Meer informatie over de collectie is beschikbaar op: http.7/repertorium. librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

fit tua,quæ hi's quoc^ j ftudijs informada fit. fed euâ indoles, quæ in ifta ætate tan^ quam in herbis fignificet, quæ doclrp næmaturitasô^ quanta fruges ftudio rumfuturæfint, fimagis atque magis iUa excolatur : facio perlubéter, quod etiam debeo, ut hüc tibi libellu infers bam, in quo ea agnofees Iuris Ciuih's princtpia,quac ad domeftieam optimi tui præceptoris inftitutionem,lubenz ter,ut exifi:imo,adiunges:Sc quae,curti in Germaniarn primum ueni, tui ordt nis adolefcentibus nonnullis expoRu ♦ adoiefcentes dico,primæ nobilitatis

Germamcæ, amp;nbsp;magnæ no fol um fpei, fed etiarn sam rei principes, quibus te profeftó etiarn ducem noinuitusnuc darem.Quid enim magis uelim,quam talcmliteratænobilitatisflorem auge rif Qisid eft mihi gratius, quam in tait cœtu tibi præeuntiaeelamare. Made ; noua uirtute, Ô^c. Scribit Cicero Sena ., turn R.om*ah'quando decreuifle,ut ex Principum fili]s,fex,Gngulis Ethruriæ populis in diuinâdi arte intiituédi tra derentur,quo magis eius artis audori tas atep dignitas conferuaretur: quæ alioqui,propter hominûtenuitatem, i admercedeatep quæftum abduccba^ tur» Hoccertèfupereft unum,quod | imitcntur,cxemplum, qui ôc^^IunïprtP dentiæ dipnitatem tueri, amp;nbsp;decus No biliratisaugere,ncinbarbariem degc/ ■ neret, hoc eft, qui Reip»præfidium or i

/siri^s pertra^andi eruilit^i ration J^ihi ^luUem certe quadruplex e^e uidetur. ’Primum eÜ neceffa-^^^iquadamßmplex amp;nbsp;generale inßrwatio : , qualu /nßdutionum ejße dtcirur. 2)einde,latio-^ibiuperpetuisj^ Cowmentarijs opus efl, quieo^ dem quidem ürdine,ßdß(ßui tarnen amp;nbsp;copia' ßueßngula exponam : quales eJJeßlent 2)ißu tatwnum ç^T* Z^ocorum ( ut appellantur) com-munium. Tertio, ipß /urü Ciuilu hbri cum in dicemßo thefiuro dignum^tum uer'o breues quaßamT^otMrequirunt. Poßremo,bi)ioria ' iurj(j)rudentia uniuerße tenenda eft. In hiße, quas dixi, parttbusßngulu, quantum difficult ' tatüßt,ßio : ßd tentare tarnen, quod quißy pete^ debet ,ß quidßorte conßrre poßn. ‘Nam et ft perftctendi facultas non adftt, ho^ uefta (^ aggrediendi uoluntas. Cuuu ego uo-luntatis cum ftm, amp;nbsp;eße me proftear,non re-^^j^tfit^ecquid altos iuuare paffem, experiri, ^o^filum m Schold docendo,fd i^ damt ftri-et 3 bendo.

hendo. ^rmi igüur generic erit hic hbelitfi i ^ue»}^uiJemcure ^ rECHEsiM^ppeUa-ripatiar, multifiriajjè mirahuntur, ijui hoc tier burn nd religionis Chri^ianx do^rinam t^tn turn pertinere putant, Sed mirari definent, ubididicerint, ad Ciuibum quoque tiifciplina-rumin^ltiutionemre^ereßrri. ‘Nam ^ ipß Cicero h^c uoce ußis eiÏ,cum ae Oélauij educa-tione amp;nbsp;mßrmatione loqucretur: amp;gt;nbsp;^orplry--rius-srcueHtKÜpliMTHy^Hcrtpappellat, Nos me lion etiam iure ea utimur, cum qtu in auMto-no mua uoce traJidimus ,ßmmatim repeiitd conß^namui. ^nteannoi x///^nnotatio-' na tn libres ///i /nftitutionu/uFlin. edidi^eiuo tempore ijux absmehprreceptorib, puer dNice ram, e^ eodem exemplopriuatim legenda colleger am, cum aeiuahbus meupublice communi care uellem. Si, ut audioproßuiße,huic atati il laprojuerunr,gaudeo. ‘Nuncnemihi tjuidem ipß, ut ingenue loquar ,ßtisßaciunt. Et quor-fum tandem uiueremus,at(jue etiam liters ein^ hbris immoraremur,ß conßneßeremue,nihil ^uotidie addißendo t' 2)abimtei tta^^ eie iHh ß^^^ß^e s^nnotationib^recognoßendu operam,

ßio tempore. Znterea aliam epitomen utconcin narem,resipp me coepit,cuminÇermaniam uemjjem^^ m ciuitate non ignobili, in cjua iam Schola Ciuilts conciderat .^noua ehispun' damenta ut iacerem , rogatus euern, l^e^ que enimad ea iacendame demiteere reeufa-Ui. iSlam etßßrtaJJe prauiderem,quod po-ßea ßim expertus : tarnen ardebamtncredibi' h i'iudio excitanda lurißrudenti^, qua ç^ ue-ra eßet, amp;nbsp;it a finita, ut amp;nbsp;paulopoß CkriUia' naßeri, cgt; tin uere diutnum addißere aliquan ^° f°Jß^ ’ ^'^^ enim maxim'e nomine illud quot;Neratij no^ri placet, his Ciuile amp;poße amp;nbsp;debere eße ßmtum. ‘Neque uero unam eße puto erudita in^itutionisßormulam, cum de principes iuris Quids quaritur. Z/abuerunt ueteres bornantßas xt i Tabulas, quas, ut ait Cicero ) pueri Zîatim addifcebant tanquam carmen neeeßarium. /Zabuerunt Sexti .^elq Tripertitam : qui liber ( ut ait Tomponim ) ue luti cunabula duru contmebat. Z/abuerunt deinde Edicium : ^^pofiremo Tpitomas, Tn^ ckiridia, inZlitutiones Zurißonßtltorum. Zda-bet o hac atas multos huius generis libellas :

^ulb^^s ego certe tjuia^uam Jetrahere nolim * SeJ cum mbilominf/i amp;nbsp;igfe in hoc genere a^ bijuid in mediitm größere deherem , idßue goftularel, ut dixi, eiiu Schola, r^uam in/lau-randam ßßeger^m, nou^ inßitutio ; ^uod iu‘ dicilui optimum effè compendium, iuudßm ßeutui, 2)ucebat me /uHiniani tanquamß-lum,cumeiui /nßitutiones percurrerem:ßd non it a conHringebat, ut etiam ab eo,ijuod uel planiue uel commodiut eße uidere^ß quid tale utderem, plane abduceret. Certecbm melO' mnino arbitrij e^, ordinem, quern maxime probo, fequi in principe lurb breuiter expo^ nendu ßne ambagibusautcircuitioneßmpli-citer fileo primùm ïlatuere duo /urii perpe^ tui fumma capita, quot;Perßnarum obligationes, amp;rerum domima : ^ caußm obligationum: deinde uim e^ eße^um explicare. Obligation tiones contrahi aut uoluntate^autß^lo aliquo,. Zdoluntate dico conßnßm, pue conuentionemt qualu e^ inter emptorem ei^ uenditorem, uel inter locatorem amp;nbsp;condublorem. /dc enim ßla conuentio alterum alteri ßatim obligat.

tune res aliijua coniungitur : ut in niutuo,com-moilato, ilepofito. Fa^ium uero uoco, ubi nulla auidem conuentio eß :ßdubiuel aliquid tibi beneßei, propter quodaquum ßt te miht tenen: uel contra le aliquiaßei malie ^ propt er quod ßt iuHum me tibi teneri. Tales Junt ob^ hgationum omnium prima cauß. Farum autem uis cgt; uinculum ueladdandum,uelad ßciendumreßertur generaliter. Sedin ßngu-lu obligationum ßeciebus hac uis ßngulanter conßderanda eß., Emptor teneturdare pre-cium : uenditor rem tradere, amp;nbsp;ut emptoriha here liceat ,praHare. Locator ßmihter rem^ ßuendam tradere , condu^or mercedem ßl-uere. Qui mandatum fußepit, illudexplore: qui mandauit, indemnem eumßruare. Qui mutuum accepit, tantundem reddere. Qui commodatum : idßo tempore reßituere , amp;gt;nbsp;interea diligenter eußodtre. Qtû depoßtum, dolo carere. Figt; qui négocia aliéna etiam ul-^^^»l'ßd praßandum eß, utindamno propt er ea non ßt. Sicuidamnum iniuriadatum ^ß .■ idßrciendum eH. Sap'e etiam propter ma^^ ^ßciMm,cumrepœnaaliqua dependuur : ut

^uï ^uid J^no ahfiulit, id reddere cum duplo uel i^uadruplo debet. /i damnum iniurid dedit, pue dolo, ßue culpa : id non tantunt praHatur , ßd amp;* quanti antea res plurimi fid y amp;c,

Quod ad reruns dominta attmet^eorumjj caußu : docere deinde foleo , uelfila fimiliter uoluntate, uel fi^o aliquo dia acquiri. quot;Uo-luit defiuné^lus te eße baredem, amp;nbsp;tu confin-td : reruns bareditariarü dominium confiijue^ ru. /lletibi ahtjuid legauit: fi id non reeußu, fies rei d^at^ dominus. fa^um autem hic ap-P^^^^^ poßfionem, tjua neceßaria eße filet m^ ter uiuos ad dominium comparandum : ßue ßt fiola apprebenso ,fiue cum traditionefiSicres, ^uæ nullius funt ^ occupanti aojuiruntur. Xes s^u^ alterius funt, uel ab eo tibi tradita, tua fiunt : uel ab alio tradita^ ^ abs te diu pfifi' fie, ujucapiuntur, eii'C.

Uis ^ eße Hifi integri dominij eß, ut rem tuam tuo arbitnotralies, eaj^libereutarisamp; fiuaris, z^ ahos ah ea iure depellas. Scd domi-nio fiepe aliquid tuns detrabitur, quod alteri datur ; ucluti cum res tua alterijerutt aut obli-

^atur. t^c ii^ quidemßrui'ruti^ dcqttiritur.ui: tpfim dominium, uoluntate nempe, aut lt;juafi P^Jpß^^^^‘ •Seruuutis autem potefids m rem eH, ut aut m tuo abiu quippiam ßcere poßa, uel tunonpoßu ad tempui re tua utißui. Obligatio reißue hypotheca, aut ipfo lure^aut uoluntate conuentione'ue contrahitur. Æîiea uu eH, ut quu rem perßqui amp;nbsp;tenerepoßu a^ henam ,ßbi ut interea caueai,

Hec amp;* huiuiseneris capita^ quaamp;p^ene-raha c3^perpétua ßnt, exponere eo, ejuem di-xi, ordme foleo. 3De condnione deinde perß-narum e^ rerum ,pracepta ßngularia expli-eo. Quinamoblipareß alijs,ueïaltos [ibi^non poßint, uel res ßas in altos transß;rre. Qui non habeant uoluntatem, qua uel ad conßen-ttendumjiel ad te^iamentum ßaciendum ua^ leat. Qua res non ßnt tn commercio, amp;c.. *

IDemc^ cum id quod a^itur,fipe nonßt no-ßri arbitrij, e^ ft neq^m re neque in perßnis ' nbsp;nbsp;nbsp;quicquam ßt uitq ßa res habeatßtas altunde

leges j ea legesßo ettam loco docendaßtnt : ue^ l^^i gt;nbsp;quid eapoßulent, ut ßipulatio rebte con-tr ahatur,uel ut teßamentu riießat, quot;Namnon ßlum

ßlfim materiamjUerum ^ßrmam leßtiw^m eße oportet. Sic itàt^principia Zurüperpetuiträ aereßleo. Set! ut /u^miani /nfiitutioni 'bui ali' ijuidtribuerem, ad etus ^U0(j^ methodum non' numjuant bic reßexi: amp;plera^jue, ut occurre bant,ex Cicerone adieci: utiuuentu/t, qu^ cum Ciceroni operam dedit, ad /urijconfiltosß corh ferrejolet ( (juxcerte Hudiorum Ciuibum optima coniunüho eß ) non exißimet in /nfuloi nouât ß deportari, cum in eodem orbe Romano uerßtur „ ^tque utinam tantum aliquando m!bioci^ßt,ut /urißrudentiam Ciceronianam colligere poßim : amp;nbsp;earn, ut inßitui, in locos co-munes digerere, Qitid enim di^niui Komano /ureßuid ea acceßionegratiuf eßepoteH^ Si io nunc multorum eße non folum barbaram in^ ßttiam, i^ua res bonas, ijuat non capit,ßaßidio ß reßuit:ßd z^ mahcioßm inuidiam,(iua alio rum }ludioßs labor es rißt Sardonio irridet.Ve riem lampridem obßrmaße animum noHrum debemus, ut ßudia bona illi inßingere non poß ßnt. Certe cum ejuidßribo ,iudiciu cuiipjuum relincjuo integrum atj^ liberum: neij^ legem cub quam praßribere meum eil. Conßhum quod

(lo^proLalgt;!i^( ^Miuolem. Qui nonprob^bun/, if ft melifufor taille Jabunt: quo amp;nbsp;iffuiamur^ licet tUinofro non utantur.Jii^ultiefunt docen-dtdifendi^ iuru rationes, neque una oil me-thodtut ^ 12} boefenere libres etiam bonis refer ta nunc omniaf mt. iis cum in^ru^i auditor res ad me uenirent, amp;nbsp;de lure nihilominus di^ centem audire etiam uellent : quid eos ego f ri-mum docuerim, ex his Cafittbus, qua breui^ ter excerf ta amp;■ collega funt, alq iudicabunt. ^cliqua ex alqs Commentarijs refetere deinde foterunt. ZJalde froß^o mor of cenfrese-runty quibus ingrata ent huius oficq neßri ra^ tio y f modo quid hie agamus, intelligant. Sed fnt fine multi ingrati(quodnimium expert-mur } deßatione propterea noßra decedere non debemus.

RiNcipio' diceba, Cicero-nemlibro primo de Legib. rede fcripfifle,n5àPrçtoris edido, ncq;aXII Tabulis, fedpenitus exintima philo fophia haurienda eiTe luris dilciplina.Legislatores qui-

dem in forum tales dilputationes no adferre: fed abs fchola tarnen Iuris ciuilis non elfe plane aliénas, fi modum teneamus, amp;nbsp;ad ufum Reip. fta-dm cas referamus : amp;nbsp;ueró imitemur noftros Prudentes, qui etia philofophatifunt,fed (util-1e olim dicebat) paucis. Primo itaq; loco rede quæri,quid lus ut:quid ipfa lurilprudétia, quae cum fcientia artem coniungit: quid ipfa deniqj iuftitia, quæ Iuris quædam eft (ut ait Cicero) e-xecutio.De hac tarnen prins agi poffe, quia et lu ris nomen abs lufticia defcendere dicitur. Si lus Naturæ fimpliciter fpedemus, nihil eo prius eft. Sed ex iuftis hominum,fuum cuiq; tribuen-tium,adionibus multis colleda eft quædam luris defcriptio , ficuti medicinæ ex curationibus: ut ius tale à lufticia defcendere meritb credatur. Cicero in Bruto, laudat ueterum Romanorum a morera

morem amp;nbsp;bonum amp;nbsp;humanum : quo ait Facile# illos fuifle in fuum cuiq; tribuendo. lufticiâ aût in fuo cuique tribuendo cerni etiam, fcribit lib. quinto de Finibus:amp;ucro quæ hic dicitur conftans amp;nbsp;perpétua uoluntas,apud Ciccronem ap-peUatür animi affedio atq; habitus, apud Arifto telem ^rçoa^^'Æ’^fiquæ certè amp;nbsp;fanum redumq; indicium,amp; firmam uoluntatem continet. Sed amp;nbsp;cum dicimus,cuiq^ fuum tribuendum eifc,figni ficamus utranqjiufticiâ:hoc eft,amp; earn qua Ari-ftoteles uocat hcakkiitiiMjSiC quam appellat ^t«!igt;i fiDTtn/w.liec uerfatur in prçmiorum pœnarumq; diftributione pro cuiufque meritis,amp; propterea proportione Geometrica conftare dicitur, amp;eft quædaminea (ut italoquar)«ç«irA)7iôA«'/z'4[. Altera nero ad return c5mutationes pertinet, amp;nbsp;fine peC fonarumdifcriminefequitur earn (quantum po-teft)çqualitaté,in qua fimplex proportiojArith-metica effe dicitur. tametfi neque hanc æquali-tatem tamaduiuum refecarepofsint legislato-res,quam Philofophi:neque lurifconfulti ignorent plerunque incidere, ut quü duobus iuftum fit aliquidreddi,no pofsit tarnen utriq;;fed turn uidendu elTeaiunt, cuius iuftiorfitpetitio. cap. jj. Depofi. Subijcit deinde luftinianus defcri-ptionem lurilprudentiæ : primumque ait noti-ciameffe return diuinarum atqiie humanarum. Diuinarum return nomine Romani eahicintel-ligebant, quæ ad rehgiones, ceremonias, amp;fa-crorumrationépertinebant: amp;nbsp;quodlusponti-ficîumalioquiappellabât. Huius tarnen partem quandam,que de myfterijs fcilicet fubtilioribus agebar, propriam fuiffe pontificum amp;nbsp;auguru, neqi

CATECHESIS. 3 neq; alioqui patuiffe turifconfultis, indicat Cicero pro Domo fua. Sed pars altera fuit magis popularisjamp;cum ciuili lurc coniunda. Apud Ciceronem libro fecundo de Legibus fit mentio Iuris ciuilis , quod cum religione coniundum eft: nempe de facris,de uotis ,de ferijs, de fepul-cris.Sedamp;Brutusad Ciceronem itafcribir: An-diui nuper Seruium ftudiofe amp;nbsp;frequéter Sami, cùm ex eo lus noftrum ponnficiumjouaex parte cum Iure ciuili coniundu effet,uelfem cogno feere. Saue tarnen totum illud uetus Romanoru lus pontificium, cum no nifi deliria contineret, non modo diuinum non fuir,fed ne iuftum qui-dem: amp;nbsp;Iuris nomine propterea fuit indignum. Sed religionis ueræ, amp;nbsp;rerum ad earn tuendam’ tierè pertinentium cognitio , prima certè amp;eft amp;nbsp;elle débet pars nodræ Iurifprudentiæ:atq; ita quidem, ut cum dodrinam illam diuinam, quæ perpétua eU, tradamus, faceffere iubeamusillâ, quam alioqui legum ciuilium interprctationi adhibemus, t'uiaHiM’: fed cum agimus de externa forma amp;nbsp;gubematione amp;nbsp;ordine Ecclefiç, no omnino repudiemus humanam prudentiam. Porró cum rerum quoq; humanarü noticiaefle dicitur lurilprudentia, intcUigimus res eas, de quibusagit iliaphilofophia,quæ Sc tavAiTnti eiitof^fimv appcllatur. Vt amp;nbsp;Cicero lib.V.de Finib, laudat illain Peripateticæ difci plinse parte, quæ non folum ad priuatæ uitæ rationem, fed etiam adrerum publicarum redionem relata fit; amp;libro 111 de Orat. ait, Academicos olim appella-tos effe politicos Philofoplios . Verùm magis defçribiturlurifprudentiajcum dicitur elfe lulii

4 IVRIS CIVILIS atq-,iniufti fcientia. Maxime nero cum adijci-mus, quod Celfus dixit, lus fiue lurifprudcutia effe artem æqui amp;nbsp;boni. Ars enim plus eft quip piam, quam fit fcientia :amp;AequumacBonum plus habet aliquid, quant illud habeat, quod lus fimpliciter appeUatur. lus lummum, funimam plerunq-, efle iniuriam, ueteres etiamdi-xerunt : amp;Celfus ipfe refpondit, fine æquo amp;nbsp;bono plerunque lub audoritate luris feientiae perniciofe errari : cap. pu§. 2. De uerb.oblig. Er go cum luris fcientia coniungenda eft ars æqui amp;: boni:utamp; Cicero Seruium laudat, quod no magis luris confultus effet, quam iufticiæ, hoc eft,æquitatis. Qu^adfadi quæftionempotius quàm Iuris pertinent, Oratorum magis effe q lurifprudentû,Cicero fignificat in Top.amp;pro Cecin. lus diuiditur in publicû ac priuatum. Ac lus quidem publicum, quod ad Reip. Rom. ftatum fpeftat, amp;nbsp;in facris, lacerdotibus, ac ma-giftratibus confifteredicitur, nunefeponimus: proptereaq^ nee leges de pace,de bello,de fœderi bus,de uedigalibus, amp;nbsp;fimiles hic traûantur. Nam amp;nbsp;olim lus publicum de facris ,incoLle-gio Pontificum: de bello, de pace,de fœderibus, in collegio Fecialium traftabatur. Cicero pro Cor. Bal. laudat Pompeium,ut illius luris quod Feciales docebât, peritifsimum. Sedhic tarnen Pompeius adeo lurifconlultus non erat, ut ne lus quidem Senatorium teneret;de eo uero Var-ronem confuleret, ut Gellius oftendit.Sic amp;nbsp;Plinius delureSenatorio confulit Ariftonem: idqj ait elfe partem luris publici.

CATECHESIS. y ad fingulorum utilitärem pertinere dicitur : fed abs priuilegijs tarnen differt,amp; ita ert priuatum. Ut tarnen fit commune. Redè autem atq-, ordi nefit, utdeiure omnis oratio abs lure naturali initium ducat. Cicero lib.l. de Legib. fcribicjn-ter ea quæ in hominum doftorum difputatio-neuerfantur, nihil elfe præftabilius, quàmpla-nè intelligi, non opinione, fed natura conftitu-tum elfe lus. Idemlib.a.deInuent.ait,Naturæ lus elfe, quod nobis non opinio, fedquædâin-natauis adfert, amp;inferuit.Acinterdumquidem eauiseft, quæ brutis etiamrationis expertibus infit, in hominib. uerb cum ratione eft coniun-fta:diciq; propterea poteft lus naturale omniu animantium. Interdum folius rationis eft, 8c ius hominumuelhumanæ naturæ tantum eft. Quod fi ne ijs quidem innatum ftatim fit, fed ex rerum ufu inuentumatq;receptum:hocappel-latur lus gentium. Vbirem intelligimus,deuec bis minus laboramus. Sanè Liuius libro quarto noue dixit Iura gentium, hoc eft, gentilita-tum amp;nbsp;generum : quæ priuilegia potius erant patriciorum.

Sequitur lus Ciuile. Cicero lib. 3. de Officita fcribit : Maiores aliud ius Gentni, aliud lus Ciuile effe uoluerunt. Quod Ciuile eft, non idem continuo Gentium. Quod autem Gentiü,idem Ciuile effe debet. Verum obferuemus, pr^cepta luris naturalisaut Gentium, non effe omniae-tiamluris Ciuilis. Tenendum illud enimeft difcrimen,quodipfe quoqjCicero tradit inijf-demlibris Offic. nempe Philofophos tollere 0-mnes iniurias,quatenus rationed intelligétia: a 3 Leges

Leges ueró,quatenus manu tenere res poffunr. Philofophi,quicquid fimpliciteriuftu ertjfubti-liter docentdedlurifconfulti etiam indent quid impetrari pofsit, ut non tcmerè quiequam tru-ftra imperent. Itaq-, magis uetant leges, ne ake-rum lædamus,quàm præcipiunt,ut etiam adiu-uemus : deterrentque apeceato magis, quam ad officium faciendum coganr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

lus ciuiJe appellatur propriet quod eftRo-manum. Nam amp;nbsp;Cicero de Orat. fcribit, nullius autpopuli,autciuitatis lus diligentius de-fcriptum fuifle. Idem lib, 2. de Legib. lus ciuile noftrum dicit. Interdum tarnen lus ciuile magis fpecialiteraccipitur,utluris Romani partem quandam fignificet:hoc ek,uel legem X11 Tab. nel lus illud, quod fine fcripto primum natum ell ex interpretatione Prudentum, amp;nbsp;dilputa-tione fori.

Primamfpeciem Romani lurl« fcripti appel-lamus legem. Sæpe quidem Legis uerbum fpe cialiter accipitur de lege X11 Tab. Sed nunc ge-neralitcrita dicitur, quodpopulus Rom.roga-tusiureiufsit, fciuitq;. Fueruntautem amp;mul-tæ Rom. de legibus amp;nbsp;iure legum, leges, quas Cicero laudat pro Seftio:ficutiamp; grauifsimum Senätus in eo genere iudiciitm fuifle, ait in orat. pro Domofua. amp;utaudoritas maiellasq;maior fit legum Rom. intereft non ignorare, quareli-gione, grauitatcamp;fideperferrentur incomin/s Centuriatis, abaliquo maiore magiftratu : qui primlimdomi legem cauteferibebat, deinde ad Senatum referebat, coq-, audore promulgabat: hoc dl, publice deferiptam proponebat, amp;nbsp;toto props

CATEC H ESTS. 7 propèmenfeita editam relinquebat : interea ut cuiq; liberum effet earn cognofcere,amp;in cocio-ne uelfuadere uel diffuadere.quodprirnitmgri-uati homines faciebant,quibus Magiftratusda-bat concionem: deinde magiftratus ipfi,qui uo-lebant.Nam amp;nbsp;qui earn promuigabat, diffuade-re,fiuellet, poterat. Tandépoft nundinas tres, in comitijs Icx per præconemrecitatadoceba-tur ab eo qiiiferebat,amp;rogabatiir,omniumque uelfuadentium uel diffuadentium fententiæ amp;nbsp;rationes audicbantur, prælentibus ctiam facer-dotibus. Turn ft Tribunus pl. non intercederet, neg; aliudperferendæ legis impedimentum effet 5 lingulorum ciuium fuffragia ordine exqui-rebantur,amp; ex maiori numero uelantiquaba-tutj uel fcifcebatur. Scitam atq;recepram fuo e-tiam iureiurando Quintes confirmabant, amp;in æsincifamproroftris proponebant, amp;intcm-plo Saturni cum ærario adferuabant. Poftre-ma eins claufula erat Sandiolegis, ne quis earn impunc aut migraret, aut uiolare fe poffeputa-ret.Interea etiam omnibus legibus afcribebatut conditio iuftifsima, ne quarogatio iniuftauale-ret. Nam femper adijciebatur hæc claufula:si aviD IVS NOM FVIT ROGARI, EIVS HAC LEGE NiHiLVM rogatvr. Hæc,quædixi,omnia ex uno Cicerone colligi amp;nbsp;comprobari facile poffunt.

Secundam luris Romani fpeciem appellamus Plebifcita, quæamp; Leges dici meruerunt jCum lex lata effet, uteoiure, quod Plebs fciuiffet, omnes Quirites tenerentur . Sed notandum tarnen eft difcrimen, quod erat inter comitia a 4 Centn-

Centuriaca amp;Tributa. neq-, Patrum audoritas inplebifcitis, ut in Legibus rogandis, neceffa-ria erat:tametfi promulgatio amp;nbsp;trinundinum etiam hic obferuaretur. Scd neque ciuis erat quifquam Romanus, qui non ins fui fuffragi; haberet in omnibus comitijs. Verum Tribuni pl. non poterant cogere atque conuocare patri-cios : neq; hi Tributis comitijs lubenterintere-rant, quia in ijs non haberetur ratio cenfus,æta tis,ordinis.

De tertia Iuris Ciuilis fpecie, hoc eft, de Sena tufconfultis, non eft neceffemulta nunc dice-re, fi teneamus qua: ex Varrone Gellius deijs fcribitlib.x 1111. cap. v 11. amp;adijciamus quod a-pud Ciceroiiem lib.i 11 de Legib.fcriptum eft: s s NATVS DECRETA RATA SVNTO. CVM POTE-

Perfcriptam hanc auftoritatem appeUabant, de qua propter intercefsionem, adpopulum refe-rebatur : ut Celius ad Ciceronem fcribens figni ficat. Iraq-, multum interfuit inter Senatufeon-fultum, amp;nbsp;hanc audoritatem. Confultum fuit, iuftum ratumq; decretu Senatus. Sed ubi uel non legitimo in loco, uel die parum idonea, uel non iuftonumero, Senatores conueniflent, uel etiam fi Tribuni intercefsiflent, non potuitpro prié fieri Senatufeonfuitum: fed quodplacue-rat,perfcribebatur.

Cum amp;nbsp;Senatores Romæ olim dicereneuf Principes, amp;Principum, hoe eft,Cæfarum pla-cita plerunque etiam effent Senatufconfulta: non temerè uidentur cum his illa hic coniungi.

C A T E C H E s I s. 9 Sedprius tarnen dicendumeftde Prætorume-diftis, quæ amp;antiquiorafunt: amp;utfenatufcon fuira, fenfim proprer fuam æquitatem inualue-runt, utuim Jegis haberent: amp;;deniq; luris Romani, quo utimur,præcipuâ partem continent. Liuius quidem fcribit lib. v. Prætori datam fu-iffe omnem publici priuatiq; luris poteftatem. Verùm meminifle debemus,eaminlurifdiaio ne propriè fitam fuifle. CumPrætormagiftra turn iniret, primùm in concione uiua uoce edi-cebat amp;nbsp;præmonebat, quæ effet obferuaturus! iniure dicundo,ut Ciceroindicatlibrofecun-do de Finib.fuaque huius generis edifta^n albo defcripta, etiapublicèproponebat. neq; tarnen tam erat legibus Rom. addidus,quin fçpè edice ret, quod æquius fibi ex caufa uideretur. Sed deaftione danda, ueliudicio tantumloqueba-tur:ut inteUigamus longé aliam fuiffeedifto-rum, quam aut Legum, aut plebifcitorum, aut Senatufconfultorum formulam. Populus inhere , Plebs fcifcere, Senatus decerncre amp;nbsp;cenfc re, eiq; quid placere, dicebatur. Prætor adio-nem fe daturum pollicebatur, amp;dcfe tantum fuoque magiftratu loquebatur. Nam amp;nbsp;fliege Cornelia iuberetur fibi ipü conftare, amp;nbsp;edifta fuahabere perpetua,ex quibus ius conftanter diceret: tarnen ea fucceffore non obftringebant, amp;nbsp;ad fummumannuatantumerant,ijsqjfinem afferebant Calendæ lanuariæ, ut loquitur Cicero. Fadum tarnen fæpius eft, ut propter exemplum, amp;uim æquitatis, amp;nbsp;Prætoriæ dignitaris honorem,alij Prætores fequerentur, quodre-dè aliusanteaedixiffet: utamp;inprouincia quif-a ç que

to, IVRIS CIVILIS que foiebat in iure dicundo repetcre, quodirt urbe edixerat. Hincdicebantur tralaticiaEdi-da, uel capita, quæ ex Vrbano edidoinProuin-ciale transferebantur. Sic edida Prætorum, ta-cito quodam ueluti omnium confenfu inualue runt, propter uim iudiciorum : amp;poftremó abs luliano colleda,amp;ab Adriano Imp. cofirmata, multo etiam magis adlegis perpetuiq; luris au-doritatem accefferunt.

Principum placita, fiueconftitutiones, intef (pecies partesqj luris ciuilis etiam referuntur. Olim reges Rom. legis fcifcûdæ poteftatem po* pulo magis reliquerunt, quam fibi arrogarunt. Sedpofteriores Cæfares, fine Imperatores , fen-fimeam funt confecuti. luftinianus Vlpianum lëcutus, fadum id effe ait lege quadam Regia. Sed fiealex omnem poteftatem populi in Principes tranftulit,plus quàm reges eos fecit. Cir-cumfertur fragmentum ueteris cuiufdam tabu-læ de Imperio Vefpafiani, in qua fcriptum eft, Senatui Populoq; placuifle, ut VefpaGano age-re facereq^Ius, fit poteftas, eiusq^ décréta uim habeantlegum. Sedmultis tarnen annis Impe-ratores, Senatusuel audoritatemuelconfilium fecutifunt. Hincorationes Principum, interdu Senatufco»fulta appeUantur : amp;nbsp;exemplum in Pandedis extat, cap. 20. De petit, hæred. ubi amp;nbsp;hoc uerbum PLA GERE Senatufconfultis tribui tunnequis tyrannicum aliquidefteputet, cum hicPrincipum placitalaudantur. Cumq;Seneca non dubitarit fcribcre, jn Senatu gratiofos interdum effe uiros, etiam fingulos, quibus poteftas Populi amp;nbsp;in Populum data fit ; non exifti-

memus, lege Regia, quæcunq; ea fuerît, info-lentem aliquant tyrannidem ftabiliri.

Porró, quod hic luftinianus adijcitdediffe-» Ïentiageneralium amp;nbsp;perfonalium conftitutio-num,pertinet etiamad leges, plebifcita,Sena-tiifconfulta, amp;c. nam amp;nbsp;olim in ij s erant priui-legia. Sed cum de iure fingulari quæritur, di-ftinguendafuntpriuilegiaunius alicuiuscertç perfonæ caufalata,quæ certè nullum in legum tabulis locum habent ; amp;priuilegia,quæ ad cer turn quoddam genus amp;nbsp;ordinem perfonarum pertinent,amp; in eo genere perpétua funt.Hçc ad tradatum de iure perfonarum referri poflunt. Quod luftinianus ait, Legibus generalibus o-nines teneri:Cicefo pro Rabir.Pofth.fignificar, cum notât primum olim legis uerfum fuilTe, Q.VICVNQ.VB POST HANG LBCEM,amp;C. Quan-quaminterdum non ad uniuerfum Populum, fed ad Senatores tantum legem aliquampcrti-nnilfc, alibi oftendar, cumdelegeRepetunda-rum loquitur. Princeps fanè legibus eftïolu-tus ,ficredimus Vlpiano cap.jt.deLegib. Id-que primum datum fuit Augufto,quodalij’dc-inde Cæfares fuo fibi uelutiiure fumpferint, fi Dioni fidem habemus, lib.53. Sed Alexander Imp. non tam iure, quam Iuris folennihus, per legem Imperij folutum elfe Imperatorem ait, cap.j.C.de tefta. Et uerb cum quis oiim Rom^ folueretur legibus (quod priuilegio quodam fæpe fiebat)id non intelligebatqr de ijs legibus quæ Iuris cuiufdam naturalis amp;nbsp;perpetui funt. Cicero libroj. deRcpublica, loquens delege naturae; Nee uerb ( inquit) aut per Senatum, aut

Quodad poftremam luris Ciuilis fcripti fpC' ciem, quam hiduftinianus commémorât, nem pe Refponfa prudentu attinet : Prudentes dicun tut lurifconfulti, qui amp;nbsp;Sapientes amp;nbsp;Sophi ali-quandodidi fuerunt: ut de Sempronio amp;nbsp;Attilio narrat Pomponius. Imó uerö Scæuola di-ftuseftOraculum ciuitatis, Refpondendi uer bumproprièetiampertinetadconfultos ; quod amp;nbsp;Cicero,fcribens ad Valerium Iurifc.amp; Treba-thim, lepidè fignificat. Et fcripta atqj configna-tafua relponfa dediffe confultoribus fuis uete-res Prudentes,memoriæ proditum eft.Ac Cicero quidem in Topicis ,auftoritatem lurifcon-fultorum refert inter partes Iuris ciuilis: fed Iuris non fcripti potius, quam fcripti : ficuti amp;æ-quitatem, amp;nbsp;res iudicatas. Pro Cecin. uerb ual deeam tuetur ,perinde atq;fitotum lusciuile ab ea penderet. Quanquam alioqui negare non pofsit,non fuilfe olim femper necelferefpon-fis eorum parère.Sed hoc dicit,Si minus reàè fta tuant, iam non prudentes, fed ftultos homines cire,quibus obtemperandum minime fit; fin rede refpondeant,non poffe dici, aliter iudica-ri poffe, nifi etiam dicamus male iudicari poffe. Ac fi quidem de iure uario quçratur, in quo con trariæ lurifperitorum fententiæ fint: iudicem quidem cligere, quod magis fequatur, poffe: fed nihilominus uideri ftatuere magis ex eoruni audoritate,quam contra eos:quia faltem fecun-dum quoidam iudicet. Verinn quicquid tandem hac tota de re mifceat in ea oratione Cicero, eó recidit, ut appareat ijs temporib. potuiffe

CATECHESIS. *5 ludicesabsPrudentum relponfis recedere. Pri-mumqjTheodofius hæc relponfa iufsit audio-ritatem legishabere: amp;hancThepdofijconfl:i-turionem luftinianus fecutus eft, cum Pande-ftas exijs fuas colligerct:quas amp;plerunqj appel latleges,ficutiamp;Legislatores uocat hospruden tes. Quanquam tam pudenter amp;nbsp;uerecundè in ijs fuam plerunque illi fententiam dicant, ut A-cademicorum more dubitationem magis quam opinionem fuam proponere uideantur. Videa-mus (inquiunt) ne hoe fit,amp;c.

Quod ad lus non feriptum Rom. attinet, nihil eft cur nunc ualde laboremus. Scriptfienim illud iam eft, quod traftamus : amp;nbsp;Ius quidem ali quod ciuile ( ut fpecialiter appeUabatur ) pri-mum fine fcripto natum eft ex interpretatione prudentum, amp;nbsp;difputatione fori. Sed coUedlum deinde, amp;confcriptum etiam fuit. Sidealijs moribus Rom • qnæratur, eoru memoria ex hi-ftorijs repetéda eft. Morem maiorum fuoru Ro mani ualde coluerunt:et Non more fieri,fæpea-pud cos dicitur, ubi malè uel inique fit aliquid. Certè amp;nbsp;Cicero in Top. ait,Ius ciuile nó minus in more confiftere , quàm in legibus. Et lib.2. de Legibus : Mos maiorum (inquit) utlexua-lebat. Et paulopoft ait: Jura fepulchrorum partim elfe in xit, partim in more. Sane quædam fuerunt Romanorum iura, quæ amp;nbsp;erant amp;nbsp;dice bantur Mifta : hoc eft, partim lege, partim moribus introduira. Sic enim aiTionem iniuriarû ex lege Cornelia, mifto iure introdudam elfe, feribit Paulus lib. v. Senten. Sic prodigo bonis jnterdici modo lege, modo moribus, dicitur.

Sicilludjneferuus in Dominicaput torquea-tur,-Cicero mori maiorum alcribit, pro Deiot. Tacitus nero libro a. ueteri Senatufconfulto.

De abrogationibus legum poftremus hic lo' eus eft. Modeftinus cap.toj.de uerb.fig.ait,aut derogari legi,autabrogari. Derogari, ciim pars detrahitur:AbrogarijCÙmprorfu5 tollitur. Eft amp;nbsp;tertiûuetus uerbum, obrogari. Verbum autem ant icivari, magis pertinebat ad Leges, quæ promulgatæ non perferebantur, neq; recipiebantur. Quod ad naturale lus attinet, redè docet luftinianus, effe immutabile. Sed Cicero lib.3.de Rep.elcgantcr id confirmât. Po - fteaquam enim defcripfit ueram illam legem, quam reftam rationé uocat, naturæ congruen-tem, conftantem, fempiternam, diffufam in o-tnnes: fubijcit, Huiclegi nee propagari fas eftgt; neq; derogari ex hac aliquid licet,neq; tota ab-rogari poteft. Cæterùm alias leges ciuiles amp;nbsp;tolli fæpè pofte, amp;nbsp;abrogari Interdum etiam de bere,oftenditpro C.Cornelio. Impunè autem Hcuiire rogationem per ferre de abroganda ali-qua lege, uel contrariam rogare legem, intel-ligi poteft ex quadam eius ad Atticum epifto-1a : Nunquam (inquit) fuerunt obferuatæ fan-ftiones earum legum, quæabrogarentur. Nam ft id effet, nulla fere abrogari poftet. Neq; enim nUa eft, quæ non ip fa fe lepiat difficultate abro gationis. Sed cum lex abrogatur, iilud iplum rogatur,quomodo earn abrogari oporteat. Po-ftremoadijeit Cicero, fuifte tralaticium caput ■ de impunitate, ft quid contra alias leges, eins legis ergölaftum fit.

CATECHESIS. iv luftinianusduohic proponit generaabroga tionum. Prius eft iUud, fi noualex priori contraria feratur. Liuius iib.7. teftis eft, fuiffe fcri-ptuminxii Tab. avoDcvNavB postremvm POPVLVS IVSSERIT, ID IVS RATVMQVE E-STo. Idemlibro nono:Vbi (inquit) duæcontraria leges funtjfemperantiquam abrogat noua . Sed amp;nbsp;Cicero pro Cor. Balbo ait, femper id effe, quodpofteapopulusiufleric, ratü.Etlib.i. de Inuen. propterea admonet, cum de antino-mijs agitur, confiderandum effe, utralex po-fterius lata fit. Nam poftremam quamque’gra-uifsimam efte. Intcrea tarnen meminerimus, quod IurilconfuItiadijciunc,In toto iufe, gene-ri per fpeciem derogari : amp;noneftenouum, ut pofteriores leges ad priores trahantur. Quod ad alteram abrogandæ legis rationem, nempe per contrariam confuetudinem, audiendus eft julianus cap. pjde Legibus. Illudnunc adijcio, quodapud Ciceronemlib.t. deOrat.ait Antonius : Leges ueteres aut ipfas fua uetuftatc con-fcnelcere,autnouis legibus tolli.

Cdp. II. ‘ BEcvNDo'diccbam,Ius omneucï adperfonas , uelad res , uelada-Öiones pertinere:fed infingulis lurispartibus, amp;propè quæftio-nibus omnibus,locum efte tribus illis tanquam locis communibus : nunc üc-rótanquamlumma amp;nbsp;generalia tria capita pro poni. Nam amp;nbsp;generaliter atq; inuniuerfumre-^è primùm quæritux de conditione perfonaró, fcxum.

rerum, amp;aâionum: deinde fpecialiterinfingU'^ lis propc Iuris articulis. Perfonarum prima diui fio eft: homines aut ehe liberos, aut feruos. Ser-ui, aut nafcuntur uernæ, aut hunt captiui,aut a-lijs quibufdam modis eó rediguntur. Serui au* tem iure ciuili uix amplius in hominum numero habentur, amp;nbsp;nihili propè fiunt. Sed quofda, ethadeorum miferam extremamque conditio-nern accedere uideatur, tarnen inter liberos homines magis adhuc numerandos effe conftat. Quales erant olim non folum ftatu liberi, fed nexi, amp;nbsp;addifti. Varro lib.i. de lingua Lat. ait, Liberum hominem, qui fuas operas in feruitu-te pro pecunia,quam debebat,præberet,olim uoeatumeffe Nexum. Quod ad Addidosat-tinet, Quintilianus lib. vii cap.iim oftendit, quam différant à leruis : Quæritur (inquit) an addidus, quem lex feruire, donee foluerit, iu-bet, feruus fit? Seruus cum manumittitur , fit libertinus : addiftus, recepta libertate, eft inge-nuus.Seruus,inuito domino libertaté non con-fequetur : addiftus, foluendo, citra uoluntatem domini confequetur. Adferuum nullalexper-tinet: addiftus legem habet. Propria liberi,qu« nemo habet nifi Iiber,pr2nomen,nomen,cogno men,tribum:habet hæc addiftus. Hæc Quintil« Sed amp;nbsp;quos ab hoftib.redemimus precio foluto, ij nobis itaferuiût,uttarnen tantnpignoris uin-culo teneatur,donee fatisfecerint.l. Senatus.$.lt;« Delegat.t.l.qui teftamento.$.hæres. Deteftam.

1. fi patre. De captiu. I.7. C.de poftli.reuer.Erant amp;nbsp;noftrorü lurifconfultoru tempore eoloni glc-b« afcripti,addidi ue, fed c^teràliberihomines.

Liberorum hominum plures funt differen-tiæ. Hic luftinunus ait, Alios eiïeingenuos,a-lios ueró libertinos. Sedreftè adijceremus amp;nbsp;alias dilferentias : Homines aut tantum concœ-ptos eire,aut iam natos.Item,aut mares efle, aut feminas : alios efle fpurios, alios ex iuftis nu- gt;nbsp;ptijs conceptos: alios efle eines, alios uero pere-grinos.et in ciuibus,alios elTe patricios,alios ple beios,amp;c.Obferuandum autem obiter eft,inrer-dum ingenuumdicipro libero,amp;è diuerfolibe rum pro ingenuo. Inf. de nupt. ad fi. amp;nbsp;cap. 40. Dehæred. inftit. Sed amp;ingenuis proximoseos fuifle, qui iura ingenuitatis confequuntur: ha-buifle tarnen interdum aliquid difsimile. Si pa tronus libertum fuum adopter,non faciteum omninoingenuum.cap.ult.Deftat.homin. Sed itafiliumfuum facit, ut ei in fua familia tribuat iuraingcnuitatis,cap.32.Deritunupt.Et liberti nus, quiiusaureorumaiinulorumabs principe impetrauit,ita ingenuitatis iuraconfequitur, ut tarnen faluum maneat præcipuum ius patroni. cap.5 amp;nbsp;6.Deiure aur.annu.Hoceft,licet nullas operas,obfequiü nullum debeat patrono: teuere ntiam tarnen debet .1. to. $.2. De in ius uocan. Sccum moritur,integra funt inrapatroni. Nam etfi quaflingenuus uiuat, tarnen tanquamlibec tus moritur. 1.3. De bonis lib.l.4. De iureaur. annu. Sed amp;nbsp;qüi ex libertino patre nafcitur,di-citurnafci ingenuus:habet tarnen aliquidliber-tin^ conditionis,quiapatronus in liberti qnoq; fui filium habeat aliquid iuris. Sanè ex Cicerone amp;nbsp;Liuio fatis intelligi poteft, olim ingenuos non fuilTe,qui pattern eiere nópolTent, uel quo-b rum

Turn maîores fer uitutem feruierât: ficuti amp;nbsp;Sue tonius fcribit,olim Libertines didos fuilTe,non ipfos qui manuniitterentur,fed ingenuos exhis procréâtes. QuodClaudium Cæfarem ignorai* le etiam notât : led fatis fignificat, iam fuo tempore exlibcrtinis natos fuilfeingenuos. SedSc ingenuus hic elfe dicitur, qui quoquo modo liber nafeitur: adeo utitadicatur, eth exferuo na-tus fit,fl mater libéra fueritueiconceptionis,uel partus, uel etiam medio aliquo tempore. Nam uentrem partus fequitur (qüia mater femper certa eft) amp;nbsp;ex quo eft conceptus, ufq; ad natiui tatem,inlpicitur tempus optimæ maternæ coiv ditionis. Si non de prima amp;nbsp;naturali conditio ne filij agatur. Herum de ea quæ Iure ciuili ma-gis tribuitur,ueluti de dignitate,aut familia,aut origine:patris,cuius magis ea elfe uidentur,fta-tumpotius fpedamus.cap.io.De Senat.cap.i.Ad Municip. Saltern ubi pater legitimus eft:qui ma giseft certus.cap.ip.amp;a^.Deftat. hom. Atque hiequidem etiam fpedabimus uel cóceptionü tempus, uel partus, prout filio eritutilius. Vtfi cùm primùm conciperer,pater meus Senator e-ra£:fedeiredefierat,cum nafcerer:dicar nihilomi nus elfe filius Senatoris.non dicerer tarnen,fi an tequam conciperer. Senator elfe defijftet. cap.7. De Senat. Poftremo illud eft obferuandum,etfi filio nó profit libertas matri obueniens poft partum,prodelfe tarnen patris dignitatem.Nam re-Iponfum eft,nihil intereire,an me fufeeperit pater iam Senator, an ante dignitatem Senatoriä. cap.5.De Senat.Nam etfi fummo iure uixdici ta lis filius pofsitfanguinis Senatori/:tamenrefcri ptum

C A T E C H E s I s. i? ptum eft,benignius efle,ut ei paternos honores-non inuideamus.l.n.C.de dignit.

• Porrôcùmdifcernuntur ab ingennis liberti-« ni,intelligamus, Romano iure id tantum perti-huiffe ad plebeios homines . Nam patricij orn-nes erant ingenui. Sanè urbanæ tribus,quæ qua tuor erant,propriè libertinorum hominum fue-rüt.Aliæ,quæ ruftice dicebatur, amp;nbsp;erant nobilio res, fuerut Ingenuorum. Quia libertini ex feruis fiuntmanumifsione. Cicero in Top. Si(inquit) neq-,céfu,neq-,uindid.r,ncq-,teftamcnto liber fa Üuscft,nó cÜliber.His uerbis indicattres manu mifsionis modos antiquos amp;legitimos,quibus quis amp;nbsp;liber amp;ciuis fiebat. Primus absluftinia-no hicêc in Pandeftis præteritur, ledinTitulis Vlpiani commemoratur: ut cenlu manumiffos olimfuiffe inteUigamus, qui iulTu dominorum Romg inter ciues cenfum profitebatur.Quod SC intelligi poteH ex Cicerone pro Cecin. amp;lib.t. de'Orac. Sed amp;ediuerfo,qui liber crat,fi cenferi noluiffet, in feruitutem redigebatur. Nam in-cenfum Populus uendebat ut feruum, ficuti no tat Cic.pro Cecin. Porró uindiaaliberatos fu-iffe in ciuitatem acceptos, docet quoq-, Liuius li brofecundo.Etex Perfq Satyra quintaintelligi mus, adhibitam fuiffe quandam feftucam fiue uirgulam,quam uindiö;am appellabant,aut Vin diciam. ea Prætor uel Conful tangebat caput fee ui, quem ex iure Quiritum liberum effeaiebat: isq-, uertigine quadam circumaftus , pileum ac-cipiebat. Eorum qui teftamentoliberantur, ma numilsio, pars eft dilputationis teftamentariæ: ^ èx cadem x 11Tabularum lege, ex qua amp;nbsp;tefta b a menta.

menta, defcendit. Fuerunt amp;aliæ uulgarcsma numifsiones, fed quibus liberti tantum fiebant Latinijnon etiam cities: quanquahipofteacon-fequi poffentius Quiritum. Multum autemO' lim interfuit inter ius ciuitatis Rom. amp;nbsp;antiquu jus Latij, fiue Latinitatis. Deterior etiam fuit conditio libertorum, qui Dediticiorum numero habebantur: non propter manumifsionis di-fcrimen,fed propter inieda feruientibus aliqua do uincula,notas^ueinullas.Nam qui nó foluni carcere claufus,fed copedibus uindus,tortu9'u« aliquado propter fuumdelidum feruus fuiflet, etfi poftca manumitteretur,tarnen ciuis Romanus nunquam fiebat. Fuit olim Icx AeliaSeH' tia de manumifsionibus,amp; lulia Papia de liberti nis. Sedtotam libertinorum hominum defcri-ptionem nuncreijciamus ad Pandedas, delurs patronatus. At neque nunc eft necelTe de feruis Ïongiorem tradationem inftituere:quos hire ci uili nullo numero locoq^haberi, acuix inter ho mines cenferi dixi. Qui fui Iuris non étant, elfe dicebaturin mancipiojmanu, poteftate: nempe uel ferui,uel filqfa.uel uxores, qu^in manum ui ri conucnerant. Olim pater plus etiam iuris ha builfe uideturin filiumfa. quam dominus infer uum : fed pofteamulto minus.Atqj ut aliam col lationem nunc omittam, Ladantius in hoe genere aliquid memorabile adfert libro quarto,ca-pite tertio. Sanè lure ciuili tam magna patriæ poteftatis ratio habetur, ut naturalis cóiundio-nisfæpe habeatur nulla.Imó ueró filiosfa. dixe-ris hoc iure folos uideri filios : emancipatos ue-rö,uideri filios effe defijlTe.Illi iurafuorum hire dum

CATECHESIS. .2» dum tantum habent:hi pro extraneis habentur. Deniqgt; familiæ amp;nbsp;agnationis coniundio, quæ patriam poteftatem includit,non folum in tefta mentis amp;nbsp;iuccefsionibus legitimis, fedamp;alijs in partibus luris Romani,longo interuallo fupe rat naturalem fanguinis coniunélionem.Filium definimus , qui ex uiro amp;nbsp;uxore eius nafcitur. cap. 6. De his qui fui funt uel alien, iu. Semper ' quidem certa mater eft : pater uerb is habetur, quem nuptiæ demoftrant.1.5 De in ius uoc. Sed ut filiusfa.nafcatur,oportet ex iuftis nuptijs na-fci. luftinianus definit nuptias, fine matrimo- rienuctys. nium, elfe uiri amp;nbsp;mulieris coniundionem, quæ indiuiduam uitæ confuetudinem continet. Sed hæc definitio non ell fatis ciuilis, utquod nunc quærimus,oftendât.Et cum matrimonium dici turelfe diuini amp;nbsp;humani iuris communicatio, cap.t.De ritu nupt.etfi antiqui iuris Romani definitio fit,tarnen non fatis ell huius loci. Sed in, Vlpiani titulis alia extat,adid quod nuncagi-mus,magis accommodata, amp;nbsp;adpatriæ poteha-tiscaufamciuilem magis accedens ; nempe, iu-ftum matrimonium eire,fi inter eos qui nuptias contrahunt,connubium fit, amp;nbsp;tarn mafculus pu bes quàm fœminapotens fit: amp;nbsp;utrique confen-tiant, fi fui iuris funt:aut etiam parentes eorum, fi in poteftate fint. Connubium uerb eire,uxo-ris iure ducendç facultatem;et connubium habe re eines Rom.cum ciuibus Ro.cü Latinis autem amp;nbsp;peregrinis ita,fi cócelTum fit. Non perfequar nunc ueteres Romanarum nuptiarum ritus amp;nbsp;mores. Quodmagis eftluris perpetui, breuiter dicam.

Primùmde perfonis quæritur, quæ nuptias contraherc poffuntrprirnaq; turn eft quæftiojde tctate.Facilis eft autem relponfio, fi pubertatem ftatuamus primam ueluti metam amp;nbsp;^ræfinitio-nem.Sed de ætate rurfus quæripoteftjquæfital teratanquam extrema meta,ultra quam nuptias non cotrahantur. Citra pubertatem nullas tuifle nuptias conftat.Sed dubitatur, an ultra earn fem per deinde effent? Certè lex Iulia Papia, cumin nupti/s unamprocreationis caufam urgeret,mu lierum poftannos quinquaginta, amp;nbsp;uirorupoft lexaginta, contrabas primiim nuptias non pro-babat.Non erant quids omnino illicit^: fed non uifæ funt fatis tempeftiuæ ad euitadas cœlibum pœnas, amp;nbsp;caduci periculum. luftas tarnen fuiffs credo,ut fufcepti nihilominus ex tali matrimo-nio Iiberi,amp; legitimi amp;nbsp;in poteftate effent.

