin mecum etiam atque cciam confiderec , quam fierinon potett , utquis refte de iisftatuat quorum cognitio funditus interierit. Quod vcrius me aflerere pofle arbitratus fum , cuminhujtis auftoris lefHone quantum homo nenio, abfit verboinvidia, verfatus iim. H«ECegodixi, nequis majorem in me diligentiam requireret. Altius quidem certe longo temporc in machinarum perfcriptione error demifit radices , quam ut extirpari queanc. Ý] Baldus in Scholiis ad Heronis Belopoeica. pag. 50. In Grajco codice ■Þêáß^éé reftituimus -ðñìééòºñéé, cmincntias illas quas Gra:ci ■nfy.sn appellant, Vitruv. Cardines dicit. Hoc obfervaverac Turnebus lib. 1. cap. 4. cujusvcrba: CardmesParafiatarumGrMTV(fiii;3i^i:lhnt, quos effe in paraftata duos pracipiunt & Ëôññ^ßÀË* vocanc. c] Baldus, ad Heron. Machinartafce ferreis laminis muniendas ipfe quoque Vitruvius docet: AnguliqM-
tuor,oc. Hero: Asjai 3, ô÷{ v&njdfiovfy!; ôéúë é^,ß^-ðÜ^ééáëß, ëßðßàáß <nhg£i tTmi^vaf, Ý %ë<ééò myxsnii, <c |úé'ë»é{ «ë«»|»ë«». Oportet autem ferreat laminas apponere qu&tnagii pajfioni mdentur obnoxu. Pnztereainipfn
conflruuione, lignis uti neceffh eSI robuflilpmu, ut dicia loca quaatum magisfieripoterit confirmentur. d] Lege óí&ãß. iic enim ubique Vitruvius vertit canales & canaliculos, qui in Gra;co fcriptore óí&öß
& avg/fyihx. Heron. itt&kHt 3 ô /* ÷&*ç& t æ í> $■ tmyiyftt.. e] Baldus ad Heron. Belopccica. ^>þßß» ahivmfifiw dcntata regula. Hafce ad fcrr^ raodum dencatas regulas,
eas eiTc quas Vitruvius Bucculas appellat, procomperto habeo: aitenims Regularum qucu nonnulUBm- - culdiappellant, qu* dextra ac pniftrncanalemfigumur,($c. Deinde paucis interpolatis , craffitudo BuccuU
øé& affigitur vocitatur Camillum, feu quemttdmodum nonnulli, loculamentum. Hifce confideratis, &iliu-
ftrari poflunt, qua: in librode Vitruvianorum verborura fignificatione diximus de Buccula. Vide Lexicon.
/] Philander. Etiam iavicis exemplaribus omnibus fcribendutn, habcntes. referri enim debet ad regiilas, noo ad fuculam.
g] Idetn. Ideft, eorum partes extrems rcferant fecurim falcis vinitoria:. Noftri vocant hirundinis caudam. k\ Baldusin Heron. ytpyiTU òõëßó÷®'i u. â. ðÜ÷®' 'tjuy ajs himiX, tc imxafdpm 'ifyutf â»øýæá» , SiC· fiat columella A. B. crnfititdine tanta, quanta ad fitfiinendam macbinam fit fatis. de hac Vitruvius ; colutnclla
& bafis in foIo> &c. ,
j] Baldus ibidem. Heronj !«otijw5 ôîßûêäëú;, compingantur tricruri, &c. Talem fuifle bafftn, dequaVitru-
vius, iplius verba facile oftendunt. erit enira, ejus «apreoli tres. Swnt autcra caprcoli crifmata fulcimentavc,
quibus ipfa columeUa fuflinetur,
Éß) Piu-
|
||||||
|
DE AS.CHITECTVRA LlB. X. 235
tudoz. cardinis [£] longitudinis foraminis ;'/;. columella: capitis longitudo i.
S IC. antefixa latkudo foraminis. a S ·/♦*: 9. craifitudoi. poftcnouminorcolil- nina, quje Graece dicitur [/) Üí1ßæâ.<çò, foraminum ofto, latitudo foraminis S. i.ciraffitadinis. Fz. fubje&o foraminum xii. latkudinis & craifitudinisejufdeni, cuius minor columna illa. Supra minorem columnam chelonium five pulvinus dicitur,foraminum 11. S. :*-*: altimdinis if.S··; latitudinis S 1 :-■ \m~\ carchebi fucularum foraminum 11. S i.;*-': craflfitudo foraminis S 11 :*·;. latkudo 1 S. tranfverfariis cum cardinibus longitudo foraminum X:'< latkudo 1. S :*·';. de- ccm & craflitudo, brachii longitudo i.S.foraminum vii. craiTimdoabradicc foraminis Fz. in fummo foraminis, Q z. curvaturas foraminum o&O. Hsc iis proportionibus,autadje£lionibus,autdetL-aftionibuscomparantur. Namfica- pitulaaltiora.quamerklatkudo, fa&afuerint (qux anatona dicuntur)de bra- chiis demetur, ut quo mollior eft tonus, propter altitudinem capimli. [>] bra- chii brcvitas faciarplagam vehemcntiorem. Si minus altum capkulum fueric, (quod catatonum dickur) proptervehementiam, brachiapaulo longioracon- ftituentur.utifacilcdLicantur. Namque, quemadmodumveftis, cumeftlon- oitudinepedumquatuor, quodonusquinquehominibusextollkur, is fi eftpe- dumofto, a duobus elevatur: eodem modo brachia, quolongiorafunt, mol* lius, quo breviora, durius ducuntur. C á p. XVI.
De Baliflarnm rationibus. CAtapultarumrationes, exquibus membris & portionibus componantur»
dixi. Baliftarum autem rationes varix funt & differentes, unius efFeftus caufa comparatae. [ë] Alise enim ve&ibus & fuculis, nonnulls polyfpaftis, alix ergatis, quxdam ctiam tympanorum torqucntur rationibus. Sed tamen nulla balifta pcrficitur, nifi ad propoikam magnitudinem pofideris faxi, quod id organum mitterc debet. Igiturderationeearumnoneftomnibus expedkum, nifi qui arithmeticis rationibus numeros & mukiplicationes habcnt notas. L^]Namq;fiuntincapitibusforamina,perquorum/patiacontendunfur,capillo maximc muliebri, vclnervo, funes, quimagnitudine ponderis lapidis, quem debct ca balifta mktere, ex ratione gravitatis ptoportione fumuntur, quemad- modum catapultis de longitudinibus fagktamm.Itaq;, ut etiam quiGeometriae Ff Arkh-
k] Philander, Mifcret mc fortis Vitruvii, cui fit opus tantilla in rc mea opera. Scribcndum igiturlongitudo
nominandi cafu. J] Baldus in Heron. Ji»#mtaweJtit nomen cft , a. vctbo it*-mu>iS^, conquicfcerc: idco autem ita dicitur quod
fyringa illi innixa qutefcat. Vidctur hanc Vitruv. hic appellaite Antibalim. m\ Omninolegendumvidetur Carcheiium. Vide Lexican, Hcron. habct ^itiQicf. ubi ita Baldus. Vtrum
adulterina fit gcrmanave ledlio, afFirraarc non aufim, certc nullibi apud Grarcos vocabulum hoc ufurpa- tumreperies. ficri poteft pro ^^oiadiftumfuiiTe^AWCiov· deCarchefioinrehaudablnniliita Vitru- viushb. x. cap. v. Harum machinationum omritum , que ftijira fitnt fcripta , ratknemen modo adhmres, [ed & ad onerandai & exonerandm naves, funt parati , alitcrccla, aluplant, in Carchefiit ■uerfatiliius coUocxu. Itcmlib. x.cap.ult. Mnehinamin Carchefioverfatili conftituit. Eft autera Carcliclium poculi genus , fed & hoc Hcrcmis Chalceiium aliqualcm poculi pra: (c ferrc videtur fimilitudincm. »] Philandcr. Brachiorum in Catapultis, fcorpionibus & baliftis, brcvitatc miflioncs jaculationefquc multa
fiunt vehemcntiorcs , contra longitudo niultam aficrt iflus mollitiem atquc rcmiffionem, ut vc&ium longitudine fublevandi farcina: accedit facilitas, quo funt brcviorcs, incomtnodius tollitur pondus. Potra dcCatapuka vide Liplii lib. m. Poliorccticon Dialog. "1 Philander. Dc Sucula & trajcftis (quibus veluti manubriis*verfatur ) vcftibus dixi fupra eap. n.de poly- Ctp.ntv
pafto cap. 3. de crgata & tympano cap.4. 'kCm' ^oran]'DUm 'n capitulis Balifta?, per qux tcnduntur ncrvi torti, qui bfachia cjiis continere
debent, magnitudo ex pondctc lapidis, oucm mittcrc dcbet, fumcnda cft, in catapultis vcro ex nona fi- gittac partc. IO. BV-
|
||||
|
2 26 Ì. V É Ô R U V É É Ñ Ï L L É Q Í É S
Arithmetiocque rationes non noverint, habeant expeditum, nc in periculobcl-
lico cogitationibus detineantur: quasipfe faciendo certa cognovi, quxquecx parte accepi a praeceptoribus finita, exponam : & quibus rebus Gracorum pcn- fiones ad /nodulos habeant rationem, adeam ut etiam noftris pondcribusre- fpondeant, txadam explicata. . , C Á Ñ.
|
||||||
|
ÉÏ. BVTEONIS AD LOCVM VITRUVII
Corrttptum reUitutio, qui elt de proportione lapidiim mittendorum
ad Baliila fqramen. æ: Ntcr machinas olim bellicas , qua: & tormcntadicuntur, fuit baliftamm frequentior ufus, qui1)os
lapides impetu magno torquebantur in hoftes. Fiebant aiitem ad propolitam magnituditiem poudcris
liaxi, quodeoorganomittendumerat. Igitur (Vitruvius inquit)de rationeearumnon cft omnibus
expeditum,m(i qui Arichmeticis rationibus numeros & multiplicationes habent notas.Namq; fiunc in cipi.
tibus foramina, pcr quorum fpacia conteudunuir, capillo maxime muliebri, vel nervo, funes, qui magniiu.
dine ponderis lapidis, quem debet ea balifta mittcre,cx ratione gravitatis proporridne fumuntur, quemad.
modum catapulcis de longitudinc fagittarum. Itaq; ut ctiam qui Geometria: Arithmetica;q; rationesnoii
noverint, habeant expeditutn, neinpericulo bdlico cogitationibus detineantur ; qua; ipfe faciendo ccm
cognOvi,qua:que ex par:e acccpi i praxeptoribus finka, exponam : & qnibus rebus Grxcorum penliones ad
modulos habeant rationem.ad eam itt etiam noflris pondcnbus refpondeant,tradam explicata. Poft harcde-
inde Vitruvius ad explicationem propoiiti, nullam formam aut rcgulam inftituens, nudis aliquot folum
cxcmplis procedit. Ea (ficut opinor) confiderantia duilus , quod Gcomctricam methodon ab impcritis
excipi non poffe videbat, fcienubusaucemindicium leve, pro rei conjedtura, fufficere. Sed acciditcon-
trarium prorfus. Etenim ipfa nota; quibus ad indicaturamparticularuni in digitis eft ufus,propcer dcfuetu-
dinem longinquam, in totum exoleverunt, ut iinc omnibus, quantum viderim, pcnitus igaota;. Contin-
git infupcr, ficut in difficultatibus folet, ut ligniflcatio tora nurnerorumdepravatiirime legarur. Vnde locns
cft, interpretum etiam teftificatione, deploratus. Fatentur enim locundus, & Philander, ex his qux apuJ
Ctelibium, Apollodorum , Athensum, & Philonemlibris de machinis multa leguntur , fe nullam cmcn-
dationem Huic corruptiflimajparticonferrc potuiiTe. Mihi veroex authoribus iftis machinarum nullamin
liunc diera viderc contigit, cum non habeantur in raanibus vulgo. Sed Geometrica dilquifitjone.fcdulo
progrcflusexplicationem rei me puto traditurum. Sciendura eft imprimis , hujufmodi foramina capitulo-
rum , unde modulifumuntur , fuiffe rotunda.eacapacitate , quam tortifunes totam explerent, quoniu
magnitudo, unde vis praicipua machina: conftat, perdiametros fbraminum in digicis exprimitur. Aii
enim: Qjia: baliftaduapondoiaxum mittere debet.foramen crit io cjus capitulo digicorum quinque. Hoc
eft , funis, ut faxo vigintiquatuorunciarumniitcendofufficiat, per tranfverfum habebit digitos quinque.
Quare&in circuitudigitos habebit quindecim cum quinque feptimis unius. Hujufmodi auteminfune
magnitudo exptrimentis primumeit cognitaadid ponderis valide torquendum fufficcre. Quodeftprin-
cipium , ac veluti fundamentum in omni ratiocinationefcqucnti. Ad incrcmcnta deindeprocedendo, li
qua:ras, ad quatuor pondo Iapidemquifnam funis, fecundum rationem jam politam, apcari debeat : nullus
erit pioculdubio, citra menfurarum fcientiam , qui non ftatimpronunciet, confcquentiratione fierii ut,
iicut pondus in telo dnplicatur, iia& in fune craiTitudinemduplicandam, uc, qus fuit digttorum quinquc,
fiat in propolito digitorum decem. Et ita dcinceps, ad pondcns duplum , iive triplum, funium etiam craf·
fitiidinem duplicato veltriplicato fempcraugendam. Sedhsceft penitus opiniofalfa, & procul a vcro. Er
liacenim fcquerctur, utadeum, qucm ponit Vitruvius , ducentum quinquaginta pondolapidcm , adhi-
bcndus eflet funis craffitudinc digitorumfexcentum viginti quinque ; qua; facit in orbcm pedes plufquam
tcntum duos & viginti. Quam quidcm in funibus vaftitatcm , enormiter abfurdam , quis eft qui non vi-
deat; Aliter igitur,& ex vero rationeai Gcoraetrcs inibit, coniidcransfunes vcluti corpora, qui cylindri'
vocancur; quosdidicit, tx eiementis , intripla rationc conliftcrc diamccrorum fu«e balis. Funis igtai
quinquedigitorumindiametroad funemalium , conftruftione , materiaquc fimilem , cujus Gt diamctros
digitorum decem , rationcmcerteduplarahabebit, fed triplicatam, qua; quidem fit odtupia. Hocauicm
ii quis, Euclidc motitlrante, hon eapiat, nuaieratione iic invcniet. Ponamus, exempli caufa, in utrexjtie
cxfunibus politis longitudincm tilc ad iuam cujulque diamctron triplam , five quadruplam, vclpotius
arqualem ; &, ad faciliorcm calculum, bafcs ipforum fingamuseffe quadratas. Craflitudinem minons, apx
eft digitorum <;, iri feducito ; fiunt 15. multiplica in fuam loDgitudinem digitorum ^; fiunt in corpusdigi»
cubi 12.5. Eadem autem fornia proccdens invenies in fune majori digitos cubos 1000. Quorum cft
oiluplaratioadfolidumminons , quod cft digitorum 115. Sed erunt fortafle , qui calculum ctiam hujul-
modi, aut non admittant, aut non intelliganc; quorum alteruni ab altcro pendet. Quibus ut ctiam quoquo
modo fatisfaciam, experimentum fjcile docebp. Duosfuncs, matiria, formaque iimilcs, prout j.imdo
fcripti funt, ad librara conftitue , & re ipfa comperies, penfionem rnajoris odluplo fupcrarc minorcm. Ro-
bur autera funium pondcris rationcm ftquitur. Datis igitur lapidum miflilium pondetibus, ad invcftig--
tionem foraminum cubicacionc proccdcs .Aocmodo. Cum lapis duapondo forameti habeat digitorum
quinque, quxritur , adlapidem qiiatuor pondo quot digitomm dcbeat cfle foramea ; Cubica 5 ; hocCUi
duc in fe; poftea in produflum ; fit cubus 115. Cum itaque vidcas, ad pondo æ diamctrum foraminis dan.
quifua cubicationc producat iz^; rationefcquitnr , utad pondo4, quod eftduplura i, talis diamettos w-
hibcatur, qua;fuaetumcubicatioaccomi)!cat numerum 150 , quidupluscft cubi 115. Scd, quiaijonoi'
1 c»
|
||||||
|
ß>· Å AitCHITECTVRA L I 8. X,
|
|||||||
|
#
|
|||||||
|
c(t cubus. ipfius qnoi quxritur; ad diamctron latus perfpite dari non poteft in numcris.eum non fit in rerum.
natura. Supereft igitur, ut huic propinquum numerum logiilico moredifquiras. Quera invenies cffe majo. tcm,quam,i,. quod eftlacus cubi n.6; majorem etiam quam s ^j minorem autemquain.fi' «·. Ex his. particutis, }&T' Tumpto dimidio ·, quod eft \v junitoque ad.i, numerum habebis 6 |T, adeo veritatt propinquum, ut inde nullus, dcquo iitcurandum, cfror ficri poflit. Nam cubus lateris 6 yTeftt4P IXl^.Diccmus itaque.in baliih.que. quafuor pondo faxum mittere debet,foramen in cjus capitub ficri de- bere di<*itorum fex , & digitifeptem vigefiniis quartis. Hocautcm Vitruvius notis numeralibuscxprimir mhunc modum : Si quatuor pondo , Aigitorum fex, &digitorum feptem. Quod cfle corruptmn , evidcn- tcr apparec »ita taraen ut cakuli noftri veitigia fuperiint. Sed pergamus ad reliqua, /nquircnccs lapidisdiv cempondoforamen. Cum igitur hoc pondijs adduapondofit quincuplum, Ka&cubumforaminisipflus ad cubumforaminis alteriusqiuncuplum efle oportct. Nequcen/m al/terinfhturaproportio conftat. Prd- ptcrca jam politura cubum 1x5- muinplieo in f, fit 615. Poterisetiam ad hi'cLogiiUcaj-ELegulam adhibcre, dicendo : Si pondo ÷ fit10, quid 1x5.? Operaremultiplicando 115 in 10 ;. & produiftum nyq partiens m x, idem, quod prius , invenies, fcilicet 6ij. Hujus cubicumlatus, ad verum accedens proxime, eftS i'\ undeprovenitcubus 615 ã¢ô· Inventum effi igitur, ad lapidem pondo decemaptandum efiefora- i^ien di"itorum oito cum undecim vigefimis. Qua: quidcm particula digiti fcmifiem exccdit una vitieiima. Et fic ad omne datum pondus inveftigari ratiouibus cubicis foramiiia poflunt. Scdinpofitis abauchore, Jcmptisprimo, & ukimo, non niiifecundumpropinquitatem inventio procedit. Quod & intelligentia: difficultatera , & operationi moleftiam affurt. In multis tamcn nutneri foraminum pcrfefte conveniunt. Vtpotc, fidcturlapis pondo fexdecim , forameneritdigitorumdecem. Quoniam cubus lateris io,quieft 1000, ad cubum lateris 5, qui cft 1x5, rationcm habcc, quam pondo fexdecim ad duapondo , id eft , o&u- plam. Itemadpondo54,foramcneritdigitorumquindccim. Adpondoix8, digitorum viginti, hoc eft, pedis unius, cum quadranre. ÁÜ pondo 150, qnod eft mOximum Vitruvii, pcdis unius cum novem digjfil. Datisautem quibuflibet foraminum numeris, omneetiaxn pondus ipforumtn numeris dabiturabfolutei Quorum aliquoc exempla fubjiciam. Eftoforamen in balilUdigitorumfex, cujus lapidem oportcat invc- nite. Accipeduos cuboslatcrum f & fi , quifunt 1x5 &xi6; & icaratiocinare: SiixsfitxiS, quid pon- dox! Operare fecundmn Regulam , mukiplicans 116 inx, & produftum particns in 1x5 ( provenictquc 3 {j-. Dicemus igitur, foramini digitorumfex, deberi lapidem triapondo, cum particula ôßô> Ø÷ 1U'- dcm paulo major eft quincunce. Et hoc modo , datis forammibus, lapidum gravitatem femperliabcbis. Vt, in fetnipedali foramine lapis erit pondo 8 ~*ô· ú° fcmipedali Sc unius digiti, pondo 11 *\j. In pedali» pondo 6<j 2|T. iapalmo pcdali, pondoix8. In fefquipedali, pondo ÷÷é||?. Inbipedali, pondo5x+ \j-.. Cffiterum ut corrupti numeri ponderum Vitruvii reftirushtur, dil/gcnti calculorepetitos, in hune, qui fequitur, modum recenfui. Qua; balifta duapondo faxum mittcredebct, foramcn crit in ejus capitulo digitorum quinque. Si pondo quatuor; digitorum fex, cum digiti feptcm vigefimis quartis. Dcccra pondo; digitorum ofto, cum undecim vigefimis. Viginti pondo 5 digitorum decem cum quadragiota no- vcm fexagefimis quartis. Quadraginta pondo; d/gitorum tredecim,cum novem decimis fextis. Sexaginu pondo ; digitorum quindecim , cum fcxdecira cricefimis. Oftoginta pondo < digitorum fcptcmdecim, cum una decima. Ccntura viginti pbndo; digitorum undeWginti, cum tribus quint/s. Centumfexa- gintapondo ; digitprura ÷é û· Centum oftoginta pondo; pedis unius, & digitorum fex, cum tribusofta- vis. Duccnta pondo ; pcdis unius, & digitorumfcptem, cum quadrante. Ducenta dcccra pondo; pcdis unius, & digitorum fcptera , cumquinque oftavis. Ducentura quinquaginta pondo ; fefquipcdis&digiti., Hos itaque depravatos Vitruviinumeros veritati geometrics reftituimus,, digitorum patticulas minutius fortafle, quamresexigat, profcquuti. Ca:tcrum rcs tota fcicntcr magis, 8sexpcdite , lincis agetur. Quod etiam innuit Eratofthcnes, in epiftola ad Ptolomaum regem, inventum fuqm organicws ad problema cubi duplicandiintercsceraCQmroendans, quod ad incrcmcnta iic utile baliftis, & catapultis. Je" njj (iuquit) (dptt «ijgji. tw57K '3 »' Ë»«^ß jiJnioSj uhAj ·ß ô fitmit <þ*-
ñßðù;. Hoc eft : Oportct cnim omnia proportiona- Iiteraugeri, & craffitudines, & magnitudines, &fo- ramina, & fchoinicidas, & nervos immiflbs. Qu-e fine mcdiorum invcntione fieri non poiTunt. Nec aliud quicquam Eratofthcnes inhqcreprofequitur. Quo- modo autem talis invcntio linearum habeatur, non cxipfiusinftitutionedocebo, cumnonnifi perorga- non fiat, fed ca forma , quam libello nupcr cdito monftravi. Eiloin balifta, qua: duapondo(axum mit- tere debet, diametros foraminis linea  C. Oportct jam invenire diamctron foraminis in balifta qua: qua- tuor pondo faxutn mitterc dcbcc. Extendatur linca BC inD, ita utfit CD dupla ipfius BC:&linea BD fcila per squalia in figno G,ipatio vero GB, defcribatur circulus  ŠD F: & cx centro G , ipfi  D «ces? afjut, erigatur linea G Å : # iti periphcr/i Å D , pauxillum extra Å , futnpto fignq, agarur intra . ciroulumlihcarcfta ECF; &cxliiiM CD abfcindaturipfi GF «qualis CH; &conncftantur HE, Ffi &FB,
|
|||||||
|
Ì. VlTRUVII Ñ Ï É L É Ï Í É S
|
|||||||||||||
|
228
|
|||||||||||||
|
C ë ñ. XVII.
De proportione lapidum mittendomm ad balifl&
foramen.
|
|||||||||||||
|
Í
|
Á ì quxbalifta [Õ] duapondo faxum mittere debet, foraraen eritincjus
|
||||||||||||
|
capitulo digitorum v. fi pondo quatuor, digitorum vj. &.digitorum vij.;:■
decempondo, digitomm viij: :'·': viginti pondo, digitorumx. . ·': quadraginta pondo.digitorumxij. S.IC. fexagintapondo,digitorumxiij &digiti oftavaparte ;'·': o&uaginta pondo, digitoram xv. :*-';. centum vigintipondopedis. é S.&fcf. quidigiti :'·';. centura dc fexaginta pondo, pedum ij.:*/: cenmm & o&uaginta pondo, pedumij.& digitorum v. ducenta pondo, pedumij. & digitommvj. ducenta decempondo.pcdum ij. & digitorumvij. \\\ ccl. pondo xj. S. Cumergo foraminis magnitudo fuerit inftkuta, defcribaturfcutula, quxGrjece [£] ®g(. Tfç-ðò appellatur, cujus longitudo foraminum ij. Fz. latitudo duo & fextae partis. Dividaturdimidiumlinca; defcriptce,& cum divifum erit, contrahantur extrcmj partesejusformae, utobliquamdeformationem habeatlongitudinisfextampar- tem,latitudinis,ubieft verfura,quartampartem. Inquaparte autemeftcurva- tura, inquibus piOCurruntcacuminaangulormn, & foramina convertuntur, & contraftura latitudinis, redeant introrfus fexta parte. Foramen autem oblon- gins fit tanto, quantam [c]cpizygis habet craifitudinem. Cum deformatum fuerit, circum dividatur extrcmam , ut habeat curvaturam molliter ckcura- aftam ;"·': craffitudo ejus foraminis. S F. conftituantur modioli foraminum ij:-· latitudo. ]S 9 ··· craffitudopriEterquamquodinforaraine inditur fora- roinis. SI. adextremumautemlatitudo foraminis. IF. paraftatarum longitudo foraminum. VSr. curvatura foraminis pars dimidia, craffitudo foraminisu. &par-
& FBi His ita defcnptis, ßú fuerit linea  F ipli Å Ç ■enWw.uA©- , dico, quod dua: lincseFC, &
C Å , inter duas lineas  C ■ & C D, funt continue proportionales;hoc eft, iicutfchabet  C ad C F,iu
CF ad CE, & C Å ad C D. Demonftrationem problematis hic ego non repeto. Erit itaque liira
C F diametros foraminis in balifta', t\\xx quatuor pondo faxum mittere debet: quam oportuit inve-
nire. Ad calculumautcmfifiatexamen, fueritque linea BC digitorum quinque, eritlinea C F pauxillo
majoreameofura quam fupra pofiji, fcilicet digitorum fex , cum digiui feptem vigefimis quartis, ki
difcrimihe tantillo ,, ut nec etiam circinofcrupuloie quarrenti deprehcndi poffit. Echa;c deratione fora-
minum peir lineas indicaffe fuiFiciat. De rcliqua autem balifta: ftruftura nihil adhuc explpratum fatis liabe-
mus. Intcreacamcnlocushic proporttonum reftitutus , quodeftrei fundaracutiim, grandem feneflram
ad intelligentia: lucetn fiti^avixm ftudiofis aperiet.
■ ë] Philander. Dua & trcpondo , niiljungantur, vitiofa effc fcribit Quintilianus lib. i, fcd fine reprebcn-
fione dici junftaidcm ex Meflala docet. Scribonium tamen Largum pondo dua non fcmel dixifle animad-
Verti. Nota: vcro numerorum qua:fequuntur, fluxa:funtfidei, ut nihil ftatuipoflit. Quiseft enimtam
lynceus, qui tantis in tenebris videat ?
b~\ Idetn. nse^^ij^» lib. i. cap. n. fcripfiteiTeinbaliftaforamen,quod Sc embater dicatur. ita cnim princi-
piolegcbamus, faventcs Io. Iucundilcdtioni. fed poftcanon diiplicuit, quodin aliquibus codicibusrepc-
ricbamus, embate, promodulo, mutaca interpundtione. Locusautem hicinomnibus codicibuscftluxatus.
Nam poft verbum foraminis, quatuor ha; difliones fuerant (6 quidem non decipiruur) fcribenda:. Etcnim S
«•fei-if^i/eftforamciijUt vult memoratoloco Vitruvius, quonam modo ita dicetur fcutula? cujus dimenlio-
liem ex foraminis ratione fumi tradit. Quidam quod locum nefcirent corruptum,annotarunt, rs *&<tt>ils>
quidem cfle foramen, ilw <ß&Ëôò>é%* vero efle in balifta fcutulam. Locus igitur mea fentcntia ad fiunc mo-
dum rcfticuendus eft : Cum ergo foraminis (quod Gra;ce iSsJtte,^ appellatur) magnitudo fuerit inftituta,
defcribatur fcutula, &c. ·
c] Baldus ad Heron. Belopo:cia. ia 3 ßôð^ßöáé?^ ô litm áîÜíéá ßôðæíàú÷ß. De hifcc Epizygidibus verba rac:t
Vitruv. lib. x. cap. xvm. Cuneoli ferrci quos ºôçæá^áò Grxci vocant. Emendandus ergo Vitruviaous
textus, ubi pro eo vocabulo legimus imc^Aii. Eft autem îõñò jugum, îí^éò parvum jugura. Epizygis vcro,
li Latinc rcdderes, fuprajugium. Videturautemiddenotare, quod vctcres dixcre peflulum feramvc : ¢öé-
dcmoftiumfera obfirraare Gra:ci,iit ait Polluxlib. x. cap.4. Ýôðæ^Ô» dicebant. Eft itaque Epizygis quali
qua:dam clavicula, qua; tranfvcrfa, tonum alligatum rctinec. Noftri fiangliettam ikatm.Oe Epizyg<Jeau"
tem quatcnusjd Baliftas pcrtinetidcm Vitrtiv. lib. x. cap. 17. Foramen autem oblongitts fit tanto, qutuitum
eprzygishabct-crti(fitudlnem. Turnebus utriufque au&oris locis comparatis aic ficvocariAxicula»i,veli'l
Vitruvim, Cuneolum quinervos iierlit ij ttndit.
flBal·
|
|||||||||||||
|
de Architectvra Lib. X. 229
& partis lx. Adjicitur aurem ad mediam latimdinem, quantum eftpropefo-
ramen factum in dcferiptione, latitudine&craifitudine foraminis v. altitudo partc iiij rcguke, qus cft in £d"] menfalongitudo forarainum viij. Latitudo & crafiltudo dimidium foraminis cardinis, II æ ··; craflitudo foraminis. I99 :"·': curvatura reguia». Å 5 K. exterioris reguls latitudo & craffitudo tantun- dcra, longitudoquamdedcrit ipfaverfura deformationis¶ftatffi latitudo, & fuam curvaturam K. Supcriores autem regulae aequales erunt inferioribus. IC. menfstrahfverfarii foraminis. Ãéà Ê. [/} climacidos fcapi longitudo fora- minumxiij. :\': craifitndo. iij K. Intervallum mcdiiun, latitudo foraminis cx parte quarta :'■': crailkudo pars oftava, Ê climacidos fuperioris pars, quac eftproximabrachiis, quae corijuri&a eft mcnfie, tota longitudine dividitur ili partcs quinque. Ex his dentur duaepartes ci membro, quod Grsci ÷çëü» íï- cant :*-*: latitudo, r. craffitudo. 9 ;"-': longitudo foraminum iij. &femisK. ex- tantia chelcs faraminis S. plintbigonatos foraminis %. & ficilicus. Quod au- tcm eft ad axona, quodappellatur [/] frons tranfverfarius, foraminum trium ;'·': interiorumregularum latitudo foraminisr. craffitudo|K.chelonireplura, quod cft operimentum/ecunculae includitur K. fcapos climacidos latitudo æ s. craffitudo foraminum xij. K. craifitudo quadrati, quod cft ad climacida fo- raminis, F 5. inextremisK.rotundi autcmaxisdiametrosasqualitcreritcheles. Ad claviculas autem S.minuspartefextadecima K. [g] Anteridion longitu- do foraminum F iij 9. latitudo in imo foraminis F. ;': in fummo craifitudo zK. Bafisquse appellatur [âÀ}%d&'iongittido. foraminumij; antebafis fora- minum iiij. :*·*: utriufquecraifitudo&latitudo,foraminis \\\. Compingiturau- rcm dimidia altitudinis K. columna, latitudo & craffitudo 1 S. altitudo autem non habct forarainis proportionem, ied erit qupd opus erit ad ufum brachii;"·': longieodoforaminutn VI :.';': craffitudoinradiceforaminisin extremisF. De baliftis & catapukis iypimetrias, quas maxime expeditas putavi.expofui. Quem- adraodum autcm contentionibus ex temperentur, e nervo [i] capilloque tortis rudentibus,quantum comprehenderefcriptis potuero, non praetermittam. C á r. XVIII.
De Catapultarum JSaliflarumque contentionibm &
temperaturis.
CUmuntuc tigna amplifllmalongitudinc, fupra figuntur chelohis,inquibus
^includuntur ihculsc. Per media autcm ipatia tignorum in/ecantur & exci- duntur formae, inquibus excifionibus includunturcapitulacatapultarum,cu- Ff 3 neiiquc
¼ Baldus ibidem. K«A«ra( j livnjfffyitv aVyxeifSpcv ú÷ ßß'ø i&iwtHfcv S^g.rniin&TWi fc"£ itu!i&'ôößçæáß
Appellatur autempcgma hoc totum, quod regults, diafegmatibtu CJ* tabula, conftat Trapeza, id eft, Menfa. Dc hac Vitruvius. Menfa hxc in Pctrariis , lioc eft, Palintonis, requiritur neccflario, non aucem in Eu- thytonis, & idcode eanil Vitruv. cap. xv. ubi de Scorpionibus & Catapultis.Ca:terum cur Menfadicatur, res ipfa facilc docet. Vidc illius iconem apud Baldum pag. %6. e] OmninolegcndumcftClymacidos. Baldus ad Heronem : Ê,ëé/^êÉò Scalula. Vitruvius Gra:cum maluit
vocabulunii nomcn fortitur á forma. /] Philander. Frontem inmafculino genere dixit, uti apud Nooium Titinnius, Cato & Ca;cilius. Lcgc
cap. ix. lib. xv. Noftium Atticarum. g] Baldus ad Heron. Arnfaftet. Vitruv. Antcridium. Diflum autem eSe airtfelAct 1ai$ eunftiSint, ideft,
contraniti, reliftcre, nulli dubium.nomen igitur habct abofficio; ab hoc enimfulcitur Anapaufteria. »] Philander. Ua appellatur, quod imitctur craciculam qua: t%ayii & %«£^ Graicc dicitut, ut ex capitc pro-
ximoapparct. Vide Lexicon. '] Philander. Capillo maxime muliebri, ut in capitc proximo oftendet. Non quod ex alia materia confici
nonpoffint.Legimusenimapud Vegetium lib. iv. cap.a. Iulium Capitolinum in vita*Maxim;norum, Plutarchum lib. defcenorc, cum nervorum & funium copia dcficeret, ufos fuifle capillonwlicbri. ë] Iara
|
||||
|
2 3 Ï · Ì. V É Ô R û V É É Ñ Ï L L É Ï Í 1 5
" neii.que diftincnijur, ne incontcntionibusmovcantur. Tum vciOmodioli^f^
in ea capitula jncluduntur, & in eos cuneolifcrrci,quos \_á]33ç%ßàïéòGr;?ci vojcant, collocantur, Dcinde anfa; rudeatLm induntur pcrforamina capimi0. ðéðß, &inalterairipaitemtrajiciuntur: deindc iti iuculasconjiciuntur, invol- vunturquc yeftibus, uti pcr eas extenti rudenrcs, cum manibus funt tafti, aequa- lenj in utroque fonitus habeant refponfum. Tunc antera cuncis ad foramina concluduntur, ut non poffint fe remittere. Ita traiefti in altcram partem , ca- dem rationc, "ve&ibus per .fupulas extenduiKur-, [£] donec aequaliter fonent. Ita cuncorurii concluilonibus ad fonitura muikisauditionibus catapultse tem- pcrantur. C Á p. XIX.
Ds o^ugnatorw·) defenforiijque rebm. Et primum de Ark-
tii inyentione, ejufque machina. DE bis rcbus quae potui dixi: reftatmihi de [a} oppugnatoriis rebus, qucm-
.admodnm. machinationibus & dnces vi&ores , & civitates defenfx eflc pofflnc. .Primiimadoppugnationes [b~] arics fic inventus memoratur efii, Car- thagincniesadGades oppugnandascaftrapoiuecunt: cumautemcaftellumante ccpiflent, id demolhi funt conati: pofteaquam non habuerunt ad demolitio- nem ferraraenta, fumpferunt tignum , idque manibus fuflinentcs, capitcque cjus iumoium murum continenter pulfantes, fummos lapidum ordinesdejicie- bantt & itagradatimcxordine totam communitionem diifipaverunt. Poftea qutdaai fabei: Tyrius , nomine Pephafmenos, hac ratione & inventione in- du&us, malo ftatuto, exeoalterumtranfverfum utitrutinam fufpendit: & re- ducendo & impellendo vehementibus plagis dejecit Gaditanorum murum, [c] Cctrasautem Chalcedonius.demateiiaprimum bafim fubjeftis rotis fecit, iupraque compegit arreftariis & jugis C^3 Varas: & ia his fulpendit arietem, coriif-
|
||||||||
|
a] Iam fupraad cap. xvn. monuimuse Baldolegcudum ºôçæí^ßßßÀß.
b} Pliiland. Non ante prscluduntur in capitulis foramina pcr qux tcnduntur e nervo capilloque torti funrs,
quamtinriitus rcddiderint aquales. Brachiomm enim a-quali tenfione, fieri & dextra & iiniftra partefu- niura fonitus necefle eft.rcftamque telorum miifionem. Illa fi homotona, id eft a:qualiter tcnfa non fucrinr, & plagani ipfam, id ett miffionem non a:quam, & fiines non xqualicer fonare ccrtiim eft. Quod & tradidic lib. i. cap. i. Ïß/.xijc. ë] Piiilandir. -Machtnarumaliie fnnt'oppugnatoria:,quibus hofcsimpetimus, dequibus hoccapite, &duo-
bus fcquentibus , alia:funt repugnatoria:, qua:& a defendendo propugnatoria:dicipol]unc, his contraad- vcrfariorura macliinationcs utimur, dequibus cap. ultimo. i] Ideni. Pliniuslib. vn. cap. <,6. arietisin muralibusmachinis invcntioncm tribuit Epcoad Trojam. Qiu-
lisautemfuerit, intclligi poteft ex lofepho lib. m. de bello Iudaico. Immenfa, inquit, cft, matcria niale navis aiTiiTiilis, cujus furamunj gravi fcrro folidatHm eft, arietis efFigie fabricato, undc nomen acccpit. Dc- pcndetautemfunibus medius ex trabe aliavelut cx trutina palis undique fulta. Retrorfum autcm raagiu viroiuin muitkpdine rcpulfusinfronte prominence fcrroraoenia percutit. Vide etiam apud Ammianurn lib.j:i:tii..&.Vegetiumiib. jy. Arietis cft figura Roma; in arcu LuciiScptimiiSeveri, in radicibus Capito- lii , &in cochlide columna Trajani. Ejufmodifcalptamgeinmamihidonodcdit Cajetanapuellai & corpo- ris fpcciofa liabitudine , & virginali pudorc infigftis, lfabeJla Bonamana, fcitula & venuftula puclla, bcllul» aiquekpidiilapuclla, fuaviffima & mqllkiffima puclla, fubfufcula fcd formofuJa & dclicatula puclla. Ejus iermonc & confuetudinedifpereamli quideft feftivius, mcllitius, acquefaccharatius. De arictc fcribit Ro- berlus Valturiuslibro de re militari decimOi r'c] Antc lcgebatur, Geras autem CharcedoDiiis. & ita Athenams, cujus Iocum fubjicicmus.
d] Philander. Vara;, quantumcxiftimo , ficbantfolo, id cft , bafi , axibus firoiiiTmiis compafto, arrcftisab
utroque Iatere applicatistrabibus, & jugis, id cft, traofverfis & porrcdis tigillis, aut aiTcribus fupracollo- catis, fufpetrfb ad lixc aricte , fuppofitis taincn rotis. machina tota cratibus crcbcrrime , corioquc crikla &reccnti tcgebatur, quo cflcnt tutiores , quicx ca muros pulfarent. Vara: tajncn apud iucanunj lib· 'v· dicunturfurca:, quibusretiafuftincntur, •ô—- Difiiofi/is, inquit, attollcit, retia tiaru.
Claud. Saltnafiwm Solinum pag. s4 6. Ncmo quippc potcifi paflum faccre, aut grciTum aliquo mrdo pr"' inbvcrc, qliai cruradiducat i; apcriat, quod cft propric Vttricare. Inde & pafllis ð âú.ì&> øÂ^ À^cni' nbusi
|
||||||||
|
».
|
||||||||
|
_
|
||||||||
|
DeArCHITECTVRA L É Â. ×. 231
coriifquc bubalis texk, uti tutiores eiTent qui in ea machinationc ad pulfan-
dum murum efient collocati. Id autem, quod tardosconatushabuerat, [e] te- Hudincm arietariara appcllare ccepit. Histuncprimisgradibuspofitisadidge- nusmachinationis, poiieacumPhilippus Amynts filius Byzantium oppugna- ret, PolydusThefiatuspluribusgeneribus & facilioribus explicavit, a quo re- cepcrunt doftrinam Diadcs & Chereas, qui cum Alcxandro militaverunt. Ita- que Diades fcriptis fuis oftendit fe inveniiTe [/] turres ambulatorias, quas etiam diflblutas in exercitu circumfcrrefolebat: pmereaterebram, & £g~] afccnden- tcm machinam. qua admurumplanopede tranfitus efle poflet, &ctiam [#3 corviun demolitorem, quem nonnulli gmemappellant. Non minus utebatur aricte iubrorato, cujusrationesfcriptasreliquit. Turreraautem minimam aic oportete fieri ne minusaltamcubitorum [i] lx, latitudinem xvij. Contradu- ram
ribus, ideft.expanfisexplicetur. Inde& verbum paffkrc iafunx Latinitatis, pro ambularc & tranfire . ita &
■vxricareeodem icnfii, ac vararetuita vetus Lacinitas ufurpant. Grafci ·ûÀÁ;^áËß5 appellant totum id quod jnter fcrotuin & collum vclkarpatet, quae fumnia pars cft aperturx femorum crurumque. Vide plura in Lexico. e] Philand. FlaviusVegetius libroderemilitari iv. c.xiv. ad fimilicudtnemvcra: teftudinis vocabulum fum- plifle fcribit. Quia ficut itla modo reducit.modo profcrt caput, ita machinamentum intcrdum reducit.tra- bemintcrdum exerit.ut fortius ccdat. Eft & tdtudinis genusjcum milites confcrtis dypcisfc contegunt.ut tuti fint a tclorum iftu. de quo genercintclligenda mihi vidcnturilla in libro C?faris fcptimode bello Gal- lico; Alii tcU conjiciunt,alii teftudinc fafta fubeunt.Dion libro nono & quadragdimo.nomcn forticura clle trad/dit «s©5-n it }%vflr, Ý «å©'; -ç alstytiwlavaarii, hoc eft, a firmitudine, & tegeadi commoditate. Vfum cjusfuifleduplicemex eodemapparec.in propugnaculorumoppidorumvc oppugnaticmc,quotempore& >n aiurosfipcnumero tollerentur c militibus aliquot.aut cum a fagittariis circundarentur : tum cnimtuendi fui eaufa univerii in gcnua procumbebant, doftis etiam iplis equis, cum libcrct, ingeiiicularc, ut utar verbo Lampridii in Heliogabalo: tantaque erat confertifTuna: textura: firmitas, ut non hominibus folum per cam ingrediendi effet facultas, fed & equos, & impedimenta agendi, idquc adeo magis, fi in angufto cfle , & concavo Ioco ibrs tuhlfet. Fiebac autem ad hunc ferc modurri. Impedimcnta, kvifque armaturi railitcs, atqae equites, inracdia turmacollocabantur ; qui vero armatorum oblongis fcutis utercntur, in extre- mis, utiinplinthioacieiordine , quem laterculum dicerepoffis , fieri folct, circunftabant, quilatis in- terjiciebantur, elatifque fcutis alccri altcros protegcntes, fe cacerofque a tclis tuebantur: itanihiltota turma prxter fcuta videre erat. Defcribitur& teftudo a Liviolib. xliv. Vide Lipiii Polibrcet. /] Philander. Turresambulatorixfive mobilcs , quarummeminit Hirciuslibro de bcllo Alexandrino i & plenfque bcllorum Gallici,Civilifque locis lulius Csfar, componcbantur trabibus & tabulis sedificiis pares, qua: non muros folum oppugnata: urbis , kd ipfas turrcs alcitudinc fuperarent. Dc quibus fcribit Vcgetius lib. iv. cap. I7.&iequentibus. $) Idem. Moxappellabitureccc//»/, GrxceemSdJp». Suipicor fuiflc machinam, quzocculto quodamarti- ficio, & cxpeditis machinatiombus in fublime crefccrec , & in cam altitudincm cduila, qua opus crat, rc- tinaculis fiflcrctur. Potciant & tabulata excitari cochlcis , quo paflo in torculari prelum tollimus , atquc .deprimimus. Nilididum intcrprctari vclimus de machina , quam Tollenoncm Vcgctius appcllat libri quatti capite uno & vigelimo. Ea ficbat inSxa folo altiffima trabe , in cujus fummo vertice alia tranfverfa trabs longior dimenfa mcdictace conneftitur ftatcra: modo, idcft, eolibramento, ut fi unum cjputdeprcf- feris , almdcrigacur. In uno capite cratibus , fivctabulatiscontexebatur machina, in qua milites aliquot collocarentur arraati.Tunc per funcs alterna capitum fublatione & deprefllonc elevati,inmurum urbis im- poaebantur. h] Idem. Quoddicat a nonnullisgrucm vocari, venirc quispoffit in fufpicionem, co ufos efle capiendit adverfarioruro machinis, transfcrendifque in muros : cujufmodi machina ufum fuiflc: fcribit capite ultimo Calliara Architeftum Rhodi, cum acccdentem ad mccniahclepolin tranftulit in muros. Id ut crcdat, Eicict, quodapud luliutn Pollucem legatur libro quarto, yi^mv, id eft, grucm,in thcacro machinam fuiflc, qua: cx fublimiferebaturadrapienda corpora. Ea ufum Auroram, cum Memnonis rapuit corpus. Sedquoddc- raolitorcm adjeciflet, aliud fum fufpicatus. Interea cogitanti fe ofFcrt mihi Polybii locus cx primo libro, quem ad hunc modum vcrtit Nicolaus Perotus , cui tamen e Grajco codice Vaticana; bibliotheca:, cum Aldinum murilum repcriflemus , verfus amplius tres addidimus. Lignea (inquit corvumdefcribens) co- fumnaptorisiaerat, longitudinisquatuorulnatum, latitudinispalcnorum trium. In ejusapicerotamcon- ftituerant, liuic pra;terea tabuke inharrentcs fcalas conficiebant, quarum latitudo crat pcdcs quatuor, lon- gitudo fex uloa:, foramcn autcm tabulati erat oblongum, & circumambibat columnam poft primas ftatim fcalaiduasulnas. Habebat autcm vcluii fepem ad utrunque oblongum latus genu tenus altam. Inligni excremo ferrum crat inilar mallci pcracutum, prxterca annulus fune alligatus, ita ut hsc machinis framen- tariis fimiilima videretur. Igitur fimulac navis hoftium adventabat, laxato func fcalae demittebantur, fcrrum pondcre ac vi ligni fuper hoftium navcm dclapfum figebatur. Siadvcrfa prora erat, bini militcs pcr fcalas defccndebant, duo piimi prxfcrences fcilta, reliqui latcra fcutis protcfli. Si veto obliqua crat hoftium navis, ineam extota pariternavi deliliebatur. Haftenus Polybius. Qux vcrbamirc faciuntad tem noftram. Corvorum mentio eft apud Quintura Curtium lib. é v. «] CodcxArundcl. novem; Athensus,5i>j>fMvi. · . . , 70 *]Claud.
|
||||
|
————^——-------—-------------------------------■^-"^^■^^^â^^
|
|||||||
|
2 32 Ì. V É Ô R U V É É PoLLIONIS.
rainautcrafuraiiiamimispartisquintam. Arreftariainturris imo dodrantalia,
in fummo femipedalia. Fieri autemait oportere eam turrem tabulatorutn de- cem, fingulis partibus inea \_k~\ fenettratis. Majoremveroturrem altam cubi- tofum cxx, latam cubitorum xxiij. S.:"·": contraduramitemilmimam quinta parte:'/;. arre&aria pedalia in imo, in fummo femipedalia. »Hanc magnimdincm turrisfaciebattabulatommxx. cumhaberent fingulatabulata circuitionem[/j cubitorum ternum: tegebat autem coriiscrudis. utab omniplaga eflenttutje, Teftudinis arietariae comparatio eadem ratione perficiebatur. Habucrat autetn intervallum cubitorum xxx. akitudinem prater faftigiumxvj. Faftigiiautemal- titudoabftratoadfummum, cubitavij. Exibat autem in altum, & fuprame- dium te&ifaftigium turriculalatanonminus cubitaxij. & fupraextollebatural- tirudine quatuortabulatorum: in quo tabulato fummo ftatuebantur fcorpiones & catapukae, in inferioribus congerebatur magna aqux multitudo,ad extinguen- dum, (1 qua vis ignis immitterctur. Conftituebatur autem in ea, arietaria ma- china, qaae GraceCw] ÷.îÀï1$üê.ç dicitur, in quo collocabatur torus pcrfcdus h\ torno, in quo infuper confticutus aries, mdentium duftionibus, & redudtio- nibus, efficiebat raagnos operis effectus: tegebatur autem is coriis crudis, quetn- admodum turris. Deterebra has explicuit fcriptis rationes. Ipfam machinam uci teftudinem in medio habentem collocatum in orthoftatis canalem faciebat (quemadmodumin catapultis aut baliftis fieri folet) longitudine cubitoruml. altitudine cubiti, in quo conitituebatur tranfverfa fucula. In capite antem dex- traacfiniftratrochlexduae, perquasmovebaturquod inerat in eo canalicapite ferraco tignum. Sub eo autem ipfo canali inclufi [VJ tuti, crebriter celeriores & vehe-
|
|||||||
|
k] Ciaud.SalmafiusadSolin. pag. 12.18. Idem Vitruviusde Arictis inventionc siylw >!&<ðÉßñï> Latinc vertit
feneflratam. Icaenim vetus fcriptor, ifyin· j cuJ-nS É ôçëé÷àôíò fci&ny®' ·á&ð-ðñ÷ imi iwPti &!>&· Vi- truvius ilc ifta rcddidit: fieri autem ait oportere eam turrem tabtilatorura decem , fingulis partibtu in en fi- ncfiratii. Niliil mucant priici libri, nifi quod in andquiflimo habetur, tabularum decem. Scd rectum cll iabulatorum. Atque ita infra : fingula tabulata: iiy«/. Vnde JVietftj-®', turris decem tabulatorum. Cx- renim non poflum videre, quid fcquutus fit Vitruvius.quum -zS&Klipmfenefiratum reddiderit. Murorum pinna: Grarcis ctiam zfliytSi ð\ßñvyi',. Ea: veluti fencftratim incifiarfunt. Cranella vuigo vocamus. Indc fbrtaflc ð\é°/ßð\ßîâ» in iingulis cabulatis pro feneftratoacccpit. Non hic tamen fenfus Gra:ci fcriptoris: fin- gulas partcs in tabulatis turris <&<a-7i/)85 efle vult, quodproje&urasextrapromineiKes!iaberenc& extan- .tes, uteircumiri poflenc lingula tabulata. Hefychius «Ý&ðßéìí exponic , ðÜí-çâéí ij-ijgi, i? nylw 'l%xmt t%a%L/J. Ita accipiendmn in Athenxiverbis. Nam & ftatini in turri fimili viginti tabulacorum , •^etSfou.r, %X,vmu) ityivj vocat, quam ■æ&ßðÉéñáí dixerat ante in defcribenda turri dccaltego : ü j ■çéëé÷ßðô; áàôàé m/- Vertit Vitruvius: cumhabermt tabulata circumitionem cubitorum temum.
I] Philandcr. Hoc eft, 'sfe<£'<jAo»loricuIam. feptum in circuitu.· ni\ Idem. Id eft, arietaria trabs. xgA cnim arictem iignificat, Si ik>y';trabem. «] Lcgcndum ; inclufi tori; in Grxco cnim ÷.ýëé»Þéóé. Sicfupra corumperfeftuin torno vocai : qucm Grz- cus fcriptor xu\afye>. Sed reddamus hic Atliensi locum , uti a Dan. Barbaro adfcrtur.
¸÷ Atbcn&o autem \uc habentur, ø& apponuntur.
iiytojujuy cu/tzSi', ê) Hff.ioutpifni·! eis ÉËâéñ©·' ôÜ Àßß÷é, »£«*/ï÷Ê5ºçáß B^i» t^i%K áñâñá «5 ôþr&lca'pi£ir, iiie'»
A«isV§ii, %l& ÷ßîþí ïíó¸À{í åéò ôñ 7úÃ^^, í&\ pu^iui å7Ð ôôà\ù> ôíôçí ^9åë«é». Ï %í ffzwiahy ôï ytvoflpa* ¾í^ò ë; vcwwpi, àovcftip lulITsiprtcr/^C^», ev rrj ôðéëéïñêßá , hj ×ôô^éæéã fty ôôþôç ,^&òôßù ø ÃË^^úÔ&Ãíôð>ëß* , if?»f)- âúû?,(£ «ÁÍâí ^ra cwrv ·ôæ\Ë·ìÀÇ ^òô^óçò ,Æúööô3ëééóßù; ôê?ò ø æíãúí öËëáãîßí,'ßôííôÉå tc ôôß^ß^,¸ëêßíí t| tcvUajr&- rx li is\iyt<,y.liTn^ui j ¥ wfot ^^ê^âñáí P^ ô! îßíïí $ ìéé^áçì&É®*, czwi^cwi» av-ru. ôçôôôºé ôá÷áò. Tti^cAj ftiT'cwTv* ï Êçñ÷çÌíé®* \æçé%ï^í7ôíß^ïôß% %tola#, i-m^jti ishctyiov 7* Jig^ey, ygj CiDci^ Uvhtnrusw* &ë÷ßé» se^ ■vzn ºæëÞâ÷æ ïÜñùí i3&uilis{Jjpti*T xg/01/ ß «rw? E^Jy^. t7nhQiv ^ 'tX*£i* »' ôïéáùôçìé÷íéïôðÜæ uvmezc x§ô™* Aicrmnn $ ÓéêßëéýôûÔ"^"ßïá,>{Ë'^ ô£ t!w Öéëß÷û-ê J &.(Àíüô÷â÷(\\Üá», ï-ç >7çëéßñê{ í>õæáÌ%>á Ößëéíð®'· &çìßñ$'3 ôñ ôéêáßßô)) Tf^»>) n<iAi/ROi,©J ß Èßï÷&ëüò. ÷' c't ffgijifja^ nuiiipcilaiinr' A'As|ei»^>», iyiahin^Xc^M' Atclfotifi vv áõéôòöú,óéí cv ôý urj^viKti ccutx óí^òñììò/,ºß, &îí)êßíá] ô÷òôô öïñßß÷ò 7ðßæâéò , <£ ôâ ëß^ßýñá tfv- vmtuy , >æ Ô i(j£$ij(jt, é@\ ôßá'éôðæ÷^ñá*. Å'âîÊßæéÔ J >&ú Ô$ é&ðºîü÷ù ÷^ý. Ôîâø{ã÷> éßù û^,/ðß^º" aulri jirai;. ô ì ÷é fyeji» Ô cAei^lf»» ö>é<ç $!"í$¢<>%ôß ß'ø©' wjj^i» |. ôï ^-isha-ni 'ß%麻 éçß÷Àß éæ. eiwaynyh" 3 í •Âëáôíò àò ôï ala tq 7nfA7fls* ìéñ(&>. ô j ó÷ßëÜí & ðíîÃ÷ w "×^÷* tjtfv ngi-mfa j» Tg^wwAoMf», ew&fyv j \ðß&à%- ÷ßõë÷. i-fyi-p 3 omrtl i ■ñéëé÷Ýô©-' Ë^'^é/"©· , <G>k*Tf[ip÷ Koijf iiylwg ÷ýéáñæ· i j fttyirtSl·1 aJrzSr ôçîÑ^· ô» fiixJS)' titf ðß÷Àß î x'· ôï" j Ý>Á»ô®- ci^< miyif ÷ y. -rlt/j J mHxyiyltu Ý £ô<&· ôâ ðßìð*1)> ºëÜ/÷æáÌ» «{ tu cwlpif*· |
|||||||
|
deArchitectvra. L é â. ×. 233
vehementiores efficiebant ejus motus. Supra autcm id tignum, quod inibi erar,
arcus agcbanturad tegendum canalem > uti fuftinerent corium crudum, quo ea machina erat involuta. Decoracenib.il putavit fcribendum, quodanimadver- terec eam machinam nullam habere virtutem. De accelfu, qui clJnQd6& Graece dickur, <5cdemarinis machinationibus, quxper navimaditus habere poiiunt, rcriberefetantumpollicitum efie vchementer animadverti, neque rationes ea- rum eum explicuifle. Quaefuntab Diadedemachinisfcripta, quibus fint com- parationibus, expofui. Nunc, quemadmodimiaprxceptoribusaccepi, &utilia niihi videntur, exponam. C á p. XX.
De Tefiudine adcongeflionem fojfarum paranda.
TEftudo, quaead congeftioncm foifarum paratur, eaque etiam acceiTusadi
murum poieft habere, fic erit facienda. Bafis compingatur, qus Gra:ce ßá/Ëæâß dicitur, quadrata habens quoquo verfus latera fingula pedum xxv. & tranfverfaria quatuor. Haecautem contineantur ab alteris duobus craifis. F. S. latis. S.diitentautemtranfverfariainterfecirciterpede &S. fupponanturque in iingulis intervallis eorum arbufcula?, qua: Graece {/\ af**£omfog dicunrur, in quibus verfantur rotarum axes conclufilaminis ferreis. Ea?que arbufcute ita fint tcmperatie, ut habeant cardines & foramina , quo veftes traje&i veriationes ea- rumexpediant, utiante&poft, &addextrumfeufiniftrumlatus, fiveoblique ad angulos opus fuerit, ad id per arbufculas verfati progredipoifint. Collocen- turautem infuper baiim tigna duo, inutramque partem proje&a pedes ienos, quorum circaproje&urasfigantur altera projecladuotigna antefrontes pcdes vij. craflfa & lata, uti in bafi funt fcripta. Infuper hanc compa&ionem erigantui: poftes compa&iles, prster cardines pedum ix. craffitudine quoquoverfus palmi- Gg pedalcs,
ô 3 óêåëþí ôê ·7À¢÷>) ôô¼àÀáßË^ y^iznjtv ôßÉòñãÌýÉ,ýæ'ßæ ^éæêßíë÷ò,ôí ôéáí óæÌáãæâñ÷ßôç 7êáí&. è' j ôôéëßêßúô·®'
eu/ÔÀýí 7ôõî[(^ ú^ßé>ßçñ uyginx.$i[(&> *æä&<§>üìßéò tfexcys \éöñéò &?*}$ ^í÷ëù -æóëËÔ®- ã ðç÷áí , å÷àíôæ,éí «'? 'jiw Woar,- fylQ» Ô Àì-ðí^Áó-ìùí. ç j ß&îñôéé <&ãÞ fi^t ð> àøö* ôçß÷Àò î ã'. »' j í^'çÑÖ e', (s úá/ò ôðíôÀ òí^ùí Tt Üûôí íø^ ëáìæáí&ííúí. ccj j £ôðëïéôôæß ôô£ôáñáéí ðç÷þí yjft â ôðéëáËòíßí ôí ýö®* iffiefT3· Ïìïßùò j ÷* t7ii & ÝëÁôéáí®* Éßõöß vt dieuplQiiX öéãáí ô áõôüí ë^í ßëá,ìæáûßí. i£vpQiii j áàôÜò "ÆøÉáúº; âíñóæçò. Tytj ÷ßëÜíçòô ¢&àí <psp«- ct/s ri \ñã÷óæ¢ b/j ij áÀ/'-nj, ìé÷æâò ôÝ ygj ìåãÜëçò, if ^ ìåñéñé Éë»ì£áËÀß 7v 2^g'pip& & ºæëáô÷ò ðç÷Àæ ë . ô> 'j ì£÷.<&> -ðç÷þí ì. ôí j ûø©- ÷ùæËæ £ &£ºù<ðù<;'$éößúá,$ñ*éò injtpov ôôç^ò éã . é5 ^ áéßùóéùæ áàôçæ *Ñ õø^* ú·&9 ym t7n Çþ styuv 'ßùò ô tvr' cwtvs htjcm , o^wj *{ º^^ïì^1 ß[÷.õêë<&<. å|>Ãñ2'3 í* ìßóçò "£ ¹ãÞò ôÏæ^ßïí <%if$W*
my «5 ì H a£o> iifat 'éßÀ6{ éâé&ðßë&ß , åú( j tLv ng.-m tTrotc-iT. ijivow j oujtyj ôñ %ëùííé ï ¢æ/ïò at dmcwctiwv &wpy$ T^u/j^peiav. i£vpQt£v j j^ rnw-iV/J OftSiUi tt7; ôç/î^éò· ôï j T$v7mvati jaXmIw ì *rluj
wjtVjjrd÷,æ/,þ ëáì£á4>{, Ý r7mtniv tIuj ngfy.tncoUlw ïìïßùò 'ß÷÷óæáé. Tifatn j ßôç £ y^iiTnt^ <nj&tyfu, <&ö*·ôÞ\ç-
oicw ô» c* ôïßò djfyfevois ^tyitofd/lv, xgtfg.iaXTvnt;, vtft 'sAx^tov ovitmav ïìïßùò íæ&íáËæ 't^japa*. eec^ &aft.it ìéñ÷ò
cwnjsfrxz y ccxpx íîï÷ßëßáò 'ßìæá)&^ JVo, Ji' m irz&ajt? viu* ×ôçßß^ââÌ üí cujtvj y.i^icui. y$ \in $ í^ö^Üì^Á^
3 U c* -m avQi^fji Tw/.ini ôß^áóé y.uxLifisi, 'ßíá Üûêßí^ß®^ ý÷áñ÷,í,. ygj 1?™$ éì?éÀ&.{ -dui y,£fcaav. þ ·!, ÷,âËí&ðà
:/Ë.ú...'.Ë..Ëí, _.·_/.?. „"!Ã .;.»__'.' _ ___áé. „ .ë«___»..' . __'_"'("___(,.! _!-._«. '.'...'■__«1 .·.. |
||||||
|
ypcu· ïí ôîß7ðí }ei yivtS^, «ï©«ô껫 c* ifxy hiXUciv, iHt £åááößÌÀ(\>, ij£ ý&Éî Ô êæ%ë÷ïôáéé § cuj-nSas&m-
^fSfiuvt^vSihi\oi^j,d».a& ■nwTaTmfm^j. CiwceundemlocumTumebus Advcrfar.lib. xxm. cap. 51. & adHit: Elcganter fane & luculenter ifta Vitruviusintcrprctatus eft: qua;dam tamen & in cxemplari Gra:- , co & Vitruviodcpravata cuipiam cfle videantur. qua; aliorum conjcitura; & judicio pcrmitcimus , ipfi judi- care non audemus : tantum admonebimus clcgantcr ó÷ßëç ab eo arrcitaria Latine dici, qux tanquam crur» furfum criguntur. A'»Zi'OT-«5i>dui£lionesS:redu£rioncs: %iaicui ratcs : ImSaJfa* afcendentem machinam, (cd & acceiliim: «iTOi^faftigium: ygiUspunct. ftracum : x.^oKx.L· arietariam macliinam : noncnimeft lisafientiendum , quimachinaroentumputant cx ariete& trabe : dicitur enimut UuMiai: Ivimsv, id cft, alcllum.iuculam. Iam quiab co Cctras Chalccdoniusvocacur.abilloauftoreGrxcoGeras Carthagincniis appcllatur. Non eft autcra dubium, quinin Vitruvio Polyidusfcribidcbcat, non Polydus. De Arictc vidc Lipiium Poliorccticonlib. 111. Dialog. 1. "j Dc his Vide Lcxicon de verborum VitfuviaBorumiigniiicationcin vocc Arbufculx. Cai.xx. |
||||||
|
234 Ì. VlTRUVII POLLIONIS
pedales, intervallahabentesintcrfefefquipedis. ¸÷ concludantur fupernein-
tercardiaatis trabibus. Supra trabes collocentur capreoli [£] cardinibus alius in aliiim conclufi, in altitudine excitati pedes ix. Supra capreolos colloceturqua- dratum tignumi quo capreoli conjungantur. Ipfi ainem laterariis circa fixis contineantur, teganturque tabulis maxime palmeis. ii non, cx cstera [c] mate- ria, quae maxime habcre poteft virtutem , prater pinura aut alnum. Hsc enitn funt fragilia, & faciliter recipiunt ignem. Circum tabulata collocentur crates ex tenuibus virgis creberrime tcxtis, maximeque recentibus, percrudis coriis du- plicibus confutis,far£tis alga.aitt paleis in aceto maceratis: cirea tegatuir machina tota, Ita ab his rejicientur plagae baliftarum, & impetus incendiorum. C Á p. XXI.
De aliis Tefl'Hdinibm. . ,
ES ô autem & aliudgenus teftudinis, quodreliqua omnia habet, quemadmo-
dumquae fupra fcriptafunt, prster capreolos: fcd habet circa pluteum& pinnascxtabulis, & iuperne fubgrundas proclinatas, fupraque tabulis & coriis firmiter fixis continentur. Infuper vero argilla cum capillo lubada, ad eam craf- fitudinem inducatur, ut ignis omninonon poffiteimachinsnocere. Poflunt autem, fi opus fuerit, eae machins ex ofto rotis efle, fi ad loci naturam ita opus fuerit temperare. Quas autem [V] teftudines ad fodiendum comparantur, [Ý] o^f^Grxcedicuntur. Cstera omnia habent, utifupra fcripturaeft. Frontes auteni earumfiunt, quemadmodum anguli tngonorum, ut amuro tela, cum in eas mittantur, non planis frontibus excipiant plagas, fed ab lateribus labentes, fi- ne periculoque fodientes, qui intus func tueantur. Non mihi etiam videtur efle alienum de teftudine, quam tc1 Agetor Byzantius fecit, quibus rationibus fit fafta,
|
||||||
|
Ý] Philander. Cardincs hoc loco intelliguntur extrems caprcolorum partcs , qua: in cavum induntur, quo-
niodo cardinatura tignumdicitur capiceproximo. Idemin poilibus, trabibus, tranlverfariis , fcapis, para- ftatis incclligendum. Ipfum autem cavumnoftrimateriariimortefiam, cardinem vero tenonemdicunt. c] Idcm. Proraifcue utitur Vitruyius hac diftione in prinu & quinta flexione pro ligno, ut lib. 11, cap. 9.
«J Philander. Suffofiun turres, aut mccniaurbis, (Czfaragerecuniculosdicit, noltri minas) utebanturtc-
ftudinefroutc triquetra,ut mifla tcla , dum in angulo confiftcrc non poflunc, per latera laberentur, & rcji- cerentur. In ea machina erant comparati ad fodiendum homines , unde nomca Sf»/©- accepit. nam fylese fodio fignificat. b] Vide Lexicon. Claud. Salmafius in Solin. pag. 113. Owou| proprie Grxcis dicitur inftrumcntum foflorium
& acutum quo terra eruitur, & lapidcs fodiuntur. Oppopa o"f!;| exponitur in Gloflis, cujus Vppupa; ufus in lapicidinis apud Plautum. Hcfychius 'ifvyt exponit ëáâ|»7éï> ó÷ßí©' >À ó÷áöß÷ «'i®°,!nftrumentum fcili- cec ferreum acutum, quo lapides primo rudimento punguntur , priufquam poliantur. Subulas quoque La- tini appcllarunt. Vnde fubuliiimpolitiUpidesapud auftores de limicibus. Nam fubulis fignati & compuncti adhuc funt impoliti. Auftor inccrtus: terminm fi fnferius politnt fuerit & inferhu fniulis impolitui, mo- numentalit eSi. c\ Athena?us iic : T?5 j xzm ÉÛãçôíñ©' & Âíæáíºß÷ ß&ñçì3ìçò ^iXmi/ßæ?ßíß^) Þ õ* ì^'/.®- !ú\%á&% ôðé$íìâ'
*ô#Ê¢ô<&' j x-tt. ÔÇ J ï÷ßëú), ôê \ðé ^ 't%xg/x ðçãíõâ^éá d(. trtu/Tijl^) ßçáöí cm â' ñ÷åë&Ãí óæùçìâñáí, -ð ìí¢®* aifvma ipjj». Ti j» vty©* av-nSv t-l( ôðß÷Àò ë s-', 7» 3 ðÜ÷©* 7nS%jt â'. ïíìæ÷¢ïí^) j '.tj) ôéÜ÷®^ ygj ■33Ë«ô®'
é&À úôðæ^âééí^) W cujmt ßôç·çëéá êàêëù ßÁëô©·'tftitg.7áéëï»ßá; «º', 7Ð?,÷(&· J ã', im J Ôßôðòíëßûß ■m^wij
ovfx.u?rj ôü é;ø(^ ßîáßñßßßðéò mi%l<; «· í$ åô' cwtuv hntai e/u.7n^yyvj ¸ë&ãé¢ , «ò ßê/ 7iziazij uj ^óõöá^ ô óõ\Õ·í WTUv rniyviwj. j^ Wavj w° Tfkdjyoq êåê-ëßìøç. y^ Xoht^v 19 7mv 'tp-y^v tnanoiiTcti, <c ùáôßáæå7) ßæé$ý$'Åë*é<»:ý< Ttys WnttQ1 ^æëáéíáéò. t%i 'j Ý [&i(nw siylvj Ýôç ô åôôßöëßÌ uva7iwJoiJupu/j, ¼ôéùò V âÝëïòôßóæá º·&\áàôôßæ &'4· É Ö'.] <9ú jo ï7ôßóæý 7^ KQ/toiiitYi^ à÷ßëí àèï óíìæßæëíéâ^Ë âñèßßß ovpiQu ô5 %ëùÀÕ/ò, 'tpgvfe ôú éêúê(^-' ë' 7ôç÷£ßí, ô÷> àé 'ôåê÷®* áàôéýí -ðçãñáËïí, 7ô JV ôæÊÜô<&' ô£^ôßæßëÌ?ßß×4ïß>. Éö&ñÌ^æß^) àß izr' cajTuv <7£t*xk(pA'Kw, $. facrzv A?ho , %1$> > W'1' ëý>í 2^û,7ç\Ã죣. qgy £ééÜ f*>iQ>v TtsTt 'Ææ&ß÷.æöá.ë÷ y$ $ 2^&.ðç[ì&Éß&' ðçãíõ*^ îíëïí ïî$éåí, é£ ßø' iiytjipts p>tfM X îíë÷ $ mcyerl<&j >î ø ó÷ßëö ßì-SxXkcv^) ßéßáêïé Àß^ñþ/â/ßá , ßî Ë TO ºßôÁ÷ i|i'pwj 7« Üíß-Ëß^. ô ÷&ì- Å ôç « ■nS
|
||||||
|
DE ARCUITICTYKA L É â. X. 2^5
ftcta, exponere. Fuerat enimejus bafislongitudo pedum lx. latitudo ÷íé11.
Arre&aria, quxfupra conipaftionem cranrquatuor collocata, ex binis tignis fuerantcompa£ta,inaltitudinibusfingulorum,pedum xxxvi. craifitudine pal- niipedali, latitudine fefquipedali. Bafis ejus habuerat rotas o&o, qnibusageba- tur. Fueratautem earumaltitudo pcdum vi.S.:-· craffitudopedumtrium,ita fabricatx triplicimatcria, altcrnisfe contraiubfcudibus intcrfe coagmcntatx, latniriiiq; ferreis ld] cx frigidodudisalligatac. Haeinarbufculis, fivehamaxopo- dcs dicantur, habuerant vcrfationes. Ita fupra tranflxorum planitiem, quae iupra bafimfuerat, poftescrant ere&i pcdum ÷íé 11:—■ latitudinis. —-S: craiTitudinis F.Z. diftantes inter ie é S:-· fupra eos trabes circumclufe contiriebant totam compadionem. \':· latcepedem é;- craifie S:-. fupra eara capreoli extolleban- tur altitudine pedum ÷ 11. Supra capreolos tignum collocatura conjungebatca- nrcolorum compa&iones. Itemfixa habuerant lateraria in tranfverfo, quibuS infupercontabulatiocircundatacontegebatinfcriora. Habueratautemmediam contabularionemfupratrabeculas, ubifcorpiones & catapultas collocabantur. Erigebantur & arrcftaria duo compa&a pedum xxxv. :'·': craflltudineiefquipc- dali.'-':latitndincpedum é i.cohjunctacapitibustranfverlariocardinatotigno,& alteiO medianointerduosfcaposcardinato, &larninisfcrreisreligato: quoin- iiiper collocata crat alterriis materies intcr fcapos & irranfverfarium traje&a, chc- loniis&anconibus firmiterinclufa. Ineamateria fuemntextorno fa&i axiculi duo, equibusfunesalligati, retinebancarietem. Supracaputeorum, quicon- tinebantarietem, collocatumeratpluteum, [e] turriculaefimilkudineornatum, uti fine pcric ulo duo militcs tuto ftantes profpicere poflent, & renunciare, quas res advcrfarii conarentur. Ariesautem ejus habuerat longitudinempedum cvi -,·; laticudineinimopalmipedali;-:,:. craflfitudinepcdali \\\ contraftuma capitein. latitudinepes é \.\[- craflkudine S-· Is autem arieshabuerat dcferro duro [/] roftrum, ita uti naves longa; folent habere: & ex ipfo roftro laminae fcrrex qua- , Gg 2 tuor j s' ðôéëÌæÆýßÀ, ðò ax-pov j tnt/Jvzrj cujTts *n ì 7ia^ Trvchdiov, rt 3 tdA&t©^ T&rmiXe4<nci*oy. \%( j öñö ctfojpvv
ejugtuv \ìæïëù <&æ$ìí1÷.{, ôô- j óàì&ïùëù%é/, Gazr'áõôß/ ºëé÷ßò'£ôÂÀ9Ì÷£ß cnetipdj, <&&oyXo>ptipuf tu ÷&ý, ü, Éôç ôçß^/? é. ÕôôôæÜííí^)^ ü'ë®-· ï ÷ò/ïò áôÁïßò ßêßù&ý÷ßíëáéò r&tal, ߧ 2^$ëáìæá,íö Ç$ fiiQ»v e# tqauv .S/glAo^- •rov áëõ(ð(\ ôðé÷íáËåÌ. è' j Ëóã<95, 0 cv f&ttru r jcg/.ui/ \÷ùí å7Ð ôðÁëÌ^Êæ 7çíºå, ëáì^ýí^ôÀëéßìÂí cm tu xq^u, Âíîï-^Ttei ^ ÷í÷ëá), ïôáíåëß÷èãé âíñóæçò ~ú^ã÷Àæ. Tcc j â'ôðëß* é ú&íð%é*âßÀÁc*ôïíéó÷ßýíô àú÷ ^ê&éïÌ÷ééò , í^ anftvlg, ô xg/»i, '(÷É &ß "^gffif Ü÷ßç(\ cAg^eis ■nlfcf.is&cus ôðôíëéÃ/âì÷ß. y^ T&SsSvpam^) aj «ëJo<J5 nmfji tt ìç 'æâ^æ- rltf^) 3 !7ðæÜ0(>$ß raw/Jt^ ßöÕß×ù^é'éçéò ôã ia&trlpc(x $ xg/.v· K£tj ß» ôáíôç( yi'i^j oie ôââãéìÂâßáí Ë'÷ßíâ» ■ðéô&éÃâ/éïí, 'tw &s ïôéáò ôðéëÌöÏËÏß, /ai&s ôç ñ«Ë'»ò uvu?iuv{v ºðé ôß ôà÷,®^ Ë' á/Éôß. {| uyiltfx fttpê; « êò/Ëß ?7*1 ßÀôÜô^ò, Çñðçò la^^taSiinit. Êéíçá^ò Ë ô» 'ßññí ë&ìæ&í{ ß|' tiw «'{ 7x1' ú/÷&&&ééé, «J
riul «5 7ê ôïÁ«^<Ì> Ý ôÀù avavdjQn, imj/T&u imyoOQiv. KaJaipH fotm >æ^ì>é>{3'% ðí÷Àß í$º&·, Ý «5 ôá ·áë&- ñ÷ ·Æ$&óíñ4 ßôç ôðé^ò 'iShfcriHgrfo. Ϻá÷,ßæß^) ß}iS3tf arfy&y î, 'ß÷,×óá 7» óíìíáí â÷,ò©* m.Xtuilg,ÀßÉ(^.êé^ëéá. CitatSc Turnebus hunclocum Adverf.lib. xxni.cap.33. &addit: Hicnos quoquetantumadmonebi- nius, cgregic vertifle Vitruvium c%it&t<" bafin, fed & compaftioncm , & tranftrorum planiticm: & áì- öË&÷î ha-y.AiiS% xt7nQt -^í^ã,ëË-çßæ, alternis inter fe fubfcudibus coagmcntari, & laminis a frigido duflis alligari: Ü/^îßôçß¼ß, arbufculas: Éôðßíëé÷ trabcs: wfxvzrfef capreolos: JegjewM plutcum, quod folcn: & Latini etiam.loriculam ad vcrbum appellare. ¼ At!iena:us: ëÀ7Ð<ç øí^îçëÜ-ðéò. Vitruvius, laminis ftrreis ex ftigido duBis: id eft, qua: c ferro nonante
ignitodufla; funt ut tcnaciores ciTcnt & duriores. Plutarcli.in Bruto: úß(Ã<æ$ôê-^í^æßëá^/,¾îéöàí, m^ripw <m öýç»! Ý i é&ëáéöí 'ß÷ß iots ëü/i -ç ^©^.Tribus cnim modis ferrum ducitur & cuditurjprimo candens,uc vulgo fit a fabris noftrisfcrrariis : fecundo itidcm /gnicutn. fed cui fubinde inter mallcandum frigida aiper- gitur : tertio plane frigidum & ilne ulla aqua; afperfione, uti fit ab armorum, pratertim thoracum & gaka- runi fabris. Nam licec ferrum crcbra cxtinftionc in aqua durius evadat, fit tamcn magis fragilc j illud vcro quod tcnio modo duftumelt, & durum & tenaxcvadit. Ï Lcgc, thoracula; j namin GrxcocRfy&.y.ior. Etfcnfus hocpoftulat.
/] Pliilandcr. Roftra navibus addidic Pifeus auftorc Plinio lib.v1r.cap.5tf. Eaadpingunturprorxfcrrca
aut cx a:re. Virgilius Aeneid. x. Majficui drata princeps fecat squora tigri.
Etpoft: —— Ef campos falis tre fecabant.
Vnde roilrata; navcs, qua: Gtzch^×÷ßìîïëç dicuntur s roftra cnim navium^«Axw'ì&ºñ, & ø&ëáaomi- nantur. Cujufmodiintellcxit Horatius cum ad Maicenatcra fcribens dixit trabem Cypriam. Nam Ta- niafiim
|
||||
|
236 Ì. Vitruvii Pollionis .
tuorcireiter pediim xv. fixs fuerantin matcria. Á capitc autem adimam calcem
tigni, contcnti fuerunt funcs quatuor , craffitudine digicorum ock>, ita religati, qucmadmodumnavis malusapuppi adproram contineturi eique fuiicsprjecin- ftoriis traniverfis crantrcligati, habcntes inter fe £g] palaiipedalia fpatia. Ip- j fuper coviis crudis totus arics erat involutus. Ex quibus autera funibus pende- banteommcapita, fuerant ex ferro faftie quadruplices catenee, &ipfxcoriis crudisentntinvolutcc. Itemhabueratproje&uraejus cxtabulis arcam, compa- dam & cpnfixam rudentibus majoribus extentis, per quamm afperitatcs non la- bentibus pedibusfacilitcrad murum perveniebatur. Atq; eamachinafexmodis movebatur, progreffu, itemlateredextra acfiniftra; poLixftionenonminusin altitudinem cxtollebatur, & in imum indinatione demittebatur. Erigebatur au- temmachinain altitudincmaddisjicicndum mummcirciterpedesc. Itemala· tcre dextra ac finiilra procurcendo, perftringebat non minus pedcS c. Guberna- banteamhomincscjhabentem [h~] pondustalentumquatuormillium, quodfit I cccclxxx. pondo. I C á r. ××Ð. - É
TOtius operis peroratto.
DE fcorpiombus & catapultis & baliftis, etiamque teftudinibus &"tumbus, I
quxmaximemihividebantuiridonca, & aquibuseflentinvenra, &quem- I admodum fieri dcberent, explicui. Scalarura autem & carchefiorum, &eoruni I quorum rationes funt imbecilliores, non nccefle habui fcribere . Haec etiani I militcs perfe folent faceire , neque ea ipfa omnibus locis , neque eiidem ra- I tionibus poffiuit utilia efle , quod differentcs funt munitioncs munitionibus, na- tionumque fortitudines. Namque alia ratione adaudaces & temerarios, aliaad diligcntes, alitciradtimidiosmachinationesdcbentcomparari. Itaque hispn- fcriptionibus fi quis attendere volucrit ex varietatc eorum cligcndo, & in unara comparationcm conferendo, non indigcbit auxiliis, fcd quafcunque res, autra- tionibus.aut locis, fi opus fuerit, fine dubitatione poterit explicare.De repugna· toriis vero non eft fcriptis explicandum:nonenimadnoftra hoftes comparant rcs oppugnatorias.fed machinationes eoramextemporefokmconfiliorumce- kritate iine machinis fiepiiisevettuntur. Quodetiam Rhodienfibus memora- tur uili venifle. Diognecus enimfacrat Rhodius Architeftus, & ei de publico quotannis certa merces pro artc tribuebatur ad honorera. Eo tempore quidatn Ai-chite&us ab Arado, nomine Callias, Rhodum cum venifiet, acroafimfccit, cxcmpluraque protulit muri, & fupra id machinam in carchefio vcrfatili con- ftituit.
inafum ( ka enim fcribendum ex Stcphano) Cypri oppidum seris habuifle metalla fcripcis Strnbo tradiJi'·
lib. xiy. C. Balbus in Argonaiiticis rolira uti inmarmoribus nunc fcalptainveniuntur, cxpreffit his vcrfais: ——■ Volat immijfis cava pinus haberiu,
Inpditque folum, & jpiimai vorat nre tridents. g] Idem. Palmipedaliadixit pro qutnquepalmorum , a palmopcde, quoutitur Iib. v. cap. 6. Vndepaln*·
. pedalis uwlleolus Columella: lib. m. cap. 19. Inclivoiis, ait, ubi terra decurric , poteft palmipedalis dc-
poni. Varro-lib.de re ruftica 11. cap. 4. Limenioferius alrumpalmipedale , ne porciex hara, cummatcr
prodit, tranlilire poflnit.
h] Idcm. tn aliquibus codicibus antc pondo, addittir millia ; fed in mclioribiis , notis illis fupcrpofita cft tan-
. tummodo linea. £a enitii folebanc antiqui millenarium numerura fignificare, id e(l, ad earum noMruni.
quibusfuperimponcbatur , fignificationem millia adderc. Reperiuntur & ha; pro mille in marmonbus»
manufcriptis codicibusnota.·, ci3,cl3, Ë·ï3,ïï,& C|0 . Quodautcm adtalentum 3t:inet,fcienduffl
Romanos id non habuifle, fcd quoticfcunque apud Latinum autorcm rcperitur , fadtum cfl"e, quod difli"-
nem fcriptoris, qtiem imitantur, rctinuerint. Apud Graccos mnkiplici ruiiredifFcrentiaaniniadvcrto: pr~
vum, quod minas pcndeb.it (exaginta : magnum, quodoftoginta, id cft. librasR.omanas oftogintatres, »
uncias quatiior: maxiinuai Suidas & Hcfycliius apud quofdam fuiifc ccntum & viginci quinquc librarii™
trjJu^1·
|
||||
|
de Architectvra Lib. X. 237
ftituit, qna [ë] Hclcpolim admoeniaacccdentcmcorripuit, &tranftulitintra
niurum. Hoc.cxcmplacRhodiicumvidiflent, admirati adernerunt Diogneto qiiod fuerat ci quotannis conftitutum, & eum honorcm ad Calliam tranftule- runt. Interea rex Demetrms, qui propter animi pcrtinaciam [b~] Poliorcetes cftappcllatus.contra Rhodum bcllum comparando. Epimachum Athenienfcm nobilem Architeftum fecum adduxit; Is autem comparavit Hclepolim fumpti- busimmanibus, induftria laborcque fummo. [c] cujus altitudo fucratpedum cxxvJ lacitudo pcdum lx. Ita eam[<afj ciliciis & coriis crudis confirmavit, ut noiTetpati plagam lapidis baliftairamiifi pondo ccclx. Ipfa autem machina fuerat millia pondo ccclx. Cum autem Callias rogarctur a Rhodiis, ut coritra cam Hejepolimmachinampararet, &iLlam(utipollicitus crat) transferretintra niurutn, negavit poflc. Non enim omnia eifdem rationibus agi poiTunt: fed funt aliqua quae cxcmplaribus non magnis fimilitef magna fafta habent effeftus: alia autem exemplaria non poffunt habere, fcd pcr fe conftituuntur. Nonnulla vero funt, qua; in exemplaribus vidcntur verifimilia, cura autem crefccre coepe- runt,dilabuntur, ntetiampofllimus hinc aniraum adveitere. Terebraturfora- men femidigitale, digitalc, fefquidigitale: fi cadem rationevolucrimus palmare facere, nonhabetexplicationemjfemipedaleautem, [e] majufve, ne cogitan- dum quidem videtur omnino. Sic item qucmadmodum in nonnullis parvis ex- cmplaribus factum apparct, in non valde magnis fieri poiTe videtur, non tamen codem modo in majoiibus id confequi poteft. Hsc cum animadvertiflent Rho- diieademratione dccepti, qui injuriam cum contumdia Diogncto feceranr, pofteaquam viderunt hoftem pertinaciter infeftum, & machinationem adca- piendam urbcm comparatam, periculum fervitutis metucntes , & nil riifi civita- tisvailitatemexpectandam,piOcubuerunt,Diognetumrogantes,utauxiliarctut: Gg 3 patrix.
tradunt. Vitruviuscentum & vigintt, &, fiin aliquibus codicibus quadringenta nonagintamillia pondo
refte kgitur, centum vigintipondo & femiflls ftatuit. Dicitur autem ^aro j? 7áë«*úß» , iive ixXcttldlu, id cft, pondero, appendo. IN TOTIUS OPERIS Ñ EROR ATIONEM.
Tematio erat potiiu rerftculo afinequhito, ibi, Quas potui: fedtnaluimus Lefton tn-
dulgentes receptam VitruviifeBionem retineri->.
a] Philandcr. Helepolis machina eft.ab evertendis urbibus difta ; 'ßëù cnim cverto fignificat. intcr ëé^äßë»?
a Diodoro Siculo lib. xx. rcccnfctiir. jEdifkatur autem, uc ttadit Ammianus lib.xxm. hoc modo. Teftudo compaginatur immanis, axibus roborata, longiffimis ferreifque clavis aptati, & contegitur coriis bubulis: virgarumque recenti tcxtura atque lirao afperguntur cjus fuprcma,uc flammeos detraitet & miffi- Ies cafus. Confcruntur autemejus frontahbus trifulca: cufpidcs praracutx, ponderibus fcrrcis gravcs , qua- lia nobis piftorcsoftcnduntfulmina, velfiftores, ut quicquid pctierit aculcisexcrtis , abrumpat. Hanc ita validam molem rotis & funibus regens numerofus intrinfecus milcs languidiori raurorum parti viribus admovct conckis, & niii defuper propugnantium valuerint vires , coilifls parietibus aditus patcfacic ingentes. f] ldem. Vrbium expugnator Grxcc ôð>ëéï(ê»é·ðéò dicitur, a otAi;, urbs, & ¸'î÷©··, id eft, clauftrum. Quo £0-
gnomento eft appcllatus Demetrius Antigoni Regis filius, ut fcribunt Plurarchus in cjus yita, & Ammianus lib.xxiii.Rifcns.puto^apudRaphaelemVolaterranuminPhilologialcgeris.PoliorcetcnmacIiinam eflc, ex Vitruvio. Nequetamcn ignoro ica appellari i Plutarchoibidem, quam Vitruvius helcpolim vocct. c] Idera. Hanc helepolimfcnbit in vica Dcmetrii Plutarchus fuiflc paribus latcribus quadratam, gradatim
advcrticcm contraftam. Ejusaltitudincmfuifle cubitorum ixvi. latitudinem xLvnii Diodorus autctn Siculusbibliothccffilibroviccfimo (quolibro nondum , quodfciam, in lucem cdito ufi fumus cx biblio- thcca Vaticana) altitudincmait cubitorum xc , latitudincra xLV.univcrfam fuifle tabulatorum novem fubrotatam. ·,·.·'.: d] Idem. Praceraliosfcribit Servius Georg. 111. ciliciis tcgi tabulataturrium , ncjaflis facibusignis poffit
adha:rcrc. Et Afconius Pcdianuslib.m. inaftiones Ciccronis in Vetrcmtradit, ciliciacflctextadc pilis.in caftrorum ufum atquc nautarum. Di&a eflc a Cilicibus populis, apud quos primum confefta fint, audlor cft Varrolib. u. de re rurtica. ' «3 tacro, Decft ncccflariavocula, ve, ut fcribatur ad huncmodum, majufve nc cogitandumquidcni,aut
mutatiinterpunftiooe, fcmipcdali autem raajus, &c^ Hajc ilie : Prior autem correftio naagis vcrifimilis milii vidctur. f] Idem.
|
||||
|
233 Ì. Vl TRUVII foLUONIS
patrix. Is prhr.o negavit fc fafturum : fed pofteaquam ingenua: virgines & ephe-
bi crm iaccrdotibus veneruat ad deprecandum, tunc cft pollicitus, his lcgibus utiii caro machinam ccpjflct,iba eflet. Hisita conftitutis, qua machina aeceflura erac ca regione [/"] murum pertudit, & juffitomnes publice & privatim, quod quifque habuiflct aqua:, itercoris, luti, per cam fcneflram per canales cffundere antemmum. Cumibimagnavisaquae, luti, ftcrcoris, noftcprofufafuiiTct, po- ilerodic Helcpolisaccedcns antcquam appropinqnarct admurum, inhumida voragine afta confedit, nec progrcdi, nec rcgredi potlca potuit. Itaque Deme- trius cumvidiflet fapientia Diogneti fe deceptum efle, cum claflc fua difccifit. Tunc Rhodii Diogneti folcrtia liberati bello, publice gratias egerunt, honori- bufque omnibus eum & ornamentis cxornaverunt: Diognctus autcm cam Helepolim reduxit in urbem, & in publico collocavit, & infcripfit, Diognetus e manubiis id populo dcdit nmnus. Ita in repugnatoriis rcbus, non tantum ma- chinas, fcd etiam maxime confilia funt comparanda. Non minus Chio, cum fu- pra naves [g] fambucarum machinas hoftes comparaviflent, noftu Chii tcrram, arcnam,lapidesprojecerunt in marcante murum. Itailli poftero die cum acce- \ dere voluificnt, naves fupra aggerationem , qus fucrat fub aqua, ffderunt, ncc admurum accedere, necretrorfus ferecipcrcpotuerunt: fedibi [_h] malleolis confixa: incendio funt conflagrarse. Apollonia quoqnc cum circumfidcretur, & jpecushoftesfodiendoeogitarentfineiuipicioneintra moeniapenetrarc. Idau- | tcm cum a fpcculatoribus cfiet Apolloniatibusrenunciatum, peiturbati nuncio proprcrtimorem, confiliisindigcntes, animisdefkiebant, quodnequetcmpus, nequecertumlocumfcirepoterant, quo emcrfum fa&uri fuifient hoftes. Tum vero Trypho Alexandrinus, qui ibi fucrat Architeftus, intra murum plures ipe- cus dcfignavit, & fodicndo tcrram progrcdiebatui' extra murum, dnntaxat citra fagittas emiifionem. &in omnibus vafaxnea fufpendit. Ex his inuna foifiira, qux contra hoftium ipecus fuerat, vafa pendentia ad plagas ferramentornm fo- narc cceperunt. Ita ex eo intelleftum eft, qua regione adveriarii fpccus agcntes intra pcnctrare cogitabant. Sic limitatiohe cognita , remperavit ahena aqua; fcrvci)tis,&picis, defupemccoiitracapitahoftium,&ftercons humahi & arcnx codtae cadentis: deinno&upettudit crebraforamina, & perearcpenteperfun- dendo,quiin eooperefuerunthoftes, omnesnecavit. Itcin Maifilia cumoppu- gnaremr, &numcro fupra xxx. fpccus tum agerent, Maffilitani fufpicati, totam qux fuerat antc murum foflam alttore.foflura deprefleruntj ita fpccus omnes exi- tusinfoflam habuerunt: quibusautemlocisfofla nonpotuerat ficri intra mu- rum, barathrum longitudine & amplitudine, utipifcinam, feccrunt, contra eum locurp, qua fpccus agcbantur, camqne e puteis & e portu implevcrunt. Iraque cum
/] Idem. Alitcr narraturi Flavio Vegetio Renato. Cum (inquit) Rbodiorum civitas oppugnarctur ab lio-
ftibus, & turris ambulatoria fupcr murorum akitudinem ac turrium omnium pararetur, mechanici ingcnio inventum eft tale remrdiiim. Pernoftcm fubfundamcnto rauri cuniculumfodit, &i!lum, ad quem die poftero turris fiierat promovenda, nuilo lioftium fentiente, cgefta terra cavavit intrinfecus; &curarotis fuis molcs fuiflccimpulfa, atque ad locum, quifubtus cavatus fucrat, ven/ffet, tanto pondcre folo ccdcntc fubfedit, ut nec jungi muris,aut movcriukerius potucrit. ItaciWtaslibcrataeft, dcrcliftaque machina. g\ Idem. Sambucam machinam cfle, qua urbes cxpugocntur , quod, ut in organo iambuca chorda;, ilc ßá
machina intenduntur funes, audtor cft Scxtus Pompcjus Feftus. Meminerunt Plutarchus in Marccllo, Vc- gerius libri quarci cap. ij. &apud Athenxum Dipnofophifton xiv. Pro muficoinilrumcnto Euphorion, pro machinavcroBiton, Andrcas Panorraitanus, Polybiuslib.viu. & Mofchus j quiaic Hcradidem Ta- rentinum invenifTe. Éô\ Idem. Malleoli, ut fcribic Nonius Marcellus, funt manipulifpartci picc contefti, qui inccnfi aut in mu-
ros, aut in teftudines jaciuntur. Ammianus autem Iib. xxm. tradic liac fpccie figurari; Sacritta cft cannei interfpiculum&arundincm, raukifido ferro coagmentata, quain muliebris coli formam, quo ncnturlin- tcaftamina, concavatur vcntcrfubtilitcr, & plurifariampatcns, atqueinalvcoipfo ignctn cum aliquofuf- cipitalimcnto; & iiemifia lentius arcu mvalido (i£lu cnim rapidiore cxtinguitur) hsferit uiquaro tenaci- ter, crematqua;queconfpeifa , acriorexcitat xttus inccudiormu, ncc rcmcdio ullo , quam fupcrjeilo pul- vcre confopitur. Fi: & mentioapud Vegetiura iib. iv. cap. i8. |
|||||
|
■■*■
|
|||||
|
de Architectvra Lib. X. 239
cum fpecus eflet repente naribus apertis, vehemens aqux vis immiifafupplanta-
vit ful&uras, quique intra fuerunc, &abaqua? mulritudine, &ab ruinafpecus omnes funt opprefli. Etiara cum agger ad murum contra eos compararetur, & arboribus excifis, eoque collocatis, locus openbus exaggeraretur, baliftis veftcs ferrcos candentes inid mittendo, totam munitioncoj coegerunt conflagrare. Teftudo autem arietaria cum ad murum pulfandura acceflk, demiferunt la- queum,& eo ariete eonftri£to,per tympanum ergata circumagentes,fufpenfo ca- pire ejus.non funtpafli tangi murum.Deniqjtotam machinam candentibus mal- leolis & baliftarum plagis difllpavernnt.' Ita hx vi&oria civitates, non raachinis, fed contramachinarum rationem, Archicedorum folertia, funtliberata:. Quas potui de machinis expcdke rationes pacis bellique temporibus, & utiliffunas putavi,inhocvolumineperfcci. Inprioribusveronovem.defingulisgeneribus & partibus comparavi, ut totum corpus omnia Archkeflturx mcmbra in deccm volurainibus haberetexplicata. Haitenus his noftris seftivis lucubrationibus lucemadfcrre tencbricofo auftori ftuduimus. Si ad catcros
hincaliquaperveniat milicas, non nos impenfx opera:, collocatarumquc liorarum pocnitcbit. Muka qui- dem condlio pritermifimus, non tara ignoraca nobis, quam contcmpta, aut dilata. Neque cnim lioc tempore fententia fuit omnia perfequi, fcd ia aliud, quo liberiore otio perfrucmur, rejccimus. Quin & de/peratis non putavi adhibcndam mcdicinam . Alioquin ( quod •Caflercllam , anima: diniidium mea:, diccre memioi ) ncmo reprelicnfus, qui e fegete ad ipicilegium reliquit ftipulam. Etutinmagna fylya boni vcnatoris c£l in- daf antcr fcras (ut inqirit Columella) quam plurimas capcre , ncc cuiquam culpz fu/t, non omnes cepifle , i« nobis fitis abundeque cft tam opcrofi muneris , quod prirni fufccpimus, magnani partem tradidifle. ìéáò yi i&uit y/oo; ì0·-)$» a't Euripides in Heradidis. Adeoque non reformidamus argui, ut nobis rem gratiffimara lefiuri noftra (fi quis tamen leget) fiotfaituri, ii qua: minusaccurateinterprctatareprehendcrint, vdnonio- venta monftraverint. Nos, qua: potuimus, pro tcmpore , prsftitimus, ac tam mulca caftigavimus , ut fi quis tantundern feccri:, paiica adraodum dcfutura videantur, quo minus in fuum nitorem reftituatur hic auftor. Aliifortaflea nobis excitatiin idincumbent ,& nafti, quamnos, exemplaria caftigatiora, (nimirumqua: vi- dimus, omnia pcrvcrfionibus & crroribus ad unum fcatent, & quibus malis carere, quam legendo malc collo- care bonas horas) maculas dcteigcnt, qiiod fint vitia, qua auxilio vctcrum librorumtuto corrigi poifint : aut majorc ingenio praditi, ejus beneficio, quod legendum fuit, reponent. Hoc camcn teftatum volumus, laborcs hos noftros majores fuifle, quam vifum iri fperemus. ll&cPhiUnderRoma primumcommentabar 111 Calend. Auguii. m. d. xli, fuadenteim·
fclletitcqiie,&adjuvanteMecenatetneo Georgio Card.Armagnacio>
Regio tum ad Paulum tertium Vont. Max. Lcgato.
|
||||||
|
¸ É Í É S.
|
||||||
|
Eri-
|
||||||
|
Å Ñ É Ô Ï Ì Å
ln omnes
GEORGII Á G R É C Ï L Ì
DE MENSVRIS ET PONDERIBVS
L É Â R Ï S, Ñ £ Å
GUILIELMVM PJHILANDRVM Castuionivm. |
||||||||||||||||||||
|
Philandro F. dvlciss. S.
1 Dtmui in gratiam tttam , mi Philander, hac etiam potijfimum die, k ^AgricoL· de menfuru & ponderibw libros tabultts noitras , atque aia '· efitomen, utaliquando eoveluti teHimoniotu videai, &· fimulintellig^ qu<t mea fuerit erga te voluntas: exemploque nofiro & Utteras bonas, liberaliumque artiumfiudia colas, & fludiofos viros, cum tui tibi nominis vemti inmentem.,benevolentiaprofeqtiarL·, Vtve, &valL*>. Ruthenis, idibm Martiis, ^sirmo k Christo nnto ojo. 9. u. |
||||||||||||||||||||
|
Mole, vafculi fcilicct capacitate: eflque liquidoni
& aridomni. |
||||||||||||||||||||
|
Quantkatis menfura tribus difteren
|
||||||||||||||||||||
|
.0,:
|
■avitatc, poftderibus fcilicet: cftque & liquido-
rum, &aridoium. |
|||||||||||||||||||
|
tiis expenditur. "S
|
||||||||||||||||||||
|
^lntcrvallo.
|
||||||||||||||||||||
|
r Romanorum.
Menfura, five vafcula dicas, quibusS)Attica:, five Medica:. liquida aridave metimur, funt -^Georgica?. f-Periicse.
/)Veterinariorum. <N/£gyptia?.
C-Externie: quse funt^Syria% //Hebraica;.
r Romanoium. í Arabica:. Pondera quibus liquidasrcs aridafveS) Attica.
expendimus, funt < Medica. # f^Egyptia.
//Vcterinariorum. \ Syriani unum.
i-Externa: qua: funt } Hebraica. ^Arabica. Mcnfurae quibus intervalla metimur,> „ txcx' _
funt . % Romanjc. CPerfica;.
CExterna;: qux funt\ /Egyptia una.
^Hebraica:. Liquidorum menfura Romanorum.
Culcus amphoras 20. unciasmenfurales i<Soo.capit.
Amphoraurnasduas: uncias mcnf. 80. Eam quadrantal antiqui vocabant. |
||||||||||||||||||||
|
Vrna
|
||||||||||||||||||||
|
Ã
|
||||
|
EpitomeMens í R. å ô Ñ ï í d. 24*
Vnucongiosquatuor: unc ðé. 4d· *
Congius fextarios fex: libras 10.
Sextarius heminas duas: lib. &beflcm, ideft, uncias 20. five cyathos 12, Indebibercfex-
tantes, quadrantes, trientes, quincunces, hefninam, beflcm, feptuncem, fextantem, dcun-
cem, dodrantcm; & hujufmodi.
jlemina quartarios duos: unciasio. v Quartarius aeetabula duo: unc. 5.
_/vcetabulum iefquicyathum: unc. duas cuni dimidia. Cyathus ligulas, fivecochleariaquatuor: fefcunciam, draclunam & icrupulum*
Jjeula five cochlear» drachmas tres, & fcriipulum unum. Culeus continet amphoras 20. urnas40; congios 160.fextarios 960. heminas 1920. quarta-
rios 3840. acetabula 7680. cyathos 11520. ligulas 46080.
Amphoracapiturnasduas, congicfsS. fcxtarios4S. heminasjjtf. quartarios 192. acetabula j84.cyathos 57<S.ligulas 2304.
Vrnacapitcongios4.fextanos24. heminas^S. quaitariosjd. acetabulai92.cyathos288. Iigulasii52.
Congius caplt fextarios 6. hetninas 12. quartarios 24. acetabula 48. cyatlios 72. ligulas 288. Sextarius capit heminas 2. quartarios 4. acctabula 8. cyathos i2.'ligulas 48. Sexcarius eft ui- bicus five Italicus, & Caftrenfisj qiti duos urbicos capit.
Hemina capk quartarios 2. acetabula 4. cyathos 6. ligulas 24. Quartarius capit acetabula duo, Cyathos 3. ligulas 12. Acetabulum capit cyathum unum cum dimidio, ligulas æ. Cyathus capit ligulas quatuor. i^Ariaorum menfur<e.
Modius capit duos femimodios, libras vero 26. & uncias 8.
Semimodiusfextarios ïÝÀï, lib. 13. uncias 4.
Sextarius heminas duas, uncias 20.
Heminaaeetabula4.unc. 10.
Acctabulmn fefquicyathum, unc. duas & dimidiam.
Cyathus ligulas 4. fefcunciam, drachmam & fcrupulum.
Modiuscapit femimodios duos, fextariositf. heminas^2. acetabular28. cyatliosl^.li-1
gulas 768.
Semodius capit fextarios 8. hemtnas 16'. acctabula 64. cyathos 96. ligulas 384.' Reliqua; ex liquidis asitimandx. »» Liquidoruin tantum fuerunt.Culeus, Ampbora, Vrna> Conglus, Quartarius.
Aridorum modius & femimodius/
VtiOrumque fcxtarius, hemina, acecabulurfi, cyathus & ligula.
LiquidorummenfttraAttic&fiveMedica.
Mctretcscapitchoasn.five libras menfurales 108. Idemca.dusdiciturj.&ceramiiim: ubl
vcroadjicitur Italicum, intellige amphoram Romanam: ficuti cum audis aniphoram At- ticam,intelligemetretem. Ideiu ;»«»©-,& fw^mv, , Chus fextarios 6. five lib. 9. Idcm Clioeus, Romanis congius.
Scxtarius cotylas 2. five lib. & femiflcm. f%.
Cotyle quartarios 2. five unc, 9. Eadem tryblium & hcmixefton dicitur."
Quartarius pxybapha 2. fiveunc.4. & dimidiam. «mp%» hemicotylion.
Oxybaphum fefquicyathum, fivc unc. duas & drachmas duas. Lacine acetabulum.:
Cyathus conchas duas, myftra quatuor, chernas 5. five fefcunciami
Ciieme.cochleariaduo, fivedrachmasduas, fcripulumuniim, grana quatuor, &quahIor
quintas grani. . Cochlearium drachmam unam, fcripuluni dimidium, granadno, & duas quintas grani.
Ç h Metrctes
|
||||
|
242 Å Ñ É Ô Ï Ì Å
Mctretes capit choas 12. fextarios 72'. cotylas 144. cjuartarios 288. oxybapha 576. cyathos
7 64. chemas 4520. cochlearia 8640.
Chuscapit fextarios 6. cotylas 12. quartarios 24. oxybapha48. cyathos 72, conchas 144, niyftra 288. chemas 360. Cochlearia 720.
Sextarius capitcotylas 2. quartarios4· oxybapha 8. cyatlios 12. conchas 24. myftn^S, chemas 60. cochlearia 120.
Cotyla capit quartarios 2. oxybapha4. cyathos<S. conchasi2. myih'a24. chemas3o. co- chlearia 60.
Qiiartanuscapitoxybapha2. cyatbos3· conchastf. myftra 12. cliemasi5. cochlearia 50. Oxybaphunicapic fefquicyathimi, conthas3· inyftra5. chemas^. cumdimidia. cochlca- ria 15.
Cyathus capit conchas 2. myftra 4. chemas 5. cochlearia 10. Concha capit myftra 1. chemas2. cumdimidia. cochlearia 5. Myilrum capit cbemcn unam> & quartam partem, cochlearia 2. cum dimidio, Chemc capit cochlearia duo. Cochlcarium minima eit menfura. Pura: Attica; fiint, metretes, chus, cotyle, oxybaphum, cyathus, myftrum, chcme &
cochlcavium.
Mcdica: fuiit ca;dem, & praeterea fextarius atque quartarius» ^yiridorum menfura.
Mcdimnus capit choenicas 48. libras vero menfurales 108.
Chcenix, cotylas 3. vel fefquifextariunij lib. veio duas & quadrantem.
Sextaiiuscotylasduas, fiveunriasi8i
Cotyle oxybapha 4. unc.9.
Oxybapkimfcfquicyathum, unc. 2. & drachmas 2.
Cyathus cochlearia io.fcfcunciam.
Cochleariumdrachmam unam, fcripulum dimidiuni> grana duo5 & duas quintas grani
Medimnus capit choenices 49. fextarios72. cotylasi44· oxybapha57<S. cyathosS&j.. co·
chlearia 8640.
Choenix capit fefquifextarium, cotylas 3. oxybapha 12. cyathos 18. coclilearia 180. Sextariuscapitcotylas2.oxybapha8. cyathos 12. cochlearia 120. Cotyle capitoxybapha4.cyathos 6. cochlcaria 60. Oxybaphumcapitfefqiiicyathum> cochlearia 15. Cyachus capit cochlearia 10. Liquidomm tantum, metretes, congius, quartarius. -
Aridorum foluin, medimnus & choenix. Vtrorunque, fextarius, cotyle, oxybaplium, &cyathus.' Georgicx, menfura liqniaortim.
Mctretes capit amphorcas duos, lib. vero mcnfurales 108»
Amphoreus choas 4. lib. 54.
Chus fcxtarios 9. five cotylas 12.Iib. 13. cum dimidia,
Cotyle oxy bapha 4. Iib. & fefcunciam.
Oxybaphum fefquicyathum, unc. 3. & drachmas 3.
Cyathus myftra 4: unc. 2. & totidem drachmas»
Myftrum drachmas 4. & dimidiam.
Mctretescapit amphoreas 2. choas 8. cotylas96. oxybapha 384. cyathos 57·?. myftra 2304·
Amphoreus capit choas 4. cotylas 48. oxybapha 192. cyathos 288. myftra 1152. Chuscapitcotylas 12. oxybapha48.caythos72.myilra288. Coty le capit oxy bapha 4. cyatlios 6. myftra 24. Oxybaphuin capit fcfqnicyathum, myftratf. Cyathus capit myftra 4. Atiii'
|
||||
|
. Ì Â Í S V R. Å Ô Ñ Ï Í Ï. 24-3
i_yiridurum menfurn.
Mediiinuts capit femiinedimnos duos, tertiarios tres, fextarios fex> femifcxtanos duodecim,
fcmiduodecimas partes quatuor &vigmtij chcenicas o&o & quadraginta: libras yero lnenfurales 162. Scmimcdimmislib 8r.
Tcitiarius niedimni, lib. 54.
Scxtarius nicdimni, lib. 27,;
Seinifcxtaiius mcdimni, lib. 13. & dimidiaiii
Scmiduodccinia pars medimni> lib. 6. & unc. 9.
Chcenix capic cotylas 3. lib- vero3. & unc 4. & dimidiairi.
Cotylc capic oxybapha 4. libram vero unam & fefcunciam.
Qxybaphum capitfefquicyathum, unc. vero 3. drachmas totideni,
Cyathus capit myftra 4. unc. vcro 2. & drachmas totidem·
jyiyftruin "Ñ*1 drachmas 4. & dimidiam.
Mcdiranus, fivc mcdimnum capit femimcdimnos 2. tertiarios 3. fextarios fex, iemifextarios
u.femiduodecimas 24. chcenicas 48. cotylas 144. oxybapha 576. cyathos8<i4. my- llra 545<^-
Semimcdinjnum capit tertiarium cuin dimidio, fextarios 3; lemiiextarios 9. femiduodecimas
n.choenieos 24. cotylasyi.oxybapba 288. cyathos432. niyitrai72S.
Tcrtiaiius medimni capit fextarios 2. femifextarios 4. femiduodeciinas 8. chcenicas é6· co-4 tylas48.oxybapha 192. cyathos 288. myftra 1152.
Scxtarius medinini capit femiiextarios 2. femiduodccimas 4. chcenieas 8. cotylas 24. oxyba- pha 96. cyathos 144. myftra 576.
Semifextarius medimni capitiemiduodecimas 2. chcenicas4. cotylas 12. oxybapha48.cya·» thos72. myftra288.
Scmiduodecimamediraniparscapitchoenieasi, cotylasi. oxybaphaz^. cyathosjtf. my- ftra 144.
Choenix capit cotylas 3. oxybapha 12. cyathos 18. myflia 72* Cotyle eapit oxybapha 4. cyathos 6. myftra 24. t, Oxybaphuin capit fefquicyathum, uiyftra 6. Cyatbus eapit myftra 4. Yetermnridrtim menfura.
Cotyle capitoxybapha 2. libram vero merifilralem unain*
Oxybaphum cyathos 3. five libram. Cyathus myftra 4. uncias veroduas; MyftrutiT cochlearia 2. fivefemunciam. Coehlcariiim vero drachmas duas. Pondera rerum aUquot, quasmetimur,
Menfurarum RomAnarum. .' ' f-CufcusoIcopicriuspcnditlib. 1333. &uncias4·
ú <J Culeusvinoplcnuspcnditlib. I48i.iincias5.drachrrfas6. filic[uas 4. <„Culcusmcllispcndit lib. 2222. unc; 2. dracll. 5. &fcripulumunum.
r^Amphora olei pendit fib. 66. & uncias 8.
* l Amphoravinipenditlib.74.drach. 7. &-filiquas2. ^Amphora mellis pendit lib. 111. unciam unam, drach. 2. & fcripula 2.
rVrna olci pciiditlib. 33. & uncias 4.
3 < Vma vini pcndit lib. 37. drach. 3.fcripulum nnuni, & filiquas 4,
CVrna meHis pcndit lib. 55. & dimidiam, drach. 5· & fcrip. 1. CCongius olci pcndit lib. 8. & uncias 4. 4 < Congius vini pendit lib. 9. unc. 3. fcrip. 2. & fikfoa*^
CCongms niellis pcndit lib. 3. & dimidiam, unc 4. drach. 5. & icrip. iiiliuij.
ÇÉ11 - , 5 Sexta-
|
||||
|
À44- Å Ñ é ô ï Ì å
<~Sextanusolcipcnditunc. 16. drach. 5- & fcrip. unum.
5 < Sextarius vini pcndit unc. 18. & dimidiam. filiq-1, grana 2. & duas tcnias.
<„Sextarius mellispcnditlib. 2. unc. 3. drach. 6. & iiliq- 4< ■■'f*Heiiiina olei pendit unc. 8. drach. 2. & fcrip. 2.
6 < Hemina vini pendit unc. 9. drach. 2. filiq. 1. granuhi 1. & tcrtiam.
CHemina mellis pendit lib. 1. unciam unam, dracb, 7. & duas filicjuas. CQuartarius olei pendit unc. 4. drac. 1. & fcrip. 1. 7 < Quartarius vini penditunc 4. drach. 5. gran. 2.& duas tcrtias.
CQuai'tarius mellis pendit unc. 6, drach. 7. & dimidiam, & filiquam iinam. C*Acctabulum olei pcndit unc. 2. & fcrip. 2. 8 -x Acetabulum vini pendit unc. 2.drach. 2. & dimidiam, gran. 1.& tcrtiam.
eAcetabulum mellis pendit unc. 3. drach. 3. fcrip. z. & filiq. 2. CCyathusoleipenditunc. i.drach. j.&filiq. 2. 9 ë Cyathus vini pendit unc. i. & dimidiam, fcrip. 2. & oftb nonas grann
tXyathusmellispendituntc. 2.drach. 2. &diniidiam, granum 1. &tertiam. CLigulaoleipenditdrach. 2. fcrip. 2, & filiq. 2. ios Ligulavinipenditdrach· 3.filiq. 1. grana 2. & duas nonas grani.
'■ CLigula mellispendit drach. 4. & dimidiamfiliq. 2 .& gran. 1. LMeitfurarum Atticnrum five Medkarum.
CMetrctes olci pendit lib. 90.
1 s Metretesvinipenditlib. 100.
, V-Metretesmellispenditlib. 150..
tTChus olei penditlib. 7. & dimidiam. 2 < Chus vini penditlib. 8. & unc 4.
CChus mellis penditlib. 12. & dimidiam. CSextaiiusolei pendit unc.15. 3 Ë Sextarius vinipenditlib. i.unc. 4.dt-ach. 5. &fcrip. 1.
CSextarhis mellis pendit lib. 2. & unci. C*Cotyle olei pendit unc. 7. & dimidiam.
4% Cotyievinipenditunc. 8. drach. 2. &fcrip. 2. C-Cotyle mellis pendit lib. 1. & femunciam. C"Quartarius five femicotylium olei penditunc. 3. & dracfi. 6. 5 7 Quartarius vini pendit unc. 4. drach. 1. & fcrip. 1.
C Quartarius mellis pendit felibram, & drach. 2. COxybaphum olei pendit unc. 5. 6 Í Oxybaphum vini pendit unc. 2. & fcrip. 2.
COxybaphum mellis pendit unc. 3. & drach. 1. CCyathus olei pendit unc· 1. drach. 7. 7 S Cyathus vinipenditunc 1. drach. j.&filiq. 2.
t-Cyathus mellis penditunc 2. & fcrip. 2. CMtnfurarum Georgicarum.
r^Metretesolei penditlib. 90.
1 < Metretes vini pendit lib· 100. C.Metretes,meIlis pendit lib. 150.
f"Amphoreusoleipenditlib.45· \\
æ < Amphoreus vini pendk lib. 50. C.Amphoreus mellis pendit lib. 75.
CChusoleipenditlib. 11. &unc.3.
3 S Chusvinipenditlib. i2.&dimidiam. I
CChus mellispendit lib. iS.unc. 9. CCotyleolei pendit unc. 11. & drach. 2. 4 % Cotyle vini pendit lib. 1. & femunciam-
C-Cotyle niellis fefquilibram, & drach. 6, |
||||
|
Ì Å Í'" S V R. Å Ô t Ñ Ï Í D. 24S
(■Oxybaphuni olei pcndit unc- a. drach. 6. & dimidiam.
r ) Oxybaphum vinipcnditunc. 3.&drach. i. ^Oxybaphum mcllis pcndit unc 4, & drach.. 5. cuin dimidia.
/^Cyathusolcipcndirunc.i-&diacli. 7. ·
(, \ Cyathus vinipenditunc. 2. & icrip. 2. MySlH I
^Cyachusniellispendicunc.3.&: drach. 1. '■',) . ,, . .
^Menfurarum veterwariorum.\
■ "'' ..=·".·'.- 'í.'; É
("Cotyle olci pendit unc. 10.
1 ·) Cotylevinipcnditunc. n.fcrip. 2. oboluin i.&fiiiq.i.
^Cotyle mcllis pendit lib. 1. unc 4. dracbi 5. & fcrip. 1. r Oxybaphum olei pcndit unc. 5. 2 2 Oxybaphumvinipenditunc. 5.&.dimidiam,fcrip. i.&filiq. 2.
( Oxybaphum mcllis pendit unc. 8. drach. 2. & fcrip. 2. ^"Cyathusolei pendit unc. 1. & dracli. 7. 3 < Cyathus vini pcndit unc. 1. drach. 6. fctip. 2. filiq. 2. gra. 2. & duas tcrtias grani.
CCyathus mcllis pendit unc 2. drach. 6. obolum 1. & iiliq. 1. r MyftrLim olti pcnditdrach. 3. & fcrip. 1.
4 j Myftrum vini pcndit drach. 3. fcrip. 3. gran. 2. & duas tertias grani.
I Myftrum mellis pendit drach. 5. & dimidiam & filiq. 1. Ã Cocblearium olei pendit drach. 1. & fcrip. 2.
5 l Cochlearium vini pendit drach. 1. fcrip. 2. obol. 1. gva. 1. & unam tcrtiam gra.
I Cochlearium mellis pendit drach. 2. fcrip. 2. & fdiq. 2. Itafitut vinum fulvum Cdecoenim intelligcnduni) fitpuro oleo nonapartc gravius: rur-
fLismelbeiiemundumfulvovinotertiapartegravius. Nam aqua pluvia, purave, hoceft nonmixtacumterra,autfucco, Iapideve, aut rc metallica, vino in pondere arqualis cen- fetur. ,, , . K^iridorum aliquot pondera, ex Tlinii fententia*.
Modins tritici leviflimi pendit viginti libras.
Scxtariusutic. 15. Hemina unc 7, & dimidiam. Modius tritici graviflimi pendit Iib. 27. atque dodrantem.
Scxtarius unc. 20. & drach. tf.atque dimidiam. Modius oidei leviffimi raro exceditlib. 15. Sextariusitaquependitunc. n.&drach. 2. Scd hajc & limilia pro regionum varietate, agromm fitu, & tcirse gencribus non parum vaiiant. T>e fonderibm Romanorum.
Libia, qux & pondo dicitur, in duodecim uncias dividitur. Ejus partes funt> Vncia, Scx-
tans, Quadrans, Triens, Quincunx, Semis, qua: & felibra, Septunx > Bes , Do- drans, Dextans, Deunx. Sefcuncu aptem ett uncia unn ö dimidia.
f Duas femuncias.
I Tresbinasfextulas, five duellas tres, quajfcripula ofto fingularpen-
i dunt. Uncia dividiturini <^uatuor ficiIicos» quce funt drach. S. finguli enim duas drach. pcn-
] dunt. Sex fextulas, qusefcripula 4. fingula; pendunt.
J Septem dcnarios: nam in librafunt ootoginta quatuor.
^ Viginti quaruor fcriptula.
Denarius dividiturin/ vifl:oriat0s daos, qui & quinariiolim dicebantur.
\ Sextantes fcx. Hh 5 Libra
|
||||
|
V ß Ô Ï Ì Â
IScfcunciasofSo.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
246
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Libra diyiditur in partes
|
VUncias duodecim. .
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Deuncem & unciaiii.
Dextantem & fextantem. Difpares^Dodrantem & quadrantem. Beffem & trientem. Septuncem & quincuncem. fSemuncias 24.
Duellas3<J. Sicilicos 48. Sextulas72. Denarios 84. Vi&oriatosi68. ^Scripula 288. f Quadrantcs 2. Sextantes 3. Sefcunrias 4. Selibra five femis J Uncias 6. Semuncias 12. Duellas 18. dividiturin Ë Sicilicos 24.' Sextulas 36. Denarios 42. Wi&onatos 84. Scripula 144. ("Duellam & dimidiam.
\ Sicilicos duos. Scmuncia di- j Sextulas 3. viditur in S Denaiios 3. & dimidium. / Vidoriatos7. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Uncia
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I Vi&oriatos 14. \.Sciipulai2.
^Scripula 24.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Denanum&dimidium
& ejus quartaui. Viftoriatos tres & di-
midium. Scripula fex.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sicilkum & tertiam cjus partem
Sextulas2. Sicilicus? Denarios 2. & unius tertiam paitem. dividi
Viftoriatos 4.& dimidium &tertiam dimidii. turin,
Scripula 8. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Duelladi-
viditiir in |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sextula, qnx & ftagium interpreti
Nicandri vocatur, dividitur in |
Denarium & fextam ejus partem.
Vi&oriatos duos & tertiam. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Scripula quatuor.
r· Viitoriatos duos. Dcnariusdividiturini Scnpula3· & tres feptimas fcrupuli. J Vnvfontor (
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
£_Sextantes fex
Vi&oriatns dividiturin fcripulum unuui & dimidium, & tres decimas quartas fcripuli.
Scripulum dividitur in dno iimplicia. Oe yonaeribm Grxcorum.
Atttca fondera.
Talentum minarum fexaginta. Id minus eft. Minaduashabetfemiminas, drachmas vero 100. Drachtmhabetobolos 6. Obolus habet duos femiobolos, chalcos vero feu aercola fcx.
y£reolum habet minuta, iivc minutia fepteni. &ë÷&. Minutum non dividitur. ë^í. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Drachmas 100.
Obolos 600. Semiobolos 1200. y£rcola 3600. Minuta 25200. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
CMinas 60.
Drachmas 6000. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Talcntum di- ) Obolos 36000.
viditur in "^Seiniobolos 72000. //Ercola 216000. (jVUnutia 1500012. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mina dividitur in ·
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Obolus
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ì å í s ç.
C*SeniioboIos 2,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Å Ô
|
Ï Í D.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
24?
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Semiobolus dividitm· in sf ^.ieola g
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Obolusdividitu
|
ir Àç < JEveoh 6.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
CMinuta 42.
sreolum dividitur iri minuta feptem, qua» dividi non poiTunt. . rMajus 8o.minarum> hoceft librarum Romananim 83. & 4.uneiarum;
Tallaritum ) £â enjm mjna gravior]ibra drachmis quatuor. fexaginta tninarum. . , . ./ Major, fiveSolonis, centum draclimaruni.
jtyllna Attica oup ex.\ ^jjnor? fiye yetus | qUjUqUe & fexaginta dractuiiarunn TonderA<-Medhd,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Jvlina Medica uncias habet 16.
Libra unc. 12.
Unciadrach. 8.
Prachma fcrip. 3· Eadem holcevocatur.
iUnciasi6.
Drach. 12& Sciipula384. juma mw». uiiiuuui ». í Obolos 768. I SemioboIos'i53i.
/ Siliquas 2304. ^■Giana92i(S, /^Drachmas 8.
\ Scripula 24. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Scripulum obolos 2.
Obolus, femiobolos 2, Scmiobolus flliquatn unani & dimidiatn· Siliquagrana 4. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Libra dividitur in
|
I
|
Obolos 576.
Semiobolos 1152
iliquasi728. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Granatfcju.
Scripula 3. Obolos 6. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Drachmadividiturin.
|
Semiobolos 12«
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Unciadivi-J Obolos 48.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Siliquas 18.
Grana 72. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
diturin "NSemioboIos 9«?.
VSiliquas 144. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\_Grana 576.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f Siliquam unaiii
Semiobolus dividitur in ■% & diiiiidiaiu. kGrana fcx. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
r Semiobolos duos.
Obolus dividitur in c Siliquas 3. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(.Granai2.
Siliqua dividitur in grana quatuor. Pondera Veterinariorftm,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Drachma fcripula 3.
Denarius icripula 4· Scripulum obolos 2. /-Uncias 12.
Libradlvi-J Drachmasjjo* diturin j Scripulai7o. Obolos 540. Draclmia dividitur in{ gjjjfjjjj J*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mina habet uncias 15.
Libra drachmas 90.
Uncia drachmas 7. & dimidiam.
* /Libram & quadrantem, hoceftunciaslMina divi- J Drachmas 112. & dimidiam.
ditur in ^ScripuIa 337. & dimidium. ^OboIos 675. ^ô . ,. . r Drachmas 7. & dimidiam.
,. 'Ô - ò Scripula 22. & dimidium.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
dlturinlobolos45.
Scripulum dividiturinobolos duos. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
F 1 Í Ú S.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
D Å EXTERNIS MENSVRIS,
rPerficse. 1 ^gypti^.
Menfura: externa: funt \ Syriar.
j Hcbraica?.
LArabka?. Hh 4
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Perfics
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
24,8 Å, Ñ É Ô Ï Ì Å
à Acliana, qua» capit medimnos Atticos 45.
Pcrfica; funt l Aitrfba, qux capit medimnum unum Atticum, & trds chcenicas Atticas. L Capitha, qux capit duas chcenicas Atticas. r Maxima capax medimni, & trium chceniaim Atticarura, qux efl: Peifica. » 1 ^^MediacapaxmedimniAttici, qux eft Medica, aMedisPniisfinitimis, &jn : 1 \ eodem rcgno. " /nVlinima, capax quinquc modiorum, uno fcilicet niodio miaor quam Medica,
v. & cft yEgyptia. /-Artaba, dequadixi.
Qi Aporrhyma , quod capit fcxtarios undccim dimidiafaltx pais : faitcs cnim
/Egyptix funt:< fexcarioiumefl:22. //Ocphincapaxquatuorchoenicum, five fextariorum 8.
Clniuni eftfextanus. /- Mctretafextarionim 120. . r J Collatlium, fextarioium 25. media bathi pars.
Synxiunts Sabitha> fextariorum 1Zm ^Chcenix fortaflefextariorum 4.
Hebraicxmenfurxfunt duplices,/ Liquidarum rerum.
1 \_ Andarumrerum. j-Bath, five Bathus, id eil, amphora Attica. capit enim fex Hinas, five fcxta-
Liquidorumj rios 72. funt ëÇúð, ideft, duoCongii. capit enim logos 12. ideil, fextariosiz. vLog , id efl:, fextarius.
^■Corjlvc Corus,capit decem medimnos Atticos. vocatur&in Prophctis homer. I Letliec, five lethecacapic. 5. medimnos Atticos. Aridorum )Epha capkinedimnumAtdcum. ,- ^Sat, five latum. capitquatuordioas Atticos , uvecongios. j Omer , capity. fextarios Atcicos, & quintampartem. lnterp. lxx. gomcr
/ reddunt, Iofephus aiTaronem. ^-Cab, five cabus. capit 4. fextarios. Kyirabum feit C\iauromm menfurx. •verbis exprejfa partim barbaris,
partim depravati*.
Liquidornm.
Dorach Italicum, id eft amphora, capit congios 8.
loliein, id cft congius, capit fcxtarios 6. cujus dimidiam partem Grxci ßìß÷í. Arabes neutio
genere miflichaus, utiapud Serapionem·
Kift, depravatum a æß-m, Avicennx acfac & evib, Serapioni aben, Latine fextarius, capit hc- minas duas. piO quo male Steplianus Hali interpres vcrtit cadum.
Corboni, hoc eft hemina, Halimena, Rbazx phyala, Avicenna? cotyla, capit quartarios :· Ceiliati, id cftquaitarius, Rhazxcalix, Avicennx media cotyla, capitacetabula 2. Kasfut', Avicennx anecfune, Andrex Afpago hacfunefi, interpreti Serapionisacfaffe, Latine acetabulum, capit fefquicyathum.
Cuatlium, depravatum a cyathus, capit cocblearia 4. IdemalcuathumdiciturRhaz£> ad- dito articulo. interpreti Á vicennx briala.
Falgerin, Serapionifalialiel, & coclanarium, Latinecochleare, libram menfuralem capit. Rhazx intcrpres vertit rotulum.
à Majus capax tertix partis heminx.
Addunt & ex Paulo ^gineta myftra duo i (Minus capax dimidii cyathi.
MyftmmautemSerapionvocatmuftarumj Avicennavero, fiveAlieir, meftarum.
|
||||||||||||||||
|
\ Corboni.
A · 1 r ^ ) Ceiliati. é . ,,,
|
||||||||||||||||
|
.
|
||||||||||||||||
|
Andorumiunt^c r r ^-uti apud Romanos.
|
||||||||||||||||
|
iCasfuf. r
Cuathum.V lalgciin. J |
||||||||||||||||
|
Quar-
|
||||||||||||||||
|
Ì Å í s VR. : Å ô Ñ ü Í D. 249
f"Quaitanus Laconicus Herodotoi cotylarum 24.
Dadix chcenicum fex capax. Mares Poliuci cotylarum fex. |
||||||||||||||||||||||||||
|
Rcpcriuntur & hx
meniune apud< fcripcores. |
Mares PonticusEpiphanio hydiianim duarum.
Hydria eidem decem fextariorum. Cophinus nknfura in Bceotia Polluci & Hcfychio capax trium cori- |
|||||||||||||||||||||||||
|
giorum.
Cyprus ejufdem capacitatis cum medimno ex Hefychio. Cyprus Ponticus Epiphanio duorum modiorum. ^Semicyprus Hefychio dimidium eft medimni, Epiphanio linius modii. Modius Cypfiis fcxtariorum cft 17. Epiphanio. Medimnus Salaminiis five Conftantiismodiomm quinque: Paphiis & Soliis quatuor & di- midiiEpiph. |
Gabenum Hcfychioeandem cum acctabulo habct capacitatem.'
Oluacium menfura: genus Annftio Labeoni apud Scxtuin Pompcitiiii. Campfaces aqua; Epiplianio efl: fextanorum 12. Helia; vcro paratus fextanofum 4. Alioquiil quod Campfaces l ÷ ÷. interpretibus dicitur, D. Hieionynius lecythum veitit. Is verocil vafculum, in quo oleum, aut ungucntum cdntinetur. Alabaftvum unguenti Epiphanio vafculum eil vitreum > quod capit olci libram, menfura vcro qns rccipit diinidiam fextarii partem. Sed hallucinatur, qui crediderit eife vitreuiii vas, cum fuerit cx onyche, fivc alabaftritc maniiore. Tryblium, quod ad figuram attinet, Epiphanio acetatmlum aut paropfis, fivc catinus eft: quod vero ad menfuram, dimidium fcxtaiii capit.
Cyathus Epiphanio fexta fextaiii pars cft: fed re vera duodecima ejus eft> licmina: vcro fexta. Menecoth ("inquitEpiphanius) cyathos fcriptura nominat. Elenius Hefychio vas eft capax quartarii, hoc eft dimidia: hemina?. |
||||||||||||||||||||||||||
|
T>e extemis ponderibtfi.
à Tajentum, librarum 80.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
(£gyptia.
JS |
||||||||||||||||||||||||||
|
Pondcia
|
/£gyptia, -j Mina Alexandrina, unc. 20. fivedrach. 160.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
cxtcrna. "jHebraica
|
í Draclima, qua: obolum pcndit.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Arabica.
Syriumunum, MinaPtolomaica uno iS.ideft,drach. 144.
fCicarfanduarii, fivc talentum majus, IofephoCincharcs, minarumioo. li-
brarum veroi5o.
Cicar congiegationis, fivetalentum vulgare, iiveminus> minarum50. libra- rumveroi50.
Secel, fivc, ut Iudau hodie pronunciant, fchekel, id eft, ftater, five ficlus, drachmarum eft quatuor, unde ôúÉ&$æ?÷ì3' dicitur, & a Latinis femuncia.
litmale Exodicap. 38. feptuag. interprctes, & poft cos Epiphanius #%fe«»»
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Hcbiaka,·^
|
||||||||||||||||||||||||||
|
pcndere exiftimaiint, uti & D. Hieronymus in qusftioqibus in Genefin.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Exodicap. 30.Leviticicap. 27.&Numcricap. 3. fanfhiarii ficlus dicitur, &
pendere gerah 20. Vulgarisautemficlus, tefteSalomoneHebrajo^duarum
drachmarum fuit.
Maneh/a quoGraci pmi, Ezechidis cap. 45. pendere didtur ficlos 60,id.eft» libras duas cum dimidia.
Gerah obolum Atticum pcndit, & quintam ejus partcm; eft cnimfidi pars vicefiina.
K_sirabica.
Manes hoceilnii- (MinaRomanaSerapioni & Avicennae unciaium 20.
na, qux duplcx ·' \ Alica«ca & Bafaria Serapioni, Alanthalita & ^gyptia Avkenna: " "1 unc. ii. Rotulus, hoc cfl: libra unciarum 12. Sacros, hoc cfl; uncia. · · Sextarium, hoceftfciminciaScrapioiii.
Aureus,
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Æ$¼ Å Ñ É Ô Ï ÌÅ
Aureus, hoc cft dcnarius, fcptima uncia: pars.
Drachimi, hoc cft drachma, qua; & alki Serapioni, quafi Éë÷-i , & eidem ologinat.
Gannc, hoc cft fcripulum j quodetiamKermetdicunt, Gra:ci yww#·
Onoloflat, hoc eft obolus, Avicenns vetusinterpresonolumreddit, Alpagusobolum.
Danich, hoc eft lupinus, a Giaxis $#»©·, ipfis Clcopatram imitatis pcndit dnas oboli
tertias partcs, Avicennse grana ordei ofto.
Kirac» hoc eft filiqua, quafi ì©»'™, dimidia lupini pars. Kcftuf, hoc eft xreolum, Grxcis%tXy.£,, grana duo pendit. Granura Arabibus ininimum pondus. Sunl & h&c apud autfores pondera.
iLibrarum é oo. quod Hebraicum efl: majus, fi libram pro mitia
Hcbraica accipias. Libr. 125. Hebraicum niinus, fi pro libra Roniana accipias. CHeiychio "\ Librarum 165. ~y é Librarum quadringentarum. Vignota.
(^Librarum 1152. ,j Stater pondus quatuor drachmarum Cleopatrx, Epiphanio, Hierottymo, Hefychio.
Aflaniiis, five «er«s<«, cum pondus declarat, duarum eft drach. Latinis ficilicus» Dtipondium, fivefozruZcr, pendit drachmas quatuor > id eft aflaria duo. Uncia, quod quatuoraflaria penderct, ·ðÉ&ßáôáñá»{é«ëé>þ> Cleopatrsevocatur.. E|«3<»». Ëíå, utNicandriinterprescomimpit, *>?>«,, Latinisfextula, penditfcrupula 4. Fafciculus ScribonioLargo, & manipulus Celfo, Grscis J\t<rftlh», & ^fuStn^fov^u fafciculus, qui inanu coaiprehendi poteflr. |
||||||
|
DE MENSVRIS QVIBVS INTERVALLA
Ì Å Ô É Ì V R.
■ *
à Graca?. Mcnfurx hx funt: i Romanz.
í Externa:.
Gr<tca menfur<e.
fcigitus, decimafextapedispay. jmagnns, ideft poijex.|. ã & & ç u c Ë× liC°l 8 1& ""f' ' mim" f & "dicibus.
Dochme, uve dactylodochme, í mus. ,)
palxfteve & doron, digitorum 4. palmus.
Lkhas, digitorum 10. jntcrvallum fcilicet inter pollkem & indkem, cummaximediften-
ditur.
Orthodoron, a carpo ad fupremam digitorum partem > digitoram fere undecim. Spithame»id eft, dodrans digkomm 12. Pcs, digitorum 16. five palmoium 4. Romanopedelongiorfemuncia;
P.ygme, digitorura 18. Pygbn, digitohim 20. Cubitum digitorum 24. five pedis unius &dimidii, intcrvallum fcilicet liiterjeilum inter flexum brachii > & fummam partem digiti medii.
Paflus cubitorum 4. five pedum 6. i^^d Gracis, extenfio fcilicet manuum cum latitudine peotons, Romano pailu longior pede uno > & quarta parte pedis.
Plethron pcdum 100. Georgicum vero Suidft pedum quoquoverfus 38. quod efficit pedes 1444. Hefychio cx quibufdamioooo. proquo tamen Latini Poetx jngcrum fubiti-
tucrunt.
Stadkim pcdum 600. Idem ßê'Ë©- dicitur, &avcteribus ««*«{. Äßáõë®' fhdioium duorum. Hippi-
|
||||||
|
MENSVR. EtPoND. 251
Hippicon> ftadiomm quatuor.
Milliare, ideft> ìßë<«, iladiorum 8. fivcpediimGracorum48oo. .
Áß'ë*®-, ftadiomm 12.
jQggs» Georgica mcnfura, plethri diinidium, pedum 50. ·
Clima pedum quoquoveifus ßï.
Latinx menfura.
Uigitus, decima fexta pedis pars. Uncia> digitiunius, & tertiiE digiti partis. Palmus digitorum 4. unciarum vero 3. Pes, digitortun 16. unciarutnveroiii.fivepaIinoi'U!ii4.pedeGi'2ECobreviorfeimiricia.
Palmipes, palmorum quinque. Cubitus, pedis unius&dimidii. Idem ulna nominatur. Gradus, pedumduorum, &dimidii. Paflus, pedum 5. apaflis fcilicet & diduilispedibus, paflli Grarco brevior pedc uno, & quarta pedis parte.
Millianum, paiiuum mille, pedum vero 5000. Quo utiturCiccro de daris oratoribus, uti milliari ad Atticum. * ',
à Quadratuslongitudine & latitudinecftajqualis, tribus quartis decimis rotundo
Digitusy major. C-Rotundus, quia anguli deteruntur, tribus quartis decimis fuis eft minor;
iSemuncias duas.
Tres binas fextulas. Sicilicos quatuor. poteftin ""^Sextulasfex. /Dimidiasfextulas li.
•v.. ;,v v>cripula 24. 'Semuncias duas, five ftateres duos. ,
Quatuor quartas, fivedidrachmos, fivc ficilicos.
ÏÝÉï o&avas 3 five drachmas. |
||||||||||||||
|
Uriciam Boethius
Geometrico more, & eo quidem Grx- co, dividit in |
||||||||||||||
|
Sciipula 24.
Obolos48. Semiobolos 96. Siliquas 194. |
||||||||||||||
|
Pun<5hi248.
Minuta57<f. Momenta, fivcminutiasn51. CTorrectus, inquofuntduofcmipcdes, Iongus fcilicet pedem.
Pcs triplex, \ Contra&us, in quo fcmipedes quatuor > longus & Iatus femipedetn; V-Quadratus, in quo o&ofemipedes., longus&latuspedem. 'tTncia.
Sextansunc. 2.
Quadrans unc. 3. '■■. . · f
Triens unc. 4.
Quincunx unc. 5.
|
||||||||||||||
|
Pcdis partes funt, J
|
||||||||||||||
|
Semis, fi ve femipcs unc 6.
|
||||||||||||||
|
Scptunx unc. 7.
Bes unc. 8.
Dodrans unc. 9.
Dextans unc. 10.
(^Deunxunc. 11. Perfica: menfurx funt,/ Cubitus regius > t"bus digkis juilo cubito major;
'× Parafanga, triginta ftadionim,quibufdam etiam tefte Strabone 60.
^gyptu mcnfitra eft fchoenos, Latine funiculus, ftadiorura 60. Ptolemso etiam $0. Hebrai-
|
||||||||||||||
|
251 h Å r é ô ï ì å Ì'å í s í R. å ô Ñ ï í ï.
fThopah, ideft, pnhmis.
\Zercth , idcft, dodians. Hebraica: men-_jAmach, id eft, cubitus. Amahtopah enim palmicubitus transferri potcft fura: iunt, "\ Ezechiclis cap. 40. & 43. palmorum fcilicet 7. Nani Gconietricumcu- / bitum fex habere cubitos fciibit Origcnes in ferroonibus in Geneiin, & V, D. Auguftinus lib. 1. quxft. in eundcii) libium Gcncfeos. InflrumentA, quibus veteres dimenfi funt intewalk.
'ApudGrxcos & RomanOs pcrtica, difta illis £>(&"* & ë^; his
dcccinpeda, & Boethio pcitica. Á quo mctator deceinpcdator Ci- ccyoni Philippica tertia, & finitorin oratione pro legc agraria. Viarum & agrorum 1 Apud Peifas & i£gyptios funiculo, qui Ptolemaro fivc Marino iladio- |
||||||||||||||||
|
menfores ufi funt
|
||||||||||||||||
|
rum triginta eft, /£gyptiis fexaginta.
|
||||||||||||||||
|
Apud Hebraos Cane, hoc eft, arundine: feptuaginta interpretcs
^xa/tsn, Latini interpretes calamum etiatii vertunt: cubitorutnque eft fex perfeotorum , hoc eft, communium feptcm. Perticis, funiculis, & arundinibus ufi funt viavum, agrorttm, & aliarum reruni metatores,
funiculis Gcographi. |
||||||||||||||||
|
L Å C Ô Ï R I.
EX hts, qu& libro decimo M. Vhruvim habet, atque ex veterum Auttorum Grx·
corum, quos ipfe citat, rnonumentL· , cbaraiferum aliquot fignificationes (qmn- tumconceffumfuit) co//igi, inque tuum ufitm hic feorfirn fubjicicuraviftitM. Boni itctque hdnc nofiram diligentwn confulas velim: majorcm certe inprajintiapraftm datifm non fuit. Pmnominati cujtifqae integri, five cubiti, five pedis, five digiti xfive wcU,
five foraminis, fcire te velim, charaShrem. S. femiffemfignificare-J.
:-· quartam partem, non pranominati integri, fedfemijfts.
.. otiavampartem, nonpranominati ittiegri,fed fetnijfis.
u. dtielUm, qu& eft pars tertia prxnominati integn,
|
||||||||||||||||
|
ï
|
||||||||||||||||
|
9. Sicilictim, qua eB pars quarta prt&nominati integri.
z. TDrachmam, qux efi pars oBava pranominati integri.
¸. Ouodecimam partem pranominati integri.
r Sextamdecimam partem pr^nominau integti.
£htia tamen pr&dittorum charafferum > & Aliorum quoque nownulli, indiver·
fs exempUribui aliter & aliter defcripti corruptique mveniuntur, fingulu ccr- tam fidem adhibendam ejje haud puto, donec in exemplum quam caftigatijfimum incidas. TunBx vero, qtt<e melcirculari :'■': vel quadrttngulari forma \\\ in eodem x.»·
bro inveniuntur, non fignificationis alicujus certa, fed claufularum diUinBion^ tantum gratia fatfa effe %'identur. Íßâ quis forfan ea minutiits fui cujufque in- tegri fignificare contenderet: â ut tradita fuerunt incorrupta ad nos confervatahn- berentur. |
||||||||||||||||
|
¸ 1 Í É S.
|
||||||||||||||||
|
MARCI MEIBOMII
|
|||||
|
Í Ï Ô Ì
É Í
V É Ô R V V É V Ì.
Á D
ILLVST RE Ì VIRVM> CLAVDIVM SALMASIVM,
SANCTI LVPI DOMINVM, &c. ÉÍ SACRO
REGIS CHRISTIANISSIMi CONSl·
STORIO CONSILIARIVM.
|
|||||
|
*53
|
||||||
|
IUuflri FirOi
CLAVDIO SALMASIO,
Equiti, in Sacro Regis Chriftianiffimi Confiftorio
Confiliario, Domino Sanoti Lupi, &c. MARCVS MEIBOMIVS
S. D.
Vir Ilivstris,
r Vm Latinos nuper autdres evoherem > tit> qu&fuiifcriptis Muftcd
\prodidiJJent,penitius mjpicerem; in Vitruviumjtobilifymum Gr£- m eruditionisfi&atorem, incidi. Ih quo (criptore hocpracipuepld- • cuit, cpuod, ui Muficorum coryphai Arifloxeni mentemfiddijjtme , exprejpt, ita iliius Gracas loquendiformas Latinofermom quam ' propriijpme reddere fluduerit. ^uod utrumque pofierioris &vi • finptom, quifuos nobis de hac difiiplina. traBatus reliquere, mi~ nus adficuti videntur- Vitruvium vero perlegens, cum alia qu&dam in ipfo notabam, tum inprimii, qu& ad antiquam MuficamJpeBant, non uno loco corrupta dolebam. Nec minorem m iis commentatomm infelicitatem deprehendi, qui reSie di&a, fuisfubinde correolionibw atque cenfiiris, depravarunt, ^uibus utrifque medicinampaucisfacere fiim conatus. Etfi <vero hxc lucempublkam vifiira minimeputabam ,fa&um tamen efl, ut vir K^Ampliffimus Iodtmes de Laet, de iis, emaculatijjimxfa& editioni, qu£ tuis quo- que curis illuflriorprodit, addendis, me compellaret. Cujm -volunttiti eo jam adfirgo libentiui, quod excellentijpmo tuojudicio, h&c úñâéìïç improbari, intellexerimt Tlbi •vero, llluflrii Salmafi, h&c offero, cum ut me& in te obfervantu qualectmque extet tefli- monium; tum, ut, qu&ntum tibijam ante debeam, & inpofierumfim debiturus,publi~ ceprofitear. jUa cnim me benevolentia, esprofecutus, ut, cum&etera, qtiibm excellu, omnemjam dudum laudem excejprint, humanitate erga litterarum fiudiofis te ipfum quotidie vincere videa.ru. Ut non tanttm,prudentijfimorum virorum calculo, Imdem illam tibipropriam, omnes bonifiifpiciant ;fedetiam, cui hafienm eruditiffmisfcriptis lucem intulifii, eruditus orbii, ut inexflinBum hoccefidm fibi quam dwtijftmefulgeat, Deum oret ac veneretur quam enixijfime. Vale vir Illufim, & me amareperge. Ha- gt-Com.prid. Nonas Martias} Anno ooIdc xlix. |
||||||
|
(Ii) MAR-
|
||||||
|
*54 ·
|
|||||
|
MARCI MEIBOMII
ÍÏÔË ÉÍ VITRVVIVM.
Ntequam ad Harmonica pergo, loci alicujus mutili reftitutionem
tentare placet. Is eft L é â. é é é . cap. é. ubi ita : Cum ad fupptttationem crefcat,fiiprafixadjectoaJfe'i<Pix!ov,8cc. Reftituo: Cumadfupputa- tienemcrefiatfuprafex, adjetta ajfisfixta, cumfattdfuntfeptem,habemits fextantem alterum, quemvocant ßöæêßïí: cum fatta funt 0B0, quode(l tertiaadjetla, trientem alterum , qui '¢ßôîßÉ@- dicitur: dimidia, adjecla, cumfafta funt novem, fefquialterum, qui çìéüëé& appellatur .· duabiupar- tibus additit, & decuffifaffo, bejfemalterum, quem 'cRnJipoifowocitant: in undecimnumero, quod adjettifimt quinque, quintarium alterum,qttod (lego, quem) 3faw-v@. fjtotfov. Senfus eft: Si ultra aflem, qui hic eft fenarius, numcratione progredi vclis, alter as eft adjiciendus.· Cujus fi fextam fumas partem, quam paulo ante fextantem dixerat, camque fenario adjicias, confkientur feptem: qui numems refpe&u fenarii Gracis åöåê-ðé?, Lati- nis dieitur fextans alter ; non fextarius alter. Hic cnim effet proportio numeri trcdccim ad numerum feptem, ut ftatira videbitur. Grxci, ut di&um, rationem numeri ieptem ad fex vocant ëï'íïí ßöáßÀïí. Qui Ciceronis fequuntur autoritatem, Boiithius, lordanus, & recen- tiores ferc omnes, appellant proportionem fcfquifextam. Male,puto, & fine ratione. Mar- tianus Capella, Gratcam vocem egregie exprimens, vertit fuperfextam. Sed Vitruvii inter- pretationem, Romano fermoni congruam videbimus, il fequcntia penitius infpiciantur. Paucis itaque comprehenfurus, qux alibi latius, ii Deo placet, traotabuntur, progrefllo- nes aliquot, primo Arithmeticas, deinde Geometricas, proponam. Sit prima hxc: {. i. i-. 2. 2~. 3. 3j-&c· quam Grseci his vocabulis exprimerent: Þìéóõ, åí. ev Þìéóõ. Sio. <Jm çìéáí, vel, ã,ìéáõ éîßôééí. éîßË. ôîß÷ Þìéóõ, vel, Þìéóõ ôßôôßîßïí. &c. Latini: fcmis. unum. unum femis. duo. duolcmis, vel,feftertium. tria. triafemis, fcu, ieiquartum, &c. Tolvquo- ciue eft aliquid üëïí. Vnde tv Þìéóõ eft Þìéüë,éïí. pro Þìéóõ <ßÜÉ'ô5ñïé<. Quam loquendi ra- tionern Romani quoque retinuerunt, ut pro unum femis dicerent iemis altcr, unde fa- fturh primo fefalter, ut cx femistertius, feftertius. deinde fefqualtcr, ut habent Gloffe Ve- teres Gr. Lat. velfefquialter, id eft, fcmis, qui altero feu fectindo eft loco. Sefqui; inhac locutione, fcfqui major, ut dicitur duplo major; femel apud Cic. de Orat. legitur, pro fef- quialter. quod ultimum ab eodem, & quidem primo , quantum fcitur, bis ufurpatur in De Vniv. Sititerum: {. lj. 1^. ^i. &c. quam Graeci nominarent, ·ð> ôîßéíí, ieu, ■ôæðíéìï&<'º· éîßô¼í Ji&Tifov. ôîßôíí t(Jtw , feu ô&ðéìüæ/ïí ô&ôíí. Tgjnvv ôßôáîßïí. Vnde Latini: trienS) tricns altcr. triens tertius. triens quartus. &c. Locus eft infignis apud Feftum de Vcrb. Si- gnif. hanc numerationem luculenter explicans. Trientem, inquit, tmitlmpondo coronam áéé- reamdedtffefe lovi donumfiripfit T. Oumtius Oitt. quotn pernovem dies, totidemurbes, &deci- mam Vrntnefie cepiffet. idfignificare ait Ctncius m Myfiagogkon L.n. duasItbraipondo, & trien- tem, qua confuetudine bodieque utimur, qttom lignum besdterum dicimm, id efl, pedem, & bejfem latitudinU babens. &feflertium, id eft, duos affes, &femijfemtertium. item ,fi tres ajfesfunt, & quadrans quartiis. In finc lego : fi tres affes fitnl & quadrans, quadrans quartus. Quamquam vero originis ratione hxc ita fe habent, putem tamen, ubi in Gracis autoribus & Latinis, hxc vocabula, øéü\é@- & fefquialter occurrunt, iemperjbi proportionem aliquam, & rc' lationem ad aliud denotari. Itaque ad Geometricam proportionem veniamus, ut, qnx ibi fit nominum impofitionis ratio, indagetur. Illam vero fecundum fuas denominationes con- fidcrabimus. Sit itaque rurfus: i. 11. z~. il. &c. Grxcis: Þìéóõ, quem primum terminum commodiqris tantum explicationis gratia hic adfumimus. ëüãïò øéüëé@^. üºô÷ëÜóéïò øéïëÌ} ^÷é&^ïß<ðçìéüêé(§ô.'ÀÀ,À'<÷Êïß<ççìéßëé@*. Latinis : femis, proportio fefquialtera, duplalel- quialtera. tripla fefquialtera. &c. Melius, mea quidem opinione, Mart. Capella: Superdi- midia. Dupla fupcrdimidia, &c. Eadcm cft ratio in fequentibus: ~. 1 j. 2}. ^lw. 3hreJ>&· &ôæëïáçßðéô&!@-. Latine: tcrtia feu tricns. triensalter; Ciccroni, fefquitertius; Martiano Capcllx, fupcrtcrtius. Duplus triens altcrfc. numcrus,&c. Sic:^. i^. 2J.&C. Grascis, ôï 'iyJov. £ö6÷/©-. ËÀ3ë«óÀßïí ^jtf ßöåê7@-. Latinis: iextans feu fexta, fextans altera, icu lcxw altera. duplafextaaltcra. &c.Hx proportioncs vocantur fuperparticulares, yocabulo Gkc- |
|||||
|
Í ï ô 41 é í V* ß ô r í í é í Ì." ijj
tonim 33rtp'&«" exprimente. Confideremus etiam ÂÀðì^¢ ieu fuperpartientes, qtiarum
hsc eft prima: f if · 2|. &c. Ììïøí. Sh^oif^. Ëô^÷ðßôôéÁìïé^. qui reliquis, quos fupetftites habemus, Gracis eft ËÕ ß¢ßôæéÉïò, vel Ëßôðô^7@^. AxsKtinot njtj AV ShireJlot, feii Á^÷0ßøâô&×â!>ut loquuntur Theo Smyrnasus & Bryennius.Pfello in Muf. Ë·3ôë«<ðÝðß- Auepi;'?· Ita enim ibi legendum, pro ^4$^lfgMgwr· Vitruvio Latine: Bes; befalter, fc* numerus.duplusbesalter. Scilicetnumerusdecemeft befalterrxfex. Aliis:dua: tertiai, us GrsEci Juo i€@. Superbipartiens tertias. duplus fuperbipartiens tertias · Ita quoqiie f «sv- fgiuoifov. À|· 3ßððæí(ß}>ìïé?&. æ? AtsKx<nt7rifzsv^aip@>. Reliquis Gfsecis : éÀìéá'ëéïò ng\ 53n'- ■itft®1· «livifirrt fc. i^ & ~. minutiis tantum numeratis, atque unitati additis. Vitruvio La- tine: quiritarius. quintariiis aker. duplus quintarius alter. Recentioribus itidem, quinque fexta*. Superquintupartiens iextas- &c. Ergo ±. it &c. quoque erit, ôÝò^ìïé^í. Shnl^- ìïé?'&- quartarius. quartariiisalter. Eti. ii. ôîßìïøí. 5%ðîßìïé?@'. tertiarius; pro quo La- tinum eft dodrans. dodrans alt.er. fic ~ foret fecundarius. pro quo Vitruvius hic habet, bes, besalter. Hinc aded liquet, fcribere debuifle Vitruvium, quod numerus 8 fit cRnTiil^, triens alter 5 6. non tertiarius aker, qui cft numerus j ad 4 relatus. Eadem plane ratione, qua lj vocat beflerii alterum. Neque aliter numeras 7 eft úöß÷ôïò iS, iex. Vitruvio, fcxtans altcrj non vero, fextarius aker, id eft, i~, feu 13 cum 7 comparatus. Lego beflem altcrum. non, besalterum. Atqui, dicent,fa£tum hoc eft, ut feftertium in Accufartdi cafu, pro feflcm tertium, vel femiflem tcrtium. Verum enimvero, non ufurpari abfolute fes, ut bes, confi- dcraredebent. Accedit, quod in eodem Vitruvio reftituant, quintariumaltcrum; tion, quititarius alterum. Nec Feftas ipfis favct, cutn lignum dicit besalterum. Notare quoquc liic poifurftus, vocabulum Áìïéñïí tantum abiblute ufurpari, nunquam adjc&ivc. Ita Ari- ftid. Quintilianus. Bryenniils. Baccheiis. Theophilus. Hannenopulus, alii. Ncquc enim 2^/ijUoV in hujufmodi fiibinteliigi poteft, cum numeri non fint, fed illius tantum parteSi In- fignis eit locus Theonis Smyrn. in Muf. ßÜß, inquit, Ø ôîéùí úòé Ììïéìí. Ë'^ïéñï? dixiffet, li iifurparctur. Porro, hxc vocabula, (Íìïéñïí,ôîßìïé?ïí,ôôºîïÉìïéñïí8߀. inproximisfempcr numeris verfantur. nimirum, fi rcs qujelibet in tres squas partcs dividatur, illarum dux vo- cantur Jipotfov. fi in quatuor, illarilm tres, ôîßìïÀ(ïí. il in iex, illarum quinque , fisftyjjeifoy, Aliis appellationibus efferrentur \. i. &c. Ita quoque Pfellus de Arithm. 0 35nApep>)V,inquit, (Vitruvio, à^çÁìïéñÏ*) ï ^rfjV ra ü'ëù ^gi) ßíá ìßñç ú%ùí % o\a. ï à^ðôîéìßî^À , ü <3r£j? ôù" ýëù Xj ôîÀ» ìßîç ¸ï"ë« ß÷ùí. Sed de his alibi. Nunquam vero, ut & hoc addamus, £ìïÀ£Á<*& ôî<- jMteJoi ufurpantur pro Ììïßîïí, éîßìïßîïí, ut vult in fuis G.L. commentariis Budams, (& ex co Steph. ifi Thef. Gr. L.) dum explicat beflem, dadrantem. Qus duo Latina idetn refte dixcrat in De Afle, Grscis vocari ÌìïÀñö & ôîßìï^ïí. Íïç pigebit horum vocabulorum» A^oig/a, ôîéìïé&á, &c. apud Grsecos ufum excmplo dcmonftrare. Qijinque fuerint mili- tes, qui infignem in expeditionc quadam navarint operam. Itaque^^o aureos, itainter fc particndos, acceperint, ut primus capiat ô߸í&ìáé&áëô. alter ôûöìïßÀßËí, tertius, Te/f*o<- ei*<'. quartus, ^éìï^Ë». ultimus, ìïßîáí. Quare primo cedent aurei é ^ o. alteri, 1 zo. ter- tio,po. quarto, 60. ultimo, 30. id eft, quartus habebit quinti duplum, &ìïé&<Ì>, &cc. Cum itaque 4^ ü aurei hic fint aliquodunum feutotum, ille, qui ðÀí&ìïé&÷ bonoratur, noncapk idcirco ðåí@ìïÀîïí, ieu 375 aureosj ied tantum ðßíç ðÀíçê÷*$ßêá1&., fcu rS ïë÷ ôï tC/tbv . Secundus conicquitur ôßïô÷æâ myltnouiiaa^.. Ita quartus j qui Ëìïéæß» donatur, npn confequitur ôï^ìïßîïí, hoceft, 300. fcd tantum 60, quodeft, S;$ij/u[yt •ç ôÜì-âáí. Poflem tibi, erudite Leftor, plura cx antiquis Scriptoribus exempla addu- cere, ut quem haberent ufum hxc vocabula, retSe intelleota, perlpiceres. Verum rc- centioris fcriptoris locum hic examinare placeat. Iseft IoiephusScaliger, vir fumtnus, qui, quid hcrriiolium flt, nortiatis intellexit. Triremem enim hemioliam paulo vult minorem ipfatrireme. Verba ejus cx Ecloga in Eufeb. a Snellio in Hiftiodr. citata, adfcri- bam: Erat, inquiti & alia diffcrentia, ut naves citra magnitudinem alicujus, cee dicercn- tur âéâëßá!. ut qus iiitcr magnitudiilem r&otHgvlofx, ea dicebatur -^(ï'ë/^ rgsansvnf&, major quidem quam «êâ'^ñï? ^ minor vero quam re^HsV^^. Sic qux citra magnitu- dinem ô&ßî÷;-, dicebatur ô'æ/Þîßáøéïëß*. Namis øéüëéïí continet aflemcum fcmiflc. Ideo ôîß>]î>éìéïëß÷ erat magnitudine ^Afyxg, & praiterea aliquanto amplior. Nequcvcro neceffe eratexafte dimidium accedeire, non magis quamin femitonio mufico. Tonus enim bifariam non dividitur. Quare ut dicitur øéïÊéïò ariV, fic eadcm conftrudione øéï- ëþ T^iipijf, fed non eadem ratione. Nam potius dici debuerat <f$gif. ø'ïëß*, utpote qux magnitudine ÁßÀî'÷ò eflct, aut aliquando major. Sed ufus obtinuit, ut potius vocaretur ab ca, a cujus magnitudine proxime abeflet, quam ab illa quam non folum squabat, fcd ctiam alir Ii 1 qua
|
||||
|
t,*g ' r M:AR C ß Ì Å É Â Ï Ì i 1
quapafte fitperabat. Has igitnr naves eSnsmfoi, rg/otKgv^oi, ðÝíø(3»Ôïîâé, fol$ grscis in ufu
primum fuerunt, ad illudufque tempus, quod hic ab Eufebio tleterminatum, carumque ú,ì'éüëÀú÷éú ,..,..,_,.. Summoilli viroinfultarenonplacet. Scntentiam tamen noftram, quid vetat, Leftori
excutiendam proponere ? ¾ïí,ìýêéïí, inquit Scaliger , continet aflem cum fcmiffe. Ideo ôîéøßìéïëßË, feu 1^'t/ptji øéïëßé÷,, erat magnitudirie ø iifyw , & prxterea aliquanto amplior. Quod fi hemiolU vocemde navis magnitudine cum Scaligero interpretemur} éòéç^ìéïëßâ invenietur non Atjpxj, fed ntffos magnitudine & paulo amplior. Te^ip*)? enim, ut ita ]o- quar, hoc loco as eft- Hinc ö^ìéïêßá, eft as cum femifle, ex interpretatione quoque Sca- ligeri, id eft, éîir,fw $ çì>óí ôîéý?÷ò. nimirum ut duo ad tria, fic 3 (triremis) ad 4~, triere- mioliam. ;ytj dv&nakiv, ut 3 ad 2: ita 4^ ad 3. qui eft ëüãïò Þìéüëé&. Seapotins, inquit, dici dcbuerat Mf 1? Àìéïëß», utpote quae magnitudine Ajjpsj cflet, aut (legc &) aliquanto major. Ergo conficitur ôàÞìéüëéïí idem efle, quod f> Þìéóõ, ut male colligit, forfan ex Suida. Itaque Error Scaligeriinde eft, quod 'ti Þìéüëéïí, idem quod ii Þìéóõ fignare putaret. Iam vero ii Þìéóõ niillum includit refpefium, fed iimpliciter dimidium notat. Hinc ìïíÞñç ftatuit uni- tatem, cujus dimidium Ëé/ñ« additum, exhibeat ô^ñøéïë/Ë?. Sed concedamus Scaligero, ôîêßñ») íìéïXiW prava confuetudiiie vocatam, qase dicenda fuiflet ËÞîçò çìéïëß÷. Iamfacile rurfus colligetur, fi navis illa non tantum fuit Ì(*éò, fed & Aijpjjjs; çìéïëßá, id eft, babuit ma- gnitudinem Ë^ñ»? £ çìßóßâß Ë^'ñ»?; molem Ë^áò-Þìéïëßáé; eandem fuifle, quae öÞ(%ò. Hanc certe hnjus vocis fignificationem omnium autorum ufus probat. QiKedam ex Muficisfcri- ptoribus exempla depromam. Diefis enarmonia; feu ôßÀïíñôí,ìïæ/ïÜïé, quod quarftm par- tem toni, in é æ partes diftributi, habeat; dodecatcmoria capit 3. Hujus enarmonise diefeos hemiolia diefis habet dodecatemoria, non £i, ut Scaliger diceret; fed 4}, id eft, diefis he- miolia continet dicfin tetartemoriam ejufque femiffcm. qus addita conficiuiit 4Û dodeca- temoria. Italoquuntur Ariftoxenus,Euclides, Ariflid. Qmntil.Baccheus, Capella. Nec alia eft loquendi ratio, in pedibus metricis ufitata, cum tribrachys dicitur arsTf çìéüÊÌßß Þõññé÷ß÷, quod tribrachys non tantum contineat 7Wf('%ov, fed & ipfius femiflcm. Ita Pso- nes dicuntur hemiolii, quia ex jambo & pyrrhichio &c. conftant. Nec aliter, quod oppido notandum, Epitriti fortiti funt id notninis, qtiam quod ex Iambo & fpondeo , item, tro- chso&fpondeo ; &vice vcrfa, conftituantur. Qiiam vulgo hujus adpellationis caufam reddunt Grammatici, illa erronea eft, & ex Ifidoro forfan dcpromta. Sed, ut ad illas naves revertamur, quxnam illae hemioliae fuerint & triercmiolias, etiam
doatiiTimis cft obfcurum. Illud tamcn fine fcrupulo aflerere non dubitamus, ex perpetuo Grxcx Ling. ufu, hemioliam & triercmioliam fuifle naves aliarum refpeftu ica diftas. Hinc inferimus, (i fecundum magnitudinem fuerit ille reipeiftus, trieremioliam magnitudinead- iEquaircrefquitrircmemfeu, triercmioliam fuifle trireme fefqui majorem. Porrovocem hemiotk, five fimplicitcr pofitam, fiye alteri vocabulo juriQaih, femper denotare remigum inordinibus confidentium proportionem. Per ordines vero tantum intelligo, fuperiorcm &inferiorem; è^í/ôË? fcilicet & %.÷ÜáÜêÜ; ,'quos in hemiolia & trieremiolia navibus, proportionis hemiolix numero remis inGubuifle affero. ita ut in trieremiolia $yt-m\ ø0' portionaliter interceflerint. Atque hac ratione nihil obftat, quin dicamus, has naves fuitfe minoris formjE, qualcs dcnotari apud autores videntur. Scilicet hemioliam fuiife biremcm minorera. Tricremioliamadjuftastriremismagnitudinem non acceffifle. Vttantumap- pellatio a remigum proportionali numero ilt quxfita. Fuit itaque hemiolia fpecies bircmis, &, quod exiftimo , illa ipfa, qua: a Bayfio reprxlentatur pag. 17. & a Sncllio in prsf. Hi- ftiodromices. Hanc opinionem confirmat Hefychius, qui hemioliam vocat vtmi Ë'÷^â»ú· 5)ìéïë/«ß inquit, é) ×êîïÉïò íáàò, <á) øéóõ ÷ßöáëáý÷., Éç illius navis forma numerus 3-òâ^àß tcrnarius, numeri %ëáìß1ùí binarii eft hemiolius. Etymologicum maenum aliam omnino cxpofitionem adfcrt. Hemioliam cnim dialam innuit a numero armatorum remigum hc' miolio, numeri remigum non armatorum, qui erant ^êëáìÀôæç. Putem tamen, in naviuffl formisnon tamremorum multitudinem, quam proportionem locumque exprefla cerni. Eadem planc ratione trieremioliam puto ipeciem fuifle triremis. ut Ariftophanis fcholia- ftes immerito a Scaligero reprehendatur. Nihil enim dici melius poteft, modo rede ipfius verba accipiantur. quas ita habent: neeui â'ôî»! '?Üî<ö r hS-ìàí, >y\ yj ($ êÜôù, ^PMfunH· 3}$ ìßóç, æõãéôæç. Þ j 'àíù,Â-æâßíÀô^. &æâÀíß·ðéò iv 0 >3ôæ$ò -Aw ðîýìíá÷. æíãßôÌ üì&<ðú· 9«ë*^'" -ôí,ò aig&s ðÆùæñí. Facile hatc intelliguntur, fi éîé^ßforma, quam Bayfiushabct pag. 30. & ex illo Sncllius in Hiftiod. praf. diligentius infpiciatur. Rcmigum enim, certo ordinecon- fidcntium, numerationem a puppi inciperc debemus. Eorum primus & fupremus eft fcm- Per>
|
||||
|
Íïôë i í VitkvviVM _ . ö.$7
Ktf j&aWtiiK. Tertius & infimus coniidet ^êëÜìß-ûé;; refpe<5tu '5&yh* verfus prOram, «ôöß
#»L«Ì, remotior, magisque abfcedens. Medius eft $$mtj elevatiore paullum loco, qikm »»a«m/w; depreifiore quam ^>Wi Mal^expreiTusefthicmediusinprimatriade, & corrieitur in iequentibus. Snellius hoc ipfum vidit, & in fiia forma emendaVit. Porro bi- nos illos in diredtum ordines, fupremum fcilicet & infimum, hemiolio inter ft nuirierb diftare dicimus in trieremiolia. majore femper tiumerb 0>g£M$feif transfcripto. Qjjpd addit Scalitjerj non fuijfe necefk, ut exa&e dimidium accederet, non magis quitm ih iemitohio mufico, quM tonus bifdriam rion dividaturj illud tale eft, Ut a tanto viro nunquatri fcfiptum vellemus. Ad Lib. V. CWvt IV,
Hoc & fequeilti capite, qui Vitruyium fanare voluerunt, vulnera etiam plura,, finiftris
fuis explicationibui, inflixere. Nos hoc ordine curationem fufcipiemus, ut Vitruvii vul- ncribus primum obligatis, Philandrum deinde, ejufque in liis adjutorem Lucenium, a mala medendi methodo ad faniorem criticam revocemilS. Danielis garbari in hifce errores, quod · brevitati ftudeamus, omittentur. / Harmonia autem efi mufica litteratara] Refcribo: Harmonice autem efl mufica litteratuva.
