|
Mil. Hosp.
E. 1097
|
|||||||||||
|
BIBLIOTHEEK YAN 'Ü RIJKS KWEEKSCHOOL
|
|||||||||||
|
MILITAIRE GENEESKUNDIGEN.
|
|||||||||||
|
PRACT. HEELKUND. WETENSCii.
HEELKUNDE IN HET BIJZONDER. ZAMENfl.-BLOED-ZENÜ VV-ZIEKTEN.
WONDEN.
|
|||||||||||
|
NDEH. /Λ
|
|||||||||||
|
IN 'T ALGEMEEN EN BXJZO
|
|||||||||||
|
\ O,- /Off.
GEWONDE HOOFT,
Öf korte verhandeling van de
OPPER-HOOFTS-WONDEN
È Í
BERKENEELS-BREÜKEN. VAN DE
Wonden des aangesigts
ÉN VAN DE
WONDEN des HALS.
Hare verfcheidenë föorten éh veiligfte gerie=
fingj zoo uit de Leef e der Oudheid als
hedendaagfe Praétyk vertoonr,
En door aanmerkelyke voorvallen bevefiigt*
Wouter" sHhoüteh*
Chhurgyn 'inÉaariem.
Ô WE EDE DRDKi |
|||||||||
|
*%3^*'&TT E R D Á Ms
% ç e Km ë im^ ê e í ô L é í ê,
ooekvertegper agteghet Stadshuis ijm
|
|||||||||
|
1?
|
|||||||||
|
OPDRAGT
Aen de
Edele Groot Achtbare Heeren DE HEEREN
Mr.WlLLEM FaBRICIUS.
Mr. Salomom van Echteïï. Mr. Ρ ie ter Baas. Mr. Chiustöffex vanVALKEfq- BURG.
Regéerende Èurgermêèfiéren : Mitsgaders de vordere Hoog-wyïen Raad èn
Magiftraat der Stad Haarlem*. |
||||||||||||
|
Edele Groot jgtbarë Heeren^
ΨΕΕ^^άβτ de böornaamfte Konfrerï
mmv en Wétehlchappen , in dit *■ tydelyke leven ^w fhenféh nootfakeljk , is die van dé * *■■. Mi-
|
||||||||||||
|
Ï Ñ D R Á G Ô.
Medecyne, ende in defe, die van dé
Chirurgie; al van ouds geenfints de minfte geacht geweefl .· dewyl zy de Eer-naam van het Konftigfle , het fwaarfte, en ook het alder - feekerfte Konft-gedeelte, in dat groote Konit- werk van de Edele Medecyne verkre- gen heeft. Men keurd de Chirurg'e het konftig-
fle deel inde Medecyne, vermidshaar kenniffe niet alleen) een wel gefun- deerde wetenfchap, fio in de Anato- mia als verfcheidentheidder iubjcéten, (omtrent der felver Temperamenten, humeuren, kragten, fex, ouderdom Maniere des levens, enz.) vereyft: maar ook, om dat die moet uitgeflrekt zyn tot een grondig verftand van een fo groot en ontelbaar getal Axedenten , om die in haar opkomil, benaming, verfeheidentheyd, oorfaken, tyden, teekenen, voorfegging , en feekerfte wys ter geneiinge, konfligende met al- |
||||
|
Ï Ñ D RAG Ô.
Ie voorfigtigheid te behandelen ; waar
by dan ook nog de weteniehap, om al~ lerley dienflige en veilige Medicameil·- ten in haar kragten, natuur en wer- king regt te kennen, ende wel te ge- bruiken , moet gevoegt zyn ,· gelyk als ook de kennjiTe der inwendige Siektens en Koortfen (immers totfoo verre )inde gewenfle Chirurgyns vereifi wovd^ dat fi infoo veelvuldige fware voorvallen te Water en te Lande, voor Rationa- le Chirurgyns verflrekken mogen; de- welke niet alleen voor de Axedenten de vereifte Handeling en de I^emedien, waar ook (op der filver Oorfaak wer- kende) voor het geheel fubjeö de behoo- relyke fo>g en toeverfigt weten aan te flellen · gelyk als onfi deftige Leermee- fters, en ook de Oude Schryvers (regt tegens de hedendaagfe Mode,, die de onbepaalde Chirurgie met enge banden wil knevelen) ons omflandiglyk hebben geleerd , en moet ook nog by dit alles |
||||
|
Ï Ñ D R Á G Ô.
Jen vlytigen Chirurgyn de Konfl van
de Pharmatie, tot foo verre verfiaan, dat hy alle zyne gecomponeerde Medica-f menten verfiandelyk weet te bereiden $ want ais men voor den Vyand in bloedi- ge furiën met fchielyke overvallen van alderley fware gequptften, of op de woe* fte Zee met Schepen vol Sieken en ge·? hrekkelyke Menfchen moet woelen en tporflelen. Soa geld het den geoefende Chirurgyn , om alles behoorelyk te be- forgen i immers daar \ het my dikmaals aldus te beurd is gevallen, daar heb- ben wy felfs (by gebrek van Doftoren en ApotheekersJ het eene en ook het andere , onder 't gefag , en tot ver- genoeging van· brave Krygs- Helden en Rappere Mannen > moeten beklee- den. En aldus is dan ook (Edele Groot
•Achtbare Heeren ) de Chirurgie het alderfvvaarfte Konilgedeelte in de Me- decyne; want willen des felfs Konft- Oeffè,
I
\
|
||||
|
Ï Ñ D R Á G Ô.
Oeffenaars voor wel - geoeffende en
Kationale Chirurgyns de Monftering (daar het de Edele wyfheid en weten- schap betreft ) behoorelyk door pajjee- een> fio moeten hun niet alleen defe bovengaande faken bewufi zyn > maar ook een wel-gedreiTeerd Manuaal door konflige handen en werktuigen ( daar het voornamentlyk in defe Konil op aan komt) beflierd, moet tot genefinge en herftellhgë van fio meenigerleye foor- ten vanGefwellen, Wonden, Swee- ren, Been-breuken en Ontledinge, a&n Jie wetenfchap verknogt zyn, ja f00 , dat het eene [onder het andere geen- fints kan befiaan, veel min behoudens een goede gewiife, kan uitgevoerd wor- den ; invoegen dat by den verflandigen Chirurgyn niet alleen met een wel ge- fundeerde Wetenfchap enrede-geeving van alle zyn faken, te betoonen 5 maar ook met filfs de handen aan 't werk te flaan; alle zyne konlt-oeöeningen uit- * 4 vee- |
||||
|
O PD RA G T.
voeriglyk moeten hetragt zyn. ' In wel-
kers/waar en bekommerijk beroep dat felfs alle wel geoeffende en Ervaren Chjrurgyns nog dagelykx komen te on? dervinden, dat het doen van een werk veel konfliger en fwaarder, dan (daar maar over/taande) des felfs befpiegeling moei geagt zyn. Dog daar beneevens is ook (Edele
Groot Achtbare Heeren) de Chirurgie het alderfeekerfte konft-gedeelte in.de Mede^yne , want hoe onfeeker, dui- (ler en twyfelagtig de Heeren Docto- ren meermaals de inner lyke qualen voor komen, geven niet duiflerlyk hun on- derlinge verdeeltheden , ende de ver- fcheidentheyd van gevoelens in fommi- ge van hun Confultatien te kennen, de Pharmacie gaat (infonderheyd in den toeflei,') 't gebruik en uitwerking ■ der geneesmiddelen uit de Chimie kefiaan- ■</<?., ook fimwyl foo hachelyk, duifler f ç onfeeker , dat de onfeekerheidfilfy wel
|
||||
|
OPDRAGT.
wc/ , daar ontrent fchynt te vernag.
ten : daar en teegen onderfoekt, ge- voeld , en behandeld den ivel-geoejfen* de en omfigtiggn Chirurgyn met zyn Gefigt en Handen alles wat hem ge- brekkelyk voorkomt, op een veel klaar- der , handtaftèlyker en onfeilbaarder Wys , doende aldus op veel feekerder Fondamenten , figtbaar voor alle de Weereld, de proef in 't genefen van foo veelderhande verfchrikkelyke Axe- denten. Het is in defe Konfl, Edele Groot-
Achtbare Heeren, dat ik my van der Jonkheid af aan, geoeffent, en daar de Oorlogen doenmaals geweefi zyn, in 'i midden van het gedruis der wape- nen , my η faken voortgefet; en foo ver- volgens myn tyd tot dus verre, nooyt vrugteloos nog leedig, maar feer iverk- faam door gebragt heb. Het is defe ' Konft die foo gemgtig in alle des felfs menigvuldige waarneminge, als noou * 5 fake- |
||||
|
OPDRAG Ô.
fakelyk ter huif e voor den Ellendigen
Menfch moet voorden gekeurd. Het is defe Kond, die wel met de twee an- dere konft-deelen der Medesyne is en moet blyven gecombineert, maar e~ venwei voor een vrye en onbepaalde Konft, op zigh zelfs (als voor het groet·* fle gedeelte , in konftige Handeiinge befiaande ) moet worden aangemerkt; en daarom van de Heeren Doétorer/ die haar in een Collegium Medicum vinden gefieldt, niet gaarne in haar ag·* tinge wil verkleint , maar wel in haar Waarde gelaten, en (daar het hehoore) net wyze raad - geevinge onderfleund, als ook des felfs Jongelingfchap, met wekelykfe Konit-leifen (zoo gelyk el-r ders gefchied) geaiMeerd zyn , zoo zouw mogelyk den luifter van defe Ede- le Kon il (zoo laagh tot veragtinqe ne* nedergedaald) in ons Haarlem wederom groeyen en bloeyen , als ook in ons andere, om onfe Zoonen tot en in een ·'-■'.'' âï
|
|||
|
Ï Ñ D R Á G Ô.
zoo zwaare Konft op te queeken en voort
ie zetten, niet uitgebluft, maar met yver onrfleeken , ende kragt-dadiglyk opgewekt komen te worden ; ende de Jonkheid meermaals in 't proef doen: niet fio onkundig nog ongeoeffent, of in hun praftyk en /bare ondernepiinge, foo ongelukkig worden bevonden Het is dan ook defe Konft, Edele
Groot Achtbare Heeren, daar over dat in defe Volkryke Stad al van over de honderd en vyftig Jaren {voor fio veel ik heb konnen ervaren) in "doet proef-doen van Chirurgyns, omtrent bet examineeren en op-neemen van foo •veelderbande Manualej proef-ftukken, (in allerlei Konftige Handelingen en rede geevinge heftaande) vyt Chirur- gyns , als ^namentlyk, den Deeken, twee Vinders, en twee Oud Vinders, als ook eene der Stads Doóloren (dog die maar alleen van de Theorie onder- v Vïaagden) gefettn hebben5 fio dat dit or-
|
||||
|
OPDRAGT.
«rdinaar vyf-getal van Chirurgyns,
als regtfchapen Chirurgyns, een kun-r dig en onpartydig oordeel moefien vel- hnt welkers noodige exercitie {wan- neer geen uitfpoorigheden die komen te corrumpeeren) altoos pryfelyk moeten geagt zyn; want wd geoeiiende en ervaren Chirurgyns ( als die aan defe ,ÊïçßÉ eigeny en in des felfs Exercitie ic/?gedreiïeert2y«) pafi het den proef- doender in 't Manuaal, endevan alles wat daar omtrent behoord > nauwkeu- rig te examineeren , op dat â daar in nooit ter Complaifance van iemand, nog overheerfi , nog overfiemt, maar onbelemmert, en met een vry gemoed de prys aan die' dien het toekomt, ko- men te geven. Synde eens over eenige afaren tot het
Vinderfchap van het Chirurgyns Gild verkofen geweefl:, foo heb ik doenmaals het goede, pa myn vermogen be-yvetd^ maar in dien tyd ook ondervonden, dat in
|
||||
|
OPDRA G Ô.
|
|||||
|
in den Leerling en ook by de proefdoert-
ders , veel noodige faken manqueerden, dies vond ik 'in my de luft , om de wei* nig leedige uren voor den Konft- He- venden Leerling , ende ten nutte voor 't algemeen, daar het my doenelykwas, te befleden. Dus heb ik uit veeIdèrhand- de konft- en proefflukken, dié tot en onder de fware Ê,ïçßÉ van de Chirur- gie behooren. Voor eerfi , de herftei- linge van' de Bekkeneels-breuk , en 't gene daar aan dependeerd , verkoo- fin : Een werk foo noodfakelyk , als konftig en heerlyk in zyn uitvoerin- g? , want het red door een konftige wetenfchap, ryp oordeel, en een wel gedrelTeerde behandeling, den menfch {die men in defe Operatie tot in zyn edel Brein kan begluren} uit ^'bitte- re kaken des doods $\ gelyk de nog le- vendige Voorbeelden» van fulkx hier van levendig fullen werden vertoond. Sulke faken zyn Edele Groot Acht* bare
|
|||||
|
OPDRAGT,
baare Heeren t Je Jonge Chirurgyns $
ter vaardiger Hulp , omtrent haren Even-menfch, veel noödiger te weten·, dan een grootèn hoop ydele School Dt* fpuiten, fpitsvinnige rede- of- onrede- kaveiinge, en onnutte hair^kloveryen, dewelke {voor geen klein gedeelte) tè- gens de waare bevilldinge flrydende, naaft eenige Jaren van de meer neder- werpers als weder Op-boUwers onfer Konfti met Boeken vol voort gekoo- men zvn* ende waar mede veel Nieu- welingen, die na ons Jyn opgekoomen, geen kleintie hebben gepronkt 5 fulkx bemerkende j en hoé handeloos dus de Handkonfl: word gemaakt > hoe dat de Oude beroemde Konft-boeken, {die als nog fio noodfakelyk zyn ) veragte- ijk achter de bank gfraken,, en hoe weinig Kefleclie da f' hedendaags op jkonit, ervareafheid ,gewenfte gene- fingen i marftigheid deugt en opreg- tigheid word genoömén , fio dat wel met~
|
||||
|
Ï Ñ D R Á G Ô.
netter tyd meer en meer brodmeefes
ende waaghalfen, tot groot nadeel van de pynlydende en ellendige menfchen * mogten vourtkoomen : Soo hel· ik het des te noodiger van myu pligt geaor* deeld, dit kleine gedeelte myner konil- oerTeningen in Ç Ligt te geven, en fulkx /eer onderdaniglyk aan Uwe E* dele Groot Achtbdarheden, (dien het myns bedunkens toekomt ) op te dra- gen, op dat ook dit myn tweede pa- piere Kind , dus eenigzints voor de bitsheid der afgunftige menfchen mog- te befchermt zyu , verho opende dat deze myne vrymoedigheid by Uwe E- dele Groot Achtbaarheden ( als Lief- hebbers en Hand-havers aller Edele konilen en wetenfchappen) niet qua- lyk zal worden opgenomen .· wenfchen- de met al myn hert , dat de Opperfte Wysheid door den Rykdorn zyne ge- nade, in Chrifto uwe Edele Zielen wil keflralen met Hemelfche wysheid, om
|
||||
|
OPDRAGT.
w% tot Gods glorie Chriftelyk te re-
geeren, en zalig te iterven. Vei blyvënde met alle reipecT;
Uwe Edele Groot Achthaarheden
|
|||||||
|
Onderdanige en Bereidwillige
Dienaar |
|||||||
|
Wouter Schouten.
|
|||||||
|
Voorreden.
Konfi-lkvendew Le%er^
; l^^jSjtlJjIIer worden aan tïÉ: be-
1 tsfiF | fdheidentheid overgeleverd ç ϧH * een'ge flaaltjens myner ^ÌÉÉÉ^úß konfl-oefeningen, betreffen- de de gewigtigfte faken die in de Praktyk der Chirurgie de lyders het en ons het Verfiand konnen drukken: Het zyn defulke, daar van de zwarigheden, foo omtrent de ver- •cheidentheid der voorvallen als doods- gevaren, in't alderedelfle Scbepfel, het 'Welke onlc liefhebbende God op dit groot en verwonderlyk Schouw- toomel des ^i- *"*■&> gefchapen heeft, kergewigtig en Qpinerkelyk moeten werden gekeurd: ilïitners die my onder foo veeïderhande ^ware gevallen, van top tot Teen,( in den Menfch ooit voorgekomen) al van °e zwaarfle hebben gefcheenen j ja tot foo verre, dat eindelyk uit de byeen vergadcrdeyMte dit wrfyV tTaam ge- * * ftcld |
||||
|
VOOR REDEN.
field is, ende nu met een Hollands hert,
aan die dien het dienft kan doen 5 goed- gunflelyk wórd gefchonken. Eenvoudiglyk heb ik dit Werk bc-
fchreeveh , ende veel meer op de zin van de faak als optooying der woorden fedoeld, (want alles is door de koit-
eid des tyds, met haaft gefchreven,) gedenkende dat niet ae pronk der Na- men, maarwel een ryp oordeel, vaar- 'dige handen en dienflige hulp-middelen, tot volvoeringe van des Menfchen her* frellinge worden vereift. Want veelê befigheden in de Prac~
tyk beletten veel Schryvers, dithebik bevonden, en uit die bevinding gelooft, dat een goed getal Boeken, door maar twee a drie Konfiyveradrs, over eenige Jaren fo vaardig en kort na malkande- ren toegetakeld en afgevaardigt , vry meer op een onderfogt begryp en eigen finnelykheid , als door een klare bevtn- dinge zyn gefchreven. Men heeft met kragt, ja félfs op een uitfpoorige wyfe', geyverd , om de voornaamiie Fonda- menten onfer Konfi te ootgroRden j en die
|
|||||
|
\
|
|||||
|
*!ie (tot befpottingendëveragtingdêf
Undè Konfi-lMrMïs) lenpuinkoop öfli Ver en ter neder te bonfen , om aldüi Wederom andere Κοηβ-ge-hwwefi op te tegten. Tot dien eindVfloeg men fpy- kers met hoofden, enfchrikkeïykefla^ gen die over de Weefeld klonken ï want 6ok de alder-geoeffenite DoUorenm Chirurgyns , fchoon die een reékx vafi 3W# 5 f00 <y0öf_ en omfigtig als owr- gdukkig hadden gepraftifeert, wierden van defe nieuwe Konfl-Bafen vóór greu- tvelyke Moordenaars > Bloedvergieten en 5eafe« in hilniietfteom-geilingeri buitgemaakt. Dus is ons verlangen op dien tyd örï*
getneen groot geweeft,om uit acfchrif- tens of foo genoemde niéuwe Konfl%e- bounaièn defer Mannen y (die wy vari haar op de puinhnepen der foo veragte Oudheid , foo voorbaarig eh haaftig (gelyk een /foa» over de gloeyendé kooien paifeert i en als een aan-^èed werk fagen voltooid en op getimmerd) een veiliger jpoor $ dienfiiger'Midicantew- tMi, en een veelbeter KoHfl-hcsndeling^ tot herftelliiigÈ vafide ellendige iWtüfihèn *'* 2, aks |
||||
|
FO O RR E DEN.
ais die ons mogts bekend-zy ç, te vin-
den : maar onfe vèrwagtinge is geen kleintje ycrydeld geworden, fiende dat ibo vele van haar ftellingen niet alleen tegens't behoud.en de veiligheid van het dierbaar leven der Menfchen ·, maar ook tegens de feekerfte bevinding (dié felfs der diva/en Leermeefler is) foo o- pentlyk quamen te ftryden. Evenwel heeft yder Menfch acgeefl
nog de gaven des onderfcheids niet ge- had, en onder defe voornamentlykde nog minft ervarene 'm de Praêiyk; want de fulke (fiende den y ver van de- ie nieuwe Êïçâ leeraars , en in haar Boe- ken de gryfe Oudheid tot fuik een lagen trapjran veragtinge, met onwetentheid befchuldigt, en ter neder geworpen j ibo is de meefteoeffcning van de Jong- ling-fchap ook daar op gevallen, foeken- de voor het meerendeel maar alleen ful- ke Schryvers, die foo veel van het nieu- we ende foo weinig van't geene't welk ons haaftelyk voor kan vallen, en dan te doen ftaat, quamen gewag te maken: en op dele wys de aldermeeft noodige Infiruiïie'der Oude Êïçâ - Leeraars en PruëH-
|
||||
|
VOORREDE Ν.'
|
|||||||
|
•*:-J
|
|||||||
|
Yaftifijns, verfmaad, befpot, en agter
«e bank geraakt zynde, foo heeft men wel geleerd op *t derlykfi te redenee- rea , en yder zyn jC'owpangions (die in noodiger faken voort gefet wierden , geen kleintje de /o^/afteiteeken, tot dat metter tyd de waarheiden i'onder- vinding geleerd heeft , dat in allerlei iWare voorvallen geen pynelyke «n be- kommerlyke Axedenten , door fulke fchoone banket/els , maar wel op vry klaarder en feekerderFo»^»z<?»*i«, door net beftier van konftige handelinge en vaardige hulpmiddelen worden vermee- stert. HetMenfchelykvernuft (hoefchran-
er J kan in zyn bevattingedwalen j veel J e" borden wel met de eerfte opflag na de reden waaragtig gekeurd ^ dewelk men naderhand uit de bevindinge ydel9 vals en hdriegelyk ondervind- Oere- nen moet meermaals uit de ondervinding en niet de ondervinding uit de reden ge- haald zyn, httMenfchelyk verfandioz net geven van een typ oordeel, word nooi^kragtiger als door voörgaandege- yzniiefucfejfengcikyia: Santanders is . ** | 't dik- |
|||||||
|
V Ï Ï R R Å D Å Í,
't dilcmaals, nog maar Bom-ys en' Wel·
fand , daar op den Menfch bouwd, §eer haghelyk ift, in fwarevoorvallen t'eenemaal op zyn. eigen vernuft, en voornamentlyk op waan-wyfe befeffinge te Iteunen, en aldus met veragtinge van een gebaande een niewe ongebaandefaffa- gie in xc flaan. Sulke onderfoekinge zyn in de Konfi der Medityne meermaals ten hoogden gevaarlyk, met het dier-r baar leven der Menfcben moet nietge- fpeeld zyn : de alder-geoeffenfle, voor-r figtigfle en ervarenfie Mannen, nebben het nog quaad genoeg om wel te doen : meteen EUendigen Menfch in alle zyn meenigerlei ellenden forgvuldiglyk, ge» trouw en yverig na de Konfi , en be- houdens een goede gewiffe t te affifteeren, Van ful ke nieuwe Konfi· Reformateurs
in de Medicyne. is ook onfe polk ryke Stad ratt vry geweeft, dewelke op de Leeringe van den berugten Bontekoe, en op hunne eigene bevapinger al te veel fteunende, felfs in dealderhevigfte^Vi/ Long-tüaeRibbevlies-ontiieekingen geen- fints wilde aderlaten , de verhittende ppde nog, meer het Mloed-ontfleekend? |
|||||
|
t
|
|||||
|
V Ο Ο RR EDEN,
Medicyne , als ook het Laudanum,
Veerden tot weg-neminge van de Ob- firuftie, en. om het verdikte ftilftaande Bloed weer voeten te maken, enfchot en voortgang te doen krygen in defen, en de Br aak-middelen in defukkelende Maagden, dien het niet foo veel aan de Maagzls elders haperde, geen kleintje gebruikt, of liever misbruikt, foo dat niet alleen veel Menfchen , maar ook eenige van defe nieuwe Konfi-yveraan , in de bloem van haar ^wgetheuveld en om-gekomen zyn : Andere Jonge 'Praclifijttsuix bemerkende,floegen (foo veel fy konden ) ter veiligery^flor de ger baande weg in , dog evenwel niet alle: Want men heeft t'federt nog al meer- maals de moeiely kheit met defe neïwwe- K°nfi-Bafen moeten uitftaan: als wan- neer die (tot groot nadeel van depyn- lydende Lyden) fig felfs tegens de waar- heid , gewenfle fuccep-n en feekerfle on- dervindingen, met' kragt hebbenweten aan te kanten. Hoe on-affcheidelyk en zyn nietdus-
Qanige eerft aankomendeiVizSi/z/wi een
tyi lang aan haar eetilebevaiiinge/chool-
* j*»4 ' dijpiï-
|
||||
|
F O O R R E D E N,
difpuitenen driften vaft gefchakeld ge-
weeft. Wat voor een beklaagelyke^n?* i?j£(gelykwy meermaals met bedroeft- heid hebben moeten beibhouwen ,' is ïiier opgevolgt. HocmeenigA/i»/?^ is t'feedertde opkom ft van dek nieuwe Konft-L·eraarsjn een bor.fl vol fluimen, geftikt en verfmoort, daar men opfet- telyk, om delofleftellingvani?i>»taèoi? op te volgen, ganfch geen PeBoralia, ofte Borff-verfagtende en uitfuiyerende middelen heeft willen gebruiken. Al droogt, fchroeid en bakt na ee»
geledene Pleuris, Long-ontfteeking% of door een heete Koorts éninnerlykever- teerende hitte en droogte, deLongepyp, Keel, Ferbemeld en Tong, van hettaay en lym-agtigflym ganfch vaft aan mal- kander, evenwel mogen geen fofftmid- delen, foo van dranken usfyroopen, om de doordrobgteaan malkander kleven- de deelen te vervogtigen, endedetaaye vaft-fittende fluimen en kladden te be- weeken, ryp ende los temaken. Van dusdanige Mannen (om den vermaarden Bontekoe na te volgen) werden verordi- rieerd: Voorgevende dat fulkx nog een yeej meerderflymerigheit veroorfaakt, |
||||
|
r O O R R E D Å Í.
da»r het nogtans onwederfprekelyk
Waaragtig is, dat aifulke ademtoogende J-yders niet veiliger nog voorfpoediger (onder den zeegen des Jlderhoogfien) als door ioodzn\8,e]Borfi-verfagtende, wr* vogtigende ende foet-fapptge hulp-mïdde* ten, (ioo gelyk d'andere Praffifijns nog aagelykx komen te ondervinden) in ha- re benouwtheidkonnzn verligt, en door net losmaken en opgeeven der Fluimen noodfakelyk moeten gered zyn. Hoe hebben dusdanige Praclifijns
naait eenigc^rwgefchroomt, felfsin . Sa«fch niet quaadaardige, en in 't be- ginafgaande Koortfen, opdentydvan de Lntermige^ na een behoorly kfweeten, enz. ia de fulke daar het wel dienden, een kleine Aderlating van maar 4, f, of 6 Once Bloedsy oro des felfs op-gifiinge tydelyk te fluiten , te doen j om dat Uilkx (gelyk fy willen) den lyder te veel verfwakt) en daar en tegen laten »y door dit verfuim de Koorts (regt te- gens de gelukkige Pratlyk van andere , pf ook der voriger Praclifijns, foo d iep in het Bloed inwortelen, dat de Men- jchen maanden of weeken gaanquynen, m wanneer de fommige dan ook nog ** f wei |
||||
|
F OOR RE D EN.
wel als de XiobtVkUoed-fioffe ofte befte.
foppen-t geconiumeert) den/jK</, httfai- foen en de kragten vry verre vervlogen ïs ende de koude barrewinter op handen is , een refolute Aderlating beftaan te ordoneeren. , Hoe fierk 'verhittende , fcherp ende
verdreogende, zyn t'federt deopkomit van dele nieuwe-modenfi Praclyk by veel jfa#gtf Cbirurgyns (regc na de fchadelyke voorfchriften van Over kamp) felfs in de alderpynelykfle ontfieekingen cx\de gefwel- 1εη·> of daar ook alreeds aefcherpehit- te^pyn, droogten en dorheid, de over- hand hadden genomen, de opgeleide remedien geweeft. Wat groovcmisfla- gen zyn niet al meermaals door fulkx ge- ilen en bemerk r, op d e verei ücpynftil- ling, ontbinding, los- oi\ryp-makingvi\\ de vafi-fittende , op-gehoopte, ende by een vergaderde_/?o/>, heeft men ofgan- fchelyk niet, oiul&fel, met nog een veel üerker^drift en aanpars des Bloeds, eek. n&'tlydendedeelte verwekken, ge- werkt : want men verteerd, verilind en verdroogt (met veragtinge van de Oude Konfl-Leeraars en PraStifijns , die ons voor fulks wel degelyk hebben gewaar- ic^ouwd)
|
||||
|
V Ï Ï R RED Å Í.
fch.ou.wd) het vlMgtigfe e,nfuhtylfiege-
deelte van aeonthoudeneflojfexaexontflee- kingen ende gefwellen ·, terwyl men het andere , namentlyk den droejfem, des quaads, door de al te verhittende en te verdraogende middelen t'faam en nog va- iter gebakken, verfiikt: deverflerving, â'ank, en verrotting der lydende deelen, (fonder aldus den Etter foo fpoedig als anders, te konnen verwekken) bevor- derd y de fterker toevloed des Bloeds, de bitterftejpy», veel heviger Cocm, en nog Iwaarder ontfleekingen veroorfaakt, °f indien de gefwellen een koud , taai, fiyrn en lymerig vogt in fig befluiten: Men veroorfaakt door fulkx een iSVzV- rbus, of in dege-wrigten een ongeneeiè-- lyke verfiyftbeid , die tot een Gallus, TVeer- of Been-fiof word vaft gelymt, ende beklonken. Dit zyn fo in 't kort (tot waarfchou-
wing voor die het mogt aangaan) uic veel meer andere, ten minften eenige van de fobere vrugten, die uithet^ö- feloos Hof der nieuwe Êáçâ-bowwers en Reformateurs der■ Medïcyne (want dus deinden die Heeren in hun Boeken el- Jiander) zyn voortgekomen. Seeker de ophel-
|
||||
|
V Ο Ο R R EDEN.
|
|||||
|
opheldering van foo veel deftige faken
onder Gods goedheid, in onfe Eeuw foo over-gelukkig door naarftige Man- nen %pl ivysheidOntdekt, verdienen wat anders, waar mede wy moeiten foeken en weten ons voordeel tedoen, op dat ons niet minder van de voortreffelyke Leffen en Schriften van defe als met die van de Oude Konft - Leeraars y mogten bedienen. Ten deièn einde recommandeer ik
de Konfilievende Jongelingen dat fy niet foo naarftig in aeBoeken·, die foo veel vervtiarringe hebben gemaakt, maar in de fulke, die, en op de redenen op de ondervindinge t'iaam gefondeerd zyn, den tvd met luft en yver willen beftee- den; Een Ervarene Zeeman ter Zee, en een dapper Krigs-Held te Land t die veel fwaregevallen en furiën fyn ontworftelt, en te boven gekomen, fullen uw veel klaarder enfeekerder dan denonbefog- ten, weeten te leeren, wat daar omtrent dient, en behartigt moet zyn. Soekt ook foo in onkfware Konft deivei-ge- fondeerde Leffen, de Boeken en Schriften van de Ervarenfte Mannen, diefelfsde handen aan V werk geflag«e, veel dut' |
|||||
|
VO-O-R R -E D EN.
|
|||||
|
jende Menfchen genefen. en aldus door
Joo veel vuldige klare bewndinge gefty ft, 100 duidelyk van de Konfl gefchreeven hebben j fulkx doende, fo fal uw den weg voor geen klein.gedeeltegéawnt zyn, om uwen Even-menfch uit fyn pynelyke rampfpeeden, al daar het mogely£ is, op- ae veiligtte iays te redden. En zyn dan' de uitvoeringe onfer
Konfl in alle destêlfgfe/r«g/i»^fooge- wigtig en fwaar, en moeten wy daar in de moerfiandigheid der Menfchen , en felfs de nydige Tongen der afgnnftige Pra- iïiiijns gedulden, en keren verdragen 3, foo paft het ons dat wy gedurig op al- ler hifivare voorvallen verdagt, en daar bet behoord, paraat en bequaam zyn, om foo te doen: dat dog die konfl ons gemoed, deLyders, en felfs den geenen die na onfe quade fuccejfin reikhuCen y voldoening gefchied j want wy vinden or>s dies aangaande, al meermaals met onie Patiënten, als op eengevaarlykys, en ons met yffelyke Axedenten op-ge- fcheept en ingewikkeld, daar (hoe dat wy 't ook maken)deafgunfligheidwel eens meent, de occafie gevonden te heb- bcnj om ons te hoonen. On-
|
|||||
|
VΟ Ο k RÈ D Ε Ν.
Onder (ulktffoarêbékoMmerÏyke voor-
vallen behooren .ook allerlei gevadrly kg en fufpetle vëfwondinge des Opperhovfds ende Bekkemels - breuken , tot welkers konflige behandeling en herfleU'inge <, het voornamentlyk op des Chirurgyns ivys en voorfigtig oordeel aankomt. Sulke fa- ken zyn het, dien ik niet minder óp de reden als *>p de bevinding gegrond v'eft'j en aldus aan malkanderent'faam géicha* keld, den Leerling opdis, daar in dat ik de grootfle fwarigheden , de iteilig fié konfl-betragtinge, ende defeekerfêe voys ttxgenefing, (voor foo verre defe ra«2/>- fpoeden, geneefelyk zyn) den konjllieven* déjongeling op de alderklaarfle endeiwr- fogfie wyfe heb willen vertoonen , en fulkx door eigen exempels my voor ge- vallen , geityfd en beveiligd, hebbende daar nog toegevoegt de herflellingè van de voornaamfte Wonden aesJangefigts ende des Hals 5 dewyle die mede tot de verhandeling van het gewonde Hoof 't be- hoorden. Ik twyfiel niet of dit Werkje fal zyn
beknibbelaars vinden. De magere nyd heeft op myn welvaafd&\ dikmaal ( dog vrugteloos) haa.rfcherpe tanden gewet, dog
.'(■■.·
|
||||
|
PO O k R E D 'È N.
|
|||||||
|
°ξ ben ik getrooft, om nog wyders
u« wat vota-komt.knkmoedig te ver- |
|||||||
|
Qragen. ChHflëlyk is 't zyn i^0S^ &//
en tydelyke onderfleunmg enfchuilplaats onder de vleugelen van den JhnAgtigen , ende niet by den afgunftigen M?»M' te loeken. , evenwel wil ik feer gaarne weten en
Qebekennen, dat (overwecgendemyn geringe bequaamheid) ende de grooter gaven en ivetenfchappen in andereCfo'rar-' *j' myn beichroomtheid wel hét Joornaamae beletfel geweeft is,van dat IE gedeelte myner konfl-oeffeninge nu eerft de /sPW^ wordmede gedeeld: als geiende nu met die gedagte verfterkt, «at hetpryfeiyk 1S} j,et y^^ or)S van Je Uft*r/fe 0%fetf (ter hulpe voor onfea
Aven-menjch) verleend: ook met een gewillige volvaardigheid Am onknEven- wenfib te fchenken, en daarom leg ik ait Werkje tegenwoordig in alle nedrig- id-> en geenfints door eenige drift van *-«atiwysbeid ofte laatdunkendheid, voor ε voeten van zWcwareKonfiOeffenaars neder, verfoekende vriendelyk dat dog een ider die gvootzr gaven ont'fangen, en meerder ervarentheid verkregen heeft, met
|
|||||||
|
r O O HR Ë D E N.
niet op dit Werk wil fchrollen nog
fchimpenj maar met wat beters de We- reld te (chenkeo, zyn Even-nienfch gun* ftig wil zyn : want ook om defulke gaande te maken, en geen£nts om roe nt noggewin dit weinige,ter hulpe voor die 't behoeft, den Drukker in handen ge- vallen is» En foo wanneer ik in het toekomen-
de mogt ondervinden dat defe myne konfloeffèninge ae-Konfl-Beminnaars eeni- ge dienft , vergenoeging en voordcel mogt komen toe te brengen, foo fal ik, indien my de Heere ( die my foo -wonder* lyk uit foo veel noden enfivare voorval- len ter Zee en te lande gered en verlofi heeft) nog ibo veel tyd'en gefondhe'td'ver- leend j betragten, om nog van andere faken, ÜåÊïçâ betreffende, endieins* gelykx met opmerkeïyke Hiflorien (nWen döormengelt zyn, den konfllievende Leerling het noodigftc mede te deelen j verfoekende onderwyl den goedgunfligen Leefer, dat dog niet gely k de vuile Spin, hctfenyft) maar als de Bye den Hoonig^ uit alles gelieve te fuigen, Verbly vende yders gedienflige Vriend. t \V OUTER S CHOOTEN.
|
||||
|
Pag. Ζ
VandeOPPER- HOOFTS-WONDEN
En
BEKKENEELS-BREUKEN. Haare verfcheidene foorten en veilig-
fte genefing , enz. Eerste Hooftstuk.
Dé Chirurgie. Haare voörtref- felykheid. Het gewigte van de kennis der Opper hoofts-won- den en Bekkeneels - breuken. Swarigheden. Veeiderly foor- ten van quetfingen. Contuficn ofte blucfinge , Kneufing. V er- P'ettering. Haare Befchryving. Oorfaken. Ënde verfcheident- n«id in de Opper-hoöfts-dee- ten, enz. i.
Nder άρ Konft-verddinge der Voartnp-
Medecynen behoort die van de lykjmdder Chirurgie gene de minfte te CMmrgü. zyn\ nademaal datfe van Outs de Gewigtigfle , Oufie, Voor-' vmmfie en. Voonrefflykfte geagt is gewe.eft, , Λ ζ als |
||||
|
4 Van de Opper-hoofts- wonden
|
|||||
|
als zynde een Konfl, die fo vete Konfieneti
Wetenschappen in figbegrypt, datgeenfints d'andere twee daarby mogtenophalen, al- hoewel hedensdaags laag gedaalt, door On- kunde van vele , die defe Edele Konfl op On-edelder voys als die wel verdient, be- ftaan te verrigten. IL
'tGemgtt Onder de gewigtigite faaken die ter uit-
vtn de ken- voerjng <jefer Konfi-offening worden v.er- f£'ff^ue c|fl, iyn onder andere geen (ïnts de min (ïe, ht! ~"~ die tot de geneiïnge der voorname/C»ift/z»- gen , Verwondingen ende Beenbreuken der Opperdelen des Hoofts behoren, als daar een fo naarftige kennis en Oeffeningtoeis beho- rende , dat ook felf de alder-geoeffènfte ver-ftanden en naarfligfte Prtéiifijns het meermaals quaad genoeg vinden om wel te doen , hoe hachelyk menigmaal ons de faaken voorkomen, en hoe befwarelyk het valt den Menfih te behouden , de Gront- quaal te vinden , en 't nodigde op zyn tyd te beramen en uit te werken, falnaarmyn klein en gering vermogen , den kleinen, goedhertiglyk medegedeelt en bekent ge- maakt worden. III.
hS?" Tot "''roering van fulks, behoef ik geën-
te»"'"'"" fi"ts van 't gene ter dnatomia behoort, te ^nttomi*. ipreekeu, nademaal van die ftofFe £0klaar als
|
|||||
|
en Bekkéneels-breuken. f
als wytluflig by fo veel deftige Anatomici
«pies tyds , is te vinden ," in welkers no- *|!Se Oeffeninge dat hemden Leerling, 'm- öien hy 't goede betrag* en beoogt, iig londer ophouden , feer naaritelyk heeft te gedragen. IV.
Wy (jat] ^ f(> veeJ tot otls oogwit be- ^{«inwef-
«oor de Opper^deelen des jöoefw na de heffe k'"S m£">*
^er Ouden in houdende eudegehoudeneof, ^°"'fer' «η» klaarder te fpreeken, in tóen toé*'j£j££ e',g* rff/e* bei'chouwende , Lunjidererende d„,„gevtl. ook by gevolg de Qualenm dat de hoedanig- |ïei<i ι of de voortreffelykheid van het ly-f«--*»<ƒ». Qende Oee/ vereyft , want veel gevoege- Vker- fijn d''Accidenten der buitenfte als «er inwendige Deelen des //oo/b en des Lig- cbaams te redden , onfe Konfi - offeningen . Roeten niet flegs op deuitterlyke-maar "oli fot in de beflotenfte Deelen indringen, want ook de groottte Wetenfcbap , behendig- *«« ende voorfigtigheid tot de genefing dier ^«««diebelt'bewaartzyn, behoort; dog vinden wy fomwyldePWopgehaalt, en ons onmagtig om daar heen te vorderen, daar het de noot tot behout des Lyders, °P 't kragtigft fchynt te recommanderen. V.
Alles wat ons in de efe opper fte Deelen Somtm.
van den Edden Menfib ( dat Hooftfink «l- Δ 3 Ier |
||||
|
6 Van de Opper-hoofb-wonden
Ier Schepfelen Godts ) ontmoet, fo van Blut'
fingen, Kneufingen, Verpletteringe, Won- den, Heen-breuken, Inbnygingen des Bekke- neelsem. fijn allefodanigefaaken, dieyder in fig een aparte verhandeling komen te ver- - lüerrcflrj-ftlfeoti^zel menigmaal t'faam aisge- broeders verenigt, dewyl die alle gefament- lyk uit eenderley oorfaak den Menfik kon- nen toegebragt worden, nogtans ileekt in yders genefinge wat byfonders, en in de minife van dieu wel meermaals het groot- lïe quaad, kunnende felfs, wat als niet en van klein-belang voor het oog fchynt , wel van foo veel gewigts gevolg en fwarig- heid zyn, dat zy den alder-voorfigtigfie Pra- élifin , nog al een voorfigtiger oordeel vol Wys heftier, komen af te prangen. VL
öwe/fe, Aanvangende met de Gontufie, moeten
Simfinge, daar in voor eerir. het Accident felfs , ten nmaingt tweeden de plaatfe des Hoofts, en ten der- den dejaren, deJV.*, dekragten,en'tlVe- i fin des Lyders in onfe bedenkingen nemen, om wyders beknoptelyk de Genefinge te vertonen. Vil.
Befibryving. Wat egn Gontufie fy, is bekent, namejit-
lyk Bluts , Buyl, Kneufing , of ook wel Verplettering van enig Z>i<?/onies Lichaams, door Vallen , Slaan , Stoten en Bonfin of diergelyk gewelt, veroorfaakt. VIII.
|
||||
|
en Bekkenees-breuken. 7
|
|||||||||||||||
|
VIII.
Hare verfcheidentheid beftaat voorna-
jpientlyk in de grootheid des Qjtaals, en mde boeditnigheidxm degebrekkelyke Par- |
|||||||||||||||
|
Ç_________________
IX.
|
|||||||||||||||
|
Door nitterlyk Bonfen tegens alle harde^
\n°ftantïen, door Plompe-flaagen, door 't ne-, |
E« hoe ttk
eroor/aak* |
||||||||||||||
|
Ëñ-á„ ~'--------* .....t-J"—ù-"'------; weiden.
«erltorten van alles wat plomp , fwaar,
^rt en toedringende is , fo worden de tedere
üeelen onfes Lichaams in hare gefchiKt e'
«men hang befchadigt, Gebhft, Gekneufl,
(ftplettertl/ermorfelt, GefeheurtenVerbro-
kea, waardoorde (a) Slag-aderen, (b) Ade- fH"™·
£*, (c) Senuen , (d) f7«/«, (e) Spiere»,(f). «^
icnadigt en opgefcheurt lijnde, haar uit-(,,j
vloeyende en tuffchen deefe Deelen onder (c) «k&iüj ^en t'faam veritroyde vogten,Pyn,Swelling, (f) F'fon. "?f?«»*i»g, Verrotting, Verering enz. ko- $ƒ?*·«· SÏÏi?aferen' f3"ietde vaardi«fte,huIp-?S^"
iuiaaelen komtelyk aangewent worden. r
X. Somwyl fijn n;et alleen defe fagte&^-
fiantien rnaar ook ,de harde Deelen des Lig- chaams. Narnentlyk de Beenderen felfs be- ichadigt ende gebrooken. |
|||||||||||||||
|
XI.
|
|||||||||||||||
|
Á 4
|
|||||||||||||||
|
§ Van de Opper-hoofts-wonden.
|
|||||
|
XI.
omtu/im Dog fprekende nu maar alleen van de
f»u<ufii Contujien die aeOpper-en Binnenfle-deelen /T«Zi ütS Hoofts^-betreffen > f» dient gelet.
iiil.mt' 1 · Of de Contufie maar alleen is in de
Huit en Buitenfle-deelen des Hoofts, (*)Pm„a- 2* Of ook tot in het (a) Panvlies,
want. 3. Uf in de (b) Slaap-fpier.
<b) Mufopiu: 4. Of tot in het (c) Bekkeneel''t welk Ge·
tanporatit. nuta lUg-eboven , Gefcheurt of Gebrooken
<«),**** kan ú,ç. Ü
f. Óf worden ook wel door de Dreuning
des ^/j , Bötm , of ■S/iïg', des Hoofts Bin- nenfteiw /f «getroffen , en die weer met (d)Dma- onderfcheid , namentlyk of (d) het harde
tmter. Moedervlies alleen,of ook wel het (e)Brein-
(e) piamater. <vlies en feifs de Herfenen tot in haar nobel-
fte Deeltjens gekneuft en onthul!, fulksde fijnite Slag-adertjens, Aderijens, Senuwt- jens enz. gebarften, de dierbare Fogten al- daar uitgeftort , geen uittogt vindende, ftremmende, ende verrottende , eerlange de Doot veroorfaakt. XII.
't Gemgtf Moetende dit nog feggen , dat wy in
öé- CentufimSt onderfcheid defer Deelen nog een veel grooter onderfcheid in haar Ontfieltbeidvln- den, want wat anders is 't een Kneufing, Jfervjondingtm. alleenlyk indeuitterlyke Deelen des Huits. wat anders, in 't Pan- vlies |
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. p
|
||||||
|
%Jles 3 Slaap-Spieren, en felfs tot in de Been-
ters te vinden, nog fwaarder in des Br«'»j- eekleetfeUn als daar zyn de Mewinges ofte de Herfen - vliefen , en d'aldergewigtigfte daar het Brem felfs befchadigt mogt zyn, en wederom hebben yder van defe (gelyk gefegt is) haar onderfcheid in de hoeda- nigheid van het gewigte des Quaals , zay joen des J-aars en veel andere iaaken , daar °P no"tfakelyk moet gelet zyn , fiet wat een groot -velt ons hier dan geopen t wort om van elks een weinig (fo kort als ons doe- nelykis) tefpreeken. |
||||||
|
Á s HET
|
||||||
|
ßï Van de Opper-hoofts·wonden."
Het Tweede Hooetstuk.
Contufie ofte , kneufinge des
jHoofts , 't fy met of fonder Wonde, waar aan men weten fal, dat die fonder gevaar zyn. %. Gekneufde Wonde moeten ter dragt gevordert zyn , te- gens de LeiTe van Bontekoc, 3. verfchillende van de Ampe- le Wonde des Aangefigt. 4. Hoe 't veyligil worden gene- fen. f. Des felfs verfwering. 6. Het gedolde Bloed verrotten- de 7. En abfceifen hoedanig te redden. 8. Vermydinge van 't Aneurifma. 9. Genefinge der Contufie of Kneufingen fonder Wonde. Deugt van 't Empla- ftrum defenfivum vigonis. é o. Stovingen. n. Hoe die moe- ten gebruykt zyn„ n. Bewys dat een Aderlating , in fvvare Con-ufie (tegens. 't gevoel van Bontekoe, mag gefchien. Eer-
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken, ι r
|
|||||||||||||
|
jpErftelyk wat belangt, de Contufie» die Contufiedcs
jH wï'geeniints gevaarlyk agcen, zyn de ff»*/", 'tfy ftttKe, die maar alleen des HooftsHuit, en™* °ff°»der U'tteriyke £>„/« die fimpel v!eefig ïyil,f-*« . rbben befchadigt, des fclfs oorfaakWtey-^^ tZnTj&b™ . en het0!)rdsel klaar >*..
namentlyk te voor/eggen dat hier geen fwa- rigneid fchuylt , dewyl geen fware ^_y&-' Be» nog fufpeéia gevallen vernomen zyn, wanneer op d'ontfangene Kneufing , of rUf *ichoon ook ons, die wat g rootjnbc- Jcaoften wytgapende voorquamen ) gantfch |ee". oefvjymmg, Duyfeliug, Braakwg, Dof- Π ySlaPer'ghei'd, nogATWw, OoroiKeel- eioedtg enz, vernomen zyn, maar dat den t aUent na de Fal, Slag of flew fteets wel y zyn finnen gebleven is , of zyn '/ Kin- barf* \ f° die teriiont we* he!der °P hefa-
nor>rg? iylt m gekreeten , en wiften haar hueft gen ' 'n fulken hoort n0S be"
n' , '"^penfwaarigheid (immers myns
der ' grooteP te fteilen , als die ver-
enKr nall?tmlyk niet a,lders dan de PilU &-mt-handeimg tot een voorfpoedige II.
|
|||||||||||||
|
ditT,^ar 'n beftaande, datmen (daar'tno- <
|
|||||||||||||
|
«W*
«"f |
|||||||||||||
|
«.V. «'gt /yn ) het ^ir affcheert, en is 'erWeen tt o»* by , daar uit de Hairen weg'"
|
|||||||||||||
|
dragt
'■bragt z.yfb |
|||||||||||||
|
neemt.
|
|||||||||||||
|
.12 Van de Opper-hoofts-wonden
neemt, en desgelyks alle beletfelen die de
Genefinge mogte vertragen, als Stof, Slyk, Vuiligheid enz. datmen (fo 't nodig is) de Bloedinge ftelpt, ende Gektieufde Wende ( fo die van importantie fy ) ter dragt brengt, Tegtns dt geenfints volgende de verkeerde Lefle van UJfivenDc β_ Bontekoe, in zyn Boek van het foge- Bentekie. naarnc|e Nieuw Gebouw der Cirurgie, daar om, Bmtt- hy wil, datmen geen Etter in de iVonde fal fc», cap. io. jacen komen , maar dat men die vaardig ƒ«.««. toehelen fal, niet eens befeffende , of dit ook plaats heeft , in alle IVonde, wy feg- . gen dan hier (als ook in veel andere foor- ie van IVonde) geenfints, maar dat (na de wyfe methode van alle geoeffende Praóli- fijns) in allegepletterdeIVonde, degemor- tificeerde itoffe fo van defubftantie desüeels als der vogten, door Ettergevende midde- len van 't gefonde gefcheiden gefuyvert, ontlaft, en fo voorts een Nieuw Vleefch tot Genefinge moet verwekt zyn , of an- ders daar men de gepletterde ftoffe der Wonde fo vaardig wil droogen en dus de buiten fte Labien wil ondernemen te fluyten, daar fullen feer ligtelyk haart vry fware toevallen, fo van Pyti, Ontfieeking , Opfivel- ling, ver/wering, /(ooris, Flaauwtensenz. komen te volgen , als door onenigte vaa exempelen , daar men fulks ontvdig ver- keert, envrugteloosonderftont (onsvoor gekomen) omftandiglyk foude konnen ver- sonen. |
|||||
|
MI.
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken: 15
III.
de fi™^ ÔË] 'jdat fu'ks PIaats heeft é ßç Verfim
eldfrc Wonde des Aanvefiits, en oo\Unaevma |
|||||||||
|
rQB·*
|
|||||||||
|
dikmaal^""? die, fleSs me' we!niS off^T'
ß]}-)4 ç P 1 ydent;^r8Wi,*iVerO0rfaakt
endenl g Ver-feb en ^<%, de warme
tereetó? SfS1"8 veekoude , veel min geal- derin» n^c , vfonder en'Se etter vor- werdef À ' "?*' ^ voorfpoedig.konnen
Ê* gfconfolideert, maar waar heeft van in?! m3r Veel ioorten en al!er,ey Ü*S,
on dl/Ô *mdc* ^eliik in de L^ en ïa-h™rl°*We*P™ (daar het ibofwijl al vrSïn~an^roofter gaat) den Cbirmrgy» joorkomenj dog hier van naderhand Sc- |
|||||||||
|
ièlt ^9°ntu-Tle dan met enige IVonde'yzt- H'^mig
leri í men door Etter-fiheydevde midde.^g'plmmt en akri al ^Ãå gePl«terde/^fuyveren, **"■·* ^ lU0tT ■* >die °pde «y-St
CouPoUd ' fagfte W,JS tragtef» te
j 7 "^*, hier moet dan wederom wer- tot l· °f °ok de Kneufing en #W*
(jn^" het Been mogt, ingaan, of'tfimz en afi· " oob onder het Aedderig ,dood, wijiSS?pJetterdef/e^ (sel,'Jk fom-
fo moffen worden gevoelt, fo niet,
& ç tot fchéidioge van, de gepletter-
|
|||||||||
|
*4 Van de Opper-hoofts-wonden
de Stojje, het gene dat Olie én Vettigheid
by lig heeft met difcretie werden gebruykr, en ook anders geenfints, dewyl de, Β een- ders uit een fo fljne ftoffe beitaan, gelyk wy mogelyk'naderhand wat omftandiger, daar het te pas komt, fuüen vertonen; (a) Cranium, (a) de Hooftpan dan nog onbefchadigt en (b)Perkra- met een goed (b) Been-vlies fynde bedekt $ mum. fQ rnogen tot fcheidinge van de gepletter- de StoffeonsUng. Baftlic. met-of ook fon-
der wat Puh, Craci-brittanika Myrkte en Mafiiehes werden gebruykt, fulks op dun- ne platte Wieken of Wiekjens na dat de gek mxiï&e.i¥onde mogt groot zyn, gefmeert en in de warme Spiritus-viai gedoopt en daar fagjens en geenfints met opvullinge, ι omme quanfiiys de grond te treffen, in of tegens aan apflicerende, anderfints indien het Ung.Bafuic. ('t welk wy enigfints anders maaken dan in de Pbarmacopsa te vinden ?SS enbygelegentheidgetoontfal werden) je- rnant te liegt van aloymogt fchynen, die kari ook met voordeel dit volgende gebruiken; ψ. Cera Citrin. gj. Gum.Ekma. gij. Iherebint. Venet. gjg. Ol.Hiperic, ^iüj. Puiv. Myrrh. Maflie. Oliban. an. gij. ,
Croc.Britt. git
F.S.A.Unguenfum.
Het
|
||||
|
en Bekkeneelslbreuken. τ f
|
|||||||||||
|
Het Emplafirum de Betonic. Diapalm. De-
feKfyv-vigon : of diergelyke benevens een %'t en beknopt verbant, konnend$Wo%de e« 't Hooft tot dekfel dienen. v.
Somwyl vint men itKneufing vry groot, heen ver·
en de Wonde feer klein, fulks dat tuflehen/"·'«■»£<>ƒ de Huit en het Pan-vlies (infonderheidals^*™" °°k de toeverfigt klein is) wel ligtelykiw///,L r»*», ■ · " η -· ■ ι een Jal'Uztz
eeu verzwertng ontitaat, or men vint we! wat men^ea
"eneden de Wqnde den Etter na 't laagfteβΐ.
des lydende Deels , als in eenfak t' faam
gevlóeyt ende vergadert, fo dat de Mate-
rie Aoox de te enge pajfagie geen genoegfa-
^e uittogt bekomen k an, of ook geeniint?
Ult de holte tegens de hoogte kan uitge-
^rogt worden, endusin de geneiïnge niets
kan gevordert ïyn, alsdan, moet of de al
te^kleine Wonde door een Incifie grooter,
°f in de grond van de boefem des Etters
een Opening worden gemaakt, immers op
^at wys het veyligft en Hgftk-an gefchien,
e Materie worden ontlaft, op dat dus de
^°rfaab des sjaals wegigenomen , de grond geluyvcn^ metFleefih weer begroeyt, en us de geneling voorfpoedig mag worden
voltrokken. - |
|||||||||||
|
VI.
|
|||||||||||
|
ir . "«vyi ïcnuyit ook wei runenen ae^··' ««£·»»
»«(die overat ^ntichOpper-hwft van een J^J^JjJ |
|||||||||||
|
vry
|
|||||||||||
|
■£eJ
|
|||||||||||
|
ï6 Van deOpper-hoofts-wondefi
|
|||||
|
mei villende vry vafter, dikker, en haxdetfubfiantk alt
refilverm wel dders is ? en tuffchen het Pan-vües, ZZ'Zé d.oor een geweldige Kneu/mg en op-fcheu- jt^a,. ring der Vaten , een menigte uitgèftort Bloed, en dat felfs fonder uitwendige quet-
ilng of IVonde des Huits, het welk ajdaar 'geftolt, geklontert, verdikt en aan't rot- ten fynde geraakt, feer ligtelyk alle be- quame refolventia wederftreeft, makende wyders een merkelyke holte en affcheidin- ge tuffchen dees boven gemelde uytwendi- ge Deelen des Hoofts, dit fo fynde, en vrugteloos hebbende alle middelen aange- went,foo moet ook een Opening werden ge- maakt , op dat dus het lydende Deel van des felfs onthoudene&o^v? mag worden ont- laiï envoorfpoediglyk van haar Co»/#/?e en Echymofis weder herftelt mag zyn, " VIL
Ïen tchy'- Dog worden meeft altyd de gedolde ver-
mofisofon- dikte Vogten fo des Bloecis, der Senuen, als derkpingm 00^ van >t Lympha, door Ityeufinge buiten mr^"iiiin^ him Faatjens geitort en onder een 't faam }ZdeSLdf^Yt iy^e, felfs van onder een vafte mrddim- Hutd,dooï viyddesMeejters endaoi tgoed gmm gcre- gebruyk van Difcutia, Refolventia, en Cor- fol-nert. roborantia genoegfaam vermeeftert, en dus den Patiënt van zyne Contufie genefen, fo dan nog evenwel het Contrarie mogte ge- beuren , en dat ook ( behalven 't voorver- haalde) 't fy door gebrek van goede voor- forge des Lyders of naait beftaande , 't fy dooi
|
|||||
|
£n Bekkeneels-breuken, 17
|
||||||||
|
oor nalatigheid en onwetendheid des ^nderfim
~»trurgyns , of oek anderfirs door dede icherpte deronthoudeHde/ïo^? ,de Cqntufiem «» ^ifas tot in een abfes veranderd, fo fa! men de ™*»d«*»<u Supperatie vorderen , de Swering openen, ™*çøÃË en al Wat onbequaam is ontlalten, en fc>™° " voorts de Cure voltrekken, op die wys, ais tot de genelïngen Aet abfiejfen behoord, Vlll.
Evenwel wel toefiende, dat men, daarr,^»^
net Gejwelïift bol, facht, bleek, enfonder men^iuerof eenige pyn of ontfleeking fig mochte vertoo- 't GefmUn» nen, en nochtans op des felfs uitpuiling,*"&"*v<r:.J c gevoel van de klopping, en op des Ge-^^"' ■ ype/j-onverrhjndering fteunende, dat men, le§ ik, aldaar fo lichtvaardig geen Opening roaakt, maar op een Aneurtfma of Slag-a- der-breuk (gelyk mylèlfs ontrent defedee- 'en is voorgekomen) verdagt moet zyn, de* ^yl die ook uit een Contufie kan ontdaan, voornamentlyk in de Slapen des Hoof ds Æ¢ e«ders daar veel (1) Slag-aderen worden ge-, , vonden, dies diend hier een groote voor-t0"rtcm* iichtigheid, om niet Hechts met een klein opemnkje te maken, een fterke en onver- wachte bloed-florting, de dood des Lyders, en benevens een beulm 't gemoed, ook lig ð- ç. ^e ^cnande, 't verwyt, en lafter des ?Ms op aenèals t&halen. |
||||||||
|
96
|
||||||||
|
i.;Xl
|
||||||||
|
sS Van de Opper-hoofts-wonden
|
||||||||
|
IX.
|
||||||||
|
Nu wat belangtdelichteContufien,fon-
der Wonden, fonder verzwering, fonder vergadering der geklonterde ftoffe, enz. die worden ook ligtelyk door genees-midde- len , die in 't begin een weinig verkoelende en opdrogende zyn , herfteld, gelyk daar is het Emplaflrum Defenppium Vigonis, het welk ik (fchoonookhoéDr. Bontekoe fo in 't gros de Defenfyven uitmaakt) in hon- derde menfchen mag ik met waarheid feg- gen, aitftekend goeden voortreftelyk heb- bevonden , als wefende feer bequaam, om me d'uitfypelinge des Rloeds en 't Lymf ha uit hun gekneulde Vaten en Pypjens te flui- ten, en fo te beiluiten, dat geen grooter en meerder uitvloeying der vochten ont- flaat, de Qireulatie fal nog en kan hier geen- fins door worden gefluit, want hoe min- der uitvloeying der Vochten, hoe minder Gefwel en gevolg van quaad, fo ook de Oude Meeflers wel hebben gewetenen on- dervonden , ook heeft het Émpl-defenfyv- vïgon. Indien wel gemaakt is niet alleen een Anodinerende maar ook eenigfins Dif* cutïerende kracht, alfo menigmaaïs aan de afgenomene Plaafiers (fonder dat dePatien- ten iets hadden gefweet) een gewenfte Wa· fem veler druppelen Voehts vermerkt, ge- fienj en ook felfs aan veele Doéioren ge- toond heb, dog prys ik geenfints de al te verkoelende Defenfyven, die van feer koude, flop·
|
||||||||
|
de lichte Cw
tapen dei ' Hoofts han- delen fat. 23'engten
iragten van het EmpU' firumdefen- JyT> Vizonis, Centra Cotn: Bontekte Ub. 3 , c. 6.p. IJS. |
||||||||
|
en Bekkeneels-breuken. ip
|
|||||
|
i oppende en t''J"aam-trekkende Ingrediënten
gemaakt zyn, dewyl zy de Vochten teveel verdikken , nog vader doen trollen , en «oor het toefluiten der Pori alle gewenfte J-ranfpieratie en uitwaseming doen cefTereri, Èmplideftoa gebruikende liever de iülke die( gelykge-fyv:ViS"> legt is) matelyk droogen, fagtjens verkoe- fffif" len, depyue verfachren, en fo te mets tot; 7l""& een begin van Uiiwafeming komen te vor- deren , welkers werking in defe Plaafier Van Vigo volkomentlyk word gevonden. Neemt de uitfchietende botten of knoppen^
cafijnfie baft offcbilvan de Jonge/#7- ge en EJfcheBoomen, fo die in't voor- jaar op 't al'erkrachdgft Zyn te beko- men van ieder een hand vol, voords ψ.· Rad. exfol: Confolid; Maijor.
Menth. an. Mj. OUOUvar. f8ij. Vin-.rubr. Opt: fêj. Defe dingen altemaal wefende klein ge-
icherft, fo iaat men die alle gefamentlyk in deOfeen IVyn, 4a? weeken Inftmde- ren dan Sachyens gekookt tot dat de Wyn verfoden is, dan alles wel uytgeperfl zyn» de j fo imelt men Cera Citrin. ffsifi.
u»g· Popul: -dxung. Ovi an. fBj. Β ι Dog
|
|||||
|
2Ó Van deOpper-hoofts-wonden
|
|||||
|
Dog 't Vet moet eerft van fyn Feilen ge-
fuiverd zyn, en roerd men het uitgeparfte Sap daar onder , als ook dit volgende, als 't begint kout te worden. Iheribinth'in. Venet. §iij.
Pulv: littergir: aur: Littergir: ar gent: an. §iiij.
Tem Siggillal:
Bol: Armen:áç.îéø
Meni: §ij.
Myrrh:
Oliban: an.gfi.
ÌáâéÜ gij.
F. empl: defenfyv. Vigon*
X.
•wltgen Oog kan men, als nu het ftremmender
'«tafc. j/ocfjten % en 't ftollen des Bloeds gefluit is, tot delTelfs Difiutie eaiotgenefinge der Con- tufie het Empl: Mucagin, of ons Etnpl; ad Contufion Si-v: Santalin , t'faam of ieder alleen , als ook met of fonder het boven- gemelte Defet/fyv. vermengeld , gebruikt, anders indien ook iemand ( niet fonder ee- den) voornamentlyk in Patiënten die wat Gal achtjg zyn, wat tegens 't gebruik van de Plaafiers aanfièt, die kan ( volgens myn gewoonte, dees of dufdanig een Fotusnp~ pliceren. ø.. Flor: rofar rubr. Mfi.
Staïhad. . Ba·
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. i.ï
|
|||||
|
Balaufi.zn.^Y).
Nux Cupref: Noij.
Fol: Mirt. Pj,
rm:rubr-Opt:pf.
^ioquccnf. adConfumtionem ter t: per t. Co- latur: F. Fotus.
*Jf als 't nu een weinig verder is , tot ^eerder Confumtie der geftolde Vechten, ge- nen nge der Contufie , verfterking van de gequetfle verfwakte partye enz. dit vol- gende 'ø. Flor-rofar-rubr: MS.
Betonic.
Melilot.
Chamomill. roman. ,
Fol: rorifmarin.
Laur;
Thymi cumflorib.
Mirt. an. Pj. ,-■['
Sem.Cumm,$ij. £°T- infiq: vin: alb: opt: Colatura add: Croc: oriënt,-xfi.F.fotus.
