DElt;CERVISIA

EIVSQyE CONFL

CIENDI RATIONE, NATV-ra, viribus, amp;nbsp;facukatibus, opufculum :

A V T H o R E

THADVgt;4E0 ff AGEC10 ab ffajick.

Francofvrdi

- Apudheredes Andreae Wecheli, M D L X X X V.

3

ILLVSTRI ET

INCLYtO HERO! WlLHEL-

MO R OSENBERG! o, amp;C. PR 0 RE G I

Bohemia?, Rio Domino benigniffimo, Thaddäus ab Hayek S. P.

^^^ T S x ego y duf» iZ/ußri Cel/ii. T. Commentattunculam de Cer~ “^ß^ ^fi^^ yfi^^ei^fd^ftJèiarK le-uidenfimuftufiulumyaut-vaide tef/ue offerre 'videbor ■, ■verum

tarnen ijuicquidhoc tempore ex meo penu de-f ronto,t dud tale e^ non ini/^ui rerum ^eßtma-toresfiatuant,^uod ne^prorßti indignum di“ illiberale eti me dare,ne^!{e Celfit. T.accipere. Stemm liberals ejrgeneroß ingen^' eïivni-‘ Herfa natura conßderatio: e^ßeaßfeobleSila-re omnibus at at Ibu'S maximi qai^^ lieges con-fieuerunt ; ac ego particulam i^uadam rei natur alls, adeo^ illius, qua venit in alimoniam muit is populis,propono amp;nbsp;excutio ; non video certè,qua ratione hoc meum munuspro inho-nefïo,proinutili,pro injucundo, c^propterea a dignitate tua alieno condemnari vel poßit vel debeat. Sed ogganient htc naßtiores quidam ; i^ tßi delicatuli,quotidianis aßueti lau-

4 nbsp;nbsp;nbsp;EPISTOLA

tick's Jn^uienies: quid hcrabu^ cam Cer ui-ßa ? co/ßdat earn plebs, dgt;quot; bibat : Ulï edict de ratura, ‘viribus ^faeultatibus dißulet ; Dû~ mini vero ex ea amplißimum coU/gant veHi-gal. Eß o fane ; remoueat earn quis non medoc menß,ßd etiam ex tota fia ditione eßiat^ .^isadeb vecors amp;nbsp;barbarusfuerit,qt(ice-gnitionemi/ltuscg/^ciendte ,^ natura pet-neßenda idtberalem dixerit ? praferttm cam haudßt objeurum, hoc genuspotus plerûqae etiam Eegibus dr Princtpibus, multisqueRe-gnu t^ Prouineiisfamiliare, diquot; nbingratam habit urn eße ; etidmve num haberi. ^aafi' ^uam autem Celft. T.(^à vino,dr ab hoc généré potusanatura abßineat, centen ta com-muni omnium animantiumpotu-,tarnen earn pro Ceruißa, neinexiliumittatur, veluti ptlt;gt; ar is dquot;focispugnaturam,nullum eil apud me dubium. 7(ec defutura funt hic aliorum qao^ auxilia. 7^emo enim Ceruißa cocluraaßer-Katur-,nemo ePfqui earn maximefudioé“ cenatu non expetat: quad vel tot ojfcina Cet-tiifaria paftm operofi extruUa abunde teßo.-tur. Nußuam havißntur collap/aautnegle-cla : at fana quamplurima vel funditus etier-fi, vel male fir ta teHa^ paßim fieHantar, Cre-

DEDICATOR! A. f Crebrius maifaria t^uam altaria /«»iss eelere cofi^icimut : nimiritm ^uo»iam, dicunt quidam , ilh/jc lucrum, hinc damnum ad nos re~ dtt: Lucriaute bonus odor eft ex re quailbet:. Homines, inquiunt,, fumus ; huma-nianobis nihil alienum putamus. rtind ’verocumifiohumanitatd pr^etextu plerique »onetiamßmul Atheißnum induamus ; more^ Lucianicoßripta Moßs df Euangel^, ad-to^ antiqui dr nouifader is tabulas, profabu-lis non reput emits. Ipfi ttaque Cerufapra-faratio ob prawns, t^uodfecum afaert, lucrum a nemine non expetitur- c^t natura illitts cognitie non ni/ido^lis, d^ natura rerum périt is plena dr perfacua efa pote^ ; quam vulgus Epic ureum tan^uam in nudaßeculationepo-ßtam, nullam^ ßeum perceptibilem afaren-tem vtilitatem aßernatur. ,^uare in hoc libella drpraparationemyid’ eaußts, vndenatura Ceruißapenitus perßieiatur, exprimer e ßtm conatus. lt;^n idßm affècutus,altorumßt judicium. Deme ipß aliudpronunciare non poßum,nißßacultatem, nonßudium mihi de-fa fa- f^tautemhaccommentarerantean-nesplures Clarifavir, D. Iulius Alexandri-nus Archtatros Caßreus, homo ßmmi Judi-

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;EPISTOLA

c^', ^mfna hufnamtatU amp;nbsp;eru^HttoKtf mhi author erat. Cum enimpr^tclarum iZ/udoput de Salubrtbus, ijuod jam teritur in manibut fnultorum,adornarat-,acine0elem opere ab-tjuidetiam de poiufrumentaceo^que nos Cer^ atßam 'voeamus, dteere ‘vedet, rationem ejitf conjiciendi à me pet^t. In (juo cum ipß^ mibi amießtmo/x animo ^ratißeari cuperem-,nt' ^ue tarnen mihi ratioparandi nota eßet, acet-pt a à Zj/thepßsßmphci c^ rudt informatioit^i Integra tarnen, quantum ad operis abfoliitiii' nemßgt;ec/at .• mox ea Romano fermone exprh ‘ mere, caufds^^ex natura petitas accommeil/f’ re ceepi. Cum autem commentando plura, 'Vi ßt/uccurrerent jae ego,ne cogitationis eurß^ interrumperelur calamo indidgerem, Ç^ttiit nimirumin eltmando facilius Juperßuarefi' cari, quamdeßeientiaßipplerifülent}eacü»t' mentatio in p/ures paginas creuit ; quatamt» initio'vnicapagedamecompZexuruputaraf^' Rudern igiturtdam amp;nbsp;informem commet' tatione,^! turn nat a er at, ipß/ulio legend^ftf dederam ; vt ex ea depromeret, qua ßto inßb tut o ßruire poße arbitraretur. reriim ßto teffgt; poreplißuium nailus ocq earn ahquantuluff^ expohui, cß in hane forma erdinérnve libd/i, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui

D E D I C A T o R I A. y ^uifih»omm iZ/ufiris C.T.prodùiaaiul^ufy, reiZegi. Podßimuf^iaufem yationefjj einden-due Cerueßtetri/tceieBofjemiciedefcr/pß. A/ia-rumenim prouindaram Cerui/ia nom/fque cû^nitig-, niß quatefittfab allés accept, i/laruwpréparaiionew i» paucit ab hac iio/lra dßerre. .:^od Zialipua erd »o~ tabilis dißwthiude, »o» dubiio, efuin ß qui-bm uoiafuerit, noßro exempla Jèripta ea/int expo/durk “Vf o mm ex parte natures Cerutßa-rum dignoßanUtr. c^tadvtfact a» t, eas ma~ gnopererago. Scrip/ttifu^eddmde Ceru/Jta'vir dodißlaamtes Plaçai omits-fed cum hbellur» KOKpri/tsmihi videre contigit,^uàmmeu»t ab/ohtijßm. ^idvler^ineodem argument toprßliterimfis, (f^vter verioraprotulerit: egóne qui Ceruifiarum temperamentum call-dum nbsp;humidum eßepronunciauerim-, an il»

le,^uicaltdum erßecuaj/eruerit:epuàm iten» reele in caußsßm philo[ophattefyaltorumjudi-cioôquot; conform me libentißime /ùbiido-, prit-ßrtim verb eorum,^ui non ex opinione amp;nbsp;audita de natura Cerußarum hue v/^ pr on undauer ant, fid ex illius ijuotidtano vfu vim (^ natur am plen^didicerut cß expertifun t. S^e-peenim audtui viros alio^ui pradare erudt-

Ï P I s T o L A

tos f cum m Ceruißarias regiones 'venijpnf, hocpoiionü genta minfie infe^atos eJ^.Abf‘ gebanti/haia menais tam fanoru quam agro~ rum. Â c,ï^uüil id àperegrinä ej/êtfaâîttatuw, non it a mtrü esi apud me ; quam quaddome-Jiici tjuidam, amp;nbsp;in i/^ßSf vt ita dicam ,ßecibus CeruiJiarifs nati c^ enutriti, zibi gulam pro' lueruntperegrinepOtionagenere,domum re-uet^yinpatrtu potumcalamumßringereaaß fuerint. Sed retulerunt ftßas Jùæ ingratitfh dinâpænas. Accidttenim in tpuadam celebri Jiepub. cùm quidamferipto edito -vitupérafit patrium potu,non in -vuigifilitmßdetiam iff puerorum tanta indignationem, tam^graue üdiuincurrit,vtabidürumccetucoüe^o,^uO' tte/cun^ inforeek plateis oftr ide conßieaba-tur,grautßtmeimpeteretur. Hanc noßratn comentationemanteplureSy-vtdixi^annosco-ßrtptam expettuerant multitm acßepe^uatn plurimt ÿaecuprimis tlltßris C. T. ^ua oblatu ßbi à me manuß:riptum exemplum,idud^ dû-nat um dr- conßeratudetinuitapudßperme' ßs plus neuem .■ legit amp;nbsp;cognouit,ßbt^ mir iß' ceprobari,cupere^, vt euulgetur,ßgntßcauit-Cujus eptim^e voluntati Itbehtißtmefittsfe-^ßi'fot jam dudu j nßintereaplurima dquot; 'Jort-rin

DEDICATOR! A. 9 m i»terci£li//ènt,qu^e,quo min fis eacomenta-iio comum lucefrueretur ,prohibuerut. Nunc demu omnibui impedimetif /ublaiii ,ßlutis^ vinculisßb C. T. außieioprodit in aße^lun» publicum.,^uare^uemanußriptufnlibelluf» olim Celßt.T.obtuli,donaui,dicaui^-, eundem nunctypiiexcufum euulgatum^ oßero, dono ' amp;nbsp;dedico. ^^^ aliud quiequam abs T. C, peto, quam vt moram ißam euulgationüi boni conßlere velit,cogitare^,yliu-s morte cau/am etiam proprium genium übelhßen ^otuße. Cumemmin Aulaolim natu^ßt^vnacum or-tufiio tdiopatbiam illam auhcamßeum ai tu-lij/e,cred/bile efl : tardefVidelicetjadmodu ^ dtfjîculter reßonß dandi ; tardius ‘verb ç^ ßißiu^ promißa, c^ jam deßnitaexequendt. Ne^dubiume^i,quin T.C.bunclibellum, bo-nampartem altmonitein quam plurimii Segnis ^ Prouineß tutantem ; 'vnde quteßus 'vberrimi, aut ßltem non contemnendi pro-deunt ; ‘vna mecum dementer tuendumßf fifieptura : im^vtidfaciat, eam etiam atque etiam cum omnißmmißione officiose ro^o.