Ita eit in prxcedentis cap. fine. ubi hujus fcientia: mentioiiem ihjeoerat, ut ftatim ad ejus dcfinitionem, & pleniofem de ea traftatum, ut folet, digrederetur. Etfi vero fufKceret di- cere, nullibi Harmonia; vocerii, ut hic accipituf, ufurpatam legi; tamen, quod recentiorcs kre omnes, ubi Veteris Muftces mentionem, feceriht,iri hujus ftatim vocis ufurpatione im- pingere videam, non poffurn, quiri aliquos utriuiqiie lingiia; icriptores proferatn, qui hanc noftram leftionem indubitatam reddant. Tres itaque funt priricipales Muficse partcs, Har- monice, Rhythmice, Mctrice. Harmonices rurfiim partes funt ieptem, quarum qninque, fuo inftituto fuffe&uras, hfc delibat Vitruvius. Sed de his audiamus Alypium, qui in In- troduotione Muiica ita: Tjj? ìáéçÇ,ö óê ôîéùí Ýßùß÷ºé÷ùôúßôùí ßâçòí,ìùí ðëßð÷ì^é'çò, «^jtwwxijry ùìéêÞò, ì3î/%çò , ðîùôíí ç &>'%& , >(jy ößãñ<á8ßî<ÉôÛéí ßßçôßïí tuu <â$áôï ýîìïéôì^ýïí ô^ïéãì÷* éÞ÷í. âßíôíé 'j Ü,îìïíéêß] ÷áëåßôéç , 2^á×îâ·.ßþ÷! éßí"üß ÁéþÜìéí ß÷÷óê. paulopoft: i?/4f»j 1"Â.ë. •Htum,<i&A^i'yfav. S&mycv, ç&ËÆ^,òí,ìàß÷ùí. ô'æ/ôüí, <Ü@Á ïíïìÜôùí, ôßô÷îôáí, <n%tfaa!v. íÜì-âïí, <t&2 ôüíùí. úêºïí, <â£ë ìßö&ïëùí. úæßïìï'í, Þ€ë Ëõôêß ô5 ìßÊáôçÜïê. QlMS fic verti- mus: Cum Mufica ex tribus primariis, atque inter ie conjunolfifimis fcientiis, Harmonica fcilicct, Rhythmica & Metrica confiftat, primam ordine ac fimpliciffimam cenfcbimus tra- ftationem, qua? circa ordinatam ibnorum conftitutionem verfatur. Atque hxc Harmonice vocatur, vim quandam difcernendi habens. paulopoft: hujusfcptemfuntpartcs: prima de fonis. de intervallis, altcra. tertia, de fyftematis. quarta, de generibus. quinta, de tonis. fexta, de mutatioiiibus. iepfima, de ipia cantus compofitionc Plutarchus <v&}'ì÷ç÷Àßò, has partes enumerans, feptimarti ¸Àâ< ìÀÌðíÜïí; omittit. ^hav, inquit, ü'ç >Àì%õ÷îìáíéþ], Ãåíþí çØô$Þîìï<Ôì%ü÷, Ü %^^ì»ôùí^jt} áíòô,ìÜôùí (ß <$ôã(ùí^ôßíùí >(gujìß^,æïë,ùí ïíòí,ì&ÉéêÌ •9» ãíù&êç. Quatuor Mufici partes receniet Ariftoxenus, Üîìïíé÷ùí òíé÷Þùí lib. æ, ìß(&, inquit, isiVtj Üßîìïíéêéé ô^ËãìÁÜ»·^ rSì÷<çê§ úæßùò. ÷.á§ôßð¸î %ç ñõß^éêß), ^et) vj /ê£-ô€<ê>?, Kj ij ßîãçéçç. id eft, Tfailatus de Harmbnica pars eft illius habitus, quem fibi Muficus acquifl- vif. quemadmodum Rhythmica,Metrica & Organica.Sex partes enumerantur in fragmen- tisquibufdamMaiicisMSS. ffcì÷<Þ÷.Àßòistvdifii 'ßî. Üîìïíé÷âí, fvH/JuHsv ,/^åôæ/êâí, üî'/áíéí^í, wnfamvi<X&ftkaiA Aicuratioreirtadhuc univeria; Muficespartitionemhabemus apud Ari- ftid. Quint. MS. p^ 7. Latirii, quos videre licuit, trestantum Mufica; partes, quasfupra principales dixiiwus, fuis feriptis celebrant. Ita Maft'. Capella de Nupt. Philol. lib. 1 x. cap. Db tribus generibas Muficse: Quj, inquit, ad melos pertinent, Harmonica dicuntuf: qua: ad
numeros,Rhythmica: qUaradverba, Metrica. Etirifine feq. cap.DeVoce: Horunv illa (vox) quamin divifas (rorfan diveffas) partes cdf iafque deducimus, diaftematica nomi-
Hatur, & ei parei, qua; harittortiea vocatur, aptanda cii. Sequitur in ieq. capite: Quae qui-
demHarmonia(LegoHarmoliica. eademeftcor^uptioriisratio,quashicinVitruvio)ha-
bet partes difpuiationis fepterii,&c. quas fupri Alypius enumeravit. Breviter ifidorus Orig.
L é S. 111. cap. 17. Mufica; partes fiint tres, id eft, Hafnioiiicaj Rhythmica, Metrica. Har-
monicacft, qua>diicernitiiifonisacuturti&:gfav^m. (forfaamelius,grave.)Rhythmica-
eft> qua? requirit iileurfibneiri verborum, utifuitf bene fonus an male conxreat. Metrica cft,
ø÷ menfumm diverforum metrorum probabili iatibne cognofcit: ut verbi gratia, heroi-
cum, jambicum, elegiacum.
Marm.Elem.lib. é. Äí'â wis «<nvliicn êéí^'ýò r,n'etlve%jc, ^f«£S^ir»if«*5xi)- *$!$** -dui
I i 3 mut-
|
||||
|
ij8 Marci Meibomii
eriwi%i),TOaw TtvciJiil-iivaj (pnuve^) Þ øùí'/j -tv, ca&rYtai, ßôùò ùò*é×Ë> ì^ïßì.5ºòáé^^,ì^' \ð' ^þí ?
ðßæâßôùí , y.MTsiye mv ô5 ïàþ-çïéùò §ax{g.<ricui. Üúëá, ößñïì^õç óæùß÷ùò ìß%Ñ' (çïçéí,ò. $ J[l ^ j^'. ñáí 3 Ééõ ïíïìÜæïõí Ï^,öºìáÉéýù > ïí&íÀéùò cptxtvim] mvS&iq. í^á&ïÜíÝïê. jS Àòô,ðí cwiluj 35J ìéáò ôáéðùò. «ôê titcAiv Ýö'ßôßñ^ò, Kj rislv ôðßßóê éçáéß÷ùò, &C. Dux qusdam funt motus fpe- cies: continua, & intervallis disjun&a. Iuxta continuam vox locum aliquem percurrere ipfi fenfui yidetur, ita ut nullibi confiftat, neque in ipfis, ut feilfui apparet, terminis; fcd con- tinue ad iilentium ufque moveatur. Iuxta vero alteram motus ipccierti j quaiti intervallis diftitifiam nomihaimts, contfario moveri modo vidctur. Nam de loco ad bcum tran^ iens, in unam finitionem fe ftatuit, deinde rurfus in aliam, continuo hoc faciens, &c. pau- Io poft: dsshcag £& Sreui cov ýôù êéíçôÞ Þ öùí>;, &c. In quibus dc binis vocis motibus nervo- scexponit. Alii tertium addunt, quo carmina recitantur : Boiithius Lib. i. cap.12. Mart. Capella Lib. ix. cap. de Vocc. Ariftides Quintil. Muficcs lib.i. ìßóýõ vocat <pailw. ìß^ inquit, Þ «Vô2 ðÌÞì&¾ùí'&í÷,ãíùßô&ò ôáéýìß^ê. Hic illud monebimus, egregie Vitruvium to- <nv vertiflefinitionem. ut pag.feq. v.i. patentes finitiones, Graci vocant, ö»^fcuÝ». ö«í«ß 1(0] 2>1$.×ßÊæÁì%õ×æ ôêïô/ß, &C.
Pag.84.v-6'· OiMonivcrb,quodnaturali5vfl,&c.~] Lcgo : Diatonum vero, quod naturafius
cft, & facilius inintcrvallorum diftantia. Arift. Quintil.Mufices lib.i. Ôùí $éùí öõ,çêùô^ïí ilSJJ ly> to OJg.T0VQV, tttcti yS k, img (JiTicuSi&Jiw srauOlmtm ìßëù^ç-÷Üí åúÀ. ôô^íéêùæ.-ðéí ■] ôï vpùá÷. flpS^ji jS ìüíïéò ìßëù^Ýß-ðç ôíÀò KtTTouSdjpfyjoi;. aocg^SifEpcv 3 ôï æí÷îìüíéïí. i®%t j§ in~f úúé<ñ«Å- jktw ï* ì÷<ðê>ßðôí÷ã,÷.ß ßæ$î&3á%Þò. ôíÀò 3 ot&sT? esiv dSuucilov. otytv Üðéãíùó÷í ôßíåò ô $J{(im ìßëù^áí 3 Jf^.iluu áíôùí a.cS-iveicw. qajf ð÷íðëùò ÜìÀëùßçôÂí eivcy ro ¢}á,·Ñßìïé xs&rcAaSusn;. Locus cft oppido notandus, quem ita vertimus: Inter modulationum genera naturalius cft diatonum. quippc ab omnibus cantari poteft, etiam indoftis. Artificiofiffimum efi chroma, quod doftis iblis relinquitur cantandum. Subtiliffimum eft enarmonium, quod cxcellcndffimis tantum muficorum ingeniis fuit excultum. Plurimis vero videtur impoffi- bile. Vndc faftum, ut quidam ob ingenii fui imbecillitatem, illam modulationem per die- fin fieri poffe ncgarint: arbitrati, ejufmodi efle intervallum, quod cantari omnino nequi- ret. Bocth. lib. 1. cap. 21. Genus Diatonicum aliquanto durius eft & naturalius. Chromi vcro eftjam quafi ab illa naturali intentione diicedens, & in mollius decidens. Enarmo- iiium vcro optime atque apte conjunftum. Ariftoxcni quoque locus egregius vidcatur, Harmon.Elem. lib.i. V. 8. Quodharmoniatctracliordorum] Corrigo. quodharmortia» tetrachordum. MiroT
doftiffimos viros hoc non vidifle. Harmonia hic eft genus enarmonium. V. 10. Cbromatiduobemitoniainordinefuntcompofitd]'Le^o,lncompofita. Quodutintel-
ligatur, aliquid eft diccndum de intervallis compofitis & incompoiitis. Sciendum itaque, omnc intervallum muficum vel compofitum eilc, vel incompontum, vel etiam miftum. Compofitum cft,quod duobus ibnis proximis non comprehenditur. Incompofitum contra, quod duobus fonis proximis continetur. Miftum vero, quod modo compofitum eft, mo- do incompofitum: ut funt ab hcmitonio incipientia interyalla ufque ad ditonum, incluiivc. Nam hcmitonium in Harmonia eft compofitum: in Chromatc & Diatono incompofitum. Triemitonium in Chromate eft incompofitum: in Diatono compofitum; nimirum ex k- miconio & tono. Diatonum in harmonia eft incompofitum: in Chromatc vero & Diatono compofitum. Dc quibus videaturEuclides& Arift. Quintil. Iam vero, dixerat Vitruvius diefin cfle toni partcm quartam. hcmitonium habcre duas dieies. Ergo, concludet Lcftor, hemitonium in Harmonia ex duobus intcrvallis eft compofitum: duabus icilicct diefibus. quia Harmoniae tctrachofdum & tonos& diefes habet binas. Rurfus hic hemitoniifit mcntio, cum dicit: Chromati duo licraitonia in ordinc, &c. Poterat itaque Leftor iterum lixc hcmitonia, ex dicfibus compofita, ut ante in Harmonia, finiftre intelligere. Cui crron occurrit, dum hcmitonia vocat incompofita, Hanc kdionem confirmat Ariftides Quintil· Toj tsto^Tsv (jueAaAOif tiif^) ÃËïí ftijo ¸'÷</ ilujcAi Svetv çìßÀïíßùí Ü,óíßé^íðéí óí'ßáéçí , êáëåßôå Á' •nvtouov ñâßïìá. Quarta, inquit, modulationis ipecies piOpriam habet ex duobus femitonns incompofitam coniHtutionem. vocatur autcm chroma tonixum· Grseci reliqui hoc ipfum panlo alitcr explicant. Nicomachus in Enchiridio Harmonices : Ôï ^ñùìáßéêàí if»s a€?^'" âáæ¸'ßÊ/; Þìíçíéïí. «5 «*^o çìéÀüíéïí. el(gl SfrlTISW! amwfcav ô&ß?,ìß1àíéïí. Qupd Mart. CapCl" la lib.p.cap. Dc Gcnerib. Tctracb. ita interprctatur : Chroma hoc modo melos accipit- pef hcmitonium, &r hcmitonium, & triahemitonia , ö÷ incompofita provenient. Hlc obicf vandum , Chromaticis vocabulum fine adjunalo pofitum 3 fcmper fumipro toniieo. Tres cnim funt Chromatis fpecics, ì»ë»ê$í> mwKWi isvieutv. ■ ' "- Pag-
|
||||
|
Í Ï TiE IN V É Ô R V Û É V Ì.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Æ0
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pag:%4iV-á 3" tienerum difcnminibtis~] Legendum omnino : ingeiterumdifithmnibusfuUfi-
itibus fimt permanentes. Ariftoxenuslib. é. oi Svo >ð£ëß÷,ïíðò iffifyu »þíø»ß'&çí á/Ø v$iifil 2j(t<po(*K. Euclides & Alypius: ¹ùðò ëßãïíðç , âôß in Ø Ø $õùí %1$$ïîïàò »' ìß&ðßðß÷óéí. Optime hic vertit Vitruvius. Pag.8 5. v.7. Virtutes aliai] iui/elfms ebkm. Qua: variatit fecundunl graVe & acutum; no-
tis fonituum id monftrantibus. Dc quibus ad noftrum Alypium. pag.S^.v.p. In diatom vera tonam.'] Lego: indiatono qUoqile hemitotiiiitn. Fallitur
philandcr, diim putat, has quatuor voccs abeflc pofle; QUoniam enirti illorum fonituum, qui moventur, diftantias in tribus generibus monftrare inftituit, diatonum gcniis non fuit omittcndum. Sed ipfe quoquc Vitruvius, eundem rurfits Ordinem obfervanS , ftatim fub- jungit: in Diatono diftat ab hypate tria heinitonia. Hscexieqq. diagrammafisluculcnte peripiciuntur. Pag.85. v.d". JnoSivam &dimidiamt diapafin & diateffkron] Rccentiores vocant undeci-
mam· Eadcm ratione, nonai &dimidia (fcilicctoftavx,) eft duodecima. Communisibi tcrminus bis numcratur. ' Ad Lib. V. Cap;· V*
La;tam hic eirorum fegetem fuccrevifle yidcmits, quam, ilc optimo autori diutius offi-
ciat, omnem demetemus; &, fi fieri poffit, exftirpabifnits. Rem vero ipiam aggreifuri, hoc
initio notabimus, malo nixos funndamento hujus capitis reftimtioncm fiiicepiilc Philan-
drutn ac Liiceniiim. Neque enim illud verum, quod iii fuis corfedtionibus lcquuntur, to-
no diftare ncten iynemmenon a Parameie. Euclidcs quideih, Nicomachus, Alypius, Ari-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Diatonum genm, ordine Aly-
pii; male intelleclo d
Vhikndro.
Nete hypcrbokon.
ton.
Hyperbola;on diatonos.
ton.
Trite hyperbolson.
hemir·
Nete diezeugmenon.
ton.
DiezeUgmcnon diatonos.e
|
ftid. Quhi-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GenmCbrematicum,eoordine,quem
fecutus cfi Philanderin bujus
hci reflitutione.
|
tilianus, ib-
iiosco,quo in binishi- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Nete hyperbolseon.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fce diagra-
matis con- ipiciuntur, ordine eriu- merat; non quod revc- rafeitacon- fequantur , ledqtiodo- rationc po- tius, quam diagramate illosLe&o- ribus ob o- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hypcrbolxon chromatice.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hcmit.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trite hyperbolseon.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hemit.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
4
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hete Diezeiigmenon.
I.
Diezeugmenon chromaticc.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hcmit.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trite diezeugmenon. ·
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trite diezeugrrienon.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hemit.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hemit.
Parameie.
ton.
Nete Synemmenon.
ton.
Synemmenon diatonos.
tonus.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
·>
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Parameie.
tonus.
Netc fynemmcnon.
triem.
Synemmenon chromatice. t
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Iiemit.
|
culos poii-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
turi, alium
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trite iynemmerion.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hemit.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
t.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ordinc ob-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Meie.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mcfe.
Mefbn diatonos.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
icrvare lton
poifint. Na |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mefon chromaticc.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Iii ipfi auto-
res non ie- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hemir.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Parypate mefon.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Parypate mefon.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
meldocent,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Jicmit.
|
hemit.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hypate meibn.
I.
Hypaton chromatice.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hypate mcfon.
Hypaton diatonos. Parypatekypaton. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
paramefc a
meiediiiarc tono:itaut parameie & |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hcmit.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Parypate hypaton.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hcmit
|
nete die-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hemiti
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hypatehypaton.
Pioilambanomcnos. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hypate hypaton;
Proflambanomenos.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
zcugmerto
comprehe- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
dant tetra-
chordum diezeugmerton. Itaque, quod apponitur tofii iignum irtter neten fynemmenon,
¶mcfcnj nonindicat, eointerfc/patiodiftafcduasliafcechurdas; ~fed, quortiama Ii 4 etw*~
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
±6¼ Marci Ìåéâïìúé
âíõ÷öã tranfitwr ad à^Üæþ^í, a conjunilarum tetrachordo ad tctrachordum disjun&arum
paramcfen tetrachordi disjunftarum verfus grave ultimam , amcfetono dfc disjunfiam. Nos hoc pnmum monftrare debemus, Euclidis ipfos fuiffe ufos ordine, quo paramefcn a netefynemmenon tono disjungiputarunt. Apparet illud cx pag.86. v.29. ubi pro : quar- ta, diateflfaron ad neten fynemmenon, reponendum cenfuere , pag.87. v.41. in notalitera; f. quarta, tonus ad netcn iynemmenon. Nimirum proxime prxcedentem parameibn, pag. 86. v. 28. a nete iynemmenon tono diftare putabant. Benigniorem tamen hic fententiam obtinet is locus, quam expertus fuerat pag. 86. nota lit. d. ubi vocem diatcffaron relegatv· damdecreverant. Ejufmodiquoqueerroreft pag.87. v.io. Intertiisdiateflaron, &c. quod v. 45 · fic corrigitur: In tcrtiis ad paraneten fynemmenon, fpatio diapente. (Idem repeti- tur in cellse iupremx fonis, v.51.) lllud intervallum diapente ftatuerunt intcr proxime pra> cedentem chronlaticen diezcugmenon & chromaticen fynemmenon. Quod falfiilimum cffe, ex noftro apparet diagrammate. Eodem modo, pag. 87. v. 13. hunc locum: ad chro- maticen mcfon diateflaron ; correxit Phiknder, v. 47. pro mefon fcribens iynemmenon, quod uUateifaron intervallo in fuo diagrammatc diftare videbat parameibn a Chromatice iynemmenon. At vero unifonos effe binos hofce ncrvos, ftatim ex Nicomacho difcemus. Certum itaque eft, ex illo fonituum ordine, quo in enumeratione illorum ufos fuifle au- tores memoravimus, hos errores efle natos. Quos ut tollamus, noitrum diagramma Mu- ficofum autoritate prius eft muniendum. Illam autem nobis Nicomacbus fuppeditabit in Enchir. Harmoniccs. ubi ibnos Diatonici generis iecundum fuas diftantias enumerans, ita circa mcdium loquitur : eify, ìßÉ' Üßëïí éßíáí, ìßóç, ç(& á^î^ìÀóßß , ìÀ$ïëïíôüíïí. Ü&ô&ôãé&ß- æ&éã$!/ùí, ìß(ß' çìééííéïí, &C. paulo poft: ii <ðéõçìì%ýïí ÔÀÀò^^ïîßïí ô louilS-ô£/.t{w ß÷$ íìé<ð>*ßø iitsuewi áð; ô5 ìßéðê. &(ö ì% 1M0V Tvtu À¢áí ßòâ^íÞôÀç). && ìßÉ' âÀ^ëïí wov, ô óí÷>Õéìì%í\éõ íç-Ü÷é, ARISTOXENI ATQVE VITRVVII DIAGRAMMA æÌò
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
reflttutum, triumgenerum differentias exhibens.
Nete hyperbol.
|
öùíïí ô^Ëå-
fi&yftJj&fj sra- panjTij.Ideii: Deinde poft alium tonu, mefe. Dein- de paramc- ibs, poftin- tegrum to- num. dcinde trite diezeu- gmeno, poft hemitoniu , &c. paulo poft : tetra- chordum iy- rtemmenoo fuam triten ha-bet hemt- toniodiftan- tem a mefc deitidc poft |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hyperbokdn diatonos.
Hyperb. cbrom. Trite hyperbol. Í,ÅÔÅ DIEZEVG.
Diczeugmenon diaton.
Diezeugm. chrom. Trite diezeugm. Paramese.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Byperb. enarm.
Trite hyperbol. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Nete synemmenon.
Synemmenon diatonos.
"4. Synem. chromatke.
I Trite fynemmenon. Ì Å S E.
Mefon diatonos.
Meibn chrom.
Parypate mefon. Çýñáôå meson.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Diezeug.enarm,
Trite diczeug. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Synem. enarm.
Trke Synem. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ì
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ESE.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Meibn enarmo.
Paryp. mefoiu |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tonumji
paf aneten. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hypaton diatonos;
Hypat. chroma.
Parypate hypaton. Çýñáôå çõñáôïí.
Proslamb a.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
deinde poft
alium tonu, Hypat. enarm. ' neten fyne- Paryp. hypaton. menon, ejuf-
dem omnino
foni ac toni, |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
; quoeftpa™'
nete diezeugmene. Ita quoque Ariftid. Quintilianus: &m ô? fdmti cfkileivcu/U ôÜíáííðé*?*^
■dw Kiiffiy ÷ïî^ (sfyctftm ê»^éá\. paulo aate: i>®î$<ßÊ«.ìæÌßì%>@[*ifyfy* ^«ê»ì^Ï
"ø
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Í Ï: Ô Ì ClfN.· V É Ô R 11 V É V Ì. X6i
■$&£ 33ôß ìßïíí óíìöþçÌ twiw À%å÷þí ëüãéí. áíß÷úìßíÞ ø&ò ð^ìßïôí. Si quis a mefe in-
tendat tonum, cHbrdaquashuic adjacet-, paramefe vocatur. Proflambanomenos extrinfe- cus aflumitur, propter confonantiam (diapafon) quam ad mefenhabet: toni propdmonem obtinens fad hf patenhypaton,) quam inefe habet ad parameibn. His ita eonuitutis iequentia eraendamus.' !; '.
ñ á g. l ÷ x x í é. í. ÷ ÷ í 111. Deleo nmn, & lcgo : teriia diateflaron ad paramefori. Nec
jnirari fatis pdflum, qui faclurir, tit irieptam adeo leftiqhem etiam in notis repeterent. v.xxix· Scribo iOuartadiapente adnetenfjnemmmon. utalter fonus fit Nete hypcrboiion; inter quos duos haec confonantia diapentc intercedat. Eadem conipicitiir conlecutionis fa- tio in mcdiana cella & fuprema. Chromatke enim (ytiemmenon diftat a. Chromiaticc hy- perbolseon intervallo diapente. Ita diatonos hypeibolieon abeft adiatono iynemmenon eadetn confonantia. Quod fi conforiantiarumvocabulis Vitruvio hicutinon libuiflet, chromaticenfynemmenon a chrortiatice diezeugmenon tono diftare dixiflet. quo & diato- nos fynemmenon diftat a diatono diezeugmenon. Pag. lxxxvii.v.-x. iterumlego: IntertiisdtApentetdcbromaticcnfyncmmenon. Qua;
leftio confirmaturex v.xn. Infextis adparamcfen, quod (illaparamcfe) & adcbromaticen byperboUon diapente, &c. Quod paramefe a chroniatice hyperbolieon diftet diapente, boc, tanquam fuo diagrammati refpondens, probat Pbilandcr. Atqui paramefe cft üìü-ðíáò^ þïöùíïß richromaticc iynemmenon, ut fupra vidimus exNicomacho : feit, ut Vitruyius bquitur Ñ ag. Lxxxr. v. vii. Chromatice iynemmenon eandem habct virtuterii & fo- num, quem habet paramefe, ut ex noftro quoque diagrammatc perlpicitur. V. xiii. beniefehabentomnia. Deleaturitaquehotalitterash. V. x é v. Lego : habet vel habeat. ut eft í. ÷ ÷ é. V. xviii. lego: Tertiis diapente addiatononiynemmenon. utpatctcxfuperioribus,
& noftro diagrammate. '; ;\ ; '. V. xxi. lego: & ad proflambanomenon, diapaibn; &addiatononbyperbolxon, &c.
utv.xin. Notandnm quoque male in Chromatico genere lichanos fimplicitcr & paranetas aPhi-
landro appellari, quas ad reliquorum gencrum differendas refpiciens, vocai'c debuiflet li- chanos & paranetas ehromaticas. Duplicivero modo illas lichanos & paranetas in gencrum differentiis appellant autores. Autenim, hisipfis vocabulis retentis, vocant lichanos & paranetas diatonas, cbromaticas, cnarmonias : aut etiam, jis brevitatis caufa dmiffis, ap- pcllant diatonas , chromaticas & enarmonias, adpofito femper tetrachordi nomine: ut, diatonos hypaton. Synemmcnon chromatice. enarmonios hyperbolsEon. Priorem loquen- di rationcm interdum adhibcnt Euclidcs & Alypius: Pofteriorem Ariftoxenus, Vitruvius, & rcliqui fere omnes. Porro ex noftro diagrammate, trium gcnerum differentias exhibentc peripicua fiunt,quce
Vitruvius habet, Pag. l ÷ ÷ ÷ V. í. í 111. Toni enim intervallum in quatuor partes divi- fitnus, utdiefis intervallohypatehypatondiftctaparypate hypaton enairmonio. Etkain CKteris. Sequitur diagumma confonantiarum, qwvafa in cellUpofiu.faciunt.
Cella inta. CeM mediana. CeM fuprema. t\
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Proflambanomenos.
i4
\ Diatonos hypaton.
(4
Diatonosmefon. fjL Mefe. r Diatonosfynemmenon
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Hypate hypaton.
VHypate mefon. )Mcfe.
I4
" Nete fynemmenon.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
.Chromatice hypaton.
(4 · ·
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Cnromatice mefon.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Chrom.fynem.Paramef
r Chrom.diezeugmenon. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Paramcfe.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
/Diatonos diczeugmcnon.
U
Diatonos hyperboteon. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
kt
|
Chrom. hypcrbolxon.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
/Ncte diezeugmendfn.
I4
Nete hyperbolson. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Scquentia,inPhikndri awwtationibmcomgetida, inpucedentibusadducinonpotuere.
Pag. lxxxm. nota lit.g. Diefis intervallum Anft°xenicis c& minimum, quodhti- mananatura coricinrie intendere atque rcmittere poffit. Quare cxaflam reliquorum in- terval-
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
i6h Ì Á R C É Ì Å É Â ¼ Ì É É
tervallorum rationem inituri, diefium numero illorum quantiiatem metiuntur. Nimi-
rum, bitus diefibus conftat hemitonium. quatuor, tonus. decem, diateffaron , &c. Hinc faclum, ut, fi organa mufica perficienda eflent, illorum in diefes divifionem primum fufci^ pefeht. Qux accurate fieri vix poterat, nifi materia, in qua divifio fieret, eflet folidior. Itaque in ameis laminis aut corneis hoc Fa&um fuifle hic dicit Vitruvius. Qua: hic notat Pbilander, partim falfa funt; partim huc non pertinent. Pag. lxxxiii· nota lit. d. Mixtum addiderunt, vel (leg. &) commune] Imo ipfe Ari~
iloxenus mentioncm facit mixti & communis; non tamcn, ut peculiaria eiTe genera fta- tuat. Nihil enim peculiare, & per fe diverfum a rcliquis generibus habent. Quod facile verum efle apparebit, fi confideretur ? commune vocari illud Üîìïíßáò genus , quod ex folis ftantibus fonis conftituitur, qui omnibus generibus funt communes. Atque illi majufculis literis iniuperiori diagrammate notantur. Mixtum vero eft, cum tria illa genera interfe permifcentur : ut, fi unum tetrachordum fit diatonum, alierum chromaticum vel enarmo- nium,&c. Locus cft perfpicuus,Harm.Elem.lib.2. Tgi« ^ Ø ìÀÊùßáì^,ùí Éòß. Sed &ea- dem fere habet Euclides, quem hic Philanderminus re&e nominat Cleonidem, in Harmo- nica Introd. ôßíç Éñô^'á ôê ^î^á^ì^á. (nimirum haud procul ab initio, ubi: ÃÝíé? esi^, ZJaiwov, á^ù^á , Ìîìïíßá.) ðêí iv Àò&Àìßëáò çôíé 2^ovn<sv,y ^îùìáßé÷âí, >j á÷÷öìüíéïí, iJhsi- íïí, ij ìéêßïí cm ôæôùí. Íïç fatis hxc perfpexitPhilander. Ibidem pro infiflentibm, fcribe ftan- tibus vel permanentibus. Pag» lxxxiv. notalit. £ Si ab hemitonio incipiensduostonosfubftituas.] Hocfal-
fum. Error Philandri inde eft, quodinDiatonoeundema Vitruvio ordinem intervallo- rum tetrachordi obfervatum putaret, qui eft in prxcedentibus adhibitus. Nimirum, ut a pravi verfus acutum, per intervalla minora ad majora procedatur. Itaque, ordine invcrfo, intervalla diatonici tetrachordi refte numerat Vitruvius tonum, deinde alium tonum, & tertium hemitonium. Vid. Euclides, haud procul ab initio. In notalit. g. Baccbius imervallorum minimum.'] Hoc diefi convenit,nonibno feu phthon-
go. Qua enim ratione fonus, intervallorum principium, poteft efle intervallum ? Miran- dum certe, tanta hcEC ofcitantia congeri potuifle. Bacchius Senior ibnum finit minimutn corum, quie modulamur: at diefin dicit intervallorum minimum. Itaenimnon longea principio : liouv ßòéí úëïß^òíí ô ìßëùß÷ìßíùí; ö^ïÀãò. -ð St lyrv ßëÜ^òíí ô ß^,òô,ìïßôùí; AW. Ariftides QwntUianwminimumvociiperfeeleftum.~] Grsecaipfius verbaha»cfunt: ö^ð'úÀ
öùí7,ò ßììßë÷ò ì'é?(§ô úë÷÷òíí: Sonus eft vocis melo aptx, (ut vertit Boethius; vel, modu- lata:, ut Mart. Cap.) pars minima. Potuitne pro l^sAoJVlegere Ndvwdiftfa, velejufmo- di aliquid ? Et quis eit illorum verborum fenliis ? Arifloxenus cafum vocis modultttilis ad tonum unum.'] Grxct ka: cpjvfye; tsi ^&ivi? øìéëúß
·ôß{þ<çò cJ3n ìßáí m<nv. Qux cum Boethio vertimus: Sonus eft vocis melo aptx, feu modu- latx, cafusinunamintenfionem. Ulamtamen Philandri interpretationem in fuum Gr. L Thefaurum transfcripfit Henr. Stephanus. Tbrajjllo & Theoniefl fmfibilisinflrumentivocis enarmomtu.^ Monftrofa hxc eft definitio.
Ecce Graecam Theonis Smyrn. (pfyfyt; ß^öùíßß; ¼éá,îìïíÉáôÜó÷ò. Sonus eft intenfio vocis concinnx. Non eft, inquit Theo, cujuilibet vocis intentio, fed enarmonije, ut hypatcs, meies, netes. Qujd áé÷îìüíéïí, Üîìïíß÷, nos in opere De Antiqua Mufica, late. Plura hic liint, qux limam requirerent, de quibus alibi agetur. Ñ á g. l ÷ ÷ ÷ v. Antiquorum troporum Muficorum cum fiala, &c.~\ Nullus unquam vel
Gracorum vel Latinorum fonos feu fonitus, (qui Boeth. & Capells funt voces,) appellavit tropos. Capells corrupta capitis infcriptio hunc noftrum autorejn, qui non femel ita lo- quitur, & Henr. Stephanum decepit. Illud enim caput, quod infcribitur De Tropis, le- gendum eft, De Tonis, vel etiam, Sonis. Sed hanc infcriptionem ferre non potuit ifte, qui corrupit, fciolus; quod integra fequerentur capita De Sonis, &, De Tonis. Tropus in ill° capite & fequenti, ubi tropi numerantur quindecim, qui & Toni appellantur, femper ea- dem notione ufurpatur. Sed & Martianus refte: Tonus igitur ( quem paulo ante dcfinie- rat fpatium cum legitima quantitate, &c.) idem plerunque appcllatur & fonus. Tria enim fecundum Ariftid. vel quatuor fecundum Euclidem fignificat Tftnus. Ariftid. Quintilw- nus : ¾àÀéïí iti j^ ì÷ðêÀéí ÷÷ë£[$é ôîé÷ùò. Þ ^ üðßî iiu/ôêóéí. ç ìß'ã&ò ôáéïí öùíÞò, ïúïíù'"1 Sfg. Js rxtfgi'\}÷ðß>ß÷â. ij éîüðíí óíñéì÷ëçèí, ïßïí ëõ'Ëïí Þ öîýãÀàí. Ideft: TonuminMuii" catripliciteraccipimus. Aut enim pro intentione. autpro certavocis magnitudine, ut, qua diapcntc cxccdit diateflaron, aut ctiam pro fyftematis modo, ut, Lydio aut Phrygio· Pag. lxxxv. ad notamlit.i. Nonopuseft, ut Ju«corrigamus Vitruyium. Nam^
|
||||
|
ÍïôË éíã Vitrvviym. t£$
Grsci ita interdum loquuntur, ut videre quoque eft ex Nicomachi loco fupra addufto: &
ipfa in primis Vitruvii interpretatio hanc Ieftionem confirmat. Pac. lxxxvi. notalit.a. diiplafefqnitertia, dtipla fefquialwa~\ Latini has proportio-
nes vocant, duplam fuperbipartientem tertias, triplam: Grsci, JiishattnimJitfilov, ôîÀ^Ü- |
|||||||||
|
CttV,
|
Qupd ignorare vix potuit Philaridcr.
|
||||||||
|
Ad Libri X Capvt XV, et seqjentia,
de menfurarum notis. Ex iis, qua; in libri x. caput xix, & bina fequentia notavimus, fequentes iiotarum expli-
cationes derivantur. Quas blc, cum Iocundi carundem notarum explicationibus collatas, breviter exhibemus. S valetfemiflem. :—notat quartam partem cujufque integri; ut pedis, foraminis. Io-
cundus fignare ait quartam partem non pmiominati integri, fed fcmiilis. Quod facile ex omnibus, (\ux infra habentur, exemplis videtur efle falfum. Hqc vcro figni cft fadlum cx —— qiiod habemus apud Volufium Mctianum. Ita ut pro duabus lineis prioribus,com- · pcndiofa? notationis caufa, fucceflerint duo punda. Ex hoc itidctn contra&um efle Æ facile apparet. Tertiaenim lineola prioribus duabus obliquc junfta cernitur. Vnde intelligi- mus, quomodo S :— feu, ut Volufius habet S Z, dodrantem Vitruyio ubique fignct. Por- ro F Æ valet decem digitos. quod ccrtitm eft ex iis, qus ad pag. 235. v.j> notamus. F cil GriECorum digamma, denotans fex decimas iextas, id cft, icx digitos, quorum fedecim conficiunt pedent; ilt digitorum numerus hac figufa indicctur. Æ fuum quadrantis valo- rera hic invariatum retinet. Inde, opinor, r iemper hic fignificat trcs decimas iextas. Sici- lici nota 9 corrapta eft ex Gratcorum Sigma Üôðòò^ìì&á , feu averib^- De quo videatur Volufius. Ê puto valere iextam decimam integri alicujus partem. Atque hoc conjicio ex pag.2 251. v.20. Adclavkulas amem S. mimtsparte fixta decima, K. Iocundo Æ valet dragmam, cjuscftpars o&avaprsenominatiintegri. F duodccimam prienominati intcgri. f Sextam dccimam prsnominati integri. De quibus Lcftori judicium relinquimus. ut & de fequen- tibus. · · oftavam fignificat partem non prxnominati integri, fcd femiffis. à duellam, qua: eft pars tertia pramominati integri. | videtur efle nota iemunciaJ. Ad Lieri X Capvt XIX.
Pag. 232. v.i. ArreflarmnturrUimododrantalia]Athcnxus: ðÜ÷çôîéðæßë÷ß&ß, idcR,
craffa tres palmos, «tcuAohswV Ã', ut pag. 234. v.47. Dodrantalia vocat arre&aria Vitruvius, quod dodrantem pedis habeant: urftatim fubjungit, infummofemipeddia: non vero cubi-r ti, cujus mentio pratceifit. Tres palmi dodrantem pedis conficiunt. V. 2. In fummofimipedalia] <x!vafa~j ßðß÷ÁïßêÉõëá,. Pesiedecim habet digitos, quorum
oftofaciuntfemipedem. Vnitatis rationem non habuit Vitruvius. Imo v. 5. *| <W?u*s(f vertit rurfus femipcdem. V. 3. Mdjorem verb turrem altam cuVitorum cxx] Athenseus, ii ìßßê9ß &%e ðí%& ?».
Quod in prioris turris defcriptione dixerat éü ý'ø@^, illud hic vocat pwsc. Vitruvius prio- rem appellationem retinct. Neque opus eft, utpro ^wsr icribamus íø@*. utrumque eninij diverfo tamen reipecSu, refte dicitur. V. 4. S: ·: deeft m edit. Barbari, nec Graca Athensei id agnoicent.
V.ukimoin Gr.Athenasi lego, «V to "cu>a ·ìß^ö, ut y. antcpenultimo. Turaebus irt
Adverfanishabet/xeg/· Barbarus, ìßîç· V. ç. cubitoram ternum] Hic omiifa; funt altitudinis tabulatorum proportiones, quse in
Athcnaro leguntur. In Grajco icribc: n $ ðòÜôç &yq £·÷ñ éü õøï? -mxis æ? j id eit, ç\ cubitos. V. 10. Tafiigiiautemaltitudoalflratoadfummam,cubita\ix.l Hicexedit. Barbarilegi-
tur in Grscis Athenasi: ·# 3 ÜßÀùðùò áûôûò-ôï ý'öïò'ßóüê.Ë^.òñù/Ë×'ðÀ!^ ôï üîõôíßÀïí ðç÷4ò '5-'.Turncbusrefl:iusedidit57»'^</iSf',ideil:, j|i In Vitruvio forfan pro vn fcribcndum í ç V. ii. Latanon minuscubita÷ 11.] In Athenseoitaque fcribendum, nha%&v 7m%<lnfi;
pro ðá÷ºò â. ut perperam habent omnes. Ad Capvt XX.
PAG.233.V.15. mcautem contineanturabalterUduobuscraffisFS.] Scribendumomni-
no F Æ, quemadmodum fupra fa»pe hae notat conjunguntur. ut&infequenticapife. Ac- ccdit, quod majoris numeri nota femper prxcedat. Áð
|
|||||||||
|
Marci Meibomii Not. in Vitryv,
|
|||||||
|
2,^4
|
|||||||
|
Ad Capvt XXI.
Ñ á g. 2 5 5. í. é. Fuerat enim ejus bafis longitudo pedum l x.] Athcn. ôôí,÷ùí ìâ'. Deberene
tantum efle mxisì,ßÀveraefletillaVitruviile&io. Sedforfan, utliicfa:pefa<ftum3nume- rus rotundus pro non rotundo ponitur. Ibid. Latitudo ÷ í 111.] Athen. ■asKO.toi 'j xj. Horum locorum alteruter, vel, quod maeis
videtur,uterqueeftcorruptus. Vitruvius latitudinem facit ÷ í ß 11 pedum. undeinGrarco cflc deberet, 7ðé÷þí éâ'. Quod ßÀ Athenau leotio fit vera, Vitruvius fcribere debuit, ^z, sed uterque mihi emendandus videtur. Athenceus, ut fcripferit <>/pro êé/.Vitravius vero,x ÷ í 11 pro xviil. \
V. j. inaltitudimbusfittgulorum,pedumxxvii."} Athen.is^wsß÷ßíßáíð»%&;÷,$', Acfi
lcCTiflet Vitruvius, ii àöïò, &c. Plane ut cap. ÷ix notavimus. V. <. Tuerat autemearum altitudo pedum í é. S:—] Turnebus & Barbarus hunc Athensi
locum lcgunt, eV ôð!÷4ß &'. Quod omnino rctinendum. Nam quatuor iemis cubiti confi- ciunt exaole í é pedes & dodrantem. quem numerum hk habet Vitruvius. V. 9. Pofteserant erettipedum xviii :—] Scribofimpliciterxvni. Quadrantisratio-
nem in tanta altitudine non habuifle Vitruvium fum certiffimus. Nec Athenams agnofcit, cum xIovck illos ftatuit ÌßêáðÞ÷ßò. Ibid. Latitudinis— S :] Scribe S:—. Ita quoque Barbarus. Sed & idcm vult Athenzus,
ctim fcribit 7mKcwzk r'. Ibid. CuffttudinUVL^] Athenanis: àøï? <fteMx.ccJ«*7uA8f. Vitruvius vertit, aciilegif-
fet ðý÷ïß pro àø©-. Nec tamen quidquam mutandum. Decem digiti funt |· pedis; feu pe- dis pars dimidia & o&ava. V. io. Oiflantesinterfe IS:—.] Athen. ðêëïáòêòæ'. Optime. Quatuorpalmipedem
conficiunt. tres, pedis dodrantem, qus conjunfta exhibent palmos 7. V. 11. Lata pedem I:—, craffk S:—.] Athenauls. tsKxtbs ß÷ïí& ôð÷ëïûßêò $', ðÜ÷ïò jj Ã',
Quare in Vitruvio lcribendum: latapedem 1, craffie S:—. V. 16. Arrettariaduocompaotapedum-x.xxY.2 Athensus: ß÷ïí(&ôï ì^ò ë'ðã,÷ùí. InVi-
truvio igitur refcribe: pedum ÷ ÷ ÷ ÷ í. V· À7· Latitudine pedum n.J Athen. ôï 'j ®ë«'ô@^ <éîéðáëïû^ààïí. Hjec nimium interfe
diftant. In Vitruvio videtur fcribendum; pedis I. V. 24· Ariesautemejushabuerathngitudinem pedum cv 1.*] Athenanis: 5 jj «e^» ™/<w?
wjfv«f p». In Athenaso forfanpro 7ðß÷^reicribendum jreJes·. &p?'pro pV. Si 7ô»÷âß retinea- mus, legendum W^«f »'· Quod placet, quoniam in fine hujus capitis habetur: Erigektnr autem machinain altitudinemaddiijiciendum murum circiterpedes C. V. i·)· latitudim inimopalmipedali. crajjitudinepedali.~] Lego; craffituditle bipedali. Ita
Athenseus, ðÜ÷ïò ™£ùí â. V. z6. Latitudinepedis 1. craffitudine S:—.] In Athenxo tranipofita itareftituo: w /ø'
•ðëÜÀúú ôçëï×áí, ôï 4« "»÷ïß t^awAwsiitZiv. Nifi quis coatra in Yitruyio hoc errati admiium putct i fcribatque; craffitudinepedis i.latitudme S :—, |
|||||||
|
————^^mmm
|
||||||||
|
V É Ô R V V É É
|
||||||||
|
VOLVTA IONICA
Ç ACTENVS Á Ì 1SS Á.
|
||||||||
|
RESTITVTA
|
||||||||
|
NlCOLAO GOLDMANN
|
||||||||
|
NlCOLAI GoLDMANNI
|
||||||
|
166
|
||||||
|
÷éí. ÷í. ÷íé. ÷íéé. ÷íðé
|
||||||
|
ß6ã
ARCHITECTVR JE:'
ARTIFICIOSy£ CVLTORIBVS
s. & o.
| X omrubus Capitulis columnarum, a Vitruvio defcriptis, cum Scamoz-'
é zio affirmamus, folum Ionicum nobis arridere; quanquam in Voluta rite circinaqda nullus ex fcriptoribus, nobis notis, Vitruvii mentem af- fecutus efle videatur. Promifit quidem Autor nofter, in extremo libro formam Voluta: rite ad circinum formatse; verum aut non exiblvit quod promiferat, aut figura edacis vetuftatis dentibus confumta, periit: hanc multi dcfiderant, nemo (quantum ad noftram notitiam pervenit) pro- tulit. Nobis in hoc pulvere defudantibus D å í s aftitit ; cui acceptum ferimus labores noftros fucceffifle ; Vobis eofdem dijudicandos exponimus. Å regione figuram ponimus, ad quam hxc defcriptio collimat; casterum ut ordine pro-
ccdamus, primo Vitruvii verba, brevibus notis, perfpicuitatem introducentibus, interje- flis, fiftemus: deinde demonftrabimus dcfcriptionem noftram cum mente atitoris confen- tire; poftea duplicationem Volutx aggrcdiemur: tandem minutias in Demonftratione ufurpatas adintegra revocabimus, ac brevemEpilogum fubjiciemus. V Å R Â Á V É Ô R V V É É
Å÷ C á ñ.. III. L é â. III. Seapis columnarumfiatuth, capitulorum ratio, fipulvinataeyunt, hufymmetriU^
cmformabuntur, uti quam crajfas immfcapmfuerit, addita offava decimApartefcapiy Abacus habeat longitudinem & Utitudinem 5 crajftttfdmem (Á 3) cum Volutii ejm di- midiam. Recedendum autem efl ab extremo Abaco (B) in interiorem partem,fiontibtts Volutarum, parte duodevigefima; (B Q) & ejus dimidia: (B A) &ficundum Aba- cum,m quatuorpartibm Volutarum, fecundum extremam Abaci quadram (1) Lmea (C D & Á $) demittendie, e/m Cathcti (hoc efi perpendkulares) dkuntur. Tunc craf- fitudo (K 3) dividenda efl inpartes novem & dimidiam ; ex novempartibm & aimi- dia, unapars & dimidia fCiJ Abaci craffttudini relinquatur, & ex reliquis ýäßï (é, 3). Voluttz conflituantur. Tunc ab linea (i~D) quaficundum Abaci extremam partem (\) demijfa erit, in interiorempartem, alia (÷ í 11, G) recedat, unius \expungo ^r] di- midiatapartis (C, ÷ í 11) latitudine. Deinde ea linea dwid&ntur ita, ut quatuor' partes&dimidia(iE)fabAbacorelwquantur. Tuncin (¸.) eo Éïåï,øÜ locm dividit quatuur & dimidum, & tres & dimidiampartem (À 3) Centrum oculi (¸) fignetur: d/tcaturque ex eocentrorotundacircimtio, tammagna in Diametro, qudmunapars ex o&o partibm cfl ·, ea erit oculi magnitudine, &med Catheto (hoc cfl Nornu) re~ fiondem Oiametros (F G) agatur. Timc abfummofub Abaco inceptum-, infingulis te- trtmtorum (five qttadrantum) a&ionibus, dimidiatum ocultjpatittm minuatur, doni- cum in ctmdem tetrmtem qui efi fub Abaco (& in 5 incipit) veniat. Capituli autem traffitudo (A 3) ficeflfacienda, utexnovempartibiM&dmidid, tres (H 3)partcs Pr«pendeant infra Afiragalum fnmmi fcapi. Cymatio (velpotim Bchino I, 5) addito Abaco (C, 1) &Canali (j, 13 , ncc non Axe 1, 13, & Aflragalo, IK) reliqua fit P«n. Projeclura mtem Cymatii (vel Echini, <j,M) habeat extraAbaci quadram (Jive imum qmdratum) oculi magnitudinem. Pulvinomm Balthei {funt velutfunes joliis coopcrti,qui álatere column&mediosptdvinosligant) ab Abaco i.ex'\ incipiendo) ■c "abentprojeBuram, ut circini Centrum nnum (hoc efl crmprim) cumfitpofitum (Kk 2) in
|
||||
|
NlCOLAI GOLDMANNI
|
||||||||
|
ú.6%
|
||||||||
|
é ÷÷í. xy. xyi. -÷íúÀ. xytfl.
|
||||||||
|
3|l=:::::A.a
«■:.......... /i- "i'r
&........•-•·:::;;.·-.·ü É?:
■ ■■•■•â·»·., kj*Vj-i.....ij..__ * " [
fesi,, ç.....
&::........***
|
||||||||
|
ÍüÔË AD VlTRVVII VotVTAM IoNICAM. Zlf$
in Capituli Tetrante (nemfe centro oculi Å) & alterum (crus) dtducatur ad extre-
fftumCymatium {five Echinum, ad^) circumaffum (hoceflinfia, i,Juper Catheto C D difi&ntiaprdditta Å j po/ita, & centro ibidem affignato acfimicirculo Ê L é defcripto) Baltheorumextremaspartestangat. AxesVolutarum (i, 13) ne crajjiores (int quam oculi magnitudo (hoc efi Semidiameter Å F:) Volut&que ipfi fic c&dantur, itti dltititdines habeant lathudinis fu<x. duodecimam partem. Haitenus Au&oris verba explicavimus, nunc ad Demonftrationetn nos accingimus.
Demonstratio. Cum numeri fenfibus fint fubjefti, placuit a calculo Dcmonftrationem ltiuttiarl.
Poftulamus pritno, ut concedatur Vitruvianam conftruilionem haec fuppeditare·
Dividit ille Diametrum imi fcapi columna? IonicjE, in decem & ofto partcs aequaieii
Diametrum oculi Volutse unius decimae o&ava? partis Diametri inii fcapi conftituit, ut in noftra figura Diameter oculi eft G F, hujus femis erit femidiamecer Oculi, nempe Å F; fequitur igitur quod Å F , vel G Å, unam trigefimam fextam particillam imi fcapi cxpleat. Áé | Ex ianiorum Architeotorum icriptis, tiec non imminutione primorum quatuor qua-
drantuma Vitruvio prasfcripta, latera Quadrati majoris, ut 1,2: i, 3 : 3,4: & 4,1: jequantur Semidiatnetro oculi Volutx, itaque erit quodlibet latus xquale trigefimx fextse parfi Diametri fcapi inferioris. B. Ex iifdem Autoribus patet, latus Quadrati 1,4, fecari bifariam in £, utuna femiffis
ik é,Åß erititaqiie i,E feptuagefima fecunda pars pradifla: Diametri. C. Iidem Á utores dividunt ipfum latus Quadrati (quanquam pcr Diagonales ipfi hoc pra:-
ftent, in fcx partes sequales; quales partes funt, i, 5 i 5,9: 9, Å: Å, 12: 12, 8 : & 8,4: continebititaqueqUievisfextalaterishujusQuadrati, unam ducentcfimam decimamfcx- tam parcem Diametri imi fcapi columna?. D· Hinc manifefta fiunt latera trium Quadratorum; çì÷ quadrata eadem magnitudiiic
qua apud alios, fed differenti collocatione, neceffitate ita cogente, conftituimus. Brunt itaque latera quadratorum.
r-
Primi>nettipe 1,2: 1,3: 3,4: &4,1 :-Zt vel ^Diametri imi fcapi colurtina:. E.
Secundi, videlicet, 5, 6 : 6, ç : ç, 8 : & 8, 5 : -±ô, five 5^. ejuidem Diametri. F· Tertii, puta 9,10: 10,11: 11,12: & 12, 9. 5fj, aut ~¥. pradiotaj Diametri. G.
Hinc ftabilitur Regula Scamozziana, Centta Volutae intcr fe diftare, in prima circum-
a&ione ex femifle oculi Volutx ; in fecunda circumaatione ex tertia parte, & in ultima cifcunaaolione ex fexta prsediita; Diametri oculi Volutse, quce diftantia; Antiquitatum au- toritatc corroborantur, talis enim otnnino in antiquis Volutis eft quadrantum immrnutio; adeoque retinendx erunt ut pra;icripfit. Ca;terum quasrendx erunt per fubtradionem differenti*, inter centra, 4, & 5 : 8, & cj,
ac 12, & Å: id fiet hoc modo, cum pars 1,5, fupra, ad D, reperta fit -^, ac tales etiam fint 5,9; 9,E *. Ej 12 : 12, 8 : & 8,4: fequitur. diftantiam 4, $, qua; componitur ex quinquepartibus 5,9 : 9, Å: E, 12 i 12, 8 : H.
& 8,4: continere -{ô.
diftantiam 8,9, quse componitur, ex tribus partibus 9, Å: Å, 12 : & 12, 8, cfle ^. I.
deniquc diftantiam E, 12 : ex una parte liquet eflc jam indicatam jij. K.
Vkimo notandum eft, quod per Tetrantcs Vitruviusintelligat Quadrantes fivcquar-
tas partes circumferentiai circuli, cujus vocabuli proprietatem contcmnentes haftenus abcrravimus. Tr&niffu riie inteUeBL·, facile rem iffam demonfirabimus.
Ex Vitruviana defcriptione Centrum oculi, E, diilat a pundo inkiali Voluta? 1, quatuor
(Kk 3) &di-
|
||||
|
NlCOLAI GOLDMANN
|
||||||
|
IJO
|
||||||
|
xxv. xy. xyi. ÷íéé. ÷íôéô
|
||||||
|
NOTJ AD VlTB-VVII VoLVTAM lONICAM. XJX
& dimidia decimis oftavis, five r%, vel una quarta Diametri imi fcapi; quse diftantia sequi-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
valet^,vel v. <& ~
|
Diametripradiftse.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hinc aufer Å, é: nempe j- five ^
Reftat Semidiameter Tetrantis primi, qui priraus eft prims cir-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fitpraadC.
fupraad B. fupra ad B. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
cumaationis
|
5«
srs·
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
bincaufen,2: TV vel ,,
Reftat Semidiameter Tetrands fecundi, qui & fecundus eft pri-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
4f
ST5-*
trt-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
mce circumadrionis
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hinc aufer 2, 3 : TV vel
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Reftat Semidiameter Tetrantis tertii, qui tertius eft prima» cir-
cumaationis hincaufer 3,4: T^vel Reftat Semidiameter Tetrantis quarti, & ultimi in primaeir- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fuprA iid B.
JiipraaiH, fupra ad F. fupraadV. fapraad F. /«/> Ã4 Ë(ß I.
fupuadQ,
fupuadG. fupraadG. fupraadK. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
e
úôô*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3!
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
cuma&ione
hincaufer4, 5 : .iu RcftatSemidiameterTetrantisquinti, &primiin fecundacir-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
28
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
cuma&ione
liinc aufer 5 3 6: ^ vel Rcftat Semidiameter Tetrantis fexti, & fecundi in fecunda cir- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
cumaftione
|
24
rrs· |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hinc aufer 6, 7 : r'T vel
Reftat Semidiameter Tctrantis feptimi, tertii nempe in iecunda circumadione -^.
hinc aufer 7,8 : — vel -^
Reftat Semidiameter Tetrantis oftavi, & ultimi in fecunda cir-
cuma&ione ^
liinc aufer 8,9:^ vel —s.
Reftat Semidiameter Tetrantis noni, qui primus eft in tertia
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
&.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
circuma<5tione
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hincaufer 9,10 : r^ vel
Reftat Semidiameter Tetrantis decimi, & fecundi in tertia cir
cumaftione
binc aufer 10,11 : ~T vel
Reftat Semidiameter Tetrantis undecimi, tertii in tertiacir·
cumaftione
bincaufer 11,12 : -i, vel
Rcftat SemidiametcrTetrantis duodecimi, & ultimi in tertia
circumaftione
binc aufer Å, 12
Reftat Semidiameter oculi Voluta ÅÉ
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
jTS*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
æ
ÚÔ!·* |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
7
2TS· |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5ÔÔ·
6
úÔú·
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hxc Semidiameter, cum eadem fit cum ~ five TV Diametri imi fcapi, ut fupra öï^ï-fupu adA.
fita fuit, fequitur extremitatem duodecimi Tetrantis perfe<5te incidere in fummum pun- ftum circumferentise oculi, ut Vitruvius poftulat; porro in quatuor primis Tetrantibus Voluta minuitur quavis circumadtione Tetrantali Semidiametro oculi; denique per Te- trantcs fafta cft dcfcriptio, quod Autoretiam ita prafcripiit. Qux omnia cum. itafint, genuina erit noftra conftruftio j quod oftendendum erat. De Dvplicatione VoLVTi.
In duplkatione Volutse, fundamenti loco, poftulamus, ut nobis concedatur, Volutam
intcriorcm fimilem efle debere exteriori. Datur Centrum hujus Voiutse E, idcm cum prio- r's Voluta: ccntro, & datur initium Volut* 13 , hinc reliqua proportiones fiias petunt: In pra:ccdentis calculationis initio datur Å I, difiantia Centri Oculi ab initio exterioris Vola- ^T^Diametriimifcapi: hincauferi, I3,asqualem Semidiametro Oculi ^, reftant^j pro diftantia Centri Oculi ab initio interioris Volutx nempe pundlo 13 ; habebunt igitur cmidiatnetri Tetrantum exterioris Volutse, ad refpondentes Semidiametros interioris Voluta-, proportionem ut ?'T\ ad £\, five ut 54 ad 48, vel ut 27 ad 24, vel denique (quod. - 1 cm eit) ut 9 ad 8. Ne vero delicatioribus, minutiis numgrorum molefti fimus, Diame- tros
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2.72. NlC. GOLDMAN. Í.ÏÔË AD VlTR. Vol. IoNIc.
tros in numeris integris proponemus; hoc vero impoffibile factu efle experti fumus, nif DiameterimifcapiColumnx Ionicae in partes 1944· fefta efle intelligatur ; minores nu- mero particulx femper fra&iones obtrudunt. Quomodo vero fequentes numeros produxerimus Arithmeticis evolvendum eft.
Qualium igitur particularum Diameter imi fcapi continet 1544.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Oculummajori forma in angulo fuperiori figura» expreifimus, utCentra magiscon-
fpicuafint, canerum in fequenti indice, prior numerus Centrum, aker initiumYui Tc- trantis in ipfa Voluta indicat. Semidumetri exterioris Volut& tales provenitmt.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Voluta Romana ex hiice numeris eodem modo confici poteft, nifi quod Diametcrimi
fcapiinparticulas 2160 fecandafit; hoc faolonumeri Semidiametrorummanentiidcm, qui in proxime pracedenti tabula propofiti fuerunt. t Porro fecretum Regulx Cleomedis, de incremento & decremento dierum, in Voluta
hac latet, cujus fccrcti involutio Vanitatem oforum obtundet. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Í
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
S.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
D. S. G.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
É Í D Å ×
DICTIONVM GRiECARV
QiixinLib. Vitmvii & Notis fparfim reperiuntur.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Áï÷ñç.
Áîüìéé.
Áíðß1ß$/ß÷.
Ä«ßßê.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
E'/JV.
Å'ëé÷À).
Åë;|â/,ß5Ðë!(.
Å ë». E^u&A©",
Æìðß/Ëéòí» 'ippayey,
Å'» jjv«£<.
E^C'5·
ÅíßÊ^í Opyccyoy, Å'ôãê^ëß». Å'úðË'/^'Ñ©*.
Å7Ð7Ð1'^1/^(^©'É
E'otWai«.
å'ô«2ÁË{.
Åíßôãéä'·
Åí^êëßíß^Ì,
Å'/éðï-^.
E'f|K>iil>»i.
Åß»£.
£%&&">'
¸íýê¢.
Zvpr.ifef.. i.Sp®~. Æ.
^Eh^Ttkj.
^-'Zyp^,£f'p4ii. Zvj9i.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*Ëß>"
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
G R
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
jECAK V Ì.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Óêßùð^öß÷.
Óêßïß&Ë.
Óêí&ëßäúæ·
'Æã.×ë-AllCf-.
Óðçñßß»·
Óôç;ëÀß<07. ÓôÜèìç*
Óôáèìïß· Óôýãìß.
Óôéâç.
Óôí)'ëá^*
Ó%á.
"Ó%é÷ßÀáé
Ó-öî.
Óôîüöé-^á.
Óôíñò íÜßýæ.
Óôýëïé.
Óí[ê.íð·*).
ÓíÔ&íý).
Óõìöùíßá.
ÓéþÊó-ì&.
ÓéùÛéìâñÌß
Óéíõéé÷÷éôßæ·
Óéþéì®' ëßß©*.
Óà&ãî.
Ó$áëñùì$,.
Ó÷Þì&æé..
Ó%ßíáËâ<&:
Óù×ß/é.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
110
ibid.
185 170 "9 ibid.& 41
11
131
.104
110 184 137 ibid.
1S4 5 "7 éï8,117 161 154 lp8 118 199 ibid.
Iffl
iji
08,115,115 ibid.
114 J3>
41 117
97 >35
|
Ôâ<÷ëßßßâ».
Ôñáôéáôçî, , |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ç/»*!·
Ыëßá.
Ðßë<5. Ð<:ë/ßñ>éÀ)7«.
Ðßëßß.
ÀÉï<ôúô>Ç'
úÀñïáõëïí.
¿ñßúßñ®'·
ßÀñßÞø®" «Ã»©-·.
flfos os%ts,
Ilfisw?· úÀñáò 7iwv êëß^.
tlfi^cir®- ï黩'.
Hpolpvyt%v.
ÚÉñáÉñíãçßßÀî.
¿ñßÉñíãßÉçò.
ÚÉô,æñ.
Ðôßñß/^5.
ÚÉôÀñõñßâí. ¹-ðñÜ/öÉá,.
IlyjciOsvA®·'.
flves<fl>i&K" Axxcmiyv. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
110
É·50
11$ 191
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
134
Ì.1'
ibid.
it 138 *if «45 i'3 90 4,0,118 118 131 71
113
1.91 131 1x0 11S 9 58,70 101 i<r3 110
ri8
135
110
86 IJ>5
«5
J)l
7°
yo, 114
113 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
14?
'5/
8*
ibid.
7*
80 3Ô
ç
11+
éé}
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
×ôðñùïê
~Àôðæùì0é.
Ô ôð>[*3%ëéâé. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ö.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
öÁ'ë»7|.
ÖÁ'»»»?®" ìÉ/Ë(.
Öéëß%<&>.
Öëáùß\ò êéß÷ëö'· Öëõá^/ßä. ÖõßëÜìéðëá. Öí(\á\å·)!ßïß* |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
113,115
éÀ4 185 84, 86
Ì.0
33
ÉÉÑ 6ß
3
16ï |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*3f
ibid.
J4*
ibid.
ibid,
éïß
I5S
84
10,0
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ô.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ÔÁëáïºßá.
º |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
70
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ô«'|<5.
TctfQot x.a7ivy, ºßñÉæË®-·
Ôßñ%®>. 104 É ÔßÉ(?æá&·, ôôÉ&æáé<&>. 17,7 Tiili^mitHsi ëß$®*. ibid. ¾ã,$\-ð÷<<&·. II Ôï7Ðàááßò. 8 ï ! ÔÜîì$é. II S j "ß Àöãéì^.%,
6 Ôæú÷á,ëö· —
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
iS
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zjjxjy^,
Óíé÷-ùìï/. miat. Óéöéá.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
li"
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f r i^ 1 s.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
In*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ii 3
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
É Í D Å ×
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ÚÍ DECEM VITRUVII LIBROS,
atque Antiotationes, copiofiiTimus.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Í D E" X;
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AuaiiA Arcgdu.
A^ulum. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
16*4
144
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
B.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
BAbylonU muti.
I |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1*
i6z 127 ^3
95
24
165
brach'u
230
225
ibid.
^3
"5*
49
57
5*>57
189
42
ibid.
79, 80,115
210
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
u.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Baccbi temfli lacunaria.
Bacillorum fubaftiones. Bagnapoli. Baiana uqtiA®imes.
Bdearesmfula. Âaliii<t feramen. 225. ratioties, ib homotmu.
Bdiiiarum funes e capillo muliebri. Balnea. 95. diverfa. Bdnearia triclinia. Bdneipartesquatuor. Bdtbeus voluu. Bdtbei. Bdtbeus pulvmi.
Bdtbeus &fafcia pro Zona. Barica ades. Barycepbda* Bafilka. Bafilica D. Petri.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bafisquid.6o. Corintbia. 52. PodiiDorha.47.
lonicA. 50. Tufcana. 45. compofita. 53
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Baflamentum vulgo.
Âöáý Hippodromw. Batracbium,five Cbrjfanthemon, Baurach Arab. Bedas BjnLantius. Beluedere Rom. Beretina Ital. Berofus Cbaldatts. Bejfdis poporito. Bes,fiveBefis. m Bes dteram.
Bejfdes latercnli. Bejfdis. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
39,54
91
152 M5
57
r76
i6z
196,199
5
39
ibid.
134
96
123
123
' 110
73
v2I3
Z06
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Beiiia aflrorum.
Bibliotbeca. 123. |
195. AlexandriiiA.
Pergmi. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Biclinium.
Biforum. Bilanccs. Birotum vehiculum.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bitumen. 12. ejia tenacitas. ibid. durum. 160
Bituminofi fontes. 158,160 Biz.aNaxius., 20
Blatta furpura. 147
Bleeius fotis Gdl. 179
Borax, five CbryfocoUt. 137
Boarium forum. ç 6
Boulcutcrium. 120
Bolis. iji
Bootes. 192
BrachtA
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
É Í
SrMhiainmachink. i
Braglia herba. J4
Bramantes Architettus. *76
Vranmta wutulos fufer mgljphos coUocmt
|
D Â ■ X.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
224
x3* |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Camillum.
Caminus.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Camana feru. 157. & Cmtemm lucm.ibid
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
QtndU ad librandum aquas.
Canalisflrufalis.i6$. lignem.
Qandiculm dignitatis.
|
167
ibid.
128
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
60
Brancba urfitia. |
6
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cancelli,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
31
189 ibid.
61 '95
lbid.
ibid.
61 '34"
3.83
75>8o
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*54
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
BrevitM pro exiguitate.
Bruma. Bubilium difyofitio.
BticcuU. BuUSolis imaginemtenem.
Buxmciirieirefiftit. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
183,190
115 2Z4
201
I*1
|
Candem Ltma.
Catidentia. Canepbori. fanis major. Canii minor. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Qakk ortus.
faniSiropborA. Canna.
6i\Canobus&Cawpus. Canonica ratio.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
C.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
CAcotecbnos.
Cadmi*. Caduca ËøË. Cacias ventus. C&cubum vinum. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
»
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lamntrriuiii· ,,,...
Canterii & ["anterioli, 63 , 64. £anterim equus.
ibid. Cantberktt&vitieA· ibid.
Qtpillus muliekis. 219
Capita leonina. 58
Capituli inrentio. 61
Capitulum Corintbium. 51, 61· compofitum. 53.
Dorkum.^-/· ltmicum. 49. Tufcanum.qy
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
169
161
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
cdum unde diSm. ify.po aere&empjrreum
cmentum. 12,27,29.172. imbrkatum. 27.C«-
manum.i^. motte, 28. mtrmoreutn, 138. de |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I72
31
*3 5*
144,145
104 162 166 61 176 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5<!
67
77 . é Ë 20
éïß
81,224.133
ðä
211
2è8 Ø
éïé,é??
26,151
Romanus. ibid.
2:5
ii4
210
201 73
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tulvinatum.
CapituU Trigtypbi.
fapitolium*
fapitolinus tnans,
Capra macbina.
Capreoli.
Capriliai
Capfum rbed£.
Caputmacbina.
Caput aqu&.
Carbas yentus.
Carbonibusficcatur folum,
Carbunculns.
farcer foro conjungendus, 81.
Carcbebus.
farcbefion.
Carcbejium.zi1). verfatile.
£aido mafculus &fcemeUa.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
C&menutii parietes.
Ctmentitu flruSura. Cadendi nmeriemtempettas. Caruleum, ejufque genera. Ctjii» oc«te £«"»« SepfMifr. CAlAmuiodoraus. Calaftri.
Calatbi pro capltulis.
Calces fcaporum.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
C*ix wwi 170· qttaprobetur, 130. msidpalcts,
2,2. proobmnndis tabulis, 170. frf/x narfd. 96 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Calcisniateriit.zq. Ucui
Cdcem afcia dolari.
Cdcis varitts ufus.
Cdculi crudi.
Calculi veficarum.
Cdda lavatio,
Caldaria.
Calendariorum auttores.
Cdentum.
Cdida omnis aqiu medicamentofa.
Cdida áö» Arvernorum.
Cduc modulm.
Cdices duo.
Cdlias Rbodim.
CaUimacbus caci&otecbnos,
Calliilus.
Qdvs excoquh.
Calx optima.
Cameraoppidum.
CametA undedifta. 130. earumgetiera.
|
130
ibid.
ibid.
ibid.
163
98
95
Ç
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cardindespro fardindis.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cardines. 218. qui atenones. 234. fecuricW·
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
22
i58
97
168
105
231,236
61
196
8
24
164 ibid-
130 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
135
30 i3r-
63 34
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
_ ,· . , .· .......j„r....:\.. i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cardinata trabs, tignum &fimilta.
Caria.
Caries qttibus non noceat.
Carpentaria.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Carpinus arkr.
Carja civitas.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
undedift*.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Caytides.i. vam figuw
ftnus.
Qifa 'Romuli ubi.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
211
20
19*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Caflellum aqumnm. 27,168,169» 201,2i6>
119 ïì
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
CAtnetA curvantur.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Z9J
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
É Ê D
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
faHoris templum.
Caflra fiativa. Catapulta. Cataraftes.
Catadupa.
Catakecaumene, & ejm vinum.
CataftaScatafli.
Catatonum.
Catentt. 130. catenatio.
Cathetus.
CuiUus moL·.
Cittinm.
|
76,77
9
223. &ieq. ibid.
2$
166 225
34,204
56,132
217
219
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cava ddium. 107. Tufcanica. ibid. Corinthia.
ibid. Tetrailjla. ibid. DiJplUYtata. ibid. Te-
fludinata. 108
CaudabhnndiniiGall, 28
fttuliculi. 62
Ciuteriapiclorum. 63
Cavus. 57
Cedreum. ' 34
Cedrimtfura. 34. cedrielate, cedrelaum, cedriam.
ibid. cedrides bacc£. ibid.
Cedrwperpetua. 34. oleumcedrinum. ibid.
CelU Adium facrarum. 7^»77 £H/,« familiarica. 118. olearia. 116. rinaru
optimus fitus. 8,195
Centaurm fidus. 195
Centrum circini. 3 8. jw ««/»i <T#rf. ibid. &
197. pro fcalmo, 215
[entum camereL·. 27
ftpheus fidus. 194
Cepbifusfluvius. 162
Ceracoloribuspingitur.63. carulea.ibid.»i«m-
ß«ß* iO>i.pun'tfa>ideil}candida, lqz.quomo-
do fiat. ibid.
Cereris templa. 16
(ereiA&Braglu. 148
Cwwrf. 98
Ceroflrotumopm. 73
Cerachi antetma. 214
Cervicula. 220
Cervixligtiea.'" ibid.
Cerrus arbor. 34>I27
Cm/jfd. 145, 164,171
Ceilrum veruculus. 63
fttras Cbalcedonius. 230
Cetus fitus. 195
ChaUntes Delpbitii. 221
Chalatacymbala. 220
Cbalcantbum. 100,146
Cbaltidica adificM. 80
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cbrjfocolla fattitia. 1é ç. probAtifitma. ibid.
Chryfulca aqua. 141
Cibdelifontes,putei. 159
Cicejomatiit, tberma. 25
CilbidniagriBphefiorum. 140
Ci/jfjii. 2,37.
Cinnabari. 140.»<w fjip iifeffJ C«?» /»»»«. ibid.
Circinus^ujusduogenerA. *39
Ciuinatio. 198
Circinatiointetranus. . 218
Circuitio. *70> 232
Circumduttiones. " *7°
Circumrotundatio. 58
Circmnfonantesloci. 9l
Cis, vermiculus. I0t
Ciftum, vebkuli genus. 206
Ciflerna. *7Z
Citrusarbor. *59
Clathrata. 73
Clatfjrata fores. 74
CLffcfi 3*
C7*w <» tnufua. 84
ClavUrei,ferm. 130. mitfcam. 134. uncinati, ibid.
CUvicuU. 51, ^z
Ciimrf. 3
Clhnacis. *29
Clitorw fons. 164
Cloacit flruftiles. 94
Cloacaquid. ibid.
C/y/>««. 97
Qnodaces. 22.211
[Oagmentum. i*> z7> I7°
foagmentatio. * 33
foajfatio&cotjfatum. . **8
(oaxAtio. 79,126,127,175 /if«M. 101,218
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
40
80 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cbalcioecon, pro quo male cbalciotes.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Chalcos,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
40
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
C/wWii. 196. igneaiDeumcokbant.i<)i. futur
pradicebant. i96 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
210
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Carckeftavetfatilia.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
S2
|
||||||||||||||||||
|
Í D
|
x.
|
|||||||||||||||||
|
^ecb/i^ famma.
(Ticblea torcularU, baufloria.
Cochlear.
Cochlides fcaU.
(jelum.
Ceenaculum.
Cccruleum. 144. ij«e inrf genera.
fietas principiorum,
CogitAtio quid.
Coitui luns, quid.
(olcborum adificia.
Collatina porta.
Collina porta.
cAlia&teguL·. 107. ceUiquu.
CoUigationes plex£.
Collttm quid Alberto.
CoUuvwium.
Coliculus.
Colifeum.
Coloepalus.
filonia Iulia Faneflrif.
Colorum differentix.
Coloflus.
Colujlicotera.
Columbaria.
Columbinum faxum.
Colunien. 63. canterii.
filumnaria.
|
116
ibid.
116
176
131
31 145
21
6
189
19
*7
40
ibid.
204
66
170
136
66
*55
80
138
29
57.108
64, 2/6
24
75
170
|
|||||||||||||||||
|
Congeflitiuslocus.
Congiw.
Congidesfituli.
Coniafis.
Conifterium.
Qonfonantes loci.
Contignationes.
ContignationL· partes.
Continua vox.
Contrafortia Gdl.
Contratlur/i.
Convivarum numerm vanus.
Copparofa.
Corax macbiria.
Coraanm color.
Coriceum.
Qonum. :c, 22,29.13 3. fummum.
Corinthia columna.
|
54>"6
116 216
142
98 9i
»3.137
62)63
121
43
Ho 146 253
162' 98
22 61 |
|||||||||||||||||
|
Corinthia integra columnatio. 5 ^
Conntbium&s. Ë7. xes. ibid.
Corneola herba. 148
firneulucu}. 163
Cornua amennarum. 214
CoroUs, triumpbdes. (,é
CoroUarium. 177
Corona. 31
Coromprointegriscoroniabm. 81
Coronaexinieflinoopere. 81
Corona. J31
Coronarium opus. 81
Coronarumgeneraquot. 138
Coronix. 4 6. Corintbia. 51. Compofita. 5;.
Dorica. 47. Io»tf4. 48. Tufcant. 45.
ñ/*»*. 72
CorporU bumAni fjrmmettu. 38,39
Corporatura. 104
Corfaquidfit. 72,73
Ccra gai »» ftruftura. 31,106
Corvw demolitor. 231
forymbi. 61
Coiycm pila vento inflata. 98
Cofim federe. 111
Coffntius Architeftus. 125
Cot^defiiumAte. i?5
Cotbones. 99
Coticula. 177
£0»* regnum. ^1
Qtyla. n"5
Cranella, qutd. xll
Crates. 2,34
Cratbis fluvius. lbl
Craticii parietes. 31» x55
Crepidines. 42· 7*
Cm<i annuUrU. 149. cattdida Irettla. 14°· Selinufia.i^. Viridii.i^.Argentaria. W7
Crocodilinatura. J5
/frtc/i i/oj»«i. „ 2?
u J Croi-
|
||||||||||||||||||
|
filumna quidproprie. 63. tridgenera. 60,61. ar-
borum nAtur&m imitantur. 44
Qilumna Cortntbia, 52, 61. Compofita. jq.Dori- ca. 47,48. loritca. 50361. Tufcana. 46. Attica. 55
£olumnarum contraclura. 43
Columna Trajani. 157
ColumelU. 224. verfatilis. 220
Cplymbades aves. 64
Commenfus. 8,38
Cemmijfura pyxidata. 170
Commodulatio. 38
Commutatio. 107
£impdfli!ei tr<!fcfi. 75
Compluvium. 109
Comportatio. 10
Compo/i ta Integra coltimnatio. 5 4
Concamerare. 54
CottCitJHeMio. 23,96,120 Concentus naturaksfex. 84
Conclavia. 112
Concba pittorum. 63
Conclufwnes pro obfidionibus. 94
Condufura. 120
Conchylium. 146
CoHiT4fkiHi pdjw. 133
fondu&or, 3
Conformcari. 86
Congeflio. 121
|
||||||||||||||||||
|
É Í Â- Å %
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Groifenae. 117
ftuStatnarmom, i$6. ftrtitiur<t,zy, po far- fturai ibid.
friitttexcifaeparietibni. 133
Crypta. 114
Cryptoportkns» 94
CtefibitUi 200
Ctefibica machiti/t. 219
Ctefipbon Gnofius, 125 .e]m'mgeniof4 macbina. 111 CubuiyjS. du[lkatus. ■ 178
Cubkaratio. 78
Cabkula. 27
Cubiculam. 114
Cubkulares lefti. 109
^ubiluUpidum. 28
ChWw tignorum. 64
CatifMi bumanus. 38
Cubitttsmenfurat -39,40
c«/i»rf. 108,115
Cajtofi. 116
Cullearevas. ibid.
Culmen. , 81
Culmus. ibid.
Qtltelli lignei. 13!
ia Cultrum collocari. . 222
[umanorum montes. 25
Cuneus. . , , 86
Cunei J]>eftaculorum4 '.; 89
Cuneoli ferrei. ... 230
CwHfi mmtacei, alii. 135
Cuneoltin formam Jaftdis conjeciicum anfafer- rea figura. . 207
[tmkulk 234
Cuppola. ■ ' 97º37
£W»· 34,131
Cuprum. 145
(uriaubiordinanda, 81. ejmforma, ibid
Curvatura, 81
Caiioi. 19!
Cwtfoi «#j. 192
Cutili& aqut. 158
tyanos. ■/ " -.:;■ 144.
Cyatbus. 116
Cftfe»/<«<:»«, i6z. populi. 163
Cjrdusoculusdittus. 49
Cydnusfluv. , 159
Cylindrus. . *,.'. 211
Cymatium, 57, Corintb. 51. Compofu. 53. Dwic. 57*71. lonicum, 50. Tufc.^.Lefbium. 72 9-«oJKr4. ' " " ^94
Cyucenatiidinia. 118
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dentkuliin coronaDorica, 64. »0» eonflituendi
fub mutulis, ibid. perperamfic pofitosRom<c re- periri, ibid. inlonkis. ibid.
Depalationesdierum menfiruat 197
Defignatio. - 13
Defpefttitio cocnaculi. 3*
Dejpumarc cote. - 135
Deilina. 100
Deftinate. ibid*
Dmci-dccciipdm 186
Oextans. 55
Dextantario ponderefafti affcs, 40
Diacbjrfma, 83
Dwdw. 231
Diagonioslinea,6z,ij^. cjusflrufturtt, ia
Diagramma,8$. ÁÞÁï÷Ýçß. ibid.
Diaglypbicum opm. 133
Diameter,fiveDianmros. 221
Diapafin, Dtapente, & Diatejpwn, 86
Diapente. 5, 8<S
Diaflema. «I 4,83
Diaflylon ditriglypbon. 68
Diaflylos ddes. ■'" 41
Oiaflylonopus. · ·'■" 68.
Diatejfaron^ 5
Ditithyra,wbisprethjrai ■ ,· 119
Diatonon. ■ ■ 84
DiMonus. 29
Kk 2 PMf»·
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
VS^dbare.
ft^ DecaSiylos byp&thos. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
154
41 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
- å a£
ElpbidsRbodiw.
|
||||||||||||
|
É Í Ï
j)iateroiu 29
Biaulos. 9%
piuTLomata. 9° \
Dkftrchia. 25
Eicbalcum. 19> 4°
pittyotheton* 27
Didoron. æ1
Diefis. 83,84
D'tez.cugmenon. 85
pigttusmenfura. s lz%
Dtnocbares, }7
Oinocrates. »>id.
piognetusRbodw. 23^
Dioptra., 167
Diplafion. 39
j)ij>lintl)Mj>Mie$. 31
Dipteros <zdes, 41
pireftie. 2
69
Difcus. 137'x73
TDifcmin planitiit. l99
Difdiapafoti, 86
Difyiiratio. 31
Etjpluviatatetta. I07
Dijpojirifl. 5
Dtjfo^antesloci qui. 91>9Z
J)ifiantta. 83
"Diftribuuo ««ç^ì. 5» 7
Dmiglyfbon. 67
Dividtcultti i68
Dodrans. *z7
Dolabra. i*9
Dolia fiSiliit. 88
jDo/o yWiim minimum. 214
Dommurbanaqualis. ,[ 7
Donicumprodonec, 187
Oortisa quo Dores. 6,60
Dorka integu columnauo. 48
Doriucolumna. 60,65. jwftfi. 65
Ooron. zl
Dora. ibid.
Ducbma. 39>4°
Br«irf<e Gallorum. 150
DwpoHf!». 2,28
D«£ft« d^«iC ji««f generibus tribm. 168
Outtarius funU. 208,209
VuelUpond. Hl
Ttyris motis & fiuvitn^ 15 5
|
||||||||||||
|
Embater.
Embates. Emboli tnafcuti. Emendatumcorpui. EmpUtton. Emporium. Encarpus. " Endigo Venet. Engibata. Engonaton. Encauflke. Enclima. Encychp&dia. Encydios difciptim: Entiii PoeU fimulacbt. Entafis fire adjeWto.. Efheftos numerus, Epbebeum. Ephefiorum lex arcbiteS.
Epibata. Epicuri fententia.
Epidromon velttm. Epifcenos. Epifcemum; Epiflomium. |
6,66,228
ibid. 6fi
219
202
28
16,18,99
6r
J43
219
199
63,142
199
102
ibid.
183
44
39 98 203
3°
21,102 214
90
J37
201,220 |
|||||||||||
|
Epifljliumfive trabs, 50. Corintb. 51. compofit. 53.
Dorkutn, 47. Ionicum, 48. Tufcanum. 45 Epfyliorum capita. 211. ratio ad columnas. 57 Epitonium. 201,220 Epitoxit. 224
Epizygh. 22,8
Equkulm fidus. 19á
ÅøúúÀË. \\i
Equkulana aqu£. 164
Åß·Ë»ïß IapiUm. 144
Eratoflbenes Cyren&m. 14,178,182 Em ri<* wf<?. 148
Ergata. 208,209
Ertfma. 121
Erifmata. 121,204
Erogatorius modulus. ' 168
Ero«if. 100
ErronesplaneU. 185
Erjthrodanos. 147
Eruca infeBum. 14S
Efculus arbor. 54*127
Efculini axes. 126
Eflagia GaUorum. 62
Euangelus. 212
Evanidusparks. z&
Evamdm arbores. $6
Euanidacalx. 130
Eud&mon. 19»
Eudoxus Ailrologus. J99
Eucrganen trabes. 81
Eurusundedittuf. XS
Ew<-
|
||||||||||||
|
E.
|
||||||||||||
|
ECbea. 86
Ecbinus. 45>6li>75
Ecpfwne retwfltt. 57,106. mutulorum, 106
Eldtothejium, Ekodenfmm. 98 Ilepbantis mbs. 155
Elljclmium. 15 J
|
||||||||||||
|
2*5*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
É Í D Å ×.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1 Í
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
l·
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
º.&
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
É Í
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Honieromafiyx.
Hominis dimenfio. 39,40. fiatura.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
124
ibid.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Homogenea.
|
168
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Huinotona. 3
Honoris & Vhtutis ades. 40, 126
ÉÉïúËÀç Mgypui quomodo figtiijicent. 156
Êïç÷ïç. 103,198
llornlogi-i.K}-] Á99· aquaria.ibid. biberm.200.
Solaria. 199 llorofcopa. 197
úÉïðúë «fri fabrkanda. 117
Uomdum. ll")*lS5
llofiitalia. 118
Eojpitalia tbeatrorum. 8 8
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
jiojiiarii,
Hjdoflroton opus. mbernmoccideiis. Bjbernum tridimum. HjbemacidJ. 7. Gucorum. Bjirargyrum. BydtAuL·. 220. machin&hj/draulic&, |
117
73
7
» 3**35
J35
140
200
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
IT., '111 ■ 7Ã* rt-Àß ßÀ ß */1*'*ß*<1 f ë /· ril· tl /lt4l 111
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
iijfe ^i/p tieiw» faccrdotum. 151
HydromyL·. 217
Hymettusmons. 29
Eypauis fiuvius. 140,160
Hypitibra. 6
Bjpatltra ambulationes. 94, 955 99
Hjp&tbros &des. 41
Hjfiife. 85
Hyperbokon. jbid.
Hypertbyrides. 72
Ejpotbyron. 71
Bjfocaufis, bypocaufium; 9 5, 9 6
H/pog<«^. 120
Hyjwmocblion. 213
Hjpotracbelium. 43,58,66,75 H/J&i. 148
Hyfgimtm. 147,148
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
l«/«/w Vitruvio pro fupra velfuperius. 192
Intercardinata trabes. 235
Intercolumnium. 42,66
Interfeminium. 66
Itiiergerinum. 133
Interlunium. 189
Interpenfiva. 107
Interrarefiere. 141
Interfcalmium. 6, 66, 215
Interfettio. 57
Interfeptum. 218
Interflylobatia. 94
Intertigmum. 63, 64, 66
imertriglypbium. 66,68
Intervalla in Mufica, 83. Symphoniarum ma- xima. 4
Intervenia, 25, 27,171
Inteftinum optu. 107
Imrita. 129
Inventio quid. . · 6
Iww/a pJO «0» vi/i. 185
loannes Camboiuspittor. 73
IoannesFrofcbitts. 84
Iff», a»i/e Iobw. 60
Iowkie ve/«f<e emendata circinatio. 49
Iofii C4 integra columnatio. 5 ï
lomcum genui columnarum. 61
Joppe opptd. antiquijf. 160
IovisfleUa. 187
Iovm Ü" Fd«»i <C(/«. 4<3
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
IAmbinw color. 139
Io»«iS f«ra digfiirdfe GrMAtum domomm. 118
lchneumon. 156
Icbnograpbia. Ittinus ArcbiteBus. 126
lcuncula. 219
lecinora infyetta. 9
Ujumtasbumoris. ' 2,5, 135
Ú£»þ inventio. 18
ig«K Cbaldieorum Dem. 151
ImaguncuU. 219
Inibrhes teguU. 27
Imbricatactmenta. jbid.
hnbriutn aqua. 153
Immijfarium. 169
IWJj>rtg«. 73
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
é$ã
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
D Â JC*
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Í
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
LumitiofattdificiAeJfeoportet. ^ hj
LMAcurfus. 186,189. orw. ibid. intervaUum
á terra, 191. variaiitis nomitiit, 189. «9» habet |
Mataxa & Mttax*. ■ · 1 * 1
Mataffa. ibid.
Materies & MMerti, 32. qutnio udetid/t. ibid.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Materiatio. 44,61
Materiatura. 63
Mateties vena direfta. 3 5
Maurufii, qui Maurit 155
Maufoleum. 19,30
M,4i>«ca. ■ 160
Medianaacroteria, 41. columna, ibid. Voat. 105
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ibict
130
148
ibid.
43
*53
ibid.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
proprtum lumen.
Lunulatacamera. Lutea berba. Lutum. Luxamentum. Lychnos. Lycbnuchi. lycus fons. Lydius lapk. Lyncefli fons. Inis Campanu fluv. Lyjnnachu herba. Lrfs. LtfppttS. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
MeduUorum natio.
Megalograpbia.
Melampodiam.
Meldi fluvitu.
Melia.
Melinum.
Melite.
Meliton vinum.
Melo Nilus fiuv,
Melo Pbilofoph.
Mendkum velum.
Meniana, 30. & mxniana.
Menfa.
Menfa pro abaco.
Menfis Lunaris. 1S6. vertem.
Menfurarum nomina.
Menttttn corona.
MercuriiintervaUum á terra.iyi. curfut.
Meridiana.
Meridianm cardo.
Merones,
Uemlana pro Mariann.
Meruk.
Mefolabium. 180,182. ejmfigura.
MefauU.
Mefe.
Mejfana.
Ueta. 19,200. inverfa. 19. mamore*.
Uetalla non fine fapore.
MetaUum.
Meta moU.
Meta.
|
164
135. J3<i
164 162
J39
ibid. <5o
161
*55
196 214
79
229
171
aot
14^16 67 186 198 196 100 I2<J
219
l8l Il8 85
161 15
I58
I40 217 20O
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
159
177
163
88
148
55,89,120
37
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
M.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ì
|
Aceratio calcis.
Maceria.' |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
129
32
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mttchinaquid, 204.£e»eftf,ibid. d'' 2$o.difcri
men ab organis. 204. C&" 205
MtUbina afcendens, 231. capdyioG. Ctefibia, 219. grusdifta. 231
Mdcnfi«. 23
Mitdaijfa Aquit. 131
Maonia. 161
Magdalia. úéé
Magiqui. 150
Majorica, Minoricdi 165
M<j/iC fortuna fanum. 16
Mrf/«i, 214. ejufquepartes, ibid.
M.dleoli. 238
MaUuvium, 201
Maltba. i<58
Mamertini. 161
Uanacuscirculm. 198
Manubria epiflomiorumi 220
Manucla. 224
Manupretium. 177
M4ppM «o» inflraviffe menfas Romanos. 111
Ëß/tfi· fuperum, inferum. 3 6
Margariu aceto dijfolvuntur. 169
Marianacella. 126
iidraor. 138
Marmor excretum, 133. Procomwfium, 29. cia- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Metopa. 64, 65, 6 j. quadant pUr*, qu&dam
fcalpu. 46
Ai/</(« vermiculus. é ï é
Miletum oppidum. 161
Millhre. 14
Milo Crotoniates. 173
Miltmquid. iSa
M»H4C^M»4. 142
Mtnerales colores. 138
Miniacei cunei. I35
Mhiidciaexpolitio, 142. «r«/<*. 182
Minium. 137,140,143. temferatWA, 141. Ë-
verfum <i wiinii Diofcorid. ibid.
Minius amnis. 140
Minicttlator. 182.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vw /in-etj maculatur.
Marmorea umenta. Marmoratum opm. Martis templum. Martts curfus, 187. intervaUum á terra.
Martia aqua. Mafculm. Maftlia. Mafti, mamnu. |
13*
138 129
16
191
157
201
22
169
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
jr sr d
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Å 3E;.
Nervic«s Jive Neurkut. tiejfus. Neie. NeurofynfiA.
Nichii, lit/i« q«iii. Nkomacbm. Nili qui. Nili flaenta. Nilm Nigir & Ojm,\«) 5. ij«i i4p«f.
Nitrifios. Nitrofaaqti&ufus. |
|||||||||||||||||||||||||
|
Minuuarut.
MiracuU orbis.
Modellm.
Modigliones Ital.
Modioli arei.
Modioli aqudm baurientes.
Modkliquadrati, zi6. getnelli.
Modiolus.
tJHodulAtionum geneu*
ModuUtio operU.
■Aiedulus.
Modulus acceptorias, 168. erogatorim.
JldeentA qaalia.
MoL·, 217. Aquaru, du.
Mokndini ferrttm.
Aioles.
ÌàÉúýï.
Momm.
Monopodnmf.
Aionopteros&dei.
Aionotuglyphtim·
MouanA vallis.
|
63
125 6
3*
220,230
237
219 222,228
83,84 93
66 ibid.
15
ibid. 217
100 120 37
111 76 67
164 |
||||||||||||||||||||||||
|
*59
J9j 85
2I9
90 84 136
15-5. is<s
ibid.
H5
158
|
|||||||||||||||||||||||||
|
NiveUum GaIH>, & LiyeUum Itdis, quid. i$z
¸ß÷éá ingenibus. 19, Nobilitas. ■ ë
Nonocra. i5>
Nodus, nodatio. 3 3 > 3 9> 13 2
NormAemendAtA. éç.
NUcleus. 1^7,128
Numeras perfeftus. . '[ ^
Numerm inventm ex artkulis bominu. 40
Njrmpbeum. 95
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Q.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Mortarium. 133,172. pro maUria, é æ 8. pro
lacu. 100
Mortefia Gall. 28,234
Mulieres qu& fan<t. 3 -
Afulinaungula. 16
Mltndus unde ditius. 184
Muritceps^iunicipium. 10,33
Marex. 116
Mtmm&nlumcrafitudo. if
Mufaicum opus. 127
Murtia. 16
Mufcaria, i^.clavi. iHd.
A<fufivarii. 127
Mujivarii artifces. ibid.
Mufivumopm. ibid.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
39
177 21
138 41
218
49
|
|||||||||||||||||||||||||
|
ofoyzMm aurum.
ObfolidAtus. Ocbra. Oftifljlos.
OftdtiS.
Oftogonm.
Oculus in voluta. |
|||||||||||||||||||||||||
|
Oculi centrum, 56. eorum fenfus ftpe fdlitur.
106
Odeum. yi
Oecimagni, 118. qiiAdrati. ui
o«j Corintlm feu Aegyptii, ibid. vhilium convi- viorumloca,ii8.Cjuceni. 113
Offenfw. 83
Offtcina. 37
Offuinator. m
Olea arbor durans. 131
OleAriacellAubi. u6
Oleumprobitumine. 159
OlympiA certamiriA. 173
Ofif ü" metopa. 64.
Operii effettus. 4
Opbiucbus. 193
O/wvi. . 119
oporotbcca. 8
Oppida quomodo coUocanda. 10,11
Oppicare. 135
Oppilare>opp~tlAtio. 110
OppopA. 234
Oppofitio. 187
Opmdbanum,()6. amuffeatum, 179. HMglypbi-
cum, 133. ceroftromm. 7 5
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Muwli,6o}6i).iticlinAU. ""■ * 63
Mjlaf&oppid. 29
Mjron. 4,37
Afyrrba glebitL·. 161
Mjrtilene oppid. 11
|
|||||||||||||||||||||||||
|
N.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
NAresquid. 134,143,221
Nafcentia pro nativitttte, 196
Kationumdifferentia, 104,105
Nattvitas vulgo quid.. 198
NaturAlisdecor. ■ 7
Navalia. ^9,102
NAvale Venetum. ibid.
Nrtvei úïâôáßá* 23 5
NebuUunde. 154
NemeA certamen. 173
NemmDtAna. 77
Neptnniui fons. t ifo
|
|||||||||||||||||||||||||
|
á
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
h: N
Tlndias. . 57
Vtitdtiiai . . 119
Ptygaos fundmn. niale pro pnigeos. · 22.0
Philo fciipttr. , . 125 Fbiklaus. .· í >
Pbilologia. ë í i°
Pbilologus. ti.-, ibid. 18
Pbilotecbnw. .v... 10
Phlomos. . 15
Pbcetioit, Saturnm. . ·.-■.·,' 187
~2btbongus. .*-,'·. 84
Phyftplogia»
Ftcare. ,■■ ]\ .*.·.·■ 134
Picentes. í a
Tiftores clari. " 37
Tj^arie nonprobantur qL· non ftmt. fimiles veri
tati. 13
Fittura genera.itfaiC.defrmtio. ■■■.„·, 13Fittur&eparietibusexcifa. .2
^i/rf, 96. plumbea, 200. lafidea, 31. /fiw
138
Ñ»/*. ;-..:. 100,120,13 |
Dt Å Xi
|
||||||||||||||||||||||||
|
Pii«;l;JHHJ jivf UcunAr. t'
Vkfira. Pluvtarii.
Plumbarii artifues pallidi.
Plumbivapor nocivus.
Plumbumcandidum*
Vluteum.
Pluteas.
plutonium. .· ;
Pluvttt aqua. —
Pneumatha orgarta.
Poculorum numerus,
Podiam.
Poggium.
PoU tbentrum.
Polhvulgo quid.
Politiones in humidh lociii
PoUex.
Polus flella.
Peljtcutus.
PoiidtuTheJfalm.
Polymitarii.
Poljjfjfion.
|
199
216
114 Ú7Ã 70,80,8^90
i6ci Ú99
·■·'' 55.89
89
• 89,135
20(S'
J34
127,128,213 194
4>37
231
114
207,210,125
|
||||||||||||||||||||||||
|
Piteiw,
Pimicotbeca.
PimiatMporta.
Pingendi ratio in adificiis.
PintiA rota.
P'tnp& Veflina.
Pinusarbtir, 34. fiagilis.
Piperii bacca.
Ttfies natura cdidi,
Pifces duofidera. ,··; ',. · <
PifcisAufirinus.
Titheus.
Fififtna.
Fitane, urbs Afui.
Pytifma.
Plana-direftio.
Planca. ,v
PJtfWta.
PlantaTui» <j«i</» .·, .; · ...
Ptoflpft/e.
Tlaftes, ^.& TUfttce. ,«
Plata forraa.
^PUtanones.
FlatAMU arbor. ,v. : :.- ,
rPlate&.
'PUtonis inventam de agro metiend».
Pleudes.
TleurhU.
'Pleuruides.
Tltnii lociu emendatus.
^Plintbm.
'PlexacoUigatww.
Plinthides.
Fimtbigonatos.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
■ é. 12
éÀë»ð
1J32115
16
19
19
65, 12
212
J3
J311
|
|||||||||||||||||||||||||
|
• Poma quomodo affefvanda,
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Pompeii oppidum Campama.
Pomulatui equus. -
Ponderatio.
Ponderum fublevMdorum rath.
Pons Hadriani.
Poppjfma.
Papulus arbor.
Porca.
Pomttum cemrum.
PortaCoUina, 40. foUatind,z-[. PincunA
Porta urbium arcuata. .- ·
Porticus Perfica.
|
15
127
213 206 28
135 34
116 21(5
227
71
3 |
||||||||||||||||||||||||
|
Porticus duplices, 92. Bumenici, ibid. Gdieni,
9 2. Pompeiarta,ibid. t etraflic be,\bia .fladiati, ^.-Heptafbonos, 91. Aemilii, yz.altA, ibid. |
|||||||||||||||||||||||||
|
Perticus iUuflres.
Portus, 99. fecretus.
pofles fupponere, 120. compacliles.
Poflicum nullum.
Pothereum flum.
Pracinftiones.
Pr&cinftorius funis.
Proconnefium martnor.
PracinSiones in Tbeatris.
Pr&cinttorius funis.
Pr&cifiones lignorttm.
Pr&clufiones aquarum.
prmfurnmnt.
pr&gnans mulier fana.
praleganeum vinum..
pr&lum.
pr&feminatio.
pr&fepe ubi collocitndHm.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
185
úïï
'■: 5
I20
ibid.
5
99
ibid. 14
*74
119 13
220
31
4'>75
204 41
229
|
|||||||||||||||||||||||||
|
9i
30 233
51 9
82
236
29
82,90
236
63
200
96,143
31
161 H*
82
116
|
|||||||||||||||||||||||||
|
É Í D Â '4.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Puteolanmpulvis. 24,100
Vmew, iGy.puteamm e§o$i<mcs. ibid. #"171 Pycnojlylos ades. " ' 41
tjgmi. 31
vyy«. 35
Fyramis. I9
Tjueusporttu. . 159
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Å ×.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Í
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Salfuginem remittere.
Sambuca.ioq.macbiti/t.
Sandaracha.
Sandyx.
SMgaUi architefti nobiles.
SanguL· draconis.
SMguinet&rivus.
Sappinwarbor.
Sappinea materies.
Saporum gen. ÷ 111.
Sarcocolla.
Sarmenta ex quibus fit atrariieiitupi
Sarracum.
Saturnwplaneta.
Saxaquadrata.
Saxum album.
Sc&aporta.
Suva.
|
23
238
146,161
14^182
94
340 *i7 33
33>35
163
ibid.
205
187
12
■ 24
II
ibid.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Scagliola Italis quid.
Scalacochlides. 175. geflatomin VaticAniburio.
Scalarumfcapi, 175. collocatio. ibid. retrattionis
ratio. ij6
ScaL· re8& itionis. ibid.
Scalaria. 89
Scalmus. 215
Scalprum. 133
Scam illi, 5 5. impdrei. ibid. & 9 3
Scandula. 19,20
Scanforiamachina. 204
Scapns. 44, 93. inverftti, 200. fummus, 66.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fcalarum, 175. cardinaks.
Scaphe five bemijplurium. Scapbia borologti genus. Scapbium areum. Sceiu, 88. longitudo, 89.ejmtriagenerScenograpbia.
Sceptrum fidm. ScinduL·. Schidia. SciAgrapbia, Scobs citrea. Scbola. ScboU labri. Schola Virgilii vttlgo qu<z.
Scolecia. Scokpendra. '
Scopas & Scopinas Syracufius.
Scorpio macbina. 22 Scotia.
ScrofuU vulgo quid.
Scrupulum five fcripulum. Scutula. 127, Scumlatm equns.
SeBilia. Securicula. SecmiculAti cardints. |
73
199 199
155 91
5»^ 193 i?
ibid. 6
159
96 96'97
27
146 10
199
&feq.
55.^7
158 141
224,228
127
ibid·
75'"?
224 Stiti |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
É Í
*33
149
67
*37
22
67
É4É
22
39
191 191,194
196 ftupentes
|
D Â X.
Sipbunculi.
Siri.
Siris Nilus.
SUy vermiculus.
sitiili congialts, z\6. fendentes.
Smaltum.
Smili.
Smirillum.
Smyxn&orum civitdi.
Socordia fanum.
Socrates.
Solidare.
Solidatio.
Solidum.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
20$
114 *55
ÉÏÉ
ibid.
96 ,, ·>., , 44
13?
60 • X$
37
12<J
54
159 Ú90 «I
177 jbid. meatus duplex.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Segmina f^ti.
Selmiifia creta. Semicanaliculus. Semifaftigi/t.
Setmlateres.
Scmimetopia.
Semlobdm.
Semipes.
Semifiis.
SeftentrioiMliitfigna.
Septetttrio.
Septentriones.
Septentriomles robuiiiores. 104} 105
babent mentes.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
105
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Septentrionalia figna.
Septi&onium. Septmix. Serpensfidm. Serra duplex. Serratim revincire. Serta. Sefainciales ajfes.
Sefcuncia. Sefquialterum. Stfqtticyathm. Sefquipes. Sefquttertia, S6. proportio.
|
191
93
128 193
26
11
61 40
141
39
116 168
4
12S
|
Soli oppidum Cilick.
Soliswfus per xn fignau
Svlea.
Solium.
ScliarUceUa.
Solii maxima declinatio, 198.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
186
Solum fiftucatum.
Solflitium.
Solrere.
Solutio.
Sonitus in unoquoque genere decem & ofto.
Sommerium. , -
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
»35
199
21J
ibid.
Ç
22Q
*3
84
131
221
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sefquunx.
|
Scni gravitas & acumen unde,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sefimomum.
Seilertius. Seta inducere. Sex, ttumerasperfettm. Scxtans. |
I25
40 142
39
ibid.
211
|
Sonus.
Spartam ¹'öáç.
Spatba & SpateUa. .
Spb&ra undecim& inventores.
Spb&roides.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
191
168 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sextantales fufi.
Sextarim. 116, 178. Romani cvnficiendi ratio. 141
Scxtula. 141 Sicilkus. 116,1415229
SiiicinumTeanum. 163
Sigilla, . 200
Signifer circulm. 104
SigMnumoptts. ii*vl%
Sibor. 155
Sikitf. fttiffelutei colorii, 131?. ejufqitegenera. 139,148
Sil Atticum. 148
Silacei cunei. 136
Silenus fcriptor. i*4
Silex, izj, ordmarius. 28. ejititrhgenera. 24. fiftulofm. ibid.
Siliqua. 141
*wm. 4<j, 58
simrf fcalptura. 72
simulacrum aflmm. 195
Sinopis. 12 ï
fyaruut. 214
|
Speciesajpecio,^. pro oculorum ttcie, 43,94»
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
187. aromata.
Spectdum argenteum. Specus. Spcroni Ital.
Spica fidus. . Spica teilacea. Spicatum opas. Spkatus fios. Spira. Spiramenta,
Spiramentum venti. Spkitalis macbina. Spiritus naturales. Spongia,five pumex, Spromus Upti. Sputifmtta. Squadra Gall. Squameolt gypfi Jfrecks. Sqae\-nUdorumt Squinantbum. Stabula ruflica. Stadium. Ll 4.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
217
" »33
169 121
192
129
ibid.
ibid.
55» 56'·51'75»9?
·'· >34>i35
75
204 3
*35
13*
: 131
101 162 »4
, - H' 99
Sta- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
É í ç å ÷.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
á â'- ×Ë
TetuJfyUcavditdium, 107
Tetrafifios &dcs. 41
Temone,fl. 151
Tbalamus. 118
Tbales Milefius. .' 150,196 Theatrum, 82,88
Tbeatra-tempowia & ligr.ea. 8 8
Tbeodotus. 139
Tbios Infula:- · '. 42.
TbernneinVrbe. 95
Jbefauri: 94
Thefmopboriit. : ■ ii$
TbtJfalU fons* 163
Tbo/j. 137
Tbolus.. . 76
Tbomula. ·'-..... 235
Thrips vermiculus. 101
TbrjAllii. 153
Tburibulum fidtis. 394
Tbm&thunferaarbor. 162
Tbymeliciludiones. 91
Tbjromatuin genera. Þ\
Thjrfulocbm & Tlyrfm ailrum. 195
Tibialia.: ij
Tignum, 62, 209. bipedale,.cardinatti}n> 235 tranfverfarium, ibid. medianum, ibid.
Ttgnorum cubilin?. . 64
Trfiaarbor. 34
7l«c^. »01
ttKolus&Tmolitesvinum. é6÷
Tolieno. 231
Tomicit,tomices. - 131
Tonorum intervalla. . 83
7opfcw. 25,26,169 Topia,Topiarii,Tcpurta. .. 136
Topianum optu. 91
Topicare, 134
Torcular, Torcularittm, Torculum. 116
Tormentum. 11
Torrida jpka. 192
7em«. 23 2
Tortivum vintim. 161
Torus, 55, 56,57.dr Torttlus. 33
7è)·«ß perfeBus torno. 23 *
ÔôßßßÀß Jive Epifijlium. 5 o'
TrabeMio. ■■ 47
Trabescompattiles, 75. Euerg.wc£, Si.liminares, .108. intercjrdinata. 234
Tracbelonparsmali. 214
Traftotiu macbina. * 04
7r4gerf. · J57
Trajani columna. 175,176
Trajectura. ' 75'
Trmna. ZQf
Tranflatum: . ·.« * 90
Tranflilla. 11,100
zranftra, Ë 19, 63, 81 |
||||||||
|
ide<e oieagitiea.
|
||||||||
|
, ,2}6
31 121
,'Ë'×.ËÉ: Ë2ÆÏ
Ë«!»« 163
.*,;;■;' æï
TeRader!ciatii,diJpluviata,peftinata, 107. Ë-
:verfa,finetegulu,i<).tefludiriMa. ibid.
Tetiores. 133
rettoria. 134
TeSorium opm. *"· ·■ · ~ ' <96,i29
Teftumquaspitrieshabeat. · 63
T^a/<c fine marginibm. j?6
TeguU, earumque differentiit, 20. bipedales, 128,
ftf.hamata. ,..<...,· 134
fegularum tecta. - J37
jekmones. - 119
Xelirum organica adminiflrationes. - æ ï 5
TempU, wjfamenta. yj.pro culmine. 4
Templurumfrontes,jo.gradus. 50
Ttmforum mutationesquatuor. - 19°
TeiucuU. 207
tenonesGallorum. ·'·■'"■■'■■ 7b
Teosinfula. - -■ 42,125
Tepidarium. -·■'·· ■'""■ 97
Ãß-retrrf. 231^31
Tmtyatiih'', -:',:,'>·> 237,201
Termcs anne vermis. -*·'■■' 33
Tot<j eji quatuorprincipiiscottifofita. 171
lerr&circuitioquanta. - 14
Terraalbida,tiigra, 21. <wf<».ibid. varkgenera. 165 :;m
T«Trf figiUata, 139. ymdU. -: ibid.
Tenaceapavimenta. i2^
Tenacina Volfcorum. i<>i
Terrarum varia genera. 2· 5
Terrofi montes. -'. 26
TetfUrium. 76
Tcrtiariideformatio. · ibid Tertiarium numerus novem. 39
Tcjerrf. 128
Tf/fd. ,(..,'/,■. 117
fefia pro lateribus coftis. - 3i>i35
Teftatufa. -24,118
Tefluceum pavimentum. 135
Ttflacea fykata, iz%. flrutturd. ' 31
Tefi&do wmcr<e Jpecies, 130. Ji wrf, /df <<· ibid.
ÔßßúâË, 232, Z$$.amtaria,Z$Z.mtdiana.:. 8è
Teftudinatateaa. -!· .. 19,108
Tetrachordum, 85. qutnque. ibid.
Tetradoron. . ,v ·■-' 22
Tetragonus, 5, 187. apitus; ibid.
I«r»«M. 64,66,218
Tetrapbori ,, 215
|
||||||||
|
t
T
T
T
T
÷
|
||||||||
|
Í D Å . ×·
2i8|T/rr/«««?» mare.
115 WzJphra.
217
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
36
!87 |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
TrMifverfAM.
Trjpetum. Traftinenus Ucui. Tirepondo.
Trcs f»rtun<c.
Trigonum.
Tribuna Ital.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
V-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
2lb
4O· l88 |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
VAccinium.
é |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
148
ll7
89 73
*54
95
231 230
167
86
141 95
44
169 213,225
116
79
76
203,214
4
3°
curfus. 187. /4-
16
44
ibid. 13
145
119,190,191
101
99
223 89,98
9°
184 220
13
186 91
98
7
I5S i5
157
67,69
199
14
i>5
"5
ibid.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
ana.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
157
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
1<>
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
4O
bibernA, 135. c/-
, 118
110
39
211 ibid.
46,67
ibid.
3i
*33
207
85
»?
56
206,210
148 *59
30
131
134
*35 201
55
230 213 238 160 219 171 168 217 l9
144
150,166
231
|
Valva, 71. regu.
Vdvata fom. Valvata feneilrs. Vapores. Vaporarium. VaricAte, 230. &Varare.
Vat&. Vas Corinthium.
Vafa dtiea in Jbsatrif, Vafa cullearia. 116. fi8i!ia. Vafaria. Vafciu. Vbera. Vetiis. Veftiarius. VeBigalia publka. ...... Veronis templum.
Velorum genera.
VenA direttd.
Venarum JHjrthmm.
Venereus tnorbus.
Veneris intervallum á tem, 191
num.
Veitter columnt. Ventw quid, 12,154. unde. Ventorum numerus. Verderis ysilgo qnid. Vergiliit. Vcmiculivmi. Vernix. Verforia Plauti.
Verfttra. yerfunt procmrentes.
Vertkes; qui&poii. VertkiUt. Verttculum. Vejperugo. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trkhdca.
Trklinia. 109,114» u
"ficena.
Trulimares lefti. Triens. Ttkntes. Trientaks fcapi.
Trigljfphi.
Trigonus. 5, 107. ajpeftw.
Triplinthiw paries.
ºÞñïÉâË ufus.
Ttijpaflos.
Trite.
Tritola. Tritonis figura.
Twbilus.
Trocblea.
Troefna arfor vulgo ö&.
Tm^eni aqudt.
ºãïñý&Ë dedicata nefa remove
Trulla.
Trulliftre.
Tmlltjfatio.
Trulletu five fcypbm.
Trunci.
Tfutina.
Trutitiarumduo genera.
Trypbo Alexandrinus.
Tuana.
Tuba fifiuh jpec.
Tubi & utbulL ,
Tubuli fitttles.
Tuoram villa.
Turbo inverfus & n&us.
TuYcica gemma.
T«for,pa(iive.
TurrL· ambuUtortA.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vefies tragka & ccmkd.
11 Veflkipes.
135 Vcflibula. 75 Vefliii.
46 Vefuvittsnmis, .· 152 VtAvaru. 12 Viarum direciioncs.
157 Viatoria (enfilia borologU. 26 Vicus.
73 viliatriplex. dtnta- Vittaruflkanu partcs. 200 VinariaccUa. 222 Vindemutor. |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Turres, 11. c3ogori£) 1$.poljgoi!<t, 11. qm
ibid. rotundA.
Tunkula. Tufcamcd, rauones adittm fatrarum.
Tufcana integra columnatio. Tuftlago fylveftris. Ôáâý ubiregnet, Tyberis pmis di&us AlbuU. Tyburtini lapides. Tympatia. Tympanum. 57, 209, 216, 222, 223. tum.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
lympani tbeca.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
?!
|
||||||||||||||||||||||
|
º,
|
||||||||||||||||||||||
|
É Í D
ibid. tortivum.
110
148 163 iz8 146 ibid. 27
191 200
*9
«3
ibid.
145
|
||||||||||||||||||||||
|
Å ×.
Voluta.
VolutuL·.
Vomitoria.
Vox quid.
Vppupa.
Vrbana pars ?///<«,
Vritutom.
Vrna quid.
V8a.
Vftkius color.
Vticenfes.
Vttlfimenfu lacus.
|
||||||||||||||||||||||
|
fini vmagtneu>i6t. lixhum,
ibici. ãßçïøï ufi retem.m convhiis.
yiola Martiit. Virena.
Yirga.
Virgs purpuu.
Virgata fagtrta.
firgilii monumentum.
yirgo.
ykguL· Miea.
yirgulttt. «
ymdarii.
yiridiafeu viridaria.
yiride <tris.
yiruculam.
Vifitata&invifitata.
Yifum qmndoque falli.
Yitex.
yitiitdifficiliacuratu.
yittnm.
Yln pdluflris.
Ylmm arbor.
Vmktta.
VmbeUati cUvi.
Ymhilicm bominis centrum.
Vtnbilkus pliniognomon.
Ymhr& £quinod:iales.
Ymk.
Vmidesajfes.
nk.
íéøéßá cabaUina beUA*
Yicabula unde nata.
Voces.
Volucres.
Volmu,fidm.
|
||||||||||||||||||||||
|
49,6i>Si
ibid»
81
ibid.
234
«5
64 116
I4S
ibid.
22
27
|
||||||||||||||||||||||
|
X.
|
||||||||||||||||||||||
|
63
185
106
34,218
13
149 19,101
34 *54
ibid. 38
197 183 118 40
90
152 18
105,166
9
193
|
XAntbm oyes tufas ejficit.
Xenia unde difta. Xenophantesfolophonw, Xutbus. Xyloflrotum opus,
Xjtlarches, Xjitkus. XjRum. Xyilm. Z.
ZAmaoppidum,
Zeta quid, Zodiacns. Zoilus. Zona xii fignormn.
Zopborm, 45,60. firintbius Dorktis, 47. Iomchs, 50 Zopiffit. |
|||||||||||||||||||||
|
i6i
118 196 60 73
99
ibid.
ibid.
99,11?
|
||||||||||||||||||||||
|
165
132 104 124 194 ,51. Compofitm ,·)$.
Tufcaiiiis. 45
21<S
|
||||||||||||||||||||||
|
F É Í É S.
|
||||||||||||||||||||||
|
LEXICON VITRUVIANVM,
Seu
DE SIGNIFICATIONE
YOC Á Â VLOR VM,
QJV IBVS VITRUVIUS UTITYR,
Commentarius,
■ Ë -■' oA l . '
BERNALDINO BALDO VRBINATE,
Guaftalla? Abbate olim concinnatus, nunc autem
multis aliomm Doaiflimorum Viroruminterpretatio-
nibus, &obfervationibusau£tus,& illuftrams
JOANNE de LAET, ^Htwerfkm,
|
|||||
|
^
|
|||||
|
,],; V . Â Å Í Å V Ï L Ï
L Å C Ô Ï R É.
|TJ|[||Ernardvs Baldvs Vrbinas GuaflaL· Abbas
i|j|y| Anno Ì Dcxn. Augufla Vindelicorum edidit Com- mmtarium De Verborvm Vitruvianorvm Signi- picatione, five. Perpetmtm in M. Vitruvivm Pol- lionem Qommentanum\ cui nunc quam plurirnas inter- ■pretatiories adjecimm e Scriptis^Doctifimorum &'Celeberri- morum Virorum, atque imprimis fitmmiVln Claudii SaL mafii j & nonnumquam nofirum quoque )udicium adjeci- mu$,ita ut wvum opm videripopit.\Ex eo autem obfcunon Vitrwvii loca commode explicaripojfunt ■> quare confulimm hettori Archite£lur& & Vitruviifiudiofo^utfiquidin Com- mmtarm & Notis quasadittius libros e ^hilandro, 'Barbaro atque aliis adjecimm^non fatisexplicaturn invenerit3adhunc Commmtarinm recurrat. I. de LAet, Antwerp&nw.
|
||||
|
QVIBVS -VITRUVIUS UTITVB-.
 acvs aveteribusufurpatur devariisrebus·, utidemenfata-
bulave Algoriftarum feu Ratiocinatorum, quam veteres di- xerePythagoricam: itemde Abecedaria; quseGrazcis dQdziov <Sc á"/3ë|. Eft quoque repofitorium , quod Itali Credentiam vocant, in quofcyphi& poculadifponebantur, unde Delphica eft Abacusinquofeniperpariavafomm ponebantur. Nonta- men tantum paria fed & difparia ponebantur in Abaco; Varro de L. L. í 111. Itaqueficut Abacum argento ornari videmftt, ut áÉßáñáÇáâçß, alia, dijfiaria, ita in oratione. Ut in Horatii illo Abaco. " '
-i Pocula cum cyatho dtto fuflinet. Cyathus eft impar, pocula paria. Vitruvius autem hanc vocem ufurpat pro ta-
bula illa quadrata, rcfimatis tamen lateribus, quafumtnum capitulum Corin- thise columnae integitui· ·, quara quidem Leo Albertus appofite operculum quo echinus , crateris inftar, operitur, appellat ·, Itali dadum, quadrumve dicunt, etfi plerique omnes Latino utantui: vocabulo: inquit Baldus. Agit de illo Vitruvius lib. iv. cap. i. ^Abaci latitado ita habeat rationem > utquanta fuerit altttudo, bis tantafit diagonios ab angulo ad Augulum,&c. Ad quem lo- cum itaPhilandeu: fi unam'columii3ecraffitudincmquadratoclaufam,circulo cinxeris, eumqueipfum alio quadrato includas, qus ad angulos ducentur lincx duplo majores erunt imi fcapi diametro,eaque jufta erit abaci latitudo, qui fintia- turnonnullishocmodo. Collocant eutn ad regulam cxpolitum, latiim quo- quoverfus quantum diximns, & quam rmgnaeft frontis linca defcribnnt pa- rium laterum triangulum. Quo autemfpacio fuperatur ca latitudine craffimdo fcapi imi, id dividcntes in partes quatnor, circini crure in angulo imo con- ftituto , alterum mobile ad tcrtiam ufque earum , qua: fuperant craflimdi- nemfcapididudum, perfrontis angulos ita circumagunt, ut ablatis tribus & re- tenta una finuetur delumbetnrquc & fornicetur nona ferefusc latitudinis parte: atque ubi linea circinationis latera triangulitanget, eumputant effecornuum abaci terminum. Quidam fa£to triangulo · quem dixiraus, ab angulis extremis in intcriorem partem recedentes hinc atque hinc parte decima oftava, collocato ciixinicentrounoin angulo trigoniimo, alteroper cas reccfliones duftocir- cinant, cumque cfle cornuum terminum ajunt. Nonnulli frontem Abaci ab ex- tretttis angulis totam dimetientesinpartes novem, exiispartem unaminme- diocollocant, reliquiso&opropendentibus: inquamm infima circinum con- of 2 ftituunt,
|
||||
|
4 Â Å S É G Í 1 V É C Á Ô É Ï Í Å
ftituunt ,diducuntqueadnonamillam> hincatque hincagentesadlineamfron,
tis, terminantque comua, ubi circinus tangit lineamfrontis. Omniumfinuandi rationondiiplicet, fedvidenturmihi incomuum finitione errare, &qut extra quadratum petunt & qui in quadrato fecant: neutto enitn modo abaci latitudb habituraeft veramrationem, etiamfiquod prafcribit Vitruvius, quantafuerit altitudo,bis tanta fit Diagonios linea.Jllo enim finito atquc deformato quoquo- verfus parium laterum quadrato, addituraliquid,iftodcmitur. Ego nihil prx- teriinuationemfienopoiterecxiftimo, cornuaqLaeinangulum definire, quam- visinvetcrum monimentis nullum poffe oftendi ejufmodi putem. Adeo ö÷ fupcrfunt, diverfafuntaprsceptis Vitruvianis. Qux tamen adhanc diemex- tant capitula, torhua fere habent ex poftremorum fententia termihata. Nos quomodo Vitravium feciiTe intelligamus; fubjedafigura oftendemus. Hade- nus Philander.I)e Abaj j co (inquit Baldus) fed alio renfu,nofter au&or |
||||||||
|
lib.vn. cap.4. In his
vero, (de tncliniis hy- bernis mentio ) fuprn Podta, Abaci ex atra- mento funt fubigendi & poliendi, cuneis fihceis feu miniacik interpofi- tis. Quem locumper- |
i
|
|||||||
|
peram exponens Bar-
barus, ait : Abacos ibi faiffe adfejfum habiles, quos vulgus vocetrunu bancos appellat. Nos rediligenter peripcda, cenfemus de quadratis intelligendum pi&is, quibus noilri (comparti- mentos,repartimentofvedicunt)variisinterpofitis coloribus, parietes ornant. Philander idemfentitcumBarbaro, &rejicitfententiam Capelladib. Geometr. Abacus res ett pingendis defignandifqus opportuna formis, hoc eft, eodeminter- prete, menfula hydini pulveris rejperfione colorata, ubi vellineares dutlus, velcir- culares flexiii veltriangttlttres anfrattns radio defcribuntur. Sed Baldi fententia, meo judicio prsferenda, agit enim Vitruvius dc te&oriis parietum. Á â á ô ï Í. Lib. 11. cap. í 111. Circaeum locum &dificwmfiruxerunt; & id,
ereffa Grajafiatione, texerunt, ne quispojfet ajpicereea, /'ÚÁåáôïí 'vocitari juf- ferunt. Sic&Seneca: exiguoabhacfpatiopetradividitur,^.Za,iivGracivocAnt·^nec illam ulli nifi Antiflites calcant. Significat itaque locum, ad quem aut nullis, aut tantum certis hominibus fas eft accedere. Abstantia. Lib. 1 x. cap. 4. £)upd ajitnt Solem , cum lonvius abfit, abflAntia,
quadatn, &c. Vocabulum Latinis infrequens,inquit Baldus, eft autcm averbo Abito. Horat. de Arte poetic. Vt piBura poefis erk, quafi' propius fies,
Te capiet magis, & qu&damfilongimabfles. Ac.cessvs. Lib. x. cap. 19. De Jcceffu, qui 3ðßîá9æâÀ Grtce dicitur.&c.anK
vocat Afcendentem machinam. Jixdicat autem Lipfius debuifle dicere afcen- futn, & locuraeiTecorruptum, Baldus. Philander: fufpicor fuifle machinam, quaeocculto quodam artificio & expeditis machinationibusin fublime crefce- ret&ineam altitudinem eduda , qua opus erat, retinaculis fifteretur. Poterant &tabulata excitari cochleis, quopadlo intorculari prelum tollimus atqucde- primimus. Nifi didnm interpretari velimus demachina c\uamTollenonem\Tc- getius appellavit lib. iv. c. xxi. SedBaldiiS; eratdubioproculEpibathra,obfidto- |
||||||||
|
VocABVLORVM V É Ô R U V É Á Í Ï R U Ì. 5
tidis machina fimfork, per quam, ut ahVitrtiviui, admurum, pede plano, erat
iutifitm. < AcroAs 1 s. Lib.x. c.ult. CalliasRhodumcumveniffeUAcroafimfecit. Bal-
dus. Gracavox««£oW?.Auditorium dicere potuit: Auditorium fibi compa- ravit. Cic. facit & fepe ipfa fibi audientiam, diferti fenu compta oratio &mttu. Qucm locum Gaza ita reddit Grcece: Ü÷,îüáðí ïùôù ßææîôïßææ^). Acrob atic£ MachiNjE. Lib. x. c. é. Å¢ autem unum genm fcanfo-
rium,quod Grace Acrobatkum dicitur. Baldusreftautem/?*/^" ßÀò tu uK^fumma. loca conicendere. Putat Turnebus a Vitruvio genus quoddam bellicaram ma- chinarucn defcribi, qua altifimis tignisinterrx defixis,&adeamaltitudinem,qu<& itrbii mUrosfitperety ereiiii, jpecuUtorem aut exploratorem ita nttollunt in fafiigium famdentem, ut velut inJpecuU collocatiu ex edtto ffectet in obfidione, quid oppidani - adverfns obfejforesparent. Idem fere ientit Barbarus, &inTeloneTollenoneve (fecutus, ut videtur, Vegetiura) conquiefcit. Ego veirbis Vitruvii examinatis ali- ter fentio,ait enim, Scanforia ratio non arte,fedaudacia gloriatur, & catenationibm, &trdnfuerfarw, &plexis colligationibm, & erifmatumfulBurtti continetur. Tum fubdit, ScAnforium mtem eit, ciimma,chin<eitA fnerint collocatx, ut adaltitudmem titmis fiatutis, &tranfverfariiscolligitis , fincpericulo fcandaturadapparatu* JJ>e- itnttonepi. De machinis ego feu sdificiis illis pegmatibufve intelligo, qua; noftri vulgo caflclla nominant, quibus rotatis pedibus, ut commode transferantur, in dealbandis pingendiive templorum fornicibus, paffim utuntur. Acrolithos. Lib.i i.c.8.InfLimmaarccmedia,Martisfanum,habei-is
ftatuatn coloffi, quam &ê.îüë&í dicunt, &c. Baldus. Nomen a fublimitate, La- tine diceres iummumfaxum. Coloffi ftatuam, ait Barbams, fanum illudha- bcbat, quam iccirco Ëêñïë<0ïé/dixere, quia in fumnia arce pofita erat. Nomen puto inditum non a fumma arcis, ut ille arbitratur, fed ab altitudine ipfius co- loffi. Acroterivm. Lib. 111. c.3. Acroteriaangulariatamalta,qumtumeflTym-
pnummedium. Baldus. Nolim quofdaminterpreteslocumhuncadftatuas tra- here, quse in angularibus sdificiorum prominentiis, templorum maxime, fta- tuuntur. Acroteria aruls funt ftylobataeve, qusinfummis faftigiis collocata, figilla & ftatuas fuftineant; cui veritati tum Philander,tum Barbarus aftipulantur. Nosvulgo Dados dicimus, Pediflalettos Barbams, quadrkellos Galli more vcteri aciOteres,&vernaculePiediftales,Italicummutuativocabulum.AHofenruidem vocabulumhabeslib. s.cap. 12. Ubide portubus. Hiautem finaturaliter fint pfiti habeantque Acroteria five Promontoriaprocurrentu.,&c. Res explanatore nonindiget. Haecille. Claud. SalmafiusinJul. Capitolin. AcLOteriafolerefa- ftigiis imponi teftis Vitruvius: Epiflylium, ^ofhori, corona, tympana, fafligia, woteria. RetinetGraecamvocem, quam fi Latine reddere voluiflet, faftigium cum vero faftigio confudiffet, cum illa acroterU, ornamenta faftigiorum potius fuennt quam faftigia.Sed quod altiora ipiis faftigiis eiTentadeoGi^ci ca acroteria dixcrant, Latini etiam faftigia, verum improprie, cum vulgo proprie faftigium vocarent culmcndomus. Vocem, qua idaliter exprimerent,non habuerunt. OeillisacLOteriis vel faftigiorum ornamentis idem Vitruv. Et ipftrumxdium fiecies fimt barka, ornantque fiqnk fidHlibm attt &riis wauratii earum fafiigia. Illa figna fidilia & jerea inaurata^faftigiis templorum ornamenti vicem itnpoiita, fiint Hcfychio Üêîù-çßæ/á,. Vide cstera. Actvs. Lib. VI11.C.7. InterattusducentosnoneFiinutUecafielUcollocaru
&e· Philand. Adus longitudinis habet pcdes centum & viginti, auftonbus Co- lumell. lib. v. c. 1. &Plin. lib. ÷ vi 11. cap. 3. &duplicatusinlongitudinem ju- gerumfaciebat. ^A 3 ^L°-
|
||||
|
6 D Å S I G Ê I F É C Á Ô É Ï Í Å
Ì L ï ñ ã l JE. De his in Notis di&um.
/Eqjipondivm. Lib.x. cap. s. /Equipondiurn inalterampartemcapi
per punfta tangendo,&c. Baldus. Quod Latinis jequipondium, id eft, pon- dera sequans, Grxcis a forma non ab cfteCtu dufto npmine, ó·ö(4îá>^, Noftri Marcum (a Germanis, ut arbitror, voce mutuata,quibus Sftcrcfcn notare dcnotat) ab officio appellant, librarutn fiquidem & unciartim numerara pun&uatimdi- ftinguit. Alii Romanum nominant originc mihiincerta. Astvaria. DeiiscommodiusdiceturinNotis.
Á g g år. De eo quoque in Notis commode dicetur, neque res difficilis.
AlbaRivm Ï ñ í s. Lib. v. cap. x. Deinde albario opere five teciorio poiia/ur.
Philander: Hocfitpuracalccidemquevocaturalbumopuslib. vi i. c. 3. Ha- beslib.vn. cap. 2. demaceratione calcis ad albaria opera ü" tectoria perficienda, Te&orium autem(inquit Salmafius in Solinumpag. i229.)&albariumopus ita differunt. Qui parietes dealbant, opufque albarium faeiunt utique etiam teftores funt. Nam& tectoriumeft omne opus albarium. Non omne tamen te&orium albumeft, fedilluddumtaxat, quod nudacalceconftat. AmphiProstyxos. Lib.m.cap.i. ^mphiproflylos onmiahibetetiqux.
proflylos, pr&terecique habet inpoflico ad eundem modum columnas &fafligmm. Phi- land. Proftylon autem nominatin frontefolum columnatam: Amphiprofty- lon vero utrimque, id eft, in fronte & poftico columnas habentem. Vide & Sal- mafium in Solinum pag. 1217. Amphithalamvs. Lib. í é. cap. 1 o. In profiddL· autem dextra ac finiHu
cubicula funt collocata , quorum unum thalamus, alterum amphitalamm dicitur. Philand. Ubiancillse. Neque enim longius abefie oportet, quamut vocats extemplo audire poifint, & prafto ad jubentis imperia effe. Amussiom. Lib, 1, cap,6. Colloceturadlibellammarmoreumanrnfium,&c.
Philand. Id eft, deformatatabula, cujus ad regulam & libellam fummum libra- mentumfit levigatum & depolitum, exaftis etiam, fiita videatur, ad normam angulis. Analemma. Lib. ix. cap. iv. ^inalemmA eU ratio conquifita Solis curfa
& umbra crefcentis á brttma, obfervatione inventa, e qua per rationes ArchiteBom- cas, circiniquedefcrtptiones, eItinventuiejfectusmmun.do. Analemmata (inquit Salroaf. in Solinum. pag. 739.) longe ante Horologia, & ab Horologiis diverfa. Analemmatum formse umbrae jequinodalis magnitudinibus defignabantur, non Brumalis aut Solftitialis, nec ad rationem Bruma2 aut Solftitii referebantur. Idem Vitruvius: Itaquelonge ahter difiant defcriptiones Horologiomm, locorum mti- tationibm. Vmbrarum enim magnitudinibm defignantur analemmatorum fornu, ex quibu-s perficiuntur adrationem locorumo" umbr& gnomonum, horcirtim defiriptio- nes. Videsex Analetnmatumformis perfici ad locorum rationem, &umbra Gnomonum. Horologioramdefcriptiones. ErgoaliudHorologium, aliudana: lcmma. Ex analemmatis defignatione fumebatur HoiOlogiidefcribendiratio: quod & alio loco repetit, hoc modo: Ita habebitur Analemmatos dcformatio. Cum hoc itxfit deferiptum & explicatum, five per hibernas lineai, fiveper afipvas,five per dtfuinoffiaks, aut ctiamper menfiruasin fubjettionibm rationes horarumcrunt ex Analemmatis defcribenda. Veteres Aftronomi qui asquino diorum ac iolftitio- ramveramrationemope gnomonicorum ac fciothericonnnorganoruminda- garunt, HoiOlogiis&horammobfervatione adcamremufinonfunt, fcdfons analemmatis. Horologia quippetuncinufu nonfuerunt, utnondumreperta. Anaximander Lacedemone ê'ëéïßîüôçïí conftituit, in quo per gnomoneni iblftitia & aequinoftia dcfignabantur. Nonfuithoc Horologium fed Analenv ma. In Anakramatis fola umbrarum magnitudo prout crcfcerent decrefcc- rentve,
|
||||
|
VOCABVLORVM V É Ô R û V É Á ÍÏÂ. VM. 7
rentve,fpedabatur.Per umbrse quippe momenta fola crefccntis, ac decrefcentis,
non per horarura obfervationem, nec Horologiomm rationemeftinventus ef- feftus in mundo, quem dicit Vitruvius. At in Horologiorum defcriptionibus, neutiquam magnitudinis umbrarum habita eft ratio, nec confiderata earum de- crementa aut augmenta, fed horarum. tantum nuraeratio & utnbrx per lineas de- currentis ad horas monftrandas indagatio.Ex umbr^ quidem magnitudinibus, uc erant in Analetamatibus notatas.fumebantur rationes horarum brumalium,3efti- varum. squino£tialium,ut& menihuarum, qux in Horologiis defcriberentur, fed ex Horologiis numquam per umbrae menfuxam colle&a: iiint & obferva- tx, &c. Anaporica Horologia.Lib.ix.cap.9. Fiuntetiam aliogenere Horologix
hjbema, qu& anaporka dicuntur'. Baldus: Anaphorica fcribere oportuit. De Ana- phoris Ptolem. lib. z. mag. compofit. denotat verburh elevationem, iurfum lcanfionem, quod ipfum fignomm cmerfionem & perpctem afcenfionem figni- ficat. Genfetquifpiam anaporica,fiveanaphoricadida Yio]io\o^.z,quodmfi,onte haherenttumhoras, tum circulos, menflruajpaciit finientes, & tympanum inquo ■ uniebatur mundus , figniferqite circtilut, defiriftioque & duodecim ccelefliumfigno^ rum figarA & fpatia fignorum, non quidem aqualia, fedmajora& minora. Qui- bus verbis videtur fenfiflc enarrator ilie, anaporica ifta fimilia fuifieplani fphanrii Claudiani, inquareteconverfo atcenfiones ac defcenfiones cceleftium figno- rum fiunt & dignofcuntur. Hsec ille. Quidfit ÜíÜöïòñ vide apud Salmaf. in com. deAnn.Climad.& Aftrolog. vet. , : ■ Á Í á ô ï í Á. Lib. ÷. cap. 15 .Ì capitula. altiora, quam erit latitudo,faffafuerint
(qu<e anatona dicuntur) debrachiisdemetur, ut quo molliorefi'tonm,propter dtitudi- nemcapitulhbrachtibrevitasfaciatflagamvehementiorem. lib. i.cap.i. dicitnort homotona, id eft, non aequaliter tenfa (inquit Philandcr) ut manibus ta£ti funes xqualeminutroquefonitusnonhabeantrefponfum. ôßíö· eftvigor. í \ Á í c ï í å s. Lib. 111. cap. 3. Columnnrumfingesfdciena&funt xx 1111. ita ex- -
civatte, utinorma^incavbflrigiscumfuerit conjeUa, circumaitaita ancombusflria- rum dexira acfinifirA angulos tangat, ut
acumen normxcirwm rotundtttione tan- gendopervagaripofiit. Philand. Anco- nes appellantur conflexusilli,qiiire-' &os angulos faciunt, uti videmus in norma. Hic vero pro fingulis. fcdea potiifimum partc, ubi junftx, reftum- angulum efficiunt, accipiuntuc lib. 4. cap. 6. Ancones,fiveprothyridesv.occn- titr, exculpts dextra ac finiflrA prapen- deant ad imi fupercilu libramentum pra- ierfolium. Philand. Sunt menfulae quse capitibus fuis in yolutatura anfraftus implicantur , ad S. majufculi & ob- longiformara,& propendent ab ima coxona fecundum, antepagraenra ad libramentam irai fupercilii, ut in fub- jeda figura vides. lib. vi i i. cap. ,6· ea~habet amones m capitibmextremis^- qtiali modo perfeffos, &c. Philand. Qui piOpendentes ciim adjeila re£ta re- h normalem angulum faciunt, id cft, redum , ceuflexus eft cubiti qui Graecis
|
||||
|
t / D Å S I G Ê É Ñ I C Á T É Ï Í Å
Grxcis ÜãêÜí diekur. Baldus: nosmenfulasmorevcteri,vel recentiori voca-
bulo cartellas, cartociofve dicimus. Andrones. Lib. í é. c. 10. Inter h&c autem epifiylta & hojp"ualia,, itinera
fwni,qu£ mefauU aicuntur-,øéïÜ. inter duas aulas mediafint interpofita. ºæáâÇ autetn eas Andronas appellant. Sedhocvalde eii mirmdttm, nec enirn Grace nec Latinepo- teiiid convenire. Graci enim dvipavetg appellant <ecos, ubi convivia. -viriUa foknt ejje, quodeomuUeresnonaccedant. Philand. Andronas, inquit, appellantitinera inter aulas, id eft, atria, cum Graecis andron locus fit domicilii longitudine angu- ftior, inquoviri plurimi morabantur, autore Sexto Pompejo. Secundum Vi- tmvium autem Oeci. ubi virilia convivia fiunt Vide Suidam & Pollucem lib. é. cap. 8. Nam&virilia convivia andronasdici ait Hermolaus. Apud Ariftote- lem quidem certe Politic. lib. 11. legimus Solennes cpulas, convivia, a Creten- fibus pritnum, deindea Lacedemoniis andria vocata, quae poftea hiphidicia nuncupaverint. Patavini hodie ar&iorem andronem nominant. Bald. Andro. nas etenim dicitnus angufta illain urbibus itineta, quae Latine angiportus appel- lantur. Eadem origine, eodem capite, andronitides dicuntur Periftylia, eo quod (utidemme Vitruvius docet) in iisviri fine interpdlationibus mulierum ver- farentur. Ang iPortvs. Lib.i.cap. 6. Tumperangulosinterdttasventorumregiones
&platearum & angiportomm, videntur debere dirigi defcriptiones. Philand. Pla- tex funt vix latiores, angiporti vero arftiores & anguftiores, quas, nifi fallor, ex- preflit Á. Hirtius, five is eft Oppius, lib. de Bell. Alexandr. his verbis: omntbus •viis atque angiportis vattum obdttxerant. Vocabulum antiquis haud infrequens Cic. Verr.4. Vtommbmin angiportis pradonis improbifimifiatuaponantur. Dc etyrao Beftus fAngiportus, iter compendiarium iti oppido, eo quodfit angufimporttu, ideB^aditusinfartum. Varr. inOrig. <^Angiportu'm & id anguflum, abangendo &portu. Donatus veroin Adelphis: Angiportus.idcft, angufta&curva via, quafi anguiportus, ut angitia, anguftia. Aniatrologicos.Lib. 1.cap. 1. NecdenuoMedicusutHippocrates,fed
non aniatrologhos: Philand. alias aniatrologetm fcribitur. Utrumque vero difturn pro ufquequaque Medicinse experti. Anisocycla. Lib.ßï.cap.1. Organa autem unim operaprudenti trnBa
'perficitint+quodpropofitum eii, uti Scorpionis feu anifocyclomm verfationes. Baldus. Turnebuslib. ix. eap. zo.fai}p'ica.tur,organafmj/e,muliosorbeshabe>ttta, quofdam majores, quofdam minores, ut facilimfu, majorum impulfione reliquiorbestnove- rentur, ö molitio altcujus reifieret aut expulfio. Budseum hujus fenfus facit aufto- rcm, quommopinioni nedem manum, facit, quodhicdeorganc^Vitruvius agit, nondcraachina. Batbarus adhelicam, cochleamve, quam noftrates vi- tem appellant, haec anifocycla refert. Cujus opinio non difpliceret ni Vitmvius ipfe inter machinas, torcularium prela, collocaret. Quid fi dc inftmmento illo intellexerit, cujus verfationc Scorpiones feu manubaliftse intenduntur 5 quod noftri molinellum dicunt: anifocycla vero ad ea manubria retulerit, qux ad cii> culi qaidem, fed imperfedi modum inflexa, rotis illis lapideis aptantur, quibus pedispreifione verfatis, gladii acuuntur \ Oan.Barbarus: Anifocycla intelligo ... ' ________i----------1—1--------cochleas, quas nos vidas appella-
__________________________'-' musjconftantenimexcirculiscon-
• SQOOflOpnnPrgs^.................:r'"m¥mL· tinuis, ideoqueinaequalibus, unde
t.,. Scorpibnes tenduntur, Ã0É0 opere
anifocyclorum tenduntur. Anifo-
cycla faciunt muliebrcs capilli cum contorquentur,unde etiam anifocyda ferrea conn-
|
|||
|
V Ï C Ë Â V L Ï R V Ì V É Ô R û V É Á H b R V Ì, g
conficiuntur in quibufdam organis,ut cotrafti primum,deinde retnifli expellant
quod in eorum capitibus cft impofitu: ut ex praxedenti diagrammate videre eft. Áí&á, Lib. ii. cap. 8. Strmtparietesbipedales, &cumanfisferreU&plumbo
fiontes jitncfa fint. Philand. Revinciuntur vero interfe ejufdem planicoriila- pides anfis ferreis aut xreis potius; quanquam & ligneisfecuriculis (noftri hkun- dinum caudas vocant) cera&amurcaperfufisinalligationibusufos, ipfaopcra docent. Interiofes autein lapides cum fuperioribus configuntur clavis & coiv neftuntur. Baldus: Anfas, jun&urasillasferreasfibulafvedixit,quasnoftrates fabri clavesvocant, Tufcivero Arpices. In muroveteris Arcis quas extat inme- dia urbe Leida, vulgo tit 2SUEjjlit/ plurcs ejufmodi anfx fcrreae vi/Untur hodie- que, quasBelgaegfnc&et^vocan-ms. Á í ô j£. Lib. iii. cap. é. ^AldiHmautemprinciphjunt, e quibus conftatfigu-
-rarum ajpeUm, &pnmumin· Antis, qmdGrxce vcibgc*s^^jasc*/ dicitur. Baldus:
y_Ant&, aitFeftus, funtextremiordines vineamm, twdenomentrahunt anta, qux
funt Utera ofliorum. Ô um fubdit, Antx fimt qttadraturx : mde & anta diffd funt
quadracolitmnx. Serviusitem in Georgic. 2.
Iam canit eff&tus extreniits vinitor antest
\_yintes alii extremos ordines vinearum accipiunt, alii maceHai quibtu vine&
(latiduntiir: dkuntur autem antes á lapidibus eminentioribus y qui interponuntur ad macerum fuflinendam: namproprie antes funt, eminentes lapides vel colunm<& ul- tima, quibm fabrkafufliitetur, &appellantur^Tii^'ÜíôßææáÏæ,ßÜåßß, contrafiando., adquametymologiametiamextremosordmes ■vinearum pojjumus trahere, quiaante fimt. Casterum quod ipeftat ad laudatum Vitruvii locum, ideo prima facramm iediumfpeciesin Antis dicebatur, quodinfronte antas parietum haberet, qui cellam circumcludunt&interantasinmediocolumnasduas. \^int£, ait Bar- barus, quas Gr&ci êÑ^òýÉÚ¢ò dicunt, piU funt adpaffa, quas contrafortes velpila- firos nofiri vocant, & has in angulis parietum collocari certum etf. Res tcita, & quac vix tot verbis egebat, ut elUGidarefur. Claudemus igiturubi dixerimus.in oftiis antasideo dici, quod ante, poftesvero, eoquodpoft collocentur. Philandei: confundit antas cum Antepagraentis. Hac ille. Claud. Salmafius inSolinum pag. 1216. Antesfunt ordines cujuiquereianteriores &quifrontemfpeftant, atque inde difti. Gloflae vcteres re&e: Antes, òß÷ïé diJumXm. Anrerids funt co- lumnae vel lapides eminentiores qui interponunturadfuftinendamftmfturam. Grsecum eft eirajg/iJe? ^re tSdwi^{v. Hefychius:Á'íôç^/^ò,ô÷ ccvnpnciiivfg, %ýëá, ç ëßÂéééá. ê,á,¼,ó÷þÜý-ìá,¼,. Pilae funt lapidese muris objeftx & obnixse ad fulcien- dam fabricam. Vitmvio Erifma, id eft, £p«V/Aa.& lib. í é. cap. ult. ^Anteridesfive Erifmafimt. Latinisetiam obices hoc fenfu appellantur. Optimae Gloife: Obi- ccs, Üíôíßîâßò., á,í%^ßó{ò. Exdem Gloflas Tibicines Üíôç^/àáò exponunt. Diverfie igitur Anterides & Antes & Ants. Quai tria Gramraatici confundunt. Nonius ait Antes efle quadraturas, Antas autem quadras columnas. Imo antes òß÷ï^ Antae quadrs columnce vel pilae quae ad latera oftiorura utrimque ponuntur.Nec enim quaelibct columna quadrata Anta dida eft, fed eae tantum qua: in lateribus oftiorum, WTia^ff^. Et Gra;cum eft ü ïßíôçò hsc Anta,ut ü ÷Üîôçò hcec Charta. Teftus fcribit Antasab Antibus nomen trahcre, & efle lateraoftiorum. Rcda interpretatio, fed falfum nominis Etymum. Philander apud Vitruvium Antas exponit Antepagmenta. Atqui multum diffcmnt. Antxlapideie,Antepagmenta lignea. Feftus: Antepagmenta, valvarum ornamenta, quse antis adpanguntuu, id cft,affiguntiu·.Ergodiverfaab Anris. Namanta:lapidca:ligneisantepagtnentis operiebantur oraamenti gratia. Non tamen ^Antepagmenta, ab antis appel- lata, fed ab ante, ut Antefixa. Proprie igitur Ant<e Latinis qua; Graecis ®^6- <rahs, pUie nempe lapidea: in latcribus oftiorum. Hinc templum in Antis,  qui
|
||||
|
ÉÏ · D.I S É G Í É ú É C Á Ô É Ï Í Å
qui Graece íáüò áé ©^'^w^quodantashaberet inpronao. Vide caetei-a apnd
Auftorem. Antarii F v*je s. Lib.x. cap.ni.Hisexplicatis,antarufunesanteUxicol-
locentur, &c. Philand. Aliqui codices habcnt *»ta«/, forte fcribendum dutfa- rii. Suntautem qui per trochlcse orbiculos trajiciuntur. Baidus: Labitur ille dum corrigit: Videtur enim nefcire, antarios fujies efle qui in fumma troehlea religantur, ducendi t$c reducendi pondcris gratia, ut facile infua fedc collo- cctur, noftri Ventos appellant. Graeca?originis vocabulum á*·&^<*, & Varitio j s£ bicuUeti Ëî/çò, a verboaV^^jtoilcre,&,iricompofitione,incontraiias partes txahere. Ðñüðíïé, funcs ejufmodi, a Graxis nautis dicebantur. Homer. Odyff l\2 â 'æô&ôßí÷ò sppij£' Üíåìïé $íß)ëá. <JMali rudentesfiegit 'venti-procella. Ubi interprcs, ôýyguvi<t m dmxovQ, w Iqiv, funes fuftinentes malum, ÷,Üëùíá alitcr. Dan. Barbarus: Docet Vitruvius quomodo machinas erigendae fint. Qui vcro vidit, quarationcmaluminnaviextollatur, isfacileintelligetqusea Vitm- vio proponuntur. Ego facile hoc negotium abfolvam. Vt machina erigatur, pedemejuspaloadhsererefacito^autalicuircifirmae, ut illi innitatur: alterica- pitiilliganturrudentes duo, ut alterad dextram, alter adfiniftramprojiciatur. Rudentes hi a Vitruvio Antarii funes dicuntur, Graeci í^-çíáò appclhm,fartias noftri. Per longitudinem vero machinse protenditur funisacapite adpedem, & in trochleas inditur duas, quarum altera adcaput machinie, alteraadpedem apponitur. Á quopedeubi palo innititur, aliquantum abcft fucula, velergata, ad quatn prjedidtus funis, qui per machinae dorfum protenditur, refertur. Hunc funcm noftri Codettam dicunt & inferiorem trochleam paflecam vocant. Invol- vitur funis verfatione iiiculai, & ita machina erigiturcalce palo innitens. Interim ab antariis funibus,qui funt dextra & finiftra, regitur, ne in hanc vel illam partem declinet. Antefixa. Lib. x. cap. é 5. x^intefixa latitudoforatnmis, &c. Bald. Malitn
antefixa. Antefixa Fefto lib. 1. funt, qua ex opere figlmo teffis afftgtmtur fubflil- Itcidio- fedhocniladremnoftram. Hicenim antefixaad Turncbi mentemvi- detur efie columellaquaedam anteriorin catapulta: bafi.quas ctiam fuftineat plin- thium, & eo nomine dicatur, propterea quod fit ante columellam illam qux bafim ipfam fuftinet. Hxcille. Antefixadiciturutantepagmentum. Antepagmentvm. Lib. iv. cap. 6. Ofiiorum aittem&'eorumantepAg-
mentorum in &dibm h&funt rationes. Antepagmenta quo pa&o diffcrant ab Antis vide iupra in vo ce Antse. Anterides. Lib.x.cap. 17. \^Anteridumlongitudoforanunum,&c.Vide
quse fupra difta in voce Ants. Antibasis. Lib.x.cap. 15. VofieriormmorcolumnniquaGracediciturdv%-
GaQg, &c. Baldus: Quas, qualifve pars vafis catapultse hjec fuerit, non liquet, magnimomentifuifle, nomendocet. Opponebaturenimquafibafitoti. Haec ille. A'v1t£aQs fit ab dvliGujva, & eft quafi contraitio: a quo verbo & mfltGdvii, repagulum jauuSB,, quodveluti obnititur & rcfiftit: quale &in catapulta fuiiTe hauddubiumeft. AnTiborjevm. Lib. ix. cap. 9. Vtigonarchen, engonaton, antibor&um·
Horologiorum funt cognomina. Dan. Barbarus ita putat fuifle fabricata, ut ad Afteiifmum & fidus aliquod; vel ad aliquas coeli partes, etiam pro nodurno ho- rario afpefkantia, refpiciant, fubjcftis propriis analemmatis. Sed obfcurafunt. Puto ego, inquit Baldus, ni me nominis decipit etymon, Antiboraeum horolo- gium fuifle in plano sequatoris defcriptam, & boreum ipfum polum refpiciens. Apophyge. Lib. iv.cap.7. Toruminfupercumapophjge,&c.Philander:
|
||||
|
VocabVlorvm V é ô r u vi á í ï r í ì. é é
Apophygls cum quadra refert Scotiaj partem dimidiam infcriorera, fiquidem in
imo fcapo nominatur aut bafi, uc hoc loco: cum vero in fuperiori fcapo dicitur, Scotte refert cum fua quadra partera fuperiorcm, utpaulo poft, vocaturque & apothefis. Hujuslib. cap. i.piOipfotantumconflexuinterprctatifumus. Nam ex conflexibus tantum columnamtn craffitudinem intelligendam arbitramur, non ex calce aut fummo aftxagalo. Et in aliarum columnarum dimenfione, cum fic cum limbo five annulo pars fcapi, in Tufcana fit pars bafis. Baldus: Ne- gamus nos apothciira apophygimve fignificare conflexum contraftura; fcapi co- lumnarum; volumus autem ad eam tantum partem denotandam referri, quce ad niodum annuli, fummamimamqiie partem fcapi columnarum revincit, & ideo annulusanoftris, vel citnbia (pro cingia) appellatur. Etpaulopoft: Utrumque vocabulum e Gracia oriundum ºÀíçöõãÞ, ~2>vn>%Qs, quanquam declinatione rnu- -tata Vitmvius Apophygim dixerit: primum effugium valet. remedium, evi- tatio: fecundum remotio, repetitio. Sedquorfum ifthxc? veteres architcdi, Philandro tefte, ex arboribus perpetuis & non dolatis, columnas fecere, qua- rum capitibus, ne ad pondus findcrentur, ferreos annulos addidere, poilea mar- morearumin calce latum annulum fixemnt, quem Vitruvius, ut ipiemetinquit, Apophygim nominavit. Qujecumitafint, pntamusfieripofle, ideo anntilum illud nomenfortitum, quod contra di&as fcifliones fiifioneive eflet remedium & effugium, hoceft, ºßóçöõãÞ. Apotheca. Lib. vi. cap. 8. Horrea, K^ipotheca. Philandec: Apothecai
funt cellae vinarix, id eft, ubi vinum & iervatur & venditur, quas Xenophon tiuvxs, EupolisveiO/T^iiV&ff, utiJul.Polluxmemoratlib.vi.cap. n.&lib. ix. VOcaverunt. Apothesis. Vide AfoJPttYGIS.
Arachne. Lib. ix. cap. 9. Arachnem , Eudoxui Aflrologm. Bald. Horo-
logiilpecies. Aranea formaeffepoterat, ait Barbarus, Imeis horariis circulos alti- tudinii Solis oflendentes trapcientibus: ab hac ego divinatione non diflentio. Ara- neamnosin Aftrolabimatrecognofcimus. Salma£ inSolinum pag. 651. Ter- tullianus qui Plinium diligenter le&itarat horofcopa fimiliter vocat m ùñïëü^á,, utad Pall. ejusdocuimus, ubiaraneorum horofcopa eleganter vocitavit tclas araneorum multis lineis ac filis a centro duftis ad circumfercntiam diftinftas, quiaadhancfoi-mamlineisplurifariamdudisamedio ,ubi eftgnomon, dcfai- pta funt horofcopa vafa. Arbv scvl^. Lib.x.cap.20. Sttpponanturquefinguliiintervailiseorumar-
bufctiU, qux, áñáæß-ôç^ò dicuntur, in quibm verfantur rotarum axes, conclttfi Umi- nis fcrreis. Baldus: His paria Athenxusl.de Machinisad Marccl. cujuspene Vitruvius purus interpres, ôîï÷ïß^ß yivov^ cv áõôß) (÷çëüé/ti) ç. Siuv áéÜãæ) -ð óýìðáí i(ytv, Rot<z addunturilli offo, per quas univerfamachina deducitur, vertuntur ati- tem in hamaxipodibus, quod dixerat idem, q>(<pofy 'j cv ttpeifcmQy. Quod ver- bum mukipliciteL· fcribi folet, Üìá%çíçþò> Üñáîß<éç&ò. Graeca vox, denotat «ß**|©- 57ii^,id eft curms pedem.OblcureHefychius^wiTw ejfe hyperterU->appo- fitam axibus qui ctrca ipfarn veriuntur. Qnjd fint arbufculae hamaxipodeive, qux- rendum. Rotse certeaon funt, fedinquibus (utcum Athenxoloquar& Vi- ttuvio) verfantur rotarum axes. Suntneigitur modioli? Pernego. Diifertenim itares a re, ut vocabulura a vocabulo. Erant forteaxes rotis ipfis conjundi, ut cutn ipfis rotis verfentur? nec hoc 5 fi enim axes verfantur in arbufculis,arbufcula: axes non funt. Demum quid eft quod fubne&it Vitruvius 5 Eaque arbufcuU ita Junt temperata, ut habeant cardmes & foramina, cjtto vectes trajeffi verfitiones camm expedtant, uti ante & poB, & ad dextrum &finiflrumUttt$,five obliquey *d angulos opusfuerit, adid per arbufculasverfiii,progredkntur. Inter totdiffi- B æ cukates
|
|||||
|
1
|
|||||
|
12, DeSigniiicatione
cultates quid rogo dicendum* Pigura loquamur, oculos advocatos rcspoftu.
lat. Eftolignum A.B. incujusmedio rotunda cavi-
tas C, cui in imo rota inferta D. Å, cujus axis rotx
conjun&us verfetur in foramine P. In parte fuperiori
quadrata, fint cardines & foramina G. Ç, per qux
ve&estrajiciantur: I.K.. Aptataigiturrrabiumrotun-
dis cavitatibus tereti parte C, & veftibus in quam-
cumque partem converfa arbufcula, fiet, ut ejus ver-
fationes ad eum modum quem prjeferebat Vitruvius,
expediantur.
Arca. Lib. vi.cap. 3. DiJpluviatAautemfuntin
wuibiM deliquiat arcam fufiinentes, fiillicidia rejiciunt. Iteracap. ieq. Reliquum lacunariorum & arcgfiipra. trabes ratio habeatur. Philand. Id cft cavi ipforam laqucariorum. Quod &BalduS
probat lib. v. c. ult. Arca fiipitibus robufiis & catenU inclufa in aquam dimittend& aeflwandaquefirmiter. Philander: Id genus aquarii iepti vulgus vocat cataraftas. lit autem hocmodo, Figuntur excavata & fulcata a fummo ad imumtigna, pariinterfefpatio. Ubi obfirmata funt, tam longje, quam magnumeftinter- vallum & aliquanto plus, ied pro ratione cavi craifie comparatx tabula; induru tur infummis canalibus,adigunturque, utadinfimas ufquepartes defcendant: induntur aliae iuper alias. uti bene cohaireant, dum ad eam altitudinem feptum ereftum fit, quse erit neceifaria. Poft hauftoriis machinis inclufo fepto aqua cxinanimr. Arenatvm opvs. Lib. íÀú. cap. 3. Itaquo fundatioreritexarenatodire·
Bura, eo firmioreritadvetuflatem fohtudo tetforii. Baldus. Arenatumproprie calcis & arenas (unde nomen) in mortario mixtura. Te&oria (aitPhilandei) aut gypfofiunt, aut pura calce · hocvocatur Albarium opus; autcalce&arena,& diciturarenatum. Budseus haud ita belle, Arenatum hodie Mortarium voca- mus. Aliud enim arenatum, aliud mortarium : etii non nego, aliquandovas ipfum pro mortario ufurpari. Ab arena in eo dominante dicitur, ut a marmorc marmoratum. Hsecille. Vide&SalmafiuminSolinumpag. 122S. Arpaginetvli. Vide Harpaginetvli.
Á r ô å ì ï í. Lib. ÷. cap. 5. Tcrtia trochlea. Eam autem Gr&ci\7iayt>v(g<, no·
firiArtemonemappellant. Vide Epagon. As. Lib. 111. cap. 1. Adjeffo afle,Ephe£ion,cumfaffafiintocto. Baldus:
Notandum, librae Vitravianamdiviflonem,licetinreacommuni nondifcre- pet, innominibus tamen & nominum rationibus diftare. VulgoLatinislibra feuas, induodecimfecabatur, prout & hodie fecatut, partcs. Primam quod efietunica, unciam vocabant, ab unitate vidclicet: duas uncias Sextantem, eo quod aflis libraevc eflet pars fexta. Tres qnadrantem, fiquidem ternarius nu- merus quater duodenarium metitur. Quatuor Trientem. Quinque quincuncem ab ipfo nimirum numero. Sex femis, quod eft dimidium,unde felibram per apcv copen pro femilibram dicebant. Scptem feptuncem. Ofto Bes,Pefto Bis.quod e duplicitriente ■, aliis des vel de es, quod ex afic triens. Novem dodrans, id eft, de ailc tretrans. Dccem dcxtans, hoc cft, de afic fextans. Undecim deunx, nempc deaffeuncia. AiTcmipfaro libram. Harcitaapudillos. Vitruvio vcro, As nu- merus fenarius, quem pcrfettum diccbant Pythagorici. Hinc fextans uncia, fextancmpefcnariipars. Duotricns, coquod pars tertia. Tres femiflis, hoc eft,dimidiumaifis,ideft,fcnarii. Quattuoc Bes, idcft,duode afle. Quinque quintarium. Scx perfcftum, fcu as ablblutus. Septcm, Grxco vocabulo, Ephe- fton, ideft, unum fupra fcx. O&o tcrtiarium, binaiius fiquidem quifcnario fupcr-
|
||||
|
VOCABVLORVM VlTROVIAMORVM. 13
fuperadditur, tertia pars eft fenarii, Graxi epitriton dicebant, hoc eft,tertia
fuperindu&a. Novem feiquialtera, quafi alter fenarius cum dimidio, quod Graca voce øéüëéïí, id eft, dimidium & totum. Decem Bes altcrumdioc eft, Bes fecundutn. Besprimumquaternariumfuit, qiiod fi fenario addis, Besakerum efficies,hoc eft, dcnarium,Graeris c$nJipoif>w,Uoc eft,dimoeroniupenus; erat au- tem prknumdimoerum, Besprimum. Undecim quintarium alterum, nempe fenario additum. Duodecim duplum, quod Gratci appellabant eodem fenfu htshanovA, eo quod e duobus feiiariis conftaret. Hseceil itaque Vitmvii, ex Grjecorum prsfcripto, aflls integri divifio. H/tc Bddm, Ascendens Machina. Lib. x. c. 18. De repertis a Diadc. Praterea Te-
Yebram{\mcn\t)&afcendentemmachinam. Baldus. Latinevoluit, quodAthe- nxus Grace dixerat 39nQ&fycut. Hanc fuipicatur Philander Machinamfuiffe, qttx. - occulto quodam artificio & expeditis mxchinationibtts in fublime crefieret. Vel intel- ligendumdeTollenone, dequo Veget. 1.4. c. 23. Lip£ demachin. 1. dial. 6. Ad fcalas nauticas refert, idque, teftimonio ufus HeronisMechanici, aflerentis Diadem turres mobiles, terebram & fcalas nauticas reperiffe. Erat proculdubio epibathra, obiidionalis machina fcanforia, per quam, ut ait Vitruvius ,1ad mu- rum pede plano erat tranfitus. Has ipias ab effe&u Jofephus FlaviusGraece cJJnQa- ■myiisg ìí,÷,áíáò appellat. Miratur porro Lipfius, necinjuria, Vitruvium inex- tremo capite hanc machinam Acceflum vocitafle, cum debuifiet Afcenfum. Er- rorcm codicis evincit, nolit velit, ipfaleftio. Asseres. Lib. iv.cap. 2. Deindeinfuper•fubtegulasajferes , itaprommen-
tes, uti parie/es projeffuris eorum tegantur. Baldus: Afleres Fefto difti, abafii*
dendofignu & parietibm. Erant autem trientales fcre. hoc eft, quatuor pollices
lati. Budsusait, hosvulgo membraturai dici. Diftantautem reaCTes abaflcri-
bus, quamvis vocabulo fint affines. Afles enim tabuia? fedte funt; unde & nos
eodem fenfu eandem rem Áâé vernacule appellamus. Afleres vero trabcculae.
funt, quas noftri materiarii decurrentes notninant, quanquam deiisquoqueti'
gillisdicaturvocabulum, quibus raore noftro , in contignationibus lateres te-
ftaceos imponimus. Habemus & afleres alio ienfu, anemine quod fciverim ad-
huc obfervato, lib. vn. cap. 3. Ubi de camcrarum diipofitionibus, Ajferes,
ait, directidifpOnanturittter fe, neplui Jpatium habentes pedes binos, &c. Deinde,
Hique ajferes cum ad formam circinationisfuerint difiributi, catenii dijpofitis ad con-
tigmtioneSyfive teffaerunt, crebriter clavis ferreis fixi,religentur. Mox, ajferibus
dijpofitti tumTomice, &c. Afiereshoc loco appellavit circinata illa e tabulis pc-
gmata, quse a csmentams noftris fabrispaffim(Arabica voce, ncfcio unde ad-
vocata) Centani feu Centari, dicuntur. Arcus iiquidcm pontium & fornicum ca
natio Cantarath nominat, unde Almicantarath,hoc eft, arcuatas in Aftrolabi
dorfo partes circulorum agnominat: qux per fummum verticem, Zenithap.
pellant, tranfenntes, ad Horizontem pertingunt, & alias Latina voce defccn-
dentes dicuntur. Habent autem ejufiiiodi afleres circinati uiiim duplicem in
concamerationibus faciendis. Sienim cofto latere fiunt, curvaturis camera-
tumdutn matcriam fuftincnt, danuformam, finautem canniciae, metaxasfto-
rcafvcclavisfuffixascontinent,quodvclexipfius Vitruvii verbis palamfit. Ait
enim, Hique ajferes cum ad formnm circinationis fuerint diflributi, &c.
Asplenon. Lib. 1. cap. 4. Vndeetiam Medici quarentes de eare, invene-
runtiniislocisherbam, quampecora rodendoimminuerant lienes: ita eam herbam coUigendo curant lienofis hoc medkamento, quodcliam áùôëßõõïí Crelenfesvocttant. Afplenonergo, (inquit Bald.)nonAfplenium,herba, quam Arabes Cetracum dicunt, lienofis, ut affemnt Medici, utilem. Vide & Salmaf in Solin. pag. 12.95. . ., Â 3 Assv-
|
||||
|
1+ D Å S É <3 Í É ú ß C Á Ô 1 Ï Í Å
Á s s vlje> Lib. íéé. cap. 6. jQnibuiautemlocishacopixnon funt, c^mcntx
marmorea, five aJfnU dicuntur, qux ma^morarii ex operibut dejiciunt, pilis ferreis tunduntur & cribris excernuntttr.Baldus: Diminitivum ab affe, id cft, tabula.(Vox Plautofaniiliaris, omne fragraentum denotat, fcdillairaprimis, qu^marmo- rarii, ut ipfemet Vitruvius docet, ex operibus dejiciunt. Noftrates Scaglie ap- pellant, Gtxci(mvh[A,^óêíñáò. SalmafiusinSolin. pag. 502. o^«/^proprie 7ÂÏê7ðë(ê*À[Ë,á,. Paulinus : ---------- Vicitbrevis afiulafiammam.
Aliis Aljula. Feftus: fomites, fant affttL· ex arborjbm, dum caduntttr, excuff*.