De gradu cognationis uel affinitatis, propter quem perlonæ nuptias non contrahunt, fecun-da eft quæftio.Sed quia latius illa patct,amp; inter-feritur hic altéra breuior de confenfu, quo ills contrahuntur:hanccommodius eft prius expedite. Dealijsobligationibus, quçfolaconuen-rione amp;nbsp;confenfu contrahi dicuntur,fuo loco di cendum eft. Rcgulamiuris nunc teneamus: Nu ptias confenfus facit,non concubitus.Defcripts tarnen elle meminerimus ex eo loco,qui fignin-care uidctur,deduftionem prçterea fuiffe necei-fariam : nempe ex cap. 15. De condit. amp;nbsp;dem.ubi legimus hanc conditionem: Si nupfiffet, uideri impletam ttatim atqueduda eft uxor,quamuis nondum in cubiculum mariti uencrit. No enint concubitum, fedconfenfum facere nuptias. Sic

CA TEC HE SIS. 2? Vlpianus, nomine confenfus comprchendit amp;nbsp;aliquam deduftionem. Sed ubi hoc aftum non eft,ut uxor folenni ritu acciperetur nelnuberet, folumamp;fimplicem confenfum fatis effe uerius eft,et iuftas elle nuptias,licet tota pompa nuptia lis omirtatur.cap.2o.C.de nupt. Confenfum au-tem hie inteliigimus purum amp;nbsp;praefentem : qui fi ad futurum relatus eflet, fponfalia tantum ui-derenturcontrada. Sed obferuandfi eft quod luftinianus ait,requiri confenfum non modb eo rum,de quorum coniundione agitur: fed amp;pa-rentum,in quorum poteftate funt:idq; tarn ciui liquam naturali ratio ne. Naturalis ratio folata ad emacipatos qfiliosfa.pertinet:proptereaqjamp;; illicontranaturamfaciunt,fi fine patris colenlu contrahant nuptias. Nuptia: tarnen ita contra-âæ,ciuiliter iuftæ funt: amp;nbsp;nati ex ijs liberi, func in poteftate patris, Sc hæredes fui. 1.2$. De ritu nupt. Filium,qui fine patris confenfu uxoré du-xit,licet emancipatum ita delinqucre, ut propte rea exhçredari pofsit:fed nihilominus nepotem, qui non deliquit,admitti ad bonoru poffefsioné cÓtra tabulas aui,tradit Vlpianus,cap.^ .De bon. polT.contra tab. Cçterùm fi filiusfam.fine con fenfu patris nuptias contrahat, propter ciuilem rationem eæ iuftæ non funt, neq; ex ijs fufcepti liberi iuftifunt, autin poteftate,ne amp;auoin-uito hi nepotes agnafcantur fui hæredes. Nam amp;nbsp;hæc fola caufa efficit,ut eins etia patris,in cu- 1 ius nondum poteftate eft filius, confenfus recui ratur. Vnde Paulus ait cap. tó. De ritu nupt. Ne-pote uxoré ducente,amp;filium confentire debere: fed fi neptis nubat, uoluntatcm amp;nbsp;auftoritatem

aui fufficere. Sed cur uel aui audoritas hic re qui ntur,uel etiam patris in filiæfa.quam in potefta te habet,coniundione,cumper Êliamnonagn^ • fcaturauo luns hæres? Certè in filiæ nuptijs cur patris uel aui confenfus requir4tur,non tam pa-triæ poteftatis caufam,quam naturalem quanda honeftatis rationem confideramus : præfertim cum filiæ falus amp;nbsp;pudicitia magis opus habeat parentum confilio amp;nbsp;cuftodia. Itaq; hic non di-llinguimuSjUtrum filiafa.fit,an emancipata.Sed ludinianus diftinxitjUtrum eflet minor, an ma- ^ iorannisxxv.

Quodattinetad cognationem ucl affinitaté, quæ nuptijs tameft impedimento, ut nó folum jniuftam, fed amp;nbsp;illicitam cóiundionem efficiat, breuis eft régula, quamluftinianus hic propo-nit: Inter eas perfonas quç parentum liberonim He locum inter fe obtinent, nuptias contrahi no poffe in infinitum.Hic itaq; nihil eft quod laboremus in gradibus numerandis. Illud folum te neamus,internos amp;nbsp;parentes noftros,eorum fra tres forores 'ue omnes: itemq; inter nos liberos-que noftros,uelnoftrorü fratrum fororum ue, coniugium honeftum efte non pofte. Et ideo no folum cum parentibus noftris,fed amp;nbsp;eorum fra-tribus,fororibus'ue:neq; cum noftris lolum,led amp;Cum frätrum noftrorumliberis, nuptias pro-hibemurcontrahere. Atqjhucquidé etiamre-ferri poteft illa abs luftiniano cócepta traditaq; regula:Cuius filiam non licet uxorem ducere,e-ius necneptemlicet. Vndeintelligatur,quara-tione fratris fororis'ue filiam prohibeor ducere: r quia nempe ego illi patris, illamihi filiç loco fit: eadern

CATECHESIS. if eadem rations me prohiberi ducere illius nepte, proneptem'ue. Porró fi fuperioribus perfonis fratres forores'ueannumerentur, om nes perfo-nas quç coniungi prohibentur, breuiter enums rauerimus. Reliquæ ueró perfonæ coniungi poffunt, ubi fcilicet duo numerari polTunt gra-dus in afcendendo ad communem lHrpcm,amp; to tidem in defcendendo ad alteram, cuius coniu-gium petitur,perfo nam. Vnde inter cófobrinum amp;nbsp;confobrina nuptiç hoc iure contrahi poffunt. Et licet olim uariè id agitatum fit,tarnen, quod dixi,Iuftiniano tandem placuit.

Proximus eft locus de afhnicate.Eaautemno tarn late patet,quam cognatio: fed pro prié inclu diturin altero coniuge, amp;alteriuscognatis : fic ut affines proprie effe non pofsint,nifi h parentu autliberoru, aut deniq; fratrum fororum'ue loco effe uideantur: amp;nbsp;propterea femper nuptijs hæc affinitas fit impedimento. Ac quidem Pau lus cap.ultim.de ritu nupt.fcripfit,committi in-ceftumiure Gentium,fi ex gradu afcendentiura ueldefcendentium uxorducatur. Sedadijcit,di ftindionem quandam adhiberi, fi uel ex latere, uel affinem quis ducat, quam prohibetur. Affinem hic intelligit, qui fit fuperioris uel inferio-ris ordinis,ut eft focrus autpriuigna:ut faltem il lius cumgenero,uelhuius cumuitrico coniun-ctionem prohiberi inteUigamus : amp;eademratio ne nurum cum focero, aut priuignum cum no-uerca coniungi nonpoffe. Imo ueró necumea quidem,quæ paths mei non uxor, fed concubi-na tantum fuerit, etfi reuera no fit mea nouerca, coniungi pollum.cap. 4.. C.denupt. Sic enim b 5 ubicunqj

16 IVRIS CIVILIS ubicunq; aliquauel tenuis umbraaut imago eft parentum amp;nbsp;liberorum,nuptiæ prohibentur. Iquot; taquenec ea quæ priuigni mei uxor fuit, uxof mea effe poteft.Sed amp;nbsp;uxoris quondam meæ no uerca, mihi uxor effe prohibetur, cap.15. Deritti nupt. Non eft quidem hic propriè affinitasmon enim ea eft inter coniugem, amp;alterius coniugis affines : fed aliqua tarnen eft fpecies atq; fimili' tudo parentum amp;liberorum. Cçterùm lurifcon fulti Romani non ut cognationem, fic amp;nbsp;affini' tatem, quæ à latere fic, exiftimarunt quoq; nu-ptijs effe impedimento. Modeftinuscap. ^.de Gradib.primiim notât nomina affinium hæc eP fe:Socer,Socrus,gener,nurus,nouerca,uitricus, priuignus,priuigna.Deinde ubi horum nominu fignificationem expofuit,adi/cit:uiri fratrem,ap pellari leuirum : uiri ueró fororem, dici glorem. Tandem fubijcit:Nefas effe,hos matrimonio co pulari, quód habeantur loco parentum, libero-jrum'ue.Hacratione'fignificat,quod nefas effedi xit, non ad leuirum aut glorem, fed ad fuperio-res tantum fexperfonas prius enumeratas refer-ri:ficuti amp;harum tantum meminit luftinianus, cum denuptijs, quibus impedimento eftaffini-tas,agit. Adijcere tarnen debemus,quodChri-ftianilmperatoresadiecerunt:fimiliterprohibe-ri uel leuirum cum fratria, uel fororium cuni glore cóiimgi, quiafratrumfororum ue loco ha beantur.cap.5.6.amp; 7.C. de inceft. nupt. Sed amp;nbsp;tandem eó uentum eft, utamp;cum eorumliberis nuptiæ prohibicœ fint:amp;hæc poftremó régula édita fir. Non minus cum uxoris noftræ cogna-tis, quam cum noftris coniungi nefas effe : fortaffe

C A T E C H E s I s. 17 tafle quod uir amp;nbsp;uxor efle intelligantur(ut facræ literæ aiunt) una carojunaqj perlona.

Habet amp;adoptio, quæ impedimento eft nu-ptijSjaliquid cum affinitate commune. Si perfo-næ per adoptionem flbi elTe ceperint loco paren turn amp;liberorum,matrimonio inter le iungi nó polTunt, enam diffoluta adoptionc;ut luftinia-nus redè docet. Sedadijciendum eft, quod Caius hancrcgulam cractans adiecit,cap.55.De ritu nupt. Nam pofteaquam dixit, nefas exiftimari, earn uxorem ducere, quæ per adoptionem filia aut neptis efle cœpcrit,in tantû,ut amp;nbsp;fi per eman cipationem adoptio difloluta fit,idem iuris ma-neat;adijcit, mepatrisadoptiui mei matrem,aut niaterteram,aut neptem ex filio, uxorem duce-rc nó pofle,fi in familia eius firn. Alioqui fi eman cipatus fuero ab eo,non impediri nuptias: nem-pe, quod poft emancipationem extraneus intel ligor. Hicigiturfaltem tolliturimpedimétum adoptionis, ubi alioqui affinitatis duraref. qUia affinitas magisfit naturalis quædam quam ciui lis necefsitudo ; proptereaq-, capitis diminutio, quæ agnaiionem perimeret,nonperimitaffini-tatem,ficutinee cognationem.cap.4..§.8.De gra dib. Eft amp;nbsp;illud adijciendum, quod eft in cap.aj De adopt. Adoptionem non ius fanguinis, led ius agnationis adferre:amp;adoptatumi)s demum cognatum fieri,quibus agnafcitur.ïtaq-,fi filium adoptauerim , uxor mea illi loco matris non eft. Quid igitur, an earn aliquando uxorem ducere poterit? Imó ueró tam uidetur tune elfe loco no uercæ, ut ne quidem emancipato nuberc pofsit. cap.t^. De ritu nupt. Quid de furore patris mei , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adoptiui?

îR IVRIS CIVILIS adoptîui?Certè fi confanguinea ilia fit5mihi amt ta fit per adoptionem,amp;propterea uxor mihi ef« fc non p0teft.cap.t7.De ritu nupt. Sed diffoluta adoptione, pofte uidetur. Certe fi quamihifo-rorperadopcionem fit,non nifi durate adoptione prohibetur uxor mihi efle. Sed amp;nbsp;adoptiuæ fororis filiam poffum uxorem ducere,imo amp;nbsp;ute rinam fororem patris mei adoptiui.cap.ta.De ritu nupt.

Ex hisbreuiter intelligi poteft, quæ non folu inîuftæ,fed amp;nbsp;illicitæ nuptiæ fint. Filiosfa. nero non nifi ex nuptijs iuftis fufcipi,iam dixi. Ac quidemdeliberis quinafcuntur exinceftacon-iun(ftione,non ualde hic quærédum eft, cum ne filij quidem dicendifint. Sedneq; deijs quieX meretrice nafcuntur,quia tales fpurij pattern no habere dicuntur. Quid de ijs qui ex concubina procreantur? Certc ut hæc propè uxor erat,non tarnen uxor: fichi propèfunt filijfa. non funt tarnen,fed filij naturales tantum. Verum ut illa facile uxor fieri potuit,fic amp;nbsp;hi fiunt filijfa. non fo lum fi mater eorufaäa fit uxor,fed8cfiipfi fiant Curiales. Illudpoftremó ex Romani Iuris an-tiquitaterepetendum eft, nuptias quæ percon-uentionem in manum fiebant,pertinuilTeadius patriæpoteftatisin ipfam uxorem quafifiliam-fa.maritodandurniquæ amp;propterea materfa.di cebatur,amp;iurafuorumhæredum,ut filiafa.con fequebatur, quod Gellius libro decimoodano fcribit. Sed amp;nbsp;Vlpianusin Titulis cap. x x 11.amp; cap.ult.docet,ruos hæredes fuiffenon tantum filiosfa. naturales amp;nbsp;adopriuos,fedamp; uxorem, quæ in manum conucnerat. Porróadoptio

•eft etiam ciuilis quxdam ratio, qua amp;nbsp;extranei De aioptio fiunt filijfa.qui amp;nbsp;alioqui fui iuris erat. Sed cùm ne, adoptantur,quifui iurîs funt, arrogaripropriè dicuntur,nonfolum quodipft in primisroga-rentur,fed amp;nbsp;quód populus Rom.olimrpgari fo leret,atqj ita quidem rogari,ut ipfa formula plenum ius patriæpoteftatis contineret . Formu-la,utteftis eftGeilius,fuithæc;vELiTis, ivbea

TIS aviRlTES, VT L. VALBRIVS, L. TITIO TAM IVRE LEGE^Q-VE PILIVS SIET, avA'M SI EX EO PATRE MATREavE FAMILIAS KIVS NATVS ESSEt: VTl'ctVE EI VITAE NECISavE

IM EVM POTESTAS SIET VTI PARIENDO Fl-tio EST. Huiusq-,formulæueftigiumnonob-fcurum extat in cap.^^.De adopt. Obferuemus tarnen, patris arrogantis caufa tantum hæc fuif-fedifta. Nam eius uxor non erat ; nee dicebattyr arrogati mater,quafi ex eaille natus effet.cap.2 j, De adopt. Fiebat olim hæc arrogatio Romain comitijs Curiatis, arbitris etiam Pontificibus:et propterea mulier arrogari non poterat, quia nul laiUieratcSmunio comitiorum. Sedpofteaper Principem faftæ funt arrogationes, eaq; rations amp;nbsp;mulieres arrogari potuerut,amp; tam in Prouin-cijs quam Romælicuit arrogare.cap.xxi.Dea-dopt.cap.6.C.deadopt. Olim non poteratarro gari pupillus, quonia tutoribus in pupilles tamtam effe auüoritatem poteftatemq-,fas non erat, ut caput liberCi fidei fuæ comiffum, alienæ ditio ni fubijcerétificuti feribit Gellius.Sed poftea pla cuit,pupillos arrogari polfe, auüoritate omnin faltem tutorum.cap.ult.C.Dc auft.præft. Cæte-rumfatifdatur, fmealterius fraude arrogari im-puberem»

30. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 V R 1 S C I V IL I S puberé.Namarrogator legitimis eius hæredib* cauet, amp;ijsquorüintercft,hoc eft,qui ex morte impuberispupilli aliquid cófequi debet.lis ergo fatildabitjidfereftituturv.jfi impubes arrogatus, moriatur ctia impubes.cap. tS.ip amp;nbsp;20 De adopt« lus antiquum Romanorum,quo rité fiunt ar-rogationesjiionfolum lurilconlulti docent, fed êcCiceroproDomofua,amp;AuIus Gellius. Ve-rùm illud hi prætermittunt, quod hic tarnen im primis quæritur, an non lolum filijfa. fed amp;nbsp;ne-potes fiant per adoptionem. luftinianus breui-ter hic docct,fieri porte,fine adoptans filium ha-beat,amp; quafi ex eo natum adoptare nepotem ue lit,fiue non habeat. Sed quid fi habeat quidem, fed exprefsim non adoptet,quafi ex co natum? Certè intereft, utrum in locum nepotis adopte-turaliquis, quafi natus ex certo filio,an ueró in-certo. Siquis filium habet, amp;nbsp;ex eo nepotem, aliumq; fimpliciter adopter in locû nepotis, nee addat,quafi ex eodem filio natum : mortuo auo, inter hos nepotes nulla eruntiura confanguini tatis, neq; fi pro fratribus habcbuntiir. cap.4;‘ De adopt, quanquam qui in locum filij adopta-tus elfer,frater omnino fieret alteri filio naturali« cap. 23. De adopt, cap. i. ad fin. De fuis amp;nbsp;legit-Quod fi adoptetur in locum nepotis,fed exprel-fim quafi ex codé filio natus:habetur pro confan guineo fratre alterius nepotis naturalis.cap.4.4-Deadopt.Namet pro filiofa.iphus filfi naturalis, quafi ex eo natus,habetur,fi modo is confenferit adoptioni.cap.to.amp;ti.De adopt. Porto femper adoptio efclibcrorum.Nam nemo adoptaturin fratrcm.l./.C.dehærecl'inftit. Sedpotell frater mino-

CATECHESIS. 31 minoré fratremadoptarein fïlium;quod amp;Papi nianus fignificatjCap.^a.Dc bon.Iib.EtLiuius li bro quadragefimofecundo narrat,Philippu Ma-cedonemhabuilTe eundem amp;nbsp;naturafratrem, amp;nbsp;adoptione filium. Sed amp;nbsp;uitricus priuignum fuum adoptare poteft, utmagis filius ei uidea-tur:ficutiadoptio magis quam affinitas filium facic.l^.C. de adopt. Sic Auguftus adoptauit Ti berium. Sed amp;nbsp;filium alioqui emancipatuma» doptari,ut qui iam pro extraneo habebatur, ite-rum fiat filiusfa.fignificat Vlpianus l.fi pater. De adopt. Sedalioqui tenendumeft, quodPapinianus ait,In omni ferè iure fic obferuari,ut ueri patris adoptiuus filius non intelligatur, ne imagine naturæ ueritas adumbretur.l. 23. Dclib. amp;nbsp;pofth. Poflrcmó,etfi ritè quis fit arrogatus,no per omnia pro filiofa. eitis qui arrogauit, habetur,quafi ex eo natusad^i modó ratione arroga-ti, modó ratione arrogatoris. Qui arrogatur, fic in alienam familiam tranfit,ut agnatis cognatus fiat: non etiam cognatis, amp;nbsp;mul to minus affini-bus.cap.23.Deadop.cap.4.§.8. Degradib. Etli-cet quod ad prioré luam familia attinet, amitte-ret ea quæ gentis erant,amp; generis: tarnen ins ue tus dignitatis illius no amittebat, tametfi nouû etiâ per adoptione acquireret.Nam Senatoris filius,etfi abs plebeio adoptetur,manerc filió Sena toris,aitPaulus, cap.35.De adopt. Atqui amp;nbsp;Sena toris filius dicetur, fi plebeius abs Senatore ado-ptetur.cap.io.De Senat. Deniq; nee ius originis mutat adoptio.1.7. C.de adopt.Qiiod ad arroga-torem attinet,minimè certè per omnia pro patre habetur. Salté einSproficiut adoptiui filij in nu merum

3* IVRIS CIVILIS rnerum eorum, qui excufare parentes folent:u£ Vlp.ait, cap.2. De uacar.mun. Ac ueterû quidem Romanorum inftitutû hoc fuifle, fed fuo tempo refuilTe negleftum, Scipio Cenfor apud Aultim Gcllium fignificat. Scd Cor. Tacitus iibro deci-moquintOjtemporeNeronis, nouo Senatufeon fulto confirmatum fuifle fcribit.

luftinianus adoptiones filiorumfa. ualde in' fregit: ut fi extraneus adopter alterum filiumfa. jam nó fa.ciat fuu filiumfa.neq; alterius patris po reflate aut*familia eum eripiat. Quid igitur? Quamuis itaadoptatus non fiat filiusfa.adoptan ris,hoe efl, adoptans nihil in eum patriæ potefta ris habeat:tarnen fit fi]ius5ut etiam inteflato fuc' cedere pofsit. Sic ius filij habet adoptatus, ado ptans ueró non habet ius patris. Infolens hoc profefto,amp; abfurdum uidetur:non efl tarnen 0' mnino nouum. Namamp;cum mulier Principis beneficio aliquem adoptat, non fit adoptatus a* doptanti filiusfa.habet tamé ius filij in eius mU' lieris hæreditate.

Df pupillis Pofleaquam diftum efl deconditione filio' ertutoni. rumfa. reftè quæritur de códitione pupJlorum. Pomponius,cap.t35).De uerb.fig.ait,pupillü effe, qui cum impubes efl, defijt in patris poteftate efle. Interdum quidem amp;nbsp;filiusfa. impubes ap' pellaturpupilluSjUtincap.ult.De uerb.obligat. Sed fæpius ita appellari folet, qui non in patris, fed potius in tutoris poteftate eft. Eft tarnen pupillus no folum liber,fed amp;fui iuris.Nam tutoris poteftas ita eft tota in rem pupilli, ut eius commodis feruireuideatur. Certe fi magiftratus poteftasjnonimpeditj quin eines interea lui iu-

C A T E C H E s I s. ^ risfint:tutoris auxiliû ad piipilli dcfenfionem comparatumjiiihil detrahit libertati pupilli. Et go Seruius définit tutelamjclTe poteftatem in ca put liberum, fed ad eum tuendum, lt;^ui proptec impuberem ætatem defendere feiplumnópo-teft. Cicero lib.i. Offic.aitjineuntis ætatis infei tiam, fenum prudentia conftituendam amp;nbsp;regen dam effe. Id ucró de ætate impubère dicendum in primis eft. Ergo illi tutor datur,tanquam cu ftos. Cum autem dari dicitur ad tuendum pupilium, intelligimus amp;ad pupilli patrimonium tuendum daruEr moribus itaque amp;nbsp;rebus pupil li præponitur, ut ait Paulus cap.n.^.j.De admi. tut. neque feparatim præponi poffer alteri tantum parti.cap.55. De uerb.fig.amp; cap.rz.De admi. tut. Dicitur autem tutelaeffeluris ciuilïs,quia propriè defcendit exlege xir. Tabulanim:neq; ad alios pertinet,quàm eines Romanos. Si itaq; uel pupilliuel tutores defierint effc eines, définit quoq;tutela, cap.t^. De tutel. Primùm lex x 11. Tab.permifit parentibus, teftamento tutores dare liberis fuis impuberibus, quos in pote-ftate tune habent. Hoe ins dandi tutoris partim teftamenti iure, quod eft etiam ex x 11. Tabulis: partim iurepatriæ poteftatis, quod amp;nbsp;tunc crac moribus receptum, fubnixum fuiffe nidetur. Vlpianus cap.6.'§.2. De tute.ait, Tutoris dationê ciloli competerc,cni nominatim hoc dédit uel lex,uel S C.uel Princeps.Lexx 11.Tabularum no minatim hoc dédit patrifa.teftatori.Si filium im pubereminter ninos emanciparet,tutoremilli date non poflet.Nonenimlex xt t.Tab.inter ui-uos hoc patri permittit, Neque tarnen tali pupil c lonoi^

lo non dat îpia turorem ; nam legitimitm tunc accerfit. Si tellator qips fit, fed non fit pater; poiTet'ne alicui pupille tutorem dare? Certè fait quædâgeneralislex xii.Tab. paterfam. vTt LEOASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE REf svAE, iTA ivs ESTo. Quibus uerbis potefias quoq^tutelæ teftamento conrtiruendæ tributa eft, ut ait Pomponius,cap. 120. De uerb. lignifi Verum hacrationecuique teftatorihoedemunr tribuiturracionereifuæjquâlegat: quafi in rem potius,quamin perfonamjdarettutorem.cap4 Deteftam.tute.Patrif.uerópermilTum eft, filio-fa.etiam exhæredato,tutorem teftamento dare, eodem,cap.4. Quodfilexxn Tabularumid permifit, cerrèiuspatritepoteftatis cum iure te* ftamentitunc coniunxit. Tutoris dationóeft iurifdidionis, neqj impcrij:fed ei demum corn-petit, cui lexdedit.cap.6. $.i. Detute. Ergo licet paterf. fit homo priuatus, nullius imperij, nullius iurifdidionis : tamé quialexhocius illi dat, tutorem dareporeft.Si nullus fit teftamentarius tutor, turn uerólexipfa xi i Tab. dat tutoré,qut legitimus appellatur : hoc eft, agnarû proximu ut hæredem efte iubet, fic iubet effe tutorem. In commentarijs ad x 11 Tabulas copiofius hçc ex-plicantur. Illud nunc tenendum eft, qua ratio-lie hæreditates legitimæ deferuntur agnatis,de-ferri eademlege Schafte tutelas.cap. 7. De cap. minut.cap.t.Delegit.tut. Hoc tarnen intereft,ïp lex côfangnineæ non minus quam eófanguineo hçreditaté déférât, tutelâ ueró tœminæ no man-det.Itaq^intraftatudetutelis fiedefiniendi kuit agnatijUt de ijs tantum qui uirilis fexus lunt,agt prop 11c

CAT EC HE s IS. j^ propne intelligatur.In hæreditatibus uerb agna tiamp;agnatæconiunguntur. Sedin Pandeftisi-ta hæcpræpofterè fcripta funt,ut plane contra q debuit,fit faftu.l.agnati. De legit tut.i.2. De fuis amp;nbsp;legit. Vtautemagnati funttutores ex lege, ficamp;patroni ex interpretationelegis : amp;patro-norumexemplo patres filium contracta fiducia receptum émancipantes,qui propriè appellaten turfiduciarij tutores. Cæterùm utluftinianus fuftulituetus difcrimenagnationisamp; cognatio nis in fuccefsionib. fic amp;nbsp;in tutelis ; proptereaq; minus in co nuc hærendû eft: amp;quo modo defe ranturhæreditates ab intcftato,poftea latius di-cemus. Deagnatis amp;;gentilibus,quos lexiubet effe curatores furioforum amp;nbsp;prodigoró, diftum eftinxu Tab. Illud nuctantum dico,legitimos ,tutoresalijsmultum difsimiles fuifle : primùm qubdmagis fatifdabunt rempupilli faluam fore,quod amp;nbsp;luftiniano placuit. deinde, quod ca jpfo iure tutores fierent, minus uti excutatione poterant: quanquam tutcla fœminarum in iure cederepoftent. deniq;, quod ft plures eflent, o-mnium auftoritas interuenire deberet;extefta-mentarijs ueró multis,unius auftoritas fuffice-ret. Hæeduopoftrema difcrimina notât Vlpia-nus in Titulis,capitc undecimo;8c eorum uefti gia in Pandeftis fuperfunt.

Si nullus neq-, teftamétarius, neq;legitlmus, nel quafi legitimus fit:tutor datur ab eo magi-ftratu, cui ius tutoris dandi fpecialiter lege man datum eft. Ac olim quidem Prætori urbano8C tribunifp.hoefuit mandatum: deinde Confuli-bus : poftrembereatuseftPrætor tutelaris.Ca-c 2 pito-

^è IVRIS CIVILIS pitolinus ait,M.Antoninû Imp. primum fecîffe Prætorem TuteJarem, ut diligentius de tutors bus traftaretur,cumantea tutoies àconfulibus pofcerentur. Sanè Cicero narrat, Verrem dicere lolitum efle,Pupillosamp;pupillas certifsimâcfle prædam Prætoribus. Fecit fortaffe talium non tam Prætorum quam pr^donum improbitas, ut adempta fit urbanis Prætoribus datio tutoris. Vtutautem dicatur,adofficiuius dicentis per-tinere, tutores non habentibus conftitucre, !.»• Deiurild. tarnen tutoris datio nS eftiurifdidio' nis:cap.6.De tutel.multo minus eft meri impe* rij, qiunquam competatficutmerum imperiö: hoc eft,ei demum,cui lex fpecialirer hoc dat.

Proximum eftutuideamus, qui 'nam tutoreS uel effe uel dari pofsint. Olim mulieres non po-terant:Iurtinianus matrem amp;auiam excepit.O-lim creditores uel debitores poterant: luftinia* nus uctuit. Olim minores xx vannis non omni-no prohibebantur:Iuftinianus prohibuit. Milites etiam prohibentur. Magiftratus poffunt tutores dari; fed fi uelint, poflunt fe excufare.SicU ti amp;nbsp;qui tres liberos habent,aut tribus alijs tute lis occupati funt. Sunt plures aliæ exeufationû honeftæ caufæ: ueluti propter profefsionem li-beralium artium,propter paupertatcm,aduer-fam ualetudinem,imperitiam literarum etnego tiorum. Dantur autem tantum dies triginta adproponédam excufationem, ex quo quis feit ^ tutorem datum. Ac fi fortè abfit,in fingula ui gintimilliapaffuum dantur finguli dies, itine-ris faciüdi caufa. cap.3. De uerb.fig.cap.i. Si quis C3Ut.cap.3,Quis oido in bon.poff. Olim uidetuf überior

CATECHESIS. 37 libenor fuiffe excufatio,cum quidem tutor tefta mento datus, poflet fe tutela abdicate, ficuti amp;nbsp;Cicero ad Atticüloquitunhoceft, dicerefe nolle elle tutorem:Legitimus ^uâS'6 in lureal teri ce-deretutela, ficuti Vlpianus in Titulis oftendit. quaquam hæc cefsio legitimi tutoris difficilius admitteretur.

Vbï tutor reflè datus eft,nec excufatur,tutelc adminiftrationem fufcipere debet. Sed in primis illud requiri folet, ut fatifdet rem’pupilli faluam fore. cap.8. Qui fatifd-cog. Habetque etiam hçc fatifdatio quædam fingularia iura,propter fauo-rempupillorum. Nam fideiuffores hoc nomina dati abs tutore tenentur finguliin folidum, nec diuifione ututur.cap.ult.Rempup.fal.fore. Sed amp;nbsp;bona tutorum tacitè obligantur pupillo.i.pro officio.C.de admi.tut. Sic enim,ut melius can-turn fit,coniungitur cum fatifdatione tacita hypotheca. Et quidem cum illa fæpe remittatur, hæenunquam remittitur. Teftamentarius tu-tornonfatifdat:eius tarnen bona tacitè obligan-tur.In fatifdatione enim ertaliquidignominiæ: cum alterius potius fideicreditur,quam ixoftræ. In hypotheca nihil eft tale.

Vbitutor tutelæ adminiftrationem fufeepit, de tutoris auftoritate quærendum eft.Ac ea qui déprçcipuè oftendit, quod hic quærimusiquç-nam inquam fit conditio pupillorum.Tutorem hicau(ftoremappellamus,qui non folum confir mat quod pupillus gerit, fed fuo etiam periculo. confirmat.Sic Latini hoc uerbo utuntur: amp;nbsp;Cato apud Liuiiim, auftoris uerbo inteHigit tuto-ris.Maiores(inquit) noftri nullam, neprinatam c 3 quidem,

3« IVRIS CIVILIS quidem/em agere fœminas fine aurore uolue« runt. Etant olim fané Romæ mulieres in perpe tua quadam tutela. Sed non eadem omnino ea-rum,qüæ pupillorum fuit,erat conditio.Cicero Îjto Cecin.ait,non doberi uiro dotem,quam inu ier nuUoaurore dixitmeq;, quod exaliacaufa fine eo promifit. De pupillo idé refponfum eft« Sed Cicero in Topicis, diferimen inalio généré notat.Non (inquit)quemadmodû quod mil-lieri debeas, reftè ipfi mulieri finetutore aurore foluas : ira quod pupillo autpupillæ debeas» reftèpofsis eodein modo foluere. Vlpianusin Titulis cap.xi.fcribit pupillorum tutores amp;ne-gotia gcrcre,amp;audoritatem interponere:miilifi rum uero tutores audoritatem tantum interpo nere. Sed neq;tam mulieribus fempereamne-ceffariam ene,quàm eft pupillis. Sanè magis ti menea in adibus mulierum rcquiritur, quàn» curatorum in i^s quæ gerunt adolefcentes. Mu lier olim fine turore neq; nubere poteratjHequ« teftamentum facerc. Vtrunqjpoteftadolefcens, fine audoritate fui curatoris. Sed de pupillis amp;nbsp;eorum audoribus uideamus. Pupillus fi eft major infante,hoc eft,fi eft feptenni8,poteft ftipiiU ri amp;acquirere, aliumq; fibi obligate, etiam fin® fuo tutore.l.i.ÿ.i.De admi.tut.l. ult.ÿ.i. De uerb-oblig.i.infanti.C.dciuredelib. Cæterùmpupil lus promittendo fine tutore non obligatur, ns naturaliter quidem.quanquam,ut fideiuftor accédât, uel utalius exnouationeobligetur, qui’ pupilliiâ nihil interfit, pofsit aliquapupiUi obligatio naturalis tunc affingi .cap.i.$. r.Deno-uat.cap.j27. De ucrb.oblig. Si nô promittatjlei

•liquid ueluti mutuum accipiatpupillus;magis etia exrepoteft intelIigi,JubelTeobliginoquæ-dam naturaiis : naturalis inquam, propter rem quæinteruenit:non etiam quód æquum fit,pult; pilium propterea ullo modo teneri. Si tarnen pubes faüus leiens amp;prudens ultró id foluat,amp; folutum uelit,diciturfe naturaliobligatione li-» beralTe.cap.zj. ad leg. Falc.cap,44..De lol ut.amp; la gari poteft quodita pupillus debet, Si forte fol-uere aliquando id uelit.cap.25.$.i.Quan. diesle-ga.ced. Sed 11 pupillus ex eo quodaccepit,uelu ti cx mutuo,fit faflus locupletior: turn certè di-citur naturaliter obligari,n5 folum propter rem quæ interuenic,fed amp;nbsp;propter æquitatc,ne cum alterius iaólura locupletetur. Hæc tarnen æqui-tàsnaturalis mero iureciuilinoneratfatisada-étionem dandam: fed tantum ad impediendam condiftionem,fi fortè folutum id fuiffet abs pu-bere.cap.14ad fi. Decond.ind. Sed poftea pla-cuit, ut quatenus pupillus faftus eilet locupletior,ex æquo amp;nbsp;bono aaio utilis daretur,præfec tim cum ira etiam refcripfilfet Diuus Plus cap.5. De audo. tut. cap. 2.§. pupillu. De negoc. geft. Nam amp;Prætor aàionem dabat, quatenus pupil lus fadus elfer locupletior ex fado inftitoris, quem fine tutore præpofuerat. l.eatenus. De in-ftit.aiS.

Quid fi contraftus fit, ex quo mutuæ obliga-tiones ultro citroq-, nafei folcant?ueluti fi pupil* lus fine tutore uendat,uel emat? Vlpianus 1.14$. 24. De aft.empt.ait, ex uno latere conlfare con-traàû;quia pupillus non obligetur, alter tarnen obligetur. Quid igitur? pupillus rem qua emit, c 4 confe-

4-0 IVRIS CIVILIS confequetur, nee precium foluet? uel fi ucndk, precium petet,nec rem trader? Certe fic eum lo* cupletari cum alterius iniuria,non patitur natu* ralis çquitas,ut iam dixi: amp;C expreflum eft in cap. 7.$.i.Derefcind. uend, fi rem quam emit, petat, nee precium det, rem retineri pofle abs uendito re. Quomodo ergo dicitur hie eße obligatio eX iino Iatere?Quiapcndet ex uoluntate pupilli to' ta obligatio: hoc eft,poteft ipfe3non etiam alter, ftatuere,an uelit contraftum ualere:amp; quod ftä' tuerit,ratum erit. Sed ftatuere iufte debet, hoC cft,fi alterum teneri ex eo uelit amp;nbsp;petat, ipfe ub cifsim non recufet præftare quod æquum eft.

Cum pupillus non pofsit fe obligate, conftät nee hæreditatem adiré pofte fine tutore. quan-quam conditioné, fub qua reliftahæreditas eft, implere pofsit,fi fine dâno fuo impleat. 1. ad. De cond.inftîc.Non enim propterea hæres eft. Le* gatûlànèfine tutore agnofeerepoteft,quia nul' lum in eo fit pericuiû obligationis.cap.32.Mand.

Dcadminiftratione tutorum nihil eft quod pluradicamus. namde códitione pupillimagft nune quæritur. Sed illuddicam tarnen: Si tutor non reftè adminiftret, multa fingulariter fauore pupilli conftituta elfe,.ut fufpeftus remoueatur. Primùm enim,etfi eum nemo aceufet,tarnen re-moueri poteft, fi Magiftratui liqueatfufpeftuni eum eftc.cap.j.Defulp.tut. ii.Publicaeft hçcac cufatio fufpefti tutoris : cum tarnen alioqui non defcendatexlege publicorum iudiciorum. Sed uifum eft,cum de re pupillorum agitur, de Rep-quodammodo agi. m. Vtin iudicio Maiefta-tis,fic etia hic audiuntur ferui amp;nbsp;muliercs. i m*

Tutor contutorem fufpeüum accufare etiam co gitur.l.t.C. Si tutor uelcur. v. Tutoriaccufato Üatiminterdicituradminiftratione:quamuisex: alia caula reus pendente iudicio nihil amittat. l. reus.De mun.amp;hon. v i. Sufpedi tutoris cogni tioetfifpecialiter lege detur, tarnen nonfolum mandari poteft,fed amp;nbsp;mandata generaliter iurif-diftione tranfit.cap.t. De fulp. tut. cap.4. De of-fic.cius cui mand, eft iurifd. Intercftenim pupil li, multos eße ut accufatores tutoris fufpedi, fic amp;cognitores.quanquam cognitio magis quam fententiæ diûio mandaripone uideatur.l.i.$. 7. adTurpil.

Si ucl tutor remotus fitjuel aliter cius admini ftratio fit finira (finitur autem amp;. morte, amp;nbsp;pupil li pubertate. Stalijs quibufdam modis) rationes reddtndçfunt. Neq; quifquam eft tutor,qui no cas reddere debeat, quanquambenigniuscum eo cui teftator hoe remifit,agatur, ut non nifi de doloteneatur.cap.5.$.5.De admi.tut. Sanèqui dolum in tutclç adminiftrationc cSmififfe iudi-cabitur,condemnabitur in duplum,utlatius di-Xiad xi i Tab.

Sedde pupillis, 8c eorum condltione, magis quam de tutoribus nunc agendum eft, cum de iure perfonarum quæritur. Vbi pupiUi effe defi-nunt,hoc eft,funt puberes,licet fint minores an nisxx v,tamen omni potcftateliberantur: amp;nbsp;licet Marcus Imp. conftituerit, ut curatores acci-piant,non accipiunt tarnen inuiti. Itaq; St Tcr-tullianus in lib. de Virginib.uel.ait, Legibus na turæ Schominum,fœminas à x 11 annis, mafcu-los à duobus amplius,adnegotia mitti.nam uc-c 5 tus

tus foeminarum perpétua tutela fublata cd.Sant tarne qui minores funt xx v annis,etfi in alterius poteftate non fint,amp; propterea multum différât àpupillis;tamen beneficio reftitutionis in inte'' crum ijs etiam profpedum eft, ne per ætatis in* nrmitatem damnum accipiant. Si accepcrint cU ratoremjmagis etiam fimiles funt pupillis.quart quam non amittant, qiiod iam pubertatis iurs 'confecutifuntiuelutilibcrtaté matrimonij coiv trahendi,uel teftamenti faciundi. Sanè minors pro pupillo dixit Iuftinianus,in tit.Quibus alie» licet. Sed fæpius Minor appellatur, qui pupil' lus effe defijt: hoc eft, qui pubes eft minor amiis xxv. Prifeianus,ubi docct,ftipulariinterdum pafsiuè dici,citât hæc Suctonij uerbain 1111 Pras toriim: Minor xxv annis ftipulari nonpotelb Noftra leges diftinguunt, ut fi curatorem ha' beat, fine eo non obligetur. Si non habeat, obli' gari fummo iure pofsit:fed filædi uideatur,pol' fitinintegróreftitui. Quod ad infantes attinet, hoc eft,annis feptem minores : différât etiam ab alijs pupillis. Nam ne fibi quidem poffunt ftipu lari, aut alium obligate: amp;nbsp;furiofis eóparari ma' gis folent. Quanquâillorum,quàm horum,me' lioralioquifit conditio. Nam infansper tutors poteft acquirere hæreditatem.l.potuit.C.dc iurs delib.amp; eodem authorc,pofsidcre,atq; etiam U' lucaperepoteft. 1. quamuis .§. infans .Deacqui* hæred. Neutrum concediturfuriofo, quamuis habeat curatorem. Solet etiam furiofo comps rari prodigus, cui bonis interdicitur, amp;c.uratof datur.Sed prodigus,quod ad acquirendum atti' net,pupillo tarnen fimilior eft, De curatoribus furioforuirt

C A T E C H E s I s. 47 fnnoforum aut prodigorum dixi ad x 11 Tab.ne* que neceffe eft nunc eadem inculcate.

P B R E B V S. Qp.IlI. yamp;i^ïiï^^^l i cEB A M, primum quidem luris ci ueluti comunem locum efle ^‘^P^*^^'°’^’®J^earumconditione: S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fecundum uero, amp;nbsp;quidem præci

KaiS^Jo puum,de rebus,amp;earn qualirate. Nam amp;nbsp;priulqua deacquirédo return dominio quæratur,uidendûeftjanres fint, quarum domi nia pofsintacquiri .Et quidem ut de perfonarû, ficamp;dererum conditione dupliciter quæritur: nempe generaliter amp;nbsp;in uniuerfum, deinde fpe-cialiteruuefingulariter.Nam amp;quædâ res funt, quæ inter uiuos transferri no poffunt, teftamen to tarnen polTunt. Deinde etiam quædam lunr, quæuendi poflunt, mutuö dari nonpoflunt. luftinianus ait, res omîtes aut in patrimonio no ftroefle,aut extra patrimonium. Ego dicere ma lim, aut effe incommercio ,aut extracommer-cium: quanquam amp;intclligerepofsimus, res in patrimonio noftro clTc, quæ efle facile polTunt, hoc eft,funt in commercio:amp; extra patrimoniü, quæ nee in eo effe polTunt, hoc eft, non funtin commercio. Vlpianus in Titulis, cap.ip.de dominés amp;nbsp;acquifitionibus return, illam diuifio-nem proponit: Omîtes res aut mancipij efle, aut necmancipij. Sedueterem hanc rerum difleren tiam luftinianus luftulit: neq;minus noftralatè patet. ad quam quidem magis explicandam, re-dè fubiuitgemus altcram illam diuifionem: Res aut elTe fiitguloró amp;nbsp;priuatas, quæ certè in commercio fuitt:aut elTe publicas uci cómunes, uel nullius.

44. I V R I S C I V I L I S nullius, quæ magis funt extra comercium:iclqgt; uel naturaliter, uel ciuiliter: ficuti amp;nbsp;Paulus ait, » aut Natura,aut iure gentiû, aut morib.ciuitatis, tes c5mercioeximi.cap.34.Decont. empt. Sed cumaliquidpublicûautcomune uariè dicipofquot; lit, tenendû illud etiam eft,aliud elTe publicû p» puli Romani, aliud publicum ciuitatum.l.p.D« ufurp.Item, Publicas res alias effe in ufu publico, de quibus hic magis agitur: alias uerb in pecunia amp;nbsp;patrimoniopopuli. lilas omnino extri commercium effe, amp;nbsp;à priuatisacquiri nonpof-fe:haspofle. Pomponiusi. d.Decont.empt.lo-quens de ijs quorum commercium non fit, publica nominat, quæ non in pecunia populi, fed in ufu publico habeantur:ut eft campus Martius. Papinianus quoq; l.óa.Decont.empt.fcri-bitt Si res non in ufu publico, fed in patrimonie fifci erit, uenditioncm eius uaiere pofte. Quiati menves tales non funt in commercio nifi iuffu Principis autpopuli,non dicutur effe in c5met-cio fimpliciter.cap. 3p.$.6.Delega.i.Res fingulo rum hominu no funt etia in c5mercio,nifi domi nus uelit.Sed folent priuati homines res fuas facile abalienare;principes non item.Itaqne patrimonium priuatum magis quam publicum, did turefteincommercio. Atcumeftresin ufupn-blico,ita eft omnium,ut nullius uel efte, uel elfe priuatim pofte dicatur, nulloq-, plane modo fit incommercio. Sanèamp; aqua publica alia eft in ufu publico, alia non eft. cap.a. De flum.cap.i.^. permittitur.De aqua quotid. Ac res quidem in ufu efte publico eæ quoq;dicipoftunt, quæ hie primo loco dicuntur naturali iure communes omnibus:

CATECHESIS. 4Ç emnibus:ut eft aer,aqua proflués, amp;nbsp;mafc.qua-quam harum rerum ufus magis communis dica tur. Quodadaeremattinet/noneftutj quodno fter Celfus dixit cap.j. Ne quid in loc.pub. dica, aeris communem ufum omnibus hominib.effe. Idenimamp;puerifciunt,amp;apudpoc,tas quoque legunufedquid inde cófcquatur,hic uidendum eft. Paulus fcripfit capu.de feruit.urb. coelum, quod fuprapublicum Iblum eftJiberum effe de bere ; propterea«^; impediri feruituté, quæ hanc libertatemimpediTet.Cçterùm cœlum quod fupra priuatum meum folum eft, priuatim quoq; meum quodammodo effe uidetur: ut ego quids libéré «o utar, alius autem in meam fraudem uti nonpofsit. Sanè uentum areæ meæ neceflarium adtriturationé,non pofte mihi adimi autinterci pi abs uicino ^dificantejuftinianus ftatuit:Luit. C.de feruit.Sed id fmgulari iure propter annona ftatuiffe uidetur. Quod attinet ad aquam pro-fluentem, cuius amp;comunis Scpublicus ufus effe dicitur: Cicero quoq-,fcripfit libro primo Of-fic.ex naturalibus præceptis hoe cfte,Neminem prohibereaqua profluéte,'ficutiamp;;unumquem-quepatiignemabignecaperc. Sed fideiureci-uili quæritur ; pi/ohibere poftum aliqué eaaqua, quæ in meo fundo nafcitur, uel per meum profluit,ut prohibeo aliquem ingredi fundu meum. Vbi ueró locus publicus eft,nullaeftprohibitio. Verum nuc illud praecipui qu^ritur,quæ res fint in cómercio,utin patrimonio noftro etiam effe, uel effe pofte inteUigatuf.Sc quæ non fint. Sanb conftat res facras, fanüas, religiofas, non cfte in commetcio. At cum dicimus, eaium omnium lerum

4lt;f^ IVRIS CIVILIS rcrû quæin comercio non funt, earn condition« .amp;qualitaté elfe,fine ex naturaü, fiueexciuilü^ re,utnonpatiatur nospnuatim earum dominii* acquirerc: obfcruemus tarnen aliquâ earû diff«' rentia. Quæ enim naturaliter funt in ufu publi' CO,ut eft aer aut mare, occupantur quidé abs pu naris aliquo modo, amp;.priuata eorû poflefsiod«' fenditur : ut fi in mari aut litore ædificiûpofu«' ro,meû illud fit,amp; priuatû. Verùm ut intelligäquot; mus,nó elle coniundû cum hac poffefsionedo-miniu.nçq; ius aliquod perpetuû acquiri,neqB« folûipfum omnino definere elfe cômune alio' qui amp;nbsp;publiez : ftatim atq; aut ædificiû noftrin® dirutû ert, aut loco non infiftimus, nulla prions noftrç occupationis uis eft ad alios repeUendos-Nam amp;nbsp;harum rcrû quæ naturaliter funt exem-ptæcomercijs,qualitas,itaijs rebus infita eft,ut tolli omnino uix pofsit : nifi quod liber homo, qui naturaliter eft exemptus commerces,pof' fit fieri feruus, amp;in commercium cadere. Selt;i quæ ciuiliter amp;nbsp;per hominum fada tantum funt commerces exemptæ, ut funt res facræ, facilius definerepolfunt eftefacræ, amp;poiruntin com' mercium cadere , ut earum etiam dominium perpetuum aliquando acquiramus. Cæterùm quæ naturaliter in nullius bonis funt, neclunt etiam in ufu publico, eæpropriè res funt, quas occupatione omnino acquirimus,amp;;proprias: hoceft, perpetuo noftras facimus.Itaqjamp;hinc reifte initium fumitur, cum deacquirédorerum dominio quæritur. Dominium quidam putant abs domodici: coqueallufifleuideturVlpianus cap.ipy.De uerb.fig.cum ait, patremf. appellari.

C A T E C H E s I s. 47 qui in domo dominium habet. Sedilludpotius nunc notandum eft:Dominium effe, quod amp;iu rifeonfuttiinterdum appellant hmpliciterpropri etaté : heut amp;nbsp;Latini Propriu appellant,quod certum perpetuumqjeft. Huiusautem dominij uimamp;ius elfe,ut de ca re, cuius dominifumus, liberè ftatuere pofsimus quod uolumus, nifi fi fortè lege prohibeamur. Pignus quidem dicitut jus quoddam in rem. Sed abs dominio longè di ftatmeqj credi totem hypothecarium rei obliga-tæ dominum dicimus. Sed neq ; eum qui ius ler-uicuris habet, dominum appellamus. De fru-duario poftea dicemus. Emphyteuta propius ad dominium accedit : amp;nbsp;ius emphyteuticuabs Cælaiibus aliquando dominium dicitur.Sed do minium tarnen uerum amp;nbsp;integró non eft, quale mine quærimus. Porrb aliud olim tuit dominium,quo res noftra effet iure Quirl turn : aliud, quo in bonis noftris tantum effe dicebatur. Ve-rùm luftinianus hoc diferimen fuftulit,l.una.C. denudoiureQuirit. Quod naturaliternoftrû fa öd erat tan tu (naturales aut acquirendoru domi niorü modos mox deferibä) tantu effe dicebatuC in bonis noftris.Quod uerb ciuiliter, hoc eft,fo-lennil’uoritu,amp;legitimo(utloquebâtur)aliquo aftu(cuius generis transferendoru dominiorum ritus Romani olim multi fuerunt) in nos tranf-latumerat: eratnoftrum, iure Quiritum. Quod utroque modo, pleno iure id noftrum effe dicebatur; cap.29. Qui 8c àquibus.Sanè Vlpianus inTituiis lcribit,hngularû rerû dominianobi« acquiri mancipacione,traditione, ul'ucapione,in iure celsione, adrudicatione, lege, Sed hi ma-

gis ciuiles fueruiit, quam ( ut nunc loquimur) naturales modi acquirendorum dominiorum« nam iSc mancipatio dcfcribitur eodem loco, efl® propria Ipecies alienatio nis return macipij, qn^ fit certisuerbis inter eines Ro manos,libripende amp;nbsp;quinque teftibus praefentibus. lultiniaiius iieró, ueteri dominiorum difcrimine fublato,al’ naturalibus modiseorum acquirendorum, qui amp;nbsp;anti quiores funt,amp; latins patent,initium hic facit.Inter quos amp;nbsp;Cicero lib.i.Offic primo loco ftatuit occupationem, ficuti amp;nbsp;Ariftoteles lib. 1« Polit.tale genus acquifitionis primum etiani commémorât. Sic itaque amp;nbsp;Iurifconfulti,quèd alioqui nullius eft, amp;nbsp;tarnen fine cuiufqualraU' de,priuatialicuiuseirenonprohibetur,occupan tisnaturaliterfieriprimum docent. CertèPau-Ins cap.i. De acqui. poft, ait Nernam dixilTe,dominium return ex naturali poflefsione cepilïe; eiusq^rei ueftigium remanere in his quæ terra» mari, cœloq;capiuntnr. Namhæeprotinuseo-rum fieri,qui primi poflefsione eorum apprehé-derint. Sic itaq^feræ beftiæ ftatim fint occupan tis. Sic enim nullius funtjUtalicuius tarnen fie* ri pofsint. uerùm ita fiunt capientis,ut eins tantum fint, quamdiu ab eo tenentut, aut eius cu-ftodia cohibentur. Nam fi effugiant,alterius oc-enpationi patent.cap.j.De acquir.polT. Non ea-dem eft ratio animalinm natura cicurum. Nam fi femel noftra fadafint, femper noftramanent, ubicunqj tandem fint. Quod ueró attinet ad ea quæ natura quidem erant fera,fed confuetudine lunt manfuefadanllud diuerfum eft,quod adfe-ritatem redire polsint,uttum,fianobis nonte-neantur,

Porto ad hunedeiurç occupationis locum re ferendum etiam eft, quod dicitur de infulis no-uistquae fi in man fint natæ,fiunt occupantium. Sed quæ in flumine nafcuntur ( fi quæ aliquan-do nalcûtûr)uicinis ueluti accrefcunt:ut quem-idmodum alueus fluminis,eorum quodammo-do'effe uidetur ( quod apparet, ubi abs flumine rdiduseft) fie etiam eorum fiat, quod ex alueo emergit. Âc quidem alluuionem interdum e-tiamlurifconfulti uoeant fluminis fubfidentis, amp;aluei fui partem ficcam relinquétis, receflum: amp;eani uicino acquiriaiunt.l.Martius.Deacq. ter.dom. Sedalluuionem fæpiusproprieq;appellant,quod fluminisfundum alluentis benefi ciofenfimaccedit,amp;uicinæ ripæaeerefeit. Cice ro lib. t. de Orat. inter caufas Centumuirales re-fert iura alluuionum : multaqj fubtiliter fimul amp;utiJiterde ijsdki poflent,cum amp;nbsp;Papiniani difputatio cap.64. De euift.huc reüoeari pofsit. Sed ius occupationis nunc perfequimur. Ne-que tarnen de ijs quæ ab hoftibus capiuntur, quamuisad hune locum luftinianus ea référât, multa nunc dicenda funt: nifi fi amp;deiure belli dicere uelimus. de quo tarnen olim Romæ non Prudentum, fed Fœcialium collegium confule-batur. Sane hac ratione no tarn priuatis acqui-ritur,quàm Reipub. aut Principi;amp; ueró parum plerunq; iuris habet uis illa armata. De iure in-uétionis potius uideamus,quo res, quæ nullius func,fiuntinuentoris.Inuentioautem continet occupationem:ut turn demum inuenilTe intelli d gatur,

ço IVRISCIVILIS gatur, qui uelutiin rem præfentem uenerît,amp; rem appréhendent. Siitaq;inmeofundo thefau fumrepererojautinuenero,meus eft, fiue fortui to id accident, fine etiam data opera, modo non arte aliqua illicita- Si uero in alieno forte repere* ro,pars mihi, pars domino fundi acqujritur. In alieno tarnen qusrere amp;nbsp;perfcrutari nOh licet.I' dem amp;nbsp;de locó fiftali. Scd inuentor oblatum ul tro fifco deferre débet, non etiam alteri priuato« cap.3.§. fi in locis.De iurefifci. Poiro ^respCo derelidis habitç,fiunt occupantis :hoc elf, inucquot; ni entis. Sed non temere uidentur in ea coditio-ne effeihoc eft, pro dereliftis haberi, nifi h appa-reat, dominiu animo derelinquendircs italuas ultro abiecifle. Si coadus eijciat, nt in tempelfa-tefitiaftura, minime profedo uidetur uelledo» minium amittere, aut derelinquere , propterea dominus manet:multoqi magis, fi ignoras pob fefsionem perdat. Nam amp;nbsp;minus uoluntatis eft in errore amp;nbsp;ignorantia,quam in coadione.