Hier kan men ook wat Spir: Fin: on-
der gebruiken , na gelegentheid van laken. ur dit volgende ^i.. Aq: Sambuc: î÷. Spirit: Ñ~ßç.%íø Capbur. gg. Â 3 Croa
|
|||||
|
&z Van de Opper-hoofts-wonden.
|
|||||||||||
|
Qroc: Britt.&y
Miffe. |
|||||||||||
|
{i) Ïomen-
tatie.
Hoedanig moeten geap fliceertzjn. |
IX.
Dufdanige (ι) Stovingen■ oiStovinkjens,
fal men (een weinig daar van Am gemaakt zynde ) met een ot meer wolle lappen, die |
||||||||||
|
fagt zyn , of met een tamelyk dikke Com-
pres van Lyvjaat feer warm en matelyk uitgedrukt tegens de Contufie appliceren, en voords het Verham met een warme kap- luervof'wolle flaap-muts daar over fodanig beleggen, dat alles dus warm verblyvende ftaag defvereifte werking doen mag, fteets wel toefiende , dat geen vochtige medica- menten tegens dees nobiledeelen kout, en de deelen verkouwende. Werden geappliceert, oft verband fo gantfch bloot en met wei- nig dekfel beforgt, dat alles nootfakelyk moet verkouwden, dus wilinen wat goeds van dufdanige medicamenten , fo fal men die (als gefegt is) plaatfen , en ook tegens dat de Compreflen of Wolle lap droog, hart , en onbeqnaam foude beginnen te worden , als voren ververfchen en appli- ceren, aderlating , ■ '
dtffllfsmit- "v-i— ;' 2: ^ , ,
tigbeid m -Daar de LontBjie groot en gewichtig is,
madfak(ijl·- daar opent men wel in 't begin een Ader
beidmgrmte ontrent de felve fyde des Vals of Slags\ iïpttfieii, n;et om 't getonne Bloed wederom dun en vloei-
|
|||||||||||
|
en Bekkeneels-breuken. z$
vloeibaar te maken, enaldns wederom uit
de beledigde plaats tot onder de Maffavm t Bloed te trekken (even als Dr.BontekoeCmtihSm- wil, dat de Praéiifijns nog hedendaags ßï fot teliöe tib. Ã; als verkeerdelyk foude beftaan) maar op dat «/>. z-f*g- de loop des Bloeds, doordefchielyke/^ni si- en onfiehenis van de val , ftil ftaande , of Goor de grootheid van de Contufie zynde gefluit en verhinderd , wederom fchot en voortgang verkrygende , dus de nodige Circulatie des te voorfpoediger mocht her- fteldzyn , of ook, om het iterk aanperfen, en dringen des bloeds , na 't befchadigde deel te bedwingen, enz. fo dat des B/W* Omloop ons geenfints de Aderlating (gelyk nu Bontekoe en zyn navolgers dryven en ichryven ( komt te verbieden, maarinduf- danig en fommige andere fware gevallen ten hoogften aan recommandeert. Men we- derftreeft fo in 't gros , fo gantfch wild, woeft en fo onbedreven als onbedacht, een hulpmiddel van outs her, en ook nog heden- daags by ßï véle deftige Mannen, ioheerlyk ende voortreffelyk bevonden , ielfs heb ik aan een ontelbaar getal { die my uit het hooft gewaaitzyn) de gewenfte effecten van fulks gefien, gelyk wy t'zynder tyd, daar't be- ter fal paffen ( dewyl ook al vry wat tegens het misbruik van 't Ader-laten te feggen nebben ) omftandiger fullen trachten te be- ioonen. |
|||||
|
 4 HET
|
|||||
|
%4f VandeOpper-hoofts-wonden
Het III. Hooets'tük.
ï. Contufie die ook hetPanvlies
heeft befchadigd, hare verfchei- dene foorten ι- Confideratien wegens de hoedanigheid van het Panvlies. 3. Waarom des- felfs quetfing niet klein moet geacht zyn 4. Sware toevallen op de „verwondinge en kneu- finge van het Panvlies gevolgd. 5. oonrufie in 't Panvlies fon-
der ^uitterlyke V er wondinge. 6. Doorfnyding van't Panvlies
waarom, ende wanneer ver- eiicht word. 7. hoe dat een kleine wonde dog groote kneu- fing in 't Panvlies gehandeld moet zyn. 8. Als ook feer groote /erwondïnge en Ver- pletteringe. 9. In fware Toe- vallen, enz. ïo. Hoedanig't Onbloote Been des Hooft- pans bewaard moet zyn. 11.
|
||||
|
cnBelckeneds-breüken, ■■% f
|
|||||||||||
|
ïi. Hiftorifch voorval van 'c
goet iukfes op 't doorfnyden van 't Panvlies gevolgd. ix, Twede voorval. 13. Der- . de voorval. 14. Befluit defes
Hooft iluks. I.
DUs hebben wy kortelyk van de Con- cèntttfim&c
tufie, die fonder gevaar zyn, gefpro- ookjet Pm- ken foekende nu ook over de gene , die oU^hebben |
|||||||||||
|
wat meer bedenkelyk zyn de "gedachten iefchad'Sd
en penne te laten-gaan , de Contufie ém&h'™, |
|||||||||||
|
die na defe vertoonde lichtire foortevolst Λ
|
oortciu
|
||||||||||
|
genten wy de gene te zyn, die met of ook
fonder Wonde hetPan-vlies befchadigt mogt "ebben, die ons wederom opverfcheidené wyfe voorkomt, als wel voornarnemlyk ^en Contufie in het Pan-vltes en buitenile deelen des Hoofts fonder eenige Wonde ofte °Penjnge des Huits, ten tweede met iPWe dog fonder ontblootinge des Β eens, en daar n°chtans het Pericranium of Pan-vltes \%se- "eu.ft , en ten derden daar het felve mede "vertxjoMt, van een gefcheurd, gepletterdeu QUs niet ontblooting des Hooft-pans word gevonden, . |
|||||||||||
|
Β f II.
|
|||||||||||
|
26* Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||||
|
II.
Ctnfiderttim Gelyk"als alle de Beenderen onfes Lig·
megtm de chaams met een feer teer gevoelyk Vlies i°*na"ahpid (Perioftiiim) zYn bekleed, fo komt ons dit "vUet."' ""' Pan~ oiJBeen-vlies als een eigen bekleedièl des Bekkeneels voor. Over het welke dat het vry valt vereenigd leid uitgeftrekt, uit- (i)Muscuimgeionéeta ter plaatfe des (i) Siaap-fpiers, temfertUis, doorgaans heb ik het dubbel vermerkt, ook is het tamelyk dik, enwatvleefig, en valt met de-vleefige deelen des Huits, waarom wy de Wonde des Hoofts al fchoon die vry groot zyn, fo lichtelykfonder hegten, ge- nefen, nochtans is dit Pan-vlies van een feer teder gevoel, als fpruitènde uit de Dura- mater of't buiten fte Herffen—vlies, daar me- de het door veel fijne Vliefige vefelen, die door des Hooft-pans naden palieren , ver- eenigt en t'faamgevoegt is , wat wyders dit Pan-vlies aangaat kan by veel Autheu- ren nagefien worden, III.
om dat Dit Pan-vlies dan dus tederlyk en van
dMfi'quL na by, met des Breins bekleetfelen zynde
jing niet vereenigd en t'faamgevoegt, fo en behoeft
klein, moet menfig niet te verwonderen , dat op des-
gcidit zyn. felfs Kneufing, Ρ lettering ofte Verwondinge%
meermaals ook fware Toevallen komen te
volgen, even al sof de inwendige deelen des
Hoofts befchadigd of 't Bekkeneel felfs met
Breuky
|
|||||||
|
en Bekkeneels- breuken. tj
Kreuk., Scheur, Inbuiging of Kneufinge was
proffen , dies moet hier met alle naar- '•'gheid en omfichtigheid op alles werden werden gelet, want hoe nader omtrent des ~ekkeneels-naden hoe gewichtiger dat ook eflèlfs Kneufingenen Veriuondinge zy ç, in- *°hderheid in Jonge Kinderen die des Hoofts-ymmment. V*ns-naden of de Suturen fo vaft nog niet ijK.mis iti een gefloten , of de Ruitswyfe 0 pening, ê^ßáéêßç- daar fig de Croon- met de fyi-naad ver- &***■ ^etligt , nog t'enemaal open hebben , om dat in de fulke feer licht het Bloed uitzyn tedere vaatjens , door. kneufing en quetfing R^parft en gedrongen zynde , dus op de ÕÉéöç der Herffenen nedergefonken, aldaar een verrotting en doodelyke toevailen kan komen te cauferen. IV.
Dikmaals heb ik bevonden , dat de ful- Swa™Tx-
ke, die wy niet anders, dan meteen Ce»- vf2êlt. titfie ofte fZervJondinge tot in die ñáç-·>>!<>" *■ |
|||||||||
|
bei'chadigd vonden, van de Slag lagen be-A^m vm.
enz, wel is 't waar , dat ook at ge |
|||||||||
|
d
|
|||||||||
|
tierjfenen konden onthutfi zyn geweeft,
Oiaar echter de tedere t'famenhang defer , ele", maakt dat ook felfs de quetfingen van ' pericranium of fan-vlies ib bedenkelyk werden gevonden, als konnende mede van jegens deffelfs ontftebheid, kneufing der í !fn luitft°rtiK& enfiolling des â^?Ë, en 't verderf der vochten, opwelling , pyn, ]}aa-
|
|||||||||
|
2§ VandeÖpper-hoofts-wonden
|
||||||||||||||
|
fpanning , ontfleeking, verfiuering, en het
verderf der lydende dêelen, enCoorts, Co»· ■vulfie en veel andere qualen den Lyder aan- brengen , fo, dat ook in fuiken toeftant der faken , de grootite voorfichtigheid word vereifcht. |
||||||||||||||
|
V.
|
||||||||||||||
|
Want voor eerft komt ons een foorte van
Contufie voor, die (alhoewel fonder uitter- lyke veruiondinge van des Hoofts-huit) nog- tans de ondergelegene deelen kan hebben befchadigd, en 't Pan-vlies gekneuft, fo dat ook Atteikenenkonnen beko;nmerlykzyn, dog moet als dan gelet zyn of den patiënt lang heeft in zwymgelegen, gebraakt, of uit Neus, Mont, οι Oor en gebloed heeft, men neemt opmerking op de plaats der Contufie, en ofde£e».fnietwelopdeteder- fte plaatfe des /floofts en ontrent des Bekke- neels-naden voórnamentlyk is aangekomen, of de Lyder kloek , fterk , bejaard , on- gefond, of jong, teder zwak en ook on- gefond ïs, hoe zwaar de Val of 't Geweld, die de iDz^yzwgveroorfaakt heeft, is aange- komen, enz. alle welke ende meer faken wel overwegende fullen wy daar heen ook onfe bedenkingen, pronofticatien, ende be- quaamlte remedien ter genefingen hebben te fchikken , fo dan de ordonnaire betrach- tingen, fo voor het Lichaam, als ook voor het; lydende Deel, op die wys, als in 't voorgaande Hooft-ftuk vertoond is, in 't werk
|
||||||||||||||
|
OmtHpem't
Pan vlies,
enz- finder Uitterhke tjemaniin- |
||||||||||||||
|
Hoe die cn-
derfagt.
Verfcbeident-
iyl^amge-
merkt.
|
||||||||||||||
|
Ende giban
deldmseUa xyn. |
||||||||||||||
|
enBckkeneels-breüken. zp
|
|||||
|
Werd gefteld, en alreets een, twee, drie,
°f rneer dagen daar mede, met goet avans 3 pochte gevorderd zyn,fo fal men niet be-
ter konnen doen , alsdagelyks, ouder eea S«et regard op alles te nemen, de Cuer fo ^oorfichtelyk te voltrekken, als dan de '., , ™Hfi, het goet of ook het twyffelachtig ,-
fohfes, en het gewicht des ongevals, ons
lullen komen recommanderen. VI.
Maal indien ook in alle fodanige RHeU- Reienen
■fivgent die, gelyk ftraks vertoond is, be-naamm end» Qenkelyk ende met groote Omfichtigheid™»'""ms* Roeten gehandeld zyn, de fwelliug, op.&ntuf» Spanning ontflekmg, klapping en fteekendeJ?J F*"v'"' Pyn quam toe te riemen, en dat van we- ^0φ^„. gens d''uitreiking eïifpanning van't panvlies, °ok delTelfslÉubtyl gevoelyke Velden door Qes Hooft-pans- naden, het harde Brein-vlies, en felfs de Herjfenen mochten ontltellen, ^ fo by gevolg Coortfen, nachtwakingen, Rafernyen en Senuw-trekkingen cauferen, fo Pfys ik dat men (fonderfig lang te beraden, ten fpoedigften opening maakt, niet fchro- ^ende) daar het gefchien kan, tot op het Been het panvlies door te fnyden, en dat *>P fodanig een wyfe, als haait in een Hooft- ftuk apart getoond fal worden, op dat al- - das de onthoadene Vochten der Kneufing ontJaft, hit Pau-vlies van. fyn opfpanning ontbonden, de Brein-vliefen van haar ont- ueltheid verloft, de pyne geililt, en alle ge- vol- |
|||||
|
|o VandeOpper-hooft^wondeti
volgen van gevreefde rampen en ongevallen
mogen komen te cefleren. VIL
Hóe datmen Dog is de Contufie met een Hoofdwonde
tm kiemt verfeld, die wel door de huit, maar niet tornde, dog tot het been toe is doorgedrongen, en dat TnL2rm" msn nochtans aan alle fo even·genoemde «L eujmge m (^ç^ Het Pan-vlies ofPericranium me* tnx. xai han-de vermerkt gecontundeert te zyn, fo moet Men. men de wonde met deflfelfs geicneufde en ge- pletterde Labien, niet ßï ten fpoedigften
trachten aan een te brengen en t'iaam te ly- men , maar veiliger zalmen betrachten, dat die met kleine gerolde wiekjensinfor- mevankapittel ftokjens in wztmeSpir-vin, MatricaloÏd\exge\yks gedoopt, of met een bequaam Digiflyf beftreeken beforgt, en ook fo veel het raatfaam mogt fchynen, daar mede als opgevuld word, opdat (in- dien het de nood mogt vereifchen, het fan-vlies ofPericranium door te fnyden, de weg tot fo verre gebaant, de Wonde nogh mmcermen0?™, en daar door de fnyding te minder de temde metm*ë ^yn, dus falmen dan (even als boven amfnjding getoond is, in't aangroeyen van alle bekom- ■van'tpm- merlyke toevallen, fig niet ontfien om de ■vliesfaiheb- ^ïç^â fe delateren, het fan-vlies door te bmteddae- fny<j€n, d'onthoudende ftoffe t'ontlaiten, tfontzwelling te vorderen, en (fo het ook nodig mogt worden geagt) de Hooft-fan van haarbekleetfel teontbloten, omteon- derfoekenof daar ook de fwarigheit fchuiit, ' dog |
||||
|
en Bekkeneels'breuken. 3 ï
|
|||||
|
^°R dit alles met een groote voorfichtig-
he'd en difcretie. Sig ielfs voor al, en al-, toos onthoudende van alle onnodige fny- ~ingeen ontblotinge vau fodanige deelen, Soektmen «g jjje tot behoud van den tnenfch fo gantfcheracfoVar- "ierbaarl, nootfakelyk en de forgvuldig-.»»>.fo>»<,«- Jyk moeten bewaart fyn, en daarom in alle mm n°s '"* oekommerlyke voorvallen (daar 't wefen™*™^ kzr') altoos betragtende, datmen een wel „'"„„"Ζ^"* SeoerFent Medicus die ook de Chirurgie ver- kjefen. «aat, of nog etn expert Chirurgyn, maar 8een kreupel (gelyk wel fomwyl gefchiet) ter hulpe tot fig verkieft en verfoekt, die ■fnede met alle bedenkelyke devoireti, be- reiden theid en verftant, het pak op fyn chou3ersmag helpen tortfen, en dragen, VIII.
Nu fomwy 1 vinden wy^tpan-vlies niet al- w»tmm dom
leen dus, door geweldige kneufing, maaifi1 'nall<!rley ook wel door verwonding [ontltelt, ge- &"°te k?m- Icheurt en verplettert, en voor geen klein ^™ ver' Sedeelte verbroken, fomwyl hangen felfs het{<t„viies. groote bloedige Lappen des huits, met of °°k fonder het Pan-vlies, als een gefcheur- ^■winkelhaak iqeen kleet, ganfch omge- Keert by het Hoofd neder meermaals met groote verbrekinge of ook in buiging van het Bekkeneel, fomwyl ook fonder been-a &**><*»>, reuk dog met ontbloting des Hoofd-pans "aar van nu in dit Hoojd-ftuk handelen, >ndefetoeftand falmen aanilonds d'afhan- gende bloedige Labien, indien fandig, ( - be-
|
|||||
|
'5 ζ Van de Opper-hoofts-wonde»
...
begruift of ook met het inklevende hatraei I' Hoofds fynbelemmert, met fagte fponcien
iu warme Wyn of ook water behoorlylt
reinigen, en aldus 't been( indien onbefcha- digt is) dekken evenwel foo, datmen ruim- '■' · te behoud ter uittogt en tot fuivering voor
de Materie, en tot reddinge aller geplet-
terdè deeltjens, op dat niet de kat in de kelder gemeeftert en word, maar op een hPerum- fuivere en wel vaft begroeide grond, de
nmm genefing mag worden voltrokken,
IX.
wam* doen Ook gebeurt het wel, dat de heufinge eii
/ai, ai'door vhede uitterlyk groot is, en evenwelfmaar , kleine ver- een klein iVondeken, dog met een groote ■Konütg in verplettering in hetPaavIies word gevonden 'tpanvites f00^at (al fchoon dienftigemiddelen wer- ψ door de den gebruikt) nogiatisOnt/lekiag, Swelling, "SniLvd-Py»* Spanning, Ctortfe, afrottivgem.met lm *enor.t prykel van ook het nog onbefchadigt^ee»- faaktvoorden, te te altereren, en felfsdefcObrein^vliefen t'ontftellen, ontftaan, fulkx voorvallen- de, falmen veel liever in tyds, het ont- cOumcn ftelde Pan-vlies, voor foo veel het nodig tiamater. mogtfyn, door 'tMefyen komen van een te fnyden, op dat aldus alle opkomende fwa- righeden en de gevreefde onheilen, nog ty- diglyk mogen cefferen. X.
Hoedtnk ha Daar men dan ds Hoofd-pa» van hairbe-
kleet-
|
||||||
|
en Bekkeneels-breuken. 35
|
|||||
|
kjeetfels ganfch ontbloot vint, of moet ont- Hoedanig
oiooten , daar moet voor al forg gedragen '* «ntbUm *yji dat menhetB^*vÖorde£c>«enver-k™?« 'e Medicamenten bewaart, de Pulvers Myr- f^P»» rh*, deMafluhes, het Olibanum als ook die ™ ""'* : an de radices Arifiolochia Rotunda, Longte, ■r/,. Florentina en andere meer, zyn hier Won(ierlylt dieuftig , om een weinig op /^geftrooytzynde, het felve voor alte- ,ratle en de bederving te bewaren , en ' quaat te doen fcheiden, envoorfpoedig met een goet, vaft en gefuivert vleefch te bedekken , dog prefereer ik de 3 eerft ge- noemde voor de laatiie, én wel byfonder- jyk het Pulvis Myrrhe boven die alle, als yjobende in meelt alledufdanige^-iw ont- 'oi"2get die lbo voortreffelyk, als ik kon wenfchen , bevonden , en waarom dan grooter omilag van Medicamenten, als nö- «ig rnogt 2vn gefogt, dewyl dog het befte oetfel niet in een koddige Olipodrigo . nog °°K de keur der Medicynen in de veelheid öer Ingrediënten beftaat, jafelfs hebikrne- n'gtnaals (legs met droog ƒ>/**ƒ*/ë'ontbloo- ■ "oofd-pan voorfpoediglyk met een goet %]>eefck bedekt en na wenfch begroeit gevon- den , geiyk ^an 00k na het op ftroyen des poeyers het been terftont met drooge luiekjens bedekt moet zyn, e/byaldïenhetgepletter- ~f Pen-vlies of ook deaxideievlèefigerfled- dJr* nog de genefing beletten fo kan men de jAtimaciolen in warme Spirit vin, mer PhIv. iuyrrab: vermengelt, genat , daar tegens- «ppltceren } Waar over dan wyders de wiek- Q jem |
|||||
|
54 Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
jens met eea"bequaam^<?^y/beftreekenetl
"voorts het verband ter geneefing foodanig
• gefchikt moet zyn, als yder tot heritellin-
ge van zyn patiënte® fa.\ bevinden te behoren.
.Χ I.
Bijhris vwt. Ik faitenbefluitdefesi/öo/^?#&*·, en tot
val vmhet een feker bewys, dat in de Contufie van het
gaet fakces, perjcrafijum ^ fomwyl, deflèlfs doorfnyding
tp t oorjy. j p-oets kan doen , uit diveriche , ilegs
den van tpan- ",.„,· , , X . °.
vliesievoigt.tvJee a ®rte itaaltjens, aan den konitgieri-
gen leer!ingh.orte\y]i vertoonen. Willem Hendrikfz. Mr. Schoenmaker, met
zyn fpits-broèders in de Doelen vergarende , en (volgens die vuile Bagchus gewoonte al- daar veel gebruikelyk , met een loutere roes te drinken, 't veritant op de leeft gefet, en hy aldus vry wat top-fivaer tynde gewor- den , ftort van omhoog langs een -wentel- trap,s\ wentelende en bonfende, tot omlaag, fo vrefelyk tegens de flenen , dat befwymt bloedfpouwende,zn al brakende t'huis gebragt wierd, den geleerden Dr. Petrus Langedult, en wel geoeffenden Mr. Gerrit Houtiuyk, daar by verfogtzynde, vonden geen uitter- ly ke verwondinge desHoofds nog elders,maar wel een Contufie in 't oyperdeel der regter fijde des Hoofds, ik des anderen daags ook daar by verfogt zynde, fovondenwyhem in gednxingeflaautens en fobereftaat, fpnder eenige fpraak, als Ampel, en meteenfeer kleine duiftere puls , dies wy niet anders dan 't einde zyns levens verwagten , den Medicus en Chirurgyn verhaalde my , 'dat hy nieuw eenige uren verfchrikkelyk had- |
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. 3 f
|
|||||
|
°e geraaft en gevloekt, fo dat nu alsafge-
fi°oft zynde , in flilte geraakt was , des anderen daags gefamentlyk weder komen- de fo vonden wy defen Stommen weder be-
spraakt , en doen als t'eenemaal d»l en kr ank-hoofdig , hy tierden en vloekten af- gfyfelyk, beet op tyntandeu, iieldenhem tegens een yder (ja felfs ook tegens iyn ou- de Aioeder) regt tegens ïyn itil humeuren goede maniere van leven, gantich verwoei *jn boosaardiglyk aan , niet tegenftaande «at wy de trage, fwakke, duiiterepols Jer^iaauwernoodkondegevoelen, de^ÉT- liting was (om de vertraagde Circulatie te verwakkeren, in 't begin al gedaan,èii Mifie- rfx hervat,enCórroborerendeStovingezt w ier- uengebruikt, als ook benevensaeftilte,rufl., Warmte donkerheid , een fagt voetfel eri v,,at nog kan dienen gerecommandeerd. Nu vonden wy aesOpperhoofds regterfijde
friet een vry pynelyk bol gefwel befet , en Jiaar het ons toefcheen , een merkel yke holte een weinig beneden de plaacfe' des Pylnaats in 't bekkeneel dog op dit ver- ppeden van kneufmg in het fan-vliesen In- %>gmg des beens, d'incifie doende, hebben V'y 't Bekkeneel t'eenemaal onbefchadigt ,· r°& pan-vlies vry gekneüfi, ontfleld en ge- J^oZ/e» bevonden , dies hebben wy h been na behooren befchermt den etter verwekt, Mi* jen gefield, fagt voed/e l, flilte, warmte, • °vkerhe;den aefiaap ten hoogften gerecom- mandeerd en onfe gemaakte wonde feer haalt veelvuldig materie gevende, fo is ons |
|||||
|
■fS Van de Opper-hoofts-wonden.
Oogwit voorfpoedig gelukt en na wenfch
uitgevallen , dewyl defen rafenden f attent t door Godes genadiger* feegen eerlang; in het ftil en feedig gebruik des verflands en ge- fondheid volkomentlyk weder herfteld is geworden. XII.
•ttmede Korts daar aan * namentlyk op den 20.
voorval van September Anno 1681. kreeg het Soontje van dedoorfnyding Claaf Lourenfz. Brouwer, ontrent 7 jaren da fanvtits. out j al fpe]ende. Op een Houd-ko- pers-werf een fware deel, foonfagtophtt Hoofd , dat hy befwymt en al braakkende 't huis gebragt, en te bed geraakt zynde, met een groote kueufing en kleine ondiepe Wonde een weinig boven de plaatfe des Slaap-fpiers befchadigt was , 'i Verband, Aderlating , en wat voorts by den voor- noemden Medicus Dr. petrus Langedult, en my nodig geoordatld, wierd aangefteld zynde, fo hebben wy op den 4, 5yen fef- den dag ingelykx in dit klemLydertje(die ook als den voorgaandenWïWe»* genoemd was) een fo dollen furie ( alhoewel met tuf- fchen Romende flaap ) en met een ook (Paf- gryfelykfle vloeken , die d'ouders in groote verbaaltheid brogten , van hem gehoord, dies wy den Vader en Moeder aandrongen, de kleine ondiepe Wonde tot op het been te mogen openen , om dus 't gekneufde ƒ>«»- •vlies doorfnydende , daar door het felve van zyn ontfteekivg, opfwelling, uitdunning en
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken. 57
|
|||||
|
en pyn te redden, en ruimte gevende, ook
"1 gevolg de ontftelde en teaereHerJfen-vlie- fe't verligtinge toe te brengen, dag die ver- f°gten ons , dat haren Neef den Ç Pro- fcff'or John Munniks van Utregt als nu tot Haarlem zynde, ook tot dien einde, eens by ons mogt worden verfogt , het welk °ns aangenaam zynde , wy gaarne coiir inteerden , die iulks dan met ons ook noodig keurende , heb ik terftond in zyH °y zyn , de IVonde tot op het been ge- °Pent, en felfs het fan-vlies ('t welk wy feer opgefwollen bevonden) onder 'tver- varelyk vloeken en rafen van 't Lydertje, fefoluitdoorgefneden voorts delfonde ver- wyderd, 't been goet gevonden, be- fchermt, en onfe gemaakte opening wel ter dragt gebragt zynde , fo verdwenen wel haaft de tegenwoordige en gevreefde be- ko mmerniiien aller rampen en ongevallen, als ook 't verfchrikkelyk vloeken en baren des Kinds, en wierddit Lydertjewederom ftil en bequaam, en (fonder de minfte af- Jchilvering van het ontdekte been) voorfpoe- d'g in iyn volkomen gefontbeidhetüeld en Senefen. ×ÐÉ.
"e Huisvrouw van Ë dr taan de Nobel, '*P*rd* bonden wy met een groote Contufie enexer"t'1· Wonde tot op het fan-vlies omtrent de Plaatfe des (a) Croon-naats (digt langs de af- £^r* dalende rome des Slaap-fpiers , befchadigt net pericranium of pan-v lies niet verwond, maar egter fodanig door kneufing pyn, C 3 fwel· |
|||||
|
Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||||
|
Ñ
|
|||||||
|
/welling, ontfieeking, opfpanningenz. Onr-
üeld , dat ook het gantfch aangeligt met een Roos eq het ligbaam met eenaangroeyende Koortje befogt, en ib by gevolg voor meer ongevallen gevreeft wierd , dies heb ik in 'tbyzyn van rneergedagten-Hr. petrus Lan· gedult het gekneufde/w* vlies , fe'fs dwars over dé Croonnaat, regt na de loop der [ Wonde enVefels geopent endoorgefneden, het been onbefchadigt gevonden, befchermt, en alle gepletterde itoffe door Etterdragt uitgefuiverd zynde, fo is, door Godes ge- nadigen fegen, ook defe Lytfler íoorfpoe- dig tot hare voorgaande gefondheid ge- bragt. í XIV.
Befimt di{a Defe , ende meer andere diergelyke
hofdfiuks. voorvallen (ons voorgekomen) hebben ons langs hoe meer , daar in beveiligt, dat- men daar 't weien kan , en het de nood rnogt vereifchen , het pan-vleis mag , en moet indiceren of door-ihyden en dilateren, op dat niet alleen het been onderfogt, d'ont- houdene itoffe der kneufingontlait, maar ook alle Opfpanning . Trekking, S welling x pyn , Koortfen en andere ongevallen ten ipoedigilen zynde geweert , de genefinge veiliglyk en onbekommert mag worden voltrokken, fiet ook hier vanden beroem- den Hr. Rhoonhuifenjn zyn eerde deels 7. aanmerking 1 als ook andtere welgeoeffende mannen, die mede van fulksomftandiglyk hebben geichreven, |
|||||||
|
en Bekkeneels-breuken. 39
Het IV". HooFTSTUK.
I. Kneufingen en Wonden des
Slaap-fpiers. x. Moeten niet
gering fyn geagt. 3. Hoe die- nen gehandek. 4. Voornament- lyk als die gevvigtig fyn. 5.Door wat middelen. 6. Avontuur- lyk voorval. 7. Op de hoeda- nigheid van de fubjeden moet altoos gelet fyn 8. Verichei- dentheid in de Wonden des Slaap-fpiers. 9. 't Sy in haar lengte of over dwars, haar ge- nefing , boe bekommerlyk, enz. ie, Aanmerkelyk voorval. ii. Snyding des Slaap-fpiers. 12. gevaarlykj hoe weinig en waar die te pas komt. 13. Waar om deSlaap-fpier fo vait aan het been is gehegc. 14. Haar bioed- vJiet teftèmpen, kapitale liga- tlue ,hoe die geieid word , haar nuttigheid, enz. 15. Slag-aders C 4 toe- |
||||
|
40 Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||||
|
toebinding. \6. Waarom de
Spafmus in de gefonde fyde komt. |
|||||||
|
WY komen nu tot de Contttfie die in de
Mufiulus temporalis,oiSlaapfpier ge-, CTX ψ&* i dl*e gewigtfeer dient gefe, om ent. in di datieyan wegens dellelfsplaatje tederheid, Musmim maakfel, gebruik enz. als eene dernobelfte tmporalis, Spiere», die uïterlyk 't meefchelyk lichaam defeifi korte Dekleett gerekent moet fyn, want van we- b'u2Vihi' ?ens deiï"elfs Plaatfi> dewyl'iy voor geen ^an'iheid'' Klein gedeelte het Os frontis, Voorhoof ds· tmi been > het Os bregmatisfydelyk Opperhoofds- bcen, en het Os tempora, fetrofa , of
't Steen been , als ook de Sutura Sqttam- mofa, wederzyds dekt enbekleet, foo ook van wegen deffelfs tederheid dewyl fy niet alleen met feer veel teder gevoelyke vefe- len, die in hun nedérwaards dalende t'fa- menloping dé fenuagtige pees uit maken, maar met veel voornamen Slag-aders, Ade· ' ren, en Sernten van het vyfdc paar der Her- benen ïynde voorfien, ook nog daar en bo- ven door't Pericranium of Panvlies felfs als met een eigen bekleetfel word overtrokken , deigelyks wegens haar maakjel aifubflan- tie, die in haar Opper deel wel meefï vleefig, maar door menigvuldige vefelen nedér- waards, langs hoe meer (als gefegt is) in een feer fterke tendone komt te verandëre, die:
|
|||||||
|
en Belskeneels-breuken. 41
<*,e (ais dus beft beichermtfonder bet(a)Juk- («) 0'Ju%dt
*jei* afdalende, tot in d'uiillekei)de/>a»# des oriderfteKaak-beens fig vaft maakt, be- tuigt, en fo dan ook om zyn gebruik te Vertoonen, d\t Kaak been fo vaardig tot zy- ne bewfginge dient enindeflèlfs Articulatie ofte vereeniging met het Juk-been, fo ooodfakelyk woid bevonden. II.
Het is dan niet vreemd , dat dtContufie
en veriuondinge defes Slaap-fpiers fo ge-ge», »«■/>/*»- varelyk is, want t'n zyn opperdeel, daar nog■""»£*. «*"- Wel 't vleefigts is) zynde getroffen , #?ƒ>/<*- ""*'« "Sr **w Of doorgeleden , fo kan feer ligtelyk ™"*^ fta « ^ · Λ · j 1 o ■ 'JP»n* «toeten
«e «««-Μ Carotides worden gequetft , en,f/et%„ ,
w by gevolg een feer gevaarlyke bloedftor- *,,„. ff»? ontdaan, de Senqen, alhier fo na aan naar ie^er 6«^«»/^/, zynde verwond, of ook , <je vefelen overdwars afgefneden , of ook dees nobele Spier in iyn pee/ïg deel zynde ge- troffen , fo moeten noodfakelyk fware /e<v *«<«» als hevige pyn, Ontfleking, Coortfen, Senuw trekkingen , Slaap fugt en dierge- *y«.e, benevens 't verlies van de nodige werking defes deels, daar op komen te vol- 8e« , ja felfs nog maar alleenlyk in zyn bui- Ienfte deel befchaüigt zynde , fo hebben 0°K aanilonds de Her£enen daar door te ly- "en ) nademaal 't Pericraxium felfs, dees »oöé7é> .Sp/er f al s een eigen bekleedfel ornvat- if ude ' U!t ^es Breins-vliefen oorfpronke- iyk voortkomt , en daarom dufdanig een C f quet- |
||||
|
4?. Van de Opper-hoofts-wonden.
quetfing (alhoewel ïneenuitterlykdeelan-
fes lighaams) niet klein moet geagtxyn, maar lleeds na deffelfs tederheid , plaats, en hoedanigheid, ook de Contufie, of de ver· vjondinge en toevallen voorlïgtiglyk dienen gehandeld te zyn* III.
meinecm. Hoe klein dan ook(fe!fs een Contufielon-
tufie des der verwonding) ons hier mogt voorko- ■suap-fpiers, men , foo fal men nogtaiis op alles vcr- k" diem°e- tJagt zyn , en is hier alweder het eerde ten gehmtuu wa^ ^ te vragen f 0£ op >t ontfangen des1 *^η' flags , of des ongevals , geen befwyming, overgeving , neus-oor pf keelbloedig verno-
men is , by aldien niet, fois welgeeufwa- righeid , maer moet nogtans betragt zyn, dat men altyds (dog inzonderheid daar de fatienten nog teer, jong, en fwakiyn ) de floffe der kneufing die uit de veelvuldige vaatje η s alhier mogt, of buiten zyn pypj.ens gevloeit , of ook daar in geftolt en verdikt zyn , voorfigtelyk tragt te verdunnen, op dat al wat goetis, weer vloeibaar gemaakt de reft uitgewaafemt, ofdoordebequaam<· fle Corroborantia fpoedig geconfumeert en verteert mag worden, alles op lodanig een wyfe als in het twedeHoofd-ftukgeiooniis, dit voortreffelyk deel des Hoofds in allerley kneufingen t/vel bewarende, voor de koude des Logts, en 't gebruik van al te verkoe·? lende , koude en vogtige Medicamenten , pp dat niet d'onthoudenejïojf?e te veel verdikt, • ι'. te |
|||||
|
---.....— -— ~
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken, 4$
|
||||||||||
|
te vaft gemetfelt , de doqrtogt der -vaten
geflopt en gefluit , ae pypjens doorknaagt, "e fwelli/ig vermeerderd , de Coortfen en iware toevallen verwekt, enfo (dewylal- les vergoort en verfcherpt) de vogtemmn t fweeren of rotten gerakende, veeiderley ^gevallen en rampen, aan den rainpfaligen ■Lyder, tot zyn Lyden, nog toegebragt ko- men te worden, IV.
Dog is de Contufieio gewïgtïg en fwaar, Ηκ ώ^„
als door het geweld des flags of des vals %Cont(t^,d;„ mitsgaders door quade tekenen, z\séefivy- de telkenen en
^VuSt overgeving, bloedfpouuiing, of flor toevallen ge-
t'ngnit Neus, Mond, of Oor, en meer on-»s^ *ya> gevallen ons word vertoond, fo moet van <a»>mgiL·»· |
||||||||||
|
dsld.
|
||||||||||
|
^erftenaf, niet alleen de Cantufie inhetge-
Prekkelyk deel , maar ook het gantfche fubjeil dat ons voorkomt, foodanig gehan- deld zyn, alsdandekonften noodfakelyk- heid fal komen te recommanderen, voorna- mentlyk daarmen gelooft,dat Confiderabele bloed'en andere vaaien verbroken, t'i'aam ge- Parlt, en verplettert zyn geworden, want al- hier geen-of maar weinig'uitterlyke/feW* °f opening zynde, fo moeten alle dees uitge- ftorte verftrooide vogten, en wat in zyn te 5aiï*gewrongene vaten en pypjens nog vaft nti van tuffchen deffelfsonder enopperge- ^gznedeelen konftelyk werden verdunt., en (gelyk ftraks gefegt is, wat goed js vloei- baar gemaakt, en wat valt fit ontbonden, als ook wat alreeds de verderving heeft be- gin - |
||||||||||
|
44 Van de Opper-hoofds-wonden
|
|||||
|
* ginnen aan te nemen, tot een voorfpoediV
ge transpiratie werden gevorderd, envint-
men eenige IVonde of opening, dat men die geenfints opdroogt, maar foo veel doene- lyk fy, ter dragt brengt en behoud, op dat dus de veelheid der vergaderde , opge- hoopte beflutene ftoffe (der Contufie) aifints mag worden verminderd , waarom men dan niet alleen fodanige middelen , als in het tweede Hoofdfiuk gemeld ftaan, maar ook behal vens difcutierendeplaaflers en Cor- rokorerendefiovingen, totdebequaamfleri- foherende en Confarterende Cataplafmata zyn toevlugt mag nemen, dewyl ook daar door al meermaals-wat goeds te weeg ge·· bragt kan worden, V,
utapufmaa Niet dat ik; allerley flappe, vogtige,
ofp*ppm,die koude of ]ym\ge Medicamenten daaruitwel eeiiindefe Pappen of Stovingen worden gemaakt, op imryaiten de pariye des Hoofds , des Siaap-fpiers en kqmmclyK. waar ik fo teder i f0 vogtig t fo vjiefi
ï:ZuZCa fenIua8tiS ^1?' «Btelyk ben gewoon tè
gebruiken, ot iemand ook aan te recom- manderen, maar om het voordeel, dat ook in defen bekommer!yken toeftand (daar in de Pyn , de Swelling , d'axt/ie- king en Spanning fo groot: en de vergade- ring aller gellremde z»9^ie» fo veel zyn, uit het gebruik der vereiftepappen kan worden verkregen, of daar een veelvuldige tTaam- gehuopte: verdikte ftoffe gerefolveert, ver* dunt
|
|||||
|
en Bekkeneels-breukcrk 4^
|
|||||
|
dunt en ontbonden, of daar dit niet wil ge- otdirfikM
'ukken) moet ryp gemaakt zy n, want als dan tujfdm -,$,.■ Rebben de Cataplafinata dit voortreftelyksir«'^wn</* boven eenfotus, dat een Cataplafina, lan-W»"» ger 2yn warmte , kragt en eenige vogtig"/?<,1/?v,*,B· beid , als wel eenfotus, op het gebrek- kelyk <&■<?/bly ft behouden, een Cataplafina ' «ooft en koeftert éepartye fagtelyk , ftilt »e-pyn, opent de port, ontbind en maakt los, wat vafl leit, verdunt de vog.ien en vorderd aldus op een veel geftadigerwys, «e difcutie van het gedreinde , daar in het tegendeel de Comprejfen die in een./oi».r ge- nat zyn , haaft droog hard en brandig, en a's dan gantfeh onbequaam tot dit alles, worden bevonden , of moeten dikmaals vervarft en verwarmt, en fo het gebrekke- tyk deel te veel ontbloot , den Patiënt in zyn ruft geftoort, en felfs by nagt en by dag te ontydig of 't pas geeft of niet, het Verband gedaan zyn, het welk of by de op- Paflèrs te flordig, te kout, te nat en te los gedaan zynde, of by atnChirurgyn alev/üt yeel praéiyk heeft, niet wei konnende, ftaag ais >t behoord , fo gefchien, fo pre- fereren wy meermaals 't gebruik van de pap' ten<, infonderheid daar degrootheid vande ^■ontufie, een geweldige Swelling, Ontfie- "ë-i Py» > Spanning enz. moge hebben Veroorfaakt, of daar de veelheid der verga- derde ftoffe , tot fuppuratie komende , of alreeds tot abfceJJ'en en groote verfwerin- gen tyn gefteld, gelyk wy daar van in pai- lant een klein ftaahje (ons voorgevallen, KortelykTullen vertonen, VI, |
|||||
|
45 Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
VI.
jw«u Een'ouden Crelis ι dieT?1 ruim ,f /<^f
TOfr»«i. maal, in, of ontrent zyn Dorp Paas-eyers mogt hebben gegeten , guam in het bitter- fte van de Winter, namentlyk op den 31. December Anno 1680. als Voerman) dewyl door een felle koude de wateren in Crifial veranderd waren j met een geladen wagen des avonds , in 't donker van Amfierdam, na Haarlem , dog hebbende voor de kou- de Logt al vry wat van'tkorte vooringeno- men , en daar door wat top'j-waar zynde geworden , ftort onderweeg (düs itiflaap geraakt zynde) van de Wagen , of nu de wielen over zyn hoofd gegaan, of dat meer paarden of Wagens hem hadden befchadigt, en wift men niet, maar wel dat de paarden hun voortgang houdende, naderhand (als men den Voerman vermiiteh , eerft wier- den gefluit) en vontmen hem eindelyk op den Weg in het Spoor leggende , gantfch befwymt, en door de koude fodanig ver- ftyft, dat men hem fonder verftand of be- lul , op een Wagen aldus, des avonds omtrent 10. uren , tot mynen 't in huis brogt, daar ik hem in de Verband-ftoel onder de handen rnyns Dienaars , (fo als ik met myn befwangerde//#«wiwzvt'huis tjuam) afgryfelyk vont gefield, want zyn ruige kop en lang , grys , en verwilderd Hoofd-bayr, vol bloedsuitOor, Neus, er» Mojid, als ook uit de kleine Quetfurenge- vloeit*
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. 47
|
|||||
|
vloeit, en vol ftukken ys, en bevrorene
fneeuvj, hem over't bebloede, gefwollen, j^fpoogen aangefigt Hangende, maakten £em gantfch affcbouwelyk, en de Val, "«m fonder eenigen kennis of fpraak, dog J^yn Knegthemgereinigt, 'thair weg ge- *chooren,en allegelineufdedelen des Hoofds des Aangefigts, en ook infonderheid des jonker Slaap-fpie-rs beforgt ende verbonden hebbende, fo namen fyne geleiders aan* hein wel te dekken en dus meteen wagen aanftonds tot lyn hnisen voortin 't'bed te ueibrgen, om my des anderen daags met de Wagen of Kar, of Ys fleede weer tot hem fe roepen. Dog dit laaiite bleef fteeken, want men
kooslieverde naadie de befte, namentlyk £ε° jong qnantjen, die nu al foveelwyf- heidindemuts had, dat hy (door zig zelfs **eprotnpueert) voor Dorpmeefter begon te ageren, deiên alleen dit werkje opfïg ne* ^ende, maakten het fo, dat al les de Kreefte- gang ging, fodatik eerft op den 9 Janua- '~y i68i.' fynde nu op den tienden dag na dcsLydersval, met een Ys fleede te poft gehaald wierd , hier vond ik nu twee patiënten, namentlyk defen Ouden , als ook fyn Dogier die dood krank en dengan- icheu arm tot aan de fchouder met een ver- vaarlyk groot verhard kout gefwe! en ver- erving vindende ingenomen, en fober be* ^0rgt, des nagts daar aan, de voyagie na de Eeuwigheid aannam. Ne wat belangt defen ouden Huisman,
die
|
|||||
|
4$ VandeOpper-hoofts-wondeti
die vond ik ook in een fobere ftaat, heb-
bende *t gantfche Hoofd, fo vervaarlyk ende Monftreus opgefwpüen i dat ik niet en weet , ooit' myn leven , diergelyken te hebben gefien, ook defgelyks 't aangefigt j de Oogen waren wel digt ende vaft geflo- ten, als vuiften verheven ^ feer grooie£<?« fwelle» feïfs met overhangende quabben begonden van't Opperhoofd, belettende tot aan het lAgterhaofd, de gantfche fyde des Hoo'fds^ desfiinker Slaap-fpïers 't geheele Voorhoofd , Neus , Wangen, Kin , Hals ^ enatKeeltot op de Sleittelbeenders der Borfii verrnerkende op verfcheidene plaatfen quantiteit onderlchuilende Materie, Cavi- teiten&XL. En dit alles meteen feer kleine, fwakke, duiitere Pols , verftroide krag- len , gedurige Koorts , dorre fwartagti- ge drooge torig , en fober verftand, het Hoofd als ook 't gantfche aangefigt vond ik fo weinig enfoberlyk, voordenypende koude des Lügts en fovele Axedenten be- forgt, en den Patiënt in't begin geen ader geopent, al eenige dagen fonder afgang i hardlyvig , en fo flegt onthaald ,. dat ik naauwelyks wift, waar eerft te fullen be- ginnen, om nog (waar het doenelyk) hem uit fyn ongevallen te redden. Ik heb hem dan Aanftonds een opende
Clifleer, een Hardfierkende Jalep, en een Corroborerende Cataplafrria (dieaan deryp- irtakende kant was ) voorgefchreven, en den Chirurgy» gerecommandeerd , het laatfte over de ganfche zyde des Hoofds en en
|
||||
|
en Bekkeneels-breuKèn. ., φ
|
|||||
|
des aangefigts tot aan den Bals, niet alleen
■wel warm te applicerën, maar pok noch. °ver het Hoeft en den ita/i; na het gedane Verbant, een Wolle rCapluer ofDeekéntje foo te beforgen , dat dog alles wel voorde koude bewaart mogt iyrl, en aldus deop- geleydè Medicamenten hun warmte mog- |en behouden. Desanderefi daags den ge- leerden Hier ï>r. Araham IQnkhuyfen, als ■Medicus tot myn behulp verfogt ,ën t'faam °y defen Patiënt geraakt fynde, foo heb ik ( dewyl alreets alle de Wondkens toege- neeld waren, verfcheide Openingen begin- gen te rnaaken, foo in, als ook langs de fyden des Slaaffpiers, op dOogen, als el- ders, daar wel de meeite vergadering van 9e Materie fchëen tefyn, makende alfints yè. Opening na de loop der Fejelen, endeïo veel het kon zyn ) in 't benedenfte van de Voornaamfte uitpüylingen der gefwellen, latende maar foo veel Materie C&vensuh, als de fobere kragtert des Lyders konden Verdragen .gebruikende korte Tyrurides etl etterfcheidende Medicamenten, dus het ^erbantmetde Cdiaplafma , als boven ver- naald, dikmaals vernieuwt, ineerÖpenin- Sen gemaakt, en de geweldige abondantie £ef otithoudene Itoffe allenxkehs uitgelooft "ebbende, fo is hy met Hartflerkende Me- dicamenteni als ook door het gebruik van i"agt en goet voeifel, vooifpoediglyk uot foo verre geavanceeft, dat het aangefigtfii geflonken/t verftand gewakkert, aeKoortfe verminderd, en foo metter tyd de kragten D weei |
|||||
|
f o Van de Opper-hoofts- wonden
weer toegenomen zyn , als wanneer wy
nog meeft met fommïge Catiiteiten ofte verfworeue etterboefems hadden te wor- ftelen, dog die wy na met wat meerder opdrogende ende verfterkende Medicamen- ten , Compreffen en Bindinge ,op die wyfen , als by occafie van dees ongevallen gefegt fal worden, gelukkig te boven gekomen fyn, fo dat wy dele,n ouden Huisman (die nog veel jaren daar ,na geleeft heeft) door Gods genaden, voorfpoedig in fy η volkomen ge· ïondheid hebben\herfteld gefien. VII,
Of'twfih Uit dusdanige ende meer diergelyke
faijee moet voorvallen, ons voorgekomen', fien wy de goede agtinge leffe der Oude beveiligt , dewelk ons lee- zyn gemmm. ren, dat altoos in 't beginfel ( foo veel doe* nelyk fy) alle toevallen der Siektens en Axedenten, moeten werden geweert, door foodanigen regliment in deffelfsfubjeél; als ook ja deffelfs lydende deelett, aan te ftel- lee, als dan de konften'tgewtchtderfaa- ken ons fullen komen te recommanderen, agtgevende tot beforging van het ganfche ffibjetf, op de van outs foo genoemde ttaturelyke Jaake»; als namentlyk, datmen beforgt dat de Lttgt warm, de fpys en Drank in fagt voetfel, en ''tflapen en wa- ken ordentelyk, als ook de rufl znfiilte voor alle gewoel en geraas, mag wordeii geprefereert» datmen de volheid, dat is, de veelheid der quade Humeuren, of quade ge-
|
||||
|
én Ëekkeneels-breufeeni ƒ ι
|
|||||
|
fecfleldheid der vogten of fappen (alfoo
*^cn het hedendaags fal believen te noe- taen ) fagtelyk üitdryft , fo door een ma- 'elyke Tranfpiratie , fagte Diaphoretica, door een Clijteer of ook Süfofitorhim op fyn tyd te (tellen , door een Ader-opening Jü het begin enz* Of ook de ydelheid , dat ls de tederheid , magerheid , fwakheid ( of Οθθτ/iekteKS en krankheid) uitgemergeltheid des Lyders \ datmen' die door goed voetlël Verbetert , de Kragten verquikt en ver- kerkt, en föo den fwakken, alsiwakken niet alle befcheidentheid handeld , en ein- delyk datmen fo veel het kan zyn , be- ^°rgtj dat dog alle bewegingen desgemoeds, als droefheid, angfl, vréefe, toorn zxs.gram- fchap voorfigtiglykwerdevèrhoet, alskon- riende fclfs een goede genefinge ^ en wat °ns noodig ten leven is, narnentlyk alle gewen (te Harmonia aevfunaien onfér deelen tn vogten des lichaams over hoop' werpen $ èn vernietigen : waar by komt, dat men ook agt geeft, op de gelegendheid des ■Lands daat.men is, op de tydoffayfoendes jaars, op den Ouderdom $ Sexe, ende»*<z- M'ere van 't leven , des Lyders, waar op dart ln alle voorvallen j dog wel infonderheidl n °e Pan-breuken , fware Contufie ^ ende
VeriUQndmgedes Hoofts. Naukeuriglyk moet plet 2yri , gelyk dan ook alle dusdanige aaken, alhoewel by veel hedendaagfenieu-
Relingen als niets geagt, beibot, vernie-
"m 3 overgeftapt, en in de wind gefla-
6en-, nogtans by alle verfiandige Praóiifijns
D a Dog
|
|||||
|
f ζ Van de Opper-hoofts- wonden
nog dagelyks worden behartigt en waar-
genomen , want hadmen op fulks ook irt dit ftraks verhaalde voorval wat meerder gelet, dit bollende Paart zon eerder gefluit zyn geweeft , en foo gaat het meermaals, infonderheid hedendaags, nu men deleere der Oudheid befpottende, door een nieuwe Modenfe Theorie en Praalyk het ioodanig maakt, dat veele Patiënten hun driften en dry veryen elendiglyk komen te beiuren» Vlll.
Wy komen nu tot de Contufie die met
groote verwondïnge in de Slaap-Jpier ge- fchied, de fulke komen ons mede verfchei- dentlyk voor, alsnamentlykinde/etff^of overdwars, in zyη opper en vleefigdeelmzt quetfinge der Bloedvaten en groote Bloedftor- ting. Of nederwaarts in zyn Peesagtigefitb- fiantie, met ontblooting enfcheur oï breuk des Bekkeneels, of ook fonder fchadedeffelts met breuk eavermorfelingdes Jukbeensenz. IX.
|
||||||||
|
Cónttifit dei
Slaaf fpiers met groten •vermndinge •vcrfcbeident- |
||||||||
|
Qtetfaut ,fe Voor eerfl: kan defen nobele Spier in zyn
siMf-frim lengte met een gekneusde Wonde befcha-
in zyn lengte digt zyn, indien men als dan geen Beenbreuk
Jhder fm. des Hooft-pans vermerkt ; foo fal men het
~*Me*! been , indien het ontbloot mogt zyn, met
drooge wieken forgvuldiglyk dekken ;'ende
bewaren , de gekneusde ftoffe door etter-
fcheidende middelen doen affcheyden , de
Vleet*
|
||||||||
|
■ 'Λ
|
||||||||
|
. en Bekkeneels-breuken. f 3
* leesgroeijng vorderen en aldus de genefing
«9°t fagte (en geenfints lrroderende) Me- dtccunenten bevlytigen. Over de ganfche partyedesSlaap-fpterskomien Corrobereren- 4e iitovingen (indien het nodig is) werden gebruikt. Vint men BÉ^rea^ of icheur in Qe Hoofi-pan, foo fai menzynpligt iöoda- n'g betragten , als haalt op zyn plaats ial borden vertoond; dog is de Slaapfpier°i'ovtraws·. overdwars met eengrooieWondeen Knea- Jlng getroffen , foo (laan (al fchoon men Keen Beenbreuk befpeurt ) nog evenwel groote fwarigheden te vreefen , en fulks p ~„. (foo niet ae Ρ attent, als vieïae grienden) V^T ®" bekent te maken, want felfs heeft dien be- zemden Hippocratis, in zyn Boek van de ledematen, de Wonde des Slaap-fpiers foo 8evaarelyk gefchat, dat die van wegen QelTelt's Iware toevallen, als B,efwyminge, t^raaking , fterke Bluedinge , S/uymering, &-ra,mp, Bewerdbeid, Pyn, Koortfen en Ra- J^nyen, binnen 10. dagen de dood kan aan- rengen,en in zyn^oS.kortbondigen Spreuk, j%1 hy , Wiens Slapen ge klooft zyn , komt ■K-ramp over die de Wonde dodelyk maakt; en nier by gevoegt zynde, dar Hippocratis in de ^arrae Landen, van Griekenland, halten, ende meer Zuyt waarts heen, 't gevaar defer ^yders foo hoog fehat, wy dan ookmin- Qer niet in onfe koude Geweften hebben te "blerveren , daar alle Confiderabele Hooft- T^tfureti vry fwaerder als in de warmte °ae." geconiïdereert zyn; evenwel fter- eri die niet alle, die met een groote Ver- E> 3 VJOïlr
|
||||
|
/4 Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
vjonditige en Contufie in dit deel zynde ge-
troffen , met Kramp, Befwyming, Braa~ ñ*çáéË{><é- fc„g^ Koortfenem hefogt zyn geweeft , ge- !«&·* P*S' lyk m-et ai|een parem Hildanns, Schulte* fair. Bil- tus en andere daar van gewagen, maarwy ddnus cent. ook met een diergelyk ftaaltjen ons voor- 'i.ohf%.cmt. gevallen, iullenbeveftigen. %. Obf. 9-
Schuitetas %r
Oèfi.cnx,.
Tweede aan- Juriaan Hartjens, een Bleeker, outtufr
mrksiyK fchen de 50. en 60. Jaren, op den 25 Juny, ■tnervai. Anno 1674. by een 80å(* Vtiendgekertnift, wel of te veel getoeft,' en wat topfwaar Van een fw*· zynde geworden, ftort des avonds ontrent re vmmn- tien uuren, van zyn Blekers wagen, tegen? ding inde <je harde ftraatfteenen aan, dtervoegen dat fUffim. éçÌ tcnfierke Bloeding, half Dood en Be- Vm fwaro M™* al Savende Weef leggen , dog tot toevallen ge- zyn Vriends weder in huis gebragt, en ik vilgt. ' daar by verfogt zynde, vont hem  ran- kende, ibnder verjiand enfpraak, meteen fierke bloedinge uit een feer groote Wonde in 't hooft des Slaap-fpiers , met een gewel- dige kneufing enoffwellingderganfchezyde des Hoof is en des Aangejlgp, Itraks heb ik 't hair weggenomen, en meteen foo groot geluk als yver, de Bked-vliet geltopt. de Wonde met ronde-lankwerpige digt faam- gerolde Stupadehens wel opvullende, ende met onfe Befcberw-plaafier van f^ygo 't ge- kneusde beibrgt, CompreJJ'en en Capitale (*) He sr binding gebruikt , die niet te los om de iéLuf^ W Btoed/ioriivg, nog niet al tevaftomde §wel-
|
|||||
|
enBckkeneek-breuken. ff
t?etl'fê mogt ïyn ' hem daar °P (dew«l
»y t)ollyvig_xa Bkedryk was) uit denrecn- er arm, of die der befchadigde zyde , om·
«endt 7 oneen Bloeds afgetrokken, en daar °P onfen (lommen B/e^rVoortsbefoxgt, te Bed geholpen, ftiltebelaft, alsookeen uPPaiTer daar by beEeld hebbende, foo is Wel dien nagt van hem voorrs fonder ver- der uitterlyke bloeding , dog evenwel met 8ee0 kleineongeduldighett^wóelen enroaiens, Ver[iandeioos doorgebracht geworden. r> e? 's morgens na de Dompvloet by 't iforpje Blüutmendaal warm beftommeU t nuys gebragt, en weer in 't Bed gedom- peld zynde , foo heb ik hem t'federt met «en geleerden Heer Dr. Symou uanderSyl elogt en waargenomen, genootfaaktzyu-
«e van wegens de grootheid zyner Quetfu- *> hem tweemaal daags te verbinden, hy
thl·- t0t ver*cliey<temaal een (b) Zenuw- {b)Cmval$i. ■Ïva g die nie£ k'eyn was langs de gefonde1 γ6 des Aangefigts, en alfoo de quanti-
teit Materye, en den foberen toeftandder laaieen ons deden voor een doorgaande Pjjurt des Hoofi-pans bedugt zyn, foo dogt net ons niet alleen raadfaam, maar ook "oodfakelyk tot meerder reddinge van de iVIater,eH uytfuyvering allergepleuerde ilof- *e> ontdekking des Beens enz. de Wonde m de loop der vefelen defes Slaap-fpiers tpt op het Been te dilateren. Dus het Been onder- j»f„yM«gi ;„ ¥¥>*■> .de kneufing bequamer geret, en. ét & Slaap-ff Ut materie ruymeruyttogt verkregen hebben- de, loofya defware toevallen, als hevige D 4 SvkI- |
||||
|
f6 Van de Opper*hoofts-wonden
|
|||||
|
&welling,0ntfteeking,7,enuwtrekking,Slaap.-
fugp\ Stomheid, gedurige Κoortfen enz. van dag tot dag meer en meer afgenomen, 't verltant, de ipraak, de fmaak, de flaap en dè'kragten , begonden iïg weder natu- relyk levertonen, ook verminderde nu de geweldige ctterdragt, fulks het Pannebeen niet gefcheurt nog gebrooken , maar felfg van'daar de geweldige Rneufing, Verwon- dingen Swtllingdes Slaap-fpiers gerér, met een yaft vleefcb begroeyt, en aldus ons oog- wit verkregen hebbende, fo is door des E» geamjte neere^ ge„aiiet}defén Bleeker weder volko- lèmpng. men -n.^yc gefoxtheid herRela geworden, en heb ikbem t'federt nog wel ruym een dozyn of meerder ^r^naardefentyd, irj het leven geiien. XI.
Dit voorval beveiligt ons niet alleen de
genefing van feerigroote Wonde in defé Mufculus temporalis , maar bekragtigt ons noch daar en boven de ronde woorden van «Γ«ΓΙ» den HeeLP,etrusP***">i *n zyn 'even ver-
omtrent de maart Medicyn en Ontleeder in de Hooge
fnydingedes Schoole tot Leyden, daar hy iniynverkla-
Siaap ffiers ringe over Hippacrates van de Hooft-wosi»
den, wegens de opening defes Slaap-fpiers
aldus redeneert. „Want (fegthy) tot dien
• „ einde werde de huyt inde Slaap desHoojts
',, opengesneden, op dat het ondergelegen Been
„ ontbloot werde , dog alhier zyn tujjchen de
„ huyt- en het Been de Slaep-fpier gelegen
■wel-
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. fj
|
|||||
|
si welkers doorfnyding gevaarlyk ( op dat ik
j, nietfeggedodelyk)is, maar hoe dog, altyd ;, geenfints. Want ik heb een Kind gefien, „ 't welk van een Meuleu in dier voegen, in ,, de regierflaap was getroffen, dattereenige „ Splwt(rs'van,t Been uugenomewvyn^jon- n der eentg ongemak-, alfohebikookde Slaap- „ /pieren door Heelmeefters fomtydsfien open 3, fnyden, fonder eenig toeval, dog de opening ,, moet altyd volgens den draaden loop der ve- „ felen gefcbieden, i» defen lopen alle na de }J ftaart van de Spier. XII.
Ook vonden wy in defenB/^&r deSlaap- v^e
fpier, daar die het miafte befchadigt was ? niging des
ïbo vart en maffyf, jagantfchonaffcheide- si*hpfpt<"
lyk aan de Hooftpan vereenigt, dataldaarmethetE^, geen half ftroo breet fpatje door de fnyding om't Beettteontdekken, en koude gewin- nen, veel minder datmen daar kende\ge- beente ontbloten, omruyrme, als'tnodig Was , voor de trepaan te bekomen , daar nogtans fommige Schryvers foo ruim- fchoots van hebben gelieven te fchry ven, ja felfs in hare figuren (gelyk in die van Schul- tetus te fien is) den leerling willen verto- nen· Onder dies liever den jongeling wiU ln „# mor- lende recommanderen , hier geenfints te m/W^» fnyden , foo niet eenige Panbreuk, SpUn-4' fi&lf ters, Inbuiging etui of veelheid van onder- ^T gevloeide t'faam vergaderde ƒ »#<? , 't iy geklonterd verrottend Bloed of Materie, Dj dea |
|||||
|
f 8 Van de Opper-hoofts-wonden.
|
|||||
|
den Lyder en ons aanparfen de Opening op
4e voorfigtigfte wys te ioeken., XIII.
Soo nu den Leerling wyders beluft mogt
™/áÃ"* zJa» te weten, waarom het Pan-vlies alhier Slaap fficrs niet even als elders, het Bewbekleet, maar v»fievereew-n\s betekent is, de Slaap-fpier omvangt, die ging met het doorleefe de Brief door den naarftige Chi- Bem, naar rargynjobvanMeekcrenzMiDr.PaulttsBar- dtezyitt ystte gefchreven, daar hy geen klein licht ftw/&«r* defes oerjaaks fal vinden, waar heen wy dan Jfaötomia °°'i ^en befcheidenen Lefer, dies-aangaan- fra&ic* ub. de, recommanderen. æ caj> é,
f as- H· X I V,
Hot dat de De fterke tjemorrhagia, door verwondin-»
Bbedflorting ge deiès Slaap fpiers Bloedvaten , heb ik da gmonde n0g ait00s door bequame Stupaden y eywit, SUap-ffm,, en een Bloedflelpend poeder. (daar uit al Ie «ƒ ook door de r- . ô é·
indik ver. Icherpe Ingrediënten moeten ge weert zyn )'
eorfaakt moeten door het gebruik van Compreffenen Ca- wirdmge. pitale bindinge, door CoJsgenadigen zegen, ftmt. gelukkig geltuyt. Dusdanige Wonden moe- ten tamelyk door Stupaden ( voorfien met
Bloedfiemping) opgevuld endebedektzyn, en daar over met een Defenfijfplaafler, en voorts met eerft kleine dan grooter Com~ ■vm'dfclli- ireIfe>ti infonderheid tegens de grond des uieitgatuw Slag-aders en des deeh'holte zyn gevuld era tn hoe die ?e- beibrgt. Voorts fulks en 't Hooft wel vaft i«> «»ei ë^ë gehouden , de bindinge. door de Capitale ' Hg*-
|
|||||
|
en Bekkeneels-breiiken, f$
|
|||||
|
ïigatme geleid £yn, dewelke van vaft Ljf-
VJaat 3 vingers breet , redelyk lang , en aan beide de eynden opgerold zynde, eer- ftelyk tegens 't gewonde deel over de vaft? gebondene Comprejfep begint , omgaande tot aan de gefonde zyde des liaofts , daar °^er malkander gewent, het eene oprol- fel voorts over en 't ander om ' t Hooft word gebragt , fulks die aan de gewonde iyde weer tot malkanderen komen, en het oprolfel 't welk over het hooft paffeert, t'elkens onder het ander dat rontom gaar duikt, en als daar door beveiligd word, fchievielende het oprolfel 't welk over het hooft gaat, in 't binden foodanig , dat de onwendingen niet altemaal op malkander Waar alfints 'tganfch opperhooft komen te dekken, en met het ander oprolfel,'t welk rontom gaat, de ombindinge t'elkens on- derwyl foo vaft befluitende, en om de nek e« het voorhooft die vaftigheid gevende, die dan de noot des bloetflortings vereys- fchen fal, gelyk fulks alles veel klaerder door de handen en voor'tgefigt, dan door 'tfchryven kan worden geleerd. Ik mag feggen dat ik defe maniere van binding des hoofu , niet alleen in de fterke bloedingt 4efes Slaap-fpiers, maar ook aiiderönts, ontrent Pan-breuken, en diergelykevoor- vallen voordeelig , gevoegelyk en onbs- kommerlyk heb ondervonden, dewyl die f°o los of foo vaft als't behoort , en feer vaardig kan worden geleyt, verftrekkende den Patiënt tot een beknopte ondermnts, dekfel en warmte. 2vVI |
|||||
|
6q Vgn de Opper-hoofts-wonden
XV.