Seneamp; féliciter valeat T. C. Fragte ex 4-dtbus noßris. 1 Febr. anno repara-ttefilutis. J^^j.

i» T H A D D. H A G E C 1 I De poti/um generib/if C A p. L

^^^ ^^ urn genera, quibus omnesbo minesvbiiiis terrarum,tamfa-§^^ quot;* quam ægri vtuntur .• Aqua, Vinum, amp;nbsp;Cercuifia. quorum fingula in plurimas diducuntur fpecies •, amp;nbsp;hï multura à fe inuicem forma,parandi ratione, denique viribus amp;nbsp;facultatibusdiffcrunt. Acvt deaqua potabili fimpbei initio dieam, ea ab ink tioconditjorbis,vfq-,ad Nohailkim præcqncin iufticix, communis erat potusomnib.animan* «bus. quo quandiu vtebantut homines illius facculi,fimplicique cibo contend erant,ignari Apicianarum lauticiarum amp;nbsp;obfoniorum , ad mille propemodum annos vitara produce bar. Aqua enim cum ad vitx longitudinem, turn ai valetudiniscóferuationem plutimum confert. Poftdiluuiumautem,ipro Nobaomniumprimo vineam plantante,amp; per hune vfu viniin* noterccte,cum ante nee vins, nee vini,vllafuif-fet mcntiojdecuplo propemodum dies vitarab-breuiatos eHc animaduertimus: non aliam for-tè ob caufam. quam quód ill o genere potus plu rimi, abfque difcrimine fexus amp;nbsp;æratis, amp;nbsp;abfq; modo vterentur; vt non fruftra Salomon vi-dcaturconqucfl:us,plurescrapulaquamgladio perire. Quoi lï circumftaatiæ cöfiderentur pa-tefadi

DE CERVISIA OPVSC. n tefadi vfus vini, inueniemus pocum hu ne non omnibus paflîmfuifl'eliberû.NaniDeusNch.c iamfeni,amp;annisgraiiato,hoc nouügenuspo-tionisamp; inufitatumodenderar.'vtnaturâfuara labefadatam amp;nbsp;quafi laxatam,tnm curis moîe-ftiisqjgrauiflimis.qiias pcitulicinarca.audicns clamores,ciiilatus, amp;nbsp;interitum niifèrrimu vni-ucrfætcrræ,tû mole amp;nbsp;diuturnitacelaborum, quam fuftinuiflèilium oportuit in area,in alen-disamp;curandistotanimantibustotoillo diymij tempore, irtigationefuaui, bene nuttientc,amp;: vires languidas reficiente reftauranreque poru, quodammodo reficcret,rccrearet,confirma-lerque.Senesenim duabus potiflimnm rebus, tefte Solone, delcdari confueuerunt : Bono vino, amp;lijauicolloquio doólorum. Hine 'lia: le-gesmanafie videntut, vr adolefccres ad duode-uigefimumannum,feminx autem per toram vitam vino abftinerent; quarum ilia Athenis,vc eftapud Platonem a delegibus:hxcveró apud Veteres Romanos religiofillimcoblcruabatiir. Inuento ergo vfu vini,aqHa,communis (vtante dixi) omnium animâtium potus,paulatim (per-nicœpic amp;nbsp;negligi, tanquam pro beluis, no pro liominibuscreataellet: Vinum vero,velutive-riflimum Nedlar, ab omnibusexpecebatur. Habebat tame amp;nbsp;ilia fuum locum. Scribicenim IuliusFrontinus, Romanos fuiHècórentosper annos 440 vfu aquarû.-quas aut ex fluuio Ty-beti,aut ex puteis, aut ex fontibus hauriebanr. Imoamp;hodicquoque popellus, infimaq-,plebs,

Il T H A D D. H A G E C I 1

eandcmRomæ,ita vtab aCellisgerulisimpor-»atur,bibit.Seddelicatioresopulentiorefquca-^uam illam Tiberinam in grandibus vafis fidi-Iibus,in cellis vinariis afleruant:quæ incorru-ptadurat.non in dies Iblnni multos, verum in Enenlêsamp;annos.id quod mirumeuiquevideri Eaudimmeritopoflit.Sedarsquædam peculia-rishabeturconferuandi illas aquas.-quæprifeis illisfæculisprorlùsfuitignota. Eo enimmodo, vt djximus,repofita, celerius opinione lique-Icit, ac fub (idée, potuique amp;cibis idonea eraci-' tut. Legimus etiam Reges Perfaiû, qui polira amilTo imperio Parthi funt difti, lolosex Choalpc amne bibiffé: imo amp;nbsp;ex Eulæo,qui Su-(ârumarcero, vbi vécus Perlàrû Regia,circuit, cofdem Strabo bibilTeexillimat, propter Icui-tatem. Denique Agathocles, apud Athenæum, meminit cuiufdam aquae,quam auream Perfae vocabant,cuius elTent fcaturigines 7O,quanul-li,practerRegem,eiufqifilium natu maximum, bibebat : quia potus eius capitis periculo inter-didlusfiiit. Cumautem temporis progrellù fimplicis aquaepotatiovilefceref,amp; iam etiam àpluribusvinumexpetererurjab omnibus tarnen haberi minime polTet ^ßue ob iilius rarita-tem ac penuriam, fiuc etiam ob ignorationem culturæ,amp; agricolationis;fiue oblocorumvi-nis ferendis incommoditatem.-quod nee cœli nee foli haberent fatis:amp; quia non omnis fett omniatcllusifortalTe etiaminuidia aemulatio-neque glilcente ; quod abj tarn fuaui, iueundo, amp;vi-

DE CERVISIA OPVSC. ij amp;nbsp;vires mirifice reftaurante confirmanteq-, paru, veluti diuino neôl:are,vtcrcnturj ipfi veto eo carerent, communicum bruns vtentespotio-ne:in defedu tam fàlutarisliquotis,animo ver-fare cœperunt,quomodo aliqua fairem in parte vinum^mularentur. Iraque à fimplici aqua-rum vfu ad compofitas,amp;arte mangonizatas conuerfifunt; quarum infinitæ propemodum funt fpecies amp;nbsp;difFerentiæ.Eas qui volet cogno-fcere,Plinium lib.}i,cap. a ,confulat. Hodiea-pud Turcos, qui, ex lege fui Mahometi, à vino abftinent,Saccharatain vfu eft; qua ipforû Rex, cum fuis proceribus,vtitur : amp;nbsp;non fecus,ac nos generofiffima quæqj vina ,in deliciis baberedi-cun tut. Eft etiara aqua alia mellita, alia ex lade melle confeâa,plurimum inebrians. quibus Lithuani, Rutheni, Mofehouitæ, amp;nbsp;Sarmaticx genres, vtuntur. Suntquiexauena etia potum, cerebrum nimium percellentem,prxparant;a-lij ex hordeo,milio, anifo, fceniculo, palTulis,»-lüsque id genus vel feminibus, vel frudibus, vt pyrisamp; malis,vel etiara plan ris amp;nbsp;aromatiscon ficiunt:idque aut per codionem, maceratio-* nemque,autper de(lillationem:quas fingilla-timexplicarc,noneftptxfentisinllituti. Vi-norum ètiam gcnera,fpecies, formas, illorumq; differentias fum ptas à colore,odore,(apore,có-dituraamp; parandi tatione, viribus item amp;nbsp;facul-tatibus,nottperfequar hoe loco. Videatur de hisPliniuslib. i4.-Galenus lib.7,8, ix Metho-dintem j de Sanitate tucda,vbi çopiofe de his

THADD. HASECrî diflcrcmr. Petfiftamigituï in eo gencrepa* tus,quodaquain habetfubiedam .-quam varib qualitatibns imbuerc homines conati funt: vt bincquoquemirificum hominum ftudiumin-tucti liceac : quod hi in inueniendis,concinnan-dis,3cpalato accommodandis potuumgeneri-bus,nihil non tentaiTe vidcantur.-imo nuilain parte operofiorvidetiir,amp; olim führe,amp; etiara-num ellè vita hum3na,quàm in effingendis po-tuum generibus .• tanquam non faluberrimum adpotumaquæ liquorem dederit natiira,quo exteraomnia animantia vtiintur:id quodPli-r)iii5quoquelib.i4,cap ii teftatur,qnandofcri-bit: homines non fegniter in eo labora(re,ingc-niumque veluti oftentare vifos edè,dura ad bi-bendum i p y genera potuum; fi fpecies veto aftimentur, pene duplici numero, excogitarut. Plurimaveropotuum genera ex illis vel peni« tusinteriifle, vel obliterata ede, nullum eftdu-bium:ficut viciffim noua amp;nbsp;anteainaudirafe-quentibus xtatibus,amp;nunc etiam xtate noftra, cxcogitata,in vfiimque hominum proditaelTe, nemoinficiasibit.

varia appellatione illifu jgt;otttf,^ai ex^ranù fiumentaceii con/fciehatur ohm,^ nunc

^Ko^corßettur Cap. II.

DE eo gencre potus fcripturo quod ex a-quacommuni,frumento amp;nbsp;lupuloartifi-ciolè conficitur,ac vßtato vocabulo Ccre-uilu

DE CERVIS IA OPV SC. iJ «ifianominatur,initio ratio iftiusappellationis cxplanandavidetumum définitio.quæremi-pfam cxplicet,jconftituenda,parte(quc ipfius,' lt;auamp;,ac vniuerfa parâài ratio, quemadmodum amp;efFeäus, feu officia excutienda,;vt inde vni-ucria Cercuifiarum natura, vires amp;nbsp;facultatcs i-pfarum,!iquidius diiudicarijCognoiciquepoT fint.amp; hic vnicus amp;nbsp;poftremus noftrstraiäa-tionisfeopuseft.

Cereuifi« itaqiie appellatio fumpta eflè vi-detura Cerere, olim Dca, amp;nbsp;inuétrice frugume quæ amp;nbsp;ipfa fæpiffime pro ipfo frumenro, feu et-iam pane,ficutl.iber pro vino, per Metonymia denominatur.quafidièaspotumfrumentaceu. Quando veroappelIatioCereuifiçptimumna-ta,quomodóve ad nos vique propagata fit,definite difficile eft. Nam etu à Ccrerc,vt didü cft, ■originem fuam fumpfilfe nullum fitdubiû.• tarnen vndereliquaparticulæadiedioirrepferit; ipfiiisque integri nouique nominis Cercuifia vndedenominatioortafit:qiii id declarauerir, audiuineminem. Itaquequid V/^4,antcuius lingua:vocabukimfit,nie ignorareconfitebor libéter. Cóftac necGrxcum elle, nee Latinum, neclca!icum,nec Hi{panicu,nec Galiicum, nec Germanicum,nec Slauicum vel etiam Henq-tum : Setamen apud folam Germanicam amp;nbsp;He-netamgentemLatini nominis appellatio cum iplarei poflcflionc, ad hæc vfque tempora per-icueraunififorte dicere velimus,a vitibusCéleris foititam efte illam appellatioucm, quod

,lt; THADD. HAGECII

Cerens,fcu frumenti vis tota in aquam fit inco-Äa. Sedhæcmiflà faciamus/neque denota-tione iftius Ceniifiæ appcllationis difputemus (crupulofius: fiquidem conftat omnibus,quid eo nomine intelligamus. Vtut firigitur,nomen hoc,quocunque tandem authoreinuen-tnmfit,multorecentius eflè videtur ipiopotiJ frumcntaceoantiquiflimo.NamÆgyptios primos huius potusauthores fuifiè, non vfqjadeo longo decurfii annoru poft obitum N ohæ, ftri-ptores teftantur.in hoc tarnen iftorum diftri-minatæ funtftntentiæ, qiiod vnam amp;nbsp;eandem rem,feu vnum illudpotionis frumentacea: genus,non vno nomine vocauerint. Nam potuni cx herdeo confedlum appellabant Zythum, vt amp;Theophraftus,amp;Plinius lib. 21, cap.if, author eft,vbi in hæc verba fenbit; Exfrugilii^fi’ untpetm^Zjthumintyf^jfpto: Celia (J Ceria,nf Jfijpania: ^erteijta, amp;plttrageitera,i» Gallta,a-itu^uepreuinctis. Græciverô varias iUiindide-runtappellationes.Vocaueruntenim(!(royv‘3’' »igt;z,id eft Vinum hordcaceum,ex hordeo confe-étum potum. Eundem Ariftot. {Athenaïo te-fte) snuFvocauit. vnde noftrisBohemis, amp;nbsp;gen-tiSlauicæ,appellatio deduda eflè videtur, qu* verhaculalinguaomné potum frumentaceum 7’/W»,amp; owe W/»onuncupanr. Etenimnoftru idioma cum Grçcis magnam habet affinitatem.’ quamcum ipfis comparafle videtur obvicini-tatcmamp;confuetudinem,dum in Paphlagonb, Galatia,amp; Afia minori,domiciiiumhabuiflet, ante

