BEmini me,Iiifte,tiBi aliqua-do mittercGallic noftr^ó-x/i* -;)^a(pwt(/,eiusqj vu Uns aduni-brata lincamenta/jualé pau-loanteproximi régis obitum præfç fer-. retOpus fane amp;nbsp;otio abundanris,amp; prox cui à publias malis amp;nbsp;calamitatibus po-fiti. Meu quidem ftudium, quatum eniri amp;nbsp;conrendere potui, fuit, nbi omnes ei rugas,ruinera, cicatrices, Scvibices, hoc toto flagrante bcllo acceptas, ad viüum effingerc. In fumma, mihi in meo opéré , adblanditus {um,nimis audax, nimis fo-lers. Depinxi infuper vVsÿA« lt;Ax9j, née an-tèaudita mala, quætantum aut coicéfu-ra.n,o/rem,autdiuinans exararcm. Ma»T»iç lànèparctis mex J'vt^vyf^tZÿ dv^v^t^ç. Sex-çcnties me fath amp;nbsp;conatus mei pœnituit, fMÇt çœpxdet tempus illos rcccilus n^ èt-

«ïç-»f/z,lt;»TO in lucem proferre. Nune rcrô,fi tuorum Belgaiurn OTAuTT^sty/^oo-ji«», animo fuêcurrat,amicorum vinos amp;adhuc fpirahtes vùltus, inter ftratû amp;nbsp;fandapjia, fingultientcs,effigiarttiüm,hoc in numéro me,Iuftc,ponito. Ego moribudæ Gal-bæ tabellam, non minus lætaliter quàm ojim/dccumbentis, adumbratam cupio, fi po/rum5poflcritati'tradere. Exorictur forcé, qui centones iftos confutes in au-læum bîftoriae fui tempôris compingat. Hoc igitur meum opùfculum ( vt prius ibudj quod à nobis exij t, rogatu mco fegt; cÜh ) aut in Mufæo tuo feponc, aut, fi ita videtur, intimis tuis imperti. Equidem niihitibiq; feribo. OmniaiftaGuifij cô-filiaamp; ingentem iliumacplané purpura dignu ambitumjlpfi congcnitum,nona-liter quàm vnàcumeointermoripoïTe, cuiuis obuium ad iudicàndüm fuit. Vbi tandem gctium amp;nbsp;terrarumfuas colurn-nas terminofqj fixiflet, indignis accepte modis rcge, amp;nbsp;ex regni metropoli turpi-tcr exafto,profligatoq$ ;* Neefanè ab co tempore fuit nemo, qui non obijccrctin iiUus Rubicoms tranfitu aut plura, aut certé

DE ReB- GaLLICIS. J ecrtc non tammultafafVo opus fui/Tc^ ira .offenes Gallorum, in primis vcró nobilium animis hocregis fui dcdecorc, vt pa rumabfucnt,quin malètenfum hoC7n-Éx£óAalt;?p,tan,quam fpongia palimpfcdó, ficcolonbus ijs omnibus, quibus elima-Juj'ilicipintus vitx fux tabellam hafte-.nusiaruaréftuduerat, vnam lituramin-.duecreLjytut Gt^AdoIati multi funr«ïóü y^r^^is-p,S,i\it Duci aRege, aut Regia Duce pernicicm immincre. Tantumc-nim vulnus relritutumiri,rurimquccoi-,turum,nullafpcs,nullarerum cxtcriw facies fpondebat.

Infanis igiturquibufdam fubftruüäO-nibus,. ( quas ætarrjçadas voc^bant) f^s tranfafta , reuera ^j^m/itr/Mti, qui pó-.ftremo velut,pbi,çe iniecto magno Du-ciaditus obftfu^çrynt. Abilla utali die Barricadarunaquiequid molitus çfl:,illud cum. G ne matura pfouidentia cœptum, ,ium fine redo ludicio adminiftratum, exitumtadem habuitmiferabilem. Poft egregie fic inituni'opus,quum malis qui-_.bufdamauibuj amp;^niftro Hercule ad dc-fcinjendumin deminum fuum enfem

6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dl s C V R s V Î inftigatùs,'v4ginam(quod ;tiiint ) in pr(gt; fluétemâbijeere debuifTet, parùm à pŒ-nitentia fadi abfuitj ratus, aliâ fc via dc-fiinftum regem in naïTas fuas pcrtra-fturu.'Vycors, dûàpertoMarte fummu fuoryrn tentaminum faftigium atrigiffe videtur, ad imumrepenterclabitur. Re-quirit igitur denuó rancidam illam’r?9-’lt;patcrii/‘regiæ audofi tatis amp;nbsp;gratis, quo a-nimosfrâcorum, quos afcalienatiorcs. fuaqj illa'audacia onenfiores putabat,rc-conciliaret. . ’

^nimueró (Vtatóncnlat Deus horhi-nes)credjditoffenfumprincipem récort-ciliari,rationéq; inilcYgt;iri‘poHc, qtia'Mo-narchsdiadematisfimulamp;rcgni irenun-tiatio pcrfuadeatunfin rninus, popüloru faite erpdulitati hscimaginaria perfua-fio obtrudatur,nc cui nouum amp;nbsp;irifolens foret,fi illumdcinccpsvolcntcmamp;con-fentientem in monaiVerium cóelódereu Rcx vice verfa penitus^ amp;nbsp;tenaciter confi-liumarripit,firmumq;propofitum iniu-ns vlcifcends» Acfanè vere tcgia'iHa, qu'g Cóhfecuta eft,‘Adraftea,rcipu patefi-«tj quàm femper folcatDeus hominum, adeoq;

DE ReB. GALLICIS. i adeoq; jnagnatum confilijs illudendo, caincotrarium plané finem prêter om~ nem expeftationem conuertere.Feftinat gnomon debilibus fretus Ijbramentis ad horam amp;nbsp;mornétafua,qua;,fi digito mauere horologij magiftro vifum eft, in alteram circuli extremitatem inclinantur. Ita eft de hominibus.Gogitat rexde con-uocandis regni Ordinibus, plus fatisfe penes iljostu fidei turn auftoritatis na-üum ede ratos ad Guifij condemnatio-nem. Hic dementiorfe mirificè amp;cxpc-tere amp;nbsp;expeftare nó oBfcurè innuit, ratus apUjd dekgatos Ordines fibifaris amp;nbsp;gra-ti^amp; preudij paratu ede adfeeptrumRe^ gide manibus extorquendum. Hiequi-dcdÆlufvs.illc fere fpe excidit. Alter qui-dem vix^ranfucrfyrnVdimd aiunt) digitu coslaqueosdecjmarc potuit,quo»hofti intcndcrat:hoftïrinqua)quem vnius dic-çulæfpati'o antcuertit. Deniq; donee éft jpatefaftaDei devtroqïvoluntas,hehorg quidem momento potuifletaker ipfofu j prædiçerc.vte^rius fufumabfólueret.

occukari non potucrc: amp;,vtvcfum dica, quod amp;nbsp;à me diftûm'alias, vous illc fuit inftar omnium coBiuratonim:vnus ma-iores amplitudinis gradus,quàm coniu-rati fimul oés, obtinebat. Quod fi raturn regi fuilîct, non dimidiatû, (vtifolebat) fedintegru opus pcrficere,fi expedite negotie altera poft hora,equo cofcenfo/u» turn præfentiam, tu vires coniurataru vr-biu terrori hoe Heroico facinorè pene co fternataru,fuperiniccifret,probabilccft, illujTi tantum infortunium, in quod po-ftea incidit,cuafurura fuifTc. Atquemad/ . modumaltcrius cónfiliaDeujiftifit,vi-

dfsir^quoq; altcrius Irrita remédia clu-fit. Pnnceps,quialioqui turn am mi tuin jCÓfiJij jn reliquis compos ,vix extincfum •pei;(^uellemvidit,vtfimul cumillo rcli-qpQrum pcrduellium numcrum periiflc ƒ onfideret.Certumqj eft inter familiäres ab iu^ au di tam hancuoeem fuiffe, Ho-DiE ÄVM Rex. CentraautcmabU-lo die rex ede defijt.Hac fiducia fretus ita ^5êl’g^^^^ ^^^’ gcfsit,vt Aureliacodem . tempore amittcret,quamvrbemvel folo *,nutu indicioque feruarc potcrat : Duci

DE Reb. Gallicis. 9 Mxniotum rcdituni ,tumcopiarum amp;nbsp;virium redintegration cm permittit : eos ridct,qui conlilium datent, exercitum, quern in Pictomb.habtbat, cofeihm euo candi:indignatur alijs,qui vt codem tem pore eius opera, qui nunc regnat, amp;nbsp;co-pijs Huguonotticisvti vellet, fuadebant: tandem eaficncglcxit omnia, adquae tji# nicn fequentis menfis necefsitas adegU» vt intrafefquimeftre fpatium fc in regnu, quodTuronibus,Blsefio,Baugentio cir-lt;unfcribitur,redaftum vidcret.

Non abfimili quidem ^«xpair«ab ea, quam olim Antonius amp;nbsp;Auguftus 1. Cac-farisDilaton's ncciad cuertedam renjp. Rem. ob ten derut: quorum alter ante^d facinus tarn paruoin honore fuit,vt religio eflet tyrannicidis ilium cumCkCn'C interficcre , alter ipfius ex fororo nepos vix ex ephebis exceflerat, tantum abedyt ijs viribus diffidcretur, quat poftea in collegæ fui,amp; inimicorum perniciem, U-bertatisq; reip. deminutionem collegit. ■ItaDux Mgnius^Sc tota ilia Lotharingica familia,quamneixloneam quidem cre-didiffes ad vnius viculi rd oppiduli expia

gnationcm,plebcculam hocfa^lofquam fratrum natu maximus iampridem ad fc-ditionem inftruxerat) itaad tumultum compofitamptaad i7r«lt;9^«ötp natamna-fti funt, cx coque numero tenuifsimoï quofqj, quiin tumultufolcnt e/Teantefi-gnarti,ficfapicntifsimorum amp;nbsp;locuple-tißimorum quorumq; prxdæ inhiantes, 'Vt difto citius ad hanc regis ofcitantiani, cunfta rcbcllarct Gallja. Hoc feihept tulitoperæ fuse pretiy ex opère dimidiate: culpa fane paucis principibus cuitau. Sd^eertatim commota in eum Gallia pene tota,in tantaconfilij inopia, rcrumqgt; • jnftabilitate,defideratis alijs omnib.me-^dquot;ijs,R.Nauarratum fratrcm,hodjç.in}pf-fatcitiVad fc tandem cuocarc coadus e/f, Sed itafcro,vt improborumaréfifsimè '’coniunftis opibus Viribüsq;, cosnifia-pertaiamvifrangendi facultas nulla fu-^pereflet.Dabo tarnen operam, hocvcluji 'nóftrae hilioriz /ttyp-ee. proponcns, nc-'’potibus noftris vtoftendam, quid in tap *cafunotabiliusaccident, atqj illulfrius, Nemo vnquam limpidiorem luxide fp-‘'feflicredidit,qirain quo die lucentem yi-- ^-^'3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;det.

DE ReB. GallIciS. 'ft dct.Mundanos cafusamp;«^us^v%)j/*a7« omnia in nos transferimus,amp;:quicquid prio-ribus fóftum eft fgculisjad noftra tantum tempora putamus pcrtinerc : quafi none demû fapiés, fagax, jpuidus, admiradus, fuxdeniq; glorixaemulus Deus ede cœ-ptrit. Error, Hoc tarnen plebcio motus errorea'ddüci non poflum, quin eredam infinitam iliani,incomprchenfibftemk inimtrabilem »?■lt;«£/«lt;rr«p,mentem illam ïternum agentem, amp;nbsp;ca quidem dunta-xatagitaccm,quæ ipfiuMglorixinferuiüt, earum virtutum notas hocnoftro faccu-lo quam vnquam antcagt;expTcfsiorc*.oftc dcrevoluifte. Dumvltio^num Deutn'R-'fe nuncupat, ncgat certe ad alium qucju-piam vindidam pertifletç.O notasbôiin-figniaDeitatisjQuokiTquifq; reperiatur, qui iijftiorc examine noucrit mérita qué-quemercede fiué poêlât fn/c praemijcó-penfarc^Quis ab illo fccundus potcrit tu patiétiæhabenas laxarc, tu adduébi catena compede» ferrebs conftringcre ï'No* bomun'CuIi, pecuniae noftrx vfuram mc-tiniur ex mutuationis tepore,illclufto* rum fuppliciorum fuorum tarditategra-

uitatcm compcnfat.PrxcIarè cum iHh *-gitur,in quitus ftatim culpampœna fc-quitur. Sed qui tarda amp;iincfenio confc-nefcentia ridet nomina, an te fupremum vitæfuzdicmfentitfein magno ncxu.

‘* Triginta abliinc annis iam præiagî Gallia Guifianamin domum dcclami-tabat,atq; adeó antc,quam infcdi/TetGal licis anirais vjla rebellionis fufpicio:

ffoe ve!uf ex fr/jfa/^e ^auolttu»» Regu / ab are nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..

gt; Xxfobaturfis Gu//tos,KU^u^^J’^/^^^t Quampridemld à pucrii deçatatur^Cui non audita ilia Mcfnilaubericnfis pro-

Guinonauditi commentarij ,qui inter-fepti fucrunt rabulat illi Dauidi capto anno i$77i'Cuinon auditum aliquando, genusduccre Lotharingica illam getan

Efmagaogeafei/eiluStam rege Cufeto? Tricefimus plus minus annuseft, ci quo 1 hacvoce Gallia pcrfonatls tarnen fuitil-lorum Genius,vt nec régi, ncc populo id adfinemvfq; potucritperfuaderi. Cotrà 1 nihil lihs rcgijs Gnathonibus fideliui, : quin albam crucem præferrét, Lilio ccr-tè(fiDeo placer)ßorbonio fiddiorcm. Quotéporc mttifcétus cftPrincepsCoa ^æuSjÔAe.v ,(inquit CardinalisLotha-, dnguSjCarolum i x.alloqucns)yâ'Z/f/zcr fwfnaae viuM c^ 'va/ca^: hoaam eaim cu^ ; coch^fKt fui/àagu/aù^arfe hodte amtjijf/^ j Efga regiam maicftatemobfcquium,fi-dem perpetuô domi fuæoccinebant.Hçc illorum tdura fuit, Deui 'v»uit^gt;aufinest 'igt;fta /fx.Nihil quàm maledida in facino-rofos hæreticos iaftabantur, àquibusvcf ftigalia regia compilarentur, qui rebel» lurent, qui arma parncidialiaquot; contra pa4 trispatriæ maieftate ferrent. Infumma, tertio quoque verbo, autRegis aut oble» qui) erga Regem métio crat. Adde quod iplorumfamilrz fauens fortuna mortelt ipforum non minuj quàm nta» popula--

res redderct. HicjidAureliam’, illcanW Rupcllampraeclarani morte oppetebat, alius in fortuito occurlu autinfultu oc- ; cumbebat, alius in aciecadebat, alius in prxfidijs oble/Ius. Hxcvero omniafolo regem promcrendi Itudio ficbant: quod pulcrè docuiteuentus.In hac interim di- j feeptatione artifieiose potuerunt à plu-rimis,quiluminib.ipforum officcrét/e-fc expedite,nee cundan tcr odium multi-tudinis,0e criminis labem, quo flagrabat ' ipfi,innoxijs,acnihil tale cogitatibusa- , lpergere.Hypocrite,itaDeo illuderein a-nimum induxeratis* Nunc poena talionis animaducrtitc.In Euangelicos Aa£^ aliquaamp;anfamprxfumpfiftis,quQdim-manitarc vcftraac nefanavi coafti arma ccpilTcnt, amp;nbsp;ciuilib. bellis Galliam infla-malTent. Hoc certè fpcciofæ prolepfcoJ amp;nbsp;prætextus vobis in illos fuit.Nullum c-nim violentiæ, nullum crudclitatis, nul# ium tyran nidis genus,nulla tam fpcciofa Ofa(p«(rlt;$aut ratio poteft fubditum con- • tra principcm arma occupantem à per-duellionis reatu abfoluere. Acfanc licet pjilhs quidcmmprzlqs deregü fuorum

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inipc*

DE ReB. GaLLTCIS. 1$ impcrio amp;nbsp;maicftatcab illis fucrit con-troucrfum, licct animi fubmifsionc,ob-feruanna/acilitatc fatis fuperq; omncm fceleratianimi amp;pcrucrfi confilijfufpi-cioncm cluercntjcoq; ncccfsitatis duriC-fimalcgemagisquimvoluntatc amp;confi liotraftos fc multis argumentis proba-rent, nunquam tarnen illis conatibus, il-lis armis diuina fauit dementia. Abho- , tninum amp;nbsp;fortunac indementia caefi, full, profligati femper ceHérunt, nifi fi hanc «taftrophen vltimi aótus exceperis, qu® illorum defenfionis acquitate veftrac con-iürationis temeritas comprobauit,quo (inquam ) de impcrio lis amp;nbsp;controuerfia ciquçdercligioncprxtcxebaturjanncxa, arma quidem cO refpeftu, in primi omnium à regio fanguinc principis, amp;nbsp;regni tnagiftratus mambus audorauit. Prind-pia igitur ipfa videamus, amp;nbsp;illorü hifto-tiacum veftra, quid fimilc habeat, attenr damus. Coloris nonnihil illorum com» niotiohabuit.vftulabantur,profcribcba, tur, cijciebantur. quid autc vosd^rimum (quæfo) caput veftri illius foederis anno ^77. amp;Z58j.-publicati producitc. quid fi*

mile ? Agnoucrunt ilk condatifsimc fuu regem, nunquam illi litem intenderunt, nunquam illum funtaggrefsi» De vobh ( idem affirmate. Nee veró nos inquictis, Dux enimGuifius die illoBarricadaru er- j rauirin perfona. Rege enimfereinfeius« atque aliud agens occupauit,cui minimè tarnen infenlus erat. lllud veró facinus, cui non folùm interfuitjfed prxfuit Mx- j nius,verbi gratia de proeeïTu criminaJi in rege, dcfacrisipfiusinfignibusper com-pita raptatis, duftifq; in triumphum, dc, | nefaria tandem ipfius cxde,practermitta-musjuda fuafit ira,iuftus dolor. Hoc no mine iure veftro exeidatis:' Nequaquain. Ex Regijs enim fatellitib.amp; miniftris,nuc Coronae amp;rcgni Satrape, Lcgatiq;faóti . cftis, Nonne perinde eluHypocntxsnifi verumimpudenter ncgarevifumefr, ha- [ bét Huguonotti quo iurevobifcu talionis agant.llloru puta plagiariorü manes, qui Meldis amp;nbsp;Ambolix fummouide Sein fuas partes rapuidc regem dicebätur, au- , ditaezdequa in proprio Rege patrafiis, pafsim figna gaudij apud inferos extule-tont. Ita?ekt Deus laruas detrahere, ita

DE ReB. GaLLICIS. lt;7 peccatorum pudenda reregere. Qiiumq; tolerabdibus illorum- armis non fucrit propitius amp;fauens,lt;]uos tame in gremio amp;.ijnu geftabat, pœnam tamc(mihi crédité) vtiani cocpilbs, deteftabilium vc-ftrorumfederum, feditionu acperducl-lionumfentietis.

Quid tandcm,vtadalia tranfeam, ac-ciditz'ltaDeo vifum eft, vt qui alios læfæ maieftatis rcos fccificnt,ipli damnaretur: vt qui false Regi obfequiofos feruos ia-\ Ciarct, cius cxdc amp;nbsp;fanguine dexfra crué-tarent: qui tantum obedientiâ, obfcquiu fo nab ant, tantum tumultus Cefeditionis aduerfarios infimulabant, ipd publicafæ comprobataq; rcbcllionis probrum in fua capita accerfcrétjipb palàm amp;nbsp;publiée defen derent, concluderent, approba-; rent,fancirent, licere Gallis à fidci amp;nbsp;feudi facrameto, quo Regi iure diuino amp;nbsp;hu mano obftringütur,efl’e liberis acimmu-nibus: vt, quorum fentetia damnatafunt Ixfz maieftatis Euangelicoiu arma pro confcientiaelibertatcfufcepta, illi vel fan ftifsimosheremitas, facratifsimos capu-' fianos, amp;nbsp;abftrufifsimos monachos ar-

inarint,amp;primos aurores eße populo^ aefigna rcbellionisprxferre cópulerintf vt, quidefenderent die quiduis à principe quàmlibct ethnico perferendum, qui cuincerent vnam rcligionis caufam non eiïe idoncam amp;nbsp;fufficientem ad fubditos à débita Principi obedientia liberandos, qui eb etiam referrent commemorabilia multa amp;verifsima tot veterum Chriftia-norufub cthnicislmperatoribus cxêpla, ipfiufq; adeó D.N.'l. Chrifti, qui Cæfari qcF Cæfaris ciïet, reddcre non^dubitauit, quiregnu fuu exhoemundo non eflè có-ftanter affirmauit,quiab infidcli magi-ftratu non prouocauit, qui etiam Angelicas legiones exautorauit,exarmauit, ƒ-hibuit, nevel tantillumobedientiam il-lam, in qua nafci voluit, turbarent, aut impedirent, cffecit (inquam)Dcus,vt illi ipfi manum agricole ad arma expe-ditam facerent, vt eius pedo haftile ferrum præfigerent, vlnas lanccis,incudes amp;malleos ephippijs bellicis commuta-rent, amp;nbsp;ex furiofa multitudine iuftu contra patriam,contra leges, contrafummu magiftratum exerdtum conHarent. Qua

DE Reb. GALLIC is 19 fini/ ne,videlicet aliquaro póft tempore, præfumptiuus aliquis regnifucceflor,in-certus hærcs religionis catholicæ noua-tionem facerct,ncvein poftemm qui ilia profitentur, in pcrfecutionéincurrercnt. Quid amplius/ concludam / no ita taxo. atOeus illeDeus,ô hypocritæ,fcelerum iuftifsimus vltor ipfos tôt exdium vnà cû nuioribus fuis artifices, artefuaquoque perirevoluit;quimillevulneribus vene-tabilemfenemconfoHumviuiim,loque • tcm,orantem, totum fanic amp;nbsp;cruore con fperfum reliquiflent, defeneftra præcipi-taflent, ipfofmet pedus vltori pugioni obijcere,ipfofmct eodem fato p rxeipita-! ti (ledit amp;nbsp;per mi fit. Quid prxterea / qui tôt diirenfionum inter nos faces accen-diffent, tôt infontes cineres rcfperfilfent: vtipfi illiforcipibus candentibus peruftigt; flaramis extinction cineres couerfi nihil de fc poft mortem, prêter tragicam mc-moriam, reliqui faccrent, Deo vifum cft.

Aiteram paginam verto, amp;nbsp;iam Régi paulifper, cuifcruio,aftcntari propofitu cft,non vt philofophus illeAlexadro poft Sso-rte d/ti jperfuafurus omnia illi per B a fecun-

fecundam Fortuna Heere : fed vt doccam quouis tempore ( iam inde à puero ) tan-tarn ipfiuscuram numini fuine,vtnullus i vnquam Rex tam manifeftis opem diui-nam indicijs fenFerit:concludat ipfe.

Tricefimuscontra nuncannus excur-rit, ex quo bellorum omnium, difsidio-ru,motionum fontem tum reges noftrigt; tu qui ipfis funt à cofilio, in Euangelicos deriuant. Quo iure,quave iniuria non fta tuicótendere,veterisamp;auiti illiuscrro-rispertinax,àDeo eiTeprincipis potefta-tem,eius iugum eïTe diuinum, quod qua-cunqueexcufatione, caufa, fpecie, autra-tionecuiquam excutere, fitnefas, Sedil-lud extra controuerfiam eltpofitum,nü-quam de maieftate regia,imperioq; ab E-uangelicis fuiffe difceptatu, femper pro-penbfsimam voluntatem amp;nbsp;obedictiam prxftitiHcj nun quam boni publici,nun-quam admeliorem formam reuocandæ reip. vt quarum return nulla ad ipfos cura pertineret,mctionem bsl'syfv,iniccif-fc, amp;fi apartibus fuis principesfanguinis regniq; primores habercnt,quorumma-gis,quantLothanngicx domus interef-

DE ReB. GALLICfS. ïl fcr.Saltcmquamprimùm ipforum con-fcicntiæ tantilla ratio habita cft, fagade-pofuerunt,exercitus dimifcrunt,vrbcs rc-ftituerunt,domos fuas reuerfi funtfecuri, imb ad fecurim in aula iugulos fuos àlt;^f Awçobtruferunt.

Non mlit tandem Deus hancingenui-tatem calumniç eHc obnöxiam:quinimó contentus pœnaipfis inflifta ob armo-rumaduerfus Vndumfuum quàmlibct iuftam fufceptionem, non tarne eft paf-fus illis iniufteinuftâ rebcllionis notam rcmancrejvtq; (fi reges illos fpcâ:cs)con-traquas mouerantarma,non paucisar-gumentis prxcox illud confilium Deus improbauerit,aliorum tarnen habitara-tiôïie, quiPrincipum aures calumniarû facibus inflammabant’, ipfi millies tame fcelcribus, ambitu, perduellionis reatu notabilioresjfaftum excufauit, Hoc pri-uatimdicerc mihi liceat : quod amp;nbsp;effefta manifeftifsima prodiderunt.Credo,Prin cipis huiusj qui cum illis erat, perfonam, ceu facrum aliquod,ipfi fpeciali curae fuif ; fc, cuius proeul dubio fibi manus addi-uiniusaliquod opustatum confecrarau

Poftmulta igiturvltró citroq; infœîî-cifsimaEuangelicis bella,Rex defunftu* tandem in regno fuo pacem illis anno | I576.concefsit, ijfq; conditionibus,quas feruauitimmutäbiles.lfq; dici poteftpo^ ftremus diuinx vifitationisamp; fauoris am nus,quo illorum obtedis pcccati$,aducr fariorumfcelera extencbnsinlucé proferre voluit.Scquenti enim 1577.3000 ia# ftalunt prima foederis fuodameta, ducc S Guifio defunfto: ; quo quidem tempore coeperunt turn princeps ipfc,tum optimi quiqj amp;nbsp;fidilsimi eius mioiftri huius genlis artes amp;nbsp;confilia totiesper Caffandras Huguoootticas, quafi tubarum vocepu^ blicata, patefafta, deteda, nuoquam ad \ hodiernum vfq5 diem crédita,fubodora-ri, Perduratpaxaliquatifper oulla inter-ruptione, prxterquam quxaccidit anno 7b.amp;8OiScd ftupeumincendium fuit tâta facilitate rcftinftum amp;nbsp;fopjtum,quanr ta fuerat accenfum,cuius ad flammâ ma-nifeûumfuit ægrcacinuitos Euagclicos commoucri, quorû ctiam mclior amp;nbsp;potior pars duabus illiî vicibus ab armis temperautt.

DE ReB. GALLFCIS. 2^ Pax tandem ftabilitur,decernitur,paf-fint integra feruatur anno 1581. iamqi fer^ me erat nemo,qui ab illa focictate fibi tu ta omnia non fponderet: mox tarnen zcf ec aliunde minaturfeditionis temperas* Deo interim nondum fatis erat faétum, eui nihil iîw/jeAîçflurclinquitur, coruin-fuperapprobariinnocentiam volenti, fi-cut amp;nbsp;aliorum fimulationé publicè danare ftatu eratJneuteigitur anno 85.1110-tïimpaticntia Ducis Guifij animum in-uadit, cætera patientifsimum,in regnan-di defiderio impotentifsimi amp;nbsp;impatien tifsimi fpiritus.Non pacata, fed fopitaia-eehat Gallia.dicut rei nauticc periti lum-mam quanda yci,Al^lugt;y^ i/^s/xtaiJ pro-gnofticum eHebreui futuracingentis tem peitatis. Ad i.Tns’My vfque ci j^tyctÄi^ àpvtf-^■««viucbantEuangclici. Veterani duces fernen tem amp;arationem faciebat : Tyrones, quód Gallicorum inceptorum illos tsderet, in Hilpaniam nouas res molie-bantur.Paccad auétoritatem regiamre.-dudœvrbes, nullos nifi regios magitba-tus habebant, amp;nbsp;per luftrum vnum hzc mutatio intercidebat : Hoe ita nomina-

24 DlSCVRSVS tim dingente amp;nbsp;decernéte diuina proui-dentia, vt in tanta tempcftatis ferenitate perfpicuu foret omnibus, vndenamprimus nimbus exoriretur.

Illicó media in icrcnitatc amp;nbsp;tranquil-litate publica confurgitatra amp;nbsp;horribilis toto Regno à domo Lotharingica coniu ratio.Vt penitus edent ctictmAóyi^m, non có quapiam iniuria, non publica offen-done impellebantur.Intcr ca firmamen-ta,quibus illos caufæ bonitate vincimus, inter præcipuos, quibus ipforum caufa Iaborat,næuos ac dcfcftus,nó eft poftre-mus, quód [ux/^ctfi-^tfAat^oti, amp;querclx nullam idoneam rationem inuenirepo tucrunt. Veram fi quacras,turpifsima elf. Nemo holfiliter infeftabatur, nemo cre-mabatur:de exilio,dc profcriptione nullum verbum. Atq; hociliud eft interDei opera, Sc Satans Dei fimis debiles imi-tationes,difcrimcn.Quod illc excquitur, iu{fitia,fundamcnto,rationc nititur:qui-bus illc quidem vice verfa in faéfis omnibus deftituitur.Quis anno ilJo Lotharin , go$ armauit;';'Ne ipfi quidem fciunt: at-quchscin prima reconciliatione pœna

DE ReB» GaLLICIS. 2$ non Icuifsima fuit,psyaAtf fcilicct lt;^fl£*gt; wm^Scpartunfio fpcciofe alicuius querela. Nondum enim in rationem veniez bat caufarcligionis/illa tantum perfona, tjuod ipeciofior non occurrerct, illis af-fumpta. Allcgareparantregni inftaura-tionern, quodpoftea ab illis faéhim ; cut bonoc’A' Icipfis illam ordiridebucrant, ^ui donii habcrent omnium x,a.Tx?lt;xirtuif ^uandam epitomcn ,omnigcnz munc-ruinamp;honoru venalitatis exempla, dona immenfa, iniuftas bonorum profcri-ptionesj indignas Ecclcfiafticoru benefi-cioru collationes. Deniq^ nullius mali, {[uod in regni corruptela iuftam querela babeat,non aliquis titulus amp;nbsp;monimen-tum in ilia familia extabat.

Nihilo fecius, quo iure qua iniuria, qua vi,qua fraude, arma contra Rege ra-piuntur, quorum vnà cum prætextu acie Semuerone in hue noftrumRegem eon uertunt,tam infulsè tarnen,tam inartifi-ciosc,ac incautè, vt res iam non effet ob-fcura,non qubdHuguonottus effet, fed quod in Regem poneteuadere. Adeort conatus ifte primufq; impetus nó folura

luci cxponerct tiK^v^ayr^ç icti^/iecf GuU fianx, verum ctiam prxtcrita omnia Hu guonottoru â/lt;^«^T»//4a^abfolueret, inij-ceretq; omnium animis earn fentctiaip, fepius iuftam illis arripiédorum armo-rum, amp;nbsp;rebus fuis in tanta àTnçZ« mature confulendi,caufam npn defuiffe.

Eodem tempore Deus, qui huius no-ftriRegis faluti iingulari quada cura per-petuó inuigilabat,mirificèillilt;wçà^^tgt;(-X«*^«fapiés confiliumfuggercns adfuit: quod quidem tanto venus diuinum efie agnofco,quan to video magis ab eo tum indolcm eius abhorrere,tum omniuftu-dia amp;voluntates, quos fecum tum temporis habcbat,diiïcnfifire.Enimucró li ad primam famâtumultus à Guifianisex-citati, ipfc ftatim iuuenili quoda ardore amp;impetu ad armaprorupiiret,quibusta men quu régis tum fui ipfius tutcia pro-pugnatiom, fatis idoneam 7r^ó^peta-ty an^ famq; prxbebant,quis vel rt'motifsimis Suedix,Aegyptiq; regibus per(uafifiet,in boctumultu Regem Nauanx cum Hu-guonottis bdloium ciuilium criminis per «lumniamaccufatos ab haefeditm-

DE REB. GALLICIS. 27 ïicpur’os efle^’Quis in tam repentina ar-ïnorum correptione diftinguerct, vrra partium contrariarum prior mouifTet:? riæ illz, quas Régi faciebat,pollicitatio-ncs teftatum orbi Chriftiano faciebant verum obfcquij ftudium: patientiainter hoftiumarma nufquam abiefta: dolor ex affliétx patriç miferijs conccptus:ccrgt; tum deniq; partium aduerfariarum pro-postum ipfum adoriédi,folum, exarmagt; tum,nudum, imparatô, vixàRege digref furn cû hac blanda falutltione, //efnprie-ßo /ùm,Here,»i(irem Df/ibigeraf», domû ctiameiufdcmiuflu inermem,datafidc publica reuerfum: hxç veto fingula tan-tam candori innoccntiæ Se ipfius lucern attulerunt:illa contraperfidia tam Deo cxofaamp;abominabilis hominibus fuit,vt hanc Gallicam fidcm Europa dtcantar retvniucrfa.

Quid turn acciditf Nihil Deus impers feftum rcliquit.Suam gratiam aliquo cü rcfundit,effundit,Aliter fehabent regu-lorummundimuncra: fi opes conferut, non vnà tarnen honores imp:frtiuntur: autfi vtrunqj, non tarne fanitatem amp;nbsp;vi-tarn

tam largiuntur. Huic florcnte adhuc iu-uenta Principi nato ad laborcm, parent tis morte ad fufferédam cruccm pratpa-rato, fcnioris Thalafsiarchx Caftillio-nxi progymnaftico ludo ad belli murtia inftrufto.multorum iaftura pr^liorum, guibus iuucnis non folu adfuit, fed præ-niit, exercitato ad varios fortunz cafus perferendos,nondumtarnen periculo-rum amp;difciplinae fuitfatis. Prxteritoru tantumfpcélator,nihildü fuoptc mar# te haétenus defignarat. Tandé in ftadiu ccarceribusaDeo cuocatur.Nccvcró fó •emnendos illi antagoniftas opponit. CommilTum acribus colluftatonb. explorât; fie tarne labores amp;nbsp;ærumnas ad-metitur, vtquicquidbellorû primisan-nis geftum eft, preludium tantum dice-res, quafi fenfim amp;paulatim velitatio-num,acleuiculorum przliorum fœlici fucceflu decoratum,nollet tarnen ad ma iora referuatum, extrema: tune fortunz committere.