Vtres quæ nullius funt, fi alioqui fintin com mercio, fiunt occupantis : ita quæ alicuius funt, fiuntapprehendentis, fi modó iuftainterueniat traditiodomini. Cicero in Topicis,abaliena' tionem defcribit eflerei, quæ mancipij eft, aut traditionem alteri,nexu, aut in lure cefsionem. Sed nunc quærimus de fimplici amp;nbsp;naturali tantum traditione. Vlpianus in Titulis, cap.xix. cum ait fingularum return dominia nobis acqui rimancipatione,traditione,amp;c.mancipationetn refert ad ciuilem nexum : traditionem ueró fim-plicem amp;nbsp;naturalem,hoc eft, fine ciuili aliquo ri tu, aut ccremonia inteUigit ; fciibitq; dominia return

C A T E C H E s I s. yi rènim traditarum amp;nbsp;apprehenfarum acquiri, fi exiufta caufatraditæfintj Vulgatumeftiilud, noncouentionibus, fedtraditionibus dominia rerum transfërri.Nuda certè traditio, hoc eft,fine cóuentionedominij transfercndi,non trant-fertdominiumded multo minus nuda conuen-tio,hoc eft,fine traditionc. Sufficit tarnen inrer-dum traditio ex alia prins eau fa faâa, atq; etiam imaginariaquædam fpecies traditionis. Si rem, quamapud redepofui,tibi uendam, no eft opus noua traditione, ut dominus fias. Imó ueró ui-deor rem recepifle, tibique iterum tradidilTe. Hancfiaionemiiocantlurifconfulti breuem amp;nbsp;longam manum.I.^^.^.i-Deiure dot.I./p. De fo Jut. Suntamp;aliæplures fpecies imaginariæ traditionis. Sedinterdum ne imaginaria quidem traditione eft opus ad dominium transferendû. Nam per teftamentum poteft transferri fine traditione uÜa,autpoflefsione. quanqua olim ima ginaria mancipatio in teftamentis, quæ per æs amp;Iibram fiebant,interueniret. Sed amp;nbsp;focietas di citurfine traditione dominium transferre : item adiudicatio.amp;cum quisremaliquam donat,re-tinetq; ufumfruftum:proprietatem ea retentio-ne traditam translatamque intclligi ftatuitlu-ftinianus.

Cauf^,exquibus traditio ad abalienationem, De Donahoe eft,dominij translationem ualet,uellucrati- tionibus, Uæfunt,uelnonlucratiuæ. Lucratiuæ funtdo-nationes:quæ,amp; cum aliquid habeant commune cum eo quod dixi de rebus pro dereliftis ha-bitis, redè nunc proponentur. Donationis uer-bo ipfa quoqi traditio intclligi poteft.Nam amp;nbsp;ea d a demum

5» IVRISCIVILIS demum perfeda donatio eft, ubi res tradita w, amp;nbsp;ipfa datio fecuta.l.t.l-p;§.ult. De dona.1.^5- D® donat. cauf. mort. Sunt tarnen amp;nbsp;donatione^» quæ in fola promifsione conliftunt,fed ad trafic turn de obligationibus magis pertinent. Sic VP pianus l.p.De donat.inter uir.amp; ux. fcripfit, Donati o nes omnes eb pertinere,ut uel ipfo lurcres liant eius cuidonatæ funt, uel obligatio fit ciui' lis. Suntamp;donationes ueluti imperfedç,quî irelfubcóditione fiunt,uel ab eapendentiutdo'' ‘ nationes caiifa mortis non obfcura habentfuam conditionem. Sed neque donationes quæ ob rem,caufam''ue Hunt,hoc eft, ob caufam prætci* tarn uel futuram,mei‘æ donationes funt: ut me* ras uocatPapinianus.Remuneratio itaquepro* prie donatio non eft.l. fed amp;nbsp;fi icge.ÿ. confuluit» De petit, hæred. Verùmetfi liberalis fit donâ' tio,fi tarnen pura fit : hoc eft, neq; conditioned habeat, neq; ob caufam futuram fiat : ita ftatid traditioneperficitur, dominiumq-, transfert,lit etiam dicatur irreuocabilis. Sed hoc tarnendici turfub hac conditione, Si non ingratus fueritis cui donatum eft. Ingratus autem à lureconfuh tis iudicatur,non philofophorum more, qui officium fimplicicer fuum non facit:fed qui contra officium fie facit,ut etiam maleficium pro bene-ficio rependat. Dicitur quidem etiam à lurif-conftiltis obligariwç^f aa'T/^w^gt;«,is cui quid donatum eft.Sed ea eft tantum philofophica(utitalo quar)obligatio:neq; ingratus in lureautinforo habetur,qui eam non obferuat:hoc eft, nihil rependit,aut uicifsim donat.Nam amp;nbsp;qui rémunérât,donare non uidetur, ut ram dixr : itaque qui accipit

CATECHESIS. 55 iccipîtr8munera£ionem,ben2ficiû accipere non omnino uidetiir:proptereaq;amp;fi is fueritingra tus,nihil amittit. Vndeapparetjdominium ma-gisexremunerationis caula certum transféra, quam ex mera donanone.Magis enim ell irreuo cabilis remuneratio, amp;nbsp;fine ulla conditione. Porró fi res à domino tradatur ex caufa uenditio nis,noneftdubium transferri quoq; dominiu: fed fubeft tacita ueluti conditio, si paservra bolvt vM siT: ficuti amp;nbsp;in Commentarijsadxi i Tab-dixi. Item fi ex caufadotis res tradatur ma ritOjineft conditio si nvptiab sint. Quan-quam amp;nbsp;turn ex hac caufa non omnimodo dominium transferaturin uirum. Confiante ma-trimonio,maritus dicitur quidem dominus rei dotalisfiedciuilitermagisquam naturaliter, amp;nbsp;aliorum potius quàm uxons refpedu.Triphoni nus 1.75,De iure dot.Quamuis (inquit) in bonis mariti dos fit,mulieris tarnen efi. Vtriq; tribui-turdominium inl.15.Quifatifd.cog. Marititarnen efi uindicatio.l.doce.C.de rei uind.Sed lo-lutomatrimonio, efi mulieris. Si resæfiimata in dotemdetur, facit hæc æfiimatio cum dotis caufa maritum multo magisdominum,amp;peri-culocumalligat.l.plerunqj.Deiuredot.Iufiinia nus tarnen rei illius adhuc excantis uindicatio-nemfoluto matrimonio negarenon uidetur.l. penulc.C.deiurcdot.ficucediuerfo potefi mari-tus,fimalitrem potius quàm æfiimationem da repetenti æfiimationem. Prætereafi resno-Xædedatur, amp;nbsp;exea caufa tradatur, dominium inaccipientemtransfertur: ficuti amp;nbsp;cum datur infolucû,autex caufa tranfavlionis,cefsionis'ue.

Hæ(inquam) caufçfont,quætradinonetransf« runt return dominia, fi dominus ex ijs rem tra* dat;ficuti fi non dominus tradat, ualenttamen ut pollelTor lal tem ufucapiat,hoc elljtandemdo minus etiam fiat. Iraq; amp;nbsp;de ufucapione nunedi cendum ert. Sed illud obiter interreram: ut u-fu amp;nbsp;tempore rem alienamcapimus,autacquiri mus, non traditam à domino, fic amp;alia interdu rationeftatimquoq-, noftramfacimus. Sibona fide ex tua materia Ipeciem aliquam fecero,res ftatimmeafit, amp;nbsp;tuamateria effe définit,quafi extinôafit,præfcrtim cum ad fua initia redire nonpofsit:utloquuntur lurifconfulti cap.yS-Delcga.^.lioceft,nbitalis forma effeda eft,utru dis amplius materia effe non pofsit: amp;nbsp;uerö maxime,fi plus fit in arte amp;nbsp;manus precio,quànii» materia. Nam amp;nbsp;turn licet materia maneat, quia tarnenitaeft transfigurata,abeffeuideturarg.l-Quwfitum.^. Illud. ff.Delegat.j. Adiungendi hiceftSi aliaacquifitio,eorum nempequæfo' lo noftro inædincantur. Turn enim neq; materia, neqj forma, fed fundus fpeftatur, ut quæ ill* cohærent,eiufdem domini effe intelligantur. ut amp;nbsp;alias accefsio fequitur corpus principale. Eth autem hac ratione, arbor tua fundo meo infita, mea fiat: amp;nbsp;quod ex re mea nafeitur, meumelfe fbleat: tarnen fundi autarboris meac fruftus fieri alterius poflunt.Nam fi alius bonafidecolue-rit,amp; fruftus perceperit,fuos facie,præfertim cum etiam confumpfit:ficuti amp;nbsp;confumptiofe-cpii ftatim folet perceptionem,amp; frudus extare magis dicuntur quiadhuc pendent. Nam amp;res mea fiaut cofumptaextinda uc fit,aut pro con-fumpta

CATECHESIS. i^lt;f fumptaçxtinfta'ne habeatur,manere mea nó po teft. neq; folum dominium confumitperimitq; fruftuum talis perceptio,quç amp;confumptio fit: fedamp;obligationemhypothecariam.quanquam alioqui dominium rei cófecutus amp;adeptus per igt;fucapionem,nóperimatalteriuspropcereahy- ' pothecam.cap.t.§.j.De pignorib.

Vfucapiocertè nobiljs eftetiam, utefledici-tur,dominijadeptioatque ^cquifitio : Schuins nuncloci eft.Nam Sequi patitur rem fuam ufu-capi,uidetur eamabalienareuoluiffe.cap.iS.De nerb. fignif. Sed eft tarnen ufucapio magis luns ciuilis,quàmnaturalis.Neq-,certèufucapio-nis iure utebanturjnifi qui eines Romani erant. Icaq-, Sein Lege xii Tabularum, ex qua ius hoc defcendit,fcriptum erat, adversvs hojtem AETERHA AVCl*ORITAS ESTOtUtteftlScftCl— cero,quihofteminealege appeUariperegrinum monet.Idem in Top. amp;nbsp;pro Ceci.feribit, feriptii in ijfdem x11 Tabulis fuiffe, utufus fundi,fi fit biennij,uel aliarü rerum,fi fitunius anni,auao-ritas elfer. Auftoritatem hie uoeant lus domi-nii,fieuti Scufu res mancipari Horanus dixit. Vfumnerb appellatipfam polfelsione,quacertc hie in primis requiri conftaf.Sc corpore primum acquiri,animo deinde retineri,dubiû nó eft. Sed hic oportet iuftam quoq; aliquam poffelsionis caufam effe, quaunlgus appellat Titulum ; hoc eft,ut qui ufucapere unit, ex ca cauta polsideat» quæ fi abs domino proficifceretur,ftatim dominium trasferret ; ueluti ut pofsideat pro empto-re,pro hærede,pro legato,pro donato,pro dote, profoluto, pro noxæ dedito, pro indicato. Sed d 4, Si

Çÿ IVRIS CIVILIS amp;fifalfa caufa fit, fi tarnen fit error probabilis, ufucapio procedit, amp;nbsp;traditio ad ufucapionem ualet.utfi quis rem aliéna mihi tradat quafi do-natam, autiegatam. Sed temper oportet nt fini bonæ fidei, laite cum rcmprimùmaccipio : hoc cft,utexilUmemtradi àdomino ex iufta caufa« Nam amp;alioqui fi mala fide rem alienam occu-pem, non ipfe modoprohibeor ufucapere, cum iamautfur fim,autprædo : fedetiamrem furti-uam aut ui poffeflam co uitio atficio, ut ne aba-lio quidem bone fidei poffetfore pofsitufucapi« Sicenimlex xn Tab.ait,Reifurtiuæ æternam efle auftoritaté : hoc eft, non efle ufucapionem. Idin Commentaries ad xu Tab.lathis expofui. Nunc ut breuiter ufucapionem abfoluam,dico, olim ex ea lege, biennij potfefsionem in rebus immobilibus,unius anni in môbilib.fatis fuiffe: led luftinianum, annum ad triennium, biennium ad xaut xx annosproduxiße.Veriimceni poris definiti potfefsio etiam efle debet côtinua) nee interrupta, nee ab alio interea re ufurpata. Quanquam coniunguntur tempora non foluni inner defunduamp; hæredem, fed etiam inter uen-ditorem amp;nbsp;emptorem. Sic ergo ufu amp;nbsp;tempore rem alienam capimus, fine acquirimus, utdeea deinceps fecuri elfe etiam pofsimus:ficuti amp;nbsp;Cicero uocat ufucapionem, folicitudinis amp;litium finemmofterque Caius cap.ult.Pro fuo. Huie commode nunc fubiungi pofleputo teftamen-tarias acquifitiones,quç iuris etiam ciuilis fuut, fed potfefsionem nullam requirunt:eius uero loco habeut domini expreflam uoluntatem, amp;nbsp;modb etiam alterius confenfum,ucluti heredis: mode

CATE CH ESI s. $? modo fine eiiis,cin acquiritur, feientia, ut in le-gatario apparet. Suntqj hæaequifitiones modo uniuerfitatis, ut hæreditatum : modo return fingularum, utlegatorum. Non conuentionib. fedtraditionibue amp;nbsp;ufucapionibus transferri te ruindominia,inter uiuos reûè dicitur. Teliamé to autem ita pleruiiq; etiam transferuntur,ut Sc fine conuentione, rraditionc, poffefsione tranf-ferantur,nempe lege ipfa.

Teftari læpe generaliter apud lurifconfultos rietefla^ dicitur,quiaut telles rogat,aut coram ijs uolun- ntentii, tatemfuam exponit, etiam fi inter uiuos id fiat. Sedad ultimas uolûtates nunc reftringiturhoc uerbum. TeHamentumqj definiunt, efle iuftam fententiam fiue cótellationem, de eo quodpoft mortem nollram fieri uolumus. lufta dicitur, quódeertis iuris folennibus conftet. nonenim nudauoluntate conftituitur, ut Papinianus ait cap.xi.ÿ. ult. De bon.poll, fecun. tab. Deinde, q, plane fit Iuris ciuilis;hoc eft,ex lege xu Tabula rumdefeendat.Quam ego legem in commenta-rijsad xn latins expolui. Nunc illud tantum dico,cum fit huius iiiris,efle tantu ciuium Rom. Itaq^fideperfonis hicquæratur,diccmus ijs demum effe faftionem teftamenti;fiue teftamentu facere, fine ex alterius teftamento capere uelint. Cicero, ut probet Archiam poetam efle einem, refte illud urget, quod teftamentum iure Rom. fecerit. Sednonreftelibro fecundo de Inuent. damiiato parricidij relinquit ius teftamenti faciendi. Inteftabiles ,quales funtquide libello famofo damnati funt,manent quidem eines,fed amittunt tarnen ius teftamenti faciendi. Ac pro d 5 prié

prié quidem itaappellantnrjqni nullam habent tcftimonij didionem. Poiiea etiam receptum eft,ut nemo ijs teftimonium dicat:hoc elljteftsquot; mentum facere non pofsint,quiafine telbbui , id fieri non poteR. I.t8.$.ulti.amp; 1.36. De teftam-

Sedqui fimpliciterinfames funt, non amittunt proptereaius teftamenti faciendi. Certè amp;intc-ftabiles nihilominus inter uiuos de fuis bonis ftatuere, quod uolunt, reftè poffunt. Porto amp;nbsp;prodigi,quibus eft bonis interdidum, non pol' funt teRamentum facere; amp;nbsp;hac in re cóiungun-tur cum inteRabilibus.l.36.De teRam. Ipbu’ interdidionis formula proprièquidemadcoii' tradus magisreferebatur.Sedquia tarnen libero rum caufam etiam cópledebatur,amp; qui moriun tur maxime prodigi elle foleant:ad impcdieiub quoque teRamenta percinet. Sic autem prætot alicui bonis interdicebat : avANDo tv boha paterna NEaviTlA TVA UISPERDIS, LIBE' ROSCIVE TVOS AD BGESTATEM PEROVCI'i 08 EAM REM TIBt EA RE COMMERCloaVt IN TER Di CO. Proximifuntfuriofi, cum quibugt; amp;nbsp;alias prodigi comparari folent. Corporis qui' dem infirmitas non obeR teRamentis: fed men* tisfaltem fanitas requintur. 1. 3. De teRam.M' C. Qui teRam. fac.polT. Ncquc fatis eR, fi qui* litin coufpeduadumbratte quietis, utloquitut Celfusl.quodmeo.$.«.Deacq.poir.Nonenimfo ror non eR,quia fortè non apparet. Sed fi reuen intermittatur,amp;fuainteruallahabeat,in histe-Ramentum fieri poteR. 1. furiofum. C. qui teftä-fac poll.Impubères etfi acquirere pofsint,tarnen non minus quam furiofi prohibentur teRameii' tuut

CATECHESIS. 5J turn facere. Impubères autem bic intelligutur, uel mafculi, donee attigerint extremü diem an-nidecimiauarti:uelfœminæ3duodecimi.l.8.De teftam. Cicero in Topicis non magis probarc uideturmulierum etiampuberum teftamenta, quam puerorum,leruoriim,exulum.SedIoqui-Turde mulieribus,quæerant in manu amp;potefta te;ficutiamp;lib.7.Epift.ad Trebat. EtBoetius Ci ceronis interpres, notât mulierem capite non di minutam, hoceft, fub tutore agentem, potuiffe faltem tutore aurore reftamentum facere. Li-uiuslibre trigefimon-ono mcminitcuiufdamc-retricxilæ,libertinæ muliei is teftam entû facien-tis Romae,tutore petito abs Tribunis amp;nbsp;Præto-re,amp;amatoreinfuumhærcdem inftituentis. Sa nèfiliusfa. cuiufeunq; ætatisfit,prohiBeturte-ftamentum facere, etli pater confentiat. 1. qui in poteftate.l.fifiliusfam.Deteftam. Donate tamé potuit, patre confentiente. Nam id fit tanquam abs Procuratore patris. Sed teftamentu perPro-curatoré nÓ fit. Deinde erat in lege xn Tab.PA-TERF. vTi LEOAssiT, iTA ivs ESTO. Lexer-go tantu patrif.dabat hoe ius teftandi:filiof.non dabat. Si tarnen filiusfa. bona caftrenfia habeat, uel quafi caftrenfia:cum in ijs pro patref. habea-tur, de ijs etiam teftari poteft. Deniqj muti fur-di'ue hue referri interdum poffunt. Sed fi illi feri bere,authiloqui pofsint,nonprohibenturtefta mentum facere,cum uoluntatem fuam exponc-re rede pofsint.

Proximum eft ut uideamus,quemadmodum teftamenta fiant: amp;inprimisdc teftibus tefta.» mentarijsjUtfunthiin primis ncceffarij. De ijs autem

éo IVRIS CIVILIS autem feparatimhic agitur: quianequeomnef qui tellamencum facereprohibentur prohibean tiurin eo elle telles: ut in filijsfa. apparet. negus omnes qui in iudicijs,aut contradu teftes effe polTuntjhicetiam pofsint:utapparet inmulieti bus,quæ cum alias teftes elTe pofsint,in teftame to tarnen non poflunt.l.zo.ÿ.mulier. De teftam« Neque ratio obfeuraeft, ft cogitemus, ciim leX certo numero teftes ueluti deligeret,quorum fi-dei tanquam euftodiæ teftamentum committa-tur,magis debuifte deligere mares, ftcuti dele^ git. Nam amp;nbsp;quod alias mulier pofsit elle teftis, indulgentia quadam receptuefle uidetur, euW olim nunquam poftet, ut fignificat lex quædani Horariaapud Gellium lib.ó.cap.7. Sané ex Ci-ceronis Epiftolis ad Atticum, fatisintelligipO' teft,Terentiam poftdiuortium,cum Ciceroteftamentum faceret, quiaad id obftgnandum no effet adhibita,aliquandafuiffeconqueftam: Ci-ceronem ueróhacuti exculacione, quödfibiin mentem non uenerit:amp; uereri tamen,ne officio fuo uideatur defuiffe. Porró lege teftamenta* riarequiritur, ut hic teftes fint nó lol urn mares, fed amp;nbsp;puberes, amp;nbsp;eines Romani. Impuberes lege quoq; Iulia de ui, prohibentur in reum dice-re tcftimonium.l.j. §.lege. Deteftib. Sed pere-grinos,hoc eft,qui cities Romani non lunt, fi de teftamento non agatur, habuiffe teftimonij di-ftionem,ueriLis eft. Inteftabiles homines nulla plane habent. Quid de ijs, qui tantum infames lunt? Prohibentureriam illalege Iiiliadcui:ne-que uidentur teftamenrisadhiberi potuifte. Sed omnibus omninoteftimonijs femperarceri,no

C A T E C H E S I S. tft «ft fans expreifum. Sanè hæreticos, exceptis quibufdam,Iuftiniani conftiturio prohiber qui-dem,in iudicio aduerfus orchodoxos reftimo-niumdicerededin horum tcftamentis,autcon-traâibus,non prohiber, l.quoniam. G. de hçrec. amp;nbsp;Manich. Nempe orrhodoxorum pericuîum magnum fuifler, fi reltimonio hærericorû dam-nati fuiffenr. Sed horum reftimonio uriinrem luam,hoc elldn fuis reftamenris aur conrraftib. cur no porerur?prçferrim cum tépore luftiniani ram mulræ effenr hærefes, ramque mulri ijs ad», diai,ur reftarores orrhodoxinon poHenr facile alios inuenirereftes. Porro cum qui lege repc-rundarûdamnarus eft,non modo inreftamenro prohiber! reftem elfe,fed amp;nbsp;in iudicio,faris conftar 1.20.$. eum qui. De reftam.1.6. De 1.lui. rep.l. ly.De reftib. Eum quoque cui bonis eft inrerdi-âum,non folum prohiberi reftamenrum faccre, fedamp;alterius reftamenro reftem adhiberi. I.i8. Deteftam. Poftremb ex commun! régula,quæ -lt; prohiberaliquem in re fua reftem eifejumprum i uiderur,quod hic luftinianus reftes elfe eos pro- ■ hibet,qui hæredes funr,qui'ue funr in reftaroris poteftare: ur funr filijfa. Cum filiusfa.habear cû pâtre familiam communcm, amp;-uelut! commu- lt;' nepatr!monium:patristeftamentû,filijfa.quoq; lt;t elfe uidetur:proptereaq; hic in illius reftamenro c reftis elfe non poteft. Eoq;pertinet,quod luftinianus hic ait,domefticum reftimonium repro -bari.Cicero fane in Epift.ad Att.ubi de fui tefta-ment! obfignatoribus agit,meminit domeftico-rum. Sed domeftici elle potuerunt, qui filijfa. non effent:ut funtliberri, qui in reftamenro pa-uoni

^i IVRIS CIVILIS , troni non prohibcntur effeteftes. Quod de nJ redibus^qui fimul non poffunt ede teltes, dióö cft, apertam habet rationem. Cicero tarnen pro Milonc,Ioqucns de quoda Cyro teftatore,uide' turfignificare, illosnonprohiberi;Vna(inquit) fubteftamentum obfignaui cum Clodio.tefti' mentum autem palam fecerat,amp;illum hçredeni amp;nbsp;me feripierat. Verum ne miremur, Ciceron« amp;hæredcm fuiirc,amp; fimul teftem, fignatorem-’ que eiufdem teftamenti: obteruandum eft,olini hæredem potuiffe elTe teftem; nempe cum telh-mentum neretperæs Sclibrâ,5cinterueniietft' miJiæ emptor imaginarius,fiuefiduciarius: qo* deinde hæredi uero tanquam legatario hæredi' tatem reftituebat. Legatarium autem conflit poffe teftem elTc, quia non principaliter eiusres agatur. Extat infignis, fed non uulgaris locus in epiftolis Symmachi P. V.ad Theodofiûlmp 5gt; Calumnia inanis (inquit) obieda eft, quôdfi' » gnatores nefeio quid legati ex eadem uoîuntart jgt; ccpilTent. Quis non familiarifsimum quemqu® îgt; fignandis adhibet, cùm extrema céduncurlIiO^ » quid minim eft, ft in oculis pofitus mercatural* s» quodmonumentum rcligionis, qui meruit ad' » uocari-Non fero fignatorem, cui pars bonoru® »gt; magna defertur. Nam etfi Integra confeientia, igt; non tarnen fincero pudorc ditatur. At uero hs^ » Icuia pignora, aut amoris gratia, aut tcI tâtons » uerecundia relinquuntur. Nihil huic religion! »3 nouis legibus derogatum cft. Hæcille. Sedamp;;

fcriptorem teftamentarium pofte teftem elTe,at' que ad co legatarium, modo fibi ipfi legatum fui manu non afcnbat,dubitandum non eft. Cæts* rùm

CATECHESIS. ^5 rùm ut in conditione teftium multi hic finguU-riter requiruntur, fic amp;nbsp;in numero. Nam cum a-lias duo fufficiant, leptem hic cóuenire debent. Certèubi dealicuius fafti probationefimplici-ter agitur,duo telles folent fidem facere.Sed nihil obftat,quin re integralex aliqua iubear,cum eftfaciundumaliquid, folennitcr plures rogari amp;adhiberi. Sic Paulus Lp. De diuort. notât, ut diuortium rité fieret,neceffe fuilfe feptem telles ciues Romanos puberes adhiberi. Deinde hic eftnecelTe,telles, qui tellatori adfunt, clTcroga-tos;quo magis attendant,quid agatur. Alias ue-ro ubi poft faftum telles,qui fidem faciant, adhi bentur, non requirimus hanc rogationem.l. ad fidem. De teftib.Imb uerö cos audimus, quos a-lioqui cum gereretur res,nemo fufpicabatur telles fore. Poftremó,telles hic effe debent figna-tores. Scriptum apud Fcllum eft, Clafsicos telles olim didos effe,qui teftamentis fignandis adhibebantur. Sed Clafsicos dici homines non bulgares, ueriim primçueluticlafsis,dealicuius dignitaris : talcsqj olim adhibitos fuiffe teftamé ‘ ps confignandis. Nam amp;annulum fignatorium ' flospræcipuè habuiffe conftat. Ac Paulus qui-' dem Icribit, ueteres fublignationis uerbo pro i lubfcriptione ufos effe.l. fublignatum. De uerb. , fignif. Sedfubfignationem defubfcriptionem 5 hicconiungimus. Non tarnen omnino necef-’ nbsp;nbsp;fiariaeft fcriptura in teftamentis. Nam amp;aliæ te-

* hationes fine fcriptis haberi poffunt, 1.4. De fi. ü inll.amp; l.^.De teftam.Et teftamentum coram te-' ftibus poteft uocc tantum nuncupari. Imó uero * poteft quis fibi teftamentum in fcriptis facere.

amp; filio impuberi per nuncupationem fubRituCquot; re.l.8.$.ult.Debon.pofl.lec.tab. Sedfi quishS' redem tantum nuncupet, legata ueró in tabulas conférât,codicilli magis uidentur,quam tabulât teftamenti.l. ult. Deiurecodic. Sanè Cic.lib.i-de Orat. meminit cuiufdam finelibra amp;nbsp;tabuli’ teftamentum facientis, tanquam in procindu-ld autem uidetur fuitle teftamentum nuncupa' tiuum. Quæintabulis olim fiebant, fada quo-que fuerunt per æs amp;libram : hoc eft, imagina-riam quandam uenditionem. Sed ubi libra deef fe poterat, deefte etiapotuit fcriptura. Idq;pro' pter occupatos amp;nbsp;properantes teftatores reet' ptum eft:ficuti amp;nbsp;militate in procindu teftamt' tum nuncupabatur,finealijs folennibus : quan' quam olim, ut amp;nbsp;in bellis, aufpicia contempts hic non fuilïe, fignificet Cicero lib. t. De natuis Deorum.

Pofteaquamdidum eftde teftatoribus,amp;te' **^ en^s' ^s^sis teftamentarijs,tertio locodicendudia' *” nbsp;nbsp;hæredibus, fine quibus etiam teftamentum e^'

non poteft.Ac fi quidem fint fui hæredes,ac prquot; tereâtur:teftamentum eft nullum, l.t. Dciniuli rup. amp;nbsp;imperfedü.l.fi duobus. De bon.poff.ltC' tab. Non eft tarnen tam iniuftum, tamqjuitio' fum,quàm fi uitium ipfum oculis cernereturut luti fifubfignatum teftamentum no elfet. Nam amp;nbsp;ignorari poteft an fitfuus, qui præteritusellt dicitur. IntereaitaqjPrætor fecundum tales ta-bulas dat poftefsionem: ut amp;nbsp;contra eas darept teft fuopræterito, fi hiciurePrætorio fuccedert malit.l.i. Debon.pofl.fec. tab. Præteritûautem hic dicimus,qui neq; inftitutus eft,neq; exhïm datui'

CATECHESIS. 65 datus. Suos autem hæredes,quorum præteritio teftamétum facit iniuftum, appellamus liberos illos, qui in poteftate morientis ita fucrunt, ut iam turn,hoc eft, mortis tempore, primum fuo-rum gradum tenerent. Nam fi eum demum poft teftatoris mortem confequantur,etiamfi ante a-ditam hæreditatem : præteritionis nomine non tumpunt teftamentum.Veluti fi filium exhære-dauero,extraneumqquot;,inftituero, amp;hærede délibérante filius decedat; nepos ex eo fuus quidem I fit, non tarnen propter præteritionem ins rum-penditeftamenti confequitur.quamuis ab inte« ftato, fi tcftamentum deftituatur, ut fuus fucce-’' dat.l.t.§.6.Defuis8cleg. 1.6.Vndeagn. l.ó.De in * nbsp;nbsp;nbsp;iufto rupto d.ft quis p 0 fthumo s. D e 11b. amp;nbsp;p ofth.

'' Depofthumis proxima eft quæftio. Triplex ^ autem effepoteft. Prima de ijs qui poft mortem '^ nafcuntur fui. Secunda de ijs qui poft teftamen turnnafcuntur ante mortem teftatoris. Tertia ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de ijs qui prius nati,póft quaft agnafcutur, fiutq;

* fui. Sed eorum omnium præteritione conftac p tcftamentum poffe rumpi. Primum, cùm is qui in utero eft,pro iam natofæpehabeatuf.non eft ^ nouum, ft qui conceptus tempore mortis mcæ ^' iam erat, in mea poteftate fuiffe , hæresque 1' propterea fuus effe inteUigatur •. amp;nbsp;ideo,ft præ-teritus ftt,teftamentum rumpat. Non eftfta-''' nbsp;nbsp;nbsp;tim uitiofum ipfo iure, amp;nbsp;iniuftum talc teftamé

V' turn. Qtud enim,ft pofthumus non nafcatur ui-gt;' uus,aut nafcatur monftrolus? Sed eo ita nato, 1’ utinter liberos numerari pofsit, teftamentum (‘ rumpi fatemur. Quod lus uifum eft Ciceroni tarn certft,Sc uulgo quoq‘,notum,utde eo nulla l’ • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e effe

effe pofle controuerfum fignificet lib.f. de Of^f' amp;nbsp;pro Cecin-Eadem autem conditio eft amp;nbsp;nepo turn pofthum'orum,qui uiuo auo teftatore con' -cepti,poft eius morté nafcuntur fui ex filio,poft illud teftamentum ante teftatorein mortuo.Iti' ; que Gailus cautionem concepit amp;nbsp;formula,qui , hi commode inftitui poffent h^redesme alioqui præteriti,agnafcendo rumpcrent teftamentum^

Porró non folum pofthumos bic dicimusqm poft mortem teftatoris, fed amp;nbsp;qui poft tcftamcn turn fadum in uita nafcuntur,ut loquitur Vlpi* 1ÎUS l.j.^.i.De iniufto rupto.Itaq-, amp;nbsp;eorum agn^ tione, fipræteriti fint,rumpitur teftamentuni« Imó ueró amp;nbsp;ij qui teftamenti quidem tempos iam nati erant, fedpoftea fiunt fui uiuo teftaM' re:ùidéturquafiagnafci pofthumi, utetiamius habeant rumpendi. Itaq^fi tempore teftamenU filiumfa.habeo,amp;ex co nepotem:amp; filiusfa.m« * uiuo deinde moriatur:nepos in eius locum luC' çedit, amp;nbsp;fubeundo primumhæredisfui locuni) dicitur quafi agnafci:ut ft pr^teritus in teftamei’ to fuerit, rupat. Quod ius defcendit exiege Vel' lÆa : ex qua amp;ipiafuccefsio, quæ illam quafi 3' gnationem cfficit.

Suihæredes,fiexhæredes fcripti fint,non eXl ftunt amplius fui hæredes, quafi fui elfe defiÇ' rint.Lu$.fccundum. Defuisamp;legit. Sedfiim' què exhæredati fint,habentad refcindendumte ftamentum lureciuili querelam inofheiofr^a cuius etiam exemplum introdudaeftiurePrS' torio bonorum poftefsio contra tabulas. Veruni cum teftamentum propteriniquam exhaereda* tioné rcfcinditur,opus eft cognitione amp;nbsp;fenten-

CATECHESIS, 67 tia Iudicis:neq; tarnen plane refcinditur, fed fo-lum quod attinet ad caufam fcripti hæredis .Le-gataueró nihilominus præRantur. Exhære-darioneremotos non turbare, hoc eft, ipfo iure non rumpere teftaméta parentum, ait Vlpianus l.S.Dc bon.poll.cont.tab. Sed inofficiofi quere lam inftituere polTe, dubium non eft : inofficio-fumq;dici,quodfaftum eft contra officium pie-tatis: amp;eiusquidem pietatis, quamnonfolum philofophi commendant, fed amp;nbsp;legislatores prç cipiunt.Poteft tcftamentum,ut Cicero appellat, inhumanum effe, amp;nbsp;tarnen elle ratum : ueluti ft quis amicos bene meritos,amp; morientis liberali-tate opus habentes,prætereat. Sed non dicituC inofficiofum apud lurifconfultos, ubi nullaeft ftrifta obligatio,amp;ciuilis ueluti prçceptio piëta tis, atque eius officij quod negligere n5 fit liberum. Debent autem parentes liberis fuis aliqua faltemluorum bonorum partem rclinquere. amp;nbsp;hoceft officmnaturalis pietatis,quod ratio quo-que ciuilis aftringat,definiens etiam portionem illam effe debere quadrantem:qucm poftca lufti nianus produxit ad trientem amp;nbsp;femilfem.Qua i-taq; ratione iubetur parens filio hanc partem re-linquere,eadem,fi non relinquatur,fuit permif-fum deinofficiofo teftamento quæri.l.8.$. quo-niam. Deinoff. teftam. Porró qui hæredes in-ftitui polsint, æftimandum non eftexeo quod dixi,qui teftatoresteftes'ue effe pofsint. Impubères neque teftatores neqj teftes effe poftunt, poffunt tarnen fcribi hæredes. Filijfa. non pof-funteffe teftatores : teftes in paterno teftamento effe etiam prohibentur,poftunt in alio. Hære e % des

des efTc nunquam prohibentur- Homines in-teftabiles,nequeteftes, neq;teftatoreselTe pol-funt : hæredes inftitui non prohibentur, fi ciues Rom. fint. Quicunq; ciues Rom. non funt,ut no funt teftatorcs teftametarij ue teftes,ficneqi extertamento quiequam capiunt. 1.1. C. dehs-red-inhit. amp;nbsp;Cicero pro Cecin. Muiieres tefta-mento teftes non adhibentur:teftamentum fact re non prohibentur,ficuti nec haeredes effeiqua' quam lex Voconia olimid non paterctur. Pof' rö ciuitatibus hæreditasrelinquiohm non pots rat.Sed po ilea ijs potuit,quæ effent fub Imperil Pop.Rom.l.ió.ad.Sen.Treb.

Cum plures hæredes inftituuntur, interdunj plus,interdum minus habent quam reliöumel' 1e uidcatur. Ac in æftimatione quidem amp;nbsp;diftri' butione partiü fæpius lurifconluiti folent duo' denarium numeru, ut ad earn rem ualde accom' modatum,obferuare : ficuti amp;nbsp;folemusaffemin duodecim uncias diuiderc.Interdum tarnen hoc numero rclido,feptenariü cogutur lequi : quöJ ineo demum proportiones duplæ feruari pol' fint.I.fi ita fcriptum.De lib. amp;nbsp;pofth.

Ac in primis quidem de accretioneearnm paf tium quæuacant, quæri folet. Sed obferuan' dum eff, duplex hic cffe poffeius accrefcendi-Vnum,poteiÏateIurisintroduftum,utIoquitiit Vlpianus l.ij.^.t.De hçred.inftit.ul cum iurisK' guladiftet,neminem pro parte decedere poffetc ffatum, amp;nbsp;pro ea fola hæredem habere extefta-mentodntelligamus partem uacanté iuris fubö litatehærediapplicari. Alterumueró efi,quo(l ex uoluntate teftatoris, amp;nbsp;dus uoluntacis con' ieftufi

C A T E C H E s I s. 6p îeûurajConiunûionisq; ratione defcendit^amp;s cf-' nbsp;nbsp;nbsp;fielt ut hæres unus alteri cohæredi præferatur la

' parte uacate.l.i/.^.id.ój.De hçred.inftit.Si unus ’ tantum hæres fuperfit, huic non potelé non ac-crefeereportiouacans, fiuequæ alteridatanon ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuerit,fiuequæilli5cui erat relifta,non fitacqui-

' fita.Sed fi plures fuperfint cohæredes, pars qui-' nbsp;nbsp;nbsp;dem nullidata,omnibus accrefeit : h uerb alicui

' ut de ordinê amp;nbsp;ittre coniunftionis inter legata-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rios etiam quæritur.

’ Sinon aliquid accrefeere, fed potius detrahi ’ , aliquid debeaf.ut fi teftator non modo allem hæ reditatis impleuit, diftnbuendo, led etiam ex-( nbsp;nbsp;nbsp;celsif. amp;,cum iam totum quibufdam dediffe ui-

rifconlultis,fingulis pro rata detrahi,cum res to ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tareuocaturadaffem.l.t3.§.i.l.47.amp;78.adfi.De

Dé conditionibns Inftitutionumfolethic e-tiam quæri.Sed quod huius loci propriè eft, brc f nbsp;nbsp;nbsp;uiterperdringi poteft. Conditionesuelimpol-

'' fibiles uel turpes etfi contraftibus noceant, ta-^ nbsp;nbsp;nbsp;men teftamentis non nocent, neq-,hæredibus.

^ Decondit.inftit.1.3 amp;nbsp;4. Decond. amp;.dem. Sed '', conditio captatoriæ inftitutionis tarnen obeft, amp;captatoria inftitutio plane eft inutilis: ueluti, Inftituo te hæredem, fi tu me uicilsim inftituas.

'' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e 3 l.çapta-

l.captatonas.amp;I.fcq.Dehæred.inftit. SanècoH ditioiurifiurandi.fi teftamentoafcribatur, tan-quam turpis remittitur.!. 8. De condit. inftit* Quanquam olim non ita fuiffe rcmißam/igniti' cetCicero Verr. j. In contraftibus non remit* ntur,cum femel placuerit.l.^p.De iureiur.l.tj.^-uit. De donat. Porró conditiones non turpeSj necimpofsibiles teftamétisafcriptas,feruarico' üat;^ uiuo eo cui quid rclinquitur,exiliere de* bere:itaq;fufpendcrcfpem amp;expedationemil* Jius,ut earn etiam plane périmant, amp;nbsp;extinguat, nifiliante eins mortem euenerinr. Atalicuius contradus códitionalis fpem amp;nbsp;expedarionent adhæredes créditons tranfmitti,dubium no elf Prætereaconditionibus inftitutionum,lîcutiamp; Iegatorum,quæ arbitrariæ aut promifcuæ finit) fedfunt in non faciendo conceptæ,hoc eft fingO lari iure tributum,ut per cautionem Mutianam ftatim pro expletis haberi polsint: ne alioqui ad mortem ufqj illius,cui afcriptæ lunt,res diftera* tur.l.7.Decondit. amp;dcm. Poflremb fcicndui» eft, conditiones uni alicui afcriptas, elfe indium duas.Sed quæ preterea de ijs explendis dici pof funt, funtcum ipforum conditionibus contra* duum communia.

tutionihus. eft,quæ' amp;nbsp;conditionales funt inftitutionesle* cundorum hæredum. Vt amp;nbsp;fecundi hæredes di* cuntur,qui alijs primo loco fcriptis fuftituütiin 1.4.6. De uulg. amp;nbsp;pupil. 1.51. De Icga. 1. Subfti* tuuntur autem fub quadam conditione, nemp® ft priores illi non fintliærcdcs: hoc eft,{ielTe3Ut no'int,3ut non polainnut etiam exprimiturin

CATECHESIS. yi L^.C.dc impub. Stalijs fubftit. Obfcurioreft, fed eôdé tarnen recidit c5ceptio,qua Titio Sem-pronius ica fubftituitur:Titius hæres efto: Titij hæres efto Sempronius.l.ult.C.de hæred.inftit. Interdumamp;latius concipitur atque porrigituc conditio: ueluti,Si neq;ab inteftato Icgitimihæ redes efte uelint.l.fiita quis hæres.De hæred.inftit. Exiftente autem fubftitutionis conditio-ne,fubftituto defertur hæreditas.præcipueq-, de hac delatione hic agendum eft;ut 8t totus de te-ftamentis lotus referri nunc eó debet,ut intelli-gamus, quando amp;quomodo exijs acquiritur. Hoc enim nunc quæritur: Si quis cohæredi fuo fubftitutus fit, ut fubftituipoteftnn eadéperfo-nacumiure accrefcendi concurrit Sciustubfti-tutionis,neq,tamenconfunditur.Eftenimuti-le,l'eruari utrunq-,.Nam portio uacans,quæ fine fuo onere non accrefceret, poteft interdum fine eo onere capi iure fubftitutionis: amp;nbsp;eius portio-nis capiendæ ius, quod ex fubftitutione ad hæ-redé nontranfmitteretur, ui accretionis ad eum deferri poterit. N am conftat,ius accrefcendi, nó etiamfpemfubftitutionis,tranfueadhæredes.l. 9.Defuisótleg.l.4.5.§. ult. Deuulg.amp;pup.l.Si. Deacq.hæred. Si quis uni ex duobus hæredib. fubftitutus fit,is præferri cohæredi debet. lus e-nim fubftitutionis potius eftiure accrefcendi,at quectiam coniunftionisiure. Namilli manife-ftateftatoris uoluntas aperte fuffragatur. Et ue ‘ ro talem fubftitutum, utriufque etiam hæredis portionem cófequi pofte, luftinianus hic docet. ’ nbsp;nbsp;nbsp;Sed obferuandum eft,partim id fieri iure fubfti

yi IVRIS CIVILIS admittiturad uacantem partem illius, cuifiibfti tutus eft:atq-, ita fit cohæres alterius haredis: K hacrationehuius deinde portionem cófcquie' tiam potert iure accrefcendi.Nam hoc ius fequi' tur eum,cui iam pars hæreditatis quanta eft iu' re fubfti tutionis.l.jp^. quidam. De uulg. amp;pU' pill. Quanquam è diuerfo ad eum ftatim non tranfeatius fubftitutionis,ad quemiusaccrefte di pertinet:licet aliquado dixeritVlpianus.quafi lubftitutum elfte, qui cohæres eft coniunftus.b di.§.Iuhanus.Dc legat.î.

Sane inter fideicommiftum amp;nbsp;fubftitutionem eftetiam ftimilitudo maior:nemiremur,aliquai’ dofideicommilftum dici fubftitutionem 1.87'^' Seialibertis.Delegat.i. Fideicommiftum tamen potius eft fubftitutione : uelu,ti. Si Titio hærelt;i* fubftituo Semproniumjamp;Titium rogo reftitu« re Caio,amp;c. præfertur fideicommiftarius Caius Sempronio fubftituto:atq; etiam aliquidprsW rea iuris habet, quod non haberet fubftitutus« Nam fcriptus hæres,qui caufatur fufpeftam eft hçreditatem,nihilominusabsfideicômiftarioco gipoteftjUtadeatamp;rertituat.l.dj.^.Iulianus.Afi Trebell. Idqj deinde amp;nbsp;fubftituto prodeftepoW rit. Sed ubi folus elfter fubftitutus, magis lib«' rumefte uidetur fcripto hæredi non adire.1.».^'« proponatur. Si quis omiftacau.teftam. Subfti tutionemjde qua hadenus egimus, appellamus iiulgarem,quæ amp;;communis fit,amp; fittamenl«' gitima. Sed altcrum eft genus fubftitutionis» quæ pupillaris dicitur;ut filiumfa. impuberem interdû dicimus pupilium.l.ult. De'uerb.oblig-Impuberem non pofte teftamétum facere, ante»

dixi. Sed permiffum eftpatri,hoc illi nomine prouidere. Subftitutione uulgari aliquis fibi ac-cerfit fecundos hærcdcs.Pupillari ueró non tam fibi,quàm filio fuo hæredem dcligit.Hæcq-, fub-ftitutio fi fimplex fit,mera effe innitutio h^redis etiam primi,qui nempe pupilli iphus Gt tantum hæres;ut amp;nbsp;pupilli tellamcntum appellatur hæc fubftitutio. Sedplerunqj permifceturcumuul gari, amp;coniungitur: ueluti,Si filius mihi hæres non erit ; uel fi erit, fed impubes moriatur ; Ti-tiushæres efto. Sed amp;fi generaliter tantüfcri-ptumfit, Titium filio meo fubftituo : poteft in-telligi utraqj fubftitutio. Imb fi alteram expref-ferittantum teftator, tacite amp;nbsp;alteram contineri credimu8.1.4.De uulg.Sc pup. Hac tarnen de re coramCétumuirisolimnobilis Romæ fuitcon trouerfia inter CralTum amp;nbsp;Scæuolam, ut Cicero quinquelocis commémorât, lib.i. amp;nbsp;ï. de Orat. in Brnto,inTop.8cpro Cecin.Atq-,hocquidem poftremoloco etiam narrat,quidde eafueritm-dicatü;Ornatè(inquit)amp;copiofcL.Craffus,ho-mo longè eloquentifsimus, paulo ante quam nos in forum uenimus, iudicio Centumuirali ‘ hancfententiam défendit: amp;nbsp;facile, cum contra eum prudentifsimus homo Q^Mutius diceret, ; nbsp;nbsp;nbsp;probauit omnibus,M. Curium,qui hæres infti-

* tutus effet ita,mortuo filio pofthumo (cumfi-‘ bus non modb non mortuus, fed ne natus qui-$ dem effet)hæredé effe opOttere.Idem paulo pbft ' ait, Scæuolam non tenuiffe caufam apudCen-, tumuiros, amp;nbsp;nemini probaffe quod defendebat. 1 nbsp;nbsp;nbsp;Hic ergo iudicatum eft, tacitam (utloquimur)

? fubftitutionem uulgarcm ineffe expreffæ pupil-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;05 lari:

lari:ut cum diftum eft,Si filins mihi hæres lufci* tur,amp;impubes moriatur,tu illi hæres efto: intel ligatur etiam amp;nbsp;illud adiedum,Si non hafcatuG mihi'ue hæres non fit,tu mihi hæres efto. Sed è diuerfo iam non dubitamus,quin amp;nbsp;tacitapU' pillaris contineatur exprefta uulgari:ut fi fcript” fit,Si filins mihi hæres non erit,tu mihi hæres e' fto:fcriptum prætereauideatur amp;iilud, Simihi hæres crit,led impubcs moriatur,tu iili hæres efto.l.2.$.uit.amp;1.4.Deuulg. amp;pupill. Si ramen mater fit, quæ filij impuberis mortui hærediwquot; tem petat,çquius eft earn præferri,neq; duraiii' terpretatione cacitæ alicuius pupillaris fubftitn tionis fummoueri.l.precibus. C.de impub.amp;S' lijsfubftit. Idemq;dicendumeft, amp;fi materim puberis coheres alioqui fuiftet.l.ult.C.Deinftit' amp;nbsp;lubftit. Cæterùm fi fit ita concepta lubftitU' tio,utnon magis uulgarem quam pupillareW cafum exprimât,fed æquè contineat utrunqpue luti,Filio meo Titium fubftituo;certè dicemuS) cxpreflam hoe communi uerbo uideri utranq'; fubftitutionem,amp;pofre matrem excludi. Sicu« amp;cum ita concepta eftreciprocafubftitutio,ilt;l eft,cum duo filijfa.impubercs hæredes inftitiiti, amp;nbsp;inuicé fubftituti funt.l.^.^.t. De uulg.amp;puP' Eftautéreciproca fubftitutio, ueluti tertialub' ftitutionis fpecies: fed qua tantum cohæredes fubftituuntur, quaq; cum iure accrelcendi coæ iungitur amp;nbsp;concurritoius fubftitutionis . 11' ludpoftremó adijciendum eft,fubftitutioneni pupillarem non pofte ultra pubertatem filijln-produci atq; protendi : quia etiam alioqui fieret iniuria filio,fiiam pubes,cumpofsit teftament» facere,

CATECHESIS. rç facere^nó pofsit hæredem fibi deligerc, fed eum. accipere cogatur, quem pater obtrudit. 1.7. Da uulg.amp;pup. Verùm etfi talis fubftitutio dire-ftaamp;ciuilis non admittatuv, admittitur tarnen iurc Prætorio fideicommiffaria fiue precaria,præ fertimcum hæc non pertineat nifi ad ea bona, , quæ codé teftaméto reUnquutur. 1. cohæredi. §, cum filiæ. De unlg.amp; pup. Deniq-, etfi nó pof-fititadiredó amp;jnuniuerfum fubftituifiliofa. ut etiam fi is pubes moriatur, fubftitutus admitta-tuntamé militib.teftatorib hoc fingulariter pcr-miflumeft, utitafubftitucrealiquo modo pof-fintjhoceft, eo modo, ut fi filius iam pubes mo-iiatur,fubftitutusfaltemadmittaturad eabona, quæ filio pater reliquit.l.15.Dc uulg.amp;pup. Sic itaq-,hec militaris fubftitutio diredó quidem ua let,led tarnen ut fideicomiffaria reftringitur:ne-que ut alias fubftitutio folet, ad omnia eins cui fubftituitur,bonapertinet. Itaq; non eft cur interprètes tam ualde tumultuentur,qubd Diode tianus Imp.eam comparare uideatur cum fidei-cómiffo. l.precibus. C.de impub. amp;alijs fubftit. Sednequereipfamultum intereft,utrum miles fubftituat,uel fideicommittat,prçfertim cum ex teftamento militis quadrans Trcbellianicus nó detrahatur. l. in teftamento. C. de teftam. mil. lam uerb, ut uideamus fruftum eorum quæ di-Üa funt hadenus ,de acquifnione hæreditatis di cendum eft.

Delata dicitur haereditas, quam quls, fi uelit, iamconlequipoteft.l.t5».Deuerb.fignif. Ex ijs ““^ ^‘^*‘^ ‘ auté quæ luprà difta funt,intelligi potcft,quan-doamp;quomodo deferatur exteftamentomempe cum

76 IVRIS CIVILIS cum eft tcftamentumiuftum,amp;eftmortuuste-ftator,amp; conditio inftitutionis exiftic.Supereft ut de acquirenda hæreditäte dicatur, cum amp;nbsp;to' tus hic traftatus nuncreferatur ad locum deac-quirendo return dominio. Ac fi quidemft'^ fin hæredes,hoc eft,liberi,qui étant in potedaH niorientis,amp;priivium haeredum gradum^aiK*quot; cum defertur hæreditas,tencnt:non tarn fierihÇ redes , quam ipfo ilatim iure exißere'dicuntuf ne exiftimemus, aditionem in ijs efie neceffana' 1.14. De fuis amp;legit. Statim enimatq; ijs deh' taeft hæredi tas,fimulacquifitaintelligiturpro' ptereaq; amp;nbsp;ignorantibus acquiritur.Suosq; diö mus eos hæredes, quód alterius h eredes eirenj uideantur,amp;resiamantè fuas magis capere,^ aliénas acquirere.l.tr. De lib. amp;pofth. Quagt;’-quam amp;cum fe bonis atqj hæreditati immilcu^ jpunt,magis hæredes fieri uideantunuttumno® nifi impuberibus beneficiü abftinendi detur.l 57.De acquit, hæred. Quod ad alios feriptos amp;nbsp;inftitutos hæredes alioqui extraneos, utappcl' lantur: dicimus delatam ijs hæreditatem,tunc demum acquifita uideri^um earn adietint,hot eft,cumeam acquirerefe 11 elle declaiarint,aui uerbo, autreipfa, fadoue aliquo. Cum uerbo adibatur,cretionem ueteres appellabant.Cerne-re enim hereditatem dicebatur,qui folennitet proficebatur fefe hæredem eße uelle. Fado nero ipfo adit,qui pro hærede aliquid gerit. Ac ha rediras quidem tantum delata,priufquam etiain adita amp;nbsp;acquifita fit, interdn tarnen numeratut in bonis noftris:nempe,fi ærtimandum fitquo(i noftra intereft , aduerfus eum qui fpem haut nobi*

CATECHESIS. 77 nobis præripuic.l.fed amp;nbsp;fi hçreditas.Ad exhiben ' dum. Sedalioqui minime bonis noftris afcribi-lt; tur,fi noftra potius interfit earn in ijs non nume ' nbsp;nbsp;nbsp;rariJ.d^.Adleg.Falc. Verum cum hæreditatem

hæreditates fæpe damnofæ fmt.l. 32. Mand. Ac ' quidem fi creditor debitoris hæres fit, confundi ' turamp; extinguitur obligatiomonetiam fi legatü ' cxeius teftamento capiat.Sed fi agatur de confu fioneferuitutis nel ufusfruftus, quæ fit propter ' rei feruientis acquifitionem ; turn certè non di-' nbsp;nbsp;nbsp;ftinguimus,utrumeam acquirat tanquamhæ-

* Delegatisergo nuucnldeamus. Vtrelinqué Dc kgxtu» di uerbum refertur ad omnia quæ teftamento

* relinquuntur.l.i.§.pen. De tab.exhib.fic amp;nbsp;olim quot;nbsp;legandi uerbum acceptum fuiffe , indicant ilia ^ uerbalegis xii Tab. vTi leg assit,amp;c.perti-’ nuiffeque amp;nbsp;ad hætedum inftitutiones.l.no.Dc * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerb.

7» IVRIS CIVILIS uerb.fig. Poftea tarnen hoc uerbum reftnAuiU cftadtertamentariasdonationes rerum finguU rum. Proxime accedunt Icgatis fideicoimnüb particularia.Multa tarnen inter eaolim fueredi' fcrimina:quorum caula fuir,quodlegataexlegf defcendercnt,amp; teilamentorum non foluniio' lennibus conftarent,fed amp;nbsp;iure cenfcrentun lu’ iieró fideicommifforu, moribus poilea elfer m-troduftum: amp;nbsp;fola nudaque uoluntate confifte* rent, amp;nbsp;extraordinaria æquitate fuftinerentur-Legato itaq^ llatim transferebatur dominiumis gitimè: nonetiam fideicómiflb.quod etiamin' telligi poteft ex cap.3. Si ufuf.pet, quanquamiH iifucapionis caufa non uidcaturinterfuilTeintct Icgati amp;nbsp;fideicommifsi caufam.cap.ij.$.8.DeaC' quir.pofT. luftinianus ait, felegata omnino eX* æqualTe fideicommifsis : nempe utlegatamine quoq; fola nudaq; uoluntate confifterepofsint' Sed amp;èdiuerfo dici poffunt fideicommifla effe legatis exæquata;utnon minus illa, quàmhæc, amp;debeantur, amp;petidireftópofsint. Ac proprie quidem magis comparari poffunt cum legatis damnationis. fed turn uixpoterunt aut hæc,âut illa, referri ad locum de acquirendo rerum domi nio: Scadlocumdeobligationibus magis perti-nere uidebuntur, cum non nifiad obligandiim hæredem pertincant. Legatum per damnatio nem dicebatur,cum hæres abs teftatore damna-batur, hue iubebatur darc. Vindicationisuero legatumerat,cum ipfi legatario tellator dabat ins habendi,fumendi,uindicâdi: atq; ita in eum direftó dominium transferebat. Hæcitaq;lola iegati fpecies proprièpertinuit ad modos acqui-rendorura

CATECHESÏS. 7jgt; rendoramdominiorum. Sed luftinianus uete-ralegatorum difcrimina fic fuftulit,ut dariuo-luerit ex utroqjgenerelegati utranq; aftionem: hoe eftj tam in rem ex dominio, quam in hære-dern exobligatione. Sedamp;adiunxit alterama-Óioncm in rem, nempe hypothecariam. Tacite enimreliquabona teftatoris , quæ adhæredem peruenerunt,legatario obligataintelligi uoluit, donee folutum fit legatum.