Ita&apud Serviume Claudio: aJfuU ambttfia. Hinc affuUtim dedolarevifiera, Plauto :quod/«/#«/*///» exponit Nonius. Refte. HincajfuU marmore*, apud Vitruviura, tm oKwsAejM/T4*^» ex marmore, dum csditur, excufTa; nec quicquatn mutandum. Affula&Aftulaproeodem. Sicmerfiu%wertui,fijfus,fiflm,fiXUs fitiuj, & Gmilia. AstragalVs. Lib. ili. cap. 3. KAUragali facknda fimt, offavxpartis
Trochili. Dan.Barbarus. Aftragali a forma fic dicuntur, imitantur enim oifa illa, quaun jun&uris colli pedis ponuntur. Latinetali vocantur. Itali aftragalos in bafi. tondinos appcllant. Baldus:parscftIonic2efpir£. Duas aftragaloshabet eabafis, quarum altera inferioris Trochili rnpercilium premit, altera faperioris TrochiU. quadram fuftinet, & annulomm afpicientibus imaginem praebent. Ad hxc notandum 5 Aftragalum modo fimplicem efle apud veteres, puramve, modofculpturaornatam, & qua: fcalpebatur, ut in Ionicamm & Corinthia- rum columnarum fumrais fcapis, &fub epiftyliorum fafcibus fiebat: baccas& verticillos filo infutos imitabatuc, unde vulgo a noftris dicitur fufeiolo, qua voce nentium fceminarum verticilla appellamus. Atque hinc cenfeo a Graecisfa- £tum nomen, fiquidem apud illos, oflkulafpina: dorfi. & colli (qux alias iphon- dyli) Aftragali vocantur. Bacca autem & verticilla, eorum offium aliquam imaginem prae fe ferunt. Vitruv. lib. iv. cap. 6. etiam neutro genere dicit» Aftragalum Leibinm. Eft autem, ut Barbarus poft Philandrum docet, tanquara dimidius torus, ornatus fimafcalptura, quam noftri di baffo rilievo appellant. Atlantes. Vide Telamones.
. Á ô R éí Ì · Lib. í 1. cap. 4. \_Atnorum vero longitudines & Utitudines tribm generibiu formemtur. Barbaius: Atriumftatimabinteriori januaintroeuntibus occurrit, continetque aream, in quam collefta ex omni tefto pluvia defcen- dit. Teftumautemeftatrium, inmedio primariam januam habct, &c. Habet atrium dextra ac finiftra alas, quse Girsce pteromata dicuntnr. Quod vero atrium fit primum xdificium, quod anteriori janua introeuntibus occurrat, oftenditVitmvius oftavo hujus voluminis, cum dicit, AtrU inurbe proximaji· nttis folent effe. Quid autem atiium tcftum eflet, fimiliter fuperiori capite in- nuit, cum dicat, Trabes in atrii latitudine trajeiias. Quod demum atrium & cavsedium idem fere fint, parirationc inferius fignificabit, cum dicet: locaeffe ejftadamin &dibut communia,quibmetiaminvocati fuojuredepopulopojfuntvemre, ideB 'u.efiibuU, cava adium, periflylia, qaaque eundem foffunt habereufum. EE fequitur: Igiturhis qui commttnifunt fortmta, nonnecejfariamagfiificaveflibuUi nectabhnanequeatria. Eccequod hicatria dixit & non cavasedium, utfupra· Baldus: Quid fitatrium proprie, vix liquct. Arbitramnr nos, vetcra atria, no- ftraramxdiumpamillirefpondere, quam vulgo Anditum dicimus, Andatam·, Caminatamve, quae quidem prima, poft ingreflum oftii, introgredientibus oc- currit, eaque, non quidem fubdivalis, fed tefta & concamerata. Ec paulo poft: Multiquoqueproveftibuloaccipiunt,&fane inter atrium &veftibulumgran- dis affinitas intcrcedit. Yide Salmafiura in Solin. pag. 1216 & fequentibus. Atti-
|
||||
|
VoCABVLORVM VlTRUVIANORUM. 15
Atticvrges. Lib.ni. cap. 3. ^Altttudoejm (bafis nempe) fi Atticur-
óáerit,&c.BarbuiVixs: Primumgcnus Atticurges dicitur, ideft, Attico more elaboratum; quemadmodum & columnarum gcnusquoddanl Attieurges dici- tur: undePiiniuslib.xxxvi.cap. 23· Atcicas columnas appellat quatemisan- <mlis pari laterum intervallo. Baldus: Dubitabit quifpiam, nec abs re > utrum Attici ordinem Archite&urs: propriutn haberent 5 uti Tufcaniei, Dores, Iones, Corinthii? negatur. Corinthiasfpeciesillaaffinis, veltefte Vitmvio, quicum lib.iv. cap. 6. pollicitusciTet,doiiuramrequibuslegibusoftiaracrammaedium, Dorici, Ionici, Atticurgis ordinis, conftituenda eflent, inipfo epilogo fubin- fert, fi, qttas rationes xdium facraruminformationibusoporteat fieri ,Ooriw, /0- nicii, Cormthiifyue operibm, quoadpotuit, attigijfe. ProAtticurgeigiturCorin- thimn fubftituit. Bafim habent Attici propriam, eamque pulchemmam} i& cae- terls omnibus ordinibus accommodam,qua2 nunc fere ab orrmibus(quod etiam faftutn veteri & meliori aevo, anriquitas ipfa docet) vulgo ufurpatur. Hujus membra partefve, Plinthus, Torus inferior, Scotia, &Tomsfuperior. Habe- mus & Atticas columnas quaternis angulis, pariiatemm intervallo, quales funt qus in futnmo Vefpafiani aftiphitheatro fpe£tantur, quarum&Plin. meminit lib. 36. cap. 2 3. quanquam depravati codices pro Atticis antiquas legant. Avla Regia. Lib. v. cap. 7. IpfeatitemScenafiidshabentrationesexpli-
atas, ita, ut medi& vd<v& ornatm habeant auL· regia. Baldus: Tres valvaz pottteve inveterierantSceria, quarummedia, caeteris tumloco, tumopercipib,nobi- lior, eo nomine qnod Regum> maxime in Tragicis, repraifentaret domicilium, dicebatur. Pollux â&<ðë{ïí & oJxsvh^ov, ideft, Regiam & infignem domum appellat. Axis. Lib. iv. cap. 2. Tntontign&tionibus, iigm&axes. Baldus: ProAifi-
bus Axes dixit Vitruvius. Sunt autem Axes hi, quos alias afleres dixit, nos de- currentes appellamus. Axis quoque cardinem denotat, circa quem valvasver- fantur. Grseci vocant dfym,, qua voce Axis etiam dicitur,qui per coelum totum trajedus, polis terminatur. Hincidem Vitruv. lib. 111. c. 3. Axes volutarum, nc craffiores fint quam oculi magnitudo. Quem locum exponens Barbaras, air, cjuoniam imaginamur volutam tanqttamfulvmum in baci/lo, qu&pars eit octtli, axem volttunominAtnus.· Cl. Salmafius de modo ufurac. 104. A^wereveraaxis, cujus & formam & ufiim habuit ad verfandos illos ligncos afferes qui circumpofiti erantaxi. |
|||||||
|
"DAllista. Lib. x. cap. 16. Balliflarum rationes vari<e fanto"'dijferentes^
** &c. Baldus: Bellicum tofmentum,Graeeo nomine am g âá,^í,jacere.Mi- rabile eft Grsco hoc vocabulo Graecos ipfos vix ufos, quod & Lipfius obfcrva- vit. Libentius enim & frequentius pr6 Ballifta machinas hafce mtgqQoAxs, ëö- «âë»ß, 7Àæç?îïæïëé÷.¢ ßæ÷÷&$ßôÞò/.Á ïîã÷,íËmalebantdicere. HeroniftBelopoeicis Balliftas mYuvnm ï^ãáÀË dixit > uta Catapultis divideret, quas dO^w^appella- vit. Augufti jevo (quod annotat idem Lipfius) Bailiftae dicebantur, quibus lapi- des, Catapultse, quibus tela mittebantut. Pofterior aetas variaVit. Vide plura apud Lipfium lib. de Machinis 3. dialog. 3. Balthei. Lib. ni.cap-3. Baltheiab Abacohanchabeantprojeffuram. Bal-,
dus: Cinguii funt feu cprrigia: in capitulis Ionicarum coluranarum, quibus vo- lutarum pulvilli terminantur, fimilitudine a militaribus baltheisdufta. Salma- fius ad illuni locum Tertull.de fpeftaculis: Vitts atitem vocant cardines baltheorum fer ambitum, &c. Baltheavocat pracinftiones in Solin. pag. 919. Banav-
|
|||||||
|
*.
|
|||||||
|
16 DeSIGN. lilCATI-ONB
BaNAVSos. Lib. ÷. cap. i. Tertium. (machihammgenus) traBorium. U
autem Graci fidnwmsv vocant; Bald. -Fadum eft nomen fi&vcwQ(&, fi primsevatn originem quasras W ôßÀ âáýí÷ (ita Peloponeiiaci caminum dicebant) & aufa fufflare. Patitaque eft(iiquidvalet nominis etymon)aprincipio illos tantum mechanicos Banaufos appellatos quiignisufu opcra perfkiebant, poftea reli- quosomnes. Hefychius: ¢íáõóßá, 7r£<m, ¢÷íç Æ&ôðñïò,êõæ/ùå'^Þí&éôéßòêáìß, í÷ò, âðïßæð÷íßôçò÷¢ë÷þåí÷îõç÷ü©* â&í<ùó·<&>. Hiec ille. Cl. Salmafmsde Ufuris, pag.343. Idemtamen Ariftoteleslib.vi i.deRepub.plebeminquatuor partes dividit, «V }4a>gj4)!9V,fieivci#mv, dyopcctovtylixsv.Vet T&avavaev vdjjQ&· intelligi manifeftumeftomnesairtifices. Cicero i.offic. Opificesquoqiteomnesmfirdidx arteverfmtur> nec enim cjukquamingenuumpoteH officina. Baryc^. Lib. m.cap. 2. Etipfarumadium(deArsoftylisfermo) jpecies.
funtBaryca, BarycephaU, humiles, Uu, &c. Barbarus: Quau-iturhoclocoquid fibivelitVitr.perhsecverbaBarycffijBarycephalae. DicuntnonnulliTufcanico more trabium antepagmenta eborc conftituta fuifle.quod Vitruv. lib. é í cap.7. videtur innuere^ Quibus aflentio, modo illud addam quod in Pfalm. 44. ubi di- cxtnttindpmibm eburneu, ubiGrsec.habent ^sra âáñßùí Ixttpcwlivuv. Sacrilnter- pretcs /S*j9«s domosinterpretantur. aut tufres ebumeas, quae funtEcckfix ubi- vis terramm, in quibus una fide colitur Deus, &c. Baldus: iEdes funt qua: ob columnarum raritatcm haud multum attolluntur, fed hutniles fiunt ac latas. À¢áçéýò Grasc. gravis eft, êåöáëÞ caput, qaafi graves & grave caput habentes. Natura autem fit, ut animalia quibus nimium grave caput, nimium non tollant, aut difficulter tollant. Dicuntur autem gravi capite non quidem fimpliciter, fed infimarum partium re/pe£tu. Infirmo enim cuipiam grave pondus eft, quod robuftiori videatur leve. Debiles autem erant, ut prxfcrtur, jedes ejufmodi ifta, ideo quod pauciotibus & rarionbus columnis (funt autetn columns xdifkio- rumcrura) fulcirentur. Illud obfervavi Guaftallae, cujus Ecckfiaediu prafui, 1 domos vulgo effe humiles propterea quod çóç calcc & arena, fedluto conftra- £tae & debilifundamento nixae · ferendis akitudiniim ponderibus funt inhabiles. Barbarus aliter fentit. ipfumadi. nos a Philandro fumus, &quommdamfom' nia in hujus loci diifertatione ridemus.  á s 11„ 1 c a. Lib. v. cap. 1. Bafilicarum loca adjunSta ForU, quam calfdifimii
partihis oportet conflitmBzXaws·. fiaQAuitj Regia interpretatur. HinePhilandcr ait; htufuiffe initto loca, quo convenirent Principes adjm dicendum. Poflea cum additim ejfet tribimd, etiam negotiatoribtts cefiifle-, tribunalimagiflratibm reliffo. ARege nomen. ficFeftus, BafilicaWTtf/BaffjAew?. Fuereiane Bafilicsauguftioribus noftristemplishaudabfimiies. Erant enim porticibus & ampliffimis deambu- lationibus inftru&ae, &tum judicibus, tum negotiatoribus accommods: hinc Plautofubbafilicani, qui plurimumin Bafilicis verfabantur: fubbafilicanos, ait, omnes abegit in forum. Noftrates (quod notavit And. Palladius 1. Architeft. 111. cap. 19.) conftruftas veteri more Bafilicaspublicas Salas appellant, quales ilte func quae Vicetise, Patavii & alibi conipiciuntur. Â á s 1 s. Lib. iv. c. 1. Et qua crafitudine fecerunt Bafim fcapi, tantdm em
fexies cumcapitulo in altitudinem extulerunt. Baldus: Duplici fenlu Bafis a Vitru- vio ufurpatur, quod nec Philandrum latuit. Aitenim ad hunc locura: Bafim hic & paulo poft, non tam pro planta & infimafcapi paite , quam pro conflexu & apophygi, unde craifitudo columns judicanda eft, accipit. Alioquin fignifi- cat ipfam fplram quae fcapo fupponitur. Vocabuli origo eft W ã£âá*Çí > in§re' di, infifti, confcendere. Hinc pcs ipfe feditnentutn, pedamentum, fulcimcn- tumvecujuflibetreibafisappofitenuncupatur, bUw d\»v, inquitPollux,«»« ô ôÞïË. ■ Bes.
|
||||
|
VOCABVLORVM VlTRUVlANORVM. I 7
 å s. Cl. Salma£ de rnodo Ufurarum, p. 2 5 5. Hinc «(£? Siculis, qui La-
tinis  å s, odo nempe affis duodecimae. At Mathematicorum Bes, quia illi fenarium nnmerum pro perfe&o habebant, quatuor denotat. Etadeumdem inodum Bes aiterttm vocabant qui eBiJifioij>^raltctam nempe beflem ad to- tum adjedum, hoceft,.quatuoradfex, numerum decuffem, ut fe habent nimi- rumdecem adfex. Âiforvm. Lib. iv. cap. 6. Ipfaqusforium ormmcnta nonfiant cerofirata,
nequebifora, fedvalvata. Baldus. Fores quas dixerc Latini, appellantnoftrates lepartiie detta porta. Bifores autem portas dicimus, qua? duobus claudantur foribus. Salmafius in Solinum pag. 927. Ad verbum bifora iunt Ë'^^, vel tui/tfyopdhs Jvptq. Namrevera in Jtfypetg duae funt 9éã>«/» in ftis quarque cardi- nibus vertentes, ·& in medio convenientes conniventefquc nbi junguntur. Áôõ÷ïé etiam dici queant. NamT&^es·, Scdvpcq, & mvihs idem, tabulx fci- iicet quibus operitur w ÷Üï-ìá janiwe.  í c C í l &. Lib. x. cap. 15. Regulamm quas ?ionnulli Bucculas appelknt.
Baldus. Sunt ifthx Buccube, regulae in catapultis illje, quae dextra ac finiftra ad canalem, in quo telum ponitur, affiguntur. Ideo autem, ut arbitror, Buc- culse dicebantur, quod eflent ofcula qusedam ipfius canalis & ceu labclla, quo- rnm opera miflile dextra ac iiniitra , ne in ipfa epitoxide vacillaixt, conti- nebatur. c. ;
CiE ì å í ô á . Lib! é. cap. 5 · Sed uhi funt foxa quadrata, fivefilex, five C£+
mentum. Itemlib. 2.cap. 4. ubi dearena: Ita cuminflruBuram conjiciun- tur, non. poffunt continere cxmenta. Bald. Hinc caementitise ftru&urae, de quibus idem lib. eodem c. 7. & 10. Cementum Philandro eft lapisrudis non c&fut, ·íáÉ- garis. Hallucinatur, fi non hallucinor. Quomodo enim lapis non caefus, ii a. cxdendo nomen > AudiamusinCaftigat. Hermolaum. C&mentumeH Vitruvio & Plimo lapidis gentis, quo cum alibi, tum Rom<e utuntur. excifo monte aliquo vel effojfo, important eum quotidie jumenta. fodirtas quoque ipfas ruTtici Campani^ C&mentarias ^tf/ZW.Et Sipontinus: Á cxdocamentum. Stint enim cxmentacafi lapides parvi, apti ad <zdificandum. Scd nec teftibus indigemus: prima vox cx- dimentum, unde fyllaba demta csmentum. Ennius,quod notatNonius, vo- cabulo fexum mutavit, & foeminam fecit. Labat, labmtur faxa, c&ment&ciidunt. Cxmentis hujufcemodi, qua: ¸ßâßáÞË vulgo appellant, infubftru&ionibus & murorum farduris frequentcr utimtur Urbinates mei, & ufus eft imprimis Lu- cianus a Laurana (Illyriae id oppidum ) Federici Feltrii Archkc&us,inreplcn- dis mirabilis Aulce regise Urbinatis vaftiffimismuris. Sunt autem filices, albo nigroque & alicubi rubiO colore diftinfti, qui fi optima calcc & arena fucrint temperati.praeftantsedificusieternitatem. Frufta lapidum ejufcemodi, cx qui- bus etiam ignis ^xcutitur, xdKm&g Grxciappellant. Cl. Salmafius in Solin. Pag-3 78.VeferesLatinif^OTi,^««i non ea fignificationepofuerunt, qua nuhc utimur. Ca:mentum quippe vocarunt, non mdem lapidem.ut vulgo fibi perfua- dent,fedc£efam&politum adufum sdium. Non tamenquadratum. Nam c<e- menta femper diftinguunt a quadratis lapidibus. Vitruv. lib. 1. cap. 5. &lib. 2. cap. 7. Sequitm ordo de Upidicmis explicare, de quibtu & quadrata, faxa& umen- torum ad adificia eximuntur coput, &c. Csmenta feparat a quadratis faxis. Et Wp.vm. Non eBcontemnendaGr&corum flruffura. non enim utunturimollice- mento-politti, ö{. Eodem capitecxmentorumfaxuraaquadratodiftinguit. Et paulo poft: C&mentum vero minntus lapis cxfm eft squatus ad ftru&uram x- dium, a ca;dendo didus. Imo csemenwm idcm quod cajfura. Inde umentA c ptAr-
|
||||
|
!8 DeSignificatione
marmorea, pro affulis quse e marmorc cadunt cum cjeditur. Vitr. lib.vx i. cap 7,
gwbusautemlocis h& copUnonfimt, cxmentamarmoreafiveajfuUdicuntur, qux marmorarii ex operibwdejiciunt. Et lib. íé11. Cdmentum de filicefrangatur, nc graviut qttam librarium. Pro eoPHniusdixit: Fragmentis filicis non excedenttbut libras. Quilibet igitur lapis e lapidicina caefus, vel ex alio majore faxo decifus, cxmentum dicebatur. Hinc caementum a filice diftinguit Vitruvius, quod cxmen- tum cxdendo fit, & parsmajoris faxi: nam c&mentum a cxdo; ut ramentum\ rado. Silex naturaliter ita reperitur, nec exalio avellitur aut exciditur. Graecuni eft x*A(|,Latine hilex,Scfilex.G\oSk; Camenta ÷Üëéêßò. Falluntur. Aliudcamen. tum, aliud ÷Üëéæ, five filex. Grxci: ÷Üëééêò «s ™? ïßô&äïìáò ßÂç^ðïé jwixpoi ë»'è«. Theophraft. de lapidib. ìßã÷,ò 'j ý -dpvijcy, <*».ce ÷Ëëéêùïçæ· Aliquando & ×*ë«á pro cxmento Grxci ponunt. Sotion: Sfa&dTkisQi % ë&÷ mcX^S ÷Üëéêá. Buri lapidis cxmentum . Certe tam c&mentx quamjifow juucpot ë*0<», & ftm&uris accommodati. Sed ÷ïëéêÝ? proprie filices. Utraque diverfa a faxis quadratis. C&fdem lapidem etiam dixcrant caementiciura. Auftor incertus apud Agrimen- fores: lapis flitvialis, chomaticm dicitttr: Upis Tiburtmuf, c&falu dicitur. Ita fcri- bendum. Cxfalis idem quod cxmenticius. Hodiccamentum vocamus fermmen, quo lapides inftm&ura ligantur&ne&untur invicem: apud, veteres c&mmtum lapis ipfe cxfus e lapidicina, & aequatus ad ftruenda te&a. Plin.lib.xxxv 11. c.ult, Jgne lapides in <es folvuntur, igneferrum ignitur ac dornatur, igne cremato lapide u- menta in teffis ligantur-, id eft, lapides. Videcxtera apud Au&orem, p. 3 79. CjenAcvla. Lib. 11. cap. 8. \_Altitudinesextru£t#, contignntionibm cre-
bris coaxatx, ea c&naculorum fummai utilitates perficiunt} &c. Bald. a caenan- do loco nomen. ubi cmitabant, ait VanO, canaculum ■vocitabant. eodemvoca- bulo, eo quod in fuperiori domus parte coenacula eflent, fuperiora omnia in do· mibus Éïæ.Æ¢ï^.^îç^À¢ùò appellarunt. Caenacula, inquit Budxus, funt altiort domw » adqii* fcalu· fivecochleu afcenditur. NosvemaculelocaejufiriodiSola· ria dicimus. Erantautemfumma & mediana coenacula,ut ex Ulpiano 1. ii vero. $· (ed fi quis. ff. de iis qui dejecer. vel efFuder. Caldarivm. Lib. v. cap. 1 o. Ipfa autem caldariti tepidaruque , lumn
habeant, &c. Et paulo poft: Ahenafuper hypocauflum, tria funt compo?ienda, tmum c/i/^r/«/w,c^c.AdBalneaBalineafveifthxcpertinent,necobrcura.ldmonemus, vocem.tum de loco, tum de vafe dici: prima illa Vitruvii verba de loco, fecunda de vafe. De loco item Plin. in Epift. 5. Trigidxri& celU conneBitur media: ctii Solbemgmfiime pr&fio efi,Caldarix: magisprominet emm.Oc vafe Plin. alter lib.34· c. 8. HisrecenfitiSjCiirnoftnhodievulgoahcna Caldariadicant, nemo dubi- tabit. Baldus. Vide Mercurial. de Arte gymnaft. lib. 1. c. x. C á ì 1L L í M. Lib.x. c. 15. Crafitudo BucctiU qua ajftghur vocaturcamiUum,
feu, quemadmodum çïçç»Éû->ÉïïÇÀáçéåçÀÇÀç. Bald. Camillos dixere veterespueros, imprimisvero facrificales,fedhilongeabfantaVitruvianoCamillo. quod ver- bum fane quid fibi velit ignoro. quid fi mendofum dicamus Codicem, & pro Camillo Catillum rcftituamusjvox ipfa loculamentnm favet,cavitatem notans. Catillum, ligneumvasefcarium, aCatino. Sed&PauloJ. C. Catillus iuperior pars mobe molendinarix. Haereo, fufpicor, & eo quod hac de re nil certi pof- iiim ftatuere, indefinitam quajftionem relinquo. Canalicvlvs. Lib.x.c.15. Camlkttli, qui Grace óí&ãî dicitur-, longi-
tudo, &c. Bald. Erat Canaliculus, ut ab Herone in Belopoeicis docemur, cavitas illalongaiecuriculata, per quam epitoxidis mufculus movebatur. ab eo Canali- culo fyringave, rcgula ipfa nomen fortiebatur. C Á Ç ï í é c á. Lib. é. c. é. Muficen autem fciat oportct, uti Canonicam ratto-
nem,&c. Item lib. 5. c. 3. ^u,x.fteruntper Canonicam Mathematicomm, & Ìöé÷ôç ratio*
|
||||
|
V Ï C Á Â V L Ï R V Ì V É Ô R U V º Á Í Ï" fc V Ì. ß 0
fUtiotitm&c.Baldus: Á Gneca voce êáíþí fit Kcwovmg, a Regula regulatis. Senflis
lTiultiplex. Qaod autem ad Muficen, qua de re Vitmv. hk agit, pertinct, Cano-> iiica eam tra&at parrem, quse verfatur circa vocis motiones &numerorum fpe- culationes. Eft qui putet ideo Canonicamdi&am, hoc eft,regularemj quodcertis reettlis rionerrnbunda & vaalkbundaprocedat: Hancfententiam fiiifie Boethii Se- venniiummidoftdna&fanftitateviri,verbaipfiusfaeilearguunt. Canonica,in- quit, qnonicLm non omne jttdicium fenfibm concedendum eff : fiquidem falluntur 0" levioffenfionefacileimmutantM: licet priws kfenfibin occafionem defumamut. ideo £t, ut vis&perfecfionotitU inrationecollocetur, qu£, cumcertisregttlisquafiprA- fcriPtis, cbfirmatafuerit, nos errare amplimnonpermittit. ideo Canonka & regulata iicttur. Verutn eft quod ait, verum non eo fenfu quo ait: Canonicam a regula diftam fatemur, fed a qua regula > ab ea certe, materiali quidem, cnjus ope toni tenduntm: & Mathematicis rationibus divifi. examinantur. Hinc de Canonis Mo nochordi^tetrachordiq; divifionc, crebra inter contemplatores Muficos diipu- tatio. De Canone hoc, canonicove, ad tonos intendendos inftrumento exco- oitatononarabigeSjfiPtolemaEiMuficafcriptalegeslib. i. c. 8. Faciunt hxc ad Vitruvium lib. x. cap. 13 · ubi de fabrica Hydraulicarum machinaratn, qui- bus organa perficiuntur ·, ait enim ,fupra cewiculam ejus coagmentata arcuU, fustinet caput machin£, qu& Grace êáíþí ìáóéÜò appellatur, in cujm longitudine ctiwles, â tetrachordos efi tfiunt quatuor, &c. Ideo autem CanoneniMuficum vocari ait Barbairus, quod canonica rationefiant w ipfis cnndibus (quos noftri vulgo Regiftra dicuntj vocum &fiHuUrum diftrtbutiones. Canterii. Lib.év.c.z.Sicommoda(nempecox\t\gx\zuo)columen&canterii
wominentes ad extremam fubgrundationem. Bald. Oblonga tigna funt cantcrii a culmine ad extremam fubgmndationem pertinentia. Noftrates materiarii caballos dicunt, nec abs re. Pondera enim templorum & univerfx fere con- tignationis & tefti fuftinent. nec abnuit Latina di&io , quaj alias caftratum caballumdenotat. Nos Urbinates veteri vocabulo Bifcanterios trabeationes illas dicimus, quae tiranftro monacho anreftariove & duobus canteriis (unde notnen) conftant. Canterios Grjeci ÜìÜæïíºáò, hoccft, invicemrefpondentcs feu reludantes appellant: unde fcitiflimc Poetarum ille Princeps Homerus Hiad. 24. inPattoclifunereluftantesinter fe Heroas Canteriis iftis CetidfiH^aQi comparavit. ¿,'ò d^or ÜìÜ^ïíôéò ôýòãé êëõçò ç£ñ{)ß ôßêÉïïí
Au[Aaj(S^ àý/çëïºï, âßáò Üíåìùí ÜëßÜíùí. ,
Veluti cum reluffantes trabes, quas incljtm dptavit faber
Domui excelfa., impetumventorumevitans.
Dicuntur &.ro,-aVa(, id eft, conftantes. Vide Hoincri interpretes&Pollucem, Auftores quoque qui Latine de re ruftica fcripfefunt, paifira hoc ufurpant vocabulum, quo fenfu, noris,fi principes ea in fpecie, Varroneni,Catoncm, Columcllam, & csteros confules. Capitvlvm. Lib. 1. e. 1. Prxtefea Baliftitrum, &c. temperatttras recfe pofiit
facere; in capitulis enim dextra ac finitfrafuntforamina. Item lib. x. cap. 17. tum veromodioli areimea capitulamcluduntur. Baldus. Pars pracipua inBaliftis & Catapukis capitula. Suntautemtranfverfarixtrabes, inquibus fiunt foramina» pei· qux trajiciuntui: nervi, quibus diftincntur brachia machinarum. Heron in Bclopoeicis ab ipfis foraminibus fafto nomine, ■sa&Tf^, id eft, perforara appel- lat. De Capitulis porro columnarum non eft opus dicere. Cl. Salmafius in So- linum pag.673. Agnmenfor vetus capittiU&ccornkula vocat, exquibus pcn- debantfilaponderibusexpenfa, ideft, perpendicula. Capreol 1. Lib.iv.c.2. Columeninfu,mmofdsiigioculminti-,unde&columnx
C 2 duam-
|
||||
|
De Si. gnificatione
ducuntur & tranflra & capreoli. Compendio Philander, Capreolos efle ti.t,pro-
clmata hinc atque hincligna, qua Canterios fufiinent. Barbarus vero, ClavkuU ait, qm Capreolidicuntur afimilitudine pampinorum, quiaficut Capreolivitcs, n& clavkuL· HL· canterios complectuntur. Quod dicit Capreolos efie pampinos fuum imitatur Herraolaum, atqui uterque perperam. Longe enim diftat a Ca- preolo pampinus. Cincinnus ille claviculave cft (ut cum Plinio dicam) qna re- pit vitis, pampinusvero ipfa frons. Capreolus, aitVarro, is eli colkulwviteus intortm ut cincinnus. Is enim vites ut teneat, ferpit ad locum capiundum. ex quo ë capiendo capreolm difftti. Quia Capreolus vitium clavicula, Barbams Vitniyia- nos Capreolos, claviculasappellavit, nullo fanc apud veteres & bonos au&o- resexemplo. Ego foitaife negaverim in trabeationibus Capreolos aCapreolis vitium mutuafie nomcn. Á Capreolis potius feris pecudibus, quas ßïñ«Ë'Ëá Graeci appellant, di&os putaritn. Vtenim illi incurfant adverfis comibiis,& enituntur, ita Capreoliifti aflurgentes, capita feu cornua & frontes canteriorum pondcribus opponunt. Pro hac noftra opinione facit Grsecum vocabulum <ôí(êàߢáé, a verbo óíâí^áé/, fimulinclinare, pariterincumbere, conipirare. unde apud Xcnoph. dvaS. 2. legimus, «Wp«/ ãäçíìßì ïé/)êõ'øá/ é& êÝæâßÏ. tS 'rikoumx. Neceffe autemerat dura coirent cornua agrnink, &c. Sed & Vitruvius 1. x.c. 15. ubide bafifulcroveCatapults loquitur, ejus Capreoli, ait, tres ,quoruml<mgi- tudo foraminum ix, latitudo dimidii foraminis. Quem locum exponens Tur- nebus inquit, Capreoli qui á Gracis uvfyv^ioui appellantur, tigillafunt fafligkta & in columellam fttk capitibus nitentia, camquehincinde firmantianenutent autva· cillent. Capreolos ergo vertit Vitruvius, quos óí^íôËáò Graece dixerat Athe- nseus. Horum fi quis oculatam fidem cupit, confulat Lipfium deMachin.l. 3. Dial. 2. in fchemate vetens Bruxellenfis catapultae. Ipfe quoque Csefar Ci- vil. 2. deMufculo ait: Has (columellas) interfeCapreolismolii faftigioccm- jungunt, ubi tigna qux mufculi tegendi caufa ponunt, collocentur. Hos eofdera Capreolos idem Athenseus óí\¢à<$÷ò appellavit. Scio & Capreolum Columellas 1.11. c. 3. genus cfle ruftici ferramenti bicornis, ad terram commovendam, quodquidemaiimilitudinecornuum capreolorum traxiflfe nomen pro com- perto habeo. Capsvm. Lib.x. c. 14. CapfumRhed<s.Baldus: ê_Ëcapendocapfum, aitPhi-
lander, Rhedtpars, ubiquivectantur fedent. Hoc vocabulum apud veteres nul- libi me legiifememini, praterquam apud hunc noftrum au&orem. Nosltali per manus accepto paffim utimur, il cajfo, pro capfo dicentes, idque, cujufvis reicuivoxaptatur. Haecille. Belgas noftri, utputo,vocant!S£n2Ss5Ciw Carbvncvlvs. Lib.2.c.4. Genern autem fofitu arensfunt h<tc. nigrt>
cana, rubra, carbtmculus. Itcm cap. 6. Itaque ut Campanu exufia terrapulvk > ftt inEtruriaexcoffamaterU fitCarbimculus. Tum fubneftif, esiautemibimAUrk poteflas mollior quam tophus, folidior quam terra, qtio penitus ab imo vehemcnM vaporis adufto, nonnuUis locis procreatur id genus arenx, quoddkhur carbuncuhs· Baldus: Oculo parum firmo hunc locum lcgifle videtur Albertus, qui propterea fcripfit Carbunculum materiam efle quandamterreamin montium vifceribus codam, ita ut ipfa codione fafta fit terra quidem non co£ta folidior, topho au- tem mollior. Hoc tamen, ut acute obfervavit Philander, non dicit Vitruvius, qui non de ttnx, fed dc Carbunculi ipfius qualitatibus verba facit. Carbunctdur» terram qu<eitavoca(ur, inquit Plin.lib. xvn. cap. 4. emendarivitemacra. QH3 de re ita Palladius in Januario menfe: Carbunctilus nififlercoretw, macras vineas reddit. Idem fere Columella. Sed& Varro lib. i.c. 2. Agricult.ait, Carbw- culumgenus ejfe terra qux Sole pr<efervet,ita ttt radkes fatorum comburat. Dc Car- bunculoalibi quoque apud Vitruv. mentio, ncmpe l.vi éº. cap. I. inquode aquarum
|
||||
|
VOCABVLORVM V Ú Ô R U V ! Á Í Ï R V Ì. 21
aquaruminventionibus: aitenim, item fabulonemafculoarenaque & carbuncttlo
ceruores &fiabiliores funt copix, ekqtte funtbono fapore. Cui fubfcripfit, fi modo non defcripfit, Plin. 1. 31. c. 3. iis verbis: Sabulum mafmlum & arena earbun- cttlofa certdi fiabilefque ac falubres. Qtiid fitproprie quove vocabulo a noftris notetur Carbunculus ifte, nefcio, & docentem expefto. Haec ilk. Coimus Bar- toli qui Archke&uram Leonis Baptiftas Alberti inltalicam linguara tranftu- Ht, dicit a Tufcis appellari incarbonchiatam. Carchesivm. Lib.x. c. 5. Harum machinauonum omnittm, qu<t fapra funt
fcrifta, rationes, nonmodoadhas res, fedadonerandas &exonerandainaves funt parat<e, ali<e ereffa, ali£pldn<e, in carche/m verfatilibas collocata. Item c. í 11. Exem- plumque protulit muri &fitpraidmachinamincarchefioverfatilicaHflituit. Grae- cura eft vocabulum v,ctfxrt(\ov, quod & Latini ufurparunt, fenfunonmutato. AthenxoinDipnonpoculigenusoblongi, rotundi, & circa mediam partcm compreffi. DequoNoniusquoqueMarccllus, qui Virgil. laudat/Eneid. 1. Hic duo rite mero hbans Carchefia Baccho.
Cseterum quod magis ad rem noftram facit, Carchefium fumma pars mali. undc idem Nonius: Summaparsmali, ide.H,foramina, qmfummu malifmtes reci- fiunt. Et apud eum Lucilius: Tertm htc maltfuperat Carchefiafumma. Pocutum jgitur illud ab imagine hujusnavalisCarcheiliquam pra fe ferebat, nomenac- cepiflenulli diibium , & inde quoque denominata eft trafboria illa machina, de qna in citatis locis Vitruvius. Eft enim trabs ere&a, robufta quidem & annulis ferreis revinda , ad inftar mali, in cujus fuperiore parte ferreae fibulae inferta tranfverfa alia trabs librata continetur & facile circumvertitur: ab altera extre- mitate ferrei harpagones dependent, quibus onera annexafublevantur, & ma- china veftibus circumverfa cuiribus facillime imponuntur. ejus imaginem affa- bre expreflam habemus in majufculis literis Ô ø. Peretolas hafce vulgo vocant Veneti, tefte Barbaro. Carchefium porro futnmam partem mali, nautici homi- nes hodie Gabbiam, hoc eft, caveatn appellant. Traftorium organum illud gra- phice fculptum videre eft inter machinas illas multas & varias, quae Urbinatis aulae ad partem fori fedilia feu podia mirabiliter exornant. Caryatides. Lib. i.c. 1. £htemadmodumfiquisflattiasmarmoreaimuUebres
fiolattts, & qitie Caryatides dicuntur, &c. Nominis rationem explicat Au£tor. Quomodoautemmatronxillae, quxCaryatidesdicunmr, fub oneribus collo- carentur, inquit Barbarus, non declarat Vitruvius. Athenxus loeo quodam vi- deturinnuere, easllniftramanufublataadpondus, alteradeje&aftetifle. Puto ego plura Caryatidum genera fuiiTc,& muliebres ftatuas a primis illis Caryatidas fuiiTe appellatas. Castellvm. Lib. vii 1. c.7. Cumqueveneritadnxenu ('aquavidelicctnte
libr^taj efficiatm cafleltum, &cafielio conjunBum, adrecipiendam aquam, triplex emiffariurn. Baldus: Aquaj conceptaculiim eft, unde ex aquas duftu diftribuen- dacftpublicitus per urbem aqua. Hoc fcre ex Ulpiano Pandeft. lib. 43. deaqua cotid. L. 1. Budxus vero paucis verbis rem terminat: Caffe/L· funt derivacttU quadam laxiora, certisj}atm emodulata, ex quibus fer fiUulas aqua i» nj&ria. loca di- firibuitur, ideii, in villas &pr#toria nobiltum, indultu Trimipis. Hinc caftcllarii dicebantur caftellorum ejufmodi curatores cuftodefve. Extant hodie Roms caftellorumdequibusagimusveftigiafemidiruta. Noftri sedificia hxc Pifcinas atque Confervas appellant. Vide Mariianum de Antiq. Rom. lib.4. c. 21. & ca> teros Antiquarios. Catacecavmene. Lib. 11. c. 6. idautemgenmfiongu (ae his loquitur, & pu-
micibusj quodinde eximitur, non m ommbus locis nafcitur, mficirca. o^£tnam & col- hbutMyfi#}qu#aGr#cis}i&1&KtKcwiityi*inomw/ttiir. Baldus: Á verbo êá^êáßß^, C 3 com-
|
||||
|
iZ . De Sl.GNiriCATIONE
comburi, aduri, ut in Infula i£naria, quam hodie Ifchiam dicunt, tra&us quidam
combuftus eft, quem ideovulgo appellant lAbi:ufciata. Porro loca illa, de qui_ bus in Myfiaau&or nofter agit, generofum producunt vinum, quod Plin, lib. i4. c. 7. catacaaumeniten appellat,& enumerat inter tranfmarina. Hac de rcgione ita ferio Coelius lib. vi 1. cap. 14. EH regio Sole perufta, quam Myfipofidem & Lydi. exuta arboribm omnino vifitur, prkter vitem, catacecaumenen vocant: inde vinum habetur virtute prdfians ,^Ë^¢ß¢/Ì^ßô^ò oh<^ vocatur .ex quo & nonnullorum per~ elegam circumferturjocui,Dionyfiumreffe dki7m(>/.'ji{>Yi, id ett,exignenatttm. Ca- tacecaumenen dici conjeffantde fulminum fiequcntia, qttam ceratmobolwm vocant. ^_Au£ior Stephmus , meminit Strabo. Efi & eo nomine Erythr&i maris infula. j)c. nique vinum hoofignificaffe firgilius quarto Georgtcor. videtur^ cttm ait de Cyrenead ——>—— Cape Msonii Carchefia Bacchi:
Etfiminus advertunt interpretes. Hazc licet longiufcula, ideo libuit refferre, quia recondita & pulchra. De vino catacccaumenite Vitruvius quoque mentionetn facit lib. í 111. cap. 3. ad quem locum Philander omnia pene fumit e Stirabonis penu, qijae depromferatRhodiginus. Catapvlta. Lib. x. cap. 15. Scorpionum, Catapultarum & Ballifiarum
rationes ^quibm fymmetriis comparari pofsint, exponam. Baldus ablegat le&ores adLipfium; itaque illum audiamus lib.Poliorcet. Dial. 2: Dnplex inftrumen- tum prifcis quo in hoftes emitterent & ejacularentdr: altcro tela vel grandiores fagittas: altero lapides&faxa. Idpiius Catapultam dixere: Graecumnomen KaQ.mXiyig : formatum Ure -f otAtjj?, qus au&ore Heiychio, ïüñõ ^ dx&vUov etiam notat, id eft, hafiam & jaculnm. ïîõæïëÝúò vocant, quia acutum rerrum telum- queemittunt; aliter quam Baliftce qua; lapidem obtufum. Antiquis Catapulu ligni-jacula machinafuit, nec aliter fere ad Augufti sevum locuti. Csfar tamett & alii confuderunt; Scraro Catapultae voxle&ain imis fcriptis, &in illiuslo- cumBalliftKvoxvenit. Catapultam autcm inventam alii a Syris alii a Syracufa- nistradunt. Puereaut majores aut minores ·, illsqiuetelum feretrium cubito- rum emitterent, ifta? qus dimidiatum. Caetera videantur apud au&orem. Catechvntes. Lib. v. e. 8. Sunt nonnulli loci naturaliter impedienUs
vocis motus, uti dijfonantes, qui Grace dkuntur Catichuntes. Baldus: fcribendiim fuerat Catechttntes, Graece enim êáºç÷2Àðßò> Nefcio cur Vitruvius alias Gracs lingus haud ignams, diflbnantes locos eo nomine appellarit. Eft enimjciWOTi reibnans, unde & êáðê÷*\(\ò per vocem inftruftio, & inde apud noftros Cate- chumeni. Äõóí,÷÷íçòputo dicere debuit, vel Homero docente, qui Uiad. 1. ca- nebat de Achillis fociis: Á'Ë.' ïß y ÷ -mKijjkOiO àõáôé÷ß©* úìíþïíã.
Sed hi belli dijfonantis non meminerant. RefultantemvocemGracidixerunt^oi/echum, quam Hebraei dixere Bath-col, hoceft.filiamvocis. Idquamvis parumadrem,luciOapponas velim. Sitigitur tibiwsg/V^^-loco. Haecille. Verumfcribendum Catechontes, aveibo^TS- ÷«í, quod eft Hefychio, êò^Éðí, êùëàáí, óéíÁ÷&í: quod convenit cum eo quod dicit Vitruvius, impedientes vocu motaj, &c. Caten£ Lib.vn.c. 3. Hiqueafferescumadformam circinationis faerint
diflribttti, catehis difiiofitis adcontignationes, feu te£la erunt, crebriter cUvis ferreit fixi religentur. Baldus: Lignea vincula funt, quibus afleres (ofla vocat
Alber-
tus, nosvulgo centatm dicimus) trabibus contignationis, te&ove affiguntur.
Noftri cxmentarii ab cff:cCtu.Tiratttes, quafitrahentes,appellanr. Pallad.lib. I. c. 13 a Vitruvio fe edoaum,iis verbis teftatur: Jjferes,ait, ligni Gallici velcuprep dtreffos & aqaales conftituemm eo in loco, ubicamera facknda eft, ha ordinatos, v* inur
|
||||
|
VocABVLORVM VlTRUVlANORUM. 23
inter fi fefquipedalis menfura fit vacua. Tunc eos catenis ligneis ex junipero vel
olivn, aut buxo aut cuprefjbfaffis, ad contign&tionem fajpendemus, &c. Catenatio- nesetiamdixitau&ornofter 1. 2. c. 9. pro trabiumcoagmentatione, feuarfta colligatione. Ejusverbade fraxino & ulmofic habent: Simulautcm iJ£tHfiate aridte fitnt faff<e, aut in agro perfeSt<e7 qui ineH in iis liquor, fialimemoritur, fiuntque duriores, &in commtjfufis & m coagmentationibm ac lentkudine firmas recipunt catenationes. Cathetvs. Lib. m. cap. 3· Etfecundum ab.icum, in quatuorpartibus
qjoltttarum, fectmdttm extremi abaci quadram Une& demittendx, qua x.d%7si Ca- thetinuncupantur. Baldus. Vox eft Geometris frequens, & perfamiliaris. Ita enim perpendicularem, ac fi demiiTam diceres, appellant. xdfem, <£Seieu> ãîáì- fitjv, 39ç ô ^ouetimv eud&cu> Üã÷,ãßßí, hoc eft, fuper datam reftam, perpendicularem reftam lineam ducere, nos docet Euclid. 1. r. prop. 7. Cava/Edivm. Lib.vi.c 3. CavA&dium quinquegeneribus funt Üßâßç-
ßÀá. Baldus: cavaaEdiumpars,quodexnomineliquet. Sipontinus ex Varrone diferte: Cavum, quod<jr cav<edium á quibufdam -vocatur, qui locus interparietes re~ linquitur patulus, quifit ad communem omnmm ufum. Inhoc â nullut locm reltifus cBquifubdivofit, Tefltido dicitur, atefludinis fimilitudine, utiRom<ein Prtforio & Rofiris fuijfe legimus, fi'veroreliSfmeUinmediolocttiutlucem capiat: deorfum quoimpluitimpluviumdicitur, furfum, qmcompluit, compluvium, utraquekplu- •via. Tufcanicum quoqtie appelhtum ë TufcL·, poflqmm illorum cavum adium Ro- maniimitaricceperunt. Hxc iile. quae fi cum iis quse docet Vitmvius comparas, pauca ad hanc rem perfefte cognofcendam tibi deerunt. Conjunfta vocepro- tulit Plin. epift. 4. êË tergo Cav&dium, Porticum, Aream. Sed &lucem afferunt ea qus fcribit Albertus. Sunt autem ejufmodi: Cavum, ddiumpars ettprimariay inqttAm tanqtmmin forum commune, alia minora <edium metnbra concurrttnt, 0" quemadmodum in urbe forum & porticm foroconjunctd, priores funt qmadaflie- cfumqturuntur, itain ade(qa&tanquam parva civitaseff) primo ad cohortem & ctLv&dmmreJpicimw-, &c. Cavaediumnos, fi compluviatum eft, nempe fub divo, cortile dicimus, fi vero teftudinatum, Anditurn appellamus : illud magnificis aedibus, iftud vero privatis domibus familiare. Cavlicvli. Lib. iv. cap. 1. Cauliculieandemhabeantahitudinem,exqui-
bm folia nafctmtur projefta. ut Abacum excipiant. Baldus. Caulis quid fit in herbis, vel ruftici norunt,fuftis nerape feu ftipes, unde folia & ramufculi prodeunt. Cau- liculus vero tenerior delicatiorque, ipfiuscaulisfummitas. Apud Architeftos in Corinthio capitulo res trita. Hoc enim nomine notantur flexuciE illae, quie e quadruplici caule prodeuntes ad rnodum volutarum curvatae, partim ad angulos abaci, majores nempe, partim vero ad ipibsflorcs, quibus abacorum frontcs mediae ornantur, cincinnatx concurrunt. , C å L L A. Lib. 111. cap. 1. In antis erit &des , cum habebit mfionte arttas
parietum, qui celkm cirwmcludunt. Itcmlib. iv.cap. 4. agit de interiore cella- laium & pronai diftributione. Baldus: Cellam quod ad facrasKdes pertinet, appellavit partem primariamsdis, quam nos corpus templivulgo diciraus. Eo- detn fenfu a Ciceronc, Livio & aliis ejus aevi fcriptoribus frequentiffime ufurpa- tur. Nominis originem duxit, fiServio &Ifidoro credimus, a celando. Ufus &: fignificatio multiplex, unde cellam vinariam, lignariam, farinariam, carna- riamafervatisrebusdicebantveteres, fed&apum foramina domunculafve in favis cellas dixit Virgil. /Eneid. 1. ■ AutcumliquentiamelU
Stipant, & dulci difiendtmt neffare ceUaf.
Haxille. Cl.SalmafiusinS0linumpag.1218.In Graxorumaedibusfacrishaec crant.
|
||||
|
24. Dl SIGNIEICATIONE
erant. Prqnausprimmp-ana^tgK vel parietibus antarum vel columnis ;edifi-
catus cum faftigio: deinde íô&ðôàëáÀÁ, qui & ðíëùí. Sequebatur <cdis CelU ï ïç÷ßò. Plerumque multa cellae in eodem confepto ,· prsfertim fi pluribus divis una eademque a:des cffetdedicata. Poft cellam aedis 07n&ah{i<&> vel poitieum ad idem fere inftar faftum ut ©ï'ßï/*©-, vel pronaus. Circalatera asdis etiamde- ambulationes five -s&ifyofMi, ordinibuscolumnarumutrimque adjectis. Ante pronaum Area, quod fpatium erat fub divo. Cerostrata. Lib. é V. c.6. Ipfaqueforium omamenta nonfiant ceroflrata
nequebifora, fedvalvata. Baldus: Qusefint ejufmodi ornamenta ceroftiata& bifora, vix eft explicare, nec fatis pro re faciunt Barbavus& Philander. Cero- ftrata legit ifte, & intelligit de ceroftra*to opere teflulato & vermiculato emble- mate, fegmentove, quodnos Tarfiam dicimus. Barbarusverocxvetericodice prjefert clatrau, hoc cft, cancellata, quamvis in vernacula editionequafi fe ipfutn corrigens, affirmet, quid proprie ibi voluerit Vitravius , fe ignorare. Quinimo rationibus non afpcrnandis , non clatrata neque ceroftrata lcgendum afferit. Haec cum ita fint, querrl ego confulam conje&orem? aliquid videre videor, quodfummatesantemevkos, qui toti fucrunt inhaccura, non vidifle video. Mendofum efle codicem pro certo habeo, & loco genuinse & antiqua; leftionis cloftrata, adulterinaillairrcpfifleverbaceiOftrata, clatrata. MentemveroVi- truvii eam eife; non oportere in oftiis operis Atticurgis ; forium ornamentafieri cloftrata nec bifora, fed valvata. Cloftrata autem dixifle, quje unica conftant fore, bifora qua duobus: valvatavero qus pluribus, nt quadrifores. Hujuf- modi enim fores Attux, ut ait Barbarus, ob latitudimm nonfatiuntur ex integro uno ligno fien, fedoportet ut fint conduflicabiles. Efle autcm cloftrum, quod haud fecius dicercs clauftrum, rem qua aliquid clauditur, tum ipfa vox arguit. tum bonorumfcriptorum audoritas, quorum Plautusin Curcul. 2{am fonitumfy creptum claufirorum audio. Sed & VirgiL. ^Eneid. 7. Et crifl& capitum &portarum ingentia claufirx.
Quaefiquifquamreferatadrepagula, audiateundemlib. 2. Jmlufos utero Danaos &pinea furtim LaxatcUuflrtt Sinon. ----------
Qushacin reobfcura&intricatadifturiebam, dixi; vellemtambenequamli-
benter. Haecille. Cl.SalmafiusinSolinumpag. 231. Eget etiammanuemen- datrice, quod(nimirum apud Plin. l.x 1 .cap.3 7.) mulufquealias addelicias confe- runtur nanc tmifa, nunc fublita, nunc qua ceroflrata pitlur& genere dicuntur. Ubi ceroftrata exponunt.teflellis cornuum vario colorc pi&is ceroftratafieri. Lege ut habent libri, qua cefirotapictur& genere diwntur. Êßòñùô÷ genus encaufticcs fuit, qua ceftro, id eft, vcruculo pingcbatur in ebore & cornu. Ignito veruculo ebur pingebatur & cornu;quod genus êéòñù-çí vocabant & i[&cw7sv. Paulo poft: Hoc genere & forium ornamenta pingi fokbant apud veteres. Vitruvius lib.i V. cap. 6. Ipfaque foriumornamentanonfiantceroflrotii,&c. Eadem mendanndo lc, quam in Plinio caftigavimus, fcribitur hodie&apudVitmviumcwyfr'^· Animalium cornibus tinftis & ceftrotis, cborc quoq-, fimilitcr piifto lignum di- ftingucbant in leftis, menfis & foribus. Plinius lib. xv 1 .cap. ^.excogitatafunt & ligni braoiea, nec fatis: c&pere tingi animalium corntta, dentes fecari, lignttmque ebore dtfiingui. mox operiri. Ebur illud&cornu quo lignum operiebatur &di- ftingucbatur, ccftro ctiam inuri folebat & ceftrotum ficri. Indc ceftrota forium ornamenta Vitruvio. Alias ceris etiam inurebantur forcs» quod altemm erat En- caufticesgenus. Aufoniusi Ceris inurens januarum liminit,
EtatriortmpegmAtA.' |
||||
|
VoCABVtORVM VlTRUVIANORVM. 25
Unde tfncwQg %pw in veteri infcriptione. Dicaarchus de Tanagra: ôßúò 'JTCixtm
<®&jvl><»S K&l ifxcwpatriv àßíá$åì,»1éêùò ÷Ü¢éòá êË-ç<ô÷.þá,ó·]âöú\. Si ceroftrata apud Vitruvium retinendum effet, non ramentis & tcifellis infertorum cornuum pi- da, ut placet dodis hominibus, explicari oporteret, fed ceris fufis &ftratis inufta; êçæ/òñù¼'çïçê(ñùòñù¼>. NamjM^^w&redediciqueant, quse cerisin- dudaiunt, ut|tt^a*po^«&&A»9i'sp«&: Graeci tamcn Epcc^&Micunt, non ê*?£/- òñáé&, quae fic pidafunt. Vide caetera qux de tribus encauftices generibus adjun- git. Vide eundem inNotis adVopiicum pag. 393· Hefychius: xt?pa>Qs $ôø >ø¢§Ìø Àßø÷ööç. Male in editis legitur ôçí âá,öéêçí. Chalcidica. Lib. v. cap. 1. Sin aittem locm erit amplior m longitudine,
Chalcidica in extremu conflitmntur, unfunt m Iulia. Aquilhna. Baldus : Germana yocisilgnificatioignoratur, fed & de fcriptione ambigitur. Lco Albertus cmfi- „ dicai legifle, vel faltem emendafle videtur, & pro ambulationibus in Bafilicis fe- cundum tribunal tranfverfis, ubi Rhctorcs &.caufidici verfarentut, accepifle. Utrum vere, alii viderint. Barbarus non adprobat, etii Philander non improbet, quem inclaraluce caligafie, vimmalias Lynceis oculis, valdemiror. Feftum viderepotuit audorem omnibus obviura, ^quofaltemdidiciflet, chalcidicum genta ejje adificii, á chulcide dtffum. Quj chalcioeca pro chalcitlica rcftituunt, corrumpunt diun emendant. ScimuschalcicecumMinervam, fcdnihiladrem noftram facerc, non nefcimus. Barbarus longe latequc divagatnr, at in vera tan- dem, ut arbitror, fententia conquiefcit5 nempe Vitmvium ea de Bafilica loca- tum qux erat in foro Julio a judicc Aquilio cognominata, de qua Dionera intel- lexifie, nullus puto fana: mentis dubitabit, illis in verbis 5 cm^mvmJiinXiQi vm Á'âçíáúïí /ö} w ÷ÁëêéË^í ùíïì&ó-öìïí, ê#é w â÷ë&éçæ/ïí ôßÀ'ýëéïí, n S^nrS •Ìßôîïò ôéñß} ·§ìüì$ìïí, x,A$iij>acszv. Hisperaciis Athen£tim & quod chalcidicum appel- htur, & curiam Ittliam , inpatru honorem extruBam, facravit. Porro chalcidi- cum pro coenaculo veteres ufurpaife, ex Aufonii in Homerum Periocha 23. Odyff. nos docet Turnebus: Quod enim Graece Gra:cus Poeta fcripferat: Latincreddidit:
Chalcidicumgrejpf nutrixfuperabat anili. '
Sed&hsecapud Arnob. lib. 4 contra Gentcs: fcribuntur Dti veflriin Tricliniis ctxUfiibm, atque in chalcidicis aureis ccenitare, potare & ad ultimumfidibm & vocum modulationemulceri. Haxille. Chelo. Lib.x.cap 15. Item chelo (fivemanucla dicitur) longitudo, &c.
Baldus: mendofaleftio, cafurefto, longitudo chelo: cheles, cheli, chcloniive fcribendum, ex quibus vocibus, qnseprxferenda.arduum eft dctcrrainare, &c. Hxc ille. Atqui nullus dubito chcloriu praeferendum efle; ptxfertim cum Bar- barus vernacule dicat manicos. Vide Manucla. C ç å l ï í é á. Lib. ÷. cap. 2. In quadris autem lignorum foflerioribus quo loci
funt divaricata, figuntur chclonia, in qua conjiciimtur ^åðÉáôßÖç/ capita. Philan- der: cheloniafunt veluti umbelici & anfa: quce appinguntur, idell, affiguntuc arreftariis, in quas ceu in armillas conjeftifucularum cardines, vcrfantur. Dida funt chclonia a fimilitudine tegumenti teftudinis animalis, qusXeAwVj; dicitur. Baldus: Anfxhujufcemodi, cheloniave, auricuL· vulgo vocantur, tefte Bar- baro. Fiunt autem ex fcrreis laminis apprime firmis. Eodcm vocabulo, fed aliamente, ufusefthicnofter auftoreodem lib. cap. 5. Esienim, aic, lignum quoderigitur & dtflinetur retmaculis quadrifartam-,fub retinacuhs chdonia duofigun- tur, Trochlea funibm fufer chelonia religatur. Sunt chelonia ifto fenfu lignex qusdam reggls, fummocapitimachins adpadae, ne trochlea in fummo reli- , gata, dcfluat, tum utatrabe aliquantulum in exteriorcm partem promineat. T> lAffettos
|
|||||
|
■
|
|||||
|
36 DeSignificatione
TaJfeKos appellant noftrates. Barbarus vemacule mamcos dicit. Eft quoquc
chelpnium fivepulvinus in catapuka, pars bafis, de qua item Vitruv. lib.x, «Ñ·À5·
ChiR.otoneTON. Lib. ix. cap. 3. ^Admiror etiam Democrhi de rerum
n&tura, voluminct & ejm Commentarmm , quod infiribitur Chirotoncton , in quo etiam utebatur, &c. Baldus: Emendavit bene Philander , quod in vulga- tis codicibus legebatur Xetpa-dvriiQov, reftituens Xeipowqjov. Plinius lib. xxiv. cap. 17. ait, Oemocriti certt^ Chirocineta ejfe confiat. Quem locum cafti- gans Barbarus ê.^ïêßííá,æïí reftituir, hoc eft, caereum prototypum feu exem- plar. Violenta emendatio & fere barbara. KiW&i/ & ÊÌá,æÝÏìá. fignificare, in fculptoriis artibus, protoplafma, primam formam, exemplatve, & hsc fepe cera effingi, fcimus. Sed quorfum haec ad Democriti librum ? & fi ce- rea erant exemplaria , quid eft quod ait, ipfum qus eflet expertus cera ex milto fignafle ? Ego fane lubentius Plinium ex Vitxuvio emendarem. Quis enim ignorat, ×Ç^ïôßñ^-ðí Grxcum efle vocabulum, a verbo x«pow«i<, fuf. fragiis cligere, manuum elevatione Regem, Principem, Magiftratum de- cernere. Refte igitur, & cum caufa, magnus ille fele&a documenta, ufu probata & certa, eo nomine decorabat. ln Plinio autem facilis emenda- tio, una akeraque litera mutata. Laertius in vita hujus Philofophi, ha- bet ×øÀ¢ïß. mendum fuipicor efle in textn: nec vana fufpicio : quis enim ×øéê,á, depromfit umquam e Grxco penu ? In piiori. illa fententia fto & fe- rio conquiefco. C ç ï R á g 1 a. Lib. x. cap. 13. H& reguU hahent ferrea choragia fixa. Bal-
dus: Turnebus emendat, cnodacia: cujus opinioni facile aflenium prsbe- tnus: eft enim rationi confona & ad locum facit. Prefiius namque rimanti & chara&erum nexus diligentius periequenti, evincitur, e verbo cnodacia, fa- ftumefle, utfaspe, chodacia, & inde,facili mutatione, choragia. Cxtenimde Choragiis lib. v. cap. 9. choragiaque hxamentum habeant ad Chorum parm· dum. Theatri pars, cui nomen ab ufu. Grxce enim xo^fHv, commeatumi ftipendium, fumtLis in ludos & fcenicos apparatus fuppeditare, item chorum & choream ducere. Erat igitur Choragium locus, in quo chpragi, hoc eft, in choroprimas tenentis, vcftes fcenicae & oaetera eiufinodi pro feenae appa- ratu & inftmmento, adfervabantur. Vide, fi vacat,Plin.lib. 36. cap. 15. Val. Max. lib.2. cap. 1. Apulejum de Afino aureo lib.4. Et imprimis Pollucem in Onomaftico. Chorobates. Lib. vi 11. cap. 6. Libratio autem (aquae) dioptm aut
libris aquariis aut chorobate, fed diligentius effuitur per chorobaten, quod diopr& librxque fallunt. Baldus: Formam ejus docet ibi au&or, fed ùò ïí ôàðù,ú¢ Grxci ajutit, & craifiori Minerva. Certam ejus imaginem pollicebatur in calce libri, &, ut puto, promiflls ftetit. Sed & hiec cum aliis multis, non fine magno pulcherrims hujus facultatis difpendio periit. Barbarusabipfadefcriptioneli- neatatn fubjecit oculis. Duplex inftrumento huic utilitas & bonitas, ex aqua videlicet &' pcrpendiculo.ad hxc longitudo·, qua: fi adfit,multo minus inter ope- randum fallimur. Nominis principium eft a Graeco verbo ×ùïïæáÉðí, hoc cft,(ut cumHefychio dicam) ciiiyxuft&v&tpmlSv, regioncm perambulare, item regio- nem defcribere,more chorographorum.quo fenfu in lib. Jofue cap. 1 g.XapoS&k' «o?e ô^íãçí> defcribite terram. Aquam vero diligenter librare non poflumus, nifiregionem, per quam ducenda eft,obambulemus,& oculis minute perluftrc- mus. Turneb.verolib.xxx. c. 3 7.idemfenfit,itafcribens: Chorobatesnomcnex eo éçíåçÀÀ,øïÜ interra tanquam ambulet &mjiffat. Haxille. Vide & Cl.Sal- mafiuminSolinumpag. 672.&690. |
||||
|
VOCABVLORVM V ß Ô R U V É Á Í Ï R V Ì. &
Chors. Lib. vi. cap. 9· Chortes magnitudinefque earumadpecofum nume-
rum. Baldiis: Vocabulum veteribus agrieolis & rufticis familiare. Chors, aic Nonius Marcell. vilkrum intra maceriam Jpatium. Dicitur & cohors Ovidio Fa- ftor.4. Duplicemehortempoftular Varroinfundo magno; unam intra com- pluvium, qu$ habeat lacum ubifaliant aqux, alteram exterius, pecoribus& fti-amcntis aptam > hinc aves & gallinie chortales Columella: & aliis. Latina & veteri voce hodie paffim utuntur Infubres & ji.myliae accoke. Hinc autem corti- lium (uti nos dicimus, cavxdioruranempe)vocabulumfluxiiTe, nemo, utar- bitror, ibitinficias. Chorvs. Cl.SalmafiusinSolinum pag. 1233. Vitruviusquoque choros
dixic pro ordinibus lib. 11. e. 3 * de Latericiis asdificiis loquens: ergo ex utraque jnrteadlineam cumfiruuntur, altemis chorisparietes alligantur. Ita plane legituf ia vetuftiifirao Codice Regio, non ut vulgo habetur coriis. Paulo antevoca- vit ordines his verbis, quse fic emendamuss fiunt autem cum fyis Uteribm feml· Uteria, qux cumflruuntw■ una parte e hteribus ordines, altera fetnilateriisponun- tur. Eo autem loco corium non poteft hserere, quod cruftam & fuperficiem fi- gnifkat, non ordinem pofitorum laterum. Vide catera. C ç r ï ì Á. Lib. í. cap. 4. Chromafubtili folertia ac crebritate modulorum
fiiAviorem habet deleffationem. Baldus: De hoc genere Suidas: ëßãß) Ji^^ ÉéáóéêÉù^îüý^ßË. tfia, ã>ñéëç -f ìÀëù^ßáò. dpfMVwsv eivccj öáôßí. é÷ò iatus >îüáò ÷,á>~ ëà<ç,ôßù'ç<$ì¢ëáê,3%òýì.Á\@*, t^; ttS%wix?. Dicitur enim & in <JM.tifict color: tres enimfonifunt (JMufictx. Harmonkum ejfe dicunt. quos proprie colores vount. CMollis etiamcoloris fpeciem, & diatonicum. Capella: Sicut quodinter alimm & nigrum eft, color dicitur, ita hoc %îùìË, quia inter utrumque enar- ■mothum videlicet elt, & dktonicitm nominatur. Eadem fere, fed fufius iterac Turnebus lib. ix.cap. 31» nec paucioribus verbisCoel. lib. ix. cap. 3. chro- mntkum ajunt ob infitam mollitiem infamix nota non caruijfe^j . Noftrates Mu- fici nigras notulas vocant Chromas, quamm o&o integrum tempus, quod iftum feubatutamvocant,examuiTimimplent,quod vel acolore ipfofa&um eft, vel quod Chromatico generi funt familiares, & hocpntoverius. C L é Ì A. Lib. 1. cap. 1. Oifciplinam vero Medkin& nofle oportet, propter in~
clmationcs cazli, quas Gr&cidicunt êëßìá%&. Bald. Mirum eft climatum cogni- tionem medicis affignafle, cumpotiusadAftrologos & praecipue Cofmogra- phosfpeftet. Sedea ratio, quod ifthscc adfalubritates infalubritatefque loco- rurafaciant. Dicuntuu autem climata a Graeco verbo ÷ëßð-tv, inclinare. Hoc nomine notant Geographi cceli fpatium, quodinterduas aequidiftantes com- prehendkur, item regionem,plagam, fcu terrarum traftum, quibus reipeftu poli, inclinationifve iphxtx, habitatio ipia mutatur. Pontan. lib. 1. derebus coeleftibus, veterinomine ufus, fcd hoc fenfu novo, non quidem climata hxc, fedclivosappellavit. VideCl.SalmafiuminSolin. pag. 663. C L é ì Á c 1 s. Lib. x. cap. 17. Climacidos fcapi longitudo foraminum ÷ 111.
Baldus: de Balliftse partibus loquitur. In corruptis codicibus pro climacidos legere eft climaciclos: quem errorem vel lippis maiaifeftiim» mirum eft Barba- rum non eraendafle. Êë//*ᣠGrxce fcala. êëéìÜêéïí & êëé/ááêéò parva icala vel gradulus.. Quod autem ad locum Vitruviipertinct,.itaTurnebus: Climacis ta esi, qu£ in catapulta vocatarav^/y^, ideif, canalu: nam in ftallistis nomen mutat propter amplitudmem & latitudinem, & êë^Ë÷ßò, id eB,' fialtila vocatur. Haec iiimpfit de iis quae fcripfit Hcron in Bdopoeicis. Cnod aces. Lib.x.c.6. Etferreoscnodaces, utifitbfcudes\ih capltibusfca.
. foritmimpltimbarvit,& armillasi» materta, ac chodes circumdandos infixit. Baldus:
Chodaces, utVlvXznaQualncnodices (mett fmtentin meliits)firibunt,fttntferre<(,
T> æ rottm*
|
||||
|
2§ · D Å S 1 G Í I F I C Á Ô É Ï Í Å
rottmda parie exteriorcj , fitbfcudictiL· > m extremis fcaporum vel axium CApu
tibm implumbdts, adaff&ve, per quas tn armillu (eo nomine accipimus ferreos an* nulos & veluti umbelkos in arreBariis aut tranfverfariis) fcapi aut axes, etiam torni <uerfantur. Apud Heronem legimus êíù^&÷,ßò, ^scifWeffveiOnullibi. Harcille. Cl. Salmafius de mod. ufur. ñ. 102. At cnodax, qua voce etiam utitur Vitruvius, fibula eft ferrea, velut fubfcudica, in capitibus axium vel fcapulomm adfixa & adplumbata,per quam in armillis icapi vel axes verfantur. CoAssatio.Lib.í 11.c. 1. Cumajjatumfueritfuperjalteracoajfatioflrun-
tur. Baldus: Eft coaflatio, quam & coaxationem dicit, affmm compaftio: qui quidem afles fivc axes, tabuls funt, quibus coenacula ad pavimenta fuftinenda fternuntur: vetus nomen haud interiit apud noftros Italos. Afles enim tabulas ipias quas óêí&áò Graeci dicunt appellant. Vnde apud vernaculum Poetam: Come d'affe fitrae chiodocon chiodo.
Eft igitur coaflatio contabulatio. Hinc eo fenfu dicimus intavolare. Germani vero (^Tafcletl/ ac fi dicant, intabulare, tabulare. G ï l l 1QJ1 i£. Lib.v. c. 3. Interpenfiva & coUiquiasabangulisparietam adan-
gulos tignorum intercurrentes. Baldus: Literae q. c. affines, unde alii pro colliquiis collicias icripfere. Nomen a colliquando. Ita enim dicuntur a Columella fulci majorcs, ampliorefquz_j , Ö quafi loculamenta., quibus humor agrorum no- xitts derivatur extra fegetes. Fcftus vero, collicias tegulai ejfe ait per quas acpu m vas defluere poteTL Sed&Plin. 1.18. c. ig. fcribit, inufueB &colliciasinterp. ncre,fiita locmpofcat, ampliorefulco , quamfojfaf aquam deducant. Ejuidemfi- milifveoriginisvocabulumdeliquiae, nempe a deliquendo. Atdehis fuoloco, Cl. Salmafiusin Solin.p. 727. Videnturesdcm cum elicibus,quaficoeliciasdi< cas, quas poftea dixere corrupte collicias. Colvmen. Lib. iv.cap.2. Simajoraâáßúá funt, columenin fummo fifii-
gio culmmis, unde ö column& dktmtur. Baldus: Eft columen, ut cum Philandro dicamus, tignum quod fammum totim culminis fafligium occupat. Barbams au- temidemaliis verbis: Åßß, z\t,columen proprietrabs Ma, qu&per longum in fum< mitate culminL· ponitur, h qua tanquam nati producuntur ortmia teEii ligamenU, quemadmodum ajpmapifcium majori-, reliqu<e cmnes proficifcuntur. Noftrates ma- teriarii trabem hanc, voce a Latina deflexa, Colmo appellant & trabem magi- ftram. Veneti vero Colmellum. Quodvero res,tumhomines ipfi, incolutnes dicantur, hinc tranflatum eft. Colvmbarivm. Lib. iv. cap. 2. GrMitignorum cubilU&ajfermnnpfel-
lant, uti çïâÞ ea cavacolumbaria. Nomen a columbis fadum > inquit Baldus,
Varrone & Columellaau&oribus. quibus columbaria loculamentailkfunt, inqui-
bw fingulacolumbarumparianidificant. Ifidorus lib. 19.cap.2- hoc nominefig-
nificari vult, in fummis navium lateribus concava loca, per qua: eminent remi.
diftaabeo, quodfimiliafintlatibulis columbarum, inquibus nidificant. Itcm
Vitruviuslib. x. cap. 9. ubi detympanohauftoria machina: fecundum axem co-
lumbaria fiunt, excavata m fingulis flatiis ex una parte. S ubinde paulo inferiuS;
Hauriewdo aquamperaperturas qtt&funt infiontibm tympam, reddit eamper colum-
bark fecundum arcem. Sunt ergo columbaria foramina ipia, pcr quas aquaad
axem delata, in tyiripani veriatione egreditur. Non bene igitur Coelius lib. 21 ·
cap. 21. qui ait, columbarium Vitruvio dici organum haurienda aquaper tympM*
idoneum, & dki á Gr&co verbo ÷ÂëíìæéÆí, urinare. Barbarus communi & ufitato
vocabulo Italice Bucos, idcft, foramina appellat. Cl. Salmafius de modo Ufu-
rar. 813. Columbar appellat, quia cavernas haberet fimiles cavis velloculamcn-
tis in quibus columbi nidifieant. Inde & tignorum cubiliaquai Grscis im/di'
cuntur,Latiniscolumbanadi£i:a, teftc Vitruvio.
Co-
|
||||
|
V Ï C Á Â V LORVM VlTRUVlANOkVM. 20
C ï l V ì í á. Lib. iv. cap. 2. Columen in fammo fafiigio ciilmitiii, unde &
tolumn£ dkuntur:. Baldus: De columnis verba facere iupervacaneum. Quis enim columnas nefcit, etfi paululum in Archite£tura verfatus, tum ordinem, tum fynimetrias earum non tenet \ a&a igitur non agimus. Silentio tamen involven- dura noncft, quod filuit Barbams, Vitruvium loco fupra citato, non de co- luninis paflim vulgatisegifle, feddeillisaire&ariis trabibus intellexifie, qiwea tranftris ere&as, fupremocapitecolumen fuftinent. Penfltate & nondemorc Philanderlocumenarrat hisverbis: Ôæ/tm proprie colmnna fitnt arrecfaria, qux columffli ideii, fummum fafiigwm percurrens tignum fufiinent. Innituntur vero tnnfiru, id eH, trmfverfis trabibm: habent & capreolos, hoc eS, proclinata hinc at^ quehinc lignx quacanterios fuftinent. Apud nos columna: arre&ariave hujut modiGrscavocemonachiappellanmir.Necabsre.Solienim.quodvoxprsfeitj columen, uti dicebamus, fuftinent. ÌïíÜ÷ïò, iblus,folitarius. Et hacvocis figni- ficatione excitatus, ita feftiviffirae lufit in Epigrammatibus Pallada lib. 2. Å; ìïíá÷ïß, ôé lioti Üß) ôüóíé àß, ôé ðßßò ðÜëé ìýí(&}
Ùé' -ææëçèý ò ìïíá÷þí, ø<£éóêì$ìç ìïíÜïá,
Si monachi, cur tot eflis ? fitot, rttrfus quomodo muni, id eft, foli ?
¼ multitudo monachorum, mentientes monadem.
Sufpicor ego, columnas hafce a. tibicinibus lion differre, de quibus Juvenalis Satyra 3. T^os urbem colimus tenui tibicme fultam.
In plura tamen hoc vocabulum, nempe de quavis re qua quippiam fuftine- tur. Notatit Grammatici, & nosobiter, numquam legi nomen hoc nifiabla- tivo cafu. ColVmnarivm. lLib.viil.aup.xilt.Etiamtfive)ttre columnaria funt fa~
cienda, per qttavis fpiritm relaxetnr. Baldus: Infrequens apud alios auftores vocabulum, fenfutamen haudobfcuro, velipfo Vitmvio clarante. i£,fi:uaria - quaedam funt &fpiramenta, utverbis Philandri utar & Barbari. Dici autem ita arbitror, quod ad modum columnarum a Ã0É0 attoLlantur. Qualia ea funt, quce prope Pifaumm ad viam Faneftrem ipedantur, inveteri aqusduftunnperrime inftaurato ad novum & pulcherrimum fonteminmedioforo. Beroaldus, alias vir do&rinx non vulgaris, vocabulum hoc apud Suetonium in Auguft.cap.40. deformat dum reformat: colluviarium enim reponit pro columnario, & de co-> lumnario, & de cloacis, intelligit loca, ut ille ait, per qu& colluvies & immunditu ejeffantur. Fuitqui Vitruvium ex hac Beroaldifententia emendaret, utvidere eft in codice Jucundiano, & illo qui aliquot ante annos in Gennania cufus pro diit. (nimirum Argentorati Anno 1643.) Non defunt etiam qui malint lcgico- lumbiiria,, quorumego fentcntise lubenter non adhareo. Hsecille. Coliuviaru non bene convenit; fed columba.ru, meo judicio, optime, quia dicit Virruvius» per ø<æ vis fpiritus relaxctur. Vide fupra. Compluvivm. Lib. í é. cap. 3. "Item ajferibus flillicidiorum in medium
compluvium dejeffis, &c. Baldus: Impluvium & compluvium affinia vocabula, utmmque a pluvia, vel doccnte Fefto, qui ait, compluvium ejfe, quode diverfs te- clis aquapluvialis confluit in eimdem locum. Caetcrum duo illa in eo, ex Varronis iententia, diffcrunt, quod impliivium dicatur, qui deorfumimpluit · complwviurn •veroquafitrfum. SuntautemcaviEdiorumpartesiubdivalcs, & coeloexpofita;. Hacille. Conclave. Lib. vi. cap. 9. ^Ahitudines omnium contlaviorum, &c.
Lib. vi 1. cap. 7. CxierL· conclavibus,^c.Qnommpnmum zconclavium', altcrum a condare. Baldus: Conclave ex Donato ad Terent. Separattu locui in interioribits teffis, velquod intra ewn loca mttlta & cnbilu claufa fint, adhmrentin triclinio. Ci- D 3 cero
|
||||
|
S0 Di S I G Í É ß I C Á Ô É 0 Í Â
cero pro Triclinio ipfo ufurpavit: quod fecit & nofter Auftor. Vocabuluni le-
gumlatoribus antiquis non infolens. Feftus nominis originem refert breviter & clare, ncmpc, conclaviadici ,qu£ttnicaclave clattduntttr. Nos vernacule aparta~ menta vocamus , conftantia ex triclinio feu fala, &adhsrentibuscubiculis. Coni sterivm. Lib. v. cap. 11. Sub dextro corkeum, deinde proxime co-
niflerium. Baldus: Locus a pulvere (qua; Graece ×9»ò dicitnr) vocabulum eft for- titus, ibienimpulvisadfervabamr, qucrpoft un&ionem luftaturi adfpergeban- tur, ut pvehenfiones cflent firmiores & non lubricae. Refellendus igitur Siponti- nus, & fi quialiifunt, qui de apodyterio, hoc efl:,loco ad veftes exucndas inter- pretantiir. êïíßòñá* pro conifteriodixitPollux: quavoccufuseftPoetaillenon nominatus apudSuidam. Ovcf^ ouj ÷$íßòñáò «j ii j>tyoui ôýò ðßíáò,
êïíßòñá, ait idetti ðêëáßîñË ç êõëßòñË. Videtur ergo nomen paitis univerfx rei tri* buifie. Vide Mercurial. de Arte gymnaftica lib. i. cap. 8. De voce ÷Üíéò vide Cl. Salmaf. in Solin pag. 1229. Contignatio. Lib. iv. cap. 2. In contignationibm tigna & axes, &c.
Baldus: Contignatio a trabeatione differt, uti & tignum a trabe. Tignumfiqui- deminlib. ÷é é Tabul. omne genus materix. ex qua aedificia conftant. Hinc Ulpian.delign.vinfto 1. i.&ad exhib.li.tigni. Et Cajus de verbor.fign. 1.& tigni. Perticae quoque fub nominetigniveniunt, utapudGraec. úáò/á, unde munx.y.ou & óõáõé÷,ò/ù^Ë, contigno.contignatio. Trabs vero non quodvis lignum denotat, fed, ut apud Feftum videre eft, duolignacompa&a: aitenim: Vbiob triclinii latitudinem, crafitudmem neceffariam in tota arbore non inveniunt, duo mi- nora ligna ferreis clavis atque infitionibtn firmifime compingunt. Quamobrera Philander partem illam totam quas fupra columnae capitulum imponitur, nempe cpiftylium, zophorum &coronam, fimul trabeationem appellat. Contignatio, ut ait Budxus, textura eff trabum ac tignorum. Frequentiifime utuntur hoc vo- cabulo Latini au&ores, ad fignificandam partem illam domus, quam nos ibla- rium, Veneti Germanica voce Palcum, Grasci sifa, & Galli Graecos imitantes, ettages dicunt. Valke hominisde Latinitate optime meriti, hxcfunt verbain Raudenfem, Contignatio dicitur folarium domm, five firatum fit cxmento lateri- btifue,fivenonflrat(im, qaalia fere funt folariadomomm Jpulia, eoqueapudLi- vium miraculorefertur, bovem in tertumcontignittionemafcendiffe. Videtur autcm & ad teda extendi: ita enim Plin. lib. 1 x. cap. 3. Gedrofos, qui amnem Arbim in- colunt, Alexandri Magni clafium pmfe£ii prodidere in domibus fores maxillis bellm- rum facere, ofibm teffa contignare. Necalia mente ait Papin. in 1. Binas quis. ff· deferv.urban.praed. Binas<edeshabebat,unacontigmtionetectas. Hjecille. No- ftrates ejufmodi contigtlationes appellant Jbolb?Cll / qu^ vox alludit ad folaria, tignaautemKtbbcn/quiaeandem rationem habentad trabes, quam coftxad ipinam dorii: fuperponuntur enim ipatiis vacuis intcr trabes, ut onus unaferant. Coricevm. Lib.v. cap. 11. Subdextro (de partibus palaeftra: loquitur)
coriceum. Baldus : Dere & voce hac apud literatos longa difceptatio. Corkeum habebant quidam codices: (& ita in impreflb Argentorati An. 15 4 3.) quos redar- guitPhilander&emendat. Legitipfe Coriceum vel Graca fervata diphthongo comiceum, & intelligi vultvel de loco ubi pueliae exercebantur, vel de tonftrina. De puellari gymnafio confentio, de tonftrina haud peraeque, etfi nec abnuo. Si ephebiseratlocus, quarenon&xj/^eiffiiveje^si?·, Quanquam ne huicfentcn- tia: acquiefcam, idefficit, quodneque ^é^ò^&âò, ideft, puella, nequCxw ôß}ò ê÷òâ,ò, ideft, cajfarie, tonfurave, apud Grscos aufitores manaflc videam coriceum, neque curiceum. Nonleviter ergo ambigo, & legimalim corycium» feu Gr3ece'»«/n»'»ioy, qux yox tum multa, tum luforinm follem pilamve denotat: ia
|
||||
|
VoCABVLORVM V*l Ô R U V É Á Í Ï R U Ì. 31
in quam fententiam conquiefcit Barbarus, cujus difta non tantum me movent,
quanmm Hippocratisau&oritas,qui inlib.a^ Q&iim ludimeminit,quem êñ- àõ>®ì&÷Éù appeliat. Ad Palaeftritas autem fpe&are docet Coel. Aurel. Med. 1. 5. Chron. cap. 12 his verbis: Tum volutatio m paUfira varia, quam Gr<eci x,eAci<Hciw, leg. êõëáïßáéé, & Hippocr. Üëßíïç(\í vocat (atque Kcn^ux9[A,a^cu/ vocaverunt. Pro noftrahanc opinionemnon'venditamus,Turnebieftl. adverf 10. cap.io.inge- nuienim moris cft fateri, pcrquem profcceris. Haecille. Mercurialis de Artc Gymnaftic.lib. i.cap. 8. Tertuparseratcoricenm, qmlucus {utmeafert fenten- ti.t)pro dermdandis hominibus, qui velexerceri vellavari, •velutrumqtte agere voie- bmt, inferviebxt, alias á Gracis^Tn^uT^^/ov, & áGaleno ãõìíá,òçæ/ïí íïïáÀéá. Ni- fi cnim Coriceum apud Vitruvium talem locum.fignificat, palaeftras ab ipfo de- fcriptasabfquehac partc omniummaxime neceiTaria extitifle diccndum eflet, qiiam non folum inpublicis gymnafiis, vemmetiam inprivatis affuiife credo, iiquidem Piin.lib. 2.Epift. 5. in defcriptionibus villae ßÀêå, apodyterium inter alia adnumerat: undeillorum iententias approbare nequeo, qui Coryceumin Vitruv. textu legendura putarunt a coryco pilas fpecie, quafi ibi iudus talis age- retur; autcounceumpiOtonftrina,aut coriceum, tanquamincopuellae&vk- gines Graecis j©'§«f appellata; exercerentur. Corivm. Lib.vn.c. 3. Ubi de tectorio opere, Granowdutfo& inarefcente,
Alterum cormm, mediocris dirigatur. Subinde, Ita cum tribus coriis aren#, &c. Bal- dus: Tranflatitium vocabulum a coriis animalium ad murorum feu panetum coria. Noftri fmaltaturas, iritonicatwas dicunt. Alio fenfu eadem vox apud eundem Au&orem lib. n.c. 8. vidclicet pro laterum ordinibus in parietibus ftraendis, noftrates curfus appellant, feu filas & ordines. Ejusverbaquibusde Grseca ftmCturaagit ita habent: t^Alligant eorum alternis coriiscoagmenta, & fic mcixime ad &ternitatemfirmdsperficiimt -virtutes. Poft hasc ibi loci, ifodomum di- citur, cttm omnu coru aqtiei crafitudine ftierintfirtt&a. Perfpicua hjec funt, nec aliundelucempoftulant. Hsc ille. Vide Cl. Salmaf. in Solin. 1233. qui pofte- riore hoc loco legit: Sednoflri celeritati fludmtes, ereffoschoros locantes, fionti- bas ferviunt, id eft, ordines lapidum. Item: ifodomum dicitur, cum omniachoria. áøÁ,&ï. Ibidem: corium Aiperficiem & cruftam ilgnificat, ut Jib. 11. cap. 111. laterum corium dixit pro fuperficie. Idem coria quoque pro cruftis & indu&io- nibtis teotoriorum pofuitlib. vn. c. 3. quum ab arena prater trullifationemnon mi- nm tribm coriis fuerit aeformAtum. Nos vulgo Induffa dicimus & Culcas. Cato corium fic ufurpavit de R. R. pro pavimenti crufta: De calce arenato primum co- numfacito, &c. C ï r ï í Á. Lib. 2. cap. 8. Summis parietibtts (delateribus vcrba) firuBarx
tefiacea fubtegula fubjiciatttr, altitudine circiter fefquipedali, habeatqueprojeffiu- r.a coronamm. Coronse hic (ait Philander) dicuntur prote&avel projefta, mcis Gallis Larmerii vocantur, Bononienfibus Grundje, id eft,prominentix, & veluti ilipcrcilia parietum, arcendis ftillicidiis inventa. Idem ienfifle affirmat Buda.'um. tum addit, eam proje&uram paulo poft a Vitruvio loricam tcftaceam vocari. Baldus: Si norainis vim perpendimus, non de tedi parte in alara prominente & ftillicidialongiusarcenteintellexifle Vitruvium credimus, fedde coronacoro- niceve, quales funtquas in magnificis aedibus & templisfpeilamus , ut Romae, florentigs, &alibipaiTmi. Noftrifimplices illas prominentias feu fubgrundia ^ta/i^vocant; coronasverofomcww. Vrbinatesmeifubgrundiisj nonau- tcm coronis lateritiis fumtnos parietes defendunt: quod faciunt utiiitati confu- lentesmagisquara ornamento : montana enimcivitas cft& icptentrionalibus vcntisobnoxia; hinchorridasfentit hyemes&fevasanni tempcftates, quibus non modo latcritia, fed lapidea quoque opera vix refiftunt. Item de coronis Vi- truvius
|
|||||
|
*·
|
|||||
|
3a DeSignificatione
truviuslib.v. cap. z. Praterea pr&cingendi funtparietes (curia) mediicoronisex
intefimo opere, aut albario addimidiatam partem altitudinu. Cur autem.quovefini, docethisvcrbis: quxfi non erunt, vox ibi dtjpatantium elatain dtitudinem, in- telleBui non poterit* ejfc audienttbm. Coronas igitur hoc loco, quod admo- net&Philander, pio integris coronicibus dixit. Ornantur etiam camerie coro- nis feu coronario opere, ut habetur lib. vn. c. 3'. Stri&iori fignificatu hoc verbo utimr lib. 111. c. 3. ubi de trabeationc qua; cpiftyliis columnarum imponitur> ait enim: Carona cum in cymatio pr.aier fimam, quantum media fafcia epitfylii. Corona hoc loco ea pars eft coronicis, quam noftri tcmporis Archite&i & Sculptores UoccioUtoium, a decidcntibus, quas arcent, guttis, agnominant. Notavit id ferio Philander, qui cb diftin&ionis gratia, integram co- ronatn coroniccm appellavit, partem vero illam cum Vitruvio ipfo coronam. CorsA. Vidc Fascu.
Corvus. Lib. x.cap.19. Inveniteti/tm Corvumdemolitorem,quemnomulft
Gruem appcllant. Baldus: De hujuicemodi machina, quid ncmpefucrit, non fa- tisinterdoClosconvenit. SufpicaturPhilanderaffinemillifuiffe, qua, Vitruvio tcfte, Callias Helepolim intra muros Rhodiorum tranftulit; earatione pcrmo- tus, quod Polhici Geranos five Grus machina fit, qua in Theatris corpora fubli- me rapicbantur. Jdcm ex Polybio docet, corvum pontcm quendam fuiffe nau- ticum.perquemmilitesinhoftiumnaves commodetraniilkent. Quodecorvo item Curtiuslib. 4. hisvcrbis. l^amque ad implicmda navigia, qiti muros fubi- bant ,íËÀéÜßß afferibm corvos, & ferrea>smanw cumuncis ac fdcibm tlligarant, ut, cumtormento afferespromoviffent, fubitolaxatis funibm injicerentur. Sed&haec Lipfinsl.machinai\5.Dialog. S.ingeritex Diodoro: Corvis ac ferreis manibm arripiebant eos, qui jamin lontk& propugnnculu moenium conflttiffent. Eadem fereeratmachinatioilladeqtiaDioCaffius inScvero, ait enim: By^antios hnr- pagonibmfuijfe ttfos, quos emittebant & reducebant ccleriter, uti vifum. Haec cum ita fint,&raptorem habeamus corvum >!quare demolitoremvocatVitruvius? Pcto ut difcam. Quid fi legas deprjedatorem 5 Aliquid dico, ne taccam: & inte- rimmiror. quem fimpliciter Athenams õâ^ëë dixerat, ipfum quide Athenseo acceperatdemolitorem agnominafie. Eft quoque xd&tfc marculus ferreus oftii, cantharusPlauto, manusexteraLucretio, quialiasdiciturxgp&ivjj, ideft, cor- çÀ÷,ê£/ê(^ annulus,& «/pcA©-Heroni.Porro inB^elopoeicis xd&ifc eft parvaqus- dani manusDioftrataffixa, quaEDioftramipfamredu&er denticulosSyrin- gi adpa&os, retinet. Dc corvo hsec fatis. Crepidines. Lib. iv. c.6. Dextra acfiniflva projcflurxfic funt facienL·,
uti crepidines excurrmt, & in ungue ipfa cymatia. conjungantur. Baldus: Eft
credo uniufcujufquerei ora, margo , extremitas, maris primum, doftore
Valla: itcm quicquid eminet, prominetve: margincs ad Vitmvium inter-
pretatur Philandcr. At Barbarus: Crepidines, i\t,fitnt margines &ornamenu
qua circum oflia pontmtur, id eii, mtmbra parva, qu& tranfverfa. & direBn cir-
ca antepagmenta currunt. Haec ille: nec fatis Vitmvii fenfum peneti-affe vidc-
tur. Non funt crepidines membra parva, fcd unumquodque mcmbrum,
prout in corona aliave re eminet, crepido appellatur.
Nos locum obfcuriufculum figura piOpofita illuftrabi- ^_
mus. Bfto coronaeportio A,B, C, cujus membra D,E,F. ^
haec igitur membra prout eminent, crepidines dicuntur,
& ftmt. Excurrunt autem, qua pars Á, Â, nonterminat in
B, fed fleaitur ad C, & una cum aliis terminat in paviete.
UnguisautemeftE, D, E, F , angulus, in quocymatia,'
idcft, cymatiiverrurxconjunguntiu·. Unguemnosj^/go/wwdicimus. Loquitiu
ergo
|
||||
|
VOCABVLORVM V I TRO VI Á NOlVM. 33
crgo de duplici coronce verfura, dextra nempe & finiftra. Nobis earum alterius
tantum fchema oftendiflb fueritfatis, finiftrx videlicet. Hscille. Criodoche. Lib.x. cap. 18. Confiituebatur autemin ea (turri) arietarU
machim, qu* Gr<ece ÷æ/ïäüêç dicitur. Baldus: Arietariam trabem interpretratur Philander. Áïêïò enim Grsce trabs. Ex adverfo Turnebus , iis offentiendum non ejje, qui machinatnentum putant ex ariete & trabz^j. T)ici eitint ut Éòíõüêç. Eft autem Àòâäü÷,ç locus in navi, qui malum continet. Homer.Iliad. i. Ûòíí dX Éæ¼ïüêç tkX&ow <zstS7W0i(\v à<ñßíôÀò.
LMalttm autem Caileri<z junxertmt funibtts Migantes. Stat ë loco afpiratse ÷. Sunt enim verba illa W §' $ß÷æ<8æ, hoc eit, rccipere,
fufcipere, unde ÆÀ&,ûï÷ç, & Ï^^ï÷!^, äåäï÷Ýßïí. Eftigiturxg/ois^machina ajietis fufceptiva, & ideo opportune a Vitruvio arietaria appellamr. Nota- mus obiter in Gtxco textu Athensi ÷æ/ï$ü÷ç fcribi, quod ab etymo nondiC· fentit. C r õ Ñ ô j£. Lib. í 1. cap. 3. Itt &dibtu cryptx, horrea, apotheca. Baldus:
Gracum vocabulum êñà·ðÉ*é, Latinisfamiliare & crebro ufurpatum. Grscisin- folens. Eftautem W^^joJ^w, tegere, abfcondere, occultare. Crypta, inquit Philander, dicuntur foffk tefiudmat& fubterranea , aut concavx loca &firobesy ttbitriticumcondttur. Nam, utfcribitVarro lib. 1. dereRuft. Jjhtidam habent gratiArU fub terrU , uti Jjieluncas quau vocant Siros , alii utuntur ad id puteis. Fofiasdicunt noftrates, qualesfrequentesvidereeftmultisinlocis, itx Piceno maxirae. De Crypta fornice Juvenal. Et folitus medu cryptam penetrare faburr*,
Hinc cryptoporticus, fubterranea porticus, antiquis in deliciis ad aeftum vi- tandum, de quaPlin.Csc. Subefiv cryptoportkm, fubterranea fimilU. aftatcvio- lento frigore riget. Sidonius vcro & Crypticos arcm dixit: Potens antiquus Cryptkis arcubm fornicavit.
Nos paululum a Graeco detorta voce,e Crypta fccimus Gruptam, & inde Grottd. Ha»c ille. Cvllearivm, Lib. í é. cap. 9. CWagmtudines earum (oleariarum) ad
ffuUuum rationem & numerum doliorum fitnt facienda, qu<z cum fint cullearia., per mediumocctipare debent quatuor pedes. Bald. Cullearium, a culleo maxima liquidorum menfura, quieamphorarumviginti capax. Eannius: EB & bis decies quamconficit amphora nottrk Culleus, hac nulU eft major menfura liquoris. C vltelli. Lib. vii. cap. 3. Cultellique lignei in eisconfigantttr. Baldus:
Diminutivum a. cultro. Vemcula tunc, ait Philander, quibus in canniais con- Mmerationibus fiendis tomices ( feu verius arundines colligatse in mataxas) trnnf- figuntur,fant veluttJpate/L·, &nomen habent aforma. Noftri I«at:ino vocabulo cultrosvulgo cultellos dicunt. Cvltrvm. Lib.x. c. 10. In uno capite axes habent (Hydromylce nonHy-
dnuila*) tympcmum dentatum & inclufum, id autem ad perpendicttlum collocatum ì cultrum. Eadem ferecap. 14. hifuper mtem ad capfum rheda lomlamentttm j%*tur , habens tympAnum ■verfatilt^, in cultro collocatum. Baldus: Modus iftefeu forraula dicendi, erat, ut puto, carpentariis & mechanicisboniillius avi communis, quam ab illis per manus acceptam fideliter noftri tenent. vkuntmimpercorteflo. Lateres percultrum more noftro ponuntur, dum cra- titii gypfo & lateribus fiunt. Á culUOrum pofitione (dum aliquid fupra tabulam ftcatur) dufta fimilitudine. Acies enim ad ipfam tabulam vergit, cofta vero fur- mm verfus erigitur, ita ut lamina fit Horizonti perpendicularis. Eftitaquein Å cultrum,
|
||||
|
34 DeSig-niticatione
cultrum, feu ßç cultro (pat enim eft Vitruvio; collocare, in latus fetfad perperi-
diculum erigere. Bene notavit Philander,hoc loquendi genus retinei-e nos kalos Quod etfi verum fit, totas illas quas in cultrum locatas appellat Vitmvius, noftri nominant fcuta, eo quod ipfa pofitione fcuta imitentur, quibus armati milites in bello uti confuevere. Hxc ille. Cl. Salmafius in Solinum pag. 8 20. Plinius.· Vomemm plura genera. Cttlter vocatur, prxdcnfam priufquam profcindatur terram fecans , futurifque fitlcis vefligia prafcribens incifiiru, quai refiipinm in aranda mordeat vomer. Ergo refupinm vomer terram in arando mordcbat: at culter retfus incifuris cam notabat. Hinc illa loquutio exponenda in cultrmn collocare, dc iis qus re&o fitu ad perpendiculum pofitafunt. C í Í å í s. Lib. v. c. 6. Cunei jpeffaculomm in Theatro, &c. Baldus: Erant
cuneitheatralmm graduutn ordines, in quibusplcbeii & vulgus promifcuaha- bebantfubfellia. Hinccft quod apud juvcnalcm legimusSatyr. vi. Digna tuo cumis an habertt Jpeciacula totis
Jgu.od fecurm ames ?
Pulchre & plene de hujufmodi cuneis agit LipC lib. de Amphitheatro c. 13. in ha:c verba: £hucquidfeddium dtvidiiurpr&cintiionum itineribm, &fecatur laten. llbtis viis, in hoc nomen venit, ~Nj>men datum kforma, qttia re ipfa fcaUrum direffio talis, ut þ imo ordiens magis diffundereturin altum, redderetque cunei formam. IfthxcLipfius: quibusadelegantiam & claritatem nihil eft quod addas. êö÷ß. }>&ò cuiicos hofce dixere Grseci, quod & Lipfius ingerit ex Alexi, Polluceve. Giaeci nominis ea ratio cft, quod êñÀ÷éò, quamvis multa, cuneolura etiam & cu- neatum tignum denotet. Ex eadem fimilitudine , peditum dixcrc in ordinata acie multitudincm turmamve·, ab acuto enim fpiculo adlatam bafim procede- bat; hincdeturba quavis hominum conferta &conftipata. Ab cjufmodi áß- ôéå"^ cuneata dixere veteres thcatra; quod fecit Virg. Hsec fatis de cuneo ad theatmra. Alia vocabuli ratio & prima & propria. Cuneus enim dicitur orga- num illud mcchanicum. quo ligna finduntur, cujus pars in aciem definir, quain rimulam indita, i&umallei lignum aperitur. unde idemPoeta: Nam primi cuneis fcindebant fifile lignum.
Eft autem apud Mechanicos, Heronem imprimis& Pappum, una ex quinque, quam ita appellant, potentiis, in quibus machinaria omnis ars illa confiftit. Nos hac de re, Vitmvio nil fuggercnte, nil dicimus. Adeantur poft Ariftot. in mc- chanicis, pnedi&i authores, & inter Neotericos GuidusUbaldus in mechanicis, qui univerfam facultatem, caligine excufla, ad fummum terfit & illuftravit. Alio fenfudecuneo Vitruv.lib. vn.c.4. & 5. ubi de politionibus in humidis locis. Ait enim: In his vero (tricliniis hybernis) fupra podu abaci atramento funt (wigendi &poliendi, cuneu filaceis 0'mimaciii interpofitis. De triangulari- bus figuris agit &intelligit, qux inter quadratas &quavis fpecielateratasfor- mas, in parietnmpidurisvulgointerponiadornatum&decoremfolent. Hsc ille. Vide & Cl. Salmafiumin Solin. pag. 920. C í r 1A. Lib. v. cap. 2. zJErarium, carcer, curia,foro funt conjungendA. Bal-
dus? Curia, (inquitFeftus) locnieff, ubi publicas curat gerebant. Acuraigitut innuit nomen emanaiTe. Romul&s, fuggerit idcm, populum univerfitm inp&rtti triginta diUribuit, & eo quod tunc Reip. curam & earum partium fe?rtenUM e*fe' direi, turiasappcllavit. Multa ille de curiarum cognoraioibus apud vctcrcs Ro- manos, qux nosde induftria omittimus. C ã ì Á ô é í Ì. Lib. IV. c. 6. Cymattumfaciendum ctt mtepagmenufextapart{'
Baldus: Ku/Act-noyGraecavox.TatitiG undula. Êõìáúßçò, aitHcrodouis, ¼ m&P0* i$tr , "ndofus fcuconcitatuscfFeftuseftfluvius. Á vcrbo êõìáßíá, redundo» ferveo, fluftuo, inundo, unde mfmOt, flu&uatio, inundatio. Dicitur & Lati- nis cy-
|
||||
|
V Ï C Á Â V L O R V Ì íV É Ô R U V É Á Í Ï R V Ì. 3$
çÀ5 cyma fummus hcrbarum ac tenerior cauliculus, unde faftum eft iummitatem
cujuifque rqi cymam dici. Porro Cymatium Archite&is parvum quoddam mem- bruoi cftad ornatum peititiQns, ab undx undukeve fimilitudine, quam pra fe fert, elicito nomine. Undantis enim aqua? eafpecieseft, ut pars qusdam turgi- dior fit> quasdam preffior, idque molliter& fine angulo, quam imaginemin ipib cymatio obfervamus. Vitruvius vocis etymon Latine explicans lib. v. cap.7. undam vocavit. Ait enimibi, Pluteum infuper cum tmda, hoceft, cum cy- niatio. Nos Gokttam diciinus., parvam fcilicet gulam, quam ctmafam quo- que ex veteri vocabulo nominamus. Palladius in fua archite&ura vcrnacule inuvohtum appellat. Dupliceai autem undulam cymatiumve cognofcimus, reftam& inveriam. Vitruvius Dorici meminit cymatii& Leibii,qiUK fortafle /licet aliter ab interpretibus Philandro & Barbaro capiatur) in noftram redam & inverfam gulam coincidunt. Merabmm hoc alio nomine Lyfim appellavit Vi- tiuvius, dc quo fuo loco. Cymbalvm. Lib.x.c. 13. Defabricamachinaehydraulicas: In-verticulU
collocati arei Oelphinipendentin habentes catenis cymbala ex n>re, infrë foramina mo- diolorum chalata. Baldus: Cymbalumvocakorganumvulgonotum. Ab ejus formx fimilitudine, cymbala hsc de quibus Vitruvius. Erant autem vaia qusdam inverfa, quibus dum a fpiritu impellcrentur, ut ab affariis, foratni- na modiolorum obftmebantur. Rem totam oculis tanges in eo, qucm de machinatione illa ad Vitmvium edemus feorfim Commentarium. TVEcastylos. Lib. hi. c. 1. Hypathros vero DecaFiylos, &c. Baldus:
*-' Á numeco columnarum: hujufce enim hypaethri fpecies decem columnas habebat in fronte , & totidem in poftico. Atxet decem apud Graecos, òÜë<& columna. Decvssatio· Lib. 1. cap. 6. Exhii duobus tignis circino decujfatim defcri-
henditm, &perdecuffationem&mediumcentrttm,&c. Baldus: decuffim pro de- narioaccipitVitruviusl. 3.cap. l. Hincdecuifare, hoceft,informamdecadis ieudenaninumerihocpafto ÷ fecare, voxLatinishaudinfrequens. Plin. 1.18. cap. 34. Bmanttir deinde alu du& lme& in decujfes obliqu£,&c. Columcl. 1. 3. cap. 13. Nam dua,s regulai ejut LxtitudinL·, qua.pafiincitor fulcum faoftfrtM cft, in jjieciem Gr<ec£ literx ÷ decujjavimuj. Et Ciceiro in lib.de Univerfitate. Illudno- tandum, Grsecos non a numero, fed a forma literac fecifle aequipollens verbum. ÷Üæáí. commenim charadtec ÷ formam noftri denarii refert, quamvisinnu- merisfcxcentenariumfignet. Cxterum quod Latini decuffare, Graci^c&^w, noftriacruce du&overbo dicunt mcrociare. Occafio poftulat, &res, de qua agimus, admonet i ut loco Vitruvii ab aliis adhuc non intelle&o, vcl faltem non bene evoluto, lucem aliquam admoveamus. Eft autem lib. x. cap. 1 j. Ubi decochlca, hauftorio inftrumento: Itaquo locidefcribuntur line*, øÌ funtin longitudinefpeffantesifaciendtftint decuffdtiones & in decujfationibus finitaptmffa, Budsus de dccuiTationibus intellexit,qua; ad modnm ftcllg tetrantibus & oftan- tibusfiunt. Sedquomodo fieret, docuit Vitmvius, nullo ufus decuflationis vo- cabulo. Non ergo hac dc re verba facit ·, fed docet, quo pado rite deculTationes fiatit, hoc cft flexurarum cochkse & linearum, quae ofto numcro in longkudi- nem duftse funt fnterfediones decuflationefve. Pulchra res & fubtilis intentutn leftorem poftuiat. nos verbis & fchemate quafi dnplicata face, tenebras, fi quse (untjfijgabimus. |
|||||
|
£2 Efto
|
|||||
|
é â DeSignificatione
Efto igitur Á, Â. o&ava integri tigni ex longitudinc pars, cujus laterales
o&antes A, & D, Ç, É, Ê ·, quorum altcr C, D, in o&o partes fecetur, adnotatis numeris, ut in figura-, quod & in fingulis iongitudinis lineis fiat, quae funt o&o. Divifione fic abfoluta, faligna tenuis regula ad- moveatui· primo punfto ubi C, deinde fk&atur obli- que ad fecundumin fecunda linea pun&um, &de- miim adtertiumtertia^quartum quartx,&ficdein- ceps, donec flexa per oftantes regula ad pun&um primum fecundae integrae partis revertatur. Et fic ha- bebimus ex Vitruvu mente primam primse partis tignicochleae emendatiiTimamflexioncm.Qmd ergo per decuffationes in hac tota paratura intelligat au- &or, non eft obicumm. Sunt cnim ipfius cochlejc, fpiralifve lincx cum duftis in longitudinem lincis an- gularibus,mutu3efe£t:iones. Si quis hicjamdubitat, in ipfo Sole caligat. Deformationes GrammiCjE. Lib. 3. inProcemio: Ventiqueaui
fint, & ex cjuibut regwmbus finguli jpirent, deformationibm gramnncis oftendi. Baldus: Ejufdem verbi apudLatinoscontrariifenfus. Deformareeftfgurare, dclincare, ut folent graphici& pi&ores:eftquoqueformarnauferre, derurparc. Audi Cicer. Attico fcribentem lib. 11. epift. 20. Hunc omnibm á rne fitftim & ■polttmn artiscoloribws, Jubito deformatttm, non /ine magno dolore vidi. Utcrquc modus fuos habec auftores claros omnes & illuftres. Eft igitur deformare lineis, defcribere, formare. Defignare noftri dicuntltali. Deformationesverogram- micae&w ô^î&ììàßí, hoc eft, lineis,funtipfae graphicae defcriptiones, quas more noftro defegni appellamus. Mifcuit hic VitruviusLatinis Grsca, qnod paffira facit toto opere; quoe res alicuianfam praebuiteum carpendi, & lacerandi. tfec ille. Crebro utitur Vitruvius hoc verbo & inde dedufto nominepriori fcnfu; quis prceterea ita utatur, adhuc quaero. Delphinvs. Lib. x. cap. 13. ubi de Organo Hydraulico. Vroxirntin
•verticulis coliacati aretDelphini, &c. Baldus: Quod hic pifcis nomen praifert, pondus eft, qualia ea funt quae rotatis horologiis appendimtur & apud nos vulgo contrapefi indigitantur. Eacithucquodapud AriftophanisGraicuminterpretem legiraus, nempe Delphinum nauticum (imo bcllicum) efle inftrumentum, idque tum plumbeum, tum ferreum, quod in bello navali, pendcns ex an- tenna, ubi fe oftendiflet occafio, m hoftiles naves dimittebatur, dcprimendi caufa. Hinc apud Thucydidem & Pollucem , qui ex Thucydide, navis qux hsc ferebat Ë^ì,Ë^., $%ëöÌöüñö> íáàò, id eft, Delphinifera navis appellita- batur. Sed & pro pondereipfe quoque Oppianus 1. áÀëéþúéêÌ 4. accepit. De plumbo cnim quod in os moitui fcari ingeritur, ut viventis imitctur motus. fcribit in hae c verba: I uc> $ $1íç<ð,
ÁÀëö~ÀÀ(§^ ìïëßæïéï nf òúìá, $ßîá.ã> ôß÷íßù. II fin autem moriatur,
"Delphini plumbei in ore fufcipht artem. Nomen puto manavir a forma, Delpliincs enim pifces funt ingenti prsditi&
pondorofo capitc Hsc ille. Vide Salmafium inSolinum pag. 570. 571· ubi CXplicarquidikA£A(|>ii'ei*)e|0©-> íá,àò. D ELiQJliE. Lib.vi. cap. 3. nifpluviataaulem (cavsdia) funt, in fdbut
aeliqmA arcam fufiinentes, fiillicidia rejiciunt. Baldus: deliquias, ait Philandcr, videturintelligerc, quas Sex.Pomp.dicit Delicias, tigna qux á culmineadtegul*5 angit-
|
||||
|
VOCABVLORVM VlTRUVlANORUM. 3 7
aitqttUres infimas verfm fafligiatum collocantur, unde teffum deliciatum, & deli*
ckuteguU. HsceademTurneb. lib. 10. cap. 17. Vide Colliquke. Denticvli. Lib. 1.cap. 2. Item âDoricisepiflyliisincoronisdenticulifcul-
pentur. Baldus: Scalpuntur denticnlimcoronis lonici&Corinthiiordinis, in rcliquis non fine vitio. Weo autem denticuli, quod dentium imaginem imiten- tuc: aoCtndettteSos dicunt. "^emoGr&corum, ait Vitruvius lib.4. cap.6. Doricis in operibm neqtte mutulos neque denticulum addidii. Cujus rei caufatft affertlib. cod. cap.2. Hoc peccatumnonevkamntinferiorisjeviarchite&i: quod &Phi- landeranimadvertit. HabenturenimcontfaVitruviipraefcripmmdenticuliRo- nwein T. Vefpafiani, Conftantini& Nervasfornicibus, inqueejufdemNervje porticu, thermis Dioclct. Itera Veronje in Theatro, & ibidem in duobus veteris ftrufturxfornicibus. Magnus naturx imitator erat Vitruvius, &monftroium ofor & exagitator. Laudat autem Griecos magifttos religiofos & obfervantes, his Verbis: jzhtodenim non poteff inveritatefieri, nonputaverunt optimiilli, in rmiigimbmfattiimcertam rationemhabere. Denticulomm fymmetriam docctipfe lib. 3-cap.ult. Depalatio. Lib. ix.cap. 8. Nobisatttemabhisfeparand&fanthorologio-
rum rationes, C° explicandx menflrux dierum brevitates , ttemque depalationes. Bald. Vocabuli novitas & infolentia, magnis viris magnum negotium fccit, Phi- landro, Barbaro, Turnebo, quorumprimi iiccopede, tertiuspro viriliparte, conatuseftremaperire. Itaquelib. 6.cap. 12. innuit, depalationesad diemm incrementa pettinere: demum in eam fententiam conquiefcit, ejfe depalationem hhydrologiis, cunei remotiones,addics amplificandos. Aliquid dixiffet fi de aquariis, at de folariis horologiis hic fermo eft: quamvis,de utroq; genere fi intelligas,quid depalationi cum incremento 5 Palare non modo valet palis fulcire, fcd & vagari. Quid fi ea voce intellexerit Solis per figniferi paites evagationes \ certe hoc ad analemmatis rationes, de quibus agitur, imprimis pertinet. Re preifius exa- minata, in eam defcendo fententiam, depalationes denotarehocloco.varieta- tes, &, ut ita dicam, inconftantias & mutationes dierurtt , atque proindc hora- rum; quodinRomanishorologiisideoufuveiiiebat, quod, utipfemetait, dies sequino&ialis brumaliique, itemque folftitialis, in duodecim partes aquales di- videretur. Hxc in re difficili & obfcura, utrum verum conjeotura aiTecuti fimus, dcjci-arenonaudemus. Tuinterim,quilegis, hiec quae dedimtis, boni confulc. Hxcille. D é á g ï í é ï s. Lib. 4. cap. 1. K^ibaci latitudoitd habeat rationem, utquanta
faerit altitudo, bistanta, fitdiagonios ab angulo ad angulum. Baldus: Quse linea Diagonios dicatur, eodemfuggerentefcimus: ita enim fcribitlib. 1 x. cap. 1. Li- nea ab angulo adangulum (quadrati nempe) OittgoMos perducatur. Ibi quoque ap- pellat Oiagonalem lineam & Oiagonicam. Sed & lib. í é. cap. 3. Lineam Ougeni. Capella anguUrem vocat. Ãùíßá, Grsecp angulus, sy^aivi©* per angulos. Eft autcm linea qux in parallelogrammis ab angulo ad angulum ducitur, utiuperfi- cicm bifatiam fecet. Latiori vocabulo diametrum, hdfWi^iiH dicunt, ftd Diago- nios proprie ad circulum non pertinet. Quid ita ? quia non efl: dufta ad angulos. Addimus, Gracos Geometras perraro Diagonion, faepiffime liiicam ab aiigulo adangulumduftam, O^dfMt^ov nominarc. Diagramma. Lib.v.cap.4. Itaqueutpotero(deHarmoniaiermo)quam
«pcYtiftme ex Arifloxeni fcripturis interpretabor, & epu Dugramma. fubjiciam. Baldus: Quodin Prooemio lib. 3. Defirmationem Grammicam nuncupaverat, vocat hic Diagramma. Grscavox fyntSS&^dipetv, defcribcre, lineare, deli- neare,defignare, undeËë^ë/*^ë,defignatio, deformatio, defcriptio,figura. Hoc fenfu Plutarchus ty&^oipfjLctfe, ÷á,ëàïÜêê,, figurationes Chaldaicas dixit, Å 3 qu»
|
||||
|
3 8 D Å S 1 G Í É ú 1 C Á ú É Ï Í Å \ô
qus ad Genethliacam pertinent, & barbare velinelcganter a novitiis Aftrolo°is
figw&nativitAtis dicuntur. Eftitaque Diagramma cujufcumque reiper lineas exprefla figura, iraagove. Nos voce pcne Latina difegni e figure lincaticnes iftas dicimus. Diahson. Lib.v.cap.4. Diateffarov,Diapente,Dhpafon. Baldus:.Sym-
phoniaefpecies, qus fonos recipit ofto, fpatia fcptem, tonosfex, &fitcxpro- portione dupla. Dicitur autcm Grxce <hd -mQ^v, id eft, per omnes, quia fonos omnes compleftitur. a noftris, a fonorum numero fafto vocabulo, ÏäÀáíá dici- tur. Haecille. Albertuslib. f).cap. 5. IneAveroconfonimuaqu&Oiipafondicitur> numeri habentur rejpondentes cx aufla^utiUnarii ad umtatem,& totumad fuidi- midium. Diapente. Lib. 3. cap.4. Diatejfartm, Oiapente. Baldus: Symphoni^
Ipecies, fonos recipit quinque, unde nomcn Ë* mm, id cft, per quinque. Con- ftat autem ex tribus tonis & hemitonio . oritur ex hemiolia proportione, quani Latinifefquialteramvocant. Hsec ille. Albertuslib.9.cap. 5. Oiapente,qu<zeA~ dem fejqutaltera. Et paulopoft: NamquefefquialteraeodtftaeH,qnodifiicncrvus major longitudine fui integrum minorem, atque infuper alteram in â minoris partem contmeat, Jjhiod enim apud veteres fefqui dicebatur, fic nos interpretamur dtcium. In fijquialtera igitur, m/tjori dabitur nervo numcrm temarius, minori autem bi- narius. Diastylos. Lib. 3. cap.2. T>iafiylos amplimpatentibtts (nempe inter-
columniis.) Baldus: Speciessdisfacrce. Inhacdiftabantcolumiraabinvkem diametros tres: tum fiebat ut effetrariorSyftylo.fpifiior arseoftylo. ÄéÜòõë®* Graece, efletLatine dedudioribus laxioribufve columnis. Idcoautem itadici- tur, quod referatur ad Syftylon. Diatessaron. Lib.v. cap.4. Baldus: Symphonix fpecics, recipit Ãü-
çò^ quatuor (undenomen.) Graece enim Ë* 7saj-api<)i/,per quatuor, ( a noftris quarta dicitur,) continct fpatia tria, tonos duos cum femifle. Fit autem ex epitrito, hoceft, fefquitertia, nempe ex ea proportione, quam temarius nu- mertis habet ad quaternarimji. Haecille. Albertuslib. ix. cap. 5. Diatejfaroti, qu£ fefquitertia. Et paulo poft: Sefquitertiadicia,inquamajor chorda. minorem contineAt mtegram, atque mfuper minork ipfiut partem quoque tertiam. CWajori ergo dabis numerum quatuor, mmoritria. Diathesis. Vidc Dispositio.
Diathyra. Lib.vi.cap. 10. DeGrxcorumdomibns. 7{os autemappel-
lamm prothyraqua Gr&ce dkunturDiathyra. Baldus: SiperLatinitatemliceret, redderemus portalia. Suntautcm ex Philandro: repagacula lignea, quibus arcen- tur equi, Mtcurrus ab <ediumveiiibutis. Noftri Sbarras dicunt & reparos, qualia funt qux ante Principum iedesferreiscatenistrajiciuntur. Alciatus vero ad ea nomen retulit, qua ex tabulk fittnt ad arcenda7dum %>alv£ aperiuntur,interrum- pentia fiigora, (noftrates vernacule Buffolas dicunt) aut tabularum vice appafitis tapetis, five auUis, quae a noftris portier&. Eft qui putct, diathyron, vel Grsce Jidjvfiov, efle id quod Galli contrehuys, contreporte, noftri vcro antiportam dicunt. Hac autem ita dividitur veftibulum, ut exterior pars publica iit & commu- nis, interior vcro domcftica «5c privata. Diatonos. Lib. 11.cap.4.Et prxter cxterainterponuntfingulos (lateres)
perpetua crafitudinc^ , utraque partefiontatos, quos Oiatonos appellant. Baldus: Quaregcrmshoclaterum.quos frontatos more Romano dici fuggeritVitru- vias, aGracis OJ&ttm nominarcntur,nonapcntille. Alia enimdecaufa fron- tati, alia diatoni appellantur. Frontati dicebantur, co quod duplici fronte ad utramq-, muri partem per rauri craffitudincm totam pcitingerent. Diatoni vero ab
|
||||
|
VOCABVLOB.VM VlTRUVlANORVM. 39
abipfalongitudine&extcnfione. Etenim W tS 24#]etwf, tenderc, intendere,
extendere, Ht.24^m^} extcntus, diftentus. SuntcodicesPhilandro,quiDia- toion pro Diatonon legant. Utram le&ionem prseferam,nefcio. Teftimonium cnim a Plinio non habemus, qui hanc illamve confirmet, & Vitruvianis verbis fi- dem aiferat & lucem. iEque tamen aptatur utraque leftio, utraque bona. Ete- nim2&7Â?ßßí, uride a/^w/»©-, penetrare denotat, unde latercs penetrantes. Nec in Latina fcriptione difficilis tranfitus a Diatono in Diatoron, & vice verfa. Ha- bemus ab eodem ftemmate Diatonon , fed noneadem vi, lib. v. c. 4. Genera, ait Vittuvius, moduUtionum funt tria, primum quod Graci vocant Harmoniam ,fecun- dtim chroma>tertiumD«/ww?#.Paulopoftfubinfert5 Diatoni fitnt dito contirmnti toni. Affirmat idem ibi loci: Oiatono ejfe naturalem & faciliorem intervallorum di- fiantiam. Ideo autem Diatonos dicitur, quod per tonos procedat. Ea enim pote- ftas Grxci verbi. In ejus tetrachordo duo erant toni, &, ut ait Virruvius, hemito- nium. Non tamen a duplici tono fafta didio, fcd ab ea, quam diximus, ratione. Satis hxc pro re noftra. cxteraquatrefuflusapudMuficos. Haecille. D é á í l ï s. Lib. v. cap. 11. Inpd&fimpenfiylia quadrata, five oblonga, itx
funt facienda, nti duorum fiadiorum habeant ambuUttonis circuitionem, quod Grxci vocant McwKov. Baldus: Confentiunt omnes, Diaulon duplicis ftadii elle curfum, acarceribus admctam, abhacad carceres reciproce recurfum. Quod & ipie Ariftophanis Grxcus interpres his verbis docet: Á(áõë@», ¼ Ë'-ß?âé/ É÷ùí ô ßñüìïí á/ ôñ ðéñÜ÷, 79 íéëçñùóíÞ ôí òý,ëïí ê, uars^eificif. Idem fcre iterato in Avibus: nec a PollucediflTentit, necab Euftathio. Hinc Ariftoteli inl. de gcner. fa&umver- bum 24&íëï<Þïïì&[í, currere & recurrere. Eratautem prope, Buda:o tefte, idem GraecisDiaulos.quodLatiniscircus. Cjeteram Mercurialislib.z.cap.i 1. dere Gymnaft.diftinguit Dolichum aDiaulo. Vult enimDiaulum curfum fuifle dupli- cis ftadii, curfti & recurfu, Dolichum vero duorum ftadiorum curfu unico, fine recuriu. Nomini origo ^ 5" áõë÷ËÜ eft,tibia,qua tamcn voce figuram omnem notabant, anguftiorem quidem & produ&iorem, qualeeft ftadium. Haecille. DlAZOMATA. Vidc PrjECINCTIONES.
Dichalca. Lib. 111. cap. 1. ^ueidrantefqueobolorum, qtt<& alii Oichalca,
nonnulli trichalca dkunt. Baldus: ×áë÷2À> Grxci xs nominant. Hinc ÷áëêÜ asrea, &Ë'÷Ëë«9À/ moneta xreomm duorum. Menfura eftDioicoiid. lib. 4. Polluci vero 1.3. quarta pars oboli, quain re cum Vitruvio fentir. O&o igitur chalca obolum integrum conftituebant, Plinio tefte. Erat igitur chalcum Grxcum idem quod monetula illa, quam noftriqmtrinum, pro quadreno feu quadrante appellant. Oftoautem quadreniobolum noftrum faciunt. Quadrenus autem feu quadrans dicitur, co quod fit quarta pars folidi. Dichalca crgo azreas mone- tulas, numulofve sequabant, quos noftrates vernacule Sefmos appellant. Didoron. Lib. 11. cap. 3. Fiunt autem laterumgeneratria, unumquod
Gr&ce Ì^ùïïí appellatur, id est, quo noflri utuntur, longumpede, latum femipede. Baldus: Hocde genere item Plin. lib. 3 5. cap. 14. his verbis: Genera eorwn tria, Oidoronquo utimur, longum fefqmpede, &c. Å Vitmvio defcripfit. Philandet* apudeundem legit Dyodorum, quafi emcndans. fed fallitur: neque cnim Graeci, quamvis <úíù vel^wo pro duobus dicunt, inde Dyodoron faciunt, fed Ìùñïí, Grscum vcrbum, denotans meniuram duorum palmorum. Corruptus codex Plinianus. Hermolauspro Didoron habebatLidoron, vetuftiorLydium.nullo fenfu. Aafot palmusdicitur,&indefitutdonaapudGraECosdoradicantur, eo quod munus, utaitVitruvius,fcmper gcritur per manus palraum. Obfervamus, non fine admiratione, Plinium, qui, uti dicebamus, e Vitruvio exfcripfit, ab eo- detn diiTentire. Dixerat Vitruvius Didoron longum pede, latum femipcde; Pli- niusvero, longumfefquipede, latumpede. Duplicatergofpatia. Quodlatuit Hermo-
|
||||
|
4.0 DeSignificatione
Hermolaum. Peto cgo a Plinio, quomodo Didoron fit latumpcde, fipesqua-
tuor palmos continet> Erit ergo tetradoron. Re&e ergo Vjtruv. latutnfemi- pede, id eft, palmos duos. Nomen a latitudine, non a longitudine faftum. Idetn ante Baldum notaverat Barbarus. Vide Cl. SalmaGum in Solinum pag. 12 31. D" é å s 1 s. Lib. V. cap. 3. Vttn organo i» xneis kminis aut cornek Oiefiadchor-
ditrum fomtamckritatemefficiant. Item cap.4. Oiefisautemelttonipctrsquarta, ita in hemitonio dti£ diefesfunt collocAtx. Quid ilt diefis, paucis aperit Suidas,nempe ÷þá/ó-ì,Ë, ÷ù&ï-[Ìí five áçéçí, fejun&ionem videlicetautremiffionem. Tum addit, kiQv dici ôçí <ð& pxovcfc ù fcfg nUqQv. Sed & Ariftot. Metaphyf.l.9. aj_t ¥nmv in muika efle, quod minimum eft in voce elementum. Vetuftiiritnutn artisnomen, a Pythagoricis excogitatum, quanquam apudillos femitonium denotaret. Unde& Boetiusipfeaccipitprofemitoniominori. D é Ì 1 r ï n. Lib. 111. c. 1. Bejfem, quam dimiron, qnatuor, quintarium,
quempentambon. Baldus: Scribendumfueratdimoeron,pentamceron. Gnece enim <H[Mtpev & ôðéú&ìïéñïí. Eft autem dimoeron pars fcnarii, ex duabus partibus, (idenimexprimitverbum) hoceft, binariis. Male Aretinns in Plut. Tiber. pro dimcero dimidium vertit. quanquam non negaverim, <hpoi£/cu/, induaspartes divifionem dixifle bonos au&ores. Dipechaice. Lib. i.c. 2. "Njivibwmterfcalmio, qitod ^ôçé÷áú÷ç dicitur.
Baldus: Vocabulumhocinvaniscodicibus varie diftortum, ^ððç÷ç M**iQ?. Barbarus ita ediflerit: In navibus metiendis exjpatio quodest interremos, interfcd- mium diffum, fumitur modulus & n/enfura illa: forte á duobm ctibitis fic diffim. Legitur autem in aliquibm codicibus dichifim. eii autem dyax & dychifisgubemaculi pars tlla, qtta anfa dicitur, cujm menfura ex interfcalmiofumitur. Sed obfervavimus in triremibm interfcdmio partes omnes menfurari. Ifthaec ille. Á quo fcire velim, quidfit Grascis dychifls, quidve dyax 5 Certe, vel Vitruvio tefte lib. 1 o. e. 8. Gu- bernaculi anfa non dyax, fed o'ia.% dicitur, quo vocabulo totum etiam guberna- culum notatur. Illud mirum, nec Giraldum in libro de Navi, neque Bayfium in fuo de re navali, ubi de partibus navium agunt, licet alias diligentiflimos, quic- quamdeDipechaicedicere, quidve fit, declarare. Bayfiusnominavitex Vitru- vio, fed de nominis rationenihil dixit. Ego fane cum Barbaro ideo Dipechaicen di&am partemillam puto, quodbicubitalieiTetfpatio, id enim fonat Ìðç÷õò, unde hrnixcawi & \ðãé÷ïÜ÷.Þ. Haec ille. Sed obfervandum, cubitum alias duum pedum, alias fefquipedis tradi. D1 pla s 1 on. Lib. 111. c. 1. Duodecim autem, qui ex duobus fimplicibws numeris
eH fictm,diplafiona. Baldus: Simplexnumerusfenariuseft, ex duplici ienario duodenarius. ji^dtnav Graece duplum dicitur. D1 pl 1 nthi . Lib. 11. c. S. Lateritii vero (parietes) nifidiplinthi auttriplin-
thi fuerint fefquipedali crafiitudine, &c. Baldus: Si verbum Latine reddas, ÌíéëéíÏ©* bilater, triplinthos trilater. Noftrates hujufcemodi parietes duarutn vel trium teftarura, id eft, frontium, vnlgo appellant, frontem fiquidem lateris teftam vocant. Veneti autem & i£myliae incolje, duorutn vel trium quadrello- rum murum dicunt, authore Barbaro. Laterem cnira, quem nos matonem, qttt- drellum nominant. Dioptra. Lib.vm. c. 6. Libratur autem Oioftra. Baldus: Libratorii
hujus inftrumentiufuminnuit Vitmvius, formam reticet,nccverbis, quodde Chorobate facit, ferio depingit ·, puto vulgatiflimam rem noluit legentium ocu- lis aut auribus inculcare. Suidas: Áéï'ðÉòâß ìç÷áíþí ôé÷\éýñø>ßì,&, Ë' ý ïß ãßáñßôîá/ Üôç÷,æ/æ÷í r ô 'ß7Àêëæßùí üê %1&òÞ{Áá1@« Üí&ìß·ôîí\(\í. Dioptra elt mechdnkum artifi- cium, quo Geometr£ adamufsim exintervallo pinnarum venantur menfuram. Eraa- nat didio a Graco verbo Ëï^)þÏ'«í, dcipicere, peripiccre, collimare. Dioptra: racmi-
|
||||
|
VoCABVLORVM V-I TRUVlANORVM. „41
meminit&Polybius, cui neceflariojundumeireoportereaitiw/Airoov, nempe
canaliculutn, per quem fit ipfa metiendarum altitudinum intervallorumque in- fpe&io. Novitii Geometrse in quadrantibus & dorfo Aftrolabii fcalam vocant altimetram,qua per dioptram diftantias rerum,altitudines,profunditatefq; dime- tiuntur.Dioptram vero imifcnptores,Mediclinmm appellant,Regulam, Volvel- lam,Lineam fiduciae:, & Airabica voce Alhidadam, hoccft, diftinguentem, ter- niinantem, acute oftendentetn lineam. Foramina vero, quce fint aulifci, ieu ca- naliculi loco» pinnas pinnulafve nominant. Utilis veco Dioptra ad aquarum li- brationem, quia perpendiculi ope lineam oftendit Horizonti parallelam, libra- tamque planiciem, qua cognita, facile utrum fit incile fublimius infeiiufquc loco ad quem ducere aquam oportet, innotefcit. Noftri Dioptiram Traguar- dttm & Squadrum vocant. Haxillc. Cl. Salnxafiusad Solinum, pag.672. Fal- funtiu· qui Diopttras alias aquis librandis, alias altituduiibus capiundis accom- modatas fuifle volunt. Nam & faftigium aqux per Dioptram eamdem ò÷ñßï- rari folebat, qua propugnacnlum, Siturrium altitudo fumebatur. Nonnefcio tamen haud unum genus extitlfle organi dioptrici, ut funt bacultim lacob, qua- drms Geometricut,&£im\\iz plura. Quinetiam gnomam ipfam Dioptrici gencris fuifle certum eft, &c. D é í ô å r ï s. Lib. 111. cap. é. Hypxthros & reliquA omnia (t*empla> eadem
hibent qaaDipteros. Baldus: Sextupkx, ait Philander, templorumratiohic firi- biturin parafladibui,ideFt ,antL·; Vroflylos , Amphiprofiylos, Peripteros, Pfeudodi- peros, Dipteros, Hyp&thros. qux nomina,propter appcndices acceperunt. Vidc Peri- pteros. ibi habebis Pteron Grxce, alam; Dipteron crgodiciquaiiduasalasha- bens, vel, Ãé liceat, Bifalatum. Direptiones ViaríM. Lib.iv.cap. 3. Et admediasmetopas, viarttm
direptiones. Baldus: Bis in eodem capite caderarep*etitverba. Emendatiores xodices dire&iones praeferunt. Cujufmodi fuerint h<t> inquit Philander, qmlifve fuertt fcalptura, non convenit. Ego, fi meo mihi judicio liccret uti, viamm dire- ftiones in corona Dorica, fpatia illa effe affirmarem, quibus tumfulmina., tum guttx, hx fupratriglyphos, illa fuprametopasdiftinguuntur. Habent autem viarumfpeciem, eo quod fintre&x, oblongae, parallelae, & mediocritcr latar. Cinguntnr autem ab ejufceniodi viarum direotionibus, tnni tetragona qucedam ßôéñïìç÷ç, tum ad rhombi figuram fpatia quibus mediis fulmina fcalpuntur. Sedhxcinimaginibusrneliusvidenda. Nobis fat cftdigitum intcndiflc & mc- liora ingenia excitafle. DisrLuviATVM. Lib.vi.c. 3. OifclttvUtadtttemfimt (cavaedia) inquibmOe-
liquix arcamfitflinentes>flillicidiiirejiciunt. OifyluvutAteffa fiimt, aitPhilander, trabiumjunffis capitibus mutuo innixis, paribufquc contra fepondenbmpedibm imis divaricatis, qu<e, nififdlor, Sex. Pomp.peffimta appellat, five tefiudinata, mpartes qmtmr devexa.Y{z.dizx\xxs ille: a quo non diflentit DoftiiTmms vir Adrianus Tur- nebus.aitenim: Dijpluviatum cav<edium haberc tetlum, in utramque partem de,- vexum, & inde nomen adeptum, quod tanqmm divortu qtudam diverfe pluvhm htc atque illuc dividemt. Haud aliter fere interpretatur Barbams. Ego, inquit Bal- dus, ab iftis non fto ,.& eorum opinioni non fubfigno, omnium fiquidem cavai- diorumtedadifpluviatafunt, imo & quje non funt cavaediorum , dumraodo utrimque pluant: quai cum ita fint, cuc non omnia cavardia difpluviata? Meo ju- dicio ita res habet:cavorum xdium qusdam nullam aquam admittunt,vcluti te- ftudinata,tc«5ta fiquidem funt;qua;dam adpiittunt quidem pluviam cadentem.fed minori fpatio apcrta&coeloexpofita; quacdam denaum, eo quod ampliifima fint & tota fub divo poiita, valde compluta, & propterea dicuntur compluvia- W. Mcum ego fenfumapemi, utrum collimavcrim alii judiccnt. Ñ Dis-
|
||||
|
4i DeSigniticatione
DispOsitio. Lib. é. c. 2. x^drchiteffttra autem confiat ex ordmatione^), qux
Grace ôÜîéò dicitur,(jr ex dijpofitione; Hanc autem Gr&ci Zl&fcQy vocant. Cietetum quid fitipfadiipofitio, itadocct: ¼'öïâýïveroefirerumaptatollocatio, eleganf. que in compofitionibm effe£im operis cum qtialitate. Baldus: Ordinatio, utipie air, componitur ex quantitate, difpoiitioautem cum qualitate. Eft igitur acconv modatio qusedam, non modulorum, ut partmm,neque quantitatum,fed qualita- tum operis. Si enim capitulura, puto Doriciira, quod eandem habet cum bafi altitudinem/ub columns fcapo bafis loco pofueris,peccatum erit in ipfa difpo- fitione. Vide Barbarum hac de re dofte «Stcopiofe diflcrentcm. Distribvtio. Lib. 1. cap. 2. Diffributio efi copiarum locique commodn
di(benfatio, parcaque in operibmfumptm tum ratione temperatio. Baldus: Diftri- butio, ut idem ait, Grxce oixsvopia dicitur, quod vocabulum valet domeftica difpenfatio, diftributiove, quanquam non pro domeftica tantum quae ad mo- rum PJiilofophiam peitinet, fed pro quavis diftributione feu difpenfatione apud probatos Au&ores accipiatur. Dvctarivs fvkis. Lib. x.c.2. In trochleam induntur orbkuli duo, per
axillos verfattones habentes,per cujw orbiculumfummum trajicitur duffariwfitms. Baldus: De quo fune hic fermo fiat, non ambigitur. Duttariusautemdicitur, quodperorbifeulosducatur,&indeadergatarn. Veneti, tefte Barbaro, mem- lem vocant, iiquidem menare noftris eft quod Latinis ducere. E. '
ECclesiasterivm. Lib.vn.c. 5. Cum Apaturius Ahbandxm elegMi
mamtfirixijfitfienam inminufculo Theatro, quodBcclefiafierionapudeos'vociu- tur. Å'÷.ê,ëçóߢößæ/ïí Graecum vocabulum ab 6ê.÷ëç<çýæ&í, conventum celebrarc, ad concionem vocare. Locus omnis hoc nomine fignifkatur in quo homines ad colloquendum, autaliorum colloquia audiendum convfeniunt. Baldm. EcHEiA. Lib. i.c. 1. Itemintheatrisvafa,Areaqua.mcellL·fubgradibmme.-
thematica ratione collocantur, & fonkuum difirimma, qu£ Grace ç÷»Ë vocantur. Baldus: Suidas duobus verbis, Þ÷ß&ò, ï Þ÷ïí Üäçëùí. Echeis, fonitum edens. Ariiloteli machinse genus, quse & a ibnitu fipofletov, ideft, tonitru. Improbe quidam Vitruviani codices habent ç÷çôéêïß,$c nx&ia. Quidam Petrum Vi&or.fu- gillant, quod hic loci de vaiis asreis ad vocem augcndam intellexerit. Certe Vi- truviuSjfonituum difcriraina, non vafa, Graccos echcia appcllafle, palam docere videtur. Quanquam lib. v. c. 5 · ea voce de vafis. ita enim fcribit: Ei in ea tre- dccim celU ? duodecim aqualibus intervallis diitantes, confornhentur, uti ea echti qu<e fttpra firipta funt, ad neten hyperbcleen [onantia, m cellis qu<e fttnt in cor- nibm extrenmutraque parte primacolloceniur. Philander hic de ionituum&tro· porum'difcriminibus, ied tam male, qnam male in loco fupra citato P. Vifto- rius. Duplici fenfu eadem voce ufus eft Au&or, modo pro vocum difcrimine, ut in priori loco, modo pro vafis voces difcriminantibus, ut in pofteriori. Hcec ille. Opinorutroquelocoredeprovafisfumi; & inprioriloco pro, fohituum diferimina, legendumfonituum difcrimine: Nam & fonituum diFcrimenin col- locationc illorum vaforuni obfervabatui-, ut re6teexplicaturaBarbaiO. Å c ç é í í s. Lib. 111. cap. 3. Cymatimn echinU fcalpendtm eB. Baldus:
Grajca vox \$v©», Latinispaifim vulgata & crebro ufurpata, variofcnfu. De- moftheni capfa five fcrinium forenfe, inquo litis inftrumenta publice fervabaa- tiu\ Erat ergo echinus id quod nos Regiftrutn diciraus. Irem vas denotat x- reum,inquocaliceslavantui·. Putoeo nomine vafailla ampla dicipofle, q"^ ad refrigcrandum vinum faciunt «ftivo terapore, & a nobis eo refreftawia, |
||||
|
V Ï C Á Â V É Ï R V Ì V É Ô R U V É Á Í Ï R V Ì., 4-3
hoccft, refrigeratoria appellantur. Nomen autemindc eft,quodvafaejuimodi
echinis fcalpi confueverunt.Hefychio vas Goquinarium eft,Howtio meiifarium. Caftaneanmi quoque fpinofum tegmen echinum dicunt. iinde PJin. 1.15. c. 2 3. caftaneasdickechinatas.aquibus,utarbkror,tranilatumeftvocabulumadpifces fpinis obfitos, & ipfis caftancamm tegminibus afpe&u perfimiles, & ad ea ani- maiia ipinofa, qux vulgo ericia, five ricci, alias vero Latine erinaceas dicuntur. unde veteri verbo \÷í÷ ^Ë^ý-ð^^-, echino aiperior. Archite&is vcro & Vitru- vio, ornamentum illud ica appellatur, quod tum Ionicis, tum Doricis capkulis adfciilpitur, cafhnearum ordinatim in patentes echinos ordinatarum imaginem pra; fe ferens, quas quidem caftancas, eo qaod ovis fint iitniles, noftri ovales vo- cantjed&iovaincymatiismododecacuminata, modo etiam integra fcalpun- tiu·, quibus hamataideointeriemnturfpicula, quod ad echinosipibsfcinden- dos ufui effe poffe videantur. Subdubitat Barbarus, utrumad caftanearum folia, qus acanali in capitulis Ionicis prominent, eavoxrcferriqueat: & meo judi- ciomale dubitat; comcumenimeavoxpropriaeft, non foliorum. Ec ñ ç ï r Á. Lib. 111. c. 2. ProjeSturamque, quam Gritci üêöïæâí dicunt.
Baldus: Si vocabulumLatinereddas, üêöïæâí pirolationem dices , hincpro- nuntiationem& enunciationem ca vocefignificant, fed & ad elationem funeris denotandam uius eft Plutarchus in Solone. Eft aurem a verbo axtyipw, effcrre, proferre,exportare. Hinc piOJe&uris nomen apud Grxcos.Unde Auftor noftei: lib. V1, cap. 2. Jjfuemddmodum etiam in fcenu pictis videntur columnarum proje- tturx mutulommecphora. GallipiOJe&ionesecphorafve/i///«\f, Noftrates vero glifl>orti appellant vernacule. EljGOthesivm. Lib.v.c. 11. ^yidfiniflramephebeieUolhefium. Baldus:
Philandro./oiW ubi ceromate ,· id eft, cerato oleo perfundebantur. Subdit autem, videriiibielaeodeuiiumpotiusdicendum a verbo <i$av, quod rigare fignificat. Ego non item. Gerraana enitn vox eft elaeothefium, & propric notatolei repo- fitorium, hoc eft, cellam ubi unguenta aiTervantur. Ungebantur autcm loturi & ludatiiri. Ungere autem Gta;ce Üëåßöáí, unde aliptae & Üëõ^Þ^/ïí. Polluci locus ubi ungebantur, quem Coecil. Plin. un&uarium appellavit. De paheftricis hujufcemodi mi&ionibus fufe & luculento:, utfere omnia, agitMercurialis lib. 1. dereGymn. c. 8. ; Embater. Lib i.c. 2. ^utetiamembatereinEairtBdforamiwLJ.^&laviS'.
ItalegendumftatuitTurnebus, motus Hefychii auftoritate, cujus verbafunt: øæáðçî ·28^ 7ßÔ? ^ftnctflvQ ôßôô^: Embater apud Architeffos locus. Quanquam non w©- ibilegendum fit, fed iwj. hoc cft, foramen, ut faltem Vitmvii di&io conveniat. Vulgati vero codices pafllm habent cmbate. Vox a verbo øæÜÀþáí, ingredi, introcedere, inambulare, unde embates aut embater, ingreflbr! Philan- dro ita craendandus videtur Vitruvii locus: Etprimum in &dibtis facris, ut e colu- tnaarum crafiitudinibm, auf e triglypho embate: in Ballifia foramine quod Gr<eci v&^fi-m vocant. Certe noftcr Auctor peripicue 1.1V. c. 3. Modulum embaten appellat. Aitcnimfadadivifionefrontistempli: ex his pars una crit raodulus, qui Giraece embates dicitur. Hinc ergo nulla ,penc re mutata ita ediflcro, in xdibus facris dupliciter accipi modulum, e craffitudinibus columnarurn *ex magnitudine triglyphi, in Balliftis vero fymmetriarura ratiocinationem inveniri erabate,id eft, modulo, qui eftinBalliftaeforamine. dixipehe,quia pro Ballifts malim Ballifta, ut fit fenfus: aut etiam in Ballifta exiftente foramine. Hax ille. Embolvs. Lib.x.c, 12. Ubi deCtefibica machinaaquampei:expreflio-
nem attollente. Ita de fupemis wmodiolis emboli mafctili, torno politi,&c. Baldus: GrjEcanica vox øæïë(&>, qua onine id exprimitur quod in rem aliquam in- F æ ■ dimi:
|
||||
|
\
|
|||||
|
Þ.^ D Å S É G Í É Ô É C Á 'Ô É Ï Í Å
ditur iramittkurve. Hinc apud j?Elianum & Polybium idem vocabulum accipi-
tur pro cuneata acie, & ideo penetrabili. Roftris navium triretniumve idem no- men a figura & vi, fed & clavicube illae cuneatae i£a dicimtur, quibus asis currus ad contineadum rotas, ne deeidant, tirajicitur. Quod autem ad Vitruvianum cmbolum pertinet & machinam illam Ctefibicam, teres lignura illud eft, torno diligenter expolitutn, quod modioloram cavitates implct, & ultro citroque in- du&um & reduttum, aerem t&m attrahit, turn pellit. Noftrates voce vulgo tnaf. culum appellant. Dehpc item embolo Hcron in pneumaticis, ubi de hac cadein machina hydraulica. Umnturillo & Medici in fiftulis ad clyfteria, nec non iiqui luforios inflant folks, idque inftrumento quod ab officio Gonfiettum dicunt. Å ì é s s á r é í m. Lib. vi 11. cap. 7. Cumque venerit (qux ducitur aqua) ad
mcenu, effuiatur caficllum, &' caflello conjunclum ad recipiendam aquam, tnpkx emijfiriim. Baldus: Sipontino, viro doftrinx non afpemandae, imo, ut illo sevo , mirando , ermjj&rium locm eB, per quem aqua e lacu aut ftagno emitthur. Philandro Receptaculum* undepofiea erogatur aqtia. Res clara eft, & nomen haud obkurum. Notamus, Vitmvianos vulgatos,hoc eft,cufos codices,leg?re paffinr pro cmiflario imtniffarium, Sic habetGermanicaeditio, ita Jucundiana, nec alitcr Cicfaris Caeferiaru femibarbara verfio. Quibus, quod mirer, confentiunt dodtiffimi citra controverfiam viii, Barbarus & Pbilander. Ego, ii quis arbitrum riie conftituat, Sipontino magis accedo. Si enim ad emiffionem aqux, curim- miflarium? CerteitalegereeftapudSueton.inClaud. cap. 20. Itimmiijfarwn Fucmi Ucm,&c. Item apudCic.lib. 16. Epift.adTiron nulloaprtcohorto,çééÉÉï emijfario, &c. Albertus a Sipontino ftatlib. 10. cap. 7. Vtrum vero emiflarium iftud Vitruvii idem fit cum erogatorio ]ul. Frontini, ambigo. ait enim, Me* mtnerimus, omnem aquam, quoties ex erogatorio venit, intra breve- fpaitumin Caflel· lum cadere. Emiffaria plura, erogatorium unum. Item aqua Vitruvio e CaiLello in emiiTaria; Frontino ex erogatorio in Caftellum. EmplecToh. Lib. 11, C, %, i^Altera (ftruttura) ef/,quamempleffonaputl
lant, qm etiam nofiri rufiici tttuntur. Baldus: ø-ðëß^, Latine plenus: í^îüíéôßò ttmv øéæÊßïé, httmiditate funtpleni. Alex. Aphrodii! in Probl. Eft autemaverbo øðôëÜé», undej-atinumimpleo. idem eft ergo emplefton, quod plenumfar- ftumve. Nomen a re. Farcitur enim in medio, ut Vitruvius ait, ftrudura. TranftuiitlocumhuncPlin.lib.xxxvi.c. 22.1çha:cverba : Tertlum eFt empk- ffowjantummodofiontibuipolitis, reliquafortuitocollocantlCX. Salmafius in Solin. pag. 123 1. ad locum Plinii; Hsec omnia, inquit, cx Vitruvio fumpfit. Non omnes fciunt cuf øéæëßêßïí diftum iit hoc genus ordinaris ftrufturje, quod fron- tes tantum politos haberet. \p-mhUi<£s£ proprium verbum mulicrum, qus capillosinfrontecomunt. Etquiainfuperficietantumornati&implexihaben- tur, hinc øí&Áêúïí vocarunt genus ftrufturae frontibus tantum policis. Arteroi- dorus: ·3ô8<ô»ê]6íß'æÝß^*^5Þôåß*·5ôëå/«å£^·.Item: ø·ðëÝêá£æ 'jyuvcu^iy.ivcug áíìößñ{> Hffj\dv^pm 'f.6@*i%iiQ. Suidas: xs^ut^ici, ø^ûëßêôòtct, qxstrpSQa, éýò yjvoux.cH· Ordine compofitam ftruduram, five ex filice, five ex latere cofto fieret, Graecia recentior ifyaptyt» appeliavit, &c. Ex quibus apparet quam longe Baldus a vero fenfu aberraverit,qui ab^^E^ dcduxit, a quo 'øôàëßêß¼ò formari nonpotcft. EncaRpos. Lib: 1 v.c. 1. Cymatiis&encarpisprocrinibmdifpofitis,frontes
omaverunt. Elegantiffimequid fit encarpos, hoc eft ßú÷áøð(&>, declarat Philan- .detinhxcverba: Encarfm Gr<ncufru£tuofum fignif.cat.hoc locoomamentttmefi, hoc est ,florum froniumque 0" pomoram implexus atque contextm, coronario luxu, foliis flores & fruSim intercurfantibus, cujufmodi fitnt qu& ferta & corollM trium- fhales nottri %/ocant: ItaliGhirl.wdas & Fejlones h feftivitate appeliant. Plufcula funt hiec vcrba, fed tam pulchra, ut non potuerim eorum luce meislcriptis lucem
|
|||||
|
V Ï C Á Â V L O RV M Vl T R U V ÉÁ Í Ï R û Ì. 45
lucemnon afferre. Casterum ÷áñæôïò GtxccfmGtus, 'ß\êáãð^ fru&uofus, bac-
cifer, foecundus. Enclima. Lib. ix. c. 9. Hemicyclittmexcavatttm ex quadrato,ad enclimaque
faccifiim, Berofm chaldxtii dicitur mvemjfe^j. Baldus: Eft úâëéìá inclinatio, traftus, mundi plaga, idem fere valens quod Clima, etfi illud compofitum,iftud fimplex. Putoideo di&um, adenclimafuccifum, quodinftmmentiipfiusfucci- fio ifti illive Sphsra inclinationi eflet accommodata. Proclus: ty -ðáí Àâëéìá ôçí ááôçí dw?»Qv 'iZ%Qr' *? ^tiav^ inclinationeplagave eandem intercapedinemfervant. Dicuntur hsc a verbo ifaxivm, inclinare. Vide Hemicyclium. Engibata. Lib. x. cap. 12. De Ctcfibii inventis: 7{ec tamen hac fola,
ratio Ctefibii fertur exquifita, fedetiam plures & variis gcneribtts, ali&qu&abeo liquore prefionibits coaBo fpiritu, ejferrca natura mutuatos effeffm ofienduntur, uti merularum, qu& aqus motu voces edunt, atque engibata, qti£ bibentia tandem mo- vent figilln. Baldus: Philanderrem univerfara compcndio enucleat, de verbivi autorigine nihil prorfus. Verbum \\yil*iv Latine appropinquaie. Hinc Barbarus quafi legiflet efy(Si*Vci.,vernacule vertit,e le cofi che âavici?zaf2o,ctmtSifytov âøá[. Ubi vero legamus ifyuZaiu, quod nonnullis arridet, vidcbitur Vitruvium intel- kxiiTe de icunculis, quxperxquatamplanitiern, humanomore perambulant, & motus exprimunt: Etenimtfyov terrehum . unde Theoph.l. 6. cap. 6. plan- tam humi ferpentem ß^üöõ>ÊïÀ> vocat. Confentanea hxc quidem, at ego, fi fas eflet legere dfyeiSctQ., ut diftio compofita eflct ex dfymv & ââßéçò, putarem verbum ad ea figilia pertincre, quae apudHeron. in pneumaticis c. 71. in vafe perfptcuo choreas ducunt. Etenim yas Graeco fermone Ü[ã£ïí dicitur. Barbarus: Fiunt enim machinie, qu& hydrauL· quoqae nomintmtur, qtix avittm 'voces reddunt, qu£. icunculas &figilln movent, lebetibm &fiaphii inverfis aqua fublevatis. ex vir.- gulis enim tanquam nnfis cum tympanis conjunilis figiUa egrediuntur, ut in nono fu- per/oris libri capite vidijfepotuimite, cum de horohgiis agerettir. Engonaton. Lib. 1 x. c. 9. Et alti plures mventa (horologiorum) relio[ue-
runt,uti Gonarchen, Engenaton, Anttborsum, Baldus: Engonatoa hicformam aliquam Horologii notare, locusipfenon relinquit ambiguum, Qua: autem ea eflfet, quxve nomini caufa & ratio, nulli clarum. Silet Phiiander: Ipic vcro Tumebus loquitur in hxc verba: Eodem capitulo, cum formx horoiogiorum ab aniiquU in venta tommemorantur, quadam efferuntur his njerbis, ut intelligi nullo modo pofiint, ut cum fcribitur, uti Gonarchen , Engonaton , Antibor&um. ^uis has voces ulld. in Gr-ammaticorum aut Aflrologorum fchola umquam audivit ? quis deniquc Grscmagnofcit ? etfincfcio quid Gracamcum balbutiunt & flrepunt. Ifthxc ille. cujusdifta idco retulimus, utrei difficultatem, tanti viri audoritatc fk- maremus. Sitamenlocusopinioni, aformanomen huicgcneri datum puta- rem, vel quia eflet angulatum, qualia funt ea quae in cuborum, o&aedrorum & ejufmodi corporum iiiperficiebus defcribuntur, velquia geniculatum, hoc cft, in genu plicatum,qualiafunt ea qua: paffim e Germaniaaffcruntur, & i^Ottipflll/ ieu Compaflus Germanica lingua, voce a Latina deflexa, nominantur. Etcnim ãïí&ûæù, ã>íá\%ì^ a nomine ãüíïò, id cft, genu> unde ^ãíéáûßæáí & 'ifyw&i&tfcH in genua cado, ingeniculor, denotat. unde fieri poteft faftum nomen Engonatori; qucmadmodum W "æ Kfy&fi<ra\ lithoftroton. Sed & ãùíßá, angulus , unde cmanafle potuit iffayam. Si cui mcliora funt, ea proferat; nos, qux in noftro penu,fine invidia erogavimus. Hxcille. Codex Arandel. legit pro Engona- ton, conatum plinthium. Enta.sis. Lib. 111 .c.z.De adjeStione qu<e adjicitur in mediis columnis,qux
Apud Grtcos tvQtQf appc//ntur, öá Baldus: Vocabulum notx originis, a verbo c*7«V«v, intcndcre. Eft ergo Entafis intenfio, diftentio, produftio, inflatio. Dif- F 3 ten-
|
||||
|
46 DeSignificatio.ne
tenduntur enim qus inflatitur, & hac mente Grsecos Entafin, id eft, infla-
tionem columnarum dixifie putarem. Verbi vim reddunt Galli, quibus adje- ftiones illae renflement de colomnes appellantur. Noftrates vero Architefti aliunde accepta fimilitudine, pan$ias, hoc eft, ventres dicunt columnarum. EpAGON. Lib.x.c.5. Inradkeautemmachin<ireligdturtertiatrochlea. Eam
AutemGrxci\'&(iyw'1(&-, çïâÞartemonemappellant. Baldus: Derenulla quaeftio: clare enim quid fit docet nofter Auftor. De aitemone, ut veluro eft, multa inter icriptores concertatio, fed quae nihil ad noitrum inftitutum. Errorem Hermo- lai, qui Vitmvianum artemonem feuEpagonta confundit cumergata, quam machinam Arganum noftri appellant, exagitat quifpiam, necinjuria: longc enim hsc abfunt.Porro ß·ðàã>íÏ< di£tum "ii^irSimtylv, nemo dubitat. Á traftione igitur verbum, eo quod trochlea illa ad du&arium ergata trahendum, rnagtiam afferat commoditatem. Artemon vero , fi Graecam originem , çïá autem La- tins lingus ufiimfpeftes, generalis vox úóð ô$ ^i£e8g, aptari, alligari. Veneti Epagonta artemonemve tiochleam, pafleccam vocant, auftore Barbaro. EpHebevm. Lib, v. c. 11. Ephebeum inmedio. Hocautem e/l exedra ampli^imx
cum fedibus, quattertia parte longior fit quam lata. Baldus: Vocabulumhoc a plerifque video raale fcribi, Ephoebeum Philandro, Epha:beum Barbaro, Ephc- bsum Mercuriali, cum tamen germana fciriptio, Ãé a Grxcis petatur, fit úöçæéïí, five ecpjjSwoi/jEphebium vel Ephebeum, ut videre eft apud vet. Ariftophan. inter- pretem in Avibus. Hjec nos pro Grammaticis.Cxtemm Ephebeum illud Vitru- vianum, locusaratinpalaeftra, in qua. puberes exercebantur. Eadem ratione iQq&ws dicebatur locus in theatro > e quo ipcftabant. Ephecton. Lib. 1. cap. 1. Cum adfupputationem crefcatfupra fex, ad-
jecto affe , Bphefton. Baldus: úöå÷É®* fuprafextus. Dicitur ergo ecpg»?ov fepte- narium , eo quod contineat fenarium & unitatem impofitam illi. Haec ille. Cl.Salmafius deModo Vfurar. p. 16. HincecpE^^Aoy©0 quifuperat fextantc · |>erfe&u'm numerum fex. Å ñ é  á ô ì. Lib. 11. c. 8. Ineo portu abflrufam clajfem, cxlatis remigibus &
Epibatk comparatL·, &c. Baldus: Quivis confcenibr ex vi Graeci verbi dici poteft Epibates. Eft cnim ab 3faQa]<£etv confcendere, unde Epabateria fcanforis nia- chinx. Quodlicetverumfit, tamen ufu venit, utcavoxdeconfccnforibusna- vium dicatur, fint illi claffiarii milites, (quo fenfu accepere Hircius & Vitruvius nofter) vel ii, qui vel peregrinationis, vel negotiationis caufa, fua vel aliena navi utuntur. Denotat igitur, Thucydide tefte, copias univerfas nauticas, prster remiges: fed & pro aggreflbribus feu invaforibus commode ufurpatur. Qupd enim diximus, verbum non modo confcendere fignificat. fed aggredi,invadere: qua mente Slavorum gens utitur verbo Vfiotiti, infilire, aggredi, unde Fsfache,- greflbres, invafores. Å ñ 1 d i ì oe r ï s. Vide As.
EpisceNIVM. Lib.v.cap.7. ItemfitertiaEpifienosfuturaerit. Etlib.VU-
cap. 5. Tr&tereA fupeream (fcenam)nihilominmEpifiemum. Rzldus: Brevitcr& perfpicue Philander, quo cum fentit & Barbarus. Epifcenitim feu Epifeenos dici- tur-, quod fupra fcenam extrttitur, id eSl, columnanonis five contignationum ordines. ¸.'7ðó÷øê>í Gra:ca vox ôô 3dn ôî cmlwfi êáß&ãù^ïí,pars quae ad fiiperiorem fcenam ducit, vel quse ipfi fcens fuperadditnr. EpiscHis. Lib. x. cap. 17. Tum vero modioli arei in ea ctpitula intlmun-
tur, & in eos ctmeoli ferrei, quos Shjfiioit Graci •voca.nt, collocwtur. Baldus: Adul- terinamputat hancvoccmTumebus, & ideo reftituendum cffatyyi^ote exHe- rone feu Ctefibior Nos genuinam legitimamque efle cenfemus, nec itanaalc affcftam. ¸,'ôð^æÇí Grsece fcindere, findece, profcindere, etiam aiatro: utapud Apollon.
|
||||
|
V ï c á bVlorVm. V é ô r õ í é á í ï r í ì. *4?
Apollon. c%tj$$mg Ëñ÷æñí, quod Virg. infindere fulcos. Hinc fa&um eft vo-
cabulum 39ç%}ò, dJnagihov, cuneuSi cuneolus. Sanaergo Vitruviana le£bio. Epistylivm. Lib. 111. cap. 3 ■ Epifiyliomm ratiofic cFt habenda. Baldus:
ShzvKioy Grxcc trabs, qux columnas imponitur. Stat enim fflji nt/ òýëïí, id eft, fupcr columnam. Epiftylium efietirabem fnmmis columnis impofitanij Plu- tarchus teftaturin Pericle, Ìïí÷ò s%>a 6? 7»7f 39ðòõëßïéò à^Þæþ^å, Colamnas po- jitit& Epifiylw jugavit. Trabemhanc noftrates, quos etiamGalli imitantur Architravem appellant, eamente, utvelint trabemhancarcusvices iuftincre, qui a columna ad columnam finuari iblet. Epistomivm. Lib.x. cap. 13. Singulis autem canalibm fhydraulici or-
gani) finguU Epiflomia funt imlufa , manubriis ferreis collocata; qux manubriit ' cumtorquentur, ex ara{itz fcribendum, non arca) patefaciuntnaresiti canales. ~ Gtxccü^ðòíìéïí, id omnedicitur, quoosquomodolibetobturatur: undever- bum 39çæíì.ßæ<¢í: Latine igitur Epiftomium reddi poifet oiis obturaculum: quod vocabulumlicetampliifimum, aeramentum nihilominus denotat, quo fontium & lavacrorum Siphones obturantur. Epifiommm, inquit Budxus, aramentum cfi, quo ora falimtium obturantur &laxantur ctimopus eft, dum manu ducitur vertkulum illud pertufum, quod admittit vel arcet aqunm, prout hocAutillo modo verfatur. Etitithides. Lib.ili. cap. 3. Jnfuper coronas fim<e, quas Grxci 3L·-
íÏßäïßò dicunt. Baldus: Sima*, ait Barbarus^ á Gr&cis Epithitida (Epitithides debuit) dkuntur, in fumnm coronis fafligiorumimpomwtur. Eftergofupremum membrum coronidis, quas faftigio fummo fuperponitur. Sim<e, ait Philander, nifiin fummiscoronisnonponuntwr, in imis non item. ftcnt autempartesillxobtu- fiores & hebetiores, infiar nafi caprarum. Gulat reBasvocant Itali-, utcymatium inverfamgulam. Haxille. Nec aliter fere Barbarus, quitamen deipfoGrseco nomine prorfus nihil. Eft autem a verbo imii1^^, fuperimponere, imponere., Latine unico veibo diceres fuperimpofltiones. · ■ Å ñ é ô ï ÷ ú s. Lib. ÷. cap. 15. Epitoxitidos (catapultx) longitudo, &c. Baldus:
Hcron.itl âßëïðíéç}@7ò itaGrsce, T> Á oe%ofjSt/Jev -ç âßë©* ×âßë¢ó-ìË 39ðÀÀ^ßôé^Ë k&xSQ. Sufieptivumteli cavtim Epitoxida, vocant. Sic etiam Turnebus; e^tca- vm qui fagittam recipit.. Sunt quidam non infim:e notae viri, qui eile Epitoxitida putant, quam noftri Balliftae nucem appellant. Sed errant ifti, utajunt, toto coelo. Erat enira cavus ifte per mediam longitudincm reguls, quam Grace Ëþòñáé/ dicebant. Hxcille. Barbarus: Inregulis autemcanalesiiintinquibus fagittae collocantur, incalceautem-pai-aftatarum eft Epitoxis, id eft cavus in quo fagitta: caput includimr. Epitritos. Lib. 3. cap. 1. Cum faffa funt otlo, quod eB tertia adje&a,
tcrtiarium, quiSM^^dicitur. Baldus: Odtonarius numemsreipcdufenarii vere eft Epitritos. Si enim ipfi fenario binarium imponas, quod efl;icnariipars tcrria, odonarinm efficics. Hsec ille. Cl. Salniafius de Modo Vfurar. pag. 17. Reperio tamen in antiquiflimo codice pro tertiario legi adteiTiarium, hoc modo: cumfafta funtofto, tertiaadjecta, adtertiarium. Ad verbum reddere voliiit vocem Graecam Latina a ie confifta, ut cftnifi]®- fit adtertiarius y qui totum habct& adhuc tertiam ejuspaLtem. Epizygis. Lib. x. cap. 16. Foramen autem oblongim fittanto, qwntum
<$çæõãßò habet ïúáâßÀêÜßçåÌ. Baldus: Turnebuslib. 2. cap. 5· Sic vocatur axir culus, vel, ut Vitruvius vocat, cuneolus, qui nervos vertit & tendit. Idem fcre Barbarus; uterque tamenerrat: «ftenim ut ex Herone cognoicimus '¢é^ãúò ferrcus axiculus, qui orifkio modiolifcu choenicidos appofitus tranfverfos ner- vos continet, dum in ipfa modioli verfione torquentur & intenduntur. Erga-
|
||||
|
4$* D Å S I G Í I f'l C Á Ô É Ï Í Å·
Ergata. Lib.x. cap. 4· Funis refertur aA ergatam. Baldus: Philander
fcitiflime fic depingif, Ergatamachma tractoria, vel hoc á fuccula differt, quod Axe eii reffo. T^jm etum ve6iibpu ficut fuccula vcrfatur, non id quidem brachio- rum duffu, fed obnitenubm & ambientibm veffkriis. Si Grxcam vocem Latine reddas,non malc dixeris operaviam macbinam:etenim & operarios ipfos ú^Üôïï;, & Poeticc ipyx&voig Grjeci dicunt. Apudnos voce femigrxca, imo'fi á in e mu- tes,totaGraxa, arganum. Eft enim e/>j« w Griecum vocabulum, quod dicituc ScippzAmv, ideft,inftrumentura artifkiumve. Hermolaum caftigatorem fuQ loco caftigavimus, vokritcm ergatam & artemonem, verbo tantum , nonrcipfa differre. Hscille. Monantholius ad Ariftotel. Mechanica pag. 119, Gaeterum quid hk^u^ei/ Ergata differat a fuccula, cWGraci vocant &Scytake primutn genus, parum video, nifi fulcris, aut craflltudine. Homm enim unumquodque axiseftckcumquemvolvitm-funis du&orius ad tollenda vel trahenda oncra, tranfverfas habens collopas, id eft, ligna oblonga in altera cxtremitate vel utra- qucquxfunttan- quam veftes a vi deprimendi vicif- fnn. Differre ta- men pofi!mt,quod Ergata ere&uma- xem habeat , vel fulciatur duabus trabibus perpendi- culariter ere&is : Succula fupinum habct axem,vel etiam quatuor lignis fuftentatur, unde ov(& dicitur, tanquam ge-
ftanti cuidam afino fimilisfit. Utriufque icones dat Barbams has. BErgata,G fuccula. EscharA. Lib. x. cap .16. Bafis (Balliitae) qux appelktur ú^Ëîâ., longituL·
foraminum, &c. Baldus: \%d^ proprie focus, ignifvc conceptacuhnn; eo fenfu Homero domefticum vocabulum. Quid autem fit Mechanicis Efchara, ipfe Vitruvius declarat; Bafis. Idem quoquescap. 22. ubi dc teftudine, Bifis compingatttr, qu& Grace \%&&. dkitur, quadrata habens quoquo verfm latera. No- tandum , eodem vocabulononfolumfocum, & apud medicos ignitum ulcus dici, fedapudcocos inftrumentum illud, quopifces caraefque aflantur, &a Latinis craticula dicitur. DequaSuidas: 1%Üæâ<, ^ayi^vsv ú^ã÷,ê¢ïí cv 3ôç- ÔÉõîïò ãéöíæâÀí 6%ÜñÉá> xpeoauxsv. »
UHttltiforumquecribrum cum quadmpede fquaterpedej
^UjZ pons in igne est Efchara carnifcipe. Dubitabit merito quifpiam, quid commune fit bafi antediche cumEfcharaqus craticula; dicimus afimilitudinehujus coquinarii organi, mechanicura voea- bulum emanafle ·, eadem de cauiaBayfius dere nav. Efcharam appellat cratem palangis contextam, quam Athenaeusbafim & fulcifticntumnavisdicic dum fabricatur vel ftat in navali. Ha:c illc. Vide Claud.. Salmafium in Solinum pag. 179. EuerganeiTrabes. Lib.v. cap. 1. Supra eas fpilas,) e÷duobnstignit
bipedalibm trabes euerganedt funt co//ocau. Philand. compatfiles fuperitifvocavit, id.eH, tignis jtmSiis compaciat, nificui magis placebit ajfabrefaiias, quod dji^c. Grtcis fitAccuratc fabricattm. Barbaruscumeofcntit. Baldus: Sancprocom-
paftilibus
|
||||
|
VocabvlorvmVitruvianOrvm. 49
pa&ilibus libentiffimeacciperem. Cm^nim dixctitexdmbiutignisbfpedalibfiJ?
Quamvis Graeca origo alio me trahat. euipyia, ttja dixit Homerils, id eft, bene fabricatam fcu compactam navim. Lego apud Theoph. lib;V. in primo tra&atti dici «W^v ûëßù pro intra&abili materia, & ad fabricam inutili, áâßïõò igitur contrario ienfu tra&abilis, expedita. EurYTHmia. Lib. é. cap. 2. Eurythmiaeftvenuflajpecies, commodufque in
tompofitiombut membrorum effeSfw. Et lib.v 1. c. 2. Vt nonfit confiderantibus afpeftus Eurythmu dubim. Ad quae verba Philander: Ea conoinnitas nafcitur ex fymmetri& ■prafiriptii, aut iis, qu& afolerti &acuto XrchiteSto pro occafione qu&runtur. Baldus: Aptatur autem hsec vox cuivis rei decenti. concinna:, aptae, corpori, numero, greflui feu. motui,voqi. Videtur autem ea diftionc cxprimi quod Italice dicimus, garbdto,gratiofo. , Evstylos. Lib. 111. cap. 2. Eufiylos , intervnllorum jufla diflributione.
