ORATIO

^E ARTIBVS, FVTV RO IVRISCONSVLTO

ÖC neceffarns SC frugi* feris, compa randis.

ITEM CONSILP '^Moe COHPENDI ïria difcendi lura Ciui lia, ratione.

Authore Chriftophoro Hegendorphino.

^’Rïnox apud Toban. Secer.

Anno M. D. XXIX* Menfe lulio*

ILLVSTRlS'

SIMO PRINCIPI AC DOM^ no , Domino Philippo HefforuW Principi,optimarum literarumMo^ ’ cenari benigniflimo, Chrifto ^ phorus Hegendorphinus foplicitatcm optât.

PVDprifcosillo' homles, Prinf^P' jJ iHuftriiïime, hof ** aB iuuentuteinfliolf 1 da fdam atcf«»’ obferuabatub, ea p gradusqu® dâ « ftudijsioh'’’^ adfublitnioraafccndcret. SiciuuentusP mum tradebatur Grâmatids, apudq“ ^ cum fam fads in his quæ Grâmatices lij!’’ exculta amp;nbsp;dem ta eflet,Rhetoribus erooifj, dacômittebatur: quicum amp;ipfifuuo!® cium defundieffent, luuentutê oxdpijj Philofophi, qui quafi extremâ,utitao^jj mannin luuentutead unguem effo'^’^jj imponebant, qua tam docendi, qdiKf^ rarione, 8óplurimi infublimi dodrin’ fenere excellentes euadebantiquod, ob iusinquiq adfummaprxccdêtibusin*™

EPI. NVNCVPATORIA.

facile perueniatur, 36 fublimcsHIæ arrium profefliones diu illibatæ conferuabantur, quod nullo alio pado fublimia ilia artium genera diütius floreant,gfircdauia 60 fuis annisàluucntuceadeantur. Prifcum illud erudiendi luuentutem infiitu tü, amp;S « maio ribus noftris, qui quondâ Academijs pro uehendisprçfuerunt, adûbratum cft.Siqui dem 8c illi in Academijs hoc infticucrêt, ut ubi iuuenis ludû,u t ita dicam,côpica]itium «greffus, in academiam fe recepit, amp;nbsp;ibi ali quandiu artibus ilbs Icuioribus, uti putan *ur,Grâmmaticæ, Rhetoricæ, Dialcdicæ, •uftam operâ nauauit, Baccalaurei corona ®S5'P'3f* Deindefimulamp;Philofophiæftu dtlsfefe excoluit,Magifterij titulo donetur, quo donatus,ci ad fublimiores illas artium profeffîones,Theologiâ',Iurifprudêtiam, pedicinâ,aditu5 concedatur.Sed hoc fecu •9» luuentus his faluberrimis maioi^ inftitu Usunacûbonisliterisfaftiditis, quum pri *”umnominaflederc, uerba côiugarcpo telt, aliquando cû hæc non poteft, Theolo Sæ, lurifprudentiæ, Medicinx fedeftinat» At dum luuêtus ftudrjs illis.minoribus côgt; temptisamp; negledis, ad maxima taillons, quod aiuni, pedibus irrûpitur, fit,ut dtius ^acologü q Theologum, Empirtcum, g

EPI STOL A N VN«

Medicum, Rabulam forenfem, § ^^i^* '’lÿ fultum cófpiciamus.Sicqj praeter bonas ras, quae, aüquilibctillis conlêptjs,aö*L ma feftinat, pelTum eût, ctiamfubiïnig arriu profeffiones, meræfabulæ fiSt. entm nulla pro eo attj dccet,a luuêtuif colitur, aditur, fomnris fimilima, quan uis fublimia amp;nbsp;diui'na fint ftudia hab^ uW^ DcTheologif iuxta Medicinac eädidaß^j præfentia a medicetur nihil aliud, §5 hj nö male ftudqs fuis cófulturi fint,fi pbu5 nas literas diligetiffime perfequâtur, ilia uerediuina ftudia adeat. Ad lurifp’^JJ. dam uenio,quæ hoc têpore adeo 0®’”?^ arridet,ut nemo non lurifcöfultus eu3n^ cupiat.Etnó improbro quidê,quodlun'jj lus lurifprudentiæftudioadeo capituf»^ enim digna quae a luuene liberali d’^'^S quod hæc una Refpublicas iügat, S^ iu^; conferuat. Sed quod hæc, tam itniïia'U''^|^ plcrifcç aditur,td ucro improbro : rapup'. rofq: ad huius profeffionis ftudiefamfS'■ pccuniariæ, illicit aliü ad haneprofc®® j ambitionis fins, fed dû ucl inopiæergOi^ ambitionis ftudio ad iftâ facrofandain^'; prouolamus, fit, ut ex lurifprudetia n’^. concertandi, Elites lidbusferendifdf'’,^ abeat.Ego fanePrinceps illuftriffimf,^‘*

McnwK*

CVPATORIA.

uentutem, fi non omnem,nâ id fieri nbsp;nbsp;po

teftfataliquêin redam Iuris Ciuilisa(Tcqu5 diuiâinducerem, orationem quandäferi-' pfi, in qua, gbus artibus, ijs qui côpendio ad Iuris Ciuilis abfolutâ cognitionem perz uenireuolüt, opus fit,præmôftro.IUauero otatione nullius iudicio prçiudicaffe uolo. Si qs eft,cui hæc mea uia dilplicet, amp;nbsp;redio tem amp;nbsp;copendiofiorem ad lus Ciuile rede amp;foeliciterconlëqucndüluuenturi môfira VP®5®7‘’'“non tantü lubenterauditurus ledei etiâ gratias luuctutis nomine adurus quod eâ, quç optima eft, ad Iura Ciui fia petdifcêda,uiâ indicate nô deftitit. Caere *^ j™’S^®‘^o hoc tempore nemo fatis tutus aiwerfuscalüniatorum uirulentiam effepo ‘'“j^goquoq; plerorûtÿoblatrationes in Δ5'’^®^turas præuideo,quibus,fi etiâ ucr bisrefpôdeas, Laterê lauas,adeo prae obla tranonibus nullius etiam iuftiftîmam uel rc Iponlionem uel purgationê accipiunt.Pro ’” .{H Pfinceps illufiri (Time, inter alios oc currifti,cuiquicquid eft laboris noftri ded» carem.Tü,quo utiâ dixi, mihielTetquica i^niato^ oblatrationibus retüdendispar

,P?®t'Necdubito gn tua gratia pro fin ■ ^'P ornes ftudiofos ftudio mihi patro ^*ngt;li, Ä quidem lubens præftatura fit. T 5

A iq

EPISTOLA N VN/

ut meS fi quid modo id ad rem facit, fing« larem erga mam iHuftriffimä gratiam ani'' mumdeclararem. Non enim uerbis coH'' fcqui poflum, quam totus mæ illuftriffin'S^ gratiæaddiflusfim, quod ca Academia^ in quabonæliteræ ab interim amp;nbsp;ruinauto dicétur, eo tempore erigit, quo picric}!baf bariei patroni nihil prius malint, quamtof ras bonas prorfus extindas effe,ut fuxjy rannidi Barbaræ rurfum locus eflepoto'-Sed made animo cfto, Princeps illufinto'' me,amp; bonasliteras quçprofedo nifiatf» tuictïfimilibusHeroibusiuuentur,graiiclt;’’ claaem accipient, conferuare amp;nbsp;tucriptf glto. Tua gratia mihi hoc credat febat^ re amp;nbsp;Deo nihilgratius, amp;nbsp;toti terrarSotto nihil falutariusfacercpoflc, literiseinpff^ ditis ad priftinam illâ morum feritarem turn orbem redicu^zquis dubitatfSedqto’ moror fEgofi hoc meü munufculum to gratiægramm forefenfero, animu ad^*' ftudiofis non minusfrugifera,quam ^ tio hæc effe poterit tradanda,ciefum^ lefusChriftus ma illufiridimam gt«”^'^ tiProuinciae, amp;omnibus bonarumtof rum fedatoribus diu feruet incolum^to

proT^

CVPATORIA,

PROTESTATIO adledorcm.

LECTOREMcandidummonitûuo lo, ne,fi in oratione meaaliquädo a me uel Accurfium uelBarthol5pcrftringi,fi mo do perftringiintur,dum corn errores adco manifeftos profero, legerit, in animu indu tatcredere me aut uiris tStis nihil tribuerc, autillosindignos qui lcgantur,cxiftimarc, fed in ea potins parte accipiatleftor uolo, quod dû uel Accurfq uel Bartholi errores, in quosbonarû literarum inlcitia prolapfi funt,bono fane animo oftendo,me par-'’ dm iuuentute luris Ciuilis ftudiofam admo nerc uelle, ne, cuhoc fcculo bonas litcras fi neomninegotio cópararepoffit,€aru nc' eleSu in legibus eadêfæpe chorda amp;nbsp;cum Accurfio 8CBartholo oberret. Partim ne adeo fidatinterpretibus uetcribus,quafi qc quidillidixerint, oraculi uice adorandum fit. Homines quidemluris Ciuilis nonim peritifucrunt, fed homines tarnen Scbona rum literarum, fine quibus luris Ciuilis ftu dium infoeliciter procéder, prorfus ignari. Proindefiquis eos legere cupit,iudiciu 8C quidemexaftSdefiderant. Hæc proteftari llbuit, ne aliqs morofior, uno aut altcro lo co orationis mex offenVus ,mc omes inter ' prêtes luns in ordinê cogère uelle arbitrer.

A iiq

D E A R TIB VS

THENIENf« populi Græcorû» longe prudenriffi'' mi, cum,quifci£gt;’’ errantiuiânonn’*’ ftraret, e numer® ciuium eqeere fd^ bant. Etenimuid« banthominesfun*

ma fapienna præditi, amp;nbsp;quand reftr^t, uiam co quo contendas probe exploré'' tarn habere, 8C quanti minori compendi® is, quo uult, perueniat, qui redauia in' cedat,quam qui deuius,omnem,utP13® tus inquit, ad marc ducemfequatur. ^‘ laudandi fane funt, mea quidem fenten' tia. Graeci illi hpenomine, quod qs^q®* iter ingreffiperuana uiarumpericula,pf'' totdiferiminarerum gralTantur, afuispo' pularibus itinerum moftratione redet®® lultum uoluerint. Etadcofcriouoluerini) ut ei qui non errand uiatori uiam mon' ftralTet, fraudi elfet: at quanto magis la® dibus, tantum non in coelum ferendiW) qui ftudiofosiuuenes incerris errantes in' neribus , in reftam ftudiorum uiam ind® cunt. Cum quod permagni rcfert,quan' uiam quis in ftudüs ab inido ftanm inlifta®

ORATIO

Tuni quod drius ad crudirionem aliquant pfrucniunt, qui certos uiæftudiorum du-* cesfequantur, quam qui errabundi inter*' osuagantuntinenbus. Et,uclaude, uel longemaximadigni funt, uiæ,quæcoin pendioad ftudia perdudt, monftratorcs, »tarneritoexterminandi, cbonorum hox erjdendi erunt, qui crrabundam luuen tutem , non in ueram ftudiorum uiam, reducunt, inuident cnim luuentuti, ôC earn concepta de ftudqs fpc ludificari fi -* quot;'’quot;^Quando fieri non poteft,utluuentus aliquid predum operæ, aliquid infigne in iuisftudtisautconfequatur,aut edat, nifi redum iter ingreffa fit, id quod cum apud me non raro repurarem , non raro mira-* tusfum , quinam fieret, quod,cum ifto feculo kiuentus adeo legum Ciuilium ftu*' dioardeat, ut praeter hæc ftudia fereada^ metnulla, tarnen nemo exiftat, qui ei uiam certammonftraret, quamingrefta in legi busCiuilibus perdifccndis, amp;nbsp;facile amp;fœ lidterprogrediatur. Fugiunt pleriq?,utmi hi quidem uidetur , laborem , qui hac in re fubeundus eft, pleritÿ magnam o** dij Hammam ex ifto labore inducendi, lu-' uenturemincompendiariam luns Ciuili»

A v

DE A R T I B V S pcrdifcendiui'am, cxorituram prouidett^ i tes malunt luuentutem perpétua errâtf) quam tanto odio conflagrare, CxteruH’, quando, ut proximo rede confulatur,o^ i mnis labor deuorandus , omnis inuidi^ tempeftasfubeundaeft, ego cum aliuspf® deatnemo, nullum laborempcrtæfus,nd i lum inuidixincendiumpertimefcens,qgt;J0 | prima difeentium iuuentur ftudia ,inpU'' l blicum uenio, uiam luuentuti meo wd^ ! cio earn monftraturus , quæ compendio ad folidam Icgum Ciuiliumcruditiontni) perduxerit. Nec hic ualdc reformido uj rulentas quorundam obtredattones , Q'’' elamitaturi funt, me earn alps uiam indita'' re quam ipfe nunquam ingreiTus futn,fe^ or menondumeoprogreirum,utinongt;* difemlinarum genere infigniter exceUaW' Obmtit uero non ignauia, non adeoob tufus circa précordia fanguis , fed paf' tim rei familiaris anguftia , qua non raW feeheiffima quaeci ingenia , tam pereuni, 3uam extrema faoa , ut uulgo dici fokt' artim tcmporum,quibus ego puerfcho lis operabar , calamitas , Nam dum ad humanitatem initiandus cfTem, Alexâdrt Galli, Petri Hifpani, amp;nbsp;huius monetae aU torumnugisauresperfonabant mes. C# teruni)

ORATIO

terum, fi quid tW ô4-ip.Â9îûç uel inge^* nium , quod mihi contigit mediocre , fi quid diligentia amp;nbsp;efficere amp;nbsp;confequi po tcft,me non omnino nullam in bonis It^* tens frugem fecifie confiteor. Et, ut nihil aliud hoccérte Dei Optimi Maximi beni.^ gnitate confecutus fum, ut qua uia ad lu-” fis Ciuilis ftudia, dextero Mercurio, per-* traftanda luueni incedendum fit, medio critetp^rfpeftuni habeam. Nee hic mez tuo cos, qui me, fi in plerifcj a ma/orum meorum lententia amp;nbsp;inftitutis difceffurus »um, fciolum quendam amp;nbsp;oculorum Cor quot;^*5 5 ut in prouerbio eft , confoflorem * 'f traduxerint. Non per omnia, cur ^uim diffirnulcm f cum maioribus meis in%^^* ^^*^^’ ^^d quid turn f Notum eft u '^iceronis, tctua,memea deledant. ƒ gt;jUtquidam ex feptem fapientum Græz f’^numéro dixit, ufc$ ad aras amicis con ^ 5ndum eft, quid mirum, fi maioribus »»^^^’^^quot;^‘shadenusaflienfero 5 quaz firgt;^^ ^-^^^^ ^^'^ aliéna affirmauerint, ad

* ^^^ quid cos praefando, ’’®™ororf’Quid in aduerfariorutn

^enonihus refeUendis tam anxie auz ’ ^“æ ™‘h’ ^‘^ legum Ciuiliz , udia properanti ujauidcatur, coraz

DE A R T I B V S

modinîma,liberoquidem ,fed utmeChr“' ftus amer, candido animo oßenfurus fui”' qu3e,ficui ueftrumdifplicuerit, aliami”^ ^ediauir, permeliccbit, Etncuosùi”^ audum uiæ ame propofitæ cupidos,^^ nus fufpendam, banc cgoadlegumCini liumßudia fœliciter tradanda, optimal'’ , uiam cfle exiftimo, utquis prius febona^ j ( rumlitcrarum uiaticoinftruat, quain W , ’ difeendi luraCiuilia capeflât. et ne qui' i ueftrum, optimi iuuenes, errer, bonas i terasappello artes difeendi, cuiufmodi ot Grammariea, Dialedica, Rhetorica. B®'' nas artes uoco, hiftoriarum iuxta Poe”'' ces cognitionem. Bonas artes nomm”’ Philoiophiæ partes, quarum una natu^ ne arcana indagat: altera, mores Ciuik' fingit ♦ Deniq: bonas literas appello tal” Grjcae, quam LatinæliteraturæcognitP'' nem, quæ hoc nomine bonæ liter« «o' cantur, quod cum alqs fublimibus artiui” profeffionibus, tiîlurifprudcntiæadprit”^ bonocxiftüt,idquod dum fingulaom«’ probaro,uos qu3efo,uti coepiftis,benignas mihidicentipræbeteaures.