Legatorum, iitaliarum luris ciuilis partium, traftatio primum de perfonis, deinde quærit de rebus. Locus de perfonis triplex bic elfe poteft. Sed qui'nam legate pofsint,didum eft : cùm di-Öumfitde ijs qui teftamentum facere poflunt. lis enim demum permiffum fuit legate. Qui-bus'nam legati pofsit, longaetiam quæftionon eft. Nam illis poteft, cum quibus eft teftamenti faftio.Et quod fupra diftum fuit,Qu? nam hære des inftitui pofsint, hue quoq^ pertinet. 111 ud adijciendum cft,Ipfi h^redi abs femetipfo,^ pro qua parte hæres eft, legari no poffe. Potior enim effeuifaefthæreditatis caufa.Pro qua tarnen par te quis hæres non eft, prælegatum illi reliftum ualet, quod abs cohærede reliftum inteUigitur: amp;fi quis tepudiet hæreditatem, poteft legatum totumconfequi.l.i7.amp;i8.Delegat.i.

Tertib quæritur de perfonis,à quibus rcûèle gatur:hoc eft, quæ legatis præftandis onerari amp;nbsp;obftringi poffunt. Ac legata quidé olim abs fobs hæredibus teftamentarijs relinqui poterant: fideicommiffa ueib,amp;abs legatarijs amp;nbsp;ab intefta to.Nunc de legatis idem dici poterit : amp;nbsp;propte-teaad eaquoq0am pertinet,quod Vlpianus ait. Nos

«lt;lt; IVRIS CIVILIS Noseorum fidei committerepofre,adquosalgt;' quid uenturum eft morte noftra, uel dumeislt;f* tur,uel dum nonadimitur. 1.1. ÿ. pen.Delegä? Dicitur autem dari uel hæredibus lcriptis,uelIf gatarijs, uel hdeicommilTarijs, uel mortis caul’ capientibus : non adimi uero, fuccedentibusa!’ inteftato:qiioniam creditur paterfamilias fpo»' tefuahis relinquere hæreditatem, quamted^' mento nó adimitJ.S.$.(.De iure codic.CeteriinJ fi quid alicui morte qui dé noftra obueniat, ftquot; nullo noftro beneficio : imó ucrb quod inuif® quoquc nobis iili obuenirct,non poftet propte' rea legatis ille onerari.l. quonia in prioribus. C' de in off.teftam.l .fi arrogator.De adopt.

Quod attinet adres quç legari poftunt, uelno pofsnt, obferuandü eft,quod in alijs abalienatif nib.feruatur:amp;utPaulus l.j^.Decótiah. emp’' dixit,earureturn quas uel natura,uel Gentiui“* uelmores ciuitatis exuerunt commercio,!'“'' lam effe uenditionem:fic nullum efte legate clK^ mus.Verùm etfi res cómercio plane non fit eX«' pta, fed propter difficultatem fit quafi exempt inutiliter legatur. Rem alienam, hoc eft, alicæ ius priuati hominis legari pofte, mox dicemuS' SedresPrincipis inutiliter legatur,nifi leget if' fePrinceps.l.jp.^.uIt.Delega.j.Nonenimfolei'l Principes, ut priuati homines, res fuas uender^ Cæterùminterdumresipfain commercio qu*' dem eft, non tarnen ipfius legatary aut hærediî' Quid turn? Certe fi rei commercium legatariuS quidem habet,hares uero non habet;nihilonH' nus res præftatur,fi in bonis teftatoris eftifinoii cft,debetur aftimatio. Scdfilegatarius non hä' beäi

CATECHESIS. 8» beat commercium, cùm illicite iam eîlegetur, uixeft,ut quicquam ei debeatur. Vtrûq;eft ex-preffumcap.49.§.2.Delegat.2. Sanè amp;iriftipu-lationibus fimpliciterrelponfum eft, inutiles el-I feearumrerum, quarum commercium nonha-1 betftipulator.l.j^.De uerb.oblig.

Porto in legato rei alienæ ea diftinftio adhibe tur, ut fl hæredis fit res quæ legata eft, ualeat Ic-gatumperindeatq-,fiteftatoris fuiffet.Sedfialte j nbsp;nbsp;nbsp;rius fuerit,ita demft ualere pofsit,fi id non igno-

tusremredimere,fipofsitiufto precio;fin5pof-fit,æftimationem tarnen præftet. Olimadhibe-'' baturamp;aliadiftinûio, quod res aliéna per dam-? nbsp;nbsp;nbsp;nationem tantum legari poftet. Sed neq', iam po

tefttcftatorita rem alienam legate,ut eiusdomi niumftatimtrâsferatinlcgatarium,eiq; tribuac J uindicationem. Sanè res litigiofas legari, ftcuti ^^ nbsp;nbsp;nbsp;hæredi relinqui Çalterum enim eft neceffarium)

pofte,quamuis inter uiuos non pofsint alienari, uerius eft;ficuti nec ediaum de alienatione mu-tandaiudiciicaufafaaa,habethiclocum. Illud

inutiliter relinquantur,uel alioqui deficiant : ut quialegatarius capere non poteft,uel etiam non

^j uult.ExlegePapia, caduca legata recidebanto-lim ad filcum. Sed Îuftinianus uoluit, ut fifeo funimoto,potius conlunûis accrefeerent.quan-quam fifeo fummoto,lis inter coniundum lega tarium amp;ipfumhæredem fupereffe pofsitdele-gatiportione déficiente. Et uerb hic laborant lu '^ rifconfulti,omniaq-,circumfpiciunt, neautlega taiio minus tribuant, quant uoluerit defunftus: f uel

nel etîamplusaliquidlargiantur,hæredîqjiniô riam faciant:fuerûtqj fanè difficiles,in accrelcen di iure coiunftis legataris dando.Nam etfi con* iunftio arfta effet, népe re amp;nbsp;uerbis, ueluti cun’ Titio amp;nbsp;Meuio fundus Tufculanus relinqui' tur, tarnen accretionem fæpe non conceflere. S’ enim per damnationem legabatur, non capicn' tis partem hæredi potius relinquebant. Sed amp;fi per uindicationem:tamen fiunius pars non tam deficeret, quam ab initio non confifteret, amp;pro non fcripta haberetur,hçredi earn dabanc:amp;leg3 tarium,qui partem non capiebat, partem nihil« minus facere uolebant.l.25.1.34..$.fi coniunfli®' l.huiufmodi.^.ffTitio.Delegat.t.l./.Delegat.ï' Cçterùm hæc accretionis impedimenta luftini« nus pofteafuftulit,legatarijsqj magis fault.

Non minus nobilis quæftio eft de legato g«' nerali,ueldifiunaiuo;utrumhæredis,anuerôl8 gatarij fit eledio. lurifconfulti olim diftingut' bant, utrum per uindicationem, an per dam' nationem legatum efiet;ut illic legatario, hit hæredi magis rclida inteHigeretureledio. Sclt;l luftinianus, fublatoillo diferimine, fimplicitej legatario tribuere uidetur eledionem: quanqu’ in ftipulationibus eledio magis fit débitons.! plerunqÿ De iure dot. Quid autem fi res legaW fit,quæ condicatur magis quam uindiceturlVc' luti fi fit res quæ pondere, numero uel menluW conftat? Hic ueterum Iurifconfultorum,h®re' di eleftionem concedentium, fententia retinen rede poffer: quam amp;nbsp;olim Cicero comprobauit lib.a.de Inuent.ubi de ambiguo loquitur.

noneftprætereundalexFalcidia, quæ talemac-quifitionem imminuit, amp;nbsp;hæreditariam augec atq^ cofirmat. Vetat cnimjne plus quàm dodran temquisleget:quomagis temper aliquemial-tern quadrantem habeat haeres. Primùm ergo æftimantur bonadefunûi:amp; ad earn æftimatior nem incundam infpicitur tempus mortis. 1. in quantitate. Ad leg.Fal. Deinde legatorurn quan titas ceftimatur.ac,fi annuu legatum fit,certa ra-tione lit una æftimatio totius.1.3.$.ult. Ad legem Falc. Sed amp;nbsp;reru conditio 8c qualitates hie con-fiderantur.Nam fi libertates legatæ fint,uel ad li bertatem dandam pecunialegata, nonhabetlo-cum lex Falcidia.l.decemlegata.De hdeicom.li-bert, Perfonarum hie etiam qualitas alic^uando infpicitur, teftatoris prælertim amp;hærcdis.Nam fi teftator ht miles,locus non eft legi Falcidiae. 1. in teftamento.C.hoc tit. Si hæres non plane fit extraneus,ledexliberis defunfti,trientem;uelfi plures hnt tales hmredes, femiffem retineri poC-fe, uoluitluftinianus. Quod adlegatarium atti-

' net,eth isPrinceps fuerit, tarnen legiFalddiæ ' paret. Cæterùm cum luftinianusNou.conftit. ■ i. iam permittat omnibus teftatoribus, ut h ue-' nbsp;nbsp;nbsp;lint,hanclcgem fummouere pofsint ; nonuidc-

' tur magnahuius legis nunc effeuis. Cqtetum ' pro coronide acquihtionum teftamentariarum ' adijciendum nunc eft lllud luftiniani : Eum qui ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rccipit fideicommiffum,aliquando hscredis,ali-

ditatem, pattern retineat, hoe eft, quadratem ex ïenatufcófulto, heuti retincre poteft ; hue etiam 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£ 1 tantum

84 IVRIS CIVILIS tantum rogatus fuerit reftituere illi pattern : m' ter Sempronium hæredem amp;nbsp;Titium fideicoW' iniflarium tanquam alterum hçredem,diuidun' turaûiones hæreditariæomnes,pro ratacuiufqi parte. Sicuti amp;nbsp;ubi Sempronius nominanmrogatus efl'et,retento fuo quadiante, reliquumre-Itiruere. Siuero ccrta aliqua rededuda rogatus efiet reftitueredam magislocolegatarijquàmh? redis eft,8cTitius lolus hæres uidetur.l. fi kg^' tus.$. multum intereft.Ad Treb. Sicutiè diner fo, fi nonpais hæreditatis, fed una aliqua resud certa quantitas reftitui iubetur, fideicommiffa' riusloco legatari) habetur. 1. fi hæres ab co. Au Treb. Sedamp;lcgatariusinterdum eft loco hs' redis. luftinianus hic meminit legatarij partis' rij, qui cum hærede partiebatur ; amp;nbsp;Vlpianusiu Titulis notât, partitionépropriè uocatam fuif’® eamfpeciem legati, qua uniuerfim pars aliqua bonorum aut hæreditatis legabatur. Sed uidr turpropriè tumdemum partiarius eflelegaW' rius,ut hæredis loco habeatur, cum nominatin’ hæreditatis pars legatur.l.ip.ÿ.i. Ad Trebel.1.8-1' ult.I.76.$.Lucio.Delegat.i. Illud tarnenadhuc intereft inter eum amp;nbsp;hdeicómiflarium, cuipar® hæreditatis rclinquitur, quod hic earn rogatus reftituere, quia magis loco hæredis fit, plane u’-deatur tanquam hæres rogatus :proptereaq;eX Senatufconfulto retinere pofsit quadrantem-Sed legatarius, cui pars hæreditatis legata eft licct quod ad hæreditaria onera fuftinendafitlo co hæredis, tarnen in propofito cafu non omni-no efte loco uidetur:amp; propterea fi rogatus fitre ftituere, ex Senatufconfulto nonretinet quadra tem,

CATECHESIS. 8$ tem, quia non omnino uideatur tanquam hæ-res rogatus.Lzj.J.ult. Ad Trebell. Sanè amp;nbsp;Giro lib.i.de Leg. meminit huius partitionis: amp;nbsp;ta lemlegatarium fignificat tanquam hæredem fa-cris obligatum fuiffe, pr^fertim cum non minus quam haeres caperet.Sicuti amp;: fimplici uerbo par titionis, dimidia partem fignificari,Vlpianus no tat cap.tó^.J.i.De uerb.fignif. Vnde inteUigi po teft, quomodo fit etiam accipiendum, quod Cicero pro Cluent.narrat, de eo qui iufius eft partir! cum hærede. Reliqua dixi in Commentarijs nbsp;nbsp;lt;

Quo iure teftamentariæ hæreditates referun- De litreH-turintermodos domimj acquired!: eæ,quas Icx tatilus inte ipfadefert ab inteftato , etiam referendæ lunt. flatorum. Namamp;tacitaquoque defunftorum uoluntate amp;confenfionedeferriintell!guntur, cap.j.amp;S.

Dicerem Sciure natural! hoc fieri,ficuti amp;nbsp;Papinianus Sc Vlpianus dicere uidentur cap.7. fi tab. teftam. null. ext. Sc cap. ult. De bo n. damnator. feduideoremhanctotam magis proficilciexïu rec!uil!,hoceft,lege xii.Tab. Iraq, nechæres le gitimus effe poterat,qui no erat ciuis Romanus.

Primahic quæftio eft,quis dicatur inteftatus. ludinianus docet,inteftatüm decedere,qui omnino teftamentum non fecit. Idque propriè dici Vlpianus ait,l.i. De luis Scleg.cumteftamétum non fecit, qui tarnen iure facere potuiffet. Verum etfi quis iure non potuerit teftamentum fa-cere,ut quia impubes lit,aut furiol'us,reStè dice-turinteftatus.l.2.§.Diuus.Qui pet.tut.l.t.§.fi ma z ter.AdTertyll. Vndeinterdum inteftati milites * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f 5 dicun-

86 IVRISCIVILIS dicûtur,qui de crimine militari damnati, tarnen de bonis caftrenßbus potuerunt teftamentum facerepiec fecerunt:ut nihilominus cognati, po tins quam fifcus, fuccedant. 1.1. amp;nbsp;2.de ucter.S miLfuccefT. Interdum ueró inteftati ij etiamdi-cuntur,quatenus de alijs bonis teftari nÓ potue-runt,ad quç fifcus uocatur.l.i.C.de ueter.amp;mü' fucceff.

Secundo inteftatu appellamus,qui teftamcii' turn quidem fecit,fed non iure fccit.Nam amp;nbsp;tak diciturteftamentunullum: amp;tunc quoqj locus eft cdido, Si tabulæ teftamenti nullæ extabunt, amp;C. Hucq; etiam illud pertinet Ciccronis Veto 111. Minutij lege teftamentum erat nullumdeg« hæreditas ad gentem Minutiam ueniebac. Itaq» amp;nbsp;fi fuus hæres in teftaméto præteritus fit, qu# îniuftum teftamentum eft, perinde ab inteftato fucceditur,atq; fi nullæ tabulæ reliftæ elTent.l.i' §.ult.Si tab.teft.nullçextab.l.ult.delib.amp;poftb Sicuti amp;nbsp;cum tabulæ extant, fed feptem teftiu® figillis non fignatæ.l.}.Si tab.teft.Idq; amp;nbsp;Cicero fignificat Verrina m.

Tertio dicimus inteftatum decefsilTe uideri) fi teftamentum,quodfecerat, ruptum fuerit. Ac fanè Vlpianus 1.2. Quemad.teft.aper.fcripfit,a' bufiuè dici teftamenta,quæimperfeaafunt,uel iniufta,uel irrita, uelrupta. Vnde uideturpro' prié dici pofie fine teftamento mortuus,cuiuste ftamentum ueliniuftumfuit, uel ruptum eft-Sed amp;nbsp;fiper querelam inofficiofi refcindatur te-ftamentum, hæreditas ad caufam inteftatiredquot; det: amp;nbsp;licet defunftus dici pofsit decefsilTe tefta-tus, tamé eius fuccefsio erit inteftata. 1. utliberi-

C.de collar. Nam etfi quis in querela inofficiofi uicerit per iniuria, nee fit ex eorum numero qui inteftato fuccedant ; tarnen aperta eft uialegiti-mæfuccefsioni.l.pofthumus.Deinoff.teftam. Deniqj etfi duo de inofficiofo agant,amp; eorum al ter tantum obtineatdaltcm pro parte lucceditur tanquam inteftato. Si unus contra duosegerit, etfiunumeorum tantum uicerit, tarnen totum teftamentum refcindit,amp;ad caufam inteftati re-uocactotam fuccefsioné. Porró etfi ceftamen-tum faftum fit, amp;ritè quidem fadi^ia, tarnen ft teftator id ualere deinde noluerit, idq^ nel tacite fignidcarit, uel aperte dixerit, uidebitur intefta-tusdeccfsiffe.l.i.§. pen.Sitab.teftam. Deniq-,, etfi teftamentum irritum fiat, quia ex eo hæredi , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tas adita non fit, ad inteftati caufamres recidit,

i 1 Si tarnen quis teftamenti caufam omifit, utab inteftato fuccederet,legatapr3eftat exedifto,Si

• nbsp;nbsp;nbsp;lus l.p.De lib.amp; pofth.fi hæres inftitutus omife-rithæreditatem,forelegitimumhæredem:quo-1 nbsp;nbsp;nbsp;niamliæcuerba,si imtestato moritvr, ad id tempus refcrantur,quo teftamentum deftitui ) nbsp;nbsp;nbsp;tur,nonquomoritur.

Pofteaquam intelligitur,quis amp;nbsp;quando inte ' nbsp;nbsp;nbsp;ftatus dicatur: proximum cft,ut uideamus de 1c

1 gitimis eins hærcdibus.ScdiUud tarnen prins ui ' nbsp;nbsp;nbsp;dendum eft, num fifcus hæreditatem potius oc-

ëdegit. refpondit, interdum etiam filium fuurn ' nbsp;nbsp;nbsp;hxredéexcludi,fifco prælato-.utputa,fiperduel-

i- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f 4, cltrorum

88 IVRIS CIVILIS chrorum habeat. Cicero pro Sex-Rofe-conque* ritur,piiblicatis bonis Rolcij, ne iter quidema^ fcpulchrumpatriumfilio reliftnm effe. Etfan« ius fepulchri habuiffe aliquid fingLilare,uel ind® fatis apparet,quód fundo uendito,exceptûfeni' perintelligatur.cap.^.De fep.uiol. VlpianusH mcn,patreperduellionis damnato, ßCpublicatis eins bonis,neillud quidem filio relinquintantu abeft,uttunc legitimis heredibus locus fit. Soi amp;nbsp;filio partis ira damnati, ius legitimarum hst« ditatum tarit ualde ademptum eft,ut ne quidei” auo fuo h^res fieri pofsit.l.quifquis.C.Ad legem lul.maieft. Porró interdum etiam accidiqutfi' fciiscum legitimis concurrat: uelutifi mileseX militari crimine damnatus,moriatur inteftatuS) amp;reliquerit bona caftrenfia, amp;nbsp;non caHrenfia-Nam illa agnatis,hçc fifco deferuntur.l.t.amp; z-D« ueter.amp;mil.fuccefiT. Nonnunquam etiam euC' nit,ut alterius magis quam defundi culpa,inte-ftati hæreditas fifco obueniat. Si filiuspatrenite ftari prohibeat, inteftatum quidem patrem mûri: fed fifcum potius quam filium h^redem fore, confiât. De bonis inteftatorum caducis,autua' cantibus, quæ fifco deferuntur, alibi dicendum eft. Illud nunc rede annotatur,non folum iure accrefcendi, fed amp;fuccelforio edido legem lulia Papiam de caducis propè fublatam totam fuilTe. Fifco tarnen relidum hoefummo iureell, uths rediras non folum delata,fed iam etiam quæfiM, fipoftearepudiaretur impetrato beneficiorefti-tutionis aduerfus aditionem, fifco tanquamua-cans concedatur, potius quam autc5iundoac-crefcat cohaeredi, auc ad inferioris gradus hære-

CATECHESÏS. 89 dem dcferatur.l. ult. De fucc.ed. Sed ex æquo amp;nbsp;* bono fit, ut minor aduerfus aditionem reftitu-’ tus, atty, ita repudians, perinde accipiatur atque ® fi nunquam hæres fui{fet:amp;ideo lubftitutis con lt;nbsp;iunftis,aut inférions graduscognatis locus fit. ' l.i.§.to.amp;ii.l.3.§.6.AdTert.l.6.§.2.Debon.libert. * Succefsionem,uel hæreditatem,quæ ab inte-S nbsp;nbsp;nbsp;ftatodefertur,legitimarnappellari,quialege xu

1) legemincommentarijsad x i i. Tab.latius expo « nbsp;nbsp;nbsp;fui, amp;multa quç hue etiam pertinent in ijs dixi.

(1 Nuncitaq-,breuiorero. Cicero Verr. 11 i.fcri-0 bit,pofteaquam lus Pretorium conftitutum eft, ' nbsp;nbsp;nbsp;femperbociureufos eflcRomanos;Si tabulæ te

tafecudum eum poflefsio daretur. Et quare hoc e fitæqulfsimum, facile efte uidere. Rede. Sed ut * id tarnen magisintelligatur,primùm capita,de-' nbsp;nbsp;nbsp;inde in fingulis capitibus gradus, turn in fingu-

confiderarenos oportet. CùmPrætor de fuccef-!) fione ab inteftato loquerctur, in primis earn in i' plures partes diuifit. fecit enim gradus uarios: fl primum liberorum, fecundum legitimorum, lt;nbsp;tertium cognatorum, deinde uiri 8cuxoris.l.i. gt;nbsp;Sitab.teftam. nul. ext. Quo tarnen loco gradus 5' * impropriè uocat, quæ capita dici fæpius folent: ^ nbsp;nbsp;nbsp;ut amp;nbsp;1.1. Quis ordo in bon. poft. luftinianus iple

}( docct,inteftatorumhæreditates cxlege xi i Tai' nbsp;nbsp;bularumprimum ad fuos hæredes pertinere : fi-

'/ teftate morientis fuerint. Adijciendum eft, amp;nbsp;ï' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f 5 quos

poteftate: quemadmodum nepotes fui effe pof' funt,qui ex filiofa. nati, in eadem fimul potefh' te funt. Sed fui hæredes elfe diciq-, non poffunt,

tet tempore mortis eos tenuifTe primumgradjï fuorum. Sed ut inteftato fuccedant,ütiseft,“ laltemineograduamp; conditione fint,quoten]' pore légitima hæreditas deferrur. l.i.$. ó.De fu« amp;legit.l.7.Si tab.teftam.nullæ extab.

Quod de filijs diftn eft, dicendû eft amp;nbsp;de nep® tib.fi quidé alius eos noantecedat, quo tempos® hæreditas defertur:fed iure fuccefsionis primuW gradû amp;nbsp;locû iâ uacanté prius fubierint,amp;uelu' tioccuparint. Atqjdehuius quidé fuccefsion'Si quæ amp;nbsp;agnationé quandâ uel quafi agnations’” includit, iure exprefsim etiâ egifle uidentur xgt;' Tabulæ, quo loco de hæreditatibus inteftatof* agebant.l.^.C.delegit.libe. SedcumdicimUSi lus fuccefsionis nepotibus dari:illud primula intelligimus ius,quoutauohæredesfintjinl‘’' cum partis fui prius fuccedunt amp;ingrediuntufi amp;itaquafi agnafcunturfui. Eft enimpriorhä^ • fuccefsio,quaius hæredisfui amp;proximi comp^ ratur necelTaria,ut alteri deinde fuccefsioni, q”^ hæreditas ipfa acquiritur,locus fit.In primo«' nim gradu tantum fui hæredes eirepoflunnut” nepores hæredes eftent,debuerint filiorû uclm' perfonam inducre, ut tanquam filij uocarentuj; Qnod illis conceffum eft, fi inpoteftate défunt

aui eranf.amp; patris rui,antequam h^redltas defer tur,iam fummoti,locum occuparent. Quemad modum igitur nepoti ex lege Vellæa quæda fuc cefsio data eft,ut fi præteritus effet,rumperet te-ftamentum : fie ex lege x i i.Tabulatum datur,uc inteftatiauihæresfiat.l.i. §.4..$.amp;.6. De fuis amp;nbsp;legit.l. 7. Si tab.tefta. null^ extab. V ocatur 8c tertio modo fuccefsio,cum in illius qui h^redita temiamdelatamrépudiât,locum alius fuccedit. Sedidne temerè fit, Sepertinet ad fuccefforium ediftum.

Non folum fuos bçredes,qui iam nati fuut, in primis uocatlex x 1 i.Tabula.ad bæreditaté inte-ftatorumffed amp;nbsp;eos qui tempore mortis tantum conceptifunt, funtq-, adhuc in utero.1.3.§.4.. De fuisamp;legit. Aetatis autfexus nullumalioqui difcrimen inter liberos fuit.non enim minus bli am,quam Illium, bæredem fuiffe conftaf. neque villatullTc fingulanaiura primo gemord inter ft-lios.Nam æquaUtatem inter liberos,quantu po-tuerunt,leges Romana: conferuaruntAa.C.Vn-delib.l.interRlios.C.famll.ereile. Scdamp;fibliæ data dos effet,utfpé pacernæbæreditatis amitte ret, no amittit tarnen. Vulti. De fuis Sc legit.l.3. C. de collar. Quod attinet ad nepotes ex mia,cff '’ . fulbxredesauo materno fieri non poffent,quia '^ nbsp;nbsp;nec mat'd bæredes fui effenf. pcrlegemx i i.T ab.

■^ bant.Sed C^farcs poftea ijs all quod dedetunt, ta “. metfi no omnino tarn magnum fuerit. Pr^tcrea

. conffat exlege xn Tab. blios matrisinteftatæ '^ nbsp;nbsp;nd fuiffebæredesleg!time s, cum fur beredes no '1 nbsp;nbsp;effenf.nö enim elant in matris pote Rate, nec ef-'', nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe po

-JZ IVRIS CtVILIS I fe poterant. Sed poftea contempta hac luris dur lis fubtilitate, uifum eft in naturali fanguinis co iunAione fatis effe caufæ,cur filijs matris intete tæhæreditasrelinqueretunut amp;eam no minus quampaternam natura filijs addicit, amp;conlen' tiens cum naturauotunt parentis. 1. ult.De bon. damn.l./.ÿ.ult.Sitab.tefta.nullæextab. EtuC' ró cum filijs exhæredatis detur inofficiofi qn«« laaduerfus teftamentum matris, cur intelhtï hæreditas etiam non daretur ? Sed amp;nbsp;cum Pr£' torliberos emancipatos ad patris hæreditatem uocaret, cur filij ad maternam non admitteban-tur ? An quia non modó nunquam fuerunt, felt;l nee eflepotuerfitin poteftate matris, digna eau-fa erat,cur exhæredes effent? Si hoe etiam uilum eft ipfi Prætori: faltem non idem poftea poften-tati,quæ hiefapiétior amp;nbsp;æquior fuit, uifum eft-Vtnuncomittam S C. Orphitianû amp;nbsp;Tertyllis' num, exipfius etiam Plinij Panegyrico inteUi' gi poteft, Romanis placuiffe naturalem rationei quæ filijs addiceret maternam nÓ minus quàm paternam hæreditatem. Sicuti è diuerfo exCic5 ronis oratione pro Cluétio colligere poffumuS) iam tempore Ciceronis delatam matri hærediô tem filij inteftati fuiffe.

Cum lex x 11 Tabularum liberis fuis hæredi-busdediflet primumin legitimis inteftatoruffl hæreditatibus locum : fecundum eófangnineiSj nempe fratribus amp;nbsp;fororibus, ac deinde agnato cuique proximo dédit. Verba legis commémorât Vlpianus cap. 95. Deuerb. fign. agkatvs PROXIMVS FAMILIAM HABETO. Sed ab co-demadhibeturdiftindioinl.t.ÿ./.amp;l.î. De fuis amp;le'

CATECHESIS. yj ^legit.Poftfuos (inquit) ftatimconfanguinei '^ocantur.Poft confanguineosadmittutur agna **• Confanguineorum autem nomine inteUigit 'os,qui fanguine inter fe connexi funt : hoc eft, fratresamp;forores.Nam in cófanguineis nullum 'inquam fuit fexus difcrimen, ut neq; in fuis hæ redibus. Cæterùm in rcliquo agnatorum ordi-ï^e Galijs gradibuSjfœminæ olim nonfemper i-tidem fuerunt hæredes legitimæ, ut fatetur Vl-punus in Titulis. atque inde intelligi poteft, in tonfanguineorum ordine amp;nbsp;gradu aliquid fin-gularefuiffe,quodinaliorumdeinceps agnato-rum olim non erat. Cæterùm quod didumeft, 'xlege xii Tabularum tribui pofthumis filijs uel nepotibus,perinde atq j fi nati iam effent: tri buituramp;pofthumis confanguineis amp;agnatis. ha.De luis amp;legit. Nam amp;nbsp;cum quærcretur de fratris fillo pofthumo,refponfum eft,obtinuiffe GalliAquilijfententiamjalienos quoq; pofthu-mos poffe legitimos nobis hæredes fieri, l.pe-nult,DeJegat4.quos tamen(quodmirüeft) non potuilTe ohm hæredes teftamento inftitui, alias dixi. Alienos uocat,non quidem extraneoSjfed non tarnen fuos.

Præcipua amp;nbsp;in primis obferuanda, quæ olim fuit differentia inter ordinem fuorum hæredum amp;agnatorum,qui legitimi hæredes erant,fuit in fuccefsione:ut quidem fuccefsio hic appeUatur, hoc eft, ius in afterius, ueluti patris noftri, locu fuccedendi amp;nbsp;fubeundi : ex quo ad tertij cuiuf-dam,ueluti aui aut patrui, hæreditaté peruenire atquepertingere proximè pofsimus. Lex x 11 Tab.nepotibus dedit talem fuccefsioné, fi pater eorum

eorum prius mortuuselfet,utineiuslocumS gradum ingrefsi, auitam hæreditatem tanquain patemam confequerentur. Sed in locum eins qui répudiât delatam iam hæreditaté, uel eanb-ftinet,fuccefsio talis non datur.l.t.$- 6.De luis S legit. In agnatis ueró neutra fuccefsio fuit:hof eft,filiu3 fratris neq; in locum patris fuipræmei tui,neq; in locum repudiantis tranßre olimp®' tuic,utcumpatruo fuo concurrerct. Sed cuniH' beri fui hæredes inteftatorum, fummo illoiut* ciuili effe non pofl'ent,ueluti nepotes,nififip/'' mum locum fubirent, tametfi cum altero dd®quot; di filio non concurrerentjfed loli elTentdn ord' ne tarnen cognatorum exfecundo gradu,uel«^ tio, uelfcquenti perueniriad legitimamhsj^' ditatem potuit,fi alius proximior heres no 60®’'

Fratrum filijs nullam in locum fuorum p^r*quot; turn præmortuorum fuccefsionem olimdat^ fuiffe, utpatruo hæredes cumalijs patruisfd’’ ipfius defunâi fratribus,eirent,fatis codât : tnquot;'. refcriptum fit, fi fororfuperftes fit, non admitquot; fratris filios.l.j.amp;ó.C.de legit. hæred. Neq;’)’ profuit Prætoris edidum fuccelTorium. lufti®'? ni uerótandem beneficio confecutifuntfuce®, honem, qualem lex x 11 Tabularum multisaigt;’‘ feculis dederat nepotibus. Quid igitur?Si m”*’ frater fuperftes eilet, qui delatä hæreditaterepquot; diarct,in eins locum, eius filius olim quoq;m’' cefsiflet? Minime profedó,cum neq^nepotih® cocederetur. Sed neqjfequés agnatus exfuog' du hæres fiebat, quamdiu proximior alius ef®b etfi hæres elfe hicnollet.Si nullus fuiffeqpotd fequens admittitneq, fuccefsione opus ®’^^^*^^

CATECHESIS. 55 lisin nepotibus defiderabatur. Nam fui quidem ^ nbsp;nbsp;hæredes non aliter erant,quam qui primum gra j

J® proximi,fi alius proximior non effet. Sed fi quis S’* nbsp;nbsp;fuiffetproximior,quamuis ius fuum omitteret,

’^ fequentibus obftrufta manebat. Itaq-, fi confan ’' nbsp;nbsp;guineifint, licet non adierinthæreditatem,legi

5^ timis non deferri,rcfpondit Vlpianus l.i.De fuis V' ßdeg. Ecqub igiturrecidebathæreditas?Certè t® caducam fuiffe credo, amp;. populo uel fifco deiata i' exiegePapia. CæterùmPrætores tandem inter-'^ cefferunt, amp;nbsp;edito fuo edifto fuccefforio fifcum 1' fummoueruntjUt ubiproximus agnatusbæres ^ nbsp;nbsp;non erat,fequentem admitterenf. non ut in piio

s' ris locum bic fuccederet, fed potius ut ex fuo ^' gtaduamp;loco adbæreditatem peruenirct,perin-’’' de atq-,b nullus proximior fupcreffet. lus tarne (^ accrefcendi, ut fifco caduca præripiebat ; be ubi *’ nbsp;nbsp;nbsp;locum habebat,fuit potius edifto fuccefforiodi-

'^* excludere. Sed bbuius pater fuperb.es abbine-** tet, deticiens eins portio cobæredi accrefcebat ’^ potius , quam aut fuccefforra ediftum blio eins f illam deferret, aut fifcus iure caduci occuparet. ^ Sicinperpetuo edifto luliani fuere duobxc ca- . '? pita-,Vnum de fuccefforio edifto,utpriorib.nQn ’^ petentibus,fequentib. permittaturbonornpof-''' fefsio •. alterum de iure accrefcendi, nempe ut cuibufdam

quibufdamadmittetibus, bis quifolibonotuiU poflefsionem agnouerfit,portio non peten tilin' accrefcat. Lu C.de fiicc.ed. amp;nbsp;C. Quan. non pet-par.amp;c. Sed hoc pofterius de iure accrefceiÀ » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' excludebat amp;nbsp;impediebat alterumilludfuccef'

fonj edifti.Lp.Del'uisamp;leg.amp;1.1.5'. p.AdTc'' tyll. ficutirurfusiustranfmifsionis utroqjm«' lius potiusque fuit,ubi tranfmifsioni locus fugt;^ uclnti li fuus hæres iam faftus ftatim decelsilL'; Sed amp;nbsp;ius fubftitutionis potius eft amp;nbsp;trail*' mifsionis iure,amp;iure accrefcendi, amp;fucceflonlt;gt; edido:poteftqi amp;nbsp;ab inteftato locum habere.S] fubftitutio non fit,accretion! locus eft. Vbiau'’ accretioni locus eft, amp;nbsp;inuito obuenit, amp;nbsp;if^® quideniiure, utetiamadeius hæredemhoclquot;® tranfeat.l.p.De fuis amp;nbsp;leg. At ex fuccelTorio ei' Ûo non nifi petenti datur bonorum polfefsiO)^ ad hæredem non petétis non tranfit. Cod. Viji legit.ad fin.amp; cap.3.$.5.De bon.polT. CçteriK® (ut, quod inftituimus, perfequamur) non foM hoc fuccelforium edidum Prætoris utile fuit'quot; uno ordine;fed etiam, ut uno ordine toto de»' cienteaut répudiante,ueluti liberorum,alius”' do,ueluti agnatorum,admitteretur. Nam amp;St' natufconfultum Tertyllianum ita compofituij fuit,ut fi mulier inteftata filium fuum fuperft^ amp;nbsp;fratris fui filium aliquem relinqueretihlioin” répudiante, fratris filius admitteretur. SiceiU”' lulianusredc putauit circa Tertyllianu, loculi' , elfe fuccedenti agnato.l.t.$.penult. Ad len.T”?' tyll. Scd amp;nbsp;cum quis fupcrftite matre amp;nbsp;®’ mortuus eflet, fifilia hæres non fiat, materfieu Succeditenimfiiiæ, ut inquit VlpianusLî-H'

CAT ECHES’S. 97 AdTertyH.Non lane,quod hæc mater in locum huius fuæ neptis luccedat,ut tanquam filia,hæ-tes fit defunfti: fcdexluocapite amp;nbsp;gradu hæres fit,ubiperfona alia,quæ obftabat, cedit. Non dil'similis fuccefsio fuit, amp;nbsp;cum de libcrtihære-ditateagebatur.l.6.§.2.De bonis lib.

lam uero cumintelligimus,nepotes auo fuos fikredes fieri per fuccelsione;apparet,ctiam luc-cedere in Ifirpes, non in capita, fiue cum luo pa-truo concurrant,fiue foil ex pluribus fili)S defun ftisnepotes fint, quodetia expreffum eft abs lu-ftiniano,amp;prius à Diocletiano 1.2. C.de legit, liber. Rurfus cum audimus filios fratris, benefi cioluftiniani, per fuccefsione quoq^concurrere cualtero defunfti fratre ; in ftirpes luccedere in-teUigimus. Sed cu foli fratru filij funt, quos nemo antecedit ; Sc exfuofecudo agnatoru gradu finefuccefsione funt legittimi haeredes patrui: t in capitab^tedes fieri relpofum cft.l.2.$.uDe fuis « nbsp;nbsp;nbsp;Sclegit.l.t.§.5,Siparsbçred.peta. N erp, eau fam

1 Gerte fi nepotum Sc filioru fratrum exæquanda v nbsp;nbsp;nbsp;conditio effet, æquius effet, nepotes ad horû e-

il Xempium in capita fuccedere,qbos adiliorum '.' nbsp;nbsp;nbsp;in ftirpes. EtcurPn^tor dubitaret, nepotes,cum

(• mittete’adbæreditatéani fine fuccefsione:hoc .® nbsp;nbsp;nbsp;eft, ex fuo fecundo gradu, etft in primumgradû

^ fuorum patrum non fubeant : cum Settaditum ^ nbsp;nbsp;nbsp;fit, nepotes ad auitambæreditatem, reliaapater-

^' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g debitui;

' debitur: præfertim cum de exæquada hæredu® conditione,hoceft5hæreditatein capitaæquali' terditiidendaagatur? Neque tarnen intereato* litur beneficium Iuftiniani,quo fili; fratrumaO' tecedunt amp;nbsp;excludunt patruum defumSi/m^ per fuccelsionem illud fiat, fine fingulari aliârt' tione.Sed proptereaijs adimere uetus bénéficié) quod luRinianus ijs reliquilleuidetur,utali2* exfuo gradufecundofinc luccefsione fiantleg' timi hæredes patrui, iniquum nideri polîet. Vi autem plura de hæredibus legitimis nunc dicerc non fitnecefle, fadurn eftper luftinianiNouelquot; lam conflit, x v 11 i.quæ quafi dillecto nodoGor* dio, quem hic ueluti in fcirpo ueteres Romî' ni neftebant,fimplicifsimum légitimé fuccefsio nis ordinem poftremö præfcripnt,fublatofuoni amp;nbsp;emancipatorum,icemq; agnatorum amp;nbsp;cogna torum diferimine.Et primùm liberos,deinde pa rentes cum fratribus, fratrumq; filqs, poftreniû proximum quemque, ut naturadidare uideba* tur,uocat.

rt'feruhu^ Diftum eft hadenus deacquirendisrerunido tihus reru. minijs.Proximafunt,quæuocanturIurârerunn

» lus dominij eft, ut re fua libéré quis fruatur. Na amp;quorlumalioquidomini fumus? Soletiuqi cum dominio coniungi ut poftefsio, fie amp;nbsp;libs' ra fruitio.Sed hoc perpetuum non eft.Fieri cnini poteft, ut alius fit dominus, amp;nbsp;alius fruatur, uel certe in re aliéna habeat quod alioqui domino proprium elfe lolet.Hoc(inquam) ius, dominio eft proximum: dominium tarnen non eft,aciK quidem dominij. pars proprie dici poteft. Re* deitaq; Sordine tecenmus, fi, pofteaquamds reruin

CATECHESIS. 99 rerum dominijs diximus,de hike iuribus rerum hreuiteragamus,priufqua ad obligatio nes tran-feamus. De ufufruftu itaq-, breuiter primum ui-deamus,hoc eftjde iure alienis rebus utendi fru-tndi. Non inodó dominij pars nort eft •. fed ne pars rei quidem efle dicitur.cap.15. De uerb. fig. Poteft enim quis elfe dominus ,etfi reluanoii huatui Ticuti amp;nbsp;fine pohefsione dominium con fifterepoteh. Qui a tamé magis fieri folet, ut qui dominus ert,amp;pofsideat,amp; fruaturrh^c fruitio, ficuti amp;poffefsio, effe intcUigitur quædam dominij accefsio ■. amp;nbsp;portionis inftar habetur, cap. 76.§.i.Delegat.!. SicSeufusfruftua diciturius fundi.cap,7o.§.t. De fideiulf. Itaq:, amp;nbsp;qui fundi legat, non nudam proprietatem Icgare uidetur: amp;. qui fundum dare debet,proprietatem cum u-fufriiüu dare debet.V1 runq-, enim fundi appella tione contineri intcUigitur. cap. tp.Deuluf.lc-cat.cap.66.§.4,.Delegat.!. Si urnen hoe aamp;um fit,ut dominus folam habeat proprietatem,Sc u-fumfruftum alius; iUe dominus totius fundi di-cinihilominus poterit, eth bic intereafruatur. Hocigituriusfruédi rebus alienis ,ulumfruütt feparatim nuncappeUamus. Minus auic quip-pram ehiplapetceptio Sc fimplex emolument!

’ fruftuu,cum fit tantum ipfius ufusfruftus quædam accc{sio,qux etiarn feparari potefirhoe eft, 1 poteft ftuftuatius aliquis manere, etfi alteri uen datillam perceptionem, eiusq, emolumentum.

’ lusuetbfuüuendere,Scinalium omninotranC-’_ ferre, non poftet. PerConæ enim debetur, etfi fit ' teiimpofitum ; Sc perfonæ ita debetur, ut ab e* non [epatetur, fed cum eapereat atq-,intercidat.

too IVRI s C I VILIS Interea quamdiu fruftuarius eft aliquis,quafi dû minus alioqui uidetunfalté eft in muftis cafibuj particeps dominij.cap.4.De ufufr.Nam amp;fruü omnes omnino fuos facit: amp;nbsp;uindicationemM' bet,amp;mittiturin pofiefsionemuicinarûçciiu® ft non caueatur damni infefti. j Sedquomooü ufusfruftus acquiritur? Iuftinianusait,confti' tuiteftamento amp;couentionibus. Si tibilegauC' ro ufumfruftum reimeæ,ipfo ftatiiniuretibuC' quiri,cum amp;nbsp;dominium itaacquiratur, dubiuin non eft. Sedamp;cumius ftt non omnino perp«' tuum, fedperfonale, uidetur foU conuention« conftitui pofte, ficuti amp;nbsp;hypotheca imponitut'’ neq^eareitraditione atq^ apprehenfionehico; pus eft,quæ eft ad dominij acquificionem need' faria.Huius inris uim amp;nbsp;conditionem magis W' telligemus,cum paulo póft confereturcumalip prædiorumferuitutibus. Nuncillud breuitet dico, Nonfolum corporaliumrerum, fed Seil’' corporalium,ueluti nominum, ufumfruftucon ftitui poire:neq5 foftim rerum immobilium,iTiü biliumq;,fed amp;nbsp;earum, quarum alioqui proprio non ufus, fed abufus elfe dicitur:hoc eft, quæ W' tendo planè confumiintur,amp; quarum mutuuni etiam eft. Nam erft Cicero in Topicis negaffeui deatur talium rerum ufumfrudum efle,quaruni ftt potius amp;nbsp;dicatur abufus: tamé Senatui Roni' placuit,utinabufuetia ufusfruâus elfepofsit) nempe ft fruftuarius talium rerum caueat, Iele tantundem reftituturum, cum ius fruendi fini-turn ent.Quo modo autem finiatur, in Cómen-tarijs fatis expofitum eft.

Vt doming ius eftefolet ipfa fruitio, ficamp;li-. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bertas

C A T E C H E s I s. lot bertas frucndi:ut quilq; in fuo faciat quod uulc, 0 nbsp;nbsp;nbsp;neq; in fuum «liquid ab alio immitti inuitus pa-

•’ lus feruitutis minus eft quippia, quant ufusfru-’ nbsp;nbsp;nbsp;öus. Nam neq; domino totum ftatim ulum rei

perpetuum.Iure certè pignoris, uel hypothec®, inulto eft maius.Cicero contra Rullum,cùm di-' fputatdeconditioneamp;qualitate prædiorû, fer-uaprçdiahberisopponit,obligatafolutis;caquç ' penfitant, ijs quæ funt immunia. Ac penfitantia. ' nbsp;nbsp;nbsp;quidem proximè accedunt 'ad ea quæ feruiunt.

' Sed aliud tarnen eft facere, aliud pati. Illudme-morabile eft, quod cum fuperficies lolo penfitet: folum tarnen ipfum fuperficiei leruire dicatur. ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cap.'85.§. ult.De legat. i. Nam ut fuperficiarius

penfionem foluit, fic foli dominus cogitur eum, intereaperferreamp;perpetiinfuafupcrficie. Sed ' Sc ut fundus inferior luperiori leruire naturali-’ ter dicitur,quia excipere debeat aquam pluuiam ’ naturaliter ex eo defluentcm:fic amp;. è diuerfo dici poffer fuperior feruire inferiori,quia talem aqua patidebcat ineumdecurrere,neq-,aucrtercpol-* nbsp;nbsp;nbsp;fit.l.i.§.itemfciendum.Dcaquapluu. Sedferui

’ tus propriè non appellatur,cum rei natura ita co ' nbsp;nbsp;nbsp;feruatur. Naturam nunc appeUamus, quod Su

bat:ut cùm ij qui agros conftituebant amp;nbsp;afsigna bant,legemijs aliquant diccbant,dabantq;,uclu

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g 1 tiaqu«

lot IVRIS CI VILIS tiaquæduccndæ.l.quodprincipis.DcaquapIii' At nos nunc quærimus de fcruithteciuilitera domino impofita : quæ etiam appellatur quâli* tas Sc conditio rei. cap. 86. De uerb. fig. cap.iî« Qiiemad. fer.amitt.l.uia .$. fi fundus. Deferuit-ruil. Qualitas autem elle diciqjpoteft tam eius prædij cui dcbetur,quàm iliius quod feruit.Sed illain adione,hæc in pafsione (utitaloquarjc» fiftit. Non eft quidem innata, neque ex nature rei,fed extrinfecus accidit atque imponitur. Vf' rum femel impofira,quod ad fe, perpétuaeft:»fl toq; proptcrea magis Qiialitas dicitur. Quento do ulusfruAus pars rei dici pofsitjpauloantèdi' xi. lus fcruitutis, pars quoq-, dici nulJomoHo polTct. Nam erf hoc iure ucluti imminuamiu* tui dominij, tarnen nullam eins partem eófequf uidcor.Itaqj qui fundumferuieutem tradiqniki lominus totum amp;nbsp;inregrü tradcre inteHigituf' | amp;qui fundum Icgat, legare intelligitur quäl'’■ qualis efl, aliter quam fi ufusfruâus effet aüf' ' nus.cap.66.$.4..De légat. 2. Nam amp;fiquisfiin' do feruientelibéréfrui nô pofsit,utiturtaméS fruitur Rio modo. At qui folam propnctatenih^ beret,nullo modo utipofïet. Érgo legatolini' pliciter fundo, de ufusffudus quafiparsuebc' cefsio contineturJibertas non item. Hypothe* cacertè minus eft quippiâ,quàm feruirus. Na®* amp;nbsp;obligatus fundus, fi feruus non fit, libernihi' lominus dici poteft,etfi non dicaturelfeoptiniâ conditione. Sedneq; hypothecaeftqualitas«* obligatæ.Nam cum principalis non fit,neq;pe*' j petuaeft obligatio. Sed tarnen,quiaquamtÜM durât, magisq feruitus intercurbare domiii«’'’ï

* tius quam liberum, ut hæres lucre debeat amp;nbsp;fo-'' nbsp;nbsp;nbsp;lutumdare.cap.66.§.4..De Icgat.a.Sed aferuitu-

^' te etiam liberate non itacogitur. Liberum fini ^' nbsp;nbsp;nbsp;dum feruo ,ut Iolutum pignerato opponimus.

^ dominus infuo quoduult faciat: Sein eum ali-’' nbsp;nbsp;nbsp;quid ab alio immitti,inuitus non patiaturdic 1er

'' utis nonfaciatinfuo,quodalioquipoÜet.Neqj ® tarnen itainfringi fine caufalibertas prediorum '* poteft,etfifortalieconueneritutinftingatQrded. '', nbsp;nbsp;nbsp;turn demum, cum ut id fiat,non temcre placuif.

1' lioceft,cumalterius intereffet, ciust|ue utilitas f hoc poftularet.cap.15. De (eruit. Exemplafet-'’ uitutu quidam uideamus. Ire agere per fundu ' nbsp;nbsp;nbsp;alienum,cette nonUcet.Viapublvcahoc tantum

V dixi. Sedneq^idfit perpetuo ah quo ucluti fer-'.' uitulisiure. Quidigitut^ \tineris,uiæ,uelaftus ’/ (cruitus eft,utpati cogatur dominus me per fuff ^ nbsp;nbsp;fundumire agere, ciuditer (altem amp;nbsp;tempetan*

♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S A ^'d.^^æ

»04. IVRIS CIVILIS ! aquæ curfiim impedire, aut quo minus in iiicini ; fundumdefluat,auertere.Sedaquamea,utigni, interdicere omnibus poflum natural!ter, amp;nbsp;de ea quod uolo,ftatuere.Meam uoco,quæ uelorp tur in meo, uel ex alio fonte manans permeuni fluit.Nam amp;in meo poflumputeumetFodere,li cet fortafsis præcidam uenas, quibus aqua tub' terranea in tun puteum influebat. 1. fluminü.^.i-De dano infedo.l.fl in meo.De aquapluu.Vtiggt; tur ius tibi fit aqua ex meo haurire, uel per men ducere,feruitutecóftitutaeft opus:finequafirgt;' uumaquæ ducendæ caufafecifles inmeo,euni ftatim recidere polïem. cap. 29. $.ult. Adleg.A' quil. Cicero lib.j.de Orat. deferuitutibusprs-diorumloquens, commémorât iura parietuni) ftillicidiorum,luminum. Hæ feruitiites abs lu' reconfultis appellantur iirbanæ,ut fuperiorci ruflieç.fed modó fimiles alioqui funtjmodódd' rimiles;hoc eftdnterdum efficiunt,utquisinluo patidebeataliumaliquidfacere:interdumuerO) ut ipfe dominus in fuo non faciat aliquid: inter-dum etiam, ut aliquid facere cogatur. quanqu’ hoc poftremum fit rarius. Naturalis prædio-xumlibertas efl, utnemo inuito dominopofsb inalienumimmitrere quicquam;amp;dominusin fuo facere, quod uult, pofsit, fi lege aliqua non prohibeatur, ut antea dixi. Sic naturaliter cui-quelicet altius luaçdificia tollere,etfi hoefacien do,uicinas çdes obfcuret.cap.8.Deferuit.urb.iit autem hæc facultas adimatur, feruitus imponi' tur, uel altius non tollcndi, uel luminibus non ofnciendi.Hæc enim duo genera feruituturn di-llinguo. Nam amp;accid.crcpolier,ut quis tolled«

C A T E C H E S I S. 105 hel ædificado non officiât luminibus uicini;uel enam,utquis non tollcndo nec ædificando,led Uelplantado uelaliaratione iliis officiât. Vtriuf-«{ueigiturferuitntis ufus amp;utilitasapparet.Eft amp;tertia,fed plané diuerfa,quæfimplicitcr appel Uturferuitusluminum : ut uicinusluminano-ftraexcipiatjCap.j. De fer.urb. hoc ell,ut in eins panete cæco feneftras aperire amp;nbsp;immittere pof-fim.l.pen.Deferuit.urb.l.8.C.deferuit. Inmeo cette pariete naturaliter poffum lumina, hoc eft, feneftias facere ; na amp;nbsp;eum plané dirucre pofsé. Sinolituicinusabs me profpici, obijciatin luo ali^uidoculismeis.Sed in alieno parietenihil habeo iuris, nih feruitus imponatur • Quod ' adiéruitutem ftillicidi) attinet, duplex elle po-1 nbsp;nbsp;nbsp;teft.lnterdumftillicidiumappellatur ftiUaipfa, ' nbsp;nbsp;nbsp;fuie ac^uaexteûo meo cafitans.Eam non poffem abs meo piædio auertere,amp;. in tuum immittere; ' nbsp;nbsp;nbsp;hoc eft, ut ex meo tcfto in tuum fundum cadat,

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efficere.Sed feruitute conft.ituta,hoc heri poteft, ' uttueam excipete cogaris. Certé aqua pluma ' habet naturalem fuum curfum fine iure feruitu« ' nbsp;nbsp;nbsp;tis.Sednaturahscurfus noncft,ubiopere manu ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fado,uelutitefto,procurrit. inter dum ftiUici-' nbsp;nbsp;nbsp;diumfignihcatilludipfum,ex quo Scper quod ' aquaftillat, ueluti ipfum proteifu autcanalem. ' nbsp;nbsp;nbsp;'Katuraliter nonpoftem fupra fundum tuum all ' nbsp;nbsp;nbsp;quid tale habere, etfi ex eo rtihil in tuum cadat quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autftillet. Seruitute itaq-, eft. opus, ficuti Sc im-nuttendi Sc ptoficiendi caufa. Immiffum pro-priedicitur,quodinalieno requiefcit•, proieCtu ^ Ueib,quodpendet.l.malum.§.intcr. Deuerb.fi-guif. Sie immittere plus quippia eft.,quam proi)

to6 IVRIS CIVILIS cere.Sedneqihocnaturaliterlicet.-quiaeiusccf' lum effe uideatur,cuius eft folum lubieftumJ» que inalienum uelutco;lumimmittit,quipfO' i/citjUt hoe liceat,iure feruitutis fit.

Sed quomodo hæc iura, hoc eft, feruitute* quæruntur? Hocenim præcipuè hiedicendu® eft,ut amp;nbsp;de dominio acquirendo dixi. quaqua® obferuandum fit,hæc iura non tam nobis,qua® prædijs noftris acquiri.Iuftinianus,utamp;dculu' fru(ftu,refpondet;teftamento nempe, autcóuen tionibus acquiri. De teftamento,hoc eft,de legs ti iure amp;nbsp;ui,dilt;ftum fatis eft. Sedfolaconueiitw interdum hic fufficere non uidetur.Nam fi ma® fundo meo ftipulatus,fundum deinde uendam» corrumpi dicitur ftipulatio.cap.it. De leruit. Si fola ftipul3tio,quæ tarnen plufquam conuentia eft, fcruitutem imponeret, feruitus emptore® fundi fecuta fuiftet.Quid igitur? Si promiflaW uituteuti,hoc eft,ire cœperim,patiétepromiiro re:tum omnino impofita amp;nbsp;quçfita,quafi ab hoc tradita,amp;abs meapprehenf3,dicetur. Certècon ftat,feruitutem aquæduelus non intelligi confti tutam,priufqua fit etiam riuus fadus, per que® aquaducatur.l.fi partem.Quemadm.fer.amit.amp; è diuerfo feruitutem altius non tollendi, lUti® atq; deeaconuenit, omninoimpofitamacquili tamqj uideri:iamq; ueluti in adu effe.Non eniffl fadumalicuiuspræterearequiritjCumfitpotius feruitus non faciendi.