Baldus: Si verbumlate vertas, dices concinne columnatum. Utenim dicimus £na>t*jg bene feptum & þæÜòñõ÷ïí bene capillatum, ita euftylos pulchrc difpofi- tashabens columnas, velpulchrecolumnatum. Evthygrammvs. Lib. i.cap. 1. Geometriaautemplurimapr<efidiapr<sflat
ArchiteffurA-)&primwp Etithygrammi & circini tradit ufum. Baldus: Satis ad vo- cabuli cxplicationem faciunt Philandri verba: Per Eutbygrammum intelligo rega- km, quapreffiliveam dtcas, namad regulam expenduntur linea re£f<e. Caetera quae ad hanc notitiam fpeftant, vide apud eum. Sunt qui credant, verba hxc Vitravii ad þ%^îËì.ì.» ^/ëë¼,, id eft, redilineas figuras efle referenda.fed eorum opinio non eft plaufibilis. Nos Vitmvianum Euthygrammum, quod Regulam dicunt Latini, Rigam dicimus vernacule. Excretia. Lib.vn.c.6. E<e autem excretU fix, tribuigeneribus feponuntur.
Baldus: Pro eo quod excernitur, id eft, excrementura. Latinum quidem voca- bulum, fedapud Latinos ipfos perquam rarum. Haec ille. Verum Philander edi- dit, Ç á autem excreta, ut ad aflulas marmoreas referatur. Å ÷ å d r a. Lib. í 1. cap. 5. Sin autem Exedr& aut Oeci quadraii fuerint, &c.
Baldus: Quidproprie Exedra, fufus apud Latinos obtinuitut fine ipiritu fcribe- retur) apuddodos& antiquitatis gnaros non convenit, multiplicesenimdeea refemntur opiniones. Exedra, ait Alex. 1. gen.dierum 5. c. 11. cubicttlum erat, columnisfultum & epiflyliis, pluribufque excifisâáÞúß, quibm profpeEtm in viam ■ erat altqwando fub dio, aliquando fitb teffo. Budaeus in Pandeft. 1. fi vero. ff. de his qui aqec.pro cella.fiuAiaria, ut ipfe a\t,accipi pojfe exifiimnt. Accurfius perquam ri- dicule,j^«^r4winterpretatur. Philand.lib. 5. c. n.ait, eorumlocorumfiguram referre,qu<e incmnobiis dicuntur capitula.^x Cic3.de oratore,Cella crat ad collo- qaendum aut meridiandum. Idemfere ex eodem lib. 1. de Nat. Deorum. Pollux idem efle affimiat e^w & 7m?UL·. Eft autem paftas porticus, locus convivii, coenaculum. Etenim <ðÜ<Ì.£æ pafci, comedere. Domus noftra: non habent exe- dras, ei;go nequeapud noftrates nomcn. Sitamen locus quifpiam feligeretuc amoenus, pulcher, ifque cathedris ornaretur, & in eo ad colloquendum confa- bulandumve poraeridianis horisamici convenirent, quisnegaretappellaride- bcre & cffe exedram ? Certe Grseca origine a feflione diftum patct, nempe quod ibi frcqucntiores eflentfedes &anaclintena&grabatuli. Quseclarafiuntexiis, quas Vitravius fuggerit lib. v. cap. 11. Conflituunittr autem in tribm porticibm exedrajpatiofa, habemesfedes, in quibui Rhetores, reliquique quifludiis dekffantur, fedentes dijputar* ñïâßçÀ. Quafdam autem exedras, vernas forte & aeftivas, aper- tasfmffe,e)ufdemteftimoniodocemurlib.vii.cap. 9. Ubi deminiitempera- tura. Ait cnim: KApertis %>ero locis, ideShperiflyliUaut exedris,aut CAteris ejufmodi locis, quoSol& Luna ñïâ/t fl/lendores&radiosimmittere, denigrawr. Hsecille. DePaftasvidefuoloco. G Å ÷ é $ ï-
|
|||||
|
—^^m^mmm
|
|||||
|
5o DeSignieicatione
Å ÷é sona. Lib. iv. cap.7. Et uti reliqua exifina, qu& filent ejfe infion.
tibm, ad laterafunt trmflAta. Baldus: Mirumdevocehac nullum vcrbumfe- cifle Philandrum, nec in Latinis commcntariis Barbarum. Cujus tamen fenfus quifucrit}cx Itaiica verfione patet. ait enim:} come le altreparti eguali, quefoglkno ejfer nellefronti,fono ë é lati trafportate. Putavitergo vocabulum eflc a Grseco ÀÃïò, aequalis. Turnebus contramagno verborum apparatuadulterinam &fpuriatn vocem & ideo explodendam oftendit, ejufq·, loco reftituendum, ex hisomnia, ut fit le&io emendata, & utireliqm ex his, omnia qtt& folent ejfein fiontibm,adlaterA funt tranflata. Acute, & fortafle vere: fortafle dico, quid enira prohibet Vitru- vium, ut eft (öéëåÔëßù, icripfifie l%!Qs, & Latinis chara&eribus exifu vel exifon,&: indepaulatiminexifonavocabulumdegeneraiTei certe quicquidik, Turnebi animadverfio mihi valdeprobatur. Å ÷ ñ å R ô é ï. Lib.v 111. cap. 5. Expertiones autem & probationes eorumficfunt
providenL·. Baldus: Expertiones pro experimentis dixitvocabulo parumLa- tinis fcriptoribus ufitato. Expressiones. Lib. 1 v.cap.4. Itemcircum coagmenta & cabilk, emi~
nentes exprefiones,graphicoteram efficiunt in ajpectn deleffdtionem. Optime & ap- poiitePhilander: in ajperitatem excift promtnentes, & quod nsulgo dicjmiM rele- njata,quodgenusvifanturin fliperb'$imipontisreliqmis, quiad 7^jrmamextruBm erat. Addit Barbarus, a noftris Bugnas vocari, ut & paflim vulgo vocantur. Baldus. Å
T7 Á sciM. Lib. 111. c. 3. Reliqttapars (epl&yltt) pr&ter cymatium dividetuU
■*- eiiMpartesduodecim,&earumtriumprimA,fafciaeflfacienda, &c. Baldus: Fafciae Ionicis, Corinthiis, &compofitiordinisepiftyliis, eminentisfuntills, quaiinftartaEniaram gradatimdifpofita:, epiftyliorum frontes ornant. Tufcani- cum & Doriciim Vitruvius finefafciis exhibet.Palladius& Bartocius,veteres,ut profitentur, imitati, duabus ornant. Referunt autem fpeciem adpa&arum, orna» menti & utilitatis gratia, regularum. Alias fafciashabemus apud eundem, fca alionomine. itaenimlib.iv.c6.ubi deportammornamentis: Cymatiumhujm (antepagmentU crafitttdinisfexta. reliqua pars prdter cymatium dividaturinpArUs xii. harum triumprima Corfafiat cum Aflragdo, fecundaquatuor, tertiaqnincjuc; e&que corfa cum Aftragalis cirmmcurrant. Barbarus: Corfa eli antepagme^tifafw, &c. EademdocueratPhilander. Cur fic appellatae fuerint, eomm nemo aperit. Nos quaeremus. KOpQIw vel Dorice Kopm» Graci tempus, capitis partera dicunt, quam & alio nomine êñüôáöï». Videtur itaque Corfas appellaffe, quod oftii fint quafi tempora.Nec nova tranflatio acapite humano ad res alias.K/ï&'ö*? in tym- panis & rotis agnofcunt veteres Mechanicorum fcriptorcs. Suidas quoque ait, êñÝéáøïí efle Æßâéæëß÷ ra oWeS-ev ìßñ(&>, quamnoftri dorfum appellant. Scio autem & Kepoiv efle truncum feu ftipitcm. quaz mens aliquatenus ad rem faceret: aft eg° a prima fententia non dimoveor. certe ut frontem dicimus,ita tempus. Hxc ille· Fastigivm. Lib.in. cap.ult. Tympana, f.tfiigia,acroteria. Baldus: Fa- ftigiumLatinis cujufquerei fumma pars, sedificiorum maximc. Virgil. ú'â- giafufcipit urbis. Livius: ex ea pecunh clypea inmrata in fafiigio Iovis adii po- fuerunt. Videtur itaque Latio idera efle faftigium, quod Grscia: Üêñïí. Quod quamvis itafit architeftis peculiarc & proprium vocabulum, quo eam tempio- rum potiffime partem notant,qua; in aciem definens,tympano, corona & acro- teriis conftat, hinc tranflatio, fafligmm operi imponere. Alio fenfu accepitVi- truv. lib .vii .cap. 1. ubi ait: Sane autem nucleo mduftopavimentum e tefferagratK** circiter binum digitum c&fafiruatur, fafligium habem inpedes denos, digitos binos- Quibus dat intelligcre; pavimenrum, de quo loquitur, non effc ad libellam co- sequandum»
|
||||
|
VOCASVLORVM V É Ô R ¼ V É Á Í Ï R V Ì." 51
xquandum, fed teftiin morem decrefcens, conftituendum. Quod noftri dicunt
habere dcclive vel pendulura. Quod fi ad quatuor partes vergat, faftigium vero fit in medio, adforraam papilidnis devexum dicimus. Caefar hoceodem feniu, fafiigiatum, inquit, leviter collem: Et de Ponte ad Rhenum, Tignanonfublicx. modo diretta ad perpendiculum, fedprona U" fafligiata, ut fecundum naturam fluminis trocumberent. Haecille. Cl. Salmafius in Solin. 1213. Domus Caefarum proce- rum cum faftigio erant aedificatae, quod proprium fuit templomm & aediurn ia- crarum. Primus Cadar faftigium habere cjepit in domo fua, inter alia divinitatis infignia qus illi attributa fuere, quod fcquentes Casfares imitati funt, &poftea ctiam alii proceres ufurparunt, ut e Statio conftat. Privatomm domus tefta plana habuerunt, noninakumfurgentia, &c. Favi. Lib.vu.cap.i. Itafiketur (pavimentum,) ééý,â âåßßÌáâçß, nulli
srttaws in fcutulis, aut trigonis, aut quadratii feu favis extent. Baldus: f)e Hexa- gonis figuris intellexifle Vitruvium teftatuc Pbilander, & poft eum Barbarus, a quibus nec cgo diflfentio. f emvr· Lib. iv.cap. 3. Regulaunainmedto (triglyphi) deformctur,femtir-,
quodGr<eceì,çîïò dicitur. Baldus: Femora Archite&o in ordineDorico, plana illa in Triglypho dicuntur, quae inter canaliculorum cavitates eminent, & a no- ftris pafllm pimetti &nphnu&z,i appellantur. Philandiro,dumtriglyphumdcfor- mat,placuitftriarum nomineabutilocofemorum.aitenim;Latitudoea (ncmpe · Triglyphij in partes duodecim dividatur, quaxum extremx du& erunt femicanati- ciili, rcliqmrum decem [ex dabunturflriis, idefi ,planis, (cogimur hic, ut apertius akamus,firi<e abuti nomine) Vitmvius femora vocat. Triafunt femora in uno- qudque triglypho. cur autem ìçñïß, id eft femora dicantur, vix capio > iiifi Ãé ve- limus coxarum vices intriglyphopartesillasoblongas & eminentiorcs gerere. vocem ad metaphoram pertinere, nulli puto dubium. EibvlA. Lib. x. cap. 2. Et ë capite fibuh conjunffa, &c. Baldus: Pibula
fuaptevi unamquamque rem denotatqua aliqua conneftuntur, adfibulantur. Videtur autem proprie dc aciculailla dici, quaai ôôåñüíßù Graeci dicunt 7 quali in cingulis utimur, ut apud Poetam: K^Aurea purpuream fubnetfit fibula vefiem.
De fibulis Cato, cujus locum exponens Turnebus; fitntautcm vincula & veluti clavi, quibui veltigna inter fevel arbores conneffiuntur. Idcm ad eundem cap. 31. FibuL· funt, quas ab harendo Galli heraces appellant, quibus aliquid alligatur. De. fibulisCsraradPontemRheni: binis utrimque fibulis ab extrema parte difline- bantur. Fibulas, ait Turnebus, interpretor copulas & pttxillos, quibm trabes ad tigna fx£ tenebwtur. Lipf.lib. 2. deMachin. Dial. 5. Sedquidfibula ? qitodSat' ligero reffe vifum, tde& & velut ligncc (fic appellem) anchora. immijfa adligandum. iibulas nominat etiam Vitruvius lib. 1. c. 5. Vti utraque murifiontes interâ {qucmadmodum fibulu) histaleuco/iigata,&c. Vbi PhUandei': 7%os interpretA- ^nrquasmfcripturavocantcUvos. F1 s ô í c A. Lib. vii. cap. 4. Et âßï fifiucato, &c. lib. x. c. 3. Talirefiipinau
defodiantur &circum fifiiicationeâ/lideKtur. Piftucarc, aitPhilandcr, eitfiftuca adigere, figere. Tum ifubdit: eft autem fifluca atifatum & capitibut ferratum in- flrumentum, quo pali fitblkaqaem terram pmguntur. Vocabuli ut & rei ufiis apud vetcres frequens. liftucandi aftum concinne dercribit Barbarus lib. 111. cap. 3. Noftri fiftucam appellant Eeccam & Battipdum. Illud mihinonreticen- dum, Vitmvium non de ingenti illa fiftuca ubique loci intellexiiTe, fed imprirais ubidepavimentis, procoinftrumentoaccepifle, quodlongo manubrio praefi- xum, a fimilitudine noftrates Lucemarii pedem nominant. Flos. Lib. iv. cap.7. Flostantam habeat magnitudmem, quanttimhabuerit
G 2 mfum-
|
||||
|
52 DE SlGNIFICiTlONE
wfitmmo columnx capitulum. Baldiis: Supr&tholum , (mei Latemam appellmt
Itali Iribimam) inquit ?hi\&nact,fiebat pyramis ,fupra pyramidemflores addebamur, quod quodammodo imitatm eli Bramantes Rom<t in adicula periptera in monte Au- relio ¼. Tetro dedicata. Hx c ille. Barbarus vtxo,fttpra tholum flos eB inverfe roU fimilis, cavum tholi fummi comple&ens, eui fujpendebantur vota: is altitudinem capituli (scpiabal, Inque pyramidem definebat, quemadmodwn in nummis aliquibm » Neronianii efi videre, in quibus fupra eminet pyramis. F rigi d arivm. Vide Caldarivm.
Frontati. Vide Diatonos.
F í l ô í R ie. Lib. í é. cap. 11. Sinemolittone fuhurarttm, &c. Barbarns: Ful-
turasnos pttntellos appellamus, quibus non eftopus cumparietes fornicantur cuneorum divifionibus & ad centrum refpondentes funt earum conclufurje, modo extratrabes aut luminum capitaarcus cuneis non concludantur. Fvndvli Ambyl atile s. Lib. ÷.cap, é 5. aMreimodulicum fundulis
ambulaultbus. Baldus: Vitmvius hic ubi de hydraulico organo agit, vocat/»». dulos ambulatUes, embolos, de quibus verba fecerat cap. prjeccdentc, ideo am- bulatiles, quodper modioli cavitatem fnrfum deorfum moveantur. Barbarus vernacule Cerchiellos appellavit. Cutr autem VitmviusGraxeLinguseimprimis affe£tator,pro embolis fundulos maluerit,ea poteft effe ratio,quod non eam craf- fkudinem habeant,quam emboli,quiinftar funt cylindrici frufti. Funduliautem rotundis illis ligneis lancibus fimiles funt, quas vulgo nos Taglieri appellamus, e Gemanicavoce %®,<÷· Fvsterna. Lib. 11. cap.9. £ht£ vero (pars abietis) eH fitperior, vehe-
mentia calorii eduBis in aera per nodos ramis, prscifa alte circa pedes 'viginti, &per- dolata propter nodationL· duritiem, dicitureffe fuflema. Baldus: Vitruvii locum huncPHn.inlib. xvi.cap. 39. conjecit-.fuperior pars nodofa duriorqueSufierm, Ita fereomnes vulgati &emendati codices , interquos AldinumPauliVenet. imprtffum numeramus. Certe Hermolaus cenfura dignam efle vocem nori cenfuit · nec poft eum in fuis collationibus & animadverfationibus do&iffimas vir Sigifmundus Gelenius. Sunt & alii non ignobiles in repub. literaria au&ores, qui eam fcriptionem non reipuunt. Ex adverfo Csel. lib. v. cap. 6. fufternam kgit. Philander vero non legit raodo, fcd uti fpuriam & illegitimam vocem, Su- ftcrnam, expellit. Vellem auftoritate alicujus boni auctoris, aut faltem ratione aliqua opinionem fuam corroboraflet.Certe voccs iftse in Latina fchola totafin- gulares funt & idco tenebrofx. Innuit non obfcure Vitruvius, a nodationis du- ritievocabulumemanaffe,quamvisidquomodo, nonvideamdocuifie. Quid fifufterna afufte, uti lucerna a luce ? fuftis autem feu clava, nodofior. Sihoc nonplacet, ideerte non difplicet, profufterna feu fufterna reftituendum, ft- perna, quanquam terraproximam partem nofter auftpr infcrnam non appel- larit. Expe£k> hujus nodofae fuiternx cmendatorem. Haec illc. Cl. Salmafius inSolin.pag. 1034. Ita &iuperiorpars/#/?<?raii dicebatur quia nodoia eft, Ì folent efle fuftes & baculi crebris nodis ut plurimum afperi: tales enim eliguntiu- maxime. /^Enethliologia. Lib. ix. c. 7. Jguodpropria ett eorum (Chaldxo-
^-*ma\) Gene(hliologi<e ratio. Baldus: GvxcumvcibumfyidAiciAoyia· Qujnnt Gcncthliaci, clarius eft quam titnoftralucc indigeat. Eonomine dicebantur na- talitii Mathcmatici, illi ncmpequinotationes&prcediftionesfaciunt ex natali die. Scd & ii Chaldau diccbantur, eo quod apud illos ars, ut fertur, non ortutn modo, fcd & incremcntum teccperit. Hinc Vitruvius Chaldxis tribuit, q«0{1 |
||||
|
VOCABVLORVM V ß Ô R U V É Á Í Ï R û Ì.' 53
fecit& Gellius lib. 13. c. 1. Firmicus inter Latinos in hoc genere fummus fuir.
Chaldsos iftos, feu Mathematicos, nulla lex, nullaaetas,nulla gensfere non ex- ploflt,& veluti infames a communi hominum ccetu non ablegavit. Artis vanita- teni notat Barbaras,qui iccirco in fuisin Vitruvium commentariis ut,fepartem ifiama fuiifludiisabd/caffe.HxcBudas. VideCl.SalmafdeCKmaftericisannis. Gekvsia. Lib.n.c.8. Crcefidomum, qunmSardinianicivibm adreqmef- cendum xtAtL· otio, feniorum collegio Gemfiam dedicaverunt. Baldus: Similem Sar- dinianorum Gerufiam locis illis fuiflepalam eft, qus pofterior aetas Grxca voce Gerontocomia, eo quod ibi fenes curarentur & nutrirentur, appellavit, de qui- bus 1. illud quod. C. de Sacroil Ecclef & alibi. Gnomon 1 cE.Lib.i.c. 3 .Partes iffim Architeciur&fiinttres,&dificatio,gnomonice., m&chinauo. Baldus: Gnomonice Graeciim verbum, ãíùìáíß÷ç: ipfa vero facultas, ' ea qu£ ad radios folares & umbras horariorum conficiendorum gratia pertinent, & quo pa&o per analemma defcribantur, in quavis data fuperficie demonftrat & docet. Nomenmutuataeftabumbilico ftylove, pec umbras horas indicante, qui quidem a Latinis Grazco vocabulo Gnomon dicitur. Vitravius vero & um- braeindagatorcm appellavit, quod, veluti annotatTurnebus.ideo fecit,utdifcri- men.quod inter hunc &Geometricum Gnomonem intercedit,tiotaret. Obfcure quid fit Gnomon docet Suidas. ait cnim-.Regulam ejfe Mechamcam. Ittm-.figuram quandam Geometricam, tum Dioptrici organi partem & Afironomici. Quperi poteft a quopiam curioib, curftylus, horarum oftenfor, Gnomon dicatur? Puto ego primam originem efle a verbo ãíàíá\, cognofcere,inde ãíþìç, cognitio qusedanx /ententiave,&jW^«vcognitor,index, norma. Primi enim horologiorum in- ventores, non quidem ftylum in horologiorum meditullio umbilicove fige- bant,fednormamitaerigebant, fquod nunc quoquepaiTimtumGernianimin Gallifaciuntj utlatusunumhorizonti, feu horologii plano haereret, alterum vero ad perpendiculum erigeretur. Á norma igitur illa quam Gnomonem Gra- - ci dicunt, ftylus ipfe, quamvis norma non fit,nomen adcptus eft, & a Gnomonc ipfo facultas Gnomonicae. Porro quid fit in Geometricis Gnomon, quo ablato autadditofiguraquadratanonmutatur, habesapudEuclidemin fccunda defi- nit. fecundi Elementorum. Haec ille. Cl. Salmaiius in Solin.p. 670. Ôíþìùí etiam ftylus hoiOlogiifciorherici, quo cognofcuntut umbrae, & cx umbris horae. Plinius umhiticum vocat, Hefychius êßíéòïíß quod in medio vafis horologici fem- per poneretm·. Ab hoc Gnomone difti Gnomonici, & avs Gnomonica. Machinac quoquegenusDioptrica:,qualimitesadlineamdirigebantur,agriquelimitaban- tur, Graci ãíþìïíá appellarunt, Latini Gromam voce a Graeco detorta. Vide & eundempag. 632. Gonarche. Lib. 1 x.c. 9. VtiGonarchen,Engonaton, &c. Baldus: Horo-
logiiiblarisipecies, ab angujo, vel a genu nomen accepifie videtur, csterum resobfcura, necfacile, ab etymo quicquam ceitiyenaii. Haefitinea voceTur- nebus, haeremus & nos. Qm$ enim de ea hifcere pofl*et> aut probum probabileve quicquamproferre } Gradatio. Lib. v. cap; 3. Infuper fandamentum lapidek & marmoreis co-
pis, gradathnes ab ftibfiruttione fieri deberit. Baldus: Á gradiendo gradus, a gradugradatio. Eft autem gradatio, quodad rem pertinet, graduum in thea- tris diipofitio, qus quidem fediliumloco ipe&atoribus crant. GradusappelUmus (aitFiorentinus apud Lipfiumin lib. de amphitheat. cap. 13 ·) utifcis, ea ipfa loca i» queis fedebant. Sic ditti in amphitheatris, qua ad formam fcahrum graduum alii alios confequuntur. Afimilitudineigitur, non ab officio gradus dicebantur. Pol- lucilib. iv.ÜíáæËèìïé,âýèæâï,'ßÞéáé, ÜïßëÀË,ideft, confcenfioncs,gradus,fub- fellia.fediliadicuntur.
G 3 Gra-
|
||||
|
54 ,f: De Signiiicatione
GrapHis. Lib.i.c.l. Veritmgraphidos, &c.Bz\das:^d<pav,{cubttctii
defcribcre, lineare: unde graphice, grapheus, graphicus, graphium, gramma' graphis, & ca:teraejufdemftirpis vocabula. Eftautemgraphistumftyluscala- mufve, tum ipfa pingendi, fcribcndi, feulmeandiperitia, ars nempeillaquam noftri del difegno *vemacule dicunt: de qua Plin. lib. xxxv. c. 10. ^Alu mulu graphidis •vejiigia extant in tabulis ac membranis ejus, &c. Hxc graphidis cognitio quantum iit Architcfto neceflaria, poft Vitrav. docet Albertus lib. 9. his vcrbis: Jhi£ atttem confermt, imo qu&fint ArchiteBopenittts neceffarin ex artibnf,hxcfunt ■Tiffura & Mdthematica. In c&leris doffm ne fit non laboro. Grapidis peritia f ait ad Vitmvium Barbams) eft lineamentorum recta duofio, piEtoribm-,fciilptoribtu, ceh- toribiiSyfldtuariii & hujnfmodi aliis necejfaria, qua prddiftis infervit artibtM. Tum poft multaconcludit: TsljceJJariaigitureH Archheffo Graphidis, id e!idefignatia. nis, ut Itdi diount ,peritia. Ab hac origine lib. 4. c. 4. dixit Vitruvius: Lapidum mparielibus templornm congmenta,ficirca eorum cubilia exprefiones, hoc e?t eminen- tU relinq;tantur,graphkoteram (hoc eft elegantioremj afpeffu efftcient dekcfatio- nem. Ulaenimpulchriorafunt&placentmagis, quse elegantiori manu & gra- phidos peritiori effinguntui:. Hxc ille. Cl. SalmafiusinSolin.p. 5. &6. ^^ tXm Graci dicunt de pi&oribus: nam & %d<pm, a quo ^îá,ììç fa&um, proprie Graecis pingere eft, & ÷á,öÝßæ pi&ores, & <^ë^Ü opus pi&um. Grvmvs. Lib. ii.c. 1. Exaggerant fupra habitationes maximosgrumos e
terra. Barbams: Gmmus eft terra congeftitise globus. Peftus: Grumus teru colleffio minor tumulo. Gloflje: GrumhwpQoi. Gvttje. Lib. 1 v. c. 3. Epifiylii altitudo uniui modioli, cttm t&nin & guttis.
Baldus: In Dorico ornamentorutn genere guttje dicuntur, qux numero fcxfub ipfis triglyphis dependent, inftar guttarum. Albertus clavos dixit > eo quod cla- voram capitibus fint perfimiles: hujustamen fcntentiahaudquaquamrecepta: nemo enim eft inter Archite&os quiproclavishabeatnominetve. Gutcarum vero funt duo genera, alise, de quibus diximus, fub triglyphis, alias his adperpen- diculum refpondcntes fub ima corona, numero decem &o£to, diverfaquidcm. figura: namhx, utaitPhilander,coniflvemet3efiguradeformantur, illaevero ad circinum fiunt,ncque prominentes. GYNiEcoNé ô 1 s. Lib. vi.cio. Hac pars adificii fGraecae domus) Gymconi-
tis appelktur. Baldus: Tuutj Grxcis mulier, unde loco nomen. Graci, inquit Philandec , xdificwm inpartes duas dijtribuebant: nam iti qua parte viri, fine fcemi- narum interpelktiombm verfabantur, andronida appellabant: ubi autem congruerent mulieres gyntconitida vocabant. Addit & Gynaecium nominatumfuifle ex lib. 8. Paul. Diaconi: Eamque ejfepnrtem, in quamulieres pracipueUnificio &textm& dabant operam. H.
ÇÁìáôë TEGVLiE* Lib. í 11. c. 4. Deinde inftiper erecid hamata teguU
ab imo adfummumparietemfigantar. Philander: Hamatas tegulas ad diffe- rentiamcarumdixit, quas l.v.c. 10. dixeratfineraarginibus. Suntenimtegu- larum aliquae plaira, funt & in canaliculi modum ductae, alix habent margines utrimque extantes, caeterae planx,eas hocloco vocathamatas. Barbarusltalice vertit tegole uncinate: fed, inquit Baldus, Latinam vocem Latina expofuit; nuf- quam enim. quod iciam, marginatie tcgulce uncinate a noftris appcllantur. Nos diceremus tegolecoilejponde, szltegokdecoprire^j. Cxtemracurhamata; dican- tur, ignotum mihi. Nunquam enim memini apudLatinum Anftorera id obfer- vari. Barbarus in Notis: J>)u<e fe tanquam hamiscontineant. Claud. Salmafms in Vopifcum: Hand diflimili loqucndi gcncre, animatte tegtiU vocabantur, quce inmo-
|
||||
|
VOCABVLORVM V É Ô R U VÉ Á Í © R V Ì. 55
in modum canaliculi fa&ae crant, & in imo & fummo fpiramenta Habebant, hoc
eft foramina. Scd ne fallaris, hodie apud Virruvium in^ulgatis codicibus, non twimau fed hamau. Quas fcio quomodo interpretentur vkido&i, quorum mihi neutiquam placet interpretamentum.Teftor autem me in antiquis duobus Palatinx Bibliothecse codicibus, omnibusliterisfcriptumreperiiTed»/'/»^,*: ad cundem plane modum animatoria olla dicebatur, quxinfummoipiramentum habebat,hoceft, quxpertufaerat. Gloflx: ÷ýôæá-ç^íéâ^ç, ï/ßáanimatoria. Hamaxipodes. Vide Arbvscvl^. Harpaginetvli. Lib.v11.c5. ProcolumnisfiAtitunturcalami,profa-
fligiis harpaginetulifirian, cum crifpisfolits & volutis. Baldus: Obfcurum voca-, bulum, & nifi fuccunrat divinus aliquis, inexplicabilc. Philander kvi pede per- tranfit, inquiens, omamentigenw, quod quale fuerit ,fe nefufpkari quidempotwjfe. "TurnebiveLOlib.vi i.c. 27. haecfuntverba: ^u&runt doffifiimi 'viriquifintin fttruvioharpaginetuliflriati, & fedulam navant operammeruendaobfcur£'vocis [i<mificatione,parttmproficiunt tamen. K^idfacram anchoram decurrendum in rebus serditis &prope defperatis, idettadlibros veteres, in quibus legitur: Apaginse oculi ftrati: exhis verbis emendo, Aparinx oculi ftriati, vel, Aparinas coliculi. Oculos enim & in arundtmbns &fiirpibus dici non eft ignotum. Eospro fafligioponi, id efi quod Vitruvio reprehendendum vtdetttr. Hsec ille: qui fibi non fatisfaciens, ita clau- dit: T^on magnopere hanc emendationem vendito, adaufforis tamen fenfumpropius quam recepta. fcriptura accedit. Caefar Csfarianus in fcmibarbaris fuisadVitru- vium Commentariis de Harpys intelligit quibus aptari ait folia & volutas. Idem varias in Vitruvium hoc loco profert le&iones, Arpaginetuli, Apagines, Apagi- netuli. Barbarus ignotum vocabulum horrens,ab eo abftinuit quidem in Latina fua commentatione, in verfione vero Italica nihil mutavit. Haec vox mirum in modum me diuque torfit, preffius tamen rimanti, & chara&eres fingulos minute perfequenti > vifum mihi, citra ullum dubitationis obtentum, pureputelegen- dum Harpages vel Harpagones & mituli ftriati. Sunt autem mituli quas con-' chas feu Ghivellas noftrates dicunt, quas quidem conchas ftriatas dixere veteres. Ita enim Plinius lib. 1 x. cap .33· Conchis levibus, rigatts, denticulatis,firiatis, ver- tice muricatim intorto. Et Iib. xxxv 11. c. 10. Ettreos nucleo olivafimilis ctt,flriatA conchxrum modo, &c. Harpages vero Graecis, quod Harpagones Latinis, inftru- menta adunca & uncinata. Nec fane notario, alias fomniculofo & rerum ignaro, difficilefuit, e verbo mituli, vel fi fcri-
bas nituli,lkera m m duas, i & n, fciiTa, inituli fa- cere. Putoego·, Vitruvium aliquid, cumbsc fcriberetjfimileadpi&ae imagini vidifle. A. cala- 1 rai, B. C. D. faftigium, Â. D. Harpages, C. mi- tulus ftriatuSjB. D. E. F. volutae cumfoliis. Hurpex, Hyrpex&Hkpex (inquit Cl. Sal-
ImafiusinSolin.pag. 729 J exGraecoefWivel apwdyii, raftellum vel cratesferrea cummultis dentibus. Feftus: IrpkemdXcitcGe gertm rafiro- rum ferreorum, quod plures habet dentes ad ex- tirpandas herbas m agris. Quidam Codices k- gunt arpagunculi. Helepolis. Lib.x.cap.ult.Supraidma-
chinamiticarchefioverfatili conflituit, quaHele- •polim ad moenia accedentem corripuit, &c. De HelepoliitaLipfiuslib. m. demachin.Dial.i. poftquam locum Ammiani lib. xx 111 · citaflet, qui Teftudinem Arictariam in- terprc-
|
||||
|
56 DeSignificatione
terpretatur, fubdit: Magis ad turris gcnera Helcpolis hiec. celebris referenda,
Ipfam Demetrii defcnbif Vitruvius in x. Plutarchus in Demctrio, Diodoms co- pioiiflime in ÷ ÷ obfidione illa Rhodiorum. Et variant quidem inter Te ac diifi- dent, fed confenfus tamen cft, Ô urrim fuifle, fcd multipliciter & magno opere inftru&am. Quinimo difertc ab Teftudine arietaria feparat Arrianus in Mithri- datico: ^Aggeres multosfiruxit (R. Mithridates ad Cyzicum) &machinas con- fixit, Turres & Tefludines arietariaf & Helepolim centum cubitomm, e qua & alia. Turris ftirgcbat, catapul(as,laptdes,0J varuteUemittcns. Baldus: difta W ra ßëß&ôô÷ò ôÞë&ò, a capicndis urbibus. Hemi cyclivm. Lib. ix.c.9. Hemkycliumexcavatumexquadrato,aden-
cUmaqae fuccifnm,Berofm chaldxus diciturinveniffkj>. Baldus: Horologii qua:- dam /pecies, cui nomen a forraa femicirculari. GriEcis enim çñéêàêëé&· fqm voceufuscftinSphsraPiOclusj femicirculus. Accuratam Sciotcrici hujusde- fcriptionem edidit peculiari libcllo Jacobus Zieglerus Landavus. Eft prsterea Hemicyclus, cathedra femirotunda, femicircularifve, quales pleraequeillaefunt, qnibus vulgo tonfores noftri in officinis utuntur. Dicitur etiam hoc nomine folium in balneo, & locus coenationis. Unde apud Strabon. Lufitanifedentes cx- nitabant, mdificatos in pariete hemicyclios habentes. Hsec ille. Atque ad extremuni huncraodum,hemicycliuminquadratoexcavatumfuiireaBerofo,ornninoceL·- tum puto: a quo differebat Hemifphaenum five fcaphium: de quo alibi. Defor- manturautem horologia fcioterica, in quibus & hemicyclium hoc & hcmi- ipha;rium illud, videre eft ad diverfas mundi plagas obverfa. Hemicylindrvs. Lib. 1 x. c.3. ItaqueArchytashcmicylindrorumdefcri-
ptiombm , Eratoflhenes organica mefolabi ratione idem explicaverunt. Baldus: He- micylindris, hoc eftdimidiatis cylindrisufuseftArchytas, utduasmediaspro- portionales àõóßîþíçô÷ò inveftigaret: de cujus inftrumenti fabrica, plurima habes apud Barbarum ex Antonio Maria Paccio>nec pauciora apud Philandrurh ex Ludovico Lucenio. Ç å ì é ï l é í ì. Lib. 111. c. é. Dimidia adjeffa, citmfaStafttnt novem,fefqul·
alterum, qui hemiolios appellatur. Baldus: Novenarius numerus, ideo hemiolius dicitur, quia continet totum ienarium, & fenarii dimidium. Eft enim øé Gras- cis, quod Latinis dimidium, idque maxime in compofitione, üëïí vero totum: hemioliosergoidvaletquoddimidium & totum.nec aliter fere interpretatuc quod Latine iefquialterum. Ç å ì é s íç Å. ê é í ì. Vide S c á í Ç é í ì , five S c á ñ ç å í.
Hemitonivm. Lib.í.c.4. Igitur intervalla. tonorum&hemitoniorum&
tetrachorda, in voce divifit natura. Baldus: ij/MTemv Graece, femitonium, aurdi- cas dimidium toni: & hoc ad Muficos pertinet. Dicebantur quoque a machina- riishemitonianerviilli, qui pcr foramina tenfi anconas feu brachia Catapulta- rum,Balliftammvc, continebant, ut habesapudHeronemCtefibiuminBelo- pceicis. Eftenimw^Grsecis, quodLatinistenfio, intenfio. Hemitriglythvs. Vidc Triglyphvs.
Hermedone. Lib. ix.c. 7. \_Arieti&PifcibusCettuestfitbjeflus, acujm
crifla ordinate utrifque Pifcibus dijpofita e& tenuis fufio StelUrum, qu<e Gr<tce vocntur HermUunc^. Baldus: Philandri Codex melior habet; qux vocatur Þîì,øßßíéé. qui quidem Philander hxret: Hermedone, ait, quafidicas Mcrcurii delkias. fedqttid ita,nondum inveni. Certe Ç pjufc Mercurius cxt,$o¥q dcli^, fed nihil ad rem.Scali- ger ad Manilium docctlegendum dpm,(iovti, qu§ didio a verbo dfmtav laqucum denotat: erravit tamen ab umbilico, ncc rediffime oculatiffimus vir collimavit. Dicereenimdebuit reftkuendum Üîìåäüíç, quod nomen eft a verbo Üñìüæ*1"' jn quo quidem verbali æ mutatur in ^, ut in nomine «ññA@-i quod cft ex eadem ftirpc»
|
||||
|
VOCABVLORVM VlTRUVlANORVM. $f
ftirpe. Ut igitur ex Üñðáæáí ntapmSovtj,ka.ex Üñìïæáí harmedone. Quodau-
tem ad rem pertinet', harmedone nodus eft, id enim Grseca vox fignifi- cat, feucoaptatio,quapifcispifci,ceuvinculo colligatur, quem harmedoncn alionomine notiori & vulgatiori dicuntGraxi mihrpoy, id eft, vinculum. Ita enim Aratus: è'í ñÜ ßÝ tyy ðùïßÀôìïí tznspaviovxaK&sQv.
Cicero: Jt>uam veteres foliti coeleflem dicere nodum.
Dicitur etiam lineola & linum. Sic enim Proclus: cv áêñù ôùëßíù. HexasTylos. Lib.in.cap.2. Ttem ex his partibws five tetrafiyli, five
hexa/yli. Baldus: Perperam in quibufdam codicibus, exaftylos fine afpira- tione. Vocabulumfacilisexplicationis, templifpeciemfignat, quodinfronte fex habeat columnas, utrimque tres. Valet ergo fexcolumnium, feu fexco- lumnatum. Homotonos. Lib. é.cap. é. Dexira acfiniflrafunt foramina homotono-
rumJEt paulo inferius de Catapultarum nervis, qtt&finon homotonafuerint, impe- dittntreffamtelorum mifiionem. Baldus: SiGracamvocemo^ewwLatine rcd- das, appofite dices seque tenfum. Id ergo vult fibi Vitruvius, oportere ad reftam telorum e Catapultis, Balliftis & Scorpionibusmiffionem, tonos, id cftncivos, quibus ancones five brachia diftinebantur, efle aequalis tenfionis, & ta&os eun- demfonumedere. Extenfione enirn pariparimpulfus,parfonitus. HbsriTALiA. Lib. v. cap. 7. Medi<&valvxornatttshabeantaulaRegia,dex-
traac finifira hojpitalia. Baldns: In fcenis tres de more aperturs, inmediano- biliori & principe erant, prscipuc in Tragicis, aulae rcgiae, utrimque vero hoipi- talia, ideft, domus hofpitibus & peregre advenientibus in fcenam deftinatae. Ita Pollux lib.4. cap. 19. de partibus Theatri: cv 'j igufqxM*, 9 jufy) hfy» %æ$, \imuv. InTragoediaverodextraportaadvenarumeft. Hybernacvla. Lib.vii. cap. iv. 7{oneritdifplicens(fiquis animadver-
Unvoluerit)GrMorumhybernaculorum ufas. Baldus: Hybernacula, locaadhy- bernandum, hoc eft, in hyeme agendum, parata. Dc militaribus hybernaculis Livius; eoin loco mihtcs fibi hybernacuU conflittterunt. Á militari ergo ufii ad domefticumvox dedu&a. Erant ergo Graeorumhybernacula pars quaedam do- mus, inquahybernotemporecomedcbant, diverfabantur. Nos apte apparte- menti del -verno dicimta. HYDRAVLiCiE Machinje. Lib. 1 x.cap. 9. Ergo Ctefibitts,cumanimad-
vertijfet, ex tactucaeli &■ exprefionibtis jpiritmvocefque nafci, his principtis ufmt tydraulicas machinas primus inflituit. Baldus: Ex verbi proprietate unaqux- que machina dici poteft hydraulica, qua aqua per fiftulas fubducitur. Vox enim cftexoJAofjideft.tibiafiftulave, ScvL·^ aqua. Si ergo Latine interpretareris, unico vocabulo diceres, machinam aquafiftularem. Qupd quamvis ita fit, ufus tamen apud peritos Mcchanicos obtinuit, utdeparticulari machina diceretur, perquam aqua, vi prefia, per fiftulas in fublime pcllitur. Hujus fabricam abunde docct Vitruvius lib. x. & Heron in lib. Spiritalium. Etmulta refertTurncbus lib. 1. cap. % 2. Quos Auftores, fi vacat & lubet, videas; nobis fatis fit brevitatis ftu- diofis digitura intendiflc. Philander: Hydraulica; machina; partim fiunt ad aqua- rum expreffiones, partim adexcitandas in muficis organis harmonias, imitan- dosavium cantus , movenda figilla, ad horologiorum verfationcm, & fiquid hujufmodi. De quibus libri noni cap. nono, & multis lib. x. capitibus, maxioic decimoquarto. Cl. Salmaf. in Solin. pag.637. Hydraulis gcnus tibiae fuit vel fiftuk, cujus canales aqua infpirabantm·. Ç Hydrav-
|
||||
|
5» D Å S É G Í ú Ô É C Á Ô É Ï 0J Å - .
HydravljE. Lib.x. cap. é ï. EademrettioneverfanturHydrduU. Baldiis:
Detympanisibiloquituraquariis, admolendamfarinam. Hydraultts vocat ma- chinas finquit Philanderj qu<& á vi aqu,e, non hominum cdcatura, verfantur. Certe aflentior ego Turnebo, qui mendofum ait efle locum, & pro hydraula: reftituen- dum efle hydromylK. De aqaariis enim molis ibi eft fermo, non de hydraulicis. Cl. SalmafiusinSolinump. 637. Rede emendant dodi, hydromylae proHy- draulx; vfyahiiug Graci vocant. HYPi£THE.i£. Lib. 1. c. 2. <u£dific'iA fub divo hyp&thraque confiitutmtuY.
Item Libro 111. cap. 1. Hypxthros vero decattylos in pronao & foUko. Ad pri- mum locum ita Philander: Hypaethra, id eft fubdivalia, feu fubdialia: nam cuQfti aerem fignificat. Baldus: Erant igitur hypjethrie asdes codo expofita:, utliberiniilasaeringreffumhaberet.Nos loca ejufmodi, apertafeu fcoperu ap- pellamus, qualiafunt cavxdiadifpluviata, &periftylia in coenobiis & aliis. Vide Ca:lium lib. 7. & Etymologicum cv rp ¼æôâýâ^, & alios. Çýñáôå. Lib.v. c.4. Itaque parhypate quxdiBat ab hypate diefi. Baldus:
\jzF<x.Tti Graeca vox, fumma Latinis: ita autem in fidibus fumma chprda appella- tur, quae acutiiTimum edit fonum, imse oppofita, cui nomen íçôç, quae gra- vifllmum. Quod autem pertinet ad fonituuin feu phthongorum genera, habes in Graeco fyftcmate hafce fummas, \szrdrlu> ·ýæôÜôùí, id eft fummarum fumm£lm, noftro b mi refpondcntem, Tm^TmrL· -[jzrdruv fubfummaram feu fubprincipalium fummam, quae c fa ut: ëß÷áíïí > feu S^-nvov \szs-drmv, indi- cem, feu extentam principalium vel fummaram, dfol re^j: ÷Àáôïßôßù imQh, fummam mediamm, e Umi: ðáñõðÜôßù f/.iQm, fubprincipalem mediarum, Ffa ut. &c. ' * Hyperthyron. Lib. 1 v. cap. 6. Supra cymatium, quod erit in fuper·
cilio, collocandum efi hyperthyron ïôáâéßáÜÀçï fupercilk. Philander: Osrejify» Grxcum vocabulum, Latine fuperliminare interpretatur, ex Plin. lib. xxix. cap.4. ubi de amuktoVefpertilionis. Baldus: Re tamenverafalliturdo&iffi- mus vir, Grsci, ut puto verbi poteftate deccptus. Si enim ad verbum verteres,du ceresfuperportale; quod quamvis ita fit, diftinguit nihilominus Vitmvius, & quodPlinius dixeratfuperliminare ,ipfe fupercilium nuncupavit, cujus craffiffl- dinem xqualem efle voluit fumma: antepagmentorum,id eft, more noftroftipi- tumipfmsoftii. Quam quidem partem nos architravem dicimus fuperiorem. Hyperthyron vero pars eft continuo fupra fupercilium, fub corona, vicem quo- dammodo zophori,id eft fregii, gerens. Barbarus probe tenuit, qui fregium ex- poiliit,& ipfius Dorici hyperthyri fpeciraen in deformatione Dorici oftii graphi- ce propofuit. In verfione Italica appellavit Ufoprafiontale, eo quod fupercilium jrontale vocaverit· Hypocavstvm. Lib.v.c. 10. Sicenimefficietur, ut in vafaria ex hypoctuflo
commmufit ufus eorum utriufque. Baldus: Graxum vocabulum a verbo uWaiW,
fuccenderc. Eft igitur.quod adVitruvium pertinet,hypocauftum locus in balneo
fub pavimento concameratus. vacuus, in quo fuccenfo igne, calidus vapor con-
ceptus.in fuperiora emittitur.SiLatine vocabuli vim reddeie velles,haud impro-
be diceres fubincenfum.Vaporarium appellat Cic.De hypocaufto Plin.Csc.L2·
ep. 17. Applkattimettcubiculo hypocaujiumperexiguum, quodangufiafeneflrafu^-
pofitum cdorem, ut ratio exigit, attt effundit aut retinet. Alibi etiam deicribit paucis
verbis: Locus eit in thermis concamcratus & fornk.ttus, hrnbens ante prafuf'
nium, quo igne impofito, HL· calefiunt. Noftrates Hypocaufta Stufa appcl-
lant, Grsco vocabulo, W ^òíáò, id eft, concamcrato loco. Germaaive-
ro ex eadem origine ©tu6m vocant. Apud nos bcatiores & delicatiores hy-
pocaufta fibi comparant Gcnnanico morc, figlino opcrc cgicgia 1 & varns
colo-
|
||||
|
VoCAiVLORVM VlTRUVIANORUM. 59
coloribus imerftin£ta. Barbarus: Hypocauftum fornax eft, vel concamerata
ftruftura) inquafucccnditurignisj /«r»e//«wnosappellamus: hypocaufmvo- cat inferius. Ç Õ Ñ ï G å Á. Lib. í é. cap. 11. Sin autem hypogea, concamerationefque infii*
tuentur. Philandcr: Hypogea funt fubterranea xdificia, arcuato opereextm- fta, ut cellx vinarix, olcarix. & ejuiinodi. Noftri, inquit Baldus, vulgo dicunt fundidelkcafe. Hypomochlivm· Lib.x. cap. 8. Suppofita uti centro, citoponeffafref-
fwne, c[uodGraci\5sn)ftoxXiov appellant, $c. Baldus: Res illa Mechanicis itadi- citur, qux ccntriloeoiulcrive ad onera movenda ve&ifupponitur. Vitruvius Latinovocabulo preflionem appellat. Premitur enim& ponderis vimtotam fuftinet. Ìï÷ëüò Grxce, Latine vectis dicitur. Idem cft igitur hypomochlios quodfubveftis. Noftri aptiffimovocabulo &Grxcoad amuffim refpondente Sotto levam dicunt, leva enim nobis veftis. Mechanicis vocabulum familiare & crebrum. Hxcille. Ariftotel.Mechan. probl.4. å?é jôòßá m;«r§< ô ñï÷ëüí. -ç Àâñàææíñü÷ëéïí, cardfjov, *& x&tfov, ideft, funt vero tria circa vc&em, preffio quidem, agina & ccntrum. Hypothyron. Lib.4 cap.6. LumenautemHyfothyriconftitMturfic.Hy-
pothyrum, ait Philander, axni ç ÷áï-ìá é%ò fy&tg, idesi, hianteminanitatem ü" vacttum iffim ofiii dixit. Baldus: Verba funt Pollucis lib. x. ubi de inftnimentis agit oftiarii. Nos vacuum illud, vacuum porta. dicimus & lucem, a Vitruvio parura diffidentes, quilumenoftiidixit. Cxterum Grxcum vocabulum hypo- thyrum accipitur aliquando pro inferiori limine quod aGrxcis <öë<÷*fcu <pAt*, j3i)Xi£, ÷äïò dicitur, & a nobis Ufiglia. Hypothyron, fi Latine exprimas, fubpor- tam, feu fupportale dixeris. Hypotrachelivm. Ltb. iii. cap.2. Cotttra&urAauteminfumniisco.
hmmrum hypotracheliL·, &c. Baldus: OawffÜ÷ßëßïínaAisQ, ait Pollux lib. 11. úß \jzn 7ug /*7»|u üìïí^Üôùí «.á^ëç^í 39ti ôí ìú&öñâ/àí. Hypotrachelium pars cH infrac ervices inter Jpathulat defimns in Metaphrenon. Vocabulo ab humano corporeadcolumnastranflato, quod de eacolumnarampartedicifolet, qux fub attragalo ardatur, & leniter in interiorcm partem contrahitur. Galli re- traiiies ou Rapatijfemem ou Gorgerins appellant, noftri il collo della colonna, 0 uftremamento. Nonnulli etiam collarinon dicunt. Grxctim vocabulum eft ibn ÀîË÷ã\Êá, ideft, collo , & usro fub. Denotat ergo fubcollura. Caete- rura non de contraftura tantum fummi fcapi columnarura dicitur , fed etiatn de Dorici & Tufcanici capituli parte, qux intcr echirmm & co- lumnae aftragulum interccdit, quam nonnulli capituli fregium appellant. HysgINVM. Lib.í 11. cap.ult. Fiunt eliampttrpurei colores infeffa creta.
Yubia radice & hyfgino. Baldus : Quid fit proprie hyfginum, inter fcriptores non convenit. Quidam, ut Hermolaus & Philander, hyacinthum d-ediderunc &vaccinimn, in quorum fentcntiam it pedibus Dan. Barbarus. Quidam pio Glafto Ifative accipiunt, quam herbam nosguadums aGermanico vocabulo ^Baib appellamus, & hi ejus qui Nicandrum Grsece interprctatus eft autori- tate nituntiir, aflerentis hyfginum plantam efle flavi coloris ad violaceam tin- fturam commodam. Francifcus Marius, tefte Philandro , filveftria mora hyfginum effe vult, cui ego non affentior. Suidas herbam putat, Hefychius tindurx fpeciem. Cui ex hifce opinionibus aftipuler ignoro, & prorfus ani- mi pendco, Hxc ille. Claudius Salmafius in Solinum pag. 27z. & fequent. prolixe tradat hanc controverfiam. Et primo norat locum Paufanix; t^ 9»/4*W tcwtIw fam\&$ kch 7b a.7h.oZKKfivmv xsxt&v> Ôá,ëËß^'^ ï» ýá-ßî Öîõãßá* <$Ì?, ç? é&ç÷ïò/ù ó-öéáúí bvo^^aQv vaylw. Et fubdit; Atqui â \Saytj & ^kh.^ Ç 2 idcm
|
||||
|
6ï ""' De Significatioue
idem frutex, coccinum & hyfginum idem colopfuerit , quos tameii colorcs
tota diflinxit antiquitas. Et citat Plin. lib. ix. cap.42. Et Pauliis Jc. & ve- tus epigramma Myrini nondum cditum. Deinde dicit: Hyfginum magis ad purpuraminclinabat, quam adcoccum. ScribitPlin. hyacinthoinGallia hyf- ginumtingi. lib.xxi. cap.2.6. Idemlib.xxvi.cap. iS.vaccinium, ideft, Hya- cinthum in Gallia feri dicit tingcndx purpurs ad fervorum veftes. Vacci- nium, inquit, & hyacinthum eife idera, jam dofti norunt. Et poftpauca;" quamvis vaccinium & hyacinthns idcm fint, & purpureo affinis hyfginus co- lor, nontamenpropterca dicendum eft hyfginum id efle quod vaccinium & hyacinthum, utplacere video doftiifimis hominibus. Diverfa enim ilint wy^ & vdfcivd^^licct õá-ã.íïí & vctxivSwoii fint affines tin£tura:.Denique cum qusedam attulifietquae ad Paufaniam excufandum faccre poterant, fubdit ·, Hsec dici pof. funt tuendo Paufaniae. Sed Vitruvius & Plinius de Hyfgino quafi tinftura nota ac diverfa a coccino loquuntur. Scribit hic, laudari Puteolanum purpuriiTuni potiusquamTyriumaucGa:tulicumvelLaconicum, unde pretiofiifims pm·. purae; caufa eii, inquit , quod hyfgmo maxime inficitur, cogiturque rubiam forbere. Sic egregium purpuriifum cx mbiae radice & hyfgino fiebat. Plants igitur in to- tum diverfx »©'êê©-< & àó-ãÞ, & colores diverfi hyiginus & coccinus: ille purpu- reus,hicphoeniceus. Videiiplacetintegrumlocum. L
IChnographiA. Lib. i.cap.2. Species dijpofitionis, qux Gr<tce dicuntur
iieet/1 hiefttnt: Ichnographia, Orthographia,&c. Baldus ·, Quid fit Ichnographia, ipfemet aperit, dum ait: Ichnographia est circini reguUque modice contmens ufui, inquacapmntur formarum in folis arearum defcriptiones. Senfum quidem verbi attulit, non originem. Breviter ita Philander : Ichmgraphia vefligium operu, quam platam formam mei Galli, Itali Gracie voci alludentes, plmtam nominmu Barbaius pluribus: Ichnographiam noflriplantam vocant. Solent xdificaturiautm pnpyro defiribere vefligium futuri xdificii, in qua defcriptione Circini & reguL· ufus tnaxime requiritur. Bene & vere ifti, fed vocabuli originem adumbramnt, non expliearunt. é*÷í@* Grace veftigium pedis. Nonnus in DionyC lib. 1. Kclof^t^ o%y ■zrgi(pei7@-^W÷èïíïò áò ÷%í<& âáßíùí AV{W& VV[A(pOX2p<XO [A&pjUv Õ÷íßÁ TZUifiS.
Cadmm ubi vagm e terra in terram pergens
Incerta Jponfe portatoris Tauri profequebatur 'é÷çá, ideii, vefiigu.
Atquij^iiCpweftdcfcnbere; Ichnographiaigitureftixi^? }î*öç, idcft, veftigii defcriptio. Á pedum igitur veftigio ad sedificiorum formas feuveftigiafadaeft vocabuli tranilatio. Haecille. Imbricatvm. Lifr. 11. cap. 8. Incertei ergo cwmenta, alia fuper alk fi-
dentia, interfequeimbricata, nonJpeciofam,fedfirmiorem, quamreticulata.prs- bentflrutfuram. Baldus: Qwdilnt imbrices, quidve coementa imbricata, id eft, ad imbricis modum collocata, fcite docet Philander his vcrbis: Imbriuta, idett, utunumduorum cxmentomm angulk atque adeo camcntu ipfis invebatur* fedeatque imbricum tegularum modo. Sunt autem imbrkes teguL· advolutx. & M- nalis in modum duff<£ & veluti femhubuli, id ett, qtae crurum tuendorum artnt imitantur. Noftri imbrices coppos dicunt. Atcgulis autem quas Vitruvius ha- matas dixit, ita diftinguitPlaut. in Milite. Jj>uodmeas confre<?i/li Imbrices cb*teiruUs
Ibi,dumcondtgnam te feolarisfimiam.
Imbricare, eft itnbricibus tegulis tegere, Pliiiio, Sidonio & aliis. Ha:c illc Cl. Sal-
. \ |
||||
|
V Ï C Á BV LoVVM VlTRUVIANORVM. 61
Cl.Salraaf.inSolin. 1275· ÓùëÞíåòfuntimbrices.Hefychius: Óùë^,ïß òíñ,-
òßßìò. Imbrices tegula: dicuntur ó-ùëßïõï&äÝßò, & tabulatx, quod imbrem derivent inteftis. Glofiie: Imbrices, kA¨qpet. Idem funt qnod òôñËæçñåò. Vetuftiiii- mus Codex hoc loco habet, inter feque implicata. Quod melius eft. Immissarivm. Vide Emis sarivm.
É ì ñ Á G å s. Lib. é í. c.6. Impagibut diftributiones ita fient.HLt paulo poft: Scapo-
rum latitudines impagis dimidiaparle. Baldus: Impages funt partes, quibus oftio- rum portx five valvcc obtcguntur. Philander'! Impages fimt reguU,qu£circumdant tympanum valvarum. Orlos & regulas appellari dicit Barbarus^cW^ Scplanettos dicunt fabri noftrilignarii. Vocabuli originem & vim probe docetFeftus: aic cnim: Impages dicuntur, qu& á fabrii in tabulk fguntur, quo firmtus coh&reant. Vnde porta , pangere verfus dicuntur, & agricoU plantas, id eft, infigere. Ab itu- " pingendo itaquededuftumnomen,.&reveradequavisrequae appangitm: affi- giturve, dici poteft. IncvmBve. Lib.vi.cap. 8. Cum cunei ab oneribuiparietumprefi,percaa-
gmentn ad centrum fe prementes, extrudermt incumbas. Baldus: Ab incum- bendo Incumba. Partem piL· ejjein confomkationibtis, aitBudauis. Fufms ta- XTicn & clarius Philander; ait enim: AppelLtrevidetur incumbentes cuneos, ideB, reliquosprater medium, qui tmm recim7^d eff, adperpendiculum ad centrum fertur, mt, quod onmino fentimw-, eam piL· partem, ubi arcus innitunlur* Itali impofias, abimponendo vocant: quo nomine etiam intelliguntur tefludinum,formcum, <tntt- latigencris cnmer* fuittur* & veluti mutuli. Hafce incumbas ad fornicum lunu- latoram pedes fuftinendos, nosvocamusCapite//a. Barbarus. Vidcturhocloco Vitruvius genus illud innuere quod nos rufticum appellamus, quod magnis la- pidibusftruitur, coagmentis divifiim quasnosbugnosappellamus. Nam cuneo- rum divifibnes coagmenta vocat. Cunei vero diverfis modis coagmentantur, & diverfam Ipeciem praeferunt. Modo enim rudibus lapidibus, modo planis fiunt,. interim alitec atque aliter dividuntur. Qui vero in arcus, forniceique cadunt, ad centfum omnes refpondere debent, medius autem folus ad perpendiculum medii centri cadatoportet, É í d 1 c í ëß. Lib. vii. c. 10. 2{on modo atramenti, fed etiam Indki colorem
dabit imitari. Philander: Indicum pratter id quod tanquam ipuma in Indicis hatundinibus nafeitur. eft & fpuma purpureainnatans infeftoriis purpurariis cortinis. Optimum autem quod coeruleum eft, Au&oribusDiofcoride lib.v. cap. 5 7. Pliniolib. xxxv. cap. 6. Neutrum hodie invenitur, fed quod in officinis vaenit, quo piftores coeruleum nigricantem faturumve, &, ut dicunt, ob- fcurum colorem, & cum auripigmento viridem procurant, ex Iiatide fit. Hoc genus quomodo fiat, tradidit Ruellius lib. 11. de Nat. Stirpium. Ifatim fativam , qua: a Gallis teftimonio Csefarisv. de Bell. Gall. & Plin. lib. xx 11. c. 1. cum glaftum diceretur, (ºÀúÃéÃÀ]ññïÃéýßÚ3Ãéßíï÷;Àççéï1ßèÃ^õ5 enim eorum Au- ftorum.MsUibris non invenitur) nunc guefdum nonnullis, aliispaftellumvo- catur, herbametiiinfignibus virore cauliculis notatam, fucco tamen inficien- tem copruleo, trufatilibus molis premunt, ut heirbaceam faniem excludant, dcinde exnanm digerunt, & poft tinftos pannos, coeruleam illam innatantem ferventibiis cortinisexemtam ficcant pidorum ufibus, Indicum vocantcs. Haec ille. Ut de glafto nihil dicam, quod nos Belgaz WHCH / vel i&ttt / appellamus, antiqua haud dubio voce, & e qua glaftum (mfi forte legendum fit guadum) cft defonnatiun a Latinis·, quod longealiud eft quam Indicum. Hoc enimnihil cft aliud quam quod hodielndigo, & nilatque anir vocamusj antiqui autem veram illius onginem ignorarunt, cuminlndicisliarundinibus nafci credide- runt, cumfit&herbiEfuccus, divcrfieplanca noftra Ifatide, qucmadmodum Ç 3 plcnius
|
||||
|
62 DeSigniticatione
plenius cxplicavi in commentario dc Regno Mogoris feu Ihdia vera, atque
etiam ad Hiftoriam Naturalem BrafiUx.Quomodo autem tin&ores illo utantur, vulgo notius eft, quam ut hic pluribus explicari debeat. Vide Cl. Salmafiufn in Solinumpag. 2S5-& 1332· InfVndibvlvm. Lib.x.cap. 10. Inquamachina(hydromyh) impendem
infundibulum, fubminiflrat molis frumentum. Baldus: Ab infundendo infundi- bulutn. Infundtbulum,aitPhilander, praterquamquod apudM. Catonemcap.jg. & 11. accipitur pro eo quo tn vafa liquores infundimws, & Tlm. lib. 24. cap. ij. per quod radkis impofit<e carbonibus mdor imbibitur; (quanquam & codices non improbandi legunt infurnibulum) efi & in molitrina five molendino infirumen- titm, quo mAchwa appenfo mobilis & tremuL· ligne& lingus. perctifitone , minifimtur molk frumentum, undefarinafiat. Noftrates moletrinarium infundibulum vulgo tramoggiam vocant, quo vero utiraur ad liqdores, imbottatora, petrivola. Infubtes vero & Amylix incolse Loram vocant. Ad inftrumenti hujus fimilicudinem Vi- truv. lib. eod. cap. 13. ubi de organo hydraulico, hsemifphjericum cui fubulum eft annexum, infundibulum inverjum vocat. É ì ñ l õ í 1 í m. Lib. vi. cap. 4. Impluvii (nifi forte legendum compluvii,
utlegit Codex A.mndcl.) lumen latum latitudimi atrii, &c. Philander: Deorftim quo impluit, impluvium dicitur, iUrfum quo compluit, compluvium: Utrum- que a pluvia. Author Varro de Lingua Lat. lib. 4. Afconius in lib, Cic. in Verrem, impluvium locum efle fcribit fine te&o in xdibus, quo impluere imber indomumpoifit. É í s í l a. Lib. 1. cap. 6. Vti advenientes (venti) ad angulos infuUfrangan-
tur. InfuL· dicuntur, inquit Philander, domta ab aliis fejmffd, id etf, auffore Fefio, qua non junguntur communibus pariettbm cum 'vicinis, fedctrcuitu publico aut privato cinguntur, á fimilitudine videlicet earum terrarum qux. e flumimbm ac mArieminent,fiintqueinfalo. Item: Inurbibus metandu infulas accipimm , quicl- qnid quatuor pUteis, aut angiportis, aut alteris cum altem mixtU cinBum eft. Bal- dus: Noftri Architefti columnas appellant infularas, quae nulla fux roturidatio· nis parte deficiunt, & paraftatis antifve templorum anteponuntur, itaut aere undique cingantur. Interpensiva. Lib. vj , cap. 3. In quibm (cavscdiis) trabes in atrii lati-
tudine trajeStx habeant interpenfvva. Baldus: Hermolaus ita ad hunc locum: Per- ticarum, tigi/iorum, ajferumve genera funt, qua ab angulii parietum ad angulos tignorum ndimbres in colliqmis derivandos, <vel alium quemvis ufum interlocantttr, quafi ea quaa pendendo Gracivocant êñ^Ëßô'ò/á. Interpenfivi vero parietes funt, qui fupra contignationemfiruimtur, nec in folo fundamenta habent. Ha£tenus ille. Philander vero hoc nomine ligna qusdam dici putat, qu& fulcra funtfiillicidio- rum, aut quorum pars trajeffas & dioquin veluti penfiles trabesfiiflinet, altern farietimfixa. Daniel ftat pro fuoHermolao, & Philandmm non norainatim refellit, docens fulcranon aptediciinterpenfiva, quibusquideminterpenfivis trabes Vitruvio onerantur. In fiio autem Italico vertit travicelli pendenti. Nos intcrpenfiva dici putamustrabes trabibus a pariete in parietem trajc&is, ad ftil- licidia fuftinendaimpofitas. Interscalmivm. Lib. ô. cap.2. T^avibtu interfcalmio, quod JimxMW
dicitur. Barbarus: In navibusmetiendis exfpacio, quod eft interrcmosinter- fcalmium di£tum, fumimr modulus&menfurailla, forteaduobus cubirisfic diftum. Hxcille. Cl. SalmafmsinSolinumpag. 1011. Solinoduocubitafunt quatuor pedes: ï^÷õò \÷\ ðßäïßòäýï. Hero: Aliis duo cubitatres tantumfunt pedes. Sedhujufmodi cubitus qui pedera & femiflem habet vocatur Ai$wV > & |vAe^(fj«9ff. Eo ligna quae ferra fecantur & lapides mcnfuram accipiebant. Idem Hcro;
|
||||
|
VOCABVLORVM VlTRUyiANORUM. 63
HetO: â íç÷õò ï KiBiw? 'ß÷\ aznfypcti â' ç sroSjss ë ôæ&ò Tufatai, 1ðáëáßù ? 9?' ? ^á,êôí-
ë÷ò ùóáýôùò ê&É §ðîêð÷÷^íë÷. Intestinvm Opvs. Lib. é í. cap. 4· Tlutek marmoreis feu ex inteflino
opere faffis. Itemlib. 5. cap. 2. Tratereapr&cingendi funt parietes mediicoronis, exintefiinoopere, aut albario. Baldus: Inteftinum dicitur quod intra eft, atque hinc inteftina, & per metaphoram inteftina bella, id eft, civilia. Opus ergo inteftinumdicitur, quod introrfus, ideft, quod inipfadomofit, nenipe, fub tefto. Verum quia inteftina hasc, ut faepius, e ligno fiunt, accidit ut inteftinum opus pro ligneo paffim ufurpetur. Intejtinum optu, ait Budaeus, quodfaftum eff Yligno fabrorum, quodminutana. vemacule dicitur. Cum hoc ientiunt Barbarus & Philander. Varro de R.. R. lib. 3. cap. 1. quam villam haberet, opere tefforio ejr inteflino & pavimentis nobilibus fpeffandam. Vitravius lib. 6. cap, 3. Itaque re- dundantes (fiftuke) reflagtiant, & intefiinum opus ejrparietes in eugeneribm &dificio- rumcorrumpunt. Philander & Barbarus adligneas feneftras referunt: fed haud inepteintelligi poiTet de ligneis laquearibus, quibus fubgrundia ornatus gratia fuffiguntur. Hjecille. Cl. Salmafiusin Solinum pag. 1034. Sane fciendum eft, intefiinumopus propriedici, quod ex ligno fit, fed ekgantiore fabrica&eaarte quam minutanam nuncappellaraus. VeteresquoqueAe^^Wdixerunt. Unde & ëíâ÷îúúé ôÀ÷ÞôÌÀ apud Theophanem. Glofls: A£^»^V,faberlignarius. Plurimi artificii hsc inteftina operajideo addit:/?W Graco,five Campano,five SiculofabricA artis generejpeffabilis. lnteftina autem opera illa difta,quod intradomum tantum locum habeant, & ininterioriparteaediumfixafii.it, ad differentiam ô ú^èñùí. In inteftinis operibus locum habent afcix, runcinx & planje: in aliis dolobrae. Intert 1 gn 1 vm. Lib. 1 v. c. 2. Ita quodinter duas opai eft intertignium, idmetopa,
eltapud eos nommatum.Bnaus: Facile ex ipfo nomine liquet quid fit intertignium. Eftautemipatium quod eftinter tigna, in Dorico opere. Eftautem, utipie Vi- truv. docet, idem quod metopa, nulla re ab ea difterens,nifi nomine illo Graeco., ifthoc Latino. Quanquam aliquaaliaeftdifferentia. Metopa enim quod inter opas.atopa; ligna nonfunt.fedipforum tignoru cubilia. Eademhabet Barbarus. Inversvrje. Lib.v.c.3. Sineinverfurisfaciendos. Philanderremclaram fic exponit: fineflexu, ne m angulis, dum divertendum &fleffendum efi, quando e fpeffaculis aefcend.it populus, confluentes â comprimant. De eadem re fcitifllmc Lipfius in Amphith. videbis gradns alios itx flexos & difpofitos apte,ut quantumvis conferta multittidoflatimegredi&ingrediordinate, &fine conflitfupotuerit. Inv.er- furae igitur fiint fcalarumreplicationes, eum fcilicet non unico defcenfu &tra- mite.fed duobus tribufve refleftuntur. Nos Scaleâå^áßå appellamus. Barbarus inverfuras vernacule piegas & revolgimenta reddit in fua Italica verfione. Isodomvm. Lib. 11. c. %.Çëïatitem (coagmenta)dttobusgeneribusJhumtur.
ex his unum ifodomum > alterum pfeudifodomttm. Baldus: Graeca verba Éïíäïì,áí, øËËâúßï/*ïí. Advocetur hic non Philander,fed Plin.a Philandro advocatus .Gr<eci (inquitlib.36.c22.) elapideduro ac filice<squo conftruuntvelttt lateritiosparietes'. Cum ita fecertnt, Ifodomum vocant, genusflru6tur&. At cum insqudi crafiitudine flrutl&vfunt ipfeudifodomum. fo-®·» arqualis, é\>þá\<ô@<· falfo aequalis: äïì,ßúí vero ftruere eft. Senfus igitur Graece intelligentibus in ipfis eft verbis. Barbarus in Ita- licaverfione reddit, domi difabriche eguali e difugualh Jvgvmentare. Lib. 11. c. é. Alu luteasglebasarefaciebant,flruebant parietes,
materia eos jugumentmtes. Baldus: Philander rem multis profequitur: poterat, ut in re clara, paucioribus. & fane qux adfert ingeniofa funt, fed parum ad au&o- ris mcntem. Á jugo jugarcjunde juguraentura & jugumentare, id eft.ad fimilitu- dinem jugi haftas, palos, trabeive religare, ita nempe, ut arre&ariis duobus tranf- verfarius alligetur. Hinc jugatje vinex prifcis Latinis, qui de re ruftica. Non eft ita
|
||||
|
g+ DeSignificatione»
ita ingeniofa rudium illorum xdificatorum, de quibus Vitruvius, ut putavit Phi-
lander,conftruendiratio:figebanttruncostrabefvcarreftarias,quibuspcrfurcas
traniverfaria ligna imponcbant, & medium fpatium arefa&a gleba, ut ipie ait,pro pnuro feu latere complebant. Furcse feupublica latronum patibula more Italico erefta, veterumillorum jugumentationes referunt. Quod autem ait M. Cato, jugumenta & antepagmenta, qtttz opus erunt ex lapide indito: nulli dubium a materia tranfitura feciife ad lapides: vult enimlapidea conftrui, quae in fimplicibus & rufticioribus jedificiis ligneafieri coniuevere. Non igitur aliter accipit jugumcn- tum quam facit Vitruvhis > ut opinatur Philander. Hiec ille. Vide ipfumPhi- landrum. L.
LAcoNICVM. Lib.5.cap. éo. Laconkum, fudationefque funtconjungenda.
Baldus: EratLaconicum, ut ait Barbarus, locusfudationibusdcdicatus,cu- jusforma, eodcmtefte, & Philandro, erat inftar turriculae in Hemifpherium concameratae: de hac Gymnafii thermarumve parte Scnecain Epiftol. Gelfus & alii. HacderequoqueMercurialislib. é. dere Gymn.c. 10. pluribusverbis.ait enim: Calidarium, quod á Vkruvio dt^Celfo Laconkum rmncupatum fuit, ceila erat, nullxm aquam mficontmens, adprovocandumfitdorempottftme inftituta, & ob id&nonnullis calida fudatio, ficutift Cic.& Corn. Celfo Affa,nuMUpata. Laco- nicum auttm dicebatur, quod ejufmodi iiccis fudatoriis frequentiffime ad cradi- tates excoquendas Lacedasmonii uterentur. Unde Columellaiuisvimoresftl· gillans, mox deinde, ait, ut apti adganeas veniamw, qaotidianam cruditatem Laco- nkii excoquirmti, & exuttofudore fitim quarimus. Putarunt quidam, apud Vitru- vium tepidarium & Laconicum idem efle, quos haud injuria explodit Mercuria- lis. Alii arbitrantur Laconicum effe hypocauftum, fedeirrant. DifFerunt enim tumufu, tumformaipfa. Barbarusideo Laconicum di&um exiftimavit, quod
ibi Lacedsemones exercerentur. fed contra Mercurialis, ubi ait: Seio quoqtte, non- nullos, quod Laconkum rotundum, ac velutiturrkula m bemifp&rium cameraiaforet, idem cumjph&riflerioji nobh fuperius explkato, fecijfe. quibmplane ajfentiri nequeo,
quoniam mihi trrationabile videtur, ut in loco calidofudAtionibus <edificato} ludttmpiL·
attfc alias exercitationes, qttiti injph&riflerio
fieri confuevifle tradit Plinius, exercerent:
fuiffet namque (ut efi in proverbk) camino
oleum addere,fiexercitatioms perfi corpora
valide calefacientes incalidifmislocis egif-
fent.Ot hac thermarum parte fic Martial.
lib.6. de Balneis Etrufci:
Ritui fiplaceant tibi Laconiwh
Contentuipotes arido vapore^j, Cruda virgine, Martiaque mergi. Qualis Laconici forma fuerit, ex ipfo Vi-
truvio habemus lib.7.c. é o. vult cnim for-
naculam ad rcfina; fumum concipiendum
Laconicofimilemefle. Hajcille. Philan-
der: Laconicum cujufmodi eife potuerit,
cx reliquiis thermarum Anton. Caracallx
potiffimum intelleximus. atq^ hanc illius
daticonem, fine clypeo tamen ; habes
aliam apud Barbamm cutn clypeo.
L á c ï ô ï Ì í s. Lib. 9. c. 8. Hsc atftem pnrdlellos linc* voctitur lacotomta.
Bal-
|
|||
|
V Ï C Á Â VL Ï R V Ì V É Ô R U Õ ÉÁÍÏ R V Ì. 6$
Baldus: Ad analemma pertmet. Quidfit hasclinea, non ambigitur, ipfomet
Vitruvio do&ore, cujusienfumexplicatPhilanderhisverbis: EFtlacotomoslinea \ rcffi axi parallelos á radio &âéíï, quo loci fecat meridianum, adradium hybernum, ubi ipfi eundem meridianum interfccat, du£ta. Poterat brevius & do&ins, efle re&arn, auferentem meridiani circuli portionem·, quae inter tropicos intercedit. De,lacotorao nihil Ptolem. in libro de Analemmate. Cur,ita appelletur, fe non invenifle fateturingenuePhilander, ccrte Graecam redole#originem. Aewtiffla- ciniaeft, velfegmen veftis. Quid iiinde difta, quod inde meridianifragmentum auferarur ß Si fcribatur ëïÌïáð/*©-, denotabitlaci fe&io, & fortaiTe nominamnt nominishujusfabri, Êëë-hsv cc^cavam ilJam meridiani portionem > quaeabipia reftafubtaifaquaelacotomusdicitur, aufertur. Haecdixi ne cumaliisfilerems ^forfaneritquidabitmeliora. NequeenimfatisfacitTurnebuslib. 20. c.12. qui pro lacotomo la:otomum legit: falfum fiquidem eft ab ea fubtenfa kevum parai- leli circulum iecari ·, tangitur enim ab ea uterque cropicus, non abfcinditur. Haec ille. D. Barbarus: Lacotomus, ideH line& qux. amflitudinem pr&finit, quoniatn ea linea ab uno ad alium tropicum trajkitur, & mtegrum declmationis Solis intervallum comflc£iitur, intraquod intervallumreliquorttm fignorum dedinatioms coiloc<md<t funt. Icem: Linea Utituamis Lacotomm appe/tata diameter eU ejus circuli, ex quo ndii menflrui meridiani fumuntur, quicirculmdiffws eit mon/tchta, &, ut ego arbitror, inanachm dicendi-ý eit, utquiradios meridianos fngnlorum mtnfium con- tinedt, &c. Claud. Salmafius in Solinum pag. 14.1. Antiquum & ■÷îùôßôíôáí Laco, ex Graco ëáê», quod eftin pannulos& fmfta difcinda Nam ë*'÷@» Grace idem quodñÜ÷,@«. Hefychius: ëÜ÷*é, ñÜêç & ëáê)æ, ã<÷.öç, %*<ã[ëë, <ðãë- ytfaa IjJkxtiaiv. '■ > L Á c í í Á R. Lib. íÀé. cap. 2. Camerarttm dijfiofitiones in conclavibm dijjio-
nmtur, nifi lacunaribus ea fucrint omata. Baldus: AdhunclocumitaPhilaiider: Litnnaru contignationes funt. Cic. 5. Tufc. de Dionyiio, in hocmedia apparatu ' fulgentemgladiuml>lacunari feta equinafufpenfum demittijuffrt. Horatius quo- queinnuens, lacunariaadmagnificasaedespertinere, nonitemadmediocres& paup^res, ita cailir: V Ti^n ebur, nequeaureum >
* <J\€ea renidetmdomolacunar.
Nomen a lacufumpfit, tefte Scrvio: aitenim, ipfum tignoraminterftitium hoc
nominc appellari, quod lacuum fimilitudincm quandam pra? fe ferant. Vnde Lucilius: Refultant xdcfque Ucufque. Dicuntur& laquearia Virgilio. Depen- ient lychni laquearibus aureii. ^Jfntiquorum, ait Senec. lib. Epift. 14. luxariam, verfati/ia coenationum laquearia ftcijfe & ita coagmentaffe, ut fitbinde alia facics etque alia fwccederet·, & toties tetta, quoties fercula mutarmtur. Eft igitur la- cunar ccenationis, cubiculi, templive coelumcontignatiove, vanis coelaturis & pidtoiris quam magnificeornata. Noftrates coelum totum ,fiffitam vtl/ïâ- tatumWppclfont, lacus vero, glifondati delU foffitta. Vocemnoftram Latinas efle originis, manifeftum eft. Bickur enim quafi fubfixa. Graeci CpAJwfiaQ. feu óíáé^ýìá.'Ï. dixerunt, quafi dicas*prjefepia & tabulationes. Auftor eft Plin. lib. xxxv. cap. éß. Patpphilium Brietis filiutri, Apellis praccptorem, primum lacunaria pingcre inftituifle , nec cameras antc eum taliter adomari moris fuifie. Haecille. Claud.Salmafius in Solin. pag. 1215. Camerje fignino pri- mum opere inducebantur, deindeaut teftorio poliebantur, autmufivooma- bantur, autvitro decorabantur, aat cncaufto pingebantur, aut etiatn deaura- bantur. Nulla prjetcr hsc reperio apud antiquos camerarum ornamenta. At plana teda laqucabantur tabulis in variasfigurss ccelatis, ut in mseandros & kcus,&^(i^A&oi-besveltriangulos/&alia. Lacunariavdlaqueariaptopm ß dice-
|
||||
|
66 - Ñ Å S É G Í É ÀÀ C Á ÔÉ ÏÍÅ
dicebantiu*, quffilacubus quadratis diftin&a erant. Grxci öá]íùì.áÆ&, dicebant
quxcxlatanonerant. Lexicon non editum: (pujvd^ctQ,, ïÌíÜùì&æ?,, &ytJia áãëõöË. De his nos alibi dixifle meminitnus. Hasc iimt lacunaria vel laquearia tabulis te&a, quavVitruvius a cameris diftinguit: Tunc autem machinis com- paratis camerarum dijpofitiones in conclavibm expediantur, nifi lacunaribui. ea fuerint ornata. Ubilacunaria tefta plana tabulis laqueata> & lacubus diftin- &a. Idem lib. í é. Eacunaria ex operc intefiino vocat > qus Grasci Q>\& ëíâ÷ñìïïò ïíéß÷íá ê,áôéó÷,þá,á-é^Ë dicunt: -optts minutiariiefabrica, hoc eft> ëíðß÷ñãß÷ò vulgo appellamus. Atpofterius aevumcameras etiamnovit laqueatas & tabulisfub- teftas. Cameras quidem cx contignationibus fecerunt ut Veteres, fed profi- gnino opere & albario eas tabulis fubtexerunt Vide fi placet cjeterat L é  ŠL l a. Lib. é. cap. 6. Collocetur ad libellam marmorcum amufium. Bal»
dus: Utab umbra umbella, a columna columella, ita alibra uzsweg/^wjii. bella. Eft autem inftramentum quofabri murarii & csteri ejufmodi artifices planasfuperficiesitafiftunt, ut horizonti atquidiftent: noftro mote,archtpen- dohm,ie\i,ut^ttufa,archipen&olumaickm. Alii paffimlivellum vocant, ali- bella nempe dufto vocabulo. Ideo autem a libra nomcn invenit, quod li- brarum lanciumve jugum imitetur, dum neutra pars declinat, fed squaliter pen- det. Videtur autera id efle in libra examen, quod in libella perpendiculiitn. Cat- terum libellarum formae variae funt, prout fibi varias ipfimet artiffces exco- gitant ·, Noftratc;s vulgo ea utuntur, quae Á raajufcula: literse imitatur ima- ginem. Lib. í 111. cap. 6. Vitruvius de libris aquariis, ad aquas videlicet libran- das, verba facit. Ideo autem libras ibidem nominat eas, non libellas, quod hs ne libratores decipiant, grandiori forma fieri confueverint: quod licct ve- rum fit» a libella aitum ipfum librandi etiam aquarum du&us , noftri di- cunt livellare, nempe idem ac fi Latini non librare dicerent, fed libellare. Lichanos. Lib.v. cap.4. VocabuUhabenthM (phtongimobiles) parhy-
pate,hypaton,lichanos,hypaton, <jrc. Baldus:Perperam&imperitefcribuntqui- dam, inter quos efle Barbarum nolim, lychanos, cum Graece ëé÷áíïò fcribatur. Sed funthodie nonnulli, quipuerisipfis infipientiores, pueriliahsecapp^eliant errata. Eftautemlichanos, utdocetVitruvius.unusmobilium phtongorum, qui intec itantes feu immotos funt in tetrachordo difpoiiti. Dicitur ctiam alias diatonos. Sunt autem lichani duo , mefcSV, id eflr, mediarum, & hypa- ton, id eft, fummarum, quorum primus in noftro fyftemate eft, quem-di- cunt G foli 1x5 fecundus vero D fol re. ëé÷êíïò, Gracis digitus eft, quetn Latini indicem vocant, nomen autem invenit ^ra^ ëß÷í ÷áýíðí, id eft, ab eo qiiod valde hiet, hoc eft, diftet a pollice. Quod autem zazormm feu phthon- gum muficum pertinet, vide antiquos Graecos , qui plilmmi hac de re fcri- pferunt, & in Bibliothecis extant. Vide etiam, fi res eft tanti, Ariftotel. in pro- blem. i9.ie£t. 3. LingviatVs. Lib.vm. cap.7. SeditauthitubuliexumpmefintUrtg$ttittu(tt
alins in alwm inire, convemreque pofit. Baldus: Lingulati feu ligulati, utroque enimmodofinevidofcribitur, dicuntur tubuliex partealtera parvas cujufdam linguae fpecicm referentes. Plin.lib.xxxi.c.6. non a lingua,fed a fimilitudine retn expreifit:ait enim: Catemm kfonte duci,fi6tilibus tubis utilifimum e?t, crafitudine bimm Mgitorum, commijfurispyxidatk, ita ut fuperior intret, calce viva, ex oko l&vigatis. Intelligit enim tubulum tubulo congruere, uti pyxides operculis con- gmunt. SeddilucideremaperitPalladius: ex unaparte reddantur angufii > utpal. mijpatio unus in alium po/ttintrare. Nos tubulorum lingulas dicimus k bochette, le imboccature, vel etiam le commijfure. Caeterum lingulae apud Latinos varia; funtfignificationis, quam Grammaticisvenandas & enumerandas relinquinws·
Quod |
|
||||
|
y
|
||||||||
|
V O C Á Â V É Ï R V Ì V É Ô R U V É Á Í Ï R V Ì. 6?
Quod autem ad Vitruvium pertinet, lingulam lib. x. cap. 8. dixit inve&epar-
tem illam, quam & linguam appellarat, & veffis Imguafubonusfubdita. Deinde: jtetn â fubonwveffL· ferrei lingula fubjeita fuerit, neque caput ejus prefiione in $mum,fed adverfttminaltitudmem exfolletar, linguh fulliainarea folo, habebit eampro onere. Nos partem illam dicittms Imgtiellam, buccam dentemve pali. Hsc ille. Monantholius in Ariilot. Mechanica ·, Veftis palus oblongior, uno fuo- rum extremorum acutus, altero obtufus, exligno vel ferro inflexibilis ad com- movendaonerafa&us ; parsobtuiacaput; pars acutalingulavocatur. Logevm. Lib. v.cap. 8. <JM.inorequclatitudinepulpitum, quodlogeum ap~
pellant. Moxeodemcap. Ejm logei altitudo non minw effe debetpedum x. Baldus: ëïâïí Graecislocus proprie ubi conveniunt confulentes; locus etiam in theatro, Pollucc tefte, ubi Comcedis aguntui·, alio çïçéúçå/3ß<)/*ïß, '& âøá, id eft, fugge- ftum, gradus. Idemautemeft, ut Vitruv. docet, quodpulpitura. Denotat etiam Dkafiermm, ideii, locum judtcii. Caetarum fcenicum pulpitum feu logeum, de quo Vitruv. eratinmediafcena, & eminebat verftistheatrum, inftar fuggefti, unde ad populum in theatro fedentem commoda fieret allocutio. L ãs é s. Lib. iii.cap. ?. Vtiquadra,JJ>ira, truti'
ci,corona, lyfis. Etlib. v. cap. 7. Cup corona & Lyfi. Philanderad hunclocum: Lyfim,&paulo poH undam, pro eadem diffa exiflimaverim, nempeprofima recta, aut. inverfa,idett, gulare£iaautinverfa, (utltalivocant) qtttz corona imponi folet, & undam imitantur, hoc eift und& infidr fimtofa ftint. Sed in coronis qu<e fupra Zo- phomm conflituttntm; numquam nifirefttzfiunt, infly- lobatarum autem coronis inverfa, aut etiam reffa. Bal- dus: Haecilk; cujus verba eo quod claritatenrfaciant, referrenonpiguit, fednos, quod&ipfefecit, figura remilluftrabimus. A. Lyfis feu fima gulave re&a in corona,qua2 fupra zophorura : B. Lyfis ieugulain- verfainftylobatacorona, cuinonnulli fuprapaitem D. addunt & redam. C. gula item inverfa, in baie ipimsftylobatae, inquanumquaro, utnotatPhilandcr, inverfa collocatur. |
||||||||
|
TLfA LtiEOLVs, Lib. K. cap. ult. Sed ibi (naves cum iambucis) malleolis
·*-?^-confixx^incendio funtconflagraU. Itemadfinem cap. Oeniquc totammachi- nam candentibuimalleolu & balliflarum plagk difiipavertmt. Baldus: de malleolis multaPhilander ad hunc locum. Sunt autem, ex Non. Marcello, manipulifpar- teipke conteBi, qui incenfi, aut in muros, aut in tefiudinesjaciuntm. Inducit autem Sifennam hift. 1.4. ita fcribentem: De quibus partim malleolos, partim fafces far- mentorumincenfvs fupravallum fieqaentes. Feftus vero: Malleoli vocmtur, non folumparvi mallei, fedetiam qui adincendium faciendum aptantur, videlicet adfi- militudinem priorum. Hisverbis au&oresilli adumbrantrem. Sed prorfusgra- phice&minutedefcnbit, imo potius depingit Ammianuslib. Hiftor.23. cujus defcriptionem & |jus verba perambulans diligentiffime examinat LipQus 1. Mach. 5. Dial. 5. quifiguram quoque eleganter expreflam oculis fubjicit. quarc, firemtotamtenerecupis, ipfumadi. Hiecille. Lipfiusdi&oloco: Alisemagis fepofitae & railitares, qms Ìáß/eotos diccbant. Id.quoque duplex genus: fimplices &rudes. de quibus itaNon. Marccllus: Malleoli fitnt mamputi fpartei, &c· ut É æ ' fupra.
|
||||||||
|
■¢
|
||||||||
|
68 a oD å S é g Í é f é c á ô é ï í å
fupra. Et Eeftus: Malkoli vocantur, &c. Atque hi non aliud vidcntur, quam
imnipiilus aut colkftio fpartea, ligata in medio formaquadam mallei, &picc autfulphurc illita, fic proje&a. Ligni autferri hic nulla mentio. At alterum genns magis efficax & militare, quod teli in morem -formatur & aptatur. Id Ammian. ex profeffo defcribit lib. ÷÷é11. Malleoli, tcligemts., figurantur hac fpecie. SagittAettctinnea, inter fpiculum& arundinem nwltifidoferrocoagmentata, qu£ (fortafle quod ad ipfum ferram) in multebris coli formam, quo nentur lignea ftamma, concavatur, ventre fubtiliter & plttrifariam patens; atque in alvco ipfi imfw cum aliquo fufctpit alimento; ö ficemiffa. lentim invalido arcu (jaStu ewm rapidiore exflwguitur} fihtzferitufquam, tenacitercremat: aquifqtie confperfa, acrio- resexcitataflusincendioYum, necremedioullo-, quam fitperjeSto pulvere confopitur. Lubet examinare & verba. Ait fagittam ejfe canneam: ita & Vegetius: Malkoli, •velut fagittd funt, & ubi adh&fennt (quia ardentes veniunt) omnia conflaarant. ClairiusHerodian. & uberius lib. íé 11 .in obfidio AquileiiE: fed& machinUad- motu faces injieiebant, pariterpice & refinn oblitas, & in extremo [agittamucronem habentes: qud cum auenfo deferrentur-, wfixa & inhxrentes machinis ,fa'cile eai com-' burebant. UkrainAramiano, Ignem cum aliquo fufcipit dimento, Vultcavum illud medium, g ferro fic aptatum fufcepiiTe alimenta ignis: quae? ab Hcrodiano jam di£ta, & fi quid fimile. Vide caetera. Ì á í í c l á. Lib. ÷. cap. 1ã. Item chelo (five mmucla dicttur. ) Baldus:
Manuleam ex antiquale&ione reftituit Tumebus lib. 2. c. 4. Unde, inquit, ve- ftes manuleatas, ideit, habentes manicai, Libenter cgo a vulgata ledione non difcederem. arbitror enim fieri pofle, ita manuclam di&am a manu, ut fecu- ricula afecuri. Eftautemmanucla pars illain Catapultis, qux nervum attraftum continet, & a Grsecis dicitur ÷áî, feu äÜêôõëá, ut apud Heron. in Belopoeicis videre eft. cujus vcrba funt: /w-s&|u ^ rurm 'tfka&u <ç$çñ3ò <ÚËêôí뮫 , inter hdc autemcollicetur ferremdigitm. Noftri clavem appellantautnncemballifts. Hsec ille. Omnesediti libri conftanter xctincrxt Manuela. Quod forteidemeft quod manicula, diminitivum a manu.. Ì á ô á ÷ á. Lib.vi é. cap. 3 · Sinautem arundinU Graca copia non erit, depnlu-
aibttstenues.colligentur &mataxA■-, & tomica: ad jufiam longitudinem, una crafi- tudmecolhgationibuitemperentur.l&iAaus -.Mataxa,utinquitPhilander, effrc/is feu funiculi fpecies. Allegat Ifidor.lib. 19. c. 29. quidiftumputatacircuitufi- lorum a meta, vel quod transferatur quafimetaxa. Additipfe Philander, ab Aquitanis dici madaijfam, ab Etrufcis vero & Romanis & univeria fere Italia mn- taffam. Apud Grajcos auftores (ìôï^ë fericum dicitur; undc metaxarii ferici negotiatores, de quibus 1. fin. Cod. de pig. & alibi apud veteres ]Ctos. Hinc Aftuarius, Aetius & Nic.Alexand. Medici y.itd,'0u> d/xttu dicunt, quamver- nacule feta cruda. Certe Grscum eft vocabulum , de quo apud Feftum ita Lucillius: ' > . Hunc catapratem puer eodem deferat unctum,
Plumbl pauxillum, rudis linique mataxam. QuemlocumexplicansTumebuslib. 20. c. 4.ait, Mataxamefie funiculutn, Sc ihantiquoLexicoexponii^ei», id eft catena, feu veftis. Quicquid ifti dicant, ego apudVitmviumnonprofuniculorefteveaccipio, neque enimidvocabu- lum fonat, fedpro agglomerato convolutoquefilo, quales funt, quibuslinum & fericum, ut ita dicam, mataxatur, quare fentio prorfus cum Budjeo, qui loeum hunc exponens, ait mataxas efle manipulos & fafciculos cannarum,quos Vitru- viustomice alligari jubet. Cxterum quialocus maculofus efttotus & obfcurus, nec fatis ab cxpofitoribus illuftratus, nos pro-viribus emendabimus. Textum hocpadoreftituendumarbitramur · Sinamemarundmu Gracacopianonerit, de^ ,?;.; ; l , \ palit' |
||||
|
VoCABVLORVM V É Ô RUVI Á Í Ï R V Ì. &9
pdadibin tenuescolligmtur, & mataxatte {tx extremam notarius verteratin copu*
lam) tomice, adjufiam longitudmem, &c. Haecille. In editione Argentor. colligan~ tur.& Wdtaxa, tomi&e adjttfiam longitudinem tma crafintidme alligationibtis tempe* nntur·, &c. · . . :, MegalograpHia. Lib. vi i. c. 4. Triclmiis hybemis non eli utilishxccompo-
fitio, nec megdographia, nec camerarum coronario opere fubtilis ornatm. Baldus: Optimc vcrbi vim paucis verbis aperit Philander: CMegdographiam, ait, inter- tretor piolnram magni jumptus, & magnarum perfonarumaut rerum deformatrii- cem, atque figuratmem, uti Oeomm,pugnarum, fabularum, &c. Eodeiii modo dixit Plin. lib. xxxv. cap. 1 o. Rhyparographiam fordidarum atqtie humUium rerttm picturam. Hsc ille. Sed cur ego Philandfiexplicationemlaudo? Ipfemet Vi- truv. cap. 5. cjnfdcra libri clare rem aperit: T^onnullu item locis, ait, tignorum megdographiam, habentem Detrum fimuUchra, feufabularumdifpofitao explicatio- nes, non minm Trojanas pngna-s, feu Vlyfiis errationes & topia. Puto fibi vocabu- lum finxit Vitmvius, (neque cnim apud alium Au&orem mcmini legere) ut La- tinifermonis, in re explicanda, anfra&us evitaret. Barbarus Italice, pitture di grande fpefa. Vide Cael.lib. 8.c. 8. Cl.SalmafiusNotis in Spartianum·. Solum argumenmmfacitmegalographiam, nonfumtus, utfalibfibi perfuaferuntho- minesdofti. Sic ^õôá^îËößá, inrebus humilibus & argumentis variis & exiguis verfatur, megalographia in giandibus & magnificis. Melinvm. Lib. vii.c.7. Eademrationemelinum, quod ejus vkmetdliIn~
faU CycladiMelodicitur ejfe^. Philander: Melinum (meliamyocatTheophra.- ftusj & ipfum candidum eft, optimum in Melo Infula, Autore Plin. lib.xxx. e.6. & 7.Melirmm coiorem Lattnos gilvum appellare, teftimonio eft Scrvius Georg. lib. 3. & Gellius No£t. Attic. 1.13 · c. ult. In floribus pro luteo dici Diofcoridi & casteris animadverti. Sed'& idem Diofcorid.lib. s.ochram probat fMiXivL·, Ëïë», undique luteam dcfignans. Meminit Paulus Jc. Panded. lib. 3 2. de legatis 111. melini coloris. Et Galen. lib. 11.de compofit. Medicamcntorum fecundum genera· docet, quje dicanturmelinaempiaftra, eafcilicet, inquorumco&ione aerago admifcetur. Si enim viridi colore unguentum permanerc quis velit, non oportet jeruginem guih cxterisfuperignemco&ucis committere, ied tumde^ mum, cum in mortario coicrunt, admifcere. Exiftimantiu· appellara,. quod cotoneimalireferantcolorem. Hsc ille» Vide & Cl. Salmafium in Solinum pag. 256. &257. ' "■' ■
Meniana. Lib. v.c. 1. CWemanaque fuperioribut coAxationibm collocentur.
Baldus: Quidam, inter quos numeramus Barbarum , fatis imperite, putantes a mcenibus fa£tum efle verbum, fcribunt moeniana. Non ita Nonius: fcribit cnim, CWeniana, abinventoreeommMeniodiffa fttnt'-, unde&columnameniana. Gic. Academ. lib. 4. Interim illc cttm afluaret, veterum ut menianorum, fic Academco- rumziiamfecutm ett. HaftenusNonius. Subtilius rem aperit Philandcr: CMth nianaerantpodiaperguUve, cujufrnodifunt eaqu&hodieprojicereaffuevimiis, ut . mutulis fcorvos dicimm, Itdi modiglionesj firmifimis quiefcant & inmtantur. Romani •vocabulo etiam hodie utuntur. Graci orchas AppeUiint, utfcribunt Theodof. & Honor.Impp.Cod.lib.8. de&dtficiis privatu: Haec ille, vocabulum exponcns ad lib. 2. c. 8. ubi Vitruviusait, ergo memanis&cantignationibwvams: Adlocum autem fupra citatum ita cnarravit: CMenmna fant proteEta projeSidve pergaia , diciieëMenio,quicumdomumqnamhabueratadfommfyeBantcm* exceptuunaco- lumna ,vendidijfet, tignaprojecit atquetabttktumconflruxii, mdeipfeO' poBert, gladiatores jpettarent. ^uffores Afcomut P<tdianus, Sextm pompejm, &P,orphy* riu*. Pnitdomusilla, ut atteftantur rmtiquitatis periti*, propePacistenfplum, , PluradeMenianis dicere fuperfedeo. Hxcille. Claud. SalmafmsNotisin Spar- /3 tian·
|
||||
|
7© Ñå S é g í é ã é c á ô é ï í å
tian. Xe£taapudveteres,auterantplana;&folaria, velmoeniana vocabantur5
autinclinata addeducendaftillicidia: quod genusLatinifaftigiumautculmen, GrjEciasw&i4er«jt4^dixere. D. Hier. adSim.&Fretell. Áùñá inOrientalibus provinciU ipfum dicitur quod apud Latinos iecium: in FaUHinaenim OO^Egypto, velubifcriptifunt divim libri, -vel interpretatt, non habent m tetfts culmina ,fiddo- mata, qux Rom& 'velfolaria velmeniana vocant, id e-Hplana teita, qii£ tranfverfis tra- hibmfufientantur. Meniana illa vel folaria quae in planis teftis ftruebantur, Gra:- cis çëéáòíÀ{/ïý·, & çëéïòíßïß, & çëêÌÁìéíïß dicuntur. e£«$z*f etiam diccbantur: La- tinisprotetfa &cprojectatecta, Vet. Gloff.projeffa teota, Üí¢ôß¼-ìúìç, dvdiuQ^l^. Qa, éü? ïéêßáò. Nam dvcnuQ^ vocat Galenus. De faftigiis exdem GloiTa; :perfeffa tecta , Üíáôßß&É&ìç > dvd-suQvizxfai-zr ïÀ÷,ßáæ. Perperam, áíáôç-âá^ìç , dvd&iQv 'ß÷áæá. Idem Glofiar.prorettum, üê.^ßôßÀò,Àæùòçò. Afconioprovolans dicitur j Gra> cis etiam ^öïñïí, ut infra dicemus. Qupd vero Grammatici a quodam Menio denominata exiftimant, qui primus tigna projecerit, & id genus conftru&ionis invenerit, nugas magnas efle mihi perfuadeo. Mcenia funt ^'âïëâß ,hinc moenia- na: fic media to pim, inde mediana: quse vox ôÜìßóá, quoque fignificat. Ìoenia- num enim proprie •arSiSeA©-', vel podium in circuitu folariorum poiitum, ne fa- cilisinpr£ecepslapfuseiTet. Hieronymus in eadem Epift. & qmndo pracipitur nobis ut facumw domati noflro coronam, hocpracipitur ut in te£to faciammpercircui- tum qmfdam cminentias, nefacilis inpraceps Upfmfit. Quare ôà&æïëïí moenianum etiam appellavere. QuavoceLatini ufi, & peribulum pro meniano velproje&o dixere. Gloffx MStx: peribulum, deambulatorium. Etpoftpauca: æ^öïñïí, ut ipfum vocabulum per fe indicat, nihil aliud eft quam proje&um vel provolans & menianum. Vide, fiplacet, cstera. , · * Mensa. Lib.x. c. 16. ReguUquieestmmenfitlongitudo foramimtmoffo. Et
pauloinferius.: cUmacidosfuperior pars qux efi proximaqa<s. conjuntfaeH menfe, totalongitudine dividitur in partes quwquc^· Turnebus, menfa interior eft, & media inter duas hinc inde fcutulas, conftatque regulis, diapegmatis & tabula in- ter regulas & diapegmata collocata, cftque in fummo & in imo capitulo, ut & Peritreta. Ctefibius vel Hero: «&A«ra/ 'â -n -nrifya, ti óí[÷,Ç^øïí\·ëßú ô «.ou/ßíùí ÷& ô 3\&.7ç)Àì.¢ôùí ç& ôçò am/3(§- ôòÜôðæá,. Baldus: Appellatur autem pegma, conftans cxregulis&diapegmatibus, &tabula, menfa. ErathscparspraEcipuaincata- pultis & balliftis,quod ereda continebatbcachia machinarum, & totum pegma. Ideo autemtf Ëôçæá,, ideft menfa dicebatur, quod menfai inftar eflerplana, tctra- gona, & forma oblonga. Vide Heron. in Belopoeicis, a nobis Latine redditum. Ì å í ô í M. Vide S c ï ô é a.
Merones. Vide Perones. ·■ ··
Ì å r ï s. Vide Pemvr.
MERVLiE. Lib.x.cap.12. DeCtefibiiinventis. Vtimeruhmm^qu&dqM
motuvocesedunt. DehisPhilander: McruU&engibata, degenerefunthydraif- lorum, quorum illisquidem reddebantur voces humanarum imilatrkes, & cantta avium ejfeStrices. Baldiis: Heton lib. Spiritual. cap. 14. pro cojfypho, quae merula eft, melmcoryphum pofuit, quam aviculam noftri, Grseca voce exprefla, a capitis nigredine dicunt Caponero. . Ì å s á í L á. Lib. í é. Cap. 1 ï. Inter wtem hacpenflylia & hofpitalia, itinera
funt,quamefauUdicuntur ■, quodinterduasaulasmedufunt interpofita. nofiri eas andronasappellimt. Baldus: QiK>d Vitruv. dicit Mefaulam, a Gra;coì^Ï^ëç·, dicimr etiam a Grscis alio genere ì%ïôùë(&>, eftque janua media inter duas aulas, quam Attici Metaulum vocant. Vocabulum eftHomero & Eurypidi familftrcfedaliofenfui nempepro tuguriolo & caula. Ì»'ëéïê, akSuidas, %
|
||||
|
V Ï C Á Â V L Ï R V Ì V ÉÔÅ U V I Á Í Ï R V Ì. ·}1
áõëçæ. CWefaulionpropriemedianajanua,poniturautemlocomefanlionvelmefaM-
lios, locu-i medim ipfius auU> Noftri domus partem quam Vitruvius Grxco verbo niefaulam dicit, Anditum, audatam vel caminatam appellant. *· Mese. Lib.v. c.4. Hypate mefon, mefes. Baldus: Graecumvocabulum,
Latinemedia. Eftautem unus ex 18 phthongis, e quibu^conftat Muficum fyfte- ma; a Vitruvio intei- ftantes numeratur, qui funt ofto. De hoc ita Barbarus: ¼ßßá* íá (nempe chorda) mefe, ideiimedia, nominatur., quoniam vere media eittetrx- chordorum. Sedfiulterius nonprogrederemur^ &fonitus ottochordo compleffieremur, ipfa non media, fed Nete, id eH ultima, dkeretur, fed quoniamfinis ett octochordi graviom & initium acutioris, cujns ipfi. esfgravior csteris, utraque conneffens, ideo media dicitur, tanquam commune duobm oUtochordis medium & vmculum, & tan- cjuam eaqtttt aqtte ab extremis drfiet. Haftenusille. NoitratesMuficiineoriim fcala vocant Á Éá mi re_j. Mesolabvm. Lib. éx.c. 3. ItaqueArchytashemicylindrorum defiriptioni-
hus, Eratofihencs organica Mefolabi ratione idern explkaverunt. Baldus: Dicitur Gvxcc[Ëßóßëá,æ^ & ìáçÊÌçí, quaremefolabiumquoquefcriberepoiTumus^ quemadmodumetiamaftLOlabum&aftrolabium. Notnen eft compofitum ^ro $ëáæ£ß>piQv;, ideft, acapiendismediis. Poteftergo vocabulumdicidequovis organo ad duas medias proportionales invejiiendas apto; ab oificio enim nomi- natur optime. Barbams ait Latine dici pofie Medkapium: qua ratione afixola- bium c\\xo(\u£.fiellicapmm veitere non eflet abfurdum. Ì å ô ï c ç å. Lib. ééé. c. 3. Supra ^ophorum dentimlus eB faciendus, tam
altus, quam epiflylii mediafafcia, projettura ejm qmntum altitttdo. Interfeffio, qu<& Gr<tcefAeiv%ij, metoche dicitur, fic eii dividenda, uti denticulus altitudinis fua dimir diam habeat partem in fiontc^>. Baldus: Quid fit metoche, ex verbis ipfis colli- gitur, nempe frontis ipiius denticpli latitudo, qux cura jequalis fit dimidio alti- .tudinis, colligitur totara dentictili frontem duorum efle quadratorum. Cxterutn cur Vitruvius dicatinterfeftionemGr:ece ì,ß-ð÷Àõõ dici, prorfus ignoro: certe fierinonpoteft quin cbrruptum fit vocabulum, & pro ìíç÷ç, reftituendum ji4£7sW. QuamvisenimfronsaGrajcis^Tiiwzij/dicatur, & frons detur denticulo, non poflumus metopon reilituere. Si enim defronte intelligeretiir, cur dixiiTet interfpftio, qus Graece metoche dicitur? Aliud frons eft, aliud interiedio. Porro curinterfectionem metochen dixerit> nefcio. Gr2ecumenimverbum,parttci- pationem, non interfeftionem fignificat. Inter has anguftias fi quis eft emenda- tioni&conjedurxlocus, putarem, pro eo quod legimus interfe&ionem, cfle reftituendutn interceptionem, & intelligendum de frontis ipfius denticuli latitu- dine, quaeinteuopara&opam, id eftcavum&cavum, intercipitur. Decepit notarium verbum quod fequitur, fic esi dividendn. Putavit enim interfedionem ad ipfam divifionem pertinere. Haecille. Invenio e MSto annotatum, metopc & metatome. Ì å ô ï Ñ á. Lib. é í. c. 3. Triglyphis ita collocatis, metopx. qua funt inter trigly-
phos aque alujint quam /oflg^.Baldus: Quid fit metopa, qus GriEce dicitur ñßôßðí, docetipfcmetVirruvius, fed & quamlammfitvocabulum: aitenim: Vtraqne enim &inter denticulos & inter trigiyphos qutifunt intervalla, metopx nomwantur. Opas enim Gr<tci tignorum áöÌá & ajferum appellanu ut nofiri ea cava, colnmbaria: ha quodinter duasopas eft intertignium, idrnetopa eit apud eos ttominatum. ï'ôðé Grxcisforamen}caverna,^£757^igiturrpatium,quodinterforaniina. Hcfychius oftenditfe non Architedurn: ita enim fcribit: Miivmov ptp@* ç 4 êÜëáìïò \jzra Ô úö&ºÀêéßíùí ÀîÀ^ëõößñá, Metopion pars quxdamcjus-rci» quiE ab Architeftis diciturtriglyphirum. VelmendorusIocus,vd,utidbcimus,Auaor'ArchitcauriB. ignarus. Putavit enim metopam eflfe partem tnglyphi, quam perperam dixit triglyphirum. l ' -M|piO" |
||||
|
72 À> Å S É G Ê É À ú C Á Ô 1 Ï Í Å' Õ
Ì ï ß> é ï L V s. Lib. x. c 13. Supra bafim eriguntur regula dextra ac finiflra,
fcalari formacompaffa, quibm imluduntur<erei modioli fundis ambuLtihbus. Et cap. i2.ubideCtefibicamachinaj eaftex *re, cuyut in mdicibm modiolifimt gemelli. Noftri, ait Barbarus, fitulos, fechiellos fcu modiolos vocant. Baldus: mclius dixifletvernacul? moggivoli. Áforma enim modiorum, quibus frumenta & aridametiuntur, fa&um eft vocabulum. Ficbant autettiaerei, utimpreifionis vim tolcrarent, quod & Heron docet Hb. de Spiritalibus c. 5 7. qui illos non ÷ïß- çêËæ, ideft, modiolos, fed ðíßâáò, pyxidcs appellat, aformaitemeffiaavoce. Sunt enim pyxides quas noftri bufolai teufiatulas nominant, rotunda fcilkct vafculatorno ebuxoelaborata,unde&nomen. * Monachvs. Lib. 1 x.c. 8. Circmatio circuli menflrui agaiur, qui dkitur
monachm. Baldus: Qui fit ifte circulus, aperte ex ipfa apud Vitruvium analem- matis conftrudione cognofcitur. Cur monachusdicaturnoneftclarum. Me- liores codices habent manachos, &, ut apud Philandrum, manacos, fed prior le&io germanior. Ait ergo Philander: Ëôçô2ã.!éíïò, ideft, menfeformatum nometi eirculi menflrui Manacos. Eft enim circulus quoumbrae praeter asquino&ialem aeftivam & hybernam, dequibustradidit, deprehenduntm-, cujus diametercft lacotomus. Itaille; fcite & appofite. quanquameoquoddicatur feqtcts* id eft, ab habendis menfibus ,fcribendum cenferem maaachos, a Grseco ìøá,÷(&. Videri alicui«poflet manacum di&um a fimilitudine circuli, armillave, quam Grqci ftca/ia,}®» & alias ø/ëßíßïí & •ar&if á,÷Þëéïí dicunt,ied longe nominis ra- tio petenda non eft,cum fit per fe clara & in promptu. Illud addo,quod comirni- ni lingua Grsci dixereìÀù,éÜ. eft.menfis, Dorici pronuntiarunt y>&v, unde Latirii. quiinfermone $ùæ/æ÷£é. dicunt enim materpro meter, pro melo malum, &cs- tera ejufcemodi, pro menacho dixeire manachum. Lubet hic attexere quid hac de re fenferitjof. Scaliger, vir inter novitios magili nominis. Ita igitur ad Manil. in cortiment. Orbita Lun& eB linea, üêë^éêç., ea Tarentma voce k njeteribm Latinis vocabatur circulm manacus & maniacm: tum loco porifimtis addit ô Arabes hinc fecifle vocabulum KJClmanachi, addito nempe al articulo, illi genti familiari. Vide, obfecro, quam fruftra tantus vir, ut veritatem invenirct, fudaverit, & quo illum pravum mentis acumen a refta femita averterit \ Miror, do&iifimum Aftrologum, manacum circulum, orbitam Lunae & lineara Eclipticam putaflTe. certe Luna per Eclipticam non incedit, & analemmati cum Luna nihil commune. Á menfibus ergo circulus nomen, ut praedidnm eft.acccpit, nonaLuna.quanquamGrscis, utHebrjeis, Germanisquoquc, Slavis, & quibufd.am aliis nationibus, a nomineLunae menfis appellationem ibrtiatur.«Dividitur ergo circulus in partesduodecim, a quibus ad lacoto- mum ducuntur parallels, qua: fi sequinoftiali Diametro sequidiftantcs du- cantur, itautadutrafquepartes meridiani circuli pertingant, communes dant fediones planorum circulorum menftruorum, & plani meridiani, ipfas nempc parallelorum iri meridiano plano diametros, a quonmi extremitate, Ãé per cen- trumanalemmatisplanihorologii meridianamlineamreftoe pettingant, ßçúñÃß raeridiana linea menftruas fignorum divifiones diftinguunt. Notiffimafunt hxc iis omnibus, qui in Gnomonicis ipeculationibus paullum funt verfati. Retn bene tenuic Barbarns, quem vellem in Grscis fuifle cjcercitatiorem. fepc cnim, uthicaut depravat autperperam fcribit. Hiecille. Jocundi editio habet Ma- nachus. - Ì ï í ï t ô å r ï s. Vide ]? £ r é ßô å r ï s.
MoNOTRiGLYPHVM. Lib. iv.cap. 3. Siveropycnoflylon&monotrigly-
fhtitnopmerit fackndum. Baldus': Monotriglyphas appellat Vitruviusaedes Do-
rica^ffcnoftylas. etenimobcolumnarumcrebritatem, intercolumnia ita fiint
mk angufta,
|
||||
|
V Ï C Ë Â V L O R V Ì V É Ô R U V-r Á Í Ï R V Ì, 73
angufta, utduarum tantum metoparum & unius triglyphi, eas diftinguentis,
fint capacia, mediano intercolumnio excepto, in quo ob laxitatem ipatii tres nietopae cadunt & duo triglyphi. Ex eo igitur quod unicus tnglyphus duas in ea metopas diftinguat , difta eft aedes monotriglypha, ac ii unitriglyphara vel folitriglypham diceres. Corrupti codicescontra auftorismentem & veritatem ipfam, imo& conrr.a nominis rationemhabebant, &metopxdu£, &triglyphi bini. quemlapfum bonojure eraendat Philander, &pro bini reftitait finguli. cujus autoritatem fecutus eft Barbarus. Mortarivm. Lib. v. cap. é 2. Et ccementis ex mortario materia mixta.
Baldns: Mortarium vulgo vasligneumieulapideu.nl, inquo piftillo ferreo li- gneove res dura: & frangibiles tcruntut. nomen a moreto mortarium quafi mo- retarium. Apud Architedlos vero nomen duplici fignificatione ufurpatur. vidc- licet pro lacu, feu conceptaculo, in quo calx maceratur, fubigitur, & aflervatun item pro materia ipfa macerata & fubafta. Pro lacu accepit Vitruvius in textu citato , item lib. íé 11. cap. 7. Calx quam vehemen^ima mortario mifceatur. Pro ipfa materia eodem loco paulo poft: Mortariocamentum addatar. Et.lib.vi 1. cap. 3. calcifque duapartes ad quinqtte mortarii. Plinius primo fenfu ufus eft e Vi- truviolib. xxxvi. cap. 23. InGracia tefforiietieanarenatum quodwduffuri funt, prius inmortario ligneisveffibusfubigttnt. Hsecille. Cl. Salmafius in Solinum p. 379. Vitruviusmortariumproruderepinfito&fubadoaliquotlocis pofuit, hodieque nos arenatum cum calceita vocamus. Sed & alveum in quo mbigitui: arenatum dixere mortarium, inde&nos ïßëßôæß^Ëíïí fic dicimus. UWortarium quafi moretarium; in quo fubigebatut moretum, quod genus cibi intritam etiam. vocabant. ^Moretariumetiam vocitaruntvclmortariumcibvim ipfum. Donatus: Hocinter rufiicos ae alliato mortario dici folet, &beneintrifii: proprie enim hoc ge- nuscibiintritadicitttr. Vulgo farciam vocamus hoc genus intritae. Inde Scmr trit.t & mortarium quo parietes farciuntur. In hoc moitarium addebantur& fragmina coementorum, id eft, lapidum vel parva coemcnta, ut ex aliquot locis Vittuvii &Plinii conftat. Rudusipfum, quod mortarium appellat Vitruvius, ex faxis contufis componebatur. Inde eilquod recentiores ccementum pro in- trita ipfa& femimine ufurparunt, Sccwmentare prolapidesinterfe inftruohira nc&erc & ferruminare. Mvscarii Clavi. Lib. vi 1. cap. 3. Tunc m opere, ann& clavis mttfia-
msperpetM figmtur: Ad hunclocum itaPhilander: clavos mufcarios interpre- tor, quifint umbellati, id esf, capitibm latioribm & cxpafis in orbem cacuminibns, quomoao umbellatos Famculi, Sambuci & anifi dicimut flores: nam qu<& Viofco- rides tnadihct, id ett, comas & umbellas, Plin. lib. xi 1. cap. 26. vocat mufca- ria-s. Hxc ille. Cui aftipulatur Lipfius 1. dc Amphitheatco cap. 18. His addit Barbarus, ingrandi marmoreaarca, Mari<eHonoriiImp. conjugis feputcro credita, clavos repertosfuijfe, in quorum cacumine exprejfa erat mufca, & nonnullosputajft, de hk Vitruvium intellexiffe. Baldus: Sed optimo j ure haec rejicit Barbarus, qui ufum Vitmvianorum clavorum in cannis figendis confiderans, nec ex ferro aut metailo aliquo, fed e ligno faftos fuifle putat. Noftrates minutos iftos clavicu- los, quibuspaffim ad diverfa utuntur, bullettas, quodvocabulumEtrufciufur- pant, & brochettat, utalii Itali, appellant. Mvtvli. Lib. iv. cap.2.£A'£,0, utwlignorumdifl)ofitionibu$tnglyphi.,ita"e
canteriorwnprojeffuris, mutulorum fub coro/iis ratio eH inventa. Baldus: Quidam tcxtus habentmutili, nec aliterille quo ufus eft Philander, qai dc his lib. 3. cap.3. Vcrba faciens, ait, mutilos ncftrt Galli corvos, Itali modiliones appellant. Reprafcn- tant autem finuatam canteriorumprojeffuram. Mutuli, quorum apud Vitruvium mcntio, promincntcs paitcs funt, ccu cantcriorum capita in coronis Dorici Ê ordinis.
|
||||
|
74 De SlGKlIICATJOSE
ordinis. Lignei igitur primum, poftea etiam lapidei, utaitVitravius.^/iri
m operibm lapideis& marmoreis mutuliimliniiti fcdpturis deformantur, quodtnu- tatio eft canteriorum. Cur autem inclinati 5 caufam addit. etemm neceffario pro. pter flillicidia. prodimti collocantur. ergo & triglyphorum & mutulorum m Do- ricis operibw ratio ex ea mutatione inventa eH. Caeterum , ut notat Philan- der, pofteriores ArchiteoU non modo mutulis uii funt in opere Dorico fub corona,fed etiam in zophoro ordinis compofiti feu Italici, qui,ut ipfeait, poft Vitmvii fcriptaexcitatiu eFt. Id ctiam animadvertit ad eaverba, mutuli in- clinati fcdpturis deformantur. Se nufquam vidijfc~>, in ordine Dorico, mutu- los infionte inclinatos, fed rettos & aquilibres. Et fane ita cft, ncc aliter me- mini me obfervare , tum apud antiquos , tum etiam apud noflrates & neo- tericos Archite&os. Csterum quod ad Vocabuli naturam pertinet. notan- dum eft, a verbo mutilare faftum efie mutila. Mutila autem dici dccurtata, & quoniam mutili defefta reprsefentant canteriorum capita eo nomine funt appel- lati. De mutulis Varro dc R. R. Sed pro columbariis in pariete mutulos aut palos in ordinem, fupra quos teguliculae cannabinae funt impofirae. Noftrates modigliones (Barbarus enim barbare fcribit modiont) quaii mutiliones, item men- fulas, omne id appellant, quod ad aliquid fulciendum aut fuftentandum e pariete projicitur & emiaet. Euftathius in Ariftot. Moral. lib. é. ait, ì÷ô×á triglyphos appellari, cui non architefto, bonojure eft ignofcendum. quanquam fi ad vo- cabuliproprietatem animumadvertas,ipfi quoquetriglyphij capitatrabium re- fefta repraefentant. Haec ille. Qui Alberti libros vertitin linguam Italicam, vocat menfoloni. Vide & Cl.Salmaihim inSolinum pag. 1129. Qui cum docuifler, ìûòéëïí, & Siculo more ìý^ëïí, derivari dm ôçò ìõüò, & myas conchas diftas ^ira tS ìõáí, quod claudant fe atque aperiant quando libct, ut faciunt omnes conchs duplicesac bipatentes: Denique concludit: Sic cthmmutlospro mu- tulis sdificiorum dixere. Ì÷ë-ðí apud Euftratium. N.
NAos en Parastasin. Lib. 111. c. 1. <iMdiumautempnncipUfunt, e quibm
confiatfigurarum ajpeffus, & primum in antis, quod Gr&ce íáüò cv -sP^gxQv. Baldus: Ants Graece o^biUhs, sedes vero feu templum íáüò dicitur: Ratio ergo nominis a figura feu afpe&u operis, ut ipfe Vitruvius ptxfert. Ejufcemodi enim tcmplomm forma in angulis frontium, columnarum loco duas antas feuGraece paraftadashabet. Addamau&ariiloco, quodnosltalidicimus^wj·. feunavatas templorum, a NaosGraecavoce emanafle. Í Á r å s. Lib.vi 1 .c.^.Ei inter duos parietes canalis ducatur inferior quam librtt-
mentum conclavis fuerit,habens nares adlocumpatentem. Sequitur: Itemcumin altitiidinem perflruBmfuerit, relmquanturjpiramenta: Si enim non pemares hu- mor, &in imo &infummohabuerit exittu^nonminusin nova flruttura, fe dtjftpi- bit. Et paulo poft: Si autem locus non patietur firutturam, candes fiant, & rmres cxeantinloctimpatentem. Claud.SalmafiusadVopifcum. Caualis nareshab&c dicitur, hoc eft exims quibus humor egeritur, ut heic foflae apud Vopifcum qui- bus aqua educitur. Nam foflam nares in mare dejedas fic haberc dixit. n* Vitruvius nares ad locumpatentem. Spiramenta idem vocat. Grasci Üíáôçï&ß· Hinc vetus auftor Gloflamm: Elix, áíáðíïÞ ï÷ß\3. Elices autcm, fecundum Fe- ftutn, Sttlci aqmrii funt, perquos aqm edmitur e tiris. Servius in i.Georgic. apud antiquos hodieque m diquibm provmciis elices appellantur fulci awpliores ad ficcttndos agros dutti. Í å ô å. Lib. í. cap.4. Nete Syncmmenun. Baldus: Nete denotat ultiim. Di^a
autem
|
||||
|
VodABVLORVM Vl Ô R û V É Á Í Ï R;tJM. ?$
autcm íÞôç quafi vid-m ijid eft, infima, poftrema. Hoc nomine appellamrin fim*
plici tecrachordo ultima, quas hypats, id efl:, fupremje ex oppofito refpondet, Hanc icftati abAntiquis attributamaffinnatCaslius, vcluti hypatea hyemi. Eft autem apud Vitruvium fonirus eorum qni ftantes funt ofto. Qui quidcm quo- niam non unius tetrachordi tantum, fed mukoram rcfpeftu confideratur, di- verfa vocabula per corapofitionem fortitur. Qua; enim inter ftantes vijiij çùø· fjfyvv dicitur , ca efl: quam noftrates Mufici in fyftemate appcllant ¼ lafoi. Grxcum autem intei^retatmyultima conjunftamm, eo quod ukiraa quidem fit chordarum, hoc eft, tertii tetrachordi, quo duo iuprema & duo infima tetxa- chorda copulantur. aqua conjugatione dicituretiamv^ <Ì*æþ[ööùí, ideft, ultimaconjugatamm. Parancte vero fynemmenon eadcm ratione penultima dicitur conjun&arum» eo quod ante ultimam fit ejufdem tetrachordi. Eftautem intei'ronosillosdecei-nquimobiksvocantur,&anoftrisdicitur Cfilfa, Ha- bctiu· etiam paranete diezeugmenon, id eft, penultima disjun&arum, & eft to- nus octavus intcr mobilcs, & penultima quacti tetrachordi, Ideo autem dicitur penultimadisiundarum, quodipfa mediante acutius oftochorduma graviori disjungatur. Recentioribus autem eft D lafolre. Netcdiezeugmenon, ideft, ultimadisjunftammeaeft, quamnoftri Å U mi appellant. Nete hyperboleon» ideft,ultimafupremarum»ultima eftultimi tetrachordi: & hanc dicunt Á U mi re. Paranetehyperboleon,penultimaexcellentium, cur itavocctucpatet, eft autera noftris Muficis G fol re ut. Haecpauca deNcte & ejus compofitio- nibus dicere, haud ab re judicavimus. Norma. Lib.vn.cap.-3, Anguli adnormam, &c. Philandcr: Normam
fabriappellanty^^ii^w. Quamita componunt; Reguke capiti aliam proim- nentem coagmentant, ut referant dtue angulura re&um. Vitmvius lib. éx. c. 11, veram normam ita defocmat, utfittnangulusdifparibuslateribus, unotamen refto angulo. Sumantur,inquit, regutee txes, e quibus unaiitpcdes tres, altera pedcs quatuor, teitia pedes quinque, hajque inter ic compofits tangantalia aliamfuis cacuminibus extremis, fchema habentes trigoni; deformabunt nor- mamemendatam. Haecillc. Cl.SalmafiusinSolinumpag.669. Litera Lnor- rax formam repraefentat. Vetus Agrimenipr: L â in termino inveneri*, norms factaram defignat & lineam gammatam. Norma ex angulis re&is componitur. Norma eft qua anguli exiguntur an refti fint: ut perpendiculum quo akitudines; linea vel regula qua longitudines explorantur. Graecis norma ãíùìþí, Nvclevs. Lib.vn. cap. 1. Infuperex teflanucleminducatur. Philandcr:
Nucleum vocat maxime refiftentem cruftam, five corium, id eft, mcdium five intcrius pavimentum. Italum vulgus animam appellat. 0.
/AChra. Lib.vn. cap. 7. Primum autemexponamui quaper fenafientia fi-
^*< diuntur, uti quod Gr&ce ù%î& dicitur. Baldus: Eft foflilis color, cui a colorc ipfonomcninditum. Pallefcit enim, (Scii^f^Graecepallor dicitur. Lutei colo- ris eft, quare a noftris terra gialla appellatur. Galli Grxco nomine Ochre di- cunt, Germani vero corrupto aliquantulum vocabulo, oger & ogergeel, alio itcm nomine, Berggeel, hoc eft, Ochra,giha Ochra, &cmontanum gilvum. Hascille. Barbarus: Ochraetiamlioftris Ochreadickmtkterragia/L·, ideft.lutea. Uxc ufta fit mbra, & pro fundo ea piftores utuntur Ochra non ufta. Fundus enim & utnbra obfcuriori colore cfle debet. Vidctur autem quod Ochra Grxce eft, Sil Latine dici. Nam cum Vitruvius hoc capite rationem rcddit,cur Ochrx Attica?, id eft, optimse copia non haberetur fuis temporibus, commutato vocabulo Ê 2 Ochrae?
|
||||
|
76 De-Sign. iticationb
Ochra, infilem, ait: Itaque antiqui egregia copia filis ad politionem operum funt
ufi. Nos vero ex tam manifefta Vitmvii ledione non quaeremus anfam ex alio- rum di&is contendendij cum & quid fit Ochra, & unde veniat, omnibus notum habeatur. Haecille. Cl.Salmafius inSolih.p. 1157. Vitruvius, quod miran- dum, Ochram Atticam cum filiAttico eandem facit. Diofcorides ù%îá# ôù $>\ á'¹ìÉï) commendat. At Ochrailla Attica xtate Vitruvii, fiilli credimus,' non amplius inveniebatur. Sed de file hoc intelligendum, quod ille perperam cum Ochraconfundit. afytfag K%As etiam mentio apudZofimum audoretnChy- miftam. Caeterum quod de Argenti fodinis Atticis fcribit Vitmvius, in quibus Ochra vena, hoceft, filis Attici inveniebatur, eamque ut argentum peifequc- bantur. hoc Theophraftus de Cinnabari refert, quoderat illorum temporum minium:x*&^«£e£f äßöáóé^dj^iwôúñã÷,éÞïßíYLa7is.tcui nvuAuuvdtov üêô^ãéñýùí, ïòïÀüì^&ß÷&íôËì[Ëïí%òõßðïí 2}& ôßë¢ì,ôð/æ/æáí., ßôôîá^&Àþßã ^ffKt/EAej^.Sic ôï óéííÜæáò/. Theophrafti eft Sil Atticum Romanorum, diverfum utique ab Ochra. Haecille. Videplurainvoce-SV/. Octastylos. Lib. 111. c. 2. Si ottaftylos conflituatur, dividitur wpartes
■xxWy&cfemijfem. Baldus: /£disfacrae fpecies eft, cuinomen anumerocolum- namm, quae in fronte conftituuntur: denotat autem odocolumnium, feu dicas templum, columnas octo habens in fronte. Graecum vocabulum eft & com- pofitum. Ï c í l í s. Lib. 111. c. 3. Tunc in eo loco, qui locus dividit quatuor & dimi-
dium, &tres & dimidiam partem, centrum oculi fignetm: Philander Cyclum no- minat. Baldus: Eftautem parvusille circulus in voluta; Ionicae meditulliofeu centroconftitutus, ciica quem volutaj pulvinus, veluti circa teretem baculum feu axem circumvolvitur. Metaphorice igitur oculus. Noftri quoque Occhio dellavoluta. Barbarus. Oculusvoluts, centrumqueoculiquidfit, exipfadefcri- ptione jam notum erit. Ita a fimilitudine hae res dicuntur, quemadmodum cana· lis, & balthei pulvinorum, & axes volutarum, & alia hujufmodi. Involucrum enim illud rotundum, tanquampulvinus, acujus latere balthei, profrontibus oculus; acujus centroad aliam partemlineam imaginamur, quaaxis voluts nominatur; fed hoc loco tota oculi circumferentia ad aliam partem per longum dufta axis dicitur. Ï d å í m. Lib. v. cap. 9. Et exetmubta etheatro^finifiraparte odeum. Baldus:
De odeo ita Suidas: ¿,'Ìïí A'%v>iQv ùáíåî ^ÀËôòïí,ï 7ðôð>ßçÌí,ùò tpaai Ðå£/êëßß,«V
7â 3^ðïÜêí^£æ ôýò ì÷æéêáò, %\& ô£éñ ã$ <ß ùï&ßïí 6êë^% ^óçôçò ùïçò. \<ç 'â cv cunu
3éêáòçæ/.ïí ô$ ¢ñ÷áíÉ®*. <Ëå^åôé=£ã ê. cixtyiQ, \ê£. Odeum Athenis inflar theatri,
quod Perkles, utifertttr, ad muficorum ofientationem ejfecit, & propterea odeum
diffum efi "úóçß ôçò þ<$çò, idefi, á canttt. ibidem cft dkafierium7 ideli ,pr<ztorium Iu-
dicis. Vbietiam farinx metiebantur. De eodem Ariftophanis Scholiaftes, fuper
illo verfu, oi 'j cv Á'ù Ëê«»æûæß. Locus erat in theatrifpeciemjn quo de morepoernnti
oftendebantur, antequam theatropMicarenttlr. De odeo etiam Euftath. in OdyiT.
1.1. Item Cic. ad Atticum lib. 4. Sueton. in Nerone; Paufanias in Achaic. Theo-
phraftus,&alii.Dehoc loco ita .Philander: Odeumetiam Romani habuerunt, ut
meminitpr<aer alios Ammian. lib. 16. tum addit: Erat autem gradatim velutt
^ÀËôîß^ßïí, ideH, minufculum theatrum flruffus loctis, undemufica certamn^tff*1-
bantttr. Qtiatuor Romae fuere odea, interqusillud aDomitiano extru&um· de
quo Suctonius. Alterum in Avcntino, tertium inter Palatinum & Coelium ad
metam fudantem; quartum prope theatrum Pompeii. Vitravius plura de odeo
Pcriclis accumulat, quse adHiftoriam pertinent, ncmpe columnis lapideis orna-
tum, navium malis & antennis e fpoliis Perficis prote&um, atqueidembello
Mithridatico incenfum, a Rege Ariobarzane fuifle reftitutum.
Oeci.
|
||||
|
VocabVlorvm Vitruvianorvm. 77
Oe c é, Lib. í é. cap. 5. Sin autem exedra aut ceci, qtiadratifuerint. Subinde,
aci Corinthii tetrafiylique. Item lib. eodem cap. 10. Confiituuntur ccci magni. Baldus: Grccum verbum oh(&, unde oecus, domum fignificat, & quamvis do- fflum, at hic de parte domus intelligitur, eaque nobili, in qua virilia celebra- bantur convivia. quod de quadratis cecis ipfemet Vitruvius teftatur eodem lib.cap. 10. hisverbis: K^idmeridiemvero/peffantes cecos quadratos, tamampla. rwtgnitudine, uti faciliterweis triclinm quatuor firatis, minifirationum ludorum- que locus ejfcpojfit Jpatiofiis. Erant quoque in Graecorum domibus oeci magni, in quibus, ut idemmet atteftatur, matres familiarum habebant lanificia, &hitum fitu tum officio a quadratis longe aberant. Coenationibus autem oecos efle aptos locos, habemus e Plin. 1. 3 6. cap. 2 5. ubi ait: Sofum Pergami flravijfe afaroton cecum, mcujmpavimentoerantreUqtiU& YurgamentaCwn£, tejfellis, tefiulifque rnnnu artificU affabre factti. Putat Baptifta Albertus, Grascorum oecosnoftris Salis refpondere, & fortc a vero nonaberrat. Certetriclinia fuifle, ex verbis Vitruviifacileliquet. fed&ex ]ul.Pollucelib. 1. cap. 8. qui ttzaftacondicitri- clinon, pentaclinon & decaclinon, ex leilorum rmmero. Apud Athenaeum quo- que dipnof. lib. 5. habemus, ad proram navis Philopat. Ptolemaei olxsv fuiffe ºîêô^^ßêÜêëéíïí, hoc eft, tredecim le&orum capacem. Horum varix fuerc fpecies, Corinthii, qui & tetraftyli a numero columnarum,Cyziceni & /Egyptii. Hommomniumimaginesgraphicelineatas oculisfubjecit And. Palladius, no- ftri temporis egregius Architeftus 1. fux Architeft. 2. cap. 7. & 8.9.1 o. qui qui- dem vernacule (Albertum fecutus) Salas more noftro cognominat. Oeconomia. VideDisrosiTio.
Officinator. Lib. í é. c.ult. Cumfubtiliter ojftcinatoris probabitur exaffio.
Philander, ojficinator ipfe faber eft, qui extruit. Baldus: Hoc vocabulo Vitruvius omnes artifices qui manu operantur, expreffit, ut fabros lignarios, ccementa- rios, fculptores, piftores & alios iftisfimiles. Nomenab officina, quodnon invenio ab alio Latinx linguae au&ore fuifle ufurpatum. Budxus quoque fabrum intcrpretatur; caeterum exa&io diligentiam denotat. DicereergopotuifletVi- tmvius receptioribus vocabulis, fabri diligentia. Uudabitur. Ï ñ á. Lib. iv. c.2. Intertignium &opam, &c. Barbarus: Ops funttignorum
cubilia. Ipfe Vitruvius eas ita deicribit. Ï ñ ô é c å. Lib. 1. cap. 1. Per opticen reffe ducuntur á quavkregione lamina.
Baldus: Mirari fubit, cur Vitravius per opticen velit refte a quavis regione duci lumina, & non potius,archite&is ufui efle ad fccnas & res alias mirabiles cfficien- das, qiije Artis vim imprimis patefaciunt & oftentarit. Breviter & bene Barba- rus: OpticeperjpeBm ratio, oculo, radio, intervallo abfoluta. Noftrates vcrnacule Latinum vocabulum ufiirpantperjpettiva, quidam forte non bene, profi?e£iiva. Haecille. Sebaft. Serlius in Pra;fat. ad lib. 2. Ad Architeftura ufum duntaxat atque utilitatem reipedantes, opticen eam nunc eife definiemus, quze jedifi- ciorum,nec non & fuperficierum &eorporumgencratimfiOnteslateraq;pcr- pendat, & a Vitruvio Scenographise nomine donatafuifle videtur. Hxc autem, quam opticen dicimus, ex tribus lineis potiffimum conftituitur atque forma- tur. Prima quidem linea plana, ex qua caetera deinde origincm ducunt, appel- latur. Altera autem ad fignum, quodnonnulli vifum, nonnulli vero, &reftius quidcm, Horizonta, tanquam vifus çïËð terminatorem finitoremque vocita- runt, extenditur atque pertingit. Poftrema demum diftantias linea nuncupa- tur, quie ad Horizontis libellam perperuo conftituta, modo eipropinquior, niodo ab eodem remotior, quemadmodum aliasdemonftrabitur, exiftit. Ho- rizontis autemaltitudoadoculinoftrilibramcntum femper cft eiFcrcnda. Vide catcra. Ê 3 Or-
|
||||
|
7S D Å SlGNlFlCATIONE
Orchestra. Lib. v. cap. 6. Linea ducatur, qu& disjungat pofcemiftilpu
tum dr Orcheflrxregionem. Baldus: Bene exponit Philander ad ea verba Vitruvii cap. 7. ejufdemlibri. Orchefiramintergradits imos. Orchefiramab ßñ÷ßïìáé, ideli falto, gefiiculor, dicfam: Locum ejfe in medio theatro, ubi funt defignata fenatorurn loca. idqmdemapudRomanos. Nam Iul.Pollnx lib. iv.cap.9. Chort dicitejfepro~ ■priam, ut fcenam actorum. JuvenalisOrcheftramproSenatuaccepit, Sat. 3. ——— Stmilemque videbis Orcheflram &populum. Suetonius quoque, deinde in Orchcfiram Senatwmqiie defcendit-, &c. Hsec ille. Ï r d é í á ô é ï. Lib. é. cap. 2. \^irchkeSiura autem confiat ex ordinatione,
øßá Grace tufyg dicitur. Baldus: Quid autemfit, ipfemet patefacit his verbis: Ordinatio eH modica membrorum Jpecies, commoditM, feparatim umverfkquepro- f>ortionis ad fymmetrmm comparatio. Multa de Ordine hoc loco affat Barbarus, & acute philofophatur. nos fere omnia in compendium redigemus. Eft igitur Vitmvianafeuarchite&onica taxis vel ordinatio, ipfamoduli, quototiundi- metkur opus, tum partis ipfius commoda fumptio, ex cujus ufu fequitur optima & concinna membrorum proportio & fymmetria qujedam, tum oculo tiim ra- tioni conibna. Appellavit ergo modulum commoditatem, quod ejus auxilio partes commode dimetiuntur & ordinanmr. Modicam dixit, ut innueret, mo- duli quantitatem, ut iit aptior ufui, non quidem magnitudine & parvitate enor- rnem, fed temperatam & modicam efle debere. Exempli gratia: in columna Dorica diameter imi fcapi modica eft commoditas, id eft, moderata quxdam & commoda quantitas, qua tum columna tota, tum partes finiuntur & concinne terminantur. Erit igituc columna rite ordinata, fi altitudinemhabebitfeptem modulorum,imum fcapum moduli unius, bafim altam dimidium modulum, & iic de caeteris partibus. Poflet igitur brcviter definiri fic: Ordinatio, eft totius & partiurn, per mediocris modulifumptionem, commoda difpoiitio. OrthograpHia. Lib. 1. cap. 2. Orthographia autem efi ereSia fiontis
imago. Baldus: Eleganter hac de re Philander & Barbarus; cujusverbakibetat- texere: Orthographu, ait, non ntinus frontis quam laterum ereffio esi, fiquu vim verbi confideret. omnk enim á •vefligio ereSta magnitudo, juxta operis futuri ratio- nem defcripta, orthographia. vocari poteH. Defcribuntur ergo & rerum frontes ex- timti, intima, Uteralefqae, fccundum fpeciem operispropofiti, five Dorico, five lo- çêï,âíå alio genere uti velimus. Sed Vitruvim adfrontem rejpexit, tanquam nobilio- rem pariem. Haftenus Barbams. Noikates appcllant /' <^ilZato & Úin piedi, quidam lafacciatadelopera. ORTHosTATiE. Lib. 11.cap. S.Siquknolueritinidvitiumincidere,medio
cavofervato,fecundumorthofiatai3uaxxs: Graecum vocabulum o^W^fjnempe refte ftans feu ereftura ftans. eo nomine dicuntun arre«Staria pila feu fulcimenta. Noftrates s.^z\\zx\x.Jperom,pilaJiri e contraforti. Oryges. Lib.x. cap. 21. ^ux. autemtefludines adfodiendum comparan-
tur, ïñõãéòGracedicunttir.^uam: Averbo áñýôÀ&í vclïñàï÷&í, fodcre,excavare. Quod autem Latinc dicitur, foflam ducere, Grsco more, ipiitxretv ôýöñïí. Hsc ilie. Cl. Salmafius in Solin. pag. 223. fyv% proprie Graccis dieitur inftrumentum foiforium & acutum, quo terra eruitur & lapides fodiuntur. Oppopa fyv% expo- niturinGloffis, cujusufus inlapicidinisapud Plautum. Hefychius opu^cxpo- nit Xaofymv ó÷.<&(& ç nccMpix áà®>, inftrumentum fcilicetferreum acutum, quo lapides primo rudimento punguntur, priufquam poliantur. Subulas quoquc La- tini appellarunt. |
|||||
|
Ã. Ñá-
|
|||||
|
m/mn^^^^^^^^^^^^mi
|
|||||
|
VoCABVLORVM V ú Ô R ~U V É Ë Í Ï R V Ì. 79
P.
PAlJEstrA. Lib.v. cap. 11. T^uncmihividetur, etfinonfit Italk&confue-
tttdinis, paUflrarum xdificationes tradere explicate. Baldus: S\ vocabulivim fpc&cs, ôéáëûýòñç locus eft adlu&aratus. Dicuntenim Graeci mcXcwrlwlu- datorem athletamve, luftam vero 7mAL·, ut in eo epigrammatis verficulo : Ê'ë^Ë, Tnoaucetlw, ^tcncov, e»©v&> ðýëßïõ.
Saltum,pedum velocitatem, difcum,jacultim, luffam. Dicuntnonnulli, palsftram diftam W?*»/^*?®-· fedqua: vocabuli fimili- __ tudo ? certum eft,locum fuifle ad varias corporis exercitationes, unde palxihici, pateftritae, &arsipfapal3eftrica. Minutam sedificii totius dcfcriptioilem habes apud noftrum Au&orem.loco fuperius citato.Palieftrse Poetis mentiofrequens, Virgil--^£neid. ]ib. 3. Exercet patridi oleo hbentepaUflras.
Idem lib. 6. ubi de carapis Elyilis. Pars ingramineis exercet membrapal&flris.
AdexquifitamreitotiusnotitiamvidequeercribitMercunalis lib. i.cap. 11.de I re gymnaftica. | Parjetonivm. Lib. í 11. cap. 7. Panetonium vero ex ipfis locis, undefo-
| ditur, habet nomen. Philander: Parastoniumaloco/Egypti, unde foditur,no-
menhabet. Fieri fcribit Plin. lib. 3 5.cap. o.exfpiimamarisfolidata cum limo, e candidis coloribus pinguiiTimum, & teftoriis tenaciffimum proptet: laevo- rem. Quodetiamdixeratlib. 3?.cap. 5. Quod fiverumeft, utcerteeft, non potuit e ipuraa maris fieri, alioquin falfugine fua teftoriis erat futura ineptiflima. Potius igitur credendum, ex pihguibus faxis iblutis oriri. Cl. Salmafius in Solin. pag. 319. Stephanus: êë^^ëÈ/áº^·, Ts-zsr^-biËéæàãìâ¼,æýçA'pf*m^k&jtSho- æñß}ïíß÷. Locum arenofum eife inde conftat. Terminabat Cyrenaicum; ab eo ad Paratonium Libye ìïø^Ë^/êç, five Ìáãßùðò, quam Solihus accenfet Africse. Paradromides. VideXysTVS. Parallelos. Lib. V. c. 6. i^ibeoloco percentrumparaUcluslineaducatur.
Baldus: Potuit Latine dicere aequidiftanter. Parallelas enim lineas xquidiftan- tes Latini appellant. Denotat autem verbum praecife invicem refpotidcntes. Ita enim altera alteri correipondet pofitu,ut in infinitum produ£foe non concurrant, fed eandem femper cequalitatis diftantiam fervent. Vocabulum Mathemaricis frequcntiffimum. Paramese. Lib. v.c.4.OWefe,netefynemmemon,paramefcj. Baldus: So-
nituseft ieu^^fyC^ fexmsinter eos, quosftantesMuficiappellant. Dcnotat vox, juxta mediam. Huic in Muficorum Neotericorum fyftemate refpondet bfab mi. Paranete. VideNETE. PARAPEGMA.Lib.ix.c.7. Htppnrchus, Arattii,c&teriqueexslftrologia,para-
pegmatorumdifiiplinasinvenerunt. Philander: Parapegmata funt; utexiftimamus, Aftronomica inftrumenta, quod e multis variifque concinnata eflcnt, a «^wv- r^jideftjadpingo.affigo. Haecille. Barbaruseadem, fed explicatius: Ditfa, inquit, quodex multis variifque concinnatet e{[ent,five tabellii,five armillis,five dio- ptris, & ligulis,five alia aliqita parte^j. Baldus: Certede aftrolabis, dioptris, armillis, radiis, & cseteris ejufcemodiintelligidebere, nuHleftdubitandum.Tra- dit Laertius lib. 8. Democritum fcripfifife Aftronomica s%*5n?'ft*a&. Suidas vero, •si~kiMR?f/tt&, ait, ßòé÷áíùé/ i^/m^g^rt øì&Ì áãñïíïìéêÝ. Pegma ejufdem ori- ginis, &fimplex tamen, illud vero compofitum cyiwA^t\-n^yi»vetv,appmgere, affm·
|
|||||
|
3o De S IGNIE ICAT lONS
affmgere. Dixit autera Vitruvius parapegmatorum, loco parapegmatum, mi
analemmatorum loco anakmmatum. Hsec ille. Cl. Salmaf. in Solinum pag. 741. Calliftratus apud veterem Ariftophatiis Scholiaftcm d^oXoytmv Ü\éÜ^^Ë Metonis indigetat, in quo Afti:ologia decem ac novem annorum deferipta eirat. Hrt.g^Tnjf^u.^vocabanthujufmodi Aftronomica Üíá!$ßì&(&. Parapcgma propric ijgnincat tabulam aeneam qua: columnx affigitur. Graeci òõëï7ðíÜ>áïí appellant. Inhistabulis xneis leges,edi£ta,agiOmm divifommfbtma:, canonesfiderum AftLOiiomici, & alia vulgo incidebantur, & in locis publicis adfigebantur colu- mnis aut paraftatis & adpendebantur. Et poft pauca. Fraitra igitur funt viri do- Ga, qui ®^7x?}f/.ta interpretantur in rcbus aftricis, mftmmentum ut eft Aftrola- bium, quo cceli ratio, curiusfiderum, fedes&intervalla cognofcuntur. Para- pegma tabula eft, in qua defcripta crat coeli ratio,& fidemm occidentium orien- tiumquc & tempeftatum fignificatio, cum quadripartitis anni cardinibus & aliis hujufcemodi eventibus ac effe&ibus mundi: ■æôßíËêá; vocat Theo; i£lianus ÷áëêÜ ãîá,ìì&Éßߢ. Vide, filubet> cxtera. Parastat^. Lib. v. c. 1. ReUqua âáßßá inter parafiatarum & columnarum
trabesper intercolumnU-, lamimbmfitntreliffa. Brevkerquxfintparaftatxexpo- nit Philander: Sunt aliaspar/tflatspiU quadratd, aut lapides, pilarum modo ad colu- mnarum latera appofiti, vulgopilaflrat£ ditfte, prominentibm tpfis coltimnupartibus duabiis, ciutJecitndum alios , partefolummodo fui media. Plin. lib. xxxi 11. c. 3. de Efubopis Colchorum Regis divitiis: Sed & illius aurea camertz, & argente<& trabes narrantur, & columm atque paraflata. Baldus: EaCtum eft vocabulum a vcrbo •sp£0,<&ni<xv, adftare, affiftere, opitulari, latus fulcire adftando. Certum eft, para- ftatas magnam habere familiarkatem cum antis, & ferc idem elfe. Cxterum in Catapukis paraftatx dicuntur arre&aria; tabulx trabeculaeve, dextra & finiftra conftitutx, quibus trahfvcrfariae in imo & fummo affigebantur, qujeVitruvio tefte dicebanrur ©-^'ôë^ëïß, erant enim aequali fpatio diftantes. Mediana autem paraftataeratillaquxmediumlocumobtinebat. Ulud notandum, a Vitmvio confiindi paraftatara & paraftada. ait cnim 1. x. c. 15. ^Admedianam pnrafiat&m. Et fubinde: latitudo paraHadU ?nedi<e. Parhypate. Lib.v.cap. 4. Farhypate hypaton,&c. Baldus: n^yar*^,
fubprincipalis. DuoPhthpngide numeromobilium hac nominis compofitionc nominantur. Parhypate hypaton, id eft fubprincipalis principalium, quinoftris C fa ut, alter padiypatc Meiim, ideft, fubprincipalis mediartirn, quiinneo- tericorum Mnficomm fyftemate fcalave refpondet ipfi F fa ttt. Vide Ariftot. inPr0blem.i9.feft. 3. ScCapellam innuptiislib. 9. Barbarm. Cceperunt anti- quiminorivocum velfonituum numero organa componere, indeaddendo& progrediendo ad quindecim pervenere. Primum crgo tetrachordum fecere, id eft orgarmm quatuor chordis conftans; primam chordam quas imum locum & gravem fonum reddit,arei natura';hypaten, ideft,primam vocavere; proxi- mam huic parhypaten,hoc eftprima: proximam nominarunt, &c. Et paulo poft: cum plura tetrachorda componmitur, prima quidem eorum chorda hypate dici- tur, fed & additamento, ut hypate hypaton, hoc eft, prima primarura: efl: enim primarationetetrachoL-di, fedeft prima primarum , rationeearum quxprima: funt in aliis tetrachordis. &ka alia vocatur parhypate hypaton, ideft, ad pri- mamprimarum, ut afecundis aliorum tetrachordomm diftinguatur. Pelecynon. Lib. ix. c. y.Patrocles Pelecynon. Baldus: Horologii fpecies,
a forma fecuris, qux Grxcis ôÞëßêõò dicitur. Poteft autem fcribi pelecinon per iota, fiquidemTreAeJw^deaviapud Ariftophan. & fecuridacaherbaftuticeve apudPlinium. Appofite Barbarus: Pelecynon afecuris forma diffttm dt, qttale dixerint ö horologium qwdhyperbolai hakt, 0 circulis parallelis m p^no fimtoris attt
|
||||
|
VoCABVLORVM V É Ô R U V É Á Í Ï R V Ì. 81
aut verticalis defiriptas. Appofite inquam dixit, fed in eo caftigandus, quod
hyperbolas dixerit efle defcriptas in circulo finitoris & vcrticalis, quando in plano horologii quod per centrum non tranfit, feftioncs illae dcfcribantur. Sunt igitur plana tum horizontalis horologii, tum verticalis , aequidiftantia quidem hofizontis & verticalis planis, iednoneademcumillis. Hjecille. Sed non video quid fecuris huc faciat 5 fi codices juvarent, mallem legere pelka- non. UiXmm enim eftgenus vafis aut pelvis. Hcfychius: ôÀßëé÷,á,í, etfrog Ýòí ôç- ôçæ/x îýëéíá, "2>íð> tS 7ç7çëßûßï3æ.Ë>ëïé,æíëßÀº]ëåêÜíç.ßçÜ£7߸ëßêáíÀËíïïËߢ\èææ, profundiora paludis a pelvis profunditate. Scd hax tanmm conje&ura eft. Pentadoron. Vide D é d ï r ï í.
Pentamiron. Vide D imiron. ;i ihvic;'.
Pentepastos. Vide Trispastos.
Penvla. Lib. x. cap. 12. Supra catinum penuL, ut infundibulum inver*
fum, eii attemperata. Baldus: Pars eft Ctefibicx machinas, quae cui fini & ufui valeat, cx ipiis auftoris vcrbis fatis patet. Csterum cur penula dicatur, & an ea voxeofenfu apudaliumLatinum fcriptorcm ufurpata inveniatur, mc nefcire aperte fateoir. Penula, ut videtur, a Graeco vocabulo tycuvoXvi, quse etiam ^ou^utj dicitur, veftis eft genus, quo Romani pluvio tempore utcbantur. Nonius Mair- cellus de genere veftimentorum, Penula, ait. eftvcftis, .quam fapra tunicam accipimus. Pomp. Pannucialis. Penulamin caputinduere, ne te nofcat. Lucil. Sat.l. 15. Penula >fiqii£ris, canterim ,fervm, fegeflre,
Vtilior mihi quam fapiens. Varro, Virgula divina: º{ïç quarenda eB homini qui habet virtutem, penulet in imbri. Sed de genere vcftis plurima apudOratores&Poetas, qna:non fa- ciunt ad rem noftram. Cxiar Caefarianus Vitmvianam hanc penulam a forma & iimilitudine penulas, quam pluviali fimilem fuifle afHrmat , diCtam pu- tat, eo quod in fuperiori paite angufta, in inferiori dilatctur. Scd hoc non multum fatisfacit. Permla fcortea, ait Bayfius , utuntur ii , qui folerme ha^ hent vifere adem D. lacobi Cdeci: utuntur & pegafarii curfores, qui e GallU Lugdunenfi quinto aut fexto demam die Romam advohnt, fubinde per flationes mutatuequk. Intelligcre vidcturde parvo mantdlofcorteo, quam mozzettam dicunt noftri, vel de villofa vefte, quam Sclavinam appellant. Ego in hanc fen- tcntiam conquiefco: ideo Vitmvium partem illam permlam dixiflc arbitiror, quod fit operculum quoddam: & jam fcimus, Nonio docente, pcnulam abufive adomne quodtegit, nobiliffimos veteres tranftulifle. VaiTonis inducit tefti- monium in Manio: cumcorrigias difruptastenet penula, reliquum pedem fcortea. pertegere. Quem locum exponens Turnebus, penula apudVarronem eampartem calcei fignificat, quapedem involmrofui obtcgit. Periacti. Lib.v. cap.7. Secundum autemea Jpatia adornatm comparata
(qux loca Gr<eci <3&áßê\%ò dicunt, ab eo quod mnchin& funt in his locis verfotiles, tri~ gonos habentes) in fingula tres fint Jpecies omationis. Baldus: Gra;cum veibum 'zs&dylv cftverfare, vcrtere, circumducere, circumfeiTc: hinc ·&8ßá÷É(& ver- fatilis: & sSicucjov dicituf dequavisrevulgata., qua:fcilicetperhominum ora circumfertm·. Erant autem ^ëÜ\ïé (quse vox cft promifcui generis) loca ia theatro, dequibusPollux lib. iv. cap. 19. Hujufcemodi iftx machinx erant firmatrigona, & axibus adpada2verfabanturadfcenarummutationes. lnfin- gulis enim frontibus pidurie erant, juxta fabute, qus agcbarur, opportuni- tatem, feu fatyrica effct, feu comicaveltragica. Putavit Philander, eaverba Vitruvii eod. cap. Secundum ea loca verfurx funt procurrentes, qtt<e effuiunt, L tm&
|
||||
|
%% D Å S É Ï S É'Ç C Á Ô 1 Ï Í Å·
áçá h foro, nltera ë peregre, aditm in Scenam, de ejufmodi machinis effe intel-
ligenda, vemntamen, ii re&e perpendantur verba i!la cap. 6. Extremi duo (id eft, tngoni cuneoram, equibus totius theatripendet difyoCiuo) Jp~e£fabunt itinera. •verfuramm: facile erit cognofcere, verfuram denorare ipfum angulum fcena: & porticus. Quo fenfu ufurpavit vocemhanc lib. n i. cap. i. & dextra & fmi- fira in verfitm finguh. Haec dubitatio induxit Barbarum, ut diceret: Sed quid refert an Vitruvius pro verfura intelligat id quod etiam tertio libro intelkxit, cum ab uno latere, angulo intermcdto, ad aliud latm nos vertimus. & etiam in finc hujm capitis (fequentis debuit dicere ) idem dicit. Apud eundem Baiba- rum in theatri tum Romani tum Graeci lchnographia habes horum trigono- rum feu peria&orum graphicatn defcnptionem. Yidc Claud. Salmaf. in So- linumpag. 176. Perichvntes. Lib. v. cap. 3. Circumfinantes (de vocaliumlocoram
natura agitur) qui apudeos (GiXCOs)perichuntes nominantw. Baldus: Scriben- dum fuit periechuntes. Grxce enimfcriberetur í&ç÷÷íðò^ Perimetro s.Lib.v.cap.6.Ipfiusautemtheatriconformatioficeflfacienda,
uti quam magnafutura. eftperimetros imi, &c. Grscum verbum eft rsfe*p%t%Sv, de- notans circummetiri. Eftidem ergo perimetros quodLatine ambitus, circui- tus, & quod ad circulum attinet, idem fere quod ckcumferentia, qux Grace peripheria. Periptbros. Lib. 111.cap. 1. Trofiylos,Amphiproflylos,Peripteros. De-
claxatqusaedisipecicsperipteros dicatur cod. cap. hisverbis; Peripteros autm erit, qu<e habebit mfionte 0'poflicofenas columnas in lateribui cum angulis undenL·, ita ut fint hx columna collocattz, ut intercolumnu UtitudinL· intervallum fit aparkti- bm circam ad extremos ordinescolumnarum, habeatquc ambulationemcirca cellam adis, &c. Baldus: Philanderhsecverbanonexponitjfedfuperioradeclaransait, unde peripteron <edem vocat, cujus cella uno tantum columnarum ordine cingitur. Non appofite, exvi verbi. Nihil enim rcfert, anuno tantum ordine columna. rumcingatur. Melius ergo BarbaruS; quaru figura- projftecfw peripteros nomi- natur, quafi circumalatm\ <^>flas autem ordines columnarum ë laterwm ambientn ziocat. Ichnographiam quoque exhibet, exqua facile quidiibi vclit Vitruvius eft cognofcere. Eft igitur Grsecum vocabulum compofitum ex ðôæ/ circum, & •afe^s ala. Porro ex eo quodptera alam denotet, faftafuntvocabula, dipteros, fpeudodipteros. Quamm iedium prima dipteros dicitur , quod duplici hinc inde porticu alamentove cingatur. Pfeudodipteros vero, quod dipteros quidem videatur, fed vere non fit, medio columnarum ordine fublato. Hinc etiam monopteros, dequaipecie lib. 4.. cap. 7. Fiunt autem <zdes rotundce^e quibus alix, monopterx, fine celia columnata confiituuntur, alu periptera dicuntur. Denotat autemmonopteronunica alacinftum, quafi dicas unialatum. Rotunda v€ro sedes periptera ineoamonoptera diifert, quod muro circumvallata, porticu cingitur. Cseterum alatas dicere aedes, metaphoricum efle fatis patet, ab avibus du£ta fimilitudine. hinc more noftro dicimus unaala di mttro, & l'ale della chiefa-, quod interGraecos fecitStrabo lib. 17.aPhilandro citatus,qui de pervctufto quod Heliopoli erat templum, pteromata muros appellavit, <«<pi dtos utraque pronai parte, adtempli altitudinem furgentes. Haec ille. Claud. Salmafins in Solinun* pag. 12.18. Htgji-Miptv vocatum id genus jedisdocet Vitmvius qux non folum in antico & poftico, fed etiam ad latera habebat columnarum ordines, & de- ambulationem circa cellam aedis. ¿ôÀòâ proprie ad latera sdis columnarum ordines five porticus. Hinc hodieque columnata templorum latera vocamus alas. Hefychius: ¿ôúæâß, ^ñõãéò, | ï\í@^ø>ø<^< ¹æ? üê ë$ùí. Item: "fttpov <mwY,. |
||||
|
VoCABVLORVM VlTRUVIANORVM. 83
Sedhxcinprora navisproprie. Strabo pacietesqui utrimque -anyWov circum-
cludebant ·&&%£ vocata oftendit. De templo quodam apud ThebasTEgyptias: æ'$ 'Æà&íÜ÷ ôçæî ßêÜðñïñ éæ&êòæ) 7» ëéãéöñá, ·ðÉßæ$1. ßòé '$ ôáÀßôá, Éóüíý/Ë ôù íá,ù ôÜ- ÷ç üàï. . , > ' Peristylivm. Lib.v. cap. 11. In palafirisferifiylia quadratxfeu oblonga.
Philander ad ea verba lib. 111. c. é. ad circuitionem (»/portkm)periflyliorum: aif, Periflylialocafunt columnis clattfa &undique fepta. Barbarus ad locumfupra cita- tum addit exemplum, Periflylia funt loca columnU claufa &undique fepta, qualix fitnt monachorum clmftra. Baldus: De periftylio Pollux 1.1. cap. 8. avroic dX<*v ô -æá&òíëïí ôà¼ôïí À3%(êßïíá,, ÷. ã$ òûë@* ^ êßùí üíïìÜææ). Dices autem periflylon locttmpericiona, fiquidem fiylos, idefi, columna, dicitur etiam Cion. Expreflit ergo duobus verbis quod Vitruvius unico. aquo tamen habemus, iynonyma efle apud Gracos periftylium & pcriciona. Apud Ezechielem cap. 40. ita legimus in Graeca veriione: xgj\ ÜóÞ^á^ß pe eig ô áõëçí ô úæùôÀæ^í, Kj lox ðôéòïöüæ/á, ngj w8/i òõëá êýêëù ôçò ïýëçò. Éç Latina vero vulgata: & eduxit me adatrium exterius, & ccce gaz,ophylacia ö pavimentum firatum lapide w atrio per circuitum. Quod Grsca dixit <æ&!éòõëÁ, noftra verfio habet pavimentum ftratum lapide. In fonte habemusRizpah. quod vocabulum nullatenus periftylio aptari poteft, iedvere pavimentum denotat fcu. ftratum. Cap. vero 42. quod Hebraicc eft Attic, nofter vertit porticum, Graecusvero^VwAo^. Porro in 1. Machab. n.cap.4. quod Grtece.eft, ojev ^ôçëá,æ,ùí â çôïëß/^ß<^· Üò -ð í&ßòíëïí, nofter vertit, itaquc Ttole- 7Ð&Ì in quodam atriopofitum. Graecum verbum compofitum ex v£i ciccum & òûë©* columna. Noftri pcriftylia tortili appellant, columnisredimita; quale illud pulcherrimum cft, quo magnifice anla quse Urbini eft, regio fumtu aediii- cata, exornatur. Peritretos. Lib. x. cap. 7. CumergoforaminL·magnitudofueritinflitutx
fiutula, qu<e ï™àå'à£À<ôîÞº(&·áññ£//áÌ?,&À· Baldus: ExHerone optime locum exponit Turnebus. H&cfiututa eft infutnmo & imo capittdo dextra ac finifira. atque inde nomen habet Gr&cum, quodmultk locispertttfa &perterebratafit'. itaque &permfirma eft, fidlaminioferreis & regulis & clavis confixa, continetur firma- turque. in eo eft foramen quo tenduntur toni, idefi nervt, qui brachia. ballt/?<e conti- nent.infiint&foramina, quibmindunturcardines. Haxille. Cujus fenium eifc dem fere verbis expreifitBarbams. Appellatur autemaLatinis fcutula quod parvi fcuti ferrei perforati imaginem gerat. vide Scutula. Vitruvius lib. 1. cap. 2. Peritreton ipfum balliftae foramen Grxco vocabulo appellat. ait enim, aut etiam embate inbalhfldt foramine, quodGraci •s&ttgflov vocitant. Certe -siBifffloP perfo- ratumdenotatvelcircumforatum, a verbo Tf ßù vel tqda, unde Homcr. tqn-nv ëß÷©* dixit. perforatum lectum, qui trajedis per foraminafunibus tcnditur. Peritrochos. Vide Amphirrhevsis.
Ñ Å r ï Í å s. Lib. v. cap. 12. Et inter defiinatas creta meronibus ex ulva pa-
ltifirifaBis,calcetur. Baldus: Quidam codices, utatteftantur Caefarianus, Ca- poralis & Philander, pro meronibus habent peronibus ·, quamleftionem omnes fere complcxantur, au&oritatePlinii fufFragante. qui lib. xxxvi. cap. 14. de . induftria Ctefiphontis Architefti verba faciens, ita fcribit: Summa miraculat, epifiylk tant* molis attollipotmfe. Id confecutm ett ille perombm harenaplenis, &c. Pero Latinis ruftici calceamenti genus, a pera, id eft, pelle, diftutn. unde pero- nati aratorcs. Jac. Cujacius inter jCtos hujus xvi clariifimus, fed de bonis literis optimemetitus, eronibusvelheronibusemendatobfervat.lib.7. cap.40. Do- natum fecutus in Phormionem, qui ait: Phormio a Phormionefparteo dicitur, quem nos eronem. tum addit; Grjecos jCt0S Herones interpretatos eflc co- phinos. Turnebus lib.xxiv. cap. z. mordicus defendit legendum eronibus, L æ illos
|
||||
|
8+ De Sioniiicatione
illosdamnans, quiberones peronefvc praeferunt. Italegit apudVitmviumhoc
loco,ita apud jCtos & Plin. locoallegato. Concludit autcm, erones efie texta qusedam ftprearum & tegetum more, in quibus interdum paupcres dormkbant & fruges reponebantj fed & vafa vimineaficvocarifolita, tegetibus fimilia & cophinis, öïññ÷ò a Grxcis di&a, unde & Phormionem Terentianum. Addit, a veteri Critico eroneni dici xsW. Eftautem >4't% vas farinarium Antiphani Do- lice. Peronibus ergo an eronib, us legcndum fit, dubito atque haerco. Ulud tamen adjicio, videri mihi textum itaefie reftituendum ·, & inter defiinata* (intellige areas) creta,peronibm (yd eronibus) <?xulvapdufirifarffis (nonfadis) calcetur. Vocabulum enim imperfonale ftat abfolute, quod oftendit id quod fequitur: Cum itabenecalcatum & quam denfifiime fuerit, &c. Hsec ille: Barbarus ad hunc locum. Praparentur igitur tabulae, exquibus arcse faciendx funt: & arcs du- plices fint, tabuke vero committanturrefteinterfe, &inloco ad fabricandum deftinato catenis colligatx retineantur: inter eas arcas conjiciendi funt facci ex paluftri ulna confuti, creta pleni, ad exugendum humorem: tunc calcatis den- fiffime peronibus, machinis ad hauriendam aquamaptis, dequibusx°lib. agi- tur, locusillearcis circumfeptusexinaniatur, &c. Haecille. Cl.Salmafiusin Solin. pag. 817. agens de loco Plinii fupra citato. Refte vidit Cujacius fcri- bendum heronibm arenaplenis. Nam italibrinoftri, eronibtu. Sed erones illi vera acveterifcriptura <trones debentefie. Sic era fcribebant pro aris. Glofife : acro *sm|. Gracae verbum hoc originis ¼ cupuv: fporta vel fifcina hoc nomine fignifi- catur, quo aliquid tollitur & fertur: <*/> «f öïñßßïí, oniu tollere. Inde oupuv, La- tine^ro: infimaGrxcia^cpog^g/a vocavit. Donatus; Phormionemnon afor- mula fed á Fhormione fparteo, quem eronem trivialiter dicimm, & pro confuetu- dine. Vulgare igitur verbum aro, Grxce etiam«9<|. fifcusfparteus. Vide,fi placet, reliqua. Phalangarii. Lib. x. cap. 8. Onerum vero maxima pondera cum ferun-
turaphdangariis. Baldus: Optime Philandcr: Phdangarii funtbajuli, aphttlm- gis teretibtu fuflibw, qmbus onera ponderaque ferttnt tranfvehuntve. qui â funt feni, hexaphori, fiquaterni, tetraphori appellmtur. Phalanges five phalangiat Jul. Poll. lib. 7. funt fufies, quibus fuppofitis naves adpelagut attrdountur ■, aut ad littus fubducuntur. Non. Marcello dicuntttr pdang&. unde & pdangdrios aitvo- cari, quoshic Vhrwvimphalangarioskphdanganominavit. Platoidbaculorumli- gnum óôáïöüæ/ñí vocat, auffore Polluce eodem lib. Ha&enus ille, cujus verbis nil cla- rius. Id modo addimus, a noftris palangas phalangaiveT?^^ dici,phalanganos Vero ,fachmos, quos"Vcnzubaflafos, puta a â¢òæßæ™ dicunt. Hscille. Cl.Sal- mafius in Solin. pag. 103 1. Hefychius: öáëÜ^ãÀË,òñü^ëá,îýëáê&óýììßÔîË. ¹÷ funt Palang£ Latinis. isfonius: Pdang&, &c. ut fupra. Pollux : 735 'j ôðùí îýëáï'éòýÓæíæëçèÝßóéíåöÝë÷9À£)aJjíçæò,ö&ëá,ãúßòç <ñáÊÜ[ãÀË.Quodadpalangarios illos attinet,qui fuftibus onera portabant,perticas eas phalangas vocat Martialis: Jhtodnutantia fronte perticata.