Principio, nemini ueftrum,opinor, dam cftlurifprudentiam hac gratia ampli xandam, utaliquando cos, qui in rerun * fuarui«

ORATIO

fuarumdiferimen uocantur, in rerum fus rum poffeiTione retincamus, pupillosop preiïbs fubleuemus, uiduis iniuria uexa«* os fuccurramus, Deniep, ut Refpub.fex ditionibus inteftinis laborantes, in con x cordiam mutuam redigamus , confiliox rum inopes, prudentia noftra iuxta confix r Ins noftris ex lurifprudentum , fonribus nauftis expediamus . Non enim fruftra apudCiceronem Murij Scçuolælunfprux denriffimi domus, oraculum ciuitatis fuif ie dicitur, quod ciuitas ex ore lurifconful torum non fecus, ac ex Deorum oraculis, rerum omnium fuarum,cum remédia, turn iufta peterc 8ó debeat amp;nbsp;poffit. Nee, ut mihi uidetur, fruftra, Imperator luftinia nusinhocoperam luridilcendo dandam hortatur, ut aliquando Rempublicam gux bernare pofTimus: utucro is, qui luri ope ram nauauit, tara priuatis, quam publicis hominumrebus rede, amp;nbsp;prudenter conx luiere queat, oratione opus eft , qua id quod animo amp;nbsp;fentit amp;nbsp;intclligit, emenx date, fplendidc , difertecloqui ualcat, ut hi qui adfunt, inteUigant, quid fibi uelit, quidicit, utcupidcaudiant,utfidem facix at ijs, quæ dicit, Vt emendate dicat. Gram raatica remedio fuerit, ut quæ nihil aliud

DE ARTIBVS eft, quam emendate amp;nbsp;aperte loquen^^^ enria. Vtfplendide dicat, Rhetorica do^ bit, quæ pnaleras orationis, eukumef omnes inefcendarum aurium iHecebr^j-commonftrat, Diferteuero dódiftind^^ ferendi architeftrix Dialeftica exiftit. ^ ■ turn enim eft, quomodo Dialedicam at Cicero, nempe cam differendi rations eiTc. Quid uero aliud eft diflercre, A^,^ ordine et diftinde de aliqua re dicere fy*? pendio igitur ad lusCiuile tendit, AU*'quot; nis tribus difciplinis. Grammatica,^‘^ torica,Dialelt;Sica, etbencctfortitcr dit. Sed agite altius amp;, utdixi, fingulaflj” repetamus, quam compêdiofam adpar’^ i dam lurisCiuilis cognitioncm,uianiP'^ muniat fibi is , qui in iam didis art®^ multum ponit operæ. De Grammaflf* quidem quid multa commemorctnf'quiquot;''. res ipfa doceatlurifconfultum exilier« p”* fe neminem, qui non amp;nbsp;emendate, 5^pi^ prieloquendifeientiamteneat. QuomO'' do enim delure confultus refpondebit IS) qui quomodo id quod animo concepiA pure amp;nbsp;proprie eloquatur, prorfus igno' rat. Turn, qui nam confultor cum quw dicat,intellexerit, cuius os adeo barbarn mis acSolœcifmisfcatct, utmirumfitlïir ipfuin

OR A T I O

f ipfum intelligat. In conGlqs laterem, ut in prouerbio eft, lauerit lurifconfultus, nifi aperto quidconfilij in animo habeat, uer^

, bisexprimat. Inpubliciscocionibusfure re exiftimabitur, qui multaquidem uerba Erofundit, fed adco obfcure, ut uix fortes 'elphicæobfcurioradixerint. Quid in le gum interpreutioneefficiet lurifconfultus, qui fermonem omnibus uitqs fcatentem cf fundens rudere porius,quam loqui uidebi tur,breuiterfrigebitinomnibus rebus lu rifpentus,aperta ilia amp;nbsp;emendata loquen^ diratione, quam Grammatica docet, defti tutus, Adhæc, Grammaticam,hoc eft, pu ’^i™ ^ propriam loquendi rationcm à Iu^ rifconfukoexigi,amp; illudarguit,quodin lu rcCiuili tarn crcbro uocum Etymologise enodantur. Quid ucro aliud eft Etymolo gia, quam Grammatica uocum expofitioC’ iuL.ij.ff. ficertum petatur. Mutuum in^* quit lurifconfultus dicitur quia de meo fit tuum,inL. prima ,ff,deTeftamentis.Te^ ftamentum, inquit lurifconfultus, eftdiflu quafi teftatio mentis.Grammaticam à lurif . confuko requiri dcclarat titulus Pandeda^ rum de return amp;nbsp;uerborum fignificatione, inquoaliudtradatur nihil, nifiquod uo^ .ces legibus Ciuilibus peculiares, ita ut Grä

DE ARTIBVS

maocifaccrcfolcnt,cxponuntur. Poi^® quodPediuslunfcôfultusiriL. LanioniS' n.defundo inftrudo memoriçprodidir)® primumefTe nôpropriam,hoceft,utfg^ interpretor, Grammancam uerboruni ƒ gnificanonêferutari, fed porius quid tor uoluent fcqui, nonprofedo eo,qi'‘’ plericf barbari fermonis patroni, obliq^ collo abripiunt, tendit, quod nihil rw' rat, quibus uerbis lurifconfultus uta^J; Necintereffe proprietatem ne fermonis“' cendo meatur, an improprie, ÔC uWquot;’ buccarn ueneritloquatur, fedfi Pedij uf ba penfitëtur,de teftatoreintclltgemus,9^ cum aliquado aiiud fenfiffe uidetur, qu^ uerbis expreiferit, non tamanxie utr'’’ ’ rimanda eflê, quam fententiam eius ^0quot;^ dam. Atueroridiculum eft, quodteftat® in ultima uoluntate, quse prftercattftapj ribus praerogariuis gaudet, concedit^A lurifconfultoijifermonem traducere-Q*quot;“ quod necin teftamento « propria u^w fignificationerecedendum eft, nifiliq^quot;*^ conftet, aliterfenfifle teftatorem,b-^H aliter in Pandedisde Legatis tertio. nbsp;nbsp;.

ritigiturBartholus, uiderintplebt^f^^ qui ex L.LanionisfuæBarbariei, amp;M rologias in loquendo patrociniS

EtdewW“quot;

Ô ft A T;»I O

^^^^grammatica guidem quod iunfcoful ^ ^neceflaria fit,» ab co exigatur fatis di eft, Venio adRhctoncâ,quæ non mi ^Hsquam Grammariea, ci qui iuriCiuili oiKendodcftirtatuseftj utnecefTariaita op pWo frugiferâfuerit.Nemo non noftrurn, ƒ quot;d?’ 'u*“* ideo operam nauat, utaliquan 00miudicqs uerfarts, amp;nbsp;accufateimprov nos, amp;nbsp;defenderc probos, turn fi res ita fe J^^pofiubre poiîît,aut fihæcfordida ^ numibauideantur, in urbequadam pubhgt; ^Wmunus gerens fubditis, quae falütaria w nt fadere j quae nOxiadifTuadcre queat» Aut nee hoc cordi fit, uc tandem in prinz lt;ipum aulis regnet. At unde quaefo melius VA. p'*^'us accufandi, defendendt, pofiu E a-?^'*^’ ’ diffuadendi, cofilia prindpi DUs dâdi rationes perdidiceriqquam a Rhe jorica, quætota irt hoefitaeft, Uteaquae •am rccenCui accurate tradat » Id quod tara uemm efle, quam Apollinis oraculum exi audite paucis. Inquacuhe^caufaqu5 acniruses,initio quodamutaris oportet, S”?’ “ƒ ccufator exiftis, reo iudicem iratS • nbsp;nbsp;nbsp;a ^**®’*‘ 1 iudicem ad bencuokn*

natn deneAas, quod fi neutrius horum ofS «0 tungaris, aliquo fame exordiolo in caU Um ingrediaris necefTumeit:, Vnde uerO

B

OB A R T I B 7 JÎ melius exordiorum rationes häufens,•I'^ ex Rhetorices libris, qui ex inftituto in fenpri funt, ut exillisquicquidadreâfPf nccj dicendû c5ducit,peraifcamus.Naf'’ turus es caufam tu5, erras fi aliunde q*^ e Rhetorices prçcepus narrandi lucemƒ ‘ uitatem,proDabilitatem pctas. PropOy^ fus es id quod argumentis confides,un'' iurifconfulti loquuntur, litê conteihuifj' es, id multooium foelidflimcfeceris,»^ torum præcep tahac de re calleas, Probâ^ uis, idquodpropofuifti, rcfeHerccupu^ quæ pro fe aduerfarius tuus attulit,’®'? quod aiunt,codo erras,fi nö ex RhetonG praec^tionib.ca quæuelcaufxtüf ?ƒ^^ fepoflunt, uel aducrfariorü argumff^ri fu ta re, te deprompturum putaucris-Qf. commemorem illud, quod fi uel t'^^’Ù dudurus fis, uel dida teftiü infirmary» in teficsipfosorarionis mueronem in' dercuelis,te ex nullisalijs libriseffif^''. amp;, ut Graeci dicunt, /^t^oy^KttTtJ^^^j j praeftare poflè, quam ex Rhetorices olt;^ j menrisnemoopinornegaucrit. ; iuuentus in earn fententtâ addud P®^'’y animum mducerct credere ca quaein y' . ronis, quætn Fabfi dcRhctoncalibfiS)^ , morix prodita funt, ad üfum fórenffn’|^

Îi Wien ter conferre, non dubiro, quintnil lorumlibros diligenriu« ineüberet, n« iUis P^tfrmidis ad iuris ftudia , TrotfJp,»«'.^« w» wirTôiç irrumperec» Sed quädo ad epi ^oias tantum conferibendas ad thcatralem Jfdamsdi ufum, ca quar de Rhetorica ud '^WrouelFabiusfcripfit, liter is mandata «K fibi perfuadet, ilia fere unfit, dum uerS Wum ignoramus, contcmnit,putans ca ad oli^cholarü ufum in libros relata exifte* **’ u æ*^™ quibus prxceptionibus adiu Cralms ,Celius, deniq; Ci WfO, Sc alg oratores quoda clarilTimi, eau ” non inferiores fis, qux hóenoftrofe^ fwlo Wu uenirepoffunt, tanta omnium ag gratulanone, tanto omnium applaufu ege funt. Nullis fane alfis prxceptionib.quam nisqu»ad nos pofteros monamentis pró J^gar» funt. Et ut maxime aliqua inno^ wis iudiefis (de praeceprionibusloquor) n ueterum in caufis agendis cofuctudine uax ™nt,tamen magna amp;bona ex parte non ^oun ouofimile eft,qu3 ratio qua no* «n caufis agendis urimur, rattoni uecerum unidis exiftit, Id quod uerum dTc, argumZ *0 funt adhuc rhapfodix illx.excmplorS ^endicaufas, uelut nofiratesloquuncur^ tibdli inratucndüormuiae,iuxta Rhetoric* ’ ' - J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B q

ß E* ART 1,8 V S.

fn Germanam linguam tran.ffufa,qu*l^ toruip de arte dieendt p rseceptiones nonquot;' ♦lilquidc, fed mire irifcekefterreferunt,'’* 3uando uerff eftillud Marnaliy, Mulwquot;^ e nnht refert a fontebibat Qui fluit an p' gro quçftupet urida lacu. MeHus ergo lt;^ iius iHæ quæ amp;nbsp;ad agendas caufäs amp;nbsp;ad^ cendum fadunrgt;formulxex pürlsRh^ rumfonribusderiuantur, quamefor»®, fbrmuIan'orumlacunis.Nècornninoin', ♦iciterpoflémoftenderccas, quaciamquot;’^ ró receptsefunt, agendarum caufan«^^ «tones', cum Rhetorum præceptis modum diflidere, nifi id amp;nbsp;paudsan’^ pi non polier, Sócum non paruo txdio^® iondum eflcuidcretur.Quod fi Deusen mar. Ä ui tam nobis prorogaucrit, ^ * . dia no(tra,ud fpcramns, inflitutaibd« ucrit,ïufto quodam uolumine lt;5inoM bimus, illas deagendis caufts, a p''®^y[ cisneidoquibus óf confcriptas,56 y per inanurn traditas formulas cum nbsp;nbsp;^.^

nis, turn FabtidearteRhctoricapr5^^i^ nibus, non admodum difcrepare. quot;^ (entiafarisfit; tnepaadsoftendifff' compendiaria uia ad ufum forenfemi 7 . plcrifquc legum itudiofis unice enflat, in Rhetorum prarceptionibt*^jij'

P R A T ,1 p,.

*wnamp; diligenter derudaffe. Praetereafutu* p*siurifconfultus caufamquam agendam Jufeepit, ita eloquatur oportet, u t ij qui au diuntamp; admiratione amp;nbsp;uoluptäte capianlt; Siquidem nifi hxc orationé fua lurifco

Cultus prüftet, amp;nbsp;infuauiserir, amp;nbsp;tacdioaugt; ™tornm animos enecabit. Vtueroadmi ' Miionifu, utdenmlceatauditorum aures, P'^ceptaclocutionis, a ueteribusRhetori^ bustradita, effecerint. Etenim inde ca,quae ^diHuftrandamorationem, quxaddelinic das hominum mentes faciunt,uelutic Co piæ cornu depromet. Sub hæeçum amp;nbsp;có' pofiuo orationisiurifconfulto obfcruada ut cum maxime, quid de ilia in formu-' lariorum centonibus dignum käu cofcri* ptum externen uideo. E Rhetorum igitur raonumentiscompofitionisorationisprac cepta petenda ërunt, ut ucro pctai,ipia co gitneccflitas. Dacnim mthi quemlibet iu rifpentum, da quemlibetin agendis caufu exerdtatum, is, nifi ut membra in corporç connexa hærêt,ita óradenis quoq; fuæmç braconiunxerit, gratiam merebitur nulla, immo uelux infanus cxiEilabitur,.cxplolt; dctur, neciniuria.Quisenim non exibilet, quis nón cxplodat eum,qui inter dicendû, adeofoloecilmisomniaconfundat, hyper '

B iq

et artibvî:

feus omnia obfcuret, adeo fine periodorî cura omnia cofarcinet, ut necp quid ditat» nequequodprimum, necquod ulrimufl fît, uelmiudicandis fcriptis naris emundii fimx homo olfaciat f Audiui ego non raj ro turifcôfultos a caufa excidiflê, quod c® pofitionisincaufaproponenda, uelutif^^ garen fiû, ut Graeci dicunt, nullû refpedu abutfierit, habendam autem cfle iurifeo® fulto compofidonts radonem amp;nbsp;arguât'’ ' tis e turc deriuatis comprobare poflum- y, prima.C.dc executionereiiudicawf/ri“ tur edam atq; eriam profpiciendum, «“^ pleritÿ ueftem muernint, ita ordop«®®“ i fn libcllo(ficenim uuIgouocaturaAiof^ renfis) inuertatur, 8( prius petatur fen^ oæfârifiieri, quam ea fit lata in. 1.

C. de impuberum amp;nbsp;aliorum fubftin*®'’quot; bus in .1. utrnfum. C. detranfadionib^^J monentur caufidicinelibelli perorano Ai narradonem procédât, qux omnia*® declarantiurifconfuitocompofirionéoi' lionis obferuandam utquodma»mf' Aatur amp;nbsp;illud inter iurifconfultos, lib»« non uagum, non obfeurum efle d®'’“^^^ Sed quomodo caufidicus ideffuger® p® ritfqui nullis compofidonis prïC^fj^j,

ORATIO

ntbuj ex Rhetorum fchoiis inftruâus,în fo-•'*ni prorumpitf An uero aliquis iter fadu

lt;fntes,perdidicerit, Ncmo opinor hoe di *fnt. Nonigituris, qyifquis tandem eft, wufidicus in aâionibus inflituendis,uex hitnoftratcsloquCtur in libellis formädis, **on extra caufæ limites euaga ri, 5ó, ut in P'®’i*'fbw 'ft, lt;zjt5 ri (0X«(L{jt.e/« lt;o-^ »»Aap nÖ poteft, fi nullis Rhetorum de c5 pofinone orationis prarceptis adiutus quo ^C^eumdefert métis tempeftas, defertur* quot;tqui nam poteft is adionem fuam 8C illu ”■', amp;nbsp;perfpicuam reddere qui fine ordi quot;'P***,”’® quaecuncR impetus quidam fug-* gflientjcitradeleflü efnmdit. Opinor 0/ pnmiauditores, fatis fuperq: manifeftum '“e,quam 5C elocutionis amp;nbsp;compofttio-* JJis praecepta ei, qui aliquando iure ufurus e ’^'^j'^®®f9’’'®ni. Porro nee illud iuris candidate omittêdum erit, ut id quod iam *^^^''^®f’^ftapnffimeelocutus eft, amp;nbsp;dilix gentiffimcdigeint, cumgrauitate quadam ,; ptonunciet. Vita enim orationis, pronun oado eft, adeo ut oratio quamuis elegans, quâtirmuis ordinefuo difpoftta, iaceat,nifi pronuciauone cxtollatur.Hine eft opinor,

B iU)

DEA R T I B V Sk quodDemorthcncsintcrrogatus,quidp'^ mum, quid fccundum, quid tenium quenria effet, pronüciarionem efleaffirW’ uit. Etcumiurifperiris non rarod^adpo/ pulum, fenatum, principes, reges uerbat* efenda fint, turpiterfedabitfi nonpronii» ciandi rationem certain teneat, nee wtj”* n6repotcft,finon uclCiceronis bacd«gt;* accurat! (Time feriptos libros, uel Fabij W^ dé re copiofiflimc fcripta monumeno ö® tu nö contriuerir.Dcnic^, utCraffusap®® Cjeeronem memonam in oratore,if**. nos in iurifçonfulto requirimus, Na®!, turpe quondam erat, c commentarijs®^ re, ita neebuie honorifienfuturu efi,«®? uiarqs caufas fuas agere. Taceo hiCi H®?? fiqe quisadoris fiuerei partes tueaturjp“ inde qu» ab alterutro eorum dicuntur,^ mDriæmfigcndafunt, utordme quod'd? funt referrequcat. Atpulfismclioribus f* tionibusiurilconfultus memoriam iù®i®î poteft, (nififorfitan memoria a naturae'^’ eefla fit, cui hac in re praeceptis non adw® dum opus eft,) quam fjs,quibus Cicero * Fabiusiuuandam præmonftrant. Qui*» optimjauditorea non intclÜgit,quant co® pendiariam uiâ, Rhetoricespræceptapr®'' peperfpeda, ad tuns ciuifis ftudia priemu'

. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nianf’