Dixiantea,ufucapi return dominia. Anfimih ter acquiruntur amp;hæciura,fiueferuitutes?CeP tè fummo iure ciuili non ufucapiuntur. Placuit tarnen, ut longo ufu pofsint acquiri, fi quis fine uit®

C A T E C H E s I s. 107 uitio diu fit ufus : hoc eft, nec ui, nec dàm, nec f* precario, x aut xx annis, exemplo rerum corpo :^ raliumamp;immobiliuni.l.î C.defcruit.l.fiquis i' diutunio. Si feruit.uind. Prætor enim tune uti-Icmdabitferuitutisquafi conftitutæ uindicatio ^ nem. Ac olim quidam, cùm lui is ratio effecif-lt;* letjutufucapi non pofleuiderentur feruitutes ^ rufti^æ, quæaut polsideri non potetant, quia ^ nbsp;nbsp;nbsp;luntincorporales : aut continuo quafi polsideri

* ' fiftebant, nonpoffcntraliterquàmurbanæjquæ ’ cumaftionétalem non requirant,continuo qua ’ nbsp;nbsp;nbsp;fi pofsideii magis pofle nidentur : tarnen exem-

ut earum exemplo amp;nbsp;hæ acquiri ion go quafi u-' nbsp;nbsp;nbsp;lureâè dicerentur,contcmpta loge Scribonia.

' ’ Sanèfiprçdiumaliquodufucapiam,cuiferuitu3 debcatur: non eft dubium,fimul ulucapi amp;nbsp;earn feriiitutem,ut partem aut aceelsionem. Nam amp;nbsp;tes ufucapitur cum fua qualitate amp;nbsp;conditione. hfl aliena.$.i.De ufurpat.

Porro ut feruitutes quafi ufucapiendo acquiri poffedixiniuSjficamp;ufumfr.dicemus. Atque hic quidem,quia non folum ad dominiû magis accc dit,fed amp;pcrceptorum faltem fruftuû proprietärem continet, diuiduus efle dicitur ; amp;nbsp;partes ' indiuifæincointcllijgt;ipoffunt,utindominio.]. l•^•fiufusf.Adleg.Falc. Ataliæ feruitutcïplanc luntindiuiduæ,quia non folum fafti fint,fcd nu ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di ctiain

di etiam meriq; fadi: ex quo fcilicet nihil prîtes rea confequatur, quod pluribus acquiri comniu niter pofsit. Cæterùm in ufufruduplurium,lo cuseftiuri accrefcendi, ut pars unius deficiens accrefcat alteri parti potius, quam ad proprie«' temllatimreuertatur. Sicenim accrerio podoj eft confolidatione. Illud poftremó adijciend» cft ,feruitutes acquiri prædi/s, ufumEperfon®' eiq; ita inhærere, ut etiam cum ea intercidat.rö tarnen,ut illas, imponi. Sed hoc adhuc interet quódrei mutatio, quæferuitutem non rolleret) tollat perimatqj ufumfrudii. 1. «p. De feruit.urb Lp.^.pen.Si fer.uind.

ï|pKoxiMvM eft utdeobligationib uideamus,poft dominia atq;in« return. Nam amp;nbsp;obligationesade^ interdum pertinent, nequefolu®* perfonarum,fed amp;rerum limtai«'

que minus quam ilia, pariunt adiones. Obli' gationum fpecies funtinfinitæ.Reuocari tarne# poflunt ad certa genera. Ariftotelis eft hæedi' uifio,T«|W ^tuiixK^a:y/Aeirai//TiXfiSfi iKoviT/iX !7t,T« J i^^^ (na!, lurifconfultorum ueró hæc ; Obligationes aut ex contradu elTe, aut ex maleficio. Contra' dum generaliter hic appellant conuentionei# modó nudam,modó etiam non nuda. Itaq^fub iungitur altera diuifio,aut confenfu, aut uerbis, autliteris,autreobligationemcontrahi. Nulh lanc ell conuentio, contradus nullus, Imecoii' fenfu. Sed confcnfus nudus amp;folusplerunque non fufhcitrprætereaq; interdum requirituraut ftipU'

i ftipulatio, aut fcriptura, aut res. Vt certo ordine progiediamurjamp;iuftam gradatione fequamur, primùmdeijs quælolo confenfu conftant, deinde de ijs quæ non folo confenfu,uideamus.

Solo confenfu conftant iUæ luris gentiu con-uentioneSjquæ nominatæ dicuntur, ueluti uen / nbsp;nbsp;nbsp;ditio empuoqj, locatio conduüioque, focietas,

(quara obligatio nota eft ) dicimus lolq confen-fucótrabi'.quanquam olim Iponfalia ftipulatio-

’' obligaretur, quant ft ftipulanti dotemfpopon-diffeuficuti amp;nbsp;dotis diaæ à mullere meminit Ci ceropioîlacco amp;pro Cecin. Poftremo amp;dona tionis obligatio nunc folo cofenfu cóftare uidc-

* peftetur. Porrb non perfonastantumlpfas folo fuo confenfu pofte obligati, fed amp;nbsp;res carum, dubium non eft, cum amp;nbsp;pignus referatur inter quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conuentioncsnominatas.l4.§.vrlt.Depaft. Pi-

fit altetius obligatio nis accefslo, non ut fideiuf-'^ nbsp;nbsp;nbsp;fotia,quæ abam perfonam obligat,fed ut ea rqu®

principalis obligationis pars quædam uideri ma *’ nbsp;nbsp;nbsp;gis pofsif.facile etiam ad bypotbecariam confit-

\’ mandant,interptetamut earn inefte ptincipali. ^' Caiusb^.Deplg.Contrab’ttur (inquit^byçotbe gt;’ taper paftum conuentum, cum quis pacifdtur, #' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut tes

no IVRIS CIVILIS ut res eins propter aliquant obligationem ß®* hy pothecæ nomine obi igatæ. Nee ad rem pert'' tinet,quibus fiat uerbis: ficuti eft amp;nbsp;in ijs obligé tionibus,quæ confenfu concrahuntur. His erg’ obligationibus Caius annumerat hypotheeïn* obligationem. Quaratione amp;noshoclöCoe3H' commemorandam efleputamus: ilkidquenuquot;^ efleadijciendum,quodetiamdependetexlupr' rioribus:Eum qui prior de pignorcconuenitip’ tioremeire,li,cetalteri res,cui pofterius obligé'’ eftjprius tradira fit.l. Creditor.^, uit. Qui polio' in pig. Si tarnen de rei alicuius nontamobbgr' tionc quamdominio quæreretur,potiorefletigt; cui res prius tradita eflet.l.quotics.C.de rei um* die. Ego quidem,qui uendidi, folaftatirncon' iientione obligor. Sedres nontransfercur,ni^^' rradatur. At fi conuentio de pignore folam pen® iiæ obligationé pareret, inutilis effet. lameni® aliunde perfona fatis fuperq-,eft obligata. Dep'' gnoribus amp;nbsp;hypotheeis editus iam eft nofterC® mcntarius,qui cam rem totam exponit copioi’' Nuncitaqjtantobreuiorero. Porró amp;t3Cit® confenfu contrahuntur obligaciones,quxcon' fenfu conftant : amp;nbsp;quia conuentiones tacit®«®' leant, placuitamp;donationestV pignoratacitee' tiam contrahi. l.i. amp;nbsp;2. De paft. Itjfpfi debitor' meo reddiderim cautionem aut chirographun') uideor donare amp;nbsp;remitteredebitum. Sünæ'^’* conduftas aliquid intulcro, illud inteUigorobn gaffe. Hiccertèresinteruenit. Sed exeaftim'' turtantum conicfturaconuentionis,qu®ad()o nationem uel hypothecam pertineat. SuntS multas fine rei interuentu hypothee« cacitSi

C A T E C H E s I s. m ( t^uæexalia uoluntatis coniedura defcendunt. ^' nbsp;nbsp;Sedamp;côduftionisatq^ocationis tacitoconfen

fi »6.L0C. Deniq-, eft 8c focietas tacita,quç nô uct (5 nbsp;nbsp;nbsp;hissed re contrahi dicitur.1.4. Pro foc. Sicuti 5C

igt; mandatum taciturn inteUigitur,cum quis pro a-((i nbsp;nbsp;nbsp;liopræfente,nec contradicente fideiulsit.Nam

1' wxumfiebaf.hoc eft, per æs amp;libram. Sed tan-p nbsp;nbsp;turn nunc quærimus de ucra,nó imaginaria uen

1' ditione,Liquidem maximèante traditionerei. V Nonenim dedominio, fed de obligationc nunc 1(1 nbsp;nbsp;nbsp;quæritut. Deeaitaq-,primu uideanaus. Prin-

P (cernant pernautationem •. quarn aboqui fimili-,0 nbsp;nbsp;nbsp;mamemptioni atq-, uenditioni effe refcriptum

o nis nota, qua alteram ab altera difeenaamus, eft r nbsp;nbsp;b^c,qu0dbic merx à precio diftinguaturfm per

l' mutationeuerb utrunq-,bt res, tauquam merx. •/ nbsp;nbsp;Porto quantum inter cotraftum Çutloquimur)

p nominatum amp;nbsp;innominatum intereft, tantum a, nbsp;nbsp;eft diffetentiæ inter uenditionem emptionem’

(l inutatio ad obligationes, quæ confenfu contra-p nbsp;nbsp;buntut,(cdpotiu8 ad contraftus innominatos:

0 . qui,cumcaufa fubeft. Stres autfaftuminterne-•^ mt,tum demumaliquam obligationé parlant, t, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sed

Sed illud memorabile eil, diligenterq; obferuan dunijinterdumuenditionempermifcerinonfo' lum cum permutatione, fed amp;nbsp;cum alio contra-ÛU innominato, ueluti no vt facias. Si tibi aliquiduendidi partim certo precio, aliquid facias : fic unus contradus eft,

totus effet nominatus, agere etiam ex uenditn pofsim,ut facias,fi paratus firn rem tradere.l.(i.^ *.De ad. empti. amp;nbsp;illud petere pofsim tanqua® precij partem.I./p. Decont. empt.cumalioq'H excontradu innominato non pofsim præfcti' ptis uerbis agere,nifi fi prius rem omnino dedt* ro. Rurfus autem, quafi fi fuperior ille cotradus totus eiretinnominatus,poflum;fi no facias,con dicere quod dedi,totumq;contradumrefciiid«' re.l.cum te fundü.C.de pad.inter empt.amp;tiei’d' cum tarnen alioqui uendinonis contraftusnoH ita refcindi difloluiqj pofsit. Porrö uenditiæ nem amp;nbsp;emptionem dicimus confenfu contrair hoceft,ffatim atq; de re amp;nbsp;precio conuenit. Ei' ror ergo,qui confenfui cotrarius eft, facitutco» trada emptio uenditio'uedici nonpofsit. Elfi autemerrorporeft, uelquiaquis quodagit,ud quiaquodalius fenfit,nonintelligit.Si procura' tor meus rem fuam,quafi mcam,per erroré ueU' diderit atq; tradiderit,refponfum eft,nullanid' fealienationem, quianemo errans remfuama-mittat.I.35.Deacquir.rer.dom.Nóenimillereii’ fuam uendere uoluit, fedalienam. Multomï' gis,fi circa corpus ipfiusrei erreruqniillaeffeco uenrio. Imó amp;nbsp;fi erretur in materia uel ftibtoæ tia: quaamp; aliquando uocant lurifconfulti qua' litaté.Vt autem VJpianusl.p.Deempt. amp;ueoi

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C’A TE CHE SI s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nj

| âit,imperfcftâefleuenditionem,fidi{rentiantin ♦ 1 einptione,hoceft,inrequçemitur: ficetiadica, r 1 fùnprecio diffentianunempe fi tu pluris uende-'' nbsp;nbsp;nbsp;'■^i^go minoris emere uolui. Cæterùm fi tu mi-

^ nous,ego pluris;error talis non nocet,amp; nihilo-11 nbsp;nbsp;nbsp;minus ualet uenditio, quatenus Icilicet 8c quan

0 fans confenfiffe intelligimur.Ego enim qui plu-j. nbsp;nbsp;nbsp;ris emere uolo, minoris certc etiam uolo ; 8c rni-

i» niffeuidetur, neqj metx certa, certumq^precin •lt; nbsp;nbsp;nbsp;adhuc eft, ft non uno precio res uæneant ; fed ita

(1 menfuram certb etiam conftare,ptiufquam con-,( ueniftedeuenditioneScemptione uideatur. Si i'. tes,quæ uænit,menfuram quidem requirat, fed 1» uno tarnen alioqui certo precio u^nient; partim (i petfeda, partim imperfeûa eft conueratio ante it menfutam.Petfeda eft,ut nota fat iiategrum ab ea i tece(iere,amp;ut alter alteriobligetur.Sednoiaeft y itapetfefta,utftatim preciumpetatur,^ enapto y ris periculuna fit etiam ante mefuram, quamdiu S' y per eum nonftat,quin admetiatur uenditor A.^5, y nbsp;nbsp;nbsp;§.ual\is.De conttala.empt.l.5.De peric.Sc comm.

y quod non folum admetiri uenditor , fed etiam ÿ nbsp;nbsp;nbsp;degtrftare emptor prius foletrfubeft etram degu-

ÿ Randi conditio ,quæ de cotauentionem magis fax y Ipendrt, quamcouditio admetiendi. Namem-^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h pros

114 IVRIS CIVILIS ptorantequam deguftet,non obligatunamp;poH' quam deguftauitjpoteft rem reijcere: præfernfl fi aliqua caula fit,cur improbet. Iraq; Paulus ait» aliam efle caufam deguftandi, aliam metiendi' Guftum enim adhocproficei-e,utimprobareli' ceacméfuram uerb non eb prohccre,utaiirplu^ aut minus ueneat,fed ut appareac quantum enU tur.1.3 f.ÿ.alia. De peric.amp; comm.rei uend. Hä' bet ergo uini emptio duas ueluti condirioncstä citas,quariialteraad quantitatem,quæpermet furam:altcra ad qualitatem,quæ per guftum co' gnofcitur, pertinet. Sed non eandem lue uingt; habet utraqj conditio: neque fi una interdumff mittitur,alterafimulremiiraintelligitur. S^p* fit ut emamus uinum fine menfura. Sed raró fit) ut emamus non deguftatum.1.4. $. fiauerfiont-De peric.amp;comm. Poteft tarnen exprefsim ht”' agi ut u^neat, amp;nbsp;qualecunqj eft amp;nbsp;quantumc^ que, ut ftatim omnimodo perfeda fit uendiofi amp;nbsp;emptor ftatim obligetut,eiusq; ftatim petit” lum fit,neq; aut deguftationis aut menfuræufi^ fubefle conditio intelligatur: quan quam propf rea non uideatur remiffa redhibitio, auteuifti”' nis obligatio. Cumres ira uæneunt, dicunt”^ per auerlionem uænire,quales nempe amp;nbsp;quant? lunt : fine quia emptor, qui non fatis aduertt't uideatur, auerfus amp;nbsp;incogitans eftedicatuu quiapericulum à uenditore aucrtit,amp;infe””' iiertit cóuertit'ue:fiue quia rem uniuerfam e®” fufead fe trahendo, ab uenditore auerrere,amp;”, feaduerrere uideatur. Nam hæ tres huiusuet” notationes hoc tempore traditæfunt. SedaU-p euq; fit tandé uocis origo,fignificatioian0t3t‘.'

C A T E C H E s I s. nç Vbiita conuenit de meveeamp;piecio jUtpræ-fens,liquida,amp; pura fit conuenno^nuUts^j con-ditionibus (ufpenfa : primû quæritur, quæ nam inde nafeatur obligatio. Dico earn nafei ultro ci troq,',hoccft,uenditore emptori obligati ut rem tradat, amp;. uenditori emptorem, ut precium fol-uatunamp; illcrem offerés, precium petere pofsit: ■ Schic rem, offerens precium. luj. §• offerri. De i ad.empti. Cæterùm emptor rem fibi tantutra-l dipetif.uenditor uerb, preciu dari. Si exprefsim lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tonueniffet,ut pro precio res daretur: magis ui-

1 dereturcontraftusinnominatus DO vt des. 1. • ult.Dccond. cau. da. Venditionis ealexcft,ut { uenditot rem tradat, 8c præffet emptori habere licete-Sidominus fit ucnditor,res mancipio da-, nbsp;nbsp;nbsp;timhoc eft,dominium rei traditæ omnino ttan-

5 fit in emptorem; neq-, effet uenditio,fi conueni-j tet,utid non trafeat/ed effet quædam potius lo ^ nbsp;nbsp;nbsp;catio.l.ïo.§. ult. De conttah. empt. Si uenditot

,; uindicantemrepeUat exceptionereitienditec. ^ Tradete porto debet rem Integra, necuiciofam. ,( nbsp;nbsp;nbsp;Mioqui nel rédhibition! locus erit,uel ex empto

y temiblam foluat,nihil agit.lntegtum perfolue-j redebet.l.!3.§.offerri.Deaamp;.empti.Nam8cfiem ^ nbsp;nbsp;ptoris pintes effent bætedes, unus pto parte fua

fet, habita fide de precio : precium peti non pol' fet à fingulis, nih pro qua parte lunthæredeS' Tuncenim puraeft obligatio, amp;lolutioquolt;]j diuidua. Vbi res tradita dt, tenetur etiam ultro emptorprecium dare.Alioqui ufuras prælbuno tant fortalîe quodin mora fit,quam quod re um fruatur.l.tj.^.ex uendito.De ad. empt. l.i.C.D« ulur. Namamp;fi uenditor mortuus eflet,eiusqi incertus elfer fuccelformihilominus medij tem' poris ufuras emptor pendit, qui reintereafnU' tur:quamuis alioqui in mora fuilfe nó uideatuG cum nonhaberctcuifolueret.l.iS.^.pofttradiU' Deufur. Ladern ratio, amp;cuiufdam ueluticon' penfationis æquitas facit, ut uenditor, quip^' cium recepit,frudus rei,quam adhuc habet,pr? ftet. Neqj tarnen æqualitatem , quæferuandâ 'cftinteremptorem amp;nbsp;uenditorcm,ærtimantlii' rifconfulti Ariftotelis more,fubtiliterdifputan' tis de iufticia commutatiua. Facit enimrerum diuerfitas,amp;: obligationis quædamdifsimilitU' do,utillaAriflotelica æqualitasferuariuixpol-fit. Infpicimuscnim, quid alter alteridebeat,amp; quaconditione. Aliudeft pecunia,quamdarf debet emptor:aliud elt mcrx,quam tradereuem ditor debet. Deinde non eft eadem conditioo' mnium rerum, quæ uæneunt. Aliud quippia® ' ell certum corpus,certa'ue fpecies, ut fundus,e* quus:aliud, uinum, frumentum, amp;nbsp;quæfunte' ius generis.

Poft conuentionem poteft, ut dixi, uenditor precium, amp;nbsp;emptor rem ftatim petere. Sedma-gis debet emptor properare: quia licet res quï tradita non fit,mancat interea uenditorisitamen pericU'

CATE CHE SI s. 117 periculum ftatim ad emptorem pertinet, fi neq^ alioquün culpa, neq^in morahtuenditor. Pe-dculumuenditorispreciünon petentis nullum eft:quia eft obligatio quantitatis , quatenetut emptor. Sedubiemptori debeturrcs aliquacer* ta,Èulus interitus obligationem perimit. Sic di* cerefolemus,ftatim poft conuentionem periculum effe emptoris. Dixi pauloantè, ft menfura tes requit at, nullu interea effe emptoris periculum, per quem, quo minus menfura fiat,nó ftat. Sedubi omnimodo perfefta eft conuentio, emptor fibiimputare debet,ft rem ftatim non confe quatur,qua confequi poteft. Debet tarnen uen ditorbona Ede amp;nbsp;diligenter rem cuftodire,ftcut bonus paterftFinem uerb etiam fuum habet hqc cuftodia.

De perfonis,quq uendere poffunt uel no pof-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funt,Sc de rebus que^uendi, nihil eft nunc necef-

' fe multa repetere. Locus eft ille communis de a-^ licnaüone. Sed cum diftum fttde conuentio-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne 8c. confenfu,quo bic contraftus conftat, Si ad

'' obligationem, quadixi, ualet, unu adijciamus, '^ nbsp;nbsp;nbsp;de quo f(jpe qucritur,Sc ad fequentem etiam fpe

* dé conuentionis,nempe adlocationem uel con '' nbsp;nbsp;nbsp;duftionempcttinere poteft, nee tarnen latisad-

'f i\ buc uulgo inteUigi uidetur. Quid ft conuenerit ^ nbsp;nbsp;nbsp;quidé de te Sé precio •. fed rei æftimatio ca fuerit,

ï' E nimis ea æftimatio uilis ftf.uel ementis immo dicauideatur^Eft ceite æqualitas,ut dixi, aliqua 5^ feruanda inter emptorem amp;Cuenditoré, ftue tut' terremamp;eiusprecium. Sedlicet return precia ^ communiter Engi, 5c nou ex aSeftione ftngulo-

-^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h j 1 rum 1'

rum æftimari dicanturj.precia. Adleg. Falc.l.fi feruus. Ad leg. Aquil.tarnen id dici omnino non poteft, fi is cuius alioqui caufa hoc dicitur,aliter uelit. Cur cnim non poisim rem, quamemere aut uendere uolo, fine alterius fraude, æftimare ex mea affeftione? Cur etiam hoc modo feiens prudens non polTem meueluti cîrcumuenird Quidigitur, finon tam iudicioaliquo,autfin' gulariatfcdu,quàm erroieamp;ignorantiahocaC' cidat? Veluti fi uenditor longe minoris, uelem' ptor longé pluris,quàm communiter fieret, rem cefiimauerit, cum ignoraret quâti res alioqui efi fet æftimâda.Ccrtè fi nullo aduerfarij dolomale idfadum fit;erroreft, qui nonimpeditautiafir; matcontraftû.Nam amp;nbsp;tamincerta uariaqjrefH preciafunt,ut exaftain cômercijsæquâlitaspef petuo feruari uix pofsic.Paulus itaque hiZ-M^^ Loc.ait natnraliter concefsû eire,quod pluris fit) minoris emere;amp; quod minoris fiqphiris uéde' re:ficqjetiâconducereamp;locare.QuidigiturlAi' hoc licet amp;nbsp;in infinitumùn nulla ullius inæqy^ litatis coercitio eft? Diocletianus Imp.rcfcripb^ fineedimidiam iuftiueriq; precij uenditorha' beat,debere emptorem aut fupplcrc quod deefc autpatiutirntafituenditio.l.z.amp;S.C.derefcim iiend. Veluti fi rem decem aureorum,perimpr''' dentiam uendidero quatuor aureis. Qiiid de et” proie dicemus, qui pluris emit? Certè fi remt’'' tiofam pro integra pluris emat, competit aft’quot; quanto minoris res eft, ut recuperet quanto pl“ 1 is emit,etiamfi duplo non emerit. Si intégra'“ qiiidem habeat,fed pluris emit quam fit resreet' tc fi fraus magna eft, confulendum illi eile uid''

tuf. Lentum eft illud Diocletiani auxilium, «^uluenditori non fuccurrit, nifi cum ne dimi-diam quidem partem iufti pi ecij habet.Si hoc e-xemplononfuccuratur emptori nificum pluf-quam duplum ueri itiftiq-, dedif.uereor ne huic, cuius error auxilio dignior eft,fortaffe tardius q oportcatjex fuccurrat. Verum non eft tarnen lepudiandü iubfidiü,fi laltem qui rem decern au teorumemitaureis xxi,pofsitutiexcmplo fu-perioris conftitutioniSjUt uenditor uel reftituat quod plus accepit, uel patiatur irritam effe em-ptionem. Quod de precio hic dicimus in uendi-tionc,diccndumeft Sc de mercede inlocatione. Ac Aedilicia quidam aftio quato minoris res eft, nondatut conduftori, qui rem uitiofam pro Integra pluris conduxif. led tarnen is habet co no-ruine aftionem ex coder ff o. h led addes.§.t. Loc. Quod périmer ad locum lequentem.

’ Vteommodafameft graiuttumfficrnlocarro ®'“^‘“*®-ne pro ulu rei merces interuenit. Cum autem ra «^

' hitcontraftushtfrequétilsimus. Nam amp;nbsp;quod uendere uel emere prohibemur, fæpe poffumus

’ locate uel conducerc. Et ucró torushic con-tradus conhftit in ohligatione r neque ad rc-tumdominia transferenda pertinet.l. non fo-ler. Loc. Iraq:, Sc traditio nihdhiemagispoteft, quamnudapofsitconuentio.achforteduo hnt, qui diuerhstemporihus rem conduxetut,prior lemper elf potior.Lin operis.loc.cumalioquv polierior emptor priori ptxîerti polsit i quia no ohhgafionisiureffed dominq prius per traditio-

no I V RIS CIVILIS nem acquifiti ratione defendatur.Neqj uaWel^' borandum eft, ut quæ res locari amp;nbsp;conducipol' lint,intelligamus. Eæ certe quarum ufus nulW eft fineabufu, ad mutuum magis pertinent:etigt; cum acceditufuratanquam merces proufu,!#' terdum tale mutuum dicatur quidam location conduftiomt apud poctas codufta pecunia,q»® feenore fumpta eft: amp;nbsp;merces, plerunqueproæ furadicitur.

Porrô,quæpauloantè didafuntde confeoW amp;errore,hucquoq; pertinent, ct eapropriefm’' inquibushuic contraftui cum fuperioricoiW® nit, cum alioqui non obfeura difsimilitudolit' Atqj hinequidem etiam dependct ilia collate' Quemadmodumin uenditione amp;nbsp;emptione^ una parte merx eft, ex altera preciu:fic res hicH'' teruenit ex una parte,amp; ex altera merces.Sed® ut preciu in pecunia numerata,fic amp;nbsp;mercesdi^ tur in ea cofiftere debere. 1.25.$. uis maior. Loi^; Sed uidetur tarnen pecuniç uerbû latius hic ace' piendum elfe, hoc eft, non pro numis tantun’) fed amp;nbsp;pro rebus, quæ in fuo genere fundione’” folutionis recipiunt. VixadmittipolTetinu«” ditione amp;nbsp;emptione, utprecium fit non inn”' mis,fed in uino aut frumento. Nam neq;resta' les propriè pertinent ad alias æftimandas.Vt' rùmin Iocationeamp; conduftione, ubidereip’^ æftimanda non agitur,fed de ufu compenfand”'

dominus.Hoc tit.ualere conuentionem, utpe® fionis partem, non in pecuniarecipiat loeatofi fed in frumeto : pal's imq; meminere lurifcoful'' colonoruDi/

1 colonorum, fruftuum penGonem debentium. !' ' EtOiocletianus mentionem facit fruftuum an-'' nilocatorum certa olei péderatione. 1. fi olei. C. loca. Ac Caius quidem difcernit colonum,qui 1’ nbsp;nbsp;nbsp;id pecuniam numeratam conduxit à partiario ' nbsp;nbsp;nbsp;(utloquitur)colono.Verüm partiariüuocat,qui Ï nbsp;nbsp;nbsp;iioncertamaliquam Sedefinitamportionem fru ^ nbsp;nbsp;nbsp;ftuum foluit, fedincertam pro modo fruftuum, ''' nbsp;nbsp;nbsp;^ptouétus quantitate. Talem certè partiarium colonum magis focium effe uideri,quam condu d nbsp;nbsp;nbsp;Üorem,fatemur.

d Vtemptionem amp;uenditionem à permutatie» ® i'camp;alijsinnominatis contraftibusdiximusdi '' fiemendam effe ex preciojin quo fita eft propria I' ueluti nota emptionis amp;nbsp;uenditionis •. fic amp;nbsp;ex ^ mercedein primis eft dignofcéda locatio amp;nbsp;con ' duQiojamp;difcernendaabs contraftibus innomi-'^ nbsp;nbsp;nbsp;natis, qui cum alioqui præ fe ferant tanquam in

'-’ fronte multû fimilitudmis, in receffu tarnen plu 'r fimumhabentdifferentiæ. Paulus emm 1.5. De ^ præf.uerb.pofteaquam dixit effe emptionem 8c '’ Uenditionem, fi quidem pecuniam dem, ut rem lt;* iccipiam-.fi ueró do rem,ut rem recipia, effe per-'' nbsp;nbsp;nbsp;mutationis contraftum innominatumdubiecit,

'' Si do pecuniam ut facias, amp;nbsp;faftum tale fit quod '' locari foleat, effe locationem : fi ueró non pecu-’' niam,fedrem dem,non effe locationem. SedSC '* nbsp;nbsp;nbsp;fi tem aliquam utendam tibi dedero,Sc allam in-

’' uicem utendam abs te acceperomon effe locatio I nem amp;nbsp;conduüionem,fed propriu nomen con-' nbsp;nbsp;nbsp;ttaftus;amp; agi ptæferiptis uerbis,fatis conftat.l.t.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h 5 te ma-

m IVRIS CIVILIS re magis difcernitur ab hoc cotradu quam mep cede:quiaubi hçcinteruenit,cenfetui Jocatioamp; condudio,cum alioqui commodatum effeiudi' caretur,uel mandatu,m.

Porto quod ad rem attinet, quæ locatur,eä propriè eil quæ amp;nbsp;commodari poteft,fi gratis u-tenda daretur.Nam (ut dixi) quæ ipfo ulu coniu initur,ut non folet commodari,fic neq,locaril j.^.nonpotefl.Commod. Cæterùmhmtamp;lo' cationes conduftiones 'ue operarum, ficuti amp;iJ ciendi certi opens.Ac turn quidem,quimerce(l« dat,dicitur amp;nbsp;operas alterius conducere,amp;opus faciendum locate: ediuerfo ueró, qui mercedem recipit,dicitur operas fuas locate, amp;nbsp;opus beien dum c5ducere:fic ut uterq; modó Iocatoris,mP' do condudoris nomen habeat. Deindeduplie' ter opus faciundum locatur aut conducitur:pn'' miim,cumita cóuenit, ut conductoroperarum mateham iplampræftet, ex qua opus fiat: amp;op» ras alter fuas tantum prællet,acrem elfeétanibn dat, materiaq;eiufdem alioqui femper dom«*' maneat, nee dominum mutet. Actum quide® omnino eft locatio amp;condufl:io,nulla ueró eni' ptioaut uenditio.l.a. Loc. Sedubiqui operas præftat,operis quoq-, materiam fuppeditat, gis eft quædam redemptio operis.atq; itaqu'“« ctiam appellatur.

Ex contradu locationis amp;nbsp;conduftionis, qn’ foloconfenfu aut conuentione confiât, ftnt*^^ oritur obligatio ultró citroq; inter locatorem condußorem. Locator condudori obligatuf» rem(ficuti conuenit)utendam autfruendamtr^ dtre:amp; nifiid fiat, præfertim fi fit aliqualoUto'

C A T E C H E s I s. tij ris culpa,præftare quod coduftoris intereft. Sed fifineilliusculpa id accidatjatiseftmercedem remitti.l.q. Loca. Obligatur amp;nbsp;locator,ut rem reficiat;atq;ita quidem, ut id fiat quam minimo fieripoteft condudorisincommodo. 1.27. Hoc tit.tamq; tempeftiuè, ut etiam integrum fit con duaori,remalceri,fiueJit, deindelocare. 1. 60. Hoc tit. Emigrantem autem fuo tempore con-duftorem non modo non impedire, fedpotius adiuuare debet locator, amp;nbsp;eo etia nomine inter-dumaliquidfacerc.l.ip.$. fi inquilinus. Hoc tit. Cæterùm non tarn arûa eft locatoris obligatio, qumfi ipfe opus habeat refua, uclutidomoad inhabitandumjpræferatur códudori, amp;nbsp;propter inopinatam liane necefsitatem liber fit, remifla illi ni^cede.l.çde.C.Loc. Quod ad conduiSoris Obligationen! attinet, quæ ex hoc contradu de-fcendif.eiuspræcipiiaeire uidentur capita tria. Primuni obligatur, ut mercedem, ficuti conue-nit,pendat.Ncq;folum hoc nomine teneturip-ft inquilinus,led amp;nbsp;quæ ab eo inuefta illata funt inædesconduftas, tacicè obligantur. Quod fin gulareeftinlocationeædium: amp;latius expolui intraftatuDepignor. Si mercedem autpenfio nem non foluat conduftor, poteft expelli, fi hoc locator malit, quam lequentis temporis merce-deni habere.l.^.C.Loc.Nam amp;nbsp;fi exprefsim con-ueniffet,neantefinem conduAionis conduftor expeUeretur, amp;nbsp;poena huic conuentioni etiam adieéh effet ; tarnen impunè expelli poffet, fi in penfioneloluenda diutius ceffct.l.54..§. inter lo-catorem. Hoc tit. Cæterùm inuito locatore nó poffetante tempus dilcedere, nifi fi totius nihi-lominus

n4. IVRIS CIVILIS lomînus temporis mercedem exoluere uelit-Obligatur deinde, ut damna farciat, fi quæcul-pafua dederit.Nam amp;nbsp;profpicere debet,ne indi quo,uel ius rei,uel corpus deterius faciat,ueln« ri patiatur, ut ait Vlpianus, 1. uideamus.$. item« Hoc tit. Et nero ut inueâ:aamp; illata abinquili' no tacite obligantur pro penfionibus : fic amp;hâf tacitahypothecalocatori etiamcauetur, fitcrtï domus deterior fada fit culpa ipfiusinquilin'' Poftremo conduftor obligatur, finira condoftw ne rem reflitucre.Si racet locator,amp; patiaturco' duftorem ultra tempus manere; confiât,tacite renouatam uideri locationem. l.i^.$. qui impl®' to.Loc.Sed fi locator uelit rem fuam temporel'' nitorecipere,condufl:or morari non debet.A' lioqui in litem aduerfus eum iurabitur.l. 48.^' Hoctit.I.pen.C. Hoc rit. Nam etfi obtédatreiquot; effefuam, tarnen pofiefsionem prius refiiwer^ debet: amp;nbsp;deinde, fi uelit, de proprietate litige''*,' iy.C.hoc. tit. Quanquam non idem dicatur, inter afcripticium colonum perpetuumamp;don’' num ipfnmlis fit.l.litibus.C.deagrico.amp;cenli' luftinianuscum locatione amp;códu(SioneW

coniungitcontradum emphyteufeosquinaD aliquidfimileimultalicetalioquihabeatdifii®' lia, amp;plus quippiam fit quam fimplexlocaquot;’ amp;conduüio.Nos eodé exemploadiungerep®^ fumus amp;nbsp;fuperficiarias amp;nbsp;ueüigales condu^'^j nes, locationes''ue, quæ etiam adalicuius qquot;^' dominij caufam pertinent.Sic tres eruntloeaquot; nes,quæ conduftori tribuut ius quoddam qquot; dominij, ut etiam in rem isagerepofsit,amp;^'’ pofsidet, rem fuam polsidere dicatur meiTE^

C A T E C H E s I s. tiy fuperficiariæ,ueâ:igaleSj8â emphyteutic®. Fett' petuarias folenteas appellate Cæfares,ficutiamp;: '' nbsp;nbsp;colonosperpetuaiios. Superficiariumnuncdi-

l.i-§4.8cl.j.hager ueûig. uelemphyt. VeCti-'' gales iiuncdicimus , ptopter quos ueftigal ali-1* quod penditur, fine alioqui publiée, fine priua-lt; nbsp;nbsp;nbsp;tint dati fint agri, amp;nbsp;hac conditione ueluti loca-1' tiin perpetuum. Verbû emphyteufeosconftat 5 diciabinfitioncamp;implantationc,cnm fciliceta-^ gtifteriles duplici conditione locabantur alicui 'f nbsp;nbsp;nbsp;in perpetuum,ut is eos excoleret,5c certam pen t fionemintereafolueret. Sic erat duplex obliga-1 tioemphyteutæ. Prima eratrüfiî/ÂncvN/Mx-juf/^ ut 1' appeUabantur ; hoc eft, ut ille elaboraret, atq', e-0 tiamimpenderet, quod erat neceffe, ad agrû ex-(' eolendum. Altéra erat penfionis foluendæ. Ac ' prior quidem obligatio magis eum aftringebat. ^ Nonenimeratei integru tedere, utemphyteu-0 nbsp;nbsp;fineffugeret. Sedlococcdere, utpenfionem de« (' nbsp;nbsp;nbsp;incepsnon folueret, poterat. Simplicis colon!

0 autcondudotis alia eft códitio. Non debet qui« lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dem

IVRIS CIVILIS dem rem deteriorem reddere: fed melioremf^c* re non tenetur. Ante tempus autem finitæ co”' duftionis difcedere non poteft,nifi fi totiustegt;” poris mercedes nihilominusfoluereuelit.

Emphy teuta,qui triénio ceflauit foluerepe”' fionem,ita expellipotert, utetiam amittatliw” la f^ïTUFw^Tflr.Colonus uel conduftorpoteftq”” que propter no folutam penfionem expelli df** deducit ac repetit impenfas,quas in rem iitiliw' uel necelfarió fecit. Propter Herilitatem remit titur colono penfio,qui eamratione frudum” debet. Nonremittitur tarnen emphyteuts)Q”! rationeipfius fundi debet. Sed fi fundus inters dat, æquum eft ei etiam penfionem remittid”' C.dciure emphyt. Ïllud porró habet finguht’ contraftus emphyteufeos,propter quoduixoi” nino etiam poteft inter conuentionesquæfolo confenfu conftant,quód eiuseSdiftionesamp;p^' Öarequirant aliquam feripturæ confirmations d.I.i. Proximum eft,ut de focie täte nunc dC-' mus,quç folo etiam confenfu contrahitur.Nai” amp;partiarium eolonum diximus focium nid^'

Contraftus focictatis nonfolumadobliglóf nes, fed amp;nbsp;ad return dominia pertinet,acniulw quidémagis quamadea pertineat emptioueii' ditioqj. Namftatimhic transfertur dominium etiam fine traditione,fi fitfocietas bonorumom nium.l.f .amp; 2. Pro foc.Sed cum rerum commun! cationehic etiam cft quædamultrocitroqueo' bligario.

Interdum eft bonorum quædam commun«» fine focietate, atq; etiam fine ulJa conuention«' Sed focietas de qua agimus,ita confenfu contf»' hitui»

C A T E C H E s I s. «r hitur,ut nifi fi de hac confenfione confier, nuîla t» nbsp;nbsp;nbsp;fit focietas. Iraqj oportet communionemfimpli

y cemabs focietate dilcemere : ficuti amp;nbsp;luftinia-10 nusipfecommunionis,quç fine focietate fit,me tninit,cum agit de obligationibus quæ ouafi ex y contraâudefcendunt. Sæpe tarnen amp;nbsp;focietas il continet bonorum communionem. Sed ut poll left effe fine tali communione;fic amp;nbsp;communie» J fine focietate effe poffet.ltaque Caius 1.2. Com-.( mun.diuid.cumdixiffet locum effe iudicio com it nbsp;nbsp;nbsp;munidiuidundo,fine cum focietate,Gue fine lo-

0 cietate res inter aliquos communis fit ; adiecit, 0 nbsp;nbsp;nbsp;cum focietate rem communem effe inter eos qui

A pariter eandêm rem emerunf.fine focietate inter (, nbsp;nbsp;nbsp;eos,quibus eadem res teftamento legata eff. Si

0 planus cap.p.amp;. ^i,Pro foc.ait,rem effe commu-0 nbsp;nbsp;nbsp;nemfine focietate,cum non affeftione focietatis

i, bus legataiitem fi duobus fimul res empta fit. Si „ pariter rem eandem duo emerint animo contrail bend(^inearefocietatis,ita utdeinceps conférât i, nbsp;nbsp;nbsp;in cómune,quod ad earn pertinct, h^c couentio

0 alioqui foci) no funt,mu\to uerb minus focietas 0 crit,fifineullo confenfu noftro res nobis c6mu-0 nbsp;nbsp;nbsp;ms bat,ueluti teftameto coniuftim relifta. Sane

0 Cicero pro Q^Rofc. Com. ubi caufam focietatis tradat,non tarn fubtibter,quam\urifconfu\ti di 0 nbsp;nbsp;nbsp;(cernant,hæc difeernit .Sociu cnim appellat, qui

? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Soeij

nS IVRIS CI VILIS Socij(inqiiit)putantur,quos interres commué cata elt. Atqui,ut dixi,non tam rei alicuiuscüW municatione propriè focij fiunt, quàm iplaeom conuentione. Verum quidem eft, quodCicefO aitjfocietatem Ginillimam ôc maxime gemiiufl hæreditatis efle. Sedinter eiufdem hærediwtiS participes licet quædam communio fit, fociewS tarnen ( ut loquuntur lurifconfulti) propterf^ non eft. Imo uero lex x 11 Tab. liatim intereos pro portionibus hæreditarijs diuifionem quaiv dam inducit,licet indiuifam.

Porto ut propter return communicatione® focietas pertinere uideturadrern dominia trant ferenda amp;nbsp;acquirenda, quemadinodum amp;cni' ptio uenditioq; per traditionem ad eapertingH) fic ^ focietas cum locatione amp;nbsp;conduüione in' terdum permifcetur: difcernenda tamé eft. Cet' tè,ut dixi, Caius 1.25.§.uis maior.Profoc.diftin' guit colonum, qui adpecuniam numeratacon' duxit,abs partiario colono,qui quafi jure foot' tatis amp;nbsp;damnum amp;nbsp;lucrum cum domino funA partitur. Si pecus in commune pafeendumdâ' tut,aut agerpolitori ineómune quærendis ftu' dibus, focietaté elfe conftat.l^z.^.qui in eoeun' da. Pro foc. Atque, uthicluftinianusadmonet focietatemredècôtrahi unius alicuius négocie tionis,ueluti frumenti emendi aut uendeni: lie amp;nbsp;Vlpianus 1.5.Pro foc.docet,ueftigalis focic taté contrahi pofle.Hæc tarnen focietas eratcon dudionis. Cicero fæpe meminit focietatispu-blicanorum.Meminit amp;nbsp;Paulus 1.65.$.pen. Pf® foc.amp;focios uedigalium uocatl.p.^.focij.Depn blica. Nam amp;nbsp;plures elfe poffereos coduftionis» confiai.

CA TEC HE s IS.' n? conftat l.p.De duob. reis. Sanè tarnen in conclu flionibus publicorum, communionem fine fo-cietate eflepolTejfignificat Vlpianus 1.^5.Pro foc. lt;iui Publica fimpliciteruocat,iplaueftigalia. Eft amp;in eo genere focietatis illud fingulare, quód tumpriuatæ focietates morte unius focij omni no diffoluantur,focietates tarnen ueftigalium *'onitaftatimfiniantur.l.5$gt;.Hoctit.

Obligatio quæ excontraftu focietatis defcen ^'t,proprièpertinetadperfonales præftationes. Nam cum agitur ut res communis diuidatur, in remagituriure dominij.Cætcrùm ubi agitur,ut comoda uel incommoda có municentur,lucraq j amp;damna diiiidantur,amp; ut alter alteri præftet do lum amp;culpam : in perfonam agitur ex hac obli-gatione,quæ ex focietate defcédit.Quæ'nam au-tem partes fint lucriaut damni communis, pri-mum æftimandæ funt ex ipfa conuentione, fi in hac iUæ fint expreffæ. Non ualeret tarnen con-uentio, ut uiiuslucrum omne ferat, alter omne damnii.Nimis enim iniqua,amp;(ut ait nofter Caf-hus) plufquam leoninaeffet talis locietas.l.ap. Pro foc. Neq;fanè tune ulla effet communica-Ooueldamni ucllucri.Vbi ueró aliqua effet c5-wunicatio,tolerareturinæqualitas partiu, quæ conuentione cóprehenfa effet. Si partes in con nentione nulls expreffæ fint,fed fit alicuius Ti-pjarbitrio relifta earum æftimatioamp;definitio, intelligéturreiedæad arbitriumboni uiri.Quid rgitur? Aeftimabûturmodb Arithmetica, modo Geometrica proportione, ut loquitur Ariftote-1« deiufticia : amp;nbsp;perinde atq^ fi nihil diûû de ijs *lioquifuiffet. Si æqualitas eft collars pecunia i amp;

i^o IVRIS CIVILIS îk induftriæ aut operæutriulque ; æquè fimph' citer partes fient. Si alter plus minus'ue coiitu-lit,plus etiam minus ne feret.l.ip.yô.y/.So.Pr*’ foc. Alterum obligationis ex focietatis contre Ôu defeendentis caput eft, titfocius focioprs' ftet dolum amp;nbsp;culpam:hoc cft,in loliduin fareiät» fi dolo uel eulpa aliquid damni dederit focietaft uel contrafocietatis legem commiferit. Doiuiquot; femper hic præftari,fignificatetiamCicerop«’ Rofcio Com. De eulpa maior amp;difficiliorqu^ ftio eft.Iuftinianus hicdocet, fatisefle, fifociu® in communibus,ut in fuis rebus diligens fuerif quia qui parum diligenter focium delegit,lîl’* imputaredebeat. Ergo ex natura amp;ingenioip' fius focij æftimat diligentiam,quam prællare“** bet,ficuti amp;in depofito. Neq; fanè doli fufpic’' ne caret, fi in communibus rébus quàm in^“'’ fit negligentior.l.quodNerua.Depofi. Inuci'' ditione amp;nbsp;condudionc diligentiam œHimamUf ex commun! more, amp;nbsp;officio bonorum amp;W. patrumf.ut non exeufetur uenditoris uel cód'j' Öoris negligentia in re euftodienda, etfiinft“' çquè négligentes fuerint.Nam amp;nbsp;aliéna nego^ diligentius, quàm propria,curare debuerant,** ut bonus paterfSedres communes,cumnofW^ niagis quàm alienç uideantur,fatis eftabs nob** ca diligentia amp;fide tradari, qua noftras tr«^* folemus.Hæcq; ratio efficit,utiddicaturnÓ^ döin focietate, ubi amp;nbsp;altera ratio eft (quialö* eet qui negligentem focium delegit,fibiinip“'* re debeat)fed amp;nbsp;in return alia comm unione,lt;!quot;■ fine noftra conuentione obtigerit. Atq;i'gt;“ quidem eft quod Paulus 1.25.$,non tantu-fi^

C A T E C H E S 1 S. »?» ercifc.refpondit.Non tantum (inquit^dolûjfcd etiam culpam,inrehæreditana præftare debet coheres;quoniâ cum hærede non contrahimus, fedincidimus in cum. Non tarnendiligentiani ptxftare débet, qualemdiligens paterfa. quonia hic propter fuam partem caulam habuit gerendi. Talern igitut diligentia præftare debet, qualem inrebus tuis. Eademq',funt,h duobus res legata fit.Nam Schos cciunxit ad focietatem non con-fenfus,fedres.Hæc Paulus. Quæ drligentcrbic obferuandä funt, quiaualde pertinét ad id quoi nurtediximuSjSc. quod a ul go nonTatis explica-tur,illuftrandum, amp;nbsp;ad explicandam illam iuris régula,quæ cumde culpa Sc diligentia pr^ftan-

munionem cum uenditione Scconduftione .1. contraftus.Detegu.iur. lUud uunepoftremó adijclendutn eft, magls pr^ftari culpam Sc negli-gentiam ah eo focio, qui folam operam conferre debet, quatre ab altero focio qui folam pecunia. bScq-, tarnen buncomnlno negllgcntem efte de-beté: imb ueró maUciofe imprebu uldcri,ü cum focietatifuccurrerefrnefuo incommodo pofsit, cum opus cft,noUt.l.5a. §. qui in eoeuda-Pto foc. • SarreconftatIra colti focietatem pofte,ut alter petuniamconférât,alter non conférât:Sc tarnen lucrum inter eos comune ftt.quia ' æpc opera al-terius pro pecunia ualct. ut Sc Plautus Inquit: Parpandatu ,l\oftimentu eft opetapro pecunia. * SedScplerunque tails eft Indufttlafoei), ut plus focletatl conférât, quam pecunia. 1. ap. Hoe tlt. ïtemq,Cicero pro Kofcro Corn, memlnltfocle-

»j* IVRIS CIVILIS amp;Rofcium,qui eum erudiebat. tantumqjabeH utfateatur,quodFanniusiadabat, communes gratis fadum clTe illum feruum cum Rofeio,“' etiam Rofeium multo plus contulilfe dicat, amp;nbsp;ex eius potius parte focietatem captiolam amp;in' dignam uideri.

D« Md«da Obligationibus,qne confenfu contrahuntuf» **’* quarto poRremoqj loco annumeratur mand’' tum.Sed diferimen aliquod eft.Superiores coi'‘ traftus utriufqj contrahentis caufafiunqamp;utij' ufque utilitacem æquè continent. Sed mandaté) conuentio elt,in qua alterius tantum caufa amp;æ tilitas uerfari lolet.Mandate enim lolemus alw' ri,quod noftra intereft ut fiat: eius nero cui m*quot; datur,non intereft. Atque hac ueluti nota man' datum dilcernitur amp;nbsp;à locatione amp;nbsp;conduüio®* operarum ( ubi, quia merces interuenit,utili' tasamp;caufa eius qui faciundum aliquideakS* fufeipit,etiam uerl'atur) amp;nbsp;abs cófilio,cuius nuk laeflelolet obligatio. Mandati autem tenetuf amp;nbsp;is cui mandatum eft: quia fidem fallere nonl* cec.Atq;hæcpropriè obligatio eft,quæfolocuu fenfu hic contrahi dicitur. Depolitumquoqu« • fide continetur :amp; continet quodda ueluti ml» datum rei euftodiendæ. Sed quia de rei alien'®* tali cuftodia agirur,non folo confenfu contrahi' tur:fed utres interueniatnecefleeft. Mandatui® autem propriè appellatur, cum ut aliquid 31111® mea caufa facias, uel negocium aliquod géras conficias,conuenit: quäquam amp;nbsp;mandatum d' fepofsit,quod depofiti quandamfpeciemind® dercuideatur,propter euftodiæ caufam indu' fam. Etueró cum tale negocium eft, in quo* mand®'

C A T E C H E s I s. »;; mandatum amp;nbsp;depofitum effe pofsit: uidendum ell,quid precipue aöum fit. Vlpianus l.i.$.fi te amp;nbsp;fiq.Depof. eleganter id difcernit. Cumenim di-xiffetjSi te rogaiiero,ut rem mea perleras ad Ti-tium,ut is earn leruet:tecum madati, cum eo ue ro quirecepit,depofiri agi:adiecit,Si rem tibi dc-di,utfiTitius non recepiflet, tucuftodires, nee earn is receperit : mandati magis quam depofiti tecum agi:quiaplenius fuit mandatumjhabens amp;cuftodiælegem. amp;fitibi mandauero, ut rem abalio meo nomine receptam cuftodias,idq; fe-cens: madati magis effe obligationem quam depofiti, quiahic fit primus contraftus. Ergo ubi tes etiam interuenitjdifcemere oportet mandatum à depofito, exeo quód principal! ter agitur: amp;nbsp;uidendum,num plus aliquid mandato conti neatur, quam depofito contineri pofsit. Vbi res non interuenit, fed folaeft conuentio, faciliua hst diftingufitur.imó ueró turn effe aut dici depofitum non poffet.Sed an fit mandatum,uiden dum eib Et quidem fi hoc agebatur tantum, uc tes apud te deponeretunfola hæc conuentio ne-que depofitum efficit (non enim depofitum effe poteft,nifi res interueniat : amp;nbsp;ubi ea interuenit, depofitum eft tantum) neq; etiam interea mandatum cóftituit ( non enim id agitur) fed potius inanis eftnudailla conuentio deponendi.Non difsimilis eft ratio,fi conuenerit, ut mihi mutuü des. Non enim eft mutuum, antequam dederis. Neque interea mandatum dici poffet. Nam de mutuo tantum cogitamusamp; c5uenimus:quod finonfequatur,nihil aftum uidetur:fiuerb con-feüumidfiqmutui obligatio crit.Itaq, amp;nbsp;fi quis

cuniam accipcret: mutui, non mandatiaûioefc nempè, fi acceperit : neque ufuræ quafiexcauli mandati pcti pollent.Lio.^. fi quis Tino. Mand-Atq; inde etiam intelligimus,non frulbaqiia:^ utrum mandati,an mutui fit obligatio.multuni enim intereft, ut hinter dcpofitum amp;nbsp;mandat» eft magnû difcrimen: amp;nbsp;longé magis rem eufto' dire tenetur madatanus,quant depofitarius.Selt;l alioqui magna eriam afhnitas eft, amp;nbsp;in uerbisip fis magna fimilitudo . Cemmendare fanè ni' bil aliudeifc quam deponere,cum agereturd» numis alicui commendatis, dixit PapinianusJ-ï^.Depofit.Ita amp;qui deponit,dici poteft mand» re rem euftodiédam. Sed mandatü,de quo nuiit propriè agimus,inalio magis ofheij genere,2* negocij gcftionenerfatur,latiusq; pater. Cent' men dare alicui hominem aliquem,uifit, nóed fcriiim aliquod mandatum, quoduilam obligé tionem pariat'.non enim idagitur. Cumguid» talem epiftolâ fcripfiirctamicofuo,Rogotecoi» mendatum habeas Crefcentem aniicum meui»’ non obiigari eum mandati,quiacommendandi magis hominis,quam mandandi caufafcriptat' piftola fit,refpondit Vlpianus.l.n.$. cum quid’' Aland. Confilium aliquod alicuidare, nonef^ mandate. Confiiium enim cius, cui confulituG caufa darur. Sanè Caius l.a. Mand, cum dixilh'i fi tua tantum gratia tibi aliquid mandem,fupet' uacaneum id elfe,amp; nullam ex eo obligatioiu^ nafci;adiecit,eiu.s generis mandatum magisdit confiiium, amp;nbsp;ob id non elle obligatoriiim:qi»^ nemu ex côfilio obligetur,etiamfi non expédia' tic»“

C A T E C H E s I s. qy eicuî datur: cum liberum fit cuique apud fe ex-plorare,an expédiât fibi confilium.Eft amp;nbsp;hæc lu lis régula : Confilij non fraudulent! nullam elfe obligationem.Si tarnen non eins, cui confilium lt;iatur,caufa tan turn agatur,fed etiam alterius:et-ficius(]ui eonfiliumdat,mandantisue alioqui nonintereft, tarneneritaliqua mandati obliga-tio.Nam quodadeum cui mâdaturatrinet, qua tenus eius utilitas non quærebatur, non refert, fuie mandantis fine alterius alicuius caufa agere tur.Ideo(^; fi is obrempcrauit, mandante amp;nbsp;con lilium dantem teneri amp;nbsp;obligari æquum eft. Mandauitibi^utTitiopecuniam credas: tam nó tua,led aliéna caufa mandatum hoe tibi effe dice tur, quant G mea caufaid mandaflem.1.2. Mand. amp;nbsp;æquèiufta caufa eft,ut tibi obligcr.Neq; uero tune in ea re fimpl ex tantu m co m m endati o ho-miniseftdedpotius fideiufsio quædam. certè ta leeftconGliü,quodalteriuspotius quam meam utilitatem (pedafet : quomagispræftaredebcs, ne milii Iraudi G c,fi ti bi tanquam auctori amp;nbsp;fidc-iulloriparuero,amp;; earatione fecero quod alioqui fadurus non eram. Nam amp;nbsp;ubi non eram fadu-rus nifi tu mandalfes.etfi tua non interfuit, tarne elfe mandati actione ait Vlpianus.l.6.§.4,.Mand. Nonergofatiseft,fiobtendas, fimplexcófilium fuilfe, quia tuanon intererat. Imb uero mea etia tantum interiuilTe, neq;te aliud fpeftafle appa-reatneceireeft,utn0 tenearis.Porro luftinianus hie etiam laborat, ut mandatum fufeeptum di-fcernatabslocatione operarum. Notamqjdiferi minisJianc conftituit, quod mandatum gratui-tum fit, locatio uero habeat fuam mercedcra.