1

DE CERVISIA OPVSC. 17 antebellum videlicet Troianuni.amp;Iógdquant in has, quas nunc in^jlit regiones, conumgrat let.Cuius rei vcl hocindiciumeft,quodpluri-mavocabula, numerus dualis,figura: locucio-num, Scalia nobis cum Græcis fine cum eadera, turn communia. Veriim hxc non burns funtingt; ftituti. SuntalijexGræcis,qui eundépotum hordeaceum jifu-nn dixerunt, vc Sophocles in Triptolemo.Cc Hccatæus in Europæperiodo, vbi Pæonasjâpiî™* ait bibere ex hordeo,'3%«£iilt;quot; veto ex milio amp;nbsp;conyza. Diodorus Siculus Zy-thum non folum in Ægy pto,fed in Galatia quo-quefieriaffirmathisvetbis.'T^jwM e^ Ga/attie aeris fii^iditM,-vt netjtte wnumea re^to,ne^ua oleum producat. Quare coaSli homines, potum ßbt ex hordeo componunt, ^uem appellant Zjf-thum. Diofcorides etiam duo genera potus ex hordeo olim fada fuifie tradit : quorii aketum, Zythum ; alterum,Curmi nominac. Sed nccis, necvllus vecerum aliqua laudem illi potui tri-buunt,nec etiam quænam illiusparandi ratio fuerit,dercribunt. (^0 fit,vt neque coniedura quidem afTequi poflimus,quantum noftra con-nciendæCcruifiæ ratio à prifcoillo frujhenta-ceopotudifférât. Hoctamcnhabentcommu-ne,quodexhordeoamp;aliisgranisparantur.Sed facilèàdducor vt credam,in paradi ratione plurimum noftram ab ilia veterum difrevre. A-uerroes etiam,qui vixic circa annum Domini 11 d'O, in (uo colliget lib. t7,cap.de diminutioue cibi,meniinit Ceiuifiæ : quam confici folitâ luo ß

IS T H A o D, H A G E C I I tempore dicit ex paflulis,cunucleisamp;/ïnenü-clcis .• fed hac quæ fine nudeis fiebar, meliorem efiè fenibus. item laudat veterem Ceruifiam,3i quæ habeat eolorem Vini .• 5ic’»r,inquit, (er/ti^ Jta,qu£ in nofira terraßt jVetwnonappellatar, uißßacinmfix menßnm tranßendat, Ç^ inmi-Koritemperenon eil conaeniensconfir/fatienißt* nitatis. Sic Aiicrroisætate Ceruifia tota fubÓa' tiadiuerlà fuit à veteri illaamp;moderna: vtqtiï non ex granis frumenti,fcd pafiùlis fiebat. E^ itaque Cercuifia potus ex aqua, Cerete feufru-gibus, amp;nbsp;1 upi faliâarij floribus, codione artifi-ciolâ confedus ', ac rite defccatus : vt corpora liumana,natiuo humoreob continuum efflu-uium exhaufta, rurfus vtili irrigatione reftau* rentur refocillenturquc.-denique fatis fiat na-turæ ad fitim redinguendam.

De ele^lianeßumenßeifu^ in A/altumJên 7e-ientam,fit{Bj»tlt;mipritparatiene,adß'er-f^lß^eco^îf^ram. Ca p. III.

EX p L i c A T o nomine Cereuifiæ.eiufq; ad-duôl:adefinitione,iâ accedemus ad ipfaw coficiendi rationem, omnibus ad earn nc-ceflàriis rébus expofitis. Dicemus autem in-primis de forma côficiendæ Cereuifiæ triticea: feualbæ.-vtpotccuius vfus per vniuerfumRe* gnum Bohemiæ amp;nbsp;Poloniæ, imo etiam in qui-bufdam Germaniæ prouinciis amp;nbsp;vrbibus,afli-duus cft. Nam ad formaraillius mutatis paucis, effincs

DE CERVISIA OPVSG. »gt; omnes reliquæ Ccrcuifiæ paf antur,fiue hæ fine triticeæ,fiue hordeaccæ, aut mixtæ. Quando igitur Cereuifia ex tritico arte paranda ell, pri-mum omnium triticum eligitur optimum, no-biliflîmum, præ(lanti(ïïmumque,amp; quod pondère amp;nbsp;nitore cæreris prædat: quale hybernum edè confueuit,amp; ColumellæÂô^wappcllatur. Nâilludquodmollius,leuius amp;nbsp;laxiuseft, huic vfui non eft accommodum, nec vnquam ad co-fturam Cereuifiæ adumitur. Acceptis igitur xx choris, leu modiis, menfuræ Pragenfis •• (tôt enimprovnacoduraaccipiûtur ad xxini va-ûimplenda.-quoruraUnguia quatuor vrnasad fummum continent ) id per biduum, aut triduüm maceratur aqua fluuiatili autfontanainal-ueo grandi, lateribus conftrato .• donce amp;nbsp;elua-tur,amp; humedetur,amp; fufficientimacerationc intumefcat. Circa quant macerationemetiani aquæ deledus faciendus eft. liquidem Huuiatili aqua, quæ mollior eft fontana amp;nbsp;puteali, citius humedatur madefcieqj. Ideo diligenter cauen-dum,nenimium quant par eft,permadefcat. Caufaautem macerationis hæc potiflimumel^ fe videcur,vt tacita amp;nbsp;intimius recondita in gra-noarefafto vis, moderata maceratione per vni-uerlum granicorpus fefe expromat, diffandar, dilatetque. Dico autem cxpreUe, gt;wölt;/#rlt;jM maceratione, nc videlicet vniucrla vis frumenti tenuiorifq-, liibftantiæ quidpiam in accommo-datumhumorem transfundat, fidiutius, quam vfusSirespoftulac,pcrmadcfcac:quod alias in

B x

/

lO THADD. HAGECII medicamentorum infufionibus cxpetimus jin quibiis casprxcipuè vires ,qiiæin tenuiori fub-ftantiacon(ïftiinr,elicimiis. Fit etiarn hæc ftu-menti maceratio frigida aqua, nó calida, aut tc-pida,neq-, in tepidoloco.licutiinmedicamen-tis .• nc, calons beneficio, vis grani in ipfam aqua promptius exorbeatur. Maceranturitem gra-nafrumentiIntegra,nonconfrada: ne videlicet Integra grani vis facilius diflipetur : (êd intra carnem (iibftantiamque illius contineatiir, Vbi ad fufficientiam permaduit intumuitquc. tranfponitur in pauimentum feu tabulatu fic-cum,fæpiurqtiefpathis,palifq; ligneis verfatur, inhunc potiHïmum vfum,vt frequenti illadi-fperfionediffipationeq; calorcm quendam intra fcfe concipiat ; amp;nbsp;humorem, quo initio per-maduir,aliquatenusexuat. Tü veroincipitfua-uem fpirare odorem, protrufis rcfolutisque ab interno tritici calore halitibus. Quare confe-ftim in aceruos planos c5geritur.-ne, fi fparfim disieóf u m iaceret granum, conceptus intro ca-lor facile expuat : veriim firmius retineatur, in-tendaturque.biclabor bis terque rcpeticófue-uit, Quoddum fit,turn vi amp;nbsp;efficacia iamdidi calonsgrana frumenti diflilire,amp; germinatc-niiiajuftarcapreolorum feufibrarum,protru-dereincipiunt:quibus fefe mutuo grana com-pledunrur. Hicvero iterum diligentem cu-ramZythepfaï,(èu Cereui/ïarij,adhiberi cupint-ne,præterquampræ(ensvius podulat,granum gcrminet : adeoqiie vim fuam pra:cipuam, fta illa

DE CERVI SIA OPViC. ti illagerminanone.emittat. Mandat igitur ftbi-toillud palis ligneis verti diHipariq; ex aceruis.* vt,tefrigeratoaliqu3ntïipergrano,amp;pr^pedia-turgerminatio,amp; qua; grana fibrisexmadore enatis mutuo adhæferunt concreueruntq;, ea rurfus illa diffipatione.euentilationeq; disiun-gantur diftrahanturque. Hiclabor fummc eft necelTarius s diligcnterque animaducrtere iu-bent.ne quidpiam vel prartermicratur, vel lè-gnius in co opere laboretnr; indeque accidar, vtipfum granum, vel quam pareil, ipfaque res poftulat,in germen diftluat .• vel,quod facillimc acciderepoiret,ficum concrahat. Diffipatoc-uentilatoquefrumento,tranrponiturid, diftri-buiturque in ligneos crates, deficcacurque moderato calore, luccenlafornace ,in officina po-létaria feu Makaria ,lignisquernis,aut betuleis, veletiamfagineis;vtplurimumaucem querna huic vfui accommodate confiieuerunt.-ac amp;-piulcule in illis cratibus vertitur,lentoque,vt di-ilum ell,igne torretur. Cuius ficcationis.lèu toftionis is potiffimum vfus eflècognolcitur, vt amp;facilius raola cóteri poffit, amp;nbsp;aliquid acrimo-niæ feu empyreumatis acquirat .• vt item flatu-lentum fpiritum,qucm intra fe concepit ex ma-ccratione præterita, totoque eo labore, de quo diäum eft.diffipet : ac ex illa leui torrefaftionc aliquid ficcitatiscontrahat, cfficaciufque derer-gat. Cauendumautem hicicerume(l,ne,in deficcationc illa, vel aduratur, vel faltcm ni-miurn concalclcat,rufedincq; imbuatur. Hoe

B 5

11 THADD, HAGECII

modo præparatum triticum, feu etiâ hordeum,' noiiam incipit fortiriappeUationem. km enim non triticum aut hordeum,fed polenta non cô-molitajèu Bj»um , vc Aëtio placet, vocatur. Nam is hotdcum, dido modo præparatum, ica appellari vult .• quam appellationem non iniu-na ad triticum nodrum transferee podumus, Germani hanc polentam A/altz,ynde quidam Malcum ; fed Bohemi Slad à dulcedine nomi* nant. Poft iam didtam torrefadlionem, acce-dunt duo Zythepfæ, feu Ceruifiarij, amp;nbsp;Bynum palis rutellifq; ligneis difpergunt amp;nbsp;euencilant. tertiusleuiter aqua confpergit irrigatq„in hune pneipuè finem, vt amp;nbsp;aliquantulum refrigefeat granum, amp;nbsp;ab expiratione vtiliû halituum pro-hibeatur;imovt vis interna grani circumftan-tefrigore contincatur exciteturque. Moxin aceruoscolligitur,fcopifq;conuerritur.inqui-bus ita colleâtum relinquitur,vt quiefcat, calo-remqueintrafèc(5cepcum retineat ad duasvcl treshoras.amp; hunc laborem,duabusauttribu$ illis horis elapfis, iterum repetunr. In illa ir-rigatione cautè agendum,nc nimiafiat. nó poffer enim mok conteri : fed inquinarctur folùm in molendo pulmenti inftar. Vfus irrigatio-nis hiceft, ne videlicet pars præftantiftîma grani exhaler euaporetque,ac deinde in commoli-tionealiquidpolliniseuolet. Quxenimexadè ficca feu tofta pinfuntur commolunturque, tc-nuem puluifculum lapidi molari amp;nbsp;parietibus adhxrentem ex fe Ipargunt. quod ne fieret, neue quic-

DE CERVISÎA OPVSC. i} uequicquamc potion fub/hnna in ipQcômo-litionedeperderctur.in qua nófubcilispollen, leu farina requiriturjed ipfà rudior cradîorq-, contritio,aquairrigari coniueuic. Hocigitur Makam, By num, (èu polenta non commolita, faccisfrumentaccisimpofita,deuchiturinn]o-lendinum vtconteratur mola, in farinam eraf-fiorem : qualis olim diólaeft, vel )tpi%#o)', vel p»~ lenta. Nominabisillamiifdem nominibus, ad-dito, differentiaecaufa,cuius farinaiUafit,puta Crimnon triticeum aut hordeaceum , vel polé-tatricicea,bordeaceacommolita.-itemmaltuni feu Bynum triticeum vel hordeaceum cómoli-tura.-aut item fimplicicer farina craffior triti-cea feuhordeacca. HancfarinamaurigxCer-uifiarijexmolendino aduehentes,maxima læ-ticiæfigna edunt,proclamâtesvoce fientorea, Polenta,pe/enta: vel quod propediem fint ha-bituri quo aqualiculos fuos ex grandibus illis amp;nbsp;mukumcapacibus Zythophoris,nóforbillan-do aut pitillando ,fed largè admodum infundc-do expleant diftendantque : vel quod, ficut ve-redarij aut Pegafciilli curfores inflato cornu feu buccina fignü dant fuæ aduentationis, monctq-, vtabfqjmoraalios recenres cquosadornct:ita iftiauriga: vociferatione fua fignu dant Zythe-pfis,monêtqj vt præflo fint ad tollendapolen-tâcontritam. Atq-,hçc eft necefTaria primotri-lici præparatio in polentam commolita: ex qua demum Ceruifiæ coâio, modo, qui in fequen-tibus cxponetur,ïnftituitur perficiturque.