Ad hze omnia, ecce, bellum illi indi-citur, amp;nbsp;quadriennij euentus hoe perfect, rt in guem altera Chriftianifmi pars tota

DÊ ReB* GALLïCIS. 29 totaconiuraucrat, quem pcrditum om-nes iudicabant, qucm altera pars defpe-rata falute amp;nbsp;fuccefTu iam lugcbat, amp;nbsp;ia-chrymis profcquebatur,i$ nop folum rc-fiftat, fed tanta quidem defenfionis cum laude, vt in plurimis duellis palmam référât, 50. munitifsima loca propugnct, ingentem acienidebellet,deniqi Ducis totius Europa inuiftifsimij fortifsimiqi nomen reportet*

CoinciditLotharingiciniorbi ingens il!ax^'o-;«inBlïefianis ordinibus,vbi cer-tè illius patrociniu ftrenuè Deus fufeo pit.Homincs adipfiuscódemnationem velut iam conteftata lite conuemunt: cx omnibus Gallig locis ddefti, non O-ratoresSc Legati ad Ordines cu fchedis amp;nbsp;diplomatis,led aceufatores criminalibus articulis in illuminllrufti. Index federe Deus voluit; exorfus primum ab alioru códemnatione,amp; fupplicio, effeftis ipfis fecundum iftius innocentiam pronun-tiauitJpfo igitur quiduis potius expetta-te,Rupellæcùm cflet, partim exfo, partim fulo ingenti illo Germanorum exer-€itu,opcomm Humana deftimtusada-molicn«

moliendamingcntcmtempeftatcni,^ü^ illi àBlæfiano Orionc immincbat,vertit in ilium oculos clemctifsimus Deus,ho-ftilia omnia confilia nec formidato, nec fpcrato, nec opinabili autprxuifo cafu difsipat. Parua loquor. Vt numerura ex-plcam, Rex qui ncfcio qua imbccillitatc bcllum inuitus illi infcrret,maiore8c vr-gentiorc qüada hccefsitate adduftus in oculis Gallix vniuerfc,cû co deface age-rc, ad fubfidiumq; aduocare copellitur: tâtç fcilicetDeo curac fuit vel in minimis rebus huius principis defideria amp;cona-tus omnes luculentifsimèfeeundarc. Ita momento temporis, amant, qui oderat: omnibus officijs pr©fequuntur,quiho-ftilitcr perfequcbanturireuocant, qui ex-pulerant lllc cxofus, profligatus, profu-gus, adprimamfratcrnæinuitationis fi-gnificationem redit,ad fratris pedesfe proijcit, auxiliaquxcunque poteft con-uocat,tanta ccleritate,vt citius Rcgi à ca-pite cire,eiufque cxercituiprgefTc audirc-tur,quàm demedijs reconciliationis rumor in Galium perueniret. 111am duo-tumKegum conuenuonem qux confe-

UE REB. GaLLICIS. 51 tiita fünt, quomodo illorum aftionibus Deus fauerit, quomodo Turonibus Rcx antea conclufus, fubitó campeftrium do JTiinus faftus hoftcm in caftra compulc-nt,quódhaECgloria toti GallicacNobili-tati cüm hoe noftro Rege fit communis* non comemorabo.Vnum audaóter pro-fitebor, quoties ea meminit, qua: ipfius aduentum ad regiarn dignitatem antc-greiTa funt, niü totics in genua fupplcx corpore amp;nbsp;animo procidit,nifi eófitetur, nullum Principe regnare Deo opt. max* pro tot tätifq* beneficijs obligatiorcm, nullifceptragcrcti principi ingratacmen bs turpitudinc ccduru.Quidr’li Rex mo-bbundusadfubfidiumamp;opem laborafn bs regni nö accerfiuiflct, hoefafto ipfius innocentiam amplifsimc teftificatus, ni-fi muncribus amp;nbsp;dignitatibus in cum col-Utis tum quo gradu,qua coditionc eifet, fatisoculis totius GaHicx Nobilitatis co probalTetrnifi poftremis verbis populi cu ram, amp;nbsp;parricidij vindiftam illimoricns credidiuet,quomodo putamus tot natio ncs, tot principes, tantamex patritio amp;nbsp;tqueftn ordinc mulütudinctnia tatum con^

P ' D ï s c VR s Vs confcnfum conuenturam eße,quos ma-ioreetpartefupertoris domini mandata, holdes infeftifsimos habuilfet* Niß Deus hanc fati forte Regi defunfto de-ftinaflctjVtmonachimanibiis trucidare-tur, quis huius mortis fufpicioné amp;nbsp;pro-brum animisexterorum, linguae inimi-corumademilTet;’ Nifi codem tempore, ebdem loei à regni proceribus Ripatus, nifi idoneo exercitu ante biduum illuc appulfo circunfeptus fuiiïet, quibus ma-nibus pondcrofum illud feeptrum fuftu-lilTctZ’quo brachio proiefta eollapfamqi hanc corona humo furreftam capiti im-pofuilTet ï' Obftabat totus penè Chriftia-irifmus.-Hifpanus profuapatte,profua Pontifex Rom.pro füa Lothanngici,hni-timi jppeomnes, omnes fubditi. Hxev-naformidinis ratio in ilium tantum bel lumexcitarat: tot excommunicationes, tot fulmina, tot cenfuras pepererat : hic metusOrdinibus,Principibus,Regi ipfi orationis modumprxfcripfit, leges fan^ Xit,non ad ftabilicndumrcgnum,fcd fun diius euertendum pofitasrhaccinilluni omniafcrcbantur.Tandcininuitum(ita

DE Reb. GaLLICîS, 5J Deo fuxpotentigpatefaftioniviam aperiete) omnibus facultatibuj-hominibuf-(iuecxhaulbum,ingenti auxiliari excrci-tu frafto, in anguibas amp;nbsp;angulum regni eoegerant. A' folis defperans hominibus dominus agnofcebatur : adferendamin ilium damnatoriam fententiam, ad en-piendam non hxreditatem, fed fpem ad-huc remotifsimam futurx fuccefsionw, concurfus totius regni fiebat. Non ira,nó (inquit fummus illeRex regum)ludid-cabiminimc,nd illudetis, hypocritx.ln-fontemaccufatisdnfeftaminirpcribitisi# pfi, aceufatum abfoluam, iuftificabo, re-uocabo,vobifq; tandem inuitis amp;nbsp;veftris omnibus conatibus clufis,in oculis regni totius, ante metropolin ipfam Regem coronabo.

Hxememineris, o Princeps,nd ad inanem iadantiamautfuperbiam. Hxce-nim fi ritéperpcndis, tuum ifticnihil eft, non ipfa media Humana,quç tanquam a-pudfequeftreDeus dcpofuit co fanè con filio , ne tibi iftorum vel tantillum arrogates,fed tantorum potius beneficiorum munificum largitorem gratanteragno-C feeres,

34 D f i c v R s v s leeres, po ten tem fatis ad opus fuum integrum in te perficiendum, ni obieem po-nas ingrats obfiuionis, amp;nbsp;ex felcftifsimo organo te tuoiu mérita peccatorum in vas J'urftid'i'«^ conuertanr.

* Longius verb ab inftituto noftro fæ-piufculehscnos SsoAsyou/^r?abripito? ratiólVt ferè vïx aliter fieri poteft,quin ex crebra iftorum conimemopatione in c^-Óita-tetc-f^ijjminimis «ot rSTnidui interual-lis difsitum incidam. Eó nucreuerti animus cft,vndedigrefia oratio mea. Nunc, Tufte,dofturus te,qualis fitGallja,lupum (quodaiunt)auribus teneo. De illavw^s-lt;r«cumnupcr ad te feriberem, eius vÄr, quantumvis vTnsÄoy éAn;^, putre, gägtz-na amp;nbsp;carcinomatc exefum, ftabattam^n, monarchia dia ( quz forma eft; adhuC perdurante. Vtraq; collaties, coniunftifqi vinbushocaegru corpus fuftcntabat. Sed paulo j3Óft nata eft horribilis dia fécefsio, qus aperte maximam prouinciarum amp;nbsp;vrbium huius imperij parte ad excutien-dum fummi Magiftratus iugu impulit: cuius facrofanófaperfonanon ita multo pofttemporeriolau cft. Hocexecrabde

de’Re^. Galltcis. ?? parricidium»lt;xö«AiK!!«/ai7a^ia5i?pcpcrit.lu ftitia , primarius régir maicftatii railïiisgt; fubtrafto inrrinfcco ftipitis fucco ftatint cmarcuit.Ecce moxaltari oppöiitmli aJi-tare,diademati diadema,Parlamêto Par-lamcntum.Fifcus omnium ÆsAiTHiSvnfr-uus,fubitó cxaruit.Canalcs enimjqüibus fundebatur, in tarifa viölcntia confrùôï», coquaHatitjj funt: módó hatjmodó lUac fabens ipfe diffiuebat: armis vndiquaque regnumtotum circumforiat. Excepta v-namilitari arte , cæteræomnes fundtio-ncs, naunia amp;nbsp;cxcrcitia defierunt. HievU timi moribundæGalliæ quaü fingukus exauditirtuc effœtis viribus, fanguine,fpi-rituqj fcnfim exhauftis, nó fine omnium ftupore amp;nbsp;prêter öpinionem mebra om-niapro naturali motu amp;nbsp;facuitare,diftor qucri,diftrahi,£li'duci, dfftendi horribili-ter cœpciût:ibi vita cum forma pcrdidiv

Dum autem fpiritüm trahunt- In dun-dua,tantum c# oA(^,amp;in integro contidc-rantur: vbi amifcrunt, in primammate-riam refoluuntur ; quod vitx abfentiam minifeftó arguit,Sic Ratus ifte noftri im-perij, forma, quz effe dabat, amifla, in

jS DlSCVRSVÄ principia rcuerfum cft, ex t^uibus confta' bat :-nx/tijg/ot/ certèvitalis ipintus abfcn-tis. Omniscorruptioprincipium eft gc-nerationis» Ex tauroapes, ex cquo catha-ri,cx humano cadauere fcrpentcs gencrä-tur. Sed antequam fiat noua hæc propa-go,cadaucranoftraquonomincappclla-bimus:’Regnumnoftrum,prohdolorZvi tam amifit: regnum non cft inter cos qui regiam auftoritatem à fc abdicarut.Quo tarnen nomine appellemus, doneeexw venufti Colofsirudcribus móftrumali-quod rcip.vicus aliquis, fatrapia, cincri-tium quoddam foedus, aut quid fimilc natumfit:*

Tibi,Iufte,difficilimum foret parentis tui cadauer ficcis oculis diftentu in menfa videre: quodfi teipfum Anatomiften ( effe oportcret, fi latera illius nouaculaa- ‘ perire, qua hepar,quàiecur, quàpulmo-nes,qua mammam, quà renes, quà intc-ftina difrccare,fi poft morte, caufas mor-bi latctes rimari cogereris,miluftc, quid faccres ;* Putain hacme trifti narrationc ; cadem matrimex iuftapcrfolucrc, hoe modo parentarc.

Regnum

Regnum ôaHigfquantum ex vetcrum monimèhtis colligimus)cxduabus con-ftatpartibus,Principe,ôtSubditii. Vna Principisperfona foîain fe amp;nbsp;perfeaufto ritatemunita, quam antecefloris defun. fti légitima fuccefsione induit, neccogi-turinaditu ipfoimperij advllâ,pr3Eter-quàm legis Salicæ,conditionem, nec digi, necexauftorari poteft, necvllidifce-ptationi fubiacet: nullum habet in fum^ mo principatu collcgam, nullum domi-natuslfui arbitrum. Eum iudico primu omnium mundiPrincmumhofccfibiiu retitulos arrogare pone, Dfii GRAgt; Tl A Rex, nonfolùm quod regnifui, nemin i,practerquàm D E O ,vTlt;^öttüo$ eft, fcdctiam quód nullum eredam princi-patummagis abfolutum,magis fui iuris, magifq; fummam illam Öei omnipoten tis monarchiam repræfentantem vnqua extitilTc.

Subditi ex tribus hominu gencribus conftant, quorum primi omnium funt Ecclefiaftici,quos primario loco propter diuini, circa quem fe exercent, cultus vc-Rcrati*ncin,ftatuimus:alii funt Nobiles,

leu Equcftris ordinis viri,pênes quOs funt impenj honores,clignitates,munia, feu-da, iuvHdicbones,pr.Tturar, quarum om-cium rerum nomine fpeciali fidchtatis lacramento Regi obftringuntur,ncminé fccundum ilium pure,hmplleitet,aucun mediaté agnofcunt. Hi corpus in regno feparatum habent, nemine in ordinem ilium adfcito,nifi qui autre, autfamâ tabs exiftat:poftremusdeniqj ordo cftple-bcius, in quo ruricolas ©mnes amp;nbsp;colo-nos,vrbiû incolas,mcrcatorc$,ciucs,arti-fices,reliquam deniquepromifeuam pic bem complcebmur.

Populus cllvnusinGalIianoftra,qui vtmaiori miurix obuius cil, fie minori inpretio habcrivulgo folct.-qui alijs di-uitias plurcs,fibi minus glorix amp;nbsp;libcrtalt; tis obtinet. Agnofcitnon foIùmRcgeni fummimagiftratui Joco, fed alios quoq; de ordinetquellri amp;Ecclcfiaftico dominos in feriorcs colit : quod imperium no raro du ri us experitur, n ce tarnen ab coru iniuria ai 10 perfugium amp;afyIuspatcr.No biliscnimamp;Prælatus, quibus ©b condi* tionemfuam, adPrincipempatet accefz

DE ReB. GALLICI^. ^9 fus,apudilium quogue fauore amp;nbsp;gratia præpondcrant.Hicordo omnium popu loGfsimus cd, opulçntifsimus quoqucdi turus, fi parcius cum eo ,mitiufqi in eii^ gendis veâûgalibus agerctur. Scd quuin Dulla à Rcge mu nia foleat capcfccrc,ter-tum eft multo'minus difpendij, Ecdc-, fia, mylto ctiam minus Ordinc Eque-ftii , acciperc. llla Monarchix çspîu/j-ei,. ^ firmamentum cd, ilIad.extcrum.Ren gis brachium,Üla ifçptri fulcrurtvlla rç-gnidecus öerobur^ illadçnique pars 0-, ni n iû p ræda n t i fsjm^ N 0 b i 1 i tas v n iGu m. Kegem agnofeit.Neque ab Eedefia, ncq^ aplebe natales repetunt Principes noAri, M cos vna fibi JS obi liras vcndicat, cuius primarij quidem furcu 1 i cxidunt.Hiçor-00 $t numéro hominum infrequentifsw mus,-$£ omnium edegentifsimus. Ab eo, autem vnicum Rex gladij miniderium,; repoCçd, rcliquorum ordinum fpolijs loçupletâtjCxtcris,placet antcferri,amp; fere ad omnia belli munia vnicum adhiberi. Hmc perpétua popuRinNobditaté in^ uidia: eu i, p 10 p tcr ca,fcfc ço n tra i n i uriam municndi eau fa, quouis tempore regura

40 DlSCVRSVS quodammodo laten hxrerc fuit ncceffc, quorum obfcquio raró defucrut.Sin au-teminterdum ab eorum latere difcedc-runt, nunquam tarnen alium ordinem induci prêter monarchic patiuntur,quip pequibus nihil dominatu populari ma-gisaduerferur.

Florente verb adhuc noftro impcrio, Dleritó certè prxftatifsima obferuari po-tuittrium iftoru fub eodcmcapitcmcni brorum compages,amp; coalitio.-qux tanta quidem fuit, vt nó facile fuerit difcerne-re cufnam magis fauerct, aut qua in partem Princeps effet procliuior.Amabilci’n fe pracbebat ob confeientiæ religionent (vinculum fane omnium arftifsimum) Ecdefia : adeo vt pio Principi honori, Athcoformidini cflet, nccvllam'fuiffeà nato Chriftianifmo fauoris amp;nbsp;propcn-fionis in earn principum intermifsionc confiât ex immenfis in Ecclcfiaflicos mu heribus, ab eorum libcrafitate deriuatis. Populus fudorefuo dominum alens,nc-cefiario illigratus ncc inuifusfuit. Nam (verum vt fateamur) Rex praeter dona amp;nbsp;muncra populi nihil habetin GalliaNi-hil

DE Reb. Gallicis. 41 hil crogat Nobilitas,pauca Clerus,amp; gra uatè quidc confcrt.Sola plebs inexplcbi-les OGulosamp;loculos auari Principis im-plct,profufilargitionibus amp;nbsp;fumptibus nihil pareil. Qux caufa quondam fuit, curin Curia licctaut Patritij alicuius,aut Abbatis aducrfus rufticum in fingulari-hus caufis partes plcrunq; fufciperentur, in genere tarnen, amp;nbsp;in vniucrfalioribus Nobilitatc aut Ecclefiaplcbeios impeté-tejnon eo femperfefe modo reshaberet.

Nobiles, Principis fui deliciz, cius 0-niniu aftionum focij,robur,fplcdor, or-namentumimpcrij amp;nbsp;decus, ab eo pccu-haria quaedam beneficia amp;nbsp;priuilcgia co-fequebantur, nee erat locus qucrelx de teliquisordinibus bilariùs amp;lautiùsac-«ptis, quorum potiusfuccus amp;fangui« fenfimaefine fenfu, i^à^^cupia-euicx.-^ prelfus in iftumvnum redundabat.

Atque (quod amplius eft) inter membra,mutua voluntas amp;nbsp;gratia tarn arête amp;nbsp;fände colebatur,vt capitis fui exeplo Nobiles Clerum venerarentur, populo indi gerent, Clerus vtrinq; emolumentum c-Jicerct,’populus vtriufq; fauorc,fidc amp;nbsp;tu

4'2 Disc VRS vZ telain remfuam vteretur,adeó vtinftrie / tot Ixculorum nulla tam manifefta dif-Ïidiaautæmulationcs,quàmhocinfelid j laeculo,confpicere licucrit. Difpereas,in rnalam rem abcas,aut,fi mortuus es, ma-Icdifti, inquieti fint Manes tui, o, quit quis ille es, qui tamfanftam membrom cumcapite compagcm primus difiblui-fti, amp;pro cócordia, quam in illis tuis i^« vipeti; tpcu/ma-f^tza-i prædicas,tâtam, amp;nbsp;tant Horen tem ^t5v«fi%/«-*mcnibratim difcer-lt; pfifti. fac quod vis, o Satanse minifter,di* ltra£tionis,non concordif;corruptionis, non gcnerationisjdifsipationis,non con grcgationis artifex,amp;organum non çori leruationis,fcd ruinæ:fragméta «ertè,aut feopæ illx tux diiïblutae(credat contra-num qui volet) nullivnquam vlui funt futurae. Hæfunt igitur illae diuites colu-mn3e,ex qmbus noftru quondam Temt plum conibtit. Poftcius cadaucra amp;nbsp;ru-dera, materiem, agè, ecu maceriefakem rimemur,amp; quis fuerit lapfus amp;nbsp;ruinx modu's, attendamus.

t Principatus illi,quibusacciderefolet mutatio, fi populäres fucrint, mutantuf i fere

Pcrfpicua eft ratio. Nun^uaenini rcs nifi in contrarium mutanrur,alioqui nul laforct mutatio« Vnius autem amp;pluriu imperium funt oppofita. Non illud dito,quæcunq; inter le difcrcpant,cadeni continuo pugnareex aduerfo. Interdum cnim ab vnius dominafu non fit in popu larcmtrafitus, nequcàpopulari in vnius principatumftunt amp;nbsp;alix quidam intermedia: principatus formx.Vtquumfvcr-tigratia_) pro co quód in’vnius arbitrio poiita erant oninia, non ftatim ad arbi-triumcofufx mukitudinis deuoluimur, fedpauci numero deliguntur, quibus return fumma demandatur: autquum loco multitudinis ad papcorum numerum conldia defcruntur.Vtutfi^affirmo,illi, qui [Aovlt;it^%t»y mutarc velit, neceftatio mulrorum principatum elle fubrogan7 dom:à quibus tandem per eundem mu-tationis gradum ad /tif^cxpctrnay defeenr datur:cótravcró d'jj/xcx^ai'naf/, feu ftatum populärem euertcre cupienti , iftunc in ^^‘'/ct^Xiety, ld eft, paucoru dominatum, amp;hunc

amp; hune deniq; in vnius principatum, qui ' ^40Kç%»aclicitur, contrahere* Dicendum illudamplius cft,lt;^/%oç«(rlt;oelt;,fiucfcditio- ' nes,quzeunq; tandemin principatu ali- , quo natefint,hoc inter fe fimilehabuifTc, vtearum caput fere fempcr è nobilium eflet ordine, mebraveró de plcbcio corpore duccret originem. Populus magriü cftinud(vt cum Pocta loquar)inanc ,va-ftuq; pelagus,intumefcere, agitariq; qua-ranq; rapiut vcnti, atq; vt pluriniuni co- । tra manifeftam vtilitatem, facillimum. Romanum imperium fuif populate : penes populum fummum eraf ius, funima potcftas.Cçfar,quô facilius euerteret,amp;[è populari in vnius principatu couerteret, vnam populi gratiam captauit, quarn no bilitati oppofuit.Iudgorum wsArr«« àlu-dicibus adminiftrabatur,quos ipfi, popu lufq; nominarct:ijdem,vtius illud amit-terent ,'regcm poftulauerunt. Populus ad id tantum, quod præfens eftgt; fefe ac-cómodat:exhominibus enim conftat.Si ab vno principatu opprimutur, fi aufto-ritas,qug inter cos colitur,minus arridef, dant manus, tradut vlrro fefe primo cui-

DE ReB. GALLICIS» 45 lt;juc cam commutarc volenti, vnumq; illis fans cft,in vno acquicfcunt, dummo-dó fiat mutatio,parumattcdentcs,illüd-nc quod faftam mutation cm confetutu rum cft,detenus fit maluni priore. Verum cnimucró,rcliquarum omniu turbarum amp;fcditionüpopularium,qu3c prateritorum fscculorum memoria con tigcrunt, maxima eftcumhac noftra dit fimilitudo,ncc tam multx fanc caufg tuc extiterunt,atqi nunenobisfuppeditatur, curmcritóinpopulumauö:orc dcriucn tur. Nam prêter cómuncsillas,quas iara fupra commemoraui, tcrtiaquidam in noftro hoeprincipatuvenit attendenda, quafela-pclsimos illos foetus, quos vidi-niusjCnixa cft, return videlicet noftraru momentis in earn partem inclinatis, vt yniuerfus populus, prxfertimveró vrba-nus, qui à monarchia muncra tantum amp;nbsp;onera capiebac,vna quidem libertatcm WTapwhaberet: corde verb cos demum complcftcrctur,amp;in finu foucrct,qui cx-pedinfsimam illis viam ad earn obtinen-dam inuenirent.Ad hoe xéA4Ü6r^ta repeu-tc(quod raircris^t qui ad tjriremes dam-nati

nati funt, ficomnes Galliæ ciuita tes re-mosofficij amp;nbsp;obedientiæ abicccrunt.Ego verb huiTianipræfci-tim ingenij präuita-te perfpcfta, aliquani eorum furorivc-niam efarem, fi ænfilio aliquo direftum animaduerterem, amp;nbsp;fi reétamVl'am ihlh-tuerentfibi populärem conltituendi formaté rcip. oed quemadmodû perpétua fallùntur,quu vnius imperiorenuntiant, vt mille dominorüm iugo ceruices vitro fubijciant, quumpro iufto Sdegifi-moR,ege,rideamin fuailla lt;ruy;^ôlt;r«toc tyrannorum feruitutem admittere, hîc côticcfco,tacitufq; Dei iuftitiam, ita ftul-titiam,]mprobitatem fuperbiamq;gene .rishumaniiuftifsimc vlcifcentis exofeu-loramp;agnofco. Scdhæcinfrà planiùscx-plicabun tur.Atque hçc quidem de tertio noftrojinfimoqj ordinc.

Ecclefiaftici quoqj noftri, qui ad intc-gram domus regigeontignationem pars non contemnenda cocunt,culpa non vacant in vltima hac tumultuatione. Cui ânfam fané Impcrij forma non dédit. Quod chim ad fratrcs illos minores, qui ^Qiyaifuüt ia£cclcûa, quad adfratrcs (quogt;

I DE Reb. GaLLICIS. 47 I (quos vocant)mcndicantcs, quod ad po puli concionatorcs attinct, qui populärem auram amp;nbsp;aurcm ambiunt, ciq^ in co motionibus adblandiuntur,illos flagrâ-tefeditionc;, amp;mancntc pencs impentâ multitudinem potcftatc,maiori effein gratia quis mircrur;'Sin.autcm amplifsi-mosillos Cardinales, EpifcopoSjÄhba^ tes, opimaMonafteria, Collegia, ordi-nes monachorû fpeftes, longe maioreni turn vtilitatem,tum honorem fub regia, quàmfub popular! reip. adminiftratio-neconfequuntur.Illis enim facilius eft v-Dius Principis confcientiâ,quàm vniuer-fi Seiiatus,quàm totius populi Mi nutum amp;arbitrium fuum couerterc.Teftes funt Italorum,telles Germanorum rcfpubli-cæ,telles omnes proumcix,quibus popu lus pra:eft,vbi haccconclamari folct,Fo-RAS, Foras, Romanünshs. Si quatrimus, Clerum nollrûquid pertra-xeritin furorii popularis co fenfum, prêter caufam illam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, qux eft in

accedit, metus fcilicet mutationis amp;e-ÿKdaùçnU’M^lu« (»me ^turpu metus.

qui non tarn intime illos (profeftö^tan* gercr,fi de lingua amp;nbsp;doftrina tantùm, de loeulis amp;nbsp;culina non item,agerctur.

Officium in tantis turbis(vt dixi^ foil Nobilitas non deferuit : fola fané in hoc negotio maxime pctitur,cum rege i^“^ ftTuç, Sc cum regia poteftate coalefcens. / Quai caufa fuit vltimarum fcditionuni coryphæis, vtnotas omnes monarchia: confundere ac permutare cogerentur, populates conuentus amp;nbsp;comitia pafsim fcrè,quibus præter ordinis fui dignitate, parercnt,crigcndo. Scd vtNobilitatifu-cum faccrét, ne fibi cxiguus ille Patritio-rum numerus, quem penes fe haberent, clabcrctur,necefl'eRiitnominailla J^e^^ ßaffii (^ Corona retinerc. Cæteroqui nu-quam tam nefarijSe atrocis fafti fpeciein guftalfent. Extindofn Gallia regno, eo-dem dieNobilitatis funus effertur.Popu lus enim, cui fummi magiftratus iuguin cxcutcre licucrit, fine cunctationeigno-bilis vici dominum recufaturus elf,li mil hones auri veftigalesperfoluere reculai bit,à triobolari certè cenfu,quem domino glcbx foluc^e tenctur, facile fe abfol-ueh

DE Reb» Sallicts. 49 uet.Nobilis in Galliaiurifdiftionis titu-lo crga glebe addiftitios,cnfilationcjim-munitateab oninib.oneribus,qua: Summo magiftratui pixftantur,infignitus,ijs tantum exceptis.qux in perfona fua prx-ftare tenctur,qui diftinébam habet à mcr catorc, ab opificc,àcolono códitionem, quam proculdubio honoratiorem céfer, nee ferre illos,nec fern ab illis,nee predi-ftaomniapriuilegiatuerifub illoru do» minatujoflet.Huius rei fidé faciuntHel ueticoru, amp;Bclgarum cxepla : apud hos Nobilitas poftquam defeeiiïet, odium, proditionis inuidiam,fxuitiem amp;tyran-nidem Hifpanici fui principis, quiduu deniq; ab illo,quauis alienigena, maluit «periri,quamfuiordinis contemptum, deminutionemquefub nouaamp; inubta-taillapopular! reipub. adminiffrationc fuftincre. Hicfublaxatis audacix habc-i nisdnhxc verba liberè nunc erumpam, I neminemvnquam GallixRegem tanta 1 fide,tamàlt;/o!.;roi/wîab Equeftri fuo ordi-nc,atq; nofter hie fit,cófilio,viribufq; ad» iutum.Sedfimul noftra Nobilitas, regix

tclligat,vtquodie Régis fui capiti paeâ^ turn diadema impofuerit, eodem fc crc-dat honores,libcrtatem,immunitates,iu ra,priuiIegia,quaEmaiofes ipfi tôt vulnc-ribus, tôt laboribus,tot pcriculis quxfi-ucrunt, recuperafTe. Sin cucrtcturwcKxs-%wt,haec illis omnia codem cafu IciâtclTc penturanaéturam autem cû laétuta corn paranti,Nobilitatis certè praeponderef. Si Regis fententia fola mométum in fui Scnatus cofeffu habcfct,exifterét fortaflé Sophiftx à confilijs, qui tantorum diferi nainumjamp;laborum plénum Imperium» lmpcriüm(mquam)quod plus minus in 20. aut 30. annos ( de vetuftifsimo I0-quor)prorogetur,fuaderent,quicti,tran-quillitati, otiofxvitac, delicijfq; porthal bcre.Qiiod h facerct,probrum amp;nbsp;vitupC' rationcm forte nullam in fefuftinerct; exempla fun t,que pofteritas laudatamp;aJ' miratur.^Suftincrct autem, fi iubdacen* feie, tacite m mutationem imperij con-fenfi/fet, ScNobilitatis caufam prodidif/ fet,quæ nonnifi in eius iaftur3,iafturxa' leam pati, nonnifi in eius falute falua cf-fepoteft, ,

tgt;R ReB. GalLICiS. Jt Qüum hocmodo fc habt ar ilatus no-ftri partes, amp;nbsp;plus minus monarchiæob-ftringantur,accidit ab hincannis jo»info lens quoddam m/z'^afi«., turbz fdlicct Religionis caufa concitatz, acnefcio a ƒ pr^poftcruftudium cultus diuinià vetc-rii lynccritatc multum degencris ac de-Uij ad melioré aliqua formam reuocan-di, per omnes Rcgni partes fenfim diffu-furnatq; peruagatum. Sihaccura folam multitudinem remorderet, res fortaffe có non forent prolapfx. perfcenimi^s-^ lt;P«A(^ plcbecula minimùm fuerat no-eitura.-ipfeqi Clerus, buepudore viftus, feu viadadus, reliquorum ordinum autoritäre verbi diuini gladio ceruices praebuiiïet.Sed ccce ftatim hxcfebricula Nobilitatem cornpit, qux pertinaciori-l^us quibufdam amp;nbsp;cacochymis al ta hu-nioribus ,difsimilia prorius in corpore difsimili effeda pep erit,quà»i in piebeio outline peperiflet. Sicin controuerfia de Keligione, magnates alij aliarum partiu cliétes comperti funt ; vnde pro ratione, cum armis infanitum.- colloquia, dietar, concilia in Germanici equitatus appara-Q a rum,

turn,in Martium campum,in conuch w* militarcs,in prxlioru condiftioncs ver^ fafünu Sic fokt Diabolus proba aliqu# intentionéin pefsimufinem comutarc» Guifiani pro parte Catholica fteterut: Borboniorumpraecipui pro Euangclit^ figna extukrunt Iliorum Principu non^ nulli regij nominisgloriola ftimulaban* tunalij regij fanguinis crant furculi. En tibi ditto citius caufx Dei, in controuer-fiam de Ratu miramj»tTO^ta^lt;plt;i)(rlt;p.TunC imbuustur Reges hac perfuafione, furcü los illos à regia familia traduces, pritfer* tim quum noua dogmata defenderent, magis effe metuendos quam eiTent ij, qui ab hacnouitatealienifsimi, mallent vete ribus veftigijs infiftcre. Verbum hoefpe-ciofum inuenit fidé penes eos, qui veru, an falfum effet,minime attenderent. Sed malè eau turn fuit, hac fpecie Guifianoï occafioncm præfentem non neglexiffc armorum retinendorum, amp;nbsp;partium du cendarum: qua quidem in re tanta fuit corumàyxfi'o/a amp;nbsp;prouidentia,vtamplif Ema corû gratia amp;nbsp;auÄoritas dominoî in zmulauoné conijeeixt, cuius tandem

In hoe difsidio trium ïioftrorum or-dinum manifeftaac cuidens fuit intima-tio. Nobilitas ejuidem non obfcurcLo-tharingicoru patrociniü aduerfus Principes c^tcros fufcepit(vt maxime pars er-rum onundi effent à ftirpe regia,pars minime: ) idq; tarn diu faftitatu, quam diu regibus inferuire amp;nbsp;diet o au dien tes elfe anunaduertit. Clerus Religionis nomine quid fua maxime intereffet, reputans, multb fecretius, multoqj tutius illorum partes affeftau it. Populus primo impetu adnouumfpeftaculum (vt fieri affolet) flagrater accurrit,nec ita multó póft quo animi ardore verum complexus erat,eo-demrcijcit,nullo certèalio motu impul flrj.quàm quó procerum tempeftas rape-ret.Sed pofteriori tempore,tum abinfa-nafupcrftitione,tum à concionatorum artificiofacalliditate ferió inflammatus, 4uód iampridem in cxdibus vrbanis , in pracda,fpolijs amp;nbsp;fanguine, inucteratoqi in Euangclicos odio excrcitatus effet,dc-

54 DrJcviisvS' tionu humorcs, callidè fanè amp;nbsp;ingeniöse fpc libertatis, amp;nbsp;fubfidiorum immunita-te nomen boni publia contempcrauit: quibus infupcr adieéto pullorum louis odiogt;moxopprcfl’orum, amp;nbsp;opprefsionu querela,quam partim àcro/^C^Awt,partim J'^xp/ÄHiz contraxiffent, did nonpoteft quantam fibi apud illostum fidemturn gratiam comparant.