Sedhiccluo funt obferuanda. Interdum remU' nerandi caufa honorem interuenirejamp;nihilom* ) nus mandaté etTe,ait Vlpianus Ló. Hoe tit.neW' pe tale honorarium non tam merces eft,autpr«' cium operæ,quàm liberalis quædam teftificati» animi noningrati:amp;ultro donari id uidetur,nlt;’ autem ex conuentione deberi.E'diuerfoloWtw nem femper dicimus, etfi merces, de qua initié conuenit, liberaliter poftearemiccatur. 15-Lo'^' Præterea ehe operas quafdam,quæ etfi ultropi{ ftitæ fint,ac fine ulla conuentione mercedisaui honorari;:tamcn extraordinaria cognitionePi* toris habere luam mercedem,obferuandunidi) amp;repetendum extit.De extraord.cognit.

lam uero minime obfeura eft ratio obligatio' nis,qua tenetur qui mandauit, ut eum cuinian' dauit,indemnem præftet. non enim huie ofücio fuum damnolum efie debet : neq; eum qui al«' riusamp;fidemamp;ueluti auâoritatem lecutusefti, dum ei obfequitur Scinferuit nuHaetiamfpelæ cri,in damnum incidere çquum elTet.Qua etian' ratione amp;nbsp;is qui rem aliquam deponit, obligat'' amp;in hoc genere mandante cum deponente coin parari,traditum cftd.ó^.^.quod ueró.Defurt.Sa nè fi is qui négocia alterius ultró gefsit, nonnio dó obligatur,fed ^ dominum habet obligatuini multo magis,ubi mandatum interuenit,ultto citroq; obligatio efie debet.

Quod ad obligationem eins qui mandatum fufcepit,attinet. Cicero duobus locis, pro Rok* Com.amp; pro Cecin. ut in depofito, fic in manda' to fiduciamagnofcit:quam fall ere, turpi fsimum cfiepronunciat. Primumitaque ipfius bons d(i

CATECHESIS. 137 deiratio iiehementer eum, cui quid mandatum eft,aftringit:eiusqirei tanta uis eft,utetiam fide-iuiror,qui pro alio madante interuenit,eius rem potiiis quarn fuam gerere debeat : ac, fr aliter fa-dat j carere non pol’sit doli fufpicione. unde pi-gnus ab illo datum creditori, libi emere nó pollet: fedluerepotius debet, ut debitori, pro quo interuenit,reftituat: neque id recufare poteft, quin propter fidé rupta teneatur. 1.2. De pig. l.i. C.dedolo.l. 59. fi mandato Titij.$.i. Mand. Sed amp;quimandatü fufcipit,obligate 1e intelligitur, Utidexpleat,pofthabitis etiam luis negotijs. Ita que non folû dolo carere debet, led amp;nbsp;negligen-tia:amp; quidem maiorem rebus alienis, quarum cutamfufcepitjdiligentiam,quarn fuis adhibere debet,hoceft,qualem bonus amp;nbsp;diligens paterfa. adhiberet. Q^i depofitum fufcipit,fi dolo do-liq;fufpicione careat, nihil prætcrea prærtat.no enim aliud officium promifilfe intelligitur : aut adaliquamaliam curationem geftionem'uefefe alligalfe. Sed qui faciundum aliquid fufcipit,a-liomandante:nihil prius facere, nihil antiquius habere debet. Rem fuam negligere,li uelit,pro fuoarbitrio poteft.In aliéna,cuius tuitionem fu feepit,prudens frugiq-, paterf.efte iubetur.l.in re mandata. C. mand. Qui fuas operas locauit, amp;nbsp;opus faciundum conduxit,diligentiam quoque amp;artem præftare debet,quarn pollicitus uide-tur:amp; qui pro reialicuius cuftodia mercedem recipit, exaftifsimam diligentiam præftat. 1.40. Loc. Sed non minus præftat,qui mandatum fufeepit, etfi gratuitum id fit. Nam fide data nonminus aftringitur, quam mercede rccepta.

Superfunt duo capita, quæ Cicero pro Rot oblcure actigic:fed ex lurifconfultorum Comen tarifs explicari poirunt.Primum,an æquè tenea-tur,qui negligentiapeccauit,quam qui dolofc' feJlit.Item,an obligetur amp;nbsp;qui mandati quidem fines non feruauit, fed fine mandantis tarnenul no damno eos excefsit. Cicero ait,ueteresRo. exiftimafle, fummu dedecus cum admififle,non modoqui maliciofius,fcdetiam qui negligen-tius rem mandatam gefsiflet. Sedquidolo deli que fufpicionecaret, non earn fubire infamiam, quç inuritur improbe fallenti,fidem,Iurifcófnlti refpondent. lidem aiunt,eum qui mandatum neglcxit, non tencri, nifi fi mandantis interfit-1.8.$.mandati.Mand. Cicero tarnenmonct,etB mandati profucrit, tarnen fi non fecit quod man datum erat, non omninoexcufari: quafinono-porteat ex euentu fada hie omnino çlfimare. E* tiam(inquit)negligentiain crimen mandati, iu' dieijq; infamiam reuocatunpropterea quod, fis öè fiat,illum negligere oporteat, qui mandauit non ilium, qui mandatum receperit. Memini hec etiam me docuiffe in meo Cóftantino.Nunc adfecundum obligationum genus tranfeamus-De utrloru Prima femper obligationü caufa, eft conuen-ohh^ationi rio aligna,amp; confenfus.Sed non omnes omnino Vysiipn - j-onuentiones, qu0olonudoq;confen(ucoiilh “'^*^‘' rent,Romanis femper uil.æ funtfatis idoueæ,ut obligationem aftionemq; parerent ; præfertim ubi non tam certa amp;nbsp;conteftata effet fignificatio ipfius confenfus,quin dubirari adhuc pollet, mj aliqua futura fit captio,fi femper ad llridfam obli gationem protinus reuocetw. QuidigiturlR’ nui»

C A T E C H E S I S. «J? mani fngu’ati quadamprudétia mediamuiam iecuti funt, ut neq; facile paterenturaliqnem fal krefidem,quant ferio dédit, præfertim ubi con-iientio dus generis effet, qua carere hominû fo-cietas uixpoflet:neq;rurius trahcrentflatimad iieceffariam obligationem, quicquid homines auttemerèannuerent, aut inconfideratè effuti-rent. Conuentiones lurilgeutium nominatç, utdicuiitur,eæ funt, quibus hæc uifacarere nul lo modo pofsit:amp;quarum fide labefadata, ne-celfefit hominum ciuilem focietatera dilfoiui. Easergo foloconfenfufacilecontrahi, amp;adiu-ftam obligationem ualere exiltimant,quocunq; tandem modo édita fit illius confenlus ligmfica tio. Elus generis mntfuperiores contraétus,de quibus haftenus diftû eft. Sed amp;(ola fimplcxq; diftiodotis,olim quoqjhabebatfuam obligatio nem. Verùm ubieratalioqui nudaconuentio, autfolapollicitatio: non temerè aliqué obltrin-giuoluerunt Romanæ leges. Seneca librofe-cundodeBenef.Qtiælex(inquit)nos obligat ad idpræftandum,quodpromifimus? Nulla. Pro-milsionem hie uocat fimplicem didionem, nu-^^'’i'l’P^llicffätionem.Quam fint ad earn homi nes ultro faciles, præfertim ubi non feiunt alium ferio ftatim acceptare uelle, quod offerunt : laris notiimeft. Romano iureitaq; non magisillarn futilitatem reuocamus ad ftriftam obligationé, quam fi ioco quid promitteretur,au t demonffia tionis tantum caufa.l. contraftus. 1. imaginaria. peoblig.amp; aft. Quid igitur? an fidem fadere impiinè femper licebit? Minime fanè. Sed Romani prxfciiplerunt quanda iuftæ confenfionis fignifi'

fignificationem,hoc eft, certain uerborum con' ceptionem,tanquam formulam,quæ fiinterpO' neretur, ferió res agi uideretur, amp;nbsp;roganti promittens obligaretur.Nam amp;nbsp;fie olim ubi ferióâ-gebant,folebat Sein legibus rogandis ferédisq;) amp;in fcederibus feriendis, Seiniponfalibus coii' trahendis, amp;nbsp;in arrogationibus faciendis, tales uerborum formulas adhibere. Hancautem uerborum conceptionem,ipfamq; adeó quæeX eanafciturobligationem, lurifconfulti appellat ftipulationem : ficuti Sc Iponfionénonnunqu» uocant. Stipulatio propriè eftrogantis,utfpon fio promittentis eft. Sed uis relationisefficiqut uno exprelfo, alteró fimul intelligatur. Nam amp;nbsp;ftipulari non tam interrogate fimpliciter eft^ rogando fibi obligate alium fpondentem. Varro lib.i 11 i.de lingua Lat.docet,ftipem olim diftaffl efte pecunia,quód hçc in cellaftiparetur:amp;iiMi6 quoqueuerbum Stipulât!,fi quis pecuniamalli garet. Indeqj ad eum produftu hoc uerbum effs uidetur,qui pecuniæpromilTç nomine aliqueni fibi obligaret. Sed Sc palsiuè hæc uox interdum accepta eft,de eo qui ita obligaretur:qui quidem fiScuicifsim eumcui promittebat,fibiobligaret, reftipulari dicebatur. Prifcianus,qui tépore luftiniani noftri uixit, lib. xv m. docet,STiPV-LOR interdumin pafsiua fignificationedicipro interrogor. Et uerö in Pandeftis etiamipfislli-pulatus dicitur aliquando, qui ex ftipulatu eft obiigatus.lfi nó fortem.$.fi decem.Decond.in-deb. Porró Póponiusl.5.$.ftipulatio.Deuerbgt; oblig.Stipulationemdefinit efteuerborumcon ceptionem,quibus is qui interrogaturjdaturuni fadu*

C À T E C H E S I S. t t fafturum'ue fe, quod interrogatus eft, refpon-dgt. Interdum tarnen ftipulatio etiam dicitur gt;pfa pœnaftipulata,hoc eft, ftipulanti promifla. Vnde in 1. to.$,fi pado.Depad. accepto ferre fti-pulationem,hoc eft,pœnæftipnlatione compre nenfæamp;iam commiffæ obligationé : ut dicitur Hil.fipater doté.ÿ.fi mulier.Depaft.dotalib. Ad f^m ipfam quod attinet, Stipulatio uerborum oWigatio effe dicitur,quod confenfu certis amp;nbsp;us luticonceptis uerbis explicato,amp;(ut ita dicam) ’nuncupate» contrahatur, neque præterea aut res autfcripturafit neceflaria. Vno Certè loco 1.9.5. quodjDe eo quod met.cau.obferuaui,ftipu-lauonemdiciperfeftam, ubires tradiuctiâeR: prias uero dici imperfedam, quamuis rite con-tradafit.SedperfeftioiIlaaliöpertinet.Sidefol4 uerborum obligationé agatur, perfedam etiam unere earn dicemus.Sanè Cicero proCecin.o-ftendit, quàm ftrida hæc obligatio fit, amp;nbsp;quàm «dum uerborum uinculû.Si quis (inquit) quod Ipopondit (quain re uerbo unofe obligauit) id non facit, mature iudicio fine ulla religione iu-^■cis condemnatur. Nuncigiturpolteaquam didum eft de obligationibus, quæ Iblo confen-fticontrahuntur,uideamus deijs quæ conlen-funi habent, tarn folenni nuncupatione expref-ftim.Neq; tarnen tam eft hæc certa quidam obli g«ionisfpecies, quàm omnium obligationum ueluti appendix amp;nbsp;accefsio. Nam olim omnibus conuentionibus, quæ alioqui folo confenfu conftabant, uel etiam re contradæ erant,mo ris fuit adijcere ftipulationem. Neque foium hæc obligationibus contrahendis adhibebatur, fed

fcdgt;amp; düToluendisrut cum? oWigationis noiun-dæcaufa primum interponcbacur,deindeacce' pciiationis. ScdiVcum obiigatjonisiTragjscon itringendæ caufa interponebatur, modoadhibe batur in in conuentionc tota principem princi* palemq; locum folateuerer,necalia quamner* borum obligatio contraheretunmodo etiam,uc tantum elTetalterius principalis obligationisac-cefsio quædam,alteraq;obiigario.Vtriufquege' neris exempla, ubi de llipulatione cum mutuo coniunda quæritur, extant in l.certi condidiolt; §.quoniä.Si cert.pet.l.quiRomç.Deuerb.oblig« Lb ita fuero.$. ulti. De nouat. Sed amp;nbsp;jjiftisnu-dis plèrunqj lubiungcbatur ftipulanojUtexijJ agi pollet ex ftipulatu.Sæpe etiam ftipulatiopß nalis erat, quæ non folum padû principale con* firmabat, fed amp;nbsp;fi contra fieret, pœnæ commit petitionem dabat. Quid muleis? VljManusJdU' rifgentium.$.quodfere.De paft, air,ueteresfoli' tos nouilsima parte paftorum inferere hæc nef' baiROCAVIT TITIVS, SPOPONDIT MAEVlVi De formula iHpulationis amp;uerbis non labo«' rnus,modó cum interrogatione cogruatrefpon' fio. Nam amp;nbsp;fi ego itallipuler, Dabis centumlS^ tu antique uerbo,quo Romani in comitijs fuftrt gantes olim utebantur,refpondeasfimpliciter, VTi ROGAs: refte refponfum exirtimabo. Qui® fi imperfonaliter, uel (ut luftiniani uerbo utar) x-n^o^ur.üf relpondcris, dabvntvr? Plautus m Pfeudolo fignificat,redè refponfum quoque ui' deri. Sideconftituto ageretur, ubinuUaHipU' latio interrogatioq; eltnam incerto uerbo conce ptam poihcitationein inanem effe, ftatnit lulb' niauus

C A T E C H E s I s. »4.} niaiiusNou.coiiftit.nç. Sedubiccrtaîntcrroga t»eft, amp;nbsp;ad te nominarim relata: tu, qui refpou-’lesDABiTVRjdeteprofedo loqui intelligêns. Cïterùmaliquafaltem uerbaad ftipulationem «inperneceflariafunt.Vnde inter mutos,uelin-butes,uel abfentes,non poflet contrahi.

Qiiod ad Stipulationû uarias fpecies, amp;nbsp;earu wuifioncs attinet: Cicero in Top. dixit,infinitu «fleperlequi omnes earum formulas:amp;Iuftinia-^usfatetur, côuentionales ftipulationes elle in-‘’nitas: ut infinitæ funt res quç in ftipulatû dedu Guntur. Illa tarnen diuifio in primis tenenda eft, H^Çcap.i.Oe uerb.oblig.proponiturzStipulatio j'cs alias in dado,alias in taciédo efie:amp;rurlus a-Jus effe diuiduas,alias ueró indiuiduas.Sanè Pau r ^‘^oblig. amp;ad. fcripfit,obligationum lubilantiaineo cófiftere, utalium nobis obftrin gaut ad dandu ali'quid,uel facicndü,uel præftan-dû. Solebat ueteres in cocipiendis formulis non ftipuJationuni modo,ledamp;aâionû,coniungerc “æcuerba,DARE FACERE.Sedmagnum tamen dfoimeneft. Dandi uerbo hic intelligimus no quot;ipplicem traditioncm, fed iuris ipfius atqj do-*ninij trâslationem. Iraq; Vipianus l.ubiautem. §'Ult.Deucrb.obiig.ait,hancftipulationem fvn ovM TVSCVLANVM U A RI, contincre, ut dominium efficiatur ftipulatoris quoquo modo. Fa-dendiautem uerbo hic utimur non tam fpecia-liter,ut folum fada ilia quæ corporalia dicuntur, compleftamurinec rurfus tam generaliter, ut Pa pmianus hoc uerbum nonnunquam latifsimc patère, amp;nbsp;ad dandi quoque caufam aliquando pertiiiere ait.l. uerbum facere. De uerb. fign. fed media

144 IVRIS CIVILIS media fignificatiohicfumitur. Erititaq;»*?®' latio faciendijfi quis ftipuletur rem tradi,3uriD' fulam ædificarijaut ratum haberi. Paulus cap'*' Deuerb.oblig. cum quafdam ftipuIationesiB l do confiftere dixideqproponit exemplum ftgt;P“ lationis non faciendi,ueluti per te non ns*' avo MINVS MIHI IRE ACERB LICE A T. Nam amp;cum dicimus,ftipulationes confiftere in dan' do uel faciendo, comprehendimus etiam contre rias, quæfuntde non dando, uel non faciendO' Sicuti amp;nbsp;luftinianus cum hic dixiflet, nófolum res,fed amp;nbsp;facta in ftipulatü deduci pofledubiun' git,Vt fi ftipulemur aliquid fieri,uel nonfieri.

Cæterùm cognicio alterius diuifionis niulw magis eft neceflaria, multoque maioris eft mo' menti, cuius tarnen luftinianus hic nonmeini nit:nempe, ftipulationes alias efteamp; dicidiuv duas,alias indiuiduas. Quodquidem amp;dealip plerifq; obligationibus dicitur. H^cq^diftindi® non folum in ftipulationib. dandi,fed amp;facien' di obferuandaeft. Dependetautem ex natural qualitate amp;nbsp;conditione return, quæ in ftipulam deducuntur. Stipulatio dandæ quantitatisfin* pecuniç omni modo eft diuidua: hoe eft,pro pat tefolutacontingit ftatimliberatio,nequeunus hæres ftipulatorispeterepoteft nifiproquapaf' re eft hæres: neque promifloris hæres unus tent tur,nifi pro qua parte eft hæres: fi cuti Ja te expo' fuiad xii Tab. Stipulatio feruitutis dandæo' mnino cftindiuidua.Sed generalis obligatio da' di alicums corporis, ueluti ferui, uel equi, diui' dua non eft,fi Ipedes Jiberationem:fedfifolutio nem fimplicem,aut petitionem, aut ad hxredes

CA TEC H ESI s. t^y tranfmirsionem,diuiduaeft. Stipulatio dandae certç alicuius fpecieijdiuidua eft, quod ad partis folutionem attinet,amp;liberationem, ficuti obligatio dandæ quantitatis. 1.2.1.8 5.1.72. non diui-dutur.De uerb.oblig. l.^.^.i. De folut. Hæc bre uiter nunc tantum delibo, que fufius expofui in Commentario adl.2.Deuerb. oblig.quemiam edidi.Sedneq-, iamin ftipulationibus lubentec bæreo, antequam expofuerim fingulas obliga-tionum principalium fpccies: quia,utdixi, non tamunum aliquod proprium genus obligatio-uis contineant ftipulationes,quàmaliarum om nitunobUgationum accefsiones finc.Et uero in Pandeftis lie poft titulum generalem de^Obliga tionib, ftatim proponitur tit.de V erboru obliga tionibus-.uttamenidfiat multo pófttraftatum deContraftibus omnibus, omnibusque obliga tionumfpeciebus,non modo quæ folo confen-fu,uelconfenfuamp; rc contrahuntur, fed Sequæ

exteftamentis delcendunt. Exftipulatione ta-nien non eft ultrb citr 0 q’, obli gatio. N am tatum çeiùnet ad obligandum promifforem.

Poirb utpræter confenfum,ucrba certa fæpe, ^^ ogj,»^^ utdixi,uelrequiruntur, uel ultrb interponun- ^^^^ ^^^^^ tut adobligationem contrahendamiftc Si. inter- y^y^,„, dumneceffaria eft feriptura. Vnde litcrarum, ut ueibotum, obligatio dicitur, ueletiam obligatio nominum. InPandeftisfimpliciter dicitur obligatio contrabi aut confenfu, aut uerbis, aut te. bed nó temere eft, quodbic luftinianus quar tam (peciem interCerit .Nam Sinoftet Pompo-nius tap. 1. De annuls légat, ait, aut exftipulatu aliquidpeti,aut nomine fado. Et Cicero libto

quarto ad Attic, meminit padionisjquç non nef bis fit,fed nominibus,amp;perfcriptionibus.QuM igitur dicemus? Olim Romç argentariorumlcri ptura, quæ amp;nbsp;perfcriptio dicebatur, non modo ad probationem fidemq;rei geftæ pertinuiffeui detur,fed Scadobligationemaftringendamatq; confirmandam,utcuiufdam etiam Hipulationis loco elfe uideretur. Siitaq; argentariusinfuuni codicem referret, Titiu Sempronio debere centum ex aliqua caufa,aut inter eos ita conuenifc quod caput feriptutæ dicebatur Nomen, qm^ debitoris creditorisqj nomé pcrfcriptiimhabe-ret)poteratexfcripturapetinon minus, quam li ftipulatiointerueniJfet. Naquodapudargen-tarios agcbatur,ueli)s ut perfcriberent manda-batur, nolueruutRomani efleinane. Si debits negaretita conuenilfe, conuincebaturtabulisaf gentarij.Sicontendebat iHpulationem non in* terueniire,nihilominus fcriptura tanquam ftipquot; latione obligabatur. Illudadlocumdeprobatio nibuspertinet,ficuti amp;nbsp;quod in Pand. tit. deE-den.dicitur. De argétariorum editionibus. Hot iicro ad obligationes. Sedcum Iuftinianus6-teatur,iam fuo tépore in ufu eife defijfle obligé' tiones nominum,cum eorum faciendorum mo re,amp; ueterum argentariorum menfisatque per-fcriptionibus: uidendum eft, num quæfintalist obligationes, quæ fine Icripturanec contrahan-tur,ncc confiftant. Regula uulgaris eftl^-Dep' inftru. 1.4.De pign. fcripturam non elfe neceflä-riam. Sed tarnen olim dos amp;nbsp;donatio videntu^ earn dcfideraftc:amp; fæpe etiam hocagituqvttefta tiointerueniat,amp;conuentioperfcribatur:amp;e® phyteufeos

C A T E C H E s I s. 14.7 pliyteufeos condi clones atqj pafta fcriptura cou firmâtur.l.i.C.de iure emph . Sed no fo!et alio-quilcripturarequiii: amp;liceteaualeatad proba-t'onem hdemq; faciendam, ad obligacionem ali oquinonualdepertinerc uidetur. Iraq; nunc di «repolTumus, obligationes effe illiteratas: chi-fogiaphariusq^ debitor in Pandeftis appellatur, Hui quoquo modo eft obligatus fine hypotheca,licet nullum chirographum,fyngrapha nulla, nulladenique interueniat Icriptura. 1. y. $.i-clcmdenique. Commod. Sic amp;chirographarius creditor, qui hypothecarius non eft. Sic deniq j chirographariapecunia, que debetur fine pigno re. Tranleamusad tertium obligationum genus, quærecontrahidicuntur,amp;; precepta habet fingularia.

Siquaeftpræterconfenfum iuftifsima obliga tionis caufa, eft certe ubi res aliqua interuenit. lurifconfultiinterdum id etiam appellant (tw/äA ^«gt;1««. quo tarnen uerbo alias utuntur, ubi proprie eft contrains: hoc eft,ultrb citroqj obligato. Sediam de ea obligatione quæricur, qua ex altera tantum parte eft, fed exre tarnen defcen-dit: quia no folo confenfu contrahatur,fed opoC teat præterea alicuius rei dationem traditio -nem'ueinteruenifle. Huius generis prima fpe- Oemutuo^ cies eft mutuum: quod quidem referri etia pof-fetinter modos dominij acquirendi, ficuti amp;nbsp;do natio. Sed quia ita obligat accipientem,ut is tail tumreddere,amp; quafi ide debeat : nix dominium transferre uidetur. Saltern fi dominium tranf-fert,fimul obligationem aliquam tunc produ-cit: ut msrito primo loco referatur inter obliga-k z tiones,

tiones,quære contrahi dicuntur. Conuenit,ut tibi mutuum darem,dedique; tu obligaris,ego non obligor. Sed neq; tu obligaris, priufquaacquot; ceperis: neq^ ego,quod nondu dedi, dare omnP no obligor. Poteris quidé propter fidemcouen-tionis ruptam contra me agere,ad id quodinrst' eft: li quid interfit. Sed alia eft tails obligatio, amp;nbsp;( utitaloquar) ex accident! potiusquam excon uentione. Certe mutui proprie’obligatioefle i ciq; non poteft. Iraq; dixit Paulus,!. 2. j.t.Si cet pet. mutuum no elle, nifi proficifeaturpecunia: hoc ell,nifi interueneritres, quç pondéré,nunt^ ro,uel méfuracôftec-Sic enim amp;nbsp;PecuniæueroU generaliteraccipitur,I.3o.$.j.Deleg. 1. SaneA' fricanus 1. qui negotia.Mand. negatnudapadi' onepecuniam creditam fieri polie. NudamuO' cat, etfi ftipulatio acceflerit,fi tarnen res non in' teruenerit. Hucque pertinct quod Scæuolaa! Sen.Maced.ait,numeratione fubflantiamhuius obligationis expleri. Ergo neque confenfuslO' Jus,neq; ftipulatio folalufficeret. Deinde hicol’ feruandum eft,itarem dari, ut qui dat,credat:5^ qui accipit,debeat.In return permutationelon* gèdiuerfa ratio eft. Sic enim tue ultrócitroq;*' quid interuenit, ut magis res ftatim conficin' trinq;,quam obligatio contrahi uideatur.Ne?» qui rem dat,credere intelligitur : fedita demuin dare uelle,fi alter uicifsim det.Alioqui quoddc' dit,condicit,repetifq;: autid quodintereft. 1” edifto perpetuo generalis primùm quidem titæ Iusfuit,DE REBvs CREDiTis: quiquidemprn' prié pertinebat ad obligationes,quas hicdiO-mus re contrahi.Itaque fubijciebantur edidad« mutuf»

C A T E C H E s I s. 149 niutuo,commodato,depofito, amp;c. Certè amp;nbsp;qui 1 ismfuam apud aliquem deponit,uel ei commo-lt;iat,credere amp;nbsp;aliens fidei committere reftè dice 1 letur. Sedmulto maioreius fiduciaeft,qui mu tuamdat.Namamp;rei fus dominium transfert. Wuerbretiner,fitantum deponat autcommo-det.ltaqueuerbum Credendi,ln primis adeum ’lui mutuum dat,referri lolct. Vlpianus LG uen tre.§.inbonis.De rebus auft.iud.pofsid.cumdi-^ffet,diuerfam effe caulam eorû qui pecuniam apudmenfam,publlcam fidem fecuti, deponut: ^quiuluras améfularijs accipiuntdubiecit, A-’ liudenimeftcredere,aliuddcponere.Credere di xit, quiaufurasaccipiendo,uidéturnontampe ' \ cumam deponere adleruandam , quam fœnori dire mutuam. Sed fpecialiter tarnen amp;. propriè dicitur in creditum ire, qui mutuum dat: amp;. A1-pbenus opponit bæc duo tanquam contraria, tem domini manere,Sc in creditum irid qi. Loc. Le fœnote mox dicam. Purum merumque mutuum natura fuaprimiimfuiffe gratuitum con-Laqficut amp;nbsp;commodatum effe dicitur . De boe luutuonuncuideamus. Quod quidem cum Vu binianus defcribere bic uebet, docet, quarum

’ deperVoms qusrendum uidebatur: nempe,qui ' nbsp;nbsp;nbsp;poSunt mutuum date ue\ accipcre » Sunt enim

' bgr facile poreb ex tit. Quibns alienate licet. Pi ' nbsp;nbsp;nbsp;liusfa.mutuum acciperc probibetut SenatuVeon

' lultoMicedoniano.Conbitntioncs ptincipum ' probibentprxbdes ptoninciamm mutuam pe

cuniam, præfertim fœnebrem jdare, atquee-f tiam fumere.l.principalibus . Si cert.pet.Etqui ' fifcalem pecuniam adminiftrat, impune nonp« teritfine principis authoritate mutubillamda' re,ueletiam fibi accipere.l. t. amp;nbsp;2. C.dehis qu* cxpub.rat. Deniqueutpupillus daremutuui” non poteftjfic neq; ei dari poterit fine tutorisau ßoritate. Sed intraftatude Mutuo,locusts perfonis minus habet difficultatis. Alterner» qui eft de«rebus ,fubtiliter à luftiniano amp;IU' nfconfultis perftringitur. Aiunt mutuumcoH' fiftcre in ijs rebus,quæ pondéré,numero,menft ra conftant: quodante luftinianum dixit Paw Jus, 1.2.$.i. Sicer.pet. Idem Paulusl.i.$.non ft' lum. Ad leg. Falcid.lcripfit,res couftareautcor' pore, aut pondéré,numero,menfura'ue. Rescot poreconftare hic dicuntur,cum non folumei' rum aliquod corpus eft, fed ea etia corporis qua' liras atq; fpecies,quæ in alio corpore eadem «•ƒ elfe pofsit. Talesqj res mutuationem non red' piunt: quia res quæredderetur,planè alia diner' lâqj amp;nbsp;elfer, amp;uideretur. Sed aliæres licet Irr'' corporales, dicuntur ramen magis couftarep»quot; dere,numero,uel menfura:quæ alio loco dicun' tur córineri communi lpecie.1.19. De folut.hd eft,quæ propriampriuatamq^ fuamamp; fingub' rem fpeciem non habent, nullamqj qualitateiUi quæ no amp;nbsp;in alijs eiufdem generis rebus eadenj occurrat. Sola itaq; quantitate conftare dici po*' fuut. Nam quum cadem qualitas fitjtantui” quæritur,an eadem fit quantltas:quæ facile!®^' uari poteft pondéré,numero,uel menfura. At^i CÇ res Gnt,quarum mutuum propric effepoteij

\ Eft tarnen amp;nbsp;in ijs akerum difcrimen ualde me-y \ morabile.Nam pecunia numerata muko magis ÿ l nbsp;nbsp;quantitas dicitur,amp; eius tota quantitas proprie

1) miniumque non tam ex lubftantia præbere, 1' nbsp;nbsp;nbsp;quam ex quantitate. Quatitatem appellat,impo

/ fytampublice qftimationem.Sicuti amp;nbsp;cum Pont ;/ nbsp;nbsp;nbsp;poniusl. fris cui. De folut. dixit,iit pecunia non

1' 1 Vilde Sc Vlpianus 1. 65. §• '• De uerb. oblig. re-v 1 ïpondif. Si Ripulanti dcnatios,eiuldem quanti-A tatisaureospromittas,te obligariibceniminrei. lt;nbsp;' quae promittitur ,appellatione uariari, ut tamert lt;nbsp;1 nbsp;nbsp;idemfrt.Ergo in mutuo pecunim numeratæ,di-

P coconlidetatifolam quantitatemptecij, line æ-» Îiimationis •. utubi bæc cadent eft, idem genus /, nbsp;nbsp;nbsp;eSeiutelligatur,eademateria, qualitas,pondus,

; tiam mutuum conltkit,primiim conbderari,an 1, idem bt genus, cadent que corporis aut materix ^ nbsp;nbsp;nbsp;qualitas; dcutde,anftt cadent quatitas,non prq-

i. cibkdponderlsaut menfurx.Vnde fequttur,lt ♦ nbsp;nbsp;Imminuta kt numi oekintatio, damnum elle de-

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k 4. ttem.

nem .Siuero fitauda,lucrum illiuselTe. Satise-nimeft,fi tantundem precyreddat, quantum accepit. At fi uini mutuo dati çftimatio imminii ta fit, damnum eft créditons. Satis enim eft, ui- | num reddi eadem qualitate amp;nbsp;menfura, cuiul-cunque tandem æftimationis fit.Sed fi fit aufta» lucrfxeftcredicoris, amp;damnum débitons :qui3 femper tantundem uini æquèboni reddendum nihilominus fit. Porró Paulus 1.2.$. i. Si eer. pet. adijcit,harum return quæ pondere,numero uel menfura confiant, mutuum elfe pofte : qub eæ res in genere fuo, non in fpecie,funftionem folutionis recipiant. Paulus paulo obfcuriuslo- , quitur,fed hæceius fententia efi: Tales nempe res rede in fuo genere folui:amp;talcm funftio-nem fiue præfiationé recipere, quç foluentemli beret,utfolutionedefunä:usdicatur,ficutialibi . dicitur defundus aliquis deditione noxæ. Alis nero res talem fundionem tantum recipiiintin fua fpecie,cum eaipfa fpeciesredditur, quætra-dita efi: ut apparet in depofi to,uel commodate, nam amp;nbsp;alioqui alia plane res reddi uideretuf. Sedin mutuo tales res funt,ur modo idem fitg« nus eiufdem qualitatis,amp; eadem quantitas : res eadem reddi uideatur,etfi reuera no omninoe? dem fpecies fit. Sic facile elfe mutuum poteft line creditoris incommodo uel iniuria,amp;cum«' fu debitoris:licet hicrem,quam accepit,utendo confumat,cum earn fecit iam fuam. Atq;hinc quidem fatis intclligi potefi,ecquid mutuum différât à commodato, uel depofito. quanquam । plcrunquedepofitum cum mutuoitacommix- ; tumatqjconfufum fit, utuixdifcernipofsit.Di .

C A T E C H E s I s. i$? fcernitur tarnen 1.9. $. ult. amp;nbsp;le. feq. Si cer. pet. 1. ij.Depof. Porto luftinianus hic docet mutuum appellari, quia ex meo tuumfiat. Sedillud ma^is perpetuum effe uidetur,ut fiat tuû,quàm. utlitmeum. Interdum enim accidit,ut tu ex mutuomihiôbligeris,etfires nunquam meafu ent,fi tarnen tua fada fit. Sedtalegenus mutui fuftineturfiaione breuis manus, ut loquuntuc lurifconfulti. Veluti, fi tibi mutuam pecuniam roganti,ego cum forte pecuniam non haberem, dedero ueftem ut uenderes, amp;precio utereris: pecunia ex precio profeftajtuafit, amp;eft mutuû perinde atq; fi ego earn recepiiTem, amp;tibitradi-dilTem.Item fi meo iulTu debitor meus numerat tibi: Si fl pecunia non fucritpropriè mea,tarnen âbs me profefta intelligitur,amp; mutuum contra-hitur.krogafti.l.fingularia. Si cert. pet.l. qui négocia . Mand.Sicuti amp;nbsp;cum debitoré meum iuf-nfiem alicui foluere,cui donate uolebam:refpon fum eft,eum rei geftæ ordincm intelligi,ut pecu niaad me à debitore meo, deinde à me ad te per-ueniffe uideatur. Nam celeritate coniungenda-tum aâionum,unam aûionemoccultari.l.j.ÿ. peii.De don. inter uir. amp;nbsp;ux. Breuern amp;nbsp;longam manum lurilconfulti alias uocant,1.4;.$.t.De in re dot.l.79.De folut. Poftremb obferuandum eft,quod luftinianus docet, in mutuo non eaf-dem res, ied alias eiufdem naturæ amp;nbsp;qualitatis reddi.Eiufdem quantitatis remreddi,dubium non eft.Sed cum etiam eft idem genus, eademq; qualitas,ita alia res eft, ut tarnen eadem uideti pofsit. Ac ipfaquidemuis uerbi hoc habet, ut proprie mutuum non dicatur,nifi fi ubi ea æqua k 5 litas

1^4 IVRIS CIVILIS liras feruatur, ut eadem fit ratio dati amp;nbsp;accept!. Non ell autem id folum in quantitate, iieluti ; menfura,fed amp;nbsp;qualitatc ; nempeut eadem bo- ( nitateres reddatur.I.j.Si cer.pet.Qualitatemre-fte defcribit Ariftoteles,ut alias dixi, quæreiin-hæret,neq; facile mutatur. Illud etiam hie red« dicetur. Cæterùm æftimationem autpreciuw uini,cuni extra rem amp;nbsp;aliunde fit,amp; tones mute tur atq; iadetur, qualitatem uini no effe di cam. Sed in pecunia numerata æftimationem folam Ipedari, potius quam aliam qualitatem, aut etiam quantitatem, autdcniqjfubftantianiipfam, iamadmonui.

Erfi autem pro prié mutuum fit, quod reiioca-turadiuftam ultro citroqj æqualitatem : tarnen aliquando fieri poftet,ut uel plus uel minus red-datur. Sed eatenus non eft propriè mutuum. Û cerolibro primo Officiorum fcribit, Hefiodum ïufsifte,utfi quidutenduacceperis, maiore men ) fura, fimodöpofsis, reddas.Sed mutuuminea j accefsionepropriènon dicetur: cap. t/.Depad' | Sic itaq; amp;Latini interdumfœnusàmutuodi- i ftingunt, utapud Terentium: Si mutuononp® tero,fumam foenore. Et quia ufura eft, ipfius u-fus tanquam precium aut merces:quipecuniam dat fœnori,dicitur earn locare:amp; qui accipit,con ducere. Sic enim apud Horatium,numicondu' fti appellantur: amp;apudluuenalem,conduft3pî cunia. Sed quia raró fiebat,utmerumamp;gratui-tum eftet mutuum,amp; fine ufura aliqua:lurilcon fulti fæpe pecuniam mutuam fimpliciterappd-Iant,quæ amp;nbsp;fœnebris eft. Qualis coniunâio mH tui cum fœnore fi admittitur,ut admittitur,?«' teilt

terit multo magis cum aliqua donatione mutuum coniungi: ut minus reddatur quam acce-ptumfit. Si (inquit Vlpianus) tibi dedero de-cem,ficutnouemdebeas : Proculusait, te reótè uonamplius ipfo iure debere quam nouem. l.ro gafti. J. fi tibi. Si eert, pet. Nempe decimum ilium numum tibi donaffcintelligor.reliquos ue rónouem tatumdedifle mutuó.Sed (addit Pro-tulus ) fi fic dedero decem, ut undecim debeas, amplius quam dccé códici non poffunt;hoc eft, exmutuo amplius peti nS potell. non enim eft mutui obligatio, nifi quatenus datum eft. Sic Paulus:Sitibi (inquit) decem dem,ut uiginti mihi debeantur,non nafcitur obligatio ultra decem. Re enim non poteft obligatio contrahi,nifi quatenus datum fit. 1.17. De pad. Intereata-rnen non negat, quin iuftaaccefsio deberi, amp;nbsp;e-lus obligatio aliter contrahi pofsit.Et quidem fi mutua pecunia detur foenori, cum forte fœnus petitur. Sed opus eft ftipulatione, ut ex conuen nonepetipofsit talis accefsio. no enim nudum paftumfufficeret.l.i amp;nbsp;j5,C.de ufur. Quanquam «nonpecuniæ fœnus, fed alterius rei mutuo da-tæ accefsio,quam etiam ufiiram dicimus,peta-tur: non fit neceffe ftipulationem fuifte inter-pofitam. 1. frumenti. C.de ufur. luftior enim gt;nbsp;amp;nbsp;fauorabilior hæc petitio elle uifaeft:ut cum aaoquifepe minuatur aliarum return, ueluti ui «laut frumenti, precifi,creditor aiiquam earum U uramhaberet. Altera caufa eft etiam,ex qua u urçdeberiinterdum poflunt: nempe mora de itoris. Sed de ea fuo loco uiderimus.non enim

amp; conditio ft ipulationis ufuranim contineatali quam moram debitoris : nempe, fi pecuniair non foluat. Sanc quæcunq; fit obligatio ulU' rarum,fuum tarnen modumamp; finem habet,«'! umq5duplicem:primum,in ipfa peiilione:3ite' rum, in tempore. Ac ille quidem uarius, hicu«' ró unus,amp; fimplex amp;nbsp;perpetuus eft: hoceH» quantum fœnoris nomine quotmenfibus ud quotannis pendendum fit, uarie æftimaturei conditione couentionum amp;nbsp;perfonamm.l.eoS' C. de ufur. Nam modo eft centefima ufura,quï menftruos fingulosin fingulos cetenos aureos pendit: modo femis, modo triens. Alter uluræô nis eft,quód ea perpetuó non pendatur ; fed Ib' j timatq; fortemæquauerit, definat. Nonenim ( adfummumdeberihic aliquidpoteft fupradu- , plum.l.ufuræ 1. pen.C. de ufur. Sic intcUigint«’ amp;nbsp;quantum amp;nbsp;quandiu ufuræ nomine penden' dum fit. Sed ut ad caufam mutui rcuertar, adi) ciendum cft, quod Scæuolafingulariterindicat 1.5. De naut. fœn.pofte obligationemmutuipi éloamp; conditione pœnali amplificari, ut multo plus debeatur,quàm datum fit: ueluti fi pifcato' ri centum mutuó dederim, ad apparatumpilei' tionis,uc fi pifces cçpifret,centum amp;nbsp;uiginti red derer: conuentio ualet, amp;nbsp;conditione exiftente condicamcentum amp;nbsp;uiginti. Non efthæcconuentio fœnoris: nequehuius modus amp;nbsp;finis hit feruatur. Sednequehicnecefiariaeftftipulatio. Namamp;pecuniæ traiecticiæ ufura nauticaexfo' lo pado deberi,petique poteft.l.7. De naut.focn. Eft ergo in ea fpecie obligatio mutui:quamqui' dem iufta conditio,fi exiftit, auget;ficuticonue

CATECHESIS. nireetiarn polTet, ut conditione déficiente,iUa obligatio minueretur.

Proximum eft,utde commodato uideamus. Vbidereialicuius ufu quçritur, quauti commo lt;ièpofsimus,etfinonabutamur, hoe eft,utendo Mm non confumamus: iam certè non elb necef-fireidominiuminaccipientem transferri,amp;do minopoteft commode res eadem reftitui: ufus uerbeomparatur uel gratuitó, amp;eftcommoda-tum:uel mercede, amp;eftlocatio. Si merces eft, iam certè utriufquecontrahentis utilitas uerfa-tur,amp;ultro citreq; obligatio cótrahitur: amp;nbsp;qui-demfoloconlenfu. Ac cum commodatum proprie amp;direfto tantum pertineat ad alterum obli gandum,eum nempequi remaccipit ; nonnifi reinteruenienteobligatio nafcitur, ficuti amp;nbsp;in mutuodiftumeft. Abs mutuo autem facile eft difeemere commodatum, fi obferuemus, in mu tun transferri dominium, amp;nbsp;obligationem effe eiuldem tantum generis reddendi: in commoda to nero non tranfferri cum ufu dominium,amp;fu belle obligationem eiufdem fpeciei reftituendç. “Usfruftus earum return quee ufu confumun-tnr, ab earum mutuo diffère. Differt amp;nbsp;aliarum rerum ulusfrudus abs fimplici eSmodato. Neq; obicurum dilcrimen eft. Precarium quoq; fimi-leeffe commodato,Vlpianus fateturl.t. Deprc-tVio.Sedeodem loco difsimilitudinem tarnen notât,cum ait,eum qui prccario concedit, fic da rc,utrecipere pofsit, cumfibi libuerit precari-rim foluere. Sic itaque qui precarib dat,nullum teiti alicuius temporis ufum concedit, amp;nbsp;pro-pterea depofito magis comparatur precarium.

Sed qui commodat,fie utendum dat,ut anW' quam commodatarius ufus fit, repetere nopoP fit. uerùm alioqui tâto eft maior commodatan) I obligatio, quia commodatumadeiusuniusutl l litatcminfolidurefertur. Namtanto magisch' ligaturremeuftodire. Liberatur quidem,fir«’ . pereatcafualiquofortuito,quemnulladiJig2n' , tiapræuidere,aut præuidendo cuitare potuit' j Sed ubi aliqua eius culpaeft, earn omnimodi’ præftat. Protritæ funt hæ regulæ. ideo legibu’ citaudis abftineo:caufam amp;rationem eanimpi’ tiusindico. Sic intelligimus amp;quandocontra' hatur obligatic^ommodati, amp;quæ'nam ea fit-Accidit quidemperfçpe,utetiam obligetur, qi? remutendamdédit. Sedeius obligationiscaula aliaeft.Si quis dolo malomihicommodauerU rem uitiofam,quç mihi nocuerit, ueluti doliu® pertufum : obligatur ex fuo delifto. Quo mod’ obligati poftet. Sequi mutuo feies daretuinuH' uitiofum,quod nocuerit accipiéti. Sed Scficoi” modatarius aliquid impendent ad rem comf'i’ datam conferuandam,ueluti ad domum fukit“ dam;exre tenetur commodäs,qui dominus efc tales impéfas reddere. In mutuo id acciderenoj' poteft,quia qui mutuum accipit, dominus ipl' ftarim fiat, ficuti neq; turn de culpa aut cafulot' tuito,quo res perierit,quçritur:quia qui muw» accepit,non unam aliquam certam fpeciem, ffd genus debet, cuius nullus poteft efle interituS' Hæc ( ut dixi) ^£T/««funt ; Sepropterea longk' rem probationem non requirunc.

Commodato reftè fubiungitur depofitum; cuius etiam obligatio re contrahitur, amp;nbsp;accipi' euteffl

«Mem obftringit. Denique amp;nbsp;in co ex accidenti nafcitur contraria obligatio, quæ aduerfus eum (iuidedit,eiquirem acceperit utilis eft.Vbipe-cuniadepofitaeft, magna cfttalis depofiti cum mutuofimilitudo ; præfertim cum pecunia nu-nteratafic deponitur,ut tacite agibocuideatur, tantundemutreddere fit latls. Egredi id dicitur notlfsimos depofiti fines,!. 23. Depofiti. Sed ta-inédepofitumadhuc eft magis,quam mutuum: quafiidem reddatur. Periculum eft quidem reci pientis,ficutiin mutuo ; amp;nbsp;bic pecunia uti inte- , Ka,fiforte uelit,poteft. Sed eft tamé alloqui de-pofituimut ftatim repetere pofsit, fi uelit, qui pecuniam ita depofuit. Si hoc exprelsim amp;. pure cóuenerit, utdepofitarius utatur pecunia tan c^uarn mutua; faciet hæc conuentio mutuum, antequam etiam depofitariusulus fit.l.9. §.u!t. Si eet. pet. Si pura non fit bæc conuentio, fed ba i beatbancueluti conditionem,ut utatur depofi-i tafnis cum violet, aut opus babebit ; antequam \ utatur,mutuum effe non dicetur.lnterea autem \ lic',env depofitum, ut nibilominus periculum ' fempet fit accipientis.l.io.Si eert. pet.l.t.§. fi pecunia. Depofiti. Nam amp;nbsp;poteft eue depofitum,

\ cuius periculum fufcipiat depofitarius. Pot-A nbsp;rddi(crimeninter depofitum Si commodatum

11 nbsp;nbsp;th manifeftum: quod in illo magis diris,in hoc i \ migis accipientis uerfetur caufa St utilitas. V n-1 de ikis qui commodatum accipit, magis quam , nbsp;nbsp;is qui depofitum tecipit,ohh gatur ,fiquidem do ( , ipfiusreicuftodiaagatur.Magisenimeameu-ft.odire,atq^etiam tueri diligentius debet,qui ca

•. ip(e alioquiutitut. Cxtetum quit quid fideibo-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;UX

riæ ratio poftulat, hoc ab eo, apud quem tes de* poli ta eft,exigere is poreft, qui ré eius fidei coW mendat uel committit: hoc eft,deponit. Nam k quando graue eft fidem falle?re,eft certè maxime in hoc genere crediti. Itaqj amp;nbsp;Cicero depofitum propter bonæ fidei caufam interdum appellat h' duciam,amp; quamnefaria fit tune perfidiaofttH' dit: amp;ueró Romanæleges id fpedarunt,quï» nehocimpunè fieretj fingulariter multaconfc' , tuerunt.Sanè operam dederunt, ut amp;nbsp;benig“® j eftent in excufanda fimplici negligentia dépoli' tari;jamp; feueræ in eius malicia coercenda. D“' rumeflet, aliquem, quife aliter non obligaat' obftringi ad diligentem euftodiam rei aliénai qua non uti tur. Sed fi non ta negligentia) qu“quot;* maliciæ fufpicione laborat, impunè id ferre no“ debet. Iraq; amp;nbsp;fi quis ad rem depofitam eufto®' endam adhibuilTet cam diJigentiarn, quam b“' mines boni folent:tarnen hinfuis diligentia' 1 fuit, non fecit fatis, amp;in aliquo dolo effeuidc“ poftetJ. 32. Depofi. Vndeenimilludfit,utno“ eandem depofitis rebus adhibeat euftodia®» qua fuis adhibet?Non'ne, non tam fulpicione“' obfcuram, quàm apertam fignificationé imp®' bæ uerfutiæ, ea uarietas habet?

Porró luftinianus lue docet, depofitarium “' bligari ut rem reftituat : amp;nbsp;obligatur proféra multo magis quàm commodatarius.Namq““quot; docunqj is uolet qui depofuit,reddere qui at®' pit obligatur. Eftque hæc reftitutio tam iuHa fauorabilis,utneq;copelationis,neq; hmiusi tétionis nomine impediatur: fedneqjprmtex® alicuius denuciacionis facileretardetunNom® ftit.88.

Vtdepofitum,ficamp;proximèinhanc obliga- Désignera tionum,quære contrahitur, clafTem referimus tiaa oblige obligationem pignoraticiam. In edifto perpe- t^one, tuo,fub tit. de rebus crcditis fuifle edidum Prç-toris depignore,fatctur Vlpianus.Li.Si cert.pet.

Atqui hoc edi dum de pignore, fuit de pignora-ticia aftione. Debitor, qui pignus dat creditori, idcredere redè dicitur, ficuti qui rem commodat uel deponit:amp; creditor qui pignus accipic, re obligari propterea dicitur, ut rem quam accept, fuo tempore etiam reftituat. Obligatio hypothecaria, qua res aliqua obligator pignori da-tijlonge alia eft,amp; confenfu folo refte contrahitur. De pigneraticia obligatione nunc queritur, quæ turn proprie nafcitur, cùm finita eft ipfa hy potheca: Scrum demum contrada intelligitur, cumeftdiflolutum pignoris uinculum:atq;ita quidem diffolutum, ut debitor! fitintegrurem fuam condicere,fiue nouatione,fiue acceptilati-one,fiueetiam eins quod debetur perfolutione illuddiffoluatur.De nouationemagis dubitari potcrat,quia noua faltem adhuc fit obligatio. Pi gnus tarnen,nifi fi repetitum fit, perimi conftat. bfolutum.Depign.aa.l.t8.Denouat. Deac-ceptilatione non dubitatur. Si tarnen plane inu-tilis fitremilsio principalis dcbiti,pignoris uin-culum etiam manet.l.debitum. C. De remifsio. pign.Idcoque nulla uel obligatio uel adio pi-gneraricianalcitur.Fieri tamé poteft,ut quç can la fingularis continet remifsionem principalis obligationis, non pertineat ad impediendam amp;nbsp;inhingendam remifsionem pignoris. .t. §.i. Quibus mod.pig.uel hyp.fol.l.etiam.C. ad Sen.

Veil. Cæterùm frequentius fit, ut folution^ dus quoddebetur,pignus difloluatur, amp;pigquot;f raticia aftio nafcatur.Et quidem cumindiuil* üt pignons obligatio,nihil prodeft partentdebi ti loluilTe-Sed ubi falré totum perlolutfi eftjtot* quoq;illadiiroluifolet. Accidittaméaliquadoj utetfitotii perfoluatur, propter quod fuitd^tquot; pignus : tamnepignus adhuc retineri pofsit)^ ^pterea pigneraticia adio faceffat-Luna. C. Eti* ob.chirog.pecu.pig.rcti.Sed hæc iatius expofu* in Commétario depignorib.qué iam edidi. pof ro rede luftinianus docet, creditorem in pigno' riscaufaprçlIaredolumSiculpam.SedhanccW pam oportet æftimare ex communi natura amp;nbsp;confuetudîne bonorum amp;frugipatrumfa. uff , alioquitam exadam diligentiam requirereabs creditore,quam abs commodatario: creditoff' nim pignore non utitur. Imó fi uteretuqnomi' nus furtum committeret, quam depofitariusæ tendo. Sed tarnen quiapignus utriulqjcaufa® tut, creditoris in hoc genere ueluti media coW» tio eft inter commodatarium SedepofitanuW-

Inter obligationes quæ re contrahunturjf' ferri poftremö polTunt amp;nbsp;illæ conuentiones in' nominatas,quæ,cum caufaamp; res fubeft,obligé' tionem habènt,continentq; ^t«'a?AA(»j,ji*«.I.iuiw' gentium. De pad. Neq; tarnen obligatio canin' ualde conftrida eft,aut fuperiorib.planè fimilb' Conuenit,ut tibi aliquid darem;amp; tu aliud lt;b' res,faceres^ue. Solahæcconuentio inanisefe'

Poftqua;ndedi,tunc nafcitur obligatio: non»' men ut præcife petam,ut des aut facias : fed tan* turn ut condicam quod dedi,uel petam quoll 111»

Pofteaquadidum eft de obligationibus quæ recontrahuntur, ubi nempe non folum confen ftisamp;conuentio.fedamp;res aliquainteruenit: rc-Ûcnuncdeijs dicemus, quæ propter rem con-trahi dici poffunt, etfi conuentio alioquinulla wtcruenerit. Nam quæ quah ex côtradu defcen derehicdicûtur,exre eas ucnirç etiamdicimus.

1'4.5. furiofus. De oblig. amp;nbsp;ad.dicitur exre a-Ûio uenire,fi in communem fundum aliquid impendero.

Primalpeciesobligationis quaficxcontradu oenegocijf defeendentis ilia proponitur, quæ ex negocio- gfJJif. runageftionedeftédit. Didum eft antea de man L?5°’y'’^'’Mandatum nullum interuenit, fed ni-hilomiiius negocium alterius ultró geftum eft; propter geftionem æquum eft eum obligari,cu-'us caiifa geftum illud eft : ne alteri fuum officium damnofum fit, qui ex beneficio fuo lucrum älioqui nullum captat. Verum amp;nbsp;hune qui fefe ootunt amp;nbsp;ultró ingefsit negoeiis alienis,çquum uicifsim obligari, utbona fideamp; diligenter S^ratqiiodfpontefuleipit.Non obligaturqui-d«ni exre,nihilcnimabaltero proficifcitur. Sed æ^uitatis ratio manifeftaeft,curfefe alteri obli-83(reintelligatur,cuius negocijs fe immifcet: 0-migaffe nempe,ut faciat quod æquum eft, amp;nbsp;bo n® fideiconueniens. Atqj hic quidem etiam di-^1 polTet,quod Cicero pro Rofc. dixit, de eo qui mandatum lufcipit.