Toebiniin^ Dog wanneer alle gedane devoiren, die-
derSiag- men in dufdanige Bloed flortingp\ag aan te aden. wenden , vrugteloos mogte werden be- vonden , foo keur ik voor 't nodigft , de
gequetite Arteria door 't qnderfteeken van een kromme naald (tot diep einde gemaakt) met een draat toe te binden , en foo het Bloedtvat te floppen; iiet daar van breder lJareus in zyn Apolugia pag. 914. enz. XVi. WMTomie Waarom nu de gefonde deelen des Aan- Cmmifietp gefigts in defe gewonden, door fulke 2,e- dt gefinde u'uw< trekkingenveeltyds worden beftormt, tydt komt. dat faï uw met weinig woorden dien braven iitldanus oploffen , daar hy in zyn tweede Deelsagtfle Obfervatte, dus fch'ryfi : „ Want ,, de gefonde Spier zyn pligt bWagtende, „ trekt het Kaak-been na lig, maar de be- ,, fchadigde onmagtig tot zyn werk, doed „ dat het Kaak-been niet fondergrootepyn „ en gevaar van *t leven, na de gefonde zyde „ toegetrokken word. Ditfouden wymo- gelyk nog wel watbreederkonnen uitplni- ien en klaarder vertonen, maar tyd en moei- ten ontfienden, foeken van nodiger faaken te fpreeken. Onderwyl kan ook van fulks den Franceu Medicus Francais Rachin in zyn 4. Boeks tweede Deel Cap. ƒ. pag 108. na- geiien worden; defgelyks Pareus Libr. 10,. Cap. ji.euz als ook meer andere Schry vers die van dufdanige faken omftandiglyk heb- ben gefchreven. Het
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken. <Ji
|
|||||
|
Het V. Hooftstuk.
é Kneufing, dreuning,en dave-
ring der harfenenfynmeermaals doodelyk. x. En daar van een aanmerkens waardig voorvak 3. Redenen waarom die foo
gevaarlyk of doodelyk zyn. 4. Een tweede Aanmerkelyk
voorval 5, Bedenkingen over derfelver fware toevallen. 6. E- venwel is die gewigtig voorval niet akyd doodelyk. 7. Exem^ pel van een geWenite uitkomil. 8. Tweede exempel. 9. Ver- fcheidentheid der toevallen. 10. Derde exempel. 11 Vier- devoorval, ix Bewysdatde gekneufde verdorven flofFe, fomwyl tot behoud desPatients uitgedreven en elders ontlair, Word. 13. Vyfde exempel van een gewenfte uitkomil 14. Duf- danig eenondatfinge des etters, en
|
|||||
|
61 Van de Opper-hoofts-wdnderi
|
||||
|
mag niet opgedroogt wördeii
' 15. Watmiddelen tot des breins fchuddinge enz.wyders konnen
werden gebruikt. I.
Éhms fchui- *T*Ot dus verre van des Roofts uitterlyké
üügt.iavt- _L ve.rwondinge en kneufingengefproken Ting, %<·»- hebbende, foude nu komen tot des Bekke- jingenx,. z.ynmeisongevallen, (a) I<jieufinge<)(^))BreukeHi Ι%η"α' {°}ïnbvigingenenz.Maaroverwegetide.hod t) itmiïii dat f°° meenigmaal niet in de harde, maat (e; nftjji £-agte deeIendesffóe/«, foo wel in als uit- terlyk de voornaamite fwarigheid van het ongeval fchuyït, en hoe dat meermaals de Contufie in des Hoofts binnenfte deelen veel fwaarder, als uitterlyk ons het Oog ver- toond , word bevonden , en dat zonder Metmuah Pan'^reu^ » or" uitterlyke verwonding den 4,'nidX' patent nogtans fomwyl haaftig zyn val bê- fterft. Softaat, mynsoordeels jvanfulks een weinig te fpreeken , alvorens de bek- keneeh-breuken byibnderlyk komen te roe^ ren, dog om geen een faak tweemaal te fchryven, foo i'al ik tot verkortinge defer verhandeling tonen , 't geen my uit veel exempelen wel het byzonderlykit diesaan- gaande^ is voorgevallen. ttt inAt van τ V
ten aanmer' J- t , * μ e *'
iemmMfdig Coruelit Paulifö. van Hoefem , op d'uit-
wrvai, reys met ons n&Oofl-Itidien varende, von- den |
||||
|
en Bekkeneels-breuken. £|
den wy 's middernagts tuiïchen den 14. en
*f« Auguflus Anno iój-8. in een geweldige /w%, door 't bonfen der Zeet en'tgeilin* ger des Schip, van imerboord nabakboort tot in de Kokx Vuylen-bras gefmeeten, van daar men hem als halfdood, befwymt^ en Galbraakende ons te voorfchyn bT3gt4 Wet uklofiiig van een'g bloed uit het regter .r y voorts volgden diepen flaaf, mytne- rl?£i fnorking em. 't H«ir iangs des regter tioofts zyde hebbende afgefchooren , foo vonden wy niet anders, dan maar een klein b'utfijen in de huyt, een weinig boven het rechter Oor, met fo weinig of geen uitter- Jyke Swelling , Kneufing , of blauwigheid t °at de omftanders oordeelden na haarver- uand. Het Hooft en den Hals met Olie Van Rofen en Mirtelen warm beftreeken en Wet onfe befcherm-plaafter van Vigo be- lorgt, als Ook door ordere van myn exper^ ten Opper-Chirurgyn, (vermits ik doen nog Waar de Onder Chirttrgynsplaats bedienden) hein omtrend 8. oneen bloeds uit de regter Arm getrokken hebbende , foo heeft men hem voorts ter rufte gefchikt, op dat wy door den tyd de gevolgen mogten ervaa- Wy vonden hem's margens beter, weer
jPteekende, ende vry tamelyk by zynver- liand, lieten hem op iets dat hart was byten, en jaagden hem , of hy niet hier of'daar eenige pyne gevoelden, het antwoord was ^«^als dat wel wat fwaarie en Weedom Q°or tgantfche Hooft vernam, 't verband lat
|
||||
|
#4 Van de Opper-höofts-wonden
los maakende $ vonden niets ter wereld;
dies fogtmen de inwendige Kneu/ingiete- ibiveren, verhopende het befte. Maar op den derden eii vyfdetidag kreeg
(a) Cwtvulfi». onfen Lyder een (a) Zenuwtrekking op dë contrarie zyde des ïWj , namentlyk in de flinker Spieren des Aangefigts, dies wy (geen uitterlyke teekehen voor'töo^, nog gevoel van Pan-brehk, Scheur, nogïnbui- ging vernemende ) meeft voor het uitgèftort bloed, 't welk door de geweldige W, door de dreuning en fcbudding der harfenen uit deffelfs tedere vaatjens gevloeit , mogt rotten, ons vonden bévreeft te % yn. Seer gaarn had ik gefien , dat myn Opper-Chi- rurgyn (die my doenroaals te flaphartig feheen, een brave kruis of andere fnede ter plaatle des vals had gemaakt, te meer de- wyl het aldaar vry veilig en fonder de Slaap-fpier te quetièn , konde gefchien, om niet alleen dus hei been te ohderfoe- ken , maar ook des noot zynde , de boor te ftellen , op dat dus het lydende deel ge- nadert , den Lyder miiïchien nog mogt worden geredt. Maar defe voorftelling wouw (mogelyk om myn Jonkheid ) niet over de brug, deonfeekerheid vaadeplaat- fe des lydens, van de uitkomfl en vrees νoor «t domme gefpnys des Volkx, hielden het Mes in de Kooker, en ons de bekommernis inhetgemoet. Nochtans op onfe devoiren, begon den
JP'attent weer merkelyk (immers voor 't Ïitterlyk oog) te avanceren , geen Koort- ferii
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken*
|
||||||
|
Sen ■> Zenuw - trekkinge , Slaap -fugt, nog
mymering, wierden de tweede: nog derde week meer befpeutt, 't verfiand dat helder- de op , een gematigde apetyt en de Kragten^ namen dagelyks toe, en (daar dog Matroos °P vlamt) een pypje toebak kreeg weer fmaak, en hy (felfs tegens onfe waarfchou- wii>g) weer plaats aan zyn Botteliers,bak, dewyi hy getuigde > dekoit.hem daar beter 'e fmaken, als fagter voedfel, *t geenwy hem befchikten , hy wandelden over het Schip i fonder van eenige duifelagtigheid ■, Pyn of Ongeval meer te klagen, hy lagte, en difcoureerden nu met jyn Makkers ge- lyk een gefonde , en toonden hem feer wel gemoed, fo dat wy nu felfs alle twyfeling, Vfees en bekommernis meer en meer qua- ïften de fchop te geven , en voor my, ik Wagte my nn wel van tegens myn Opper- Chirurgyn, veel min tegens andere, van de fi'yding des Hoofds te fpreken , nademaai het nu : als feeke.rlyk fcheen, met wat een ëey*enü fiicces, (ook fonderdees extremi- te>t) de faken nu quamen uit te vallen nog- tans verfehool fig de flang onder 't gras, era. "Uürdeti dit fchoone vervolg tot op den vyf- deh September , zynde nu na zyn val den · a2· dag, a!s wanneer- een klein Koortsjen te voorfcnyn quam,het welk toenemende,ftor- -ten-hy weder in , de fpafinus of de (a) Ze-nu- (a) spafimiL trekking des aangefigts qnztm nu weder afsvo- ren deo afgang en 't waterontliepen hem te- gens dank, de Slaap-jugt, Mymering, Koort- fi; eD Plaamens namen fodanig toe, als het E ver- |
||||||
|
Λ
|
||||||
|
66 Van de Opper-hooft*-wond en
|
|||||||||||||
|
•verfiand en dekragteeverminderde, fodat
hy euidelyk op den elfden Septembe ruit zy η denden verloft, en hetdoodeitghaam (vol- gep5-)r~Sciiseeps gebruik in zyn Combaarsai Óeeken benaait , over boord gefet is ge- worden. Wy verfogten aan den Capiteinvza het
Schip , het Hoofd te mogen openen , om regt de plaatfe des lydins en d'oorfaak des Doods te weten, dog die vond fulks (om d'opibraak des Volks gantfch ongeraden, dies wy niet verder, als in ons voorgaan- degevoelen bekragtigt zyn geworden. III.
|
|||||||||||||
|
Xedme» Dit voorval leerd ons, noyt teveel, op
nwom de $e uitterlyke fchyn-genefing des lyders te
iixmfingm, fteilnen, wanneer iets inwendigs de quaal d£vm"sJl fufpekt gemaakt heeft : want alwaar door mfchwiimgen™ geweldigeVal, Slag, ofte bons de vm de herfi- nobele Herfenén fo kragtig onthutfi en ontfteld nenfiomttet- zyn geworden 3 daar moet buiten twyffel, nam ge- ook eettig bloed uit de fyne bloedvaatjens, |
|||||||||||||
|
vaarlyk, en
meertnaali |
|||||||||||||
|
het fy dan of onder het (b) bekkeneel, oftui-
|
|||||||||||||
|
n fchen de Vliefen , of ook in 't brein felfs,
Wcraniui",' uitgevloeit zyη, immers wy weten hoelig- telyk dat dit gefchien kan, en hoegevare- lyk, onfeker en bekommerlyk, fulks te agten fy gevarelyk,, want dit uit gevloeid bloed geen uit nog doortogt verkrygende , ver- rot feer haait , en komt dan den lyder het lenen daar in te fchieten, onfeker, vermits d' otifekerbeid van de regte plaatfe des onge· vals-j
|
|||||||||||||
|
ën Sekkerieels-breukeft, 6f
|
|||||
|
*^) én bekommerlek, want denoodfake^
lykheïd , de pligt en de Chriftelyke liefde °ni onfen Evenmenfcb te behouden, drin- Ren op 't kragtigft ons aan om door alle be- denkelyke wegen en middelen , d'oorfaak des ongevals, op te foeken en weg te ne- jnen, dog hoe fal men 't foeken, en waar *a· men het fekerlyk konnen aantreffen; *^aot ten allerbeften genomen\ het bloed Jeid in veelheid, of minder, ofookWelitl £en kleine qüantiteit, maar even onder het bekkeneel, over het dikke (niet/W de) maar ^er gevoelyk-vlees-agtig ( C ) Moeder-vlies (c) baramêi u'tgeftort, hoe falmen nogtans dat plaatsjen"r· j"_egt weten te vinden $ alwaar door 't ma- ken van een fo kleinen Opening, als door t irepaneren gefchied $ tfonihoudene ftoffé (juift aangetroffen) ial konnen werden ont- ïaft', infonderheid daar nog uitwendig de <juetfing fo klein , en alles fo duiftèf ons ^öoriiomt i oqJj- jcair door 't fterk gedreun «es Vals of des Slags , het bloed (of ook «'andere vogten) wel elders inwendig zyn u'tgeftort, als daar fig uitwendig die plaats °'is vertoond, jafulks kan ook wel dieper, *Ln tuifchen de Brein-vliefen , of in itfub- ftantie des breins geplaatft iyn , en dan is ~le edeUbandkonfl{het(tellendestrepaans) .n^ut , in fomma de gevaarlykheid de on- Jeekerheiden bekommerniffenaztes ongevals, m°eten noyt gering gea'gt zyn, voegt daar n°8 by, de gewondyke flapbartigheid der naaften Bloed-vrienden desLyders, die geen- "nts (immers feer felden)op gronden* fo E 2. '.tol |
|||||
|
68 Van de Opper-hoofds-wonde η
vol van onzekerheid, een fo fwaar hulpmid*
del lullen willen gedoogen in 't werk te (lel- len , waar by dan nog komt de befchroomt- heid en vrees voor een quade naam in de Konfi-oejfenaars felfs, en daar by de forge- loofheid en onbekommertheid des Patients, die al feer felden het groot gevaar (daarin men hem fegt tezyn) fodanig gevoeld, of agt en geloofd , als wel het gewigt des qüaals verdiend en vereift, wat wonder is 't dan, dat in des breinsfchudding, fchoon dat alïes uitterlyk fig fo wel fchynt te fchik- ken, nogtans (oveelfivarigheid fchuild, en dat meermaals tegens yders gedagten (ik fpreek van die't quaad niet en kennen; de uitkomft fo doodelyk word bevonden, waar van ik ( by defe) gelegentheid , nog een klein fiagltjen den lefer kortelykfal verto- nen^ IV.
Een aanfienelyk borger, in 't rydenmet
een Koets-wagen met veel menfchen omitor- Ïea ander tende', bonfden in dit omvallen fodanig adnmerk(i^ met de zyde en 't agterfte deeLdes Opper- ■voorvai. h00fds tegen de boog of ribbe des Wagens en harde grond, dat hy voor dood gantich be- fwymt, fonder fpraak , of beweging , al fnuivende bleef leggen, dog na veel roepens en trekkens, van het (door drank verheug- de) gefelfchap, als uit een diepen flaap ont- waakt , op de wagen » en in den avond flond t'huis geraakt zynde, fo heb ik hem nog ( als ver heugt van de Wyn) luit-rugtiger dan
|
||||
|
\
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. cTp
dan zyn gewoonte was bemerkt , en met
een tamelyke groote gekneufde Wonde, die fchuins, dog geenfints,tot aan 't been nog 'Q 't Pan vlies indrong , omtrent des Op- perhoofds-agterdeel daar de Pyl en winkel-
naad haar i'zaam voegen, gequetfi bevon- den 't hair afgeichooren, de IVond afgé-Sutlim s ■wallen, met kleine gerolde Wieken, pa tliii, & Leon- niet ons Digeflyf beftreeken , wel opge-<&;</«. Vuld , voorts beforgt, en hem een Ader geopend hebbende ?' fo heb ik hem , van ironden aan ( fchoon dat hy zyn tafel-gaften het foet gefeifchap die met hem uugeweeiT"' "Waren) B-ögvriendelyk fogtt'onthaleh., en dat hy al laghende getuigden en roemden Keen nood te hebben , gefond, fris, vro- ly.k enz. tezyn, nogtans welernitig't^- de, de ruft , en aan lazratftiltegereconv- rnandeerd , dog hoe dat dit doorgaans!, daar vrolyke gaften en foete vrindinnen, van eldeis zyn overgekomen, en diemen ont- halen wil,,word gehoorfaamt, is yderbe- kend , en ook vond ik hem 's. morgens Vroeg niet in 't bed, maar al wederom.op- Rèftaan en door 't huis, getuigende aan my. fter wel te pas te zy η, en gantfch geen on*· Sema,k van belang te gevoelen , hebbende v°orgenonien , fo aaniiondsna Amfterdam 'e gaan , dog dit hield ik tegen , verbond hem, gebruikende etter voort-brengende mid- ""^», dilateerde de Wonde met ronde gerol- de If-'iekjensen recommandeerden hem erri- 'Vgflilte, ruft, warmte en fagt voed fel, im- rrjers (dewylikalwat tei'orgvuldig fcheen ) E 3 te |
|||||
|
70 Van de Opper-hoofts-wonden
ten minden fulks voor fo lang aan hem, en
zy ç Huifvrouiy verfoekende, dat dog de eer* fte 8 dagen mogten voor by geraakt zy ç on- derwyl fcheen fig alles nawenfchtefchikr ken, tot aan den fevenden dag, als wan- neer ik aan de Pols een klein Koortsjen begon te vernemen, klagende daar benevens van eenige kleine, dog duiitere^yw des Hoofds, als doen ( op myn verfoek ) den geleerden fleer BurgermeefterMahu leFebi/re alsMedir cHs tot my verfogt , en door my (al wat verhaald is) toegediendzynde, approbeer- den al 'i gene gedaan was. Degekneufde IVande gaf als nu quantiteit Materie , dog konden als nog geen ontblotinge des beens, nog van het Pan-vlies , ( dat ik wel wetir ften ) bekomen, myn voorflag was de Won' de té dilateren, door 't Inciforium, en het Pan- vlies ( dat ik vexmoedegekneufi, opge- jpanpen, gefwoflen en ontfteeken te zy ç, door te fnyden', maar hier fag dien Heer (als fulks niet fo noodfaakelyk keurende , en om dat fulks niet ligtelyk ons fou toeger ftaan worden, wat tegens aan, dus fchok- ten de faakén dan wederom eenige daag- jens voort, avancerende met de iQ, n, ix, en é?* dag , onder 't gebruik van eenige fagte Medicynen , en met de Wonde ter dragt te behouden , weer merkelyk, het Koortsje verminderde en alles fcheen fig nu wederom wonderlyk wel te fchikken want wy en hadden tot nog toe , gantfch geen tnyitfering^doffigheidaogylbqofdigbeid^om- |iia gantfch geen gebrek in 't verftand be-
merkt |
||||
|
en Bekkeneels-breuken. 71
|
|||||
|
snerkt aeflaapwssnatuurlyk, eniynvoed-
fel ('t welk fagt was) bequaam hem niet quaiyk , fo dat nu weder wat moetsbegon- den te krygen. Dog met den 14, if, en loden dag, be-
gon fig weder een Koortsjen met eenige kleine ontfteeking des Aangefigts, als ook (het welk ons mede niet goeds betekende ) een doffigheld in het verftand, met gapenen geeuwen, ïçÀðâ en flaperigbeid verield , aan °ns te vertooneu, dies was myn voorilag, terftond een groote blaardragt in at Nek, digt tegens het stgterhoofd t'appliceren ge- lyk gefchieden, als ook, om negeen Cbi- rurgyn benevens my te mogen hebben, dat- ttien ook toeftond, dies koiènwy tot ons, den ouden welgeoeffendeyJir. Gerrit Hout- ">uyk , toen fogt ik weder de faaken daar henen te wenden, dat men detotnogtoe- open-en ter dragt gehoudene Wonde tot op het been toe mogt openen ,om dus dequaal, . genaderd , het been t'onderfoeken. Imr- *ners ten minden't gekneufde en opgefpan- Jle Pan-vlies fcheiding , en lugt , voor de °nderfchuilende vogten te geven , dog dit Wilde wede? niet voort, dewylmen ge- morden dat aefaspeéle gevolgen, niet door i',et uitterlykx , maar door het innerlyk J-/aam geflolt bloed , wel mogelyk in de oinnenfte deelen der Herfenen fchuilende, wierden veroorfaakt, en fulkx wel meeft apperent ons toefchynende, wat men dan van ^'mfnydinge anders , dan nadeel, mif- megtnge gn(Je Qaian^e had £e verwagten, ¸ 4 dus
|
|||||
|
'ç.% Van de Opper-hoofts- wonden.
dus bleef't werk ftecken , en wierden <de·
faaken met Clifteren, Hart-flerkingen (want nu begondeti de Kragten ook af te nemen ) en metCorroboraf/tia. voor het gequetfte deel. Bïaardragten enz. a!s vooren vervolgt, dog onderwyl nam met den 20 en ziften dag, {na des Lyders val) zyn ly'deç nog toe, het vetftandazkragten, en wat ons kon dienen, verminderde, en de Ontfteeking verfpreide iig niet alleen over het aangefigt , maar ook over degantfchejiwiye des Hals en der Rug- ge , de Koortfe verwakkerde , ßï ook de fluimerflaap, eti het verlies aller nodige wer- kinge des Lichaams, fa dathy eindelykop den ayiten dag zynes ongevah, sXfiapende. ePeeuwige Ru/i heeft aangenomen. Wy hadden feer gaarne 't Hoofdgeopent, ·
om in te fien, waar dat degrond-quaalge- weeft mogt zyn , want ook de feer bedroef- de Weduwe wenfte te weten, of haar man ,van de Val, of ook wel, van debygeko- mene ^/V^imogtegeftorvenzyn, waarop ik haar , en de vrienden , beftond toe te voegen , datmen fulks , door een klein otiderfoekjen in 't Hoofd te doen, veel klaar- der, als nu , foude konnen weten , dog dit wierd geehfint-s toegedaan , dies wy dan ook in dit voorval, wegens de regte grond-plaats des Lydetis in onièekerheidzyn gebleven , alhoewel dat wy gefamentlyk hebben geoordeeld, de dreumng en fchud- d'wg des brems door de Val, en 'x faamge- vloeid Bloed uit gekneufde Bloed- í aatjefis, geen utttogt nog lofing bekomende , ea »' daar |
||||
|
enBekkeneels-breiiken. 73
|
|||||||
|
daar verrottende , de eenige en genoegfa-
rne oorfaak van des Lyders dood geweelt te ï.yn. ■ l· ■ · ' |
|||||||
|
Wantdeftremmingen'iftollendes^/o^j· Ruimen
en der vloeyer.de vogten (door betgeweld ">*"■<»» ./5 des Vals of Slags) uit fo tedere 'vaatjeos en ved fmre«* Pypjens , dus in dees binnenfle deeien\m"!efy"d°f'- >*. 1 1 ■. ¹ · r 1 1 r<yke toevallen
t nobele Brei» of ook wel-omtrent , of ƒ„% H _
tuiTchen des;felfstó/fei/i/j·, ontfprongen,rf„ â.£þé nitgefypelt of t'faamgev loeit zynde) yej- fdmddmgm ooriaakt terilond der felyer ftilftant bederf, ™ kneupn- verfwering , verrotting enz en een ver-£m»%me»is 'fopping; ook wel een doorknaging en ver- Ì&™· · der bederf, der fo menigvuldige Vaatjensi Klieren , Vliefen , en yordere deeien Y die tot des felfs paffage en door-ftralinge die- nen, dies alles dus in zyn werking zynde geiteurt, de finnen verftroyt, de bewegin- gen opgehouden , en fo noodfaakelykert doorvloet der fo fyne geefl-ryke Vogten op- gefiopt wefende, fo is 't geen wonder, dat befvjymwge, flaautens, beroerten, zenutrek- k'nge ,flaqp fitgt, en ophouding der funói.ie, ■In de werktuigen der finnen ontdaan, al- Jeenlyk continueert de Adem-haling en het kloppen des Harts en Slag-aderen, dog op een veel onvolkomender ende langfamer wys; als in degefonde, gelykxals ik felfs menigmaalshebbegeremarkeert, eniülkx, overmits een fo grooten beletiel door de ophoudinge van 't viugtigeie»«-w?i, het E s flol- |
|||||||
|
74 Van de Qppcr-hoofts-wonden
itollen en ftilftaan atsBJoeds, verftopping
der Vaten eni, gefchiet, fo en is 't ook geen wonder dat de Patiënten van ftonden aan, of eerlang komen te braaken van we- gens de groote gemeenfchaps des Maags met de Herfenen niet alleen door de Vlieftge [elf- fiandigheid van de Maag (als oorfpronke- ïyk uit des Breins vliefen, maar ook door hfefdepaar Senuen die uit de Herfenen fprui- tende, niet alleen anderet deelen, maarfelfs de Krop van de Maag , ook van haar uit- fpruitfels toe fenden, die dan ook door des Breins fcbudding, turbatie, ende onifleld- beidteex ligtelyk"worden beweegt, en (over de gantfche partyedes/litf<jg.rverfpreiczyn- dej fo word die als 't faam getrokken, fo dat dus de braaking ontwyffelbaar volgt en felfs de GW(aIs een ligt bewegende ftof-> fe 3 ook gaande geraakt, in de Maag ge- ftort, en uitgebraakt word , wat nu de flaapfugt belangt, die ontftaat iu de fulke, overmits d'uitgefypelde vogten , of tuf- fchen of in de nobele deeltjens der Harfenen komende te verrotten, fo langs hoe meer, alle des fiels nodige werking worden opge- houden , fo dat het edele t/ogt der Senuen en de Levendige Geeflevdoor verftopping en rotting der lydende deelen , geen invloet nog doortogt vindende , alle beweginge Komen ftillen tefraan, fo dat deS'mnen het Gevoel, het Gehoor , het Gefigt, de Reuk en de Smaak , ja dat Edel Verfland van den Menjch , bedwelmt, verdooft, vernietigt en uitgebluit komen te,word«n, en dus de |
||||
|
-feil Bekkeneels-breuken. yf
ieveudighoudende kragten, Warmte, omen
door-vloei 't foek geraakt zynde, fo is 't dat den Lyder al fiafende tot zyn vermindering Komt, en al fnuivende fterft, invoegen de Slaapzugt in dit ongeval, doorgaans, tot een voorbode des Doods verflrekt, of ten. ^vaare, dat dees onthoudene, uit gevloei- de, gekneusde floffe , ganfch weinig, en n'et in de binnenite deelen des breins, ge- itort ïynde, nog door neus, oor of mond, ook elders, of door een opening in de Hooft- P*n te maaken, antlaftmge quam te ver- een. VI.
Dit 7yn at twee doodelyke brein febuddln- Evenadja.
fe»-> die my tyç voorgekomen, indien den »»fy nik
<efer de Schryvers opflaat, fal by Hildanus, «& - Ü''^» Pareus Schuitetas, en andere wel geoefFen- ƒ d"»nin& de Qhirurgyns meer exempelen vinden, even- ^ImaT ™*\ fterven fy niet alle, dewelk doorZJ7enL· eeillg uitterlyk geweld, de Hercenen mog-jenfofiiu ten onthutfl , gefchut , eo befchadigt zyn, > gelyk niet alleen veel Autheuren gewagen,
iriaar ook nogdagelykxd'oWerwW/^ons ieerr, want gelyk hetgewigtvan de quaal, **et onderfcheid der befchadigde<far/rodes hoofts^ en de verfcheidentheid der fub· )e&en, de verfcheidentheid der toevallen, v°ort brengen, foo moeten ook daar op noodfakelyk de gevreefdeof gewenßôå^ß.·- ceffen komen te volgen, dog dewyl veel- -^j maal ons alles foo duiiïer voorkomt, fo ver-
fchynt
|
|||||
|
.-.,
|
|||||
|
j6 Van de Opper-hoofts-wonden.
fchynt wel te goeder uitkomft, meer hoop
als vrees, en vallen de faakendan nogtans wel averigs uit , en wederom vinden wy meermaals wel alles t'eenemaal defperaat, daar nogtans de faaken ten beden uitval- len, hoe fchoon dat alles fig fomwyl aan ons vertoond, fulkx hebben wy aangewe- lèn, daar nogtans de uitkomft fodoodelyk isgeweelt, het goede gevolg, uit ,fwaare voorvallen, fal ik uit feer veel andere (door Gods goedheid genefen)alleenlykmetdees weinig exempels beveiligen. Vil.
Ïxempd, van Mdtthys Heindrikfz. van een Wol wever
een gewcnfie (om 't fober loon) een Metièlaarss Opper- «itksmfi, man xynde geworden, viel op den 2ilten November 1675. door een duifeling van de Stel!agie,die in der hoogte tegen een Schoor- ileen gemaakt was, tot op het dak van het Huis, van daar in de goot, en fo tot be- neden op tfraat, daar hy tegetis defteeuen gebonfi, befwym! als eendoode ganich on- beweegelyk bleef leggen: in huis, etiby het vuurgebragt zynde , vond ik hem de regter Slaap-fpier en zyde des Hoofds wat gekrieuft, niet een klein Wondeken boven het Oog, als ook de regter Arm en Heup,Aoaizm kneu- y^befchadigt, hem verbonden en omtrent 7, oneen Bloeds uit zyn regtergekneufdex Arm gelaten hebbende , kreeg hy terftond zyn Spraak, emjnlSerftandtcnfover, dat hy vroeg, ofhy hadde gevallen, niet weten- de |
||||
|
pn Bekkeneels-breuken. 77
|
|||||
|
^e hoe dat hy van de hooge ftellagieaf ge*
raakt was, hy braakte nu dikmaals en toon- den door fotte woorden en vreemde gebaar- den , genoegfame teekenen , dat hem de her- cejieadoor een fo geweldigen/, niet wei- nig onthutfelt waren geworden. Nogtans door d'ordinare Remedien,
aan hem in 't werk gefteld fo heb ik hem in den tyd van 14, daagen volkomen tot fyn ^erfland en in fyn gefontbeid herftelt geilen, hem doen. belaitenae na de Kerk te gaan, om voor fo grooten weldaad, den Heer â waare dankbaarheid te betoonen. VIII»
Rookus Dirkx , Soon, van fyn ambagt tWj
Scheeps-timmermans-knegt willende op^, den i4iten December é68ã. tweefeergroote regt opftaande Stengen, in 't omvallen (tut- ten en vangen, (tort onder dit werk met de regter ïyde des Houfds tot de kantige t>alken neder, en krygt dus dees riederval- ^ndeftengen op de flinker7.ydè des houfds, f° dat hy onder fuiken fwaarte beknelden getroffen, het bloed hem ter keel, de neus en het flinker oor geweidiglyk uitgevloeit ^Uam , ik daar by verfogt fynde , vond nem t'huis gebragt, en voor een groot vuur, °P kuifens nedergeleid, het Bloed vloog nem nog vervaarlyk tot neus en keel uit: ny braakten en fpoog niet anders dan bloed, RZenSpraak, Verft and no% Kenniswierd in nem bemerkt, hy lag uftwivenen tsfaor- ken ,
|
|||||
|
^8 Vati de Opper-höofts*wonden
ie», even als iemand die vaii een beroerte be-
vangen en aangetaft word bevondem Myn eerft werk was, hem wat van het
vuur, en Voorts in eenflanp-bank te ver^ plaatfen» het hair (fo veel nodig) weg-ge- nomen en alles gevifiteert hebbende, vond ik niet anders dan een groote kneufing der ganfeher flinker iyde des Hoofds, en des Aangefigts , geen Wonde , nog teekenen van inbuiging, nog breuk, dienvolgens hei hoofd op de ordonnaris wyfe verbonden, een Ader-lating in de flinker arm gedaan , en dus de èloed-fpouwing verminderd, ert fiilte gerecommandeerd, en op 't verfoek der vrienden ook Heer-ooms komft (om aan hem 't laatfte Olyfel te geven) toegeftaan hebbende, is dien nagt voorts door hem al flaapende, enfomwylnog eens bloedfpou- wende door^gebragt geworden, 's Morgens met den welgeoeffende Dr.
Jokannis Si/muts, by hem komende ■, von- den hem weder een weinig befpraakt, dog dommelig, jlaperig, ende nog fomwyI eens veel dun-waterig , en dan ook wel een e.« Testofx. verdikt gecoaguleert Bloed uitfpoiiwende^ °' P^utaie. Wy voelden nu boven het flinker oor ontrent de fcheiding van 't Steen en Opper-hoofds- been, als een duiftere kraaking van eenig ge- TmpUfirum brooke ^e-e», maar evertwel anderfits geen tdamufso- oneffenheid ter wereld -, dies hebben wy met onfe gewoonelyke Plaatfiet voor dei Contufie, met de Saffraan-plaafler vermen- gelt, alles beforgt, ja felfs ook de ge- kneufde deekn des aangefigts, en des babi (dis
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken. 79
|
||||
|
(\die wegens de veelheid der onder en tuf-
lenen gevloeide (lofredes bloeds, met geen k\s\ngefwelen Echymofis vonden befet, ook daar mede beleid ) en ook dus vervolgt, en Voorts door het C lifter en en Set-pillen, als ook met vefquikkende Hart-fterkende Retnedien, Syroopjens tot lofing der op de keel vallende bloedige Fluimen, goede ma- niere des Levens', voedfame Sopjens, warm- te , flilte, ruft-, donkerheid enz. fo veel door Godes genade te weeg gebragt, dat ook in 3. weeken tyds , defen Jongman weder in fyn volkomen gefontheit hebben herileld gelïen. - IX
Somma, dufdanigeCont aften,fchuddin-^ wrfebci-
gen, dreuningen en ontfettingen derHercenen dentbcden fynfeerdivers, fo van wegens de verichei- omtrent de ^enthciddestfaWi, des befchadigde deels ,&evokm íË* *v gevolgen, en het verfchil des fulJeSs,d" Â!à ZT iomt^s ïde vfy Sl«> * W2K'
° Ing geweeft , fomtyds iwaard'er, en ook en%,
wel op 't alderverfchrikkelykft aangeko- men , de plaatfe des befchadigde deels brengt lo veel verfcheidentheid aan, als de deehjens denobele Hercenen(\n Clieren^liefen,Merg, &lag-aders, Aders, Semtwett enz. beliaande) Menigvuldig enveelderley, en des Breihs- holen en kamerkens verwonderens waardig worden bevonden, waar door dan ook de gevolgen f0 yerfcheidentlyk fyn, want de lommige derven of teröond of maar wei- nig· |
||||
|
8o Van de Opper-hoofts-wonden
nig uren na 't eerde Verband , gelyk my
meermaals, en nog onlangs in een Metfe- laars-knegt (die van de rop eenes huis op'de ilraat nederftorten en weinig uren, na het eerfte Verband dewyl ook de beenders ver- fchrikkelyk waren gebrooken , al rpnken- de ftierf) is wedecvaaren, andere vinden wy t'eenemaal in haar Verjland geraakt, de finnen verftroyt, gantfch fos, en fporeloos in al haar A£lien, waar van ik hier, uit meer andere, maaralleen een kïeiafiaalïje fal vertoonen. %.
De Knegt van Andries Andriefz. Blee^
ker, op de Glip wooneude, buiten Baar- letn, met de wagen omvallende, en dus ter aarde gebonft, braakten geweldig, én heeft eenigedaagen en nagten, fondereeni- ge fpraak al fiapende en fnorkende doorge- bragt) ja was in 't begin met luit roepen (fchreeuwen) nog trekken niet wakker te krygen , van twee verfeheidene Aderla- tingen had hy gantfch weinig of geen bewe- ging getoond, den afgang (door Darm- prikkelende Clifleren, of 'ook door Set-pillen gevorderd) liet hy (fonder eenig belul of Verfland te gebruiken ) pafferen , 't gefigt ftond (wanneer hy nu door veel moeiten een weinig ontwaakt was) ■gantfch.wilt, en voort eenige dagen Co fottelyk , of hy den fiiflen in't Gekken-huis badde geweeft hy liep, toen deflaap'wat verminderde', •en
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken. 81
|
|||||
|
en (door goet voetfei , de Kragten aangroei-
en ) in 'c Hempt uit het Bed , en bedreef (niet de Bleekers Meysjens zyn goelyke vriendfchap te willen betoooen, de fotfle kueren en grillen , evenwel is ook defen Quidam , door onfe devoiren , namentlyk door de gemelde Ader-latingen . verfchei- de groote (a) Blaararagten in de Hals, en («)Pgfc«w$ Veriterkende Plaafiers tot de gantiche ge- kneusde iijde des Hoofds, mitfgaders door Uinerlyke Hartfierkende Medecynen , fcher- pe C'lifters , Set-f Men , Sagt voetfei enz. voorfpoedig door Codes genaden weder herlteld geworden, XI.
TieNatuur red fomwyl fig felfs feer won- Vierde Vm*
eerbaar, met de onthoudene gecoaguleer- »<·*· «e verdikte gepletterdê ftoffe, felfs uit des ' oreins binnenfte deelen, te verplaatfen en u't te dryven , waar van ons nog onlangs e^n klaar exempel is voorgevallen , Lou- rens Heindrikx Z»o#, Hovenier en Stalknegt van den Heer Elias Marchant, irorte met £yn Corpus , ruim twee honderd pond Iwaar , van de Hooy-folder, daar hy uit *yn Slaap wierd geroepen , des avonds in ,£ donker , en half flaap-dronken , door f 'nik van een feer hooge verdieping eerlt V*£t het hoofd op een paal, voorts tot om laag op de klinkers ter neder , daar men ganfch befwymt met zyn gewonde bloedi- ge Kop , digt tegens de voeten der Paar- F den |
|||||
|
gi VandeOpper-hoofts-wonden
den vont leggen, in 't huis en by een goet
vuur gebrast, en ik met de Chees in den donkeren Winterfen avond uit de Stad en en op de Woning by hem gekomen xynde, vond hem weer by zyn verftand, dog met een feer groote wyt/gapende Wonde in het Hoofdgequetit, dewelke VAn'tJuekbeen, by 't flinker Oor beginnende opwaards over het Hoofd, tot in deregterzydenadeNek, afdalende , eindigde , fo dat langs die groote lengte want hy al vry wat groot van bol was, het gepletterde Ñ an- í lies alleen- lyk nog op het Bekkeneel was geplaatft, leggende de gantfche gekneufde Buit en dekfels des Agter-hoojds, als een Munntkx- kap met ployen na de Nek nederwaards gelchoven , fo dat ik bekenne moet noyt diergel yke te bebbe gefien, het hair, waar van de Wonde nu voor een groot gedeelte gevuld was, langs de groote lengte attlVon- de rondom heen afgefchooren en wegge- ruimt hebbende, voegden ik defe afhangen- de Muts weder opwaards , het Panvlies, en het Bekkeneel met wieken in warme Spi- ritus Vini, en digt by het Oor daar de  loc dinge t grootfte was , de Bloedvliet ge- itempt, en over de gantfche Wonde voorts wieken met ons Unguentum Bafilicum : Om fpoedigden etter te krygenen ook meteeni- ge Heg-en Defenfyfplaeflers , Compreffên en Omwindinge voorts beforgt zy nde, fo trok ik hem uit de linker Arm 8. oneen Bloed af, onder het welke dat hy geen kleintje aan het braken geraakten , waar op ik hem aan» ilonds
|
||||
|
efi Bèkkeneels-breukeii, 83
rrondseen warm Bed, de ruft; ftilte enz.
gerecommandeerd heb , getuigende in het weg gaan aan de byftanders ,.niet fb veel Voor de Wonde , als: we] voor des Breins frhudding\ en kneufing ( die^Wff/y^konde Wefen ) bedugt te zyn. Ttvee a drie dagen, Verbond ik hem op
de Hofttede fonder merkelyke toevallen anders, als een klein Koartsje te vernemen , toen in de Stad gebragt, en den geleerden Heer Dr.Jofephus Butler, op rny η verfoek, °f 't haperen mogt, my toegevoegtzynde, fo heb ik nu· vorders (gelyk als ik van het begin af al hadde begonnen, hetnogreile- rende gedeelte van het doode vermorfelde Voos, opgefwolle, Pau-vlies ''t welk nu· 'angs hóe meer fwart en ftinkende or>s voor* luam) door gefneden , en van het Bekke- neel ('t welk wy over al goet bevonden) gefepareerr, het bloote Been met Poeders Ό' drooge Wieken forgvuldig bewaard, het geplëtterde Pan vlies , en vliefig ftin* kende fledders der onderfchuilenae ge- kneufdè Agter-hoofds-delen , door etter- gevend middelen en hvementen uit Spiritus **f*ii, Myrrha, Aloë, Mafiiche: vooripoe- ^'g tot fcheiding gekregen. Dog onderwyl quam , in het laaft van 5 tweede , en het begin van de derde week, een aangroeyende Koorts vnetnagt- luakmg , ielhoofdigbeid. Roos in het Aan- §efigt, Nek en Schoud ers , en een vprga* dering van Fluimen en Reutel inde Borfi, benoude Adem-haling , de Ogen , Tong Fz enz.' |
||||
|
§4 Van de Opper-hoofts-wonden
enz. en fulkx alles met een feer fwakké
duiftere Pols, fo dat den Meaicus mede aan/t werk geraakte, dog namen de krag- teti fodanig af, dat ik hem op den 2iften dag zynes Ongevals des avonds , niet te- genftaande de veelheid van de Materie, niet en dorft verbinden , leggende fo het aan alle tekenen fcheen, gelyk een ftei vent menfeh te halen en teZkltogen , om haait den laatften fnak te geven, waar op dien nagt, tot drie maal toe, feer fware Zenuw- trekkingen langs de regter fijde des Aange- Jigts, als ook in de Schouders, Armen, Han- den enz. quamen te volgen door defe gewel- dige tegens natunrlyke beweginge wierp hy een grootequantiteitflymerigevogten, tot Keel , Mond en Neufgaten uit, waar op ik hemdes morgens (al hoewel fwak).nog- tans in die ftaat vond , dat ik hem weder Verbond , den volgende nagt quam nog eens een Zennw-trekking, en daar door an- dermaal een uitwerping van geen kleine quantiteit flymerig vogt , t'federd zyn de toevallen verminderd, de Hoeft, de Reu- tel deKoortfen enz. afgenomen, deilaap behoorlyk , en het verftrooyde gebruik der Sinnen , weer op haar ftel geraakt, voorts heb ik nog met verfcheide kleine, dog pynelyke etter-holen , in het geplet- terde /igter-hoofd alwaar de vergaderde Etter-ftoften, onder haar dekfels het Pau- vlies knaagde , te doen gehad , dog ope- ninge gemaakt, en voorts met een difcutie- " rende Pap, van Floret, Ghafyomilla, Meliloti, |
||||
|
en Bekkeneels-breuken. 8 f
Herba Althéa enz <3e onthoudene floffe ont-
'^,en (dePon".gespent) uitgeftooft zynde, *°Zyn ook alle die fwarigheden verdwenen, de naakte Hoofd-fan heb ik door de boven genoemde Poeders, drooge V/teken, en door het aanbrengen van Hegt-plaaflers, en bin- dingen (die des /Jgter-boojds neder gefchp- Ve« dekfelen opwaards , en voor fo veel nodig was, tot en by malkanderen;voegde) voorfpoediglyk met een goet Vleefch be- dekt gekregen, waar op de gewenfte Con- solidatie en heritellingendes patiënt, door Godes genadigen feegen, fond er dat(felfs buiten onfe verwagtinge. ) Eenige Beens- afichi]fering te voorfchyn quam, volko- mer» gelukt is. Wy twyfïèlde niet, aan een groote <&·<?#-
nwS- 3 fchuddinge en ontfettinge , die door 2yQ vallen , in de Hercene was gefchied, waar dQor uit geborfte Vaatjens , de iti'l- ilaande Vogten bedorven ende aap't rotten zynde geraakt, fo nietalle, tenminileeen goet deel defer fware toevallen veroorfaakt hebben , en dat door alfulke fware bewe- gingen , als die geweldige Zenuwtrekkin- gen hebben gemaakt, dele onthoudene "offe ontbonden, verplaatit en los geraakt 2y°de , nog dus gelukkig haar uittogt en °ntlaftinge heeft verkregen. é\ë XII.
Maar hoedanig en door wat wegen nu f"^'**
°efe gekneufde gepletterde floffe, in onfe***""8* «crireide Pauenten ontlaft of uit geleid is âö c,m. geworden is beter te giffen, als naaktelyk F 3 te |
|||||||
|
\
|
|||||||
|
Á
i
|
|||||||
|
86* Van de Opper-hoofts-wonden
|
||||||
|
tebmd da *e vertonen , want de pajfagie voor de Ma-
Pttunti, uit terie , lelfs ook uit binneufte delen , el- deHerfemn,^ ders, heen , of ook wel , na eenig uitter- en» «ω ^ deel, is meermaals fo verwonderlyk, 'ΖΓ als Vcrfcheidentlyk , fomwyl word den Etter van elders , door de Stoelgang fom- wyl door 't Wfater, of anderfints uitgedre- ven , of wonderlyk verplaatft , fomwyl ontftaan groote abfceffen in de Hercenen en dan fterft den Lyder, in weinig dagen, ge- Cemelis Stal· ]yk ons daar van Cornelis Stalpart van der fart.obfu. n/;ei} verfcheidene ftaaltjens opdift , als t*&m 40· oojj d n naarrtigen Thomas Banholyn , en Thomas ■ , ° . r· j 1
Bartoiubz veel andere on s getuigen, fomtyds komen
obfi 11 ferv.w gekneufde Hercenenfelfsvetfweringein 34 farms, de Lever of elders te voorfchyngelyk niet Lib 10 ei z. alleen Pareus, enPigreus, maarookinon- figr. /.4. cap. fe tyd den naarftigen jfeó i><*« Meekere» fb^tr heeft ondervonden, wil iemand weten op «r-J· /-2'wat wys dat fulkxgefchienkan , die door- bladerd des felfs tweede en derde Hoofd-ftuk, fomwyl word ook nog wel, degekneufde Etter-floffe uit de Hercenen tot eenig uitten lyk Deel heen gedreven, makendeGefwel- len en S weeringen aan de ftó/x, of ook wel anderfints een ontlafting door de Keel, door de Neus, of door de Ooren, van alles ï,yn veele ftaaltjens by de Autheuren te vinden, en ons fo nu en dan felfs voorgekomen, die wy om kort te gaan, niet hebben aan- geteekend , alleenlyk van het laatfte, ial ik nog maar dit weinige feggen. |
||||||
|
XIII.
|
||||||
|
en Bekkeneels-breuken. 87
|
|||||
|
XIII.
T>eHuist>rouvjvanPieterlValraven,doea- Vyfdeixm-
iftaals oud40.jaren, van een dor, mager, ^ mw droergeeftig temperament, vonden wy gmwfle »»j- door een l'ware Val op denifflen Auguflus kmfi> J.678. met een geweldige kneufing degarit- lche flinker zyde des Hoofds , en een ge- Vaarelyke dreuning des Breins befchadigd, leggende t'eenemaal fonder Verfiand , en opraak , niet anders dan als een dervend Menfcb te Snorken, en te Zieltogen na het einde , met gellotene Ogen , Kaaken, een Schuimende Mond, en feerduillere, (wak- ke, langfame P«//, hebbende ftraiu na de *^«/ wat gebraakt, en wyders geen leeke- nen meer van iets goeds vertoond , den Heer Dooier en Burgermeefter Le Febure, en ik , daar by verfogt zynde , fo heb ik ter- ftond , het Hair, langs de gekneufde zy- de des Hoofds weg genomen , en a's ver- haald , wel een groote Ityeufïng , maar nochtans, niet anders, dan een klein on- diep Wondeken boven het Oor gevonden, ibnder eenige uuterlyke teekenen van 1°) Pan-breuk, (c) Inbuigingof diergelyk on- 0*Μ«#*μ geval te vernemen dies het IVondeken rne t°?"" _ OKsBafilvum, 'tHoofd en de Bals met Olie W7"W Jf** Rofen beftreeken, enallesmetonfe^i- ftbertnplaafter vanVigo : beforgt, en wyders het Verband gedaan zynde, fohébik haar uit Qe flinker Arm, omtrend 6- oneen Bióeds af- gelaten , waar op wel eea kleine , maar F 4 geen- |
|||||
|
88 Van de Öpper-hoofts-wonden
geenfints genoegfame beweginge (en fulkx
maar voor een ogenblik tyds) is gevolgt, (dies wy benevens 't gebruik van een be- q\iz3LmCardiacum)a.\s 't kon worden genut- tigt , de verdere toeverfigt aan de naaft- bèftaande, voor dien tyd hebben gerecom- mandeerd. Voorts zyn de ƒ. a 6. eerfledagen, on-
der 't gebruik van d'uitterlyke Corroboran- iia, fo door fakjens met verfterkende Cruyen , Bloemen en Saaden in form van Stovingen , als ook door Ceroon*pIaafters, Β laar-drapen agter het Oor, enz. eninner- ]y k Hardfierkingen, Clt'fleren enz. met wei- nig avans , (dewyl de Patiënt nog Stom bleef) doorgebragt, ook vonden wy de Werktuigen der Sinnen dervoegen befcha- digd , dat ganfch geen Verpand wierd be- fpeurt, en ftond hetwefenfo/o«*/y£, dat fy fcheen by de Sotfien in 't Gekken-huis te behoren, fo dat wy ( gelyk eerft van haar Leven)n\i aan het weder krygen van haar Verfland en Spraak wanhoopten, dog wat gebeurd'er, met de io, n, en 12de dagna de" Val, begint fy met eenige gebrooken halve woorden, dog die wy nog niet en kon- den verftaan , een ftamelende Tong e, en door het dikmaals aanbrengen des Hands na de zyde des Hoofds, over een langs hoe meer toenemende Pyne, des flinker Oors, ie/klagen, dies wy met Kragtazar op wer- kende, fo is wel haait een groote Sweering ψ. 't diepfte des Oors doorgebrooken, waar door een gtoote quantiteit vuile», dunnen , fiin-
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken. $p
|
|||||
|
fiwkenden Etter is uitgevloeit , en fulkx
nog lange daar na continuerende ■, fo zyn ketter tyd dees ongevallen verdwenen, enïy in 't gebruik der Sinnen, tesSpraakx, en Gefontëeidheiileld geworden. XIV.
Dufdanige ontladingen mogen door geen DOmUfimge
verdrogende middelen opgeftopt worden,der y^dmven of de Patiënten , fullen eerlang hun \zt-fi0fie> dmT kregenewelftand, in vorige quale, of mo-£'f*8™ gelyk flimmer verwiffelt fien , want dej^f»?^ Natuur (ik noem tegens de hedendaagfe^,,,,.^,,, of. dwarfdryvers, als Bontekoe 3 Blankert en dragende mid» andere : welke laatfte , nog fchryft , axctasienopgifiip te weten, wat voor een ding de Natuur is w°"k»· dit woord met voordagt) uit de inwendige deelen des Hoofds een plaatfe ter uittogt voor ?t fchadelyft vogt bekomen hebbende, krygt verligtingenwordgeret, maar fulkx geituit, de pajfagie geftopt en van buiten °Pgedroogt zynde , fo moeten dees onge- temperde lcherpe^og-ie», uitvoormaalsge- quetfte ende nog door de Val befchadigde en ontflotene IVey-Bloeden andere Vaatjens ^itgefypeld , vermeerderd , en t'faamge- «oopt5 de nobele delen des Breinj doev ont- vellen , opfpannen , doorknagen , en fo wanneer geen ontlafting bekomen , een verderf, en haaftige Dood veroorfaaken, Veel liever dan defe Quaal voor een tyd, met Lydfaamheid gedragen , als dus oti- Vóorfigtig de Dood verhaaft , veel jaren. F ƒ heeft |
|||||
|
90 VandeOpper-hoofts-wonden."
|
|||||
|
heeft defe Vrouw dees Etter dr agt uit het Oor
nog behouden , dog is die allenks vermin- derd en eindelyk opgehouden als dat nog ίο nu en dan iets wierd befpeurt, dit leert ons, rsoyt haafttg te ïyn, om een fchade- lyk vogt uit de binnenlle delen gevloek, in a'Onttafi plaats te floppen en op te droo- gen, liet voorts van dele Stoffe de verhan- deling van den Heer CorneïtsStalpart ιάη der WitU-t Ob[ervat\ if. en ook andere, die van iulkx omftandiglyk hebben geichre- ven. XV.
ma middelen ?vien ^ dan 'n alle dufdanige uit-enin-
tot des jBre»,wendige kneufingen des Hoofas, fihuddinge fchuddingen, en uutjeetingder Henenen ende wat Rampen kseafingen daar onder mogten behoren , At gekletterde tndrmnhge» St0fft, of foeken te Refoheren, of tot de Z^T"bec]uaam<le' en vaardiSfte ontlading te
'tZikt. &C' hengen, en voorts de verfwakterfi/iw ver- fterken fo het behoort, door iulkemidde- len die de Hercenen geenfinis verkouwen maar verwarmen, koefteren, ende bewaren, gelyk als daar zyn die tot Stovingen kon- nen werden gebruikt, de Radicesfieniculi. Vincetoxici^'etr ojelim, Sarjaparilla, Herbte Betonicce, Kuta, Mayoranx, Artemifite^Melif- fie,Pimpinelli£,Folia)Lauri,R.orifmarini,Myr' ti, Flores Lavendulte, Meltloti , Chamomtüa Romani^Betonicie^Rofaruni^Rubrarttmfien' faury,Minoris{thymi,Tilite^Seminafiuminit FcemcHliyBaccaiJuniperitLautijïiimwïza- dere
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. pi
dere daar van het kookfel in roode of witte
Hytt ofwat beft geoordeeld werd met wolle -Lappen, al warm,kan werden gebruikt, of «omen Abfcejfen fo konnen de daar toe öjenftigile boven genoemde , met fterke ■Maturantia worden vermengelt, en fo koorts in form vanCataplafmata werden ge- bruikt , tot Linimentums konnen werden yerkofen , in het begin het Oleum Rofar. yfyrtilorum en diergelyke of naderhand het *->ng: Althéa Cum Gum, O/ei Jïutac: Laurin. Hyperic:MacisStillatit: waar onder ook wel een weinig Caflorei in Aqj VitaGediJfoheert, ofBalfami Sulphuris of diergelyketot ver- mindering van de Oedemateusheit en Fla- tuesheid (die ons fomtyds quellen met voordeel werden gevoegt) de Emplafiris in het beginfel het Defenfiv. Vigon ? Betonic. en diergel yke, naderhand het Empl: Mu- clagin· Santalin: Gumini, en andere, die met de dienttigfte Gummen gel yk als de Ben- «02», Caranna, de Tacamahaca, Mafliche Eletnni enz. of ook met Oliën en Speceryen ( na datmen dau doorgaans voort 't raad- iaamft keurt) konnen verbetert zyn , dog 'nimers in alle voorvallen , daar ligtelyk jloos en Ontfteking gevreeft word, de Hete, Kette e" Oliagtige Medicamenten vermyden- |
|||||
|
Het
|
|||||
|
οι Van de Opper-hoofts-wonden
-
Het VI. Hooftstuk.
i. Bekkeneels-breuken zyn veel
derley. x. Haar verfcheidene .foortenendebenaminge. ) Toe welkers onderioêk en genefin- ge doorgaans btquame opening moet gemaakt iyn 4, Sulkx mag door geen üap-hertigheid worden verfuimt. 5·. Dog op de veiligheid of onveiligheid van de plaaats moet gelet fyn. 6. onveilig is 't in de Slaap- fpier te fnyden. 7 Die vaft met het Been vereenigt en met het Pan-vlies bedekt is. 8. O- verweging of men hier oyt een infnydinge doen mag. ."■ 9. Of ook oyt nodig. 10. En vaft gefteldja, in wat voor geval- len. 11. Waarfchouwingen. 12. Waar, en waar niet, de opening zytvvaards de Slaip- fpier te pas komt. 13. Waar 'tvei-
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken. $»3
't veiligft in de Spier felfs.
14. Hoedanig die op de voor-
iïgtigfte wylè gemaakt word. 15. Waarom hier geen kruis-
of dwers-fnede gemaakt mag fyn. 16. Confidcrati, overde infnyding in 't í oor-hoofd', en hoe die gefchien moet. éç, Def- gelykx in het Agter-hoofd. 18. Knover de piaatie der Bek- keneels-naden. 19. Bedenkin- gen zo. En wat daar op moet gerefolveert fyn æ 1. De t wede. zz. h'n derde fwarigheid ter nedergefteld. zj. Nogtans moeten alle bedenkelyke fny-r dinge ,foveel mogelyk worden vermyt. zq. Men moet fig, -daar't wefen kan, van de W on- de bedienen. z$. Den P.atienr en lyn I)dende delen moeten voor de koude des Logts be- waard fyn. 16. Vorder be- tragting. 27. Befluit defes Hoofd-ftuks. Dus |
||||
|
S>4 Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
DUs hebben wy, kortelyk van deCoe»
titfie der uitwendige delen des Hoof ds, des Slaap fpiers, en die van het Nobele Brein gehandeld, komen nu tot de Onge- vallen, die niet alleen de fagte, maar ook de harde en Benige dele» getroffen hebben, I.
BtBkigneeh- Onder veel f «vaare Éæïçâ-fiukken, den
krenken zyn Chirurgyn aanbevolen, is niet van de min* ■veeUtriey. fte, het werk, om een gcbrooken Bekke- Hcelte herftellen, en wel te genefen, dog fyn des felfs verfcheydentheden , en foor- ten , veelderley ,. ( op dat ik niet fegge menigvuldig ) ja fo vol waarnemiuge, dat by na, a!s een Ronft op fig felfs, gevoe- gelyk konde gerekent fyn, ons itaat dan te letten, op de hoedanigheid van de Breuk, de Plaats, de Jaarèn, de l(ragten, den tyd des Ongevals, het Zayfoen, dèbykomende Swarigheden, en wat ons wyders, indefe verhandeling, fal ontmoeten. Ð.
ijMtva- Eerftelyk moet gelet fyn, op de hoeda-
fcheidme nigheyd van de Breuk, (hier treden wy in
fimen ttide een groot yeij, t van Ellende» , die den
btmmmge. j^ef^ch -dodelyk, konnen treffen) want wy
vinden, des lelfs Hoofd-pau. niet alleen,
door Kneufiinge-, Blutfingen, en Affchilfe-
riftgm, maar ook door Af^tïiDaarkloovinge,
dooi
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. pf
|
|||||
|
door Priemen ', Steeken, Scheuren, lnbui~
g'Hge, en openbare Breuken be(c\\ia\£i, als °ok (dog doorgaans uit een andere oorfaak ) niet een Caries, «t Bedervivg, aangmiï, dog daar van en valt ,by defe gdegentheid, niet te fpreeken. III.
Om dan de hoedanigheid, defer byfon-ï»in>f/^«
dere foorten van Bekkeneels-breuken wel te «»<fcr/ie^,«.. onderkennen, b- quaam te handelen, en itneH dur- (iVtmogelyk konitig te genefen, fo moet*^ ^Γ* Zlmemnwte^tnrefilutetlpentngaooraege-^^^ "voelyke Dekfelen, tot op 't befchadigde^». "eengemaakt fyn, waar van weleen wei- nig, maar n,et gertoegfaam gffprooken is , dies moet hbr het Mejye» nog uit, dog niét β'* quaatheid maar om den ellendtgen Menfcb te behouden, en fo, met een iryp Vyerleg, en befadigt Oordeel, de veiligfte Plaats, om wel, en onbefchroomt toe ce Vegen, te vinden. IV.
Syn de (eikenen dan fo fuspeB en bekom' Satk *»
Kerlyk, als wel de&W de gevaarlykheid?*'"'''*!'' Ve«oond, en de Wonde fo klein, a/sd'on-^2r"' "^"glykheid, fonder te fnyden , groot· \s>siaphartigf>ek onl tot aan het Been te komen , fo moet de warden ver· *?°°dfakelykheid der infnydirig de P'rien-f«i">t, «fe« bekent gemaakt iyn, en 't werk door Spanfiapbartigbeid (gelyk helaas) hedens* daags
|
|||||
|
$6 Van de Opper-hoofts- wonden
daags veel gefchiet, nog nagelaten nog
uitgefteld werden , maar aanftonds > op de bequaamfte plaats, en daar het de nood ons recommandeert, gefchien. |
||||||
|
Dot o» de ^ier dient dan V00r al' °P de Vei"' '8hei<i »
JügL™«fonveiligheid v«n de plaatfe gelet, de
.ife^iit/ëjje-veiligfte agten.wy op de plaatfe'der Pe«e- tale Beenderste fyn, d'onveiligfte in de Mufculus Temporalis οι Slapen des Hoofdsy in de Mufculus Frontales, als ook in de af- dalende laagte des Agterboofds, over de Bekkeneels-naden, enz. vu
me onveilig Onveilig is't, in de.Mufculus Temporalis
ύ1" Tutte0*'1 Slaapfpier, fo wegens de groote Ade~ fiZL. 'renen Slag-aderen in des felfs Buik-agtig- (ïpper-oi'Plee/tg gedeelte, als ook om fyne Pees agtige ' Subftantie nederwaards, veel takjens van't vyfdepaar Zenuen der Her- cenen leggen door defe Spier verdeeld, haar dekfel is 't Pan-vlies felfs, dies defe gevoe- lyke fubfiantie, fo na aan haar oorfpronk deHercenenÏyndegelegen, d'infnyding be- kommerlyk maakt, om datmen feer jlrgt door'taffnyden der Fefelsen watgenoemt is, een Convulfie, groote bloedflorting, en foby gevolg meer Jwarighedenea prykelen fal te ver wagten hebben, V VIL
|
||||||
|
en Bekkeneels-breuken, 97
|
|||||||||||
|
VIL
. Nog meer, wy weten hoe vaft dat de De $uap.
Slaap/pier fig met het Bekkeneel felfs ver- fp'"s vafie éenigt heeft, namentlyk dervoegen, dat, *"*""£"'£ |
|||||||||||
|
£rm*
|
|||||||||||
|
a!s men al een Incifie door de felve, tot opWit 'mB'
't bkote been, gemaakt heeft, datmen als dan log niet een firoobreet fpacie tot ontdekkin- ge van het Gebeente bekomen kan, want het vleefch aetisfpters is onaffcheidelyk vaft aan bet been vereenigt, en geen lnfirument (hoe ibbtyl het ook wefen mogt) ismagtig, orü fonder fnyding een verdere fcheiding tuf- fchen de Spier en het Been, als een hair breet fpacie, die de fnèc gemaakt heeft, tè krygeü. Vu i.
En daarom wat raad, iüüen wy hier de ooemg&g
infnydinge doen, of niet, ik antwodnf,'«fmmtór al na dat de faaken Ons mogten voorvallen, ψe™ "" én fegge rond uit geenfints, alwaar het dey ge. ■ai"· 11a L· \ 1 t "-Kn mar,
n"_odn\et op t hoogjie gebiet, want by al-
dien wy geen feekerheid, van een onder- Jchuilende Pan-breuk, of ophoping van het *aarngeiiolt Bloed, nog vergadering van Materie vinden, fo willen wy geenfints de wfitydinge toeftemmen, dog anderfints by "'e gelegentheid daar die vereyft word, °P de 'bequaamfte plaats, fo't mogelyk is aanvangen. |
|||||||||||
|
i>i'
|
|||||||||||
|
1 A4
|
|||||||||||
|
߻8 Van de Opper- hoofds-wonden
|
||||||||
|
IX.