O A A -rT I Qn niSt.Nec uobts imponant ifd ut omniubo’ Harum aniü ita Rhetorices hoßes acerrimi, H“» næc, quaeiam exRhetorum fcriptis pc ^uda eiTe dixi, e ncfcio qyibus Rhetoricis yrtmanice fcriptis depromi poiTe obganz *'*uerint,hominesißos ualere finite, qui ^uurnrtjflani^g^qujccpjnpenJiQ adiuri* ‘uilis ftudia perducit, ui â ingrefli funtnS 9uam, omnes abos in cofdem uiarü fAean wrosinducereconantur, Scd deRhçtori-* « latis, ad dialedicam oratio mea dirigent ^ß} quæ quum ömniü literarum Audio«» bs, turn maxime iuris candidate frugifera 'xiftat, me anenris, uti cjpißis, auribu^au “'te. Primo omniü uix crediderim omes^ uosquotquotiurifprudentiae Rudijs initia ri cupitis, hoc nomine iniriari, Ùt tâtum in foro uolitantes eriam fruRo panis,ua ueldi ntR ijel tacèatis coducemini. Id quod [qua fordidSScFuerit olim, illud pocrae liquido monRrat, Turpercosempta mifcrosdo fendere lingua ,Quod faciat magnas turpc tribunal opes.Ét Dinus,ut eratciusfeculo hominum captus, interpres non uulgaris tri régula,Infamibus,de regulis iuris in fex to,Ëorum,quiforoadfixjfunt ÔC quata«» bbetdata mercedula Iingn3 proftituutab icRilTimamfortetn effe fciibit. Nó opinor

Bv

DB ARTIBrf*

Mac gratia folum in ius ciuileincumbioS) tandem ih pHndpum,- regüÆ aulisreg^ ös,qu3do,ütin prouerbio eft,paudsadt conrin^tadirc Corinthum. Hoc uero,''' mea fert Opinio, nemo non ueftrum e*P' rit, 5d nemini non ueftrum, fimodoin^‘ oio mediocri ui geat, eruditione polk’^

• óbringereporeft, ut iusCiuilequodoólt; lt;re, utinquitCicero,fcmpcr honeftumfiquot;^ Butin publico profiteatur, utpriuaf'’'^ fultüs edoceat. Atutamp;fctliciter 8^lt;1^’?^ flid uel publice uel priuarim edoceat,d*^, Aica fola opitulabit, utqu{methodiHP’ dam docendi certiflïmam pr3cm5ftrat.J\ inirumutresdequadicendirfit, pot^yf^ ra finirione explicetur. Deïde, ft mulnp‘® exiftar,utautin fuas partes diftribuawra'' infpeciesdiducatur. Ad hæc utoffidaƒ quomodo Ariftoteles uocat, ri lA* * partium amp;nbsp;fpccicrum oftendâtur, winqij Lus diftributa amp;nbsp;diuifa uel conueniant nd pugnent, aperiantur. Deniquecum Kf^ exmiscaunsprobeperfpieiätur, amp;nbsp;ind^ tellcdum incurrant, dialedica amp;nbsp;rcrum c^quot; fas quibus amp;nbsp;iurifconfuki, uel Cicerond'’ Topicistefte, uri confucuere auditoribp’ enodariiuber, qua docendirationc,qui“ ttidius, quid exactius uel dici uel excogi^ ripott»

o ' R' A 'i T I 0 '

PO^f fiquidê hoc modo fit, ut rei, qux Ooiscaliginem ob metisoculoseffundit^ •wtin-anri amp;nbsp;uim totam ccrtiHimc amp;nbsp;clariiïix eternamus, amp;nbsp;hieeftopinor, quod Ari otetes illam de qua ia dixi docêdi rattonê, ^WftTrflAïtJilDUOcat, quoduix ullus geo-* ®«w fuas apodixcs,uti uocant certiflima# ^uaftiue euidètius oculis exponere poteft, ^uamiUadialeâica docendimethodusre* •’um,ut de quibus difleritur,uim et nacurS, parKSjOiFiciaoboculosponit. Extant hu lus docendi rationis non parum muluexë v^j'^’s^andeftarum ccntonibus,quo» lumnianus nofter iuris Ciuilis infiaurator, ut mihi uidetur, abbreuiator pouus ex •eptem amp;nbsp;triginta iurifconfultorum uerbi* confarcinari procurauit. Quoties enim fi nitionibus ex propres fere conftâtibus uo f^s explicantur, quoties uoces m\üaTHi.au. diuiduntur, quoties partium concordia tu Xta difeordiâ oftenditur, quoties caufx re-* rum cuoluunturfex quibus omnibus res qüx difputatur adeo intclligibilis redditur utStrepfiade illo Ariftophanico idocilior Ét Opörtet, qui earn non capiat, non intelli gat. Ecotrariofi tlladialeiSicaapodixisin-' terdocedum non adhibetur, fit, ut eaqux natura perfpicua funt, obfeura uideantur,

DB A R T I B V λ

amp; quæ quis optime intelligit, nSquâ tJ»? ut ^iiintelligant,cfFicerepofflt, tumouoi longé omnium mokftiffimû cft , omiliodi daâico genere, faepe caadferötur, quïui înGraecorümprouerbioeft, ncquccofl^ nequeterramattingût. Hinceft, quodpl* rn^iuris interprétés, tara côfûfanca Si w^ mukuariagloflèmata pukherrimis ÄarumlibrisiHiuerurtt,in quibus, firumpans, quid primum, quid ulrimS'“» non reperies, dum enirn delerta uetpoigt;^ ignorata ilia qua Dialedica præferibihy® cendi rationegfe^ utargutus aut ingtnio^ fus uideretur,aut poilus chartarum ia*^*^ faceret, fuum quoddam docendi infti^ta fecutusefr, contigit, ureum multapr^da' ra legibus Gntconßituta ca iurifconful'O^ ingentjs pleracp corrup ta àc deprauatab^ beantur. Necuerohacinre exemplis^“^ modum opus effe exiftimo, confuklt;'’''J^ prêtes, quos prius peperit feculum, ß^P, ' naexcmpliseruntomnia, Ethaâenuslt;l“' dem dbeuimus DialeÆcam ad doeedî“* ra amp;nbsp;priuatim Só publice pluriraum «®®^ lumenti fuppeditare, ut quæ ceniffi®®® quandam-docendi reguiam SC gnonion^ prçmôftret. Qiiod fi ucro noautin publié | ius exopnas^ autpriuanmconfultusMquot; ■ ' ~ nodo»

ô jR Agt;T r d

nodos enodes, fed uel in foro ludjcCf ^rC pas fubfeUia, ucl pridpi colilio pr^ftoad efle cupis, Deus bone, ^ta tibi, amp;nbsp;ad age dScaufasdCad conßliadädafeneftra aper aerit,fiülud dialeâicum docendi filum fe quaris.Sic enim funn^ eft,u t iudex caufam quamagis, inteUeducomprehendat, in' telleducomprehêfam, memoria copied^ *ur, memoria complcxam fccumquamac curatiflime expendat, amp;nbsp;ubi expenderit, fentenria iuftam ferat. In confilqs, iUa diale fticaapodixisefFecerir,utquidautfuadcas autdifluadeasfdripoflït, amp;nbsp;ubi quid ueli* ^nftitfrit,hucilluccalculis moris amp;fuWu «is radonibus, quod optimum efqarripia lur.Præterej cum iurifcôfulto id quod pro pofuitargumentisconfirm3dumrit,argu^ menta tenerequipoterit, fi locos Diale' ^^osinquibus argumenta non aliter la' fi''''’L'9'''^0fifbisgcmm3e, prob^erfpe nos habet, unde Antonius apud Cicero»' *’^™» “’s qui de re aliquadicere uolunt lo' cosiftosdialcdicoruadeo penitus cogni' tos elle vult, utquemadmodum fcribentilt; Dus ultro fe litcrae offerüt, nee diu in aliquo ï®*’ï?t'’wrio figurxliterarum quaerütur, tueth^ndum elTeuthi lod, quos dialed! « nioftrat, ultro nee proeul quafiti m ocu los incur

i

ößf ART l îB V S*

los incurrant qux ftatim mono nt amp;nbsp;0ß^ dant, quid de remaximeaut quæriaued)® oportcat. Ad hxc qu3 ifti löci iurifeófu^ to necefTari] fint,Treoarius iunfconfuln^ declarauit, quicum fefineißorum lofoni ■cognitiOhe iui ifconfuki partes tuen no® poHe, prouidilTcr, Giceronem etia marqué eoamrogauit, ut harde rc,aliquidinfiu’ gratis feriberet. Quid cômemorem quod Ä Baldus inter interprétés iuris non inp® ftremam daflem rcqciendus , de loos’d quid ab le feriptum reliquit in, I. conu^ licula .C. de epifeopis amp;nbsp;clerids. Ney‘^ dflctuirilienifi locorum cognitioné a“^ neceflariam iurifconfulto profpexifT«-^ ut ad noflram aetatein ueniâ, Claudius 0 ciuncula iurifconfultorum noftrifeeuKm* gnuornamentu, et ipfe, qua eft prudt” da uir, prouidês, locorü cognit ione opu* elle ijs, qui iurtfconfulti eße uclint, libru® de locis elegan riftimum, amp;nbsp;quod Grxd® cere folent, plane lac Veneris fpirantei^“ gum ftudiofts legendum propinauit. Hu ^utorib.opinor,urmaximcipfa res «0” 'neat doceatqj, facile fidem fecero locorufl dialedicorum cognirionem adeo iurifton' fulto ad quSlibetcaufam tradandam, ne* Ceflarlam exiftere, ut uixaqua Ôlt; ignis,K*

•'S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;run! hu®*

o R A T I Ö'

turn human arum ußbus tânccedârîa nn^ lt;loquaranfilcam,quod iurifconfultuï in sduerfariorum argumends retundendi% Uterem, ut did folct, loturus fit, nifi dialer fticx gnarns exiftau Hacenira inftrudu* teuinftrumento quodâ,quid iierum quid falfumfn,dinofcet, ambigua deprehenz dtt, contraria expromet, minus confequS w,minus cohxrcntia,oftfndct, abfurda of non condudenda reqdet. Denique ar-* gumenta in ft torta ueluti hafta in manu pa fita retorquebit. Taceo hie quod iurifeon*quot; Iultusn0nunquamforritcramp; {p.i^«Tixtotf condudere x«i tAiy^ftfi potent nifi argui Wftationu quas dialcdieoi^ officina proeu dit,ta exploratas habuerit, qua fuos ipfius ï”]^”* ^ocft alicubi Bartholus in libelio !quot;S'”^^® '’ feruandâ cfTe rationê, qua dia le^'cainfyllogifmis feruandâ doeear. Nilt;*

”5 narratio fafti,uicem maforis pro pofirionis defungatur, deide adqciatur me ~“™5 ^nod caufam indicet, ob quam ped nofiuecôclufiolibelliuero eôfentanea fit, idquodutiuuentusintelligat, exêplo uni^ coeôprobabimus. ExemplûfithOc, Nargt; P^j’^^Jod Ebucius Cecinnam defundo fuodeiccerit, eece narrationcm, fed nemO de re fut deqeiendus eft, eece mediü, quod cfticlt

ô'Ê A U f i rv^»

«Ridt, ut péritto probabilis fit » Ergo p‘JJ CectimafeiHfundSaquôclnclt;Sus^gt; fttui, 5C Ebudum de ui fernere illata cou» uari. Ecquisuero hacratiorielibcUüpd^ (btùercpotentfqui non e DialctfHcôr» gt;nbsp;libris, quid maior propofirio, quid ‘fit, quomodo exlduabus propofiriomo^ conclufio effici polTît, ptjediaiceriftf^' ^ funt in iurifconlukörü literas mùltàdfP'. 'bàtionibuscortcludcritibus Sc norifO^L ' deriribus. Extant multa de prçfumpno”'' quacortinia fidialediccs gnarus lis ^ «iuffintclliges, amp;nbsp;fœlicius ufufpabis* dem dialedicadudusquidam eft raoo”'’ jquo fe cortfequenria et non confeqd^l comprehedimus. Quid quodcogn*“° corum dialedicorum ratio refutandi, *^ ria contexendi argumcntadonuni fp5^/ nôn tantum ei quiuelforenfibus adid” •busdifiringitur, uel alqs a confiHo ’ ufui erunt, lcd ad hoç edam profuennii fi qui? in legibus uerfetur, argumenta bus lex uel firmatur uel infirmatnr,erud^ «ruta ÔC ipfe obferuare, amp;nbsp;ait)s oftéderep^^ teriqqbus oitenfis aliquâdo lex aliqu’‘’? fius illuftracur, quam fi alios fuper al'^jj terpretum cômentarios coaccruemus-fiquisinterpretum iuris feholia *nlt;i^’^

ORATIO

Uult ton diakdicis Iods detritus eft, amp;f ta riocinauonü formas tcnet,fineotnni nego rio, ubi uero confentanea, ubi uero aliéna dixerint, quidefficiatur e quolibet,gdcui queconfequens fit,quid in interpretibus fe quendum, guidfurda aurc prætereundix fuerit,deprencndet. Etquod iamdudum medicere oportuerat, c dialedices cognk none difcemus, quid genus, quid fpedes, quid proprium, quid accidens, quæ co fa'' dunt,partim ut uoces anguftioresa minus anguftiscognofcamus,partim nein rerîî diuifionibus hallucinemur, exiftimâtes ali quidinfpeciesdiuidi, quod fecundum ma gis amp;nbsp;minus diftrihuitur. An no uero Bar diolusinfigniterlapfuseft,in.L.quodNer ua.fi. depofiti, cum culpam in laulfimam, wriorem, kuem amp;nbsp;IcuiiTimam, tanquam in quinci fpedes diuidit, cum præter dialc dices iudiciü comunis eriam fenfus doceat ca quæ fecundum magis amp;nbsp;minus diuidü/* turnö fpedesdiuerfas conftitucre, nifi for te dn didmus animal hoc fagax,illud faga-» dus, tertiumlongefagacifllmum, animal hac ratione in certas fpedes diuidi. Aut,ut t^tcmplum aliud adferam, nifi adftrucre ue Wnius, hoc bonum,illud oprimum eft, etiS tn fpedes effe fadam difcribu rionê,poflina

DE A R TIBVtf

8^ ah’orum in terprerum erroresreferrlt;J^' ' dum aut non perpendunt, autforfîtai^ rant quinq: uocum rationcs,in rerum d*®^ (ionibus turpiffîme labunmr, fed mon«’ di gracia, unum ex Bartholoexcmplu'” tulifTefans,ut reor, fuerit. Prætereo bief* nones ftniendi,iudicandi diffinicionib^-' aux quoque nifi exDialedices penu,’'* aedepromi non pofTunt, SedmodusO’’ rionifiqfcdfuffîcianthæc quxiâ coW^^ raoraui,e quibus nemo non, nifi P^yi. caudiceftolidior fit,haud dubie facHeo’quot; Airam amp;nbsp;neceiTariam amp;nbsp;utilem iurifeo'* fulto ene,perceperit. Qijodfi hæf•’’gj! menta,quæiafn artulimus alicui mofO’” ÂfRctaKieûnonfaduntfaris, huitCif«'‘’ cuius tan ta eft au Aori tas, ut quodPÿ’; goricis «uâ'ff tip« erat, hoc ftudiofisCi^f ro eße debeat, feccrit fatis. Hic de Sulpido loqucns, huncin modum Bru interroganri refpödet. Sic enim,in^”? ’ Brute exifiimo iuris Ciuilis magnHUW óóapudScxuolam, 5óapudmultosiui » artemin hocuno, quod nüquarn ipfius iuris foientia, nifi cam, cifictartem, quædocetrem untuerfan’gt; ßribuerein partes, latentem «’T^’^’p niendo, ambigua primum uidere. Pol mohab««

OR A T 10

mo habere rcgulam, qua ueraamp;S falfaiudl carentur,amp; qux,quibus propofiris effenr, quacq? no edencconfequenna, hieenim at tulithancartem omnium artium maxima, quafilucem ad ea quae confufe ab alqs aut refnondeöantur,autagebatur. DiaiedicS mini uideris dicere, inquit, Brutus.Rede, inquit, Cicerointclligis. Hçc iJle, quae ut •lullaalia argumenta adfint, fans fuperque oftendunt,quam necefTaria, quam utilis dialcäicaeifit, quiiusciuile proeoaede-» cet tranare ueli t. Siquidera narrat Cicero, ^(ÏJ P*’lcft'ca lux omnium artium fit, iu

tiustradantur. Omittohiequod amp;Craf/ fusapudCiceronem neceflariani iurtfeort lultocitraomnes ambages affirmai. Quis ' putatuirum tantum id tam libereaffirma-« turum, nifiresipfa moneret expofeèretqÆ* Caeterum, de Dialedica plus fortaflis dixi , inus,quamplerifq;gratum fuis fedquid fï ' ' ceremfeoegitmeparrim fummaarnshu-« lus neceffitas, partim utilitas, utde ea plura iufto dicerem, poftulat oratibnis a me mfff *}quot;æ’'3tio, ut5lt; quam hiftonarum cogni-* do iurifperito utilis futura fit comonfirem.