Regem ilium defundùm, cuius tanta Jaude Gallia virtutcs cómendauit, quanto fui difpendio vitia mercata ell, bac inter esteras indole, quæ ad huius harpyi defignationcs impense faceret,facilitatc, (inquam) manfuctudine, populantatc (ambitus indiuiduis comitibus) natura effinxerat. Quo regni proceribus impcra re pollct,infimiserat obfequiofus:pervr-bis compita tranfeuntem retedo, nuda-toque capite honoris caufa confpexilTcs, .nutu,aut manu,aut voce omnes adferuu vfqj atrienfem aut baiulu falutare, alïur-gere, Hxc amp;nbsp;alia quamplurima, cumprigt; mdq; Principis contemprus', amp;nbsp;odium, quo apud omnes flagrabant, quitotum i all urn pofsidebant, tantum dus nwlitio- | oibus ,

DE ReB. GalLICIS $Î pibus incrcmentum, tantas vires dcdc-runt,vtvnus meritô dici pofsit plcbecu-limnoftram corrupidc, amp;in tertio illo ordincpartium amp;faftionum fuarû partum tcnellum penitps efformafle. Nolo hîc vclut ÙOTTVTwa-« quadam repraefenta-re.quibusgradibus per 2o.totosannos ad ilium feopum collimarit, tum parentis turn patrui fui præceptis informatus: longxambages. Demoftrarefatis fuerit, (vtad noftra tempora vcniamus ) fanfti (quod vocant)fcedcris faftionc, cuiDux Guifius in Gallia prateraLprecipuain vr-bibus, ac fæccpopuli prændia nafta ede: quod in omni nouandarum return Ibu-dio ac molitionc fere vfu venit,qux certe nonnifi multitudinis viribus roboratur»

Tandem hxc Lerna tâtamin molen» excrcuit,vtipfe Rex prius trucidaretur, quamtclxfuxmanumcxtremam addc-reliccret. Nihilominus caedes illa, (addc etiam Regis ofci tan dam, amp;nbsp;vmbram im-becillitatis)ita effrxnes muldtudinis ani mos iampridem pefsimis imprefsionib. vitiatos, amp;, qui, infanarum illarum fub-Rruftienum(quas Barricadas vocitabat)

lt;6

DlSCVRSVÎ

cxemplojfatis iam in fe præfidij colloca-rcnt,ytdomini fui vires, opcfc|; ncgligen das putarent,vt n®n modo non hoc eau-terio flamma reftingueretur, fed etiam pars adviuum nimis refera,gangraenam in cordis vfq; penetralia deferret.

populorumcômotiojhæcprofcftofuit-Nam intra fefquimeftre nobilifsimxmu nitifsimzqj rcgni ciuitates ( nullis exce-ptis)partim amiffæ, partim in iafturx a-lea,amp; in acie(q(F aiunt)nouaculg fuerut» Njhilqj practeritis omnibus fæculis fmii-Ic vnquam vel vifum vel auditum cenfeo. Intcrca temporis visilla morbipeftifed fenfim dcferuefccre,natiui caloris per rc-giam poteftatem reduftu: Clerus ad offi cium redire,vrbcs noftrac refipifcerc : felt;l infelixilla Principis caedes à laniftaDia^ bolo poftremum fuit exitiale vulnus Gal liæ impaftum, quo Monarchiz vinculu, huius imperij forma, compages deniq; illa fpiritus amp;nbsp;corporis politici, ex parte Ecclefiaftici plcberq? ordinis ,mifcrabiH diftraftione concidit,reftanteduntaxat j fcelcto,

DE ReB. GaLLICIS. 57 fceleto, cadaucre, amp;. materia prima, ex «juaprius partes lilæ omnes coaluerant. Hoc cafu,dilsipato tam Bobili xdificio, iam de illo reftat, no vt de toto quodam integro,fcd tanquam de difsipati cuiufda principatusfragmétis amp;reliquijs diflera-mus. Vt en im fit fané caput integer rimu Stvalcntifsimum, quod huic qualicunq; corpori Deus reRituit, ita tamen langui-dæreftabant partes reliqui corporis, oc-culto inteibnorum difsidiorû veneno, vt ex tribus illis imperij columnis, Vixv-nahodie fuperfit,quævel ftaredici meri# to pofsit,nccilla quidcui inconeufla. Vt in amplifsimi cuiufda Amphitheatri fo-lovideas hîcordineftantes cx Variomar more columellas,iHicmultorum Impe-ratorumftatuasdndearcus, fornices, pc-rillylia,diazomata,indc inferiptiones, a-pophtegmaticas teficras, qùicquid deni-que magnificentiæ amp;nbsp;fplcdori quæfitum. Sin autem forte fortuna annorum ferles, amp;nbsp;ignis amp;nbsp;enfis acternum hocaboleuerc decus, hzc femiruta amp;nbsp;cæfa vix aç ne yix quidem in diiicétis molibus veftigiû fui rclinquunt:non

ritum adhuc fpirantc Rege , florentern licebat ftatum huiüsimperij cernereji-éebat heroas illos amp;nbsp;Principes viros fua ▼cluti quemqj telera deco ratos, vt gemmas in eleganti corpore, cófpiccrc, nunc contrà verbs amp;nbsp;inuerfis omnibus, vix vm bra amp;nbsp;cadauer prifci corporis, ac femifc-pultx bdlorum ciuilium , difsidiorum amp;nbsp;eófufionum molibus reliquiae, tenues fcintillas emittunt prifci fplendoris.

' Adhucco impcrate, pauló antequàm vitimum naturx perifum folucrct,Gallia omnis in tres partes diftrafta fuit: earn vi delicet qui Regia diccretur, f vteninia-liâs diii, ficdifiluxcratRcxanimo, vtin partiü Regem euadcrct)Nauarrcnamaltera, ccu Euangeliconim : tertiam Gui-fianam,ceuLigariorum.MutatisJducibus harum repente partium acciditmutatio. Defundi Regis morte translata adhunc impcrij fuccefsione, perijtEuangeiiearu partium nomen in va lbo regn i decurfu: confœderatorû faftio bono illo fuo duce defiderato,varies in cafus incidit,quo$ jam commemorabo.ac dehoc quidem podrcmoloqmnicdjtor. ’

DE ReB. GALLIÇIS. $9 , DuxMznius amp;nbsp;partium harum prçfc-*’lt;* *«•*» ^i pauliîîurn ingenti plaga ilia Blarliana cxpcrgefadi, cum ex tarn violenta infpe-rataqj rcrum conuerfione pcrfpcxilïcnt * ^emorteGuifij non folùm non dcbilita-tos,fccl etiam miraculo quodam fados clfcrobuftiores» ita diffuse amp;nbsp;infolenter J'unc fortune rifum acceperunt (quem neperfomnium quidem fperaïTent) vt nihil aliud in animo fibi fingerent prêter '^nam impcrij vfurpanone: ncc certc mi-noris gladij przeindionemilli emerint. Quidaliud faccrent f Totvrbium defc-ftiones viderc,tam multorum obfcquia, gratulatione$,falutationcs audirc, toto-pcs tanquam fortunx blijs in finu amp;nbsp;manu pofitas cernere: omnia ad nutum illis

hum quidem thefaurorum patefadione bona’ ipforum fortunae denegatam, tan-quamfifatumin Gallia prædones aluiÇ

! fet, qui prxclara parfimonia montes au-i tcosiftorumhominumlxculo refcruaf-fent:Quis ex tanto cafu fubitó confurges, amp;in tanta fortunarum omnium opulen tia eonftitutus,integrumfenfum feruarc potuif-

• nbsp;nbsp;nbsp;« , potuifletfltaqi iam apud cos cofilio nullus Iócus:iam aftatranfafta omnia : tantum Turonibus Rcx eratreuoeädus, vbi compromidum habebant, illu manibus pedibufqj vinétu nancifccndi-Nihil præ-tcrea locorum expugnandum redabat: dcuifta iam,dcbcllata omnia. tantü fuit, (vtvidebatur) demodo belli manubijs, , amp;nbsp;vidoria vtendi,frucndi, laborandum. Nccid lanc practcxtucaruit. Primus hic error. Si enim in tanto fecundarum o-mniumreru applaufu iudicij fanitatem j conferuadent, amp;nbsp;firmioris alicuius pro- S pofiti capaces fuident, quantum huma-nituslicct'iudicarc,nulla controuerfia, regno iampotirenturmonarebiam nullam haberemus; fed neq; tune in ipfo limine, neq; poftquamfecundiores etiam extinfto rege belli fuccedus obtinuerut, quidquam inillis firmi amp;folidi conlilij perfpici, ncqi quemad feopum collima-rcnt,animaduerti fatis potuit.lduc nemi nem latcbat,quód dominos amp;iuftosh^ redes cxpellcrcmolircntur: condabatif-los depropugnanda fidcCatholica verba in auras fpargere, fadionem conferi» bere,

DE ReB, GALLIC!?. 6l here, in quam cun ft as Galliz ciuitatcs pcrtraherc conarentur, immenfas opes inillorum manibus paratas ad regnum cuertendum, nulli crat obfeurum. Quis tarnen cxitus, quis adminiftrandae modus rcipublicx illis propofitus ac defti* natus circt.quis finis armorum, quis belli,nefcicbatur.Nulla autem humana(ma gna licet)quz certain defignationem amp;nbsp;fcopum non habeant, longe à cafu it in-tcritu feruntur,non fecus atq; nauis remi gio amp;nbsp;gubernaculo dcftituta , periculo cftproxima.

in hactamen return perturbatione co filium ceperunt non quidem quod refta ratio diftaret, fed cp infanus furor fub-miniftraret.Si cnim molitionem ilia iu-dicio renflent, multó fane fcliciùs re admin iftraflent. Poftquàmigiturfatis ma-gnos tumultus in Gallia vidcrunt,amp; prefens aliquod remedium effe opportunu, acvina (vt ita dicam ) ebullitione iam fa-Öa in cella paulifper deponcnda,nulla compendiofior occurrit ratio,quamvt in Rcgis perfonam procellamomncm amp;nbsp;Ürioccm populärem couucrtcrcnt, rati (quoi

(quöd etiam cratprobàbile) ad cucrWtt-dam monarchiam Gallicani, fceptrunl demanibus louis o-x^7T?ï;t3ï primùm ex-cutiendum eße. Ita c/TctfanCjfi modofc-feidoncos adillud dcturbandum,moX etia ad collapfum crigendu præbui/Tent: fed tumultum, amp;nbsp;furorem populärem quu ad extorquendum adhibucrint, pa-ralogifmus fuitin coneJufione*

Sic arefto fado turn in regni metropo li,tü pafsim alij^ in vrbibus, ne pro principe agnofceretur , conteftata litc, fcn-tentiam fcruntjncapaccm pronuntiant: cxauftoratur,tandcmqj trucidatur. Hic autem confederata prorfus agcndi ratio cum ad oétauum aut nonum rfqj circiter menfem eiTet produira , quo temporis jntcruallo populis illito femel «Ma^x'ö* guftu, vrbes noftrx, t^ç p,orK^^iotçexeuf-foiugo, amp;nbsp;recuperata peccandi licentia faftac infolentiorex,iam ferunturcquis, neq; audit currus nouiie/Toris habenas.

Hic hïc demum deceptus eftD^Mae-Mius,immcmor,fedato amp;nbsp;tranquille ma^ n, ne proccllulx quidé veftigium extare, Hce Yodam ynda fupcriorcm excurrere: femei

DÈ ReB. GALLICIS. dj femel au tem concitato, furendq;, dccu-manusecee fluftusfcxcctosalios trudit; 6cin nubes vfqj fuftollit:idcm tarnen flu-Óus ab ahjs fubueftus ab ijfdem depri-niitur,amp; in squor coinplanatur. Hei vx-cordeinï primo furiofx popularis aurat inipctu aperte ndebatur in regni guber-naculadefulturus.fed frons oppalluitco fpiciéti quoufq; fcandendum effet ad co-ronam deturbandam. Vbi reditum retc-titfufpenfo,amp; obliquo greffu, eccc nuf-quam apparet fcala,Aâ:utùm obtruditur in os condlium ex plebc .• limitatur eins potentia: habet euftodes, «w t^ 'o^6eiA~ M^lt;.Infani,toti difsidijs amp;tumultuatio-hibus quumfcateant,infuis taméiilis fu-’’oribus ordinem auidc auent videre,non ordinis quidem ftudio k amorc,fcd eius frænandx gratia potentix,qui pro eo lo-co,que illi dignitas amp;nbsp;natura tribuunt, amp;nbsp;' quódcaput iftuceffet controuerfix,primas in illorum grege eoeperat obtincrc. Turbulcnta autem amp;nbsp;tumultuofa ingc-tiia,qux tot annos fpcciofam aliquam amp;nbsp;probabilem occafionem germani fui do mini regno expoUandivenarentur, non carene

Scd hoe peius fuit(vti fieri folet,abfen te domino, ferui herile impcriöomnes vt fumant fibi)quódipfi fibi inuice ob-fuerunt,amp;auéla magis magifq; fufpicio-ne,mutuis xmuiationibus facultaté bene vtcndïe,amp; cum aliquo fuceeïTu regende popularis amentip fibi prpripuerunt. Vtenimveru fateamur,fi ftatim ab extin fto Regcjcoueniffet illis omnibus de Du ee Mpnio, in vado res erat, meo quidern iudicio.Non primus hic certè natus fuif-fet inter mortales vfui;pator, qui mino-ribus opibus principatu inuaderct. Scd cccefubitó nafcunturinter illum ScMaf chionemPontinum confobrinum trice quarum amp;nbsp;pars fuit Dux Aumalius.Ducif fc de Nemours .amp;Montpenfier intercef-ferunt, ilia quidem filij lui de Nemours, qui iam fidem amp;auftoritatem fibr con-dliarc cœperatjgratiâ: hgefratris nomine, qui eandé paulatim amittebat» Qua quidem rationc res ipforumtürbp me-rp.PoftrcmôDux ipfc Mcnius ad tamau daX facinu» minus animi prüfens, rni-nufque

DE ReB. GaLLICIS» 6$ Bufq; ad tam arduammolitioncm gene-rofus, fœdè nomen amp;nbsp;fpcm Regis depo-fuit, vtlegati Coronseieruilem t’tulum affumcretific (inqua ) depofuit, vt quum non oblcuram cius rei fignificationem datent de ill« grege plurimi, compone-rcnturiilicólogi, (yc^'^ttî^e gt;^^ Äeta'a^uiJ ijici^cu) excudcrentur Sc libclli,contra lt;]uos nemutire quidem integrum fuit.

Itaquc,milüfte ( Campanam hancvt colliqucfaélo métallo in principia. faa refoluamus)intcgro quidem ac norente regno,quumad te primum fenberem, Du^^GuifiusPrinceps abfolutè confede-ratorumfuit, quorum fadio plebcij or-dinis potifsimum opibus amp;nbsp;fubfidio ni-tebatur:nunc mu tatæ return vices.Peft e-ius etenim, regifq; fatu inuerfo rcgni fta-tu,amp; in materiam prima refoluto, in pe-des(vtficloquar;conft]tit corpus illud ci uitatum,quae admittentcs,adcoq; dcglu-tientesminutula ifta capita ex gentçLo-tharingorum reliqua,vnaq5 cateros Gal-lixconfœderatos proceres, maiores quidem, quamvt refpublicas ferre poflent, viribus tarnen iqfcriores, quam vt régna ‘ £ con-

«6

Conftitucrct:illc(inquam) duitates, qu^ï priuatum aliqucm fcopum habebant,d^ tos iftorum honores xmulari cœperunf, artifidofeq; fimul amp;nbsp;pedetétim adfeiüs omnederiuarc, fibiqj fidera Scaudientia faccre,nullaamplius prxfidia, euftodias,-iuiïa,imperianifi voluntariaferentes Ha bes amp;i?c*TU7riw, qui fit in præfenna pat-num fanfti fœdens flatus in Gallia, plane ad rcrumpubkformam inclinatus, v-bi nullus Nobilitati, nullus Ecclefiaftid« locus rcliuquatur præterquàm ijs, qui ö-mnium maxime fint ad infanos illos tu-/ multusadiuuandos idonei: quippecum paucx illarum partium vrbes inueniari-tur,qüaÉfuum EpifcopUm,autAbbatem) autprimarium Prçlatum exilioaut caf-cere non mulftaucrinu

Iflhxc porró acerbifsimè concoxifTc gentiles Lotharingieos,dubium non eftgt; Principes funt nati,educ3ti, aufti monar chiæ afflatu:fummis muneribus afTuefa-fti: adeó rt durifsimum fit iilis hoe tempore,nihil fperatibus, nihil arduum am-bientibus ,onlnia!iamfibi parta amp;nbsp;in fi-nunl delatafpcrantibus, cogtad prome-rendo»

DE Ré B. Gallic IS. ^7 Kendos fingularum vrbium ciucs , eóf-4^6 vt p Iurim ù m fo rtu n a in 6 mos, federe nobilifsimos : Iftüd enim hominum genus,feditionis maxime tempore, pot-let auftoritàte.Hæcautem illis fuitacef-titasdeuoranda, quantunuis per totam vitamD.Mxnius tam fueritab his fetui-Iibusóbfcquijs5cfubicétionibiis ahenuSj luàm ad cas faftus amp;nbsp;a natura comparât tus frater vidcrctur,

i Videtmodo infelixPrinceps, vidct(c)-i pinor ) fuos amp;nbsp;defunfti fratris conatus I burines,mortem,difcnmina, quæcunque lubijt,id tantum promouifrc,vt rcfpubli-eæinGallia crcarentur,populi armaren-tur,adminiftrationis forma mutarctur, nihilóq; fpemampliorcmfceptri ad fa-miliamfuam transferendi exinde retu-liffc. Quod quidem mihi libertatem fa-det in hoe axioma erumpendi,Nihil elfe tam facile, quam rupto aggere dagnanti aqüæ, impetu prxfertim faftx illuuionis adiuuante,viam pandcre : dataauté por-

I tatorrentem arte regere, aut vbivelis, fi-; ftcre,illuddcmü arte omné fupcrarc,niR I principib de medo Sc ratióe mature pró* Jpexeris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£2 Mt

Milufte,fi iam ferret animus ipfifsij gt;nbsp;mæ confufionis iconern vidcrejgraphice £rofeftb in parte ilia depiftam cetnercs.

•uxMxnius primus dbi author fuitno-minis, Generalisregni tÇ^ Coronji GaHii^i Le^ati. O lepidam Chimaeram/ eft neig' turLcgatus,finc capite IcgationisrQuoJ nam veto iftuc capitis fuerit, fi Rexnofl eft 7’Regem verb poilentifsima pars co- 1, rumauerfatur, Ad ftatum quodattincti deftatibus quidemin Gallia, deftatuverb ne fando quide auditum eft: autficli^ ftuscft ftatus numéro vnitatis,Regis amp;nbsp;Status eius fafta demû mentio fult.Quo

cafu,nomen illud obfequij fuit, non ini perij/vaccordes ifti ponuta capitc:Adhxc pleriq; omnesChimeræ huius Admini-ftratorcs Legatorum Regis amp;nbsp;Ordinis c-queftris nomine proclamdtur.Cuius au-tern Regis ;D cm en tes illiûfnc, quem fee-leratamanu contrucidaftis, huiûfne,quï abiuratis, an altcriuscuiufdam in Galld nafcituri ^ Gonhmikter ex confequenti, quicunqi iJlorum Regis Ofheiarioruni vicemaliquandogefterut,vrputa,quiRc-. gi à figillis crant,Cunç(4uas Parlamenta rocanO

fl i(

P H tl Cl Ü il if

C S' r ,lt; ri

it 0

'v Z I' ƒ

i. 0

DE ReB. GalLICïS, f^9 Vocant)Cameræ ratiocinij, ludiccj, Tri-kuni ærarij,amp; quotquot monarchix fuc-runtadminiftri, o rd mi fuo amp;nbsp;loco renu-tiarcriolunt.vc poftcant populi(vtficdi-cani^crcaturasmccmodumtarnen indi-pifci,nccviam inuenire eius conferuandi queuntracreftjuntquide, quidprönun-dcrit:A'Rc$c,nQn audent aperte: apopu lo,nolunt;a O.Mghio,minimè omniurn ''olunt. Exregni enim' Conftitutionibus neminem à fummo magidratu tenentur ’gnofcere,qui quidem fummo in re prx-fit:adeóvt non minus inter illos de con-«ptorum verborum formula, quam de rtifummajlaboratum fit:tantæmolis eft ifthæcnoua Sphynxvitro accerfitç eófu-fionis. lam verb quam multiformes im-petij formç^quàm multæ fpccies contu-niaciægquantusin iudiciariaaliquafor-niafibi couftituenda labor;' O'tcinfeli-eemhuius nauis gubernatorem? non tibi Temper in vtramq;(quod aiunt) dormire 3urê licuit. Non abfimile tibi acciditab 'mperito logifta,cui,difpofitos ordincfu fw menfam numcratorios calculos in-. •caienti, fi cotingat eofdem manu con.

7(X D I s C V R s V S fdndcrCjVertat, inueitat, ponat, reponît ' t|uanrumlibetvarijs ordinibus, çundein cette numcruin nunquam compcrict,m Qeadern rurfusferie amp;ordine eóponat.

Primaquidem rcgalis Colunina,quï jftaDernocratiebipennis euertitjuftitia cft. Continuo póftenirnadcuertendam Parlamcntorum auftoritatemgt; fingul» j in vrbibus exinfimis quibufq; hominib. ! Comitia componunt, adquos omnero ' iudiciorum poteftatem deferut. Lutetig, | que fedes eft iiTiperij,ad exemplum czte- -refecomponutomnes En tibi fubitó fua 1 fingularu vrbium refpub. confurgit : fin-gulc vrbcs,qug tanturn vcâigal pendant, quantum Iibet,in fumptuspublicos,nó-nifi pro arbitrio, erogat: non prcddiujn, nonprefettum, niß qua lubetçonditio-riç,rccipiunt:fi nobiles interfint,vt maxime ßntLotharingici, mutire aliquid in einem , non dlis profeétoimpunc heue' rit, multoq; tuncforetillis cófultius Ar-gentipx, auf Bernae domiciliumhabere»

Ti es padus de na digrcdi iam liceat, vt reéta ratjone fatuas iftas vrbes ( fi mo-4« caperemea verbapotcruntjdoccam, ncuum

DE Reb, Gallicis. 71 nouum iftum eóftituendarum revump, ftudium, non minus ordine amp;nbsp;reftara-tione,quamin fuoillo duce amp;antcfigna-no ambitum regni, deftitutum fuifle .• vt digito tangant, nullum Ynquam,qui fatis fanus edet, confultorem ipfis fuilfc, nee inijsfifuefleauteb pcru en i re, aur, fi pcr-uenerint, diutius iilud imperiu rctinerc.

Maiores noftras ciuitates , vnà cum incolis, neceffario ita compaginatas clTc oportcr,vt fatis in fc prxfidij habeant, no moddaddelcndapenitusmonar-chixyc ftigia,fed ctiam in fuam ditioncm,impc-numqó redigendani circumiacentcm 0-mnern campeftrem regionem. In bis ca-peftribus prêter Nobilitatcm,quxfum-niidominiimperio affuefaciendaeft, vr-bes f^æ funt minores, oppida,yicimaio-t« mœmbus cinfti, in quibus(vt latè pa-tecGallsa) maximacfthominummulti-tudo Hi omnes populi, nifi yi cogantur, licet vrhium metropolitanarum exemple, amp;nbsp;carumaufpit^ys Principemfuum eiecerint, non idcircb eelerius neq; liben tius illarum magiftratura rccipict, quam PjMxniumproReje fegcretem admit-É 4 tent.

tent, quïcum tarnen illis in excutienJo monarchiæ dominatu pulcrè conuenit. Sin autem regiam viam ire finatur, idem illud magnarum vrbium exemplum op-pidulain eandemreip-rationem amp;for-, mamreduétürueft. Itagradibus quibuf-dam co dcueniemus, vt ne viculus qui-dcin Galbareper)arur,quifumimosfibi fafccs non vfurpet.Sitnchocc»-jï7ïöl'tui^-W;, cuiuis iudicandum rclinquo.Excm-i plum tarnen etiamnumhodicin Germa

nia,in Hcluctia, in Belgio habemus, vbi nullam non libcram vrbccula inuenias, quefuos vrbis pr^fcftos,fu osOfb curios, fuos deniq; fupremos indices feparatim non hab cat.

Non fans. Demus enim métropoles Frouin ciarum Regem expulilTe, Nobiles omnes amp;:Patritios adintcrnecionemde-leuiire:vnicuiq; fuam dynaftiamamp;fatra-piam recuperatam effe; adhuchocrclht, vtadminiftrationis formam aliquamfi-bi fumant,amp;vinculo quodamluftitiginter fe contincantur. Singulis Prouincijs fuum Parlamcntum fuit hattenus : hxC nunc ratio obfoleuit. AureliaLutetiam

DE ReB. GäLLICIS. Fî nonagnofcit. Quo cnim iure, quarproprium Regem pro legitimo luo magi^ Ihaturecufauit,Sedccim virum cofilio, autPraefefto mercatorum fcfefubijciat» Annon etiam fummum fibiius amp;impc-riu ex xquo vendieare poteftiQuid Rho-tomagus?quid Lugdunum^'quidBitUri-ges,quidTolofa,quidTroià Campani* Gallics,quid Diuiodunum,quid alls ifl-numerabilesr’ Quid^Dicamus ctia,Pro-gt; uincias Prouinci)s,PpgfeftosPrcfeftis ex dimetiente oppodtos, qUs fpes concor-dix:* Si de iurevtrinqj lis eft, quis tuturus arbiter:’quis fuperior magiftratusZ'Hic fefeofferunt longi anfradus, longs ambages,magna in medio curlü diferimina, tanta impedimenta,vt nonnifi,qualis in-terfures nundinarum tempore, confen^ fusfeupotius ad omnefcelus coniuratio, fpcranda lit. Bene enim facere aut probu efte, vix ac ne vix quidem in tanta «Ta^f« locum habet.

Luculentumfanè praui non reftihöi minum genij argumentum : quanto üt maiorboni adbonum accefsio,tato melius, quatb plura raaks mala adiungun-£ $ tu«

tur,tató detenus fe res habet: Nx hîc mil le homines non xquipollent vni: non q» in vno capite plus infit turn bonitatis, tu fapiçtiæjquàmin mille, fed quod faltem fcflerum amp;ftultitix minus.

. Auditepopulj: Si quisveftrum hocar xiomalegerit, ealumniam die vonfera-bituGquaead fanttum illud fœdus refiru frangendum dirigatur : vos non ire infi-das, Reginecemayobisillatam: huic o-bedientiam denegaujfie,fingulis in vrbj-. bus flip rem as Curias erexifle,Parlamcn • torum autoritärem irritam fecifiejegni adminiflros amp;municipes immurafTejin-tervo$,quicquidad populate dominatu requiritur,conftituiire: non autem idcir-co vdper fomnium vobis vnquam illud inmentem veni/re,vt Republicani efie-ti5,aut vtRege,Nobilitateqi repudiarctis, Sifecus cll:,quamfllicQ,quid igiturnuc facereeogitetis,amabó,dicire. Si fpeeiogt; fifsimus etiam finis dcfignationis confi-lijq; veftri fpecie rat 10nis dcItituitur,qui aliter conceptum veftrum diuinarçmusr Si cniinveftrumin Catholicam religio-. Bcmfumnium relu obijcitis,xi»x9(^ïAi^

DE ReB. GalLICÏS» 7lt;-eft. Si quando vobis leétus cft de lud^Or, rumfurijs lofephus, quostam pnclarc imitamini,tumoltuariosillos Hierofo-lymitanos hoe nomine gloriatos fuifle, compcrietis. Atqui cxcufationemhabc-ret ifte ?elus, fi nunc demu fub Rege Hu-gt; guonotto eoepiflet. Quodna illius vobis argumentum fuit,fubdcfunfto Rege fu-perftitiofifsimo (penè dixcrim cumbo-.-navenia tanti Regis^ Archimonacho amp;nbsp;Catholicifsimo: ( non potell np maluni. aliquod vcibu effutire, qui fcelcri veftto irafcitur)immó holle omnium, remota omnifimulationCyin Euangelicosacerr bifsimo ;'Ncgarinon poteft. Conceditc crgo,fi in fanatica illa veftra phrencfi nul lam habetis Rcip,defignationé, nu 11am «rrè omninó vos habere : quod fi nulla habetis,dicä ego veftro furore vos in prç-Qpitiumabreptos (ita fatbu veftrum np-nunare liccat)vBdc remigrandi emergen dive non fit facultas, niu in pedes (.yt fic. dica)vofmetipfi furrigatis-Eo emm diu-tius llatu cire,quo cftis,aJ'lujefny: pergere vlterius,negatur:neceirarió igitur aut pc;gt; reundum vobis,aut parendum.Ordo regn»

gni m Gallia ita vetuftus eft : tam indiuï-jiduo inter fc nexu partes eius omnes con-tinentur, vr dilacerari, diftrahi, vfurpâri:. vtprouinciam hancab Hifpaniarumre-gc', illam à DuccSabaudfco, tertia àLo)» thiringico diripi pofTe : vt déniai domi-‘ num quidém vedrum à vobis in latrönc, Regem veftrum in tyrannum mutari pof fe,facile largiar : atjtanta rerum in pertur b ation e fi n e fi d e, fm cl ege, im c rcgc, fi n c domino, veftro deniq; arbitratu, amp;nbsp;ad li-bidinem feditioforum,adnuturnfurio-forum, vtftctis ,vt viuatis,vtdiu ficviua-tis, fieri non poteft. Non erit Status ük, diutumüs.

Nequid confin^am, vobis pcrinde ac-ciditvtquerulisvioribus, autquibusnó benecum viris conuenit : quàm citódi-ftraftos à Rege veftro,qui in vicinia funt, ïcmuli noftri imperij, vos viderunt,quód non longifsimc abfq5 nutatione vos pe-demmoturos eftefpes cfïèt,ftatimpro-cari cœpcrunt,fuas in miferum amp;nbsp;cala-rnitofum veftrum ftatu lugubres nxnias mitterc,confo}ationcs,officia,oblequcn# tiamdeferre, donis amp;nbsp;largitionibus dc-mereri;

DE Reb. GalLïCIS. 77 mcrcri: multis ctia loçis vos inuifcrc eu* picrût, perBritâniamGaHicam, pcrOc-citaniam,pcrPicardiam, tentaturi fi quo pafto amantium amore ira rcdintcgiarc pofsit. Ab hoc primo infultu fatis vos (Deo gratia)felicitcr expediuiftis. Nullis veftrisonuilos fpolijs,nullarcàvobi$ex-torta,nifigratiola quadamapud Brito-nes, nifi bafiolo in Picardia.Lucri duçût, adukeri, non fe prima fronte repuHam à Vobis paffos: immbad colloquium ad-muTos.Sed nedubitatc,vctcratorillcCi ftilius callidior eft, quàm vtfetam facile patiatur repelli. lampridcm calkt illud, ObJe^M/ff fààli tafiblemßht/eruf^ herile

/mpegt;'/u//ï,amp;fi^o CfiM!faratûJ^eifi. Quo autem loco, quo numéro vos poft hac habiturus fit, fi femel ambitiofam il-lamfuam (^öt^Taurfaf/ difpendio vcftrxlk bertatis explcritjntclligctis. Sufpicaefor fidis veftris coniugibus, femel vt conclu-fos,Hifpanicomorc,fub claui amp;nbsp;fera tc-nebit,prohibebitcertc à nouarumrcrû molitione.Simihi non creditis, pcrcon-taminifaltcmParifienfes, qua prxclarè, recepto HifpaniCQ pta^ddiPa fteu agatur.

„ Arqlhrccfb pars ilia, in gencre tameS -t^^àifamp;i TV7ru cofidcrata, fœderatæ vrtio-' nis, conflato progreHù teporis iftocmo-ftri gencre plurimofu ex confluxu mem brorum,quo, quod ab initio /viwid^e'/a temerc concurrcrint, itahorribileillud nobis pepererunt. Non mirum,fi multi-€‘cps fucrit,vt nouds ferpens K^fy^ryevîi-çû-/^a : Contraq; sÄr/cTr^:; ^ f'a^ 'oXiyo^eixuiif/, ’ adcoq; estera omnia debilis apparucrit ingentis iftius moJis habita rationc.

DeDuccMsniofatis iammuJta. Poft 'defunftum fratrem cum loci amp;nbsp;generis, turn dignitatis amp;nbsp;fortitudinis refpeftd, gcntis illius facile princeps fuit. Sed quid iuuat in co loco primas tenere, vbi ordi-werndefidercs?

Princeps hie ex tribus fratribus vnus fuitanimi modcratifsimi, candidifsimi, minime omnium ad fimulationem ,ad imbitionem copofiti. Huicreiargumen to fuit,quod in aula,fupcrftite adhucRe-gc dcfunftojoutiquam fibi illud impera-repotucrit,vtcum adaftiones,amp;obfe# 3uii, tarn adferuilem propè orationcih cfundi fratris fui fefe componcretFuc-ran»

ÖE ReB. GALLICIS. 79 tant eius dcfignationcs magis intraccr-tos fines circunfcriptz,amp; qux magis rcfi-perét ingenium, Quod fuas omncs aftio-nes fapienter noUct modcrari. In re fami liarineceffusè fuitprodigus, necimpen-seauarusi nunquam ob^ratus : caeteró-quin omniumhominum homo immoderate cupidifsimus. Cuius rei frater tc-ftis locuples.Exquoefficitur, vtmultorü judicium de huius gcnio,fi quis pollui af-'' fet,nunquam illi credituri fueriHt,in tan* ta re fufcipicda tam pcrtinaccm,ta perui-cacé fore. Audiui (fed vt certum non au-firnaffirmare)mortuo Guifio, penes Rc-gé fuifï'eillum ab incepto retrahere, ncc grauatè illud infc reccpilTcMxnium.- féd arbitrarus Lugduni invitam fuamnon-nihil tentatum,perfpefto infupcr ardert-fifsimo multitudinis erga fe ftudiO , ic falici fucceffu , quem Deus primo il-lius furori annuiflet, hac fpccic dclufus in contrarium ftudium abreptus cft. Pau forum fanè fuit illc conatus. Qucm verb ad modum initió occafionem re^nan difibide manibus elabi fment,lamante declaratum eft;iamdk:erc,fibi nunquam

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;taU

tale quid vel in fl.'udium,vel in cogitatio-ncnivcniflc^arbitror ab eins gencrofita-tc alienum.Non minons certè conftabat illamolitio depellêdi Regis è fede,quant utipfein locum fubpogaretur. Compe-fcait tarnen illuddefiderium vulgus, im-pediuerunt conßiium ( vt didum eftan-tei)ipfius agnati amp;nbsp;pfopinqui,qui primü honoris gradum ei pro fumma mercede dctulerunt,mcrumimperiu nequacui' fic totartibusvidus expugnatufq; ccfsit.