Gefiat pondera Mafihlion fuperbm.
Palangarium intelligit, ut olim obfcrvavimus. Gloflae Phalmgarium vocant pro- piusoriginem: Phdangarii,o\ia\g Éïí&òº÷ðÌßñéìùíðòâËñ*,, t(#f íé÷Üïçò Áìáâá- ò÷æïíôéò. Paulo diverfus abit a Nonio. Ille Pdangarios vocatos tradit, quifinguli per fefuftibus onera veftant. Talis illc Mafchlion Martialis. At Gloflarum au- ftor de pluribus intelligit, qui conjunfti fuftibus onera portant. Hxc ille. Hif- panis palanca: item, pdanquero Scpdanquin bajulus. Pharetra. Lib. 1 x.cap.9. \^Apollonim pharetram, diaque genera. Bal-
dus: Horologiifpecies a forma. Obfervamus, pharetrajmaginem ea folaria prai fe ferre, quse verticalia cum fint, tum ortura tum occafum refpiciunt: qua: vero Horizon-
|
||||
|
V Ï C Á Â V L Ï R V Ì V 1 Ô R û V ú Á Í Ï R U Ì. 85
Horizontaliafunt» quxque meridiem ipe&ant, fecuris formam referre 1 unde
Patroclis pelecynon. Phellos. Lib. ix. cap. 9. <^>iqua fublev&t fcaphum univerfum, quodab
artificibui phellos fivetympanumdicittir. Item eodemcap. Pofieriori autem parti tympano medio axL· verfatilis eH inclufus, inque eo axi Anea mollis catena eHinvoluta, ex quopendet ex una partephellosâíå tympanum, quodab aqua. fublevatttr, ex altera tqttoponderiphellifacomafaburrale,&c. Baldus: PhellosöåÔëï?, Latinefuber, ar- boris fubcris cortex. ex nomine igitur arboris nomen cortici. Itaque Latini per Antonomafiam fuberis corticem, corticem appellarunr. Levior cortice, dlxit Ho- ratius, item Livius/quod fecere quoque ipfi Grxci. Pindarus; á.æ&'âéòüò «ñ öåëëü? ùò. immerfabilii fnm, phelli feucorticuitiflar. Rob. Conftant. in Graxo LexicohuncVitruviilocumexpendens, loquiturinhascverba: confer Vitmv. l.p.cap.p. ex qm pendet ex unaparte phellos (fivetympanum,exputtge, <vel,fuber tympanufiribendum) quodab aquafublevatur,&c. Haec ille,bonus medicus,quem puto bene affe&o loco medicinam applicafie. Tribus vetbis exprimit Vitru- vius, non quidcm eandem rem, fed unius rci ufum prxftantes. Scaphum invcr- futn, phcllum, tympanum: omniahaecaquieinnatant, fed fcaphum inverfum & tympanum cum aliquali pondere, quod neceflario in hoc horologii apparatu requiritur, utfacomati faburrali praeponderet: an vero cum tympanum tum fcaphumacorticefeuphello fuftinerentur, nefcio. Ficrienimpoteft, artifices illa duo phellon appellaiTe, quod aquae innatantes phelli feu corticis iuberinje officio fungantur. Duplicis porro tympani hoc loco meminit Auftor, alterius quod axe trajicitur, altcrius quod catenulae appenfum non immergitur, utpotc vacuura & aereplenum. Appofite depinxir Barbarus, hujusphelliieutympani fcaphiveiinaginem,ineofchemate, quoaquarii horologiifigurampropofuit. PHI-GiBOS. VidePNIGjEOS.
Philologvs. Lib.í 1.inProoem.Philologis&philotechnisrebm. Baldus:
ößëâëâé*, Ãé Graeci vocabuli vim ipedes, id Latine eft, quod fermonis vel ftudii amator. Ita illos nominat Vitruyius lib. 9.cap. 3. qui variarerum cognitione praeftantes, de quavis re propofita, ex tempore concinne poiTunt diflerere. Ita cnim ait: Tfyn mintts etiamplures philologi cum Gracorum fapientibm multa dehbe- rantes,fecretos cum his videbmtur habere fermones, &c. Sunt ergo Philologx res, quae adipfam Philologiam pertinent. Philotechnos. Lib. í é. in Prooemio: Philotechnis rebus. Baldus: ôÝ÷íç
Graxisars, unde öéëïðïíßá, amor artium, ftudium, quo quis circa varias artes cum dele&atione occupatur. Hinc öéëßôÀ÷úé©», induftrius, ingeniofus, opificiis ftudens, varias artes excolens. Talem requirit Vitruvius archite&um, talem quoque Pappus ex Herone poftulatmechanicum. Hxcille. Barbarus adutrum- que; qmbus altero ratiocinationem, altero fabricam, ideFi, rem fignificatam & rem fgnificantem oflendk. Philologia eBardor &mhum fludium difciplwarum,&cum maxima voluptate percunttatio rationii rerum. Phdotechnia autem ett artium,fubti- Utatifque artificiorum vehemens inquifitio. Jjhiare qui & rationem & rei faciendm modumfludiofe qusrit, isphilologui &philotechnos nommaripoteii. Phthongos. Lib.v.c,4. Sonitm, qui Grace <p%yfot dicttnttir. Baldus:
Phthongos & harmoniam juxtaPytagoricoram placimm.attribuitPtolcm.Har- mon. Inftitut. lib. 3. planetarum orbibus, figniferoque. Differt autem phthon- gosatono,utdocetCapella,Pliniumfecutuslib.2. c.22.Etenimtonuseftfono- niminvoceextrufio, eorumque intervallum&differentia.phthongos autem ipfe fonitus vocis difcretae contentione xquali vel inxquali. Vide plura de hac rc apud enndem Ptolemxum & Grxcos LatinofqueMuficos.inter quos pratcipuos habes Adftoxenum, inter recenriorcs vero, quamvis antiquos, Porphyrium L 3 Ptok-
|
||||
|
86 D Å S I G Í I F I C Á Ô É Ï Í Å
Ptolettminterpretem, Pappum, Emanuelem Bryennium, Thrafylum, Theo-
nem, Boetium & alios. Physioiogu. Lib. é. cap. é. Prxtereadererumnatura, qua Grxceöõ-
óéïëïãßá dicitur, Philofiphia explicat. Baldus: Eft Phyfiologia de natura diiputa- tio. Cic. dc Divin. qui & natura rationem, quam öõóéïëïãßá* Gr&ciappellani. Hinc öõ<çïëü\@* naturae indagator, & öõ<çáëïã£í, de natura habere iermonem. <juo verbo in orationibus ufus eft Gregor. Nazianz. Hxc ille. Verum potius ita di£ta videtur, quod nararas rationes explicet, quamquoddenaturafermones habeat. Quanquarailludnonfiatfinefermone. Ñ é L A. Lib. v. cap. é. Supratrabes contra. capitula exfulcimentL· difpofitasM&
funt collocata, alupcdibus tribut, lat<e quoquo verfm qunternis. Ha:c ubi de Bafilicis. Deportubus verolib. eod. cap. lz.Dewde infuper eam exmquationem,pilaquum mxgna. confiituta fuerit, ibiflruatur. Mox ibidem: Ita harena fluBibus fabruta ejficiet in manpiUpr<scipitationem. Baldus. Pila, inquit Feftus, ab opponendo diffa, quxparietcmfuflentat. Idcm Varro , a quo Feftus. Plinius libro n.de Apibus: ruentes cerasfulcittntpilarum inflar. Item Virgilius lib. ix. £)ualis in Euboico Bajarum littore quondam Saxea pila cadit, magnis quam molibm antz_s ConfiruCtam jaciunt Ponto. BudaeusinPandeft. exl.ficuti fifervitusVindicetur, verba illa Ulpiani: Supra- que eum parietem colnmnas flruttihs imponere, qu<z teffum porticus ambulatoria fufientant; ita exponit: ColumnaflrutfUesfunt, qux aut lapide quadrato, aut later- culk extruciafunt; qu£ piU etiam dicitntur. EH etiam ea differentia inter columnas, qu<e á Gr&cis êßïíåò, & pilas, qua òßúëáé ab tllts dkuntur. Columna unofcapho confimt, ideft lapide oblongoperpetuo. piUflruSfura conitnntaut lapidea. aut csmentitia, aut lateritia. propterea. ab Vlpiano hicflruffiles columntz dkuntur.noftrates pilaria vocant. Hjec ille. Nos vero notamus, òôéëáò a pilis differre. etenim pilx illx proprie ftels funt, qux in monumentisftant, & cippi dicuntur, item, columnae illae quadran- gulares, inquibustituli.leges, & reliqua infcribuntur. nos vernacule utroque ienfu pilos & pilaiiros appellamus j parvos pilafirellos dicimus, maximosvero, prout iimt quibus maritimae moles & pontium fornices fuftinentur, pilones nuncupamus. Pinacotheca. Lib.yi. c. s. Pinacotheca uti exedra. amplis magmtudi-
■nibusfunt conFiituend<e. Baldus: Erat pinacotheca proprie locus, ubi tabuJ? pi&ie, ftatuae & hujufcemodi res fervabantur, in eo a tablino differens, quod in tablino codices & monumenta rerum in magiftratu geftarum adfervarentur. Hinc Plinii teftimonium lib. xxxv. c. 2. Notat Philander ad ea vcrba: Tablinum,filatitudo atrii eritpedurnxxiv. Vitruviumibipropinacotheca tablinumpofuifle. Pina- cothecamLatinetabularumrepofitoriumdiceres; unde nonnulli pro pinaco- theca tabularium dixerunt. ðßíáæ Grscc tabula, %êç repofitorium; hinc pinaco- theca. Alex. de dieb. Gen. lib. v. c. 24. Pinacothec<e, ait, non mediocriparatu dif fofitx erant, in quibus tabuUpiSlie, ccelatum argentum,flrAguU <vettes,figna & orna- menta reponebantur. Noftri loca eju/modi Gallico vocabulo GaUerias dicunt. qualem pulcherrimam, ftatuis & egregiis piduris refertam, videre eft Mantuae in principum aula, regali prorfus magnificentia aedificatam. Ñ é í á x. Lib. ÷. c. 3. Ex canalibus autem ccmon habet ordinata in tranfverfo
foramina, rejpondentia in naribus, qmfuntinfwmmatabula, qu& tabula Grxce -mva^ dkitur. Barbarus ita exponit: Tabulahach Grtcis mva,^, á noflris ibmmeriatn dicitur, quodtot habetinfammoforamna, quotfuntforamina in canalifatfa. Baldus: Porro notandum, quamvis tabellam Graecos appellarc ôðíáêË.<\çï nomine qua- dras etiam lanccs dicunt, quibus in menfis utimur. Scd & Ubrorum index mva^ dicitur.
|
||||
|
VoCABVtORVM V É Ô RUVIA Ê Ï Å V Ì. 87
dicitur. antiquitus enim in tabellam notanda conjiciebantur. Hinc a fimilim-
dine tabellam didlam Ãç aquario organo putarim, quod in ea ordinate diipofita fintforaminaper clafles, velutiinindicibusnotata, perordinemliterarum. Vel ideOTr;W|pefAntonomafiam, quod inter tabulas, quibus organum conftar, haec nobilior fit & caeteris magis praecipua. Plajtica. Lib. é. cap. é. Rationis plafih&non ignarui. Baldus: AGrceco
verbo •sjAa''#«v,iingere, formare, habemus ôæë¢òçò, fi&or, qui argilla,cera, aliavc inateria figilla, rerumve fimilitudines exprimit. Itcm -ôáêá-òéêç ars ipia fi&rix, cujus cognirioncm Vitruvius in fuo archite&o, etfi non fiimmam, faltem defi- derat mediocrem. Cosnatiomm Idcunana, inquitPhilander, & camerarum imum coslum alicjtiAndo paulo omatius erit diitinguendum, calandumve: figilla eliam, imt' gumuLeve,reli£iis inparietibm &d.iculis (Italk nichios appellat,credo quodimbricatis conchis foleat earum fuperior pars orn/tri. Conchas enim Ethrufci nichios nommant) collocanda, aut fafiigiorum acroteriis. id fiet non nifi plaflkes beneficio, cujus fuit fimere ex argilh fimilituaines, e gypfo reddere homirmm imagines, rtibrkaitemo" creta, titexcap. 12. lib.<js. Ylin. didicimm. ºæïúßô÷ atatis artifices, quodhujttfmodi inmtiqttorum ruinis reperiunt, ftucchum appellant, &c. Haftenus Philander. Cse- terum utilis eft ars haec, ad prototypa (quae a noftris modellidicuntur) tum archi- . te&is, tum ftatuariis effingcnda. Grseci typum feu prototypum, exemplarve, protoplafticen dicunt. unde Plinio tefte loco citato habemus, Archefilai proto- plafticen pluris venire folitam ab artificibus ipfis quam aliorum opera. Hsc ille. Cl. Salmafius in Solin. 1048. Qui ex sre ftatuas & figna faciebant, ftatuarii fnfores. Qui ex 2xg\\la,fi£fores,Gnece ôåÊá,òæ*\. Qui ex marmore, fiulptores, ãëõöüò. Quifigillaexargento in vafis exprimebant, cadatores, Grace 7^(567«/. Et pag· 1096. Ridiculi funt viri do&i qui eam vocem (maltham) Juvcnali refti- tuunt,,eoverfu: £)ui maltha factes pinqit cito.
Quid enim maltha ad pifturam facit ? Legendum eo loco effe conftat: Jguimultas facies fingitcito. ——— -■
Plaftas intelligit.& recte ita interpretatus eft vetus Scholiaftes.quorum proprium eft cito plures facies fingere, quas uno modulo ac typo exprimunt. Platanones. Lib.v.cap. 11. Vtfintinter duas portkttt fdvx aut platano-
nes. Baldus: Loca platanis ad delitias confita Grcci <sti.aQ,vMc% dixerunt. Plata- nosAthenis fuifiecelebratas inambulatione Academiae, refert Plinius lib. 12. Latine potuit dicere plataneta, velut Laureta, fed & Grsci cadem forma Daph- nonas, ideft, laureta, quaPlatanonasdixere. Plevritides. Lib. x. cap. 13. Inter tabttlam & canonem reguUfmt
interpofittz, ad eundem modum forau, &olco fubatta, itt facilias impellantur, & rurfut introrfus reducantur, qu<e obturantiaforamina pleuritidefque appellantur. Bal- dus: Quje fint ejuimodi pleuritidcs in aquario organo, peripicue declarat Vitru - vius. verumtamen ex ejus verbis, cur ita llla: regulae dicantur, non liquet. ðßêþòâ Grxce, latus Latine,unde pleuritis a noftris lethalis morbus appellatur. Baibarus ut Graeci vocabuli vim explicaret,m fua Italica verfione ita icribit: eperchefono da. ilaii,perodeGrMtpleuntidi fono dette. Non admodum mihi hxcexpofitiopro- batur. neque enim regulx ejufmodi ad latusfuntpofitae, fi quid conje&uraaflc- quor. ideo plcuritidas appcllatas puto, quod tum ordine, tum forma, coftarum prse fe ferunc imaginem, quae cofae a Graecis -ðëþñá) vocitantur. Turnebus ex vetufto, utait, codice, cmendat & tc&itmtplinthides. quaevoxlaterculosde- notat. Sunt cnim regulx iftas oblongislaterculis haudabfimiles. Harum leftio- nem quam magis probem, nefcio. Utraque enim videtur non afpcrnanda &: utraqueplaufibilis. Plinthidasfeupleuritidas hafce Heron in Spiritual. ubide |
||||
|
S8 DeSignificatione
hoc eodem agit organo, ãëùï^üíà^á, appellat, a lingua fa£to vocabulo. quamob-
rcm aliquando in eam fufpicionem incidi, pro eo quod in Vitruviano codice
habeturregul3e,reftituendumefle lingulx7feuljgulie;veramtamen quod nihil
certiafFerrepoiTum,fcepdcauius \&ôñ%%, aflcnfumcohibeo. Hscille. Evctcri
codice in margine adfcriptura iaxcaipliitthidejque. Atque ita etiam habet Arun-
delianas.
Plinthides. Lib. 111 · cap. z- El Jpirarum plinthides aque magna fint eo
(patio, quodfuerit hter daasflimhides. Baldus: Philander paucis verbis optime: Plinthides, id eft.plinthi bafis,ita di&a,quodforma fua referat laterem. Lib.vcro 2. c. 8. ad ea verba: Latertiii vero (nifi diplinthii attt triplinthiifuerint) exponit, id efitduorumauftriumordinumlaterum, quiplmthiGracedicuntur. Caetcrum quod hicplinthidasdiminutovocabuloiiominat, 1·eodem.cap 3-&alibiplinthosap- pcllavit. Idcm lib. eod. cap. 9. de variis horologiorum formis & inventoribiis vcrba faciens, ait; Plinthiumfive hcunar quodin Orco Flaminio eFtpofitum, Scopm Syracufmus. De hoc ita Barbarus: Plinthus erat truncta, in quo plura horologio- rumgenera ereffa, inclinata, & declinantia. defcribipoterant. Ego autem, vocabuli vi perpenfa, adlateris formam fuifle fa&um atbitror, qualia ea funt, qua: paffim horizontalia, marmoreis quadratis abacis defcribuntur. Porro cur Vitruvius dixerit plinthium five lacunar, nefcio. Nihil enim commune eft lateri cum lacu- nari. Si quis crgo expun&avoce illarctinerct laterem, utlegereturplinthiumfive laterem,parnm credo averitate abcrraret.Vitium.puto.in hujusAu&oris codice fufpicari, non eft vitium. Leo Alb. pro plintho lataftrum dixit. Hsec illc. In omnibus codicibus legitur lacunar: nec Cl. Salmafiuslocum hunc citans men- dum iufpicatur. Quinimo in Notis ad Vopifcum pag. 513. Sic lacuata teBa Ci- ecroni in Tufculan. teclis ceelatis, lacmtis. Ita legit Servius pro UqueatisXaquea- ta vel lacuata a genere cadaturae dida, quod lacus quadratos haberent. Inde lacunar & Uquear. Lacus autem invefte figura etiam quadrata, & idem quod OshUStw. Inde lacuata vefies, ôßßò tskivSioie Ë«ë^^á/. Vitruvius -æáëßíÂéïí lacmur Latine reddit. Nonnulli dicunt Apollonium plinthium five lactmar. À'ïìæïá&òäß paQbosihg cfcfaaidcm. Idem etiam isrAtvStov & lacus. Plinthvs. Barbarus: Plinthus laterem fignificat; nos quoquecraffitndi-
nempariemmduommveltrium quadirellorum dicimus: parietes autem noftri, quoniam eos e codis lateribus facimus, ideo firmiflamifunt, fi unius & dimidii vel duorumlaterumfint. Plvmarii. Lib. vi.cap. 7. pliimariorumtextrm<e. Baldus: Aplumano-
mcn. Porroquifuerint antiquis pluaiarii,,adoftis virisdubitatur. Pi&oribus jungit Auftor nofter,plttmAriorum textrina,pifforumqueofflcim. Mirum, artem hanc, veteri feculo non ignotam, Plininm, audorem diligentiffiraum, filentio prxteriiflfe. Polymitarios a plumariis.nomine, non re, divifos putavit D.Hieron. quemfecutifuntEgnatius&Hermolaus. Sunt, inquitPhilander, qtiiapltwa acu diStos putant, alii á plumeis culcitris: nos exiflimamus, eorum nomine inteUigi øéß tomento quodcunque genm vcfiis autfiraguli confarciunt, inculcatumve acn pingunt: eos noflri á punctis punffores vocant. Barbarus eadem fere habet, flu- marios enim effe illos qui acupingunt, five fimpliciter, five tomento confarciunt, uti ii, quos recamatores & imbotitores nominamm, eoque nomine dici fojfe, quiin· Flandria mantilia texunt & aulaa quos arazzos dicunt. De plumariis hxc Varro in Catone feu de liberiseducandis, referente Nonio Marcello. Etenim nttlU qum non didicit pingere, poteH bene judicare, quiifit bcne piffum á plumtrio aut textore in pulvinnnbm plagis. Idem Nonius : plumatile aut clavatum aut ex plumis faftum. Plaut. Epidico, cumatile & plumatile. Flavius item Vopifcus, Laneai tunkas purpura micantes& plumanti diffiwltate pernobiles. Sed & Lu- canus
|
||||
|
VoCABVtORVM VlTRuVIANORVM. 89
canus lib. x. ubi de /Egyptio luxu & oftcntatione Cleopatrae :
Hic torut, Ajfyrio cujns pars maximafucco Strata micant: Tyrio, quoram pars maxima lentum Cocta diu virus non uno duxit aheno: Pars auro plnmata nitet. rlumata, ait Sulpitius, m modum plumarum contexta. Omnibonus, plumat4} ideB. in plumarum modum fqmmata auro. Turnebus lib. 11. cap. 2 5. Hac dc re plura & ñ ulchra ad locum Vopifci ipfum confule. Videtur hoc nomine bona illa antiquitasartemillamfomniaiTe, qua Indinuperadoccidentem Solcm repeiti, veftes ftragulas, barbaras tunicas, ingenio non tamen barbaro, ex avium plumis - ita fabre texunt, ut vel ingenioiiffimis Europxis deie admirationem faciant.Hax illc. Turnebus loco citato. Quod autem (Vopiicus) fcribit, plumandi difficul- Ute pcrnobiles, exponituir, texendo, a quibufdam, ab aliis, acupingcndo: & iane videri poteft pro acu pingeire interdum accipi,ut a D .Hieronymo: ipecies tamen qusedam proprie eft acu pingendi, cum clavi aut patagia, aut iegmenta aut fcutu- ]x, aut teflelte aliaz aliis in vefte fuperafluuntur, ut plumam avium referant: undc & plutmnoram & plumandi nomen ortum eft perfimilitudinemtraduftum: aut cum fine aflurnento acu pingendo, plumsE aviutnreferuntur: id indicatPm- dcntius in Hamartig. his vcrfibus: ---------- Hunc videas Idfcivas prtepcte curfit
Venantem tuntcas, avium quoque verficolorum
Indumcnta novis texentem plumea telis.
Et Maro lib. 11. per fimilitudinem, etfi de arte plumariorum non fcribens, ait: ---------- Jjhtem pcllL· alienis
In plumam Jquammis auro conferta tegebat.
EtSaluftiusapudServiumin n./Eneid. Equispariaoperimentaerant, qaalintea, ferreis lamims in modumpluma adnexuerani. Et Papinius Thebad. 11. Slua. male jam plumis imus tegit inguinA thorax.
Hjcc ille. Johan. VVeitzius ad locum illum Pmdentii. Delicatioribus etiam veftes explumisvariiscontexta;. SenecaEpift. 91. 2S(am avium plttms in ufum vefiis confervantur. Hinc plumarius, qui veftimenta ex plumis avium conficit: quo gcnere deleftata eftpriica luxuria. Cl. Salmafiusin Notis adVopifcumpag. 507. Plumandiars,fivcplumana,»7OTiX(A2ix^7i^;i/^. Plitmare·mivdyknv. pltwne7iu~ ÷ßëñá¼.. indc & plumarii qui pluraas in veftibus faciunt, & plumis eas variant, & acu pingunt. Ñiumat autem vocarunt veteres notasex auro velpurpurarotundas, & in modum plumarum faftas, quibus veftes intertexebantur ac variabantur. Sic lamiiiasromndas, vel circulosferreosequibusloricxfuccudebantur, plumas etiam dixerunt, quod plumarum fimilitudinera rcferrent, &cfqttamai,quod fqua- marum. Unde plutnatie lorica;, cx laminis ferreis in modum plumse faftis confertJE. Sicplumat&veBes,Scplumatiles,&cplt(mataBabylonica, qusplurimis cjufmodi notis ex auro purpurave, acuintertextis fparfa erant & variata. áéì^á, Graecis, Latinis notas & figna> hxc veftium mtoitywiwt Unde^ vmxmp©* veftis Sc ™p$vpcimiiA.<&> aureis purpureifve notis infignita, ut contra acnjpt&l·, qux nihil auri aut purpura; intextum haberet. Latini notas & figna dixerunt. Virgilius: ---------. Fdlamfignis auroquc rigentem.
hoc s#L,fignis aurek ajperam ^îõÞóçìïí. Notas appellat Ovidius :
Pnrpureafque notas filis intexuit albis.
Quintilian.lib. 8.c. 5.VorroutadfertlumencLvuspurpur&locowferttitytianemi- nem deceat intertextis notis pluribm veflis. Clavos autem etiam Latini voca- bant hujufcemodi notas, ut GrsciÞ'ë÷ò, a figura. Variis enim figuris, rotundis, qaadratis, veterum luxuria lufit in veftibus auro purpuuve illudcndis. Quse Uf€ rotunda;
|
||||
|
9q D Å SlGNIFICATIONE
rotundae crant & in circulum flexae,plumas, ut dixi, vocitarunt Latini,& fortafle
ctiam clavos. Clavorum enim capita rotunda, unde dam^imsg Graeci vocant. Dixerunt & oculos. Hinc veBespurpuraoculare, apud Tertull. lib. de pudicit. Sed emmplerofque interpretes parabolarum idem exitus decipit, quem in veflibm purpura ocuhndis pepifime evenire eB. Purpura clavare veftem &purpuraoculareidem erat. Hebrxi quoq; maculas in veftibus rotundas acu plumarii intextas ocellos vo- citare confueverunt. Hinc verbum fa», veftem oeuUretSx. opere plumario oculos veftibus intexere, & pw ,quod oculatum eft & oculis intextum. Palas annulo- rum,& iftos veftium ocellos eodemnomine appellarunt. Vide,fiplacet,C£tera. Plvtsvs. Lib. év.c.4. tluteismarmoreis,fiveexinteflinooperefactis. Phi- lander: Flutet hoc loco dicuntur fepta marmorea, aut ex UteribiM aliave materu qmbnsintercolumniafepirimtercludwefolent. Itemadeaverbac. i.lib. 5. &plu- teorttm columnarumquefuperiormn diflributio; ait: plutei funt fuperiorum ab infe- rioribmcolumnkinterfepta, utpauloantz_J. Itemlib. eodem cap. 7. Pluteum infu- per cum unda^ ita exponit; pluteum monui ejfe, quo inferiores colnnmte hfuperioribm fejunguntur. Hocautemloco,utilib.4.c. 4. propodiodiffumeii, utvelhincVnru- vius nofier, quamvU doififimo leffori, negotiumfacerepofit, quodeodem vocabulo in diverfisrebmutamr. Hxcille. Baldus: Cxterumgeneremutato,idemVitni- vius lib. x. c. 20. ubi de teftudine Agetoris Byzantii, ita fcribit: Supracaput eorum qui continebant arietem, collocatum eratpluteum, ttirrkuL· fimilitudine orna- tum. Haec omnia fumpfit ex Athenxo, apud quem pro pluteo Â-ùòñêéáí, hoc eft loriculam, legimus. Nos Itali diceremus riparo vuparapeito. De pluteo, militari machina, Cxfar, Livius, Vegetius,atinter novitiosfcriptoresluculenteirLipfius lib. deMachin. i.Dialog. 7. Caetemm pluteum profpondafulcrile&ive, tum ccenatorii, tum recubkorii, ex Suetonio in Caligula & Martiali colligimus. Ita enim Snetonius: ^uofdam fummis honoribm funotos, ad effedumfibi occurrerc togatos per aliquot paflhummillia,0" ccenanti,modoadplnteum,modoadpcdes fiare, faccinStos linteo,pajfm elf. Martial. lib. 111. Excidtmtque fenem fyonda qui parte jacebat :
2\(jmque puer pluteo vindice iutns erat. Plutei etiatn dicunturlibrorum repofitoria. Juvenalis Satyra 11. Etjubet archetypas pluteum fervare Cleanthas.
Nos credentias & armaria appellamus. Eft quoque pluteus menfa illa pendens, fupraquamcommodefcribimus, quae idcirco fcriptorium a noftris dicitur. de quo intellexifle videtur Perfius Satyra 1. 1\ecpluteum c<edit, nec demorfos fapit ungues.
Plutei quoque ipondae funt fcamnorum.quibus dum fedemus tcrgo adhxremus. de quibus Ulpian. inl.fundi nihil. £. quae pi£foe. ff. de a&ionib. Empt. reticuli circa columnas-, plutei circaparietes, item cilicia, vela, adium nonfunt. Potuit etiam intelligcredeopereinteftino, quoparietes ipfiveftiuntur. PlutealiafigilU&ut Cicero pro figillis, ut conjicio, quibus in magnificis Bibliothecis librorum pluteiornariconfueverunt. Hxcillc. Cl.Salmafiusnotisin Spartianum. Duo lcdi latera,ipondae Latinis, cvfaafa Gracis. harum altera interior,altcra exterior dida: interior quae propius parietern erat ·, & ea etiam eminenti pluteo m unita, fednontamaltoquamillequiadledicaput.hinc pluteus proprie dicebaturilla interior /ponda. Ifidorus:^onda,exteriorparsle£ti,pluteut auteminterwr. Sic cnimk&osincubiculo collocabantveteres.utparieti propius admoverentur, necinmedioeiTentpofiti. quodetiam hodiequefolemus. Sicilla parsqua:pa- rietem ipeftabat, & pluteo muniebatur, & interior fponda vocabatur. Ad plu- teum mulieres cubabant, viri autera in priorifponda, qux & exterior, qu«quc carebatpluteo. Prior&extcriorfpondaeadem. Tibullus: |
||||
|
Vocabvlorvm Viteuyianorvm. 91
.·.'.· Et prejfm pnor eH interiorqne torus. ·"-.·; ■;;'
Etpoftpauca. Inlectistriclinaribusnonminusquam in cubicularibus fpondae
ac plutei dicebantur,fed contrario modo: nam fponda pars interior k&i triclina- ris dicebatur & qus menfae admovebatur: exterior veropluteus. Ideo puclla: 6c pueri in deliciis interiores accumbere dicebantur, cum in gremio amatorum luorum jacerent, ncc pluteum tangerent. Scipio Africanus de Sulpicio Gallo: qui in conviviis adolefcentulus citm amatore,cum chiridota tunka, interior accubuerit. Pnevmaticvm. Lib. ix. cap.9. TrimumqueaCtefibio Alexandrino, qui
etiam Jpiritus natttrales pneumaticafque res invenit. Baldus: 7ð/ßõ^á, Grsece fpiri- tus, unde pneumatica ipiritalia. Eleganter itaque Philander ad hunc locum: ^PneumaticA.iutem Organa, qtnfidicasfpiritalia, funtmachma, quibmvi aeriscon- ceptique fpiritt^ aqua extollitw. gitacunque igttttr nulL· mamfefta caufa, fed aerii vi aut fiunt aut moventur, ea certepneumaticis Organis fieri intelligimus, ficut qu<e nqutrum å÷ñôåâéïç&Ì fiunt,hydratilicis, qttafififlulis, contenta aqua. Extant pneu- maticaHeronis <^Alexandrini. Hunc Heronis librum in Bibliothecis Grjecisad- fervatum & paucis notum, Latinum fecit & figuris ornatum edidit Fredericus Commandinus. Sed quid dico edidit \ heu, dum liber eflet fub prado, ipfe omni- bus bonis ingens fui defiderium relinquens, ex hac vita migravit: Hunc poftea eundem librutri, iifdem Commandini figuris ufus, vernacule vertit & luci dedit Alexander Georgius civis meus, de quo alibi. Porro de pneumaticis Plin. iib. 19. cap. 4. Si mirnis, epMeo pertica organifue neumatias vel tollenonum haufitt rigan- dos. Pro neumaticis prudenter Turnebus reftituitpneuraaticis. Sed cur item pro pertica rotam emendaverit, nefcio. Videtur enim ignorafle, rufticos in hau- rienda aqua fepe pro reftibus, autfunibus, pertica uti.Laudavk idem Plin. lib. 7. cap. 3 7. Ctcfibium. ait enim: Laudttias eH Ctefibiuspneumaticaratione & hydrau- licis organis repertts. Quo in loco ad ea qux Vitravius fcripierat, reipexiiie,non cfl: dubium. Caeterum notandum, hunc noftrum au£torem lib. 10. cap. 1. dutn tmchinarum divifionem faceret,itaicripiiiTe: EHautem unumgenutfianforium, quod Grxce dx^oQetjnav dicitur, alterumjpiritale, quod apud eosr.mdi\*>&U\i3V appel- ktitr. TertiumtraBorwm,&c. Porro øðíþæê o/j^&appellavitPolluxlib. 4. c.9. quas fpiritu iive flatu ibnum cdunt. Pnigevs. Lib.x.cap. 13. ImamterUbrapmgcos &arcafundum. Baldus:
Depravatiflimatotius capituli hujus eftferies.quodtamen neque Philander, nec Barbarasfummiviriconatifunt emendare. Primo ubi legitur, ineÇ in idgenm. reftituendumeft, ineftpnigeus. lto.m;unainter labraphigeos; pnigeos. Ibiquo- que: Å modiolis autcmfifliiUfunt continenter conjanStx ligneis cervicibm; reftituen- dutn.pnigeicervicis·, &paulo inferius,/'^ qttas inhgneaconcurrit; reponendum, inpnigea. Haecomnia fere annotavit accuratiiTimus, idemque acutiflimus vic Turnebuslib. i.cap. 22. Quidautemfitpnigeus, exipfa Vitruvii& Heronisin hujusmachinaehydraulica; apparatusdefcriptionecolligitur. Eratenim adinftac inverfi infundibuli velfurnileuclibani. Hinc enim praefurnium Grseci ts&m- ytov dicunt, W "æ-nviyiv faito vocabulo, quod verbum fufFocare, opprimere feu fuffocare flgnificat. Itaque apte hoc nomine appcllare licet pyramidulas illas srcas ferreafve, quibus rcpente lucernae & funalia, ad hoc ne foedum emittant odorem, extinguuntur, & quodammodo fufFocantur. wwjwV, ait Suidas, ö÷îíïò, Ñ ï d é í ì. Lib. ééé. cap. 3 · Sin autem circa. &dem ex tribus lateribus podium
fauendum erit, &c. Baldus: Quid pro podio hic intelligatur facile docet Barba- rus his verbis: Fodittm erat tanqttam menunum, quod nos Pozuolum vocamus. Conflabat autem continenti adfiereobatis modum fabrica. Sub columnis enimfiylobata pofitxernnt, inter colnmnas autemcumfiylobatis conjunffm erat mitrulus, velcon· Ì 2 tinenti
|
||||
|
92 D E Sl GNIFICATIONE
tinenti lapide, vel columellvs & balattfiiL· interpofitis, unde profyecttts erat. H$c
ille. Nos parapettos, fiverobalauftiahabeant, balau/tratas dicimus, qnaliafunt illa qus marmorea & pulcherrima videre eft Genuae,ad maris proipe£him, in no- bili palatio Auriamm, ad D. Thomse portam. Ejufmodi inter ftylobatas podia Vitruvius pluteos alibi vocavk: proprie autem, ut arbitror, plutei dicuntur, cum balauftiomm vice quafi tabula perpetua intereft lacunaribus pluteifve, qux opera requadrantenta noftri dicunt, ornata. De theatralipodio nofter auftor egit lib. 5. cap. 7. his verbis: Podiialtitudo ab libretmentopulpitt cum corona & hff, duodecima orcheflra dumetri. Supra podiitm columna cum capitulk & Jpiris alt« qmrtaparte ejufdem diametri. Ad qua: Phila nder: Podium, menianorum babetfpe- ciem, cujaspars, qua magisprovehitttr, pulpitum efi, velutiperguh quxdam. Sed non omnia interim quse Lipfius 1. de Amphitheatro cap. 11. refert de podio, ta- cenda. pulcherrima enimiunt&fuomoreelegantiffimeexprefla. iWi«/#,ait, appelloprojeiiuram hanc qua in fummo muropaululumprovehitur &propendet, in- fiarpedis. Vnde & nomen. Menianorum ea qu&damjpecies ett,faffa in theatris, tem- plis, Adibtts, ad circumeundum, itmitendum ,Jpeffandum. Inducit etiam veteres inicriptiones,quarumaltera,Theatrvm s ô r á í é ô Ñ á í é ì å í ô ï ; Po- dio ciRcVMSCRip sit. Addit ex Spartiano in Severo & Dione Caffio, vi- ftoriatas in podiis iftis reponi folitas. Tum ad hoc podium Ipe&are confuevifle primos e Senatu quod probatau£toritas]uvenalis: . Generofior& Marcellis EtCatulis-, Paulifque minoribw, (jr FabiL·, &
Omnibut adpodium JpeEtantibw. Induck etiam ad idem Suetonii verba in Augufto. & plura alia refert.quse.a nobis confulto prjetermittuntur. Nos porifmatis loco addimus, v.ocabulum noftrum poggio hinccfledeflexum, nec aliunde fumiiiTe originem verbumappogittrfi,quod inniti denotat,quafi dicas appodiare fe^>. Polygonios, Lib. 1. cap. 5. Turres itaque rotund&, aut polygonu funt
facknda. Baldus: Polygonias appellant Grxci Mathematici, ieu Gcometrx, figurasillas, quaemultoshabentangulos. etenim ãùíßá, angulus, ôðëý multum. Idem eft ergo polygonius quod multiangulus. quo vocabulo ufus eft Lucre- tiuslib.4. Ejfe minora igitur qu<edam, majoraque debent,
UMulta rotunda, modis multis, multangula quadam. Poly.s pastos. Vide Tri spastos.
PRiEciNCTioNES. Lib.v. cap. 3· Pr&cinEiionesadaltitudinestheatrorum
prorata parte faciend<e videntur. Paulopoft: Gradationes fcaUrum, contraqu- dratorum nngulos, dirigantur adprimam pr&cinftionem. Baldus: Ad fuperiorailla verba Philander: Pr&cinttioms hoc loco graduum fuperiorum ab inferioribm divi- fiones. Tota enim gradatione in partes tres divtfa,Jttigulis divifionibtu fiebatgrndm duplo latior. Quxdam addit alia quibus rem totam explicat egregie. Scd & Lip- fius haud minus luculenter lib. de amphitheatro cap. 13. ait enim: Pracinfttones, fibeneeapio, nonaliudcenfeam quam graduumwterva/ßá, &divifiones quafl^mi^ orbem. Allato demum Vitruv. loco fubjungit: Videntur autemfive advomitoria, & ipfos aditui, five in difcriminibm orchefirte, equeflrium,popularium, gradui qKof- dam latiores, altiorefquefiruxijfe, qui reliquos minores velut pracingerent & comple- tterentur, unde & nomen. Docet idcm, pracinftiones hafce baltheos Latino vo» cabulo & diazomata Graeco appellatas fuiflc, teftc Vitruv. lib- 5. cap. 7· Gradm diai^omaUypluteos; & Calpurnioin amphith. Carini: Balthem en gemmis, en illita porticus auro.
Idem quoquc confixmat TertiUlian. teftimonio de fpcttaculis; vias enim vocant cnrdi-
|
||||
|
VOCABVLORVM Vl Ô R U V ú Á Í Ï R UM. 0
cnrdmes haltheorum per ambitum. Hanc rem totara de gradationibus & prscin-
£tionibusprofequiturAlbcrtuslib. íé 11. his verbis: Totasgradattonesfubfclliorum veteres in maximis theatris dividebant mpartes tres, circumdticebantquejingulis di~ vifionibtMgradum illk cateris dup/o Utiorem. qtti quldem Cuperiores gradus ab inferio- ribus qwfi interjeffa circuitionis areola dijfepararet 5 in hafie igitur-, utfic eas appellem, prafeffiioHes, confcenfm pcr fubteHudinata gradatiomm confluebant. Barbarus in verfione Italica cinclas appellat.Cofmus vclo Bartholus interpr. Albert.Etrufcis íocabulispimerottolos dicit & ptazZettas. Pressio. Vide Hypomogh l ion. Pronaos. Lib. iii.cap. é. Hyp&thros vero decaflylos inprornto &pofiico.
Baldus: Philander aliis verbis rem exprcffit, pro hypcethro fubdivale remplum; loco pronaifrontem pofuit ·, propoftico, porticnmquje a tergo eft. ôáïïò, utalibi diximuSjtemplum.njuoW©^ igitur quicquid pro tcmplo ftat,ac fi diceres,protem- plum vel antetemplum. Hinc apud Herod. lib. é. <æôæ$íãßé÷ò Á^í&ò, proneise Palla- dis templum. Quod quidem Valla reddidit, protemplaris Minerva fanum. Sed & Hefychius, ð&íïßáò Á'^íáò -ôßìúì®* a> ÁÀëöïúò. Suidas item, quem fequitur Fa- voriiius, ôæ&íïéá, ùíïì,Ü,æßôù ôéò ®^6 Áßëöïºò A'%v£, 2$$ú ôß<3ôæ$ "æ vc&Sifyvcdr- Lu- cianus isavaov dixit veftibulum templi,ftu fuggiundam,hoc eft anteriorem tem- pli partem. Pollux lib* i* ^^opy appellavit. Ha;c ille. Cl. Salmafius inSolin. pag. 1218. n/isW^fronssdiscumcolumnis&faftigio, quiplerumqucmajor fiebat ipfa a:dis cella. Strab. lib. 17. de templo quodam /Egyptiaco: $ 'j ô^-ðý- ëáê÷,üíßýò <æåæ$íáïíú÷ùíñßã&í >&/Ü^éüëïãïí. tq ó^÷Âíóíìì,ßôîïí ,^ocf,vov'^uhv,^chc áíèîùðßìïñöïí,á?ë& ô Ëëüâéí æþùí ôéíüò. Ñïßß veflibuU&desfequiturpronaum habem amplttm & magnificum, cellam aittem &dis mediam, &c. Ykmvmspronai voce uti- tur: Dipteros autem Offaflylos &pronao & poflico, fed circa adem duplices habet or— dines columnarum. AYibifrontem & poflicum vocat, r ðô&íáïí /^ ô 07ð&·àïïìïí. ^itrium pro templi pronao vitavit dicere, quia proprie aliud erat, quamvis po- fterior Larinitaspaffimitavocet. Sed& «sn^^o/*»? & ■æá^ò÷^áò habuere Grsco- rum privata aedificia, qua: tamen atriura more Romano non habuemnt. Et poft pauca. In Gracoramigituraedibusiacrishascerant. Fronaui pnmum, <ææ&$ïì@*> vel parietibus Antarura vel columnis azdificams cum faftigio: deinde ð&ðàëáëá,, qui & ðõëßþí. Sequebatur adis cella ï óç÷$ò. Pofl: cellam aedis 07nS-ohjA(^ vel po- fticum, ad idemfere inftarfaftumut <&&hft©* vel pronaus. Circa latera aedis etiam deambulationes iive wS/^o/ao; , ordinibus columnarum utrimque adje- ftis. Ante pronaum Area. quod fpatium erat fub divo. Éá templis Chriftianorum N«V9^| locumpronaiobtinebat. Hefychius $B«vexponit. Ita& <zs&h[A,ov &wk- «Wo* quoque exponunt ia&&>ov, quall dicas Anteporticum. Poft íÜ^êá « ðíëù- íßò, fiveveftibula&ingreliustempli. Gnxci 7Ãíëùíá>òâáóéëéêüò vocant, Latini Regias. Deinde templum ipfum, quam templi navem vulgo vocant, cum Alis fuis utrimque. Ultimoloco ad oricntem Apfis five Conchx & intimumfacrariutn. chorum hodie appellant. Nullus in Chriftianorum êáéñûâïôðßè-âßâ^.^·. Vide, fi placet, cstera. Proscenivm. Lib.v.cap.6. Jihi*disjttngatprofceniipulpitum& Orche-
firxregionem. Profiemum, ait Philander, aufforeDiomede, eitlocta ante fcenam.
Budxusvero; Loctaeratante Scenamporreffus, ubipulpitum excitatum erat, quo
atfores fabularum prodirent, itaitt Scenaaltior effetpulpito, pulpitum atttem Or-
cheflra, qitaipfaeratlocmfahantium. Plautus Amphitr.
Etiamhiflriones2{anmoinprofcemohic .
Iovem wvocarmt_______.
ItcmVirgil. ----------Caperonmibus aris
Ctditttr, & veteres ktemt profcenU ludi.
Ì é < Suidas:
|
||||
|
94 DeSignificatione
Suidas: <&&<çéçíéïí -ð ç^^áôÜïéçò ,c£^cfi,mTutrfAot,, Profcenium aul&um eB, quodfcen&
frxtenditur. Baldus: Accipitur autem pro re quae in propatulo eft. undeidcm Suidas: ç'$ôíæç7ÐæñßëÌ$ì>Àô!á) 'zs&tpaQv, êá$¢7Àôî ôí <&&ó÷çíéïí mcpiyuftyuQô»$ áëçèåßò cJ9nnoicti : Fortuna eo pr&textu velut in profcenium pertrafta vera c(mfili/i detexit. Plut. inLycurgo: •æá&ó-êößÁ^&éòùí. Eodemmodo, quo profccnium, dixereetiamveteresprofcenium. quod exquibufdamantiquis fchedis annotat Turncbus lib.xxvn. cap. 35. his vcrbis: quod autem fequitm·,çïç elt difimu- Lindum: Omnia fummopere hos vitd profcenia celant.
JOjtidam hk,poft cania, fcribunt, alii profcema, neutrum bene ·, nam pofcenium non dubito quin verifimum fit. Vt enim profcenium locta eft ante fcenam, omnium (pectatomm-oculis expofittu·^ ita fofcenium locuserat poftfcenam, fubduBm áâå- ffui JpeBatorum. Pofceniaigitur vocat eaomnia, qu&amk#,dtimfefucemta' omant, faciuntintiu, quafi poB fcenamremotis arbitris, nec admifis amatonbtis. Haec ille. e cujuspenu illapromerenon inutile judicavimus. Sed & hoc le&ori non invidebimus, quodlegere eft apud Athenxum lib. Dipnof. ÷ 111. cap. 19. ubi de Nannio meretrice amicave, ita vertente Natali: ^yintiphanes in libro ami- carum; Hannium, inquit, Profienium vocabatur, quia perurbana perfcma, -veftibttf- que aureis ac magnificis utebatur, âïßßáßá atttem maxime erat deformis. Potui hsec omififle, at arida illa ac nuda, cslaturis quibufdam ornafle, nemo, utarbitror, nobisdabitvitio. Proslambanomeno-s. Lib.v. cap.^.^Appelkntur autemfic,ñãïâáçé-
banomenos, hypate hypaton, &c. Baldus: Phthongi ieu foni nomen, cujus etymon fic explicat Capella: funt per fingulos quofque ac per omnes tropos numero 18. quorum primm apud Grxcos dicitur '&ò$á·ëÁì&&íüâì(§^, apudRomanos vero, quh eadem voce uti, fummm lupiterfiatuit, idemdicitur acquifitm. Diciturautema verbo ôæ&ó-ëáæ¢, quod eft aflumere. Numeratur fonus ifte a Vitruvio inter ftan- tes. Noftri temporisMuficiappellant Are. Hic in vetuftiffimo fyftematenoti habebatur, & ideo quod nullam cum tetrachordo haberet communionem, proflabomenos, id eft, aflumptus dicebatur, ieu afcititius. Eft autem G ut, quera fonum cseteris omnibus graviorem vocari poife ait Barbarus, cJJnvr&trAcipQcin- juS/j©-, quafidicasfuperaflumtus. Pros ta Historvmena. Lib. ix. cap.9. Prostaifiorumena(fcriben-
dum fuit hiftorumena) Parmenion. Baldus: Grace ðîïò -m Éöñýé^øÁ. Horologii feu Sciotherici fpecies, a Parmenione excogitata. Puit, arbitror, ex eorum ge- nere, quse univerfalia appellantur. Innuit enim, non modo cognitis orbis parti- bus ejus ufam poife aptari., fed & iis qux aGeographis univerfe habitari narran- tur. Eadem fere de caufa putoTheodofium & Andream ilia horologia ðîïò mi ÷,ëøá, nominaflb. Hsecille. Puiflent ergohiec duo horologiorum genera ea- dcm: quod tamen mihi non videturverifimile. Deinde nihil intereft inter co- gnitasorbis partes & easquae a Geographis univerfe habitari narrantur. nam quomodo deincognitis poflunt narrare illas habitari ? quare opinor tu Éö>ñý$ìË intclligi debere climata jamtum ab Aftrologis definita &defcripta (dequibus vide Claud. Salma£ in commentario de Annis Clima&ericis) quibus opponatur 70ßí êëßìá, id eft, quodcunquc totius univerfi. Prostylos. Lib. 111. cap. 1. Oeinde profiylos, amphiprofiylos, &c. Phi-
landcr: Proftylon autemnominatin frontefolumcolumnatum: Amphipr°- ftylon vero utrimque, id eft, in fronte & poilico columnas habens. Hujus fpe- ciem idemmet Vitruvius aperit his verbis: Proflylos omnia habet, quemtdmodum in antis, columnas autem contra antm anguUres duas, fupraque epiflylia ,quem<tdmo- dum & in antis dextra acfinifira in verfufis fingula. Baldus: Graece intelligenti- bus,
|
||||
|
VoCABVLORVM VlTRXJVlANORVM. 95
bus vox ipfafeipfamdeclarat. SienimLatineexpnmas,deiiotata2demhaben-
tem columnas ante. Prothyrides. Vide Ancones.
Prothyron. Vide Diathyra.
Psevdi sodomos. Lib. 11.cap.8. Exhisunumifodomum, alterttmpfeu-
difodomum. ifodomum dicitur cum omnuchorix aqua crafiitudine fucrintflritffia, pfeudifodomum cum tmpAres & in&quales ordines cboriorttm diriguntw. Baldus: Strudurai genus eft Grceco more &vocabulo. Denotat enimfalfe velmentite squaliter itruftum. Barbams ita explicatj pfeudifodomon qunfi mcntiens aquale genut; mentitur enim, quiaordinem fervatutifodomum, fed imparem& m<equa- km. Hxcille. Claud. Salmaf inSolin.pag. 123 i. Pliniuslib. xxxvi. cap. 22. Gf<eci e lapideduro vel filice aquato conflrwtntveluH laterittos parietes. quumita. fecerint, ifodomumvocant genus flrutfur<e. At Pfetidifodomum vocabant quum insqualicraifitudine ftru&i erant. AdditPlinius; tettiumeH empleffotitantum- modo fronubm politis. Hxc omnia e Vitruvio Aimfit. Et paulo poft pag. 1233. Idem Vitriivkis pfeudifodomum fieri ait, quumimpares &inxqHales choriorum ordines diriguntur. Plinius ; quum inasquali craffitudine ftru&i funt parietes. Hinc ifz°pw °PUS quod ad inftar chori ordines habet lapidum compoiltos. Nam & Chorifunt ordines laterum. Grasci quoque óáíøïí ëß%í dicunt, qui ffquali ordine in ftmfturis ponitin*. Óíõýïì,@» aequalem & parem ilgnificat. Haec ille.E quibus apparet differentia interlfodomon &Pfeudoifodomum. Quse in eo coniiftit, quod inlfodomo ordines conftant e lapidibus ieque craffis & latis, in Pfeudiiodomo autem e lapidibus quidem non aequalis crafikudinis, fedqui ita collocantur & extus poliuntur, utlfodomum mentiantur. Psevdodip teros. Vide Dipteros.
Psevdovrbanvs. Lib.vi. cap. 8. Ruri vero pfeudourbanU fintim peri-*
fiylia. Philander: Villa Au&ore Columella lib. 1. cap. 6. in tres dividiturpartes, urbcmam > ruflicam 0" ftuffiunriiim* Pfeudourbana 1 five urbana., ea vilU eB pars, quam fibi paterfamilias refervat. Praterium vocatur a Palladio lib. 1. cap. 8. & a Neratio JCto pandeot. 1.8. defervit. ruft.praed. Baldus: Hybrids fimile voca- bulum, nempe ex Greco &Latino compofitum: Denotat autem fal/b urba- num: fenfuseft, dominoruminvillisDomus, licetreverarufticjefint. admo- dum tamen urbanomm fe habere, & idcirco efle quodammodo, fed falfo ta- men urbanas. De urbanis pnediis vid. Vlpian.deverb. fignif. L. urbanaprEdia. Vide Philandnun in notis. Porro villae ejufmodi compofitse funt, quia praeter locaquaerufticisfuntneceflaria3in illis funt aut atrium, aut alia conclavia quje dominus illarum fibi #dificat autrefervat, quandocunque in villa perno&are aut atnicis urbanis convivium dare inanimuminducit, quorum alia ftru&ura eft, quam rusvulgo requirit. Quod&Belgis nofhis ufitatum, quiautfub uno tefto, aut adjunfto, conclavia conflxuimus ad urbanorum modum & ufiim. Pteroma. Baldus: Vide Peripteros.
Pterygoma. Lib.x.cap. 17. Baldus: Tterygomatos foraminis £. Macu-
lofiquidamcodiceshabebantplentigoraatosieuplenthigomatos, quidamprin- gomatos. ii)>if>vfa)fia, Grxce diceres alamentum, ala quasdam. nJefivfapctQ, Corn. Celfo muliebris pudendi labra, quafi ÜÉ÷. Pars quiedam eft balliftae, quara Hc- ron. in Belopoeicis fimpliciter -âß^ã÷,, id eft, alam appellat. Eft autem pegma quoddamconftanstranfvcriariis&arreftariislignis, nempe peritreds, parafta- tis & antiftatis, continetque tonos feu nervos, quibus brachia machinae di- ftinentur. Efteniminftaraliecujufdam; unde&nomen. Hac dereficTurne- bus: Inquit Vitruviui: Plentigomatos foraminis: ego priorem diBionem nonintel- Hgo, quid â ^ipvfcJficili^ ve/^efuf^ctl^·. fr^fertim cttm totum infirumentum pterygx
|
||||
|
9ü DeSignificatione
pterygavocanlegamut. Ctefibius, êáë«7ê/"$ ·Ìßñí£-ç tpptvov.'üëïí. HxcBaldus:
Editio Philandri habet Plmthigonatos: Barbari; ptcrygomatos. Iocnndi; plentu gomatos: Argentoratenfis; plmthigonatos. Ñ í lp é ô í M. Lib. v. cap. 6. £>u* disjungat profcenii pulpitum & orchefir^
regionem. Barbarus, Pttlpitum, ideft, lociimaltiorem,mquoa6loresrecitar?t. Bal- dus: Hujus altitudinem ita definit Vitruvius: ut fu ne plm pedum quinque; uti quiinorchefira federint, Jpeffare pofiint omnium agentiam gejlut. Plin. Epift. 90. Inde ifia ludibria fcena & pulpito digna. Item Martialis: Hoc rogo non melius, quam rubro pulpita nimbo
Spargere, &ejfufopermaduiffe croco. Etalibi: lllic <tra fonant, at circum pulpita nofira,
Etfleriles cathedras, bafia< jola crepant. Item Propertius: Pulpita folennes non oluere crocos.
Noftrates ufitato vocabulo pulpitum pakum appellant Germanico vocabulo. Quod enimLatini contignationem, Teutones 25alcfedicunt. Accipitui: au- tempulpitum pro quovis fuggeftofeueditioriloco, unde declamari, concio- nari & diiputariiblec Pvlvinvs. Lib.v. cap. 12. Pulvinm quam firmifime flruatur. Baldus:
Barbarus quod hoc loco Vitxuvius pulvinum, fcamnum appellat. Philander latius: Pundamentum farBurn ccementis aut arena. Alias pulvinum Servius lib.x. tjEneid, ait á nautis vocari dunorem arenam, qux remeantibm jluSiibm & eimtibtts denfatur, & in modum faxi durefiit. Beroaldo placuit molliorem ej/e annam. Etpul- vmos fcribititidemlib.xix. ejfemachinai, quibusnavesin portumdeducunturaut fubducuntur. Vnde Mud Planti in Cafna, ut fubducam navim in puhwarium; quod tamen nondefunt viri doffi qui k pulvino aren<e di£tum putent. Hucufque Philander. Nomen eft metaphoricum a pulvino cervicali, ad qnamvis aliara eminentiam pulvino cervicalive fimilem denotandam; hinc agrorum & hor- torum porcas, id cil, inter iiilcos eminentias, pulvinos agrkolatores vocant. Caetemmoptimenospulvinum, de quo hic Vitmvius, morenautico bancum feufcamnum arcnae vocare poflumus. Eftetiampulvinus noftro au&ori lib. x. cap. 15. pars bafiscatapultae: fupra minorem columnam chelonium five pulvinns dtcitur. Eft vcluri cubile quoddam cui catapulta ipfa infidet. Hinc fit pulvina- tus. Vitruv. lib. 1. cap.4. aut tn pulvinatk columnis & Ionkis epifiyliL·, expri- mantur triglyphi. Philander: Ionicarum columnarum capitula funt pulvinata; unde & pulvinatd. columna vocari poterunt. Item lib. 111. cap. ult. Capituiorum ratio>fipulvinataerunt.lbia. Philand. Pulvinata, lonkaintellivit\apulvino, qaam- partem interpretamur qua inter abacum & echinum eH, unde voluta propendent. Vide quae nos de voluta. Hadenus Baldus: Ponro pulvinos arenas in mari Belgas noflxi etiam appellant 25ancten/ id efl:, fcamna. Pycnostylos. Lib. in.c. 2. Baldus: Vocabuli ratioex Vkruvioin-
notefcit. ait enim: Pycnoflylos, ideff, crebriscolumnL·. Ðõêíüò enim denfus, fpiiTuS; hinc 7ð/êíïññßæ÷ò plantas, dicuntipiiTas habentes radices. Inde igitur fpecies ifta. nomen adepta eft, quod intercolumnium fitmoduli unius tantum cum dimidio. Barbarus in verfione Italica, columnationem hanc fpiflatn dicit. Albertus vero confertam. |
||||||
|
QU á d r a. Lib. 111. c. ult. Oempta plintho, reliquum dividatur inpdrics qua-
tuor, fattfcfftperiar torm qttarU rdiqw. tres tqmliter dividantur7& unifit **"■ ferior
|
||||||
|
V Ï C Á Â V>É Ï R V Ì V É: Ô R V V É Á Í Ï H V Ì. §7
feriortortu, alteraparscumfuit qtudrisfeotia. Baldus: Quadraehoclocoregulae
jllae duae dicuntur, quibus fcotia clauditur. Illud tamen notat Philander, in Jonicafpira qiiadram fcotis fuperiorem a Vitmvio fupercilium dici, infericK remvcro fimpliciterquadram. Barbarus vero quadras appellat annulos ipfos, quibus ad apophygim columnse fcapi cinguntur. Quadrasejufmodinoftri fere Ufiellos dicunt. Dequadris eod. cap. Vitraviusin haec verba: Sin autem circa, 4>dem ex tribtts Uteribus podium faciendum erk, ad id confiituatur, ttti qwdr<e, Jpira, trttnci, lyfis ad ipfumflylobatam, quierit fubcolumnis & Jpiris,ccmvemat. Hoc loci pro quadraplinthum ftylobate. ut re&e Philander & Barbarus inter- pretantur, intellexit. quam quidem partem imam noftri z,occolum appellant, vel dtdum. Porro tranflatitium eft hoc nomen in Archite&ura. Ita enim quadrse didte funt, quod fimiles iint quadris, quibus vel ihnneis vel argenteis aut etiam ligneis inmenfis adcarnes fcindendas uti confuevimus. Quadra cnimforma antiquitus fiebant, hodie vero utplurimum rotunda, & tagliert a nobis dicuntur. Juvenal. Satyr. v. Ãß bona fumma. putes, aliena, vhere quadra.
Itcm Virgil. ----------patulis nec parcere quadm.
Qvadratvm Saxvm. Lib. iv. cap.4. Smautem quadrato faxo&mar*
more. Philandcr: Lapide cxfo paribus angulis ,licet nonparibus Utertbm. Idem fereBarbarus. Liviuslib. vi. Capitolium quoqtte faxo quadrato fubflruffum eii. Sed & Plin. epift. 254. CManent adhuc paucifimi arcm. pojfunt & erigi quidam lapide quadrato, qui ex fuperiori opere detraffius eft. Eodem ienfu habemus in thren. Ieremise, Abnega^tth, ideft.lapidibusfe&is, Graxotextunonhabetur. Nofter egregie vertit, conclufitviasmecu Upidibut qmdratL·. Hsc Baldus. Cl.Sal-' mafius ad Solin. pag.378. Veteres Latini femper diftinguunt coementA a quadra- tis lapidibus. Sic Vittuv. lib. 1. cap.4. &lib. 11. cap. 7. & 8. Grseci nori ute- bantur e quadrato faxo ftru&ura, nec e coemento mollipolita, fed e filice, vel e durolapide ordinaria, id eft, ordine ftru&a, e duro lapide aequata. Grsci vocant óýíïëïí ëß%í, quod Latini qmdratum faxum. Hefychius: óííïì,á, mui- fyopA, ¼ð^ïì,Ë. Quod ex omni paite fcilicet quadratum c(t. Lapidem de talia VLilgovocamus. Qj^a d R1 f h õ í é í s. Lib. 11.. cap. 9. Im& autem cum excifa qmdrifluviis
difparatur. Baldus: Á venarum numero, quK ÷éüíåò appellantur, difta eft abies difluvia. quadrifluvia. Theophraft.MvJ)ia ìïíÜæù/÷,, ^éæùá,,,'çôîËæùËÜú÷ºÀ 1.11. de Hiftor. plant. 5. ubi de abiete, quas thdtn, ita fcribit, e'& ã$ >j öì-çôòÜ- æù(& , ç â 3ßæù@*. kaXSvi 'â ÀÀôæáæùáò [âì ïáôçò e<p' ßêËÔßæâÀ, ôçò á/ôúæ/ùíçò ïýï jctt/Jo-: çò Üñ, cvcunioui 'ß÷áðç ôÀá) öàóí/: qus ita reddi poflunt: qu&dam eft qttadripartita,- qu<tdambipartila; vocantauiem qmdripartitas illas^ quibm utrimque admedulLm torulumve du& funt ·íåç÷, contrariam invicem habentes natttram. Philanderre- prchendit Theodorum Gazam, quodverteritquadrivivas, binivivas, &univi- vas, &id quideminjuria. id enim propric ibnant GraEca, quamvis vocabula apud Latinos refpondentianonhabeant. novam igitur fibivocem efFormavic Gaza,utvimGraecamexprimeret. quarenon eftcur reprehendatur. Barbarus erroremin GrjEco Theophr. codice fuipicatus eft, utex Vitravii textucolligi pofle putavit. Legitenimpro^tfci.^ia&i, quadrivivo, ■nt^dp^oov, ideihquadriflu- vium. fed fefellit eum (ut arbitror) conjedura. Hac de re Plin. lib. 19· cap. 3 6. ubidecaedendaabieteverbafacit. Commuma,'mq\u.t,his,pmoque,utqiiadriparti- tos venarum curfut.MfidofquehabeMt,'velommnofimpUces.?ono curx7J^oVe?,quas Plin. pe£tines vocat, a æù$, hoc eft, vita, nomen accipiant, ea eft caixfa, quod, ut ait Qaudius Miletus a Robert. Conftant. laudatus, in arboribus 1çò ê& öëÝ&ß* ' Í fibrae |
||||
|
98 · ;D Å S I G Í I F I G Á Ô É Ï Í Ç
fibrae & verue, quarum difcurfus wa$wis dicuntur, fint ôçò æùÞò ciwca-nA. Noftra-
tcs moreLatino venas appellant,& venatas & undulatas tabulas dicunt,venispul- chrisfpe&abiles. Hsecille. Cl. Salmafiusin Solin. pag. ic>34.Vocat (Vitruvius) quadrtfluviis dtfparatam, qux Plinio fluviata quadripartito venarum curfu.Theo- phraftus ex noftra emendatione ôß]æñ.ññïïí vocar. Per torulum intclligit non corti- cem, fcd eam partem ligni, quxambitmedullamtorulivice. Torulus ille ejici- tur pcrdolatione velruncina, &folamcdulla relinquitur, quam feftilemopti- mam dicit elTe ad inteftina opera. Theophraftus dixit, <÷òïò é»ò úññ÷óßáò. Et poft pauca: Hinc ergoñïíüññïïé, Jippotu, &ôßßòâßññïïé arborcs, qua: quadrupliccm, du- plicem & iimplicem venarum habent curium.Gaza legebat ôß}&ßæùïé, & vertebat quadrivivas. Quod non poteft obtineri. Si vera effet hsc fcriptura, mallem in- terpretari, qutz quadrifidas habent venarumpr&cinffiones. Nam antiquum verbum æþù, idem quod cingo. unde Æùçí/Ì & æýïá<%, & æù/ËËpro cingulo. Hinc ëþ- 3©'æ»7©^ & ìßëÜíæþß(&> j-ß, qua: nigris & albis venis diftinguitur,apud Hefychium. Scd & Diofcorides de Ha;matite lapide loquens, êôçäüíáò & %1&.öàä4ò & 0^»æþ- p.a&videturtanquamfynonymaufurpafle. lllud alterum malo. Qv adrifores. Lib. IV. cap. 6. Sin autem valvatd erunt, nltitudines ita,
manebunt in Utitudinem. adjiciatur amplius foris latkttdo; â quadriforkfuturn esf, dtitudo adjicktur. Baldus: Januas de quibus hoc loco agit Vitruvius Ionicas efle arbitratur Barbams, &propterea quod latiores funt, ideo fe&as inplures partes ficri conduplicabiles. Ego fere ab ejus fentcntia non difcedo. ut enim ab eo quod duplices habent forcs, bifores, ita quadrifores, il quatuor. Ë¢÷á?, id eft, duplicesappellatPolluXj&^gpis'. Quare Jifypov dixit Ariftot. lib. 4. Hi- ftor. anim. genus quoddam concharum, quas Gaza bivalvas idcirco interpreta- t-ur. Ovid. 3. de Ponto: Nox erat, & bifores intrabat Luna feneflrds.
Nos bifbresportasdicimus, diduepartite, quadrifores, diquatro partite. Hsc Baldus: Claud. Salmafius in Solinum 927. Per quadriforem intelligit ßü £i%pm, cujus fingulae tabulje duplicanmr, íåÉËêë/ë*, qux in fingulis partibus ima& fummadupliceshabettabulas. Atvalvara eftquiefemekantum plicatur, qus &£//imidicipoteft; nam veluti fores duae funt, vel una plicabilis. Paulopoft bifora & valvatafeparat: ipfaque forittm ornamenta nonfiunt cesirota, nequebifon, fedvalvata. Adverbum«/0/viiunt Ë'9æ^íå1 mt/fyo/tUhe 9^«f> iniuis quaeque cardinibus vertentes& inmedio convenientes conniventefque ubi junguntur. ^u^oietiamdiciqueant. nam & $ý÷éò & %pa\ & etmhg, idem, tabulae fcilicet quibus operitur -ð÷&ó-ìË'ìç÷é÷. Etpoftpauca. Caeterum fores omnes hujuf- modi&bifores &valvatx & quadrifores poflbntcommode una fera pertranf- verfum obdufta cludi. Diverfa abhis þ÷ëéò^àæâÀ, quam occludere non duabus feris, ut duo funt in illa oftia, unum fuperius alterum inferius. Nec enim perlongitudinem divifa cft ac fcparata ut M%yi & valvx, fcd perlatitu- dinem, &Ji^X<iidcoappellata, quod ^^iTjcAii^obferaridebeat. Qy é Í ô á r é V Ì. Lib. 111. cap. 1. In undecim numero quodadjeffifimt qttin-
que, quintarium, quodeppmtamiron. Baldus: Ideo undecima unciadicebatur
quintarium, eoquodfupra fenariumfenaflemex Platonisfcu Pythagorapra:-
fcripto adderetur quinarium.; Athsec nulla egent cxplicatione. ex ipfis cnim au-
ftorisverbisfunt clara. Hsecille. Claud. Salmafius de modo ufurarum. pag·17·
Sitamenverumcftquodapud Vitravium fcribitur, lib. 111. cap. 1. bisvcrbis:
cum faltafuntïßßï, quodefftertiaadje&a, tertiarium, qui 3Ìô{â@*dicitur. Itz
fanctkqiimtarium paulo poft vocavit, cumad numerum perfedum, qualiseft
fenarius, adjedi funt quinque: in undecim numero,utadje£ti funtquinque, quin-
tarium, quod 3famvQ.[Aoipov, Qu^omodo tamen idprocedat, ignoro. Nam
paulo
|
||||
|
VOCABVLORVM V É Ô R U V ú Á Í Ï & U Ì. 99
paulo ante dixit quintarium vocari, qui Grcecis ôçí¼,ì,ïéñ@->. Non igitur eodem
nomine appellabitur Latinis mvQ.poipo$ & ^ôçí¼-ìï^^. Áç pro quintario, qui eft mvQfioy©* > legendum e&qumarm ? vidcamus hoc. Quinarius numerus eft quinque, qualem ðíÏ-ìïéñïí Grscivocant. atquwtariusis erit cui quinque ad- je&a funt ad perfe&um numerum, ut funt undecim, qui ad fex eft 39ðð¸ß/¼ßìïßñ(&; quia 7isv(gifAotp@* adjicitur. Reperio tamen in antiquiffimo codice, pro teitiario legi, adtertiarium, hocmodo, cumfa^afuntooto-, tertiaadjeffA, adtertiarium. Ad verbum reddere voluit vocemGraecamLatina confi&a a fe, ut e/m-g/r©* fit adtertiarius, qui totumhabet & adhuc tertiamejus partem. Adeummodum & adquintariw dicendus, cui adjedhis eft quintarius. Sia enim ôáí^øàøâß appella- vit. Ergocuiaddituswi)'7«/*<"/'(^,J iseritadquintarius. Qupdeftveriifimum. RE c ç á ì V s. Lib. ÷. cap. 2. K^illigaturin fummo trochtea5 qttam etUmnon-
nulli Rechamum dicunt. Philander: Trochleafive trochalia autrechamum dicas, tra£torii generis machina eB, cum &reo aat ligneo orbkulo, quiper axiculum verfatury trajeffofune duffario. Vtimur etiam haurienda }puteis aqua. Baldus: Vocabulum eft apud Latinos non infrequens modo, fed, ut ita dicam, folitarium & inufita- tum. Nufquam enimapud eos meminime obfervare. Scd& Vitruvii aetate a paucis nomenillud ufurpatum fuifleinde colligimus, quod dicat, anonnullis, hoc eft, quibufdam paucis, reehamum appellari. Trochlea de quovis orbiculo dicitur, Graeco vocabulo ôòï÷&ëß*, fed proprie de machinailla tra&oria, quam noftri taleam vocant. de qua Pollux lib. 10. ôîï÷áëß÷òìßñç,ôííßË, mnct, ifyvia. Tro- chlea partes, tonia, topia, exonu. forte legendum axonia. Sed de trochlea fuo loco. Porro ii re&e ea Vitruvii verba expendantur, adrechamumautem imumferreifor- fices re ligantur,z^axe.t, eam trochles partem lignumvc dici, (rnanganum appellat Pappuslib. 8.) incujus cavitatibus orbiculi ipfiinduntuL·. Vocabuli originem ignoro. Scio. Mofen de opere Phrygionico fcripfiiTe, Maaferochem, opusplu- mariivelacupi&oris. quodnoftri rechamum dicunt. fed hoc ad rem non facit. Cxl.lib. 16. cap. 29. aliquid videtur innuifle, quod non fit aipernandum, ait cnim: ÉßïþçÞâËÏÝßò, ideit, ftijfuraprofunda. nam rochamw trochlea ett,feu mm- ganum, per cujtu orbiculum fummum trajicitur duttarim funis. Innuere cnimvi- detur, ikrn SfaxpS, id eft fcifiura, faftum rechamum. quod a re ipfa non eft alie- num.fiquidemtruncusipfe, in quemorbiculiinfemnturexcavatur, & quodam- modofcinditur. Quanquam necmuitihanc conjefturam divendo. R å g í l a. Lib. éã. cap. 3. Guttarumlongitudofubt&niacontratriglyphos,alta.
cumregula, parte fexta moduliprapendeat. Baldus: Regula fit a regendo. ejus enimregit manumquire&am lineamducit, Graiceeo feniiiêáíþí. Quanquam Vitruvius maluerit hoc inftrumentum Gracca itetn voce euthygrammum ap- pellarc. Nos deregula*nihil, quodad Architeduram nonipeftet, afferemus. Itaquequod pertinetad fupradi&um auftoris noftrilocuni, regula pars illaeft triglyphi, quae fub tamia eminet, a quaguttse ipfa; dependent. Videturautem effe pars txabis in ipfo epiftylio, quafi in quodam loculamcnto, cubilive, inferta. Bar- barus in verfione Italica regolettam dicit, Palladius vero Archite&us liflellum. Alia quoque pars triglyphi eodem nomine huic ipfi noftro auftori appellatur.De triglypho enim fcribens ait: regula una in medioformetur,femtir, quodGrace ìçñüò dicitur. Eft autem plana illa pars in medio triglypho, qua: eft inter canaliculos. dequavidein verbo femur. Csterumid notandum, aPhilandro ornamento- rutn partes illas omnes diciregulas, quaeplanae/unt& circuracurrnnt. Defcetia cnira ait: fediflins feptimu fartibusfiant reguU du<e quibtu clattditur, Item de tra- TS^ æ beatio-
|
||||
|
ÉÏÏ D Å S 1 G Í I F I C Á ÔÉ ÏÍÅ
beationeDoncaireg»/*. fima, cymatium. Ozca^'\x\x\o,regula, eymAtium, »//»»
thas. De ftylobatse coronice: Regula, cymatium,afiragalw. Hacille. Replvm. Lib. iv. cap.6. Itsm replum de impage dimidia & fextaparte. Phi-
lander: Replum dici coronicem impagis arbitramur, qu& omamenti caufa impagi ad- pingeretur ^prAter cymaiium, quodpartem ejfeimpagis animadvertimm. Barbarus vero: Replnm eii tanqmm planttm inter duo cymatia. Libet hic infcrere, inquit Baldus,quxhacderenotavitTurneb./i^. n. cap.4.. Item replum. Legendumfere credidertm peplum, ut tanqMmomamentum & veflimentum ejfe videatur. alioquin Replum qttid Jigmficet,criticiconfulendi funt, quorum intabularik ö monumemis nulU titlts <voxextat. Lib. 10. cap. 17\ explicatur operimentum. quod& conjetturam exauget. chelonia, inqmty replum, qttod eft operimentum. Haxille vir do&us, qui vocis novitaie detemtus, addit, fe ab ifta voce manum abftinere. Berianus, in libelloquemdeobfcurislocis Vitmvii inopere Ionicofcripfit, novamdereplo adfert fententiam, nempe, efle eam valvae feu foris unius partcm, qux alteri, dumfores clauduntur, fuperponitur,quamquidemnoftri^<i«i»/i'?»vocant. Sed haec ejus opinio prorfus ridicula eft, & ideo nullum habet vindicem aut afleito- rem. CaEterum quia neque PhilandernecBarbarus, necalius hucufque, quod fciam, obfcuriflimum hunc locum_______________
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
fatisexplicavit, nos aliquid.perverba
|
ÂììÂÂã
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
au&oris incedendo, quod ad clarita-
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
ß
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
tem faciat afferemus,& fchemate ap-
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
á
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
pofitoremtotamexpendemus. An-
tepagmenta lapidea feu marmorea Á Á. fcapi cardinales  Â. fcapi qui fecundum antepagmenta CC.Emen- dandus ergo textus;& proeoquod legitur, fcdpiqm fttnt ante fecundum pagme!ita,rc!kituendivxi,fiapiquifunt q, . fecundnm antepagmenta. Impages me- dia D. Eft autem loco moduli, unde e cxtera ornamentadimetiuntur, im- /.. pages , qus fecundum fcapos EE. Replutn FF.pars eftprofunda inter impages & tympanum. Tympana |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
GG. Cymatium impagis, quoda
Vitruvio computatur pro parte re- |
1
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
ili HH. Luminis latitudo 111 imo
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
ê
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
K. Altitudo luminis divifa in partes
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
quinque, ab, medium fpatiumc.d,
|
jr^>p-S}
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
flfc
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
xnedium medii fpatii c. Altitudo lu-
minis divifain partes duodecim fg. pars duodecima feu modulus fh. Ichnogra- phiaforiscumfuis drnamentis i. Hisitadifpofitis, facile erit fenfum Au&oris eraere. Ait enim, fiapi carditiaksfint ex altitudine luminL· totim duodecimapartt, Intelligefimul fumpti. Tympana inter duos fiapos ex daodecim partibm habeant ternaipartes ? nempein latitudine. Super medium medii impages coUocentur. E- menda coUocetur. Loquimur enim de media impage D. Medium enim ipa- tium c. d. Ait ergo, fupra medium medii; ita ut media impages cadat fca col- locetur e regione ipfius c. Latitudoimpagtsfiattympam tertia partcj. Loquitur de impage media& integra. Cymatiumfextaparte impagis, intelligeejufdera me- dis & integrse fcaporum latitudinis impagis ditnidia parte. Hasc & quse fequun- tur, adipfammediamimpagem referendafunt; quse, utidiximus, modulilo cura
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
VoCABVLORVM VlTRUVIANORVM. I0t
cum obtinet. Item, Replum, de impage dimidia & fexta parte. Addit iextam
partem, quia cymatium impaginum facitpartem ipfius repli. Puto ego, replum diftum a replendo, & fignificare totam illam valvarum parcem, quae inter impa- ges tabulam totam interiorem operit: fed quia illi affigitur tympanum, ideo hoc loco replum dicitur pars tantum illa qux loculata currit, ut diftum eft, inter tym- pana & impages. Caeterum hicaginon de biforeieuquadrifore oftio, fequentia vcrba declarant, finautem<-j<ilvat<£emtit,&c. Haecnosinre difficillima, utrum apte, Le&or candide, tu judices, & 11 vacat, noftra haec cum iis qus alii huc attu- kre, commode conferas. HscBaldus. Cl.Salmafiusin Solinum. pag. 1248. Sic ramen multa vulgi ufus introduxit contra legem & normatn loquendi, ut. cum tremijfem pro triente formamnt ad inftar femiflis.& replum a Vitruvio, quod replicatur. ut & daplum, quod duplicatur. & taiia infinita. de quibus nos alibi. Reticvlatvm opvs. Lib. 11.cap. 8. Retieulatum opm, quo nuncom~
nes utuntur. Philander: Reticulatum optts dicitur, curn cxmenta nonjacentia ,fed in latm fiantia ponuntm'. ea enim firutiurn rete videtur referre. Jj)uanqudm multo meliM,fic£fisfiat lapidibm, ac nonpotim rudibus & "julgaribm, aut coffiltbm later* culisquadrAtii, fedinangulumflantibiis. cujufmodiRom&videnturmmuhisruinis extopho, parte tanttim qus extaret Jpeciofa & quadrata, qua autem ininteriorem firucturam inderetur, temere & vulgariter dttffa. Retkulatum opm Gr<eci diffyothe* ton vocant, ut tradit plin. lib. 3 6. cap. 2 2. Sed & illi éëê,ôíùôá dicttnt, retis in mo- dumflruSta & quafi' cancellata,ut in Au-gufli Mmfoleo & vefligiis palatii Pincii, quod eFinonitaproculhporta Pmciana, cuiolim nomen fuitCo[latia,viderelicet,&ahis locis. Hscille. Baldus: Porrogenus hoc ftm&ura, licet venuftum, adrimas faciendas efle paratum, cutn Vitruvius ipfe docet. tum etiam Plinius loco citato, Vitruvii fere verbis, nempe, diffyotbeton vocat reticulatamflruffuram, quamfre- quentifiime Rom<e flruunt, rimis opportun.am. Idcirco autem ruinofum eiTe docet auftor nofter, quodin omnes partes dijfoluta habet cubilia. Certe ad ruinam ideo parataeft, quodlaterescuneatim feprotrudant. Si rcticulatim lateres compo- nas abfque calce,corruentj fi vero imbricatim, &ut Plinius.adnormam & libel- latn & perpendiculum, ftabunt. Merito igitur fa&um cft, ut eo genere, olim frequentiffimo, hodie ncmo utatur. Retinacvla. Lib.x. cap. 3. Hisexplicatis, mtariifunes ante laxi collo-
centur, retinacuh fupra fcapulai machina longe difyonantur. Baldus: Retinacula funes illos appellat Vitruvius quos nautac fartias vocant. eorum ufus eft, ut ere- ftum teneant malum, feu machinam illam cui trochlea alligatur, ad clevanda pondera. Mirumin modura in locihujus expofitione hallucinatus eft Barbarus, dumcaverba, hisexplicatis, &c conaturaptareadmodum quomachinafiteri- genda; quando hicnihil minusagatur. Caeterum quae fint, quidve operentur iftiufmodi retinacula, explicatius docet Vitruvius cap. 5. ubi ait: efl enim tignum quoderigitur & diflmetur retinaculis quadrifariam. Propniifime voce hac ufus cft noftet Auftor. Eft enim retinaculum omne id quo aliquid retinetur. Livius lib. 1. belli Punici: Phribus retmaculis validis, parte fuperiore rip<e religatam. Item Virgil. \_Atque Amerinaparant lenta retinacula vite.
Hinc navium retinacula funes illi dicuntur, qui prorse puppique alligati, ilias re« tinent, ne fludibus aut vento huc illuc temere impellantur. unde Voit&folvere retinacula, ferire ferro,pr*rumpere. ÷Üëïé hujufcemodi funes Graece dicuntur, W Hjx&Xciv, laxarc. Retractio. Lib. 111.cap.ult. Retractiones autemgraduum, necminus
quam fefqmpedales, &c. Philander: Retraffiones vocat, ubi gradus calcantur. tum addit: collocari animadverti non plures continuos qttam feptem aut novem. quodâ Í 3 pluri-
|
||||
|
Éè2 D Å S I G Í 1 F 1 C Á Ô É Ï Í !
pluribtn confcendendmn erat, pofi ettm numerum fiebat retraftio amplior & veluti
areola, ubi fefire^irare&quiefcere pojjent. Noftri retraftioncm planum gradus appellant, areolam vcro illam de qua Philander, pianelU dicunt. Baldus. Rhodiacvm. Lib.vi. cap. 10. ldautemperifiylium quodunam altiorem
habet porthum, Rhodiacttm appellatur. Baldus: Cur ejufmodi periftylium ita diceretur, nemo eftquimedoceat. Á Rhodo infula Rhodius fit &Rhodia- cus, unde Rhodiacse Chytrides, &Rhodiaci Scyphi, dequibus Athen.lib.n. cap. 16. RhodosSolis iniula, porticuserat in ea qua meridiem fpe&abat. ait enim Vitruvius: Con;unguntur autem his domm ampliores, habentes latiora peri- flylia, in quibus pares ftint quatuor porticm altitudinibus, & unA, qux ad meri- diem JpeSlat, excelfioribm columnis conflituitur. Adcaptandum igiturSolem vi- debatur fafta. Quid fi a Rhodiis introdu&a & ideo Rhodiaca porticus, & Rhodiacumperiftylium, quemadmodum&tricliniaCyzicena, oeci item Cy- ziceni, Corimhii & /Cgyptii \ Hscille. Pliniqs tradit: Rhodi & Syracufis mn- quamtantanubilaobduci, utnonaliquahora Solcernatur. Rv â r é c a. Lib. 11. cap. 3. ubi de lateribus: Faciendi atttem funt ex terra
albida, cretofa, five de rubrka, &c. Baldus: Rubrica terrae fpecies eft, fic difta a colore rubro. de qua Columella, Plinius, & alii. Hujus ipecics Synopica eft, a Synopeurbe Pontica. de qua idemnofterlib. 7.cap.vn.ubi decolo- ribus foflitiis. Item. Rubrica copiofa multis locis eximtmtur, fed optimxpAttcii, uti Tonto, Synope, &zMgypto,inHtfpaniat Balearibus. Hacde eadem Plin lib. 35. cap. 6. Synopis inventx eFt primum in Ponto, inde mmen á Synope urbe^J. No- ftrates, quod fecere item v.eteres materiarii, ad ligna dirigenda filo utuntur. Piftoribus etiam utilis eft. Graeci piiQov appellant. unde Homerus ìéëôé/ðáñãáò, id eft, genas feu proras rubricatas habentes dicit naves, ut in Catalogo, ubi dcUlyffe: Ôù</æ Üìá íçÀß 'ßðéíã ïõùäÀêá fJuX-nvmpyoi.
Hunc fimul naves fequebantuy duodecim rubriprorae. QuanquampA72>i/ nonnvulimwium interpretentur.CerteHomcri interpres \ux^m ait efle mjXov ñ÷óéùäç, ideft, terram rubram. Lemniam terram pAwappellant Diofcorides, Nicander &alii. Sedfabrilisrubrica,Lemnia deterior, at fabriii quoque inferior illa eft, unde, ut ait Vitruvius, lateres & yulgo cretacea vafa du- cuntur. Haecille. Rvderatio. Lib. vn.cap. 1. De ruderatione commodefacienda. Ita in
eapitis infcriptione. infravero: & fiplanopedeentmderandum. Baldus: Rude- ratio dicitur a Rudo vel Raudo, quod proprie afperam fignificat & impolitum. unde per Metaphoramrudemhomincmdicimus,&rudemvirgam, aesquoquc rude, ied id proprie. Hinc igitur ruderatio materia pavimentis apta, conftans ex teftis contufis, calce &arena; quae quidem ftatuminiquod ex craflloribus rudio- ribufque lapidibus conftat, fuperfternitur. Barbarus: Rudera, z\t,fiirtt lapides contuji calce admixti, qu& pavimentis faciendisfubflernuntm: unde ruderare, ett hu- jufmodi opus fubfiernere, quod Veneti dicunt igroflare, terrazzare. Duplex autem rudus, vetus &novum; vetus, quod conftat e veteri materia, novum quod ex nova·, & vetus quidem redivivum dicitur, hoc eft, ex veterinovatuni. Sumeba- ttirautemex pavimentisautasdificiis dirutis. noftri dicunt rottami. Hincrude- rarium cibum dixit Apulejus, vilem & furfuratum. Vetus rudum Germani appel- lant, geror. De ruderis tam veteris quam novi cum calce tempcratura, vide Vi- truvium loco citato. Haec ille. Imperite autem fcribit: ë rudo; &, vetmrudum: cum rudus, ruderis, &c. declinetur·, atque ideb, ë rudere, &, vetus rudm^itat dicendum. S. Sa-
|
||||
|
VOCABVLORVM V IT RUVIANORVM.
|
|||||||
|
103
|
|||||||
|
s.
SA â V l o. Lib. 11. cap. 3. Ubide raatcria loquitur e qua lateres ducuntur;
veletiammifculo fabulone. item. lib. vi 11. cap. 7. deaquaruminventionibus: Sabulone mafcalo arenaque & carbunculo certiores. Ad primum locum Philander. refert Plin. lib. xv 11. cap. 4. aflerentem Sabuli tria efle genera, albi, rubri, nigri. Ad fecundum vcro fufius: CMafculo, ideB, afpero, fiabro, mintuflavo, fubfujco^ qt^anquam, inquit, de hoc videoetumplurimumaddubitari, quodcap. 3 Ub. 2. Sa- bulonem mafculum inter ea terragenera recenfeat, unde ducendi fitnt lateres, atque id propter cavitatem j ut effepofiit Sabulo mafculus., terr* genus & arenx, id ett, materie joltdioris quam fit terra. Certe paulo ante dixil, fabulonem folutum, addtfferentiam ut apparet mafculi. Ha&enus ille. Barbarus fere ipfum Philandrum examinat, & partimejusdi&aapprobat, partknarguit; negat enimafperumducendislateri- bus utilcra,Plinioteftelib xxxv.cap.14. Qui cumVitruviofentiens,ait,non efle lateres ex fabulo fingendos, fed vel, iijam ex fabulo.ex mafculo certe. His at- texit ·, fefolidumfabulonem vidiffe ex Plaviflumine, non ajperum, fedpinauem, ro- ttmda forma, á qaaforte ut mafcula thura dici,fic mafculum appeliaripotuijfe, eo quod tefies rotunditatereferat. Hajcille. Egovel arbitrormafculum dici iabulonem, quipinguedinealiqua mixtuseft, nec prorfus afper & infscundus, fedtrada- bilis, & utita dicam, cretaceus & cereus. Noftrates fabulone ejufmodi iii lateri- bus faciendis commode utuntur. In aedificiis autem ad temperandam calcem foilitiam adhibent fubflavum & friabilem. quetn ego mafculo opponerera. Eft autcmnoninutilis, fedtardiusficceffit, &fluviali arenaeit inferior. Ha&enus Baldus. S á c ï ì Á. Lib. ix. cap. 3. ^yiuram adfacoma appendk redemptori. Baldus:
Grxcum vocabulum óÞ÷,ùì,Ë, unde Latini, more Donco, Sacoma; alias Latina voce squipondium dicitur. Pondus illud eft quod altcri lanci appenditur ad aequilibrium. Hoc vocabulo utitnr Polybius, ubi de Sariflfa, quae libratur ad cal- cem aequipondio, Pollux lib. 1 v. cap. 24. -æ&&æÉé÷.ßßæ avhQwaf -m l&tffyj» ngimi- uufAcefo, contraponereponderao1 facomata. fubdit, ngjdvttojKu^i/aj'$Xzytn civ ôï tstsi79fictpuvmß<ð>'ñã07ðÀÌ< Et.facoma apponeredi-
citur adderepondus parti afcendenti, ul reducatur ad<eqitilibrium. Hrec ille. ÓÞêùìá eft, ut annotavit Budams in Pandeft. quod apponitur in libra ad cequilibrium fa- ciendum. Vide Mpnantholium in notis ad Ariftotelis Mechanica pag. 151. Sambvca. Lib. vi.cap. 1. Vttorgani, quam m\»&mf#j Gracidicunt. Phi-
lander. Sambuca mtifictim organum triquetrum, imparibus longitudine fidibus & tonii. Baldus: Acccpit autem a Fefto, dicente, Sambucam ejfe organi&infiru- mentimuficigenw. vel a ¥ot$\\yno,Harmomcain, Ptol. interprete. qui M,iriangu- lum effc, quodex in&qualibus longitudineficut & ïãáâÇáÜßçå ner-vis efficitw. Hinc apudGraecosow^SyjnVe^ctf, pialtriae. quavoccufietiamRomani. Quanquam Plautus in Sticho, Sambucinai dixerit. Nomen porro Gnecum non eil, licet a Graecis ufurpatum. Syrum, Chaldsum velAramasum videturefle, uthaberaus Dan.3. Colcarna,Mafrokita,Kathros, Sabbece. quod vcrteruntnoftri,y3#//#/w**&e, fifluL·, cithar*, fambuct. Vide quod Aramaei dixere Sabbeca, Grsecos dixifle Sambucam,op£>&\\X\ Caithros,iftos Citharam. Sed&AramaeidixeruntiyS^/w», quod Grseci Pfalterium. De Satnbuca multa Athensus lib. xxi v. cap. 14. nempe infirumentum ejfe muficum acuufoni, Eftquoque Sambuca poliorceticon orga- num, dequo Vitruvius nihil, copiofe yero Athensus ibidem, & fufius Lipiius lde Machin. i.Dialog.6. Sed quatenus ad ipfam Vitruvii argumentationem hoc loco pertinet, a lineis ad habkantium voces, pcrridicula eft, &, Syllogifmo facicnte
|
|||||||
|
û;04 © E S I G Í ÃÃ 1 C Á Ô É Ï Í Å' 7
faciente fcientiam, nihilconcludit. nequc enim effcdtum naturalem per caufas
veras & intrinfecas quauit. Sedhatc parum ad noftrum inftitutum. Haec ilk. Vide Cafaubon.in Athenaeumlib.xiv. cap. S.pag. 571. S Á Ñ é í í s. Lib. 11. cap. 9, Ima. autem cum excifa qu.tdrifluviis dif^aratur^
ejeSto torulo exeadem arbore, adinteflina opera comparatttr, &fapmea vocatur. Bal- dus: Verba au&oris clara,nec obfcurus fenfus. Ab eo mutuatus eft Plin. Ait enim lib. xv 1. cap. 3 9. v^Abietk quapars á terra ftiit, enodis efi. h&c, qua diximm ratione fluviatA, decorticatur, atqueita.fapnmvocatur. Origovocabuliindeputoema- navit, quodfimilis fit hxc abietis pars ligno arboris illius, quam idem Pliniusin- terpiceas connumerat, e quibus Zopifla. Lib. codem cap. 12. Interh<tc genera ■proprium quidam fecere fapinum, quoniam ex cognatione earum feritur. qtidis diffa, etttnnuckk. Ubi vero de nucumpinearumgeneribus, lib. xxxv.cap. 10. Ter- tiumfapinum,apiceafativanuchorumcuteverimquamputamme. Atquedeejuf- modi nucibusColumellamintellexiffearbitramurlib.xii.cap. 5. ^dliinmibus SapineL·ardentibwidemefficiimt. Refeliendus itaque hk ,me judice, Turnebus, quilib.iv.cap. 21. Plinianum codicem caftigans conaturpro Sapio Sapinum reftituere. Caeterum illudnotandum, tefte Budseo, apud Gallos abietem totam de more Sapinum dici, nempe du Sapin. Sed & noftrates quoque materiariipaf lim abiegnas tabulas Zapineas appellant. Haec ille. Claud. Salmafius in Solinum pag. 503. Cum emendaflet& diftinxiflet locuna Plinii ·, ejufdemque arboris imas fartes: quumfit illct arbor nihil aliudquim picea ,feritate paulum mitigatafatu: $a- pinut autemmateries ctfi regenerefiat,ficut docebimm. Infignis locus, ex quoplane conftat, Plinium diftinguere Sappinum vel Sappium & Sapinum. Vetuftiffimi co- diees hocloco Sappium legunt: interh&c genera quidam proprium fecere Snp- fium. Et lib. xv. cap. de nuclcis pineis; Sappineam nucem ab hoc Sappio vel Sap- pitio iidein libriindigetant. Hsc Sappium velSappinus piceae fativse fpecies. At Sapinm defi regenerefit, hoceft, weCAaWW. Ita enim fcribendum, au&oribus libris. Sapinusntateries, ficdeclinatur, utpinus. Ergoiapinus ipecieseftpinus quas regerminat. J^j»#iveropiceaeftfativa, quae caefa numquam repullular. Theophraft. ô÷·Ü!>êç <y^39nKcuu^eiQiSv ô ñéæþí chc ÜíÁâë¢æ¢íê. tIuj 7ðôíí $e<tyo,cn ôéçò ÜíËæëËò&Ìí. Eandem differentiam Sappini & Sapinus etiam agnoicunt vcteres Gloflae, qux Sappinum ðôÜÏ÷ßáõ exponunt, Sapinum autem ôçôéù. Ita enim do- itiffimus illarum au£tor; Sappinus -ðÜß÷ç, Sapinus mwg. At Plinius illa vciba Ô heophrafti fic reddidit cap. 1 o. Larix uflis radicibus non repullulat, picea repul- lulat. Ubi Laricem veititqux Theophrafto ·&4à÷,»é, S^piceam quaeôçôõò eidem. Sed nihil inconftantius Plinio. nam cap. ÷ 11. ej uidem libnpiceam vertit rlv ■&<&- vL·, & alibi m-rvv reddit pinum. quod rationi magis confentaneum eft. mrvs enim e&pinm vcteribus Latinis. K^ircadiopinm amata Beo.
y 7çôíòáïç çôôþêç: atqueita paffim vetercs Poet3e./>«Latinis,quae Graecis mixret: a pice axbotpicea, qux picem plurimam fundit, êáô 'ö÷çí. ea eft 7s-djx.fi Grsco- rum, quippe qux inter ea gencra arborum, tefte Theophrafto, fit maxime hL·- <5o?. contrapinus, ^mtvg, fertminimumrefinse, uttraditPlinius;quinufquam iibi conftat. S c ì í ì . Lib. 1. cap. 5. Curmdumque maxime videtur, ut nonfacilisfit aditus
adoppugnandummurum, feditAcircumdandum adloca pr&cipitia, &excogitanduw, utiportarum itinera nonfmtdireBa,fedaxcud. Baldus: Graca ifta vox axcuk, qua ufiLatinidixeruntScaevus, finiftrum denotat, item oiiiinofum, malutn. unde vulgo.ut notatVarro de ling.Lat. lib.i 11 .dicebant veteres Scxvam rem pro ma- la, hoc cftfiniftra: quanquamin hoc Latini a GriEcis differrent,quodiftis finiftra boni eflcnt aufpicii, illis mali. Gcllius lib. ÷ 11. cap. 14. Sc&vusprofetfo, & cxcttt animi
|
||||
|
VocabVlorVm V é ôéõ V é á Í ï*, í ì. los
Animiforem, drc Hinc fadum cognomen Mutio illi. quifibi dextram combuflit.
Pextra enirn debilitata, finiftrautifuit coaftus. EtenimLatini finiftra utentes, quos noftrates mancinos dicunt, fcaevas vocavere. unde Ulpian. 1. qui clavum, de jedilitioedi&o, air;noneffemorbofosautvitiofoSyprxterquamfiimbecillitdtedextera rualidita finifirautuntur; fedhos nonfcxvas, fed mtmcosdici. Ex cujus verbis ha- bes originem peculiaris noftri verbi, mmcino, nempe mancus. Cstcrum quod adportasfpedat&adhunc au&oris noftri locum, addimus, Trojanam urbem portas habuifle fcsvas di&as, ubi Laomedontis eratfepulchrum. de quibus Ho- mcr. Iliad. 3. ÁÉô\éë d\ i-srffi 'Ikavov o$t Xkcuou 7ôíëáé Þóáí.
Citopofiea veneruntubi ScxaportiZ erant.
Dequibus & Virgil.lib. 2. ----------Iuno Scaasf&vifomAportas
Trimatenet. ---------.
Item Silius lib. 13.
Jhtidquidadldaos, Xanthum, Simoentdque nobii
Sangume fudatum, Sca&que ad liminaportx.
Harum portarum nominis rationem quxrens, ita Grscus Euftathius in Homer. Sc<easportas aliquAndo Homerm Dardamas appellat, illwdaOardano, hoc aScao, ita vocato architedlo: aut quod occidentem Jpetfarent. Sc&a enimdkuntur,&finifirA> ocddentalia, veleoquodScaa, ideiiyfimJirsTrojaniifuerunt, &quodindeintro- mijfas fuerifDurimequus. HaecEuftath. Noscerteex Vitruvio ita nuncupatas crederepoiTumusi quoditineranonhaberent dire&a, &ideoabimpetuinimi- corumeflenttutae. cujus reiipfemet Vitmvius caufamaffeit: 3S(jmque, ait, cum fta faliumfuent, tum aextrum latut accedemibut quod fcuto non erit teffum, proxi- mum erit mwo. Addo, ex obJiquitate equitum peditumque impetum cohiberi, rerardari,&portas ipfasiftibus machinammnoneife ita expofiras. Talemnos Urbini portam habemus,per quam Pifauram itur,& vulgo LxvagmL· appellatur. Notavit Non. Marcell., Piautum in Afinaria dixifle: CMetuo quodilltc obfc&vAvit tnexfalfe fallacix. obfc&vavit, ifSjuit, quafi fc&vum & mdum omen attulit. S c á l á r 1 a. Lib. v. cap. 6. Supra autem, alternuitineribut fuperiores canei
medii airigantttr; hi autem qui funt in imo, & dirigunt fcalaria, erttnt numero feptem. Baldus: Qax funtejufcemodifcalaria, nec Philander docet nec Bar- bams. At pro omnibus longe pulcherrime Lipfius in Amphitheatro cap. "i 3. qui & figuram ob oculos ponit. Erantautem fcalaria, vix pcr quas afcendebant inter cuneos & deicendebant. Altitudo cnim graduum fnpra quos fedebanty tantaerat, ut per medium divifa&feda, duos fcalariorum gradus efficeret, & hoc commodioris afcenfus gratia · gradus fiquidem ieifionum ita erant elati, ut perillos non fine difficultate eflet afcenfus & defccnfus inter prscinftiones. Alio nomine appellat ha?c idera Vitruvius^radrationes fcalamm. Caeterum de icalari feufcanfilianno, quemGrjeci ClmaBericum dicunt. nihiladnos,videtamen, fi lubet, Jul. Maternum, Plinium, Cenibrinum de dic natali, & alios veteres. Scamillvs. Lib. in.cap. 3. StylobaUmitaoportet exaquari, uti habeat
J>ermediumadje£iio>zemperfcamillosimpares. Philander. Scamillihlc&lib. s.c.t). vtdentur di£li quafi gradilli. quid autem fignificent in flylobatarum adjeffione^, non liquet. & defcriptionempoliicebatur Vitruvim deâgnaturum fe extremo hoc tertio libro,fedperiit, &g. Barbarus aliam affertlcdionem, camillum profcamillo; ait cnim, quidveroperfcamillosintelligat, qtiatenmadrempertinet, notumeH, quate- ntts vero adnomen, difficile ett, quoniam eo vocabulo nullos alios. ufosmcmini me au* divijfcuellegijfe. Camillumm^.lib. pro loculamesttoponitur. Baldus: Mirum, do- &um hominemhaec dixiflej rcmnotam efle affirmavit, nomen ignotum, cum 0 prorius
|
||||
|
to6 De S é g í ß f é c á ô é ï í å \
prorfus e contrario fe res habeat. Turnebus haec refeit lib. 11, cap. 2. ^Ai,
jectionem per fiamillos impares cum Vitruvim cap. 3. fcribit, fignificat perpar- 'vuUfcamna. ut enim k mamma mamilla dimimitur, fic afcamnofcamillum; auffor Prifcim. lib.3. de diminut. qui & illud affert, verum infirma fcamillomm obkefultx fores. i^ilufcabellorumlegeremalunt. Haftenus ille. quibusnon immoramur, quandohaneremtotampeculiari libello (quem fiiafu Vefpafiani Gonzaga: Sa- blonetae ducis, viridegantioribushujufcemodiftudiis addi&iffimi, dudum con- fcriptum, nuperM. Velfero Auguft. Vindel. 1 i-viro Prxfefto dicavimus) cu- mulate expofuerimus. ScANDVLi. Lib. 11.cap. 1. SamdulisrobtifieisautfirameMis. Philander:
Id efl:, robore aflulatim fe&o. Sunt aut fcandulae tabellae, vicem tegularum prs- ftantes, quibus conte&am fuifle Romam annis 470. auftor eft Corn. Nepos apud Plin. lib. xv 1. cap. 1 o. Ifidorus putat nomen cflefortitas a fcindendo. Bar- barus vidifle ait fe hujuihiodi tabellis domos teftas in Galiia.& locum Ifidori no- tans,inquit; ifidormputat nomen ejfe fortitas kfcindendo. fedcur non á fcandendo? quienim viditqua. ratione alia fuper aliam imponitur, fcandere aliam fuper aliam jquamarum more gradatim, cognovit. Ha&enus Barbarus, qui & illud (inquit Baldus) addere potuit, fcandulam afcandendo, herbae genus, auft. Fefto, ita di- tfam, quodeas velut hedera implicando necat. Verum enimvero acute Barbarus, non vere. Non enim fcandulae dicunturaffulas illae tantum quibus domus tegun- tur gradatim, fed quselibet materia aflulatim fefta. Etenim Columella lib. í 111. cap. 111. ubi de Gallinariis : <^db cohorte forinfecut pr<tdictis feneflellis fcaniuU fimiliter injungMtur, quibtts irrepimtavesadrequiemnoffurnam. Scd& Csf. 8. Bell.Gall. Cupa^fevo,pice,fcandulucomplent. Hinc Perottus, Grammaticusnon ignobilis, á fcindo vero, ait, fit refcmdo ,âúâßï, fcijfnra, item Scandula. Sunt enim Scandulaparva tabelL·, hoc eB, inparvas laminas fiijfx-, e robore aut alio ligno, mnxime \gUndiferis & qti<n refinamferunt ommbus, quibws teffa teguntur. Mirutn, contxa tot codicuna atque au&omm concordiam Turnebumlib. 22,. cap. 18. ita fcripfifle: hoc autemcaput ut difcolorfit, pittaceaei ajfuamex Vitruvio, apudquem lib.11.cap. 1. pro Scandulis ScinduU legi debeni; & ifidori auctoritate, &veteris libri. quodidem apud Cafarem, Plinium, PalUdiumfaciendum eenfeo, ex tifiipulatione veterum hbrorum. . Scafhivm. Lib. viii. cap. 4. Scaphium areum autplumbeum, aut pehis.
Baldus: Scaphium vafis genus. nominis origo Graeca eft, "iim tiencd^Hv, fodere, excavare. Dicitur autem de fordido vafe, de quo Ulpian. Scaphia habita ventru caufa, nonputo argento legato contineri. Fiebant enim argcntea, imo & aurea. unde facetum illud Martialis Diftichon: Ventris onus mifiro, nectepudet, excipisauro,
Bajfa, bibis vitro. earim ergo cacas. DenotatetiamPollucilib.x.cap. 3. vas feu matulam in qua mejunt foeminx, quanquam ibi devafis agat «V^raWrey dvafKcaoig. Dehocintclligiquidamvo- luntilludjuvenal. Sat. 6. Et vide,po/itii Scaphiam cumfitmitur armis.
Erat enim poculi genus oblongioris figurse.laterumque in Scaphcc fimilitudinem flexorum, ut ait Turnebus, qui & Plautum adducit in Pcrfa; K^impulUm, firigikm,fcapbmm,foccos,paltmm.
Habet autew, fubinfejct, diqtamfimilitudinem ejm forma cttmgale&figura, ut pro ea induipoffe videatur. Unde idem Plautus in Bacchidibus: Pro galea fcaphittm, proinfignifit coronapleffilk.
Eodcmnomine Plutarchoin Numa, concavum vas dieebatur, undeVeftales virgines ex ejus praefcripto ignem Sole concipiebant. Concava cnim forma uftoriis
|
||||
|
VOCABVLORVM V É Ô R U V É Á Í Ï R V Ì. 107
uftoriis ipcculis & appiime parabolicis eft coitjmodiffima. Dubitat Athenaeus,
numScyphus a Scapbioiit diftus.Cf terumScaphiaMar.Capelte vaiafuntrotun- da, aerea, in quibus ftyli in medio fundi fui proceritate horamm dudus difcri- niinant. dequoSciatherisgenereau&ornofterlib.ix. cap.9.itafcribit: Scaphen pvehemijph<nrium, Jrtflarchm Samiw. Idem enim fere Scaphe, quod Scaphium. Hujus memiiiit quoque Cleomedes in iuo v&i êõêëéêÞò ^ùæ/áò, cap.ubi dc tcrrae niagnitudine his verbis: cRn ìé^ß^ù êýêëù \szzokh) ç 'æ áðïëïãßá óêÜöç. Siquidem mtximoctrculofubjacethorologuScaphe. Ubiridkulus apparet Georg. Vallainter- pres, quiproScaphe, vocabulioriginemfecutus./^r^w, vertit. Federicus Commandinus Scaphen hanc primus pofl: veteres in ufum apud noftros revoca- vit, & pcrforatis in ca horarum terminationibus, horologiis defcribendis, per fi- lum commodamfecit. Vafa haechorofcopaappellat Plin. lib.11. c. 72. Atquo- niammultadeScapheretulimus, id non tacendum nobis, GuidumUbaldutn e Marchionibus Montis, in ejufcemodi haemifphaerio feu Scaphe, ex refra&is ra- diis horologium lineafle, quo, nifi vafe aqua ad fumma labra repleto, commode nemo uteretur. Ludit enim reiignaros, & admirationem experiencibus facit. HiEc Baldus. Cl. Salmafius in Solinum. 6 3 6. Ðïë@- & óêÜöùí idem, quantum adformam. Marcian. Capella: quippe fcaphia dicmuur rotundaexare vafa, qu& horarum ductus. fiyli in medio fundt fui procerttate difcriminant". quifiyliu gnomon appell&tur. cujm umbra prolixttas xquinottio centri fui aflmatione dimenfa, vicies qtmter complicata, circuli dupliw modum reddit. Eadem igitur forma óê&öß% & éÜëá: utL-umque hsmilpherii inftar reddebat. Sed utrum in concavo fcaphii ftylus poncbatur, an in parte protuberante ? Ex Marciano colligi poteft,in con- cavae partis medio erigi folitum gnomonem. Berofus horologium quod ipfe invenit, exhemicyclio fecerat, quod ex quadrato cavatum erat. Vitruvius ibi- dem memorat, Ariftarchum Samium fcaphen five hemiiphxrium reperifle. Horologium fhit hac fotmafiaphe & hemtfphariumidem,ut & ðßë@-. Pag. 639. çüë@* tamen reftius de parte protumida ac rotunda caperetur , quam con- cava. nam & caput ôÜëïí propterea Grxci dixere, a curva rotunditate. ÓêÜöùí quidem id etiam vocarunt, fed Scaphioinverfohsc forma fimilior eft, ut econ- tra ôÜë(& inverfus Scaphen vel Scaphium re£te refert. S c á ñ í s. Lib. 111. cap. 2. Ejm unapdrs confiituaturin crafitudifieimiScapi.
Baldus: Craffitudinem imce columnse, ait Barbarus, iraum Scapum appellat. AtquiScapustotiuscolumnseeft intercapitulum& bafin truncus. Explicatius ergo Budieus, columnx ait tftzflylum & veluti virgam ,fupra fcapum, capitulum, infrafiapum, Jpiram. Tranflativum vocabulum a fuftibus feu caulibus herba- rum ad ipfas columnas. Plin.lib.xvni. cap. 10. Inventm eft jam <jr feapm unm,ccntum fabk onuTim. Item Columell. lib. ix. cap.4. Scapus Aflihodeli, de quo Plinim, Albuco eit Scaptts ctibitalis. Hinc ob fimilitudinem icapos candela- bromm dixit idem audor lib. ÷ ÷ ÷ é í. cap. 3. Scapos item portarum feu hoftio- rutn nominavit Vitruvius lib. iv. cap. 6. Fores ita compingantur, ut fcapi cardi- nales fint ex altitudine luminii totius duodecima parte^j. tum etiam, inter duos Scapos tympana, ex duodecim partibus habeant ternas partes. Item: Scaporum la- titudines impagis dimidu partcs. Sunt autem ejufmodi fcapi regulae quaedam, quibus forium ornamenta prxcinguntur, fecundum cardines & antepagmenta. qua dc re vide qus fufius diximus in Replo. Scapos quoque fcalanim dixit Vitruv. lib. ix. cap. 2. Si enim altitudo contignationis, abfumma coaxationcj ad imum libramentum, divifa fuerit m partes tres, erit earum quinqtte mfialis, Suporum juBa longitudine, inclinatio. Locum exponens Philander; fcapmfca- lamm, ait, eft truncm hfamma contabulatione ad recefionem. Obfcuriufcule id quidem. Clarius autem Barbarus: Conveniunt re£i<e cum cochlidibm mproportione 0 % graduam,
|
||||
|
108 D Å S I G Í I F I C Á Ô É Ï Í1 Å
rrradimm, in apertionibm & aliis rebm :fed hoc differunt, quod reBarum fcapm eft
tanqiiAm lineatranfverfa, afumma coajfatione adphni receffum prcjeffa, ut linex diagonios, velhypotenufa. Cochlldis vero fcapta eftadperpendiculum collocatus,ö circa eumtanquam circtt axem gradmponuntur. Atqui VitruviumScaposScala- rum, ftylum, animam, feu antennam, quam noftri eriam Fufum dicunt, non appellafle, ex ejufdem verbis liquet. eam partem namque co nomine dixit, quxfubje&a gradus ipibs fuftinct, pcr quam, inquam, defcendentes & afcen- dentes gradiuntur. Gieteram quodIpeftat ad cochlides vacuas, hoc eft, abfque ftylo, hiirabiles duas videre eft in aula Urbinate, perquas ad fhmmas illas ro- tundas turres confcenditur , quas turricinos, quaii pacvas turres, noftri ap- pellant. Scena. Lib.v.cap. ü. ExhistrigoKtitCitjuslatMsfueritproximumScenie,^;
Baldus: Tritumvocabulum, idqueGrxcum. Si vocis proprietatem fpeftes, tabernaculum denotat, tentorium, vel quod in caftris, aliiive locis , ex fron- dibus, culmis, pcllibus, mattis, tabulifve fit temporarium domicilium. Hinc fcftum quod a ramis Hebraei Succoth dicunt, noftri tabernacula, Graci Scenopegiam appellarunt. Hocvocabulum perantonomafiam ad eam theatri partemtra&umeft, qux e theatri ipfius regione interduo cjus cornua exten- ditur. De Scena & ejus partibus , poft Vitruvium, multa & minuta Pollux lib. iv. cap. 19. Item Cafiiodorus lib. iv. variar. Servius quoque Gramm. lib. 111. Georg. ubiPoeta, Vel Scena ut verfis difcedat fiontibm, atque
Purpurea intexti tollant aul&a Britanni.
Caeterum Scenaram triaefiegenera idem nofterau£tordocet,Tragicum,Co- micum,Satyricum. Atque ad hoc ultimum allufifie videtur Virgilius lib. /£- neid. 1. Hinc atque hinc vafl& rupes, geminique mwantur
In ccdum fcopuli; quorum fub vertice laie
a^Squora tutafilcnt·^ tum Sylvis Scena corufiis
Defiiper horrenticjue atrum nerrms imminet umbra.
De prima & rudi Scenarum fpecie Ovidius de Arte amandi: Illic qttdo tulerant nemorofa pahtiafiondes, ,
Simpliciter pofita, Scenafine arte fuit. De prove&a vero jam &magnifice extrafta idem Virgil. lib. eod. ----------Immanefque columnas Rupibm excidunt, Scenis decora alta futuris.
Noftri hoc ÷ãï ut temporaria theatra , ita Scenas quoque faciunt ligneas, nempe linteis teftas, pifturis ex optice duftis affabre ad fabulx modulum ex- ornatas. Vicetia fola hodie interomnes orbis, ut itadicam, urbes, raarmo- reo feu lapideo theatro, cujus architedus intcr neotericos excellentiffimus An- dreas Palladius, patria Vicetinus,gloriatur. Hscilie. Claud. Salmafius inSo- lin. pag. 821. ~Ó,êøö> eft -á ï-ùìá, corpus humanum. ita etiam Graxi vocarunr. corpus sdificii fic quoque appellatura. Inde &: <nt.Luij, ïéêßá,, ïßêøá. Aufonius: Scenafquedomorum. Ita appellavit aedificiorum corpora. Schema. Lib.i. cap. 6. Jjhtoniam h<zc funt breviter k nobis expofitn, tttfi-
cilius intelliga.ntur, vifum efi mihi in extremo 'volumine formam, five, uiGrmcf á-÷çì,á,¼, dicunt, duo explkare. Baldus: Verbum iftud apud Gracos & Latinos, qui illos funt imitati, tam amplas & vagas habet iignificationes , ut non fit operjeprecium omneshoc loco profequi&exemplis firmare. unum erit iatis confiderafle, voce hac exprimi quamlibetfiguram, formara, modum, ipeciem, habitum, ornatum, &ita interpretari uti materia exigit de qua agitur. Apud Gconic-
|
||||
|
V Ï C Á Â V L Ï R V Ì V É Ô R U V É Á Í Ï Å V Ì. ß©£
eeometras autem pafllra ufurpatur ad denotandas figuras,quie circino & euthy*
gramnio five regula defcribuntur. quo fenfa accepit hic Vitruvius & alibi. Ve* teres Latini, tcfte Nonio, Plauto & Lucillio, genus mutarunt, & pro Schemate Schematn fcemin. gen. dixemnt & fcripferunt. quod alicubi dofte annotavit Turnebus. qui& Tacirum cmendavit. ubiScenaproSchema, &,utaliiquidam codices minus pravi, Scema. S c ç é d é /v. Lib. 11. cap. é. IntervalUqaeqw,& relinquunturpropter crafiitudt-
nem materu-,fcidm & luto obruunt. Philander: Jciduhic &lib.j. cap.é ï. fimt ligni jragmenta, quatnmirmoredicunturaffkUJib.j.cap.6'. Baldus: Scidiam Gra;- cam efle vocem, W sF^/cfcindere, nemo fanns, utpnto.inficiabitur. quo fenfu ex eadem origine apud eofdern %ßæù, imo & "%$#$· undc & cuneum quo iigna fcinduntur 3h%}<hov appellarunt. /Emyliae incolae atque Infubres.quos Lorabar- dos proLongobardis dicimus.Graco hoc uique vetbo utunturpaffim.fenfu nul- latenus immutato. 'RoQ:Àatcsâeccos knfieccas (Germanico ut arbitroi* voca- bulo) dicunt, ubi de ligno. ubi vero de marmore aut lapide, Saeggias ufurpant. quod vocabulum adScidias pertinere nullidubium: a SchidiaenimSchedia 5 hinc Scheggia. Abeodem verbo Schifmafit, quopaffim Pontificiae legis&S. Theologix periti utuntur, utfciflurasin Ecckfiafa&as, proprio vocabulo ex- primant. S c Ç ï l a. Lib. v. cap. 10. Jihidnta longittidofuerit, (de balneis loquitur) ter-
tia dempta, Utitudofit,prMerfihoiam labri & alvei. Poft hsec addit: Scbolas autem Ubrorumitafieri oporterejpatiofas,ut cumpriores occupaverint loca, circumjpeffantes reliqui reffeâáúåñïâßçß. Philander: Schola Hermolaopars efi labri, five folii, aut alvei, id eli^foffd lapidex bdnearum,ubipofleriores occttpatoaprioribiu labropr<eflo~ labantur &Jpectantesfiabant. ^AliumagiipUcetporticum effe circum labrum. Da- niel pro m argine exponit. ait enim: Schola autem labri & alvei erat tanqtiAm margo labri, ubi lavaturiprxfiolabanlur^ &jpe£tantes eos quiprius locum occupa.vermt,JL·- bant. Baldns: Ego fane fcholam araplum in balncis locura fuiffe pnto, labro contiguum. Quantus enim locus in margine, quotve hominum capax \ Non erat igiturlabrifeu alvei pars, quod nec Vitruvius dicit, fed appellabatur fchola labri, propterea quod ad labrum pertineret. Vocabuli ratio in promptu eft. s^o- ëÜæ^í Graecis feriari, ociari. Ab ufu itaque nomen. quod ipiemct Vitruvius ta- citedocet, inquiens, circumflantes flare. Ego opinioncm illorum ampleftor, interquos eft & Mercurialis lib. i. dere Gymn.cap. x. quibus placet, fcholam hanc poiticum fuiffe ckca labmm. Alias cnim cur dixifiet oportere fieri fpatio- fas > Á vacando didfcts quoque aibitror icholas,in O&aviaepoiticibus.de quibus Plin. lib. xxxv. cap. é o. Nos diccremus vernacule luqgi da trattentmento. Sciather. Lib. i. cap. 6. Collocetur anewgnomon, indagator umbra, qui
Grace ó÷éá,^æñò dicitur. Baldus: Vocabuli etymon ipiemet Vitruvius docct, dumait, indagatorumbrx. Philander: Gnomonfignificattmeumflylumfiveverri- culum-, quodflims in medio amttpo, collocatur ad umbras iniagandas: unde & ë Gr&cis duitur ó÷éï§éßîáò, quod^v^ indaginemfignificet. Compofitum ergo cft nomcn a óêéÜ, umbra, & %ò&, venatio,indagatio. Plutarchus in Marcello,variata aliquan- tulum forma,inftmmenta Mathematica quiedam,puto folaria, vel ejufmodi,<77£fo- ^f^dixit. Eodemenimpaftodicitur ó÷ËË^Þòáò&ßó÷éï^òáò, íåßÌßóêéáìÁ÷á & fnuojM^ia. Quidam Latini perpcram fcribtmt abfq; arpirationc Scioteras & Scie- teras. Certe in Pliniano codice lib. 11. cap.7 6. italegiraus, Anaximenem Mile- fium Anaximmdri difcipulum, primitm horologwm quod appellmt Scioterkitm, La- ccdtmone ojendiffe. Quanquatri, ut alibi annotavimus, moris apud Latinos fuir, Gracas hafce aipirationes aliquando deipicere.Suidas aitjtroio^^s efle ethg ô÷ëïß÷, genui navigii. quodfane mihi novumvidetur, ncc alias auditum. fortelegen- 0 3 dum
|
||||
|
ÉÉÏ ¼ Å S 1 G Í É F I C Á Ô 1 Ï Í, Å
dum ïõñïëïãßá. Hujus Sciotheris nec Baifium ncc Giraldum inter navigiorum ge-
ncra meminifie, certo fcimus. Caeterum utrum Sciatheras ftylum tantumde- notet, vel inihumentum totum, nempe folarc horologium, dubitari poifet. Vitruvius pro gnomone, Plutarchus pro inftrumento quodam mathematico, Plinius pro Solari ufurpat. Latam igitur habet fignificationem. Sciographia. Lib.é.c.2.Ichnographia,Orthographia,Sciographia.Baldus:
QuidfitSciographia,ipfe Vitruvius explicat,fubdens,i/mi Sciographia eflfrontis & laterum abfcedentium adumbratio, adcircinique centrum ommum linearwm refl>onfiis. Hermolaus in glofiematibus Plinianisad cap.x.lib. 35. ita fcribit: Sciographu ex Vitruviilib. 1. quanquam Scenographia fortajfe reStiw apudeum fcribitur, quo- ritAmpiitura fit non folum area , ut Ichnographu, nec frontis timtum ut Orthogra- phia, fedteffiuniverfi, quodfcenam, hocefi, tabernaoulum vocaremos Gracorum efi. Ha&enus Heirmolaus. Qjuem tamen tacito nomine refellitgentilis fuus Da- niel, ita inquiens: fant qtti legant Scenograpbiam, id ett, univerfitecli deformatio- nem.fedfi quis reile confideret & defitiitionem Vitruvianam & rem ipfam, certe non Scenographiam,fedSciographiam legi debere,utetumlegitur, videbit. Ego huic magis aflentioL·. CaeterumSciographiaGraecum verbum, proprie umbrae deicri- ptionem fignificat, quod Latini unicavoce adumbratipnem dicunt. Diftingui- tur autem adumbratio ab ipfa lineatione, qua Ichnographia & Orthographiaab- iblvitur, quod umbras addat & oculisnon tantummodo lineas, fed& rerum. fpeciesexplicatioresfubjiciat. Verumnon inutiliter hoc loco dubitavit Barba- rus, utmrndeadumbratarerumimagine, qus per opticen fk, velde ere&ione, quam aoiknpr.ofilum dicunt, intellexcrit Vitmvius. Et fane auftoris verba prio- rem fenfiim ñðå fe ferunt, utilitas vero aliud requirit. Certe valde judiciofe con- cludit Daniel: Caterum fihoclocovocuhujus·, Sciographia, notionem ad opicenre- ferre■ velis, nilmoror. illudtamenaddendumnecejjano arbitror, ut quartam dijj/ïâ- tionU ideam adjiciai, tanquam rem magis utilem 0" necejfariam, qmmfit optice. Co- natur etiam argumentis idem fuadere. quibus allatis concludit; quomodo h#c ad op>ticenpertineredices, in quo nihtlelegans, hoc efi, diftinttum, nihilaptecollocatum, nihilamplius quam vifiufallacta &imomperta deleUatio efi ? Egregie profcfto. Si enim Ichnographise & Orthographiae tertiam hanc partem, de qualoquiturDa- niel, addas, nulla erit pars aedificii quam non dimetiare: ita ut architefto, qua- tenus ad dimenfiones pertinct, nullo prototypo fit opus. quanquam non nega- rim, ligneam, aut ex alia materia futuri ardificii formam, quod etiam notavit Al- bertus, maximam archite&is & fabris afferre non commoditatem modo, fed uti- litatem. Hinc enim, ut ait Philander ,futura deprehenduntur errata, & minimo im- fendio, nulloquemcommodo^priufquamfiantycafiigantur. HaecBaldus. Ineditione Jocundiann.1523.legit1.1r Scenographia: atqueadeundem modumin Argen-. toratenfi anni 1543. codex quoque Arundel. legitScenographia. Scorpiones. Lib. 1. cap. 5. Scorpiombus, reliquifque telorum ôçºâéïçËéá,
&c. Baldus: De horum atque catapultarum rationibus agit Vitruvius lib. x. cap. 15. Vegetius confundic Scorpiones cum onagris, quanquam revera onagri a Scorpionibus differant. His & catapultis fagitta: mittebantur, balliftis vcro la- pides, unde ëß^âïëïß Grxconomine dicebantur. Marcellinusdiminutovoca- bulo dixit Scorpidia, id eft, minores Scorpioncs feu Scorpiunculos. Polybius pro genere parvarum balliftarum ufurpavit. quofcnfu accipinntur Machab; 1.1. c. 6. Scorpio dicitur,tdk.& Vegetio. quod aculeum habet ercctum.feu. hoc de alia machina, ut dicebamus. de ufitata vero idem his vcrbis: Scorpiones dicebant quas ntmc ma- nubaliflas.fic vocati, quodparvis fubtilibufque jpiculk mortem inferrent. & boc de minoribus. etenim veteres majores minorefque habuiffe Scorpiones, aperte te- ftaturLiyiuslib.ao. Ratio nominis eft, feu quod parvis fpiculis,ceu Scorpiones, |
||||
|
VOCABVLORVM VlTRUVIANORUM. III
iftu caudae inferrent mortem, vel quod figura animalis imaginem prx fe ferrent.
Egovocemhanc Grascam eflenon dubito, velaforma, utplacetHeroni, vela verbo fpargere, difcutere,diffiparc,ç.ï^7ðæ^í, nempe quod his fpargerentur miffi- lia. Plura habes apud Lipfium lib. de Machin. 3. Dial. 6. S c ï ô é á. Lib. ééé. cap. 3. Vnafit inferior torus, alterapars,cttmfuis qtudris,
Scotia, quam tfotfAov Gr&ci dicunt. Baldus: Tam apte quidfit Scotia & quare ita dicatur, explicat Barbarus, ut merito ejus verba hic veniant inferenda: Scotia, ut,Gracttm'vocabulumeSi. obfcuritatemfigmficat. cavumenimilludmembrttmcum fit, umbrofiim apparet. Itali cavettum dkunt, alii corticem. Etenim tanquam ba~ culicortex. Galli controbozes ea decaufadicunt: Latimoxbicu\um,aGr<ecoverbo trochlea, quod rotulamfignificat, w cujnt cultro cavum eft, quemadmodum funt radii &orkculi trochlearum. Eodemvocabuloutiturnofterau&or lib. iv. cap. 3. de coronaenim Doricaverbafaciens, itafcribit: adipfumque mentum coronxinci- datur lineaqux Scotiaditur. Hocnomine fignificavit cavitatem illam in flmdo coronsDoricx, qux a mento ipfo coronx plana quadam regulaceu margine ieparatuc. Mentum itaque eft pars coronae propendens , per quam aqua defluit, nos Gocciolatoium dicimus. Scotiavero ipfainfundocoronaecavitas. Ratioau- tem qua moti veteres architefti coronam fuperionbus ornamentis addiderunt, eafuit, nefcilicetaquapluviaafuperioribuspartibusadinferiorapcrZophorum & epiftylium dilaberetur. Quemadmodum igitur mentum impedit ne liquores in collum a facie & ore deferantur, ita corona, ne aqua, uti diftum eft, in partes refraftas deferatur. Coronas hafce vidimus nos ad orificia antiquonim vaforum operis figlini additas, ne fcilicet in effundendo liquore per collum & corpus de- volveretur. Scotiam autem hanc cavo del gocctolatoio vernacule appellare Itali poflent. Mentumvero lojporto delgocciolatoio. Porro quoddeScotiaitafcribit Hefychius, quem iecutus cft Varinus, ~Óê$ôßá, ñ&ñßò ç «^i -çßò ^^iiiK-nQi -sjesawfa- f<£>üöìïí ôòßãëíöïí, Scotiapars qu<edameft apudarchitettos, qua eognominaturtri- glyphum; ignoravit non archite&us, quid eflfet archite£tis Scotia. Porro pars illa cava in ima corona eadem de cauia Scotia di&a eft, nempe quod cavitas illa obfcuritatcm faciat. S c í ô í l a. Lib. vii. cap. 1. 7(jt//i gradm in Scutulis. Philander. Palladius
lib. i.cap. p. tejferaj & Scutulasinpavimento dixit, fro fruftisquadratis & rotun- dis, á Scutt\figura, á qua etiam ScutuUtum equum dicunt, qui vulgo pomulatus vocatur, & Scutulatum aranearum rete nominatur. Plin. lib. 11. cap. 2 3. Nam Scu- tulasidemaufforlib. éã.åáñ, éü. intelligit cortices, quiinemplafirationeexarboribus Scuiifigurd cximuntur & qui eadem forma imponuntur. Huc uique Philander. Sed&HermolausadPliniumingloiTematibus; «$"«*/»/*,inquit, & ScutelUnon modo vafisgenus eft, Catoni CAterifqucfed & quicquid ad ilUmfimilitudinemforma- tttriut in arboribus ,cum pr&cipiturScutulam eximerejnoculationis ejmgratL· qua vo- catur emplafiratio, aliudnon eU, quam partem corticis Scutulari(pecie detrahere, in cujm locum imprimi & aptari queatpar cortex ex arbore altera. Ô um addit: Á Scu- tula & ScutulaU vefies, ficut ab ungalis ungulata. Baldus: Volunt igitur ifti Scu- tulas efle rotundas forma. Atqui fecus ientit Turnebus lib. xxv 11. cap. 24. Ne- gat enim rotunda efle figura, affirmans quadratas eflfe oblongas, & idcirco ara- nearumretiadici Scutulata, quodplures habeanthujufcemodiquadratasfigu- ras. Ego, quod Ipedat ad locum Vitruvii, cum iftis non fto ·, loquitur enim ibi audor de pavimentorum ruderatione, deque figuris illis tcflerarum, quse, ut Geometr£ loquuntur,fpatium implcnt, prout funt trigona,tetragona, (tum aequi- latera tum oblonga)item rhombi &hexagona.Cum igitur de trigonis,quadratis, & favis, id eft, hexagonis, mentionem apertam fecerit, reftat illud, per Scutulas rhombos ipfos intellexifle, quxfiguraafimilitudineamygdalx, anoftns mnn- |
||||
|
112 D Å SlGNiriC Á Ô É Ï Í Å
dola appellatur, & in ejufcemodi teflerarum repartitionibus frequcntiffime adhi-
beri folef, pulchra enim pariter eft atque commoda. Ccnforinus cap. %. de ihomboideintellexiflevidetur, ubiait; Heteromeces quadrangulum, nec Utera. habetparia, nec angulos rectos. H<tc enimfigura duos angulos obtujbs habet, duos vero acatos,, & lateranon omnia aqualia. Scutulatas noftri meniarum mappas texunt, hoc eft, parvis rhombis in ipfa textura diftinftas. Porro hujus vocis quoque me- minit Vitruvius lib. x. cap. 17. ubi de balliftarum rationibus, inquiens: cum ergo foraminis magnitudo fuerit infiituta., defcribatur Scutula, qu<e Gr&ce íâßôòßÀ®* ap- j>elktur. Quemlocum exponens Turnebus lib. n.cap. 5. itaait: Hac ScutuU eii infummo & imo capitulo dextra acfinifira, atque inde nomen habet Gr&tum, quod multislocispertufa ac perterebrata eTL Scutulae hujus figuram omnium oculis pro- ponemus, fi (quod faxit Deus) Heronis catapeltica, ieuBelopoeica Latine dabi- rnus & commentariolis illuftrabimus. Hxc Baldus: Claud. Salmafiusnotisin Vopifcum pag. 405. ~Ó.÷õ¼,ëç idem eft quodãÜæ$@*. LatiniScuttilam dixerunt. Et fallunturGrammatici qui aScuto dcducunt.HincScutulatje veftes·, quse & vir- gatx, GrxcispA^aTO/. OptiaweGloffie; ~s,KvQ\ti Scutula. Sic autem Scutulam a ó-÷,õ¼,ëç Latiniyetcres finxerunt á in u mutantes, ut vitulos fecerunt, quos úô÷- ë»? veteres Graeci vocabant. Sed ne quid fine bono & idoneo tefte dicam, Caefar Sctitulcu appellavit phalangas illas&virgas qux navibus fubjiciuntur, adeasin mare deducendas & impellendas. lib. 3. com. deBel. civil. quatuor biremes fubje- itis fcutulis impulfas veBibm in interiorem partem tranfduxit. Conftanter ibi om- nes veteres libri, tam quos-vidi, quamquosaliividerunt, ScutulL· agnofcunt. omnia tamen facit Turnebus, ut vocemillam mutandam efle nobis perfuadeat, & fefeinomnespartesverfat, utaliquam faltem probabilem conje&uram inve- niat.fruftraomnia·, nam ScutulU re&umeft. Et Scutulas vocat, ut dixi, virgas illas quibus fubje&is impelluntur naves in mare. Et pag. 513 .Glotticzxvt&AqySm- ttda. FalliturdoftiiTimus Turnebus, qui Scutulam,z. quo Scutulatum retetdcduat a voce Scutum. atqui prima in Scutum longa eft,brevis in Scutula. Juvenalis: Scu- tulata & galbina rafa. Prudentius de Scutulatis veftibus: Scutulis perfundere corpus. Quomodo igituu derivari potcrit a Scuto? Scutula etiam & Scutelk gcnus lancis aut difci. Sed quum & primam quoque corripiant ills voces a Scuto non poflunt dirainutionis forma deduci; &,cumrotund3efuerint,nonquadratae,ab his Scutulatum rcte & Scutulatas veftes dici non pofle, palam eft. Vide caetera. Secvricvla. Lib. 1 v. cap.7. E&quetrabescompatfilesponuntur,uttant&m
hdbeant crafiitudinem, quanta fiimmacolumn<temhypotrachelium, ^itafintcorri' ñáßßá fubfcudibus & fecurhulis, ut compaclura duorum digitorum hnbeat laxatio· nem. Baldus: Philander ait: noflriidgenmfubfcudistenones & claves vocant. Tum pollicetur aliud fcripturum lib. x. cap. 15. Barbarus pro Sccuriculis Securidis legit, manifefto errore, nec ab eo difiimili, quo alibi pro climaculis climacidas pofuit. Locusautcmlib.x.cap. 15. fichabet; craâtßtdobMcuL·qu<zajfégituyvo- citatwr camillum,âéé quemadmodum nonnulli, locttUmentum, Securiclatu cardinibnt fixa. Philander ibi promiffis ftans, Securiclatis, inquit. cnrdimbm, quorumpartes extrem& referunt fecurim falcis vmitorL·. nofiri vocant hi- y curiculaligneum retinaculum, quod etiam fufcm', fubfcufque dicitur, quo duo ligna ßåçËÜâ'éðßÀinterfe vinciuntur > unde Se- curkulaticardines apud Vitrttv. lib. 10. ?{ïâÞ, arbitror, hi- rundinis caudas appellant. Idem latius ea de re in annot. in Pandeft. ex 1. Creditor: ubi manifefte afleverat (quod fece- rat & Philander^) idem ellc fubfcudem & Securiculam. & fane parum difFerre vel jpfe Vitruv. innuit, \n<\\xiQ,x\s,fint compaHt<efitbfcudibus & fecuriculii. Nos tamen aliqua-
|
|||||
|
wmA
|
|||||
|
VOCABVLORVM V É Ô- R V V É Á Í Ï â V Ì. UJ
aliqualiter difFerre, ubi dc fubfcude, oftendemus. Noftri, Gallos imitantes, fe-
curiclatas compa&uraSjdicuntincafiro ë codad'irondine, Grseci id genus a iecuris fpmia, quos proculdubio Latini fecuti funt, mXi\uvmiiv appellanf, Cur Phi- lander ad fecurim vinitoris falcis retulerit, nefcio, quando ctiam iimplicis fe- curis imaginem imitetur. Nos rem figura explicabimus. Á Â. ligna fecuriclatim compa&a. C. Securicula. ,; Signinvm opvs. Lib.11.cap.4. Fluviaticavero(avcm) proptermacritatem (uii
pgninum) bacillorum fubaffiombuit &c. Baldus: Signiniltaliaipopuli. Dequibus Piiu. lib. 111. cap. 5. Sethii, Signini-, Smuejfam. AbhisSignina, utiSigninunl vinum, de quo Celfus lib. 1 v. cap. 5. Signina pira. de qui.bus Juvenal. Satyr. 11. atqueidem Plin. lib. eod. cap.15 · Ab iifdem igitur populis didum eft opus Signinum, apud antiquos in pavimentis laudatiffimum, quod quidem fiebar te- ftis tuiis addita calce, quse quidem teibe quia in Signinis habebantur excellcntes, inde,utidicebamus, Signinurn iippellatum eftopus.de quo Plin. l.xxxy. cap. 13. ^uidnonexcogita^ik ars? fiaffisetiam tefiis utendo, fic, utfirmim durent i tttjis, calceaddita. quAvotant S/gmxa· quo etiam generepavimentaexcogitavit. Sxpius deeodemopereColumell.lib.i. cap. 6. Itemvm.cap. 17. & alibi.\ Sed & Ul- pian. lib. i.ff. derivis. aitcmm-.fiquii terrenum rivum, Signinum facere veltt. Quem locum Albericus dum corrigit, corrumpit.pro Signino enim flgnatum le- git.Nqftrates, quiateftamtuiam/rfy?w««iappellant,iiideopcrinomenfecerunt, laflricatum dicentes. Quidatn mnflicum nominant, ied peculiaterka vocant pavi- mentaillapretiofa, quibus Venetipraecipueadluxuni & pompamutuntur. Cae- terumteftatufa,calceaddita,quodetiam,Columellatefte,veteresfaciebant,uti- murnosin cifternis&aquxdu&ibus, teftorioinducendis.Romaeenim, &alibi, eodem genere vafa extruuntui:, quae vafcas dicunt, ad uvas calcandas; qux qui- demaLatinisdicunturtorcularia·, deqnibusinEuangelio ; &fidiiw ea (vinca) torcular. Demum opus hoc ad aquam excipiendam efle perutile, ipfemct Vitru- viusteftatur lib.vm.cap.uk. hisverbis, de puteis agens: Sinautem locadara erimt, autin imum venapemtm nonfuerint, tunc Stgninii openbm exteflis (perpc- ram enim emendat Philandei·,^ tetfis. cur enim dicir,<i«/ afaperioribui locis?)mt e fuperioribm locu,exapiend<£funt copu: ibique docet,quopa£t:o adhoc,utoptima fit materia, ipfoin mcutario debeat temperari. Haxille. Claud.Salmafius in Solinum pag. 1214. Tefta tufa cum calce Signinum opuseft. Duoigiturhxc genera camerarum in ufu tum fuere tantum, quae ex lapide ftmcbantur, aut qu« ex contignationibus faftae Signino opere inducebanmr, & albario polieban- tur, poftea mufivo etiam ornari caeptx funt, quum antea pavimenta iic fieri folerent. ·., Sil. Lib. vii. cap. 7. Itaqtie antiqui egregiacopiaSilit adpolitionem opernm
fimtufi. Etcap. 11. Gkba Silis bonicoquitur, &c. Philandrifententiam vide in no- tis.Barbarus adpnorem locum: Videtur autem quod Gnece Ochra eft.SilLatinc dici. Nam cum. Vitruv. hoc capite rationem reddit, cuc Ochrae optiraas,id eft, At- ticae copia non habereturfuistemporibus, commutatoverbo Ochrsiu Silem, ait, itaque antiqui egregia copia Silis, &c. Claud. Salmafius in Solinum pag. 115 7. Cujuscolorisfuerit(Sil,)videodubitariinterdoftos. Seddubiumnon eft, fuifle rubrum. Tertium genus Silis apud Vlm.prejfutn etf, quoddii Scjrkiim vocant, ex Scyroinfula. In purpura prejfum dicebatur, quod obicurius erat & fubfuiciusj fed&inrubro, ut Rubricac genus preffum apud eundem Plin. Deinpoftquam oftendiiTet,piOScynco,&c legendumSyricum, &a SyiOinfula,addit,Rubmm hoc pigmentum, ut omnes fciunt. Ergo & Sil Aiticumj quandoquidem tertium genus Silis fuit Syricum , fed obfcurius & fufcius. Vitmvius tamen, quod miran- dum, Ochram AtticamcumSiliAtticoeandemfacit, &poftquam citafletlo- . ., Ñ cura |
||||
|
1I4 DeSignificatione
cum lib. íé é. cap. 7. addit: Clarum eft exhis, Ochram Atticam pro' Sile acce-
pific. Diofcorides u%em> ôù öé{ Á'¹éêÉá) commendat. AtOchra illa Atticatetate Vitmvii, fi illi credimus, nonamplius inveniebatur. Scd de Sile illud intelli- gcndum;quod ille perperam cum Ochra confundit. Ù%î«ò Ai-flacijs etiam mentio apud Zoiimuniauaorem Chymiftam. Caterum quod de argentifodinis Atticis fcribit Vitruvius, in quibus Ochrs vena, hoc eft, Silis Attici, inveniebatur, eam- que-uti argentum perfequebantur, hoc Theophraftrus de Cinnabari refert> quod eratiftorumtempommminium;x<*&^«|ot/ áßöáïç >&) djpSvrtjv epfamcu/ KaMcw ø ë A'%vc£iov ckt "úîãéñÜùí,ïò ïÀßì^ö* \%m -njv &ì.ì,ïí%îýæÀÜ! %l&. w Aa£<&wg$W, ß7r?£tf/*i*wõßô» W sw&diyw. Sic *i êéííÜæáæ/ TheophraftieftSil Atticum Roma- norum, diverfumutique abOchra. Sed Sil, Plinio limuseft, Cinnabari Theo- phrafto arena.' Utmmque tamcn in argentaiiis metallis reperiebatur» utrumque rubmm. Et quod Vitruvius de Sili tradit, quod efle putavit Ochram Atticam, hocidemtraditde Cinnabari & ejus inventione Theophraftus. Praeterea gcnus Silis > Plinio marmorifum dicitur, quod in Graeco fuitìáçìÁñßæïí, a marraoris ni- tore, quafi marmorea arena, qux non male refert tjjV ëáìðõñßæá^á* áñìáí Theo- phrafti. Nec differebat color iilis &minii. Unde apud Vitmvium; & filaceo- rum mtniaceommquecuneorum. Vide reliqua. Siuje. Vide Epitithides.
Sicilicvs. Lib.x.cap. 17. Pterygomatosforaminis^&Skilicus. Baldus:
Quidam codices depravatilegunt Cicilicm. Sicilkum, aitFeftus, diffum quodfe- nmnciamfecet. PutaruntigiturverbumLatinxeifeoriginis, afecando. hincSi- cilices hai|amm fpicula lata. de quibus Ennius apud Feftum: Incedit veles -vulgo ficilicibm Utu.
Hinc Siciliculae parvae falces, aut falcuke, qux in crepundiis interdum puerorum habebantur. quod notat Turnebus lib. xxv 1. cap. 1. Btenim Sicilire Varroni dici- turafecando.Oefcememmfe5tioneait^^uofacfo,pcilienaaYrAtizMei{,falcibmcon· feStanda, qux fcenifeces prateriere, ac quafi herba tuberofum rehquerunt ca,mptim. á qmfeffione arbitror diUurn Sicilire pratum. Haec fere e fontibus Nicolai Perotti; qui latius hanc rem profequitur. Hermolaus vero in gloffcmatibus, Skilkus, in- qijit,femuncia elt,ut aitColumella^vocatm ita quodunciamfecet ,aucforeFeflo. cttjut di- miditim Semificilkus PalUdio,qmnquam Semkkilku4firiptiim/k.Eg,o,quatemis ad nomen pertinet, cum illis fentio, qui ad Hebraicam originem referunt, nempe a Siclo, quod a verbo Schakal, ponderavit. de quoSiclopoftBud£umplurkna& pulcherrima Arias Montanus ad BibliaRegia. Pendebatautemuncixpartem quartam feu drachmas duas,feu Md}A%pov}ut vultjofephus, & colligitur ex lib. 21. $. 2 .if.de ann. legat. Erat item menfurx genus. quo fenfu ufurpavit Vitruv.& ufus eft Plin.lib.i 3. a. 15. qui de menfa cedrina his verbis: Item á Nomio Tiberii Ctefaris liberto cognomen trahentis tribus Sicilicis infia quatuorpedes , totidemque infia femi' ñåÜåðé^áâéßáÜúçà. qaainrenonomittendumnjidetw,Tiberio vrimipi menfam qM- tuorpedes fextatite & ficilko (Hermolaus copulam aufcrt) excedentem, tota vero crafttudinefemunciali. Erat igitur Sicilicus fextante, id eft, duabus unciis minor. Budsus de aflfe lib. 1. PoH hxc, ait, fequiturdrachma ïßÀáíá pars nncu, qu£ ßñâ geminata Skilkumeffuit. Erat crgoquartapars uncix. Hsecilk. Vcmm aliena funt quxhicadditde Sicilicibus: dequibus vide Claud. Salmafmm ad Jul- Ca- pitol.pag. 273. StHjeroma. Vide ^Eqvi pondivm.
Soudaee. Claud.SalmafiusinSolin.pag. 1096. VeteribusSolidarenihil
aliud fignificavit, quam indurare; unde Solida aqua Ovidio concretiE & glacie adftriftx. Vitruvius dequodam genereterrs exqualater dncebatur: itaqunm eft levis, aere folidata, non recipit in /<L>, nec combibit Uquorem. Idem lib. 11· cap-
|
||||
|
VOCABVLORVM VlTRUVIANORVM. II5
cap · 3. tefforium obfolidatum dixit: tefforh induilo, rigideque obfoliddto.
S ñ é c Á ô í Ì. Lib. íéé. cap. 1. Item teflaceajpiuta Tiburtma funt diligenter
exigenda. & ibid. five ex tej[cragrandi,fiue exjpica teflaceaflruAntur; Baldus: De pavimento loquitur, de quo item Plin. 1. xxxv 1. c. 2 5. Similiter fiuntjpicata te/ia- cea. Philandci:. Fii autempavimentum jp"tcatum teflaceum laterculis coBilibmjunftis ö in litm proclmatis,adjpicarum imttAtionem. vu/go vocant pifcafpimm. Homx in eo pavimenticLnttquigenerevtfuntur Uterculicrafiidigitumunum, lati tres, longifex. Sunt & longidigitos quatuor., crafi unum, latiduos. Baldus: Paifim fiunt a noftris ejufccmodi pavimenta, qua:, utetiamaitPhiiander, nosdicimus fa&a afpina. pefce. quas fane concinna funt & utilia. Atqui Barbarus aliter fentitj ait enim, quo- niamvero &tefiaceapavimentafiebantmjpicamodumexacfa, qttdtconflabimt arena, calce,tefiis, & quartaparte Tibttrtimfaxicontafi, inqux Uterculipolliciscrafiitudine &femipeddi longititdme inferebmtur, ordine Jpicato, ideo Vitruvtui eadiligenter exigenda dicit. Tum paucis interpolatis, concludit: fupra. vero contufi marmoris O" arenx crufia, calccpcrmixta,, quam loricam vocat Vitruvita, inducebatur. qu& opm Spicatumtegcbat. Haecille. Excujusverbis colligitur, fcutulas, trigona& cieteira ejufmodi, imo& diligentiam totam, quam architettus in fricatione & exaftione requirit, nonquidem ad pulchritudinem facere, fedad utilitatem, nempe cum pavimenta ibpra contignationes fiunt. Ait enim aperte ,fuperfrica- turam Uvigatiombus &polituriscumfuermtperfecta, imematur marrnor, æ^/upra loric&excdce&aren&inaucAntur. Etfane mirumeft, tantam diligentiamabeo, in opere, quod poftea tegendum & abfcondcndum fit, requirere. Rcs tamen ita fe habet. quod non confiderafle Philandrum, magnam ccrteadmkationem fa- cit. Cseterum fpicatum a fpicis di&um, palam eft, non taraen, ut puto, a fitua- tione ipicata laterculomin, fedquod laterculi ipfi ipicae appellarentur, afigura oblongula & angulata. qua ratione ctiam haftaram /picula a ipica: ipfius forma di£ta fuifle, rarioni eft confentaneum. Hinc Gratius: £>uidMdcedumimmenfoshbeat fidicerecontos,
J^itam longa exigui fpicant ÉïáâéÉéá dentes ?
S VIR A. Lib. 111. cap. 3. Sm autem circa <edem ex tribus htertbns podium facitindum erit, ad id conflituatur, uti quadra, fpira, trunci, lyfis, ad ipfumfli- Lbatam, qui erit fub columnajpiris, conveniat. Baldus: Spira; primo loco funt bafes ipfe ftylobatarum, imo partes bafium. Diftinguit enim quadram a fpira, fecundo loco de bafibus columnarum. ¸ðôõîá fpira, Gra;cum eft Vocabu- lurri, & codem prorfus fcnfu ab utraquc lingua ufurpatur. Communis nodo ea eft, ut dcnotet quamlibet lineam circumailam in orbem, infetamen non redeuntem, ut in anguibus & convolutis funibus. Unde fpiras dicuntAftro- logi imaginarias illas lineas, quas Sol dietim, per figniferum motu primi mobilis raptus, retrocedens defcribit. Á fimilitudineigitur fpirs diftx funt bafes colum- narum. Sienimfupra plinthum convolutuminorbemrudentem collocaveris, & illirotundamtrabem eredam impofueris, /peciemquandamhabebis columnae cutn fua bafi haud abfimilem. Pollux lib. vi i.cap. 27. non modo accentum mutatvoci, legit fiquidem cctragje pro áôÝÀîË, fed & ait, ^òõëïæÜôçòçôßÀ Äùî/÷,$ yJov@<·âáßóéò. áí&îá, y Þ ô÷À'ùíÌ×. Etflylobates eftDorica columna bafis, fpira vero Ionica. Miratur hominem hoc loco Philander, ego nequaquam; Grammaticus enim fuit, non archite&us. Haec autemquae artisfunt, non artificibus parutn funt nota. Stadivm. Lib. v. cap. é é. Extraautem difpbnuntur porticustres, una, ex
perifiyliis exeuntibus, du& dextra &finifirdfladiatis. Baldus: Á ftadio ftadiatum. Porticm fladiat* dilt& funt, aitPhilander, quodmiis feulettisâ/tdiisper hyemem ctslo nonfcreno atbleta exercerentnr» aut fpeUdntibm homimm copiis certarent. Ita Ñ z ipfc
|
||||
|
II6 . Dl SlGNIFICATIONE
ipfe Vitravius; Pott Xyfium autemflaaium itafiguratum, itipofiint hominum copU
cum Uxamento athletas ceriantes fpeStare. Stadium, inquit idem-Philander,^^iir vulgatamfigtiificAtionemufurpant aufforespro curriculo , ideft, locoubicurfores aut aihleu exercentur. in qua fignificAtione (quantumjudko) accipitur Afhthonio in de- fcriptione arcis AlexAndrinx. De hac quoque palaftrx parte intellexit D.Paulus: injladioomnescjttidem currunt ,fedwnus accipit brabium. Stadium his verbis de- fcribit Mercurialis lib. é. de re Gymn. cap. x. Vndecima ac omnium poftrema in gymnafiisfuit fladium, ubipopulut cum voluptate athletascertantesfpeSlabat, nihil- que aliud erat, quam hemifpharium quoddam multUgradibus conflruffum, unde com- modepoterantjpeffatores, quifemperplurimieoconfluebant, certatoresintueri. Pa- laeftrae totius, in qua ftadium quoque habes, Ichnographiam eleganter proponit Barbarus; at explicatius & fubtiliusidemMercurialisloco citato. Statio. Vide Themat é smv s. Statvmen. Lib. vii. cap. é. Et â plano pede erit ruderandum, qu<eratur
folum â fitperpetuo folidum, & ita. ex<nquetitr, & inducatur cumfiatumine rudus. Baldus. Philanderpaucis: Statumendicimr, quicqmdprofulcimentoflemitur,id eU, induSHonis corium imitm · fieri autem fiatumen non debere minori faxo,. quam quodpopitmanumimplere, paulo poB tradit. Plin. lib. 13. cap. 12. ubidegeneri- bus chartarum. De Auguftx enim nimia & vitiofatenuitate loquens, ait: igitur & âåáéçÜï corio fiatuminA faffiafunt }primo fubiegmine. Pro ftatumina, ut notat Hecmolausin caftigationibus, mendofi codices habebant ftamina. EH autem, ait Vitruvius, fiaturnen qukquidproflrato adjicitur. non tamenproptereafiatumen legipstiar, ut qutbufdam MAtenofirapUcuit. Apud Columellamfiatumina etiamfunt pali & pedamenta vinearttm. omnino quicquid pro munimento accedit, fiatumen dici fotesi,quafi armAmentum,quo resflare pofitt.,Hac eadem de re quxdam habes apud Turnebumlib. 11. cap. 3. fed qux referre non fit opus. Stereobata. Lib. 111.cap. 3. Vbifrmiorafintinfcriorafuperiortbm,qu&
fiereobata appellantur. nnm excipiunt onera. Baldus: Nutant in hujus verbi expli- catione interpretes. Ait enim Philander: Hiparietes modoflereobata, pofieafiylo- bat<svocantur. Tumdemum poft multa claudit: alicts non negaverim, flereobi- tampoffe<vocari<edificii velutibafim, qttodBafamentumvulgo dicunt, ficutproprie fiylubatam columnarum fundamentum. Barbarus ftylobatam genus facit, cujus fpecies altera ftereobata, altera qux generis nomine dicitur ftylobata. Cum fa- brka, ait, apparere cnperit, tuncparietes quidam excitanttirfub columnis, dimfdio crafiores quam columnx. hosflereobata nominat, kfirmitate oneris excipiendi. Ftrmi- tas enim áïâïɺÜçáËñåÜÜ onusfttflinere poteft. Stereobata quandoque bafamentum, ut ajunt, totiwfabric&figmficat.Stereobataquoijiidemqiiodfiylubata,ideft,coliimnarum pedes mtelligebdtu.VoQ: hsec ut;fiylobatarum duofitnt genera.qukquid primo circum mdes bafis inmodum,fivepodmm,fivefirmamentiimfit,flylobnt<£ nomine vocaripotefi. Graci, utfupra dixi ,fiereobatA vocAnt, quiaperpetua firmitate ddes compleBuntur. Hxc ille. Mihi fane videtur a vocibus ipfis peti pofle ftereobatx a ftylobata diffe- rentia, fiquidem òõëïæÜôçò Grcecefundamentum feu fulcimentum columnxde- notat, 5À(>åïâáô>/5 vero folidi fnlcimentura, hoc eft,folidi totius xdificii bafis.ete- ftim pars fundamenti qux fub columnis non eft, ftylobata dici nequaquam po- terit, ftereobatamveronemonegaverit. Albertuslib. i.cap. io.Grxca,veluti fcopulos, devitansvocabula, hacde teitafcribit: FundAtnentis qttidemAd Arex planitiem coaquAtis, confueuere murulum fuperimponere, quem nos arulatn, alii for- tAfiis pulvinar nttncupAbunt.fupra murulum bafim Adigebant. in bdfi columnamfiAtue- bAnt. Ha&enus ille. Nos multis in pauca colle&is, dicimus, ftereobatam efle tum ftylobatae, tum parietiim fupraterram fulcimentum.Stylobatamveroco- lumnas tantum infta ipfam bafim efle pedem. z-npw Grxcefirmum, folidum. unde,
|
||||
|
V Ï C Á Â V L Ï Ê V Ì VlTRUVlANORUM. À É7
unde, quod Septuaginta in iacris Bibliis exHebraico veitcve&piupct, noftriin-
terpretati funt fkmamentum. Hinc etiam <&ptoptjg/a folidorum dimenfio di- citur. Nos ftereobatam z,occum dicimus. Hxc ille. Interpres Albertii Cofmus Bartoli, arulamvertit zoccolo, &pulvinariWe. S ôé l li ci d é í m. Lib. iv. cap. 7. Supraque id fafiigium columcn, canterii,
templa, ita funt collocanda, ut flillicidium telti, abfoluto tertiario rejpondeat. Baldus. Dixerat enitn lib. 11. c. 1. ubi de prifcomm hominum vita; Pofiea. qtioniamper by- bernin tempeflxtes teffa non potermt imbres fuftmere, faftigia jacientes luto in- ducto , prodinatis tetfis, fiilltcidia deducebant. Á ftiria ftillam diftam volunt Grammatici. hincftiricidiLimjSipontinoteftej&ftillicidium.nempeacadendo; ftiliicadium, uti etiam gelicadium; & a ftando Sole foliftatium. quas vcrba, & fimilia, euphoniae gratia, vocali mutata, dixere ftillicidium, gelicidium, iolfti- tium. De ftillicidiis arborum minute Plin.lib. xvi 1. cap. 12. Varro de L. Lat. lib. iv. &alii. Idinterea notandum, apudArchite&um. ut videre cft in loco primum citaro, non quidem pro guttatrum ftillarumve cafu accepifle, venmi pro ipfa te&i parte, qus anterius prominet & guttas aqux pluvix deducit, quam quidem noftri ventaleam & te&i alam , nonnulli etiam gronddem, a gmn- disnominant. Apud Grxcos, Polluce teftelib. 1. cap. 8. yiimisJia-p&Q,, item yetosa,, vel,ucalii,yS.aa.&cyiQa^a^,. Quanquam poiireraa hxc generaliter de quavisredicanturquxprominetjvelutiinfuperciliis, oftiis, galea.muris. reton, inquit Hefychius -ðòôöýíùìÁï'ß÷,÷. nempe coronaipfadomm Cifon appellatur. S ô ï å c Ç é Á. Lib. é. cap. 4· Nnmque ex principiis, qu& Gr<ece òçé÷ßÚ¢ appel^
lantur, omnia corpora funt compofita. Baldus: Elementa proprie den otat. hinc metaphorice principia etiam artium dicuntur atque fcientiarum, puta Gramma- tices, Rhetorices, Phyfices, fed & Mathematices. undefadumEuclidicogno- menStoechiotx, hoc eft, clementarii. ■ Strategevm. Lib. v. cap. 9. Smyrnai flrategeum. Baldus: Grxce ^patti-
y«V, ducetn belli agere, unde òñáôçñéìá militare, feu potius imperatoridm con- iilium, calliditafve. Nefcio quid in mentem venerit Hermolao iri caftigat Plin. adlib. xxxvr. cap. 2 5. ut legeret pro ftrategeo, afarotonoecon ad theatri tifumha- beri. Certe vox apud clafficos Grxcx linguae au&ores novanon eft, nec inaudita. ê«Ë«:,inquit Plutarch. inPericle, 3%iô» âÞìá, ^ òñáéÞ-ìïí, 'vocat ad fuggeflum &firategium^ quod nonnulli prxtorium vertunt. Procul dubiolocuserat, ubi convcniebant milites. Sed & pro caftris ipfis accipitur apud Sophoclem in Ajace flagellifero. ÔÀàêñ@- ðýñß<ðí áñôß ÌõÞùí^ð¿
Êñçìíþí, ìßóíí'^'Æà&ßÃìïëùíòñá'çßñßÏÀ/.
Teucer adeft nuper a Myfis
Rupibiti, medium veniens infirategium.
Ubi Grxcus interpres:spifj7/;noj' jj ôæ òñáôßôôß^ïí,Á'-ôßÌùò.ê.õæ/áïò jj òñáôçãéïí ï 7sV@^ ïò ôçò òñ&ççãüßòd^iipu^ $ ô á,ÔÊùí ô ôôòý÷üíßùí â÷ëþß&æ. Strategium cafira, more Attico. proprie autemflratetrium locus est ducibus dtcatus, utibicumc&teris proce- ribits confiliii vacent* Philander, quem fequitur Barbarus, firategwm, ait, arma- mentariumdtci potuit, ubi reponerentur hofiium âïÀßá, aut pr&torium-, qtto milites convenirent. S ô rIa. Lib. iii» cap.ult. Columnnrum firiges facienda funt 24. ita exca-
vat<e, utinortnamcavo firigiitum fueritconjeBa, circumaffa ita anconibm ftria- rumdextra ac finiflraangulos tangat. Tumfubdit, crafitudines flriarum faciend<e fitnt,&c. Baldus: Quid autem ftrixipfieimitentur, docet Auftorlib. iv, c. 1. Truncoque toto flriat uti fiolarum rugas matrondi more dimifemnt. Dixitetiam Hb. eodem cap. 3. decolumnaDorica, colttmnat atttem ftriari xxflriis oportet, Ñ 3 ø»
|
||||
|
118 DE S I G Í I F I C ë Ô É Ï Í Å
qu&fipl&n& erunt, angulos habeat viginti defigmtos. Ttim concludit: ita Dorica co-
lumnafuigeneriifiriatur<shabebitperfeCiionem. Philander: Striatarum colunmarum ipfum cAVumfirix dicitur, pars autem emmulafiueprotuberans, vocatur/iriafmide firiatamfiontem dixit Apulejm lib. é ï. Afin. aur.pro rugofa. Conchas quoque ftria- tas dixit Plin. lib. 9. cap. 3 3. Fuftes item feu caules & frondes herbarum idem Pli- niuslib. 21. c. 5. ubi de Lilio; candor ejm extmuts, foliis foris flriatk. Perottus a ftringere ftriare deducit, quodefi, ait ille, polire, Uvigarc^>. Et apud Plinium con- chas ftriatas, id eft, levcs vel politas intelligit. Hallucinatur tamen, dum ftriis dat quod ftngi debuit. Stria, inquit Hermolaus in glofifematibus, in columnispartes, &, tit ita dicam,femorafunt, qu& prominent. éæñ÷Üò Gr,tci vocant-,ficut ipfa cava, hoc eU canaliculi,fir'tgiles ab eodem Vitrttvio dkuntur Xegimus apud Nonium inPorca, ubi teftem vocat Varron. de re Ruftic. lib. 1. Jhta aratrum vomere lactmam ijriam fecerit, fulcus vocatur. Ubi pro iitriam, ni fallor, id eft ftriam, legendum arbitror. Quod fi vemm eft, ftriam pro cavitate, non pro eminentia accepit. quodcontracommunemverbinotionemeiTe, clare patet. Albcrtus novam in- troducit vocem, nextrulum. a neftendo, ut arbitror. unde vulgo Etrufci naffrum, id eft tseniolam dicunt. Canalwulos, ait, c&teri difcriminant nextrulo introducio. Mirum, homincm doftum ftriam pro canaliculo accepiffe, quodtamen fecir. ait enim : Tertiamp.trtemfiriarum, qu<t infima in column& longitudmefit,pierique omnes opplent rudente.^. Noftrates ftriam pianettum dicunt. Cofmus Bartholus Nex- trulum Alberti, pknuTZum reddidit. quod vocabulum refert & Barbarus in com- mentariis Italicis. Strioes. Lib. 111. c. 3. Columnarumflriges,&c.Etcap.4. Circaflrigmm
cava. Baldus. Philander, Barbarus & omnes fere recentiores, ftriges hoc loco & ubiqueapudhuncaudoremlegunt. At do&iflimus Budxus hac de re in hjec verba: Strigiles in antiquis UbrL· Vitruvii imprefis bene legebatur, ubi nunc flriges legitur, &flrigium lib. 4.C.4.& lib. s-c-7- çá*ç id verbum apud Celfum legitur l. 6, c. 6. Itcet m ºçéñôåâý firigem pro firtgilem legatur. Imundus Veronenfis ita immutn- •vit, quiflrigem ajfirmat m antiquis legi. Gracum ett verbum, ut Vitruv. ait lib. 10. c. 1 s- Sic enimappellatpartem catapulta, qu&canaliculm ab eo dtcitur. Casfar quo- que Csfarianus ftrigles legit, & antiquo ufus videtur codice. quanquam in eo er- rafle videtur, quod ftrias pro ipfo canaliculo acccperit. Sed hunc hominem, licet laboriofum, parvi tamen efle faciendura alibi diximus. Audiamus Hermolaum a nobis in ftria allegatum: ipfa cava, hoc eft canaliculi, ftrigles ab eodem Vitruv. dicunturlib. 4. Circaflriglium, inquit, cava, & angulosfinarum. Itemlib. 7. Ca- ndiculmflrurum quiflriglixappellatur. Ex cujus verbis clare patet, ftrigiles, non ftriges, prsEtuliflevcteremledionem. Erroris anfamJucundopriEbuitlocus cre- do Vitruviilib. x. c. 15. inantiquis codicibuscorruptus. ubi legitur, canaliculi, qui Grxce ø£ dicitur. Eidem fcopulo impegere Philander & alii. at non Ô urne- bus.quilib. ii.c.4.ait; canaliculi.quiGrMefirixdicitur\ hocfalfum. neque enim Gr&cefic apfellatur,fedov(/y^. Etianeperquam optirae. Ego, utvetcremledio- nem approbo, fic novam & adulterinam prorfus improbo. Cieterum curcava ipfa ftrigiles appellata fint. is facile cognofcet qui ipfms cavitatis formae animum atqueoculos adjecerit. Sunt enim fimiles horumcanaliculorum cavitates ftri- gilum cavitatibus', quibus antiquitas paffitn in balneis utebantur. quorum imagi- nem fiquispoftulat, M.eLxurialem adeat lib. 1. dere Gymn. cap. 8. In eo tantum differunt, quod hi ftrigiles rccurvi fmt, colunmarum vero canaliculi redi, quod tamen ad fimilitudinem, unde fadum eft vocabulura, parum refert.Grseci ftriatas coluranas ñá,æäùðßò appellabant, ac fi dicas virgatas.Sed & conchas quafdam quas Latini ftriatas, ipfirhabdotas feuvirgatas dixere. Noftri columnashafcei-^i'//*- tas, vel,ut alii, fcannelktai vocant. Sty-
|
||||
|
Vo C Á Å V L O.R VM VlTRUVlANORVM. ZIp
StylobATA. .Lib. é n.cj. Ftiquadr<£,trwici,lyfis, adipfum Stylobatam,
qui erit fubcolumrid JpiriSyConveniat. Baldus: Plura inStereobata deStylobata diximus. quarehicpaucainculcabimus. Stylobata Grxca vox, columnxpedem, fulcimcntumve denotat. Noftrates piediflallo dicunt. Andreas vero Palladius dum Grxcam vult originem aliquatenus referre, pediftillum fcripfit,ac fi dicerct, columna; pedem. Hybrida vox. Ego ilallum a ftylo non puto faftum, fed a ftan- do; quovocabulo. licct barbaro utuntur Pontificiarum legum periti, dum di- cunt, Canonicis dcberi locura in Capitulo, ftallum in choro. Piediftallum igitur dicemus, pedisnempe columnx itallum, id eft bafisipfiusfedem. S í â é å c ôé ï. Subjettioforam. ÷ 11. Baldus. Vetcres codices pro fubje&io ha-
bebant fubjedo. Quibus ufus Cxfarianus itaexponit: Poffhac dicit, lignum apponi debere, quod machmig, fubjeofum dicitur, eo quodcatapuliaeiinnitatur· Turncbus lib. 2. cap. 4. locum ita expendit: Subjeoto, inquit, foraminum ÷ 11. Hic mthivi- deturfitbjeffiolegendum, ut fit lanquam ýæåà^ìá <jr bafis aut \s&i&\rip&, aut 3m- £aQg, (certexszsi^.^appelhtur á Philone) atitfubje£fa,ut fupra antefixa dkcbatur; namtdu pro fitbBanttvis plerumqueLatini habent. Eratigiturfubjc&a velfubje- dio. ut arbitrof, parsillabafisipiius catapultae, qux hxret folo, & machinam to- tam fuftinet, quam in crucis formam compa&am vidcs in catapulta Bruxellenfi, cujusimagincmdiligentimanu expreflam habes apud Lipfium 1. de Machin. 3. Dial. 2. Vitruviana vcrc? catapulta bafi trium membiOrumnirebatur, quibus tresitidemrefpondebantcapreoli. Nec fecusHeron, qui in deicriptione bafis machinae ita ait, 3Jn âÜóåùò ðÀ-ðé^ùò t^/ctksA^s , fupra bajim compactum tricrucem. Barbarus legit fubje&io. Jocundianus vero & in Germania imprefius codex, fub- je&o. quamle&ionemcum Turneboprorfusimprobamus. Svblica. Lib. 1 n.cap. 3. Sublicxquemachinisadigantw'. Baibarus. Sub-
lica vocabulum Volicum, palum majorem feu oblongam trabcm fignificans. SvbscVOes. Lib. IV.cap. 7. Etitafintcompaftafabfcudibtii&fecurhulk,
ut compaBura duorum digitorum habeat Uxationem. Baldus. Philander: Subfiades funt tabelU lignex,quibm interfe trabes compinguntur. & diciturferrea fubfcm lib. lo.cap. 10.fedproeaqu<£molemfuflinet. AFefto accepit. cujushxc verbafunt: Subfcudes tabelU appelUntur, quibm tabuU inter fi configuntur, quia quo immittitur fucciditur. Tumebus lib. xiv. cap. 1. ad hunc Fefti locum, Eodem, ait, Fefiilibro> in ocplicimdkfubfciidibm-, quafunt cuneattz, qu&dam tabelU, quibusúçáçúâý tabitL· interfeconjmguntiir,putolegendum. Quiaquoimmirtuntui·, fuccudituc. nam afitccudenda, mihi nomen videturpotim habere, quam afuccidendo . etfi enim locus cui inferuntur excavatur, fucciditurque inde, utaliquid immittAtur, cumtamenid fi#lcadendo, fcalpvismallcopercufis, &immittmtur iffumallei, non video curnon Á_________Â dcbeant potim 0 fuccudendo, quam á fuccidendo deduci.