En of die Maar fal hier tfinfnyding wel immer
tórojtRW-noodfaakelyk fyn, mogt iemand vraagen,
faifijkjj. want iifer een Beenbreuk, daar fal ook een wonde fyn, en iffer een wonde, fo iifer ook Opening, en dienvolgens mogelyk plaats genoeg , om watter te doen is, ten fpoe- digften te verrigten , ten tweden, wat fal a'infiiydinge aoea, dewyl men dog niet een ftroobreet fpatie , tot ontdekkinge van het Gebeente bekomen kan , en eindelyk of ten derden , daar de Slaap/pier foo valt met het been begroeyt envereenigt is, daar en ftaan ook, foligtelyk, geen fragmen- ta ( waarom men fomwyls a'infaydin- ge doen moet) te verwagten of uit te ne- men. |
||||||||
|
X.
|
||||||||
|
E» íö ge- Ik antwoord op 't eerfle, dat ook in de-
fieldj», enmfe plaats wel een Pan-breuk onder merke- *M-ffvMen.lyke verwondinge kan fyn, want waar is by na de Hoofd-fan teerder , en dunder, als hier omtrent, en wat hooger, daar lig de Pyl met de Kroon- naad yereenigt , eu iifer een wonde, die is al meermaals niet groot, nog diep genoeg , dies moet die (wanneer het innewaards hapert, ver- wydert en gronter worden gemaakt, op 't twede, feg ik, kan men door h/ityde» |
||||||||
|
en Êekkenfeels-breükeri. pp
|
|||||
|
fo Weinig ohtblootinge des Beens verkry-
^'n ■ mogelyk fal de grootheid van dé CauTa/Jff Pan-breuk , en ondergevloey- de ftoffe meer verwydering huTchen bei- de 3 als üitterlyk fchynen moge, heb- ben gemaakt \ of dok alvorens άΊη/ny- d'ng , de occafie door verheffinge bollig- hetd, fieekten en hevige Pyn vertonen, en °P het derde, dat alhier geen Been-fplin- te?s foude te vreefen fyn, fulkx leert onS Üervarentheid anders, dies ftel ik hier niet alleen dienftig , maar ook ten hoogften noodfakelyk , ter plaatfe van des Hoofd' fans Breuk oiinbu'igtng, felfs ook inde Slaapfpier, als 't den hóogen Nood mog- te vereyffchen en daar delVonde niet groot nog 4iep genoeg fy , een Incifie lbo voor- lig, als'c döenelyk is, in 't werk té ftellen, . En dit fegik, nietailëen, volgens my-m^y
ne goeivinding, en eygen oordeel , maar voïnge»,
°ok dewyl ons de Quaal, het gevaar, de
■N»oden&e Reden, tot fulkx, ganfeh krag-
*IK aandringt, ik weet ook wel dat dien
. ei!igen Opper-Leermeéfler der Genees-konfi
"e Hooge Schoole tot Leuven, 7ho-
™as Pienes, in fyn Eerfte Boekx fevende
0of^'ftuk inet reden, groote fwarigheid
Waakt, over a'Infnydinge des Slaap-fpiers,
0 v^n wegens de vrees^ de Slag- Aders te
G 2 qttei-
|
|||||
|
ßóï Vande Opper-hoofts-wonden
quetfen en fterke Bloed-vliet, als ook
door quetfing der Vefels , trekkinge van Zenuwen te verwekken, maar die ongeval- len moeten vermyt fyn, fo veel het doe- nelyk wefen fal, en op een fterke Bloe- dinge fynde verdagt, maar alleen openen, 't gene de Nood op 't hoogfle gebied, en , -, daar de occaiïe ons al reeds noodigt, die plaats te verkiefen, daar het gevoegelykit kan gefchien , en aldus alles ten goede betragtende, foo is 't nog beter, dit forg- lyk middel op 't alder voorhgtigft in het werk te ftellen, als (fonder het nodiglie te behartigen, den Patiënt te laten iter* ven. XII.
inwit vm- Ook word ons , by de voortreffelyke
ndlm, de Mannen Pareus en HUdanus , de eerfie 'm *>('™ß ÆÑ· fyn tiende Boekx een-en twintigfte Hoofd- ere <h ^ d'andere in fyn tweede Deels, t,V!Z agtfie Obfervatiegerecommandeert, in duf. £«»«*!. danig eeti Voorval, van quethnge der on· dergelegene Deelen in 't Jlaap. des hoojds, ter fyden de Slaap -fpier.de fnyding te doen, het welk wel fomwyl te pas komt, wanneer de Pau-breuk, Splinters, Inbui- ging, of ook de Materie, en hetgeftolde verrottende bloedt, daar heen , 't fy op- waards, of ook na 't Voor-hoofd gettrekt leid, als wanneer geenfints in de-Slaap- fpier, maar Zyt-waards geopent moet fyn, gelyk dan HUdaan , als mede Pa· |
||||
|
en Bekkeneels-breuken. éïß
|
|||||
|
reus getuigen haar felfs , ook andere wel
gelukt te zyn , maar dit dus niet konnen- de zyn , en datmen op geenderley wys, d'ontlaöing nog redding door de Opening boven , of nevens de Slaap-fpier te weeg kan brengen , foo gebeurd het, datmeri ten boogfteti genoodfaakt word , ook de opening , daar te foeken , daar ons de ■Nood , de f laats en gelegentheid komt te vertonen. XIII.
Ook is 't rniet alleens , in wat ñÉááö¸ç'×Ë*'»àß
des Slaap-fpiers de Snyding mogt wor- hf ™é%£'" den vereyft, want opwaajds, in zyn bree- ^f'T^ il'" de RandüX vry veiliger, als wat meerne- derwaards Opening mogen gemaakt zyn, Relyk iulkx ook den ervarene Job van Me- keren in zyn eerde Hoofd-flitk getuigt, want aldaar geen Door-fnyding van fo veel P^e~ fth, als nederwaards ftaan tevrefen, ook op defe Wys de Slag-Aders vermydende, 61 by1 gevolg 't gevaar, fo groot niet, als anders werden bevonden, XIV.
Om fulkx dan wel, en voorfïgtiglyk Hoedanig au
•t te voeren , foo is niet alleen te defer "f1' w>rfis· Plaatfe , maar ook ;n arKjere deien des"^^ Moofas een bequaam Snytuig ( daar toe4""**'^* Wel een goet Scheer mes gebruikt heb.) G 3 als |
|||||
|
ïO'iVaq de Opper-hoofts-wonden
als ook de ruimte van 'tfaanigerolde^V-
ken , in forme van Caphtei flokjens ook platte wieken bequame Bhed-Jiemping, het emph defenfyv .· l^igon,· Betonicz ofdierge- lykx , maar ook dienitige Comprejfen , en een Bindinge met de Capitale Band, fo vaft, of ib los , als dan dieniïig geoordeeld fal werden , noodfakelyk , alles moet alvo- rens de Operatie toebereid, ende in ordere zyn geplaatft, de Incifie moet alhier geeh- |ints kruisivys, maarin /*r»«iz van een lank- werpige nederdalende drie-hoek gemaakt zyn, immers wanneer men in 't Been moet werken , anders fal , doorgaans, een en- keld€ Snede of Opening genoeg zyn , ter plaatfe daar de Materie ïchuilt, de Trian- gulare oïdriehoekx Incifie is dan een dubbele Sneede, die van omhoog fo ver van elkan- der , als dienftig geoordeeld fal werden be- ginnende , na de Loop der Fibren , neder- waards tot malkanderen loopt , of men doet ook wel de Sqede , van onderen op- waards, op dat dus <ie Bloeding 't Gefigt üiet beletf, en aldus maaktmen regr na de koers van des Spiers-vefels ates Opening lot op het been fo vcorfigtig , behendig , en vaardig als doenelyk wefeh fal , alvorens de Snyding , dient niet alleen hier , maar Ook elders , het bekkeneel iwe\ ondertaft, of ook eenige loife Fragmenten of Stukken van afgebrooke beenden , regt onder de. plaatfe der Snydinge mogte gelegen zyn, die geenüütshet Drtóe»van'tfnydent In* fijumsnt ende Hand des Meeflers foude kon- |
||||
|
«η Bekkeneelsrbreuken, 103-
|
|||||
|
nen verdragen, het Hoofd mast wel vaft ge-
houden , de bloeding geftemt, de Wonde ftlet boven gemelte ronde gerolde Wieken ^el opgevuld , en alles na dat de noodfa- kelykheid , voor dat maal gebied , voor·^ iïgtiglyk worde betragt en waargenomen. XV.
Is men dan door de uitterfte Nood ^WMrm d.
drongen, de Snyding te doen, fo moet die hier ga» voor al dufdanig , en dat dan nog Spaar- dwars- of faam en op -de befcheidenfle wys, maar k""-fneie geeniints Cruifeael werden gemaakt, oraJ"4* m^ dat een iCraw-y^eiiwelligtelykaanftonds,^"· of immers feer haaft een gevaarlyke 'Zenuvj- Cmvu,gt trekking in de gefonde Zyde des Aangefigts onvuJ!e> fal Cauferen , die feekerlyk eerlang van fwaarder, en fwaarder Ongevallen fal wor- den gevolgt, overmits (even als voormaals gefegt is) alle dwerfe Sjiydinge ofte Vev- 'Wondinge , de loop der VUefen en Vcfels overdwers afgeveegt hebbende , feeker- lyk de fo nodige Aitie oefesSfiersfal doen Verliefen , fa dat de fgefondë Slaaf-ff ter , het onderite Kaak-been, met al haren aan- hang 1 jangs die fyde geweldiglyk op- ^aards fal komen te trekken, enfobyge- Yolg, dit fo gevaarelyk enmiiichien^eo^-- •y^ Toeval Cauferen , dies moet hier voor * dees Opening noyt Krztis-wys, maarfo- °anig , als boven gefegt is , op de v'oor-. "g'igfte wyfe aangefteld , ende bevlytigt ïyn. C 4 '. XVI.
|
|||||
|
104 Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
XVI.
Dus ver wat de Infnydinge in de Slaap-
, fpiers belangt nu ook eens, dePlaatfe van het fftt'fn Voor-hoofddoorwandeld, want hier fal mo- dZ,-to%r' gelyk de Incïfie , op alderley wyfe veilig, Vmrhüofd, m en onbefchroomt mogen gefchien , nade- hoedit ge maal ons meermaals , fo groote en onbe- fihien must. fchofte Verwondingen , fonder merkelyk Ongeval te wedervaren , op defe Plaatfe voortkomen , dog evenwel doet fig hier weder een fwarigheid op , want de Muf- tulus Frontahs , of brede Voorhoofd-fpier 3 belet ons hier weder een Snydinge over- dwars te doen, want dedwarfe Snede dege- dagte Mufcul zyn ABie doende verliefen, fo fal men te vrefen hebben , dat het Op- perOog-Jcbeel fal nedervallen, en voor het Gefigt blyven hangen, welk Ongevalmoge- lyk niet wel te Remedieren fal zyn , en evenwel kan het gebeuren , dat ook alhier - ter Plaatfe, om het gebrooken Bekkeneel te ontdekken , en om genoegfame fpatie, voor de Trepaan , te verkrygen, een Re- solute Opening moet gemaakt zyn, dog dan falmen de laak en daar henen komen te fchikken , dat fo wanneermen in't Opper- deel des Voorhaofds moet Snyden , fo kan- men f indien het de Nood en Ρ taats dus ver- èift) eerft een dwarfe\ lncifie na de Loop en ?en weinig beneden deCroonnaatdoen, en de twede i.Vw^(nadeLoopder^/i/j-)regt opwaards gaande rnoet eindigen regt in 't ïïiid-
|
|||||
|
en Befckeneelsrbreuken. lo-f
|
|||||
|
't midden van d'eerfte Snede , fo dat aefe
Wonde de Letter T. Tal ait maaken , of moet de incifie lager gelleld zyn , fo kan- men een Driehoek als InaeSlaap-jpierSny den, gedagte Vejelen altyd fo veel vermy- dende, als immers doenelyk wefen fal, én 'Wyders de bloedige ftempen de Wonde op-! vullen , en alles daar heen beftieren , om met het naafle Verband , de hoedanigheid van de Breuk naukeuriglyk 't onderfoeken, en is 't van noden ten fpoedigften de Tre- .£*«»teitellen, ., xvii. . ■ ,
De 3erde bekommerlyke Plaatfe komt o^Kf
°os in,'t Agterhoojd voor, dewvl hier veel 'ver «"<»/«r- fufculen., tot des fel is bewegingen wer-**£f^- öen gevonden $\% ooYs.ie.xteLigamenten qii" Mit' **nuagtige Vefelen , die geenfints door het ^nydetf befchadigt mogen werden, alieen- vK fouwmen in dOpperdelen des Agter- °^si als het de ATiWaldaarkomttever-'
^yflehen, een korte Kruis-wyfe, of andere wede vermogen te doen, dog gebeurt het oeelfelden, dat ah Been, van wegens zyn perkte, dikte en vafte Subjlantie komt te reeken dies de Krms-fnede alhier ook wei- nig ooodfakelyk word bevonden. XVIII.
Wyders vindmen ook fwarigheid amMmgaèn
<J lnfnydwg dwars over de Suturtn of Bek- over & pUau G S ke- |
|||||
|
τοίί Vande®pper-hoofts-wondeiï
|
|||||
|
&y der κ<&· keneels-naden te doen, ten eerflenom defo
itneeis-Haden naauwe vereenigihg die het Pan-vlies, met het harde Brein-vlies door degedagte Naden is hebbende , en waar door dit Moeder- vlies , ja de Hercenen felfs , geweldiglyk- worden ontroert, ten tweden om de Bloed- vaten d\e door de Beikeneels- naden, na bin- nen palieren door 't Snyden niet te befcha- digen , waar door , en ook door het ne- derfakken van't Moeder-vlies hetB/Wmif- fchien tot op de Hercenen ibude uit geftort werden , en komende te verrotten, fuik χ dodelyk voor den Patiënt ial zyn , en ten derden om dat door het doorfnyden des Pan-vlies over de Naden het Moeder-vlies haari fteuufel verlieft , en haar vaftigheid quytgeraakt zynde, fal nederfakken , en met haar gewigt de Hercenen befwarên, te meerder om dat fo veel ïyne Senuagtige Ve- feltjens worden doorgefueden , waar uit hevige Pyn, Ontfteeking, Koortfen, Zenuw- trekking, ent. mogten komen te volgen, aldus fchryven de wyfe Mannen C: vander goorden, Pareus en andere, dog om daar, fulkx nogtans den hoogen iViWmogte ver- eiiïchen , en alsdan, daar omtrent niet te befchroomt te 7,yn, fo wil ik leer gaarne, hier op myne bedenkingen openbaren, ; / 'XIX.
*f*»#K«» Op 't eerfte wegens diefoontwyffelbare
ever va- vereenlvjn„ van |)et Pan-vlies met het Moe- 't Fanvüès der-vlies, twyffel ïkfelfs, ot diejuiil door alle
|
|||||
|
én Bekkeneels-breuken, 107
allede Naden des bekkemels even aldus ge- „# het harde
ichiet, gelyk tot nog toe veele gefchreven Moedervlies hebben etide gelooft, want hoe digt en fub- </»«· des tyl defe N«deninvet\ Doods hoofden\nm?i[-H'">ft-t"'m kanderen fluyten , is yder bekent, maar^*"- nog digter en vee! fubtylder heb ik die in de Levendige vetmerkt, en felfs nog niet langgeleden, in een gequetfte Vrouw, de Kroonnaad fo t'eenemaaldigt, janaauwe- lykx iigtbaar, met fyn feer fubxyle kirre- wirren in een gefloten bevonden, datonfes oordeels onmogelyk felfs hstalderfubtylfte Vliesje hier door ioude hebben konnen paf- feren, tznpwedeti, ook vinden wy het Pau- vlies in het doorfnyden, en als wy 't van sc bekkeneel komen te fepareren niet fo eea iubiyle membrane maar wel een vry tamelyk dik vlies (ja gelyk naukeurige Anatomici hebben gefchreven, ook dubbeld te fyn, het welk in fyn geheel aangemerkt, al meerder spatie, uïdufdanig een doonogt, als daar *Vn, de fo fubtyle Naden des boofdpans, Ioude vereyilchen, ten derden heb ik ook poyt in 't verwyderen defer Wonde, nog inde affcheydingedes Panvlies v&n'ibeen\ bevonden, dat het felve- eenigflnts meer- der op defe plaatfe des Kroon-naads (daar het nogtans onbefchadigt was) als elders tegenhie!d, fo dat wyniet het alderminiie teeken hebben konnen vermerken,' dat hier d't Panvlies anders dan elders, aan 'c bek· «^e/wasvereenigt, |
|||||
|
XX.
|
|||||
|
*c8 Van de Opper-hoofts-wonden.
|
||||||
|
' XX.
e. μint'yi Dog evenwel moet hier niemand gelo-
**>«w<i»<»rven» dat ik opfalks voortgaande, gevoe- epmoagnc- len fouw, dat door des hoofdpans-naden, filmen ayn. gantfchgeen vereeniging tuffchen dit Pill- ende brein-vlies foude fyn, in tegendeel ftel ik defe vereeniging, als ontwyffelbaar vaft, dog evenwel fo, dat fulkx op d'al*- ; derfubftylfte wys en maar alleen door de fynüzVHesagtige deeltjens en Vefehjenskomt te gefchien ook meen ik die meerder of min- der, dikker of dunder eni. na de groot- heid , digtigheyd, en hoedanigheid van de Naden te fyn en fo dan nu dit fodanig mogt wefen gelyk de waarfchynelykheid onstoond, fo ftaat ons daar op te overwe- / gen , of dan in tyd van Nood, of daar ons oogwit fulkx quam te vereyiichen , ten
eynde om digt aan de plaatfe desPan-breukx te fyn , een Incifie , die maar alleenlyk dwars over fo een fubtyle Naad ende ver- eeniging heen paiïêert', het Moeder-vlies en ook de Hercene» felfs fo geweldig ont- roeren en fo veel quaads verooriakenfal, voor my ik wil gaarn bekennen, dat in dufdanig een Voorval, endaar het de Nood ons op 't hoogite gebied (en ook niet an- ders ) myn vrees hier ontrent fo groot niet en τγ, als die wel te vooren geweeft is, te meer dewyl ook wel groote IVonden tot op het Been, en over des ihofdpans-naden- |
||||||
|
^
|
||||||
|
en Bekkeneels-b^euken. 109
|
||||||
|
PafTerende , meermaals vöorfpoediglyk
burelen gene-fen. XXL·
Op 't iwede , om de bloedvadtjens , die De tweede
door de, Naden &z% bekkemels na binnen paf- faarigbeidiei ^eren, niet te befchadige», op dat niet het neder gefield, bloed op de bercenen fakkende, daarrnogt Verrotten , ik antwoord dat fülks (myns °ordeels) wel een der voornaamlie belet- feU fal - en behoord te zyn , waarom men Ir> 'i Snyden de Naden des hoofdfaas fal tragten te ie houwen , alhoewel dat ikge- J°of , datmen in een gewigte vooral , era daar het tot (iellingedes,Tr^j<j»x wel dien- de, °°k dies aangaande, voor fo veel fwa- tigheid niet en fal hebben te vrefen, fchoon ook d Incifie over een fo frbtyle- ende ge- n°egfaaTO digt in een geilote bekkeneels- naad paflèren moeit , want de bloed-vaat- 3ens fullen hier buiten twyffel feer klein ^yn5 ende van wegens de groote Kneufing (dewyl hier As,been of Panbreuks\s tegens aan leit.) tdatmen des felfs innewaardsMjÉ·- "1Kg (de welk hier door ontiiaaa mogt) gfeniints fal behoeven te vrefen, ook is het niet gefe'd3 dat diejuii* fallen werdenge- /;°γ) ' deigelykx ls alreeds dit befcha- !8de deel fodanig van onderen door de reuk of Inbtugïng gedevalifeert , dat het *^Ρ ίο een klein Adertjen teraakenheel fel- Oen aankomt, en daarom (myns oordeels) aoê ,°ndar verbetering als men van wegens de
|
||||||
|
«
|
||||||
|
ι ίο Van deOpper-hoofts-wonden.
|
|||||
|
de nabygelegentheid van de quaal omtrent
des hoofdpans-naad de Snyding ,. over de felve niet wél te ontgaan kan V fo falmen die vryelyk komen in- 't werk te ikPen j fonder by dié occafie , een al te grooten Vrees en flap hanigheid te betoonen. XXII.
Èedcrdefvca- Dog komt hier nu nog de derde Swang-
tighndneder- heid by lumentlvk om dat door a'lndfie van gefield. van het pan vlies over de Naden het moe* der-vlies haar ileunfti «;n vattigheid quyc ge- raakt zynde, fal nederfakken, enrriethaar gewigt het brein befwaren en drukken, maar ey lieve myn waarde Kon/igenoten ^ oordeelt eens, of dit wel mogelyk wefen kan , dat een lncifie, die niet na dé loop en lengte van een der Naden des hoofd-fans gaat , maar in tegendeel flegs over dwars de fubtyle Naad pafferendc, falken lof8£- heid aan het Opper-breins-vlies fal konn'en Cauferen , fo dat die even als een opge- beurde Gordyne fal komen neder te fakken, feeker het moeder-vlies is doorgaans van binnen met het bekkeneel al tewel t'famen gaande, en/ (laat ik vry feggen) vereenigt, , want als men al heeft Geirepaneert fo vint- Slttjiiet vanmen n0g doorgaans al moeiten * om die, ThmusÏK- wan.neerfe n0g onbefchadigt mogt iyn, Gup ι.ρ*ΐ 12.van " ondetdelen des bekkeneeIs te doen w.y- 'ken of af te féheiden , op datrhen , of de na by gelegen materie mogt bekomen , of eek om een Elevatorium tuilchen dit moe· |
|||||
|
en Belïkeneejs-brcüken. 111
|
||||||
|
f er-vlies en de onderkant van de Hoofd-pa»
"i te brengen, ten einde om 't nederge- «rukte been om hoog, en wederom in fya plaats te ligten, ook heb ik nog noyteen *° y dele fpatie onder de Hoofd pan gevon- °en3 om (gelykmen van Ouds gewild en geichreven heeft) het 0*pper-brein-vliesfo gevoegly k met het fo geaoemaeDecuJforium *?e4er te drukken' den Lyder te laten bla- letl» en fo de materie rondom fchuylende, te bekomen, feeker dit gaat niet altyd fo 8r'f j gelyk wy mogelyk in het vervolg j 'l0g nader fullen betonen, immers wy vin- den in alle dees overweginge, fo veel ge- ^'g'ige faaken niet, om vaft te ftel lenen le geloven, dat de Hercenen en dit moeder- P'est door d'hcifie, fo veel fwarigheid lulleu ontfangen. XXIII.
* *» evenwel fullen wy, o'malleforgely- nvmml fit.
Keongevallen, jafelfs verkeerdeSttfpitien, mm atteb'·
*°°r te komen, de Naden, daar 't eenïg- ff^ ^
intswefen kan, voorfigtiglykfchouwen,^;/^, J" liever de Krms-fnede von de plaats defer fy,Mitmte
vaden beginnen, en beide de Imifièiënüim+fthiumn, η dus door malkanderen laten nederdalen, fo ν men deSiaaPfp'er na byis >die mede
~ Vo°rfigtiglyk fchouwen, als doenelyk
kom°^ ^tmen (dus doende) in allen be- v r^rlvke voorvallen, mag worde be- ten ·» de wyfe iioorfigtigheid te gebrui- |
||||||
|
XXIV,
|
||||||
|
11 æ Van de Opper-hoofts- wonden
XXIV.
vintmen een Dan 0f 't gebeurde, dat wy de Wonde
grcoteWmde ;n jjet befchadigde Deel tot onderfoek en â moetmen handhaving des breukx of Inbuigin? groot 2,1? daar van « , ,- ,. , - ° ° o ,
feu**, genoeg vonden, lo talmen tig wagten van
Snyden, maar liever deJFoWtfgenoegfaam met Wieken opgevuld, Dilateren, vint- men het nodig te Trepanerei, en is op het of die m fc» ontdekte been geen plaatfe genoeg, daar *&**"■ men de aocr of hef-boom kan ftellen, fo |
|||||||||
|
f»ydtn,om moetmen ^e Wonde in 't Kruys doorfuyden,
%&£**«* al dan ook daar op agt gevende^dat- |
|||||||||
|
plaatje voor· iuwu waai v/u»«*»-i------------- re
■tfieiicndes 0f eerft gemaakte oW<? door-paf teert,
ioer. uva- daarmen fal foeken te trepaneren, omdat *OTOT· op die plaats, wel de meefte verwyde- ring , der gevoelyke Vleefige kanten, en ontblotinge voor het Gebeente dient, om dufdoende , in dit gew^tig kmdwer^ niet alles wat daar omtrent gevoelig is, te quetfen, en daarom falmen dan voort ook met een (indien het de bloedinge niet en belet) of anders m'tmn&zVerband, het Pm-vltes van 't Bf<?»affcheiden, dog niet met de Nagels (gelyk ons fommige fchry- ■vers recommanderen, want die moeiten dan daar toe al vry wat langer fyn, als de betamelykheid gebied, maar wel met lo- danige Infimmcntjes , als den Praéiizytt doorgaans by hem draagt, wyders moet- men de Opening mei rontagtige'.vaft t'zaam- gerolde Wieken, fo veel en bequament- |
|||||||||
|
r
|
|||||||||
|
en Bekkeneels-breüken.
|
|||||||
|
11$
|
|||||||
|
beqnamelyk tragten op tevullenente ver-
wyderen, als de fpatie tot de trepae» ver* ^yft, alleenlyk legtmen op de gevoelyke «ejen der Labien, een bequaam Digeflyfi mitfgaders de vordere topica en het ver- £a»ifodanig, alsyder dan goet fal vinden te behoren. XXV.
Men fal ook in allerley foorten vanCon- K°e tomen
fiderable Bekkeneels-breuken , betragten, dm Pa""·' datmen de Lydervoor de koude des Lugts" Jn¥™ Knr ι ^ · ii Λ ae deeien voor
Deichermt, en in een donker gemaaKt ver-Λ ^ det
tfek, fyn Legerplaats voegt, en telkens^» ^^. onder 't Verband een bequaam Convoor Yfer-wagentje,ofieunders,met een wei· jj'g* ÖF ook· wat veel vuur (na dat dei, ugt «out is)boven het Hoofd de-s Patients laat «ouden, fodanig dat de Refledie van de J*armte, tegetis 't befchadigde deel aan» K°tïH, op dat defe nobele Werktuigen (ik JPeen de hercenen ) van haar gewone Dek- lelen fynde ontbloot, voor al geen koude *an d'uitterlyke Lugt, en komen te ont- jagen , gelyk als ik felfs in alle dufdanige fware voorvallen, met goet Succes, heb ui t werk geileld en waargenomen. XXVI,
. Wat
vorderseen goet Reglement det fa&- Vorder U-
Ken Over 't gehele Subjeél, betreft, fulkx tre&t>%.
lullea wy aan de wyfe voorforge, van een
Η ver-
|
|||||||
|
é*4 Van de Opper-hoofts-wonden
verftandig Daarlaten bevolen fyn, dog
evenwel Ãüï, dat wy ook by diensabfentie den Chïrurgyn voor al recommanderen, op alles wat daar omtrent dient, fyn wyfe voórforge te gebruiken, gëlyk als dan, in de verfcheidentheid der voorvallen, de byfondere Indicatie» of ook Contra Indica- tie , fullen komen aan te wyfen. XXVII,
, Siet daar myn waarde Vrienden en Me"
'a«fdtkx dekonfl-genoten een korte verhandeling van
I J Kkx. f0<janjge faaken} diemen fal overwegen en te betragten hebben, om in de Breuken en ongevallen des Bekkeneels opde voorfigtig- fte wyfe tot aan het Been te komen, want eer en kan hier in tyd van nood niets on- derfogt, niets, geoordeeld , niets voor- feid, nog uitgevoerd worden, nu fullen wyvordersvande genefing cft= herficiiiug der Bekkeneels-breuken felfs tragten te ipree- ken, ende van een foo gewigtige ftoire5 het nodigfte foeken voor te ftellen. |
|||||
|
Hei
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken; iij·
Het VU. Hooftstuk.
1. Op de hoedanigheid van de
Bekkeneels-breuk moet gelet fyn z. Kneüfingen , Blutfih- gen en affchiiferinge des Hooft- pans. }. Hoe die moeten ge- handeldfyn. 4. Geriefinge van ëen gefchoren Hooft-wonde met quecfmg eii affchilfering dés Hoofd pans. ƒ. Onder de iware Pan-breukén behooren ook de gekloofde Bekkeneek- breuken.6.Dës felfs Verfcheide- neföonen. 7. Watfnen betrag- ten moet in een gekloofde Pan- breük met gróote Bloed-ftor- tinge. 8. In deurgekloöfde Bekkeneels-breuken en dierge- Iyke fware gevallen. <?. Gene- finge van een Portugees met veel fware Quetfuren beladen, η 4 wy
|
||||
|
ïi6 VandeOpper-hoofds^wonden
|
|||||
|
I.
o/, de foei*- \tj Õ hebben 'm 't vorig Hoofd-Stuk ge-
Tiigheii van yy toond, hoedatmenopde voorfigtig- deBek$cncels. â6 WyS tot aan net been der Bekktneels-breu- bretik.moet ken {a, komen} om als dan wyders te doen, gelet zyit. ^^ voor,{n0£j;gft geoordeeld ial worden, waar ia wy dan nu voor eerir hebben agt te nemen op de hoedanigheid van de pau- breuk felfs, want na diens verfcheidentheid alles wat tot de genefing behoort, fal moe- ten aangefteldende bevlytigtfyn. ■II.
■Kneden, Wy hebben gefegt, dat de Hoofd-pa» ,
Blutfingen, opeen mindere wys, door Kneufivg, bint- en ^iSfihiife. flKg} en ook wel (gelyk fomwyl gebeurt) ringende! met eeniff verlies van 't Gebeente, aoorJf- B*te«*· chiifermg kan worden befchadigt, en ftg. , ge nu (om ter faak te komen ) dat iulks wel meermaals fonder groot Ongeval inhetbe- fchadigde Deel of ook elders te befpeuren, ons voor-gekomen is, en dienvolgens door eenvoorfigtigehandeling, fpoedig herfteld en genefen kan worden. III,
&e die mee- In dufdanig een voorval, fal men de Wok-
un pkanileltdeverwyderen, fo veel't behoord, enfyn-< ■øé. der eenige Schilfertjens t'eenemaal los, die moeten uitgekomen, en d'andere aan de
■yvvfe
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. 117
|
|||||
|
wyiib voor forge "van den Meefier zynbevo"
len, en vint men geen Scheur nog ander be- feommerlyk Ongeval , fo falmen (fonder onnodig Ra/penen Schrabben ( om quanfuis een grooter bohay te maaken, als 't werk verdient , in 't werk te ftellen , alleen maar het Been voor dtLugt en vetteMedica- rfientenbewarende, fulkx met een Bequaam Been-poeyer beftrooyen, en voort met droo» ge vlumaciolen bedekken , de vleeiïge kan- ten ter dragt behouden , en dus de Wonde niet eer volkomentlyk tragten te fluiten, voor dat het befchadigde Been verfeekert, en ,fo voort de holte [met een goet , valt, en fuiver Vleefch, maar geenfints met een vuile Fungeufe ftoffe bevonden fal worden begroeyt te zyn, IV.
DufdanigFóorW, ontmoetemy, ineen Eeagefehtm
Soldaat , op de Kuji van India , daar οηδκ»/»»*, in 't Leger vonden , de welke met een?»? cmtufie Schampfcheut, van etnMuJfcheis-kogel, bo-r1"^^''^' ven op 't Hoofd was getroöen, ik 'vont ^"fJZZl Hitst, hetvleefigdeel, en hstPan-vlksom-f^"^?*. trent de lengte eens handbreets vaneenge-p^^^, Scheurt te zyn, met quetfinge van het üp- Per-%.ytbeen des Hoojds het welke dat ik der Os faritale. vervoegen gefchaaft, gekneuft, en meteeni- Fragment». Re kleine Beenfihilfers vont befchadigt, dat FifUM ClAni· 1™ ook voor een Scheur in het Bekker,eels>Zm· vreefde, evenwel kon ik geen vordereiee- kenen van ibdanige, of ook andere fwarig- H 3 be*_ |
|||||
|
ï ï 8 Van de Oppef-boofts-wonden
|
||||||||
|
heden vermerken, want Bloed-vloeyïng uit
Heus , Mond of Ooren , of diepe Befwy- tning, Gal-braking, no^Mymering, Koort- fen, of'Zenuw-trekkingen wierden hier niet beipeort, dies heb ik niet anders gedaan, dan maar alleen hetraauwe oneffen gedeel- te des Beens met een dienftig Rafpatorium, wat gelyk en effen gemaakt, en daar op geene Beenfihilfers meer , en ganfch geen Scheure des Beens vernemende, dit bcfcha- digde deel des Hoofds-pans aanftonds be- dekt , fulkx beftroyende met djt navql- gent Poeyer T$t. Had. ar'iftóloch rotund.
Irid. florentin. ah. gij.
Pulv. Mirrh. 3J. Thuris. Aloë an. 9j. M. f. fulvis fuhillijjimi.
Voort alles met drooge Wieken voorde
Lugt en veile Medicamenten bewaard , de gepletterde vleefige kanten met ons gewo- nelyk Digeflyf, en alles dus dagelykx op de ordonare wyfe geconferveert en be- iorgt hebbende, fo is na't opkomen en uit- nemen van nog een a twee kleine Schil- fertjens Beens , de Hoofd-pan met vaffc vleefch voorfpoedig begroeyt, ende/fea- #é geconfoiideeri geworden. |
||||||||
|
Cbnvulfie.
|
||||||||
|
v.
|
||||||||
|
en Bekkeneels-breuken, irp
|
|||||
|
V.
Wy komen nu tot gewigtiger faaken, Onder de
■^ant de Hoofd-fan word niet alleen (ge-fw»-ardcrpar,. ïyk wy te vooren hebben gefegt) opdebo-^^*" ven aangeroerde mindere maar ook op een uJX^fD meerder wyfe befchadigt namemlyk door^^Jf af- en - doorklovingen , door fleeken, door Scheuren, door Inbuigingen, en door open- bare breuken , dog vereyflchen yder van dien wel naaukeurige verhandelingen op % felfs , dog den tyd (die fo kort is) en lyd niet, dat wy in alles , de wytlopig- en omftandigheid foude. betragten , dus kortelyk maar dit volgende^ VI.
Wat dan voor eerft de af- en doorklo- Des&elfs vérr
ving des Hoofd-pans belangt , de felve ko-feheuk.fimtes Wen ons heel verfcheidentlyk voor, want ineteenfckerpeSaMkaa de Hoofd-pau voor een gedeelte , of t'eenemaal döorgeklooft ïyn, en aldus konnen dele Klovingen ofte Inctfien ( fo als men die dan believen fal te doemen ) felfs feergroot en bekommerlyk, °f ook wel kleinder , ondieper en minder Sevarelyk ïyn , de afgekloofde Spaan kan met 2yn üjtterlyke Dekfelen omgewelft, terzyden,ofook wel nederwaards komen af te hangen , de Houw kan ook door hetbék*· k'emql fcfiuins^ of regt innewanrds zynge- palieert, dog hebben de fchuinfe wel door Η 4 gaans |
|||||
|
£^q Van de Opper»hooFtsirWonden
|
|||||
|
gaans het minfte gevaar van inwendige
quetfingen , overmits dan de ilag als af- fchampende kan geweeft zyn , die fulkx fo grooten ontfetting en fcbudding'm't brein niet gemaakt heeft, dog alles kan worden geconfidereert , na dat ook het quetfent inflrument plomp offcherp, vry ligt of wat fwaar, of ook ongemeen groot en feer toe- dringende zy geweeft , daar by dan nog komt het geweld des flags, enz. en kan dus de Hoii.w , wel tot door de Hoofd-pau, en tot in het Brein dervoegen zyn ingedron- gen, dat tot diens genefing, geenMeefter» nootfakelyk word bevonden, VII.
WïtmcnÏe- By alle dufdanige Bekkeneels■ klovingen %
trtgten moet, 0fte groote verwondinge des mof ds , kan 'ii 'S Τ °°k wel een fterke Bloedinge zynijevonden, ι$£Γ door dien duflanige IVondsx r:zi flurdig, gr*,* si„et. en doorgaans met onbefuifde handen en 'tmingt. finnen worden gemaakt, fo dat veel Ade- ren en Slag·aderen afgeveegt zynde , een groote Bloed-fiorting ontftaan kan, die we- gens het hairagtig Deel, en de flordigheid van de Wonde , niet wel fo gevoeglyk, handig , en vaardig , als elders, fal kon- nen werden geftempt, en evenwel moeten hier (fo veel het doenelyk zy , alle belet- felen weg genomen , het hair afgeknipt, en ook als 't kan zyn afgefchraapt , het Hoofd afgewaiïen , en alle de t'eenemaal Joiïè Been-flinters uit geligt zyn, de Bloedt flem.
|
|||||
|
en Bekkeneek-breuken» é æ i
|
|||||
|
fiempinge moeten hier om de tederheid der
deelen geenfints uit eenige fcberpe maar uit gaufch fagte Bloed- en Aderfiof>pendeMeds- tamente» beftaan, ook mag wel een goede ftofryke, fagte Âïíßâ in tyd van nood, by defe gelegentheid tegens de Duramater at st Brein-vlies felfs werderi gebruikt , de Stupaden of Wieken inet Eywit of andere nattigheden beforg , en mogen hier geen' fints fo t'eenemaal kout (gelyk wel in an- dere deelen des Licbaams geichiet) maar voor fo veel de gewigtigheid van deB/oe» dinge toelaat, verwatmt, en alles fodanig / aangevoegt ende bevlytigt zyn, als dan de Êïçâ , en redelykheid fal komen te ge^ bieden. VIII,
Indien hier ook Hegtinge nodig iyn, men â»ì**
falfe doen , dog op fodanigen wyfe , dat- ^rglUmh men nogtans de grond kan bereiken, de/>«(-*re<«, Medicamenten aanbrengen, en de Materie ^S^k! Uitgang geven , gaat de Kloving of de !»-"»>·&** cifiè door beide Tafels des Uoofds-pan fo moet wel toegefien worden , dat men de ; innerlyke delen voorflgtig befchermt, dat men het dikke Hercen-vlies het fy gequetft , Of nog onbefchadigt , (immer voor,fo ver fy ons, haar tedere naaktheid toont , met alle befcheidentheid feer voorfigtelyk han-' deld , fodanig als op zyn tyd en plaats fal worden vertoont, gaat de Kloof van om- hoog nederwaards tot aan- of tot in het Ç ƒ Moe- >
|
|||||
|
122 Van deOpper-hoofts-wonden
|
|||||
|
Moeder-vlies fo fal die wel ligt veel moeyen
lykheid verfchaffen , want de Materie tot in de laagte gefakt , den vlytigen Chirur- gyn dog in fonderheid den Lyder feer kan quellen , dog moet alhier digii aan , ίο veel Opening werden gefogt en behouden, als nodig en doenelyk weien fal, uTereen (luk des Hoofds-pans fodanig afgeklooften gealtereert, dat niet wederom t' faamge- heelt fal konnen worden , fo moet het voort afgenomen, of ook d'affcheiding en Separaüe, daar die voor 't raadfaamft word gekeurt, voorfigtelyk worden bevordert, én het been met Hoofd-poeders, drooge Wie* ken en lb voorts de Wonde, nadatdenood- i fakelykheïd gebiet ter genefinge worde ge- b'ragt, en wyders in alles dufdan'ig de fa- ken beftiert zyn ,.als dan de gewigdgheid en hoedanigheid van fodanige groote ver- wondingen door-of tot i*n de Hoofd-pan ful- len komen te vereyilchen. IX.
Gméfiw.van Ais wy op den ty. Jamiary anno 1662.
een Portugees, des middaags, de feer ÜetkeVefling Gran*
met veeiim-ganor in Oofl-Indie», na een heetenfcherp.
retjuafmm Beleg, de. dappere PortttgefenSrormender-
hUden. hand afnamen , gebeurden! dat ook o«s
Volk niet alièen op de WMe»s maar ook >
nog binnen de Stad een feer hevige furie
(door de klpekmóedige tegenweervan den
Vyand) uiiftonden , §0 dat alhier 't groot
getal der Gequctfien onder ons 4. a ƒ. Chi*
rur·*
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. 123
rurgyns van 't Leger wel lykelyk wierden
Verdubbeld ■, want alleriey foofteri van ftvaare Geqneilte ons in de Furie roege- ~£aSt wierden fo dat wy feer vaardig de Handen moeiten roeren , want défe arme Nlenfchen baden yder om 'f teer tl , by na ïïiet gevouwen handen , om eer (t verbon- den,te mogen xyn , fommige waren in het doorbreeken tegens des FyandsVuurpottem en Hand granaten aan, van \Hoofd unaz ^oeiiwverfchrikkelyk door bei kafpoeder ge- brand , andere met de fcherpe Sabels en Boere flagen vry onbefuift onthaald , en fwaar Gewont, andere vonden wy of- door ^e Kogels en 't Schroot in 't Hoofd, of- door de Bals en 'r Aaugefigt ,' of door de "°rfi 5 door de bmk of elders doorboord, óf ook ganfchfwaarinde.uittérfteZ.i^««<3- *en getroffen, rri«vermarfelinge der &?<?»- deren enz. fo dit hier dè fwaarlte Gequet- flen eerft diende beforgt, fchoon yder der lelver nleenden het meefte befchadigt te ^yn , Γο da 'er al vele tot in den Avond- ftond moeiten wagten , en defe nu alte-· maal zyhde beforgt, verlangden ook onfe °ude Geqnetfte met fmarten om weder ver- boaden te zyn, en aldus waren wyeenige n.agttu en dagen dervoegen in fuiken oef- fetiiug befig , dat wy ons genoodfaakt vonden den Tyd , de Ruft ende Slaap vry dierbaar te eftirperecu . De plaatfe voor al het gequetfte Volk
viel veel te klein dies fchonfc ons den Veld-
Heer eene der grootfte lierhe binnen a&Stad
...... !' Cr au-
|
||||
|
IZ4 Van de Opper-hoofts-wonden
Cranganor tot een Hofpitaal voor de Ge-
quettte , waar heen dan uit onfe groote Veldt-tent (te voren voor ons in 't groen op- geftelt, verhuifden en de Kerk, Vertrekken en Kamers, ja felfs ook rondom de Galde- ryen , met onfe GequetQen vervulden y ja felfs devyandlyke Poriugefex, in de Furie, door de onfe met fware Quetfaren befcha- digt, en op hun bede Pardon , Bon quar~ tier , en Traéiement toegeftaan zynde, en onder haar geen goede Chirurgyns hebben- de, fa namen wy die ook ( door ordre van den Veld Heer goetwilliglyk onder Han- den , ordonerende al dit Gequetiie volk, op Kadels , (die abondant in Cranganor wierden gevonden ) in ryen benevens mal- kander , maakende onfe Chirurgyns win- kel ν om het Outaar, daar Heer-oom den dans ontvlugt, zyn Poppenkraam van Afgoden en Beelden, verlatende, fulkx ons tot een blyk , van hare verbafierd* C«dsatenjt ten proye hadde gelaten. Onder meer andere , kreeg ik dan hier
ook een ouden Portugees onder handen, dien ik door onfe Helden op defewyfe vont getroffen. Nameritlyk, en ten eerflen, dat hymet
een brave Kling over de Kop van agteren tot aan het Voorhoofd gefabeit was welke Incifie (langs het flinker Zyt- been des Hoof ds niet ver van de loop de PylnaaJts, van ds IVinkel-naad beginnende en by de Kroon- naad eindigende) niet alleen des Hoefds fag- te delen, maar ook de Hoofd-p/in. hadde ge-t tfoffen Tea |
||||
|
en Bekkeneels-breuken, xtf
|
|||||
|
ten tweeden ceafteek in de borfl, een wei-
nig boven het Sleutel-been iniiewaards ne- dergedrongen, afdalende tot in het Qpper- deel van de Long, het welk aan 't fchuim- agtig£/<Wuitde wonde , bemutheid, boefi,, korten Adem, enz. dog't feekerft aan het Spouwen der bloedige Fluimen , kenbaar ■Wierden. Tenderden, ook nog een gefabelde■Won*·
^eoverde flinker Arm, ter plaatie daarfig de Mufiulus Biceps en Deltoydes, t' faam nederwaardsvoegen, hebbende niet alteen des felfs dekfelen, maar ook gemelde Spie- ren, de fo genaamde Hoofd-Ader eni. o- ^erdwars doorgeklooft, fo dat hem hier <Joor veel Bloeds en Kjagten waren ont- schoten. t Ten vierden, een Dwarswonde over de
*iand, en een door de Vingeren. De groote Dwarswonde des Qpper-arms,
^as ik om de fterke Bloeding genoodfaakt ??rft tebeforgenfulkx met 4. Dwars hegten, "loedflemping,Stupaden , Befckermplaafler, ty'ukdoeken en goede Bindinge voorfiende, ^Js ook d'andere Wonden, naareyfch van *aaken waarnemende, en voorts gtlukkig genefende, ibfalik üegs bydefe gelegeot- heid van de Gefabelde Wande des Hoofd-pans Weken. ' Het Hair weggenomen, en voorts de
Wonde nauwkeurig befchouwende, heb ik defelveindit eerlïe Verband met gerolde Wieken tamelyk opgevuld, dus plaats en ruimte bekomende, heb ik wyders door Raf-
|
|||||
|
116 Van deOpper-hoofts-wonden-
Raffator'mm de Incifie des Hoèfd-pans ge-
volgt, die fig omtrent de biniienile tafel t'eenemaal icheen te verliefen , immers eti kon men aan gene teekens bemerken , dat de Quetfuur door beide de tafels des Hoofd- paus wasdoorgedrongen, ook geen fufpeSe teekenen, alsook geen fwaare toevallen op- komende, fo heb ik niet anders gedaan dan iriaar de Incifie des Hoof ds-fans en 't bloote been met ons t rdonnaar Hoofd-poeder vaiy Myrrhe, Mafltches, e;??;, te beftrooyen met avooge If^eke» bedekt, de kanten der Won- de door ons Digesfiyfizx dragt gebragt, en voort alles op d'ordonare wyfe bevlyrigt, en dus vervolgt, tot dat op de grond en voort alles met een goet Vleefchbedekt fyn- den, den Portugees haaft vanallefyn//^»- <&#genefen, met andere van iyn gevan- gene Compangions, na Göa vertrokken is. |
|||||
|
Het
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken, ééã
é '
Het VIIÏ. Hooftstuk.
*· PunduraCraniijOf fteeken in
't Bekkeneel, regt te kennen. 2.» Overweging of die de Sny- ding en Boor vereyiTchen. 3. Noodfakelyke betragtinge.
4. In wat voor gevallen de
Boor moet geiteldfyn. 5. Of men die in-of benevens de Steek falftellen. 6. in ganfch defperate voorvallen moet niet ligt getrepaneert iyn* 7. Als de fteek des Hoofd-pans feer klein en toegefogen is, waar- om alsdan de Trepaan moet Worden gebruikt. 8. Als de punt van het quetfent inflru- rnent afgebrooken, en vaft be- klemt , in het Bekkeneel fteekr, Wat dan gedaan moet fyn. 9. Of ook in panfteeken die geringer fyn- 10. Steeken tot het Oog ir*geftooten, konnen" gevaar- |
||||
|
Àß.8 Van de Opper-hoofts-wonden
|
||||||||
|
Iykendoodelykfyn. ii. Hoe
dat men de afgebrookeft en vafl: beklemde punderi Yfer of Staal uit het Oog fal tragtefl Uit te halen. iz. Watmen doen fal in groote vermorfelin- ge der Beenders. 13. Of daar de Hercenen felfs gequetft fyn. 14. In Bloeditortinge, enz. |
||||||||
|
é
|
||||||||
|
í. ë Ë ÔÔ7 Ykornennutotde PunéïuraCranii,
iu,7lT W als 't Bekkemel door een Lande,
inhctBckks- Prtem, Stylet, or ander diergelyk Moora-
■»M, hoeregtgeweer is getroffen, hier isècQuetfuurvrel
u kimei,. klein 4 maar nochtans m·*'"'"1*::!: cp :.;t
hoogfte gevaarlyk, of ook wel doodelyk,
wantfode Hoofd-fan doorgeprtetnt is, fo
füllen ook buiten twyffel de Hercenen felfs,
en defe niogelyk tot in haar binnenue deeUn
getroffen fyn, het welk men niet alleen
door het Proz'et, httGefigtenhet Oordeel,
maar ook uit de Confiderable teekenen van
Braaken,Mymenng, Koortfen,Rafernye»,
Senuw-trekktngen, Snorking; diepen Slaaf,
of ten minden uit eenige van dien, fal kon4
nenbefpeuren, bevintmen een loofing der
Excrementen tégens dank, of ophouding*
als ook een fchuimingdes Monds (vaflwe-
geül
|
||||||||
|
en Belikeneels-breufcen. izjj
|
|||||
|
Rens de toegedrukte wegen des Adem har
lens) gelyk wel gefchiet, fofullenwy met den Heer Tulp beiluiten , dat alhier veel eer de feekeren Dood, als eenige hoop van genefinge fal te verwagten zyn. 11.
immer (laat hier dan wel alles, in het Over»epxSm
grootfte gevaar, fchoon ook hoe klein en^&'&£»}- gering dit uitterlyk Wondeken voor het On? d'"s.re" m ichynen mogt, en valt hier de l/raag, en ; met een ook een vaardig befluit en ant- woord, namentlyk of men hier (omruim- te te maaken) fal Inctderen en Trepaneren, of friet , ik antwoord , al tiii dat fig de faak °ns vertoond en voorkomt, voqj eerft, daar de fteek niet door beide de laf els des tioofdpans is offchynt, ingedrongen, daar halmen hebben te letten op de hoedanigheid, yan de Steek, ten twedenop'tQuetfentln- ftrument , ten derden op de plaatfe des H»ofds\ en ten -vierden of eindelykr op de toevallen daar op gevólgt. III.
.Voor eerft moet gelet zyn op de hoéda- x°°tfiki!yie
n'gheid van de Steek , namentlyk of die έ«™^«. ^'at ichnins of regt is ingedrongen , want "e fchuinfe op een affchampender wyfe, Io fel op de heenige Hoofd-fan niet en fal aan- gekomen zyn , als die, die met een wak- Rere farce tegt innewaards is geveld , als |
|||||
|
ï jo Van de Opper-hoofts-Wonden
ook of die klein of groot, of ook diep of
ondiep, mogte iyn, voor al wel toefiende, dat men in't onderfoek met het Provet fo die innewaards gaat, de diepte niet al te naukeurig en peilt, want het fai dan ge- noeg zyn, te weten, dat de PunBuer tot in , en door de Hoojd-pan en verder is in- gedrongen , ten tweden moet gelet zyn op ,'t Quetfent Inflrument, of't felvefcherpof plomp, of ook ligt ofhèell\vaar mogt ge- weeft zyn , want hoe plomper en fwaar- der het fteekende Inftrument geweeft is, hoe grooter de Breuk des Hoofd-pans ende Been-fpl'tntering , innewaards , moet ge- vreeft ïyn , ten derden , dient agt op de plaatfe des Hoofds genomen, want de Steek in- of ook door de Naden des Hoofd-pans paflerende , 't quaad verdubbeld , voorts op de dikte of tederheid van het Bekkeneel enz. en eindelyk op de toevallen daar op gevolgt, waar na dan de Baakttu ter vei- liger Haven, fteets dienen gefteld te wor- den, IV.
'mtrwwm- Op dit alles dus wet agt nemende; ίο
meer deTre- fullen wy des te bequamer een wyfe %'oor-
fimgejieitoffegginge komen doen, en wyders de faakea
niet gefieit fodanig beftieren , als 't werk vereift , is
tmn^n. dan de &<;<?£ maar klein, ondiep, en na alle
teekenen blyken, van klein belang, fofal
men op die wys de kure betragten, als wy
te voren van alle geringe Bekkemels Qitet"
|
||||
|
ch Bekkeheels-breuken. ι j't
fingen hebben getoont, en in tegendeel daai
de hoedanigheid , van de Steek , als door 'diepte, Béen-fplinteringmnewaards, enne» vens gaande qüa telkenen, de gewigtigheid van dé Qaetfuur vertonen , daar falmen aanüonds de Indfie doen na gelegentheid van het befchadigde deel des Hoof ds , dé Wonde verwyderen , en de boor (daar het behoort) ten fpoedigftegebruiken; V.
Indien de Steek door beide de Tafels des of min Μ
Hoofd-pans is door geboord , en dat nog- ^or ·'" ^ tans daar omtrent weinig Been-fpi'tntering'óe:'"en-' ώ Ofte Fravmentiens mogten te vrefen zyn.; , " ^~ , Λ / o „ , .„*·..' ' planten.
ialmen v/el regt op de Steek de Trepaan
Vlogen (tellen, om dat düs te nader en eer-
der ons Oogwit mogt werden bereikt, dan ft'kx (dewylmen hier niet wel de Diamant kan veften, kan ligter Bi/f/&re©?» als uitge- voert worden ten ware de Kroon aas Tre~ paans wat groot wierd genomen , ib kou Jïïen beföeken de punt des boors feer digt "e*yden de Steek in te planten , en fulkx h^c konnende zyn, fo falmen wel ligt, al ^at moeiten, en hapering hebben, eer dafc ^°or de Kroon des Trepaans een ronde Cir- kel faj gemaakt zyn, wil fulkx dan niet wel gelukken, of vreeiïmen onderwaards voor teBeen fplintertjens, die hetomdrayen des *°<>rs iullen hinderlyk zyn, endoenleute- ren » fo kieftmen de laagfte plaats, naaiï aan , fo digt als raadfaam en doenelyk fa' I 2. |«=.
|
||||
|
ι$ζ VandeOpper-hoofts-wondcfl
geoordeeld worden , ook kanmen aldus
met de Steek der Bekkeneels-naden handelen, en voorts doen, fo als de Konfi en nood- fakelykheid gebieden* Vl,
u defperatu *>og alsmen niet alleen door het Provet,
gcvdUnnhetKMM ook aan allequadetelkens vermerkt, geen Trepaan, dat de PnnBuer oi Steek niet alleen door mam daar mg beide de Tafels des Hoofd-pans , maar ook deminflebeoptot jn <je djepte der Hercens ingeltoten ■verfchjnt die mogt 2Vn ^ ea (jat: aue faaken.van quade rxyje teejienen en toe%)allenf0 defperaat werden fae- gefieitx.jA, vonden, datmen niet anders dan onvermy- delyk de Dood te verwagten heeft , fo fal het niet raadfaam , veel min noodfakelyk zyn, de Incïfie te doen, nog Trepaen te ge- bruiken , op dat dit alder voortreffelykft middel in nood tot behoud des Lyders ge- pra&ifeert, noyt worde verdagt gemaakt of in zyn gebruik tot kleinagtingc mogte ge- raaken , en datmen ilg felfs aan d'onver- flandigheid der dwafe onwetentheid foude Romenjbloot te ftellen , latende alles dan liever aan zyn beloop, dewylmendogfee- kerlyk de Dood des Patients te verwagten heeft, desgelykx falmen ook in alle ande- re fware voorvallen des Hoofd-pans en der Hercenen hebben te praéliferen, in d'over- weginge ofwel d'infnyding , of immer het Trepaneren eens nodig fal zyn , want al- waar , door een fo voortreftelyke Operatio ganichlniet goets, nog eenige hoop yanbe- hoU"
|
||||
|
en Bekkeneels-breuketi, 135
hnudenis te gemoet gefien word, daarfai*·
nien dit fo van ouds beroemt Handwerk lie- ver fparen, en wederom ter Contrarie an- ders alwaar nog maar eenige felfs demin- iie hoop ter behoudenis van den Pa- tiënt verfchynen mogt , daar falmen van <tefe gewigtige ailie niets nalaten van'tge- ne de konlt en noodfakelykheid vereylt, mits datmenalvorens d&Vrienden denfobe- ren toeiïand des Lyders aandient, en hoe dat het nog beter is , defe twyffelagtige Operatie te beitaan , als den Lyder ganfch hoopeloqs in de Klauwen des Doods te la- ten, immer men fal in alle voorvallen ib- danig de wyfe voorfigtigheidgebruiken, als dan een Chrifleiyk fraóiizyn fal vinden te behooren. VII.
|
||||
|
134 Van de Opper-Iioofts-wonden
felea hebben geraakt, fo dat dus het Bloed
van onderen op-oftuiïchen de ƒ/«·«#·?;//£■· Jen gevloek, noodfakelyk (by gebrek van Uittogt) fal moeten verrotten , en des Ly- ders Dood verhaaften, indien niet de Wonde ten fpoedigften werd geopent , de Steek onderibgt, en (doortogt gevonden , de je» om véat boor word gefteld , op dat niet alleen het redenen is geftolde ontlaft, de fcherp-fteekendepunt' Trifxan moet jeiis der kleine Been-fplintertjens weggeno- piruikt ψ>. men ^ en ruimte gemaakt, maar felfs ook de gequetfte Deeltjens der henenen ofte des felfs Vliefen geret, gefuivért, verfagt en alles dus van de grond op, ter veiliger gu- re mag worden voltrokken. VUL
w«g*u» 'i Kan ook gebeuren de Punt van het
met z,yn, |*t 1uetSem Inftrument af breekende in het Cre- 4, funt'van beente blyft Steeken, fuik Σ det"ien het fel het quetfent ve fo vaft beklemt vind , dat niet gevat infimment nog uitgetrokken kan worden , dit ïytide «S'*™*?»» moet fondertyd verlies Opening worden ge·? itSZl ^. de *'*i opgevalt, en fo ten fpoe- lyt in het d|gften een , ofte meer Trepanen geftela Bekkeneel zyn, en fulkx, fo digt aan, dat de Kroon-' fieelti. pas daar benevens pafferenkan, op dat dus deesfieekende Punt eerft los gemaakt en fo op 't alderveiligft ende voorfigtigft uit ge- lïgt zynde, den Patiënt nog (is 't doenelyk j uit de kaaken des Doods mogt worden ge- ret. |
|||||
|
iX.
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken, ijf
|
|||||
|
IX.
m En aldus falmen dan felfs ook op alle ge- Mm moet
rmge Steeken of Priemendes hoofds-(hoe fiifi™ geringe klein ook voor 't Oog ) aan fwarigheden ge- Pf>fi«ks» denken diekonnen verborgeniyn, veel He- „™fif'h°£' ver een Opening maakendedaar iets gevreeft "ofiorde'L·- *ord , als die te verfuimen, op dat voor dmge maken. al geen nattigheid het Gevaar verdubbeld, Wanteen gemaakte Opening eer tegeneièn, als wel het verfuim, vsnfwaare Toevallen gevolgt, te remedieren fat iya , bevint- flien dan de Puniiuer tot hetbekkeneel'inte gaan, fo falmen de Diepte navorfchen, of door het Provet, of door bequaam Rafp- **'£, de fcherpe Puntjens caBrifeltjens heem die de Steek in de boofd-pan mogt hebben gemaakt, weg rafpende of uit te fchrabben- de , tot dat het teeken des Steekx in het been fig verlieft , en dus kan voorfpoedig en veilig des Lyders herftellinge worde v°lbragt, dog de Steek dieper in , of door- gaande , fo moet de boor (als gefeyt is ) ten fpoedigften worden gcfteld. X,
, Het kan ook gebeuren , aa,t de Punéfuer, Steeën Mem
door het Oog t niet een fterke forceis inge- dm holte des drongen, en dat dus dees Wonde íæ,çïçÜå- 0oP· ™<*c« ren opwaards door 't wigge-been tot in de^·/0™ _ wobele Werktuigen der Hercenen werdbevon-j^' '"se '■ den te Penetreren , fomtyds met af-bree- 0{SphemJei I 4 king |
|||||
|
13<5 VandeOpper-hoofts-wonden
king, endevaftklemmingevandePa«ides
Ceweers, 't fy Priem, Stylet, Pyl, Lan- de of Stekade , fomwyl met groote ver- morfeliuge des beens , waar van de Been- fplinters innewaarts tegens de nobele Deelen aanfteekeu , fomwyl ook wel met verlies der Subfiantie van het brein felfs, fiet Ca- brolius Obferiiat: 29. en andere, fomwyl met groote Bloedfiorting,\ei\\es des Gefigts, met fwaare Toevallen enz. dufdanige IVon- den, tn Stee ken ( met doorboringe van het Gebeente) zyn ook op 'thoogftegevaarlyk Hymnen %e- en dikmaals Doodelyk , alles na dat lig de ■yxreiyK.'* diepte , de coers, de grootheid en het ge- 4tQici}k.x.jt» wei(j desSteekx den voortlgtigenGhirurgy® dan fal komen te openbaren, XI.
Me datmen Een Steekent funt Staal of Tfer , vaft
em vafikitm- klemmende in het Gebeente kan aan den Ly- depuntrfer der en Praüïfijn veel moeyelykheden ver- 'f ?'.**!°P'*fchaffen , evenwel moetmen niet ruiten, ?"'&">/" om alle devoireu met handen en dienftige. Xj>eken uit te T „ , , η ,, ·
JttAtn. Injtrumenten in t werk te (tellen, tenejn-
de ons Oogwit mogt werden bereikt, want hoe langer gewagt > hoe fwaarder Toeval- len van hevige Pyn , Ontfleeking , Opfvjel- ling Koortje η en Senuw trekkingenfeeker- Jyk lullen ontftaan , ook moetmen op de Bloedflortinge (die door de uittrekking mogt worden vet oorfaakt) verdagt zyn , en eg- ter ( fo 't Juenelykis ) het werk volvoeren , pp dat aldus alle gevreefde quaden nog- ■/'.'■' mog- |
||||
|
en Bekkeneels-breuken. \yj
|
|||||
|
engten ^eweert en den Lyder geret ïyn \
dog daar nogtans door des Steekxdiepteea grootheid, of door het lang dralen aejware '■toevallen en Teemenen feekerlyk Dodelyk borden bemerkt, deKragtenvergaan, ea des Levens-heopxni is, daarlklmen veel lie- ver dit werkje laten bervjUen, ook anders, daar alreeds hevige Svielling, Ontfiec- kitig en fo by gev olg een- of ook meer groo- te Abfiejfen of tegenwoordig, of te verwag- ten ftaan, en datmen door fulkxgeeniints de Grond-quaal, veel min hel punt TJerof Staal kan bereiken daar faimen terliond niet rypmakende Pappen en al wat ten fpöe- digil Materie kan verwekken 3 ter baan fcya, op hoop door Degiflie te verkrygen Wat anders ondoepelyk is geweeft, XI I.
In grQote Vermorfeling des Ýß·?»/, faimen e» ì »™
*°eken, wat t'eenemaallos is, vooriïgtig-*4™ *>* «'» Jyk uit te ligten , de reit aan onfe goede&"°>*™<- •.uorlorge recommanderende, immers men va^ hf.°Gt, ial de Wonde (fo veel het doenelyk is ) en de ymte. ^derheid en toeftand van het gequetfte °g> ons toelaat, met rondeM'iekjensop- vuilende, des felfs ruimte en grootheid la- ten behouden , om met een bequaam La- fe-ment van Spirit: Vin, Fin, Alb. Myrrb: . Mafltch : Qliban : Croc : Melk Rofip-. enz. daar in de Wiekjens genadzyn, de grond te bereiken , alle verwagte been ■ fpltntertjens Waar te nemen, enfovoorsde <£<?«? voor- É ß %-
|
|||||
|
15 8 Van de Opper-hoofts- wonden
figtig te fluiten, waar op dan het uitter-
lyke te ligter fal worden geconfolideert, op fodanig een wyfe, als inde oog-wonde (die hier niet, maar elders dienen, ver- handeld, fal worden vereyil. XII i.
ofiMih En is de Steek fo diep ingedrongen, dat
Htrcenm fdft ook de hercenen mogten geraakt fyn, en pnaetfijijn. van des felfs Subfiantie iets quam uit te vloeyen, fo falmen atVrienden.\\tt groot gevaar des Lyders aan dienen, en evenwel alies met{ülke31edicamenteft(ate naderhand in de quetfing des Brems fal worden ver- toond) fodanig beforgen, dat nog (waar 't doenelyk ) van de grond af, een goede genefing mogt worden verhoopt, want *JohamU dat des Breins-quetfing niet altyd Doodelyk Tegauitius fy, word niet alleen by veel * Schryvers Lib..i. e*?. 5. getuigt, maar heeft ook JWarenineia p?w/'!a,rteifelfs ons meermaals getoond, enmoethier *£2e"fi'el'gelet fyn, dat men de ronde gerolde-of mwJtliL·andere foorten van Wiekjens , die eem'g- fog-ss- ^nts tot 'n de diepte moeien gebragt fyn, j.Bewmyh, met tyraden beforgt, op datmen die altoos Ï,ib}.eap 1. in 't naafte Verband kan vinden, en weder T.Hiidan. u;t ligten, ook datmen * ι Gebeente xnv.s%i- c«« 1 ob. ders YiiefeKmSemien (dieal hierfoganfch Tcabroiito teer■> ^s na aan nem Oor/pronk fy η) voor de cbfirv. 29. Lugt, de koude ^vettigheid en al vi^xfcherp en Tnicohr^ti-bytendt wefen mogt, wel bewaart, op dal Mn- ub.\- geen fware toevallen inwendig ofuitterly^ iép s. enz., Verrotting, Caries, Fiflelzweereaenz. roog·?- ten veroorfaakt worden. XlY · |
|||||
|
onoBB
|
|||||
|
en Bekkeneels-breiikea. 13 ρ
XIV.