Interea temporis paHus eft in cxcurfu jllo belli ciuilis plurima i/lyrvz^/^ei^: vr-bes amittitjconcitatam de fc famam amp;nbsp;c-xiïHmationem vigiiantifsimi, ftrenuifsi-miq;Ducis multùmex animis hominu decrefcere patitur. Acfanè,quüfibi nego tium fuericcu/ifto belli fulmine Henrico Illl.qui vidus iuxtaamp; victor quiefecre non potcft,maiorc certè nifu amp;molimi-ncfuit opus. Ingentemexercitum amit-tit : folet autem vulgus ex euctu iudicare, culpaeqj vni adfenbere, quod ilii, vt fola fcclicitas,admirationifuit. Tandem eo dcdudus,vt vnà cum exiftimation e fpem ^uoqj regui aiHittcrct : quoi etiam vide-

DE Reb. Gallicis. î^i rct populäre iam imperium fuum effe, (nih dimidia ex parte,)dcûjïre, populum veftigalibus exhaudum, quæautin rem fuâ ipfe verterit, aut clientes partim pro-I fufione, partim'rapinis dilapidarint, cp etiam cerneret,nihil abillis,nifi pervim, amp;priuati infeodijdeclarationem extor queri pofre,mutare confilium,vtmox'ii cam,coaftus cd. Faétum (credo) nolkt, difplicct. Mukommefthæcfentcntia, ü cumRegehodieimperâte fuilfet illi ne-gotium,futurum,vt in tantam rcrulua-rum dcfpcrationem non cadcrct,mol-lioremq; aliquam viam fuideiniturum explendarumlibidinura fuarum abfque | tam multi Gallici fanguinis proRdione.

Nunc verb,tam altè pelago huic immers fuï,fuam contumacia défendit fen ten tu: non iam hic inceffus ed, fed praecipitatio mera hominis, cbm fuam, turn fuorum, turn matris,turn vxoris, liberorum,ami-corum, quos eodem cafu implicat,forte Ôtcondinoné negligentis : fruitrà id qui-dem,quippe quum ipfe fibi Ipcm amplis tudinis dignitatifqi fuæ praerderit.

Si princeps familiæ idius, fi confœde-i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F

ratorum validifsimü illud antemurale, â illorum nominatifsimus, fi qui exteris auftoritate prxpollebat, in praefidio amp;nbsp;tutclafua regnum integrum conferuare no potuit,dc ca’te ris in hocnegotio quid fperemusr'quantó minus fpei reftat illisgt; exeincribus fuis amp;nbsp;Manibus Regem al^ quado Gallis quernpiam excitatumiri/ Dueem de Nemours,amp; fratres, natu mi-nimos D.Guilij filios intueor : conuerto ; me deinceps ad D.D»Aunialium,amp; Mer* ■ curium:contemplor D.loyfium, D.dc la ; Chaftrc.amp;alios: (atq; hos habet folosdo /musifthsc Heroas, ) eorumneminebe-nènatum regem animaduerto. Hei rem miferabilem!omnes enimcupiunt,pro fe quifq;, viri. Quifqj fibi fatis habetviriü amp;nbsp;prsfidij ad difcindendum, diftrahen-dum,incontumacia obfirmandum rc-gnialiqucm angulum, quum tarnen nc omnes quidemconiumStis viribus regni admimftratorem, feu Interregem create pofsipt: nullus eorumfatis ad impcran-duin habeat auftoritatis : omnes tarnen nimis auda' is, nimisperucrfi ad paren-dum lludij. adeó vt neceflehabeant, mfi

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fen«

DE ReB, GALLIETr-f. S| hntentiain meliusmutabût,autcunfti fimul maiori domino{cui lus refignent? regnum diuenderc,aut muta ra in remp. tegianiaicftatc, finguliin fingulis vrbi-lgt;iiï,(juasincolent, V rbis Pixrcéb(quem Maiorem vocant) imperio, quod per vigt; CCS obeant, effe contcHti,aut certè,regno membratim difcerpto,finguli fruftulum fuum,vt olim Rom. impcrij, Italiae Principes, fecum afpor tare.

Bntibi mifcrabilis illius diftraftionis inGallia noftra nominatifsimos duces-lain apud exteros quatuor funt maiora capita,quacnobis quidem non cupiunt l’cnc, quibus etia oncri eftRegis noftri fe . licitas.HifuntRom»Pontifex, Hifpaniae * rcXjD.D.Sabaudus,StLotharingus-HseC ♦ legens,Iuftc,mcminiflc poteris eoru,qug' • tibi alias in hancfcntcntiamfcripfbvtrioi^ ftrumhocfxculumcumproiimo, quo j fub defunâo Rege decurrit,coniungas,

AcPótificcs quidem Romani ab hinc fcx feptemve an nis, praeter morem amp;nbsp;Ingenium ftudio m Hilpania,quam in Gal-liamcœperunt efle propeniiore, Caufa fub defundoRege fuit,aictus,nc hic no-f * fter.

fter,qucm fibi hoftem duccbant,fuccedc ret. Colorcm ccrtènonhabucrutnullu, mcmorcs, prxfcrtim iniurig^pauo fafte, quem optima regni fui parte fpoliarint, amp;nbsp;miquifsimè régi Hifpaniæ adiudica- ' rint. Metuebant fimul, nc regni femel fa-ftus compos,in rationerrialiquabdo vo-carct, cogerctq; cùm in perfonis, turn in dogmatisfuis reformationem acciperc-Non habebat etiam nullum bic metus 7rf0^,)w.Ä,quum adhucincertu eflèf,quo-modo regnaret. Pofteaquamautem Sixtus v. qui primo fuo ad fedemaduentu tamborribiliter fulminarat, partimRe-gis Hifpanix dominandi ftudium,fêm-per1taliæmetuendum,amp;exitialefuturu, detexit : partim buius molliore viditad-miniftrationem,quódcrabroncm irritate amp;nbsp;nulla oblata occafionc exacerbate, iudicarct rem cflepericuli Scales plena, fub vits occalum, mitior fieri, amp;nbsp;rationi audiens elTe coepit. Neq; fanè poll id tem poris macrobius fuit. IftcHedifcat exemple fapcrc,nefcio. Simibipronuntiareli cet,puto equidem fic illorum* corda Dei . opu max.iudicio in eum finem indurari, |

DE Reb» Galliciî. 8$ vt ipfe cum toto Clero,tam multis indi-cijs implacabilein hancCoronam odiu teftatus Rcgi iuftam offenfioms anfam relinquat, qua demum fuum huncftatfi ab intolerabili illoru dominatione vin-ôicct.Quæ(meo quide iudicio)non con-temnenda,ncc poftrema pars foret refor mationis, in quam etiam poflem ( fi veilem ) ex veteribus codicibus doccre fub noftrorum regum nó paucorum domi-' natuGallicanam Ecclefiam confenfifle. Dehocipfe vidcrit: pluracnim fortafTc diccreparanti mihi prompta excufatio-tione occurrerct. Optarimtarnen, amp;nbsp;fa-xit hoc Deus, vt nobis ille vnus hoftis opponatur.

Ad Regem Hîfpaniæ quod attinct,ia-pridemeius internos machinameta lucent,amp; infidix. Primum fcientia eft non vnius ftatus propria,fed omnium communis , alcre, fi fieri poteft,intervicinos difsidia acdifl'enfiones. Axioma eftMa-thcmaticum, ^tfii/rf/w/ caußi efiMfitui, neeejpirio ipfum non mouen , perpetuo^ ' ^uiefeere. Éo modo diftraftus, ac proin-| de debilitatus,minus metuendus eft: de»

nique, inter duos altercantes, maxime» quuni ad plagas amp;nbsp;vulncra res rediit, tertio ipcftatori facile eft fpolio gauderc. Confultus HiipanigRcx,non argré incen dium demi nodræcxcitatum vidit.Dum , cnim adLympham currimus, non licuit tædam in ilium ardentem torquere. H metuebat fcilicet, nec obftante fraterni-tate, minime certo ftatuebat,iftineiu-

' nioresReges,fortifsimiomnc$,iniuuegt; mil illo ardorc,nec oblata alla przda, I miffum le facereu Quam ob rem ex om-m tempore incendiarijs Ôtirrcquictis ho minibus noRris femper mentum (vt fic dicam)^ mentem erexit, eb quoq; parte auri indici delhnans,muItGnobiscertè ferro illo luo Iberico perniciofioris.

Sedalijs quoq; temporibus in Bclgi-ca illafua ditionc à D.Alenconio, amp;î Gallis infeftatus, acturbatus bellum in Gallia ciuile in luimagis conferuationc, quàm m nolhi pernicié exoptabat. Tandem tarnen,vt vidit Franeixomnes hz-redes alios abaliis extinftos, noftrumq, hune pofthumum Regem ad proximmn ' Coronzgradum hzreditariojure dcdu- I

DE Reb. Galltcis. 87 ftum:tunc (fine dubio)fuuni formidans Genium, mukis veteribus querdis cum illo intricatus, fuos omnes conatus, fuû omneferrum amp;aurum in iilumiamvcr teredecrcuit:duplici tamé cofilio: priori quidcm,rçgni occupandi : altero autem, Regernhodie imperantem opprimendi fairem, amp;nbsp;delendi, itaq; dilacerandi mé-bratim imperij, autin aliam certè ma' numtransferendi.

Hîc magnum later myftcriû: vtenim perpetuus eft diuifionis fpiritus Satanas, Monarcha ille,cum principali fuo in fœ-dere inftitore,tamnaébus eft multas in primoillofuo defiderio pugnas amp;nbsp;con- , tradiftiones,vt nihil fuprà.lftucverb eo, quo nunc dicam,modo. Poft funftu Regem Henricum vltimum, fuum iam Gal licum regnum Lotharingici confaluta-bantiSidefcnbendafunt, quxad earn re illis adminicula fuccurrebant, naftifunt primumLutetiead belli gerendi oppor-tunitatem montes aureos. Fidem uipc-rat, qubd expenforum in annumvnum decies fcpties centenum milliumaurco-rum fubdufta ad calculu ratio eft. Quod

88 DiscvRSVS verà pojjularcm adgratiam attinet,altera prope juB nom régis exortum fada fcccfsjo eft, tjuia primo die folus ferme rcmaiftit.adco vt, B quis tune temporis, non dico dcHifpanoin Regénominan^ do,fed ne de viculo quidemin iJlius ma-nus tradendo, fermoneminicciftet,fto-machat! fuif ent. Ac facile adducorvr ere dam,fi ex voto cefsiftet Arquenfis illa pu-gna,Duccm Mxnium tune folum coro-nam reportaturu fuiftc, nifi quódinpar-tequoqi prvdçvenationisfocij reniebat,

Vidit hocScnccioille.ViditfcrocuIos iftos eópetitores (quot;qua funt ow^osJU«) na facile in partem ilium admifturos: eftei-gitur necefsitate amp;nbsp;inedia (qua folcnt ac-eipitres fuos periti aucupes ) perdoman-dos, alioqui adefeam non venturos. Ita Mendozx vnius minifterio primo quide contentus fuit, cuius opera illorum animos amp;nbsp;confenfum in lacra focietate con-firmarct, non cornmifturos ratus tam prouidosPrometheos vt diutius eult;^x.^ó-au, (quoddicitur)cflent; tunedemum efte loquutnros.Exindcalij, fecundis rebus amp;nbsp;fcruente(quodaiuntpolla,dcHi-fpano

DE KeB. GalLICIS ?9 fpano ambicndo non magnoperc labo-rarutfed mutatavelificationc fafti funt rcinifsioresnllcRegis noftri quicumpii uatas mimidtias gercret, fœlicesfuccef-fus i cformidarc cœpit.aJcô vt arftiorcm inii-c cœpcrint (ócieratem, confentienti-bus Guifianis, qui iamregni in familia • lua conferuandi fpe excidiflent, vt SixtuJ tic Pontifex Romanus, Legatum fartio-nisHifpanicæmitteretin Galliam, cuius , intercclsioneGallorum animos ad no-uuin regem fufdpiédum prxpararet. Di-cam c* 7nipói^u, quu ifti omnes proci pro fuo quifque compcndio, varia quoq; de-fignata haberent,varios etiam fuis adio-mbus vultus pro partium,quibus firigu-lifaucrent, diuerfitate, coaftos fuiffeaf-fingere. Conftatenim non aliuminfiné defignatam Legati Pontificij in Galliam profeftionem fuifle, quàm vt Hifpanicx tes promoucrentur: ( nihilo fecius infa-1 nis vrbibus boni publici,perfuadendi eau i fa.5r?’5^»)/za obtrudebatur)vt fua item au ftoritate Catholicos omnes à Regis la-' tere diftraherct.

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F 5 tas

tas apparct. Gaudet Hifpanus iftos lente ladcmcndieandam ftipem fupplices ve-nirc:opc$ Afizpollicctur, paucatarnen, amp;nbsp;lentè quidern, ne latrantem ftomachu expleat,pr3Eftat,vt cypidum irritandæ po tius , quam reftinguendac illorum fitis, Icntaaqualiculi fui deftillatione, pofsis agnofccrc. Ipfi exaduerfo, cius fubfidio incfcatbfuam inopia millics faciunt nü-iorem,damde reconciliatione minan-tur : fi fe defcrat, in difcrimen tarnen fefe non conie^turos. Succedit artificiu«Timet vcteratorilleSenio, neRexinaugu-retur:quo perfpeftoifti rumufeulos de induftriafpargunt, fafciculos litcraruni intercipiut,Mcndozg,amp;MandatonMo-rxo dafsicum canunt. Quid plurac'fefti-uumeftvtrinque geftus, amp;fimulationes videre,illi quidern, vt pecuniam/ublldia amp;nbsp;opes gratis eliciantProtheos agut,idc, ne detingratijs “Scopus illorum erat,Hi-fpanicum auxilium : nihilominus aliam accepti beneficij,amp; impenfarum gratiam referre non fuit propofitum,praeter Gal- , licumtumultum amp;difcidium,quodqui- ! 4cmHifpanopro amplamcrccde ducé- | dum

DE ReB. ßALLIdS. 91 dum elle diccrétgt;q»hac ratione roburamp; incrcmentû hollis capitalifsimi minuc-ret. Huius Icopus vltcrius fanè protcndi-tur:Non contcntuscnimRcgis noilri c-xitio,ad regni inuafionem etiam afpirat, lt;5uó quidcm iph non facile dl antcper^ uenire, quam Principes omnes Lotharin gicosfuosantagoniftas, eorumq^ fauto-rcs,dciecerit, atq; cxtirparit: quitus lane vehementer dolct,quód arationem amp;nbsp;fa-tionem tam diuturna, ta iabonofam fe-cerint, vtmefsis ipfi Integrarelinquatur.

Interim Regi in Normania profperè omma fluunt.Vociferandi, debacchandi Ligarijs argumetum: numerate pecunia adhxc bonus fenex compellitur; Egue-montiumComitcmad lUos Icgatumit-tit,cum rei lux inter eos gerendae,tum il-lorum dcbilitandae, amp;nbsp;aduerfus Regé tarnen adiuuandx gratia,cuius(vt antea di-Xi)mirificc fortunam pertimefcit.Nec ad gratiam tarnen adhuc loqui videbantur. Omnes illorum orationcs merz gratula tiones fuerunt,merachortationcs ad zclu crga Catholicam Ecclcfiam exhibendu, amp;nbsp;ad gratis m caufam pubUcam crogan-dum,

dum, quod Catholicifsimi Regis officij illud effe diccrent.Atqui fibi, non illi Af-pcndij ifti cytharœdi canebant; bonum verbum non erant loquuti.

Succedit autem Yurefis pugna, in qua cum auxilijs Hifpanicis extus Ligarioru cxcrcitus.Qui Cafus duces Gallos cum o-pibus exhaufit,tïim ad defperationem fui inpoftcrum folofuopraendio defenden diadduxit: adeóvt ad vltimum Afylum fauoris amp;bencuoIenti3E Philippi,iifquc quas vellet,amp; quibus polTent, ipfi condition ibus,vifti nccefsitate confugerent.

Nee verb hac accepta clade tanta tarne Hifpanici régis la Aura, quantum certè compendium fuit,viderecompetitorcs fuos Gallos, eo neccfsitatis adaétos, vt ei tabulam(quod aiunt)rafam,albumq; cal culumofferrét. Mihi^j nullum dubiuni eft, quin, fi Bruxellis tu potius, qua Efcu-rialifuiiret,vbiamp; certior fieri quacclcrri-mè de illorum ftatu, 'amp; referibere pollet, amplas cû illis, fibiq; vtiles couentiones initurus fuiflct. Scdantequa per tabella-rioru reditû quicqua certi(propter loco-ru intcrualla) acciperet, accidit in vrbib.

DE Reb. GaLLICIS. 55 nonnihil mutationi«, «juæ ab illo primo metu recreatæ, molliorcm quandam cf-fe conferuandi fui viam iudicarut, quant ninuctcratohofti vaenumexponerctur* Crcfcit periculü.Eccc Rcx ima amp;fum-ma Sequanæ fluminis occupât, ante Lutetia famâ eelerius cûcxcrcitu cófpicitur. Tune cogiturDgt;Mxnius in Bclgiupro-ficifci,rbi nihil in conuentionibus amp;nbsp;pa-ftis omittit.poftulataomnia defert:fc(l in fundofquod aiunt)parümonia.lbi verb fitis(vt djii) declarauit tam male rem àfc geftam, vtfuaefaftionis omnem po-teftatem in plcbcios, amp;nbsp;in ciuitates dcla-bifincret, quód inillas non fatis iuris amp;nbsp;imperij haberet.Erant illæ, dû ifthæege-runtur,in fpccula,prpftolantcs tantæ ob-fidionis exitum, malcbantpatienter cx-pcftare,vt ex Panfien hum euentu fibi co-fulerent,quamfpe incerti, übi exitium accerfere, 4c inHifpanorummanus prx-cipitanterfetradcre.Quae caufafuit,cur Manius Bruxcllis ad pedes Parmenfis fupplexfaétus,non folum ca,quamfufti-nebat, pcrfona amp;nbsp;loco, verum etiam re-gnimaieftateindignifsima fucrit exper-tus : denique Gcocralcna totius Status Sc

Coronæ legatum oportuit illi turpifsH mefuppliccm fieri,quiprætcrprouincix Prætura nihil practercànominis haberet Ex /{hero ^t/erufa, ^ut au^a in^rei^uur^ ait Pompeius magnus,familiäres fuos al-ioquens, quu hello Pharfalico viftus au-xilium à Ptolemæo petitumirct, Viâî, qui vacuis(vt aiunf)mànibus,vicinis Prirt cipibus fupplicät, tales vulgo Cretifmos cxpcriûtur.Quàm te illo die a^f^vdif d-edif dcuouêre,Princeps,dcbuifti,quo tibi con tigit,fub Regibus dominis tuis, rammul tis prxelaris ornato muneribus, tamre-milsè tarn flagitiosè agere,vt huie regno, maiorunl tuorum monimentis, tuoq} nomini, tarn infignem hanc labem afper gères. Supplicationes tarne, dcprecatio.* nés , obfecrationcs , pollicitation« o-mnes fine fruélu erant, nifi rcs amp;caufave teris Caftilixtyranni fimul ageretur. Inter fixe cnim litigia, Rex/A»i«^efr'**«CaÂ«-fAst(^ Lutetiam fie premit, amp;vrgct, vt iamiam expugnanda videretur,qux expu gnatio fccumin candem calamitatcmLi garios omnes trahebat. Euigilat: Afsi-duus illc metus fot tunx amp;nbsp;fuccefluuni iftiui

hfi Reb. GalliCis. 9^ iftius belli fulminis magis difcruciar r-nus,quamomnes alióqui feu imaginarij Rcligionisrefpeftus, feu verse,periculi, quod fuæ parti imminebat, coniefturx commouiiïént. Videbat banevnam dc-bcllatara vrbem fecum omne imperium trahere: amp;apud nos fi incendium reftin* guatur, iampridem non ncfcit in ipfum tædam rctortum iri.Attamc, vt prudem œconomus, cum emolumento fuo non negligit terriculamcntum Parifienfium fuos in vfus conucrtcrc,fuoó; Vicegcren-ti nominatim madat,nc pedem moueat, nifi re Parifiefi ( quod dicitur) ad triarios dedufta,amp;extortis ante ab illis qusecun-^uc poflet obfequiis amp;nbsp;fubfidijs. Et en dbizelum illum. Nee fanc dubium eft in tanta animorum confternatione quid* ''’^ ab ijs impetraflc, alióqui nunquam ®ltcrille pedem mouiflet,

Quodquu hodieilluin os exprobn-tur,pernegantaudaö.er: negate autc non polJunt, tunctemporisfafciculos litera-rum inttreeptos fuifle, quibus Hifpanix RexMendozæfcriberctin hxeverba:

meæLufet/æfùecurraf.tixciam turn crat illius phrafis. Quin ira fit,foluta obfidio-nc, tanquam traiccto ponte (quodtri-to fertur prouerbioj) Diuum ludificart occipiunt;audiui,qui a/ïeucrarênt à Men dozaproduftum fui/Tcfcriptum, amp;.irn-culosabijs obfignatos, vbimiræ quædi cfTent conuentionum claufulsc;vc!uti,de Hifpano rege falutando, de Præfcdo regio intra mœnia recipiendo, de dandis ad Citadellam conlbruendam locis ido-neis.vtalias infinitas plufquàm inanci-piarias coditiones omi train, quas neReX quidem ipfe natiuus,cuius patrem inter-fecerant, viftor, triumphans, adhuc en-fem ipforum iugulo admotum tenens, ab ipfis flagitaflet.Hoc quidem pro certo non affirma,quanuis à quodam illoruni fcélario,amp; quidenlfhac vna labe excepta) honeftifsimo homine acceperim: neemi hiperfuaferimcertè in publicu illudde-dccus totamvrbem conlcnlifle. Vtutfit, hxcintcraliasDucis Parmenfis querelas vnafuit, vnaetiacaufacur Lutetiamin-gredi rccufaret ; quam tarnen publicari Molujt,nc cundij vrbibus aoftris illc do-mini

'de Reb. GalliCîS, ^7 mini fui gratus amp;nbsp;hbcralis Icilicct animus innorefccret,amp;quibus tandem mo-liminibus, quibufqj conditionibus Gal-liæin pollcrum auxilia pararet.

ingentifrctus,quàm.herifuimétu addu-^”^^’* ' ftus,vrbi propinquat adfuppetias fcreii!» *’***^ das, adeoq; fœliciterei negligctianolli a | conatus fuccedit, vt in os inui étifsimi o- j mnium orbis Chriftiani Imperatoris,0o ' rentifsimfq;Nobilitatis,nevno quidc ex ( fuis dcfidcrato, cxanguftijsvrbç libérer, l denjanib.eripiat,amp;.cogatnos obßdionc '^ abfiftcrc. Quod ta certè turpitcr feciiïc-nius,quamillegloriosè vrgcbat,nifi turn i ille,cuius maxime intercrat, in hoe fortu i nxtentamine plus animiamp; fortitudinis * folus (liberè affirmo) quàm vniucrfus e-Xercitus,exhibuifret. Qiur quidem res re-i ceptus noftri dedecus ablierlit , qui fæ-*! piufculè tarnen exerto capitc fadus cd.à _nöbis, quum hollem intevdû per biduul certo loco operiremur, immoctiamin’ os alias ab alijsvrbes amp;oppidaoppugna- ; remus: quod folum nobis in hoc nollroj infortuniojeliqui fuitfülatij,quodacer-

bius vindifta diuina profeâ:0 feciïTetjfi - pœnæ atque fupplicij grauitate pecca-torum noftroium mérita, quibus le tan-tus nofter exercitus durante obfidionc , . contarninarat,compenfare voluidet. M*»«»^ Temperate mibinon podumiftylum

vrgcre fruftramolior:vnum mihi verum verbum nece/Tc eft it« lt;^óy^ ï^xa? ó/avraiJi i Negate non poftum, Nobilitatem Gal-

licam de nùllo Principe præclarius vn-, quam, quàm de hoc noftro, mérita ciic, quod fuis fumptibus, per totdifcrimina, totiafturas, tôt lab ores amp;nbsp;incommoda, cftilliàlateribus, amp;nbsp;regno fuo recuperan do opem amp;nbsp;confilium omne confert : g» j in caeterorum ordinum media corrupte' la manet incorrupta,fidemipfi inuiolà-biliter feruans.Hoc tarnen fatendum elh

’ licum deniquenefcio quod temperamé-tum leuis ingenij,nobis ante Lutetiam ^ infignc dedecus inufsifte.- quod autem?

defperatas hominum quifquilias, baiu-Ios,fedentarios artifices, mulietculas,ca-lonei, in extrema omnium anguftia, ad famis cuiufdam horribilis exemplum re-- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;daftos,

DE ReB. GaLLICIsZ 99 dados,ne motis quidem ad querclam la i bijs,nulla lamentabili édita vocula, nul-1 ioetiam formidinis,aiitdcditionisindi-1 ciovcl leuifsimo dato,fexmcnfium obfi- ' dionem fuftincre poluifle : tot interim Nobiles infignioris notx,totclarifsimo$ Virosvel quartopoft die famis metu ad' Chelles ante Hifpaniora confpedumqjl caftra mouifte.O Galli,Ga1li,annum eer 'I tèfoiidum maiores illiveftri, brachium infafeiis religatum ex vulnere fuftinuif- j lent : longum ieiunium , ad tam præ- j claram diei vfuram perfruendam, liben- ' tifsimè vouiflent : vos veró pro inediola (vt mollifsimè dicam) non puduit penè ' famamveftra Spartaco illi recutito pro- ' ftitucre •. pugnx vtriufq; ad Grauelinum amp;Sanquintinumcommift'evindicandç, ■ totproditionum, tot bciloru ciuilium, ! tot inGdiaru, tot malorum, quoru huic i imperio vnus ille author fuit, femel i-i pfius fanguine expiandorum opportuni-1 tatem amittere;’O Galli,Galli,veftri nuc ' Regis diadema, ornamentum, pacem amp;nbsp;quietemcumdllovobis commune, quaé ! omnia vnius diei labore recuperabatis,

lt;OO DlSCVRSVS :demanibus clabivobis ta fœdè tuliftis, quum,tanri boni rcparandi caufa, vobis fortafsè toto vitx vedre curriculo fruftra fudandumamp;elaborandum fitf Scd defi-namus plu ra:dabi turf fauenteDeo)dabi^ turbreui huius rcfarciendi probri oppot tunitas:aliâs fortius agendum.

LibcrataLutctia,fillitgradû Parmen-fis,ncgat fe aliud in mandatis habere.Pa-rifiêfibus mulró maioré libertatis Ipcm, quam cócedatur,facit.clam in aurem fu-furrat,fi ampliorem rcquirant,illamvt pretio redimant : tune iniefti fermoncs de pollicitationibus conditionibufque Mendoza:, quo tempore in diferiminc verfarcntur,oblatis:fed quali aliud agentes facetc fe exeufan tex tit. Quod metus caufa,amp;L.Amoto pcriculo. Ex eo bonus Princepsfacilèintellexit, nifi muliercu-las amp;plebeculam verbo capias, diem ad deliberandum accipere.Vrgeb fed incaf-fum:bellifsima cnim verba verbis repo-nunt:negantmagnumaliquid elFcabvr-befua exercitum amouilTc , nifi ea loea munitaviexpugnet, quaevrbemfuamin anguftias rcdigunt:eo difccdente,nó minus,

DE ReB. GaLLICH. 101 nus,quàmantea,giauiter, nouis cum la-boribus amp;malis confliftaturos : iftiico^ pens aggrediatur : poldhæcde pollicitis verbafe faéluros. Hæc eft communis Vr-biu vox.H.ïcvei ó cuMxnio, ijfqs quibuf-ci,rn padus eftct,grauiter expoftulat:ob-lccrat,orat, vti pollicitorum fidem cfFe-fto aliquo libèrent,amp; tanti laboris,tantæ irapcnfae,fruftum aliquem domino fuo reponant.alioqui difcefturum fe re infe-ttaprofiteturded ipfi fuam non vltcrius imbecillitatcmdifsimulare valentes, palam ei cxponunt,fimul monent, fi dilce-dat,fi populus vrbeiq; Gallig tam parum præfidij amp;nbsp;moment! ab auxilio illo Hi-fpanico reportent, alias iftac fpclaftari fc non pafluros : nee prima quaq; necef-fitate oblata,quominus fefe dedant, im-peditum iri. Huncfcilicct neruumouc-bant,quoties aliqmd ab Hifpano emugc-re animus eftet: fed illi fcilicct clarius hcc cantilena fonabat,quàm Parmenfi Legato,cuius no idem eft fcopus, non caedem defignationes. Aqua tarnen (vt dicitur) hxret.Videt feab ifthac multitudine duel: multoq; minus officiu fafturam, quo

plupibus periculis liberabitur.Metuit t»gt; , men, fi fubducat fefc, ne defpondcanta-nimum, bellove fatigati cû domino fuo componant: quifummus amp;vltimus mc-tusaltcrum ilium herum fuum inceflat: adeo vtfemiconuerlus, moucatad Cor-bel liumexercirum, obfidendicaufa,fpc iliafretus,quam omnes ipfi facerent, futurum vt vel ad eius confpeftum ima amp;nbsp;fumma fluminis oppidaflatim dcditio-nem faccrent, tanquam vifurus,iftifne 1» as captjsLutetiaftatet conuentionibus: fed euentu doftus vtrobiq; darifibi ver-ba,côflituit prorfusillincmouerc: qlt;Famp; fine moraexeq,tur:nçcprius dauditocu-Jos fecurç,quàmBruxellas dcucnerit:fuis interim author eftnobifcû de pace aut de inducijs agendi,quô conatui omnes exer citus noftri tota fequenti hyemc inanes amp;nbsp;irritos redderet.Qua quidem m remi-mmèamplamcertè laudem retulcrunt, quotquot huic negotio fefc immifeue-rât,qui in adionetoti Galliætam necef-faria,tam parùm amp;candoris amp;nbsp;ftudijat-^uliiïènt. Sed aliéna ab hoc loco ifta tra étatio.. ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Mcum fuit inftitutum difertè plun-| bus explanarc, quem progreffum amp;nbsp;or- .^^f dinem tenueritPhilippus HifpanixRex in rebus Gallias,vt qui m cius manus vé- •.., tunfunt aliquando,mature pofsintdc ! ffopo ipfi propofito iudicai e,Hocaxio-. niatcfiniam,quatumuis cum noftro hoc( Rege tricas habcat, quantumuis eius in- 1 crcmentarcfoimidct,nunquam tarnen ’ aperte negotium de fumma imperijhu-1 ius in fe receptufum : nunquam ad earn ' rem fuos iHos fumptus ie deCgnata om^ niaconuerfurum, nih prxfentem videat Vtilitaté, nifiLigarios omnes velutma- j cipiahaftaefubijdatjnifi regni métropoles omnes fub iugum mittat. Econtrarió nonconcludo,fivincerc amp;nbsp;perdomare ' non poteftjede milïos il los fafturu, quin femper illis, qualcmcunq; propulfandz iniuriæ facultatulâ luppeditct, cum quo rebus fui» minus confulant, turn ctiam ne ad mentemfaniorem reucrtantur:fcd , vt,pofthabitisomnibus, thefauros fuos Indicos impendat conferatqj ad regnum DuciMxnio, aut alteri cuiuis conquircn

’ lt;nbsp;’ , bithocipfi Senatus. Atlt;]j illorum dete^ j '-•’( étuum,quos i) omnes, qui cum iftomo-' f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habent aliquid commercij ,ine-

lus auxiüj rationeobfcruant,vnushic cib | Scd amp;. adeo dccrepitus cft, adeó effœtus, j ' adeó pedem altcrum in cymba habet, vt ' \ qui ilii connituntur , tanquam caduco parieti hærentcs minimè omnium tuto

J in loco verfentur.qui fi èviuis exceiferit, ’ Ordineseius tam multas habet diuifio-: nis notas,amp;documenta, vtdomi fat ha-j bcant quodagant, nedum vtin nodros ' fines bellum inferre fatagant.

Superfunt iam D.D.Lotharingicus,amp;. Sabaudus. Illi,vtrcmin paucacoferam, hmiles funtTurcicorum catcHorum.cx- ) pedantium donee fatur fit faburrato ventreimmanisilleMolofrus,vr frudu-lacarniumei pofsint clàmfuffurari. Vt enimnon pauciores Hifpano rege præ-dicare pofsint in Gallix vfucapione titu-los , ne hifcere quidem tarnen viuo illo aufint: fed eins obitus non mediocre inter illos rum tranfmontanä turn cifmon fanam tumultuaùonem edetpariturus:

DE ReB. GaLLICIS. ÎO$ diffi'Cileq; foret,vt Infantcsfquas vocant) Hifpanicas, aut natum pucllum ea obier uantia colcrét, qua nunc ergaSeniorem funtaffedi. Seminariahæc omnia difsi-diorum, quæ puUulabun t aliquando, amp;nbsp;plura(fi Deus volet ) Fg/J'i^ jM,»!A«pi ofc-minabuntiac dabit iFlc forfan, vt noftras etiarn fpedantium vices gcramus,aut eer teii adores fumus tragœdiç,in ipforum, non in no dra feena attum illum agerc contingat.