JjhiodfiFefiut afttccidendofcripfit, ut &fortdjfefecit, n&
ab eo lubentifime diffentio. Vide quaefo quot verbis rcm minimamprofequicogaturis quifemel fe Grammati- cumfecit. llludinterea cenfemus non prsetermitten- dum, in vetuftis Fefti codicibtts legimutilate,?.^i//<c cllantur cunet<z ta, Emendate hoc pado, tabelL· appel- lantur cuneaU.XJnaQ elicimus,cuneatas efle fubfcudes: quorumformahic adfcribitur. A. B. tabula:. C.D.E. Subfcudes,quibus tabulae ipfae conneduntur.unaquxqj igitur fubfcus duplicem continet ex adverfo cuneum., fecuriculamve Exfiguraigituripia,quomodqfubrcu- des a fecuriculis differant, facilc eft cognofcere. Qui- dam fubfcudes, alii fucudes, quidam etiam fucudines fcribunt. & omnes pcr- peram.
|
||||
|
12<j D Å S I G Í I F I C Á Ô É Ï Í Å
peram. Vocabulum eft apudLatinos vetuftiflimum. Ita enim Pacuvius apud
Peftum: Nec ulUfubfcm cohibet compagem.
Sed & Plautus allegatus in Aftraba: Terebratus multumfit, &fubfcudes additx.
Cato item de re Ruftic. cap. 18. de orbe oleario: Coagmentisfacitocraffum digitis fex, fubfcudes iligneas adindito. eas ubiconfixerii, clavis corneis occludito. Exqui- bus verbis colligitur, iiibfcudes non immittifolum, fed clavis etiam firmari, pro- ut in exhibito ichemate videre potes.Barbams Italice appellattraverfi incaftrati; Germaniunico verbo Q3akt)cn(iant>/ ideft, trabium ligamen & vinculum. Svbstrvctio. Lib.i.cap. 5. Itaquenonfoluminmuro^fedetiammfub'
flru&ionibtM.YxYfo.i.cwp.l. Subfiru5iionisfundationes.'EtYib.s· cap. 3. Solida- tiones fubflruffionefque, &c. Et paulo poft: gradationes abfubflruffiouefieridebent. Baldus:Clare Barbarus ad principium cap. 8 .lib. 2.ubi degeneribus ftrufturarum: Inflruimm meditts,firuimus extimas,fubfiruimus infimaspartes^ut id quocj; notumjity indefubfiruoiiofundamentorum^ru£iurafiontwm.infirufiio,efipartiummediarum: SubHruffio occulta m imo, mliruiiio in medio. folafiruttura apparet. Vocabulum ipfum docet, id quod in irao ftruitur, & quafi bafis sedifkium totum fuftinet, fub- ftrudionem dici.Livius lib.6.Capiloliumquoqttefaxo quadratofubfiructum eH, opus velinhac mignificentiawbis fufpkiendum. Utplurimum autem de magnisa:di- ficiis dicebatur. unde optimi au&ores infanas fubftru&iones dixere, vaftasfcilicet nimium & enormes. Quse autem in fubftru&ionibus diligentia adhibenda fit, & quomodo vitiis occurrendum, ipfemct Vitruviuslate docet lib. 6. cap. 11.& ultimo. S í c í l A. Lib.x. cap.i. tn quadrisdutem tignorum poflerioribus, quo locifunt
divaricata,figuntur chclonu, in qttx conjiciuntarfucuUrum capita. Baldus: Quidam duplici c fcnbnnt fuccula, fedunica mclius. De fuculahxcTumebus lib. 8. cap. 6. Sticula diciturafae·. qua forma dicitur á bove bucula\ nam 0" in medin fucttla figitur pdxillta, nomine porculm, ctti funis anne&itur, ut infirumentum hoc trafforium firofa videatur ejfe, qu£ porculos habeat, quod & jam ante Attigimm. ejiu uftts eH in torculari ad premendum. Ha:c illead cap. 12. Catonisde reru- ftica. Quse tam fubobfcura funt, & partim ad Vitmv. locum non faciunt. Ea- demdereclariusverba feceratlib. 7.cap. ult. Itemcap. 31. lib. 23. Ubiverfio- nem Vitruvii cum Graca Athenad leftione, in qua de machinis quibufdam op- pugnatoriis agitur, diligenter comparat. ait enim ibi: wotcov, id cft, afellum ,fu- cuUm. ait cnim, Vitruviumfuculam vocafle, quam onifcum dixerat Girxcus au- ftor. Suculas quoquevertitLipfius 1. machin. 1 .Dial. 6. QuodAthsneusdc Sambuca fcripferat, ïíáò vel ïíßó-ááò. quanquam ibi acute annotet legendum W ßõâ vsuv, a duabus navibus, non autem 'üíùí, id eft, fuculis vel afcllis. Pulchrc machinamhanc defcribit Philander. pnlchriusquoque& latius Budaeus. cujus hiec funt verba: Sueula machina est irafforii generis. conttat autem tereti ligno duobm atit pluribut veBibm trajetto, utrimque <xqua extantibm longitudine. H<ac dum verfatur, ftmis qui du&arius dicitur, circa eam obvolvitur. Hxc ille. qui ad- dit ·, machinamá vietoribus ,idefi, cupariis, vernacule turnum dici. Puto quod ad tomi modum verfetur.Tria autem fucularum facit genera. Quorum alterum cfl: ergata,quam,ut&\t,fimiamdicunt. Defucula,quamderaoreowdicit,raulta Ariftotcles lib. Mechanic. quceft. Appcllatur & ïíþ(&, unde verbum hdjt&ai, lucula trahere, quo ufus eft Galenus. Hac de Machina veteres Mechaniciplura. interquos eft Heron. quitamen ut ex oftavoPappi conftat, á,æïíá. á> ô&ßôîï÷.ù appellat: vide, quxde eainmechanicisdofteadgeniuraGrascumrcripfitGui- dusUbalduseMarchionibusMontis. Noftnorganum hoc/«/«;» appellant & veroc·
|
||||
|
VOCAEVtORVM V ÚÔ RUVi Á Í Ï R V Ì. é2É
verocchium. Germani vero gitgttsdfoquafi dicas traftorium ve&cm aut palangam.
Quidam Graci fimpliciter afyva,, ideft, axcm nominant. Caetcrmn axisinpe- rkrochio> dequoPappus, aliqualiter a fucculadiffert, ut ex verbis au&oris & figura Commandini colligitur, camen qnod pertirict ad Aimmam rei, idem funt. Svpercilivm. Lib, 111. cap. 3. Vm pars fiat cum fiiis Aflragdis & fu·
perciliofupenortrochilm. ltemlib.4.c. 6. Superciliialtitudoquantaantepdgmen- torumin fummti parte erit crajutudo. Baldus: Duplici fenfu eadem vox ufurpa- tur. utrumque paucis verbis explicat Philander lib. 3. Superciliurn, pro fuperiore fcoti&five trochili quadra, fivereguLihic dtffumeH. Namlib.j-. cap. 6. Superci- lium eippellatur, quodflatim fuperofliorum antepagmenta poniiur, non ipfum qui~ dem hyperthyron, id ett,fuperlim'mare, fed quodfitb ipfo en, utrumque vero ì,ßæ,öï · &áùò didtum. Hsecille. Parsautemeftpriorilocolonicsbafis. dequaitapoft Philandrum Barbarus; Trochtlm faperior clauditur duabm regulis, quarum jupe- rior appellatur fupercitium, wferiorqtmdra. Supercilium feire dequavis re dici poteft qua; fupereminet & propendet, unde fupcrcilium montis & ejuiinodi cxtera. Virgil. Georg. 1. Ecce fupercilio clivofitramitis undam
- :· ·- Elicit. ■' ' - Scotiaefupercilium appellant noftriUHelhtm, quadrum filettum. Pars vero oftii
alias diciturfuperhminare, vel Itmenfuperim. & iane idem videtur, quod hyper- thyron, quanquam idnegetPhilander. BarbarusinComment.Italicis, Super- cilium fopra imiitare edettoda Oante, ilqttal dice ; Å fipraU limitar dcll'altaporta, e quelU pietratraverfa, ch' e fopra À erte della porta, che forfe e'quella ch' e fatta perle infcrittioni, Videtur de Zophoro intelligere. de quo tamen intelligendum nonefle inde colligimus, quod Vitmvius velit, anconesiiveprothyrides prai- pendere ad imi fupercilii libramentura, prxter folium. Ex cujus verbis iatis clare patet, fuperciliumeiTeantepagmentumfuperius, quodcorfisoniatur& cymatio. Synichvktes'. Lib.v.cap. 8. Confonantefque quosappellmtSynichuntes.
Baldus: PerperamfcribiturSynichuntes. vera fcriptio Synechuntes. Sicenim Grxce awjnxSvng averbo áæù^÷¢í con/bnare. Deibnorisenimlocisverbafacic Vitravius. VideCATECHVKTEs. Symmetria. Lib. 111.cap. 1. oJEdiamcompofitioconBatexfymmetria.Bal-
dus: Plin.lib. 34. cap. 8. de Lyfippo ftatuario verba faciens, hxc interpofuit: nonhabet Latinum nomen Symmetria-, quam ddigentercufiodivit. Quamobrem fa- ftum eft, ut quidam infurgens in eum dixerit nimis audafter Latinura nomen ha- bereSymmetnam,negaiTe, quandovelipfe Vitmviuslib. 3.cap. 1. &alibiiaepe, Latina ufus voce dixerit: Vt etiam in operumperfeffionibiii,fingulorum membrorum aduniverfim figura fyeciem habeat commenfm exaffionem. Commenfum iraque, Grscivocabulirationeiervata, candidiffime Vitruvius dixit. Symmetrtam, ait Philandcr, ejfepartium adpartes,&partium adtmiverfum corpm refyonfum, &con- fiare certo numeropartium, ut tn corpore, quas fi minueris aut auxeris,perire concin- nitatem. Barbarus: ordinupulchritudinem appellat, & rat&par.iii rcfpOnfum. Nos Itali proportionem & correjpOndentiam dicimus. Germani KCfjfltKffung / &> giitdj* fojmung/ id eft, reftum feu continuum commenilim & firailem deforaiatio- nem, quavis hoc fecundum non iatis exprimat Grxci vocabuli fignificationem. Sympathia. Lib. r.cap. 1. Similiter cum AttrologL·& Muficu eft dijpu-
tatio commnnk de Sympathiaftellarum. Baldus: Hic de ftellarum Sympathia multa diiputantBarbams&Philander, quorum verbain mediumaiFerrelongum eflet & a noftro inftituto alienum. Csterum óõìðÜèá, Grarcis eft quod affcftuum confcnfus, vel mutua paflio, &, fi per Latinitatem liceret, compaflio.De Sympa- 9 thia&
|
||||
|
122 D Å Sl G Í É Ô I C Á Ô É Ï Í Å
thia & antipathiarerum, egregie fcripfit Eracaftorius. quem vide. Hxc Baldus:
Locum Philandri habes in notis. Á quo non diflentit Barbaras. Vide de tota hac re Claud. Salmafium de Annis Clima&ericis; qui pag. 403. citat locum Por- phyrii; £iu& (ftella) e÷diametro oppofita eB, radios jacit, & ajpkit. Ji>jt<e <vero Tri- gona eH, numquam radios mittit,fed wfilum Tetragonum eos immittit 5 quod eftpro- pittt qtt&m Trigonum. Nam Trigoni ett confenfjo, óíìáê$4á. Etfubjicit: Vbi óõì- <m<ftA efl <ô÷ã\^é^Ë<Ã^ò. Vide cxtera. SYRINX. VideCANALICVLVS.
Systylos. Lib. 111.cap. 2. Speciesautemxdiumfuntquinque,pycnoHy-
los, idefi, crebris columnis, fystylospaulo remifioribm. Baldus: Huic intercolum- nio du.ae danrur columnarutn craffitudines. medium eft inter pycnoftylon & diaftylon. vetbi vim ipfe Vitruvius expreffit. Albertuslib.7.cap. 5. unicavoee appellavit, fubconfertum. Dicitur autem ^m æ'óíúß7ë.ß<8æ, hoc eft,contrahi,quod fcilicet fpiffiores columnas habeat quam diaftylos. - T. .·'■'·
TAblinvm. Lib.vi.cap. 4. Tablino,âUtitudoatriieritpedum xx,dempti
tertia, ejm, fpatio reliquumtribuatur. Baldus: AitPhilander, Vitruviumta- blinum pofuifle pro pinacotheca. Subinfert enitn: in tablino codices & monu- menta rerum in magiHratugettarum adfervantur, inpinncothecis autempifL· tabuU &fiatu£, ut ex Vlin. lib. 3 j. cap. 2. conjicere licet. Ita Philander. nec fruftra, verba enim Plinii hxc funt: & inter h&cpinacothecas veteribm tabulii confuunt, alienafque cffigies colunt, ipfi hominem non nifi pretio ducentes > utfrangat hares furis, detrahat laquem. Ad Plinii locum hxc Hermolaus ·, Tabulmacodicibus implebantur. Ve- tus ledtio caftior, Tablina ut figlina, quam figulina. Tablinum ergo eft pinaco theca; nam Ciceroni armarium erat, inquopublicxtabulx civitatum aflerva- bantur. Idemferehabetin Gloflematibus. PorrotabulinumquoquedixiiTeve- teres, habemus apud Nonium in verbo Cortes. qui citans ibi Varroncm de vita pop. Romani lib. 1. ait: ^Adfocum hyeme acfiigoribm c&nitabant, <nBivo tempore inpropatulo, rure in corte, in urbe in tabulino, quod Menunumpoffumus intelligere, tabulis fabricatum. Ex quibus verbis cognofcimus, tablina di&a non quidem a tabulis, id eft, codicibus, fed a tabulis unde fabricata. Quanquam diveria putem egoeffetablina, dequibus Plinius& Vitruvius, abiftis de quibusex Varrone Nonius. Hacdere ita loquitur Feftus: Tablinumproxime atrium loom dicitur, quod antiqai magiUrattu infuo imperio iabulas rationum ibi habebant ,publicarum r&- 'tiotmmcaufafaltumlocum. K^iliidicunttablmum htabulis. Erant & tabularU, in quibus, auftore Servio, inftrumenta, literx & aCtus publici reponuntur. dc qui- busVirgil Georg. 2. \ —:-------TSljcferreajura,
Infanumque forum-, autpopulitabularia vidit.
Item Ovid. Metamorph. xv. ---------- Intres licet ipfafororum
-,,:·.■:. TeUtatrium; cernesillicmolimine vaBo ■
Ex are & folido rerum tabularia-ferro.
Cicero quoque pro Archia: Hictutabulas defiderasHerAclienfiumpublicai, qu&, Italicobello wcenfo tabulario, interiffefcimus omnes. Haecloca publicain civitati- bus liodie Archiva appellantur. Romx tabularium erat in atrio libertatis, tefte Livio, his verbis: Cenfores extemplo in atrium Libertatis afcenderunt, & ibi fi- ■ gnatis tabellis publicis, claufoque tabulario, &dimiiTisfervispublicis, negarunt fe prius quicquam negotii publici ^mxo%,quamjudicmmpopuli defefaElum effet. Loca
|
||||
|
V Ï C Á Â V L Ï R V Ì V É Ô Â. U V É Á Í Ï R V Ì. I2J
Loca hxc longe differre a Vitruviano & Varroniano tablino, pro certo habeo,
nec dubito, in privatis domibus in tablinis figna & imagines, & cstera hu/ufce- modifervari iblita. quodvcllocus Apuleiilib. ult. floridorum evincit. ait enim; Medici cum intravermt ad &grum uti vifant, nemo eorum> quodperpulchra tablina in adibusvifant, &lactmAn&aurooblita. ,&c. Adquidenimingcederentur, utin- ftrumenta viderent& monumenta reram geftarum \ Pinacothecas autem ata- blinis differre, indeconjicio, quod de illis nofter auftor, utdercdiverfaverba fecerit ·, & fcrc has locis iis fuifle ilniiks quos Salas noftri dicunt. inde argumen- tari poteft, quod de iis cum exedris, oecis & tricliniis raentionem faciat. Ô éå. íéá. Lib. iv. cap. 3. Epiflylii dtitttdo unmmoduli cumt&nitt& guttts.
Baldus: Pars eft epiflylii Dorici. imitatur autem regulam, cymatii loco, epi- ftylio fub triglyphis adpa&am; & mglyphis ipfisperpetuam quodammodo efficit bafim. hanc vernacule Barbarus liftam appellat. Andreas vero Palladius veteri. fervato nomine t<xnkm. Id notandnm obiter; Philandrum duplicem prxferre tsniam , hanc de qua diximus, quamipfeinferioiemappellat, alteramfuperio- retn. ait enim: fupra triglyphos efl t<znia. qu<e quamvistis ad perpendiculttm refpon- deat,aliquantum exeritur, &ipfiscdpitulommvhempr<zJlat, Haecille. Vitruvius fupenoremhanct3Etiiamtriglyphorumcapitulumvocavit.Albertuslib.7. cap.9. Tienias hafce regulas appellat & fafciolas. Correntes in iua verfione eafdem no- iriinat Cofmus Bartholus. Utiquetsnia, in hoc ornamenti genere,regulasquaC· dam craiflotes imitatur, quae cymatii vicc epiftylio affixse, triglyphos fuftinent. Porro tsnia architeftis metaphoricum nomen, Graecis quidem Teuviu., a Latinis tamen paffim ufurpatum, fenfu nonmutato. Denotat autem proprievittam, fafciam, zonam, coronam, lemnifcum, id fcilicet quod noftri bindam feu bindel- hm dicunt, nomine aGermanis mutuato, apud quos tmibett/ vincire eft, & DtnD/ virta, fafciavc. Detasnia apud au&ores utriufque lingux oppido multa, quae omnia referre ftultum eifet atque difficile. Teftus erit nobis pro omnibus: T&- niam, ait, Gracam vocemfic interpretatur Verrius, ut dicat, omamentum effe Uneum capitk honorati, utfit apud CtcUium in Androgyno,fepulchrumplenum t<emarum, ita utfilet, & aliai, dum t&niam qui vulmu vinciret,petit. Ennius in Alexandro: Volans de cdo cum corona & taniis.
Sed & Virgil. /Eneid. 7. ---------- Fit tortile collo
\_Aurum, ingens coluber, fit long& tania vitt*.
Talea. Lib. 1. c. 5. de murorum conftruftione. Tum in crafitudine ejus (muri \\ac\\ctt)perpetu£ tale& ole&gme& uflulatx quam creberrimeinflruantur. Bal- dus: Quid fint agriculatoribus taleae, dicere non oportet. Archite&is trabeculs illx funt graciliores, quibus murorum compages conneftitur 5 cjementarii noftri claves appellant. Ad locum hunc Philander his verbis: Per muri crafiiwdinem graciliores trabes quantum fatis erit, exugendo humori tiitukta, (ita enim ficceffendo permanent ad diutumitatem) inter fe fi revinciantur peffwatim, ferratimve aut canceUatim, eam colligitiomm connexionemque fibulatam qttidam ptttarunt effLs. T^os vero interpretamur quas in Architeffura vocant claves &fibulas, trajeffi veluti trariitilUper trabium capita. nottri ferreis fubfcudibus armillata trabittnt capita traji- ciunt, atque ita retinent. Facit & aliqualiter ad rem Nonius, inquiens: Taleaifiif- fiones Ugnorum, velprafegmina. Varro dicit de re Ruftica lib. 1.1{jm nunc etiam ruHica voce intertaliare dicitur dividere velexcidere ramum, ex utraqueparte <tqua- bUiterpr<£cifum,quas alii clavolas, alii taleai appellmt. Hxc libentius retuli, ut no- ftrifcirent, Italicumverbumtaliare, utpleraque alia, matrera Latinam linguam agnofcere. Taxis. Vide Ordinatio.
|
||||
|
ß2ö DE SlGNIFlCATIONE
Tectorivm opvs. Vide Arenatvm. & Albarivm.
Tela.mones. Lib.vi.c 10. Itemfiquavmlifigurafigna,muialosautcore.
nas fiiHinenUnoHri Telamones appelknt.cu-jm mtiones, quid ita, aut quare, ex hifloriis noninveniuntur. Grsciveroeos Atkntaivocant. Curautemita,ipfemetiubinfert, ita fcribens: <^Atlas enim hiHoHceformatur,faflinens munaum. Baldus. Melius & aptius dicere potuit fabulofe, & Virgilii interponere au&oritatem lib. /Eneid. 4. ^Atlantis duri, calum qui vertice fulcit.
Hsec porro de Atlante fabula, au&otem videtur habere Homerura. qiii, 1. OdyiT. 1. faciens Atlantem hunc Calypfus Nymphae patrem, ita fcribit: ¹áóçò âÜ^ÀË Ïßßåé/, \÷{ ïßôÀ êßïíïéò áýôæò
Ìá,êæâßò, W[ yaS^m ·ç ^ xgjtw ctp<ptg i%xQ· K^itlantjs filia aHuti, qui quidem maris Vniverfi profunda novit, habet autem columnas ipfe Lcwgas, qux terram ccelumqueutrimque fuUinent. Hunc poftea imitatus videtur Hefiodus, ZEfchylus in Prometheo, & alii Graci, quorum veftigia fecutifuntpofterioresLatini. Fabulam hanc tangit ipfe quo- que Ariftot. lib 2. de Coelo, & alibi. Sed hxc jam decantata. Illud difficultatem facit, cur dixerit Vitruvius, quidita, aut quare, ex hittoriu non inverimntur. Phi- landerait, Servium /£neid. 1. exEnnio explicare, Telamonem Latine, Graece Atlantadici. hinc miratur, Vitmvium idlatuifle. Egoapud Servium lib. 1. de Atlante nihil invenio. Iib.ver04.de Atlante ita ait: Latine Telamon dicitur. De Ennio nec verbum. Potuitautem Servius de Vitruvio accepifle. Modo Vitmvianx dubitationi, ne dicamus ignorationi, faciendum fatis. Putavitipfe, utarbitror, Telamonem hominem aliquem fuiife, puta Ajacis patrem. quo fenfu nulla eftilli cumAtlante familiaritas aut cognatio. Credoego, quiGrx- cum hoc nomen inLatium primus invexit, eo refpexifle, ut nobis virilium horum fignorum laborem apparentem exprimeret; non quidem Telamonas, ied ôëßìïíáò primum fcripfiffe; quac Grasca vox tlemones, miferosdenotat& laborum patientes. quod ejufcemodi fignis, miram in modum, ut dicebamus, aptatur. Id fere expreflit ingeniofiffimus nofter PoetaDantes infecundaCo- moediae fax parte. ait enim: Come per foiiener folaio 0 tetto
Per menfilatal volta, una figura St vede giunger le ginocchia al petto, La qualfa ael non ver, vera rancurA Nafcer á chi la vede. Hsecigitur fivera funt, fmftraquaerebatVitruvius ex hiftonis invenire, quare iigna quae a Grsecis Atlantes , a Romanis Telamones dicerentur. Csterum hunc uiiim fupponendi oneribus figtia, originem ab hiftoria txaxifie, clare illa docent, quaelib. 1. cap. 1. ipiemetde Caryatibusrefert atquePerfis. Ô å ì ñ l á. Lib. é í, cap. 7. Supraqae idfafligium, columen, cantherii, tetnpU
itnfwnt col/ocanda,cjrc. Baldus: Vocabnlum ita explicat Philander: Templa hoc loco fimt ajfamenta, qtu tranfuerfafupracantherios ponuntur^fupraquoscollocantur ajferes, quividenturejfe oporterecrafiiores quam latiores, quod eorum projeffuras denticulorum referr*imagimm dixcrit. Horum meminitquoque Vitruv. lib. eod. cap. 2. fupra cantherios templa, deindeinfitperfubtegulas ajferes, Ad quem locum Barbarus: fupra cantherios, quorum difpofitio univerfam triremem oflendit, tempL· imponuntur. Tempialk qux Itali -vocant,quiefunt trabecuU adcantherios tranfverfe contrateUi frontes. Eeftusverbivim novit. aitenim: templumfignificat &&difi· cium Deofacratum, & tignum qttodin xdificio tranfverfumponitur. |
||||
|
VOCABVLORVM Vl 1" R U V É Á Í Ï R U Ì. 125
Tepidarivm. Vide Caldarivm.
Ô å r å â r a . Lib.x.c.is.deinventisaDiade\pr<zterealerebyam,&c.Baldus:
Deterebra, quodinftrumentiim Graece ?f uWev dicitur, poliorcetica machina, Heron Mechanicus. dequohaxde terebra paucula quasdam fumfit Lipflib. Machin. 3. Dial. 1. qui & imaginem elegantioribus formis exprefiam attexit. Ait autem: fuijfe gladii aut mucronis quandam fimilitudinem quo muros perfodie- bant. Tum addit: fe haud legijfe, Romanos ufetaffe,inveniffe tamenfe in infimis annalibm fcriptum, Leodicenfem Epifcopumparajfe anetem,&duos gUdios, admu- ros diruendos. Certe ridiculum eft hoc poliorceticimachinamentigenus, nec mirum, ufu non eflc approbatum. Ab hoc longe diftabatputo Diadis terebra, de qua Athensusctiamfciipiit. Erat autem fpecies quasdam arietis, cujus defcri- ptionem late profequiturGraecus au&or, & ipie Vitruvius Latine his verbis: De terebra has explicuit rationes,, Ipfam machinam, uti teHudinem, in medio haben- tem collocatum in orthofiratis candem, fackbat, qaemadmodum in catapttltis aut baliftis fierifolet > longitudine cubhorum l , altitudine cubiti. in quo conjiitucbatur tranfverfa fucula. (ïíßó÷ïí appellatAthenaus.) In capite autem dex(ra& finifira. trochle& du&, per quas movebawr+quodmerat in eo canali capite ferrato tignum·^ fub autem ipfo canali tuti (fortaffe trochi) crebriter celeriores & vehementiores effi- ciebant ejus motm. Supra autem id tignum, quod inibi erat, arcm agebantur, ad tegendum canalem, uti fuHinerent corium crudum, quo ea mnchina eratinvoluta. Hxc retuliflc placuit, ut hinc appareret, lorrge terebram hanc ab Heroniana illa, de qua Lipfius, vi & forma differre. Videtur autem, Diadem impropric vo- cabulo trypani ufum. tercbrafiquidemveriando, feu· ut inquit Arnobius, ver- tigine, res excavanturj arietariavero illafua terebra,trypariove,nonitem, fed irnpulfu demoliuntur. Tertiarivm. Lib. 1 v. cap. 7. Suprafaffigwm columen, cantherii, templa,
itafunt collocanda, ut fiilhcidwm tecti abfiluti tertiario rejpondeat, Baldus: Lo- cus haud ita perfe clarus, non unicam admittitinterpretationem. Philander ita exponit: Tertiaruvocabulointelligimw, cum tranfiris ligna, qu&a teffi culmine duffa in utmmque latus á capreolis & columnari columna fuBinentttr. Barbarus ad hsecpauca.tertiarii figuracontentus5quamtamena Philandroeftmutuatus.Cie- iarianus, quem fequitur Caporalis, id fere volunt, quod poftillos Philander. Ab his omnibusdiflentiensTumebuslib. n.cap.4.ita explicat, ut cenfeat, intcr- pretandum, eoufque ftillicidii proje&uram cfle faciendam, utineainfit tertia parstefti ,utfi,s\t, verbi gratia, latus teffi totius duodecim pedumfit, quatuor tribuantur fiillicidio, ut procul hflruUurx &'parietibui imber cadat. Tertiarium enim teriiam partemfigmfic<xt, & quartarium quartam partem. Haec vir dodiifi- mus. Quitamen,judiceme,arcopo, licetoculatiffimus,aberravit.Neque enim ad ftillicidii projeduram tertiarium hoc pertinet. de ea enim Vitruv.ibidemfcri- bens, ait: Supra trabes & fapra parietes traje$ur& mutulorum, parte quarta alti- tudmk columnte projicunttir. Et reveraenorme cflet ingentis tefti, uti templo- rurn eiTe folet, ftillicidium, fiprotertiaejus partefieretprojeilura. Verba ergo architefti fic intelligo, nempeut totius tefti contignatio trabeationc tertiario, ideft, trigona figura ipfius faftigii quod in fronte eft, de quo etiam verba fe- cerat, ad amuflimreipondeat. nectertiarium hk protertiapartejquadeCafo, Plin. & alii intellexcrunt; imo & ipfe Vitxuv. lib. 3. cap. 1. ubi ait,quodefitertia. adjeBa, est tertiarium. Tes sera. Lib.vn. cap. 1. Suprarudum adregulam&libe//am exaStapa-
'vimentafirmntur,fivefe£filibiis, five tejferis. Baldus: Ðï×àóçìïí vocabulum tef- fera. Quatenus vero ad architeduram ipeftat, late docet Philander, ita fcribens: Favmmuprimtpiopi£taft4ere,pifleafaitafantlithofirata}id eft, tejfeflatis lapidibus |
||||
|
126 De Significatione
firatA. quorumfit mentio apudVarronem l.de re Rufl. 3.cap. é .& Plin.lib. j6.c.2f. Per
fectilia intelligoparvat marmoreaicrufiai,invariosinterdum colores tinttas^ idest, opus amttjfeatwn •velmttfivumiUt Spartianm inPefcennio.nos mufaitunt vocamm.Per tejjeras quadrata grandia. Hax ille. Ego contra teifcras puto ad mufivum opus pertinere; ie&ilia vero iefti marmoris efle quadrata grandia. Certe Latinis teifera cft forma cubica. Oadum dicimus nos. unde opus ipfum ideo tefiellatum dicitur, quod ejufmodi formxlapillis fit compaaum, ut Romxvidere eftinvetuftis Ec- clefiarum pavimentis,& Venetiis in templo auguftiffimo D.Marci,Senis quoque & alibi. De teflera & teflera grandi mentionem facit Vitruvius. Quatenus ad nomen pertinet, a Grjeco ôßêß&ò^., id eft, quatuor, quod quadrata fere forma teflerarum fit, nomen traxifie arbitror. HaecBaldus. Claud. Salmafius in Solin. pag. 1214. Pavimenta abfolute vocarunt, ex teflellato opere fafta, utpaulo poft indicat (Plin.lib. 36.0.25.) Frequentata vero pavimentaante Cimbricumma- gna gratia animomm,indicio eft Lucillianus ille verfus: K_Antepavimenta, atque emblematavermiciilata. GloiTae; pavimentum ÷áíéÞéïæïëßïéòéäáöß&ú*. Quodexpli- cavimus alibi. Exdem: pavimentum ^öïëï^ºÀ/ß^Ëö^. Eapavimentalitho- ftrotis exculta funt. quaefub Sylla originem fumpfere, ac deinde pavimenta ex humo mota in cameras tranflcre. Hinc mttfivo ornatas cameras paffiin apud Au- £tores legere eft. Qupd mufivum opus in iblo pavimentum dicebatur, & tejfellatum opm etciTellisfa&um in varios tinftis colores. Etpaulopoft. Haec teflulatapa- vimenta omnino diverfa fuere a lithoftratis,ut clare fignificavit Plinius. Male igi- tur viri doftiffimi Lithoftrota & teflulata eadem faciunt. Lithofirota feftis parvu- lis marmorum cruftis ftrata erant ex diverfi generis & coloris marmoribus, non tin&is. Tejfellata ex parvis teiTellis, hoc eft, calculis quadratis in varios colores tin&is. Suttotuas fefiilU Latine vocat 7» ëß%òñù¼,, &diftinguitateflellatis, in C3eiare,quem ait fifii/ia ac tejfellata pavimenta in expedtttonibus circumtulijfe .Ubi fe&ilia funt lithoftrota feftilibus cruftis pavita. Grammatici apud Homerumw K^iujj-mlov interpretantur ëé^ò^ù-çí tj øçöïëïâéôéí 'ß$á,ö&. Ergo diverfum li- thoftroton a teflellato. Vitruviuslib. 7. cap. 1. fe&ilia a teflellatis aperte diftin- guit. Seftilia in varias figuras feftx lapidum cruftae,quibus inducebatur pavimen- tum. Has figuras in fe&ilibus ufitatas raemorat idem: Scutulas five rhombos, trigona, quadrata, & favos, id eft, hexagona. Å ligno etiam hodie his figuris fiunt fe&ilia pavimenta; fed & ex latere coftili. Stru&um vero teiTellis pavimentum, ex parvis calculis quadratis in varios colores tindis, ad exprimendam aliquam iraaginem, aut avis, aut pifcis, aut hominis, aut aliam quancumque. Lithoftrota in pavimento ac folo manfere, teiTellata ad cameras tranflata & mufivi operis no- mine appellata funt. Testa. Lib.vn. cap.4. Primumconclxvibusqua planopedefuerintabimo
favimento alta circiter pedibm tribtts, pro arenato teffa trulliffctur. Baldus: Tefta dicimr quicquid creta effiftum igne decoquitur, unde opus teftaceum,& Romae teftaceus mons, Ý teftis fcilicet fadus. Hoc loco teftamproipfateftatufa ac- cipitcalce temperata. noftri Ufirum appellant,&adpolitioneshumidorumlo- corum vulgo utuntur. Alias tefta prolatere cofto accipitur, veluti lib. eod. c. 8. fecundum orthofiatas intrinfecm ex rubrofaxo quadrato, aut ex tefla. Lateres de cru- dis dicifeu fole tantum coftis, palam eft. unde vetus proverbium,Uterem lavas. Teftara vero & decoftilifeu figlino opere dici, npftro teftimonio non eget.Hsc Baldus. Claud. Salmafius in Solinum 1232. Coftos (lateres) etiam adhibe- bant, quos tefiaceos vocat Vitmvius, ut quum Babylonios muros teftaceo latere ftruftos memoratlib. viii. cap. éËéïæï-ðÉúß-ðêßíýù. Graeci êßò^øËí vocant;qui femper coquebatur. Nam &.domus eo tegebantur; unde & teftura Kt&poy. Li- bro autem primo cap. 5. dixerat, eofdem muros coffo ktere fa&os. TestV-
|
||||
|
Vocabvlorv.m V é ô r õ í é á í ï r í ì. 12 7
3 Ô Å s ô í r> é í á ô í ì. Lib. í é .cap. 3. de cavis tedium: Tetftidiriata verofiurit,'
ubi tion fant impetw magni. Baldus: Philander ait: Tefludtnata dici in quatuor partes devexa. Eadem repetitBarbarus. ait enira: '^uintumgenustefiu^atum , dicitur á forma. Erant teffa m quatuor partes devexa. habebant cnim in quatuor la- teribui imbrium cafut & (lillicidia. Tum addit: hxc arbitror ieffa futjfcfupraque auLts & conclaviti ampla habuijfe, contignatiomfque pulcherrimis columnatiombtis innixM. Hxciile. qui etiam in Sciogiraphia huic generi addit laquearia. Ego faneejufcemodi cavaedia ideo teftudinata difta fuifle arbitror, quodefient con- camerata. DeCamerarum teftudinibus Philander lib. <>. c.io.Hemifphgriurn a- tefiudine dijfert, quod hxc e duobm arcubus, in crucem fe in centro fecantibta, confiarevidemr,illud autem plane fjih&rictim& orbkulatum efi. Sic ille. Nos di- cimus, volieë crockra. Ego teftudinatas cameras non folum hafcc didas puto, fed quavisformaconcameraras. undeVirgil. TitmforibitsDivamediatefludmetempli.
Non puto hanc teftudinem arcubus in crucem fe fecantibus fuifle formatam. Tefludines, ait Nonius,y«wf loca in adificiis camerata, adfimihtudinem aquatiliiim tefludmum,qu& duris tergoribus funt & incurvis. Si ad ipfaraformam oculi re- ferantur,camerasillaspLOprieteftudinatas dici pofle arbitramur,quas noftridi- cunt W//^c<?»M,ideii,adconchxalveive oblongi ■moducn finuatas. Illudno- tandum.teftudineatum, non teftudinatum habeire Columcllam, ö inter fe ac- clivestefludirieatoteiio,moretugtiriorum. HaftenusBaldus. Claud. Salmafius in Solin.pag. 1216. Varix cameraramfpedes,Teihido,Fornix,Concha: Tcftu- do hcemifpFiaerinnftar referebat: Fornix hemicylindrii: Concha fphxrje qua- drifariam divifae quartam partem adfimilabat. Ô å ô r á C-H ï r D í Ì. Lib. V. cap. 4. In his tribus generibtu difimiles funt
tetrachordorum dtjpofitiones. Baldus: Hxc ait au&or, agens dc generibus modu- lationum. Tetrachordum porro Graecam eiTef voccm, & a quatuor chordis ita diftara, nemofere eft qui nefciat. CapellaaPhilandro rclatus; Tctrachordum efl, inquit, chordarum cum cert.t qualitate divifio. Addit idera: Tetrachordum efl, quatuor in ordine pofitorum fonorum congmens fidaque concordia. Barbarus lon- giffimis commentationibus rem totam Muikatn apud Vitxuvium hoc loco pro- ibquitur, in quibus tum fyftematis feu icalas antiquorum ordinem , tum etiam divifionem per tetrachorda profufedocct. Philander item. Nosautcm, cum hxc ad aliud pertincantinftitutum, ad hos quos nominavimus,- plurade his defi- derantesrelegabimus·, adeatur inter Graecos Ariftox. Ptol. EmanuelBriennius·, interLatinosBoethius; de rccentioribus vero poft multosJofephusZarlinus, qui doftiffima commentaria in totam rem Muficam fcripfic, & in lucem dedit. Nobis fatis erit dixifle, fyftema divifura fuifle in quatuor tetrachorda, quorum in- fimum hyperboleon.ideft, excellentium, fecundumdiazcugmenon, hoc eft, conjugatarum, tertium,id eft,primaacutorum, mefon, id eft, mediarura, quar- mm, &furama, hypaton, id eft, fummarum, appellavcrc. Hsc poftcaachordis ad univerfas voces ordinandas pertranfiere. Unde ipfemct Vitruvius lib. 10. cap. 13. de Organi hydrauliciconftrudioneagens, ait, de Canone Mufico lo- qucns', In cujus longitudine canales, fi tetrachordos efi, fiunt quatuor, â hexa- chordos,fex,&c. Áchordarumnumeio,licetibinullus chordarumufusinterce- dat. Anni tetrachordura, a Mufico inftrumento dutta fimilitudine, dixifle Var- ronem, ex Íïçßï annotavit Turnebus lib. 29. cap. 3. Sunt autcm Vai-ronis Verba,Nonioreferente: Retinetviatorcm meridie pratereuntem fontem, quod au~ tumniteu w atmitetrachordomenfttm (Turnebusmenfam) praterierat. Tetradorvm. Vide Didoron.
Tetrantbs. Lib. 111.cap.ult.Infinguhtctrmtommaciionibm.Baldus:
Verba
|
||||
|
j28 DE SlGNIFIC ÁÔÃÏÍÉ
Vcrbahsecadvolutxemendatam defcriptionempertinent. Tetrantorum, inquit
Philander, pro tetrantwm flexum efi, Sunt autem tetrantes rei di vifa inpartes qua- tuor finguL· ÉßçåË, feupotim intervalla ipfa. Tetrans circuli quarta pars eft, dua- busnempelineispercentrumadreftosangulos fefti. Quadrantes Latinavocc hae partes appellantui·. Ita enim quadrantes a quatuor, ut tctrantesa ôßôßáæâ., quod idem fignificat. TetransigiturLatinavoxeft, aGraeca ducensoriginem,. quadrans autem vere Latina. Grxci pro tetrante ôé^ðéìüæ/ïí dicunt, & ita quar- tam oboli. vocabantpartem, quam quidem quadrantem dixere Latini, qui etiam quartam aifis partem, hoceft tcruncium, ita vocavcre. Hacvoceufuseftipfe quoquc Vitruv. lib. x. c. 11. ubi cochlex conftm&ionem docet. fcribit enim: tn capitibtu circino dividuntur circmationes eorum tetrantibm in partes quatuor. Raro hoc vocabulo ufos invenies Latinos fcriptores. Hsec Baldus. Claud. Salmafius inSolinumpag 672. Hyginus: Sic & w cafiru groma punitur in tetrantem,i<\ eft, ponitur groma. utinquatuorpartes sequales locus dividatur. Grsecum eft •ôßôòáò, ôßôòa.v]&, ut, ôòßá,ò, ïê¼,ò, 'ßæá,ò. Qupd lineis duftis in quatuor partes ita divifum effer, u.t quatuor angulos normales faceret, itavocavemnt. Hinc He- iychius t{J^L· ôß\æâß.[ùíáí interpretatur. SicetiamSiculivocaruntquatuorobo- los. Non igiturTe7g5eV idem eft quod qmdrans Latine. Nam quartam partem hoc fignificat ,'illud Grxcum quatuor partes. Non igitur tetrans idem quod groma, fed groma in tetrantem ponitur, qax figitur ad tetrantem faciendum, ideft, quatuor partes dirigendas, vtlponitur in tetranfe, in medio fcilicet te- trantis, hoc eft, loci inquatuorpartesdivifi. Tetrastylos. Lib. 111. c. 2, de iacrarum xdium fpeciebus: Si tetrafty-
los facienda fuerit, dividatur in partes undecim. Baldus: Tctraftylos eaaedesdi- cebatur, quxcolumnasquatuorhabebatinfronte, & id quidem Grxco nomine ôßÀ^.òõëö'. Eadem forma Tetraftichon dicitur Epigramma quatuor verfibus conftans. Itetn, utipfedpcetl. 6.'c. 3. Cava tlla adium tetraflyla numupabantur, tiU£. fubjetHs fub trabibus angnhribm columnis & utilitatem trabibm & firmita- temprdfi/mi. Hsec ille. Claud. Salmafms in Notis ad Capitolinum pag. 266. Ducentas columnas uno perifiylio habens. ~\ Scriptus liber: ducentas columnas m- traflylo habens: ex quo indubitata conjeftura lego: ducentas columnas in tetraflylo habens: &fanetetraftylonfuifle, qus fequuntui: oftendunt; nam quatuor ordi- nibuscolumnamraconftitiiTepatet, & quinquaginta columnas inunoquoque <Þ÷ù fuifle. Indicat crgo, Tetraftylon non tantum in fironte, fed & 'in interiori corpore aedis quatuor columnarum oirdinem habuifle. Theatridivm. Vide Ecclesiasteiuvm.
Theatrvm. Lib. v. c. 3. Eligendm cii locw Theatro qmm faluberrimut.
• Baldus: DeTheatris^utrenotajpauca.commodaeatamen&utiliaafFeremus. Theatrum, inquitlfidor. 1.vi 11. c. 3g.efi, quofcenaincliiditur,femicirculifigtiram habens > in quofiantes omnes infpiciunt, citjus formaprimum rotunda erat, jkut & amphitheatn,poflea ex medio amphitheatro theatmmfaffium efi. Theatrum aj]>ectd- culo nominatur, ~Üôð & 9**^ > %ç°Ü i» eo populm defuper fpecians ludos con- temphretur. Idcm in eodem loco affirmat: §ßá,ôîïí & proflibulum feu lupamr idemejje, ideofiilicet, quodpofl ludosperaffos meretrkes ibiprofiernerentur. Thea- trum pro proftibulo accipi, nufquam alibi-memini legere. Theatrorum confue- tudo, ut & nomcn , a Graecis eft. etenim raftici feftis dicbus convenire folebant, ut ludos facraque facerent. qui mos adco Athenienfibus placiiit, ut primi in civi- tatemillumintroduxerint. Romani poftea, uti reliquafereGrxcorumomnia, ita & theaira, fervato nomine ipfo & forma, reccpcre. Hxc autem primo tempo- raria fiebant, ligneafcilicet, non lapidea & marmorea: talefuitmirabileillud M. Scauri, dequoPliniuslib. xxxvi. c. 5. Hic fecitinadilitate fnaoputmaximum omnium
|
||||
|
VoCABVLORVM VlT R U YlANORUM. 129
utnnium qu<s umquam faere humana manu faffa. Si de Theatris plura Cupis,
Auftores non deerunt. Plinium habes, Pollucem, Albertum Florentinum, nec parvo proventu Lipfium leges in iis quje de Amphitheatro fcripfit. Ifidorus loco fuperius indu&o, theatra primitus fuifle rotunda, poftea vero ex mcdio am- phitheatro fadum theatmm affirmans, fuciim legentibus facit. contraria cnim fententia verior, nempe duplicato theatro,amphitheatra introdu&a fuiiTe. Thea- trorum ufus vetuftior quam amphitheatromm. Lege, fi vacat, bonos auftores, & imprimis, Lipiinm lib. jam difto. Hoca Turnebo· notatumnon pnctcrco, aDionetheatrumvenationum, arnphitbeatrumappellatunifuifl*e. . Thematismos. Lib. i.c. 2. Isefficitur{ac dccoicfitfcimo)flaiio?teq®*
Grxce Jtpaltir/Aog dicitur* Baldus. Barbams: Inflatione eH apta collocatio eperisjuxtx natura proprietatem, illiui rei, cujus gratia ,opws conflituimr. Vitruvius ipfe cx- emplis, & fane non paucis, qua ratione deeor a ftatione perficiatur, facit ÀÞÖ> nifeftum. Caeternm nonita proprie Grseco vocabuloLatinam vocera aptafle videtur, fiquidem thematifaius pofitionem fignificat, collocationcmve, non fta- tionem. Ufurpavit igitur ftationem pro iitu, quo res poiitas collocanmr. Proprie autem ftationis voce ufus eft lib. 5. c. 12. ubi de portubus, Sed erit ex tma parte flatio. Ita enira Virgilius/Eneid. 2. Statio malefida carmis. Ô Ç ï l v s. Lib. 1 v. cap. 7. In medio teffi ratio ita habeatur, uti qiinnta dia-
metros totitts operis eritfutura, dimidia altitudofiat tholi, prttcrflorem. Baldus: De
tholo hax ad hunc locum Philandec: Tholus ett dias tefludinL· umbilkm, idetf,
veluti fcutuminmedioteffioquo trabes omnes conveniunt, ubi dona fufyendebxntur',
auttore Servio <iJEnud. 9. Varrode reRuFLlib, 111. cap. /. de omithcne loqttetts,
Tholitm dixit adificium rotundum, coltimnatum}duplki columnarum ordine, inter quas
retibm pro parietibus objcSiii, aves omne gentis, maximeque cantrkes, nutrieban-
tur. Lib. vero 7. cap. 5. ad ea verba, inquo tholi,pronai,fimifafligia, haec ait: tfjoli,
quorttm mentio facta eFi lib. 4.C.7. (fedhocomiferamw quodpropriumerat ejusloci)
intelligimui ereffiones, teFiudines, templis addifolitai, quas Itali tribunas vocant. ¸.&
fimt autreffanguL·, aut adhemkycli ducttntur ambitum. Barbams: Tholum, inquir,
latecnam noftri wocant. quafupra tribunam & hemi/pharJum efl, tam dtafit,quam di-
midiata totim operis diarnetros. Haec Barbarus. Non puto autem ego tholmn efle
partem illam quara lacernam dicimus; enormisenimprorfuseflet, fiprodimi-
diatatotius operis diametro attollereturfupra ipfum heraiiphserium. florem po-
tius, laternam morc noftrodicendumcrederem.Eftautemflosipriustemifphce-
riiumbilicus. Tholm, aitjfidor.lib. iq.proprie eFt<velutifmtumbreve,quodmedio
tecfo eii, m quotrabes coeant. Lib. autem 11. dixerat, Talum ë tolo; nam tolu-s ipfc est
eminens rotunditas, unde &fafligium templirotundi tolusvocaiur. Hax illcqui per-
peramfcribicperT,cumper Thfcribere debuerit. Grxca namque diftio eft^-
ë<§*. de qua in Etymologico hsec habemus: Tholosfxm.gen. locm quidam in tabu-
larwfeu archivii dicebatur-, afabrica ratione. Lateribus enim confiruclus videbatur,
& fafiigiumhahebat rotundum. erat autem exfiru£iitra,non e ligno ut c&tera gdificia.
Homen thro£'Zu£{§eiv, idefi, circumcurrendo diSium, unde ôðéíèåúïí, idefl, pantheum
$>ëï{<&ò "¥t)fcripfit Dion l. 53. Suidas: Tholum, ait, domum ejje rotundam, in qu/é Se-
natores conwvabantur%aliai PrytaneumdiBum. Late hac de reVarinus.cujus verba
ira Latine rcddemus: Tholm domus efl rotunda, dicfa ><ot tS%ßí, ita Alexander. 0a-
ëïò vero ftpia atramentum. Tholus etiam locus erat, in quo Prytanei cxnitabant, eo
quodforma exfiruttum effetrotunda. Vel ôú %)$&·, inquiunt, circulare domicilium ,m
quo vafa,quorum crat quotidianuiufm, affervabantur^utimenfi, crateres,fcyphi. Di-
citur atitem >ots tS *)æì üëïí, acfidicas circumcurremfeu ■sr&fcoffyjov. Prope hunc iho-
Imn inter ejus ambitum locm quidam eFiangafius, circa qucm fcelefi& anciL· fufpchfe
peribant.ln Rhetorico etkmLexko h<sc hibentur:tholifuntteUa,pinn<t>cimer<e.®(>xiA
R autcm
|
|||
|
I3o De Signihcations
autemfomininogenerepilem in acutumporreSiui, quem aliifciadion, hoc ett, umbel-
lam dicunt. Ha&enus Varinus. Cieterumnoftrinon modo tribunam tholum ap- pcllant, fcaCubam Cupolamque vocabulo.de media Arabia cvocato. Etenitn Cababa iomadzvit, contraxit, äå Tachbabo rotundatio, contradio, unde Cubaton podium, menianum, tholus, domus, faftigium, catnera. Ô Ç Õ ì å l é c é. Lib. í. cap. 8. Itaque ex eo Scenioi & Thymelici Grace nominan-
tur. Baldus. AdhxcPhilander: Scenki compleffuntur Comicos& Tragicos: ihy- mclicorum nomme wtelligimus Citharcedos, Cithariflas, Lyrtflas, Tubkines atque id gemu Symphoniacorum. Barbaras fupcraddit aliquid. ait enim; Thymelkos ^n $ %/ìÝëçò diffos, qux p.trs Theatri, ubi hiflrionesperagebant. Certe, quid proprie in theatro fuerit antiquis thymele, quaeve pars, difficile eft affirmare. Etenim ipfe Pollux, qui dutn hsec florerent & vulgatiffima eranr, florebat, de ea loquens, ita dicit 1.4. c. 19. ubi de partibus theatri; xgj <ndujr\ öìxszuvzq/Juv ÃËïí, ç 'j üñ÷çòñá,tS ÷üã÷, cv çê&é ç ^õìßë-Þ &ð âÞìá ôé ÷óê,úßôÀ âùìüò, & fcena quidem hiflrionumproprius locus. Orchefira vero chori, in qtta etiam thymelefeufuggettum ,fiufuerit ara. É ç or- cheftra fuiiTe aperte docet, an vero fuggeftum vel ara, ftibdubitavit affirmare, Sed necHefychius fecitfatis,cujus verba, %éìßëá^ eim æùìïß, Xj m <£ëöß& tos 3-ki®vo$pa, thymeL· /tr<e funt, & farinaquafupra i/las offeruntur. Deinde addit: %ìßëç' %ôùò 'iKiyov^m^^Xtig r âùìïí,ï'é § -n 'ßìôôíñïí úö'ý ddnS-uaQiv, tj ß$á,ö@» Ufov, ideft, Tbymele; ita nppellabant á thule qux efi ara. Alii ignurium,fupra quodfacrifimnt ,feu facrumpavimentum. Clarius Suidas, %ìßëí âùìüò ^ttb rSfyetv, thymele ara diffa á ■verbo thyin,q\\oa nempe facra facere fignificat. Tum addit: %ìÀëç ç áõëéêÞ, Ite: %ìæëé÷9À ol cv xjzfftxgjoi r ¢÷íçí cJ^n^c-tnvv^juot, thymele attletica eFi, thymelici qui in hifirionica artemdocent. AfluitautemProcopiidiftichonde quodamThymelico CXCellente: Ðï¢ïßêéò cv %ìÀëã(} ê. cv ó÷ßõõãóé ôé^ëùò ¹ëáòßò ßÝ÷áãíßéçò xiosS ipvtye Ksptw.
SapeinThymelu&in Scenisflorens Ramus Achamites hedera decerpfitcomam. Vatinus praeter ea qua: de Suida accepit, hxc aiFcrt: %ìßëç Þ ô£ ^idifn ìß÷òé vm ti'?n>'iiJiitqa,7Fi'(ijg þé/üì,¢òéç, Q&. ôí ß-zr áõôÞò ôÜ %í\ ìÀæ/(ß&ô, ô÷ôßòé ô» %ofjfyja, h- îÇË. ôîâß7ÀÀæá,ø)Éö' ijs Àøùôåòá/ ôÀßò Ü^îïßò pdov,ì^ù éý^éí ×&æ,÷óçòôîâîùûáæ. Thy~ mele theatri ufque nunc á menfa nomen accipit, eo quod fuper earn immolatttiit, Grace 9z/V dividerentur, hoceff,facrificatafacra. Menfaeratfuper qmmfiantes in agris ca- nebant antequam tragcedia ordtnem acciperet. Hinc cognofcimus fuggeftum fuiife, fupraquod thymeliciin fcenis & theatris exercerentur. Habemusapud Plutar- chum in Fabio Maximo, ^Üòì÷ðêïßò Ç^õìéëßËá,ò fe celebraturum. Item Euripi- des,%ì(ëáò fcuvcts£i7Wj>ijg, id c&, aras deorumigmttvs. Accipitur etiam pro convi* vio & delicio. Quod autem ad Vitruvium pertinet, certum eft thymelicos illos appellatos, quifcens muficisinftrumentis infervirent. Dequibus Ulpian. dehis qui not. inf. 1. Athletas. 7(eque thyrttelici, inquit, quicertaminibutfacris deferviunt, ignominiofihabeantur. Thymelicarum quoque fakationum meminit Juftin. No- vell.de Confulib. $. acprimum quidem-nbi habemus, thymelicos inter illos annu- meratos efle, quiin Scena rifum citant. Quidam thymelen artem didtam volunt a mulieris nomine, qux prima faltationem i.n fcena docuerit. Ego autem ideo Jv- ãËëúù didam putarim,quod anitrium curis fatigatum fublevet, nempe dm ô÷'ßëßßí ô%ìüí. Apud Martialemnomen vidcmr fuiflefcenicie cujufdam muliercula-*. Ita enimadCaefl.i. ^uaThyme^tJpe£fasy deriforemqueLdtinum, lllafronte, precor, carminnnoflralegas.
Hanc ait Perottus, Latimipfimfmffe uxorem. De Thymele vide, fi efl: tanti, Rho- digrlib. eod. c.8.Budjciimin Pandedas,Ludovic.Vivemad Auguft. de civitate Dei lib.vi.cap.-7.. , , Thy-
|
||||
|
VocaevlorVm V ú ô ru í éá í ï r vm. 131
Ô Ç Õ r ï ì á. Lib. é í. cap. 6. Genera thyromntum h<ec, Doricum, Ionicum, &c.
Baldus: Graecum vocabulum^&j^jdcquo Suidas, 3íñù]&, fypu(Aa&i'i^cuo%&i Synonymahaec, &fores pottarum fignificant: pro cardinibtis lignove forium ufurpatur 1. Reg. 2. cap. 7. Idem fere efl: quod Jv&, quod vocabulumfecunduna Grammaticos, domusportam fignificat, 7ôàëç verourbis. quodobfervavit Thu- cydidis Gracusinterpres. cujus verba,>'^af ô÷ïÀê,÷, WAa/ ô÷ôÜ÷÷ò. Vide Pollu- cemlib. i.cap.8. ubi'ss&ipepui/ï'ß÷,÷H&j%puv}departibmdomns&portarum. Cas- terum notandum, apud Vitravium hoc loco thyroma omnia ea ampledi, quae ad portarumoraamentumipettant, fintelapide, vel e materia. Thyrorevm. Lib.vi.cap. 10. Ubi dc Grajcorum dpmibus; Hkautem
locus inter duas januas ^vpcupnov Grxce appellatur. Baldus: Audtorem Grazcum nonhabeoquihocvocabuloutatur, & quod miram eft, necipfum Pollucem. Quid fuerit, ipfe Vitruvius docet: Locum, nempe, inter duasportas. Certe dm tS %ñáñ÷, hoc eft, janitore, oftiariove, fadumeftvocabulum. intcr duasfiquidem portas janitoriseratcubiculum. quodipfePolluxlib. i.cap. 8. ■nTSnvXupSvl©^ fliK^aappellat. Partemvero hancabeodem zwAiSVa di&am arbitror& %ñùíá. Elegans thyroreum videre eft in aula Urbinate, quod inter duas januas eft, ut Vi- truvius defcribit, primamfcilicetregiam, &illamper quameft introitusinpe- riftylium. Situm & formam partis hujus habesin ipia Graeca? domus Ichnogra- phia, quam tibi diligentiffime lineatam exhibet Barbarus. ubi obicrvabis, ad lae- vam introeuntibus eife oftiariiipfiuscellam,aquo oftiario, uti dicebamus, ve- ftibulumipfumnomenaccepit, nifallimur, apudGraecos. Ô ï ì é c å. Lib. íéé. cap. 3. de cameramm diipofitione; Afferibm difpofitii,
tumtomtCieexJ]}artoHiJ]>amco,armdines Gr<xce, tufe adeos (uti formapofiuLt) reli ■ gentur. Et infra, & mataxa & tomice, &c. Baldus: Ad loci hujus intclligentiam fatis ea efle poflunt, quaein verbo mataxa a nobis allatafunt. quare hic de voca- bulo ejufque vi & origine tantum. Tomice fane Graecae originis videtur vox, &Üìéã%,ýÀ Suidas, ëåðßïí ogowiov,thominxtenuU funkulus. hinc apud eiindem &ù- ìßæáéí vel etiam S-apiasreiv vincire funiculis, vinculis coercere. Latini Graeca, uc loquitur Grapaldus, afpkatione reje&a, pro thomingc tomicen dixerunt. Idetn fere Hermolausin GloiTematib. cujus verba: Tomex hb. éã.ïáñ. le.fine ajpira- tione'fcribiturquidem, fedá Gr&cotamen>videtur ortum, idelt, Amr$diufpyf@?j quod fpnrtum fignificat. In cailigationibus vcro; Vomice ( more fpinarnm circum- lita.)jcribendum tomice, ut vefufia & Romana exemplaria. Ejus verbi & Vitruvim in ArchiteBura meminit, pro rcfie ac funiculo. Hac Hermolaus. cum quo fentit & Turnebuslib. i.cap. 27. itaenimfcribit: Thomices autem(originem fecutus zfy'\X3xit)exJpartoreFiesfunt, ejparfo torta, quas Graci S-upifjoig vocant. Itaque verbam eft, ut Flacct^ de arte Poetica loquitur, Gracofonte detortum, ü" in Latinam formam efftltum. HaecTurnebus. Quidam magni nominis ëö^^îáöïé, ac fi Gracum eflet vocabulun^w^ixj/fcnbunt.quanquam apud nullum Grxcum Au- ftorem ea forma habeatur. Pallad. lib. 1. cap. 13. de re Ruftic. licet ab hoc Vi- truvii loco indubitate acceperit, declinationem mutat. fcribit enim: &binas in- ter easperticas dirigemm, tomicibvaalligatas. Philander, in animadverfionibus ad huncauiioremacutiffimuSi ait: fe nunquam legifle tomicam primainflexione, çúâ inhklock&apud Plin. lib. /7. cap.20. Codicibus ufuseft depravatis utriuique audoris. &certe Pliniiemendatiores textus, non quidem tomica, fed tomice praeferunt. Vitmvii vero ledionem corruptam eflfe ibi docemus, ubi demataxa fitfermo. Tomicum, nefcio qua fretus auftoritate, appellavit Sipontinus. Ait cnim-.Tomcusreflis}cannabifiveJpartolevitertorto,fivepufoilltis apponi folitm e concifi cannarum cannabi,ne refiis Udatur. Quid autem fibi veli t cum hoc pulvillo, concifove cannarum cannabi, prorfus ignoro, nififortetomicen acceperitpro R 2 tomen-
|
||||
|
132 D Å S I G Í É Ã I C Á Ô É Ï Í Å
toraento. Et fane a. quibufdam ait tomices appellari pulvillos, quosin colloha-
bent animalia ne refte lsdantur. Unutn eiio, efle tomicem funiculi ipeciem quod poft Vitruvium,Plinium,Palladium,ipfe quoque docet Columella lib.x 11. cap. 3 z. Deindefafckulos tomicepalmca antjuncea ligato. Ô ï í é í ì. Lib. íéé. cap. 5 · de ratione pingendi in jedificiis: K^imbulationes
veropropter Jpatialongitudtntsvarietatibzii topiorum omarent. Etpaulopoft: non minm Trojanas pugnas five Vlyfiis errationes, & topia. Baldus: Omnes ferepro opere topiario exponunt, ex arte fcilicet illa quam topiariam appellant, qua; mi- rabili induftriaarbufculis&fruticibus, fcdbuxo imprimis, variasinditeffigies, puta vaforum, navium.animalium & cxtera ejufcemodi. ôüðïí aliofenfuaitPol- lux lib. vii. c. 30. -ç^ïéíßïí,ù m æíëá, »a!Q.oei7itf, id eft, Topium appellaturfunis, quo lignum ( olearii nempe torcularis) alligntur. De hac re ita Hermolaiis in Gloirematibus: Topiarium opus fortaffe a funiculis, quos in oleo conterendo, circumligatos inftrumentisillis, tbpia Graxivocant. Introchlea quoque par- tium trium, unam topia appellant, ut ait Pollux. Topiariam fpcciem Vitru- vius Gracoverboufus, topia denominavit lib. 5. Paufanias etiam Grammati- gus reftes ait topia dici. HscHermolaus. Qui quod aflerit de partibus ttOchles apud Pollucem, non habeo. TovrSov, Tnmov, %otviov,ait Suidas,unde & ho-fnsu&v-n- ôáôÜáéòfftnibus autrefiibm vincire. Heiychius quoque: Tfsreiet, otsrXet íçáò,^ïéíßË,ôâ- •sreut, ÷Üëù. Topeia nnvium armamenta, funes, rudentes. Eadem fere iterat Va- rinus. TopiariamartemdicebantLatini, &,topiariam facere. Topiarios vero fervos ipfos hujufce artis peritos, Plin. lib.xv. cap. 19. Sativarum genera topiarii fa.ciimt. Item Cic. ad Qmnt. fratrem, Topiarium laudavi, ita omnia convefiivit he- dera. De hujufmodifervis African. L. cum qusreremr. $. fin. de leg. 3. inquiens: Topiarium emm ornandi,faltuarium autem tuendi cuHodtendique magisfundi, quam colendi caufa paratum ejfe. Itetn L. inftrument.ff.de inftr.& inftr. leg. Toptani fervi abopere topiario, quodipfifacere fciunt, vocatifunt. Adquseverba Turneb. lib. 18. cap .23. Topurium opusa topiis, cptia kfuniculis nomen obtmuerunt, quibut frutices & arbufcttU tonfiles, in animdium aut rerum hifiorus, luctilema variettie afiimul&ta, religat&que, & multis hinc inde retinentur locis, torqttentur, flecfuntur- que,ad effwgenda, qtt& luduntur rerum & anmantium argumentA. Plin. lib. 16. cap. 33, decupreffb: TrahituretuminpiUtwasoperehifloriali, venatzts, clajfefve & imagines rerum,tetmifolio, brevique & virenti, fupervefltens. Stuporemfacit, Graecumverbumeofenfuapud Grxcos nufquam inveniriufurpatum. Dubium certe eft,utrum a -ç-ðßïéò funiculis,vela7a5ro*flocis,fa«5tumfitverbum. Hiquos induxi auftores a funicnlis topia arbitrantur nomen accepiife. Alexander vero, Gen.dier. lib. 3.cap. 25. Sipontinus,&aliiquidam,aliamample&unturfenten- tiami a topis enim, id eft, locis, difta volunt. Ego, fi quis me judicem cupiat, pro iftis pronunciabo ex ipfius Vitruv. teftimonio, affirmantis. ab tertis locommpro- prietatibm imagines exprimentes. Pinguntur enim portus ,promontoria, littora, flu~ mina, fontes, euripi,&c. Haxlocapingipoifiint, opere vcrotopiariofingine- quaquam. Nec parum ad rem facit, Vitruvium de piduris eo loci agere, non de topiis. Hodie quoque piftores in ejufmodi locis hxc & fimilia, (frfif/iappellamus nos) in quibus Belgie multum valent, diligenti & eleganti manu depingunt. Hic ego eontinere nonpoflum, quin Pliniiverba ex lib. 3 5. cap. é o. hnc transferam; mirefiquidem adremfaciunt. Ita vero habent: ºîïç fraudmdw Luiw O.Au- gutti atate. qui primus inflitmt amxnifimam parietumpiffuram, villas &porticui, ac topiaria opera, lucos, nemora, colles, pifcinas, euripos, amnes, httorn, qttalia quis optaret, varias obambulmtium fpecies, aut navigantitim, terraque vi/ks adeuntium afellis aut vebiculis. lam pifcmtes aucupantefque, aut venantes, aut etiam vindc- miantes. Sttnt in ejm exemplAribus nabiles paluflri accejfu vilU, fnccollatitiumfpcck mulie-
|
||||
|
VoCAEVLORVM VlTRUVIANORVM. 133
nittiieres labentes trepid&quefauntur: plurim£que pr&terea tales argutiie,fate^iml·
quefales, idemque fubdialibm maritimas urbespingere inflituit, blandifimo afbcffu minimoque impendio. Hadenus nobiliifimus auftor de Ludio pidore fcftiviffimo. Ignofcas tu qui legis; manum rapuitfcriptoris diligentia. cuilibentius indulfi, ut videres,a fide non abhorrerc, Vitruvium, cum ea, de quibus agimus,fcriberet,ad hujus Ludii opera, oculos, atque animumretulifle.Haecille. Iiaac. Cafaubon. in S^nhxx.QmaGttopiariumopmapud Plin. velherbatopiariaapudM. Tull. topia- rhmfacere apud Vitxuv. varietatibm topiorum ornare Scper topium pingercignorzt hodie nemo. Funiculis totum opus dirigitur: iifque adeo plurimum artifices to- piarii utuntur. inde nomenarti: nam -mmov Graxis rcftis aut funis. Claud. Sal- mafius ad eundem: Nec fingerc tantum, fed pingere per topia diccbant. ut apud Vitruvium, quibelluas, arbores, homines, antra, portus& aliaidgenus, varia- que <5cmmuta, opere topjariocxprimebant,pi<)ira^s4(poivulgodiccbantur.nam pwV©^eftvaria&minntamerces. Hinc fum^d/pict rtpuU apud Cic. in Epift. ad Atticumlib.xv. Epift. 16. Ettamen hac•■fum^ctpia, ripuUvidetur habiturAcdc- remfatktatem. Quam vocem vulgo deducunt&ra ô ñÜíôùí, id eft, virgultis. om- nino male, cum ^ra ^pa-srn fa£ta fir. Hinc ñùðé÷ïí ctiam avn tS apcax Graci po- nunt, quod varietate ipfa pulchrum eft. Torvlvs. Lib.n. cap. 9. Ita qttthis inefi inutilis liqttor, effluit per toru-
lum, ncc patieturin eo cmort faniem, Et inferius: Ejeffo torulo,&i. Baldus. Eft in plantis torulus, ut ait Barbarus ,pars á cortice tertia. Philander autem pro to- rulo intelligit partes medulk proximiores, quas architeffi (authore Theophrafto lib. 5. de Plantar. hift.) mferendas pracipittnt, ttt, quod /pifiifsimitm mollifimumquc mateheifit, tantumreiwqualur.~VX\x\Xui.\6. cap.3 8. datarboribus,vclutianimali- bus, cutetu, fanguinem, carnem, nervos, venas, oiTa &medullas, fed & adipem, quas prima poft corticem pars eft, albida, & ideo a colore alburnum di£to,& haec mollis ac peffima, etiam in robore, facile putxefcens, tercdini obnoxia, quare iemper amputanda. Idem fere Albertus lib. 2.cap. 7. Mirumfane cft, neque Plinium, nequc alium Latinas linguas auftorem, hoc vocabulo torulus eflfe ufum, unoVitmvioexcepto. Latinnmfuifletamen, nullidubiunv, nec Latinalingua pereunte, periit. Etenim nos vulgo pro oviluteo, quam partem Graeci Chryfcan, hoc eft, auream dixerunt, aliivitellutn dicunt, ovitorlumpro toruloappellamus. Vidctur autem in plantis metaphoricum efle vocabulum, ut quemadmodum in ovis denfior pars , ita etiam in plantis dicatur. Eftautem torulus diminutum vocabulum atoro, quodpartem in corporibus robuftiorem compa&ioremque fignifkat. Multis autem arboribus accidit, ut dum fcinduntur, earum pars qux circa medullam eft, quafi luteum ab albumine, a molliori parte feparetur. Quod autemadtorulumpertmet, apud Plautum legimusin Amphitu. Mercurium in Prologo dicentem: Tum meopatri atttem torulus inerit auretts
Subpetafi. -------—
Sedhocad Vitmvianumtomlumnihilfacit. utiquein emendatioribus codici-
bustrochulum, nontorulumlegiaffirmantGrammatici. Hicc Baldus. Claud. Salmafius in Solinum pag. 1034. Ad inteftina opera & minutiaria facienda, mediatc tantum lignumfumebatm·. Ideo dicit Vitruvius: ejeSto toruloex eadem arbore ad intcflina opera comparatur. Vide csfera quae retulim us in notis ad hunc locum.Belga: noftri hanc ligni paitem.quae a fabris diligenter aufcrtur,quia facile putcefcit &teredinieft obnoxia, vocant J^pttlt· lCilianus noftcr alburnumLa- tine interpretatur, & fanc magis convenit colore cum ovi albumine,quam luteo. Ô ï r V s. Lib. 111. cap. 3. Oemtaplintho, reltquum dimdatttr in partesqtea- tuor,fiatquefuperior torut quart,«. Baldus: Quidfitinbafitorus, appofite decla- R 3 - ratBar-
|
||||
|
154 £*E SlGNIFICATIONE
rat Barbarus. Toms, ut,eft rotundum membrumpulvinam in modum, unde & nomen
fwmpfit. òéÆ&ò Gnece dkitur. Target autem & tanquam carnofm tumor videtur. Itali á forma Baftonem, Galli rond aut Rozel vocant. Unicum habent torum Tufcaniea bafis & Dorica, fed & ipfa apud Vitruvium Ionica. Attica vero duos, iuperiorem & inferiorem, quorum fuperior minor eft, inferior vero major. inter hoseftipfa cumfua cavitate Scotia. imitari autem hos pulvinos appofitos, ne Scotiafrangatur, nullidubium. Eandemvocem habemus lib. 10. cap. 18. ubi legitur: Confiituebaturinea (ligneaturri) arietaria machina, qu& Gr&ce ÷æ/ïäüêç dicitur, inquacollocabaturtorus perfettusintomo. Quid iignificet eolocotorus, haudfatispatet. fortete&umdenotat, cui innitebamr aries. egoprotoroliben- tius legerem trochos, hoc eft cylinder. quod vidctur colligi ex Herone Mecha- nico cap. ii. ubi de maximo ariete Byzantio. etenim poft multa hsc addit: Sciendum autem efi, Arietum alhquidem á -virorum multitudine reguntur, jttxta quorttmdam antiquorum mechanicorum opinionem, alii vero contranttentibus lignk diflenduntur, aiiiquedemumfuper cylindrospropelluntur. Item Ammianus: Hanc ita validam moletn, rotis &funibus regens numerofm intrinfecus miles, languidiori murorumpartiviribus admovef citis; Lipfius quoque e Colmarienfi. Chronico hxc fuggerit. 1. machin. 3. dial. 1. Trabs h<ecfuper quxdam infirumentajacmt, quo facilius moveretur. Idem fenfifle videmus Barbarum, quilocum hunc vernacule ita reddidit: Ponevafe anche in ejfala machimi arietaria, detta da Graci criodochi, nellaquale feponevaunbaflone, 0 morello, fatto altomo, feprailqualeerapoflol'a- riete. SedAthenammipfumaudiamus; úö'ß,òncfr ÷,àëéí^Ì emitQi, «V J á&ùâ÷- 'fjSijj^ ü ÷£/ïò, Ë' AvUoardsrm ¼ÀßñãßßôÉõõ÷^ýá». úç qtta etiam cylindrum impofuit, cujus auxilio imptilfiti aries, per retraffiones effeffum operabatur. Pro cylindro itaque le- gimus torum, pro quo trochum reftituendum a re alienum non judicamus. Tkachelos. Lib.x.cap. 15. Parsquaedamcatapultas.TrachelifucuUrum
firammaxi. Baldus: In corruptis codicibus , inter quos Jocundianum annu- mero,& illum quem in Germania editum faepe nominavimus,loco tracheli,por- tentoib quodam vocabulo legimus Carchebi. haud emendatiori ufus eft Cxiaria- nus, apud quera Jegimus Cartibi. ut in expofitione: Cartibtu non Carthebw, ut cor- rupte legitur, five Cartibum,pro quo Cartibulwn. Latinum esi vocabulum, menfam- que denotat Upideam quadratam, altcraparte longiorem> ut Varro attefldtur in lib. de Ling. Lat. Sunt igitur ajferes quidam, menfuUve, in quibus aliafiicuU, ad elevatio- nem depreâionemquemachma. qux cum res fit ingens, haudita facilemann traffari pofit. HiEcille. quinon quidemLatine, utnosvertimus,imofemibarbare,imo plane barbare fcripfit. Turneb. lib. 2. cap. 4. crrorem addit, & emendare conatus eft. ejusverba funt: Carchelifttcularum. Hictracheli, jdeB, colli fucitlarumje- gendumauguror. Collum autem eii. quafimt graciliores. Hujus mentemfecutus eftBarbarus. Nosaliterlocumluxatumreftituimus, nempepro carchcli, car- chefii fuculamm fcribcntes. &faneavero fenfu Turnebus aberravit, nec ani- madvertit, fucutee collum, qua parte graciliores fiint, XI. foraminum efle non pofie. Caeterumcur Vitruvius fuculxcarchefiumdixc- rit, palameft.fiquidemfuculaipfa carchcfii, quodpo- culi fpecies eft, imaginem imitatur, ut infubje£tofche- mate facile videre eft. Carcheiium ergo appellat partem ipfam fuculc,circa quam funisipfe du&arius involvitur, diftinguens nempe ab ea quae in axones utrimque attenuaturparte. Hsecille. BarbarusediditTrachelifucularumforam. 11.S. Transtra. Lib. iv.cap. 2. Trariftra & capreoli. Baldus: Quaefinttran-
ftra,itadocet Feftus:Tranfira &tabttU naviumdicuntur &tignaqti£aparietei» parietemporriguntur. Quod autcm ad naves feu triremes pertinet,la:pc apud Poe- tas.Virg. /Encid. 3. r—Fttrti
|
||||
|
V Ï C Á Â V É Ï R V Ì V É Ô R û V É Á Í Ï R V Ì. ■ 13 5
,-.', - Furit úöÌßâÀß Fulcanushabenis
Tranfir&per & remos, &pi£iai abietepuppes.
Sunt autem.tabute ipfae, trabefve, in trkemibus tranfvcrfae, fuper quas ipfi remi- gesfcdentcaduntqueremigando, unde confidere /raz/?riiapudeundem. Dchis nihil Vitruvius. Carterum de his, de quibus agimus, ita Philander: Trabesfufii- nentes capreolos, dicuntur tranfira. Barbams vero: Tranfira funt tranfverfa tra- bcs, catens vulgo dkuntur^ atque HUfurit,faper quibm trabes quiefcunt. Clarius di- xiflctihpei: quibus canterii quiefcunt, noftuplanas appellant.jquse vox txabes illas ab arreftariis diftinguit. Tota trabium te&a fuftincntium compofitio, ad trianguli aequicruris fomiamredigitur, inquabafis tranftrum, crura canterii, cathems vero arre&arium, quod ipfum columen fuitiner. Quodautcm dixit Philander fecundo loco, tranitris capreolos fuftineri, perpcram dixit; arre£tariis enim, non txanfhis, innituntui·. Si enim tranftrisinfiderent, fatigarentilla & fran- gerent. Adhaecnotandum, in axiificiis nontantum trabes canterios fuftinentes & tefto fervientes, dici tranftra, fed & illas omnes, qux a pariete in parietem, ut dicebat Feftus, porreitce, contignationes fuftinent. Inmachinis quoquetranf- verfariae trabes utcunque, feuadbafim, fcu etiam ad te&"3 pertinerent, tranftra dicebantur. Itaenim Vitruv. exponens Hegetoris Byzantii teftudinem lib. 10. cap. 20. Itafupra tranftrorum planitiem qunifuprabafimfuerant,pofieseranteref/i, &e. Vocabulo imminutopro trabeculis ufus eft ctiam Auftor nofterl. v. c. 11. Deinde inter eai ex tranfiillu inferiorpars fub aqua exxquanda ö" purganda. Tran- fixaGraci^f^ideil:, juga appellant, Germani3iva-cl)(irtlcf<n/ideft, tranfveifa- rias trabes. · · Ô r é â í í á l. Lib. iv. cap. 7. £hiizfine cellafiunt, tribunalhabent, & afcen-
fitm, exfittdiametritertiaparte. Baldus: Loquitur de rotundis aedibus monopte- ris, qus fine cella fiunt. Quid pro tribunali hoc loco intelligendum, non decla- rat Philandei:. Ait Barbarus in haec verba: Tribunalhk intelligo altitudinem i/lam,ad quamper gradusafienditur. Tribunal itaque accepitpro ipia templiafolo ela- tione. Hoc enim vocabulo quivislocus excelfus apud Latinos dicebatur. undc &cefpititiatribunalia, qiiaemilitesecefpitibusipfis imperatoribus collocnturis excitabant. QuaderePlin. inpancgyr. Decora facies Confulis. mtdtapoii fecula tribunalviridicejpiteextruttum. Casterum de tribunali Praetoris, judicifve, loqui- turau&oirriofterlib.v.cap. 1. ubide Bafilicis. Abundequoquc Budxusinan- not. iii Pandeft. cx 1. prim. de judiciis. Erat & tribunal theatrale, de quo Vitr. lib.v. cap.7. De his Lipfius in Amphitheat. cap. 11. Eratautemfuggeflum, unde editor ludorumfive Pratorffcciabat. Vnde &2r&toris tribtmala Suetonio in Augufio dicitur. Haecille. SednonvidetucBairbarusintellexifleproipfatcmpliafolo ela- tione; namhoGtribunalVitruviiinipfotemplofuit, inftararae. nam&easoc- cupabantpro tribunali, qui ad populum dicebant. Unde Tertull.de Pallio: So- leodequalibetmarginevelaramedicinas moribus dicere. Vide Claud.Salmaf. in notis ad Tertull. de Pallio pag. 3 96. &feqq. Trichalca. "Vide D ichalca.
Triclinivm. Lib. 1 v. cap. 5. Tricliniorum quanta htitudofuerit. Baldus:
Tnclinium Graecam eflcyoccm nemo ignorat. ôîÌëßçïí dicunt. Si per ufum li- ceret. vertereraustriledium.atribusigiturxAiWf, hoceft, ledis, fadturano- men. HincHorat. i.Serm.Sat. 4. S<xpetribttsleffis videas ccenare qttaternos.
EtJuven.Sat. 5. Tertianevacuocejfaretculcitralecfa. ·
Philander merito-Servium fugillat ita fcribentem: Amquosflratii tribas [eHHs cte-
nare fiUtos; errttreque w, qm tndinhtm dkunt ipfam Bafilicam ciut insnntionem. often-
|
||||
|
jj6 DE SlGNIFICATIONE
Oftenditenimhalucinatumefle, tumexhoc Vitraviiloco, tumex auftotitate
Ciceronis, Quintiliani, & Valerii Maxirai. Certelocusipfetricliniumdieeba- tur. Quamvis, utipfe Philander notat ex Varr. lib. 3. de re Ruft. cap. 13. pro di£ cubitorio feu accubitorio le£to acciperetur. Scribitenim: Eratlocus celfm, ubi triclinio pofitb, ccenabamus. Item lib. 1. cap. 59. In quo quidam etiam triclinium flernere folent, ccenandicaufa. Ad quod faciunt etiam Vitruvii vcrba cap. x. lib. 6. Vti faciliter in eistricliniis quatuorflratis. Á communiori igitnr ufu nomcn acce- pit.delocoenimdomus coenatorioita Pollux lib. i.cap. s. ëßãæ) 'j ïºê@-> t^U ÷,ëéí©*, TnvQ-êëéí^, Ê&&êÜêëéí(&, Kffi d<zxh.<Zg éæïò ð ìßôæïí ô£ìß-ìÏæò ü ô÷ëßíùã ^é9ìïò. Dicitur autem domus triclinis, pentaclinis & decaclinis, &Jim^liciter ad menfaram capacitatis leCtorum numerus. Quaedam nos hac dereinverbo oecos, multa & pulchra Philaiider, plurima & pulcherrima Mercurialis lib. 1. de re Gymn. cap. 11. Veterunltnclinioramimaginemquandamhabemusin Mona- chorum coenaculis, quae vulgo refeftoria appellantur. Cxterum prifcos divites proannitemporibus triclinia mutafle palam eft, vel exiisqux apud Vitruvium ipfumlcguntur. HxcBaldus. Claud. Salmafiusin Lampridium pag. 185. Ac- cubita recentioribus difta funt, qux veteribus triclinia. Tribus enim leftis olim admenfamaccumbcbant, & hoc triclinium dicebatur. Poftquam tricliniaab ufu recefleruut, & forma eorum mutata, & pro tricliniis accubita & ftibadia dici cxperunt, quorumfigurafemicirculariserat, atqueinde7%%!4 nomen invenit. Etpag. 194. de figmate, quid eflet, fatis in fuperioribus abundeque diximus: erat enim ftibadium vel accubitumforma lunata vel femickculari. Grxci øßêà- êëéïí dixere: Latini Hemicyclium. Nam hxc vox eo fenfu, nifi fallor, apud Cice- ronem invenitur. Apukjus femirotundum<. fitggefium vocat. Scaliger in caftiga- tionibusad hosauftores nondum editis, figma femirotundam coenationem in- terpretatur ê^é ìÉùï¢äç. Caiauboqusquoque, figmata coenationes fuifle fcribit hemicyclii forma. Uterque falfus eft : numquam enim figma pro coenatione ufurpatum cft, fedpro ftibadio quod in coenatione fternebatur. Sidonius Apol- Xmzusflibadii circulum appcllat, & circulare ftibadium intdligit; nec enim ibi fti- badiumproccenaculo,utquidamaccepere. Sane tantuminter coenationem& figma eft, quantum inter üúêïí & Þìéêàêëéïí. Pollax de generibus accubitorutn: Éö'þíïßÉð ê¢&êßÀ^,Ê¢ëïßçòÜíêëßíáæ,êëéí&àßò,êëéíßËá,óêßìôðäÁòåßñçí*). ^ dmcdi- tau{ K&j òéæ&ïßònffj çìéêýêëéá, êëéíôçæ/¢, ÷áìþíßÁ. Çìéêýêëéá iunt figmata. NeC debetquemquam movere, quod ut üúê©* diceretur ôòßêëéí<&>, øí&êëéíßîâ, $éêÜ· êëéí©*, fic dicivideatur óßãìáú^Ëêëéíïí, ¼êôýêëéíïí & áéíßÜêëéíïí. Martialis: Et teHudineum menfm-quaterhexaclinum Ingemuh citro mnfatis ejfe âßï. Aliter enim óßãìá, vel ?éâ*Ëâé/ e|«»AiiOv,aliter ïßê©· É^ïßêëéí©* dicitur. nam ïÀê@-> vel coenatio ôæßêëéí®* &^»««,Aii/@^a.numeroledorumvelfigmatum dicitur: figma vero hexaclinum & o&aclinum a nuraero accubantium, quos capere po- terat. Antiqui nonfolum tresle&os ftratos, quibus admenfam accumbebant ante.ftibadiorum&figmatumufum, trklmium dixcre, fed etiam ôîßêëéíïí ïßêïí ita appellavere. Vitruvius, Quintilianus, Suetonius, Phxdrus& cxteri tricli- nium pro conclavi & coenatioiie ipfa ufurparunr,& fallituxServius,qui falliputat eos, qui triclinium decoenatione autbafilicadicunt. Sed Latinitricliniadixe- runt non folum ôæ/êëßíáò ï'ßêáò, verum etiam quiplures ieftos tenerepoflent, planc ê˼%îçòéêï7ò. Gra:civeroproconclaviumamplitudine& numero lefto- ÷÷ÀÀ¢,ïßê÷òíß\ïÜïðúí¼.êëßí÷ò, íáïÜïäéêáêëßíáò, vocaverunt, atquehi fucream- pliffimi. Latini triclima de his omnibus dixiflent. Trigi,yphvs. Lib. i.cap.2. Etfrimuminadibmfacris, ut~ecolumnarum
cYAfitudimbHs,ant\triglyfho. Itemlib. iv.c. 1. Sedaut e triglyfhorum rAtionibus mututi
|
||||
|
s
|
|||||
|
VoCAEVLORVM VlTRUVlANORUM. IJZ
mutuliln coronu,&f. Baldus. Triglyphus archite&onicum vocabulum, Gracum
quidera ôæ/ãëõö<&>. Pars eft notiflima Zophori,in ordineDorico.Honmi unde ufus, quxve fignificatio,docet abundenofter auftor lib.eod. cap.2. ait enim: Ar-, tifices cum ab interioribtup.irieubm ad extremas ( fortc legendimi externas) partes ' tignaprommentu habuijfent co/locatajntertigmaflruxiJfe.Tumprojeffuras tignomm qumtum eminebant adlineam & perpendictUumparietumfecuiffe: tum nejpecies ejfet invenutta, tabellai ita formatas, utifiunt triglyphi, contra tignorum prxcifiones m frontc fixijfe, & eas cera cceruka pmxijfe. ut pr<ncifiones tignorum te£t<e, non offende- rent vifam. Haec igitur illc, quatenus pertinet ad hiftoriam. De nomine lis nulla, a tribus enimGlyphis, hoceft,fculptuiis feu canaliculis dicitur, etfi alicui vi- deri pofiet quatuor efle fcalpturis omatum, duabas angulaabus,duabus vero me- diis, id eft, qua: funt inter femora. Aliter tamen fe res habet,duo cnim angulares feraicanaliculi, pro unico tantu canaliculo accipiuntur. Hinc apparet, haud iatis appofite Hermolaum inglofleraatibus dixiiTe,triglypha a caslaturis dici inxqua- libus & eminentibus. quanquam, fi re&equaedixit accipiantur, non quidem de triglypho,fed dc vafe fculpturis afpeiro (quod fecitipfe quoque Grapaldus lib.2. anaglypha <jr iriglypha qim embkmatis venufiantibm) intellexifle videatur. Verum non fuccurrit.quicquam de triglyphis vafis apud bonos au&ores legifle. Adnota- vimus in verbis Metopa& Scotia,Hefychium & Varinum non bene de triglypho fenfifle. Cxterum quideiTet pars haec, novit Ariftot. quiEthicor. lib. é o. c.4. ex- empla ab xdificatoribuspetens, dicebat: Templi qttidem conftitutioncmperfetfam ejfe,utpotecmnihildeeffetadrempropofitam. ôçòxpqmS&vciO÷,'ô÷ôîßãëàö÷ im~ perfeffam, eo quod fint adificii partes. Quolocointerpretesfercomnes, utobfcr- vat Philander, pro triglypho laquearium vcrtunt. etenim rei ignari, cum Ariftot. ÷ñçôéß$&, ideft, fiindamenti mentionem fecerit, putarunt triglyphum efle la- queare. Antiquus quidam interpres vim tantum verbi callens, rem vcro igno- rans,pro triglypho trifculptum reddidit. inter recentiores Felicianus Grxeam vocem reliquit. Atqui vetuftiifimum eife triglypliorum. ufum ex Euripide in Orefte cognofcimus, quiPhrygem italoquentemintroducit: Öî. Á'îãáïí æßö@* Üê^æéíá,ôû ðé^õ^á, ¸áöæáñïéò á/ñõìáæ/óé.
JteJ)>$uix ðáòêïùí ·ýæ^ßîôÀñÀ[Ëíá>
Äùæ/êÜò ôé ôæ/ãëàöáò.
Phr. KArgivum gladium, e morte effugi Barbaris in calceamentis.
Cedrinas cubiculorum fublimitates
Doricafque iriglyphas.
Ubi Gl'£CUS interpres.Tg/yAiiipiiff ^^«a^s Äùæ/æàóé ãëõöß ôéòßùç ü÷áë&ßã ôîÀ·. ãëíö@*. çùòôÁùîßßùíêË^^^Ëíéùíô÷ò ãëýêáò ô ïñüöùí, hoc e&;Triglyphos au- tem,eo quodapud Dores fialptura qmdamejjet, qu&triglyphits duebatur,vel quod Dores docuerint laqueariorumfcalpturas.lLx quibus verbis cognoicitur,interprctem hunc, quid proprie cflet triglyphus, non tenuifle. quanquam craffius Latinus in- terpres peccaverit, qui pro triglyphis expofuit, Doricas trabes dedolatas in triangu- lum, Euftratius veroAriftot.Graecusinterpresadlocum fupcrius citatura dixit, triglyphosamultis ì,^ôëá,ºÜæ¢, mutulosvocari.& erravit isquidem, fed non tamen toto, ut ajunt, coelo. Obfervant Graramatici, triplici genere apud Gracos ÀïÞñÀï^Üêßôæ/ãëõö&,ôñßãëàöç,ôî/ãëõöïí. Albertus abhacvoceveluti a fcopulo quodam declinavit ,quod in aliis quoque mere Graecis fecit. Voluit enim potiusnova&inaudatafibifingere, quam ufitatis & ab omnibus vulgo receptis vocabiilis uti, qua in re utmm laudandus nec ne, alioram erit judicium. Triplinthi. Vide Diplinthi. Trispastos. Lib.x.c. $,ÂìatitemratiomachiMtioni}(detrochlealoquitui)
S quod
|
|||||
|
*
|
|||||
|
I38 DeSigniticationb
quodper tres orhiculos circumvolvitur, triJpaBos appellatur. Baldus: Optime voca-
bulivimdocetPhilander: TriJpaBos, ait, k numero orbicitlorum nomen accepit, quod quanto plures adhtbentur orbkuli-, pondta qttafi in partes concifum, diflributumque^ commodifts trahitur. ÓðÜæù entm trahofignificat. Eadem figura dicitpaulo poff pen. tajpafion, á quinque orbkidis, &'polyjpaiton cap.j.& 16. hujut libri, á multitudme. Si liceret,Latine ita Graeca redderentur: tritraha, quinquetraha, multitraha machi- na. Trochlea videtur cfle commune nomen.omnia illa genera complcftens. Po- lyfpaftos Heroni & Pappo tcrtium locumtenet interquinq·, mechanicas poten- tias. de quibus confule Pappum a Federico Commandino Latinitatc donatum, & Gaidi Ubaldi Marchionis Montis librumJVkchanicorum, qqo in hac lpecie nihilpulchrius,nilaccuratius,nildodius.Hjecille.Monantholiusiii Ariftot.Mc-
chanica pag. é n. Efi autern Trochlea inflrumentum tractorium, ex rotula circx á÷à culum fixum alkabi appenfitm per funem duitarium, in ejus circumferentiacircum. -voluta. Geminatur aliqumdo, triplkatur, &liw multiplkatur, Vnde funt UU traBoru wfinitamm propemodum virium, Trijpaston, PentaJpaBon, PolyJpaBon, in quibus rotuU fibi invkem fubfervientes, & tanquam onm attrahendum dividentes, famma facilitate ipfitm attrahunt. de quo qui multa admirab.ili& videre volet, i/ideat apud Guidum Vbaldum. Eadem pene retinet pag. 13 4. & addit: Si in una troch/ea fint plures orbkuli, inferioris trochlea orbkulutfuperior debet femper ejfe minor infe- riore, ut & fuperioris inferior, ne funes duffarii interfe mvicem complicentur &fibi tbfint. Habes elegantiffimam imaginem expreiTamhujustrochkse apudBarba- rumpag. 336. Tri te. Lib.v.c.4. Trite Synemmenbn. Bald.Trife Grjecum vocabulum,Latine
tertia, inter phthongos mobiles locatur. Sunt autetn tertiae iftae tres, prima, trite fynemmenon, ideft, tertia conjun&arum.cuinoftrumreipondet  fa b mi.Sc- cunda, trite diazeugmenon, ideft,tertiadisjun£tarum, noftris cfilfa ut. Tertia, trite hyperboleon, ideft,teòtiaexcellenti^mÃe^fummar^ra, regentioribus Mu- ficis Ffa ut. Trochilos. Vide ScotiI.
Trochlea. Vide Rechamvs & Trispastos.
Trvlissare. Lib. í 11. c. 3. Imum ccelum earum trulijfetur. Bald. De te&o-
rio cameris inducendo loquitur. Trulijfetur, ait Philander, ideB,gypfoinducatur. Alias efi trulijjatio, trulla. cujuf^ teclorii induSfio. Sed quodpaulo pofi gypfimeniinit, ceu non admifcendi coronis, credidimus camerarum ipfammprimam induStione gypfi fieri, Atfy ita trulijfationem interpret&tifumm, Verbum faftum efle a trulla cxmen- tario ihftmmento,quo murarii fabri te&orium inducunt,quod noftri cochlearkm, z\\\v&oca^z,olamaizunt, neminidubium. Ita enimBarbarus:Inducere efi tecio- riamaddere: indttcttnturcalx,gypfum, arenatum,marmortttum, &h<ecomnia mdu- cttntur inflrumento quodtmllam vocant. Item Hcrmolaus in Gloflematibus in vcr- bo elutriare: TruSa vero & infirumentum ilhtd appellatttr, quo fefforiis linendis complanandifqae fabri muraru delutare folent, unde verbum trulijfare Vitruvio, Graece xsn£v & æ$$0%£'ø· Formainftrumenti eft inftar trigoni aequicruris oblon- gioris. Memini me in antiquis marmoribus fepulchralibus cum aliis ca;men- tariis inftrumentis.trullae imaginem obfervafle. HxcBaldus. Belgie noftri voce haud multum diffimili'3TruffClappellant. Trvnci. Lib.3.C.3. Vti qMdr<e,Jj>ir£,trunci,corona, &c. Stylobatapartes
funtiftae3quarumtruncifuntexxquataftylobatarummedia, hoceft, iblida ipia corpora, feu fcapi ipfi, quosfttfies noftri dicunt. Proprie autem eft illa ftylobatx pars, quae inter coronicem & bafim continetur. Dadum appellat And. Palladius» alii Zoccum dicunt.Eadem figura dixit Vitruv.lib.4.c. 1. Truncos columnarum. Tympanvm. Lib. é é é . cap. 3 < Tympani autem quod eH mfafiigio altitudofic
eHfacknda. Baldus: Tympanum hoc loco a Yitruvio pro ea parte faftigii (quod noftri
|
|||||
|
V Ï G;A Â V L Ï R V Ì V É Ô »û V É Á · $1 Ï R VM. JJ9
noftri frontiipicium dicunt) accipitur, qua: intra faftigii ipfius coronices claudi-
tur. Profundior nempe ipfius faftigii pars a noitratib us le jpOndaio del frontijbkio vocatur. Baibarus: Tympanum, ait^pgnificatahabet diverfa,prout fuisquibufque Incis declxrabim^ii. Hoc autem loco tympanum eft tricmgulareplanum ,fafiigii coronicu bdi circumclufum; habensfummitafeminmedio. Obfervat Philaiider &ipfc Barba- rus, a:quo preffius efle hoc Vitravianum tympanum, utpote cathetum habdns nona bafis totius paite elevatutn.; De tympano etiam, fed alio fenfu, 1 4. c.6. /»- ter duos fiapos tympana, exduodecim partibm habcdnt temaspartes. Barbams, li- gmtm pUnum quodclaiidebat ofliwm, dtvidebatur in quadras, quas tympana vocatVi- truvuu. Videtur non bene feniiiTehic de tympano. non enirn pro fundo ipib fu- mitur, fedprotabula quadamfundo ipfi affixa, quam Galli, Budaco & Phiiandro tcdibiis,ñanellum vacant: quafi planellum puto, id eft. parvum planum: noftri eodera modo pUnettum dicunt. Hac derenosin Replo verba fecimus. Item lib. x. cap. 4. Trajeffiautemabexterioriparte refertmturdextraac finifiraadtym- panttminaxe. Philandcr-: TympanumetiamGraciyi^vovappellant. elirot&ambitm mAgMgemis,cujw circumaSta calcnntibm hominibmadfixas pro gradibas regulai axu furie ubvolvitur, at^,itxoneriiextollunttir-,autfublatadeprimuntur, Hujus tympani imaginem habes apud Baibarum & graphicoteros lineatam apud Cxiaretn Caeia- rianum. Dicitur autem tyrapanum de quavis rota, non tantu dc ea quae ab homi- nibus calcatur, tit intellexifle videtuc Philander· noftri has rotas, quce ab homini- bus calcantur ambulatorias vocant. Utuntur aute tum ad aquasextollendas> tum ad expcdiendum manganorum motum. De tympano quo pondera clevantur ita â Lucr.1.4. CMultaque per trochleas <jr tympanapondere magno Com7novet,alquele!uifiiftollitmachinanifu. < .
Hatc Machina eleganter a Budfeo defcribitur. Tympanum etiatn hauftona ma- chinaauQodnoftrolib. x. c. 9. quametiam minute depingit. atympani vocalis forma nomen videtur accepifle, uti& cserera. Prirao enim tympanum (quod & typanum diciturCatullo in Atti &Berecynthia)ita cnitn emendatioEes codices, 7{n/eis citata cepit manibm leve tympanum.
Qua forma ufus eft Gnece in epigrammatibus Apollonius Rhodius. dicitur au- tem a verbo ôàðßáí percuterc. unde TOw^percuifio, ioftcumentum denotat var cuum, quod baculis pulfatur. quo oliminfacrificiisCybelesutebantur, modo vero tum noftri, tum etiam barbari in bellis ad excitandos militum animos utun- tur. Hacille. Claud. Salmaf.inSolin.pag. 589. Inter tympanum&rotamplau- ftiOrumh§cei-atdifFerentia,quodtympanaexfolidistabulisei:antcontexta,i:ote ex radiis. Virgil. j>haradios trivererotis,atittympanaplauflrii. Ubimale Servius^w^^interpretatur tcdavehiculorum. MeliuS Jun. Phiiar-
gyrusnotat, poetamtympana appellaflcrotas e folidistabulisfaftas. Adeamfi- militudinemrotaeactympanahauftoriic machinae, qua; verfabanturhominibus. calcantibus. His aqua ex puteis extrahebatur aut falinis, affundenda aut rigandis hortis, aut ad alios quofcumq-, ufiis. Alix erant rotae,quibus ad eofdem ufus aquie efluramibushaunebantur.easdefcnbitVitruvius lib.x. cap. 10. Nonabhomi- nibus calcantibus vctrfabantutr, fedipfiusfluminisimpulfu, affixas circa earum frontes pinnas percutientis. Harutn meminit Lucretius hoc verfu: Vtfluvios verfttre rotas atque hattfira videmm.
Vocat^«#rrfmodiolosillisiOtisaffixos, quibusaqua hauriebatur & fundeba- tur. Vitruvius: circaearumfiontes affiguntur pinn<e>qu&cumpercuuuntur abimpettt flummis, coguntprogredientes verfari rotam, & *ta modiolis aquam hawrientes 0" m fummum referentes fine operarum calcatura, ipfiusfluminis impetu verfat^ ,pr<efiant quodopiu ettadufum. Modioli illi aquam in.rota haurientes & in fummutn rcfb- rentes haufixa funt Lucretii.Nonius cados & «WA^itititerprctatur, minus rcde. S æ Nam
|
||||
|
140 De Signifigatione
Nam cadi propriefunt fituli, quitollenonibus fufpendunturaut trochlds per fu.
nes e putcis tolluntur.
.'..· v **"'v* - .' ■ '-:j;::-'■"■:■ .:-v,·' ^
VARiE. Lib.x, cap. is. Deoppugnatorus,defenforiifquercbus. Cetrasau-
/£w(Geras in Graxo Athenaei)^? maieriaprimum ba.fim,fubjetfi5 roiisfecit,â. praque compegit arreCiariis &.jagis varas. HscPhilanderadhunclocum,inquit Baldus. Barbarus enira nihil. Vdr<e, quantnm exittimo, fiebantfolo, ideii, bafi, axibus firmifimu compaffo, arre&is ab utroque latere applicatis trabibm &jugis, id eff tfmf. verfis & porreffis tigi/iis autafferibuifupra collocatk,fufpenfo adhac ariete. Ha&eniis Philander. quipoftpaulo&haecaddit: Vara. tamenapud Lucanuml.^.dicuniur furca quibus retinfufpenduntur. Turneb. L23.c30.in collatione Vitruviani tex- tus cum Graco Athenai, vult varas cfle, quas Grjecus ^åËë* appellat: at id non appofite; nihil enim Schediae cum varis .Eft enim Schedia quam Vitruvius de ma- teria bafim dixit, opus tumultuarium vel rude, unde ^ßÁïßæðí eft aliquid craiTe & impolite conficere. Barbams, ut ex ejus Italica verfione colligirur, de tranfverfa- riis trabibus videturintellexifle. Nosquid hacdere fentiamus mox aperiemus. CertevariaLatinisdicuntur, qui incurvis cruribus, pedesinfe contra&osha- bent, genua vero divaricata, contrarii vatiis valgifve. Cenfeo igitur, Vitravium varas trabes appellaiTetraiifverfariasquidem, fed pendentibuscontrarias, hoceft. gibbas,utvali- dius arietis pondcri refifterent. Philatidri vara A. B. C.D.noftraE.F. Ejufcemodi varis utuntur materiarii qui domunculas (in quibus molen- dinain Pado fluminefunt) e materia extm&as contegmit. Hadenus Baldtts. Claud. Salmafius in Solinum pag. 946. Indepajfaf -ð âÞìá, ç<áë(%, lndc pajfaticu infitria Latinkas dixit rtu> <hdCa,<nv. Vetuftioribus varatio pro eodem. Unde varatio fluminis apud audtores deLumubusj 24&GaQg, iicut olim emendandum vidimus: Siinagriqm- dratura tibi dittanti occurreritflumen,quod necefle . fit varari. Ita fcribi debet, non variari. &Ú11 frag- G mento ex libris Magonis & Bygorae: Tfjmfunt & aliipontes w vicimlibus &pri- njatis viis, quoruni alvei varantur. Ita etiam hic fcribendum. Varare itt His locis cfttranfire & trajicere> Jiofieativ. Alveos pontium vocat rivorum alveos qui pontibus impofitis trajiciuntur, ac tranfmittuntur.Inde & varai appellaruilt pon- ticulos ex tabulis faftos , quibus fluminum alvei varantur, ideftjtra/iciuntur. Quamlibet tabulam in tranfverfiim jugis & arre&ariis impofitafn hoc nomine appellarunt.Vitruvius: Geras autem C&rchedoniusdcmateriaprimiimbAfimfubieffis rotisfecit, fuperqtte compegit arreffiariis &jugis varas> & in hiifufpendtt arietem. In Grscis : ÷úææàíôòï÷ïíôðáçó¢ò a^tiKw, im%Ki éæÊ&ãéïí^ôêñéáí. Qf£.Q\%%${oui VOCantli- gnainvicemjunfta, utpontilesftatus. Inproverbio,Sequiturvaravibidm. Vara efttabulatranfveifariaimpoiitaarreolaciis, vibiis, furcillifquefuftentata. Ita& quae in utramque ripam per tranfverfum alveo imponuntur ligna vel tabulae, vars appellatae. Nam& trcvverfare protrajicere & vararcflumen dixere infimi aevi Latini. Utvariari pro varari, perperam fcriptum in aufltoribus Limitum, ita &cvariusftdvarM, perverfe kgitin iis codicibus. quibusufus eftauotorvetus Gloffarii, dumhaECVOcabuIaconfundit: Varius, úïíèö, ó÷á/Ëæïò,ôßßÀêßëö·. Varus eft úïí§@»} eft etiam ó÷áìæïò, fed varim ■mmK<^'. Ab eo.verbo varare nos fecimus guarare, Jhoc eft, fugere, & dm^d^ed^, fugiendo fibi caverc. Sic ex yaftare,^- |
||||
|
VoCABVtORVM VlTRUVIANORVM. I4I
flare ·, ex vefpa, guefyam. Inde evarati & exguaratinobis dicuntur, qui a reda via
deerrarunt. Vide cietera. V å c ô 1 s, Lib. x. cap. 8. J>)uernddmodum etiamferretn veffis, cumefi admotus
adonat, &c. Dixeratauteml.vi. c. 9. Scdveffibus &pr<slopremitur. Baldus: Ve- £test inquit Budaeus > baculifunt validipermediam machmam trajelfi, quibns manu dtiffu, machma dttm verfatttr, furtem ducfarium advolvit. Hsc de veftiblis, quo- rum ufu tum ergataj tum fucula circumagitur, nec non praela in tof cularibiis pre- muntur. undefaftumnomenveftiarii, ejusfcilicetquivectem premendoi ma- chinammoveti quovocabuloufuseft Vitruviusl. o.locoiiipcriiiscitato. Alio feniu ve£tis accipiturpro oftiorum repagulo. de quo Virgil. 1.7. iEncid. de belli pOitis: Centum arei cUudunt veffes, Atemaqueferri Robora. -—ø>.—
Locus ifte a Nonio citatur,ait autem: Veffti Gen. mafc. Lucillim Sat. l.^.T^e agitd- rem manu (alii codices Nam) lupejfulus huncvettempellis cuneo ipfo. Tum ipium Virgilium citat. Ve£tis inventorem facit Plin. 1.7.0.56, Cymram Agviopx filium. Ideml. 17. c. 43. ex Catone docet.optimosfieri veftes, aquifolios, latireos ,ul- meos. Tertio modo, eoquefimpliciifimo, diciturve£tis,eoferifuquo Vitruvius acccpitl; x. locofupraindufto; accipitur enim pro paloferreo ligneove gran- diori, quotum ruftici tum casmentarii & mechanici, admulta& itaprimis ad onera commovenda,utuntur. Qua fignificatione ufurpavit vocabulufti Cas/ar 2. bcll. Gall. Saxaquammaxime pojfunt, vettibni promovent, pritcipitdtdqite murom mufiulum devolvunt. ItemCic. 1. de nat. Deorum: quamolitio ,quafenamenta, qui veotes? Horum ufus non ad moveftdum folum3fed & ad cffringetidutn. Horat. Carra. 1.3. Ode 26. Hic hic ponite lucidd . ' Fanalia, & veffes & arcits. - yeftes ,akLambin. & arcmiadfores &fenefiras effringendas.De ve&e plurima Ari-
ftot.l. Mechanic. qui comtmmi Vocabulo Graece ìï÷ëïí feu ìü÷ëßü» appellat.
undefa&um hypomochlion, quodmochli,ideft,ve£tis fulcimeiltum dicitur.
Rhodiginus etiam quaedam de ve&el.xx. c.29. Eft autem apud Heronefti & Pap-
pUffl mechaiiicos, iecunda potentia inter illas quinque, e quibus tota mechanice
conftare videtur.Lubet autem Pappi ipfius verba infererc: Erat mtem,3.it,ficimda.
f&cttltas qusper veSfem; & fortajfepr&meditatio motm circa exccdentiapondera. fla-
tuentes enitn qmdam mdgnapondera movere, qitoniamprimum á terra attollere opor-
tet, atffas autem non hdbebdnt, quod omnes partes bdfis ipfittsponderis folb incumbereni',
pmlumfuffodkntesy &Ugnilongiextremttatemftibjickntesfubonus, ddducebant, ex
alterd extremitdte fupponentes ligno; prope ipfum onm lapidem qui hypomochlium ap-
pellaMr.cumqueilluvifitseffethicmotwvaldefdcilis, exifiimaveruntfieripojfe, ut
hocpdSio mdgndpondera moverentur. Vocdtur autem tdle lignum veffis, five quddrd-
tumfiverotundumfit, &qudtitopropmquitfs oneriponitur hypomochlium, tdntofaci-
liuspondmmovetur. HiecexPappolib. 8. Commandino vettrente, & lucidiifi-
mis Scholiis lacerum optimi fcriptoris opus illuftrante . Vide tamen tu quae
tum de vefte , tum de rcliquis facultatibus ieu potentiis , quas äõõõ¢ì&æ ìå~
÷áíé÷,áò dicunt Graeci, Guidus Ubaldus, a nobis iaepe honoris gratia commemo·.
ratus,in itiis mechanicis fcnpfit.Porro veftem a vehendo ieu vcdando dici.mani-
feftum eft, fcilicet quodvefte, lignofcilicet,quodaliaspalangaa"ppelIatur,undc
palangarii, ponderave&arentUr. Eftquidicat, quodmanibiiSpefGutiendove-
hatur, quodfanemihiarridetminus. Vide Lin g v l A. Claiid. Saiflflafius in So-
lirt. pag.43 1. Lignea quaedam clauftra fuere, qaibus in tttinfverfam Gbdudis
foresfirmabantur: La.tinifiram, ÏÀ÷ýìü÷ëïí, appellarif, itiitveifesScelditltra,
ut Graci«A«^<». In hisveftibus ac ierisligneis âÜëáíïé & 0aAafd^ajloeuni
habuere, quarum multus apud veteres ufus.
S 3 Ven-
|
||||
|
142- ;; "i D Å SlGNITICA-TIO Í ÅÉ
V å í ô å r. Lib .viii. cap. 7. Sh autem valles erunt ,perpetuim dedinato loco
curfw dirigentur, cum venerit ad imum, non a/te fubflruitur, ut fit Ubramenium qaamlongifimtim.. Hocautemeritventer, quod Grxci'vocant JoiAiew. Paulopoft, etiamin ventrecolnmnaria funt facienda, &c. Baldus: Vocabulum metaphori- cum, ab animalibus ad aquxdu&us fafta tranflatione. Aqua? duftus igitur m ima valle pars longiffima quae libratur, ventcr dicitur: receptaculum enim quod- dam eft &venter aquarum: cur autem fiat, tum perfpicue docet au&or, tam ex- plicat aperte fuis in commentariis Barbarus.Parietem quoque ventrem facere ea- dcm figura dixit Alfenus 1 .c. fifervit.vind.Dicimus & nos vemacule/kr Upmcia. Versvra. Lib. 111.cap. é.Etdextr&acfiniflraßn'õerfurL·fingti■ldi.Sx:ò..(i. Extrcmiduo Jpeffabunt itineraverfurarum. Baldus: Adprimumlocumita Phi- lander: Verfurahicfignificat flexum cmgulorum in parietibm exteriorem. Qusac- cepifle vidctur cx Hermolai gloifematibus, ita fcribentis: Oicitur& verfura, quam Graci êáìðþívocant, flexm ipfe angulorum in &dificM & p&rieubm exterior. Quod Vitmvio au&ore fe proferre teftatur. Ca:temm non de exteriori tantum angulo verfura dicitur, fcd & de interiori. Re&e et&xn\ ait Philander 1. s. c.6. <ver- furafunt, ubi uno Utere abfoluto, in aliuddeflecfi necejfe efi. quod Columelke tefti- monio opportune confirmat. ErraiTe tamen videtur, ut notavimus in verbo Peri- act é , putans ibiverfuraspLOScenaEporticibuseiTeaccipiendas. Ve s tib vlvm. Xib.vi.cap. 8. Igiturhuquicommunijuntfortuna,nonne~
cejfaria magnifica vefiibula nec tablina. Baldus: Vulgatum quidem apud auftores vocabulum, anobistamenhocloconontacendum·, varisefiquidemdere&de nomitie.ekcumferantur opiniones. Ait Peftus: Sex modisforum dici^ quarlo, cum idforum, ait. antiqui appellabant, quod nunc veHibulum dicifolet. Nonius Vero la- tius rem profequkur. ifiquit enim: VefiibuU quidamputant, fub eaproprietate di~ âßçßßá, qubdinprimL· ingrefiibws & injpatik domorum Vefl*, hocesi, arx ac focifo- leant haberi. fed fivefc intelligi debeanty non abhorret k vocabuUproprio. Invenitur etiamaptid veteres doSios, veBibula obeam fignificationem diSfa, quodin hu locis ad fdutAndos aominos domorum quicunque veniffentflarefoleant, dum introeundi dare- turcopia, atque obhanc cognitionem (eft qui cmendet conftitutionem') & quafifla- bu-UtionemjprimosingreffmdomorumveitibuL· nomtnant. Cic. oratore·, veftibula wmirtimhonefiaaditiifqueadcaufam faciet illuftres. Haecille. Quem mirum eit exempli gratia Ciceronis locum induxifle, in quo audor ille non proprie.fed me- taphorice de veftibulo mentionem facit. Vidctur poifc dubitari utrum fit pars domus nec ne. Gellius enim, feu is fit Agellius,e.x Cscilio Gallo ait: Vefitbulum no?i ejfe in ipfts adibm, nec partem adium. Sed locum antejanttam domus, per quem á ■viaaditus accejfnjque cfi ad ades, in quo quidem inter viam & fores locofaltitatores & clientulipatronos pr<eftolabantur,ut deducerent. Efle autem ante fores, ex Plauto cvincitur in Moftell. Aitenim: . Vidcri veHibulum ante xdes & ambukcrumejufmodi?
In eocuftodesmorabantur. UndcVirgil. /Eneid. 6. ---------- CernL· cuflodia. qualis
Veflibulo fedeat ?
Scd & ex Cicerone idem videtur evinci. ait enim in Orat. pro Cscinna: Non modolimine teffoque &diumtuarumy fid primo aditu vefiibuloque prohibere qitem? ■piam. Idcminfcptima Vcrr.Siciliamltalixvcftibulum appellat. atqui abeadi- vifaeft. Quidamverodomus pattem putarunt, videntes a Vitruvio cumattio, periftylio,tablino numerari, qns partes efle domus nemo negaverit. Quicquid tamenfitjVeftibulumextradomus feusdiumfeptafuiiTe, certumeft. Aitenim Perottus,ubideftabulo, undeveBibulum,partemnoneffedomus,hoceH,Atrium, ut aliquiputarunt,fed locnm antejanuam domtu vacuum, per quem ë via ad <edes ejjet iter.
|
||||
|
VoCABVtORVM VlTRUVlANORVM. I43
iter. Etenim qui domos amplas antiquitmfaciebant, confuejfe locum ante janmm re-
Unquere, qui interfores, aomum & viam mediut ejfet, ita ut qiti tn eo confifierent, nec indomoefjept, necinvu. EtfaneVitruvius inter loca ponit communia, in qui- busetiam invocativcnirepoiTunt. Alciatusitem vir do&iifimusl.fin. deverb. iign. ait: Vefiibulum quod Grace ðñü%ñïí vocant, tametfi extra januam domutfit, adibmtamen adfcribi, & cett earum membrum exifiimari. Dicebatur autem antiquis veftibulum non modo aedium, fed templorum, fepulchrorum. Graeci quidcm aediumnonfacrarum piOthyiondicebant, templorumvero &&voiav, &urbium ^s07m\cuav. De templis enim Pollux 1.1. c. 1. ^ eml·®*, <s%$7wXou&, aditm quo^ & vefiibdum. Romje Bafilica D. Pauli amplum habet veilibulum. Habebat etiam Bafilica vetus D. Petri: Mediolani veiro haud itaamplum, fed puleherrimum vi- dere eft ante Ecclefiam cedemve facram D. Celfi. Qupd fpe&at autem ad nominis etymon, non multumlaboratnus. Certumeft» Varroncmnullamhujusorigi- nem, qux eifatis faceret, invenifle. U í d a. Vide C ã ì á ô é í m.
Vï l í ô á. Lib. é éé. cap. 3. <^*fbacu* habeat longitudinem & latitudinem>
crafitudinem cumvolutis ejm ■dimidiam. Baldus: Voluta architeftonicum voca- bulum, &artisproprium. Eftautemparspraecipua Ionici capituli. AitVitru- vius,veteres archite&ospoftDorici ordinisinventionem,. volentes Dianx con- ftituere iedetii, ad muliebrem gracilitatem, Doricas columnas tranftulifle, bafim fpirae fuppofuiiTe pro calceo, capitulo volutas, uti capillamenta, crifpatos cincin- nosipraependentes dextra ac finiftra, collocafle,cymatiis & encarpis pro crinibus difpofitis frontes ornafle. Jngenio/evidetui-hscdixiiTe,nonvere, fiquidemma- nifefte apparet, volutas non eflfe cincinnos, fedpulvinum oblonguminteraba- cum&echinuminterpofitum,neechinusabaci pondere frangerctur. Utenim tori in bafi. ita pulvini in capitulo Ionico. & fane volutam pulvinum eiTc, ipicmet Vitruviusaffirmat, quijhoc capitulumpulvinatumappellat. Aitenim:Scapisco~ lumnarumflatutis, capitulorum rationes, jzpulvwata ertrnt, his âôçôçåßÞûconformn- buntur. Volutas quoque appellavit majores cauliculos in capitulo Corinthio. ait enim, de eo verbafaciens, qu& ex cauliculorttmfoliii nat<e, procurrunt adextre- mosangulosvoltit£. Avolvendoitaque volutajnomenaccepere. Albertuslib.7. c. s. ne Vitmviumimitaretur, maluitpro volutis cochleas dicere. Caetcrumquo paftovolutacircinaretur, diulatuit, &multosfatigavit architeftos. Beitanus rem apemit, quem fecutus eft Barbaras.Noftri Latinum vocabulum paffim ufur- pant. Etmfci Cartoccios dicunt,minusproprie. Hsc Baldus. Intcrpres Albeiti cochleafti vertit cartoceio. ' X
XY s ô í s. Lib. v. cap. 11. Hac autem porticm Xystos apud Grxcos vocita-
tur. Baldus: Quidam cqdices,quos fecutus eft Philandei*. Xiftum praeferunt. contraGraecam originetn. Suidas,^òßí,äïñà^.éïí. t^ wtr®* hfa el d^i^ $ïìí&- æ¼/). Xyfium, lanceola. & locus, ubi athleu exercebantur. Idem affert Hefychius.. fedaddit: %õ&òïìïßùò Üí&ìßì©* áõëçôÝò ôß>·æô(&·. Grxcisigitur utroque generc idem fignificat. quodnecSuidas, nccVarinusvidenturanimadvertiiTe. Cstc- rum Latinisnonitem. genus enim mutatum, fignificationem ipfam commuta- bat. quodexipfoVitruviocolligitur. undeBudieus, Xyftm rfr XyBiimfignifica- tione differunt, cumtamenamboGracis fintidem, fed aliter Latine (tfurpatafunt. ItcmPhilander; Xyflm& Xyfium cum apud Grxcosidem fignificent, apud Latinos wnnihilhabent difcriminis, nam Xyflos vocantporthus te$as,ubi athletaper hyemem txercebdntur, Xyfia autemfubdiales ambuUtiones > ubifudocoslofuasexercebantpaU- jlras. Differcntiam hanc non vidit Mercnrialis lib. dc rc Gymn. 1. c^. vnlt enim, » . tam |
||||
|
344- De Signipicat. Vocabvlor. Vitruvianorvm.
tamGrxcisquamLatinis eavocabula figaificatione differre. Grecci, tefte Vitm- vio, qux Romani Xyfta, patadromidasvocabant, a curfu fa&o nomine. De Xyfto frcqucns apud veteres fcriptores mentio. Dicitur autem W tS£tW , p0- lire.ftringere. Ideoautem puto, quod unfti athletx ftrigilibus ibi raderentur. Quidamalanceis; quas -îíôýò dicunt, nomen deducunt, fcd id placet minus. Hcec Baldus. Claud. Salmafius in Tertull. lib. de Pallio pag. 230. Omnes fere tedte porticus, quas Graci Áñüì÷ò & ^pijMss %í<ôýò appellant, adjunttas fibi habe- bant hypscthras ambulationes, qus inde paradromides vocatae. Vitruvius lib. 5. proxime autem Xyftum & duplicem porticum dcfignentur hypdthrs ambulationes, qtias Gr<ecf&fy#J}>o{i$ei;, nofiri Xyfta appellant, m quas f>er hyemem ex Xyflofe- reno ccelo athleu prodettntes exercentur. Ex his verbis "Vitruvii notandum, alio iignificatu Grscos fywv appellaflc, alios Latinos XyHum. Graxi æõòßí vocabant, ô x&Q.&ytv fycpov, iive porticum: Latini Xyfium, ambulationem hypxthram, qux ad porticum junfta erat, & vfy/Jjioius Graecevocabatur. Sic multamm diftionum a Graecis acceptarum fignificationem immutamntLatini: quod notat ibidemVitruv. in vocibus andron, prothyron, & telamones. Talluntur vero viri dofti quL exiftiraant in eo folo conftitutam a Vitmvio differentiam, ut Xyflm. in foemin. gen. porticum fignificaret, in neutro vero Xyfium fubdivalem zm-r bulationem. Xyfia igitur Latinis funt ambulationes fubdio. Suetonius in Au- gufto: Suit vero pratoria, quamvts modica, non tam flatuarurn tabularumque_j piffarum ornatu, qmmXyflis &nemonbuscxcoluit. Ad quemlocumnosplura. In utriufque generis Xyftis exercebantur athlece, pluvio tempore fub te&is po'r- ticibus, quasGraci îõòüò.ÞéÝì-÷ò, fereno coelo in ambulationibus hypxthris, quasGtxci isfypfyopMui, LatiniXyfta appellant. Vide catera. |
|||||||
|
ZOphorvs. Lib.1n.c3. ltemZophormfupra epiflylmm.Ha\dm:¥mas
& egregie Barbarus, quid fit &cur itavocetur,exponit: Zophorm efl pctn fupYA epiflylium. Fregium noflri dicunt, Gr<eci æùöïñïí aferendis imaginibus& fcalpturis. Latini Graco vocabulo ufi funt. Eadem eft Zodiaci ratio, illud l!m ?£ i gptpstv, iftud ~ihn' tS ß÷&í m. æù^á,. Latini vero Zodiacum figniferum di- cunt, qua voce ipfius Zophori. vim explicant. Cxterum Fregia a Phrygionibus dici, Philander pluribus docet. |
|||||||
|
F I 2\£, 1 S.
|
|||||||
|
SCAMILLI IMPARES
VITRUVIANL
BERNARDINO BALDO EXPLICATI.
Camillos Impares Vitmvianos explicaturi, a rc haud alienum
effe duximus,primo loco Vitruvii verba,tum demum ea qua: Guiliel- mus Philander, Daniel Barbarus & Baptifta Bertanus commentifunt, in medium afferre. Itaigitur Vitruvius lib. 3. cap. ult. Sin autemcircaadem extribmlateribm' podium faciendum erit, ad id conflituA- tur, utiquadr£, J}ir<e, tmnci, coronx, lyfis, adipfum fiylobatam >quierit fub co- lumnarumfpirisjConveniant. Stylobatamitaoporletexaquari, utihabeatpermedium adjetitionem per fiamillos impares: fi enim ad libellam dirigetur, alveolatut vide- bitur. Hoc autem, uti Scamilli ad id convenienw fiant, item in extremo libro forma ö dcmonflratio erit defcripta. Item Iibroquinto cap. ix."
Si Corhithherit, (de columna loquitur ) fiapus & Jpirauti inlomca: Capi-
tulum atitem, uti in quarto eft fcriptum, ita, habeat rationem: Stylobatifque adjeffio, quafit per ScamiUos Impares, ex defcriptione qttx fupra fcripta efi in Ubro tertio Jkmatur. Et Guilielmi Philandri in Vitruvium annotat. lib. 3. cap. ult.
SumiUi hk <jr libro quinto cap. ix videntur difti qunfigradilli: quid autem
fignificent in flylobatarum adjeclione, non liquet · & dejcriptionem pollicebatur Vt- truvim defignaturum fe extremo hoc libro tertio: fed periit, ut ilU de adjeffione m mediis coluntnL· proximo capite promijfa, & alumulta , quas recenfuimm libro prtmo, cap.fexto. Si quid poHea judicium autanni ajferent, non invidcbimus flu- diofis eam utilitatem. CMe profeito ncquicquam pwnitebit mei, â huic authori in~ firu&ifiimo, fed Ucero & obfcuro, aliquid opis attulero. nam locis omnibus lucem ajferre, prorjus ett facultatis & cruditionis majoris quam in me profitear. Exorie- tur Jpero aliquis, quimeo exemplo excitatm, id praftabit, dut fiet ttt atai vmtura demat eis tenebras. Item libro quinto capite nono.
x^Ampliavimm libro tertio,cum diceret, item exaqttari oportere fiylobat^ uti ha-
berentper medium adjectionem per Scamtllos impares. ^uidvero jam tunc fujpica- remur, libethoc loco exponere: nnm fortajfe non fallet adivmaiione petitum mxi- lium. Jjhtidenim in ejufmodi rebm aliud facias ? Eandem phne babuijfc iti flylo. batis rationemVttruvium, quam in columnis,putabamut. Atqui ex ejw fententu (perierat enim promifla deformatio) demonfiraveramui, columnis velutiventrem adjici, ut iniumefcerent in medio, capitibm fummo&imocontraciis & diminutu. Jtaque cum intelligeremus, Athenis, ttrbe Gracia vetuflifima, eiiam hodie ofiendi fiylobatas ad bafis plinthi latiiudinem non rejpondentes (qu<e alioquin forma esi & |
||||
|
I4<» SCAMIILI I û-ú Ñ Á S. Å S
pulcherrima & Romanis ferpetuo ttfurpata) fed contraSlos t exiBimabamui, Graco>.
ram cinfuetudine per Scami/Ios impares, id esi, ceu gradtbm quibufdjim, fieri ad- "
jelfionem in mediti flylobatu t hoo eB, fieri ut gradatim á fupremu atque infimis
partibus quadratorum, qu& coronlcibus fuis & bafibm clmduntur, medium verfus
fttbturgerent, & adattgerentur. idcum non fatisfaceret, capim.u* & iiiud expen-
dere; Imtioflylobatam fuiffefiatim h fundamentorum fubflruffione., velutiperpe-
tuum partetetn, qui columnamm bafes exciperet, ejut parteto fuperiorem coroniee,
infenorem bafi, reliquo medio Jpatio adlibelUm exaquato, ornart folitam. Å ï modo
cum ejfet, alveohtum vifitm futjfe; parifiiticct, prater circumcurrentes partes,
perpen&iwlo. id, qui fectiti fttnt, cum vitarevellent, ad Jpirarnm perpendiculum
quicquid reperkbatur (JpAtio quodcumintercolumnio ctmveniebat fuareliffa fyecie)
cfficiebant ut refiltret, fed nitfquam magis aut minm , quam ut ad amplitudincm
flinthi bafts pr&terfuas projeffuras refponderet, & inlerfepti five pluteipartes (ita
foco quod ex fiylobaia non refdit) cttm projeffis partibus, id ett, coronix cum coro-
nke, medium exxquatum cum ex&quato medio, & bnfis cum b*fi> confentirent. Hujuf
ntodi refilientes flylobatas (quos, ntfi fallor, Scamillos Fitruvm vocat7fiveScabeJUs
aut Scamulos, ut aliqui codices hnbcnt, impares autem, quod interflylobatis, idefi
interfeptii, perpendiculo non refponderent) cttm magis adrationem podiorum,unde
fpeifari folent, pertinere arbitrarentur, aut quando fme Apertiombiu., id efi, fme po-
dio, fiontes vel IxterA adificiorum fiunt, & columna itA parieli adh&rent, ut petrs
quotn promineat, (quod dixifnwshujus libri cap. i. cumde ptraHatL· loqueremur)
ubi iliones habere vellent expeditiores , tantum ex illo perpetuo parietefub bafibm
reliquerunt, amotis interfiptis, quantum ipfis excipiendis fatu ejfet. Vt funt omnino
genera flylobatarum duo, perpetuum ü* expeditum. Jllud, aut uno eodemque duitti
fercarrit, aut ôåâßßß ad fpirammperpendiculum. De expeditis dixi hbro tertio, ubi
fingulorum generum tradidi rattones. PoHeriorisnofira fententU inveni vindkes 7
Antonium ö Baptifiam Sangallos <sirchite£tos i?ifigncs, ut minm me coxjeffara
pmniteat. £)uod ad rem faciat , ex antiquorum monumentL· aliud conjicere non
potiti.
Ha&enus Philander, qui tres hic, quod ad hanc rem fpedat, opiniones affert,
poftremam ampleiiitur. Nos primam
|
||||||||||
|
Secunda TigurA.
|
||||||||||
|
& fecundam (quod ipfe prxtermittit)
figurisilluftrabimus.Tertiae quoque de- formationem, quod & ipfe fecit, oculis fubjiciemus. <JA€onendu4 est LeSior, nusprimamfigu-
ram omififfe, quod parum ad rem facere •videretur. Ex eo qui nunc, utipfe ait, Athenis
vifitur ftylobata, A. B. truncus plintho contra&ior. C. D.plinthus extra foli- dum ftylobatae proje&us. Perpetuus paries fub plinthis bafium
non refiliens, ftylobatarum vero vicem ffll)==-"-^-- gerens. Etiamhujitsfiguramomifimtts,quiajd-
cile animo concipi potefi, autfaltem efi- quenti tertia figura. Stylo-
|
||||||||||
|
V É Ô R U V É Á Ê É. , 147
Stylobatx ad amplitudinem bafium plinthi , a pluteo feu interfepto refi-
lientes. Eft.autem fcamillus ea ftylobatae pars, quse ab intcrfepto refilit. Eft Tertia Figura.
|
||||||
|
enim quafiquidam gradillus, fcatnnulumve, ut itadicam,in.terfeptis perpcn-
diculonon reipondens. Examinatur conjeffura VhiUndri,
PRimonegatur perpetuum parietem propterea alveolatum videri,quodprx-
ter circumcurrentes partes, perpendiculo par exiftat. Id cnira fi ficrct, o- mnes eoderapafto perpetui parietes alveolati oculo viderentuv; quod fenfu ipfo judice nemo fanx mentis confitebitur. Praeterea dicimus nullam hic fty- lobatis fieri adjeftionem, fiquidem ipfis fub bafiilm plinthis permanentibus, intcrfepta fcu plutei in interiorem partem recedunt. Cxtcmm notatu dignutn eft Vitmvium affirmare. non ideo ftylobatam alveolatum videri, fiadpcrpcn- diculum fit cxsquatus, fed fi ad libellam; qux quidem exxquatio longe abea diftat qux fic ad perpendiculumj fiquidem qux fit pcr libcllara, horizonti xquidiftet, illa autemcidem fit^fopSwVj ut ajunt Grseci, hoc eft erefta, feu ad pares eidem angulos conftituta. Demum hanc Philandri exarquationem , tam facilem efle affirmamus, tam unicuique qui a primo liminc Architcftu- ram falutaverit, expeditam, ut fchemate illo ac demonftratione, quam polli- citus eft Vitruvius, minusindigere videretur. His itaque hocpa&oexamina- tis, Philandrum a propofito fibi fcopo abenafle clare patct. Philandro itaque reli&o, Barbamm eadera enarrantem audiamus. Ex Commentanis in Vitmvium lib. iii.cap. ult.
Circa <gd.es podium ex tribus partibu* confiitm Vhruvim dicit. Nam á frontc^ gradus erant. 2\(emo etiam vetat quin pottico gradta darentur. Todium erat tan- quam m&nianum, quodnos poTuolum vocamm. confiabdt autem contitienti adfie- reobatis modum fabrka. fub columnis enimflylobata fofita erant $ inter columnas autem, cum flylobatis conjunctus erat murulus, vel continenti Ufide,velcolumellis & bahufliis interfofitis, unde profpeStm etf. Podii regula ea eff, ut ea membra qu& fiylobata habent, eadem & podium habeat. qux autem membra, fiylobata habere de- beat, dicit ejfe qmdrai, fpiras, trnncos, coronas, lyfes, id ett , flmthos , bafcs, Ô % plamw,
|
||||||
|
I4S SCAMILLI IMTARES
phnum, & ex&qmtum medium, coronices &gulaj. qu& omnia membra & partes ,
fodium qttoque habere debet:fedhocintereH, quod flylobatarefilit, extatque-, podittm vero in partem contrahitur interiorem. Extantiam flylobat& Vitrttviw adjeffionem nominat, retraffionem vero podii, id eft, quicquid eft inter flylobatas, alveolatum •vocat. £)jud vero per fcamillos intelligat, quatenm ad rcm pertinet, notum eit-y tyiatenws vero ad nomen, dijficile eli, quoniam eo vocabulo nullos alios ufos memini me audivijje, vel /egiffe^j. CamiUum in quartolibro pro locuhmento ponitttr in quo aliquid collocatur; eos enim quadrosnominamus ,id eH, marginatas tabula4,inqui. bus pi£}ttr& ponuntur: Itemque capftim rhed<e, ö tympani receptaculum, Camilium dici poteft, & demum qukquid rem unam ab atia feparat. Vnde apum celL· Camtlli dkuntur. Citm ergo fiylobata promineat, podium retrahatur , videtttr podium ejfe loculamentum quoddam. £)uod â fcamillum h fcamno ducatur, &fiylobntas tanquam fcabelL· ejfe wtelligatur, idem fenfut erit: atque hoc ett quod ait Vitruviw, fiylobatam iia oportet ex&quari, ut h.tbeat per medium adjeffionem per fcamillos impares. Si enim ad libellam dirigetur, alveohtm oculo videbitur, ''quod indecens ett. 2(am podium continenter in ordine columnariim procedit, flylobata refiliunt: Sed dolendum eft non haberi Vitruvianam defcriptionem, quampolliccbatur his ver- bis: Hoc autem utifcamilli ad id convenienter fiant, itemin extremo libroforma, & demonfiratio, erit defcripta. Huc ufque Barbarus. Qui aut nihil dicit, aut ii aliquid, eadem pirorfus refert quae Philander, a quo (authore non laudato) omnia accepifle videtur. Porro quod deCamillo comminifcitur, fomnio fi- mile eft , cum quia ejus vocabuli nullibi quarto libro ( quod vidcrim) fiat mentio, tum etiam quod a Vitravio retraftionem podii alveolatum affirmet appellari. Errat plane toto coelo Barbarus; neque enim de podii retra&ione lo- quitur Vitmvius, nec rctradioncm, de qua tacet, alveolatam profert. Ad- jedivum nomen efle, alveolatum, dicerent Grammatici, ipfi ftylobatae tan- quam fubftantivo inhierens. Si enim ad libellam dirigetur, alveolatus (nempe fty- lobata ) videbitur. Sed nil mirum Barbarum barbare locutum ·, ignoravit enim iftylobatam mafculini efle generis, unde ait. fub columnis flylobat<t pofitte erant: Alibi. mafculini generis facit, ad libramentum flylobata junt collocmdi: neutri etiam, qtt& autem membra habere jtylobata, debent. Sed hxc leviifima funt, & Grammaticorum caftigationibus rclinquenda. Certe eadem ratio, quicquid de reliquis fit, quse Philandrum confodit, Baibamm quoque jugulat. Diximus enim, nullam ob podii interieptive retradationem , ipils'ftylobatis adjedio- ncm fieri; detur quippe exftantiam ftylobatae fcamillum eiTe, nulla propterea per fcamillum huic ftylobatae adjeftio fada eft. Quodquidem hisnonrefpon- det quae hoc loco prxftanda eiTe manifefte docet ipfc Vitruvius. Barbaro ita- que cum fuis Camillis & loculamentis prje-termifib · ad Baptiftam Bertanum ac- cedamus. is enim, eo libello quem lingua vernacula dc operis Ionici ratio- nibus fcripfit,-probe auftoris mentem fe aflecutum profitetur. Nos igitur, ut huncetiam minusre&e ad veritatemcollimaiTeoftendamus, ea qux ab ipfo hac de re fcripta iunt, inmedium profercmus. PraEpofitis Vitruvii verbis: Vtiqua- dra, J]iir<e, &c. illa etiam qua: paulo inferius pofita funt fubjungit: Vti qu# ad~ jettio in flylobatis [áîßá fucrit, mfuperioribas membris refpondeat fymmetria epifly- liorum. Mqx commcntationem ingrcditur, itafccibens, utnos ex Italico iermone
Latine vertimus. id qutrit Auffor, fymmetriaiquibm fuperioraepiHyliorummembra confrrman-
tur,adje£tionibui qu<e fiunt ad medios fiylobatas convenirs_j , quas fane adjecliones paulo ante doouerat per fcamillos feu gradillos impares fieri oportere: quod quidem hoc paffo prsflnbitttr. Addatw flylobata trunco jexta pars crafitttdims columnaris fcapi,
|
||||
|
V É Ô R ¼ V É Á Í É. 149
fiapi, iid ut dimidium hinc & dimidmm inde ippu* fexta pdrtU apponatur, dimi-
dium pofiea totius altitttdinis flylobdta in partes feptem dividatur, qttarum unx cy- matio dabitur ,cuJM quidemprominentid ipfam altitudinem <equabit,quodreliquum eii, in duodecim partes fecabitur, quarwn tres primx fafiU, quatuor fecund&t (qtiA ad medietatem ufque primx adjeclknis eminebit) quinque demum tertu dfcriben-. tur, cujui eminentia quod reliquum eit ejufdem adje£iionu implebit. Porro eadem ratione aliamfiylobdta partem conformdbimm. ^uibw abfolutis, habebijnus fiylo- batam cum adjeSfionib^s per medium, eodem ordine quo eptffylia conformantur, & hoc ad atioioris mentem, nempe, uti habeat per medium adjeffiones per fcamillos impares. Btenimflylobata habebit per medium adjeffiones perfiamillos fiu gradillos impares. ^ui quidem flylobata fi operi adhibeatur, alveolatm oculovidebittir,Jpe- ckm fcilket vafi prafe ferens ventre turgidulo, & collo pedeqae leniter ad gracili- tatem contraifo. Porro fcdmilit flylobdtu ipfis convenient, eo quod derivationes ab epiityliis habeant, & epiHylu ab ipfis. Corona demum fiylobata addendx altitudo quartam fiapi columnx partem aquabit, qu£ tota in partes feptem fecabitur, qua- rum una curn dimidia echino tribuetur, qui ad quadrantem circuli conformabitur, tres rcli.qua coronx ipfi dabuntur cum cymatio; qu£ quidem á flylobata tantum ex- tabit, quantum ipfcmet plinthus. Cymatium porro corona fexta parte dltum erit: guLt autem, qu<e & lyfis dicitur, und cum lnbio, dttas partes cum dimidia accipiet, &. tantundem prominebit. Ctterum flylobdtam hdc eadem ratkne conformatumin Ex- quiliii vtdimtts prope Diva Maru Majoris templttm, in hortis Vominici Eldnchini Patric-u Romdni, qui, licct injuria temporis mdle haberet, ornamentomm. mhilominus qu£ prtdiximw veftigis retinebdt: qux omnUinferw ad ipfimmet mfforis nottri mentem lineavimm. Poft hxc ita pergit. (JHulti fane putarunt fi verdm intelligentkm eorum qux 0 Vitruviofiriptafunt,
pojfe abfqtiepraxi adipifei, non pduci quoque theoride expertes, eddem expofterefunt conati. Verum neuirum, mejudke, quifquam humdnitus poteH ajfequi: nam praxis & theorkd, utraque extremis terminis unko Jpiritu conjunttd efi ddhibenda, ut tdnti authoris doffa fimul& concifa fcripta intclligivdeant. Cum autem ad hanc ufque diem dlterd db alterd divifa fuerint, faffitwi eft, ut diverfi HU diverfimode expofue- rint, variafque opinionesinmediumattulerint. Vtidpud ¸. Jucundum, Albertum Durerium, Baptiftam Albertum, Caefarem Caefarianum, Sebaftianum Serlium, Guilielmum Philandrum , Danielem Barbarum, videre Iket. Pracipue adea verbd quibm author agit de fcAmilHsimpdribui, Nam nonnulli quid fenferint dubie explicarunt, alti pro certo affirmarunt inteliigendd de ipforumfiylobatarum ë podii fuperficie refilitionibtis. Jjhidopinio (bona eorum pdce ) tdntum kvero aufforisfenfti abeft, quantum htenebris laxipfd. Sf enim ejui verbd diligenter exdmindre njelimui, ita aperta & clnra invenkmm, ut, nullo ñáßÀï de ipfis refilitimibM interpretari queant. Dkit enim, Stylobata ita oportet exaequari uti habeat per medium adjeftionem per Scaraillos impares. Vnde mantfetie colligitur, Fitruvium id folum fibi velle, ut ddjeBiones fiylobdtx.
fdciat, eafque per fcamillos feu grddillos impdres : quod evidentius ofiendit tertio libro , inquiens , Vti qu<& ddjeffio in flylobdtis faffa fuerit in fupcrioribta mem- bris refpondeat fymmetria epitiyliorurri. Tam igitttr ex his, qudm ex illis verbis, clare cognofcitur, Vitmvium de flylobdtd tantum verbd facere,ejufque adjeffionem velle fieri ad infidr ejiis qu£ eii epiftyliorum. Porro epiftyliis ddjeffio fdffa eftmem- brorum; Etenitn dntiquis mos fuit tignd arcuum vke columnis fuperponere, unde drchitravium nomen ab arctt & trabe compofitum. Cxterum ipfis trabibm omatui gratia ex materid adjefiionem quandam perfcamillos impdres fecere, quos quidem fiamillosgradilhfve ea rdtione dbfolverunt qaamVitruvm attHlit>qu&pofiedftecies Ô 3 per
|
||||
|
150 SCAMILLI IMPARES
per elegantiores ArchiteSiosamolli materia. ad UpidtimduntiemtranflAta.fuit. Hxc
pauca. dixijfe fat fuerit, utpote necejfaria ad emcleandam difficult&tem qu*HionU illius de qua Jkperius verba funt falta. HucufqueBertanus, cujus ftylobatx Scamillatiipeciem, ut mclius cogno-
fcatun oculis fubjicimus. Certe haec Bertani defbrmatio lionrmllis Vitruvii verbis ita quadrat,.utpri-
mointuituhisquiadvivumveritatem non penetrant, plaufibilis poffit videti. Adjeftio hic fit ftylobatae, & hxc per
Scamillos impares fit per medium, & ita fit, ut qua: adjeftio in ftylobatis fafta fuerit, in fuperioribus membris refpon- dentem habeat fymmetriam cpiftylio- rum. Prxterea > ii fides Bertano, vetu- ftonim marmorum nititur authoritate. Hifce tamen non obftantibus, Berta- num a vera au&oris intelligentiaaber- rafle; inqneverbis illiusinterpretandis hallucinatum efle, facile patebit. Ea enim veritatis eft vis,ut fimul ac e tene- bris emerfcrit, qujecunque prseftigiofa & fucis illita veritatis ipfius ipeciem pra fe ferre videbantur, expellat.labefa- £tet, deftruat. Primumigitur Vitruvii vcrba depravafle, veleluxato & men- = dofoCodicedefcnpfiire,clarepatet.Ait _ enim, adipfum fiylobatam, qui. Item, —— fub columna (]?:ris convcniant, pro ,fub columtiA fyiris coriveniat. Stylobata ita cportet ex£qmri,Tpto ^ylobatam ita oportet exaquari. Scamillo ad id convenien- tes fiant, pro, fcamilli ad id convementer fiant. Vtique adjectio in fiylobatu, pro, uti qux adjeffio inflylobatu. Ex his facile cognofci poteft ipfum Latina aut penitus ignoraffe , aut tenuem faltem, & obfcuram' eorum cognitionem habuifle. Quae cum ita fint, nulli mirum fi luxatis Vitruvii verbis, & perperam interpretatis, a vera au&oris mente exciderit: fiquidem, ut ait Philofophus, verba, eorum quae funt in animo paifionum; quaz vero fcripta funt. eorum quae inverbisfignafunt. Sedefto; Bertanusverbaverbommquc vim optime callue- rit, dicimus, eum nec veritatem e tenebris liberafle, nec quac attulit de fuo pro- tulifle5 etenim Philander longe anteipfumhanc fere per fcaraillos adje&ionem excogitavet:at,atque eandem,veluti ineptam & ad authoris mentem nihil facieti- tera, repudiaverat. Ita enim Philander; exifimabamui, inquit, Grxcorum confite- tttdineper fcamillas impares, ideil, ceu gradibm quibufdam, fieri adjeSiionem in me- diisflylobatis, hoc eH ,fieri, utgradatim afitpremis ai^ infimiipartibm qnadratorum, qujn coronicibusfuis & bafibtti clattdimtur>medium verfmfubturgerent,&adaugeren- tur. id cum non fatisfaceret, ccepinms &iflud expendere. Hadenus Philander, ex cuj us verbis deformatum ftylobatam in fuperioribus lineavimus. At dicet fortafle Bertanus,non utique cognovit Philander, adjeftionis hu jus & fcamillorutn fym- metriam de cpiftyliis cfle petendam. Optime. Sedquiddices, Bertane, fialiter eaverbaintelligendaefie ac tu intellexifti oftendemus \ Negas? Sienimad libel- lam dirigetur, alveolatut oculo videbitur, dicis. flylobau habcbit pcrmedium adjc- ffiones per fcamillos feugradillos impares. £>ui quidem fiylobatafioperi adhibeatur, dveolatm oculo videbitur, Jpeciem videlicet vafi pr& fe fcrens ventre turgidulo, & |
|||||
|
1
|
|||||
|
V É Ô R U V É Á. Ì Ã. 15 *
éïßßï pedeque leniter-ad gracilitatem contratto, Satin fanus £5 \ lionnfe vides tunc
alveolatutn oculo non fe oftenfurum ftylobatam, fi ad je&io ex Vitruvii prajfcri- pto fafta fuerit \ Venenum ccrte aegro antidoti locopropinafti. S\ fcamilli noii addantur, alveolatus oculo videbitur, fcamillos addis, alveolatus non apparet. Quid addis fi contra mentem au&oris addis \ Porro quod antiquum te ftylo- batam in Exquiliis vidifle affirmas, nihil fere facit adrem. multa cnim feceffc antiqui quae nifi cum vitio imitari nemo queat· Quidi nonnein pervetufto tem- plo quod adhuc Tiburi vifitur, & in Ariminenfi fornice, Corinthix bafes nul- los plinthos habcnti Nonne contra Vitruvii prxfcriptum & antiquomm Gra- corum ufum, Romas iQ Titi Vefpafiani & Conftantini fornicibus, & alibi» denticulos videas fub mutulis pofitos? Liccntia hxc eft,;& noii imitanda li- centia, licet & haecfuos habeant vindiccs, &irnitatores. Utique hocingenii fui, ut ipfivifumeft, partu ita mirifice Bertanus cft dele&atus, utloco orna- menti ftylobatamhujufrnodi mai-moreum oftio domus fux, quxMantuseft, adpa&um, aetemae memorise confecravcrit. Fruftra tarnen labores prodegit, quando ufus ipfe, & communis hominum confenfus, iis quse pro fua fibi libidine finxerat, auftoritatem ademit. Nos igitur, Bertano prarcenhiiTo, rem hanc omnium noviffime aggredimur , & quid hac irt re illuftranda ingenio ñïßßú- mus, periclitabimur. Principio cum affiduis cogitationibus rem hanc anirao verfarem, iliud occurrebat ; fieri pofle fcamillos Vitruvium tympana quae- dam appcllaflc, ftylobats trunco appa&a & quota corum partc cxtantia. ne fcilicet alveolatus oculo videretur. Primo itaque fimplex adjeci tympanum, quafi fcamillura ab exaequata ftylobatae planitic protuberans, mdx huictym- pano aliud impar, hoceft, minus.appofui, quafialtemmfcamillum, uthoc pado exVitruvii prjefcripto ftyldbataper medium,adje&ionemperfcamillos impares fortiretur. Hiec mihi cummultis de caufis minus fatisfac erent, pri-c mura quod nullum exemplum ejufmodifcamillorum apud antiquos invenkem, tura quodvero minus fimile vidcretur, Vitruvium retn tam facilem & exiguam itareligiofe, eaque conftantia praecepifle; ad alia meconfcrens, iniis tandem qua: modo allaturus fum, animo conquievi. Certe durutn raihi videbatur ftylobatae iuperficiem ad norttiam cojequatam,
alveolatam Vitruvium appellafie. Quis etenim mente conftans, exaequatam complanatamque fupcrficiem alveolatam fibi videri affirmet i Aliam igitur cau- fam propter quam alvcolatus ftylobata diceretur pervcftigavi, & veritatem ipfam, nifallor, inveni. Alveus, Varrone tefte, cava cortex cft, ubi quid propter cavitatem reponitur. vasquoqueinquoapes mellificant. undeTibullus,.,..,, Rttre levis verno flores apis ingeritalveo, Compleat ut dttlci feduL mclle favos, Sed & tabula luforia ad latrunculorum ludumaccommodata, alveus dici-
tur; nos tabulerinum vertiacule appellamus. Unde Plinius, Mejfala diem na~ ialisfui egit, tranttulit alveum cum tejferis luforium. Alveatum itaque, hoc eft, in alvei modum excavatum, vel, ut ait Vitruvius, alvcolatum, id omne dicitur, quod excavatum eft. UndeCato dere Ruftic, SuUos,á'éÀ,â locusaqUoficserit^ alveatos ejje oportet, Alveolatum igitur ftylobatam illum rede appellabimus, qui ad inftar alvei excavatus videatur, licet ad libcllam exsquatus. Formam itaque alveolati ilylobatas oculisfubjlcicmus.Sitquealveus ubi A. Curautem, adjectione juxta Vitruvianum prxfcriptum per fcamillos non fhfta, alveola* tus oculo ftylobata, licet nonfit.appai-cat.deincepspatefaciemns.Eftoenim ftylobata A, cujusad libellam conftituta planicies B. C. bafis fuppofitae plin- thus D. E. F. G. oculus H. Dico, oculo in H. conftituro ftylobatam A. alveola- tum videri. Ducatur refta H. C. G. qiiic quidem vifionis radius cft. Erit igituc ftylo-
|
|||||
|
m
|
|||||
|
152 ScamilliImpas.es
ftyldbatx planicies Â. C. Horizontis loco. Quare plinthi latus G. F. erit ac fi
intra alveum qucndam immerfum eflet. Oculoenim in Ç conftituto non ap-
■
JD ^ataabs-w,-,·»^iiiiKiiiiimiuiili^ 1? jpfi B, C. planiciei impofitus
cflet. Bafis itaque ipfi oculo in
|
||||||||||||||||||||||||
|
rCL....,..^........^% H. conftituto plintho carens
|
||||||||||||||||||||||||
|
videbitur. Cui quidetn vitio
occurrere volens Vitmvius, adjeftionemperfcamillos, ut ex ejus vcrbis colligi poteft, excogitavit. |
||||||||||||||||||||||||
|
\.
|
||||||||||||||||||||||||
|
!\............. é,-» ·.....'«
|
||||||||||||||||||||||||
|
»»
|
ø\
|
|||||||||||||||||||||||
|
■tS,
|
Uc autem ftylobatae alveo-
|
|||||||||||||||||||||||
|
M^iatio & plinthi in ejus alveo
immerfio lucidius appareat,
inferiorem appofuimus defor-
mationem.
Efto enim oculus in hori-
zonte ipfo, ubi K. bafis autem plinthus alveo immcrfus D. E. ¸. G. Quibus conftkutis, bafis ipfaabfque plintho apparebit·, quod utique oculo in H. con- §f ftituto in fuperiori fcheraate apparere docebamus. Remedium quamtur. Efto idemmetftylobata A. cujusplanicies adlibellam exxquata B.C. Addatur itaque per medium ftylobatam fcamillus E. K. L. G. cui quidem imponatur bafis plinthus D.E.G.F.Sit autem oculus, ut in primafigura> ubi H. Erit opticus radius lineaipfa H. C. G. Oculo igitur in H. pofito, omnia ea extantia apparcbunt quxfuprapun&umG.fuerintconftituta. at fupraE. G. lineam integra bafis pofita eft. adje&o igitur fcamilio Å. Ê L.G. ftylobata, quod adintegrs bafis vifionem pertinet, oculo H. alveolatus non videbkur. Quod fane cx Vitruvii praefcripto efficicndum fuerat. Hifce igitur ita, uti dittum eft, conftitutis, debita bafis integrx fpecies, uti e
fchemate apparet, fefe oftendct. Eadem enim fpecies adje&o fcamillo oculo Ç fcfe ofFeret,atque occurrebat oculo in K. conftituto, ftylobata abfque fcamillo exiftente. ObJectio.
Sed objiciet fortaflc quifpiam, Vitruvii rcgulam univerfalera efle. nequc enim
ait, ftylobatam, oculo emincntiorcm, itaoportere cxaequari, uti habeat per medium adjeftionem per fcamillos impares, fed fimpliciter de quocunque fty- lobata verba facit. par itaque eft,adjeftionem,de qua Vitruvius, unicuique ftylo- |
||||||||||||||||||||||||
|
batse deberi.
|
||||||||||||||||||||||||
|
D
|
||||||||||||||||||||||||
|
I L V Ô É O.
|
||||||||||||||||||||||||
|
Refpondemus, minus oportuifie Vitruvium fe de eminentiori ftylobata locu-
tum declarare.Nemo cnim non videt,illum,tantum ftylobatam dicere, qui oculo fit clatior, alveolatum videri,atqj ideo fcamillorum adje&ionem juxta prxfcri* ptam rationem poftulare. Utique fcamillorum adje&io Medicina qusedam eft. quare, ficuti potionem aegris tantum propinamus, ita fcamillorum adjeftionem illis tantum ftylobatis facimus, qui, fi fcamilli non adderentiir, alvcolati, veluti oftenfum eft, apparerent. Necfruftramc judicc ait, fieri debcrepcrfcamillos inipa-
|
||||||||||||||||||||||||
|
, V É Ô 1 û Û É Á Í É. IJJ
impares, fiquidem altiores ftylobatas altiorera, humiliores vero hlimlliorem
fcamillum requirunt, & certe hax per fcamillos fafta adje&io, pcr medium fty- lobatam adje&io appellanda eft. Quandoquidem fcamillus ipfi ftylobata: ad-. je£tus, altiorem & auguftiorem, ut ita dicatn, ipfum ftylobatam reddit. His de- claratis, ad diificillimum ejufdem auftoris locum, qui paulo infra eft, elucidan- diim accedemus. Ita enimobfcurus eft, ut nifi ab iis quae anobis declarata funt auxilium petas, fruftra fere in co intelligendo labores. Vitruvii verba hoc loco a nobis rcpetita ita habent: Capitulis perfeffis, deinde mfummu columnarum fca- pis non ad libellam, fedadaqualem modulum collocatis, uti qu& adjeffio infiylobatis '. facta fuerit, in faperioribus membris rejpondeat fymmetria epiHyliomrn. Philander judicii alioquin acerrimi vir & in hoc au&oreilluftrando caeteris omnibus longe prxftantior, locumhuncdifficillimum, utputo, reidifficultatedeterritus,vel ne bis ad eundem, ut ajunt, lapidem offenderet, ficco pede pertranfiit. Bar- barasautem, ne quis illum eonomine reprehenderet, rem totam hifce vorbis explicavit. Locut hk videtur locum illum declarare in quo dixit de adjeftione fiylobatarum.