PB, A R T I B V C

jVndc uero hic dicereexordiarrtanta difrt di femihi offert fylua. In utulo de origine iuris eat rad un cur a Pomponio, quaccur* exaAamhiftoriarum uetcrum cognition« intclligi non; pofluntunquam.Quidigitnf juris candidatus hiitoriarum ignarus fad^ rus eft, ubiiniftum citulum incidcritfan 1« AccurCi commentarqs adiutum irt fpet’i^ Verumii nonplus opis adintclfigendunl tituium adferct, quam fi nihil legat, nifi^^ te fabutam illam abAccuifiOjnefcioubieîf ceptam, aliquid mometi habereputamu’» defapiente quodam , quern Grxa,utAc'' curftus refert, Romamiferint, expioMtu» an Romanidignieffent, qui legibusGr*'' corum porirentur,caeterum, fapiente ül® Romam uenientc, Romanos morton«*'* quendam fubornafle,qui cum Thaktfill® irt publicocontenderet ubi uero ad com« rioncmuentumfit, fapientem ilium num difputare coepifle, amp;nbsp;fublato uno digquot;® uniusDei documetum dcdific,at ftultun* Aifpicatum fibiaThaletc illo^oculori^ niciem imminere, duos digitos unacSp®* licefuftuline,amp;Graecum ilium trinitateml morione concertatore fuo oftendi exiftim* tempalmampraetendifte, qua omnia nu' daamp; apertaoculisDeioftenderet. I'^^O'^® ncnim

o R A T I 6

Blt;muero, nca Græco palma in efu» barre r«malis,ueritûpugnum,quafiFefcrituru» «uct, claufiflc. Qua ex re cû fapict ille Grj lt;orum, quod amp;: deus omnia palma claude t«, amp;nbsp;Romanos dignos legibus Grarcoril intellcxerit,€um ad luosin Grædam poft* «minioredrjiTc. En habeas fpedmen com •’^miariorum quae AccurGus iile pulcher* •^'gt;«0 illi rjtulo illeuit, equibus opipor, iu* Wenishiftoriarum quoq; rudis egregie in Man poffet. Quid uero cómemorê quod Wen) Accurfius jnuoce uindicias,lupum *iuodaiunq auribus tenens, nefcitana VI Wlioferuo ortafit, an, utipfefomniatuer* oafolrnnia Gnt, quibus quondam in liber wte danda hominesuO fucrint .lam ft qui# pccurfqfimiiu, hoceft, perçquehiftoriant •gnarus, in iftülocum uencrit,candem c3 ^ccurfiocanrilcnam canatoportet. Cae* *eriim,qui Liuiü in fecundo ab urbecondi ^''gerir, is mtclligit uindidae uocabukinl («tuindifiasa Vindidoferuo quoda indi «econiurationis Gliorum Bruri, 56 Tarqui jworudidas, qui primus didmr uindjAaG Dejatus, unde amp;nbsp;n ome uindidx ab illo d « ^^Dræfpri 111*17 Pliif^r/-Uii*f'vi«ï^n«fi«tthn«*

Cl.»

DE ÄRTIBVS

rorem conijccre po Act, ut qui deccrn uirW conftiiutos ciTe fcribit,qui in Græciâprof« ft nobilcsSolonisk^es, iuxtaLaccdæmO iiiorum ritus amp;nbsp;confuetudinrs deferiptas« Romam déferrent, cum tarn Liuius quant FenefteUa C e cuius fonribus bonam part« præfenrisrituli Pôponiü haufifTequisdu^ DitatîO tradanttrcs tanto uiros,Sp. Porten mium,P. Sulpirium Aulum Manliumab^ kgatos ut proedaras Solonis leges amp;tnO'' resaliarum ciuitatum Graecis percognitas Romä traniferrent, qui,ubi ita, utiuififrat faditarunt, tandem decemuiros creates, 3 exillis legibus moribufep patrijs , Rotna-' nas leges dó ftatuerent, amp;nbsp;in tabulas refer rêt. Sed arenam metior, quod omnes erro res qui aliquando amp;nbsp;a Pomponi© ipfoi® maximcab Accurfio, Só fut aflccliscómil» funt,l]iitoriaruminfcitiaoftcndereconor. lam cum in uno ritulo hiftoriarum ignora tia adeohallucinatum fit, quid in uniuer' fis Pâdedarum titulis fadum eiTe cxiftima tur f' Non male igitur is fibi fuifqueftudflS iuris Ciuilisconfulit, quiprius niftoriaru cognitionem fibi comparât, quam illata fuWimiaftudiainuadat.Acccditliis, quod cum in titulis faepifiîme Gæfarü fiat niciiA aquibus leges CQdiiaefun£,An non prude ter facit,

ORATIO

1er facit, qui priufquam in hiftoriarSIcAio ne uerfetur, quo tempore quifq? Cxfarum floruerit, quid predari geflent, quas leges condiderit,quainpoteftdiligentifiimcper difat, alioquin uereor nc c5 Accurfio,qua dode Caeiare aliquo fermoiddit,autpluf quam pifeis mucus fit, aut in re minime ob ku ra, amp;nbsp;ut Græci dicunt, in iplo foie eali gw. An ne ucro pudendum eit, quod Ac curfiujtantusiurisinterpres, tarn faepeuc lutin falebrahxrcnsambigit, quinam fiet quodindccretis luftinianus Conftantini fi fius tradatur amp;nbsp;apud alios hiftoricos, fi mo do ullos unquam legit, uno orc luftinianS Juftiniapucro fubulci,mox bubulci,po ftremo lignarij fabri miniftri filiu, fuifle me mori^proditumfit. At ignorât bonus Ac curfius ilium luftinianum cuius in decretis mentio fit, alium quendam fuifTe, poftcrio rem luûiniano luftini filio , quorum iUe ^ivoTfcMps' a narium opinor truculêda ,hic «iaAepaCHptf cognométo diAuseiTe ferf. An uero ferendu in Accurfio, qdin inftitu nonib«*.^,illudpropri0,fl.deadoptionib» ubi narraturquo paAoAugu.Cxfar no an teTibenû adoptauit, g is Germanies ado ptaflcttârufticefcribit,aiuus Augu.his cm oracionisfloribusludit, uolebat adoptarc

C iiq

DE ARTÏBVS

quendam nomine Germanicum, ignanU quifnam ille Germanicus fucrit. Atfihifw ricos confuluiflet, Germanicum filium fr’ trisTiberri fuiflecomperiflet. Quid quoi amp;nbsp;ad hoc hiftoriasCacfarüpenitus perfp« das efle iuris candi dato,profuerit, ut fik' gemlatamaquodamCaefare inPanded’ rum libris Icgeritfcx Cxfarc ftatim quo i« porcealex conftitutafit, cognofeat, esta none amp;nbsp;quid Cæfarem ad taîcm legem f^e dam commouent, intcUiget, amp;nbsp;an huick/ culolexillacongruat, perfpiciet, Nonfip inihi difplicet fi illud in legibus obferu«) quod in canonibus plçrique faciédum enf praccepcrunt, nimirum ut quo temporad quo, ad quos,quibus de caufis, leges la* fint, etiamatquecriamperpendatis.Siq“* dem utaUatempora aliosmorespoftulat,

eædem caufæ qfdem legibus trâfigi polßf; Et quoddeCæfahbusamcdidüeft, iU«“ quoqucin iurifconfulds, in prctoribus,ij^ bunis plcbis, quorum refponla,edida, pif bifeita plurima in Pandedas redada fun', obferuari uclim.Nimirum utiurifperitus, quifnam uel iurifconfultus fit, aiiusrefpo Ihitn legiqqu is pretor, cuius edidum **(* ri^qu«

ORATIO

riffquistribunus plebis, cuius pljbifdra memorix prodantur,exploratum habrat, Sedquidfpcneprætern quod minime præ tereundum eft,niftorix præterquam quod resgeftasdocêt etiam ad uitam tam fuam, quam aliorum informandam faciunt,dum uariauariorum hominu confilia, aAa,euë *us, uaria exempla, cafus fapienox, temeri wisreferunt, equibus omnibus iurifcon«* fulius amp;nbsp;uit» priuaiim degendx amp;, publice ■nintuêdae rationes petcre poteft, ita ut rei.' publicxgubfj-pgpcjgcgdniotns, défepro 'oacdecet gerat, SS in cómunealiorS uit« •■ftteconfulat. Etutaliahiftoriarum cxcin pb omittam, qui Icgcrit Fabium Maximu, quod isPubijo Craflb rusconcedenti de Krtiobellopunicoindifto,dc quo remo usarbitrisclam in fenatu aflum crat, narra •■u, grauiter a fenatu obiurgatu, bic in rem Pyblicamadminiftrandam adfeitus tacitur uitatcm optimum amp;nbsp;tutifiimum rerum pu ucarum agedarum telum effe cognofcet, fprouide^non temere, quæfecretoin fez ^3'uagendafunt,efficicnda efie admone *'ur, qui in hiitorqs didicerit, olim mino ^s natu, adeo grandioribus natu honore abm(fe,m iuuenes die illo quo lenatus ha 'n folebat, aliqucm ex patribus confers * nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cv

DE ARTIBVt

pus,aut propinquum,aut auum patw^ num ad curiam dcduxerint, 5ó abeunreH* rurfumrcduxcrint, is in repub. quoef^^J curabit,utaiuuenra feneâæfuus bonos tfi buatur^ amp;nbsp;iuuêius fobrie Sé modefte uiuA id quod ad concordiam rcip. maximusd« gradus. Qui apud hiftoriarum author« Ij gerit maiores natu in conutups quonda^o «bias prxclara maiorum gefta in uerfiu f^ dafta cecinüïe, utad ea fadis expnmêdaiJ uentus excitaretur,is manibus pedibufci''* contend«, utexconuiuijs, quæ in repub cui regendæ pratfedus eft, agitantur iuu' nesmcliorcsabcant,breuiterin hißorio^ nihil non offenderit, quodadrempub.b^ ne 5C forliciter conftituendam coducert m ler»Bxis omibus,optimi auditoresIuceW' ridiana clarius patere arbitror, quameob modam uiam ad ius Ciuile amp;nbsp;intelligf”**!! amp;nbsp;pro dignitate tradandum praemunist » bi is, qui hiftoricos noAurna uerfetmanU «eriètqjdiurna. Enimuero quam amp;nbsp;poft’ rumledio ad iuris Ciuilis ftudia magnum] adirum aperiat, breuius quam aliaconif”® firabo, quo ad ca,quæ,ut a me dicantur,igt;^ ftirurusorationismex curfus poflulat,lt;”* lii 3C tempus d^ uedra audièdi benignifas, non délit, Sed ad rem, poetarü ieAio hot 110111111®

ORATIO

honnine iuris candidato unlis crit,quodex Iltis amp;nbsp;fentendarum fpiritus, amp;nbsp;uerborum fublimitas amp;nbsp;inadfcAibus mofusomnis, quibusomnibus iurifcöfultoin caufis agê dbutendum cft, pcd qurat. Turn utiuriP cofultus, cuiusaures quoddiams coniuko «■um flagitadonibus, afliduis fori clamori bus pene oblurduerunt dicam, aneneä« ’ •ut,nabeat,in quo fc rccreeqbabcat in quo keoUigat, EthacsratiaCicero, utipfc fa *''“^’*urisCiuilis Si poetarum omniüpc dtiffimus, in poetarum leóione requieuit» biinceti5eftopinor,quod Modeitinus nó contènniendx autoriraris iurifcófulms (fic W’w eü prédicat Imperator luftmianus) lt;n.L.adexhibendum. C. co. titu. nó tan ' d“^ poetarum ledioni aliquot boras fuffu fatus eft, uerumetiam perioebas in Vergi •Olibros compofuit. Voluitenim uir illc mrirconfuldifimus omniïï grauiflimis ftuquot; d'orû laboribus felTum, blandis illis Poe-* tarum illeccbris aliquâdo refocillarc.Quid UffO commemoremfquodpoctarum uer uculi non raro amp;nbsp;caufis autprobandis aut tmprobandis, ucl Accurfio tefte , accömo daripoffut. SicinterpresDemoftbenis in ®’’3nonï ïR$a TTOÇÂTtçttqîu'aç fcribit, con •«ftdeMtibus Athenicnfibus cum Megarjie

DB ART!BVS

de Salamina infula, SoIonê,uerficuIo^'Jj d.nnHomen caufam fuâ iudidbus^’P bauiiTe. Nam cum Homerus fcripniieti auar A ’ut mKa.flavoriyivfwn^if^^*^**

Qucmficucrto.

Aiax bifTen is Salamine ex nauibus itiif Solonem huncuerfum intercalant'^

Sxrt A*aj3gt;vïvaa9nmcdv»sav^

Quemfictranlpono. ^ u Cecropide uaiuitquo tü ftatuerephal’.ßquot; Et fie difcep catoribus Lacedxmonn^' Salaminas Megarenfibus adiudicatas- ƒ non uero Imperator luftinianus in •*’® donibus titulo de lege Aquiliaproba'^f^, amp;nbsp;fue^pecudü appdlationccononedq^^ gregatim pafcantur, Homeri ucrficulo » OdilTea probat, vcrfum,quia in picric“' cxemplaribus defideratur, adfcnbani. kA«^» 8’ iaptyç uppnlt;»v iv^i^tii-i^*^ Quem uerfum ficuertere pûtes.

Grunnitufeÿ fuum el^ftabulâtumina^*'* obortus.

Idem Imperator in titulo de empoont i* «enditione probaturus permutarione rfl' empdonem èc uendidonem contrahii^Ï fpeciem emptionis amp;nbsp;uenditionis uetuft“! jmam effe Homeri tefdmonio probat, q“* infepii®®

ORATIO

In feprimo Iliados aliquam parton exerd tus Graecorum uinum fibi comparaHe, ait,permutadsquibufdârebus, Verfusft quisdefideratfunt hi

W«»«{‘óivi^ovp KOUSSI Kef(.olt;dv*nç iytuoti «;’^oi flt;ÿx«AK«y, i^SKti Â’auGûivi mi^f» «^oiAt^ivoiçjK;’2lt;of A’itfprtfißotdJ-ifj. ' ' •^w A * itî|jjo«7rô Âaj-f,

Quos uerPis fie utcunqjuerrimuJ.

1 ûcredinintGrçci dulcißima uina comati fera illipromunt,ferrü pars altéra candens *dfert,dàt tauros,dât biibula tergoramulti rap bona ne uinum défit, mäcipiatradiu i lurifcôfultusin.L.Autfalt;îla,inP5dedis depoenis, côfirmaturus exilio uoluntario tafus fortuitos luendos ede, ex infigni, fiç fnim luftinianus alias uoeat, Hotnero, co firmat, cuiushi uerfusfunt Iliados fècüdo, W i|U tvJmv îôvm («voîmoç «^ ÔTnatv’nçt Jgt;lt;fWu’(tt7{ç^j\£^^^o,(Jam$ vif Âu^«5 •l^li ^ «tÙA K# TtKWvop ifcCpie^fLoypç. »ii7n#lt;ouKt84Ae»v,«j4(Ç« âs^«gt;«\oî« jç^a*

( Acadti'r* Et hos uerficulos fie ex tempore uerti.

^ÿepuotadhuememeneetiusexOpoête «a«* fub uefirac duxit quo tempore c^dë^

D E A R TI BV s

Committens triftem, pueiji Amphidi)”’'’ teperemi,

Prognatum famus nolens, fed perdtus' Talorum in ludo rabie dementer am^'’^'^

uiiiuiJio vlt;ujt9 piMuanuiü fluvial u**^ .lt; culos adhibitos effe. At ne quispu tet ut fönianum, uel ueteres iurifeonlultos/’ ^^ fas fuas poetarum uerflbus approbafc dite Si glodularios dó plerofcg iHosWf®* terpretesidêfibifumpfiflc. Eftdofamp;in' ’ dequaeftionc in ueroo aliéné C. detgt;^” ftionibus,ubi glofTularius probaturus gern, quam in pradentia referre necfl^^”-eft, utquæ facile in promptu efleques^quot; de Iibcris,qui de parctum morte inquiry folet, fed extraneis uerba facere jUcrû^ Ouidq firmat, qui eft,

Filius ante diem patrios inquirit in anno’’ •' Eftglofla in .L. unica in uerbis error Calculi C. de errore Calculi, 9'^f^p^^(|j album pro meliore die ufurpatuni, r^n'l firobatucrficulo,quicft,

une Macrine die munera meliore lap®' EftglofTain .L. fi creditor in uerboltß didiciffe C.de pignoratida adioneubiof curfiusait ( fpeciemlegisqui uoletfcire,gt;' pfam legem confulat ) an fine culpa ft^

ORATIO

didifTe probate debeat fubiudiceliseft. Er moxaddnuerbum Horatq.Eftgloflain ca pitulo, prudentes in uerbis ut debere ex tra.dedonarionibusquae citansillud do-* mini, Bearius eft dare, quam accipere, illî cofubdit, proinde locum Marnalis in Scæ uolamprobraingcrercquodapudomnes eßaret, apud cum uero ederct nemOjUcre ficulifiquosiuuataudirefuntii, Scxuolatucomedis apudomnes, nulluc apud te

Alteriusficcas pocula, nemo tua.