Et ccce xadoÄK K^ gt;cam, f^£^(^ ,cu Re-gnicolas,tum alienigenas omnes à nobis enumeratos, quotquot aliquantamRe-gninoftri parti eu lam controuertût, no-bifq; pcftiferam hanc hydram exeerandi fœderis,genuerunt,foucrunt, pepercrut, aluerunt. Ofifaltcm eorum aliquisexi-fteret,qui non dico regere imperio popu los hoe nolbro fœlicius amp;nbsp;laudabilius pofl'et,fed qui vel regnadi capax cHet, cui fceptrumfocij non inuiderct, cui omne» parcrent,quivrbibus adimeretnouada--rumreturn facultatem,qui afflidum po-pulumfubleuare,quiEcclcfixNobilita-tiqjfatisfacere,qui fuam quemq; in fta-

tionem amp;ordinemreftitucrç, qui regni vniuerfitatem defendere,qui partium di-ftraélionem impedirc, quiiuftitiamim ftaurare,qui violcntiam amp;nbsp;latrodnium cxterminare,climinarc,profligarepoflet, qui denique tantillam regiæ virtutjs par-ticuU haberet, daemonomaniä hanc cer-tè quodammodo excufarem, furijs iftis crrorem fuum condonarem, quód inuiigt; ftifsimum fuum Principem,pietatc,pro-bitate morum, iuftiria,rcrum vfu florem tifsimum, ad regnum adminillrandum fapientifsimum,adtutandü,propygnan-dumqj fortifsimum perruutare vellent cu nefcioquo exotico filicernio,dccr£pi-. to,morbis amp;nbsp;fenio iam confefto, aut eer tè cum puçris corpore amp;nbsp;animo malè fe-riatis,aut cumRegulis nefcio quibus nul ia auftoritate,nullis viribus inlb uétis,falt; tis etiam contra eolluftatores fuos, contra amicos amp;nbsp;focios inualidis, nedum vt hoftis impediendisillisimpediatur. Sed ferre non poiïùm in tanta fapientum,aut talcs haberi cupientium,corona,nemine tarnen illorum omnium exiliere, cuius confilia aliôferantur,quàm ad dellfuen-dumgt;

DE Rek. Galltcts. r©7 dum,acl perdcndum,ad difsipandum,ad diftrahendum hoc corpus imperij, quafi in co fummum fuum bonum fitum eflc credant,vt peffundétjVtfuniTitus dcleat, *^uando hxredemipfum regni de polTef-fionc deturbare alia via negatur.Hei mi-feri/itaneigitur conllabunt vobis inter diftortores illos amp;nbsp;carnificesffi voti com potes fiant)rcliquavllaNob 111 tatis,Eccle iixipopulijVrbiumvcftigia^ Penbit certè invobis GalliarquaHifpanus, quaLotha ringicarum hic partium, illc Sabaudica-ru,illc Ducis loyfij præfeauræ colonus ^'.i ^^^^ inTolofanamDynailiam crechx', illc Au’' ƒ / relianenfis Democratix ciuis, illc Duca-tus Biturigéfis, illc Picardicorum canto-num.In fumma,belli hommes critis. Sc-data tempcftate,fit'rie liberis veftris integrum futurum, ex confradis huius nau-bagij tabulisvel vilifsimamfcaphula rc-fingere,ignoro: hoc tarnen vobis afleue-ranterdicam,vos,quinaufragij lUius tabulae per vndas natabitis, magnam effe fortunæaleam fubituros.

Reliquae duæpartcç ,qu3E fxculo illo florebant in Gallia, Régis (inquam ) de-''unûi.

fumäijhoceft yv»j(rlt;wpFrancorui'n(ficc-mm nominare liceat) feruorumac ciuiu Principi fuo fidifsimorum , amp;nbsp;vnicam Francicam Corona,atq; Lilia refpeétan# tium, amp;Euangelicorum pars, quamop-prefsio certè amp;vis ilJataiuftam faciebat, haE(inquam)geminæ partes in vnam, iri-augurato hocnoftro Rege, coaluerût:po ftremaadeo penitusfuitexftinfta, vtvlli iamidoneævel legitimæ diihnctioni no lit locus, ficut pofteaquàm defeuijt per-fecution» tempeftas,iniquum foretvtin . eo qi\od forum politic refpicit,corpus in » . regno feiunétum amp;nbsp;feparatum illi con-

Ibtuerent.Si pro eo quod ad forum con-fcientiaeattinet, nondumimpræfentiarû queuntjOrdinem fuum immutare, alte-nus hæcres fubfellij. Vtigituràmeobfer uatum eft, populum amp;nbsp;Ecclefiam,qux duæ tarnen partes minimû oneris in mo narchiafuftinent,perduelles Ligarios in tutelam fuam amp;nbsp;fidem reccpiiïe,eorûrn-que partes tueri:pariter etiam Nobilitas noftra, quæ abfqj monarchia banc vitale aUram tràhere no poteft, penitus in partem Régis fe coniecit;adeô vt ( redeamus , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cnim

DE ReE^ GALLICIS. 109 enimad propofitum ) pro «o quod olim tripertita crat G allia, donee integra fuit imperii noftri forma amp;conftitutio,nunc eàdem ex animis plerorumq; ciuiü no-ftrorumdeletaamp; obliterata, dux,pro-priéloquendo,nobis vnicæ reftent, No-bilitatis præcipuorumq; Ecclefixmem-brorumvnà confpirantium ad Regiam dignitatem ftabiliendam,fulciendamqs, ócTertij ordinis(^qui plcbeius eft^cö reü-quiis,amp;: tdta illa Cleri colluuie hune or-dinem inuertere ftudente.

Inhocautem,contràquàm in altcro illo,non modo plus éft ordinis ( rcgni c-nimordinem compleftitur)plus iuftitix ad confeienti^ tranquillitatem amp;nbsp;nutum eorum,qui ad illum pertincnt;fed maior etiafecuritas. Saltern enira Rex(fi hoftes excepcris, quibufeu de iure manu amp;nbsp;ferro confetit ) de fuis neminem habet, qui çûeodegradu,deordine,de iure,de mc-rô imperio contendat.Nemo nouationé imperij meditaturadeo vt(quod ad pcr-fonainRegis attinet)res fitin vadorac dû-modo Victoria exhoftibus reporter, nihil fit amplius quod faceflat negotium:

Ino DiscvrîvS quuniviceucrfa,vt deniusalios Panda* tio riftores, nalcitura tamen inter illoJ bella exbellis de hac funclla victoria, eer to lit certius, lt;

Locus hiciam elTet R,cgis,qui nuc nobis iiiiperat,dcfcribédi,coruniq;, qüibus nuncvtitur,inftrumentorum. In magnl tempeftate, maximum eft illud fiducie argumentum, gubernatoris perfpefta amp;nbsp;explorataartis luæfcientia. Acquemad-modum ordine de pyratulis iftis omnibus verbafeci,ita ratio po(tularet,vt,qua-Jifnamfit noftcr hic legitimus Princeps, demonftrarcm:Scd,quaECunq; veradicC-rcm,nop longè tamen ab adulatione, li omniaadfcrrepropofitumelTct.abforét: mihiqi vt ida fcriberc, fic tibi ( mi lulde) legereindecoru effet. Dicam faite, quod ahasàmedidum memini,amp;quodhuic loco putaui elfe opportunum.

lllum igitur vt vnico penicilli duftu tibi,lulde,depinga,dico, Regem elfe bcl-licofifsimu :ac luadeo cuicunq; animus fuerit vicino eolluftatori cum in arena prouocare,domi nihil ad OT«t'«'S’Alt;«p rclb «jui faciat. Ad indolcm quod attmet, vei igeta

DE Reb. Gallicis- ni geta eft adeó, atque praftica, vt cuicunq; tandem ftudio incumbat,totusfitinca re pofitus,nonifi vnum agens, vni vtplu-timum rei intetus; diciq; propterea vnus meritó potcft,cui in prxfenti negotio mi nimèomnium(opinor)labi,crrare,falh, decipicontingat. Prolixam dclibcratio-nem ad vrgcns negotiu adhibere, ei pro-feftó difficile eft:lt;^o fit,vt in bellicis cx-pcditionibus,amp; facinoribus omniu pro-pc admirationem fuperet, quód agere amp;nbsp;deliberare in idem tempus concurrant acadvtrunq; omnemiudicij fuiprxfcn-tiam adferat.Scd in confi lijs ijs,que tempus poftulant, fanè opus habet monito-ribus : quod eos, qui funt ipfi à conlilqs. latêrcnon debet,fuurn vtanimum exin-ftanti aliqua defignationc(adquamto-tumiudiciumconferrefoletjion antèfi-nita priori,quam indefeffo laborcpofte riorcmar;ipiat)adfeden«fuam rcuocct, iliumvtimperriat maioris cuiufdam ha-litus,Slt;. logions fubfellij traftationi.Hoc ' tarnen v’ium,quod ciusCófiliariis mc-; htblatisfaciatyhabet non illaudabilc,nc-pc,quamuis rem aliquaanimo neeprae-ccpcrit.

DrsevRSvs

112

ceperit, neead eamfecóparauerit, fiU-mcH à Confultoribus ipb poftmaturam dcliberationenbnudè amp;difcrtèrepia;fen tctur,ita rem acu tangcre folers, ita per-fpicaxeftveri in co conlilio aut falb, in fagaciter odoratur,quid nimiumfit quid parumin propofita fentebtia, vtpræme-ditatum accelsilTe iurares. Vidi qui rem aliquam magni momenti, ipb ante ne fando quidem auditain, communicans cumca opinioneab illms confpectu di-grcderetur,quód prxmonitoremhabuif fet. Sed manat hocex incredibili quada animi celeritatc , Deo ita aliud alio in hoc Principebenignifsimè compenfan' te. Princeps elf vnus prætdreà omnium .facilimus ad credendum omnibus, quorum operavtitur:(laus certè magnorum j omnium,animorum perpétua) vnufque ' minimèomniumillis (/ne ad infimum ï quidemvfq;)iH fuis cuiufqi fundionibus amp;muneribus importunus: quód ipfi vi-deatur aliquo femel ad quodpia munus adfcito,integrum opus eius fidei amp;inte- i gritati finevllo impedimento Ócremora ' committendum eireiadeó.vt ,hoc affir-

DE Reb. GALLTCts. iij. mem,fi,qui eius latera ftipat,maxime qui honores apudillum obtinent amplifsi-mos,bcneamp; féliciter rem aggrediuntur, tantum per illos ftaturum ene,nili quem velint ordincmöc difpofitionem nego-tijs curæfuædemandatis.adhibeant. Ad hoc enimpraebet fe minime morofum, minime difficilem,nihilq; eft, in quo taji toperefolidam gloriam libi quad fuo iu revendicet,quamin prscipuis beilicoru. facinorum laudibus, turn quum in eque cft.HïccBim, quamuisduccs bjos'alios exalijs palper,geilit tarnen fuam proba-ri,landariq; fcntcntiam. Ac iane nemo illi non iniuria bellicas illas laudes de-traxent;fed in reliquis, vtpore in rebus.m diciarijs, iniurcfifci,in extemis ncgotia-tionibus, in diplomatu amp;nbsp;libelloru expe ditionibus,in Statu politico,quódagno-featSefateatur non co fetotum hoc tem-porcomnes animi neruospode contendere,dat ijs aflenfum,quibus illa cure fuif fevidet,maxime cùm magnam ijs Hdu-ciam habet. Vndchïcaufim liberèpro-nuntiare,nullo pafto cxcufabilcs cfle,ni-firespoliticas eaprorfus methodo,qu3e

114 Ö T if C V R y V Î optima videbirur,adminiftrent, nulla eï rcmaiorcm voluptatcm pcrcipiente domino, quam cxfóptimè inftituta, fcruaa, omnibus probata amp;nbsp;laudata rcruni omnium dÜTM^foCjCui manus dare amp;nbsp;furnmit-tcrcfcfc noftro huiePrinopi mültó faci^ Jiui eft, qua deintegro inftituere,amp; prx-fcriberc.Neccertè non cftrationi confen tancum,abhocvtoncrc ( quantum fieri potcft)lcuctur.

Sipractereadicendumaliquid deme-ribusc(t,ab incuntc adolefccntia,nacui fuitinfimulatus, àquo tam certè alienuJ cft,quam à quacunq; Iabe,quxin cius indole pofsit eïTe notabilis. Genus ipfum phyfiognomia,fcnnoncs,afta bellica ma gis amp;nbsp;militaria, quam akerius cuiufdain generis, Icuitatis nomine faciunt fufpe-élum:nihilominus fiuearte, quæ natura emendarit, feuvcraamp; naturali propen-fionc,nihil illo conkantius,nihil propo-fiti tenacius, à quo non ante diucllitur, quam ad exitum pcrducatur,idq; ad vera vfq; vituptrationem pertinaciac.Maghu$ j quifpiam Gallis Princeps femel occafio-ne quadam illi in probrum obneiebat

DE Reb. Gallicis. i»^ Vitium leuitatis.-A'quo fc vt piirgarct,do-mefticos omncs miniftros.leruoà atrien-fes,cupcdiarios,parrarios,ccllarios,equi-lbnes,acpropcdixerim omne feruitiunl acccrfi curauit: nemo extanto numéro inucntus cft, ^i no aut feruiuüTet olim, autcxvemaculis aui,proaui, fuiq; ipfius adhuc in cunis Vagientis,prognatus eflet: ille alter hich3Efit,obmuruit,quum foie rctipfe tertio quoq; menfe famulitium mutare. Contrànullum in hoePrineipe notatùr exemplum fcrui aut miniftri à-licuius améfisdomo cxpulfi,aut amoti, licet apud ilium nônuUi ( quod aliter vix inbelloCiuili contingatjnon omni fu-fpiçione vacarent.

Auaritiæ quoqj fuit infîmulatus:acfane difficilimum crat fccus fe rem habere, præfertim cum Principi impcnfiùs ma-gnifico amp;nbsp;libcrali fuccederet. Aç fortafsii illæfortunae, illi cafus quos in xtate ilia dapfili 3e ad liberalitaté prohifa pertulit, hancmultorumanimis fufpicionem in-iccerunt,necefsitaté illi pariimonixma-giftramfuiiTc* Hanclabeculam non ne-garern, fi de eius veritate magis coftaret.

Siuc domo in priuata,feu in regni œco-nomia,àrgumetum eft mutatiin melius l'âtus,quando profufis dominis fuccedit parcio'rhaeres. Nullu taméPrincipemc* mini, qui lautiusac fplendidius rcmfui familiärem adminiftrarit, qui fetuis fuis melius'aut liberalius profpexerit, aut qui pauciora reeufauerit. Nihilq; inter defun étum amp;nbsp;hunc intcreft, nifi quód illc ma-fnificis largirionibus potius quàm vli-us amp;nbsp;necefsitatibus fuis inferuireti hic nonfaciétille paucismulta fimulacfemel érogabatihic pauca multis. Tandehi enim' reperias plura largitum effe ex quo regium culmcn eftadeptus’, quàm ilium anteceflorem fuum fexcnnio toto;Sedil-bus magnificentiæ cùm Nobilitas irigc-herc, turn nemo no fuit pafticeps, cuiuf-cunq; tandem operam adhibuerit. Qux porró in illo funt præclara amp;nbsp;laudabilia, riotatis cius vitijs, nolo*practermittere» Eft inter alias dotes hxepaucis Principi-bus,quos æquus amauit luppiter, cu hoe noftro cornmunis.Non eft monitoribus afper: auriculas teneras mordaci rodive-ro patitur : Magnum certe verbum, amp;nbsp;vix

DE Reb, Gallicts. tj apud multos fide dignum. Sic tarnen ie res habet.Neminem vnquam ven,''U-n tumuis audaculi amp;nbsp;libérions fermo'. pœnltuitjpræfertimfi examcre igt;. * uolentiaprofcdurnagnouerit. Indign^ bitur,refpófabit, amanufculum alicjuod verbuxn, cjuod diftauerit fplendida bilis, rcgerc.t:Sed hoc haftenu s: nonferpitma lum latius ; nemini ideireb detenusclL De ijs loquor, quos dignitas amp;nbsp;officij ratio in familiarius colloquium admittit* Non cuiuis hanc libertatem facit régis alicuius magni turn reuerentia turn ma-ieftas:fed,quiin eo,qucm dixi,apudhunc noftrum loco funt conftituti,nullam ex-eufationem habent,fi malum quodvi-det, ipfi tacent. Patitur fe moncri;vtq; vi-dcatur ipfo inftati faftus offenfior,amp; mo nitionéafpernatus, cogitattarnen,amp;dc-inü profpicit.Vtutfit,bonis libéré, quod velint,fentire,amp;eâdélibcrtate,quodfcn-ferint,pronuntiare hoc noftro imperan-tefernpcrlicebit. Cuius rei hanevnapa-ginam teftem laudo,quamfub alio Principe feribere fortaffe tutó non licuiffet.

’ Quxquidem indoles nonnifi inbonam , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H j con-

confcicntiam cadit,quæ integrarû aftio* num fibi confcia, verborum libcrtatcni ! non reformidacquu contra,vitiofi Principes velam fèntendam nunqyam auta- l moei aut ftudio, quo fis crga il los affe-Ôusgt; tribu ere, aut in bonam parte inter* i preran folcaat, fed crimen illis aliquod ! nacrationc exprobrari, aùtvitium iuum ’ ' publiçari purent.

Vita porró,amp; aftiones ficiUuftranV^ veihoevno nomme, quauis in cœteristo tusvicijs(vt fie dicam)ater efiét,nihilonri j nus laudandus mei*!!© cenfeatur.Libea-tius cnim mimici, nos veto nonfponU i eonfitemur, neminem vnquam dementia,m an fu etud i n c, ^ ven iam,ad lt;i/av’)’'lt;-xatwaj/pFopcfionefuifiTc fuperioré. Nam vtleo nonnifi dente amp;nbsp;vngue, leoeft,«^ quus pede, cornu taurus, cauda feorpioquot; i frePrmeeps fola crudelitate formidabi-disclb-Si meticulofus eft, duces habebU forter amp;nbsp;magnanimos.- fi voluptuariuS) dum'laltabit amp;nbsp;tripudiabit,fapiens ali-quis eius negotia gerédafufcipietifiaua* rus,tandem tarnen fibi(velit noliQcoge* lut ede Iiberalis: fibiautemt'hoçeftrei-

DB RbB» GALHÇIÎ. lift publicx.Si prodiguSjfua paupcrtatc fub-iitos ditabit.his omnibus prüfens cft re- lt;nbsp;medium.Sed fi femel immanis, vindiftx cupi4us,fcrox, appctens fanguinis cuafe-rit,ncmo refdfetmimij res elf pcriculi.at-^uehæeeft poftremaTyraninota: quod licet noipen malis omnibus Principibus vulgb tribuatur,eum tarnen qui lit cru-delis amp;nbsp;fangumanus, peculiaritcr dcfi-gnat,quafi dicas, hyperbolicum vitium in Regç,amp; quod in eo maxime omniu fit perumefççndam. Ab hoc noftro nihil i-ftiufmodi metuendum: atq; baud fcio dç haerç.loquenti nihilne mihi vltçà d,iccn-dumfit. Nilimqamcprohiberct ergai-pfum reuerentu, quædj mihi dignitatis ' ipfius habendaratio eft, impedirct, amp;Û infitxmihi libertati expatiandi longiuf-quc cuigandi locü darem, maiorem migt; hl vituperandi,quam laudandiclemca-tioris huius animi matcriem fuppcditari polfe çxiftimarcm.

Fateor in bellis ciuilibus notara felv citatisjamp; ipdiuiduam epmitem habitam temper fuifTc clemcntiam: fed cuius ma-jyinafcmpçr poft partam viftoriam,poft

finitum bellum,necvcro ante, opérai effeftaproferatur. Turn demum veraeft clcmétia, non aùtemin ipfo difcrimine, in quo manfuetudo timiditatis aut me' tux talionis, calumnii poteftefTeobho-xius. Erigedi funt vifti,fcd penes quos no cendi facultas elbdcprimcndiralioquipc nt omnis magni amp;nbsp;cxcelfi animi fpledor, cuius'proprium eft tanta in refiftentem amp;nbsp;rebel lantern vti violentia,quanta in cû qui afnlapofuerit,facilitate. Satis tibi ta-meft pro meritoJuftcjPrincipis huius fin gularcmquandani clementiamdelinca-re non pofsim,'quam nee educatio inter cacdes, pugnas, bella, cruores immutarc vnquam valuitCIementiam appcllo:fed fände profitcor,fi tantum daretur licen-tix amp;nbsp;audaciae, nomen ei aliud efte tribu-turum: rationem cnim amp;moduni fupc-rat. Vidi horac momento poft partam vi-doriam,tantam ftnfte hoftium colluuie, vt vix à noftris difeernerentur.Ad horam fomfii,expergefadionis,prandij,in cubi-cuTojin conclaui aderant : deniq; omniu hofarum crant : non magnates aliquos, autducesprimarios dreo,quibusidob-fequij

DE Reb. Gaelicis. nr fcqmjgenus, quo duces ducibus gratifié cardolcntjtatumpotuitpermitrere : dcr corum illudfüllet, amp;nbsp;èPrincipis digni-tate,fiMrcnium aut Parmenfemin vincu lis habujiretdlla plerunqi officia,amp; obfe-quia praftabanfur ccntuiionibus,pracfe-ftis cohortium,^ ducibusbeiloruni ci^ uilium, qui per totam vitam Regem adiré,congreffum autpræfentiam cius ferre nunquam potuiflent, nifi arma contra tuldfcnt : quo etiam nomine bcnignè ab eo,amp;vultuhilarioriaccipiebantur.Vitio vertantittucmoris:(idq; nó omninó for tafsis abiq; ratione ) cum illis libentcr in gratiamipforum faccrem : fedverifsimu tarnen eil, hocilli à natura infitum eflc, a^ói/))(r;xaJ6«p, tumquum etiam maxime licet vlcifci. In priuatis enim rebus non lecus acin bcllo, incubicularium fcruu, in atrienfem, deniq; vbi remotis arbitris, amp;nbsp;libère agere licet,eandem fcruat aequa-nimitatcm,eoufq; fjE;pc,vt negligently lernen contingat.

Hire quy de noftro Principe pauca di^ ccrem,babui, de reliquis enim moribus, quxcunq; fpeciatim enumerauerç, ma-

gis priuatum hominem, quam viru prin-eipem attingan t.Huic tamé imagini me^ poftremum hoc addam penjcillum, ad^ feititium magis colorem,quàm viuuin vultus Üncamentum fuperindu£turus:amp; conftan ter dicam, nemine fortatfe Prin* cipemhoe noftrofoclicitatc führe lupe-riorem.Nufquä pracfeni confpeéhis fuit, nifi ficubianimus tulit,vbiterganonvcr terint hoftcs ipfo ftatim confpedoapfif in vita fortune fucceftus, fi ita nominate licet, tam infpcrati,tam opportun!, tam falutares in finum dclati funt,vtà tencris (quod aiunt)vnguiculis Angelumà late-ribus ftipantem,comitantem,ducentcin habuerit, amp;aduerfus totius prope orbis' machinationes, huius omnia confilia ad miraculumvfq; tam bene verten tem, vt i^emamp;votaeius longifsimis interuallis lüperarent.Teftatur id fatis antcadx vite cürriculum:fed veteres ipfius miniftri no iunt,inrtumerabilcs propè necante pri-uifas, nee pr-rmeditatas dçliberationçJj quas fapientifsimi eius confiliarijdam-naüiftent,tamfccIiciterDcumvertifte,vt tadcniipfi quoqi adnutumfadh amp;cxcr' • ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eitati,

DE Reb. Galltcis. 125 çitati ,Principeril nou interpcllarc , fed miffum faccrc,de illius dutlu amp;nbsp;duftere certifsimijCogCFétur. Inter caetera autem magnorum virorun;i indicia, hoe in no-ftroRegefemper cluxit: perpetuaq-, Riit inhocPrincipc inter fortunamamp; virtu-té pugna. Bono Genio amp;nbsp;foclicitati iftuc ignari homines dabant: nos autem, quitus tes ipfa eft perfpeéhfsima, diuinam gratiam,Dei Deorum,Dci exercituuni opus nommemus, hinc neceflarió con-cludcntcs, cum in hoe opilione tam fœ-heitcç opus fsum inchoauerit, ad gloria nominis fui minime imperfcftum efte rclifturum*

lllic certè fitaeftomnium, qui partes cius fequûtur,minimè fallax fiducia.Scd amp;nbsp;illu Deus tot humanis pratfidijs muni-uit,vt hxc cum hoftium viribus li compi res,aducrfarijs illicó cadcndum,amp;.occü# bendumefteiudiccs. Omittonoftru or-dinem, qui probabiliter hoftiumira^wH» fuperaturus eft. nunquam cniipfccus ac^ cidit.Omitto caulx luftitia, omitto duX-rumaut trium viftoriarum prxiudiciaï externahxcomnia. Salternhac ex parte magna-

magnates ornnes. Principes fanguinis,of ficiarijCorons, nominatifsimi quique rcgni procercs,NobiIitas omnis in Regis cartra tranfeunt: aeproinde onines pro fc quifque auóloritatc, amp;nbsp;prsfedura mi-litaris commcatus ac annons inftrudi. Hi congenitam habent V7n^£^nirtlt;x.ii, amp;nbsp;à natura hauftum expreflumq; in plcbcm lt;iominaturn,adeó vt excmplo belliillius feruilis, quo Pompeiani milites tantum rcftibus pugnaserunt, fi hodieignobilc hocamp;Cne nomine vulgus Nobilitatem antcccdat,nunquam expeftatura fitune-tuitnimis.Ad ha;c,quicquidin Gallia eft optimorum Ducum,illic eft : nominare, fed nofti probe .• quum cótra,cx hoftibus vix duos eximios facias, qui equitum cen turiam per totam vitam duxerin t. Deme Ducem Msnium amp;nbsp;de la Chaftre, ab his tertius baud fcio an reperiatur. Tam ex vfu tarnen rei militaris hæc funt organa, vt belli Imperator fruftra fitautCsfara-Iiqui$,aut Alcxander,nifi his adminiculis vtitur,perijt; nechuius rei teftem alium laudo,praeter vnumMsnium,quïcum melius profedó apud Arques öc/una-duin

r DE ReB. GALLICIS. 12^ ftum foret, fi fuifimilesomncs naftusef fet, fi dcniq; fecundarum partium tribu-ni Spartam fuam optime coluiflcnt. Ex «juo cfficitur, filt;icmo tcrtius Pa!xmon intcrcclTcrit, ikfi nobis tantum cumRe-gnicolis negotium crit, non efletatirern laboris amp;nbsp;periculi, quominus non Rex w pfefolum,fed amp;Nobilitas, amp;nbsp;quiconque Monarchiam firmant acfulciunt, de vr-bious amp;nbsp;populis facile palmam auferant. Defuppetijsveró nondubito,quin faci-hus amp;nbsp;prom^tius Regi noftro à yicinis PrincipibuscumCatholicis tùm Protc-ftatibusfubminiftretur. Monarchs funt omnes,omniuintcrcft monarchis con-feruatio ; omnibus fubditoru exofapro-ditio eft,St popularis fcditio : omnes hu-iufmodi exemplum mctuunt,totoq; pc-ftore deteftantur. Nemo omnium eft, a# pud quem Dux aliquis Mxnius nafci amp;nbsp;creari non pofsit,ncc alijs,quam huiufee monarchis procis amp;nbsp;eópetitonbus, Vaf-falhaduerfus Regem fuudefenfio fufei-pietur.Parualoquor. Quienim pcrduel-libus noftris funt ab auxilijs,quum aliam mercedé ab vrbibus amp;nbsp;plebc fperarene« quean t,quam illarummuafioncm, non-

US ‘DïSeVRSVS hifi extrema cum auclacia,ftu(lioq; per-dendi,praedandi,debellaTidi veniut: hinc illud tarn fubito natu, flagranfq; in Thra zones iftos odium. No#ro autem Regi qui opitulantur,multùm in ipfius gratia fpci amp;nbsp;fiduciae collocantcs, nonnifi i-pfo in limine fidele obfequium,iuuandî-quc ftudium præ feferunt. Ita nobis ab illis nihil oneris praeter operæ pretium^ quum cxaduerfo hoftes auxilio fuo mugis fcrc,quàm belio nodro fatigentur.

Hic igitur Régis amp;nbsp;regiorum ( ita no-minare liccât)ftàtus. Quanquam autem, fi cumaltcro illo compares, multo hà-bcat omnia compofitiora,amp; tutiora.fierî tarnen tanta rerum in p€rturbatione,par tiniexReligiortis diüerfitate, partim ex Principis huius,amp;defunôbillius inform hijs nata, non pordf,quin corruptdamj aliorum ad exemplum, amp;nbsp;labern aliqua contraxeritj adcóquidévt ingangrænagt; nifi maturè occurratur,fiteuafura.Acgr3 corpora fempercacochymafunt, coruq; fanifsimapars nonçftveneni expers. Vt enim in feditione populari,habcnt vrbes tonfilu amp;nbsp;ftudu contraria, iain difsidij) iam

DE Ree. Gallicis. 127 iam libertatis, iam rumultuationis, iam rcip.conftirucndx, vtLigarij ordinis 8c magiftratuumcontcmptu,infe rccepta «Ta^jt« tandem ad/SarçÂ^esnA/THap, feu Ranarum regnum deuenerunt, vbi da-mofifïimüs qüifque rex eft: ita in pevof-X^« amp;Nobilitatisordinccófufioncs nc-foo quid -n^aT«J'e«,ncfcio quid gibbosû pepercrunt, quod ne temporis quidem inutarc valeat vetuftas,nifi Deus ma num medicam adhibucrit.

Hi funt prouinciarum Prxfefti amp;nbsp;prxfidiarij duces, quos hodiernus dies nobis talcs peperit.vt corum fapientifsi-mus amp;nbsp;optimus quifq; nihil rnagis fuum clucat,quam Praefefturam, quam vrbem, quant arccin( nulla-régula fie generalis eft,qu3ecxceptionem non patiatur)opti-rtius (inquarn ) quifq; amp;nbsp;prudentifsimus toto diei triéte iniquo fortaffe animo fcr rct pacem Gallix reftitutam, iuftitia primas obtincrc,ncc prxfidijs opus efle. Ifta mcriimpcrij dulcedo fic palatofapit,ta-tx funt in fifci œconomia illcccbrx, tan* tx in onenbus fudoribufq; populi par-tiendis amp;nbsp;regcndi$,vt regnumcitiusfus deqï

deq; ferri, quàmab hoc vitæinflrituto fc dimoucri patiantur.Tertio quoq, vçrbo iudics,Loi:/me/ Cigt;»/cruaf/0: fub hac larua violentiarum amp;nbsp;direptionum omnege' nusrecipitur.Interim vero, fi Rexacccifi jubet,ad dies quindecim, vfqj ad calories amp;nbsp;niancipiafua ducent: fednon tam hoc zelus effedt^quàm pompa, vt occini fuis auribus illud audiant, hichomo cft4^lt;«-•mçoç, dignuï quîcumintenebrismices, magnum habet fatellitium» Lapfo iam ftato tempore,frullrà demanibus confe-rendis ferme, frufira Parmefis in finibus iam côfpicitur,fruftrà cJamatur,Si difce-ditis,futuro cæteroquin propediem belli cxitu,quum Lutetia iam propc fit vt cx-pugnetur,quum hoc finite labere, futurum fit vt in paceviiiatur, nihil fadu clK Dominus Prefect us Præfeéfuræ fuæ de rebas nceeïTarijs tantumftudet vllafinc tunftationeprofpiccre.Paratûrnedifccf-lus ;■ iamincumbit onus ijs qui à fecretis funt,fcribendi, omne genus diplomata, Abbatias,profcriptionesLigarioru,fubfi diarij amp;nbsp;fuccentunati militis commea-tus, hoe eft, culmaria cura ,pcn(jones in

DE Ree. Galltcis. n? vêtus Sc Houum dominiû,dona,pignora.-quidplura:’ regn um illis nouum cudi o^ portet: inhocenim, quo iftas hirudincs implcas,nonjeft afiatim. Hïc auté fi que-rentes , fi mutantes in propylæo audits, res mira: nierccs illis non foluitur: nihil datur,quadragintaaut quinquagmta vi-roshabentfuis fumptibus alcndos. Rex, quern expilarunt,cuius bona dilapidant, cuius vcdigalia amp;nbsp;nummos dctinent,ad-1 Hueillis eft ÛTrÆÔwfoç. Hirudines 1. vn« c Vobis numerari vultis:’ facitcigiturcuin Democrito illo mundos infinitos,nouó quoddaregnu ex atomis create.Vnde illi nûmorû prouentus, nib ex reditibus illis gencralibus:’ Noftis autem horum mc-, Ximumnealendis quidemvnis præbdqs 1 fufficcre.Quid Reg, conRrunt hodie de-1 cums toto iam fermé aduerfanteClcrc^ I quidcoHferuntJcquiualetia,fubfidia,in;-1 portationes,exportattones,falinæ,quuni 1 primariarum vrbium dominus non in? quid cafuales particule profunt, facilms poftulatg,quam al Iatan'Vt demus efte rc-gni fui dominum ex allé ( id ex rationib. fifcivobis probabitur) attaméquinquies

ijo D i s c V R s V i centcnis millibus minus efletin fundö, quam perfolucndo æri alienö fufficeret: amp;nc ex quadrantc quidcm dominus cft. Quorfum igitur debcllatiócs f quorfuni adiunfta: ad imperium prouincic7’Si ho-dic prouincia aut vrbem armis fubegit, nchocquidem facit ad dimidia partem fubuentionis cius,quem illis locis prafc-fturus clKNam nihilo hinc ad fifcum am plius rediturumeft, quamfrhoftis loca il Ia tcncrct.Erumpâ oportet iri lianevet-biaudaciam: malum hoefieri intolera' bile,cui nifi maturè profpiciatut, Regnu diu ftare non poteft lntcrim plcriq; om-ncs publicis calamitatibus, amp;nbsp;regiatdi-gnitatiscontemptu abutuntur ad adih-candafibiapud Iberos palatia Nonne# mo elf,qui fibi aut Comitatummut Ducatu ex locofuo non engat,amp; dicat,Poft-quàm loculos cxplcucro,fi minus hïccó-modè eftmibi, aliorfum vela facia. Nulla pcfte(meo iudicio') magis angimur: i-fta lues populate crga monarchia odiu fouet, exemplo maxima Nobilitatis partem à ftudio pacis auocat. Iftorum enim Prgfc6torum ad exemplar fefe comporiit lefini-

DE Reb. Galetcr^. iji ïnfinira pabulatorum multitiido,amp; corü qui patriz arma inferut, qui domos fuas pro limitaneis vrbibus, rCgniquc propu-gnaculis habent : qui, quum inftruendus cltcxercitüs,defiderantur omncs,Vixque tribus ab arcc fua pafsibui,ncc nifi prædaè caufa, pedem mouent : recedente cxcrci-ludpolijs onufti in latibula fuarcuolant. Hxc certè fundi amp;nbsp;fifci regij calamitas. Ad cumulum illud accedit, quód Nobi-litatcmnoftramhac rationc ficad iuili-tiæamp;lcgum contemptum exerdtatami amp;comparata habcmus,vr cius exéplo in-fimus quifq; inliciatut. hocauteni pefte omnium.capitalifsimam appello.

jNkrtf Manes reme^re tuts Achertnt4 iubet«^ Öfatrit Ludeuice fiitrenSjfortißime tjuondam^ irancorum^ dectu Regum.terrim'lireuife, AttonitiU nojlrlt;u fftculare farentibus vries Impulfas Diru,vtiiTtei4 blin rjuondam Turribiu txtitrbnrt tuuypulfoc^pitdore, Exußumfade fitpertnduxtffe eolerem.