T^jtm monet nos capitttlos debere collocare non adlibellam, fed refilientes, utirejpOn- deant adjeffioni flylobatarum. Intelligit autem de hisparttbus, quafupra capitulum in episiylik collocantur. Namfupra capitulttm rejpondentes partes in epiByliis refi- liunt, & partes intcrpofit& retrahuntur 5 habent tamcn eadem membra. 0" eafdem partes > quemadmodum podium habebat eadem cum flylobatu, fcilket quddras, trun- cos, lyfis, & alias. Hujut exemplum eii fuperius in defcriptione ultitni temPli, ubi podium pofitum efi. Huc ufque Barbarus, cujus fchema ex eodemloco petitum, oculisproponitur. (Noshoc fchema hic addere oper£fretiumnonduximus,fiqui- dem in Barbari editione videri ñïâéß.) Á Â Scamilli juxtaBarbarumepiftyliis ad- jefti atque refilientes. Primum qim-o, numex Vitmviiverbiscapituli velepiftyliarefilire debeant,
hoc eft adlibellam non collocari. Certe de capitulis loquituc auftor. ita enim ait, Ciipitulis non ad libellam ,fid ad aqttalem modulttm collocatis, o"c. Idem fate- tur Barbarus hifce verbis: T^am monet nos, capitulos debere collocari ad libellam, fcd refilientes, uti refpondeant adjetHbmfiylobateirum. Qua? cum ita fint, haud re&efacerevidetur Barbarus, qai pro capkulis epiftyliarefilirefacit. Reipon- debit forfitan, fi capituli refilire non poflunt, epiftylia faltem ipia refilient. Ha> ret Barbams, vel incidit in Scyllam, dum vulc, ut ait Poeta, vitare Charybdim. Utique, etii fcamillos epiftyliis adjicias, quomodo capitulos ad libellam non collocas ú Certe ad libcllam collocafti: fi enim fupremas eorura planities libella perpendes, ad libellam diipoiitos efle comperies. Perperara igitur explanafti, propterea qaod ea quae a te proponuntur, auftoris ipfius vcrbis & fententias mi- nus congruant. Addimus, tuam hanc adje&ionem, licet primo aipe&u plaufi- bilem, ineptam prorfus effe, inutilem & falfitatipenitus obnoxiam. Certeex Vitmvii prsfcripto imi epiftylii craffitudofummo columnx fcapo reipondere debet. Efto itaqueimi epiftylii fuperficies A. B. C. D. ftimmus columnae fcapus Å. ¸. quadratum ipfius fummifcapi peripherix circumfcriptum G. Ç. É. Ê. Sca- millus juxta Barbarum refiliens H. L.M.I. Quibus ita pofitis, parsipfaprominens vacuo innititur,& fub ie,contra naturam ipfam,nihil habetfolidi. Difquire quot- quot a temporisedacitaterelifta funt antiquitatis veftigia, & nullibi pcrpetuis cpiftyliis columnis impoiitis fcamilIosejufmodi,refilientefvepaftes, adpaftas cflfe coraperies. ExplodaturigiturBarbarus, qui, dum rem iraprobe a fe intelledam explicare
conatur, omnes Atchitefturae leges atque inftituta pervertic. Bertanus, ut in fu- perioribus vifum eft, fafcias ipfas epiftyliorum ad)e£liones appellat. Ipfura ego V Berta-
|
||||
|
154 S C Á Ì Ú Ii L I IMPARES
Bertanum interrogem,num adjeftionem epiftyliis facere oporteat vel ne ? Certe
epiftylia de quibus Vitmvius loquitur, nullaindigent fcamilloram adjeftione: frufixa fiquidem diceret Vitruvius, epiftyliis, veluti ftylobatis ipfis, fafciaselTe addendas. Prjeterea notandum, Bertanumhocloco haereticorum moresfuiiTe imitatum, quidumex facris literis fententias aliquas in medium adducunt, ne fuifmee fe gladiis imprudentes jugulent , mutilas illas äò decurcatas afferunt. Dixifle namque debuerat, quopaftofuperiora inferioribus cohasreant, quidve fibi velint illa verba: Capitulis perfeBk, deinae infummis columnarumfcapis col- locatts, nonad libellam Jidad aqtidem modulum collocatis, &c Quid enim cum fafciis capitulorum ilia verba > non adlibel/am, fed ad aqualem modulum coUocatis? Durura fortafTe tibi videbatur, Bertane, capitulos ad libellam & perpendiculum dire&os & collocatos, non ad libellam dici conftituendos. Sed opportune jam tempuseft, utveiitatemipfam, e tenebris erutam, inlucemvindicemus. De- claravimus quo pa&o intelligendumefletftylobatam alveolatunr pofle videri: modo qui capitulinon ad libellam collocati dicantur,explicabimus. Adlibellam fane aequatam dire&amve planitiem eam dicimus, qua? horizontisipfiuslibraraentosequidiftat. ita enim Vitru- vius primolibro deAmuffio ad indagandos ventos collo- cando fcriptum reliquit: Coilocetur adlibellam marmoreum ÁéççâÚÌççéåÜÌçé&ç&Àßß, autlocmitit expoliatttr ad regu- lam dr libelkm, ut áçÌâßáçé çïç defideretur. Capitulos ita- que ad libellam in fummis columnarum fcapis colloca- tos illos dicas, quomm omnium fupremx fuperficies ita adlibellam aequata funt > ut nullaeorumparte protube- rent: collocatos autem non ad libellam illos, qui aliquid eminens a librata eorum fumma planitie habent, ut in fubje&is diagrammatibus facile eft videre, in quibus capitulus ad libellara Á,çïç ad libcllam vero B. Porro quamobrem Vitmvius non adlibellam capitulos collocarivelit, his
verbis, licetfubobfcure, declarare videtur: In fuperioribiu membris refpondeat fymmetria epfiyliorum, hoc eft, ideo fcamlllos capitulis efle addendos, ut fym- metria epiityliorum reipondeat, videlicet, ut nullaipfis epiftyliis pars deefle videatur. Dururn certe eft Vitmvii dicendi genus: ISljnadlibeUAm, fedadaqua- lemmodtilum collocatis, utiqud adjeffiomflylobitisfaffafuerit·, proeo quoddi- cendum tuiflet: NonadlibeUam, fedea lege collocatis, uteas adjettiones habeant, qu&flylobatis adjeft* fuere. Etenim raodulus variis apud Latinos fubeft fignifka- tionibus: modulus eft ìßôòïí, menfura, particulave, quae totum corpus feu aedifi- cium metitur; eft etiam menfura quaedamin aquxduftibus: ratio quoq; certa.ut in cantu menfura.Hoc fenfa hic accipicndum eft vocabulum. idem enim eft,ac fi dixiflct, ad xqualem modum. Praeterea ni fallor in fequentibus verbis caufalis dcc(ipaTUcu\a,lcgendmr\q\ie,FfwfaperioribMmefflbwreJpondeatfymMetrtaepi- fiyliorum. Qmdautemhocultimofibivelit, licetfuperiusdeclaraverimus, fub- jeftistamenrchematibusdemonftrabimus.EftoenimcapitulusA.B.adlibellatn collocatus, cuiimpofitumcpiftyliumG.D.B. capituliprojcdioD.A.oculusE, A, C. itaque pars C D, oculo in E. conftituto, non apparebit, ied epiftylii pars qusdamintracapirulumiraraergetur, atvidere eft infecunda figura, (quamnos prioreomiffa hh tantumaddimm ) in qua, epiftylii prima fafcia tota pene infra x- quatam capituli L. M. fuperfkiem demergitur. Ad hoc igitur ne mutilum man- •eumveepiftyliumappareat, fed ejus fymmetria prorfus reipondfcat oculo inF. collocato; addatur capitulo per medium fcamillus I. G.K.H. Erit itaque pars ca- pituli G. I. H* H. non ad libellam collocata, fed ad aequakm modum, uti ad- je£tio
|
|||||
|
■ I _________________
|
|||||
|
V É Ô R Ï V ú Á Í É. É5|.
jedio quse mftylobatis faftafuerat. Quibus abfolutis, oculo ßç Å. collocato
ita apparebit ac fi idemmet oculus ut in fuperiori fchemate in H. cflet con- ftitutus. CMonendm LcBor, nos ut operd pirceremm, unamtantum hic Figuram adhi-
buiffe·, nam cater* facile animo concipi pojfunt ·, & prxfertim ilk in qua fcamilbis adjettas ut fnpra in Figura B. nam tantum epHylium imponendum. "Z^ptnndum praterea octtlum 4¥t hori&ontaliter collocari, quod notat pcr H. aut inferius, quod defignat per E. Fergit auffor. ,, ,a Notanduminterim, quod ad hanc capitulorum perfcamillos adje&ionem
pertinet, nihil prorfus nos ex antiquis sdifkio-
rum veftigiis conjicere potuifle. Nullumqae efle eorum qui vetuftorura asdificiorum reliquiis dimetiendis lineandifque opcram impenderant, qui de his fcamillis adje&ionibufve fecerit ver- â^^ß^Â^ bum. Verum tamen apud Leonem Baptiitam |
||||||||||
|
è£\|
|
Albertum, acrem ingenio virum ac prceter ca>
|
|||||||||
|
teros hac in ipeeie folcrtem·, libro ihx Archi-
te£tiiras feptimo cap. x. ubi de ingentibus tem- plomm fomicibus loquitur, hscfcribit: Illud adverti wtempUs maximis, quod' columna adtan- tam operis Tjastitatem forte non refpondiffent, per- dtixijfe camcrarum comua, quod in eorum arcubta fagitia femidiametrum excede- ret ex tertia: qm resetiam ad venufiatem accåâßÀ. Eft enim fefe in fublime attoU lcm 'tettudinatio a^ilior, ut ita loquar, atque explkatior. ilhtd hic non prxtereun- dum cenfio, in teiiudinationibu* arcuum capita ad mirms prolixkra femidiametro cfficienda ejfe, qmntttm Jpectmtibw ocmpant coronarum prominentu, ne medio ex templomtueri fofiint. Hjec ille, quiodavo prsrerea libro cap. iii. ubi de facellis, fepulciiris, pyramidibus&hujufcemodi aliis asdificiis fcrmoncm ha- bet", haec itera addit. Suntqui inter primam&fecundam aram quipphm, veliiti latMrum , fuggesti loco , interpoftterint, quo ejfef opm celfiori cum venultatc_j'. Hxcille, quihifcefaltemverbisfcaraillorum adjeftionem (licethunc Vitruvii locum non expenderit) fe cognoviiTe teftatum reliquit. Lucianus etiam ille Bcnverardus, quimirabilem Fcderico Feltrioduciinvi&iffimoregiamUrbini architedatus cft, hiec fe non ignorafle opere ipfo eft proteftatus. hic enim in ca- vissediumextruendis, earumporticusitaconftituit, utarcuum cornibus, qux -capituliscolumnarumincumbunt,adje£tionesfaceret.Modo, utantiquosipfos hanc fcamiliorum rationem minus ignorafle cognofcas, nonnullaex antiqui- tatis gremio pctita exempla proferemus. Romse in platca quam preibytero- rum appcllant, qux quidem iis qui a Pantheo ad columnam Antoninianam pcrgunt occurrit, pervetufti templi vifuntur veftigia, quod nonnullorum tefli- motiio Matti dicatum Antdninus asdificavit. hoc itaque,licet, vctuftate confum- tum , multarunl fui partium atque pulchritudinum defidcrium faciat, raulta- rumnihilominus rerum, qusadoptimas Architedurae rationes Ipcilant, co- piam prxbet: is enim qui tcmplo huic praefuit sdificando, ut cx sdificii ipfius forma colligitur, probe jedificatorias rei cognitione valuitv Nam praeter id quod coronici mutulis appofitis denticulos non addiderit, zophorum etiam, quem ad circinum quota fui parte protuberantem deiurabavit, odava altkudinis fux par- ticula (duodecima voluit Vitmvius) inclinavit. Novit enim ille fublimiorcm li- ncam, quse ab oculo ad fummam rcm extenditur, longiorem cflc, & ideo refu- pinatam ejusrei qujevidetur ipeciem facere. Illeidcm, ut oeulo fatisfaccret, fupra coronam in lateribus templi perpetuum murulum (Scamillum probe ., F æ diccres) |
||||||||||
|
156 Scamilli Imtares
diceres) erexit, idque tefte Andrea Palladio, nc ftatuarum iraae partes, qus ipfis
eflent impofits, coronarum proje&uris, oculis furarentur. Non eiit aurem ab inftitutoalienum ejus rei diagramma ex ipfomet Palladio defumptum ob oculos ponere. ^uoatamenhicomittimm, quia, atmdipfum PaUadiumviderelicet. Illud etiam adfcamillorum confiderationem imprimis pertinet, quod is qui Pantheon, templorum omnium pul-
cherrimum & vetuftiffimum, afun- damentis erexit, adjeftiones hujufce- modi praetereundas non putavit: tri- bus enkn coronis totum sedificii am- bitum circumcingentibus, ne (oculo tantum a templifundamentis renio- to, quantatotius xdificiieiTetaltitu- do ) earam projeduras adpactarum colutnnarum bafes abforberent, fca- millos tres, quibus bafes ipfae fulci- rentur, adjecit, quorum officio ab eo quem diximus loco integra; colum- narum bafes ipectarentur:Tres igitur, utdiximuSjScaQiilloscircumcurren- tes difpofuit, hofque impares: infi- mum enim qui Á litera in fubje&a |
|||||||||
|
!É ,ÉÉÉÉÉ'.É É É IUIIIHMUIHI É Ì HIIIÉII H MIIIU mp
-------II----------1-----
éÀß
|
templi orthographia notatur & reli-
quis humiliorem é iecundum  primo |
||||||||
|
^v quidem elatiorem , tertium vero C
reliquis longe fublimiorem, quorum tota ratictum ab radiis opticis & co ronarum projefturisT tum ab iis quae de fcamillorum adje&ionibus Vitru- vius docuit, manifeftedependet. Addam & aliudvetuftiffimi tem- pli, quodadhuc Tiburi vifitur, exemplum. Duohic prceter caetera, quod ad rctn noftram atti-
net, notatu digna conipiciuntur: Sca- millus fuggeftumve Á. B. quod opticas lineai C. A. cauia,& proje&uraeB. C, ab ipfa planicie B. C. confurgit. pertin- git autem C. A. ra- dius ufque ad eum locum ubi illius fi- '**n ftitur oculus , qui tota templi latitu- dineab ipfa templi bafi recedit. Prxte- reaillud quoquead hanc rem pertinet, undequarationefa- crarum |
|||||||||
|
V É Ô R ¼ V É Á Í Ã. J57
cramm ^dium cameriE faciendx fint addifcere poffumus. Conftituta enim E. F.
parictis ccllac altitudine, & ipfa I.G. ad perpendiculum ipfi D.E. addita, ncc non coronicis E. D. projedura detenninata,ab oculis ejus qui in templi oftio fit con- ftitutus, radius extendaturopticus H..D. G. qui ipfam F. E. G. perpendicularem tangatin G. Du&aigitur G. I. fumraae coronicis libramcnto squidiftanserit, L· vero tholi ipiius hemifphierice centrum. Mota igitur I. G. circa centrum I, con- cava tholi fuperficies G. K. circinabitur. Cseterum au&arii loco notandum, non pomifle Baptiftam Albertum has fornicum camerarumve adje&iones ut fecit determinare, fiquidem lix non ad totius sedificii commenfum veluti bafes & co- lumnaj proportione reipondent, fed ab opticis proifus radiis, & coronarum pro- jeftionibus fmnuntur. Quod quidem ille non ignoravit, qui in Tibcris ripa ro- tundamaedem, quara Divi Stephani appellant, (nonnulli Veftae templum fuiife: contendunt) exaedificavit; novitidquoque Bramarites nofter, utineasdicula Videre eft quam Romse in monte Aurelio Divo Pctro dicatam conftruxit. Sedjamfatisfuperquede iisfcamillis, qui ad fuperiorcs aedificiorum partcs
adaugendasfaciunt: modo quo pa&o Archite&i fcamillis ipfis in inferioribus ufi fuerinr, exemplis propofitis patefaciemus. Profe&o quod ad ftylobatas atti- net, paucafuntantiquitatis vcfti-
gia, undeid facile poffit obfervari: quaedamtamen ad hancufqjdiem perduxk cetas, in quibus pcr fca- millos fadas adje&iones manifeftc coraperies. Rariffima: funt veru- ftorum templonim rcliqui^ in qui- bus columnas ftylobatis impofitas cernas, alteram tamen exemplar.» & illtid, fi fidcs Palladio, hac in fpe- cie unicum, KCiCu in Umbria con- ipicitur , in quo pronai colum- nx, fubjc&is ftylobatis fulciuntur. templi enim hujus archite&us, eo quod libratae ftylobatamm fiimmae planicies a iblo ita eflcnt elata:, ut contemplantium oculos altitndine fuperarent , ne ftylobata? (quod vitii impriruis, damnat Vitruvius) alveolati viderentur, icamillosad- Ô jecit, atque fcamillis ipfis baies im- pofitas collocavit: cujus quidemrei exemplumnedefidcretur, cjufdem ftylo- batac imaginem, ita uti haber, ob oculos ponimus. Scamillus Á. Â. Alterum ejufmodi Scamillorum exemplum rnirabilis illacolumna prabet,
quamin Trajani foro S.P. Q^R. ejufdem memorias Imperatoris confecravit. Cum enim ftylobatae altitudo ab egefti montis folo, humanaj ftaturE procerita- tcm longe fuperaret, nebafisimpofitaafpicientiumoculosftuftraretur, ad Sca- milliadje&ionem Archite&iinduftnaconfugit. Nosnecui prjefatjje ipccici de- fiderium fieret, ejuidem columnje cum Scamillo adjefto imagineni apponen- dam putavimus. Scamillus Á. Â. Nos imaginem hicconfulto omiftmus quiaapud plures obvia est: & ScamilU fupra fiylobitam fuperant. Scamillis eidem ingenio- fiffimivetercs iis in ftylobatis ufi funt, quosftatuisclanillmorumviroiiimfLip- pofuerunt. Idquecui^i jamdidla de caufa, tum etiam uthoc pa&oequodam quafiruggefluauaoritate&majeftateipeotabiliores fepraiferrent. Eofdem illis i . , V 3 quoque |
||||
|
158- SCAMILtllMPARES
quoquc fignis fuppofuere. quse aut in concavis templorum aediculis, aut in ipfig
faftigiorum acroteriis eflent collocandae. Quorum cum diverfae fint fonrce, nos nonnullaeorumexemplagraphicedelineatafubjicimus. Quidam igitur unicum tantum fcamillum adjeftum habent, eatamen lege,
«t quafi bafis cujufdam plinthus ftylobatx folidum Eequet, ut in fubjefto ex- emplo viderc eft. £)upd tamen hic omifimm, quia,
ex eo qttod fubjimgemui facile intelligi poterit. Aliis duplices fcamilli adjefti funt, quorum al-
ter ftylobatae folidutn aequaret, alter autem co- dem eifet contra&ior. Fuere item qui unico ran- tum fcamillo, eoque ipfo ftylobata contra&io- re, ufi funt, ut in fubje&is fchematibus videri poteft. Quidam ctiam refimatos fcamillos, ita ut cx
appofitis deformationibus colligi poteft , adhi- bu erunt. Has quoque deformationes omifimas, quU fatis intelligitttr quid fit fiamillos illos refimare. Libet hic, ut ipeculationibus hiice noftris pon-
dus & audoritatem addamus ejufdemmet Vitru- vii verbaexfecundofexti libri capite inmedium ponere. º^çÉÉë , inquit ille , i^irchite£io major cttra ejfe debet, nifi uti proportiombm ratx, partis ha- beant xdificia rationum exaSfiones. Cum ergo confii- . tuta, fymmetriarum ratiofuertt, & commenfiu yatio- •-r—=~ cinatiombtts explicati; tunc etiam acuminis efipro- prium, providere, adnaturam loci, aut ufitm, autjpeciem, & detraBionibm vel adje- Bionibu4 temperaturas efficere, uti ctim de fymmetru fit detr&ffum aul adjectttm, id videatur re5te ejfe formatum :fic ut in afl?e£tu nihildefideretur: alia enim ddmamtm Jpecies ejfe videtur, alia in excelfo: non eadem in conclufi, difiwiilis in aperto: in qui- busmagni judiciiettcognofcere quidtandem faciendum fit: nonenim verosvidetur habereviftti effeffut ,Jed fallitur fxpe ab ejm judiciomens. Jjhtemadmodum etiam infcenis pittk videntttr columnarum projeffura, mutulorum ecphorx ,fignorumfi- gura, prominentes ,cum fit tabuUfine dubioadregulam plana : Similiter in navi- butremi, cum fint fubaqua direiii, tamenoculu infiAffividentur, &quatenuseo- rumpartes tangunt fummam plankiem UquorU, appareni utifunt dircffi; cum vero fub aqtta ftrnt dimifi, per natura perlticidam raritatem remittunt enatantes ab fuis corporibm fluentes imagines adfammam aqu<e pUmciem, atqtte ibi commou efficere •videntur infraBum oculis ajpeltum. Hoc autem five fimulacrorum impulftt, feti ra~ diorumexocttlis effufionibui (utiPhyficis placet) cumvideamtM, utraquerationeitA mdetur ejfe, uti falfit judicia oculorumhabeat ajpeffus. Cumergo, quafimt vera falfa videantUTy drnoimuUaaliterquamfuntoculisprobeMtiir, non puto oportere ejfe dubium, qum adlocorum natttrai aut neceffit&tes, detraffiones aut adjeffiones fieri debeant: Jediiautnihil mhifce operibus defideretur. Hxc autem etum ingeniorftm actiminibus, non folum doffrinis efficiuntur. Haec Vitruvius, eadem fere hifce ver- bis explicans, qua? breviter Iibro primo capitc fecundo attulerat. ita enim ha- bet: Nonputo oportere e(fe dubium,quin ad locorum naturas, áçÀçà€åâßßáÀå5, detra- ttiones aat adjeftiones fieri debeant, &c. Item &libtro tertio cap. 2. Etiamque angulares columna, craftiores faciendtt funt exfua. diametro quinquagefimA parte, quod es ab aere circumcidantur &graciliores videantur afpicientibm: Ergo quodocU' los falltt, ratiocinationibus eBexequendum. Etpaulo inferius de contra&uris co- lumnarum agens. Hacautempropter altitudmis intervallum ,fcandentis ocultjpe- ciem
|
||||
|
V É Ô R Ï V É Á Í É. 150
tiemfallunt. gmmobrem adpciuntur crafitudimbits temperatura : venuFhtem
enim perfequitur vifus; cujus finon blandimur voluptati proportione & modulorum aajeciionibm, uti id,quodin fuofallitur, temperatione adaugeatur,vaftM &'invenu* fttu confticientibus remitteturajpetftu. Idemcap.ultimoejufdemlibri: Itemfecun- dum ratam partem ad eundem modum ex ahitudine cotumnarum expedienda funt altitudines epiHyliorum : £luo enim altiws fcandit oculi acies, non facik perfecat aeris crebritatem, &c. Demum ante finem ejufdem capituli: Oliembra omnia. aux, fupra capituL· columnarum funt futura, id eit, epiBjlu, z,ophori, coron,e, tyin- p&na, fasiigia, acroteria, inclinAnda. funt infiontisftix cujufyue althudinis parie duodecima. ideo qmd cttm ficterimm cotitra ftontesh ab oculo dua lineafi extenfz fuerint, & una tetigerit imam operis
partem altera fammam, qux fimmam tetigerit, longtorfiet. Ita, quo longior vi- fns Unex infuperiorem partcm procedit, refupwatamfaciet ejusfpeciem: cum au~ tem, utifiiprafiriptum åâ, inclinat&fue- rint, tunc in affeffii videbuntur ejje ad perpendicttlum ac nortnam. Ad haec et- iam faciuntqusremlitlib.iv.cap.lv. Crafitudines earum fde columnislo- quitur) extenuentur his rationibm, uti fi ïäßáíá parte erunt quxfuntin fronte, h& fiantnovem partes; inconclufo aere â qu<z extenaata erunt, non difcernen- tur; fin autem videbuntur graciliores, c um exterioribm fuerint âç& xx é v, in hisfacienda. erunt ÷÷íé 11 ,aut xxx.iv.itá quod detrahitur de corpore fcapi,flria- rttm numero adjeffo adaugebilur ratio- ne$ quo minus videbitur, ö ita exaqtta- bitur difpari ratione columnarum crafii* tudo, cjrc. Hsec ferefunt, qux Vkruvius,par-
titn deadjeftionibus detra&ionibufq} iymmetriamm, ut, rationibus tempe- ratx , vcnuftatc fimul ac dccore aipi- cientiumoculis adblandirentur, con- fcripfit. Qua;quidem,nifi pernccefla- ria,& ad opemm rectam explicatione opportuna judicaflct,nequaquam gta- viffimus & folertiiTirnusaudortanta fermonisprolixitate, tot repctitioni- bus,inculcaffet.Nosautem,antequam operi extremam manCt imponamus, de adje&ione quae per Scamillos fit in icdificiis illis qux iri fiiblimi confur- gunt, nec non de vitio corum, qui fymmetrias ea ratione non tempe- rant,rermonem faciemus. |
||||||||
|
ôééééÀéÀéÀéÀéééééôÔ1
|
||||||||
|
Efto itaque fepulchri, Maufplcive,
Orthogiaphia: prsftat mododelineatamejus in tabellaforraam ad opus ipfum V ^. tranf-
|
||||||||
|
l6o ScAMILLI IMPARES
transferre. Duplici igiturid negotii ratione abfolvetar. vel enim iifdem fym-
metriis quibus defignatum eft jedificabitur, veljuxta YitruvianuraprKceptum detraftionum adjedionumve adaugebitur temperaturis. Sic aedifkii Orthographia rudi Minerva lineata, (fat enim fuerit fi altitudinum
& piOje&uramm cuftodianturdimenfiones)efto, inquam, molis ipfms Ortho- graphia C. D. aequatifoliplanicies D. E. locus afpe&us E. fit autem D. E. re&a, totius iedificii altitudini sequalis; fpcdantis oculusl. Exeantigitura pupillaF. per proje&uras du&i optici radii Å G. F Ç. ¸I. F K. qui orthographiae lateri oc- ■currantin punftisL. Ì. Í. O. Molis igiturpartesqua: prsdi&isnotulis a proje- fturarura libratis planiciebus fuperabunt, oculos refpicientium aon fugient, quae vcro inferiores fuerint nullatenus confpicientur. Porroqualis aedificii ita conftituti fpecies oculis fe praebeat, exfubje&o dia-
grammate cognofcerelicet, cujusimaginemficurapiOtotypoconferas, nanana cernes pumulam, contra&am, mutilam, ac omni prorfus tmjeftate atque le- pore carentem. Non ante igitur luxata in artus reftituentur, quam sedificii pat> tes quse in alveos demerfavvidebanmnn fublime confurgunt. Quod tunc deraum fiet, fi tantse altitudinis fcamilli operi ipfi adjiciantur,
quantum de folido coronarum proje&urae oculis adimebant. Cseterum fca- millorum fymmetrias fchema illud fuppeditabit, cujus ope quotaz partesaedi- ficii demergerentutagnovimus, quodexfubje£tofchernatepalamfkt. Temperamm itaque adje&ionibus Diagramma ita habebit. His declaratis,
appendicis loco hiftorias quafdam, ex Ioannis Tzetzae Chiliadibus ex libro variae hiftoriae o&avo hiftoria 19 3. & lib. ÷ é. hiftoria 3 81. decerptas, ad hanc rem op- portune facientes, in mediumafferemus. ¸÷ chiliadeoSiavaHiH. 1 ñ 3.dei^ilcamene flatmrio.
è¢'ëêá[&ìçò ÷,¢ëêÇñãïò tw, Km $4 Íçóéþôçò,
Êá/ ôùÖ«Ë#.óõã^îïí^··,í^\ôáôùÜíôÀ£/.[áò.
Ë*' ùí ngj extvowuoum- /mkoS ^hvhv ÖêË'â^.
è' Á'ëêËì$/éçò iVH^etii-ssXcfrjiv Ëíïò/,á,í¼,ò,
Àûôß÷í®* þí^ ïðºßêçò, %gj $ yeafMtfiai.
. Èáìéæùí jj to/jÜãïíïõò, ng] 2^&1î/æùí ôáýôáò,
Êá/ è*«Ëß»í, Ê) öéëø&ò, Xj SiaQca&g &÷á.
è' Q ÖåéËáò 07ôúé÷$ò -Þëùí, h&j Ôåùìßôñçò
Avg/5*@J, áßêæ/æùæáòôÀ ôÀþ ayfyiowlxpyiciv,
Êá/ 7tan& ðòÜô\ùí ¼æ$ôøïæâß ■Üôéáò, ncupoig, <zst$QdiFoig,
Öñïíºßæùí×9ó-ì.ßÜôç](&·, -æáëßïí âð^ô aXkuv,
Êá© ô ÔæßôæÉù ê. tw-çò ôçò á,ãêòâ,ò i{mQ{,
Êá/ øéëçôßù h&i $·&á<ã!ï) Ü÷ß ô ¢÷íÉù ìïíßû,
EV« ü\ idiyQimn ïçìù ôùÁ'^íáßùí
Áíù ôßíá, Ü,ãÉëìáúÏ, ôß!Á'ý!ù<£ðáéçóéç,
¸.'7Ð êéüíùí õøß/ëþí ìéÔëïí¼* %£í ôßíâÜâí,
A"jtt(p&) iot)/Anifiy}Qs»i ôùàçìù êéëþé&ßíÀÀò.
Ôùí ùí ï Á'ëêá,^öçò ì3ö, ôßôù ^éá,ò Tixffivx,
ÁúÌïí üì£ èúñì÷,æßçï fyijyvvcuKeiov twstov.
ï' 3 ö«Ë'áß, ïô^Ìïò ôßëùí Kgj Ôßùìßôîçò,
K«f
|
||||
|
V É Ô R U V É Á Í É.
E'iroi*iQ, 73 &ã÷,ëñ& Ëíåùã>òºË÷áÊ*\%
Ô÷òìõîáðçòâÉò ôå cam/"&%ov dveanrcnrfjSjJHi, Êá/ô'ëÔËá -zstss dvcihoytv vip& "æ ô iavV&V, E%%e ÷ñ¢ôÉïí ô2ëèú5ô3 ð Á'ëêáì8ì÷ò ºâ. <Ñá$áò i>woov<£iQi âëößùá^ j ôßúòëß%éò. Ôâìúì Ö«Ë'& loet^e ô» djfyigôçòôß÷íçò.
Êá/ 7m<n %1$l òßìÜ^^ Xoimy lw ï Ö&éßÀïïò'
Ôï Á'ëêá,[3ì÷ò ãÝëáòõí, é^ãßëùò Á'ë÷Ë[3ìçò.
Haec ita Latine ad verbum.
t^Alcamenes faber erat ararim & genere infulanus,
phidix fane contemporaneiii '& illi dmulnt,
Propter qu<e periclitatm. eFt prope Phidias ut moreretw.
K^ilcamenes jfeciofas fingebat flatuas,
Perfj>e£fiv<£ ignarui 0" Geometrix.
Cum autemfiequens ejfet in plateis, & in illk verfaretttr,
K_sidmiratores habebat, amatores & fidales.
phidiai vero perfpeffivus exiftens, <jr Geometra
Terfettui, diligentifime fiatuariam iraffabat,
Et fingula faciebat confona locis, temporibm & perfonis,
Curam gerens decoris maxime & aliarum rerum.
Et juxta id quod placet Ô æ Å Ô æ ì , ipfe quoque plateas obibit,
Et amztricem & fpettatricem artem folam habebat.
Cum autem aliquando oporteret populum Athenienfem
T>uas quafdam flatuas M'merv& con/lituerc^,
Jjhtje altam faper columnam bafim erant babiturx,
i_simbo h populo jufi fabrkaverunt.
£>uorum Alcamenes imaginem Ded Virginu
Gracilem fimul fecit & faminilem afpeffum habentem:
Phidias vero, perfpeSiwm cum ejfet & Geometra,
Et cognofcens brevifima apparere qua m fublimi fiint%
Fecit flatuam hiantibus labris,
Et nafo quidem prmditam diBraifo,
Et alia ad rationem altitudinis columnnrum·
Vifa. eft melior reliqm Alcamenis ejfeflatua,
Et Phidias periclitatus ett Upidibits obrui.
Porro ubi in fublime pofitx funtfiatux & conftituU in columttu^
J%u£ Phidu erat, pr<c ft' tttlit nobilitatem nrtis.
Et ex tunc in ore omniumfmt 1'hidias,
<^Alcamenes vero ridkulum, & KAlcamenei rifiis.
|
||||
|
162, ScAMULl iMfARES
Ex Chiliad, undecimn HiH .381.
Êá/ ï'ðúßûç jj oW]eA«> mw ôã ÔåùìßÀæ/á,
¿ïÔëáúò yfyj á¢.ïïéò ìç÷áõßËßò^ ê&\ ^Z"V Tf æù % d(puv,
Kof Üã&×ìÜôùíç÷,í&éò'^, qgtj ÜíÜæ/¢ßú]÷îãßÌò.
LziyS t^ ýøç oiwopoiv, ê.ì^êç} ncy ôë âáíç,
ú'íá, H$j ïñã÷,íË ðééç Üñìß^éá, ôù ýø</,
Ôùìçê{, n$\ ôùâÜèá, áíÜëïãá, ïìïßùò*
Êá/ ôáòìïñ($Áò jj ô j£a.7i]c3V >cgt/ -æ^ëáôþí ù'ïæùôùò.
Á'Ôëùé/ ïñãÜíùí ï£ô÷\<)&ôúóíììÀÉ(>ïí ôï õø®*,
ßÀ'ááÜôùò^ ôßìçê^· ^, ^ óíììÝßîïí ôÝ/3áß©°·
Êúëùí'^ô÷ìá,êñüôÀò¢, íçñùíôË âæâ÷ß<*>.
Ï'ìïßùò æù^îáößïùò q, ?(gi/ Üí$£/<÷í}÷ñãßáËò,
ï'óá, jufyi ifyt?zt <£ <$òìÝ)ë÷(\ òÜ(\í"é÷ßÁí,
'Óíììßôî×ò ú÷,ðí ôá,ò ìïñöÜò á7ÐÌ& twjta ðî(ð{.
Ï'à» J^ «V &pQvóíììßßîïí dvtfipQuvaq ïßïé,
×ñßùí üêÜíùí 7&òìïñöïßò ô Üáíììßôîùí 'æíëÜôÀ&í
Ù·'ò áí «V vipt^ hdQaQ ðÜí¼, tIw óíììßÀî/áí.
Ôï ý'ø@-< êëß^áí Üùýç >(á) $ ô ^ùæ/áí.
ÊÜí ïíììåßñïí mtjQetxs ôçò ÷,Ëôù ô elxava
■Êíù sz&Qhowd , åßïïßò Ü,í x'mv óíììßìõ÷,õéáí.
Ê'í ôôÀî ^ "ðÊ&($ò ÔØ ìïñ<$Ö á,óíììßßîïí ôïéò ¢á,ôù, *
Ôï ß/ø^ôôáëßí óíììßÀòïí IShkvUh ôçí eixsva.
Ï íôùò "ýåôÜñ÷Þ £î>ߣéì@" nsTkoig Ôßùìß}æ/á„
Êá) ïôéõ cujT^fiff^o^wy, -ëìáÔ^-ïí æù^îáöê÷/,ò.
ItaLatiheadverbum.
Optice fane utilk eB, cum Geometria,
iMultis quidem aliis machinis, & arti p$W&,
Et imagihum artibm, nec non fiatunria,.
Oportet enim altitudines cortfiderare, & diflantias, & profanditates,
Vt inflrumentafiant confona altitudini ,
"DifimtU, & profunditatiproportiomtd fwnlitcr.
Et afyetfus quidem piffttrarum & pkfiiu fitfawm paritcr.
KAliis enim infirwnentis egct mediocris altitudo,
Pariter & diUantu, & mcdiocris profunditas,
K^iliis qu/it funt longiora, alm item breviora-y
Similiter in piffuris & flatuarw artibus.
^uxcunque cnimproximamten& pofitioncm hdbitura funt,
tMediocres habere dcbent aJpeBm & omniafane deccnter.
SZu&cunque vero elevationem mediocrem fortitttra funf,
Oj>ortet facere ajpeffu graciliora.
|
||||
|
V Éß R û V ú Á ç !«■: - 16>
J)u<£ autem elata altitudine tatlenda fitnt} *
Oportet facere aj]>e£tibui immoderatis t
Vt in altitudine collocata recuperent proportibnem *
Confuevit enim altitudo furari afceffionem.
Et ubifeceris imagmem proportionatam in humilli
Videbis eam in fublimi apparere contraffam.
£)uodfi feceris afpeffum immoderatum in humilit
K^iltitudo proportionatam reddet imaginem.
Sic itaque multis utilis eU Geometria,
Et cum ipfa PerfpeEtiva. & mnxime Pifturii.
Hadenus difficilera & tenebrofam fcamillomm rationem verbis expikard
contendimus. Qua quidera in re fi quid praeftiterimus unde ad caeteros ali- qua perveniat utilitas > impenfi laboris atque operis minime poenitebit. Sin au- tem aut param aut nihil profecerimus, fat nobis abundeque erit, nos rem Oedi- po conje&ore indigentem, & a Do&iilimis Viris velpraetermiflam, vel per- peram intelle&am, aggredi nonfomndafie. Surget fortafle aliquis qui majori. & vegetiori ingenio praeditus, veritatem hanoatenebrisvindicatam, feliciori conatu in lucem proferat. Reprehendant nos obfecro noftras hafce lucubra- tiunculas inipe&uri, dummodo ita redarguant, ut ea quae a nobis ignorata fuerint, bonarum artium, atque Architedturx imprimis ftudiofis, non invi- deant. Hxc Bernardirius BalduscommentabaturUrbini, dum fuccefliva & fecun-
daria tempora Kifce dele&ationibus daret. F I ?C I S.
|
||||||
|
Oper&pretium fortajfe fuerit & explkationem adjicere Vincentii
Scamozzii lib. vi. cap. vm. qui ºßË fcribit. Vltruvius lib. 111. cap. 3. per Scamillos impares: id eft, ut habeant per me-
diumrerukusScamillorum imparium, uti fi podium cominus infpiciatur, videatur alveolatum, id eft, magis cavum & intxorfus, quod confkmat in por^ ticupoftfcenam. QuxdifficultasnonparumnegotiifaceflivitDodiffimis Viris, & multae inde natas controverfije ·, utfileamus, eos conjeftos in millc abfurdi» tates, uti fafcias in truncis ftylobatarum, & gradus fupra cymatia, & fimiles res monftrofas, quaenihilfaciuntadpropofitum: prsterquam quod nihil veri intelligatur. Unde ad rei evidentiam hujus dubiae reperimus in Grscis» & im- primis in Paufania, ubi loquitur de fimulachro & introitu templi Jovis Olym- pii, & de temploMagnaeMatris inArcadia fjepius, ftatuasfuiflelocatas fupet Scamillos aut quadratos autrotundos, quinonerant alii quam ftylobatx. Vi- truvius dicit impares, quiafiebantmlateribustemplorum, atque etiam porti- cuura poft fcenam Theatri, ubi intcrcolumniaerantparia, ied columnae & fty- lobata: numero impares. Vox hscScamillus, iecundum Prifcianum, diminu-> tivum eft a fcarano, ut mammilla a mamma, & fimilia. Eft inventa Spoleti in Umbria,
|
||||||
|
mm
|
||||||
|
164 ScAMILH IMPARES VlTRUVlANI. -
Umbria, antiqua & belliiftma infcriptio, quse facit mentionem Prjefe&i fabro-
rum Rorase, ut & Scamilloram, atqucadeo Scena^ nequepoteft alia resma- gis facere adhocpropofitum. Eft auteth talis: · M. SEPTIMIO
M. FIL. HOR.
SEPTIMANO.
EQVO PVB. IIII VIR. I. D.
PRjEFECT. FA,BR. ROMyE.
DEC. IIII. SCAMILLAR.
OPER£ VETERES
A. SCENA. PATRONO. OB.
MERITA. EIVS. L.D.D.D.
|
||||
|
D Å
Ñ É C Ô V R Á,
Pra^ftantifsima & nunquam fatis laudaca aite,
Libri trcs abfolutiifimi
LEONIS BAPTIST/E de Albertis,
Virl in ommfcientiArum genere, & prtecipue MAthematicArttm
difiiplinarum, doffipmi. |
||||
|
Ex Elogiis Iovii de Leone Baptifta.
Eoni Bapti sTiE , ex <^ilbertorum familia Florentu clara, Folitia-
nns, audita ejta morte, nobile encomitim cecinit: nos autem ejus ingenii acumen & flyli felickatem in confragofa materia plurimum admiramur. Novum enimopus adificatoru facultatis, & propter lingua inopmm valde impeditum, nec'fatis eloquentL· capax, aggrejfus eff tanta facundia, ut imperites obfcuro rudique ejus feculo etycerta, difciplin& lncecarentes■ architettas infemitam re£fifim<e rationis deduxerit, cum Vitmvii pracepta denfifimis obfejfa tenebris illu- flraret, ac, injpeffis antiquorum &dificiorum rellquiis, atque inde accurata dime- tiendi rationejmtiorum & finium ordinem deprehendiffet, ita ut inopem & corruptis artibtu incultam dttatem noFiram admirabili abditamm rerum copia locupletafJL·* exittimetur. Scripfit etiam in Fiffura de úåïåâ'þÀÌ, umbrii lineifque ex optices difci- plirta, quibm rerum imagines in eodem fitas plano, tanqmm remotas ejr extantes, cmdita manus exprimere confuevit. Ex fpeculo quoque, reflexif radiis: nam ipfius effigiem arguto penhillo pereleganter eU ajfecutui, quam apud Pallantem Oricella- riurh m hortii vidimus. Exflat etum Apologorum urbana gravitatis libellui, quo veltALfipwn inventionis amcenitate faperajje jadkatur; & CMommfummxgraUA dialog&s, ac ideo cum antiquis opertbnt multorum fententia comparandm. |
||||
|
3
|
||||||||||||
|
&
|
||||||||||||
|
]
|
||||||||||||
|
LEONIS Â Á Ñ Ô I S Ô ffi
D Å Á L Â Å R Ô I S,
|
||||||||||||
|
D Å
|
||||||||||||
|
Ñ É C Ô V R Á
L É Â Å R Ñ R É Ì V S.
^Rtfdimenta.
Å Ñ é c ô õ r á his breviifimis commentariis confcripturi, quo
clarior noftra fit oratio, aMathematicis ea priraum, quse ad rem pertlnere videbuntur, accipiemus. Quibus quidem cogni- tis, quoad ingenium fuppeditabit, pi&uram ab ipfis naturas principiis exponemus. Se.d in omni noftra oratione ipedari illud vehementer peto, nonmeutMathematicum, fed veluti pi&orem hifce dc rebus loqui. lllienimfoloingenio, omni reiundamateria,ipecies&formasreriim metiuntur. Nos vero,quod fubaipe- fturcmeircpofitamvolumus, pinguioreidcirco, utajunt, Minerva fcribendo utemur. AcreftequidemcOenobifcumactumarbitramurj fi quoquo pafto in hac plane difficili, & a nemine, quod viderim, alio traditaliteris materia, nosle- gentespidorcs intellexerint. Peto igitur, noftranon utpuro aMathematico, fed veluti a pidore tantum fcripta, interpretentur. Itaque principio noviflTe oporter, Ptuiftum efle fignum, ut ita loquar, quod minime in partes queat dividi. Signum p«B- hoc loco appello, quicquid in fuperficie ita infit é utpoffit oculo conipici: quae aum· vero intuitnm non recipiunt, ea nemo ad pi&orem nihil pertinere negat. Nam ,£nH"' ea folum imitari ftudet pidor, quae fub luce videantur. Punfta quidem, fi conti- nenter in ordine jungantur, lineam extendent. Eritque apud nos linea fignum, Linw. cujus longitudo fane in partes dividi poffit: fed erit ufque adeo latitudine tenuif- fima, ut nufquam findi queat. Linearum alia reda, alia flexa. Refta linea eft fi- gnum a punfto ad pun&um dire&e in longum protenfum. Elexa eft quae a pun- &o ad punftum non refto greflu, fed fado finufluxcrit. Linespluiesquafifila in tela, fi adaftae cohaereant, fupcrficiem duccnt. Eftnamque fuperficies extreraa superfi. corporispars,quae non profunditate aliqua.fed latitudinetantum longitudineq;, ""· atq;perindefuisqualitatibuscognofcatur. Qualitatum aliae ita fupetficiei inhae- %i?litas· rent, ut nifi prorfus alterata fuperficie minime iemoveri, aut fejungi queant · Alias vero, qualitates hujufmodi funt, ut eadem facic fuperficiei manente, ita
iub afpe&u tamen jaceant, ut fuperficics vifentibus alterata efle vidcatur. Pcrpe- tux autem fiipcrficierum qualitates geminas funt. Vnaquidemqus perextxe- mum illum ambitum, quo fuperficies clauditur, notefcat, quem quidem ambi- tum nonnulli horizontem nuncupant. Nos,fi liceat,Latino vocabulo fimilitudi- Bmun. ne quadam appellemus oram: aut, dum ita libeat, fimbriam. Eritque & ipfafitn- y^fe^, briaautunicalinca,autpluribuslineispcrfiiiita. Unica, utcirculari, pluribus autalteraikxa, alterare&a, autetiamquxpluribusredisflexifvc lincisambia- tur. Circularis quidem linea eft ipfa ora, qux totam circuli aream compleftitui: &continet. Circulusveroeftformaiiiperficici, quamlinea, veluti corona, ob- cinulm. ambit. Qupdflin medio aderitpun&uai) omnes radii ab hoc ipfo pundo direttc á 2 adco-
|
||||||||||||
|
4 Leonis Baptistje de Albertis
ad coronatn du£ti, longitudine inter fe aequales funt. Idem vero puti&um, cen-
Linea trum circuli dicitur. Linea re&a, quae bis coronam circuli fecuerit, pcrque ccn- Dia' tmmrc^a ^c' diameterckculiapudMathematicosvacatur. Noshancjpfam ur. norainemus centricam, fitque hoc, apud nos,loco ab ipfis Mathematicis perfua- centri- fum ? quodajunt. Limbumfecatttem lineam nullam squos angulosacorona circuli fignare, nifiquajre&aipfumcentmmattingat. Sedadibperfkiesredea- mus. Exhis enimqus recenfuifacileintelligipoteft, uttra&u iimbriae immu- tato , ipfa fuperficies & faciem & noraen quoque priftinum perdat, atquc qua» triangulus fortafle dicebatur, nunc tetrangulus,aut plurium dcinccps angulonmi nuncupabitur. Diceturquidem fimbria mutata, iilineaaut anguli non rnodo plures, fcd obtuflores, longiorefve, vel acutiores, breviorefve, quoquo pafto Angu- fiant. Is locusadmonet,utdeaiigulisnonnihilrecenfeamus. Eft enim angulus it«· extremitas fuperficiei a duabus lineis fe invicem fecantibus confe&us. Angulo- AnguU- rLim tria funt genera: re&um, obtufutn atqueacutum. Angulus reftus unus eft geeera. ex quatuor angulis, qni a duabus reftis lineis, icik mutuo fecantibus, ita confcri- bitur i ut cuivis reliquorum trium fir xqualis. hinc cft, quod ajunt: otnnes refti anguliinter iefunt aequales, Obtufus angulus eft, quirefto majoreft. Acutus is eft,qui reCto minor eft.Iterum adfuperficiem redeamus. Docuimus quo pafto una per fimbriam qualitas fqperficieiinhaereat. Sequitur, ut altetafuperficierunl qualitas referatur > quseft, utita loquar, tanquam cutis, per totum fuperficiei dorfnm diftenta. Ea in tres divifa eft. Nam alia uniformis & plana: alia fube- rofa, &fphaenca: alia incurva, &concava dicitur. Quarto loco his addendse funt fuperficies,; quae ex praediftis compofitae funt. De his poftea. nunc de pri- rais. Plana fiiperficies ea eft, quam in quavis paite fui re&a fuperdufta regula ajque contingat. huic perfimilis erit fuperficies puriffimce & quiefcentis aqus. sphtra. Sphsnca fuperficies dorfum iphaeras imitatur. Sphxram diffiniunt corpus rotun- dum, inomnespartesvolubile, cujusinmediopunftumineft, aquoextremx conca- omncs illius corporis partes xque diftant. Concava fuperficies ea eft, qax inte- ÖË· riusextremiim,fubultimajUtficdixerim,cute,fph3er«fubjacct. utifuntin teftis compo- ovorum intimas fuperficies. Compofita vero iiiperficies ea eft, qux una dimen- fit«. fioneplanitiera,alteraaut concavam, aut iphxricam fuperficiem imitetur. quales funtinterioresfiftularum, & exteriorcs columnarum pyramidumvefuperficies. Itaque & ambitu & dorfo inhaeretites qualitatcs, cognomenta fuperficiebus, ut diximus, impofucrunt. Atvero qualitatcs qux nonakeratafuperficie, nonta- men femper eundcm afpeftum dc fe exhibenr, dux item funt. Nam aut loco aut luminibus mutatis, variats intucntibus vidcntur. De loco prius dicendum, po- ftea de luminibns. Acperfcrutandum quidem eft, quonam pafto, mutato loco, ipCx fuperficiei inhxrentes qualitates immutatx efle videantur. Equidem hsc advimoculoiumfpedant. Nam, intervallofituve mutato, aut minores autma- jorcs, automninonone)ufdem,quamhadenusfuerant, fimbris, autitemco- lore aufts vcl fraudatx fuperficies apparcanr, neceffe eft. Quas rcs omnes intuitu metimur. Id quidem, qua ratione fiat, perfcrutcmur. Exordiamurque a Philo- fophorum fententia, quimetin fuperficies affirmant radiis quibufdara quaiivi- iendi miniftris, quos idcirco vifivos nuncupant, quod per cos rcrum fimulacbxa fenfni imprimantur. Nam ipfi iidem radii intcr oculum atque vifam fuperfkiem, ,f V intentifuapte vi, ac mira quadam fubtilitate, perniciilime congruunt, aera, cor- poraquehujufmodirara & luce pervia penetrantcs, quoad aliquod denium-& non penitus opacum offendant, quoin lococufpide fericntes, eveftigiohs- reant. Vcrum non minima fuit apud prifcos difceptatio; a fuperficie, an ab oculo ipfi. radii emmpant. Quje difccptatio fane difficilis, atque apud nos admo- duminutilisprxtereatur. Acimaginari quidem. deccat; radios, quafi fila qusr dam
|
||||
|
• b â Ñ é c ô í r á L é â. É. y
dam prorfus teniiiifima , uno capite, quafi in manipulum, rediflime colligata,
unafimul peroculuminterius, ubifenfus vifus confideat, recipi: quoin loco * non fecus atque truncus radioram adftent: a quo quidem exeuntes in longum ' laflati radii, veluti re&iflima virgulata, ad oppofitam fuperficiem effluant. Sed hos inter radios nonnulla differentia eft, quam tenuifie perneceiTarium arbitror. RaMo- Difierimt quidem viribus& officio. Nam alii fimbriasfuperficierum contingen-rHm d'f- tes , totas quantitates fuperficiei metiuntur. Hos autetn, quod quidem ultimas *riW,e' partes librando,volitent,extremos radios appellemus. Alii quidem radii ab omni R«duex. dorfo fuperficiei, feurecepti, feufluentes, intraeam pyramidem,dequa paulo"*""4 poft fuo loco dicemus, Hmm quoque officiumperagunt. Nam coloribus& luminibusimbuunturiifdcm, quibus ipfa fuperficies refulgeat. Hos ergome- Êáßø. diosradios nuncupemus. Eft quoque cx radiis quidam, qui, fimilitudine qua-we'' damcentrica;, de qua diximus é linea:, dicatur ccntricus, quodinfupcrficieita perftet, ut circa fe sequales utrinque angulos reddat. Itaquetresradiorumfpe-5^'" cies repertae funt: extremorum, mediorum,& centrici.Perfcrutemur igitur quid diorum. quique radii ad vifendum conferant: ac primo de extremis poftea demediis, tum de centrico dicendum erit. Radiis quidem extremis quantitates metiun- tur. Eft enim quantitas fpacium inter duo disjun£ta pundta firnbrix,trarifiens per g»««i- fuperficiem, quod oculus , quafi circino, quodam inftrumento, his extremis ra- tasqnid. diis metitur. Suntque tot in fuperficic quantitates, quot funt disjunfta in fimbria iefe conrefpicientia pun&a.Nam proceritatem quae inter fupremum & infimum, fcu latitudinem qux intec dextmm & finiftrum, ieu craffitudinem qus inter pro- pinquius &remotius, fcu cseteras quafvis dimenfiones afpe&u recognofcimus, his tantum radiis extremis utimur. Ex quo illud dici folitum eft : vifum per triangulutn fieri, cujus bafis, vifa quantitas, cn j ufve latera funt iidem ipfi radii,qui a punftis quantitatis ad oculum protenduntur. At illud quidcm ccrtiffimum eflr, nifiperhuncipfumtriangulum, quantitatem nullam videri. Lateraergo trian- gulivifivi, patent. Anguliquidemin hocipfo triangulo duofunt, altcrutrailla quantitatis capita. Tcrtiusvero atque primarius angulus eft , is qui bafi oppofi- tus, intra oculura confiftit. Neque hoc loco diiputandum eft, utrum in ipfa jun- £turaiateriorisnervivifus,urajunt, quieicat, anineafuperficieoculi, quafiin fpeculo animato.imagines figurentur.Sed ne omnia quidem oculoriim ad vifen- dum, hocloco, munerareferenda funt :iatis enim erit, his commentariisfuccin- Q.e, quseadrem pemeceflariaimt,demonftxaffe. Cumigiturinoculoprimarius confiftat angulus vifivns, regula deduda eft haic: quo videlicct acutior fit in oculo angulus,eo quantitatem breviorem apparere.ex quo plane difcitur, cur fit, quod multo inteirvallo quantitas adpunftumuiqueextenuatacflcvideatur. Ve- rum haec cum ita fint,fk tamen nonnullis in fuperficiebus,ut quo illi propinquioc llt vifentis oculus, eo minorem; quo remotior, eo longe plurimam illius itipei- ficiei partem videat. quod ipfum in iphxrica fuperficie ita efle diicitur. Quanti- tates ergo pro intcrvallo majores, ac minores, intuentibus nonnimquam viden- tur. Cujus rei qui probe rationem tenuerit, minime dubitabit mcdios radios ali- quando fieri extremos, extremofque intervallo mutato item fieri medios. Atque idcirco intelliget, ubi medii radii fint fafti extremi, ilico quantitatem breviorem apparcre. Contraque cum extrerm radii intra fimbriam rccipiantur, quo magis illi quidem a fimbria diftent, eo majorem quantitatcm videri. Hic igiturfolitus futn apud familiares regulam exponere, quo plures radiorum videndo occupen- tur, eoquantitatemprofpedamgrandiorcmexiftimari: quoautem pauciores, eominorem. Caeterum hiradii exrremi dentatim univerfam fimbriara fuperfi- ciei comprehendentes, ipfatn totam fuperficiem, quafi cavea, circumducunt. Vnde illud, ajunt, vifum, per pyramidem radiofam fieri. Dicendum eft idcirco, á 3 ■ pyramis
|
||||
|
6 Leokis Baptistje de Albbrtis
Tyramu. pyramis quid fit. Pyramis eft figura corporis oblongi, ab cujus bafi omnes lineje
Åö. letojfurium protradte.ad unicam cufpidem conterminent. Bafis pyramidis, vifa
• fuperficks eft. Latera pyramidis, radii ipfi vifivi, quos extremos nuncupari dixi-
mus. Cuipispyranfidisillicintraoculum confidet, ubiinunumanguliquantka-
tum conveniunt. Ha&enus de extrinfecis radiis, ex quibus pyramis concipitur.
qua omni ratione conftat, multum intereiTc, quse intervalla inter iuperficiem at-
quc oculutn interjaceant.
Radti Sequkuc ut de mediis radiis dicendum fit. Radii medii funt ea multitudo
medii. radiorum, qax ab radiis extremis fepta, intra pyramidem continetur. Atque ii
quidem radii id agunt, quod ajunt, Cameleonta animal,& hujufmodiferas metu
conterritas, folerepropinquarumrerumcoloresfufcipere, neavenatoribusfa-
cilcrcpcriantur. Hocipfum mediiradiiexequnntur.Namacontadufuperficiei,
ufque ad cuipidem pyramidis, toto tradu ita colorum <Sc luminum repertavarie-
tateinfkmntur, utquocunque locorumperentur, eodemlocoipfuminhauftum
lumen atque eundem colorem expromerent. Ac de his mediis radiis repriraum
ipfa cognkum eft, eos multo intervallo deficere, acietnque hebetiorem agere:
demum id cur ita fit, ratio reperta eft. Nam cum iidem cjeterique omnes radii
vifivi luminibus & coloribus imbuti, atque gravesaerempervadant, firqueaer
ipfenonnullacraifitudinefuffuius, fit ut multa pars oneris, dumaerempcrcur-
runt, feflbs radios dejiciat. Idcirco re&e ajunt, quo major diftantia fit, eo fuper-
ficiem fubobfcuriorem & magis fufcam videri. Reftat ut dc centrico radio dica-
centn. mus. Centricum radium dicimus eum, qui folus ita quantitatem feriat, ut pares
aura. utjinque anguli, angulis flbi cohserentibus refpondeant. Equidem &quodad
"**' hunc centricum radium attinet, veriilimum eft hunc efle omnium radiorurn
acenimum & vivaciffimum. Neque negandum eft, quantitatem nunquam
yiderimajorem, quamcumcentricusineamradiusinftkerit. Poflent plura de
centrici radii vi & officio referri. Tantum hoc non praetermktatur, hunc unicum
radium, quafiunkaquadamcongreilione, a cseteris radiis conftipatum foveri,
ut merko dux radiomm plane ac moderator dici debcat. Reliqua vero qux
ad oftentandum ingenium pertinuiflent magis quam ad ea, de quibus dicere
inftkuimus, praetcreantur. Multa etiam de radiisfuislocisaccommodatiusdi-
centur. Hoc autemloco fit, quantura commcntariorum brevkas poftulat, fatis
earetulifle, ex quibus dubitet nerao, hockaeffe, quodquidemfatisdemonftra-
tumputo, intervallo fcilicet centricique radiipofitionemutatis, ilico fuperfi-
ciemalteratamvideri. Nam ca quidem ut minor, aut major, aut denique pro
centrid linearum & angulorum inter fe concinnitate, immutata apparebit. Centrici ergo
pofitw. ñïßéûßï, diftantiaque, ad certitudinem vifus plurimum conferunt. Eftqnoque
tertium aliquid, ex quo fuperficies diffoiTnes&varixintuenribusexhibeantur.
Id quidem eft luminum receptio. Nam videre licetinfphaericaatqueconcava
fuperficie, fi unicum tantum affit lumen, una parte fubobfcurani, alia clariorem
eiie.fuperficicm: ac eodem intervallo, centricaque pofitione priftina manente,
modo ea ipfa fuperficies diverfo quam prius lumine fubjaceat, videbis fufcas illic
eflepaitcs, eas quse fub diverfo antealumineiitxclarebant, atqne efie eafdem
claras, quse prius obumbrata:crant. ·Ôéðç etiam, fi plurackcumftentlumina,
pro lutninum numero & viribus variae fuis locis maculae candoris & obfcuritatis
micabunt. Haec res experimento ipib comprobatur. Sed hic locus admonet, ut
cdores á de luminibus & coloribus aliqua referamus. Colores a luminibus variari palam
lummi- eft ? fiqUidem omnis colornon idem confpeftu eft in umbra, ac fub radiis lumi-
rkrl*' num pofitus. Nam umbra fufcum colorem, lumen vero clarum & apertum ex-
hibet. Dicunt Philofophi: pofle videri nil, quod ipfum non fit lumine coloreque
veftitum. Maximaidckco inter colores & lumina cognatio eft ad vifum agen-
dum,
|
||||
|
D Å Ñ É C Ô V R Á LlB.Hl. , 7
dum, qute quantafit, hincintelligitur, quodluniinepereunte, coloresipfiquo-
que obfcurefcendo ienfim pereunt. Redeuntequeluce, una & ipfi cum viribuS luminum colores confpc&ui reftaurantur. Quaeres cumita fit, videndumeft ergo de coloribus primo: dehincinveftigabimuscolores, quemadmodum fub luminibus varientur. MifTam faciamus illam Philofophorum difceptationem, qua primi ortus coloium inveftigantur. Nam quid javatpiftorem noviffe quo» nam pafto ex rari & denii, aut ex calidi, & iicci, frigidi, humidique permiftioni- bus colorextet? Neque tameneos pbiloibphantes alpernor, quidecoloribus itadiiputant, ut fpecies colorum efle numero ieptem ftatuant, album atquie nigmm, duo colonim extrema. Vnumquidem intermedium, tum interquod- que extremum atque ipfum medium binos, quod alter plus altero de extremo fapiat,quafidelimitearabigentes,collocant. Pi&oremfane noviflefateft, qui fint colores, & quibus in piftura modis iifdem utendum fit. Nolim a pcritiori- bus redargui, qui dum philofophosfeftantur, duos tantum efle in rerumnatura integros colores aflerunt, album & nigrum. caeteros autem omnes ex duorum penniftiotieiftorumoriri. Egoquidem, urpidor, decoloribusitafentio, per- miftionibus colorum aliosoriri colores pene infinitos. Sedefle apud pi&ores colorum vera genera, pronumero elementoram, quamor,' ex quibus plurima: cohmm fpecies educantur. Namque eftigneus, utitaloquar, color, quemrubeumvo-ieMe'''1 cant. Tum&aeris, qui coekftis, feu caefms dicitur: aquae, color viridis. Terra iuatmr' veiro cinereum colorem habet. Csetetros otnnes coloresvelutidiafpri & por- phyrii lapidisex permixtionefaftos videmus. Genera ergo colorum quatuor, quomm fant pro albi & nigri admixtione ipecies admodum innumerabiles.Nam videmus frondes virentes gradibus deferere viriditatem, quoad albefcat. Id ip- iiim vidcmus in ipfo aere, ut circa horizontcm plerunque albcnte vapore fuffu- fus, fenfim ad proprium colorem redcat. Tum & in rofis hoc videmus, ut alia: plenam & incenfam purpqram, aliaegenasvirgineas, aliae candidum eburimi- tentur. Terrae quoque color, albi & nigri admixtione, fuas fpecies habet. ÍïÞ igitur albi permixtio genus colorum immutat, fed fpecies ipias creat: cui quidem perfimilem vim riiger color habet. Nam nigriadmixtionemultxcolorumipe- cies oriuntur; quod quidem pulchre ex umbra, qua ipie color patebat, alteratur. Siquidem ccefcente umbra coloris, claritas & albedo deficit. Lumine vero in- furgente, clarefcit & fit candidior. Ergo pi&orifatis perfuaderi potcft, album & nigrum minime efle veros, fed colomra, ut ita dixerim. alteratores. Siquidem nihilinvenitpiftorquo ultimum lurainis candorera referat, praeter album, fo- lumqaenigrum, quo ultimas tenebras demonftrct. Adde his, quod album aut nigrum nufquam invenies, quod ipfutn non fub aliquo genere colorum fit. Sequiturde vilutninum. Luminaaliafidemm, utfolis & lunae, & luciffcra;*■«»>*-_
ftellae, alia lampadum & ignis. Atinter hazc magna differentia eft. Nam lumina mm Wf iiderum admodum pares corporibus umbras referunt. Ignis vero majores quatn ipfacorporafunt. Atqui fitumbra, cumradii luminum intercipiuntur. Radii s«</« «»- interccpti, aut aliofleftuntur, aut in ieipfosreciprocantur. Flectuntur, veluti Ur"Pu cum a fuperficie aquas radii folis in lacunaria cxiliunt: fitque omnis radiomm fle- xio angulis inter fe, utprobantMathematici, aequalibus. Sedha:cadaliampar- tem pifturse attinent. Radii flexi eo colore nonnulla ex parte imbuuntur, quem B"</« ineaaqua fleduntur fuperficie invenerint. Hoc ita videmus fieri. cumfacies^w'· perambulantium in pratis fubvirides apparent. Dixi ergo de fuperficiebus: dixi quopacto vifendo ex triangulis cosdificetur pyramis. Probavimus quamma- xime intcrfit intervallum,centricique radii pofitionem ac luminum receptionem cerrameflc. Verum cum uno aipc&u, non unam modo, fed plurimas quoque fuperficies intueamur. Poftea quara de fingulis fupecficiebus non omnino jejune
|
|||||
|
__l_
|
|||||
|
8 LeoHis Baptistje de Albertis
jejune confcripfimus, nunc inveftigandumeft,quemadmodumconjuni]tajfefc
fuperficies efferant. Singulx quidem fuperficies, ut docuimus, propria pyra- midefuis colonbus & luminibus refertx gaudent: quod cum ex fuperfkiebus corpora integantur, totx corporum profpe&x quantitates, fuperficiefve, unicatn pyramidem referunt, tot minutis pyraraidibus gravidam, quot eo profpe&u fu- pecficies radiis comprehendantur. Hxc cum ica fint, dicet tamen quiipiam, quid tanta indagatio piftori ad pingendum afferet emolumenti ? Nempe ut intelligat, fefuturumartifkem plane optimum,ubipptime fuperficiemm difcrimina & pro- portiones notarit. Quod paucifllrai admodutn novcrunt. Nam fi rogentur, quid inea, quam tingunt, fuperficie conentur affequi, omniare&ius pofluntquam ,quid ita ftudeant refpondere. Quare obfecio nos audiant itudiofi piftores. Qux enim didiciffejuvabit, eaaquovis prxceptore difcere nunquam fiiitturpe. Ac difcantquidem,dumlineis circumeunt fuperficiem, dumque defcriptos locos implent coloribus, nihil magis quxri, quam ut in hac una fuperficie plures fuper· ficierum formx reprxfententur. Non fecus ac fi fuperficies hxc, quam colori- bus operiunt, effet admodum vitrea & perlucida hujufmodi, utper eamtota pyramisvifivaveris vifcndis corporibus permearet, certo intervallo > certaque ccntrici radii & luminis pofitione, eminusin aerefuis locis conftitutis. Quod ipfumita eife> demonftrant pi£tores,dum fefe ab eoquod pingunt amovent, lon- giufque confiftunt, natura duce hujus ipfius cufpidem pyramidis quxritantes, unde omnia reftius concerni commetirique intelligunt. Sed cum hxc fit unica fcu tabube, feu parietis fuperficies, in quam piftor plures & varias una pyramide comprehenfas fuperfkies pyramidefque ftudet effingere, neceflc erit aliquo loco Juipyramidemhancvifivamperfcindi ,ut ifticqualesfimbrias&coloresinterci- iio dederit, tales piftor lineis & pingendo exprimat. Qux res cum itafit, pi&am fuperficiem intuentes intercifionem quandam pyramidis vident. Erit ergopi- &urainterfe£tio pyramidis vifivx fecundum datum intervallum, pofito centro, ftatutifque luminibusjn datam fuperficiemdineis & coloribus arte,reprxfentata. lamvero quoniam pi&uram diximus effe interfe&ionem pyramidis, omniaid- circo perfcrutanda funt > exquibus nobis intcrcifionis partes omnes fint notif- fimx. Nobis ergo noviflimus fermo habendus eft de fuperficiebus, a quibus py- ramides pi&ura intercidendas manare demonftratum eft. Superficierum alix proftratx jacent, ut pavimenta xdifkiomm, &certx fuperfkies xque a pavi- mento diftantes. Alix in latus incumbunt, uti funt parietes & cxterx fuperficies parietibus collineares. Interie autem xque diftare fuperficies dicuntur, cum intcrmedia inter eas diftantia, omni loco ful eadem eft. Collinearcs fuperficies illxfunt, quaseademcontinuatare&alineaomni parte fui xque contingit: uti funt fuperficies quadratarum columnarum, qux re&um in ordinem ad porticuta adftant. Hxcillis quxfupra de fuperficiebus diximus addenda funt. His vero qux de radiis cum extrinfecistum intrinfecis & centrico, atque his qux fupra dc pyramide vifiva recenfuimus, addenda eft illa Mathematicorum fententia, ex qua itlud probatur: quod fi linea reda duo alicujus trianguli latera interfecet, fitque hxcipfafecans,& noviffime triangulum condens,lineaalterxlinexprioristrian- guli ceque diftans, erit tunc quidem is major tciangulus huic minori lateribus pro- portionalis. Hxc Mathematici. At nos quo clarior pidoribusfitnoftraoratio, latius paulo rem explicabimus. Intelligendum cft quid apudnos fit hocloco Triangu- proportionale. Dicimus proportionales cfle triangulos, quorum latera & anguli thnates.'éçÀ&À ^e eandem admodum rationem fervant: quod fi alterum trianguli latus fit ia longitudine bisquam bafis atque femis &alterumter,omneshuiufmoditrian- guli, feu fint illi quidem majorcs hoc, feu minores, modo eandem laterum ad ba- fim, utitaloquar,convenientiatnhabeant, eruntintecfeproportionales. Natn qiisc
|
||||
|
D Å Ñ I CTVR Á LiB^fc— 9
qux ratio parris ad partem fui extat in ma jori triangulq,eadem iii liiinofi eictabiti f
Ergotrianguli, qui ita fehabeant, omnesapudhos inter·feproportionales dU ■ centur. Hocquoqueutapertiusintelligatur, fimilitudinequadamutemur. Effe quidatnhomopufillus, honlinimaximoproportionalisadcubitum·; ubieadetii fueritproportiopalmi&pedisadreliquas corporis fui pattes, inhoc, puta Euan·» dro, qnjc fuititi illo, puta Hercule, quem Gellius fupra alios homines procemm & magnum fuifle conje&atur. Neque enim Gtiam fuit alia iti membris Herculis proportio, quam-fueritin Anthei gigantis corporc. Vt enim utrifque manus ad cubkum, & cubiti ad propriiimcapitt,& caeterorum membrorum fymmetria pari inter fe dimenfione congcuebant, ita hoc ipfum in noftris triangulis eveniet»' ut fit aliqua inter triangulos comrnenfuratio, per quam rainor cum majori, caete- ris in rebus, praeterquam in magnkudine, conveniat. Haec autem fi fatis intelli·* guntuir, ftatuamus Mathematicorum fentetitia,quantum ad rem noftram condu*. ek: Omnem intercifionerii alicujus trianguli, aeque diftantem a bafi.triangulum conftkuere, illi fuo majori triangulo, ut illi loqunntur, fimilem 5 uti vero nos» « proportionalera. Etcnim qux interfe proportionalia funt, in his omnes partes refpondent. In quibus vcro diverfx & çüç congruentes partes adfuj.it, hx mi- riime proportionaks funt. Partes trianguli vifivi fmit prseter lineas, etiam ipfiTa- triangu* dii: quiquidcmeruntin proportionalibus pifturx quantkatibusfpe&andisnu-l,imeu mero vcris, parcs: in non piOportionalibus vero illis,erunt non pares. Nam altera iitarum non proportionalium quantkas, autplurcs occupabit radios, autpau- ciores. Noiii ergo quemadmodum minpri triangulus aliquis majori proportio- nalis dicatur. Et meminifti ex triangulis pyramidem viiivam conftitui·. Ergo omnis nofter fermo de triangulis habitus, ad pyramidem traducatur. Acper- fuafum quidem apud nos fit, nullds quantitates viCx fuperficiei, qux sque ab in- terciiione diftcnt', in pi&uraakerationem aliquam facere. Nam funtillx qui- demsque diftantes quantkates, inomni aeque diftanti intercifione iliis corre- ipondentibus proportionales. qus res cum ita fit, fequitur illud, quod non alte- ratis quantkatibus, cxquibu§area completiu·, quibufve fimbria commetitur,» nullafimbnaeaiteratio inpifturafucGedit.atqueilludmanifeftutn eft,omnempy- ramidis vifivce intercifionetn, avifaiuperficiexquediftanteiri, iiliperipeftxfu- perficiei efie comproportionalem. Diximusde fuperficiebus intercifionipro-- poitionalibus, hoc eft, fuperficiei piftaexque diftantibus. Verum cum plurimx pingendx fuperfkies non asque diftantes affint, dc his nobis invcftigatio diligens habenda eft» quo omnisratio intercifionis explicetur. Etenim longum eiTcr,per-' difficileque atque obfcuriffimum, in his triangulorum, pytamidifque intcrcifio-> riibus omnia ex Mathematicorum regula profequi. Idcirco noftro more, ut pi-- ftores, dicendo procedamus. Refcramus brevilfime aliqua de quantitatibus non sque diftantibus, quibus perceptis facilis erit,omnis nonxque diftantis fu- perficiei, cognitio. Quantitatum crgo non sequer diftantium alix rldiis vifivis collineares, aliae radiis aliquibusvifivis iEquediftantesfunt. Qii_antitatcs radiis collineares, quoniam triangulum non efficiant, radioramque numerum noa oc- cupent, locum idcirco nullumintercifione adipifcuntur. Atin qiiantitatibus ia- diis vifivis icque diftantibus, quanto,qui major efl: angulus ad bafim trianguli,erie obtufior, tanto ea quantitas minus radiorum excipict, atquc idcirco intercifione minus obtinebit Ipacii. Superficiem quantitatibus contegi diximus. atcumin fuperficicbus non raro eveniat, utineafit quantitas aliquaiequeabintercifionc diftans: c^ete^·3everocjuÃdemÃuperficicl·quantitates, nohaequediftent: eamob rem fit, ut qux in fuperficie adfunt aeque diftantcs qdantitatcsjhs folx, in pi&ura, iiullamalterationem faciant. Qus vero quantitates non xque diftant, hx quanto angulum, qui in triangulo fit ad bafia.i major, -obtufiorcm habcbunt, tanto plus . b altcra- "■*■"-. ■' *■*,■'■ ..■--■.,.■.-
|
||||
|
10 LeONIsBapTIST&BE ÁɸÉßÔúä
alterationis acdpient. Deniquehis omnibusaddenda illaphilofophorumopi-
nio eft, qua aifirmant: fi coelum, fidera, maria, montes, animantiaque ipia, at- que deinceps corpora omnia dimidio quam fint mitK>ra, fuperis ita volentibus^ redderentur: fore ut nobis quseque videantur nulla ex parte, ac nunc dimi- nuta apparent. Nammagnum, parvum, longum, breve, altum,infimum, ar·» £tum, latum, obfcurum, tenebroium & hujufmodi omnia, quae cum poffint re- bus adeffe,& çäç effe,ea philofophi accidentia nuncuparunt: hujufmodi funt,ut omnis earum plena cognitio fiat comparatione. iEneam, inquit Virgilius, totis humeris fupra homines extare. At is, fi Polyphemo compaietur, Pygmsus vide- • bitur. Euryalum pulcherrimum fuifle tradunt, qui, Ãé Ganymedi a Deo rapro comparetur, fortaiiis deformis Vidcatur. Apud Hiipanos pleraeque virgines can-
didieputantur, quaeapud Germanos fufcje & atri coloris haberentui·. Eburar- gentuttique colore albafunt, qux, fi cygncaut riiveis linteis comparentur, fub- pallentiavideantur. Hacratione inpi&ura terfiffime & fulgentiifime quidem fuperficies apparent, cumillicalbiadnigrumeadem, qus eft inrebus ipfis lu- minati ad umbrofum. proportio fit. Itaque comparationibus hscomnia difcun- tur. Ineft enim in comparandis rebus vis,ut quid plus,quid minus, quidve aequale adfit, intelligamus. Ex quo alagnum effe dicimus, quod fithoc parvo majus: ■ maximum, quodfithocmagnomajus: lucidum, quodlit obfuro clarius: luci- diffimum., quodfithoc clarolucidius. Eitquidemcomparatioad resinprimis notiifimas. Sed cum fit homo, rerum omnium, homininotiffimus, fortaffis Protagoras, hominem inquiens modum & menfuram remm omnium efle, hpc ipfum intelligebat, rerumomniumaccidentia, hominisaccidentibusre&e com- parari, atq; cognofci. Haec eo fpe&ant, ut intelligamus, in pi&uraquantulacunq; pinxeris corpora,ea pro illic pifti hominis commeniiirationc grandia, aut pufilla videri. Hatie fane vim comparationis pulcherrimae, otrinium antiquorum pro- fpexiffeThimantes mihi videri folet, qui pi£tor,ut ajunt, Cy clopcm dormientem parvain tabella pingens, fecitjuxta fatyros pollicem dormientis ample&entes, m ea fatyrorum commenfaratione dormiens, mulfco maximus videretur. Ha&e- jaus a nobis ferme omnia di&a funtj quse ad vifendi vim, quxve ad intercifionem cognofcendam fpeftant. Sedquianonmodoquidfit, atqueex quibusconftet intercifio: verumetiam quemadmodum eadeiii fiat, ad rem pertinet, dicendum eft de hac intercifione, quanam arte pingendo ea exprimatur. De hac igitur, cae- teris omifiis, referamquidipfedumpingoefficiam. Principio in fuperficie pin- genda, quara amplumiibeatquadrangulum re&ommanguloram infcribo,quod quidem mihi pro aperta feneftra eft> ex qua hiftoria contueatur, illicque quam magnos velimeflein piftura homines, determino: hujufqueipfius hominis lon- » gitudinem in tres partes divido: qux quidem mihi partcs funt propoitionales cumea menfuraquamyulgusbrachium nuncupat. Nam eatrium brachiorum* ut ex fymmetria membrorum hominis patet, admodum communis humani corporis longitudo eft. Ifta ergo menfura jacentem infimam defcripti quadran- gulilineam>inquotillaiftiufmodirecipiatpartes, divido: acmihiquidemhxc ipfa jacens quadranguli linea, eft proximiori tranfverfae & aeque diftanti, in pa- vimento, vifiE quantitati proportionalis. Poft hsc unicum punftum, quo fit vi- Centri. fum, loco intra quadrangulum conftituo, qui mihi pun&us eum locum occupct, c™Jm- ipfum ad quem radius centricus applicet, idcirco centricus pundus dicatur. Condecens hujus centricipunfti pofitio eft, non altius a jacenti linea, quam fit illius pingendi hominis longitudo. Nam hoc pafto xquali in folo, & fpe£tantes, & piftae res adeifc videntur, Pofito punfto centrico, protraho lineas reftas a punfto ipfo centrico ad fingulas linex jatentis divifiones,qu3e quidem mihi linex demonftrant, quemadmodum pene ufque ad infitiitam diftantiara quantitates ·;, . tranf-
|
||||
|
·' ■' õ å Ñ é c ô V R Á L é â. L éé
tranfyerfx fuccefiura; intervallo iiibafpe&u coairdantur. Hiccflent nonnnlli,
quiunam abdivifa ffique diftantemlineam intraquadrangulum ducerent, ipa- ciumque quod inter utrafque lineas adiit, in tres partes dividerent. Tum huic ie- cunds aeque diftanti linea:» aliam item xque diftantem, haclege adderent, ut ipaciiim, quod inter primam divifam, & fecundam aeque diftantem lineam eft, in tres partes divifuQT, unapartefuiexcedat fpacium id.quodfiti.nter fecundam & tertiam lincara, ac deinceps reliquas lineas adderent, utferaper fequens inter lineas eflet ipacium id antecedens fubfefquialterum, ut verbo Mathematicorum loquar. Itaquefic illi quidemfacerent, qui etfi optimam quandam pingendi viam fequi affirment, eofdemtamenparum errare cenfeo: quod cumcaiupri- lnamsequcdiftantcmUneam pofuerint, tametfi csetcraexquediftantcslinciera- tione & modo fubfequantiu·, non taraen habent quo fit certus cufpidis ad bene fpe&andum locus. Ex quo non modici in pi&ura erroi.es facile fuccedunt. Ad- dc his quod iftomm ratio admodumvitiofaeiTet, ubi centricus punftusautfu- praaut infra pifti hominis longitudinem adftaret: eum etiam, res pi&as nullas veris rebiis conformes, nifi certa ratione diftent, videri poffe, nemo do&us ne- gabit. Cujusrei rationem explicabimus, fi quandodehis demonftrationibus pi- &uraconfcribemus,quas anobisfa&asamici, dumadmirarentur, miraculapi- ftura: nuncuparunt. Nam ad eam ipfam partem, haecquis dixiomnia maxime pertinent: ergo ad rem redeamus. Hac cum ita fint, ipfeidcirco optimum hunc adinveni modum, Incxteris omnibus eandem illam & centricipun&i&lineae jacentis divifioncm, & a pundo linearum du&iones ad fingnlas jacentis linex di- vifiones profequor. Sedin traniverfis quantitatibus, hunc modum fervo. Ha- bco areolam, in qua defcribo lineam unam reftam, hanc divido pet eas pattes, in quas jacens linea quadranguli divifa eft. Deinde pono furfum ab hac linea pun&um unicuni tam alte, quam eft in quadrangulo centricus punftus a jacente divifa quadranguli linea diftans, ab hocque punfto, ad fingulas hujus ipfius lineae divifiones, fingulas lineas duco. Tumquantam velimdiftantiameiTeinter ipe- ftantis oculum, & pidurami ftatuo, atque illic ftatuto intcrcifionis loco perpen- diculari, ut ajunt Mathematici, linea intercifionein omnium linearum, quas ea inveneiit, efficio. Perpendicularis quidem linea ea eft, quje aliam reftam li·**"* neamdividens, angulos utrinque circafe reftos habeat. Igimrharc mihi per^^·;,.' pendicularislineafuispcrcifionibusterminos dabitomnis diftantix, quxinter tranfverfas seque diftantes pavimenti lineas effe debeant: quo pafto omncs pavi- menti parallelos defcriptos habeo, quiquidemquamre&e defcripti fmt, indicio erit, fi una eademquc recla contiriuata linea, in pi£to pavimenro coadjun&orum quadrangulorum diameter fit. Eft quidemapud Mathematicos diameterqua--D""»e- dranguli re&a quxdam linea, ab angulo ad fibi oppofitum angulum du&a, qux Ur· induas partes quadrangulum dividat, ita utex quadrangulo j duos triangulos efficiat. His ergo diligcntcr abfolutis, unam itemfuperduco tranfverfam, sque a ca>
tcrisinferioribusdiftantem lineam, quxduoftantia, magniquadrati, latera fc- cet, pcrquepunftum ccntricum pcrmect. Hxc mihi quidem linea eft terminus, atque limes, quem rmlla non plus alra, quam fit vifentis oculus, quantitas cxce- dat. Eaque, quod pundum cetitricum pecvadat, idcirco ccntrica dicatur. Ex quo fit, ut qui pidi homines in ulteriori pavallclo ileterint, iidem longe minores lint, quam quiin anterioribus adftant: nec tamcn effe caeteris minores, fedfemo- tiores apparcnt, quam rem quidem a natura ipfa ita oftendi palamcft. Namin templis perambulantium hominum capita, videmus fere in altum aequalia nuta- rc, pedes vero eorura, qui longius abfint, forte ad genu atitenorum refpondere. Haec omnis dividendi paviraenti ratio maxiaie ad eam pidura partctn peitinec, b 2 quam
|
||||
|
ii LEONIS BAPT1ST£ DB ALBERTIS DE PlCTVRA LlB. I.
quam nos compofitionem, fuo loco, nominabimns. Et hujtfmodi cft. utvereat
neobmatcrixnovitatem, obhancque commentandibrevxtatcm, pammale- SntLsintdligantur. Nam, utexoperibus pnfas facde intelhgmius eadem S latuit. Vix enim ullam antiquorum hiftof iam apte compote ncq, pi-
ftam nequefiaam.neque fculptam reperies.Qua de tc h*ca mc dida funt brevx- teXitt exiftimo, non omnino obfcure. Sed inteliigo quaha fint: ut cum m bie nu Um cloquentSlaudemadipifciqueam, cumeademquipmno afpcftu.non ?Sehenqderit, vix ullo unquam vel ingenti labore apprchendat. Subokffimis aSi & ad pidurambene pronis ingeniis hxcquoquomodo dicantur, faolhma fane & pulchernmafunt: qtt« quidemtudibus, &anatura parum adhas nobi- SmVs artes pronis, etiam fi ab eloquentiffimis icantot, admodom mgrata funt Á nobis veroeadem, quod fine ulla cloqucntia brenffime recitata fint, for affisnonfmefaftidioleguntur. Sedvelimnobis dentvemam, fidummpn- m s voluiintelligi, idprofpexi, ut claraeffetnoftra oratio, magiS quam compta ximuser^odemangulis, depyramidc. deintctciConc, qux diccnda vukban-
SnS» tameo confuevi apud familiarcs prohxms. quadam geomemca ra- ione cur ea ita eflent, demonftrare, quodhis commentams. btcvitatis caufa, Xeimktcndutn cenfuL Hic enim fola prima, pifturx artis, rudimenta recen- fuf EaZeidcircamdimenta nuncupari volumus. quod memdms -pifixmbus prima aSndamenta jecerint. Sed hujufmodi funt utqm eademprobete- S TsTumadingenium, tumadcognofcendampidurxd^nitionem, tum S ad ea de quibus didurifumus, non minimum profmffe mtelhgat. Neque fitqui dubiteUtummpiaorem nunquambonum eum. qtf, quspingendo coneur,nonadungaemintelligat. Emftraenimarcucontenitur mfiqaofa- Stam dkigas deftLtum habeas. Acvelim qmdem apudnos perfuafum efle, Sblumfotepiaotemoptimum, quioptimecumfimbnas, tumfiipetficie- rZqualitatesomnesnotaiTedidicent. Contraqueeum futummnunquambo- num artificem affirmo, qui non diligentiffime, qusdiximus, ommatenue- rit Idcirconobishsccdcfuperficicbus &intercifionediaapernccef- iaria fuere. Sequitur ut piaorcm inftituamus, quemadmodum, qux mente conceperit, ea manu imitari queat. |
|||||
|
LEC^
|
|||||
|
\
|
|||||||||
|
^EONIS BaPTIST/E
|
|||||||||
|
D Å
|
|||||||||
|
Ñ I C Ô V R Á
L I Â Â R S Å C V Í ¼ V S.
Qui Titiura mfcrihitur. ,
Å d quoniam hoc perdifcendi ftudium forte nimis laboriofum
juvenibus videri poteft, idcircohoc loco oftendendum cen- feo, quamfitpidura nonindigna, inquaomnem operam& ftudium confumamus. Nam habQt ea quidetn in ie vim admo- dum divinam: non modo quod ut de amicitia dicunt, abfentes pidura prxfentes efle faciat, verum etiam dafundos longa poft fecula viventibus exhibeat, ut fumma cum artificis adrairatione, ac vifentium voluptate, cognofcantur. Refert Plutarchus, Caflandcum unum ex Alcxandri ducibus, quodfimulacrufn jam defundi Alexandri intueretur, in quo regis ma- jeftatem cognoviffet, totoeumcorporetrepidafle, Agefilaamque Lacacnam, quod fc efle admodum deformem intelligeret, fuam recufafle a pofteris effigicm cognofci, eaque de reneque pingi a quoquam, nequcfingivoluifle. Itaque vul- tus defUndoram, per pidutram quodamtnodo vitam prxlpngam degunt. Quod vero piduraDeos expreiTerit,quos gentes venerantur, maximum id quidem moi> talibus donum fuiffe cenfendum eft. Nam ad pietatem, qua fuperis potiifimum conjundifumus, atque ad animos, integra quadam cum religione, detinendos, nimium pidura profuit. Phidias in Elider Jovem feciffe dicitur, cujus pulchri- tudo non parum, receptx religioni, adjeccrit. Jamveroad deliciasanimiho- neftiflimas, atque ad rerum decus quantum conferat pidura, cum aliunde tum viaur* hincmaximelicetvidere, quodnullam fermedabisrem ufqueadeo preciofam,?.""' "'■ quam pidurx focietas non longe cariorem, multoque graviffimam efficiat. Ebur, gemms, &iftiufmodicaraomnia, pidorismanufiuntprecioiiora. Au- rum quoque ipfutn pidurx arte elaboratum, longe plurimo auto penditur. Quio velplumbum metallorumviliflimiim, fi Phidix aut Praxitdis mariu infimula- chrumaliquod dcdudum fit, argento mdiatque inelaborato efle preciofiusfoc- taffe putabitur. Zeuxis pidor fuas res donare coeperat: quoniam, ut idem aje- bat, precio emi non poflcnt. Nullum enim precium exiftitnabat inveniri. quod fatisfaceret huic qui pingendis aut fingendis animantibus quafi alterum fefe intec mortales Deum prxftarct. Has cirgo laudes habet pidtira, ut ea inftrudi, cum operafp.aadmirarivideant, tum Deofepcne fimillimosefie intelligant. Quid, quod omnium artium, velmagiftra, velfaneprxcipuum pidura ornamentum eft\. Nam architedus quidem epiftylia, capitiila, bafes, columnas, faftigiaque & hujufmodi cxteras pmnes aedificiotum laudes, ni fallor, ab ipfo tantum pidore fumpfit. Pidorisenimregula&arte, lapicida, fculptor, omnefque fabrorum officinx, omnefque fabriles aites diriguntur, dcnique nulla pene ars aon penitus abjedifllma reperietur, qux piduram non fpedec: ut in rebus quicqnid aifit de- b æ coris,
|
|||||||||
|
14 LeONIS BAPTr:STJ£ D-E AlBERTIS
coris, id a pi&ura fumptum audeam diceire. Sed hoc inprimis honorc a majori-
bushoneftatapi&uraeft, utcumcxteri fermeomnes artifices, fabri nuncupa- renmr, folus-in fabrorum rwmero pictornon eflethabitus. Qua;cum itafint, confuevi inter familiares dicere, pi&urse inventorem fuiffe, Poetarum fententia, Narcifliimillum, quifitin floremverfus. Namcum fitomniumartiumflospi- £tura> tumdeNarciiToomnisfabula pulchre ad remipfam perapta erit. Quid Pingere eftenim aliud pingere, quam arte fuperficiem illamfontis ample&i? Cenfebat Ø"Ëß"· Quintilian. prifcos pidores folitos umbras ad folem circumfcribere , ac demum additamentis artem excrevifle. Sunt qui referant Philoclem quendam i£gy- ptium & Cleanthem, nefcio quem inter primos hujus artis repertores fuifle. /£- gyptii affirmant fex millib. annorum apud fe pi&utam in ufu fuifle, priufquam in Graeciam eflet tranflata. Å Grxcia vero in Italiam.dicunt noftri, venifle pi&uram Piituraa p0ft Marcelli vi&orias ex Sicilia. Sed non multum intereft aut primos piftores, Infitf*. autpifturx invcntqres tenuifie, quandoquidem non hiftoriam pi&urje, utPli- nius, fed artem noviifime recenfeamus. De qua hac aetate nulla fcriptorum ve- terura monumenta, qux ipfe viderim, extant. Tametii ferunt Euphranorem Hi- fchimium nonnihildefymmetria& cploribus fcripiifie, Antigonumq5 & Xeno- cratem de piduris aliqua literis mandafle. tum & Apellem ad Perfeum de piftura confcripfifle. Refert Laertius Diogenes, Demetrium quoque philofophum ob, pifturam commendatum fuiffe: Tum etiam exiftimo, cum cxtetx omnesbonae artes monumentis literarum a majoribus noftris commendats fuerint,pi£turam quoque a noftris Italis non fuifiefcriptoribus negle&am.Nam fuere quidem an- Etrufd tiquiiTmiiinltalia Etrufci.pingendi arte omnium peritiiTimi.CenfetTrifmegiftus ^rtele- vetuftiffimusfcriptor, unacumreligionefculpturam & pifturam exortam. Sic ritifmi. enim inquit ad Afclepium: Human.itas memor naturx & originis fuae, Deos ex fui vultus fimilitudine figuravit. Et quis negabit omnibus in rebus, cum publicis, tum privatis, prophanis, religiofifque, pifturam fibi honeftiifimas paitcs vendi- caffe? Vt nullum artificium apudmortales tantiabomnibus exiftimatum inve- niam. Referuntur de tabulis pi&is preciapene incredibilia. Ariftides Theba- nus, pi&uram unicam centum talentis vendidit. Rhodum non incenfam a De- metrio rege, ne Protogenis tabula periret, referunt. Rhodum ergo unica pi- ftura fuiiTe ab hoftibus redemptam,'polTumus affirmare. Multa pratereahu- jufmodicolle&a funt, quibusapte intelligas, femper bonos pi&ores infumma laude & honoreapudomnes fuifle verfatos, utetiamnobiliiTimiacprsftantif- iimi cives philofophique & reges, non modo pi&is rebus, fed pingendis quoque, maxime dele&arentur. L. Manilius, civis Rom., & Fabius, homo in urbe nobi- liifimus, pictores fuerunt. Turpilius eques Rom. Verons pinxit. Sitedius prae- torius & proconful, pingendo nomen adeptus eft. Pacuvius Poeta tragicus, EnniiPoeta? nepos exfilia, Herculetn in foro pirixit. Socrates, Plato, Metrodo- rufque, Pyrrhoque, Philofophi, pi&ura claruere. Ncro, Valentinianufqne atquc Alexander Severus, imperatores, pingcndi ftudiofiffimi fuere. Longum cflet referre, quotprincipes, quotve reges huic nobiliffims arti deditifuerint. Tutn etiam minimc decet omnem pidorum veterum turbam recenfere. qux quidem quanta fuerit, hineconfpicipoteft, quodDemetiio Valerio, Phanoftrati filio, 360. ftatuie, parrim equeftres, paitim in curribus & bigis ferme intra 400. dies, fuere confummats.Eavero in urbein qua tantus fuerit fculptomm numerus, utrum & pi&oresnon paucosfaiBfearbitrabimuL·: Suntquidem cognatsartcs eodemque ingenio pi&ura & fculptura nutritx. Scd ipfe piftoris ingeniumjquod inre longe difficillima verfctur, fcmper pra;feram. Verura ad rem redeamus. Ingens namque fuit & piftorum & fculptorum illistemporibusturba, cum& principes, & plebeii,& dofti atquc indotti,piitura dckftabantur. Cumque inter primas
|
||||
|
de 1? icf íê,Á Lii. Ð. i$
primas ex provinciis praedas, %na & tabulas in theatris exponebant: eoque pro-
ceifit res, ut Paulus /Emylius, cjEterique non pauci Romani civ«s, filios inter bo- nasartes ad bene beateque vivendnm pi&uram edoecrent: qui rnos optimiis apud Graecos maxime obfervabatur, ut ingenui & libere educati adolefcentes, una cum literis, Georaetria & Muiica, pingendi quoque arte inftruerentur. Quin & foeminis etiam hxc pingendi facultas honori fuit. Martia Varronis filia, quod pmxcr.it apud fcriptores,. celebratur. Ac fuit quidem tanta in laude & ho- norc pi&ura, ut apud Graecos caveretur edidojne iervis pi&uram diicere liceret, neqj id quideminjuria. Nam eft pingendiarsprofedo libcralibus & nobiliffimis animis digniflima, maximumqueoptimi & pratftantisingcniiapud pie femper fukindiciumillius, quem pidura vehementerdeledariintelligcrem. Tametfi hasc una ars & doftis & indo&is jeque admodum grata eft. Qus rcs nulla ferc aliain arte evenit, ut quodperitos dele£fcat, imperitos quoque moveac. Nequd facile querapiam invenies, qui non majorem in modum optetfe in pi&ura pro- fecifle. Ipiam deniq ·, naturam pingendo deleftari manifeftum eft. Videmus enim naturam, ut fajpe in marmoribus Hippocentauros,regumque barbatas facies effi- giet. Quin & ajunt in gemraa Pyrrhi novem Mufas, cum fuis infignibus diftin&e a natura ipfafuiiTe depidas. Adde his quodnulla fermears eft, in qua perdi- lccndaac exercenda omnis astas> & peritomm &imperitorum, tanta cum volu* ptate verfetur. Liceat dc me ipfo profiteri, ii quando me animi voluptatifque caufa ad pingendum confero, quod facio fane perfiepius, cum ab aliis ncgociis ocium fuppeditat, tanta cum voluptate inopereperficiundoinfifto, uttcrtiam & quartam quoque horam elapfam effe, vix poifim crcdere.' Itaque voluptatem . hasc ars affert, dum eam colueris 3 laudem, divitias, ac perpetuam famam, dum eam bene excultam feceris. Quae res cum ita fit, cum fitpi&ura optimum & ve- tuftiffimum omamentutn remm, liberis digna, do&is atque indoftis grata, ma- joreminmodumhortorftudiofosjuvenes, ut, quoadliceat, pidurse plurimarn operamimpendant. Proxime eos moneo, quipifturae ftudiofiffimi fiint,utomni opera & diligentia profequantur ipfam perfeftam pingendi artem tcnere. Sit vo- bis, qiii piftura praeftarc contenditis, cura in primis nominis &fams, quam vcte- resafiecutosvidetis. Ac meminifiequidemjuvabit,femperadv^riam, laudi& virtuti, fuifle avariciam. Quaeftui enim intentus animus, raropoilcritatis fradum aiTequetur. Vidi ego, pkrofque in ipfo quafi flore pcrdifcendi ilico decidiffe ad quaeftum, & nec divitias, nec laudcm ullam inde fuiffe adeptos: qui fi ingcnium ftudio auxiflcnt, in laudem facile confcendiiTent, quo in locb & divitias & volu- ptatem accepiffent. Itaquede hisfatishaftenus. Adinftitutumredeamus. Piftu- F'^"ra ram in tres partcs dividimus, quam quidem divifionem ab ip/a natura comper- '"'/," Ë tura habemus, Nam cum pi&uraftudeatres vifasrcprjefentare, notcmus quem- vidipe* admodum resipfas fub aipeftum veniant. Principio quidem cum quid aipicimus, tefi· id videmus efle aliquid quod locum occupet. Pidor vero hujus loci ipacium cii·- cumfcribet.earaque ratibnem.ducendx fimbris, apto vocabulo circumfcriptio- nem appellabit. Proximc intuentcs dignofcimus, utplurimx profpedi corpoiis fuperficiesinterfeconveniant·, hafquefuperficierum conjunftionesartifexfuis locis defignans^rede compofitioncni nominabit. Poftremo afpkicntes, diftin- dius fuperficierum colores-difcernimus; cujus rei rcpraefentatio in pidura quod omnes fcrme differentias a luminibus rccipiat, pcrcomrnode apud nos receprio luminum dicetur.Piduram igiturciLXumfcriptio, compofitio,& luminum recc' ôÞáöß. prioperficiunt. Dehis crgo fequitur, ut quatn breviffimedicamus, & prituode^ro circumfcriptione. Circumfcriptio quidem ea eft > quai lineis arabitura fimbria- Cim, rumin pidura confcribit. Inhac Parrhaiium pidorem,eum cumquocftapud Xenophontem Socratisfermo, pulchreperitum fuifletardunt.· Illum cniiflli* ncas
|
||||
|
16 LlOHIS BAPTISTA DE AlBEUTIS
neas fubtiliiTime cxaminaifeajunt. Inhacvero circumfcnptione illud prstipue
fervandum cenfeo, ut ea fiat lineis quara tenuiflimis, atque admodum vifum fu- .gietitibus, cujiifmodi Apellempiftoremexaxerifolitunr, ac cum Prothogene circum- certafle referunt.Nam & circumfcHptio aliud nihil quarn fimbnarum notatio eft, fcriptv. qUa£ qUidem fi valde apparenti linea fiat, non tnargines fuperficieruai in pictura, fed rimulae aliqux apparebunt. Tumcuperemalmdnihilcircumfcriptione,niii fimbriamm ambitum profequi.In qua quidem vehementer exercendunfaffirmo. Nulla cnim compofitio, nullaque luminum receptio, non adhibita circumfcri- ptione, laudabitur. Atfola circu.mfcriptio plerunque gratiffimaeft. Circum- icriptioni ergo opera detur, ad quam quidem belliifime tenendam.nihil accotn- modatius inveniri pofle exiftimo,quam id velum,quod ipfe inter familiares meos fnm folims appellare intercifionem. Cujus ego ufum nuncprimumadinveni. Idiftiufmodi eft ·, Velum filo tenuiiTimo, & rare textum, quovis colore tinftum, filis groffionbus in parallelas portiones quadris quotlibeatdiftindum, telario- que diftentum: quod quidem inter corpus repraeientandum atque oculum con- ilicuo, ut per veli raritates pyramis vifiva penetret. Habet enim hac veli inter- cifioiprofeftocommodainfenonpauca: primoquodeafdemfemperimmotas fuperficies referat. nam pofitis terminis ilico priftinam pyramidis culpidem repe- ries, qua:res abfqueintercifionefanc pcrdifficillima eft. Etnofti quam fitim- poflibile aliquid pingendo re&e imitari, quod non de fe perpetuo eandem pingenti faciem fervet. Hinc eft quod pi&as ab aliis res, cum femper eandem faciem fervcnt, facilius quam fculptas xrnulantur. Tumnofti, quam, inter- vallo ac centri pofitione mutatis, res ipfa vifa alterata efle appareat.-Itaque hanc non mediocrem. quam dixi-utilitatem, velum praeftabit, ut res femper ea- dem e confpe&u perfiftat. Proxima utilitas eft, quodfimbriamm fitus & ibperfi- cicrum termini, certiffimis in pingenda tabula locis,facileconftirui poffint. Nam cum iftoc in parallelo, frontcm: in proximo, nafum: inpropinquo, genas: in. inferiori, mentum, &iftiufmodiomnia, in locis fuis difpofita intnearis: itidem in tabula aut pariete,fuis quoque parallelis divifa, ilico belliifime omnia collocaris. Poftremo hoc idem velum, maximuui, ad perfkiendam piduram, adjumentum praftat, quando quidem rem ipfam prominentem > & turgidam in iftac planitie veli confcriptam, & depiftam, videas. Quibus ex rebus quantamad facile& re&e pingendnm utilitatem velum exhlbeat, fatis & judicio & experientia intel- ligcre pofihmus. Neceos audiam, quidieunt minime conducere pidoremhis rebus affuefkri, qufc & ii maximum ad pingendum adjumentum afferant, tamen hujufmodifunt, utabfque illis vix quicquam per fe artifex poflit. Nonenima pidore, ni fallor, infinitum laborem expofcimus, fed pifturam expeftamus, eam quie maxime prominens, & datis corppribus perfimilis videatur. Quam rem quidemnon. fatisintelligo, quonampafto unquamfine vcliadminiculo poflit quiipiamvel mediocnter aflequL Igitur intercifione hac, ideftvclo, utdixi, utantur, hiquiftudentin pidura proficere. Quodfiabfquevelo cxperiri inge-. niurn dele&et, hanc ipfam parallelorum rationem intuitu confequantur, ut fem- per lineam illic tranfverfam, ab altera perpendiculari perfedam imaginctur, ubi profpedum terminu in pidura ftatuant. Sed cura plerunq; inexpertis pidoribus fimbri? fuperficierum dubie & incerte fmt,veluti in vultibus.qui non decernunt,: quo potiifimum loco tcmpora a fronte difcriminentur, edocendi idcirco func, ■4 quonamarguiTiento eam rei cognitione aflequantur. Naturaidquidempulchre demoftrat. Nam utinplanisfuperficiebus intuemur.ut fais propnisluminibus & umbris infignes fint,ita & in fphamcis atq;, concavis fuperficiebus quafi in plures fuperficies eafdem diverfis umbrarum&iuminummaculis, quadratas videmus. Ergo fingula: partcs claritate, & obfcurkatc differcntes, pro fmgulis fuperficie- bus
|
||||
|
D Å Ñ I C Ô V R Á L É Â. II. jf
bus habendce iunt. Qupd fi ab umbrofo, fenfim deficiendo adilluftrem colorem, ^
vifa fuperficies continuarit, tunc medium, quod inter utrunque ipacium eft, linea
fignare oportet, quoomniscolorandifpaciiratio miimsdubiaik. Reftatutde circumfciiptione aliquid etiam referamus» quod quidem ad compofitionem quoquenonparumpertinet, idcirconon ignorandum efl:, quid fit compoiitio inpi&ura. Eft autem compofitio ea pingendiratio, qua partes in opns pi£fcurx Compfi- componuntur. Ampliffimumpi&orisopushiftoria: hiftorixpartcs, corpora:'"" corporis pars membrum: membripars eftfuperficies. Etcnimcum fitcircum- fcriptioearatiopingendi, quafimbriae iupcrficierum defignantur cuique, &fu- pefficiemm aliae parvae, ut a.nimantium, alijEutaedificioruni,& Coloflbrum.am- pliflims fintjde parvis fuperficiebus circumfcribendis.ea p^cepta fufficiant.qu^ haftenus di&a funt. Nam oftenfum eft , ut eadem pulchre velo metiamur. Éá majoribus crgo fuperfigiebus circumfcribendis , nova ratio repericnda efti Quaderequx fuprain rudimentis a nobisde fuperficiebus, radiis, pyramide-- que atque intercifione j expofita funt, ea omnia menti repetenda funt. Dcni- que meminifti qux de pavimenti parallelis, & centrico punfto, atque linea diC ierui. In pavimento e.rgo parallelis infcripto, alasmurorum, & qusevis hujufmo- di, quas incumbentes nuncupavimus fuperficies, coxdificanda; funt. Dicam crgo breviter , quid ipfe iu hac coaedificatione efficiam. Principio ab ipfis funda-' mentis exordium capio: Latitudinem enim & longitudinem murorum in pavi- mento defcribo. In qua quidem dcfcriptioneillud a natura animadverti, nullius quadraticorporisreftorum angulorum, plufquam duasfoloincutobentesjun- ftas fuperficies, uno afpe&u pofle videri. Ergo in defcribendis parietum funda- mentis,idobfei-vo,utfolumealateracircumeam, quaefubafpe&u pateant. Ac prirao feraper a proximioribus fuperficiebus incipio, maxime ab his, quac a?que ab intercifioiie diftant. Itaque hasegoantealias confcribo, atquequamvelinr efle harum ipfarum longitudinem ac latitudinem, ipfis in pavimento defcriptis parallelis, conftituo. Nam quot ca velim effe brachia,tot mihi parallelos aifumo. Mcdiura vero parallelorum exutriufque diametri mutua fe&ioneaccipio. Ita- que hac parallelorum menfura pulchre latimdinem arque longitudinein ilirgen- tium a folo moenium confcribo. Tumaltitudinem quoque fuperficierimi hinc · non difficillime aflequor. Nam quae menfura eft inter centricani lineam, & eum payimentilocum, undc xdificii quantitas infurgit, eandem mcnfuram tota illa quantitas fervabit. Quod fi volcs iftanc quantitateni ab folo efle ufque infublime quater, quam eft hominis pifti longitudo, & fuerit linea centrica ad hominis al-: titudinem pofita, erunt tuticquidem abinfimo, quantitatis capite, ufque ad cen- tricam lineam, brachia tria. Tu vero quiiftam quantitatemvis uique ad brachia xii.excrcfcere,tertantundem, quantumeftaccntricaufqucadinferiusquanti- tatis caput, furfum verfuseducito. Ergo exhis qux retulimus rationibus pin- gendi probe poiTumus omnes angulares fuperficies ckcumfcriberc. Reftat ut decircularibusiiipcrficiebusfuisfimbriis confcribendis enarremus. Ckculares quidem cx angularibus extrahuntur. Id ipfe ficfacio. AreolamquadrangukMw//». aequilatero re&orum angulorum incircuo, hujufque quadranguli laterain partes ejufmodi divido, in qualcs partes inferior in pi&iira quadrangulilinea divifa eft; Lineafqueafingulispundis,adfibiopporitospundosdivifionumdacens,parvis quadrangulis areatn repleo, illicque circulum, quara velim magnum, fuperin- fcribo, ut mutuo fcfe circulus & parallete linex feccnt. Omnefquefedionum punftos locoadnoto, quazloca infuis parallelis pavimenti defcnptiinpidura. configno. Sedquiaefletcxtremus labor, rainutis, acpcneinfinitisparallelisto- tum circulummukis , ac multislocis, perciderc, quoadnumerofa punftorum confignatione fimbria circuli continuaretur: Idcirco ipfe cura ofto, aut quot , ' c libuerit, |
||||
|
18 Leonis Baptist^e de Albertis
libueritjpeccifiones nota.ro tum ingenio.eum circuli ambitum pingendo ad ipfos
fignatos terminos duco. Eortaffis brevior eifet via, hanc fimbriam ad umbram
lampadis circumfcribere: modo corpus, quod umbram efficiat, certa ratione
lumen exciperet, & fuo loco interponeretur. Itaque diximus ut parallelorum
adjumentis, majoresfuperficiesangulares, & circulares, circumfcribantur. Ab-
foluta igitur omni ckcumfcriptionc, fequitur ut de compofitione dicendum fit.
Compofi- Repetendum idcirco eft quidfit compofitio. Eft autem compofitio ea pingendi
tuyud. j-atj0) qUa partes in opus pidurae componuntur. Ampliffimum pi&oris opus,
non Coloflus, fed Hiftoria eft. Major enim eft ingenii lausinhiftoria,quam
in Coloflb. Hiftoriae partes corpora, corporis pars membrum eft. Membri
operk pars eft fuperficies. Primse igitur operis partes, fuperficies: quae ex his, membra:
partet ex membris corpora, ex illis hiftoria, ex qua ultimum illud quidem & abfolu-
3 tum pi&oris opus pcrficitur. Ex fuperficierum compofitione illa elegans in cor-
poribus concinnitas, & gratia exftat, quam pulchritudinem dicunt. Nam hic
vultus, qui fuperficies alias grandes, alias minimas illuc prominentes, iftuc intus
nimium retrufas, & reconditas habuerit, quales in vetularum vultibus videmus:
erit quidem is afpeftu turpis. In qua vero facie ita vinfts aderunt fuperficies, ut
amaena lumina in umbras fiiaves defluant, nullsque angulomm afperitates ex-
tent, hanc mentoformofam & venuftam faciem dicemus. Ergo in hac fuperfi-
cierum compofitione, maxime gratia & pulchritudo perquirenda eft. Quonam
vero pafto id affequamur, nulla admodum mihi vifa eft via certior, quam ut na-
t-uramipfam intueamur>diuque ac diligentiffime fpe£temus,quemadmodumna-
tura mira rerum artifex, in pulcherrimis membris fuperficies compofuerit. In
qua imitanda, omni cogitatione & curaverfari, veloque, ut diximus, veheraen-
ter dele&ari oportet. Dumque iuperatas a pulcherrimis corporibus fuperficies,
in opus relaturi iumus, femper terminos prius deftinemus.quo lineas certo loco
dirigamus. Ha&enus de fuperficietum compofitione. Sequitur ut de compo-
Compofi- fitione membrorum refetamus. In membromm compofitione danda in primis
tiomem· 0peraeft, ut quxque inter femembra conveniant. Eaquidem tunc convenire
vYOYHtti ■
pulchre dicuntur, cum & magnitudine & officio & fpecie & coloribus & caete-
lis, fi qux funt hujufmodi. rebus, ad venuftatem & pulchritudinem correfpon- deant. Quod fi in fimulachro aliquo caput ampliifimum, pedus pufillum, ma- nus perampla, pes tumens, corpus turgidum adiit, ea fane compofitio erit aipe- £tu deformis. Ergo quxdam circa magnitudinem ratio tenenda eft. In qua qui- dem commenfuratione juvat in animantibus pingendis, primumoffa ingenio fubtercolare. Namhxcquodminimeinfle&antur, femper ccrtam aliquamfe- dem occupant. Tum oportetnervos & mufculos fuis locis inhaerere. Deniq; ex- tremum carne & cute offa & mufculos veftitos reddere. Sed hoc in loco fortaf- fis aderunt quidam objicientes, quod fupra dixerim, nihil ad pi&orem earum re- rum fpeftare,qiKe non videantur.Re&e illi quidem.fed veluti in veftiendo prius nudum fubfignare oportet, quem poftea veftibus obambiendo involvamus, fic in rnido pingendo, prius O0a&mufculidiiponendifuntquosmoderatis carni- bus & cute ita operias,ut quo fint loco mufculi non difficile intelligatur. At enim cumhas omnes menfurasnaturaipfaexplicatas, in medium exhibeat, tum in cifdemjabipfanatura.proprio labore recognofcendis,utilitatem nonmodicam inveniet ftudiofus pidor. Idcirco laboretn hunc ftudiofi fufcipiant, ut quantum symmt- in fymmetria membtorum recognofcenda ftudii & opera; pofuerint,tantum fibi tria. .adeas res quas didicerint memoriafirmandas, profuifle intelligant. Vnumta- men admoneo, ut in commenfurando animante aliquod illius ipfius aniraantis membrum fumamus, quo caetera metiamur. Vitruvius architeilus, hominis longitudinem pedibus dinumerat. Ipfe vero digniiis arbitror, ii cxtera ad quan- titatem
|
||||
|
DX Pl CT VR A: L I B. II. u Ijr
titatem capitis referantur.Tametfi hoc animadverti,fefme commune efle in ho-
|
|||||||||
|
minibus, ut eadem & pedis, & qux eft a mento ad cervicem capitis, menfura in- A'm!
|
|||||||||
|
vertictm.
|
|||||||||
|
terfit. Itaq·, uno fufcepto membro, huic cxteraaccommodanda funt. Vt nullum
in toto animante membrumadfitlongitudine aut latitudine cxteris non corre- ipondens. Turaprovidendum eft, ut omnia membraiiium, adidde quo agitur> officium exequantur. Decct currente manus nonminus ja&are quam pedes. At philofophum orantem malo in omni membro fui modeftiam, quam palaeftrani, n"A"J, oftendat.Dxmon pi&or Hoplicitem in certamine expreflit.utillum fudare tura dm', & quidem diceres, alteramq; arma deponentemplane, utanhelare videretur. Fuit·?"'^· &quiVlyflTempingeret, utineononveram, fedfi&am & iimulataminfaniam agnofcas.Laudatur apud Romanos hiftoria,in qua Meleagei: defun&us afporta- tur,&quifubfunt, angi,& omnibus membris laborare videantur. In eo vero qui mortuusfit, nullumadfitmembruQi! quodnondemortuuaiappareat: fcilicet orania pendenr, manus, digiti, cervix:.omnialanguidadecidunt. Deniqueom- nia ad exprimendam corporis mortem congruunt ·, quod quidem omnium diffi- cillitnum eft. Nam omni ex parte ociofain corpore membra effingere, tam fummi artificis eft, quam viva omnia, &aliquid agentia reddere. Ergo hoc ipiutn in omni piftura fervandum eft, utquaeque membrafuum , adiddequo agicur, officiutn ita peiragant, ut ne minimus quidem articulus, pro re,vacct mu- nere; adeo, ut mortuorutn membra, ad unguem ufque, mortua, viventium vero omnia viva efle videantur. Vivere corpus tum dicitur, cum motu quodam, fua· fponte, agitur. Mortemque ajunteflTe, ubi membravitxofficia, hoceftmo- tutn & fenfum, amplius ferre nequeunt. Ergo qux corporum fimulachra piftor,' viva apparere voluerit, in his efficict, ut omnia membra fuos motus exequantur. Scdinomnimotu venuftas & gratiafeftandaeft. Ac maxime hi membrorum motus vivaces & gratiifimifunt, quiaerainakumpetunt. Tum ipeciem quo- que diximus in componendis membris ipe&andam efle. Nam perabfurdum efletjfiHelenavautlphigenixmanus,feniles &rufticanxviderentui:. AutfiNe- ftori pe&us tenerum, & cervix lenis:aut ii Ganymedi frons rugofa,cmra athletx: autfiMiloni, omniumrobuftiffimo, latera levia & gracilia addcremus. Tum . etiamineofimulachro.inquovukusfintfolidi, &fuccipleni, utajunt, turpc . eflet lacertos & manus macie abfumptas agere. Contraque qni Achamenidem, ab iEnea in infula inventum, pingeret facie, qua eum fuiflfe Virgilius refert, neccxterafaciei convenientiafequerentur, eflet is quidem piftorperridiculus» atqueineptus. Itaquefpccie omnia conveniant oportet. Tum, colore quoque inter fe corrclpondeant, velim. Nam quibus fintvultus rofei,rvenufti, nivei, his pcftus ac cxtera membra fufca & trucuientaminitne convcniunt. Ergo in com^ pofitionemembrorum, quxde magnitudine, officio, fpecie & eoloribus.te- nendafunt, diximusiatis. Namrci prodignitate omniafubiequanturoportet. Et, Venerem aut Minervam faga indutam. minime convenit. Jovem ■ aut Mac- tcm, vefte mulicbri indecenter vcftires. Caftorem &Pollucem prifci pi&ores pingendo curabant, ut cum gemelli viderentur, in altcro tamen pugilem natu- ram, inaltero agilitatem difcemeres, Tum& Vulcano claudicandi vitiumap- parere fub veftibus volebant. Tantum illis erat ftudium.pro officio, fpecie& dignitare, quod oportet exprimere. Sequitur corporum compofmo, in qua corpo. omne pidoris ingenium & laus verfatur. Quam quidem ad compofitionem »** nonnulla, in compofitione mcmbrorum di£ta, pertinent. Nam officio & raagni-'"'-'""'' tudine corpora omnia in hiftoria conveniant oportet. Si enira Centauros ia coena tumultuantes piuxeris, ineptum eflet, in tam efferato tufnultu, aliquem vino ropitum accubare. Tutnetiamvitiumeflet, fihominesparidiftantia, alii aliismultomajores: utfrcanes, equisparej, inpiauraadeflent. Nequeparum c æ ctiam
|
|||||||||
|
30 Leonis Baptistb de Albertis
etiamvitupcranduraeft, quod pleruraque video, pi&osin sedificio homincs,
quafi in fcrinio reclufos5 in quo vix fedentes,& in orbem coafti recipiantur.Cor- pora igitur omnia, & magnitudine & officio, ad eam rem de qua agitur, convc- HifiorU. niant.Hiftoria vero quam merito poffis & laudare & admirari ejufmodierit,qug illecebris quibufdam fefe ita amoenam & ornatam exhibeat» ut oculos dofti atq; indo&ifpe&atoris.diutius quadam cum voluptate, & animi motu,detineat. Pri- mum enim quod in hiftoria voluptatem afferat, eft ipfa copia & varietas rerum. Vt enim in cibis atq',inMufica femper nova & exuberantia,cum ceteras fortaifis ob caufas, tum nimirum eam ob caufam dele&ant, quod ab vctuftis & confuetis differant: Sic in omni reriim varietate, animus & copia admodum dele&atur. Idcirco in pi&ura, &corpomm&colorumvarietas amcenaeft. Dicamhiilo- riam eiTe copiofiflimam illam, in qua iuis locis permixti aderunt ienes, viri, ado- kfcentes. pueri, matronae, virgines, infantes, cicures, catelli, aviculse, equi, pe- cudes, sedificia, provinciseque: omnemque copiam laudabo, modo ea ad rem de qua illic agitur, conveniar. Fit enim ut cum fpe&antes, luftrandis rebus moren- tur, tum pi&oris copia gratiam aflequatur.Sed hanc copiam velim cum varietate quadam efle ornatam, tumdignkate & verecundia gravem atque moderatam. Improbo quidern eos pi&ores, qui quo videri copiofi , quove nihilvacuum reli-> ftutn volunt,eo nullam fcquuntuc compofitionS, fed confufe & diflblute omnia diflbminant, ex quo non rem agere, fed tumukuare, hiftoria videtur: ac fcrtaffis qui dignitatem in primis in hiftoria cupiet, huic foHtudo admodnm tenenda erit; Vteniminprincipej majeftatem affert verborampaucitas, modofenfa& jufla intelligantur.ficinhiftoriacompetenscorporumnumerus, adhibet dignitatcm, varietas gratiam affert.Odi folitudinem in hiftoria, tamen copiam minirae laudo, qux a dignitate abhorreat. Atque in hiftoria id vehementer approbo, quod a Poetistragicisatquecomicisobiervatum video, utquam poffintpaucisperfo- natisfabulamdoceant. Meoquidem judicio nullaerit ufque adeo tanta rerum mfioria varietate refertahiftoria, quam novem aut decem homines non poffint condi- ë7Ã- §ne aSere > ut i^ud Varronis huc pertinere arbitror, qui in convivio tumultum cemper- evitans, non pluiqiiam novem accubantes admittebat. Sed inomni hiftoria, fonis agi cumvarietas jocundaeft, ea tamenin ptimis omnibus grata eft pi&ura, in qua t°ttnt' corporum ftatus atquc motus, interfe multo diffimiles funt. Stent igituralii totovultu confpicui, manibus fupinis, & digitis micantibus, altcrum in pedcm innixi: aliis adverfa fit facies, & demifla brachia, pedefque injun&i, fingulifque finguli flexus & aftas extent: aliiconfidcant, autinflexogenumorentur, aut prope incumbant, fintque nudi, fi ita dcceat, aliqui: nonnulli mixta ex utrifque arte, pattim velati, partim nudi affiftant. Sed pudori femper & verecundise infer- viaraus. Qbfccenx quidem corporis, & has omnes partes, qux parutn gratias ha- bent, panno, autfrondibus, aut manu operiantur. Apelles Antigonis imaginem» 1 ca tantum patte vultus pingebat, qua oculi vitium non aderat. Et Homerus,cum maufragum VlyiTem h ibmno excitatum, ex fylva, ad jnuliercularum vocem pro- gredi nudum faceret, hoitlini ex frondibus aiboreis ramum, obfcoenarum par- tium corporis tegumentum, dediflelegitur. Periclem refemrit oblongum & de- fdfme habuifle caput, idcirco a pi&oribus & fculptoribus, non ut csteros in operto capite, fedcatEdeveftito, eum formarifolitum. Tumantiquos pidores( refert Plutarchus, folitbsinpingendisfegibiK, fiquidviriieratforma;, nonid praitcrmiiTum videri velle, fed quam maxime poflent, fervata flmilitudine,emcn-· dabant. Hanc ergo modeftiam & verecundiam in univeria hiftoria obfervari cupio> ut foeda aut pr«tercantur, aut cmcndcntur. Denique, uc dixi, ftudendum cenfeo, ut innullo ferme idem geftus» aut ftatus conipiciatun Animpsdeinde rpedantiutn movebit hiftpria, cumquiaderuntquietihomi-
nes,
|
||||
|
Ï Å Ñ I C Ô V R Á JL É Â. 11. £1
nel, fiium animi motum maxime prae fe ferent. Fit namque natura, qua nihil
iui fimiliiim rapacius inveniri poteft , ut lugentibus collugeamus: ridentibus arrideaaius: dolentibus. condoleamus. Sed hi motus animi, ex motibus cor* poris cognofcuntur. Namvidemus, uttriftes, quodcurisadftri&i, &2giitu* dine defeifi fint, totis fenfibus ac viribus torpeant, interque pallentia»& admo* dum labentia membra, fefe lenti detineant. Eft quidem merentibus preiTa frons, cervix languida, denique omnia veluti defefla, & negleota procidunt. Iratis vero. quod animi ira incendantur, & vulms&oculi intumefcunt, ac rubcnt» membrorumque omnium motus, pro furore iracundia:, in eifdem accmme ja&abundifunt. Lceti autem & hilares cum fumus, tumfolutos, & quibnfdam fiexionibus gratos motus habemus. LaudaturEuphranor, quod in Alexandro Paridis vultus&faciemeffecerit, inquaillum & judicemDearam , &atmto remHelenie, & una Achillis interfeftorempofiisjagnofcere. Eft &Da;monis piftoris mirifica laus, quod in ejus tabulis adeffe iracundum, injuftum, incon* ftantem, unaque & cxorabilem, & clementem, mifericordem, gloriofum, humilem, ferocemque facile intelligas. Sed inter cxteros referunt Ariftidem Thebanum, Apelli squalem prope, hos animi motus exprefliiTe, quos, certum quidera eft, & nos quoque, dum in ea re ftudium & diligcntiam, quantum coti- venit, pofuerimus, pulchrc aflcquimur. Piftori ergo corporis motus notifll- mi fint oportet. quos quidem rauka folertia a. naturapetendoscenico. Res enim perditficilis eft prope, infinitis animi motibus, corporis quoque motus variare. Tumquishoc, nifi qui expertus fit, crediderit, ufquc adeoefle diffU cile, cum velis ridentes vultus effigiare, vitare id, ne plorabundi raagis quam alacres videantur? Tum vero &quispoterit fmc raaxirao ftudio & diligentia vultusexpriraere, in quibus &os, &mentum, & oculi, & genae, & frons, & fupercilia, in unum ad luchun aut ad hilaritatem conveniant? Idcirco dili- gentiffime ex ipfa natura cundta perfcrutanda futit, femperque promptiora imi- tanda. Eaque potiifimum pingenda func, qux plus animis, quod cxcogitent, rmgm- relinquant, quam quae oculis intueantur. Sed nos referamus nonnulla, quae*» Ø* demotibus partim fabricavimus noftro ingcnio, partim ab ipfa natura didici-'""' mus. Primiim reor oportere, ut omnia inter fecorporaad eam rcm, dc qua agitur, concinnitate quadam moveantur. Tumplacetinhiftoriaadeflequenj- piam, qui earam quae gerantur rerutn, fpe&atores admoneat, aut manu ad vi- iendumadvocet, aut, quafi idnegocium fecretum cflevelit. vultu,necopro- ficifcare, tcuci, &torvisoculisminitetur: aut periculum, rcmvc aliquamillic admirandam demonftret: aut utuna arrideas, autut fimuldcplores, fuis te gefti- bus invitet: denique, & qux illi cum fpe£tantibus, & quae inter fe pi&i excquen- tur, omnia, ad agendam & docendam hiftoriam, congruant necefle eft. Lauda- tur Thimantes Cyprius in ea tabula , qua Colloteicum vicit: Quod cura in Iphigeniae immolatione triftemChalcanta, triftiorem feciflet Ulyflem: inque Menelao, moerore affe&o, omnem aitem &ingeniutn expofuiflet: coniumptis affcdibus non reperiens, quo digne modo triftiffimi patris vultus referret. pan- nis involvitejus caput: ut cuique plus relinqucrct quod de illius dolore animo meditaretur, quam quod poflet vifu difceraere. Laudatur&navis apud Êü- mam, eainquanofterEtrufcuspi&orGiottus, undecim metu & ftupore pcr»· culfos, ob fociurn, quem fupira undas tneantem videbant, expreflit, ita pro ic qucmquc fuum turbati animi indicium vultu & toto corpore prasfercntem, ut in fingulis iinguli afFed:ioimm motus appareant. Sed decct hunc totum lo- cum dc motibus breviifitne tranfigere. Sunt naraque motus alii animomm, Motni. • quos dofti affediones nuncupant, ut ira, dolor, gaudiutn, timor, defideriuin, &ejufmodi: funt& alii corporum. Nam dicuntuc moveri corporaplerifque c j modis;
|
||||
|
2z Leonis Baptistje de Albeb-Tis
modis. fiquidem cum crefcunt» aut minuuntur: cumquc valentes m xgritudi-
nem cadunt, cumque a morbo in valetudincm furgunt: cumque locum murant, & hujufmodicaufis,movericorporadicuntur. Nosautempiftorcs,quimotibus membrorum volumus animos affe&os exprimere, cxteris difputationibus omif- fis, de eo tantutn motu referamus,quem tum fadum dicunt, cum locus mutatus stptim fit. Res omnis quae loco movetur, feptem habet movendi itinera. Nam aut fur- 7en"ra! ^um verfus, aut dcorfum, autin dexteram, autinfmiftram, autilluclongerece- dendo,aut contra nos redeundo. Septimus vero movendi modus ,is qui in gyrum ambiendo vergitur.Hos igimr omnes motus cupio effe in pifltura. Adfint corpo- ra nonnulla,qux fe ad nos porrigant,alia abeant horfum, dextrorfum,& finiftror- fura. Tum ex ipfis corporibus nonnullse partes adverius confpe&antcs oftenten- tur, aliqus retrocedant, alis furfum tollantur, aliquae in infimum tendant. Sed cuminhis expingendismotibus ratio plerunque &modustranfgrediatur: juvat hoc loco de ftatu, & de motibus membrorii referre nonnulla, quae cx ipfa natura collegi, unde planeintelligatur qua moderatione his motibus utendum fit. Per- fpexi quidem in homine, quam,m omni ftatu fui, totum fubftituat corpus capiti, membro omnium ponderofiifimo. Tum li toto corpore idem in unum pedetri inftiterit,femper is pes,tanquam columne bafis.eft ad perpendiculum capiti fub- jeftus. Acferaie fempereo ftantisvultusporre&useftquofitpes ipfc dire&us. Capitisveroraotusaniraadverti vix unquamullaminpartemefletales, utnon femper aliquas reliqui corporis partes fub fe pofitas habeat, quibus immane pon- dus regatur, autcerteinadvcrfampartem, tanquam alteram lancem, aliquod membrumprotrahat, quodponderirefpondeat. Namqueidemvidemus, dum quis manu extenfa pondus aliquod fubftentat, ut altero pede tanquam affe bi- lancis firmato , aliatotacorporis parsad cosequandum pondus contra fiftatur. Intellexi & ftantis caput non plus verti furfum, quam quooculi coelnm me- dium contueantur, neque in alterum latus plus diverti, quam ufque quo mentum fcapulamattigerit. In ea vero parte corporis, quaincingimur, vixunquamita intorquemur, uthumerum fupra umbilicum ad reftam lineam fuper aftitua- mus. Tibiarum & brachiorum motus liberiores funt, modo casteras corporis honeftas partes non impediant. Atinhisillud a natura perfpexi, manusferme numquam fupra caput, neque cubitum fupra humeros elevari. Neque fupra gcnu pedem in altum attolli, neque pedem a pede plus diftare quam quantum pedis unius fpacium interfit. Tum ipe&avi fi quam in altum protendamus ma- num> cum motum cseteras omnes ejuslateris partes ad pedem ufque fubfequi, ut etiam ipfius pedis calcaneus, ejufdem brachii motu, apavitnento elevetur. Sunt his fimillima perplurima,qux diligens artifex animadvertet: & fortafle quse ipfe ha&enus rctuli, ufque adeo in promptu funt, ut fuperflua videri poffint. Sed ea idcirco non negleximus, quod pkrofque in ea re vehementer errare noveri- mus. Motus enim nimium acres exprimunt, efficiuntque ut in eodem fimula- chro & peftus & nates uno fub profpc&u conipiciantur: quod quidem cum impofiibile faftu, tum indecentiffimum vifu eft. Sed hi, quod audiunt, eas ima- ginesmaxime vivasvideri qux plurimummembraagitent, eohiftrionummo- tus, fpreta omni pifturx dignitate, imitantur. Ex quo non modo gratia & leporc eorumopcranudafunt, fed ctiam artificis nimis fervens ingenium exprimunt. Suavesenim&gratos, atqueadremdequaagitur, condeccntes haberepiftura motus debet.Sit iu virginibus motus & habitudo vcnufta,fimplici aetate compta, atque amcena, qux ftamm magis fapiat & dulcem quietem quam agitationem: tametfi. Homero, quem Zeuxisfecutuseft, etiaminfoeminisformavalidiifima placuit. Sint in adolefcente motus lcviores. jocundi, cumquadam fignifica-· tione vakntis animi & viriutn. Sint in viro motus firmiores, & ftatus celeri pa- lxftrx
|
|||||
|
\
|
|||||
|
D Å Ñ É C Ô V R Á L É Â. 1ß. ||
fceftirae admodum ornati. Sint infenibus omnes motus tardi. Sintque ipfi ftatus
defefii, ut corpus non pedibus modo ambobusfuftineant, fed & manibus aliquo inhxreant: denique pro dignitate cuique fui motus corporis, ad eos, quos velis exprimere, motus animi referantur. Tum denique maximarum animi pertur* bationum maximae in membris fignificationes aflintneceffe eft. Atquihxcdo motibus ratio in omni animante admodum communis eft. Non enim eonvenit bovem aratorem his motibus uti, quibus Bucephalum geneiOfum Alexandri equum. At celebrem illamInachifiliam, qux invaccam converfafit, fortaifis currentem, ere&a cervice.levatis pedibus, intorta cauda,perapte pingemus. hxc de animantiam motu breviter excurfa fufficiant. Nunc vero quoniam & rerum inaniraatarum eos omnes quos dixi motus in pi&ura neceffarios effe arbitror, quonam illa pafto moveantur dicendum cenfeo. Sane & capillorum ,· & juba- rum, & ramorum, & frondium, & veftium motus in pi&ura expreifi deledant. Jpfe quidem capillos cupio eos oranes quos retuli feptem motus agere. Etenim vertantur in gymm, nodum conantes, atquc undent in aera, flammas imitantes, modoquefubaliiscrinibusierpant, modofefeinhas atque haspartesattollant: fintqueitemramorumflexus & curvationes partim infublimearcuati, partim^ introcedant, partimut funis intorqueantur. Idque ipfum in plicis pannonltn obfervetur,ut veluti ex txunco arboris rami in omnes partes emanent.fic ex plica fuccedant plicae,utputa in fuos ramos: in hifque iidem quoque omnes motus ex- pleantur, ut nulla panni extenfio adfit, in qua non iidem ferme omnes motus re- periantur. Sedfintmomsomnes, quodfaepiusadmoneo, moderati &faciles, gratiamque potius quam admirationem laboris exhibeant. Iamvero cumpan* nos motibus aptos efle volumus, cumque natura fua panni graves, & affiduo in terram cadentes, omnes admodum flexionesrefugiant, pulchreidcircoinpi- ftura Zephyri, autAuftrifaciesperflans internubes adhiftoriae angulumpone- tur, qua panni omnes adverfi pellantur. Ex quo gratia illaaderit, ut qux corpo- rutn latera ventus feriat, quod panni vento ad corpus imprimanturi ea fub paniii velamento prope nuda appareant. Áreliquis vero lateribus panni vento agitati, perapte in aera inundabunt. Sed in hac venti impulfione illud caveatur, ne ulli pannorum motus contra ventam furgant, neve nimium refradi, neve nimium porre&i fint. Hxcigitur de motibusanimantium & reriim inanimatarum difta, valde a pi&ore fervanda funt: tum etiam ea omnia diligenter exequenda, qux de fuperficierum membrorum, corpommquecorapofitione,recenfuimus. Itaque duae anobis partes pifturx abfolutx funt, ckcumfcriptio & compofitio. Reftat ut de luminum receptione dicendum fit. In rudimentis fatis demonftravimus> quam vim lumina ad variandos colores habeant. Nam manentibus colorum ge- neribus.modo apertiores, modo reftri&iores colores pro luminum,umbrarum- que pulfu fieri edocuimus, alburaque & nigrum, colores eos efle, quibus lumina & umbras in pi&ura exprimamus: caeteros vero colores tanquam materiam ha- beri, quibus luminis & umbra: alterationes adigantur. Ergo cxteris omiflis ex- plicandura eft, quonam pafto lit piftori albo & nigro utendum. Veteres pi&o- res, Polignotum & Thimantem quatuor coloribus tantum ufos fuiife , tum Aglaophon fimplici colore dele&atum, admirantur, ac fi in tanto, quem puta- bateffecolommnumero, modicum fit, eofdem optimos pidores tam paucos in ufum delegifle,copiofique artificis putent, omnem colorummultitudinem ad opus congerere. Sane ad gratiam & lcporem pidurx affirmo, copiam colorum & varietatem plurimum valere, fed fic velim pidores eruditi exiftiment, fum- mam induftriam atque artem in albo tantura & nigro diiponendo vcrfari, inque his duobus probe locandis omne ingenium & diligentiam confumendam. Nam yeluti luminiim & utnbrx cafus id efficicut quo locb fupcrficies turgeant,qtxovc |
||||
|
24 Leoki s Bapti stjE de Albertis
in cavum recedant, quantumvequxque.pars declinct ac defleftat, appareat: Sic
albi & nigri concinnitas eificit, illud, quod Nitix pidori Athcnienfi laudi daba- tur. Quodveartificimpiimisoptandumeft, ut fux res pi&x maxime emincre videantur. Zeuxitn nobiliflimum vetuftiffimumque piftorem dicunt, quafi principemipfam hanc luminum & umbrarum rationem, tcnuifle. Cxteris vero ealaus rninime attributa eft. Ego quidempiftorem nullum vel mediocrem pu- tabo, eum qui non plane intelligat, quam vim umbra omnis & lumina in qiiibuf- que fuperficiebus habeant. Piftos ego vultus & do&is & indoftis confentienti- bus laudabo. eos qui, veluti exfculpti, extare a tabutis videantur: cofquc contra vituperabo, quibus nihil aitis, nifi fortaffis in lineamentis, eluceat. Bene con- fcriptam, optime coloratam compofitionem efle velim. Ergo ut vitnperatione careant, utque laudem mereantur, in primis lutnina & umbrxdiligcntiifime no- tanda funt. Atque animadvertendum quam in eam fuperficiem , in quam radii luminum feriant. color ipfe infignioratque illuftriorfit. Tum ut dehincfenfim deficiente vi luminum, idem color fubfufcus reddatur. Denique animadverten- dum cft, quo pa&o femper umbrs luminibus ex adverfo refpondeant, ut nullo corpore fuperficies lumine illuftretur, in quo eodem contrarias fuperficies, um- 'bris obteftas, non reperias. Sed quantum ad lumina albo, & umbras nigro imi- tandas pertinet, admoneo: ut prxcipuum ftudium adhibeas ad fuperficies eas co- gnofcendas.quxlumine aut umbra pertadx funt. \ Id quidem a natura & rebusipiis pulchre perdifccs. Easdemum cumprobe
tenueris, cumleviiTimoalboquam parciflimefuo loco intra fimbrias colorem altcrcs, fuoquecontrariolocopariternigrum ilicoadjungcs. Namhacalbi& nigriconlibratione,utitadicam5furgcnsprominentia,fitperfpicacior. Dehinc pariparfimonia additamentis profequere, quoad,quod fatis fit, afiTecutum te fen- tias. Erit quidem ad eamrem cognofcendam judex optimus fpeculum. Ac ne- fcioquopa&o respi&x infpeculo gratiam habeant, ii vitio careant. Tummi- rum eft, ut omnis menda pi&urx, in fpeculo deformior appareat. Á natura ergo fufcepta, ipeculi judicio emendentur. Sed liceat hic nonnulla, qux a naturahau- fimus,referre.Animadvertiquidera,utplanaEfuperficiesunifofmem> omniloco fui, colorem fervent: Sphxricx vero & concavx colores varient. Nam iftic clarior, illic obfcurior. Alio vcro loco, medii coloris fpecies fervatur. Hxc autera coloris in non planis ibperficiebus alteratio, difficultatem exhibet ignavis pi&oribus: fed fi, ut docuimus, re&e fimbrias fuperficierum piftor confcnpferit, juminumque fedes difcriminarit,facilis tum quidem erit colorandi ratio. Nam leviifimo quafiroreprimumufque ad difcriminis lineam. albo autnigro eam.fu- perficiem, ut oporteat, alterabit: Dehinc aliam, ut ita loquar, irrorationem citra lineam, poft hanc aliam citra hanc, & citra eam aliam fuperaddendo aiTequetur, ut cumilluftriorlocus apertiori colore pertin&usfit, tum idem deinceps color, quafl fumus, in contiguas partes diluatur. Atmeminiflc oportet, nnllam fuperfi- ciem ufque adeo dealbandam cfle, ut eandem. multo ac muito candidiorern ne- queas efficere. Ipiasquoque niyeas veftes exprimendo ■ citra ultitnum cando- rem longe refidendum eft. Nam habetpi&or aliudnihil, quamalbumcolo- rera, quoultimosterfiiTimaramfuperficiemmfulgores imitetur: folumqueni- grum invenit, quo ultimas no&is tenebras referat. Idcirco in albis veftibus pin- gendis, unumexquatuorgeneribus colorum fufcipereopuseft.quodquidem apertum & clarum fit: Idqueipfum contra in nigro, fortaifis pallio pingendo, alium extremum, quod non longe ab umbra diftet, veluti profundi & nigrantis maris coldrem, iumemus. Denique vira tantara hxc albi & nigii compofitio ha- bet, ut arte & modo fafta, aureas argenteafque ac vitreas iplendidiifimas fupcr- ficies demonftret in pidura. Ergo vehementer vituperandifunt piftores, qui albo
|
||||
|
Ï Â Ñ I C Ô V R A JL I Â. Ð. ^
albo intempcranter, & nigro indiligenter utuntur. Ideoipfe vcllem apud pi&c^
resalbumcolorcmlongecanus, quam preciofiffimas gemmas, coemi. Con- duceret quidcm album & nigrum ex illis imionibus Cleopatrae, quos aceto col- liquabat, conftare, quo eorum avariifimi redderentur. Nam & lepidioraopera, & ad ventatem piOximiora eiTent, neque facile dici poteft, quantatn efle opor- teat diftribucndi albi, in pi&ura, parfimoniam, atque modum. Hincfolitus efat & Zeuxis piftores redarguere, quodnefcirentquid eflet nimis. Quod fi vitioin- dulgendum eft. minus redarguendi funt, qui nigro admodum profufe, quam qui albo paulum intemperanter utantur. Natura enim ipia indies atrum & hor- ridum opus ufu pingendi odifle difcimus. Continuoque quo plus intelligimus, eo plus ad gratiam & venuftatem manum delinitam reddimus. Ita natura omnes aperta & claraamamus. Ergoqua in paitefacilior peccato viapatet, coob- ihruenda eft magis. Haxdealbi & nigri ufu di£ta haftenus. Decolorum vero generibus etiam ratio quxdara adhibenda eft. Sequitucergoutdecolorumgc- cohnm neribus nonnulla referamus, non id quidem, qucmadmodum Vitruvius archite- iencre· €tus, quo loco rubrica optima, & piObatifllmi colores inveniantur. Sedquo- nam pa&o fele&i, &valdepertriti coloresin piduracomponendifint. Ferunt, Euphranorem prifcum pidtorem, de coloribus non nihil mandafle literis» Ea fcriptanon extant hac tempeftate. Nos autem, qui hanc pifturas aLtem,feu ab aliis olim defcriptam, ab inferis re-
petitam, inlucerareftituimus, fivenunquam a quoquara tra&atam, afuperis
deduximus, noftro, utufquefecimus,ingenio,proinftimtoremperiequamur.
Velim genera colorum &ipecies, quoad id fieri poffit, omnes in pi&ura
quadam cumgratia & amoenitate ipeftari. Gratia quidemtunc extabit, cum
exa&aquadamdiligentiacolorescoloribus aderunt: utfiDianara agentemcho-
rospingas, huicnymphxvkides, illipropinquaecandidos, proxiinx huic pur-
pureos, alteri croceos amidus daii convenit. Ac deinceps iftiufmodi colorum
diverikate certe induantur, ut clari femper colores aliquibus diverfi generis
obfcuris coloribus conjungantur. Nam ca quidem conjugatio colorum , &
venuftatem avarietatc» &pulchritudinem a comparatione illuftriorem refert.
Atquieft quidem nonnullaintercoloresamicitia, utjun&i alter alteri gratiam
&venuftatemaugeant. Rubeuscolor, fiinter cceleilem&vindemmediusin-
fideat, mutuum quiddam utriiquefufcitatdecus. Niveusquidem color, non
modo inter cinereum atque croceum poiitus, fed pene omnibus coloribus hila-
ritatem praftat. Obfcuri autem colores, inter claros, non fine infigni dignitate
affident. Parique ratione inter obfcuros clari belle collocantur. Ergo quam
dixivarietatemcolorum, inhiftoria piftor difponet. Atfuntqui auro immo-
dice utantur, quod aurum putent quandam hiftorix afferre majeftatem: eos ipie
planenon laudo, quiii &fieam velim Didonern Virgilii expingere, cuipharctra
cx auro, in aurumque crines nodabantur. Aurea cui fibula veftem fubneftebat,
aureiique frcnis vehebatur, omniaque fplendebant auro. Eara tamen aureoram
radiornm copiam, quse undique oculos vifentiumperftringat, potius coloribus
imicari eniuar, quam auro. Nam cum majorin coloribus fit artifici.s admiratio,
&laus, tumetiara viderelicct, in planatabulaauropofito, utpleraiquefuperfi-
cies, quasclaras & fulgidas repraefentare oportuerat, obfcurae vifentibus appa-
reant. Alise fortaffis qux umbrofiores debuerant efle, luminofiores porrigati-
tur. Cxtera quidem fabrorum ornamenta, qux pi&urx adjiciuntur, ut fcilicct"
circumiculptx columnae, & bafes & faftigia, non fane vituperabo, fi ex ipfo a'r-
gento atque auro folido, veladmodum purjiTimo fuerint. Natn & gemraarurn
quoque ornamcntis perfeda & abibluta hiftoria dignifliraa cft. Hactenuspi-
fturae partes tres breviffime tranfafta: a nobis funt. Diximus de circumferi-
,, '.■■■;' d ptione
|
|||
|
20 LEONIS BAPTISTJE DE ALBERTIS
ptione minorum & majorum fuperficieium. Diximusde compofitionetnem-
brorum, atque corporum. Diximus decoloribus, quantumad pi&orisuiiim
pertinere arbitrabamur. Omnisigiturpidma a nobis expofita ell, quam
quidem in tribus his rcbus confiftere prsdiximus: ckcumfcriptione,
compofitione, &luminum receptione.
|
|||||||||||
|
^EONIS BaPTIST/E
DE ALBERTIS
|
|||||||||||
|
D Å
|
Ñ I C Ô V R Á
|
||||||||||
|
L É Â Å R Ô Å R ÔÉ V S,
Titfor incipit.
Å d cum ad perfe&um pi&orem infiituendum,ut omncs,quas
recenfuimus, laudes aflequi poffit, non nulla etiam fuperfint, quas his commentariis minime prsetereunda cenfco, ea quam brevifiime referamus. Pi&oris officium eft, quaevis data cor- poraita in fuperficie lineis & coloribus confcribere atque pin- gere, ut certo intervallo, certaque centrici radii pofitionc conftituta, quaeque pi&a vidcas, eadem prominentia, & datis corporibusperfimillimavideantur. Finispi£toris,laudem, gratiam & benevo- lentiam, magis quam divitias ex opere adipifci. Id quidem aflequetur, dum ejus pifturaoculos, & animos fpe&antiumtenebit» atque movebit. Quae res quo- nam argumento fieri poflint, diximus cum de compofitione atqueluminum re- ceptionefupradifceptavimus. Sedcupio pi&orem, quohaecpoifitomniapul- chre tenere, in primis efle virum & bonum, & do&utn bonarum artium. Nam nemo nefcitquantum probitas, vel magisquam omnis induftiiae aut artis admi- ratio, valeat ad benevolentiam civiura comparandam. Tum nemo dubitat be- nevolentiam multorum artifici plurimum conferre ad laudem, atque ad opes parandas. Siquidem ex ea fit, ut nonnunquam divites benevolentia, magis quam artis peritiamoveantur, aclucra ad hunc potiflimum modeftum & probum de- ferant, fpreto alio peritiore fane, fed fortaflis intemperanti. Qax cum ita fint, moribus egregie inferviendum erit artifici, maxime humanitati & facilitati, quo & benevolentiam, fu-tnum contca paupertatem praefidium. & lucra, optimutn ad perfkiendam artem auxilium, affequatur. Do&umveropi&oremefieopto, quoad e/us fieri poffit, omnibus in artibus liberalibus, fed in eo praefertim Geo- metriae peritiam defidero. Aflentior quidem Pamphilo antiquiffinio & nobi- liflimo pi&ori, a quo ingenui adolefcentes primo pi&uram didicere. Nam erat ejus fentcntia ■ futurum neminem piftorem bonum, qui Geometriam ignorarit. Noftra quidem rudijncnta, ex quibus omnis abfoluta & perfefta ars pi&urae de- proraitur, a Geometra facile inteliiguntur. Ejus vero artis imperitis neque rudi- menta, neque ullas pi&urae rationes, pofle fatis patere arbitror. Ergo Geome- triam pi&oribusminimenegligendamaffirmo. Proxime non ab re erit fiPoe- tis atque Rhetoribus dele&abuntur. Nam hi quidem multa, cum pi&ore, ha- bent omamenta communia. Neque parumilliquidem multarum rerum noticia copiofi licerati ad hiftorise
compofitionem pulchrc conftituendam juvabunc, quae omnis laus prxfcrtim in inven-
|
|||||||||||
|
/
DE PlCTVR Á L É Â. III. 2?
inventioneconfifl.it. Atqui ea quidem hanchabet vim, utetiam ibla inventio
fine pi&ura deledet. Laudaturdumlegiturilla calumniae defcriptio, quamab Apelle pi&am refert Lucianus. Eam quidem enarrare, minime ab inftituto alienum eiTe cenfeo, quo pi&ores admoneantur, ejufmodi inventionibus fabri- candis advigilare oportere. Eratenim vkunuscujusauresingentesextabant, quem circa dux adftabant Cekm-
mulieres Infcitia, & Sufpicio. Parte aliaipfa Calumniaadventans, cuiforma mn- "u. *" lierculaeipeciofe, fed quae ipib vultu nimis callere aftuvidebatur: manu finiftra facem accenfara tenens: altcra veromanu per capillos trahcns adolefcentem, qui manus ad coelum tendit. Duxque hujus eftvir quidam pallore obfitus, de» formis, truci afpe&u, quem merito compares his, quos inacie longuslabor confecerit. hunc effe Livorem, merito dixere. Sunt & alise dux Calumnis co- mites muiieres, ornamenta dominae componentes, Infidiae & Fraus. Poft has pulla&ibrdidiflima vefteopeita,fefedilanian<:, adeft, Poenitentia, proximefe- quentepudica& verecunda Veritate. Quae plane hiftoria, etiamfi duaa recita- tut animos tenet, quantimicenfeseamgratia:&amoenitatiscx ip/a pi&ura exi* mii pidoris, exhibuifle? Quidtres illce juvenculse ibrores, quibusExiodusim-' pofuit nomina: Aglaia. Euphrofyne, atque Thalia, quas pinxere implexis intet ie manibus, ridentes, foluta & perlucida vefte ornatas. Ex quibus liberalitatcm demonftratamefTevoluere: quod una fororumdet, aliaaccipiat, tertiareddaC beneficium. Qui quidem gradus, inomni perfe&aliberalitate, adcfledebent. Vides quam hujufmodi inventa magnam artiiki laudem comparent i Idcirco ficconfulo, Poetis atque rhetoribus, casterifque do&is literarum, fefepi&dr ftudiofus familiarem atque benevolum dedat. Namabejufmodieruditisinge* niis, cumornamentaaccipietoptima, tuminhis profe&oinventionibusjuva- bitur, quasinpiduranon ultimam fibilaudem vendicent. Phidias egregiuspi- dor, fatebatur, fe ab Homero didicifle, qua potifllmum majeftate Joyempin- geret. Noftris, iic arbitror, nosetiamPoetislegendis,&copiofiores&emen- datiores futuros, modo difcendi ftudiofiores fuerimus, quam lucri. Sedple- runque non minus ftudiofos, quam cupidos, quod viam perdifcenda? rei igno- rent, magis quam difceudi labor frangit. Idcirco quonam pa&o in hac arte nos eruditos fieri oporteat, ordiamur. Caput fit: omnes difccndi gradus ab ipfa naturaefibpetendos. Artis veroperficiendae ratio diligentia, ftudio & affidui- tate comparetur. Vclim quidem eos qui pingendi artem ingredkmtur, id agcre, ■ quod apud fcribendi inftrudores obfervari video. Nam illi quidem prius omncs elementomm charaftetes feparatim edocent. Pofteaverofyllabas, atquefub- inde didiones componereinftruunt. Hanc ergo rationem & noftri inpingendo fequantur. Primo ambitum fuperficiemra, quafi piCturx elementa, tum & fu- perficicrum connexus, dehinc membrorum omnium formas , diftin&e edi- fcant, omnefqne quaMnmembrispoifmtciTe differentias, memoriae commen- dent. Namfuntillsquidemnequemodicae nequenon infignes. Aderantqui- bus fit nafus gibbofus. Erant qui gerant fimas nares, recurvas, patulas: alii buccas fluentes porrigunt: alios labiorum gracilitas ornat, ac deinccps quaeque membra aliquid prjecipuum habent, quod cum plus aut minus adfuerit, ttinc multototum membrum variet. Quinctiam videmusuteadem membra pueris nobis rotunda, & ut ita dicam, tornata atque levia, aetatis vero acceffu afperiora, & admodum angulata fint. Hxcigitur omniapidurae ftudiofus, abipfanatura^ accipiet, acfecumipfealfiduo meditabitur, quonampadoqua;queextent: In caque inveftigatione continuooculis&menteperfiftet. Spedabit namque ie- dentis gr.emium, & tibias, utdulcein proclivumlabantur. Notabit ftantisfa- ciem totam, atque habitudinem. Denique nulla erit pars, cujus ofRcium & d 2 fymme-
|
||||
|
2S LEOKIS BAPTISTjE DE AlBERTIS
fymmettiam» ut Graxiajunt, ignorct. At cx partibus omnibus non modo fimili-
tudinem rerum, vemm etiatn in prirais ipfam pulchritudinem diligat. Nam cfl: pulchritudo in pi&ura res non nimusgrata, quam experita. Demetriopittori illi prifco ad fumtnam laudem defuit, quod fimilitudinis exprimendx fuerit cu- riofior, quampulchritudinis. Ergo a pulcherrimis corporibus omneslaiidatae partes, eligendasfunt. Itaquenoninpoftremisad pulchritudinem habcndam, percipiendam atque exprimendam, ftudio & induftria contendendum cft. Qax restamctfi omnium difficillima fit, quodnon unoloco omnes pulchritudinis laudes comperiantur, fed rarae illae quidem ac difperfie fint, taraen in ea invefti- ganda, ac perdifcenda, omnislaborexponenduseft. Naraqui graviora appre- hendere, & verfare didicerit, is facile minora potcrit ex fententia. Neque ulla eft uique adeo difficilis res, quam non ftudio & affiduitatc poflls perficere. Sed quo ilt ftudiura non futile & cafllim, fugienda efl:illa confuetudo multorum, qui fuo- pteingenio, adpidarae laudem contcndunt, nullamnaturalemfaciemejusrei oculis aut mente coram fequentes. Hi enim non re£tc pingere difcunt, fed er- rpribus aflliefiunt. Fugit cnim impcritos ea pulchritudinis Idea, quam pcri- tifllmi vix difcemunt. Zeuxis prjeftantiffimus & omnium doftiiTimus & peri- tiffimuspiftor, fa&utrus tabulam, quam in templo Lucina; apud Crotoniates publice dicaret, non fuo confifus ingenio temere,utferc omnes hac aetatepifto- res, ad pingendumacceffit, fed quod putabat omnia, quae ad venuftatem quaere- ret, ea non modo proprio ingenio non pofle, fedne a natura quidem petita, uno poffein corporereperiri. Idcircoex omni ejusurbis juventutc delegit virgines quinque, forma prseftantiores, ut quod in quaque eflet formx mulkbris lauda- tiffimum, id in piftura referrct. Prudenteris quidem: nam pidoribus nullo pro- poiito exemplari, quod imitentur, ubi ingenio tantum pulchritudinis laudes ca- ptareenituntur, facile evenit, uteo labore non quam debent, aut quaerunt, pul- chritudinem aiTequantur, fed plane in malos, quosvel volentes vix pofiuntdi- mitterc, pingcndi ufus dilabantur. Qui vero ab ipfa natura omnia fuicipere con- fueverit, is manum ita exercitatam reddet, ut femper quicquid conetur naturam ipiam fapiat. Qua:res, in pi&uris, quam ilt optanda, videmus. Nam in hiftoria fi adiitfacies cogniti alicujus hominis,tametfi nonnullx praeftantioris artificii cmi- neant, cognitus tamen vultus omnium fpe&antium oculos ad fe rapit. Tantam in fe, quod fit a natura fumptum, & gratiam & vira habet. Ergo femper quae pi- fturi fumus, ea a naturafuraamus, femperque ex his quaeque pulcherrima & di- gniflima deligamus. Sed cavendum, ne, quod plerique faciunt, ea minimis ta- bellis pingamus.' Grandibus enimiraaginibus te velim affuefacias , qux quidcm quamproximemagnitudineadid,quodvclisefficere, accedant. Naminparvis iimulacluismaximavitiarnaxkne latent. Inmagna effigie etiam minimi crro- res confpicui funt. Scripfit Galienus, vidifle fein anulo fcuiptumPhaethontem quatuorequisve&um, quorum frena & omnes pedes & pe&ora diftinfte vide- bantur. Conccdant pi&ores hanc laudem fculptoribus gemmarum , ipfi vcro majoribusincampislaudis verfentur. Nam qui magnas figuras fingere aut pin- gere novcrit, is perfacile atque optime unicotraftu ejuimodiminutapoterit. Qui vcro pufillis his monilibus manum & ingenium affuefecerit, facile in majo- ribus aberrabit. Suntquialiorumpidorum opcrasmulentur, atqueinearefibi laudem quaerant, quod Camalidem fculptorem feciife femnt, quiduo pocula caelavit, in quibus Zenodorum ita aemulatus eft ut nulla in operibus diffcrentia agnofceretur. Atpiftores maxiraoin errore vcrfantur, finonintelligunt, eos qui pinxerint,conatos fuifle tale fimulachrum rcpreientare,quale nos,ab ipfa na- turadepiaum, invelo intuemur: Velfi juvatopera aliorumimitari, quo.dea firmiorem,quam viventes, paticntiam adfe oftendendampraftent, malome- diocri-
|
||||
|
D E PlCTVRA LlB. III. 29
diocritcrfculpfam, quamegregie pidam rem imitandam proponas. Nam ex
pidis rebus, folum ad aliquam fimilitudine referendam, manus afluefacimus. Ex rcbus vcro fculptis,& fimilitudinem,<3c vera lumina deducere difcimus.In quibus quidem luminibus colligendis, plurimum confert, pilis palpebrarum aciem in- tuitus fubopprimere, quo illic lumina fubfufca, &quafi intercifionedepidavi- deantur. Ac fortaffis conducet fingendo exerceri, quam peniculo. Certior cnim & facilior eftfculptura, quampidura. Neque unquam eritquifpiamqui· rede pofllt eam rem pingere, cujusomnesprominentias non cognofcat. Pro- minentix vero facilius reperiuntur fculptura, quam pidura. Etenim fit hoc ad remnon mediocre argumentum, quodvidereliceat, quamomnifere insetate mediocres aliquos fuifle fculptores invenias: pidores vero pene nullos non irri- dendos, ac prorfus imperitos reperies. Deniquefive pidurxftudeasfiveicul- ptura , fempcr tibi proponendam eft elegans & fingulare aliquod exemplar, quod & ipedes & imiteris; in eoque imitando diligentiam celeritati conjundam ita adhiberi oportere cenfeo, ut nunquam peniculum aut ftylum ad opus admo- veatpidor, quin prius mente, quid fadurus, & quomodo id perfediiras fit, optime conftitutum habeat. Tutius eft enimerrores mente levare, quamex opere abradere. Tum etiam dum ex compofito agere omnia confueverimus, fit uc Afclepiodoro longe pronioires artifices reddamur, quem quidem omnium velocifllmumpingendofuiflefeirunt. Namredditurad rem peragendam prora- ptum , accindum, expeditumque ingenium , id quod exercitatione agitatum calet. Eaque manus velociifima fequitur, quam certa ingenii ratio duxerit. Si qui vero futitpigri artifices, hi profedo idcitco ita funt, quod lentc & morofe eam rem tentent, quam non prius menti ßßé÷ ftudio peripicuam effecere. Dum- queintercaseiToristenebrasverfantur, meticulofiac velutiobcaecati peniculo, ut caecus bacillo, ignotas vias, & exitus, prxtentant ac perquirant. Ergo nun- quamnifiprsvioingcnio, atque eodem bene erudito, manumadopus admo- veat. Sed cum fitfummum pidoris opus hiftoria, in qua quidcm omnis rerum copia & elegantia adefle debet, curandumeft, ut non modo hominem, Veruni &equum> &canem,&aliaanirnantia,& resomnes vifudigniffimas, pulchre pingere, quoad per ingenium id liceat, difcamus: quo varietas & copia rerutn, line quibus nulla laudatur hiftoria, in noftris rebus minime defideretur. ■ Magnum id quidem atque vix ulli antiquomm conceiTum, ut omni in re non
dico praeftaret, fed vcl mediocriter effet dodus, tamen omni ftudio enitendum cenfeo, ne nobis, negligentia noftra, ea defint, quae &: laudem afferunt per- magnam ii aflcquantur, &vituperationemfincgligantiir. Nicias, Athenienfis, pidor, diligentiffime pinxit mulieres. AtZeuxim muliebriincorporepingen- do plurimum aliis praeftitifle femnt. Heraclides navibus pingendis claruit. Se- rapion nequibat hominem pingcrc, ca:teras plane res pulcherrime pingebat. Dionyfius nihil nifi hominem poterat. Alexandcr,is qui Pompeii porticum pin- xit, quadrupedes omnes, maximeque canes, egregie faciebat. Aurelius, quod femper amaret, folum Deas in earumque fimulachris amatos vultus, exprimere gaudebat. Phidias inDcorummajeftatedemonftranda, quaminhominmnpul-· chritudine, claborabat. Euphranoridignitatcm Heroum fimularc cordi admo- dumerat, ineaquere cxteros antecelluit. Itaque cujufque noaa^qua facultas fuit. Proprias enim dotcs natura fingulis ingeniis elargita eft» quibus non ufque adeo contenti efie debemus, ut quid ultra poffimus intentatum relinquamuSi fed & naturx dotes induftria, ftudio atque exercitio colenda: augendxque funt. Prieterea nihil, quod ad.laudem pertincat, negiigentia prsctcrmiiTum a nobis vi- deri debet. Coeterura cum hiftoriampiduri fumus, prius diutius exeogitabimus, quonamordine, &quibusmodiseam componcre pufchernmura fit. Modu- d 3 lofque
|
||||
|
Éï Leonis Baptistje de Albertis
lofquc in chartis conjicientes, tum totam hiftoriam, tum fingulas ejufdem hifto-
riae partes commentabimur, amicofque omnes, in ea re, confulemus. Deni- que omniaapudnos kaprffimeditata efle elaborabimus, utnihil inopere futu- rum fit, quod non optime, quaid fit parte locandum, intelligamus. Quoque id certius teneamus, modulos inparallelos dividere juvabit, ut inpublico opere cun&a, vektti ex privatis commentariis duffca, fnis fedibus collocentur. In opere vero perficiendo eam diligentiam adhibebimus, quje fit conjun&a celeritati agendi, qiiam neque taedium a. profequendo deterreat, neque cupiditas perfi- ciendi prscipitet. Interlaxandus interdum negotii labor eft> recreandufque ani- nws, neque id agendum qnod plerique faciunt, ut plura opera affumant, hoc ordiantur , hoc inchoatutn atque imperfeftum abjiciant. Sed quse cceperis opera , ea omni ex parte perfe&a reddenda funt. Cuidam, cum imaginem oftenderet, dicenti, Hanc modo pinxi: refpondit Apelles: tequidemtacenteid faneperipicuumeft, quin & miror, non plures hujufcemodi abste eiTepi&as. Vidi ego aliquos tum pi&ores atque fculptores, tum Rhetores & Poetas, fi qui, noftraxtate, aur Rhetoresaut Poetxappellandifunt, flagranti ftudio aliquod opusaggredi, quipoftea duraardor ille ingenii deferbuit, inchoatumac rude opus deferunt, novaque cupiditate aliud agendi ad noviffima fefe conferunt: quos ego homines profe&o vitupero. Nam omnis qui fua pofteris grata äå ac- cepta fore opera cupiunt, multo ante meditari opus oportct, quod multa dili- gentia perfe&um reddant. Siquidem non paucis in rebus ipfa diligentia grata non minus eft, quam omne ingenium. Scd vitanda eft fuperflua illa, ut ita loquar, fuperftitio eorum, qui dum.omni
vitio fua penitus carere, & nimis polita eife volunt, prius contritum opus vctu- ftate efficiunt, quam abiblutum iit. Protogenem foliti erant vituperare anti- qui pictores, quod nefciret manum a tabula amovere. Merito id quidem: Nam conari fane oportet, ut pro ingenii viribus, quantum fat fit, diligentia rebus ad- hibeatur. Sed in omni re plus velle quam vel poflis, vel deceat, pertinacis eft ingenii, non diligentis. Ergo moderatadiligentia rebus adhibenda eft, amicique confulendi funt: quin & in ipfo opere exequendo omnespaffim fpeftatoresre- cipiendi Scaudiendi funt. Sic enim pi&oris opus multitudini gratum futurum eft. Ergo multitudinis cenfuram & judicium tum non afpernetur, cumadhuc fatisfacere opinionibus liceat. Apellem ajunt poft tabulam folitum latkare, quo &vifentesliberiusdicere, & ipfe honeftius vitiafuioperis recitantes, audiret. Noftros ergo pi&otes palam & audire fjepius & rogare omnes quid fentiant volo, quandoquidem id cum adcertas res, tum ad gratiam pittori aucupan- dam.valet. Nemo eoim eft qui non fibi decomm putet, fuam in alienis labori- busfententiamproferre. Tum minime verendum eft, ne vituperatorum & in- vidorum judicium laudibus pi&oris quicqiiam poffit decerpere.Perfpicua enim ac celebemma eft pi&orislaus, dicacemque teftem ipfum benc piftum opUs habet. Ergo omnes audiat, iecumque ipferem priuspenfitet atque emendet. Deinde cura omnes audierit, peritioribus pareat. Hsec habui quae de pi&ura his commentariis referrem. Ea fi cjufmodi funt ut pi&oribus comrnodum atque utilitatem aliquam afferant, hoc potiffimum laborum meomm prasmium expe- fto, ut faciem meam in fuis hiftoriis pingant. quo, illosmemores beneficiiSc gratos effe ,"ac me artis ftudiofum fuiire,pofteris praedicent. Si vcro expeftatio- nibus eorum minirae fatisfeci, nontamen, quodtantamaggrediremaufifbe- rimus, vituperent. Nam, fi, quod laudis eft conari, id perficcre noftcum inge- nium nequivit, meminerint tamen, folere in maximis rebus laudi efle, id voluifle quod difficilUmum eiTet. Aderuiit fortafle qui noftra vitia emendent, & in hac prseftantiifima&digniifiSnare, longemagisquamnospoifinteiTe pi&oribus ad- jumento,
|
||||
|
D Å Ñ I C Ô .V R A L I Â. ÉII. 31
jumento; quos ego, fi qui futuri iint, etiam atqueetiam precor, ut hoc munus
alacrianimo ac prompto fufcipiant, in quo & ipfi ingenium exerceant fuum,
&hanc nobiliflimam artem excultiffimam reddant. Nos tamen hanc palmam
praripuifle ad voluptatem ducimus, quandoquidem primi fuerimus, quihanc
artem fubtiliffimam literis tmndaro ftuduerimus. QUjodquidemfanedifficilli-
mum inceptum fi pro expe&atione legentium perficere nequivimus, in eo
natura tmgis, quamnos inculpanda eft, qushanciegemrebus impofuifle vifa
eft, utnullafitars, quaenon a mendofisadmoduminitiisexordiumfumpierit.
Simul enim ortum atque perfe&um nihil eflfe ajunt. Qu,i vero nos icquentur,
iiqui aderunt ftudio & ingenio, quam nos, prsftantiores, hi fortafle
artem pidurs perfe&am atque abibJmtam reddent.
F I 2\£ I <■■£-.
|
||||||
|
Clarifiimo Viro, ¹ïÂïÞ iVLeaico} ac
tMAthematico excellentijjimo, IACOBO MILICHIO,
THOMAS VENATORIUS
S. ¿.
EonisBaptista ueAlbertis Libros tres de Pitfurainfcri-
ptos, Clarifitme Docfor, fiatitn ut naffus ejfem, confilium cepi ut quam ociftme in lucem ederentur : nec ipfe folds pofiderem eos perpetuo, fed multis fubinde facerem tanti boni perfruendi commoditatem. Csfrbitratus fitmenim, cum dcFi£fura.nullttm hodie, quod ego equidem fiiam, exlet fcriptum,
quod noflram hanc, publicandi hofce libros, voluntatem probaturi ac Uudaturi ef- fentfludiofi bonarum artium omnes. Si enim excellenti virtuti ex Philofophorum
fententia laus debetur & gloria: nofirii hxc voluntas, qua mereri cupimits dc_j
omnibui non nifioptime, laude fua, careret ? Certe ipfe jampridem mecumfiatui, Bo- numvirum abona voluntate, magisquam ab actione uL· alta, denominandttmejfe. K^iSiiones enim omnes á voluntate^j ,five bona, five mala fit, nomen accipiunt. Jguare quiveterum fcripfa habent, nifihuc voluntate fua rapiantur, uicommuma. facere cupiant ea quam plurimis, boniviri qui dici queant, nonvideo. £>uiaenim ftbi & Mufis duntaxat fe vivere dicunt, quid aliudquam male viverefefe tefiantur?
Et fuatantum qu&rere, quideH aliad, quam aliorum invidere commodis, actotum hoc amplifitmumque mortalitimgenus publica, âitafieri ñïâéß, /poliarefalute? ^uo- circaillimihi reiteboni viridkt videntur, qmquxhabent nondum publkatadoffo- rum virorum fcripta in lucern edunt: nimirum publica privatis longe anteferentes. Literatx enim liter<& nifip&tenti loco conjpicux fint, tenebras induunt: nec ullaex ei$y dumlxtent, adnos reaituraeft utilitas. Btfi autem non omnes fcriptores easaffio- num rationes, de qttibm vivenaipr&cepta pofleris retiquerunt, plene funt ajfequuti, tamen quemadmodum & ipfis & aliis vivendum ejjet, magna cum laude confcribere conatifunt: quod etittm conatus in pr&claris rebm laudem mereatttr. De picfura, deqite noflrisfiudiL· loquor: magna enim &pr<zclara vellongifime difiiti, vel repentes etiam,perfequinondefflimtts. guodfequuwmvideoautoremhorumlibrorum, non . ' quidem
|
||||||
|
qmdemletiocimotdntumverbommifedrevera, quond hominimortali pofibile fuitt
exprimerevultttsarteeonMttseftoptimos:. Inmemoriamvenit mihi AlbertmDurerm cfvismem, piftorum feculi ftti facileprinceps, qui<zsoiv7m atettiertmc,ut'Gracivo- cant, formam> alikdoftifimL·quibufquefatisfaciebatfimper: at qtiodconatm ftttffet tamen, pro concepti prius afeje in mente i^ggw'wi» magmficentia, fatisfecijfe fibi nunquam. T^os, qttod hic fcribimtts, ita loquentem, cum mttltw diis & bonis $° doffis viris, audivimm. Vidimm illum ipfum Durerumjculptoribmprdfcribere lineamenta. quadam, qu&ipfe deinde penicilh Adjutui, dijficulter ajfequebatur. I^onr.aroenim qu»animoconcipimm, majora funt, quamut eAmanus mortalis in omlos hnmanos pro dignitate transfundereñïâç. , ^yiutor nofler qun fcripfit, non funtparv&: eaque fipro rerum magnitudine pr<i·-
fiarepotuituniverfa, ipfe profeffo rari, & felicis, adeoquemagnaex parteabfolmi
pifforis munere funffiui eit. T^onego hic numeraturns fum omnia, quambene ab eo
jcripta, neque tanquam in trutina, ponderaturm fum fmguL· ,qu& magna, qu&ve
fintexigua: hoc contentns retulijfe, quod primo Libro rudimenta, cett gradw quof-
dam, ftttftropictori, tradit. ubi hoc potifimum agitur, ut homo modus fit & menfura,
rerum omnium. Infecundo Libro, qui Piffura tnfcribittir,pr&ter alia nmlta, hoc agit,
quodfolut, inter artifices,pi£tor,mfabrorum numero nonfit habendw.Et quod triafint
quaPiBuramperfeSfdmreddant: Circumfcriptio, Compofitio& Lumirmmreceptio.
Vltimi libri titulus efi, Pittor. Ineo libropiffioris quod fit ojfwium copiofe equidem de-
fcribit. Et quod ñïßßâßçÀûçé Poetarum, Rhetorum diorumque dofforum virorum fa-
vorem fibi conciliare debeat-, ut bonut evadat piffor. HAttenus hac. TStjtnc quem-
admodum nonfine padagogo w publicum concedunt ingenui pueri, ita mihi vifum
efi non fine patrono publicare hofce de Piffura libros, qui profeffo non h fervili ati-
quo aut inamwno, fedplane libero & ingenuo confcripti funtingenio. Igitur fubtui nominis potifimum patrocinio eosin lucemedimus, cum qaod fcimus te Piffurama- ximedeleclari, tumquodMqthematicarumrerumperitus, dePiitttrafintentiam &
firibere & dicere poffis magis quam alii multi. Vale, (jr me tibi commenda. Ex Norimberga, xvi. Calend. Iunii, ^Anno c É ï 13 x l. |
||||
|
33
|
|||||
|
Excerpta maxime animadvertenda
* ', Ex Dialogo Ñ Ï Ì Ñ Ï Í Ì GAURICI
.Í Å Á Ñ Ï L É Ã Á Í É.
^^^^flg^^ Ô á ô í á r í Ì quidera ufum prifcis omnibus feculis fuiife,
^^^fej^^tLimGraecomm, rum etiam Barbarorum hiftoriis manifeftiC· LV^^v^yPf^ fimum. Earum autcm fingendamm rationem plerique na- S^^^^^^^tam arbitrantur , uti fcilicet corum qui praeclarum aliquod trlKPIPJSl ^ac^nus pcregiffent, aut in vita quid utile invenifient, memo- ir^^fi^mm lia Perduraret, cxterique ad cos semulandos ejufdem hono- ris, quo majus dari nihilpofle videbatur, ipe raperentur. Q£ae caufa Ciceroni fuit, ujt O&avio, Lepidoque ftatuas in foro decerneret: nonnulli veiOexmortuorum, aut eorum qui abfuturi erant defideriis, utpleraqueapud /Egyptios, idprimum coepiffe tradiderunt > utcumquefivevirtus, fiveamorin caufa fiierit, fivepotius utrumque. Sculptorem autem omnibus artibus quantum fieri poterit inftm&um, ac
plane iitteratum cuperem, qui fcilicetplurimarum rerum & fabularum & hifto- riamm notitiam habeat: Laudis deinde acglorias ftudiofiffimum. Liberalem praterea&minimeibrdidum, qualem fuperioribus annis Ooitatellum Florcnti- uumfuiiTeaccepimus. Fcrturenimab iisqui eumnoverunt, Pecuniolam om- nem in Ciftella femper habuifle, ita ex officinx tigno fufpenfam, ut, quando vel- lct, & quanram quifque vellet, accipere atque uti frui fuo jure potuiflet. Pruden- tem ctiam minimeque ineptum, qui fcilicet certam quandam in omnibus rebus rationeraciTeintelligat: Nam cum omnes,verbigratia,ftatu2,pcdeftresfiant.aut equeftres, aut fiantes aut fedentes, aut incumbentes, publicis in locis, autpriva- tis, togatorum hominumaut laureatorum, eritdiligens infingulis adhibenda ratio, qui ornatus, quidve rera quamque deceat. Etenim accommodanda funt omnia, adperfonarum, locorum, temporumacreinaturam. Necplusiddo- ftrina quam exerckatione comparabitur.Pr£terca,quam çÀ3.Þéçå<&öá*¼.óßù]@" eflfe debcbit, qui vidclicet dolentis, ridentis, segrotantis, morientis, periclitantis & cjufmodi infinitas animo /pecies imaginctur: quod etiam Poetis ipfis & orato- ribus quam maxime necciTarium. Nec tamen nifi quatenus ipia rei natura patie- tur. Ad hasc *Ü®.×$$úøú, hoc eft, qui oranium, quas exprimerc voluerit rcrura, conceptas animo fpecies continear, reddatque. Abefle quidem ab eo omnis de- bct éâëË÷Üá, hoc eft, ncquid formx iupra vcritarem adjiciatur. Qme cum cs- teris inrebus improbe fiat, tumvero in Sculptura improbiifime, utquae non unum icmeleblandicns fallat, fed fruftetur perpetuo cun&os. Ad fummam, nifi e . quis
|
|||||
|
<;
|
|||||
|
34 Ñ ï ì ñ ï Í é v s Gavricivs
quis prceteir dcxrcritatem ingeniofiifimusfit, ad Sculpturam venire neminem
permittamus.