Aut tu redde uices, aut define uclle uocarf Dedecus eft femper fumere, nilq? date» oed quid uniuerfas gloffas quæ poetai^ wnibuseonditjefuntretexof’ Reliquum eft,ut amp;nbsp;plerofque iuris interpreted poetax rum uerfibus in grauibus return difertatio nibus ufosefTecommonftrem. Cxterura ne longius quam fupra inftitui, in hac ora nonis parte uerfer, unü illudin præfentia reieram.Iafon in appcdicibus, quas come mentarijs Chriftophori Porei in inftitunoe numlibrosafTuit,inrit, qui, 5lt; ex quibus cauftsmanumitterenon licet in .^.infrau . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quxftioncm uocans, an

m rebus probabilibusignorantia cenfeae wr, refpondet return alienarum probable

OB AR TI B V S libus ignorannacenfeatur, refpondetf^ alienarum probabilem ignorantiam «^'‘gt; re pofle quod nemo rci^alienaru,nifi2“ perdneantj curiofus eiïe debeat, unde,,^ quit ,amp; illud eft Teren tij in Heauton^î®' 1 âtum atuareocq tibi eft, reliqua noft^^ En habetisoptimiauditores curnarnp®' «rum ledio iurifconfulto udlis effe q^^^^ fiquidem ex illis, excmplo tam ueteri*'’’j quam recendorum iurifconfultorumf* (arumetiam firmamenta comparare P^ teft. Poftulat oradonis ordo, ut Si i« duas philofophiae partes, quarüuna,q'quot;/ naturae a fecretis quodâmodo eft, « ^lt;*5 altera,quia mores informât, ióiKH^^pp^^^J iuris candidato ufui fore doceaTt « quiderti iurifconfulto prodeft, quodiuPf confulto frequenter in ueneficosoraoon^ impetus dirigendus eft, in quos frigid' * ridicule dixerit, niü quibus rebus uencn’ parentur, quomodo homines enecent'^ ploratum habeat, Vtuero exploratuWquot;’ beat, x ÇutriV-i auxilio fucrit. Nonfibico® ftabit iurifcöfultus, fiin mulieres, quxp’f tus medicamends abegerüt, orationjs m croftringendusfit, niuexTsC (puflXÏï ƒ lis quibus modisid fieri poifit SCan fieri®’ leate*

ORATIO

Icat exprompferit. Sic Cicero in oranoné pro Cluêrio non unquam tarn diferte, tam prudenterOppianicurri ueneficrjreu pera gerepotuiffet, fi rion philofóphixquoque «us,quxrerutn caufasinquirit amp;nbsp;docct, gnarus fuiffet. Quæ oratio adeö poftcrita-oplacuit,utlurifconfuitusin tituló de pee nishonorificam mentionem eins facere nö ««dignéturf Atfiin homicidasdetonan-' 5V”* fi^ o quam fudabit iurifcófültus,fi nö für ex uülnerc illato aliquis pericrit ration» bus êPhilöfophia naturali deproniptis do «fepotuerit, glo. in L. prima G» de emê^ danone féruOrS dilTcrit, Quodfi duis fer«* uumalienum occident, cum legi Äquiliac óbnoxiutn tenen, niß probare queàt, fer z ^^^ ^“quot;‘ ^’^ uülrtere non obqile, id ucro quömódö probare potcrit homo cius phi lofophiæ partis ^uxrerüm archanafcruta turpenitus igtiarus f Hic locus de philofo pbia TM (^oxh mihi paUds atongêdus füitj dt Scalia quæ adhuc mihi dicendäincümz buné,pródignitate'exponcrc podim, pro »mum uero eft, utofteridam SC altera phi lofophiæ partem, quæ ad mores fingêdos tonferat, futuro iurifconfulto oppido fruz giferamfore. Prindpio iuris Ciuilis feiert dam rem fandiffimam effe eóftat L .prima*

D

DE A R T I B V 8

ff. deuarqs amp;nbsp;extraordi, cog. Proindt^ eos qui ci præfunt, fände intègre amp;nbsp;mort'' teuiuercdecet, neprofeffionemadeofä®'' dam,malis fuis moribus dehoncftentei»^ décorent. At quinam iurifconfultus fe op® ' mis moribus exornare poteft, hoc eft ho^ neftc uiuere, akerum non lædere, nam ® mores hominum format PhilofophUgt;‘“ M «eixi qui hancphilofophiæpartenJ, ^^* mores fingit,ucl extremis labris,utdiot'^’ attigitnunqiiamfnô minus profedon facere poteft (fi modoprophana conferre licet) arque is ChriftianamuK^ inftitucreualct,qeoslibros,qui adûD ftianifmum informant, necipfe kg^ “'’î nec ab alqs fibi enarrari audiuit. rtindP^ ufu compcrimus, quam fpurce, fly®5^0 beralitcr, quam raolefteuiuatur »‘“’’^j fultis ijs,qui illaPhilofophixpartei»?^^ Socrates c coelo deuocaiTc fertur, pta, illotis quodaiunt pedibus,adfan^ illam iuris profeffionem inuolarunt. ç ditijs quod cum J ttïAitjkm unafitcd’*^ pars, quid obfecro iurifconfultus R^P^^ cæclauo admotus, in Rcpub.fe dign® ^ cerit, qui necç eaquæ Plato, neq 4“?^,nz ßoteles otó TUAmiaç, feripfere, àjg . Î^æ« «legerit Ô^ tenueri tfAn domJ^^^j

ORATIO

*’'jodeadniiniftrarcpotent, fi riv oituvitfct luip autipfe non legit, autnecab altjs rede traâanuiditr Nemo opinor hoc dixent, Necigitura'TjjAi’rtutcamp;ett pro eo aedeect 91iquis quiuerit, nifi uel iniUorü libris ucr-* fetusfit, qui politix rationesdocent, uel a-* Pudeos egit,q eaquç in libris -1^711 Alriia foiptafunt, fadisin Rcpub.præclahs ofte derunt. Taceo hicquodiurifconfultonu^ Quam non, de æquo, bono, honefto, iugt; «o, iniufto, fiuc caufas agat,fiuc confilqs iu uet alios dicendum eft. Quid enimeft aliud jurifprudentia, quam iufti amp;nbsp;iniufti feietiaf bgt;n. ff. de origine iuris. Proinde plerique •urifprudentiam partem philofopniæillius quseamoribusformädisnomchabet, exi fiere affirmant. At ucro unde æqui,boni, honefti rationes deriuabit, nifi ex Platonis legibus, nifi ex libris Ethicis Ariftotclisfex quorum fcriptis uetcres iurifconfulti mul taadeodeprompferunt. PoftremocüÇx^ peneceffitas. quæ, utin prouerbio eft, fe^ rijs caret, amp;nbsp;te urn eft acerrimü urgcat, ut, quo Reipub. ftatus in tranquillo fit, impro bos aceufemus, uituperio afficiamus, pro boslaudemus,defendamus. Ad utrumli^ bethorum pro decoro tradandum, plurigt; mum, in iUa philofophiæ parte quæ Éthice

D ij

DE ARTIBVS

dfdtur, elaboraflcprofucrit. Hincenim® uirtutum rarioncs, propter quas hominem laudibusornamusjhincuiriorumfcaturi'' §incs quorum ergo hommes infedafflUf» uunu An uero putamus Ciccroncm lt;® Verrem, in Varinium tam uehementer/’ Ï)rudenter dicerepotuiffe, fi non exmori^ isPhilofophiae libris, uiriorumformas'’ probe perdidicifletfAn tam fplendide,'’quot;* diferte Archiam poetâ laudibus toilersP® tuifTeexiftimamus, nifi uirtutum general’' Ethices monumentis haufifletf quodfmf^ mea argumenta alicui nó Ëiciuntfidem » ''* 'credat philofophia tam moralem, qua® naturalemiurtfconfulto prodeffe,huif dem faciatipfe Cicero, amp;nbsp;ipfe iurisÇiu^ callcntiiT. qui in pluribus libris teitatur dicendi facultatem,quâ iurilcói® KTMOli dicaman ^«atj fuaefleafBf®’*’ ex inrimis fapiêtiæ fontibus fluere ,di hof nominequondam eofdê fuiffe, qui rum dc dieêdi præcepta traderét . Sea W tempus eft, ut ad id quod in extrema o® tionis parte mihidicendum fumpß uf®’’ nimirum tam Latinae, quam Grxex 1* guseperidam futuro iurifconfultö ad® . dum amp;nbsp;utilem amp;nbsp;necefTariam exiftcre. A'? Wc oratos uolo cos, qui partim temp^f “

o y ^ T I O

Iniuria, parrim praeceptoruminopia neu*» tram harum linguarum perdifcere potue-* runt,ne ægre ferant,me nas linguas iuucni bus commendarc. Non enim id « me co animo fiet, ut fenes in ordinê redigam, fed utauamcompendiofa uia ad iuris Ciuilis quot;udiautriufqj linguæ uiarico inftrudi, per **fniant, oftêdam, fed ad rem. Hoc uobis, ^niPandedarumlibros cuoluiftis explo«* •^tum arbitrer legü fermone nihil larinius, •iihil terfius, nihil politius ucl dici uel exco SOri polTc. Quod G quibus Pandedarum «bros adhuc per xtatem adiré non licuir, n^Laurentio Valla, qui in omnium max j .n ® *5”tur, haud dubic didiccrunr,quid deilaslibris, quantum'ad fennoniseukum attinet, ftatuendum Gt. Nam is in libro de gatiarum tertio fcribit fe relcgiflc quinquax gintapandedarum libros cum quadam ad •Pjratione,adeo utprimum nefcierit, utr5 °* '?^quot;^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;grauitas, prudêtia an çquf

Ks,fciètia rerum,an orarionis dignitas prac naaiori laude dignaelTe uideanir.Et pnici, ut idê inquitiurifconfukusquales, quantité in eloquendo fuerint, iudicare non pofTumus, quippe quorum nihil Icgi mus,his autem qui intermanus uerfanx Wr, nihil eft meafententia, quod addi adix

D itj

DE ARTIBVS., micÿpoflic, non tam eloqucntiæ, quaffl quiaem materia illa non magnopere paO'' tur, quamlatinitatis arque eleganriæ, fi»« qua omnisdodrinacxeaeft, amp;nbsp;iHibtralis prxfcrtiminiurcCiuili,hæcille. At uero cum tanta fit in legum Ciuilium libris elega ria amp;nbsp;natiua fermonis^ prieras, quinâob^ fecro iuris Ciuilis ftudqs defrinatus, SC o^ mnis clcgantiæ,omnis larinitatis ignarus» autper fe ad plenum leges intelliger, autu* alnintelligantefficerepoteitf An q Attic^’ linguae nóprorfusgnarus eft, Demo®* nis, Platonis, Luciani libros redealTfQ^^'' turfautut alg afiequantur effeceritfAnj“* eux Hebraifæ non fans peritus bibliaHe^ rça probe inteilexeritf An, ut amp;nbsp;aduu^^ res linguarum Diale(ftos ueniam,qui ^ lice lonare no exade poteft, GalloruW'^^ pta exadeinterpretabiturf Num qui^^“^ manorum linguam non abfolutecaHtf/ quaeaGermanis uel eloquûturjUelfcf'P^. extât, abfoluteaficqucturfßrcuiteran fcrip ta qualis quai is tandê linguae cuius n ad unguem peritus eft, intelledu ^oi^PA^ hendet,nemo, utmeafcrtopinio,ninL richo illo Lucianico ftupidior fit marit. NccigiturluriCiuili deftinatuse, de amp;nbsp;adamulTim leges intcUexerit, fi 1*^

o R A T I O

fnrnonis nitorcm, quo iliac fcriptj funt, no adamuflim perfpeftum habet. At hic reda mabitaliquis, ergo Accurfius, Bartholus, Baldus, amp;nbsp;fi qui lunt alij inter illos interpre tes iuris in legutn abftrufa nó pcnetrarunt unqua, quippequi id quod in confeiTo eft, ' ''nguælatinæmunditicm fibi noncompa-' fïrutf' Audi tu, ego quamuis per ætate de tantisuirisfortaflispronuntiare non poP •um, nee, fi poflern, in tanta a me diffentic.' ^urnuarictate facercra, quod id mihi inuigt; agt;ofumnecminusfuperciliofum in meefle ^r ®”’''’4uando hacmea oratione, 31'udfpefto nihil , quam ut prima difcen.* Bum iuuentur ftudia, non tam iudicis,qu5 conieftoris perfonam in merecipiam. Et pauds dico Accurfium, Bartholum, BaP dum, amp;nbsp;alioshuiusgregis interprètes,lin guælatinæignaros nonquidem in legutn omnium exegefi hallucinatos ene,id quod param ingenq foelicitate, qua olim non pa rum multi iurifcófulti effloruerüt, accidit, partimlaboreinfatigabili SC improbo,qui cumomnia,utPoeta illc inquit, uincat,le^ gum quolt;^ diffieukates in plcrifque lite * rarum larinarum ignaris expugnauit. At multo forlicius, multo laborc minori, foeli «ffinuiUaingcnialcguadita rccludcrc po

D iirj

DE AETIBV^

tuiffe, fi naturae forlicitati, ufus quoqutlj!? raturælatinæ acceffiffet, citraononcsatnç^ ges exiftimo. Sed cum temporum iniquité te latini fermonis peritia tam præclaris ing^ nqs ncgaretur,o quâ faepc in Soie,ut in pf® uerbio eft, caligarunt amp;nbsp;nodem, utinqu“ Seneca, in ocuTis geftaruntf turn quam ƒ f)c in legü interpretarionibus,papeerlam’f inguæ ignorantiä, tranfuerfi in nefcio qu^ a legibus aberrâtera fenfum, abrepri fu”'’ Exempla bic referre opus non eft, qui uo^ let Budei, Aldati,Zair) proccrum iuriffO® fultorum noftri feculi fcripta elcgantiui^ï cuoluat, 06 exempla plura quam inuidgt;5'‘ lis barbariei patronisgratum exiftet, rep^ riet. Adhæc Cicero proprictatem ftf®®, nis iurifconfulris pcculiarem efle debets,quot; firmar. Quid yero aliud eft fermonis pn^ prieras, quam larini fermonis mundicies tj caftimoniafhanc dicendo iurifcófultusn® unquam tuebitur, qui non earn a pueroe^ coluerit, perdidiceritq;. Quid uerohicci’ memorem, quod iurifcofulti, qui latine^ 3uuntur ,citius legum intclligentiam inaU itorum animos tranffundunt, quant qu* adeo barbaredicunt, ut Gotthum queno’ dicere credasfQuis enim non citius inttUy git cura, qui beilunï,quatn quiguerraad-; • - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cire,qii!

ORATIO

fKe^quiinducias datas, quam qui Treu/ gam conceflam didtç'Quis non citius adfe quidprofcripti, quid præconio ci ‘au lint, quam quid banniti exiftan t f quid ’''torquitiofignifiect, citius auditor inteUe P^’*^9“’*^ fit exfcribere, defcribere,excm P '^mfumcre, quam ut plcrtque loquütur, '^tplare^ priusinteUigitur quid fit exemz f hquot;’ 5*f0gnitum,quam quid excmplatü, qUarionatum exilât. An non uero quis ci usmteUigat, fi dicam fiipulado difiun^-* x^'^SJ**”* fttpulatio alternatiua eft, di** p'P^Wiru, nifi quis prius intclligct, quid *tæ9busfoluere,quam quid dupenfare, 9qgt;dthetna amp;nbsp;propofitum uelfpccics lex S*® fitj quam quidcafus cxiftat, Emoriar, fi non prius iuuenis perceperit, quid profite n“ti quam infinuarc donauonem. Quid ƒ æquus, quid iniquus index, quam quid tauorabilisamp; no fauorabilis.Scdhicgfpiä cuilatini fermonis elegatia naufeae eft, ob/* ip’uerit.Vin ’tu uocabula in fcholis iurif cofultoijj recepta e fuo loco mouere amp;nbsp;to! Kre;'Audi tu, nihil eft quod malim,g cum omnia ftudia priftino niton reftituta Pint, •urisquoqueCiuilis ftudium inpriftinum gradum reftitui, fed quando pleriquc qui * hoc noftro feerfo iura pryfitentur, praeter' - ■

Dy

b E A R T I B V Î barbaraifiauocabula,inprôptunon h»* b^ntulla, bonicôfulcndumcrit, fi quasi fuis præccptoribus didicere uoces, aui® ribus communicent.Cxterü iuucnes,qu* ifta tempcftatc, qua omnes bonæ liters tf' florucrunt,iuriCiuili fe addicüt, paululS elcgantioribus uocibus afluefieri udim, aliquado ubi fcnes noftri, eis lapada,quoo aiunt, curfu cradiderint, ftudia iurisinlu^ cc ucterem rcuocari quean t. Porro quO“ Alexander de Imola quodam loco, eu® non inter iurifconfu'tos numerandum P» tat, quinoninorehabcat uoces iurifcon^ fukis alTuctas, hoc eft, (fie enim ego intflli' go) qui non communi barbarie cum alp* fruatur k*J ^«jCÂOi^« ,meaquippe fences' ria,perridiculum eft, quando confuctudo Iatineloqucntiumdignafolafit,qu«auU' lononcjmrimatur, fed illi uiro ,quando barbaro (ecu Io florens aliter fen tire quaiquot; barbare non potuit, condonandum eft* Sub hæc, latinæ linguae perina, hoc quoejj commodi iurifeonfuko apportaqutquiei imbu tus eft, fyncerius et fœlicius iura dote at. Qui cnim latinam linguam doft funt, hacfererationcinlcgum exegefi utuntur, primo omnium fpecicm legis auditoribu* «narrant, deinde ufum legis oftendunt,gd enin

7 0 R - A - T Ï O

enim refert te plufquam Myriadas legum inmuneratohabere,finullius ufum certa teneas.Poftremo, quibus argumentis no^ motheta aliquis utatur,quibus orarionis flofculisIafciuiat,indicant.Tumfiquidin. interprétéaliquoprimxclaffis adnotatura eft,quodadlegem faciat, id in loco,amp; có^» mode adducunt, Quodfi exempla huius rationisdocendi leges requiritis, confulite eaquçuelZafiusuel Alciatus larinçlinguæ callentiffimi in leges fcripfcre,amp; me uera di xilTecomperictis. Atfcholafticum,inquit, hoe dice ai genus eft, rede fcholafticü ais, ^quodfcholis, meo quidemiudicio non malecongruat. Namillud quod a plerifcj *quot;æ ^®^'® '■fff ptum eft, ut tune quifque (uo officiofeegregie defundum arbitretur,ß uelplus minus mille leges unahora effun dat, uelfi quod Italis placere uideo,in inter ptetibusmagis quam in legtbus illu ft radis defudet, non damno quidem, fed prius il luddocendiinftitutum memoriampotiu« interpretisoftentare, q auditorisprogref fum nauare uidetur ,quando fieri non po/-teftutauditores totlegcsmeminificautpof fint, aut uelint. Pofterior uero docendi ragt; do tempori extrahedo inuêta effe apparet. Sed quid hæc moueo, aut euro, in docent

DB ARTIB^J

do rarioncm, qux cuiquc oprimaclTeuiJf tur,pcr me licet fequatur. Sed ut co quo W greffa cft oratio mea redeat, linguae ladn^ cognitionem cum ad alia multa,tum ad »gt;' cereSó commode docendas leges condU'' cere dixi, id quod ÔC tcftatur Cicero, dunj SeruiuraSuipitium hac gratia eloquent!? quælannilèrmonis natiua puritaseft, ^^ fumpfilTe fcribit,ut iusCiuile facile po^ meri. Hoc quid aliud eft, quamiusCi^^ ap te docerefNcc fruftra idem Cicero,

illuddicere folitus erat, Scxuolamiurilpf'' ritorum eloquentiffimum, eloqucnouwiü nfperitillimum exiftere. Cur orator illed® quentiam in Scæuolalaudibus omar«»*' non ea oratori apprime necclTaria amp;nbsp;un®* foret, quando ftultum eft aliquid in aliquo Eaude tollere citra quod quis facile muntis fuum tuen polfit, neealiquid emolument* ali'-uiaddat. NecidemCiccro Cathon^ iurilpcrifilfimum, in dicendo praeftandll!^ mum fuifle fcripfiffèt, ft nihil momenti, ht* nælinguæ cognitio iurifprudenriaeadiuiv geret. Sed quid ueteres iurilperitostantutii j recenfeo f lunt amp;nbsp;noftro feculo Scxuolïi SulpitOjCathones, inter aliosuero,( nam !