Cerne tunrnferr«prolempenurieu in 4[m£ Vifs er 4 degeHeret»,mst4m hedegthu vllu^ Adfpice qu£ medtt in Regno tun Regtn quondi St4bat,ceu peßtm ltmes( miferabtle dräu) f snibt« vt regni,cupidofiet murus ibtro,

i . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ i. Jrr/i-

33î D i s c v R s V s Arr^gonuc^, iugum feruilea^uera Tj/rantii. Non vntjuam fifn(lo(ne percent Jre)per ^uunt, Non fuit audittu,qui debeUnuerit arinis Hafeepotens terrai Heros.potuifet aduflus Nec tanta nifpanKs,ntfi proditione titorum. Nil hic nilpetiiitferrajn-.fedfafeinus auri Hoe poeutt,Francu hebetans cnnt lumine metet, Excusa candore^Eides quent fronte ftdeli Galltca fignabat. Gens heu ciuilibus armù Impiafaila nimis domino periurafruæcj; Semper adhucfrtiens plebes male fana cruorù: Qult;etatùm vltricetfpirans in peciore flammas, Excipts externi tu^ulo nunc milttü enfem. Cerne Cifalpinum Damam miferanter ^ GTi^lo^ Cerne Lothringenfes Lepores ambire Leonern Aegrotum, quem moxproperatfatalibue vnibrit InteHina lues,er caulltcaflamma veneni. Qjtos tantum obtutupoterat,vultué^, minaci Te Dubiore,fuü expellerefinibus olim Aetemocii^elu damnatos trudere ad Alpes: Nunc,^enus tnfrdum,tante nbloreiacente. Qui perterrebat pauidosfric tempera tundit, 2Üe trahit barbam:tergum diuerberat tUe: Dente alius caudam prefcindit:vulnere creber Aeripedi minuens vncos exulcerat alter Tamformidatos cunâü animalibus vngues. Decumbent, mediaé^trahensin mortenatantet jUe oculos, monbundus adhuc tarne hofrù acérbl Perfidiam parat vlcifci:Confrtr^it in armes, Herrie

DE ReB. ©ALLICIS. 155 Jimiitlt'c^igrauemgeinitu denuntiat tram, ï^ecfomperfuragenerf(fi quando vigorem lt.etiitleri[redtHtuafalus)imfune,}ntnAtur-

Si nunc optimus aliquis cxtaret Aelcuia-pius, quimaloruni noftrorum fympro-matis omnibus exaétovngue conficicra-tis,quætngintaabhincannis regnum i-ftud Horencifsimum tam fxpc criticauc# runt, malorumcji perpétua ferie ferè ita difTolutum nobis reliquerunt, vtdebili-tas qux per hoebiduu fuccefsit, pulfuin, notitiam,mcmoriam,fermonem, vitaq; propèipfam fuftulcrit, mea quidem ille fententia iudicaret,fpem aliaiTi,aut reme dium aliud non fuperefle (fi quod eft) quàm pacem,foelicemiliam amp;almam3fi-ue nobis armorum noftrorum vi refti-tuenda, fi itabene vertat Deus Regis no-ftri conatus amp;nbsp;confilia,vt compos regni fiat,fluealiqua via tétetur altera, tandéqj nos mifcrix,fames,peftis, bellum,diuina flagella,mortalitatcs, iafturx, fatigatio-nes,vltró citroqj nos cogat fenfimarmis de manu labentibus quiefcere» Nonau-fim inter tot Machaones mea pharmaca proferre, nec iuxta Aefculapioriftos, qui

1-54 DiscvRSvs ægrotantcmGaHiam in meelijs tot cafirr bus medicati funt, omnefq;corporisil-lius afteótiones,mométa, albosaut atros lt;iics,totum deniq; morbi decurfum probe recognouerunt, notas meas amp;obfer-uatianculas produecre. Sed duo tantum adfcr'am.quachis temporibus horribiiiu prognofbea calamitatu, amp;nbsp;nKp-f^^o,im^ placabilis in Gallia irae diuinx licuit ob-feruarc, Vnym: ab hinc tribus, quatuor-uc annis,omnc5 Imperij Ordincs,Status fere omnes, prseapuos de ordinc Equc-ftn,nobilcs ciuitates, Ecdefiam, plcbcm vno orc pacem vociferari, quum tarnen in confilns omnibus, in comitijs, nemo, exhoftiu maxime numéro, fit repertus, qui vel minimam deca metionem faccre audcret. Côtrà verbum fuit illis lt;/v(rlt;}gt;gt;)-jM.«é',ominofum amp;nbsp;deteftadum. Akcruin, ncfciremc vel minimam parte noftrüm, qua;bcllo nonfitconfumpta,qu3Eexpa-cevtilitatem non capiat: lurarcs nihilo-minus nos à cœco quodam furore amp;nbsp;dac-mone impelli, ad caedem , ad fangui-nemud lanienam præcipites ferri. Exor-diar igirdl ( neminem vt excipiam ) ab

DE ReB. GaLLïCIS.' IJ^ ipfoRegc.Cui(obfecro)paxmagis need faria cft;'Dico,ctiamfi Deum ipfum obÜ-gatumhaberct ad hoftes ineius manus advnum tradçndos.in aciem producen-dos,ad riftorias. ipfi totidem largiendas, i^uotdies anniuerfarij çirculi numcran-tur:dctur illud quoq;, de expagnandis o# mnibus rcgnimunitionibusjde gladio femel recidenda rebellionunx noftraru memoria, ççrtifsimum eße : affirme tarnen vtiliorem elTc pace amp;nbsp;elemefctia par tarn voluntariam obedientiam,licet me-nimperij dignitati minus confentanca videatur,ca,qux ferri violentia amp;nbsp;imma-mtate quaeratur.

Diutuma illa amp;nbsp;inges febris, qua tan-diu vexata eft Galba,ita nos debilitauit i^ penitus afflixit, vt violent© iam alicui remedio fcrendo pares no fiinus.Quód-queamplius eft, TrçtTm^eta-ndjeiçix.ci phar-maca itaiam funt, Scvlu ipfo futura funt ’t«uv;K«,vt tandem rnorbo ipfo purgado fintifetcriora. Cogit;et; hoe enim fortaffe vnum eft ex artis fux arcanis minime poftremum. Id pax habet compendij, cp needTarib fubditivoluntatem amp;nbsp;confen-

156 DlSCVRSVS fuminPrincipis ohcJicntiam adferunt: alióqui pax non eßet. Id effeóli produce-re nccbellum nee vis potcil. Vera enim

, obedientia ex libera, no coafta volutatc proficifcirur. Quum Rex impcrat popu-iisfpontc fua parentibus, habet penes fc vnum (ceptri fui poteftatem, nee alio in-digee, quamfeipfo. Sinvicogendi funt, quot,obfccro,m!litibus, armis, ducibus, principibus, ^ceribus, miniftns de Coro na fua rfnerurr’Hic hîc cardo fei vertitur.

A' perfona Regis baud fcio an Ducem contrariarum partium fecundum proféra. Potuilfe mortuo fratre, acmulto ctia magis defunfto Rege ex fecundarum re-rum afilacu magnum aliquid concipcre, non ntgomon tarnen nefek magnas ilH cum Aumalio confobrinoabco tempore rixas intercefsißemon ignorât Vindo-mij eu cßct,poßquam adThuroncs ven-turn cß, altcrum corum hoc problenia in dciibcrationem vocauißc, Viccfnege-rerct Imperatoris in cxcrciturQuo nega-tor.diit ipfe/uam quoq; vicemfolusfuis impcrarurus. Pofbea quid altercationis habuerit cum Marchione Pontino co

•DE Reb. Galliciî. 137 gnato,nouitprobè, qui quidemnon de-liberarct exemplo Ducis Aumalij, fed as wAadmperandi fibi partes,vt natu rnaxi-mus,arrogarct. Nouit deniqi quid amu-lationis, limultatifqj cum illoDuxNe-moracenfisgênent, quam obfequiofum expenarur Mcrcurium, inprimifqj loy-fum, qui femel MarchionemViliarcn-femgencrum fuum Tholofaexpulerit, ab eodem ante depulfusiaddiderim ctia, quid obfequjj cxScditiofis vrbibus, quid fubfidij in negotqs gerendis reportant» Ignoieo cquidem Admiralio CalHllio-næodefundo, quiiulliorc in caula,cx-pertus quid oncris partiu dudori m bellis ciuilibus incumbat, fuadenti cuidani die Vencris ante mortem, vt faucius Lutetia exiret,dixit : Obone,faccreid non poHum, nifi mihi bellum velim accerfe-re: hïc autem mortem oppetere malo, qua eó vnqua redire.Nihilominus fi,quo fuerutolim ftatu, nuncMaenij res eflént, exvanjs fuccefsibus, magnat alieuius for-tunæfperandus enet exitus.Sed,mifer, v-bi gentium elVSolet multitudo, impri-mifqi Gallica , hominis famam citius,

i^uàm concepcrit, amitterc. Opus inter-dumtotiujvitæ laborcad fidem paran-: dam, quam conringcntiafcfcduo infor, tuniaindifcrimcnvocant4Maximcverô, vt fentit populus cmn,cui fc crcdidcrat,ilt;gt; ta debilem eflc,vtadmaiorisalicuius nu telam neceflano fitilli confugiendû,fta-tim reliûo priore,pofteriori fe adiungit-Rapo hxc eft : Ignara plebs ad id tantùin quod przfens eft fefeaccommodât, ex--tema return fpecie ducitur : qua fublata, remotis à latereD.Matnij copijs, tormen tis, Helucticis amp;nbsp;Germanicis peditibus, vbivltimum ad Parmenfem perfugium cft,nuila cft,difperijt. Ac fané,fi priuatali cetattingcre,fi Ducis illius aftioneseuk pan meum cft,biennio toto, tantis cum lt;;oj?ijs amp;nbsp;opibus no magna patrauit; im-mo miferabilem in modum fegefsit. IL bus exemplo. nobiscum doeikoribuspo pulis,quàm efient fui,negotium fuit:eut cnim dcbiliorcs, amp;nbsp;iam diutius fubiuges aratrumtrahebant. Vidiautem égo nor ftrum hune Regem in quadam luaruna partium metropoli quintodecimo quo-quedk fere coadumdcvita amp;nbsp;fortuna, przdari

prxclarialicuius facinoris edendi cauü, dimicarc. Alioquifi-bi vidcbatur omnibus inuifus fo re : quod amp;nbsp;verum resipfa eóprobauit.Quod fi tam male rem admi niftralTet.haud fcio an poftea gratiam po pularcm coUefturus fuiiïet.

Addatiftcnuncindignitates,fupcrci- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

havannas, quas ab Hifpanico excreim de uorkuitaddat contumelias, quas ab halo regulo,fpurio amp;mancipio Hifpani régis ante ora patriae fuae, loco holb magi$ opportune), ipfe videlicet Galloru Prin-ceps,materno à fanguine Regum noftro-rum vera propago, huius conlobrinus, pcrtulit;Q^idigituripfiTyranno faâu-rus, quum exul pulfuiq; Gallia, fortafsis in aulafua non tam auxilium quàm fti-pemmendicari cogctur?Addatigitur in-lupcr conditionis lux aleam, quxin cas anguftias conijeere poteft,vt ohm crroamp;

' gnifsimafpein pofterumfibi rcliqua, cuius aufpicqs amp;duftu itafuaomma prx-cipitanter ageredebeat. Hinc deniqs fie coUigat,

1^0 DlîCVRSVS colkgat, iamfibi de manibus clapfafpc Regni, nunc neceffario moliendani aut cius difsipationé eiïe,aut certè alteri cui-piam regn uni conquirendum. Vt difsi-pet,abfit.Vt conquirat,’quis iJli quxftus huius debitor niagis locuples, qui magis foluendo, quis nauatam operam mcliùs hærede ipfo copenfare poterit f Hæc me-ditare,Princeps:fcmper tolcrabilius tecû Rextuus aget fané, quàm alienigena. A-pudalterum quidem hoftis loco habitus ohm fucris:apudhuneproditionis odio perpetuo flagrabis. '

Nunc vrbes nonTas,fi roges, fi mifera plebcculamperconteris, illôfnccatholi-ci fui iamfatias capiat,an verb belli labe-ribus iam defefsi omnia fua vota amp;nbsp;ftudia in pacem conférant,crediderimpofthae talibus verbis fibi illudi arbitraturosmec fanè illud dubium.Sed vt pudorc fuifun-dam, amp;nbsp;omnemillis excufationem de-mam, duo tantum dicam: Vnum,Locu-losfcrutcntur, amp;quidab illo lulij l8. die anm j$8). inftaurationis reip. atrulerint, quid populo leuaminis, quid Rcligioni fccuritatis,quid Regno lt;^7»^óe^,quid otij priua-

DE ReB. GALLICIS- 141 priuatæ rei familiari,videät; Altcrum eft, vt exemplo Lutetiae Rcgni Bafilic3c,cui fuitvniomnium maxime fuccurredum, qux faftiofis omnibus compendiofifsi-ma fuit,fiant cautiorcs.Speftate, ô ciui-tatcs,fpcftate iudicium illudDci horren-dumin florentifsimam quondam ciui-tatem,metropolitan am veftram: enume tateformiJabilia illa flagcllorüomniü, quibus fenfim ac fine fcnfu ftillantibus (tanquam lento ignc!)vftuluta eft, moni-nientaEnumerate concurrentes eodem tempore belli,famis, pcftilcnti3e,diutur-noruminfequêtiummorborum plagas, frigus immedicabilc,extremamin omnium return copia inopia, crudelitates, diuifiones, mulicrum virginumq; dcdc-cora,quibuspudorem omnem necefsi-tas adimeret,ruinas,incendia,intra amp;nbsp;extra mœniaab amicis, ab inimicis vaftita-tcs,totfuperba palatia,qux partim opu-lentia,partimamplitudo,partimfplcn-doramp;luxustotannorum in tertiachnius 1 Babclis,inalterius huiusRomxambitu erexerat: Agnofcite Ichoux lenteamp;fuf-penfo gradu procedentem vindiéla,qux mo

14^ D r s c V R s V S mo fupplicio non fatiafür,qux percutk» do irntatur, docetq; nonhanc iamclÏc patcrnamcaftigationem,fed hcnkinS-ludiaariam aniniaducrfionc.- faciant voJ ilthaccfapienriores: difciteiulbtiammo-niti,amp; non tcmncrc numen. Golligo m« tandem,amp; concludo frultra inquin,Gal-linepofttantam malorumlliadem pacc veile, poft tantos labores quietc exopri* redebeât. Poftremohocargumento}«^ ' turn opus, quumilludexterorum fitde-fidcrium, mctumhunc noftrum c/Tco-portere.Labor certe quem in ea re collo-cat, exitij noftri certilsimu eftargumétu.

Sequitur iam ingens amp;nbsp;attedendadi-fputatiö,ad quam fere vnam totam hanc telamiampridcordior. Paccmcnimfo- ! lumefte reftitucdihuius imperijmodu, nemo eftqui dubitcr.Omnes córitemur, fchifma in Rcligione primum Fuiïïc belli ciuilis incentiuum: Verum ab hac dupli-ci propofitionead tertiam tranfitur. Régi igitur, Gatholicum fefaciendo, fchifma hoe ede tollendum:hancvnicameire jiam ad pacem catholicam, fecuram, amp;nbsp;' ftabilcm confequcndam. Ita plaußbild dl

DE ReB. GaLLICïS. I4Î cft hxepropofitio, itapopularis amp;nbsp;fpc-dofa,ita ctiam pene dixcrim, captiofa, vt ad artificium dijudicandum minime pu tidiî nee illotis opus fitauribus. Iftuce-nim infummadt oblique in Regemini uidiam omnem reijcerc,amp;vnum omniü malorum^o.ab hincannis in noftro hoe rtgno radices agentium, acetiamnu ho-diepullulantiumaurorefacere. AdhaC qudbonem ineunte eius regnoadmur-muratum cftnonnihil.Acfuitfancftupc da hxcfubitarerum cóucrfio non folura in Principis perfona, verum ctiam in pri-mariorum amp;nbsp;proccrum regni voluntatis bus,qui eiin genua prociderent,in quem antelexmefes gladium ftrinxident. No-ftri vice vcrfa,mctuentcs,ne vis confeien-tiæ aiiqua fieret, pre metu vocifcrati fu nt, monuerunt pro fc quifq; fupplices, vti perfeucraret: nihilominus tarnen ipfnis turn sequanimitas, tu ad proccribusCa* tholicis fatisfaciendum cxcogitata mc-thodusSt progrefsio; contra autem, hoi ftium propofitum,qui contrucidato Rege fupramodum fuperftitiofo non client ad prima miffam noui rcdu£tiarma po-fituri,

1^4 Dtscvrsvî fituri, rumulculû ilium tumfedaucrunü nccira pridem rcuixit, volitat pérora, li-bclli excuduntur : fignacertègrauius ali-quod malum anteceJcre folita: nuperri-mè verovifi amp;nbsp;perleètiiunt illi, quibuJ quanuisrefponfum fuerir,minime mini tarnen adhucfatisfaélum eft.

Quumincidero in aliquem imperitû, hue Catholicum Romanum, feu Euan-gelicu,qui pertinacitercxoptcnt,illcqui-dem, vtRex inftitutum muter: hie verb, vtperfeuerauter tuearur,zelum ilium cx-cufabo. Sedli perfpexero quempiam de Ifraeliticorum Dodorum grege exvrra-uis parte propofitioncm hancafferctem, mihi fufpedus erir.Non Romæ,non Gc# neuaefiuntChriftianimon ars non opus, ciufmodi eft,in quo magifterium vrbis valere pofsit.Chriftiani lunt,qui verbum Deiaudiuntamp;euftodiunt. VeraRcligio cft,quæ habet in leriptis SsoTrn^'^cii puru fundamentum.-adeovt, fi quidRegio-ptadumeft, non illud fit, Romxaut Gelt; neuæ pedarium efte.Quemadmodum lo cailladodrinx praciudicare, itaneq; au-dontatem conciharc debent, bed hoco-ptandum,

DE ReB. GalLICiS. I4Î ptadum potius,populum omriem fuum vt ad diuini cultus, vti nobis à Qeo præ-fcriptus eft, obferuantiam rccolligat,dif-fidium amp;nbsp;febifma non Chriftianifmo, (in quem cadcre nó poteft ) led Chriftia-norum animis amoueat. Ad hunc finem vias omnesin ea re obferuari folitas,amp; ab Antecefloribus regibus aclmperato-ribus obferuacas, peruelbget: Hoevnum invotishabeat fuos fubditos non minus adDei cultum , quàm ad fui obediétiam rcuocare:ad hæc,in animo lludiu,in ma-nibus effeftum habcat: cogitet fenó minus diademate hoc pracindum ad fchil-matollendumquàmad puritatem in rc-ligione reftituendam. Hocillicertenos optaredecet.

Qui inca funt fententia, Regem Ca-tboheumfieri oporterc/vtendum bis vo 1 cabulis mihi eftneceffarió) fin minus,m 1 cum(vtdicitur)fummo lure agendu een 1 fent.fi perfuadcrccupiunt,duplici id ar-gumentorumgeneretetabunt: alijsqui-\ dc,i)fq; optimis ex Theologiæ fontibus I depromptis,alijs verb Icuioris momenti

Thcolögicis,mci ccrtè no eft inftituti dlf fusètraétarc.Nccvcró id leui(quod aiut) manu fieri debet: addequod in his rebus parum fum exercitatus, comparata mihi duntaxat earum return notitia, quanta fa tis eft ad vfus priuatos. Atq; illi ipfi com-nientatiuncularum iftaruauftores,quan tumlibetin Theologia verfati,non tame cavfi funt.Hoc dicam Of ;7a/!cJ'w,iftis ino-pufculis cuiq; liberum fuifte quod bonu quod malu videretur,annotate : ego fpe-ciatim obferuaui omnia co deftinari amp;nbsp;collimate,vt populi concitentur ad voci-fetandum, Miigna eß Diana Epheßoruf»gt; ne ratiucula quidê ibi exprefta quçvulga-risnon fit amp;nbsp;duntaxatc^pMvefzsvi^.Vt verbi gratia,quum petuntàRegc,vellétne Ca-tholici nomen reeufare. Quis vnquani fatido infolentius poftulatum audiuit/ An verb exiftimant,Rcgcm,aut quos do-ftotes adhibuit,vim amp;nbsp;fignificationé no-* minis ignorafte;’Quando dicunt, Eeele^ ßa iferam füi^eeß/enenf à Diuo Eetro eße, frout Corona Ee^ts vtenfff ah anteeeßi'f Dfuo Eudouicopefentsfa eßßeceß/o. Lepi-dumveró argumentum ad ftabiliédam

DE Reb. Gallicis. 1-4,7' Ecclcfiac auétontatem' Quando dicunt, »0« magù anfiqua?» docir/nam noua com-mu fandam eße, quam z^eterem Princ/pem nouopermufare liceaf.Qynnäo ro^1t,Af/-nißrtßnf'ne Ay^eAi^^anpety quam E/fßopi? Quando d'ic\int,Pegemi» Eccleßam Jacro haptijmafe fmclam, in eadem immoride^? bereiRe^eianfeidum omnes Cafhoheos fuß fi:Diuum Ludouicumnon Geneua,ßdRomain canonem relafum : nif Rexßt Car ho lieus,primum infer^Reges Chrtßtanos gra-dum non retenturum.ab/urdu eße, zgt;f Rex ulio modo, alio Mimßn fui . Principes er proceresadDeumpreces concipianf. Miror curctiamnon iddint, ide quidem inßora quot;vanahumfub indicéfo quodam plutco,ipß “vero tnamplißimo quodam delubro. Quu deinceps contendunt, Regem non pofle confecrari,aut certe, oblcuri euiulda mi* niftri manibus inauguratum iri. Dcniqi cum minitantur,aliôqui Sandionylij in-i humatum non in, fi mon cótingat. Hoé verb non cd tam grauem, tam fantam» 1 amp;tanti mometi quxdionem pro digni-' täte traftare: nee m difputando fatis can-didum effe.Quis emm tandem ent illari

148 DlSCVRSVS fcripturitionum fruftus?’ Has omnes rationes Regi nominatim ^pofuiflé, probe fa£him:fed in vulgus dineminare, cui bono:' Hxc tantum habui quæ diccrem pinguiMinerua deiftis opufeulis, quuin mei no fit inftituti aliénas elucubratio-nes vitra damnare.

Tammultis elaboratum eftinduob. bifce nominibus Catholici amp;nbsp;Hxrctici cxplicandis,vt mirer quï iam aliquisme-ritópofsit abuti. Tam multi dodifsimi homines turn rationibus, turn teftimo-nijs,tum exemplis demonftrarunt, tole-ratos ab Ecclefia fuiiïè Reges non hpreti^ cos folùm,fcd Atheos amp;paganosgt;vtqui illud argumentum iam retradet, adurn agcrevidcatur.Attamê ifti prædicatorcs, amp;nbsp;rabulæ fi audiantur,dicas Regem nun-quam intellcxiffe, quid fit, Catholicüefi fe:tuncperinde calumniantur,acfi,id no minis recufans,Turcam fealiquem aut Calicutiilam prodercu Non cd: certè à rationealicnujdiccre, Catholici amp;nbsp;Chri-ftiani vnä candemq; dTe fignificationc: nomen CathoJicirccufantemperindcfa cercaefi Chriftiani appeUationi renun-üct:

DE ReB. GalLICIS. 149 tiet: fedfecus tarnen quam iftarum Rap-fodiarum auftores interpretétur, aut in-terpretandu effe cenfeant.Qui enim tan-tum(quod etiam obferuauOad populäre gratianiamp; captum ftylum luum attem-perant,non habucrunt in prcinptu axioma popularius,Æô« e/l CafhoUetti Rex no-/erjaitmagiftcr Petrus in opificina fua, non tgifur ChriJliafjf/iJèd haretictts. Turn verb ad confequens ordinarium,ad cram bem recodam. Bonum enim Chnftia-num effe hoc tempore,parum: bonu effe Cathoheum, multum eft.

Addifferentiam veterisludaicx fyna-gogæ(quxcerti populi, amp;nbsp;peculiaris cuf iufdam ac priuæ gentis familijs contine-batur^nec alijs erat communicanda) Ec-clefia noftra hodieCatholicae, h. e. Vni-ucrfalis nomen iuuenit, quæ iam certo populo mihime eft alligata, fed in quam omnes fine difcrimine homines admif-fibiles funt Ecclefiaquidc Catholica vo-citatur:doftrina priorib.illis fxculis non fuithuiu^ nominis.Non eft vniuerfalis ilia, condata ex vniucrfalib.capitibus, quitus addere aut detrahere, amplificarc,

autdecurtarc liccat: Contrado^trina eft fpecialilsima, certis quibufdam in fcri-pturis fundata,certis etiamTheorcmatis amp;. Axiomatis fidei innixa«Tantumq5 ab^ ell, vt xque fit Catholica, vt tarn late patcat, quam ludæorum,vt contramillies lit n?iK3lt;Ua, angulhor, rcftnCtior.Lcga-tur 5.C3p.Euangelij fecundumMatthau, vbiDominus devtraqj difTercnSjmanife-ftum dilcnmen olfendit. Adco quidcm vt li hominem Chriftianum voces, luo proprio epithcto delcribas. Sedconcre-tum illud,Catholicac, alteri quam Ecclc-fix tribuere,vt perindeinterpreteris, atq; Chnlhanum, autdodrina Domini no-ftn lelu Chrifti imbutu, hoc verb cif im-proprie loqui. Quinitaftt(impcritis lo-quor, quibusdiéti mei ratio cxplicanda elf ;£piltofr Apolfobcæ Petri, laCobi, Iohannis, ludac,Catholica;infcribuntur:an dobfrinicrationc;’nihil minus : immo, quia non lunt peculiaris alicuiusEcclc-f]æ,vtputa Corinthiorum,Coloirenfiû, Epheliorum,ficut reliquxillac Paulinx, proprix amp;nbsp;particulares : fed générales, amp;nbsp;omnibus hcclclijs feriptæ. Nec ianè dici-mus,

DE ReB. GaLLîCIS. Ï$I mus,Credo doftrinam Catholicam.-di-cimus,Credo Ecclcfia Catholica. Qyod nominatimaddiderunt Apoftoli,autccr te primi illi Chriftiani, qui paulo poft A-poftolorum memoriam hos fidei artim los fanxerunt,quód nonnulli eftent poft mortem Domini, qui arabigerét adhuc, verbum diuinum , amp;nbsp;myfteria falutis cG* ftnt'neGcntilibus communicanda:quc^ admodum fané ad DiuiPauli ætatem vG» que, Apoftolorû nemo hoc priuatim in mandatis habuerat Vnde fancitum eft, nequain pofterumficrctpopulorumdi» fcretio in Chriftianifmo-.ludxos nullam fupragcntiles prxrogatiuâ habere: om-nes vnum fore, Ecclcfiam cfte Catholica amp;nbsp;Vniucrfalem.

Hæc prima fuit ratio.Lapfutempori«, atquc adeo momento poft Domini mor tcm,nataeftin Ecclcfiafentenciarumdi-^^’^^P antia. Quod quidcm fatis indicat, perteüionem,caiioncm veritatis, Lydiü lapidemEcdcfix militaticx homimbus peccatoribus amp;nbsp;aderrorem procliuibu» conflatae,minimc quadcare. Quod veru, vnumcft amp;nbsp;inuariabilc.Quod cumacci-

1^2 DlSCVRSVS dcret,totaEcclefia,hoc eft, Epifcopi om-nes Ôc Paftores quotquot congregari po-reran t,de noua hac opinione ex Dei ver-bo iudjcabant. Qua damnata, quüllain defenderet, hxrcticus diccbatur:cui op-ponebantur Catholicj,hoc cft,ij,qui ma# ximæ partis Epifcoporum in vnamfen-tentiam conuenientium confenfum fe-qucbaijtur.Sed de hoc mox plura.

Vox ergo 11 la, Catholici, varia habet interpretationcm , eftqja^twwjueç, ideft, multiuocaicontrà, Chriftiani, eft wwi^ pci, amp;nbsp;vniuoca. Quum dicitur,Ecclefia Carholica,ei refpondetquod dicitur,Ec-clcfia Chriftiana.Nulla enim, pter Chri^ ftiana,vniucrfalis eftEccfefia. Quumau-temagitur de doétrina Catholica, non fenipcr ficferes habet,fi vcrbi propriafi-gnificatio attcndatur, quum plurcsexi-Ibant vniucrfales dottrinx,minime tarne idcircó Chriftianx amp;nbsp;orthodoxs. Artes omnes nónne eiufdc funt naturaeZ’nón* ncvniucrlaliter traduntur eâdem ratio-nefPerperam igiturargumentari eft,fub Catholicaé apibitu Ecclefiam amp;nbsp;doftrina Emul comple^ti: plunraumqj diftert di-cere,

DE ReB. GaLLICIS. I$î ccre,0oétrina catholicè, hoc eft, vniucr-falircr vno modo eft tradenda : aut dice-re, doftrinaeft vniuerfalis. Vcrum prius. PoftenuSjfi vthodiemi Catholici faciut, interprctciis, Credendu cftqlt;F mundus credit vniuerfus,falsü crit;amp;adhac diftin* ftionem emunftae naris purgataeq; auris efieoportet. Infolcns plane hæc/x.t7aslt;5-f«-Ç^defenderCjVniuerlalem, totoqj orbe diftufarn cfteEcclcfiam : credendumigi-tur quod vniuerfus orbis Chriftianus,aut cius potifsima pars credit. Aliud etia in-figne lophifma eft,dicere,EccIefia eft Ca-tholicaamp;vniuerfalis,Vos tantumpufil-lus hominum numerus eftis: Non cftis i-giturEcclefia.Sxpcnumeró enim orthodox! hæreticorû numero fupcrati funt, Atq; exhocipfo fyllogifmo tâ devobis, quàm de nobis negarctui Ecclefia.Plurcs adproportioncm vcftram fumus, quàm vos ad totius Paganifmi,aut Mahumetif-mi VixEuropam continet Chriftianif-mus: quid igitur Aha, quid Africa, quid America fieret;’ Adhuc peius cócluditur, fub hoc vocabulo, Catholicae, orthodo-XaRehgio,cam, qux orbis vniucrfi con-

154 D I s C V R S V S fenfu approbatur. Contrarium cnim do cct experientia: non folùm diftumDo-mini ouilc fuum adexiguuin numeruin reftringit,fcd to ta ctiam id confirmât vêtus biftoria.

Veruntamcn à Catholicis noftris non folùm in nomine fuo, quum fc Catholi-cosRomanos vocitantgt;quafi dicas, Chri Pianos vniucrfales particulares, pccca-turrfed etiam in nominis interpretatio-ne. Dum enimfcdicuntvniucrfalcs,au£ ad Ecclefiam perrincre/quæ vniuerfaleni doftrinam fequatur,fibi contradicunt, dodrinam banc vniuerfakm refiringen-tes ad câ quæ in priuata vrbe Roma prxn dicata fuit,praediCatur, aut praedicabitur. luxta boc Axioma, Ecclefiam oporteret Catholicam eße, doftrinain non itcim quod negant: doétrina enim vocant Ca-tbolicam. Prxtereà dodrinæhuicconei-lianda efTet auftoritas ex loco, vbi pri-mùmfuiflet tradita fit annuntiata: quoi ctiam nutat.

Quidigiturdicendum, vt coronidem addamusÆccIefia ex orbis totius corpore conflatur, amp;nbsp;ad vcrbi diuini vo ce, qua

DE Reb. Gallicis. ijf , in omnes orbis partes periiagatacft,con-,. gregatur. Hxc porró Ecclcfia quum v-|’j na(it,ficutvnusedorbis,viiametia for-:, mam,quam datDei verbum,rccipitdur-J i mam(inquam)qux per totum orbem,amp; '» infingulisEcclefixvilibilis partibus, vna|'. amp;cadcm debet ciTe, quód vnum idcmqjl. fit verbum diuinum.Hxc eft vera Catho-lici nominis interpretaho.

Hæreticivoxhiud magnam admittit intcrpretationem.Vocarunt igitur harre-ticumveteres eum, quipnuse alicuius o-pinionis deledum fecilfet,quam mordicus teneretamp; fuftineret aduerfus reliquo-rum omnium Eedefix Paftorum confen. fiim.DixifiTem propric magis,contra Seri Pturx auftoritatcm.Hac emm régula de tpifeoporû confenlu in Anminenfi Có-ciliofalfafuiflét,vbifcxcenti amp;fupra Arrian i Epifeopi aducrlus 25.Orthodoxos conuenerunt. Deceptus fuiflet, qui tum affirmarevoluifl'cc,veravcrbi diuinim-telligentiamin fexeentorum illorum o-pinione,contraqi m 2$. horum fententia Exrefin efle.An non legimus,in ore qua-, driBgentorum Regis Hraclitici Prophe-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarum

Ï$Ö D I S C V R S V Ï \ tarum mcndacium,penes vnum Michna veritatem extitiffer’Quin ita fit, non aiut finipIiciterveterumConciliorumdctcr-minahones, Hxcamp;illa hxrefis tot Epi-fcoporumiudicio damnata eft : fed hoc aiunt,Huius vel illius explofa amp;nbsp;damna-ta iententia eftexeo quod ita vel ita feri-ptum extat.Quod quidcm probat, Eede fiam vifibilem fcribx dun taxat aut tabel-lionisinftarcfle, publica diplomata ex-fcribentisiamp; teftificantis, nulla tamê fir-mandorum illorum auftoritatc præditi. Quód fi locuplctius aliquod cxempluin rcquirimus, Dominus ipfe, caputEcclc-fiït,aducrfus Hireticorum patriarchal difputans,aliudne quidquam pfacterpurum putum fcripturx rerbum cioppo-fuit;’Lcgatur Matth,4.cap. Quia tarnen primus omnium hxrcticus, folus aduer-fus alios omnes pugnauit,primo illi con tinuó fuit oppofitus reliquorum omniu confenfus, quiconcordabantomnes,Sc recente adhuc habebant r/^i^);; 5-fxc^«-»?«traditionem;quodfemper eo modo poftea faftitatum fuit.Sed,vcrc vt loqua^ mur, nihil nifi veritas cum mendacio amp;nbsp;cum

DE Reb. Gallicis. 157 cuhxrcfi pugnat,nullaqi veritas eftpræ-terquàm qux in fcripturafjcra contine-tur.Itaqjnon (propric vtloquamur)E-pifcoporum confenfus hærefin damnat, fed verbum Dei fcriptum, cui ill e confen fusinnititur, quemadmodum non auri-ficismanus aurum explorât, probumq} cfficit,fedLydius lapis, quem prxmani-bus habet,id exequitur.Eó tarnen adhibc rimanum , iudiciumq; a'krifabri necclTc eft:ficnim lapis à latomo,aut atextorc mouctur,fruftraid fiet: nihilominus tarnen propriè lapidis, non manus proba-tio eft, quum hanc eandem manum adul terino minufq; ^pbo lapide vti cótingat.