B 4

»4

PRiNci Pio in aheno amplo ccruifianoad Ceruifiæ coóluram tancummodo deftina-to, fornaciq; impofiro, aqua fontana quain oprimè decoquitur: ac ita ferucns in grandes ilias, ampliffiinæque capacitatis Cupas,leuca-dos transfunditur.-ftatimqiie ahenum alia fri-gida aqua repletur,amp; fimilicer decoquitur,tfäs-fundicurquc:quod fit quaterna repetitione. Moxinillamaquam ferucntcm coniiciturpo-lentxcotnmolitx,quantuinfatiseft,amp;con(iic-tudoobtinuitad vnamCeruiliæcofturâ. Non cnim eadempolentæamp; aquæ menfuravbique obfcruatur:led inquibuldam vrbibus polents plus,inaliis minus accipitur.Inde fit, vt Cereui-iiæ non eundcrn bonitatis gradum teneant.-fcd aliæ fint meraciores,dilutiores aliç.In vrbe Pra-genfi pro vna coctura accipiunt polent.Tmola confraiâæ menfuras xx, leu medymnos Pra-genfes : aquæ veto tantum, vt poll abfoluta Ce-reuifi.TCoduram xxim orcæ,feu vafa córnu-niaCereuifiaria impleri polfint.In vrbciglauia Morauiæ,vbi potior Cereuifiaparatur,amp; Vien-nam etiam deuehi:ur,ex Lii menfunspolents centum vrnas Cereuifiæ cóficiunt:amp;adiiciunt lupulimenfurasfex,aut minimumquinq;;vn-de laporem amariufculum contrahit. Inieda ergo polenta, vtdiólum eft,in aquam fernen-tem, Ipathis amp;nbsp;rutabulis ligneis diligentiflnnè forti!-

DE CERVISIA OPVSC. ij fortiffimeque agitatur.permifeeturque; vt fer-uidofuocaloreomncm polentæ fubftâtiamamp; vim exade in fe recipiat.exhauriat, exorbeatq;; ac veluti in chykim quendam, feu forbitionem, feu cremorem vifcidum,lentum amp;nbsp;glutinofùm vertat. Quod vt facilius fieri poffit,in hue vfura polenta in craffiorem farinam confrada eft. Huius cremoris pars aliqua.extraóto epiftomio efundo Cupæ.obiedo foramini colarorio tx ftramine contexto,( ne quid vnacum cremore etiam polentæ effluerct) in fubiedum alueum demittitur : indeque illius circiter ad duas vrnas iniiciturin Caldarium; adiundaque iufta por-tione polentæ, ex cado defumptæ, validiffitno igne percoquitur. Percoftum, rurfus ex Calda-rio transfunditur in priorem cadum: permifee-turque creinori,cum polenta illic relido. Hine ftatim iteruin codé cremore rcpletur ahenum, coquiturque eadem ignis vi,vt ptius : ac eiicitut incadiim. amp;nbsp;tertio refunditur elixaturque,vt diftum eft. Poftremo puro cremore, qui dulcis eft,ahenumamp; alueus ftucanalis eluitur. Hæc eft cremoris iufta amp;nbsp;omnibus numeris abfoluta præparatio; qux confiftit maccratione,amp; terna elixatione. lam non eft difficile,etiam caufas hums præparationis confiderare ,præfertim, fi, quç initio de maceratione integri tritici in aqua frigida,dilt;ftafunt,reuocenturin animum,con-feranturque cum hac confraflæ polentæ in a-qua feruida maceratione; quibus hæc folum-modo addenda, diftbluendaque efle videntut:

ttf T H A D D. H A 0 S C 1 I

curpoft exadam macerationem polen tæ ,cre-morisq; extraä:ione,terna adhuc fuperaddita fit eiufdem cremorisclixatio?an non maceratio onanem polenta: vim, tcnuioremq-, amp;nbsp;po-tiflimamillius fub(latiamexhauferic,inliquo-remquetranfumpferit, reliqueritq-, in polenta folùm partes crafläs, terreas, amp;nbsp;inutiles? Præ-terea.an tot elixationibus partes tenuioresin cremore in vapores refoluantur.relinquantur-que ctudæ amp;nbsp;inutiles? Ad qua: du bia fic ego,fat-uomclioreiudicio ,refpondendumelTè exifti-mo. Etfi maceratio prxceflèrit, tarnen, quia fuccus,feu cremor polentaceus, inuariatusSi inalceratus,qualis in ipfo corpore polenta:in-iientusfuerat,extraduseft:ncccflarium vide-batur,vtis perelixationem maturaretur,inque ablblutum maturationis terminum deducere-tur, amp;nbsp;noftro vfui comra odior redderetur. Deinde, quia partes tenues ex fubftantialentaamp; vilcida polenta:, adeoque vniuerfa illlus vis non potuiflet fufficienter maceratione illa elicl;S^ ob hanc caulam additam elTe elixationem feu deco(3:ionem,non folùm vt vniuerfa potents fiibftantia, ac latensinterna vis amp;nbsp;facultas euin-catur,quæ in liquoris fubftantiam tota commi-grat .• verùm etiam crudus humor amp;nbsp;redundans »natureturaltereturq;.Poftremó,dico, in cre-more polentaceo tenuiores partes coftione no tam facile diffipari euanefcereque, vt in aliis rebus accidere videmus : præfercim in Rhabatba-toamp;fimilibus,in quibus vis purgandi,qusin parti-

DB CERVISIA OPVSC. 17 pattibusfubtilioribus diflipabilique fubftantia cófiftit,coól:ionequidempaucaeiiocatiir:mul-ta veró, vel etiam diiinna afTeruatione tota ple-runqiie ddlipatur difperditurque. At in crcmo-re.quonia panesillætenuiores amp;nbsp;aqneæ fem*^^ peralicuius Icntoris amp;nbsp;vifcidicatis fiinc participes, propterea neque facile exhalare pofliinc, neque,etiamfi illarum quidpiamexhaler, ali-quid de viribusamp;facultatibus decedit diminui-turque. Nam tota vis, amp;nbsp;facultas polentacea, in craffiore natura, lenta, glutinofa amp;nbsp;vilcida inhæret, amp;nbsp;altius demerfa eft, quæ non , nifi codione valida in accommodatum liquorem euocari poteft. Sicut etiam idem fieri videmus, inMafia 8c 5i?/gt;4;quæ,quo magis decoqiwn-tur,eo magisvifiofitasinillisaiigetiir. Hanc igitur ob caulam hic quoque terna amp;nbsp;valida cre-moris cum polenta adhibetur elixatio.

De addittone lupMUyqui dat formam Cereuißa.

Cap. V.

HActenvs deabfokitacrcmorispolenta-cei præpatatione dictum elto: reliât, vt reliquam pattern perlèquamur, quæcofi-ftitinadditione lupuli Ôc Cereuifiæ fermenta-tione. Excocio igitur cremore, eoq; omni in cupam illam transiufo, aperto cupæ epiftomio, aliqua eius quantitas deflucre perraittitur ia

gt;1 T H A D D. H A G E C I I

fobicdumalucum.indcque rurfus immittitui inahenumnn quad iniicuintur duo chonflo-rfi lupifalidarij,ac Icntoigne friguntur ad con-fiimptionem ferè infufi crenioris. Hic vero ice-rum vigilantcm dccet clTeZythcpfam ,vclupii-luni rice frigat, amp;nbsp;nó adurar j vnde deinceps vel amarcftercc Cercuifia, vel fumum cmpyrcii-«naq-,redo!erct. Deinde in illumlupulumfri-gatuni,inahcnoqireliótum,pcr adhibitumca-nalemtantum cremoris imponicur,quantum ahenum capere pocelL-permictiturque, vt ali-quandiu efFeruelcat, donee omnis lupuli visamp; facultas in ipfum cremorem fuerit translata. Quodreliquura eft Cremoris in cado,feuciipa» idomneperüpe nominatum epitlomium cadi demitticurinfubiedumalueum, ex eoqyrut-(ustransfunditur in alioscados. QuoddumHc, intereaZythepiainfiiic in diâücadumcrenio-rc tam vacuum, ac quilquilias polencaceas in eo reliótas fpathalignea lubruit amp;nbsp;inuertit: inde rcox cremorem Jupulaceum ex aheno feucal-dario leaphis auferri, amp;nbsp;per calathos feu cotbes eolatorios in reliquos cados feu tinas, in quas tremor polentaceus dilkibutusfuit,cransfun-di amp;nbsp;percolari mandat. Cauedum autem hic eft dil)gentiflimè,quando cremorilleinplurestinas feu dolia difFunditur.ne in eifdem perfrige-(catemoriaturqueiquod potiflimumhyberno rempore accidere confucuit. Quaretempefti-nèoranisillecremorin vnücadumcolligicon-fucuiciauCjilquidem^fliuum tempus eft,in va-rios

DE CERVISIA OPVSC, i^ rioscadosdiffunditur.afTeruaturqjaliquantiilo ^acio temporis, donee refrixerir.

2); aJtlitiotteßteumfitteraJ/àmenttntM Cereutßariarum. Cap. VL

I Lu ipfi cremori in vniim cadum aut plutei colledo, quando adhuc iuftum teporem rc-tinct.ftatim affunditur mentura dimidiç pro« pemodum vmæ fæcurn feu cradàmentorum Cereuifiariarum, quæ Cereuifiajam in fua vaü diftributa eiieere, du efferuefeit, folet. Hac per-mixtion'efxcum veluti plancaturautcukiuatuc Cereuifia,fitq; ex agrefti domeftica.

quot;De itifußene Cereu^a infiriM.

Gap. VIL

IAm veto illam Ccreiiifiam ex illis cadis duo baiuli cereuifiarij vfitatis fuis Icaphis lèu vr-nis.craiefto per duo foramina Icaphæveâ:e,amp; humerisimpofito,auferunc,ac valâ ccreuifia-ria ( quæ ab autorib. antiquis firu, feu orca vo-cantur : amp;nbsp;fuut oblonga, capacia ferè vrnarura quatuor) fuo locoamp;ordinedilpofita,implenr. Hordeacea tarnen Cereuifia in picata infundi-turvafa. Inhisvafis turn primum Cereuifiadc-fæcari amp;cbullire,acfæcesillæ vim fua ad aólum deducere incipiunt,adtó vt omnemillumlo-cum, in quo efFeruefeir, vaporibus velutidenfis ncbulisreplcar:inquemnquis forte tû iucau-

}» THADD. HAGECII

tus ingreditur, fubito præfocatus concidit. Vt verocitius deferuefcere CereuiGapoffit, folér, præfertim hyberno tempore,prunas in eolo-cocollocare. Porró in illa ebullicione craflamé-ta,quæ foraspcr fuperius vaGs oriGcium eiiciun tur,GippoGtisaIueolis excipiutur:amp;nominan-tiirlupulariæfæces,feuprimaexcreméta;quo-niam mukum fecum lupuli trahunt, Gintque i-pGus beneGcio amariflimæ. Omnesaucembx fæces efFunduntur in vnu dolium : in bis fuper-natatfpumaalba,inftarla61:is,quar colligitur patin ulaligneaforaminibus paruis pertufa,amp;fe-orGm reponitur, Eftenim veluti gluten quod-darn, amp;nbsp;feruit pileatoriis, ad incruftandos pikos. Colleótis amp;nbsp;purgatis a glutine fecibus Iupulariis,illæeædcmruifus ordine in Gngula va(a, CcreuiGarepleta,refunduntur,acCereui-Gaab illis fecundó cbullit,eiicitque materiatn fæculentam, fpilïioremaliquantoprioci.Hx feces nominantur fecundariæ, clique earum vfus ad defecandam CereuiGam recens coda, item ad paniGcia,omnisq; generis placentas nolhæ genti vGtatiffimas,fermenti vice.