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnet

ö A M r ( o

Amnesnominare longs cHct)cmi'netGux Üelmus Budeus, Aldatus, Vdalricus Za nus,deprimisduobus,nonitamultopoft dicara, de poftremo hic locus exigi^ut cô-* memorem. Quanta uero dicendi fcicda, Zafius prüftet prêter difcipulos fuos, g eo *ura publice freguenti auditorio profitentepraceptoreufirunt, fcripta 9(5 ”“ƒ 5''§’dffima, terfiffimacj déclarât. Nee pjihi credibile eft, uirum ilium tantis uigi-* ns,tanto fudore, tan co fcribendi radio, n5 5''gt;m aliter hoc facrum confiât, ut Grads **] prouerbio efi, illam fuam latini fermo^ P'^puritatê vencrernc^redempturS fuifie, ' quot;on earn ad iura Ciuilia,8ó necclTariam comniodamintellexiiret. Supcrefi,ut fit J^canicalitcratura cognitionê iuris Ciz quot;“is candidato oppido necefiariam iuxta quot;tilem effe oftendam. Primo omnium bo-* quot;’m partem Icgum Ciuilium quas in Pan* '«arum libris confutas habemus, e Gra forum Platonis, Ariftotclis, Demofihe* quot;iSjHomeri denique libris coUedas, tam •nanifeftum eft, quam quod manifeftifli* •quot;um. lamquamuis ^tf Tà «A®*™ rioni

’ *^*quot;*quot; mire leges intcUigibiles ' mt, equibus fontibus emanarunt,com P'rtum habere. Turn quod no raroriuuli

b E ’ aquot;R T I 6 V S tantum legum in Pandeftas dcriuanfi^ cûinipfisauthoribus, omnia plcnonn alueo.Tum quad in noftris codicibusp* rücj! lacunas Græcis legibus uacuas re»“ comperimus, Quidigitur hicfeccrini^ ’ ubi uel leges non intégrât, uel prorfuse punftaeinueniunturf num diuinarcpo' rimusf'id quod Accurfius fubide in» u? habet, quid aut rclidum, aut omiflu^ ''* fi non ipfos authores e quibusleges »^ ptæ funtlegerimus, Sed agite, excpHs^^ mus.Calhftratus iurifconfultus in owlo ^ deftarum de nundinis, negociatores gricolas, dó fi quod aliud genus howint*' eft, quod exportât amp;nbsp;importât merces, c ! uitatibeneconftitutæ utiles eflc ex Plato” probat.Verum hic locus in exempbr®^ noftris defidcratus fuit, nee facile quid W^ Calliftratus uelitintelligi polTet, nece Platonislibro defcriptus effet, facile fdfjh haus, fi non Andreas Alciatus alter nölt» fèculi Sulpitius,locum iftum ex librePb‘® his de legibus (ècundo reftituiffet. E»pt* terea in lege fccunda in Pan de Ais dek^ bus finitio legis ex oratione DemoftheniSt quamin Ariftogitonemhabuit infero?’ neicio quot annis locus ille ex qua DeWO'' fthenis oratione depromptus effet, peniwi ignotu*

o R A T 1’0

ignotusfuir. Denique Budeus üle omnfu gt;nbsp;^ linguarum et bona^ literarum Qû\ttK.B(i unde hic locus e Demofthene dccerptus ef fet, commonftrauft. Accedit hue quod fi iurifconfultus Græcælinguæ peri tus fit, 8C locum aliquê ex G rjeis authoribus in Pâ-* dédisadduciuideat, moxtotus neandi^ midiatus locus hic trafcriptus fit, cöperiat, idquod etia multum opis ad intelligêdam iegem fuppeditat. Sic utmodo retuliCal liftratusin titulo denudinis Grjca quidem Platonis uerba latina fecit, fed is qui Plato*' nemlegerit, facile uidet, quam plcniore,ut •tadicam, orationis fluinine illic omnia ex uberent, longe enim Plato fufius iftum I0-* t^^tradat, quam a iurifcêfulto traflatur, quiutbreuitati,fic em conrjcio,confuleref, ca tantum quæpro fc facerent,e Platone de «rpfit.Verumledor, quiilla aCalliftrato fanfpofitalegit, minus quid fibi illa lex de metcatoribus uelit inteUigit, quam fi in Pla tone ipfo ubertim tradata omnia legerir. poc quoquein legefecunda de legibus, in *j*.’’°/’p]'S’®^ï^cmofthene trafumpta ac ^oit, fufius enim amp;nbsp;plenius omnia Demo**

.p ”gt;'egis finitionem inftruxit,quam in □ a . tusinlege non raro tarn a me ad* dufta inftrutt’.amp; quid fibi finitio Icgis uclit^

DE A R T ! B ^i

cidus intcUigit is, qui e fonte earn h^** quam qui riuulo contentus exiftit. Co”^ fertigituriurifconfulto linguae Graec*^®! gnitio,5ó ad hjc, utipfemetfuisocuUSj^l bus plus fidei,quam akerius adhibetur ^“ luftret. An foca Græca a iurifeonfuW® ' Pandedarum locis in linguam ßon«n’y trartsfufa, farta teda, quod did fokt) i*” ’ ß aliqua mutila amp;nbsp;p.ilÿ^«. deprehédet ngt;°j ad ipfös fontes có tender, ne quid ßi5‘’% legis fenfurri remoretur. Et eft hjC nó garis caufa, utmihi uidetur, ob ca lingua qs ^ qui fe iuris Ciuilis ftudio do nant, diligetiiume amplcxari,exofculw debeat, Sed quid futurum eft, fi Gr«^ güä ignores, amp;in ultimos Codidsli^f'’^ incidas in quibus totGræcæ uoces Wÿ Ut uix tot nodu as Jio^ÔAsç Athenis füll crediderim, Hiefanenon plus précisé i'j feceris, quam fi in Hebr ja bibliaindd’'^ Hebræælinguaerudis. Et utiHarutnfO^ ignorantia in foro in agendis caufis nb'r rum obeffe queat, quanquâ hoc nonaU^ prorfus milii perfuafum eft, quid cietin foro uerborum, quibus rcs apPlt;'‘“ imperitusrnepchocquodcanisiribaln^’ tarnen fiinterpretis fungarismunere/id'

' culum dies, an ignominiofum erit, « ^

Ö R A T I Ó roftris,magna profeffum,noces cria pucris hoc fopliciitimo fcculo, lingua; Græcægna •■•GfOgnitas j prorfusignorarc.Olim Puz ■blius côrul,quifçiurifconfültûuidcn uo’e bat di nihil minus effet, tang teftis iterroga tus, eu fe nihil fare refpondiffet, Cicero,ut erat facetus in aus impeririS iocatus, difee, qu*fo au, forfan de iure te interrogatu pu tas. Annonetiamcredimus taliafcomma ** nobis, fi non in osj at dam obiedum iri* Difee tu iurifconfultc,pcne aliter dixeram, gt;rius quidüoccs Gnt,quibüs adeo iüris uo Uttiinarefertæfunt, quam te rerum Ciujz ■unidodorêprofitcaris. Neciniüriahoc audiuntiftiuocum contemptores, natura lt;rtim ita eomparatum eft, ut rerura feienria titra1 uocum cognitionê confiât c non poP ht, liquidem cum principe Philofophoru tefte Ariftotde, uoces rcrum fymbola fint* uocibus non perlpeAis, 8(. in rerum,qüai^ uocesfigna funt öC notx, cognitione hak Jucinemur, oportet. Quomodo igitur per Deum imnlortalcm Icgem intclliges ffi nÓ Uerba gbus lek utitur intclligas. Quod fi te rum cognitio, citra uocum incelleAumcö fiftere poteft, quo ore, qua fronte Labeo iU rifconfultus feplerofcj iuris nodos uoeuqi Origine ÔCrations , non fccusac bipenni

DE ARTIBVS

Tenedia, ut Græcis in proucrbio cft, cuifTe, fatctur. Cur igit ur lurifconfuW*'’ bro de Icgaris tertio, adco anxie, adeo^f curate, iam Græca iam Latina uocabuU' terpretanturf Eradatur ergo titulus def^ rum amp;nbsp;uerborSfignificadone, qui quo? præter uocum Larinarum, iuxta ö*^« cxegefim compleditur nihil, fed ualeât» linguarum dó omnis Latin» diAionis,*’®^ ftes, qui fi non fuccenfere uellent, hoch’®’ i quaciam de neceffîtatelinguæGræcæ“'’^'’ adderem, nonraro totam Icgisintdligc”'’ liam in uno Graeco uocabulo redeintdl^ fto uerti. Eft lex tertia, in Pandeóis dccort diftone Triticaria, quæ uulgo fic k^W^’ In hac adi5c,fi quæritur res quæ pet*“*'** cuius temporis æftimationcm recipiaf,**^ rius eft quod Seruius ait, condemnanon» tempusipedandum, fi ucrodefieriteffe**’ humanis, morris tempus, fed etiarn ant“ fecundum Celfum.Reliqua noftis, ubipf® anteaGræcam uocemAleiatus nofterrt^ ponendam efie docet, {y Tj^im qu^fi 3’ dicat ,larius amp;nbsp;non obferuaris iuris angu^ ftr)s,quæuoxnifirepofitafit, torii feniu“ legis fubuerrit, V ult enim lex neiHaadib' ] ne, itatempusmorris confideretur, ut ai kuiflîmf xftimarionis fymplegadas Äai*

ORATIO

guidas rem contnidam us,fcd porius js bo noamp;xquoaeftimationc incamus, Accur fills dû hanc uocem Græcâ bic dcelTc ignO Mt, ucluti Protheus ilie to Avfttoçt^ûa' ’*' ^® «, antea, fc in tres formas, nee admodü ß ui confiantes tranfformar. In promptuml hl effent leges aliae, 8C quidem plurimae, in 9“gt;Dus propter unam, aut alteram uocem rsecam exuianrem totuslegisfcnfus ay» ^•i«TDmifcetur , fedfatis fit ex una lege ^iciffe, in una Grxca uocula rede perfpe ^,totiuslegisaliquandoproram amp;nbsp;pup'* Pquot;fl cófifterc, ÔC proindc fummopere fin-*

^*’3“' ’quot; legibus oerfari uolet, necefiariam efie. Taceo bic, quod iuris ftudio confecratus, neciftas uo r^’^^^^^^cæco fonte cadant,qbuseti3in lOr^busnegonis utendueft, citraliteratu *^* p’^f’nicæ cognition? exacte intelleftu rus fit, cuiuftnodi fut paraphernalia bona^ ®quot;jr?§'’’phS,Apocha, An tapocha. Proto colin,bonaHypothecata, Hypotheca,Tra pe2ita,fignû auteBticû,amp; fi quçaliæ uoces “25’ quibus utcôfeflîs Græcis utaraur, ne cellumeft. Hicdixcritaliquis,harumfane uocum, ergo lingua Græca, iurifcôfultus «elle carere poteft, cum illas amp;nbsp;Rabulæfo renies ut omnium h ter arum bon arum, ira

Eq

DB A R T I B V S

GrxcKliteraturæ «mpeririffimi, Ä'intdÖ' gant, amp;nbsp;quam crebcrrimc in ore babeai^ Audi tu, hominesifticfuis fcdignislibi'^ rum lacunis ifta uocabula utcuncg baun^^ quos fiacritcrurgeas,ut tibi busadeo crebro utütur, rationem rC“^* nihilo plus diduri fu n t, quam cornus«‘‘’ quiOdauioCxfariex Adiaca “'‘^‘^Îu J uenêri occines ^«Îf^ Ka/o-af» Qpw“,“^ (it,quodabaucupelummis labonbus^ ftitutus, occinutri^dicercpotuiirfi'b^ ^^ pccuniam corradendam nihil to eit, inquies. Antea dixi mihi iß oratróne nihil rei effecum iftis,qui gt;^p P, derttiS fola lucri cupidinc correpo,^^*^ (i modo difcunt, fed cum his qui iß quot;^^gj (nneodum,inhocomne reponunß^® çium, ut Sf eiTc 5ó dici iurifconfulu Valcantigiturifïaeauri amp;argenti hy^ -nes, amp;nbsp;lucris fuis ita ut poiTunt eft opinor fatis comprobatum, qua « htcraturx cognirio, futuris Iuri^*^®^fi pernecefTaha amp;nbsp;perutilis cxiftai, fl” ^ aliquem hxc mca argumenta noß utiurifconfultusfüturuslinguarun^ƒ^ ^^^ tionem fibicomparer, huneopiß®*^, pj nt luftinianus ipfc,qui in exordio dedarum linguam ram latinam, qua ^^^ ,

o II A r i - O'quot;

tem «temas efle optât, nee itnmerito.ufdr ratuiriUc, cos qui non utraque lingua ex* culti, ad legum ftudia irrumpcrent,oleum koperamperdituros. Quid enim cü tot Grxds legibus, rum tot Graccis uocabu-' lis,quacubiuis obturbant,facict iurifcon fultus, linguæ Grxexprorfus hofpesfMo uerit et hunc iuriiconfultorum excpla,qui, Ktexrefponfiseorumconqccrelicet urrat» quelinguamexaeqrio ealluerunt. Moue-» tint amp;nbsp;hune noftrifeculiinrifconfulti,quox rura qui iuris callentiflîmi funt, in utraque lingua infigniter exeellunt. Et ut alios omit taracftGuliclmus Budeus, lefu bone, qua KM» praeter iuris Ciuilis exa Aam cognitie» rem, in utraque lingua crudirione praedi^ tuseft. Andreas Alciatus uir,in quo nefei^ asmaior nejuriscognitioan utriufquelin-» guæexaAilTima peritia exitot.Cui üero ue rifimile uidet uiros iilos, tantis laboribus utriufejlinguçfeienriâ fibi comparaturos fuiffe, niÇ earn, ad ipra Ciuilia amp;nbsp;ualde ne cefläriS amp;nbsp;utilem forc preuidiflentf fi quë lantorumuirorumcxempla non comrao ueant, ut prius in utraque liiigua perdifee da operam ponat,quâlurts aditafubeat, hune nefcio quid mouere poffît. Nee eft quod difticulias aliquem abutrae^literatu

E iq

D E / R T I B V s . radifccndaabftrahat, ß^abfterrcat. Adß’ modo ingeniûmediocre, adfitamor,qui ut in prouerbioeft,muficamdoC«,utran que difeendi linguam ardens. Acccdaipr# ceptor nôomnino imperitus, emoriar,^ ficitiusutranque iiteraturam pcrdidiceriii quam quondam maiores noftri femilaon« miferandam perdidiceruntbalbuticrn. Sl^ quid difficultaris inhislinguis perdiffédi’ eft, in rudimentorum abfynthiodcuorai* doexiftit, quod ubiiamdeuorauimus,0'' mniaquædifcêdafunt, iyncre amp;nbsp;melle ni* rc uidebuntur, fed quid hæc hoclocof l” tcllcxiftis optimi auditorcs, quibus HterU opus fit ci, qui compendia ad luris CiuiliJ ftudixprouehi uelit. In tcllcxiftis primo o' mniû ci cas difeendas artes, quæ fermoni» magiftraefuntfeuiufmodi efi, Gramatica, Rhetorica,Dialcdica. Intellexiftis hlftorlV rû iuxta Poctap^ledtionequoqjiurifconful tu inftrudücfledebcrc.Intcllcxiftisiurisd didato, duas philofophiæ partes percognl tas oppidoprofuturas, quarum una reN naturas inueftigar, altéra ad mores torman dos facit. Intellexiftis amp;nbsp;Latinæ amp;nbsp;Græcï literaturæ cognirioncm parandam ei, qni inoftenfo pede, in iuris Ciuilis campo mer rare cupiat. Ex quibus obiter imprudent tiamdicain

o R A, T, I O

•iata^cam, aninfaniam illorum , quipUe-roauixuagitutnoblitos,iuri deftinanaos, putant, liquido perfpicids. Totum ius ex •ndnusartium humanitads fontibus deri uatum eft, amp;nbsp;uetcrum iurifconfukorum 1« Kræomni prifra et uetcri erudicione fcatêt. fcnunt,fiDeo,placet homines,qui amp;ius ^gt;uile, amp;nbsp;prifcailla ucneranda iurifconful torum placita inteUigi poiTe cxiftimant,eo5 gt;gt;nbsp;quis omnis humanitads, omids uerae enr «idonisignarusfit, neque uero amp;nbsp;illud co «naneum eft, quod plæriquc dicunt, cos quifecundum bonarum literarum cogni-* oonem partam, iuri Ciuili animum amun ^n^raro infignes iurifconfultos euadere. QuisSeruioSulpidoiniurc Ciuili Cicero pis leculo fuit prxftantiorfatisfero ad ius Civile animum adiccit, nee Baldus inter in terpretes iuris, poftremuseft, Guequis in gfnij acumen fpedet,Guediligctiam in tra fendis legibus conGdcret, at amp;nbsp;is fero ius Ciuileatdgit. Praetereo aliosinnumeros, quiquamuis n^^ijiyatig in iure tarnen Ciui Ginfigniter erudidGimi euafcrunt. Qua re uos oprimi iuuenes ne crédité, nc obtem peratci!lis,quiuos omnium litcrarum, o^ mniurn linguarum rudes, ad iuris Ciuilis ftudiailliciunt. Cogitate illud Cathonis,

E iiq

CON SJ L I V M. 01,

Pat cito, fi fat bene, costate turn deflsW'Ï uobis tempus difcendi iura appetplTe, Q“ iana in bonis amp;nbsp;Uteris amp;nbsp;Unguis, foUds’^ damera iecentis, guibus praetermiffis, nU'ï quam hocquodcupitis, nempe ut lus Ciuilc,8ó rede per omnia intelUgatis

amp; foeUciter tradetis, confequemi nUNobiUs em fententia Quin riliani eft, ad nullius rei Run mam,nifi prçcedêtibus initijs perueniri,

, DIX I.