Prxtcrea non facieliat hæreticû quolibet opinio, vthoc vocabulum horetici in natiua fignificationc vfurpcmus,fed ea demum , quxadfidei capita pertinerct; quum enim de ritibus amp;nbsp;coremonijs tan turn agcbatur,non item : amp;nbsp;hac de re con ftatex plurimisveteris hiftoriae Ecclefia-ftico locis. Sed quivoletillud difertè co-gnofccre, legat epiftolamFirmilianiad Cyprianum martyrem.Dcniq; h^rcticos oportebat auditos exDei verbodanari,

I$S Dï s cv K s VS prout dixi,à Domino patientifsinic aüdi I turn Satanam ex ipfa fcriptura damnatu fuidê. Vtid probetur,tantumrequiratur ordo iile antiquitus inHitutus inveteru hxrrticorum, Valétinianorum, Marcio-nitarum,Nouatianorum,Donatiltarum, Arrianorum,Neftorianorü,amp;c. condein nationedicebitviderequàm difsimiliab huius noftrifeculi methodoamp; via pro-grefla fit vetus Ecclefia.

Hac definitione redaret illud feiert-dujfint^nc verè Catholici qui tales hodic nominantur: fimufnenos quoq; hacreti-d.Magna opus diet amp;nbsp;Theologie^ m^^-T»!o-H, rationibufq; dodomm hominum lima probatifsimis, fi cui hocproblcma pertraétare amp;nbsp;decidcre propofitum elTct: cuius rei non eft hïc dincredi locus.Tain folennis adionon debet tam tenuicum pompa amp;nbsp;ritu agitari.

Dato opportuniórc amp;nbsp;loco amp;nbsp;tempore, fi nemo non etiam apud fe eonlbtuif-fetveritatisamp;manfuctudinis fpiritüad- i ferre,opinor,ita me Deus amct,breui fo-lutum iri«Sed mihi in prüfentia propofitum eft ij s duntaxat refpondcre,qui vt il-licon- 1

CE ReB. GaLLICIS. J^9 li cotrouerfiæ extremam manum adde-rent, nonnifi probabilibus vfi funt argu-métis, quibufeû no aliter quàm fuis iplorum argumentis agercdccr^ui, nonnc-fciusvtrâq; commentationeautab indo-Ôis tanrùm leftum iri, aut faltcm imperi torum duntaxat animis vcl profuturam vel obfuturam effe. Non tam exilibus harms tanti Delphines capiuntur. '

Primum caput, quodvnà nobis con-cludcndumcft(adhuc enimdceonon-nihildicendum) extremum eft,quod roti quæftioni præiudicat. Inquirimus vtri-quepariter, noftræ falutis tituli vbi fint inueftigandi. Nos defendimus, folafcri-ptacumProphetica turn Apoftolica fpi-ritumfpirarevcritatis:quicquid infecutu cft,etiam iv^'S’flw/poxa,aurhcnticum no elle: dodrinâ quamlibet,à quolibet pro-i fefta, quæ tarnen in hagiographis amp;nbsp;Ca-nonicis codicibus minimè fitcomprehe fa,adulteriHamefte.Quifint autem,fcirc defidcranti,praeter veteris totiusEcclefiac quac femel in canone illos fuffragio fuo retulit,confcnfum,legatur corum quoqj catalogus apud Hieronymum amp;nbsp;Cypria-* hum-Kos teftes nominatim laudo, quia

magiftros noftros hodic in illoru potius quamaut D.Pctri autD.Pauli verbaiu-rafTccredas, ira illis fcaddixerunt. Addi-I raus practerea,Paftoribus huius vifibilis Ecclefiæ, in qua verfamur, inde ab Apo-ftolorum téporibus nihil nouum amp;in-folcns,nc minimum quidem apiculum, aut articulum introducere licuiiTe, ijs eX-ceptis quxad difciplinam, ad politia, ad ordinem pcrtincrent : in quibus certéo-mni auftoiitate pollcnr,fed haftenus tarnen vt faftorum omnium fuorum de-beant(quoad eius fieri poteft ) aut exemplum aut tedimonium hue ex fa era pagina,fine ex primoris Ecclcfiçvfu deprom-ptum habere. Hoc nolbru eft fundamen-tum.Alij longè fines illos ampliant.Afte-runtenim fanftamhanc amp;vifibiIeniEc-clefiam, non vfquequaqiffte pcrfeélam: quó etiam citatur ab illis verficulus loan nis, his verfibus, Multai/ifu^er miraeul^ edialtt lejta, f^Ute Jcrifta »an fünf /n hoe H-hro.Mem illud ; Mulfa/ècit/e/rfi, Jêrfèfertherenfurf hau^Zpufe mf/ndS hbrof Jèriptosconfenfurum effe:cx eo colligétes, qu3ccunqï Dominus fccit aut dixit, ijs h-bris,

DE Reb. Gallicis. i6r bris, quos in manibus habemus,minimè contineri : fed alios extare polie, in quos afta ipfius caetera lint relata: fimulaâa proferût, quæ D.Pétri nuncupât, Epifto-las,aliofq; complûtes eméntios codices afhngunt. Paralogifmum tamen cémit-tunt.Clarius cnim luce lucet meridiana, verficulum hune Ioannis ad hiftoriam, non ad doftnnamclle referedum.Quod fcquentiaindicant, quum addit : Set^ /■j/:e fcn/ita /»»f, Vf creâafts, ü/km ej/è Fi/iM,» Dei,(^eredenfes/n^70men eim vitafnha-beatts: quali dicat, Caetera Domini acta minimefunthoc libro côprehenfa:quic-quidiUud tamen cft,quodfcriptis conti-netur,fufhciens amp;idoneumeft cùm ad fidei veftræ cîxad'cf^àv^tuni ad v aram faiu-, tisviam vobis oitedendam. Acquèvellé, 1 vtficargutaretur:Quicqvidàmundi pri-mordioDcus fccit, libris Molis non con tinetur:do£trina ergo veteris Teftamenti manca ellamp;mutila. Adhucafl'crunt non folum elfe verbum fcriptû,£Vx^^'t'’ ^*^^ 1 nonfcriptumayç«4^cF5 quod Traditio-' nemvocant,hoc eft, quod priores pofte-noribus vclut per manus tradiderunt, 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L quod-

161 D r s^c v R s y lt;nbsp;quodq; perpétua ferie ad hune vfq; dierrt conftanter obferuatum eft. Vt probentgt; ^uxdam loca veteris fœdens citaten quitus illud faepc repetitur : ^^ndoJigf/uftt /rot: vel i/lud videra, hoc Vel /Sudfill os tuo^ doeeha. Item mu 1 ta ex Ter tu 11 ia n o, Cy-prian«,Hieronymo,alijfq; prifcis Doètu ribus teftimonia ad Traditionem fuam ftatuminadam accumulant. Veruillud: admittimus:dümodó ne traditio iftiuf-modi capita fa lutis noftrz fundamenta-lia amp;nbsp;ia-tad^ attingat: in ijs enim nihil no ui, nihil contrarij poteft inuchere : in,extern is ScadiaphonsJargimur.

Vbi autem nos vident coufq^ proue-', Ôos,vltrà proccdunt,amp; affirmant: Eccle-liam eflcfupraScripturam:huiu$codices nonnifi illius fandionelocuplctcs amp;au-thenticos cftervqdefccudum hoc cnthy-mema neftunt, nempe, quu tantum pri-uilcgij amp;nbsp;prsrogatiux habuerit, vt illani abapocryphis amp;prophanis difcernerct, deniq; (vtfiedieam) lenfum illi amp;nbsp;motü indendi poteftatc fit prædita: potiore iu-reius quoq; interpretandi fibi vindicate: proin aliam nullam mterpretationc recipient

uit,fuamaudoritatem obtincrc,immo infeipfis vcram,folam, amp;nbsp;folidam inter- _ prctationcmbabcrc,quam aliunde men dicari fit nefas. Vetifsimum ciTe nodi urn bocThcorcma:illorum autemè contra, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

falfifsimum, captiofifsimumqi demon-ftrabo cum teftimonijs amp;nbsp;hiftorieaudo-ntatc.tum ipfa ducc amp;nbsp;indice rationc. tuc Cedam illis concludendi locum;

ipfum primum audiamus loquentcm in Exc verba libro Dcut^Serjnûni,ijuepræà-fio vobis,nthiladdet^:»ihfl efiam ex ee eie-frahettf.^fequtdfrxetpio'vobiffjèrxattirt efiu,vttllud _pctattf : »fhil adqaetis, nihil etiam diminttet^. Erubcfcitc tandem , o prxftadx amp;nbsp;perfridx frontis Plcudoli» qui audetismon apicem dico, fed tertia» quafdam tabulas Legi diuinx adijcere:

qui^uintâ quacdam Euangclia codmitis: qni, vtiocum vnurn mordicus defenda-tiSjhbros Apocryphes con tra S.fangum in canonem refertis: quid ad hæc difturi eftis:* Hlumipfum quoque attendamus apud loan n 'e:^e^» De/ti /n/ßf,verba De^ annunfiaf.-nen emm iï/i alat Defu Sßiihruff* ad zwd’^^r^w.Ibidem :Teßiw0Kiu»tab bd fWflibfüKon acapio.ApudMatthæu,Scri-bas amp;Pharifæos alloqucns,amp; in cos Efaic vatieïnium regcrens : ///^^^^»/^(intjuit) ore/ùû mihiprüßift^feaf, iab^s^^ /»d me bâ-fiorar.cor at'fern eitt^/onffè ejb à me:ßdßt^ ßrameeelunf, deiMtta loeo mandata be-mtttum deeentet. Perlegite hoe caput, hy-pocrit3e5qui populum feduCitiS,qui Rabbi nomen tamfuperbevobis arrogatis, qui magiftri nodri in facra facultate vi-drri amp;cfre prxfumitis .-tüevidebitisjVos neene Deus hac oratione compcllct.

PoftProphctica illa oracula,Sapientc quoqj Aguremin Prouerbijs audiamus: quid ill cï' Omnis Dei ferma ^ar^a n^ c/y-pew eßßerant/but in fßim. ffn 't/erbiftte (y vidyuam adiecerif,neßrte itier epet te, (ß t/endax inuentarit.

D.Paulus ad Timothcum, Omniffa ; ptur^ e/i(iiui»ifM /n^/rafa : diuiirti 'i qüidî^aufintigirurhomunciones diuim-tati dira dicere!^ ab lit. Ad Calatas, i'inof autal/^iifu/^iar^î z/oigt;^ aliudcuangëliufj»' et/angeliz-auenf praferijuàm quad euü»-gdlZiiUiwui vabfSfMathema eßa.

Amplius ergolurb habucritPaulifuc celTor^quàm ipfe fibi Paulus vfurparit;* Non dicic,Contrarium Euangelium,fed, Aliud.diuerfum Euangehum.

' ' D.Petrus hæepro coronide : Prapbe/ia fion fuit oltmhuma^/f/^ allafa,/èdjdKcli •0« bottines, a^i Spirdu/àncla, laquufi /«»/.Annop hoç expreflum, difertum, amp;nbsp;(]uod quiuis intdiigat ;■ quod veró femel pronuntiauerit fandus ille Dei Spiritus, an ab kominibus iteru fancieturt’Abfit.

■ Adhæcomnia Scripturæ teftimonia, fi etiam Dolores Ecclefiaftici requiran-tur,yiium citabolo.eum ex Tertulliano: .(proximus ccrtcfuitille Apoftolôrû té-p0ribus,amp; fæculi fui ■S’toAöy/xa raw?,cuiu$ ctiamnum audontatem , qui humanas traditiones tuentur, omjniu maxime pro elypcoobtcndunt^InTradatuenim de

Î^s. D Ï S’C V R s V 5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

CoronaMilitis, duabus integris fchcdit illam pi opugnat :fcd tradition cm cere-mom.dein. in omnibus enim exemplis illiccitacis nullum çft éT^ƒ«y^l'«lt;, OicitiH lib de pra'krip.aduerf har.A'^ZiACT/eww-M ex »njtra arhitw i»i^ueere lteef,Jèei Kee elz^efe, t^ueäabefuüde arhttrtaßto indif-xerä : Â^û^ts Domint /jabentus /tuUS' res, ijut »ee f/gt;fi/juie^uam exß/a tirbffriff, ^ued i^^iueerent,elegeyu»t,ßal aeeeffam^ Chr^0 £ißj/gt;//»awjialei/ter /tafia»ihauaß ßgxauerx»/.Si au tem Apoftoli,bafcs illfgt; fundamenta,amp; columnæ Eedefix de lu» nihil inducere potucrunt, quis illoru fuc €dfonbus,multó minus priuilcgiatis,f»-fti veniam códonabit f Non vifibilc hoc foliim,etiam palpabilecft.O'facinusau-dax.'Ncmo noftrum eftin familiola fua, qui libi ad earn adminiftrandam fuff«- [ nus nó videatur, nemo qui fcruulos fuos feratvel canciUum imperatis adderejaut detrahere : nos audebimus Dlt;um in ta-tioncm vocarc,quafi non omnia ad falu-tem noftram nceeïTana prxuiderit, quafi in'Lcgc caput aliquod obliuione prxter-mifcnti eüius bena heminum inwntio-

DE Reb, Gallicu. 167 nem iudicem arbitrariarn fubftitucrit^ Hoccinc tolerabile?Quaproptcr dicit ho minis fapientiam in confpeftu eins mcra clTe infaniam:Hanc ob rem D.Paulus A-thenis illos Graeeixfapientes ludos fccit, oftendenscu tota illafua phyfica amp;nbsp;mc-taphyfica philofophia, cum numcris, cü atomis, cum Acgypriacafcienna,cu mc-'tempfychofi Pythagorica, cum ar ca nis amp;nbsp;myftcrijs illis publicis,occultifq; infeitia tarnen fuamoftcntaffc,qui diuinarcno-dumpotuiircnt,quifna elïet ille ©Eo's A’r N n 2 T 0 £,cui tarnen naturaii quoda diuinitatis inftinéiu aram crcxiflcnt.Hac ob rem, Dominus fuos ex tot hominum millibus, tamdiuerfi ftudij.inftituti aci profefsionis Apoftolos fdelt;ïhirus,non-nifi m mifeilum,fimplicemamp;infirmum peccatorem iuminalua conuertit.

Necreuera diuini confilij cu humano vllum dl commerdum, vUa commüni-eatio;quumqj falus agitur xtema, media illiusab intellcftus noftri fxcc amp;corTu-ptclatamfuntaliéna, vt quodcunq; no-ftrum conferamus,noxx potius quam v-fui fitfuturum. Injioftra tan turn humi-

litatc,amp;ignorantiæ noftrx confcfsionc Deusacquiefcit. Nihil fcio f’inquit Paulus ) pratter Iclum- Chriftum, cumq; cru-cifixum.Quis mihilt;quaefo) difturys clh, curin inibtucda iudaica religi-oncDeus agnum rem facra, porcum veró intcfU-bilem amp;. abominandaedcvoluerit;’Cur hircum in viftimam peccati: cur par tur-turum infacrific]umlt;sC;('ag/ç-/X3w eximiu fcccrit;'Quï heri poteft,vt nos,qui nemi-nutifsimarum quidcm return rationem rcddére valcmus , ita nobis fuffœni fi-mus, vt demaximis quibufqj decernerc prçiiobis feramus^Hodicvelut ex tripode ftatuitur de animarum,poftquam fun ftaefuerintjdomiciliorauftioni exponun tur carum fupplicia:lalus eftvenalis:Para difus licitatur : id totu, hoe ipfo optimu, quia nobis allubefcit,quia noftrp funtfa-bricæ amp;nbsp;opiheinae.Scripturas id volumus quanturnuis inuitas amp;nbsp;réclamantes fecû^ dum nos pronuntiare : Deum in ratioci-nium amp;nbsp;calculum bonorum opcrum no ftrorum vocamus.Si redundat numerus, ea nobis lupra debitura erogarijmputa-riq; flagitamus,quod reliquu eftin bullu lam

DC Reb. Gallicis. 169 kmlndulgctiariam referri.Huiefunda-mento. thefaurum fu^iercrogatoru opc-ru aftruximns. Longius etia proceditau-daciaicrcatura loco creatons , opificium opificis loco colimus.veneraiTiurrijsfup-plices fimus i'nortuis,qui viui indignifsi-mè ferret diuinos honores ad feträsferri: corum imagunculisadgemculamur.lup# plicia, deprecationes offcrimus, magno illo amp;nbsp;veto Mcdiatore poll: tcrgarelitfo, fjui tarnen adeo fui opfris æmnlus eft, vt in Humana falutc fcrat indignifsimc cor-riualem.Certè animorum noftrorum li-bertate pcruersè abutimur.

Antequam tanti mometi dogmata in Ecclefiam recipcrentur, madato opus effet difertifsimo : non autédetorquédi.effent loei impunè, ad leges confckntijs pronutu figédas ac refigendas. Exemplu commemorabile citabo,quod vmcu luf-ficiatcaptiuadis animis noftris, quoticf-cunqj vel cogitare tantü fuccurrit,Deunt cire:tantum abeft, illius vt eßentiä, lilius arcana inquirendi, aut cius voluntates amp;nbsp;décréta cenfurac noftrçfubijcicndiius no bis arrogare debeamus, lobushacfcmct

pracrogatiua diuinitus rctulit, vtDomi* numfuum famihari colloquio compels larct:fed,quod amplius cft,quü animad-ucrterctDcusmunantcm,acdicctcm, Si meus fodalis efles, fi Deus non circs,fi ho mocHes ,mcus acqualis,mei fimilis,tecu altercarcr,tibi dicam feriberem; querere Jibcntcr,curmccrucies,quumpcr ornné yitam integer fucrim.Demifit Deus aurc jpfius fermocinijs. ld facra teftatur hifto-ria.Iobus debile amp;nbsp;exile ingcnioli fuiacu men acuit,vtDeum arguai,exprobretm-iuftitiam,mendacium, quippe quód con tra pafta,iuftum, integrum, pium hominem affligi pateretur. lehoua vocula vna hue vermiculum elufit.auditoq;, regcrit tantum, Agedum,igitur, o Iobe,fi mearü aftionum à me rationem expofcis,dic,a-ge,quarationemundum iftum condide-pim,vbi terrarum tune eiïcs quid agcresl* Terrae mihi fundamenta ortende. Occa-ni mihi matrieem produc tunc me in ius voces licet. Silet, arreftis adrtat auribus, gcnuaflcftit,in fociem procidit/uaq; co-fternatione codocefaftos nosadmonct, whil intra nos efleaut extra, vel recula capax,

BE Reb. Gallicij. 171 capax,non mode diuinx,fcd ne humanç quidcm,3c n«bii familiaris.

Nunc age,hiftonaindagemu* : qudq; inveritatem facrorum codicum vnani-mes confentiamus ainncijure igimr ma dpî,amp; vindiciarum cxindc agamus. Con ftat priores duas Scripturx partes fub duobus diuerfis teponbus, Deealogi djt-ploidc dicofub Lcgerigoris,amp;Oratio-nem Dominica fcxarticulis comprehen-fam fub Lege grati», ilUm efuidem diuk naeiuftitixoftentatricem,alteram gratix cxhibitriccm,clarc amp;nbsp;Vifibilitcr facrofan-do Dei ore fuißepronuntiatas. An'non id fatis z’Quis autc cb audacix prorupif-fct,non dico ex vniuerfa hominuin mul-titudine,fcd ne inter fände« quid cm Dei viroi,ytilla$ audborjtatefua vellet fan ci-rcÆtiamfi taccret hoc hilboria,ipfius Legis, amp;prccationis fubftafttia tali« eft,vt nemo à Deo fecundus illarum audor cf-fepotucrit.

Vtenim conucniant omnes omniQ hominu metes, aut prohibitionibus Lc^ gis additurx, aut in atticulis precationia dofedu ahque notaturx,hoc iHis 4/14^

Tjip cfl.Dcccm verbprü complcxu omnia inundi peccaUÇonMocatur : fex verborä ambituj vota omnia « ( apùd fej cxpendat vnufquifq;)'n«^4’i£/öi' cerri diuini,non hu maniopcris. Maiusautem ammorcau-ftoritatemnófumit:efl?q; partis actotius ratio analoga : ex folo huius au 1x1 volu-mine totiuS contextus iudiciü cft. Quod autem^prxter ea qua: didafunt, recepta io Eçclcfia interpretatio vera nó femper cxiftat,patet ex Matth.i$.Marc.7. vbi Do* minus cuidcntcnScnbis SePharifaus fal-fam eorum interpretatione amp;nbsp;traditio-nemoftendit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

■' Omnino/refta ratio fi quxritur j qux fpedes hæc ratiunculæ homines, qui fei-pfosinfirmioresagnofeunt, quam vtfux fint falütis aurores, fatis viriuni habere ad cos librosauftorandos.in quibus falu tis media contmeturt'Ergone imperito-.rumde fdentia fummu fucrit arbitriui' crgônccœci lucis principia pcrueftigaap jintç'Nihil iftuc coloris habet. Obiieitur, ^non homines ludicarc, fed Spiritum fari-ftum,qui prout amanuenfiu amp;præçonu iüprum diuiniüimoru manus, linguafq» tctigit,

DE ReB. ©ALLICIS.’ 179 tctigit:ficetiamDo0iorumEcdcfiaeiudi daadfuaipiius fcripta interpretandadigt; rigatSccus cft : hiftoriarurfuj cófulatur: Deux femel loquutui eftLegcm (ua pro-nuntiando, nee amplius.-quicquid fcquu turn cft,huius Legis commentatio fuit fie interpretatio. Quid Legem interpretati dicofpcr ipfifsima Legern. Manebatfem per codexauthenticus, cui nihil addi po-terat,nihil detrahi. Quanijuam veró nó-dumimpleto falutan myfterio, necefle foret inter Legem amp;nbsp;Euangclium, inter Mofen ficChnttuna, i Deo frequetes in-temuntios fubmde mitti, complurcfquc Ptophetas (ufeitari, quiinfida hanc gen-teminpromiflórum veritatc confirma-rcnt,ncmo tarnen à Mofe inuctus eft,qui aliquid ordinarct:qui populum, hocvel illüd facere iubcret,fed omnes vnanimi -ter tantum illud dixeruntLegem amp;nbsp;pre-fetipta vobis à Deo per Mofen euftodite. Wem in EHagclio: Semel Deus per inter-nuntios fuos loquutus eib, voluntatc fui patcfecit,Spiritumdéditimperij fieman-dati,qué illicó remouit, pofterifqj vnum pbcdicutra Spiritum rcliquit : nouerat feilket

fcilicet improbifsimum; hominis gcHiu ^biflumc. Quid^fi quoddic fühlet mue-nicndijdceurtandijlaxandi cócefTa libcr-us,p^roh! homirtum fidem! quata, quàm multa hxrcfcon moftra pepcrifTet illali centia,quum ctiamnum hodic dreunferi ptis nobis verb o fcri|)to cânccllujwn tarnen ab eins deprauatione mentes illo-tasabftinucrimus , amp;nbsp;glofTemata recb-mate cotextu induccreprçfumpferimus» - Quando no obfcuréhodievetera pru-bra m nos contorta retraftamus, qu3crilt; tur à nobis,que fuerit igitur Ecdeûe,pnO nsilhus præfertim amp;nbsp;purioris au do riras, quanvero iHampeiTundatam amp;nbsp;pendus «tindam tune fuiflé velimus. Dixi iam pro coeefTa mihi temporis anguftia, quatenus protendatur Paftorum Apofto lis fuceedentium poteftas : dignus vindi-cc nodus:maiore certcdefignato ad tant arduam quaiftionem opus cfTet. En tibi tarnen,ad falutarcs codices quod attinct, quid fcceritEcclcfiai

El€azarus,Phincas,amp;corum myxee^Hj teftes fucrant oculati miraculorum per M^feneditorum, quae homo, nifi if^f^ii edcre

DE Ree. Gallîcis^ 17^ cdcrcnon potujHct.lpG av-n'^tutcûifici-ti funt, ^uorû rccepto tcftimonio fimul ctiam rcccpirEcdcfia diuini illius amafij fcripta,Spiritusintcriorcafflatu amp;ri occulta vcritatis codocefafta, cerraq; dcil-iorû falutifera veritatermaximè veto fréta miraculofis tanti illius Hcrois facino-ribus^qui quum ca patralîetjquç Humana fidem fuperarent, nihil nifi 3-tômd/çc(i in codices referre potuit,Ab co tépore Do-minus fuos mittens prophetas,in corum fennonibus amp;nbsp;feriptis cofdem, fimilef^î enthufiafmos continuauit. Eanderndo-ftrinamdocct: plenifunt câdem verifsi-morumvaticiniorumfcric.notâ ccrtifsi-mâ ciufdem Spiritus manum amp;nbsp;linguam impellcntis:ornatadhucfanétosillo$ ho mines cxcellcntifsinais dotibus,grandi-bus amp;miraculofis effettis facit illuftrest Teftis eftillius temporis Ecclcfia: teftia pofthuma, ijfdem exterioribus amp;nbsp;intrin-fecis inftrufta (r»j/z.«c/ç,corum Prophetiaa amp;nbsp;fcripta pro authenticis amplcftitur. Deniq; Dominus ipfcincarnatus loqui-tur,docct, fidis luis amanuéfibus fuos de Euangclio libros diAat : quod viderunt magni

magni ifti virtquod audierut à magiftro, feftatur, amp;in hiftoriafua Prophetiarum in libro Molmnchoararum, amp;nbsp;in hbris omnibus prophericis conrinuatarü có-plcmcnum pcrtcxuiifducetin ijscuidcn tikima veritatis fcrics;quod nonnifiab abvno codéq; Spiritu proficifci poruit: fanfti dh homines fingularibus Domini fui charifmatis, feientijs extraordinarijs, inauditis miraculis clarcfcunt : Ecclcfia coæua,vtFidit, fir tedata eft: feriptaq; il* la,tanquâ veritatis Scauftoritatis plcn)amp; fima recepit.

Ilia igitur Ecclcfia verum potuit àfal-fo dignofccre:diccrepotuit, Hæcepifto-laeftPauli,ilia nequaquam : non tarnen ciufdê illius Eccleiiæauétoritatc verum eft verum, haecvcl illa Pauli cpiftola vera doftrinam continet:huius rei vnicu feg/-■’■’Jf/cp eft fanftus Spiritus. Kegis Admini-ftri,Curiae, Practorcs prouincialcs, eius quidem diplomata recipiunt, figillum amp;nbsp;annulum rccognofcunt,râta habet, pro-inulgant:non autem ordiQant,non com ponunt,non obfignat, non figillant: in/ terpretari licet, non autem nom aut con-trarij

DE ReB. GALLICIS. 17? trarij quicquamadijcerc. Noruntaurifi-ces aurum à cupro diftingucre: non auté aurumidcircó conficiut, nee poflunt ar-gétumautplunibum admixtum vel ad-ieftum in aurum vi mixturxaut addita-menti conuerterc.

Attamcn,quum priuatus tantum homo fpcétatur, no debeo ego librum eius autdogma'recipere,nifi prius in Eccltiia receptum videromon debet enim priua-tus anteire: ied ftare iliu EccleGx eófenfu par eft.Quoties autemin ipfoEcclefiçfi-nuinteripfos Paftores aliquid ortum cll eontroucrfiar,tunc ad codicem recurren-dum,ad codicis iudicium prouocandum cft.Atq; hatcnuda,vcraqi eft huius argu-menti intclligcntia.

Hoc pofito fundamento, dum confi-dero quid noftræ fit fidci, dico amplius» eaufam non elle, cur nomen hxrcticoru nobis tribu atur. Hxrcticus propric lo* quendois eft, qui feleâam aliquam opi-nionem mordicus tenet amp;nbsp;aucuevanter profitetur,non auté ille, qui alterius fen tentiamaut negat, autin controuerfiam Vocat. Quod fi ita eft, nobis iam fit iniu-M riagt;

ria, dû hæcdedecoris nota inurituf, quû nihil vcrû affirmcmus,quodvnàHobif-cumtotus Chriftianifmuï vcrum no af-* firmet. Appelle corum ipforu confeien-tiam, àquibus ficdcnominamur. Cuius notât nulla ceitè vnquâ hxretici doctrine fuit inventa. Pro parteigitur affirma-te,vacamus errore. Pro negante, nobis c-tiamillud exprobran non poteft,vllum vnquamà nobis diuinæ legis madatum, ▼Hum Scripturx contextum, vllumfidci articulum abnegatum-Quod enim ad o-rationem pro mortuis, adDiuorum in-uocationcm, ad meritorum amp;nbsp;Purgato-rij opinionem attinct,fi negamus, nullö tarnen expre/Tum contextum negamus, nullum exprelTum mandatum repudia-mus: notum cft, illis opinionibus nullu pofitum efle prxceptum,nullum contextum iuffragari.- amp;illaru aiïertores ar^ gumentafua inde per fcripturxquafdam induftiones, autantiquitatis cxépla,aut tradinonis régulas, detorquere, Quarc iamnobishacin partefitiniuria.

Expeéto in promptu refpofum, negari igitur à nobis contextum, 5c ipfifsima x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verba.

Dt ReB. GaLLICIS. 1^9 Vcr'ba,xjt/-ri^»j7?t»in facro Euchariftixmy-fterio. Maiot hxc quxftio, quam vt tam brcuibusfpatiis otcumfcribipofsit. hoc tantum dicam:Verba non negamus, in-terpretationé, qux verbis aftruitur, pne-gamus;Hx lunt dux ex aduci fo fenretiz' accedatpurum ab omniafleftu iudiciu» Dicit Dominus:/Ægt;/rç‘?rôrygt;«f rnexm : Hié eßßtnguis metts. Mhxc ma.r\àît\i adiun-1 nbsp;nbsp;!^tüv:^^otïefiun^ conuener/ifi, hocfadtê

iK met coMfnefxorationem. Hanc igitur v-i triqueadioncm ia Domini mcmöriam ' ctlcbramus:cclcbrantes eófttemur vim, efficaciam amp;fanditatem alij quidcmda-cramenti,abj veró,Sacrificij. Sed eccedi-fcrimen.DicuntCathohci Romanipoft ' facrorum verborum prolationcm, pane in carnem,vinum in languintm transfot mari-.In fpeciebus panis Sevinifie com-mutatis,facrumDomini Corpus quantum è cruce pependit,inueniri,quod cœ-lo dclapfum örahter manducent amp;nbsp;cor#' \ porabter dcntibus corpoveis irangant, ’ fed in fpirituale abmctum«Nos dreimus, fomentes panem amp;nbsp;vinumfignavifibilia, t qux figna nou forent, nifi aliquid Ggni-

I?O DlSCVRS'VS ficarcnt,figna facramentum non compo fitura,nifi fignaefrent,figna,quæ fimul ligna,amp; res fignatc clTc non polïunt,ca(in-lt;juam)manibusfumcdo,dentibufq5 cor-poralibus manducandQ,nos fide amp;nbsp;fpiri-tualitcrverum amp;nbsp;viuum pane qui de cœ-lo defccndit,manducare, verum corpus, amp;nbsp;verum fanguinê Domini in fpirituai km alimoniam participare.

Si hæc hxrcfis cft, hærcticus eft certc Tertullianus,quum dicit,Hoc eft corpus incu,id cft,figura corporis mei:eft amp;Àu-guftinus dicens, Crede,amp; manducafti. Si autcm hæc maxima eft controuerfarum qu3Eftionum,illam libéré profitebor:mi-hiqueaufim confidenter polliccri, fi da-turvnquam lânéti amp;libcri Concilij fa-cultas,Spiritum Dei fine dubio,quid cre-di velit,eirc pronuntiaturu : có nos xquü cftvotaomnia noftra cÓucrtcre. Vtcun-quefit,afirero, iuxtahancrcgulam, nobis illud liquidó demonftrari oportere, aut, quicquid hodieinEcclefiam introduci-tur,vcrbo Dei cócordare,aur,ab Apofto-lorûfæculo.Ecclefiâijs téporis progref-iu addcre,vcl detrahere potuifle. Quod fi

DE Reb. Galltcis, i8r ita eft,fatcor nos hæreticos,nifi nofmeti^ pfi vitro fubmittamus.Sin autcm, huius axiomatis conftantifsima eft veritas,Spiritus fanéti,amp; hagiographorum à diuinis amanuéfibus exccptoruni auftoritatcni Ecclefiævifibili adhucinterris militanti pra?ponderare:non licere hominibus fa-lutiferos codices emendare, imo ne ijs «juidl^maddere.quôdfi amp;nbsp;digito amp;nbsp;atm-•vp»« monftrauerimus, multa quæ hodie plaufibiliterrecepta flinty non folùm ad-ditamenta efTe,verùm etiâ contrariaver-bo diuino dogmata, odiofum illud nomen nobis immerétibus imponitur hoc folo nomine,g» Reformationépetamus.

Ha?cfunt,quTCxThcoIogicis canoni-bus cdlligcrc potui,vrijs refpondcré, qui nos inavrditos illicó,vt hxreticosdanant, pifi Religionemmutcmus:amp; quivolunt. Regem,ni faciat,iramdiuinam règnofuo accerfcre.De his qux dico fynccrè amp;nbsp;candide iudicent, quemadmodum fynccrè, candidcq; fcribo:amp;vnü Faltern cxpericn-tur, plus po/Tcin hocriegotio rationcm, quam vim : amicè confcicndo 5c audicn-do,non autcm akcrèido amp;nbsp;ad manus vc*

nfendo vçriratem inuenjri,Rcgcmq;, regia hac via diidum, ruilliés facihus polie eó, vrille egreffus dicituf,regreeli, quam fi in pernicicm.eius totu regnum ad rebel-lionem,pcrduellioneinqjfolicitetur,aut fi Romain Pontifices totam Europam in arma concitent, eum vt dillnéto muero-ne conuerfant.