De traußie^ione CereuiJîa tarn ad Men-dnmapta. Cap. VIIL

QV A N D o igitur plenè deferbuit.defxcata-quefuericCereuiGa.amp;nihilampliusfe-*^cüappareat,(quodGt æftate fpacio tri-lt;Iui,hyeme dierum Iex)fada eftidonea ad bi-bendum.

DE CERViSIA OPVSC. 31 beBdum, amp;nbsp;pincernis, ciuibusgiic paffim dirtri-buendum. Sedquoniam ob feruorcm aliquid Cereuifiæcxundaiiic diffluxicqj.hic adhuc po-ftremus laborZythepfe incumbit, vt eurer 0-mnia vafa cflè pleniflima. Quare relinito vno vale,ex eo reliqua omnia replentur,opciculoq; obHruâorio diligentiflimè obrurantur : aciam tandem eaipfa vafa Cereuifis plena aurigæce-reuifiarij deuchunr,diftribuuntq; inter eines amp;nbsp;pineernas, vt dictum eft, ad earn libéré, amp;nbsp;cum magna voluptate coronandam.

De conjideratione cauptrum in adie^ione i//ff(U, Cap. IX.

QVoNiAM de caufarum cofidcrationecir-caadieótionem lupuli,ob fufeeptü nar-*^rationiscurium non potuitcommodè difputatioinftituti: quaredehis quidam feor-âmhoc loco in medium afferenda eflè exifti-maui. Lupulus cft is, qui dat veluti formam Cc-Teuifiæ, amp;nbsp;facit non modo vt fit Cercuifia, fed vt bené fit, durer, falubrisque fit bibentibus. Cumenira lupulus, cuius floribus taatummo-dö in boe negocio vtuntur,temperaturç fit cali-dæamp;ficcæin lèeundo ordinc,(vtamaritudoi-pfius,granisq;iHeodor, quem fpirat,indicat)ac cremorillepolétaceustotiespercoiftus, lento-rem amp;vilciditaté quandam adeptus fit.'vtamp;i-pfumtriticiietialentoris quiddäamp;obftruentis »atunin le cótinet,fit^ calidû primi ordinis.ia

31 T H A D D. H A G E C I I

ficco vcró amp;nbsp;hutnido temperatum, amp;nbsp;proptcr-€adulce,pingueamp;vifcofuni. Makum vcró feu polenta eiufdem nature cenfeatur: nifi quod in-tenfioris pauló fit qualitatis,magisc|ue ficca:cer-tèncccflariocófequitur,vt cadem ctiamnatura,ipfe quoque cremor imbuatur, acquiratquc partesacreas,aqueas,commixtas: vt ipfa vi(ci-ditas manifeftè id indicate videtur.-ob quam ctiam vimlubricam adeptus eft. Si quis enim ilium cremorerh bibat, non fccusac muftumal-uum lubricat amp;nbsp;conturbat: quoniam illud quoque vifcidum eft, amp;nbsp;omnia quæ lubricant, vifci-da funt.Quæ autem ita vifcida funt,aèream fub-ftâtiam cum aquea plurimùm efie commixtam indicant. Talis autem natura amp;nbsp;mifl;io,neq-, durarc diutius,neque vfui commoda efie pofiet. Facillimè enim putredini amp;nbsp;corruptioni obno-xia eft : acpotiflimum fitum amp;acorem contrahit. Calorc enim amp;nbsp;partibus aei cis euaporatis, ac rclidis folis terreftribus à calore non cuiftis feda frigore iam fuperatis, continuo cremorem acclcere necelTe eft. Quare vt illi defedui amp;nbsp;naturæ corruptioni obnoxiæ vtiliter occurri pofiït,prudéter profedo amp;nbsp;erudite cogitatum eftdc admixtione lupuli:cuius ope vtraque ca natura ( puta aerea amp;nbsp;aqueaJinipfo cremore permixta ardius interueniente ciufmodi medio , vekiti glutine quodam euftodiretur, tene-returque, neque facile leui aliqua intempérie partes fubftanciç in ea miftione feparentur,vni-ucrlumque miftum corrumperctur, aut fakem rauco-

Ö,E CERVISIA OPVSC. jj »ueoremaut acorem contraheret. Deinde ideo etiam adiicitut lupulus, vt amaritudine fua contemperarct creraorem polentaceiim.ipfi-Usque vim flatulentam, qux eft in ipfa vifcidita-te,attenuaret.'adeoque Capons conciliandi gratia,vcamp;fucculentior (alubnorquepotvs fieret. Poftremo, vt aliqua acquireret vim abftergen-di,abluendi,amp;penecrandi. Eefi aurem ea vis in plerifque Ceteuifiis admodum exigua depre-hendatur,ob paucam kipuli admixtioncm,amp; aquæcopiam, qux vires polentæ amp;nbsp;lupuli ni-miumobtundic; ramen nos hic non de errori-busamp;vitiis,quæcirca cófeólionemCereuifix, fine ftudiofe,finecx negligentia,autlapfuquo-damaccidnne,agemus, fed de vera amp;genuina buiuspocuspræparatione:quævbi adfneric.ta-lem vim illi ob admixtionem lupuli inefie opoe tet,qualem modödixiWius.Qnamobremaccefi-foriaillavitia,quomodocunqiconcraóla,ano-ftraCereuifia longè abeiïe volumus,lupulum abeanunquam excludentes: vt quemveluria-nimam amp;nbsp;endelechiam ipfius ftatuamus.Fit ramen, vt audio, in AngliaCeruifia abfqucadie-Öionelupuli,quamolliores Anglorum veutur. ^/lam appellant vulgari fermone, de qua plura fetibemus cap. x 11.

jDecau/tpermifiienisfitcum CeremJïa-riarftm. Cap. X.

REsTATjVt etiam exponamus caillas per-miftionis amp;cum Cereuifiariarum.Didum

J4 T H A D D. H A G E C I 1

eft(ùpra,afFufione fçcum Cercuifiâ vcluti pian-tan .-quod vt riteperfpiciatur,duo potiftimùni hic fpeâari fblent: débita videlicet fxcum feu craflamentorum méfura, amp;nbsp;tempus, quod plu-rimuminhoc negocio valet;nimirum,vt tum afFundantur, quando ipfa Cercuifiâ iuftum ad-huc teporem retinct,nec fit nimium calida, nec frigore veluti emortua. Nanicùmfæces(quat etiâ calidæ funt ; vt amaritudo indicat) fermen-tationisamp;feruoriscaufaadiiciantur,fermenta-tioilla amp;nbsp;feruor nequaquâ perfici poflct,fihx velinrefrigeratamCercuifiam.vel in feruen-tem,aut nimium calidam infunderentur:vt pote quæ vtroq-, calore fiio, aduali videlicet amp;nbsp;po-tentiali, quem habet à lupulo,calidiraté fæcum fuperaret. Sic autem fit ilia ebullitio. Excès funt fubftantiæ acreæ, lentæ, vifeidæ •, quia veto amaræ,iudicant ineftè illis pattes qualdam ter-reas magisaduftas. Aéream dico ad diffcrétiani illarum, quæ poftcompletum feruorern fubfi-dunt in fundo vafis,8c terreæ crafiæq; funt. Ha-bentenira in fe partes aèreas amp;nbsp;aqueasàcalido commixtas contemperatafquejvt oftendit len-torille amp;vifciditas. Cereuifia verô eft natura: aqucæ,miniislentoris in fe Habens. Vtrifq; bis fubftantiis permixtis, quarum illæ aéream, bæc aqueam naturam Icquuntur.fæces,quæ funt aé-reæ,fuifum ferri nituntur .• Cercuifiâ, quæ eft a-queaamp;grauis,infernapctit;hisq; diuerfis mo-tibus vniuerfum Cereuifiæ corpus commouc-tar,agitatur,fermétatur,amp;efferuefcit; omnisqj fordi-

ßE CERVISIA OPVSC. i^ rordicies,quæ illi ineft,perfuperïusvafisorifi-cium foras eiicitur ;quicquid verö eft crafliorS fxcum,magisque cerrellrmnijd ad fundum va-fisdepelliturjamp;illudeft veluci fiibftratumCe-teuifiç.ciii ipfaincubat;amp;',ne facile exhaler,rue-ru r. Sic natura ipla adminiculo caloris tk hali-tuum,qui vtriq; fiibHantiæinfunt, leparat partes à partibus. Porto, quoniam in illaebulli-tione amp;nbsp;fpirituum agitatione ampullæ amp;nbsp;Ipumç adparent, eæque non modo Cereuifiæfuperfi-ciein occupât-, vetùm etiam vniuctfo illiuscor-poriinfunt,illique vilciditate fua tenacius adherent, quâdiuCereuiliaduraf, vnde etiam, quo-modo hæ gignantur, breuilhmèindicadum vi-detur.Gignuntur autem illç,vt Galenus author eft, ex permiftione duarum fubftantiaram, al-teraaérea,altéra aquea. Ac perraiftionrscaulà eft,vel vtriufq; lùbftantiæ, vel vnius folùm vio-lentusmotus,autvchemens calot. In mari qui-dem,inquit Galenus,ex violento ventorum af-flatu in multas amp;exiguaspartes atttitaaqua;in polentis veto præ copia calidicatis,ficutetiam in aquis, quæ fubditis ignibus efferuelcunt a* gitanturq-„fpumageneratur.Sedcontinéscaii'» a fpumæ hæc fola eft, nimirum aërea fubftätiaj quæ dum aquæ adiungitur, violentilîîmo cam agitât motu, vt earn in partes minimas confrin-gatdifrumpatq;,ab eaq-,viciflîmcomminuatur. ræcesigitur,quas aërcas eftèdiximus,quando Cereuilîæpermifcentur,in ea permiftione cx-citatur motus quidam vehcmens,qualisin mari

C 1

3lt;{ THADD, HAGECII «Sefluminibusà veto: deindeett'am calot internus vcriufquefubftantiæ, is c fEcit,vtamp; faeces i-pfam Cercuifiain minimas partes atterant có-n3inuantque,amp; viciÏÏiniabeaconfringantur.-ex quacófraöione amp;nbsp;motu violento ampullas Si Ipumas generari ncceflè eft. Qua: quideraali-lt;]uandodurantcumip(aCereuifia,interdüvc-rócitiflïmèdilïipanturamp;cuancfcüt.Cuiiiscau-fatlbpfa focum Si Cereuifia: fubftantia. Quo cnimcraflioramp;glutinofior fubftantia Cereui-fia.'fuerit,paritcramp;fa:cum,coetiarnfpumadu-rabilior fit.-quod ft tenuis fuerit, citó amp;nbsp;facile foluiturificurapparetinaquapuraamp;tenui.HçC cnim etiamfiàcalorc ignis bullasamp;fpumaful-ceperit .tarnen citiftimèdilpetcunt. Hine fit,vt bonitatem amp;nbsp;durabilitatem Cereuifiae noftra-tes homines etiam ex ipfa fpumæ perfeueräcia metianturjvt pote,qua: firmiffimum fignura fit calorisnatiuifufficientiSjinquoaé'r ille amp;nbsp;Ipiri-tus,fpumæ produ(ftiuus,continetur:ac tandem etiam ipfa Cereuifia manct in fuoefte,expers omnis corruptionis.Sed fi acciderit,quód Cere-uifiæcalorfuerit diminutus.amp;fpiritusexhaufti, vel exhalatione confumpti,tü Cereuifia fit fub-tilior, amp;nbsp;veluti aquea fubftatia relinquitur ; qu2 tandem etiam facilius corruptioni fit obnoxia.