FINIS,

s c E N D | IV R A.

'•'CONSI”

11yM_ DE COMPENDIA riadiCcedi iura Ciuilia ratiôc, ad Man neiü Breunlcrum, Iuris utriufej Licenriatü. AuthoreChri fiophoro Hegen«» dorphino »

CHRISTOPHORVS HEGEN dorphinus, Mauricio

BreunIcro S,

f^VM TV nuper,,mi dodifTime Maurici, ae fpudmepranderes, 5C y^utinter prandedum ac Sa^cidcre iolet, de rebus ? uarijs cófabplaremur, (tandem deiuuentutis . 'w5ü^’noftr3cftudiisfermo ui ^''’^.^‘•’ternos habetur, ubi tu inter terat^eeßgj nbi ualdeplacere, quod iu»quot; en tus hoc tempore ad grauiora (tudia co Î?5''’’et,n3 alios ad Theologiam animS ,. '’5'*^® gt;nbsp;31ios Medicinse dudio fe tradere, rJ“^’’“P^P’^^^'T^dac nomendarc. Vex ® hoc tibi difplicerc aiebas,quod cû tana

E v

CONSILIVM DI«

Th^ologiæ, quam Medicinçftudiofij 0’^' tæadeo, SC certç profeffionem utrancf flt;* lietteraufpicädiuiae adotfüffimis quibul$ amp;nbsp;Theologis amp;nbsp;Medicis prxferiptaf fi”^ nullus inter iurifeonfukos noftri feculi eff^ tam lura Ciuilia ingrediundi methoduf’ iuuentuti pixinonkrarec Addebastepl^^ rofqjnonpokremi nominis Iurifcófulto’gt; fæpeconfuluifTc, quonam paAo, ****^**, j uilis ftudia foeliciter aufpicanda effent, neminem adhucaliquidcerti ubiofkno*^ fe, nee in ratione accedendi iuraCiuito^y fenfiffe, nam alium ab inftitutionibasiuf** Çiuîlis hoc ftudium aufpicandum effet®'’ fuluiflè, alium ab interpretum leffionf quot;’ haeeftudiaingrediendum effefuafiffe- ^‘^ rum iuris candidatum,ab initio ftatimp'''’ feffores iuris omnes diligenter audiendo^ effe, autorem fuiffe, brcuiteraliosaluQquot;’ horum Audiorumcurfus indituédus eut'» uiam monkraffe. Etcum quaesfacunto multorum confilia, qux, ijs, qui luri 0quot;' fe dedcrc, uel fuif data, nobis inter pfänd' dum diferteexpofuiffes, tandem meinW*^ tus, ecquid tu ChfiftöphoreconfukreSiW rogarcrisaiuuene, ut, duxeiitinerisadins Ciuileperdifcedum effes. Ego ucro in pl^ fentiaidquodmihicomodum, ödrednin uidebatuG

SCEND I I V R A» uidebatur, dixi, intérim rem mecîî altîus, amp;nbsp;accuratius repetens, concept animo ra.* nonemquandam, qusemihi nonomnino abfurda, amp;nbsp;Iuris Ciiiiliscandidato non in frugifera uifa eft. Cæterum ut tu iftiusmeac rationisdifccptatoreffepoflis, cam in lire.* •■asrelatamadtemittcre uolui. Atneinter I^gendumreru turbaonerareris, amp;nbsp;quam fortaffe fideliter quam falubriter his qui In hsfacrisinaugurari cupiunt confului, di** fplicerenequcas, in capita quxdäuniuerft fonfilij mei, fummam rcdegi.

CAPVT PRIMVM.

I in ullaalia reinftitueda animo obuer** faridcbetillud quod ncfcio,quis tande dixit, deliberadum eft diu, quod ftatuê dum eft femel, in lurifprudentia adeun daanimoobuerfabitur, quod moncat iu*« uenera,utprius fecum dclibcrct, quim ad lus Ciuile difecndum animum adiungat. Primo omniu deliberabit fecum,an huic di fciplinæ adeun dæ ma tu rus fi t, tun c u ero fc maturum effeferat, quandoiam omnibus bonis literis fe exornauit, quando iam Grç fæ iuxta Latinæ literaturæ gnarus eft. Cfe iraenim bonarum literarû cogmuonem, dira linguarum peritiam, in legum ftudia

C o N s IL 17 M DI»

nihil ncc fpcfua, neqjaHorum expedwo^ ne dignum effccerit. Marcus Cicero tabu-' laslegumduodecim omniü philofophoS bibliothecas uocat, quod in nis omnisp«* lofophiæ partes repofitar amp;nbsp;recodirac funj-lam in quinquaginta Pâdeôarum libris W (iusamp;uberius Jucteribus Caefaribus,* prifcis lurilconfulds partes ^ ayAJf’^’ «çexpofitæ extant. Quodfi igituriUsef^'' bulxduodecim uniuerfam phüofopb’^ compleduntur, amp;nbsp;Pandedafumlibrif?“ lis tabulisccufontibus promanar3t,o'^’, Philofophixgnarus fit, oportet, qui in % geftorum libris fqelici ter uerfari uölet. “ utquiduelim intelligatur, philofopbi^’^' hi nnienda cft.Philofophia non eftW ™ dij genus, qd Sophifticas,amp;qu3cNeron*^ thermas refrigerare poffent, nugas P*”„ quitur, fed Philofopnia eftarrium morum Ciuilium, amp;nbsp;Philofophiaecogn^ rio.Didionem, hoc eft, orationem tr« tes informant, Grammarica, DialeA^’ ]Rhetorica. Grâmaricadocet utuerbaun^ bis apte inter loquendum copulcn’“*» generibus, ut inquit Cicero, numérisé' paribus, pcrfonis,cafibus no. lam quis negate poteft, quin

Hees cognitio nccelTaria fit luris c®®®*^ J’ quipp'

ÏCBN D I ITR A»

quippef!nlt; qua, nee uerborura in legibutf coniextum obferuare, nee ipfe utquod dix catauditor, aflequatur, amp;nbsp;cfflecre poted. Taceo hiedepropria amp;nbsp;nariua cognitione Mocum, cuiusfquoq? Grâmatica magiftra «ft » Quomodo igitur uoecs legu intdiiget is5qui eGrâmatica uocum (ignificationc nonunquam perdidiciif Rhetoriea oratio •'•scultum, amp;elegantiamdocct.Cultus ox Mnonisin hoefituseft, ut id quod dicere uclimus, nitide,polite flC uenufte dicamus» ‘^'eganria orationis eft nihil aliud,quam ^ftuafennonis puritas et uenuftas.In lurC ^luiliquanjo orationis eultuomnia nitex ’'1^ quanta orationis degantia omniaflux ■nt,norunt q, qui Pandedarum libros,uel «xtretnis, ut dicitur digitis, attigerurit. At ^cto quid fadet in iftis libris iuucnis, omis «ultus,otnnisdeganti3e orationis rudisöd '’'P^''®^nihiI profedo aliud, quatn homo rufticus in cubiculo ueftiü cultilTimarum, uslorum Corinthiacorum , rerü omnium •'«gantifliniarum mftrudiffimo facere pox mirabitur qutde illum omnium rerum *’ü'^””t®^ o™*™™» f«d illo uri homo his ««bus nö exercitus non nouiqfed nee quid ^us in re qualibet fit, prae infeitia in tdligif.' bnonetiamhoeomniselegantie oratio

C o N s IL I V M D l«

nis rudi Iuris candidato in PandeäarU^^^ bris omni orationis fupclledilc clcgafij^f^ ma, omni natiua diAionis puritate, r^^j tiffimis ufu uenire potcrit, nimi’'U”?r mireturquidem ueterum lurifcofulW'^j in dicendoamp;nicorem, amp;nbsp;elegantiaWgt; pracignoranria Launac didionis res q^ tantopere admiratur, in ufum fuum uertere nefciat. Turn quid in hac ud L^ lege artificijintexcum fit, prorfusnona quatur,quando ita natura eomparatf gt;nbsp;Vt nemo rei, cuius ignarus exiftit, ar^ s telligcrequeat. Nee igitur fermonisaf cium, nifi fermonis amfex intellig^i', ro fi lurifconfulto aliquando, ubi ubiWn dem fit, ca facienda crunt, infuaue^^'”^ ingratum auribus ofFundet, fi honinefi^ darum aurium illeccbras, quaecRfiftorris difcuntur, perfpeAas habuerit, Quidco® memorem bic, quodadmodum dileM** diftinAe, res uniuerfæin legibus tradätiirf idquodiuucnisDialcAices imperkusnua quamquocf intcUiget; DialeAica eften*® ars, quacaquædifertc amp;nbsp;diftinAe trato’ funtcognofcimus. Accedithuequodink gum ftudio fubinde probationum iam i» •Tt^av iam iTiyveoft fitmêtio, has quoej necaffequetur, neepro dignitate tra flare poickt

SCENDl IVRA.

potentiuucnis,qui Dialcfticam nunqu3 ^1, ut in prouerbio eft, * limine faiuraüiu Etenim DialeAicadt organum quodd^m, quo ÔCargumentorü formas intelligiraus, amp;nbsp;rede argumentis uti ualcmus. Et hic qui dem eft tarn Rhetorices, quam DialcÄices ’ufus in legibus ipfis tradandis. Quid uero •urifconfultus Pialedices rudis aget, uel in loro,uelincondonead populumhabend' da, uel in confilijs dandis, certe confufe 00 Ututimpetus quidam mentis didat effun^ detomnia. Nee autquidipfedicat,fi fu^ uitodicendum fitin promptu habcbit,ncc quid dixerit, alp intelligent, Nee iniuria fi-* quidem iHius artis expers eft , quæ ftatim quid de qualibetredicidebeat, amp;nbsp;quo or dineutintelligaturdieendum fit, common ftrat, VenioadEthicen,cuiusadeoPangt;' dedarum libri referti funt,utmirer alicui iu ueni tam paru efiefrontis, ut philofophix moralisnudiorquamleberis carnium eft, fusCiuilc atd gere audeat.Et audi,Philofo phiamoralis uiriutum cultü docet,régna, urbes, domos,familias, homines denies bfos ad optima quaetj informât, amp;dirigit. Eadem Ciuilcius profitetur.luris enim prj ceptafunt, honefte uiucre,neminem lædelt; ff, lus fuum unicuicÿ tribuere. §,luris prae

to It s rum DN

tepta inftituri. de luftiria 8C Iure. Qu*^ '’^ ro aliud eft honefte uiuere, quam uitäf”®^ .mnibus uirturibus excultam traducff^' Quid aliud eft neminem lædere f quam omnibus benemereri ^ male de nullis» f eriofuocontentum elTcjamp;alium e rrg”^ iuö rion ui, non dolo malo exturbare,no aliénas domos cxpugnare, inuadere, nO urbibus aliorum uim inferre, eas dirip^f^ uioccupare. Atlusfuucüilt;jtribü«i'^ 'magiftratus uenerari, colere, metuere^ ^gal eis perfolucrc, nemine refua delgt;® darc,unicuict! ius fuum illçfum reünquff^', lam cum Philofophia illa moralis êC ws . Mile eadem doceant, multü rctulcrit in^ lofophiæ moralis auchoribus priusdili««” ter uerfatum effe, quam luris Ciuilis ftudi adeantur, Cum quantum ad leges naW'* at(inec,e quibus Cicerone authore,om^' lura Ciuiliaemanarurit, ilixcerte pNj^ apud Philofophos, quant apud Iurifc3l® tos traduntur, Turn quod quid amp;nbsp;uiiW*quot; quas præmqs Ius Ciuile ornat, SC quid d' tia, quæpunitexiftât, re Ai us amp;nbsp;accuraodf philofophorum, quam lurifconfultoruW libriexplicant. Cxtcrum funt in lurtU^ uilimulta deueneficqs, deaborrionibus» dehomicidqs, decaufis rerum uariarum* quïlin'

, t C B n 0-1 1 V R A’.

^*f”’gula,dtra Philofophij naturalis camp;-gnirioncmncccapi, nee tradari poßunu Nam Philofophia naturalis eft,quç eaufas, «nergias ueneni, medicamctorum,quibus abomones cxcitentur,caedis ex uulnere in ni^ufadæ docet. lila eit quoq? Philofoe pWæpars, quæ quid caufa, quid effedus, quorum ufum, amp;nbsp;apud lurifcon fuiras eße ♦«natur Cicero, commonftrat. Neceffaria •amp;tur luris ftudiofo huius Philofophiç par “s cognitie exiftit. Enimuero cum in Pan «darum libris,aliquando Platonis, ali-* quando Homeri teftimonium , ad leges oborandas adducatur.Cum omnes Dige §*norum libri adeo Græcis uoeibus plenæ Sut uix Athenis tot ulul« fucrint, cum

idea prifcislurifconfultis, ad Graeco •^nauceras tacitcaHudatur, Grçcam linguS w leatoportet is, qui Iuris Ciuilisaditape «träte concupifcit, deelcgantia Latinifer onis, quo [pg^j cófcnptx fint.Quid mul fquumantehac didum ?„S*bus nihiluenuftius , nihil latinius

^f^'^^''gituraliquis, amp;Ius Ciuilc fe 'utelledurum fperet, etiamfi uisLatinifermonisimpcritusfir. Quis une tgitur tam ftupidus eft, ut non inteUi'*

8 t) Utücmaturü Legibus Ciuilibus adc

C o N s I L I V M D (• undis fore, quum tonus PhilofopW^’ quum tam Grarcae, quam Latinx peririarn fibi compararitfSub hare iuuelt;’' lus Ciuilcaditurus cogitet,an uocc,natria, facundia pollcat, quæ fi in co deß“*^ tur, nifi forfitan nüquam in Solcm pro“quot;^ rus fit, fed femper in umbra fecutn,’^' Ait«?0p, aut confilqs tantum coniff bendis operamfuam impendereuclit,'’J^ ' fcioan aa lusCiuile animum appelle’® beat. Ridetur lurifconfultus, fi in P'^r^ agat, ÔC non uocclcui, fuaui, flexibili’''* torum demulceataurcs. Turpitcrfcdai* rifc5fu!tus,fi Coruino obliuiofiorfit,*’'*’. ucl ipfememonterreddere, ucl nihil qu^ ab aduerfario didü eft,memoria comply“ queat, nüquamfe pub!ico comminf«’'’ aebit is,quiinfacundixfuaecófciuseft,••''’* per enim metuet, utanc^soranoniseuf’ tus eft, ne aut pudore funufus interfilefc^^ autbalbuticndo proccrum, quiaufculöh aures enecet.

CAPVT SECVNDVM.

E,C illud lüris ftudia aditurus igno^ retlurifijrudentiami Deo conctiö amp;nbsp;Dei don urn exiftere, proindebo na confeienria eamamp;excoli,amp;«rf ceripofc

sc BN DI 1 VR Alt;

^^^’ ^^*” *•“ niagiftratus * Deo fit* ^''Onia, decimotertio , nee magiftratus '‘nelegibuj offidofuo fungi queat, fiquiz/ j'P]’^'^ggt;l’usquaeiufta,quf iniuftafuntco ' ~nnt,elegibus quæpoena,quæ præmio °gt;gnaexiftuntfadahominum percipit.Lé ' 8^sgt;giturCiuilcsutquæ partes oês magO natusfunt.^ Deo profedaefuntjCti Chrf ]ano quoq! tradari côfeiêria bonaqueuf, W quod h aegratia mo neo, ut e pedoribus S^orundam opinionem illam prauam rax t ^dtus euellam, qua fibi legum Ciuiliû tra «anonern amp;nbsp;feientiamChriftiano homine , •n^gnam perfuadêt, uteuî Deus prorfus •nienfusfit,quæ opinio, duo mala park. 1 .“”’gt;quod neminem amp;nbsp;Chriftianum amp;nbsp;•urifconiultum effe poife, effleit, unde eriä uoxilla nulli non in ore emanauit : Omnis 'unfconfultus male de rcligione fentit. AL ‘ffüjauodpermuki ignari hanc profeffio nemaDeo ordinandaeffe in hae citra oêm confeientiam prorfus inoi uolutâtur quip Pf, qui præter unum luern quo Iure quäi^ iniuriapartum, aliud quaerunt nihil. Nee deerunt hie fane homines,abfej fronte qui me ridebunt, quod lurifconfultum pium quoejefleuehm. Sedquid mea refertquid impium lucnfuga^ genus in me deblatcrct

F 4

c o N SI L I VM Df«

moclo ilia Pauli fen tenria uera fit, ad Row» decimoquarto. Vnufquifej ueftrum deft' jpfo radonem reddetDeo. VnufquifftW lt;it Paulus, fiue^itur lurifconfultus es, 0^ Medicus, fiueThcologusdefadis tuis obi rationcreddendaefle certo feias.Proinoe unicuiej ita agedum crit, ne ubi Dominu* nobifeum rarionem pofiturus ueniat,raoo nem uitæ noftræ reddcre non poffitnus»

CAPVT TERTIVM.