Indien ook wegens d'hoedanigheyd des e» m tm
$teek%, of na het uistrekken des Pyls. het P**' B1"*· ï'wi Staal, of aesTfers, een groote kUed-fi°ni*S 4<">? fiorting ontftond, fo falmen dewWemet^'™^ vaft gerolde wiekjens (die met een bloed- e„^„^' fleruping uit fagte) maar geenfintsfcherpe, Poeders, als bolus , drahbloed, Tariy en Stofmeel, Maflifch. enz. beftaande, en wy- ders met Ëywit gemengt en beftreeken, Vry tameiyk tragten op te vullen, en fo Voorts Defenfyf ( of wat dat dan dient) Qompreffen en binding beforgen als dan de %ttaal en de Bloedhige fal vereyffchen, en ^yders doen 't geen voorts de Konft en ttoodfakelykheid aan ons fuUea komen t? ie?ommaaderen. |
|||||
|
Het
|
|||||
|
14-0 Van deOpper-hoofts- wonden.
Het IX. Hooftstuk.
é .FiiTura Cranii, ofte fcheure des
Bekkeneels hare verfcheidene foorten. x. De fyne fcheure ofhairfpleet, driederley, moet niet ligt fyn geagt. 3. Hoe datraen die belt fal vinden , ge- denkende aan de verfcheident- heid van des Hoofd-pans Na- den. 4. Exempelen dies aan- gaande getoond. 5. Onder- ,'foek of de Scheure ook door-
gaat. 6. Vorder betragtinge. 7. Wat in een niet doorgaande Scheure, met fWare toevallen behartigt moet fyn. 8. Del- gel ykx in een fyne doorgaande fcheure met fware toevallen. 9. De pnderfte tafel des Bek* keneels kan gefcheurt of gebro- ken fyn, daar de uitwendige heel is gebleven. 10. Hoedat de tegen Zytfe fcheure gefchien kali t
|
||||
|
en B,ekkeneels-breuken. 141
|
|||||||
|
kan, en wat dan· betragt moet
zyn. ' n. Hoe dat de iigtbare fcheure gehandelt dienc. 1 x.Een Kint van 8. jaar gelukkig ge- nefen. 13. Daar quade teeke- nen zyn, of komen, dient geen nalatigheid om de Trepaan te ilellen. 14. Als ook, daar langs de loop van .de icheur , de Hooid-pan lek neder ge- drukt. 15. In dufdanig een Voorval, een Kint van 4. jaar tweemaal getrepaneert, de ne- dergedrukte Hoofd-pan ge- ligt , en gelukkig genefen. 16. Befluitdefes Hoofd-ilukx. f
|\ Usver, fo kort als'twerk vereyfte, fijfmaCrmii
T*-' de Punélura Cr anti of Bekkeneel-Stee- ïffih&n des |
|||||||
|
ken verhandeld hebbende, treden nu over Belés>
totteFii[uraCranH, oftefcheure des Hoojt-hfe *#*<* Pans> de felve komen ons ook al verfchei-*"'·""»· dentlykvoor,namentlyk^ya en by na on- "gtbaar, of ook wel figtbaar genoeg, ten ***«*» kort, of ook wel in lengte het gan-. iche Been beilaande, ten derden enkelt o£ ook
|
|||||||
|
\\% Van de Opper-hoofts-wonden.
ooi? wel in twee, of meer fibeure» verdeelt*
ten vierde» met een Inbuiging of maar al- leen., ten vyfdete regt op de plaatfe dei Slags of ook elders, gelyk in een Contra- FiJJner enz. na welkers onderlinge verfchei- dentheid, den vlytigen Chirurgyn fig wy- dersfal hebben te reguleren. II,
|
||||||||||||
|
fynfie fchevrt
cf lutirjpleet, drisderleyy de filfde moeten niet ligt geagt |
Wy fullen hier eerft, vmdefynflefihen-
re of hair-fpleet (die vry al wat qualyk te vinden is, fpreeken, dewyl (ons bedun- kens) in defe we!, meermaals, de grootitë |
|||||||||||
|
fwarigheid Üeekt, en wederom die in drie
[oorten verdelen, namentlyk in nkt-door· gaande, in doorgaande, en die op de Contra- rio fyde des Slags, den Lyder fyti hoofd, en ons het Verfland al vry wat konnenont- ruften, want ( myns Oordeels) hoe dat ds deurgaande fcheuren naauwei en duifterdrt fyn, hoe bekommerlyker, vermits de -vjydè Scheure , ons, doorgaans, veel eerder, tot de uellinge van de Trepaen aanport, om d'ondergelegen deelen gade te flaan, als wel de jyne Scheure, want defe ver wek- ken by veele een minder/arg, en onder des gaat den Patiënt wel verloren, ten twede» geeft een groote Scheure, plaats en door- togt voor 't nedergefakt onderfcbuileiide Bloed, het welk fo nithet voosagttg Scheidfi1 des hoofd-pans, als ook uit de tedere vaat' jens van 't Moeder-vlies felfs, onder het Β**~ ieneel uitgeftort fynde, meeft altyd Open1^ |
||||||||||||
|
MedituUum
S,pc%i°[«*> étveaiphs. |
||||||||||||
|
en Bekkeneels-breuken. 143
|
|||||
|
tot fyn ontlading vereyft3gelyk als ook doet
de vergaderde Materie, welke, anderfints, haait verrottende, alles fal doen verrotten, en feekerlyk dé Dood Gauferèn. III.
Ja felfs kan ook een niet doorgaande f ψ Hse dat mtn
fi'er oiScbeure (alhoewel niet van fig felfs) die btft t^u maar wegens voorgaande Schudding en "»»#»·. «■reunitig of daver ing van de Hercenen, die fy door het geweid deflags of des vals °!ufaugen hebben, van een feer quaad'ja doodelyk gevolg worden bevonden, en al- hier falmen fïg na het uitwyfen der goede °f quade teekenen en het beloop der toeval- len gedragen, eerftelyk dient (de Opening ".ebbende, of gemaakt lynde) naauw-keu- WyknadeFJ^ari? gefogt, fo wel meteen Valken Oog, als ook door het Provet ,de piaatfe des slags en het been onderfoekende, onderfcheidende wel en voorfigtelyk des ho°fd-pans Naden, gedenkende dat die r'f' a.lf^ Zodanig in ordre, plaats, en ge- J'b'kiheid ons voorkomen, als worden be- dreven , befchout eens, een goet getal ~°°ds-hoofden, en gy fult mogelyk lien, ^]e wonderlyk ende verfcheidentlyk den . f j'fen fchepper metïyn Almagmheidook , ' Sd5 f^Wl^pfeiy^, en hoe^t. ctaerley (ook m delen) des Hoofd-paus^ciimthcii ïafc» en beenders fullen te vinden fyn, ge-
J la Cabrolius Anatomia Cap-^. in 't by- f*«>NuA» 0egfel door den naarftigen Pkmfms, a!s
■■ ook |
|||||
|
144 Van deOpper-hoofts-wonden
|
|||||
|
ook by andêreSchryvers omitandiglyk wor-
den vertoond» IV.
Vcrfchcidene Den naarftigen thomas barthol'mus Obfer»
jtiAjmi diesvaüoiop. pagina 170. verhaalt felfs eenige Mngamdege. ftaaltjens van opwaards verhevene Nadett ttmi. aeshoojd fans,, het welk ook my eenmaal is voorgekomen in een klein kind, in het
Kcgt ïñâááç-welke mea de uitwaards {tekende fcherpe èzHadenda Naden des èoofd-pam in haren loop en or- Hoofi fans. <jre feer onderfcheidently k konde voelen eri taften. Den Heer Cornelis f talpart vanderwiel'i
TQnderen vermeit in fyn tweede Aanmerking van
finder ««#»'Kinderen fonder hercenen en bekkeneel se'
'" **&»«'«■ boren, het felfde hebbe ik eens in een nieuw1
geboren Kind, het welk nog eenige uren
hadde geleeft , geiien, waar in het ganf
fche Opper-hoofd niet anders als een hoop
waters betluitende, fonder* hert én en bek'
keneel wierd gevonden alleenlyk voelde'
men een a twee ftukken Beens, in dit
fchommelent Hoofd in 'c aantaften j t'eene-
maallos en bewegende te fyn.
Ja felfs vintmen des Hoofd-pans Nade#
niet altyd in ordere fo als die worden be- (a)Satara fchreven, want hoe ve-ele Doods-hoofden Saglttaiis. worden gevonden, daar in de (a) pyl-naad (bjoscoronatdoor het (b) Croen-been nederwaards, tot fymSCnbr°~ia het (c) Neus-been paifeert, fomtyds (ge- "(dysmüu tui^ ÑÖÊ»1) dat die ook agtei waard* tamtoidts, nederdaald, fomwyl jisde(d) mnkel-Haa* |
|||||
|
ènBekkeneels-breüken. 14J*
fo veelvuldig, dat fy verfcheidene been?
dertjens in het agterhoofd maakt Sylvius getuigt al de naturelyke Naden des bekke- neel* dubbelt te hebben gefien, hoe omfig- tig fal dan den Chirurgyngenoodfaakt we- ien, om in het onderfoek der Pan-breuken en Scheuren ( fodanig als 't hoort): op defe verfcheidenthe;d der Naden verdagt te zyn, °P datmen die niet vooreen Pan-breukaan- Qierkt , gelyk Pareus, uit Celjus getuigt, den beroemden Htppocrates fe\fs gebeurt te?arms ut' ïyn, de IVinkel-naad met al zyn Winkelt- *' Ui'3' jens en Omkeringen komt rins wel hetbe- driegelykft voor , te meerder,, dewyl, ook . aldaar de Hoofdman wel doorgaans het rom- peligft en onneffentt befpeurt word, en fegt dien beroemden Anatumicus Thomas bar-Thom Bat. tholyn . dat de Natuur ieer wonderlyk thd Cent. i. ipeelt, fo in het getal, als verfcheident- °>/sc- heid van des bekkeneels-naden■,, en fegt Plempius , het is des Natuurs fpeling die dus onderfcheidentlyk y.oort te brengen, getuigen mede van bekkenelen , die ion- der eenige Naden worden gevonden. Als ik,; nog Jongeling zynde, .mftmyn^
wlakkers ïn't Dorp van Lrommeme, op het „«/,ƒ„„*. Kerkhof , de Doods-beenders door inuf- n*&», - ^lde vonden wy niet alleen veele opmer- *e0ï waardige zaken, maar onder anderen °°k een bekkeneel fond er Naden. ■Dit Doods-hoofd (het welk niet vuil nog
befoedelt, maar door het opfchynen der oon , feer gaaf, wit , helder., en ook fo glat was, ajs wit Albait, beftondhetgan- i;i yfc i'che |
||||
|
i 46 Van de Opper-hoofts-wonderi
fche bekkeneel van een eenig , vaft , fterk,
Maflyf en On - affcheidelyk Been ,, wy poogden met fchrabben op de plaatfe der ge- wonelyke Suturen of Naden , eenige tee- kenen van des felfs affcheiding te vinden * dog te vergeefs, want wy niet anders dan rnaar een duifter reftant of overblyfièl van d'onwaaragtige Naden des bekkeneels kon- den befpeuren, Veele naauwkeurige fpeculatien konden
hier dienen, dog d?ar wy geen tyd me foe- ken te Ipillen , en kan het ook zyn , dat door den ouderdom , en lang leven , dit bekkeneel mecter tyd aldus tot een eenig Been, t'faam gefet, en begroeit is gewor- den , gelyk als in de Kaak-beenders en el- ders,door de veieet\\%\ng,Symphifis gefchiet. Wy kregen veel Boeren rontom ons, en
hadden, volgens ons beftek , opdien dag, nog al een groote omwandelinge te doen, fouden anders dit Doods ,l~„fd , (ais wat raars) tot een Pronk j^ïWf/metonst'huis gebragthebben. Men fal dan in 't midden des V«or-hoofds
verdagt zyn , dat fomwyl ( ook in de be- jaarden) de Pylnaad tot op de Neus neder- daalt , en" dat , als gefegt is , de Winkel- naad fo diverich : en 't Been des Agter- hoofds fo ongelyk word bevonden, en dus op alles pogen verdagt te zyn , want dan, daar 't behoort, de Hoofd-pangenoegfaatn ontbloot en de fufpefte plaatfe met inkt be- flreeken en weder afgcvaagt zynde, fo fat het gefigt ook doorgaans de Scheur (boe klein
|
||||
|
èft Ëekkeneels-breüken. r^f
klein die ook wefen mogt, aan ons ont-
dekken , en fulkx aan de geoeffende ge- «oegiaam het ondetfcheit tuilchen de felfde en des Hoofd-pons Naden r*ertoonen. De Scheur (dus klein) dan gevonden, {o°'"1"fiA6f
dient onderfogt of die doorgaat , of niet, f Sch™"°< tot dien einde , fo moet ten fpoedigilen *mi<Mt' met eenfcherp, endienftig^/vi/tfaTg·, het teeken des Hairfpleetsuiteïi weggefchraapt *7n , gelukt dit , en komt dus de Scheur % t'eenemaal te verliefen , fo fal het ge- Ooeg zyn , datmen niet verder en onder- rok t , maar 't been en voort alles befchermt, °edekt en bewaart, en fo geen meer quade tfekens opkomen, des Lyders herfieiling ten tyoedïgfle foekr te volvoeren. Vf.
£>og als de Mm of Scheure mogt die- r°rder 6"
£er ingaan, fo kan die ook, daar 't nodigtr"st"'^ ^agc word vorder, en diepergefchraapt of T'gerafpi worden, op dat ook ( mogelyk ) Λ* Ge-extravagöerde bloed (tuilchen des Siet >?· ""ofd-pavs verdubbeling fchuilende) fpoe- Guile">^- ™ J'gmogt worden ontlaft , daar het anders XJe^ , aalt kan verrotten ,. het been ontfteeken, m 'JuJ, ederven , en metter tyd de Dood veroor- m«n-.
"aken, voornamentlyk daar de Fal of de *g ' met een groot gewelf gefchiet mogt
|
|||||
|
Κ ζ \ VIL
|
|||||
|
Ï48 Van deOpper-hoofts-wondeö
|
||||
|
Vil.
*■ * in em ^n °^ ai fchoon fuik een fyne Scheurt
vktZZtn- geeniïnts doorgaande mogt worden gevon- deScheure, den , en dat nogtans bekommerlyke fwa- metzvcxre righeden , als mymering , diepen flaap, of taevaiknbc- 00kRafernyen, Zenuw-trekkingen, Koort- hanigtmoet jgn ( Ontfteeking enz. of eenigen van dien i ^u' ontllonden , fo moetmen teritont (indien niet te lang gewagt en, desLyderskragten
vervlogen zyn ) Trepaneren, en daar het dé fijnheid des Hairfpeels ons toelaat, vry regt op de plaatfe des Scheurs, om aldus te be- qiiamer onderwaarts daar het mogt hape- ren by te komen, ten minften om daar na te tragten , fo veel het ons doenelyk zy, ■want ook heeftmen té weten , en dient voorfegt, dat fo wanneer eenig bloed, felfs onder het harde Moeder-vlies, ofookinde binnenfte groeven en deelij-::; zz; Herbenen uit-geftort mogte zy η, dat dan ook het Tre- paneren ganfeh vrugteloos uit fal vallen, dog evenwel dus de boor geltelt zynde , ende nogtans de kans, fonder vrugt, ten quadeit uit vallende, fo falmen fig geruft konnen itellen , van alles te hebben gedaan , wat de Konfl en 't Gemoet van een eerly k Praéti' fijn vereyften. VIII,
Vefeljkiin '" l. , .,"
een fyne Ν u wederom anders, ifler een fijne door-
é>er&Mnde gaaade Se heur, eil zyn de teike nea ü>fitfpe& ·
'als
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken. 145?
|
||||||
|
als de toevallen fwaar en bekommerl yk wor- Scbmre, met
den gevonden , fo prys ik a! wederom s&wemwu de Trepaan, want die is (myns Oordeels ) lm- al weder het veiligfte, feekerfte ende Biet een het aldervaardigfte hulp-mid- del en werktuig, om den Lyder van d'on- der gevloeide ftoffe des bloeds en 't Gemoet Van de Prafiifijns van alle Sielquellende na-gedagten te ontlaften, mep ftelt dan de boor, digt aan de Fijfeur, of ook wel (ge- Jyk de fommige willen) en den Beer Tulp in zyn eerfte Boekx , vyfde Hoofd-fiuk ge- tuigt , met goet iucces , gefchiet te zyn, regt op de Fijfure felfs, op dat men tog digt aan de plaats van het Onbeildes onder gele- gene deels moge zyn , waar in ik wel niet veel fwarigheid kan befpeuren , alleenlyk dat men fal dienen te weien , dat1 de 7re- paan in 't omdrayen Ügtelyk t' elkens re- gens , of in de Scheur e, war horten en ha- peren ial, en daar door den Chlrurgyn het beletfel ontfangen , om , miiïchien in het Gefigt, en ten overftaan, vaniulke, Hee- ren Dodoren , die fo gaarn ( ook daar iê toog jong, en onervaren zyn) V hoogfle Woordje voeren , handiglyk voort te gaan , voor *ny ik kies in dit ofdiergelyk^WzWliever digft
aan , de benedenfte plaats , dervoe-
gen , dat de Kroon in het omdrayen daar
*egens aan puTert , als wanneermen ook
buiten twyffel d'onthoudene stoffe wel Μ
oekomen, en wat nog wyders gedaan moet
ïyn, uitvoerelyk konnen voltrekken.
|
||||||
|
Κ \ ■ IX}
|
||||||
|
ï f o Van de Opper-hoofts* wonden
|
|||||
|
IX.
pe enierfie Ook kan het gebeuren, dat in de uitwen-
Τφί des dige Tafel des lioofd-fans gzeafchgure nog Hoofd pans Breuk word geilen , daar nogtans de bin- k»n gefcbemt nen(ie ( die om haar dunte het glaafagtig deel e''fe*2wr'de^csHoofd-fans genoemt viotd) gefcheurtoi ^"wendTe ° gebrooken is , en dat de Beenfplinters, on- bed is £ei/e. derwaarts tegens, of in het fo teder gevoe- to. lyke Moeder-vlies fteekende, alles ontroe- ren, en niet alleenïware Toevallen, maar
eerlang de bittre Dood verwekken fal, dog meen ik dit felden gebeurt , als daar een Inbuiging des Hoofd-fans, fchoon aitterlyk heel, door fchielyken Indruk, de onderde Tafel nootfakelyk heeft doen breeken, waar van in 't vervolg wat breeder gefproo- fcen fal worden. X.
i>e Contra Pe Contra Fïffker of tegewfijtfe fcbenr,
fifftma of geloof ik dat heel felden. ons anders voor-
iege»x.ytfi kom^ ais daar iemant op deeenezydedes
dtTrMm' Ho°ïds de JW of Ql{etfmtr ontfangende,
^nTmZtt m& de andere ïyde tegens de fieenen aan
tetmgtmoet bonft, fo dat wel defcheure opdeComra-
zjn. rie fijde des jlags kan zyn,, of fchoon aldaar
uitter'iyk weinig ongeval word befpeurt,
fulkx dan aldus komende voor te vallen,
fo falrnen niet alleen op het gewelt des
Slags , maar ook op 't gewigte des Ve-\s
ïiaukeuriglyk hebben te letten, en dus dan
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken.
|
||||||||||||||
|
ïf1
|
||||||||||||||
|
Wel 't gröotfte quaat , niet op de plaatiè
des fiags , maar op de zyde des Vals ver- moedende, fo falmen daar (indien't nodig en raadfaammogt worden gekeurt) tflndfie doen , wyders niets na laten, van 'ï gene éeKonft gebied, ook alles op 't nog aan- dringen der iware Toevallen, ten fpoedig- ften tragten uit te voeren , dewyl de ver- toevlng , op 't hoogfie gevaarlyk , moet geagt zyn , en dat feer haart vergadering Van Materie en verrottinge der Brein-vlie- fen , en daar op gevolglyk Koortfen, Ont* fleekingen, Zenuw- trekkingen en fo voorts de Oood'jlaap fal komen te volgen , dus de ( Scheur nu gevonden hebbende , fo dient Verder de Konfi, met of fonder het Hellen des hoors, op die wyfe betragt en volbragt als de vorder hoedanigheden der faaken ons iillen komen te recommanderen. XI.
Dus verre van defijnfïe Scheurt 3k% Hoofd- Boe iatéen
P»ns, nu ook eens van aefigtbare doorgaande de fis'1" |
||||||||||||||
|
en yjyderfoorten van Scheure gefprooken de %?%$£%£,
|
||||||||||||||
|
lelve zyn, of kort, of komen ook wel in MluMm rd
«un lengte het ganfche been te beilaan, en |
||||||||||||||
|
^y^ fomwyl nog daar benevens met een In-
,u'ging van de eene, of de andere ravt des beens verfelt, in het eerfle Geval, 'tzydat ^FiJTura kort of ook eenigfints lang is, fal- men naarftelyk hebben te overwegen , of Jtten fal Trepaneren of niet, wantkonnen «Ie ondergelegene Vogten gevoeglyk haar Κ 4 ont- |
||||||||||||||
|
if.i Van de Oppef-hoofts-w.onde.Gu
ontlading vinden, en tyn de Voorvallende^
ven als wel inióamxgVóorvalgebeurt) vari weinig belang , en den Patiënt nog rede- lyk in zyn kragtett endewelvarentheid, fo en fal 't wel fo nodig niet zyn de Trepaen te (lellen, voornamentlyk dan, wanneer- men alreets vermerkt dat een fuiver Mafiyf eafchom root Pleefch van onderwaartsdooi1 de Spleet aïBeen-fcheure fig uitwaarts komt te vertonen , het welk omtrent' een goet fubjeii , en daar de iaaketi haar feer wel fchikken, doorgaans al binnen de 15. ofao. dagen komt te gefchieden, fo dat eerlange de Been-fpleet door e.mCaHusöibemge\fioffe ftaat t'famen gelymt te worden , en fo de genefing voorfpuedig gelukt, ennawenfcb. kan komen te fukfederen. > XE.
TenKi^nn Het Petertje van^F. P, M^laar, „„;.
».jMrget»kz°' Jaar-> komende met die haarbrogr, tot kiggmefin. in myn' Huis gewandelt,' en hebbende te- gens de kant van een fleene Stoep aangeval- len , bevont ik het Voorhoofd , nevens de rant des Slaap-fpiers , niet alleen met een vry groote geknetifde IVonde, maar ook de Houfd-pan omtrent eert pinxbreéte van haar Dekfii ontbloot , en met een doorgaande •wyt gapende Scheure getroffen , dit Dog- tertje, hebbende van de ^/befwymt gele- gen, als ook een weinig gebraakt, was nu, en ook voortaan feer wel gemoet, lagheri- de , fpelende , gaande en itaande, fonder ,. - ·■ dat |
||||
|
en Beldceneels-breuken. ι fj
|
|||||
|
d3t eenige ongevallen zyn voortgekomen,
dog heb ik het Dogtertje binnens huis gehou- den, en opde voorfigtigitewys de geheling bevlytigt, fonder dees wyde ligtbarc Scheur ( die omtrent twee vinger breet lang was) te fchaven , de kantjes gélyk, of uit te rafpen , of ook iets anders te doen, al s "t Bekkeneel ν oor al Ie 'üèitigheien, lugt, koude enz. te bewaren, de Fijfura wel uit te drogen, het been methzt'Pulvis Myrrbe Mafiiches, en ülibanum te beftroyen, met droge iViekjens te dekken , eri dus de Ge~ nefing fo gelukkig voibragt, dat noyt( dies aangaande) eenige fwarigheden , nog felfs de minfte Been-fplintertjens niet en zyn op- gedaagt.' ■" XIII.
Dog of fchoon dufdanïge faaken fomtyds op aikfuj:
fo wel gelnk-ken, fo falinen nogtans by dier-pech t&hnth gelyk Voorval met alle vootfigtigheid heb-,«> η?ύφ& ben toe te fien , of ons ook eenige (felfsdè """>"*» *& ι alderminlie fiefpeéie teekenen en Toevallen)gevm'mdMr feDoor-baringe fullen aanraden,want ware- d'e^m€n' lyk d'alder voorfigtigfte kan hier wel felfs ™'*TL· borden mifleit, de faaken vertonen Q^pealugdmL· ttjeermaals üitterlyk wonder fchoon , de^e. Patiënten (forider merkelyke Koorts oÏToe- vallen) fchyneri van dag tot dag in herftel- |inge van haar Sinnen , Kragten en góéde Genefinge t'avanceren , en onderwyl kan yel onder het Bekkeneel, door maar eenige druppeltjens bloed, of'Materie ('f welk daar Κ .ƒ alles |
|||||
|
£ f4 Van de Opper-hoofts-wonden
alles ontlteekt, en doet rotten ) een doode—
lyk quaadsa bederf ontftaan, en alles regC tegens des Meefiers ingebeelde en alreets ge- gevene hoop, en ydersOpinie, t'eenemaal ayeregts komen uit te vallen , want hoe weinig kan men fomtyds iets oordelen of ook verfeekert zyn , van faaken die in het duifier fchuilen , het uitterlyke vertoont iig menigmaal anders, dan we! de ware gefchapentheid , van het innerlyke , ver- dient en vereyft , want ik heb felfs meer- maals in de aldergewigugfte foorten van Bekkeneek-breukeft ondervonden, dar, dar r het brein felfs geen kleintjen ontbloot, htt harde Moeder-vlies gequetft en o η tram ρ - Beert , en de Hoofd-fan , door Kogels of andere ongevallen was gebrooken , dat nogtans de fulke , felfs op defen tyd , in een verwonderens-waerdige uitterlyke wel- ftant, namentlyk wel j>y haar finnen, gaande en itaande, als ook wel etend de wel drinkende, fonder eenige Koortjen, of uitterlyke Toevallen geweeft zyn , ook daar zy, niet leveude op haar Dieet, harde Scheeps-befchuit en andere fpyfe die haar verbooden was, gebruikten, die haar oofe wel bequam, en zy zyn genefen geworden, en daarom ben ik van dat gevoelen , dat- men (alwaar , door fufpeéie vertoningen, aan een gewenfte uirkomft, mogt worde» getwyffeït, om wiiïer te gaan, veel liever fal hebben te Trepanere», om dus, des *e veiliger korter, en feekerderons Oogwit,a& ïs des Patients herftellinge te mkrygen· |
||||
|
en Bekkeneels-breuken. iff
|
|||||
|
XIV.
En fulkx ook defgelyks, alwaar, na de^h nkjUtet
loop des fcheurs, het been langs de eene fy-ώ»^ j« imp deleit nedergedrukt, daar agtik, dat men deTSihe«re>. ■ noodfakeiyk, en ten eerfien, de Boor {klf^f'/""' behooren te fteilen, en fulkx op't vafte, j^c ^' ende niet nedergedrukte been, fo digt aan de fpleet, dzt men na de Doorbooringe, met een bequaam en dienftig Heftuig, door de gemaakte Opening, op de voorfigtigfie wys, de ofligtinge kan volbrengen, en is de /»- frejfie ( door fyn lengte, van die Natuur, dat eeaOoorboringeen 0pligtingeoveral niet genoeg kan doen, fo fet men nog wel eens andermaal de Trepaen, en ook het Hef tuig ' te werk, daar het behoort, op dat dusv het nedergedrukte been overal wei en behoor- lyk in fyn ptaatfe mogt opgeligt en berfield fyn, het harde Moedervlies niet meer ge- drukt , gequetft, nog beichadigt maar fo voorts de Kuer op de fpoedigfte wyfe mag Worden voltrokken. ïn fo danig
.. Soekt denLeerlinghievvmeen fiaaltjen,ee"™°r™i
* ial het hemtoonen, hetSoontje vwja,™^™™ c°b Janfz. Scheepen en Mr. Timmerman in mmi GmeT üennebroek, nog geen 4. Jareieoud, van een paneertde Joldering met het hoofd om laag, tegens de mdergedmkp fieenen geftort, bleef gaofch befwymt leg- #*>ƒ>-ƒ■«»#>, gen, bloedende uit het Oor, Neus, en*'ra^ Mond,1^*""1**·'
|
|||||
|
ι f ό* Van de Opper-hoofds-wonden
Mond, 't welk van't Braaken mfluitner-
flaap wierde gevolgt, t'huis gebragt fyn- de, wierd Mr.CafperBaas (een braaf Chi- mrgyn ) tot Hiigom wonende, als ook de ©ι Symipit Chirurgijn tot Binnebroek daar by verfogt,
fw. envoiit men een gioaie. iVonde meteen ge-.
o* Smietid. noegfamefigtbarefcheure in 't flinker Opper-
hoojds-been, dies aanilonds de Wonde door 't Mefijem't kruis door-fttydende, opgevalt, en dus wydèr gemaakt, en voort des ande- ren daags het tVerk befchouwende, vont- jTien de fcbeur, niet alleen ièer lang, maar óók het heen, langs de gantfche zyde des fcheursvzn omhoog tot nederwaards, ver- » der, als'töegkon bereiken, omtrenteeR firoo-breet nedergedrukt , welkers fcherpe punten ente/e» ónderwaards langs der fel- ver boord ongetwyffelc het tedere Moeder- vlies moefte beschadigen, drukken en quet- ƒ<?», daarby verfogt fynde, vont alles ge- lyk verhaalt is, en de gróót* Krttii-mofidt dervoegen verwydert, dat nu vermerkte, dat de fijfura ende verhaalde nederfakkiog (van't agterfte deel des beens) aldus van <*é Os Utr»fut». Pyl-naad beginnende tot aan het Steen-been
regt nederwaards daalde,invoegen dhOpper~ hoofts been volkomentlyk in fyn breetev>& doorgebrooken, en fo by gevolg des felfs agterfte deel na de lengte des fcheurs dusne* der gefakt, dies refolveerden wy met de eerite gelegentheid de boor teftellen om het been te ligten, en uittogt voor d'onderge- \\ouatFogten te geven, dog om dit laat- Öe, de plaatfe wat nederwaards foekende, |
||||
|
en Bekkeneels-breuken, xyj
|
|||||
|
konden aldarfr nog geen ruimte genoeg voor
't Itelien en onidr¥ des Boors, verkre- gen l*o wy niet nog een weinig verder ne- derwaards de Inctjie Dilateerden, iülkx ge- daan e»alles wel opgevuk fynde, io heb ik des anderen daags den beroemden Medi- cus Symon vanSyl, ook tot ons verfogt, en toen gefamentlykgoe: gevonden', omaan- ftonds op de beraamde pla its de trepaen teftellen, het welk ik, in dcprej'entievm dewgemrlden Heer van Syl, Üoèt.i'etrusbar- jenius, de Predikant van Bennebroek, de i; voornoemde Chtrurgyns en andere liefheb- bers van de K>w/t na het ^eaaneGebed, op ί valte B<?tf# tegens de Scheur gelukkig vol- Voert heb, het doorgeboort Beentje uit ge- %t, en daar "p terltona met eenbequaain Hejtuig ('t welk ik door degeinaakte Upe- tofig even onder de nedergeiakte Boort des yeens biogt, het been voor het merendeel ^ 'mmers volkomentlyk 't laagi'e gedeelte °Pgeligt heb, eu iaÏynpIaats hei itelf) doeo Vaardig het fo genoemde barde-dogja der baarheid gaflfch teergevoelykc Moedervlies ^et quaniyens uit Pluk van 't iktfefervet- ~0<?£ gemaakt, uit gebet, en van defejfde «toffe een lapje, ot'twee, in een weinig Spi~ ^'sFini, Croci, en Mei Rofarum, warm- Jens op de Duramater geleit, het been met drooge yjikjens bedekt, de -wonde nog we- derom opgevult, dekanten muDigeflyfen ^"yders alles met ons dejenfivum vigonis, Coinpreffen en Ligaturen bedekt zynde,fö *yn hieropdebekorrunerlyke toe vallen wel veel
|
|||||
|
i yS Van de Opper-hoofts-wonden
veel vermindert, maar nogtans door dé
groot e lengte des fcheurs ende neder buiging des beens, ίο vonden wy nu wel 't benedenfte gedeelte na wenfch in fyn f iaatfe herfteld, maar het offer deel na de pyl-naad nog ne·» dergefakt als tevooren^ dewyl wy (door fuiken lengte des fcheurs en inbuiging) on- mogelyk de felve door maar een gemaakte opening met het heftuig konden herftellen, dies vonden wy alle gefamentlyk nodig, omtrent % vinger-breet hoger nog ander- maal teTrepaan te itelIen,om daar ook door 't heftuig, als vooren, het been op te lig- ten, het welk ik (even als d'eerfte maal ge- lukkig te weeg gebragt hebbende) fo fyn van dat uur af aan, alle toevallen en quade teekenen hand over hand vermindert en af- genomen , de koortfen verdwenen, en het verfiand ," (gemerkt de tedere jaren des kinds) weer dagelykx opgeheldert , de flaap wierd natuurlyk, en het <Vofdföl V" fonder braken ingehouden, voort alles naar eys van de konfl waarnemende, fo is dit Lydertje fonder eenig letfel te behou- den , voorfpoedigendè volkomentlyk (door den genadige» Zeegen onfes Opperflen Medi~ cyn- Meeflers Jefu Chrijli, in fyn Gezont- heid herfteld geworden, fynde nu ik dit Schryfal ruim 14. jaren geleden, en hy tegenwoordig tot een fris, fterk, en deugt- iwmjongeling opgewailen. |
|||||
|
xyi.
|
|||||
|
en Befckeneels-breuken. ifp
XVI.
Dus dan vervallen wy <van de kloof, de
fieek, enfeheure tot in de kuil of neder- *ff d^a drukking, ende miffchien, nog wel, tot oJ"J^ °verde Ooren toe, in de fiboifenvaa üitge- "Vaarlykys, ofyffelyk accedent dog om ook , hier van, ende wat vorder dient. met or- ?er een weinig te ipreeken , als ook wat in, als ook na het ftellen desboors, tot de ^olle Genefinge toe, behartigt moet fyn, <jat fullen wy in het vervolg (fa kort als ons «oenelyk is) vertonen. |
|||||
|
Hec
|
|||||
|
itfo VandeOpper-hoofts-Wondeta
Het X. Hooftstuk.
i. Nuttigheid des Trepaens.
x. Des Bekkeneels Kinkbreuk en Inbuiginge hare verfchei- dentheid. 3. Welke dat feer ge- vaarlyk fyn. 4* Eenaanmer- : kens-waardig voorval en geluk-
kige geneimge door de Tre- paen 5. Selfs de mindere ne- derdrukkinge des Hooftpans moeten niet gering fyn geagt. 6. En der felver toevallen ge- vreeft fyn. 7. Waar de Tre- paen moet geftelt fyn. 8. Be- xlenking of de Boor, óf een Foret-gCwyb inftrument hier dienftigil moet worden geoor- deeld. 9. Is de Panbreuk wyt genoeg, fo kan men fig daar door van 't Heftuig bedienen. 1 o. Herftellinge van des Hooft- pans Inbuiging, in kleine Kin- deren. I. wy
|
||||
|
en Bekkëneels-breukeit ϊόΊ
|
||||||
|
Ι.
WY hebben om de genefmgeder Βekke- KatrightM
neeh'breuken te verhandelen eerfl ge- és Trepaan h toont, hoe datmen (daar't nodig was) fon- jder uit'ftel, op de beicheidenite.«nyi· moeit tragten tot aan 't befchadigde been, te ko- men , want fonder fulkx en konden wy daar omtrent niet verrigtten,. voorts hebben Wy van het herfiellendev Bekkeneels-kneufin- gen, Afklovinge, Veriuondinge y Steekenen Scheuren felfs gefprooken, en daar in, ,v oir gens de Leer en bevindingvan \ee\egeoeffen- de Mannen 3 en flaaltjens, ons voorgeval- len , getpont, en na krank vermogen be- Vvefen , boe noodfakelyk , veilig, en heer- lyk, niet alleen het gebruik, maar ook het fucces des trepaens kan7.yn, gelykdanook meermaals by ons is bevonden , dat waar de irepaen ter regter tyd in voOr-verhaalde en Volgende noodfakelykheden behendig- Jyk is gebruikt geworden, dar de Patiënte» van fulkx noyt eeuig letfel hebben ontfan- gen veel min,, datfe daarom te eerder fou- degeltorven zyn, maar daar en tegens met vreugt ondervonden,, dat onfe Lyders Ge- , ^epaneert zy ndé, door dengenadigen Zeege» des Alderhoogfien en des Meeflers voorfigti- ^Aüand en èeflier, uit de kaaken des Doods Reret en in haar volkomen Gefontheid her- teld zyn geworden, en ook is het nog be- Jer in fware gevallen een twyffelagtig mid- del in '£ werk teflellen, alsdeaPatientfo L ganfch |
||||||
|
(
|
||||||
|
é6æ Van de Opper-hoofts-wonden
ganfch hopeloos te laten fterven, ofomop
avontuur de werking van de Natuur af te" wagten , want waar komt de Hand-konfl beter te pas, als daar iemand door de Hand' konfl kan en moet werden geret, en lchoon of't al quam te miflukken, en dat wy ons Oogwit (dat is des PatientsherdtlWng) nief konden bereiken Ñ'attentie, fo hebben wy nogtansons uitterftedevoir aangewent, en getoont, dat wy den Lyder, de Konfl en ons eigen gewijfe voldaan ende liefgehad hebben, ende de voortrefrelykftewegenin- geilagen, waardoor het den UpperfleMedi- cyn belieft heeft, fo mcmgen Menfcbmtae Klaauwen des Doods te redden , en in hun volkomen Gefontbeidtt herltellen* II.
Dog om nu Voort te gaan, fo dient ook
*>"Â'ø; dit weinige van de refteerende foorten dei n"n'elTi„u.Bekkeneels-breuken , en dan van het loffe- S"f%» mx,' lyfc trepamren felfs gefprooken , en wat haa.r verfihei-ons voort noHJnft tz >0£é1 ß<*1 uaan, wy zyn ientfmunt tot aan de /(uil of des Bekkeneeh-nederdruk- king gekomen , waar van wy nu feggen j dat die ons ook verfcheidemlyk voorko- men , want fulks gefchiet of in Xjnderet» die hun Beenden des Hoofd pans nog week ende buigfaam zyn , en diensvolgens wel konnen buigen fonder Scheuren oïbreeken, ten tweede gebeurt het ook wel in tedere Hoofden, als Vrouwsperfonen, Jonge Dog' ters enz, dat by de Inbuiging ook wel een |
||||
|
en Bekkenëels-breuken. i 6"$
|
|||||
|
fiiètyle Scheur e kan zy ç, öf ten derden in ieet
harde en fierke Bekkenelen, daar door een geweldige Slag, het been ingebunft, ofge^ Hagen zynde , een fchiejyk-ingaande kink- kreukoinederdritkkinge word gevonden, en alwaar rondom heen langs dé kant of'Rani der lnbttigiug, wel maar een kle'mefubtyIe Schestr, en onderwaards in de binnenfieoS glaas-agtige Tafel des Hooftpans een veelvou-, dige Beenbreuk met veel umewaardsfleeken·^ de Beenders fullen te vinden zyn. III.
Want hcie fchfelyker tn- öf Éederdruk- v<*pM$é
*'*?, en hoe dieper en groot er de kink of"*;""'»*»- **/ (voor 't uitterlyk Oog) in hetSekke- ™*f^ •f*/word gevonden , hoe gevaarlyhr In- „f çáÌ^ arukking en grooter uitputting ook onder-^««, ,·Â/ù ^aards tegens de nobele deekn moet zyn, â<·-§««.', te **×"â, ßï veel te grooter prykel, van wegen *£«««·£«- ^es £<?e#.r ■Vermorfeling, fieekte en quetfing yaxr. iegens de Z>#nz en Piamatar ja foiri wy 1 tot 'n de Henenen felfs , die door hun gedurige Puifatie ende beweging ook dusgedyriglyk gorden gequetfi en befchadigt , waar door hirinen weinig uren of dage» fcekerlyk de *W veroorüakt moet worden , indien u?e« de Lyder niet op de ipoedigite wyfe Ult de &ù& des Doods fal komen te redden* Hier van is my een opmerkens*waardig ^ ^r;
jb 2, «r<??»» |
|||||
|
ïö"4 Van deOpper-hoofts-wondeii
%?χ extm· exempel voorgevallen het welk ik (om zyri
fel van een gewigt, wat omftandiger , als 't anders rimimemum paft , hier benevens fal voegen , Jacobus Barentfz. Timmerman, out 28. Jaren van een vry bloedryk , vrolyk en luftig humeur, op den vyftienden December , Anno 1674. op de Somervaart buiten Haarlem aan een iwaaré Saag-molen op diens ommegang of ftellagie met zyn Timmeren belig zynde, krygt (te na by geraakt) van een der fnel omgaande Wieken des Molens (want hetfeer fterk opwoey) fodanig de bons tegens het Hoofd, dathy, van de vry hooge ftellagie, neder waards , nog eenige treden ver ge- worpen , voor een Doode wierd opgenomen en onder dak gebragt , toen nog een wei- nig Levens in hem (dog met fterke Bloeding) befpeurende, ben ik aanftonds daar by ge- roepen. Ik vond hein in een gatifch onbequaam
vertrek, Tonder Glafen of Ramen, en daar de felle koude Wind helder doorblies, by een ψχοοΧ. ff aander vuur gebragt, leggende fon^ der Verft and, Gek~u, %.uóvraaM, al fnui ven- de , en het fehuim ten Monde uit löfen- de, te ronken. Het Hoofd (als in 't Bloedgéwentelt zyn-
de) befchouwende, heb ik van ftonden aan met lauw Water gewaflchen, en langs de geheelejlinier zyde, het hair meeft al temaal fo met het Scheermes als Schaar, fo vaardig weg-genomen , als my den foberen toe- Hand des Lyders , flerke bloeding , en des tyds kortheid , recommandeerden a en |
||||
|
en Bekkeneels-breuken. 16f
als doen defe navolgende Quetfure» ge»
vonden. Eerfielyk een weinig boven \\ttflinkerOor,
een groote Wonde, in forma van een winkel- haak of"driehoek van onderen opwaarts gaan- de, welkers Luikeen weinigopligtende, geen ontbloting des beens vernam , waarr Oöi die wegens defierke bloeding voor dit- maal niet nader heb onderfogt, maar vol- gens d'ordonaïe wyfe met Bloedfiempingi, enz. beforgt. Ten tiveden boven deiè eerfie nog een
twedengroote Wonde niet kleinder, en d? eerfie t'eenemaal gelyk , diens driekantige Lapt ook opwaarts, dog een weinig meer na het Agterboofd gaande , mede maar een wei- nig opligtende, heb ik ook daar heen, geen ontbloting des Hooftpans konnen be-r ïpeuren, en daarom ook ftrakx, gelyk de benedenfte beforgt, beide defe Wonden heb ïk ider omtrent twee vingeren lang bevon- den. Ten derden een kleinWondeken, 't welk
Waar een kleinSnejitjenen, veeleer, door een Mefyen dan Itfolewiek fcheen veroor- faakt te zyn, dog het Pro-vet daar inbren- gende, vont ontblooting dés Hoofi-pans, en dit Wondeken na de Loop des Pylnaatsom- trent 2. vinger breet daar beneden , niet ver van de Kroon-naat (en mede ) op 'tfiinr· for zyt-been des Hoof ds te zyn. Defe kleine Wonde (met een indruk dei
hens verfelt) heeft terftond een veelgroo,-
ter gevaar > als. de groote Wonden in myn
l>3 &z
|
||||
|
é€æ VandeOpper-hoofts-wonden.
gemoet ingedrukt, dies heb ik die voort mei
ronde en digt 't faam gerolde IViekjens, wel opgevult, en voort alles met onfe  efcberm- piaa/ier van Viga bedekt, en met Compref- fen en Ligaturen 't Verband fo bequaam , als de af en ongelegentheïd van de plaatie my toeliet, volbragt. Onderwyl quam hy een weinig tot fig
felfs, klaagde dat hem het Hoofd wat kout was, en daar op eenige ongefundeerde woor- den uitbrengende , lluimerde weder als vooren. Hy daar op (door myn order) in een Ba-
kermat, weltoegeftommelt, met een klein Schuitje», door 't gebrooken Ts, tot in de Kieuweftad t'huis gebragt, en in een digt, donker en warm vertrek geraakt ?ynde, heb ik hem uit deflinker Arm ç oncenBloeds. af gelaten, daar op hy üit zyn Sluimerjlaap als ontwakende, fprak (dog uitfporiglyk) eenige woorden, toen 2yn Water willende maken , liet het loopen , en daar op een goet deel gaiagtig Vogt uitbrakende, voeg- den hem weéfc't iui Siapen, dies heb ik hern nog voor de» Avond een ft berpeZet pil ge- ordonneert , en daar door eens Afgang ge- vordert. Des anders daags, Sondaags 's morgens»
heb ik den Experten Heer Dr. Symon vzaSyl, als Medicus tot myn hulp verfogt, von» den den Patiext nogalfnuivendeenflapen- de dog eindelyk door veel aanporrens ont- waackt en tot fpraak gebragt zynde , gaf fedelyk goet befcheit, de Tang en t»ls*e-* de·
|
||||
|
cnBekkencels-bituken, 167
|
|||||
|
delyk wel, en het Aangefigt langs de be«
fchadigde Zydeeea weinig gefwollen, dat ons wel behaagden, de twee foogrootege- kneufde Wonden, vonden wy, alsderfel* *er Lappen opligten we! idiiimbreetmbo· Ven fcbuins opwaarts te gaan, dog even- Wel ganfch geen ontblooting des Hooftpam, de kleinile Wonde (alhoewel maar twee vin- ger breec lang) liet ons nog door des felfs engte niet toe) het Been ter deeg Jt onder- zoeken , dies nog eens opgevujt en 't Ver- band gedaan fynde , heeftmen hem defe Qlifieer geordoneert BL. Rad: altb: lilior: albor: an, ξβ.
Herb. mercurial: bifmalv.
Bèta: betonic: Flor. Chamomill: an, Mj.
Fol. Zen, mund. ξ j.
Sem. Citrin. gj.
Co.g. ex aq. Com. ad^ix. Colatur. add, El· Diacathol.
Diaprun. Soïut.an §j.
M.F.Enema.
Op den derde dag vonden wy den Patiënt öog beter als daags te vooren, vry wel by ?yn linnen, de Pols getempert, en de ge- beurde (linker Slaap des Hoof ds en desAan- &e~figts vvry OntfwoUen ende Gerefol'veert, "°g nu meer, en meer en merkelyke In- ?£eMe ofte Kinhreuk in de Hooftpav, door de verwyderde bovenfte Wonde befpeuren- ^e > heb ik gefogt die in 't Kruis te door- L4 fny- |
|||||
|
ί, 6 8 Van de Opper-hoofcs-wonden,
fnyden , dog de tegenwoordige goede ge-
itelcheid des Patients , heeft den Heer va». Syl bewogen, my aan téraden, met fulkx nog tenminften, een dag te wagten, fulkx doende, heb ik nog eens de bovenfte^o»- de wel opgevult en voorts wederorh alles beforgt als voren. Op den vierde» dag, vonden wy den Pa-
tiënt, als eengefonde, genoegfaaminzyn Verfiand herfteld , de pols en het water naturelyk , hebbende door een geor- doneert Zopjen , uit. Pruimen en Sene- bladen beftaande , eens afgang gehad , de i'.groote vfonden (tonden wel, en gaven een goeden Etter ± de ander toonden ons nu ge- noegfaam een diepe Kink in de Hooftpan, apperent door een der yfere Krammen des' Molewieks dus getroffen, en ingeflagen. Hier dient aangemerkt dat de beenderen,
en onder die wel voornamentlyk atBekkene- len der jongeKinderen eerder buigen als bree- keri, en wederom die van bejaarde Perfane» eerder breekenals buigen ^'yknietalleea de reden, maar d'ondervinding ons leert, fo dat wy dan ook een fo grooten Inbuiging en fchielyken Nederdrukking in defen Timmer- manimynhard, flerk, en onbuigfaam Bek- keneel iiende, ligtelyk konden befeffendat fulkx nóodfakelyk met eeu Panbreuk moeft yergefelfchapt zyn , en daarom (hoe fris ook den Lyder ons toefcheen ) terftond re- folverende , heb ik dwers door defe gedi- lateerde Wonde, met een klein fcherp Scheermes, eengroote/fffj/fe, omtrent een |
||||
|
en Bekkeneek-breuken, 16$
|
|||||
|
Vinger lag , tot op 't bloote been, door het
I*anvïtes henen gemaakt , beginnende van. fePylnaadt, en nederwaards gaande tot in het bovenfte einde, van de'laague gekneuf- de Wonde boven het Oor, voorts 't £«# be- dekkende , heb ik de Bloeding, die niet feer groot was , door ronde gerolde Wieken, in het Album Ovi\ genat en in't Pulvis Adflringens , uit fagte Poeders beftaande,, gewentelt, ligtelyk geftempt , de IVonde in 't Kruis wel ópgevult, enGedilateert, eh alles wederom op de vorige wyfebeforgt. Op den -vyfden dag^ vonden wy den Pa-
tiënt nog redelyk , uitterlyk quamen geen lüadeteekenen voort ,de2· benecknfte//''»»- den (tonden feer wel, én gaven een goe- den Etter, dog devèrwyderdeiCnwiyaWj toonden ons nu genoegiaam eengrootefihie- lyke diep-ingaande Nederbuiging in 't Opper' deel van het Os Parietale of zydelyk Opper- hoofts-been, wiens Cirkel rontorn, niet an- ders, dan maar een feer fijne Scheure ver- toonden , waar tuffchen in geen heftuig nog Infirument hoe Subtyl het ook wefen mogt, konde werde gebruikt, en anders geen Breuk in de Hooftpan vindende, heb ik te lier- eer aangedrongen, de boor te ftellen, om de Henenen van de quetfing der innewaart fteekende Beenderen te ontladen. De naafte Vrienden van den Patiënt alle
gevreefde fwarigheden aangedient , en hét nootfakelyk en eenigfte hulp-middel tot fcyner behoudenis voorgefteld hebbende, fo heb ik van 3 Kroonen des Trepaens de ) h$ groot- |
|||||
|
Àãï Van de Opper-hoofts-wonden
grootfte verkofen, en hem nederwaarts te-
gens de Scheur of 't begin der Inpejjie de Hoofipan geopent , het ronde beentje met een dineetje uitgeligt, en toen wegens de Bloeding uit het Merg-agtigeTafetfcheitfel, en vatte vereeniging van het harde Moeder' vlies met het onderdeel des Hooftpans , al" les fodanig beforgt, als naderhand , we- gens de Trepanermg getoont fal worden. Des anderen daags*c Verbant losmaken-
de, vonden in onfe gemaakte Opening des fiooftpam onderwaarts geen de minde fy&* tie veel min feparatie om tuiichen het harde Moedervlies en het Bekkeneel, het fubtylile Pincetje tuiichen of onder- waarts binnen te brengen veel min de/p*' tie , om door een Elevatorium 't nedergeT drukte op te Heffen , dog moetende van twee quaden het befte verkiefen, fo heb ik getraght , de Duramater onderwaarts van de Hooftpan tegens de plaats der Inbuigingh , met een matelyk fcherp fubtyl Inftrument* je af te fcheiden, en fulckx is my feer wel geluckt foo ë·>»?ã cc.« Suct aeel witte Ma~ terie, lught en uit-toght bekomende, van onderwaarts tot de getrepaneerde Openittg uit-geborlten is, dus dan myn Oogwit be- reikende , heb ik het Elevatorium ioo voor- iïgtig , als doenelyk was , van onder te" gens de ingellagene Hooft-fan gebragt en een goet gedeelte der felver , onderwaarte in vtelfiukken verbronken gevonden, »P* geheven en uitgeligt foo dat ik nu ruimte in overvloet heb bekomen; Memui, wt|h |
||||
|
en Bekkeneels-brcuken. .171
â^ç een Feinftertjtn in de Bot â, om daar
«por eens in te tien, hoe dat in eenievev-
<% Minfak, daar alles toeging, maar hier v<->nden wy nu al een vry groot Veinftsrt- 3*% in de Hooftpap, het weifce wy met een ^"ude plaat van een Ducatons-groott? niet ■*«! haddf konnen bedekken, door 't welke »3t wy nu, degatiiichibbereftant van eea 'evendig fir«>befchouden, want de £[riy»r ^e/i-Bvondcs.; wy, daar ik de  eenders mt ^srn, al aan 'trottsu , fwart en ftinkende,- ^enige itakj e "m  eens der onder ft e /«ƒ*/ des **.?$<»£«» Hoofipazu;,ueek ende in de middel- de diepte des kinkbrmkx, regt op en neder- waarts tot indebovenfte lubftantiederHw-. ■lenen, heb ik met Korentangitjens uitgeno-r ß^åç,åç daar op dit volgent lavimentanbe·? ^oroomt totiDidit^eïwe/y/è bol gebruikt. ø.. Spirit is vim îé). Meilis rofarum. gi j. Pufois Mirrba optimi. gfl. Mafiiche. $j. Aloë. Groeus an. $8. -
M. ƒ. Lavementum. , Hier heb ik twee of meer Lapjens van
^obelt Zervet-doeè, na de forma van de ƒ'*'*/»£gefneden, jngedoopt, en tamelyk
"'arrtiop degecorrumpesrdeBrein-xliefev ge- jjPPliceert', dog mdegetrepaueerde Opening, Maar het jjdoeder-vlies root en fuiver was *?etl kkjrj ront lapje, van de fclve üoffe', al-
|
||||
|
%yi VandeOpper-hoofts-woöden
|
|||||
|
alleen maar in 't 'Mei Rofarum gedoopt, ge-·
plaatfi, het bloote £?*»alrïntsmetrqndege- colde drooge IViekm bedekt, de kanteri der Wonde met Djgeflyfen voort alles iop- danig beforgt ende verbonden, alsdenoot- wendigheit en het gewigtvan de quaal aan ons recommandeerden» Onderwyl is de hartlyvigheid om de *
a 3 dagen door een Clifieer verbetert. En heeft hy eerft vandefe Apofemaaoot
den dag fomwyl een roemertjenwarm ge- dronken ψ.. Hord: mundat. mj.
Rad.fchorzoner. Gram. an. g"j. Liquirit. gj. Pajful. oxarinat. g'jiJ. Herb.endiv.m). Flor. tres Cordial. Pj, Coq. ex aq. Com.ad W)&.add. Syr.Jujubin.%]. M.f. uipozetna.
En naderhant dees vavolgende gebruikt· ijt,. Hord. Mund. ξ]. Rafur. Com. Cerv. gj. Rad.fchorfoner. f j. Liq.raf.zy Qoqexaq.Com. ad%xx.CoIat-M· Syr,Borragin.%}. M-f.dpozerri0·
Voorts |
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. ij*
, Voorts heb ik den Patiënt om de groot-
heid fyner Wonde» en veelheid Van de Ma- terie, dagelyks tweemaal verbonden , ffl Ook op den naaftkomenden dag nog % a * •tukken beens met het Eleiiatorium opge- geven en uitgenomen, krygende aldus ruim- *£» om het gecorrumpeerde ehdegequetfie hoeder-vlies ende de befchadigde herce- *e*r met hulpmiddelen by te ftaan. On- «erwyl dit alles , vonden wy den f attent Wel by zyn verftant, fonder eenige koorts 9f toevallen, foo dat zyn uitterlykegeftal- *e, geen teeken van het gevjigt fyner wok- den vertoonden. . Dus de gene/mg vervolgende, klaagden
°nlèn gebaarden Timmermanop den i^De- tember;, fynde den if.dagiyr\s!ydens,vm ^enige fteekende pyn, daar op de getrèpê- ™erde -wonde naukeurig befchouwende ,· be- v°nt ik in de diepfte fpatie, door het pró- ,et iets harts te verwiggelen, het welk ter «auWernoot konnende vatten en met deko- ^ntahg utt-géligt héBbende,' hog een drie "tetitigftukje beens, zlseennagelgroot wasj •jet welk ontrent een vingerbfeet lager, als "* onderite boort des h'ooft-pans dus regt op j·0· neder tot in de hercenen hadde geftee- ?eöv Een faak die wy npyt en foude heb- ben konnengeloven, foöwynietfulkxmet °1fe oogen hadden- gefien en feekerlyk on- dervonden, den Heer vanZyl, en ik mits- gaders die by ons waren, verwonderden ®ös niet weinig over dit -voorval, in een Pottent die uitterlyk een foo goede gefteltT heid
|
||||
|
f74 Van de Opjjet-hoöfts-wofidcn
heid vertoonden, wy kregen hier op wet
een kleine fluxie Van'een weinig üttgolpefit Bked, dog ftraks daar op een gewilliger Pulfatie, in dé herceven, d«we!k tevoren beklemt en nedergedrukt, nu vryer bewe- jginge Öntfingen. Nog Veifcheide Been-fihilfertjebs heb ik
Voorts dagelyks uitgenomen, foo dat ganfch niet van het ingeflagen of neder gedrukt gedeelte des hooft-pans , ( waar van het dog onderwaarts alles verbronken was) daar in gebleven is, dus de Breynvli-ejcntn3 de de hercenen van alle defteekeude Frag- menten ontlaft, van hare verrotting geiui- vert, en feer voorfpoediglyk uit een foö vervarelyke diepte^ jiuitde fubftantie van de Hercenen felfs, een fuyver, fchoonroot en vafl Vleefch voort gekomen, om fulks ie vordere heb ik dit volgent medicament becjuaam geoordeelt I#. Cera Citrini. % ij.
Gummi.elemnï. 3ij. Oki Uiferui 5ij. Pulvis Mirrha - 9iv. Mafliehes. Olïbanum.am jj. Crocus Brittanira. tjj'. M. F. unguentunt· I>e fagte platte witkjens hier mede be- ftreeken, en in de warm gemaakte Spirit** vini, met een weinig Pulvis Myrrbe, af4 jiich«s en Crocus ^ vermengt, geaadt, eni'a(* warmp*
|
||||
|
en Bekkeneels-breuRen. ijy
Jarmpjeos tegetie de grom geplaaft dop
UeS nu t'enemaalfvnde'geruid, 1'ohS
k het Lavememje nagelaten, en maar al- leen Õbovengaande.Sal^e regens de g ont gebruikt, en Om des beens «ffiMfJ^™ mS^Z™' daar op dit "i™*d£
f£.' Radix Iridis Florentim.
Arifiolochia Rotunda. Myrrhe. ana. 51Ï. M. F, Pulvisfubtiliffi,
RaSrh^/A6//^'^^6^. heb ik de
uniche affihlferwg des Beem, ("die feer dun was, gelykelylc bekomen; ) L*e dfc PU de ?3 dag fpes lydens^ l$ J™*J [air fubftatuieus Vkejch begroevt kree<r
J« welke rpntom van o„derSopy en ook £ zyden uit de t'eenemaal vailbegroey- ^Bretn-vkefen tegens het Been, tl feffs ?m[ & &trepa»eerJe Opening,^ »n alle kanten na wenfeh quam vooS-
POed.g. ik het van 't begin af tot datal-
,^ een , b prykd ^ Ì °t hoatCl· ""c'*™er met vuur boven
hooft des>fay houden, foodanig dat ^Cf ߣ'æ6ç5 fe Wmde 'aQ koude des
d^ verbeterde. Als ook de kamer wel ■' n« Kaars-hgt verbont. Succederende
|
||||
|
Vj6 VandeOppcr-hoofts-wondcö
alles dervoegën dus vorder na wenfch, dat
pnfen timmerman, fondereenigetoevallen, wederom kragten en volle gezontheit be- komende, en fyn wonden volkomentlyk geflooteh; op den 17 Februwary, of de 64. dag, na zyα ongeluk, 2yn kerkgang heeft gedaan, dankende God met vreugde voor fyne genade, en ons voor onfe gedane de' voiren dankelyk voldoende.' Hy Heeft ganfch geen letfel, fwakheid
nog duifelagtigheid van dit fyn ongeval be- houden j peurende, felfs ook tegens onfe waarfchouwing, voort dately k weder aan 't werk , en tot in het bövenfte van de huyfen, alwaar 't maar te pas quam, is tfedert getrouwt, heeft kinders geteelti èn leeft ook nog, nu ik dit fchryf, Anno 1693. in goede geföutheid. |
||||||
|
Seifs de min- 't Gebeurt bok wel, in een veel minder
dere in of ne- foorte van nederdrukking, ja felfs wel op tttM?? fyn alderb-— gewwen » donder eenige
' °Z~ten figtbare breuk, en daar ook wel ma3r de gca>igti£z.yn buitenfte Tafel des hooft-pans ingeboogetl geagt. mogt fyn, dat ook door zulks het leven- dig merg, het hloet, en eigen voetfel deS
hooft-pans, dus gekneuft, en buiten des iëlts tedere -vaatjens uitgeftort fynde , eefl ontfieeking en Corruptie in het gebeente, eO foo metter tyd veel fwaarder ongevallen tonnen veroorfaakt worden. |
||||||
|
-
|
||||||
|
en Bekkeneels-breukeöY ι jy
|
|||||
|
VI.
Ten alderbefte genomen, ja felfeookir) En ώΓ/!/ι^,
een fimpelenederdrukkingofinbuiging,kon-^„rTtoe" nen wel enige druppelen bloets van Wegens vullen ge- dOntfangene/Zi^ ofte val. Onder de Hooft- wufi zja, 'pan op 't harde Moedervlies hun' fchuil ea legerplaats vóór een tja Jang verhouden, en wonderlyke toevallen door fulkx, en door het drukken van 't ingedrukt been ont- iiaan , foo van fchrikkelyke pyn , nagt- waking, Rafemyen, enz-, gel yk dien geoef- ..... , fende Job, van Meekeren van zyn blinde Rui- ter getuigt, die dan ook door geen andet Middel, als door de boor kon werden her- Relt; VII.