Hæc de præparatione Cereuifiæ, caufarumq; circa illam confideratione fiifficiant. Pleniora amp;nbsp;exadiora dabunt alij,excicati vel mea iftaru-didclineatione,vel etiam erronbusin eacom-miftis.

Defe-

L

DE CERVISIA OPVSC. 57 De fecundariæ Cereuifîæ præparationc, ru-fticorum potu, (qui ex quifquiliis polentaccis poftprimamCereuifiæ coduram rclidis con-ficitur)noncftneceflè,vt inanitcr dceaverba profundam.Eftenim eadéprorfus forma præ-parationis.vcjjrimæmeqjdifFertabea.nifi quoi hæcdilutior ht j necitafucculenca,vt ilia.

De Cerettißarum d'ßerentHs. Cap. XL

DIfferentiæ Cereuifiatû plurimæ col-ligipoflùnt;fed non eftnecellàn’um,mt-ni^ias qualquc perfcqui:quando primas amp;præcipuasindicaucrimus,reliquæ nullo nc-gociointelligi poterunr. DifFerunt igiturpri-WÙin inter le materia. Nam aliæ ex folo tritico, aliæexfolohordco,aliæexvtrirque fimul certa rationc mixtis amp;nbsp;temperatis præparantur. Différantitéplurimùm parandi racione amp;nbsp;co-ûura.Nam aliæ hoc vel illo modo, breuiusitem sutlongius tempus cofturæ expofeunt ; ac qiiæ cito percoquuntur, minus durare folent ; quæ veto diutius.durabilioresefTecôfueueruntjnec tamfacilc,vtillæ,acefcuntcorrumpunturq-,. Præterea differunt conficiendi tempore^cum aliæquouisannitéporc jvttriticca noftra,dic-hiisquibufùisperintcgium annum parantur.-a-liæ,vt hordeacea,certo amp;nbsp;deleûo tempore ; ni-mirum hyberna, amp;nbsp;fub vêtis initium : quidam, vt OpauienleSjfemel tantum in anno,amp; menfe

C j

jï THADD, HAGECII

Martio fiiam ex hordeo conficiunt Ccreuifiam^ amp;nbsp;ab eo Afarttanitm vocant •, qua incolæ eius Ducatus vicemedicamenti vtuntur,vbifemalè afFedos fentiunt;amp; propterea medicinx non magnusapud cos vfus eft.Ea Cereuifia libera-lius pota verè Marcios efficit.Huic petfimilis eft Iglauiéfis in Morauia, amp;nbsp;multæaliæ,quæ in Regno Bohemix conficinneurunter quas princi-ptmïocamtenetZacen/ïs,ma/cul(tivocita:eo qiiöd aliis collata verè mafculefeerc videtur, Proximum ab bac locum lîbi vendicat 'JK^coni-cenßs ; inde Sla»enßs ; amp;nbsp;terciô ’'JR^l^^jz.anenßs-Poftremóloco reponi polTunt alix, his (ïmiles, vbicunque iHç parantur, Sed non eft filentio prxtereunda iUa Cereuifia hordeacea,quxo-lim Pragx à Collegis domus Caroli quarti pa-trispatrixmeritifl?amp; alicubi in monafteriis amp;nbsp;Xenodochiisvetericonfuetiidineparabacur,amp;: Conuentum, (fi non erro) à Cœnobiis amp;nbsp;Colle-güs nomine tra(fto,vocabarur:neque ita diu eft, CA quo vlusillius rarior elle cœpir.-imo iam pro-pemodum nomen cü re penifte videtur ob an-nonx,lupuli,lignorum,amp; rerum penè omnium liimmam diffieukatem ; qux, collationc fada huius temporis ad fuperiora,decupli, ne quid dicamamplius,precium excedunt. Hinc fit, vt huius quoqueCeruifix vfus prppemodum in-terciderit : ficubi veto paratur, plurimum à pri-ftina illa Ceruifiarum bonicate falubritatcquc receditur degeneraturq; ; ac fit, vt potius ad pa-pificia, quam ad Ceruifiæ codutam frumétum o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;con-

DE CERVISIA OPVSC. if conuertanc homines.Poftremo.differunt Cer-uifiæpluriiTium inter ic confilientia,(àpore,co^ lore,odore,ætacc,viribus feu facultatibus.Con-fiftentia quidem,quia aliæ aliiscraflîoresfunr, tenuiores aliæ:illæ diutius in corpore burent,hæ veto facile permeant. Mediocris fublïantiæo-innia,etiarn mediocriapræftant. Color,qui à fubftantianunquamauellenduseft,is omnibus Ceruifiis eft fpiceus vel lùb/piceus , rufFus aut fubruffus. Sed vulgus diuidit Ceruifias inalbas amp;nigras5licet nullæ verc iis tingantur colon-bus. Acalbas vocant triticeasjquæ colorefunc Ipiceo, aut fubfpiceo,amp; tenuiores : nigras, hor-deaceasjquæpotinsruffelcunt craflæque funt. Iftos verô colores contrahunt à frumento ,lu-pulo,arque etiam coâura, fècundum quod rni-fcentur plus velminus,diutiufque coqjuntur.• itaetiam colores Ceruifiarum hunt dilutioris, aut tindioris coloris. Sapor Ceruifiarum eft autdulcis.feu fubdulcis,auc amarus,feufuba-inarus:ac triticeæ omnes dulcefcunc: hordca-ceævcrô autlùntamaræ,autfaltern amarefcût^ ptoutplusvel minus recipiant lupuli. Nama-maror ille à lupulo contrabitur. Odorem vi-denturhabcre cómuncm,necingratum,qua-lem fere ipfum maltum, feu polenta (pirant, eu lupuli odorc permixto. Ætate differunt Cerui-üæ j aliæ enim funt recentes.aliæ vetuftæ.Deni-que viribus amp;nbsp;facultatibus à (è inuicé plurimum diffident .-aliæ eniminflant,oppilant,ventricu-lo graues funt ,çolicas, nephritides, diflùrias Si

C 4

4» THADD. HAGECII ftrangurias concitanc : aliæ roborant, nutriunt, abftergunt,facilcque permeant. Seddc viribus amp;nbsp;faculracibus Ceruiliarum plenius capite fe* Quencifermonem inHiruemus,

DevirtiiM C^facultatilim Ceruißarum tn^enere. Cap. XIL

RE s T A T, vt ex his,quæ hadenus dida funt, viresamp;facultatcs CeruirïxxHimemus j^ an hç,quas vctcres illi ttibuerunt,huic no-ftrx conueniant,excutiamus. Veteres paffirn o-mnes noxium elle potum,amp; multii inialubretn prodiderunttfortailè, quodmagis frudu vitis, quamcolamine Cereali dcledarentur. Hosfe-cutirecentioresjcadem pronunciarunt: vt ap-pareat, cos antecciTorum fuorum fententiani maluiHè ampledi, quam propria indagine rem cxcuterediligentius.quoniam nee vecerü,nec recenorum quifpiam plenam amp;nbsp;inregram hu-iuspotuspatadiracioncfcripco prodidit. Quod cùmabipfisprætermiiTuraeflè vidcamus.qua-cunque tandem id cau(a,fufpeda,neceflè eft, vt fiacomniailla,qiixdehocpotuab ipfis prodita funt.Scdexcutianuis vetetum de eo tradita,ini-tio fado à Diofcoride ; cuius hæc funt verba. £x hordeopotfufitjCuiZjiho nomen eii;is vrinam cit,renes amp;nbsp;nemos tentât, membranis cerebru vcftientibusofficit.inflationcm parit, vitiofum fuccum créât,elephantiafin gignic. Eadem ferè etiamde aliopotusgenere,quem C/trmt vocar, fri-

DE CERVISIA OrvSC. 41 fcribit .• nimirum, quod dolorem capitis cómo« ueat,malum fuccumgignat.neruisque nocear. Galenusvcro lib.ó' de hmpl.med.facult.Diof. coridem iècutus cadé fere profère in hæc verba ; ZjthM acrior eii non par urn hor/ieo, (^ßfeci praat, 'vtpote, ^ai ex patredineproneniat .• eft amp;nbsp;Aatuofusjtum partim acris eft amp;nbsp;calidus, parte veto plurima frigidus,aqueus,acidus. Sic etiam P.Ægineta lib,7 hæc habet.-^rjamp;«w,y«4w (,er-nijtam vacant, campofitamJaifiantiam haéet: na (^ acris e^^,'velt^t exputredinefailtes, Ç$fri^i-dtu ex acteia ^ualitate: ^aare etiam malt hamo-ris. Theophraftus bis antiquior lib. 6 de cauC plant.cap. ly dicit,Vinum ex hordeotriticóve confeólum,autquodZythum Ægyptus appellat, ex dimotione à propria natura, leuiquepu-trefadione fieri. lam anhxcteftimonianoltra: Ceruifiæ reftè tribui poffint,alij expendant vc-lim. Ego, fiquidem fcriptores illi, quos adduxi, exputredine potum illum fieri teftantur.eas vires non negauerim inefle illorum Zythozat vt nodræ Ceruifiæ attribui poffint, nunqua con-cefTero.Non enim ex putrcfcentefrugc,neque ex nuda maceratione, fed ex fruméto in polen-tam antè præparato,amp; in craffiorem farinam commolito,acdeincepsoptimèexcodo,amp;lu-I pulo temperato confeda eft;vt prolixè fatisa j nbsp;nbsp;nbsp;nobis expofitum, firmisque rationibus cómu-

: nbsp;nbsp;niCumeit.vtindeomnibusclarüiSc perfpicuum

fiat,nortramCeruifiamaZytho veterum toto propemodum genere diueifam efle,nequevl-

4» T H A D D. H A G E C I I

lam habere coniicnicntiam. Inconfideratcigi-turfaciunt,qui vires amp;nbsp;facultates Zychivetc-rum noftræ Ceruifiæ atrribuunr, ac violenter attrahunt : imó ipfi veritati magnopere fiiint iniurij.Si quis aqux hordeaceæ vires tribuerct Cremori prifana: in iure pulli excoâo, ilium certè rei Medics ignarum diceremus. Minus Xeci:c etiara iudicare dico,quódnoilramCer-uifiam,quëadmodum Zyth5,exputredine fieri exiftimant : quafi polentsilla prsparatio idem lit. quod putrefaäio. Quod hand fcio, an con-cedi poflit, fi naturam putrefadionis exadc examinare vclimus.Dixerimegoalterationem potius,autfopitarum in grano virium excitati-onem. Manet enim fubiedum, non corrumpi-tur. Sed efto 5 fuerit leuisqusdam frumenti pu-trefaclio,aut modus, leu via ad putrediné, quo-gt; modoMedici accipcre confucucruntjcum di-cunt; febres ex humorum putredine acccndi, cum nondum putredo fit, fed fiat: non tarnen necelTario inde fequividetur; coda ex co Ccr-uifiampraui fucci elTc. An non ipfum granum frumenti terrs mandatum, amp;nbsp;initio putrefa-dum corruptumque , alia squè laudabilia,amp; prsftantiaproducicur. Similiter, fi quis polen-ts veteris confedionem cófiderauerit,an non illius etiam qusdam putrefadio efle videtur: nullus ramen vetcrum earn ob rem polentam praui fucci efle diecre aufus eft. Quid, quod ne-que ptilàna tantopere eelebrata ab autoribus, fcmultaaliavindicate fepoterunt ab ea afper-ginci

gine;vtquam ante vfum primo quodam modo alterari vel computrelcere necefle eft. Sed amp;nbsp;in confedione panis fermentatio ipfa quid aliud eft, quàm putrefadio quædam ? amp;nbsp;tarnen interuentueius Jaudariffimus panis conficitur. Fermentanturquoqj res calore folis ,autignis, aut fimi equinijvt melior deinceps partium fieret feparatio per deftillationem. Item putre-fcunt res deftillandæ quædam initio,ac demum dcftillantur; vt id, quod optimum intus later, foraseuocetur,partesq;inutiles ab vtilibusle-gregentur. Quare etiäii Ceruilia ex putrefado frumento cóficereturj non tarnen proptereailia praui fucci elfe diceremus. Tribuantur vires amp;facultatesillæilIaudatæveterumZytho,non niodernæ noftræ Ceruifiæ ; cuius eófedio longs alia eft à cófedione Zythi; propterea eriam vires amp;nbsp;facilitates aliæ amp;nbsp;diuerfæ.Sed v t expedi-tius de viribus amp;nbsp;facukatib.iHius iudicare quca-mus, initio tempcramentum Ceruifiæ excutia-mus,femper amp;nbsp;vbique ad duo illa principia,à quibusdemonftratioomnis ac fidesrerumpe-ti confueuit, relpicien tes, hoe eft,fenfum amp;nbsp;ex-perientiam, amp;nbsp;euidentem notionem.Etfi enim Hipp.in voluminc populariter grallàntiû mor-borum fcripferit : efcas potusque experientia examinarioportere; tarnen Galenus incxpen-dendis naturis vbique rationis iuftam trutinam adhiberivuIt.Hinceft,quodin lib.i dealimêt, facult. fcripferit, eam cognitionem longo tempore,efim ex cerca definieaque experientia,tuna