ECTErnonuitquidamduminq^ uisrefincmfpedariuultjficeniwö^ JL V.ut quis,amp; de re, cui fe dicarecupit

filiuum capcrcqueat,dignanefitcW fe dieet. Turn fine rei ob oculos obuerfan^ te,re aliter atqi acquG cd, nö temercutewr» Proïde luuenis IuraCiuiliaaditurus,qW» eorum finis fit, fcc5 cogitet,et deindeeau« amplcdatur, uel fugiat, 8C ubi ea iam p^' didicit, enanifiudeat,neaiiorfuni bet, luribus Ciuilibus utatur. Suntuero** neslurifpruderttiæuarrj. Vnus eft,utluf* Ciuilis cognirione parata Rempublicaw ÄeSCprudetergubernarc poifimus, Y finem lurifprudentise fiatuit luftinianus W* perator in.^.fumma itacp ope, in Ptseft^ nelnflitutionum. Aliuseft,utadluris uiliscogquot;*

s CE N D I IVR A.

liiliscognitionê, tandem uiduis oppreflî« fubutniamus , pupillis uexads fuccurraz mus, quæ opa amp;nbsp;Dco adprimc cordi funt, amp;nbsp;quæ a nobis in primis exigit, Efaiæ prix tno,Quæriteiudicium, fubucnitcoppreP fo,iudicatcpupillü, hoc eft, defendite, He bræorûmore,defcnditc uiduâ. Eftquocp amp;nbsp;illc lunfprudenuæ finis, ut nobis confiée quidnofirum, quid aliorum, quid xquü, quidiniquumfit. SicenimCiccroin ora^ nonepro Cecinna,inquir. Hoc uobisin mentemueniat, nihil ene in ciuitaie tarn di fig^nter, quam lus Ciuilc retinédum, etetn hocfublato, nihilefi,quare exploratû cui quam poffit eße quid iuum, aut quid alicx num, nihil efi quod xquabile inter om n es homines, atq;unum omnibus efle poflit, haccille. fam quod plericf lure Ciuili abue riitur, amp;nbsp;quod ad hominum falutem reper , tumeft,aa eorumperniciem SC damnum eonuertitur, id non luri Ciuili, fed praux hominuuoluntatiimputandüeft,niH forte facrofandam Theologiam damnabimus, quodea,pleriq{HierophanKadcoabutun y» minus, quam quod dicitur ui' den pofficfed hoc prorfus ex animis homi numreuulfum efiedebet, uti profeflïones uterarum ex prauis hominum abutentium

° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fin

COHSILIVM Dt.

cupiditadbus, uel damnent, ucl uitup«?llt; ' - CAPVT QVARTVM.

ELI(^WMcft,utdoccamus,qWî nam is, qui luri difcendo animunia“ J. V-iungit, ucl priuatim legere, uelpub^' ceaudiredebcat. EgoquodmiWçOj modum amp;nbsp;reAura uidetur, dicam, fi q“quot; commodius amp;nbsp;redius alicui uifum fufj^ buiemcafentenna nihil prxiudicatum w* uolo. Mca hæc eft ratio, lurifconfukofutJ ro nihil effemelius, nihilconduabilius,3 ut primo omnium infiituriones lurisCim^ lis, amp;nbsp;priuato Marte légat, amp;nbsp;fi prÄfp'®'' ris idonci copia eft, audiat, NamcurpP^' bio'authore,adfummâ praccedentibusini \ tijs non perueniatur, et libri infiitunonu'’^ ^démenta ^ initia Iurisfunt.§.igiturhilibfgt; [ Inproœmiolnftit. meritoab illis lurisCk uilisftudiaaufpicantur. Cæterum inCtitU'' tiones illas Iuri8,itaaiuuenelegiuolo,üt Cmplici uerborum luftiniani fenfu con^ tenrus fit, Accurfq gloflas, quæ fane mJ^ 203 ex parte opumæfunt ,aliquandiuniil tas faciat, idep duobus nominibus, parrim auod rudinienta prima fimplicifiime d'ff^ afuot, partim quodglofixInfdtutionum liulia quidcm milita, ud etiammuhsp^f' «rgä»

SCENDI IVRA^

erga amp;nbsp;difficilia producunt, qu« rudern adnucanimü mulritudtnc amp;nbsp;uarietate one rare amp;nbsp;a Audio illo prorfus abAerrerc que-* unt.§.his igitur,Inftitu.de infti. amp;nbsp;lure. Ad hæc uolo iuuencm ram diligenter,tam Oftbrolnftitutionumlibroslcgere, ut nul lusfitparagrapliusin ullo ritulo, quin cû melius quam ungues fuosteneat, deinde, yecmihiinfrugitcrum uîdetur, ut iuuenis mriCiuilideftinatus,ritulü de uerborum ® rerum fignificarione diligenter euoluat, fS’f*’*g®*lt;ï’'Nam quanao quaclibet pro leffiofuapecuHaria habet uocabula, gbus ?®.P®’^'^sin ea profefTióefoeliciteruerx polutnemo, nóiniuria titulus ille alu •’• Ciuilis candidate ftudiofiffime legetur, *gt;enipe e quo uocabula luri Ciuili propria ronfecuturus eft, Circunfertur uulgo Lexi '^oquoddamluris Ciuilis , quod quäuis *’Onomnino indignum eft 1eAu, tarnen iu ^enem malim ad fontes ftatim rerum ab ini *gt;ocontendere, quam circa riuulos confer' *’elcere. Poftremo amp;nbsp;illud mihi confultum primis difcentium ftudqs uidetur, ut regu ?® luris memoriter difcat, in legcndisrcgu lt;*noloquocj!iuucncmmultum eftcfollici *utn quid gloftularq adferant, fatis fit fi re* 6'*lïsfimpliciffinae dC inteUigat, amp;nbsp;memo*

F üq

C o N SIl IV M Dl.

riateneat. Vbialiquado plus uirium in^^ gibus habuerit, tum,fiuolct, glolTulariorS exegefes confulcrc poteft.Hxc quacaliqu’ diu inuenem luri Ciuili fe dcfiinantcm,q'*^ poceilfieriSC diligcntiffime06legere ^^^^ dire uclim. '

CAPVT QVINTVM.

C® T E R V M ubi iam in inftitutioni^ bus in titulo de Rerum amp;nbsp;uerboruw fignifîcatione, in regulis Iuris aliqu^'' diu uerlatus eft » tum ad Codicem audie”^ dumji modo praecepraridoneusadfitj “” ,fi praeceptor défit, legendum, gradué ”^ cict,inquohocprimo omnium élabora'' bit, ut omniü titulorum Codicis Elencho» 66argumenta probe eóperta babcat,c}uö» fi de aliqua re fermo oriatur, ftatim ubi al^ quid de bac re conquirat, ei fuppeditet ,* tune coniundim tam inftitutiones^qua^ ; Codicem 66 legere 66 audire potent. TuC S tempus eft, utgloirasillas,quasorj

is uocant, adeat, Ö6 quam apte, 563 diferte leges uel exponant, uel adducant» cognofcere , id quod non parum adau** gendum iudieij acrimoniam , conduxe-' rit. Nolo ut iuuenis ftatim fe intcrpretuni turba coemêda oncret. Si ei interprète»^ . 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gere'®

s C E N D I I V R. A.

gw« in animo eft, ilia gloflarC lt;zroftv»(t«fl| ' kgat, Bartholo, Baldo, amp;nbsp;alqs interpre fix' ^’uslegendis, tunc tempus ent, quandoiS ' *fgibusexercitatus, iudkarequeat, ubi in *f rpretes legibus, aut cófentaneaaut diflén •aneafcriplerint, Alioqui dum quis dili-« gfotius amp;nbsp;prins interprètes, quam luraCi uilialegit,cuenit, utnonraro inerrorem ducatur, quando nemo negare poteft, in^ Krpretesffpiffimcin Legum exegefi turpif finie hallucinari QC aberrare»

CAPVT SEXTVM.

AT C VM quis amp;nbsp;multam QC longa operameuoluêdis etinftitutionibus

• nbsp;nbsp;amp;nbsp;Codice impendit, tum primum Pandedarum libros, uel ipre leget, ucl pr« Iegiaudiet,in quibus legendis hocquolt;j luuenem præftare uelim, ut titulorum ra^ Horietnhabeat, amp;nbsp;ad titu. leges quas libet, «»gat, itafane futurum reor, ut ei leges ri^ tulorura, intelledu faciliorcs exiftât.Quod fi iam interprètes emere uult, emat paucos, amp;nbsp;cos quiae feledos cuiufmodi eft Bartho-' lus, Baldus, Paulus de Caftro , Philippus Decius,Za(tus,Alciatus, qsiudicio æam poteft maximo leget, non ftatim exTripo de, quodaiuut, prolatum efteexiftimans, .if.y. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F V .

C o N s I L i V M D (•

Si quid Bartholus ucl Baldus dixerint J^ - fecumexpendat,anca quac affirmant ei’ Legibus congruant, expendant gbus o donibus utan tur, qua fide leges kgibtis^ cilient. Breuiter in interpreubus leg^'’^ iuueni ifix regulse pofitx fint.

PRIMA.

IN CIVIL E eft nó totalege pwÿ*^ aliqua eius pardcula propofita itiogt;^®{Ji uel refpondere. Ex hac régula dep*quot;* detinterprètes lonsqplurimis ununij^j alterum uerbü ex legequapiam ad ’^'^‘'^ uel confirmandum uel infirmädutn dƒ Êere, quod fi tota lex perpendatur, ud f fiarnetro cum eo, ad quod citatum «“»P“ gnare confpexerit.

REGVLA SECVNDA.

ÏS fraudem legi facit, qui faluis uerbük^ gis, fententiam eius circunucnit.H3t5 f* gula co facit, neiuuenistemere panait Cbi apcrtalcgum uerba in fenfutn plant* lienum detorqueri.

CAPVT SEPTIMVM.

VO L O quoc^ iuuenem fummo Ä**^ dio audire cos, qui lura profitentu''' Notum enim eft iUudCiccronis^ . Trebadum, artem iUara luris lumen Ält;w . . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ctoreiö

s C E N D 1 I V R A«

^’’Ι •‘^quirere, unde amp;nbsp;Cicero fein Ture ^^uili^y Scxuola pracceptore ufum fate-* Wr, ubiiuuenis e prælcdionc domutn rex writ, tuhac ritione utetur, primo omni3 thema legis à praeceptore rede ne an per pc t^efformatufit. Deinde an amp;nbsp;ad alia ipe oemcaufæhaecLex accommodari queat, lecum cogitet. Poftremo, ubi lewm rede •nteUexit, earn memoriae mâdet .etui Kæc obiter moncâ, noloiuuencfc multi's ucl pr*ledionibusonerare,uelmulus pnua-* otn legendis obruere,quando memoria re film multitudine non raro et hebefeit amp;nbsp;de pent-Proindeunam aut alteram horam au rendis legibus imperriat, pauea légat prigt; Ï**/”’ 9oæ audiuit, quæ legit in memoriae mefaurum reponat. Et ne ucl audita ueHc^ daexcidant, eafubindei feexigat, fuccur J^t ei id quod Alphenus foeneraror apud Columellam fcribiq quamuis bona nomi-' 03 mala fieri nifi admoneas cogitet, quauis lOflici memoria praeditusfit, quamuis res benememoriacopledatureffugcre pofTe, j nbsp;nbsp;« non eas fubindc quafi fe de credito appel

I T lando, répétât,

^ Cum ucro omnes artes ufu amp;nbsp;parentur 1 amp;nbsp;c01)rmeutur,uelim quoqt iiiuenê luri Ci uilidedituro,aliquotprogytnnaimata ha*

C o NS I L I VM 01«

bere, in quibus ß qux uel audit, uelkgi«'' Soient, quodaiunt, ex umbra produftf^ queat»

PRIMVM PROGYMNASM^ SÏ IVVENISintcrfuoscontubernJ^ leseiuldem fiudn çmulos uerfatur,mo^ ea, quatautauditu, aut ketionepdu^' ta, in legibus accepit, in medium p»quot;^^ amp;aliorum fententiarn aciudicium4lt;‘’*’ conquirat.

^SBCVNDVM» \ NO N raro amp;nbsp;luns Ciuilis candide’' conueniant amp;nbsp;themata, uelunn”quot; contendonis in medium coiedOj •'* • ter fe digladientur, amp;nbsp;legibi^s leges opP“^ gnent, leges au»inter fe difcordare uiu«« turin concoraiam redigere conêtur, qu°“ fi ultra uireseorum eß, adeant prxccpio' rem, quidticeptationemeorum dcanóno tnijs ortam, dirimat.

T E R T I V M»

DIfputationibus publias diligentait exerceant, in quibus utredeuerfan queant,profucritTopica Ciceronis ftudiolelegiflcjCquibus locos cospe«''' poterin t, quibus inßrudi rede etfadlewU* get amp;nbsp;radocinabuotur.

■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quädtim

’ c END I I V R A*

[\1 paruin amp;nbsp;illud luris candidatf# lE'^®*“'*’*^^domeftids drclamadoni altff. conrendcrintjita ut alter adoris, ï^y^’^done, amp;nbsp;ad gnani • *'^'™» ®^*”P“*’'“^®®g^“*’'’ ”” dtda '’’’® apcrucrint.Formulam talium m i '’??’’onum fi quis requirit, is ex AJda , ^’■'KOnfukorum noftri feculi «A«^ «Promat.

QV IN T V M.

\ 7 . jT ^ ^ ju u en es katutis b oris quo

V “^«OnflucrêtjóCquodquiii^inle-* S’uusinmemoriarcpofuillêtjincó-* æ?^’’®®**^** ’ ®^ ^ praeter hoc quod P 'P''Ücit,ufuraquocReorumqu3ealijad •Tentquifchpçp^çjnfuris Ciuilis cogniz “onelocupilt^bitun

CAPVT OCTAWM.

PORROquandorerum quae in legiz bus traduntur tanta eft multitudo,ut ft ud Symonidem memoria uincas rcriî earummeininiilc non poffis, locos cômuz lt;nbsp;nés inftruetiüucnis, in quos, amp;nbsp;caquæqd diana Icdione obferuaq conférât, SC e quiz bus, fi que exciderintpoftliminio, in mez fnoriainrepon«,amp; funtfatcor, tituli ipS

C o M sIL I V M DN lurfs Ciuilis lóci communes, tarnen Ö^^ft comparari pofTunt, quorum ut iuuentf® guftum quendam habeac, paucos fubi|0’: Locus ficcitatio, illein plures locos ii** di poteft, quorum primus ed, quado q'')® citand us fit. Secundus,quo loco quis^'' tandusfit. Tcrtius,ancitatiodicfefto*^^ Óa,aliquid momenti habeat. Quanu*)’'* parsaliqua ci tra confenfum iudicis altérai” partem in fus uocare queat. Quintus, eiö tio peremptoria quid energias habet, öc» tus, qua mulfla afficiendus is, qui pereni'' Etoriecitatusemancat. Seprimus,fo''*”‘’ ïcitandi^amp;fi qui alij funtloci, quiexun” loeomananr.

Itê,fitlocus cómunis, an referiptapd'’'' cipurn contra leges extorta aliquid uiriu”* obtineant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Item,an creditor pignore débitons, ”“.

Item,in qua re lus Ciuilc cS muniop’ li difcrepet.

Item uariæuariari ciuitatucófuetudin^ Item, ubi in lege quadam exponent Bartholus ab alio interprétédÜTentiat, ”*’' cum alio confentiat.

Item i ubi Bartholus uel Baldus in leg® quadamintcrprctanda,tota, quod aiunt, uia,errarint,

SCEMDI IVRÄ»

Itéra, Accurftj errata in legüExegeß. ltem,concoriia Iuris Ciuilis amp;nbsp;Canon! o. Po(Rint,amp;: alt) lodinnumcrabiles pa rari.Ego hos pauculos monftrafle uolo,ut «uuentutem ad alios inftruendos common nefaciam.

PERORATIO.

Hacego mieruditiffîmeMaurici confule* toniuueni, qui fc Iuris Ciuilis ftudio confe y3rcuelit,hæc ß tibi frugifera iuuenibus u! debuniur, quid aliud malim, quam meum tonfiliumadanimi tuifenteriam tarn belle quadrate, fin tu qusedam meliora no

« ßi,faceain cômuneadferas,ego qua mihi in praefentia Iuris Audiofo jadelTe poffe uidcbâtur,ea ce bre nolui.

Vale,

OCM •^fc^îboi»