Vbi ex re ipraamp; proprer earn obligatio con-^fahiturjöcturiofum amp;nbsp;pupillum pofte obligari confiât, 1.4.5. ^® oblig. amp;nbsp;ad. Nam erft fenfu iu-1 2 dicio-

«Î^ IVRIS CIVILIS dicioqjcareant: hæcnihilominus obligatio eoi tenet, quæ non ex confenfu defcendit. nam ne* quecumalterins iadura locupletiores fieri He-bent.l. fi pupilli .Denegoc. geft. Ergoamp;inh^f obligationum claflem referimus Obligationen’ ex adminiftratione tutelæ defcendentem,q^ non folum tutor pupillo, fed amp;nbsp;pupillus tutoH obligatur;amp; quidem multo magis ei obligatuf) quam alteri negociorum geftori. Satis enimeft tutorem bene amp;nbsp;diligenter négocia gerèrejetiâu locupletior fadus non fit pupillus : amp;nbsp;euentnm forte aduçrfumhabeat,quod geftum eft.l.^.^'i”^ ficit.Decont. amp;^uti.aót.tut.nam amp;cum tutor n’. ceffe habeat gerere négocia pupilli, non eft $' ' quum,ut pupillus nó folum bonamfidemamp;di' ligentiam,ledamp;euentum,quem tutor in fuäp'’ : tefiate non habet, ab eo requirat. Nonfolrt^ i uentumpræftarc,qui négocia aliéna ultrö geo^ 1. fed an ultró.$.i. De neg. geft. Si tarnen pup® rialponte gerat,fuo periculo, non pupillig®’;

Tertia quæ oritur ex re obligatio,quafiö^'’ traûu,eft,cuin geftum eft negocium nonw®^ lienum, quam commune, fed fine focietate”' men: quia fine ulla conuentione ex taligeftio^ 1 oriatur obligatio, amp;in perfonamaftio prop«*! perfonales præftationes. Cu agimus utresco’®, munis diuidatur,amp;nos certain diuifamquep’*, tem noftram côfequamur,in rem agimus ex® I minio.Nunc uero tantum de obligationepe’l.'’ næ quæritur. Diftum eft antea de contradul® cietatis. Non difsimiliseft obligatio, quæ’® côtraâ:u,propter folam rei alicuius commu”''’ nem defcendit, fi non originem fpeâes, fed

CATE CHE SIS. Kf^ QUam eius conditionem conféras. Nam amp;nbsp;qua-‘«m culpampræftatinrecommuni focius,præ-*jatamp;cohæres,uelis cum quo finefocietateno °'s córnune aliquid eft: nempe qualem quifque *uistebpsdiligentiamadhibet,amp;communibus sdhiberetenetur.l.25.$. non tatum.Fami.ereile. Nequefanè earn non adhibere communibus re-™spoffetfine doli fufpicione.l. 32. Depofi. Sed Wobligamur hocpreftarecommunibusrebus: acquodin eas impendimus,ij cumquibus res ßobis communes funt,redderepro fua parte 0-bligantur. Atq; hæc quidem propriè obligatio eftjquæexrc quafî ex contraâu defcendit: quæ fane tam eft interdum arâa amp;uchemens,utfiad ædes communes impendero , quo fartas teûas tueammpenfam illam cum ufuris cenrefimis re-fundere debeat pro fua parte is,cum quo mihi tes communis eft. ac nifi fi refundat intra quatu or menfes, portionem ædium fuam, quæ mihi, fiuelim,addicetur,amittat.l.fiutproponis.C.de œdiEprin,’

Porróeumquæritur de obligatione, quaco-Hæres cohæredi,qui aliquid fecit,communi eau faamp; nomineobftringitur,occurrit illaPauli régula,quæ eft in 1. hæredes. $. fi units. Fami. cr-cifc. Omnino (inquit) quæ pro parte expediri nonpoffunt, fi unus ex cohçredibus cogente nc cefsitatefecerit, familiç ereifeundç iudicio locus eft. Ergo amp;ubiobligatioindiuiduaeft,quæ uel unumexhæredibus in folidum tcnebat:h hic in folidumfoluerit,amp;foluendo liberauerit cohæ-redes,ab his repetetpro rataparte. Sed quid fi ge neris erac obligatio uel difiunftiua, ubi pro par-1 5 te

te ab uno fpecies aligna rede folui poterat,qu«' uis nulla liberatio contingar, nifiineademlp^' cie reliqui fuas itidem partes folucrint? 03'*^ (inquam) fi tune unus rem totam foluent?Cd tè fi bona fide,nqllaaliorum fraude id f^iat,n^' que alij cohæredes reclamarint : uideturreftèff cifle,utab ijs pro parte répétât. Nam amp;fiprop^t te tantum fua loluerc potuiffet: tarnen quiafr^ ftraid feciflet,nullaq;propterealiberatioconlf' cuta fuiffet, inanis ea fuiflet folutio partis.Mi uideri hac ratione poteft,pro parte expediriho^ non potuifle.

Poftremó cum per errorem aliquid indeW^ foluiturjreeótrahitur obligatio, ex quadefcéJi' condidio indebiti. Nullus profedó hic con^ fus eft, cum fit potius error. Sed tali tarnen loi“' tioni inefte uidetur hæc conditio,fi dcbitiun*quot;: Videturq;amp;is qui dat,ea lege date: amp;isquiâ“^ pit,ealegeacciperc: fakem ut fi calls condition ficiat,hoc eft, falfa fit,obligetur qui accepic/t“' dere ei qui dédit. Non dico omnino elle conlt;*'j tioncm,qua déficiente, fit nihili ßeipfoinreo“ j la folutio. Sed dico talent intelligi, quæ fil““'quot; cum falfa eft, infirmer quod datum elf Si «Ijj* I feiens prudens folneretindebitum,donare ui retur.I.t.Decond. ind.1.53.Dereg. iur. I’quot;' mum ergo bic dicimus oportere ab imprudeo'* datum efle, deinde ut id indebitum fuerin P“P nianus 1.54.. De cond. ind.häc regulam edinl'^ ijs omnibus caufis,quæiure non ualuerunt,“’ non habuerunt effedum, Iccutaper erroremi“ lutione,condiftioni locus erit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. j

C A T E C H E s I s. K^r Iig'imus .h fi per ignorantiam.amp; le. feq. C. de ' tond. ind. L error. C.ad leg. Falc. 1. cum quis. p.deiuris amp;faft.ign.l.ultim.Ad Maced. Sedcu gt;usfafti? Non modo alieni,fed amp;nbsp;proprij.l.22.amp; îj Decond.ind. lurisucro error non temerè hic «eufatur: quia etfi non nocere dicatur fuum pe tentibus, tarnen folutum condicentibus uide-tur obefle. Iraq; qui per errorcm tradens rem fu 311,nihilominus dominium transfert, nempe curahabiturus eft condidionem, deteriori loco *nt,quàinis qui hoc non transfert:ut non tranf-fot,ubi talis condidtio non competeret.l.55. De «cqui.rer. domin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Secundo,oportet hic fo

lutnmeffeindebitum.Indebitû (inquarn) tam äb eo qui foluit, quàm ei qui rccipit .1 .in fum-W-ult.l.fipœnæ.$.quamuis.Decond.indeb. Quanquam fingulares fint cafus,ubi fatis eft ucl ■ndebitum effe illi qui accepit,uel ab eo qui fol-mt. Indebitum autem effe hic debet non modo ^militer,fed amp;nbsp;naturaliter. Nam amp;nbsp;ex quib. eau 'shabemus retentionem, quamuis non habea-niuspetitionem,eafi foluamus,nonrepetimus. •sxquibus. Decond.ind. Quodfi fummo qui-°5gt;niuredebeatur,fed competat perpétua exce-püo,debitoris fauore introduira: pro indebito P^nniiio habebitur.l. 26.§. indebitum. De cond. '^d. Siresduæfub alternatione debebantur, ^utraqffimulper errofem foluatur, conftat alteram poffe dici. Sed utra poteft? Vlpianus puta y'butrâ is uolet qui accepit.l. 26.$.pen.De cond. M.Iuftinianuscontrà.Voluitenimeleft:ionem weeius quiloluit.l. penult.C.De cond.ind.

1(58 IVRIS CIVILIS lemaftioiiemjamp;dari demumaduerfuseumqu) folutumaccepit,amp; (utdixi) accipiendo uelut* le obligauit. Non ergo quæricur, cui folutioiH* profuerit,fed cui folutum fit. amp;nbsp;ficuti ex miituo in perfonam hic agitur,non in rem. l.non aduej fus. C.Si cer. pet. Condici auté dicitur, uelquoü folutum eft, uel tantundem ex eodem geliere.!-7. De conct. ind.l. penult. 5. ult. Prsferiptuerb-Nempefi fpecies aliqua aut corpus foluatub Ü' lud ipfum condicitur. Vindicari poffet/ifo!' uens non tranftulilfet dominium :utinl.j^-D® acq. rer. dom. Sed transfert,ubi nafeituraefthec condidio. Si folutum fit aliquid, in quo mutu* um confillere polfetjfi de mutuo aftum effet, »' getur tanquam ex mutuo : hoc eil, tantunden’ in eodem genere amp;; eadem bonitaterepetetur.! in fumma.§. in frumento. De cond. ind. Cun’ hæccondidio defeendat ex folutionepererro' rem faéla,fatis apparet, cur eam referam inter0' bligationes,quç ex rc amp;nbsp;propter rem contrahu” tur quafi ex contradu. Si nulla res interuenefiti hoc eft jdataacceptaqj non fit,fed per errorenifc ’ contrada foliim obligatio, liberatio condicetuU eaq; condidio incerti appellatur. Sic is quipli^ qu.im debet, per errorem promifit, habere did' tur indebiti promifsi condidione.l. 31. De coni ind.l.t amp;3.Decond.finecau. Atqueitaquiden’ qui alium errantem obligauit,ipre uicifsimobli gatur, nempe ut eum liberet.

Priufquam obligationes quæ quafi excoiitö du defcendere dicuntur,minas faciam,adraone' bo elfe amp;nbsp;alias,quæ hucreferri poffunt:quequi-dempropriè ex re, aut propter rem aliquamin' teru«'

C A T E C H E s I s. i^? teruenientem contrahi non dicuntur:fed tamen nafcuntur propter tacitam quandam quaG con-iicntionemjConditionemq;. Sic hæres adeundo hæreditatem, dicitur quafi contrahere cumcre-ditorib.hæreditarijs,6c eo fado fcle ijs obligate: îdeoutetiam tcneatur fupra uires hæreditarias, nififi aut feparationis aut inuentarij beneficio defendatur. Ac quidem fi funt plures hæredes, quiadeunt: uidentur fimiliter fingulileleobli-gare,fed non nifi pro qua parte hæredes lunt.De quadiuifionc copiofedixiadxii Tab. Hæcergo conditio, amp;nbsp;ueluti conuentio ineffe intelli-gitur aditioni hæreditatis. Sed amp;nbsp;qui indicium iufeipit, uidetur quodammodo fefe aftoriobli- , gare; hoc eft,cum eo conuenire, ut fi condemne tur,foluat. Vlpianusl.3.$.7. Depecul.aitjficut De oUign^ ftipulatione contrahitur, ita iudicio contrahi: iioneiudi-proindeq; non origine iudicij fpeftanda efle,fed ^‘’^‘' ipfam iudicati uelut obligationem. H^c certè o-bligatio noua eft, quæ quafi ex contraûu uel fti pulationedefcendere dicipoteft. Ac olim qui-deminiudicijs aperta expreflaq; crat fponfio,ut fftinarbitras compromiffum. Ealicet nunco-niittatur, tamen reus fpondet iudicatum folui: faltem perinde,atq-, fi hoc promififTet, obligatuc re iudicata. Noua autem eft hæc obligatio, quia tantum quæritur an iudicatum fit: neque qualis alioqui aftio mota fit, amplius fpeftamus. Nam amp;hicfubeft quædam nouatio.ae fi prior aftio fu iffet temporalis,neqj aut hçredi aut in hæredem competijffet,ueluti fifuiflet pœnalis exmalefi-cio : taméadio iudicati perpétua nafeetur, amp;nbsp;rei perfecutionem quafi ex contradu continebit. 1.

Ó.$.ult. Dere iudic. Scinditurautéamp;dluidltuf, fiplures unafententia condemnati liint,utfin' guliin uiriles tantum obligétur.l.43.Dereindlt; Lfi mâdato.ÿ.Paulus.Mand. amp;I.t. amp;z.C.fiplult; ' una fenten. Si tarnen prior obligatio uel action' liquod iure fingulari priuilegium haberct, hoc

^* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;”°^ amittetur-1. aliam. De nouar. Qua ratio-

**°”*^*4Mdi. ^^°^’^^ ®^® Obligationen!iudicati: effe Sciurifia radi poflum dicere. Si reus adori in rem uelpö' fonam agenti deferat,referat ue iufiurandum:ui deturita feilli obligate, fi ador iuret. Sicaftor ex fuo iureiurado habet aftionem aduerfus eum qui illud detulit,quafi ex contradu. Sanè nota eft comparatio iurifiurandi amp;nbsp;rei iudicatæ : ^ cum utraque huius generis obligatio defcendat ex quadam quafi conuentione,fatis apparct, cui amp;nbsp;contra quem competat

Porrö eft quædam,quç fimpliciter appeUatuf Iurifiurandi obligatio, amp;exprelTam habet con-ucntionem,rcligione etiam confirmatam,neni' pe cum libertus patrono iurat præftare operas! 7.Deope.lib. Atqjhæcquidem obligatio iurif' iurandi, hoc eft, obligatio operarum periub' randum liberti cótralt;fta,tollituracceptilationC) quafi efletuerboru obligatio. I.q. De acceptilat-De oUigd- Obligationes quæ non defcendunt ex contra tionAtu ex Au autconuentione, fedexaliquodelidOjpol-dehflo. funt etiam dici defcendere ex re, hoc eft,exiplh j maleficio. Certè nulla plane hic uidetur fubeüc , uoluntas fefe obligandi.Nam qui delinquit,loB gèaliudagit amp;cogitat.Veriimid committitta-men,propter quod fit iuftû,alteri eum obligaUi uelit nolit. Ariftot.has obligationes uocareuidî tut

C A T E C H E s Ï s. »71 turlt;ïW^z«^««'i*AXirjlt;jH«Tlt;v; argute amp;nbsp;eleganter. A-liaobligationes limpliciores çquioresq; uiden tur,qiiæuelexuoluntaria conuentione defcen dunf.ueleó tantum pertinét,utæqualitas quæ-dam feruetur, ei ue fatisfiat, cui damnum datum eft:,8c ad fummum fatisfiat,quatenuse-lusuetèintereft. Nunc ueró quæritur de obliga tionibus ex delifto etiam pœnalibus: quarumq; pœnanonReip. dependitur, fed priuatoalicui datur. Deiudicps criminalibus, quæ propter *]taleficia exercentur,alia eft difputatio. De ciui-fibuspecuniarys amp;priuarisadionibus, qu^pro pterdelidadantur,nunc tantum quæritur : hoe fft,(leobligationibus,qua: propterdelidum pri uatim cótrahuntur.amp; eas adiones pariunt,qua-tum condemnatio pœnalis quidem fit, fed ada-öoris tarnen caufam amp;nbsp;utilitatem referatur. Ac Quidecumde iudicijs criminalibus agitur,mul-tum intereft,utrum priuatu an publicum (ut ap pdlatur) delidum maleficium'ue fuerit. Ex illo ^•timpriuatum,ex hoc publicum indicium cri-quot;quot;nale eft. Sedcum de pecuniariaadione quæ-*''tur, non tam diftinguimus, utrum priuatum publicum delidum fit,quam utrum fit ordi-*t3rium,an extraordinarium. Priuata enim deli-ft3aliaerant,quæ,quodattihetad adioncm pe-‘^uiuariam, dicebatur ordinaria : hoc eft, certam «iquam habebant legcm, ex qua reus adori con o2mnaretur,amp; indicium eo nomine daretur eer ta formula. Alia ueró erant extraordinaria, quæ talem aliquam legem aut formula nô habebant, ledadcognitionem extraordinariam ipfius ma-g'ftratusrcijciebantur,fiue cnuiitcr, fiuecrimi-

naliter ageretur. Ergo in Pandeftis primùfli proponitur titulus depriuatis delidis: quorum Ipecies deinde tres commemorantur, Furtum, rapina, iniuria:quæ dici potuerut ordinaria Jeli Öa. Deinde fubijcitur titulus de extraordinarijs criminibus: amp;plurimaeorum exempla fubiun guntur. luftinianus de delidispriuatis ordina-rijs,amp;deiudicio,quod exit’s datur,pecuniario hic tantum agit. Nam criminale, etfi priuatim quoq; illi demum qui læfus eft, ex ij s detur:«-mé ad utilitatem amp;nbsp;rem familiärem -aftoris non pertinetjfed ad folam maleficij ultionem : ficuU alterumpoftulare diciturpriuatorum utilitas,al terum uigor publicæ difciplinæ. I.p. $.5. De pu-blican. Ergo amp;nbsp;Vlpianus in I. ult.De furt. Mefflj nifte (inquit) oportebit,nuncfurti plerunq;cri minaliter agi. Non ideo tarnen minus, fi quis ue liefitrio, lit,poteritciuiliteragere. Sedqu^nam lithsc ciuilis obligatio Siaftio furti,quæritur. Sanedn plcx elfe uidetur,Iicet iam non adnumereturrei iiindicatio,quædatur,nonquia, qui rem tenet, furtum commiferit: fed quia,qui agit, dominus ßt. Quia ramé res furtiua eft, hoc habet finguh' re eius uindicatio, ut nulla temporis prælcripU' one fummoueatur. Eftenim æternareifurtiuï au(ftoritas,utaitlexxii.Tab. Cæterùmdaturni

' hilominus condidio furtiua,quia furtum coni' milTum fit,amp; in eum qui commifitdatur. Hanc cum uindicationc concurrere pofte, luftinianus fatetur: amp;nbsp;odium furis obtendit,quödis dignus fit qui pluribus aftionibus teneatur. Adiungi poteft amp;nbsp;fauor eius, cuires furto fubftrafta elh Condidio furtiua datur,amp; fi res perierit,amp;l’em'

C A T E C H E s I s. »7? P'^urisimprobitatem detegit. Neque doming Pfobationemrequirit,fed tantum furti fadi : amp;nbsp;^°‘itinet,quod aftoris intereft. l.j. De cód.furt. ^bac tarnen condidione luftinianus bic non ^8'bled de furti adione,quç pœnalis eft,amp; qua-f^pli uel dupli condemnationem continet, quidem fimpliciter appellari folet Adio fur p^amp;diciturnafci exeaobligationCjquæ ex ma-^»dodefcendit. Ipfaetiam condidio furtiua, ‘lquot;sconcurrit (pœnam enim non perfequitur) ®X tali obligatione nafci amp;nbsp;defcendere dici po-fdt,Sed quia etfiin perfonam detur, tarnen cum ®o quodintereft,rem ipfam quodammodo per-«quitunhabere uidetur amp;nbsp;aliam quandam cau-lam. Cæterùm furti adio pœnalis, de qua nunc quænttir,ex maleficio ita nafcitur, ut nullapræ-terea,curdetur,caufa fit. Sed è re eft,obferuarc, propterfurtumcompetere adiones duas, easq; diuerfas: fimul amp;nbsp;earum difcrimen notare. Furtum propriè dicitur, fraudulenta contredatio lei aliens, uel ufus aut poflefsionis,quæalteri-usfit.Nonamittit quisrem fua, quiafurtofub-ftraüaeft:poteftq;eamnihilominus uindicare. Sed fiir,qui earn contredauit, nihilominus obli gatur,quafieins dominium cófecutus, amp;nbsp;inde-bitum:amp;prxterea propter delidum cerrampœ nam fimul dépendit. Quid fi aliquis furtum ipfe noncómiferic,hoc eft, rem nop cotredauit, fed facientem amp;nbsp;contredantem adiuuerit? Si re ipfa amp;nbsp;opefuaadiuuerit, furtum æquècommififle uidetur: amp;fimiliterobligatur, teneturque tam condidione furtiua, quam pœnali adione furti. Siconfilium tantum dedent,partim fecilTe, partim

tr^ IVRIS CIVILIS tim non fecilTe furtum uidebitur : hoc eft, fecih feutpoenam furtidepcndat,non fecifle utcon-diftione furtiua non teneatur. 1.53. De uerb.

i fign.l.6.Decond.furt. Porro quod ad pecunia' riam furtipcenam attinet, intereft inter furtum manifeftumamp;non manifeftum .iJJiuspœnaeft quadruplum,huius uerb duplum. Lege xiiTä bularum grauior erat poena furti manifefti.nam furdeprchenfusuelimpunè occidebatur,uelpu blicèuerberabatur,amp;eicui furtum faftumcrat addicebatur ; uel fi an tea feruus fuiflet, uerbera- । tus de faxo præcipitabatur. Hæc certèpartimci । uilis, partim criminalis poena erat. Sed edifli ' Prætorum amp;pofteriores lurifconfulti aliter di' i ftinxerunt:primiim,utpcenaciuilisaliquapK^ j niaria effet, nempe quadrupli : deinde, ut aliud , effet criminaleiudicium,quo extra ordinem fut grauius caftigaretur,fi grauiori animaduerlione dignus effe uideretur. l.ult. De furt. Quodad poenam furti non manifefti attiner, quædiettut effedupli: non uidetur aliquid fuifle immuta' turn.HæclatiusdióUfuntad xii.Tabulas. Sa' nè furtum committcndo,nos quidem ipfos obb gamus,non etiam hæredes noftros.Sedfifut' tum nobis fadum fit, hæredi etiam noftro adio' nem pœnalem acquirimus.l.i. De priu.del.Ta' lesfuntenim obligationesex maleficijs pana' Ies;ficutiamp; adiones, uthæredibusdentur,iwn etiam in hæredes. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l

Proximum eff, ut de ui uideamus, ueluti de ' Qtraping' j^apina. Ariffoteles lib.5. Ethic, xnfverjxfwfi’f^ ’^««T^diuidicftf Ta: Xae^f’OÜajàeàTàßlMtt: illorunKj» .effe ait T4v4A«^4v,horum uero liiù .xy^aj-ii.Reüe • * fanè.

C A T E C H E s I s. 177 «ne, Sed lurifconfulti Romani paulo aliter.Lex jn.Tab.funs, nonetiamraptoris mentionem ‘'2cerat. lurifconfulti putarunt generali furisap Marione comprehendi poire raptorem, quem ^improbiorem furc appellant: amp;nbsp;ad eum quo-Wlegem pœnamq; furti trahi polfe. Sed Præ-Joresnihilominus alteram, amp;propriam fpecia-'smqueraptoris obligationem, etiam pœnalem file uoluerunt, faltemin triplum. Vtautemin ■iirto diftinguimus inter manifeftum,amp; nec ma l'iteftum furem:interqj facientem,amp; eum qui a-tacienti-.rurfusqj inter eum qui opemferc M 8c eum qui confilium dat : fie amp;nbsp;in Rapina “ftinguendum eft. Is cuius dolo,hoceft,confi-loaliusrapuitjobligatur etiam : fed no nifi fpe-oalemrapinæpœnam dépendit. Papinianus 1. «o.ÿ.2. De flirt. Ce (inquit ) raptor omnimodo lurtum facit, manifeftus fur omnimodo exifti-^anduseftiisautem cuius dolo fuerit raptum, • lUHi quidem non tenebi tur, fed ni bonorum ra ptoriim. Porrohic non diftinguimus, utrum writ uis armata, quæ publica dicitur : an iner-^M^Ç priuata. Adhibetur tarnen ea diftinûio niuiterdifto unde ui: quod amp;nbsp;Cicero pro Cecin woftendit. Adhibetur amp;nbsp;in lege lulia de ui. Sed Wrunqjtameniudiciumdeui criminale, eft pu Iieum,tam de publica,hoc eft,armata,q«àm de priuata,hoc eft,inermi. Criminale taméiudiciû urn priuatum eft, amp;nbsp;extraordinarium, ut dixi. ’Ipianus 1.2. J.fi in re. Vi bon.rapt. Qui (inquit) dam facit,ceiatfuum delidum : qui rapit, publi %utamp;crimenpublicü admittat. Quidautem “lapiataliquisiem fuam,uelfibi debitam? an e-tiarn

176 IVRIS CIVILIS tiamtenetur ui bonorum raptorum? Eftcert« ea quoq; fpecies quædam rapinæ. Sed ad earn W men Prêtons edidum de ui bonorum raptoru® proprjè non pertinet. Neque lanè tam magnum tuilc maleficiumeft, quamcum quis rapitrem alienam amp;indebitam. Quia tarnen deliftumdt (neq; enim ita quis potert fibi ipfi ius dicere) (b tutüeft,utdamnorei coerceatur: hoceft,fir^m meam tibi eripiam, amittam ius dominij,amp;tU' urn id fiet.l. non abs re.l. fi quis in tantam.C.Vn deui. Siueró remquam mihi debes,amittoiu^ , crediti,amp; tu liberaris.l. penult. Adleg. Iul.degt;** priu.l.extat. De eo quod met. eau. luftinUm** prætcreafimpli pœnam addidir/Nou.coiift**' 59. Quidautenijfi nonipferapuero/edmem , amp;terroreillatoaliumcompulcroj utaliquidm* : hi traderet ? Non eft certè hçeproprièrapinaue** uis tarnen quædam eft. Non eft tale deliûu®’ quale efle diximus furtum,aut rapinam.Accefl* potius hoc faftum ad aliquamueluticouenne' nem uoluntariam : fie ut lummo iure, qui me*“ rem tradit,eius dominium trasferat inaedp*“® tern, quafi nolens traderet. Sed quia tarnen,lt;1^ metum intulir,dolo amp;nbsp;delido non carenphe»“ exeo ftatim obligati, faite ut rem reftituat,q“*' 11 tradita non fuiftet. Sic enim Prætor uoluit***' fedum efte, quod fadumui metushe cauhe*' fet. Cicero Verr. v.meminithuius formulæamp;“' dlOniS,Q.VOD QVIS PER. VIM AVT MET’ ABSTVLissET. Senecalib.vi. Declam.hocem' dnmitaconcepit;avAE per vim, avt vi e* STA svNT, rata NE s 1 NT.PofteanuUaine**' tione deui fadajimplicitcr conceptumabsP*?' toi“

C A T E C H E s I s. tr/ toreediâum fuit: avoD metvs cavsa ge-8TVM BRIT, RATVM NON H A B E B 0.1.1. Dc 60 quodmet.cau. Cuius quidemedidi altéra clan fulaerattsi res arbitrio ivoicis non re-StITVATVR, avANTI EA RESERIT, IN Q.VA-iiRvPLvM ivDicivM DABO.' Exhocitaq',edi-ftononftatimpœnalisaliqua,fedpotiüs arbitra riaaûio datur. Ergo licet is qui metum incutit^ üim qüandam inferat ; tarnen uim magis facit* quirapit.Plus enim eft,remtibi inuito eripere* quamteadtradendum terrorequodam compel ’ l«c.Qui metucoadusaliquid facit, non omnia nouimpatitur.Nam 8c coada uoluntas, tarnen uolütaselfedicitur.Vt 8c Ariftoteles ait,id quod metu fit, medium elle inter uoluntariumamp;in-uoluntanum. Summo ergo iureratum id effet. Sed Pretor cum iniquum id effe iudicare t,ratu m manere non patitur. Ergo dat adionem, qüæ ap pellatut reftitutçria amp;. refcifforia: quia tefciffö eo quod per metum erat geftum,reftituit in rent tóionem,fummo alioquiiure amiffam. Si res icftituatur,riullamprætereapœnam depend! in tet ei,qui metu earn tradidit. Si uerb nonrefti-1 nbsp;nbsp;tuatur,tum uero tripli poenam indigit : amp;nbsp;adio

1 crclcit,ut fit pœnalis,ficuti eft à principio pcena-lisadio bonorum raptorum. Sic Iraq-, primum hie fimpliciter repetebatur res, per uim aut metum tradita ; deinde propter contumaciam fie-' nbsp;nbsp;nbsp;bat pœnaUs adio, er atq, turn in perlonam. Pro-

‘ ptetprimum deiidum,nempe metus iUati,amp;m-' ulicitet teftituebatur adio in rem.Si altem m de» * nbsp;nbsp;nbsp;liûum accederet,ueluti contumacia non reftitti

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;01 altetd

altéra erat adio in perfonam pœnalis.De dob lîmplici, hoc eft, cum quo aliud deliftum non eft coniundum,aftio eft etiam arbitraria,eadeni conditione,si res arbitrio ivdigis noH RESTiTVATVR:fed noneft, ut fuperiorjpeeW' ' lis. Namiudiciumfimpliciterdatur,qualities eft. 1.15. De dolo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eft amp;nbsp;altera cius condi

tio,si ALIA ACTIO NON SIT. Itaquecunifit tam extraordinaria,raro competit. Etcertèoliw nulla fpecialis de dolo adtio erat ante GallumA-quilium. Vifaeft tarnen fubinde neceffaria:® Cicero ait, effe euerriculum omnium malicb* rum. Verùm nunc reliquas perfequamurfingUquot; las Ipecies obligationum,præfertimpœiialiun’, ex uno aliquo certo delido defcendentium:at^i lit in Pandcdis,primùm de furtis, turn de ni 1’^' norum raptorum, deinde deiniurijsagitur,ßi't

Quæritur autem hic deiniurijs, quæ nullus alioqui propriè damnum inferunt, fed ad alien' iusinfamiampotius pertinét. Suntiniuriat^ talium infinitæ propè fpecies, amp;nbsp;tam re qu*” nerbis committuntur.Sed de ijs nunctantum^ gendum eft,quæ dido,fcripto, aut manu, id ® pulfatione hunt. Olim certc uixquiequomdiA Ïcribi,fieri-uepoterat, quod aliquo modonoW* Principis lædere,uel leuiter etiam attingere m' deretur, quinftatim publicu Maieftatiscrimen commilTumefledicerctur: quanqua multipt*quot; cipes perfæpe tales iniurias uel difsimularenj uel remitterenr : ficuti copiofe intelJigi po^ ciimex ueterum legum memoria, turnuerd^ ‘ Cor. Taciti Annah urn libro primo amp;nbsp;tertio-*'

C A T E C H E S I S. »75gt; Uati homines interdum principibus morofiores fuut: fed quo funt etiâ iniurijs mugis cxpofiti,tâ to eft necelTe magis eas puniri, amp;cócumeliofam 'mproborum hominum petulantiam coerceri. Primum iniuriarum genus eire dicitur maledï üiatqj conuicij. Cicero pro Cælio, quantum id différât ab accufatione,quæ certèad iniuriarum traftatum nonpertinet, prudenter oftendit. A-liud (inquit ) eft maledicere,aliud accu fare. Ac-eufatio crimen defideratnem ut definiat, homi-nemut iiotet : argumento probet, tefte confir-met.Malediftfi ueró nihil habet propofitipræ-torcontumeliain. Crefcit iniuria conuicij cùm «xalijscircunftantijs,tum ueró fi hat libellus fa-molus,aut maluni carmen ad alicuius infamian compofitum,códitum,aaitatum,aut alia ratio-né euiilgatum. Nam amp;talis iniuria latins pater* amp;longius graflatur,amp;inalterius nomen atque famamatrocius incurrit. Tertium iniuriarum genus effe dixi, fi quis uerberetur. Non mod(gt; dominus feruum, amp;nbsp;pater filium, fed amp;nbsp;præce-ptor difcipulum ex caufa nerberare poteft. 1. auc bâa.ÿ. caufa. De pœnis. Scd alioqui atrox in iu-riaeft,hominem cædere: etfi non lædas eum forta(re,autuulnus infligas. Quodigiturattinet ad hasiniurias,quæ alterius damni coniundam caufamnonhabent: luflinianus hicdocetiniu-riarfiagi pofte, uelciui!iter,uel criminaliter. Sed pœnamalioqui nullam definit. Et certè Romani cuminteUigerenthoc maxime delidum excir-euftantijs pédere, amp;nbsp;ex ijs modó crefcere, modS minui, prudéter fecerut,qui arbitrio amp;nbsp;æftima-tioni iiidicis iUud reliquere. Ciuiliter iniuria-

i8o IVRIS CIVILIS rum agit, qui pœnam aliquam pecuniariam ei’* petit. Criminaliter,qui alitet caftigan uulteum qui iniuriam fecit. Alterum eligere poteft,qul iniuriam paflus eft: utrunque exigere aüt perle' qui nonpoteft . Qui tamé furti agit, etfipœJi^'’’ fibi petat,tarnen nonprohibetur etiam criming' liter turem accufare.l. ult. De furt- Curhæctai» uariè ? Furtum mihi fieri non poteft finealiqU® damno rei familiaris. Itaq; cum furti ago, non lumpœnam perfequor, fed amp;damnum dato®' amp;hæc aâiodefeendit ex delido,quod rem fem’ liarem meamimmirtuit. Cumitaque furtiegG nonfecusatq; fi tantum condidionefurnuaU' fus efTem,ultionem maleficij nihilominus perl® qui pölTum. rieq; q uia forte cum re triplum con fecutus fum, prohibeor furé ad criminalem p«' namreuocare. Atiniuriarumadio,de quanunt agitur,ex eo delido defeendit, quod miHumrei familiari damnum intulit. Itaque merapœnaeH amp;ultio maleficij, quæ hac adione includituj' Bis auté de ultione agi non poteft. Atqjh^qu'' clem etiam ratio efreuidetur,curcumaliçex3el* ftis adiones détur hæredi, iniuriarumadionoU

rum, non nifi ultionis cupiditatem obtenderf poteft.Etuerócum defundus ipfe,dumuixiii difsimulauit, iniuriam fibi fadamremifiireuide J tur: amp;nbsp;grata nobis effe «^»•«s’/a^, amp;nbsp;facile admits, debet interpretatio uel cóiedura iniurisrem»' fæ. Si tarnen ei qui iam mortuus eft, iniuriaprgt;' mum fiat, hæredi fieri uidetur. Vnde VlpiaW® 1. ». ÿ. etfi forte. De iniur. Etfi forte (inquit)c* dauen

C A T E C H E s I s. i8t daueri defunâi fiat iniuria, cui hæredes extiti-Hius: iniuriarum noftro nomine adionem habe mus. Spedat enim ad exiftimationem noftram, uqua ei iniuria fiat. Idemque eft,amp; fi fama dus, cuius hæredes fumiis,lacelTatur.

Praxima nunc queftio eft,de obligatione pro- De daw«© Pterdamnum iniuria datum: quæquidem mo- iniuria da lt;10 ex deliâo, modo quafi ex delido defcendit. (o. Citera in orat. pro Rofc . Comœdo, fæpe uocat damnum iniuria. Intelligit.autem damnum in-lunadatum. Et litem contcftatâ,conftitutumq; 'udiciumdamniiniuria, commémorât. Ex qua ueroidlegefuerit, non exprimit. Vlpianus cer-tean, multas ueteres leges fuifle de damnoiniu na dato,præterlegem x 11. Tab.qsque omnibus derogaflelegemAquiliam.Cicero in Bruto me-minitcuiuldam legis Aquiliç de iuHicia,fiue (ut ilij legunt) deiniuria, Eam ipfam elle legem A-5uiljam,de|quanunc queritutjaffirmare non au hm. Ad rem quod attinet,damnum iniuriada-fidicitur, nonlolum fi dolo, fedamp;fi culpafine dolodetur. Semper enim quodnoniure fadurn cft,iniuria appellatur : amp;nbsp;ut damnum farciatur, luftifsimum eft. Sed obligatio alioqui hæc,ut di xi,referri poteft partira ad eas quæ ex delido de-fcendunt, partira ad eas quæ quafi ex delido, fi culpamquafi delidura appelleraus. Neque uero inultum hic intereft,dolo uel culpa daranura da turn fit:nifi fi forte quçratur de eo quod intereft, uel de iuteiurando in litem. Cum au tem dici-tur damnum iniuria datum, exprimitur caula obligationis, de qua nunc agitur : cum amp;nbsp;iniu-næ nominejUt dixi, non modó dolus, fed amp;nbsp;cul

gt;8x IVRIS CIVILIS paquædolo caret, contineatur. Si quidautcâ-fufortiiito fiat, aut ui maiori:quia idi extra om-nemculpam eft,hucnôpertinct: hcutinecdam na fataba unquam præftari,fed ncq; in ftipulati-oncm damni infedi uenire,conftat. Si quidiure faftum fit,huc quoque non pertinet : nonenim poteft dici faûum iniuria. Vnde fi mei defenden di caufa aliqué occidero, uel uulnerauero, qun iure id facio, non teneri me, fatetur hicluftinw' nus. Sed amp;nbsp;fi in mco faciens,quod mihiiiis eftw cere,licet uicino forte noceam : ut fi puteiitnmi hi elFodiendo,aquam ciuspræcidam: de damna contra me agi non porefi. I.24. fluminum.J.ult' Dedamnoinf. l.fi in meo. Deaqua amp;aqiiæpl“; Vcrùmcum culpaefle dicaturnon modoiniad cndo,fcd amp;nbsp;in non faciédo, I.po.ÿ.fi feruiim.Dâ uerb.oblig. an utraqucpertinetadlegemAqui-liam ? Certè cum ex contraétualiquoagitur,d6 culpa in non faciendo,id eft, de negligétiaquæ' rifolet:amp;quam quisdiligentiam præftaredeb« bat, quæritur. Sed ubi nulUalioqui obligatio eftdiligentiæ, negligentia imputari nonlokt’ lam ueró cum rem alienam curare non tenei' mur, negligere certè polTumus. CæterùmcuB teneamur alteri non nocere: fi quid facjamns quod alteri noceat,illud præftare debemus. Ergo dicemus, in legem Aquiliam uenireomnei” quidem culpam,quæ in faciendo eft: non etiai” quæinnonfaciendo eftediceretur. Vlpian.lnp fi cuius. $. de præteritis. De ufuf.dixit, fruô^ rium teneri lege Aquiliadc damno: ficutiquil*” i ber alius tencrctur, qui in aliéna re taie qui“ I commififfer. Notandumhiceftuerbumcon- '

C A T E C H E s I s. lîj Kittend i: quod certè faciédi eft . Ac quidem ft iieUeuifsimaeft culpaeius faûi, quodalteridâ-nofum eft,prçftatur.l.44. Ad leg.Aquil.Scd fi fit Simplex negligentia, eu mfcilicet alterius eau fa Confedqiiodfacere poteram,fed nonomnino i^cbebanijneq; ut faeerem ciuiliter tenebar: non poteft id referri ad aliquam obligationem. Si ue lo nonfaeiam quoddebebam : talis negligentia iniurianon caret,amp; ut culpa,quç in faciendo cl-ftt,præftandaeft. Etuerb idem effe uidetur, fa-«requodnon oportet,amp; non facere quod opor t^Uquanquam plura femper teneamur nonfa-«re,nempequæ alijs damnofa funt,quàm face-ïequæalijs utiliafunt- luftinianus hic memi nu medici negligétis infirmum.Si curationé in-nrmi nôfufeepinet medicus, no teneretur ncgli g«tiæ nomine, cû ad eum curadu obligatus non effet. Sedubi curationé fulcepit, iam certè earn ®®glgt;gere amp;nbsp;derelinquere deinde non poteft. ^oa enim faceret quod ciuiliter quoq-, debet:amp;; propterea culpæ reus effet.!. 8. Ad legem Aquil. Sedamp;quiremeuftodiendam fufcepit,fi non fa-tisdiligentercuftodierit: uel cû obdormijffet,ea Wuftafit, hac lege tenebitur. 1.27.$. fi fornicari-us. Hoctit. Poftremó,fi mulio nô retinet equos meuatos,amp;hi damnû dederint, illc tenebitur. Retinereenim debebatmeque imperitiam luam aut infirmitatem obtendere poteft.1.8. §. ultim. Hoctit.Nam amp;nbsp;eulpa eft, fufeipere, quod fufti-nerenonpotes. Sanèquiaonmis etiam Icuifsi-niaculpa,quæ faciendo committitur,hic prçfta-tur: difficile eft ftatuere, ecquod fadum damno lumhuc pertinet, uelnonpertinet. Sed exem-m 4 plis

plis lunfconfulti,quantum polTunt,id often? idunt. Regula iuris eftjmperitiam culpæ afsi* gnari.l.imperitia. De reg.iur. Sed amp;nbsp;cum quisâ-liquid faciendo modfiexcedit,in eo culpaqus? dam eft. Vndepræceptor, qui difcipulumcafti' gando uulnerat, quia fieri hocuixpotuitquin caftigationis modum excederet, tenetur.1.0' ul t. amp;nbsp;l.fcq. Ad leg, Aquil. lam uero quid imp« ritèjquid immoderate fa ft urn dicatur,exrepr«-fenti ftatuet iudex:Iurilconfultus in iiniuerfuni definite non poteft. nbsp;nbsp;Porto luftinianusdiftin*

guit,utrum corpore fuo quis damnum det,an a* liter: utinteiligamus,an quis teneaturdiredale gisAquiliæaâ:ione,an utili,anin faftum-Sed nunc nullum eft ueloperæuel moræ preciiini, curdiutiusin eadiftindione hæreamus.fatise' nimeft, fiteneamus caufam obligationis pro* pterdamnum datum. Querendum potius effet, quis,cui obligetur.Obligatur,qui damnum tie' ditjnon etiam eius hæres: quia legis Aquilisa' ftio fit pœnalis,fairem refpeäu eius côtraquem agitur: idq; non propter duplum (eaenim non tam dâni dati, quam inficiationis pœna eft) ftd propter temporis repetitionem, in lubducendä ceftimatione quanti plurimi res fuit. Qiiiauteni danum dédit, exlege Aquilia propriè obligatut domino rei,cui nocitum eft, atq; etiam frudua' rio.l.legis.$.pen. amp;ult. Ad leg. Aquil. Verùinamp; ei cuius intereft, in taftii aftio de damnodatut' amp;nbsp;fi dominus nó fit.l.t/.adleg.Aquil.^ Sanehe-redibus dari aftioné de damno, fatis coftat: cuin etiam hæreditati iacenti hæc acquiratur. 1. q-^-n feruus. Hoctit. Nam amp;nbsp;ex déliais aftiones pœ-nalet

C A T E C H E s I s. »87 l'aies hæredibus copetere poHunt. luftinianus liictantum cxpreisit, non dari contra hæredes. Sedlatis innuit, hæredibus dari.

Supereftutuideamus ,quæ'nam fit præterea “Wigatio propter damnum iniuria datfi,amp;quæ îûioautcondemnatio. Membri ruptipœnam, Suæin talione fuit, exoleui fie, luftinianus .ipfe fatetur. Verùm ex 1 çge Aquilia,quod nuuc quç-Igt;nius,repetamus. Primo eius capitecautum ^^hjUtquiferuum alienum uel pecudem iniu-o«idiflet,quanti ea res in eo anno plurimi fu ’'ftt,damnaretur. Lex Cornelia de ficarijs, quæ âdpublicumiudiciumcriminalepertinet, euift quiuel Icruum dolo malo occiderit, capital! pœ nacoercet, Sedfiquis impetu magis quàm do-WjUel fi imprudentia hominem occiderit;ea lex jocumnon habet. Lexuero Aquilia,quæ ad ciui leamp;priuatum indicium pecuniarium pertinet, liuedolo,fineimpetu, fine imprudentia cædes faftafit,quæalteri fitdamnofa, amp;nbsp;fine ferui, fine pecudisfueritdocum habet. Condemnationem auteiubethancefic, ut qui iniuria occidit, præ-lletæftimationem quanti plurimi res fuerit eo anno. Quiannus retrorfum coputatur, nempe qui fuit ante cædem fadarn, diebus trecentis amp;nbsp;lexagintaquinq-, repetitis:hoceft, retrorlum c5 putatis.l.ii.l.^t. Ad leg. Aquil. Altero capite le gis Aquiliæ cónnebatur,ut fi fine occifione dam Uumdatum fit,prçftetur quanti plurimi res fuit • m triginta diebus proximis,fimiliterrepetitis. Quod ad hanc temporis repetitionem ( utiurif-tonfultiappellant) attinet,ea certèlnfolens ui-den poffet. Cum quæritur de rei quæ perijt, uel corru-

i««J IVRIS CIVILIS corrupt eft,præftanda æftimationejpropWf'i^ turn uel moram ; fumi folet æftimatio quatiP‘ rimi res fuit à tempore moræ uel furti conin’ li,ufq; ad tempus.rei iudicandæ.l.3.$. fi P®*^®^ ditorem.l. fifterilis.ÿ. cumper uenditoreni' aû. empt. Lj. De cod.Trit.l. in re. De cond.fn’ i.dp.$.infans.De furt.l.pen. Rer.amot. Ss'^^ quot;nbsp;trà fit in lege Aquilia. Nam ad ineundamn^n' tionem quâti plurimi, amp;c. repetitur,hoc ew® tro fubducitur tempus: amp;nbsp;dies damni ^ntinn eft, non principium eius temporis. Atque D quidem difcrimen inter aftionem legis Aquw amp;nbsp;condiftionem furtiuam, eleganter tradin’ 1.2. $.item. De priua.del. ex coq; difcrini**’®5®, legit eo loco Pomponius, fi côdidum fuefquot;-®^ , caulâ furtiua, nihilominus ex lege Aquilin ƒ pofle:nempe quod alterius çftimationis legis Aquiliæ, alterius ueró codiftio furtin^ que fi feruum meum furripuifti amp;nbsp;occidiftb . que aftio compctere poteil,amp; utriufque g^n® æftimationem confequar: præfertim cumpi’' etiam deiiftafint. Sanèfires cuiuscorruptæquot;’ datum damnum elle dicitur, ita corrupufo“^ tarnen in integrum reftituipofsitjamp;reftitu^^^'’ nulla eritæftimationeopus.l. fi aquæduduS'/ Ad leg.Aquil.Sed quodinterea domini inter® ' præftari nihilominus femper debet. Itaq;amp;n referri poiret,quodpoftea luft.traditdehom^® libero uulnerato,ncc occifo,per eu quialiqd^, cit uel efFudit. Lex qdé Aquil. no meminitH^®'' hominis occifi,autuulnerati:fed uideturuid”®' rati faite caufa hictraftaripoflc, nô ut libériez’' poris aiiqua ineacur æftimatio ( eft enimins' ‘'

C A T E C H E s I s. »8% fnabileiproptcreaq; lex Aquilia,quæ çftimatio-nistantum meminerat, liberi hominis læfi nul-lammentionem facit) fedutintereacum quæri turde eoquodintcreft,uulneris habeatur ratio. Nonreuocaturin iifum pœna talionis: quant ru ptimembripœnâexleg. xii. Tab.fuiffedidum eft. Sed quatenus hoc modo damnum libero ho mini datum eft, certè eft farciendum.l. 5.De his quideiec.uel effud.

Et uero cum lex Aquilia tantum iuberet dam num iniuria datum ita præftari, ut çftimatio rei, mquadatumidelTetjpræftareturj quanti plurimires fuiffetrepetito anno uel menfe:Iurifcon-liilti addiderunt, præftandû præterea elfe quod extrinfecusintereft. Verba legis tantum loque-bantur de æftimatione corporis, hue rei ipfius. Sedinterpretationelexproduifta eft, utiam æfti matio debeatur,quæ non ad rei tantum corpus, fedetiamad caufam eins referatur.l.^7.$.ult. Ad leg.Aquil. Caufæ autem nomine cotinetur non folum utilitas,quæ ex re ipta prouenit naturali-ter,uelquafi naturalirer: fed amp;nbsp;alia rei obuentio amp;accefsio aliunde adiunda, nempe illud totum quodintereffe dicitur:uel fi lucrum tantum prç-reptumdicatur,quodalioqui obueniftet. Idau-temnontam ex uerbis legis, quàm ex interpje-mtione præftari,difertè hic notât luftinianus. amp;nbsp;eftprofedó diligenter notandum: ut etiam tan-tomagisintelligatur, quidlcxduplariuoluerit, cuminficiantem duplo coercet ; duplari nempe illamrei æftimationcm, cuius meminit, non e-tiamidquodintercft. Obfcruandum eft etiam, banc obligationé ad id quod intcreft in loiidum compe-

188 IVRIS CIVILIS j competere,utprçftetur quantumcunq;fitquot;i''i quod intereft ,lucri etiam prærepti caula-’ cum excotraftu eft aliqua principalis obligä^”' cui deinde accedit altera adid quod interen/'’ pter aliquam fine dol o culpam uel moram : tu'” cercè eins quod intereft,condemnatiorenflé gitur,ut non excedat duplum: hoc eft,no fur ns quam res principalis.!. una.C. de fentt®'' que pro eoquodint. Veluti firemalienamig'’’ rans uendidero,quæ fit euida,reddam preciu/ amp;fi emptoris interfit, ad fummum eo noil’ll non nifi tantundem præftabo. Porto ut/*®' gem Aquiliam reuertar,rei æftinratiojquæ«’^®^ prçftarur,fit ex communi iudicio,nonautem^^ eins cui damnum datum eft affedione fipg“^ J.precia.Adleg. Aquil.

Fuit igitur in hac lege hoc exprelTumjUtresit’ i aeftimaietur,quati plurimianreafuiflenamp;f'n’quot; nt propter inficiationem crelcat condénatiobquot;' ius çftimationis,nempe ut tunc ea æftimatiobquot; pletur. 1.2.1.23. §. ult.Ad leg. Aquil. Inhci/f* autem hicinteliigitur dolo malo ementita,8t'' pfiusquidemfadi inhciatio.Nam fi quisfatt?' tur lefe damnum quidem deddre, fediiegatin''* ria datum elTe, ut quæftio magis iuris fit quam fadi: tails inficiationis pœna nulla eft. Sed^ cum dicitur duplum hic uenire in condemnao’ nem,ut fit improbç inficiationis pœna,fanshoC fignificat,adionelegis Aquiliæ exfua primula ! natura non efte dupli,l'ed ex accident! interdit® i fieri. Vnde fideiuflorem tails accefsio non one'

rat.I.ult. De fideiufs .Sane olim cum reus in in® interrogaretur,fi damnum fcfe iniuria dedifle fa teretiii'

C ATE C HE SIS. »8? teretur: nulla iam erat opuS adione, nullo Judi-«.Siueró negaret fe damnum dediire,dabatur a-üiocumea formüla,ut dupli danaretnr, fi men-tlacijconuinceretur. Sifateretur quidem damnum fe dedilTe/non tarnen iniuria, led uel iurc ud calu aliquo:tiïm fimpliadio fimpliciter coii dpiebaturi

Cumlege Aquilia de damno iniuriadatö, 'oniungendum eft ediftum Prætoris de deieftis ndelîuris,quæalicui nocuerût. nam amp;hæcfpc-Qes quædam eft damni dati. Inter hoc ediftum tamen,amp;legem Aquiliam, multafunt difsimi-^iaduftinianus obligationem, quæ exeofado defcendit,refert inter obligationes,quç quafi ex «lelifto defccdunt,cum quis fcilicet magis eX f*-üoalienoquam fuo uidetur obiigari. Vocat 82 obligationes quafi ex delido, cum quis damno alten datoyoblrgatur ex fua imprudehtia amp;nbsp;culpa,quæ dolo caret: ut cum loquitur de indice, quiper imprudentiâ male iudicando facit litem fuam . Qua ratione amp;nbsp;obligatio ex lege Aquilia dedamnoiniuriadato,referripoteft inter obli-gationes quæ quafi ex delido defcendunt, cum quidem de damno agitur quod culpa datum eft, non dolo. Sedtarnen magis dicitur adio legis Aquiliæ defcendere ex delido, amp;nbsp;in uniuerlum propterearetinet naturam adionis ex delido de kendentis. Cæterùm obligatio de deiedis uel cffufis,etfiminus culpa uel delidi habeat, amp;nbsp;quafi ex delido defcendere dicatur, tame magis eftpœnalis propter aliam rationem. Prætor edi Xit,ut is excuius cœnaculo,in eum locu qua uul goiterfir,dciedu aliquidueleftufum fit, quod * alieui

t^o I V R I S CIVILIS alicui nocuerit, in duplum condemnetuf’/' edidi canfam amp;nbsp;rationem hanc fuiire Vip'®'’, ait,quód publice interfit, fine metu amp;pe®’f“ per itinera cómeari.ht. $. fumma. Dehisqu* ^ iec. Hæc ratio effecit, ut duplo coerceretuG Ll alioq^uiuixpeccauit. Hic (inquit Vipianus}' adijcitur culpçmentio,uelinficiationis,uti®^ plum agatur:quâuis adio damni iniuriaiH^^’ exigat. Neqj tarnen nulla plane culpa ciüs®'’^ itur,contraquemagitur:fed non eaeft q®® lege Aquilia requiritur. Datur (inquit’^ | Vlpianus ) hæc adio non in dominum ædiiquot;®' f fedineum qui inhabitat: quia culpapeneshp® j lit.Quæ culpa? Si ex çdibus,quas conduxi i^'? habito,alius qui mecum habirat,deiecitueft’^ dit aliquid: ecquæ mea culpa eft ? Culpa di®' gligentiæ cuiufdam: quod non fatis dilig®®' curarim,ne quid ex eo loco ubi lum,amp; poirum,deijceretur: neque fatis prouidem®! . non alios contubernales exciperem, quai®*! fedulbidcauerent.Eft hæc quidem ualde'®“j culpa,amp; eft fimplex negligentia: quæutexl^5 Aquilia quis teneatunnon effet fatis. Sedtan’' Prætorpœnali edido earn caftigat, ut ft®*P;'ïj fulat,amp;itincrum fecuritatem tueatur. 03'“'^ nautauel caupo eorum minifterio utatur,S’ furtum fecerint: uiatoribus aut uedoribus,lt;i®j

bus faftumid eft, in duplumetumeum te® j Prætor edixit,amp; luftinianus hie adiecitCuf’*^; NonnuUa eius culpa eft,quod talibusuutut niftri^.Ec intereft Reipub.in nauibus auteJ“ ponis eos tuto uerfari,qui i'e amp;nbsp;fua commits“’ fidei hofpitis. la. Fur. adu. nau. Cæterùm lt;1'’* conW

C A T E C H E S I S4 #5» Confiât,cos tarnen qui aliène fado tenentur, amp;nbsp;oeluti alterius culpam præftant,ex fuo delido Oonobligari, hæ obligationes quafi ex delido ’lefcenderedicuntur: amp;hac rationehabent eti-^mleuiorem p]erunq;condemnationem,quam fiu^ex delido defcendunt. Si plures iniuria dam pumdederunt,lege Aquilia finguli tenentur, amp;nbsp;jnfolidum finguli conueniuntur. x i.f.fed fi. Ad «g-Aquil. Neqjunusfoluédo,aliöslibérât. Sin gulienim ex fuo delido obligantur. At fi ex plurium condudorum uno cœnaculo aliquid deiedum, efFufumque ab alio fit, fic uniuern illi fiuafi ex delido obligantur,ut uno foluente du-plum,reliqui liberentur. 1. ». $. ult. 1.2.3 amp;nbsp;4. De «is qui deiec. uel elFud.

Porróluftinianus, cumedido de deiedisuel ?^r3^”® ïffufiscóiungitillud,DE wis avi avA wlgo ’”f* ”*

ITERFIT, HABENT ALIQVID POSITVM VEL SV SPENSVM, CVIVS CASVS NOCERE POS3IT.No-dumquidem damnum alicui datum eft, fed eft potius infedum. Verum quia proximum eft ut detur:5ïReip.intereft, præcaueri ne detur,amp; oc currere periculo : Prætor dat populärem quan* damadionem,decemqj aureorum pœnam fta-tuit: quiaiamuideatur populo iniuriam quan-dam ieciffe,qui ueluti periculum illi intentât, amp;nbsp;niinam minatur. Sicuti ScÆdiles cdixerunt:Ne qiiiscaneni,uerrem, aprum haberet, qua uulgo iterfit. Sed quiahuius generis obligatiopœna-listotaeft,neq;ad rem familiärem rcfertur,neq; priuatamaliquam habet adionem, nunc omitti poteft:potius(j;adiungendæaliæ exalijs edidis pnuatæ adiones damni infedi nomine,quas eet té

datij fadPue. Ediftum Praetoris eft de dam^ infeâo,ut is cuius çdes ruinam minantur,?«***“ lanti uicino, cuius intereft, hoc nominecaueä'' Ex qua deinde cautioneagi etiä potent dann’'’ fecuto.Sed amp;nbsp;edidû de aqua pluüia arcendan’^ difsimilc fuit.ht^.ÿ.in hoc. Deaqua phiu-Cef'* aqüæpluuiæadione, auertituraqUa qüsdan’' nuni dabit:hoc eft,datura effet, lu. Illö tit jD^'” nurri,quod uenitinftipulationem dairiiiij*’. Üi,eft illud, qüod uitio loei uel opens extri^ cUs acciditmon etia quod naturaliter,aut ui®* iöri,auf inopinato.l.24- De damno inf. OH'’*quot;' am loco Vlpianus qüæfitû effe fignificatjUtr®quot; hiec ftipulatio contineret folum illud danm®^ quod iniuriafit5an ueróetiam omnequed^*^ trinfecusaccidit: Labconemauterrifetibértr ea non poffe agi de damno dato,fi quid terrs”’,'’ tu, aut ui fluminis, aut fortuitö accidents Qï' bus uerbis fignificat, hic tantum agi de da®”* iniuria fado: li quidem iniuriam inteUig”®“’’ ipfiusreiuitiu, quodamp; poflefforis aliqua®gt;”' iuriam, id eft, eulpam includit, qui norirefe”''’ quodreficiendumeflepræuiderepotuit.qù*'^’ quam hæc iniuria culpa'ue non ueniatiniud^*' um legis Aquiliæ,quia non folum fit in non®, endo:fedetiâ, quod eiquiobligatus alioqui”” eft, non imputetur, fialteri prodeffe negk’”'' Quod ad aâionem aquæ pluuiæ arcédæ attin”^ competit quidem, antequam aqua nocuerit) nocere polsit;fed non nifi opereiam fado/* quo damnum timetur, amp;nbsp;quidem operealioH”' non neceffarioad agiü colêdum/rumentum”.