En daarom i'rikoniïderabeleNederdruk^AWe τ.*,
kingen ,, daar de hooftpan hard en. mailyf ,pa„n moetge. en de nevens-gsande ongevallen hare gc-fidt jy». wigtigheid ons indrukken, daar prys.ik ai Wederom de Trepaan , die de fómmige (niet fonder reden) regt op de plaatfe der , /lekendepyne felfs, immers indien de inbui- ging, fonder enige nevens-gaandeA\&iWi·, * bevonden mogt zyn, foekenteftellen, aa- derfints daarmën langs heen, of ook ron- tbm des hoojrparis inbuiging of mede regt onder waarts, voor enige breuk oïbeenvèr- w^/f/zW^-mogtebedugt fyn, daar ftelt men de boor op 't vaireiw», foo na aan dé |
|||||
|
■tjS Van deOpper-hoofts-wonden
. , indruk of kinkbreuk als doenelyk en het
voordeeligft gekeurt fal werden, omioo voorts, door een dienftig hefiuig hec no- digfte te volvoeren* vun
'eitmegmza. Dog kon hïer op worden 'gevraagt, of
o/de Êw.of'njfct in plaatfe des hors, by defe gelegene- d*t een Fonts* hét, veel gevoeglyker eenig Forets-gewys gewyi 'itifiru- lnflrument, of ook wel het drievoetig hef* mmt' bdefe tuig van fchultetus ('t welk in 't midden *«f"«7 fc^roefs'ea forets-gewys., in het been inge- z.m. veftigtfynde, het nedergedmkte weer op- waarts vyfelt, kon worden geftelt, ik ant-
woort dat fulkx al mede fyn fwarigheit vind, endemynsöer^ii/j,meerdermoeye- Iykheït , gevaar en oniekerheit , als het ftellen des boors, om dat een forets-gewys lnflrument ( fchoon ook hoeftherp ,fubtyl, en handig het mogtegemaakt fyn,evenwel nog foo ligtelyk niet in hef buitenfte deel des hooft-pans lal ingaan, om daar fooda- nig in te veften, dat men genoegfame vai- tigheit tot opligcing van t nedergedmkte been, kan bekomen, ten tweden dient dit lnflrument, regt iti't midden van deinbui· ging te werden geftelt, en met een krag- tige haat , ftyf nederwaarts drukkende en inboorende, foo veft geveftigt te worden ·, datmen opwaarts trekkende , 't been doet volgen, welke fterke nederdrukking wel grooter inbuiging, en fwaarder ongevallen fal konnen verwekken, ten derden, fchoon hu
|
||||
|
>-.-' en Befekeneels-breukeri. ij&
5t al gelakt dar defrovenfte Tafel des hooft-
fans volgt, Foö is 't niet fekèr dat de on- derite mede fal volgen, en foo wanneer j dit mislukt, als ligtelyk kan gebeurenj Wat fal dan uitgeregt zyn. Ten vierde», foo fcn fal felfs ook het drievoeiig' Heftuig foo We! niet können geftelt lijn. Of het fal door hef drukken op deontfteldegevoelyke deelen een grooter ontiteltheitkdnhen ver- dekken, icnvyfde>ii foö de onderfte £<?ƒ<?/ des hooftpans door de indruk der buitenfté (even als meermaals gebeurt ) gebrokert *nogt fyn, foo fal dit werktuig meerder <Juaat en gevaar als voordeel toebrengen'$ ten zesde», zoo en zal geenfiots, door fulks* net onderfchhylende bloei, nog -materie, veel ^in de minlie been-fplintertjens konnen berdenontlafti enten Zf^Wialsdanalks dus vrugteloos uitvalt, foo falmen nou evenwel moeten de boor gebruiken om 00 ^en veel gewuTer en veiliger 'ivys, het inffi-, ^rukt^?i^»^/teherltellen,enomook niet een, al wat onderwaarts fchuilen of hapë- - ien mogt, te handelen na behoren, Dog indien 'oy dembuigitige des Hooftpans js deBreiik.
eetl genoegfame toijdefpleet, of ook eeni- de·. Hooftpans Se breuk wort gevonden, waardoor mengnot genoeg. d' opbeffer veilig inbrengende, 't been ksn Si° mas ™eK ^fl'gten , en voor tefonthoudene Stoffe&T*,"*. ^ontiaaiag verkrygen; zoo kan ook meer- J/luuZi ^jaals genoegzaam, fonder t gebruik des *refaan-) des Chirurgyns oogwit*bereikt, Μ * en |
||||
|
18o VandeOpper-hoofds-wonden
|
||||||
|
en den lyder van zyn quaal volkomentlyk
worden genefen. X.
Nu in alle mindere foorté van Bekkeneels Kinken oinederbuigingen, als in Kinderen* en waar de Beenders nog eeniglints buyg- j^^'^'Taam mogte bevonden zyn, daar falmen ^deTSÜftpans °°k %ter foorten van Hulp-middelen kon- inkiei?ieKjn-nea gebruiken, inzonderneit daar uitter- derm. < lyk geen fiheure nog breukoïie van inner- lyk eenige quade gevolgen worden be- merkt, want anders, ook zulx daar zynde* zoo zalmen, indiende hoojtpanen de krag- ten fterk en vafl genoeg zyn, ook behoren te Trepaneren, gelyk wy in her negende hooftfluk, vanzulkxookeen exempeihebbe getoont, anders daar zulkx niet noodig en zy, konnen de koppen, dtHoorentjens, trekkende plaafters enz. wel ibmwyl het 'werk uitvoeren , zelfs heb ik diverfche malen hanttaftelyke inbuygingen des hooft· pansmet veriierkende z>//™/i<""-1doginfon- derheyt door aees navolgende overwonnen. jp..Refina± Colophqnia ana. §jv.
Cera nova. gij. Teribinthina veneti. ξ'ι&. Pulvisfantalinum rubrum. %x. Myrrhe. Mafliches (ma.%\ij.
Spirit is vini. §ij. F.S.A.Emplaflruw-
Het |
||||||
|
I
|
||||||
|
en Bekkeneels-breuken. 181
Het XI. yooFTSTUK.
i. De veelvuldige Bekkeneels-
Breuk , hoedanig, hoe dat dis gehandelt moet iyn. z. Ver- haal van een-1ware Bekkeneels- Breuk en herftellinge 'door het gebruik des Trepaans. 3. De iulke konnen wei goet van ge- bidt iyn. 4 In wat voor ge- vallen de Boor moet geitelt fyn. 5. Waar op alvorens moet wor- den gelet. 6. NamentJyk op den tyd des Ongevals. 7. Plaats des Trepaans. 8. Hoedanig- heit ,van de Breuk. 9. Op des Parientsjarenkragten, en toe- ilant. 10. Op de Werktuygep dat die goet, paraat, en in ordre fyngeplaaft 11. Hoe dat de Werking felfs moet worden volbragt. éæ,é ], 14. Watna de ftellinge des Trepaans, tot des Patiencs genefinge wort ver- eyilenz. Ì 3 WY
|
||||
|
i8i Van de Opper-hoofts-wonden
I.
£eveel<ml- "IT7^ komen BU tot de <v?ehuidigebreuk
dtgcBek&- VY ,des//öo/t//>i2»j,dewelkonsmedever- veeii-hrtut, fcheidentlyk voorkomt; alsgefcboten, ge- hae Am dk vallen, ge/lagen, of door een andere exelly- fehandeid Ve Oorjaek gefchiet, en nadehoedanighei'4 taffW»· en het geweld des Oorfaeks , ook onder- fcheidentlyk in hun wefen , dog hoedanig ook die mqgtzyn, fo neemt men ten fpoe- digften alle de t'enemaal lolTe beenderijens uit, als ook, dietegens, of in , of ook doordébremvliefenlotindeberfenenkomea te iteeken; dog die aan de Hoofdpan of'des beens dekfele» nog wat vaft zyn, móeten des Meeflers opfigi , den tyd , de natuer en de goede remedïen zyn bevolen, is dus de Ope- ying groot genoeg om de liercenen en haar Vliefen te fuiveren, d'onderwaarts fteeken- de Stukjens-beens uit te nemen , eadeMat- terie uitlogt te geven, fo falmen geen Tre* paan vau noden hebben, dien ik ook ander- ünts in een veelvoudige Bekkeneels breuk mei voordeden een gewenft fukfes hebiienge- bruiken, waar van ik ook by defegelegent- heid eeaftaaltjens; ons voorgevallen, kor- telyk fal vertonen. Π·
verbidw, Een Jong Soldaat, van eenredelyk iterk
ÖUff0 vrygefontTV^r^^, kreeg inde *f- φκ/tsfeifs 'egerwgdet nctKeVe/tingCranganor in (/«/*■? Indien)
|
||||
|
en Bekkeneels-rbreuken. 185
Indien , een Muffchets-kogel ίο ontfagt te- hafieUms
gens het hooft, dat wy dewonde voort wy- door bet ge- der makende, een grootebreukiti de hoofd-huifde* Tn- pan in 'topperfte van hëtregier Opperhoojts-TMmmi·· been digt by de pylnaat vonden, waar van fommige groote ftttkken beens by na t'ene- maal waren afgefcheiden , daar onder wy ook het harde moedervlies niet wéinig ge- t,mma„. kneuit en befchadigt bevonden te ïytl, dies Wy geiamentlyk refolveerden , om meer- der ruimten en alles te redden, des anderen '■·'-/■-.-' daags de trepaan te ilellen ; gelyk dan op 't'vafte been inederwaarts digt aan de breuk wierd gedaan, en voortaanftonts 233 klei- ne ftukjensAw»/, die wy te voren niet wel- en konde bekomen , gevoeglyk opwaarts gelige , en met de karentang uitgenomen, dog d'andere die nog eenigfintsvaft beklemt · faten, aan den tyd en onfe goede opfigt be- velende, konden nu ook het gedolde bloed ende nedergefaktej»ai£r/<? doordegemaak^ te Opening uitgang geven. Voorts hebben Wy des breins tedere dekfels met Spirit. Vin, , Alyrrhe, Mafiicb.Crocus, Mei Kof ar. enz. y het been met droog pluk, dtVleefigekanten Tiet Digcfiyf, een defenfijfplaafier , en t Hoofd met een fagte binding beforgt, en hem de ftihe, warmte, en. zagt voedfelop het hoogde gerecommandeert. Wy vonden des anderen daags , 't Ver-
hand losmakende, een^roatfiukbeensvza. de onderde Tafel des Hoofdpans, hetwelk voor het grootde gedeelte van debovende TVWgeicheiden, onderwaarts ''t harde moe- Ivl 4 der·* |
||||
|
ï 84 Van de Qpper-hoofts-wonden
dervlies drukten , vwaar door die feer root
en ontrteeken bevonden , en dit fiuk beent langs d'eene zy'de nog vryvait fittende, kon men geeniints wegnemen, dog hebben nogtans het fe!ve tot fq ver opwaarts ge- ligt ;. dat het harde moedervlies '\n de be- weging nu niet meer en wierdebefchadigt, en wederom eenige kleinebeenfplintertjens uitgenomen. Wy;lieten den Patiënt doorgaans eens
Neus en Mond toehouden , en aldus poog doen met blafen, terwyl men het harde moe· dervlies met het druhuig nederwaarts druk- ten , waar door dan enige bloedige vogtig- heid en materie, van onderen opwaarts quam gedrongen. Noit fag ik fuiken lolligheid van het moedervlies onderwaarts tegens de Hoofapan als in defen Soldaat, want in al- le andere heb ik die meeit jaltyd vry valt aan d'onderdeelen des Hoofd-pans vereenigt gevonden ; alwaar dan ook het ordinaar druktuig, decttjforium, weinig te pas quam, van 't welk ons nu met vpowteèl bedien- den , na de gedane fuivering applicecrden wy tegens . hef moedervlies , verfcheyde fachte t4riekjens in warme Honig van Rujen genat , het bloote been met droog Pluk en ^lies volgens d'ordinare wyfe beforgeiide. De hardlyvighetd daar wy meelt ai ie Ge-
quetfie voor eenige dagen mee vonden ge- queld , hebr>en wy niet alleen in delen, maar ook in d'andere Patiënten met een Setpil , of daar her raadfaam oordeelden, met Klifier-en verbeterd. Ook
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken, é 8f
Ook hebben wy hem, felfs in die Heet e
Landen , dagelykx met een Convoor met Vuur boven 't Hooft te houden , verbon- den^- enaldus kregen wy binnen 5- a 6 da- gen de materie',, en het geftolde bloed van Onder de Hoofdpan t'enemaa! ontlalt ; het "harde moeder-vlies in een gewende ftand , dewyl wy die door dit volgend Medica- ment van haar kneufing , ontfteekit>g<ii\red~ hosheid t'enemaal heriielden. ty..Miïïis Rofarum.-z,'),
T'erilfinthinciFeneta. 3â. Sfiritis VimSfxj). Mifce.
De loffe beenfchilfers hebben wy vorder
voorfpoedig bekomen , als ook de lolfig- beid van. het groot fiukbeens dagelykx ge- vorderd, tot dat het _gevoege!yk febare- tende met de Êorentang fonder bloedftorting uitgehaald wierd. -Ten laatiten geen ma- terie order de hoofdpan meer vernemende, het moeder-vlies geconfolideerd , en felfs ^e Jedige plaatfe des bekkeneels met eeu fuiv'ere vafte vleifige ft off e van onderen op, als ook uit het Mergagtige Tafelfc beid fel, ïyrtde vervult en begroeid , het been afge- ichitferd,, en met zyn dekfelen wederom ïyt:de bedekt , fo is defen patiënt voort voorfpoediglyk genefen , en', door Gods genaade, volkorhentlyk in xyn gefondheid heriteid gemorden. |
|||||
|
Ì s ÉÉÃ. in
|
|||||
|
ιδ$ Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
ui·
PeMhhn- 1° net vermoeden van breuk des hoofd»-
nen welbed Vans > wanneer des ielfs dekfelen 't been nog iMB^iwrfty»'bedekken-, doen fommige Cbirurgyns den patiënt op een gefpanne koordeken , loot, of wat anders't welk èardïs, byten; om door dit middel, de plaats der meeft ftee- kende ƒ>?», die dan de breuk of Scheur* mogt geven, te vinden; en fommige ltel* len alle fwarigheid aan d'een fijde , wan- neer de patiënten dus wel konnen byten, en weinig toevallen opkomen, dog hier op moet men niet al te veel valt gaan. Want defen Soldaat , waar van gefprooken is, Tvas fo goed van gebit , dat hy ook felfs regens .ons verbod, de fo harde Vaderland- ie Scheeps-biffc-huit dagelykx met zyn tan- den vermorfelde , en voor zyn lieffte fp/" fe gebruikte, fonder daar door, ook felfs wanneer wy zyn toeftand'tgevaarlykftag- ten , enige hindernis u gevoelen. Dog meen ik , dat defe maniere van ondejfoe- king wel de meefte plaats heeft, ontrent de breuken- of Scheuren des haofd-pans, die onder of langs heen de boort, of fub- flantie felfs des Slaap-fpiers komen, want als dan lal den Lyder het onderde kaak- been niet fo ligtelyk konnen bewegen, om op harde dingen te byten , Noten te kra- ken enz. fonder een iteekende pyne ter plaatfe des breukx te gevoelen IV. Bei
ι ■
|
|||||
|
en Bekkeneels-breukeq. 187
|
|||||
|
IV.
Het kan dan gebeuren , gelyk in de bo- ïn wm
Venftaande Aanmerking hebben getoond,„wum ïc dajt de materie onder des hoojdpans breuk, toor narde** Otte opening nederwaarts tot in de laagte/wrf. Refakt, ook aldaar de doorboringe komt te Vereiflchen, ook vindmen fcmwyl een of meer Fragmenten of/tukken beens ioodanig fckotsgewys onder de hoofdpan gefchoven, dat onmogeiyk ionder het ltellen dzsboors konnen werden gered, of uitgenomen, ook beiet wel een fterke bloeding 't uittrekken des beens , en in 't kort geiegt, dusdanige breuken konnen fo gcnfints worden be= ichreven,als dledenChirurgy» weiverwon·, derlyk konnen voorvallen. V.
Wy komen na tot het ftellen des beors,mar op
ende wat wyders nog tot herftelling des voon fidim Ijders beharttigt moet zyn. Om wat re daBtmmea denen dat men fal en moet Trepaneren ,£ete *■?"· agten wy, dat den naarftigen Leerling ge- noegfaam vertoond is. Dies hebben wy vorders nog maar te overwegen , wat fa- ken ontrent het ftellen des boorts nog wy- ders worden vereift : Namentlyk , datter moet gelet zyn, ten 1. op den tyd des o»-, gevah; ten 2. op de lydende plaats; ten 3. op de quaal felfs; ten 4. op de jaren , krag- ??« en. toefland des lyders; ten £, op de ■werk·
|
|||||
|
éâ8 Van de Opper-hoofts-wanden.
Werktuigen; ten 6. op de werking felfs;
ten 7. op 't Verband, en wat dan daar on- trent wyders fal dienen bevlytigt te zyn, VI.
Kammthk. Voor eerfl °P den tyd des ongeval-s dient
cpdetydda gelet , namenilyk dat men voor al in dit mgevds. gewigtigwerkgeenfints en vertraagt, maar alles fo vlytig verhaart als doenelyk zy> of de Dood fal mogelyk niet vertragen, den /ƒ</«■ weg te rukken , infonderheid daar de Simtomata en het Ongeval felfs de doorboring des hoofdpans ten hoogden aan komen te recommanderen. Want wy we- ten , of' immers behoren te weten, hoe haaft in dees innerlyke deelen een doodelyk quaad, door het verrotten der onderfchui- knde verliroide vogtenontflaan kan, daar- om Hippocrates . Avicenna , en andere Mannen der Oudheid , delen tyd om te 1'repaneren fo kort gefield hebben , dog heeft men by defe gelegentheid het Tem- perament iic:> Landx, en 'tzaifoen acsyaars te confidereren , want in defe onfe koude Landen en Winter -zaifoenen. fal de verrot- tinge wel fo vaardig en groot niet zyn, als in heeter Geweften en vinxmt Zomers: Evenwel heb ik alhier in ons Vadertand\n nog jonge panbreuken en felfs in 't midden des winters, geen klein verderf, flank en verrotting in de lledderige breinvliefen ge- vonden , en , als hier vooren verhaald is, gered en genefcti. Evenwel daar. het ge- < bruik. |
|||
|
en Bekkeneels-breukén. ï8p
|
|||||
|
brüik des Tref aam'm 't begin en ter'reg-
ter tyd mogt verwareiooft zyn, en daar men bemerkt dat die nog noodig en raad- faam 'mogt worden geoordeeld , en nog Wat goeds kan doen ν daar fal men geen fwarigheid behoeven te maken , om die aanftonds in 't werk te ftellen, want ook eenige weeken na den tyd des Ongevals de Trepaan by defen en geenen gelukkig gebruikt is geworden , gelyk daar van by d'Authemen d'Exempelen in overvloed op- gefogt ende nagelei'eu konnen werden. VII.
: Ten tweeden moet gelet zyn op de plaat- op^pUarfi
& daar wy de boor fullen foeken te Hel-ώ«>· <&?>«. Jen , namentlyk daar , daar wy tot bereik ?<*"mmS' van ons oogwit mogten geraken ; gelyk ΑΜ^Λ· daar van alreeds in het breede geiproken ls: Namentlyk op het va/te been, fo digt aan de breuk i Inbuiging, beenfplinters enz. °t plaats van de meeft vergaderde materie, als ons doenelyk wefen fal , en daarom doorgaans de benedenire kant des aréukx en laagile fchuilhoek der materie foeken- de aan te treffen: OokfalmendeCWiwn- fitren of Bekkeneels·Naden , y.ooriïgtiglyk ^yden , om dat fulkx niet alleen moey- 'ykheid in het ftellen des boors: maar ook . en dat wel voornamentlyk een veel groo- ier ontfteldheid der onütelde nobele deelèn, en dan nog een toberder fucces of hoop lt>t wat goeds fal komen .te· verwekken; |
|||||
|
ίρο VandeOpper-hoofds-wondeil
|
|||||
|
gelyk wy breder in de aanwyfinge van dé
verfcheidentheid der plaatfen des Bekkemels in de verhandeling der Iniifien hebben ge* iprooken. viii.
BfiehoiL·- Ten derden hébben wy agt te hernen of
tugbeii van dé hoedanigheid van des Hoófdpans inbüt-, He Srwki. ging of breuk , Want die haar door of regt* in des Bekkeneeis-naden begrypen, vereyf- fchen wel meermaals ter wederzyds de Trepaan , daar ook de indruk van een by- fondere lengte gevonden word, daar word ook al fömwyl meer als eén door-booring vereift , ia ook wél in een groote ronde Kinkbreuk, daar veele Been-fp/intertjens al- lerweeg onderwaarts teegéns het teedere Moedervlies-ileekende, ook wel door meet als een Opening te maken , moeten gered en uit- of opgeligt zyn , ook fal de hoe- danigheid des Panbreukx ons komen aan te wyien* hoe groet of ;,ul klein de kroon des Trepaans fal dienen te wefen : Want daar men het Werk gevoeglyk door een kleine Opening kan vetrigten, daar fal meri een grooter doorboring vermyden, om dé- iè noobele deeleu fo weinig voor de logt bloot te Hellen* als ddenelyk wefen faU tfdèjiirtiti '*'
kragten, en
hefland dn Ten tierden rtioet gelet iyn op aejdrerii
TMimts. <je kragten, en toefiand des Lyders, op <"* Jaren,
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. ipi
|
|||||
|
3aret>, of 't Bekkeneel wegens dejenkbeid
(fchoon ook hoe nootiakelijk fulkx mogt fijn) wel fa! konnen verdragen, fo ja* nien ga dan met dit werk (daar 't noodig is) onbefchroomt voort, en ook anders geenfints , waar in dan het wijs en ver^ ttandjg oordeel des Chirurgijns, (die het werk verrigten moet) wel de msefie plaats lal behooren te vinden j wij ders moet ook op de èragten en toeflanddes Lijders nauw- keurig gelet fijn, want daar het diep ver* ^oopen is, daar fullen de bakens onfer 'tn~ remie moeten veranderd worden $ na ge- legentheid van faken. Ten vijfden mdet op de werktuigen een 0j> Λ wni·
goede agtinge fijn genomen , namentl/jk'»<?«* ^*'5 alles wat tot dit werk behoord t moetZ°ed>l":raat' Maar en vaardig, en in goede ordere cp>'""[,,, een Tafel fodanig gefchikt fijn* dat mznI,} ^ ψ° «a geen ding en fal behoeven te foeken * als namentïijk de Trepaan, fo als die he- dendaags meeft gebruikelijk ende bekend ls, waarin den Diamant los ftaat, en on- ^er het IVerk (als 't tijd is) kan üitgefchut borden. De aangefchroefde Krom moet Wel gemaakt, fcherp en net in fijn tan- gens, en fo groot of klein in lijn Cirkel *]Jf», als men dan tot bereik van fijn oog· **"* voor 't oorbaarit fal keuren. Wijders *°danige Hef-lnflrumenten (indien 'er een %ndruks des Hoojd-pam is} al? na des felfs hoeda-
|
|||||
|
τρζ Van de Opper-hoofcs-wonden
|
|||||
|
hoedanigheid dienftigft geoordeeldfal wer-
den: Voorts een of ook meer Pincetjens, tor uitligting van 't door- geboord Been, het fo genoemde Lenüculdre, om (indien 't noodig moj*t fijn ) de nnderfte rand des OpeningsMawMe lcherpe püntjetis dés Beens te -fuivertn, en fo voort glad temaken. Het üecttjforium, om (daar 't te pas komt, het'Moederviies een Weinig neder te druk- ken. Voorts worden ook by fommige Praélifijns in tijd van nood kleine Zaagjetn gebruikt\ om veiÏchëide gerrepaneerde ope- ningen 'tot een te maken , dog dienftiger komen doorgaans de i\ïbi\]W Korentangeti ■> Quasjens , een klein Borfieltje, een of twee kleine Sponden, warm water, een weinig olie van Ruofen of dier/gelijke, en watnpg- •wijders noodig mogt fijn) te pas. AHes moet tot dit Handwerk niet koud.,'maar naturelijk warm, op Warme Stoóven of . wat men dan goed keurd , in order ge- plaatft en paraat bevonden fijn, als ook alles wat tor het Verband fo! worden ver- eilt, ais kleine gefnede lapjens van Zijde, Catoen of Servet-doek, met draatjens (* ° 't nodig mogt fijn) of om de fleur te vol- gen, verfekerd: Wijders dienllige droo- ge Plumacïolen , en andere, die befmeerd fijn; Ah ook de Medicamenten voor de Breinvlieftn, en wijders de Piaafiers ,C<>m" frejfen en Ligatuer; Mitsgaders bequame waskaarfen', en wat men nog verder na de gelegentheid der zaken fal bevinden te bc hootea. XI. Ten
|
|||||
|
én Bekkenecls-breukeir. 193
kt.
Ten fesden moet op delVerking{e\{$ge- Moedatde
Iet lijn, namentlijk den Patiënt alvoorens Trepaan mrk (daar 't noodig is) een Klifteer gelet, mzi g'fiM, mL een voerfiitn zbpje gefterkt, 't Verband los gemaakt, de Voren met Boom-wol ge- flopt, de plaats voor de fiellings des boors geruimt en bequaam , de Vlet-fige labïen Wel beforgt, het Hoofd inde Kuffens, en door een iloek-bartenbeqüzme handen V/el vaft gehouden ?.ynde, fo fteldrrien de boor daar 't behoord , met de Diamant 'm het inidden, en aldus fo lang omdraayende, tot dat de Kroon een ronde Cirkel heeft ges- maakt, als dan fchud men den Diamant (die maar los Haat] vaardig daar uit, en- de men draait weder voort, wel lettende dat de boor regt af en aan tegen '/ Hoofd Werd gefield, op d«t men rondom fo ge- , l'jk innewaarts avanceren mag, als doe- 11 e 1 ijk zy. Onderwijl neemt men fomwijl het Affchraaffel met het borftelije eens uit de Tantjens des boors, ende men doopt de.felve dan weleens in een weinig war- ftle Roofen Olie, genaakt men de bloeding , fo is men tot aan het diphê of mergagtige Tafel-fcheidfel des Bekkeneels ingevorderd , hu drukt en omdraait men met een behen- dige hand te met watfagter, terwijl hier ook doorgaans de £/»<?«£»£'cgefigt Wat ver- hinderd, en ons fomwijl verpligt om dè fajr eens uit te ligten, en 't Hol Biet een Ν Quas= |
||||
|
15>4 Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
Quasje wat af te doppen en uit te droo-
gen. Is 't Beentje op de eene kant eerder als op de ander kant doorgebonrt, fo laat men nog eenige keertjens heel fagjens om gaan·, alleenlijk daar ilegs een weinig druk- kende daar het Beèutjen nog eenigfintsvaft mogt fyn: Men ligt het voorts met etn Pincetje, Koorentzng, of iets anders uit, men effent de onderlte fantjens (fo 't no- dig is) met het fo genoemde Lenticttlato'· rium, op dat dog voor al geen kleine fcher- pe leartjens des Beens, tegens het teeder gevoelyke Moedervlies komen te fteeken» XII.
wavuru Hier iien wy nu , evenals door een klein
tethcrfid- Venitertje (dog niet z\$Momm in aeborft)
pX;;± maar als vlijtige C^r^, tot in't ^#
vmiffmh- van een leevendig Menfch; Ja tot m dat
ttipfijn. wonderlijk Cabinet en Woonplaats van de
Ziel, met begeerte om weg te nemen, al
wat ons daar ontrent tot herfielling des
Lijders verhinderd heelt. iiïèr dan nu een
indruk of Kink in het Been, men breng1
Gthmi^vim een bequaam en dienftig Elevator ium, niet
k<t Eievtto- kout, maar matelijkwarm (geljjkdoghief
rium. a]jes moet fyn) en feer voorfigtiglijk ende
behendig tot een weinig onder de ra»^
van het nedergedrukteBw», en men vol"
brengt de Opligtinge naar behooren , eil
dient wel alvoorens dit vierk in agtingge"
nomen, dat het Elevatorium of Hef-"1'?'»
aiet te kort, nog te regt; gelijk 'die^Y
|
|||||
|
ën Ëekkencels-breukeh. ipf . f
*3és boors toebehoorende' Inflrumettfejtvtu'
borden gemaakt en verkogt, maar dusda- nig van lengte Cromheid en Ribbekens. als hier getoond word , gemaakt moet zyn; Want my gedenkt nóg, dat ik eens iemand getrepaneerd hebbende , om een ingedrukt <Stuk des Bekkeneels te doehryfen j het JB- levatorium 't welk my by des £00« nevens- gaande Inflmmenten verkogt was, fö kort vond, düt ik geen genoegfame vam'gheid in de hand kondé bekomen , en fo regt* dat eer het ondergebragte einde het been kon opligten ^ het ander al teegens d'uit- wendi^e vleeiige Labien drukte Dit kort verlegen'.heid voor riiy, en het uitilel geen klein gevaar voor den Patiënt veroorlaakt hebben t, indien ik niet nog van een ander (met myh QoftindifJ'e Infirumenten t'huisge- bragt) en 't welke nu ook paraat lag, had- de vöorfien geweeft. Voorts by aldieri Fragment» gevonden worden die t'eene- niaal los tyn , men neémtfe weg, indien die nog agrerwaarts onder het Bekkeneelzan het been vaft zyn , en voorwaarts ontrent «ie gemaakte Opening eeriigfints nederwaarts teegens de Vliefen aanfteeken , fo meer- maals gebeurd ^ men foektfe te heffen, en vorder (als t' doenelyk is, door aanly- minge tegens het vafte been te behouden , legt de vergaderde Sfbffe ter zydérihet^Bf, men foekt met het Moedervlies een weinige &£ϋ- neder te;drukken) der felver lofingenuit-'*"' fefi«é- gang te banen, dog meermaals gebeurd'*^*** het wel, dat men fo datelyk geen gewen- ■' Ν 2 ββ |
||||
|
ι $6 Van deOpper-hoofts-wonden.
fte ontlaftinge voor de Matery bekoomt.
Want hier moet fig niemand die ruimte verbeelden , die men van oudsher malkan- deren ingeboefemd en wys gemaakt heeft; gelyk wy te vooren omltaudiger hebben getoond, ons gebleeken te zyn. XIII*
Alle béletfden ter genetlnge op de ver-
haalde wys weggenomen zynde, fomoe- ten ook defe befchadigdë noobeledeelenmtt goede Medicamenten werden beforgt , en iulkx fal na der felver toeiland moeten ge- reguleerd zyn. Want Verrotting, Ontflee- king, Doorwonding, of maar een kleine be- fchadiging zyn niet alleens, iller verrotting en flank ,i men fal het Spir. Vin. het Mei Rofar. de Myrrh. Maftie. ende meerdier- gelyke konnen gebruiken. IiTer ontftee- king , die fal ook even gelyk de Verrot- ting ) door het wegnemen des oorfaakx w el minderen,, ook kan men het Mei. Rofar. als dan wel een weinig meerder, en 't ge- ne te heet mr-.xit ζ*;τ., wat utinder inquan- titeit voor dien tyd gebruiken ; want alle verkoelende middelen , als ook Vettenen Oliën, hier (myns oordeelshinderlykzyn: evenwel in de gequetite Brein-vliefin , of die nu gefuiverd en van haar fubflantie vry wat verlooren mogfen hebben , daar heb ik felfs dit Ungueentum van Cer. Citrin.i Gum. Elemn. UI. ttiperic. TheribintVenet. met de Puh. MyYrè. Maftic. üliban. ende . wat
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken. 197
|
|||||
|
wat crocus vermengeld, uitnemende goet
bevonden; fo dat alles met een fchoon fiiiver en vaft malïyf vleefth is begroeit ge- Worden. XIV.
Wat nu wyders tenfevenden of ten laat- Verder ^
ften het Verband en de verdej Geneefing„emmge. belangt, fulkx ial na de gelegentheid van faken moeten volbragt fyn. Immers men vuld nu de'ivonde fo niet meer op als te vooren, of ten ware dat men nog ander- maal de tref aan foude moeren gebruiken: men beftroy t voorts het bloote been'meteen poeyerije uit het rad. irid. jlotentin. ari- floloch. rutund, m'trrh. tnafiic, oliban., en diergelyke. De /abten worden met een be- «juaam dtgeflyf verforgt; en alles met het empl. defenjj'v. vigvn. aebetontc. mucilagin. ©f met wat anders ( fo men dan goed fal Vinden ) en voorts met comprejf'en, en een behoor!) ke on winding bedekt , eetï ca·* pitak ligature , die wel niet vaft, maar Bogtans'op de wederkom'! niet onder des Lyders billen , maar om {ya hooft fel.wor- den gevonden , prys ik hier meeir. Wy- ders menfoekt ( daar 't 'teenigiiuts weien: ïiiag) den patiënt maar eens daags te ver- binden , en op fodanigen wyfe, als dan de verdere toeftand der faken fullen aan- ^.yfeu, de ener te vervolgen ; als ook de fllite , fugt voedfe/, de warmte ,eodé wat vorders nog daar ontrent benoord ,x den Ν 3 Pa- |
|||||
|
ι ο8 Van de Opper-hoofts- woqden
patiënt en vrieudenvrel ernftig recommanï
deerende , tot dat den tyd daar is.., de wonde volkomentlykiteiluiten, dewylvan de grond op een goed iuiver Vleefch, en des beens-affchilfering binnen de ordinaar vaitgeftetdetyd van 5 a 6 week en gefchied is. En dit aldus wel gelukt zynde, zo, moet onfen goeden God (dien opperften me- decyn, voor zyne genaden en goedheid ge- dankt en verheerlykt zyn, dat hy den el- lendigen menfih door zulke deftige werk- tuigen en middelen , als daar is den tre' paan met zyn toebehooren, zo wonderlyk weet té redden ; wenfchende aan een yger lyk praÜefyn (ontrent fodanige fware voor', vallen, zulk fucces in 't gebruik des tre- paans, als ik felf? dootdtn genadige» zee' gen des atderbeogflen verkregen heb, want 'ik (totnogtoe) niemand; na't ftellen des Jfoors, in Ρ'anbreuk ter dood, fyn ongeval fag voleinden. |
|||||
|
Het
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. ipg
|
|||||
|
Het XII. Hooftstuk.
ï. Axedentenen toevallen die na
het ftellen des Boors konnen overblyven, of ook te voor- fchyn komen. x. Het Brein en des felfs dekfelen moeren forg- vuldiglyk worden bewaard» 3. De Medicamenten mogen niet al te heet, te fcherp, nog ook te verkoelende fyn. 4. Wat faken dienen geweerd. 5. A- poilematie onder het harde Moeder vlies te openen. 6. Ver- rottinge der Brein-vliefen te redden 7.Fungustot de Brein' vlieien uitberiiende. 8. Des felfs befchryving. 9. Nader oploffing van 't wefen der Fun- gi £%4dare verfcheidentheid. 1 ƒ. Oorfaken. 1 %. Kenceekens. i}. Voorfegging. 14. Medica- menten tegens de Fungus die uit- Verrottinge voort-komc. Ν 4 ï.$. In |
|||||
|
zoo VandeOpper-hoofts-wonden.
15. In'wat voor gevallen de
Boor moet gefield fyn. 16. Ge- neiing der Fungus door kour de veroorfaakt. 17. des Breins Fungi mogen niet af-gebon- den nog af-gefneden worden. 18. Callus uit wat Sroffe die voortkomt. 19. Hoe datmen de na-gebleven holte des ope- nings fal vervullen. |
||||||
|
1.
UvliiTTieW Us yer Setoond *ynde, wat ons te
ç7ÆöÀÆ*-J doen ftaat, als 't na des boors ftel- des Boon „p^ Hng, na wenfch fuccedeerd (ende waar k$menovtr- mede wy fogten te fluiten) maar aange- tiyvm, of merkt dat ons nog defen en gene zwang- ere voo'. heeden , ook na het gebruik dés Trepaans fibynkomm ontmoeten konnen, fo ilaat ons ook daar pp (of't voorviel} te leuefl opdat men „ alvoorens ook daar op verdagt mag fyn, om zelfs (ook daar het niet wel gaat, dé dienfligite middelen 't fpoedigit te plaat- fen : üe rampen die na de verwondingdes hooftpans, der breinvliefen, des breins enz. .' " konnen ontftaan, fyn veelvuldig, als blint- heïd, doofheid, /tamheid, zotheid, uitzin-
nig beid , dolligheid ,geraaktheid lammigheid } vallende zieke , zenuiutrekkinge enz, do# wil-
|
||||||
|
en Bekkeneels-breuken. 201
|
|||||
|
willen wy. die voor het grootile gedeelte,
den Medicus rocommandeeren , en onfer voor dit maal voldoen met ten kprte ver- handeling van ibdanige zaken , die tot ge- iieiïnge des lyders , de Heelkonfl betreffen j gelyk als daar zyn de Ontfleekixge , Shiel- liKg , uitfettiug , Apojleuïjier/, en Verrot- tinge derBrei/wfiefen, deFupgi, hetgroei- jeu des Weers, en hoe dat men de Jeedige plaats , daar wat holte verhlyft , fal kon- rjen verbeteren, ende wat meer in dit lluofi- fiuk ons voorkomt, iiilleii wy k<utelykaan den Leerling foeken voor te.ftellen. II.
Want na het gebruik des Trepaam moet Het ίηί„ m
den naariligen Chirurgy»iwee zaken voor- jes fiifedc^ namentlyk betragten , eerfièlyk dat hy v/egfdm rm^tm neemt al wat de genefing verhinderen , tenfir&wMgbA, tiveeden dat hy met alle bedenkelyke ae-w""densecm- voiren, de fo tedere deelem des Breins be-^veert' fchermt, en felfshaar^/ê/«conferveerf. Van 't eerite hebben wy doorgaans gefprO- ken , namentlyk op hoedanigen wyle dat Wen 't gevoegelykil de gebroken Beenders, of die doorInbuigingdeBercenendrukken, fal komen te redden; de Materie xüwogt ge- ven, en degekneufde^irwo»^, verrotten, of anderfints qualyk gefielde Brein-yliefen herilellen. Wygelooven uit voor-verhaal- de exempelen , en ook in 't voorig Hoofd- fittk daar van genoeg gefprooken te zyn : Dus treden wy over toe dé Conjervatie en Ν ƒ her- |
|||||
|
zoz Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
en herftellinge van fodanig dcelen , die tot
UÏ%r,ienfchen leeven en welfiand{o (orgvul~
dig'yk moeten bewaart zyn. III.
Schoon dat men dan nu zyn oogwit, ot
De M«ff«- met of fonder 't gebruik des Trepaans heeft "Ê"""Ì bereikt, of komt te bereiken, fomoetmen ^Cc^ufch"n'et denken ^e zaken gewonnen te zyn» mg\'kjc"J.vee^ fware fe£W/i#konnendenLydernog kieievdexyn treffen en fchieiyk opkomen, daar iemant, dewelk niet vetder dan zyn Neus lang is, dit werk befchouwt, niet eens aan gedagt heeft. Men fal dan nog op verfcheidene faken , dog wel byfonderlyk op dees na volgende nauwkeuriglyk letten. Eerftelyk dat men gienfints na den trant van veeie nieuwe modenfePraffifijns (om fommige niéuw eSchryvers te í o 1 gen) op dees teder ge- voelyke noobele deeleti al te heete , ver- droogende , veel min te fcherpe , nog te bytende Medicamenten gebruikt , of ligte- lyk fal op een kleine Ontfleeking een veel grooter ontfteldheid met spfweUing , uil' f uiting , en heevige fpanning í an 't harde Moeder-vlies ; mitsgaders een vehemente fyn, koorts , rafernyen en zenuwtrekking* komen te volgen. Want fo gevoelyk en teeder de Vliefen der Hercenen zyn , fp° voorfigtiglyk dienen die ook gehandeld > ézMedicamenten moeten hier moderaat zyn» de Spit. Vin. de Theribint. Venet Gum. &~ lemn. dtCrjtti Briitannic, dsMafiie. Myrrb- |
|||||
|
en Bekkeneels-breuken. 205
Qliban. Sarsocull. Mell. Rofar. en daar hefrte
pas komt, een weinig Of. Hiperic. maar eens of diergelyke, fullen hier heet genoeg zyn: waar uit men alleenlyk maar de bequaam» iie (na toeftand der faken fal behoeven) dog ook in de minfle omikekingen heb- ben geen Oliën plaats, maar wel de verfag- tende endepytiftil/ende Topica , en Stovin- gen over het lydende deel, en naait aan ge-r Tegene deelen des Hoojds, ook prys ik hier geenfints verkoelende Medicamenten, nog dat men die eeniglints kout appliceen , al- tyd gedenkende op de na byheid van het edele Brein , ende met wat forgvuldigheid dat men in alle dusdanige rampen den /y- der , de konft , en ons eigen gewifle lal hebben te vergenoegen. IV,
Ook falmen opalies, wat maar de min- wat ™>r/i-
fte ontjieldbeid , pyn, fwelling, outfleekingken enz. iovL konneri verwekken, door alle 'Ë"""* bedenkelyke devoiren tragten ofte.verhoe-^^a'tertß'·J",* den , ofte alreeds daar zynde , des felfs Oorfaakte beteugelen, want niet alleen de fcherpe en te heete Medicamenten, maar felfs de minfte belediging , door een te onvoor- figtig beflier en plompe Handen, fullen het felve konnen cauferen; een ityf en te knel- lend Verband, een goed werk verbrodden. Ja felfs de kleinfte Been fplinterjens het be- wegende moeder vlies quetfende , fal des Breitts pulfatie niet alleen konnen verhin- deren ^ |
||||
|
104 ^an de Opper-hoofds-wonden
|
|||||
|
deren, maar ook de fwaarrte toevallen op
nieuws verwekken; fo ook wanneer de logt al te kout , te duorwaayende en togtig , of ook wel door fterke l/uuren te heet word germakt, en het ligt al te klaar fchynen- de het vertrek doorïtraalt: een al tefwaar, te hart en ona\en(i\g voedfel, IVyn , Bran- deviyn, oude Bieren , Toebak en te heetefpe- ceryen, te grooten gewoel, geraas, ief'ek, aanfpraak en nagt-waking kpnnen den ly- der en 't lydende deelontüellen, enallege- wenfte fuccejfe» doen over hoop werpen , te grooten hartlyvigheid en op-hooping van fcherpe vogten , of in de plaats van _/λ£^ KHfleren, Setpillen enz. de Patiënten met Gal-roerende Medecynen en Purgatien van *SietFAbrit;boven te quellen. Voorts "-toorn, gram· HtU Cent ι·β/,αρ ^ febrik en ontroeringe des gemuedts, «4/17. fuiien gewiiïèlyk alles ontroeren éeGee- fien ontilellen de &-/»£/*»'verilinden , en dus de ^(W den plompen Meejler fonder r*- fpeéi, en den Patiënt fonder Z/>/ ten hui- fen uitboenen , fo niet den eerften np alles verdagt , „of den tweeden gehoorfaam ge- weelt is. Mea f«I dan wel yverig alles tragten te weeren , waar door dees Ont- fteeking verooi faakt mogt zyn, agt geven- de , dat de noorlige Tranfpiratie , om- en doorvloeying des Bloeds, doorflraling dtx.gee- ften, en goede getempertheid fo in deEco- nomia des Lighaams, en by gevolg tot hulp der lydende deelen in alles of niet verhin- derd, of daar die manqueeren, gevordert ij , op dat dus het quade geweerd of ge- red , |
|||||
|
en Bekkeneels-breuken, zof
|
|||||
|
red, ons oogwit ('t welk altyd des Lijden
gefondheid moet fyn ) mogi komen te go-, ' )uk ken. v.
Daar men dan dus met aHeverfchuldig-«.^/i!>/?CT?«f«A
de riaarliigheid , de oorfaak van defe o[f"^he''V- diergelykezoiW/i»j of kouirig voorkomt, ^ ^4^"·- of waar-neemt en helpt, daar fa! het al **»;»·*"■ . V' ]. r ■ r/t. η dit op*--
doorgaans aan een voorlpoedig/?/£ir.r niet^^,^
mankeeren; maar of nu het harde Moeder· l, vlies fodanig door heevige pijn , opjpan- «ing, ontjleeking enz. uit puilende, leeke- nen van een Abjces vertoonde , fo ftl, vermag, en moet men de felve met het Lancet vooriigtiglyk openen, ligtendeon- der dit Werk in het door fteeken dit Moe- dervlies met de puuti van de Vliem ib bë■ Sieikiér vm hendiglyk opwaarts, dat wel de materie,Partu.Ufo. maar geenlints het dunne Brein-vlks of't !<*ƒ*ƒ. »7. Brein word getroffen: de opening mag ook niet al te klein fyn, of de materie ft! geen ontlading, den Patiënt geen verligcüig, nog ook den Meefier geen voort-gang be- komen, en ét opening loelü'gende, voor de tweedemaai worden vereiii, hetwelk wel ligtelyk meer misnoeging als hulp fa! komen te geven. Evenwel in dit openen alle voorilgugheid gebruikende* en aan de Vrienden in dit en alle voorvallen , de noot- ftkelykheid van dien bekend makende, en by de hoop ook het prykel des Üngevals voegende, altyd betoonen , dat ons geen OpkoQ··
|
|||||
|
io6 VandfcOppcr-hoofts-\vönden
fykamendi fwarigheeden önverwagt komeli
té treffen* VU
Vetrm'mgt > Vind men ónder dë geopende Hoofdpa»
der Brein- «ien merkelyke ftank en beginfelenvaaW- ■üliefmtere- rottitog in de Brei»•■■vliefen, fo móet men} Tnedieren. gelyk in 't voorgaande Hoofdftuk getoond is, de Pulv. Niyrrh. en Aloë fijn gepoe- derti in Spir. Vin. verrnengert, gebruiken j Tatctislibn en (als defen n< g riiögtente fwak fyn, fo io.f*p.is, jfan men een weinig VeneétfeTirakel daar onder voegen ,) fu!x met daar in gedopte fagte Plumaciolen warmpjens applicerendei en daat het hol ruim i diep o?groot is , dié met uithangende draden veriörgendé, op dat men onder 't Verband, bet welk hier fonder gefuifd wat vaardig gefchien moet f niet na de infchuilende Wieken fal hebben te foeken. Is alles onderwaarts welgefui- verd } fo gebruikt voorts de Myrrhe dè Ma' fiices, de Ólibanum, Gum. β/emni, het bal - fem Copaivn, en diergelyke vkefehgroei- jendé MedicameMen, die of rriet het Spir·, Vin, Crnc "■■■- ef ~r.dc: «n fagt Dig<fi<jf (dog de ■vettigheaen hier fpaarfiam gebrui- kende ) bonnen vermengelt fyn, en daaf het Fteeflb (fo doorgaans gebeurt) al wat . ilerk opwaarts en tlit fet, verdroögender middelen; dog in dit alles die fagtengeeö- iïnts fcherp ï nog flerk t'zaam-trekkende» veer min bytende fyn. Immers de faken lodanig beftiereride, als tot een voorfchrifi Iti 't tiende Hoofdftuk aetoont is. vu. sa-
|
||||
|
en Belckeneds-breufcen. 207
|
|||||
|
VII.
So kan ons ook nog eenanderefusarig-Fm ^^
beid overkomen, en dat fornwijlen op 'tt„„Zri,fJl onverwagft; namentlijk als binnen korten vteefchgm^ tijd, en wel meermaals in weinig uren,totdeBmm- een onnatuerlyk Vleefch-géwas ter gernaak- viiefaiuit- ter opening van het Bekkeneel uitbarft. De hmflmie· Oudenteefiersü\kGak»us, Gnido, en an- dere hebben dxiVleefiggefwel met denaam Van Fungus gedoopt; infonderheid daar ΐγ fpraken van de verwondinge der Brein-vlie- /(£■», t'federt en hedendaags hebben meert allerlei onnaturelyke Vleefcb-uhwajfen de naam vanFungi verkregen: waar van (ge- lijk ons die veelderlei voorkomen, ook de befchryving verfcheidentlijk moet gefield fyn, dog dewijl nu by defe gelegencheid maar van de Fungi des Qpperhoofts hebben te fpreeken, fo ftaat ons ook die maar al- teen te roeren, ende met delh dffinitie te verklaren'. VIII.
Fungtss is eeti onnaturelijk Fhefcb-gewas,
doorgaans van eenfagte, bolleen fiappefub-^'f'.'l'' fiantie} bleek van coleur , onpijnlijk, ende Jeer vaardig uit de befcbadigde Vïïejen des Breins voortkomende; ik fegge doorgaans, want dat die ook fomwijl haar anders ver- tonen, moet fonder £ wijffel gelooft fyn; °°ii alatfe den meifier veel moeilijkheden |
|||||
|
io8 Van de Oppejr-hoofts-wonden
konnen verfchaffen. Want wel op de oor*
faak lettende, fo moet men oordeelendat 'die al meermaals bequamerfyn voor te ko- men, als dat fe tot een groot lichaam aan- gegroeit en uitgebreid fynde, konneuver» nietigt worden. IX.
De Fungus (ik fpreek van de geene die
uit het gequeite Brein of uit de gewonde Brein-vliefen voortkomt, ) groeit haaftig," - en batft (ook wel eer het den Praélifijtl hadde verwagt, in weinig uren tot de^- trepaneerde Opening^ of die de bons in de Hoofdpan germakt heeft, feer fchielijk uit. hildanus getuigt van een Fangus , hem Fahritiai voorgekomen , en dien hy genas, die in HilJanus ^ uren tot <je groote van een Hoender-ey cent ι obf. avanceerden. Dien deftigen Schrijver eri Praéiifijn geloofd dat dusdanig een bol en Fak. HeU. fagt VlcefcJ^^fvjel felden anders, als wan* centz.otf neer ten miniten het opper Brein vlies ge- i6· quetft moet fyn , voorikomr; dewijl die niet ligtelijk door fyn dikte en hardigheid
tot foo ver kan wordfti ~:heeven: maar ivel dat het dunne Breinvlies door windrig- beid vervuld, felfs door het gequetf'ie har- de Moedervlies, en fo voorts tot den Been* opening uitwaarts kan worden gedrongen» en op het gtv >elen van den He/>r Dr. J#~ cabus Anbertus, datter een Fungus groeit» 1 , wanneer het dikke Brein-vlies gebrooken fynde, het dunne met Hercenen werd ver-
vuld , en alfoo ten Wonde uitgeheevenv maak!
|
||||
|
en Bekfceneels-breukem zog
5, maakt hy de&diflinéiie, feggende: Maar
», /£ geloof feekerlyk dat men dit met onder- „ fcheid, en niet van alle uitwaffen verfiaan „ moe f·, want dieeenige kenniffe van de Ont- ,, leedinge heeft, weetgenoegfaam dat de her- .M cenenwelfagt en flap zyn, maarnogtans „ alfo niet ver/lapt nog uitgebreit konnen wor- „ den, datfy fuik eengefwelfoudeveroorfa- „ ken ende vervullen, menfoude, mynsbe- „ dunkens, dan weldoen, dat men een Fun- „ gus der Hercenen afdeelde in eenflagtige en „ meerflagtige ; d''eenflagtige, dewelke (fo ik ■>■> gefe*d hebbe ) tot bewaringe der Vliefen ert ,t der Hercenen felfs, door èengroote voorfie· ,, nigheid van de Nature voortgebragt werd, S) de meerflagtige die metgropttι kneufing^ont- ,, fleeking, toevloeying der vogtigheden, ofee- „ nig andertoevalt'famen-gevoegtis. Inde „ eenflagtige worden de Hercenen vanhaar ,, plaats niet beweegt, maar de Vliefen alleen, „ door overtollig Vleefch en een lugtigen Geefi ,, uitgefpannen ', dog in de meerflagtige, in „ welke, overmits de ontfteeking en toevloei- jing der vogtigheden de Hercenen ontrent de „ IVondegelyk als verrotten, kunnen de Vlie- ,, fen wel uitgefpannen, en van de bedurven 3, Hercenenfelfs werden vervuld, welke uit- „ wajfen feer gevarelyk enmeefl altyd doode- 3, lyk zyn, en daarom heeft de gemelte Schxy- „ ver defelve alleen aangewefen , maar d?an- „ der e als min gevaar lyk en van een ligterge- „ nefinge zynde, om kort te zyn, ('t welk hy j, in zyn Boekje op't hoogfte betragt) overge- j. flagen, en niet aengeroerd. enz, O Sm
|
||||
|
Zio Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
Siet daar myn Leefer, het gevoelen vaO
defen beroemden Konfl-0 effenaar, wegens het wefen der Fttngi . diens oploffing ons vry al wat ligt geeft} om daar uit desfelfs 1 merfcheidentheid, oorfaak, kenteikens , voor- feggjng, en wat tot genejïng (daar'twefe» kan } dient, te begrypen. X.
Hm ver'' j>e -verfeheidentheid moet dan noodfake-
falfdTf ,yk uit den toeftand da gequetfie deele»,
ttmd' &e~ en u'1 de hoedanigheid der onthouden^
vogten ontftaan. Komt fe voort uit iveg-
c..,oi i. rotting der Vliefen en onderfchuilende кç-
ý tet Sckttltet. , ,a J j. r , é j r^ * éér,,. kende vogten , ßï fal ook de tungus met
fiank ea verrotting, haaft groeyende, quaat gekoleurd , en fonder twyffel doodelyk worden bevonden. Worden de Henenen felfs , dog nog met het dunne Brein-vlies omvangen, en met eenfpongieus Fleefcb overgroeid, door de geopende Hoof pa» ten Wonde uitgedreven, fo fal wel ligt op het gebruik van tefcherpe middelen , haa- ãÃ9, *^k ( ev"n m h" *n'isri,M gebeurde,)
f' ' fware toevallen ontftaan. Komen door de verwonding van 't iarmtBrein-vUes der ƒ/?>*"'
cenen felfs met haar verfcheurd vliefig dek' fel ter Opening uit tebarften, falkxialonS des felfs Mergagtige fubfiantie, (gelyk daaf [7Z ß¢Þ van PareiiS eenfiaaltje verhaald ) genoeg- o>i"p.zi faam bonnen bewyfen , en aldus op de felfftandighett ende verfcbeidentheden def
/•a/Tg/, in defe gevallen wei lettende, foöJ fcfi;
|
|||||
|
én Bekkeoeels-breuken^ ζι ί-
|
|||||
|
het niet fwaar zyn , die (na dat des felfs
toeftand vereilt) te eftimeeren , en te be- handelen. XI.
So kan ook ligtelyk d'oorfaak worden ge-
vonden , waar uit die ontitaan , nament- F/^\; lyk door niet in tyos de Trepaan te ge- mSf' bruiken daar het behoord, als in een Bek- keneels-breuk^fcheur-fieek Qïigequetfie brein' iiliefen, de onder-fchuik*nd<; vogten beder- ven ende verrotten , en uit die verrotting een rottend Fleafch v ('ugt foekende) dus ter Opening u itbarii. Ten tweeden daar des Bekkeneeis-Openi/sg gtoot. en des breins-dek- felen zynde 'verwond, de Lyders te langin de kauw, in de opeae Itegt, enfonder ver- bonden te zyn (gelïk in de Legers fom- Wylen gebeurt) gelegen hebben , dees te- dere deelen geouetft , en aldus door koude befchadigt, door windrigheid ,flatmusheid, en dus door het ltremmen der Circuleren- de iiogten opfweUca, uitiètten, enfc'ister Opening nitgeparft worden. Ten derden t door niet genoeg naarftigheit te gebruik- ken, dat men onder 't Verband de Wonde en voort gedurig den Patiënt voor de uit- wendige lugt en koude bewaard; want ook de minfte koude wind, lugt en togt, die onder 't Verband tot de Henenen iafluïpt, lal ''gteiykeen opblafing, uitfettmgen win- drïg*ftatKeutbsiikanneaverwekken. Ten merden ook * Vette en Oli-agtige Medica- *&·« is» O ζ 'mm· |
|||||
|
lil Van de Opper-hoofts-wonden
μ» Hierm. mente» , die men niet alleen hier, maar
FMc ub.z ook elders, niet gaarn ontrent de Vhefen cap zo.pog. gebruikt, fullen hier mede wel fuik een ++*· voor enJpoHcieus Fleefch gewas konnen doen groeyen , voegt hier noch by , een al te
grooten hardlyvigheid, waar door het bloet word verhit, en de fcherpe dampen ae Her- cens ontftellen, en de Brew-vliefen doen uitwaarts parfen : desgelykx toorn , gram» ftbap , en alles wat een gefchikte Harmo- nye der funÜ'ten in de Lichamen en lydende deelen verbreekt, waar by komt het onge- fond Temperament des Patients, fo wan- neer die (om met de Oude en na de waar- heid te fpreeken , wat phlegmatyk , koud, vogttg en flymig van humeur word gemerkt, geJyk men dan vaft moet (tellen , dat niet alle Menfchen van eenderlei Temperament en gematigtheid zyn , gelyk de veragters der Qutheid den Leerling foeken in tebla- fen, en waar van dat yder, die maar een weinic veritand in deKonfi en ervarentheid in de'verfcheidentheid der fubjefien beko- men heeft, we! af-keerig moet ïyn,' foe- kende lïev*r "p ncdigci fundamenten, met order en onderfcheid der fubjeüen , de Menjchen in hare verfebeidentheden aan te merken en te genefen. xir.
Jtatefew. OeKenteekent der Fmgi zyn dan bekend
tiit het gene getoond is , en fal men feer
Jigtelyk onderfcheid konnen maken tui-
b fchea
|
||||
|
en Bekkeneels-breuken. 2 r 5
fchen een NamrelykeWeefcb-groeying daar
alles gewen ft , fchoon root, en gematigt ons voorkomt, of daar met een iierke drift een fodanig Onnatuurelyk llymig en fnot- terig quaat coleurig Fleefch gewas opdringt, en haaftig ter Opening uitbarft. xiir.
En wat de Voorlegging belangt, die moet Vrnfigimg,.
dan ook na de verfcheidentheid van de Fungi gefchien , die dan uit een qualyk- gefteldheid des breins en der felver Vliefen, en by gevolg uit Hinkende ende weg-rot. tende vogtenontftaat, daarfuliengeengro- te moed-geeviiige msar wel Voorfegginge van haait gevreesde dodelykegevolgen 't no- dig it geoordeeld worden, of ten ware dat nog het quaad niet diep-ingewortelt , de kragten bequaam, het iubjeir vry gefond , en een ruime gewenfte Opening plaats voor 't bereik der hulpmiddelen øéáÀç ie vet fcha(~ fen ; want heel felden gebeurt het dat an- derfints de fulke wederom in baargefont- heid worden herfteld. De F»»^»/uit geen bedurven vogten , nog uit verrotting des breim. en maar alleen door deontfangene koude veroorfaakt, die fonder flank , on- pynelyk ende goedaardig beipeurd word, moet niet fo gevaarlyk aangemerkt, maar nogtans traag en vry moeyelyk om te ge- nefen , geoordeeld werden : niet alleen door des breins vogtigheid , maar ook ge- iiaadig beweegen, en fcherp gevoelen der ñ é vu*
|
||||
|
£14 VandeOpper-hoofts-wonden
|
|||||
|
Vliefen, dié noit gzexifcherpe corrofivige mid·
delen willen verdragen: wyders moet de •voorfgginge na des Patients verdere toe- ftand gereguléert zyn, immers noit de vrien- den veel goets beloovende, voor fo lange nog 't quaad in de dief te verfchuild, maar wel toefien dat men pp alle de wijfehal- ligheden , fo gely.k het behoord , verdagt %y, beforgt zynde, dat men altoos fo wel xyn eigen goeden naam, alsdesLyierfge- fondheid, forgvuldiglyk foekt te bewaren- XIV.
Wat voorts de Geneefing der Fungi be-
Ïungmdk qUi»de gefteltheid aangerigt zyn; eeritelyk
uiteen ver-
die uit ecnig gecorrumpeert brein, of der
rottmge voert ielver VliefeK, ea onderfchuilende verdur- .%»'· ventheid der vngtett ontftaat. daar moeten de kratpL;-z ïiverende en de verrotting-we-
detilaande middelen worden gebruikt, ge- lyk als zyn de Spir. Matrical. Spir. Cochlear, Sfir. Vin. Üedificat. de 'Theriac. Andromacb· het Su'cc. S;l~. JL, lint. npjintn. afi. Cbelidoff. de Vuiv, Rad. Angelic. Ariftoloch. Sabin. Aloë, Myrrh.enz. Men kan uit dusdanige een bcqu;ia η Lavement formeren, endaar het mogelyk is, de verfeekerde wiekjens ■ tegens de grond van de Fungus aanbren- gen; of anderfints door een klein Yvoor ófSVivtrSpiiitjen het medicament al fagjens ende maar drups-gewys "(endé--geenh'nts met farce inblafende) tot de halte inbreP- |
|||||
|
en Bekkeneels-breuken, zif
|
|||||
|
gen. Voorts de Fungus met een fyη Poe-
der uit boyen-genoemde beftrooyen ; en wyders met platte iVieken m 't Lavement gedoopt, en al warm bekleed, een Com- pres daar over in Spir. Vin, beyogtigt, en met een Capitale binding die matelyk com- primeert, het Verband beveiligt waarne- men. Verbindende den Patiënt fo dikmaal, al * dan de nood van een iïerk uitgroeyen- de of Hinkende Fungus fal komen te ver- eiiichen. X V..
Dog daar het onderichuilend verderf en Genepgdn
de uitiêtting der Fungus fo groot en ge- fmgi door Wigtig mogt zyn, als de kleinheid van des k-°"de vemr" Hoofdpans Opening moeylykheid , ja on--^=* mogelykheid verlchaft, om den vuilen Eu ter uittogt te geeven, de grond te berei- icen, en goede middelen aan te brengen, fo en iiïèr geen hoop van behoudenis meer fe verwagten, indien niet de k rag ten en vordere toefland des Lyders, toelaten de boor te gebruiken, om aldus nog dooreen ofte meer gemaakte openingen het quaat te bereiken, te redden, en ίο ter uitvoering Van onfe betragtïnge te geraken. XVI.
De Fungus uit ontfangene koude veroor- /» «« «*
iaakt, fal men vlytig door alle bedenke-P""<* tyke warmte (die alhier goed kan doen Jjj^JJ*4**· |
|||||
|
é÷ä Van de Opper-hoofds-wonden
ftoven en koefteren: dien (na 't voorbeeld
van den beroemden Fabrit'ws Hildanus, * be- *Fabr.Hiid-ftroyende met fijne Poeders, die Aroma- cent. t. ötf. fyfc j het yrein en de vliefen verfterkende, &' en de vogten opdroogende mogten geoor- deeld zyn , waar door alle flatuesèeid,
vj'mdrigheidpa putuiteusheidVernietigt, de vliefen geflonken, het onbequaam vleefcb tot een vafter en dienftiger Stoffe gecorri- geert en verbetert mag komen te worden; gelyk als daar zyn de Rad. Angelic. Cario- phyl. Calam. Aromat. Ariftoloch. Rotund· de Flor. Salv. Sum. Rorifmar. Maj'oran. Sa- bin. en diergelyke; waar van men de be- quaamite tot een fyn poeder geprepareerd, kan gebruiken, ende waar over die platte Wieken in Spir. Fin. Spir. Matrical. of in het Tinil. Cr oei gedoopt konnen worden geap- fttnup,'. pHceert. P. Pigreus verwon dusdanig een aTs..'r-+' Fvgfs alleen door 't gebruik van de Spir. Fin., men kan ook een fakjen van de Flor. Salv. Rorifmar.Lavendul Thym.Chamomill, Melilot. Sem. Anis, Cumin.enz. doorftikt, en in goede wyn gekookt, of ook droog over de wie1:—, m pieaife van een Com* pres appliceren, en dus dan matelyk, ßï veel hec nodig fal zyn, comprimeerende, op dusdanig een wyfe betragten de Fun- gus te overwinnen , keurende deie manier van Geneefing wel de veiligite ende be- quaamfte, om den Patiënt van dit quaad (daar het dpéneJyfc is) te verloiTen. |
|||||
|
xvn:
|
|||||
|
en Bekkeneels-breuke». ^i γ"
|
|||||
|
XVII.
Wat nu de weg-neeming van dusdanigeDmA'm.
Fungi door het af-fnyden of ook door af- dingt m af- bindinge belangt , het felve kan niet weiy»yA'"^ raadiaam nog veilig geoordeeld werden: «^««fe* want uit het Vertoog van het wefen der Fungi tien wy, hoe ligtelyk door de at- binding of fnydinge het dunne Brein-vlies en felfs de Hercenen, konnen werden ge- troffen , waar uit dan feer haaft de Dood kan komen te volgen, Α Is ik op den 6 Maert Anno i6f8. in tegenwoordigheid van twee HeerenBewindhebbers ae.rO afiindijfcheMaat- fchappy j door den Heer Dr. Hartogsveld, en door den Chirurgyn Mr. Hartman tof Amflerdam , wel nauwkeurig geè'xami- neertwierd, fowierd my ook (onderveel andere faken ) van de genefing dusdaniger Fungi gevraagt, myn antwoord wierd goet gekeurd, en dien ganfchen dag doorge- bragt van des morgens tot in den laten avond, met het examineren der Cèirurgyns, die haar dienft na Ooftindien preiênteerden; niaar feeker Chirurgyn die dit warme land «og al eens hadde befogt, moeft op zyn antwoord, dat hy dusdanig een Fungus af, foude fnyden, datelyk buiten ftaan, fon- der dat men hem iets meer begeerde te Vragen; io euvel namen dieHeerendit ant-, woord op: en of fchoon Pareus in zyn Ptfeus.utr. tiende Boekx 2zfte Capittel wil, dat men ï0· r«/· **· <Je Fungus fal tragten af te binden, en fo O 5 voort |
|||||
|
iï8 Van de Opper-hoofts-wonden
|
|||||
|
voort met fterk verdrogende ende vertee-
rende Medicamenten fal foeken te overwin- joh'Schult. nen, en dat den beroemden Johannis Schul' a>£i».p«£. tetus een groot deel van dusdanigh een 4·· vleefch-gewas , 8 dagen voor de Dood des Patients met een Scheermes af beftond te
fnyden; en den geleerden Heer Do.Johan- fahr.ti'ili. nts ^É Burgo, nl ïvn Brief aan Hildanus, ©^0^3. verhaald dat in zyn gequetfttn Huisman het mergagtig deel der Hercenen zynde ge- brooken, en dat iig een vlies, als een flap en fagten uitwafch, tot buiten de wonde, fonder te kunnen ingebragt worden, quarn üit te barften; fulkx een en andermaal af beftond te binden, en aldus tot de groote van een vuifl, van de fnb(tantieder//ew <■■,· nen hadde weg-genoomen, ende nogtans dien Boer onder een rouw e maniere van le-
ven , nog wederom in zyn gefontheid her- fteld is geworden. So nogtans moeten en- de behooren wy altyd in dit voorval, aan die opmerkens-waardige Leffe van dien wel in deKonftgeoerTendenCfc/far^vKPi" ÏarPimus trusPigreus verdagt te ïyn , daar hy aldus liir. ^.Cap.g.it fpreekt: Want de eigen faèfiSamiéder Her- »«?. zaï. )y eenen jiveia op, doet de membranen uit- „ fpannen, ende puilt ter wonde uit; nog- „ tans fonder te [cheuren of te breken, maar „ word bedekt met eenputuiteas, [chuimag- „ tig ende bol vleefcb, waaropdetiCbirur~ „ gyn wel agt nemen moet, op dat hy niet „bedroegen en word. enz. Sulkx dan wel obferveerende ? ίο en ial men fo ligtelyk niet tot de ffiydingj af-bmding of het ge*'
brui»
|
|||||
|
enBekkeneels-breuketi. ζι9
bruik van> fcherpe corroderendeAf^V^*^^
menten refolveren, om niet ligtvaardiglyk ™»fr*r. weg te nemen het geen fo nootfakelyk totHüi <"">*·* het leven der Menfihen behoord; maarlie-0^14· ver de faken foodanig beftieren als boven getoond is : daar by nog voegende, dat men m dit geval geenfints traag in 't ge- bniik der Kliflceren fa! zyn. Om dus met alle verfchuldigde devöiren en op de vei- ligfte wys, is 't doenelyk, den ellendige» ■Lyder in zyn gefontheid te herftellen. XVIII.