44 THADD. HAGECII

ex odorum faporumquc namris, quae exami« natisrebusinfunt .-adhæcconßdentia,quam amp;nbsp;glutinofâm amp;nbsp;laxam aut dcnfam, amp;nbsp;leuemauc grauem efle contingit,vixdcmum ritè percipi ac confummari. ludicaturi igitur de viribus amp;nbsp;facukatibus Ceruifo, an ninriat, purger, difcu-tiat,abftergar,prouocet vrinam*,quae omniaa priinis qualiracibu$proueniunr,putacalidicace, frigiditate,humiditate amp;nbsp;ficcitate:de illispri-mó,quinam illarum noftrae Ceruifiæ infint,di-cendumeft. Ad hoc verb pronunciandumfo-lum gufturatanquamfiimmumcain re magi-ftrum acccr(cmus,ipfumque ducem fequemur: vt qui non modo remperamentum, fed amp;nbsp;reli-quas vires,quas vocanc fecundas amp;nbsp;tertias,nobis patefaciac. Dulcedo igitur illa,('loquimur nunc de triticeis Ceruifiis,quasalbasvocant^ qualisinipüCeruifia fcnticur,non eft mellca, fed obfcurior obtufiorqne inulto ob multum humidum aqueum admixtum. Oeinde lentor amp;nbsp;vifcidicasindicat rooderatum calorem illi in-eiïè.Prxterea.quoniamCeruifia teseft mixta ex tribus fubftantiis,fequctur ipfa quoque qua-litates amp;nbsp;naturam earum return,quæ incom-mixtionem veniunt.Eft autem materia Cerui-fixaqua.ftumêtum,feupoléta,amp; lupifalidarij flores. Singulotum difFerentias non explicabo, quoniam (uislocisexplicata funt. Ac,quodad aqux deleótum,alia eft tcniiior,inollior,durior, craflior.-vndeetiam alias tenuiorem magisque pcnetrantcm,aliâspleniorem,craftiorem,glu-linofio-

DE CERVISIA OPVSC. 4f tinofioremqueCeruifiamgignit. llludinron-fe(Tóeft,amp; ab omnibus coinprobatumjaqux fimplicis natura eflè frigidamamp;humidam:hîc tarnen propter decodionem attenuata magis, leuior que nt, adeoque minus frigida ; vt quæ i-gneam quandam in fe vim conceperit j imo ne-que priftinam fuauitatem retiner,amp; ignis vi im-mutata à fua natura degenerauit. Polenta feu maltumtriticeumetiamcalefacitampliusfupra naturalemtempcriemtritici ob toftionem jamp; reficcabit moderate. Sed hordeaccum maltuin triticco minuscalidum cft;cum alioqui ipfura hordeum fit frigidd amp;nbsp;ficcum ,acob toftionem paululum quiddam calons feu empyreumaris acquirat:acficcitasin ipfo audior ent;amp; idcà etiammaiorideterforiavi præditum. Lupuli floresfunt calidi amp;nbsp;ficci in fecundo ordine,amp; vimhabent aperiendi,detergendi, vrinasmo-uendijetiam caput tentant. Hx funt quali-tates amp;nbsp;nature trium fubftantiarü, quibus Cer-uifia pro varia illarum perminione,amp; parandi rationeimbuitur. Addo etiampermiftionem fxcum ; quarum naturam aëream fupra elle di-ximus. Qoarehinciamfacilèelticelcif.omnes Ceruifias in genere eiTe calidas,amp; humidas.Sed fi ad inuicem cóparentur, plerxque ab hoegra-du vel deficere,vel eundem luperare pollunt: ac in pafliuis qualitatibus etia magis ficcare quam hiimedarc ; quemadmodum etiam de natura vinorum indicate folemus. Nam incarundem præparationc, neque malti ad aquam, itemque

4lt; T H A D D. H A G E C I 1 lupiili, vtfuprameminimus,eademvbique U-* rio (èruatur; n eque idem cofturæ modus. V ndc fit,vtCeruilîæ,quæplusmalti,minuslupuliad-mifcrunt,dukioresfiantaliis:quib.autempluS lupuliadiicitur,amariores fiant ,caputq; magis tentent.Extticicopaflimomnes in vniuerfuni dulcefcunt,amp; albelcunt : ex hordeo amarefcut, craflioresque hunt. Poftremó hinc etiam liquet,Ceruifiam nofiram eiufmodiefletempe-ramenti, quale iam diximus: quoniam bibita nee réfrigérât, nee fitim fedat,aeforisadmota mirificèdoloreslenit,inflammationes mitigat, amp;nbsp;ad laffitudines etiam mirè eonducit,fi ea cali-dafoueantur partes. Confiât autemeaomnia, quçhifeefaeultatibuspra:dicafunt,a»û)'^«,TO(gt;-»joex««!, amp;Mirmtii voeari ;efieque primo vellè-eundoordineealida.tenuisqifubfiantiæ.deniq; ita téperata, vt familiaritate elementorum cor-pori nofiro eonfentiant.Nam quia dolorem fe-dant,caufam illius æquabiléreddunt 5 teperiem demulcêt, corporis fubfianciä fouent: ea omnia moderato calore fuo vt præfiét,necefiè efi:qua-Jja funt Afalna,Althéa, ChamümiUa,MelltlotM, fernen £.*««,Ö^e.-quib. iure noftra Ceruifia alba adnumerari potefi. Earn, quæ meraciores funt, calidiorescélêntur.ianguinem viicidiorc.Ienti-orem,pinguioréq; gignunt ; funt boni fucci, amp;nbsp;multum nutriunt .-præfertim quado ex optimis frugib.paranturbenequedecoqiiuntur,lila verb facultas nutriendi è lolo tritico proficifcitur. Ac quod nutriant, huius euidens fignü agparet in veri-

DE CER. VIS IA OPV SC. 47. in vtnufque fexus hominib.Plurimi enim ex af-fiduo Ceruifix,prefèrtim meracioris,vfu,cuiiif-modi eft è triticis Äe^mohradec ejti in Bohemia, antea emaciati impi nguantur.Häc inter omncs triticeasverè Regina dixeris. Eft enim ea boni-tare prædita, qua hadenus æmulari iatagcribus multis nullieft datum zçû amp;pe ex eadé vrbeamp; polentam ,amp; aqua, amp;nbsp;ipfos Zythepfos cuocaue-rint. Infeminisnutricibus euidctiusea facultas nutriendi perfpicitur : quod copioftffimècclcr-rimeque illislacfuppeditent.Conftatauté,quæ Ucproritant,ea calida amp;nbsp;humida cenferi: ficuti, quæidem extinguunt,calida amp;nbsp;ficc^; amp;nbsp;quæ ge-nerationem illius prohibent,refrigeratia amp;nbsp;dc-ficcantia ftatuutur. Hordeaceæ, præfettim me-raciore.sillæSquales funt in Bohemia Raconté tenßs,Zacenßs,S/anenßs, i té S'WiJnicenßs è Sile-fia) in hac facilitate triticeas ftipcrare videtur.-vt quæmultoceleriusid pra:ftent;amp; proptereaa nutricib. mirificè expetuntur. Hç cnim,vbi illis defuerit lacin mamillis, fado hauftu illius Cer-uilîç,amp;paucnlofomnocapto,fubitoillarûlage-nulæ,ladiscüccptacula,laôfcturgefcunt:præter Lâcfacultatéetia vrinâ amp;nbsp;Mé fes prouocant.Mi-rati verb merito qs poflèc,vnde hordeaceis Cer uifüs tâ prompta nutricdi facultas, triticcis non ité:cùm tarne tritieûnutriédi facultatefùpcret ip(umhordeû,acillud ftatuaturcalefacere,hoc refrigerate. Vnde etiam triticeas magis debuifte polletocalefaciédi vi,hordeaceas veto refrigerate. At hui us nos c5tratiü videmus in omnibus

4« THADD. HAGECII

ferè hordeaceis Ceruifiis, vt qua: multo citiuJ incbnenctriticeis.Vcrùm definet.exiftimo.mi-rari, fi ad vtriufque Ceruifia: prxparationis ra-tionemoculos amp;nbsp;mentcmconuerterit,confi-deraueritque,etiain in hordeoeflè aliquéfuc-cum alimcntarium; qui partium folidarû fub-ftantiam implere, alere amp;nbsp;augere poffit. Quod vetoidipfum minus fentiatur in triticcaCerui-fi3,ideó accidir,quod nimis diluta conficiatur : fi ineracior fieret, redeq; excoqueretur, nullum edèt dubium,quin abundatius nutriret : quem-admoduidipfumluculenterviderelicet in Rc-ginohradecenfi Ceruifia,amp; quæhuieperfimi-lesfunt. Sunt etia hordcaceæ dulcesCeruifiæj quales in vrbe Praga fiunt; hæ ob nimiam,amp; fa-tuam quandam dulcedinem, eamque cralTam amp;nbsp;vifcidam, non pofliint in eo bonitatisgradu cum aliis iam memoratisconfiftere.Nam quan-uis ills quoque nutriant ; tamé cradum fuccum gignunt, obftrudiones vifcerum patiunt, graues fimt ventriculojpedorijfunt fufFocatiuï, calculorum generatiuæ, amp;nbsp;admodum corpoti-businfeftje,nó fecus ac crudæCeruifiæ, hoc eft nonbenè percodlæ, aut quæaliquod in præpa-'rationevitiumacceperunt; vtquæ obftrudio-nes pariant, flatus generat in ventre amp;nbsp;præcot-diis,ibique Extent, amp;nbsp;ægrè tranfeunt, non apc-riunt, non abflergunt, ncque v 11am euacuatio-nem promouent.-fed neque fitim fedant: vn-de Colicæ,Calculi amp;nbsp;arenulx pullulant. Eadem ( incommoda amp;nbsp;vitia concitac etiam reces Cef* uifia*

DE CERVISIA OPVSC. 4» ùifia,amp;nonbenèdefecata,non fccus ac //«-fium. Nam ventrem diflendit,conturbat,dolores inteftinorum, calcula ', nephritim, dyllu-riamftranguriamquegignit. ht bcut mulliim, antequâdeferuefcit,e(tfrigidum;(quodollen-dit cralïïtics humorum.flatuSjobftruâionesjÔC quod corpus poft vfumillius non cxcalfaciat) ira etiâ de Cerui fia recenci amp;nbsp;non defecata cen-fcndum eft. Hic obiter notandum, quod et-iam, quæfrigida funt, dulcia funt ; ficut*^tiafunc Cucumerum genera; quæ A/elones vuigovo-cantur. Porro Ceruifia,quæiam acorem con-cepit,corruptaquecft,admodumnoxia ellner-uis,renibusamp;.ventriculo;deniq; vitiofum fuc-®“® g’amp;^f- Acefcunt autera Ceruifiæ vel vet u-ftate,vcl infufficienti coâurajvelpaucalupuli admixtione. Corrumpuntur etiam facilimc amp;nbsp;acorem côtrahunt æftiuis diebus,nifi bæ in pro-fundifiimisamp;frigidifiîmisceliariisafierucntur. Nam ab aërc calido ambienterefolutonatiuo alore Ccreuifiæ facile accfcunt. Illud vero mirabilevidetur.amp;nonnififorte ad oÙTimSiof quand arn referendum ,quod rofarum fragran-temodorcmauerlètur ttiticea Ceruifia. Hæc-nimin Cellatium rcpofitæ,aut fi Caltem pincer-iiacoronata lerto rofaceo illud fueritingreila, ilicopcruertuturamp;acefcunt. TenuioresCer-lûfiætantô ciciiis digeruntur.minusquenutri-mentiadfcrunt:amp;: fi amareicunt, minus nutrinnt ,fed abftcrgendi facilitate pollent ob ama-ticudinem amp;nbsp;tenuitatem lubfiâtiæ.- abluuiu ob