Fieri quidcm ftatuas ex diverfa, uti & nunc, matcria, femper confuevifie, no-
tiflimum: ex ligncr, cx Ebore, ex argilla, exgypfo, exlapidibus, exmetallis. Qui liguo eboreve ftatuas conficient, defeftorcs vocentur. Qui argilla, Graeco vocabulo -ðëÜíç, a nobis Fi&ores nominabuntur: qui gypfo , fiplaceat, yv-fyo- ÷üïé: qui lapidibus, eos video a quibufdam ë&£ü÷ò appellari.: quorum prae- cipuum ac peculiaire marmor,Marmorarii> itemquc a fcalpendo Scalptores: qui metallts,yAt/?r5,a nobisSculptores.Excuflbres enira aerarios quos Ïúòïº÷áëê.ß÷ò vocant eosdicemus, quicumque vafa aut quid tale fabricantur. Statuariorum vero appellatione. quos Üãáëì&\ïð>ß%ò illi appcllant é generalitcr omnes conti- nebuntur, qui quovis pa&oftatuas effingent. Statuaria igituromnisin quinquediftinotaeftfpecies. Quumligno eborevc
traftabitur, ab abfcindendo ôâìé÷ç dicetur. Quuni argilla, quoniam figulorum eft, '<Btot#tiaj nominabitur. Quumgypfoyquodeotyposimitamur, íÑ^^ãìá- ºë÷Éì, nosExemplariamappellarepoterimus. Quum lapidibus, ubi fcalpello uti- mur, a percuffione JoAa-nWIwfiveScalptiiram. (^umverometallis,yAy<pi»/w, hoceft, Sculpturam. Cujusquidemratioduplex. Namautcerafabncantur,& a deducendo aiywyvduj: autinformantur, & a £an.dendo%w txlu) nuncupabimus. Çê autem inter fefc omnes ita jun£te connexaeque funt,ut cunftas novifle videri poterit, quiunara earum aliquam noverit. Sola namque circa quam veriantur materia differiint, arte vero ipfa atque intentione conveniunt. Acprimam <s&*Üãùãíéçò. Neque vero expe£tetis a me,utdicam, quoin
ceraquovein creta fittemperamento utendum, aut quamin omnibus diligen- tiam adhibendam. Nuncenim 7z* ^oVt éôæ^êßéêßá). Quumautem voletis, ego vos ad officinam vocabo. Ceratamenadidquod volumus medicabitur, quam commodiffime moxc&aipajQov, quam alii ex vocabulo Gracam,alii ex loco Hiipa- nam picem vocant, fi prius oleo aut pauculo fevo colliquatafuerit, quarta por- tione. Medicabimr & caetcris refinis, prxcipue Terebintho Pices & Lentifci. Nonnulli eam quae deraditur e navibus picem probant, & qua fcrrum vernicatur. Sedhocnonnifiiniis quosmanerevoluerimustypos. Terebinthina autem,pi- ceque & Armenio reftius ufos eo plurimum in fignis veteres animadverti.Quod fiduricies expetaturinfigillis, cera Punica ubi delicuerit ceruifie pulvifculum bibat, ferme ad aequale pondus. Ea fic & niveum candorem temulabitur & marmorcum nitorem praeftabit. Áãùãéêç igitur, quam nos Duftoriam voce- mus, duabus hifce confumitur rebus, ^îáöéêî & -öõ^ê.^. Graphicen vero, quam noftri in Piftore & Sculptore defignationem vocaverunt, (nam Lineationem , qus ^î¢ììéêç dicitur, Architefto damus) ufque adeo neceflariam Sculptori indi- cavitDonatellus. fic enimaccepimus.utplerumque difcipulis dicerefolitusfue- rit, uno ie verbo Sculptoriam aitem eis omnem tiaditurum,quum dicebat; De- fignate. Et; profe&o, id eft, totius SculptunE caput & fundamentum. Ea vero duabusetiamhifcercbusmaximeconftat, óõììÝÀ^Ë, quse nondum fibi R.oma- num noraen invenit,nifi fortaffe Latinam linguam augentes, ut ait Cicero, cora- menfurationem dixerint: & ï·£é÷$, quam PerfpeCUvam appellant. De Symmetria igitur nunc pauca dicaraus. Qua in re, illud a Philoibphia
noti alienum confiderandum, homincm ipfum quem prsecipue dimetiendum fufcepimus Materia conftare & Forma. Formam hk nunc eam intelligamus ipe- cjem, qua hunc ab illo difcernimus. Materiamverocorpusipfum. Corpusau- tem omne in tres dimenfiones partiri, in longitudinem, amplitudinem, profun- ditateöque. Formam vcro ipfam lineamentis comprehendi. Quare de corpo- ris Symraetria primum , mox de lincamcntis. Mcnfuiam igitur, hoc enim nominc
|
|||||
|
r - : D Å S C V t Ñ Ô V R Ë. -¹ .
iiomincfymmctriaraintelligamus, cumincaeterisomnibus quas naturaproge-
nuit rebus, tum vero in homine ipfo admirabiliilimam & contemplari & amare
debebimus. Itaenimundique dimetitis partibus compofitumeftnoftrumcor-
pus, ut nihil plane aliud quam Harmonicum qnoddam omnibus aTbrolutiffimum
numeris inftrumentum efle videatur. Sed age, hominem, longe alitef quam Ar-
chite&us, vivumftantemquedimetiamur, fcilicerinnovemdelongitudinepor-
tioncs. Ita enim hominem folers natura formavit, ut faciem fummo loco fpc-
ftandam proponeret, ceteraeque torius corporis partes commenfumindefufci-
perent. Conftat autera ipfa tribus pariter dimenfionibus, una erit a fummo fron-
tis, qua capilli nafcuntur liic ad intercilia, altera hinc ad imas nares, ultimas ab
naribus ad mentum. Prima fapientix* fecundapulchritudinis, tertia bonitatis
fedes. Hs autem ipfas per fe, ut ajunt, multiplicat3e,integtram ,quanta crit huraani
corporis ftatura, reddent, novemportiones. Prima erit facies ipfa. Secundam fa-
ciet portionem pe&us. Ab fummo ftomachoad umbilicum tertia , abhocad
imum femur, quarta: duas continebunt,coxcndices ad poplitem; totidemque ab
hoc ad iiodutn crura. Pars autem haec infima, qua: cft a nodo ad unam plantam»
gutturque hoc, quod eft ab fummo peftoris ad furamum guke, atque hic femi-
circuli arcus, qui fit a fumnia frogte ad fummum verticem, unam aliam efficient ·
portipnem. Nam horum jun&urs, nodipoplitefquejtanquaminterfinianullis
fuam cedunt proprietatem. ConftabitigiturhumaniEftaturaelongitudo,portio-
nibus,utdi£tumeft, novem. Quanquam aliio£to, alii. quodrariuseft, eftenirn
tanquaminMuficediffonumfertne,feptem, alii, quod & rarum etiam eft, de-
cem fecerint. Nos mcdium, & quod in pierifque omnibus mortalibus frequen-
tiuserat, fecutifumus. Acde adulto loquimur viro, nondc pueris infantibus,
quorum in longitudinem menfura omnis non nifi quatuor conftat faciebus.Nam
dehumanaperfingulasaetates Symmetria, quaein priraa, mediaatque ultima
pueritia, item adolefccntia, juventute & fene&ute deprehendatur, ceiti nihil .
nuncafferrepoflemus. Brachiorumautemaltemtri.pariterlacerti, fefquialte-
ram continebunt portionem, manus unam aliara. Quanquam fint qui metian-
tur fic: ab humeris extrinfecus ad jun&uras articulorum,ab aicellis vero intrinfe*
cus ad confinia palma; ac digitorum, facies tres, alterutri autem· articuli, una.
Quomodocumque id parumrefert, modo*brachiorum tota longitudo feptern
contineatur faciebus, ut diipeffae manus re&atn ipiara corporis longitudinem de- ,
finire inveniantur. Pedes autemita abextremistalisadextremumunguempiO-. «
dacuntur, ut eandem bis ter & uno altero, tribus fere digitis tninus, commetian-
tur. Paulo explicatiushscaScamozziotradunturinhuncmodum.
Qttia (ut rede dicit Ariftotel. Metaphyf. 10. c. 3. & 5. cap. 12.) in omni
gencre oportet eflfe menfuram primam & principalem otnnium quae pertinent ad unum genus: in mcnfurando corpore humano fumitur aut palraus, aut fa- cies. Et licct fatis diverfc fint opiniones de proportione, ut odo, aut etiam x. facierutnin altitudine, tamen maxime<x)nveniens forma virilis aeftimatur éx. facierum. Cujus opinionis fuemnt quoque excellentes Pi&ores. Etdividitur in hunc modum. Á vertice capitis adradices capillorum eftpollex linus aut tertia pars faciei, fed quia eftparsexcrementofa, non comprehenditur intali altirudine.. • Á principio capillorum ufquc admentum parsi. Á hiento ad jugulum gulae . parsoi.
Á jugulo ad mammillas pars 1.
Á mammillis-ad umbilicum · parsi.
Ab umbilico ad penem * parsi.
Et hoc eft aimidium altimdipis corporis ftantis ere£ti in pedes.
e 2 · Apenc
|
||||
|
36 ÑïÌß ONIVS G Á V R I C I V S
Á pcnc ufque ad medium femomm pars i.
Á medio femomm ad genua pars i.
Á genibus ad medium furarum cmrum pars i.
Á medio furarum ad collam p?dum pars i.
Et ab hoc ad plantas pedupi pars ï Ê
Itaut intotum fiantpartes lx. aut pollices ÷ ÷íéé.
' Porro latitudo ejufdem corporis confiftcntis brachiis apertis, hoc modo menfuratur. Á medio jugulo gulae ad punaumhumerorum pars é.
Ab humcris ad cubitum brachii pars é ^.
Á cubito ad nodum manus pars é ^.
Á nodo ad extxemum mamis finiftrae pars i.
Qux iiint partcs 4J. & tantumdem a parte dextra. Quje in univerium faciunt
partes ix autpollices xxvn,utantedi&um. Obfervavi praeterea femora tam efle grofla quam caput, & tantum ventri-
Gulum.crarum, quantum collum ; duplum craflitudiniscolli, quantum cir- curnferentia fummitatis capitis ufque ad mentuni. Itidera longitudo manus, & palmus Romanus communis, eft tantaquarift altitudo faciei: Porro longitudo &latitudomanusconjun£b3E3equant longitudincm pedis : itautlatitudoparfit utnfque; &tamcrairumeftbrachiumadjun&uram manus, quantum ftringere poteft manus apertura duorum primorum -digitorum: fafto autem centro in certaparte palmx manus, ckcumferentia tanget omnes extremitates digito- rum bene didu&orum: atque ita dici poteft demultisaliis proportionibus & correfpondentiis hujus corporis, & ipfius membrorum ·, quae pmerimus. Confideranda vero & ipfa interfepartium«*aAop4<*, quamalibiproportio-
nem, hic, Þß fallor, proprie commenfum dixerimus. Quanta cft longitudo ab interciliis adfummas nares, tanta eritproduftio menti ab jugulo. Quantaque eft ab fumtnis naribus ad mentum, tanta ab jugulo ad imam gulam. Hoc eft, femiportione. Quantumeft fupcrioris labriintervallum ab ore adnares imas, tantumdem crit fummarum narium prominentia ab labro, tantumdemque & ©culorum ab interciliis ad interiores angulos concavitas. Prsterea in mani- bus, quod efl: extrinfecus ab fummo ungue indice ad jiw&uram hanc unam, con- tinebituc femiportione: ac rurfus hinc ad eam qua brachio colligatur rnanus, alia. Sic & intrinfecus abfummo ungue medio. Primus autem hic radicis articu- lusmajorcorrefpondebitfronti. Secundus cum onychio ad extremum unguis nafo. Primus item medii, huic quod eft a naribus adéçåçßéêç; cjufdemfecundus, huic quod eftabimomentoadinferiotislabiifupremum; ejufdem onyehius, hnic quod eft ab ore ad inferiora narium. Indicis eodera ab fuprcmo labri fupe- rioris. Major pollicis aiticuluscoaequabimthuicqnodeftainentoadrummum labii inferioris. Minor huic quod eft a nare ad idem. Onychiorum autetn articu- lorum omnium dimidiatam fibi partCm occnpabunt ungues.In latitudinem vero frons, ab hac media, quam & difcriminatriccm appellare poiTumus, linea hinc inde ad prirna hic tempora dcfinietur, fua bis longitudine. Ab interciliis ad cxtremos oculorura angulos, atque hinc ad primas aures; harumque longittido tantumdem. Id veroipatiumquodeftinterutraraqueextremitatemoculo^um, ex duabus iildem dimenfionibus, in tres partes diftin£tum, duas Qculi, unam fibi intermedius nafus vendicavit. Oris latitudo, fi perfummum labiifnetiamur, re- fpondebit fronti nafbve: Sin circino·, illi fpacicquod eft pollicis articulo majorc dcfinitum, ab labio fuperiore ad mentum. Peftoris latitudofaciebus<:ontLnebi- tur duabus, fpacium inter utramque mamillanl una.. Earumqqf certus fitus ab in- feriorc gula, ejufdcm dirtienfus circino deprehendetm·. Palmatis autem planta- |
||||
|
ú> Å S G V L Ñ Ô V Â. Á. 3?
tifque latkudp definiri iemper invenietur iemipprtione. In altkudinem vero quac
fola circumlatione cpmpirehcndkur, ex fupra di&is menfura captapkur hpc mo do. Capitis pcr medimii frontetri altitudc), pprtipnunaeiitriuni. Iteni&fum- mae coxendicis, peroccipkiuma fummafrontc ad ceryicem,duarum. Itemque & infimx coxendicis cplli,duarum. Pe£tprisper alas ad tergum, quinque. Ventris per medium, quatuor. Laeertpfutn, cpxariun, cruf um, pollicis, caeterorumque articulorum fumma ckeumferentia nunquani plus eorumdern lpngkudine, membi.Oram. Extremum brachii propter jun&uras manuum, portionc, propter nodum tibiaj,etiam quarta. Altkudo autem haecquse eft ab imo talorum adfum* nium pedis, refpondebk longkudini, quae eft iftinc ab furnnio pedis ad extremum Unguem: £olli ckcumlatio, eipartiquxeftabfummope&oris adumbilicura. Porro intelligendum, quatupr prprfus eCTe prdines Statuarum; pariles, ma-
gnas, majpres, maximas. Parilesquidernfient,quum ejusquiexprimkurStatu- ram undique repraefentabimus. Dantur hai fapientibus & benernerkis viiis. Ma* gnx fient, quum infra fefquialteram ftatura cpntkjebikunqua: & Auguftse dicuri- tur, quodRegibus, Auguftifque Imperatpribus dicarentur.Majores dicentur, quandp ad alteram excreveriat.Ppnuntur hs iblac Heroibus. Maxinix vero fientj quandp tcr gemiaabkur humaai cprporis ftatura, itemque jrurfus ac rurfus.Quae quidem ftatiKe vel a ipecubus, u,ti egp ppiapr, vaftaque intus iaaakate: id enim efl: KsAaos-ay: y^^t alii, ab npxia radiomm effufioae. quae fieri folet ejufmodi mo- ks iatueado, velabauthpreipipColoirifuntdenoraioatae. Dicabantur autem ejufaipdi ftatuae PiisQpt. Max. Accidk auteai fxpiSime, ut reai ipfam e divet- fp nimprejnfacianius. Hpcetiaai eritdiligenter coafiderandum. Nam aut erunc parvic, aut minorjes, aut minimae» hocmpdp. Secemr ,yerbi gratia, quse novem confiftat dimeafipaibus, huaiaaa ftatura, in partestces, eae mox fingulae ia triaas^ Parvx iafra hanc ppstioneaa cpnftabunt, qU3e;eft ad fex, minores.qiiai eft ad tria, m^mx quaeadununn· Refppndebuntque inferiprafla:c fuperioribus inter fe, fic: Prknum hpc minimie partis Q)acium, ipacio, quod eft minoris, quarto; & quod eftmajoirisj/eptimo; iecundutnquinto.&ofltavp. Tertium fexto & nono. Ho- rumquerurfus partespartibus. Qupdfiidentidem fiat, quantamvis colofleam yaftitatem pedali jammenfu definiverimus, hpc rapdo. Utrumque verp Gye maiprem five minorem ipfam rem feceris, afleryata ctiam qualitate, iemel fiet in huEicraoduai. Efto hoc gymnicum Athletse corpus. ducanturnunc lineae hiqc Ý planta in diredura huc ufque, una dimenfione, itena huc ufque altcra, item huC ufque & altcra. Á fummo autem verticeadhujusextremumhjec. Siintrahoc primuaj fpacium referri eandem oporterct, fic, quum a parilitate cadat, pafvus dicetur. Siintrahocfecundum, (nam fermeufq; ad medictatem deicivit) minor. Siintra hoc tertium,minimus.hoc videlicet ^pacio minutiillma quaeq; finiuntur. Ducenturitemexdiverfoindifedura ambaead eandemditnenfioncmlineae. Si proximiprehocintusadaugereturipatio magnus.Si hocaltero,major: fin&hoc ppftremo, maximus dicetar. Praterea dueatur abinferiore hoc majoris fpaciian-· gulo, per futnmum apiqem,,tnpliciejurdem in direduin raenfuijfictergeminabi- tur. Qua quidcm ratione pueros, adolefcentes, fenes, qupd antea mirura videri non poterat, epfdenripfos magnos, paryos.rnajores, minores,maximos, ac mi- nimos cfficiemus. Hujus autetn diyerfitatisratipopinor hsc,eft, utminoresfie- ient vel inopia· vel tranfportandi cpmmoditas «ffecit: ut vero in ccntum & aav pliusaliquaodoeubkosaccrefcerent, opulentia atque excelientiorperfoniEdi- gnitas. ^E,quum enim eft,utqui animo &au£torkatcprxcellUnt, corporis etiam dignitate caeteros prseftareyidcantur. Ulse autetn ipfxftatuiE, quse Diis fiunt, five adauda, fiye & rctentahumaniha-
bitus aequabilitatca GrjEcis ÁëË,ñæïñÞåanpbis fipulachra;npmi.nant:ur. Quje e 3 Hcroi-
|
|||||
|
*
|
|||||
|
3§ Ñ Ï Ì Ñ Ï Í É V S - G Á V R É C É V S
Heroibus,illa |e«*i*.Puto tamen initio fic vocatas oranes, maximequc numinutii
/Egyptiorum. Qu,x Regibus ïý(ßî/Áí]ï%. Qux fapicntibus, ß«êåëË, qux autem benemerentibus viris, âòßôæË vocamnt. Nam üêìáãÜá, quemadmodura & in pi&ura «xaW, de vultu opinor funt, deque membris ipiis expreflx fimilitudines, quasnos imaginesappellamus. Namin rcliquis fruftra ullam inveniemus ap- pellationem, nififorte unico vocabulo effigies dixerimus. Figuraenim eaeft, qux in plano defignatur.linea, circulus, horainis atque equi circumfcriptio,quod ab illis %çì¢ nuncupatur. Á'ñïßëì&Ï, qtiidem olim Homcri temporibus diceban- tuirquxvis templorum ornamenta, quae ipe&antium animos afficerent, unde & nomen quod vulgo etiam remanfit habuere. Pofterius vero generaliter & ipfs ftatux, quod ex iis potiiTniium ornamenta confiarent. Qnx vero infra humani habitus ftaturam fient, univerfx omties figna vocantur: unde & figilla, qux intra hancminimamemntportionemjCubitalispalmarifvealtitudinis.velctiaraquan- tum fieri potcmnt tantillx, hoc eft, parva figna. Poftquam de Symraerria diximus, dicendum nunc de Lincamentis. Linea-
menta autem funt re&x congruarum linearum du&iones, ad uniufcujufque ipe- ciemdcmonftrandam. Lincarum veroalix extremx, qux&ambientes dicun- tur, quam extrema compleftimur. Alix vero intermedix, quiim res medias fignificari membroramque jun&uras diftingui volumus. Ambicntium autem ducendamm ratio ex actionum varietate multiplex, acpene infinita. Poflem egototumhuncxftivum, quantus eft, diem confumere, demonftrandoutiifti aridioirem cx triangulo, plenic^em ex quadrangulo faciem conftare doceant, uti intra horum fines reliquum omne corpus iic intercludi oportere difputent. Re&e quidem, ut qui Platonis Timxum perdidiccrint, fed ab hac noftra dicendi certiifime fetie aliquarito remotius. Compertum cnim habemus, lincamenta omniaexipfa corpomm Symmetria, exoptice, &exphyfiognomiafumi. Dc Symmetria diftum: mox vero de reliquis, fi prius ducendorum lineamentorum rationem a me pcidie in pifturis excogitatam commonftravero. Corporum quidera omnium latitudinem, (nam longitudo fit femper: Altitudo autem um- bris luminibuique fignificatur.) Si depreffa fint, ut pe&us, tergum, liber fua de- fcriptione: fic firotunda, utcaput, collum, brachia, coxx, crura, digiti, co- lumnulx, & ejufrnodi, ex tertiafitx in circumferentiam dimenfionis partefiniri, hoc ut videtis pafto: Natn quetnadmodum inchartarum typisnoftu atquein- terdiu ex lucernx folifquc umbra circumfcriptiones fieri pofient, oftendere ineptiffimum. Phyfiognomonica eft certa quxdam obiervatio, qua ex iis qux corpori infunt
iignis, animorum etiam qualitates denotamus. Solent enim, ut in proverbio eft, artificem inftrumenta, dominumqualis fitdomusoftendere. Vix autem expli- cari poteft, quantum ftatflario ufum prxftet Phyfiognomonia: ^u& varits obfer- vationibui confiat, quas hicreferrenihilattinet,quia^lanediverfa funt difciplin<&: Perfpediva etfi ferrae tota pi&orum efle videatur, Sdfculptoram quoque mu-
nus refcrtui- quam commodiffime. Ea duplex, alteraad Phyfiologiam, altera ad Ôæâ,ößêßù pertinet. Priore quidemilla rattones traduntur, curin confpicuis ita perfpe&us afficiant ur, ac quemadmodum triplex illa fpecidndi ratio fiat, ex dire- £to,exreflexione, acrefraftioneradiorum. Qux quia remotior eft ab hocinfti- tuto, de ea hic non agam.. Pofterioritera duplex: nam vel ad totum opus,vel fin- gulas pertinet partes. Qux ad totum opus pertinet, prior; ac vifuprimum dijudi- catur:quxvero a*d partes,eas fibirestantummodo confiderandasproponitqux perfpeftionioccurrent. Pridvis autem quxlatius fefe eifundit ratiocinatio,iume- tur fic. Omne corpus quocunqueftatu conftitcrit, in aliquo neceifceft efle loco. Locusigiturprimuradefignabitur, quod planum vocant: facies autemquatn direaif-
|
||||
|
â Å S C V 1 ß Ô V R Á. 19
directiflimum, fic. Adperpendiculum mediam lineam demittito, hinc inde ie-
micirc.ulos circumducito, per eorum interfe&iones lineam ipfam aequoriam tra- hito, Ne quis vero fiat in collocandis deinde peribnis error, fieri oportere de- monftrant hoc modo. Efto jam in hac quadrata, nam ejuimodi potiifimum uti- mur,tabulahxcinquiuntlinea. At quantum ab hac plani definitrix diftare de- bebit ú aut ubi corpora collocabimus ? Qui profpicit, nifi jam in pedes deipexerit, profpiciet a pedibus, unica fui ad minimum dimenfione. Ducatur itaque quot volueris pedum linea hasc: mox deinde hiclongiusattollatur aliain humanam ftaturam, fic: exhujusipiiusverticeducaturadextremumaequorealinea, fic: itidemadomniumharumportionumangulosfic. Ubi igitur a media asquorea perpendicularis haec, cum eaqiue a vertice ad extremum du&a fuerat, fe conjun- xerit, plani finitricis lineas terminus hic efto; quod fi ab aequorca ad hanc finitri' cetn, ab laterali ad lateralem. abique ipfamm angulis ad angulos, plurimas hoc' modo perduxerislineas, defcriptum etiam collocandisperfonislocum habebis: nam & cohsrere & diftare uti oportuerithis ipfis debebuntintcrvallis. Atque ad hunc modura difleruerint. Nos noftro more forfitan diftin&ius. Sculptoriae per- fpeftivaz pars, quam ad totum opuspertinere diximus, triplex ·, nam triplex omni* no ipeciendi legitimus ordo. In reftum, quum videlicetintxaextremashafce verticisacpedumlineasvifusdirigitur, cujus ratio proprie, utiarbitror, o-MatTJ nominata. Infurfum, quodadufquemediumhorizonrafupracaputattoJIitur, quae áíïäéêÞ difta. Ht deorfum, quum infra pedes tantumdem dimittitur, quai êá^ïôâéêç nuncupara. In quibus omnibus quid oporteat diligenter confldcran* dum. Ille enim pcripe&us, quifitin redtum, non nifi ad priorespervenire poteric perfonasautperintervallaearumadfecundas, atque intcrdum ctiam ad tertias. Quoniam vero hoc ipfo perfpe&u, quae primo fefc offerunt res,paulo plus quam cx dimidioprofpeftantibus occurrutit,itidem & iftic in tabula extareprimo loco debebuntjfic. Contra&iusfecunda:hoccelfiore,propterrationcmdiftantiajin. plano, fic! Contradius vero & tertiae, vix fummam hinc fuperficiem mittent, quod ipfum in vctuftiflimis plerifque monumentis obfervatum inimadvertimus. Ea namque oculorum lex eft, Priora ie magis oftentent> longinquiora compreA flus videantur. Si igitur hinc diftarint perfona:, ab his qua; in prima hic conftite- rint acie, prominebit exterius planum, fic. Sin cohaerebunt hic a tergo pofterio- ris, nihil id ita oportebit» Quotn vero fufpicitur, atque in alto aliquid loco figni- ficarc volumus.verbi gratia,hominem in fumraa ipecula.confiderandum eft, qua diftantia,quaveid altitudine ab hocipfo fufpe&ionis centrofuerit,& quantum il- lincradiqramunumquodquefufcipiat. Nam hic proprius, iftic remotius, hoc majvis, illud minuseiTeconveniethocpafto. Sedquidhoccft, acicm noftram cum attollitur, fuperas etiam dotrios Deorum fcandere; cum dirigitur, 40. mill. paff ulterius non progredi, fed in convexumterminari; cum vero dcmittitur, in- ferius pedes non tranfire, & tamen, quae fub pedibus funt, nos terrena iemper fpe- dare-, inquamcunqucvfiOdeferaturpartem, centefimo paifu hebetari ú Sinau- tem defpicietur,quando is eft frequentior multoque difficilior profpeftus, majo- rem & curara & diligeritiam adhibendum nobis erit. Quare quoties voluerimus multiplicem rem ullam proipeftantium bculis fubjicerc, ad hanc ipiatn deipi- ciendi rationem decurretur: ac quae primo in quam velis partem fe offerunt, proximiore heic loco ftatucmus: qux deinde intermedio,hcic conipeftiore: quae poftremo. heic celfiore: euminmodum, utfpaciis quasquefuis interdiftinfta, fuo ordine dignofcantur.Conftat cnim tota hasc in univerfum Perfpediva difpo- fitione, ut intelligamus, quacunque ratione ipedetur, qnantum ab alio aliud di- ftarc aut cohsrere debeat, quot necelTaria: fint ad illam rem fignificandam per^ fonx, ne aut numero confundantur, aut raritate deficiat intdle&io. Intelligen- dum
|
||||
|
40 Ñ Ï Ì Ñ Ï Ê É V S G Á V R É C V S
dqmeft autem, ici re&o perfpeftu tabulam ipfampiO pariete, in furfum pro
iEthere, indeorfum pro tetraaccipi oportere, quanquara interfeuna femper cgeat alterius, ex qua fola Perfpeftivae rationis hujus kx tota digndfci poterit. Altera vero perfpedivje pars qu? fingulas confiderat rerum partitiones,eft qui-
dera illa vulgaris, pi&orumque pueris ufitatiffima. Sic tamen ut fummam afife- cutus videri poifit, quifquis eam refte tcnuerit. Eftautemnih.il aliud ha:c per- fpeftiva,nifi quse.dum in reddendis rerum omnium (utcumque parva: fuerint) fi- militudinibus veriatur, non ita tamen videri faciat. Id vero ex mentita po- tiffimum longimdinis menfione, fivehominum, five sdificiorum, autcujufvis akeriusalicujuscorporis, quomabfua reftitudine pLOfpeftari defierit, five ro- tundam, iive triangularem , quadrangularemve, autquamvis aliam lateralem tiabuerit formam. Nam continuo ad concifionum ( quas decurtationes vo- • cant) difficillimas rationes deveniendum, noftra tamen quamnm fieri poterit demonftratione facillitnas. Rotundas igitur omneis rerum omnium formas con- cifione praftabimus, fic: Eftohiccirculus.hxcrota. hocagepotiusfpeculum. Efficiatufprimifm ex eo quadrangulus: fic: Mox undique de lateribus, & de an- gulis ducantur quse interfecGiitur iil centrolines, fic. Deinde, produ&is ab hoc uno latere duabus his lineis, eodem fpatio circulo fiat hic triangulus; quo ex di- midia parte diiTe&a totidem rurfus ducanturj& heic,quot in priore circulo lineje, firaili ratione. Qua igitur heic interfecantnr, centrum erit hujus alterius: hoc pafto. Eftoprsterea,fivoluerimu5ideminlatusipeftan,fic: Ducanturdeiifdem ambobus lateribus, diametri fpatio, in dire&um lineae; nam heic tanquam com- preffura cogetur: hoc modo. Sirailique etiam ratione ducantur per latera, per- que angulos, linex, quo quidemfpacio videbitur anguftari totum, fic, centro adhucin interfeftione icrvato. Triangulares autem, quadrangulares, lateralcf· qne omnes (nam una ferme omnium ratio) diverfiores in hunc fientmodum. Efto hic liber ( Homeruseft,noftrcedelicix,quemnunquamteraereamelon- gius abefle patior ) efto, uti apparet, in pluteo rectus; re&a etenim primo efle omnia opoitcbit, qiwecunque in aliam emnt ftatus rationem tranfitura, fic. Ducanturde omDibusquatuorangulis inlongum parallelae lineje paulo & fur- fius & deorfius, ut libuerit; age, fic. Singuli autem & heic anguli fuis continean- turlineis, fic: Videtisut jam refupinarit?Spe&eturidem & a tergo, in hunc rao- dum. AltitudohaiCjipfaquelatitudo (nonenim, dumficapparuennt,quicquam de iiscomminuitur) erit hujufmodi;a;quabilis autem heic fupcrior paginamm planicies, perdu&is paululum ab latitudine lineis in furium, fic. Itcm & haec in- ferior, ad eandem rationem ftatus, fic.Nonne prsfcntata vobis fpecics vide- tur? Quin & apertius > ut hinc fitllias, illinc Odyflea, fic. Ducantur de fin- gulis angulis in longum, eodem (ut diximus) parallelimodo, fic. Suismox unufquifque defcriptus finiatur lineis, fic: Quarn prope eadem oculis inhanc alteram commutata nunceftforma illa pnor ? Sed jam akero contenti exera- plo erirnus. Efto hic M. T. Ciceronis , vel C. Csiaris facics , ad perpen- diculum difcriminatrice linea nullam declinans in partem , fed perrediifimo contuitu perfpicicns in hanc M.Antonii, vel M.Catonis, hocmodo, ut reli- quum jam corpus, cujus haec eadem eft ratio, dimiflum feccrimus. Pun&us autem quo terminatur frons, Ariftotelico more, fit, a; in interciliis oculorum heic fit bj in extremis heic naribus c; heic in mentofit d; vextex ej gnla in- ferior g. mutctur inde profpe&us, &admedium ufque horizonta tollatur, di- rigaturque acies in fignum hoc ubi fit litera s, hoc modo. Ducatur nuric linea direfta a b ad s , fic. Reliqux itidem hse fuo intervallo firailitcr, fic. En ut perpendicularis quajmodofuerat, nunc obliqua. Quin & cxters partes intra iuas continebuntur Uneas, fic. Simili etiam modo & hanc altcram M. Catonis in |
||||
|
D E S C V L Ñ. Ô V R Á. 41
defpedum, fufpe&um, afpe&um, ex dimidio , fexquioculo . vultuve toto,
diverterimusinmillevarietates. · Sratus unde didtee ftatux, alii iunt redi, aliiiiexi, aliivero&obliqui. Refti
ftatus ii funt, qui fua natura conftabunt, imllamque omnino vergent in par- tem, ut quomaftamus. Elexi funt qui primuma rettitudine dcclinaverint é ut quom protti fupinive accumbimus. Obliqui vero, quotn aliquo facies aver- tetur , membraque ad aftionem diftorquentur. Quprum omnium certiflitna ratio his ipfis continebitur finibus, quoshic effeftus comprobarit. Omnequi- dem corpus, nifi extrcma fefe undique contineant, librenturque ad centrum, collabatuc ruatque ncceilc eft. Stantibus itaque fic nobis pedeinuno, fiquo motabit corpus, declinaritque are&alinea capuc plus pede, necefium conci- dere. Quod in iis vidcri .manifeftiffimum potcft, quos Grxci ^ïíïæÜôáò, çï- ftri haud rainus inepte funambulos dixere. Ulorum cnim corpora fic librantur, ut fi quam in partem inclinarint, jam jam ccce cafuros fperemus. Sin vero vortatur in dextram facies, perpendicularemipfamab extremo nariumlineam, dextri pedis, quo femper inniti folcmus, exteriorem nodum non progtredi. Auc fi in finiftram , intcriorem finiftri vix attingere: Siniftrum vero pedem non lon- gius ab dextroirequampedisuniusipacio. Motuuni.veio (nequeenimquxa principibus Philofophix, ipfoquePlatone noftrodi&a de ftatu motuqueiunt, repetenda nobis hoc ipfo in loco duximus) quidam funt primi, ut quom inci- pimus movcri. Quidara medii , quom intra initium finemquc verfantur. Quidam ultimi, quora adfincm fere pcrvenerint, necdutn fitmantur: fi enim firmarentur, ftatus quidem dicendi effent, non motus: Quare & illi ftatus lau- dantur, qui vel a motibus fa&i videbuntur, vel in motus tranfierint. Motus prxterea autfuntfaciles,autviolcnti. Faciles motusfunt,quiremiflenulloque fiunt conatu, veluti quom deambulatur. Violenti funt, qui vires conatufque vehementiores exprimunt, veluti quom accurritur, quom trahitur, pelliturque hucverfiis & illuc. Ejufmodi fexcentx funt varietates. Alii fiunt huc illuc,in redum, alii indextram, alii in finiftram: aliifemnturinfurfum, alii in deor- fum. Eft autem uti ftatus & motus, ita & ocium. Ocium vero alterum eft Hbe- rale, illiberalealterurn. Liberaleeft, veluti quom philofophos mortetn com- mentantcs ( uti apud Ariitophanem Socrates eft) in cifta fufpenderimus. Illi- berale vcro jamduduminomnium piftorum confuetudinem venit, prxcipue- que folit.um fieri a Mantenio noftro, ubi negligentes famuli modo accumbunt. modo dominomm imperia deofcitantes expeftant, modo inertcs, ftupidique manent. Quod opponunc fa£tum fi fuerit, jocunditatem fimul atque ex varietate gratiamafferet. Sed cnitn fuperioris Perfpedivx fpecies potiifimutn dux: m- <ñÞí{á, quimi fpe&antium oculi quadamafficiunturperfpicuitate:& <£>÷î/é/{á,> cum cx ornatu quxquefuoacdecoreplaccnt. Poiterioris autem trcs-.cvJ^ylci, quando ex ca re quodque prxcefierit, quodque fic, evidehtiffimc repraefentatuT: øöáóéò, quomquidex ea ipfa refuturumjamiitcommonftratur:ct/u.(p»SoAi'c«., quoties dubium fit, qux in medio locata res cft( huc potius anilluc rcferri oporteat. Altcra vero Duftorix pars, quam øõ#«£û, hoc eft animationem vocavimus,
fola quidem ìøÞ^ continebitur, hoc cft, imitatione: Cujus tanta (ut mihi yidetui:) viseft, ut vclfolameam poflc fculptori-fatisefle affirmanra. Ecquid tam multa? Quam anguftiffimis ecce terminis fculpturamfinivJmus? Quam. facilcm cccc viam commonftravimus \ certam, brcvcm, antiquiiTimam, & qux fola Lyfippum eoufqueperduxit, ut abaliofe cffingi etiam edifto vetue- rit Alexandcr. Credendum eft enim , oftenfam hanc fibi ab Eupompo piftore, ac vere Eupompi viam tenuifle femper, nequc ab ea unquam divertifle. llle f ctenim
|
||||
|
42 Ñ Ï U Ñ Ï S É V ! GAVRICVS
etenim quserenti Lyfippo., quem potiffimum artificcm fequeretur, common-
ftrata multitudine, refpondiffe fertur, naturam eam imitandam,nonartificem. Nos quoque hortamur, admonefacimufque identidem omnes, qui Corinthii, non Tufcanici effe cupiunt. ubi corporis circumfcriptionem fecerint, remque ad geftus, fymmetriamque perduxerint, naturam ipfara diligenter infpiciant, habeantque & ekgantiffima & pulcherrima corpora. nam (quod ZeufisCro- toniatas docuit) perfeftamin unocorporc pulchritatem haud facile invenias. Si nudos inquara fecerint, nuda, <3c quosvoluerintgeftusaptiffimeimitantia·, unde fmgulorum membrorum, jun&urarum, nervomm, venarum, rugarum- que paritionem ad fuum opus deducere poffint. Scio quid ridetis; argutiufculi eftis plus quam iperaram. Alia quidem apparent in Herculis (quoniam Hylae non licet) tergo, lacertis, pedore, cruribus, ac toto denique corpore, hydram conficientis: Alia cumAnthsoluftantis: Alia tauro cornua diffipantis: Alia aliter agentis·, dulciter tamen, acnonutiabeofa&um eft, qui Coloneum ad Pauli nuper pofuit: Ule enim ita (ut aiunt) cruditer equum imkatus eft, ut non aliud quamdenudatiequifaciesvideatur. Sed fatis quidem (ut arbitror) a nobis diftum eft de ea parte quam maxiRiam putavit Donatellus defignationem, ac rufticioribus verbis: Quse tamen fi penfitentur> dexteraque adjiciatur, fane. quam pulcherrimum opus efficient. Chemice (infamis illa omnibus uiitatiffima feculis ars a fundendo di&a, qux
circa metallorum exaltationem vcrfatur)in duas a nobis dividetur partes: In for- marum confedionem, & inmetalloruminformationem. Eormasautetnnunc eas intelligimus, quaefpeciem de cera fufcipiant, contineantque, ac poftremo tandemfidelker reddant: In quibus cretse potiffimum natura confideranda, ne fiet tenax, ne terrea, ne turpis: Mollitur deinde, iubigiturque tomento, vel ventre equino, pari portione, quoad neutrius difcretio fiat, additis intcrdum cineribus, latericiove pulvere: Deficcatur, eraditur, excribratur: rurius per- fufa aqua lutefcat, neque durius, neque mollius. Dicerem quid prima, quid fecunda, quidve tertia fit illinitione obfervandum, quemadmodum poftremo ferreis vinculis cogendae, quemadmodum decoqucndas, humandseque fint for- mae: nifi confulto vos hasc ipia videre quam audire malim. Atquc equidem puto, vos in officinis iftorum, qui bellicas murorum machinas atque aera fonan- tia fundunt, interfuiffe. In metallis vero ipfis informandis diligentior prorfus erit ratio adhibenda: Ne, chemiftarum elogio, operam fimul & carbones per- didifievideamur. In qua quidem re fummum erit, metallorumnaturamcogno- fcere,atque,ubidelicuerint, ebullierintque, informare. Neque vcroeftquod phyfiologica nunc adducam, vofque ego doceam quae fitauri, argenti, aeris, llagni, ac caeterorum natura, quidve exhorumconfiatpermixtura. Equidem nolo no&uam Athenas, aut videriChemics fciens. Intelligendum tamen, a:s remperari folere multis modis : Alia enim utuntur temperatura campanarii, alia & nos: qusefcientiadcfuitDonatdlo. Nunquam fudit ipfe, campanario- rum ufus opera femper. Illorum terriperatura, vicenae interdum, & ex qua- litate seris, trigense librx ftagni in centenas aeris. Noftra vcro aut ftatuaria., aut tabularis, aut figillaria. Statuaria haec, duodenae ftagni in centenas libras ieris, tertia partc colle&anei. Plumbum quidem ipfum xri non admifcemr, additur tatnen plaerumque ad colorem nigri plumbi portio deciraa, argentarii vero (id enim eft albo nigroque pariter ) vicefima colorem contrahet. quem dixeruntgrascanicum: plumbi nigriduodecima addita Cyprio, purpureum. Ta- bularis hxc: Denae librae ftanni in centenassris. Sigillaria vero hiec: Pundi- tur as colleftaneum longo ufu perdomitura é fimul & orichalcus pari por- tidne, in fmgulas Ubras additisinterdum.binis unciis ftanni, interdum (fi ru- tilus
|
||||
|
DE SiVLIT ;V <R A. 4$
tllus qusratur colos) tutia. Namfialbus, fic. Colk&aneum £s dcpurgatum
fundito : arfenici, nitrique, defumatorum,teniasuncias inbinasejus ajrislibras fruftillatim conjicito: obturatuminvafepercoquito, pofttemuminfundito: de- albefcet fic in fpeciem argenti. Si poft Noricas fornaces nobis ferrura eliquarc·*. tuc, commodius plurima fieret colorum in &re diverfitas. Ac fcite quidem Ariftonidas, quiim vefani Athamantis filium praecipitace volentis furorem,, & mox prsecipitato illo refidentis pcenitentiam vellet exprimere, ferrum & aes mi- fcuit, ut, ejus mbigine per nitorem xtis relucente, rubor exprimerctui· verecun-. dise. Plierique tamen inventi, qui affirmarent, fi. ferri fcobem fubtilifllme de-< Hmatam·, arfenico pariter falique permixtam, ardentiffirois fornacibus diem totum calcinatam feccris, adeo permolliri, ut argento atque jere facilius col- Kquari pofiit. rurfufquc obdurari, fi candens intingatur aqua frigida. Li- quatum aes emendatur fale, tartaroque. Ebulliet, ipfoque in a&u depurgabi* tur a fcoria, inje&is laciniis lini ceratis oleatifquc. Ebullitionis autera perma- tmx fignum nonnulli dixemnt cffe furfur injeftum, fi peraccendi ftatim non effumando videatur. Pkerique dum fcoriam fecerit exfpe&ant. -Fruftra vero fperaris ullo quovis arcificio refte informari metallum pofle, nifi jam deco&if- fimx priusformje fuas, uti, quotve oportebit, fpiramentorum emifluras habue- rit. Sedhxcaudiendoautparumprofuntaucnib.il. Igkur ad officinam. Acfl qua id racione verbis explicari poiTet, non de ullo melius qnam de Pocta co« gnofceretis, quomficait: :. , ; —'—" Stridantque cavernis
$triffur& chdybum, ac fornacibm ignis anhelati
~— Fluit &s rivis, aurique metallum, Vulnifictifque calybs <õáÇá prnace liquefitti '
Ingentem clypeum informant.
Sed quoniam faepius per imprudentiam evenit.medio ut ja&u metalla defecerintj (multum enim facit ne idipfum accidat, fi fcierimus quota metaUi cujufque portio correfpondeat argilke, ligno, ac cers) ponamhoclocoqua? inveniab aliis tradita» Singulis libris argillae refpondebunt novem sris, Ligni faginei xiiij. Cerae vero vj, /Eris albi viij, uncix, & iemis. Cypri ix drachmas. iij. Ori- chalciix, uncia? ij ac femis. Stagni viij, unciae x, drachmse iiij. Argenti xi, uncix vi. Plumbixi 1. uncisc ix. Auri xix, uncix tres; ut drachmse novcm efficiant unciam unam. Nonnulli, in quadratas formas cubitalis undique men- fionis, d 11. mill. pondo xris dixerunt infundi oportcre. Sed quifqne ilbi homo prudens rem omnem certam faciet experimento, antcquam mndat: Si tamen meminerimus, fempci: meliorem effe conditionem eorum quibus res fuperfunr, quam quibus defunt, multoque femper oportuaius hoc eflc ut dcmi poffit, quam ut addi oporteat. Nam quid ego dicam de commiffuris ú Stultiifimum quidem exiftimo, ubires femel integra fieri poterit, in fruftadisjungcre,ut ite- rum jungas. Si tamen ita nccefle fuerit, mihi quidem eas in tLiangulorum fpc- ciem fieri inhuncmodura .·.·. placeret: Nam & pertinacius haerethint, & diA folventurtemerenunquam. Sed nunc ad commodiffiraam Sculpturs fpeciem oi^vn^m > qU& dici a nobis
efFormatoria poteft, tranfcamus. Traftatur autem ca quadrifariam: Siquidem creta, gypfo, cera, & pulvifculo confon-namus. Cixta fic: Argillam ipfam fi- dilem accipito. Inaquara Golliquefacito. Qupd fubfederit tenuius ad fokra, ad furnum arefacito. In pulvercm redigito. Excribratum paulo durius impaftato. Mox, quod volueris iigillum, eifemel imprimito, &ficcatumfiglina conco- quito. Ita capillum etiam efformabis. Gypfo fic. Ájunt in Cypro & Thebis fodi, fednilreferc, dumBononienfis Appenninus (mirumquara inca urbegypfam . ■ i f æ abun- |
||||
|
;:
|
|||||
|
44 PomponivsGavricvs
abundat) dum & Alpes in nobis fufficiant. Å jus autcm triplex efl: fpecies: Mar-
morofa, Glebofa, & Aluminofa. Marmorofa quidem utilior, & fcalpitur ad fta- tuas, & fuo more deco&a pertinacior: Mirabilem ea nobis ufum praeftitit nuper adlacum Sebinum» quem nunc accolae ab oppido, quod ab ejus, uti afbitror, portorio nomen acceperat, Gypieum, uti & ab ardea Benacum, etiam corrupte vocant. Atquanta menova voluptate affecerunt illi lacus, & ejus provincix quam quidem oppidulatim peragraram jucunda felicitas: InEthruria quoque ex eo gypfo toreumata mirati fumus, quum ex alabaftrite viderentur; tantus erat lapidis illius nitorfplendorque. Aluminofa vero fi pelluxerit, ad id quod volu- mus longe commodior: nam dealtera nihil oportet: Decoquitur furnolente calido, teritur pilis ligneis, excribraturque: Statim ut tepefcente aqua peraiadue- rit, fuperinfunditur. Ubi peraruerit, tolletur: quod fieri falva re nunquam pote- rit, nifi prius oleo illitum, aut plus femicirculo fuerit occupatum: nam primum hoc, ddnde & illud efformabimus, quoadintegramremhabebimus: contiqe- bunt autem fefe fruftula firmius,fi, quod erat prius excavatum, inveniatur a pofte- riore, ut in coramiiTaris. Emendabitur autem hujufmodi formula adceream rurfusplumbeamveeffigiem, hocpa&o: Deficcato rurfus, fed fumo calidiore. Quoties oportuerk, in tepefcentem aquam (fi fis ceram immiflurus) immergito. Si cavitas placuerit, poftpaululum , ubi infufa fuerit, effundito. Siveroplum- bumj.proderit eam optimc deficcari ·, plumbutnque ipfum nigrum albo, quod Marchifitam vocant, & antimonio , temperari xn. portione. Cera autetn efformabimus fic: Liquefiat primum : Mox ad eam rationem quam dixi- mus fuperfundatur, vel (fi commodius fiec) in cam ipfa res commergatur, emergaturque, donee ami&u veftita fuerit crafliore, ftequentius. Defecetur acie tenuiifima, adaperiatur, jungaturque. Ad foliditatem infunditur gypfum: Ad cavitatem vero, quas fola in his admirationem habet, etiam (uti docui- mus) cera, fed fi prius illam humor circumfluxeritliquidus: Cujus quidem inventi ratio, etQ in uno prius architefto quondam conftiterit, jure tamen (quando illa cum ipfo deperierat) mihi debebitur. Cavitas vero ipfa, ubi cre- tatum fueritextrinfecus, (accipito tanquam de Gn.Elavio rem fecretiiTimam) rc- plebitur argilla.quam edocuimus, tomcnto & equino ventre fubafta, mixtis pul. vere latericio, interdum molari, interdum vitreo, five etiam aduftarum forma- rum, calce viva, cineribufve. Pulvifculus vero qui optimus fit, diu quxritari a multisfolitutii. IsautemautNativus eft, aut Fadicius. Nativus, quiperfenafci- tur, qualem nos nuper in agro Cremonenfi deprchendimus. Fafticius vero qui fit de ea materia qua: vim ignis omnera fuftinereac patipoifit. Quare non unus habetur. Aliienimexpumice, alii ex offibus deuftis, aliiex fcobeferri, aliiex colliquato in fomacibus latere, alii ex Smirillo, alii ex rebus aliis; ego vero om- nes modis omnibus expertus, aptiifime utor vcl fcrrugineo vel latericio. Eerm- gineus fiet fic: Accipiturfcoriafiveetiamfcobesferri fubtiliter delimata. Pur- gatur impubis pucriurina acetove. Semimeftti fpacio perfiraditur, aduritur for- nacibus, teriturque pilis, itemque id rurfus acmrfus, dumadeamtenuitatem pervenerit, qua taftum effugiet. Mox quando opus erit, hume&atur aceto aquavefalfa. Latericius autemfic: Lateres, ardentiffimis colltquati fornacibus, fimili modo teruntur. Simili etiam modo miiiutiffimus pulvis fa&usinebriatur, conformatur ftationibus, admoveturque prunae ut nihil humoris permaneat, de- pique perignefcat. Quod fi puerilem tantum urinam ebibcrit, nnllo fereopus eritigni,vixpauculocalore; candenfque (hoc naturse miraculum) confiderate infufum metallum nonampullefcet. Nonparum autem conrulifle ^udicabitut (antequam metalli jaftus fiat) candelae fumus fubje&us, praefcrtim fi rcs ita fabti- liter celatae fuerint, ut facile injuriam pati pofic videantur. Dicerem quidem, boc |
|||||
|
D E S C V L Ñ Ô V R Á. 4*
fatis efle, nifi exornandus quoquenobis eflet & finis. Conftat autem finis perfe-
ftione: pcrfe&io ipfa omnis efficimrextremorum dimotione, & pulchiitudinis indu&ione. Atqui extrema (ut in cxteris rcbus) funt excefliis, & carentia. Ex- ceflus fcalpello tolluntur&lima. Carentia vero medicabitur adje&ione&ad- jim&ione. Adje&ione hocmodo: Terebratis crebrolateribus.inducatur, uti oportuerit, cera; cretetur deinde: Mox &, emiffa ccra, & argilla decofta, infun- datur fui generis mctallum. Adjun&ione vero, quom adglutinamus, fic: colii-. quatur (ut mos eft) fi&ili vafe orichalcus,additurquefinguIis ejus libr. uncia arie- nici; teritur deinde in mortario atneo 3 quipulvispermixtus boraci, inipergitun commiiTuris, apponiturqueigniadeliquationem. Conglutinantur plerumque a;re, ftagno, & pice, indudis ferro candenti. Pulchritudo autera otnnis perfe&a videbimr laevatura & coloratione. LiEvatura,quoni delimationis aiperitatem tollimus C2elo,nitoremq·, fuperinducimus pumice,ftylo,chalybeove dente quem bronitorium vocant. Coloratione vero, quomfuum cuique parti colerem da- mus. idque vel ja&u ipfo cx fcientia chymices quam pratnonftravimus. vel poft jadum, hocmodo: Albus color prxcipuus argento, fic: dediicitur argentum optimutn in bra&eolas tenuiifimas, malagmaturque vivo: deinde cum aqua ni- tri&alurainis ferro fuperinducituritylujmergitur oleo fervefcenti adaiTatio- nem; imponitur pruns candenti; ebulliturin aceto, iale, lotio, tartaroque; \x- vaturque rurfus bronitorio. Aureuscolor ipfofit prascipuus auro, eadem ra- tione qua & albus af gento, nifi quod in oleo pcrfrigi non oportet: id vero fi tem- peratura caruerit, ftagno : alker enim res agetur ipforum bradteis. Fiunt <Sc hu- jufmodi colores multis aliis modis; qui quoniam nec ita pcrpemi nec mcliorcs, ne curaverimus. Croceusautem proveniet inpratextis color, fiperexterfum figillum candenti fuperimponatur laminae, quoad eum ipfum videbitur colorem contraxifle; frigefcacque paulatim. Viridis, fiperhumefteriir acetofalfo. Ni- ger,autexliquid2picisvernicacione,aut expalearum.fi priusemaduerit, fuffu- matione. Hiquidernnuncfaterunt,dumcaptabimus&reliquos.namipfiocu- lorum ac pupillarum colores de India Muranoque petendi: fed de Indiafane iniuailla Minerva Phidias·, deMuranonos, &commodius, & fortaiTe etiara melius. Eftautem caelatura (utunoverboexpediam) quomde plana fuperfkie ex-
fculpimuseffigianculasexcavando, inquacunqueidfiat, Regi, materia, quae periiftat eadem femper. Neque imagines plus quam ex dimidioprominerevi- deantur. Potiflitnura tamen metallica auro atque argento in fcyphis, ad fimi- litudinenihujus, quod circum fupraque cqmplcxu terramcontinet, cavicoeli, quod a Pacuvio diftum; uti Plemmyrium undofum a Vergilio: Sed alterum or- natudedit appellationem huic parti; Alterum obte&u, decurtationi. Specics ejus: Anaglyphice,quando exfculpitur utextent imagines: Diaglyphice,quando iniculpitur ad imprcfluram: Encolaptice,quando laminas cudendo eiFormantur. Qax maxime ad aurifices pertinent. Item & Toreutice, quorn vafa, fibulas, can- delabra, &ejufmodianceidimus, Latinefutvideo^propriedidapolitura: nam quomnoftriaro^wrotundumfeciffent, quemadmodumab ^^©-rapacem, & a/ttof (p^formamj quom deinde tamu^v vellent: non rotundare, (quod ita opor- tebat aliam fignificationem habere) fed ab ipfis verticibus in queis circumvolvi- tur tornus, polire dixerunt, ðîÌìö ipfixra reddentes, quod plerumque ad ele- gantiam referri folitum, idque & pofteriores tornare. In hac plerofque nobi- liffimos honeftiffime verfatos fcimus: namquantum hoc, quam mufcas con- fedatos, noftris principibusprseftitiiTet ú Item & E'y^<«u57»!;,quaminuitoriain ap- pellabimus, (qujecunqueeaolimfueritpingendiratio cera in parictibus) poft- quam necapudGrscosipfosGrammaticosfatisconftac&jampndemexerceri / 3 defuevit.
|
||||
|
46 Pomtonivs Gavricvs de Scvlptvra.
deiuevit. Dehinc eam intelligamuS) qux ipfo traftatur encaufto qiiod Sttialtoii
vocant, ufitatiiTimaraj quom videlicet argentum, aes, vitriimque pingimus, id cnim pantochromaton, hoc modo: Teritur fubtiliflime in pulverem, fu- perfunditur deinde aqua, ftyloque in pingendam partetn inducitur, poftremo ad eliquationem aduritun Plaftice, fic: Fiunt de argilla in ciim quem dixinius morem effigies : areC
cunt, figlina decoquuntur. Poftremo (quoniamidmembratim) conglutina- tur colla e viva calce & albumine ovorum, continuo ftatim. Inducuntur&no- viflime colores linaceo nuceoveolivo. Quanquam nec pi&oribus debcrecoe- perint inEthruriaPlaftaej cncaufto enim devitrant. Proplaftice autem dicitur, quom futuri operis formam Plaftcs creta fingit:
veluti quom fculptor.cera: protypus, & architedus ligneo modulo. Maximo haEC olim in ufu; nihil fere moliebantur > niii ex Proplaftice; ex ea enim & futura deprehenduntur errata, & nullo priufquam fiant incommodo caftigantur 5 mul- toque aliter, quam ifti noftri opinantur, ipfa res citius expedietur, propofito jam exemplari quod imiteris. Tomicevero fimpliciffima omnium ipecies, utquse ipfa tantummodo fe-
ftione, glutino, & pi&uratione perficiatur. Glutinum autem ejus ichthyocolla: Item calx, maftiche, caieufque, pariportione, fimulomnibus contritis. Paradigmatice itidem. Exprimuntur cretaccrave liquenti effigics, gypfum
mox infunditur, deinde caldaaqua: ubi difiblutum faponem feceris ,ad mar- morci nitoris gratiatn inebriatur. Defe&us autem gypfo rurfus addito cafti- gatur. Colaptice itidcm fcalpello perficitur, lima, tercbroque, ad nitorem poftremo
ipfum lympha&pumice. Glutinumvero,fiquidforte acciderit, hoc, manfam
rnaftichen, atque in cerae modum pecdomitam, ftatim adapplicato. Itcm & fic:
Picem, armeniutn, ceram admifceto, & concalfaftis frontibus admoveto. Sed
quo res expeditior fiat, in colaptice haec obfervanda: Lapidem dimetiri in lon-
gum feptempeda perpendicularijquam difGriminatricem appellavimus: linea me-
dietatemdefiniri: exinteifecatufemicirculorumplanum defignari. Hinc atque
inde pedali mcnfione corpus in latum definiri: Circino & oris & oculomm po-
iituram deprehendi, altero pede ftatuto in perpendiculari, & altero ad extrema
perdu&o. Sedin Academiam hancnoftram Ëãéùìßôîç}®* nemo. Harum autem
originem fane quondam olim de ^Egyptio iacerdote Solon acccperit: nobis
quidem femper puellulis non licet. Plafticen tamen ipfam Chaldaeus Mofes an-
tiquiffimam eftteftatus: haud equidem inepte. cujusauthor Deusipfeprimus
extiterk. Neque vero aliter videri debet, quam, optimum eum fuiiTe plaftam,qui
hos tam admirabiliter mnndos ita formavit. Tanta vero plaftices hujus
authoritas, ut eam nonnulli fculpturas matxem appdlarint.
Eertur&a Dibutiade Sicyonio Corinthiadinventa,
deamantis filiols beneficio.
|
|||||
|
LuDo-
|
|||||
|
Ludovici Demontiosii
C Ï Ì Ì Å Í Ô Á R É V S
S C V L Ñ Ô V R Á- Er í ì fimilitudines exprimere.&quicquid orbis comple&i-
tur imitari , ars adeo nobilis quondam fuit, ut ea qax di- gnata -eiTet pofteris tradere, nobilitare poffet. qua? fiftorum, &piftorum propria laus femperfuit, dubia adhuc inter eos palma. FiClorum vero duo funt genera. Unum eorum qui ilgna faciunt, quaequaquaverfusfpe&entui:, naturae opus ae- mulantur. Alteram efteomm, qui quarltum cujufque cor- poris uno afpeftu cerni poteft, id tanquam in tabula fibi imitandum propo- nunt. Sed ne hi quidetn eodem genere verfantur: aut enim opus eminet e tabula, aut intus refugit: dequibus fingulatimdicemus. Sedmateria etiam artifices di- ftinguit. Alii enim ex molli materia figna faciunt,alii ex fufili,alii ex dura. & fuere quondam in fingulis generibus clari artifices. Sed omnium antiquiifimi fuerunt plaftx, qui mollcm, & du&ilem materiamtraftarunt: arudibus initiispiOgreifi. Scribit enim Piinius. Dubitiadem Sicyonium figulum primum eam artem invo nifle, Corinthi filiae opera, quse capta amore juvcnis, illo abeunte pcregre, um- bram exfacie cjus adlucernam in parietelineis circumfcripfit, quibus paterejus imprefla argilla typum fecit, &, cum csteris fiftilibus induratum igni, propo- fuit: eumque fervatum in Nympheo, donec Corinthum Mummius cverte- rct. Addit tamen , efle qui Samo primos omnium plafticen invenifle Rhae- dum, &Theodorum tradant, multo ante Battiadas Corintho pulfos. Dema- ratuni vero ex eadem urbe profugum, qui in Hetmria Tarqninium Prifcum Regem Populi Romani genuit , comitatos fi&ores Euchira , & Eugratn- mum: ab iis Italiae traditam Plafticcn. Sedcurpigeat reliqua cjus lociad vcr- bum exfcribeie ? cum ejus diligentise tota hnjus antiquitatis cognitio accepta ferenda fit, necquicquam elegantius, aut magis diftindedicipoflit. 'Pergens igiturfic ait: Dibutiadis inventum eft rubricatn addere, aut ex rubrica cretam fingere. Primuique perfonas regulamm extremis imbricibus impofuit, qus interinitia protypavocavit. Pofteaidem e&ypafecit. Hinc & faftigia teraplo- rum oita, propter hunc plaite appellati. Hominis autem imaginem gypfo e facie ipfa primus omniura exprcifit, ceraque in eam forrriam gypfi infufa eraen- dareinftituit Lyfiftratus Sicyonius, frater Lyfippi, de quo diximus. Hic & fimi- litudinem reddere inftituit. ante eum quam pulcherrimas facere ftudebant. Item & de fignis effigiem cxprimercinvenir. Crcvitqueres intantum, utnulla iigna ftatuaeve fine argilla fierent. Qup apparet, anriquiorem hanc fuifle fcien- tiam, quam fUndendi ceris. Plafta; laudatiifimifuere Damophilus, & Gorgafus. iidemque pi&ores, qui Ccreris sedem Roms ad ckcum maximuni utroque ge- nere
|
||||
|
4& LudoviciDemontiosii
nere artis fux excolucrunt·, vcrfibus infcriptis GrjEce,quibus fignificarunt, a dcx-
tra, opcra Damophili cflfe; a partelxva, Gorgafi. AntehancxdemTufcanica
omnia in aedibus fuifle, autor eft M. Varro. Ex hac cum reficeretui:, cruftas
panetum excifas tabulis marginatis inclufas eife. Itemfignaex faftigiis diipeiria.
Fecit & Chalcofthencs opera cruda Athenis, qui locus ab officina cjus Cerami-
cos appellatur. M. Varro tradit, fibi cognitum Romx Pofim nomine, a quo
fadas Roms uvas, item pifces, ita utnon afpedu difcerneres a veris. Idem ma-
gnificat Archefilaum L.Luculli familiarem, cujus proplafmata pluris venire
iblitaartifkibusipfis,quam aliorum opera. Ab hocfadam Venerem genitricem
inforo Cxfaris.&.priufquam abfolveretur,feftinatione dedicandi pofitam.Dein-
de ei a Lncullo ç s lx. fignum Felicitatis locatum, cui mors utriufque inviderit.
Odavio Equiti Romano cratera facere volenti cxemplar e gypfo fadumtalen-
to. Laudat & Pafitelem, qui plafticen matrem ftatuarix, fculpruraque, & csla-
turaeeffcdixit. Etcnmeffet in oranibus hisfummus, nihilunquam fecitante-
quam finxit. Prxterea elaboratam hanc artcm Italix, & maximc Hetrurix. Tu-
rianutnque a Fregellis accitum, cuilocaret Tarquinius Prifcus effigiem Iovis in
Gapitolio dicandam. PiailemfuiiTc, & ideo miniari folitam. Fidiles, in fafti-
gio tetnpli cjus quadrigas; de quibus ikpe diximus. Ab hoc eodem fadum Her-
culem, qui hodieque materix nomen in urbe rctinet. Hxenim tum effigies
Deum erantlaudatiffima:. Hxc funt verba Plinii: in quibus nefcio an ledor men-
dutn animadvertenc Ego fane locum fufpedum habeo, utitalegitur. Primuf-
queperfonas regularum extremis imbricibusimpofuit, quxintcrinitiaprotypa
vocavit. Poftea edypa fecit. Hinc & faftigia templorum orta. Propter himc
plaftx appellati. Utmmquehoc falfumefl:, inde faftigiatemplorumorta , & a
Dibutiade plaftas appellatos. Etfalfohoc autori afcribitur. Aliud enim fignifi-
care voluit. Nempe, Dibutiadem pritnum faftigiis templomm ftdilia figna im-
pofuifle. Extremae enimimbriccs faftigio incumbunt, aquibusper colliquias
ftillicidiovum aqua in compluvium dejicitur. Qua igitui* imbrices faftigioin-
cumbebant, ibi figna collocabat Dibutiades, & qui poftea fequuti funt. Plinius
lib. xxxvi. cap. 5. Pantheum decoravit Diogenes Athenienfis, & caryatides
in columnistempliejus probantur interpauca opemm , ficutinfaftigio pofita
figna, fed propter altitudinem loci minus cekbrata. Inde igitur quodplaftes
primus faftigia ornaffet, obtinuit ut faftigia ornata figuris plaftx diccrcntur. Lo«
cus igitur paucis mutatis fic legendus eft. Pnmufque perfonas regularum cxtre-
misimbricibusimpofuit, quxinter initiaprotypa vocavit, poftcaidemcdypa
fccit. Hincfaftigiatemplorumornata, proptcrhuncplaftxappellati. Sicenim
ledio perfpicua erit. Unde hoc difcemus, quod alibi nufquam repcritur, faftigia
iignis ornata plaftas vocari. cujufmodi eftilludfaftigium xdificii recentioris in
Capkolio. quodomamentigenus, beneficioPiiniij noflra opera refHuui, poft-
hacexprimi poterit uno verbo. Hoc volebam, lcdor nefciusneefict. Scd quia
irabrices, &imbricata,funt conjugata,rogat Vimivius ut fe afpiciam. Vitii enim
aliquid efie, ubi de imbricato operc loquitur lib. n. c. 8, Et fane toto eo capite
perledo unius tantum literulx mutatione locura laborareanimadverti: male
enim incertum,pro infcrtumdegirur in duobus locis. Nolim ledorem pigeat in-
tegrum caput perlegere.quum breve admodum fit. Sti-udurarumanquiCjgcncra
funt ha:c, rcticulatum, quo nunc omncs utunmr, & antiquum, quod infermm
dicitur. ex his venuftius eft reticulatum, fed ad rimas facicndas idco paratum,
quodin omnespartes diflbluta habeat cubilia, & coagmenta. Inferta vero ce-
menta, alia fuper alia fedentia, inter feque imbricata, non fpeciofam, fed firmio-
remquam reticuiata prxilant fpeciem. Hadenuslocus fatis indicat, ftrudurx
genus infettum dici, quumcenientaaliainaliainferuntur, intcrfevelut imbri-
cata.
|
||||
|
COMMENTARIVS ttE ScVLPTVRA. 40
cata. Cementa enitn fic pofita efficiuiit imbricis fpeciem, in quam pars quxdam
tertii cementi inferitur, ut inlateritia ftru&uira fieri videmus. Inde ftru&urx gc- nus infermm dicebatur. Sed Unde digrefli fumus, ad plafticen redcamus. quam noa immerito Pafiteles matrem ftatuaria, fculptura:, & caelaturx efle dixit. quippe qux ab ea tanquam a furculo prodeant, utidem Plinius alio loco docet, deZenodoto illofcribens, qui Arvernis immaneillud Mcrcurii fimulachrum immenfo pretio per annos decem finxit pedum cccc; nifi potius quadraginta pro quadringentorura legimus, quumerrorexvocumfimilitudinefacileobre- pere potuerit. Le&of enim fecum putet raolis immenfam altitudinem., Imo piOculdubio ita legendum eft ut dico:ex verbis enim Plinii apparet, fimulachram illudartisexperimentum dumtaxat fuifle, & tanquam meditationem majoris Cujufdam operis. ait enim, quum artem iatis ibi approbavifiet, Romam accitum a Neronoj deftinatura illius Principis fimulachrum colofieum fecifle c ÷ pedum longitudine. Quis enim credat, quum Auvernis quadringentorum pedum fi- niulachrum feciflet, de hoc altero longe minore cogitafle poftea Neronem 5 At quem Principem ú tumidum, vanum, prodigum. Sed & coloflus ille Rhodio- rum feptuaginta cubitorum tantum fuit. qui terraemotu proftratus, jacens ctiam miraculo fuit. Profefto noneft librariis pronior inerrorem lapfus, quamubi occurruntnumeri, quitum notarum, tum etiam vocum fimilitudine fxpefal- lunt. Ejufmodimulta fcripturae vitia deterfimus in iisqux edituri furpus de notis numeromm. Quod igitur fcribit Plinius omnem amplitudinem flatuarum ejus generis Vicifle Zenodorum, de fimulacro Neronis intelligendum eft, quod co- loflum illum Rhodiorum fuperabat, quum fuerit Neronianus longitudinis ped. cx, Rhodiusvero lxx. cubitorum,qui cv.pedes tantum efficiunt. Omnes igitur ftatuas molis ifiagnjtudine fuperavit deftinatiim illud Neronis fimula- chrutn·, quodPliniusfe vidifleteftatur, fimul admiratum nonmodo exargilla fimilitudinem infignem, verum & ex parvis admodum furculis, qu.od primum operis inftar fuit. Potuit igiturfola plaftice fpe&antium oculos tenere, & in ad- miratienem adducere. Nec mirum: coloflbrum enim audaciaprimum inar* gillafpeftatafuit, & ars in ea tota peripc&a, ut nihil amplius, prxterxrisfufio- nem, & emendationem, accedere poflct. Imo.nec marmori manus audeac admovcre artifex, nifi prius, quod totius operis inftar fit, ex argilla proplafma- ta formaverit: interdum plura, ut quodin fingulis maxime probavcrk, idfibi imitandumproponat. Atque ita ex iis furculisfurgitopus. Re&eenimPafiteles plafticen matfem ftatuariae & fculpturx efle dixit. (^ocirca cum in his>omni- bus fu tnmus efiet. nihil unquam fecitantequam finxiflet. & multi alii egregiipi- £tores id ipfum fa&itarunt felici admodumfucceflTu. Intoreumateenimvidere licct, qucmadmodum extremx lineae figurarunj defmant, quid lateat, quid cerni poflit, quomodo umbrx fint a lumine dividendx,quae partes corporis recedant, qux emineant. Quod denique naturafidori eft, idfiftor eft pi&oii. Nec piguic nobilesartifices terrarn manibus tra&are. irquidem olim fi&iles Deommimagi- nes fuetunt laudatiffimae. Fuit Iovis in Capitolio a Tarquinio dicata, fi&iles in faftigio templi quadrigas, fiftilis Hcrcules, qui a materia nomen in urbc fortkus eft. Quin & faftigia ternplorum inurbe fuere crebra, mira cxlatura, &arte. Cxterum Dubitiadesillc, quiprimus hominisimaginemgypfo e facieipiaex- preffit, ceraque in eam formam infufa emendare inftituit, artem apcruiile vide- tui"; hoc enim erat huic rei caput. Sed nec tantum excipiendis formis utile fuit gypfum; quinetiara exfcalpcndis cxlaturis materia admodum opoituna femper vifaeft, fedfragilis. Ufusejusin Gallia frequens eft, &quondam fiiiflenomcn indicat. ^/^rienimproculdubioaplafticedicitur.· Plinius aiitor eft, antiquos ftatuas bitumine pinxifle, & Deorum dumtaxat fimulachra primumfierifolita, g ADiis?
|
||||
|
50 Ludovici Demontiosii
Á Diis,inquit,ad hominesftatuarum honos tranflatus eft,fi qua illuftri caufa per-
petuitatem mererentur. Prirao facrorum certaminum vi&oria , rtiaximeque Olympix, ubiomnium qui viciffent ftatuas dicari mos erat: eorum.vero qui ter ibi fuperaviflenr, ex membris ipforum fimilitudines expreflas, quas iconicas vocabant. InltaliaftatuarumufusantiquiiTimus eft. argumento eft Hercules abEuaftdro facratus , utfertur, in foro Boario, triumphalis vocatus. Regum enimftatuae inCapitoliofuerunt, ut Tarquitiii Prifci. Sibylls etiam trcs juxta roftra fuprunt. Ejufdem antiquitatis erat A&ii N.avii. Paicior primum earum ufus, quutn nec Bruto, qui Reges expulerat, pofita fuerit. Poftea vero cujufque arbitiatu · Ab exteris quoque poni coepta; iis in quorum clientelam recepti eflent, velqui eos laborantes fublevaffent. Denique etiam hoftium poiitx fta- tax. ut Annibalis tres in Urbe, omni diicriming fublato. Sed qux in foro erant, iiiblatx fueruntomnes aP.CorflelioScipione, & M.PopilioCenforibus, prx- ter eas quae Senatus, aut populi fententia ftatutae cflent. Pedeftres Romae in au- toritate fuere longo tempore. tametfi Equeftrium origo Romae antiqua eft. quo etiam honore fceminx decoratae fuerunt; Cloelix enim ftatua equeftris erat. Huie primum, & Horatio Cocliti publicedicatas exiftimat Plinius. Nbn ejuf- dem antiquitatis fuerunt bigats, eorum qui praetura funfbi curra vecti eflent pet circutn; &quadrigatx eommquitnumphalfent. quod etiatn ab Imperato- ribus deinde ufurpatumfuit. quo exemplo Titus excaiptus eft in arcu trium- phali Roms, & M.. Aurelius in tabula marmorea, qux eft in Capitolio. Au- guftus folus fejugibus, ficut & Elephantis fpe&ari voluit. Grxci nihil velabant. Romani togam addcbant, qua etiam honoris caufa ftatua Cloeliae virtutis ergo ornataeft. Fuit& Q.MarciTremuliequeftris toga, ut Romuli, five tunica5 & eaqux Camillo in roftris ante scdem Caftrorum dicata fuit. Fuere & nudae, te- nentes Haftam, abepheborumgymnafticisexemplaribus. Militare erat thora- cas addere. loncataCxfaridiftatoriinfbro dicata eft*. Fuere etiam, fed inferioris antiquitatis, & ltipercorum habitu, & qusedam penulis indutx. Tripedanex vero primum ftatux ponebantur; haec fcilicet meniura honorata tunc erat: deinde majores fa&x funt. Demum eo evefta eftartificum audacia, ut colofleas imagi- nesinftarmontiumfacerent, immcnfo pretio. Priraum quidemDiistantum; ejufrnodifuitinCapitolio Apollo xxx. cubitorum, cl. talentis faftus. Fuit in catrtpo Martio Jupiter a Claudio Caefare dicatus. Fuit & Tarenti xl. cubito- mm, opus Lyfippi. QupsomnesfuperavitmagnittidiriecoloflusilleRhodio- rum Soli dicatus, quemCharesLydiusxn anniscffecit, ccc talentis: cujus altitudofuit lxx cubitorum. Fuerecentumaliiminoresineademui.be. Prxter hos Deorum quinque, quos Briaxis fecit. Fecit & Zenodorus in Galliae civita- te Arvernis Mercurium quadragenumpedum. fic enim legendumefie docui- mus. At tametfi hujufmodi ftatux proprix eflent Deorura, eo difcrimine fubla- to principes iifdem honorarivolucrunt: quinimo,ut jamoftcndimus, ftatuas omnes, quot olim fuifle traduntur, fnagnitudine fuperavit illudingens fimula- crum Neronis, quod infanix rriodum impofuit, non arti, qux etiarh ultra has metas progreffura erat fi Principis itidem vcfania potuiffet. Alii contra cxilibus opcribus laudem. quxfierunt, ut Myrmecides-, cujus quadrigam cum agitatore cobpcruit alis mufca. & Callicrates, cujus formicarum pedcs, atque alia mem- . bra, peividere non erat. Theodorusctiamcum fc*exxrefudiflct, prstcr fimili- tudincm rairabilem,'hocetiamin eo opcre commendabatur, quod dextra li- mam tcneret, lxva tribus digitis quadngulam tantx parvitatis, ut totam eam currumque & aurigam integeret al& fiiiiul fada mufca. Pomponius Gauricus m libro de Sculptura annotavit, ftatuasqux intra humani habitusmeniuram ficrent. figna vocari: cubitales autcm, aut cubito minores, figilla; pariles, quum cjus
|
||||
|
COMMENTARIVS. DE SCVLPTVRA. $t
ejusqui exprimitur ftaturam referunt: magnas vero qua: intra feiquialteram ra^
tionem ftaturx erant: maximas, qux parilium triplae> aut eo majores cflent. Addit Philander pariles dari folitas bene meritis, ac fapientibus viris, magnas vero Regibus, &Imperatoribus, maximas autem Diis, & Heroibus5 quamvis eas Rcges & Imperatores ufurparint. Sed videritGauricus an huie obfervationi fidemadftruere poffit > quum aperte dicat Plinius.primum tripedaneas ftatuas in foropofitas benemeritis, quod ea menfura honorata tunc eflet, quum & ejus menfurx quxdam adhuc in urbe ipe&entur Deorum figna antiqua, ipfius etiatn1, jovis in palatio Illuftriffimi Cardinalis Medicis, & celebriora figna Deorum quae hic nobis videre contigit. Excedunt quidem communem hominum meniiu-am, ita fuadente ratione optices, ut in loco fuperiore collocata parilia vidcri pof- iint, cum aliquid fempcr diftantia intercipiat. Sed Antinoi qui eft in Vaticano, eadem ftatura eft atque Apollinis. Statuae autem Alexandri Bucephalum do- mantis qua: funt in monte Quirinali, majoresfuntomnibus fignis Deoram gen- tilium, quaeinUrbeextant. Dearumenimftatuasfcreomnesquashicvidi,non longe diftant a communi mulicrum menfura. Contra Sabinae quae funt in eo- dem palatio, duplo, aut eo amplius hanc menfuram excedunt, ut & Niobe qux ibidem fpeftatui·. Itaque nefcio unde ea venerintin mentemGaurico. Hoc vero non praetereundum, quod Philander annotavit: Statuas qua; Diis fiunt, vocari &$ùë&, quse heroibus, %ocu>a$ quxregibus, cci^oiy^g · qux iapientibus, ^«êåëË-, qux benemeritis viris,/3^Ere«. Alia eft difFerentia ftatuamm,qiiam nofife operepretium eft. Autenim natiira2varietatem perfequitur artifex, aut quod in natura perfettumeft. Ille rem imitatur ut eft; hic difficilius quiddam petfe- quitur. Quaraquatn enimperfeftiunatantumeftfpecies,in ea aflequendaprae- cipua lauseft.. Fugitenimimperitum vulgus,ncc oculisinveftigaripoteft,nifi ratione prjeeunte. mille enimfpecies objicitperiequenti, omnes indifcretae fere iimilitudinis, quarum fucus non nifi a ratione dcprehenditur. Hxc formas o- mnes ad fymmetrix normam exigit, ut cujufque fuerint fexus, a:tas, dignitas, mores. In aliis forma quadrata probatur, in aliis gracilis. in quibufdam coroia, in aliis tenera. in quibufdam obefa, in aliis exhaufta. Ncc oranes eadem po- fitura decet, tion idetri vultus. undeinfinita propemodumvarietas formacum prodit. Ad quas difcernendas opus efl: artifice exercitatiifimo, arte inftrufto, & judicio prarftanti. Formaeigituranaturapraefcriptx fueruntfiftori,raatciianon item. Ejus enim indifferens femper fuit cleftio, cum ex qualibet traftabili ma- teria nobilia opera fa&a fuerint. utex argilla, ex metallo, ex ebore, ex lapide, ex ligno. Ex metallis, xs maxime oportunum vifum eft, & quia parabilc, & quodfacile tra&anpoiiit. Adftatuarum ufum temperabatur tertia paite xris colkftanei, additis plumbi argentarii pondo duodenis ac felibra in centenas aeris. ita tcmperatum regulare dicebatur. Fuit&alia temperatura tencrior, for- malis dida, inje&a igitur plumbi decima portione,. &argentivicefima. Tcm- perabatur etiam ternis, aut quaternis libris plurabi argentarii. idque in olla 5 unde ollaria temperatura. /Egineticum a temperatura nomen & laudcm in- venit, qnamquam ibi non nafccretur. maxime vero Maeronis opcribus nobi- litatum, quod eo uterctuc, ut Deliaco Polycletus. Color etiam metalli hac temperatura mutabatur in eum qui Grxcanicus didus eft. Sed & praeclariiTimx Urbis excidio maximenobilitaturaeftss, quod capta & incenfa Corintho ca- fus mifcuit, tanta circa id prifcorum affeftatione, teftePlinio, ntplsriqueele- gantiores ementito nomine pro Corinthiis ftatuas oftentarint artificum qui ante captam Corinthum dcceffiflent. Ejnsquatuorgeneradifcemit. Candidum ad argenti colorem proxime accedens. Alterum auri fpecie nobile. Tertiutn inquo nullumpravaleret, xquali omnium temperamento. Et quartum joci- g æ noris
|
||||
|
ji LuDovici Demontiosii
noris colorem referens, vilius Corinthio, fed Deliaco & /Egynctico pretio-
ims. Sed nec argento, & auro puro pepercerunt artifices. Fuit enim Romx ar- gentea Augufti ftatua, cum & longo ante tempore in triumpho Pompeii Phar- nacis quoque argenteatranflatafuiflct. Et item alia Mithridatis Eupatoris. Si- gna itemaureaMinervae, Martis, & Apollinis fuerunt. Aureatn ftatuam nulla inanitate, qualisnec exjere ulla antea vifa, rebus Parthicis diripuit Antonius. Auream fibi Gorgias Leontinus primus omnium Delphis in templo poiuit. Sed tamenargcnto&auronulliaitificesinclaruerunt, aere & marmore multi. Mar- morisvanasipeciesenumeratPJinius,quarumdefcnptionesledor ex eo petere poterit. De artis hujus origine idem Plinius autor eft cum Olympiadum origine coepifle. Primos autem omnium inclaruifle Dipoenum & Scyllum Cretenfes, Olympiade circiter l ambos Apollinis oraculo nobilitatos. Cum efiim iis Si- cyonii Deorum quotundam fimulacra locavifient, injuriaquefti infe&o opere abiemnt. Sed cum protinus Sicyonios fames & fterilitas invafiflent, confulenti- bus oraculum ecquis finis malorum futurus eflet, Apollo rdpondit, fi Dipoenus & Scyllus Deorum fimulacra perfeciflent. Poft hoe Bupalus & Anthermus Chii Olymp. lx. claruerant, adco fibi fax artis confcii, ut iis quae in Delo feceie iub- jicerent, non vitibustantum cenieri Chium, fed & filiorum Anthermi operibus. Romje etiam temporibus Augufti figna eorum celebrabantur. Er tamen ars in- dies excolebatur. ut demum eam Phidias Olymp. lxxxiii. aperuifle, ac dcmon- itrafiedicatur, Polycletusveroconfuramafle, ac erudiifie Olympiade lxxxvii· Idque vel in-eo maximc apparuifle, quem artifices canonem vocabant, linea- menta artis ab eo peteiites, velut a lege quadam. Hic etiam primus excogitavit ut uno crurc figna infifterent. Sed & hic corpora fecic quadrata , & omnia pene eodem exemplo. Sequutus deinde Myron, dequoPliniushis verbis. Primus hic multiplicaile varietatem videtur, numerofior in arte quamPolycktus, & Symmetria diligentior: & ipfe tamen corporum tenus curiofus animi fenfus non expreffit, capillumque & pubem non emendatius fecit quam rudis antiquitas. Lyfippi proprise videntur argutise corporum in minimis quoque cuftoditae. Hsc Plinii verba oitenduntartemadfummumnondumperveniiTe. Itaque&Myro- nem a PythagoraRhegino fuperatum fuifle dicit, & a Leontio. Mirum cum jam artemPhidiasaperuiflet, &demonftraflct, Polycletus confummaifet, Myron & ipfe plura contuliflet, nondum tamen Symmetriae partes impleri potuifle, non fenfus animi exprimi, nec capillumfatisaccurate. Primus enim poft eos Leon- tius capillumdiligentiusexpreffit, &nervos, & venas. Lyfippus vero, praeter- quamquodcapillumdiligentiusimitaruseft, plurimura artem &ipfeprovexit, capita ftinora faciendo quam antea folerent, & corpora graciliora, ficcioraque, per qua? proceritas fignorum major videretur. Euphranor primus dignitatem heroum expreififle videtur, & ufurpaffeSymmetriam, qui floruit Olymp. ci 111. cum Praxitele. Haec fiut propria recentiores ifti vindicent, mirum.in quo anti- qui tantopere excdlere potuerint. In quibus eftPhidiasnulliveterumpoftpo- nendus. Si cnira haec omnia ignoraverit, ne intcr mediocres quidcm artifices cenferi debuit, nec ejus opera probabiliavideri. Sed ut fua cuique laus tribuatur, aquohic le&ore opuseft. Enimvero cum docere vellet Pliniusartemadfum- mum pervenifle, nec ullum tamen arrificem reperirc poflet, qui omnes numeros impleviflet, recenfet in quo finguli maxime claruerint. Hic Symmetriae ftudio- fior, ille varietate foecundior, animi fcnfns alius expreffit, alius in capillis cxpri- mendisfuperavit, cum in fingulis his alii paulo negligcntiorcs, operis tamen uni- verfitate praftarent. Et iane infelicis ingenii eft in omnibus vincij contra in om- iiibus excellere plufquam humani. Perfeftas igitur & confummatae artisexem- plafunthajc, non artificuminvicem juftacomparatio, utfciatle&orquidin fin- gulis
|
||||
|
Commentarivs.de Scvlptvra. 53
gulis xmulari dcbeat,non quid in fingulis damnare. Nec tamen in omnibus adeo
iniudabit, ut nihil unquam fatis abfolutum putet: nunquam diligentiae finetn faciens, ut Callimachus ille femper calumniator fui, nefcius modum adhibere diligentia:, ob id Cakizotechnos appellatus. Cujus operibus alioqui laudandis, gratiatn omnem diligentia nimiaabftulit. Quo vitio etiatn Sillanion laboravit, alioquin &ipie clarus artifex, fcd fuoirum opemm iniquus judex. qui crebro etiam perfe&a figna frangcbat. fibi ipfi non fatisfaciens. Quod etiam vitium Apclles modcftein Protogenenotavit; incieteris omniafibi cum illo paria cfle dicens, aut illo meliora. SedmejamlongiusdigreiTum Apollonius &Taurifcus revocantinfigncsartificesambo, nec raptim tranfcuiTendi: qubrumadhucex- itat, imo vivit, opus nobiliffimum in palatio IlluftriiTimi Cardinalis Farnefii, ut vel ex Plinii defcriptione facile manus agnofcantur, Zethus & Amphion, & tau- rus, vinculumque ex eodem lapide, a Rhodo advefta, artis & natura? certamen. Ejufdemetiam Apollonii exftat in Vaticano corpus, capite, brachiis, &tibiis truncatum, ex marmore. quod fragmentum nulli cedit operum antiquorum qujeextanthodieRomje. Bafi nomenautonsinfcriptumeft. Laocoontem au- tem illumquisfaltem fama non novit ? quodetiam dumin Vaticano artis mira- culum oftentatur, ipvftantibus horrorem incutiens, artis ftatuariae cum Poetica certamen, & utriuique cum ipia. natura , palraa dubia. Quantum enim Virgilius carmine, tantum ifti marmore contendunt. Stupendum opus, ex uno Japide, parcns, & liberi, horrendi draconum nexus, patris anguftiae, liberomm gerrri- tus expreifi. Opus, inquitPlinius, omnibus & pi&uras & ftatuarias artis praefe- rendum, quod de confilii fententia fecemnt fummi artifices Agefandcr & Poly- dorus, & AthenodorusRhodii. Sunt etiam ineodem feptoalia probatiflima figna. Apollo ille arcumtenensemiffafagttta, &Antinous cximiae pulchrku- dinis. Primores illos artifices alii ied obfcuriores semulati funt. Phidiam Alca- menes, Critias, Neftocles, Hegeas; Scopam Briaxis, Timotheus, Leocha- ■ res, quipariter cum illo Maufoleura cselarunt, ut raanus etiam certarent. Tele- phanes, alioqui obicurus, aequabatur Polycleto, Myroni, atque Pythagorae, artificum fuffragiis. Cephifodorus Praxitelis filius, rei & aitis ejus hasres. Com- parabantur ctiam artifices operumindifcretisinanibus; utin templo Apollinis Soiiani Nioben cumliberis monentem7ScopasanPraxitelesfeciiIet. Etjanutn patrcm in fuo teraplo dicatura ab Augufto. Par hasfitatio fuit de Cupidine ful- men tenente. Praxitelis Venus illa Gnfdia in primis ejus operibus commendaba- tur. Fuit &Scopae Venus in templo Bruti Callaici Gnidiie illi pralata. Certa- vere etiam Phidias & Praxitcles; cujus certaminis praclara extanc raonimenta Roras in monte Quirinali, dux ftatus Alexandri Bucephalum domantis, al- terum opus Phidix, aiterum Praxitelis. Non praetereundus eft Diogenes Athe- nienfis,qui Pancheum Agrippae egregiis opcribus decoravit, inde viciffim &ipie non parum ornamenti confequutus. Ejus inter castera probabantur Caryatides in columnis templi ejus, & figna in faftigio pofita, de quibus alias dicemus. ¼ ¸ C aAL L Ë r V R A.
/""'iElatura altera fculpturae fpecies fequitur, medium quiddam inter piftu-
^-'ram, & ftatuariam, utPlinius adnotafle videtur, cum, in vafisaigenteis fuo* rum temporum luxum arguens, Nullum, inquit, genus officina?; diuprobando, nunc Furiana, nunc Clodiana, nunc Gratiana. Etenimtabcrnas menfis adopta- vimus; nunc Anaglypta , in aiperitatemque exciia circa lincarum pitturas, qujEriraus. Re&e Plinius. nam Anaglypta, & in afperkatem excifa, pi&ura lineari pnmum adumbrantur, ut quicquid piftune terminis includitur, intu- ó 3 mefcat.
|
||||
|
54 Ludovici Demontiosii
mefcat. IUud igitur pi&oris, hoc fi&oris eft. Cxlaturam pi&ura lincis Gir-
ciimfcribit. has inter corporis dimidiatum ambitum imitatur cadatura * ab etninentioribus pritnum incipiendo, qux longius a fuperficie tabulse recedunt. ab iis ad dcpreiTiora & minantia manus acclivis dclabitur, ad planam ufque tabulae fuperficiem. molliter in extremas lineas definente fumma opcris: ut quod fugit, potius exiftimare, quam defiderare contingat. Sed argento& auro cxlando compendiaria artis ratio excogitata eft. In laminas ducto primum metallo, ftylicuipide paulum retufa exaltcra partetabulx forma procudittir, ut in avcrfam partera furgat opus 5 diverfa prorfus ratione ab ca quam modo explicavimus. hicenimadepreffioribus ad etninentiora paulatim furgit artifi- cis manusj inillacontraabeminentioribusad depreifiora. Utroque genere ve- teres argcnto caelafle comperio. Anaglypta primum in aiperitatem excidendo, ut ex Plinio oftendimus. idque ad vafa & pocula, & ii qua fuerunt ejufmodi. Vel laminas in operimenti ufum tenuando cruftarum inftar. unde & Teucro,de qno idem Plinius ÷ 11. cap. lib. xxx 111. raeminit, cr uftarii nomen inditura eft ab arti- ficio. Hoc operis gcnere militcs vaginas & baltheos ornabant, cum ebur fafti- diri coeptum eflet. Sed & hujus ornamenti duplex genus fuit: Deliacum, ex te- nuibus cruftis,altera parte cavis, altera turgentibus. Punicum, quod folido opere fiebat, nullafubtusinanitate. Leftos vero muliemm inquit autor jampridem totos operiri argento, äå triclinia qusdam, quibus argentum addidifle primus traditur Carvilius Pollio Eques PvomanuS}nonutoperiret,autDdiacafpecie faccret, fedPunica. Csterum cum.auro & argento nullo difcrimine veteres cselaverint, miratur Plinius auro inclaraifie neminem, argento plurimos. Lau- datus eftinprimisMentor. Huncproxime smulatifunt Acragas, Boethus, & Mys. Proximi ab his fuere Calamis & Antipater: quippe Satyrum in phiala gra- vatum fomno collocavifle. verius quam caelavifle di&us eft Stratonicus. Lauda- tus ctiam Cyficenus Taurifcus. Item Arifton, & Eu.nicus Mitylensei, Hecatxus, Praxitelcs, aliusabilloquiinterfculptores. Pofidonius Ephefius, LxdusStra- tiates, Zopyrus, qui Areopagitas & judicium Oreftis fecit, pondo ÷ 11. aeftima- tum, & Pithias , cujus bina: unciae xx. venierunt, & Teucer cruftaritis, qui eam famam habuit. Prseter hos Arifton, idera ftatuarius. Leilocles, Prodorus,Pitho- dicus, Polignotus,pi£tores. Marmore Scopus, Briaxis, Timotheus, &Leo- chares cxlarunt. Diogenis eflc fufpicor quae funt in porticu Panthei. Ligno di- vinus ille Alcimedon clarnit, famam xternatn Virgilii verfibus confequutus. Sed & ftatuarii omnes cadarunt. Natn Phidias fcuto Minervas quam fecit Athc- nis vel aiaxime laudatur. in quo, refcrente Plinio in eodem loco, pralium Ama- zonum cjelavit, intumefcente ambitu primo; ejufdem concava parte Deorum & gigantum dimicationem. infoleis vero Lapitharam,& Centauirorum. In bafi genefim Deorum. In numifmatibusetiam prifcorum manus veneramur, xcates etiam artificum difcernimus, artis progrciTum & interitum notamus. Nam, ut deRomanisloquar, veterailla confulum numifmatainter artis initia quam ru- demadraodum fpeciem prx fe ferunt. Ab Auguftovero integro faeculo ars cla- ruit. Rurfum ignorantia: caligine demerfa gratiam omnem amifit. Quamquam Plinius longe antefua tempora cjelatui-am exoleviflb fcribat, cum laudatos illos artificesreccnfens, Teucrumcruftarium.ultimumfaciat, & jamfuistempori- bus fcribat artem fola vetuftate ccnfeti folitam, ufque adeo attcitis caelaturis,ut figura difcemi non poflet, operis tantum antoritas conftaret. |
|||||
|
¼Å
|
|||||
|
COMMENTARIVS D.E S C Á × Ñ Ô V R Á. 5 $
|
||||||
|
J)E GEMMARVM SCALTTVRA.
GEmmisimaginqs aelantur, autfcalpuntur. Caelatsedicuntur, fieplanafu-
perficie opus emineat. fcalptx contra fi opus refugiat. cujus tamen forma excipi poifit cera, velalia facili maferia. Utroque genere veteres inclaruifle, velqus adhuc fuperfunt eorum opera teftantur. Ex gemmis achates maxime femper oportuna vifa eft cadaturx, propter colorum varietatem, qui arte natu- ram inforraante incurrunt plerifque locis tam appofitequo trahit eos ingenium artificis, ut aiciti potius quam innati videantur, natura etiam ipfa in his colorutn varietatibus difleminandis ita intcrdum ludetite, ut piduram viciiTim aemulari videatur. ut in gemma illa Pyrrhi, in qua noyem Mufe, & Apollo citharam te- nens, ipe£tabatur,non arte,fed fponte ita difcurrentibas macalis,utMufis qiioque fingulisfua redderentur infignia.Sunt etiam interdum in achate variai æïçò tranf- itu coloram mirabiles: ex quibus alix atq; alix fupcrficics cxlate dant varios co- lores. Gemmis fcalptis, annulis inclufis veteres fignabant. ut Auguftys Sphinge, poftea imagine Alexandri Magni. Augufti vero imagine principes pofteumfi- gnamnt; Mec<gnas rana.Syllalugurth? traditione,Pompejus triumphis.Magi vero fcalpturas quafdam reconditioris, ut ajunt, fapientiae Qftentant. Alii veroad oble&ationem tantum hujufmodigemmas in da&yliothecis etiamnunc afler- vant. Adamas fuisopibus rantutn commendari voluif, non arte', non figura ullaafcitiria ,'hac quoque partc indomitus. Hodie talis futums, nifi artificum folertia in adamantem ipfum adamantem acuiflet. quo invento indomita illa na- turx vis, ferri & ignis contemptrix, fuis viribus excifa eft. Itaque artificum mani- bustandem parere didicit. adeo nihil labor improbus pervincere non poteft. Olioi innotuerat, alio adamante perforari poflb: hoc levi vulnere cognitum cft pofle etiam domari. Omnium qui olim cxlarunt, fcalpieruntve, probatiifimus habituseftPyrgoteles, AlexandriMagnijudicio,quivetuitabaliofeingcmma fcalpi^uam a Pyrgotele: quo praejudicio primam laudcm apud polleros omnium fufftagift adeptus eft. Proximi a Pyrgotele fuere Apollonides, &Cromius. Vi- dimus Amethyfton unciali magnitudine. Apollonidis matm fcalptam! in ea effi- giem Dianx, opusadeo partibus abfolutum, ut nihilfupra. Artificisiiomen ad- fcriptum eft, tam exilibus literis, ut ferc vifum effugiant. Eft ca gemma Horatii Tiguri, infignis & ingenio & animi candore viri. FamametiamhabuitDiofco- ridcs, quiDivi Augufti imaginem expreflit, quapoftca Principcs fignabant. Si- milem.finon eandem,caelaturam habet Heroaldus medicusRegius.natune pari- ter & artis bonus exiftimator. Vidi etiam Mercurium ejufdem DiofcoridLs manu exfcalptum ex Sarda gcmma, cui artificis nomen adfcriptum eft. Ejus mihicopiamfccitidemqui& Dianxillius Apollonidis. Poftca coepit ars in pcjus rucrc, nec quifquam exinde rcpertus eftqui piifcos illos fit xmulatus. |
||||||
|
llluflrif
|
||||||
|
56 Lodovici Demontiosii
|
|||||||
|
lUuftrijfimo & Reverendijfimo,
D. Á Ì Í Ì,
*
Ducide Gioiosa, FranciasPari, SiAmmiralio,
LUDOVICVS DEMONTIOSIUS S.
Å Scitlpfura& Pitiura,germams artibtti,fcripfiRomx>)deB, inharumdr-
tium celeberrimo Gymnafio. non ut artem docerem, quttm nemo unquam tam bene verbisifluftraverit, aiqueretentioresiflipenkillo. quorum manmcum 'veterum folertia cerure judicaverit, qui CMichaelis Angeli, Raphaelis, & aliorum opera, contulerit cum iis qus. Plimas de veterum illorum arte prodidit. TnmetfiqttA- dam in ea lateretpraflantu, qmm nemo unquam fcribendo potuit exprimere; Apel- les uno verbo Venerem appellabat, qua iinaprxflabat cAterispifforibut. ^Alianefue- rit ab ea, qttam Raphaelille Frbinas, & alii nonnulli hujm faculi clari piffores, fm arte complexi fitnt, nihilaufimafferere. horumexflant opera, illorum leguntur ■, & leguntur plerifque locis corrupte. t ^uocircn ut jufie comparatio fieri pojftt & tempo- rum, &art'tficttm., vifurneft antiquxartis iineamenta, qu& exflant apudeum auto- remj&m pene fugientia, reflitmre : labes, quas quibufdam locis temporum injmtA ajperferttt, hac veluti Jpongia detergere: acdemque hanc tabulam, inflartotnobi- Uumoperum, qu<e jamdudum tempm abfumfit, obfervantu & obfequii ergatemei tibimomimentum dicarcs. |
|||||||
|
D Å PICTVR A.
Å Pi&uraarteillaiiobilidicendumeft, qux tam felicifbcceffa
poefimaemulata eft, utpariteroculosatqueiliaautestenuerit; affe&us utraque movens, utraqneparemfemperfibilicentiam arrogatis. Hujus artis initia funt incerta. iEgyptiifexmillibus annorum antiquiorem faciunt quam Grsci, vana antiquitatis ja&atlone. Gneci alii Sicydne, alii apud Corinthios primum inventameflepnedicant, rudibus primum initiis: nempe ura- bta hominis lineis in parictibus ckcumfcripta·. unde prima lineamenta ducere, uno vcrbo adumbrare dicimus. Hujus inventionem adfcribunt alii Philocli /£gyptio5 alii CleanthiConnthio.Sedpnmi,teftePlinio, exercuere Heridices Corinthms, & Thelephanes Sicyonius, fine ullo colore. jamtamenfpargentes lineas intus, quae magis admonereht quam oftenderent. Ideo & quos pingerent adfcribcbant. Clebphanes Corinthius primus invenit eis colorem addere tefta trita. & jam tum pi&ura in duo gencra difcreta eft, in linearem videlicet, & colo- ratam. Sed linearis vacuaeft, autplena. Vacua,quxextremistantum lineiscon- ftat. Hujus funt difpofitio & fymmetda,& tertia,quje nomenLatinum non habet, optice, quam Plinius menfurarura nomine fignificavit. Difpofitioeftpartium fingularum fitus, & refta collocatio. Symmetiia commcnfus partitim fibi invi- cem. Opticeearundemprovarietatefkus, &pofitura:, diffimilis & inaequalis dclineatio. De difpofitione & menfuris Plin. cap. é o. lib. xxxv. ubi de Apelle fic fcribit. Fuit autem non minoris fimplicitacis, quamartis. nam cedebat Am- phioiiide difpofitione, Afclepiodoro de menfuris. hoceft, quantum quida quo
|
|||||||
|
COMMENTARIVS DE PlCTVRA. 57
quo diftaret. Sedadducinon poflumut credatnautoremitafciipfifle, quinimo
qi^dam hic tranipofita efle puto.aut ei falfo adfcripta.Nam quantum quid a quo diftaret > ad partem illam graphices, quam Plinius, proprio nomine diftinguens acxteris, difpofitionem appellat, referendumnoncft. Exempli gratia, inAr- chiteitura diipofitio linearis oftendit.quo quidque locoponendum fit, quantum item quid a quo diftare debeat. ut,quo intervallo columns fint collocandae, quo item reliqua. Deinde ad Symmetriatn omnia funt exigenda. hxc pro quantitate xdificii oftcndit partium fingularum commenfum.. Demum totius a*dificii men- furasadopticenrevocandaefunt. necjamunamenfuraeft, iedinfinitx inunum punftum coeuntes, a quo totius optices ratio pendet. Hxc ita habere ex Plinio oilendo, cum trium harum partium graphices divcrfis locis meminerit. Quod firaenfuram a diipofitionefejungamus, nec curet amplius diipofitio quantum quid a quodiftare debeat, fifcitari velim qusefint di/pofitionispartes? Namfi axlificium aliquod delineandumiit, occurrit primum illud, quantum fingula: partcs inviccm diftare debeant. Siquis figuram hominis inftituat, eadem cura folicitat aggredientera. Tribuamus hoc menfuris; quid tandem diipofitioni fu- pereriti Menfura nomengeneris eft, & difpofitioni, & fymmetriae, pariterin- ferviens. Sed quatenus ipeciem diftindara conftituit, cx propriis menfuris con- ftat, coeuntibus lineisin pun&um. Et iane, ii menfuras in genereintelligamus, eas Geomerria Obi vindicabit: nec eft curarchitediuraeas fibiarroget. Sed quid diutius hic moror?difponere,quid aliud eft quam fuis locis fingula ftatuere^Sym- metrix proprium eft, partium menfuras perfequi. Sed cum optice Latinumno- mennonhaberct, menfuras Pliniuspro ea ufurpavit. Cumigiturlocus ficha- berct: noncedebat Amphionidedifpofkrone, hoceftquantumquidaquodi- ftaret; Afclepiodoro de menfuris: Quidam qui haec non novcrat, hanc incerpre- tationem ad menfuras referendam efle duxit,exiftimans, appofitiqs menfuris, quam difpofitioni convenire. Quocirca ut membrum luxatum in fuos artus re- deat, locum ita legemus: Non cedebat Amphioni de difpofitione, hoc cftquan- tam quid a quo diftaret; Afckpiodoro de menfuris, &c. Symmetria, altera gra- phicesparseft, quaeiummatn venuftatem operi conciliat. De hac non femper convenk inter artifices. Quippe cum natura in fymmetria corporum non fibi fcmper conftct, quxrendum fuit ] quxnam ex omnibus maxiriie probanda eflet. Ncq; enim cujuique judicio ftandum fuit. Vulgus enim quod re&um eft probat, fednon defiderat exquifitam illam pulchritudinem é cujus uniusamore flagrat peritusartifex. Itaquevelfinuiquamreperiatur, eamfibinihilominus obocu- los proponit, & cjus fpeciem amat. tum ejus pulchritudinis partes invicem com- ponit, ut folcnt virgines hinc indeleftis floribus coronam ne&erc. Sic olim Zeuxis, Agrigcntinis fa&urus tabulam, virgines earum nudasinfpexit, & ex iis quinque clegit, m quod in fingulis laudatiifimum eflet, pi&ura redderet. Hanc pulchritudinem Lyfippi judicio nemo unquamfatis accurate exprefllt. Aliquan- do enim interrogatus quem fequerctur antecedentium, dixifle fertur, dcmon- ftrata hominum multitudine, ipfam naturam imitandam eiTe , non artificcm. Nec tamen naturam in uno laudavit, fed ipeciem quandam pulchritudinis, qus cx univerfa multitudine colligi pofifet. Quocirca dicere folebat, ab aliis homines faftos quales effent, a fe quales viderentur. Apelles fibi diffidens admoneri íïô lebat. proponebat enim in pergula opera abfoluta, ipfe latens aufcultabat, fi qua fortevulgusimprobaret. Symmetriam primus in Piftura fervaflb fertur Parrha- fius. TeitiagraphicesparSjOptice. PiiniusinopiaLatinifeuTioniseinomennon tribuit,fed quae fint ejus partes fatisexplicat, ubi de Parrhafio,,cap. éo. lib. xxxV. Gonfeflione, inquit, artificum in lineis extremis palmam adeptus eft. Hsec eft in Piolurafumma fubtilitas; corporaenim pingeie, &media remm, eftquidem ^., h magni |
||||
|
5 8 Ludovici Demontiosii
magni operis, fedinquomultigloriamtulennt: extremacorporumfacere, äå
definentis Pi&urae modum includere, rarum in fucceflfu artis mvcnitur. Ambire enim debct fe extremitas ipfa,& fic deiinere ut promittat alia poft fe, oftendatque etiam quae occultat. His verbis Plinius opticen defcripfit, tametfi locum non prorfus bcne habere fufpicor. namverbaillaextrema, corporam facere, &dcfi- nentis Pidurae modum includere, rarumin fucceflaartisinvenitur; ficmalim legere, extrema corporum facere, & definentis pi&urae modo illudere, rarnm infucceflb artis invenitur. Nam definentis pifturae modum inclndere quidfit, neicio ·, fed definentis pidurse modo fpedantibus illudere, hoc artis eft. Hoc ut pneftet artifex,primum obfervare debet,quantum quid a quo diftet, totius operis in plano configuratione. Obfcuris deinde lineis furium ad perpendiculum ereftis adpropofitipun&i menfurameas omnes exigere, habitainprimis rationequan- tum quxlibet a punfto diftet. Unde patet, in hac gtaphices parte praecipuum efle ufum menfurarum, five prima operis in plano configuratio fpe&etur, five operis adumbrata ipecies, (illam Ichnographiam Grseci dicunt, hanc fciagraphiam, Hermolaus Barbams fcenographiam) vel fi opus fit recedentes operis partes ex- tremis lineis terminare.in quo prima laus cft,quantum ad integrum corporis am- bitumdeeft, idfenfim ita oculis fubducere, ut definentis pictura modo, ars fpedantibus illudat. Artifici di&umfat eft de graphice nobiliffima pifturae parte. Inqua ncfcio an quicquam utilius juventutiproponi poifit, quo emdiatur. Et Greciinhacfentcntiafuerunt.Qiwcirca,inquitPlinius,accedentePamphiliegre- gii pidoris autoritate effe&umSicyone primum, deinde ctiam in tota Grxcia, ut ingenui pueri ante omnia graphicen, hoc eft,pifturam in buxo docerentur, reci- pereturque caars in primutn gradumliberalium. Semper quidetn honoseifuit, ut ingenul eam exercerent, mox ut honefti, perpetuo interdi&o ne fervitia docerentur. Hxcfuntverba Plinii, cujufdam imperiti gloflemate interpolato, quigraphicen piduraminterpretatuseft, fpeciem pro genere accipiens. Quo- circahanc interpretationem, ut Plinio indignam,rejicimus. Graphice plenafit lineis intra figuram defcriptis. Primi omnium Aridices Corinthius, & Telepha- ncs Sicyonius lineas intus iparierunt. Arsdeinde excultafuit, noftris quidem temporibus ufque adeo, ut piftune coloratae effe&us in exprimendis umbris, & luminibus, semuletur. Oftenditenim contrada, &projeda, cava &intumefcen- tia; & quicquid deniq; colores prseftarc poflfunt.id ipfum praftat graphice.Nunc de pi&ura colorata videndum eft. Hujus tria genera conftitui poffunt, unicolor, bicolor, tricolor. PrimigenerisautorfuiiTe perhibeturCleophanesCorinthius, quiprimusinvenitfigurastefta trita colorare 5 quae prima artis ineunabula fue- runt.Quidemdeiequiitifunt, cinnabaripinxerunt,& Ephefiominio.quoddere- liftum eft, quia curatio magni operis erat, & quia nimis acre,ut ait Plinius. Ideoq; tranficre ad rubricatn, & finopidem. Spargebantur autem intus lines, in quibus praccipua laus erat. Sed & pluribus etiam coloribus feorfum pofitis monochro- mata pinguntur. quogencre pidurae pinguntur etiam nunc folia luforia variis coloribus, idquemembranisfeneftratis. Nihilenim intereftfiveunus, fiveplu- rescolores adhibeantur, modofint diftin&i, & puri. Namhoc pidurae genus inter monochromata cenfendum eflc, Plinii vetba oftendunt, qua; funt cap. ÷ é. lib. xxxv. Pingunt, inquit, &veftes ini&gypto, intcr pauca mirabili genere; candida velapoftquam attrivere illinentes, noncoloribus.fedcoloremibrben- tibus medicaraentis. Hoc cum fecere, non apparetinvelis, fedin cortinam pig- mentiferventismerfapoft mornentum extrahuntur pida. Mirumque, cumfic unus in cortina colos, exillo alius atque alius fit invefte,accipientismedica- menti qualitate mutatus.Hoc cumPlinius inter pidui^ genera rccenfcat, certum eftadmonochroraatareferendum, cum ex figulis coloribus conftet. Ad bico- lorem
|
||||
|
COMMENTARIVS DE PlCTVRA. J9
loremenkn, actticolorem non poflunt. Puris etiam colonbuspingunt occi-
dentalesIndi, cujufmodi liberunus extatinbibliotheca Vaticana. Pi&urabi- color effecit umbrarum adjeftione, ut corpora intumefcere viderentur, & quafi folidefccre. Hujus nufquammemini Plinium mentionem facere. a monochro- mateenimtranfit adpifturam numeris omnibus abfolutam. Cum tamenno- ftris temporibus multa fiat hujusoperis exempla, in quibus nullo adje&o Iu- mine, nihiladgraphiccnprjeterumbramacccdit, &habettamen Pifturavenu- ftatem. Ç oc fere genere pi&ores vultus primum in charta imitantur, quo deinde cxemploplusaccurateperficiunt. Bicolorem hanc pi&uram eo dico, quodad monochromata referri nonpoffit, cumhuic praeter colorem extenfum inta- bula, accedat umbra, color alius a fubje&o. Scd nec ad tricolofera pifturam re- ferripoteft,quiainhac, ut dicemus.lumenab umbra tonodifcernitur. Quo circa tertiam fpeciera necefle fuit conftituere mediam inter monochromata, & pi&uram tricolorem. Tandem, inquit Plinius, ie 'ars ipfa diftinxit · & invenic lumen atque umbras, differentia colorum altema vice fc(c excitante. Tricolo- rem hic pifturam oftendit. Eftenimhic colorextenfusintabula inftarfubjedi, Tnediusinterumbram & lumen, ienfim ad utrumque porreftus. Haec tria cor- pus plenum & folidum faciunt. Scdinfociandiscoloribusadhibendaeftcura circa tranfitus colorum, utmollitercoeant indifcretis commiifuiis. Hucper- tinet illud nobile certamen inter Apellem & Protogenem valde celebratum. Ta- rnetfipauci admodum intelligant de quo internobiles illos artifices certatum fuerit. Quod certamen fic a Plinio defcribitur, ut illis temporibus vulgatiifi- mum. Scitum eft, inquit, intcr Protogenem, & eum, (de Apclle loquitur) quod accidit. Ille Rhodi vivebat. Quo cum Apelles adnavigaffet, avidus cognof- cendioperaejus famatantum iibicogniti, continuo officinam petiit. Aberat ipfc, fedtabulammagnitudinisinmachina aptatam pi&urae anus una cuftodie- bat. Haec Protogenem foris eflc refpondit, interrogavitque a quo quaefitum di- ceret. Ab hoc, inquit Apelles, abreptoque penicillo lineam ex colore duxit fumtme tenuitatis per tabnlam. Reverfo Protogeni quargefta erant indicavir. Fertinr artificem protinus contemplatumfubtilitatem, dixiflfe, Apellem veniOej non enim cadere in alium tam abfolutum opus. Ipfum tunc alio colo.re te- nuiorem lincam in ipfa illa duxifie, prxcepifleque abeuntem, fi rediiflet ille, oftenderet, adjiceretquc, hunc efle quem quxreret. Atque ita evenit. Revertituc enimApelles, fedvinci erubefcens,. tertio colore lineas fecuit, nullumrelin- quens fubtilitatilocum. At Protogenes vi&um feconfeifus, inportum devo- lavit, hofpitemqujerens.-Placuitque ficeamtabulam pofteris tradi, omnium quidem, fed artificum pvaecipuo miraculo. Addit. Plinius: Confumptara eam conftat priore incendio domus Casfaris, in Palatio avide ante nobis fpe&atam, fpatioiiore amplitudine nihil aliud continentem, quam lineas vifum effugientes. inter egregia mnltorum opera inani fimilem, & eo ipfo allicientem, omnique opere nobiliorem. Re£te Plinius, fi audita tantum retuliflet. Sed cum addat, an- tequam incendio confumpta eflet tabula, earnfeavide contemplafle, fpatiofiore araplitudinenihil aliud continentem quamlineas vifumeffugicntes, pacetanti viri dixeritn, fi totus Argus fuiflct, fi totus Lynceus, lincas videre non potuiflet quae nufquam erant. Vir in cxteris diligentiifimus, hallucinatus efl vulgi prsju- dicio. Cum enimfamaeiTet, delineis inftitutam difputationem inter nobiles illos artifices, & opus adhuc exftaret in ea tabutei eas videre vifus eft: alioqui ie parum perfpicacem crediturus. Sedqui de lincis initumfuiflc certamen a cla- ris illis artificibus dixerant, id aliorfum intelligcbant , atque ifti acccperint. Ccrtum eft enim, in Pifturacoloratanullumeifcprorfuslinearumufum. Imo vitiodari, fi linea: apparcant. Extrema: enim lincs, quaparteumbradcfinit, h æ Ci
|
|||||
|
---------
|
|||||
|
6t> Lodovici Demohtiosii
ci pcorfus adhxrent, & cum ca confunduntur. Quas veco intus fparguntur,.
ne ipfae quidcm aib utnbra fepatantur. Sed nec qua lumen pi&ura recipit li- ncas ullas cemcre eft. Qupd fi ad graphicen fpeftemus, ne hic quidem vi- dco cuc hxc fubtilitas linearum tantopere commendetur in pidore: cum ar- tificum judicio pi&ura lineariseo nomine nunquam laudetur ■, fed id tantum ipeftetur, an graphicc rerum eflSgies fint adumbratae. Nec intereft, tenuiori- bus lineis an craflioribus. Irao dc induftria lineamenta craffioribus primum lineis adumbrantur. Vidi enim multa autographa pentiifimorum artifkum, qui hoc fcliciifimo faeculo floruerunt, Michaelis Angeli Bonaroti, Raphae- lis Urbinatis, Salviati, Polydori, Parmenfis, Titiani, aliorumque nobilium artificam, ied nemincm aaimadverti affectaffe unquam fubtilitatem illam li- ncarum. Itaque videndurii efl:, quod hujuscelebris ccrtaminis fubjeftum fue- rit, & quod tantum artis fpecimcn, ut eo vifo, naanus farm tantum cognita: fubito dignofcerentur. Sed leftorem piduix quadantenus peritum opto, aut qui faltem doceri velit. Huicego rem, ut eft, paucis exponam. Primum nofle opeKepretium eft, in piftura abibluta colores fingulos tribus differentiis tan- quam gradibus diftingui> luce, umbra, & fpkndore. Sine luce nihil omniiio cerni poteft. Hjec quaqua verfus folidura opacum feriat, utnbram in parte ïñ- ñïß^ circumfcribit. Inter lucem & umbram fplendor fpcdatur ·, in lumine co- lor dilutus.eft, in umbra faturatus, in fplendore coloris fpecies ceraitur; in majori iuce non difcernkur, nec item in utnbra intenfa, fed opus eft lumine moderato. In luce enim intentiifima color omnis candidus apparet. Quocirca in transfiguratione Chrifti omnia apparebant fpe&antibus Apoftolis candida, propter lucis intentionera. Contra fi lux remiffior fit, ne tunc quidem difcer- - nitur colos. Quo fit ut ad ignis aut lunse fplendorem riibeus color fulvus vi- deatuc, viridis ceruleus. Si vero urabraintenfior fit. omnia nigra videbuntur: adeonifi moderatoluminefpecies difcerni nequit. HscPlinius optime expo- fuit in illo cap. $. lib. xxxv. Tandem, inquit, fe ars ipfa diftinxit, & invenit lu- menatqueumbras, differentia colorum alterna vice fefe excitante. Deindead- jedus eft iplendoc alius hic quam lumen, quem, quia inter hoc & umbram effer, appellavemnt tonura. commifluras vero colorum & tranfitus, harmogen. Haec Plinius. Cleonides autoi' eft, tonum quatuor fignificare, phthongum, interval- lum, locumvocis, & pjufdemtenorem. Et hodie etiam Mufici indifferenter pro hisquatuor ufurpant. Quoquomodo accipiamus, re£te veteres fplcndo- rem appcllaverunt totium. eft enim fplendor in pi&ura idern quod phthongus ia Mufica. & quemadmodum in Mufica proxima vacum folida intervalla per tonos progrediuntur. fic pec hos etiam tonos colorum fpecies. Pra;tcrea ut in. Mufica locusvocisdiciturtonus, fic in piftura ubi coloris fpecies refulget to- nutn dicemus. Denique etiamtenoremutiobique rcfte appcllabimus, ubimox inter acutum &grave faftinetur, & ubi color pariterinter lucem & umbram fubfiftet. Cetemm in Mufica tonus atonofemitoniodiftinguitur. in pi&ura color a colore harmoge. Semitonium eft tranfitus & commiflura colorum. Hartnoge igitur ia piftuia inflar femitonii eft. Adde, quemadmodum toniis in Mufica in atquales partesdividi non poteft, fic nec coloris fplendorem ab ex- trcmis xquali interftitiodiftare; fed umbram aliquanto latius cxcurrere inftar fetqitonii majoris: ut in corpore fphsrico opcica ratione dernonftrari folet. Haec GumPlinius oprime noviflet, miror, cum non inteilexifle, qua de reinftitutum fuiflet ccrtamen intcr nobiles illos artificcs, tametfi tabulam vidiflet. Nam in lineis exprimendis certafle falfum oftendimus, cum & Plinius dicat penicilli opus fuifle. Atqui penicilli ufus nullus eft in graphice. De fedione igitur linex contcnderunt. hoc eft de fciifura & tranfitu colorum: de commiflura illa quam Plinius
|
||||
|
COMMENTARIVS DE PlCTVRA. 6l
Plinius Harmogen appellat. Enimvero digna res eft in qua piftor excellere ftu-
deat, noninlinesdudu; quam fi quis paulo fubtiliorem pingere ftudeat, ne ApelLesquidemipfeferneldividere poffit. In harmoge vero, ut colorum, fic artis& artificis fplendor elucet. Ut enim Muficum eumlaudabimus, quirefte modulabitur diftinftis intervallis, fic pi&or qui colorumgraduspulchrediftin- xerit, & tranfitus eorum notaverit, ille quodfummum eft in arte affequutus erit. Cumigitur Apellesabrepto penicillo exartisfuse fpecimine a Protogenc agnofci velkr, nonfiguram expreflk; fedharmogen in colorc notavit. Proto- gcnes artem agnovit, fed artificis negligentiam notavit, alio fubinde colore inter- jcfto: tranfitum qui duriufculus erat molliens. ^muiatio arti lenocinata eft. erabefcens enim Apelles vinci, commifluram ipiam iccuit alio interjedo co- lorc, adeo tenui, ut nibilfupra. Ita de fyftemate pi&urie dividendo certarunt fummi artifices. Digna certe cura in quam toto pe&ore incumberent. Plinius igitur in his pamm exercitatus , cum tabulam avide conteraplaretur, videre vifuseft lincas, tametfi vifum effugientes fateatur, quia fcilicet nullae prorfus erant. Exhis apparet, colores fingulosin Piduraabfoluta tribus gradibus di- ftingui, tono, luce, & umbra, quorum bini harmoge fociantur. Idckco hanc tricolorem piduram dixi. Sed Piinius duo pi&ura genera tantum agnofcit. mo- nochroma, &varium. lllimonochromaeft» cum unus tantum colortabula: inducitur, umbra tamen, & lux, fuis locis fparguntur. Quo pidurx genere &a- ruithocfieculoin Italia Polydorus, cujusexftantmultapraeclaraopera Romai, fcecundi admodum ingenii paitus. Vidi etiam miniaturam ejufdem generis, tam accurate perfeftam, ut in tranfitu colorum nihil deiiderari poflet. Idcircohoc pifturs genus ad tricolorem pi&uram retuli. Bicolorem enim pi&uram dixi, cuiad colorem extenfum intabula nihil prster umbram accederet. Unicolo- rem vero,in qua coloresfmgulipurifeorfum ponuntuc. Itaqj com tria.fintnobis pifturae genera, unicolor, bicolor, tricolor; Plinius de tricolore t-antum agit. cujus dujefunt illifpecies, monochroma, &varium, cui nomen non tribuit. Idem Plinius nobisautoreft, veteres quatuor coloribus durataxatpinxifle. qx albis melino, cx filaceis Attico, cx rubris finopide Pontica, cx nigris atramento. Sed filacens ille cujufmodi fuerit, nemo fatis explicavit. Philandcr purpurcum & luteum in ultimo interpretatur. Sed tamen neutrum hoc loco fignificari po- teft: cufti cx quatuor illis coloribus quibus vetcrcs illa nobilia opera fa&itarunt, unum oporteat efle cseruleum. Ccrtum enim eft, in piftura minimum opus effe his quatuor coloribus, albo, nigro, rubro, & caeruleo. Quprum mixtura ccteri omnes componuntur: ex albo & nigro cineraceus, ex rubro & nigro fulvus, ex rubro&csemleoviridis: cxhoc&rubro luteus: exalbo&cxruleocxfius: & exhis rurfusalii innumeri. Hujus foeainditatis caufaeil, quodex quatuorillis primigeniis bini quam longiffime diftent. Album fciiicet a nigro.rubrum a ccru- lco. quo fit ut intermedios omnes fua facultate comprehendant.nec excra cadere poflfit colos unus. Novimus quidem ex file fieri colorcm luteum, & purpureum: fed cum t_Anici adje&ionecoloremcseruleum femper figpifkat: cujuspenuria faditioutebantur, maximead te&oriaopera. Quomodo autemfierct, docet Vitmvius cap. 14. lib. í 11. Te&ores, inquit, cum volunt file Atticum imitari, violam aridam conjicientes in lintcum. & inde manibus exprimentes, rccipiunt in mortarium aquam ex violis coloratam, & ex ea, cretriam infundentes, & eam terentes, efficiunt filis Attici colorem. Sed, inquit Philander,Plinius lib.xxx 111. cap. ult. non filis, fed cserulei eam fraudem refert. Locus Plinii quem citat fic habet. Cauulei fynceri experimentum in carbone utflagrct. Fraus violaarida decofta in aqua > fuccoque per linteum expreflb in eretriam. Sed Vitmvius ' docet cam efle fraudem filis Attici. Itaque filis Attici & cjeruleieadem ratio. Scd h 3 fil
|
|||||
|
111*1......ÔÌÉÌ—1ÃÉÔÉ III „„,- ^g^^^g^^^g^,^^
|
|||||
|
6z LudoviciDemontiosii
fillimuseftjCiemlcumarena; utriufque coloreftidem. Ñïéôï cumhiduoau-
tores dicant idem, & alter alterum explicet, Philander eos tanquam par gladia- tocum invicem committit. Nec interim animadvertit hac interpretatione, cx- ruleum cfle ex piftura: elemcntis. Sed homini parum in pictura verfato, tametii aliaserudito, fasfuithsEcignorare, nifipollicitus eiTetexprofeflb fedecolori- btisfcriptuirum. CxterumPlinius, quaefl:diligentia, cum de coloribus feraio- neminftituit, pretiaeorum, uttuncerant, pofteris tradere voluit. Sednumeri corrupti funt notarum fimilitudine. Primum ubi de file fic fcribit cap. xn. lib. xxx iii. Sil, inquit, proprie limus eft. Optimum ab eo quod Atticum voca- tur. Pretiuminlibras xxxii. legendumputat. Budaeusexiftimat, ubinumige- nus non exprimitur feftertium numum intelligendum efle. Itaque hic feftertios xxx 11. legendum putat. Ego vef ï cxiftimo, ex tribus notis denarii, primam de- narium numum fignificare, ut & alias faepe. quamquam interdum linea tranf- verfa decuflira fcinderet. Sed dehis fiifius eumdenotisnumerorumicribere- mus, quae aliquando le&ori impertiemus, cum ineum uftim conditafintano- bis. Hunc igimr locum Plinii ita legemus cum diftin&ione numi, pretium in lib.x. xxi i. hoceft iSiecontraftioneé pretiumin librasdenariiduo&viginti. Eodemcapite: Ex casruleo fit quod loraentum vocatur: Perficitur lavando, terendov^, & hoc eft caeruleo candidius. Pretium ejus ÷ ÷ 111, cserulei ÷ í 111. Notarii lapfus.etiara hic ita reftituendus eft: denarii ÷ 111 ·, cxrulei denarii ofto. Quod itemicquitur, Nuper acceifit & Neftorianum, ab autore ajipcllatum. lit & /Egyptium leviffimaparte,pretium,ejus xl. in lib. lego, denarii l. In lib. paulo poft : Non pridem apportari &Indicum eft coeptum, cujus pretium ÷íé é in libras. Lcgo, denarii feptem in libras. Ita legendum efle ex Plinio oftendo: cum finopidi pretium ftatuat in libras denarios tredecim expreflb genete numi, cap. 6. lib. xxxv. Si enim finopis rubricsegenus tredecim denariis seftimaba- tuc 5 quomodo fil & cseruleura non pluribus fere feftertiis venderetur ú Prseterea folet Plinius fi denarioirum numerus rottmdetur, per denarios pretium expri- mere, potius quam per feftertios. ut ineo loco, quem proxime adfcripii de ilnopide. Igitur in proximo exemplo denarios ofto potius dixiflet, quam ÷ ÷ ÷ 11 feftertios. Adde , cum caerulei pretium ÷ ÷ 111 in libras aeftimarit, quomodo uno tantum feftertio pretium abfuerit a fex denariis, cum fumma rotundata non eft > npn enim folent pretia rerum conftitui ita prccife, ut numi feftertii ratio habeatur inmajufculafumma. Eft & aliud, inquit, genus lomenti, quidam tritum vocant, quinis afllbus ceftimatura. Hic quoque non iatis emendate le- gitur quinisaflibus, proquinquedenariis. Sedhaec, ut jampollicitusfum, la- tius alias explicabuntur." Quod vero fequitur eodem loco, poftquam indici pre- tium oftendit: Ratio ßï pifturaad inci/uras, hoc eft umbrasab lumine divi- dendas. Haec etiamle&io parva adjeftione quantummutataeftaprima? Haec enim. ab lumioe, nonfuntautoris, iedcujufdamquinefcicbat quid eflet um- bram ab lumine dividere. Itaque putavit autorem incifuram hic pofuifle pro tono. proindeaddidirde fuo, ablumine: infelici tamen fucceflu. namhacad- ditione luminis, huiclocotenebrasoffudit. Tonus, utdixi, umbram dividit ab lumine: fciflura aliud cft quam tonus. Non enim dividit umbram ab liimine, fed umbram ipiam. & hoc eft proprie fcindere, illud dividere. Sit cxempli gratia figura oris exprimenda. duceturprimum linca, qux labium fuperius ab infe- riore dividat. deinde ab eminentiore parte labioium incipiendo, ad interiorem partem umbra intendetur, ut utriuique labii intenfior umbra definat in lineam illam, qux dividit labium fuperius ab inferiore, & umbram ab umbra, non um- bram a lumine, ut falfo exiftimavit ille, fi Diis placet, paraphraftes Plinii. Pro coloribus etiam vetcres intcrdum res coloratas ufurparunt: ut in operevermi- culato,
|
||||
|
COMMENTARIVS DE PlCTVRA. 63
culato, cujus primum ufus fuic in pavimentis lithoftrotis. His primus famam
dedit,qui, autore Plinio, Pcrgami ftatuit quem vocant afaroton oecon. Quo- niampurgamentacoenae. quaqueeverri folentvelutirelifta, fecerat parvisex teftulis tinftis in varios colores. Vt autem nofcatur quam ekgans fuerit hoc ge- nuspi&uraz.additeodern loco: Mirabilisibicolumbabibens, &aquamumbra capitis infuicans. Apricanturalix,fcabentesfefein canthari labro. Exhumo, inquit, pavimenta in camcras tranfiere, & e vitro fieri coeperunt. Claudii tem- poribus mventiim eft, interraib marmore é vermiculatiique ad effigies rerum & animalium cruftis, pingere innatis marmori coloribus. Huc perrinet queri- monia illa autoris, luxum, & delitias exprobrantis fuo iaeculo. Non placent, ia- quit, jam abaci, ncc ipatia montis in cubiculo delitefccntia; coepimus & lapi- dcmpingere. Sed&hujus loci fententiam unius liters adje&iomtitavit, cum lapidem pcrperam, prolapidelegatur. Non enim heicde lapidum pi&ura lo. quitur, fed depi&uraquxfiebatlapideis teifellulis. Lapidem vero pingeie Ne- ronis temporibus inventum fbit, & maculas quae non eifent in cruftis inferendo, unitatem variare: ur ovatusefletNumidicus, utpurpuradiftinguercturSinna- dicus, qualiter illos nafci optarent dclitix. FUit & alia pingendi ratio,quam encaufticen appellabant, quod piftura inure-
renmr. Idque duobus modis, ccra, & ebore ceftro, id eft, viriculo. Hodie utraque ratio ignoratur. Sitameneftconjeftiirxlocus, egoprioriilloencaufti genere hac ratione pi&uram inuftam fuifle crediderim. Ceram primum indura- tam medicamcntis. ex ca deinde faftasfuifletabulas, in quibus forrax eorum quspingendaciTentincidebantuL·. Tum, quemadmoduminvermiculato opere, in eas formascavascerisinditisvani colores figuris inducebantur, nullis appa- rentibus commifluris. Hoc.in eo genereprieftantiilimum erat, quod cerx pidtae camis fimilitudinem feliciusxmularentur,quam fi dilutis coloribus pi&x fuif- fent. Inebore veroceftrOjideft viriculo, pingebant. CeftrumPollux ftyli ge- nus interpretatur. unde conjicio itaveteres ebori pifturam inuififle, utquod pingendum eflet graphice primum in ebore adurabrarent. Dcinde iervata ra- tione luminum, & umbrarum, eboris candore ad lumina uterentur, tonum vero, & umbram , piftis ceris cxprimerent. Huic generi pifturx ca erat gratu, quod cum in ceris nitor quidem ipkndeat, ad liimina iplendidiore colorc opus fuit, qualis in eboris candore cernitur. Ea fuit igitur optitna colorandi ratio, ut colorem umbra paulo dilutiore condirent, a tono vero ad intcntiffimum colo- rem progrediendo pi&urx lumen darent ex ipfo cbore. Omnibus enim colori- bus bene eft cum albo, nitentibus vero optime cum candorc. Hic candor maxi- meinpifturis muliebribus laudabatur. Nara & annulare candidumerat, quo muliebres pifturx illuminabantur. Idfiebat excreta, admixtis vitxeisgemmis ex vulgi annulis, unde & annulare diftum fuifle, autor eftPiinius. Itaque & hoc incaufti genere veteres utebantur ad pingendas mulierum effigies. Lala Cyzi*. cenacum &penicillopingeret, pinxit & ceflxoinebore, imaginesmulicrum maxime. Inde conjicio eum fuifle ufum eboris in encauftice. Imo ita fuifie, qua- libet fponfione libens afleruenm. Tertium encaufti genus acceffit, rcfolutis jgni ceris, penicillo. quod pi&urx gcnus in navibus nec fole, nec fale, ventifve corrumpebatur. Ideo non tantum claflibus familiare fuit, fcd&navibusone- rariis. De encauftices autoribus verba Pliniiapponam. Ceris, inquit, pingcre, ac piduram inurere, quis prirnus excogitaverit, non conftat. Quidam Ariftidis in^ ventum putant. poftea confammamm a Praxitele. Sed aliquanto vetuftiores encaufticae pi&urieextitere, ut Polygnoti, & Nicanoris,& Archefilai,Pario- ium. Lyfippusquoque/Eginspidurxfuxinfcripfit, Å'ãêáý^. quodprofcfto non
|
||||
|
64 Ludovici Demontiosii
çïç fecifletnifi encauiHca inventa jam tum fuiflent. Pamphtlus quoque, Apcllis
prceceptor, non pinxifletantum encaufta, fcd etiam docuifle traditur. Paufiam vero Sicyoniorum primum in hoc genere nobilem. HaCtenus de Encauftice. Nunc videndumeft qui pingendo famam olim adcpti fint, &quid unufquifc
queeorumadarcemexornandanicontulerk. Tuumeft>Plini, receniere, quima- gnam eorum pattem ab interitu vindicafti: quique eorum opera intercidere non espaflus. Fecerathoc Varro pari diligentia, atquepietate, feptingentorumar- dficuranominibus, figuris etiam aliquo modo expreffis. Seddurs: temporum vices hoc illi meritum , artificibus famam, nobis vero memoriam corum invi- derunt. Atticus ctia.m id ipfum prarftiterat. Quando igitutr eorumfcriptis frui datum non eft,eos tantumex Plinio percut'ram,qui fuis inventis artem excolue- runt. Nonvosigiturfilendieftis, Aridices, &Telephanes, quiprimiteftatrita colorare coepiftis, &lineas quafdam intus ipargere, politiores haud dubiefu- turi, fiinmelioratemporaincidifletis. Sequutus eftdeinde Euraams, quipri- musin Pi&ura marcm a foemina difcrevit. Hujns deinde inventa excoluit Ci- raon Cleoneus, qui catagrapha iavenit, hoc eft obliquas imagines, & varie for- mai-e vultus, refpicientes, fufpicientes, & deipicientes. Articulis etiam mem- bradiftinxit, venas protulit, prsetereaque invcfte & rugas, & finus cxpreffit. His fucceflit Polygnotus, qui primus mulieres lucida vefte pinxit, capita earum mitris veriicolonbusoperuit, plurimumquepiftiu'xprimus contulit. Siquidem inftituit os adapcrite, & vultum ab antiquo rigorevariare. De codem Plin. cap. 19. lib. xxxv. Hujus eft, inquit, tabulain porticu Pompeii,quaE ante curiam ejus fucrat, in qua dubitatur afcendentem cura clypeo pinxerit an defcendentem.Hjc locusobfcuriorpauloeft, necforte difficilius fuitin eatabula judicare, afcen- dentem cumclypeo Polygnotus pinxifiet, andefccndentem, quamhic conji- ccre quidvoluerit autorhis vcrbis iignificare. Cumappareat, voluifie eumre- condirum artifkium notare. Etcerte itaeft. Hacenim defcriptioneviderevi- deor figuram itapofitam, ut accedenti, & retrocedenti. alia atquealia videretur. Omnes figurae ita pofitce funt ut radiis redis afpicienda: fint,aut obliquis.Re&is e regione tabuls. Obliquis vero aut cx codem plano, fed a latere: ayt ex divcrfo plano,inferiore, velfuperiore. Sidelocoinferiorefigurafufpiciendafit, acce- dentiadtabulamfigura dcfcendere videbitur, recedenti afcendere. Conrra, fide loco fuperiore defpicivelit, quo longius a tabula recedet oculus, figura defcen- dcre videbitur, quo propius acccdet, defcendere, & ratio optices ita cogit fateri. Polygnotus igitur in Pi&ura folers > novam rationem excogitavit, qua illuderct fpeftatori. Figuram enim ea arte pinxit, ut pars fuperior tanquam de fupeiiore loco videretur, infcrior ex inferiore, una&eademfiguraepofituradiverfaejuf- dem artis excmpla compkxus. Ut ii in partem fuperiorem oculus intendcretur, reccdendo figura defcenderevideretur: contra afcendere,iiininfenorempar- tem intueretur. Hoc puto voluiife Plinium laudare in Polygnoto, quem nihilo- minusprimispifturae temporibusinclufit: cumnondum lumina artis apparuif· fent, qux poftcain Apollodoro rcfulfemnt, qui primus gloriam penicillo con- tulit. Unde & pi&ura: fecundani aetatem inchoabimus > a nonagcfima tertia Olympiade, cum antea nulla Pifturaadmodum oculostenuerit. Hic Apollo- dornsprimusfpecies exprimereinftituit. Huncfequutus Zeuxispi&unEportas intravit,quasApollodorusaperuerat. FecitPenelopen, inquamores ejuspin- xiflevidebatur. Sed de pulchritudinis fpecie abfoluta nondum inter artifices con- ftabat. Itaque & ipfe grandior in capitibus articulifque judicabatur. Qiiocirca flu&uans adlmc, cum pulchcitudinis fpeciem nondum animo contemplatus eflet» fafturus Agrigentinis tabulam, quamintemplojunonispublicededica- rent, virginibuseoruminfpedis, ex iisjquinquc elegit, utquodinquaquelau- t·; ..·! " datfifi- |
||||
|
COKiMENTARIVS DE PlCTVRAi <5j
datiifi-mum eflet, Pi&ura redderet. TEquales ejus, & amuli. fuere Titnantds, An-
drocides,Eupompus,& Parrhaiius.Primus hic fymmetriam pifturae dedit,primns argutias vulms,eleganriam capilli, venuftate oris. Sedin extremislineisomnium artifkum confenfu laudem adeptus eft,in mediis corporibus pingendis non a?que laitHabatur. Maximetamen nobilitat-us fuit certamine illo. Zeuxidemftipera- vit, ingenuaipfius Zeuxidis eonfeffione, quodis uvis pi&is aves tantum fefel- liflet, fed Parrhafius artificem ipfum flagitantem remoto linteo oftendipiftu* ram," cumtamenineatabulanihilpratalinteumpiduraeflct. Eatuncpenicilli laus fuit, rerum ipecies accurate pingere. Ipfc vero Parrhafius a Timante fupera- tus eft in Ajace j armorurnquejudicio. Unde molefte. fe feirre diccbat, quod Ajax iterum ab indigno vi<5tus eiier. Hic Tiniantes artem viros pingcndi artificio fuo complexus eft. Addidit prjeterea argutias piftura, cum in cjus operibus plus femper intelligeretur, quam pi&um eflet. Exemplis Plinius-rem illuftravit. E)us,inquit) & Jphigenia, qua aftante ad aras peritura > cum moeftos pinxifTet omneSj prascipue pammm, & jam triftitias omnem imaginem confumpfiflet, patrisipfms vultum velavit, quemdigne non poterat oftendere. Additde Cy- clope dormiente in parva tabula, cujus magnitudinem expiimac cupiens, pinxic juxtaiacyrosthyribpollicemejusmetientes. liidemferetemporibusfloruitPau- fiasSicyonius.IsiinquitPlinius.,eam pi&uram primus invenit.qiiam poftea imitati funt multi ,asquavit nemo. Ante omnia cum longitudiiiem bovis oftcndcfe vel-. Ê t, adverfurtt eum pinxit, non traniverfum, unde & abunde intelligitur amplitu* do, Dcinde cum omnes qui volunt eminentia videri, candicantia faciant, colo- remque condiant nigro, hic totum bovem atri coloris fecit, umbraq; corpus ei: ipfa dedit, magna prorfus arte, iil sequo exftantia oftendetlS, & inconfra&a iolida. Sed in his poftremis verbis malim m contra&o, quam in confrado: Namineo exemploduo Plinius adnotare voluit. Primum quod umbrae corpus dederit, non aliunde petito lumine quam ex ipfa umbra. Alterum quod in figura contrafta folidum corpus oftenderit. Euxenides Ariftide difcipulo inclaruit, ujt Eupompus Pamphilo, ut hic Apelle. Eupompus eafuit autoritate, utpi&u-' ram.cujusduoerantgenera, Helianicum, & Afiaticum, intria diviferit. Atti- cura, Ionicum, & Sicyonicum, ab autore fic di&um, cum eilet Sicyonius, Pamphilus omnibus literis eruditus ad ieveriorem normam pi&uram rcvocavit; Si quidem fine arithmetica, & geometria, negabat artificem perfki poflc. Iani tot artifkum manibus exculta ad fiium finem pervenerat Piftura, nec tamen ad-· hucipecics illa pulchritudinis in ea refullerat, nondum eam inviicrat Vcnus, do- nec Apclles eam pi&ura conciliavit Olympiade cx 11. Itaque cum eadem xtate prKftantiffimi pidores eiTent^ omnium opera admiiabatur, laudabat ingenue. Cedebat Amphionidediipofitione, AfclepiodoiOdemenfuris. de Protogone dicere folirus, omnia fibi cum illo paria efle, aut illi meliora, dccfle ramen omni* bus iis illam Venerem dicebat, quam Gritci Charita vocant. cjetera omnia contigifle, fed hac.ibla fibi neminem comparafidum. Honcfta quidcm ora- tio, fcdquafibitamenin Piilurapnncipatum arrogabat. hac cnim laude fum- mamartis complexus, caeteris omnibus aliquid deefle notabat, fibiuniomnia contigifle. Hsc illa eft ideapulchritudinis, numerisomnibus abfoluta, quam nemopiiEtereumaflequipotuir. Euphranor dignitates heroum expreflit, Ari- ftides aniraum pinxit, & mores, Panhafius animi perturbationes. Sed aliud quiddam fuit ab his omnibus Venus illa, quas Apcllls opera corrlmendabat. Mirutn fane, potuiflc artificem oculis fubjicere, quod lingua eloqui non poflet: nec poffe quemquam verbis complcfti, quod exigua tabella caperet., Idem etiampinxitquaepinginonpoflent, tonitrua, fulgetra, fulgura. Imagines adco indifcretxfimilxtudinis, utquidamexfacie hominis addivinans, quosmetopo- i fcopos
|
||||
|
$6 Ludov. Demontiosii Commeutar. de Pictvra.
fcopos vocant, ex iis dixiflc feratur aut futurae mortis annos, aut ptxterita;. Tain certofucceflu fimrlitudines expreifit, ut Ptolemaeo Regi, cum eum nominare non poflct a quo invitatus venififet, accepto carbone e foculo imaginem in pa- riete delineaverit, agnofcente rege vultum protinus exinchoato. Unum, inquit Plinius, imitari nemo potuit, quod abfoluta opera illinibat atratnento ita tenui, ut id ipfum repercuffu claritatis colorum vim excitaret, cuftodiretque a pul- vere & fordibus, ad manum intuenti demum appareret. Sed hiec poftrema verba non fatis intelligo.quid enim hoc fibi vult,ad manum intuenti demum apparereti qux demum hic latet praeftantia, quxpropriafuerit Apcllis 5 Ego vero putarim hac claritate effe&um fuifie, ut nomen quoddatn appareret intuenti. ltaque fic maJim legere, Abfoluta operaillinibat atramento itatenui,utidipfum reper- cuflli claritatis, colorum yim excitarct, cuftodirctque a pulvere, & fordibus, ac numen intuenti demum appareret, Leftoris efto judicium. Porropraeftantiam artificis vel hoc unurmeftabitur, quodinchoatam Venerem Cois nemo inven- tuseftqui ad praefcripta lineamenta operi fuccederet, morte prsrepto eo ante- quam abfolviflet. Eftinrebus humanis quadam prodirctenus, & definitus cre- fcendi modus, quem Apelles arte fua inclufit. Itaque nerao poftea inventus cft, qui artem provexerit. Fuerepofteanonnulli, quideteriorafequuti, piftu- ramadres humiles revocando, laudem tamen ineogenere meruerunt. exqui- bus fuit Pyreicus, quitonftrinas, &futrinas pinxit, afellos, opfonia, &fimilia. Laudatus fuit & Ludius Divi Auguftistate. Hicprimus, inquit Plinius, inftituit amoeniifimam parietum pi&uram, villas, & porticus, ac topiaria opera, lucos, nemora, colles, pifcinas, euripos, aranes, littora, qualia quis optaret. varias ibiobambulantiumfpecies, aut navigantium, terraque villas adeuntium afellis, autvehiculis. Item pifcantes, aucupantefque, aut venantes, aut etiamvinde- miantes. Sunt in ejus exemplaribus nobiles paluftri acceflu vills fuccollantium fpecie: mulieres labantes trepidsequc feruntur. Plurimae praterea tales argutix, facctiifimifales. Idemquefubdialibus maritimas urbes pingere inftituit, blan- diiiimoafpe£tu, minimoque impendio. Sed nullagloria artificunieft, nifieo- rum qui. tabulas pinxere: eoque venerabilior appacetantiquitas. HatcPlinius. Cieterumnon exemplis tantum illuftratas fuerunt hae nobiliifimx artes, fed& clariffiraorum virorum fcriptis. Ex Latinis fcripferant Atticus, & Varro. hic no minibus feptingentomm artificum infertisfuis voluminibus. Ex Grscis Anti- gonus,& Xenocrates, & Pafiteles fi&or, quinque editis libris nobilium operum, qux eflent toto orbe. Euphranor Ifthmius piftor compofuit libros de fymmetiia, & de coloribus. Apelles libros edidit de fuaarte, quibus faltem fata parcere dcbuerant, tot aliis nobi- libus ejus operibus abfumptis. F É Í I S.
|
|||||||
|
ê
|
|||||||
|
Clau-
|
|||||||
|
^
|
|||||||
|
... j£fj»
CLAVDTVS SALMASIVS
|
|||||||||||
|
ln Sol
|
mum
|
t>ag.5.
|
|||||||||
|
! Arrat Plinius lib. xxxv. cap. 13. Apellem cum Rhodum adnavi^aiTet,
| cognofcendi Protogenis caufa qui ibi agebat, adejus tJomum^enti- wmBtsimfj taiTe: quem cum domi non offendiflet, arrepto penicillo lineam ex co- lore duxifie fummaetenuitatispertabulam, quseforteinraachinapro- ftabat, quamque anus affervabat, utProtogenes ficihtelligeret aquoqujefitus eflet: reverfura Protogenem & lineam contemplatum non dubitafie quin Apel- les veniiTet,ipfumque alia colore in eadem illa linea aliatn multo fubtiliorem du-> xifle, eamque poftea tertio colore ab alia linea feaam ab Apelle, fic ut nullum amplius relinqueret fubtilitati locum. Tabulam illam avide a fe fpedatam re- fert ibidemPlinius, cum miraculo eiTentlineajpenevifum effugientes. Negac Moniocofius (Oemontiofim) lineas dici de coloritia pidura: negat certamen fuiffe inter Apellem&Protogenemdelineammfubtilitate -.lineas linearumque adeo tenuitatem inpingendonih.il facere, necneceflariam efle contendit: ne- gatque omnino Pliniam vidifle quod viderit. Ad ea qua: ille pluribus & fubtilius quaraveriuscontendit, paucis ego refponderim. Primum omnia illa qua: PJi- nius in eahiftoria narrandaperfecutuseft, ex Gracorum Latinorumque com- mentariis hauiifle, & eorum audorum, qui non tantum depiaurafcripferunt, fed & ipfi nobiliffimi pidores extiterunt, ut Apelles & Mdanthius. Quare ßß Plinius erravit, aliiante ipfum fimiliter erraverint neceflc eft. Deindefalfum prorruseft,linearum nomenpiauraequscoloribusinducitur, minime conve- nire. Sane fi lineas piftura colorarianonhabet, nec ulla erunt corporum vul- tufque lineamenta-, quorum formas pingendi ars xmulatur: quid enim ajiud lineamenttim quam lineap duftio > Imeamenta porro vultus, & corporis, lineis imi- tatur & exprimit pidura: quarum aliae extremitates corpomm circumfcribunt qua: extremxlinesdicuntur: alixmedia corporaper partes expdmunt &deli- rieant, qusinteriores&mediaiappellantui·. Hincpiauraipfa/i^ra appellata, quaj primo fine coloribus lineas intus fpargebat, poftea etiam colores lincis in- duxit. Pnmis cnim pifturse incunabulis umbram hominis lineiscircumduco bant, nullasintuslineas adexprimendalineamentaducebant. Pliniuslib. xxxv. cap. 3. Grtciautem alii Stcyone,alii apud Corinthios repertam,fummis ttmhahs- minu linek circumducta. Itaque talem primamfutffe. Secundam fingttlis coloribus ■ & monochromaton ditfamfoflqiiam operofior inventa. erat.Inventam linearem diamt á Philocle <^£gyptio vel Cleanthe Corinthio. Frimi exercuere ^irdkes Corinthitts & Tclephmes Sicyoniusfine ullo etkmnum colore,jum tamenjpargentes lineasintm. idco & qtios ptngerent adfiribere inflitutum. Frimus invenit eas colarare tefla, utferunt, trita, cleophantm Corinthw. Vides linearem fitturam eamdici quaad horai' nem exprimcndum non folum ejus umbrara lineis circumfcribit & adterminar, quodprimipiauKe inventores faciebant, fed quae intus etiamlineasipargens,li- neamenta corporca effingit. Qus & initio quidem fine colore abfolvebatur, po- ftea coloribus expedita eft, & colomm ufupercrebrefcente arsperfeaa & ico- nicihomincs pingicspti. Linearis igitut Piaura propric de coloria&lineffiin eopingendsgenere diax, tam extremx quam internx. Inlincis extremis, & eircumcxfura corporum finienda, palmam Parrhafioyeteres dederunc. Plin. lib. xxxv. cap. x. Quid in re nota pluribus opus eft Ú linea non eft in Piauraidem quod m Geometria, fine latitudine longitudo; fed eft penicilli duaus5 unde Imeamentum. Lineas five lineamenta vultus & corporis tretfu* appellamus, ut & in Piaura. Horatins, 7S[ulU dies abeat quin linca duftafupcrfit. quod proverbium i æ cx
|
|||||||||||
|
6%
ex Apcllc natum, cuiperpelm confaemdo fuit, numqmm tam occtiptttam diem
agendi, ut non lineam dueendo exerceret artem. ÔîáììÉù 'ßë÷ù Graeci dicunt de piftoribus: nam & ·÷Ü$Üí, a quo ÷á,ììç fa&um, proprie Gracis pingere eft, & ^atpSs pi&ores, & ÷Üñìá, opus pi&um. Inde & litieare pro exprimere & effin- gere Apulejo lib. x. ut adhtrens preffule membrum voluptatis graphke llnearet. Plinius: ^Jpelles inchoaverat & aliam Vemrem Cois, fuperaturus etiam illam fiaim prioremunvidit mors peraffa parte: nec quifuccederet operi adpr<tfcripta lineamentA inventus ett. Quintilianus in eadetn re exponenda Imearum nomine ufus eft, non repertumfcilicetquipraefcriptasab Apellelineaspofletabfolvere. Inatomnibm lineis abfilutttm opusy de confummatiiftmo: quodex Pi&uratra&um. Diofcori- des: w 3 ê,éííÜæá,îÀ tSts X9f*f£iJ ^ø ^zra Ëéæõçò, mw^cncij q wa^x, xgj -nirSriv £57À/, ùò ìüëéò ßæáö÷,ÝßíôéúòæùÀæâÀöïßò ßËòôßÌ'èôÜ\òã^,ìì^{ò ôðÌßëßá*. Vides varie- tatemlineammin Pi&ura coloria dici. Üêæ/æç þã^ììßáí Graxi etiamappel- lant, dereperquamfcite & exquifitepifta. Qupd autem negat Demontiofius lineam ex colore du6tam alia tenuiore linea fecari pofle, penitus eum ratio fugiffe videtur. quis cnim nefcit delicata & fufpenfa manu du&um penicillum longc fubtiliorem lineam efficere, quam fi idem preffiore nifu per tabulam trahaturi Hoc fi. verum eft, quid ni & fubtilior linea per minus tenuem duci queat, eamque dividere ß Hnearum porro fubtilitas non tantum requiritur in extremitatibus cir- cumfcribendis, fed ctiam in multis aliisinterioribus lineamentis effigiandis. Qui fubtilitatem & minutias capillatnenti exafte reprxfentare volet pi&or, annon li- neamm tenuitatecum ipfo capillo certare opus habebit? Nihilfanetenuiusaut delicatius capillo. Iam vero illud quale eft, quam frivolum, quod illos pi&ores nonde fubtilitatelinearum certafle vult, fed de commiiTuris & tranfku colo- rum, quem harmogen dicebanti Sed nos manum tandem de tabula, neultra crcpidam. v : Claud. Salmafius in Solinumpag. 1044.
R ô å s diverfa: -npdJU^ & ô6ñíþ%ê.ç: vocabula tamen ipfa adeo fimilia,
ut multietiam e Vctenbus,utomittamNeotericos, arteseas & opera confuderint. GloiTae: ðñßàù, cxlo, torno: imo torno efl: ttpvtvu : cdo TopdC/a. Hefychius: ¾ïñçý{, ãëéßö{. Tof>v<&7icj, ãëõðôÜ) :úíáï ðñþôç ãëõðßïç funt proprie, çïç ôéñíþôç·-, fculpuntenim -çñþôÜ) velc£latores,toraoterunt ïßôéñ- íþôá\. Etlata inter utrutnque artificiumdifferentia. vj ôíñíýÜin lignoprjecipue opetatut: cselaturavel ðñþôéêç in argcnto & aliis metallis. Inde Toreuma vox Latinis ufitata de vafculo argcnteo cxlato proprie fumitur. Plinius de vitro hsec fqite diftinxit: aliudfl4tu figuratur, aliud torno teritur·, aliud argenti modo c&latur. hoceft,efo\o rspoutittj. Ccelataproprie dicunturvafaaureavelargentea, inquibus fignavelfigillaintus autextraeminentia exprefla funt» quiefola cslofieri, non torno poflunt exigi. Sane ãëýöÜ»ïí eft cjelum. Latine fcalprum adverbum: nam ãëýö\í eft fcalpere. Scalprum tamen de caelo, quo operantur argentarii, vixLatinidicunti acne vixquidem. áíÜãëõøá eminentibus figillis expreflaj ÷,&Ï,ãëõöá, vero quae depreffis fulcis & imaginum cavatis lacunis fculpta funt. ÁÀãëõ^Ü deutrifque, Latinis quoque fculpta & fculptilia. Quintilianusfcul- pturam a coelamramaterietantum diftinguk lib. ni.cap. 21. Etcdaiura,qu& auro, argento, <erc, ferro, opera efficit: namfculptttra lignum, ebur, marmor, vi- trum, ge/nmas, pratcr ea qu£ fupradixi, etiam compleffitur. Sane fculptor mar- moris dicitur.non cadator. Rurfus hic diftinguunt fcalpturam a fculptura. Quas gemmas fculpi notat Quintilianus, figuras in hisextantesfieri& eftypas intelli- git,iu in cborc, ligno&marmorequodfculpitur. At de his qux ad fignandum cavan-
|
||||
|
69
cavantur» Scalptttra proprie ut diceretur, ufus loqnendi obtitiuitjicet origine &
iignificatione idem fit quod Sculptura. Loquendi confuetudine ac ufu,quo nihil eft tvfctvyMiaitfoViics in totum aivcnfo.Scalptas gemmas & Scalpturam gemmaru ia antiquis libris fere femper legere eft, aonfiulptai. Hxc Sculptura deprimit figu- ras,& cavando artemfuam exercet. ^nde dccavaiores proprieappellantur &«- vrtarii, & recentioribus xct&ud&oi. Oravatores hodie appellamus, voce a cavato- res detorta.vel kgraphatorcs. Grieei quoque ãëÜöáí, a quo Scdpo,v3iX£vct\ cxpo- nunt & âáèéþí· Omnesgemmxquai (np^^Xvufumprsbebant, hocmodo fcalptae. Hinc<rip^^'^progernrnisannulorumapudGrcecosx<*T'£|o^;ii/di£l:a:. Ecfypa gemma Senecse non quxfcalpta & incifa eratdcpreffis figuris 5 fcdquai emincntem & expreiTairi haberetimaginem. Ars hxc cadatura dicebatur, quie extantes figuras oftendebat & extra materiei corpus proiiiinentes, incerdum to- tas, interdam dimidiatas. Inargenteis&aureisvafisapud veteres locum ac au- £toritatem fuam maxime tenuit, fed ptraecipuein argenteis. Ðñüòõðá vocabantur, cum velutadfixs imagines unum tantum latus oilcnderent. a&<p«*f& üê,öáíç quum totje & apparentesex omniparteeminerent. Illud vocamus enbojfi- iftud en releef. Ab iis diverfa ßêôõôéê, prominentia, (nimirum a proftypis) prominentia nempe&extraconfpicua: vel certe -æá&òàôð÷, vocanturquaz vulgo vocamus en demie bojfe, Éêôõðá en boffe; quod verius·, typis nempe ac figuris exrantia. cui con- traria funt t» 'ivmm,, qux intus depreiTa funt & incifa; unde á/ðßôôùñá dc gemmis figiiatoriisdixit Clemens; quxcavataefunt. Porrovidenturhujusartis Totcu- ticx duo modi mcthodique fuifle. una quxargentum in ipfo corpore Scyphi cxcideret&figillis eminentibus cxfculperct: altera quaefigtlla fcorfim fafta ar- gento vel auro includeret atque illigaret, per illam artetn, quam øôðçíêÀù voca- runt. i^fnaglyptai\\& vcl anaglypha propricdicebantur. Plinius: NuncAnagly- pta, inafperitatemque excifa, circa UnearumpiBuras quarimm. Vas ipfam argen- teuminafperitatemexcifum ac figillatum cadabatur, figuris extaritibus, unde anaglyphon dicebatur. Vafa lignea eo modo iculpebantur. Dchoc modoeje- landi capienda hxc vctba Plinii: ^yicragantu intemplo Liberi patris in ipfa Rhodo Bacchx centaurique calati in fcyphis. Itera qus fequuntur: poH hoc celebratmeB Cahnus & Antipater, qutque Satyrum in phiala gravatum fomno collocavijfe veritts cjttam c<xlajfe.diffM eFt, Stratonicui. Incorpore phialx cx codetn argento cxla- tus fuit ille Satyrus. Ad hoc artificium referendae corymbiatx patinae, & hederacU & filicata-, a genere cxlatune fic di&ae, quxhederas & corymbos, filicemque herbam in fcypho exprimcret exfculptis figuris. Altcrura genus fuit quo figilla jpfailligabantmrvafis, aliquandoaureaargenteis, & argentca aureis. £«?-
blema in hoc genere nomen locumque habuit. Ars ipfa proprie dida - ' øôçç&÷ç, dm "æ øôðÞðí ^ 'øæÜ^í, quod immittercr, & in-
cluderet, illigaretque figilla vafis & fcyphis. F É Ë7 É S. >, ·;
|
|||||
|
* 3 :- IhlDEX
|
|||||
|
É Í D Å × Å Ï R V Ì
quce in hifce Libellis notatu digna.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Centrici pofitio.
Cera punica.
Certamcn inter Apellem & Vrotogenem.
Chamdeon antmal.
Chemice.
Cinereus color.
Circumfcripiio fttturx.
Circulus.
CircularU linea.
CircuUres [uperftcies.
Cleambes invmor pittura.
Colaptice.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
A.
Oamat. 55
1 Aesafiatutriisufitatum.·)!. ejmtem-
peratura. 42, 51
'< Affeftiones. 21
Agefilaus vetuit imaginem faam pingi.
Aglaopbon ptttor. Albi coloris vu.
Akimedon.
Alexander pittor.
Alexander Severtu Imp.pingendifiudiofifimus.iq
Anaglypbhe. 45,69
Amglypu. 53,54
Kmho^ia paitlum. 36
Jty$e*d»lii. . 5*» 3
Angaltu quid. 4. Angulqrum tria gener/t. ibid.
Antigonus fcripfit de piftura.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
6
34
59
6
41
7
16 3
3
*7
14 46
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Colores duos in rerum natuu integros qiiidam nf-
ferunt. 7
Colorum varia genera. ç, 25
Colorum jpecies feptem. 7
Coloresaluminibus variari. 6
Colorutngenera cum ratione adhibenda. Colorumalteratores.3. mixtio. 61
Compofitio mpitkuia. 17. quid. ibid.18
Couinedrii/ttperjidii. 8
Caleiliscolor. il( 7
Colofii. 49>5°
Corinthium &s, 51
Corpusquandoviveredtcatur. 19
Corporumcompofitio.iy. dimnfio. ■ 35
Corporum motus. 22
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Antbizi gigantis corpus.
Apelles quo modo Antigonk faciem pinxerit,
lineisfe exercuiu
Apollonhis fculptor, Apelli prope &qualU. Areola. Argentea flatux.
AriSlides Thebanus. Ariilonides. |
9
20.
16 1» 53
17
5* Ç 43 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
D.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Afdepiodorus velacifimw omntum \n pngendo, 19
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Aurelius Deat folum pinxit.
Auri vis in pittura. Aurea figna. Aurcus color. |
ibid.
*5
■51
45
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DAEmonpiBuT. 19. ejuslausinpifturd.
Demetrius Pbilofopbus de piftura. Demetrius Valerius Phatwftratiftlius, Demetrio piCiori quid deftierit. ■ Defignatio. Diaglyphice. Diameter circuli. Diogenesfctdptor. Dionjfw pitlor. Donatellusfculptor. Dubhindes. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
21
ibid.
28
34
45 4 53 ^9 33 49 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
B.
BAfis quid.
Brachiorum motm. ISromtorium.
Bucepbalm equtis Alexandri.
C.
CAelatura.
Caluimm pitturJ. Camalides fctdptor. Canon iolydeti. CapiUorum feptem motm. Caitor&Pollux quomodo olimpicli. C&fius color. Centricalinea, |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
6
22
,38
45
23
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
51
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Å.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
45'53
27
28 5*
23 19 7 4 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
45
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■»-¸ÚËéë«.
Åßêßëá. Encaufiice.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
37
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5À
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5À
38 43 4À 4À 63
Err«-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
É í r> å ÷.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lineamenta. . .'. 3*
Linearispittma. 6j
a<9»|««. £t*'.':-'■'■-■ -:..■ : . 34
Luminumvis.j. utioinpittuuretinendit. 24
Lyftppus fculptor, ... 4I»5S
M.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ettufdpingendipentifimi. 14.
^ Eufranor Hifcbinius. / . ibid.
Euphranorpittor.il. {mpfitdecoloribus. , 66
Eupbranorfculptor. 52. Eupompus pittor. 41
Exiodius tribus Adolefcentulis impofait noniina. 27
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
MArmoris vnria Jpecies.
Martia Varroms flia pingendi petttMagtiitudinisratio habenda, L.Maniliuspittor. Manuum motus. Materia flatuarum. Meleagri defuntti hiiiori.1. Membrorum compofuio. Menfura. Metrodorus pittura claruit.
Monocbroma. Motutttn defmptio. 11. differentitt.
Morendi feptemitinera. Mjron fculptor. |
52
15 18 54» 5*
19 18 34> 35
14 59» <Si
41
5*
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
FAbkspittor.
Facies venufta. Terri ufus in temperatura aris. Eimbria. Eemorumcrafitudo.
Tcemina olim pingendi artem edottn. |
'4.
18
43
3'4
36
22
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Taminarut» forma.
G.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GEmmarum fcalptura.
Geometriapittori non negligenda. Graphica. Gr&cankus color. Grottus Etrufcus pittor. Gypfi differentu. |
55
16
34.58
51,4*
21 43» 44
34 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
N.
NArcijfus pittura inventtr, .
Navh pitta. Nero pingendi ftudiofus. Nicids Atbenicnfis pjifor, |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1Z
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
H.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
HArmogeinpittura quid.
Heradidespingendis nmbm clarutt. Hiftoria fummum pittoris opus. 18,20, aut decemperfinis per/tgi poteft.
Hiftori& pittura. Hiftori& partes. |
60
29
tiovem
ibid:
ibid.
20
20
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
O,
\ · "í ê ■
OCulorum mtwera.
optica. Ora. Operis partes qua,
Orts latitudo. P.
PAcuvius Poeta tiercuUm pinxit,
tiepos efilia. Pampbilus antiquifimus pittor. ÔÉ«æï/,ï{-/éö1éê.ß·
Fanlesflatun.
Parrbajiuspittor. Pettoris latitude. Perkles longum habuit caput. Perjpettiva. Ves bominis. Pbidiai piftor. 29. fculptor. ■
PbiUndri error notatus. Fbilocles Aegj/ptiuspittmx, imentor. Pbyfiognomha. Pittor optimus. Pitturs. lepos. 23. boncsfas. Pittura varmjpecies. Pittura& Sculpturacognata. Pitturam epracia in Italiam veniffe. gyptiisinGr&ckm. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5
34 3
18
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Momerus quomodoVl/Jfem nmfragumdefcribat.
Horiz.on. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I.
IMbrices.
Imitatio inpiftuu qualis ejfe debeat. Jnfertum opus. Jntercifionispartes. Intercifio quid. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
48
*7
48 \6
ibid.
33
ibid. 34> 4<*
37 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
14
|
Ennii
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
jbid.
z6
34» 4^
51
15
3*
20
38
18,19 5*
6z 38
12 6t
14
ibid. ab Ae-
ibid.
Piflo-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ê.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Êïëáê-Üû,
Êïëí.æô'Éßêç. Êüëïáô©-'. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
L.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
LAocoon in VaticAtio.
Laterttius pulvis. Linea qttid. Linea extrema. Linearumufumnon ejfe in pittttratolouta. quod refellitur.
Linearetta.4. differentia, Lineaperpendicukris, |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
53
44
3
57
59 67 38 11 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
32
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
46
2r
3
55
14 >4 *9
• 39
24 4 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Septemped* perpendkulms.
Seupio pittor nequhit bominem pingere.
Senis pingere tnterdiftunu..
Signum quid. .av;v
sillamon fculptor.
Sitedim putoritupfter.
Socrates piftura cUruit.
Speciesin componendU mimbtU fieftand*.
Sjreciendttriplex ordo.
Speculiufusinpitturit.
Spbaraquid. .ir.t:.:;*... ..
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
moresp rifcos dSolem umhrds cmumfaitftfeM
Titioris offictum. ·' - . 20 pcluwudimenu. u, tf.utthtas. 13. nnucu-
" ■· U. .11. iti tres ffl&t di vtfu). 15 ^imettdiarsolimfamiliitris. · , _ *5
"" *J - »<7 ·· « . r 34
niardr<pxW'' ' ,. ·~
pfc. 1^46,47,49
TlimUocusemendatm. ,:i1t;é·: ■>.: ·/. * 4°
- Toljirtetmfculpto?. „..'..· „h;- ^ 5* Vroplafmata. '.->.'*;,-:V·-'· 4
Troplaiiice. .-r:; 4
TrotogtnU mmudiligenM. 30. «rMffif» f«'«
Ttotypa. . 47
Talvtfcttlusoptimtu. ·.';.:. '*" 44
funttjucentrhus. :. ■■■■' I0.,
tunttum quid. *i;_t~;, .·-. :.'.:;.',·..;;·: 4
Ttinicuinopus. jv; v;·4 ..;·\ ^ãí£"'· 5^
fyramisquid. ."'-*;'*"'.. j>jrgotelesfcahtor. '.. :..-■_ .. 15
P/nAwi PhiiofopbiUiiiKiU excelluit., | 14
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
itmmrum fingetidatitm rathundeiiata. 33. er
dines quMUor. 37 Statuarum maltitudopaucii diebiis abfolut/t. 14
Stdtuari&fltecies. 34 StatuumdtfferentU. 41
SuperfuieiflAM&cuncawconiparjtio. ij
Stiperfciesquid. 3. vmagmrn. 5. diitareinter
fe. ·' ibici. 'Zpftiyo^ATUi^ ' 4
Symmttnxmembmum. 18,34
;· '" ./ v: T.
TAte pitt&inmMiliprec'10 vendiu. 14
tjmrifcusnobtlii fculptor. . '53 Tbiniantes Cjclopemdownentem pnxtU i 1 ï
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ë-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
QVantitas quid. - _ ·. .". J ., 5
Quantitates quotmfttperpie:^ ' ibicT.
Quantitatitm non &que dittantium utia, . 9 Qualitas infuperficie. ' ·-·?' 3 ? _ R. VJ '
Rili»«i centrkus. , 6
Radiorumdijfereutia. 5. fieclettm. ibid.
iddiimedii· !t>id'
Radfj&yiUlioculoerumpMt. 4
Radiiinterccptiac flexi. :.. ·'". · .7
S.
£*Salptura gemmarum. :,·■·. w". 55
Scamoz.z.ius. „ 35
Sciffiira aliudquamtonus. 6i
Satlptorem qualem ejfe oporteat. 3 3
Sculptura & piftura cpgnatt. * 4
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
S.V-.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^JLjfem-n^fragum qmmodo HowerUS defcri-
4<- "' x. '
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
XEnocratesfcripfit depiclurd.
7 Z"
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
38»5'
34 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i3>i4>"-8.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
F É Í I ,S;
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Kunsihistorisch instituui
Rijksuniversiteit Utrecht |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||