' Wat voorts de groei van de Callm be-caii«, a;t
langt, d.ent vaft gefield dat óie geenfints SS?* ytdegroffie lymagttgfle, maar fijn/Ie bloei-voorst Jtoffe zyn oorfpronk bekomt; want met ver- wondering heb ik meermaals gefien en be- vonden , hoe voorfpoedig en vaardi? uit de geiuiverde grond der gequetite brei», vlteje» van onderwaarts, en felfs uit het wrgtgtigeTafeifcheidreldesHotfdpans het luiver en feer fchoon roode ■vleefehdehal- te, die niet alleen de b»or, maar ook de weg-neeming van fo veel ftukken beau. gemaakt hadde, vervulde; en eerlang fo- danig in vaftigheid toenam, dat in de plaat- ie des beens, wel haaft weder een beende hardighetd' wierde vermerkt: Ja foo, dat door een ichoon-roode fyne Vleefchgroei- jende Stoffe , die uit het geconferveerde Oötfchilde Bekkeneel voott quam, des beens ejjehUfering als»met kragt van zyn plaatfe wierd
|
||||
|
ziö Van deOpper-hoofts-wondca
wierd opgeheven en uitwaarts gefet, fulx
heb ik niet alleen dan, maar ook elders, Xmmm en eens in eén ander voorval gefien. Een yimvd. Ouden Patroon fat opeen winterfenavond met een jong Dogtertjev van 17 a 18 wee- ken, en daar hy Grootvader over rtond, by 't Vuur te douwdeinen, ibo lang tot dat hy in ilaap, en het kind van zyn fchoot met 7,yn voorhoofd in 't vuur is gevallen» daar men het niet eerder uitnam voor dat niet alleen des beens dekfelen, maar ook een goed gedeelte van 't Kroon-been, tot *HUtm aan de * Ruits-vjyfe opening, door de brafit Ubumbofdes. verteerd was. Ik eerft 8 dagen daar na, wanneer nu het grootfte gedeelte des Voor- hoofd* gegangreneert engemortiflceert was (want eerder en dorft men om Beftevaars fout te bedekken ) geen Meefler halen, daar by verfogtzynde, en fpoedig het quaat gefluit ter dragt gebragt, en al wat van de Huid en 't vleefig deel des Voorhoofts gemortificeert was , tot fcheiding gevor- dert hebbende, fö moeft nu het Opper-ge- deelte van het verbrande Croon-been, liet welk nu van 'yn '?..'.- verrotte dekfelen ganfch ontbloot was, nog van het gecon· ferveerde fcheiden: het welk wel fpoedig gelukten, dog liet ik meeft (onder 't ge- bruik van een fynpoedertje uit Mirrh<e M#" fticte en Crocus Brittanica béftaande, en daar dit ituk Beens in 2yn Opperdeelqü^xa te ryfen, hét Moeder-vlies mede beftrooi- <de) voorts dé Nature begaan: dog von^ ik de teerCBreitt-vliefennog; weinigbefcha- |
||||
|
en Bekkeneels-breuken.' zzt]
|
|||||
|
digt, van waar dat in weinig dagen foo
ichoonen rood vleefch tevoorfchyn qusm, dat dit groot ihik van het voor-hoofts-been^ dus in fyn geheel uit fyn plaatfe wierd op- gezet, als wanneer ik ( het opper brein- i>lies nu fiende begroeid ) het ligtelyJc met rnyn Kooren-tang uit nam; fulks dat dit dogtertje (het welk een feer fchoon kind was) voorfpoedig en feer gewenft is ge- nezen geworden. XIX.
Het gebeurd ook, dat (wanneer nu de ff" <t<* «w
grond van de holte met vleefch is begroeit )'*eCi""r'<:e de consolidatie voort foo voorfpoedig ge- ™"'hd~ lukt, dat eerder dit groot axedent met vel'fêj/a/w,· is bekleed, als nog wel devleefcbgroeyingenen 'vttittttm icheen voltrokken te fyn, foo dat nog a:-«», een merkelyke holte, felfs als de quetfure geflooten is, overblyft. Hiertoe is ook raad, dog niet door het fprcokje van een goude oijihere plaatje daar in te voegen , maar we! door wat liberaal in het gebruik der •vleefch-groeyende medicamenten te zyn, lïiet die wat vet op de platte wieken of plaaflers te fmeeren, niet iterk te Coin- Primeeren, en geene verdroogende nogte Vermakende Medicamenten te appliceren voordat het behoord: Namentlyk wan- neer nn de holte voor 't meerendeel met «en goed, valt en zuiver -vleefch begroeid ïal zyn, en dient men te weeten, dat de °atuur, zelfs na de geneefing, het vleefch |
|||||
|
'i%t Van de Opper-Tioofds-wonden
nog almeerènmeeruitfet, fo dat een hotte
die even na de fluiting der wonde vry groot fcheen, te mets al minder en minder ïal worden bevonden, te ligter , wanneer men nog (even als vooren) met incarnee- rende ofte -vleefch-groeyende middelen conti- nueert , dewelke uit het Gum. Elemn. Cer, Citrin. Theribinth venet. ol. Hipericon. puiv. myrrb. mafiic. Oliban. Sarcocoll. Cr oei, en diergelyke konnen worden gemaakt; en dus degeneefinge voort gefet fyn tot aaa het gewenfie EINDE.
|
|||||
|
IL Ver-
|
|||||
|
22f'
|
|||||
|
II. Verhandeling
Van de
WONDEN in't AANGESIGT,
Waar in het aanmerkelykfte, fo
omtrent de verïcheidentheden der eelcn, als Wonden, ter genet fin ge, kortelyk worden vertoond , en met opmerkely- ke voorvallen beveitigt. I.
DE Wonden in 't Aangefigt komen ons DeWmdm
diverich voor, namentlyk: gehou fa^an^· Wen, gefneden, gefteeken, gefchooten,/^»^»^ gebeeteo , gekrabbelt, gekneuft enz. zo<#wrjï&. als die dan mogten veroorfaakt fyn: Ten tweeden eenvoudig en klein, ofgewigtig; öamentlyk met verlies van fabflantie, of öiet iet tegen· naturel yk χ daar in beklemt ■of gebleeven, met fterke Bloedinge, met Wyt-gapende of af hangende Labien, tof in de Mond, in <ie Keel, of elders in en doorgaande, metBeen-breuk, vermorfelin- ge der Beenderen, en wat nog rrieer van het wefen der IVonden kan opgefteld zyn: Want men kan die ίο avontureiyk ende *erwonderlyk niet bedenken, veel min be* fchiy*
|
|||||
|
2*4 ^an ^e Wonden"
|
|||||
|
fchryven , als die den KonflO effenaar kon-
neii voorkomen ; en moeten de felve alle na hare verfcheidenthedeu, fo omtrent des felfs Deelen , als die fy van dOorfaak be- ■ komen, ook oncierfcheidentlyk aangemerkt ende gehandelt worden. Π.
Ik fal nogtans van yder ioorte maar een
weinig opftellen , om dat my den tyd tot doorkruiiinge der Autheuren , ontbreekt: als ook , om dat men van alle dusdanige Wonden , van weegens hare verfcheident- heid , niet wel fq diftin&elyk kan fchry- ven , als dat men dïe^oor de Hand-konfi geneeft. En ten dèrden\ om dat geen breede verhandeling der fak^n, die fo oo- genfchynelyk konnen werdeh gefien en ge- handeld , by my noodjg geoordeeld wier- den. III.
nreijphnem ' Eyer.r.-;:,éH «x* nog voor affeggende,
Kyifiige m «at 'm alderhande foorten van Wonden des ferftdc gene- Aangefigts , hier in wel meeft en voerna- fnp> mentlyk de Kond beftaat , dat men die fo konilelyk, dat is fo volmaaktelyk, ge- lyk en effen , fondèr of immers met fo weinig lykteken of naad geneeft, als doe- lyk zy : gemerkt de beerlykheid en konfi der Natuur van het Menfchelyk Schepfel, % voornamentlyk in het Aangefigt ver- toond { |
|||||
|
in 't Aangefigt.
|
|||||
|
loond, wiens fchoonheid, cieraat en vol-
maaktheid altyd door den Κοηβ-Offenaar met alle naarftigheid ende behendigheid moet werden bewaard , en fulkx eenige wanipfïa.Ire verkregen hebbende, koniie- lyk moet verbeterd zyn. . ÏV;
Wat nu belangt de Wonden des Aange- G^fde d
figts , die door eenïg fcherp In&mme.m&faMd', ' worden gehouwen,defezynfomwyl (voor- Wor"k de' hamentlyk in den Oorlog, daar men eikan- ^""S^1- der met fchèrpe Sabels de Muts af-kaatft) Vry groot, onbefchoft, en ook wel bekom- merlyk ,. op dat ik niet fegge gevaarlyk, en ook iömtyts doodelyk : want groote af- klovingen met quetfinge van Aderen, flag- Aders, Senuen, Spieren enBèenderenkon- nen gefchien, die fomwyl't Verband, a!s bok de Geneiing, fo moeyelyk komen te maken , dat alles wel ter quader einde keerd : Ook al wat van Ooren, Neus, Kin,En met ver~ of elders t'eenemaal afgek looft word, kanlks va" ^" onmogelyk (fchoon ook hoe verfch ttjimk' bloedig de IVonde mogt zyn ) niet weder- om werden aangelymt ofte genefen ; de- wy!e des feifs afgeknot gedeelte terilond Veriïerft. V.
Men fal dan by defe gelegenheid , de^iyMf
Uheafivmnge ( fo die groot fy ) pogei) tew^/^ Ρ be- |
|||||
|
&ι6 Van de Wonden
|
|||||
|
bedwingen met bequame flupaden . Bloed-·
flempende poeders, Bovifi, Compreffen, en Ligaturen , alles na dat de forme van de fartye en de hoedanigheid van de quetfure vereift ; vermydénde in de Wonden der Oo- gen alle fcherpe , en in de Mond ook daaf by alle bittere Medicamenten , de t'eene- maal loffe Beenderen moeten uitgenomen, de andere tot haar plaatfe vervoegt, en alfo aan de goede voorforge van den Chi- rurgen worden gerecommandeert; en vor- ders: de Curatie door Etter- vorderende, Vleefch-groeyende ende Velmakende mid- delen worden- bevlytigt. VU
Gekloofd *n dusdanige gekloofde Wonden des Oog-
mndedes fckeèls let men of die over dwars of regt-
cogfihteis. draats na de loop der Vefelen , of ook doorgaande of niet doorgaande mogtzyn, niet ligtelyk fal men hier hegtingen met de Naaide doen , dewyl meert altyd ons oogwit door aanlymende plaaiters en bin- dinge, (feiftdaai \'uvycune.Üogfcheelri\ogt nederfakken] volvoerd word. En die hier de hegting nog nodig mogt keuren, moet toeften dat hy niet met de hegtnaalt door 't binnenfte deel des Ooghfcheels paiièerd, op dat niet de punt van de Naald en het fcheuren des draats, de Vliefen des Oogs en 'tGefigt befchadigt, en wederom, fo° wanneer maar het buitenfte deel des Oog- feheels gehegt word , fo ftaat die door des felfs
|
|||||
|
in 't Aangefigt. ivj
ieifs feer vlugge-beweging, Iigtetyk ujt té
fcheuren, en aldus de geledene pyn en het moeyelyk gefutfel van 't hegtèh vrügtelooé uit te vallen. Evenwel fo Wanneer des Oog- fcbeels rand door fnyding gewond, en vry verre van een geftheiden mogtzyn, fofal men op de behendigite wys, indien't dien- fh'g geoordeeld word , door de Naald het geicheidene foeken aan een te brengen ^ en vorder met Plaaftertjens onderiteunen aües na dat dan konit tot volmaaktheid Van het C?c/Jg*falraadfaam komen te keu- ren. vil
. Somtyts hang in de gehouwëne ofte ge^^^
kloofde Wonde'desΑ'angejigts een goet ge-„^^ deelte by of nederwaarts , vertonende een gikimfdcmit· wyt-gaperide qüetfure, gelykinde Warig,<i<w des ιΛα,ίΆ- ia de Kin $ en elders kan komen te gebeu-£'./%"· ren. In fulke Wonden fal men alles wat af- hangt , terfiond weder t'famen foeken te voegen , met aaii-lymende Plaaiters van Diapal ma, ofte wat yder daar toe het dien- ftigft lal keuren, of oordeeld men die ma- nier van aan-hegting niet fuffifant genoegd fo kan men ook een of meer hegtinge met de Naaide doen j dog alleenlyk maar doof de Huid , en voornamentlyk daar óp ge- let . dat men de fteekjens van de Naaide door wederfyds Labien , fo net als 't kari 2yn , tegens over malkander laat komen: de hegting roet Naald en draad moet ook Pi 2 fpaar* |
||||
|
zz8 Van de Wonden
|
|||||
|
fpaarfaam', en niet als daar het nootfake-
lyk.zy, gefchien; dewyl men dog vorder de Wonde door 't hegten roet Plaafters be- veiligt en onderfteund, en op datalledus- danige hegtingen vrugt doen , lyo moet men in den Patiënt het huilen, fchreeu- wen , laghen, blai'en en niefen, en alles wat trekkingen groote beweging ontrent de Wonde veroorfaakt , tragten te belet- ten, en voorts de genelingekonttelyk vol- trekken. vni.
\Ah emOor Dog hier geraakt fomwyl geen klein ge-
isa,feekioofi. deelte van het Oor of'Neus in de loop. Is een Oor t'eenemaal afgehouwen , en dat aan die het verwonderiyk mirakel van Mal- chus niet en gefchied , fo moet de Wonde maar alleen door een matelyk opdroogent middel worden genefen , de omleggende deelen befchermt, en de holligheid voor de infypeling van de Materie , koude des Lugts enz. met wat Boom-wol , die met de rook viin Meöiï ;;f Wierook vervnld is, of met iets diergelykx forgvuldiglyk worden befchermt. IX.
ofeexgeéei- Maar fo wanneer een gedeelte des Oors
* de, oors is fodanig geklooft mogt zyn , dat nog aan
i<mi»hm*,tn het andere vaft hangt, en door fulkx nog
hoop tot wederom aangroei vertoond, Co
moet
|
|||||
|
itl 't Aangeiïgt. 22p
|
|||||
|
moet men in de voor- en ook langs de ag-
ter-fijde des Oors , fo behendiglyk eenige hegtinge met een krom Naaldeken doen, als doenelyk zy; de Cartilago of't Kraak- been des Oors vermydende, want die geiler ken zynde, wel ligt verfterft. Voorts de liegtinge met hegt-p!aaitertjens en een voor- iïgtige bindinge onderfteunende : vorders de Cuer met t'faaam-lymende Medicament ten voltrekken. x *
Een t'eenemaal afgekapte Neus en kan ^i, de n««
niet wederom aangeièt nog aangelymt wor-gmfchafge- den , en fouw des felfs onderneming wel Ai/* «. rrjogelyk alfo raarzyn, als ons de Italiaan- fi Konjlenaars , en onder anderen ook Fal- lopius , Alexander Benedittus,· Marianus Santtus, en Talidfctius hebben geleerd, om die uit de Spieren des Opper- arms weder- om te hermaken, te fcheppen^ en trots de beite Pronk-gevel in iemants Aangefigtts formeren; dies heb ik Onnodiggeagt, om, hier van te fchryven : w.yiènde s die dit kunsje focke;i te weeren , na de befchry- Wnge van Thomas Fienus in zyn Twaalfde Boen van het Inten der Keufen. XL
Ons belangende, recornmandereby deièwfct dan h-
ïoeitand een Vleefchgroeyent Medicament *'«&* wt te gebruiken , het welke van Cer, Citrin. ***· Ρ 3 Gum. |
|||||
|
ïjo Van de Wonden
|
|||||
|
Gum. Elemn, 0/. HipertcThettb'mth. ften*,
Myrrh, Majfoc. ÏÉþáç. Sarcocole enz. ge- componeert zynde, de í leefch en aangroei mag komen te vorderen ; welk Medica- ment , niet tegenftaande men tegens de Cartüago niet gaar de vettigheden gebruikt men nogtans in dit ongeval vry vet op de Wiekjensgefmeert,gebruiken fal; dog de Neus hooger en in xyn Beemg gedeelte af- geklooft zynde , fo kan het Gebeente mei kleine drooge Wiekjens, of die bevogtigt en in een Vlees-groeyeud txxBeeu-befcber', mem Poeyer gewenteld ïyn , worden be- waard: V'orders laat men het afgekoitefo lang uitgroeyen als doenelyk fy , op dat door fulkx des Aangefigis wm-gettaltever- beterd mag zyn , gelyk als ik felfs geluk- kiglyk , en met een goed fucces heb on- dervonden. ×ÉÉÃ
Vahid. vak ■ ^s WY m het Jaar 166%. de Sterlfe en
een Soidatt bet Palleis van de fwarte Konmginne vafl
dieietgnatfit^t Kon'mgryk C'o<r*i»lto,rmenderhandverO"
gedee'ite van verde , na dat wy haar Leger en dat var·
de Neus ðá: fe Portugeefen hadden geflagen ; en del?
öÇ,'ö. bruine Vorflin (gelyk in myç gedrukte Ooft'
ÉêÜßâå Voyagie verhaald word) gevankely*
hadden gekregen, fo quamen in defe bloe*
dige furie een groot getal onfer//e/ai«#me
Bloedige koppenen leden, onder oniëhao'
den , daar van wy de fwaartften eerft5 e ■
voorts de andere na paraden verforg^0'
OU'
|
|||||
|
k in 't Aangeiïgt. z$t
Onder die van de laatfte foort foo quam
onder anderen ook een Jong Soldaat my bidden , dat ik hem zyne Quetfure wilde verbinden endegenefen; trekkende onder- tuiTchen (terwyl hy nog al wat wachten rrioeft , zyn bloedigen degen opdegequet^ ite vyandelyke Malabaren, die daar om heen langs (de weg benevens een feer groot ge- tal 'Jooden in bloedige plaiTen , vaii wor- ftelden , omme den laatften fnak te gee- ven , dien tot betoninge van zyn moeye- lykheid en wraakluft den eenen voor den anderen na , nog door-rygende eryioor- Iteekende, wy hem hier over en over zyn Wreedheid befrraffénde , kreegen tenant- woord, we/ waarom niet, fy hebben my de Neus afgekapt, nu ben ik immers al myn Ie* "Ven gefchand.ee'enz. Ik verbond defen Heldiyn gekorte Neus,
niet verwondering dat daar van het grootfte fte gedeelte wa's afgehouwen , fonder an- ders in 't Aangefigt of ook elders befcha- digt te zyn, gebruikende een vleeichgroe- jend Medicament, uit bovengemeldeiïm- plicien t'faam geiield zynde, het overig deelj der Neusgaten eerli met fleek-wiek- jens , en naderhand door kleine Pypjens of Kanullen voor het toe -groeyen- open houdende , vervolgende aldus tot dat de quetfure met een fuiver en.vaft yleefch in- carnerende, zyn Neus van dag tot dag lan- ger wierd: ik wilde geen opdrogende ν el- makende Medicamenten gebruiken , foo Jang als ik fag dat met een gewenfte uit- P 4 groei- |
||||
|
z$L Van de Wonden
|
|||||
|
groeying van Vleefch de Neus nog in leng-
te endefatfoen avanceerden; En aldus hei?. ik defen Krygsmaw door de Konfl: nog al een tamelyk Itompje toegebragt: dervoe- gen dat weinig mifmaektheid aan de Ge- vel van dat Huis kon werden gefien , en eindelyk zyn geformeerde nieuwe Neus met vel overtrokken ende genefen. XIII.
My gedenkt ook dat ik over eenige Ja«
tfius zonder ren een Soontje van feeker Schipper heb. miiieiSiUt, genefea ? van een diep ingewortelde ver- rotting , onder of binnen de Neus , tuf- fchen \\eiVerhemeld-been desMondsenhet OsfaUtum. Seef-been , waar in het ntiddeljchot van'de Q/Emoidem Neus al verrot was, vrefend\ voor dege- heele Neus en de bovenfte Lip , dog die door veel moeiten en yver behoudende, fo bleef nogtans na degenefing d'wraiddel- fchut in de loop, en aldus maar £en Neus- gat 't welk vry groot en al wat mifmaekt itond , oyer. Dit Knegien heeft t'federt elders gewuunt , dog nu aldus weder tot my gebragt zynde , en het nu tot de Ja- ren van fchaamte en kennis komende, heb, ik een fchutfeltje van ligt Palmenhout ge- practifeert en aangeraden , het welke lyf- koleurig geyerwt. en fo geformeertfoude zyn , dat het by daag daar in gefet , ende by nagt daar uitgenomen kón worden; dat aldus in zyn Kintsheid niet konde ge- fchien , dog nu , ionder vrees van onge- val, |
|||||
|
iri 'å Aangefigt. 233
|
|||||
|
val, aan hem kon worden gerecornman-
deert. XIV.
Het kan ook gebeuren dat een gedeelte ^ûê»
van de Neus word doorgefneden of door-■ ^rgekimft gek looft , en egter aan 't overig deel nog"· vaft hangt, by defegelegentheid, fa) rnyns oordeels , indien de Hegt-Plaafters niet fuffifant genoeg zyn, een nette hegtinge met een krom Naaldeken (het Kraak been vermydende) door de Huid met nuttig- heid konnen gefchien, en voorts de gene-: lïnge konftelyk worden bevlytigt. XV.
Evenwel' is de hegtinge met de Naald De Í«ù-
te mispryfen , wanneer de gefneede ofieh,e"'"se&e' gekloofde Wonde van minder aangelegent-X'^1 heid zynde, de aan-Iyminge door Hegt-^^r/'" Plaafters kan worden volvoerd; dewylded-anniymm- Naald-hegtinge ligtelyk oorfaak tot een,?f4?*»<™ wanfchapen genefinge fal verfchaffèn. «Wm, XVI.
Voorts konnen de wonden der Neus ook
nog met of fonder  een-breuk zyn: van de nxutu/n &ït Heen-breuk fullen wy nu niet fpreeken »Ç.*«·í«,,, alleeulyk dit aanmerkende., dat by defe^'i^fi gelegentheid, als de wonde door het Ge-"' beente gaat, van binnen bequame Pypjens Ñ S van |
|||||
|
j£4 V^n de Wonden
van Siher, of ook van andere ftoffe ge·?
maakt, ter uittogt voor de Materie, adem- haling en fteun voor 't inwykend Gebeente konnen werden gepraétifeert; welke Pyp-; jens niet al te lang nog fteekende moeten zyn, om geen fmefinge, pyn , op fwelling en diergelyke toevallen en fwarigheden te verwekken. Elferging der V V I I
tifaa gaten, Λ ν χ i.
Men .kan ook-een aglutinerend of t'za-r
men-heelend, en mateïyk opdrogend me- dicament van binnen tegens de wonde der Neus aanbrengen, 't fy door opfauiving ^ infpuiting, 't Penfeel of iet anders , of dat ik voor 't beiï houw, met fulkx buiten om 't Pypjen (dat met een fyn doekxken be- kleet kan zyn) aan te ftryken, vermyden- de alles wat fcharp , wat heet ende by- tcnde fy , om insgelykx geen [niefing of ander ongeval (e verwekken. XVIII.
Uis ooK.het Van buiten falmen, Compresjens die klein
Vab<wi. en wat dikjens zyn, en in kas va,n keent,
breuk ook kleine fpalkjens tegen de Neus
aanvoegen, fulkx de holte tufïchen de Neus.
en Kaken vervuld mag zyn : Vorders een
ofte meer kleine Bandekens gebruikende,
·■■'.. die voor de Neusgaten kleine Lugt-gaatjens,
♦ ' en voor de 0'ogen wat uitgefneden, en we-
^erzyds aan de Slaapmuts of aan de band
oin.
|
|||||
|
'ï
|
|||||
|
in 't Aangefigt. z$j
pm de Kin moeten vaft gemaakt zyn en
wyders in alles de naarftïgheid ter genee- iing fodanig betragt, 'als yder Chirurnn ontrent zyn handeling fal bevinden te%e- hooren. · XIX.
De groote Wonde der Lippen die door
gek looft ofdoorgefneedenzyn, konnen £?Wv doorgaans (gelyk in de Neut) ook ib wel ï°pt niet wordenen een geneefen, of eenigi-jL»,**. lykteeke? blyft over; dog men fal diefo«». konftig wederom t'iamen hegten a!s doe- nelylc fy: de Naaide wat diep dooriiee- kende, ende de Knoopjens vry digt tot malkander aanhalende, dok de hegtingen, foo het den Chirurgen word toegelaten vermenigvuldigen, daar het de nood ge- bied , en den Patiënt (ίο veel mo^elyk) het lachen, kryten, fchreeuwen, geeu wea- en gapen tragten te beletten; op dat niet al- les wederom los fpringt en uitfcheurt, die wyders met klevende en aanlymendeplaai- fters, en voorts met bequame Compreifen en Ligaturen fodanig beveftigende, als de gelegentheid van de Wonde fal kqrnen te vereiiichen, XX. ,
De vorder genefing gefchied wel door-*"»*^-
gains 't gelukkigft, door Medicamenten Aï< die v/at halzamyk zynde, alleen maar de ipoe*
|
||||
|
136 Van de Wonden
fpoedigfte t'famen-heeling bevorderen, en
die al mede uit de Cera, Olei Hiperic, Gum. Elemni, Tkeribinthi. Ven., Bal/. Copatv. , Maflic. Oliban. Thuris en diergelyke moe- ten beftaan, het felve vet of mager na dat vereift word, op kleine w.iekjens gefmeert, en met wel-kleevende Diapalm of andere Plaaflers kan worden beforgt; ja met de ümpcteDiapalm plaafierwota menigen ver- fche -wonde fo itl of ontrent de Lippen, als ook in de andere deelen des Aangefigis t'faam gevoegt, en niet alleen fonder de Naald te gebruiken, wederom aangelymt, maar ook (gelyk yder d'ervarentheid leert) Yoorfpoedig en wel genefen. XXI.
Wmdt^tr De Tong word niet alleen door een uit-
Toagf. terlyk Inftrument, maar felfs ook door de Tanden meermaals gequetft, voornament- lyk in de Kinderen , die in het vallen de Tong uitfteeken. Al wat van hare fubflan- tie t'eenemaal afëefnee^en ;;; gr0eid niet weder aan, een afhangend gedeelte moet konftelyk door de Naaide (foo nog maar eenige hoop tot gending fig opdoet) Wor- den gehegt, en wederom t'famen gevoegr. De hegtingen worden verdubbeld, wan- neer het mogt nodig zyn ; dog al wat moe- jelyk in haar uitvoering, in Kinderen on- dervonden, en alsdan voorts de geneering door Leepel-fpys , weinig fpreekens , en 't dikmaals aanftryken van Roofen-Hoowg t |
||||
|
in 't Aangefigr, 237
of een geneefende Syroop 3 al doorgaans
voorfpoedigiyk volvoerd. XXII.
t
Dus ver kortelyk van de gehouwen en DeglJlolkjl gefneden Wonde-des Aangeiigts, komen mndede,' nu tot de -wonde die met een Mes, Priem, wtege/%*. Steekade of Degen mogte geftooken zyn ^ die dan in hare verfcheidentheid uit de oorfaak , of door wat ÉêâçÀÌâÌ , of uit haar diepte, figuur en grootheid, of na het deel des Aangefigts dat gequetft is, moe- ten geconfïdereerd zyn. XXII i.
Ten eerfieu uit de Oorfaak, namentlyk in bare ver-
of de fleek maar fagtelyk of middelbaar ^fchudenthe- of ook wel met een geweldige force is in- den <"*·&" gedrongen, daar uit dan de diepte, ofookwer^· wel de verbreeking en vermorfeiiiige van beenders, of mindere fwarigheden konnen werden bekend. Ten tweeden, of door wat Infimmenten, als namentlyk door Pylen, Spietcen , Landen, AJJ'agayen , épatten, Angels, Pooien , /Jegens, Steekaden, Ha- ken, Meffen, Priemen enz. Waar van de Pylen weerhakig , de AJJ'agayen, Spatten en Angels fenynig, als ook metaf-brekin- ge van punten enz., ende de andere diep ingaande konnen zyn. ¾ en derden, of door haar diepte, figuur en grootheid, die ons het getigt ca 't provet moet vertoonen. |
||||
|
i}8 Van de Wonden
En ten vierden, het deel öfdeelen-des Λλ»·^
ι gefigts d'e gewond zyn, dewelke in hare
vericheidentheden ook w}ders iti alle de
bovenftaande faken feer onderfcheidentlyk
,, ons voorkomen.
XXIV.
Warhakige Hier was wel eengroot Veld om tri té
fyimm gaaa weiden, dog moeten wy kort zyn, fihtgtenëe cnonfe ruime gedagten Voornamentlyk iri ttefofTL· de befeffin? van het befchadigent Werktuig iLZCn,™ hoedanigheid van het gequetfie de e l be- hkiemtzyn. fnoeyen..■ De weerhakige pylenenfchigteri die tot de partye des Oogs zyn ingedron- gen, en daar in zyn blyven fteeken, ma- ken in Landen daar die nog gebruikelyk zyn, den Meefier veel fpuls; want niet al- leen de vernieling des Oogs, maar felfs de naart aan-gelegene beenderen konnen ver- morfelt, gebrooken , of daar in de Pyl fodanig beklemt zyn, dat niet anders dart met een vry groote kragt te gebruiken; eri dus met vrees en v Bloedflorting wederom uit getrokken kon- tien worden; XXV;
ifoeopdé Indien de Schigt of de F*yl dan aldué
vimjigtigfh mogt vaft beklemt zyn, ende niet fondef
■ayfemtte gevaar des levens; ten aaniïen depunt vari h*Un. het Y^-er tot jn ^e lier eens kan zyn gedron- gen , of door de verbreeking der Been-
ders,
|
||
|
in 't Aangciigti %!$
ders, Merkte Bloeding, fwakheid des Ly*
ders enz. "kan worden uitgetrokken; en dat men de dood onvermydelyk te gemoed fiet, foo fal rnen geen faken beitaau die onraadfaam zyn; maar ook daar de krag- ten nog wat beitarid zyn, met bekendma- king van het gevaar, het werk verhaaöen, en alle devoiren aanwenden om de Pyl, de Schigt of het afgebrooken itük Yzer, zoo en hoedanig het wefen mogr, op de voorrïgtigfte Wys—teufeekomen, en hier iit· nodig van de bequaamfte Dilmoriums, Ra· •vens-bekken, uittrekken en diergelyke foor- ten van wei-getande vair-houdende Werk* tuigen en Tangen, gelyk ons Pareits, Guel- iemaUy'Schmtetas en anderein de verfchei- dentheid van haar grootte , fatfoen ert maakfel verbeelden voorfien te zyn, als ook alvoorens van Bloed-flempingeK)Sivagtels, Compreffenet>t. opdat niet een enverwag- te Bloedflorting den Meefler bedriegt: men fal den Patiënt in dat poftuur fetten als doen hy defchoot ontfing, fteekt nog een ftuk van dePyl, Spies of Lancie buiten de IVm- de, fo dst men die met de hand kan aan- vatten, fois diebequaamir. Menvermyd alle ilerkeforce, want men foekt door een fagte beweging al wrikkende meer en meer loffigheid, en dus al figtelyk na fig trek- kende, het befcbadigent ende vaft-kiem- mend fiuk Yfer of wat bet dan fy, nier alle vooriigtigheid te bekomen ; vermy- ^ende alle verder verbreekinge der Been- ders, en het op-lchearen dei Vaten, enz. Ook
|
||||
|
2.40 Van de Wonden
Ook moet men betragten dat men het fon·»
der de punt af te breeken , geheel uit- haal d, of anders ftaan ook als dan nog meer fwarigheden te vreïen. XXVI.
Siit^hler Uei kah ook gebeuren dat de pmft vari
VanParetit Ë , . . c' r ■ c r . r. . , . ■ enFabrit. eera weer-hakige Spies of Lancie juilt niet
mtdan. cem. alteen in net aangefigt, maar ook in ee~, 4-.obfetvat.. ing ander deel des Lichaams, tot fo verre i>2. ter andre iyde is door gepaiTeert; dat al· ^itsdkter reeds, of daar een í on de gemaakt, of-te-'
CfL»f!L/gens de Çç,<1 aatl-genaderd, of ook nog 'xyi'Zwg" d'ePer fchuilende, aldaar de gelegentheid drmgm, ma <>ps mogt noodigen, om van die kant op dat men dan veiliger wys de uit-halinge te tenteeren * doen'fal. fo moet men fig van die Wonde of die oc- caiie, die ons aldaar en van die kant voor- komt, bedienen, of die Wonde (als 't vei- lig gefchien kan) grooter maken: of ook aldaar nog geen opening fynde, ende nog- tans het (tuk Yfer onder de Vingers ge- voelende, van de andere V-irit, fodaarnog een ftuk van het Houd , van de Pyl of Lancie uitlfeekt, voortgefet fynde, d'uit puiling bevordere, daar op d'infnydinge doen, en fodanig als 't hoord, op devei- ligfte wys de weerhakige Pyl of Schigt, of wat en hoedanig het wefenmogt, trag- ten uit te halen : veel liever, als dat men hetfelve wederom uit de ingeboorde Won- de met prykel van nieuwe opfcheuringe der Bloed- vaten , Sentten , Peefen , Vtiefep* enz·
|
|||
|
in 't Aangeiïgt. 141
enz. te rug; eh dus met een grooter ge-
weld foude pogen uit te trekken: raadfa- mer keurende het rondj ftukjen Houds dat, nog aan de P.yl of Schigt vaftmogt zyn, met het weerhak i%e ituk Yfer ter gemaak- te wonde voorts uit te halen: alsfulkxmec een plompe Domme-kragt wederom trek- kende, de feekere prykelen van Bloedflor- ung en andere fware toevallen ons op deri hals te halen; XXVIÏ.
Bekommerlyk moet men 't ook agten ,&·#«„,&,.
wanneer eenig (luk van het afgebroken Yfer gdyk^vmrvf.i i)f Staal van de Lancie, Spies of Deegen,*'» R»tó. Steekaad enz; diep in de -wonde is blyven Hil^"m fteeken, heeft men daar van geen yolko-iW'5·0^ men feekerheid, entwyffeltmen, fo dient *?,' *«.w. i Ί · /■* ■ . % ■ « » *^LS fïifï leis,
(eer dat men iets ter genehng bev!ytigt)rWerfi(,/fe
nauwkeuriglyk onderfogt, of iets in dederm»de •wonde gebleven is. Tot dien einde fal men ukiyvmfli^ het befchadigend werktuig (als 't te bekö-%"· men is) tragten te fien, om daar uit de feekerheid en hoedanigheid van het geene dat afgebroken en binnen de wonde geble- ven is, te konnen befeffen: voegt daar by dan ook het onderfoek door het Provet, om te weten waar, hoe groot, en hoe- danig dat fulkx mogt fchuilen; fettende tot bereik van uw oogwit den Lyder als doenhydefchootontfing, foekendevoorts Wat aldus tegens natuur in de wonde mogt fteeken , ten fpoedigften door bequame Q Keoren' |
||||
|
&42 Van de Wonden
|
|||||
|
Kooren-fpHnter of andere Tangen, of ook
door kleine Haakjens of wat dan voor 't dienftigft gekeurd word, ter wonde of door een gemaakte opening,, foo dan 't beft 't voorfpoedigft en veiligft geiehien kan$ ■Uit té halen. XXVIII.
Sommtuer $° door het uitrekken van 't gene ver-
een groot e haald is, een fterke Bloedvlied ontftond j Bioeifioning foo moet men met dienftige Stupaden en mtfiaet.wat gieken alvoorens daar toe, na de groot- gedMnmoet nejj cf diepte der wonde gemaakt, en ïftet de bequaamfte Bloed-fiempingen, die niet bytsiide nog weg-etende, maar feeker en fagtelyk (toppen , de Bloedvlied bedwin- gen , komt die uit de diepte, foo mag de wonde wel matelyk opgevult worden, op dat de Bloed floppende middelen teegens de op-gefcheurde Bloedvaten aankomende* mogen doen ftremmenen fluiten daar, en alfo het behoord, en vreeft men de wieken (dus ver ingebragt) niet weder te fullen bekomen, κι moeten uic ook alvoorens, eer dat men het werk aanvangt, met dra- den, om daar by wederom uit te halen, beforgt· 2yn , de fagte en geenlïnts byten- aeBloedflempende middelen zyn, (gelyk wy behoren té weten) de Bolus Armeni * San- gttis Dracones, Terra Sigillata, Lignum San" talum Rubrum , Farina Volatilis ', Thus, Olibanum, Sarcoeolla, Mafiice , Album Ovi enz. als ookde Bovifi&a. diergelyke, waar mede
|
|||||
|
in 't Aangefigt. 241
mede (en geenfints met pyn-verwekkeh-
de, fcherpe, Corrofivige ende Korfl-bran- dendeMedicamenten) dat wy de fwaarite 'bloedflortingën in Oofiindien hebben geiiempf^ van welkers Poeders dat wy in onfe Oor- loogstogten ons maakten vöorfien te zyn, om die, daar het noodig was, aanilondS te kofinen gebruiken. XXIX.
ι Na de weg-rüimïnge der boven verhaal- Hetgehnms-
Üe tegensnatürelyke faken en 't itempen des de' at,ml^fl 'bloeds, moet' voons de gekneusde ivondewatsc^"mt van ai haar ge ρletterde deelt jen s en gek Ion- 'hiraaet doé terde vogten ontiaftengeZuivcrt zyn, )M$U etter makend* toe dat deMedicamenten zuiverende en et- middder.eerjt ter-makende dienen te wefeu: de, züi've- «lAiafiky» rende moeten niet fcherp nog bytendë te-e£rOT™*, gens de naakte Vliefen exxZenuen (die fterψ"^%- r ' 1 ι- λ ι :^»· - · ?zaan* tem*
teer gevoelyk zyn) nog ook watOliagtig3/en.
Balfem-agtig en vetis, tegen 's;de Beenderen werden gebruikt; of de eeritefuileri feher- pepyn, ontfteeking en iwaie toevallen, en- de de andere een verrottinge in hetgeèeen- ie konnèn verwekken. Ook rnoetgeèage- klooterde iiofFe des Bloeds , of war in de diepte der wonde geftr.emt, verfuurd, en yerguoi'd nog fchuiien mogt, met het bui- ten il e t'faarji te genefen, daar ingelaten Worden, of eerlang fullen fware toevallen van heevige pyn , ontfleeking, opfwelling\ [weeringen, koortfen 'enz. den altevoorba- iigen Meefier,en ook vden Patiënt bedriegen» Q i 'XXX, |
||||
|
Van de Wonden
|
|||||||
|
M4
|
|||||||
|
XXX.
r«fc,te»e· , S° <**? *? grootheid of diepte der Won*
tinge ì £ Ë (het fy m de (/«£** of elders . degene- ffncfaigt. fing bekommerlyk maakt, fomoet onder een voorfigtigen handel en wyfe voorfeg- ging het werk daar henen beftierd zy'n* dat men de gepletterde ftoffe tot Etter, en door die Etterdragt tot affcheiding van 't goedef, en tot ontlading van al wat on- nut is, bevlytigt, dat men de t'eenemaal , loffe fplinters der Beenders uit-neemt, dat men de reft voor de Lopen veus-Medica- menten bewaard, dat men daar het gebeen- te bloot leid, bequame  een-poeders, dro- ge Wieken, of iffer Corruptie, dat men die in een fuiverend Lavement gedoopt, daar tegens gebruikt, dat men de vleefch- agtige of ook andere fagt teer-gevoel yke deelen met het Balfum Copaha, of daar ; by wat Gum. Elemm vermengelt fy, of met een bequaam Dire!i«f (de welke divers
gemaakt konnen worden ) beforgt, dat men de Wonde daar niet meer is uit te ha- len , voor al niet met te veel Wieken op- vuld en vol propt; maar dat men als dan voorts ruimte tot de Fkefch-groeying, en doortogt tot lofing des Etters beforgt, en daarom de Wieken niet verder nog dieper als noodig is, inbrengt: dat men wyders bequame Defenfiven,CompreJfen en Ligatw ren, na dat dan de plaats, de diepte en erootheid der Wonde vereyffchen fal, £e" h bruins |
|||||||
|
in 't Aangefigt. z^f
|
|||||
|
bruikt : dat men de Wonde verfchoont en
op zyn tyd verbind , als ook, indien (by- fonderlyk het Oog) met haar Vliefen be- fchadigt mogt zyn, dat men als dan in de plaats van vette Medicamenten, foodanige Waters gebruikt, alshaaft, daar'tbehoort, den J^eerljng voor gediend ftaan te werden. XXXI.
Niet fo veel atweerhakigePylen, Spie- Geftookfn
een en Landen , als wel defeuynige Spat- Wondm door ten. AJfagayen, Schigten, Βutk-Scheen- en^"'£m· Voet-angels der Indianen van d'üoilerfe dee- £';wf{ "* len van Afia , der Eilanden van Goram, Ceram, Celebes, enz- gaven ons in die Oor- Inugstogten werk en hand-gebaar , om ons Volk (dusdanig gequetft) op 't fpoedigft te tedden; want veel gequetfte kregen wy door dit Wapen-tuig , diens punóten fub- tyl, en het meerendeel in plaatfe van Tfer of'Staal, vanfeherp geinede Bamboes, een weinig gebrand ; en voorts met een boos vergift bellreeken , fo looièlyk toegefteld waren , dat der fel ver ligt af breekende punélen in de uronde blyvende(leken, wel hapit veel fware toevallen van hevige py», toefuiging, ontfleeking, opfivelling, verfier- ving, flauwtens, benoawtheid, befwyming en%. verwekten :■ dog onder alle dit boos Geweer, getuigden ons Volk de fenynfge Spatte» der Ma'kafare» meelt uit te mun- ten , malkander wysmakende, dat al Ie die daar van wierden gequetft , of een gedeel * Q3 te |
|||||
|
Z4<5 Van de Wonden
|
|||||
|
te van haar eigen drek moeiten nuttigen ,
of binnen korten tyd , door het Menfch- verflindeud -vergift , ellendig omkoomen. Sulkx als wy op de Konioklyke Hoofd- Stad Makafler onfe eerite Oorloogsfurie fou- den aanvangen , malkander fo v'aft inboe- femende , dat by na geen tegenfpreken fo kragtig was tot haar veriêekering , dat wy feer goede remedien hadden om haar ionder fulkx op veiliger wys te genefen. XXXII.
Qmgoedf Gelykfals ook in der daad ons gelukten.
miiidenhev. want niet alleen in de Oorkgstogtenttgens Jftij. (je wilde en woefte Volkeren der verft af- gelegen Eilanden van Ooft indien , d'/lnti-
poders of' Teegen-iioetige, ruim 4000. Myl van ons Vaderland , met haar vergiftige Pylen, AJfagayen, Buik- Scheen- en Voet- angels , maar felfs ook naderhand op Ma- kaffer , de Makaffaren met haar fenynige Spatten, ons Volk niet fo veel leed in dus- danige Wonden toebragten . of onfe goede hulp-middelen vaardig—gebruikt , waren magtig , om onder den zeegen des Alder- hoogften het quaad te redden , en yder voör- fpoedig in zyne gefondheid te herftellen. XXXI IL
Ø°Ñ ™\ Want of fchoon defe vergiftigde Pylen
Toidi""'] en AJfagayen door d'lndianen de Onfe in 't /in. < Ø*' Lyf gefchooten, doorgaans haar vergiftig-. |
|||||
|
'm 't Aangefigt.. %4-f.
|
|||||
|
de punijens af-braken, en in die Wonde\>\^.
vende fteeken , en die toefuigende , ter itond een verfchnkkelyke^ywcaufeerden, die door het intrekken en cireuleeren des Bloeds , wd haaft het Hert, de Bercenen, Geefien , en alles kon treffen; fo dat eer- lang fiatfWlem, beeving, benoupheid, gril- lingen, trekking,koudfweetenz. ofquamen of wierden gevreeft , fo nogtans op het ftrakx openen der Wonden , uit-lofing des fplinters , uitfuiging des Bloeds , en 't ge- bruik van fterk uittrekkende Medicamenten; en Wyders. de T'heriaca, uit- en inwendig of diergeiyke fweet- en hertfterkende mid- delen , fo hebben wy feer haaft dit quaad verydeld, en fulke Lyders in hareigefenti- heid heriteld geiïen. ■ ■ ■■■ XXXIV,
So ook de fenynige Spatten'der Makaffa- *Ah eek^van.
ren, die fy inden Oorloog tegens hun vyand^f^y»'^ gebruiken, en die niet anders dan kleine6/"1'"7' indt pyltiens van ruim een voet lang zyn , voor- 0on°°S'-fury met kleine en icnerp-punttge Vifch-tant- L· .sw jens , deweik in een feer kragtig en doo-Makaffir. delyk vergiftig zap, uit de fchorfe van fe- kere Boom druipt, gedoopt , gedroogt, en voorts ten gebruik afgefchikt en bewaart, niet met de Boog , maar uit Spatten die hol zyn. met fterk teblafen, ban vyaxde» van een diftantie van 3 a 4 roeden, by ftil weder , weeten in 't Lichaam te blafen, diens Wondekens (alhoewel klein) feerge- ' Q 4, vare- |
|||||
|
ζ*β Van de Wonden
|
|||||
|
varelyk moeten geagt zyn, dewylhet'ï/if*
gif feer gefwind tot in het omlopende Bloet en de Geeften indringt, veroorfakende door de vehemente hitte en droogte van aufenyn, een geweldige brand : de Makafaren legt . men dat felfs geen nader hulp-middel, als het eten van Menfcben-drek, en weten, om ib door die groote af-keerigheid (ten hoog- ften walchlyk zynde) aan 't braken tegera- raken ; nogtans getuigt men, datIbmmi- ge (niét tegenftaande het gebruik van fuik een vuile remedie , evenwel felfs in wei- nig uren, foude geftorven zyn) dog of nu 'i vergif, als wy Makajfer beftormden, in onfe gequetite ib kragtig niet is geweeft, of dat door ftrafcx aangewende hulp-mid- delen 't quaad is verydelt geworden , kan ;k niet feggen: immers daar is, myns we- tens , niet een van ons Volk , die doen- maals met Spatten gequetft geweeft zyji, van zyn quaal geftorven. XXXV.
Gtfmig* Meer fullen wy voor tegenwoordigvan
k-oaden dw de fenynige Wonden niet feggen , om dat
mder befch»- tot hun veelderlei foorten een aparte ver-
digent mirk; handeling dient j dus komen wy tot de
tuig vencr. lponden die door Pooken, Deegens, Steeka-
***$' den Mejfen, Priemen, Haken en Scharen,
en dat byfonderlyk in bet Aangefigt, mog-
ten veroorfaakt zyn , en die haar fieeken
diep innewaarts zyn gedrongen , en daar
pok de punt. van het quetfend Infirument
af
|
|||||
|
in 't Aangefigt» 24$»
|
|||||
|
af-breekende, vry diep, en fomwyl in of
tiüTchen de Beenderen in geilooten, kan binnen gebleeven. fyn, verichaffende aan den Patiënt geen kleine pyn, en gevolg van fware toevallen, en voor den Meeiter geen kleine bekommernis,, om dat geene, 't welk met een geweldige fury is ia ge- dooien , te vatten en wederom uit te kry? gen ; want al Ie ibdanige/^iWi.-» doorgaans genegen fyn , vaardig toe te fuigen, en als dan door het prangen en "fteeken van 't quetiend Werktuig, het opfwellen der befchadigde deelen, en onthoudinge der gekneusde verfcherpte vogten, fware toe - vallen te verwekken, By defe gelegeotheid ial men (fo boven getoond is) alles toe- brengen , wat tot opening van de Wonde en weder-kryging van 't geen de genefing belet, kan wordengepraitifeert, ook daar het de nood vereift en het gefchien kan, de Wonde grooter opfnyden ; immers in 't ininile niets ter genefing bevordere, voor en al-eer men alles wat tegens Natuur vx de Wende mpgt fchujlen, bekomen heeft. XXX VJ.
Anderfints ial het al doorgaans niet ^° Hoe^,dus^
noodfakelyk fyn, de geileken Wonden des d2i&e m^\ Aangefigts door Turonnen of fteek wieken, ώ» vmns of door gedroogde Wieken vanSpongien,*^»^^, of wat men dan neemt, te verwyderen,dM· de grond te bereiken, of ook lang open £e houden , om foo quanfuis de genefing Q 5 voor- |
|||||
|
zfo Van de Wonden
|
|||||||||||||||||
|
yoor%tiglyk te voltrekken , ten ware dat
nog eenige flukjens van het gebeente wier- den verwagt j maar fulkx niet apparent zynde, fo lal men ja! les tot de genefing be- vorderen, vermydende lange Turonnen, want maar alleen het buitenfte deel van de wonde fo lang dienftig is, open houdende, fal de Wonde geenfints te vroeg fluiten, ook daar op gedenkende, dat de IVonde. die door de Wang tot in de Mond, of tot in het opper- of onderfie Kaakbeen fyninge- drqngen, wel fomwyl cenFïflettje komen naar te laten, en daarom ontrent de ge- nefing, het onmatig gebruik der iteekwie- ken voorfigtiglyk dient vermyd, te meer, om dat men geen merkelyke Lit-teekens, die anders te ligtêr veroorfaakt worden, fai tragten na te laten. XXXVII.
|
|||||||||||||||||
|
Gtfchmtm De gefebooten Wonde des Aangefigts kq-
wonden dei uien ons ook verfcheidentlyk voor, dog ^Amgeftgn. (jjg nogtans in deO-^^cJc.I^ iborten kon- |
|||||||||||||||||
|
linge.
|
?e'nen worden verdeelt: namentlyk of daar
|
||||||||||||||||
|
een gedeelte van-de Oogen, de 0oren, de
Neus. Mond of Kaken worden vernield: Ten tweeden, of daar een Koegel door heenen palTeert, ten derden, of in blyft fitten, XXXVIII.
|
|||||||||||||||||
|
^theemgge. D gedeelte van 't Aangefigt in de
deelte van 't . ι - /- , k. __ η J
|
|||||||||||||||||
|
%^&ngtfigt
|
loop geraakt fy, daar moet men terüond
|
||||||||||||||||
|
de.
|
|||||||||||||||||
|
in 't Aangefigc. 2f r
|
|||||
|
de t?enemaal loiTe Fragmenten of Splinte- <*>«■ «■»%·
ringe der  eenders uitnemen , die nog ee-S,clvmfdt"- nige , ja felfs kleine vaitigheid ofte veree- niging hebben , en uit haar plaatfe gedre- ven zyn , als ook de neder-hangende ver- fcheurde lappen en Labieri van de Wonde, fo gevoeglyk wederom t'famen en tot rnal- kauderen brengen , als dan nopdfakelyk word gekeurd , en wyders. de Ceur met bequame digeftiven , (die het gepletterde tot Materie doen verfmelten, ofhaaftdoen fcheiden , en daar by zuiverende ende yleefch-groeyende zyn ; ook daar op agr nemende dat men niet eerder verdroogen- de ofte Vel- makende Medicamenten ge- bruikt , voor dat de vermindering van de fubftantie der partye , fo veel als doene- Jyk is geweeft « verbeeterd mag zyn , als wanneer men de vorder geneefing voorts konftiglyk fal voltayetj. XXXIX.
Dog is de Kogel door beide de Wangen; "ihdegoegel
de Kaken óf elders door gepaffeerd ; âð<*",Ë% vind men wederfijds in deMondeen'm.-off'f^, doorgaande quetiure , met quetfinge van^eri)i. de\Kaak-b eenders of die van 't Verhemeld, enz. fo fal men (nadat men det'eenemaal toffe  eender kens uitgel igt heeft, de gequet- ite deelen des Monts mei fuiverende ende geneefende Mand-waters en Syroopepna.de. konft pogen te handelen , en het uitterly- Jce insgelykx met geen lange Turonnen |
|||||
|
2,f z Van de Wonden
|
|||||
|
of fteek-wieken open houden, en moeye-
lyk vallen; maar de genefing fo \teilig en kort als doenelyk zy, bevlytigen XL.
Ïm <uymet- Uit meer andere fal ik hier twee exem·
ipumurdii pels van deaanmerkens-waardigftegefcho- wrrvd v&n te wmfó des Aangefigts, die my zyn voor tTf^eM, gekomen » verkieien , als wy met onfe f"S· enx- \Verken , Bataryen , Loop-graven , enz. in de belegering van het fterke Craganor in üoflindie», tot digt onder de Muren en W^Uen der Portugeefen ons vonden gead- vanceert, fo dat men eikanderen van na by kon treffen , beftond een van onfe Solda- ten van uit de Loop graaf op zyn Vyand, en die op hem van de Wal met het Muf- fchet op malkander gelykkelyk te mikken en los te branden: Of nu onfen edelmoedi- gen Batavier zyn Vyand raakten en trof, en wift men niet , maar hy ons toe-gebragt Xynde, was dus befchadigt. Pe MuiTcher<;-K.w ;; bevond ik) dat
in den grooten hoek van het rechter Oog, by de Neus was ingrgaan , en innewaard door het Os Etmoidum of Seef-been paiïee- rende, tot het'flinker Oog, digt by het Os Jugale oijuk-been weder uitgevlogen, met vermorfeling van hetganfcheopper-gedeel- j.Oi Sphemi- te des Seef-beens, quetling van i. 't Mg* 4.«m ge been, vernielinge van den i. Baldes Oogs Z' ^'""■'oo- met alle ^es ^e'^s yiieieni Senuen, Spiere»
f-ri * " ! enz. eenige flenters vandej. Gefigt-zenue-, met
|
|||||
|
in't Aangefigt. zf$
met een gedeelte van 't ondextte 4. Oog fihee} *.f*ipiH*.
hingen verplettert, en t'eenemaal van mal- kander verfcheurt en by dé Wang neder. Den Patiënt was (om met de Outheid te fpreeken ) wat Phlcgmatyk, namentlyk, kout en vogtig, en omtrent 4 ƒ Jaren oud. Hy onder niyn handen en opiïgt gera- kende, fo heb ik terftond het verdorven Oog met alle des ièlfs byhangende flenters, met een feer fcherp-fnydende Schaar voor 't meerendeel weg genomen, eenigeFrag- menten van 't Seef-been, als ook ia3 klei- ne llukjens van 't Wigge been nederwaarts fteekende, met de Koorentang uitgenoo- men j 't verrMorfeld, ontreddert en bloot Gebeente met Wiekjens uit fagtf.Catoen- s-Ouf(.' Plukfel beforgt, de onderfte nederwaarts hangende deelen des Oog fcheels wederom opwaarts en tot baar plaatfe gebragt; voorts alles met langwerpige Wieken met het vol- gend digeftyf befmeert fynde, bedekt. Bi. Cera Citrina. § ij.
Tberibinthinx Veneti. sjvj.
Gummi Elemni. 51 v. Oki Hipericum. î'éí. Pu/vis Maflichee Myrrb. áç.'î ij â Olibanum.
Sarcocolla. ana. 3Jf?. Radices JrifielocbiaRotunda.^). Iridis Flor enting .gij.
F, Digefiivum,
|
||||
|
Zf4 Van de Wonderi.
|
|||||||
|
• En wyders met de Plaafler van Figo dë-
fe en ook d'omleRginge deelen befchermt, , _ kleine 6. Drukdoekjens tegens het nederfak- *- ""P"-"™- jien des onderire Uogfcheelsen de Materie, en alfo met een fagt Verband, hem na de gelegentheid des Aangefigts iijn quetfüre verbonden. Voorts heb ik hem (gelyk wy aan het
meerendeel onfer Gequetlte, tot weering vanalletoevallen , rnetgoedfuccesdeeden) een kleine aderlating gedaan, en wyderi 7. KesMn op de van Oüds fo genaamde 7. met nature· Mamraiii. jyfedingen, een noodig regard genomen. Het rechter Oog (dat al war raarswas) was onbefchadigt, des anderen daags het Verband los makende, vernam ik 't be- giniel van goede Materie, die haaft toe- nam, de nog uithangende takjens van de vermorfelde Gefigt-zenue, en die van het roerendj>aar begonden haaft fwart, en tot fcheidinge haar te vervoegen; 't Verband heb ik dagelykx op de voorige wyfe ver- volgt, als dat ik een Been poedertje vart Myrrhe, r·"1- »c;; Weinig Maflix en ïreas vermengelt, tegens de naakteBe^^crge·^ bruikte, brengende de voor-heen omge- weifdeOog-yi-fee/doormatelyk binden, op- fchorting, enz, nu meer ett meer in fyn plaats; Verbiedende hem wel iTcherp niet in de open lugt te kornert, maar fig, daar 't wefen kon, in 't Hofpitaal teblyven, oni dat de klem ( waar van hier na breeder) den gequetllen in die heete Landen als dari feer ligtelyk overkomt ende wegrukt. |
|||||||
|
*
|
|||||||
|
#?
|
|||||||
|
in 't Aangefigt. ' ïff
|
|||||
|
Ik kreeg hem in 't kort tot fo verre ge-
Vordert, dat al Je de Joile 8. Β een-fpunters i Vtagmcnt» en ftukjens van "t Seef-been en die van het wigge-been, los, afgefcheiden , en uitge- Jïgt waren; de grond met een 9. Cailttse· wat. begon te begroeyen, deholte desö^imet goed Vleefcb meeii vervuld, de gepletter- de over-blyffels der Vliefen en Zemtenvan haar beginfels gefèpareert en uitgeworpen, de onderfte Oogfibeel was door het behulp der onderiturtendeCompres tot hèsrplaat- fe gebragt, en wierd vorder een goede ge- wende genefing rondom langs de Labien te gemoet geilen , fonder eenige Koorts of toevallen te hebben ontmoet, als wanneer ik hem en meer andere, aan een braaf Chi~ rurgyn genootfaakt wierd over te doen, dewyle wy, om ons Leger te volgen, fchielyk moeften vertrekken. X LI.
Nogh een Soldaat bevond ik door een En v<tn if*
MulTchets koegel op volgende wyfe getrof- £«/**»« w»'- feu te fyn. f,'"** De Koegel was ter regter fyde een v/e\^'gt'
nig boven de Opper-Lip, digt onder de Neits in-gevloogen, pafïèerefide door het 1 bovenfte Kaak been, ï Jferhemeld bee»,ea τ· ΜΛΧ'ιίί aldus weder door het felfde JCrfwN»»»»^'^^ flinker fyde van 'i Aangcfigt, daar die een; ' Weinig beneden het ^J uk-been was uit ge-}. ósjagalt, vlogen, met geen kleinevermorfelingvan de genoemde Beenders, en verfcheuringe van Senne». Fliefen, Bloedvaten enz. De
|
|||||
|
ζ ƒ 6 Van de Wonderi
|
|||||
|
De t'eenemaal loffe (lukken der Beeft*
ders, die een feer fcherp-fieekende pyné verwekten. heb ik ( fo veel my doenelyk was) met de Kooren-tang datelyk uitge- nomen ; veel andere fyn ook na defe ge- volgt. Voorts alles wat nog de aangroei beloofde, ter plaatfe daar 't hoorde, ge- voegt: fchievielende met myn duimen en vingers de gebrokene Beenders , fo bequaam als ik konde , wederom in haar plaats* De in- en veel wyder uitgang der twee Wonden héb ik met matelyke dikke, dog korte fteek-wieken, en met ons ordonaar Digeflyf beltreeken , beforgt, en gefogt open te houden, tot dat het gepletterde door den Etter ontlaft, de nietaanlyiriende ftukjens Beens uitgeloll, en alle deholtens met vleefchm teaCailus begroeid foude fyn. , In de Mond heb ik Mond waterjvan het "Dccoftum Hor del met Mei Rofarum vennen- geit, geordoneert, als ook Syroopjens en Quasjens, omdikmaals daar mede teftry- ken, enuitterlyk het Aangefigt met de^- fcberm piaafler\an Vigo en t>oede Compres- jensen binding dageiyx tweemaal beforgt. En dus vervolgt tot dat de veelheid en
ongetempertheid van de Materie in de gro-> te Wonden my porde, omdees Infputtin- ge te gebruiken. iji. Pulvis Myrrbde. 3 j.
Ariflohchte Rotundè.
Iridis Floretitime. an. g& Spirittts Vim. j£. S. M.F.Injeffio.
Waar |
|||||
|
in 't Aangeiigt. Zfj
|
|||||
|
Waar mede voort alles te régte quam,
de Been-fplintertjen feheiden voorfpoedig, waar op de fluiting der Wonde in het Ver- heemelte des Monds , en die by de Neus haait volgde : de bovenfte Wonde was ik genoodfaakt langft open fé houden , om nog eenige ftukjens Beens een ruimer uir- togt als die de Natuur anders maakc , te geven,; waar op door den feegen dés Al- derhoogften , de gewenfte genee/ing voor- ipoediglyk is gevolgt* xLii.
Dog als de Koegel in het gequetfte deei^iU ie ajé.
verblyft , fo ial men met alle naaritigheid^ inhn&. en vlyd die foeken naar te fpèuren en uit 1"e,fis J"t te halen j even foo van het tegen-nature- bltfl R**w· lvkx in de Wonde geleerd is : en fitfe tuf- fehen de Spieren des wangs befloten \ door de alreeds gemaakte Opening of Quetfure binnens Monds tragten uit te ligten , of anders wanneer dit niet en kan zyn , en dat hy van buiten maai teegens de Huid mogt fitten, dan fal men door een behen- dige fuede de IQ/egel uitligten ^ én voorts de genefing behoorlyk voltrekken. Onlangs een verloofde Jonge Dogter viü~
terende ^ vond ik in 't flinker Slaap des Hoofts de Kegel, door een Fiflool-fchoot (uit al waardigheid) ingevloogen , en ner- gens d'uittogt, het Provet in delVondege- bragt, fchoot fonder hapering tot aan de regter iijde des inwendigea Hoofdpans in t R - dasi |
|||||
|
ZfB Van de Wonden
|
|||||
|
daar de Koegel gefluit, en (ίο ik geloofde)
in' V Brei» was gedompelt gebleven , fy was van defe rampfalige fchoot opftaande voet neder geftort , en fonder een woord meer te fpreeken , in een klein oogenblik tyds gefneuvelt. Nog heb ik onlangs een Knegtjen van
3 Jaren oud, ook uit alwaardigheid, door een Jongen met een Piftooltjen, gefchoo- ten , met een klein quetfuurtje digt onder de Neus getroffen gevonden: ik vond dóór 'tProvet, na wat foekens, een klein (tuk- je Loot als een geknauwtKoegeltjen, van groote als een gemenen Erwete, met pun- tige fcherpe kantjen , diep irinewaarts tus- ichen de Neus en het opperde Kaak-been gefchokt, na uitwaarts kon ik het niet fon- der fnydinge bekomen , dies maakte ik in de Mond na om hoog , daar het fchool » een klein fneedje , opwaarts , daar ik het aantrof, ep uithaalde , waar op de gene- finge haait volbragt was, XLUr
Van de gebeten ende gekrabbelde , als
Degebeten ook gekneusde/fo#i& des Aangefigts, ful- feS2 m]ea wyanders niet fegsen.als dat de eer-
tidenmo*. fte die door een quaadaardig fpeekfel , of
hm iet Etter wat die quetfuren quaad-aardigheid in de gebngt w-genefing verfehaft, en ons mogten quellen, den. niet haaftiglyk toegenefen , maar tot Et- ter moeten gebragt 2yn, tot dat alle quaat-
aardige of ook fenynige ftoffe geëvacueert zy·
|
|||||
|
in 't Aangefigt.
|
||||||||||||
|
φ
|
||||||||||||
|
ly. De beten van 'dulle Menfchen, Honden j
katten, <?#£, verdienen een verhandeling op fïg ièlis : voorts mdefen &\\e gekneusde Wonden (fo als voormaals getoond is) wor- den gehandeld, diens geneiïng omtrentop de feJve wys , als die gefchoten iyn, die- nen bevlytigt. Dit ndg andermaal en tot eën töemaatDe *A**®
feggende , dat alle bittere Medicamenten, Msdicame'"-,. als yf/w , /*/ƒ«* en diergeiyke in de qüct-de fun iure des Monds voorfigtiglyk dienen ver- do M-mds' myd , op dat men met geen vrugteloofever^ij*, moeyelykheid, en onnodige bitterheid, de bitterheid 'des lydens in den Patiënt ver- rnenigvuldige. XLV.
|
||||||||||||
|
Voorts moet by den Cbirargyh nauw-,. ge,
|
tin
|
|||||||||||
|
keuriglyk agt genomen worden, op de van Natuntü,
ouds fo genaamde l fes niet naturelyke din- gen-, mitsgaders op de aankleving van dien, opmerking nemende op den geheelen toe-> iland van den Patiënt, ende irt al les de la- ken födanig beitierende , dat in defe_, als ook in andere voorvallen , de genefi.nge, (fo veel doenelykj mogte gelukken , tot prys en eet e des Alderhoogfien , heritellirH ge van dè Lyders, en yders heil, hetwelk ik yder Kotiji-genoot hertelyk ben toewén- fchende, ' R % Üh Ver*
|
||||||||||||
|
45è
ÚÉÉ. Verhandeling
Vaö de
WON DEN Des HALS.