D

4S THADD. HAGECIl

aquæ copiam;amp; lubricant ob vifciditarem;amp; maxime per viasvrinæcranfeunt. Quoniam autem Angli quoque Ceruifia fuo modo parata vtuntur,quid de ea cenfueric Brudus Lufitanus, vir doftus,placuit huic loco fubnedere.Is igitur inlibello de racione vidus in febtibus ad An-glosin hæcverbâfcriptumreliquit: l^otm, ^uv communiter ^n^U 'Vtuntur,multiplex e^t ; nem-fe vehement,mediui (^ imheciUior. ‘Difirime inter hot penei vehemitiam Ç^ imheci/btatem.cal-faUionem fÿ refii^erationem,^^ penetfuhßantic eraßitiem (^ tenuitatem habetur. Apud Anglos triplex femper paratur potus;nempc aquofus, quem fimplicitcr Ceruifiam dicunt •, medius, quem trihapenninam', potens,quem duplam Ceruifiam nuncupant. Simplex eofdem effe-dusprxftat,quosvinum aquofum:aperic fiqui* demjefrigerat amp;nbsp;diftributionem adiuuat. Nee decipiatur aliquis credens, ob eins amaritudine calfacere; partes enim, quæ Ceruifiam amaram reddunt,paucæ admodum funt, fi ad reliquat conféras, quæ in ip(à refrigerant. Quod colli-gere ex ratione lupulorum poteris ad aquxamp; nordei porciones. Cito præterea amaritudo à Ceruifia euanelcit:reliquarum verb partiu facultas tamdiupermanet,donee in aliam naaf-mutecurfubftantiam. Potens Ceruifia,quadu-ulicem dicunt,potenter calefacit;amp;aliquid habet vchementiæ,vt potens vinum. Trihapen-nina,mediæ natura: eft;manifeftè calefacit, in nullo tarnen vehemens eft. Meminit adhuc

Bruduf

DE CERVISIA OPVSC. 4r Brudus eodem loco altcrius Ccnnfiæ,qua mol-liores Anglorum vti cofucuerunt :aüitm vocari dicit vulgari ferrnonc. Mihi relatum eft,hâc pla-nècarerelupulo; quare etiâ minus laudacaellè poteft. Acille idemBrudusdicit,cameflê vitra moduminflatiuâjnuUâ ex eafebricicantcsvti-litatem caperc ; neque enim refrigerate, neque aperire, neque vllam promouere euacuationé, nequefitim fedare poflè.Corruptioni præterca aptidimumeiTe potum, ac vicinos ad lîmilcm affectum difponerc chymos. Eius infuper (ub-ftantiam niinispromptaede’vt in flacuofos fol-uatur halicus. Qua de caufa capiti amp;neruisin-côniodum elle. Materiam infuper obftruâio-numefle;vndc iecinoriamp; lieni inimicumeflè. lu fumma nemini amicam il là Ceruifiam edè, ni fi Veneri. Ab his tamé, qui eo potu vd funt in bona valetudine, dimittendû per ægritudinem non edè ,fuadet idem Brudus. Porto omnes Ceruifix largius potatæ caput cradis halitibus replenc.-fednon omnibusæquali,vt itadicam, lance. Nam hic etiam,vt alias lemper, ætatis,na-turæ,temporis,loci feu rcgionis,amp; vira: rationis confuetudiniique habenda ed ratio : atque hic quoque ad præfentem fpcculationem fumme videturnecedàrium hominu amp;poculentorum temperamentaeófiderare. Nam vt pauculafo* lùm commemorem,iplâetiam experientia do-ärice. Qui imbecillo funt vcntticulo, his bibi-tio Ceruifiæ plus nocet aliis. Nam illum aggra-nat,phlcgmataamp; lalicifmumconcitat,flatibus

D i

4« THADD. HAGECir cliftcndif,amp; fi venter deieftioni non cftaccom-modus, hæret i n præcordiis, nee ad expulfioné rjuiequameonfert.Turins qnibns ventereftfa-cilisjamp;ventricukis validns.hi nihil eorum in-fommodorum perfentilcunt. Ac,vtfummatim dicam,natnris valid»amp;robuftis(qualcsfuntin-colæferèàparallclo xvii vlq-,adipfumfcpfen» trionem)commodior,vtilior,amp; falubrioreft, quam mollibus illisamp;nimium de!icatis,quixt-iam ad lenem auræ afflatum lübito immutan» tur. Rité itacjiie p.iratus hic potus eft faluber-rrmus,optimique alimenti jlpiritum noftrum roboratamp; excitât, animumqueexhilaratamp;có-fïrmat,non incommodât neruis,non apople-xiam,non paraplexiam, amp;nbsp;qua: Gricè w*f 5i leüïwkiSt vocamus ; non neruorumrefolutiones, non comitiales, amp;cóuulfioncs ac tétanos, non arthritim, qui omnia poium vinicomitantur, foncitar. Hinefit.vtpaucosadmodum,quibus hic potus eft familiaris, bis morbis obnoxiosef-fe videas. Videmus omnes eas nationcs, qu« hoe porti vtuntnr,vr fimt Angli,Stieci,Dani,Sa-xones,Germaniemiilto maxima pars, Bohe-nMa,S!lefia,Po!oni.a,rotaqiieSarmati3,nonrai-n IJS e fiê vi tales amp;nbsp;an i m o lós, qua m a hos, qui vi-no amp;: melle veunrur. Sunt etiam pulcherrimi, laluberrimi,robu(hlïïiniqiie.’amp;,vc (iimmatim dieam,omnibus a?tatibus amp;lexuipotusellvci-liffi nus ; quod vino minimcconuenit. Quide-mm Plato i de legibus amp;nbsp;Galenos hb.i de tuen-da valetudine de vini vin amp;nbsp;naturaferipferint, noni-

DE CERVISIA OPVSC. 4» ntitiflîmnm cft : quando pueris vfum vini prohiber ad vfque duodcuigefimum annum. Si illis ratio parandæ noftrs Ceruifiæ conditinet, nullum eft dubium,quod earn pueris amp;nbsp;iuueni-liætati cócefti(ïent,amp;: omni ali) aquç coélæ piç-tulilFenc. Romani etiam.aj^d quos fetninis capitale eracvinûbibere, lege fanxiflent fine dubio,vt illorum feminx Cercuifiam biberent.

I)e CeruiJiiifa^itciis/iu coH^KÛ.

Cap. XIIl.

QVemadmodvm vinacondiunnirherbis velavomatis:itacrfam Ceruifiæ. For-“^ma condiendi vein vinis, duplex cft.Na autcumipfa Ceruifiæ codura incoqunntur fi-niul aliquot herbulç,vt abfinthium,caryophyl-laca, pulegium, baccæLauri, Pimpinella: aut poftquâiampercodaeft.in valàqueintufa,iniU citur vafis nodulus ex hetbis,radicib«samp;aro-matis.-cuiufmodi eft fequens puluis,qui amp;nbsp;lapons gratiam conciliât, fimulque ad bonâcor-poris valetudincm facit. Sumitur Zingiberis, Cinnamomi.fingulorum drachma; duæ;radi-cumlridislllyricæ,Calaraiarornatici,baccarum Lauri,fingulotü drachma vna;Maceris, Caryo-pbyllorû ^Nucis mofehatæ, fingulorum drachma dimidia.'contunduntur in pulucrem,acpul-tiisinraro lintcolo eolligatus in vasconiicitur. Alijconficiunc tragea groflamex Calainoaro-matico, Zedoatia, Caryophyllis amp;nbsp;baccis LaurV

Cgt; } nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

ÎO THADD. HAGECIl Sedhæcad cuiufquc palatum facile accoramo-daripoirunt.

‘DiMijuAex CerMt/tapar^ntur.

Cap. XIIIL

PArantvr. primo varia eduliorum genera: inprimis vero vfitariffimuseftnobisBo-hemis, familiarcque ientaculum tam pue-rorum quàm adulcorû,cibus ex Ceruifia,iufcu-lumcumvitcllo oui amp;nbsp;pauco butyro: ad quam té triticea accomodatior eft, quàm hordcacea.

Conficitur cria puis ex Ceruifia,addito pane incraffiotem farinam redado eu pauculo butyro.

Sunt qui Ceruilîam calefadaZingibcreaut pipere condità mane bibunt ;præfertim egref-furidomoautiter ingreirurijvêcriculum enim mirificè corroborant.

Defeffis ex itinerc calida Ceruifia cum butyro pedes ablui iubcnt.*ac id etiam equisadhi-bent vefperi,vbi in diuerforium venerint,amp; die craßino ièntiuntagiliorcsamp; expeditiores fieri.

Fit etiam acetum ex Ceruifia, fed non ira a-cre amp;nbsp;gratum, vt vini acetum, neeita potés, nee adeo tenuium partium.

Poftremo omnium ex freibus feu crafTamc-tis,infundovafisrelidis vinum ardens confici-tuta certis hominibus, qui folo co artificio vi-dum quxrunt,amp;remnonconremnendamfa-(iunt. Nam plauftris inSaxoniam vfquedeue-hitur.

DE CERVISIA OPVSC. p hitur. Nuper admodum nobiliores feminæ a-pud nos alkdæ lucro ( quod fórdidis hominib. fuaucelTcconfueiiitex re qualtbet)adicccrunc animum ad illud vinum conficiendum, ciipuc-runtque rationem vióhus iqferioris condicionis hominibus, quorum propriS fuit inde vidum quxrere.Hoc vinum ardens venditant fuis fub-dids propolispublicè propinandum. Itaantera illud plebs iUa rufticana cum tofto pane, aut fo-liisfaluia: vice ientaculipitiflat,vtplurimibcnc poddomum redeant.

FINIS.

*^iiem cttgUoDcnuuti ‘^^anœoQui cr4)uiGih) er ^tiu manto er omoto tu F^tór amt oina:|^as mt ^,titear airmtuus nin pWtns crUaQrsnv c er Æ I^«t mnottistotounr €t |®wlt;m e 0U mûià. frtov

wturbOntJ^ m fi^Äor ÿte cupömmftulW ennm uifapu pfaim“ muetens er ^ Oogetter

^dScrmed dôônm tltunn

icr tuiwa mea aO ton erin jt^tetomurtn

InK. ntoeatlmUoonto MüuvlOtïeteiimmiè m ^er öm^r Ornuü^mtur ihgt;nd eWïÈamp;^Hwr men dïï to

mauiflUunlK dmitmu^jr^ er OU ttw^ßn Hum ruy^^ mir no ce I^inl W 4H T Gro noi^ln^co o^tcniJp^^, dlUnprfffürdiio dajA Or 40 rtanuio 40 me |ii^^ in mtnun no fUmr^pu^. t Oirtrt et^ q6 lt;rr ^juj»^ • fvr. ft quoncfaiqt^jfhnti'i: wo^ runniuiw no o^r gt;' lUHlr onntönu MI 10 luutn« erwOnr nmmio tmcDintr ewün^n wwt^ ^® rmdmo olfUn no uuKO qrmmm 40 nr Gîiuinirî^ örecpnio.üinür rtmwö^^ nfnoOrtw^Muo.^nflt'^ mir (oGmxnio fû ^d n^A^ X^ nöüïetnrpnto no nïüO/J^i