*lüærendum.I.t.§. de eo. De aqua pluu. Sic enim loties locum habere dicitur,quoties manufado '^P®’'S)agro aqua nodtura eft. Cicero in Top. Ge ’'üseft (inquit)AQ.VA PLWiA NocENs: eius E^ncris forms,LOCI vino, et manv no-'’^Ns: quarum altera iubetur ab arbicrocoerceri, ^heranóiubetur.Videtur hçcadioexxn Tab. ’‘efcendifle,ut ad x r i. dixi. Nunc aliud adijcia ^uSjquod ex ijs etiam defcendit,amp;legi Aquiliç append! debet.Damnum fit,datur'ue,uel abs no P'sipfis, uelab ariimahbus feruis'uenoftris, uel abs rebus animaris. Cum à nobis daturj pertinet ?.^^®S®*Tï Aquiliam. Quod abs feruis uel anima-hbus noftris, ad noxalc indicium, amp;nbsp;adionem pauperie quadrupedis, de qua dixi ad xii. Quod abs rebus inanimatis dafür natural!ter, non uenit in aliquod iudicium. Si carum uitio, ueluti ædium uitiofarum ruina: fi quidem dam-winfefti nomine prins cautu fuerit, in folidunt idprçftabitur. Si nulla talis ftipulatio interuene nt,interdum ex caufa cocedifur, ut quafi re inte gfapetatur,autdamnü præftari, autre pro itóxa rslinqui: ut fi Reip.caufa ab fens non pOtuit tem peftiuè mihi profpicere, utartteruinam cauere-tur.1,9.De damno inf. Sedcommuneius eft, ut dominus alioqui nó teneatnr,ns noxali quidem iudicio.l.6.De dano inf.l.5.§.amp; ideo.l.2p.$.fi na-nis.Adleg.Aquil. Nam amp;,etfi culpa quæda elfe uideaturnonreficereædes ruinofas, quæ alteri nocerepolTunt:taméfi uicinus 110 poftulet,eius periculo non tenemur ultrö occurrere.

lam cum didum fit de obligationibus qnç eX Demor*. delidojuel quafi ex delido nalcuntur: amp;nbsp;de cul-n pa

pa fuo quoq jloco dixerimus: fupereft, ut dem» rdaliquid etiafn dicamus. Nam amp;nbsp;ad obligation num caufam pertinet,amp; delido culpa'ue non d ret. Quæcunque autem fithæc Gue cellatio fius fruftratio,fiueiniuftadilatio: moramipfiusd«quot; bitoris nunc intelligimus, perquem ltat,qu* minus det aut faciat,quod debet. Papinianus ait earn non ex re fieri,led experl'ona.l.mora, De“' fur. Interdum tame ex re etiam fieri dicitur, cui”

nulla débitons alioqui fruftratio eft^ant culp^’ fed fauor creditoris uel can las hatte interpretX** onem inducit, utin caula libertatis teftament® reliaæ,autminorum 25 annis^quibusextefe' mento aut bonaefidei iudkio quid debetur-« cum ueró. §. apparet. De fid. lib. 1. in miH0ru®’ C.inquibus cau.inint. reft. SedhæeiwnM'” raora fimpliciter, quam quafi mora appelât“'' : Habet tarnen,quandiu eilocus eft,uimean(lci’'^ Sedmoramagis dicitur,cumper debitoreml^^^ qui etiam interpellatus ceflat. Qui pure obligé' tus eft,fcitquidcm fe debere: fed an creditor‘■'’ ftatim folui uelit,nefcire poteft,donee aboo^r pellatur. Si exdelido debitor fit, ut eft fufj®' malæ fidei polfelfor rei aliens : ultrö etia® ^^* timquereddere debet, quodinuito altero a®'' nifiqyid faciat, plufquam fruftrator eHedit^'f' l.uh.Decond.furt. Scd amp;fieonuenerit,ur^,^* to die aliquid dares uel faceres: nS eft alia q®!quot; ipfius drei interpellatio expeftanda. 1. mag®'®' C. de cond.ftip.l. fi fundum cert.-idie. De®' ' obl. lam enim feis nonfolum quid,fed amp;q®® do dare debeas: cum amp;nbsp;dies non tarn oblig^quot;^ ni,quam folutioni pr^ftitutus intelligatur»

C A T E C H E s I s. f^ÿ morafadaeft, quæ nec habet iuftam exctifatio-netn,necpurgationern, dicimus nouam elle eau fam obligationis.Cuius?Primùm obligatio pria cipâlis,quç alioqiu defilieret, perpetuari per mo ïîdiciturJ.fi feruû.ÿ.lequitur. De uerb.obi. hoc tftjfiÈquum daredebeas, eoanteq inmoraeffes niortiio,tiberaris.Si poft morâ tuâ môriatiir,ni-hilominus teneris.l.quod te.Si cer.pct.l.fî ex le-gati caiifa.De uerb.obi.Quid fi resitaperierit,uc apud aliû çquè fuerit peritura ? Nihil hoc^dertc debitori,fi alioquieafitres,quæuédi, amp;is credi tor,qui eauendere antèpotuerit.l.ité fi uerbera-tum^.ult. De rei uind.l.’cum res.$.ult.De lega.t. Si uéderenopocuiffet,autres fuerit que empto-remuetura nô eratua certè eu earn çquè apud cre aitoreinterituraefle appareat, no eft acculanda débitons mora,neq; dâni caufa fuifte uidetur:^-ptereaq^ nec periculû illud prçftat.l.fi pi tires.De pof Porrbmoranôfolùmita,utdixi,obligati-ooe perpétuât, ut qualisante morâ fuit côfdlat: eoamp;eaplerunq^augetiamp;accefsione quadâ eu ^ulat. Nam amp;nbsp;fruûus amp;nbsp;ufurç,prçfertim fi iudî aumbonæ fidei fit, propter moram præftantuc DB ACTIONIEVS ET IVDI-

Icebâ de aftionib. nue tâdé redè agi, 115 ut fingularûaftionu fpecies explî cétur,amp; fingularû uis,natura aut cou ditio tradeturded ut generalia quæ-gt; capita de aftionû qualitate in uniuerfum bre ''iterproponâtur.In edido perpetuo, amp;eius e-^5niplo,in Pandeftis propofita fuit fingularum *ftionunidefcripïio: Sccumfingulis dominio-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a i sum

»9lt;J IVRIS CIVILIS rum obligationumq; caufis coniunäa. Nunc''' ro tantum poponenda funt communia qu^ti^'’' præcepta, quæ fint generis uniuerfimelutic“'quot; dicuntur omnes aâiones effeaut in rem exJ’' miniojaut in perfonam ex obligatione: amp;nbsp;9“^ qualesq^fintinrem aftiones,quæinperfon^ amp;nbsp;quo modo diiferant, traäatur. Oroinemi';* ciorum,amp; formam, qua olim Romani feruaW no tarn ad ufum iuris perpetui, quàmadt^® “' teris amp;nbsp;hiftoriç memoriam pertinere: perti®^J tarnen ad inteiligendas iuris Romani relitj'’'’*'! certe confiât, fed ea defcriptio efi alteriuslo^''^

In edido perpetuo primum de iurifdiö'®?’ caput fuit, ne quis extra territorium,fupw^^'. rifdidionem fuam ius dicat.l. ult. De iurifA j ritoriorum fines ac limites difiinguere, facy®' it. nam amp;nbsp;oculis difcernebantur. Fuit amp;nbsp;1^' perte diuifaiurifdidioPrætorum,VrbâniY, regrini,amp;. deinde Fideicommiflarij ac Tuto*; Primiim ergo uidendum efi, qui ius dicef^P fent,Scinter quos,qua'ue de re. Hoc conßl^. quæriturde inius uocando. Ac uetus q“’*’^ lex, cuisis amp;nbsp;Cicero meminit,fuithæc, gt;'' ' VOCATVS EAT, AVT D V C A T V R. SeO ‘^* •. res quafdam exceptiones addiderunt.Vn® ^ Edido perpetuo titulus fuit: de iis a** i QVE SEaWNTVR, NEavE D V C V NT V R, t^P'Jj De uerb. fig. In eorum numero erant,qui®% fatifdabant. 8ccertè alterumeratnecelTe-^^i amp;nbsp;aliud fuit edidü:iN ivs vocati vr^f^ VEL sATisDENT.Dabaturergouadesiu^^**quot;!?!^ ftendi caufa,amp; adorreum uadabatunhoe® \ des hoe nomme ab eo pofiulabat:amp;abhi-5'^.

C A T E C H E S I S. 197 •llo,pœnam ftipulari folebat, fi uadimonm pro-miirum defereretur:hoc eft, fi reus fefe non fifie-ïet.Vbiinius uentfi eratad Prætoré,deafl:ionis formula amp;nbsp;indice dado agebatur.Cic. pro Rofc. Com.ait,jppofitas publiée abs Prçtorib.fuilTe for niulas de omnib. reb. ad quas lis priuata acconi Wodaretur. Sed fi fortafie tale negocifi effet, cuius caufanódii effet certa aftio propofita,in faaü prçferiptis nerbis à pr^ tore dabat ur,fi equü effet. Cæterùm accidebat pleruq;, ut talis res effet,cu-lusnullaneq; formula effet, neq;adio daretur, iielutifidefideicómiffo quæreretur. Nópeteba lur iUudperformula, inquit quodaloco Vlpia-nus. Mullaitaq; propriè cius erat aftio, fed tan-lumperfecutio dicebatur.l. pecuniæ uerbum.$. iftioiiis,Deuerb.fign. EtPrætor fideicommif-fïnusdeeoipfe cognofcebat amp;iudicabat.Cuius generis etiam fuerût illæ (ut appellabantur) tognitiones extraordinariæ,de quibusagitur in f’sndedis.Si cognitio non effet,quam Prætor fu fdperet: iudex cû formula dari folebat. Ac muite quidem erant priuatæ lites,prçfertim in rem, quas Centumuiri indicabant, de quibus agit Ci oorolib.primo de Orat. Sed ubi leuior effe lis mdebatur, amp;nbsp;ex uulgari contraftu defcenderet, amp;defaftofimul aliqua ineflet quæftio: Prætor indices dare folebat,homines alioqui priuatos, qui ex præferipta iuris formula iudicarent, po-fteaquam de fado cognouiffent. Dari tamé non oinnes omnino poterant.l.ü.De indic. Sed neq; 'sdemcratprohibitio iuris dicudiamp;iudicandi. Prohibebatur Prætor fuo filio ucl patri ius dice-tod.quiiurifdiftioni. De iurifd. Sed in priuatis n 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eau fis

»5)8 IVRIS CIVILIS caufis poterat pater filiuni, ucl filius patremj’' bere iudicem, hcuti amp;arbitrum. I.77. De 11'““' 1.6. De arbi. Nam amp;nbsp;iudex ex confenfu litigit’' rum fæpius dari folcbat. Cæterùm cjuidint^'^ effet inter Centûuiros amp;nbsp;recupcratores,alios('' indices à Prætore dates, uel etiam arbitres,quot;' quos erat compromiffum, conijeere utrun^ poffunt, quireliquias Romanaru antiquitat'quot;quot; diligenter obferuant.Ac luftinianus qui*)'quot;quot; principiohic meminit iudicum amp;nbsp;arbitrotuquot;’! apudquosagitur. Arbitrifæpe dicebantun“ ces adionum bonæ fidei amp;arbitrariarunire%’ plus arbitri appellabantur, qui ex comproW''. litigatorum aditi,ultró fufeipiebant partes^ cum,finePrætoris mandato. Tuneq^udp^'^ niç compromifsio, uel rei depofitio fuiraito» in iudicijs erat fpoiiGo ucl facramenturn- S^“ ;_ terum adionum formam amp;nbsp;ordinem n«cp’'quot;‘ bus uerbis deferibere non inftitui: ipfa pf*-'quot;*?. Ôionum genera hoc loco breuiter dikcfnti’ funt.

luftinianus primam hanc amp;nbsp;fumniam aft? numdiuifionemtraditralias effe in rem, alias' perfonam. Earum quae in rem funt,tresIpa^ pofteafubijcit: uindicadonem, confeflonai”) hypothccariam,quarura quidem diuerlætaU funtyamp; fines nonnihil etiam diuerfi : fed h^^'î^ men habent commune,quod in rem détub^iquot; cunqjtanffem campofsideat.

Vindicatio propre fuitdomini,rem exi C^iritum fuam petentis, amp;nbsp;eo nomine conquot;' siicntis poffefforem.Dabaturitaq;hæcadio quot;^ hacprimum conditione amp;nbsp;formula, si r**‘^

CATE CHE SIS. ip? *BM, Q.VA DE ACITVR, EX IVRE Q.VIRITVM IS SB TITI t. Titius,qui petebat, ius illius fui do minij probare debebat. Reus, qui polsidebat, probare,cur pofsideret,non debebat : quaquam dim contra uindicare ioleret. Cic. Verr. 4,.iudi-catiniquifsimam fuifle, utfuit, formulam, quæ ita concipiebatur, uc etfi appareret rem exiure Quiritum elle poiTeiroris,tamcn petitori reftitui iubebat.Significat tarnen, fi forte ita concepta fuiflct formula,iudicem fecundum cam indicate debuilfe. Porto uriii uindicatione oporteta-Ûorem elfe dominum, fie reiim effe pollelTorcm neceffe eft. Nam amp;nbsp;qui uindicat, hoc agit,ut rcs fiôireftituatur,amp;eius pofl'efsionemabsreo auo cet. quaquam 8f præterea dominum fe eflepro-bandojius fui dominij per iudicis fententiâ con firmari uelit:amp;hancconfirmationemconfequa-tur,quo magis rem ex hac.caufareftirui,amp; domi noreddimanifeftum fit. 1. licet. De petit, hærc-dit.l.Pomponius.ÿ. fcd amp;is. De procur.l. ex di-uerfo.5.1. Dereiuend.l.j.Ad exhibend.Ius antiquum de uindicijs expofui ad x 11 Tab.

Si non tes aliqua corporalis uindicetur,fed ius feruitutisrei impolitæ : competit quædam uin-dicatio,quç confefToi ia propriè appellatur: quia côfîtetiinterdum fignificat aiferere. Tuns fundus meo feruic,ut per tuum ire agere pofsim.Tu ireagere menonpateris. Agam, mihi elfeius e-undi. Tuæ ædes meis fcruiunt,ut altius eas non tollas.Tualtiustollis. Negabohoc tibilicere, amp;feriiitutem altius non tollendi tuebor. Hæ a* diones de feruitutibus dicutur elfe in rem, quia amp;fcruitutes fintrerum: amp;nbsp;olim Centumuiri de n 4 his,

300 IVRIS CIVILIS hiSjUtdealijsinremiudicijSj cognorcereRomS folebät. Ergo dantur dominis prædiorum, qui' bus feruitutes debentur,aduerfus dominos pr?' diorum, quæ feruiunt. Dari tarnen, faltem uti-les,aliquado amp;nbsp;ijs poffunt, qui domini quideu* prædq aut feruitutis non funt, fed feruitutists' men urumhabentd. ló. §. ei qui. De feruitut- Et ita dantur contra dominos prædiorum feruit't' tium, fi hi contra feruitutem quidfacianUUtt' tiam contra alios qui domini nó funt,fed «Wt® ïmpediuntnos utinoftralibertate, daripofsi^t' 1. fi quis diuturno.$.ult. Siferu. uindic. Naiu^: fruduarius uindicansfuum ufumf. non loluiu agit contra dominum proprietatis, fed Scaliuiquot; quemuis pofTclforem. 1.5.§.utrum. Si ufusfr'P®* ta. InconfeHoriaag.; deiure,ait Vlpianus.W' uit. Si feruit. uind. nempe de iure ipfius feruiW' tis, quamomninoimpoGta elfe probare deb6ti

Tertiafpecies aftioms m rem,eft illa quæj' uiana fine hypothecaria dicitur, quam amp;nbsp;Itirib confulti fæpe appellant uindicationem.l.t^E^ Depignor. l.i2.$.«.Quib.mod.pig.uel hypO'ly Quanquam à uindicatione uera amp;nbsp;ciuili, quçu'’ mino datur, multum différât. Dicitur guide® res euinci non folùm abs domino, fed amp;nbsp;credit re hypothecario. L i. $, fi haeres. Ad Trebehtdl' Deeuift. Sed redèPapinianus: Hæc(inqud) ctfi in rem adio eft, nudam tarnen poffelsio' nemauocat.l.dd. De euid. Vindicatio, quædo' mino datur,nudam etiam poffefsionem auoWt-led eaauocata,ftatim có dominio iungitur, neqi nuda maijet. At cum creditor pignus dl con' fecutus,

C A T E C H E s I s. îct •ecutuSjiiudam poirefsionem itacofequitur, ut canuda etiam maneat: quiaipfe dominus non. Igt;t.Imô amp;rem auocat à domino pofsidcnte.l.36. ^^ noxal.aft. Datur autem hæc aftio, ut ab 0-•’’ni poffeffore polsit creditor hypothecarius rem auocare. Poteft tarnen pofleßor, H ofFerat ^uoddebeturjeum repellere.l. t2.$. ult. Quibus jrrod. pig.uel hyp. fol. 1.2. C.fi unus ex pluribus hçred.Nam amp;nbsp;cum creditor! fatisfaûum eft,nul *1^01 pignoris ius eft. At domino rem fuam uin-dicanti, fruftra polTeflor æftimationem offerret. Sanefi pluresfint domini reialicuius commu-•quot;s/niguli tantumagunt pro fua parteindiui-û. Sediuspignons,ficuti amp;feruitutis,ita eft in-diuifiim, ut ne partes quidemindiuifæ in eo in-teliigantur,amp; propterea finguli in folidû agunt. baqjdefunfto creditore, multis reliftis hæredi- . lgt;us,aâ:ionem quidem perfonalem inter eosdi-uidi ex lege x 11. Tab. pigiius uero unicuiq; in fo lidumteneri,refponfum eft.l.i. C.fi unus ex plu rib.hæredib. Sedquo magis hypothecariam wrem aftionem,etiam indicium petitorium ef-fiintelligamus : obfcruemus dominij quæftio-nemin eo quoq; uerti. Nam creditor perfequés rem obligatam, probare debebit, eum qui obli-gauitj fin lie dominum. Cæterùm principalis ui âoriaamp; finis harumtrium in rem aaionum eft incaufapoffefsionis confequendç:de qua fi quis tantum follicitus fit, uideat num aliquo interdi Ûo eampotius euincerepofsit. Nam fi interdi-ftum detur,eo magis uti confultum eft,cùm do-minij probatio tune nulla requiratur,amp; de fado magis quàmde iurc quæratur. Sic eniminterdi n 5 fta

da funt judicia poflefloria.Sed de pofTefsioncquot;* perfonam fæpius dantur,præfertim quærecyP* xandç poflefsionis erât,potius quam adipifw“^?

Adiones fecundi generis effe dixi, quæinp'! fonam dantur: ut ali? in remjhoc eftjin euffllquot;' dar^faccreue eft obligatus,eiusq-, hærcdem^^ tur. Manifefta certè eft hæc differentia,ex quä*' tiamaliadifcrimina defcédunt. Adionesiniti” non di uidu tur inter hæredes, ut aftiones inf®^' fonam: inter hæredesjinquam,cotra quosaÿæ dum eft- Nam folus pofleflor conucnitur,qu3f‘ nus pofsidet: qui etfi hæres non effet, conu3quot;'' retur. In adionibus in rem, in folidumkwp*' condemnaturpoffeffor:cumfçpereusinindit” perfonali non condénetur, nifi in quanta kef'’ pofsit.l.Nefennius.$.fundii De re iudic.Vio'l'? tiones non nifi x aut xx annis durare folét,q“'^ ufucapto dominio intercidunt. At non nib’'*’* annorft præferiptio fummouet aftionesiiipf'l’ nam. Sanchypothecaria aótio quamuis inkquot;* fit,citiusnonfinirur. Diutius etiam durât, 1*’^ eft,annis 4o:nempe fi debitor ipfe pofsidMt'1’'' C.De præfeript. xxx.annor. Porró,fecuniif Üionum diuifio nobilis eft, amp;nbsp;infigne difaii”'’ in primisqj obferuandum,quód aliæ bon^ W''' aliæ ftriûi iuris effe dicâtur : nempepro ratioquot;' formulæ amp;côceptionis, quaabs Prætoredabquot; tur. Si eaobligatio effet, ut alterum alteriqquot;'’' dam præftare æquum amp;nbsp;bonæ fidei conueniquot;quot;’ effet,licet eaexprefsim non effent conuentioquot;’ comprehenfa: Prætor iudici non præferibeb' unamaliquameertam amp;definitam condemn’' tionis formulam,fcd iubebat ut in condemnsquot;'

C A T E C H E s I s. 2oj dofequereturæquitatis amp;nbsp;bonç fideirationcm, amp;quod æquius melius ue elfe arbitraretur, amp;nbsp;uerout interbonos benc agier oportet. Quales formulçiçpeetiam apudCiceronernoccurrunt inTop. amp;.Jib.3.Otf.amp;pro Rofc. Com. Sed fi Gm plexeratobligatiojin quant nihil ueniret quàm quodconuenératmelutiex mutuo,aut ex ftipu-!atu:PrçtorGmpliciter iudici prefcribebat,quid deeo iudicaret:neq; hic plus minus^ue poterat indicate. Hæcitaq^ formula ftrifti iürisdiceba-tur: ficutialiaquæ bonæ Gdei appellabatur,crat æquitatis. ludicium alperum amp;nbsp;fimplex, quod lurilconfulti ftriûum dicunt, Cicero appellate nidetiirinOrat.pro Rofc.Com. ubi ediuerfo mi tcamp; moderatum uocat,ubi iudicatur, ficuti æ-quiusmeliusq; elfe uilumiudici tuerie. Iudex i-taq^appellaturinadionibus bonæ Gdei,arbiter. Sedamp;erantarbitrariæ action es aliæ, quàm quæ amp;bonæ Gdei effe dicuntur : amp;plerunque ma-gisatq-jmagis tales Gebaut,propter contumaci-amreorum. Natura adionum bonæ Gdei hæc trat, ut iudex Rat im condemnaret reum date, quantum ex Gde bona æquum effe uidebatur. Arbitrariarum adiionum aliarumnonea Ratim erat,puraû; formula : fed conditionem fuam ha-bebat,utGreusnon faceret quodindex ftatue-rat,ueluti fi rem quam per metum extorferat, nonreftitueret Geutioportebat, cum frudibus amp;fuacaufa, codemnaretur hoc nominc in quan turn iudex æquum effe arbitraretur. Summa ue rb amp;nbsp;maxima condemnatio effe lolebat, ubi eti-amin litem iurabatur, præfertim propter con-tumaciarecrû, rem nô reftituentiû, uel dolum.

Porró ad aftiones ftrifti iuris propriè pertm^t illaiudiciorum differétia, quóddari diceban^ uelcumexceptione,uelpurè (utloquirurCK^' ro) fiue ^owjMif^wf, ut lurifconfulti loquunt^* Non erat necefle in formula aftionis bons W^' exprimere exceptionem, ut huius rationenH^' dexhaberet.NamhisuerbisjEx fide bosa,!^ tisinelufaintelligebatur. Sediniudicijs ftri3'*gt; nifi Prætor exprefsim adieciflet códitionemc^' ceptionisjudex earn non admittebat, neq;P®'® rat. Si hicdefcribendaelTct totaueterums^'' onum forma,longa ueluti hiftoria texendac”^^ Romanæ antiquitatis: quæ quidem cum wäg'’ fit faûi quam iuris, præfertim perpetui, no“'' reuocanda ad hue libellum, quo inftituimus D‘’ teriam potius iudiciorum traftare: hoe eft,«!®quot;quot; nia amp;obligationes,exquibus eompetuntad'O' nes. Sedeum elementaiuris uniuerfi tarnenW'

percurramus : alteram iudieiorum diuifioiic® lummam etiam attingamus. lurifconfulti ïgt;®’’ alia indicia elfe ciuilia,alia criminalia: ut amp;Cif' ro dicere foler,alias elfe caufas capitis,publi' casque,alias priuatas atq; paruas.Sed illud iplu'quot; quod de caufis capitis dixit, non eft unumatq; perpetuum. Nam amp;nbsp;interdum capitis caufa® uocat,quæpriuata eft,fedinfamiçpericuluwhi bet.Vteumpro Quintio orat,aitfe caput eins,h mam, fortunasque defendere. Pro Q^Rofciota* mcn,priuata demu iudicia fummæ exiftimatiO' nis dicit propè efle capitis . Quid noftri iurilcon fulti? Modeftinusl.licet. De uerb.fign.ait: Licet capitalis, Latinè loquentibus,omnis caufaexi-ftimatio'

CAT EC HE SIS. 207 ftimationis uideatur: tarnen appellatio capita-lisj mortis uelamifsionis ciuitatis intelligenda eft.Calliftratus l.capitalium. De pœnis. Capita-Uspanasefle fignificat mortem amp;nbsp;deportatio-fiem, cum caput de uita aut de ciuitate tollitur. esteras pœnas ad exiftimatioiiem,non ad capitis periculum pertinereait. Quidigitur?Iurif-confultortim fententia eft, capital ia ede omnia cnininalia: at non etiapublica ede omnia. Quç-dametiam publica effe pode, non capitalia.1.2. Ds puU. iudic. nempe,quæ non folum infami-aniirrogat,fedmuldam publicam, uel aliquam torporis coercitionem, ueluti iâum fuftium, cotinet. Quod dixi alia ede ciuilia,alia criminals,Cicero pro Cecinna etiam exprefsit,cum ait: Omnia iudiciaaut didrahendarum cStrouerfia-rum,aut puniendorum maleficiorum caufare-pertaeffe. Idem libro 2. de Orat.Ex crimine (in-Wt) caufa condat, utfacinoris: ex controuer-üa,uthæreditatis. Sedalia explicatione ed 0-pus. Ciuiliaindicia appellamus, quæ non folum habent condemnationem pecuniariam,fed amp;priuatam ; hoe ed, cuius commodd priuatim ad adorem redit. Ea certè priuata quoqj indicia efle folent: fed modó ordmaria, modó extraordi naria.Extraordinaria autem dicuntur duobus modis: uel quia aftiones utiles funt, uel quia funt cognitiones extraordinariæ. Sunt amp;nbsp;quæ-dam hidicia ciuilia popularia, quad publica. Cri minaliaappellamus, non folum ea quorum con demnatiocorporis coercitionécontinet: fedamp; C multam in publicum dandam.Sicuti amp;nbsp;Demo fthenescôtra Midiam fua criminaliadefcribere uidetur,

ia^ I V R I S e I V I L I S uideturjex quibus nihil commodi pnuatimK' dit ad acculatorem: led in quib Reip. ficuti um-difta, fic Scemolumentum, fiquodexea fit,«' linquitur. Ac fæpius quidem legimus, pecunia-nam litem opponi criminali. 1.1. De teftib.l.iD' terrogari. C. de quæft. quód ciuiles caufæ mag'’ folcant elfe pecuniariæ, criminales uero corporis aliquam coercitionem contineant. SedhoC in his perpetuum non eire,uel ex mulétarumri-tioneapparet: quibus olim magna etiarh crin»' na tantum puniebantur, no-nnunquam amp;publ' ca. Ac quidem ex una eodemq:, delido amp;nbsp;ciuilo amp;criminale iudiciumnafeiconftat,nequeal«' rum altero confumitur.Altero enim ndbampt* uatam rem agimus,hoc eftjtem familiarempo« fequimur: altero, ultionem maleficij. Sic ai«' rum poftulat priuatorum utilitas, alterum 0'' gorpublicæ dîfciplinæ, utaitPaulus.l. locatiO’ $. quod illicite. De publica. Porto criminali’ iudicia aut priuatafunt,autpublica:utluntr^ dicunturcrimina modo priuata, modo publié' Priuata, quænon tamatrocia funt, amp;fingulos magispriuatim,hoceft,eiim contra quemconj' mina fun^quam uniuerfam Rempub.lçde«“'' dentur. Vndeetiam quæpublicadicantur,inm ligi poteft. Prudentes Romani non étant StoiO» qui putarent omnia peccata elle çqualia.Gradot amp;nbsp;diferimina eorum tenebant. Fatétur quideoj Reipub. interefle, nulla manete impunita.St“ quædam elfe fentiunt,quæ Remp. magispe«“'^ bent,amp;magis proptereacoerceri debeannq“® non uni alicui homini,fedtotiReip. iniuriant faccre uideâtur» Neqj folumRo tnam hoedifen''

C A T E C H E s I 9. 107 wen tenuerunt,fed amp;nbsp;Græci, ut app aret ex wa-tione Ilocratis àaTà^o^njv^ Sc Platonis libro lex-todeLegib. Quodigiturad crimina,quæ priua-tidicuntur,attinet, uifum dl non eflenecefTe, Wtotuspopulus eorum uindiftam publicècx-P^ceret. Satis ueró luperquedre,fi ei quilæfus tiietjpnuatimindicium daretur, non folumci-wk) quo rem familiärem perfequeretur,fed amp;nbsp;jnminak^quo malcficij ultionem. Quia tarnen n®c iam uindifta ad Remp. perrinet,non minus quamfi publico iudicio expofceretur, fit inter-lt;^um,utiudiciacriminaliapriuata,quodammo-dodkantur publica: ut Paulus fignificat iudici-umfurti poffedicialiquando publicum.l. 4. De publ.iudic.rró quódpropriè publicum effe pof-ntjfed quod effe pofsit cri minale,ut Vlpianus o^ ftendit.1. uit. De furt. Sic itaque amp;nbsp;Paulus ait,a-Üionem iniuriarum pro publica utilitate exer-een,piiuatam tarnen efle.l.42.$.i. De procurât.

Porropriuata iudicia criminalia omniafem-perextraordinariaeffe dicuntur, quódcertaali-qualegeordo eorunl conftitutus non fit,neque eertamamp;legitimam poenam defcriptam babe-sniffed fimpliciter amp;nbsp;confufe reijciantur ad ma-giftratuum arbitrium,auxilium, cognitionem,. execurionem.Non enim dignaefle uifafunt,de quorum coercitione leges magis effent foUicit^ Sed obferuandum eft,quædam effe priuata deli-Ûa,quæ certam tarnen fuam habent lege/altera quód attinetad iudiciumciuile in rem aftoris. Alia ueró effe, de quibus nulla propria certaque kxlatafit:fic,utex ijs non nifi extraordinarium iudicium effe pofsit, fiue fit ciuile, fiue crimina-

le. Itaq-,lib. quadragefimooftauo Pandeflaf^'^' primiim proponitur Tit. de priuatis delictis/*’' rumqi deinde fpecies fubijeiutur, amp;nbsp;fuis qus^’ titulis explicanturqDe furtiSjDe ui bonorum’'* ptorum, Deiniurijs. Poftea proponitur de extraordinarijs cri minibus, quoru etiami”“ tæ fpecies commemorantur. ^odattinet^j criminaliaiudicia, quæ publica eife dicuntut; nunc tantum dicam, quod Afconius in Diu’quot;^ ait, Reipub.caufa conftituta elfe, uerum pf®'. öbdicerem: non tamen,quod nunc quærW tis diccrem. Dico itaq-, apertius,publicorun’ diciorumcaufamamp; elfe amp;dici polfe puW'''? J quod de publica magis quam de prinatarehiC)^ gatur: nempeubitaletamqj atroxdelidum/ ’ quod uniuerfus populus uindicare debeat,*quot;’ queamp; Reipub. magis quam uni alicuipf'** faäam in eo iniuriam ell'e,exiftimare. SiO^**}. populus Rom. quædam huius generis er'*”j^ effe, quædam non elfe iudicauit. Ac aliqo^® quidemcaufam, quæ diu priuata tantum ƒ ■ fa erat:tandem fuam, hoc eft, publicam e»®^' ftimauit. Sic enim Cicero libro tertio de deor. cumdelege Ledlorialoquitur, aduer eumlataqui minoremannis 25 circumuem ait,ea conftitutum fuifte indicium pubm rei priuatæ. Quanqua fanè poftea indicium circumuentionis aut doli publicum elfe de 1 Sed illud dico, fadas fingulis ciuibus pr^^f, iniurias fæpe tales fuilfe,ur toti Reip.mn® rentur. Certè aliudeft crimen perduellioms^^^^^ maieftatis,aliudhomicidij. Populus t^mf® * manus hoc non minus quam illud P“®. ^jj.

CATE CHE s IS. 309 tudicauit.Proptereaque etiam olirride ficarijs ludicium, dicebatur iudicium perduellionis : quafi Rem publica m oppugnaffe, amp;nbsp;dues om-iiesiugulaffeuidcrctur,qui hominem unumoc* cidiffet.

Vbi populusdelidum aliquodtanquam pu-Wicumadluamcuram reuocaffet, amp;nbsp;publica ani maduerfionedignumeireiudicairet, multadein deconfequutaiüntjpropterquæmagis atq; ma g’samp;iudiciumdeeopublicum, amp;iudicij ipfius foraia publica elTet atque diceretur :cum qui-deniamp; leges hacdere latædicantur etiam publï t®J«M-j.adleg. Cor,de ficar. 1.j.Decolleg. il-iicd.i.C.ubi Senat.uel clarifs. hcutiamp; leges pu-licorum iudiciorum fæpe appeilari folent. O-nutte quod Polybius libro fexto iudiciahæc elle ait tän/te/i«} nttJHt'i^int: !^ Ariftotdes lt;Agt;t(.ioaiixt '’'^‘’ifis etiam uocat,libro fexto Politic. Neque tarnen complefti uno uerbo pofium omnes, quæ muhæ hint, rationes, cur publica dicantur hæc indicia ; neque cas etiam inteliigere , nih fialti-us muka ex antiquitatis memoria repetamus* Nam quod luftinianus ait, publica appellata ef-fe)quiaaccufatio omnibus pateat : una tantum exmultis ratio eft. Curautem hæc indicia publi ca, olim amp;nbsp;effent amp;nbsp;appeliarentur ordinaria, bre uiusdici ScinteUigi po teil: : qubd certum fuum amp;folennem ordinemhaberent, certa etiam fua propriaque legepræfcriptum.quanquam inter-dum extra ordinem lcxferretur,tanqu?.m priui-legitim, de unoaliquo crimine commiffo, amp;nbsp;e-ius quællione,ut Cicero læpe hgnificat. Cæte-rùmtépore Vfpianiamp; Pauli extraordinaria (uc o pnuata

priuata criminalia) amp;erant amp;nbsp;dicebaritutoni' nia publica criminalia, quód uctus eorumordo in ufu effe deGjlTetjUt Paulus fatetur,L ordo.Dc publ.iudic. Deinde quód pœnæ quoqueianiiæ ciperent effe arbitrariæ. 1. hodie.De poenis. Sic in Pandeftis extra ordinem cognofcere dicituG quidcaliquo crimine cognofcit. d. 1.hodie,^^ 1. t.$.ulti. De poenis. Quodquidemut etiamâd j crimina publica pertincre inteUigamus, Mared lus: Hodie (inquit) ex lege repetundarumeX' tra ordinem puniuntutjamp;c. 1. lex Iulia.$. uit. Ad leg.lul.repet. Etalio loco meminiteoruW qui de iudicijs publicis extra ordinem cogiw' fount: 1. in Senatufeon.$.anad eos. adTurpit Durabat quidem adhuc tempore noftrorundu-rifconfultorum, uetus ordo priuatarum aamp;o' num ciuilium,quæjUt olim,etiam num daban-tur à Prsetore. Publicarum ueró quæftionumot do uetus exoleuerat: ut amp;antea Romæfçpe®“ tatus fuerat. Sed quicunque tarnen effet,nonpo tuit non effe dinerfus ab ordine priuatarumä' dionum : ut neque ijdem indices effe folebant» aliaque etiam tune erac amp;nbsp;aceufantium amp;nbsp;w®' rum conditio .Perpetuumiliud fuir,quódaccu fare uolenti preefenberetur nel ex ipfius perlo' na, uel cius quem aceufare ucllet, nel ex temp® reipfo. Nam fipoff annos à criminecommiu® uiginti primum inftituatur accufario,n5 admît' titur: ficuti amp;aftiones in rem.id eftjuindicatiu' nes tanto tempore fummouentur, in perfonam licetdiutins durent. Multi aceufare prohibeu tur,uel quianimis uiles,ueluti infames iuntmd quiafuntnimis magni amp;nbsp;potentes, ut olim ma'

CATE CHI SIS. 2ii gnwatusprohibebantur: ueldenique,ne contra P'^utem aliquid fiat, ut fi fiJius patrem accufare quem tarnen ciuiliter conuenire,petita lal ^^inuenia, poteft. Veriim etfi deeflent accufa-^“res, tarnen ipfi plerüque indices ultröincrimi ’’^inquirebantjamp;fine accufatoreiudicium per-»I®,®quot;fgt;’'oftrorum lurifconfultorum tempore. J}*ti fanè accufari fempernon poterant. Nam J®ntibus,Reip. caufa interea parcebatur : mof i-^'Sjinultomagis.Iam ueroubi nihiled quod ’*’ipediataccufationem,dillinguenda tria tem-porafunt: qualis nempe fit flatus amp;nbsp;conditio c-qui crimen commifit,donee aceufetur : qua-poitreceptam aceufationem reatus fit, ideft, ätusteorum: qualis damnatorum,anteipfum fupplicimn.Nam in fingulis aliquid diner ^laeftjamp;deteriorfenfim eft conditio. Sedadlo de perfonis hæc pertinent. Alter de rebus ^ocus deinde eft,hoc eft, de ipfis criminibus, amp;nbsp;'’§ulisèorum fpeciebus-: in quibus etiam fin-8^ *s aliquid eft fingulare. Sed hanc rem totam •^unc reijciamus ad Commentarios loco-rum communityn.

Ji.ilienatiocjnid fo dbrogdriiegi 1^ dbrogdtionu/m genera quot

dcccptildtioneinutili.pigno ris uinctiliim non toUi. tót

dccrefcendUtts duplex és dccrefcendi iuri in ufufru~ dulocumejje 105 deeufdtio à maledido quid différât nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f^g

dcciijdtionem quandaq^ non admitti nbsp;nbsp;na (2»

deeufare qui prohibeantur. ddio quanta minoris^quan-do eycuicompetat nS

turneffe ddoptionemiu^ ofi^^^

ddoptatumfiUj ii^ ^“^ J non dutem ndept^^^ putris,iu^mitaiorf

Aedilitiu ddio quanit^i^^' ris dn condudorl^^^ ' derem ufu commwit^'^' quomodo intelH^^'^^

aqudhtMdncTilti^ quot;’^ ptioneferuandd. n^'''^ adimdtiol. IdldduKf do inetindd 1 adimdtio rei ex ^^^^'^ qu£pr£fldndd ’^

Ï N D f^linisPduloiluis j.^ “(/•mïi« ijuibia limtibu^ in duditur ibid, ^hmnomimi is ^IXiH in tutel£ traüatu ffoprièqui 34 ^S^itionis zr cogndtionn ^ifermen nb ïu^tninno f^blitum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jf

*ÿlt;lt;itis ciiundoin b^reditd tibia mtelidtorum locus Si-93

^l,Morum nomine in hxre ^ititibm dn f(xmin£ ue mdm

filitniuriicjui to ihuia mterdiim etpro^riè ^lud

^onymcontrdautqudn-doobUgdtionempdricint Ut

^a^ndri uerbum t^uoper tmedt

A51M phiuid interdicere yt^

^^Mduduf feruitu} qudn-docöHitutd inteUigdtur to6

i^^uihd lege c^tiis^ cui obU ff^r

itjiulie bcdpitibia q^uid uc-nidt

*jftilidl.peraii(rprcidtio-

Arbitriquiohmdiéïi 198 eirbitrdri£diliones tot argentdriont [eriptuntqnid olimudluerit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;140

drrogdndifèrmuld 29 eirrogdri curmaheres olim non potuerint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.

arrogdtui dn per omnid profiliofid.drrogdtorisz eyrecotrd arrogdtor pro pdtrehdbedtur 31

■jr^On£jïdei ailionum n.d-turd ^20} bonorum poßeßio fuccefifo rio ediüo quibus de firn tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;gt;}.9^

Hrcms zx logd mdnus iure~ confiultis quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t}$

Pirata (IU£ 105 capita diminutioncm pen-mere dgnationem : affi^ nitätem zyceignutionem non item nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z7

cdptdtoriie inftitutionis co ditio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;65

CentumMros Utes priudtds iudied^je nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197

Centumuirorn dliorumq; in dicté difemnè unde hdu-riendum «98 cernere heereditdtem 7 5 chirogrdphdritif creditor in

PAndc0li5 quis 147 (Jitde im quorum proprium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6

EX.

dißerimen dis lÂ^i” fubldtum ?' cognitiones extrdor^igt;^

*97

cognofeerc extrd otit^^ quis diedtur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’'’

coloni gleba nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

colonipdrtidrij qui ** colonifimpUeis e^e^ßß teuta diuerß eogt;iamp;^‘‘'

commenddre quid J’| committendi ucriumi'^

Aquil. quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'”

commodantem dolo obligdri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'^

commoddtum ^^ commoddti ei' tuu^^^ commoddti ex depujtù^^^^ ßerimen ^ communionem bonotui^^'^^ ne ßoeietdte efe ^ comunid fine [oailt;d^^^^ pidno qu£ . j communi Ißecie cou»;

quadiedutur '^ communium reruffl ^^^.

détones tuM conceptos,inutcro(^i teSyddhareditdidi^ fldtorumuoedri çondiaiofurtiniiin^^L

I N D tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itj

exeufdtiones Uutcld udri^, ert^uddo proponed^ jé extrdud'S hieredibia dequiß td h^reditM c^ududo in-teüigdtur 76 extrdordindrid indicidi^Uie. io;

fdmiUie ereßeund^ iudicio, obligdtione didm indi-uiduddocum eße 16s fer£qKoi(^c^ ßnt occupdn-tis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48

fiddeommißdrius qudndo huredis, cy qudndo kgd turq loco nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8}

ßddeommißum fubüitutio nem dieted Çibjhtudo -ne eße potins yz fideicommißum quomodo

E X.

fît olim petiM,amp;i^^^ quis cognouerit '^^ filins quis ƒ* filij ex incefio,

CT concubini quilts ‘ filio impuberi d pmitix^^' te diredo fub^itd '^^ filium petitd nenU ^^^^ conuenireciuiliit^n

2«

fi fins 'cum legitimis h^' dib.quddocbcWffi^ ^ fifenm filio quaniv^^’t teddtoprßerri s^. foenus cum forte quut^ e ^dtur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!^i

fi-dire d fidtrec^ptiiilt;ê‘^ d uitrico ddoptifl ’ frudusextuntesqui ’ ßndione in genere (fK ac recipcre quiï‘^‘'quot; furtiud codidio uni^^^ tur ,Z^ qudndo iei^^''^^^ furtiu£ rei dudoritiH^^

furtum mdnißßum 0'’”* munifedurn ‘^ furti nomine amp;nbsp;erf^

crimindliterdgù *^'' 274.180

_ G

iniuridrum nomine c^^nomO' do dgdtur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tycf

moffidoß quereld qudndo Mituenda,?^ lt;iuid mof ficiofum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;67

qudndo diedtur 8;.8^ mteildti milites qui Sf inuentio occupations quare continedt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49

index cum formula quando datus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^7

di nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;170

iudicium aßerum z^ ßin~ pl(X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JBJ

E X.

indicia ant ciuilidclfe,Mi criminalia w4 indicia e^adiones »?? indicia prinataant ordint-ria eße,ant extnordim rid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tof

indicia prinata Z7pi*^^lt;^^ que nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itgt;^

indicia publica (dHftidm /mane’/eur , amp;nbsp;^^^^' alas Mitxseße *’?

indicia firida abf^codiw ne olim inualida ” indiciorum ordo amp;nbsp;^^^ Inlia Papia de cddncif^^‘^ quoiurefublata ^* iurißurandi obligatio «7’ inriffrudentia arté cii^i'''^ tiaconiungit ’ inriffrudentie pars plt;i^ que effè debcat ! iurißrudetie nerioriii^*

ptio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H

ins circa que uerfetur '^ ins ciuile m /pedefuwj!^ quid denotet ^‘*^ ins cinUe quorn propt^^'^

ins gentium quid,elf‘igt;‘^'^ do d ttdturaU dißtf^^^ ins gentium tinioqui^ ‘’ iMtMtnrale tmimtlt;t^^^^*l

pecunidm, flipern olim di~ ildm,eiiKq; rdtio 140 penßtdntidpritdid, 101 perdueUionis crimen 208 periculumin emptioniscon traHu cui incumbdt uj permutdtio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;148

permutdtio contrdHuü d~ nonymorum Ipecies m pennutationis çy emptio-nii-, uenditionis 'ne diferi men nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.

permutdtionis çy mutui di fernen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;148

perfIndies dëliones non di' uidi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.

pignus

pignor is hts indiuifi^' ’’‘ pignons uincuhmiio»^ ne toïli ' ' Pldcere uerbum fen^^ fuitis tributun nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''.

plebifcitu, fecudd w'^T pti fpccies nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

pliwiddqud interdittf^f ^^fßßlei bonorumßt«^^ rio edido quibus itß tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9b^^

poff’ßio contrd tibulx ^

P^fßßlo fccunduinU^^^ «4

poUhumi ^b^‘ poflhitmorumprdterino^’

tefidmentmt runpd' hisq; rdtio lt;^y Prtefcriptis uerbis ^K^»'’

olim dgebdtur nbsp;nbsp;nbsp;'9^

pr^teritus in tcßdmtn^'

quis diedtur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^

pfittorimicdidddnnit^ gt;

fvUnquendi ucrbirn ciuà re firätur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 7

ra qnic occu^dnti concedan tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48

Ws itfu communes 4; reruM quieddin in comincr-âo, quddä extra corner^ dum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4?

rerum ftngularum dotwna uarijsmodii dcquiri 47 res diuerßmode commerdo eximi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44

ref^odendi uerbum ad quos pertmeat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ti

rej^onft prudentuiHypoßre mdiurisf^edes ibid, reßionßprudentum quomo do inudluermt r^ ref^onfdprudentüplerunqi dubia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.

Korndni neteresiuflidaßu dioß nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

E X .

Sendtufconfidtum iufn^^ lis ßgt;edes tertid ’ fendtußonfulti cy P^quot; ptadudoritdtisiiïjv^^ tia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«ƒ

Seruidnaadlio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*’’

feruitus dltiuinontcHtK^ cur ipß conuentioif^^^'' dedtur dcquifitd '’^ feruitus dquicduAiu ^“^'’' do con^itutd idd^ßquot; tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•*

feruitutis ius dn rcipdri^'^l feruituté rei nuitationd^ toÜi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ‘'’

feruitutes dn tenure pt^^l^ impondntur ’” feruitutes an ufu cdpiitttf^

100

feruitutes quomedolt^tce' ilitutæ “” feruitutes qua iiidiai^^^

feruitutes quibusmodi^'^^' quirantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'’^

feruitutes ru^icacur t^lt;^ non ufurpdt£ nbsp;nbsp;nbsp;'’^

feruitutes urbanaff t»^''

CiC qu£ feruitutum exempli quot;’’ feruorumgenenquot ‘ fexusnuüumin fuccef^'^’^ difcrimen ’‘

celTeeftjbonumin rcligione nerfari, no malum. clt; Namfifanguinejfitormétis, fi maloreligionem cc defendereuelis,iam nondefendetur illa, fed pol cc luetur,atqueuiolabitur. Nihileftenim tam uo cc luntarium, quam rcligio : in qua fi animus cc herificantis auerlus eft, iam lublata, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;c

iam nulla eft, amp;c. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;e

I N D torio edi^o ditto ^i fuceeßio in Hirnes çx in ca-pita nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97 ƒlt;icccßiomi int nepotih.da-ri,quidßgnißcct nbsp;nbsp;nbsp;90 ßueeeßionis ordo ßmpUcißi mm à ïaRinuno preferi ptm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;98 fuceeßionan im cfßc mpræ mortui locum fuccedendi

fuceeßioncs ah mtcHato Iü ris ciuilis clßc^ccntra Vl pian.cr'P'ipinian. 8f. leoitunm appeUari 39 uecejßorium cdiUupristo-ris quibus utile 9^ fuceejforij ediili duo capita, fuperficiarius quis ^^J fuia in fuceeßione ab inte-ßato guis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;90 fuusßinpliciterquis ibid, fuum cuiq; tribuendu ejße, quid ßgnificet 1 fui hicredes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y6 fuihicredes inrumpendo te ftamento qui 6f.ÿ^

^Acita conuentione obli-■*■ gationein aliquando na fd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16^

E X.

exolcta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^’^

temporis repetenii w^' quilia l.ratio ^’ TertyUianum S.C. Teßamentariarum acq^r tionum diuißo ^ ^quot;^ teßamentum inhumn^'’' teßamentu moflicioßin^ teßamentum qitSioi«^ teßamentu rité ßäilt;gt;^ ‘?^ do nullum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^

teßamentum noce nuiit»l^ turn ualere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^’

teßamentideßnitio ^ teßammti ßdionem ^^^^^ nor um tantumeßt.i^^ • teßamenti ßHioquit^^^’^'

terdida , tesiamento abßq; h'rf*'”’^

transßrridoMi gt;' tedamenta per as C ^^^^^

tedamenta quiealfußiif^ da

tedari iureconßltis qit^f^ tedes claßicioUmqid ^’ tedesin tedamento q«^^^’ probati ^’’'^^ tedes qui çy quoi in ^^ tiorequißti ^ ® tedimonium doimiti^^ ‘^ reprobatum ƒ

tutores legitiwos dUjs ßtißc dißimUes^ qtture. ibid, tutores ßußedios remoueri

ueHigdlcs fundi (pui izr VeHedkx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;91

^‘dtldmiurisduiliseffe, a“ ntio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj

i|gt;iorkg^■^f^^^f audndo de-

‘WK iudoritds quado ne ^(Uirid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j8

fute d^tio ç^i ç^ q^fQ in^

uenditionislex uf uenditionis obligdtio 1« uenditionem cum anonymis contrailibus lt;^udndoquc perntifceri ut umdicanti probutionem in

f^nmfietdt si ^»^W{u^edi deeuf aio pu

^^‘Ci'

^’*ionlt;lMdoreddendd tute

^entio

^‘‘^^fcmfiUoctidm exhlt;ere

ddtoddri

iilt;iorcs^ducidrij 33 f«for« gni (ffeddriue pof

/lt;«

^^tores^uifdtisddre cogdn

umdiedtio cuius parit, çy qudconditioneddtd. ib. umdiedtiones ufucupto do^ minio intercidere zoz uMiäd Uberdtio lt;^uomodo contmgebdt t^ uini emptionem dudshdbe-

re conditioncs 114 uis pubUcd etquot; priudtd 17s Voconidlex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ei

uoluntdt conftAns z:y perpa tud Ciceroni ^Ariftote li quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z

I N D

l.liÜeÇhïijlianocdu-Mtl« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;çj

^'Antoninus philolbphus luldc initia Chri^Üanis iiùlt;[ms nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87

^'Antoimui ingénue can ft^us^ucrum À ChriflU' tntrimcoli si

^iomiiPinfunldc fuper-/^WoflK nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;81

^fHtminiVijcdidim 8j f^fdloniui Ciceronis z^ !«-if/ CiiÇm prteceptor 10 ApoSo«»« Molo centra lu ^^osturpiß, Çcripfît 10 f^foUonius Senator Ko.pro {ttrrtUÿonêChriftia^ mmcipitii pcena affe-^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;si

^^oioniiuTyaneemimpo-i^®»'

^^niU Contiens Chriftia^ nw/dido Qlaudij Italia Mfffs 23.14

Miÿiûtorim deorum A-thenis

fiïi^ides pbilo[ophus Chri Slunui

Inoiii» fiSmas Cbnfiia-norum uidere potuit 110 ^tnebijlocnt 34‘37«47'îo briini nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is

^rinnorü principe centra

AureUanus Chriftianos non uexauit 109. repenti-no morbo oppreßus in-terijt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.

Caligula maximopere ' ludaos uexauit 1} calumniatorum pana 92 carmen quid 44.47 Caßiani nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;taz

1 N D Cätdphryges 45 Cdfu$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tg

ebrißidni nominis odiü ? j Chriftidnum eße, olim crimen erdt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jf

Chriftidnos coquirendos no eße }i.6i.6i.é} ChriAidiü experti, qudm Ro. eßent feuert fuoru fdcrorumumdices ij ChrijUdni hdbebdnt certes er folennes fuos dies,qui buscenueniebant 41.4? Chrißidmiureconfultos ini quicres expertiprincipi busipßs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i®o

Chrißidni olim furioß, fr-tui, er dementes uoedti . ^o.itemimpoAores^e, ^y.zrincendidrij uj Chrißidni hefæreligionis et mdießdtis dccufdti 100.

Chri^idnorucand, coitio, « creonuiuid ^s.^o-s* Chrißidnorum in Bithynid, «rdtonticdjfhrygid,^^

E X.

Gdldtid,conlldi^^ chrißidnorum^ ^^i

quteddmcùàtdftf^^^ misdeletd. . .

ChnßidnörumtnßP^^, Chriüidnorumfii’'^^^

foederdtio .

Chri^ianorüfyn^^'^^ ^’'^ ChriAidnis incolcngt;^^ bem aierofolyr^'^f.. Adrümtudei^^^

Chrißidnis oinne! Pquot;’ eludes olim db il'^PÏ^j^ fcribebdiitur . f

Chrißidnos multi tyt^’^t ßfuntdomidelltß^^^^.

Chrißidnos fec^c''''''^.. pijcrfceMih^^^, mentiebütur ” ^^ cibusinnoxius ^^j Cicero impidX de R^ reUgionefentei^l^ *0

T Ciceroms locus

Ciiicij Scueri remedb^ ib^' dreumetfioné i«d^^^ ninusViusperaiß,

CldudiusUermininuif^^ mibus corrofus l

Cldudij impdempete^ ; ßidni primum^dHi'^^