Waar in de gewigtigfte faken en
voorvallen , dies aangaande , kortelyk worden vertoond, en met verfcheide voorvallen be- veiligt. I.
T\E wonden des Hals komen ons oifim-
J Kr IJ pelen fonder gevaar, ofte ook wel van de Wen- -™—»^ * ° é l é é t é
den da H<Us. gecomponeert, gevaarlyk tn dooaelyk í oor te
vallen. II.
Simpele. De lïmpele wonde» albnr en ook elders
ïn andere deelen des licbaams, zyç zulke,
die maaf alleen de Huid en buiteralle dee- len getroffen hebben, en fonderjgevaar en verkorting des levens gevoegelyk konnen genefen worden. III.
Gecemptncer- De gecomponeerde wonden des Hals die
<k gevaarlyk, doodelyk, of ten minften be* kom-
|
|||
|
Van de Wonden des Hals. æä é
|
|||||
|
kommerlyk zyn, zyn die van de Stroote,
Longe-pyp , l<jel, Slagaderen, Aderen, Wirvel-beenderen, des Mergs, der Senuen enz. IV.
De wonden des /fo/r die geen deehn van s,mPeleW<>n·
aangelegenheid hebben getroffen, treffen f" ff"1' oOk geen bekommernis in het Ijw» xm ge unJihai. den Mee/Ier; alleenlyk fynder meermaals C indien dewonde wat refoluiten overdwars is gefneden, een of meer hegtingen met de Naald van noden) die dan den handigen Chirargyn fo net en behendiglyk doen iaj, als 't Werk vereilt; en wy in een Hoofd- fiuk appart, van de foorten van hegtingen wat omftandiger fullen vertoonen. - V.
Dog behalvens defe Naald-hegtingmoe- E» »«*/«■ &«· ten ook de Hegt-plaafizrs tot onderfleunin- "i%f· ge (dewyle dit eene der meert bewegende- deelen des Lichaams is) werden geapplit ceert, de wonde met platte Wieken, men nigefi)f en een 'Defmfyf bedekt , en den netmthtt* Hals wyders met een aanhoudende band £«**«·. of lolTe omwindinge fyn beforgt; tot dat een velmakende Plaaflerde Cuere veltrekt. VU Wonde du
Het(a) Strotten-hoofttnae(b)Stroote, logt Stmttnheefty
Of Lonfrpyp, konnen door fnyding, door m s>r°ot.e- Jieekende Infirumentenenl^oegels, voorna- W^jp.·. menilyk worden getroffen, en defe Fer-(i) ^f^" R 3 wo»· |
|||||
|
%6t Van de Wonden des Hals.
mondingen vallen fwaar en bekommerlyk
fo te behandelen, dat dog den Meefier 'va fyn koaft-oeffening prys, en geen ichande behaald; immers al zyn de groote bloed- (c)y£f°pha· vaten nog(c]\ Keel niet gequetft, foqmoet $&· nogtans defe wande gevarelyk , en pok meermaals abfoluit doodelyk zynde, ook
fulkx tydelyk aan die dien het raakt, dus aangedieiit en bekend gemaakt worden. V 11.
|
||||||
|
Teekffi! vtn DeTeikensfynmeeft openbaar, en wor-
|fc4iajen ons £0Qt het gefigt vertoont: gaat de ^mtsnh"!i" wonde door 'tStnnten-hoofd, fo volgt ver- lies van Stem, en tot in diens holligheid, uittogt atsJLogts, enx. VIII.
ÏnderStrote. In een gequetite Stroote blaaft den adem
ter wonde uit, met een uitpruifinge van bloed, i>ogt en fchmm, den Patiënt word gedurig te*"*"ellen beweegt, met een py- pent geluid, verlies van fpraak, dog niet altyd : vports wyft ons 't gefigt de plaats, de grootheid en vorder hoedanigheid van d<e wonde. IX.
mm Pi- Den wei geoeffende Petrus Vigreus, Chi·.
cTiz rar&y* aes K™in&s vavFraxkryk, getuigt 1 ' van een gewonde door Strot én i£ed, die, |
||||||
|
Van de wonden des Hals. 263
fo wanneer '/ Hoofd maareen weinig wierd _ . . , r- , , τ . ? Exempel Hit
opgeheven, 10 vloog de Logt uit de won-Pi '_
de, ende was t'eenemaal fiom, dog met het Hoofd wat nederwaarts bukkende, kolt hy fpreeken. Ook vloeide de genuttigde Melk ter wonde wederom uit, dog dien hy, agter over leggende, tot fyn voedfel behield, fo dat hy vooripoediglyk wierd genefen. X.
Als de Strot en de Keel gefamentlyki^?,««»»,
door-geineden en t'eenemaal afgeveegtzyn, fo volgt teritond verlies van ibraak: den Patiënt kan niets nuttigen, fierft. Dogfdat de fuike na de toehegtinge der Strot~wMti- de nog ipreekende voor hun dood zyn ge- worden, getuigt PareusLibr, 10. Cap.^t. pareus Lib. xi.
|.a felfs fo maar alleen de Strot of Longe- r>e „„„& &,
pyp mogte gewond zyn, foo fal ook dieStmote veel- quetiïng al doorgaans doodelyk worden be- ψ> éieiyk, vonden; infonderheid daar die overdwars[,es* »*»»» en door de Kraak beemge Ringen is door- gedrongen: want feekerlyk haar genetïn- ge gelukt maar heel fclden, en moet als wat raars worden aangemerkt, onidatde- fe nobele doorpaffage. des adems door 't fwel- gen, hoefien enz. geduuriglyk word be- weegt , en dat ook door de ininftegequet- fie bloedvaten het Bloed feer ligtelyk tot R 4 in '
|
||||
|
ϊδ4 Van de Wonden des Hals.
|
|||||
|
in de Longe-pyp nederwaarts vloeyende,
\erflikking, -verrotting, , of immers ten min^ tien eengedurigen/&of/ï, benauwde ademha-r lingenz. veroorfaakt ; als ook omdat de Strvote frieeft Kraak-beenig en VUefig, en in haar Kraak- beenige Ringen fynde gewond, befwareljk tot de geneiiug kan worden gebragt. XII.
pot éiecr in En gefchied ook de wonde wat laag ne-
é laagte hoe derwaarts in deStroote, fodathetuitvloe- gmtertcvttr jende bloed tot in de bolligheidvm deBor/i neder ftort, fo is den Patiënt al doorgaans genoegfaam gekeeld en om hals, eer dat den Mee fier heteerfte Verband behoorlyk heeft voltrokken. XIII.
TttWtnic da En is de wonde door V Strotten hoofd'm-
Stnttenhoöfii gedrongen, foo fal het ook feer apparent *^jiff/^7.yn dat des felfs Spieren , mitsgaders de (d) Nif'w tfijlUeJerkeerenJoSexnc, fulleii fodanigger hcunntü. wond zyn, dat of fchoon de genefing ge-
Jukte, een overblyvende fiombeid, of ten minden een gedurige beefchheid by den Pa- tiënt fal worden gevonden, alfodiedeelea nootfakelyk tot het gebruik det/iemmebe- hooren. XIV.
tndt verfiik; Ook wegens de veelheid der Spieren des
ktH'· Strotten-hoofts, (die vol Bloed zyn ) en het welke
|
|||||
|
Van de Wonden des Hals, z6f
|
|||||
|
welke door het ontfangen des Logts, z\%
die koud is, feer ligtelyk (Hl ftaat (en ver- dikkende) komt te (tollen, ende aldus het aanvlocyende Bloed niet konnende Circu- leer en, ophoopinge, gefwei, pyn en koortfe verwekt; fo fal den Patiënt, indien dees op-gehoudenefioffe niet haaltig verdunt, en weer vloeibaar gemaakt of uit-geloft , of Lugt in de toe-gefoogen of ook geflopte Wonde des Lugts-pyps gemaakt word, feer' ligtelyk konnen verdikken, xvt
Op alle defe ende meer andere fwarig- ^m^imop,
heden zynde verdagt, en hoe defperaat dat de boedamg- alles ons voorkomt, foo moeten xiQ^tzus^'d derwm- de bedenkelykefte devoiren ter goeder uit- dm· komft van ftonden aan aangewend zyn : men let dan op de hoedanigheid van de Wonde, of die overdwars, of na de leng- H^eVerfih,i. te des deels, ten tweeden, groot of klein, *»*«£ en ten derden, gefneeden, geftooken, of ook gefchooten mogt zyn ; en eindelyk, of nog meer deelen geraakt zyn, waar op dan de wyfe voorfegging en Ipoedige mid- delen dienen bevlytigt. XVI.
Is de Wonde des Strois , ik fpreek van Demnie&
die die gefneden zyn , na de lengte des „Λ ie u Hals , fo doet men den Lyder het Hoofd da Stm?ü> regt over einde houden , op dat alfoo te R J" becrua- |
|||||
|
z66 Van de Wonden des Hals
|
|||||
|
bequamer de kanten der ivondebyeea, en
ilt noodig, gehegt konnen worden. , XVII.
Hctiattm js ^e wonfc overdwars, fo moet op des
%"t felfs §roo£te of kleinheid gelet ïyn : is die
hanMmoa Sroot en wydgapende , fo voegt men den
sy». Lyder met het Hoofd nederwaarts , men
doet fo veel ;hegtingen als dan noodfake-
lyk worden gekeurd, in 't fteken de Kraak·'
beenagtige Ringen des Strois voorfigtiglyk
mydende. Men voegtplatteWiekjensmet
een macelyk vaft en geen dun digeflyfbc-
< ftreeken , en voor 't intrekken des Logt*
f\fs njet draden beforgt, tuilchen die fpa-
tie dis tuffchen yder hegting is over ge^
bleven, tegens de wonde des Strots, waar
over dan, andere, en voorts een goed de-
feniïjf de -wonde bedekken. Voorts moe-»
,.;- tenüigteCowpreJfen, aanhmdendeband', en
het Hoofd wat voor over zynde gevoegt,
het felve in dat poftuur met een extraordi-
ïmefiïke forevi)ld;g!yk ;vi.r.den gehouden.
XVIII.
wat μ het Ende op dat dit laafte (als ten hoog-
Vabmdbt. ^en noodlakelyk ) mogte betragt zyn , ία m ' kan men een omgaande Su>agteiy of maar een Zervet vier dik , of tot een fpan bree- te gevouwen , die over de onder-kleed ing onder de Oxels omgaande, en voor op de JBor/ï met Luurfpeldengefpeld> appliceren* en
|
|||||
|
Van de Wonden des Hals. ié7
en dan, na yder Verband aan de Slaap-
muts, wederzyds met-een dabbeld itrookje lywaat gefpeld, ook die aldus nederwaarts. dalende aan <üe€e borfi-band, met fteevige Spelden verfeekerd; buigende !en voegen- de aldus bet Hoofd fo veel nederwaarts als dan de konfi, tot behoudenis van den Pa- tiesi, fal komen te vorderen. XIX.
EVenwel wil dit in fommige firot-v,-Smt™^ m
■wonde fo wel niet gelukken, want iTomwyl &»&>>η>& gebeurd her dat een verflandeloos Me^fcb **»./«&*· en die felfs fyn eigen ftrot-wande gemaakt heeft, ook wel mo^elyk naderhand derj Meefler zyn iQmfl en Verband fal tragten te fchande te maken, om dus de dood, tot vernielinge van zyn rampfalig Uven de vaardige hand te bien. j Een oud Peetemeutie, fo 't fcheen, in een E, «. exem„
lware vertwyfeling zynde gevallen, torn*/*/ d* de met een bot, roeftig en fcharig Mesje al fagende, 's nagts en in 't donker, tot fo verre door haar gorgel-pyp ^ dat fy door haar ongewoon hoeitenenkughen ontdekt en aldus onder onfe handen gerakende' wy namentl yk den beroemden Heer Burger- me e fter Mahu Ie Febure als Medicus , en met ons twee Chhurgyns^ geen kleine firot- wonde ontdekten, dewelke fchuins met ge* zaagde hoeken en kanten door de Kraak- beemge Ringen vry llordig gemaakt was , eaar uit de logt en het uitpruifende Bloed |
|||||
|
SSi
|
|||||
|
z6 8 Van de Wonden des Hals.
|
|||||
|
en bloedige vogtigheid , onder 't hoeften,
ons in het Aangefigt pruiften. Wy fogten wel de Naald-hegtinge fondanig als ons de nood recommandeerden , op 't aldér-be- quaamit te doen , dan fy was ons daar in ib hinderlyk , dat geen fchoon fpreeken, veel min onfen yver , om haar te redden, bequaam genoeg waren, om tot ons voor·» neem te komen, want fy rukten ook felfs 't Verband in wederwil van de Oppaffers, in onfe abfentie van den Hals , en maak- ten aldus alle goede devoiren te fchande, fo dat zy met weinig betooninge van ver^ ftand, meeft flom en al kughende, op den vierden dag haar beklagelyk ongeval, is bc·? ftorven,. XX,
DtSmtvmd* De wonde van de Longe-pyp ( iegt den
(hegmefityK. naarftigen Paalus Barbette inzynBo^van ψ», de wonde, in 't eerfte Capittel} Zyn gene- felyk , als die van agter maar in de Wie*
/et» getroffen is, daar de Kr**k-beenige Rin- gen aan valt zyn , worden de Ringen felfs gequetil, fo is de wonde ongenefelyk, en fomwyl langduurig , over de 18 weeken (voegt 'er dien Schryver by) dat hy dus- danig een Strot-gewonde, eer dat hy fturf, heeft fien quynen. Een gefthottc yan een gewonde agterftrot is ons een exr wende des empei voorgevallen in de beleegering van htn^e-pyf' |jet meergemeld Portugaals Cranganor 'm £/ï» ** Qofiindhn\ een Corporaal ontrent 40.J aren ' -oud,
|
|||||
|
Van de Wonden des Hals. 169
oud , en van een heet en droog Tempera-
ment, kreeg een Muflchet-fchoot en daar van dé Koegd door de Hals , die in zyn in- en doorvlugt hetagterdeel der Stroote getroffen hadde , gelyk wy aan het ver- lies desfpraaix, nit-komenden adem, gedu- rigen hocfl , uitpruifing der bloedige Vogten, als ook door 'tGefigtenz. ganfeh klarelyk konden bemerken. De Wonde was wederfyds groot, enin-
ibnderheid daar de Koegei was uitgevlo- gen > en daar die al doorgaans de grootilé verplettering maakt, feer opgefcheurt. Van vooren was de Longe-pyp in zvn
Ringen nog onbefchadigt, en (als geièid is, maar alleen agterwaarts in zyn Vliefen getroffen ) die aldaar voor 't nederfwelgen van de Keel of Spys- drager , vry iterk ge- maakt zyn , iöo dat wy defe Wonde des Strots, die in 't generaal meert doodelyk word geagt , geneièlyk hoopte te zyn, te meer , dewyl ook geen andere deelen van aangelegentheid waren getroffen. Ik verbond hemdagelykx, gebruikende
matelyk dikke , dog geenfints te lange ft eek· wieken, die met een fagt Digeflyf befmeert, en met uithangende draden be- forgt Zynde: Voorts met een befchermplaa- fiervanFigo, dunneComprefien, enlagte omwindinge wierd beforgt. De fteek-wieken maakten ik van het fag-
fte plukfel, wat ftomp aan haar einde; en maar van die lengte . dat het opgeftneert Salfje tot by de gequetüe Longe-pyp reilc. te,
|
||||
|
2,70 Vafo de Wonden des Hals.
|
|||||
|
te, die in'haar geftadig beweegen doof
geen (teek - wieken mogt worden Verhin- dert. Inffuhingen mogen \nStrotix)ondeKï\oM
worden gebruikt, want ook het minfte vogt in de gequetile Lowji-^y^fchietende, fal hoeft , moeyclykheid , en benouwds adcm-haling, (en alle de hoop tot genefing verdwynende) fware toevallen konnen ver- wekken. ik kreeg fpoedig een goede Materie j
en den Patiënt begon nu Weer fomraigé woorden te fpreeken , dog ried ik herrt ftilte, en ganfch geen fpraak te gebruiken. Na het eerίie Verbind trok ik hem uit
den Arm 6 oneen Bloeds af, xyn fpys was dun , fagt en voedende ; voor de hartly- vigheid fetten ik hem fomwylen een Set* pil, en ordoneerde hem tot zyn flikking de volgende Syroop. ψ.. Syrupus Jujubinus.
Capillorum f ener is. dm. gj.
Μ. Γ. Liniïus. Al hét gepletterde kreeg ik door het be-
hulp des Etters , in 7 of 8 dagen tyds ge- icheiden , en met de Materie (die feer goed was , uitgeworpen , de kanten van de gequetile Stroate vertoonden lig rood, en voorts voorfpoediglyk met een fchoon fuiver Vleefch begroeid, de meer en meer Tiorter gemaakte Wieken liet ik haaft uit, en eer-lang aan hem de recommandatie» |
|||||
|
Van de Wonden des Hals. ~~ 27 r
|
|||||
|
God met zyn weder verkregen ilem voof
gewenfte genefing, zvioafenVeldheervooi V [^aandragen ampt, dat die hem vereerde) ïynfehuldige dankbaarheid op te offeren» XXI.
Vermakelyk ift wanneer de faken fig ßï wn men dien
wel fchikken, maar anderfintskonnen veel x^tau &ç fware toevallen den Lyder weg-rukken; f<ana>t dtn infonderheid alsde^/roi-wo»^evoorwaarts;!:I,'er"'"'I",i" van hevige pyn , ontfteeking, opfiudlinz en 1'"ÔÚ,™Ë ë ð v1·-' r\ · - Æ ï ^ verftikkin?
Apofleumen , met toelluiting des Strotten-■«,/„,>,„„j.
boofts en derStrotten-boojcts-Spierengevolgt word ; fo dat den Patiënt, dus by na ge- worgt, geen adem-togt kan bekomen, in fuiken toeftand moeten wy in defen , an- ders fmoreden Lyder , ons van zyn Strot* wonde bedienen, hem ( gelyk door een konitige Laryngotomia of' Strotfnydinge wel gefchied ) met alle befcheidentheid en wy- fe voorfigtigtigheid fo veelLoj-* en adem-togt geevende , als dan de konll en den nood ons fullen komen te recommanderen. XXII.
' ¸ç ookjih in
Of is de Wonde in dit voorval fo toege- dit gevil de
fogen, dat ook aldaar geen ademtogt Üïïô Stn:^<mdeh kan , fo dient die tot fo ver verwyderd/»*^'7»· dat een klein Silver pypje met vlerkjens als Sfin^itf: een Canulle , en na de loop en proportie M" #«*·<>». ·: van de Wonde gemaakt, daar in kah wor- PaMt· &**' den gébraikt, om £00 de Logt door eer*2'^·'?· 'P/m-****'
|
|||||
|
vjt Van de Wonden des Hals.
Plaafier vol togt-gaatjens , tot de Longe-.
f>yp in te laten. xxiin
Cndemyi Önderwyl moeten alle devoiren, als int
man op de de gevaarlykite Strotten-hoofts ontiieekin^
toevallen viy- gen endegefwellen, tergenefingnoit wór- tig gewerkt (jen verfuimt, en een vergaderde Materie *$*' daar heen gevordërt , geopent , ontlaft en uitgeleid zyn , als tot voor-kominge (dat
die in de Longe-pyp niet en fchiet) kan worden gepraétifeert : dus ruimte beko- mende, laat men het Pypjen uit, en men foekt voorts de Wonde konftiglyk tegenefen* XXIV,
De wonde v&n Dus verre kortelyk at Wouden atsSirolS
atv£fipbagm verhandeld hebbende, foo moet ook dit nog <>ƒ%*> "«rbyfonderlyk varl (je wonde der Keele ge- «n^nrf £gt 2Vn ^ namentlyk dat men die kend door 'r Bloed-[pauwen , de pyn en gtoöte moeyelykheid in 't pwelren _ brakingen, de genuttigdej^yj en drank vloeid ui: de Won- de : Voorts word die (ik fpreek van de Wonde des Hals) genoegfaam door \itx.ge~ figt bekend. XXV.
■ jqwdefyk_*h Is die ganfch af, fo trekken wederfijds
dieganfcbtf einden van een , fo- op als nederwaarts, »· konnende door geen Kon/i gehegt, nog door geen middelen worden genefen.
XX Vli
|
||||
|
kVan de Wonden des Hals. zj\
xxvi.
Voegt daar nog by, dat de Keeto(Spys-DeKeeiTt<m&
voerder als paiferende door het midden des «r» g,,vaer". Hals , niet ligt kan worden gewond , of Ά- ook meer deelen van aangelegentheid, ful- Jen kannen géquetftzyn, enofichoon niet anders dan de Keel was getroffen, ίο mag en moet nogtans defe wonde gevarelyk of ook wel doodelyk worden gefchat ; dog in dit alles, na dat dan de kleinheid , de grootheid , of ook de hoedanigheid van de Quetjurty ons tot een ryp oordeel en wyfe voorlegging fal komen te dringen. XXVII.
Want gelyk als wy van de Strot-wonde» En vui-fi>&.:
hebben gefegt, fo kon hen Teer haait ook"'f"*0*» in defe -verwondinge fwaretoevallen opko--^1*· men , en fulkx van weegens des felfs ge- iheenfchap ende na-byheid met de Hene- nen )j daar van ook deie noodige doortogt v des voedfels, haat Senuen eade f^liefen otit- fangt; gelyk als daar zyn, Ontfteèkingen% Gefwe/len, Sweeringen, Toefluitingen, Se- nuw-trekkingen, enz. Desgelykx kan ook de genugtigde fpyfe en drank ter wonde uit vloèyen , of als de Quetfure wat laag is, nederwaarts tot in des Borfi bolligheid tot op het middelrtft komen re fakken , en daar uit verrotting, benoutheid,fwaar adem- halen, gedurigen èueflenfoortfenomilaan, $ ■ mi |
|||||
|
■'·
|
|||||
|
X74 Van de Wonden des Hals.
|
|||||
|
en op dat alles moeten de Praclifijns ver-
dagt zyn , foo wanneer fy in hare Konft- Offening ende voorfegginge willen betonen i de· wyi'e voorfigtigheid te gebruiken, XXVIII.
τη degene- Wat dan voor eeft de Genefing betreft i
fingmrd fo wanneer men het noodig en doenelyk famrxyide keurd , voegt mén de kanten der wonde hegting ver- dO0T een beknopte hegting aan een : dog "J1· evenwel fo , dat een bequarne fpatie voer de aan-gebragte Medicamenten en voor de
uittogt des Etters, mag worden beforgt. XXIX,
tn Vrat Keel- Synder meer Begtinge wederfids nodig,
wonden de men ial fe doen; dog dit alleen iïende op hegünge niet de gefneden ofte gekloofde wonde , want in behoort, die door een Koegel, Pyl, DeegenofLan- cie mogt doorboord zyn , daar fynde heg- tingen niet van nooden XXX,
Hoedatdie jye platte Wieken met ons ordinaar Di-
™Zdet"mZeftyf beimeerd zynde » ende met braden
ge an e t. beforgt, brengt men tuiïchen de hegtinge fagtelyk tegens 't gequetfte deel, daarop de verdere Wiekjeu en het Defenfijf; mits- gaders een fagte omwindinge volgt ; En dient toegeiien , dat men de ivonde met Wieken niet al te veel ftopt, nog beiluit i ■i fehils- |
|||||
|
Van de Wonden dcstHals* aaë
fcbikkende altoos bequamentlyk ult-togt
voor de Materie , op dat die door opho- pinge geen felle pyn, koortfen en fwaarder toevallen verwekt; maar al.waf doprd'Et* terdragt dient ohïlalt/uitgeworpen , ea dus te ipoediger een geweuiï vfeefch de ge- Wonde holte mag komen te; Vervullen. XXXI,
Én om voorts alle gevreesde toevallen te Betrdit''%
weeren * immer fo veel het ons doenelyk T^Itóf ty y fo moeten altoos en.byfo.nderlyk hier de Generalia worden geobfer'veert: dat is, men moet door een tydelyke -Aderlating, namentlyk na het eerite Verband, (of ten ware dat door quetiing.der groöte. Bloed- vaten vee\: Β leeds gellort Miaarj deaanpar» des Bloeds naar 'i gequetjle deel fueken te fluiten , de hartlyvigheid door het klifte- ren verhoeden, .gelyk ah ook allefchade- Jyke beweegingen , ibo des lichaams,, des fpraakx enz. als mede die. van hztgemoed} ais toorn^ gramfrhap, ontfleltheid, en feifs het hertelyk lachen foeken te weeren; Het, voed fel en moet ook niet fcherpnögfuur,^"^· verhitiende , grof nog moeyelyk voor het ivvelgen, maar fagt en goed-voedende Le pel-fpyfc zyn j die iigtelyk door ende ne- derwaarts vioeyende ·, den 'Patiënt fondef hinder tot yoedfel mag komen teÜrekkeai |
|||||
|
è ί kxxiu
|
|||||
|
vj6 Van de Wonden des Halsi
XXXII. Enhxdit En moet ook daar op gelet zyn, dat
gtimiitmiet men de fpyfe en drank ïattgs de nog onge·* *$». wonde zyde der keele laat nederwaarts glyen , op dat die niet tot de wonde ufr-
vJoeyende, alles verhindert wat tot dege- nefing der wonde mogt worden vereift. Is dan de vuonde voorwaarts , ίο moet hy op den rug leggende, of is die ter zyde langs dat deel der keele , 't welk ongewond is, zyn voedfel ontfangen, en fulkx maar wei- nig t'feftens , lankfaam, ende met groote- voorfïgtighêid , op dat dog voor al geen brakingen, hik ende zenuw-trekkingen, die dele wonden feer ligtelyk overkomen ; en uiitermaten fchadelyk zyn, door des Mee- fiers te weinige toeverfigt, of des Patiënt* agteloosheid, mogte veroorfaakt worden. t XXXIII.
imalyke ge- Innerlyk fal men ( wanneer geen Do3o~
neesmiddden. ren f00 onS [n (Joflindien meeft wedervoer te vinden lyt», tot genelïnge der Strot' hel- Long' en Borfi-wonden, totflikkinge de beit dienftige Syroopen konnen gebrui- ken; gelyk als daar zyn, de SyripusSueei Betonica,CapUioruml/eneris, Glycyrrhiza, Violarum , Althéa Ferneit, enz. Ook kan men den Patiënt van dit volgende fom- wyl een Romerten (dog warm) gelyk al zyn voedfel en drank ook wefen moet, laten drinken. f^.. Her·
|
||||
|
Van de Wonden des Hals. ß77
ø.· HordiMnndat. mi.
Rad.Schorzoner. ?j. Liquerit,Raf.^\\. Rafur. Corn. Cerv.^ïu, Herb. Betonic. Fiohr. an. mj.
Tres Flor. Cordial. an. pj. Pajjul. Ficus. No. vi'ij.
Coq. exAqComun. ad$xXiv.Celaturadd. oyr. Succ. Betonic. Q^S. Ì. F. jipozema.
n , xxx rv.
.Uog al te veel nat of dranken dnnrV!,,^* mMf-
WjaaRt^en wil ik niet pryfen enfi ft^"^ wendig in 't minfte Peen ì■ j- ts m'þ""'""'"» pruiKen, die den P*/*?»/ moeten w/é^ß
fat "^sas^üc* s££
toedoen van eenige innerlyTé %Ë, **
Hn, door des Stuurs w^£g£· ttldietl. Wierd on« nnder «JTl ' '*in UOjt'^nit Oer
& 3 Ha
|
||||
|
Van de Wonden des Hals.
|
|||||||
|
?78
|
|||||||
|
na even als yanonfenvoorgaahdenfoldaai
verhaald is > een Muffchets-koegeldoorde middelfte deelen des Hals was doorgevlo- gen; dog evenwel foo gelukkig, dat die geen andere deelen van aangeletgentheid , dan de voorfte partye dèr Keek doorboord had. De Ipyfe en drank vloeide wel uit de Wonde, maar de flroote, wederkeerende Zenuen, en de groote Bloedvatenvraxenia haar geheel, en cnbefchadigt gebleven. Defen Patiënt geraakten onder de han-
den van onfen wel, in de konft geoeftende Mede-broeder Mr. Evert van Leiden, die hem by na op een felrde wyfe als van den anderen Μ ah-gewonden vertoond is, voor- fpoediglyk genas. Latende sdefen Patiënt, gedurende de geneefing, zyn voedfel en drank j ook agter ovef-leggende, fo voor- iïgtig als doenelyk was, gebruiken, XXXVI,
pe Stm'. en Wyders moet ook nog in de genefinge
Kal.wonden van <[cfirul·· tn Keei-wonae-gélet zyn, dat
moeten omfig-men in't .fluiten der felver geen alteftop-
tdykjcorden pende en toefluitende Medicamenten ge?
geneen. bruikt , en dat men voor al de ftrot- of
'Reei-wonde eerlt .veiliglyk toegeneeii, eer
dat men de buitenite opening t'oekt te flui-
tenj op dat men (behalvens meer onge-
' vallen) den lyder niet in die ongelegent-
heid'helpt, van dat niet alleen de dunfte
\''genuttigde vpgten. uit'een Keel- wonde,
iraar ook ds Mi uit des firots nog niet
E, toe-
|
|||||||
|
Van de Wonden des Hals. 479
|
|||||
|
toegedeelde opening niet tuilchen de fpie-
ren des Hals en des Lichaams inlluipende, alle de vleefige deelen des Lichaams op- blaail, en aldus alles op nieuws feergeva- relyk kome temaken; gelyk Pareus daarparellsm*. van een Exempel van den Paftay- Bakker Ie. cap. 3c toond , en op wat wys dat die door de konft en vaardige handen nog is gered ge- worden. XXXVII.
Soo nu door eenig gefwel de keele der-„ r ,
voegen mogt worden geflooten, dat fpyfe defJellf„ in nog drank kon door palieren, fo moeten fengewi„A aïle middelen aan-gewend zyn die tot de/<>^. genefing der keel-gefmellen behooren , en de voor al de klifieeren niet fpaarfaam.wer- den geordonneerd ; en dus het Lichaam van zyn vuile ftoffegezuiverd zynde, dan, ook niet eer, de klifieeren die voedfel verfchaf- fen (dewyl dog 't gedarmtemet zuig-aders tot onder toe zyn. vereenigt) in 't werk ge^ field, die den Patiënt (fo lang het doene· lyk fy) moet tragten te behouden, XXXViil,
Defe twee qualea verhandeld hebbende, Wmdm des
foo kan in dele partyen des Hals nog een HiU *»<* derde ramp den rampfpoedigen Menfch &zn- &™u M'^· ireff'en, namentlyk als met of ook fonder^"""^'· de twee verhandelde deelen , de groote Jfloed-vaien gewond zyn, en, waar in dat S 4 dan |
|||||
|
z8o Van de Wonde des Hals.
|
|||||
|
dan ook weder dit onderfcheid fteekt, of
de uit- of ook innerlyke Aderen, of pok Slag-aderen zyn getroffen. XXXIX,
T«%»« vm Is de uitwendige Vena Jugelarïs gequet β,
hetonder- fulkr wyit ons 't gelige en 't geftadig uit- fcheid der ge· vloeyen iesBheds, de innerlyke vertoond quefie vaten eeü dieper vefwondinge, en een veel fter^ ker Bloed-vlied: de Arteria Carotides zyn- de getroffen, fo vliegt het bloed al fprin- V · gende fo vervaarlykfneluitde^Wife, dat den Patiënt (hoe vaardige handen en mid-
delen dat hem foeken te redden ) heel fel^ den de dood ontfpringt. XL,
yimfegginge, Onfe voorfeggingen moeten dan hier en,
enz., hte die altoos daar henen gefchikt zyn, dat men meten ge. na de hoedanigheid van de Wonde, en het fefiiift^n. gequetfte deel of deelen regt oqrdeeld■:, en het 'gevaar, daar Ί beheerd, geenfints en verfwygt: ook daar het dus haperd, meer ■wel-geoeffende Praélifyns tot hulp verfoekt, want elders i(r goed, maar hier feer noot- fakelyk: ten einde, op dat niet den naar- ftigen Chirargyn (den Patiënt overlydende) voor al zyn onruft, zyn yver, en gedane devoiren, van de onwetende en quaadaar- dige menfchen, en felfs van ondeugende f η faamroovende Advocaten en Procureurs ,, ia zjn goeden naam (die ons veel waardig- er |
|||||
|
Van de Wonden des Hals. 281
|
|||||
|
ger als al 't gewin moet zyn) mag wor-
den befchadigt. XLI.
Het Bloed (de fontein* devUwns, dientw*tt»ha
in zyn uitftorting, die fomwyl en ook in**,», νΛ» oen //«« feer heevig en fnel kan zyn) op £"««£/·«- 't aldervaardigftgefluit en bedwongen; en>rf"!ïe **- gelyk in de verhandeling van de Wonden*"**· des Aangefigts, de eerile Intentie tot ge~ neiing der wonden in het uit-en wegnee- men der dingen, tegens natuur beiiaande, voor 't rrieerendeel is verhandeld, fokomt het nu feer wel te pas de tweede Intentie, dat is die van het ftempen des Bloeds, te verhandelen, die dan iüh generaal,ofby- fonderlyk in de verwondinge van de Bloet- ■vatendes Hals aangemerkt, aldus kan kor- telyk opgefteld zyn: namentlyk dat in een fware Βloedflorting, vaardige handen, be- quame /ïupaden, Blafen oilVasdoek, Com- frejfen, Swagtels, endienftige Medicamen- ten worden vereyft: en als defe te|kragte- loos, of ook (gelyk in den Hals kan ge- beuren) onbequaam zyn, fo moet de af- fityding, toebindinge of toebrandinge van het- gewonde Bloedvat, daar hetgefchienkan) liet noodigöe verrigten. ' , XLII.
Wat aangaat devaardigheid der bande» tVUtnbl
me komen hier alsfints te pas) dog voor- /Wfo». j S s nament» |
|||||
|
æ.8·æ. Van de Wonden des Hals.
|
|||||
|
namentlyk, of daar %g>efe bindingen unoe·-
ten werden gebruikt, of ook daar-felfsde bindingen niet genoeg zyn : als in de Bals, de Roede, enz. Als men ook zyn devoir doet door Vingers, Duim, of muis van de hand op ae.Wonde re houden , em'i Jihied aldus te doen klonteren, en by ge* º volg te floppen i..dog. alles naar dat de ge- legentheid fig toedraagt, en hier pok in de. verwonde Bloed-vaten des Hals te paiië «rtogt komen, XLIIL
Btquamefiu- Wat de bequame Stupaden belangt, dkH
faden boeda fe dienen by iware voorvallen in leegers, die kanten beleegeringen, en op 's Lands Oorioogs-vloo-< gemukt^n tmenScheepen, alvQorens in overvloed be- reid , ende benevens de vordere middelen vaardig te zyn. Men kan die maken van fyn en fagt werk, vry val), en fo groot of klein: als men die begeert, dan ineen Oxicraat of ander verkoelend en Aflringee- rend Water door-çï* gemaakt tynde, ende wel vali in de Sonne of anders gearoogt, ib bewaard men die, tot dat den tyd en den nood die mogt komen te vereilTchen. XL I-V.
Dog vit on s in de Oofiindijfche Oorhogstog<-
ten en op de Reife na 't Vaderland meelt altyd gebeurd, dat wy tot Stupaden geen. vlas nog werk en konde bekomen; sa heb7 |
|||||
|
Van de Wonden des Hal§. 283
|
|||||
|
ben wy dan in de plaatfe van fuik χ Hol-
landfe lont genoomen,: die san. bequame .einden gefneden , en klein geklopt , wy tot Stuf aden gemaakt en gebruikt , feer dienih'g in fware voorvallen bevonden1 heb- ben. XLVf
Ende gelyk de Stuf aden beter als eeni- nuttigheid
ge foorten-van Wieken, van wegens haar vandeBiafm vaiiigheid en digtheid, dus in-gédroogt?»*?^'*'^ zynde, door behulp van 't opgefmeerde, de bloed-vlied bedwingen , ίο ook de nat- ■ gemaakte blafen die men (dog wel voor- namentSjk) ontrent de af gefette ledema- - ten gebruikt, dog by gebrek van dien (ge- lyk dikmaals op d'Öerloogstagteu gebeurd,- kan ook wel een ituk léeniog wasdoek het félfde doen, ende fal fuikx nog deie nut- tigheid daar benevens hebben, dat die fo vaft niet aan het gebrekkelyk deel, gelyk als de blafen, komen te kleven en aan te droogen, gelyk wy felfs dïr laatite ver bo- ven 't eerfie in Ooflindien hebben geprefe- reerd, en felfs aldaar ontrent de fwaarile extripatien, met gewenile/fiicceiTenlfeeds het wasdoek, maar noit geen blafen heb" ben gebruikt. XLVL
Wat aangaat Compreffen en Ligaturen af'comjmjjin
fwagtels, die moeten gefchikt zyn na daten ^aturea, Óe iijüur en forme van het gequctfte deel, ί -. '\ als
|
|||||
|
484 Van de Wonden des Hals.
|
||||||
|
als ook de geweldigheid van het uit-vlie-
gende bloed vereift, want andere worden in de partyen des Hoofts, en wederom an- dere in andere deelen des Lichaams gebruikt, andere in volkomene, en wederom ande- re aan de afgekorte Ledematen onfes Li' thaams, en die al wederom niet alleens, gelyk dan in de verfcheidentheid der dee- len, en daar 't behoord , van de binding fal kannen werden geiprooken. XLVII.
mcedficm- Koomende tot de Blaed-fiempw^e felfs,
pende Mcdi- fulkx verrigt men door Medicamenten die
vtmentcn. in haar werking kout, of verkoelende en
floppende, of ook wel fcherp, korft-ma-
kend en brandende worden bevonden.
XLVIII.
DUihorhatt Door de koude foekt men de fnelle drift
kiudeha en aanpars des bkets te bedwingen, en fo
BUeddtm te verdikken da: dc^ ücs ielfs ftrem-
firemmm. in;ng cn klontering aebloedvliedmagwor-
den geftopt, gelyk als daar zyn het Oxi-
craat, het Album Ovi, het Sutei Semper-
yivi, Plaxtago, Solanum, Portulace, Li-
monum enz, dog dienen de fulke, voorna-
mentlyk daar een fterke drift en opfieding
in 't bleed word gemerkt, vooriigtiglyk
gebruikt.
|
||||||
|
XLIX,
|
||||||
|
Van de Wonden des Hals. iSf
XLIX. |
|||||||||
|
Veel dieniliger agt ik al fulke middelen,En£e **
die matelyk doen opdroogen, j'faam bak- °P*">°&'n&e» ken, verilerken, ende meteenookbequa-f^^"**^. |
|||||||||
|
Bloedvlied bedwingen, gelyk als daar zyn,Sen.
de Bolui Armeni, Terra Siggelata, Sanguis Draconis, Amiii, t'arinaPolattlis, Thuris, f Myrrhe, Mafliches, Oiibanum, Sarcoeolte ,
enz. met welkeen ook deBow/ï, datwy fo in 't Ooftindien als ook hier te Lande fwa- re Bloedflortingen hebben gedempt: Ver» mydende (met voordagt) alles wat icherp en bytende zy , om geen pyn , toevloeying en koorts, en by gevolg een reex van alüer- hande f ware toevallen op den kalstthzim, L*
Somwyl is een bloedende Ader of Slag- jrr„.,
Ader maar ten halven door geineden , en dcMeetvat. worden wederfijds einden als dan belet lig onder het^tee/i^teverfchuilen, waardoor de geflopte Bloeding ligt weder outfpringt. By defe gelegentbeid fal men tragten (als 't raadlaam en doenelyk is ) een Provet on- der het gequetlte Bloedvat te brengen , en 't felve met een fcherpe knipfehaar voorts door en van malkanderen af te knippen, op dat aldus wederfijds einden haar onder het Vleefih verfchuilende , dor>r beqnamc Bloedflenipinge» en opvullinge der Wonden, enz te ligter mogte werde bedwongen ende geftempt. LI. |
|||||||||
|
m
|
|||||||||
|
z$6 Van de Wonden des Hals.
|
|||||
|
Li.
bf teamdih- - Anderfints als ook alle de bovenftaande
p. middelen vrugteloos mogten 7.yn, endaar nogtans het gequetfte Bloedvat eenigiints
bevatteiyk fchynt, fo fal men (ien of men door een kromme Naaide en een gewade draad , de Ader of Slag-ader met de fpie- ien en huid opligtende kan onderfcheppen en toebinden» Het Oog , de gedagten en handeling na de Circulatie fchikkende , in' de nafpeuring des Bloedvats lettende of een Slag-ader of ader de groote Bloedflortingè maakt, des Slag-aders toebindjnge doende na die kant van des felfsoorfpronk, con- trarie, die van de aders , daar in het we- derkeerende Bloed na het Herte moet wer- den bedwongen, fulkx in het opvullen der Wonde in 't aanvoegen vandeCompreftex, als ook in de bindtnge , desgelykx moet Werden geconiïdereert. In deie toefluiting des Bloedvats met naald'en draa! ook toe- fiende dat men in geen PeefrnnogZenuen fteekt, om geen meer fware toevallen te Verwekken. Lii.
, , DanfalkS ook niet gelukkende^ ofon-
dinie. a' doenelyk xynde, fo föudemen tot de£»"<?»-
d'mge dienen te komen, en fulkx gefchied
door fcherpe korft makende Medicamenten i
of ook door 't gloeyend Tfer , dan fulkx
|
|||||
|
Vm-dë'Wonden des Hals. i'87
Iaat de hoedanigheid vim het gequetfte
deel niet al'tyd toe ; en dient men ook op het losworden van de gemaakte korft, en ook alsdan op een haaftig en fchiélyk op- komende Bloedvliet Wel deegelyk verdagt te zyn , en 't vorig middel wederom vaar- dig en by der hand te hebben , om , daar het gefchien kan , nog andermaal te ge, bruiken. En by defe gelegeütheid komt het gewiffelyk op des CbimrgyKs wys oor- deel ende voorfigtigheid aan , om in dus- danige fware voorvallen met alle befchei- denfheid en omfigtigheld te doen of te la- ten, het gene den hogen nood fal komen te recqmmandeeren. LUI.
Want de Bloedfiorthgen iyn veélderley j Verfihelden,
Of uit een gequetfte ader of Slag- ader„f"0»"" **» die klein en ter gelegener plaatfe gelegen Èt°«(fl<"'i»i* ïynde, ligtelyk werd bedwongen. Of uit een grooter ader of Slag-ader
wel uitterlyk ^ dog die door zyn grootte ten fterker BhedMieU niaajct, ende nog- tans door dienftige middelen , a!s Bloed- 'ftempngen en een bequame Mndinge kan worden geremedieert. Of uit fodanige Vaten diedoorgeen bin-
dingen konnen werden bedwongen, alstu de Neus i Mond. fchamelheid enz. Of uit feer groote tronken die in de hol-
te van de voornaamiie groote Jonéïure>iy""ie*^T- gelegen zyn, als des üxeh-ader of Slag-**™-**111*' ader
|
||||
|
z88 Van de wonden des Hals*
Ader onder den Oxet, ofte lager henen des
felfs takken in 't vouwen des Elboogs, of Tem e» Ur-^e Pols-Slag-aders enz. Mitsgaders daarin tiritCrmia. de Lieflchen of elders de groote Aderen of Slag-aderen die na de Beenen neder- waarts dalen i getroffenzyn, alledewelke groot gevaar, ten minften veel moeyelyk- heden met fig flepen. Of ook der innerlyke Vaten, daar de
Bloedftorting inwendig gefchied. Of ook uit argeknotte Ledematen onfes
Lichaams*. Van welkers onderlinge verfcheideotheid
en foorten naderhand breeder kan worden gehandeld. LlV.
ap di Repu Wat verder de faken in 't generaal be-
der oudheid treffen, fo moet nog gefegt zyn, dat ön- nuetgeletfyn trent alle fterke Bloedingen, volgens den ( voorfigtigen regel der Oudheid, op de fo genaamde niet nataurlyke faken t dit vol- gende in agtinge dient genomen» LV\
oj> volgende Dat de Logt matelyk verkoelende endé
M™. getempert moet zyn, de hitte van't/7*»/·, van Kachels, fterke Sonnefchyn, alsook
de verhittende fcherpe lugt van Toebak in deToebakx-huifen, en alle fodanige kot- ten daar Iterk gefmookt en gerookt word, agt ik by defe gelegentheid ten hoogften fchadelyk te zyn. |
||||
|
Van de Wonden des Hals. z8p
|
|||||
|
LVI.
Ten tweeden moet fpys en drank van Tm tneedtn
een goede gematigtheid ende fodanig zyn, opfpyfim dat alle gekruide en '/ Bloed ontfteekend*»»^ voedfel, als ook alle heetefpys, alleWy- nen, gebrande Wynen, gedifteleerde Wa- ters , en wat op dusdanig een wys de Bloedvliet gaande maakt, den Patiënt wel fcherpelyk dient verboden. LVII.
Ontrent het flapen en waken moet gelet Te»<&*&»
zyn , dac den flapenden Patiënt op de ge- ytflapm a vaarlykheid van zyn Wonde wel moet ver-«"»%»· dagt zyn , in 't leggen , flapen en waken fodanig de flilte betragt, dat zyn gedemp- te quetfure niet onverwagt of in zyn fïaap ontfpringt, ook ift al doorgaans noodig, dat den forgvuldigen Meefler by zyn Ly- der een forgvuldigen wagter fleld , die al- vorens onderrigt is wat hem byeenigquaat voorval te doen fal ftaan , op dat niet by foute van dien , of door eemge de nn'nfte naarlatigheid den goeden Praftizyn magh worden befchuldigt , het lang en onmatig waken, dewyleiulkxhet-BWVerfcherpr, en de goede getempetfheid onfes Lichaams weg-neemt, is ook tenhoogftennadeelig, hoe fchadelyk dan het veelvuldig befoek, te langdurig en al te vee! geraas ontrent den Patiënt fy, en hoe noodig de ruft en flilte hier word vereift , kan yder ten die het raakt, genoegfaam befeifen. Τ JLVIII,
|
|||||
|
2po Van de Wonden des Hak
|
|||||
|
LVIII.
jmviirdm Wegens de Exercitie en rufle, dat alle
éExercitie onmatige fterke beweeginge des Lichaams enrufic. moet werden genaakt: alsioopen, ryden, fpringen , heften en tillen enz. desgelykx hoéfien eri braken , en wat hier aanleidinge toe mogt geven , fo veel doenelyk dient vermyd en voorgekomen s en daarentegen een behoorelyke ftilte ontrent het lichaam, ende voornamentlyk ontrent de gequetfte partye betragt moet zyn. LIX.
Ten vyfden Indien het dan nog de volheid des Bloets
»p de vtiMd en de kragten, de fterke drift, opfieding en tnjdeibtid. fterken aanpert des felfs, na hetgebrekke- lyk deel toelaten te bedwingen i fo moet fulkx tydelyk door een gereguleerde ader- lating gefchien , en fulkx op de contrarie lljde , of daar het dan nndigft geoordeeld word : maar daar alreeds het Bloed , de geeften en kragten dervoegen verftrooit en uitgeflort zyn , dat fe by na eenen ydelen romp hebben overgelaten , daar kan geen aderlating , maar wel voedfame zopjens en wat tot verfterking nodig fy , te pailê komen. LX.
Tmfadeny .En gelyk alle onmatige beweginge des
Λ benetginit lichaams hier fchadelyk zyn, foo zyn ook
dttsemtdt die van de Zitl en des gemoeds by defe ge-
legentheid niet minder, ja dikmaals ten
uit-
|
|||||
|
Van de Wonden des Hals. zp i
|
|||||
|
oitterften gevaarlyk, ende meermaals doo-
delyk ondervonden : dat men dan van den Patiënt af-weere alle die eenige , felfs de ininfte aanleidinge ofte oorfaak tot zyne •vervtandinge mogte gegeven hebben ; des- gelykx alle die met een nauwkeurigh en fomwyl onnodig vragen na d'ooriaak van zyn ongeval, het gemoedontftellen, ende de Wonde als wederom open krabben, al- le die foodanige pajfien van outfieltenis, toorn engramfchsp verwekken, ja felfs daar ,t Bloeden alreeds voor eenige dagen of u- ren geftempt mogt zyn , de Lyders ver- quikt, vervrolykt , en tot een begin van genefing gebragt, en fullen géeniints door 't befoek van vrolyke Bafen tot hartig te lachen mogen verwekt zyn , om niet door fulkx ,. foo meermaals gebeurd is , de ge- ftempte en géeniints begroeide gequetfte Bloedvaten te doen onffpringen, en ander- maal dus tot in een bekommerlyke Bloet- vliet te vervallen, de byflaap moet ook den Patiënt wel fcherpelyk worden verboden. LXf.
Door een wakkere Klink van een feher- r« Λ Wm
pe Sabel inde Nek, of ook door een Koe- ds fa Hak gel, kan niet alleen een twaKverwondin '» AeWervd- ge met verfcheuring ende verbreeking ^tï^cndmen IVervel-beenders ontftaan , maar ook het ***'"'"* merg des Rugge-graau en des felfs uitfprui- tende Senuen, konnen gequetft, verfcheurt ψ™ι'α Me~J en befchadigt worden bevonden. " * τ% jLxiï.
|
|||||
|
zpa Van de Wonden des Hak.
|
|||||
|
LX II.
DeWmit» js dit nobele Marg m den Hals of ooft
<*" **iS«- ;n de Rugge-graat t'eenemaal door gefabel t, IZu iy» fo íï,äé de dood aanftoD«\ felfs maar voor
4^«," een gedeelte synde getroffen , fo moet de dmdcijk, verwondinge doodelyk iyn geagt, LXIII.
VooT^inge. In de eerfte word van ftonden aan alle
beweeginge en het gevoelen des ganfchen lichaams verlooren; gelyk als ook felfs de Ademhaling, overmids alle door dia'ing en invloed der Animale Geeften komen op te houden. In de tweede ioorten volgen Se- nww-trekkingen , lammigheid, weg-vloying of ook ophouding der excrementen : en by gevolg een haaftig of trager aankomende doodt na dat dewrwewaws^efwaar, of des Felfs pJaaife na by de Hereenen word ge- vonden ; want hoe meer nederwaarts en kleinder des felfs qnetfing n.ogt 7,yn , hoe minder 't gevaar ook moet worden geree- kend. LX IV.
Be Uèiant-g- Want defen Tronk voortkomende uit de
heidvtnhet Hereenen, tot verdeelingealler Senuen, dié x«£ge m*rj. ^t ganfch lichaam beneden het Hooft, het gevoelen en de beweegingh verfchaffen, word als in een fterke borflweer van dikke Wervel-beenders beflooten , met een fterke fenwwagtige Rok overtrokken, en dan nog als eigen met twee byfondere VUefen van de
|
|||||
|
Van de Wonden des Hals. zoj
|
|||||
|
de dikke en dunne Brein-vliefen bekleed;
befluiteii'ie in lig felfs voor een gedeelte de felfftandigheid van het agter-brein, Den Heer C. Stalpart va» der tViel noemt dit Rttgge-marg een verlenging c\\ ft aart van de yJaJrm<l Hercenen \ en gelyk als 't ook is een Oor- obf.zM «« Jpronk der Scnuen aller Ledematen, LXV.
In het gewonde Merg des Hals fullen
doorgans <ie Armen, Handen en Vingerskl<ai«gtvan haar gevoel en beweeging verliefen , de-dt W'»4*4q wyie des felfs drie laatlle paar SenueuRuZ£'""'*■' ( want de vier eerlte paren het /Zoo/i/ be- weegen) haar voornamentlyk daar heen verdeden: dit fy gefegt van een kleine wr- wondinge , alfo de andere , foo gefegt is, terltoiui de dood aanbrengen, pareusge- JW« ^pt~ tuigt van den Coneftabel aie met eeajlèm/ ''£'"■ f*& van een Vuut-roer'xn 't midden van zyn /?»g- 9*s' gebeen zynde getroffen, 7.yn kamergang en urine wierden opgehouden van wegens de verinorfelinge des Rugge-margs.· verlieiên- de zyn verftand , het roeren , gevoelen en eerlang het leven. En den geleerden Heer Tulp, van een Patiënt met een Deegen in Tul/, Liü }. 't Merg des Rugge-graats zynde getroffen, Cat '-7 Ραι· dat hy terftond ter aarde gevallen is , met"9'15°° ee'i gevolg van lammigbeid, verlksdesiief- ftands, en van alle beweegingen, fodathy, den derden dag is geftorven. LX VI. Daar dan nog eenige hoop ter geneiingCefl»w.
verfchynt, of daar (al-hoewel deiperaat jir»"»*"» Τ 3 ■ uia**mtnh'
|
|||||
|
ZP4 Van de Wonden des Hals.
|
|||||
|
?«»„«/,/» den Lyder nog eenige dagen in 't leven fou-
hnarmagtfy.dz konnen blyven, daar fal men denaafte Bloed-vrienden de faken foodanig aandie- nen, als op de reden beveiligt, des Lyders •vermondig en toeftand ons leerd en ver- toond : lig wel wagtende meer te beloven als doenelyk zy, of om (gelyk veel Empi- rici, Lap-en Quak-falvers aoea ) nog hoop van genefing te geven, daar een geoeffen- de het contrarie weet, die felfs in twyfel- agtige faken , ook fo zyn voorfegging fal weten te fchikken , dat geen op-komendc of ook aangroeyende fware toevallen zyn eer en goeden naam fullen konnen befcha- digen. LXVII.
WitRmn. De Wonden des Ruggemargs dan konnen
mtrg hpn nkt gefteeken, gefabelt of ook gefchoten zyn , %t dtorfiee- die geftooken is moet juift door de ronde igndtWeri^ Kraak beenige banden, de Welk de Wervel· tuigenmr. beenders fo ganfch fterk en vaft vereenigen, dmbefcixi- joor zyn gedrongen: want anders ( myns '&'' oordeels) uiuiOODeleiWfr^genoegfaamals fteekvry , door een fo vaft Bolwerk van
fterke Beenden befchanft, niet ligtelyk door eenig fteekent lnftrument kan worden ge- troffen. LXVIII.
De gefabelde als ook gefchoote Wonde des Rugge-mergs , moeten ook niet feer groot zyn, als die de hulp des Chirurgyns lullen vereiffchen, want de eerfte doorgaans foo geweldig en oribefuift , als de andere plomp
|
|||||
|
Van de Wonden des Hals. zo ƒ
plomp en met een vermorfeling derBeende-
ren vergefelfchapt zynde, veel eer (gelyk als te vooren gefegt is) een haaftigedood, als wat goeds ter genefinge fullen beloaven. LXIX.
Evenwel daar nog de dienftigfte hulpmid-
delen mogten werden vereill. daar fal ook den Chirurgyη die terftond dn met naarftig- heid komen in't werk teftèllen: ifteenge- ftooken Wonde, fo falrrien agt geven op het uytvloeyen des mergs, fulks ontrent des felfs bewaringe fo dierbaar fchattende, al» de fubftantie van de Hercenen felfs. Men fal penetrante Medicamenten gebruiken en meelt de fodanige, die men gewoon is in de ge wonde Zenuen, Pefenenz. in't werk te ftellen; gelyk als daar zyn de Gum Elemni Mafikhes , Olibanum , Benzot», Sarcocolla Mirrbe Labdanum, Ïheribimbina freneta Cera, de Balfam. Peruvianum, CopaTva] Capbura, Croctts, Spiritus Vini , de 0lei Laurinum, Palma,Hiperici, Maflichinum Spica, Theribintbina, enz Uit welke dat de beft-dienftiglte gekoofeu, tot Balfems, Salven, of ook met Brandewyn vermengelt, en fo in de diepte der Woude gefpuit of ge- drupt, of ook met wiekjens daar ingebragt zynde, het gemoed en het oogwit des Chi- rurgyns mag voldoen. Voorts dient degan- fche rügge met fodanige ïenuw-yerflerken- de O lien en Geroon plaafters, of indien den Pat ient wat roosagtig is, met Spiritus Vini, h&xa^ua Anti-paralitica, of diergelyke ver- öerkt,
|
||||
|
io<$ Van de Wonden des Hals.
fterkt, als ook het verband fodanigh beforgt
als dan de hoedanigheid en de plaatfe der Wonde, als ook den toeftand dés Patients voor 't noodigft fal komen te recomman- deren. LXX.
Siet d."at myn Leefer een korte verhande-
ling van deverwondingeende verbreekinge der partyen des Opper-hoofds, des Aange- figts, ende des Hals: hebbende daar in het alder - opmerkens - waardiglle voorgelreld ende vertoond. Wat nu wyders de Wonden van de andere deeien des Lichaams belangt, ik .oordeel dat die van andere Schry vers ib overtollig befchreeven zyn, dat uitdefulke en uit het gene by my ookindefe verhande- lingen zyn toegedient, den naarftigen Leer- ling genoegfaam fal onderrigt zyn, hoe fig in allerley l'ware Gewonden fal hebben te dragen. Wat vorder dekonft totgenefinge der Wonden en andere foorten van Axeden- ten aangaat, daar van verhoop ik, indien my de goede God tvten geiutufeeid vergunt, nogecnige van de merkwaardiglteftukkert (foinhaargewigtigileconfideratien, als in voor-gevallene faken beftaande, den Leer- ling in het toekomende op teduTen j weu- fchendé onderwyl (tot een befluit van dit werk) een yder konft-gennot, in zyn be- tragcing ier hulpe van zyn hven-menfch, een gefegcnd ende gelukkig.. |
|||||
|
E IN DE
|
|||||
|
L Y'S TE
|
|||||
|
Der Medicinale, Chirurgicales
en Chimifche Β O EKEN,
Die in de Boekwinkel van HERMaNUS
KEN7LINK te bekomen zy». BLankaart (Stefanus) nieuwe hervorm-
de Anatomie, duits, defe derde druk veel vermeerderden alle met nieuwe plate verrykt, in groot Oclavo. —·------ Carteiïamfche Academie, ofteln-
ffitutien derMedicyne, in 8.
——— Nieuwligtende praktyk derMedi- cineenChimie, in 8. --------- Konitkamer der Chirurgie, in 8.
4-i------- Verhandeling van ae geneiing der
Scheurbuik in 8.
--------- Verhandeling vande Operatien of
werking der Medicamenten, in 8.
—------ Nederlandfche Herbarius ofkruyd-
boek, met figure, in 8.
-i-----— Verhandeling derLeger enScheeps- ziekte, in 8.
Blankaert (Arent) fcheeps geneesoefFening wegens de ziekte die op deOom'ndifche
vaarten Ooitindie voorvallen, in8.
Berbette ( Paulus) Medicinale en Chirur- gicale werken, in 8.
L. Schacht, Medicinale Col Iecie of korte verhandeling der medicyaen, in 8.
|
|||||
|
Lyfi van Medicinale Boeken.
J.Ie Mort werken compleet, beftaandein
i. Het ligt der Natuurkunde in S. i.Chimia, Medico, Phyfica, in 8. 3. Pharmafia, nefFens de af beeldinge der Werkelykheit der lighamen. in 8. J. Muis, praktyk der Chirurgie, beftaande
in verfcheide deftige Heelkonftige Aan- merkingen, in 8. N. Heinfius nauwkeurige verhandelinge
van het Podegraenjigt. in 8. _-----. verhandeling van het Quikzilver,
in 8.
Blafius verhandeling van 's menfchen Lig-
haam in 8. S. van Ruiling, nieuw gebouw der Heel-
konft in 8. .-------Nieuw gebouw der Geneeskonft,
in 8.
-------- Doodendans, in 8.
Vaugion dé Heelkonlt in haar volmaaktheit
in 8. J. Verbrugge, xee en landt Chirurgie, in 8.
N. l'Emery Chimifte itookhuys, in 8.
S. vander Wiel Heelkonftige aanmerkinge,
1 deele in 8 E. Daalmans nieuwhervormde Genees en
Heelkonft, in 8. De Heelkonftige verbanthuis-Meefter, door
den Heer Belofte, in 8. Kokburn verhandeling van de Zeeziekte,
in 8. Lift en bedrog der Medicynen, in 8.
J.Yleman zeventig Heelkonftige aanmer-
kingen, in 80 |
||||
|
Lyfi van Medecinah Boeken,
R. de GraafF Anatomifche en Medecinale
werken met veel figuren in groot 8. Buyfens prakn k der Medecynen, in 8,
-------- verhandeling deruytwerpfelen,in8
Zydonham verhandeling om alle ziekten
te genezen, met aanmerkinge van Dr. Buyien, in 8. Goris verhandeling der Peitziekte in 8.
Zee Chirurgie of Matroofen trooil, in zeer
veel gebreken den zeevarende overko- mende , door Jan Kouwenburg, in 8- Baggaert (Johannes) de waarheit ontwart
van veel vooroordeelen ontrent de Me- decynen in 8. ■
en Mazelen, in 8. Helvetius verhandeling vanalledeziektens
in 8. ingeven, in8.
J. leGrue van de nuttigheit der falivatie en
geneiing dtr Venusqualen, in 8. Overkamp alle zyne Medicinale en Chi-
rurgicale Werken, in 4. Dek kers Geneeskonftige Qeffeningen, in 4.
JJartolini Anatomie, in 4.
. dito in 8 Palfyns Heelkonftige Anatomie in groot 8
figuren. «------- Verhandeling van de oogziekte,
ia 4.
*-------Oftologie of befchry ving der Been-
deren, in 4. ka, in 4. -Ana-
|
||||
|
Lyfi van Medectnaïe Boeken.
JÊ------Anatomifche oeffeninge der twee
Aaneengebore kinderen, in 8.
Dionis Ghirurgicale Operatien met figure, in groot 8.
—— algemeene kraamkunde, in 8. Paerde Boekjes of heil fame toevlugttotde genefing van PaardenenKoebeeften,in8
Steenfnyde na de wys van Frere Jacques de Ballieu in 8.
Lambregt van de ontfteking der oogen, in 8 Keil Anatomie in 8. Willis Van de Peftziekte, in 8 -------van de Coortfe te genefen in 8.
Geopende deuretotde Chimiemetf]g.in8.
Aforismen, of kortbondige fpreuken van Ç y pok rat es in ia.
Aforisme rakende zwanger gaan, de ziek- tens, en andere toevallen der Vrouwen
door deHeerMouriceau,ini2.
Apotheeken Amrterdamfe in iz. --------- Haarlemfe in iz.
■ ' Leeuwaarden, in il.
. ■ . Londonfe, ßç é %. .-------- Dordregtfe , in n.
-------- RoUfrdafflft, iuS.
En vorder verfcheide andere foorten van
Nederduitfche Boeken. |
|||||
|
E Õ Í D E,
|
|||||