QiiódautcmadpoIiticArationcs at-tinet,obquas culpatur,quódCatholic» ^pollolica,RomanamRcligioné non-du fit profclTus*, de ijs quid did mus fim» nefcio.Si hominibus forfan AtheisJicuit in confilio Principi dando de rebus ad f» lutem pertinenfibus Humana amp;nbsp;profana facris mifccre, non mihi vidcorlaluacó-fcicntia,illis vt refpondeam, idem facere debere. Eft prxtereain coru difcurlibus tanta débilitas amp;nbsp;vanitas,vt aducrfui apü aculeos clypcufeptcmpliccm aprare veile fitindecoru.Jam antchac cxplicui, qux fint maxime,firmifsimaeqj caufe,propter quas belli idi cómentatores Regi nofiro autcafum aut conferuationem vaticina-tur, fi non tam folcnnem a dion cm ma-turctaut rctardcttomncsccrtc fpeciofx

DE KeB. GaLLTCIJ. 185 fâtiunculæ omncs ad Huguonotrû con-clamandumappofitifsiniæjOîTincsbaiu-lis ^calonibusionmcs maxime,furiofif-(îmæ, vilifsimæqi principatus parti plau-fibiles,omnes deniq; ad ftatus fubuerfio-né flagrante præfertim côtroucrfia com-probandam aptifsjmsç: fed omnes tandc eo, tanquam ad feopum vnicû coHiman tes,vt Rex apud hoftes pefsime audiat: a-pud nos omnium Gallix calamitatum reus peragatur. Ad pueros igitur relcgo,à qujbus rçfponfumferant.Neq; cnim di-gna,mi luftc,tua feueritate mea foret rc-futatio. Nimiû certè nofti, Reges, donee fpirant,ad eaqueviteSe faluti conferunt, 9dfpirare: fed mortu os fecuros ede, an Sandionybum an Clcrym eorum funus efferaturi ifti tamé inter prxcipua firma-nientagerras illasfuas numerant,quxad noftri huius çonucrfioné viam muniant. Ad vnu exurgam,puta,fi mo.db mihi im-perare id poïrum,vt patientix mea: frxna inijeiam^atq; adidquidemverbotatuni refpondebo. Rcgi bdemobdringunt,fi fiat Cai;holieus, hoftibus anfam belligc-randi p-rxrepturptm cfle, fimulq; Cunhas

Gaüiæ ciu nates fefeillidcdituras.Hîctri plici catena vinétus haudfeio an faniorc menlem, indicium, ratiónem, patientiâ filïi retenturus, fi patiétem velimaurem non rationi,fed rancidæfabule commo-da?c,quçnon folù.mfalfitatis plcnifsirna eft ( vah / quàm prseextu non caret, qui regriand i eau fa armatur/) fed etiâfophif-m3TiS,fccIerjs,proditionis.Quid cogitan tes hunc hofiium prætextû admittinnus;quot; quibufnam (quælo) fit grauior iniuria,i-ftifne hominibus, quibus pcrplacetfuas hoc pafto aftioncs efie comprobatas, an Régi,in quéjfimulatis blanditijs, crimen omnebelli ciuilis conijeiturfPerindeeft milii,ac fi etiâ dicas,ô Antichriftianeferi-ba,Quôd recufas,ô Rex, fieri Catholicus, in caufa es, cur iufte arma capiant hoftes, amp;nbsp;cnr iuftè in Regnum tuum vindicet Deus.lîft'neadhucigiturquifpiam credu Jus, quifibi perfuadcatçaufamReligio-nis candem quoq; belli huids noftriçiui-'iis e/Téf Ah/obfecro, id fi haftenus credi-diftis,ô boni,cótra tôt noftras verifsimas obteftationesab ineuntcbello, amp;nbsp;poftea faftas, cædes ilia faite nefariaRegis m’o-

■ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;naehi

DE Reb. Qallicis. iSç pachi(óctvcniamverbo fcrcnifsima (ô Rex)t.ua maicftas)Rcgis fupcrftitiofi, Régis hæreticorum, vt tunc vocitabantur, cruorerubentis adhuc amp;nbsp;commaculati, cxêplofit vobis,quammininix futurus cffctapud plcbc fidei amp;auftoritatis Ca-tholicus ncophytus, Catholicus quadra-genarius, gladio amp;nbsp;[♦ugioiic conucrluj, profelTus ad has cóminationcs , nunqua antè Regem fore, quàm habitum, quem vecät,fumpferit, Religiofus,quiiam ob-audiatdeabicéb© (yt galJico prouerbio dicitur ) in vrticas cucullo, qui relapfus, quiimpœnitens,quicxcômunicatus, qui apofynagogus nominetut. O'infaniamJ admittantur hœ rationes .' fed quibus lo-cis,boneDcus, dicuntur * adhucnered-piuntur;'Quifquis ille es Commentatio-nis ilbus au£tor,rcs noftras non itapeni-tusignoras, quinlibrosLutetix amp;nbsp;aifbi ante annu cxcufos,iam pcrlcgeri»,in quibus fuse olféditur,vtmaxime tune temporis Rex Catholicus heri m animu in-duxilTct, ferius id futurum,iam admifsi-bilem non cfle.-oportuiflc primo omnw diuturnoamp;acerbo beUo ijs qui reformât

tiorcm Religionen! tuerife dieuf, illato» zelotas Catholicos de conuerfio^is fuX fynceritate confirmaHc, certioreiq; red-didifTc. Quemadmodu fanè non dubito, quin hxc prima fit petitio,vt profefsionc fiiammutct:altcra, vtbellu Huguonot-tisinferat. Ncq; huius maior aiiqua ha-bcn da ratio , quàmpræcefforis habita lit, videtur,qui anno 158$ fuper hac coutiO-uerfiaad loricam inducndani compul--fus clt. Inter cos Rcx nequit elle Catholic eus,qui totumfuumRegnum adhareti-cum occidendum, amp;nbsp;cxtirpandum, non periclitctur. Hxcillafuit 111 detunttum querela, quódverusamp; zelatus non diet Catholicusihocpafto confciétiam iftius zternum fufpeéiam habehut: hæc enim vnicacftintcr eosbonizcli nota,

Veftris illis affeclis rcliquos vedros,o Capnopolxfamufculos allcruate. Cuni viris,non cum pucris,qu] oftragalis deci-p(iantur,vobis negotiu ed.Quæ fint Gallias faè^ioneSjSe quifnam cÿ holhbus zeli tantum œftro moucantur, notius nobis left,quam vobisicunftac vrbes nobis nota funt,cxploratiftimus card gemus, ftudiu, faeuf

DE KeB. GaLLTCîS. iJ^Z facultas: amp;nbsp;fi eiïct rcs adiaphora atq; vulgaris Religionis immutatio.alijs cci te pi gnorifius opuseflet, quam futilihus vc# fins Icrmuncutis, ad Regem in irrepara-bilem lapfum impeUendum.

Obfecro. tc,Iufic, omnefq; qui ifta le-gent, vt bon a cum venia liccat, hîc compendium quxrere,omncfiq; illashumani caiculi ratiunculas filcntio pratenre, in tepræfcrtim tam nccefraria,vbi agitur vita amp;nbsp;falus fempitcma.Teftor de indu Aria, fexcentas llylomco hxTcre validifsimas quidem illas amp;nbsp;confideratione dignifsu mas rationes,amp;: qux potuennt noniû iu-ftifsimè Regem ab innouationcReligio-nis inducéda, maxime quidem ea forma quæ hodiç defideratur à plcrifq;, prohi-bere.Equidéminimevnus illas pernouv videt rota Gallia:videt ctiam trifiifsimos cafus tumultuariam ilùmamp;violenram immutationem indubitàter fequuturos., Ideb prgtcrmitto,indignabundu$ etiam, coufq;meerupjflcjVtvelosfolucrim E-nimuero mdicabis cô tantum pertincre meam ifiam digrdsiunculâ, vt hiftorio-graphes iftos ciuilcsludosfacia,quiau-

1(55 D i s c v R s v s reumverbu dixiflc, icf^ys-^^oy pv^(^'*‘^ «^f«fercfpcxiiïeputant,fi exclamaueririti Pcrteftatvnum,ó Rex,quin pacatè impc resifi enim vel femel milsificareanimuni induceres, omnes inimici tibi ad genui procidcrcnt.Is non fum, nee adfumdH* yt dica,bcne an fecus faciat, fi fecerit: do-ftorum eft:fed fi hoc rcgnandi caufa confilium datis, agite ergo, id ne fruftra fiefi vt hocetiam verbum cffutiam.O' vos,no yerifed vcrifimilis cofultoresZ Qiiider-goz'an exeidit vobis memoria Rexdefun étus;'an vobis totics idé erit inculcandu»

Vela,Iufi:e,contrahamus:nunquam e^ nim finiseffet : fed concede primùm ad* uerfarijs nollris fcrupulum vt eximam, quemmaximeobtendut, Sein cuius vm-bra,noftrûmnon pauei voluntdelitefee-rc.Hæccnimvideturinfanir illorum fa-cra(vtdicitur)Anchora. Dum igiturani-maduertunt tam veris argumcntis falfif-fimumhuneillis prartextum cripi,cxem-ploq; funfti Regis dcmonftrari,huius no ftriconfeientix rcfpeéhim amp;nbsp;confidera-tionem perparum illos tangere,adaliud extremum prorumpuntjamp; bellum fege-

DE Reb. Gallîcis. iS^ rcre can fan ru r tuendæ tantum caufaRc-ligionismon quód adhuc in eos pcrfccu-tioinftruatur,non quód illorum aninüs tis infcratur: fed in pofterû fibi illud mc-tuüt,néve Rcx hærcticus fidem fua in Regno conftäbiliat extirpataxera Religio-ne:amp; ccce tuncCatholicus Anglus ab herat fuæ exempload raucimvfqi argutan-do debacdiatur.

Hare certè optima pars illarum ware-'2a^(«?:pefsimè tarnen clauata DicütPia-leftici,fimilitudines omhes claudicarc: hæcnetibiam quidem fanam habet.

Henricus vni.Angliprcxdccemiam annos in honore amp;nbsp;pace regnaucrat, re-gnumq; fuum habebat totü ad obedien-tum compofitum. lllius memoria toto orhe Chriftiano maiore, quàm ï2oo. antcannis (vt nemo nefcit) erantin prc-tioamp; dignitatelitcrarum amp;fcicntiarum ftudia. lllius memoria, Lutheri amp;nbsp;alioru expoftulationes de corruptelis in Ecdc-fia introduftis,maximcq; de immodera taPontificum auftoritate,homlnumau-resita perculferunt ,vtin ipfius regno æ-que ac alibi,complûtes inuenirentur,qui

Reformationé amp;nbsp;petcrent amp;nbsp;expeterertt Tuncingen» cafusaecidit. HicRcx, ma-gnusalioqm Pfinceps, vt fuit id xui ma-gnorum Heroum fere omnibus in orbij terrre partibus fetax,mipcnsc mulicrolus fuit. Adueniens ad Corona füadetur Af-ragoniam filiam m inatrimonium du-cere,quam frater natu maximus vxorcnl habuifTetjfed integram (vt fcrebatur) rc-liquiflet,a morbo fcpetin« ipfifsima nu-ptiarum node correptus. Cófultó fecit, vt regnu foederefirmaret. Sed pauló poft vxoris fatias ilium cepit Quum tarnen in iinpetradamatrimomj illius permifsio-nefatis labora/rctjilliplanèjntcrdidaeft repudij relaxatio:necco eóntentus Pontifex,ipfiusqucLegatus, quód priuataid audontate feaflet, damnat. Nouo quo* däamoreiam tenebaturmeenon popa-lus ipfeHifpanicam iiUm aflïnitate,qux praefertim inceftuofa fcrebatur,abhorre* re cœperat;cratq; iam Pontifici, qui hoc lubiedu atnperctillius pefsimé traétan-di,faftus ortenfior.Hoc malum quum in id tempus incidcret, quo Pontificum ty-rannis condamabatur, facile fuit Regi perlua-

DE REB. GaLLIC1S. J^t perfuadete iugum illorum excutefe, dd-ftrinaq; vniucrfali,amp; Catholica conten-tumcflciinditioncautcm fua politiam Eedefiaftieam, amp;.pcculiarem ordinrru, quiabillo tantumpenderet, inftituere. Theorema certe, cuiprobado baud magna ineftdifhcultas.amp; à cuius vcritatcpri uilegiaamp;immunitates EccfcfizGallica-ni haud multuin rcccdut.Rcx igitunpö-pulü(vtdixi)fu( obferuantjßimu quum haberet,fimuló; oftcnfumvidcrctcoxru-ptclisinEcdcha rccaptis ,Epifcopis fuii Reformationem proponendam curauit: ac]uibus recepta cft,Clcrufq5 totocum Regno, Romanenfium Eprfcoporum fpi ntualiiuxtaamp; temporali lugo libcratus Co^itent id fcrió Pontifices noRri, fi vo-I lunt: fortafsè in cxcubijs fumus fimilli-nixapud nos libcrationiSjnifi aliter nos tradawerint. Qiii autçm Anglicaniftatus notitiam babent.fciunt populärem or-dinemvinbus fupcrare : primariofq; or^ dinisEqueftris amp;.Clcri minimierratifup plicium carnificis manibus,quum ita res poftulat,fubire» Qui rerum humanarum idoncifuQtiudiecs, fout omnium ordi-

num, populärem cfîè rerum nouarunt capacilsimum. FaciIc fuit ergo diftoRégi iampridem populum ad obfcquiuin comparatum habenti,populo id perfua-derCjin quod ante Regem fponte iam in-clinaret:amp; credo equidc,fi anno 60.Gallia Regem ita animatum nafta eHet,noh futuruilli difficilefuiiïe in earn partent populumfuû conuertcre. Quoties emni maximus numerus in rem aliquam con-fenfit, facilis eft reliquorum in eundern confenfumpertraftio. Hodie verb, alteram comparationis partem inducentes, expendamus parumper, idérnne noftra in Gallia locu poflet inuenire, Dico neqi hïcnecvbiuis terrarum, non primùmaf-fentiente,cupientc, deliderante plebe,fie npoflevt Prmceps aliquam in cultu di-uino mutationeminuehat. Si quid noui cupit Rex in Regn up fuum indu cere,aut voluntateid obtineat, aut vi, needle eit Voluntatc quidc,autexemplo,aut per-fuafionc.Decxcmplo,quidr'annon olini in Ecclcfia Principes extiterunt Arriani, Nouatiani, Relapfi, Pagani, Apoftat^ quorum ejccmpla dus puritaté minime . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* tamcà

DE REB. GALLICTSt 195 tarnen labcfaftauctunt:’ Sacrum hoc cor pus,donee Spiritus fanóti veritatemdu-ecm SeCynofuram habebit, nullius pra-uicxempli,nullius falfæpcrfuafioms ca-paxeft. ORétetmundana omniaRégna (quantum volct;Satanas: nó ideireb Dei filiuscx pinnaculo tépli fedeorfum pre* cipitaturus eft. Ne nos ifte metus perturber. Memin erimusautê ditti Gamalic-lis: Si base nouitas(non enim eft huius te poris ifthæcodiofaveritatis cognomina-tio) àDeoeft,non difsipàbitisvos,qui homines cftis: fi aliunde, à femetipfa dif-foluetur.

De vi autem vidcamus, quam polsit Rex optimam methodumfequi. Oportet primum omnium vtnobilifsimas o-mnes Gallisvrbes in poteftatcm fuarc^ ducat, fusqî profefsionis Euangclics ho-minibus complcat.Bcne,poflét illud durante adhucbcllo cófcquL Vi enim fi ex* pugnauerit, quOs volet,intruder : nihilo tarnen minus exterarum gentium auxi-lijsopus erit: nó emimHuguonottorum. fatisin Gallia, qui Lutetiam folam im-pleant. Adhsc à Catholicis non minus

quam ab alijs ftipatur amp;nbsp;adiuuacur.Nuoi ex fingulis vrbibus, quas expugnauerit, Prxfidem amp;nbsp;prcbdium Huguonotncuin deligctr’Quid adbaccGatholici dicerent;’ Fieri non potelh quomodo autemfe gerat hacin parte,minimè eft obfcurum.E-contra, ponamus pacemefle, quï poflet in omnibus illis maioribus prrefidiu lo-carc;'num illaruih aliqua recipcret;'Co-ganturveró: quid;quot; an minus priuilcgij habcant quàm Rupella;* A’«Twila7»[/,ab-lurdü:ac fanc vrbibus,quæ ciuibus abondent obfcquiofis,alio præfidio non cito-pus, nifi cerdonum,qui portæ fuperiore partem conduxerint Hæc de populo.'

Dicamus deNobilitateiquæratioinM ripoteritad cogendas tresNobiliummy riadas,omnes Principes ,onines Regni proccres , omnes prafertim infignioris notx magnates;' quibus auxilijs ;'vbi comma habebuntur .^quis in hanc rem Régi adfuturus cd;' De Clero aiitcm:donee Rabit integerSc incorruptus cuEqueftris, turn Popularis ordo, dum munitifsima illalocaerunt o^aA*)^«, Ecclefiäquis vr-gebit^Clerum quis vi coget;'MiniRri ( fi

bE Reb, Galliciî. i5gt;$ Deo placer) RupeUani ÔcBergeracenfcs, q.Cardinaîes,Epifcopos,Archicpifcopos Geneuam citaturi fûnt.Luditis hypocri-tæ,quum illis hune metum vukis incute-

ludicaueiint etiam Macci amp;nbsp;Buecônes, fl datur ad horæ quadfantem cogitandl fpatium,îd quod dico verifsimû elfe ; fed

1 purgatæ aurgt;s ede oportet,qui velit ima-ginarij huius terriculaméti artificium di gnofecre. Verum eft vêtus illud Gallicu, Nihil compendiofius ek,quàm aqua tur* bidapifcari.Vidi homines nunquäquie-tos,nifi quum inquicti funt maxime, qui atros amp;nbsp;infauftos de induftria tabella-rios conducunt ; qui faces admouent, vt adLympha concurratur. Quid facerct tu

' ' niultuolusfublata tumultuatioe ç’ Quid iuris habuidet Clericus in ßaftilla , fine fuaillafeditionc if Vndetrccentaaureo-rummillia^ nifi ex hoc fonte, corraddet^ Quum abed: malum,adede, aut redituru cde confingendum clhnifi occiditur, in-ccnditur,cxdes,incendia minitarifaltem oportet. Breuiter caucatur illud,nc pack

1^6 DlSCVRSVS amp;ordini$ guftusvllus ingenijs hoininu praebeatur:caucatur fumme incen dij re ftinftio.MuIto cnim inllaurarc,ciuàm fo uereincendium difficilius eft Ercccc no ftravtaftaDeusabfoIucritfDeo fit laus:) quum contra poftbufta, poft tonnen ta, poft lanienasjvix nobis gladij prxeinilio perfuaderipofttt . ifti iam antecommi-nationcin deftrinxerunt.

Attamé his pofiris (facere no poftum, quin ^ hacquoq; Traa^JjJ-wpmihipermit-tam:fermo enim fermonem trahitjEtia-fiRex inuifus,innominatus, inauditu» hgreticus,apoftata, apofynagogus deda-ratus eftetretfimfi pcioradhuceftet.etiafi perfecutor:dicitcmihi vos,Hieropharit2 Clcri primanj, num tametfi ilia omnia concurrant(nihil autem iftorumhîcani-maduertitis) liceatvobis Regni mcapacc dcclarare:profcrteault;ftoritatcm,prpfcii-ptum,excmp!um:dicitc mihi,fit'nefub-ditisintegru hodie otdincm illu à Deo, patrum amp;nbsp;auorum noftrorum confenfu, totannorum feriein hoc Regnofancitu amp;nbsp;roboratum inuerterc;’ Dicitc mihi,nu Petrus amp;nbsp;Paulus conferendifeuauferedi

DE ReB. GaLLICîS. 197 régna amp;nbsp;principatus ius fibi alitjuando v-furparînt:num difciplinaChriftiana, nû cenfuræ Ecclcfiafticæ poteftatemfua vitra comniunionis corporis Dominici fines extenderint;’Num priuato cxcomu-nicationes bonafuavnquam profcripfc-rint, quornodo igiturRegifuum regnu^ Dicitcadhucmihi,QuoiIum abibitpro-nutiatum illud filij Uei: MeumRegnum non cfthinc;’Quorfum dixerit, Reddite Cxfari qux funtCxfaris : quorfumdifci-pulofuccenfucrit,quiaduerfus politica magiftratum gladiumllrinxiiï'et,cxpro-branscj.non illuman)maducrterc,fivo-luiflctjctiam nilt;tu oculi Angelicas Icgio-nes ad pedes prxlló afforez’ quorfum illc ipfeêrfli»^^«^?, maximorum Maximus, Caput Ecclcfiac lux, potentia, gloria’, ro-borcu)lhudifsimus£thnifi indicium,fine prouocatione, fine defenfione, fubic-rit:vos autcm,culiccs, vos vcrmiculi ter^ ngcnac,contra exemplum amp;nbsp;prohibition nembilij IchouxRégna inuertcrcmpli-mini, coronas amp;nbsp;diademata decernitis, Reges veftros occiditis, frucidatis: in eo-rum memoriam malcdifta amp;Diras cuon

198 , DlSCVRSVÎ mitisrhæredes eorum amp;fuccefrorcs expel litis f Vert rum cRhxrcticorum nomen: nihil ad nps-Neq; emm fcripturarum au-ftoritas,ncq; purioris illius, neq; noftio-rum tempeçum Ecclefix exemplum, vo-bis illudiuggerit.

Vobis tarnen ignofcendum, qui pro» ptcr hsrefin Regem hune regno indignu pronutiatis. Iniquiores in Antccefloreni Regem,etiamieuio.ri decaufa fuilbs,in quem tarnen nullafubeflet fufpicio.Qui extremam aleam femel iacere volunt,nó vnam Trfj^^r^t'arnpiunt.

Dicamramen,fiRc^numhoc noftrö Elcftiuum foret, meæqj partes effent,in media concione populis Regem fuaden# di,non certe Atheum,non vitiofurn,non hæreticum,non Turcam,nQn ludcû fua-derem. Sedquum diuina difpen/atione nafcitur qualifeüq;,anathema efto, quif-quïsDei ordinationem inuertit.Quï ft»gt; jnfelix,qua fini Deus immittat:’ vis igirur diuinum indicium antcucrtcre^’lntcr tot ludæ amp;nbsp;Ifraelis Reges vixduos pios popu lo fuo largiri vifum cft. Qui fcis vtrü c^W' jcriv aliqueDcusimmittät ad fidem, ad

DE Reb» Gallicis. 19^ conftantiam Ecclefiæ explorandam,ad candem Martyrû cineribus amp;nbsp;fanguinc propagandam,pro fperandam.;’Non con tineo me:Non iftud ne rimeatis, ô Eccle-fiaftici. Non æquumvos adhuc perfecu-tionis honorem,infallibilé veritatis no-tam, nobis præripere Damnatifemper, nunquam pcrfecütionem pafsi funthæ-retici.Niillius res exempli. Caufavero liter martyrem faciat,non pœna,nûquarn tarnen tulit Deus hancfacri viftorix lau ream,hochonoris infignehæretico capi -tiefle omamçtodin veto fupplicia amp;pœ nas hæreticis aliquâdo permifit, nunqua tarnen in ijs enituit hilaris illacoftantia, gloriofum illud gaudium, cruciatuû illc conteptus, quo Martyres de aquaru gur-gitibus,de carceribus,de acre, de flamis, ftngulis dementis in reos teftefq; fuxin-nocentiæ citatis,triumpharunt.

Deo vifum aliter: non fecundis rebus, non Principum gratia propagator Ecclc-fia:fplendetfub tyrannis : torrnentorum voniere vertitur: Regum huius feculi fae-ce amp;nbsp;ftercore impinguatur: cinerib. pro-feminatur, fanguinc amp;nbsp;lachrymis irriga^ Z / N 4 tur:

tunvt SoJe, flammis, vt rore, camificin^ Ytiturfloret Autumno calamitatum.ncc nifi rribulationu hyeme fruftus profert fuauilsimos. Has notas cû vcftro illo tot annoiumllatu(quæfo)conferte;tunccô-perictisjuxum veftrü,opulcntiam, otiu, {pecieini'nutidanam,pompam, coronas, tniarasjplcdorcm, auriveftri fulgorem, lapillorum nitoreni, totdiuitias tam o-tiosè tanta copia vobis pofTcHas, nihil cu ifto crucis ftcmmate commune habere: • Vt’certè,nifi alias notas habucritis,fercdi cipofsit, Vos Dei Ëcclefiam non cïTc.

Claudamus nunc tandem fermo-nem:quumque morbinon fintretegcn-di,nifi promatur remedia: agedum,lalu-tari contiiiofiniam.Hoftes alloqui celTo: fcio enim alia defignata mente agitate, malorumq; noftrorumfecuros clïe;allo-quor eos ex numéro noftro, qui bono ze lo duéti(fateor)Pacis amp;Religionis,optât quotidie Regem Catholicum fieri, hanc vnam ene relhtuendo Galliæ otio paciq; viam arbitrantes.

Vultis tarnen vös,quiin haceftis fen-•■’•quot;^a''^'quot;'”Juhocfaxum impingkis,optima*

DE ReB. GaLLICIS. 201 ma via infifterc, licet fit certè optabilior Eeelefiæ totius reconciliatio,quàm vnius hominis conuerfio, hanc qua vobis modo rationem proponam,fequimini.

Tuinultuantis populi noftri pratextu admittitis, quifuam inobedientiam Rc-ligionis larua induit ; orationem corum recipitis^verum efie putatis quod dicunt Regi, fi milTam vna audicrit, fc ad pedes ftatim arma pofituros.Ellofanè:reaprc quid fit futurum, vidcamus. Certè emm commiferatione illuddignifsimum, inter nos elfe tam fupina ingénia, qux mu-tationem hanc poftridie putent pace elTe allatura, amp;nbsp;per Regem Rare credät,quo-minus aurcum fæculum pollliminio re-uerratur, amp;diuinus fauor acbenediftio Regnurnhocdenuo refpiciat : qui etiarn mufsitét,mugincntur,Cljimæias amp;Tra-gclaphos tertiæ cuiufdam partis fibi fin-gant, quibus per phantafma Galliam to-tam implicçnt.Si ita cft,nc tam multa di-cite, plura præftate:nô hîçverborum,fed return amp;nbsp;effeftorum copia opus .• firmif-fimis pro{fofitis, non deliberatiombus: fctioiiaarticulis,non pofteœnicis confa-

201 DlSCVRSVS |)ulationibus:fa0tis,non paftis inanibu!. ÿt politicus loquor fic enim cogor face-re, fiuevtmeum ftylumcaptui veftroat-tempcrem,amp; oftendam ex opens difficul tatc,veftrameuanidam encpropofitio-nem,fiuequ0d (quemadmodum antea fum tcftafLis)non profiteor me quenqua Theologia dpeere veile: difcercjmeu elb

Auftorigitur fum,à fubditis vt primS initium faciatis(quod xquitas ipfa poftu |at)tum demum in Regem definetis- Pul fum Catholicorumhoftium nodrorum paulifper('quaefo)tcntate:aniinumexplo rate, vos qui in eadé diuini cultus forma conuenitis, quibufq; tantum wfg/ /^ova,^-%(«lt;cótrouerfia cd,quam defenditis vos, jlliftudcntconuellcrc. Date operam, vt D. Mxnius, omnes partiarix vrbes, pri-marij de Clcro,Equedriq; ordinequiit-lius fignafcquuntur ,fpondcatiam nunc pcrLcgatos,communi publicoq; omniu confilio,fynceram,veram, illibatam Rclt;* giobedientiam,quali antcçe/rores fuos vencrati funt,ca lege, vt CatboJica Apo-(folicam Romanam Rcligionem profi-{eaturiDum fc co neccRana inditutioné compa-

DE ReB. GaLLICIS. 305 comparabit (iudicatis enimCopinor) nó eó'poiïe primo impetu dcfilire, priafquc çi,vbi crraueritjintclligcndum elTé: aho-qui nulla humana confideratio, nullum fatisamplum amp;diucsRegnüelI'c poteft, quod caput illud de falute aut cxitio fern pitcrno adiaphorum reddat: ) dum Cin-lt;^uam)a vobis inftituctur (quot;amp; fortè illuni inftituendo 5'ofmctipfos infbtuctisjifaci-tcvt armavnco pendeat tçtâ, quàm late patct,Galliâ:extcrægcntes abfcedant, no mis negotijs neutra ex parte fe immi-feeant: nobis illa decidenda relinquanr. Dabitis, (opinor) primum hunc appara-turn ede neceHarium. Reftinguendu eft culinariumincendium camino,dum ap-paratur cpulum,acccnfumgt;antcquäcon. ùiuarum fiat accubitus. Ableganda priui à corpore febricula elb à vulnerc gangrena,quàm quidquam attrcébes.Diccre au-tei-n,pcriculum fore, nc interimincrmci çlïcntLigarij.abfurdu. Opportun a quo-dam fortafsis bec ratio fuit Huguonot-tis,qui Sebenos tantum tenebant.- fed vr-biumprecipuarum dominis,ijfq; qui à Regis lateribus totProccres habent,'qui fuam

fuam Religioncm profiteantur, quorum fidei (tare pofsint, nulla eft mctucndi oc-fafio.nihil enim hoc tandé eft aliud, qua ima^inaria exarmatio.Proptcrea non co tinuo viribus potior Rex omnes illorum ciuitates ingredietur, non continuo pe-dibus manibufq; alligatis vires adimet. Stabut femper pedibus,ad palinodiain, quando collibitum erit,rcdituri. •

PofthæcRegé aditc pracmcditattaccin fti, diftorum beneconfcij : priinùmilli, pro ftatus parte jVniuerfuni Galhacade-lus obedientiam confenfum, ad pace toto Rcgno ftabiiiédam,rcpræfentate. Di-ferimen quod fit inter regni iam parti,pa cati Sctranquilli poftefsionem , amp;nbsp;inter ejufdem per mille cafus, labores amp;peri-culaconquifitionem, facitevt iudicij lima dijudiect.Duas tabellas pingite,hanc pacis,belli alteram : in illaquidem, otio dorentemvrbem,bonorum omnium di ujtem, xdificijs fupcrbam,gaudio amp;va-rijs voluptatibus delibuta, Rcgi magnifi-cum amp;gloriofum aditum prxparantem: in altera,ponite ob oculos obfidionem, ruinas, faxorum amp;nbsp;corporum cadauera,

DE REB. GalLICTS« , 20^ muros arictum pcrcufsionibus hiantes: portas dificétis lapidu molibus amicis, inimicis imperuias: xquata folo palatia: inccnfa domorum faftigia,ferrum amp;nbsp;fan-guinem,violentiam infra amp;nbsp;deprædatio-nem;nolite adhacc infignia verbóru fehe-mata,quibus hoefubieéturn eft fœcundif fimu, prxtermittere; nul lum inutile fore mihi ipfe perfuafcrim, amp;nbsp;pro pace,pro o-tio,prorcgni traquillitate adduftumiri in veftram fententiarn nullo laborc.

Secundo , vt cum priiiatim optima: Theologix capaccm rcddatis,dc Catho-licofum omnium Gallico rum cœtu ( no corum tantum dico, quifapientiores officium non fuBt obliti, fed aduerfarioru qtioquc, ncquid omittatur) doftifsimos qu0fq;,amp; doftrina ac moribus venerabi-Ics fcligitc. Eum alloquantur,audiant:di cantfaltcm,quod Turc3E,quod Mabumc tano difturi effent : Homo allophylc, Deum ignoras, opinionem vcritati coW-trariam tcncs.Annon hoceftquod minimum faerx regix maieftati debetur offi-ciumCPaticturjferet.fuftinebit. Sed ferat ipfi quoq; refpofum: ipfe cum inftituto-ribus

ribus fuis amp;nbsp;o/gt;-5/aJ'xJ'ûjxT5/ç, inanfuccc ra-tionem corum quetum docuerunt,tùnl didiccrunt,reddcrepefniittatur. Ipfi rc-ro aninloiî tatem to!Ianr,vcritatemcxo-mnibusfuis parribus intégra proponât» vbi deceptus fuerit, quid vcri cclatus : q.d falfi fucrit cdoftus. notum eft cnimnori . tulide Spartam ilUm^quam colit,ômnia vrfciat.Probè inifitutum perDei nomen obteftentur,perfacrafuæfalutis,per tôt caiamitates, quaru caufain eius pertina-ciamfittransferenda.faciJemfe.docibilc præbeat,pofito onim alTcdu aurcs apc-riat,audiat.Necdubitetis,eo loco,co tem pore,eofine,tamfolenni in cœtu, quin aûioniilli Spiritus fanftus fitfauiturus, immo etiam, fi itaopus cil,ad miracu-lum vfque.

Si tentatis iliis opinibus,contra diui-num œftrum, contra Spintum fanûunik contra vcritatem paUm eft ilium in cer-tum, dcliberatum, pertinaxqj propofitu impegifle puri cultus diuim reijciendi, fcopum eius efTc, perfequiEcclefiain, nO confcruare,tuncplus licentix,plus vcniz (fi qua efte poteft) pcrducllio fubditorû habitura

DE ReB. GaLLICIS» 307 habitura eft : maior faltcm vobis præbc-i bitur occafio illum veftrae mifcrieaufto-rem appcllaridi. Sm contra cui^entifsi-mumerit,non aliumfibi fcopum pro-pofuifte.quam Dei pure colendi,feétan-dæ veritatis verbo prxfcriptac, illi intclli-gendæ amp;nbsp;addifcendx, patulas aurcs cum cordefemper prxbufte, adeoquenedc-fleftat, ne mundanum Regnum cœlcfti anteferat,ab incunabulis mille difcrimi-nafuarum omnium dignitatum , orna-mentorum,capitis deniqucfubiiiTc:Sin autem(quodproculdubio Deus inlucé proferct) nigrum fcelus hoftium noftro-rum. inftar ferarum immanium,huiuj Regni lateribus imminentium, inftan-tiiltn,nccantèdcfiturorum, quamvitam cum fanguine fuxeririt, patefcet : tunefc-fbfakem verum à fophifmate difcernc-tur : tune noftrorum temporum amp;nbsp;cala-mitatum auö:orcs, ad tribunal trahen-tur:videbitGallia, quibus interitus fui crimen debcat. Vos autem, quos ad ali-quod aliud remedium firmius propo-fitum ineJinabit, defpcrata cJementix

2C8 Disc. DÊ ReB. GALLi amp;manfuetudinisvia,nobifcum iudicl-tun eftis, huicimperio amp;nbsp;regno exertam Dei dextram incumbere, infignem a-liquam (quantum profpicio ) mu-tationem iam iamin-dufturam.